📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ဒီဃနိကာယေ

သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂဋီကာ

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ

သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယဝန္ဒနာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ပဘဝနိဿယဝိသုဒ္ဓိပဋိဝေဒနတ္ထံ၊ တံ ပန ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာသု ဝိညူနံ ဗဟုမာနုပ္ပာဒနတ္ထံ၊ တံ သမ္မဒေဝ တေသံ ဥဂ္ဂဟဓာရဏာဒိက္ကမလဒ္ဓဗ္ဗာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗဟိတသုခနိပ္ဖာဒနတ္ထံ။ အထ ဝါ မင်္ဂလဘာဝတော၊ သဗ္ဗကိရိယာသု ပုဗ္ဗကိစ္စဘာဝတော၊ ပဏ္ဍိတေဟိ သမ္မာစရိတဘာဝတော၊ အာယတိံ ပရေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတော စ သံဝဏ္ဏနာယံ ရတနတ္တယပဏာမကိရိယာ။ အထ ဝါ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ ပူဇနီယပူဇာပုညဝိသေသနိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ၊ တံ အတ္တနော ယထာလဒ္ဓသမ္ပတ္တိနိမိတ္တကဿ ကမ္မဿ ဗလာနုပ္ပာဒနတ္ထံ၊ အန္တရာ စ တဿ အသင်္ကောစနတ္ထံ၊ တဒုဘယံ အနန္တရာယေန အဋ္ဌကထာယ ပရိသမာပနတ္ထံ။ ဣဒမေဝ စ ပယောဇနံ အာစရိယေန ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ – ‘‘ဣတိ မေ ပသန္နမတိနော…ပေ… တဿာနုဘာဝေနာ’’တိ။ ဝတ္ထုတ္တယပူဇာ ဟိ နိရတိသယပုညက္ခေတ္တသမ္ဗုဒ္ဓိယာ အပရိမေယျပ္ပဘာဝေါ ပုညာတိသယောတိ ဗဟုဝိဓန္တရာယေပိ လောကသန္နိဝါသေ အန္တရာယနိဗန္ဓနသကလသံကိလေသဝိဒ္ဓံသနာယ ပဟောတိ၊ ဘယာဒိဥပဒ္ဒဝဉ္စ နိဝါရေတိ။ ယထာဟ –

‘‘ပူဇာရဟေ ပူဇယတော၊ ဗုဒ္ဓေ ယဒိ ဝ သာဝကေ’’တိအာဒိ (ဓ။ ပ။ ၁။၁၉၅၊ အပ။ ၁။၁၀။၁)၊ တထာ –

‘‘ယေ ဘိက္ခဝေ ဗုဒ္ဓေ ပသန္နာ၊ အဂ္ဂေ တေ ပသန္နာ။ အဂ္ဂေ ခေါ ပန ပသန္နာနံ အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။

‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ကိတ္တယန္တဿ၊ ကာယေ ဘဝတိ ယာ ပီတိ၊

ဝရမေဝ ဟိ သာ ပီတိ၊ ကသိဏေနပိ ဇမ္ဗုဒီပဿ။

ဓမ္မောတိ…ပေ… သင်္ဃောတိ…ပေ… ဒီပဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆)၊

တထာ –

‘‘ယသ္မိံ၊ မဟာနာမ၊ သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ၊ နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န ဒေါသ…ပေ… န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁)၊

‘‘အရညေ ရုက္ခမူလေ ဝါ…ပေ…

ဘယံ ဝါ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဝါ၊

လောမဟံသော န ဟေဿတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉) စ

တတ္ထ ယဿ ဝတ္ထုတ္တယဿ ဝန္ဒနံ ကတ္တုကာမော၊ တဿ ဂုဏာတိသယယောဂသန္ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိအာဒိနာ ဂါထတ္တယမာဟ။ ဂုဏာတိသယယောဂေန ဟိ ဝန္ဒနာရဟဘာဝေါ၊ ဝန္ဒနာရဟေ စ ကတာ ဝန္ဒနာ ယထာဓိပ္ပေတပ္ပယောဇနံ သာဓေတီတိ။ တတ္ထ ယဿာ ဒေသနာယ သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော၊ သာ န ဝိနယဒေသနာ ဝိယ ကရုဏာပ္ပဓာနာ၊ နာပိ အဘိဓမ္မဒေသနာ ဝိယ ပညာပ္ပဓာနာ၊ အထ ခေါ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနာတိ တဒုဘယပ္ပဓာနမေဝ တာဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ထောမနံ ကာတုံ တံမူလကတ္တာ သေသရတနာနံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ကိရတီတိ ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခံ ဝိက္ခိပတိ၊ အပနေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ကိဏာတီတိ ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခေ သတိ ကာရုဏိကံ ဟိံသတိ၊ ဝိဗာဓတီတိ အတ္ထော၊ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ကမ္ပနံ ဟဒယခေဒံ ကရောတီတိ ဝါ ကရုဏာ။ အထ ဝါ ကမိတိ သုခံ၊ တံ ရုန္ဓတီတိ ကရုဏာ။ ဧသာ ဟိ ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာလက္ခဏာ၊ အတ္တသုခနိရပေက္ခတာယ ကာရုဏိကာနံ သုခံ ရုန္ဓတိ ဝိဗန္ဓတီတိ။ ကရုဏာယ သီတလံ ကရုဏာသီတလံ၊ ကရုဏာသီတလံ ဟဒယံ အဿာတိ ကရုဏာသီတလဟဒယော၊ တံ ကရုဏာသီတလဟဒယံ။ တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပရေသံ ဟိတောပသံဟာရသုခါဒိအပရိဟာနိစ္ဆနသဘာဝတာယ၊ ဗျာပါဒါရတီနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ စ သတ္တသန္တာနဂတသန္တာပဝိစ္ဆေဒနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ မေတ္တာမုဒိတာနမ္ပိ စိတ္တသီတလဘာဝကာရဏတာ ဥပလဗ္ဘတိ၊ တထာပိ ဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ပရူပတာပါသဟနရသာ အဝိဟိံသာဘူတာ ကရုဏာ ဝိသေသေန ဘဂဝတော စိတ္တဿ စိတ္တပဿဒ္ဓိ ဝိယ သီတီဘာဝနိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ။ ကရုဏာမုခေန ဝါ မေတ္တာမုဒိတာနမ္ပိ ဟဒယသီတလဘာဝကာရဏတာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အထ ဝါ အသာဓာရဏဉာဏဝိသေသနိဗန္ဓနဘူတာ သာတိသယံ နိရဝသေသဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိယ သဝိသယဗျာပိတာယ မဟာကရုဏာဘာဝံ ဥပဂတာ ကရုဏာဝ ဘဂဝတော အတိသယေန ဟဒယသီတလဘာဝဟေတူတိ အာဟ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ။ အထ ဝါ သတိပိ မေတ္တာမုဒိတာနံ သာတိသယေ ဟဒယသီတီဘာဝနိဗန္ဓနတ္တေ သကလဗုဒ္ဓဂုဏဝိသေသကာရဏတာယ တာသမ္ပိ ကာရဏန္တိ ကရုဏာဝ ဘဂဝတော ဟဒယသီတလဘာဝကာရဏံ ဝုတ္တာ။ ကရုဏာနိဒါနာ ဟိ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ။ ကရုဏာနုဘာဝနိဗ္ဗာပိယမာနသံသာရဒုက္ခသန္တာပဿ ဟိ ဘဂဝတော ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာယ အနေကာနိပိ အသင်္ခေယျာနိ ကပ္ပာနံ အကိလန္တရူပဿေဝ နိရဝသေသဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမ္ဘရဏနိယတဿ သမဓိဂတဓမ္မာဓိပတေယျဿ စ သန္နိဟိတေသုပိ သတ္တသင်္ခါရသမုပနီတဟဒယူပတာပနိမိတ္တေသု န ဤသကမ္ပိ စိတ္တသီတီဘာဝဿညထတ္တမဟောသီတိ။ ဧတသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ တီသုပိ အဝတ္ထာသု ဘဂဝတော ကရုဏာ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပဇာနာတီတိ ပညာ၊ ယထာသဘာဝံ ပကာရေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ပညာဝ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနတော ပကာရေဟိ ဓမ္မသဘာဝါဝဇောတနဋ္ဌေန ပဇ္ဇောတောတိ ပညာပဇ္ဇောတော၊ သဝါသနပ္ပဟာနတော ဝိသေသေန ဟတံ သမုဂ္ဃာဋိတံ ဝိဟတံ၊ ပညာပဇ္ဇောတေန ဝိဟတံ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတံ။ မုယှန္တိ တေန၊ သယံ ဝါ မုယှတိ၊ မောဟနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မောဟော၊ အဝိဇ္ဇာ၊ သွေဝ ဝိသယသဘာဝပဋိစ္ဆာဒနတော အန္ဓကာရသရိက္ခတာယ တမော ဝိယာတိ တမော၊ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတော မောဟတမော ဧတဿာတိ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမော၊ တံ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဟိ ခီဏာသဝါနံ သတိပိ ပညာပဇ္ဇောတေန အဝိဇ္ဇာန္ဓကာရဿ ဝိဟတဘာဝေ သဒ္ဓါဓိမုတ္တေဟိ ဝိယ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တာနံ သာဝကေဟိ၊ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ စ သဝါသနပ္ပဟာနေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ကိလေသပ္ပဟာနဿ ဝိသေသော ဝိဇ္ဇတီတိ သာတိသယေန အဝိဇ္ဇာပ္ပဟာနေန ဘဂဝန္တံ ထောမေန္တော အာဟ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။

အထ ဝါ အန္တရေန ပရောပဒေသံ အတ္တနော သန္တာနေ အစ္စန္တံ အဝိဇ္ဇာန္ဓကာရဝိဂမဿ နိဗ္ဗတ္တိတတ္တာ၊ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတာယ၊ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝဿ သမဓိဂတတ္တာ၊ ပရသန္တတိယဉ္စ ဓမ္မဒေသနာတိသယာနုဘာဝေန သမ္မဒေဝ တဿ ပဝတ္တိတတ္တာ ဘဂဝါဝ ဝိသေသတော မောဟတမဝိဂမေန ထောမေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတော’’တိ ပဒေန ဘဂဝတော ပဋိဝေဓပညာ ဝိယ ဒေသနာပညာပိ သာမညနိဒ္ဒေသေန ဧကသေသနယေန ဝါ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အထ ဝါ ဘဂဝတော ဉာဏဿ ဉေယျပရိယန္တိကတ္တာ သကလဉေယျဓမ္မသဘာဝါဗောဓနသမတ္ထေန အနာဝရဏဉာဏသင်္ခါတေန ပညာပဇ္ဇောတေန သဗ္ဗဉေယျဓမ္မသဘာဝစ္ဆာဒကဿ မောဟန္ဓကာရဿ ဝိဓမိတတ္တာ အနညသာဓာရဏော ဘဂဝတော မောဟတမဝိနာသောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ မောဟတမဝိဓမနန္တေ အဓိဂတတ္တာ အနာဝရဏဉာဏံ ကာရဏူပစာရေန သကသန္တာနေ မောဟတမဝိဓမနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိနီဟာရသမ္ပတ္တိယာ သဝါသနပ္ပဟာနမေဝ ဟိ ကိလေသာနံ ‘‘ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာန’’န္တိ၊ ပရသန္တာနေ ပန မောဟတမဝိဓမနဿ ကာရဏဘာဝတော အနာဝရဏဉာဏံ ‘‘မောဟတမဝိဓမန’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ။

ကိံ ပန ကာရဏံ အဝိဇ္ဇာဝိဂ္ဃာတော ယေဝေကော ပဟာနသမ္ပတ္တိဝသေန ဘဂဝတော ထောမနာနိမိတ္တံ ဂယှတိ၊ န ပန သာတိသယနိရဝသေသကိလေသပ္ပဟာနန္တိ? တပ္ပဟာနဝစနေနေဝ တဒေကဋ္ဌတာယ သကလသံကိလေသဂဏသမုဂ္ဃာတဇောတိတဘာဝတော။ န ဟိ သော တာဒိသော ကိလေသော အတ္ထိ၊ ယော နိရဝသေသအဝိဇ္ဇာပ္ပဟာနေန န ပဟီယတီတိ။ အထ ဝါ ဝိဇ္ဇာ ဝိယ သကလကုသလဓမ္မသမုပ္ပတ္တိယာ နိရဝသေသာကုသလဓမ္မနိဗ္ဗတ္တိယာ၊ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ စ အဝိဇ္ဇာ ပဓာနကာရဏန္တိ တဗ္ဗိဂ္ဃာတဝစနေန သကလသံကိလေသဂဏသမုဂ္ဃာတော ဝုတ္တောယေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။

နရာ စ အမရာ စ နရာမရာ၊ သဟ နရာမရေဟီတိ သနရာမရော၊ သနရာမရော စ သော လောကော စာတိ သနရာမရလောကော၊ တဿ ဂရုတိ သနရာမရလောကဂရု၊ တံ သနရာမရလောကဂရုံ။ ဧတေန ဒေဝမနုဿာနံ ဝိယ တဒဝသိဋ္ဌသတ္တာနမ္ပိ ယထာရဟံ ဂုဏဝိသေသာဝဟတော ဘဂဝတော ဥပကာရိတံ ဒဿေတိ။ န စေတ္ထ ပဓာနာပဓာနဘာဝေါ စောဒေတဗ္ဗော။ အညော ဟိ သဒ္ဒက္ကမော၊ အညော အတ္ထက္ကမော။ ဧဒိသေသု ဟိ သမာသပဒေသု ပဓာနမ္ပိ အပ္ပဓာနံ ဝိယ နိဒ္ဒိသီယတိ ယထာ – ‘‘သရာဇိကာယ ပရိသာယာ’’တိ (အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၂)။ ကာမဉ္စေတ္ထ သတ္တသင်္ခါရဘာဇနဝသေန တိဝိဓော လောကော၊ ဂရုဘာဝဿ ပန အဓိပ္ပေတတ္တာ ဂရုကရဏသမတ္ထဿေဝ ယုဇ္ဇနတော သတ္တလောကဿဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ဟိ လောကိယန္တိ ဧတ္ထ ပုညပါပါနိ တဗ္ဗိပါကော စာတိ ‘‘လောကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အမရဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဥပပတ္တိဒေဝါ အဓိပ္ပေတာ။

အထ ဝါ သမူဟတ္ထော လောက-သဒ္ဒေါ သမုဒါယဝသေန လောကီယတိ ပညာပီယတီတိ။ သဟ နရေဟီတိ သနရာ၊ သနရာ စ တေ အမရာ စေတိ သနရာမရာ၊ တေသံ လောကောတိ သနရာမရလောကောတိ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အမရ-သဒ္ဒေန စေတ္ထ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါပိ သင်္ဂယှန္တိ။ တေ ဟိ မရဏာဘာဝတော ပရမတ္ထတော အမရာ။ နရာမရာနံယေဝ စ ဂဟဏံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန၊ ယထာ – ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇)။ တထာ ဟိ သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟရဏပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တုပကာရိတာယ၊ အပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိတာယ စ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော ဘဂဝါ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဥတ္တမံ ဂါရဝဋ္ဌာနံ၊ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိ။

သောဘနံ ဂတံ ဂမနံ ဧတဿာတိ သုဂတော။ ဘဂဝတော ဟိ ဝေနေယျဇနုပသင်္ကမနံ ဧကန္တေန တေသံ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒနတော သောဘနံ၊ တထာ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇန (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၊ ၃။၁၉၈-၂၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၅၊ ၃၈၆) ပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယဒုတဝိလမ္ဗိတ- ခလိတာနုကဍ္ဎနနိပ္ပီဠနုက္ကုဋိကကုဋိလာကုလတာဒိဒေါသရဟိတံ ဝိလာသိတရာဇဟံသဝသဘဝါရဏမိဂရာဇဂမနံ ကာယဂမနံ ဉာဏဂမနဉ္စ ဝိပုလနိမ္မလကရုဏာသတိဝီရိယာဒိဂုဏဝိသေသသဟိတမဘိနီဟာရတော ယာဝ မဟာဗောဓိ အနဝဇ္ဇတာယ သောဘနမေဝါတိ။

အထ ဝါ သယမ္ဘုဉာဏေန သကလမ္ပိ လောကံ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပရိဇာနန္တော ဉာဏေန သမ္မာ ဂတော အဝဂတောတိ သုဂတော။ တထာ လောကသမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယဝသေန ပဇဟန္တော အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တော သမ္မာ ဂတော အတီတောတိ သုဂတော။ လောကနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော။ လောကနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒံ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော ပဋိပန္နောတိ သုဂတော။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ၊ တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ၊ န ပစ္စေတိ၊ န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ သုဂတောတိအာဒိနာ နယေန အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော ။ အထ ဝါ သုန္ဒရံ ဌာနံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော။ ယသ္မာ ဝါ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသဉှိတံ ဝိနေယျာနံ ယထာရဟံ ကာလယုတ္တမေဝ စ ဓမ္မံ ဘာသတိ၊ တသ္မာ သမ္မာ ဂဒတီတိ သုဂတော၊ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ။ ဣတိ သောဘနဂမနတာဒီဟိ သုဂတော၊ တံ သုဂတံ။

ပုညပါပကမ္မေဟိ ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဂန္တဗ္ဗတော ဂတိယော၊ ဥပပတ္တိဘဝဝိသေသာ။ တာ ပန နိရယာဒိဝသေန ပဉ္စဝိဓာ၊ တာဟိ သကလဿာပိ ဘဝဂါမိကမ္မဿ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန အဝိပါကာရဟဘာဝကရဏေန နိဝတ္တိတတ္တာ ဘဂဝါ ပဉ္စဟိပိ ဂတီဟိ သုဋ္ဌု မုတ္တော ဝိသံယုတ္တောတိ အာဟ – ‘‘ဂတိဝိမုတ္တ’’န္တိ။ ဧတေန ဘဂဝတော ကတ္ထစိပိ ဂတိယာ အပရိယာပန္နတံ ဒဿေတိ၊ ယတော ဘဂဝါ ‘‘ဒေဝါတိဒေဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တေနေဝါဟ –

‘‘ယေန ဒေဝူပပတျဿ၊ ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော၊

ယက္ခတ္တံ ယေန ဂစ္ဆေယျံ၊ မနုဿတ္တဉ္စ အဗ္ဗဇေ၊

တေ မယှံ အာသဝါ ခီဏာ၊ ဝိဒ္ဓသ္တာ ဝိနဠီကတာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၆)၊

တံတံဂတိသံဝတ္တနကာနဉှိ ကမ္မကိလေသာနံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဗောဓိမူလေယေဝ သုပ္ပဟီနတ္တာ နတ္ထိ ဘဂဝတော ဂတိပရိယာပန္နတာတိ အစ္စန္တမေဝ ဘဂဝါ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသသတ္တနိကာယေဟိ သုပရိမုတ္တော၊ တံ ဂတိဝိမုတ္တံ။ ဝန္ဒေတိ နမာမိ၊ ထောမေမီတိ ဝါ အတ္ထော။

အထ ဝါ ဂတိဝိမုတ္တန္တိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုပ္ပတ္တိယာ ဘဂဝန္တံ ထောမေတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ဒွီဟာကာရေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိတော၊ ပရဟိတပဋိပတ္တိတော စ။ တေသု အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ အနာဝရဏဉာဏာဓိဂမတော၊ သဝါသနာနံ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ အစ္စန္တပ္ပဟာနတော၊ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပရဟိတပဋိပတ္တိ လာဘသက္ကာရာဒိနိရပေက္ခစိတ္တဿ သဗ္ဗဒုက္ခနိယျာနိကဓမ္မဒေသနာတော၊ ဝိရုဒ္ဓေသုပိ နိစ္စံ ဟိတဇ္ဈာသယတော၊ ဉာဏပရိပါကကာလာဂမနတော စ။ သာ ပနေတ္ထ အာသယတော ပယောဂတော စ ဒုဝိဓာ ပရဟိတပဋိပတ္တိ၊ တိဝိဓာ စ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ပကာသိတာ ဟောတိ။ ကထံ? ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ ဧတေန အာသယတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ၊ သမ္မာ ဂဒနတ္ထေန သုဂတ-သဒ္ဒေန ပယောဂတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ၊ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ ဂတိဝိမုတ္တ’’န္တိ ဧတေဟိ စတုသစ္စပဋိဝေဓတ္ထေန စ သုဂတ-သဒ္ဒေန တိဝိဓာပိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ၊ အဝသိဋ္ဌေန၊ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဧတေန စ သဗ္ဗာပိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိပရဟိတပဋိပတ္တိ ပကာသိတာ ဟောတီတိ။

အထ ဝါ တီဟာကာရေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဟေတုတော၊ ဖလတော၊ ဥပကာရတော စ။ တတ္ထ ဟေတု မဟာကရုဏာ၊ သာ ပဌမပဒေန နိဒဿိတာ။ ဖလံ စတုဗ္ဗိဓံ – ဉာဏသမ္ပဒါ၊ ပဟာနသမ္ပဒါ၊ အာနုဘာဝသမ္ပဒါ၊ ရူပကာယသမ္ပဒါ စာတိ။ တာသု ဉာဏပ္ပဟာနသမ္ပဒါ ဒုတိယပဒေန သစ္စပ္ပဋိဝေဓတ္ထေန စ သုဂတ-သဒ္ဒေန ပကာသိတာ ဟောန္တိ။ အာနုဘာဝသမ္ပဒါ တတိယပဒေန၊ ရူပကာယသမ္ပဒါ ယထာဝုတ္တကာယဂမနသောဘနတ္ထေန သုဂတ-သဒ္ဒေန၊ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပါရိပူရိယာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၊ ၃။၁၉၈-၂၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၅-၃၈၆) ဝိနာ တဒဘာဝတော။ ဥပကာရော အန္တရံ အဗာဟိရံ ကရိတွာ တိဝိဓယာနမုခေန ဝိမုတ္တိဓမ္မဒေသနာ၊ သော သမ္မာ ဂဒနတ္ထေန သုဂတ-သဒ္ဒေန ပကာသိတော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ ဧတေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ ဒဿေတိ။ မဟာကရုဏာသဉ္စောဒိတမာနသော ဟိ ဘဂဝါ သံသာရပင်္ကတော သတ္တာနံ သမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ကတာဘိနီဟာရော အနုပုဗ္ဗေန ပါရမိယော ပူရေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတောတိ ကရုဏာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ။ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဧတေန သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ဒဿေတိ။ အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ မဂ္ဂဉာဏံ၊ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အနာဝရဏဉာဏံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ သမ္မာ ဂဒနတ္ထေန သုဂတ-သဒ္ဒေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ၊ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခလ္လိကတ္တကိလမထာနုယောဂ- သဿတုစ္ဆေဒါဘိနိဝေသာဒိအန္တဒွယရဟိတာယ ကရုဏာပညာပရိဂ္ဂဟိတာယ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ ပကာသနတော သုဂတ-သဒ္ဒဿ။ ဣတရေဟိ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပဓာနာပ္ပဓာနဘေဒံ ပယောဇနံ ဒဿေတိ။ သံသာရမဟောဃတော သတ္တသန္တာရဏဉ္စေတ္ထ ပဓာနံ ပယောဇနံ၊ တဒညမပ္ပဓာနံ။ တေသု ပဓာနေန ပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ၊ ဣတရေန အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိံ၊ တဒုဘယေန အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နာဒီသု (ပု။ ပ။ ၂၄၊ ၁၇၃) စတူသု ပုဂ္ဂလေသု ဘဂဝတော စတုတ္ထပုဂ္ဂလဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေန စ အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝံ ဥတ္တမဝန္ဒနီယဘာဝံ၊ အတ္တနော စ ဝန္ဒနကိရိယာယ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဧတ္ထ စ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကိယေသု မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တာသာဓာရဏဂုဏဒီပနတော ဘဂဝတော သဗ္ဗလောကိယဂုဏသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတိ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနမဂ္ဂဉာဏဒီပနတော သဗ္ဗလောကုတ္တရဂုဏသမ္ပတ္တိ။ တဒုဘယဂ္ဂဟဏသိဒ္ဓါ ဟိ အတ္ထော ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိအာဒိနာ ဝိပဉ္စီယတီတိ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန စ ဥပဂမနံ နိရုပက္ကိလေသံ ဒဿေတိ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန အပဂမနံ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကသမညာနုရူပံ ဘဂဝတော ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ၊ လောကဝေါဟာရဝိသယတ္တာ ကရုဏာယ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန သမညာယာနဝိဓာဝနံ။ သဘာဝါနဝဗောဓေန ဟိ ဓမ္မာနံ သမညံ အတိဓာဝိတွာ သတ္တာဒိပရာမသနံ ဟောတီတိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဝိဟာရံ ဒဿေတိ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ၊ စတုသစ္စဉာဏံ၊ စတုပ္ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ၊ စတုဝေဿာရဇ္ဇဉာဏံ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏဿ ဂဟိတတ္တာ သေသာသာဓာရဏဉာဏာနိ၊ ဆ အဘိညာ၊ အဋ္ဌသု ပရိသာသု (မ။ နိ။ ၁။၁၅၁) အကမ္ပနဉာဏာနိ၊ ဒသ ဗလာနိ၊ စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ၊ သောဠသ ဉာဏစရိယာ၊ အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ၊ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅၊ ဝိဘ။ မူလ။ ဋီ။ ဂန္ထာရမ္ဘဝဏ္ဏနာယ) စတုစတ္တာရီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ၊ (သံ။ နိ။ ၂။၃၄) သတ္တသတ္တတိ ဉာဏဝတ္ထူနီတိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၄) ဧဝမာဒီနံ အနေကေသံ ပညာပ္ပဘေဒါနံ ဝသေန ဉာဏစာရံ ဒဿေတိ။

တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန စရဏသမ္ပတ္တိံ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိံ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန သတ္တာဓိပတိတာ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန ဓမ္မာဓိပတိတာ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန လောကနာထဘာဝေါ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန အတ္တနာထဘာဝေါ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ပုဗ္ဗကာရိဘာဝေါ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန ကတညုတာ ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန အပရန္တပတာ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန အနတ္တန္တပတာ။ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ဝါ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသိဒ္ဓိ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန ပရေသံ တာရဏံ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန သယံ တာရဏံ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗသတ္တေသု အနုဂ္ဂဟစိတ္တတာ၊ ပညာဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိရတ္တစိတ္တတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။ သဗ္ဗေသဉ္စ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ကရုဏာ အာဒိ၊ တန္နိဒါနဘာဝတော။ ပညာ ပရိယောသာနံ၊ တတော ဥတ္တရိကရဏီယာဘာဝတော။ ဣတိ အာဒိပရိယောသာနဒဿနေန သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ တထာ ကရုဏာဂ္ဂဟဏေန သီလက္ခန္ဓပုဗ္ဗင်္ဂမော သမာဓိက္ခန္ဓော ဒဿိတော ဟောတိ။ ကရုဏာနိဒါနဉှိ သီလံ၊ တတော ပါဏာတိပါတာဒိဝိရတိပ္ပဝတ္တိတော၊ သာ စ ဈာနတ္တယသမ္ပယောဂိနီတိ။ ပညာဝစနေန ပညာက္ခန္ဓော။ သီလဉ္စ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနမာဒိ၊ သမာဓိ မဇ္ဈေ၊ ပညာ ပရိယောသာနန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏာ သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ၊ နယတော ဒဿိတတ္တာ။ ဧသော ဧဝ ဟိ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဒဿနုပါယော၊ ယဒိဒံ နယဂ္ဂါဟဏံ။ အညထာ ကော နာမ သမတ္ထော ဘဂဝတော ဂုဏေ အနုပဒံ နိရဝသေသတော ဒဿေတုံ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ၊

ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော၊

ခီယေထ ကပ္ပော စိရဒီဃမန္တရေ၊

ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၄၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄၂၅၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၄။၄၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာယံ၊ ပကိဏ္ဏကကထာယံ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆။၂၀)၊

တေနေဝ စ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေနာပိ ဗုဒ္ဓဂုဏပရိစ္ဆေဒနံ ပတိ အနုယုတ္တေန ‘‘နော ဟေတံ ဘန္တေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၅) ပဋိက္ခိပိတွာ၊ ‘‘အပိ စ မေ ဘန္တေ ဓမ္မနွယော ဝိဒိတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၆) ဝုတ္တံ။

ဧဝံ သင်္ခေပေန သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝိတွာ ဣဒါနိ သဒ္ဓမ္မံ ထောမေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓါပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ ဗုဒ္ဓဘာဝန္တိ ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဘာဝေတွာ၊ သစ္ဆိကတွာတိ စ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော။ ယန္တိ အနိယမတော ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဥပဂတောတိ အပရကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော။ ဝန္ဒေတိ ကိရိယာနိဒ္ဒေသော၊ တန္တိ နိယမနံ။ ဓမ္မန္တိ ဝန္ဒနကိရိယာယ ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဂတမလံ၊ အနုတ္တရန္တိ စ တဗ္ဗိသေသနံ။

တတ္ထ ဗုဒ္ဓ-သဒ္ဒဿ တာဝ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ၉၅-၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂) နိဒ္ဒေသနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ သဝါသနာယ အညာဏနိဒ္ဒါယ အစ္စန္တဝိဂမတော၊ ဗုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိကသိတဘာဝတော ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဇာဂရဏဝိကသနတ္ထဝသေန။ အထ ဝါ ကဿစိပိ ဉေယျဓမ္မဿ အနဝဗုဒ္ဓဿ အဘာဝေန ဉေယျဝိသေသဿ ကမ္မဘာဝေန အဂ္ဂဟဏတော ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝေန အဝဂမနတ္ထဝသေနေဝ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော လဗ္ဘတီတိ ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီ’’တိ၊ အတ္ထတော ပန ပါရမိတာပရိဘာဝိတော သယမ္ဘူဉာဏေန သဟ ဝါသနာယ ဝိဟတဝိဒ္ဓသ္တနိရဝသေသကိလေသော မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမေယျ ဂုဏဂဏာဓာရော ခန္ဓသန္တာနော ဗုဒ္ဓါ။ ယထာဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ၊ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော၊ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ၉၅-၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂)။

အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ၊ တေန ‘‘ဧဝံ ဂုဏဝိသေသယုတ္တော သောပိ နာမ ဘဂဝါ’’တိ ဝက္ခမာနဂုဏေ ဓမ္မေ သမ္ဘာဝနံ ဒီပေတိ။ ဗုဒ္ဓဘာဝန္တိ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ။ ဘာဝေတွာတိ ဥပ္ပာဒေတွာ၊ ဝဍ္ဎေတွာ စ။ သစ္ဆိကတွာတိ ပစ္စက္ခံ ကတွာ။ ဥပဂတောတိ ပတ္တော၊ အဓိဂတောတိ အတ္ထော၊ ဧတဿ ‘‘ဗုဒ္ဓဘာဝ’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဂတမလန္တိ ဝိဂတမလံ၊ နိဒ္ဒေါသန္တိ အတ္ထော။ ဝန္ဒေတိ ပဏမာမိ၊ ထောမေမိ ဝါ။ အနုတ္တရန္တိ ဥတ္တရရဟိတံ၊ လောကုတ္တရန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မန္တိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယတော စ၊ သံသာရတော စ အပတမာနေ ကတွာ ဓာရယတီတိ ဓမ္မော။

အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ဧဝံ ဝိဝိဓဂုဏသမန္နာဂတော ဗုဒ္ဓါပိ ဘဂဝါ ယံ အရိယသင်္ခါတံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ၊ ဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ပန သစ္ဆိကတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတော၊ တမေတံ ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဗုဒ္ဓဘာဝဟေတုဘူတံ သဗ္ဗဒေါသမလရဟိတံ အတ္တနော ဥတ္တရိတရာဘာဝေန အနုတ္တရံ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မံ နမာမီတိ။ ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မဿာပိ တပ္ပကာသနတ္တာ ဣဓ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ‘‘အဘိဓမ္မနယသမုဒ္ဒံ ဘာဝေတွာ အဓိဂစ္ဆိ၊ တီဏိ ပိဋကာနိ သမ္မသီ’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ပရိယတ္တိဓမ္မဿာပိ သစ္ဆိကိရိယာသမ္မသနပရိယာယော လဗ္ဘတီတိ သောပိ ဣဓ ဝုတ္တော ယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ‘‘ယံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ၊ သစ္ဆိကတွာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မဘူတာဟိ ပါရမိတာဟိ သဟ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဓိသီလသိက္ခာဒယောပိ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တာပိ ဟိ ဝိဂတပဋိပက္ခတာယ ဝိဂတမလာ၊ အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရာ စာတိ။ တထာ ဟိ သတ္တာနံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏာယ ကတမဟာဘိနီဟာရော မဟာကရုဏာဓိဝါသပေသလဇ္ဈာသယော ပညာဝိသေသပရိယောဒါတနိမ္မလာနံ ဒါနဒမသညမာဒီနံ ဥတ္တမဓမ္မာနံ သတသဟဿာဓိကာနိ ကပ္ပာနံ စတ္တာရိ အသင်္ခေယျာနိ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ နိရဝသေသံ ဘာဝနာပစ္စက္ခကရဏေဟိ ကမ္မာဒီသု အဓိဂတဝသီဘာဝေါ၊ အစ္ဆရိယာစိန္တေယျမဟာနုဘာဝေါ၊ အဓိသီလအဓိစိတ္တာနံ ပရမုက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော ဘဂဝါ ပစ္စယာကာရေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿမုခေန မဟာဝဇိရဉာဏံ ပေသေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဘာဝေတွာ’’တိ ဧတေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါယ ဓမ္မံ ထောမေတိ၊ ‘သစ္ဆိကတွာ’တိ ဧတေန ဝိမုတ္တိသမ္ပဒါယ။ တထာ ပဌမေန ဈာနသမ္ပဒါယ၊ ဒုတိယေန ဝိမောက္ခသမ္ပဒါယ။ ပဌမေန ဝါ သမာဓိသမ္ပဒါယ၊ ဒုတိယေန သမာပတ္တိသမ္ပဒါယ။ အထ ဝါ ပဌမေန ခယဉာဏဘာဝေန၊ ဒုတိယေန အနုပ္ပာဒဉာဏဘာဝေန။ ပုရိမေန ဝါ ဝိဇ္ဇူပမတာယ၊ ဒုတိယေန ဝဇိရူပမတာယ။ ပုရိမေန ဝါ ဝိရာဂသမ္ပတ္တိယာ၊ ဒုတိယေန နိရောဓသမ္ပတ္တိယာ။ တထာ ပဌမေန နိယျာနဘာဝေန၊ ဒုတိယေန နိဿရဏဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဟေတုဘာဝေန၊ ဒုတိယေန အသင်္ခတဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဒဿနဘာဝေန၊ ဒုတိယေန ဝိဝေကဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ အဓိပတိဘာဝေန၊ ဒုတိယေန အမတဘာဝေန ဓမ္မံ ထောမေတိ။ အထ ဝါ ‘‘ယံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဥပဂတော’’တိ ဧတေန သွာက္ခာတတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ၊ ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန သန္ဒိဋ္ဌိကတာယ။ တထာ ပုရိမေန အကာလိကတာယ၊ ပစ္ဆိမေန ဧဟိပဿိကတာယ။ ပုရိမေန ဝါ ဩပနေယျိကတာယ၊ ပစ္ဆိမေန ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ။

‘‘ဂတမလ’’န္တိ ဣမိနာ သံကိလေသာဘာဝဒီပနေန ဓမ္မဿ ပရိသုဒ္ဓတံ ဒဿေတိ၊ ‘‘အနုတ္တရ’’န္တိ ဧတေန အညဿ ဝိသိဋ္ဌဿ အဘာဝဒီပနေန ဝိပုလပရိပုဏ္ဏတံ။ ပဌမေန ဝါ ပဟာနသမ္ပဒံ ဓမ္မဿ ဒဿေတိ၊ ဒုတိယေန ပဘာဝသမ္ပဒံ။ ဘာဝေတဗ္ဗတာယ ဝါ ဓမ္မဿ ဂတမလဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော ။ ဘာဝနာဂုဏေန ဟိ သော ဒေါသာနံ သမုဂ္ဃာတကော ဟောတီတိ။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝေန အနုတ္တရဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ သစ္ဆိကိရိယာနိဗ္ဗတ္တိတော ဟိ တဒုတ္တရိကရဏီယာဘာဝတော အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရောတိ။ တထာ ‘‘ဘာဝေတွာ’’တိ ဧတေန သဟ ပုဗ္ဗဘာဂသီလာဒီဟိ သေက္ခာ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ၊ ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန သဟ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ အသေက္ခာ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တီတိ။

ဧဝံ သင်္ခေပေနေဝ သဗ္ဗဓမ္မဂုဏေဟိ သဒ္ဓမ္မံ အဘိတ္ထဝိတွာ၊ ဣဒါနိ အရိယသင်္ဃံ ထောမေတုံ ‘‘သုဂတဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဂတဿာတိ သမ္ဗန္ဓနိဒ္ဒေသော၊ တဿ ‘‘ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဩရသာနန္တိ ပုတ္တဝိသေသနံ။ မာရသေနမထနာနန္တိ ဩရသပုတ္တဘာဝေ ကာရဏနိဒ္ဒေသော၊ တေန ကိလေသပ္ပဟာနမေဝ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တဘာဝကာရဏံ အနုဇာနာတီတိ ဒဿေတိ။ အဋ္ဌန္နန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော၊ တေန စ သတိပိ တေသံ သတ္တဝိသေသဘာဝေန အနေကသတသဟဿသင်္ချဘာဝေ ဣမံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒံ နာတိဝတ္တန္တီတိ ဒဿေတိ၊ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝါနတိဝတ္တနတော။ သမူဟန္တိ သမုဒါယနိဒ္ဒေသော။ အရိယသင်္ဃန္တိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသင်္ဃာတဘာဝနိဒ္ဒေသော၊ တေန အသတိပိ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ကာယသာမဂ္ဂိယံ အရိယသင်္ဃဘာဝံ ဒဿေတိ၊ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတဘာဝတော။ တတ္ထ ဥရသိ ဘဝါ ဇာတာ၊ သံဝဒ္ဓါ စ ဩရသာ။ ယထာ ဟိ သတ္တာနံ ဩရသပုတ္တာ အတ္တဇာတတာယ ပိတုသန္တကဿ ဒါယဇ္ဇဿ ဝိသေသေန ဘာဂိနော ဟောန္တိ၊ ဧဝမေတေပိ အရိယပုဂ္ဂလာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတာယ ဘဂဝတော သန္တကဿ ဝိမုတ္တိသုခဿ၊ အရိယဓမ္မရတနဿ စ ဧကန္တဘာဂိနောတိ ဩရသာ ဝိယ ဩရသာ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာနုဘာဝေန အရိယဘူမိံ ဩက္ကမမာနာ၊ ဩက္ကန္တာ စ အရိယသာဝကာ ဘဂဝတော ဥရောဝါယာမဇနိတာဘိဇာတတာယ နိပ္ပရိယာယေန ‘‘ဩရသပုတ္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ သာဝကေဟိ ပဝတ္တိယမာနာပိ ဟိ ဓမ္မဒေသနာ ဘဂဝတော ‘‘ဓမ္မဒေသနာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုစ္စတိ၊ တံမူလကတ္တာ၊ လက္ခဏာဒိဝိသေသာဘာဝတော စ။

ယဒိပိ အရိယသာဝကာနံ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမသမယေ ဘဂဝတော ဝိယ တဒန္တရာယကရဏတ္ထံ ဒေဝပုတ္တမာရော ၊ မာရဝါဟိနီ ဝါ န ဧကန္တေန အပသာဒေတိ၊ တေဟိ ပန အပသာဒေတဗ္ဗတာယ ကာရဏေ ဝိမထိတေ တေပိ ဝိမထိတာ ဧဝ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ – ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ‘မာရမာရသေနမထနာန’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရမာရာနံ ဝိယ ဒေဝပုတ္တမာရဿာပိ ဂုဏမာရဏေ သဟာယဘာဝူပဂမနတော ကိလေသဗလကာယော ‘‘သေနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ’’တိအာဒိ (သု။ နိ။ ၄၃၈၊ မဟာနိ။ ၂၈၊ ၆၈၊ စူဠနိ။ ၄၇)။ သာ စ တေဟိ ဒိယဍ္ဎသဟဿဘေဒါ၊ အနန္တဘေဒါ ဝါ ကိလေသဝါဟိနီ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယသမထာဒိဂုဏပဟရဏေဟိ ဩဓိသော ဝိမထိတာ၊ ဝိဟတာ၊ ဝိဒ္ဓသ္တာ စာတိ မာရသေနမထနာ၊ အရိယသာဝကာ။ ဧတေန တေသံ ဘဂဝတော အနုဇာတပုတ္တတံ ဒဿေတိ။

အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ၊ အနယေ န ဣရိယနတော၊ အယေ စ ဣရိယနတော အရိယာ၊ နိရုတ္တိနယေန။ အထ ဝါ သဒေဝကေန လောကေန ‘‘သရဏ’’န္တိ အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော၊ ဥပဂတာနဉ္စ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော အရိယာ၊ အရိယာနံ သင်္ဃောတိ အရိယသင်္ဃော၊ အရိယော စ သော၊ သင်္ဃော စာတိ ဝါ အရိယသင်္ဃော၊ တံ အရိယသင်္ဃံ။ ဘဂဝတော အပရဘာဂေ ဗုဒ္ဓဓမ္မရတနာနမ္ပိ သမဓိဂမော သင်္ဃရတနာဓီနောတိ အဿ အရိယသင်္ဃဿ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတုံ ဣဓေဝ ‘‘သိရသာ ဝန္ဒေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ စ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန အရိယသင်္ဃဿ ပဘဝသမ္ပဒံ ဒဿေတိ၊ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧတေန ပဟာနသမ္ပဒံ၊ သကလသံကိလေသပ္ပဟာနဒီပနတော။ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ ဧတေန ဉာဏသမ္ပဒံ၊ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝဒီပနတော။ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ ဧတေန ပဘဝသမ္ပဒံ ဒဿေတိ၊ သဗ္ဗသင်္ဃာနံ အဂ္ဂဘာဝဒီပနတော။ အထ ဝါ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ အရိယသင်္ဃဿ ဝိသုဒ္ဓနိဿယဘာဝဒီပနံ၊ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ သမ္မာဥဇုဉာယသာမီစိပ္ပဋိပန္နဘာဝဒီပနံ၊ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ အာဟုနေယျာဒိဘာဝဒီပနံ၊ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ အနုတ္တရပုညက္ခေတ္တဘာဝဒီပနံ။ တထာ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန အရိယသင်္ဃဿ လောကုတ္တရသရဏဂမနသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ လောကုတ္တရသရဏဂမနေန ဟိ တေ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တာ ဇာတာ။ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧတေန အဘိနီဟာရသမ္ပဒါသိဒ္ဓံ ပုဗ္ဗဘာဂေ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ကတာဘိနီဟာရာ ဟိ သမ္မာ ပဋိပန္နာ မာရံ၊ မာရပရိသံ ဝါ အဘိဝိဇိနန္တိ။ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ ဧတေန ဝိဒ္ဓသ္တဝိပက္ခေ သေက္ခာသေက္ခဓမ္မေ ဒဿေတိ၊ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန မဂ္ဂဖလဓမ္မာနံ ပကာသိတတ္တာ။ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျဘာဝံ ဒဿေတိ။ သရဏဂမနဉ္စ သာဝကာနံ သဗ္ဗဂုဏာနမာဒိ၊ သပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒါ သေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော မဇ္ဈေ၊ အသေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ပရိယောသာနန္တိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏာ သင်္ခေပတော သဗ္ဗေ အရိယသင်္ဃဂုဏာ ပကာသိတာ ဟောန္တိ။

ဧဝံ ဂါထာတ္တယေန သင်္ခေပတော သကလဂုဏသင်္ကိတ္တနမုခေန ရတနတ္တယဿ ပဏာမံ ကတွာ၊ ဣဒါနိ တံ နိပစ္စကာရံ ယထာဓိပ္ပေတေ ပယောဇနေ ပရိဏာမေန္တော ‘‘ဣတိ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃာ။ တေသဉှိ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဘူတဂုဏေ အာဝဇ္ဇန္တဿ အမတာဓိဂမဟေတုဘူတံ အနပ္ပကံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထာဟ –

‘‘ယသ္မိံ၊ မဟာနာမ၊ သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ၊ နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န ဒေါသပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ဥဇုဂတမေဝဿ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဟောတိ တထာဂတံ အာရဗ္ဘ။ ဥဇုဂတစိတ္တော ခေါ ပန၊ မဟာနာမ၊ အရိယသာဝကော လဘတိ အတ္ထဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇံ၊ ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ အ။ နိ။ ၁၁။၁၁)။

စိတ္တီကတာဒိဘာဝေါ ဝါ ရတနဋ္ဌော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀)၊

စိတ္တီကတဘာဝါဒယော စ အနညသာဓာရဏာ ဗုဒ္ဓါဒီသု ဧဝ လဗ္ဘန္တီတိ။ ဝန္ဒနာဝ ဝန္ဒနာမယံ၊ ယထာ ‘‘ဒါနမယံ၊ သီလမယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဣတိဝု။ ၆၀၊ နေတ္တိ။ ၃၄)။ ဝန္ဒနာ စေတ္ထ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဂုဏနိန္နတာ၊ ထောမနာ ဝါ။ ပုဇ္ဇဘဝဖလနိဗ္ဗတ္တနတော ပုညံ၊ အတ္တနော သန္တာနံ ပုဏာတီတိ ဝါ။ သုဝိဟတန္တရာယောတိ သုဋ္ဌု ဝိဟတန္တရာယော၊ ဧတေန အတ္တနော ပသာဒသမ္ပတ္တိယာ၊ ရတ္တနတ္တယဿ စ ခေတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိယာ တံ ပုညံ အတ္ထပ္ပကာသနဿ ဥပဃာတကဥပဒ္ဒဝါနံ ဝိဟနနေ သမတ္ထန္တိ ဒဿေတိ။ ဟုတွာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာ၊ တဿ ‘‘အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ တဿာတိ ယံ ရတနတ္တယဝန္ဒနာမယံ ပုညံ၊ တဿ။ အာနုဘာဝေနာတိ ဗလေန။

ဧဝံ ရတနတ္တယဿ နိပစ္စကာရကရဏေ ပယောဇနံ ဒဿေတွာ၊ ဣဒါနိ ယဿာ ဓမ္မဒေသနာယ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုကာမော၊ တဿာ တာဝ ဂုဏာဘိတ္ထဝနဝသေန ဥပညာပနတ္ထံ ‘‘ဒီဃဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒီဃသုတ္တင်္ကိတဿာတိ ဒီဃပ္ပမာဏသုတ္တလက္ခိတဿ၊ ဧတေန ‘‘ဒီဃော’’တိ အယံ ဣမဿ အာဂမဿ အတ္ထာနုဂတာ သမညာတိ ဒဿေတိ။ နနု စ သုတ္တာနိယေဝ အာဂမော၊ ကဿ ပန သုတ္တေဟိ အင်္ကနန္တိ? သစ္စမေတံ ပရမတ္ထတော၊ သုတ္တာနိ ပန ဥပါဒါယပညတ္တော အာဂမော။ ယထာ ဟိ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမုဒါယေ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဝေါဟာရော၊ ဧဝံ သုတ္တသမုဒါယေ ‘‘အာဂမော’’တိ ဝေါဟာရော။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိနိပုဏတ္ထသဗ္ဘာဝတော နိပုဏဿ။ အာဂမိဿန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန၊ ဧတသ္မာ ဝါ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒယောတိ အာဂမော၊ အာဂမော စ သော ဝရော စာတိ အာဂမဝရော၊ အာဂမသမ္မတေဟိ ဝါ ဝရောတိ အာဂမဝရော၊ တဿ။ ဗုဒ္ဓါနံ အနုဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓါ၊ ဗုဒ္ဓါနံ သစ္စပဋိဝေဓံ အနုဂမ္မ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာ အဂ္ဂသာဝကာဒယော အရိယာ။ တေဟိ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေန၊ ဂုဏသံဝဏ္ဏနာဝသေန စ သံဝဏ္ဏိတဿ။ အထ ဝါ ဗုဒ္ဓါ စ အနုဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနေဝ ဟိ တိဏ္ဏမ္ပိ ပိဋကာနံ အတ္ထဝဏ္ဏနာက္ကမော ဘာသိတော၊ ယာ ‘‘ပကိဏ္ဏကဒေသနာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တတော သင်္ဂါယနာဒိဝသေန သာဝကေဟီတိ အာစရိယာ ဝဒန္တိ။

သဒ္ဓါဝဟဂုဏဿာတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု ပသာဒါဝဟသမ္ပတ္တိကဿ။ အယဉှိ အာဂမော ဗြဟ္မဇာလာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၅-၇၊ ၂၆-၂၈) သီလဒိဋ္ဌာဒီနံ အနဝသေသနိဒ္ဒေသာဒိဝသေန၊ မဟာပဒါနာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃-၅) ပုရိမဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဂုဏနိဒ္ဒေသာဒိဝသေန၊ ပါထိကသုတ္တာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၊၄) တိတ္ထိယေ နိမဒ္ဒိတွာ အပ္ပဋိဝတ္တိယသီဟနာဒ နဒနာဒိဝသေန၊ အနုတ္တရိယသုတ္တာဒီသု (အ။ နိ။ ၆။၈) စ ဝိသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏဝိဘာဝနေန ရတနတ္တယေ သာတိသယပ္ပသာဒံ အာဝဟတိ။ သံဝဏ္ဏနာသု စာယံ အာစရိယဿ ပကတိ၊ ယာ တံတံသံဝဏ္ဏနာသု အာဒိတော တဿ တဿ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ဝိသေသဂုဏကိတ္တနေန ထောမနာ။ တထာ ဟိ ပပဉ္စသူဒနီသာရတ္ထပ္ပကာသိနီမနောရထပူရဏီသု အဋ္ဌသာလိနီအာဒီသု စ ယထာက္ကမံ ‘‘ပရဝါဒမထနဿ ဉာဏပ္ပဘေဒဇနနဿ ဓမ္မကထိကပုင်္ဂဝါနံ ဝိစိတ္တပ္ပဋိဘာနဇနနဿ တဿ ဂမ္ဘီရဉာဏေဟိ ဩဂါဠှဿ အဘိဏှသော နာနာနယဝိစိတ္တဿ အဘိဓမ္မဿာ’’တိအာဒိနာ ထောမနာ ကတာ။

အတ္ထော ကထီယတိ ဧတာယာတိ အတ္ထကထာ၊ သာ ဧဝ အဋ္ဌကထာ၊ တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ၊ ယထာ ‘‘ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၈)။ အာဒိတော တိအာဒိမှိ ပဌမသင်္ဂီတိယံ။ ဆဠဘိညတာယ ပရမေန စိတ္တဝသီဘာဝေန သမန္နာဂတတ္တာ၊ ဈာနာဒီသု ပဉ္စဝိဓဝသိတာသဗ္ဘာဝတော စ ဝသိနော၊ ထေရာ မဟာကဿပါဒယော။ တေသံ သတေဟိ ပဉ္စဟိ။ ယာတိ ယာ အဋ္ဌကထာ။ သင်္ဂီတာတိ အတ္ထံ ပကာသေတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ‘‘အယံ ဧတဿ အတ္ထော၊ အယံ ဧတဿ အတ္ထော’’တိ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ။ အနုသင်္ဂီတာ စ ယသတ္ထေရာဒီဟိ ပစ္ဆာပိ ဒုတိယတတိယသင်္ဂီတီသု၊ ဣမိနာ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ အာဂမနသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။

သီဟဿ လာနတော ဂဟဏတော သီဟဠော၊ သီဟကုမာရော။ တံဝံသဇာတတာယ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ခတ္တိယာနံ၊ တေသံ နိဝါသတာယ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဿ စ သီဟဠဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဘတာတိ ဇမ္ဗုဒီပတော အာနီတာ။ အထာတိ ပစ္ဆာ။ အပရဘာဂေ ဟိ အသင်္ကရတ္ထံ သီဟဠဘာသာယ အဋ္ဌကထာ ဌပိတာတိ။ တေနဿ မူလဋ္ဌကထာ သဗ္ဗသာဓာရဏာ န ဟောတီတိ ဣဒံ အတ္ထပ္ပကာသနံ ဧကန္တေန ကရဏီယန္တိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဒီပဝါသီနမတ္ထာယာ’’တိ။ တတ္ထ ဒီပဝါသီနန္တိ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ။ ဒီပဝါသီနန္တိ ဝါ သီဟဠဒီပဝါသီနံ အတ္ထာယ သီဟဠဘာသာယ ဌပိတာတိ ယောဇနာ။

အပနေတွာနာတိ ကဉ္စုကသဒိသံ သီဟဠဘာသံ အပနေတွာ။ တတောတိ အဋ္ဌကထာတော။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ မနောရမံ ဘာသန္တိ မာဂဓဘာသံ။ သာ ဟိ သဘာဝနိရုတ္တိဘူတာ ပဏ္ဍိတာနံ မနံ ရမယတီတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘တန္တိနယာနုစ္ဆဝိက’’န္တိ၊ ပါဠိဂတိယာ အနုလောမိကံ ပါဠိဘာသာယာနုဝိဓာယိနိန္တိ အတ္ထော။ ဝိဂတဒေါသန္တိ အသဘာဝနိရုတ္တိဘာသန္တရရဟိတံ။

သမယံ အဝိလောမေန္တောတိ သိဒ္ဓန္တံ အဝိရောဓေန္တော၊ ဧတေန အတ္ထဒေါသာဘာဝမာဟ။ အဝိရုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ဟိ ထေရဝါဒါပိ ဣဓ ပကာသိယိဿန္တိ။ ထေရဝံသပဒီပါနန္တိ ထိရေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရာ၊ မဟာကဿပါဒယော။ တေဟိ အာဂတာ အာစရိယပရမ္ပရာ ထေရဝံသော၊ တပ္ပရိယာပန္နာ ဟုတွာ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နတ္တာ ပညာပဇ္ဇောတေန တဿ သမုဇ္ဇလနတော ထေရဝံသပဒီပါ၊ မဟာဝိဟာရဝါသိနော ထေရာ၊ တေသံ။ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နိစ္ဆီယတီတိ ဝိနိစ္ဆယော၊ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခီလမဒ္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာ ဝိမတိစ္ဆေဒကထာ။ သုဋ္ဌု နိပုဏော သဏှော ဝိနိစ္ဆယော ဧတေသန္တိ သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာ။ အထ ဝါ ဝိနိစ္ဆိနောတီတိ ဝိနိစ္ဆယော၊ ယထာဝုတ္တဝိသယံ ဉာဏံ။ သုဋ္ဌု နိပုဏော ဆေကော ဝိနိစ္ဆယော ဧတေသန္တိ သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာ၊ ဧတေန မဟာကဿပါဒိထေရပရမ္ပရာဘတော၊ တတောယေဝ စ အဝိပရီတော သဏှသုခုမော မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝိနိစ္ဆယောတိ တဿ ပမာဏဘူတတံ ဒဿေတိ။

သုဇနဿ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တေန န ကေဝလံ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနမေဝ အတ္ထာယ၊ အထ ခေါ သာဓုဇနတောသနတ္ထဉ္စာတိ ဒဿေတိ၊ တေန စ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဝါသီနမ္ပိ အတ္ထာယာတိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓါ ဟောတိ၊ ဥဂ္ဂဟဏာဒိသုကရတာယ တေသမ္ပိ ဗဟုပကာရတ္တာ။ စိရဋ္ဌိတတ္ထန္တိ စိရဋ္ဌိတိအတ္ထံ ၊ စိရကာလဋ္ဌိတိယာတိ အတ္ထော။ ဣဒဉှိ အတ္ထပ္ပကာသနံ အဝိပရီတဗျဉ္ဇနသုနိက္ခေပဿ အတ္ထသုနယဿ စ ဥပါယဘာဝတော သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတိယာ သံဝတ္တတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သဒ္ဓမ္မဿ ဌိတိယာ အသမ္မောသာယ အနန္တရဓာနာယ သံဝတ္တန္တိ။ ကတမေ ဒွေ? သုနိက္ခတ္တဉ္စ ပဒဗျဉ္ဇနံ၊ အတ္ထော စ သုနီတော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၂၁)။

ယံ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော၊ တဿာ မဟတ္တံ ပရိဟရိတုံ ‘‘သီလကထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘န တံ ဣဓ ဝိစာရယိဿာမီ’’တိ။ အထ ဝါ ယံ အဋ္ဌကထံ ကတ္တုကာမော၊ တဒေကဒေသဘာဝေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ စ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ကထိကာနံ ဥပဒေသံ ကရောန္တော တတ္ထ ဝိစာရိတဓမ္မေ ဥဒ္ဒေသဝသေန ဒဿေတိ ‘‘သီလကထာ’’ တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သီလကထာတိ စာရိတ္တဝါရိတ္တာဒိဝသေန သီလဝိတ္ထာရကထာ။ ဓုတဓမ္မာတိ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂါဒယော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂။၈၄၅၊ ၈၄၉) တေရသ ကိလေသဓုနနကဓမ္မာ။ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ သဗ္ဗာနီတိ ပါဠိယံ အာဂတာနိ အဋ္ဌတိံသ၊ အဋ္ဌကထာယံ ဒွေတိ နိရဝသေသာနိ ယောဂကမ္မဿ ဘာဝနာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ။ စရိယာဝိဓာနသဟိတောတိ ရာဂစရိတာဒီနံ သဘာဝါဒိဝိဓာနေန သဟိတော။ ဈာနာနိ စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ၊ သမာပတ္တိယော စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော။ အဋ္ဌပိ ဝါ ပဋိလဒ္ဓမတ္တာနိ ဈာနာနိ၊ သမာပဇ္ဇနဝသီဘာဝပ္ပတ္တိယာ သမာပတ္တိယော။ ဈာနာနိ ဝါ ရူပါရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ၊ သမာပတ္တိယော ဖလသမာပတ္တိနိရောဓသမာပတ္တိယော။

လောကိယလောကုတ္တရဘေဒါ ဆ အဘိညာယော သဗ္ဗာ အဘိညာယော။ ဉာဏဝိဘင်္ဂါဒီသု အာဂတနယေန ဧကဝိဓာဒိနာ ပညာယ သင်္ကလေတွာ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ နိစ္ဆယော ပညာသင်္ကလနနိစ္ဆယော။

ပစ္စယဓမ္မာနံ ဟေတာဒီနံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ဟေတုပစ္စယာဒိဘာဝေါ ပစ္စယာကာရော၊ တဿ ဒေသနာ ပစ္စယာကာရဒေသနာ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကထာတိ အတ္ထော။ သာ ပန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂဿ သုဒုက္ကရတာယ သဏှသုခုမာ၊ နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင်္ကရရဟိတာ၊ ဧကတ္တနယာဒိသဟိတာ စ တတ္ထ ဝိစာရိတာတိ အာဟ – ‘‘သုပရိသုဒ္ဓနိပုဏနယာ’’တိ။ ပဋိသမ္ဘိဒါဒီသု အာဂတနယံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဝိစာရိတတ္တာ အဝိမုတ္တတန္တိ မဂ္ဂါ။

ဣတိပန သဗ္ဗန္တိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပရိသမာပနေ၊ ပန-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရေ၊ ဧတံ သဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဣဓာတိ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယံ။ န ဝိစာရယိဿာမိ၊ ပုနရုတ္တိဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣဒါနိ တဿေဝ အဝိစာရဏဿ ဧကန္တကာရဏံ နိဒ္ဓါရေန္တော ‘‘မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘မဇ္ဈေ ဌတွာ’’တိ ဧတေန မဇ္ဈေဘာဝဒီပနေန ဝိသေသတော စတုန္နံ အာဂမာနံ သာဓာရဏဋ္ဌကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ၊ န သုမင်္ဂလဝိလာသိနီအာဒယော ဝိယ အသာဓာရဏဋ္ဌကထာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဝိသေသတော’’တိ ဣဒံ ဝိနယာဘိဓမ္မာနမ္ပိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ယထာရဟံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဟောတိ ယေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

ဣစ္စေဝါတိ ဣတိ ဧဝ။ တမ္ပီတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂမ္ပိ။ ဧတာယာတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သီဟဠဒီပံ အာဘတာ’’တိအာဒိနာ အတ္ထပ္ပကာသနဿ နိမိတ္တံ ဒဿေတိ၊ ‘‘ဒီပဝါသီနမတ္ထာယ၊ သုဇနဿ စ တုဋ္ဌတ္ထံ၊ စိရဋ္ဌိတတ္ထဉ္စ ဓမ္မဿာ’’တိ ဧတေန ပယောဇနံ၊ အဝသိဋ္ဌေန ကရဏပ္ပကာရံ။ သီလကထာဒီနံ အဝိစာရဏမ္ပိ ဟိ ဣဓ ကရဏပ္ပကာရော ဧဝါတိ။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ

ဝိဘာဂဝန္တာနံ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနဝသေနေဝ ဟောတီတိ ပဌမံ တာဝ ဝဂ္ဂသုတ္တဝသေန ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ဒီဃာဂမော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ‘‘ဒီဃဿ အာဂမဝရဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ယဒိဒံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မိံ ဝစနေ။ ယဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီတိ ပဋိညာတံ၊ သော ဒီဃာဂမော နာမ ဝဂ္ဂသုတ္တဝသေန ဧဝံ ဝိဘာဂေါတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တတ္ထာတိ ‘‘ဒီဃာဂမနိဿိတမတ္ထ’’န္တိ ဧတသ္မိံ ဝစနေ။ ယော ဒီဃာဂမော ဝုတ္တော၊ သော ဝဂ္ဂါဒိဝသေန ဧဒိသောတိ အတ္ထော။ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေနေဝ ပဝတ္တဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘တဿ ဝဂ္ဂေသု…ပေ… ဝုတ္တံ နိဒါနမာဒီ’’တိ အာဟ။ ကသ္မာ ပန စတူသု အာဂမေသု ဒီဃာဂမော ပဌမံ သင်္ဂီတော၊ တတ္ထ စ သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂေါ အာဒိတော နိက္ခိတ္တော၊ တသ္မိဉ္စ ဗြဟ္မဇာလန္တိ? နာယမနုယောဂေါ ကတ္ထစိပိ န ပဝတ္တတိ၊ အပိ စ သဒ္ဓါဝဟဂုဏတော ဒီဃနိကာယော ပဌမံ သင်္ဂီတော။ သဒ္ဓါ ဟိ ကုသလဓမ္မာနံ ဗီဇံ။ ယထာဟ – ‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇံ တပေါ ဝုဋ္ဌီ’’တိ၊ (သံ။ နိ။ ၁။၁၉၇၊ သု။ နိ။ ၇၇) သဒ္ဓါဝဟဂုဏတာ စဿ ဒဿိတာယေဝ။ ကိဉ္စ ကတိပယသုတ္တသင်္ဂဟတော၊ အပ္ပပရိမာဏတော စ ဂဟဏဓာရဏာဒိသုခတော။ တထာဟေသ စတုတ္တိံသသုတ္တသင်္ဂဟော စတုသဋ္ဌိဘာဏဝါရပရိမာဏော စ။ သီလကထာဗာဟုလ္လတော ပန သီလက္ခန္ဓဝဂ္ဂေါ ပဌမံ နိက္ခိတ္တော။ သီလဉှိ သာသနဿ အာဒိ၊ သီလပတိဋ္ဌာနတ္တာ သဗ္ဗဂုဏာနံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘တသ္မာ တိဟ၊ တွံ ဘိက္ခု၊ အာဒိမေဝ ဝိသောဓေဟိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု။ ကော စာဒိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ? သီလဉ္စ သုဝိသုဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၉၅)။ ဧတေန စဿ ဝဂ္ဂဿ အနွတ္ထသညတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနကထာဘာဝတော ပန သုတ္တန္တပိဋကဿ နိရဝသေသဒိဋ္ဌိဝိဘဇနံ ဗြဟ္မဇာလံ ပဌမံ နိက္ခိတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေပိဋကေ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဗြဟ္မဇာလသဒိသံ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ နိဂ္ဂုမ္ဗံ နိဇ္ဇဋံ ကတွာ ဝိဘတ္တသုတ္တံ နတ္ထီတိ။

ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ

ယဿာ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေန သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော၊ တံ၊ တဿာ စ တန္တိအာရုဠှာယ ဣဓ ဝစနေ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ယထာပစ္စယံ တတ္ထ တတ္ထ ဒေသိတတ္တာ ၊ ပညတ္တတ္တာ စ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာနံ ဓမ္မဝိနယာနံ သင်္ဂဟေတွာ ဂါယနံ ကထနံ သင်္ဂီတိ၊ ဧတေန တံတံသိက္ခာပဒါနံ သုတ္တာနဉ္စ အာဒိပရိယောသာနေသု၊ အန္တရန္တရာ စ သမ္ဗန္ဓဝသေန ဌပိတံ သင်္ဂီတိကာရဝစနံ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ။ မဟာဝိသယတ္တာ၊ ပူဇနီယတ္တာ စ မဟတီ သင်္ဂီတိ မဟာသင်္ဂီတိ၊ ပဌမာ မဟာသင်္ဂီတိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ၊ တဿာ ပဝတ္တိကာလော ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလော၊ တသ္မိံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ။ နိဒါနန္တိ စ ဒေသနံ ဒေသကာလာဒိဝသေန အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ကတွာ နိဒဿေတီတိ နိဒါနံ။ သတ္တာနံ ဒဿနာနုတ္တရိယသရဏာဒိပဋိလာဘဟေတုဘူတာသု ဝိဇ္ဇမာနာသုပိ အညာသု ဘဂဝတော ကိရိယာသု ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဗောဓေယျ’’န္တိ (ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ရတနစင်္ကမနကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ စရိယာ။ ဥဒ္ဓါနဂါထာဝဏ္ဏနာ) ပဋိညာယ အနုလောမတော ဝေနေယျာနံ မဂ္ဂဖလပ္ပတ္တီနံ ဟေတုဘူတာ ကိရိယာ နိပ္ပရိယာယေန ဗုဒ္ဓကိစ္စန္တိ အာဟ – ‘‘ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဉှိ အာဒိံ ကတွာ’’တိ။ တတ္ထ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိဓမ္မောယေဝ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ အထ ဝါ စက္ကန္တိ အာဏာ၊ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မဉ္စ တံ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဓမ္မေန ဉာယေန စက္ကန္တိပိ ဓမ္မစက္ကံ။ ယထာဟ –

‘‘ဓမ္မဉ္စ ပဝတ္တေတိ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ စက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ ဓမ္မဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဓမ္မေန ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဓမ္မစရိယာယ ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္က’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၂၊ ၃၉၊ ၄၁)။

‘‘ကတဗုဒ္ဓကိစ္စေ’’တိ ဧတေန ဗုဒ္ဓကတ္တဗ္ဗဿ ကဿစိပိ အသေသိတဘာဝံ ဒဿေတိ။ နနု စ သာဝကေဟိ ဝိနီတာပိ ဝိနေယျာ ဘဂဝတာယေဝ ဝိနီတာ ဟောန္တိ၊ ယတော သာဝကဘာသိတံ သုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ သာဝကဝိနေယျာ စ န တာဝ ဝိနီတာတိ? နာယံ ဒေါသော တေသံ ဝိနယနုပါယဿ သာဝကေသု ဌပိတတ္တာ။ တေနေဝါဟ –

‘‘န တာဝါဟံ၊ ပါပိမ၊ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ၊ ယာဝ မေ ဘိက္ခူ န သာဝကာ ဘဝိဿန္တိ ဝိယတ္တာ ဝိနီတာ ဝိသာရဒါ ဗဟုဿုတာ ဓမ္မဓရာ…ပေ… ဥပ္ပန္နံ ပရပ္ပဝါဒံ သဟ ဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟေတွာ သပ္ပာဋိဟာရိယံ ဓမ္မံ ဒေသေဿ’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၆၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၈၂၂၊ ဥဒါ။ ၅၁)။

‘‘ကုသိနာရာယ’’န္တိအာဒိ ဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗုတဒေသကာလဝိသေသဒဿနံ ‘‘အပရိနိဗ္ဗုတော ဘဂဝါ’’တိ ဂါဟဿ မိစ္ဆာဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ လောကေ ဇာတသံဝဒ္ဓဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ ။ တထာ ဟိ မနုဿဘာဝဿ သုပါကဋကရဏတ္ထံ မဟာဗောဓိသတ္တာ စရိမဘဝေ ဒါရပရိဂ္ဂဟာဒီနိပိ ကရောန္တီတိ။ ဥပါဒီယတေ ကမ္မကိလေသေဟီတိ ဥပါဒိ၊ ဝိပါကက္ခန္ဓာ ကဋတ္တာ စ ရူပံ။ သော ပန ဥပါဒိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရမာရနိမ္မထနေန နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယံ အနောဿဋ္ဌော၊ ဣဓ ခန္ဓမစ္စုမာရနိမ္မထနေန ဩဿဋ္ဌော နိဿေသိတောတိ အယံ အနုပါဒိသေသာ၊ နိဗ္ဗာနဓာတု။ နိဗ္ဗာနဓာတူတိ စေတ္ထ နိဗ္ဗုတိမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ၊ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စာယံ ကရဏနိဒ္ဒေသော။ ‘‘ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ’’တိ ဣဒံ န ‘‘သန္နိပတိတာန’’န္တိ ဧတဿ ဝိသေသနံ၊ ဥဿာဟဇနနဿ ပန ဝိသေသနံ၊ ‘‘ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီ’’တိ။ ဓာတုဘာဇနဒိဝသတော ဟိ ပုရိမပုရိမတရဒိဝသေသု ဘိက္ခူ သမာဂတာတိ။ အထ ဝါ ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ သန္နိပတိတာနံ ကာယသာမဂ္ဂီဝသေန သဟိတာနန္တိ အတ္ထော။ သင်္ဃဿ ထေရော သင်္ဃတ္ထေရော၊ သော ပန သင်္ဃော ကိံ ပရိမာဏာနန္တိ အာဟ – ‘‘သတ္တန္နံ ဘိက္ခုသတသဟဿာန’’န္တိ။ နိစ္စသာပေက္ခတာယ ဟိ ဧဒိသေသု သမာသော ဟောတိယေဝ၊ ယထာ – ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ ဂရုကုလ’’န္တိ။

အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ပုန ဒုလ္လဘဘာဝံ မညမာနော ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဓာတုဘာဇနဒိဝသေ သန္နိပတိတာန’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟံ ဇနေသီ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဘိက္ခူန’’န္တိ ဣမိနာပိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓနီယံ။ သုဘဒ္ဒေန ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတေန ဝုတ္တဝစနမနုဿရန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ အနုဿရန္တော ဓမ္မသံဝေဂဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘သဒ္ဓမ္မံ အန္တရဓာပေယျုံ သင်္ဂါယေယျံ…ပေ… စိရဋ္ဌိတိကံ တဿ ကိမညံ အာဏဏျံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧတေသံ ပဒါနံ ‘‘ဣတိ စိန္တယန္တော’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ တထာ ‘‘ယဉ္စာဟ’’န္တိ ဧတဿ ‘‘အနုဂ္ဂဟိတော ပသံသိတော’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ယံ ပါပဘိက္ခူတိ ဧတ္ထ ယန္တိ နိပါတမတ္တံ၊ ကာရဏနိဒ္ဒေသော ဝါ၊ ယေန ကာရဏေန အန္တရဓာပေယျုံ၊ တဒေတံ ကာရဏံ ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော၊ အဒ္ဓနိယန္တိ အဒ္ဓါနမဂ္ဂဂါမိ၊ အဒ္ဓါနက္ခမန္တိ အတ္ထော။

ယဉ္စာဟန္တိ ဧတ္ထ ယန္တိ ယသ္မာ၊ ယေန ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ကိရိယာပရာမသနံ ဝါ ဧတံ၊ တေန ‘‘အနုဂ္ဂဟိတော ပသံသိတော’’တိ ဧတ္ထ အနုဂ္ဂဏှနံ ပသံသနဉ္စ ပရာမသတိ။ ‘‘စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေနာ’’တိ ဣဓ အတ္တနာ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ စီဝရေ အတ္တနာ သာဓာရဏပရိဘောဂေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယဿ ယေန ဟိ သမ္ဗန္ဓော ဒူရဋ္ဌမ္ပိ စ တဿ တန္တိ အထ ဝါ ဘဂဝတာ စီဝရေ သာဓာရဏပရိဘောဂေန ဘဂဝတာ အနုဂ္ဂဟိတောတိ ယောဇနီယံ၊ ဧတဿာပိ ဟိ ကရဏနိဒ္ဒေသဿ သဟယောဂကတ္တုတ္ထဇောတကတ္တသမ္ဘဝတော။ ယာဝဒေတိ ယာဝဒေဝ၊ ယတ္တကံ ကာလံ၊ ယတ္တကေ ဝါ သမာပတ္တိဝိဟာရေ၊ အဘိညာဝိဟာရေ ဝါ အာကင်္ခန္တော ဝိဟရာမိ စေဝ ဝေါဟရာမိ စ၊ တထာ ကဿပေါပီတိ အတ္ထော။ ဣဒဉ္စ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညဘာဝသာမညေန ထုတိမတ္တံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ အာယသ္မာ မဟာကဿပေါ ဘဂဝါ ဝိယ ဒေဝသိကံ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ချာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ၊ ယမကပါဋိဟာရိယာဒိဝသေန ဝါ အဘိညာယော ဝဠဉ္ဇေတီတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရဆဠဘိညာပ္ပဘေဒေ’’တိ ။ တဿ ကိမညံ အာဏဏျံ ဘဝိဿတိ၊ အညတြ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂါယနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘နနု မံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥပမာဝသေန ဝိဘာဝေတိ။

တတော ပရန္တိ တတော ဘိက္ခူနံ ဥဿာဟဇနနတော ပရတော။ ပုရေ အဓမ္မော ဒိပ္ပတီတိ အပိနာမ ဒိဗ္ဗတိ၊ ယာဝ အဓမ္မော ဓမ္မံ ပဋိဗာဟိတုံ သမတ္ထော ဟောတိ၊ တတော ပုရေတရမေဝါတိ အတ္ထော။ အာသန္နေ အနိစ္ဆိတေ ဟိ အယံ ပုရေ-သဒ္ဒေါ။ ဒိပ္ပတီတိ စ ဒိပ္ပိဿတိ။ ပုရေသဒ္ဒသန္နိယောဂေန ဟိ အနာဂတတ္ထေ အယံ ဝတ္တမာနပ္ပယောဂေါ၊ ယထာ – ‘‘ပုရာ ဝဿတိ ဒေဝေါ’’တိ။

‘‘သကလနဝင်္ဂသတ္ထုသာသနပရိယတ္တိဓရေ…ပေ… ဧကူနပဉ္စသတေ ပရိဂ္ဂဟေသီ’’တိ ဧတေန သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝပရိယန္တာနံ ယထာဝုတ္တပုဂ္ဂလာနံ သတိပိ အာဂမာဓိဂမသဗ္ဘာဝေ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ ပန တေဝိဇ္ဇာဒိဂုဏယုတ္တာနံ အာဂမာဓိဂမသမ္ပတ္တိယာ ဥက္ကံသဂတတ္တာ သင်္ဂီတိယာ ဗဟုပကာရတံ ဒဿေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကေ၊ (ပါရာ။ ၄၃၇) အပစ္စက္ခံ နာမ နတ္ထိ ပဂုဏပ္ပဝတ္တိဘာဝတော၊ သမန္တပါသာဒိကာယံ ပန ‘‘အသမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ နာမ နတ္ထီ’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ) ဝုတ္တံ၊ တံ ‘‘ဒွေ သဟဿာနိ ဘိက္ခုတော’’တိ ဝုတ္တမ္ပိ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဋိဂ္ဂဟိတမေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စတုရာသီတိသဟဿာနီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓေ သန္ဓာယာဟ။ ပဝတ္တိနောတိ ပဂုဏာနိ။ အာနန္ဒတ္ထေရဿ နဝပ္ပာယာယ ပရိသာယ ဝိဗ္ဘမနေန မဟာကဿပတ္ထေရော ဧဝမာဟ – ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိ။ တတ္ထ မတ္တန္တိ ပမာဏံ။ ဆန္ဒာ အာဂမနံ ဝိယာတိ ပဒဝိဘာဂေါ။ ‘‘ကိဉ္စာပိ သေက္ခော’’တိ ဣဒံ န သေက္ခာနံ အဂတိဂမနသဗ္ဘာဝေန ဝုတ္တံ၊ အသေက္ခာနမေဝ ပန ဥစ္စိနိတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ။ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ဟိ စတ္တာရိ အဂတိဂမနာနိ ပဟီယန္တီတိ။ ‘‘အဘဗ္ဗော ဆန္ဒာ…ပေ… အဂတိံ ဂန္တု’’န္တိ စ ဓမ္မသင်္ဂီတိယာ တဿ ယောဂျဘာဝဒဿနေန ဝိဇ္ဇမာနဂုဏကထနံ။ ပရိယတ္တောတိ အဓီတော။

ဂါဝေါ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂေါစရော၊ ဂေါစရော ဝိယ ဂေါစရော၊ ဘိက္ခာစရဏဋ္ဌာနံ။ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလော သုဘဒ္ဒသဒိသော။ သတ္တိပဉ္ဇရန္တိ သတ္တိခဂ္ဂါဒိဟတ္ထေဟိ ပုရိသေဟိ မလ္လရာဇူနံ ဘဂဝတော ဓာတုအာရက္ခကရဏံ သန္ဓာယာဟ။ တံ ပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတွာ တံ ကရဏီယံ ကရောတူတိ သင်္ဂါဟကေန ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ ဆိန္ဒိတွာ ဧကန္တကရဏီယံ ကရောတူတိ အတ္ထော။ မဟာဇနန္တိ ဗဟုဇနံ။ ဂန္ဓကုဋိံ ဝန္ဒိတွာ ပရိဘောဂစေတိယဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ တန္တိ ယထာ အညောပိ ယထာဝုတ္တသဘာဝေါ၊ ဧဝန္တိ အတ္ထော။ သံဝေဇေသီတိ ‘‘နနု ဘဂဝတာ ပဋိကစ္စေဝ အက္ခာတံ – ‘သဗ္ဗေဟေဝ ပိယေဟိ မနာပေဟိ နာနာဘာဝေါ ဝိနာဘာဝေါ’’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၃၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၉၊ အ။ နိ။ ၁၀။၄၈၊ စူဠဝ။ ၄၃၇) သံဝေဂံ ဇနေသိ။ ဥဿန္နဓာတုကန္တိ ဥပစိတဒေါသံ။ ဘေသဇ္ဇမတ္တာတိ အပ္ပကံ ဘေသဇ္ဇံ။ အပ္ပတ္ထော ဟိ အယံ မတ္တာ-သဒ္ဒေါ၊ ‘‘မတ္တာသုခပရိစ္စာဂေါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၀) ဝိယ။ ဒုတိယဒိဝသေတိ ဒေဝတာယ သံဝေဇိတဒိဝသတော၊ ဇေတဝနဝိဟာရံ ပဝိဋ္ဌဒိဝသတော ဝါ ဒုတိယဒိဝသေ။ အာဏာဝ စက္ကံ အာဏာစက္ကံ။

ဧတဒဂ္ဂန္တိ ဧသော အဂ္ဂေါ။ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဟိ အယံ နိဒ္ဒေသော။ ယဒိဒန္တိ စ ယော အယံ၊ ယဒိဒံ ခန္ဓပဉ္စကန္တိ ဝါ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပဌမံ အာဝုသော ဥပါလိ ပါရာဇိကံ ကတ္ထ ပညတ္တ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု တဿ သင်္ဂီတိယာ ပုရိမကာလေ ပဌမဘာဝေါ န ယုတ္တောတိ? နော န ယုတ္တော၊ ဘဂဝတာ ပညတ္တာနုက္ကမေန ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာနုက္ကမေန စ ပဌမဘာဝဿ သိဒ္ဓတ္တာ။ ယေဘုယျေန ဟိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေ ဌိတာနုက္ကမေနေဝ သင်္ဂီတာနိ၊ ဝိသေသတော ဝိနယာဘိဓမ္မပိဋကာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဝတ္ထုမ္ပိ ပုစ္ဆီ’’တိအာဒိ ‘ကတ္ထ ပညတ္တ’န္တိအာဒိနာ ဒဿိတေန သဟ တဒဝသိဋ္ဌမ္ပိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ပဌမပါရာဇိကေတိ ပဌမပါရာဇိကပါဠိယံ (ပါရာ။ ၂၄)၊ တေနေဝါဟ – ‘‘န ဟိ တထာဂတာ ဧကဗျဉ္ဇနမ္ပိ နိရတ္ထကံ ဝဒန္တီ’’တိ။

ဇာတကာဒိကေ ခုဒ္ဒကနိကာယပရိယာပန္နေ၊ ယေဘုယျေန စ ဓမ္မနိဒ္ဒေသဘူတေ တာဒိသေ အဘိဓမ္မပိဋကေ သင်္ဂဏှိတုံ ယုတ္တံ၊ န ပန ဒီဃနိကာယာဒိပ္ပကာရေ သုတ္တန္တပိဋကေ၊ နာပိ ပညတ္တိနိဒ္ဒေသဘူတေ ဝိနယပိဋကေတိ ဒီဃဘာဏကာ ‘‘ဇာတကာဒီနံ အဘိဓမ္မပိဋကေ သင်္ဂဟော’’တိ ဝဒန္တိ။ စရိယာပိဋကဗုဒ္ဓဝံသာနဉ္စေတ္ထ အဂ္ဂဟဏံ၊ ဇာတကဂတိကတ္တာ။ မဇ္ဈိမဘာဏကာ ပန ‘‘အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဒေသိတာနံ ဇာတကာဒီနံ ယထာနုလောမဒေသနာဘာဝတော တာဒိသေ သုတ္တန္တပိဋကေ သင်္ဂဟော ယုတ္တော၊ န ပန သဘာဝဓမ္မနိဒ္ဒေသဘူတေ ယထာဓမ္မသာသနေ အဘိဓမ္မပိဋကေ’’တိ ဇာတကာဒီနံ သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နတံ ကထယန္တိ။ တတ္ထ စ ယုတ္တံ ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဧဝံ နိမိတ္တပယောဇနကာလဒေသကာရကကရဏပ္ပကာရေဟိ ပဌမံ သင်္ဂီတိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဝဝတ္ထာပိတသိဒ္ဓေသု ဓမ္မဝိနယေသု နာနပ္ပကာရကောသလ္လတ္ထံ ဧကဝိဓာဒိဘေဒေ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိမုတ္တိရသန္တိ ဝိမုတ္တိဂုဏံ၊ ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိကံ ဝါ၊ အဂ္ဂဖလနိပ္ဖာဒနတော၊ ဝိမုတ္တိကိစ္စံ ဝါ၊ ကိလေသာနံ အစ္စန္တံ ဝိမုတ္တိသမ္ပာဒနတော။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိမုတ္တိအဿာဒ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ကိဉ္စာပိ အဝိသေသေန သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ကိလေသဝိနယနေန ဝိနယော၊ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယပတနာဒိတော ဓာရဏေန ဓမ္မော၊ ဣဓာဓိပ္ပေတေ ပန ဓမ္မဝိနယေ နိဒ္ဓါရေတုံ ‘‘တတ္ထ ဝိနယပိဋက’’န္တိအာဒိမာဟ။ အဝသေသံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မော၊ ခန္ဓာဒိဝသေန သဘာဝဓမ္မဒေသနာဗာဟုလ္လတော။ အထ ဝါ ယဒိပိ ဓမ္မောယေဝ ဝိနယောပိ၊ ပရိယတ္တိယာဒိဘာဝတော၊ ဝိနယသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပန ဘိန္နာဓိကရဏဘာဝေန ပယုတ္တော ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဝိနယတန္တိဝိဓုရံ တန္တိံ ဒီပေတိ ယထာ ‘‘ပုညဉာဏသမ္ဘာရာ၊ ဂေါဗလိဗဒ္ဓ’’န္တိ စ။

‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိ အယံ ဂါထာ ဘဂဝတာ အတ္တနော သဗ္ဗညုတဉာဏပဒဋ္ဌာနံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခန္တေန ဧကူနဝီသတိမဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ အနန္တရံ ဘာသိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ပဌမဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ။ ဣဒံ ကိရ သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ အဝိဇဟိတံ ဥဒါနံ။ အယမဿ သင်္ခေပတ္ထော – အဟံ ဣမဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ ကာရကံ တဏှာဝဍ္ဎကိံ ဂဝေသန္တော ယေန ဉာဏေန တံ ဒဋ္ဌုံ သက္ကာ၊ တဿ ဗောဓိဉာဏဿတ္ထာယ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရော ဧတ္တကံ ကာလံ အနေကဇာတိသံသာရံ အနေကဇာတိသတသဟဿသင်္ချံ သံသာရဝဋ္ဋံ အနိဗ္ဗိသံ တံ ဉာဏံ အဝိန္ဒန္တော အလဘန္တောယေဝ သန္ဓာဝိဿံ သံသရိံ။ ယသ္မာ ဇရာဝျာဓိမရဏမိဿတာယ ဇာတိ နာမေသာ ပုနပ္ပုနံ ဥပဂန္တုံ ဒုက္ခာ၊ န စ သာ တသ္မိံ အဒိဋ္ဌေ နိဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တံ ဂဝေသန္တော သန္ဓာဝိဿန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌောသီတိ ဣဒါနိ မယာ သဗ္ဗညုတဉာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန ဒိဋ္ဌော အသိ။ ပုန ဂေဟန္တိ ပုန ဣမံ အတ္တဘာဝသင်္ခါတံ မမ ဂေဟံ။ န ကာဟသိ န ကရိဿသိ။ တဝ သဗ္ဗာ အဝသေသာကိလေသဖာသုကာ မယာ ဘဂ္ဂါ။ ဣမဿ တယာ ကတဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ ကူဋံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ ကဏ္ဏိကမဏ္ဍလံ ဝိသင်္ခတံ ဝိဒ္ဓံသိတံ။ ဝိသင်္ခါရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂတံ အနုပဝိဋ္ဌံ ဣဒါနိ မမ စိတ္တံ၊ အဟဉ္စ တဏှာနံ ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တမဂ္ဂံ အဇ္ဈဂါ အဓိဂတော ပတ္တောသ္မီတိ။ အယံ မနသာ ပဝတ္တိတဓမ္မာနမာဒိ။ ‘‘ယဒါ ဟဝေ ပါတုဘဝန္တိ ဓမ္မာ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၊ ၂၊ ၃) အယံ ပန ဝါစာယ ပဝတ္တိတဓမ္မာနံ အာဒီတိ ဝဒန္တိ။ အန္တောဇပ္ပနဝသေန ကိရ ဘဂဝါ ‘‘အနေကဇာတိသံသာရ’’န္တိအာဒိမာဟ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃)။ ‘‘ပါဋိပဒဒိဝသေ’’တိ ဣဒံ ‘‘သဗ္ဗညုဘာဝပ္ပတ္တဿာ’’တိ န ဧတေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ ‘‘ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဧတေန ပန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယမေဝ ဟိ ဘဂဝါ ပစ္စူသသမယေ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တောတိ။

ဝယဓမ္မာတိ အနိစ္စလက္ခဏမုခေန ဒုက္ခာနတ္တလက္ခဏမ္ပိ သင်္ခါရာနံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁၀) ဝစနတော။ လက္ခဏတ္တယဝိဘာဝနနယေနေဝ စ တဒါရမ္မဏံ ဝိပဿနံ ဒဿေန္တော သဗ္ဗတိတ္ထိယာနံ အဝိသယဘူတံ ဗုဒ္ဓါဝေဏိကံ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌာနံ အဝိပရီတံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိပ္ပဋိပဒံ ပကာသေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ တတ္ထ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ နိယောဇေတိ ‘‘အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘ဝယဓမ္မာ သင်္ခါရာ’’တိ ဧတေန သင်္ခေပေန သံဝေဇေတွာ ‘‘အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ သင်္ခေပေနေဝ နိရဝသေသံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။ အပ္ပမာဒပဒဉှိ သိက္ခာတ္တယသင်္ဂဟိတံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ သာသနံ ပရိယာဒိယိတွာ တိဋ္ဌတီတိ။

ပဌမသင်္ဂီတိယံ အသင်္ဂီတံ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓကကထာဝတ္ထုပ္ပကရဏာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘သုဘသုတ္တမ္ပိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၄) ပဌမသင်္ဂီတိယံ အသင်္ဂီတ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ပန န ယုဇ္ဇတိ။ ပဌမသင်္ဂီတိတော ပုရေတရမေဝ ဟိ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တေန သုဘဿ မာဏဝဿ ဘာသိတန္တိ။

ဒဠှိကမ္မသိထိလီကရဏပ္ပယောဇနာ ယထာက္ကမံ ပကတိသာဝဇ္ဇပဏ္ဏတ္တိသာဝဇ္ဇေသု သိက္ခာပဒေသု။ တေနာတိ ဝိဝိဓနယတ္တာဒိနာ။ ဧတန္တိ ဝိဝိဓဝိသေသနယတ္တာတိ ဂါထာဝစနံ။ ဧတဿာတိ ဝိနယဿ။

အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒေတိ ယော တံ သုတ္တံ သဇ္ဈာယတိ၊ သုဏာတိ၊ ဝါစေတိ၊ စိန္တေတိ၊ ဒေသေတိ စ၊ သုတ္တေန သင်္ဂဟိတော သီလာဒိအတ္ထော တဿာပိ ဟောတိ၊ တေန ပရဿ သာဓေတဗ္ဗတော ပရဿာပိ ဟောတီတိ၊ တဒုဘယံ တံ သုတ္တံ သူစေတိ ဒီပေတိ။ တထာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကံ လောကိယလောကုတ္တရဉ္စာတိ ဧဝမာဒိဘေဒေ အတ္ထေ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဏှာတိ။ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ စာယံ ဟိတပရိယာယဝစနံ၊ န ဘာသိတတ္ထဝစနံ၊ ယဒိ သိယာ၊ သုတ္တံ အတ္တနောပိ ဘာသိတတ္ထံ သူစေတိ၊ ပရဿာပီတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော သိယာ။ သုတ္တေန စ ယော အတ္ထော ပကာသိတော သော တဿေဝ ဟောတီတိ၊ န တေန ပရတ္ထော သူစိတော ဟောတိ၊ တေန သူစေတဗ္ဗဿ ပရတ္ထဿ နိဝတ္တေတဗ္ဗဿ အဘာဝါ အတ္ထဂဟဏဉ္စ န ကတ္တဗ္ဗံ။ အတ္တတ္ထပရတ္ထဝိနိမ္မုတ္တဿ ဘာသိတတ္ထဿ အဘာဝါ အာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စ န ကတ္တဗ္ဗံ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တဿ ဟိတပရိယာယဿ အတ္ထဿ သုတ္တေ အသမ္ဘဝတော သုတ္တဓာရဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန အတ္တတ္ထပရတ္ထာ ဝုတ္တာ။

အထ ဝါ သုတ္တံ အနပေက္ခိတွာ ယေ အတ္တတ္ထာဒယော အတ္ထပ္ပဘေဒါ ဝုတ္တာ ‘‘န ဟညဒတ္ထတ္ထိပသံသလာဘာ’’တိ ဧတဿ ပဒဿ နိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၆၃၊ စူဠနိ။ ၈၅) ‘‘အတ္တတ္ထော၊ ပရတ္ထော၊ ဥဘယတ္ထော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော အတ္ထော၊ သမ္ပရာယိကော အတ္ထော၊ ဥတ္တာနော အတ္ထော၊ ဂမ္ဘီရော အတ္ထော၊ ဂူဠှော အတ္ထော၊ ပဋိစ္ဆန္နော အတ္ထော၊ နေယျော အတ္ထော၊ နီတော အတ္ထော၊ အနဝဇ္ဇော အတ္ထော၊ နိက္ကိလေသော အတ္ထော၊ ဝေါဒါနော အတ္ထော၊ ပရမတ္ထော’’တိ တေ သုတ္တံ သူစေတီတိ အတ္ထော။ ဣမသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ ဘာသိတတ္ထပရိယာယောပိ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ပုရိမကာ ပဉ္စ အတ္ထပ္ပဘေဒါ ဟိတပရိယာယာ၊ တတော ပရေ ဆ ဘာသိတတ္ထဘေဒါ၊ ပစ္ဆိမကာ ပန ဥဘယသဘာဝါ။ တတ္ထ ဒုရဓိဂမတာယ ဝိဘာဝနေ အလဒ္ဓဂါဓော ဂမ္ဘီရော။ န ဝိဝဋော ဂူဠှော။ မူလုဒကာဒယော ဝိယ ပံသုနာ အက္ခရသန္နိဝေသာဒိနာ တိရောဟိတော ပဋိစ္ဆန္နော။ နိဒ္ဓါရေတွာ ဉာပေတဗ္ဗော နေယျော။ ယထာရုတဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော နီတော။ အနဝဇ္ဇနိက္ကိလေသဝေါဒါနာ ပရိယာယဝသေန ဝုတ္တာ၊ ကုသလဝိပါကကိရိယာဓမ္မဝသေန ဝါ။ ပရမတ္ထော နိဗ္ဗာနံ၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝေါ ဧဝ ဝါ။ အထ ဝါ ‘‘အတ္တနာ စ အပ္ပိစ္ဆော ဟောတီ’’တိ အတ္တတ္ထံ၊ ‘‘အပ္ပိစ္ဆာကထဉ္စ ပရေသံ ကတ္တာ ဟောတီ’’တိ ပရတ္ထံ သူစေတိ။ ဧဝံ ‘‘အတ္တနာ စ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၉၉၊ ၂၆၅) သုတ္တာနိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဝိနယာဘိဓမ္မေဟိ စ ဝိသေသေတွာ သုတ္တ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ တသ္မာ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသပ္ပဝတ္တာယ ဒေသနာယ အတ္တဟိတပရဟိတတာဒီနိ သာတိသယံ ပကာသိတာနိ ဟောတိ တပ္ပရဘာဝတော၊ န အာဏာဓမ္မသဘာဝဝသပ္ပဝတ္တာယာတိ ဣဒမေဝ စ ‘‘အတ္ထာနံ သူစနတော သုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

သုတ္တေ စ အာဏာဓမ္မသဘာဝါ စ ဝေနေယျဇ္ဈာသယံ အနုဝတ္တန္တိ၊ န ဝိနယာဘိဓမ္မေသု ဝိယ ဝေနေယျဇ္ဈာသယော အာဏာဓမ္မသဘာဝေ။ တသ္မာ ဝေနေယျာနံ ဧကန္တဟိတပဋိလာဘသံဝတ္တနိကာ သုတ္တန္တဒေသနာ ဟောတီတိ ‘‘သုဝုတ္တာ စေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပသဝတီတိ ဖလတိ။ ‘‘သုတ္တာဏာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ပကာသေတုံ ‘‘သုဋ္ဌု စ နေ တာယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တတ္ထာဒိဝိဓာနေသု စ သုတ္တဿ ပမာဏဘာဝေါ၊ အတ္တတ္ထာဒီနဉ္စ သင်္ဂါဟကတ္တံ ယောဇေတဗ္ဗံ တဒတ္ထပ္ပကာသနပဓာနတ္တာ သုတ္တဿ။ ဝိနယာဘိဓမ္မေဟိ ဝိသေသနဉ္စ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတန္တိ ‘‘အတ္ထာနံ သူစနတော’’တိအာဒိကံ အတ္ထဝစနံ။ ဧတဿာတိ သုတ္တဿ။

အဘိက္ကမန္တီတိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒေါ ကမနကိရိယာယ ဝုဒ္ဓိဘာဝံ အတိရေကတံ ဒီပေတိ၊ အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာတိ ဧတ္ထ ဉာဏလက္ခဏကိရိယာနံ သုပါကဋတာဝိသေသံ၊ အဘိက္ကန္တေနာတိ ဧတ္ထ ကန္တိယာ အဓိကတ္တံ ဝိသိဋ္ဌတန္တိ ယုတ္တံ ကိရိယာဝိသေသကတ္တာ ဥပသဂ္ဂဿ။ အဘိရာဇာ အဘိဝိနယေတိ ပန ပူဇိတပရိစ္ဆိန္နေသု ရာဇဝိနယေသု အဘိ-သဒ္ဒေါ ပဝတ္တတီတိ ကထမေတံ ယုဇ္ဇေယျာတိ ? ပူဇနပရိစ္ဆေဒနကိရိယာဒီပနတော၊ တာဟိ စ ကိရိယာဟိ ရာဇဝိနယာနံ ယုတ္တတ္တာ။ ဧတ္ထ ဟိ အတိမာလာဒီသု အတိ-သဒ္ဒေါ ဝိယ၊ အဘိ-သဒ္ဒေါ ယထာ သဟ သာဓနေန ကိရိယံ ဝဒတီတိ အဘိရာဇအဘိဝိနယ-သဒ္ဒါ သိဒ္ဓါ၊ ဧဝံ အဘိဓမ္မသဒ္ဒေ အဘိ-သဒ္ဒေါ သဟ သာဓနေန ဝုဍ္ဎိယာဒိကိရိယံ ဒီပေတီတိ အယမတ္ထော ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဘာဝနာဖရဏဝုဍ္ဎီဟိ ဝုဍ္ဎိမန္တောပိ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ အာရမ္မဏာဒီဟီတိ အာရမ္မဏသမ္ပယုတ္တကမ္မဒွါရပဋိပဒါဒီဟိ။ အဝိသိဋ္ဌန္တိ အညမညဝိသိဋ္ဌေသု ဝိနယသုတ္တာဘိဓမ္မေသု အဝိသိဋ္ဌံ သမာနံ။ တံ ပိဋကသဒ္ဒန္တိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တေနာတိ ‘‘ဧဝံ ဒုဝိဓတ္ထေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။

ကထေတဗ္ဗာနံ အတ္ထာနံ ဒေသကာယတ္တေန အာဏာဒိဝိဓိနာ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာ။ သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဂတေန ယထာပရာဓာဒိသာသိတဗ္ဗဘာဝေန အနုသာသနံ ဝိနယနံ သာသနံ။ ကထေတဗ္ဗဿ သံဝရာသံဝရာဒိနော အတ္ထဿ ကထနံ ဝစနပဋိဗဒ္ဓတာကရဏံ ကထာ။ ကထီယတိ ဝါ ဧတ္ထာတိ ကထာ။ သံဝရာသံဝရဿ ကထာ သံဝရာသံဝရကထာ။ ဧသ နယော ဣတရေသုပိ။ ဘေဒ-သဒ္ဒေါ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘ဒေသနာဘေဒံ သာသနဘေဒံ ကထာဘေဒဉ္စ ယထာရဟံ ပရိဒီပယေ’’တိ။ ဘေဒန္တိ စ နာနတ္တန္တိ အတ္ထော။ သိက္ခာ စ ပဟာနာနိ စ ဂမ္ဘီရဘာဝေါ စ သိက္ခာပ္ပဟာနဂမ္ဘီရဘာဝံ၊ တဉ္စ ပရိဒီပယေ။ ဧတ္ထ ယထာတိ ဥပါရမ္ဘနိဿရဏဓမ္မကောသရက္ခဏဟေတုပရိယာပုဏနံ သုပ္ပဋိပတ္တိ ဒုပ္ပဋိပတ္တီတိ ဧတေဟိ ပကာရေဟိ။ အာဏံ ပဏေတုံ အရဟတီတိ အာဏာရဟော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ။ ဝေါဟာရပရမတ္ထာနမ္ပိ သဗ္ဘာဝတော အာဟ အာဏာဗာဟုလ္လတောတိ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပစုရာပရာဓာ သေယျသကာဒယော။ အဇ္ဈာသယော အာသယောဝ အတ္ထတော ဒိဋ္ဌိ၊ ဉာဏဉ္စ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ –

‘‘သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ စ၊ ခန္တိ စေဝါနုလောမိကေ၊

ယထာဘူတဉ္စ ယံ ဉာဏံ၊ ဧတံ အာသယသဒ္ဒိတ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၁၃၆)၊

အနုသယာ ကာမရာဂဘဝရာဂဒိဋ္ဌိပဋိဃဝိစိကိစ္ဆာမာနာဝိဇ္ဇာဝသေန သတ္တ အနာဂတာ ကိလေသာ၊ အတီတာ ပစ္စုပ္ပန္နာ စ တထေဝ ဝုစ္စန္တိ။ န ဟိ ကာလဘေဒေန ဓမ္မာနံ သဘာဝဘေဒေါ အတ္ထီတိ။ စရိယာတိ ဆ မူလစရိယာ၊ အန္တရဘေဒေန အနေကဝိဓာ၊ သံသဂ္ဂဝသေန တေသဋ္ဌိ ဟောန္တိ။ တေ ပန အမှေဟိ အသမ္မောဟန္တရဓာနသုတ္တဋီကာယံ ဝိဘာဂတော ဒဿိတာ၊ အတ္ထိကေဟိ တတော ဂဟေတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ စရိယာတိ စရိတံ၊ တံ သုစရိတဒုစ္စရိတဝသေန ဒုဝိဓံ။ အဓိမုတ္တိ နာမ သတ္တာနံ ပုဗ္ဗပရိစယဝသေန အဘိရုစိ၊ သာ ဒုဝိဓာ ဟီနပဏီတဘေဒေန။ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝတော ဒိဋ္ဌိမာနတဏှာဝသေန ‘‘အဟံ မမာ’’တိ သညိနော။ မဟန္တော သံဝရော အသံဝရော။ ဗုဒ္ဓိအတ္ထော ဟိ အယ’မကာရော ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁)။

တီသုပိစေတေသု ဧတေ ဓမ္မတ္ထဒေသနာ ပဋိဝေဓာတိ ဧတ္ထ တန္တိအတ္ထော တန္တိဒေသနာ တန္တိအတ္ထပဋိဝေဓော စ တန္တိဝိသယာ ဟောန္တီတိ ဝိနယပိဋကာဒီနံ အတ္ထဒေသနာပဋိဝေဓာဓာရဘာဝေါ ယုတ္တော၊ ပိဋကာနိ ပန တန္တိ ယေဝါတိ တေသံ ဓမ္မာဓာရဘာဝေါ ကထံ ယုဇ္ဇေယျာတိ? တန္တိသမုဒါယဿ အဝယဝတန္တိယာ အာဓာရဘာဝတော။ အဝယဝဿ ဟိ သမုဒါယော အာဓာရဘာဝေန ဝုစ္စတိ၊ ယထာ – ‘‘ရုက္ခေ သာခါ’’တိ။ ဓမ္မာဒီနဉ္စ ဒုက္ခောဂါဟဘာဝတော တေဟိ ဝိနယာဒယော ဂမ္ဘီရာတိ ဝိနယာဒီနဉ္စ စတုဗ္ဗိဓော ဂမ္ဘီရဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တသ္မာ ဓမ္မာဒယော ဧဝ ဒုက္ခောဂါဟတ္တာ ဂမ္ဘီရာ၊ န ဝိနယာဒယောတိ န စောဒေတဗ္ဗမေတံ သမုခေန၊ ဝိသယဝိသယီမုခေန စ ဝိနယာဒီနံယေဝ ဂမ္ဘီရဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ။ ဓမ္မော ဟိ ဝိနယာဒယော၊ တေသံ ဝိသယော အတ္ထော၊ ဓမ္မတ္ထဝိသယာ စ ဒေသနာပဋိဝေဓောတိ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဓမ္မတ္ထာနံ၊ ဒေသနာဉာဏဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒေသနာယ စ ဒုက္ခောဂါဟဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပဋိဝေဓဿ ပန ဥပ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ၊ တဗ္ဗိသယဉာဏုပ္ပတ္တိယာ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒုက္ခောဂါဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတေန ဝစနေန ဓမ္မဿ ဟေတုဘာဝေါ ကထံ ဉာတဗ္ဗောတိ? ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတဿ သမာသပဒဿ အဝယဝပဒတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ဓမ္မေ ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ ‘‘ဓမ္မေ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဟေတုမှီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဧတဿ စ အတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဉာဏ’’န္တိ။ တသ္မာ ဟေတုဓမ္မ-သဒ္ဒါ ဧကတ္ထာ၊ ဉာဏပဋိသမ္ဘိဒါ-သဒ္ဒါ စာတိ ဣမမတ္ထံ ဝဒန္တေန သာဓိတော ဓမ္မဿ ဟေတုဘာဝေါ၊ အတ္ထဿ ဟေတုဖလဘာဝေါ စ ဧဝမေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ယထာဓမ္မန္တိ စေတ္ထ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဟေတုံ ဟေတုဖလဉ္စ သဗ္ဗံ သင်္ဂဏှာတိ။ သဘာဝဝါစကော ဟေသ၊ န ပရိယတ္တိဟေတုဘာဝဝါစကော၊ တသ္မာ ယထာဓမ္မန္တိ ယော ယော အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဓမ္မော ၊ တသ္မိံ တသ္မိန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မာနုရူပံ ဝါ ယထာဓမ္မံ။ ဒေသနာပိ ဟိ ပဋိဝေဓော ဝိယ အဝိပရီတသဝိသယဝိဘာဝနတော ဓမ္မာနုရူပံ ပဝတ္တတိ၊ ယတော ‘အဝိပရီတာဘိလာပေါ’တိ ဝုစ္စတိ။ ဓမ္မာဘိလာပေါတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနကော အဝိပရီတာဘိလာပေါ၊ ဧတေန ‘‘တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈) ဧတ္ထ ဝုတ္တံ သဘာဝဓမ္မနိရုတ္တိံ ဒဿေတိ၊ သဒ္ဒသဘာဝတ္တာ ဒေသနာယ။ တထာ ဟိ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါယ ပရိတ္တာရမ္မဏာဒိဘာဝေါ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိဘင်္ဂပါဠိယံ (ဝိဘ။ ၇၄၉) ဝုတ္တော။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘တံ သဘာဝနိရုတ္တိံ သဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၆၄၂) သဒ္ဒါရမ္မဏတာ ဒဿိတာ။ ‘‘ဣမဿ အတ္ထဿ အယံ သဒ္ဒေါ ဝါစကော’’တိ ဝစနဝစနီယေ ဝဝတ္ထပေတွာ တံတံဝစနီယ ဝိဘာဝနဝသေန ပဝတ္တိတော ဟိ သဒ္ဒေါ ဒေသနာတိ။ ‘‘အနုလောမာဒိဝသေန ဝါ ကထန’’န္တိ ဧတေန တဿာ ဓမ္မနိရုတ္တိယာ အဘိလာပံ ကထနံ တဿ ဝစနဿ ပဝတ္တနံ ဒဿေတိ။ ‘‘အဓိပ္ပာယော’’တိ ဧတေန ‘‘ဒေသနာတိ ပညတ္တီ’’တိ ဧတံ ဝစနံ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န တဗ္ဗိနိမုတ္တံ ပညတ္တိံ သန္ဓာယာတိ ဒဿေတိ။

နနု စ ‘‘ဓမ္မော တန္တီ’’တိ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ဓမ္မဿ သဒ္ဒသဘာဝတ္တာ ဓမ္မဒေသနာနံ ဝိသေသော န သိယာတိ? န၊ တေသံ တေသံ အတ္ထာနံ ဗောဓကဘာဝေန ဉာတော၊ ဥဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန စ ပုဗ္ဗေ ဝဝတ္ထာပိတော သဒ္ဒပ္ပဗန္ဓော ဓမ္မော၊ ပစ္ဆာ ပရေသံ အဝဗောဓနတ္ထံ ပဝတ္တိတော တဒတ္ထပ္ပကာသကော သဒ္ဒေါ ဒေသနာတိ။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တသဒ္ဒသမုဋ္ဌာပကော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဒေသနာ၊ မုသာဝါဒါဒယော ဝိယ။ ‘‘ဝစနဿ ပဝတ္တန’’န္တိ စ ယထာဝုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ယုဇ္ဇတိ။ သော ဟိ ဝစနံ ပဝတ္တေတိ၊ တဉ္စ တေန ပဝတ္တီယတိ ဒေသီယတိ။ ‘‘သော စ လောကိယလောကုတ္တရော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ အဘိသမယံ ယေန ပကာရေန အဘိသမေတိ၊ ယံ အဘိသမေတိ၊ ယော စ တဿ သဘာဝေါ၊ တေဟိ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘ဝိသယတော အသမ္မောဟတော စ အတ္ထာနုရူပံ ဓမ္မေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဟိ ဝိသယတော အတ္ထာဒိအနုရူပံ ဓမ္မာဒီသု အဝဗောဓော အဝိဇ္ဇာဒိဓမ္မသင်္ခါရာဒိအတ္ထတဒုဘယပညာပနာရမ္မဏော လောကိယော အဘိသမယော၊ အသမ္မောဟတော အတ္ထာဒိအနုရူပံ ဓမ္မာဒီသု အဝဗောဓော နိဗ္ဗာနာရမ္မဏော မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော ယထာဝုတ္တဓမ္မတ္ထပညတ္တီသု သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနော လောကုတ္တရော အဘိသမယောတိ။ အဘိသမယတော အညမ္ပိ ပဋိဝေဓတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တေသံ တေသံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘ပဋိဝေဓနံ ပဋိဝေဓော’တိ ဣမိနာ ဟိ ဝစနတ္ထေန အဘိသမယော၊ ‘ပဋိဝိဇ္ဈီယတီတိ ပဋိဝေဓော’တိ ဣမိနာ တံတံရူပါဒိဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝေါ စ ‘‘ပဋိဝေဓော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။

ယထာဝုတ္တေဟိ ဓမ္မာဒီဟိ ပိဋကာနံ ဂမ္ဘီရဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒါနိ ယသ္မာ ဧတေသု ပိဋကေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ ယော စေတ္ထာတိ ဧတေသု တံတံပိဋကဂတေသု ဓမ္မာဒီသု ယော ပဋိဝေဓော၊ ဧတေသု စ ပိဋကေသု တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ယော အဝိပရီတသဘာဝေါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဒုက္ခောဂါဟတာ စ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒီနံ ဓမ္မတ္ထာနံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတာယ၊ တေသံ ပညာပနဿ ဒုက္ကရဘာဝတော တံဒေသနာယ၊ ပဋိဝေဓနသင်္ခါတဿ ပဋိဝေဓဿ ဥပ္ပာဒနဝိသယိကရဏာနံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ၊ အဝိပရီတသဘာဝသင်္ခါတဿ ပဋိဝေဓဿ ဒုဝိညေယျတာယ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယန္တိ ယံ ပရိယတ္တိဒုဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတ္ထန္တိ ဘာသိတတ္ထံ၊ ပယောဇနတ္ထဉ္စ။ န ဥပပရိက္ခန္တီတိ န ဝိစာရေန္တိ။ န နိဇ္ဈာနံ ခမန္တီတိ နိဇ္ဈာနပညံ နက္ခမန္တိ၊ နိဇ္ဈာယိတွာ ပညာယ ဒိသွာ ရောစေတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ န ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတီတိ ဧဝံ ဧတာယ ပရိယတ္တိယာ။ ဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ အတ္တနော ဥပရိ ပရေဟိ အာရောပိတဝါဒဿ နိဂ္ဂဟဿ ပမောက္ခပ္ပယောဇနာ ဟုတွာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ၊ ဝါဒပ္ပမောက္ခာ ဝါ နိန္ဒာပမောက္ခာ။ ယဿ စတ္ထာယာတိ ယဿ စ သီလာဒိပူရဏဿ အနုပါဒါဝိမောက္ခဿ ဝါ အတ္ထာယ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ ဉာယေန ပရိယာပုဏန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ အဿာတိ အဿ ဓမ္မဿ။ နာနုဘောန္တီတိ န ဝိန္ဒန္တိ။ တေသံ တေ ဓမ္မာ ဒုဂ္ဂဟိတတ္တာ ဥပါရမ္ဘမာနဒဗ္ဗမက္ခပလာသာဒိဟေတုဘာဝေန ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ။ ဘဏ္ဍာဂါရေ နိယုတ္တော ဘဏ္ဍာဂါရိကော၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဝိယ ဘဏ္ဍာဂါရိကော၊ ဓမ္မရတနာနုပါလကော။ အညတ္ထံ အနပေက္ခိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿေဝ သတော ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ။

‘‘တာသံယေဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ ပါပုဏိတဗ္ဗာနံ ဆဠဘိညာစတုပ္ပဋိသမ္ဘိဒါဒီနံ ဝိနယေ ပဘေဒဝစနာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍေ (ပါရာ။ ၁၂) ဟိ တိဿော ဝိဇ္ဇာဝ ဝိဘတ္တာ။ ဒုတိယေ ပန ‘‘တာသံယေဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ အပေက္ခိတွာ ကတံ၊ န တိဿော ဝိဇ္ဇာ။ တာ ဟိ ဆသု အဘိညာသု အန္တောဂဓာတိ သုတ္တေ ဝိဘတ္တာ ယေဝါတိ။

ဒုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှာတိ၊ ‘‘တထာဟံ ဘဂဝတာ ဓမ္မံ ဒေသိတံ အာဇာနာမိ၊ ယထာ တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သန္ဓာဝတိ သံသရတိ အနည’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၆)။ ဓမ္မစိန္တန္တိ ဓမ္မသဘာဝဝိစာရဏံ၊ ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေနေဝ ဒါနံ ဟောတိ၊ သယမေဝ စိတ္တံ အတ္တနော အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ သဗ္ဗံ စိတ္တံ အသဘာဝဓမ္မာရမ္မဏ’’န္တိ စ ဧဝမာဒိ။ တေသန္တိ တေသံ ပိဋကာနံ။

ဧတန္တိ ဧတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ အတ္ထာနုလောမတော အနုလောမိကော။ အနုလောမိကတံယေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကနိကာယမ္ပီတိ ဧကသမူဟမ္ပိ ။ ပေါဏိကာ စိက္ခလ္လိကာ စ ခတ္တိယာ၊ တေသံ နိဝါသော ပေါဏိကနိကာယော စိက္ခလ္လိကနိကာယော စ။

နဝပ္ပဘေဒန္တိ ဧတ္ထ ကထံ နဝပ္ပဘေဒံ? သဂါထကဉှိ သုတ္တံ ဂေယျံ၊ နိဂ္ဂါထကဉ္စ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏံ၊ တဒုဘယဝိနိမုတ္တဉ္စ သုတ္တံ ဥဒါနာဒိဝိသေသသညာရဟိတံ နတ္ထိ၊ ယံ သုတ္တင်္ဂံ သိယာ၊ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနဉ္စ (ခု။ ပါ။ ၅။၂၊ သု။ နိ။ ၂၂၅) သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ၊ ဂါထာဘာဝတော၊ ဓမ္မပဒါဒီနံ ဝိယ၊ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော ဝါ သိယာ၊ သဂါထကတ္တာ၊ သဂါထဝဂ္ဂဿ ဝိယ၊ တထာ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနန္တိ? ဝုစ္စတေ –

‘‘သုတ္တန္တိ သာမညဝိဓိ၊ ဝိသေသဝိဓယော ပရေ၊

သနိမိတ္တာ နိရုဠှတ္တာ သဟတာညေန နာညတော’’။ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ)၊

သဗ္ဗဿာပိ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သုတ္တန္တိ အယံ သာမညဝိဓိ။ တေနေဝါဟ အာယသ္မာ မဟာကစ္စာနော နေတ္တိယံ – ‘‘နဝဝိဓသုတ္တန္တပရိယေဋ္ဌီ’’တိ (နေတ္တိ။ သင်္ဂဟဝါရ)။ ‘‘ဧတ္တကံ တဿ ဘဂဝတော သုတ္တာဂတံ သုတ္တပရိယာပန္နံ (ပါစိ။ ၂၅၅၊ ၁၂၄၂)၊ သကဝါဒေ ပဉ္စသုတ္တသတာနီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ကထာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ဧဝမာဒိ စ ဧတဿ အတ္ထဿ သာဓကံ။

ဝိသေသဝိဓယောပရေ သနိမိတ္တာ တဒေကဒေသေသု ဂေယျာဒယော ဝိသေသဝိဓယော တေန တေန နိမိတ္တေန ပတိဋ္ဌိတာ။ တထာ ဟိ ဂေယျဿ သဂါထကတ္တံ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ လောကေပိ ဟိ သသိလောကံ သဂါထကံ (နေတ္တိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃) စုဏ္ဏိယဂန္ထံ ‘ဂေယျ’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဂါထာဝိရဟေ ပန သတိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဉှိ ‘ဗျာကရဏ’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဗျာကရဏမေဝ ဝေယျာကရဏံ။ ဧဝံ သန္တေ သဂါထကာဒီနမ္ပိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာနံ ဝေယျာကရဏဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ ဂေယျာဒိသညာနံ အနောကာသဘာဝတော၊ ‘ဂါထာဝိရဟေ သတီ’တိ ဝိသေသိတတ္တာ စ။ တထာ ဟိ ဓမ္မပဒါဒီသု ကေဝလံ ဂါထာဗန္ဓေသု၊ သဂါထကတ္တေပိ သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာယုတ္တေသု၊ ‘ဝုတ္တဉှေတ’န္တိအာဒိဝစနသမ္ဗန္ဓေသု၊ အဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တေသု စ သုတ္တဝိသေသေသု ယထာက္ကမံ ဂါထာဥဒါနဣတိဝုတ္တကအဗ္ဘုတဓမ္မသညာ ပတိဋ္ဌိတာ၊ တထာ သတိပိ ဂါထာဗန္ဓဘာဝေ ဘဂဝတော အတီတာသု ဇာတီသု စရိယာနုဘာဝပ္ပကာသကေသု ဇာတကသညာ၊ သတိပိ ပဉှာဝိဿဇ္ဇနဘာဝေ၊ သဂါထကတ္တေ စ ကေသုစိ သုတ္တန္တေသု ဝေဒဿ လဘာပနတော ဝေဒလ္လသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဧဝံ တေန တေန သဂါထကတ္တာဒိနာ နိမိတ္တေန တေသု တေသု သုတ္တဝိသေသေသု ဂေယျာဒိသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဝိသေသဝိဓယော သုတ္တင်္ဂတော ပရေ ဂေယျာဒယော။ ယံ ပနေတ္ထ ဂေယျင်္ဂါဒိနိမိတ္တရဟိတံ၊ တံ သုတ္တင်္ဂံ ဝိသေသသညာပရိဟာရေန သာမညသညာယ ပဝတ္တနတောတိ။ နနု စ သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ၊ နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏန္တိ သုတ္တင်္ဂံ န သမ္ဘဝတီတိ စောဒနာ တဒဝတ္ထာ ဝါတိ? န တဒဝတ္ထာ၊ သောဓိတတ္တာ။ သောဓိတဉှိ ပုဗ္ဗေ ဂါထာဝိရဟေ သတိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တန္တိ။

ယဉ္စ ဝုတ္တံ – ‘‘ဂါထာဘာဝတော မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ (ခု။ ပါ။ ၅။၁၊ ၂၊ ၃) သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ’’တိ၊ တံ န၊ နိရုဠှတ္တာ။ နိရုဠှော ဟိ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တဘာဝေါ။ န ဟိ တာနိ ဓမ္မပဒဗုဒ္ဓဝံသာဒယော ဝိယ ဂါထာဘာဝေန ပညာတာနိ၊ အထ ခေါ သုတ္တဘာဝေန။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုတ္တနာမက’’န္တိ နာမဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ယဉ္စ ပန ဝုတ္တံ – ‘‘သဂါထကတ္တာ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ၊ တဒပိ နတ္ထိ၊ ယသ္မာ သဟတာညေန။ သဟ ဂါထာဟီတိ ဟိ သဂါထကံ။ သဟဘာဝေါ နာမ အတ္ထတော အညေန ဟောတိ၊ န စ မင်္ဂလသုတ္တာဒီသု ကထာဝိနိမုတ္တော ကောစိ သုတ္တပဒေသော အတ္ထိ၊ ယော ‘သဟ ဂါထာဟီ’တိ ဝုစ္စေယျ၊ န စ သမုဒါယော နာမ ကောစိ အတ္ထိ၊ ယဒပိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနံ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ တဒပိ န၊ အညတော။ အညာ ဧဝ ဟိ တာ ဂါထာ ဇာတကာဒိပရိယာပန္နတ္တာ။ အတော န တာဟိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီနံ ဂေယျင်္ဂဘာဝေါတိ။ ဧဝံ သုတ္တာဒီနံ အင်္ဂါနံ အညမညသင်္ကရာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘အယံ ဓမ္မော…ပေ… အယံ ဝိနယော၊ ဣမာနိ စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဓမ္မဝိနယာဒိဘေဒေန ဝဝတ္ထပေတွာ သင်္ဂါယန္တေန မဟာကဿပပ္ပမုခေန ဝသိဂဏေန အနေကစ္ဆရိယပါတုဘာဝပဋိမဏ္ဍိတာယ သင်္ဂီတိယာ ဣမဿ ဒီဃာဂမဿ ပဌမမဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနာဒိဘာဝေါ ဝဝတ္ထာပိတောတိ ဒဿေတိ၊ ‘‘ဧဝမေတံ အဘေဒတော’’တိအာဒိနာ။

နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။