📜

၁။ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ပရိဗ္ဗာဇကကထာဝဏ္ဏနာ

ဧဝံ ¶ ¶ ¶ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိံ ဒဿေတွာ ယဒတ္ထံ သာ ဣဓ ဒဿိတာ၊ ဣဒါနိ တံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ဣမိဿာ’’တိအာဒိမာဟ။

၁။ ဧတ္တာဝတာ စ ဗြဟ္မဇာလဿ သာဓာရဏတော ဗာဟိရနိဒါနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဗ္ဘန္တရနိဒါနံ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘တတ္ထ ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဆဟိ အာကာရေဟိ သံဝဏ္ဏနာ ကာတဗ္ဗာ သမ္ဗန္ဓတော ပဒတော ပဒဝိဘာဂတော ပဒတ္ထတော အနုယောဂတော ပရိဟာရတော စာတိ။ တတ္ထ သမ္ဗန္ဓော နာမ ဒေသနာသမ္ဗန္ဓော။ ယံ လောကိယာ ‘‘ဥမ္မုဂ္ဃာတော’’တိ ဝဒန္တိ။ သော ပန ပါဠိယာ နိဒါနပါဠိဝသေန၊ နိဒါနပါဠိယာ ပန သင်္ဂီတိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိံ ဒဿေန္တေန နိဒါနပါဠိယာ သမ္ဗန္ဓဿ ဒဿိတတ္တာ ပဒါဒိဝသေန သံဝဏ္ဏနံ ကရောန္တော ‘‘ဧဝန္တိ နိပါတပဒ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ‘‘မေတိအာဒီနီ’’တိ ဧတ္ထ အန္တရာ-သဒ္ဒ-စ-သဒ္ဒါနံ နိပါတပဒဘာဝေါ၊ ဝတ္တဗ္ဗော၊ န ဝါ ဝတ္တဗ္ဗော တေသံ နယဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ၊ တဒဝသိဋ္ဌာနံ အာပဋိ-သဒ္ဒါနံ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ဂဏှနတော။ ‘‘ပဒဝိဘာဂေါ’’တိ ပဒါနံ ဝိသေသော၊ န ပန ပဒဝိဂ္ဂဟော။ အထ ဝါ ပဒါနိ စ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဘာဂေါ၊ ပဒဝိဂ္ဂဟော စ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဘာဂေါတိ ဝါ ဧကသေသဝသေန ပဒပဒဝိဂ္ဂဟာပိ ပဒဝိဘာဂ သဒ္ဒေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပဒဝိဂ္ဂဟော ‘‘ဘိက္ခူနံ သင်္ဃော’’တိအာဒိဘေဒေသု ပဒေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အတ္ထတောတိ ပဒတ္ထတော။ တံ ပန ပဒတ္ထံ အတ္ထုဒ္ဓါရက္ကမေန ¶ ပဌမံ ဧဝံ-သဒ္ဒဿ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံသဒ္ဒေါ တာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝဓာရဏာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣဒမတ္ထပုစ္ဆာပရိမာဏာဒိအတ္ထာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘ဧဝံဂတာနိ၊ ဧဝံဝိဓော၊ ဧဝမာကာရော’’တိအာဒီသု ဣဒံ-သဒ္ဒဿ အတ္ထေ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ။ ဂတ-သဒ္ဒေါ ဟိ ပကာရပရိယာယော၊ တထာ ဝိဓာကာရ-သဒ္ဒါ ¶ စ။ တထာ ဟိ ဝိဓယုတ္တဂတ-သဒ္ဒေ လောကိယာ ပကာရတ္ထေ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ၊ န နု ခေါ၊ ကိံ နု ခေါ၊ ကထံ နု ခေါ’’တိ၊ ‘‘ဧဝံ သု တေ သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ ကပ္ပိတကေသမဿု၊ အာမုတ္တမာလာဘရဏာ ဩဒါတဝတ္ထဝသနာ ပဉ္စဟိ ¶ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတာ သမင်္ဂီဘူတာ ပရိစာရေန္တိ၊ သေယျထာပိ တွံ ဧတရဟိ သာစရိယကောတိ? နော ဟိဒံ ဘော ဂေါတမာ’’တိ စ အာဒီသု ပုစ္ဆာယံ။ ‘‘ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ၊ ဧဝံ အာယုပရိယန္တော’’တိ စ အာဒီသု ပရိမာဏေ။ နနု စ ‘‘ဧဝံ နု ခေါ၊ ဧဝံ သု တေ၊ ဧဝံ အာယုပရိယန္တော’’တိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပုစ္ဆနာကာရပရိမာဏာကာရာနံ ဝုတ္တတ္တာ အာကာရတ္ထော ဧဝ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ တိ? န၊ ဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ အာကာရမတ္တဝါစကော ဟေတ္ထ အာကာရတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတော၊ ယထာ ‘‘ဧဝံ ဗျာခေါတိအာဒီသု ပန န အာကာရဝိသေသဝါစကော ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေနာ’’တိအာဒီနိ ဥပမာဒီသု ဥဒါဟရဏာနိ ဥပပန္နာနိ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ‘‘ယထာပိ…ပေ… ဗဟု’’န္တိ? ဧတ္ထ ¶ ပုပ္ဖရာသိဋ္ဌာနိယတော မနုဿုပပတ္တိသပ္ပုရိသူပနိဿယသဒ္ဓမ္မသဝနယောနိသောမနသိကာရဘောဂသမ္ပတ္တိအာဒိဒါနာဒိပုညကိရိယာဟေတုသမုဒါယတော သောဘာသုဂန္ဓတာဒိဂုဏယောဂတော မာလာဂုဏသဒိသိယော ပဟူတာ ပုညကိရိယာ မရိတဗ္ဗသဘာဝတာယ မစ္စေန သတ္တေန ကတ္တဗ္ဗာတိ ဇောဒိတတ္တာ ပုပ္ဖရာသိမာလာဂုဏာဝ ဥပမာ၊ တေသံ ဥပမာကာရော ယထာ-သဒ္ဒေန အနိယမတော ဝုတ္တောတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဥပမာကာရနိဂမနတ္ထောတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ။ သော ပန ဥပမာကာရော နိယမိယမာနော အတ္ထတော ဥပမာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပမာယံ အာဂတော’’တိ။

တထာ ဧဝံ ဣမိနာ အာကာရေန ‘‘အဘိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ဥပဒိသိယမာနာယ သမဏသာရုပ္ပာယ အာကပ္ပသမ္ပတ္တိယာ ယော တတ္ထ ဥပဒိသနာကာရော၊ သော အတ္ထတော ဥပဒေသောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ တေ…ပေ… ဥပဒေသေ’’တိ။ တထာ ဧဝမေတံ ဘဂဝါ၊ ဧဝမေတံ သုဂတာတိ ဧတ္ထ စ ဘဂဝတာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ အဝိပရီတတော ဇာနန္တေဟိ ကတံ တတ္ထ သံဝိဇ္ဇမာနဂုဏာနံ ပကာရေဟိ ဟံသနံ ဥဒဂ္ဂတာကရဏံ သမ္ပဟံသနံ၊ ယော တတ္ထ သမ္ပဟံသနာကာရောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝမေဝံ ပနာယန္တိ ဧတ္ထ ဂရဟဏာကာရောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သော စ ဂရဟဏာကာရော ‘‘ဝသလီ’’တိအာဒိ ခုံသနသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဣဓ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပကာသိတောတိ ဝိညာယတိ။ ယထာ ¶ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ဥပမာကာရာဒယောပိ ဥပမာဒိဝသေန ဝုတ္တာနံ ပုပ္ဖရာသိအာဒိသဒ္ဒါနံ သန္နိဓာနတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စ ဝဒေဟီတိ ‘‘ယထာဟံ ဝဒါမိ၊ ဧဝံ သမဏံ အာနန္ဒံ ဝဒေဟီ’’တိ ဝဒနာကာရော ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗော ဧဝံ-သဒ္ဒေန နိဒဿီယတီတိ နိဒဿနတ္ထော ဝုတ္တော။ ဧဝံ နောတိ ဧတ္ထာပိ တေသံ ယထာဝုတ္တဓမ္မာနံ အဟိတဒုက္ခာဝဟဘာဝေ သန္နိဋ္ဌာနဇနနတ္ထံ အနုမတိဂ္ဂဟဏဝသေန ‘‘သံဝတ္တန္တိ၊ နော ဝါ၊ ကထံ ဝါ ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ကတာယ ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒါကာရသန္နိဋ္ဌာနံ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝိဘာဝိတန္တိ ဝိညာယတိ၊ သော ပန တေသံ ဓမ္မာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ ¶ သံဝတ္တနာကာရော နိယမိယမာနော အဝဓာရဏတ္ထော ¶ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီတိ အာဒီသု အဝဓာရဏေ’’တိ။ ဧဝံ ဘန္တေတိ ပန ဓမ္မဿ သာဓုကံ သဝနမနသိကာရေ သန္နိယောဇိတေဟိ ဘိက္ခူဟိ အတ္တနော တတ္ထ ဌိတဘာဝဿ ပဋိဇာနနဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထော ဝုတ္တော၊ တေန ဧဝံ ဘန္တေ၊ သာဓု ဘန္တေ၊ သုဋ္ဌု ဘန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

နာနာနယနိပုဏန္တိ ဧကတ္တနာနတ္တအဗျာပါရဧဝံဓမ္မတာသင်္ခါတာ၊ နန္ဒိယာဝဋ္ဋ တိပုက္ခလသီဟဝိက္ကီဠိတအင်္ကုသဒိသာလောစနသင်္ခါတာ ဝါ အာဓာရာဒိဘေဒဝသေန နာနာဝိဓာ နယာ နာနာနယာ၊ နယာ ဝါ ပါဠိဂတိယော၊ တာ စ ပညတ္တိအနုပညတ္တိအာဒိဝသေန သံကိလေဘာဂိယာဒိလောကိယာဒိတဒုဘယဝေါမိဿတာဒိဝသေန ကုသလာဒိဝသေန ခန္ဓာဒိဝသေန သင်္ဂဟာဒိဝသေန သမယဝိမုတ္တာဒိဝသေန ဌပနာဒိဝသေန ကုသလမူလာဒိဝသေန တိကပဋ္ဌာနာဒိဝသေန စ နာနပ္ပကာရာတိ နာနာနယာ၊ တေဟိ နိပုဏံ သဏှသုခုမန္တိ နာနာနယနိပုဏံ။ အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော၊ တေ စ သဿတာဒိဘေဒေန၊ တတ္ထ စ အပ္ပရဇက္ခတာဒိဝသေန အနေကာ၊ အတ္တဇ္ဈာသယာဒယော ဧဝ ဝါ သမုဋ္ဌာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတု ဧတဿာတိ အနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နန္တိ အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏံ ဥပနေတဗ္ဗာဘာဝတော၊ သင်္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ၊ အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတန္တိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယန္တိ ဧတ္ထ ပါဋိဟာရိယပဒဿ ဝစနတ္ထံ ‘‘ပဋိပက္ခဟရဏတော ရာဂါဒိကိလေသာပနယနတော ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဘဂဝတော ပန ပဋိပက္ခာ ရာဂါဒယော န သန္တိ၊ ယေ ဟရိတဗ္ဗာ။ ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ ¶ အဋ္ဌဂုဏသမန္နာဂတေ စိတ္တေ ဟတပဋိပက္ခေ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ပဝတ္တဝေါဟာရေန စ န သက္ကာ ဣဓ ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝတ္တုံ။ သစေ ပန မဟာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတော ¶ ဝေနေယျဂတာ စ ကိလေသာ ပဋိပက္ခာ၊ တေသံ ဟရဏတော ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ယုတ္တမေတံ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော စ သာသနဿ စ ပဋိပက္ခာ တိတ္ထိယာ၊ တေသံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယံ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန၊ ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနေ အသမတ္ထဘာဝေန စ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဟိ ဟရိတာ အပနီတာ ဟောန္တီတိ။ ‘‘ပဋီ’’တိ ဝါ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘ပစ္ဆာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဗောဓေတိ ‘‘တသ္မိံ ပဋိပဝိဋ္ဌမှိ၊ အညော အာဂဉ္ဆိ ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ တသ္မာ သမာဟိတေ စိတ္တေ၊ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ စ ကတကိစ္စေန ပစ္ဆာ ဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဟာရိယံ၊ အတ္တနော ဝါ ဥပက္ကိလေသေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမဂ္ဂေဟိ ဟရိတေသု ပစ္ဆာ ဟရဏံ ပဋိဟာရိယံ။ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိယော စ ဝိဂတူပက္ကိလေသေန၊ ကတကိစ္စေန စ သတ္တဟိတတ္ထံ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ၊ ဟရိတေသု စ အတ္တနော ဥပက္ကိလေသေသု ပရသတ္တာနံ ဥပက္ကိလေသဟရဏာနိ ¶ ဟောန္တီတိ ပဋိဟာရိယာနိ ဘဝန္တိ။ ပဋိဟာရိယမေဝ ပါဋိဟာရိယံ။ ပဋိဟာရိယေ ဝါ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီသမုဒါယေ ဘဝံ ဧကေကံ ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဟာရိယံ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ မဂ္ဂေါ စ ပဋိပက္ခဟရဏတော၊ တတ္ထ ဇာတံ၊ တသ္မိံ ဝါ နိမိတ္တဘူတေ၊ တတော ဝါ အာဂတန္တိ ပါဋိဟာရိယံ။ တဿ ပန ဣဒ္ဓိအာဒိဘေဒေန ဝိသယဘေဒေန စ ဗဟုဝိဓဿ ဘဂဝတော ဒေသနာယ လဗ္ဘမာနတ္တာ အာဟ ‘‘ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယ’’န္တိ။

န အညထာတိ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတာကာရတော န အညထာတိ အတ္ထော၊ န ပန ဘဂဝတော ဒေသိတာကာရတော။ အစိန္တေယျာနုဘာဝါ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတု’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ဓာရဏဗလဒဿနဉ္စ န ဝိရုဇ္ဈတိ သုတာကာရာဝိရဇ္ဈနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ န ဟေတ္ထ အတ္ထန္တရတာပရိဟာရော ဒွိန္နမ္ပိ အတ္ထာနံ ဧကဝိသယတ္တာ၊ ဣတရထာ ထေရော ဘဂဝတော ဒေသနာယ သဗ္ဗထာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ သမတ္ထော အသမတ္ထော စာတိ အာပဇ္ဇေယျာတိ။

‘‘ယော ပရော န ဟောတိ၊ သော အတ္တာ’’တိ ဧဝံ ¶ ဝုတ္တာယ နိယကဇ္ဈတ္တသင်္ခါတာယ သသန္တတိယံ ဝတ္တနတော တိဝိဓောပိ မေ-သဒ္ဒေါ ကိဉ္စာပိ ဧကသ္မိံယေဝ ¶ အတ္ထေ ဒိဿတိ၊ ကရဏသမ္ပဒါနသာမိနိဒ္ဒေသဝသေန ပန ဝိဇ္ဇမာနဘေဒံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မေ-သဒ္ဒေါ တီသု အတ္ထေသု ဒိဿတီ’’တိ။

ကိဉ္စာပိ ဥပသဂ္ဂေါ ကိရိယံ ဝိသေသေတိ၊ ဇောတကဘာဝတော ပန သတိပိ တသ္မိံ သုတ-သဒ္ဒေါ ဧဝ တံ တမတ္ထံ အနုဝဒတီတိ အနုပသဂ္ဂဿ သုတ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ သဥပသဂ္ဂဿ ဂဟဏံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဥပသဂ္ဂေါ စ အနုပသဂ္ဂေါ စာ’’တိ အာဟ။ အဿာတိ သုတ-သဒ္ဒဿ။ ကမ္မဘာဝသာဓနာနိ ဣဓ သုတ-သဒ္ဒေ သမ္ဘဝန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပဓာရိတန္တိ ဝါ ဥပဓာရဏန္တိ ဝါ အတ္ထော’’တိ။ မယာတိ အတ္ထေ သတီတိ ယဒါ မေသဒ္ဒဿ ကတ္တုဝသေန ကရဏနိဒ္ဒေသော၊ တဒါတိ အတ္ထော။ မမာတိ အတ္ထေ သတီတိ ယဒါ သမ္ဗန္ဓဝသေန သာမိနိဒ္ဒေသော၊ တဒါ။

သုတသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တေန ဧဝံသဒ္ဒေန သဝနကိရိယာဇောတကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝန္တိ သောတဝိညာဏာဒိဝိညာဏကိစ္စနိဒဿန’’န္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ ပဉ္စဒွါရိကဝိညာဏာနံ တဒဘိနိဟဋာနဉ္စ မနောဒွါရိကဝိညာဏာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါကျာနံ ဧဝကာရတ္ထသဟိတတ္တာ ‘‘သုတ’’န္တိ ဧတဿ သုတံ ဧဝါတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ၊ ဧတေန အဝဓာရဏေန နိရာကတံ ဒဿေတိ။ ယထာ စ သုတံ သုတံ ဧဝါတိ ¶ နိယမေတဗ္ဗံ၊ တံ သမ္မာ သုတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနူနာဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ အထ ဝါ ‘‘သဒ္ဒန္တရတ္ထာပေါဟနဝသေန သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ဝဒတီ’’တိ သုတန္တိ အသုတံ န ဟောတီတိ အယမေတဿ အတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ၊ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌာဒိဝိနိဝတ္တနံ ကရောတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န ဣဒံ မယာ ဒိဋ္ဌံ၊ န သယမ္ဘုဉာဏေန သစ္ဆိကတံ၊ အထ ခေါ သုတံ၊ တဉ္စ ခေါ သမ္မဒေဝါတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနူနာဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ အဝဓာရဏတ္ထေ ဝါ ဧဝံ-သဒ္ဒေ အယံ အတ္ထယောဇနာ ကရီယတီတိ တဒပေက္ခဿ သုတ-သဒ္ဒဿ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။ တေနေဝ အာဟ ¶ ‘‘အနူနာဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ သဝနသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကမ္မတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော သုယျတီတိ။

ဧဝံ သဝနဟေတုသုဏန္တပုဂ္ဂလသဝနဝိသေသဝသေန ပဒတ္တယဿ ဧကေန ပကာရေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပကာရန္တရေဟိပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဿာတိ ယာ သာ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဓမ္မဿဝနာကာရေန ပဝတ္တာ မနောဒွါရဝိညာဏဝီထိ၊ တဿာ။ သာ ဟိ နာနပ္ပကာရေန ¶ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိတုံ သမတ္ထာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘သောတဒွါရာနုသာရေနာ’’တိ။ နာနပ္ပကာရေနာတိ ဝက္ခမာနာနံ အနေကဝိဟိတာနံ ဗျဉ္ဇနတ္ထဂ္ဂဟဏာနာနာကာရေန၊ ဧတေန ဣမိဿာ ယောဇနာယ အာကာရတ္ထော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ ဒီပေတိ။ ပဝတ္တိဘာဝပ္ပကာသနန္တိ ပဝတ္တိယာ အတ္ထိဘာဝပ္ပကာသနံ။ ‘‘သုတန္တိ ဓမ္မပ္ပကာသန’’န္တိ ယသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဝိညာဏဝီထိ နာနပ္ပကာရေန ပဝတ္တာ၊ တဿ ဓမ္မတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န သုတသဒ္ဒဿ ဓမ္မတ္ထတ္တာ။ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပါကဋီကရဏံ ‘‘အယဉှေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိညာဏဝီထိယာတိ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ မယာတိ ကတ္ထုအတ္ထေ။

‘‘ဧဝန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗပ္ပကာသန’’န္တိ နိဒဿနတ္ထံ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ နိဒဿေတဗ္ဗဿ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာဘာဝါဘာဝတော၊ တေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန သကလမ္ပိ သုတ္တံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ ဒဿေတိ။ သုတ-သဒ္ဒဿ ကိရိယာသဒ္ဒတ္တာ၊ သဝနကိရိယာယ စ သာဓာရဏဝိညာဏပ္ပဗန္ဓပဋိဗဒ္ဓတ္တာ တတ္ထ စ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သုတန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စပ္ပကာသန’’န္တိ။ န ဟိ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရရဟိတေ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ သဝနကိရိယာ လဗ္ဘတီတိ။

‘‘ယဿ စိတ္တသန္တာနဿာ’’တိအာဒိပိ အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ပုရိမယောဇနာယ အညထာ အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာကာရပညတ္တီတိ ဥပါဒါပညတ္တိ ဧဝ၊ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိအာကာရုပါဒါနဝသေန တထာ ဝုတ္တာ။ ‘‘သုတန္တိ ဝိသယနိဒ္ဒေသော’’တိ သောတဗ္ဗဘူတော ဓမ္မော သဝနကိရိယာကတ္တုပုဂ္ဂလဿ သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စိတ္တသန္တာနဝိနိမုတ္တဿ ¶ ပရမတ္ထတော ¶ ကဿစိ ကတ္တု အဘာဝေပိ သဒ္ဒဝေါဟာရေန ဗုဒ္ဓိပရိကပ္ပိတဘေဒဝစနိစ္ဆာယ စိတ္တသန္တာနတော အညံ ဝိယ တံသမင်္ဂိံ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တသန္တာနေန တံသမင်္ဂိနော’’တိ။ သဝနကိရိယာဝိသယောပိ သောတဗ္ဗဓမ္မော သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တစိတ္တသန္တာနဿ ဣဓ ပရမတ္ထတော ကတ္တုဘာဝတော၊ သဝနဝသေန စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ ဝါ သဝနကိရိယာဘာဝတော တံကိရိယာကတ္တု စ ဝိသယော ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘တံသမင်္ဂိနော ကတ္တု ဝိသယေ’’တိ။ သုတာကာရဿ စ ထေရဿ သမ္မာနိစ္ဆိတဘာဝတော အာဟ ‘‘ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ၊ ဧတေန ဝါ အဝဓာရဏတ္ထံ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ အယံ အတ္ထယောဇနာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပုဗ္ဗေ ¶ သုတာနံ နာနာဝိဟိတာနံ သုတ္တသင်္ခါတာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနာနံ ဥပဓာရိတရူပဿ အာကာရဿ နိဒဿနဿ အဝဓာရဏဿ ဝါ ပကာသနသဘာဝေါ ဧဝံ-သဒ္ဒေါတိ တဒါကာရာဒိဥပဓာရဏဿ ပုဂ္ဂလပညတ္တိယာ ဥပါဒါနဘူတဓမ္မပ္ပဗန္ဓဗျာပါရတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ သဝနကိရိယာ ပန ပုဂ္ဂလဝါဒိနောပိ ဝိညာဏနိရပေက္ခာ နတ္ထီတိ ဝိသေသတော ဝိညာဏဗျာပါရောတိ အာဟ ‘‘သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ မေတိ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယာ ဧကန္တေနေဝ သတ္တဝိသယတ္တာ၊ ဝိညာဏကိစ္စဿ စ တတ္ထေဝ သမောဒဟိတဗ္ဗတော ‘‘မေတိ ဥဘယကိစ္စယုတ္တပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိသဘာဝါ ယထာက္ကမံ ဧဝံ-သဒ္ဒ သုတ-သဒ္ဒါနံ အတ္ထာတိ တေ တထာရူပပညတ္တိဥပါဒါနဗျာပါရဘာဝေန ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော။ သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ကရဏကိရိယာကတ္တုကမ္မဝိသေသပ္ပကာသနဝသေန ပုဂ္ဂလဗျာပါဝိသယပုဂ္ဂလဗျာပါရနိဒဿနဝသေန ဂဟဏာကာရဂါဟကတဗ္ဗိသယဝိသေသနိဒ္ဒေသဝသေန ကတ္တုကရဏ ဗျာပါရကတ္တုနိဒ္ဒေသဝသေန စ ဒုတိယာဒယော စတဿော အတ္ထယောဇနာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဗ္ဗဿာပိ ¶ သဒ္ဒါဓိဂမနီယဿ အတ္ထဿ ပညတ္တိမုခေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ၊ သဗ္ဗပညတ္တီနဉ္စ ဝိဇ္ဇမာနာဒိဝသေန ဆသု ပညတ္တိဘေဒေသု အန္တောဂဓတ္တာ တေသု ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒီနံ ပညတ္တီနံ သရူပံ နိဒ္ဓါရေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝန္တိ စ မေတိ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ စ မေတိ စ ဝုစ္စမာနဿ အတ္ထဿ အာကာရာဒိနော၊ ဓမ္မာနဉ္စ အသလ္လက္ခဏဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ တတ္ထ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေနာတိ ဘူတတ္ထဥတ္တမတ္ထဝသေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိယော မာယာမရီစိအာဒယော ဝိယ အဘူတတ္ထော၊ အနုဿဝါဒီဟိ ဂဟေတဗ္ဗော ဝိယ အနုတ္တမတ္ထော စ န ဟောတိ၊ သော ရူပသဒ္ဒါဒိသဘာဝေါ ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိသဘာဝေါ ဝါ အတ္ထော ‘‘သစ္စိကဋ္ဌော၊ ပရမတ္ထ စာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ န တထာ ဧဝံ မေတိ ပဒါနမတ္ထောတိ၊ ဧတမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ကိဉှေတ္ထ တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုတန္တိ ပန သဒ္ဒါယတနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ယဉှိ တမေတ္ထ သောတေန ဥပလဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ ¶ ၊ ‘‘သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပလဒ္ဓ’’န္တိ ပန ဝုတ္တေ အတ္ထဗျဉ္ဇနာဒိသဗ္ဗံ လဗ္ဘတိ။ တံ တံ ဥပါဒါယ ဝတ္တဗ္ဗတောတိ သောတပထံ အာဂတေ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ တေသံ ဥပဓာရိတာကာရာဒိနော ပစ္စာမသနဝသေန ‘‘ဧဝ’’န္တိ၊ သသန္တတိပရိယာပန္နေ ခန္ဓေ ဥပါဒါယ ‘‘မေ’’တိ ¶ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌာဒိသဘာဝရဟိတေ သဒ္ဒါယတနေ ပဝတ္တမာနောပိ သုတဝေါဟာရော ‘‘ဒုတိယံ တတိယ’’န္တိအာဒိကော ဝိယ ပဌမာဒီနိ ဒိဋ္ဌမုတဝိညာတေ အပေက္ခိတွာ ပဝတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗတော’’တိ။ အသုတံ န ဟောတီတိ ဟိ ‘‘သုတ’’န္တိ ပကာသိတော ယမတ္ထောတိ။

အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓါ သုတ္တဿ ပကာရဝိသေသာ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ထေရေန ပစ္စာမဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘အသမ္မောဟံ ဒီပေတီ’’တိ။ ‘‘နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသမတ္ထော ဟောတီ’’တိ ဧတေန ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ နာနပ္ပကာရတံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတဉ္စ ဒဿေတိ။ ‘‘သုတဿ အသမ္မောသံ ဒီပေတီ’’တိ သုတာကာရဿ ယာထာဝတော ဒဿိယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ အသမ္မောဟေနာတိ သမ္မောဟာဘာဝေန၊ ပညာယ ဧဝ ¶ ဝါ သဝနကာလသမ္ဘူတာယ တဒုတ္တရကာလပညာသိဒ္ဓိ၊ ဧဝံ အသမ္မောသေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဗျဉ္ဇနာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော နာတိဂမ္ဘီရော၊ ယထာသုတဓာရဏမေဝ တတ္ထ ကရဏီယန္တိ သတိယာ ဗျာပါရော အဓိကော၊ ပညာ တတ္ထ ဂုဏီဘူတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယာ’’တိအာဒိ ပညာယ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ကတွာ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ စေတ္ထ ပဓာနဘာဝေါ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာယ ဝါ စက္ခုဝိညာဏာဒီသု အာဝဇ္ဇနာဒီနံ ဝိယ အပ္ပဓာနတ္တေ ပညာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဧတိဿာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ‘‘သတိပုဗ္ဗင်္ဂမာယာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ယထာသမ္ဘဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿာတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏဿ၊ သင်္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ၊ အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတဿာတိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ယောနိသောမနသိကာရံ ဒီပေတီတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနာနံ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထာနံ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အဝိက္ခေပံ ဒီပေတီ’’တိ ‘‘ဗြဟ္မဇာလံ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိ ပုစ္ဆာဝသေန ပကရဏပ္ပတ္တဿ ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ သဝနံ သမာဓာနမန္တရေန န သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿာ’’တိအာဒိ တဿေဝတ္ထဿ သမတ္ထနဝသေန ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနဒေသကပယောဇနာဒိသမ္ပတ္တိယာ။ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယေဟိ ဝိယ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထေဟိ ယောနိသောမနသိကာရဿ၊ သဒ္ဓမ္မဿဝနေန ဝိယ စ အဝိက္ခေပဿ ယထာ ယောနိသောမနသိကာရေန ¶ ဖလဘူတေန ¶ အတ္တသမ္မာပဏိဓိပုဗ္ဗေကတပုညတာနံ သိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ တဒဝိနာဘာဝတော၊ ဧဝံ အဝိက္ခေပေန ဖလဘူတေန ကာရဏဘူတာနံ သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာနံ သိဒ္ဓိ ဒဿေတဗ္ဗာ သိယာ အဿုတဝတော၊ သပ္ပုရိသူပနိဿယရဟိတဿ စ တဒဘာဝတော။

‘‘န ¶ ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော’’တိအာဒိနာ သမတ္ထနဝစနေန ပန အဝိက္ခေပေန ကာရဏဘူတေန သပ္ပုရိသူပနိဿယေန စ ဖလဘူတဿ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ သိဒ္ဓိ ဒဿိတာ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ယုတ္တော သိယာသဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာ န ဧကန္တေန အဝိက္ခေပဿ ကာရဏံ ဗာဟိရင်္ဂတ္တာ၊ အဝိက္ခေပေါ ပန သပ္ပုရိသူပနိဿယော ဝိယ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ ဧကန္တကာရဏန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အဝိက္ခေပေန သပ္ပုရိသူပနိဿယသိဒ္ဓိဇောတနာ န သမတ္ထိတာဝ၊ နော န သမတ္ထိတာ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာနံ သပ္ပုရိသပယိရုပါသနာဘာဝဿ အတ္ထသိဒ္ဓတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမံ ဖလေန ကာရဏဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ နဒီပူရေန ဝိယ ဥပရိ ဝုဋ္ဌိသဗ္ဘာဝဿ၊ ဒုတိယံ ကာရဏေန ဖလဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဧကန္တေန ဝဿိနာ ဝိယ မေဃဝုဋ္ဌာနေန ဝုဋ္ဌိပ္ပဝတ္တိယာ။

ဘဂဝတော ဝစနဿ အတ္ထဗျဉ္ဇနပဘေဒပရိစ္ဆေဒဝသေန သကလသာသနသမ္ပတ္တိဩဂါဟနာကာရော နိရဝသေသပရဟိတပါရိပူရိကာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဘဒ္ဒကော အာကာရော’’တိ။ ယသ္မာ န ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိန္တိ အတ္တသမ္မာပဏိဓိပုဗ္ဗေကတပုညတာသင်္ခါတံ ဂုဏဒွယံ။ အပရာပရံ ဝုတ္တိယာ စေတ္ထ စက္ကဘာဝေါ၊ စရန္တိ ဧတေဟိ သတ္တာ သမ္ပတ္တိဘဝေသူတိ ဝါ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရိမာနိ ဘိက္ခဝေ စက္ကာနိ၊ ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိအာဒိ ¶ ။ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဝေါ စေတ္ထ ဒေသနာက္ကမဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာတိ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယဿ အတ္ထိတာယ။ သမ္မာပဏိဟိတတ္တော ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညော သုဒ္ဓါသယော ဟောတိ တဒသုဒ္ဓိဟေတူနံ ကိလေသာနံ ဒူရီဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘အာသယသုဒ္ဓိ သိဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာပဏိဟိတံ စိတ္တံ၊ သေယျသော နံ တတော ကရေ’’တိ၊ ‘‘ကတပုညောသိ တွံ အာနန္ဒ၊ ပဓာနံ အနုယုဉ္ဇ ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝေါတိ စ။ တေနေဝါဟ ‘‘အာသယသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီ’’တိ။ ပယောဂသုဒ္ဓိယာတိ ယောနိသောမနသိကာရပုဗ္ဗင်္ဂမဿ ဓမ္မဿဝနပယောဂဿ ဝိသဒဘာဝေန။ တထာ စာဟ ‘‘အာဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီ’’တိ။ သဗ္ဗဿ ဝါ ကာယဝစီပယောဂဿ ¶ နိဒ္ဒေါသဘာဝေန။ ပရိသုဒ္ဓကာယဝစီပယောဂေါ ဟိ ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝတော အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပရိယတ္တိယံ ဝိသာရဒေါ ဟောတီတိ။

‘‘နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓဒီပကေနာ’’တိအာဒိနာ အတ္ထဗျဉ္ဇနေသု ထေရဿ ဧဝံ-သဒ္ဒ သုတ-သဒ္ဒါနံ အသမ္မောဟာသမ္မောသဒီပနတော စတုပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ‘‘သောတဗ္ဗပ္ပဘေဒပဋိဝေဓဒီပကေနာ’’တိ ဧတေန အယံ သုတ-သဒ္ဒေါ ဧဝံ-သဒ္ဒသန္နိဓာနတော၊ ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ ဝါ သာမညေနေဝ သောတဗ္ဗဓမ္မဝိသေသံ အာမသတီတိ ဒဿေတိ။ မနောဒိဋ္ဌိကရဏာပရိယတ္တိဓမ္မာနံ အနုပေက္ခနသုပ္ပဋိဝေဓာ ဝိသေသတော မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓါတိ တေ ဝုတ္တနယေန ယောနိသောမနသိကာရဒီပကေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ၊ သဝနဓာရဏဝစီပရိစယာ ပရိယတ္တိဓမ္မာနံ ¶ ဝိသေသေန သောတာဝဓာနပဋိဗဒ္ဓါတိ တေ အဝိက္ခေပဒီပကေန သုတ-သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော သာသနသမ္ပတ္တိယာ ဓမ္မဿဝနေ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ တတ္ထ ဓမ္မာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မာ။ မနသာနုပေက္ခိတာတိ ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ၊ ဣဓ သမာဓိ၊ ဣဓ ပညာ၊ ဧတ္တကာ ဧတ္ထ အနုသန္ဓိယော’’တိအာဒိနာ ¶ နယေန မနသာ အနုပေက္ခိတာ။ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဈာနက္ခန္တိဘူတာယ၊ ဉာတပရိညာသင်္ခါတာယ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘ဣတိ ရူပံ၊ ဧတ္တကံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထပေတွာ ပဋိဝိဒ္ဓါ။

‘‘သကလေန ဝစနေနာ’’တိ ပုဗ္ဗေ တီဟိ ပဒေဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ အသပ္ပုရိသဘူမိန္တိ အကတညုတံ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပါပဘိက္ခု တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အတ္တနော ဒဟတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထံ။ သာ ဧဝ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထာ အသဒ္ဓမ္မော။ နနု စ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ‘‘မမေဒံ ဝစန’’န္တိ အဓိမာနဿ၊ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီနဉ္စ တဒါသင်္ကာယ အဘာဝတော အသပ္ပုရိသဘူမိသမတိက္ကမာဒိဝစနံ နိရတ္ထကံ တိ? နယိဒံ ဧဝံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဝဒန္တေန အယမ္ပိ အတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ဒဿနတော။ ကေစိ ပန ‘‘ဒေဝတာနံ ပရိဝိတက္ကာပေက္ခံ တထာဝစနန္တိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တသ္မိံ ကိရ ခဏေ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘‘တထာဂတော စ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ အယဉ္စ အာယသ္မာ ဒေသနာကုသလော၊ ဣဒါနိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ သကျကုလပ္ပသုတော တထာဂတဿ ဘာတာ စူဠပိတုပုတ္တော၊ ကိံ နု ခေါ သယံ သစ္ဆိကတ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ဥဒါဟု ဘဂဝတောယေဝ ဝစနံ ယထာသုတ’’န္တိ။ ဧဝံ ¶ တဒါသင်္ကိတပ္ပကာရတော အသပ္ပုရိသဘူမိသမောက္ကမာဒိတော အတိက္ကမာဒိ ဝိဘာဝိတန္တိ။ အတ္တနော အဒဟန္တောတိ ‘‘မမေတ’’န္တိ အတ္တနိ ¶ အဋ္ဌပေန္တော။ အပ္ပေတီတိ နိဒဿေတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေသု ယထာရဟံ သတ္တေ နေတီတိ နေတ္တိ၊ ဓမ္မောယေဝ နေတ္တိ ဓမ္မနေတ္တိ။

ဒဠှတရနိဝိဋ္ဌာ ဝိစိကိစ္ဆာ ကင်္ခါ။ နာတိသံသပ္ပနံ မတိဘေဒမတ္တံ ဝိမတိ။ အဿဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတိ ဘဂဝတော ဒေသိတတ္တာ၊ သမ္မုခါ စဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ၊ ခလိတဒုရုတ္တာဒိဂ္ဂဟဏဒေါသာဘာဝတော စ။ ဧတ္ထ စ ပဌမာဒယော တိဿော အတ္ထယောဇနာ အာကာရာဒိအတ္ထေသု အဂ္ဂဟိတဝိသေသမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဒဿိတာ၊ တတော ပရာ တိဿော အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝိဘာဝိတာ။ ပစ္ဆိမာ ပန တိဿော ယထာက္ကမံ အာကာရတ္ထံ နိဒဿနတ္ထံ အဝဓာရဏတ္ထဉ္စ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ယောဇိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧက-သဒ္ဒေါ အညသေဋ္ဌာသဟာယသင်္ချဒီသု ဒိဿတိ။ တထာဟေသ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ ¶ ၊ ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု အညတ္ထေ ဒိဿတိ၊ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိအာဒီသု သေဋ္ဌတ္ထေ၊ ‘‘ဧကော ဝူပကဋ္ဌော’’တိအာဒီသု အသဟာယေ၊ ‘‘ဧကောဝ ခေါ ဘိက္ခဝေ ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိအာဒီသု သင်္ချယံ၊ ဣဓာပိ သင်္ချယန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ကာလဉ္စ သမယဉ္စာတိ ယုတ္တကာလဉ္စ ပစ္စယသာမဂ္ဂိဉ္စ။ ခဏောတိ ဩကာသော။ တထာဂတုပ္ပာဒါဒိကော ဟိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဩကာသော တပ္ပစ္စယပဋိလာဘဟေတုတ္တာ။ ခဏော ဧဝ ¶ စ သမယော။ ယော ‘‘ခဏော’’တိ စ ‘‘သမယော’’တိ စ ဝုစ္စတိ၊ သော ဧကော ဝါတိ ဟိ အတ္ထော။ မဟာသမယောတိ မဟာသမူဟော။ သမယောပိ ခေါတိ သိက္ခာပဒပူရဏဿ ဟေတုပိ။ သမယပ္ပဝါဒကေတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပဝါဒကေ။ တတ္ထ ဟိ နိသိန္နာ တိတ္ထိယာ အတ္တနော အတ္တနော သမယံ ပဝဒန္တီတိ။ အတ္ထာဘိသမယာတိ ဟိတပဋိလာဘာ။ အဘိသမေတဗ္ဗောတိ အဘိသမယော၊ အဘိသမယော အတ္ထောတိ အဘိသမယဋ္ဌောတိ ပီဠန အာဒီနိ အဘိသမေတဗ္ဗဘာဝေန ဧကီဘာဝံ ဥပနေတွာ ဝုတ္တာနိ။ အဘိသမယဿ ဝါ ပဋိဝေဓဿ ¶ ဝိသယဘူတဘာဝေါ အဘိသမယဋ္ဌောတိ တာနေဝ တထာ ဧကတ္တေန ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ပီဠနံ ဒုက္ခသစ္စဿ တံ သမင်္ဂီနော ဟိံသနံ အဝိပ္ဖာရိကတာကရဏံ။ သန္တာပေါဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တာပနံ ပရိဒဟဏံ။

တတ္ထ သဟကာရီကာရဏံ သန္နိဇ္ဈ သမေတိ သမဝေတီတိ သမယော၊ သမဝါယော။ သမေတိ သမာဂစ္ဆတိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယမေတ္ထ တဒါဓာရပုဂ္ဂလေဟီတိ သမယော၊ ခဏော။ သမေတိ ဧတ္ထ၊ ဧတေနဝ သံဂစ္ဆတိ သတ္တော၊ သဘာဝဓမ္မော ဝါ သဟဇာတာဒီဟိ၊ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ ဝါတိ သမယော၊ ကာလော။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ အတ္ထတော အဘူတောပိ ဟိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ၊ ကရဏံ ဝိယ စ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန ဝေါဟရီယတီတိ။ သမံ၊ သဟ ဝါ အဝယဝါနံ အယနံ ပဝတ္တိ အဝဋ္ဌာနန္တိ သမယော၊ သမူဟော၊ ယထာ ‘‘သမုဒါယော’’တိ။ အဝယဝသဟာဝဋ္ဌာနမေဝ ဟိ သမူဟောတိ။ အဝသေသပစ္စယာနံ သမာဂမေ ဧတိ ဖလံ ဧတသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတိ စာတိ သမယော၊ ဟေတု ယထာ ‘‘သမုဒယော’’တိ။ သမေတိ သံယောဇနဘာဝတော သမ္ဗန္ဓော ဧတိ အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ ဒဠှဂ္ဂဟဏဘာဝတော ဝါ သံယုတ္တာ အယန္တိ ပဝတ္တန္တိ သတ္တာ ယထာဘိနိဝေသံ ဧတေနာတိ သမယော၊ ဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တီတိ။ သမိတိ ¶ သင်္ဂတိ သမောဓာနန္တိ သမယော၊ ပဋိလာဘော။ သမဿ ယာနံ၊ သမ္မာ ဝါ ယာနံ အပဂမောတိ သမယော၊ ပဟာနံ။ အဘိမုခံ ဉာဏေန ဧတဗ္ဗော အဘိသမေတဗ္ဗောတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတော သဘာဝေါ။ အဘိမုခဘာဝေန သမ္မာ ဧတိ ဂစ္ဆတိ ဗုဇ္ဈတီတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝါဝဗောဓော။ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ သမယ-သဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမယ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ အဘိသမယ-သဒ္ဒဿ ဥဒါဟရဏံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဿာတိ သမယ-သဒ္ဒဿ။ ကာလော အတ္ထော သမဝါယာဒီနံ အတ္ထာနံ ¶ ဣဓ အသမ္ဘဝတော ဒေသဒေသကပရိသာနံ ဝိယ သုတ္တဿ နိဒါနဘာဝေန ကာလဿ အပဒိသိတဗ္ဗတော စ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနိယာမိတဝသေနေဝ ကာလော နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ န ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမေတွာတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမံ အကတွာ သမယ-သဒ္ဒဿ ဝစနေ အယမ္ပိ ဂုဏော လဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ဝါ ဣမေ’’တိအာဒိမာဟ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော ဒေဝသိကံ ¶ ဈာနသမာပတ္တီဟိ ဝီတိနာမနကာလော၊ ဝိသေသတော သတ္တသတ္တာဟာနိ။ ပကာသာတိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာ ပကမ္ပနဩဘာသပါတုဘာဝါဒီဟိ ပါကဋာ။ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒေသုယေဝ သမယေသု ဧကဒေသံ ပကာရန္တရေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယော စာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တထာ ဟိ ဉာဏကိစ္စသမယော အတ္တဟိတပဋိပတ္တိသမယော စ အဘိသမ္ဗောဓိသမယော။ အရိယတုဏှိဘာဝသမယော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော။ ကရုဏာကိစ္စပရဟိတပဋိပတ္တိဓမ္မိကထာသမယော ဒေသနာသမယေဝ။

ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတော ယထာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ အဘိဓမ္မဝိနယေသု။ တထာတိ ဘုမ္မကရဏေဟိ။ အဓိကရဏတ္ထ အာဓာရတ္ထော။ ဘာဝေါ နာမ ကိရိယာ၊ ကိရိယာယ ကိရိယန္တရလက္ခဏံ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏံ။ တတ္ထ ယထာ ကာလော သဘာဝဓမ္မပရိစ္ဆိန္နော သယံ ပရမတ္ထတော ¶ အဝိဇ္ဇမာနောပိ အာဓာရဘာဝေန ပညာတော တင်္ခဏပ္ပဝတ္တာနံ တတော ပုဗ္ဗေ ပရတော စ အဘာဝတော ‘‘ပုဗ္ဗဏှေ ဇာတော၊ သာယနှေ ဂစ္ဆတီ’’တိ၊ စ အာဒီသု၊ သမူဟော စ အဝယဝဝိနိမုတ္တော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓါ အဝယဝါနံ အာဓာရဘာဝေန ပညာပီယတိ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ၊ ယဝရာသိယံ သမ္ဘူတော’’တိအာဒီသု၊ ဧဝံ ဣဓာပီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဓိကရဏဉှိ…ပေ… ဓမ္မာန’’န္တိ။ ယသ္မိံ ကာလေ၊ ဓမ္မပုဉ္ဇေ ဝါ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံယေဝ ကာလေ၊ ဓမ္မပုဉ္ဇေ စ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ အယဉှိ တတ္ထ အတ္ထော။ ယထာ စ ဂါဝီသု ဒုယှမာနာသု ဂတော၊ ဒုဒ္ဓါသု အာဂတောတိ ဒေါဟနကိရိယာယ ဂမနကိရိယာ လက္ခီယတိ၊ ဧဝံ ဣဓာပိ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ၊ တသ္မိံ သမယေ’’တိ စ ဝုတ္တေ သတီတိ အယမတ္ထော ဝိညာယမာနော ဧဝ ဟောတိ ပဒတ္ထဿ သတ္တာဝိရဟာဘဝတောတိ သမယဿ သတ္တာကိရိယာယ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒကိရိယာ၊ ဖဿာဒီနံ ဘဝနကိရိယာ စ လက္ခီယတိ။ ယသ္မိံ သမယေတိ ယသ္မိံ နဝမေ ခဏေ၊ ယောနိသောမနသိကာရာဒိဟေတုမှိ၊ ပစ္စယသမဝါယေ ဝါ သတိ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံယေဝ ခဏေ၊ ဟေတုမှိ၊ ပစ္စယသမဝါယေ စ သတိ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ ဥဘယတ္ထ သမယ-သဒ္ဒေ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသော ကတော လက္ခဏဘူတဘာဝယုတ္တောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ခဏ…ပေ… လက္ခီယတီ’’တိ။

ဟေတုအတ္ထော ¶ ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ ‘‘အန္နေန ဝသတိ၊ အဇ္ဈေနေန ဝသတိ၊ ဖရသုနာ ဆိန္ဒတိ၊ ကုဒါလေန ခဏတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဝီတိက္ကမဉှိ သုတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ သန္နိပါတာပေတွာ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုကံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပုစ္ဆိတွာ၊ ဝိဂရဟိတွာ ¶ စ တံ တံ ဝတ္ထုံ ဩတိဏ္ဏကာလံ အနတိက္ကမိတွာ တေနေဝ ကာလေန သိက္ခာပဒါနိ ပညပေန္တော ဘဂဝါ ¶ ဝိဟရတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော တတိယပါရာဇိကာဒီသု ဝိယာတိ။

အစ္စန္တမေဝ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒေသနာနိဋ္ဌာနံ ပရဟိတပဋိပတ္တိသင်္ခါတေန ကရုဏာဝိဟာရေန။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထဇောတနတ္ထံ။ ဥပယောဂဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘မာသံ အဇ္ဈေတီ’’တိ။

ပေါရာဏာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါတိ ဝစနမတ္တေန ဝိသေသော။ တေန သုတ္တဝိနယေသု ဝိဘတ္တိဗျတယော ကတောတိ ဒဿေတိ။

သေဋ္ဌန္တိ သေဋ္ဌဝါစကံ ဝစနံ သေဋ္ဌန္တိ ဝုတ္တံ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော။ တထာ ဥတ္တမန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ဂါရဝယုတ္တောတိ ဂရုဘာဝယုတ္တော ဂရုဂုဏယောဂတော၊ ဂရုကရဏာရဟတာယ ဝါ ဂါရဝယုတ္တော။

ဝုတ္တောယေဝ န ပန ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ ဧကဒေသဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

အပိစ ဘဂေ ဝနိ၊ ဝမီတိ ဝါ ဘဂဝါ၊ ဘဂေ သီလာဒိဂုဏေ ဝနိ ဘဇိ သေဝိ၊ တေ ဝါ ဝိနေယျသန္တာနေသု ‘‘ကထံ နု ခေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ ဝနိ ယာစိ ပတ္ထယီတိ ဘဂဝါ၊ ဘဂံ ဝါ သိရိံ၊ ဣဿရိယံ၊ ယသဉ္စ ဝမိ ခေလပိဏ္ဍံ ဝိယ ဆဍ္ဍယီတိ ဘဂဝါ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ ဟတ္ထဂတံ သိရိံ၊ စတုဒ္ဒီပိဿရိယံ၊ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိသန္နိဿယဉ္စ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလံ ယသံ အနပေက္ခော ပရိစ္စဇီတိ။ အထ ဝါ ဘာနိ နာမ နက္ခတ္တာနိ၊ တေဟိ သမံ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဘဂါ၊ သိနေရုယုဂန္ဓရာဒိဂတာ ဘာဇနလောကသောဘာ။ တေ ဘဂဝါ ဝမိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟတီတိ ဧဝမ္ပိ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။

‘‘ဓမ္မသရီရံ ပစ္စက္ခံ ကရောတီ’’တိ ‘‘ယော ဝေါ အာနန္ဒ မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော၊ သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ ဝစနတော ¶ ဓမ္မဿ သတ္ထုဘာဝပရိယာယော ဝိဇ္ဇတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

ဝဇိရသင်္ဃာတသမာနကာယော ¶ ¶ ပရေဟိ အဘေဇ္ဇသရီရတ္တာ။ န ဟိ ဘဂဝတော ရူပကာယေ ကေနစိ အန္တရာယော သက္ကာ ကာတုန္တိ။ ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဝက္ခမာနဿ သကလသုတ္တဿ ‘‘ဧဝ’’န္တိ နိဒ္ဒိသနတော။ သာဝကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တေန ပဉ္စသု ဌာနေသု ဘဂဝတာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတေန မယာ မဟာသာဝကေန သုတံ၊ တဉ္စ ခေါ မယာဝ သုတံ၊ န အနုဿဝိတံ၊ န ပရမ္ပရာဘတန္တိ ဣမဿတ္ထဿ ဒီပနတော။ ကာလသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပဒဿ သန္နိဓာနေ ပယုတ္တဿ သမယ-သဒ္ဒဿ ကာလဿ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပဋိမဏ္ဍိတဘာဝဒီပနတော။ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပရမာ ဟိ ကာလသမ္ပဒါ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ကပ္ပကသာယေ ကလိယုဂေ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ အဟော မဟစ္ဆရိယံ၊

ဟုတာဝဟမဇ္ဈေ ဇာတံ၊ သမုဒိတမကရန္ဒမရဝိန္ဒ’’န္တိ။

ဘဂဝါတိ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂါရဝါဓိဝစနတော။

ဝိဇ္ဇန္တရိကာယာတိ ဝိဇ္ဇုနိစ္ဆရဏက္ခဏေ။ အန္တရတောတိ ဟဒယေ။ အန္တရာတိ အာရဗ္ဘ နိပ္ဖတ္တီနံ ဝေမဇ္ဈေ။ အန္တရိကာယာတိ အန္တရာဠေ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တဒန္တရံ ကော ဇာနေယျ၊ ဧတေသံ အန္တရာ ကပ္ပာ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယာ၊ အန္တရန္တရာ ကထံ ဩပါတေတီ’’တိ စ အာဒီသု ဝိယ ကာရဏဝေမဇ္ဈေသု ဝတ္တမာနာ အန္တရာ-သဒ္ဒါ ဧဝ ¶ ဥဒါဟရိတဗ္ဗာ သိယုံ၊ န ပန စိတ္တခဏဝိဝရေသု ဝတ္တမာနာ အန္တရန္တရိကာ-သဒ္ဒါ။ အန္တရာ-သဒ္ဒဿ ဟိ အယံ အတ္ထုဒ္ဓါရောတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော သိယာ – ယေသု အတ္ထေသု အန္တရာ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတိ၊ တေသု အန္တရသဒ္ဒေါပိ ဝတ္တတီတိ သမာနတ္ထတ္တာ အန္တရာ-သဒ္ဒတ္ထေ ဝတ္တမာနော အန္တရ-သဒ္ဒေါ ဥဒါဟဋော၊ အန္တရာ-သဒ္ဒေါ ဧဝ ဝါ ‘‘ယဿန္တရတော’’တိ ဧတ္ထ ဂါထာသုခတ္ထံ ရဿံ ကတွာ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အန္တရာ-သဒ္ဒေါ ဧဝ ပန ဣက-သဒ္ဒေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ‘‘အန္တရိကာ’’တိ ဝုတ္တောတိ ဧဝမေတ္ထ ဥဒါဟရဏောဒါဟရိတဗ္ဗာနံ ဝိရောဓာဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယောဇိယမာနေ ဥပယောဂဝစနံ န ပါပုဏာတိ သာမိဝစနဿ ပသင်္ဂေ အန္တရာ-သဒ္ဒယောဂေန ဥပယောဂဝစနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘အန္တရာသဒ္ဒေန ယုတ္တတ္တာ ဥပယောဂဝစနံ ကတ’’န္တိ။

‘‘နိယတော ¶ သမ္ဗောဓိပရာယဏော၊ အဋ္ဌာနမေတံ ဘိက္ခဝေ အနဝကာသော၊ ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော သဉ္စိစ္စ ပါဏံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ၊ ‘‘နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’ တိအာဒိဝစနတော ဒိဋ္ဌိသီလာနံ နိယတသဘာဝတ္တာ သောတာပန္နာပိ အညမညံ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတာ၊ ပဂေဝ သကဒါဂါမိအာဒယော။ ‘‘တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတိ၊ တထာရူပေသု သီလေသု သီလသာမညဂတော ¶ ဝိဟရတီ’’တိ ဝစနတော ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတဘာဝေါ လဗ္ဘတိယေဝ။

သုပ္ပိယောပိ ခေါတိ ဧတ္ထ ခေါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထော ‘‘အဿောသိ ခေါ’’တိအာဒီသု ¶ ဝိယ။ တေန အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော အဟောသိယေဝ၊ နာဿ မဂ္ဂပဋိပတ္တိယာ ကောစိ အန္တရာယော အဟောသီတိ အယမတ္ထော ဒီပိတော ဟောတိ။ တတြာတိ ဝါ ကာလဿ ပဋိနိဒ္ဒေသော။ သောပိ ဟိ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ အဓိကတော။ ယဉှိ သမယံ ဘဂဝါ အန္တရာ ရာဇဂဟဉ္စ နာဠန္ဒဉ္စ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော၊ တသ္မိံယေဝ သမယေ သုပ္ပိယောပိ တံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နော အဝဏ္ဏံ ဘာသတိ၊ ဗြဟ္မဒတ္တော စ ဝဏ္ဏံ ဘာသတီတိ။ ပရိယာယတိ ပရိဝတ္တတီတိ ပရိယာယော၊ ဝါရော။ ပရိယာယေတိ ဒေသေတဗ္ဗမတ္ထံ ပဋိပါဒေတီတိ ပရိယာယော၊ ဒေသနာ။ ပရိယာယတိ အတ္တနော ဖလံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တတီတိ ပရိယာယော၊ ကာရဏန္တိ ဧဝံ ပရိယာယ-သဒ္ဒဿ ဝါရာဒီသု ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကာရဏေနာတိ ကာရဏပတိရူပကေန။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အကာရဏမေဝ ကာရဏန္တိ ဝတွာ’’တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘အဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိ၊ ‘‘ဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိ စ ဝတ္တမာနကာလနိဒ္ဒေသော ကတော၊ နနု သင်္ဂီတိကာလတော သော အဝဏ္ဏဝဏ္ဏာနံ ဘာသိတကာလော အတီတောတိ? သစ္စမေတံ၊ ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ဟောတိ-သဒ္ဒေါ ဝိယ အတီတကာလတ္ထော ဘာသတိ-သဒ္ဒေါ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ယသ္မိံ ကာလေ တေဟိ အဝဏ္ဏော ဝဏ္ဏော စ ဘာသီယတိ၊ တံ အပေက္ခိတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘တတြာတိ ကာလဿ ပဋိနိဒ္ဒေသော’’တိ ဣဒဉ္စ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။

အကာရဏန္တိ အယုတ္တိံ၊ အနုပပတ္တိန္တိ အတ္ထော။ န ဟိ အရသရူပတာဒယော ဒေါသာ ဘဂဝတိ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ ဓမ္မသင်္ဃာနဉ္စ ဒုရက္ခာတဒုပ္ပဋိပန္နတာဒယောတိ။ အကာရဏန္တိ ဝါ ယုတ္တကာရဏရဟိတံ၊ ပဋိညာမတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ ကာရဏန္တိ ဝတွာတိ ကာရဏံ ဝါတိ ဝတွာတိ အတ္ထော။ အရသရူပါဒီနဉ္စေတ္ထ ဇာတိဝုဍ္ဎေသု အဘိဝါဒနာဒိသာမီစိကမ္မာကရဏံ ကာရဏံ၊ တထာ ¶ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာလမရိယဉာဏဒဿနာဘာဝဿ သုန္ဒရိကာမဂုဏာဒိနဝဗောဓော၊ သံသာရဿ အာဒိကောဋိယာ အပညာယနပဋိညာ၊ အဗျာကတဝတ္ထုဗျာကရဏန္တိ ဧဝမာဒယော၊ တထာ အသဗ္ဗညုတာဒီနံ ကမာဝဗောဓာဒယော ယထာရဟံ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။ တထာ တထာတိ ဇာတိဝုဍ္ဎာနံ အနဘိဝါဒနာဒိအာကာရေန။

အဝဏ္ဏံ ဘာသမာနောတိ အဝဏ္ဏံဘာသနဟေတု။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ အယံ မာန-သဒ္ဒေါ။ အနယဗျသနံ ပါပုဏိဿတိ ဧကန္တမဟာသာဝဇ္ဇတ္တာ ရတနတ္တယောပဝါဒဿ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ယော ¶ နိန္ဒိယံ ပသံသတိ၊

တံ ဝါ နိန္ဒတိ ယော ပသံသိယော၊

ဝိစိနာတိ မုခေန သော ကလိံ၊

ကလိနာ တေန သုခံ န ဝိန္ဒတီ’’တိ။

‘‘အမှာကံ အာစရိယော’’တိအာဒိနာ ဗြဟ္မဒတ္တဿ သံဝေဂုပ္ပတ္တိံ၊ အတ္တနော အာစရိယေ ကာရုညပ္ပဝတ္တိဉ္စ ဒဿေတွာ ကိဉ္စာပိ အန္တေဝါသိနာ အာစရိယဿ အနုကူလေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အယံ ပန ပဏ္ဍိတဇာတိကတ္တာ န ဧဒိသေသု တံ အနုဝတ္တတီတိ၊ ဣဒါနိ တဿ ကမ္မဿကတညာဏပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘အာစရိယေ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝဏ္ဏံ ဘာသိတုံ အာရဒ္ဓါ ‘‘အပိနာမာယံ ဧတ္တကေနာပိ ရတနတ္တယာဝဏ္ဏတော ဩရမေယျာ’’တိ။ ဝဏ္ဏီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ဂုဏော။ ဝဏ္ဏနံ ဂုဏသင်္ကိတ္တနန္တိ ဝဏ္ဏော၊ ပသံသာ။ သံညူဠှာတိ ဂန္ထိတာ၊ နိဗန္ဓိတာတိ အတ္ထော။ အတိတ္ထေန ပက္ခန္ဒော ဓမ္မကထိကောတိ န ဝတ္တဗ္ဗော အပရိမာဏဂုဏတ္တာ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ¶ ၊ နိရဝသေသာနဉ္စ တေသံ ဣဓ ပကာသနံ ပါဠိသံဝဏ္ဏနာယေဝ သမ္ပဇ္ဇတီတိ။ အနုဿဝါဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာကာရပရိဝိတက္ကဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယော သင်္ဂဏှာတိ။ အတ္တနော ထာမေန ဝဏ္ဏံ အဘာသိ၊ န ပန ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂုဏာနုရူပန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အသင်္ချယျာပရိမိတပ္ပဘေဒါ ဟိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂုဏာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဗုဒ္ဓါပိ ¶ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ၊

ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော၊

ခီယေထ ကပ္ပော စိရဒီဃမန္တရေ၊

ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။

ဣဓာပိ ဝက္ခတိ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိ။

ဣတိ ဟ တေတိ ဧတ္ထ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ ဟ-ကာရော နိပါတမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧဝံ တေ’’တိ။

ဣရိယာပထာနုဗန္ဓနေန အနုဗန္ဓာ ဟောန္တိ၊ န ပန သမ္မာပဋိပတ္တိအနုဗန္ဓနေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ တသ္မိံ ကာလေတိ ယသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ဥတုမှိ မာသေ ပက္ခေ ဝါ ဘဂဝါ တံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော၊ တသ္မိံ ကာလေ။ တေနေဝ ဟိ ကိရိယာဝိစ္ဆေဒဒဿနဝသေန ‘‘ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရတီ’’တိ ဝတ္တမာနကာလနိဒ္ဒေသော ¶ ကတော။ သောတိ ဧဝံ ရာဇဂဟေ ဝသမာနော ဘဂဝါ။ တံ ဒိဝသန္တိ ယံ ဒိဝသံ အဒ္ဓါနမဂ္ဂပဋိပန္နော၊ တံ ဒိဝသံ။ တံ အဒ္ဓါနံ ပဋိပန္နော နာဠန္ဒာယံ ဝေနေယျာနံ ဝိဝိဓ ဟိတသုခနိပ္ဖတ္တိံ အာကင်္ခမာနော ဣမိဿာ စ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ တိဝိဓသီလာလင်္ကတံ နာနာဝိဓကုဟနလပနာဒိမိစ္ဆာဇီဝဝိဒ္ဓံသနံ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဇာလဝိနိဝေဌနံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုပကမ္ပနံ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တန္တံ ဒေသေဿာမီတိ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ တံ အဒ္ဓါနံ ပဋိပန္နော’’တိ စောဒနာ ဝိသောဓိတာ ဟောတိ။ ‘‘ကသ္မာ စ သုပ္ပိယော အနုဗန္ဓော’’တိ အယံ ပန စောဒနာ ‘‘ဘဂဝတော ¶ တံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နဘာဝံ အဇာနန္တော’’တိ ဧတေန ဝိသောဓိတာ ဟောတိ။ န ဟိ သော ဘဂဝန္တံ ဒဋ္ဌုမေဝ ဣစ္ဆတီတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သစေ ပန ဇာနေယျ၊ နာနုဗန္ဓေယျာ’’တိ။

နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရဝသေန ‘‘ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော။ ‘‘သမန္တာ အသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏေ’’တိ တာသံ ရသ္မီနံ ပကတိယာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘တသ္မိံ ကိရ သမယေ’’တိ စ တသ္မိံ အဒ္ဓါနဂမနသမယေ ဗုဒ္ဓသိရိယာ အနိဂူဟိတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တဒါ တဿာ နိဂူဟနေ ပက္ကုသာတိအဘိဂမနာဒီသု ဝိယ ကိဉ္စိပိ ကာရဏံ အတ္ထီတိ။ ရတနာဝေဠံ ရတနဝဋံသကံ။ စီနပိဋ္ဌစုဏ္ဏံ သိန္ဓနစုဏ္ဏံ။

ဗျာမပ္ပဘာပရိက္ခေပဝိလာသိနီ ¶ စ အဿ ဘဂဝတော လက္ခဏမာလာတိ မဟာပုရိသလက္ခဏာနိ အညမညပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ဧဝမာဟ။ ဒွတ္တိံသာယ စန္ဒမဏ္ဍလာနံ မာလာ ကေနစိ ဂန္ထေတွာ ဌပိတာ ယဒိ သိယာတိ ပရိကပ္ပနဝသေနာဟ ‘‘ဂန္ထေတွာ ဌပိတဒွတ္တိံသစန္ဒမာလာယာ’’တိ။ သိရိံ အဘိဘဝန္တီ ဣဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧသ နယော သူရိယမာလာယာတိအာဒီသုပိ။ မဟာထေရာတိ မဟာသာဝကေ သန္ဓာယာဟ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တံ ဘဂဝန္တံ ဘိက္ခူ စ ဒိသွာ အထ အတ္တနော ပရိသံ အဝလောကေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ယသ္မာ ပနေသာ’’တိအာဒိနာ ‘‘ကသ္မာ စ သော ရတနတ္တယဿ အဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိ စောဒနံ ဝိသောဓေတိ။ ဣတီတိ ဧဝံ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရေနာတိ အတ္ထော။ ဣမေဟိ ဒွီဟီတိ လာဘပရိဝါရဟာနိံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတိ။ ဘဂဝတော ဝိရောဓာနုနယာဘာဝဝီမံသနတ္ထံ ဧတေ အဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏဉ္စ ဘာသန္တီတိ အပရေ။ ‘‘မာရေန အနွာဝိဋ္ဌာ ဧဝံ ကရောန္တီ’’တိ စ ဝဒန္တိ။

၂။ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယ အဝိဒူရေ ဘဝတ္တာ ဥယျာနံ အမ္ဗလဋ္ဌိကာ ယထာ ‘‘ဝရုဏာနဂရံ၊ ဂေါဒါဂါမော’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာတိ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ဧကဂါမော’’တိ ဝဒန္တိ ¶ ။ တေသံ မတေ အမ္ဗလဋ္ဌိကာယန္တိ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ရာဇာဂါရကံ ဝေဿဝဏမဟာရာဇဒေဝါယတနန္တိ ဧကေ။ ဗဟုပရိဿယောတိ ဗဟုပဒ္ဒဝေါ။ ‘‘သဒ္ဓိံ အန္တေဝါသိနာ ဗြဟ္မဒတ္တေန မာဏဝေနာ’’တိ ဝုတ္တံ သီဟဠဋ္ဌကထာယံ။ တဉ္စ ခေါ ပါဠိ အာရုဠှဝသေနေဝ၊ န ပန တဒါ သုပ္ပိယဿ ပရိသာယ အဘာဝတော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ¶ ဗြဟ္မဒတ္တောယေဝ ပါဠိ အာရုဠှော၊ န သုပ္ပိယဿ ပရိသာတိ? ပယောဇနာဘာဝတော။ ယထာ စေတံ၊ ဧဝံ အညမ္ပိ ဧဒိသံ ပယောဇနာဘာဝတော သင်္ဂီတိကာရေဟိ န သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝုတ္တန္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တံ န ယုဇ္ဇတိ ပါဠိအာရုဠှဝသေန ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ အာပဇ္ဇနတော။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ပရိဝါရေတွာ နိသိန္နော ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၃။ ကထာဓမ္မောတိ ကထာသဘာဝေါ၊ ကထာဓမ္မော ဥပပရိက္ခာဝိဓီတိ ကေစိ။ နီယတီတိ နယော၊ အတ္ထော။ သဒ္ဒသတ္ထံ အနုဂတော နယော သဒ္ဒနယော။ တတ္ထ ဟိ အနဘိဏှဝုတ္တိကေ အစ္ဆရိယ-သဒ္ဒေါ ဣစ္ဆိတော။ တေနေဝါဟ ‘‘အန္ဓဿ ပဗ္ဗတာရောဟဏံ ဝိယာ’’တိ။ အစ္ဆရာယောဂ္ဂန္တိအစ္ဆရိယန္တိ နိရုတ္တိနယော ¶ ၊ သော ပန ယသ္မာ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ အာဂတော၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အဋ္ဌကထာနယောတိ။ ယာဝဉ္စိဒံ သုပ္ပဋိဝိဒိတာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ တဿ ယတ္တကံ သုဋ္ဌု ပဋိဝိဒိတာ၊ တံ ဧတ္တကန္တိ န သက္ကာ အမှေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ၊ အက္ခာတုံ ဝါတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘တေန သုပ္ပဋိဝိဒိတတာယ အပ္ပမေယျတံ ဒဿေတီ’’တိ။

ပကတတ္ထပဋိနိဒ္ဒေသော တံ-သဒ္ဒေါတိ တဿ ‘‘ဘဂဝတာ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တဿ ယေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေန ဘဂဝါ ပကတော သုပါကဋော စ ဟောတိ၊ တံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ သဒ္ဓိံ အာဂမနပဋိပဒါယ အတ္ထဘာဝေန ဒဿေန္တော ‘‘ယော သော…ပေ… အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ အာဟ။ သတိပိ ဉာဏဒဿန-သဒ္ဒါနံ ဣဓ ပညာဝေဝစနဘာဝေ တေန တေန ဝိသေသေန နေသံ သဝိသယဝိသေသပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ အသာဓာရဏဉာဏဝိသေသဝသေန ¶ ဝိဇ္ဇတ္တယဝသေန ဝိဇ္ဇာဘိညာနာဝရဏဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏမံသစက္ခုဝသေန ပဋိဝေဓဒေသနာဉာဏဝသေန စ တဒတ္ထံ ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာသယာနုသယံ ဇာနတာအာသယာနုသယဉာဏေန။ သဗ္ဗဉေယျဓမ္မံ ပဿတာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏေဟိ။

ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီဟီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာသဝက္ခယဉာဏေဟိ။ ပဋိဝေဓပညာယာတိ အရိယမဂ္ဂပညာယ။ အရီနန္တိ ကိလေသာရီနံ၊ ပဉ္စဝိဓမာရာနံ ဝါ၊ သာသနပစ္စတ္ထိကာနံ ဝါ အညတိတ္ထိယာနံ၊ တေသံ ဟနနံ ပါဋိဟာရိယေဟိ အဘိဘဝနံ၊ အပ္ပဋိဘာနတာကရဏံ၊ အဇ္ဈုပေက္ခနဉ္စ။ ကေသိဝိနယသုတ္တဉ္စေတ္ထ နိဒဿနံ။

တထာ ဌာနာဌာနာဒီနိ ဇာနတာ၊ ယထာကမ္မူပဂေ သတ္တေ ပဿတာ၊ သဝါသနာနံ အာသဝါနံ ခီဏတ္တာ အရဟတာ၊ အဘိညေယျာဒိဘေဒေ ဓမ္မေ အဘိညေယျာဒိတော အဝိပရီတာဝဗောဓတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ¶ ။ အထ ဝါ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏတာယ ဇာနတာ၊ တိဏ္ဏမ္ပိ ကမ္မာနံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိတော နိသမ္မကာရိတာယ ပဿတာ၊ ဒဝါဒီနမ္ပိ အဘာဝသာဓိကာယ ပဟာနသမ္ပဒါယ အရဟတာ၊ ဆန္ဒာဒီနံ အဟာနိဟေတုဘူတာယ အပရိက္ခယပဋိဘာနသာဓိကာယ သဗ္ဗညုတာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာတိ ဧဝံ ဒသဗလဋ္ဌာရသာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မေဟိပိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယဒိပိ ¶ ဟီနကလျာဏဘေဒေန ဒုဝိဓာဝ အဓိမုတ္တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တာ၊ ပဝတ္တိအာကာရဝသေန ပန အနေကဘေဒဘိန္နာတိ အာဟ ‘‘နာနာဓိမုတ္တိကတာ’’တိ။ သာ ပန အဓိမုတ္တိ အဇ္ဈာသယဓာတု၊ တဒပိ တထာ တထာ ဒဿနံ ခမနံ ရောစနဉ္စာတိ အာဟ ‘‘နာနာဇ္ဈာသယတာ…ပေ… ရုစိတာ’’တိ။ နာနာဓိမုတ္တိကတဉာဏေနာတိ စေတ္ထ သဗ္ဗညုတဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ၊ န ဒသဗလဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗညုတဉာဏေနာ’’တိ။ ဣတိ ဟ မေတိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒတ္ထော ဣတိ-သဒ္ဒေါ၊ ဟ-ကာရော ¶ နိပါတမတ္တံ သရလောပေါ စ ကတောတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဣမေ’’တိ။

၄။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာတံ ကတံ၊ ယတော ‘‘နတ္ထိ အဗျာဝဋမနော’’တိ ဗုဒ္ဓဓမ္မေသု ဝုစ္စတိ။ ဝီတိနာမေတွာ ဖလသမာပတ္တီဟိ။ နိဝါသေတွာ ဝိဟာရနိဝါသနပရိဝတ္တနဝသေန။ ‘‘ကဒါစိ ဧကကော’’တိအာဒိ တေသံ တေသံ ဝိနေယျာနံ ဝိနယနာနုကူလံ ဘဂဝတော ဥပသင်္ကမဒဿနံ။ ပါဒနိက္ခေပသမယေ ဘူမိယာ သမဘာဝါပတ္တိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာယ နိဿန္ဒဖလံ၊ န ဣဒ္ဓိနိမ္မာနံ။ ‘‘ဌပိတမတ္တေ ဒက္ခိဏပါဒေ’’တိ ဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗဒက္ခိဏတာယ ဝုတ္တံ။ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဒုလ္လဘာ သမ္ပတ္တီတိ သတိပိ မနုဿတ္တပဋိလာဘေ ပတိရူပဒေသဝါသဣန္ဒြိယာဝေကလ္လသဒ္ဓါပဋိလာဘာဒယော ဂုဏာ ဒုလ္လဘာတိ အတ္ထော။ စာတုမဟာရာဇိကဘဝနန္တိ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝလောကေ သုညဝိမာနာနိ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော တာဝတိံသဘဝနာဒီသုပိ။ ကာလယုတ္တန္တိ ဣမိဿာ ဝေလာယ ဣမဿ ဧဝံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ တံတံကာလာနုရူပံ။ သမယယုတ္တန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိအနုရူပံ ဝါ။ အထ ဝါ သမယယုတ္တန္တိ ဟေတူဒါဟရဏသဟိတံ။ ကာလေန သာပဒေသဉှိ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ဥတုံ ဂဏှပေတိ၊ န ပန မလံ ပက္ခာလေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ ဘဂဝတော ကာယေ ရဇောဇလ္လံ ဥပလိမ္ပတီတိ။

ကိလာသုဘာဝေါ ကိလမထော။ သီဟသေယျံ ကပ္ပေတိ သရီရဿ ကိလာသုဘာဝမောစနတ္ထန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေတီ’’တိ ဣဒံ ပစ္ဆိမယာမေ ဘဂဝတော ဗဟုလအာစိဏ္ဏဝသေန ဝုတ္တံ။ အပ္ပေကဒါ အဝသိဋ္ဌဗလဉာဏေဟိ သဗ္ဗညုတဉာဏေန စ ဘဂဝါ တမတ္ထံ သာဓေတီတိ။ ‘‘ဣမေ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိဒေသနာ ¶ သီဟနာဒေါ။ တေသံ ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’ တိအာဒိနာ ¶ ပစ္စယာကာရံ သမောဓာနေတွာ။ ‘‘သိနေရုံ ¶ ဥက္ခိပန္တော ဝိယ နဘံ ပဟရန္တော ဝိယ စာ’’တိ ဣဒံ ဗြဟ္မဇာလဒေသနာယ အနညသာဓာရဏတ္တာ သုဒုက္ကရတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ဧတန္တိ ‘‘ယေန၊ တေနာ’’တိ ဧတံ ပဒဒွယံ။ ယေနာတိ ဝါ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ၊ ယေန ကာရဏေန သော မဏ္ဍလမာဠော ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော၊ တေန ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ အတ္ထော၊ ကာရဏံ ပန ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံဧဝ။ ကဋ္ဌန္တိ နိသီဒနယောဂျံ ဒါရုက္ခန္ဓံ။

ပုရိမောတိ ‘‘ကတမာယ နု ဘဝထာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တော အတ္ထော။ ကာ စ ပန ဝေါတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ။ တေန ယထာပုစ္ဆိတာယ ကထာယ ဝက္ခမာနံ ဝိပ္ပကတဘာဝံ ဇောတေတိ။ ပန-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရော။ ယာယ ဟိ ကထာယ တေ ဘိက္ခူ သန္နိသိန္နာ၊ သာ ဧဝ အန္တရာကထာဘူတာ ဝိပ္ပကတာ ဝိသေသေန ပုန ပုစ္ဆီယတီတိ။ အညာတိ အန္တရာသဒ္ဒဿ အတ္ထမာဟ။ အညတ္ထေ ဟိ အယံ အန္တရာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဘူမန္တရံ သမယန္တရ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ အန္တရာတိ ဝါ ဝေမဇ္ဈေတိ အတ္ထော။ နနု စ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သာ ကထာ ယထာဓိပ္ပာယံ ‘‘ဣတိ ဟ မေ’’တိအာဒိနာ နိဋ္ဌပိတာ ယေဝါတိ? န နိဋ္ဌာပိတာ ဘဂဝတော ဥပသင်္ကမနေန ဥပစ္ဆိန္နတ္တာ။ ယဒိ ဟိ ဘဂဝါ တသ္မိံ ခဏေ န ဥပသင်္ကမေယျ ဘိယျောပိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါယေဝ ကထာ ပဝတ္တေယျုံ၊ ဘဂဝတော ဥပသင်္ကမနေန ပန န ပဝတ္တေသုံ။ တေနေဝါဟ အယံ ခေါ…ပေ… အနုပ္ပတ္တော’’တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟေ ကရိယမာနေ နိဒါနဝစနံ၊ နနု ဘဂဝတော ဝစနမေဝ သင်္ဂဟေတဗ္ဗန္တိ? ဝုစ္စတေဒေသနာယ ဌိတိအသမ္မောသသဒ္ဓေယျဘာဝသမ္ပာဒနတ္ထံ။ ကာလဒေသဒေသကဝတ္ထုဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကပဋိဗဒ္ဓါ ဟိ ဒေသနာ စိရဋ္ဌိတိကာ ¶ ဟောတိ၊ အသမ္မောသဓမ္မာ သဒ္ဓေယျာ စ။ ဒေသကာလကတ္တုသောတုနိမိတ္တေဟိ ဥပနိဗန္ဓော ဝိယ ဝေါဟာရဝိနိစ္ဆယော၊ တေနေဝ စာယသ္မတာ မဟာကဿပေန ‘‘ဗြဟ္မဇာလံ အာဝုသော အာနန္ဒ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိနာ ဒေသာဒိပုစ္ဆာသု ကတာသု တာသံ ဝိဿဇ္ဇနံ ကရောန္တေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန နိဒါနံ ဘာသိတန္တိ တယိဒမာဟ ‘‘ကာလ…ပေ… နိဒါနံ ဘာသိတ’’န္တိ။

အပိစ သတ္ထုသိဒ္ဓိယာ နိဒါနဝစနံ။ တထာဂတဿ ဟိ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗရစနာနုမာနာဂမတက္ကာဘာဝတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တသိဒ္ဓိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေန ဟိဿ ပုဗ္ဗရစနာဒီနံ အဘာဝေါ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ၊ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ ¶ စ ဉေယျဓမ္မေသု။ တထာ အာစရိယမုဋ္ဌိဓမ္မမစ္ဆရိယသတ္ထုသာဝကာနုရောဓာဘာဝတော ခီဏာသဝတ္တသိဒ္ဓိ။ ခီဏာ သဝတာယ ဟိဿ အာစရိယမုဋ္ဌိအာဒီနံ အဘာဝေါ၊ ဝိသုဒ္ဓါ စ ပရာနုဂ္ဂဟပ္ပဝတ္တိ။ ဣတိ ဒေသကဒေါသဘူတာနံ ဒိဋ္ဌိစာရိတ္တသမ္ပတ္တိဒူသကာနံ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ အဘာဝသူစကေဟိ၊ ဉာဏပ္ပဟာနသမ္ပဒါဘိ ဗျဉ္ဇနကေဟိ စ သမ္ဗုဒ္ဓဝိသုဒ္ဓဘာဝေဟိ ပုရိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓိ၊ တတော ဧဝ စ အန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မေသု သမ္မောဟာဘာဝသိဒ္ဓိတော ပစ္ဆိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓီတိ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇသမန္နာဂမော ¶ ၊ အတ္တဟိတပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိ စ ပကာသိတာ ဟောတိ နိဒါနဝစနေန သမ္ပတ္တပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဌာနုပ္ပတ္တိကပ္ပဋိဘာနေန ဓမ္မဒေသနာဒီပနတော၊ ‘‘ဇာနတာ ပဿတာ’’တိအာဒိ ဝစနတော စ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္ထုသိဒ္ဓိယာ နိဒါနဝစန’’န္တိ။

တထာ သတ္ထုသိဒ္ဓိယာ နိဒါနဝစနံ။ ဉာဏကရုဏာပရိဂ္ဂဟိတသဗ္ဗကိရိယဿ ¶ ဟိ ဘဂဝတော နတ္ထိ နိရတ္ထိကာ ပဝတ္တိ၊ အတ္တဟိတတ္ထာ ဝါ၊ တသ္မာ ပရေသံယေဝ အတ္ထာယ ပဝတ္တသဗ္ဗကိရိယဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သကလမ္ပိ ကာယဝစီမနောကမ္မံ သတ္ထုဘူတံ၊ န ကဗျရစနာဒိသာသနဘူတံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္ထုသိဒ္ဓိယာ နိဒါနဝစန’’န္တိ။ အပိစ သတ္ထုနော ပမာဏဘူတတာဝိဘာဝနေန သာသနဿ ပမာဏဘာဝသိဒ္ဓိယာ နိဒါနဝစနံ။ ‘‘ဘဂဝတာ’’တိ ဟိ ဣမိနာ တထာဂတဿ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမာဒိဘာဝဒီပနေန၊ ‘‘ဇာနတာ’’တိအာဒိနာ အာသယာနုသယဉာဏာဒိပယောဂဒီပနေန စ အယမတ္ထော သာဓိတော ဟောတိ။ ဣဒမေတ္ထ နိဒါနဝစနပယောဇနဿ မုခမတ္တဒဿနံ။ ကော ဟိ သမတ္ထော ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ဘာသိတဿ နိဒါနဿ ပယောဇနာနိ နိရဝသေသတော ဝိဘာဝေတုန္တိ။

နိဒါနဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ နိက္ခိတ္တဿာတိ ဒေသိတဿ။ ဒေသနာပိ ဟိ ဒေသေတဗ္ဗဿ သီလာဒိအတ္ထဿ ဝိနေယျသန္တာနေသု နိက္ခိပနတော ‘‘နိက္ခေပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ယထာ အနေကသတအနေကသဟဿဘေဒါနိပိ သုတ္တန္တာနိ သံကိလေသဘာဂိယာဒိသာသနပ္ပဋ္ဌာနနယေန သောဠသဝိဓတံ နာတိဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိသုတ္တနိက္ခေပဝသေန စတုဗ္ဗိဓဘာဝန္တိ အာဟ ‘‘စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ အတ္တဇ္ဈာသယဿ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ¶ စ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဟိ ¶ သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂဘေဒေါ သမ္ဘဝတိ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနုသန္ဓိသဗ္ဘာဝတော၊ အတ္တဇ္ဈာသယအဋ္ဌုပ္ပတ္တီနံ ပန အညမညံ သံသဂ္ဂေါ နတ္ထီတိ နယိဓ နိရဝသေသော ဝိတ္ထာရနယော သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ ‘‘စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ယဒိပိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အဇ္ဈာသယေန သိယာ သံသဂ္ဂဘေဒေါ၊ တဒန္တောဂဓတ္တာ ပန သေသနိက္ခေပါနံ မူလနိက္ခေပဝသေန စတ္တာရောဝ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သော ပနာယံ သုတ္တနိက္ခေပေါ သာမညဘာဝတော ပဌမံ ဝိစာရေတဗ္ဗော၊ တသ္မိံ ဝိစာရိတေ ယဿာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဣဒံ သုတ္တံ နိက္ခိတ္တံ၊ တဿာ ဝိဘာဂဝသေန ‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၊ ၆)၊ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇)၊ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈) စ ပဝတ္တာနံ သုတ္တာနံ သုတ္တပဒေသာနံ ဝဏ္ဏနာ ဝုစ္စမာနာ တံတံအနုသန္ဓိဒဿနသုခတာယ ¶ သုဝိညေယျာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုတ္တနိက္ခေပံ ဝိစာရေတွာ ဝုစ္စမာနာ ပါကဋာ ဟောတီ’’တိ။

‘‘သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိအာဒီသု နိက္ခိပနံ နိက္ခေပေါ၊ သုတ္တဿ နိက္ခေပေါ သုတ္တဿ ကထနံ သုတ္တနိက္ခေပေါ၊ သုတ္တဒေသနာတိ အတ္ထော။ နိက္ခိပီယတီတိ ဝါ နိက္ခေပေါ၊ သုတ္တံယေဝ နိက္ခေပေါ သုတ္တနိက္ခေပေါ။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော၊ သော အဿ အတ္ထိ သုတ္တဒေသနာကာရဏဘူတောတိ အတ္တဇ္ဈာသယော။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော ဧတဿာတိ ဝါ အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရဇ္ဈာသယောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပုစ္ဆာယ ဝသော ပုစ္ဆာဝသော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ပုစ္ဆဝသိကော။ အရဏီယတော အတ္ထော၊ သုတ္တဒေသနာယ ဝတ္ထု။ အတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထုပ္ပတ္တိ၊ အတ္ထုပ္ပတ္တိယေဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ၊ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော။ အထ ဝါ နိက္ခိပီယတိ သုတ္တံ ဧတေနာတိ သုတ္တနိက္ခေပေါ၊ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိ ဧဝ။ ဧတသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော၊ ပရေသံ အဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော၊ ပုစ္ဆီယတီတိ ပုစ္ဆာ၊ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော အတ္ထော။ သောတဗ္ဗဝသပ္ပဝတ္တံ ဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ဝစနံ ပုစ္ဆာဝသိကာ၊ တဒေဝ နိက္ခေပသဒ္ဒါပေက္ခာယ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုစ္ဆာဝသိကော’’တိ။ တထာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယေဝ ‘‘အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော’’တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ပရေသံ ဣန္ဒြိယပရိပါကာဒိကာရဏနိရပေက္ခတာ အတ္တဇ္ဈာသယဿ ဝိသုံ နိက္ခေပဘာဝေါ ယုတ္တော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကေဝလံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ကထေတီ’’တိ။ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ပန ပရေသံ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနံ ¶ ¶ ဒေသနာနိမိတ္တဘူတာနံ ဥပ္ပတ္တိယံ ပဝတ္တိတာနံ ကထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ အနဝရောဓော၊ ပုစ္ဆာဝသိကအဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာနံ ဝါ ပရဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တိတဒေသနတ္တာ ကထံ ပရဇ္ဈာသယေ အနဝရောဓောတိ န စောဒေတဗ္ဗမေတံ။ ပရေသဉှိ အဘိနီဟာရပရိပုစ္ဆာဒိဝိနိမုတ္တဿေဝ သုတ္တဒေသနာကာရဏုပ္ပာဒဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ တထာ ဟိ ဓမ္မဒါယာဒသုတ္တာဒီနံ (မ။ နိ။ ၁။၂၉) အာမိသုပ္ပာဒါဒိဒေသနာနိမိတ္တံ ‘‘အဋ္ဌုပ္ပတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရေသံ ပုစ္ဆံ ဝိနာ အဇ္ဈာသယမေဝ နိမိတ္တံ ကတွာ ဒေသိတော ပရဇ္ဈာသယော၊ ပုစ္ဆာဝသေန ဒေသိတော ပုစ္ဆာဝသိကောတိ ပါကဋော ယမတ္ထောတိ။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ကထေသိ ဓမ္မတန္တိဌပနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမ္မပ္ပဓာနသုတ္တန္တဟာရကောတိ အနုပုဗ္ဗေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ သံယုတ္တကေ သမ္မပ္ပဓာနပဋိသံယုတ္တာနံ သုတ္တာနံ အာဝဠိ၊ တထာ ဣဒ္ဓိပါဒဟာရကာဒိ။ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒယော။ အဘိနီဟာရန္တိ ပဏိဓာနံ။

ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏေတိ ဧတ္ထ ‘‘အစ္ဆရိယံ အာဝုသော’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန ဝုတ္တော ဝဏ္ဏောပိ သင်္ဂဟိတော၊ တံ ပန အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ အညေ စ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ ဥပရိ ဒေသနံ ¶ အာရဘိဿတီတိ။ ‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ ပရေ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျု’’န္တိ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ဗြဟ္မဒတ္တေန ဝုတ္တဝဏ္ဏော အဋ္ဌုပ္ပတ္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အန္တေဝါသီ ဝဏ္ဏံ။ ဣတိ ဣမံ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ’’တိ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ ဥပမာနသမုစ္စယသံသယဝဝဿဂ္ဂပဒပူရဏဝိကပ္ပာဒီသု ဗဟူသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ပဏ္ဍိတော ဝါပိ တေန သော’’တိအာဒီသု ¶ (ဓ။ ပ။ ၆၃) ဥပမာနေ ဒိဿတိ၊ သဒိသဘာဝေတိ အတ္ထော။ ‘‘တံ ဝါပိ ဓီရာ မုနိ ဝေဒယန္တီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၂၀၃) သမုစ္စယေ၊ ‘‘ကေ ဝါ ဣမေ၊ ကဿ ဝါ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၉၆) သံသယေ၊ ‘‘အယံ ဝါ ဣမေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဗ္ဗဗာလော သဗ္ဗမူဠှော’’တိအာဒီသု ဝဝဿဂ္ဂေ၊ ‘‘န ဝါယံ ကုမာရကော မတ္တမညာသီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ပဒပူရဏေ၊ ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ ဘိက္ခဝေ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၇၀) ဝိကပ္ပေ၊ ဣဓာယံ ဝိကပ္ပေယေဝါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝါ-သဒ္ဒေါ ဝိကပ္ပနတ္ထော’’တိ။ ပရ-သဒ္ဒေါ အတ္ထေဝ အညတ္ထေ ‘‘အဟဉ္စေဝ ခေါ ပန ဓမ္မံ ဒေသေယျံ၊ ပရေ စ မေ န အာဇာနေယျု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၄၊ ၆၅၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ မ။ နိ။ ၂။၂၂၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၄၊ ၈) အတ္ထိ အဓိကေ ¶ ‘‘ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏ’’န္တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၆၈၊ ၁။၁၁၁) အတ္ထိ ပစ္ဆာဘာဂေ ‘‘ပရတော အာဂမိဿတီ’’တိအာဒီသု။ အတ္ထိ ပစ္စနီကဘာဝေ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ပရပ္ပဝါဒံ သဟ ဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟေတွာ’’တိအာဒီသု ¶ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၆၈)။ ဣဓာပိ ပစ္စနီကဘာဝေတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပရေတိ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ’’တိ။

ဤဒိသေသုပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ၊ တေန ရတနတ္တယနိမိတ္တမ္ပိ အကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိ န ကာတဗ္ဗာ၊ ပဂေဝ ဝဋ္ဋာမိသလောကာမိသနိမိတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ သဘာဝဓမ္မတော အညဿ ကတ္တုအဘာဝဇောတနတ္ထံ အာဟနတီတိ ကတ္တုအတ္ထေ အာဃာတသဒ္ဒံ ဒဿေတိ၊ တတ္ထ အာဟနတီတိ ဟိံသတိ ဝိဗာဓတိ၊ ဥပတာပေတိ စာတိ အတ္ထော။ အာဟနတိ ဧတေန၊ အာဟနနမတ္တံ ဝါ အာဃာတောတိ ကရဏဘာဝတ္ထာပိ သမ္ဘဝန္တိယေဝ။ ဧဝံ အဝယဝဘေဒနေန အာဃာတ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ပရိယာယေနပိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ကောပဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ အာဟ။ အယဉ္စ နယော ‘‘အပ္ပစ္စယော အနဘိရဒ္ဓီ’’တိအာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝတ္တဗ္ဗော။ အပ္ပတီတာ ဟောန္တိ တေနာတိ ပါကဋပရိယာယေန အပ္ပစ္စယ-သဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနံ၊ တံမုခေန ပန န ပစ္စေတိ တေနာတိ အပ္ပစ္စယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိရာဓယတီတိ သာဓယတိ။ ဒွီဟီတိ အာဃာတအနဘိရဒ္ဓိပဒေဟိ။ ဧကေနာတိ အပ္ပစ္စယပဒေန။ သေသာနန္တိ သညာဝိညာဏက္ခန္ဓာနံ၊ သညာဝိညာဏအဝသိဋ္ဌသင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ခါတာနံ ဝါ။ ကရဏန္တိ ဥပ္ပာဒနံ။ အာဃာတာဒီနဉှိ ပဝတ္တိယာ ပစ္စယသမဝါယနံ ဣဓ ‘‘ကရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန အတ္ထတော ဥပ္ပာဒနမေဝ။ အနုပ္ပာဒနဉှိ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ‘‘န ကရဏီယာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ပဋိက္ခိတ္တမေဝ ဧကုပ္ပာဒေကဝတ္ထုကေကာရမ္မဏေကနိရောဓဘာဝတော။

တတ္ထာတိ ¶ တသ္မိံ မနောပဒေါသေ။ တုမှန္တိ ‘‘တုမှာက’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော ဧကော သဒ္ဒေါ ‘‘ယထာ အမှာက’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော ‘‘အမှ’’န္တိ အယံ သဒ္ဒေါ။ ယထာဟ၊ ‘‘တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မိယျရေ’’တိ (ဇာ။ ၁။၉။၉၃၊ ၉၉)။ ‘‘အန္တရာယော’’တိ ¶ ဣဒံ မနောပဒေါသဿ အကရဏီယတာယ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ တုမှာကံယေဝ စ ဘဝေယျ တေန ကောပါဒိနာ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ အန္တရာယော၊ တသ္မာ တေ ကောပါဒိပရိယာယေန ဝုတ္တာ အာဃာတာဒယော န ကရဏီယာတိ အတ္ထော။ တေန နာဟံ ‘‘သဗ္ဗညူ’’တိ ဣဿရဘာဝေန တုမှေ တတော နိဝါရေမိ၊ အထ ခေါ ဣမိနာ နာမ ကာရဏေနာတိ ဒဿေတိ။ တံ ပန ကာရဏဝစနံ ¶ ယသ္မာ အာဒီနဝဝိဘာဝနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အာဒီနဝံ ဒဿေန္တော’’တိ။ ‘‘အပိ နု တုမှေ’’တိအာဒိနာ မနောပဒေါသော န ကာလန္တရဘာဝိနောယေဝ ဟိတသုခဿ အန္တရာယကရော၊ အထ ခေါ တင်္ခဏပ္ပဝတ္တိရဟဿပိ ဟိတသုခဿ အန္တရာယကရောတိ မနောပဒေါသေ အာဒီနဝံ ဒဠှတရံ ကတွာ ဒဿေတိ။ ယေသံ ကေသဉ္စိ ‘‘ပရေ’’တိအာဒီသု ဝိယ န ပဋိဝိရုဒ္ဓါနံယေဝါတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကုပိတော’’တိအာဒိ။

အန္ဓတမန္တိ အန္ဓဘာဝကရတမံ။ ယန္တိ ယတ္ထ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ယသ္မိံ ကာလေ ကောဓော သဟတေ နရံ၊ အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယန္တိ ဝါ ကာရဏဝစနံ၊ ယသ္မာ ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နရံ အဘိဘဝတိ၊ တသ္မာ အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတိ၊ ယဒါ ကောဓောတိ အတ္ထော ယံတံသဒ္ဒါနံ ဧကန္တသမ္ဗန္ဓိဘာဝတော။ အထ ဝါ ယန္တိ ကိရိယာယ ပရာမသနံ။ ကောဓော သဟတေတိ ယဒေတံ ကောဓဿ သဟနံ အဘိဘဝနံ၊ ဧတံ အန္ဓကာရတမဘဝနန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယံ နရံ ကောဓော သဟတေ အဘိဘဝတိ၊ တဿ အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတိ၊ တတော စ ကုဒ္ဓါ အတ္ထံ န ဇာနာတိ၊ ကုဒ္ဓါ ဓမ္မံ န ပဿတီတိ။ အန္တရတောတိ အဗ္ဘန္တရတော၊ စိတ္တတော ဝါ။

‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကာရဏ’’န္တိ ဣမိနာ သဗ္ဗညူ ဧဝ အမှာကံ သတ္ထာ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတ္တာ၊ သွာက္ခာတော ဓမ္မော ဧကန္တနိယျာနိကတ္တာ၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃော သံကိလေသရဟိတတ္တာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကာရဏ’’န္တိ ဧတေန စ ‘‘န ¶ သဗ္ဗညူ’’တိအာဒိဝစနံ အဘူတံ အတစ္ဆန္တိ နိဗ္ဗေဌိတံ ဟောတိ။ ဒုတိယံ ပဒန္တိ ‘‘အတစ္ဆ’’န္တိ ပဒံ။ ပဌမဿာတိ ‘‘အဘူတ’’န္တိ ပဒဿ။ စတုတ္ထဉ္စာတိ ‘‘န စ ပနေတံ အမှေသု သံဝိဇ္ဇတီ’’တိ ပဒံ။ တတိယဿာတိ ‘‘နတ္ထိ စေတံ အမှေသူ’’တိ ပဒဿ။ အဝဏ္ဏေယေဝါတိ ကာရဏပတိရူပကံ ဝတွာ ဒေါသပတိဋ္ဌာပနဝသေန နိန္ဒနေ ဧဝ။ န သဗ္ဗတ္ထာတိ ကေဝလံ အက္ကောသနခုံသနဝမ္ဘနာဒီသု န ဧကန္တေန နိဗ္ဗေဌနံ ကာတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိနာ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတိ။

၆။ အာနန္ဒန္တိ ပမောဒန္တိ ဧတေန ဓမ္မေန တံသမင်္ဂိနော သတ္တာတိ အာနန္ဒ-သဒ္ဒဿ ကရဏတ္ထတံ ဒဿေတိ ¶ ။ သောဘနံ မနော အဿာတိ သုမနော၊ သောဘနံ ဝါ မနော သုမနော၊ တဿ ဘာဝေါ သောမနဿန္တိ တဒညဓမ္မာနမ္ပိ သမ္ပယုတ္တာနံ သောမနဿဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ရုဠှီသဒ္ဒတ္တာ ¶ ယထာ ‘‘ပင်္ကဇ’’န္တိ ဒဿေန္တော ‘‘စေတသိကသုခဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ အာဟ။ ဥဗ္ဗိလယတီတိ ဥဗ္ဗိလံ၊ ဘိန္ဒတိ ပုရိမာဝတ္ထာယ ဝိသေသံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဥဗ္ဗိလမေဝ ဥဗ္ဗိလာဝိတံ၊ တဿ ဘာဝေါ ဥဗ္ဗိလာဝိတတ္တံ။ ယာယ ဥပ္ပန္နာယ ကာယစိတ္တံ ဝါတပူရိတဘသ္တာ ဝိယ ဥဒ္ဓုမာယနာကာရပ္ပတ္တံ ဟောတိ၊ တဿာ ဂေဟဿိတာယ ဩဒဂ္ဂိယပီတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စာဝဟာယာ’’တိအာဒိ။ ဣဓာပိ ‘‘ကိဉ္စာပိ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဥဗ္ဗိလာဝိတမေဝ နတ္ထိ၊ အထ ခေါ အာယတိံ ကုလပုတ္တာနံ ဧဒိသေသုပိ ဌာနေသု အကုသလုပ္ပတ္တိံ ပဋိသေဓေန္တော ဓမ္မနေတ္တိံ ဌပေတီ’’တိ၊ ‘‘ဒွီဟိ ပဒေဟိ သင်္ခါရက္ခန္ဓော၊ ဧကေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော ဝုတ္တော’’တိ ဧတ္ထ ‘‘တေသံ ဝသေန သေသာနမ္ပိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ကရဏံ ပဋိက္ခိတ္တမေဝါ’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ၊ ‘‘ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ’’တိအာဒိနာ ဣဓ စ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ယထာသမ္ဘဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘တုမှံယေဝဿ ¶ တေန အန္တရာယော’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘အန္တရာယောတိ ဣဒ’’န္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ အဝဏ္ဏပက္ခေ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကသ္မာ ပနေတန္တိ စ ဝက္ခမာနံယေဝ အတ္ထံ မနသိ ကတွာ စောဒေတိ။ အာစရိယော ‘‘သစ္စံ ဝဏ္ဏိတ’’န္တိ တမတ္ထံ ပဋိဇာနိတွာ ‘‘တံ ပန နေက္ခမ္မနိဿိတ’’န္တိအာဒိနာ ပရိဟရတိ။ တတ္ထ ဧတန္တိ အာနန္ဒာဒီနံ အကရဏီယတာဝစနံ။ နနု ဘဂဝတာ ဝဏ္ဏိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကသိဏေနာတိ ကသိဏတာယ သကလဘာဝေန။ ကေစိ ပန ‘‘ဇမ္ဗုဒီပဿာတိ ကရဏေ သာမိဝစန’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ မတေန ကသိဏဇမ္ဗုဒီပ-သဒ္ဒါနံ သမာနာဓိကရဏဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဂေဟဿိတပီတိသောမနဿံ ဈာနာဒီနံ အန္တရာယကရံ၊ တသ္မာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘သောမနဿံ ပါဟံ ဒေဝါနံ ဣန္ဒ ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၉)။ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ ယေန သမ္ပယုတ္တာ ပီတိ အန္တရာယကရီ၊ တံ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဣဒဉှိ လောဘသဟဂတံ ပီတိသောမနဿ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ပီတိဂ္ဂဟဏေန ပန သောမနဿမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ သောမနဿရဟိတာယ ပီတိယာ အဘာဝတောတိ ပီတိယေဝ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗဝိဘာဂဝစနတော သောမနဿဿ ပါကဋော အန္တရာယကရဘာဝေါ၊ န တထာ ပီတိယာတိ ပီတိယေဝ လောဘသဟဂတတ္တေန ¶ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာ။ ‘‘လုဒ္ဓါ အတ္ထ’’န္တိအာဒိဂါထာနံ ‘‘ကုဒ္ဓါ အတ္ထ’’န္တိအာဒိ ဂါထာသု ဝိယ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ ပရေ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျုံ၊ ဓမ္မဿ ဝါ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျုံ၊ သင်္ဃဿ ဝါ ဝဏ္ဏံ ဘာသေယျုံ၊ တတြ စေ တုမှေ အဿထ အာနန္ဒိနော သုမနာ ဥဗ္ဗိလာဝိတာ၊ အပိ နု တုမှေ ပရေသံ သုဘာသိတဒုဗ္ဘာသိတံ အာဇာနေယျာထာတိ။ နော ဟေတံ ဘန္တေ’’တိ အယံ တတိယဝါရော၊ သော ဒေသနာကာလေ ¶ နီဟရိတွာ ဒေသေတဗ္ဗပုဂ္ဂလာဘာဝတော ဒေသနာယ အနာဂတောပိ တဒတ္ထသမ္ဘဝတော အတ္ထတော အာဂတောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယထာ တံ ¶ ကထာဝတ္ထုပကရဏံ ဝိတ္ထာရဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အတ္ထတော အာဂတော ယေဝါ’’တိ ဧတေန သံဝဏ္ဏနာကာလေ တထာ ဗုဇ္ဈနကသတ္တာနံ ဝသေန သော ဝါရော အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထေဝ ဟီ’’တိအာဒိနာ တမေဝတ္ထသမ္ဘဝံ ဝိဘာဝေတိ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘တတြ တုမှေဟီတိ တသ္မိံ ဝဏ္ဏေ တုမှေဟီ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘ဒုတိယံ ပဒံ ပဌမဿ ပဒဿ၊ စတုတ္ထဉ္စ တတိယဿ ဝေဝစန’’န္တိအာဒိနာ စ ဝုတ္တနယေန။

စူဠသီလဝဏ္ဏနာ

၇။ နိဝတ္တော အမူလကတ္တာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗတာဘာဝတော။ အနုဝတ္တတိယေဝ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗတာယ အဓိကတဘာဝတော။ အနုသန္ဓိံ ဒဿေဿတိ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ။ ဩရန္တိ ဝါ အပရဘာဂေါ ‘‘ဩရတော ဘောဂံ၊ ဩရံ ပါရ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ အထ ဝါ ဟေဋ္ဌာအတ္ထော ဩရ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဩရံ အာဂမနာယ ယေ ပစ္စယာ၊ တေ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ သီလဉှိ သမာဓိပညာယော အပေက္ခိတွာ အပရဘာဂေါ၊ ဟေဋ္ဌာဘူတဉ္စ ဟောတီတိ။ သီလမတ္တကန္တိ ဧတ္ထ မတ္တ-သဒ္ဒေါ အပ္ပကတ္ထော ဝါ ‘‘ဘေသဇ္ဇမတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၄၇) ဝိယ။ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော ဝါ ‘‘အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၆)၊ မနောမတ္တာ ဓာတု မနောဓာတူ’’တိ စ အာဒီသု ဝိယ။ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ၊ ဩရမတ္တက’’န္တိ ပဒဒွယေန သာမညတော ဝုတ္တောယေဝ ဟိ အတ္ထော သီလမတ္တကန္တိ ဝိသေသဝသေန ဝုတ္တော။ အထ ဝါ သီလေနပိ တဒေကဒေသဿေဝ ¶ သင်္ဂဟဏတ္ထံ ¶ အပ္ပကတ္ထဝါစကော၊ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော ဧဝ ဝါ ‘‘သီလမတ္တက’’န္တိ ဧတ္ထ မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ ဣန္ဒြိယသံဝရပစ္စယသန္နိဿိတသီလာနိ ဣဓ ဒေသနံ အနာရုဠှာနိ။ န ဟိ တာနိ ပါတိမောက္ခအာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလာနိ ဝိယ သဗ္ဗပုထုဇ္ဇနေသု ပါကဋာနီတိ။ ‘‘ဥဿာဟံ ကတွာ’’တိ ဧတေန ‘‘ဝဒမာနော’’တိ ဧတ္ထ သတ္တိအတ္ထံ မာန-သဒ္ဒံ ဒဿေတိ။

အလင်္ကရဏံ ဝိဘူသနံ အလင်္ကာရော၊ ကုဏ္ဍလာဒိပသာဓနံ ဝါ။ ဦနဋ္ဌာနပူရဏံ မဏ္ဍနံ။ မဏ္ဍနေတိ မဏ္ဍနဟေတု။ အထ ဝါ မဏ္ဍတီတိ မဏ္ဍနော၊ မဏ္ဍနဇာတိကော ပုရိသော။ ဗဟုဝစနတ္ထေ စ ဣဒံ ဧကဝစနံ၊ မဏ္ဍနသီလေသူတိ အတ္ထော။ ပရိပူရကာရီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ပကာရတ္ထော ဝါ၊ တေန သကလမ္ပိ သီလထောမန သုတ္တံ ဒဿေတိ။ စန္ဒနန္တိ စန္ဒနသဟစရဏတော စန္ဒနဂန္ဓော၊ တထာ တဂရာဒီသုပိ။ သတဉ္စ ဂန္ဓောတိ ဧတ္ထ ဂန္ဓော ဝိယာတိ ဂန္ဓောတိ ဝုတ္တော သီလနိဗန္ဓနော ထုတိဃောသော။ သီလဉှိ ကိတ္တိယာ နိမိတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘သီလဝတော သီလသမ္ပန္နဿ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၀၊ အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ မဟာဝ။ ၂၈၅)။ ပဝါယတီတိ ပကာသတိ။ ဂန္ဓာဝ ဂန္ဓဇာတာ။

‘‘အပ္ပကံ ဗဟုက’’န္တိ ဣဒံ ပါရာပါရံ ဝိယ အညမညံ ဥပနိဓာယ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဥပရိဂုဏေ ဥပနိဓာယာ’’တိ။ သီလဉှီတိ ဧတ္ထ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော၊ တေန ဣဒံ ဒဿေတိ ‘‘ယသ္မာ သီလံ ကိဉ္စာပိ ပတိဋ္ဌာဘာဝေန သမာဓိဿ ဗဟုကာရံ၊ ပဘာဝါဒိဂုဏဝိသေသေ ပနဿ ဥပနိဓာယ ကလမ္ပိ န ဥပေတိ၊ တထာ သမာဓိ စ ပညာယာ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ ‘‘ကထ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ သမာဓိဿ အာနုဘာဝံ ဝိတ္ထာရတော ဝိဘာဝေတိ။ ‘‘အဘိ…ပေ… ¶ မူလေ’’တိ ဣဒံ ယမကပါဋိဟာရိယဿ သုပါကဋဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ အညေဟိ ဗောဓိမူလဉာတိသမာဂမာဒီသု ကတပါဋိဟာရိယေဟိ ဝိသေသနတ္ထဉ္စ ဝုတ္တံ။ ယမကပါဋိဟာရိယကရဏတ္ထာယ ဟိ ဘဂဝတော စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ တဒနုစ္ဆဝိကံ ဌာနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ရတနမဏ္ဍပါဒိ သက္ကဿ ဒေဝရညော အာဏာယ ဝိဿကမ္မုနာ နိမ္မိတန္တိ ဝဒန္တိ၊ ဘဂဝတာဝ နိမ္မိတန္တိ အပရေ။ ‘‘ယော ကောစိ ဧဝရူပံ ပါဋိဟာရိယံ ကာတုံ သမတ္ထော အတ္ထိ စေ၊ အာဂစ္ဆတူ’’တိ စောဒနာသဒိသတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တာဒါနပရိဒီပန’’န္တိ။ တတ္ထ အတ္တာဒါနံ အနုယောဂေါ၊ တိတ္ထိယာနံ တထာ ¶ ကာတုံ အသမတ္ထတ္တာ၊ ‘‘ကရိဿာမာ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဥဋ္ဌိတတ္တာ တိတ္ထိယပရိမဒ္ဒနံ။

ဥပရိမကာယတောတိအာဒိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၆)။

တတ္ထာယံ ပါဠိသေသော –

‘‘ဟေဋ္ဌိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဥပရိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ပုရတ္ထိမကာယတော အဂ္ဂိ၊ ပစ္ဆိမကာယတော ဥဒကံ။ ပစ္ဆိမကာယတော အဂ္ဂိ၊ ပုရတ္ထိမကာယတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏအက္ခိတော အဂ္ဂိ၊ ဝါမအက္ခိတော ဥဒကံ။ ဝါမအက္ခိတော အဂ္ဂိ၊ ဒက္ခိဏအက္ခိတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော အဂ္ဂိ၊ ဝါမကဏ္ဏသောတတော ဥဒကံ။ ဝါမကဏ္ဏသောတတော အဂ္ဂိ၊ ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော အဂ္ဂိ၊ ဝါမနာသိကာသောတတော ဥဒကံ။ ဝါမနာသိကာသောတတော အဂ္ဂိ၊ ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏအံသကူဋတော အဂ္ဂိ၊ ဝါမအံသကူဋတော ဥဒကံ။ ဝါမအံသကူဋတော အဂ္ဂိ၊ ဒက္ခိဏအံသကူဋတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏဟတ္ထတော အဂ္ဂိ၊ ဝါမဟတ္ထတော ဥဒကံ။ ဝါမဟတ္ထတော အဂ္ဂိ၊ ဒက္ခိဏဟတ္ထတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏပဿတော အဂ္ဂိ၊ ဝါမပဿတော ဥဒကံ။ ဝါမပဿတော အဂ္ဂိ၊ ဒက္ခိဏပဿတော ဥဒကံ။ ဒက္ခိဏပါဒတော အဂ္ဂိ ¶ ၊ ဝါမပါဒတော ဥဒကံ။ ဝါမပါဒတော အဂ္ဂိ၊ ဒက္ခိဏပါဒတော ဥဒကံ။ အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ အဂ္ဂိ၊ အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ ဥဒကံ ¶ ။ အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ အဂ္ဂိ၊ အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ ဥဒကံ။ ဧကေကလောမတော အဂ္ဂိ၊ ဧကေကလောမတော ဥဒကံ။ လောမကူပတော လောမကူပတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ လောမကူပတော လောမကူပတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၆)။

အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဧကေကလောမကူပတော’’တိ အာဂတံ။

‘‘ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနန္တိ အာဒိနယပ္ပဝတ္တ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ နီလာနံ ပီတကာနံ လောဟိတကာနံ ဩဒါတာနံ မဉ္ဇိဋ္ဌာနံ ပဘဿရာနန္တိ အယံ ပါဠိသေသော။ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ရသ္မိယော’’တိ ဣဒံ တာသံ ယေဘုယျတာယ ဝုတ္တံ။ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထာပိ ¶ ‘‘သတ္ထာ တိဋ္ဌတိ၊ နိမ္မိတော စင်္ကမတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတီ’’တိအာဒိနာ စတူသု ဣရိယာပထေသု ဧကေကမူလကာ သတ္ထုဝသေန စတ္တာရော၊ နိမ္မိတဝသေန စတ္တာရောတိ သဗ္ဗေဝ အဋ္ဌ ဝါရေ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

မဓုပါယာသန္တိ မဓုသိတ္တံ ပါယာသံ။ အတ္တာ မိတ္တော မဇ္ဈတ္တော ဝေရီတိ စတူသု သီမသမ္ဘေဒဝသေန စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ မေတ္တာကမ္မဋ္ဌာနံ။ ‘‘စတုရင်္ဂသမန္နာဂတ’’န္တိ ဣဒံ ပန ‘‘ဝီရိယာဓိဋ္ဌာန’’န္တိ ဧတေနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စာ’’တိအာဒိပါဠိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၂၊ အ။ နိ။ ၂။၅၊ အ။ နိ။ ၈။၁၃၊ မဟာနိ။ ၁၉၆) ဝသေန စတုရင်္ဂသမန္နာဂတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၅၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၄) ဇရာမရဏမုခေန ပစ္စယာကာရေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ။ အာနာပါနစတုတ္ထဇ္ဈာနန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏ’’န္တိ ပဒံ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမံ ကတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တမ္ပိ ဟိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ ဆတ္တိံသကောဋိသတသဟဿမုခေန မဟာဝဇိရဉာဏဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေန္တော ဝိပဿနံဝဍ္ဎေတွာ။ ဒွတ္တိံသဒေါဏဂဏှနပ္ပမာဏံ ¶ ကုဏ္ဍံ ကောလမ္ဗော။ ဒရိဘာဂေါ ကန္ဒရော။ စက္ကဝါဠပါဒေသု မဟာသမုဒ္ဒေါ စက္ကဝါဠမဟာသမုဒ္ဒေါ။

‘‘ဒုဝေ ပုထုဇ္ဇနာ’’တိအာဒိ ပုထုဇ္ဇနေ လဗ္ဘမာနဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ၊ န မူလပရိယာယဝဏ္ဏနာဒီသု ဝိယ ပုထုဇ္ဇနဝိသေသနိဒ္ဓါရဏတ္ထံ။ သဗ္ဗောပိ ဟိ ပုထုဇ္ဇနော ဘဂဝတော ဥပရိ ဂုဏေ ဝိဘာဝေတုံ န သက္ကောတိ၊ တိဋ္ဌတု ပုထုဇ္ဇနော၊ သာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓါနမ္ပိ အဝိသယာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သောတာပန္နာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈)။ ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ ဥဂ္ဂဟော။ အတ္ထပရိပုစ္ဆနံ ပရိပုစ္ဆာ။ အဋ္ဌကထာဝသေန အတ္ထဿ သဝနံ သဝနံ။ ဗျဉ္ဇနတ္ထာနံ ¶ သုနိက္ခေပသုဒဿနေန ဓမ္မဿ ပရိဟရဏံ ဓာရဏံ။ ဧဝံ သုတဓာတပရိစိတာနံ မနသာနုပေက္ခနံ ပစ္စဝေက္ခဏံ။ ဗဟူနံ နာနပ္ပကာရာနံ ကိလေသာနံ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ စ အဝိဟတတ္တာ တာ ဇနေန္တိ၊ တာဟိ ဝါ ဇနိတာတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ အဝိဃာတမေဝ ဝါ ဇန-သဒ္ဒေါ ဝဒတိ။ ပုထု သတ္ထာရာနံ မုခုလ္လောကိကာတိ ဧတ္ထ ပုထူ ဇနာ သတ္ထုပဋိညာ ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာတိ ဝစနတ္ထော။ ပုထု…ပေ… အဝုဋ္ဌိတာတိ ဧတ္ထ ဇနေတဗ္ဗာ၊ ဇာယန္တိ ဝါ ဧတ္ထာတိ ဇနာ၊ ဂတိယော။ ပုထူ ဇနာ ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာ။ ဣတော ပရေ ဇာယန္တိ ဧတေဟီတိ ဇနာ၊ အဘိသင်္ခါရာဒယော။ တေ ဧတေသံ ပုထူ ဝိဇ္ဇန္တီတိ ပုထုဇ္ဇနာ။ အဘိသင်္ခရဏာဒိ အတ္ထော ဧဝ ဝါ ဇန-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကာမရာဂဘဝရာဂဒိဋ္ဌိအဝိဇ္ဇာ ဩဃာ။ ရာဂဂ္ဂိအာဒယော ¶ သန္တာပါ။ တေယေဝ၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ ကိလေသာ ပရိဠာဟာ။ ပုထု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရတ္တာတိ ဧတ္ထ ¶ ဇာယတီတိ ဇနော၊ ရာဂေါ ဂေဓောတိ ဧဝံ အာဒိကော။ ပုထု ဇနော ဧတေသန္တိ ပုထုဇ္ဇနာ၊ ပုထူသု ဝါ ဇနာ ဇာတာ ရတ္တာတိ ဧဝံ ရာဂါဒိအတ္ထော ဧဝ ဝါ ဇန-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပလိဗုဒ္ဓါတိ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဥပဒ္ဒုတာ ဝါ။ ‘‘ပုထူနံ ဂဏနပထမတီတာန’’န္တိအာဒိနာ ပုထူ ဇနာ ပုထုဇ္ဇနာတိ ဒဿေတိ။

ယေဟိ ဂုဏဝိသေသေဟိ နိမိတ္တဘူတေဟိ ဘဂဝတိ တထာဂတ-သဒ္ဒေါ ပဝတ္တော၊ တံဒဿနတ္ထံ ‘‘အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော’’တိအာဒိမာဟ။ ဂုဏနေမိတ္တကာနေဝ ဟိ ဘဂဝတော သဗ္ဗာနိ နာမာနိ။ ယထာဟ –

‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ၊ သဂုဏေန မဟေသိနော၊

ဂုဏေန နာမမုဒ္ဓေယျံ၊ အပိ နာမသဟဿတော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၁၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၇၆)၊

တထာ အာဂတောတိ ဧတ္ထ အာကာရနိယမနဝသေန ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ။ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသာဝဋ္ဌာနတော ပဋိပဒါဂမနတ္ထော အာဂတ-သဒ္ဒေါ၊ န ဉာဏဂမနတ္ထော ‘‘တထလက္ခဏံ အာဂတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၂၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၇၈၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၇၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁၄) ဝိယ၊ နာပိ ကာယဂမနာဒိအတ္ထော ‘‘အာဂတော ခေါ မဟာသမဏော၊ မာဂဓာနံ ဂိရိဗ္ဗဇ’’န္တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၆၂) ဝိယ။ တတ္ထ ယဒါကာရနိယမနဝသေန ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ၊ တံ ကရုဏာပဓာနတ္တာ မဟာကရုဏာမုခေန ပုရိမဗုဒ္ဓါနံ အာဂမနပဋိပဒံ ဥဒါဟရဏဝသေန သာမညတော ဒဿေန္တော ယံတံသဒ္ဒါနံ ဧကန္တသမ္ဗန္ဓဘာဝတော ‘‘ယထာ သဗ္ဗလောက…ပေ… အာဂတာ’’တိ အာဟ။ တံ ပန ¶ ပဋိပဒံ မဟာပဒါနသုတ္တာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၄) သမ္ဗဟုလနိဒ္ဒေသေန သုပါကဋာနံ အာသန္နာနဉ္စ ဝိပဿီအာဒီနံ ဆန္နံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ဝသေန နိဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ဝိပဿီ ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယေန ¶ အဘိနီဟာရေနာတိ မနုဿတ္တလိင်္ဂသမ္ပတ္တိဟေတုသတ္ထာရဒဿနပဗ္ဗဇ္ဇာအဘိညာဒိဂုဏသမ္ပတ္တိအဓိကာရဆန္ဒာနံ ဝသေန အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတေန ကာယပ္ပဏိဓာနမဟာပဏိဓာနေန ¶ ။ သဗ္ဗေသဉှိ ဗုဒ္ဓါနံ ကာယပ္ပဏိဓာနံ ဣမိနာဝ အဘိနီဟာရေန သမိဇ္ဈတီတိ။ ဧဝံ မဟာဘိနီဟာရဝသေန ‘‘တထာဂတော’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပါရမီပူရဏဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဝိပဿီ ဘဂဝါ…ပေ… ကဿပေါ ဘဂဝါ ဒါနပါရမိံ ပူရေတွာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဧတ္ထ စ သုတ္တန္တိကာနံ မဟာဗောဓိယာနပဋိပဒါယ ကောသလ္လဇနနတ္ထံ ပါရမီသု အယံ ဝိတ္ထာရကထာ – ကာ ပနေတာ ပါရမိယော? ကေနဋ္ဌေန ပါရမိယော? ကတိဝိဓာ စေတာ? ကော တာသံ ကမော? ကာနိ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနိ? ကော ပစ္စယော? ကော သံကိလေသော? ကိံ ဝေါဒါနံ? ကော ပဋိပက္ခော? ကာ ပဋိပတ္တိ? ကော ဝိဘာဂေါ? ကော သင်္ဂဟော? ကော သမ္ပာဒနူပါယော? ကိတ္တကေန ကာလေန သမ္ပာဒနံ? ကော အာနိသံသော? ကိံ စေတာသံ ဖလန္တိ?

တတြိဒံ ဝိဿဇ္ဇနံ – ကာ ပနေတာ ပါရမိယောတိ။ တဏှာမာနာဒီဟိ အနုပဟတာ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတာ ဒါနာဒယော ဂုဏာ ပါရမိယော။

ကေနဋ္ဌေန ပါရမိယောတိ ဒါနသီလာဒိဂုဏဝိသေသယောဂေန ¶ သတ္တုတ္တမတာယ ပရမာ မဟာသတ္တာ ဗောဓိသတ္တာ၊ တေသံ ဘာဝေါ၊ ကမ္မံ ဝါ ပါရမီ၊ ဒါနာဒိကိရိယာ။ အထ ဝါ ပရတီတိ ပရမော၊ ဒါနာဒိဂုဏာနံ ပူရကော ပါလကော စ ဗောဓိသတ္တော။ ပရမဿ အယံ၊ ပရမဿ ဝါ ဘာဝေါ၊ ကမ္မံ ဝါ ပါရမီ၊ ဒါနာဒိကိရိယာဝ။ အထ ဝါ ပရံ သတ္တံ အတ္တနိ မဝတိ ဗန္ဓတိ ဂုဏဝိသေသယောဂေန၊ ပရံ ဝါ အဓိကတရံ မဇ္ဇတိ သုဇ္ဈတိ သံကိလေသမလတော၊ ပရံ ဝါ သေဋ္ဌံ နိဗ္ဗာနံ ဝိသေသေန မယတိ ဂစ္ဆတိ၊ ပရံ ဝါ လောကံ ပမာဏဘူတေန ဉာဏဝိသေသေန ဣဓလောကံ ဝိယ မုနာတိ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ၊ ပရံ ဝါ အတိဝိယ သီလာဒိဂုဏဂဏံ အတ္တနော သန္တာနေ မိနောတိ ပက္ခိပတိ၊ ပရံ ဝါ အတ္တဘူတတော ဓမ္မကာယတော အညံ၊ ပဋိပက္ခံ ဝါ တဒနတ္ထကရံ ကိလေသစောရဂဏံ မိနာတိ ဟိံသတီတိ ပရမော၊ မဟာသတ္တော။ ‘‘ပရမဿ အယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပါရေ ဝါ နိဗ္ဗာနေ မဇ္ဇတိ သုဇ္ဈတိ သတ္တေ စ သောဓေတိ၊ တတ္ထ ဝါ သတ္တေ မဝတိ ဗန္ဓတိ ယောဇေတိ၊ တံ ဝါ မယတိ ဂစ္ဆတိ ဂမေတိ စ၊ မုနာတိ ဝါ တံ ¶ ယာထာဝတော၊ တတ္ထ ဝါ သတ္တေ မိနောတိ ပက္ခိပတိ၊ ကိလေသာရိံ ဝါ သတ္တာနံ ¶ တတ္ထ မိနာတိ ဟိံသတီတိ ပါရမီ၊ မဟာပုရိသော။ တဿ ဘာဝေါ၊ ကမ္မံ ဝါ ပါရမိတာ၊ ဒါနာဒိကိရိယာဝ။ ဣမိနာ နယေန ပါရမီနံ သဒ္ဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကတိဝိဓာတိ သင်္ခေပတော ဒသဝိဓာ၊ တာ ပန ပါဠိယံ သရူပတော အာဂတာယေဝ။ ယထာဟ –

‘‘ဝိစိနန္တော တဒါ ဒက္ခိံ၊ ပဌမံ ဒါနပါရမိ’’န္တိအာဒိ (ဗု။ ဝံ။ ၁၁၆)။

ယထာ စာဟ –

‘‘ကတိ ¶ နု ခေါ ဘန္တေ ဗုဒ္ဓကာရကာ ဓမ္မာ? ဒသ ခေါ သာရိပုတ္တ ဗုဒ္ဓကာရကာ ဓမ္မာ။ ကတမေ ဒသ? ဒါနံ ခေါ သာရိပုတ္တ ဗုဒ္ဓကာရကော ဓမ္မော၊ သီလံ နေက္ခမ္မံ ပညာ ဝီရိယံ ခန္တိ သစ္စမဓိဋ္ဌာနံ မေတ္တာ ဥပေက္ခာ ဗုဒ္ဓကာရကော ဓမ္မော၊ ဣမေ ခေါ သာရိပုတ္တ ဒသ ဗုဒ္ဓကာရကာ ဓမ္မာတိ။ ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါ၊ ဣဒံ ဝတွာန သုဂတော အထာပရံ ဧတဒဝေါစ သတ္ထာ –

‘ဒါနံ သီလဉ္စ နေက္ခမ္မံ၊ ပညာ ဝီရိယေန ပဉ္စမံ၊

ခန္တိ သစ္စံ အဓိဋ္ဌာနံ၊ မေတ္တုပေက္ခာတိ တေ ဒသာ’တိ’’။

ကေစိ ပန ‘‘ဆဗ္ဗိဓာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဧတာသံ သင်္ဂဟဝသေန ဝုတ္တံ။ သော ပန သင်္ဂဟော ပရတော အာဝိဘဝိဿတိ။

ကော တာသံ ကမောတိ ဧတ္ထ ကမော နာမ ဒေသနာက္ကမော၊ သော စ ပဌမသမာဒါနဟေတုကော၊ သမာဒါနံ ပဝိစယဟေတုကံ၊ ဣတိ ယထာ အာဒိမှိ ပဝိစိတာ သမာဒိန္နာ စ၊ တထာ ဒေသိတာ။ တတ္ထ စ ဒါနံ သီလဿ ဗဟူပကာရံ သုကရဉ္စာတိ တံ အာဒိမှိ ဝုတ္တံ။ ဒါနံ သီလပရိဂ္ဂဟိတံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသန္တိ ဒါနာနန္တရံ သီလံ ဝုတ္တံ။ သီလံ နေက္ခမ္မပရိဂ္ဂဟိတံ၊ နေက္ခမ္မံ ပညာပရိဂ္ဂဟိတံ၊ ပညာ ဝီရိယပရိဂ္ဂဟိတာ၊ ဝီရိယံ ခန္တိပရိဂ္ဂဟိတံ၊ ခန္တိ သစ္စပရိဂ္ဂဟိတာ၊ သစ္စံ အဓိဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟိတံ၊ အဓိဋ္ဌာနံ မေတ္တာပရိဂ္ဂဟိတံ၊ မေတ္တာ ဥပေက္ခာပရိဂ္ဂဟိတာ မဟပ္ဖလာ ဟောတိ မဟာနိသံသာတိ မေတ္တာနန္တရံ ဥပေက္ခာ ဝုတ္တာ။ ဥပေက္ခာ ပန ကရုဏာပရိဂ္ဂဟိတာ၊ ကရုဏာ စ ဥပေက္ခာပရိဂ္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ ပန မဟာကာရုဏိကာ ဗောဓိသတ္တာ သတ္တေသု ဥပေက္ခကာ ဟောန္တီတိ? ဥပေက္ခိတဗ္ဗယုတ္တေသု ကဉ္စိ ကာလံ ဥပေက္ခကာ ¶ ဟောန္တိ၊ န ¶ ပန သဗ္ဗတ္ထ၊ သဗ္ဗဒါ စာတိ ကေစိ။ အပရေ ပန န သတ္တေသု ဥပေက္ခကာ၊ သတ္တကတေသု ပန ဝိပ္ပကာရေသု ဥပေက္ခကာ ဟောန္တီတိ။

အပရော ¶ နယော – ပစုရဇနေသုပိ ပဝတ္တိယာ သဗ္ဗသတ္တသာဓာရဏတ္တာ၊ အပ္ပဖလတ္တာ၊ သုကရတ္တာ စ အာဒိမှိ ဒါနံ ဝုတ္တံ။ သီလေနဒါယကပဋိဂ္ဂါဟကသုဒ္ဓိတော၊ ပရာနုဂ္ဂဟံ ဝတွာ ပရပီဠာနိဝတ္တိဝစနတော၊ ကိရိယဓမ္မံ ဝတွာ အကိရိယဓမ္မဝစနတော၊ ဘောဂသမ္ပတ္တိဟေတုံ ဝတွာ ဘဝသမ္ပတ္တိဟေတုဝစနတော စ ဒါနဿ အနန္တရံ သီလံ ဝုတ္တံ။ နေက္ခမ္မေန သီလသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိတော၊ ကာယဝစီသုစရိတံ ဝတွာ မနောသုစရိတဝစနတော၊ ဝိသုဒ္ဓသီလဿ သုခေနေဝ ဈာနသမိဇ္ဈနတော၊ ကမ္မာပရာဓပ္ပဟာနေန ပယောဂသုဒ္ဓိံ ဝတွာ ကိလေသာပရာဓပ္ပဟာနေန အာသယသုဒ္ဓိဝစနတော၊ ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနေန စိတ္တဿ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနဝစနတော စ သီလဿ အနန္တရံ နေက္ခမ္မံ ဝုတ္တံ။ ပညာယ နေက္ခမ္မဿ သိဒ္ဓိပရိသုဒ္ဓိတော၊ ဈာနာဘာဝေ ပညာဘာဝဝစနတော။ သမာဓိပဒဋ္ဌာနာ ဟိ ပညာ၊ ပညာပစ္စုပဋ္ဌာနော စ သမာဓိ။ သမထနိမိတ္တံ ဝတွာ ဥပေက္ခာနိမိတ္တဝစနတော၊ ပရဟိတဇ္ဈာနေန ပရဟိတကရဏူပါယကောသလ္လဝစနတော စ နေက္ခမ္မဿ အနန္တရံ ပညာ ဝုတ္တာ။ ဝီရိယာရမ္ဘေန ပညာကိစ္စသိဒ္ဓိတော၊ သတ္တသုညတာဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ ဝတွာ သတ္တဟိတာယ အာရမ္ဘဿ အစ္ဆရိယတာဝစနတော၊ ဥပေက္ခာနိမိတ္တံ ဝတွာ ပဂ္ဂဟနိမိတ္တဝစနတော၊ နိသမ္မကာရိတံ ဝတွာ ဥဋ္ဌာနဝစနတော စ။ နိသမ္မကာရိနော ဟိ ဥဋ္ဌာနံ ဖလဝိသေသမာဝဟတီတိ ပညာယ အနန္တရံ ဝီရိယံ ဝုတ္တံ။

ဝီရိယေန တိတိက္ခာသိဒ္ဓိတော။ ဝီရိယဝါ ဟိ အာရဒ္ဓဝီရိယတ္တာ သတ္တသင်္ခါရေဟိ ဥပနီတံ ဒုက္ခံ အဘိဘုယျ ဝိဟရတိ ဝီရိယဿ တိတိက္ခာလင်္ကာရဘာဝတော။ ဝီရိယဝတော ဟိ တိတိက္ခာ သောဘတိ။ ပဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဝတွာ သမထနိမိတ္တဝစနတော၊ အစ္စာရမ္ဘေန ဥဒ္ဓစ္စဒေါသပ္ပဟာနဝစနတော။ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ ဟိ ဥဒ္ဓစ္စဒေါသော ပဟီယတိ။ ဝီရိယဝတော သာတစ္စကရဏဝစနတော။ ခန္တိဗဟုလော ဟိ အနုဒ္ဓတော သာတစ္စကာရီ ဟောတိ။ အပ္ပမာဒဝတော ပရဟိတကိရိယာရမ္ဘေ ¶ ပစ္စုပကာရတဏှာဘာဝဝစနတော။ ယာထာဝတော ဓမ္မနိဇ္ဈာနေ ဟိ သတိ တဏှာ န ဟောတိ။ ပရဟိတာရမ္ဘေ ပရမေပိ ပရကတဒုက္ခသဟနဘာဝဝစနတော စ ဝီရိယဿ အနန္တရံ ခန္တိ ဝုတ္တာ ¶ ။ သစ္စေန ခန္တိယာ စိရာဓိဋ္ဌာနတော၊ အပကာရိနော အပကာရခန္တိံ ဝတွာ တဒုပကာရကရဏေ အဝိသံဝါဒဝစနတော၊ ခန္တိယာ အပဝါဒဝါစာဝိကမ္ပနေန ဘူတဝါဒိတာယ အဝိဇဟနဝစနတော၊ သတ္တသုညတာဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ ဝတွာ တဒုပဗြူဟိတဉာဏသစ္စဝစနတော စ ခန္တိယာ အနန္တရံ သစ္စံ ဝုတ္တံ။ အဓိဋ္ဌာနေန သစ္စသိဒ္ဓိတော။ အစလာဓိဋ္ဌာနဿ ဟိ ဝိရတိ သိဇ္ဈတိ။ အဝိသံဝါဒိတံ ဝတွာ တတ္ထ အစလဘာဝဝစနတော။ သစ္စသန္ဓော ဟိ ဒါနာဒီသု ပဋိညာနုရူပံ နိစ္စလောဝ ¶ ပဝတ္တတိ။ ဉာဏသစ္စံ ဝတွာ သမ္ဘာရေသု ပဝတ္တိနိဋ္ဌာပနဝစနတော။ ယထာဘူတဉာဏဝါ ဟိ ဗောဓိသမ္ဘာရေသု အဓိတိဋ္ဌတိ၊ တေ စ နိဋ္ဌာပေတိ ပဋိပက္ခေဟိ အကမ္ပိယဘာဝတောတိ သစ္စဿ အနန္တရံ အဓိဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ။ မေတ္တာယ ပရဟိတကရဏသမာဒါနာဓိဋ္ဌာနသိဒ္ဓိတော၊ အဓိဋ္ဌာနံ ဝတွာ ဟိတူပသံဟာရဝစနတော။ ဗောဓိသမ္ဘာရေ ဟိ အဓိတိဋ္ဌမာနော မေတ္တာဝိဟာရီ ဟောတိ။ အစလာဓိဋ္ဌာနဿ သမာဒါနာဝိကောပနတော၊ သမာဒါနသမ္ဘဝတော စ အဓိဋ္ဌာနဿ အနန္တရံ မေတ္တာ ဝုတ္တာ။ ဥပေက္ခာယ မေတ္တာဝိသုဒ္ဓိတော၊ သတ္တေသု ဟိတူပသံဟာရံ ဝတွာ တဒပရာဓေသု ဥဒါသီနတာဝစနတော၊ မေတ္တာဘာဝနံ ဝတွာ တန္နိဿန္ဒဘာဝနာဝစနတော၊ ‘‘ဟိတကာမသတ္တေပိ ဥပေက္ခကော’’တိ အစ္ဆရိယဂုဏဘာဝဝစနတော စ မေတ္တာယ အနန္တရံ ဥပေက္ခာ ဝုတ္တာတိ ဧဝမေတာသံ ကမော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကာနိ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနီတိ? ဧတ္ထ ¶ အဝိသေသေန တာဝ သဗ္ဗာပိ ပါရမိယော ပရာနုဂ္ဂဟလက္ခဏာ၊ ပရေသံ ဥပကာရကရဏရသာ၊ အဝိကမ္ပနရသာ ဝါ၊ ဟိတေသိတာပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ ဗုဒ္ဓတ္တပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ၊ မဟာကရုဏာပဒဋ္ဌာနာ၊ ကရုဏူပါယကောသလ္လပဒဋ္ဌာနာ ဝါ။

ဝိသေသေန ပန ယသ္မာ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတာ အတ္တုပကရဏပရိစ္စာဂစေတနာ ဒါနပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတံ ကာယဝစီသုစရိတံ အတ္ထတော အကတ္တဗ္ဗဝိရတိ၊ ကတ္တဗ္ဗကရဏစေတနာဒယော စ သီလပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတော အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗင်္ဂမော ကာမဘဝေဟိ နိက္ခမနစိတ္တုပ္ပာဒေါ နေက္ခမ္မပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတော ဓမ္မာနံ သာမညဝိသေသလက္ခဏာဝဗောဓော ပညာပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတော ကာယစိတ္တေဟိ ပရဟိတာရမ္ဘော ဝီရိယပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတံ သတ္တသင်္ခါရာပရာဓသဟနံ အဒေါသပ္ပဓာနော တဒါကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ခန္တိပါရမိတာ ¶ ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတံ ဝိရတိစေတနာဒိဘေဒံ အဝိသံဝါဒနံ သစ္စပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတံ အစလသမာဒါနာဓိဋ္ဌာနံ တဒါကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ အဓိဋ္ဌာနပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတော လောကဿ ဟိတူပသံဟာရော အတ္ထတော အဗျာပါဒေါ မေတ္တာပါရမိတာ။ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတာ အနုနယပဋိဃဝိဒ္ဓံသိနီ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု သတ္တသင်္ခါရေသု သမပ္ပဝတ္တိ ဥပေက္ခာပါရမိတာ။

တသ္မာ ပရိစ္စာဂလက္ခဏံ ဒါနံ၊ ဒေယျဓမ္မေ လောဘဝိဒ္ဓံသနရသံ၊ အနာသတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ဘဝဝိဘဝသမ္ပတ္တိပစ္စုပဋ္ဌာနံ ဝါ၊ ပရိစ္စဇိတဗ္ဗဝတ္ထုပဒဋ္ဌာနံ။ သီလနလက္ခဏံ သီလံ၊ သမာဓာနလက္ခဏံ၊ ပတိဋ္ဌာနလက္ခဏဉ္စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုဿီလျဝိဒ္ဓံသနရသံ၊ အနဝဇ္ဇရသံ ဝါ၊ သောစေယျပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ဟိရောတ္တပ္ပပဒဋ္ဌာနံ။ ကာမတော ဘဝတော စ နိက္ခမနလက္ခဏံ နေက္ခမ္မံ၊ တဒါဒီနဝဝိဘာဝနရသံ ¶ ၊ တတော ဧဝ ဝိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ သံဝေဂပဒဋ္ဌာနံ ¶ ။ ယထာသဘာဝပဋိဝေဓလက္ခဏာ ပညာ၊ အက္ခလိတပဋိဝေဓလက္ခဏာ ဝါ ကုသလိဿာသခိတ္တဥသုပဋိဝေဓော ဝိယ၊ ဝိသယောဘာသနရသာ ပဒီပေါ ဝိယ၊ အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ အရညဂတသုဒေသကော ဝိယ၊ သမာဓိပဒဋ္ဌာနာ၊ စတုသစ္စပဒဋ္ဌာနာ ဝါ။ ဥဿာဟလက္ခဏံ ဝီရိယံ၊ ဥပတ္ထမ္ဘနရသံ၊ အသံသီဒနပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ဝီရိယာရမ္ဘဝတ္ထု (အ။ နိ။ ၈။၈၀) ပဒဋ္ဌာနံ၊ သံဝေဂပဒဋ္ဌာနံ ဝါ။ ခမနလက္ခဏာ ခန္တိ၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌသဟနရသာ၊ အဓိဝါသနပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ အဝိရောဓပစ္စုပဋ္ဌာနာ ဝါ၊ ယထာဘူတဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ အဝိသံဝါဒနလက္ခဏံ သစ္စံ၊ ယာထာဝဝိဘာဝနရသံ [ယထာသဘာဝဝိဘာဝနရသံ (စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာယ)]၊ သာဓုတာပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ သောရစ္စပဒဋ္ဌာနံ။ ဗောဓိသမ္ဘာရေသု အဓိဋ္ဌာနလက္ခဏံ အဓိဋ္ဌာနံ၊ တေသံ ပဋိပက္ခာဘိဘဝနရသံ၊ တတ္ထ အစလတာပစ္စုပဋ္ဌာနံ၊ ဗောဓိသမ္ဘာရပဒဋ္ဌာနံ။ ဟိတာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ မေတ္တာ၊ ဟိတူပသံဟာရရသာ၊ အာဃာတဝိနယနရသာ ဝါ၊ သောမ္မဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ သတ္တာနံ မနာပဘာဝဒဿနပဒဋ္ဌာနာ။ မဇ္ဈတ္တာကာရပ္ပဝတ္တိလက္ခဏာ ဥပေက္ခာ၊ သမဘာဝဒဿနရသာ၊ ပဋိဃာနုနယဝူပသမပစ္စုပဋ္ဌာနာ၊ ကမ္မဿကတာပစ္စဝေက္ခဏပဒဋ္ဌာနာ။ ဧတ္ထ စ ကရုဏူပါယကောသလ္လပရိဂ္ဂဟိတတာ ဒါနာဒီနံ ပရိစ္စာဂါဒိလက္ခဏဿ ဝိသေသနဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗာ၊ ယတော တာနိ ပါရမီသင်္ချံ လဘန္တီတိ။

ကော ¶ ပစ္စယောတိ အဘိနီဟာရော ပစ္စယော။ ယော ဟိ အယံ ‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တီ’’တိအာဒိ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၉) အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနသမ္ပာဒိတော ‘‘တိဏ္ဏော တာရေယျံ၊ မုတ္တော မောစေယျံ၊ ဗုဒ္ဓါ ဗောဓေယျံ၊ သုဒ္ဓါ သောဓေယျံ၊ ဒန္တော ဒမေယျံ၊ သန္တော သမေယျံ၊ အဿတ္ထော အဿာသေယျံ၊ ပရိနိဗ္ဗုတော ပရိနိဗ္ဗာပေယျ’’န္တိအာဒိနာ ¶ (စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာယ) ပဝတ္တော အဘိနီဟာရော၊ သော အဝိသေသေန သဗ္ဗပါရမီနံ ပစ္စယော။ တပ္ပဝတ္တိယာ ဟိ ဥဒ္ဓံ ပါရမီနံ ပဝိစယုပဋ္ဌာနသမာဒါနာဓိဋ္ဌာနနိပ္ဖတ္တိယော မဟာပုရိသာနံ သမ္ဘဝန္တိ။

ယထာ စ အဘိနီဟာရော၊ ဧဝံ မဟာကရုဏာ၊ ဥပါယကောသလ္လဉ္စ။ တတ္ထ ဥပါယကောသလ္လံ နာမ ဒါနာဒီနံ ဗောဓိသမ္ဘာရဘာဝဿ နိမိတ္တဘူတာ ပညာ၊ ယာဟိ ကရုဏူပါယကောသလ္လတာဟိ မဟာပုရိသာနံ အတ္တသုခနိရပေက္ခတာ၊ နိရန္တရံ ပရဟိတကရဏပသုတတာ၊ သုဒုက္ကရေဟိပိ မဟာဗောဓိသတ္တစရိတေဟိ ဝိသာဒါဘာဝေါ၊ ပသာဒသမ္ဗုဒ္ဓိဒဿနသဝနာနုဿရဏာဝတ္ထာသုပိ သတ္တာနံ ဟိတသုခပဋိလာဘဟေတုဘာဝေါ စ သမ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဟိ ပညာယ ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ၊ ကရုဏာယ ဗုဒ္ဓကမ္မသိဒ္ဓိ။ ပညာယ သယံ တရတိ၊ ကရုဏာယ ပရေ တာရေတိ။ ပညာယ ပရဒုက္ခံ ပရိဇာနာတိ၊ ကရုဏာယ ပရဒုက္ခပဋိကာရံ အာရဘတိ။ ပညာယ စ ဒုက္ခေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ၊ ကရုဏာယ ဒုက္ခံ သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ တထာ ပညာယ ပရိနိဗ္ဗာနာဘိမုခေါ ဟောတိ၊ ကရုဏာယ တံ န ပါပုဏာတိ။ တထာ ကရုဏာယ သံသာရာဘိမုခေါ ဟောတိ ¶ ၊ ပညာယ တတြ နာဘိရမတိ။ ပညာယ စ သဗ္ဗတ္ထ ဝိရဇ္ဇတိ၊ ကရုဏာနုဂတတ္တာ န စ န သဗ္ဗေသံ အနုဂ္ဂဟာယ ပဝတ္တော၊ ကရုဏာယ သဗ္ဗေပိ အနုကမ္ပတိ၊ ပညာနုဂတတ္တာ န စ န သဗ္ဗတ္ထ ဝိရတ္တစိတ္တော။ ပညာယ စ အဟံကာရမမံကာရာဘာဝေါ၊ ကရုဏာယ အာလသိယဒီနတာဘာဝေါ။ တထာ ပညာကရုဏာဟိ ယထာက္ကမံ အတ္တပရနာထတာ၊ ဓီရဝီရဘာဝေါ၊ အနတ္တန္တပအပရန္တပတာ၊ အတ္တဟိတပရဟိတနိပ္ဖတ္တိ၊ နိဗ္ဘယာဘိံသနကဘာဝေါ၊ ဓမ္မာဓိပတိလောကာဓိပတိတာ၊ ကတညုပုဗ္ဗကာရိဘာဝေါ၊ မောဟတဏှာဝိဂမော၊ ဝိဇ္ဇာစရဏသိဒ္ဓိ၊ ဗလဝေသာရဇ္ဇနိပ္ဖတ္တီတိ သဗ္ဗဿာပိ ပါရမိတာဖလဿ ဝိသေသေန ဥပါယဘာဝတော ပညာကရုဏာ ပါရမီနံ ပစ္စယော။ ဣဒဉ္စ ဒွယံ ပါရမီနံ ဝိယ ပဏိဓာနဿာပိ ပစ္စယော။

တထာ ¶ ¶ ဥဿာဟဥမ္မင်္ဂအဝတ္ထာနဟိတစရိယာ စ ပါရမီနံ ပစ္စယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ယာ ဗုဒ္ဓဘာဝဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ‘‘ဗုဒ္ဓဘူမိယော’’တိ ပဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ –

‘‘ကတိ ပန ဘန္တေ ဗုဒ္ဓဘူမိယော? စတဿော ခေါ သာရိပုတ္တ ဗုဒ္ဓဘူမိယော။ ကတမာ စတဿော? ဥဿာဟော စ ဟောတိ ဝီရိယံ၊ ဥမင်္ဂေါ စ ဟောတိ ပညာဘာဝနာ၊ အဝတ္ထာနဉ္စ ဟောတိ အဓိဋ္ဌာနံ၊ မေတ္တာဘာဝနာ စ ဟောတိ ဟိတစရိယာ။ ဣမာ ခေါ သာရိပုတ္တ စတဿော ဗုဒ္ဓဘူမိယော’’တိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာယမ္ပိ)။

တထာ နေက္ခမ္မပဝိဝေကအလောဘာဒေါသာမောဟနိဿရဏပ္ပဘေဒါ ဆ အဇ္ဈာသယာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘နေက္ခမ္မဇ္ဈာသယာ စ ဗောဓိသတ္တာ ကာမေ ဒေါသဒဿာဝိနော၊ ပဝိဝေက…ပေ… သင်္ဂဏိကာယ၊ အလောဘ…ပေ… လောဘေ၊ အဒေါသ…ပေ… ဒေါသေ၊ အမောဟ…ပေ… မောဟေ၊ နိဿရဏဇ္ဈာသယာ စ ဗောဓိသတ္တာ သဗ္ဗဘဝေသု ဒေါသဒဿာဝိနော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၉ ဝါကျခန္ဓေပိ)။

တသ္မာ ဧတေ ဗောဓိသတ္တာနံ ဆ အဇ္ဈာသယာ ဒါနာဒီနံ ပစ္စယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ဟိ လောဘာဒီသု အာဒီနဝဒဿနေန၊ အလောဘာဒိအဓိကဘာဝေန စ ဝိနာ ဒါနာဒိပါရမိယော သမ္ဘဝန္တိ။ အလောဘာဒီနဉှိ အဓိကဘာဝေန ပရိစ္စာဂါဒိနိန္နစိတ္တတာ အလောဘဇ္ဈာသယာဒိတာတိ။ ယထာ စေတေ၊ ဧဝံ ဒါနဇ္ဈာသယတာဒယောပိ။ ယထာဟ –

‘‘ကတိ ပန ဘန္တေ ဗောဓာယ စရန္တာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ အဇ္ဈာသယာ? ဒသ ခေါ သာရိပုတ္တ ¶ ဗောဓာယ စရန္တာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ အဇ္ဈာသယာ။ ကတမေ ဒသ? ဒါနဇ္ဈာသယာ သာရိပုတ္တ ဗောဓိသတ္တာ မစ္ဆေရေ ဒေါသဒဿာဝိနော၊ သီလ…ပေ… ဥပေက္ခဇ္ဈာသယာ သာရိပုတ္တ ဗောဓိသတ္တာ သုခဒုက္ခေသု ဒေါသဒဿာဝိနော’’တိ။

ဧတေသု ¶ ဟိ မစ္ဆေရအသံဝရကာမဝိစိကိစ္ဆာကောသဇ္ဇအက္ခန္တိဝိသံဝါဒအနဓိဋ္ဌာနဗျာပါဒ- သုခဒုက္ခသင်္ခါတေသု အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဒါနာဒိနိန္နစိတ္တတာသင်္ခါတာ ဒါနဇ္ဈာသယတာဒယော ဒါနာဒိပါရမီနံ နိဗ္ဗတ္တိယာ ကာရဏန္တိ ¶ ။ တထာ အပရိစ္စာဂပရိစ္စာဂါဒီသု ယထာက္ကမံ အာဒီနဝါနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာ ဒါနာဒိပါရမီနံ ပစ္စယော။

တတ္ထာယံ ပစ္စဝေက္ခဏာဝိဓိ – ခေတ္တဝတ္ထုဟိရညသုဝဏ္ဏဂေါမဟိံသဒါသိဒါသပုတ္တဒါရာဒိပရိဂ္ဂဟဗျာသတ္တစိတ္တာနံ သတ္တာနံ ခေတ္တာဒီနံ ဝတ္ထုကာမဘာဝေန ဗဟုပတ္ထနီယဘာဝတော၊ ရာဇစောရာဒိသာဓာရဏဘာဝတော၊ ဝိဝါဒါဓိဋ္ဌာနတော၊ သပတ္တကရဏတော၊ နိဿာရတော၊ ပဋိလာဘပရိပါလနေသု ပရဝိဟေဌနဟေတုတော၊ ဝိနာသနိမိတ္တဉ္စ သောကာဒိအနေကဝိဟိတဗျသနာဝဟတော၊ တဒါသတ္တိနိဒါနဉ္စ မစ္ဆေရမလပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တာနံ အပါယူပပတ္တိသမ္ဘဝတောတိ ဧဝံ ဝိဝိဓဝိပုလာနတ္ထာဝဟာ ဧတေ အတ္ထာ နာမ၊ တေသံ ပရိစ္စာဂေါယေဝေကော သောတ္ထိဘာဝေါတိ ပရိစ္စာဂေ အပ္ပမာဒေါ ကရဏီယော။

အပိစ ‘‘ယာစကော ယာစမာနော အတ္တနော ဂုယှဿ အာစိက္ခနတော မယှံ ဝိဿာသိကော’’တိ စ ‘‘ပဟာယ ဂမနီယံ အတ္တနော သန္တကံ ဂဟေတွာ ပရလောကံ ယာဟီတိ မယှံ ဥပဒေသကော’’တိ စ ‘‘အာဒိတ္တေ ဝိယ အဂါရေ မရဏဂ္ဂိနာ အာဒိတ္တေ လောကေ တတော မယှံ သန္တကဿ အပဝါဟကသဟာယော’’တိ စ ‘‘အပဝါဟိတဿ စဿ နိဇ္ဈာယနိက္ခေပဋ္ဌာနဘူတော’’တိ စ ‘‘ဒါနသင်္ခါတေ ကလျာဏကမ္မသ္မိံ သဟာယဘာဝတော၊ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ အဂ္ဂဘူတာယ ပရမဒုလ္လဘာယ ဗုဒ္ဓဘူမိယာ သမ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော စ ပရမော ကလျာဏမိတ္တော’’တိ စ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။

တထာ ‘‘ဥဠာရေ ကမ္မနိ အနေနာဟံ သမ္ဘာဝိတော၊ တသ္မာ သာ သမ္ဘာဝနာ အဝိတထာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ စ ‘‘ဧကန္တဘေဒိတာယ ဇီဝိတဿ အယာစိတေနပိ မယာ ဒါတဗ္ဗံ၊ ပဂေဝ ယာစိတေနာ’’တိ စ ‘‘ဥဠာရဇ္ဈာသယေဟိ ဂဝေသိတွာပိ ဒါတဗ္ဗော၊ သယမေဝါဂတော မမ ပုညေနာ’’တိ စ ‘‘ယာစကဿ ဒါနာပဒေသေန မယှမေဝါယမနုဂ္ဂဟော’’တိ ¶ စ ‘‘အဟံ ဝိယ အယံ သဗ္ဗောပိ လောကော မယာ အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အသတိ ယာစကေ ကထံ မယှံ ဒါနပါရမီ ပူရေယျာ’’တိ စ ‘‘ယာစကာနမေဝတ္ထာယ မယာ သဗ္ဗော ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အယာစိတွာ မမ သန္တကံ ယာစကာ သယမေဝ ကဒါ ဂဏှေယျု’’န္တိ စ ‘‘ကထမဟံ ယာစကာနံ ပိယော စဿံ မနာပေါ’’တိ စ ‘‘ကထံ ဝါ တေ ¶ မယှံ ပိယာ စဿု မနာပါ’’တိ စ ‘‘ကထံ ဝါဟံ ¶ ဒဒမာနော၊ ဒတွာပိ စ အတ္တမနော အဿံ ပမုဒိတော ပီတိသောမနဿဇာတော’’တိ စ ‘‘ကထံ ဝါ မေ ယာစကာ ဘဝေယျုံ၊ ဥဠာရော စ ဒါနဇ္ဈာသယော’’တိ စ ‘‘ကထံ ဝါဟမယာစိတောယေဝ ယာစကာနံ ဟဒယမညာယ ဒဒေယျ’’န္တိ စ ‘‘သတိ ဓနေ ယာစကေ စ အပရိစ္စာဂေါ မဟတီ မယှံ ဝဉ္စနာ’’တိ စ ‘‘ကထံ ဝါဟံ အတ္တနော အင်္ဂါနိ ဇီဝိတံ ဝါပိ ယာစကာနံ ပရိစ္စဇေယျ’’န္တိ စ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။

အပိစ ‘‘အတ္ထော နာမာယံ နိရပေက္ခံ ဒါယကံ အနုဂစ္ဆတိ ယထာ တံ နိရပေက္ခံ ခေပကံ ကိဋကော’’တိ အတ္ထေ နိရပေက္ခတာယ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ ယာစမာနော ပန ယဒိ ပိယပုဂ္ဂလော ဟောတိ၊ ‘‘ပိယော မံ ယာစတီ’’တိ သောမနဿံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ အထ ဥဒါသီနပုဂ္ဂလော ဟောတိ၊ ‘‘အယံ မံ ယာစမာနော အဒ္ဓါ ဣမိနာ ပရိစ္စာဂေန မိတ္တော ဟောတီ’’တိ သောမနဿံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ ဒဒန္တောပိ ဟိ ယာစကာနံ ပိယော ဟောတီတိ။ အထ ပန ဝေရီပုဂ္ဂလော ယာစတိ၊ ‘‘ပစ္စတ္ထိကော မံ ယာစတိ၊ အယံ မံ ယာစမာနော အဒ္ဓါ ဣမိနာ ပရိစ္စာဂေန ဝေရီပိ ပိယော မိတ္တော ဟောတီ’’တိ ဝိသေသတော သောမနဿံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပိယပုဂ္ဂလေ ဝိယ မဇ္ဈတ္တဝေရီပုဂ္ဂလေသုပိ မေတ္တာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကရုဏံ ဥပဋ္ဌပေတွာဝ ဒါတဗ္ဗံ။

သစေ ပနဿ စိရကာလပရိဘာဝိတတ္တာ လောဘဿ ဒေယျဓမ္မဝိသယာ လောဘဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ တေန ဗောဓိသတ္တပဋိညေန ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘နနု တယာ သပ္ပုရိသ သမ္ဗောဓာယ အဘိနီဟာရံ ကရောန္တေန သဗ္ဗသတ္တာနံ ဥပကာရတ္ထာယ အယံ ကာယော နိဿဋ္ဌော၊ တပ္ပရိစ္စာဂမယဉ္စ ပုညံ၊ တတ္ထ နာမ တေ ဗာဟိရေပိ ဝတ္ထုသ္မိံ အတိသင်္ဂပ္ပဝတ္တိ ¶ ဟတ္ထိသိနာနသဒိသီ ဟောတိ၊ တသ္မာ တယာ န ကတ္ထစိ သင်္ဂေါ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗော။ သေယျထာပိ နာမ မဟတော ဘေသဇ္ဇရုက္ခဿ တိဋ္ဌတော မူလံ မူလတ္ထိကာ ဟရန္တိ၊ ပပဋိကံ၊ တစံ၊ ခန္ဓံ၊ ဝိဋပံ၊ သာရံ၊ သာခံ၊ ပလာသံ၊ ပုပ္ဖံ၊ ဖလံ ဖလတ္ထိကာ ဟရန္တိ၊ န တဿ ရုက္ခဿ ‘မယှံ သန္တကံ ဧတေ ဟရန္တီ’’တိ ဝိတက္ကသမုဒါစာရော ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပဇ္ဇန္တေန မယာ မဟာဒုက္ခေ အကတညုကေ နိစ္စာသုစိမှိ ကာယေ ပရေသံ ဥပကာရာယ ဝိနိယုဇ္ဇမာနေ အဏုမတ္တောပိ မိစ္ဆာဝိတက္ကော န ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗော၊ ကော ဝါ ဧတ္ထ ဝိသေသော အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသု မဟာဘူတေသု ဧကန္တဘေဒနဝိကိရဏဝိဒ္ဓံသနဓမ္မေသု၊ ကေဝလံ ပန သမ္မောဟဝိဇမ္ဘိတမေတံ၊ ယဒိဒံ ‘ဧတံ မမ၊ ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’တိ အဘိနိဝေသော။ တသ္မာ ဗာဟိရေသု ဝိယ အဇ္ဈတ္တိကေသုပိ ကရစရဏနယနာဒီသု ¶ ၊ မံသာဒီသု စ အနပေက္ခေန ဟုတွာ ‘တံတဒတ္ထိကာ ဟရန္တူ’တိ နိဿဋ္ဌစိတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧဝံ ပဋိသဉ္စိက္ခတော စဿ ဗောဓာယ ပဟိတတ္တဿ ကာယဇီဝိတေသု နိရပေက္ခဿ အပ္ပကသိရေနေဝ ကာယဝစီမနောကမ္မာနိ သုဝိသုဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ။ သော ဝိသုဒ္ဓကာယဝစီမနောကမ္မန္တော ဝိသုဒ္ဓါဇီဝေါ ဉာယပဋိပတ္တိယံ ဌိတော၊ အာယာပါယုပါယကောသလ္လသမန္နာဂမေန ¶ ဘိယျောသော မတ္တာယ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂေန၊ အဘယဒါနသဒ္ဓမ္မဒါနေဟိ စ သဗ္ဗသတ္တေ အနုဂ္ဂဏှိတုံ သမတ္ထော ဟောတီတိ။ အယံ တာဝ ဒါနပါရမိယံ ပစ္စဝေက္ခဏာနယော။

သီလပါရမိယံ ပန ဧဝံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ – ဣဒဉှိ သီလံ နာမ ဂင်္ဂေါဒကာဒီဟိ ဝိသောဓေတုံ အသက္ကုဏေယျဿ ဒေါသမလဿ ဝိက္ခာလနဇလံ၊ ဟရိစန္ဒနာဒီဟိ ဝိနေတုံ အသက္ကုဏေယျရာဂါဒိပရိဠာဟဝိနယနံ၊ ဟာရမကုဋကုဏ္ဍလာဒီဟိ ပစုရဇနာလင်္ကာရေဟိ အသာဓာရဏော သာဓူနံ ¶ အလင်္ကာရဝိသေသော၊ သဗ္ဗဒိသာဝါယနတော အကိတ္တိမော၊ သဗ္ဗကာလာနုရူပေါ စ သုရဘိဂန္ဓော၊ ခတ္တိယမဟာသာလာဒီဟိ ဒေဝတာဟိ စ ဝန္ဒနီယာဒိဘာဝါဝဟနတော ပရမော ဝသီကရဏမန္တော၊ စာတုမဟာရာဇိကာဒိ ဒေဝလောကာရောဟနသောပါနပန္တိ၊ ဈာနာဘိညာနံ အဓိဂမုပါယော၊ နိဗ္ဗာနမဟာနဂရဿ သမ္ပာပကမဂ္ဂေါ၊ သာဝကဗောဓိပစ္စေကဗောဓိသမ္မာသမ္ဗောဓီနံ ပတိဋ္ဌာနဘူမိ၊ ယံ ယံ ဝါ ပနိစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ၊ တဿ တဿ သမိဇ္ဈနူပါယဘာဝတော စိန္တာမဏိကပ္ပရုက္ခာဒိကေ စ အတိသေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဣဇ္ဈတိ ဘိက္ခဝေ သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိသုဒ္ဓတ္တာ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၃၅)။ အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘အာကင်္ခေယျ စေ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယော စ အဿံ မနာပေါ စ ဂရု စ ဘာဝနီယော စာတိ၊ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၆၁)၊ တထာ ‘‘အဝိပ္ပဋိသာရတ္ထာနိ ခေါ အာနန္ဒ ကုသလာနိ သီလာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၊ ၁၁။၁)၊ ‘‘ပဉ္စိမေ ဂဟပတယော အာနိသံသာ သီလဝတော သီလသမ္ပဒါယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၀၊ ဥဒါ။ ၇၆၊ မဟာဝ။ ၁၈၅) သုတ္တာနဉ္စ ဝသေန သီလဿ ဂုဏာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ၊ တထာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောပမသုတ္တာဒီနံ (အ။ နိ။ ၇။၇၂) ဝသေန သီလဝိရဟေ အာဒီနဝါ။

ပီတိသောမနဿနိမိတ္တတော၊ အတ္တာနုဝါဒပရာနုဝါဒဒဏ္ဍဒုဂ္ဂတိဘယာဘာဝတော၊ ဝိညူဟိ ပါသံသဘာဝတော၊ အဝိပ္ပဋိသာရဟေတုတော၊ သောတ္ထိဋ္ဌာနတော ¶ ၊ အဘိဇနသာပတေယျာဓိပတေယျာယုရူပဋ္ဌာနဗန္ဓုမိတ္တသမ္ပတ္တီနံ ¶ အတိသယနတော စ သီလံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗံ။ သီလဝတော ဟိ အတ္တနော သီလသမ္ပဒါဟေတု မဟန္တံ ပီတိသောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ‘‘ကတံ ဝတ မယာ ကုသလံ၊ ကတံ ကလျာဏံ၊ ကတံ ဘီရုတ္တာဏ’’န္တိ။ တထာ သီလဝတော အတ္တာ န ဥပဝဒတိ၊ န ပရေ ဝိညူ၊ ဒဏ္ဍဒုဂ္ဂတိဘယာနံ သမ္ဘဝေါယေဝ နတ္ထိ၊ ‘‘သီလဝါ ပုရိသပုဂ္ဂလော ကလျာဏဓမ္မော’’တိ ဝိညူနံ ပါသံသော ဟောတိ။ တထာ သီလဝတော ယွာယံ ‘‘ကတံ ဝတ မယာ ပါပံ၊ ကတံ လုဒ္ဒံ၊ ကတံ ကိဗ္ဗိသ’’န္တိ ဒုဿီလဿ ဝိပ္ပဋိသာရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော န ဟောတိ။ သီလဉ္စ နာမေတံ အပ္ပမာဒါဓိဋ္ဌာနတော၊ ဘောဂဗျသနာဒိပရိဟာရမုခေန မဟတော အတ္ထဿ သာဓနတော၊ မင်္ဂလဘာဝတော စ ပရမံ သောတ္ထိဋ္ဌာနံ၊ နိဟီနဇစ္စောပိ ¶ သီလဝါ ခတ္တိယမဟာသာလာဒီနံ ပူဇနီယော ဟောတီတိ ကုလသမ္ပတ္တိံ အတိသေတိ သီလသမ္ပဒါ၊ ‘‘တံ ကိံ မညသိ မဟာရာဇ၊ ဣဓ တေ အဿ ပုရိသော ဒါသော ကမ္မကရော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၃) ဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ။ စောရာဒီဟိ အသာဓာရဏတော၊ ပရလောကာနုဂမနတော၊ မဟပ္ဖလဘာဝတော၊ သမထာဒိဂုဏာဓိဋ္ဌာနတော စ ဗာဟိရဓနံ အတိသေတိ သီလံ၊ ပရမဿ စိတ္တိဿရိယဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ခတ္တိယာဒီနံ ဣဿရိယံ အတိသေတိ သီလံ။ သီလနိမိတ္တဉှိ တံတံသတ္တနိကာယေသု သတ္တာနံ ဣဿရိယံ ဝဿသတဒီဃပ္ပမာဏတော ဇီဝိတတော ဧကာဟမ္ပိ သီလဝတော ဇီဝိတဿ ဝိသိဋ္ဌတာဝစနတော၊ သတိ စ ဇီဝိတေ သိက္ခာနိက္ခေပဿ မရဏတာဝစနတော သီလံ ဇီဝိတတော ဝိသိဋ္ဌတရံ။ ဝေရီနမ္ပိ မနုညဘာဝါဝဟနတော၊ ဇရာရောဂဝိပတ္တီဟိ အနဘိဘဝနီယတော စ ရူပသမ္ပတ္တိံ အတိသေတိ သီလံ။ ပါသာဒဟမ္မိယာဒိဋ္ဌာနဝိသေသေ၊ ရာဇယုဝရာဇသေနာပတိအာဒိဋ္ဌာနဝိသေသေ စ အတိသေတိ သီလံ သုခဝိသေသာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ¶ ။ သဘာဝသိနိဒ္ဓေ သန္တိကာဝစရေပိ ဗန္ဓုဇနေ မိတ္တဇနေ စ အတိသေတိ ဧကန္တဟိတသမ္ပာဒနတော၊ ပရလောကာနုဂမနတော စ။ ‘‘န တံ မာတာ ပိတာ ကယိရာ’’တိအာဒိ (ဓ။ ပ။ ၄၃) ဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ။ တထာ ဟတ္ထိအဿရထာဒိဘေဒေဟိ၊ မန္တာဂဒသောတ္ထာနပ္ပယောဂေဟိ စ ဒုရာရက္ခံ အတ္တာနံ အာရက္ခဘာဝေန သီလမေဝ ဝိသိဋ္ဌတရံ အတ္တာဓီနတော၊ အပရာဓီနတော၊ မဟာဝိသယတော စ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိ’’န္တိအာဒိ (ဇာ။ ၁။၉။၁၀၂)။ ဧဝမနေကဂုဏသမန္နာဂတံ သီလန္တိ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ အပရိပုဏ္ဏာ စေဝ သီလသမ္ပဒါ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ အပရိသုဒ္ဓါ စ ပါရိသုဒ္ဓိံ။

သစေ ¶ ပနဿ ဒီဃရတ္တံ ပရိစယေန သီလပဋိပက္ခာ ဓမ္မာ ဒေါသာဒယော အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ တေန ဗောဓိသတ္တပဋိညေန ဧဝံ ပဋိသဉ္စိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘နနု တယာ သမ္ဗောဓာယ ပဏိဓာနံ ကတံ၊ သီလဝိကလေန စ န သက္ကာ လောကိယာပိ သမ္ပတ္တိယော ပါပုဏိတုံ၊ ပဂေဝ လောကုတ္တရာ၊ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ ပန အဂ္ဂဘူတာယ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ အဓိဋ္ဌာနဘူတေန သီလေန ပရမုက္ကံသဂတေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ တသ္မာ ‘ကိကီဝ အဏ္ဍ’န္တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇) ဝုတ္တနယေန သမ္မာ သီလံ ပရိရက္ခန္တေန သုဋ္ဌု တယာ ပေသလေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ အပိ စ တယာ ဓမ္မဒေသနာယ ယာနတ္တယေ သတ္တာနံ အဝတာရဏပရိပါစနာနိ ကာတဗ္ဗာနိ၊ သီလဝိကလဿ စ ဝစနံ န ပစ္စေတဗ္ဗံ ဟောတိ အသပ္ပာယာဟာရဝိစာရဿ ဝိယ ဝေဇ္ဇဿ တိကိစ္ဆနံ၊ တသ္မာ ကထာဟံ သဒ္ဓေယျော ဟုတွာ သတ္တာနံ အဝတာရဏပရိပါစနာနိ ကရေယျ’’န္တိ သဘာဝပရိသုဒ္ဓသီလေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ ‘‘ဈာနာဒိဂုဏဝိသေသယောဂေန မေ သတ္တာနံ ဥပကာရကရဏသမတ္ထတာ ¶ ၊ ပညာပါရမီအာဒိပရိပူရဏဉ္စ၊ ဈာနာဒယော စ ဂုဏာ သီလပါရိသုဒ္ဓိံ ဝိနာ န သမ္ဘဝန္တီ’’တိ သမ္မဒေဝ သီလံ ပရိသောဓေတဗ္ဗံ။

တထာ ¶ ‘‘သမ္ဗာဓော ဃရာဝါသော ရဇောပထော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၁၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၁၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄၊ မ။ နိ။ ၂။၁၀) ဃရာဝါသေ ‘‘အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ ကာမာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ပါစိ။ ၄၁၇၊ မဟာနိ။ ၃၊ ၆၊)၊ ‘‘မာတာပိ ပုတ္တေန ဝိဝဒတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၈၊ ၁၇၈) စ ကာမေသု ‘‘သေယျထာပိ ပုရိသော ဣဏံ အာဒါယ ကမ္မန္တေ ပယောဇေယျာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၈) ကာမစ္ဆန္ဒာဒီသု အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ‘‘အဗ္ဘောကာသော ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁။၉၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၅၄) ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီသု အာနိသံသပဋိသင်္ခါဝသေန နေက္ခမ္မပါရမိယံ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဒုက္ခက္ခန္ဓ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၃) ဝီမံသသုတ္တာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၈၇) ဝသေန ဒုက္ခက္ခန္ဓအာသိဝိသောပမသုတ္တာဒိဝသေန (စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာယံ) ဝေဒိတဗ္ဗော။

တထာ ‘‘ပညာယ ဝိနာ ဒါနာဒယော ဓမ္မာ န ဝိသုဇ္ဈန္တိ၊ ယထာသကံ ဗျာပါရသမတ္ထာ စ န ဟောန္တီ’’တိ ပညာဂုဏာ မနသိ ကာတဗ္ဗာ။ ယထေဝ ဟိ ဇီဝိတေန ဝိနာ သရီရယန္တံ န သောဘတိ၊ န စ အတ္တနော ကိရိယာသု ပဋိပတ္တိသမတ္ထံ ဟောတိ၊ ယထာ စ စက္ခာဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဝိညာဏေန ဝိနာ ယထာသကံ ဝိသယေသု ကိစ္စံ ကာတုံ နပ္ပဟောန္တိ၊ ဧဝံ သဒ္ဓါဒီနိ ဣန္ဒြိယာနိ ပညာယ ¶ ဝိနာ သကိစ္စပဋိပတ္တိယံ အသမတ္ထာနီတိ ပရိစ္စာဂါဒိပဋိပတ္တိယံ ပညာ ပဓာနကာရဏံ။ ဥမ္မီလိတပညာစက္ခုကာ ဟိ မဟာသတ္တာ အတ္တနော အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိပိ ဒတွာ အနတ္တုက္ကံသကာ၊ အပရဝမ္ဘကာ စ ဟောန္တိ၊ ဘေသဇ္ဇရုက္ခာ ဝိယ ဝိကပ္ပရဟိတာ ကာလတ္တယေပိ ¶ သောမနဿဇာတာ။ ပညာဝသေန ဥပါယကောသလ္လယောဂတော ပရိစ္စာဂေါ ပရဟိတပ္ပဝတ္တိယာ ဒါနပါရမိဘာဝံ ဥပေတိ။ အတ္တတ္ထဉှိ ဒါနံ ဝုဍ္ဎိသဒိသံ ဟောတိ။

တထာ ပညာယ အဘာဝေန တဏှာဒိသံကိလေသာဝိယောဂတော သီလဿ ဝိသုဒ္ဓိယေဝ န သမ္ဘဝတိ၊ ကုတော သဗ္ဗညုဂုဏာဓိဋ္ဌာနဘာဝေါ။ ပညဝါ ဧဝ စ ဃရာဝါသေ ကာမဂုဏေသု သံသာရေ စ အာဒီနဝံ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဈာနသမာပတ္တိယံ နိဗ္ဗာနေ စ အာနိသံသံ သုဋ္ဌု သလ္လက္ခေန္တော ပဗ္ဗဇိတွာ ဈာနသမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ နိဗ္ဗာနနိန္နော၊ ပရေ စ တတ္ထ ပတိဋ္ဌပေတီတိ။

ဝီရိယဉ္စ ပညာရဟိတံ ယဒိစ္ဆိတမတ္ထံ န သာဓေတိ ဒုရာရမ္ဘဘာဝတော။ ဝရမေဝ ဟိ အနာရမ္ဘော ဒုရာရမ္ဘတော၊ ပညာသဟိတေန ပန ဝီရိယေန န ကိဉ္စိ ဒုရဓိဂမံ ဥပါယပဋိပတ္တိတော။ တထာ ပညဝါ ဧဝ ပရာပကာရာဒိအဓိဝါသကဇာတိယော ဟောတိ၊ န ဒုပ္ပညော။ ပညာဝိရဟိတဿ စ ပရေဟိ ဥပနီတာ အပကာရာ ခန္တိယာ ပဋိပက္ခမေဝ အနုဗြူဟေန္တိ၊ ပညဝတော ပန တေ ခန္တိသမ္ပတ္တိယာ ¶ ပရိဗြူဟနဝသေန အဿာ ထိရဘာဝါယ သံဝတ္တန္တိ။ ပညဝါ ဧဝ တီဏိ သစ္စာနိ တေသံ ကာရဏာနိ ပဋိပက္ခေ စ ယထာဘူတံ ဇာနိတွာ ပရေသံ အဝိသံဝါဒကော ဟောတိ။ တထာ ပညာဗလေန အတ္တာနံ ဥပတ္ထမ္ဘေတွာ ဓိတိသမ္ပဒါယ သဗ္ဗပါရမီသု အစလသမာဒါနာဓိဋ္ဌာနော ဟောတိ၊ ပညဝါ ဧဝ စ ပိယမဇ္ဈတ္တဝေရီဝိဘာဂံ အကတွာ သဗ္ဗတ္ထ ဟိတူပသံဟာရကုသလော ဟောတိ။ တထာ ပညာဝသေန လာဘာဒိလောကဓမ္မသန္နိပါတေ နိဗ္ဗိကာရတာယ မဇ္ဈတ္တော ဟောတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗာသံ ပါရမီနံ ပညာဝ ပါရိသုဒ္ဓိဟေတူတိ ပညာဂုဏာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။

အပိစ ပညာယ ဝိနာ န ဒဿနသမ္ပတ္တိ၊ အန္တရေန စ ဒိဋ္ဌိသမ္ပဒံ န သီလသမ္ပဒါ၊ သီလဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါရဟိတဿ န သမာဓိသမ္ပဒါ၊ အသမာဟိတေန စ န သက္ကာ အတ္တဟိတမတ္တမ္ပိ သာဓေတုံ၊ ပဂေဝ ဥက္ကံသဂတံ ပရဟိတန္တိ ပရဟိတာယ ပဋိပန္နေန ‘‘နနု တယာ သက္ကစ္စံ ပညာပါရိသုဒ္ဓိယံ ¶ အာယောဂေါ ကရဏီယော’’တိ ဗောဓိသတ္တေန အတ္တာ ဩဝဒိတဗ္ဗော။ ပညာနုဘာဝေန ဟိ မဟာသတ္တော ¶ စတုရဓိဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌိတော စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၁၀၊ ၃၁၃၊ အ။ နိ။ ၁၀။၃၂) လောကံ အနုဂ္ဂဏှန္တော သတ္တေ နိယျာနိကမဂ္ဂေ အဝတာရေတိ၊ ဣန္ဒြိယာနိ စ နေသံ ပရိပါစေတိ။ တထာ ပညာဗလေန ခန္ဓာယတနာဒီသု ပဝိစယဗဟုလော ပဝတ္တိနိဝတ္တိယော ယာထာဝတော ပရိဇာနန္တော ဒါနာဒယော ဂုဏေ ဝိသေသနိဗ္ဗေဓဘာဂိယဘာဝံ နယန္တော ဗောဓိသတ္တသိက္ခာယ ပရိပူရကာရီ ဟောတီတိ ဧဝမာဒိနာ အနေကာကာရဝေါကာရေ ပညာဂုဏေ ဝဝတ္ထပေတွာ ပညာပါရမီ အနုဗြူဟေတဗ္ဗာ။

တထာ ဒိဿမာနပါရာနိပိ လောကိယာနိ ကမ္မာနိ နိဟီနဝီရိယေန ပါပုဏိတုံ အသက္ကုဏေယျာနိ၊ အဂဏိတခေဒေန ပန အာရဒ္ဓဝီရိယေန ဒုရဓိဂမံ နာမ နတ္ထိ။ နိဟီနဝီရိယော ဟိ ‘‘သံသာရမဟောဃတော သဗ္ဗသတ္တေ သန္တာရေဿာမီ’’တိ အာရဘိတုမေဝ န သက္ကုဏောတိ။ မဇ္ဈိမော အာရဘိတွာ အန္တရာဝေါသာနမာပဇ္ဇတိ။ ဥက္ကဋ္ဌဝီရိယော ပန အတ္တသုခနိရပေက္ခော အာရမ္ဘပါရံ အဓိဂစ္ဆတီတိ ဝီရိယသမ္ပတ္တိ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။ အပိစ ‘‘ယဿ အတ္တနောယေဝ သံသာရပင်္ကတော သမုဒ္ဓရဏတ္ထမာရမ္ဘော၊ တဿာပိ ဝီရိယဿ သိထိလဘာဝေန မနောရထာနံ မတ္ထကပ္ပတ္တိ န သက္ကာ သမ္ဘာဝေတုံ၊ ပဂေဝ သဒေဝကဿ လောကဿ သမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ကတာဘိနီဟာရေနာ’’တိ စ ‘‘ရာဂါဒီနံ ဒေါသဂဏာနံ မတ္တမဟာဂဇာနံ ဝိယ ဒုန္နိဝါရယဘာဝတော၊ တန္နိဒါနာနဉ္စ ကမ္မသမာဒါနာနံ ဥက္ခိတ္တာသိကဝဓကသဒိသဘာဝတော၊ တန္နိမိတ္တာနဉ္စ ဒုဂ္ဂတီနံ သဗ္ဗဒါ ဝိဝဋမုခဘာဝတော၊ တတ္ထ နိယောဇကာနဉ္စ ပါပမိတ္တာနံ သဒါ သန္နိဟိတဘာဝတော၊ တဒေါဝါဒကာရိတာယ စ ဗာလဿ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ သတိ သမ္ဘဝေ ယုတ္တံ သယမေဝ သံသာရဒုက္ခတော နိဿရိတု’’န္တိ စ ‘‘မိစ္ဆာဝိတက္ကာ ဝီရိယာနုဘာဝေန ဒူရီ ဘဝန္တီ’’တိ စ ‘‘ယဒိ ပန သမ္ဗောဓိ အတ္တာဓီနေန ဝီရိယေန ¶ သက္ကာ သမဓိဂန္တုံ ¶ ၊ ကိမေတ္ထ ဒုက္ကရ’’န္တိ စ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဝီရိယဿ ဂုဏာပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။

တထာ ‘‘ခန္တိ နာမာယံ နိရဝသေသဂုဏပဋိပက္ခဿ ကောဓဿ ဝိဓမနတော ဂုဏသမ္ပာဒနေ သာဓူနမပ္ပဋိဟတမာယုဓံ၊ ပရာဘိဘဝနေ သမတ္ထာနံ အလင်္ကာရော၊ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဗလသမ္ပဒါ၊ ကောဓဂ္ဂိဝိနယနီ ဥဒကဓာရာ၊ ကလျာဏဿ ကိတ္တိသဒ္ဒဿ သဉ္ဇာတိဒေသော၊ ပါပပုဂ္ဂလာနံ ဝစီဝိသဝူပသမကရော မန္တာဂဒေါ၊ သံဝရေ ဌိတာနံ ပရမာ ဓီရပကတိ၊ ဂမ္ဘီရာသယတာယ သာဂရော၊ ဒေါသမဟာသာဂရဿ ဝေလာ၊ အပါယဒွါရဿ ပိဓာနကဝါဋံ၊ ဒေဝဗြဟ္မလောကာနံ ¶ အာရောဟဏသောပါနံ၊ သဗ္ဗဂုဏာနံ အဓိဝါသနဘူမိ၊ ဥတ္တမာ ကာယဝစီမနောဝိသုဒ္ဓီ’’တိ မနသိ ကာတဗ္ဗံ။ အပိ စ ‘‘ဧတေ သတ္တာ ခန္တိသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော ဣဓ စေဝ တပန္တိ၊ ပရလောကေ စ တပနီယဓမ္မာနုယောဂတော’’တိ စ ‘‘ယဒိပိ ပရာပကာရနိမိတ္တံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ပန ဒုက္ခဿ ခေတ္တဘူတော အတ္တဘာဝေါ၊ ဗီဇဘူတဉ္စ ကမ္မံ မယာဝ အဘိသင်္ခတ’’န္တိ စ ‘‘တဿ ဒုက္ခဿ အာဏဏျကာရဏမေတ’’န္တိ စ ‘‘အပကာရကေ အသတိ ကထံ မယှံ ခန္တိသမ္ပဒါ သမ္ဘဝတီ’’တိ စ ‘‘ယဒိပါယံ ဧတရဟိ အပကာရကော၊ အယံ နာမ ပုဗ္ဗေ အနေန မယှံ ဥပကာရော ကတော’’တိ စ ‘‘အပကာရော ဧဝ ဝါ ခန္တိနိမိတ္တတာယ ဥပကာရော’’တိ စ ‘‘သဗ္ဗေပိမေ သတ္တာ မယှံ ပုတ္တသဒိသာ၊ ပုတ္တကတာပရာဓေသု စ ကော ကုဇ္ဈိဿတီ’’တိ စ ‘‘ယေန ကောဓဘူတာဝေသေန အယံ မယှံ အပရဇ္ဈတိ၊ သော ကောဓဘူတာဝေသော မယာ ဝိနေတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘ယေန အပကာရေန ဣဒံ မယှံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပန္နံ၊ တဿ အဟမ္ပိ နိမိတ္တ’’န္တိ စ ‘‘ယေဟိ ဓမ္မေဟိ အပရာဓော ကတော၊ ယတ္ထ စ ကတော၊ သဗ္ဗေပိ တေ တသ္မိံယေဝ ခဏေ နိရုဒ္ဓါ၊ ကဿိဒါနိ ကေန ကောဓော ကာတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အနတ္တတာယ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ကော ကဿ အပရဇ္ဈတီ’’တိ စ ပစ္စဝေက္ခန္တေန ခန္တိသမ္ပဒါ ဗြူဟေတဗ္ဗာ။

ယဒိ ¶ ပနဿ ဒီဃရတ္တံ ပရိစယေန ပရာပကာရနိမိတ္တကော ကောဓော စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌေယျ၊ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခိတဗ္ဗံ ‘‘ခန္တိ နာမေသာ ပရာပကာရဿ ပဋိပက္ခပဋိပတ္တီနံ ပစ္စုပကာရကာရဏ’’န္တိ စ ‘‘အပကာရော စ မယှံ ဒုက္ခုပ္ပာဒနေန ဒုက္ခုပနိသာယ သဒ္ဓါယ၊ သဗ္ဗလောကေ အနဘိရတိသညာယ စ ပစ္စယော’’တိ စ ‘‘ဣန္ဒြိယပကတိရေသာ၊ ယဒိဒံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိသယသမာယောဂေါ၊ တတ္ထ အနိဋ္ဌဝိသယသမာယောဂေါ မယှံ န သိယာတိ တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာ’’တိ စ ‘‘ကောဓဝသိကော သတ္တော ကောဓေန ဥမ္မတ္တော ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော၊ တတ္ထ ကိံ ပစ္စပကာရေနာ’’တိ စ ‘‘သဗ္ဗေ ပိမေ သတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဩရသပုတ္တာ ဝိယ ပရိပါလိတာ၊ တသ္မာ န တတ္ထ မယာ စိတ္တကောပေါပိ ကာတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အပရာဓကေ စ သတိ ဂုဏေ ဂုဏဝတိ မယာ န ကောပေါ ကာတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘အသတိ ဂုဏေ ဝိသေသေန ကရုဏာယိတဗ္ဗော’’တိ စ ‘‘ကောပေန စ မယှံ ဂုဏယသာ ¶ နိဟီယန္တီ’’တိ စ ‘‘ကုဇ္ဈနေန မယှံ ဒုဗ္ဗဏ္ဏဒုက္ခသေယျာဒယော သပတ္တကန္တာ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ စ ‘‘ကောဓော စ နာမာယံ သဗ္ဗာဟိတကာရကော ¶ သဗ္ဗဟိတဝိနာသကော ဗလဝါ ပစ္စတ္ထိကော’’တိ စ ‘‘သတိ စ ခန္တိယာ န ကောစိ ပစ္စတ္ထိကော’’တိ စ ‘‘အပရာဓကေန အပရာဓနိမိတ္တံ ယံ အာယတိံ လဒ္ဓဗ္ဗံ ဒုက္ခံ၊ သတိ စ ခန္တိယာ မယှံ တဒဘာဝေါ’’တိ စ ‘‘စိန္တနေန ကုဇ္ဈန္တေန စ မယာ ပစ္စတ္ထိကောယေဝ အနုဝတ္တိတော ဟောတီ’’တိ စ ‘‘ကောဓေ စ မယာ ခန္တိယာ အဘိဘူတေ တဿ ဒါသဘူတော ပစ္စတ္ထိကော သမ္မဒေဝ အဘိဘူတော ဟောတီ’’တိ စ ‘‘ကောဓနိမိတ္တံ ခန္တိဂုဏပရိစ္စာဂေါ မယှံ န ယုတ္တော’’တိ စ ‘‘သတိ စ ကောဓေ ဂုဏဝိရောဓိနိ (ဂုဏဝိရောဓပစ္စနီဓမ္မေ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာယံ) ကိံ မေ သီလာဒိဓမ္မာ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆေယျုံ၊ အသတိ စ တေသု ကထာဟံ သတ္တာနံ ဥပကာရဗဟုလော ပဋိညာနုရူပံ ဥတ္တမံ သမ္ပတ္တိံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ စ ‘‘ခန္တိယာ စ သတိ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပါဘာဝတော သမာဟိတဿ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တတော နိဗ္ဗာနဉ္စ အသင်္ခတာမတသန္တပဏီတာဒိဘာဝတော နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ ¶ ‘ဗုဒ္ဓဓမ္မာ စ အစိန္တေယျာပရိမေယျပဘာဝါ’တိ’’၊ တတော စ ‘‘အနုလောမိယံ ခန္တိယံ ဌိတော ‘ကေဝလာ ဣမေ စ အတ္တတ္တနိယဘာဝရဟိတာ ဓမ္မမတ္တာ ယထာသကံ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဝယန္တိ၊ န ကုတောစိ အာဂစ္ဆန္တိ၊ န ကုဟိဉ္စိ ဂစ္ဆန္တိ၊ န စ ကတ္ထစိ ပတိဋ္ဌိတာ၊ န စေတ္ထ ကောစိ ကဿစိ ဗျာပါရော’တိ အဟံကာရမမံကာရာနဓိဋ္ဌာနတာ နိဇ္ဈာနံ ခမတိ၊ ယေန ဗောဓိသတ္တော ဗောဓိယာ နိယတော အနာဝတ္တိဓမ္မော ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ခန္တိပါရမိယံ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တထာ ‘‘သစ္စေန ဝိနာ သီလာဒီနံ အသမ္ဘဝတော၊ ပဋိညာနုရူပံ ပဋိပတ္တိယာ အဘာဝတော စ သစ္စဓမ္မာတိက္ကမေ စ သဗ္ဗပါပဓမ္မာနံ သမောသရဏတော၊ အသစ္စသန္ဓဿ အပ္ပစ္စယိကဘာဝတော၊ အာယတိဉ္စ အနာဒေယျဝစနတာဝဟနတော၊ သမ္ပန္နသစ္စဿ စ သဗ္ဗဂုဏာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော၊ သစ္စာဓိဋ္ဌာနေန သဗ္ဗဗောဓိသမ္ဘာရာနံ ပါရိသုဒ္ဓိပါရိပူရိသမနွာယတော၊ သဘာဝဓမ္မာဝိသံဝါဒနေန သဗ္ဗဗောဓိသမ္ဘာရကိစ္စကရဏတော၊ ဗောဓိသတ္တပဋိပတ္တိယာ စ ပရိနိပ္ဖတ္တိတော’’တိအာဒိနာ သစ္စပါရမိယာ သမ္ပတ္တိယော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။

တထာ ‘‘ဒါနာဒီသု ဒဠှသမာဒါနံ၊ တမ္ပဋိပက္ခသန္နိပါတေ စ နေသံ အစလာဝတ္ထာနံ၊ တတ္ထ စ ထိရဘာဝံ ဝိနာ န ဒါနာဒိသမ္ဘာရာ သမ္ဗောဓိနိမိတ္တာ သမ္ဘဝန္တီ’’တိအာဒိနာ အဓိဋ္ဌာနေ ဂုဏာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။

တထာ ¶ ‘‘အတ္တဟိတမတ္တေ အဝတိဋ္ဌန္တေနာပိ သတ္တေသု ဟိတစိတ္တတံ ဝိနာ န သက္ကာ ဣဓလောကပရလောကသမ္ပတ္တိယော ¶ ပါပုဏိတုံ၊ ပဂေဝ သဗ္ဗသတ္တေ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိယံ ပတိဋ္ဌာပေတုကာမေနာ’’တိ စ ‘‘ပစ္ဆာ သဗ္ဗသတ္တာနံ လောကုတ္တရသမ္ပတ္တိံ အာကင်္ခန္တေန ဣဒါနိ လောကိယသမ္ပတ္တိံ အာကင်္ခါ ယုတ္တရူပါ’’တိ စ ‘‘ဣဒါနိ အာသယမတ္တေန ပရေသံ ဟိတသုခူပသံဟာရံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော ကဒါ ပယောဂေန တံ သာဓေဿာမီ’’တိ စ ‘‘ဣဒါနိ မယာ ဟိတသုခူပသံဟာရေန သံဝဒ္ဓိတာ ပစ္ဆာ ဓမ္မသံဝိဘာဂသဟာယာ ¶ မယှံ ဘဝိဿန္တီ’’တိ စ ‘‘ဧတေဟိ ဝိနာ န မယှံ ဗောဓိသမ္ဘာရာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏဝိဘူတိနိပ္ဖတ္တိကာရဏတ္တာ မယှံ ဧတေ ပရမံ ပုညက္ခေတ္တံ အနုတ္တရံ ကုသလာယတနံ ဥတ္တမံ ဂါရဝဋ္ဌာန’’န္တိ စ ‘‘သဝိသေသံ သတ္တေသု သဗ္ဗေသု ဟိတဇ္ဈာသယတာ ပစ္စုပဋ္ဌပေတဗ္ဗာ၊ ကိဉ္စ ကရုဏာဓိဋ္ဌာနတောပိ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တာ အနုဗြူဟေတဗ္ဗာ။ ဝိမရိယာဒီကတေန ဟိ စေတသာ သတ္တေသု ဟိတသုခူပသံဟာရနိရတဿ တေသံ အဟိတဒုက္ခာပနယနကာမတာ ဗလဝတီ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒဠှမူလာ၊ ကရုဏာ စ သဗ္ဗေသံ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မာနမာဒိ စရဏံ ပတိဋ္ဌာ မူလံ မုခံ ပမုခ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ မေတ္တာယ ဂုဏာ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။

တထာ ‘‘ဥပေက္ခာယ အဘာဝေ သတ္တေဟိ ကတာ ဝိပ္ပကာရာ စိတ္တဿ ဝိကာရံ ဥပ္ပာဒေယျုံ၊ သတိ စ စိတ္တဝိကာရေ ဒါနာဒိသမ္ဘာရာနံ သမ္ဘဝေါယေဝ နတ္ထီ’’တိ စ ‘‘မေတ္တာသိနေဟေန သိနေဟိတေ စိတ္တေ ဥပေက္ခာယ ဝိနာ သမ္ဘာရာနံ ပါရိသုဒ္ဓိ န ဟောတီ’’တိ စ ‘‘အနုပေက္ခကော သမ္ဘာရေသု ပုညသမ္ဘာရံ တဗ္ဗိပါကဉ္စ သတ္တဟိတတ္ထံ ပရိဏာမေတုံ န သက္ကောတီ’’တိ စ ‘‘ဥပေက္ခာယ အဘာဝေ ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကေသု ဝိဘာဂံ အကတွာ ပရိစ္စဇိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ စ ‘‘ဥပေက္ခာရဟိတေန ဇီဝိတပရိက္ခာရာနံ ဇီဝိတဿ စ အန္တရာယံ အမနသိကရိတွာ သံဝရဝိသောဓနံ ကာတုံ န သက္ကာ’’တိ စ ‘‘ဥပေက္ခာဝသေန အရတိရတိသဟဿေဝ နေက္ခမ္မဗလသိဒ္ဓိတော၊ ဥပပတ္တိတော ဣက္ခနဝသေနေဝ သဗ္ဗသမ္ဘာရကိစ္စနိပ္ဖတ္တိတော၊ အစ္စာရဒ္ဓဿ ဝီရိယဿ အနုပေက္ခနေ ပဓာနကိစ္စာကရဏတော၊ ဥပေက္ခတောယေဝ တိတိက္ခာနိဇ္ဈာနသမ္ဘဝတော၊ ဥပေက္ခာဝသေန သတ္တသင်္ခါရာနံ အဝိသံဝါဒနတော၊ လောကဓမ္မာနံ အဇ္ဈုပေက္ခနေန သမာဒိန္နဓမ္မေသု အစလာဓိဋ္ဌာနသိဒ္ဓိတော၊ ပရာပကာရာဒီသု အနာဘောဂဝသေနေဝ မေတ္တာဝိဟာရနိပ္ဖတ္တိတောတိ သဗ္ဗဗောဓိသမ္ဘာရာနံ သမာဒါနာဓိဋ္ဌာနပါရိပူရိနိပ္ဖတ္တိယော ¶ ဥပေက္ခာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧဝံ အာဒိနာ နယေန ဥပေက္ခာပါရမီ ¶ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ အပရိစ္စာဂပရိစ္စာဂါဒီသု ယထာက္ကမံ အာဒီနဝါနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာ ဒါနာဒိပါရမီနံ ပစ္စယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တထာ သပရိက္ခာရာ ပဉ္စဒသ စရဏဓမ္မာ ပဉ္စ စ အဘိညာယော။ တတ္ထ စရဏဓမ္မာ နာမ သီလသံဝရော၊ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ၊ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ၊ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ၊ သတ္တ သဒ္ဓမ္မာ၊ စတ္တာရိ ဈာနာနိ စ။ တေသု သီလာဒီနံ စတုန္နံ တေရသပိ ဓုတဓမ္မာ၊ အပ္ပိစ္ဆတာဒယော စ ပရိက္ခာရော ¶ ။ သဒ္ဓမ္မေသု သဒ္ဓါယ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃသီလစာဂဒေဝတူပသမာနုဿတိ- လူခပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနသိနိဒ္ဓပုဂ္ဂလသေဝနပသာဒနီယ- ဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏတဒဓိမုတ္တတာ ပရိက္ခာရော၊ ဟိရောတ္တပ္ပာနံ အကုသလာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏအပါယာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏကုသလဓမ္မုပတ္ထမ္ဘန- ဘာဝပစ္စဝေက္ခဏဟိရောတ္တပ္ပ ရဟိတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နပုဂ္ဂလသေဝနတဒဓိမုတ္တတာ၊ ဗာဟုသစ္စဿ ပုဗ္ဗယောဂပရိပုစ္ဆကဘာဝသဒ္ဓမ္မာဘိယောဂအနဝဇ္ဇဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာဒိ- ပရိစယပရိပက္ကိန္ဒြိယတာကိလေသဒူရီဘာဝအပ္ပဿုတပရိဝဇ္ဇနဗဟုဿုတသေဝနတဒဓိမုတ္တတာ၊ ဝီရိယဿ အပါယဘယပစ္စဝေက္ခဏဂမနဝီထိပစ္စဝေက္ခဏဓမ္မမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏ- ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနအာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလ- သေဝနသမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏတဒဓိမုတ္တတာ၊ သတိယာ သတိသမ္ပဇညမုဋ္ဌဿတိပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနဥပဋ္ဌိတဿတိပုဂ္ဂလသေဝနတဒဓိမုတ္တတာ၊ ပညာယ ပရိပုစ္ဆကဘာဝဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနဒုပ္ပည- ပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနပညဝန္တပုဂ္ဂလသေဝနဂမ္ဘီရဉာဏစရိယပစ္စ- ဝေက္ခဏတဒဓိမုတ္တတာ၊ စတုန္နံ ဈာနာနံ သီလာဒိစတုက္ကံ အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ¶ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာ၊ အာဝဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝကရဏဉ္စ ပရိက္ခာရော။ တတ္ထ သီလာဒီဟိ ပယောဂသုဒ္ဓိယာ သတ္တာနံ အဘယဒါနေ၊ အာသယသုဒ္ဓိယာ အာမိသဒါနေ၊ ဥဘယသုဒ္ဓိယာ စ ဓမ္မဒါနေ သမတ္ထော ဟောတီတိအာဒိနာ စရဏာဒီနံ ဒါနာဒိသမ္ဘာရာနံ ပစ္စယဘာဝေါ ယထာရဟံ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗော၊ အတိဝိတ္ထာရဘယေန န နိဒ္ဓါရယိမှ။ ဧဝံ သမ္ပတ္တိစက္ကာဒယောပိ ဒါနာဒီနံ ပစ္စယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကော သံကိလေသောတိ အဝိသေသေန တဏှာဒီဟိ ပရာမဋ္ဌဘာဝေါ ပါရမီနံ သံကိလေသော၊ ဝိသေသေန ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကဝိကပ္ပာ ဒါနပါရမိယာ သံကိလေသော၊ သတ္တကာလဝိကပ္ပာ သီလပါရမိယာ၊ ကာမဘဝတဒုပသမေသု အဘိရတိအနဘိရတိဝိကပ္ပာ နေက္ခမ္မပါရမိယာ၊ ‘‘အဟံ မမာ’’တိ ဝိကပ္ပာ ပညာပါရမိယာ၊ လီနုဒ္ဓစ္စဝိကပ္ပာ ဝီရိယပါရမိယာ၊ အတ္တပရဝိကပ္ပာ ခန္တိပါရမိယာ၊ အဒိဋ္ဌာဒီသု ဒိဋ္ဌာဒိဝိကပ္ပာ သစ္စပါရမိယာ၊ ဗောဓိသမ္ဘာရတဗ္ဗိပက္ခေသု ဒေါသဂုဏဝိကပ္ပာ ¶ အဓိဋ္ဌာနပါရမိယာ၊ ဟိတာဟိတဝိကပ္ပာ မေတ္တာပါရမိယာ၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိကပ္ပာ ဥပေက္ခာပါရမိယာ သံကိလေသောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကိံ ဝေါဒါနန္တိ တဏှာဒီဟိ အနုပဃာတော၊ ယထာဝုတ္တဝိကပ္ပဝိရဟော စ ဧတာသံ ဝေါဒါနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနုပဟတာ ဟိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိကောဓူပနာဟမက္ခပလာသဣဿာမစ္ဆရိယမာယာသာဌေယျထမ္ဘသာရမ္ဘ- မဒပမာဒါဒီဟိ ကိလေသေဟိ ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကဝိကပ္ပာဒိရဟိတာ စ ဒါနာဒိပါရမိယော ပရိသုဒ္ဓါ ပဘဿရာ ဘဝန္တီတိ။

ကော ¶ ပဋိပက္ခောတိ အဝိသေသေန သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ ဧတာသံ ပဋိပက္ခော၊ ဝိသေသေန ပန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တာ မစ္ဆေရာဒယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အပိစ ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကဒါနဖလေသု အလောဘာဒေါသာမောဟဂုဏယောဂတော လောဘဒေါသမောဟပဋိပက္ခံ ဒါနံ၊ ကာယာဒိဒေါသဝင်္ကာပဂမနတော လောဘာဒိပဋိပက္ခံ သီလံ ¶ ၊ ကာမသုခပရူပဃာတအတ္တကိလမထပရိဝဇ္ဇနတော ဒေါသတ္တယပဋိပက္ခံ နေက္ခမ္မံ၊ လောဘာဒီနံ အန္ဓီကရဏတော၊ ဉာဏဿ စ အနန္ဓီကရဏတော လောဘာဒိပဋိပက္ခာ ပညာ၊ အလီနာနုဒ္ဓတဉာယာရမ္ဘဝသေန လောဘာဒိပဋိပက္ခံ ဝီရိယံ၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌသုညတာနံ ခမနတော လောဘာဒိပဋိပက္ခာ ခန္တိ၊ သတိပိ ပရေသံ ဥပကာရေ အပကာရေ စ ယထာဘူတပ္ပဝတ္တိယာ လောဘာဒိပဋိပက္ခံ သစ္စံ၊ လောကဓမ္မေ အဘိဘုယျ ယထာသမာဒိန္နေသု သမ္ဘာရေသု အစလနတော လောဘာဒိပဋိပက္ခံ အဓိဋ္ဌာနံ၊ နီဝရဏဝိဝေကတော လောဘာဒိပဋိပက္ခာ မေတ္တာ၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု အနုနယပဋိဃဝိဒ္ဓံသနတော၊ သမပ္ပဝတ္တိတော စ လောဘာဒိပဋိပက္ခာ ဥပေက္ခာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကာ ပဋိပတ္တီတိ သုခူပကရဏသရီရဇီဝိတပရိစ္စာဂေန ဘယာပနူဒနေန ဓမ္မောပဒေသေန စ ဗဟုဓာ သတ္တာနံ အနုဂ္ဂဟကရဏံ ဒါနေ ပဋိပတ္တိ။ တတ္ထာယံ ဝိတ္ထာရနယော – ‘‘ဣမိနာဟံ ဒါနေန သတ္တာနံ အာယုဝဏ္ဏသုခဗလပဋိဘာနာဒိသမ္ပတ္တိံ ရမဏီယံ အဂ္ဂဖလသမ္ပတ္တိံ နိပ္ဖာဒေယျ’’န္တိ အန္နဒါနံ ဒေတိ၊ တထာ သတ္တာနံ ကမ္မကိလေသပိပါသဝူပသမာယ ပါနံ ဒေတိ၊ တထာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏတာယ၊ ဟိရောတ္တပ္ပာလင်္ကာရဿ စ နိပ္ဖတ္တိယာ ဝတ္ထာနိ ဒေတိ၊ တထာ ဣဒ္ဓိဝိဓဿ စေဝ နိဗ္ဗာနသုခဿ စ နိပ္ဖတ္တိယာ ယာနံ ဒေတိ၊ တထာ သီလဂန္ဓနိပ္ဖတ္တိယာ ဂန္ဓံ၊ ဗုဒ္ဓဂုဏသောဘာနိပ္ဖတ္တိယာ မာလာဝိလေပနံ၊ ဗောဓိမဏ္ဍာသနနိပ္ဖတ္တိယာ အာသနံ ¶ ၊ တထာဂတသေယျာနိပ္ဖတ္တိယာ သေယျံ၊ သရဏဘာဝနိပ္ဖတ္တိယာ အာဝသထံ၊ ပဉ္စစက္ခုပဋိလာဘာယ ပဒီပေယျံ ဒေတိ။ ဗျာမပ္ပဘာနိပ္ဖတ္တိယာ ရူပဒါနံ၊ ဗြဟ္မဿရနိပ္ဖတ္တိယာ သဒ္ဒဒါနံ၊ သဗ္ဗလောကဿ ပိယဘာဝါယ ရသဒါနံ၊ ဗုဒ္ဓသုခုမာလဘာဝါယ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဒါနံ၊ အဇရာမရဏဘာဝါယ ဘေသဇ္ဇဒါနံ၊ ကိလေသဒါသဗျဝိမောစနတ္ထံ ¶ ဒါသာနံ ဘုဇိဿတာဒါနံ၊ သဒ္ဓမ္မာဘိရတိယာ အနဝဇ္ဇခိဍ္ဍာရတိဟေတုဒါနံ၊ သဗ္ဗေပိ သတ္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ အတ္တနော ပုတ္တဘာဝူပနယနာယ ပုတ္တဒါနံ၊ သကလဿ လောကဿ ပတိဘာဝူပဂမနာယ ဒါရဒါနံ၊ သုဘလက္ခဏသမ္ပတ္တိယာ သုဝဏ္ဏမဏိမုတ္တာပဝါဠာဒိဒါနံ၊ အနုဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ နာနာဝိဓဝိဘူသနဒါနံ၊ သဒ္ဓမ္မကောသာဓိဂမာယ ဝိတ္တကောသဒါနံ၊ ဓမ္မရာဇဘာဝါယ ရဇ္ဇဒါနံ၊ ဈာနာဒိသမ္ပတ္တိယာ အာရာမုယျာနာဒိဝနဒါနံ၊ စက္ကင်္ကိတေဟိ ပါဒေဟိ ဗောဓိမဏ္ဍူပသင်္ကမနာယ စရဏဒါနံ၊ စတုရောဃနိတ္ထရဏာယ သတ္တာနံ သဒ္ဓမ္မဟတ္ထဒါနတ္ထံ ဟတ္ထဒါနံ၊ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိပဋိလာဘာယ ကဏ္ဏနာသာဒိဒါနံ၊ သမန္တစက္ခုပဋိလာဘာယ စက္ခုဒါနံ၊ ‘‘ဒဿနသဝနာနုဿရဏပါရိစရိယာဒီသု သဗ္ဗကာလံ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဟော၊ သဗ္ဗလောကေန စ ဥပဇီဝိတဗ္ဗော မေ ကာယော ဘဝေယျာ’’တိ မံသလောဟိတာဒိဒါနံ၊ ‘‘သဗ္ဗလောကုတ္တမော ဘဝေယျ’’န္တိ ဥတ္တမင်္ဂဒါနံ ဒေတိ။

ဧဝံ ¶ ဒဒန္တော စ န အနေသနာယ ဒေတိ၊ န ပရောပဃာတေန၊ န ဘယေန၊ န လဇ္ဇာယ၊ န ဒက္ခိဏေယျရောသနေန၊ န ပဏီတေ သတိ လူခံ၊ န အတ္တုက္ကံသနေန၊ န ပရဝမ္ဘနေန၊ န ဖလာဘိကင်္ခါယ၊ န ယာစကဇိဂုစ္ဆာယ၊ န အစိတ္တီကာရေန ဒေတိ၊ အထ ခေါ သက္ကစ္စံ ဒေတိ၊ သဟတ္ထေန ဒေတိ၊ ကာလေန ဒေတိ၊ စိတ္တိံ ကတွာ ဒေတိ၊ အဝိဘာဂေန ဒေတိ၊ တီသု ကာလေသု သောမနဿိတော ဒေတိ။ တတောယေဝ ဒတွာ န ပစ္ဆာနုတာပီ ဟောတိ၊ န ပဋိဂ္ဂါဟကဝသေန မာနာဝမာနံ ကရောတိ၊ ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ပိယသမုဒါစာရော ဟောတိ ဝဒညူ ယာစယောဂေါ သပရိဝါရဒါယီ။ တဉ္စ ဒါနသမ္ပတ္တိံ သကလလောကဟိတသုခါယ ပရိဏာမေတိ၊ အတ္တနော စ အကုပ္ပာယ ဝိမုတ္တိယာ၊ အပရိက္ခယဿ ဆန္ဒဿ၊ အပရိက္ခယဿ ဝီရိယဿ၊ အပရိက္ခယဿ သမာဓာနဿ၊ အပရိက္ခယဿ ဉာဏဿ၊ အပရိက္ခယာယ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ¶ ပရိဏာမေတိ။ ဣမဉ္စ ဒါနပါရမိံ ပဋိပဇ္ဇန္တေန မဟာသတ္တေန ဇီဝိတေ၊ ဘောဂေသု ¶ စ အနိစ္စသညာ ပစ္စုပဋ္ဌပေတဗ္ဗာ၊ သတ္တေသု စ မဟာကရုဏာ။ ဧဝဉှိ ဘောဂေ ဂဟေတဗ္ဗသာရံ ဂဏှန္တော အာဒိတ္တသ္မာ ဝိယ အဂါရသ္မာ သဗ္ဗံ သာပတေယျံ၊ အတ္တာနဉ္စ ဗဟိ နီဟရန္တော န ကိဉ္စိ သေသေတိ၊ နိရဝသေသတော နိဿဇ္ဇတိယေဝ။ အယံ တာဝ ဒါနပါရမိယာ ပဋိပတ္တိက္ကမော။

သီလပါရမိယာ ပန ယသ္မာ သဗ္ဗညုသီလာလင်္ကာရေဟိ သတ္တေ အလင်္ကရိတုကာမေန အတ္တနောယေဝ တာဝ သီလံ ဝိသောဓေတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ သတ္တေသု တထာ ဒယာပန္နစိတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ယထာ သုပိနန္တေနပိ န အာဃာတော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ ပရူပကာရနိရတတာယ ပရသန္တကော အလဂဒ္ဒေါ ဝိယ န ပရာမသိတဗ္ဗော။ အဗြဟ္မစရိယတောပိ အာရာစာရီ၊ သတ္တဝိဓမေထုန သံယောဂဝိရတော၊ ပဂေဝ ပရဒါရဂမနတော။ သစ္စံ ဟိတံ ပိယံ ပရိမိတမေဝ စ ကာလေန ဓမ္မိံ ကထံ ဘာသိတာ ဟောတိ၊ အနဘိဇ္ဈာလု အဗျာပန္နော အဝိပရီတဒဿနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ နိဝိဋ္ဌသဒ္ဓါ နိဝိဋ္ဌပေမော။ ဣတိ စတုရာပါယဝဋ္ဋဒုက္ခပထေဟိ အကုသလကမ္မပထေဟိ၊ အကုသလဓမ္မေဟိ စ ဩရမိတွာ သဂ္ဂမောက္ခပထေသု ကုသလကမ္မပထေသု ပတိဋ္ဌိတဿ သုဒ္ဓါသယပယောဂတာယ ယထာဘိပတ္ထိတာ သတ္တာနံ ဟိတသုခူပသဉှိတာ မနောရထာ သီဃံ အဘိနိပ္ဖဇ္ဇန္တိ။

တတ္ထ ဟိံသာနိဝတ္တိယာ သဗ္ဗသတ္တာနံ အဘယဒါနံ ဒေတိ၊ အပ္ပကသိရေနေဝ မေတ္တာဘာဝနံ သမ္ပာဒေတိ၊ ဧကာဒသ မေတ္တာနိသံသေ အဓိဂစ္ဆတိ၊ အပ္ပာဗာဓော ဟောတိ အပ္ပာတင်္ကော ဒီဃာယုကော သုခဗဟုလော၊ လက္ခဏဝိသေသေ ပါပုဏာတိ၊ ဒေါသဝါသနဉ္စ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ တထာ အဒိန္နာဒါနနိဝတ္တိယာ စောရာဒိအသာဓာရဏေ ဥဠာရေ ဘောဂေ အဓိဂစ္ဆတိ၊ အနာသင်္ကနီယော ပိယော မနာပေါ ဝိဿသနီယော၊ ဝိဘဝသမ္ပတ္တီသု အလဂ္ဂစိတ္တော ပရိစ္စာဂသီလော ¶ ၊ လောဘဝါသနဉ္စ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ အဗြဟ္မစရိယနိဝတ္တိယာ အလောဘော ဟောတိ သန္တကာယစိတ္တော၊ သတ္တာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ ¶ အပရိသင်္ကနီယော၊ ကလျာဏော စဿ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတိ၊ အလဂ္ဂစိတ္တော ဟောတိ မာတုဂါမေသု အလုဒ္ဓါသယော၊ နေက္ခမ္မဗဟုလော၊ လက္ခဏဝိသေသေ အဓိဂစ္ဆတိ၊ လောဘဝါသနဉ္စ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။

မုသာဝါဒနိဝတ္တိယာ သတ္တာနံ ပမာဏဘူတော ဟောတိ ပစ္စယိကော ထေတော အာဒေယျဝစနော ဒေဝတာနံ ပိယော မနာပေါ သုရဘိဂန္ဓမုခေါ အာရက္ခိယကာယဝစီသမာစာရော ¶ ၊ လက္ခဏဝိသေသေ စ အဓိဂစ္ဆတိ၊ ကိလေသဝါသနဉ္စ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ ပေသုညနိဝတ္တိယာ ပရူပက္ကမေဟိ အဘေဇ္ဇကာယော ဟောတိ အဘေဇ္ဇပရိဝါရော၊ သဒ္ဓမ္မေ စ အဘိဇ္ဇနကသဒ္ဓါ၊ ဒဠှမိတ္တော ဘဝန္တရပရိစိတာနမ္ပိ သတ္တာနံ ဧကန္တပိယော၊ အသံကိလေသဗဟုလော။ ဖရုသဝါစာနိဝတ္တိယာ သတ္တာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ သုခသီလော မဓုရဝစနော သမ္ဘာဝနီယော၊ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတော စဿ သရော (မ။ နိ။ ၂။၃၈၇) နိဗ္ဗတ္တတိ။ သမ္ဖပ္ပလာပနိဝတ္တိယာ စ သတ္တာနံ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ ဂရုဘာဝနီယော စ အာဒေယျဝစနော စ ပရိမိတာလာပေါ၊ မဟေသက္ခော စ ဟောတိ မဟာနုဘာဝေါ၊ ဌာနုပ္ပတ္တိကေန ပဋိဘာနေန ပဉှာနံ ဗျာကရဏကုသလော၊ ဗုဒ္ဓဘူမိယဉ္စ ဧကာယ ဧဝ ဝါစာယ အနေကဘာသာနံ သတ္တာနံ အနေကေသံ ပဉှာနံ ဗျာကရဏသမတ္ထော ဟောတိ။

အနဘိဇ္ဈာလုတာယ ဣစ္ဆိတလာဘီ ဟောတိ၊ ဥဠာရေသု စ ဘောဂေသု ရုစိံ ပဋိလဘတိ၊ ခတ္တိယမဟာသာလာဒီနံ သမ္မတော ဟောတိ၊ ပစ္စတ္ထိကေဟိ အနဘိဘဝနီယော၊ ဣန္ဒြိယဝေကလ္လံ န ပါပုဏာတိ၊ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော စ ဟောတိ။ အဗျာပါဒေန ပိယဒဿနော ဟောတိ သတ္တာနံ သမ္ဘာဝနီယော၊ ပရဟိတာဘိနန္ဒိတာယ စ သတ္တေ အပ္ပကသိရေနေဝ ပသာဒေတိ၊ အလူခသဘာဝေါ စ ဟောတိ မေတ္တာဝိဟာရီ၊ မဟေသက္ခော စ ဟောတိ မဟာနုဘာဝေါ။ မိစ္ဆာဒဿနာဘာဝေန ကလျာဏေ သဟာယေ ပဋိလဘတိ၊ သီသစ္ဆေဒမ္ပိ ပါပုဏန္တော ပါပကမ္မံ န ကရောတိ၊ ကမ္မဿကတာဒဿနတော အကောတူဟလမင်္ဂလိကော စ ဟောတိ၊ သဒ္ဓမ္မေ စဿ သဒ္ဓါ ပတိဋ္ဌိတာ ဟောတိ မူလဇာတာ၊ သဒ္ဒဟတိ စ တထာဂတာနံ ဗောဓိံ ¶ ၊ သမယန္တရေသု နာဘိရမတိ ဥက္ကာရဋ္ဌာနေ ဝိယ ရာဇဟံသော၊ လက္ခဏတ္တယပရိဇာနနကုသလော ဟောတိ၊ အန္တေ စ အနာဝရဏဉာဏလာဘီ၊ ယာဝ ဗောဓိံ န ပါပုဏာတိ၊ တာဝ တသ္မိံ တသ္မိံ သတ္တနိကာယေ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌော စ ဟောတိ၊ ဥဠာရုဠာရသမ္ပတ္တိယော ပါပုဏာတိ။

‘‘ဣတိ ဟိဒံ သီလံ နာမ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ အဓိဋ္ဌာနံ၊ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ပဘဝဘူမိ၊ သဗ္ဗဗုဒ္ဓကရဓမ္မာနမာဒိ စရဏံ မုခံ ပမုခ’’န္တိ ဗဟုမာနံ ဥပ္ပာဒေတွာ ကာယဝစီသံယမေ၊ ဣန္ဒြိယဒမနေ၊ အာဇီဝသမ္ပဒါယ၊ ပစ္စယပရိဘောဂေ စ သတိသမ္ပဇညဗလေန အပ္ပမတ္တေန လာဘသက္ကာရသိလောကံ မိတ္တမုခပစ္စတ္ထိကံ ဝိယ သလ္လက္ခေတွာ ‘‘ကိကီဝ အဏ္ဍ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၉၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇) ဝုတ္တနယေန ¶ သက္ကစ္စံ သီလံ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ ¶ ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၆) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဉ္စ ပနေတံ သီလံ န အတ္တနော ဒုဂ္ဂတိပရိကိလေသဝိမုတ္တိယာ၊ သုဂတိယမ္ပိ၊ န ရဇ္ဇသမ္ပတ္တိယာ၊ နစက္ကဝတ္တိ-နဒေဝ-နသက္က-နမာရ-နဗြဟ္မသမ္ပတ္တိယာ၊ နာပိ အတ္တနော တေဝိဇ္ဇတာဒိဟေတု၊ န ပစ္စေကဗောဓိယာ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗညုဘာဝေန သဗ္ဗသတ္တာနံ အနုတ္တရသီလာလင်္ကာရသမ္ပာဒနတ္ထမေဝါတိ ပရိဏာမေတဗ္ဗံ။

တထာ သကလသံကိလေသနိဝါသဋ္ဌာနတာယ၊ ပုတ္တဒါရာဒီဟိ မဟာသမ္ဗာဓတာယ၊ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိနာနာဝိဓကမ္မန္တာဓိဋ္ဌာနဗျာကုလတာယ စ ဃရာဝါသဿ နေက္ခမ္မသုခါဒီနံ အနောကာသတံ၊ ကာမာနဉ္စ ‘‘သတ္ထဓာရာလဂ္ဂမဓုဗိန္ဒု ဝိယ စ အဝလေယှမာနာ ပရိတ္တဿာဒါ ဝိပုလာနတ္ထာနုဗန္ဓာ’’တိ စ ‘‘ဝိဇ္ဇုလတောဘာသေန ဂဟေတဗ္ဗံ နစ္စံ ဝိယ ပရိတ္တကာလောပလဗ္ဘာ၊ ဥမ္မတ္တကာလင်္ကာရော ဝိယ ဝိပရီတသညာယ အနုဘဝိတဗ္ဗာ ¶ ၊ ကရီသာဝစ္ဆာဒနသုခံ ဝိယ ပဋိကာရဘူတာ၊ ဥဒကတေမိတင်္ဂုလိယာ ဥဿာဝကောဒကပါနံ ဝိယ အတိတ္တိကရာ၊ ဆာတဇ္ဈတ္တဘောဇနံ ဝိယ သာဗာဓာ၊ ဗလိသာမိသံ ဝိယ ဗျသနသန္နိပါတကာရဏာ၊ အဂ္ဂိသန္တာပေါ ဝိယ ကာလတ္တယေပိ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ၊ မက္ကဋာလေပေါ ဝိယ ဗန္ဓနိမိတ္တာ ဃာတကာဝစ္ဆာဒနကိမိလယော ဝိယ အနတ္ထစ္ဆာဒနာ၊ သပတ္တဂါမဝါသော ဝိယ ဘယဋ္ဌာနဘူတာ၊ ပစ္စတ္ထိကပေါသကော ဝိယ ကိလေသမာရာဒီနံ အာမိသဘူတာ၊ ဆဏသမ္ပတ္တိယော ဝိယ ဝိပရိဏာမဒုက္ခာ၊ ကောဋရဂ္ဂိ ဝိယ အန္တောဒါဟကာ၊ ပုရာဏကူပါဝလမ္ဗဗီရဏမဓုပိဏ္ဍံ ဝိယ အနေကာဒီနဝါ၊ လောဏူဒကပါနံ ဝိယ ပိပါသဟေတုဘူတာ၊ သုရာမေရယံ ဝိယ နီစဇနသေဝိတာ၊ အပ္ပဿာဒတာယ အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ’’တိအာဒိနာ စ နယေန အာဒီနဝံ သလ္လက္ခေတွာ တဗ္ဗိပရိယာယေန နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပဿန္တေန နေက္ခမ္မပဝိဝေကဥပသမသုခါဒီသု နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရစိတ္တေန နေက္ခမ္မပါရမီ ပူရေတဗ္ဗာ။

တထာ ယသ္မာ ပညာ အာလောကော ဝိယ အန္ဓကာရေန၊ မောဟေန သဟ န ဝတ္တတိ၊ တသ္မာ မောဟကာရဏာနိ တာဝ ဗောဓိသတ္တေန ပရိဝဇ္ဇိတဗ္ဗာနိ။ တတ္ထိမာနိ မောဟကာရဏာနိ – အရတိ တန္ဒီ ဝိဇမ္ဘိတာ အာလသိယံ ဂဏသင်္ဂဏိကာရာမတာ နိဒ္ဒါသီလတာ အနိစ္ဆယသီလတာ ဉာဏသ္မိံ အကုတူဟလတာ မိစ္ဆာဓိမာနော အပရိပုစ္ဆကတာ ကာယဿ န သမ္မာပရိဟာရော အသမာဟိတစိတ္တတာ ¶ ဒုပ္ပညာနံ ပုဂ္ဂလာနံ သေဝနာ ပညဝန္တာနံ အပယိရုပါသနာ အတ္တပရိဘဝေါ မိစ္ဆာဝိကပ္ပော ¶ ဝိပရီတာဘိနိဝေသော ကာယဒဠှီဗဟုလတာ အသံဝေဂသီလတာ ပဉ္စ နီဝရဏာနိ။ သင်္ခေပတော ယေ ဝါ ပန ဓမ္မေ အာသေဝတော အနုပ္ပန္နာ ပညာ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နာ ပရိဟာယတိ၊ ဣတိ ဣမာနိ သမ္မောဟကာရဏာနိ ပရိဝဇ္ဇန္တေန ဗာဟုသစ္စေ ဈာနာဒီသု စ ယောဂေါ ကရဏီယော။

တတ္ထာယံ ¶ ဗာဟုသစ္စဿ ဝိသယဝိဘာဂေါ – ပဉ္စ ခန္ဓာ ဒွါဒသာယတနာနိ၊ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗာဝီသတိန္ဒြိယာနိ ဒွါဒသပဒိကော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ၊ တထာ သတိပဋ္ဌာနာဒယော ကုသလာဒိဓမ္မပ္ပကာရဘေဒါ စ။ ယာနိ စ လောကေ အနဝဇ္ဇာနိ ဝိဇ္ဇဋ္ဌာနာနိ၊ ယေ စ သတ္တာနံ ဟိတသုခဝိဓာနယောဂျာ ဗျာကရဏဝိသေသာ။ ဣတိ ဧဝံ ပကာရံ သကလမေဝ သုတဝိသယံ ဥပါယကောသလ္လပုဗ္ဗင်္ဂမာယ ပညာယ သတိဝီရိယုပတ္ထမ္ဘကာရဏာယ သာဓုကံ ဥဂ္ဂဟဏသဝနဓာရဏပရိစယပရိပုစ္ဆာဟိ ဩဂါဟေတွာ တတ္ထ စ ပရေသံ ပတိဋ္ဌပနေန သုတမယာ ပညာ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗာ၊ တထာ ခန္ဓာဒီနံ သဘာဝဓမ္မာနံ အာကာရပရိဝိတက္ကနမုခေန တေ နိဇ္ဈာနံ ခမာပေန္တေန စိန္တာမယာ၊ ခန္ဓာဒီနံယေဝ ပန သလက္ခဏသာမညလက္ခဏပရိဂ္ဂဟဝသေန လောကိယံ ပရိညံ နိဗ္ဗတ္တေန္တေန ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာပညာ သမ္ပာဒေတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ ‘‘နာမရူပမတ္တမိဒံ ယထာရဟံ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ နိရုဇ္ဈတိ စ၊ န ဧတ္ထ ကောစိ ကတ္တာ ဝါ ကာရေတာ ဝါ၊ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စံ၊ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခံ၊ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာ’’တိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေ ဓမ္မေ နိဗ္ဗိသေသံ ပရိဇာနန္တော တတ္ထ အာသင်္ဂံ ပဇဟိတွာ၊ ပရေ စ တတ္ထ တံ ဇဟာပေတွာ ကေဝလံ ကရုဏာဝသေနေဝ ယာဝ န ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဟတ္ထတလံ အာဂစ္ဆန္တိ၊ တာဝ ယာနတ္တယေ သတ္တေ အဝတာရဏပရိပါစနေဟိ ပတိဋ္ဌာပေန္တော၊ ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တိယော စ ဝသီဘာဝံ ပါပေန္တော ပညာယ အတိဝိယ မတ္ထကံ ပါပုဏာတီတိ။

တထာ ¶ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ကတာဘိနီဟာရေန မဟာသတ္တေန ‘‘ကော နု အဇ္ဇ ပုညဉာဏသမ္ဘာရော ဥပစိတော၊ ကိဉ္စ မယာ ကတံ ပရဟိတ’’န္တိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပစ္စဝေက္ခန္တေန သတ္တဟိတတ္ထံ ဥဿာဟော ကရဏီယော၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ ဥပကာရာယ အတ္တနော ကာယံ ဇီဝိတဉ္စ ဩဿဇ္ဇိတဗ္ဗံ၊ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ အနောဓိသော မေတ္တာယ ကရုဏာယ စ ဖရိတဗ္ဗာ၊ ယာ ကာစိ ¶ သတ္တာနံ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိ၊ သဗ္ဗာ သာ အတ္တနိ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ၊ သဗ္ဗေသဉ္စ သတ္တာနံ ပုညံ အဗ္ဘနုမောဒိတဗ္ဗံ၊ ဗုဒ္ဓမဟန္တတာ အဘိဏှံ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗာ၊ ယဉ္စ ကိဉ္စိ ကမ္မံ ကရောတိ ကာယေန ဝါစာယ ဝါ၊ တံ သဗ္ဗံ ဗောဓိနိန္နစိတ္တပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကာတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ဟိ ဥပါယေန ဗောဓိသတ္တာနံ အပရိမေယျော ပုညဘာဂေါ ဥပစီယတိ။ အပိစ သတ္တာနံ ပရိဘောဂတ္ထံ ပရိပါလနတ္ထဉ္စ အတ္တနော သရီရံ ဇီဝိတဉ္စ ပရိစ္စဇိတွာ ခုပ္ပိပါသာသီတုဏှဝါတာတပါဒိဒုက္ခပဋိကာရော ပရိယေသိတဗ္ဗော။ ယဉ္စ ယထာဝုတ္တဒုက္ခပဋိကာရဇံ သုခံ အတ္တနာ ပဋိလဘတိ၊ တထာ ရမဏီယေသု အာရာမုယျာနပါသာဒတလာဒီသု၊ အရညာယတနေသု စ ကာယစိတ္တသန္တာပါဘာဝေန အဘိနိဗ္ဗုတတ္တာ သုခံ ဝိန္ဒတိ၊ ယဉ္စ သုဏာတိ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗောဓိသတ္တာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရဘူတံ ဈာနသမာပတ္တိသုခံ၊ တံ သဗ္ဗံ သတ္တေသု အနောဓိသော ဥပသံဟရတိ။ အယံ တာဝ အသမာဟိတဘူမိယံ နယော။

သမာဟိတော ¶ ပန အတ္တနာ ယထာနုဘူတံ ဝိသေသာဓိဂမနိဗ္ဗတ္တံ ပီတိပဿဒ္ဓိသုခံ သဗ္ဗသတ္တေသု အဓိမုစ္စတိ၊ တထာ မဟတိ သံသာရဒုက္ခေ၊ တန္နိမိတ္တဘူတေ စ ကိလေသာဘိသင်္ခါရဒုက္ခေ နိမုဂ္ဂံ သတ္တနိကာယံ ဒိသွာ တတ္ထပိ ဆေဒနဘေဒနဖာလနပိသနဂ္ဂိသန္တာပါဒိဇနိတာ ဒုက္ခာ တိဗ္ဗာ ခရာ ကဋုကာ ဝေဒနာ နိရန္တရံ စိရကာလံ ဝေဒိယန္တေ နာရကေ၊ အညမညံ ကုဇ္ဈနသန္တာပနဝိဟေဌနဟိံသနပရာဓီနတာဒီဟိ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တေ တိရစ္ဆာနေ၊ ဇောတိမာလာ’ကုလသရီရေ ဥဒ္ဓဗာဟုဝိရဝန္တေ ¶ ဥက္ကာမုခေ ခုပ္ပိပါသာဒီဟိ ဍယှမာနေ စ ဝန္တခေဠာဒိအာဟာရေ စ မဟာဒုက္ခံ ဝေဒယမာနေ ပေတေ စ ပရိယေဋ္ဌိမူလကံ မဟန္တံ အနယဗျသနံ ပါပုဏန္တေ ဟတ္ထစ္ဆေဒါဒိကာရဏယောဂေန ဒုဗ္ဗဏ္ဏဒုဒ္ဒသိကဒလိဒ္ဒတာဒိဘာဝေန ခုပ္ပိပါသာဒိယောဂေန ဗလဝန္တေဟိ အဘိဘဝနီယတော၊ ပရေသံ ဝဟနတော၊ ပရာဓီနတော စ နာရကေ ပေတေ တိရစ္ဆာနေ စ အတိသယန္တေ အပါယဒုက္ခနိဗ္ဗိသေသံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တေ မနုဿေ စ တထာ ဝိသယဝိသပရိဘောဂဝိက္ခိတ္တစိတ္တတာယ ရာဂါဒိပရိယုဋ္ဌာနေန ဍယှမာနေ ဝါယုဝေဂသမုဋ္ဌိတဇာလာသမိဒ္ဓသုက္ခကဋ္ဌသန္နိပါတေ အဂ္ဂိက္ခန္ဓေ ဝိယ အနုပသန္တပရိဠာဟဝုတ္တိကေ အနိဟတပရာဓီနေ ကာမာဝစရဒေဝေ စ မဟတာ ဝါယာမေန ဝိဒူရမာကာသံ ဝိဂါဟိတသကုန္တာ ဝိယ၊ ဗလဝန္တေဟိ ခိတ္တသရာ ဝိယ စ ‘‘သတိပိ စိရပ္ပဝတ္တိယံ အနစ္စန္တိကတာယ ပါတပရိယောသာနာ အနတိက္ကန္တဇာတိဇရာမရဏာ ဧဝါ’’တိ ရူပါဝစရာရူပါဝစရဒေဝေ စ ¶ ပဿန္တေန မေတ္တာယ ကရုဏာယ စ အနောဓိသော သတ္တာ ဖရိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ စ ဗောဓိသမ္ဘာရေ နိရန္တရံ ဥပစိနန္တေန ဥဿာဟော ပဝတ္တေတဗ္ဗော။

အပိစ ‘‘အစိန္တေယျာပရိမိတဝိပုလောဠာရဝိမလနိရုပမနိရုပက္ကိလေသဂုဏနိစယနိဒါနဘူတဿ ဗုဒ္ဓဘာဝဿ ဥဿက္ကိတွာ သမ္ပဟံသနယောဂျံ ဝီရိယံ နာမ အစိန္တေယျာနုဘာဝမေဝ။ ယံ န ပစုရဇနာ သောတုမ္ပိ သက္ကုဏန္တိ၊ ပဂေဝ ပဋိပဇ္ဇိတုံ။ တထာ ဟိ တိဝိဓာ အဘိနီဟာရစိတ္တုပ္ပတ္တိ၊ စတဿော ဗုဒ္ဓဘူမိယော၊ စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၁၀၊ ၃၁၃၊ အ။ နိ။ ၄။၃၂)၊ ကရုဏောကာသတာ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မေသု နိဇ္ဈာနက္ခန္တိ၊ သဗ္ဗဓမ္မေသု နိရုပလေပေါ၊ သဗ္ဗသတ္တေသု ပုတ္တသညာ၊ သံသာရဒုက္ခေဟိ အပရိခေဒေါ၊ သဗ္ဗဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂေါ၊ တေန စ နိရတိမာနတာ၊ အဓိသီလသိက္ခာဒိအဓိဋ္ဌာနံ၊ တတ္ထ ¶ စ အစလတာ၊ ကုသလကိရိယာသု ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ ဝိဝေကနိန္နစိတ္တတာ၊ ဈာနာနုယောဂေါ၊ အနဝဇ္ဇသုတေန အတိတ္တိ၊ ယထာသုတဿ ဓမ္မဿ ပရေသံ ဟိတဇ္ဈာသယေန ဒေသနာ၊ သတ္တာနံ ဉာယေ နိဝေသနံ၊ အာရမ္ဘဒဠှတာ၊ ဓီရဝီရဘာဝေါ၊ ပရာပဝါဒပရာပကာရေသု ဝိကာရာဘာဝေါ၊ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ၊ သမာပတ္တီသု ဝသီဘာဝေါ၊ အဘိညာသု ဗလပ္ပတ္တိ၊ လက္ခဏတ္တယာဝဗောဓော၊ သတိပဋ္ဌာနာဒီသု အဘိယောဂေန လောကုတ္တရမဂ္ဂသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ၊ နဝလောကုတ္တရာဝက္ကန္တီ’’တိ ဧဝမာဒိကာ သဗ္ဗာ ဗောဓိသမ္ဘာရပဋိပတ္တိ ဝီရိယာနုဘာဝေနေဝ သမိဇ္ဈတီတိ ¶ အဘိနီဟာရတော ယာဝ မဟာဗောဓိ အနောဿဇ္ဇန္တေန သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ ဝီရိယံ သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ သမ္ပဇ္ဇမာနေ စ ဝီရိယေ ခန္တိအာဒယော ဒါနာဒယော စ သဗ္ဗေပိ ဗောဓိသမ္ဘာရာ တဒဓီနဝုတ္တိတာယ သမ္ပန္နာ ဧဝ ဟောန္တီတိ။ ခန္တိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန ပဋိပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣတိ သတ္တာနံ သုခူပကရဏပရိစ္စာဂေန ဗဟုဓာ အနုဂ္ဂဟကရဏံ ဒါနေန ပဋိပတ္တိ၊ သီလေန တေသံ ဇီဝိတသာပတေယျဒါရရက္ခအဘေဒပိယဟိတဝစနာဝိဟိံသာဒိကရဏာနိ၊ နေက္ခမ္မေန နေသံ အာမိသပဋိဂ္ဂဟဏဓမ္မဒါနာဒိနာ အနေကဓာ ဟိတစရိယာ၊ ပညာယ တေသံ ဟိတကရဏူပါယကောသလ္လံ၊ ဝီရိယေန တတ္ထ ဥဿာဟာရမ္ဘအသံဟီရာနိ၊ ခန္တိယာ တဒပရာဓသဟနံ၊ သစ္စေန တေသံ ¶ အဝဉ္စနတဒုပကာရကိရိယာသမာဒါနာဝိသံဝါဒနာဒိ၊ အဓိဋ္ဌာနေန တဒုပကာရကရဏေ အနတ္ထသမ္ပာတေပိ အစလနံ၊ မေတ္တာယ တေသံ ဟိတသုခါနုစိန္တနံ၊ ဥပေက္ခာယ တေသံ ဥပကာရာပကာရေသု ဝိကာရာနာပတ္တီတိ ဧဝံ အပရိမာဏေ သတ္တေ အာရဗ္ဘ အနုကမ္ပိတသဗ္ဗသတ္တဿ ဗောဓိသတ္တဿ ပုထုဇ္ဇနေဟိ အသာဓာရဏော အပရိမာဏော ပုညဉာဏသမ္ဘာရူပစယော ဧတ္ထ ပဋိပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယော စေတာသံ ပစ္စယော ဝုတ္တော၊ တဿ စ သက္ကစ္စံ သမ္ပာဒနံ။

ကော ဝိဘာဂေါတိ ဒသ ¶ ပါရမိယော၊ ဒသ ဥပပါရမိယော၊ ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတ္တိံသ ပါရမိယော။ တတ္ထ ကတာဘိနီဟာရဿ ဗောဓိသတ္တဿ ပရဟိတကရဏာဘိနိန္နအာသယပ္ပယောဂဿ ကဏှဓမ္မဝေါကိဏ္ဏာ သုက္ကဓမ္မာ ပါရမိယော၊ တေဟိ အဝေါကိဏ္ဏာ သုက္ကာ ဓမ္မာ ဥပပါရမိယော၊ အကဏှာ အသုက္ကာ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ ကေစိ။ သမုဒါဂမနကာလေသု ပူရိယမာနာ ပါရမိယော၊ ဗောဓိသတ္တဘူမိယံ ပုဏ္ဏာ ဥပပါရမိယော၊ ဗုဒ္ဓဘူမိယံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏာ ပရမတ္ထပါရမိယော။ ဗောဓိသတ္တဘူမိယံ ဝါ ပရဟိတကရဏတော ပါရမိယော၊ အတ္တဟိတကရဏတော ဥပပါရမိယော၊ ဗုဒ္ဓဘူမိယံ ဗလဝေသာရဇ္ဇသမဓိဂမေန ဥဘယဟိတပရိပူရဏတော ပရမတ္ထပါရမိယောတိ ဧဝံ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု ပဏိဓာနာရမ္ဘပရိနိဋ္ဌာနေသု တေသံ ဝိဘာဂေါတိ အပရေ။ ဒေါသုပသမကရုဏာပကတိကာနံ ဘဝသုခဝိမုတ္တိသုခပရမသုခပ္ပတ္တာနံ ပုညူပစယဘေဒတော တဗ္ဗိဘာဂေါတိ အညေ။

လဇ္ဇာသတိမာနာပဿယာနံ လောကုတ္တရဓမ္မာဓိပတီနံ သီလသမာဓိပညာဂရုကာနံ တာရိတတရိတတာရယိတူနံ အနုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ပါရမီ၊ ဥပပါရမီ၊ ပရမတ္ထပါရမီတိ ဗောဓိတ္တယပ္ပတ္တိတော ယထာဝုတ္တဝိဘာဂေါတိ ကေစိ။ စိတ္တပဏိဓိတော ယာဝ ဝစီပဏိဓိ၊ တာဝ ပဝတ္တာ သမ္ဘာရာ ပါရမိယော၊ ဝစီပဏိဓိတော ယာဝ ကာယပဏိဓိ၊ တာဝ ပဝတ္တာ ဥပပါရမိယော၊ ကာယပဏိဓိတော ပဘုတိ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ အပရေ။ အညေ ပန ‘‘ပရပုညာနုမောဒနဝသေန ပဝတ္တာ သမ္ဘာရာ ပါရမိယော၊ ပရေသံ ကာရာပနဝသေန ပဝတ္တာ ဥပပါရမိယော၊ သယံ ကရဏဝသေန ပဝတ္တာ ပရမတ္ထပါရမိယော’’တိ ¶ ဝဒန္တိ။ တထာ ဘဝသုခါဝဟော ပုညဉာဏသမ္ဘာရော ပါရမီ၊ အတ္တနော နိဗ္ဗာနသုခါဝဟော ဥပပါရမီ၊ ပရေသံ တဒုဘယသုခါဝဟော ပရမတ္ထပါရမီတိ ဧကေ။

ပုတ္တဒါရဓနာဒိဥပကရဏပရိစ္စာဂေါ ¶ ပန ဒါနပါရမီ၊ အတ္တနော အင်္ဂပရိစ္စာဂေါ ဒါနဥပပါရမီ၊ အတ္တနော ဇီဝိတပရိစ္စာဂေါ ¶ ဒါနပရမတ္ထပါရမီ။ တထာ ပုတ္တဒါရာဒိကဿ တိဝိဓဿပိ ဟေတု အဝီတိက္ကမနဝသေန တိဿော သီလပါရမိယော၊ တေသု ဧဝ တိဝိဓေသု ဝတ္ထူသု အာလယံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ နိက္ခမနဝသေန တိဿော နေက္ခမ္မပါရမိယော၊ ဥပကရဏင်္ဂဇီဝိတတဏှံ သမူဟနိတွာ သတ္တာနံ ဟိတာဟိတဝိနိစ္ဆယကရဏဝသေန တိဿော ပညာပါရမိယော၊ ယထာဝုတ္တဘေဒါနံ ပရိစ္စာဂါဒီနံ ဝါယမနဝသေန တိဿော ဝီရိယပါရမိယော၊ ဥပကရဏင်္ဂဇီဝိတန္တရာယကရာနံ ခမနဝသေန တိဿော ခန္တိပါရမိယော၊ ဥပကရဏင်္ဂဇီဝိတဟေတု သစ္စာပရိစ္စာဂဝသေန တိဿော သစ္စပါရမိယော၊ ဒါနာဒိပါရမိယော အကုပ္ပာဓိဋ္ဌာနဝသေနေဝ သမိဇ္ဈန္တီတိ ဥပကရဏာဒိဝိနာသေပိ အစလာဓိဋ္ဌာနဝသေန တိဿော အဓိဋ္ဌာနပါရမိယော၊ ဥပကရဏာဒိဥပဃာတကေသုပိ သတ္တေသု မေတ္တာယ အဝိဇဟနဝသေန တိဿော မေတ္တာပါရမိယော၊ ယထာဝုတ္တဝတ္ထုတ္တယဿ ဥပကာရာပကာရေသု သတ္တသင်္ခါရေသု မဇ္ဈတ္တတာပဋိလာဘဝသေန တိဿော ဥပေက္ခာပါရမိယောတိ ဧဝမာဒိနာ ဧတာသံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကော သင်္ဂဟောတိ ဧတ္ထ ပန ယထာ ဧတာ ဝိဘာဂတော တိံသဝိဓာပိ ဒါနပါရမီအာဒိဘာဝတော ဒသဝိဓာ၊ ဧဝံ ဒါနသီလခန္တိဝီရိယဈာနပညာသဘာဝေန ဆဗ္ဗိဓာ။ ဧတာသု ဟိ နေက္ခမ္မပါရမီ သီလပါရမိယာ သင်္ဂဟိတာ တဿာ ပဗ္ဗဇ္ဇာဘာဝေ၊ နီဝရဏဝိဝေကဘာဝေ ပန ဈာနပါရမိယာ၊ ကုသလဓမ္မဘာဝေ ဆဟိပိ သင်္ဂဟိတာ။ သစ္စပါရမီ သီလပါရမိယာ ဧကဒေသောယေဝ ဝစီသစ္စဝိရတိသစ္စပက္ခေ၊ ဉာဏသစ္စပက္ခေ ပန ပညာပါရမိယာ သင်္ဂဟိတာ။ မေတ္တာပါရမီ ဈာနပါရမိယာ ဧဝ၊ ဥပေက္ခာပါရမီ ဈာနပညာပါရမီဟိ၊ အဓိဋ္ဌာနပါရမီ သဗ္ဗာဟိပိ သင်္ဂဟိတာတိ။

ဧတေသဉ္စ ဒါနာဒီနံ ဆန္နံ ဂုဏာနံ အညမညံ သမ္ဗန္ဓာနံ ပဉ္စဒသယုဂဠာဒီနိ ပဉ္စဒသယုဂဠာဒိသာဓကာနိ ဟောန္တိ – သေယျထိဒံ? ဒါနသီလယုဂဠေန ပရဟိတာဟိတာနံ ကရဏာကရဏယုဂဠသိဒ္ဓိ၊ ဒါနခန္တိယုဂဠေန ¶ အလောဘာဒေါသယုဂဠသိဒ္ဓိ၊ ဒါနဝီရိယယုဂဠေန စာဂသုတယုဂဠသိဒ္ဓိ၊ ဒါနဈာနယုဂဠေန ကာမဒေါသပ္ပဟာနယုဂဠသိဒ္ဓိ၊ ဒါနပညာယုဂဠေန အရိယယာနဓုရယုဂဠသိဒ္ဓိ၊ သီလခန္တိဒွယေန ပယောဂါသယသုဒ္ဓိဒွယသိဒ္ဓိ၊ သီလဝီရိယဒွယေန ဘာဝနာဒွယသိဒ္ဓိ၊ သီလဈာနဒွယေန ဒုဿီလျပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနဒွယသိဒ္ဓိ၊ သီလပညာဒွယေန ဒါနဒွယသိဒ္ဓိ၊ ခန္တိဝီရိယယုဂဠေန ခမာတေဇဒွယသိဒ္ဓိ၊ ခန္တိဈာနယုဂဠေန ¶ ဝိရောဓာနုရောဓပ္ပဟာနယုဂဠသိဒ္ဓိ ¶ ၊ ခန္တိပညာယုဂဠေန သုညတာခန္တိပဋိဝေဓဒုကသိဒ္ဓိ၊ ဝီရိယဈာနဒုကေန ပဂ္ဂါဟာဝိက္ခေပဒုကသိဒ္ဓိ၊ ဝီရိယပညာဒုကေန သရဏဒုကသိဒ္ဓိ၊ ဈာနပညာဒုကေန ယာနဒုကသိဒ္ဓိ။ ဒါနသီလခန္တိတ္တိကေန လောဘဒေါသမောဟပ္ပဟာနတ္တိကသိဒ္ဓိ၊ ဒါနသီလဝီရိယတ္တိကေန ဘောဂဇီဝိတကာယသာရာဒါနတ္တိကသိဒ္ဓိ၊ ဒါနသီလဈာနတ္တိကေန ပုညကိရိယဝတ္ထုတ္တိကသိဒ္ဓိ၊ ဒါနသီလပညာတိကေန အာမိသာဘယဓမ္မဒါနတ္တိကသိဒ္ဓီတိ ဧဝံ ဣတရေဟိပိ တိကေဟိ စတုက္ကာဒီဟိ စ ယထာသမ္ဘဝံ တိကာနိ စတုက္ကာဒီနိ စ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။

ဧဝံ ဆဗ္ဗိဓာနမ္ပိ ပန ဣမာသံ ပါရမီနံ စတူဟိ အဓိဋ္ဌာနေဟိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗပါရမီနံ သမူဟသင်္ဂဟတော ဟိ စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ။ သေယျထိဒံ – သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ၊ စာဂါဓိဋ္ဌာနံ၊ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ၊ ပညာဓိဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ အဓိတိဋ္ဌတိ ဧတေန၊ ဧတ္ထ ဝါ အဓိတိဋ္ဌတိ၊ အဓိဋ္ဌာနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ အဓိဋ္ဌာနံ။ သစ္စဉ္စ တံ အဓိဋ္ဌာနဉ္စ၊ သစ္စဿ ဝါ အဓိဋ္ဌာနံ၊ သစ္စံ အဓိဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ ဝါ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ တတ္ထ အဝိသေသတော တာဝ လောကုတ္တရဂုဏေ ကတာဘိနီဟာရဿ အနုကမ္ပိတသဗ္ဗသတ္တဿ မဟာသတ္တဿ ပရိညာနုရူပံ သဗ္ဗပါရမိပရိဂ္ဂဟတော သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ၊ တေသံ ပဋိပက္ခပရိစ္စာဂတော စာဂါဓိဋ္ဌာနံ၊ သဗ္ဗပါရမိတာဂုဏေဟိ ဥပသမတော ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ ¶ ၊ တေဟိယေဝ ပရဟိတောပါယကောသလ္လတော ပညာဓိဋ္ဌာနံ။ ဝိသေသတော ပန ‘‘အတ္ထိကဇနံ အဝိသံဝါဒေတွာ ဒဿာမီ’’တိ ပဋိဇာနတော၊ ပဋိညံ အဝိသံဝါဒေတွာ ဒါနတော၊ ဒါနံ အဝိသံဝါဒေတွာ အနုမောဒနတော၊ မစ္ဆရိယာဒိပဋိပက္ခပရိစ္စာဂတော၊ ဒေယျပဋိဂ္ဂါဟကဒါနဒေယျဓမ္မက္ခယေသု လောဘဒေါသမောဟဘယဝူပသမတော၊ ယထာရဟံ ယထာကာလံ ယထာဝိဓာနဉ္စ ဒါနတော၊ ပညုတ္တရတော စ ကုသလဓမ္မာနံ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနံ ဒါနံ။ တထာ သံဝရသမာဒါနဿ အဝီတိက္ကမတော၊ ဒုဿီလျပရိစ္စာဂတော၊ ဒုစ္စရိတဝူပသမတော၊ ပညုတ္တရတော စ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနံ သီလံ။ ယထာပဋိညံ ခမနတော၊ ပရာပရာဓဝိကပ္ပပရိစ္စာဂတော၊ ကောဓပရိယုဋ္ဌာနဝူပသမတော၊ ပညုတ္တရတော စ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာ ခန္တိ။ ပဋိညာနုရူပံ ပရဟိတကရဏတော၊ ဝိသာဒပရိစ္စာဂတော၊ အကုသလဓမ္မာနံ ဝူပသမတော၊ ပညုတ္တရတော စ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနံ ဝီရိယံ။ ပဋိညာနုရူပံ လောကဟိတာနုစိန္တနတော၊ နီဝရဏပရိစ္စာဂတော၊ စိတ္တဝူပသမတော၊ ပညုတ္တရတော စ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနံ ဈာနံ။ ယထာပဋိညံ ပရဟိတူပါယကောသလ္လတော၊ အနုပါယကိရိယာပရိစ္စာဂတော ¶ ၊ မောဟဇပရိဠာဟဝူပသမတော၊ သဗ္ဗညုတာပဋိလာဘတော စ စတုရဓိဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာ ပညာ။

တတ္ထ ဉေယျပဋိညာနုဝိဓာနေဟိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ၊ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမပရိစ္စာဂေဟိ စာဂါဓိဋ္ဌာနံ၊ ဒေါသဒုက္ခဝူပသမေဟိ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ၊ အနုဗောဓပဋိဝေဓေဟိ ပညာဓိဋ္ဌာနံ။ တိဝိဓသစ္စပရိဂ္ဂဟိတံ ¶ ဒေါသတ္တယဝိရောဓိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ၊ တိဝိဓစာဂပရိဂ္ဂဟိတံ ဒေါသတ္တယဝိရောဓိ စာဂါဓိဋ္ဌာနံ၊ တိဝိဓဝူပသမပရိဂ္ဂဟိတံ ဒေါသတ္တယဝိရောဓိ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ၊ တိဝိဓဉာဏပရိဂ္ဂဟိတံ ဒေါသတ္တယဝိရောဓိ ပညာဓိဋ္ဌာနံ။ သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟိတာနိ စာဂူပသမပညာဓိဋ္ဌာနာနိ အဝိသံဝါဒနတော ¶ ၊ ပဋိညာနုဝိဓာနတော စ။ စာဂါဓိဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟိတာနိ သစ္စူပသမပညာဓိဋ္ဌာနာနိ ပဋိပက္ခပရိစ္စာဂတော၊ သဗ္ဗပရိစ္စာဂဖလတ္တာ စ။ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟိတာနိ သစ္စစာဂပညာဓိဋ္ဌာနာနိ ကိလေသပရိဠာဟူပသမတော၊ ကာမူပသမတော၊ ကာမပရိဠာဟူပသမတော စ။ ပညာဓိဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟိတာနိ သစ္စစာဂူပသမာဓိဋ္ဌာနာနိ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမတော၊ ဉာဏာနုပရိဝတ္တနတော စာတိ ဧဝံ သဗ္ဗာပိ ပါရမိယော သစ္စပ္ပဘာဝိတာ စာဂပရိဗျဉ္ဇိတာ ဥပသမောပဗြူဟိတာ ပညာပရိသုဒ္ဓါ။ သစ္စဉှိ ဧတာသံ ဇနကဟေတု၊ စာဂေါ ပရိဂ္ဂါဟကဟေတု၊ ဥပသမော ပရိဝုဍ္ဎိဟေတု၊ ပညာ ပါရိသုဒ္ဓိဟေတု။ တထာ အာဒိမှိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စပဋိညတ္တာ၊ မဇ္ဈေ စာဂါဓိဋ္ဌာနံ ကတပဏိဓာနဿ ပရဟိတာယ အတ္တပရိစ္စာဂတော၊ အန္တေ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ သဗ္ဗူပသမပရိယောသာနတ္တာ၊ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု ပညာဓိဋ္ဌာနံ တသ္မိံ သတိ သမ္ဘဝတော၊ အသတိ အဘာဝတော၊ ယထာပဋိညဉ္စ ဘာဝတော။

တတ္ထ မဟာပုရိသာ အတ္တဟိတပရဟိတကရေဟိ ဂရုပိယဘာဝကရေဟိ သစ္စစာဂါဓိဋ္ဌာနေဟိ ဂိဟိဘူတာ အာမိသဒါနေန ပရေ အနုဂ္ဂဏှန္တိ။ တထာ အတ္တဟိတပရဟိတကရေဟိ ဂရုပိယဘာဝကရေဟိ ဥပသမပညာဓိဋ္ဌာနေဟိ စ ပဗ္ဗဇိတဘူတာ ဓမ္မဒါနေန ပရေ အနုဂ္ဂဏှန္တိ။

တတ္ထ အန္တိမဘဝေ ဗောဓိသတ္တဿ စတုရဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏံ။ ပရိပုဏ္ဏစတုရဓိဋ္ဌာနဿ ဟိ စရိမကဘဝူပပတ္တီတိ ဧကေ။ တတြ ဟိ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိဌိတိအဘိနိက္ခမနေသု ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန သတော သမ္ပဇာနော သစ္စာဓိဋ္ဌာနပါရိပူရိယာ သမ္ပတိဇာတော ဥတ္တရာဘိမုခေါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂန္တွာ သဗ္ဗာ ဒိသာ ဩလောကေတွာ သစ္စာနုပရိဝတ္တိနာ ဝစသာ ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿ၊ ဇေဋ္ဌော…ပေ… သေဋ္ဌောဟမသ္မိ လောကဿာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၇) တိက္ခတ္တုံ ¶ ¶ သီဟနာဒံ နဒိ၊ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ဇိဏ္ဏာတုရမတပဗ္ဗဇိတဒဿာဝိနော စတုဓမ္မပဒေသကောဝိဒဿ ယောဗ္ဗနာရောဂျဇီဝိတသမ္ပတ္တိမဒါနံ ဥပသမော၊ စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန မဟတော ဉာတိပရိဝဋ္ဋဿ ဟတ္ထဂတဿ စ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇဿ အနပေက္ခပရိစ္စာဂေါတိ။

ဒုတိယေ ဌာနေ အဘိသမ္ဗောဓိယံ စတုရဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏန္တိ ကေစိ။ တတ္ထ ဟိ ယထာပဋိညံ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အဘိသမယော၊ တတော ဟိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ။ စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ¶ သဗ္ဗကိလေသောပက္ကိလေသပရိစ္စာဂေါ၊ တတော ဟိ စာဂါဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ။ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ပရမူပသမသမ္ပတ္တိ၊ တတော ဟိ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ။ ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန အနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘော၊ တတော ဟိ ပညာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏန္တိ၊ တံ အသိဒ္ဓံ အဘိသမ္ဗောဓိယာပိ ပရမတ္ထဘာဝတော။

တတိယေ ဌာနေ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) စတုရဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏန္တိ အညေ။ တတ္ထ ဟိ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ ဒွါဒသဟိ အာကာရေဟိ အရိယသစ္စဒေသနာယ သစ္စာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ၊ စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သဒ္ဓမ္မမဟာယာဂကရဏေန စာဂါဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ။ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သယံ ဥပသန္တဿ ပရေသံ ဥပသမနေန ဥပသမာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏံ၊ ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ ဝိနေယျာနံ အာသယာဒိပရိဇာနနေန ပညာဓိဋ္ဌာနံ ပရိပုဏ္ဏန္တိ၊ တဒပိ အသိဒ္ဓံ အပရိယောသိတတ္တာ ဗုဒ္ဓကိစ္စဿ။

စတုတ္ထေ ဌာနေ ပရိနိဗ္ဗာနေ စတုရဓိဋ္ဌာနပရိပုဏ္ဏန္တိ အပရေ။ တတြ ဟိ ပရိနိဗ္ဗုတတ္တာ ပရမတ္ထသစ္စသမ္ပတ္တိယာ သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏံ၊ သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေန စာဂါဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏံ၊ သဗ္ဗသင်္ခါရူပသမေန ¶ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏံ၊ ပညာပယောဇနပရိနိဋ္ဌာနေန ပညာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏန္တိ။

တတြ မဟာပုရိသဿ ဝိသေသေန မေတ္တာခေတ္တေ အဘိဇာတိယံ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏမဘိဗျတ္တံ၊ ဝိသေသေန ကရုဏာခေတ္တေ အဘိသမ္ဗောဓိယံ ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ ပညာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏမဘိဗျတ္တံ၊ ဝိသေသေန မုဒိတာခေတ္တေ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ စာဂါဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏမဘိဗျတ္တံ၊ ဝိသေသေန ဥပေက္ခာခေတ္တေ ပရိနိဗ္ဗာနေ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏမဘိဗျတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တတြပိ ¶ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သံဝါသေန သီလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သံဝေါဟာရေန သောစေယျံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ အာပဒါသု ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂတဿ သာကစ္ဆာယ ပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သီလာဇီဝစိတ္တဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တထာ ¶ သစ္စာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ဒေါသာ အဂတိံ န ဂစ္ဆတိ အဝိသံဝါဒနတော၊ စာဂါဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန လောဘာ အဂတိံ န ဂစ္ဆတိ အနဘိသင်္ဂတော၊ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန ဘယာ အဂတိံ န ဂစ္ဆတိ အနပရာဓတော၊ ပညာဓိဋ္ဌာနသမုဒါဂမေန မောဟာ အဂတိံ န ဂစ္ဆတိ ယထာဘူတာဝဗောဓတော။

တထာ ပဌမေန အဒုဋ္ဌော အဓိဝါသေတိ၊ ဒုတိယေန အလုဒ္ဓါ ပဋိသေဝတိ၊ တတိယေန အဘီတော ပရိဝဇ္ဇေတိ၊ စတုတ္ထေန အသမ္မူဠှော ဝိနောဒေတိ။ ပဌမေန နေက္ခမ္မသုခပ္ပတ္တိ၊ ဣတရေဟိ ပဝိဝေကဥပသမသမ္ဗောဓိသုခပ္ပတ္တိယော ဟောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ ဝိဝေကဇပီတိသုခသမာဓိဇပီတိသုခအပ္ပီတိဇကာယသုခသတိပါရိသုဒ္ဓိဇဥပေက္ခာသုခပ္ပတ္တိယော ဧတေဟိ စတူဟိ ယထာက္ကမံ ဟောန္တီတိ။ ဧဝမနေကဂုဏာနုဗန္ဓေဟိ စတူဟိ အဓိဋ္ဌာနေဟိ သဗ္ဗပါရမိသမူဟသင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ စ စတူဟိ အဓိဋ္ဌာနေဟိ သဗ္ဗပါရမိသင်္ဂဟော၊ ဧဝံ ကရုဏာပညာဟိပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဗ္ဗောပိ ¶ ဟိ ဗောဓိသမ္ဘာရော ကရုဏာပညာဟိ သင်္ဂဟိတော။ ကရုဏာပညာပရိဂ္ဂဟိတာ ဟိ ဒါနာဒိဂုဏာ မဟာဗောဓိသမ္ဘာရာ ဘဝန္တိ ဗုဒ္ဓတ္တသိဒ္ဓိပရိယောသာနာတိ ဧဝမေတာသံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကော သမ္ပာဒနူပါယောတိ သကလဿာပိ ပုညာဒိသမ္ဘာရဿ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ၊ ဥဒ္ဒိဿ အနဝသေသသမ္ဘရဏံ အဝေကလ္လကာရိတာယောဂေန၊ တတ္ထ စ သက္ကစ္စကာရိတာ အာဒရဗဟုမာနယောဂေန၊ သာတစ္စကာရိတာ နိရန္တရပယောဂေန၊ စိရကာလာဒိယောဂေါ စ အန္တရာ အဝေါသာနာပဇ္ဇနေနာတိ စတုရင်္ဂယောဂေါ ဧတာသံ သမ္ပာဒနူပါယော။ အပိစ သမာသတော ကတာဘိနီဟာရဿ အတ္တနိ သိနေဟဿ ပရိယာဒါနံ၊ ပရေသု စ သိနေဟဿ ပရိဝဍ္ဎနံ ဧတာသံ သမ္ပာဒနူပါယော။ သမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂမာယ ဟိ ကတမဟာပဏိဓာနဿ မဟာသတ္တဿ ယာထာဝတော ပရိဇာနနေန သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အနုပလိတ္တဿ အတ္တနိ သိနေဟော ပရိက္ခယံ ပရိယာဒါနံ ဂစ္ဆတိ၊ မဟာကရုဏာသမာယောဂဝသေန ပန ပိယေ ပုတ္တေ ဝိယ သဗ္ဗသတ္တေ သမ္ပဿမာနဿ တေသု မေတ္တာသိနေဟော ပရိဝဍ္ဎတိ။ တတော စ တံတဒါဝတ္ထာနုရူပမတ္တပရသန္တာနေသု ¶ လောဘဒေါသမောဟဝိဂမေန ဝိဒူရီကတမစ္ဆရိယာဒိဗောဓိသမ္ဘာရပဋိပက္ခော မဟာပုရိသော ဒါနပိယဝစနအတ္ထစရိယာသမာနတ္တတာသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၁၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၂) စတုရဓိဋ္ဌာနာနုဂတေဟိ အစ္စန္တံ ဇနဿ သင်္ဂဟကရဏဝသေန ဥပရိ ယာနတ္တယေ အဝတာရဏံ ပရိပါစနဉ္စ ကရောတိ။ မဟာသတ္တာနဉှိ မဟာပညာ မဟာကရုဏာ စ ဒါနေန အလင်္ကတာ၊ ဒါနံ ပိယဝစနေန၊ ပိယဝစနံ အတ္ထစရိယာယ၊ အတ္ထစရိယာ သမာနတ္တတာယ အလင်္ကတာ သင်္ဂဟိတာ စ။ သဗ္ဗဘူတတ္တဘူတဿ ဟိ ဗောဓိသတ္တဿ သဗ္ဗတ္ထ သမာနသုခဒုက္ခတာယ သမာနတ္တတာသိဒ္ဓိ။ ဗုဒ္ဓဘူတော ပန တေဟေဝ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ စတုရဓိဋ္ဌာနပရိပူရိတာဘိဗုဒ္ဓေဟိ ဇနဿ အစ္စန္တိကသင်္ဂဟကရဏေန အဘိဝိနယနံ ကရောတိ။ ဒါနဉှိ ¶ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ စာဂါဓိဋ္ဌာနေန ပရိပူရိတာဘိဗုဒ္ဓံ ¶ ၊ ပိယဝစနံ သစ္စာဓိဋ္ဌာနေန၊ အတ္ထစရိယာ ပညာဓိဋ္ဌာနေန၊ သမာနတ္တတာ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနေန ပရိပူရိတာဘိဗုဒ္ဓါ။ တထာဂတာနဉှိ သဗ္ဗသာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ သမာနတ္တတာ ပရိနိဗ္ဗာနေ။ တတြ ဟိ တေသံ အဝိသေသတော ဧကီဘာဝေါ။ တေနေဝါဟ ‘‘နတ္ထိ ဝိမုတ္တိယာ နာနတ္တ’’န္တိ။

ဟောန္တိ စေတ္ထ –

‘‘သစ္စော စာဂီ ဥပသန္တော၊ ပညဝါ အနုကမ္ပကော၊

သမ္ဘတသဗ္ဗသမ္ဘာရော၊ ကံ နာမတ္ထံ န သာဓယေ။

မဟာကာရုဏိကော သတ္ထာ၊ ဟိတေသီ စ ဥပေက္ခကော၊

နိရပေက္ခော စ သဗ္ဗတ္ထ၊ အဟော အစ္ဆရိယော ဇိနော။

ဝိရတ္တော သဗ္ဗဓမ္မေသု၊ သတ္တေသု စ ဥပေက္ခကော၊

သဒါ သတ္တဟိတေ ယုတ္တော၊ အဟော အစ္ဆရိယော ဇိနော။

သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗသတ္တာနံ၊ ဟိတာယ စ သုခါယ စ၊

ဥယျုတ္တော အကိလာသူ စ၊ အဟော အစ္ဆရိယော ဇိနော’’တိ။ (စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ၃၂၀ ပကိဏ္ဏကကထာ)၊

ကိတ္တကေန ကာလေန သမ္ပာဒနန္တိ ဟေဋ္ဌိမေန တာဝ ပရိစ္ဆေဒေန စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ၊ မဇ္ဈိမေန အဋ္ဌာသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ၊ ဥပရိမေန သောဠသာသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ၊ ဧတေ စ ¶ ဘေဒါ ယထာက္ကမံ ပညာဓိကသဒ္ဓါဓိကဝီရိယာဓိကဝသေန ဉာတဗ္ဗာ။ ပညာဓိကာနဉှိ သဒ္ဓါ မန္ဒာ ဟောတိ၊ ပညာ တိက္ခာ။ သဒ္ဓါဓိကာနံ ပညာ မဇ္ဈိမာ ဟောတိ၊ ဝီရိယာဓိကာနံ ပညာ မန္ဒာ။ ပညာနုဘာဝေန စ သမ္မာသမ္ဗောဓိ အဘိဂန္တဗ္ဗာတိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အဝိသေသေန ပန ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာနံ ဓမ္မာနံ တိက္ခမဇ္ဈိမမုဒုဘာဝေန တယောပေတေ ဘေဒါ ယုတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ တိဝိဓာ ဟိ ဗောဓိသတ္တာ အဘိနီဟာရက္ခဏေ ¶ ဘဝန္တိ ဥဂ္ဃဋိတညူဝိပဉ္စိတညူနေယျဘေဒေန။ တေသု ဥဂ္ဃဋိတညူ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သမ္မုခါ စတုပ္ပဒိကံ ဂါထံ သုဏန္တော တတိယပဒေ အပရိယောသိတေယေဝ ဆအဘိညာဟိ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ သမတ္ထုပနိဿယော ဟောတိ၊ ဒုတိယော သတ္ထု သမ္မုခါ စတုပ္ပဒိကံ ဂါထံ သုဏန္တော အပရိယောသိတေယေဝ စတုတ္ထပဒေ ဆဟိ အဘိညာဟိ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ သမတ္ထုပနိဿယော ဟောတိ၊ ဣတရော ဘဂဝတော သမ္မုခါ စတုပ္ပဒိကံ ဂါထံ ¶ သုတွာ ပရိယောသိတာယ ဂါထာယ ဆဟိ အဘိညာဟိ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ သမတ္ထုပနိဿယော ဘဝတိ။ တယောပေတေ ဝိနာ ကာလဘေဒေန ကတာဘိနီဟာရလဒ္ဓဗျာကရဏာ ပါရမိယော ပူရေန္တာ ယထာက္ကမံ ယထာဝုတ္တဘေဒေန ကာလေန သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏန္တိ။ တေသု တေသု ပန ကာလဘေဒေသု အပရိပုဏ္ဏေသု တေ တေ မဟာသတ္တာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဝေဿန္တရဒါနသဒိသံ ဒါနံ ဒေန္တာပိ တဒနုရူပေ သီလာဒိသဗ္ဗပါရမိဓမ္မေ အာစိနန္တာပိ အန္တရာ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿန္တီတိ အကာရဏမေတံ။ ကသ္မာ? ဉာဏဿ အပရိပစ္စနတော။ ပရိစ္ဆိန္နကာလနိပ္ဖာဒိတံ ဝိယ ဟိ သဿံ ပရိစ္ဆိန္နကာလေ ပရိနိပ္ဖာဒိတာ သမ္မာသမ္ဗောဓိ။ တဒန္တရာ ပန သဗ္ဗုဿာဟေန ဝါယမန္တေနာပိ န သက္ကာ ပါပုဏိတုန္တိ ပါရမိပါရိပူရီ ယထာဝုတ္တကာလဝိသေသံ ဝိနာ န သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကော အာနိသံသောတိ ယေ တေ ကတာဘိနီဟာရာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ –

‘‘ဧဝံ သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နာ၊ ဗောဓိယာ နိယတာ နရာ၊

သံသရံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ၊ ကပ္ပကောဋိသတေဟိပိ၊

အဝီစိမှိ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တထာ လောကန္တရေသု စာ’’တိ။ အာဒိနာ (အဘိ။ အဋ္ဌ။ ၁။နိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၂၇။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကကထာ) –

အဋ္ဌာရသ အဘဗ္ဗဋ္ဌာနာနုပဂမနပ္ပကာရာ အာနိသံသာ သံဝဏ္ဏိတာ။ ယေ စ ‘‘သတော ¶ သမ္ပဇာနော အာနန္ဒ ဗောဓိသတ္တော တုသိတာကာယာ စဝိတွာ ¶ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၁၉၉) သောဠသ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မပ္ပကာရာ၊ ယေ စ ‘‘သီတံ ဗျပဂတံ ဟောတိ၊ ဥဏှဉ္စ ဥပသမ္မတီ’’တိအာဒိနာ (ဗု။ ဝံ။ ၈၃)၊ ‘‘ဇာယမာနေ ခေါ သာရိပုတ္တ ဗောဓိသတ္တေ အယံ ဒသသဟဿိလောကဓာတု သင်္ကမ္ပတိ သမ္ပကမ္ပတိ သမ္ပဝေဓတီ’’တိအာဒိနာ စ ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တပ္ပကာရာ၊ ယေ ဝါ ပနညေပိ ‘‘ဗောဓိသတ္တာနံ အဓိပ္ပာယသမိဇ္ဈနံ ကမ္မာဒီသု ဝသီဘာဝေါ’’တိ ဧဝမာဒယော တတ္ထ တတ္ထ ဇာတကဗုဒ္ဓဝံသာဒီသု ဒဿိတပ္ပကာရာ အာနိသံသာ၊ တေ သဗ္ဗေပိ ဧတာသံ အာနိသံသာ၊ တထာ ယထာနိဒဿိတဘေဒါ အလောဘာဒေါသာဒိဂုဏယုဂဠာဒယော စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကိံ ¶ ဖလန္တိ သမာသတော တာဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေါ ဧတာသံ ဖလံ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏ- (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄ အာဒယော၊ ၃။၁၆၈ အာဒယော၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၅) အသီတိအနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာဒိအနေကဂုဏဂဏသမုဇ္ဇလရူပကာယသမ္ပတ္တိအဓိဋ္ဌာနာ ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇဆအသာဓာရဏဉာဏအဋ္ဌာရသာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မ- (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅၊ မူလဋီ။ ၂။သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ) -ပဘုတိအနေကသတသဟဿဂုဏသမုဒယောပသောဘိနီ ဓမ္မကာယသိရီ၊ ယာဝတာ ပန ဗုဒ္ဓဂုဏာ ယေ အနေကေဟိပိ ကပ္ပေဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာပိ ဝါစာယ ပရိယောသာပေတုံ န သက္ကာ၊ ဣဒံ ဧတာသံ ဖလန္တိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဗုဒ္ဓဝံသစရိယာပိဋကဇာတကမဟာပဒါနသုတ္တာဒီနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယထာဝုတ္တာယ ပဋိပဒါယ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂါနံ ပါရမီနံ ပူရိတဘာဝံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ’’တိ။ သတိပိ မဟာပရိစ္စာဂါနံ ဒါနပါရမိဘာဝေ ပရိစ္စာဂဝိသေသဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စေဝ သုဒုက္ကရဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ ¶ ‘‘ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ’’တိ ဝိသုံ ဂဟဏံ၊ တတောယေဝ စ အင်္ဂပရိစ္စာဂတော ဝိသုံ နယနပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏံ၊ ပရိဂ္ဂဟပရိစ္စာဂဘာဝသာမညေပိ ဓနရဇ္ဇပရိစ္စာဂတော ပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ ဂတပစ္စာဂတိကဝတ္တသင်္ခါတာယ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ သဒ္ဓိံ အဘိညာသမာပတ္တိနိပ္ဖာဒနံ ပုဗ္ဗယောဂေါ။ ဒါနာဒီသုယေဝ သာတိသယပဋိပတ္တိနိပ္ဖာဒနံ ပုဗ္ဗစရိယာ၊ ယာ စရိယာပိဋကသင်္ဂဟိတာ။ အဘိနီဟာရော ပုဗ္ဗယောဂေါ၊ ဒါနာဒိပဋိပတ္တိ၊ ကာယဝိဝေကဝသေန ဧကစရိယာ ဝါ ပုဗ္ဗစရိယာတိ ကေစိ။ ဒါနာဒီနဉ္စေဝ အပ္ပိစ္ဆတာဒီနဉ္စ သံသာရနိဗ္ဗာနေသု ¶ အာဒီနဝါနိသံသာဒီနဉ္စ ဝိဘာဝနဝသေန သတ္တာနံ ဗောဓိတ္တယေ ပတိဋ္ဌာပနပရိပါစနဝသေန ပဝတ္တာ ကထာ ဓမ္မက္ခာနံ။ ဉာတီနံ အတ္ထစရိယာ ဉာတတ္ထစရိယာ၊ သာပိ ကရုဏာယနဝသေနေဝ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန လောကတ္ထစရိယာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ကမ္မဿကတာဉာဏဝသေန၊ အနဝဇ္ဇကမ္မာယတနဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနပရိစယဝသေန၊ ခန္ဓာယတနာဒိပရိစယဝသေန၊ လက္ခဏတ္တယတီရဏဝသေန စ ဉာဏစာရော ဗုဒ္ဓိစရိယာ၊ သာ ပန အတ္ထတော ပညာပါရမီယေဝ၊ ဉာဏသမ္ဘာရဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ ကောဋိန္တိ ပရိယန္တော၊ ဥက္ကံသောတိ အတ္ထော။ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ ဘာဝေတွာ ဗြူဟေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဘာဝေတွာတိ ဥပ္ပာဒေတွာ။ ဗြူဟေတွာတိ ဝဍ္ဎေတွာ။ သတိပဋ္ဌာနာဒိဂ္ဂဟဏေန အာဂမနပဋိပဒံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေတိ၊ ဝိပဿနာသဟဂတာ ဧဝ ဝါ သတိပဋ္ဌာနာဒယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယေန အဘိနီဟာရေနာ’’တိအာဒိနာ အာဂမနပဋိပဒါယ အာဒိံ ဒဿေတိ၊ ‘‘ဒါနပါရမီ’’တိအာဒိနာ မဇ္ဈံ၊ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ’’တိအာဒိနာ ပရိယောသာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သမ္ပတိဇာတောတိ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ မုဟုတ္တဇာတော၊ န မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တမတ္တော။ နိက္ခန္တမတ္တဉှိ ¶ မဟာသတ္တံ ပဌမံ ဗြဟ္မာနော သုဝဏ္ဏဇာလေန ပဋိဂ္ဂဏှိံသု၊ တေသံ ဟတ္ထတော စတ္တာရော မဟာရာဇာနော အဇိနပ္ပဝေဏိယာ၊ တေသံ ဟတ္ထတော မနုဿာ ဒုကူလစုမ္ဗဋကေန ပဋိဂ္ဂဏှိံသု၊ မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုဉ္စိတွာ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌိတောတိ ယထာဟ ¶ ဘဂဝါ မဟာပဒါနဒေသနာယံ။ သေတမှိ ဆတ္တေတိ ဒိဗ္ဗသေတစ္ဆတ္တေ။ အနုဟီရမာနေတိ ဓာရိယမာနေ။ ဧတ္ထ စ ဆတ္တဂ္ဂဟဏေနေဝ ခဂ္ဂါဒီနိ ပဉ္စ ကကုဓဘဏ္ဍာနိပိ (ဇာ။ ၂။၁၉။၇၂) ဝုတ္တာနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ခဂ္ဂတာလဝဏ္ဋမောရဟတ္ထကဝါဠဗီဇနီဥဏှီသပဋ္ဋာပိ ဟိ ဆတ္တေန သဟ တဒါ ဥပဋ္ဌိတာ အဟေသုံ။ ဆတ္တာဒီနိယေဝ စ တဒါ ပညာယိံသု၊ န ဆတ္တာဒိဂါဟကာ။ သဗ္ဗာ စ ဒိသာတိ ဒသပိ ဒိသာ။ နယိဒံ သဗ္ဗဒိသာဝိလောကနံ သတ္တပဒဝီတိဟာရုတ္တရကာလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဟာသတ္တော ဟိ မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ ပုရတ္ထိမဒိသံ ဩလောကေသိ၊ တတ္ထ ဒေဝမနုဿာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇယမာနာ ‘‘မဟာပုရိသ ဣဓ တုမှေဟိ သဒိသောပိ နတ္ထိ၊ ကုတော ဥတ္တရိတရော’’တိ အာဟံသု။ ဧဝံ စတဿော ဒိသာ၊ စတဿော အနုဒိသာ၊ ဟေဋ္ဌာ၊ ဥပရီတိ သဗ္ဗာ ဒိသာ အနုဝိလောကေတွာ သဗ္ဗတ္ထ အတ္တနာ သဒိသံ အဒိသွာ ‘‘အယံ ဥတ္တရာ ဒိသာ’’တိ တတ္ထ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ¶ အဂမာသိ။ အာသဘိန္တိ ဥတ္တမံ။ အဂ္ဂေါတိ သဗ္ဗပဌမော။ ဇေဋ္ဌော သေဋ္ဌောတိ စ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အယမန္တိမာ ဇာတိ၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါတိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ပတ္တဗ္ဗံ အရဟတ္တံ ဗျာကာသိ။

‘‘အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေနာ’’တိ သင်္ခိတ္တေန ဝုတ္တမတ္ထံ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိနာ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ –

‘‘အနေကသာခဉ္စ သဟဿမဏ္ဍလံ၊

ဆတ္တံ မရူ ဓာရယုမန္တလိက္ခေ၊

သုဝဏ္ဏဒဏ္ဍာ ဝီတိပတန္တိ စာမရာ၊

န ဒိဿရေ စာမရဆတ္တဂါဟကာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၆၉၃)၊

ဣမိဿာ ဂါထာယ။ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတစာရတာယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘဿာ’’တိ။ ‘‘တထာ အယံ ဘဂဝါပိ ဂတော…ပေ… ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေနာ’’တိ ဧတေန အဘိဇာတိယံ ဓမ္မတာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနဝိသေသာ ¶ သဗ္ဗဗောဓိသတ္တာနံ သာဓာရဏာတိ ဒဿေတိ။ ပါရမိတာနိဿန္ဒာ ဟိ တေတိ။

ဝိက္ကမီတိ အဂမာသိ။ မရူတိ ဒေဝါ။ သမာတိ ဝိလောကနသမတာယ သမာ သဒိသိယော။ မဟာပုရိသော ဟိ ယထာ ဧကံ ဒိသံ ဝိလောကေသိ၊ ဧဝံ သေသာ ဒိသာပိ၊ န ကတ္ထစိ ဝိလောကနေ ဝိဗန္ဓော ¶ တဿ အဟောသီတိ။ သမာတိ ဝါ ဝိလောကေတုံ ယုတ္တာတိ အတ္ထော။ န ဟိ တဒါ ဗောဓိသတ္တဿ ဝိရူပဗီဘစ္ဆဝိသမရူပါနိ ဝိလောကေတုံ အယုတ္တာနိ ဒိသာသု ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ။

‘‘ဧဝံ တထာဂတော’’တိ ကာယဂမနဋ္ဌေန ဂတ-သဒ္ဒေန တထာဂတ-သဒ္ဒံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ ဉာဏဂမနဋ္ဌေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နေက္ခမ္မေနာတိ အလောဘပ္ပဓာနေန ကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေန။ ကုသလာ ဟိ ဓမ္မာ ဣဓ နေက္ခမ္မံ၊ န ပဗ္ဗဇ္ဇာဒယော၊ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေနာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ပဟာယာတိ ပဇဟိတွာ။ ဂတော အဓိဂတော၊ ပဋိပန္နော ဥတ္တရိဝိသေသန္တိ အတ္ထော။ ပဟာယာတိ ဝါ ပဟာနဟေတု၊ ပဟာနလက္ခဏံ ဝါ။ ဟေတုလက္ခဏတ္ထော ဟိ အယံ ပဟာယ-သဒ္ဒေါ။ ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပ္ပဟာနဟေတုကံ ဂတော’’တိ ဟေတ္ထ ဝုတ္တံ ဂမနံ အဝဗောဓော၊ ပဋိပတ္တိ ဧဝ ဝါ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပ္ပဟာနေန စ တံ လက္ခီယတိ။ ဧသ နယော ‘‘ပဒါလေတွာ’’တိအာဒီသုပိ။ အဗျာပါဒေနာတိ မေတ္တာယ။ အာလောကသညာယာတိ ဝိဘူတံ ကတွာ မနသိကရဏေန ဥပဋ္ဌိတအာလောကသဉ္ဇာနနေန ¶ ။ အဝိက္ခေပေနာတိ သမာဓိနာ။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနေနာတိ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ ယာထာဝဝိနိစ္ဆယေန၊ ‘‘သပ္ပစ္စယနာမရူပဝဝတ္ထာနေနာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။

ဧဝံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနီဝရဏပ္ပဟာနေန ‘‘အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၀၈) ဝုတ္တာယ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဘဂဝတော တထာဂတဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဟ ဥပါယေန အဋ္ဌဟိ သမာပတ္တီဟိ၊ အဋ္ဌာရသဟိ စ မဟာဝိပဿနာဟိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဉာဏေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ နာမရူပပရိဂ္ဂဟကင်္ခါဝိတရဏာနဉှိ ဝိဗန္ဓဘူတဿ မောဟဿ ဒူရီကရဏေန ဉာတပရိညာယံ ¶ ဌိတဿ အနိစ္စသညာဒယော သိဇ္ဈန္တိ၊ တထာ ဈာနသမာပတ္တီသု အဘိရတိနိမိတ္တေန ပါမောဇ္ဇေန၊ တတ္ထ အနဘိရတိယာ ဝိနောဒိတာယ ဈာနာဒိ သမဓိဂမောတိ သမာပတ္တိဝိပဿနာနံ အရတိဝိနောဒနအဝိဇ္ဇာပဒါလနာဒိ ဥပါယော၊ ဥပ္ပဋိပါဋိနိဒ္ဒေသော ပန နီဝရဏသဘာဝါယ အဝိဇ္ဇာယ ဟေဋ္ဌာ နီဝရဏေသုပိ သင်္ဂဟဒဿနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမာပတ္တိဝိဟာရပ္ပဝေသဝိဗန္ဓနေန နီဝရဏာနိ ကဝါဋသဒိသာနီတိ အာဟ ‘‘နီဝရဏကဝါဋံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ’’တိ။ ‘‘ရတ္တိံ ဝိတက္ကေတွာ ဝိစာရေတွာ ဒိဝါ ကမ္မန္တေ ပယောဇေတီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝိယ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဓူမာယနာတိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရဓူမ’’န္တိ။ ကိဉ္စာပိ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေယေဝ စ ဒုက္ခံ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေယေဝ သုခံ ပဟီယတိ၊ အတိသယပ္ပဟာနံ ပန သန္ဓာယာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနေန သုခဒုက္ခံ ပဟာယာ’’တိ။

အနိစ္စဿ၊ အနိစ္စန္တိ အနုပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ တေဘူမကဓမ္မာနံ အနိစ္စတံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာယ ဝိပဿနာယေတံ နာမံ။ နိစ္စသညန္တိ သင်္ခတဓမ္မေ ‘‘နိစ္စာ၊ သဿတာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တမိစ္ဆာသညံ ¶ ၊ သညာသီသေန ဒိဋ္ဌိစိတ္တာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ နန္ဒိန္တိ သပ္ပီတိကတဏှံ။ တထာ ဝိရာဂါနုပဿနာယာတိ ဝိရဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ နိရောဓာနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရာနံ နိရောဓဿ အနုပဿနာယ။ ‘‘တေ သင်္ခါရာ နိရုဇ္ဈန္တိယေဝ၊ အာယတိံ သမုဒယဝသေန န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝါ အနုပဿနာ နိရောဓာနုပဿနာ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိရောဓာနုပဿနာယ နိရောဓေတိ၊ နော သမုဒေတီ’’တိ။ မုဉ္စိတုကမျတာ ဟိ အယံ ဗလပ္ပတ္တာတိ။ ပဋိနိဿဇ္ဇနာကာရေန ¶ ပဝတ္တာ အနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ ¶ ။ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ဟိ အယံ။ အာဒါနန္တိ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟဏံ။ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏာနံ ဝသေန ဧကတ္တဂ္ဂဟဏံ ဃနသညာ။ အာယူဟနံ အဘိသင်္ခရဏံ။ အဝတ္ထာဝိသေသာပတ္တိ ဝိပရိဏာမော။ ဓုဝသညန္တိ ထိရဘာဝဂ္ဂဟဏံ။ နိမိတ္တန္တိ သမူဟာဒိဃနဝသေန၊ သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ စ သင်္ခါရာနံ သဝိဂ္ဂဟဂ္ဂဟဏံ။ ပဏိဓိန္တိ ရာဂါဒိပဏိဓိံ၊ သာ ပနတ္ထတော တဏှာနံ ဝသေန သင်္ခါရေသု နိန္နတာ။

အဘိနိဝေသန္တိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိံ။ အနိစ္စဒုက္ခာဒိဝသေန သဗ္ဗဓမ္မတီရဏံ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာ။ သာရာဒါနာဘိနိဝေသန္တိ အသာရေ သာရဂ္ဂဟဏဝိပလ္လာသံ။ ‘‘ဣဿရကုတ္တာဒိဝသေန လောကော သမုပ္ပန္နော’’တိ အဘိနိဝေသော သမ္မောဟာဘိနိဝေသော။ ကေစိ ပန ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါနန္တိအာဒိနာ ပဝတ္တသံသယာပတ္တိ သမ္မောဟာဘိနိဝေသော’’တိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခါရေသု လေဏတာဏဘာဝဂ္ဂဟဏံ အာလယာဘိနိဝေသော။ ‘‘အာလယရတာ အာလယသမုဒိတာ’’တိ ဝစနတော အာလယော တဏှာ၊ သာယေဝ စက္ခာဒီသု ရူပါဒီသု စ အဘိနိဝိသနဝသေန ပဝတ္တိယာ အာလယာဘိနိဝေသောတိ ကေစိ။ ‘‘ဧဝံဝိဓာ သင်္ခါရာ ပဋိနိဿဇ္ဇီယန္တီ’’တိ ပဝတ္တံ ဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ။ ဝဋ္ဋတော ဝိဂတတ္တာ ဝိဝဋ္ဋံ နိဗ္ဗာနံ၊ တတ္ထ အာရမ္မဏကရဏသင်္ခါတေန အနုပဿနေန ပဝတ္တိယာ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ ဂေါတြဘု။ သံယောဂါဘိနိဝေသန္တိ သံယုဇ္ဇနဝသေန သင်္ခါရေသု အဘိနိဝိသနံ။ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေတိ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇာတေကဋ္ဌေ၊ ပဟာနေကဋ္ဌေ စ။ ‘‘ဩဠာရိကေ’’တိ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈေ ကိလေသေ အပေက္ခိတွာ ¶ ဝုတ္တံ၊ အညထာ ဒဿနပဟာတဗ္ဗာပိ ဒုတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈေဟိ ဩဠာရိကာတိ။ အဏုသဟဂတေတိ အဏုဘူတေ၊ ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈေ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗကိလေသေတိ အဝသိဋ္ဌသဗ္ဗကိလေသေ။ န ဟိ ပဌမာဒိမဂ္ဂေဟိ ပဟီနာ ကိလေသာ ပုန ပဟီယန္တီတိ။

ကက္ခဠတ္တံ ကဌိနဘာဝေါ။ ပဂ္ဃရဏံ ဒြဝဘာဝေါ။ လောကိယဝါယုနာ ဘသ္တဿ ဝိယ ယေန တံတံကလာပဿ ဥဒ္ဓုမာယနံ၊ ထမ္ဘဘာဝေါ ဝါ၊ တံ ဝိတ္ထမ္ဘနံ။ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ကလာပန္တရဘူတာနံ ကလာပန္တရဘူတေဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝေ၊ တံတံဘူတဝိဝိတ္တတာ ရူပပရိယန္တော အာကာသောတိ ယေသံ ယော ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တေဟိ သော အသမ္ဖုဋ္ဌောဝ၊ အညထာ ဘူတာနံ ပရိစ္ဆေဒသဘာဝေါ န သိယာ ဗျာပီဘာဝါပတ္တိတော ¶ ။ အဗျာပိတာ ဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌတာတိ။ ယသ္မိံ ¶ ကလာပေ ဘူတာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တေဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝေါ အသမ္ဖုဋ္ဌလက္ခဏံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ အာကာသဓာတုနိဒ္ဒေသေ ‘‘အသမ္ဖုဋ္ဌံ စတူဟိ မဟာဘူတေဟီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၆၃၇)။

ဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ရုပ္ပနံ။ စေတနာပဓာနတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာနံ စေတနာဝသေနေတံ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ခါရာနံ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏ’’န္တိ။ တထာ ဟိ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ သင်္ခါရက္ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇာ စေတနာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၉၂) စေတနာဝ ဝိဘတ္တာ၊ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏာ စ စေတနာ။ ယထာဟ ‘‘တတ္ထ ကတမော ပုညာဘိသင်္ခါရော? ကုသလာ စေတနာ ကာမာဝစရာ’’တိအာဒိ ¶ (ဝိဘ။ ၂၂၆)။ ဖရဏံ သဝိပ္ဖာရိကတာ။ အဿဒ္ဓိယေတိ အဿဒ္ဓိယဟေတု၊ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ။ ဧသ နယော ‘‘ကောသဇ္ဇေ’’တိအာဒီသု။ ဝူပသမလက္ခဏန္တိ ကာယစိတ္တပရိဠာဟူပသမလက္ခဏံ။ လီနုဒ္ဓစ္စရဟိတေ အဓိစိတ္တေ ပဝတ္တမာနေ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု အဗျာဝဋတာယ အဇ္ဈုပေက္ခနံ ပဋိသင်္ခါနံ ပက္ခပါတုပစ္ဆေဒတော။

မုသာဝါဒါဒီနံ ဝိသံဝါဒနာဒိကိစ္စတာယ လူခါနံ အပရိဂ္ဂါဟကာနံ ပဋိပက္ခဘာဝတော ပရိဂ္ဂါဟိကာ သမ္မာဝါစာ သိနိဒ္ဓဘာဝတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ၊ သမ္မာဝါစာပစ္စယသုဘာသိတာနံ သောတာရဉ္စ ပုဂ္ဂလံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ သာ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ သမ္မာဝါစာ။ ကာယိကကိရိယာ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ သယဉ္စ သမုဋ္ဌဟနံ ဃဋနံ ဟောတီတိ သမ္မာကမ္မန္တသင်္ခါတာ ဝိရတိ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဥက္ခိပနံ သမုဋ္ဌာပနံ ကာယိကကိရိယာယ ဘာရုက္ခိပနံ ဝိယ။ ဇီဝမာနဿ သတ္တဿ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဇီဝိတိန္ဒြိယဝုတ္တိယာ၊ အာဇီဝဿေဝ ဝါ သုဒ္ဓိ ဝေါဒါနံ။ သသမ္ပယုတ္တဓမ္မဿ စိတ္တဿ သံကိလေသပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ သမ္မဒေဝ ပဂ္ဂဏှနံ ပဂ္ဂဟော။

‘‘သင်္ခါရာ’’တိ ဣဓ စေတနာ အဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ခါရာနံ စေတနာလက္ခဏ’’န္တိ။ နမနံ အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝေါ။ အာယတနံပဝတ္တနံ။ အာယတနာနံ ဝသေန ဟိ အာယသင်္ခါတာနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ပဝတ္တိ။ တဏှာယ ဟေတုလက္ခဏန္တိ ဝဋ္ဋဿ ဇနကဟေတုဘာဝေါ၊ မဂ္ဂဿ ပန နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကတ္တန္တိ အယမေဝ တေသံ ဝိသေသော။

တထလက္ခဏံ ¶ အဝိပရီတသဘာဝေါ။ ဧကရသော အညမညာနတိဝတ္တနံ အနူနာဓိကဘာဝေါ။ ယုဂနဒ္ဓါ သမထဝိပဿနာဝ၊ ‘‘သဒ္ဓါပညာ ပဂ္ဂဟာဝိက္ခေပါ’’တိပိ ဝဒန္တိ။

ခိဏောတိ ¶ ကိလေသေတိ ခယော၊ မဂ္ဂေါ။ အနုပ္ပာဒပရိယောသာနတာယ အနုပ္ပာဒေါ၊ ဖလံ။ ပဿဒ္ဓိ ကိလေသဝူပသမော။

ဆန္ဒဿာတိ ¶ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒဿ။ မူလလက္ခဏံ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ။ သမုဋ္ဌာပနလက္ခဏံ အာရမ္မဏပဋိပါဒကတာယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတုတာ။ သမောဓာနံ ဝိသယာဒိသန္နိပါတေန ဂဟေတဗ္ဗာကာရော၊ ယာ ‘‘သင်္ဂတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမံ သဟ ဩဒဟန္တိ အနေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာတိ ဝါ သမောဓာနံ၊ ဖဿော။ သမောသရန္တိ သန္နိပတန္တိ ဧတ္ထာတိ သမောသရဏံ။ ဝေဒနာယ ဝိနာ အပ္ပဝတ္တမာနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဝေဒနာနုဘဝနနိမိတ္တံ သမောသဋာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဂေါပါနသီနံ ကူဋံ ဝိယ သမ္ပယုတ္တာနံ ပါမောက္ခဘာဝေါ ပမုခလက္ခဏံ။ တတော၊ တေသံ ဝါ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဥတ္တရိ ပဓာနန္တိ တဒုတ္တရိ။ ပညုတ္တရာ ဟိ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ဝိမုတ္တိယာတိ ဖလဿ။ တဉှိ သီလာဒိဂုဏသာရဿ ပရမုက္ကံသဘာဝေန သာရံ။ အယဉ္စ လက္ခဏဝိဘာဂေါ ဆဓာတုပဉ္စဈာနင်္ဂါဒိဝသေန တံတံသုတ္တပဒါနုသာရေန၊ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယ အာဂတနယေန စ ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တောပိ ကောစိ ဓမ္မော ပရိယာယန္တရပ္ပကာသနတ္ထံ ပုန ဒဿိတော၊ တတော ဧဝ စ ‘‘ဆန္ဒမူလကာ ကုသလာ ဓမ္မာ မနသိကာရသမုဋ္ဌာနာ၊ ဖဿသမောဓာနာ၊ ဝေဒနာသမောသရဏာ’’တိ၊ ‘‘ပညုတ္တရာ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ၊ ‘‘ဝိမုတ္တိသာရမိဒံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ၊ ‘‘နိဗ္ဗာနောဂဓဉှိ အာဝုသော ဗြဟ္မစရိယံ နိဗ္ဗာနပရိယောသာန’’န္တိ စ သုတ္တပဒါနံ ဝသေန ‘‘ဆန္ဒဿ မူလလက္ခဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တထဓမ္မာ ¶ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ အဝိပရီတသဘာဝတ္တာ။ တထာနိ တံသဘာဝတ္တာ။ အဝိတထာနိ အမုသာသဘာဝတ္တာ။ အနညထာနိ အညာကာရရဟိတတ္တာ။

ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌောတိ ဇာတိပစ္စယာ သမ္ဘူတံ ဟုတွာ သဟိတဿ အတ္တနော ပစ္စယာနုရူပဿ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ အာဂတဘာဝေါ၊ အနုပဝတ္တတ္ထောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သမ္ဘူတဋ္ဌော စ သမုဒါဂတဋ္ဌော စ သမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော၊ န ဇာတိတော ဇရာမရဏံ န ဟောတိ၊ န စ ဇာတိံ ဝိနာ အညတော ဟောတီတိ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတဋ္ဌော။ ဣတ္ထဉ္စ ဇာတိတော သမုဒါဂစ္ဆတီတိ ¶ ဇာတိပစ္စယသမုဒါဂတဋ္ဌော။ ယာ ယာ ဇာတိ ယထာ ယထာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တဒနုရူပံ ပါတုဘာဝေါတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဋ္ဌောတိ ဧတ္ထာပိ န အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော န ဟောတိ၊ န စ အဝိဇ္ဇံ ဝိနာ သင်္ခါရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယာ ယာ အဝိဇ္ဇာ ယေသံ ယေသံ သင်္ခါရာနံ ယထာ ယထာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အယံ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဋ္ဌော၊ ပစ္စယဘာဝေါတိ အတ္ထော။

ဘဂဝါ ¶ တံ ဇာနာတိ ပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေနာတိ ဘဂဝတာ။ တံ ဝိဘဇ္ဇမာနန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တန္တိ ရူပါယတနံ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဇ္ဈတ္တံ သင်္ဂဏှာတိ၊ တထာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နပရိတ္တအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါတဒုဘယာဒိဘေဒံ။ လဗ္ဘမာနကပဒဝသေနာတိ ‘‘ရူပါယတနံ ဒိဋ္ဌံ သဒ္ဒါယတနံ သုတံ ဂန္ဓာယတနံ ရသာယတနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ မုတံ၊ သဗ္ဗံ ရူပံ မနသာ ဝိညာတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၉၆၆) ဝစနတော ဒိဋ္ဌပဒဉ္စ ဝိညာတပဒဉ္စ ရူပါရမ္မဏေ လဗ္ဘတိ။ ‘‘ရူပါရမ္မဏံ ဣဋ္ဌံ အနိဋ္ဌံ မဇ္ဈတ္တံ ပရိတ္တံ အတီတံ အနာဂတံ ပစ္စုပ္ပန္နံ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ ဒိဋ္ဌံ ဝိညာတံ ရူပံ ရူပါယတနံ ရူပဓာတု ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိ ဧဝမာဒီဟိ အနေကေဟိ နာမေဟိ။ ‘‘တေရသဟိ ဝါရေဟီ’’တိ ရူပကဏ္ဍေ (ဓ။ သ။ ၆၁၄ အာဒယော) အာဂတေ တေရသ နိဒ္ဒေသဝါရေ သန္ဓာယာဟ။ ဧကေကသ္မိဉ္စ ဝါရေ စတုန္နံ စတုန္နံ ဝဝတ္ထာပနနယာနံ ဝသေန ‘‘ဒွိပညာသာယ ¶ နယေဟီ’’တိ အာဟ။ တထမေဝ အဝိပရီတဒဿိတာယ၊ အပ္ပဋိဝတ္တိယဒေသနတာယ စ။ ဇာနာမိ အဗ္ဘညာသိန္တိ ဝတ္တမာနာတီတကာလေသု ဉာဏပ္ပဝတ္တိဒဿနေန အနာဂတေပိ ဉာဏပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝိဒိတ-သဒ္ဒေါ အနာမဋ္ဌကာလဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၉၆၆) ဝိယ။ န ဥပဋ္ဌာသီတိ အတ္တတ္တနိယဝသေန န ဥပဂစ္ဆိ။ ယထာ ရူပါရမ္မဏာဒယော ဓမ္မာ ယံသဘာဝါ ယံပကာရာ စ၊ တထာ နေ ပဿတိ ဇာနာတိ ဂစ္ဆတီတိ တထာဂတောတိ ဧဝံ ပဒသမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစိ ပန ‘‘နိရုတ္တိနယေန ပိသောဒရာဒိပက္ခေပေန ဝါ ဒဿီ-သဒ္ဒဿ လောပံ၊ အာဂတ-သဒ္ဒဿ စာဂမံ ကတွာ တထာဂတော’’တိ ဝဏ္ဏေန္တိ။

နိဒ္ဒေါသတာယ အနုပဝဇ္ဇံ။ ပက္ခိပိတဗ္ဗာဘာဝေန အနူနံ။ အပနေတဗ္ဗာဘာဝေန အနဓိကံ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနာဒိသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ။ နော အညထာတိ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဗျတိရေကေန သမ္ပာဒေတိ။ တေန ယဒတ္ထံ ¶ ဘာသိတံ၊ ဧကန္တေန တဒတ္ထနိပ္ဖာဒနတော ယထာ ဘာသိတံ ဘဂဝတာ၊ တထေဝါတိ အဝိပရီတဒေသနတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဂဒတ္ထော’’တိ ဧတေန တထံ ဂဒတီတိ တထာဂတောတိ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရော ကတော နိရုတ္တိနယေနာတိ ဒဿေတိ။

တထာ ဂတမဿာတိ တထာဂတော၊ ဂတန္တိ စ ကာယဿ ဝါစာယ ဝါ ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ တထာတိ စ ဝုတ္တေ ယံတံ-သဒ္ဒါနံ အဗျဘိစာရိသမ္ဗန္ဓိတာယ ‘‘ယထာ’’တိ အယမတ္ထော ဥပဋ္ဌိတောယေဝ ဟောတိ။ ကာယဝစီကိရိယာနဉ္စ အညမညာနုလောမေန ဝစနိစ္ဆာယံ၊ ကာယဿ ဝါစာ၊ ဝါစာယ စ ကာယော သမ္ဗန္ဓီဘာဝေန ဥပတိဋ္ဌတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣမသ္မိံ ပန အတ္ထေ တထာဝါဒိတာယ တထာဂတောတိ အယမ္ပိ အတ္ထော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ သော ပန ပုဗ္ဗေ ပကာရန္တရေန ဒဿိတောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော’’တိ။

‘‘တိရိယံ ¶ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသူ’’တိ ဧတေန ယဒေကေ ‘‘တိရိယံ ¶ ဝိယ ဥပရိ အဓော စ သန္တိ လောကဓာတုယော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ပဋိသေဓေတိ။ ဒေသနာဝိလာသောယေဝ ဒေသနာဝိလာသမယော ယထာ ‘‘ပုညမယံ၊ ဒါနမယ’’န္တိအာဒီသု။

ဥပသဂ္ဂနိပါတာနံ ဝါစကသဒ္ဒသန္နိဓာနေ တဒတ္ထဇောတနဘာဝေန ပဝတ္တနတော ဂတ-သဒ္ဒေါယေဝ အဝဂတတ္ထံ အတီတတ္ထဉ္စ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဂတောတိ အဝဂတော အတီတော’’တိ။ အထ ဝါ အဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သမ္ဗောဓိ၊ ဧတ္ထန္တရေ မဟာဗောဓိယာနပဋိပတ္တိယာ ဟာနဌာနသံကိလေသနိဝတ္တီနံ အဘာဝတော ယထာ ပဏိဓာနံ၊ တထာ ဂတော အဘိနီဟာရာနုရူပံ ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ အထ ဝါ မဟိဒ္ဓိကတာယ၊ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ ဥက္ကံသာဓိဂမေန အနာဝရဏတာယ စ ကတ္ထစိ ပဋိဃာတာဘာဝတော ယထာ ရုစိ၊ တထာ ကာယဝစီစိတ္တာနံ ဂတာနိ ဂမနာနိ ပဝတ္တိယော ဧတဿာတိ တထာဂတော။ ယသ္မာ စ လောကေ ဝိဓယုတ္တဂတပကာရ-သဒ္ဒါ သမာနတ္ထာ ဒိဿန္တိ၊ တသ္မာ ယထာ ဝိဓာ ဝိပဿီအာဒယော ဘဂဝန္တော၊ အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာ ဝိဓောတိ တထာဂတော။ ယထာ ယုတ္တာ စ တေ ဘဂဝန္တော အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာ ယုတ္တောတိ တထာဂတော။ အထ ဝါ ယသ္မာ သစ္စံ တစ္ဆံ တထန္တိ ဉာဏဿေတံ အဓိဝစနံ၊ တသ္မာ တထေန ဉာဏေန အာဂတောတိ တထာဂတောတိ။ ဧဝမ္ပိ တထာဂတ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော –

‘‘ပဟာယ ¶ ကာမာဒိမလေ ယထာ ဂတာ၊

သမာဓိဉာဏေဟိ ဝိပဿိအာဒယော၊

မဟေသိနော သကျမုနီ ဇုတိန္ဓရော၊

တထာဂတော တေန တထာဂတော မတော။

တထဉ္စ ဓာတာယတနာဒိလက္ခဏံ၊

သဘာဝသာမညဝိဘာဂဘေဒတော၊

သယမ္ဘုဉာဏေန ဇိနော သမာဂတော၊

တထာဂတော ဝုစ္စတိ သကျပုင်္ဂဝေါ။

တထာနိ ¶ သစ္စာနိ သမန္တစက္ခုနာ၊

တထာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ စ သဗ္ဗသော၊

အနညနေယျေန ယတော ဝိဘာဝိတာ၊

ယာထာဝတော တေန ဇိနော တထာဂတော။

အနေကဘေဒါသုပိ ¶ လောကဓာတုသု၊

ဇိနဿ ရူပါယတနာဒိဂေါစရေ၊

ဝိစိတ္တဘေဒံ တထမေဝ ဒဿနံ၊

တထာဂတော တေန သမန္တလောစနော။

ယတော စ ဓမ္မံ တထမေဝ ဘာသတိ၊

ကရောတိ ဝါစာယနုလောမ မတ္တနော၊

ဂုဏေဟိ လောကံ အဘိဘုယျ ဣရိယတိ၊

တထာဂတော တေနပိ လောကနာယကော။

ယထာဘိနီဟာရမတော ယထာရုစိ၊

ပဝတ္တဝါစာတနုစိတ္တဘာဝတော၊

ယထာဝိဓာ ယေန ပုရာ မဟေသိနော၊

တထာဝိဓော တေန ဇိနော တထာဂတော’’တိ။ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၃၈)၊

သင်္ဂဟဂါထာ မုခမတ္တမေဝ။ ကသ္မာ? အပ္ပမာဒပဒံ ဝိယ သကလဓမ္မပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနံ သင်္ဂါဟကတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သဗ္ဗာကာရေနာ’’တိအာဒိ။

‘‘တံ ¶ ကတမန္တိ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဧတေန ‘‘ကတမဉ္စ တံ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိဝစနဿ သာမညတော ပုစ္ဆာဘာဝေါ ဒဿိတော အဝိသေသတော ဟိ တဿ ပုစ္ဆာဝိသေသဘာဝဉာပနတ္ထံ မဟာနိဒ္ဒေသေ အာဂတာ သဗ္ဗာဝ ပုစ္ဆာ အတ္ထုဒ္ဓါရနယေန ဒဿေတိ ‘‘တတ္ထ ပုစ္ဆာ နာမာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ‘‘တံ ကတမန္တိ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ သာမညတော ပုစ္ဆာဝစနံ၊ တသ္မိံ။

လက္ခဏန္တိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော ယော ကောစိ သဘာဝေါ။ ‘‘အညာတ’’န္တိ ယေန ကေနစိ ဉာဏေန အညာတဘာဝမာဟ၊ ‘‘အဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဒဿနဘူတေန ဉာဏေန ပစ္စက္ခံ ဝိယ အဒိဋ္ဌတံ။ ‘‘အတုလိတ’’န္တိ ¶ ‘‘ဧတ္တကမေတ’’န္တိ တုလနဘူတေန အတူလိတတံ၊ ‘‘အတီရိတ’’န္တိ တီရဏဘူတေန အကတဉာဏကိရိယာသမာပနတံ၊ ‘‘အဝိဘူတ’’န္တိ ဉာဏဿ အပါကဋဘာဝံ၊ ‘‘အဝိဘာဝိတ’’န္တိ ဉာဏေန အပါကဋီကတဘာဝံ။ အဒိဋ္ဌံ ဇောတီယတိ ဧတာယာတိ အဒိဋ္ဌဇောတနာ။ ဒိဋ္ဌံ သံသန္ဒီယတိ ဧတာယာတိ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ၊ သာကစ္ဆာဝသေန ဝိနိစ္ဆယကရဏံ။ ဝိမတိ ဆိဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ။ အနုမတိယာ ပုစ္ဆာ အနုမတိပုစ္ဆာ။ ‘‘တံ ကိံ မညထ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ပုစ္ဆာယ ¶ ဟိ ‘‘ကာ တုမှာကံ အနုမတီ’’တိ အနုမတိ ပုစ္ဆိတာ ဟောတိ။ ကထေတုကမျတာတိ ကထေတုကမျတာယ။

၈။ သရသေနေဝ ပတနသဘာဝဿ အန္တရာ ဧဝ အတီဝ ပါတနံ အတိပါတော၊ သဏိကံ ပတိတုံ အဒတွာ သီဃံ ပါတနန္တိ အတ္ထော။ အတိက္ကမ္မ ဝါ သတ္ထာဒီဟိ အဘိဘဝိတွာ ပါတနံ အတိပါတော။ သတ္တောတိ ခန္ဓသန္တာနော။ တတ္ထ ဟိ သတ္တပညတ္တိ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ ရူပါရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယေ ဟိ ဝိကောပိတေ ဣတရမ္ပိ တံသမ္ဗန္ဓတာယ ဝိနဿတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ပါဏဿ အတိပါတော၊ ပါဏောတိ စေတ္ထ ဝေါဟာရတော သတ္တော’’တိ စ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော၊ နနု နိရဝသေသာနံ ပါဏာနံ အတိပါတတော ဝိရတိ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သဗ္ဗပါဏဘူတဟိတာနုကမ္ပီတိ သဗ္ဗေ ပါဏဘူတေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။စူဠသီလဝဏ္ဏနာ) ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသန္တိ? သစ္စမေတံ၊ ပါဏဘာဝသာမညဝသေန ပနေတ္ထ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော၊ သဗ္ဗသဒ္ဒသန္နိဓာနေန တတ္ထ ပုထုတ္တံ ဝိညာယမာနမေဝါတိ သာမညနိဒ္ဒေသံ အကတွာ ဘေဒဝစနိစ္ဆာဝသေန ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတောတိ ¶ ။ ကိဉ္စ ဘိယျောသာမညတော သံဝရသမာဒါနံ၊ တဗ္ဗိသေသတော သံဝရဘေဒေါတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဉာပနတ္ထံ အယံ ဝစနဘေဒေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယာယ စေတနာယ ဝတ္တမာနဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ နိဿယဘူတေသု မဟာဘူတေသု ¶ ဥပက္ကမကရဏဟေတု တံ မဟာဘူတပ္ပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဟာဘူတာ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ၊ သာ တာဒိသပ္ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပါဏာတိပါတော။ လဒ္ဓုပက္ကမာနိ ဟိ ဘူတာနိ ဣတရဘူတာနိ ဝိယ န ဝိသဒါနီတိ သမာနဇာတိယာနံ ကာရဏံ န ဟောန္တီတိ။ ‘‘ကာယဝစီဒွါရာန’’န္တိ ဧတေန မနောဒွါရေ ပဝတ္တာယ ဝဓကစေတနာယ ပါဏာတိပါတဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။

ပယောဂဝတ္ထုမဟန္တတာဒီဟိ မဟာသာဝဇ္ဇတာ တေဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ စေတနာယ ဗလဝဘာဝတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာဓိပ္ပေတဿ ဟိ ပယောဂဿ သဟသာ နိပ္ဖာဒနဝသေန ကိစ္စသာဓိကာယ ဗဟုက္ခတ္တုံ ပဝတ္တဇဝနေဟိ လဒ္ဓါသေဝနာယ စ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ဝသေန ပယောဂဿ မဟန္တဘာဝေါ။ သတိပိ ကဒါစိ ခုဒ္ဒကေ စေဝ မဟန္တေ စ ပါဏေ ပယောဂဿ သမဘာဝေ မဟန္တံ ဟနန္တဿ စေတနာ တိဗ္ဗတရာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္ထုဿ မဟန္တဘာဝေါ။ ဣတိ ဥဘယံ ပေတံ စေတနာယ ဗလဝဘာဝေနေဝ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဟန္တဗ္ဗဿ မဟာဂုဏဘာဝေန တတ္ထ ပဝတ္တဥပကာရစေတနာ ဝိယ ခေတ္တဝိသေသနိဗ္ဗတ္တိယာ အပကာရစေတနာပိ ဗလဝတီ၊ တိဗ္ဗတရာ စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿာ မဟာသာဝဇ္ဇတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တသ္မာ ပယောဂဝတ္ထုအာဒိပစ္စယာနံ အမဟတ္တေပိ မဟာဂုဏတာဒိပစ္စယေဟိ စေတနာယ ဗလဝဘာဝါဒိဝသေနေဝ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သမ္ဘရီယန္တိ ¶ ဧတေဟီတိ သမ္ဘာရာ၊ အင်္ဂါနိ။ တေသု ပါဏသညိတာဝဓကစိတ္တာနိ ပုဗ္ဗဘာဂိယာနိပိ ဟောန္တိ။ ဥပက္ကမော ဝဓကစေတနာသမုဋ္ဌာပိတော။ ပဉ္စသမ္ဘာရဝတီ ပါဏာတိပါတစေတနာတိ သာ ပဉ္စသမ္ဘာရဝိနိမုတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝိဇ္ဇာမယော မန္တပရိဇပ္ပနပယောဂေါ အာထဗ္ဗဏိကာဒီနံ ဝိယ။ ဣဒ္ဓိမယော ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိမယော ဒါဌာကောဋကာဒီနံ ဝိယ။ အတိဝိယ ပပဉ္စောတိ အတိမဟာဝိတ္ထာရော။

ဧတ္ထာဟ – ခဏေ ခဏေ နိရုဇ္ဈနသဘာဝေသု သင်္ခါရေသု ကော ဟန္တိ၊ ကော ဝါ ဟညတိ၊ ယဒိ စိတ္တစေတသိကသန္တာနော၊ သော အရူပတာယ န ဆေဒနဘေဒနာဒိဝသေန ¶ ဝိကောပနသမတ္ထော၊ နာပိ ¶ ဝိကောပနီယော၊ အထ ရူပသန္တာနော၊ သော အစေတနတာယ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရူပမောတိ န တတ္ထ ဆေဒနာဒိနာ ပါဏာတိပါတော လဗ္ဘတိ ယထာ မတသရီရေ၊ ပယောဂေါပိ ပါဏာတိပါတဿ ပဟရဏပ္ပကာရာဒိ အတီတေသု ဝါ သင်္ခါရေသု ဘဝေယျ အနာဂတေသု ဝါ ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဝါ၊ တတ္ထ န တာဝ အတီတာနာဂတေသု သမ္ဘဝတိ တေသံ အဘာဝတော၊ ပစ္စုပ္ပန္နေသု စ သင်္ခါရာနံ ခဏိကတ္တာ သရသေနေဝ နိရုဇ္ဈနသဘာဝတာယ ဝိနာသာဘိမုခေသု နိပ္ပယောဇနော ပယောဂေါ သိယာ၊ ဝိနာသဿ စ ကာရဏရဟိတတ္တာ န ပဟရဏပ္ပကာရာဒိပယောဂဟေတုကံ မရဏံ၊ နိရီဟကတာယ စ သင်္ခါရာနံ ကဿ သော ပယောဂေါ၊ ခဏိကတ္တာ ဝဓာဓိပ္ပာယသမကာလဘိဇ္ဇနကဿ ကိရိယာပရိယောသာနကာလာနဝဋ္ဌာနတော ကဿ ဝါ ပါဏာတိပါတကမ္မဗဒ္ဓါတိ။

ဝုစ္စတေ – ယထာဝုတ္တဝဓကစေတနာသဟိတော သင်္ခါရာနံ ပုဉ္ဇော သတ္တသင်္ခါတော ဟန္တာ၊ တေန ပဝတ္တိတဝဓကပယောဂနိမိတ္တံ အပဂတုသ္မာဝိညာဏဇီဝိတိန္ဒြိယော မတဝေါဟာရပ္ပဝတ္တိနိဗန္ဓော ယထာဝုတ္တဝဓပ္ပယောဂါကရဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော ရူပါရူပဓမ္မသမူဟော ဟညတိ၊ ကေဝလော ဝါ စိတ္တစေတသိကသန္တာနော။ ဝဓပ္ပယောဂါဝိသယဘာဝေပိ တဿ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ရူပသန္တာနာဓီနဝုတ္တိတာယ ရူပသန္တာနေ ပရေန ပယောဇိတဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကပယောဂဝသေန တန္နိဗ္ဗတ္တိဝိဗန္ဓကဝိသဒိသရူပုပ္ပတ္တိယာ ဝိဟတေ ဝိစ္ဆေဒေါ ဟောတီတိ န ပါဏာတိပါတဿ အသမ္ဘဝေါ၊ နာပိ အဟေတုကော ပါဏာတိပါတော၊ န စ ပယောဂေါ နိပ္ပယောဇနော ပစ္စုပ္ပန္နေသု သင်္ခါရေသု ကတပယောဂဝသေန တဒနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ သင်္ခါရကလာပဿ တထာ အနုပ္ပတ္တိတော၊ ခဏိကာနံ သင်္ခါရာနံ ခဏိကမရဏဿ ဣဓ မရဏဘာဝေန အနဓိပ္ပေတတ္တာ၊ သန္တတိမရဏဿ စ ယထာဝုတ္တနယေန သဟေတုကဘာဝတော န အဟေတုကံ မရဏံ၊ န စ ကတ္တုရဟိတော ပါဏာတိပါတပ္ပယောဂေါ နိရီဟကေသုပိ သင်္ခါရေသု သန္နိဟိတတာမတ္တေန ဥပကာရကေသု အတ္တနော အနုရူပဖလုပ္ပာဒနနိယတေသု ¶ ကာရဏေသု ကတ္တုဝေါဟာရသိဒ္ဓိတော ယထာ ‘‘ပဒီပေါ ပကာသေတိ နိသာကရော စန္ဒိမာ’’တိ စ၊ န စ ကေဝလဿ ဝဓာဓိပ္ပာယသဟဘုနော စိတ္တစေတသိကကလာပဿ ပါဏာတိပါတော ဣစ္ဆိတော သန္တာနဝသေန အဝဋ္ဌိတဿေဝ ပဋိဇာနနတော၊ သန္တာနဝသေန ¶ ပဝတ္တမာနာနဉ္စ ပဒီပါဒီနံ အတ္ထကိရိယာသိဒ္ဓိ ဒိဿတီတိ အတ္ထေဝ ပါဏာတိပါတေန ကမ္မဗဒ္ဓါ။ အယဉ္စ ဝိစာရော အဒိန္နာဒါနာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။

‘‘ပဟီနကာလတော ¶ ပဋ္ဌာယ ဝိရတောဝါ’’တိ ဧတေန ပဟာနဟေတုကာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ သမုစ္ဆေဒဝိရတီတိ ဒဿေတိ။ ကမ္မက္ခယဉာဏေန ဟိ ပါဏာတိပါတဒုဿီလျဿ ပဟီနတ္တာ ဘဂဝါ အစ္စန္တမေဝ တတော ပဋိဝိရတောတိ ဝုစ္စတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနဝိရတီနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ပဟာနဝိရမဏာနံ ပုရိမပစ္ဆိမကာလတာ နတ္ထိ၊ မဂ္ဂဓမ္မာနံ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ သမ္မာဝါစာဒီနဉ္စ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ အပေက္ခိတေ သဟဇာတာနမ္ပိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ဂဟဏံ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဝေနေဝ ဟောတီတိ ဂဟဏပ္ပဝတ္တိအာကာရဝသေန ပစ္စယဘူတေသု သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီသု ပဟာယကဓမ္မေသု ပဟာနကိရိယာယ ပုရိမကာလဝေါဟာရော၊ ပစ္စယုပ္ပန္နာသု စ ဝိရတီသု ဝိရမဏကိရိယာယ အပရကာလဝေါဟာရော စ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဟာနံ ဝါ သမုစ္ဆေဒဝသေန၊ ဝိရတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ပါဏော အတိပါတီယတိ ဧတေနာတိ ပါဏာတိပါတော၊ ပါဏဃာတဟေတုဘူတော ဓမ္မသမူဟော။ ကော ပနေသော? အဟိရိကာနောတ္တပ္ပဒေါသမောဟဝိဟိံသာဒယော ကိလေသာ။ တေ ဟိ ဘဂဝါ အရိယမဂ္ဂေန ပဟာယ သမုဂ္ဃာဋေတွာ ပါဏာတိပါတဒုဿီလျတော အစ္စန္တမေဝ ပဋိဝိရတောတိ ဝုစ္စတိ ကိလေသေသု ပဟီနေသု ကိလေသနိမိတ္တဿ ကမ္မဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ ‘‘အဒိန္နာဒါနံ ပဟာယာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိရတောဝါတိ အဝဓာရဏေန တဿာ ဝိရတိယာ ကာလာဒိဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတိ။ ယထာ ဟိ အညေ သမာဒိန္နဝိရတိကာပိ ¶ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တတာယ လာဘဇီဝိတာဒိဟေတု သမာဒါနံ ဘိန္ဒန္တိ၊ န ဧဝံ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ပန သဗ္ဗသော ပဟီနပါဏာတိပါတတ္တာ အစ္စန္တဝိရတော ဧဝါတိ။ ဝီတိက္ကမိဿာမီတိ အနဝဇ္ဇဓမ္မေဟိ ဝေါကိဏ္ဏာ အန္တရန္တရာ ဥပ္ပဇ္ဇနကာ ဒုဗ္ဗလာကုသလာ။ ယသ္မာ ပန ကာယဝစီပယောဂံ ဥပလဘိတွာ ‘‘ဣမဿ ကိလေသာ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဝိညုနာ သက္ကာ ဉာတုံ၊ တသ္မာ တေ ဣမိနာ ပရိယာယေန ‘‘စက္ခုသောတဝိညေယျာ’’တိ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကာယိကာတိ ပါဏာတိပါတာဒိနိပ္ဖာဒကေ ဗလဝါကုသလေ သန္ဓာယာဟ။

ဂေါတ္တဝသေန လဒ္ဓဝေါဟာရောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒီပေတုံ ဝဋ္ဋတိ ဗြဟ္မဒတ္တေန ဘာသိတဝဏ္ဏဿ အနုသန္ဓိဒဿနဝသေန ဣမိဿာ ဒေသနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ။ တတ္ထာယံ ဒီပနာ – ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော သမဏဿ ဂေါတမဿ သာဝကသင်္ဃော နိဟိတဒဏ္ဍော နိဟိတသတ္ထော’’တိ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ နနု စ ဓမ္မဿာပိ ဝဏ္ဏော ¶ ဗြဟ္မဒတ္တေန ဘာသိတော? သစ္စံ ဘာသိတော၊ သော ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပဘဝတ္တာ၊ အရိယသင်္ဃာဓာရတ္တာ စ ဓမ္မဿ ဓမ္မာနုဘာဝသိဒ္ဓတ္တာ စ တေသံ တဒုဘယဒီပနေနေဝ ဒီပိတော ဟောတီတိ ဝိသုံ န ဥဒ္ဓဋော။ သဒ္ဓမ္မာနုဘာဝေနေဝ ဟိ ဘဂဝါ ဘိက္ခုသင်္ဃော ¶ စ ပါဏာတိပါတာဒိပ္ပဟာနသမတ္ထော အဟောသိ၊ ဒေသနာ ပန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဧဝံ အာဂတာတိ။

ဧတ္ထာယံ အဓိပ္ပာယော – ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ အညေ စ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ အနညသာဓာရဏေ ဗုဒ္ဓဂုဏေ အာရဗ္ဘ ဥပရိ ဒေသနံ ဝဍ္ဎေတုကာမော ဘဂဝါ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ‘‘တထာဂတဿ ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနော ဝဒေယျာ’’တိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓဂုဏဝသေနေဝ ဒေသနံ အာရဘိ၊ န ဘိက္ခုသင်္ဃဝသေနာတိ။ ဧသာ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာယ ပကတိ၊ ယံ ဧကရသေနေဝ ဒေသနံ ဒဿေတုံ လဗ္ဘမာနဿာပိ ကဿစိ အဂ္ဂဟဏံ။ တထာ ဟိ ရူပကဏ္ဍေ ဒုကာဒီသု တန္နိဒ္ဒေသေသု စ ဟဒယဝတ္ထု န ဂဟိတံ။ ဣတရဝတ္ထူဟိ အသမာနဂတိကတ္တာ ဒေသနာဘေဒေါ ဟောတီတိ။ ယထာ ဟိ ¶ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ ဧကန္တတော စက္ခာဒိနိဿယာနိ၊ န ဧဝံ မနောဝိညာဏံ ဧကန္တေန ဟဒယဝတ္ထုနိဿယံ၊ နိဿိတဝသေန စ ဝတ္ထုဒုကာဒိဒေသနာ ပဝတ္တာ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝတ္ထု၊ အတ္ထိ ရူပံ န စက္ခုဝိညာဏဿ ဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ။ ယမ္ပိ ဧကန္တတော ဟဒယဝတ္ထုနိဿယံ၊ တဿ ဝသေန ‘‘အတ္ထိ ရူပံ မနောဝိညာဏဿ ဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ ဒုကာဒီသု ဝုစ္စမာနေသုပိ န တဒနုရူပါ အာရမ္မဏဒုကာဒယော သမ္ဘဝန္တိ။ န ဟိ ‘‘အတ္ထိ ရူပံ မနောဝိညာဏဿ အာရမ္မဏံ၊ အတ္ထိ ရူပံ န မနောဝိညာဏဿ အာရမ္မဏ’’န္တိ သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ဝတ္ထာရမ္မဏဒုကာ ဘိန္နဂတိကာ သိယုန္တိ န ဧကရသာ ဒေသနာ ဘဝေယျာတိ။ တထာ နိက္ခေပကဏ္ဍေ စိတ္တုပ္ပာဒဝိဘာဂေန အဝုစ္စမာနတ္တာ အဝိတက္ကအဝိစာရပဒဝိဿဇ္ဇနေ ‘‘ဝိစာရော စာ’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကာတိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တပဒဝိဿဇ္ဇနေ လဗ္ဘမာနောပိ ဝိတက္ကော န ဥဒ္ဓဋော၊ အညထာ ‘‘ဝိတက္ကော စာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။

ဒဏ္ဍနသင်္ခါတဿ ဒဏ္ဍဿ ပရဝိဟေဌနဿ ဝိဝဇ္ဇိတဘာဝဒီပနတ္ထံ ဒဏ္ဍသတ္ထာနံ နိက္ခေပဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ပရူပဃာတတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ ဝိဟေဌနဘာဝတောတိ ဝိဟိံသနဘာဝတော။ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဝသေနာပိ ဒီပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တမ္ပိ ဧကဒေသေန ဒီပေန္တော ‘‘ယံ ပန ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။

လဇ္ဇီတိ ¶ ဧတ္ထ ဝုတ္တလဇ္ဇာယ ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ပါပဇိဂုစ္ဆနံ ပါပုတ္တာသနရဟိတံ၊ ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထီတိ။ ဓမ္မဂရုတာယ ဝါ ဗုဒ္ဓါနံ၊ ဓမ္မဿ စ အတ္တာဓီနတ္တာ အတ္တာဓိပတိဘူတာ လဇ္ဇာဝ ဝုတ္တာ၊ န ပန လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ။ ‘‘ဒယံ မေတ္တစိတ္တတံ အာပန္နော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဒယာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဒယာပန္နော’’တိအာဒီသု ကရုဏာယ ပဝတ္တတီတိ? သစ္စမေတံ ¶ ၊ အယံ ပန ဒယာ-သဒ္ဒေါ အနုရက္ခဏမတ္ထံ အန္တောနီတံ ကတွာ ပဝတ္တမာနော မေတ္တာယ ¶ ကရုဏာယ စ ပဝတ္တတီတိ ဣဓ မေတ္တာယ ပဝတ္တမာနော ဝုတ္တော။ မိဒတိ သိနိယှတီတိ မေတ္တာ၊ မေတ္တာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ၊ မေတ္တံ စိတ္တံ ဧတဿာတိ မေတ္တစိတ္တော၊ တဿ ဘာဝေါ မေတ္တစိတ္တတာ၊ မေတ္တာ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ‘‘သဗ္ဗပါဏဘူတဟိတာနုကမ္ပီ’’တိ ဧတေန တဿာ ဝိရတိယာ သတ္တဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတိ။ ပါဏဘူတေတိ ပါဏဇာတေ။ အနုကမ္ပကောတိ ကရုဏာယနကော။ ယသ္မာ ပန မေတ္တာ ကရုဏာယ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တာယ ဧဝ ဒယာပန္နတာယာ’’တိ။ ဧဝံ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ပါဏာတိပါတာ ဝိရတိ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တေဟိ လဇ္ဇာမေတ္တာကရုဏာဟိ သမင်္ဂီဘာဝေါ ဒဿိတော။ ဝိဟရတီတိ ဧဝံဘူတော ဟုတွာ ဧကသ္မိံ ဣရိယာပထေ ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဟရတိ ပဝတ္တေတိ၊ အတ္တဘာဝံ ဝါ ယာပေတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣရိယတိ ယပေတိ ယာပေတိ ပါလေတီ’’တိ။

အာစာရသီလမတ္တကန္တိ သာဓုဇနာစာရသီလမတ္တကံ၊ တေန ဣန္ဒြိယသံဝရာဒိဂုဏေဟိပိ လောကိယပုထုဇ္ဇနော တထာဂတဿ ဝဏ္ဏံ ဝတ္တုံ န သက္ကောတီတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ဣန္ဒြိယသံဝရပစ္စယပရိဘောဂသီလာနိ ဣဓ သီလကထာယံ န ဝိဘတ္တာနိ။

ပရသံဟရဏန္တိ ပရဿ သန္တကဟရဏံ။ ထေနော ဝုစ္စတိ စောရော၊ တဿ ဘာဝေါ ထေယျံ။ ဣဓာပိ ခုဒ္ဒကေ ပရသန္တကေ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ၊ မဟန္တေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ ကသ္မာ? ပယောဂမဟန္တတာယ၊ ဝတ္ထုဂုဏာနံ ပန သမဘာဝေ သတိ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ၊ တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇန္တိ အယမ္ပိ နယော ယောဇေတဗ္ဗော။

သာဟတ္ထိကာဒယောတိ ဧတ္ထ မန္တပရိဇပ္ပနေန ပရသန္တကဟရဏံ ဝိဇ္ဇာမယော၊ ဝိနာ မန္တေန ကာယဝစီပယောဂေန ပရသန္တကဿ အာကဍ္ဎနံ တာဒိသဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ဣဒ္ဓိမယော ပယောဂေါ။

သေသန္တိ ¶ ‘‘ပဟာယ ပဋိဝိရတော’’တိ ဧဝမာဒိကံ။ တဉှိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယံ။ ကိဉ္စာပိ နယိဓ သိက္ခာပဒဝေါဟာရေန ဝိရတိ ဝုတ္တာ၊ ဣတော အညေသု ပန သုတ္တပဒေသေသု ဝိနယာဘိဓမ္မေသု စ ပဝတ္တဝေါဟာရေန ဝိရတိယော စေတနာ စ အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော၊ တေသု အညတရကောဋ္ဌာသဘာဝတော ¶ စ သိက္ခာပဒန္တိ အာဟ ‘‘ပဌမသိက္ခာပဒေ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘လဇ္ဇီ ဒယာပန္နော’’တိ န ဝုတ္တံ၊ အဓိကာရဝသေန ပန အတ္ထတော ဝါ ဝုတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ လဇ္ဇာဒယော ပါဏာတိပါတပ္ပဟာနဿ ဝိသေသပ္ပစ္စယော၊ ဧဝံ အဒိန္နာဒါနပ္ပဟာနဿာပီတိ၊ တသ္မာ သာပိ ပါဠိ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဧသေဝ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ အထ ဝါ ‘‘သုစိဘူတေနာ’’တိ ဧတေန ¶ ဟိရောတ္တပ္ပာဒီဟိ သမန္နာဂမော၊ အဟိရိကာဒီနဉ္စ ပဟာနံ ဝုတ္တမေဝါတိ ‘‘လဇ္ဇီ’’တိအာဒိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အသေဋ္ဌစရိယန္တိ အသေဋ္ဌာနံ ဟီနာနံ၊ အသေဋ္ဌံ ဝါ လာမကံ နိဟီနံ ဝုတ္တိံ၊ မေထုနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ အာစာရ’’န္တိ မေထုနဝိရတိမာဟ။ ‘‘အာရာစာရီ မေထုနာ’’တိ ဧတေန ‘‘ဣဓ ဗြာဟ္မဏ ဧကစ္စော…ပေ… န ဟေဝ ခေါ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ အပိစ ခေါ မာတုဂါမဿ ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနနှာပနသမ္ဗာဟနံ သာဒိယတိ၊ သော တံ အဿာဒေတိ၊ တံ နိကာမေတိ၊ တေန စ ဝိတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၅၀) ဝုတ္တာ သတ္တဝိဓမေထုနသံယောဂါပိ ပဋိဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဣဓာပိ အသဒ္ဓမ္မသေဝနာဓိပ္ပာယေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ အဗြဟ္မစရိယံ၊ မိစ္ဆာစာရေ ပန အဂမနီယဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ ပုရိသာနံ မာတုရက္ခိတာဒယော ဒသ၊ ဓနက္ကီတာဒယော ဒသာတိ ဝီသတိ ဣတ္ထိယော။ ဣတ္ထီသု ပန ဒသန္နံ ဓနက္ကိတာဒီနံ သာရက္ခသပရိဒဏ္ဍာနဉ္စ ဝသေန ဒွါဒသန္နံ အညေ ပုရိသာ။ ဂုဏဝိရဟိတေ ဝိပ္ပဋိပတ္တိ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ၊ မဟာဂုဏေ မဟာသာဝဇ္ဇာ။ ဂုဏရဟိတေပိ စ အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တိ မဟာသာဝဇ္ဇာ၊ ဥဘိန္နံ သမာနစ္ဆန္ဒဘာဝေပိ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ၊ တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇာတိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တဿ ဒွေ သမ္ဘာရာ သေဝေတုကာမတာစိတ္တံ၊ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တီတိ။ မိစ္ဆာစာရေ ပန အဂမနီယဋ္ဌာနတာ၊ သေဝနာစိတ္တံ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိ၊ သာဒိယနဉ္စာတိ စတ္တာရော။ ‘‘အဘိဘဝိတွာ ဝီတိက္ကမနေ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိအဓိဝါသနေ သတိပိ ပုရိမုပ္ပန္နသေဝနာဘိသန္ဓိပယောဂါဘာဝတော ¶ အဘိဘုယျမာနဿ မိစ္ဆာစာရော န ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သေဝနာစိတ္တေ သတိ ပယောဂါဘာဝေါ န ပမာဏံ ဣတ္ထိယာ သေဝနာပယောဂဿ ယေဘုယျေန အဘာဝတော၊ ဣတ္ထိယာ ပုရေတရံ ဥပဋ္ဌာပိတသေဝနာစိတ္တာယပိ မိစ္ဆာစာရော န သိယာတိ အာပဇ္ဇတိ ပယောဂါဘာဝတော။ တသ္မာ ပုရိသဿ ဝသေန ဥက္ကံသတော စတ္တာရော ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ အညထာ ဣတ္ထိယာ ပုရိသကိစ္စကရဏကာလေ ပုရိသဿပိ သေဝနာပယောဂါဘာဝတော မိစ္ဆာစာရော န သိယာတိ ဧကေ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – အတ္တနော ရုစိယာ ပဝတ္တိတဿ တယော၊ ဗလက္ကာရေန ပဝတ္တိတဿ တယော၊ အနဝသေသဂ္ဂဟဏေန ပန စတ္တာရောတိ။ ဧကော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကောဝ။

၉။ ကမ္မပထပ္ပတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထဘဉ္ဇနကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝစီပယောဂေါ ကာယပယောဂေါ ဝါတိ မုသာ-သဒ္ဒဿ ကိရိယာပဓာနတံ ဒဿေတိ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပာယော ပုဗ္ဗဘာဂက္ခဏေ တင်္ခဏေ စ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ပုဗ္ဗေဝဿ ဟောတိ ‘မုသာ ဘဏိဿ’န္တိ၊ ဘဏန္တဿ ဟောတိ ‘မုသာ ဘဏာမီ’တိ’’ (ပါရာ။ ၂၀၅)။ ဧတဉှိ ဒွယံ အင်္ဂဘူတံ၊ ဣတရံ ပန ဟောတု ဝါ မာ ဝါ၊ အကာရဏမေတံ။ အဿာတိ ဝိသံဝါဒကဿ ¶ ။ ယထာဝုတ္တံ ပယောဂဘူတံ မုသာ ဝဒတိ ဝိညာပေတိ၊ သမုဋ္ဌာပေတိ ဝါ ဧတာယာတိ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။

ပုရိမနယေ လက္ခဏဿ အဗျာပိတတာယ၊ မုသာ-သဒ္ဒဿ စ ဝိသံဝဒိတဗ္ဗတ္ထဝါစကတ္တသမ္ဘဝတော ¶ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ မုသာဝါဒလက္ခဏံ ဒဿေတုံ ‘‘မုသာတိ အဘူတံ အတစ္ဆံ ဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ ဒုတိယနယော အာရဒ္ဓါ။ ဣမသ္မိဉ္စ နယေ မုသာ ဝဒီယတိ ဝုစ္စတိ ဧတာယာတိ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ ‘‘ယမတ္ထံ ဘဉ္ဇတီ’’တိ ဝတ္ထုဝသေန မုသာဝါဒဿ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတမာဟ။ ယဿ အတ္ထံ ဘဉ္ဇတိ၊ တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇောတိ အဒိန္နာဒါနေ ဝိယ ဂုဏဝသေနာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဝသေနာပိ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတာ လဗ္ဘတိယေဝ။

အတ္တနော သန္တကံ အဒါတုကာမတာယ၊ ပူရဏကထာနယေန စ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿေဝ မုသာဝါဒေါ။ တတ္ထ ပန စေတနာ ဗလဝတီ န ဟောတီတိ အပ္ပသာဝဇ္ဇတာ ¶ ဝုတ္တာ။ အပ္ပတာယ ဦနဿ အတ္ထဿ ပူရဏဝသေန ပဝတ္တာ ကထာ ပူရဏကထာ။

တဇ္ဇောတိ တဿာရုပ္ပော၊ ဝိသံဝါဒနာနုရူပေါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝါယာမော’’တိ ဝါယာမသီသေန ပယောဂမာဟ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပာယေန ပယောဂေ ကတေပိ ပရေန တသ္မိံ အတ္ထေ အဝိညာတေ ဝိသံဝါဒနဿ အသိဇ္ဈနတော ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနံ ဧကော သမ္ဘာရော ဝုတ္တော။ ကေစိ ပန ‘‘အဘူတဝစနံ ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ တယော သမ္ဘာရာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကိရိယာသမုဋ္ဌာပကစေတနာက္ခဏေယေဝ မုသာဝါဒကကမ္မုနာ ဗဇ္ဈတိ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ၊ သစေပိ ဒန္ဓတာယ ဝိစာရေတွာ ပရော တမတ္ထံ ဇာနာတီတိ အဓိပ္ပာယော။

‘‘သစ္စတော ထေတတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၉) ဝိယ ထေတ-သဒ္ဒေါ ထိရပရိယာယော၊ ထိရဘာဝေါ စ သစ္စဝါဒိတာယ အဓိကတတ္တာ ကထာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ထိရကထောတိ အတ္ထော’’တိ။ နထိရကထောတိ ယထာ ဟလိဒ္ဒိရာဂါဒယော ¶ အနဝဋ္ဌိတသဘာဝတာယ န ထိရာ၊ ဧဝံ န ထိရာ ကထာ ယဿ သော န ထိရကထောတိ ဟလိဒ္ဒိရာဂါဒယော ယထာ ကထာယ ဥပမာ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ‘‘ပါသာဏလေခါ ဝိယာ’’တိအာဒီသုပိ။

သဒ္ဓါ အယတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ သဒ္ဓါယော၊ သဒ္ဓါယော ဧဝ သဒ္ဓါယိကော ယထာ ‘‘ဝေနယိကော’’တိ ¶ (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈)။ သဒ္ဓါယ ဝါ အယိတဗ္ဗော သဒ္ဓါယိကော၊ သဒ္ဓေယျောတိ အတ္ထော။ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ ဝိသံဝါဒနတောတိ အဓိပ္ပာယော။

သုညဘာဝန္တိ ပီတိဝိရဟိတတာယ ရိတ္တတံ။ သာ ပိသုဏဝါစာတိ ယာယံ ယထာဝုတ္တာ သဒ္ဒသဘာဝါ ဝါစာ၊ သာ ပိယသုညကရဏတော ပိသုဏဝါစာတိ နိရုတ္တိနယေန အတ္ထမာဟ။ ပိသတီတိ ဝါ ပိသုဏာ၊ သမဂ္ဂေ သတ္တေ အဝယဝဘူတေ ဝဂ္ဂေ ဘိန္နေ ကရောတီတိ အတ္ထော။

ဖရုသန္တိ သိနေဟာဘာဝေန လူခံ။ သယမ္ပိ ဖရုသာတိ ဒေါမနဿသမုဋ္ဌိတတ္တာ သဘာဝေနပိ ကက္ကသာ။ ဧတ္ထ စ ဖရုသံ ကရောတီတိ ဖလူပစာရေန၊ ဖရုသယတီတိ ဝါ ဝါစာယ ဖရုသ-သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သယမ္ပိ ဖရုသာတိ ပရေသံ မမ္မစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တိယာ ဧကန္တနိဋ္ဌုရတာယ သဘာဝေန၊ ကာရဏဝေါဟာရေန ¶ စ ဝါစာယ ဖရုသ-သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တတောယေဝ စ နေဝ ကဏ္ဏသုခါ။ အတ္ထဝိပန္နတာယ န ဟဒယင်္ဂမာ။

ယေန သမ္ဖံ ပလပတီတိ ယေန ပလာပသင်္ခါတေန နိရတ္ထကဝစနေန သုခံ ဟိတဉ္စ ဖလတိ ဝိဒရတိ ဝိနာသေတီတိ ‘‘သမ္ဖ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ အတ္တနော ပရေသဉ္စ အနုပကာရကံ ယံ ကိဉ္စိ ပလပတိ။

သံကိလိဋ္ဌစိတ္တဿာတိ လောဘေန ဒေါသေန ဝါ ဝိဗာဓိတစိတ္တဿ၊ ဥပတာပိတစိတ္တဿ ဝါ၊ ဒူသိတစိတ္တဿာတိ အတ္ထော။ စေတနာ ပိသုဏဝါစာ ပိသုဏံ ဝဒန္တိ ဧတာယာတိ။ ယဿ ယတော ဘေဒံ ကရောတိ၊ တေသု အဘိန္နေသု အပ္ပသာဝဇ္ဇံ၊ ဘိန္နေသု မဟာသာဝဇ္ဇံ၊ တထာ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဝိသေသေသု။

ယဿ ပေသုညံ ¶ ဥပသံဟရတိ၊ သော ဘိဇ္ဇတု ဝါ မာ ဝါ၊ တဿ အတ္ထဿ ဝိညာပနမေဝ ပမာဏန္တိ အာဟ ‘‘တဒတ္ထဝိဇာနန’’န္တိ၊ ကမ္မပထပ္ပတ္တိ ပန ဘိန္နေ ဧဝ။

အနုပ္ပဒါတာတိ အနုဗလပ္ပဒါတာ၊ အနုဝတ္တနဝသေန ဝါ ပဒါတာ။ ကဿ ပန အနုဝတ္တနံ ပဒါနဉ္စ? ‘‘သဟိတာန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘သန္ဓာနဿာ’’တိ ဝိညာယတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သန္ဓာနာနုပ္ပဒါတာ’’တိ။ ယသ္မာ ပန အနုဝတ္တနဝသေန သန္ဓာနဿ ပဒါနံ အာဓာနံ၊ ရက္ခဏံ ဝါ ဒဠှီကရဏံ ဟောတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒဠှီကမ္မံ ကတ္တာတိ အတ္ထော’’တိ။ အာရမန္တိ ဧတ္ထာတိ အာရာမော၊ ရမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ¶ ။ ယသ္မာ ပန အာကာရေန ဝိနာပိ အယမေဝတ္ထော လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမဂ္ဂရာမောတိပိ ပါဠိ၊ အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော’’တိ။

မမ္မာနိ ဝိယ မမ္မာနိ၊ ယေသု ဖရုသဝါစာယ ဆုပိတမတ္တေသု ဒုဋ္ဌာရူသု ဝိယ ဃဋ္ဋိတေသု စိတ္တံ အဓိမတ္တံ ဒုက္ခပ္ပတ္တံ ဟောတိ။ ကာနိ ပန တာနိ? ဇာတိအာဒီနိ အက္ကောသဝတ္ထူနိ။ တာနိ ဆိဇ္ဇန္တိ၊ ဘိဇ္ဇန္တိ ဝါ ယေန ကာယဝစီပယောဂေန၊ သော မမ္မစ္ဆေဒကော။ ဧကန္တေန ဖရုသစေတနာ ဖရုသဝါစာ ဖရုသံ ဝဒတိ ဧတာယာတိ။ ကထံ ပန ဧကန္တဖရုသစေတနာ ဟောတိ? ဒုဋ္ဌစိတ္တတာယ။ တဿာတိ ဧကန္တဖရုသစေတနာယ ဧဝ ဖရုသဝါစာဘာဝဿ။ မမ္မစ္ဆေဒကော သဝနဖရုသတာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ စိတ္တသဏှတာယ ဖရုသဝါစာ န ဟောတိ ကမ္မပထ’ပ္ပတ္တတ္တာ၊ ကမ္မဘာဝံ ပန န သက္ကာ ဝါရေတုန္တိ။ ဧဝံ အနွယဝသေန စေတနာဖရုသတာယ ဖရုသဝါစံ သာဓေတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ပဋိပက္ခနယေန သာဓေတုံ ‘‘ဝစနသဏှတာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာ ဖရုသဝါစာ ¶ ။ ယန္တိ ယံ ပုဂ္ဂလံ။ ဧတ္ထာပိ ကမ္မပထဘာဝံ အပ္ပတ္တာ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ၊ ဣတရာ မဟာသာဝဇ္ဇာ၊ တထာ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဘာဝေ။ ကေစိ ပန ‘‘ယံ ဥဒ္ဒိဿ ဖရုသဝါစာ ပယုဇ္ဇန္တိ၊ တဿ သမ္မုခါဝ သီသံ ဧတီ’’တိ၊ ဧကေ ‘‘ပရမ္မုခါပိ ဖရုသဝါစာ ဟောတိယေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထာယမဓိပ္ပာယော ယုတ္တော သိယာ – သမ္မုခါ ပယောဂေ အဂါရဝါဒီနံ ဗလဝဘာဝတော သိယာ စေတနာ ¶ ဗလဝတီ၊ ပရဿ စ တဒတ္ထဇာနနံ၊ န တထာ အသမ္မုခါတိ။ ယထာ ပန အက္ကောသိတေ မတေ အာဠဟနေ ကတာ ခမနာ ဥပဝါဒန္တရာယံ နိဝတ္တေတိ၊ ဧဝံ ‘‘ပရမ္မုခါ ပယုတ္တာပိ ဖရုသဝါစာ ဟောတိယေဝါ’’တိ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ။ ကုပိတစိတ္တန္တိ အက္ကောသာဓိပ္ပာယေနေဝ ကုပိတစိတ္တံ၊ န မရဏာဓိပ္ပာယေန။ မရဏာဓိပ္ပာယေန ဟိ စိတ္တကောပေ သတိ ဗျာပါဒေါယေဝ ဟောတီတိ။ ဧတ္ထာတိ –

‘‘နေလင်္ဂေါ သေတပစ္ဆာဒေါ၊ ဧကာရော ဝတ္တတီ ရထော၊

အနီဃံ ပဿ အာယန္တံ၊ ဆိန္နသောတံ အဗန္ဓန’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇၊ ဥဒါ။ ၆၅)၊

ဣမိဿာ ဂါထာယ။ သီလဉှေတ္ထ ‘‘နေလင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ စိတ္တော ဂဟပတိ ‘‘နေလင်္ဂန္တိ ခေါ ဘန္တေ သီလာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇)။ သုကုမာရာတိ အဖရုသတာယ မုဒုကာ။ ပုရဿာတိ ဧတ္ထ ပုရ-သဒ္ဒေါ တန္နိဝါသီဝါစကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တေနေဝါဟ ‘‘နဂရဝါသီန’’န္တိ။ မနံ အပ္ပာယတိ ဝဍ္ဎေတီတိ မနာပါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဝုဍ္ဎိကရာ’’တိ။ အာသေဝနံ ဘာဝနံ ဗဟုလီကရဏံ။ ယံ ဂါဟယိတုံ ပဝတ္တိတော၊ တေန အဂ္ဂဟိတေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော ¶ ဂဟိတေ မဟာသာဝဇ္ဇောတိ၊ ဣဓာပိ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဝသေနာပိ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတာ လဗ္ဘတိယေဝ။

‘‘ကာလဝါဒီ’’တိအာဒိ သမ္ဖပ္ပလာပါ ပဋိဝိရတဿ ပဋိပတ္တိဒဿနံ။ ယထာ ဟိ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိ ပါဏာတိပါတပ္ပဟာနပဋိပတ္တိဒဿနံ။ ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယ ဝိဟရတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ ကထံ ပါဏာတိပါတပ္ပဟာနံ ဟောတီတိ? အပေက္ခာသဗ္ဘာဝတော ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သာ ပန ဝိရတိ ကထန္တိ ¶ အာဟ ‘‘နိဟိတဒဏ္ဍော နိဟိတသတ္ထော’’တိ၊ တဉ္စ ဒဏ္ဍသတ္ထနိဓာနံ ကထန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘လဇ္ဇီ’’တိအာဒိ၊ ဧဝံ ဥတ္တရုတ္တရံ ပုရိမဿ ပုရိမဿ ဥပါယသန္ဒဿနံ၊ တထာ အဒိန္နာဒါနာဒီသု ¶ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကာလဝါဒီတိအာဒိ သမ္ဖပ္ပလာပါ ပဋိဝိရတဿ ပဋိပတ္တိဒဿန’’န္တိ။ အတ္ထသဉှိတာပိ ဟိ ဝါစာ အယုတ္တကာလပ္ပယောဂေန အတ္ထာဝဟာ န သိယာတိ အနတ္ထဝိညာပနဝါစံ အနုလောမေတိ၊ တသ္မာ သမ္ဖပ္ပလာပံ ပဇဟန္တေန အကာလဝါဒိတာ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာလဝါဒီ’’တိ။ ကာလေန ဝဒန္တေနာပိ ဥဘယာနတ္ထသာဓနတော အဘူတံ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဘူတဝါဒီ’’တိ။ ဘူတဉ္စ ဝဒန္တေန ယံ ဣဓလောကပရလောကဟိတသမ္ပာဒကံ၊ တဒေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထံ ဝဒန္တေနာပိ န လောကိယဓမ္မသန္နိဿိတမေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အထ ခေါ လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတံ ပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ စ အတ္ထော လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတော ဟောတိ၊ တံ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိနယဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါတိမောက္ခသံဝရော သတိသံဝရော ဉာဏသံဝရော ခန္တိသံဝရော ဝီရိယသံဝရောတိ ဟိ ပဉ္စန္နံ သံဝရာနံ၊ တဒင်္ဂဝိနယော ဝိက္ခမ္ဘနဝိနယော သမုစ္ဆေဒဝိနယော ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိနယော နိဿရဏဝိနယောတိ ပဉ္စန္နံ ဝိနယာနဉ္စ ဝသေန ဝုစ္စမာနော အတ္ထော နိဗ္ဗာနာဓိဂမဟေတုဘာဝတော လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတော ဟောတီတိ။

ဧဝံ ဂုဏဝိသေသယုတ္တော စ အတ္ထော ဝုစ္စမာနော ဒေသနာကောသလ္လေ သတိ သောဘတိ၊ ကိစ္စကရော စ ဟောတိ၊ နာညထာတိ ဒဿေတုံ ‘‘နိဓာနဝတိံ ဝါစံ ဘာသိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တံ ဒေသနာကောသလ္လံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကာလေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဇ္ဈာသယဋ္ဌုပ္ပတ္တီနံ ပုစ္ဆာယ စ ဝသေန ဩတိဏ္ဏေ ဒေသနာဝိသယေ ဧကံသာဒိဗျာကရဏဝိဘာဂံ သလ္လက္ခေတွာ ဌပနာဟေတုဒါဟရဏသံသန္ဒနာနိ တံတံကာလာနုရူပံ ဝိဘာဝေန္တိယာ ပရိမိတပရိစ္ဆိန္နရူပါယ ဝိပုလတရဂမ္ဘီရုဒါရပဟူတတ္ထဝိတ္ထာရသင်္ဂါဟကာယ ¶ ဒေသနာယ ပရေ ယထာဇ္ဈာသယံ ပရမတ္ထသိဒ္ဓိယံ ပတိဋ္ဌာပေန္တော ‘‘ဒေသနာကုသလော’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၁၀။ ဧဝံ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ မူလသိက္ခာပဒါနိ ဝိဘဇိတွာ သတိပိ အဘိဇ္ဈာဒိပ္ပဟာနဿ ¶ သံဝရသီလသိက္ခာသင်္ဂဟေ ဥပရိဂုဏသင်္ဂဟတော၊ လောကိယပုထုဇ္ဇနာဝိသယတော စ ဥတ္တရဒေသနာယ သင်္ဂဏှိတုံ တံ ပရိဟရိတွာ ပစုရဇနပါကဋံ အာစာရသီလမေဝ ဝိဘဇန္တော ဘဂဝါ ‘‘ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဂါမောတိ သမူဟော။ နနု စ ရုက္ခာဒယော စိတ္တရဟိတတာယ န ဇီဝါ၊ စိတ္တရဟိတတာ စ ပရိပ္ဖန္ဒာဘာဝတော ¶ ၊ ဆိန္နေ ဝိရုဟနတော၊ ဝိသဒိသဇာတိကဘာဝတော၊ စတုယောနိအပ္ပရိယာပန္နတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဝုဍ္ဎိ ပန ပဝါဠသိလာလဝဏာနမ္ပိ ဝိဇ္ဇတီတိ န တေသံ ဇီဝဘာဝေ ကာရဏံ၊ ဝိသယဂ္ဂဟဏဉ္စ ပရိကပ္ပနာမတ္တံ သုပနံ ဝိယ စိဉ္စာဒီနံ၊ တထာ ဒေါဟဠာဒယော၊ တတ္ထ ကသ္မာ ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ပဋိဝိရတိ ဣစ္ဆိတာတိ? သမဏသာရုပ္ပတော၊ သန္နိဿိတသတ္တာနုရက္ခဏတော စ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဇီဝသညိနော ဟိ မောဃပုရိသာ မနုဿာ ရုက္ခသ္မိ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၈၉)။ နီလတိဏရုက္ခာဒိကဿာတိ အလ္လတိဏဿ စေဝ အလ္လရုက္ခာဒိကဿ စ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆလတာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧကံ ဘတ္တံ ဧကဘတ္တံ၊ တံ အဿ အတ္ထီတိ ဧကဘတ္တိကော၊ ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ဧကဝါရမေဝ ဘုဉ္ဇနကော။ တယိဒံ ရတ္တိဘောဇနောပိ သိယာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထမာဟ ‘‘ရတ္တူပရတော’’တိ။ ဧဝမ္ပိ အပရဏှဘောဇီပိ သိယာ ဧကဘတ္တိကောတိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဝိရတော ဝိကာလဘောဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ¶ မဇ္ဈနှိကာ၊ အယံ ဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏော ဘောဇနဿ ကာလော နာမ၊ တဒညော ဝိကာလော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဒုတိယပဒေန ရတ္တိဘောဇနဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ အပရဏှော ‘‘ဝိကာလော’’တိ ဝုတ္တော။

သင်္ခေပတော ‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ နေတ္တိ။ ၃၀၊ ၅၀၊ ၁၁၆၊ ၁၂၄) နယပ္ပဝတ္တံ ဘဂဝတော သာသနံ အစ္စန္တဆန္ဒရာဂပ္ပဝတ္တိတော နစ္စာဒီနံ ဒဿနံ န အနုလောမေတီတိ အာဟ ‘‘သာသနဿ အနနုလောမတ္တာ’’တိ။ အတ္တနာ ပယောဇိယမာနံ၊ ပရေဟိ ပယောဇာပိယမာနဉ္စ နစ္စံ နစ္စဘာဝသာမညတော ပါဠိယံ ဧကေနေဝ နစ္စ-သဒ္ဒေန ဂဟိတံ၊ တထာ ဂီတဝါဒိတ-သဒ္ဒေန စာတိ အာဟ ‘‘နစ္စနနစ္စာပနာဒိဝသေနာ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂါယနဂါယာပနဝါဒနဝါဒါပနာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒဿနေန စေတ္ထ သဝနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဝိရူပေကသေသနယေန။ အာလောစနသဘာဝတာယ ဝါ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ သဝနကိရိယာယပိ ဒဿနသင်္ခေပသဗ္ဘာဝတော ‘‘ဒဿနာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အဝိသူကဘူတဿ ဂီတဿ သဝနံ ကဒါစိ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသူကဘူတာ ဒဿနာ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ပစ္ဆိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဓမ္မူပသံဟိတမ္ပိ စေတ္ထ ဂီတံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဂီတူပသံဟိတော ဓမ္မော န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

ဥစ္စာတိ ¶ ¶ ဥစ္စသဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဧကံ သဒ္ဒန္တရံ၊ သေတိ ဧတ္ထာတိ သယနံ။ ဥစ္စာသယနံ မဟာသယနဉ္စ သမဏသာရုပ္ပရဟိတံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ပမာဏာတိက္ကန္တံ၊ အကပ္ပိယတ္ထရဏ’’န္တိ ¶ ။ အာသန္ဒာဒိအာသနဉ္စေတ္ထ သယနေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပန အာဓာရေ ပဋိက္ခိတ္တေ တဒါဓာရကိရိယာ ပဋိက္ခိတ္တာဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥစ္စာသယနမဟာသယနာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ အတ္ထတော ပန တဒုပဘောဂဘူတ နိသဇ္ဇာနိပဇ္ဇနေဟိ ဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဥစ္စာသယနသယနမဟာသယနသယနာတိ ဝါ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဧကသေသနယေန အယံ နိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁)။ အာသနကိရိယာပုဗ္ဗကတ္တာ သယနကိရိယာယ သယနဂ္ဂဟဏေနေဝ အာသနံ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အညေဟိ ဂါဟာပနေ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနေ စ ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘န ဥဂ္ဂဏှာပေတိ၊ န ဥပနိက္ခိတ္တံ သာဒီယတီ’’တိ။ အထ ဝါ တိဝိဓံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ။ တတ္ထ ကာယေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဏှနံ၊ ဝါစာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဟာပနံ၊ မနသာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သာဒိယနန္တိ တိဝိဓမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဧကသေသနယေန ဝါ ဂဟေတွာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နေဝ နံ ဥဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော ‘‘အာမကဓညပဋိဂ္ဂဟဏာ’’တိအာဒီသုပိ။ နီဝါရာဒိဥပဓညဿ သာလိယာဒိမူလဓညန္တောဂဓတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တဝိဓဿာ’’တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ ဘိက္ခဝေ ပဉ္စ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သူကရဝသံ ဂဒြဘဝသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ ဩဒိဿ အနုညာတံ နာမ၊ တဿ ပန ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘အညတြ ဩဒိဿ အနုညာတာ’’တိ။

အက္ကမတီတိ နိပ္ပီဠေတိ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ အက္ကမတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဟဒယန္တိ နာဠိအာဒိမာနဘာဇနာနံ အဗ္ဘန္တရံ။ တိလာဒီနံ ¶ နာဠိအာဒီဟိ မိနနကာလေ ဥဿာပိတသိခါယေဝ သိခါ၊ တဿာ ဘေဒေါ ဟာပနံ။ ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ၊ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော စ။

ဝဓောတိ မုဋ္ဌိပ္ပဟာရကသာတာဠနာဒီဟိ ဟိံသနံ၊ ဝိဟေဌနန္တိ အတ္ထော။ ဝိဟေဌနတ္ထောပိ ဟိ ဝဓသဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘အတ္တာနံ ဝဓိတွာ ဝဓိတွာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၈၈၀)။ ယထာ ဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟဘာဝသာမညေ သတိပိ ပဗ္ဗဇိတေဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗဝတ္ထုဝိသေသဘာဝသန္ဒဿနတ္ထံ ဣတ္ထိကုမာရိဒါသိဒါသာဒယော ဝိဘာဂေန ဝုတ္တာ ¶ ၊ ဧဝံ ပရဿဟရဏဘာဝတော အဒိန္နာဒါနဘာဝသာမညေ သတိပိ တုလာကူဋာဒယော အဒိန္နာဒါနဝိသေသဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝိဘာဂေန ဝုတ္တာ၊ န ဧဝံ ပါဏာတိပါတပရိယာယဿ ဝဓဿ ပုနဂ္ဂဟဏေ ပယောဇနံ အတ္ထိ။ ‘‘တတ္ထ သယင်္ကာရော၊ ဣဓ ပရံကာရော’’တိ စ ¶ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ဆပ္ပယောဂါ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တောယေဝ အတ္ထော သုန္ဒရတရော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဝဓောတိ မာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ပေါထနမေဝ သန္ဓာယာတိ စ သက္ကာ ဝိညာတုံ မာရဏ-သဒ္ဒဿ ဝိဟိံသနေပိ ဒိဿနတော။

ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ ‘‘ဆေဒန…ပေ… သဟသာကာရာ ပဋိဝိရတော’’တိ ဧတပရိမာဏေန ပါဌေန။ အန္တရာဘေဒံ အဂ္ဂဟေတွာ ပါဠိယံ အာဂတနယေန ဆဗ္ဗီသတိသိက္ခာပဒသင်္ဂဟံ ယေဘုယျေန သိက္ခာပဒါနံ အဝိဘတ္တတ္တာ စူဠသီလံ နာမ။ ဒေသနာဝသေန ဟိ ဣဓ စူဠမဇ္ဈိမာဒိဘာဝေါ အဓိပ္ပေတော၊ န ဓမ္မဝသေန။ တထာ ဟိ ဣဓ သင်္ခိတ္တေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ သိက္ခာပဒါနံ အဝိဘတ္တာနံ ဝိဘဇနဝသေန ¶ မဇ္ဈိမသီလဒေသနာ ပဝတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘မဇ္ဈိမသီလံ ဝိတ္ထာရေန္တော’’တိ။

စူဠသီလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မဇ္ဈိမသီလဝဏ္ဏနာ

၁၁။ တတ္ထ ယထာတိ ဩပမ္မတ္ထေ နိပါတော။ ဝါတိ ဝိကပ္ပနတ္ထေ။ ပနာတိ ဝစနာလင်္ကာရေ။ ဧကေတိ အညေ။ ဘောန္တောတိ သာဓူနံ ပိယသမုဒါဟာရော။ သာဓဝေါ ဟိ ပရေ ‘‘ဘောန္တော’’တိ ဝါ၊ ‘‘ဒေဝါနံ ပိယာ’’တိ ဝါ ‘‘အာယသ္မန္တော’’တိ ဝါ သမာလပန္တိ။ ယံ ကိဉ္စိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတာ သမဏာ။ ဇာတိမတ္တေန ဗြာဟ္မဏာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဥဿာဟံ ကတွာ မမ ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနောပိ ပုထုဇ္ဇနော ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိနာ ပရာနုဒ္ဒေသိကနယေန ဝါ ယထာ ပနေကေ ဘောန္တော သမဏဗြာဟ္မဏဘာဝံ ပဋိဇာနမာနာ၊ ပရေဟိ စ တထာသမ္ဘာဝိယမာနာ တဒနုရူပပဋိပတ္တိံ အဇာနနတော၊ အသမတ္ထတော စ န အဘိသမ္ဘုဏန္တိ၊ န ဧဝမယံ၊ အယံ ပန သမဏော ဂေါတမော သဗ္ဗထာပိ သမဏသာရုပ္ပပဋိပဒံ ပူရေသိယေဝါတိ ဧဝံ အညုဒ္ဒေသိကနယေန ဝါ သဗ္ဗထာပိ အာစာရသီလမတ္တမေဝ ဝဒေယျုံ၊ န တဒုတ္တရိန္တိ။

ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘပဒေ ¶ သဒ္ဒက္ကမေန အပ္ပဓာနဘူတောပိ ဗီဇဂါမဘူတဂါမော နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတာယ ပဓာနဘာဝံ ပဋိလဘတိ။ အညော ဟိ သဒ္ဒက္ကမော အညော အတ္ထက္ကမောတိ အာဟ ‘‘ကတမော သော ဗီဇဂါမဘူတဂါမော’’တိ။ တသ္မိဉှိ ဝိဘတ္တေ တဗ္ဗိသယတာယ သမာရမ္ဘောပိ ဝိဘတ္တောဝ ဟောတီတိ ¶ ။ တေနေဝါဟ ဘဂဝါ ‘‘မူလဗီဇ’’န္တိအာဒိ။ မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ၊ မူလံ ဗီဇံ ဧတဿာတိပိ မူလဗီဇံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဖဠုဗီဇန္တိ ပဗ္ဗဗီဇံ။ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟဏသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇ-သဒ္ဒေါ တဒတ္ထသံသိဒ္ဓိယာ မူလာဒီသုပိ ကေသုစိ ပဝတ္တတီတိ မူလာဒိတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကေန ဗီဇ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗီဇဗီဇ’’န္တိ။ ‘‘ရူပရူပံ ¶ ၊ ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၇) စ ယထာ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဗီဇဂါမဘူတဂါမံ ပုစ္ဆိတွာ ဗီဇဂါမော ဧဝ ဝိဘတ္တောတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နနု အဝေါစုမှ ‘‘မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ၊ မူလံ ဗီဇံ ဧတဿာတိပိ မူလဗီဇန္တိ’’။ တတ္ထ ပုရိမေန ဗီဇဂါမော နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ ဒုတိယေန ဘူတဂါမော၊ ဒုဝိဓောပေသ သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇန္တိ ဧကသေသနယေန ဝါ ပါဠိယံ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘သဗ္ဗဉှေတ’’န္တိအာဒိ။

၁၂။ ‘‘သန္နိဓိကတဿာ’’တိ ဧတေန ‘‘သန္နိဓိကာရပရိဘောဂ’’န္တိ ဧတ္ထ ကာရ-သဒ္ဒဿ ကမ္မတ္ထတံ ဒဿေတိ။ ယထာ ဝါ ‘‘အာစယံဂမိနော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အနုနာသိကလောပေန ‘‘အာစယဂါမိနော’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀) နိဒ္ဒေသော ကတော၊ ဧဝံ ‘‘သန္နိဓိကာရံ ပရိဘောဂ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အနုနာသိကလောပေန ‘‘သန္နိဓိကာရပရိဘောဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ သန္နိဓိံ ကတွာ ပရိဘောဂန္တိ အတ္ထော။

သမ္မာ ကိလေသေ လိခတီတိ သလ္လေခေါ၊ သုတ္တန္တနယေန ပဋိပတ္တိ။ ပရိယာယတိ ကပ္ပီယတီတိ ပရိယာယော၊ ကပ္ပိယဝါစာနုသာရေန ပဋိပတ္တိ။ ကိလေသေဟိ အာမသိတဗ္ဗတော အာမိသံ၊ ယံ ကိဉ္စိ ဥပဘောဂါရဟံ ဝတ္ထု။ တေနေဝါဟ ‘‘အာမိသန္တိ ဝုတ္တာဝသေသ’’န္တိ။ နယဒဿနဉှေတံ သန္နိဓိဝတ္ထူနံ။ ဥဒကကဒ္ဒမေတိ ဥဒကေ စ ကဒ္ဒမေ စ။ အစ္ဆထာတိ နိသီဒထ။ ဂီဝါယာမကန္တိ ဂီဝံ အာယမိတွာ၊ ယထာ စ ဘုတ္တေ အတိဘုတ္တတာယ ဂီဝါ အာယမိတဗ္ဗာဝ ဟောတိ၊ ဧဝန္တိ အတ္ထော။ စတုဘာဂမတ္တန္တိ ကုဍုဗမတ္တံ။ ‘‘ကပ္ပိယကုဋိယ’’န္တိအာဒိ ဝိနယဝသေန ဝုတ္တံ။

၁၃။ ဧတ္တကမ္ပီတိ ¶ ဝိနိစ္ဆယဝိစာရဏာဝတ္ထုကိတ္တနမ္ပိ ¶ ။ ပယောဇနမတ္တမေဝါတိ ပဒတ္ထယောဇနမတ္တမေဝ။ ယဿ ပန ပဒဿ ဝိတ္ထာရကထံ ဝိနာ န သက္ကာ အတ္ထော ဝိညာတုံ၊ တတ္ထ ဝိတ္ထာရကထာပိ ပဒတ္ထသင်္ဂဟမေဝ ဂစ္ဆတိ။ ကုတူဟလဝသေန ပေက္ခိတဗ္ဗတော ပေက္ခာ၊ နဋသတ္ထဝိဓိနာ နဋာနဉ္စ ပယောဂေါ။ နဋသမူဟေန ပန ဇနသမူဟေ ကရဏဝသေန ‘‘နဋသမဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ သာရသမာသေ ‘‘ပေက္ခာ မဟ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဃနတာဠံ နာမ ဒဏ္ဍမယတာဠံ၊ သိလာသလာကတာဠံ ဝါ။ ဧကေတိ သာရသမာသာစရိယာ၊ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော စ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ဣတော ပရေသုပိ ‘‘ဧကေ’’တိ အာဂတဋ္ဌာနေသု။ စတုရဿအမ္ဗဏကတာဠံ နာမ ရုက္ခသာရဒဏ္ဍာဒီသု ယေန ကေနစိ စတုရဿအမ္ဗဏကံ ကတွာ ¶ စတူသု ပဿေသု စမ္မေန ဩနန္ဓိတွာ ကတဝါဒိတံ။ အဗ္ဘောက္ကိရဏံ ရင်္ဂဗလီကရဏံ၊ ယာ ‘‘နန္ဒီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သောဘနကရန္တိ သောဘနကရဏံ၊ ‘‘သောဘနဃရက’’န္တိ သာရသမာသေ ဝုတ္တံ။ စဏ္ဍာလာနမိဒန္တိ စဏ္ဍာလံ။ သာဏေ ဥဒကေန တေမေတွာ အညမညံ အာကောဋနကီဠာ သာဏဓောဝနံ။ ဣန္ဒဇာလေနာတိ အဋ္ဌိဓောဝနမန္တံ ပရိဇပ္ပိတွာ ယထာ ပရေ အဋ္ဌီနိယေဝ ပဿန္တိ၊ ဧဝံ တစာဒီနံ အန္တရဓာပနမာယာယ။ သကဋဗျူဟာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စက္ကပဒုမကဠီရဗျူဟာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

၁၄။ ပဒါနီတိ ¶ သာရီနံ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌာနာနိ။ ဒသပဒံ နာမ ဒွီဟိ ပန္တီဟိ ဝီသတိယာ ပဒေဟိ ကီဠနဇူတံ။ ပါသကံ ဝုစ္စတိ ဆသု ပဿေသု ဧကေကံ ယာဝ ဆက္ကံ ဒဿေတွာ ကတကီဠနကံ၊ တံ ဝဍ္ဎေတွာ ယထာလဒ္ဓံ ဧကကာဒိဝသေန သာရိယော အပနေန္တာ ဥပနေန္တာ စ ကီဠန္တိ။ ဃဋေန ကီဠာ ဃဋိကာတိ ဧကေ။ ဗဟူသု သလာကာသု ဝိသေသရဟိတံ ဧကံ သလာကံ ဂဟေတွာ တာသု ပက္ခိပိတွာ ပုန တဿေဝ ဥဒ္ဓရဏံ သလာကဟတ္ထန္တိ ဧကေ။ ပဏ္ဏေန ဝံသာကာရေန ကတာ နာဠိကာ။ တေနေဝါဟ ‘‘တံ ဓမန္တာ’’တိ။ ‘‘ပုစ္ဆန္တဿ မုခါဂတံ အက္ခရံ ဂဟေတွာ နဋ္ဌမုတ္တိ လာဘာလာဘာဒိဇာနနကီဠာ အက္ခရိကာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဝါဒိတာနုရူပံ နစ္စနံ ဂါယနံ ဝါ ယထာဝဇ္ဇံ’’ တိပိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ ကတေ ဇယော ဘဝိဿတိ၊ အညထာ ပရာဇယော’’တိ ဇယပရာဇယေ ပုရက္ခတွာ ပယောဂကရဏဝသေန ပရိဟာရပထာဒီနမ္ပိ ဇူတပမာဒဋ္ဌာနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပင်္ဂစီရာဒီဟိပိ ဝံသာဒီဟိ ကာတဗ္ဗကိစ္စသိဒ္ဓိအသိဒ္ဓိဇယပရာဇယာဝဟော ပယောဂေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ယထာဝဇ္ဇ’’န္တိ စ ¶ ကာဏာဒီဟိ သဒိသတာကာရဒဿနေဟိ ဇယပရာဇယဝသေန ဇူတကီဠိတဘာဝေန ဝုတ္တံ။

၁၅။ ဝါဠရူပါနီတိ အာဟရိမာနိ ဝါဠရူပါနိ။ ‘‘အကပ္ပိယမဉ္စောဝ ပလ္လင်္ကော’’တိ သာရသမာသေ။ ဝါနဝိစိတ္တန္တိ ဘိတ္တိစ္ဆဒါဒိဝသေန ဝါနေန ဝိစိတြံ။ ရုက္ခတူလလတာတူလပေါဋကီတူလာနံ ဝသေန တိဏ္ဏံ တူလာနံ။ ဥဒ္ဒလောမိယံ ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ၊ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော စ။ တထာ ဧကန္တလောမိယံ။ ကောသေယျကဋ္ဋိဿမယန္တိ ကောသေယျကဿဋမယံ။ သုဒ္ဓကောသေယျန္တိ ¶ ရတနပရိသိဗ္ဗနရဟိတံ။ ‘‘ဌပေတွာ တူလိက’’န္တိ ဧတေန ရတနပရိသိဗ္ဗနရဟိတာပိ တူလိကာ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ‘‘ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနီ’’တိ ဣမိနာ ယာနိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနိ၊ တာနိ ဘူမတ္ထရဏဝသေန၊ ယထာနုရူပံ မဉ္စပီဌာဒီသု စ ဥပနေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ အဇိနစမ္မေဟီတိ အဇိနမိဂစမ္မေဟိ။ တာနိ ကိရ စမ္မာနိ သုခုမာနိ၊ တသ္မာ ဒုပဋ္ဋတိပဋ္ဋာနိ ကတွာ သိဗ္ဗန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဇိနပ္ပဝေဏီ’’တိ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ဝိနယေ ဝုတ္တနယေန။

၁၆။ အလင်္ကာရဉ္ဇနမေဝ န ဘေသဇ္ဇံ မဏ္ဍနာနုယောဂဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ မာလာ-သဒ္ဒေါ သာသနေ သုဒ္ဓပုပ္ဖေသုပိ ¶ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘ဗဒ္ဓမာလာ ဝါ’’တိ။ မတ္တိကကက္ကန္တိ ဩသဓေဟိ အဘိသင်္ခတံ ယောဂမတ္တိကကက္ကံ။ စလိတေတိ ကုပိတေ။ လောဟိတေ သန္နိသိန္နေတိ ဒုဋ္ဌလောဟိတေ ခီဏေ။

၁၇။ ဒုဂ္ဂတိတော သံသာရတော စ နိယျာတိ ဧတေနာတိ နိယျာနံ၊ သဂ္ဂမဂ္ဂေါ မောက္ခမဂ္ဂေါ စ။ တံ နိယျာနံ အရဟတိ၊ နိယျာနေ ဝါ နိယုတ္တာ၊ နိယျာနံ ဝါ ဖလဘူတံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ နိယျာနိကာ၊ ဝစီဒုစ္စရိတသံကိလေသတော နိယျာတီတိ ဝါ ဤ-ကာရဿ ရဿတ္တံ၊ ယ-ကာရဿ စ က-ကာရံ ကတွာ နိယျာနိကာ၊ စေတနာယ သဒ္ဓိံ သမ္ဖပ္ပလာပါ ဝေရမဏိ။ တပ္ပဋိပက္ခတော အနိယျာနိကာ၊ တဿာ ဘာဝေါ အနိယျာနိကတ္တံ၊ တသ္မာ အနိယျာနိကတ္တာ။ တိရစ္ဆာနဘူတာတိ တိရောကရဏဘူတာ။ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေတိ အနိစ္စတာပဋိသံယုတ္တစတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေ။ သဟ အတ္ထေနာတိ သာတ္ထကံ၊ ဟိတပဋိသံယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝိသိခါတိ ဃရသန္နိဝေသော၊ ဝိသိခါဂဟဏေန စ တန္နိဝါသိနော ဂဟိတာ ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တေနေဝါဟ ‘‘သူရာ သမတ္ထာ’’တိ၊ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိ စ။ ကုမ္ဘဋ္ဌာနာပဒေသေန ¶ ¶ ကုမ္ဘဒါသိယော ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကုမ္ဘဒါသီကထာ ဝါ’’တိ။ ဥပ္ပတ္တိဌိတိသမ္ဘာရာဒိဝသေန လောကံ အက္ခာယတီတိ လောကက္ခာယိကာ။

၁၈။ သဟိတန္တိ ပုဗ္ဗာပရာဝိရုဒ္ဓံ။

၁၉။ ဒူတဿ ကမ္မံ ဒူတေယျံ၊ တဿ ကထာ ဒူတေယျကထာ။

၂၀။ တိဝိဓေနာတိ သာမန္တဇပ္ပနဣရိယာပထသန္နိဿိတပစ္စယပဋိသေဝနဘေဒတော တိပ္ပကာရေန။ ဝိမှာပယန္တီတိ ‘‘အဟော အစ္ဆရိယပုရိသော’’တိ အတ္တနိ ပရေသံ ဝိမှယံ ဥပ္ပာဒေန္တိ။ လပန္တီတိ အတ္တာနံ၊ ဒါယကံ ဝါ ဥက္ခိပိတွာ ယထာ သော ကိဉ္စိ ဒဒါတိ၊ ဧဝံ ဥက္ကာစေတွာ ကထေန္တိ။ နိမိတ္တေန စရန္တိ၊ နိမိတ္တံ ဝါ ကရောန္တီတိ နေမိတ္တိကာ နိမိတ္တန္တိ စ ပရေသံ ပစ္စယ ဒါနသညုပ္ပာဒကံ ကာယဝစီကမ္မံ ဝုစ္စတိ။ နိပ္ပိံသန္တီတိ နိပ္ပေသာ၊ နိပ္ပေသာယေဝ နိပ္ပေသိကာ၊ နိပ္ပေသောတိ စ သဌပုရိသော ဝိယ လာဘသက္ကာရတ္ထံ အက္ကောသခုံသနုပ္ပဏ္ဍနပရပိဋ္ဌိမံသိကတာဒိ။

မဇ္ဈိမသီလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မဟာသီလဝဏ္ဏနာ

၂၁။ အင်္ဂါနိ ¶ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ အင်္ဂသဟစရိတံ သတ္ထံ ‘‘အင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နိမိတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကေစိ ပန ‘‘အင်္ဂန္တိ အင်္ဂဝိကာရ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ပရေသံ အင်္ဂဝိကာရဒဿနေနာပိ လာဘာလာဘာဒိဝိဇ္ဇာတိ။ ပဏ္ဍုရာဇာတိ ဒက္ခိဏာမဓုရာဓိပတိ။ ‘‘မဟန္တာန’’န္တိ ဧတေန အပ္ပကံ နိမိတ္တံ၊ မဟန္တံ နိမိတ္တံ ဥပ္ပာတောတိ ဒဿေတိ။ ဣဒံ နာမ ပဿတီတိ ယော ဝသဘံ ကုဉ္ဇရံ ပါသာဒံ ပဗ္ဗတံ ဝါ အာရုဠှံ သုပိနေ အတ္တာနံ ပဿတိ၊ တဿ ဣဒံ နာမ ဖလံ ဟောတီတိ။ သုပိနကန္တိ သုပိနသတ္ထံ။ အင်္ဂသမ္ပတ္တိဝိပတ္တိဒဿနမတ္တေန ¶ အာဒိသနံ ဝုတ္တံ ‘‘အင်္ဂ’’န္တိ ဣမိနာ၊ ‘‘လက္ခဏ’’န္တိ ဣမိနာ ပန မဟာနုဘာဝတာနိပ္ဖာဒကအင်္ဂလက္ခဏဝိသေသဒဿနေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသောတိ။ အဟတေတိ နဝေ။ ဣတော ပဋ္ဌာယာတိ ဒေဝရက္ခသမနုဿာဒိဘေဒေန ဝိဝိဓဝတ္ထဘာဂေ ဣတော ဝါ ဧတ္တော ဝါ သဉ္ဆိန္နေ ဣဒံ နာမ ဘောဂါဒိ ဟောတီတိ။ ဒဗ္ဗိဟောမဒီနိ ¶ ဟောမဿုပကရဏာဒိဝိသေသေဟိ ဖလဝိသေသဒဿနဝသေန ပဝတ္တာနိ။ အဂ္ဂိဟောမံ ဝုတ္တာဝသေသသာဓနဝသေန ပဝတ္တံ ဟောမံ။ အင်္ဂလဋ္ဌိန္တိ သရီရံ။ အဗ္ဘိနော သတ္ထံ အဗ္ဘေယျံ၊ မာသုရက္ခေန ကတော ဂန္ထော မာသုရက္ခော။ ဘူရိဝိဇ္ဇာ သဿဗုဒ္ဓိကရဏဝိဇ္ဇာတိ သာရသမာသေ။ သပက္ခက…ပေ… စတုပ္ပဒါနန္တိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာဒိသပက္ခက ဃရဂေါလိကာဒိအပက္ခကဒေဝမနုဿကောဉ္စာဒိဒွိပဒကကဏ္ဋကဇမ္ဗုကာဒိစတုပ္ပဒါနံ။

၂၃။ ‘‘အသုကဒိဝသေ’’တိ ‘‘ပက္ခဿ ဒုတိယေ တတိယေ’’တိအာဒိ တိထိဝသေန ဝုတ္တံ။ အသုကနက္ခတ္တေနာတိ ရောဟိဏီအာဒိနက္ခတ္တယောဂဝသေန။

၂၄။ ဥက္ကာနံ ပတနန္တိ ဥက္ကောဘာသာနံ ပတနံ။ ဝါတသင်္ဃာတေသု ဟိ ဝေဂေန အညမညံ သင်္ဃဋ္ဋေန္တေသု ဒီပကောဘာသော ဝိယ ဩဘာသော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အာကာသတော ပတတိ၊ တတ္ထာယံ ဥက္ကာပါတဝေါဟာရော။ အဝိသုဒ္ဓတာ အဗ္ဘမဟိကာဒီဟိ။

၂၅။ ဓာရာနုပဝေစ္ဆနံ ဝဿနံ။ ဟတ္ထေန အဓိပ္ပေတဝိညာပနံ ဟတ္ထမုဒ္ဒါ၊ တံ ပန အင်္ဂုလိသင်္ကောစနေန ¶ ဂဏနာယေဝ။ ပါရသိက မိလက္ခကာဒယော ဝိယ နဝန္တဝသေန ဂဏနာ အစ္ဆိဒ္ဒကဂဏနာ။ သဋုပ္ပာဒနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝေါကလနဘာဂဟာရာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ စိန္တာဝသေနာတိ ဝတ္ထုံ အနုသန္ဓိဉ္စ သယမေဝ စိရေန စိန္တေတွာ ကရဏဝသေန စိန္တာကဝိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ကိဉ္စိ သုတွာ သုတေန အဿုတံ အနုသန္ဓေတွာ ကရဏဝသေန သုတကဝိ၊ ကဉ္စိ အတ္ထံ ဥပဓာရေတွာ တဿ ¶ သင်္ခိပနဝိတ္ထာရဏာဒိဝသေန အတ္ထကဝိ၊ ယံ ကိဉ္စိ ပရေန ကတံ ကဗ္ဗံ နာဋကံ ဝါ ဒိသွာ တံ သဒိသမေဝ အညံ အတ္တနော ဌာနုပ္ပတ္တိကပဋိဘာနေန ကရဏဝသေန ပဋိဘာနကဝိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၂၆။ ပရိဂ္ဂဟဘာဝေန ဒါရိကာယ ဂဏှာပနံ အာဝါဟနံ။ တထာ ဒါပနံ ဝိဝါဟနံ။ ဒေသန္တရေ ဒိဂုဏတိဂုဏာဒိဂဟဏဝသေန ဘဏ္ဍပ္ပယောဇနံ ပယောဂေါ။ တတ္ထ ဝါ အညတ္ထ ဝါ ယထာကာလပရိစ္ဆေဒံ ဝဍ္ဎိဂဟဏဝသေန ပယောဇနံ ဥဒ္ဓါရော။ ‘‘ဘဏ္ဍမူလရဟိတာနံ ဝါဏိဇ္ဇံ ကတွာ ဧတ္တကေနုဒယေန သဟ မူလံ ဒေထာတိ ဓနဒါနံ ပယောဂေါ၊ တာဝကာလိကဒါနံ ဥဒ္ဓါရော’’တိ စ ဝဒန္တိ။ တီဟိ ကာရဏေဟီတိ ဧတ္ထ ဝါတေန၊ ပါဏကေဟိ ဝါ ဂဗ္ဘေ ဝိနဿန္တေ န ပုရိမကမ္မုနာ ဩကာသော ကတော၊ တပ္ပစ္စယာ ကမ္မံ ဝိပစ္စတိ။ သယမေဝ ¶ ပန ကမ္မုနာ ဩကာသေ ကတေ န ဧကန္တေန ဝါတော ပါဏကာ ဝါ အပေက္ခိတဗ္ဗာတိ ကမ္မဿ ဝိသုံ ကာရဏဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိဗ္ဗာပနီယန္တိ ဥပသမကရံ။ ပဋိကမ္မန္တိ ယထာ တေ န ခါဒန္တိ၊ တထာ ပဋိကရဏံ။ ပရိဝတ္တနတ္ထန္တိ အာဝုဓာဒိနာ သဟ ဥက္ခိတ္တဟတ္ထဿ ဥက္ခိပနဝသေန ပရိဝတ္တနတ္ထံ။ ဣစ္ဆိတတ္ထဿ ဒေဝတာယ ကဏ္ဏေ ကထနဝသေန ဇပ္ပနံ ကဏ္ဏဇပ္ပနန္တိ။ အာဒိစ္စပါရိစရိယာတိ ¶ ကရဝီရမာလာဟိ ပူဇံ ကတွာ သကလဒိဝသံ အာဒိစ္စာဘိမုခါဝဋ္ဌာနေန အာဒိစ္စဿ ပရိစရဏံ။ ‘‘သိရဝှာယန’’န္တိ ကေစိ ပဌန္တိ၊ တဿတ္ထောမန္တံ ပရိဇပ္ပိတွာ သိရသာ ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ အဝှာယနန္တိ။

၂၇။ သမိဒ္ဓိကာလေတိ အာယာစိတဿ အတ္ထဿ သိဒ္ဓိကာလေ။ သန္တိပဋိဿဝကမ္မန္တိ ဒေဝတာယာစနာယ ယာ သန္တိ ပဋိကတ္တဗ္ဗာ၊ တဿာ ပဋိညာပဋိဿဝကမ္မကရဏံ၊ သန္တိယာ အာယာစနပ္ပယောဂေါတိ အတ္ထော။ တသ္မိန္တိ ပဋိဿဝဖလဘူတေ ယထာဘိပတ္ထိတကမ္မသ္မိံ၊ ယံ ‘‘သစေ မေ ဣဒံ နာမ သမိဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿာတိ သန္တိပဋိဿဝဿ၊ ယော ‘‘ပဏိဓီ’’တိ စ ဝုတ္တော။ ယထာပဋိဿဝဉှိ ဥပဟာရေ ကတေ ပဏိဓိ အာယာစနာ ကတာ နိယျာတိတာ ဟောတီတိ။ အစ္ဆန္ဒိကဘာဝမတ္တန္တိ ဣတ္ထိယာ အကာမကဘာဝမတ္တံ။ လိင်္ဂန္တိ ပုရိသလိင်္ဂံ။ ဗလိကမ္မကရဏံ ဥပဒ္ဒဝပဋိဗာဟနတ္ထဉ္စေဝ ဝဍ္ဎိအာဝဟနတ္ထဉ္စ။ ဒေါသာနန္တိ ပိတ္တာဒိဒေါသာနံ။ ဧတ္ထ စ ဝမနန္တိ ပစ္ဆဋ္ဋနံ အဓိပ္ပေတံ။ ဥဒ္ဓံဝိရေစနန္တိ ဝမနံ ‘‘ဥဒ္ဓံ ဒေါသာနံ နီဟရဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တထာ ဝိရေစနန္တိ ဝိရေစနမေဝ။ အဓောဝိရေစနန္တိ ပန သုဒ္ဓိဝတ္ထိကသာဝတ္ထိအာဒိ ဝတ္ထိကိရိယာပိ အဓိပ္ပေတာ ‘‘အဓော ဒေါသာနံ နီဟရဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ သီသဝိရေစနံ သေမှနီဟရဏာဒိ။ ပဋလာနီတိ အက္ခိပဋလာနိ။ သလာကဝေဇ္ဇကမ္မန္တိ အက္ခိဝေဇ္ဇကမ္မံ၊ ဣဒံ ဝုတ္တာဝသေသသာလာကိယသင်္ဂဟဏတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ။ တပ္ပနာဒယောပိ ဟိ သာလာကိယာနေဝါတိ။ မူလာနိ ¶ ပဓာနာနိ ရောဂူပသမေ သမတ္ထာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ မူလဘေသဇ္ဇာနိ၊ မူလာနံ ဝါ ဗျာဓီနံ ဘေသဇ္ဇာနိ မူလဘေသဇ္ဇာနိ။ မူလာနုဗန္ဓဝသေန ဟိ ဒုဝိဓော ဗျာဓိ။ မူလရောဂေ စ တိကိစ္ဆိတေ ယေဘုယျေန ဣတရံ ဝူပသမတီတိ။ ‘‘ကာယတိကိစ္ဆနံ ¶ ဒဿေတီ’’တိ ဣဒံ ကောမာရဘစ္စသလ္လကတ္တသာလာကိယာဒိကရဏဝိသေသဘူတတန္တီနံ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ ပါရိသေသဝသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တဒဝသေသာယ တန္တိယာပိ ဣဓ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သဗ္ဗာနိ စေတာနိ အာဇီဝဟေတုကာနိယေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတာနိ ‘‘မိစ္ဆာဇီဝေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ¶ ။ ယံ ပန တတ္ထ တတ္ထ ပါဠိယံ ‘‘ဣတိ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ဣတီတိ ပကာရတ္ထေ နိပါတော၊ ဝါ-ဣတိ ဝိကပ္ပနတ္ထေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ဣမိနာ ပကာရေန၊ ဣတော အညေ န ဝါတိ။ တေန ယာနိ ဣတော ဗာဟိရကပဗ္ဗဇိတာ သိပ္ပာယတနဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာဒီနိ ဇီဝိကောပါယဘူတာနိ အာဇီဝပကတာ ဥပဇီဝန္တိ၊ တေသံ ပရိဂ္ဂဟော ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

မဟာသီလဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကသဿတဝါဒဝဏ္ဏနာ

၂၈။ ဘိက္ခုသင်္ဃေန ဝုတ္တဝဏ္ဏော နာမ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ တေန ဘဂဝတာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝဏ္ဏော။ ဧတ္ထာယံ သမ္ဗန္ဓော – န ဘိက္ခဝေ ဧတ္တကာ ဧဝ ဗုဒ္ဓဂုဏာ၊ ယေ တုမှာကံ ပါကဋာ၊ အပါကဋာ ပန ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ အညေ ဓမ္မာ’’တိ ဝိတ္ထာရော။ တတ္ထ ‘‘ဣမေ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ ဧဝံ ဂဟိတာ’’တိအာဒိနာ သဿတာဒိဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနံ ယထာဂဟိတာကာရသုညတဘာဝပ္ပကာသနတော၊ ‘‘တဉ္စ ပဇာနနံ န ပရာမသတီ’’တိ သီလာဒီနဉ္စ အပရာမာသနိယျာနိကဘာဝဒီပနေန နိစ္စသာရာဒိဝိရဟပ္ပကာသနတော၊ ယာသု ဝေဒနာသု အဝီတရာဂတာယ ဗာဟိရကာနံ ဧတာနိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတာနိ သမ္ဘဝန္တိ၊ တေသံ ပစ္စယဘူတာနဉ္စ သမ္မောဟာဒီနံ ဝေဒကကာရကသဘာဝါဘာဝဒဿနမုခေန ¶ သဗ္ဗဓမ္မာနံ အတ္တတ္တနိယတာဝိရဟဒီပနတော၊ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဒီပနတော စ အယံ ဒေသနာ သုညတာဝိဘာဝနပ္ပဓာနာတိ အာဟ ‘‘သုညတာပကာသနံ အာရဘီ’’တိ။ ပရိယတ္တီတိ ဝိနယာဒိဘေဒဘိန္နာ တန္တိ။ ဒေသနာတိ တဿာ တန္တိယာ မနသာဝဝတ္ထာပိတာယ ဝိဘာဝနာ၊ ယထာဓမ္မံ ဓမ္မာဘိလာပဘူတာ ဝါ ပညာပနာ၊ အနုလောမာဒိဝသေန ဝါ ကထနန္တိ ပရိယတ္တိဒေသနာနံ ဝိသေသော ပုဗ္ဗေယေဝ ဝဝတ္ထာပိတောတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာယံ ပရိယတ္တိယ’’န္တိ။ ဧဝံ အာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန သစ္စသဘာဝသမာဓိပညာပကတိပုညအာပတ္တိဉေယျာဒယော သင်္ဂယှန္တိ။ တထာ ဟိ အယံ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ‘‘စတုန္နံ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မာနံ အနနုဗောဓာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁) သစ္စေ ဝတ္တတိ၊ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ အကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁) သဘာဝေ၊ ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသု’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈) သမာဓိမှိ၊ ‘‘သစ္စံ ဓမ္မော ¶ ဓိတိ စာဂေါ၊ သ ဝေ ပေစ္စ န သောစတီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၉၀) ပညာယ၊ ‘‘ဇာတိဓမ္မာနံ ¶ ဘိက္ခဝေ သတ္တာနံ ဧဝံ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၇၃၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃၃) ပကတိယံ၊ ‘‘ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သုခမာဝဟာတီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၈၄၊ ထေရဂါ။ ၃၀၃၊ ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂) ပုညေ၊ ‘‘စတ္တာရော ¶ ပါရာဇိကာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၃၃) အာပတ္တိယံ၊ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၆) ဉေယျေ ဝတ္တတိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။သုတ္တနိက္ခေပဝဏ္ဏနာ၊ အဘိ။ အဋ္ဌ။ ၁။တိကမာတိကာပဒဝဏ္ဏနာ၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ရတနစင်္ကမနကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ)။ ဓမ္မာ ဟောန္တီတိ သုညာ ဓမ္မမတ္တာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

‘‘ဒုဒ္ဒသာ’’တိ ဧတေနေဝ တေသံ ဓမ္မာနံ ဒုက္ခောဂါဟတာ ပကာသိတာ ဟောတိ။ သစေ ပန ကောစိ အတ္တနော ပမာဏံ အဇာနန္တော ဉာဏေန တေ ဓမ္မေ ဩဂါဟိတုံ ဥဿာဟံ ကရေယျ၊ တဿ တံ ဉာဏံ အပ္ပတိဋ္ဌမေဝ မကသတုဏ္ဍသူစိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေတိ အာဟ ‘‘အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ’’တိ။ အလဗ္ဘနေယျာ ပတိဋ္ဌာ ဧတ္ထာတိ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာတိ ပဒဝိဂ္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာနံ ဩဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ‘‘ဧတ္တကာ ဧတေ ဤဒိသာ စာ’’တိ ပဿိတုံ န သက္ကာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂမ္ဘီရတ္တာ ဧဝ ဒုဒ္ဒသာ’’တိ။ ယေ ပန ဒဋ္ဌုမေဝ န သက္ကာ၊ တေသံ ဩဂါဟိတွာ အနုဗုဇ္ဈနေ ကထာ ဧဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဧဝ ဒုရနုဗောဓာ’’တိ။ သဗ္ဗပရိဠာဟပဋိပ္ပဿဒ္ဓိမတ္ထကေ သမုပ္ပန္နတ္တာ၊ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟသမာပတ္တိသမောကိဏ္ဏတ္တာ စ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟာ။ သန္တာရမ္မဏာနိ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ အနုပသန္တသဘာဝါနံ ကိလေသာနံ သင်္ခါရာနဉ္စ အဘာဝတော။ အထ ဝါ သမူဟတဝိက္ခေပတာယ နိစ္စသမာဟိတဿ မနသိကာရဿ ဝသေန တဒါရမ္မဏဓမ္မာနံ သန္တဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသတဗ္ဗိသယဝိညာဏာနံ အနန္တဘာဝေါ ဝိယ။ အဝိရဇ္ဈိတွာ နိမိတ္တပဋိဝေဓော ဝိယ ဣဿာသာနံ အဝိရဇ္ဈိတွာ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝဗောဓော သာဒုရသော မဟာရသော စ ဟောတီတိ အာဟ အတိတ္တိကရဏဋ္ဌေနာတိ။ ပဋိဝေဓပ္ပတ္တာနံ၊ တေသု စ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ သဗ္ဗာကာရေန ဝိသယဘာဝူပဂမနတော န တက္ကဗုဒ္ဓိယာ ဂေါစရာတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမဉာဏဝိသယတ္တာ’’တိအာဒိ။ ‘‘နိပုဏာ’’တိ ဉေယျေသု တိက္ခဝိသဒဝုတ္တိယာ ဆေကာ။ ယသ္မာ ပန သော ဆေကဘာဝေါ အာရမ္မဏေ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ သုခုမဉေယျဂဟဏသမတ္ထတာယ သုပါကဋော ဟောတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဏှသုခုမသဘာဝတ္တာ’’တိ။

အပရော နယော ¶ ¶ – ဝိနယပဏ္ဏတ္တိအာဒိဂမ္ဘီရနေယျဝိဘာဝနတော ဂမ္ဘီရာ။ ကဒါစိ အသင်္ချေယျမဟာကပ္ပေ အတိက္ကမိတွာပိ ဒုလ္လဘဒဿနတာယ ဒုဒ္ဒသာ။ ဒဿနဉ္စေတ္ထ ပညာစက္ခုဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မနွယသင်္ခါတဿ အနုဗောဓဿ ကဿစိဒေဝ သမ္ဘဝတော ဒုရနုဗောဓာ ¶ ။ သန္တသဘာဝတော၊ ဝေနေယျာနဉ္စ ဂုဏသမ္ပဒါနံ ပရိယောသာနတ္တာ သန္တာ။ အတ္တနော စ ပစ္စယေဟိ ပဓာနဘာဝံ နီတတာယ ပဏီတာ။ သမဓိဂတသစ္စလက္ခဏတာယ အတက္ကေဟိ၊ အတက္ကေန ဝါ ဉာဏေန အဝစရိတဗ္ဗတာယ အတက္ကာဝစရာ။ နိပုဏံ၊ နိပုဏေ ဝါ အတ္ထေ သစ္စပ္ပစ္စယာကာရာဒိဝသေန ဝိဘာဝနတော နိပုဏာ။ လောကေ အဂ္ဂပဏ္ဍိတေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝေဒီယန္တိ ပကာသီယန္တီတိ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယာ။ အနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘတော ဟိ ဘဂဝါ ‘‘သဗ္ဗဝိဒူ ဟံ အသ္မိ၊ (ဓ။ ပ။ ၃၅၃၊ မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅) ဒသဗလသမန္နာဂတော ဘိက္ခဝေ တထာဂတော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၂၁) အတ္တနော သဗ္ဗညုတာဒိဂုဏေ ပကာသေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒေတီ’’တိ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဝိယ သစ္ဆိကာတဗ္ဗသဘာဝံ န ဟောတိ၊ အာသဝက္ခယဉာဏေ ပန အဓိဂတေ အဓိဂတမေဝ ဟောတီတိ တဿ ပစ္စက္ခကရဏံ သစ္ဆိကိရိယာတိ အာဟ ‘‘အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ပစ္စက္ခံ ကတွာ’’တိ။ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေနာတိ စ ဟေတုအတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ အဘိဝိသိဋ္ဌဉာဏာဓိဂမဟေတူတိ အတ္ထော။ အဘိဝိသိဋ္ဌဉာဏန္တိ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေ အဓိပ္ပေတေ ကရဏဝစနမ္ပိ ယုဇ္ဇတိယေဝ။ ပဝေဒနဉ္စေတ္ထ အညာဝိသယာနံ သစ္စာဒီနံ ဒေသနာကိစ္စသာဓနတော၊ ‘‘ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅) ပဋိဇာနနတော စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝဒမာနာတိ ¶ ဧတ္ထ သတ္တိအတ္ထော မာန-သဒ္ဒေါ၊ ဝတ္တုံ ဥဿာဟံ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။ ဧဝံဘူတာ စ ဝတ္တုကာမာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝဏ္ဏံ ဝတ္တုကာမာ’’တိ။ သာဝသေသံ ဝဒန္တောပိ ဝိပရီတံ ဝဒန္တော ဝိယ ‘‘သမ္မာ ဝဒတီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အဟာပေတွာ’’တိ၊ တေန အနဝသေသတ္ထော ဣဓ သမ္မာ-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဝတ္တုံ သက္ကုဏေယျု’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘ဝဒေယျု’’န္တိ သကတ္ထဒီပနဘာဝမာဟ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ဘဂဝတော ဒသဗလာဒိဉာဏာနိပိ အနညသာဓာရဏာနိ၊ သပ္ပဒေသဝိသယတ္တာ ပန တေသံ ဉာဏာနံ န တေဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ အဟာပေတွာ ဂဟိတာ နာမ ဟောန္တိ၊ နိပ္ပဒေသဝိသယတ္တာ ပန သဗ္ဗညုတညာဏဿ ¶ တသ္မိံ ဂဟိတေ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဂဟိတာ ဧဝ နာမ ဟောန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ယေဟိ…ပေ… ဝဒေယျု’’န္တိ။ ပုထူနိ အာရမ္မဏာနိ ဧတဿာတိ ပုထုအာရမ္မဏံ၊ သဗ္ဗာရမ္မဏတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ ပုထုအာရမ္မဏာရမ္မဏတောတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ပုထုအာရမ္မဏတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧကဿ အာရမ္မဏ-သဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ ‘‘ဩဋ္ဌမုခေါ ကာမာဝစရ’’န္တိ အာဒီသု ဝိယ၊ တေနဿ ပုထုဉာဏကိစ္စသာဓကတံ ဒဿေတိ။ တထာ ဟေတံ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ၊ စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ၊ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ၊ ဆသု အသာဓာရဏဉာဏေသု သေသာသာဓာရဏဉာဏာနိ၊ သတ္တအရိယပုဂ္ဂလဝိဘာဝကဉာဏံ၊ အဋ္ဌသုပိ ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏံ၊ နဝသတ္တာဝါသပရိဇာနနဉာဏံ၊ ဒသဗလဉာဏန္တိ ဧဝမာဒီနံ အနေကသတသဟဿဘေဒါနံ ဉာဏာနံ ယထာသမ္ဘဝံ ကိစ္စံ သာဓေတီတိ။ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိဝသေနာ’’တိ ဧတေန ¶ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ကမဝုတ္တိတံ ဒဿေတိ။ ကမေနာပိ ဟိ တံ ဝိသယေသု ပဝတ္တတိ၊ န သကိံယေဝ ယထာ ဗာဟိရကာ ဝဒန္တိ ‘‘သကိံယေဝ သဗ္ဗညူ သဗ္ဗံ ဇာနာတိ၊ န ကမေနာ’’တိ။

ယဒိ ဧဝံ အစိန္တေယျာပရိမေယျဘေဒဿ ဉေယျဿ ပရိစ္ဆေဒဝတာ ဧကေန ဉာဏေန နိရဝသေသတော ကထံ ပဋိဝေဓောတိ၊ ကော ¶ ဝါ ဧဝမာဟ ‘‘ပရိစ္ဆေဒဝန္တံ ဗုဒ္ဓဉာဏ’’န္တိ။ အနန္တဉှိ တံ ဉာဏံ ဉေယျံ ဝိယ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယာဝတကံ ဉေယျံ တာဝတကံ ဉာဏံ။ ယာဝတကံ ဉာဏံ၊ တာဝတကံ ဉေယျ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅)။ ဧဝမ္ပိ ဇာတိဘူမိသဘာဝါဒိဝသေန ဒိသာဒေသကာလာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒဘိန္နေ ဉေယျေ ကမေန ဂယှမာနေ အနဝသေသပဋိဝေဓော န သမ္ဘဝတိ ယေဝါတိ၊ နယိဒမေဝံ။ ကသ္မာ? ယံ ကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ သကလံ ဧကဒေသော ဝါ။ တတ္ထ အပ္ပဋိဟတစာရတာယ ပစ္စက္ခတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ ဝိက္ခေပါဘာဝတော စ ဘဂဝါ သဗ္ဗကာလံ သမာဟိတောဝ ဉာတုံ၊ ဣစ္ဆိတဿ ပစ္စက္ခဘာဝေါ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ ‘‘အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏ’’န္တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဝစနတော၊ န စေတ္ထ ဒူရတော စိတ္တပဋံ ပဿန္တာနံ ဝိယ၊ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ ဝိပဿန္တာနံ ဝိယ စ အနေကဓမ္မာဝဗောဓကာလေ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ဂဟေတဗ္ဗံ အစိန္တေယျာနုဘာဝတာယ ဗုဒ္ဓဉာဏဿ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယျော’’တိ ¶ (အ။ နိ။ ၄။၇၇)။ ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံသဗ္ဗာကာရေန သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနသမတ္ထဿ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိနော အနာဝရဏဉာဏဿ ပဋိလာဘေန ဘဂဝါ သန္တာနေန သဗ္ဗဓမ္မပဋိဝေဓသမတ္ထော အဟောသိ သဗ္ဗနေယျာဝရဏဿ ပဟာနတော၊ တသ္မာ သဗ္ဗညူ၊ န သကိံယေဝ သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓတော ¶ ၊ ယထာ သန္တာနေန သဗ္ဗဣန္ဓနဿ ဒဟနသမတ္ထတာယ ပါဝကော ‘‘သဗ္ဗဘူ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။

ဝဝတ္ထာပနဝစနန္တိ သန္နိဋ္ဌာပနဝစနံ၊ အဝဓာရဏဝစနန္တိ အတ္ထော။ အညေ ဝါတိ ဧတ္ထ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတံ ဒဿေတိ ‘‘န ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိအာဒယော’’တိ၊ အယဉ္စ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အနိယတဒေသတာယ စ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ယတ္ထ ဝုတ္တော၊ တတော အညတ္ထာပိ ဝစနိစ္ဆာဝသေန ဥပတိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရာ ဝါ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗပဒေဟီတိ ယာဝ ‘‘ပဏ္ဍိတဝေဒနီယာ’’တိ ဣဒံ ပဒံ၊ တာဝ သဗ္ဗပဒေဟိ။ သာဝကပါရမိဉာဏန္တိ သာဝကာနံ ဒါနာဒိပါရိပူရိယာ နိပ္ဖန္နံ ဝိဇ္ဇတ္တယဆဠဘိညာစတုပ္ပဋိသမ္ဘိဒါဒိဘေဒံ ဉာဏံ။ တတောတိ သာဝကပါရမိဉာဏတော။ တတ္ထာတိ သာဝကပါရမိဉာဏေ။ တတောပီတိ အနန္တရနိဒ္ဒိဋ္ဌတော ပစ္စေကဗုဒ္ဓဉာဏတောပိ၊ ကော ပန ဝါဒေါ သာဝကပါရမိဉာဏတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထာယံ အတ္ထယောဇနာ – ကိဉ္စာပိ သာဝကပါရမိဉာဏံ ဟေဋ္ဌိမသေက္ခဉာဏံ ပုထုဇ္ဇနဉာဏဉ္စ ဥပါဒါယ ဂမ္ဘီရံ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဉာဏံ ဥပါဒါယ န တထာ ဂမ္ဘီရန္တိ ¶ ‘‘ဂမ္ဘီရမေဝါ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဉာဏမ္ပိ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဥပါဒါယာတိ တတ္ထ ဝဝတ္ထာနံ န လဗ္ဘတိ၊ သဗ္ဗညုတညာဏဓမ္မာ ပန သာဝကပါရမိဉာဏာဒီနံ ဝိယ ကိဉ္စိ ဥပါဒါယ အဂမ္ဘီရဘာဝါဘာဝတော ဂမ္ဘီရာ ဝါတိ။ ယထာ စေတ္ထ ဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ၊ ဧဝံ သာဝကပါရမိဉာဏံ ဒုဒ္ဒသံ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဉာဏံ ပန တတော ဒုဒ္ဒသတရန္တိ တတ္ထ ဝဝတ္ထာနံ နတ္ထီတိအာဒိနာ ဝဝတ္ထာနသဗ္ဘာဝေါ နေတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘တထာ ဒုဒ္ဒသာဝ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။

ကသ္မာ ပနေတံ ဧဝံ အာရဒ္ဓံတိ ဧတ္ထာယံ အဓိပ္ပာယော – ဘဝတု တာဝ နိရဝသေသဗုဒ္ဓဂုဏဝိဘာဝနူပါယဘာဝတော သဗ္ဗညုတညာဏံ ဧကမ္ပိ ပုထုနိဿယာရမ္မဏဉာကိစ္စသိဒ္ဓိယာ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ အညေဝ ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ ဗဟုဝစနေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တဿ ပန ဝိဿဇ္ဇနံ သစ္စပစ္စယာကာရာဒိဝိသေသဝသေန အနညသာဓာရဏေန ဝိဘဇနနယေန အနာရဘိတွာ သနိဿယာနံ ¶ ဒိဋ္ဌီနံ ဝိဘဇနဝသေန ကသ္မာ အာရဒ္ဓန္တိ။ တတ္ထ ယထာ သစ္စပစ္စယာကာရာဒီနံ ¶ ဝိဘဇနံ အနညသာဓာရဏံ၊ သဗ္ဗညုတညာဏဿေဝ ဝိသယော၊ ဧဝံ နိရဝသေသေန ဒိဋ္ဌိဂတဝိဘဇနမ္ပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓါနဉှီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဌာနာနီတိ ကာရဏာနိ။ ဂဇ္ဇိတံ မဟန္တံ ဟောတီတိ ဒေသေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ အနေကဝိဓတာယ၊ ဒုဝိညေယျတာယ စ နာနာနယေဟိ ပဝတ္တမာနံ ဒေသနာဂဇ္ဇိတံ မဟန္တံ ဝိပုလံ၊ ဗဟုဘေဒဉ္စ ဟောတိ။ ဉာဏံ အနုပဝိသတီတိ တတော ဧဝ စ ဒေသနာဉာဏံ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မေ ဝိဘာဂသော ကုရုမာနံ အနုပဝိသတိ၊ တေ အနုပဝိဿ ဌိတံ ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။

ဗုဒ္ဓဉာဏဿ မဟန္တဘာဝေါ ပညာယတီတိ ဧဝံဝိဓဿ နာမ ဓမ္မဿ ဒေသကံ ပဋိဝေဓကဉ္စာတိ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာဉာဏဿ ပဋိဝေဓဉာဏဿ စ ဥဠာရဘာဝေါ ပါကဋော ဟောတိ။ ဧတ္ထ စ ကိဉ္စာပိ ‘‘သဗ္ဗံ ဝစီကမ္မံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တီ’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ စူဠနိ။ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅၊ နေတ္တိ။ ၁၄) ဝစနတော သဗ္ဗာပိ ဘဂဝတော ဒေသနာ ဉာဏရဟိတာ နတ္ထိ၊ သီဟသမာနဝုတ္တိတာယ စ သဗ္ဗတ္ထ သမာနုဿာဟပ္ပဝတ္တိ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဝသေန ပန ဒေသနာ ဝိသေသတော ဉာဏေန အနုပဝိဋ္ဌာ ဂမ္ဘီရတရာ စ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကထံ ပန ဝိနယပဏ္ဏတ္တိံ ပတွာ ဒေသနာ တိလက္ခဏာဟတာ သုညတာပဋိသံယုတ္တာ ဟောတီတိ? တတ္ထာပိ စ သန္နိသိန္နပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ပဝတ္တမာနာ ဒေသနာ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စတာဒိဝိဘာဝနီ၊ သဗ္ဗဓမ္မာနံ အတ္တတ္တနိယတာဘာဝပ္ပကာသနီ စ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနေကပရိယာယေန ဓမ္မိံ ကထံ ကတွာ’’တိအာဒိ။

ဘူမန္တရန္တိ ဓမ္မာနံ အဝတ္ထာဝိသေသဉ္စ ဌာနဝိသေသဉ္စ။ တတ္ထ အဝတ္ထာဝိသေသောသတိအာဒိဓမ္မာနံ ¶ သတိပဋ္ဌာနိန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒိဘေဒေါ။ ဌာနဝိသေသော ¶ ကာမာဝစရာဒိဘေဒေါ။ ပစ္စယာကာရပဒဿ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ သမယန္တရန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိသေသာ၊ နာနာဝိဟိတာ ဒိဋ္ဌိယောတိ အတ္ထော၊ အညသမယံ ဝါ။ ဧဝံ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိန္တိ ဧဝံ လဟုကဂရုကာဒိဝသေန တဒနုရူပေ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ သိက္ခာပဒပညာပနံ။

ယဒိပိ ကာယာနုပဿနာဒိဝသေန သတိပဋ္ဌာနာဒယော သုတ္တန္တပိဋကေပိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၇) ဝိဘတ္တာ၊ သုတ္တန္တဘာဇနီယာဒိဝသေန ပန အဘိဓမ္မေယေဝ တေ သဝိသေသံ ဝိဘတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ…ပေ… အဘိဓမ္မပိဋကံ ဝိဘဇိတွာ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘သတ္တ ဖဿာ’’တိ သတ္တဝိညာဏဓာတုသမ္ပယောဂဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာ ‘‘သတ္တ ဝေဒနာ’’တိအာဒီသုပိ။ လောကုတ္တရာ ဓမ္မာ နာမာတိ ¶ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ပကာရတ္ထော ဝါ၊ တေန ဝုတ္တာဝသေသံ အဘိဓမ္မေ အာဂတံ ဓမ္မာနံ ဝိဘဇိတဗ္ဗာကာရံ သင်္ဂဏှာတိ။ စတုဝီသတိ သမန္တပဋ္ဌာနာနိ ဧတ္ထာတိ စတုဝီသတိသမန္တပဋ္ဌာနံ၊ အဘိဓမ္မပိဋကံ။ ဧတ္ထ ပစ္စယနယံ အဂ္ဂဟေတွာ ဓမ္မဝသေနေဝ သမန္တပဋ္ဌာနဿ စတုဝီသတိဝိဓတာ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ –

‘‘တိကဉ္စ ပဋ္ဌာနဝရံ ဒုကုတ္တမံ၊

ဒုကတိကဉ္စေဝ တိကဒုကဉ္စ၊

တိကတိကဉ္စေဝ ဒုကဒုကဉ္စ၊

ဆ အနုလောမမှိ နယာ သုဂမ္ဘီရာ။ (ပဋ္ဌာ။ ၁။ပစ္စယနိဒ္ဒေသ ၄၁၊ ၄၄၊ ၄၈၊ ၅၂)၊

တထာ –

တိကဉ္စ…ပေ… ဆ ပစ္စနီယမှိ နယာ သုဂမ္ဘီရာ၊

တိကဉ္စ…ပေ… ဆ အနုလောမပစ္စနီယမှိ နယာ သုဂမ္ဘီရာ၊

တိကဉ္စ…ပေ… ပစ္စနီယာနုလောမမှိ နယာ သုဂမ္ဘီရာ’’တိ။ (ပဋ္ဌာ။ ၁။ပစ္စယနိဒ္ဒေသ ၄၄၊ ၅၂)၊

ဧဝံ ဓမ္မဝသေန စတုဝီသတိဘေဒေသု တိကပဋ္ဌာနာဒီသု ဧကေကံ ပစ္စယနယေန အနုလောမာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓံ ဟောတီတိ ဆန္နဝုတိ သမန္တပဋ္ဌာနာနိ။ တတ္ထ ပန ဓမ္မာနုလောမေ တိကပဋ္ဌာနေ ကုသလတ္တိကေ ပဋိစ္စဝါရေ ပစ္စယာနုလောမေ ¶ ဟေတုမူလကေ ဟေတုပစ္စယဝသေန ဧကူနပညာသ ပုစ္ဆာနယာ သတ္တ ဝိဿဇ္ဇနနယာတိ ¶ အာဒိနာ ဒဿိယမာနာ အနန္တဘေဒါ နယာတိ အာဟ ‘‘အနန္တနယ’’န္တိ။ ဟောတိ စေတ္ထ –

‘‘ပဋ္ဌာနံ နာမ ပစ္စေကံ ဓမ္မာနံ အနုလောမာဒိမှိ တိကဒုကာဒီသု ယာ ပစ္စယမူလဝိသိဋ္ဌာ စတုနယတော သတ္တဓာ ဂတီ’’တိ။

နဝဟာကာရေဟီတိ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ နဝဟိ ပစ္စယာကာရေဟိ။ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ ဥပ္ပာဒေါ၊ ဥပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘာဝေါ။ သတိ စ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န အသတိ၊ တသ္မာ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ဥပ္ပာဒေါ ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ။ တထာ အဝိဇ္ဇာယ သတိ သင်္ခါရာ ပဝတ္တန္တိ ဓရန္တိ၊ နိဝိသန္တိ စ၊ တေ အဝိဇ္ဇာယ သတိ ဖလံ ဘဝါဒီသု ခိပန္တိ၊ အာယူဟန္တိ ဖလုပ္ပတ္တိယာ ဃဋန္တိ၊ သံယုဇ္ဇန္တိ အတ္တနော ဖလေန၊ ယသ္မိံ သန္တာနေ သယဉ္စ ဥပ္ပန္နာ၊ တံ ပလိဗုန္ဓန္တိ၊ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ ဥဒယန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဟိနောတိ စ သင်္ခါရာနံ ကာရဏဘာဝံ ဂစ္ဆတိ၊ ပဋိစ္စ အဝိဇ္ဇံ သင်္ခါရာ အယန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ¶ ကာရဏဘာဝူပဂမနဝိသေသာ ဥပ္ပာဒါဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ သင်္ခါရာဒီနံ ဝိညာဏာဒီသု။

ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတီတိအာဒီသု စ တိဋ္ဌတိ ဧတေနာတိ ဌိတိ၊ ကာရဏံ။ ဥပ္ပာဒေါ ဧဝ ဌိတိ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ယသ္မာ အယောနိသောမနသိကာရော၊ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၀၃) ဝစနတော အာသဝါ စ အဝိဇ္ဇာယ ပစ္စယော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘောပေတေ ဓမ္မာ ပစ္စယသမုပ္ပန္နာ’’တိ။ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာတိ သင်္ခါရာနံ အဝိဇ္ဇာယ စ ဥပ္ပာဒါဒိကေ ပစ္စယာကာရေ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တာ ပညာ။ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိ ဓမ္မာနံ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ပစ္စယဘာဝတော ဓမ္မဋ္ဌိတိသင်္ခါတေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ဉာဏံ။ ပစ္စယဓမ္မာ ဟိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ‘‘ဒွါဒသ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါ’’တိ ဝစနတော ¶ ဒွါဒသ ပစ္စယာ။ အယဉ္စ နယော န ပစ္စုပ္ပန္နေ ဧဝ၊ အထ ခေါ အတီတာနာဂတကာလေပိ၊ န စ အဝိဇ္ဇာယ ဧဝ သင်္ခါရေသု၊ အထ ခေါ သင်္ခါရာဒီနမ္ပိ ဝိညာဏာဒီသု လဗ္ဘတီတိ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ပစ္စယာကာရဿ ဝိဘတ္တဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိ ပါဠိံ အာရဘိ။ ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ။ ၁။ပစ္စယနိဒ္ဒေသ ၁) ဒဿိတာ ဟေတာဒိပစ္စယာ ဧဝေတ္ထ ဥပ္ပာဒါဒိပစ္စယာကာရေဟိ ဂဟိတာတိ တေ ယထာသမ္ဘဝံ နီဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗာ၊ အတိဝိတ္ထာရဘယေန ပန န ယောဇယိမှ။

တဿ တဿ ဓမ္မဿာတိ တဿ တဿ သင်္ခါရာဒိပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မဿ။ တထာ တထာ ပစ္စယဘာဝေနာတိ ဥပ္ပာဒါဒိဟေတာဒိပစ္စယဘာဝေန။ အတီတပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတဝသေန တယော အဒ္ဓါ ကာလာ ဧတဿာတိ ¶ တိယဒ္ဓံ။ ဟေတုဖလဖလဟေတုဟေတုဖလဝသေန တယော သန္ဓီ ဧတဿာတိ တိသန္ဓိံ။ သင်္ခိပ္ပန္တိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာဒယော ဝိညာဏာဒယော စာတိ သင်္ခေပေါ၊ ကမ္မံ ဝိပါကော စ။ သင်္ခိပ္ပန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝါ သင်္ခေပေါ၊ အဝိဇ္ဇာဒယော ဝိညာဏာဒယော စ။ ကောဋ္ဌာသပရိယာယော ဝါ သင်္ခေပ-သဒ္ဒေါ။ အတီတေ ကမ္မသင်္ခေပါဒိဝသေန စတ္တာရော သင်္ခေပါ ဧတဿာတိ စတုသင်္ခေပံ။ သရူပတော အဝုတ္တာပိ တသ္မိံ တသ္မိံ သင်္ခေပေ အာကိရီယန္တိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိဂ္ဂဟဏေဟိ ပကာသီယန္တီတိ အာကာရာ၊ အတီတေ ဟေတုအာဒီနံ ဝါ ပကာရာ အာကာရာ၊ တေ သင်္ခေပေ ပဉ္စ ပဉ္စ ကတွာ ဝီသတိအာကာရာ ဧတဿာတိ ဝီသတာကာရံ။

ခတ္တိယာဒိဘေဒေန အနေကဘေဒဘိန္နာပိ သဿတဝါဒိနော ဇာတိသတသဟဿာနုဿရဏာဒိနော အဘိနိဝေသဟေတုနော ဝသေန စတ္တာရောဝ ဟောန္တိ ¶ ၊ န တတော ဥဒ္ဓံ အဓောတိ သဿတဝါဒါဒီနံ ပရိမာဏပရိစ္ဆေဒဿ အနညဝိသယတံ ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော ဇနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စတ္တာရော ဇနာတိ စတ္တာရော ဇနသမူဟာ။ ဣဒံ နိဿာယာတိ ဣဒံ ဣဒပ္ပစ္စယတာယ သမ္မာ အဂ္ဂဟဏံ၊ တတ္ထာပိ စ ဟေတုဖလဘာဝေန သမ္ဗန္ဓာနံ ¶ သန္တတိဃနဿ အဘေဒိတတ္တာ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဘေဒနိဗန္ဓနံ နာနတ္တနယံ အနုပဓာရေတွာ ဂဟိတံ ဧကတ္တဂ္ဂဟဏံ နိဿာယ။ ဣဒံ ဂဏှန္တီတိ ဣဒံ သဿတဂ္ဂဟဏံ အဘိနိဝိဿ ဝေါဟရန္တိ၊ ဣမိနာ နယေန ဧကစ္စသဿတဝါဒါဒယောပေတ္ထ ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဘိန္ဒိတွာတိ ‘‘အာတပ္ပမနွာယာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘဇိတွာ ‘‘တယိဒံ ဘိက္ခဝေ တထာဂတော ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ ဝိမဒ္ဒိတွာ နိဇ္ဇဋံ နိဂုမ္ဗံ ကတွာ ဒိဋ္ဌိဇဋာဝိဇဋနေန ဒိဋ္ဌိဂုမ္ဗဝိဝရဏေန စ။

‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓဂုဏေ အာရဗ္ဘ ဒေသနာယ သမုဋ္ဌိတတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒေသနာကုသလော ဘဂဝါ သမယန္တရဝိဂ္ဂါဟဏဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘သန္တီ’’တိ ဣမိနာ တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝိဇ္ဇမာနတာယ အဝိစ္ဆိန္နတံ၊ တတော စ နေသံ မိစ္ဆာဂါဟတော သိထိလကရဏဝိဝေစနေဟိ အတ္တနော ဒေသနာယ ကိစ္စကာရိတံ၊ အဝိတထတဉ္စ ဒီပေတိ ဓမ္မရာဇာ။

၂၉။ အတ္ထီတိ ‘‘သံဝိဇ္ဇန္တီ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော ပုထုဝစနဝိသယော ဧကော နိပါတော ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ ကေသာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ မ။ နိ။ ၃။၁၅၄၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၇၊ ခု။ ပါ။ ၃။၁) ဝိယ။ သဿတာဒိဝသေန ပုဗ္ဗန္တံ ကပ္ပေန္တီတိ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ။ ယသ္မာ ပန တေ တံ ပုဗ္ဗန္တံ ပုရိမသိဒ္ဓေဟိ တဏှာဒိဋ္ဌိကပ္ပေဟိ ကပ္ပေတွာ၊ အာသေဝနဗလဝတာယ ဝိစိတ္တဝုတ္တိတာယ စ ဝိကပ္ပေတွာ အပရဘာဂသိဒ္ဓေဟိ အဘိနိဝေသဘူတေဟိ တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟေဟိ ဂဏှန္တိ အဘိနိဝိသန္တိ ပရာမသန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗန္တံ ¶ ကပ္ပေတွာ ဝိကပ္ပေတွာ ဂဏှန္တီ’’တိ။ တဏှုပါဒါနဝသေန ဝါ ကပ္ပနဂ္ဂဟဏာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တဏှာပစ္စယာ ဟိ ဥပါဒါနံ။ ကောဋ္ဌာသေသူတိ ¶ ဧတ္ထ ကောဋ္ဌာသာဒီသူတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဒပူရဏသမီပဥမ္မဂ္ဂါဒီသုပိ ဟိ အန္တ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဣင်္ဃ တွံ သုတ္တန္တေ ဝါ ဂါထာယော ဝါ အဘိဓမ္မံ ဝါ ပရိယာပုဏဿု (ပါစိ။ ၄၄၂)၊ သုတ္တန္တေ ဩကာသံ ကာရာပေတွာ’’တိ (ပါစိ။ ၁၂၂၁) စ အာဒီသု ပဒပူရဏေ အန္တ-သဒ္ဒေါ ဝတ္တတိ၊ ဂါမန္တံ ဩသရေယျ၊ (ပါရာ။ ၄၀၉၊ စူဠဝ။ ၃၄၃) ဂါမန္တသေနာသန’’န္တိအာဒီသု သမီပေ ¶ ၊ ‘‘ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂေါ ဧကော အန္တော၊ အတ္ထီတိ ခေါ ကစ္စာန အယမေကော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀) ဥမ္မဂ္ဂေတိ။

ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ မဟာကပ္ပသမန္တဘာဝကိလေသကာမဝိတက္ကကာလပညတ္တိသဒိသဘာဝါဒီသု ဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ဗဟုလေသု အတ္ထေသု ဝတ္တတီ’’တိ။ တထာ ဟေသ ‘‘စတ္တာရိမာနိ ဘိက္ခဝေ ကပ္ပဿ အသင်္ချေယျာနီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၅၆) မဟာကပ္ပေ ဝတ္တတိ၊ ‘‘ကေဝလကပ္ပံ ဝေဠုဝနံ ဩဘာသေတွာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၉၄) သမန္တဘာဝေ၊ ‘‘သင်္ကပ္ပော ကာမော၊ ရာဂေါ ကာမော၊ သင်္ကပ္ပရာဂေါ ကာမော’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၁၊ စူဠနိ။ ၈) ကိလေသကာမေ၊ ‘‘တက္ကော ဝိတက္ကော သင်္ကပ္ပော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၇) ဝိတက္ကေ၊ ‘‘ယေန ¶ သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) ကာလေ၊ ‘‘ဣစ္စာယသ္မာ ကပ္ပော’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၀၉၀၊ စူဠနိ။ ၁၁၃) ပညတ္တိယံ၊ ‘‘သတ္ထုကပ္ပေန ဝတ ကိရ ဘော သာဝကေန သဒ္ဓိံ မန္တယမာနာ န ဇာနိမှာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၆၀) သဒိသဘာဝေ ဝတ္တတီတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတန္တိ မဟာနိဒ္ဒေသံ (မဟာနိ။ ၂၈) သန္ဓာယာဟ။ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပနိဿယဘူတာယ သဟဇာတာယ အဘိနန္ဒနဘူတာယ စ တဏှာယ၊ သဿတာဒိအာကာရေန အဘိနိဝိသန္တဿ မိစ္ဆာဂါဟဿ စ ဝသေန။ ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထဓမ္မဝိသယာယ ကပ္ပနာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ အတီတကာလဝါစကော ဣဓ ပုဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ၊ ရူပါဒိခန္ဓဝိနိမုတ္တဿ ကပ္ပနာဝတ္ထုနော အဘာဝါ အန္တ-သဒ္ဒေါ စ ဘာဂဝါစကောတိ အာဟ ‘‘အတီတံ ခန္ဓကောဋ္ဌာသ’’န္တိ။ ‘‘ကပ္ပေတွာ’’တိ စ တသ္မိံ ပုဗ္ဗန္တေ တဏှာယနာဘိနိဝေသာနံ သမတ္ထနံ ပရိနိဋ္ဌာပနမာဟ။ ဌိတာတိ တဿာ လဒ္ဓိယာ အဝိဇဟနံ။ အာရဗ္ဘာတိ အာလမ္ဗိတွာ။ ဝိသယော ဟိ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ပုဗ္ဗန္တော။ ဝိသယဘာဝတော ဧဝ ဟိ သော တဿာ အာဂမနဋ္ဌာနံ၊ အာရမ္မဏပစ္စယော စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဂမ္မ ပဋိစ္စာ’’တိ။

အဓိဝစနပဒါနီတိ ပညတ္တိပဒါနိ။ ဒါသာဒီသု သိရိဝဍ္ဎကာဒိ-သဒ္ဒါ ဝိယ ဝစနမတ္တမေဝ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တိယာ အဓိဝစနံ ပညတ္တိ။ အထ ဝါ အဓိ-သဒ္ဒေါ ဥပရိဘာဝေ၊ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ၊ ဥပရိ ဝစနံ အဓိဝစနံ၊ ဥပါဒါဘူတရူပါဒီနံ ဥပရိ ပညာပိယမာနာ ဥပါဒါပညတ္တီတိ အတ္ထော ¶ ၊ တသ္မာ ပညတ္တိဒီပကပဒါနီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပညတ္တိမတ္တဉှေတံ ဝုစ္စတိ၊ ယဒိဒံ ‘‘အတ္တာ၊ လောကော’’တိ စ၊ န ရူပဝေဒနာဒယော ဝိယ ပရမတ္ထော။ အဓိကဝုတ္တိတာယ ဝါ အဓိဝုတ္တိယောတိ ဒိဋ္ဌိယော ဝုစ္စန္တိ။ အဓိကဉှိ ¶ သဘာဝဓမ္မေသု သဿတာဒိံ ¶ ပကတိအာဒိဒဗ္ဗာဒိံ ဇီဝါဒိံ ကာယာဒိဉ္စ အဘူတမတ္ထံ အဇ္ဈာရောပေတွာ ဒိဋ္ဌိယော ပဝတ္တန္တီတိ။

၃၀။ အဘိဝဒန္တီတိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ၊ မောဃမည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၇၊ ၂၀၃၊ ၄၂၇၊ မ။ နိ။ ၃။၂၇၊ ၂၉) အဘိနိဝိသိတွာ ဝဒန္တိ ‘‘အယံ ဓမ္မော၊ နာယံ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ ဝိဝဒန္တိ။ အဘိဝဒနကိရိယာယ အဇ္ဇာပိ အဝိစ္ဆေဒဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝတ္တမာနကာလဝစနံ။ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတံ ‘‘မုတ္တဂတံ၊ (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁) သင်္ခါရဂတ’’န္တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၄၁) ဝိယ။ ဂန္တဗ္ဗာဘာဝတော ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတမတ္တံ၊ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟဏမတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိပ္ပကာရော ဝါ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ လောကိယာ ဟိ ဝိဓယုတ္တဂတပကာရ-သဒ္ဒေ သမာနတ္ထေ ဣစ္ဆန္တိ။ ဧကေကသ္မိဉ္စ ‘‘အတ္တာ’’တိ၊ ‘‘လောကော’’တိ စ ဂဟဏဝိသေသံ ဥပါဒါယ ပညာပနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ရူပါဒီသု အညတရံ အတ္တာ စ လောကော စာတိ ဂဟေတွာ’’တိ။ အမရံ နိစ္စံ ဓုဝန္တိ သဿတဝေဝစနာနိ။ မရဏာဘာဝေန ဝါ အမရံ၊ ဥပ္ပာဒါဘာဝေန သဗ္ဗထာပိ အတ္ထိတာယ နိစ္စံ၊ ထိရဋ္ဌေန ဝိကာရာဘာဝေန ဓုဝံ။ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ နိဒ္ဒေသပဋိသမ္ဘိဒါပါဠီဟိ ဝိဘာဝေတိ။ အယဉ္စ အတ္ထော ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ၊ ဝေဒနံ၊ သညံ၊ သင်္ခါရေ၊ ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ဣမိဿာ ပဉ္စဝိဓာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန ဝုတ္တော။ ‘‘ရူပဝန္တံ အတ္တာန’’န္တိအာဒိကာယ ပန ပဉ္စဒသဝိဓာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန စတ္တာရော စတ္တာရော ခန္ဓေ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဒညံ ‘‘လောကော’’တိ ပညပေန္တီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတိ။ တထာ ဧကံ ခန္ဓံ ¶ ’’အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဒညေ အတ္တနော ဥပဘောဂဘူတော လောကောတိ၊ သသန္တတိပတိတေ ဝါ ခန္ဓေ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဒညေ ‘‘လောကော’’တိ ပညပေန္တီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထာဟ – သဿတော ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု တေသံ အတ္တာ လောကော စ သဿတောတိ အဓိပ္ပေတော၊ န ဝါဒေါ တိ? သစ္စမေတံ၊ သဿတသဟစရိတတာယ ပန ‘‘ဝါဒေါ သဿတော’’တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ။ သဿတော ဣတိ ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ ဝါ ဣတိ-သဒ္ဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ သဿတံ ဝဒန္တိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ အဘိနိဝိဿ ဝေါဟရန္တီတိ သဿတဝါဒါ၊ သဿတဒိဋ္ဌိနောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၃၁။ အာတာပနံ ¶ ကိလေသာနံ ဝိဗာဓနံ ပဟာနံ။ ပဒဟနံ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ စိတ္တဿ ဥဿဟနံ။ အနုယောဂေါ ယထာ သမာဓိ ဝိသေသဘာဂိယတံ ပါပုဏာတိ၊ ဧဝံ ဝီရိယဿ ဗဟုလီကရဏံ။ ဣဓ ဥပစာရပ္ပနာစိတ္တပရိဒမနဝီရိယာနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ အာဟ ‘‘တိပ္ပဘေဒံ ဝီရိယ’’န္တိ ¶ ။ နပ္ပမဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ အပ္ပမာဒေါ၊ အသမ္မောသော။ သမ္မာ ဥပါယေန မနသိ ကရောတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧတေနာတိ သမ္မာမနသိကာရော ဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘ဝီရိယဉ္စ သတိဉ္စ ဉာဏဉ္စာ’’တိ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘အာတပ္ပ…ပေ… မနသိကာရံ အနွာယာ’’တိ ဣမသ္မိံ ပါဌေ။ သီလဝိသုဒ္ဓိယာ သဒ္ဓိံ စတုန္နံ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ အဓိဂမနပဋိပဒါ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ သာ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘သင်္ခေပတ္ထော’’တိ။ ‘‘တထာရူပ’’န္တိ စုဒ္ဒသဝိဓေဟိ စိတ္တဒမနေဟိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ဒမိတတံ ဝဒတိ။

သမာဓာနာဒိအဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ယောဂိနော သမာဓိဝိဇမ္ဘနဘူတာ လောကိယာဘိညာ ဈာနာနုဘာဝေါ။ ‘‘ဈာနာဒီန’’န္တိ ဣဒံ ဈာနလာဘိဿ ဝိသေသေန ဈာနဓမ္မာ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တိ၊ တံမုခေန သေသဓမ္မာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဇနကဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ သတိ ဟိ ဇနကဘာဝေ ရူပါဒိဓမ္မာနံ ဝိယ သုခါဒိဓမ္မာနံ ဝိယ၊ စ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ ဥပ္ပာဒဝန္တတာ ¶ ဝိညာယတိ၊ ဥပ္ပာဒေ စ သတိ အဝဿမ္ဘာဝီ နိရောဓောတိ အနဝကာသာဝ နိစ္စတာ သိယာတိ။ ကူဋဋ္ဌ-သဒ္ဒေါ ဝါ လောကေ အစ္စန္တနိစ္စေ နိရုဠှော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ဧသိကဋ္ဌာယိဋ္ဌိတော’’တိ ဧတေန ယထာ ဧသိကာ ဝါတပ္ပဟာရာဒီဟိ န စလတိ၊ ဧဝံ န ကေနစိ ဝိကာရံ အာပဇ္ဇတီတိ ဝိကာရာဘာဝမာဟ၊ ‘‘ကူဋဋ္ဌော’’တိ ဣမိနာ ပန အနိစ္စတာဘာဝံ။ ဝိကာရောပိ ဝိနာသောယေဝါတိ အာဟ၊ ‘‘ဥဘယေနပိ လောကဿ ဝိနာသာဘာဝံ ဒီပေတီ’’တိ။ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနမေဝါ’’တိ ဧတေန ကာရဏေ ဖလဿ အတ္ထိဘာဝဒဿနေန အဘိဗျတ္တိဝါဒံ ဒီပေတိ။ နိက္ခမတီတိ စ အဘိဗျတ္တိံ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ကထံ ပန ဝိဇ္ဇမာနောယေဝ ပုဗ္ဗေ အနဘိဗျတ္တော အဘိဗျတ္တိံ ဂစ္ဆတီတိ? ယထာ အန္ဓကာရေန ပဋိစ္ဆန္နော ဃဋော အာလောကေန အဘိဗျတ္တိံ ဂစ္ဆတိ။

ဣဒမေတ္ထ ဝိစာရေတဗ္ဗံ – ကိံ ကရောန္တော အာလောကော ဃဋံ ပကာသေတီတိ ဝုစ္စတိ၊ ယဒိ ဃဋဝိသယံ ဗုဒ္ဓိံ ကရောန္တော၊ ဗုဒ္ဓိယာ အနုပ္ပန္နာယ ဥပ္ပတ္တိဒီပနတော အဘိဗျတ္တိဝါဒေါ ဟာယတိ။ အထ ဃဋဗုဒ္ဓိယာ အာဝရဏဘူတံ အန္ဓကာရံ ဝိဓမန္တော၊ ဧဝမ္ပိ အဘိဗျတ္တိဝါဒေါ ဟာယတိယေဝ။ သတိ ဟိ ဃဋဗုဒ္ဓိယာ အန္ဓကာရော ကထံ တဿာ အာဝရဏံ ဟောတီတိ၊ ယထာ ဃဋဿ ¶ အဘိဗျတ္တိ န ယုဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ အတ္တနောပိ။ တတ္ထာပိ ဟိ ယဒိ ဣန္ဒြိယဝိသယာဒိသန္နိပါတေန အနုပ္ပန္နာယ ဗုဒ္ဓိယာ ဥပ္ပတ္တိ၊ ဥပ္ပတ္တိဝစနေနေဝ အဘိဗျတ္တိဝါဒေါ ဟာယတိ၊ တထာ သဿတဝါဒေါ။ အထ ဗုဒ္ဓိပ္ပဝတ္တိယာ အာဝရဏဘူတဿ အန္ဓကာရဋ္ဌာနိယဿ မောဟဿ ဝိဓမနေန။ သတိ ဗုဒ္ဓိယာ ကထံ မောဟော အာဝရဏန္တိ၊ ကိဉ္စိ ဘေဒသမ္ဘဝတော။ န ဟိ အဘိဗျဉ္ဇနကာနံ စန္ဒသူရိယမဏိပဒီပါဒီနံ ဘေဒေန အဘိဗျဉ္ဇိတဗ္ဗာနံ ဃဋာဒီနံ ဘေဒေါ ဟောတိ၊ ဟောတိ စ ဝိသယဘေဒေန ဗုဒ္ဓိဘေဒေါတိ ဘိယျောပိ အဘိဗျတ္တိ န ယုဇ္ဇတိယေဝ၊ န စေတ္ထ ဝုတ္တိကပ္ပနာ ယုတ္တာ ဝုတ္တိယာ ဝုတ္တိမတော စ အနညထာနုဇာနနတောတိ ¶ ။ တေ ¶ စ သတ္တာ သန္ဓာဝန္တီတိ ယေ ဣဓ မနုဿဘာဝေန အဝဋ္ဌိတာ၊ တေယေဝ ဒေဝဘာဝါဒိဥပဂမနေန ဣတော အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တိ၊ အညထာ ကတဿ ကမ္မဿ ဝိနာသော၊ အကတဿ စ အဗ္ဘာဂမော အာပဇ္ဇေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။

အပရာပရန္တိ အပရသ္မာ ဘဝါ အပရံ ဘဝံ။ ဧဝံ သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္တနော နိစ္စသဘာဝတ္တာ န စုတူပပတ္တိယော၊ သဗ္ဗဗျာပိတာယ နာပိ သန္ဓာဝနသံသရဏာနိ၊ ဓမ္မာနံယေဝ ပန ပဝတ္တိဝိသေသေန ဧဝံ သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ ဝေါဟရီယန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတေန အဝဋ္ဌိတသဘာဝဿ အတ္တနော၊ ဓမ္မိနော စ ဓမ္မမတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ဝိနဿတိ စာတိ ဣမံ ဝိပရိဏာမဝါဒံ ဒဿေတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော ဝက္ခာမ။ အတ္တနော ဝါဒံ ဘိန္ဒတီတိ သန္ဓာဝနာဒိဝစနသိဒ္ဓါယ အနိစ္စတာယ ပုဗ္ဗေ ပဋိညာတံ သဿတဝါဒံ ဘိန္ဒတိ၊ ဝိဒ္ဓံသေတီတိ အတ္ထော။ သဿတိသမန္တိ ဝါ ဧတဿ သဿတံ ထာဝရံ နိစ္စကာလန္တိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဟေတုံ ဒဿေန္တောတိ ယေသံ ‘‘သဿတော’’တိ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ပညပေတိ အယံ ဒိဋ္ဌိဂတိကော၊ တေသံ ဟေတုံ ဒဿေန္တောတိ အတ္ထော။ န ဟိ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စက္ခကတမတ္ထံ အတ္တနောယေဝ သာဓေတိ၊ အတ္တနော ပန ပစ္စက္ခကတေန အတ္ထေန အတ္တနော အပ္ပစ္စက္ခဘူတမ္ပိ အတ္ထံ သာဓေတိ။ အတ္တနာ ဟိ ယထာနိစ္ဆိတံ ပရေဟိ ဝိညာပေတိ၊ န အနိစ္ဆိတံ။ ‘‘ဟေတုံ ဒဿေန္တော’’တိ ဧတ္ထ ဣဒံ ဟေတုဒဿနံ – ဧတေသု အနေကေသု ဇာတိသတသဟဿေသု ဧကောဝါယံ မေ အတ္တာ၊ လောကော စ အနုဿရဏသဗ္ဘာဝတော။ ယော ဟိ ယမတ္ထံ အနုဘဝတိ၊ သော ဧဝ တံ အနုဿရတိ၊ န အညော။ န ဟိ အညေန အနုဘူတမတ္ထံ အညော အနုဿရိတုံ သက္ကောတိ ယထာ တံ ဗုဒ္ဓရက္ခိတေန အနုဘူတံ ဓမ္မရက္ခိတော။ ယထာ စေတာသု၊ ဧဝံ ဣတော ပုရိမတရာသုပိ ဇာတီသူတိ။ ကသ္မာ သဿတော မေ အတ္တာ စ လောကော ¶ စ။ ယထာ စ မေ၊ ဧဝံ အညေသမ္ပိ သတ္တာနံ သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာတိ? သဿတဝသေန ဒိဋ္ဌိဂဟနံ ပက္ခန္ဒော ¶ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ပရေပိ တတ္ထ ပတိဋ္ဌပေတိ၊ ပါဠိယံ ပန ‘‘အနေကဝိဟိတာနိ အဓိဝုတ္တိပဒါနိ အဘိဝဒန္တိ။ သော ဧဝံ အာဟာ’’တိ စ ဝစနတော ပရာနုမာနဝသေန ဣဓ ဟေတုဒဿနံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝိညာယတိ။ ကာရဏန္တိ တိဝိဓံ ကာရဏံ သမ္ပာပကံ နိဗ္ဗတ္တကံ ဉာပကန္တိ။ တတ္ထ အရိယမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနဿ သမ္ပာပကံ ကာရဏံ၊ ဗီဇံ အင်္ကုရဿ နိဗ္ဗတ္တကံ ကာရဏံ၊ ပစ္စယုပ္ပန္နတာဒယော အနိစ္စတာဒီနံ ဉာပကံ ကာရဏံ၊ ဣဓာပိ ဉာပကကာရဏမေဝ အဓိပ္ပေတံ။ ဉာပကော ဟိ ဉာပေတဗ္ဗတ္ထဝိသယဿ ဉာဏဿ ဟေတုဘာဝတော ကာရဏန္တိ။ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ တံ ဉာဏံ တိဋ္ဌတိ တတ္ထာတိ ‘‘ဌာန’’န္တိ၊ ဝသတိ တတ္ထ ပဝတ္တတီတိ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဟိ ဘဂဝတာ ဝတ္ထု-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဒိသိတွာပိ ဌာနသဒ္ဒေန နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ။

၃၂-၃၃။ ဒုတိယတတိယဝါဒါနံ ¶ ပဌမဝါဒတော နတ္ထိ ဝိသေသော ဌပေတွာ ကာလဝိသေသန္တိ အာဟ ‘‘ဥပရိ ဝါဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ သဿတဝါဒေါ စတုဓာ ဝိဘတ္တော၊ နနု အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေါ ဝိယ ဒုဝိဓေနေဝ ဝိဘဇိတဗ္ဗော သိယာတိ အာဟ ‘‘မန္ဒပညော ဟိ တိတ္ထိယော’’တိအာဒိ။

၃၄။ တက္ကယတီတိ ဦဟယတိ၊ သဿတာဒိအာကာရေန တသ္မိံ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ စိတ္တံ အဘိနိရောပေတီတိ အတ္ထော။ တက္ကောတိ အာကောဋနလက္ခဏော ဝိနိစ္ဆယလက္ခဏော ဝါ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနဘူတော ဝိတက္ကော။ ဝီမံသာ နာမ ဝိစာရဏာ၊ သာ ပနေတ္ထ အတ္ထတော ပညာပတိရူပကော လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေါ၊ မိစ္ဆာဘိနိဝေသော ဝါ အယောနိသောမနသိကာရော၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနေဝါဟ ‘‘တုလနာ ရုစ္စနာ ခမနာ’’တိ။ ပရိယာဟနနံ ဝိတက္ကဿ အာရမ္မဏဦဟနံ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘တေန တေန ပကာရေန တက္ကေတွာ’’တိ။ အနုဝိစရိတန္တိ ¶ ဝီမံသာယ အနုပဝတ္တိတံ၊ ဝီမံသာနုဂတေန ဝါ ဝိစာရေန အနုမဇ္ဇိတံ။ ပဋိ ပဋိ ဘာတီတိ ပဋိဘာနံ၊ ယထာသမိဟိတာကာရဝိသေသဝိဘာဝကော စိတ္တုပ္ပာဒေါ။ ပဋိဘာနတော ဇာတံ ပဋိဘာနံ၊ သယံ အတ္တနော ပဋိဘာနံ သယံ ပဋိဘာနံ။ တေနေဝါဟ ‘‘အတ္တနော ပဋိဘာနမတ္တသဉ္ဇာတ’’န္တိ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန ဝိသေသာဓိဂမာဒယော နိဝတ္တေတိ။

‘‘အနာဂတေပိ ¶ ဧဝံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဣဒံ န ဣဓာဓိပ္ပေတတက္ကီဝသေနေဝ ဝုတ္တံ၊ လာဘီတက္ကိနော ဧဝမ္ပိ သမ္ဘဝတီတိ သမ္ဘဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓံ ရူပါဒိ သုခါဒိ စ ဣဓ လဗ္ဘတီတိ လာဘော၊ န ဈာနာဒိဝိသေသော။ ‘‘ဧဝံ သတိ ဣဒံ ဟောတီ’’တိ အနိစ္စေသု ဘာဝေသု အညော ကရောတိ၊ အညော ပဋိသံဝေဒေတီတိ အာပဇ္ဇတိ၊ တထာ စ သတိ ကတဿ ဝိနာသော၊ အကတဿ စ အဗ္ဘာဂမော သိယာ။ နိစ္စေသု ပန ဘာဝေသု ယော ကရောတိ၊ သော ပဋိသံဝေဒေတီတိ န ဒေါသော အာပဇ္ဇတီတိ တက္ကိကဿ ယုတ္တိဂဝေသနာကာရံ ဒဿေတိ။

တက္ကမတ္တေနေဝါတိ အာဂမာဓိဂမာဒီနံ အနုဿဝါဒီနဉ္စ အဘာဝါ သုဒ္ဓတက္ကေနေဝ။ နနု စ ဝိသေသလာဘိနောပိ သဿတဝါဒိနော အတ္တနော ဝိသေသာဓိဂမဟေတု အနေကေသု ဇာတိသတသဟဿေသု ဒသသု သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋေသု စတ္တာလီသာယ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋေသု ယထာနုဘူတံ အတ္တနော သန္တာနံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဉ္စ ‘‘အတ္တာ၊ လောကော’’တိ စ အနုဿရိတွာ တတော ပုရိမပုရိမတရာသုပိ ဇာတီသု တထာဘူတဿ အတ္ထိတာနုဝိတက္ကနမုခေန သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ တထာဘာဝါနုဝိတက္ကနဝသေနေဝ သဿတာဘိနိဝေသိနော ဇာတာ၊ ဧဝဉ္စ သတိ သဗ္ဗောပိ သဿတဝါဒီ အနုဿုတိဇာတိဿရတက္ကိကာ ဝိယ အတ္တနော ဥပလဒ္ဓဝတ္ထုနိဗန္ဓနေန တက္ကနေန ပဝတ္တဝါဒတ္တာ တက္ကီပက္ခေယေဝ တိဋ္ဌေယျ၊ အဝဿဉ္စ ဝုတ္တပ္ပကာရံ တက္ကနမိစ္ဆိတဗ္ဗံ ¶ ၊ အညထာ ဝိသေသလာဘီ သဿတဝါဒီ ဧကစ္စသဿတိကပက္ခံ၊ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကပက္ခံ ဝါ ဘဇေယျာတိ ¶ ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ယသ္မာ ဝိသေသလာဘီနံ ခန္ဓသန္တာနဿ ဒီဃဒီဃတရဒီဃတမကာလာနုဿရဏံ သဿတဂ္ဂါဟဿ အသာဓာရဏကာရဏံ။ တထာ ဟိ ‘‘အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရာမိ။ ဣမိနာမဟမေတံ ဇာနာမီ’’တိ အနုဿရဏမေဝ ပဓာနကာရဏဘာဝေန ဒဿိတံ။ ယံ ပန တဿ ‘‘ဣမိနာမဟမေတံ ဇာနာမီ’’တိ ပဝတ္တံ တက္ကနံ၊ န တံ ဣဓ ပဓာနံ အနုဿရဏံ ပတိ တဿ အပ္ပဓာနဘူတတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ အနုဿဝါဒီနမ္ပိ ပဓာနဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? န၊ တေသံ သစ္ဆိကိရိယာယ အဘာဝေန တက္ကပဓာနတ္တာ၊ ပဓာနကာရဏေန စ နိဒ္ဒေသော နိရုဠှော သာသနေ လောကေ စ ယထာ ‘‘စက္ခုဝိညာဏံ၊ ယဝင်္ကုရော’’တိ စ။

အထ ဝါ ဝိသေသာဓိဂမနိဗန္ဓနရဟိတဿ တက္ကနဿ ဝိသုံ သဿတဂ္ဂါဟေ ကာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝိသေသာဓိဂမော ဝိသုံ သဿတဂ္ဂါဟကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗော ¶ ၊ သော စ မန္ဒမဇ္ဈတိက္ခပညာဝသေန တိဝိဓောတိ ဘဂဝတာ သဗ္ဗတက္ကိနော တက္ကီဘာဝသာမညေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ စတုဓာ ဝဝတ္ထာပိတော သဿတဝါဒေါ။ ယဒိပိ အနုဿဝါဒိဝသေန တက္ကိကာနံ ဝိယ မန္ဒပညာဒီနမ္ပိ ဟီနာဒိဝသေန အနေကဘေဒသဗ္ဘာဝတော ဝိသေသလာဘီနမ္ပိ ဗဟုဓာ ဘေဒေါ သမ္ဘဝတိ၊ သဗ္ဗေ ပန ဝိသေသလာဘိနော မန္ဒပညာဒိဝသေန တယော ရာသီ ကတွာ တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန အနေကဇာတိသတသဟဿဒသသံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋစတ္တာရီသသံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋာနုဿရဏေန အယံ ဝိဘာဂေါ ဝုတ္တော။ တီသုပိ ရာသီသု ယေ ဟီနမဇ္ဈပညာ၊ တေ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒတော ဦနကမေဝ အနုဿရန္တိ။ ယေ ပန တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌပညာ၊ တေ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒံ အတိက္ကမိတွာ နာနုဿရန္တီတိ ဧဝံ ပနာယံ ဒေသနာ။ တသ္မာ အညတရဘေဒသင်္ဂဟဝသေနေဝ ¶ ဘဂဝတာ စတ္တာရိဋ္ဌာနာနိ ဝိဘတ္တာနီတိ ဝဝတ္ထိတာ သဿတဝါဒီနံ စတုဗ္ဗိဓတာ။ န ဟိ ဣဓ သာဝသေသံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဓမ္မရာဇာ။

၃၅။ ‘‘အညတရေနာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါ-သဒ္ဒဿ ပန အနိယမတ္ထတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွီဟိ ဝါ တီဟိ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန စတူသု ဌာနေသု ယထာရဟံ ဧကစ္စံ ဧကစ္စဿ ပညာပနေ သဟကာရီကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ ကိံ ပနေတာနိ ဝတ္ထူနိ အဘိနိဝေသဿ ဟေတု၊ ဥဒါဟု ပတိဋ္ဌာပနဿ။ ကိဉ္စေတ္ထ ယဒိ တာဝ အဘိနိဝေသဿ၊ ကသ္မာ အနုဿရဏတက္ကနာနိယေဝ ဂဟိတာနိ၊ န သညာဝိပလ္လာသာဒယော။ တထာဟိ ဝိပရီတသညာ အယောနိသောမနသိကာရအသပ္ပုရိသူပနိဿယအသဒ္ဓမ္မဿဝနာဒီနိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ပဝတ္တနဋ္ဌာနာနိ။ အထ ပတိဋ္ဌာပနဿ အဓိဂမယုတ္တိယော ဝိယ အာဂမောပိ ဝတ္ထုဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗော၊ ဥဘယတ္ထာပိ ‘‘နတ္ထိ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ ဝစနံ န ယုဇ္ဇတီတိ? န။ ကသ္မာ? အဘိနိဝေသပက္ခေ တာဝ အယံ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ¶ အသပ္ပုရိသူပနိဿယအသဒ္ဓမ္မဿဝနေဟိ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ ဝိပလ္လာသသညော ရူပါဒိဓမ္မာနံ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနသဘာဝဿ အနဝဗောဓတော ဓမ္မယုတ္တိံ အတိဓာဝန္တော ဧကတ္တနယံ မိစ္ဆာ ဂဟေတွာ ယထာဝုတ္တာနုဿရဏတက္ကေဟိ ခန္ဓေသု ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၁) အဘိနိဝေသံ ဇနေသိ။ ဣတိ အာသန္နကာရဏတ္တာ၊ ပဓာနကာရဏတ္တာ၊ တဂ္ဂဟဏေနေဝ စ ဣတရေသမ္ပိ ဂဟိတတ္တာ အနုဿရဏတက္ကနာနိယေဝ ဣဓ ဂဟိတာနိ။ ပတိဋ္ဌာပနပက္ခေ ပန အာဂမောပိ ယုတ္တိပက္ခေယေဝ ဌိတော ဝိသေသတော ဗာဟိရကာနံ တက္ကဂါဟိဘာဝတောတိ အနုဿရဏတက္ကနာနိယေဝ ¶ ဒိဋ္ဌိယာ ဝတ္ထုဘာဝေန ဂဟိတာနိ။ ကိဉ္စ ဘိယျော ဒုဝိဓံ လက္ခဏံ ပရမတ္ထဓမ္မာနံ သဘာဝလက္ခဏံ သာမညလက္ခဏဉ္စာတိ။ တတ္ထ သဘာဝလက္ခဏာဝဗောဓော ပစ္စက္ခဉာဏံ၊ သာမညလက္ခဏာဝဗောဓော ¶ အနုမာနဉာဏံ၊ အာဂမော စ သုတမယာယ ပညာယ သာဓနတော အနုမာနဉာဏမေဝ အာဝဟတိ၊ သုတာနံ ပန ဓမ္မာနံ အာကာရပရိဝိတက္ကနေန နိဇ္ဈာနက္ခန္တိယံ ဌိတော စိန္တာမယံ ပညံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အနုက္ကမေန ဘာဝနာယ ပစ္စက္ခဉာဏံ အဓိဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ အာဂမောပိ တက္ကဝိသယံ နာတိက္ကမတီတိ တဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတောဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော အဋ္ဌကထာယံ အနုဿုတိတက္ကဂ္ဂဟဏေန ဝိဘာဝိတောတိ ယုတ္တံ ဧဝိဒံ ‘‘နတ္ထိ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ။ ‘‘အနေကဝိဟိတာနိ အဓိဝုတ္တိပဒါနိ အဘိဝဒန္တိ၊ သဿတံ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ပညပေန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀) စ ဝစနတော ပတိဋ္ဌာပနဝတ္ထူနိ ဣဓာဓိပ္ပေတာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၃၆။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ပရမဝဇ္ဇတာယ အနေကဝိဟိတာနံ အနတ္ထာနံ ဟေတုဘာဝတော။ ယထာဟ ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာဟံ ဘိက္ခဝေ ဝဇ္ဇံ ဝဒါမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀) ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၄) ဒိဋ္ဌိယာ ဌာနဝိဘာဂံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ခန္ဓာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ အာရမ္မဏဋ္ဌေန ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၁၊ ၃၄၅) ဝစနတော။ အဝိဇ္ဇာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ဥပနိဿယာဒိဘာဝေန ပဝတ္တနတော။ ယထာဟ ‘‘အဿုတဝါ ဘိက္ခဝေ ပုထုဇ္ဇနော အရိယာနံ အဒဿာဝီ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၀)။ ဖဿောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာ စာဟ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ၊ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၁၈ အာဒယော) ဖုဿ ဖုဿ ပဋိသံဝေဒေန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၄၄) စ ¶ ။ သညာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ၊ (သု။ နိ။ ၈၈၀၊ မဟာနိ။ ၁၀၉) ပထဝိတော သညတွာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂) စ အာဒိ။ ဝိတက္ကောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာ၊ သစ္စံ မုသာတိ ဒွယဓမ္မမာဟူ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၉၂) ‘‘တက္ကီ ဟောတိ ဝီမံသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၄) စ အာဒိ။ အယောနိသောမနသိကာရောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘တဿ ဧဝံ အယောနိသော မနသိ ကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘အတ္ထိ မေ အတ္တာ’တိ ဝါ အဿ သစ္စတော ထေတတော ¶ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉)။ သမုဋ္ဌာတိ ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ သမုဋ္ဌာနဘာဝေါ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌော။ ပဝတ္တိတာတိ ပရသန္တာနေသု ဥပ္ပာဒိတာ။ ပရိနိဋ္ဌာပိတာတိ အဘိနိဝေသဿ ပရိယောသာနံ ¶ မတ္ထကံ ပါပိတာတိ အတ္ထော။ ‘‘အာရမ္မဏဝသေနာ’’တိ အဋ္ဌသု ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခန္ဓေ သန္ဓာယာဟ။ ပဝတ္တနဝသေနာတိ အဝိဇ္ဇာဒယော။ အာသေဝနဝသေနာတိ ပါပမိတ္တပရတောဃောသာဒီနမ္ပိ သေဝနံ လဗ္ဘတိယေဝ။ အထ ဝါ ဧဝံဂတိကာတိ ဧဝံဂမနာ၊ ဧဝံနိဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမေ ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ ဧဝံ ပရမတ္ထတော အသန္တံ အတ္တာနံ သဿတဘာဝဉ္စဿ အဇ္ဈာရောပေတွာ ဂဟိတာ၊ ပရာမဋ္ဌာ စ ဗာလလပနာ ယာဝ ပဏ္ဍိတာ န သမနုယုဉ္ဇန္တိ၊ တာဝ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တိ။ ပဏ္ဍိတေဟိ သမနုယုဉ္ဇိယမာနာ ပန အနဝဋ္ဌိတဝတ္ထုကာ အဝိမဒ္ဒက္ခမာ သူရိယုဂ္ဂမနေ ဥဿာဝဗိန္ဒူ ¶ ဝိယ ခဇ္ဇောပနကာ ဝိယ စ ဘိဇ္ဇန္တိ ဝိနဿန္တိ စာတိ။

တတ္ထာယံ အနုယုဉ္ဇနေ သင်္ခေပကထာ – ယဒိ ဟိ ပရေန ပရိကပ္ပိတော အတ္တာ လောကော ဝါ သဿတော သိယာ၊ တဿ နိဗ္ဗိကာရတာယ ပုရိမရူပါဝိဇဟနတော ကဿစိ ဝိသေသာဓာနဿ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အဟိတတော နိဝတ္တနတ္ထံ၊ ဟိတေ စ ပဋိပတ္တိအတ္ထံ ဥပဒေသော ဧဝ နိပ္ပယောဇနော သိယာ သဿတဝါဒိနော၊ ကထံ ဝါ သော ဥပဒေသော ပဝတ္တီယတိ ဝိကာရာဘာဝတော၊ ဧဝဉ္စ အတ္တနော အဇဋာကာသဿ ဝိယ ဒါနာဒိကိရိယာ ဟိံသာဒိကိရိယာ စ န သမ္ဘဝတိ။ တထာ သုခဿ ဒုက္ခဿ အနုဘဝနနိဗန္ဓော ဧဝ သဿတဝါဒိနော န ယုဇ္ဇတိ ကမ္မဗဒ္ဓါဘာဝတော၊ ဇာတိအာဒီနဉ္စ အသမ္ဘဝတော ကုတော ဝိမောက္ခော၊ အထ ပန ဓမ္မမတ္တံ တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ဝိနဿတိ စ၊ ယဿ ဝသေနာယံ ကိရိယာဒိဝေါဟာရောတိ ဝဒေယျ၊ ဧဝမ္ပိ ပုရိမရူပါဝိဇဟနေန အဝဋ္ဌိတဿ အတ္တနော ဓမ္မမတ္တန္တိ န သက္ကာ သမ္ဘာဝေတုံ၊ တေ ဝါ ပနဿ ဓမ္မာ အဝတ္ထာဘူတာ အညေ ဝါ သိယုံ အနညေ ဝါ။ ယဒိ အညေ၊ န တာဟိ တဿ ဥပ္ပန္နာဟိပိ ကောစိ ဝိသေသော အတ္ထိ။ ယာဟိ ကရောတိ ပဋိသံဝေဒေတိ စဝတိ ဥပပဇ္ဇတိ စာတိ ဣစ္ဆိတံ၊ တသ္မာ တဒဝတ္ထော ဧဝ ယထာဝုတ္တဒေါသော။ ကိဉ္စ ဓမ္မကပ္ပနာပိ နိရတ္ထိကာ သိယာ၊ အထာနညေ ဥပ္ပာဒဝိနာသဝန္တီဟိ အဝတ္ထာဟိ အနညဿ အတ္တနော တာသံ ဝိယ ဥပ္ပာဒဝိနာသသဗ္ဘာဝတော ကုတော နိစ္စတာဝကာသော၊ တာသမ္ပိ ဝါ အတ္တနော ဝိယ နိစ္စတာတိ ဗန္ဓဝိမောက္ခာနံ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ န ယုဇ္ဇတိယေဝ သဿတဝါဒေါ။ န စေတ္ထ ကောစိ ဝါဒီ ဓမ္မာနံ သဿတဘာဝေ ပရိသုဒ္ဓံ ယုတ္တိံ ဝတ္တုံ သမတ္ထော၊ ယုတ္တိရဟိတဉ္စ ဝစနံ ¶ န ပဏ္ဍိတာနံ စိတ္တံ အာရာဓေတီတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝ ပဏ္ဍိတာ န သမနုယုဉ္ဇန္တိ၊ တာဝ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီ’’တိ။ ကမ္မဝသေန အဘိမုခေါ သမ္ပရေတိ ဧတ္ထာတိ အဘိသမ္ပရာယော၊ ပရောလောကော။

‘‘သဗ္ဗညုတညာဏဉ္စာ’’တိ ¶ ဣဒံ ဣဓ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝိဘဇိယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မိံ ဝါ ¶ ဝုတ္တေ တဒဓိဋ္ဌာနတော အာသဝက္ခယဉာဏံ၊ တဒဝိနာဘာဝတော သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ ဘဂဝတော ဒသဗလာဒိဉာဏံ ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ ကတွာ။ ပဇာနန္တောပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ၊ တေန ‘‘တဉ္စာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ စ-သဒ္ဒတ္ထမာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တံ ဒိဋ္ဌိဂတတော ဥတ္တရိတရံ သာရဘူတံ သီလာဒိဂုဏဝိသေသမ္ပိ တထာဂတော နာဘိနိဝိသတိ၊ ကော ပန ဝါဒေါ ဝဋ္ဋာမိသေတိ။ ‘‘အဟ’’န္တိ ဒိဋ္ဌိဝသေန ဝါ တံ ပရာမသနာကာရမာဟ။ ပဇာနာမီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော၊ တေန ‘‘မမ’’န္တိ တဏှာဝသေန ပရာမသနာကာရံ ဒဿေတိ။ ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော အာမသနံ ပရာမာသော။ န ဟိ တံ အတ္ထိ၊ ခန္ဓေသု ယံ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ၊ ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗံ သိယာ။ ယော ပန ပရာမာသော တဏှာဒယောဝ၊ တေ စ ဘဂဝတော ဗောဓိမူလေယေဝ ပဟီနာတိ အာဟ ‘‘ပရာမာသကိလေသာန’’န္တိအာဒိ။ အပရာမာသတောတိ ဝါ နိဗ္ဗုတိဝေဒနဿ ဟေတုဝစနံ၊ ‘‘ဝိဒိတာ’’တိ ဣဒံ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ကတ္တရိ သာမိဝစနံ၊ အပရာမသနဟေတု ပရာမာသရဟိတာယ ပဋိပတ္တိယာ တထာဂတေန သယမေဝ အသင်္ခတဓာတု အဓိဂတာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

‘‘ယာသု ဝေဒနာသူ’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတော ဒေသနာဝိလာသံ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ခန္ဓာယတနာဒိဝသေန အနေကဝိဓာသု စတုသစ္စဒေသနာသု သမ္ဘဝန္တီသုပိ အယံ တထာဂတာနံ ဒေသနာသု ပဋိပတ္တိ၊ ယံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိယာ ဒိဋ္ဌိဂဟနံ ပက္ခန္ဒာတိ ဒဿနတ္ထံ ဝေဒနာယေဝ ပရိညာယ ဘူမိဒဿနတ္ထံ ¶ ဥဒ္ဓဋာ။ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ။ ယထာဘူတံ ဝိဒိတွာတိ ဝိပဿနာပညာယ ဝေဒနာယ သမုဒယာဒီနိ အာရမ္မဏပဋိဝေဓဝသေန မဂ္ဂပညာယ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန ဇာနိတွာ၊ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယသမုဒယဋ္ဌေနာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ၊ ဣမဿုပ္ပာဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၁၊ ဥဒါ။ ၁) ဝုတ္တလက္ခဏေန အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယာနံ ဥပ္ပာဒေန စေဝ မဂ္ဂေန အသမုဂ္ဃာတေန စ။ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏန္တိ ဥပ္ပာဒလက္ခဏံ၊ ဇာတိန္တိ အတ္ထော။ ပဉ္စန္နံ လက္ခဏာနန္တိ ဧတ္ထ စတုန္နံ ပစ္စယာနမ္ပိ ဥပ္ပာဒလက္ခဏမေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ယသ္မာ ပစ္စယလက္ခဏမ္ပိ လဗ္ဘတိယေဝ၊ တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတံ။ ပစ္စယနိရောဓဋ္ဌေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယန္တိ ယသ္မာ၊ ယံ ဝါ သုခံ သောမနဿံ။ ပဋိစ္စာတိ အာရမ္မဏပစ္စယာဒိဘူတံ ¶ ဝေဒနံ လဘိတွာ။ အယန္တိ သုခသောမနဿာနံ ပစ္စယဘာဝေါ၊ သုခသောမနဿမေဝ ဝါ၊ ‘‘အဿာဒေါ’’တိ ပဒံ ပန အပေက္ခိတွာ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ပုရိမုပ္ပန္နံ ဝေဒနံ အာရဗ္ဘ သောမနဿုပ္ပတ္တိယံ ယော ပုရိမဝေဒနာယ အဿာဒေတဗ္ဗာကာရော သောမနဿဿာဒနာကာရော၊ အယံ အဿာဒေါတိ။ ကထံ ပန ဝေဒနံ အာရဗ္ဘ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? စေတသိကသုခဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ နာယံ ဒေါသော။ ဝိသေသနံ ဟေတ္ထ သောမနဿဂ္ဂဟဏံ သုခံ သောမနဿန္တိ ‘‘ရုက္ခော သိံသပါ’’တိ ယထာ။

‘‘အနိစ္စာ’’တိ ¶ ဣမိနာ သင်္ခါရဒုက္ခတာဝသေန ဥပေက္ခာဝေဒနာယ၊ သဗ္ဗဝေဒနာသုယေဝ ဝါ အာဒီနဝမာဟ၊ ဣတရေဟိ ဣတရဒုက္ခတာဝသေန ယထာက္ကမံ ဒုက္ခသုခဝေဒနာနံ၊ အဝိသေသေန ဝါ တီဏိပိ ပဒါနိ သဗ္ဗာသမ္ပိ ဝေဒနာနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ အယန္တိ ယော ဝေဒနာယ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန ¶ အနိစ္စဘာဝေါ၊ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခဘာဝေါ၊ ဇရာယ မရဏေန စာတိ ဒွေဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗဘာဝေါ စ၊ အယံ ဝေဒနာယ အာဒီနဝေါ၊ ယတော ဝါ အာဒီနံ ပရမကာရုညံ ဝါတိ ပဝတ္တတီတိ။ ဝေဒနာယ နိဿရဏန္တိ ဧတ္ထ ဝေဒနာယာတိ နိဿက္ကဝစနံ၊ ယာဝ ဝေဒနာပဋိဗဒ္ဓံ ဆန္ဒရာဂံ န ပဇဟတိ၊ တာဝါယံ ပုရိသော ဝေဒနံ အလ္လီနောယေဝ ဟောတိ။ ယဒါ ပန တံ ဆန္ဒရာဂံ ပဇဟတိ၊ တဒါယံ ပုရိသော ဝေဒနာယ နိဿဋော ဝိသံယုတ္တော ဟောတီတိ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ ဝေဒနာယ နိဿရဏံ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ဝေဒနာဂ္ဂဟဏေန ဝေဒနာယ သဟဇာတနိဿယာရမ္မဏဘူတာ စ ရူပါရူပဓမ္မာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ပဉ္စန္နမ္ပိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝေဒနာသီသေန ပန ဒေသနာ အာဂတာ၊ တတ္ထ ကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ၊ လက္ခဏဟာရနယေန ဝါ အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ဝေဒနာဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စံ၊ ဝေဒနာနံ သမုဒယဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ အဝိဇ္ဇာဒယော သမုဒယသစ္စံ၊ အတ္ထင်္ဂမနိဿရဏပရိယာယေဟိ နိရောဓသစ္စံ၊ ‘‘ယထာဘူတံ ဝိဒိတွာ’’တိ ဧတေန မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝမေတ္ထ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကာမုပါဒါနမူလကတ္တာ သေသုပါဒါနာနံ၊ ပဟီနေ စ ကာမုပါဒါနေ ဥပါဒါနသေသာဘာဝတော ‘‘ဝိဂတဆန္ဒရာဂတာယ အနုပါဒါနော’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုပါဒါဝိမုတ္တောတိ အတ္တနော မဂ္ဂဖလပ္ပတ္တိံ ဘဂဝါ ဒဿေတိ။ ‘‘ဝေဒနာန’’န္တိအာဒိနာ ဟိ ယဿာ ဓမ္မဓာတုယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဣမံ ဒိဋ္ဌိဂတံ သကာရဏံ သဂတိကံ ပဘေဒတော ဝိဘဇိတုံ သမတ္ထော အဟောသိ ¶ ၊ တဿ သဗ္ဗညုတညာဏဿ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဥပ္ပတ္တိဘူမိံ ဒဿေတိ ဓမ္မရာဇာ။

ပဌမဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဧကစ္စသဿတဝါဒဝဏ္ဏနာ

၃၈။ သတ္တေသု သင်္ခါရေသု စ ဧကစ္စံ သဿတံ ဧတဿာတိ ဧကစ္စသဿတော၊ ဧကစ္စသဿတဝါဒေါ။ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဧကစ္စသဿတိကာ ¶ ။ တေ ပန ယသ္မာ ဧကစ္စသဿတော ဝါဒေါ ဒိဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ ဧကစ္စသဿတဝါဒါ နာမ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧကစ္စသဿတဝါဒါ’’တိ။ ဣမိနာ နယေန ဧကစ္စအသဿတိကာ ဒိပဒဿပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နနု ¶ စ ‘‘ဧကစ္စသဿတိကာ’’တိ ဝုတ္တေ တဒညဿ ဧကစ္စဿ အသဿတတာသန္နိဋ္ဌာနံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတီတိ? သစ္စံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ အတ္ထတော၊ န ပန သဒ္ဒတော။ တသ္မာ သုပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကစ္စအသဿတိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဣဓ သာဝသေသံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဓမ္မဿာမီ။ ဣဓာတိ ‘‘ဧကစ္စသဿတိကာ’’တိ ဣမသ္မိံ ပဒေ။ ဂဟိတာတိ ဝုတ္တာ၊ တထာ စေဝ အတ္ထော ဒဿိတော။ ဣဓာတိ ဝါ ဣမိဿာ ဒေသနာယ။ တထာ ဟိ ပုရိမကာ တယော ဝါဒါ သတ္တဝသေန၊ စတုတ္ထော သင်္ခါရဝသေန ဝိဘတ္တော။ ‘‘သင်္ခါရေကစ္စသဿတိကာ’’တိ ဣဒံ တေဟိ သဿတဘာဝေန ဂယှမာနာနံ ဓမ္မာနံ ယာထာဝသဘာဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ပနေကစ္စသဿတိကမတဒဿနဝသေန။ တဿ ဟိ သဿတာဘိမတံ အသင်္ခတမေဝါတိ လဒ္ဓိ။ တေနေဝါဟ ‘‘စိတ္တန္တိ ဝါ…ပေ… ဌဿတီ’’တိ။ န ဟိ ယဿ ဘာဝဿ ပစ္စယေဟိ အဘိသင်္ခတဘာဝံ ပဋိဇာနာတိ၊ တဿေဝ နိစ္စဓုဝါဒိဘာဝေါ အနုမ္မတ္တကေန သက္ကာ ပဋိညာတုံ။ ဧတေန ‘‘ဥပ္ပာဒဝယဓုဝတာယုတ္တဘာဝါ သိယာ နိစ္စာ၊ သိယာ အနိစ္စာ သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တဿ သတ္တဘင်္ဂဝါဒဿ အယုတ္တတာ ဝိဘာဝိတာ ဟောတိ။

တတ္ထာယံ အယုတ္တတာဝိဘာဝနာ – ယဒိ ‘‘ယေန သဘာဝေန ယော ဓမ္မော အတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ၊ တေနေဝ သဘာဝေန သော ဓမ္မော နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စေယျ၊ သိယာ အနေကန္တဝါဒေါ။ အထ အညေန၊ သိယာ န အနေကန္တဝါဒေါ။ န စေတ္ထ ဒေသန္တရာဒိသမ္ဗန္ဓဘာဝေါ ယုတ္တော ဝတ္တုံ တဿ သဗ္ဗလောကသိဒ္ဓတ္တာ၊ ဝိဝါဒါဘာဝတော ¶ ။ ယေ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ယထာ သုဝဏ္ဏဃဋေန မကုဋေ ကတေ ဃဋဘာဝေါ နဿတိ၊ မကုဋဘာဝေါ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သုဝဏ္ဏဘာဝေါ တိဋ္ဌတိယေဝ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဘာဝါနံ ကောစိ ဓမ္မော နဿတိ၊ ကောစိ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သဘာဝေါ ပန တိဋ္ဌတီ’’တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ ‘‘ကိံ တံ သုဝဏ္ဏံ၊ ယံ ဃဋေ မကုဋေ စ အဝဋ္ဌိတံ၊ ယဒိ ရူပါဒိ၊ သော သဒ္ဒေါ ဝိယ အနိစ္စော။ အထ ရူပါဒိ သမူဟော၊ သမူဟော နာမ သမ္မုတိမတ္တံ။ န တဿ အတ္ထိတာ နတ္ထိတာ နိစ္စတာ ဝါ လဗ္ဘတီ’’တိ အနေကန္တဝါဒေါ န သိယာ။ ဓမ္မာနဉ္စ ဓမ္မိနော အညထာနညထာသု ဒေါသော ဝုတ္တောယေဝ သဿတဝါဒဝိစာရဏာယံ။ တသ္မာ သော တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစ နိစ္စာနိစ္စနဝတ္တဗ္ဗရူပေါ အတ္တာ လောကော စ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနတာပဋိဇာနနတော ယထာ နိစ္စာဒီနံ အညတရံ ရူပံ၊ ယထာ ဝါ ဒီပါဒယော။ န ဟိ ဒီပါဒီနံ ဥဒယဗ္ဗယသဘာဝါနံ နိစ္စာနိစ္စနဝတ္တဗ္ဗသဘာဝတာ သက္ကာ ဝိညာတုံ၊ ဇီဝဿ နိစ္စာဒီသု အညတရံ ရူပံ ဝိယာတိ ဧဝံ သတ္တဘင်္ဂဿ ဝိယ သေသဘင်္ဂါနမ္ပိ အသမ္ဘဝေါယေဝါတိ သတ္တဘင်္ဂဝါဒဿ အယုတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဿရော နိစ္စော၊ အညေ သတ္တာ အနိစ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝါဒါ သတ္တေကစ္စသဿတိကာ သေယျထာပိ ဣဿရဝါဒါ။ ‘‘ပရမာဏဝေါ နိစ္စာ ဓုဝါ၊ အဏုကာဒယော အနိစ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝါဒါ သင်္ခါရေကစ္စသဿတိကာ သေယျထာပိ ကာဏာဒါ။ နနု ‘‘ဧကစ္စေ ဓမ္မာ ¶ သဿတာ၊ ဧကစ္စေ အသဿတာ’’တိ ဧတသ္မိံ ဝါဒေ စက္ခာဒီနံ အသဿတတာသန္နိဋ္ဌာနံ ယထာသဘာဝါဝဗောဓော ဧဝ၊ တယိဒံ ကထံ မိစ္ဆာဒဿနန္တိ၊ ကော ဝါ ဧဝမာဟ ‘‘စက္ခာဒီနံ အသဿတဘာဝသန္နိဋ္ဌာနံ မိစ္ဆာဒဿန’’န္တိ? အသဿတေသုယေဝ ပန ကေသဉ္စိ ဓမ္မာနံ သဿတဘာဝါဘိနိဝေသော ဣဓ မိစ္ဆာဒဿနံ။ တေန ပန ဧကဝါရေ ပဝတ္တမာနေန စက္ခာဒီနံ အသဿတဘာဝါဝဗောဓော ¶ ဝိဒူသိတော သံသဋ္ဌဘာဝတော ဝိသသံသဋ္ဌော ဝိယ သပ္ပိမဏ္ဍော သကိစ္စကရဏာသမတ္ထတာယ သမ္မာဒဿနပက္ခေ ဌပေတဗ္ဗတံ နာရဟတီတိ။ အသဿတဘာဝေန နိစ္ဆိတာပိ ဝါ စက္ခုအာဒယော သမာရောပိတဇီဝသဘာဝါ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ဂယှန္တီတိ တဒဝဗောဓဿ မိစ္ဆာဒဿနဘာဝေါ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ တေနေဝါဟ ‘‘စက္ခုံ ဣတိပိ…ပေ… ကာယော ဣတိပိ အယံ မေ အတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အသင်္ခတာယ သင်္ခတာယ စ ဓာတုယာ ဝသေန ယထာက္ကမံ ‘‘ဧကစ္စေ ဓမ္မာ သဿတာ၊ ဧကစ္စေ အသဿတာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တော ¶ ဝိဘဇ္ဇဝါဒေါပိ ဧကစ္စသဿတဝါဒေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဧဝံပကာရာ စောဒနာ အနဝကာသာ ဟောတိ အဝိပရီတဓမ္မသဘာဝသမ္ပဋိပတ္တိဘာဝတော။

ကာမဉ္စေတ္ထ ပုရိမဝါဒေပိ အသဿတာနံ ဓမ္မာနံ ‘‘သဿတာ’’တိ ဂဟဏံ ဝိသေသတော မိစ္ဆာဒဿနံ၊ သဿတာနံ ပန ‘‘သဿတာ’’တိ ဂါဟော န မိစ္ဆာဒဿနံ ယထာသဘာဝဂ္ဂဟဏဘာဝတော။ အသဿတေသုယေဝ ပန ‘‘ကေစိဒေဝ ဓမ္မာ သဿတာ၊ ကေစိ အသဿတာ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိဘာဂပ္ပဝတ္တိယာ ဣမဿ ဝါဒဿ ဝါဒန္တရတာ ဝုတ္တာ၊ န စေတ္ထ ‘‘သမုဒါယန္တောဂဓတ္တာ ဧကဒေသဿ သပ္ပဒေသသဿတဂ္ဂါဟော နိပ္ပဒေသသဿတဂ္ဂါဟေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆတီ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဝါဒီ တဗ္ဗိသယဝိသေသဝသေန ဝါဒဒွယဿ ပဝတ္တတ္တာ။ အညေ ဧဝ ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဿတာ’’တိ အဘိနိဝိဋ္ဌာ၊ အညေ ‘‘ဧကစ္စသဿတာ’’တိ။ သင်္ခါရာနံ အနဝသေသပရိယာဒါနံ၊ ဧကဒေသပရိဂ္ဂဟော စ ဝါဒဒွယဿ ပရိဗျတ္တောယေဝ။ ကိဉ္စ ဘိယျော အနေကဝိဓသမုဿယေ ဧကဝိဓသမုဿယေ စ ခန္ဓပဗန္ဓေ အဘိနိဝေသဘာဝတော။ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဟိ သဿတဝါဒီ ဇာတိဝိသေသဝသေန နာနာဝိဓရူပကာယသန္နိဿယေ ဧဝ အရူပဓမ္မပုဉ္ဇေ သဿတာဘိနိဝေသီ ဇာတော အဘိညာဏေန အနုဿဝါဒီဟိ စ ရူပကာယဘေဒဂ္ဂဟဏတော။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘တတော စုတော အမုတြ ဥဒပါဒိ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၂) ‘‘စဝန္တိ ဥပပဇ္ဇန္တီ’’တိ စ အာဒိ။ ဝိသေသလာဘီ ¶ ဧကစ္စသဿတိကော အနုပဓာရိတဘေဒသမုဿယေဝ ဓမ္မပဗန္ဓေ သဿတာကာရဂ္ဂဟဏေန အဘိနိဝိသနံ ဇနေသိ ဧကဘဝပရိယာပန္နခန္ဓသန္တာနဝိသယတ္တာ တဒဘိနိဝေသဿ။ တထာ စ တီသုပိ ဝါဒေသု ‘‘တံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ၊ တတော ပရံ နာနုဿရတီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ တက္ကီနံ ပန သဿတေကစ္စသဿတဝါဒီနံ သဿတာဘိနိဝေသဝိသေသော ရူပါရူပဓမ္မဝိသယတာယ သုပါကဋောယေဝါတိ။

၃၉။ ဒီဃဿ ¶ ကာလဿ အတိက္ကမေနာတိ ဝိဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီနံ အပဂမေန။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ သံ-သဒ္ဒေန ယုတ္တော ဝဋ္ဋ-သဒ္ဒေါ ဝိနာသဝါစီတိ အာဟ ‘‘ဝိနဿတီ’’တိ၊ သင်္ခယဝသေန ဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဝိပတ္တိကရမဟာမေဃသမုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဟိ ယာဝ အဏုသဟဂတောပိ သင်္ခါရော န ဟောတိ၊ တာဝ လောကော သံဝဋ္ဋတီတိ ဝုစ္စတိ။ လောကောတိ စေတ္ထ ပထဝီအာဒိဘာဇနလောကော အဓိပ္ပေတော။ ဥပရိဗြဟ္မလောကေသူတိ ပရိတ္တသုဘာဒီသု ¶ ရူပီဗြဟ္မလောကေသု။ အဂ္ဂိနာ ဟိ ကပ္ပဝုဋ္ဌာနံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ ဗဟုလံ ပဝတ္တနတော။ တေနေဝါဟ ဘဂဝါ ‘‘အာဘဿရသံဝတ္တနိကာ ဟောန္တီ’’တိ။ အရူပေသုဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန သံဝဋ္ဋမာနလောကဓာတူဟိ အညလောကဓာတူသု ဝါတိ ဝိကပ္ပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ န ဟိ ‘‘သဗ္ဗေ အပါယသတ္တာ တဒါ ရူပါရူပဘဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ သက္ကာ ဝိညာတုံ အပါယေသု ဒီဃတမာယုကာနံ မနုဿလောကူပတ္တိယာ အသမ္ဘဝတော။ သတိပိ သဗ္ဗသတ္တာနံ အဘိသင်္ခါရမနသာ နိဗ္ဗတ္တဘာဝေ ဗာဟိရပစ္စယေဟိ ဝိနာ မနသာဝ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ‘‘မနောမယာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ ရူပါဝစရသတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ကာမဘဝေ ဩပပါတိကသတ္တာနမ္ပိ မနောမယဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ အဓိစိတ္တဘူတေန အတိသယမနသာ နိဗ္ဗတ္တသတ္တေသု မနောမယဝေါဟာရတောတိ ဒဿန္တော အာဟ ‘‘ဈာနမနေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ မနောမယာ’’တိ။ ဧဝံ အရူပါဝစရသတ္တာနမ္ပိ မနောမယဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ စေ? န၊ တတ္ထ ¶ ဗာဟိရပစ္စယေဟိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗတာသင်္ကာယ ဧဝ အဘာဝတော၊ ‘‘မနသာဝ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ အဝဓာရဏာသမ္ဘဝတော။ နိရုဠှော ဝါယံ လောကေ မနောမယဝေါဟာရော ရူပါဝစရသတ္တေသု။ တထာ ဟိ ‘‘အန္နမယော ပါနမယော မနောမယော အာနန္ဒမယော ဝိညာဏမယော’’တိ ပဉ္စဓာ အတ္တာနံ ဝေဒဝါဒိနော ဝဒန္တိ။ ဥစ္ဆေဒဝါဒေပိ ဝက္ခတိ ‘‘ဒိဗ္ဗော ရူပီ မနောမယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၆)။ သောဘနာ ပဘာ ဧတေသု သန္တီတိ သုဘာ။ ‘‘ဥက္ကံသေနာ’’တိ အာဘဿရဒေဝေ သန္ဓာယာဟ၊ ပရိတ္တာဘာ အပ္ပမာဏာဘာ ပန ဒွေ စတ္တာရော စ ကပ္ပေ တိဋ္ဌန္တိ။ အဋ္ဌကပ္ပေတိ အဋ္ဌ မဟာကပ္ပေ။

၄၀။ သဏ္ဌာတီတိ သမ္ပတ္တိကရမဟာမေဃသမုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ပထဝီသန္ဓာရကုဒကတံသန္ဓာရကဝါယုမဟာပထဝီအာဒီနံ သမုပ္ပတ္တိဝသေန ဌာတိ၊ ‘‘သမ္ဘဝတိ’’ ဣစ္စေဝ ဝါ အတ္ထော အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ။ ပကတိယာတိ သဘာဝေန၊ တဿ ‘‘သုည’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ နတ္ထိတာယာ’’တိ၊ အနုပ္ပန္နတ္တာတိ အတ္ထော၊ တေန ယထာ ဧကစ္စာနိ ဝိမာနာနိ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ စုတတ္တာ သုညာနိ ဟောန္တိ၊ န ဧဝမိဒန္တိ ဒဿေတိ။ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇဗြဟ္မပုရောဟိတမဟာဗြဟ္မာနော ဗြဟ္မကာယိကာ၊ တေသံ နိဝါသော ဘူမိပိ ‘‘ဗြဟ္မကာယိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ကမ္မံ ဥပနိဿယဝသေန ပစ္စယော ဧတိဿာတိ ကမ္မပစ္စယာ။ အထ ဝါ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ ဝိပစ္စနကကမ္မဿ သဟကာရီပစ္စယဘာဝတော၊ ကမ္မဿ ပစ္စယာတိ ကမ္မပစ္စယာ ¶ ။ ဥတု သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ ဥတုသမုဋ္ဌာနာ။ ‘‘ကမ္မပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ ကမ္မသဟာယော ပစ္စယော၊ ကမ္မဿ ဝါ သဟာယဘူတော ပစ္စယော ကမ္မပစ္စယော ¶ ၊ သောဝ ဥတု ကမ္မပစ္စယဥတု၊ သော သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ ¶ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဗြဟ္မဝိမာန’’န္တိ ဝုတ္တာယ ဗြဟ္မကာယိကဘူမိယာ။ ကထံ ပဏီတာယ ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိယံ ဌိတာနံ ဟီနာယ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယာ ဥပပတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အထ သတ္တာန’’န္တိအာဒိ။ ဩတရန္တီတိ ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဟေဋ္ဌာဘူမိံ ဂစ္ဆန္တိ။

အပ္ပာယုကေတိ ယံ ဥဠာရံ ပုညကမ္မံ ကတံ၊ တဿ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဝိပါကပဗန္ဓတော အပ္ပပရိမာဏာယုကေ။ အာယုပ္ပမာဏေနေဝါတိ ပရမာယုပ္ပမာဏေနေဝ။ ကိံ ပနေတံ ပရမာယု နာမ၊ ကထံ ဝါ တံ ပရိစ္ဆိန္နပမာဏန္တိ? ဝုစ္စတေ – ယော တေသံ တေသံ သတ္တာနံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝဝိသေသေ ပုရိမသိဒ္ဓဘဝပတ္ထနူပနိဿယဝသေန သရီရာဝယဝဝဏ္ဏသဏ္ဌာနပမာဏာဒိဝိသေသာ ဝိယ တံတံဂတိနိကာယာဒီသု ယေဘုယျေန နိယတပရိစ္ဆေဒေါ ဂဗ္ဘသေယျကကာမာဝစရဒေဝရူပါဝစရသတ္တာနံ သုက္ကသောဏိတဥတုဘောဇနာဒိ ဥတုအာဒိပစ္စယုပ္ပန္နပစ္စယူပတ္ထမ္ဘိတော ဝိပါကပဗန္ဓဿ ဌိတိကာလနိယမော၊ သော ယထာသကံ ခဏမတ္တာဝဋ္ဌာယီနမ္ပိ အတ္တနော သဟဇာတာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဌပနာကာရဝုတ္တိတာယ ပဝတ္တကာနိ ရူပါရူပဇီဝိတိန္ဒြိယာနိ ယသ္မာ န ကေဝလံ နေသံ ခဏဌိတိယာ ဧဝ ကာရဏဘာဝေန အနုပါလကာနိ၊ အထ ခေါ ယာဝ ဘဝင်္ဂုပစ္ဆေဒါ အနုပဗန္ဓဿ အဝိစ္ဆေဒဟေတုဘာဝေနာပိ၊ တသ္မာ အာယုဟေတုကတ္တာ ကာရဏူပစာရေန အာယု၊ ဥက္ကံသပရိစ္ဆေဒဝသေန ပရမာယူတိ စ ဝုစ္စတိ။ တံ ပန ဒေဝါနံ နေရယိကာနံ ဥတ္တရကုရုကာနဉ္စ နိယတပရိစ္ဆေဒံ၊ ဥတ္တရကုရုကာနံ ပန ဧကန္တနိယတပရိစ္ဆေဒမေဝ၊ အဝသိဋ္ဌမနုဿပေတတိရစ္ဆာနာနံ ပန စိရဋ္ဌိတိသံဝတ္တနိကကမ္မဗဟုလေ ကာလေ တံကမ္မသဟိတသန္တာနဇနိတသုက္ကသောဏိတပ္ပစ္စယာနံ တံမူလကာနဉ္စ စန္ဒသူရိယသမဝိသမပရိဝတ္တနာဒိဇနိတဥတုအာဟာရာဒိသမဝိသမ ပစ္စယာနံ ဝသေန ¶ စိရာစိရကာလတော အနိယတပရိစ္ဆေဒံ၊ တဿ စ ယထာ ပုရိမသိဒ္ဓဘဝပတ္ထနာဝသေန တံတံဂတိနိကာယာဒီသု ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝိသေသနိယမော သိဒ္ဓါ ဒဿနာနုဿဝါဒီဟိ၊ တထာ အာဒိတော ဂဟဏသိဒ္ဓိယာ။ ဧဝံ တာသု တာသု ဥပပတ္တီသု နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ ယေဘုယျေန သမပ္ပမာဏဋ္ဌိတိကာလံ ဒဿနာနုဿဝေဟိ လဘိတွာ တံ ပရမတံ အဇ္ဈောသာယ ပဝတ္တိတဘဝပတ္ထနာဝသေန အာဒိတော ပရိစ္ဆေဒနိယမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန ကမ္မံ တာသု ¶ တာသု ဥပပတ္တီသု ယထာ တံတံဥပပတ္တိနိယတဝဏ္ဏာဒိနိဗ္ဗတ္တနေ သမတ္ထံ၊ ဧဝံ နိယတာယုပရိစ္ဆေဒါသု ဥပပတ္တီသု ပရိစ္ဆေဒါတိက္ကမေန ဝိပါကနိဗ္ဗတ္တနေ သမတ္ထံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အာယုပ္ပမာဏေနေဝ စဝန္တီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန ဥပတ္ထမ္ဘကသဟာယေဟိ အနုပါလကပ္ပစ္စယေဟိ ဥပါဒိန္နကက္ခန္ဓာနံ ပဝတ္တေတဗ္ဗာကာရော အတ္ထတော ပရမာယု၊ တဿ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒါနတိက္ကမနတော သတိပိ ကမ္မာဝသေသေ ဌာနံ န သမ္ဘဝတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ပုညဗလေနေဝ ဌာတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ ကပ္ပံ ဝါတိ အသင်္ချေယျကပ္ပံ ဝါ တဿ ဥပဍ္ဎံ ဝါ ဥပဍ္ဎကပ္ပတော ဦနမဓိကံ ဝါတိ ဝိကပ္ပနတ္ထော ဝါ-သဒ္ဒေါ။

၄၁။ အနဘိရတီတိ ¶ ဧကဝိဟာရေန အနဘိရတိ။ သာ ပန ယသ္မာ အညေဟိ သမာဂမိစ္ဆာ ဟောတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အပရဿာပိ သတ္တဿ အာဂမနပတ္ထနာ’’တိ။ ပိယဝတ္ထုဝိရဟေန ပိယဝတ္ထုအလာဘေန ဝါ စိတ္တဝိဃာတော ဥက္ကဏ္ဌိတာ၊ သာ အတ္ထတော ဒေါမနဿစိတ္တုပ္ပာဒေါ ယေဝါတိ အာဟ ‘‘ပဋိဃသမ္ပယုတ္တာ’’တိ။ ဒီဃရတ္တံ ဈာနရတိယာ ရမမာနဿ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အနဘိရတိနိမိတ္တံ ဥပ္ပန္နာ ‘‘မမ’’န္တိ စ ‘‘အဟ’’န္တိ စ ဂဟဏဿ ကာရဏဘူတာ တဏှာဒိဋ္ဌိယော ဣဓ ပရိတဿနာ။ တာ ပန စိတ္တဿ ပုရိမာဝတ္ထာယ စလနံ ကမ္ပနန္တိ ¶ အာဟ ‘‘ဥဗ္ဗိဇ္ဇနာ ဖန္ဒနာ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တဏှာတဿနာပိ ဒိဋ္ဌိတဿနာပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ယံ ပန အတ္ထုဒ္ဓါရေ ‘‘အဟော ဝတ အညေပိ သတ္တာ ဣတ္ထတ္တံ အာဂစ္ဆေယျုန္တိ အယံ တဏှာတဿနာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဒိဋ္ဌိတဿနာယ ဝိသုံ ဥဒါဟရဏံ ဒဿေန္တေန တဏှာတဿနံယေဝ တတော နိဒ္ဓါရေတွာ ဝုတ္တံ၊ န ပန တတ္ထ ဒိဋ္ဌိတဿနာယ အဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တာသတဿနာ စိတ္တုတြာသော။ ဘယာနကန္တိ ဘေရဝါရမ္မဏနိမိတ္တံ ဗလဝဘယံ။ တေန သရီရဿ ထဒ္ဓဘာဝေါ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဘယံ သံဝေဂန္တိ ဧတ္ထ ဘယန္တိ ဘင်္ဂါနုပဿနာယ စိဏ္ဏန္တေ သဗ္ဗသင်္ခါရတော ဘာယနဝသေန ဥပ္ပန္နံ ဘယဉာဏံ။ သံဝေဂန္တိ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ၊ ဩတ္တပ္ပမေဝ ဝါ။ သန္တာသန္တိ အာဒီနဝနိဗ္ဗိဒါနုပဿနာဟိ သင်္ခါရေဟိ သန္တဿနဉာဏံ။ သဟ ဗျာယတိ ပဝတ္တတိ၊ ဒေါသံ ဝါ ဆာဒေတီတိ သဟဗျော၊ သဟာယော၊ တဿ ဘာဝံ သဟဗျတံ။

၄၂။ အဘိဘဝိတွာ ဌိတော ဣမေ သတ္တေတိ အဓိပ္ပာယော။ ယသ္မာ ပန သော ပါသံသဘာဝေန ဥတ္တမဘာဝေန စ ‘‘တေ သတ္တေ အဘိဘဝိတွာ ဌိတော’’တိ အတ္တာနံ မညတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဇေဋ္ဌကောဟမသ္မီ’’တိ။ အညဒတ္ထု ဒသောတိ ¶ ဒဿနေ အန္တရာယာဘာဝဝစနေန၊ ဉေယျဝိသေသပရိဂ္ဂါဟိကဘာဝေန စ အနာဝရဏဒဿာဝိတံ ပဋိဇာနာတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ ပဿာမီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဘူတဘဗျာနန္တိ အဟေသုန္တိ ဘူတာ၊ ဘဝန္တိ ဘဝိဿန္တီတိ ဘဗျာ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝတ္တမာနကာလဝသေနေဝ ဘဗျ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဒဿိတော။ ပဌမစိတ္တက္ခဏေတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တက္ခဏေ။ ကိဉ္စာပိ သော ဗြဟ္မာ အနဝဋ္ဌိတဒဿနတ္တာ ပုထုဇ္ဇနဿ ပုရိမတရဇာတိပရိစိတမ္ပိ ကမ္မဿကတညာဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိဝသေန စိတ္တုပ္ပတ္တိမတ္တပဋိဗဒ္ဓေန ¶ သတ္တနိမ္မာနေန ဝိပလ္လဋ္ဌော ‘‘အဟံ ဣဿရော ကတ္တာ နိမ္မာတာ’’တိအာဒိနာ ဣဿရကုတ္တဒဿနံ ပက္ခန္ဒမာနော အဘိနိဝိသနဝသေနေဝ ပတိဋ္ဌိတော၊ န ပတိဋ္ဌာပနဝသေန ‘‘တဿ ဧဝံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ၊ ပတိဋ္ဌာပနက္ကမေနေဝ ပန တဿ သော အဘိနိဝေသော ဇာတောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကာရဏတော သာဓေတုကာမော’’တိ၊ ‘‘ပဋိညံ ကတွာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘တံ ကိဿ ဟေတူ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မနောပဏိဓီတိ မနသာ ဧဝ ပတ္ထနာ၊ တထာ စိတ္တပ္ပဝတ္တိမတ္တမေဝါတိ အတ္ထော၊ ဣတ္ထဘာဝန္တိ ဣဒပ္ပကာရတံ။ ယသ္မာ ပန ဣတ္ထန္တိ ဗြဟ္မတ္တဘာဝေါ ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ တသ္မာ ‘‘ဗြဟ္မဘာဝန္တိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ နနု စ ဒေဝါနံ ဥပပတ္တိသမနန္တရံ ‘‘ဣမိဿာ နာမ ဂတိယာ စဝိတွာ ဣမိနာ နာမ ကမ္မုနာ ¶ ဣဓူပပန္နာ’’တိ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဟောတီတိ? သစ္စံ ဟောတိ၊ သာ ပန ပုရိမဇာတီသု ကမ္မဿကတညာဏေ သမ္မဒေဝ နိဝိဋ္ဌဇ္ဈာသယာနံ။ ဣမေ ပန သတ္တာ ပုရိမာသုပိ ဇာတီသု ဣဿရကုတ္တဒဿနဝသေန ဝိနိဗန္ဓာဘိနိဝေသာ အဟေသုန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣမိနာ မယ’’န္တိအာဒိ။

၄၃။ ဤသတီတိ ဤသော၊ အဘိဘူတိ အတ္ထော။ မဟာ ဤသော မဟေသော၊ သုပ္ပတိဋ္ဌမဟေသတာယ ပန ပရေဟိ ‘‘မဟေသော’’တိ အက္ခာတဗ္ဗတာယ မဟေသက္ခော၊ အတိသယေန မဟေသက္ခော မဟေသက္ခတရောတိ ဝစနတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန သော မဟေသက္ခဘာဝေါ အာဓိပတေယျပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဣဿရိယပရိဝါရဝသေန မဟာယသတရော’’တိ ဝုတ္တံ။

၄၄။ ဣဓေဝ အာဂစ္ဆတီတိ ဣမသ္မိံ မနုဿလောကေ ဧဝ ပဋိသန္ဓိဝသေန အာဂစ္ဆတိ။ ယံ အညတရော သတ္တောတိ ဧတ္ထ ယန္တိ နိပါတမတ္တံ၊ ကရဏေ ဝါ ပစ္စတ္တနိဒ္ဒေသော၊ ယေန ဌာနေနာတိ အတ္ထော၊ ကိရိယာပရာမသနံ ဝါ။ ဣတ္ထတ္တံ အာဂစ္ဆတီတိ ဧတ္ထ ယဒေတံ ဣတ္ထတ္တဿ အာဂမနံ၊ ဧတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ¶ အတ္ထော။ ဧသ နယော ‘‘ပဗ္ဗဇတိ၊ စေတောသမာဓိံ ဖုသတိ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတီ’’တိ ဧတေသုပိ ပဒေသု။ ‘‘ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဘိက္ခဝေ ¶ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယံ အညတရော သတ္တော’’တိ ဣမဉှိ ပဒံ ‘‘ပဗ္ဗဇတီ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ။

၄၅။ ခိဍ္ဍာယ ပဒုဿန္တီတိ ခိဍ္ဍာပဒေါသိနော၊ ခိဍ္ဍာပဒေါသိနော ဧဝ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာ၊ ခိဍ္ဍာပဒေါသော ဝါ ဧတေသံ အတ္ထီတိ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာ။ အတိက္ကန္တဝေလံ အတိဝေလံ၊ အာဟာရူပဘောဂကာလံ အတိက္ကမိတွာတိ အတ္ထော။ မေထုနသမ္ပယောဂေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ ကေဠိဟဿသုခံ ရတိဓမ္မော ရတိသဘာဝေါ။ အာဟာရန္တိ ဧတ္ထ ကော ဒေဝါနံ အာဟာရော၊ ကာ အာဟာရဝေလာတိ? သဗ္ဗေသမ္ပိ ကာမာဝစရဒေဝါနံ သုဓာ အာဟာရော၊ သာ ဟေဋ္ဌိမေဟိ ဥပရိမာနံ ပဏီတတမာ ဟောတိ၊ တံ ယထာသကံ ဒိဝသဝသေန ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဘုဉ္ဇန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဗိဠာရပဒပ္ပမာဏံ သုဓာဟာရံ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ သော ဇိဝှာယ ဌပိတမတ္တော ယာဝ ကေသဂ္ဂနခဂ္ဂါ ကာယံ ဖရတိ၊ တေသံယေဝ ဒိဝသဝသေန သတ္တဒိဝသေ ယာပနသမတ္ထော စ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘နိရန္တရံ ခါဒန္တာ ပိဝန္တာ’’တိ ဣဒံ ပရိကပ္ပနဝသေန ဝုတ္တံ။ ကမ္မဇတေဇဿ ဗလဝဘာဝေါ ဥဠာရပုညနိဗ္ဗတ္တတ္တာ၊ ဥဠာရဂရုသိနိဒ္ဓသုဓာဟာရဇီရဏတော စ။ ကရဇကာယဿ မန္ဒဘာဝေါ မုဒုသုခုမာလဘာဝတော။ တေနေဝ ဟိ ဘဂဝါ ဣန္ဒသာလဂုဟာယံ ပကတိပထဝိယံ သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တံ သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ ‘‘ဩဠာရိကံ ကာယံ အဓိဋ္ဌေဟီ’’တိ အာဟ။ တေသန္တိ မနုဿာနံ။ ဝတ္ထုန္တိ ကရဇကာယံ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။

၄၇။ မနေနာတိ ¶ ¶ ဣဿာပကတတ္တာ ပဒုဋ္ဌေန မနသာ။ ဥသူယာဝသေန မနသောဝ ပဒေါသော မနောပဒေါသော၊ သော ဧတေသံ အတ္ထိ ဝိနာသဟေတုဘူတောတိ မနောပဒေါသိကာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အကုဒ္ဓါ ရက္ခတီတိ ကုဒ္ဓဿ သော ကောဓော ဣတရသ္မိံ အကုဇ္ဈန္တေ အနုပါဒါနော ဧကဝါရမေဝ ဥပ္ပတ္တိယာ အနာသေဝနော စာဝေတုံ န သက္ကောတိ ဥဒကန္တံ ပတွာ အဂ္ဂိ ဝိယ နိဗ္ဗာယတိ၊ တသ္မာ အကုဒ္ဓါ တံ စဝနတော ရက္ခတိ၊ ဥဘောသု ပန ကုဒ္ဓေသု ဘိယျော ဘိယျော အညမညမှိ ပရိဝဍ္ဎနဝသေန တိခိဏသမုဒါစာရော နိဿယဒဟနရသော ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဟဒယဝတ္ထုံ နိဒဟန္တော အစ္စန္တသုခုမာလကရဇကာယံ ဝိနာသေတိ၊ တတော သကလောပိ အတ္တဘာဝေါ အန္တရဓာယတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဘောသု ပနာ’’တိအာဒိ ¶ ။ တထာ စာဟ ဘဂဝါ ‘‘အညမညံ ပဒုဋ္ဌစိတ္တာ ကိလန္တကာယာ…ပေ… စဝန္တီ’’တိ။ ဓမ္မတာတိ ဓမ္မနိယာမော။ သော စ တေသံ ကရဇကာယဿ မန္ဒတာယ၊ တထာဥပ္ပဇ္ဇနကကောဓဿ စ ဗလဝတာယ ဌာနသော စဝနံ၊ တေသံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သဘာဝေါတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၉။ စက္ခာဒီနံ ဘေဒံ ပဿတီတိ ဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိကာရာပတ္တိဒဿနတော၊ အန္တေ စ အဒဿနူပဂမနတော ဝိနာသံ ပဿတိ ဩဠာရိကတ္တာ ရူပဓမ္မဘေဒဿ။ ပစ္စယံ ဒတွာတိ အနန္တရပစ္စယာဒိဝသေန ပစ္စယော ဟုတွာ။ ‘‘ဗလဝတရ’’န္တိ စိတ္တဿ လဟုတရံ ဘေဒံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ဧကသ္မိံ ရူပေ ဓရန္တေယေဝ သောဠသ စိတ္တာနိ ဘိဇ္ဇန္တိ။ ဘေဒံ န ပဿတီတိ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇန္တမ္ပိ စိတ္တံ ပရဿ အနန္တရပစ္စယဘာဝေနေဝ ဘိဇ္ဇတီတိ ပုရိမစိတ္တဿ အဘာဝံ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဝိယ ပစ္ဆိမစိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိတော ဘာဝပက္ခော ဗလဝတရော ပါကဋော စ ဟောတိ၊ န အဘာဝပက္ခောတိ စိတ္တဿ ဝိနာသံ န ပဿတိ၊ အယဉ္စ အတ္ထော အလာတစက္ကဒဿနေန သုပါကဋော ဝိညာယတိ။ ယသ္မာ ¶ ပန တက္ကီဝါဒီ နာနတ္တနယဿ ဒူရတရတာယ ဧကတ္တနယဿပိ မိစ္ဆာဂဟိတတ္တာ ‘‘ယဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ သဗ္ဗဒါပိ ဧကရူပေန ပဝတ္တတိ၊ အယမေဝ အတ္တာ နိစ္စော’’တိအာဒိနာ အဘိနိဝေသံ ဇနေတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သော တံ အပဿန္တော’’တိအာဒိ။

အန္တာနန္တဝါဒဝဏ္ဏနာ

၅၃။ အန္တာနန္တိကာတိ ဧတ္ထ အမတိ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ သဘာဝေါ ဩသာနန္တိ အန္တော၊ မရိယာဒါ။ တပ္ပဋိသေဓေန အနန္တော၊ အန္တော စ အနန္တော စ အန္တာနန္တော စ နေဝန္တာနာနန္တော စ အန္တာနန္တာ သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဧကသေသေန ဝါ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၇၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁) ဝိယ။ ကဿ ပန အန္တာနန္တောတိ? လောကီယတိ သံသာရနိဿရဏတ္ထိကေဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ၊ လောကီယန္တိ ဝါ ဧတ္ထ တေဟိ ပုညာပုညံ တဗ္ဗိပါကော ¶ စာတိ လောကောတိ သင်္ချံ ဂတဿ အတ္တနော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အန္တာနန္တံ လောကဿ ပညပေန္တီ’’တိ။ ကော ပန ဧသော အတ္တာတိ? ဈာနဝိသယဘူတကသိဏနိမိတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ အယံ ဒိဋ္ဌိဂတိကော လောကသညီ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘တံ လောကောတိ ဂဟေတွာ’’တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဈာနံ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ ဣဓ ‘အတ္တာ ¶ ၊ လောကော’တိ စ ဂဟိတာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အန္တာနန္တသဟစရိတဝါဒေါ အန္တာနန္တော၊ ယထာ ‘‘ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ အန္တာနန္တသန္နိဿယော ဝါ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဃောသန္တီ’’တိ။ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ အန္တာနန္တိကာ။ တေ ပန ယသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေန အန္တာနန္တော ဝါဒေါ ဒိဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ ‘‘အန္တာနန္တဝါဒါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အန္တာနန္တဝါဒါ’’တိ ဝတွာ ‘‘အန္တံ ဝါ’’တိအာဒိနာ အတ္ထော ဝိဘတ္တော။

ဧတ္ထာဟ – ယုတ္တံ တာဝ ပုရိမာနံ တိဏ္ဏံ ဝါဒီနံ ¶ အန္တတ္တဉ္စ အနန္တတ္တဉ္စ အန္တာနန္တတ္တဉ္စ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဝါဒတ္တာ အန္တာနန္တိကတ္တံ၊ ပစ္ဆိမဿ ပန တဒုဘယပဋိသေဓနဝသေန ပဝတ္တဝါဒတ္တာ ကထ အန္တာနန္တိကတ္တန္တိ? တဒုဘယပဋိသေဓနဝသေန ပဝတ္တဝါဒတ္တာ ဧဝ။ ယသ္မာ အန္တာနန္တပဋိသေဓဝါဒေါပိ အန္တာနန္တဝိသယော ဧဝ တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ။ ဧတဒတ္ထံယေဝ ဟိ သန္ဓာယ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဝါဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ယထာ တတိယဝါဒေ ဒေသဘေဒဝသေန ဧကဿေဝ အန္တဝန္တတာ အနန္တတာ စ သမ္ဘဝတိ၊ ဧဝံ တက္ကီဝါဒေပိ ကာလဘေဒဝသေန ဥဘယသမ္ဘဝတော အညမညပဋိသေဓေန ဥဘယညေဝ ဝုစ္စတိ။ ကထံ? အန္တဝန္တတာပဋိသေဓေန ဟိ အနန္တတာ ဝုစ္စတိ၊ အနန္တတာပဋိသေဓေန စ အန္တဝန္တတာ၊ အန္တာနန္တာနဉ္စ န တတိယဝါဒဘာဝေါ ကာလဘေဒဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ အယံ လောကသညိတော အတ္တာ အဓိဂတဝိသေသေဟိ မဟေသီဟိ အနန္တော ကဒါစိ သက္ခိဒိဋ္ဌောတိ အနုသုယျတိ၊ တသ္မာ နေဝန္တဝါ။ ယသ္မာ ပန တေဟိယေဝ ကဒါစိ အန္တဝါ သက္ခိဒိဋ္ဌောတိ အနုသုယျတိ၊ တသ္မာ န ပန အနန္တောတိ။ ယထာ စ အနုဿုတိတက္ကီဝသေန၊ ဧဝံ ဇာတိဿရတက္ကီ အာဒီနဉ္စ ဝသေန ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အယဉှိ တက္ကိကော အဝဍ္ဎိတဘာဝပုဗ္ဗကတ္တာ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာနံ ဝဍ္ဎိတဘာဝဿ ဝဍ္ဎိတကာလဝသေန အပ္ပစ္စက္ခကာရိတာယ အနုဿဝါဒိမတ္တေ ဌတွာ ‘‘နေဝန္တဝါ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ အဝဍ္ဎိတကာလဝသေန ပန ‘‘န ပနာနန္တော’’တိ၊ န ပန အန္တတာနန္တတာနံ အစ္စန္တမဘာဝေန ယထာ တံ ‘‘နေဝသညိနာသညီ’’တိ။ ပုရိမဝါဒတ္တယပဋိက္ခေပေါ စ အတ္တနာ ယထာဓိပ္ပေတပ္ပကာရဝိလက္ခဏတာယ တေသံ၊ အဝဿဉ္စေတံ ဧဝံ ဝိညာတဗ္ဗံ၊ အညထာ ဝိက္ခေပပက္ခံယေဝ ဘဇေယျ စတုတ္ထဝါဒေါ။ န ဟိ အန္တတာအနန္တတာတဒုဘယဝိနိမုတ္တော ¶ အတ္တနော ပကာရော အတ္ထိ၊ တက္ကီဝါဒီ စ ယုတ္တိမဂ္ဂကော၊ ကာလဘေဒဝသေန စ တဒုဘယံ ဧကသ္မိမ္ပိ န န ယုဇ္ဇတီတိ။

ကေစိ ¶ ¶ ပန ယဒိ ပနာယံ အတ္တာ အန္တဝါ သိယာ၊ ဒူရဒေသေ ဥပပဇ္ဇနာနုဿရဏာဒိ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ န သိယာ။ အထ အနန္တော၊ ဣဓ ဌိတဿ ဒေဝလောကနိရယာဒီသု သုခဒုက္ခာနုဘဝနမ္ပိ သိယာ။ သစေ ပန အန္တဝါ စ အနန္တော စ၊ တဒုဘယဒေါသသမာယောဂေါ။ တသ္မာ ‘‘အန္တဝါ၊ အနန္တော’’တိ စ အဗျာကရဏီယော အတ္တာတိ ဧဝံ တက္ကနဝသေန စတုတ္ထဝါဒပ္ပဝတ္တိံ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ဧဝမ္ပိ ယုတ္တံ တာဝ ပစ္ဆိမဝါဒီဒွယဿ အန္တာနန္တိကတ္တံ အန္တာနန္တာနံ ဝသေန ဥဘယဝိသယတ္တာ တေသံ ဝါဒဿ။ ပုရိမဝါဒီဒွယဿ ပန ကထံ ဝိသုံ အန္တာနန္တိကတ္တန္တိ? ဥပစာရဝုတ္တိယာ။ သမုဒိတေသု ဟိ အန္တာနန္တဝါဒီသု ပဝတ္တမာနော အန္တာနန္တိက-သဒ္ဒေါ တတ္ထ နိရုဠှတာယ ပစ္စေကမ္ပိ အန္တာနန္တိကဝါဒီသု ပဝတ္တတိ၊ ယထာ အရူပဇ္ဈာနေသု ပစ္စေကံ အဋ္ဌဝိမောက္ခပရိယာယော၊ ယထာ စ လောကေ သတ္တာသယောတိ။ အထ ဝါ အဘိနိဝေသတော ပုရိမကာလပ္ပဝတ္တိဝသေန အယံ တတ္ထ ဝေါဟာရော ကတော။ တေသဉှိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ တထာရူပစေတောသမာဓိသမဓိဂမတော ပုဗ္ဗကာလံ ‘‘အန္တဝါ နု အယံ လောကော၊ အနန္တော နူ’’တိ ဥဘယာကာရာဝလမ္ဗိနော ပရိဝိတက္ကဿ ဝသေန နိရုဠှော အန္တာနန္တိကဘာဝေါ ဝိသေသလာဘေန တတ္ထ ဥပ္ပန္နေပိ ဧကံသဂ္ဂါဟေ ပုရိမသိဒ္ဓရုဠှိယာ ဝေါဟရီယတီတိ။

၅၄-၆၀။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘တက္ကယတီတိ တက္ကီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၄) သဒ္ဒတော၊ ‘‘စတုဗ္ဗိဓော တက္ကီ’’တိအာဒိနာ ¶ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၄) အတ္ထတော စ သဿတဝါဒေ ဝုတ္တဝိဓိနာ။ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာနုသာရေနာတိ ဒဿနဘူတေန ဝိညာဏေန ဥပလဒ္ဓပုဗ္ဗဿ အန္တဝန္တာဒိနော အနုဿရဏေန။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အနုဿုတိတက္ကီသုဒ္ဓတက္ကီနမ္ပိ ဣဓ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ အထ ဝါ ဒိဋ္ဌဂ္ဂဟဏေနေဝ ‘‘နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁၀၊ ၁၉၄) ဝိယ သုတာဒီနမ္ပိ ဂဟိတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အန္တဝါ’’တိအာဒိနာ ဣစ္ဆိတဿ အတ္တနော သဗ္ဗဒါ ဘာဝပရာမသနဝသေနေဝ ဣမေသံ ဝါဒါနံ ပဝတ္တနတော သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သေသာ သဿတဒိဋ္ဌိယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၉၇-၉၈)။

အမရာဝိက္ခေပဝါဒဝဏ္ဏနာ

၆၁။ န မရတီတိ န ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ။ ‘‘ဧဝမ္ပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ ဝိဝိဓော နာနပ္ပကာရော ခေပေါ ပရေန ပရဝါဒီနံ ခိပနံ ဝိက္ခေပေါ။ အမရာယ ဒိဋ္ဌိယာ ¶ ဝါစာယ စ ဝိက္ခိပန္တီတိ ဝါ အမရာဝိက္ခေပိနော။ အမရာဝိက္ခေပိနော ဧဝ အမရာဝိက္ခေပိကာ။ ဣတော စိတော စ သန္ဓာဝတိ ဧကသ္မိံ သဘာဝေ အနဝဋ္ဌာနတော။ အမရာ ဝိယ ဝိက္ခိပန္တီတိ ဝါ ပုရိမနယေနေဝ သဒ္ဒတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၆၂။ ဝိက္ခေပဝါဒိနော ¶ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မေ၊ အကုသလဓမ္မေပိ သဘာဝဘေဒဝသေနေဝ ဉာတုံ ဉာဏဗလံ နတ္ထီတိ ကုသလာကုသလပဒါနံ ကုသလာကုသလကမ္မပထဝသေနေဝ အတ္ထော။ ပဌမနယဝသေနေဝ အပရိယန္တဝိက္ခေပတာယ အမရာဝိက္ခေပံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နောတိ အနိယမိတဝိက္ခေပေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနိယမိတဝိက္ခေပေါတိ သဿတာဒီသု ဧကသ္မိမ္ပိ ပကာရေ အဋ္ဌတွာ ဝိက္ခေပကရဏံ၊ ပရဝါဒိနာ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ပုစ္ဆိတေ ပကာရေ တဿ ပဋိက္ခေပေါတိ အတ္ထော။ ဒုတိယနယဝသေန အမရာသဒိသာယ အမရာယ ဝိက္ခေပံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒံ ကုသလန္တိ ဝါ ပုဋ္ဌော’’တိအာဒိမာဟ။ အထ ဝါ ‘‘ဧဝန္တိပိ ¶ မေ နော’’တိအာဒိနာ အနိယမတောဝ သဿတေကစ္စသဿတုစ္ဆေဒတက္ကီဝါဒါနံ ပဋိသေဓနေန တံ တံ ဝါဒံ ပဋိက္ခိပတေဝ အပရိယန္တဝိက္ခေပဝါဒတ္တာ အမရာဝိက္ခေပိနော။ အတ္တနာ ပန အနဝဋ္ဌိတဝါဒတ္တာ န ကိသ္မိဉ္စိ ပက္ခေ အဝတိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘သယံ ပန…ပေ… ဗျာကရောတီ’’တိ။ ဣဒါနိ ကုသလာဒီနံ အဗျာကရဏေန တမေဝ အနဝဋ္ဌာနံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ဣဒံ ကုသလန္တိ ဝါ ပုဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧကသ္မိမ္ပိ ပက္ခေ န တိဋ္ဌတီ’’တိ။

၆၃။ ကုသလာကုသလံ ယထာဘူတံ အပ္ပဇာနန္တောပိ ယေသမဟံ သမယေန ကုသလမေဝ ‘‘ကုသလ’’န္တိ၊ အကုသလမေဝ စ ‘‘အကုသလ’’န္တိ ဗျာကရေယျံ၊ တေသု တထာ ဗျာကရဏဟေတု ‘‘အဟော ဝတ ရေ ပဏ္ဍိတော’’တိ သက္ကာရသမ္မာနံ ကရောန္တေသု မမ ဆန္ဒော ဝါ ရာဂေါ ဝါ အဿာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဒေါသော ဝါ ပဋိဃော ဝါတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန အတ္တနော ပဏ္ဍိတဘာဝဝိသယာနံ ရာဂါဒီနံ ဝသေန ယောဇနာ ကတာ။ ‘‘ဆန္ဒရာဂဒွယံ ဥပါဒါန’’န္တိ အဘိဓမ္မနယေန ဝုတ္တံ။ အဘိဓမ္မေ ဟိ တဏှာဒိဋ္ဌိယောဝ ‘‘ဥပါဒါန’’န္တိ အာဂတာ၊ သုတ္တန္တေ ပန ဒေါသောပိ ‘‘ဥပါဒါန’’န္တိ ဝုတ္တော ‘‘ကောဓုပါဒါနဝိနိဗန္ဓာ ဝိဃာတံ အာပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒီသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘယမ္ပိ ဝါ ဒဠှဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပါဒါန’’န္တိ ¶ ။ ဒဠှဂ္ဂဟဏံ အမုဉ္စနံ။ ပဋိဃောပိ ဟိ ဥပနာဟာဒိဝသေန ပဝတ္တော အာရမ္မဏံ န မုဉ္စတိ။ ဝိဟနနံ ဟိံသနံ ဝိဗာဓနံ။ ရာဂေါပိ ဟိ ပရိဠာဟဝသေန သာရဒ္ဓဝုတ္တိတာယ နိဿယံ ဝိဗာဓတီတိ။ ဝိနာသေတုကာမတာယ အာရမ္မဏံ ဂဏှာတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၆၄။ ပဏ္ဍိစ္စေနာတိ ပညာယ။ ယေန ဟိ ဓမ္မေန ယုတ္တော ‘‘ပဏ္ဍိတော’’တိ ¶ ဝုစ္စတိ၊ သော ဓမ္မော ပဏ္ဍိစ္စံ၊ တေန သုတစိန္တာမယံ ပညံ ဒဿေတိ၊ န ပါကတိကကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ သာဘာဝိကပညံ။ ကတ-သဒ္ဒဿ ကိရိယာသာမညဝါစကတ္တာ ‘‘ကတဝိဇ္ဇော’’တိအာဒီသု ဝိယ ကတ-သဒ္ဒေါ ဉာဏာနုယုတ္တတံ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညာတပရပ္ပဝါဒါ’’တိ။ သတ္တဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဂ္ဂဿ အံသုကောဋိဝေဓကော ‘‘ဝါလဝေဓီ’’တိ အဓိပ္ပေတော။

၆၅-၆။ ဧတ္ထ ¶ စ ကိဉ္စာပိ ပုရိမာနမ္ပိ တိဏ္ဏံ ကုသလာဒိဓမ္မသဘာဝါနဝဗောဓတော အတ္ထေဝ မန္ဒဘာဝေါ၊ တေသံ ပန အတ္တနော ကုသလာဒိဓမ္မာနဝဗောဓဿ အဝဗောဓဝိသေသော အတ္ထိ၊ တဒဘာဝါ ပစ္ဆိမောယေဝ မန္ဒမောမူဟဘာဝေန ဝုတ္တော။ နနု စ ပစ္ဆိမဿာပိ ‘‘အတ္ထိ ပရောလောကော’တိ ဣတိ စေ မေ အဿ၊ ‘အတ္ထိ ပရောလောကော’တိ ဣတိ တေ နံ ဗျာကရေယျံ၊ ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၅) ဝစနတော အတ္တနော ဓမ္မာနဝဗောဓဿ အဝဗောဓော အတ္ထိယေဝါတိ? ကိဉ္စာပိ အတ္ထိ၊ န တဿ ပုရိမာနံ ဝိယ အပရိညာတဓမ္မဗျာကရဏနိဗန္ဓနမုသာဝါဒါဒိဘယပရိဇိဂုစ္ဆနကာရော အတ္ထိ၊ အထ ခေါ မဟာမူဠှောယေဝ။ အထ ဝါ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏတ္ထံ ‘‘အတ္ထိ ပရောလောကော’တိ ဣတိ စေ မံ ပုစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆာဌပနမေဝ တေန ဒဿီယတိ၊ န အတ္တနော ဓမ္မာနဝဗောဓောတိ အယမေဝ ဝိသေသေန ‘‘မန္ဒော စေဝ မောမူဟော စာ’’တိ ဝုတ္တော။ တေနေဝ ဟိ တထာဝါဒိနံ သဉ္ဇယံ ဗေလဋ္ဌပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ‘‘အယံ ဝါ ဣမေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဗ္ဗမန္ဒော သဗ္ဗမူဠှော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၁) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘အတ္ထိ ပရောလောကော’’တိ သဿတဒဿနဝသေန ¶ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေန ဝါ ပုစ္ဆာ။ ‘‘နတ္ထိ ပရောလောကော’’တိ နတ္ထိကဒဿနဝသေန သမ္မာဒဿနဝသေန ဝါ ပုစ္ဆာ။ ‘‘အတ္ထိ စ နတ္ထိ စ ပရောလောကော’’တိ ဥစ္ဆေဒဒဿနဝသေန သမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေန ဧဝ ဝါ ပုစ္ဆာ။ ‘‘နေဝ အတ္ထိ န နတ္ထိ ပရောလောကော’’တိ ဝုတ္တပ္ပကာရတ္တယပဋိက္ခေပေ သတိ ပကာရန္တရဿ အသမ္ဘဝတော အတ္ထိတာနတ္ထိတာဟိ နဝတ္တဗ္ဗာကာရော ပရောလောကောတိ ¶ ဝိက္ခေပညေဝ ပုရေက္ခာရေန သမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေန ဝါ ပုစ္ဆာ။ သေသစတုက္ကတ္တယေပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုညသင်္ခါရတ္တိကော ဝိယ ဟိ ကာယသင်္ခါရတ္တိကေန ပုရိမစတုက္ကသင်္ဂဟိတော ဧဝ အတ္ထော။ သေသစတုက္ကတ္တယေန အတ္တပရာမာသပုညာဒိ ဖလတာစောဒနာနယေန သင်္ဂဟိတောတိ။

အမရာဝိက္ခေပိကော သဿတာဒီနံ အတ္တနော အရုစ္စနတာယ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ ဝိက္ခေပညေဝ ကရောတိ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိ တတ္ထ တတ္ထ ပုစ္ဆိတာကာရပဋိသေဓနဝသေန ဝိက္ခိပနာကာရဒဿနံ။ နနု စ ဝိက္ခေပဝါဒိနော ဝိက္ခေပပက္ခဿ အနုဇာနနံ ဝိက္ခေပပက္ခေ အဝဋ္ဌာနံ ယုတ္တရူပန္တိ? န၊ တတ္ထာပိ တဿ သမ္မူဠှတ္တာ၊ ပဋိက္ခေပဝသေနေဝ စ ဝိက္ခေပဝါဒဿ ပဝတ္တနတော။ တထာ ဟိ သဉ္စယော ဗေလဋ္ဌပုတ္တော ရညာ အဇာတသတ္တုနာ သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ ပုဋ္ဌော ပရလောကတ္တိကာဒီနံ ပဋိသေဓနမုခေန ဝိက္ခေပံ ဗျာကာသိ။

ဧတ္ထာဟ – နနု စာယံ သဗ္ဗောပိ အမရာဝိက္ခေပိကော ကုသလာဒယော ဓမ္မေ၊ ပရလောကတ္တိကာဒီနိ စ ယထာဘူတံ အနဝဗုဇ္ဈမာနော တတ္ထ တတ္ထ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပနမတ္တံ အာပဇ္ဇတိ၊ တဿ ကထံ ¶ ဒိဋ္ဌိဂတိကဘာဝေါ။ န ဟိ အဝတ္တုကာမဿ ဝိယ ပုစ္ဆိတမတ္ထမဇာနန္တဿ ဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ ¶ ယုတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – န ဟေဝ ခေါ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန တဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ၊ အထ ခေါ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေန။ သဿတာဘိနိဝေသေန မိစ္ဆာဘိနိဝိဋ္ဌောယေဝ ဟိ ပုဂ္ဂလော မန္ဒဗုဒ္ဓိတာယ ကုသလာဒိဓမ္မေ ပရလောကတ္တိကာဒီနိ စ ယာထာဝတော အပ္ပဋိပဇ္ဇမာနော အတ္တနာ အဝိညာတဿ အတ္ထဿ ပရံ ဝိညာပေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ မုသာဝါဒါဒိဘယေန စ ဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇတီတိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ယာသံ သတ္တေဝ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော၊ သေသာ သဿတဒိဋ္ဌိယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၇-၉၈) အထ ဝါ ပုညပါပါနံ တဗ္ဗိပါကာနဉ္စ အနဝဗောဓေန အသဒ္ဒဟနေန စ တဗ္ဗိသယာယ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏံယေဝ သုန္ဒရန္တိ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ အဘိနိဝိသန္တဿ ဥပ္ပန္နာ ဝိသုံယေဝေသာ ဧကာ ဒိဋ္ဌိ သတ္တဘင်္ဂဒိဋ္ဌိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိယန္တရဟိတာ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဒိဋ္ဌိ စေဝ ဝါစာ စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၁)။ ကထံ ပနဿာ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော? ဥစ္ဆေဒဝသေန အနဘိနိဝေသတော။ နတ္ထိ ကောစိ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတဝေဒီ ဝိဝါဒဗဟုလတ္တာ ¶ လောကဿ၊ ‘‘ဧဝမေဝ’’န္တိ ပန သဒ္ဒန္တရေန ‘‘ဓမ္မနိဇ္ဈာနနာ အနာဒိကာလိကာ လောကေ’’တိ ဂါဟဝသေန သဿတလေသောပေတ္ထ လဗ္ဘတိယေဝ။

အဓိစ္စသမုပ္ပန္နဝါဒဝဏ္ဏနာ

၆၇။ အဓိစ္စ ယဒိစ္ဆကံ ယံ ကိဉ္စိ ကာရဏံ၊ ကဿစိ ဝုဒ္ဓိပုဗ္ဗံ ဝါ ဝိနာ သမုပ္ပန္နောတိ အတ္တလောကသညိတာနံ ခန္ဓာနံ အဓိစ္စုပ္ပတ္တိအာကာရာရမ္မဏံ ဒဿနံ တဒါကာရသန္နိဿယေန ပဝတ္တိတော၊ တဒါကာရသဟစရိတတာယ စ ‘‘အဓိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဃောသန္တိ၊ ကုန္တာ ပစရန္တီ’’တိ စ ¶ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဓိစ္စသမုပ္ပန္နော အတ္တာ စ လောကော စာတိ ဒဿနံ အဓိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ။

၆၈-၇၃။ ဒေသနာသီသန္တိ ဒေသနာယ ဇေဋ္ဌကဘာဝေန ဂဟဏံ၊ တေန သညံယေဝ ဓုရံ ကတွာ ဘဂဝတာ အယံ ဒေသနာ ကတာ၊ န ပန တတ္ထ အညေသံ အရူပဓမ္မာနံ အတ္ထိဘာဝတောတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အစိတ္တုပ္ပာဒါ’’တိအာဒိ။ ဘဂဝါ ဟိ ယထာ လောကုတ္တရဓမ္မံ ဒေသေန္တော သမာဓိံ ပညံ ဝါ ဓုရံ ကရောတိ၊ ဧဝံ လောကိယဓမ္မံ ဒေသေန္တော စိတ္တံ သညံ ဝါ ဓုရံ ကရောတိ။ တတ္ထ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ (ဓ။ သ။ ၂၇၇) ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓိ [ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅ (ခ)] ပဉ္စဉာဏိကော သမ္မာသမာဓိ၊ [ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅ (ဇ)၊ ဝိဘ။ ၂။၈၀၄] ပညာယ စဿ ဒိသွာ အာသဝါ ပရိက္ခီဏာ ဟောန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၁) တထာ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ¶ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ (ဓ။ သ။ ၁) ကိံစိတ္တော တွံ ဘိက္ခု (ပါရာ။ ၁၄၆၊ ၁၈၀) မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ၊ (ဓ။ ပ။ ၁၊ ၂၊ နေတ္တိ။ ၉၀၊ ပေဋကော။ ၈၃) သန္တိ ဘိက္ခဝေ သတ္တာ နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညိနော၊ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၂၊ ၃၄၂၊ ၃၅၇၊ အ။ နိ။ ၉။၂၄၊ စူဠနိ။ ၈၃) န နေဝသညာနာသညာယတန’’န္တိအာဒီနိ သုတ္တာနိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၈) ဧတဿ အတ္ထဿ သာဓကာနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ တိတ္ထာယတနေတိ အညတိတ္ထိယသမယေ။ တိတ္ထိယာ ဟိ ဥပပတ္တိဝိသေသေ ဝိမုတ္တိသညိနော၊ သညာဝိရာဂါဝိရာဂေသု အာဒီနဝါနိသံသဒဿိနော ဝါ ဟုတွာ အသညသမာပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အက္ခဏဘူမိယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န သာသနိကာ။ ဝါယောကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာတိ ဝါယောကသိဏေ ပဌမာဒီနိ တီဏိ ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တတိယဇ္ဈာနေ စိဏ္ဏဝသီ ဟုတွာ ¶ တတော ဝုဋ္ဌာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနာဓိဂမာယ ¶ ပရိကမ္မံ ကတွာ။ တေနေဝါဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ’’တိ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝါယောကသိဏေယေဝ ပရိကမ္မံ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – ယထေဝ ဟိ ရူပပဋိဘာဂဘူတေသု ကသိဏဝိသေသေသု ရူပဝိဘာဝနေန ရူပဝိရာဂဘာဝနာသင်္ခါတော အရူပသမာပတ္တိဝိသေသော သစ္ဆိကရီယတိ၊ ဧဝံ အပရိဗျတ္တဝိဂ္ဂဟတာယ အရူပပဋိဘာဂဘူတေ ကသိဏဝိသေသေ အရူပဝိဘာဝနေန အရူပဝိရာဂဘာဝနာသင်္ခါတော ရူပသမာပတ္တိဝိသေသော အဓိဂမီယတီတိ ဧတ္ထ ‘‘သညာ ရောဂေါ သညာ ဂဏ္ဍော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၄) ‘‘ဓိ စိတ္တံ၊ ဓိဗ္ဗတေ တံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ စ နယေန အရူပပ္ပဝတ္တိယာ အာဒီနဝဒဿနေန၊ တဒဘာဝေ စ သန္တပဏီတဘာဝသန္နိဋ္ဌာနေန ရူပသမာပတ္တိယာ အဘိသင်္ခရဏံ၊ ရူပဝိရာဂဘာဝနာ ပန သဒ္ဓိံ ဥပစာရေန အရူပသမာပတ္တိယော၊ တတ္ထာပိ ဝိသေသေန ပဌမာရုပ္ပဇ္ဈာနံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏေပီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တဿာပိ ဟိ အရူပပဋိဘာဂတာ လဗ္ဘတီတိ? ဣစ္ဆိတမေဝေတံ ကေသဉ္စိ အဝစနံ ပနေတ္ထ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ အဂ္ဂဟိတဘာဝေန။ ယထာ ဟိ ရူပဝိရာဂဘာဝနာ ဝိရဇ္ဇနီယဓမ္မဘာဝမတ္တေန ပရိနိပ္ဖန္နာ၊ ဝိရဇ္ဇနီယဓမ္မပဋိဘာဂဘူတေ စ ဝိသယဝိသေသေ ပါတုဘဝတိ၊ ဧဝံ အရူပဝိရာဂဘာဝနာပီတိ ဝုစ္စမာနေ န ကောစိ ဝိရောဓော၊ တိတ္ထိယေဟေဝ ပန တဿာ သမာပတ္တိယာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတာယ၊ တေသဉ္စ ဝိသယပထေသုပနိဗန္ဓနဿေဝ တဿ ဈာနဿ ပဋိပတ္တိတော ဒိဋ္ဌိဝန္တေဟိ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ စတုတ္ထေယေဝ ဘူတကသိဏေ အရူပဝိရာဂဘာဝနာပရိကမ္မံ ¶ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ ဝဏ္ဏကသိဏေသု ဝိယ ပုရိမဘူတကသိဏတ္တယေပိ ဝဏ္ဏပဋိစ္ဆာယာဝ ပဏ္ဏတ္တိ အာရမ္မဏံ ဈာနဿ လောကဝေါဟာရာနုရောဓေနေဝ ပဝတ္တိတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၇) ပထဝီကသိဏဿ အာဒါသစန္ဒမဏ္ဍလူပမာဝစနဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတိ၊ စတုတ္ထံ ပန ဘူတကသိဏံ ဘူတပ္ပဋိစ္ဆာယမေဝ ဈာနဿ ¶ ဂေါစရဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ တဿေဝ အရူပပဋိဘာဂတာ ယုတ္တာတိ ဝါယောကသိဏေယေဝ ပရိကမ္မံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဓေဝါတိ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေယေဝ။ တတ္ထာတိ အသညဘဝေ။ ယဒိ ရူပက္ခန္ဓမတ္တမေဝ အသညဘဝေ ပါတုဘဝတိ၊ ကထမရူပသန္နိဿယေန ဝိနာ တတ္ထ ရူပံ ပဝတ္တတိ၊ ကထံ ပန ရူပသန္နိဿယေန ဝိနာ အရူပဓာတုယံ အရူပံ ပဝတ္တတိ၊ ဣဒမ္ပိ တေန သမာနဇာတိယမေဝ။ ကသ္မာ? ဣဓေဝ အဒဿနတော။ ယဒိ ဧဝံ ကဗဠီကာရာဟာရေန ဝိနာ ရူပဓာတုယံ ရူပေန န ပဝတ္တိတဗ္ဗံ၊ ကိံ ကာရဏံ ¶ ? ဣဓေဝ အဒဿနတော။ အပိ စ ယထာ ယဿ စိတ္တသန္တာနဿ နိဗ္ဗတ္တိကာရဏံ ရူပေ အဝိဂတတဏှံ၊ တဿ သဟ ရူပေန သမ္ဘဝတော ရူပံ နိဿာယ ပဝတ္တိ၊ ယဿ ပန နိဗ္ဗတ္တိကာရဏံ ရူပေ ဝိဂတတဏှံ၊ တဿ ဝိနာ ရူပေန ရူပနိရပေက္ခတာယ ကာရဏဿ၊ ဧဝံ ယဿ ရူပပ္ပဗန္ဓဿ နိဗ္ဗတ္တိကာရဏံ ဝိဂတတဏှံ အရူပေ၊ တဿ ဝိနာ အရူပေန ပဝတ္တိ ဟောတီတိ အသညဘဝေ ရူပက္ခန္ဓမတ္တမေဝ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ကထံ ပန တတ္ထ ကေဝလော ရူပပ္ပဗန္ဓော ပစ္စုပ္ပန္နပစ္စယရဟိတော စိရကာလံ ပဝတ္တတီတိ ပစ္စေတဗ္ဗံ၊ ကိတ္တကံ ဝါ ကာလံ ပဝတ္တတီတိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ယထာ နာမ ဇိယာဝေဂုက္ခိတ္တော သရော’’တိအာဒိ၊ တေန န ကေဝလမာဂမောယေဝ အယမေတ္ထ ယုတ္တီတိ ဒဿေတိ။ တတ္တကမေဝ ကာလန္တိ ဥက္ကံသတော ပဉ္စ မဟာကပ္ပသတာနိပိ တိဋ္ဌန္တိ အသညသတ္တာ။ ဈာနဝေဂေတိ အသညသမာပတ္တိပရိက္ခတေ ကမ္မဝေဂေ။ အန္တရဓာယတီတိ ¶ ပစ္စယနိရောဓေန နိရုဇ္ဈတိ နပ္ပဝတ္တတိ။

ဣဓာတိ ကာမဘဝေ။ ကထံ ပန အနေကကပ္ပသတသမတိက္ကမေန စိရနိရုဒ္ဓတော ဝိညာဏတော ဣဓ ဝိညာဏံ သမုပ္ပဇ္ဇတိ။ န ဟိ နိရုဒ္ဓေ စက္ခုမှိ စက္ခုဝိညာဏမုပ္ပဇ္ဇမာနံ ဒိဋ္ဌန္တိ? နယိဒမေကန္တတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စိရနိရုဒ္ဓမ္ပိ ဟိ စိတ္တံ သမာနဇာတိကဿ အန္တရာနုပ္ပဇ္ဇနတော အနန္တရပစ္စယမတ္တံ ဟောတိယေဝ၊ န ဗီဇံ၊ ဗီဇံ ပန ကမ္မံ။ တသ္မာ ကမ္မတော ဗီဇဘူတတော အာရမ္မဏာဒီဟိ ပစ္စယေဟိ အသညဘဝတော စုတာနံ ကာမဓာတုယာ ဥပပတ္တိဝိညာဏံ ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓ ပဋိသန္ဓိသညာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ နာမ ဥတုနိယာမေန ပုပ္ဖဂ္ဂဟဏေ နိယတကာလာနံ ရုက္ခာနံ ဝေခေ ဒိန္နေ ဝေခဗလေန န ယထာ နိယာမတာ ဟောတိ ပုပ္ဖဂ္ဂဟဏဿ၊ ဧဝမေဝ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ အဝိပ္ပယောဂေန ဝတ္တမာနေသု ရူပါရူပဓမ္မေသု ရူပါရူပဝိရာဂဘာဝနာဝေခေ ဒိန္နေ တဿ သမာပတ္တိဝေခဗလဿ အနုရူပတော အရူပဘဝေ အသညာဘဝေ စ ယထာက္ကမံ ရူပရဟိတာ အရူပရဟိတာ စ ခန္ဓာနံ ပဝတ္တိ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နနု ဧတ္ထ ဇာတိသတသဟဿဒသသံဝဋ္ဋာဒီနံ မတ္ထကေ၊ အဗ္ဘန္တရတော ဝါ ပဝတ္တာယ အသညူပဝတ္တိယာ ဝသေန လာဘီအဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေါ လာဘီသဿတဝါဒေါ ဝိယ အနေကဘေဒေါ သမ္ဘဝတီတိ? သစ္စံ သမ္ဘဝတိ၊ အနန္တရတ္တာ ပန အာပန္နာယ ¶ အသညူပပတ္တိယာ ဝသေန လာဘီအဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေါ နယဒဿနဝသေန ဧကောဝ ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟတော အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒဿ သဿတဝါဒေ အာဂတော သဗ္ဗော ဒေသနာနယော ယထာသမ္ဘဝံ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေပိ ¶ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ¶ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ ဘဂဝတာ လာဘီအဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေါ အဝိဘဇိတွာ ဒေသိတော။ အဝဿဉ္စ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော သံကိလေသပက္ခေ သတ္တာနံ အဇ္ဈာသယဿ ဒုဝိဓတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ စာ’’တိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘ယာသံ သတ္တေဝ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော၊ သေသာ သဿတဒိဋ္ဌိယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၉၇-၉၈)။

နနု စ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒဿ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော န ယုတ္တော။ ‘‘အဟဉှိ ပုဗ္ဗေ နာဟောသိ’’န္တိအာဒိဝသေန ပဝတ္တနတော၊ အပုဗ္ဗသတ္တပါတုဘာဝဂ္ဂါဟတ္တာ၊ အတ္တနော လောကဿ စ သဒါဘာဝဂါဟိနီ စ သဿတဒိဋ္ဌိ ‘‘အတ္ထိတွေဝ သဿတိသမ’’န္တိ ပဝတ္တနတော? နော န ယုတ္တော အနာဂတေ ကောဋိအဒဿနတော။ ယဒိပိ ဟိ အယံ ဝါဒေါ ‘‘သောမှိ ဧတရဟိ အဟုတွာ သန္တတာယ ပရိဏတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၈) အတ္တနော လောကဿ စ အတီတကောဋိပရာမသနဝသေန ပဝတ္တော၊ တထာပိ ဝတ္တမာနကာလတော ပဋ္ဌာယ န တေသံ ကတ္ထစိ အနာဂတေ ပရိယန္တံ ပဿတိ၊ ဝိသေသေန စ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတကာလေသု ပရိယန္တာဒဿနပဘာဝိတော သဿတဝါဒေါ။ ယထာဟ ‘‘သဿတိသမံ တထေဝ ဌဿတီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ဣမဿ ဝါဒဿ၊ သဿတဝါဒါဒီနဉ္စ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကေသု သင်္ဂဟော န ယုတ္တော အနာဂတကာလပရာမသနဝသေန ပဝတ္တတ္တာတိ? န၊ သမုဒါဂမဿ အတီတကောဋ္ဌာသိကတ္တာ။ တထာ ဟိ နေသံ သမုပ္ပတ္တိ အတီတံသပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေဟိ၊ တပ္ပဋိရူပကာနုဿဝါဒိပ္ပဘာဝိတတက္ကနေဟိ စ သင်္ဂဟိတာတိ၊ တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတံ။ အထ ဝါ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏေန ဝါဒိဝရေန ဓမ္မဿာမိနာ နိရဝသေသတော အဂတိဉ္စ ဂတိဉ္စ ယထာဘူတံ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒိတာ ဧတာ ဒိဋ္ဌိယော၊ တသ္မာ ယာဝတိကာ ဒိဋ္ဌိယော ဘဂဝတာ ဒေသိတာ၊ ယထာ စ ဒေသိတာ၊ တထာ တထာဝ ¶ သန္နိဋ္ဌာနတော သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ န ဧတ္ထ ယုတ္တိဝိစာရဏာ ကာတဗ္ဗာ ဗုဒ္ဓဝိသယတ္တာ။ အစိန္တေယျော ဟိ ဗုဒ္ဓဝိသယောတိ။

ဒုတိယဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အပရန္တကပ္ပိကဝါဒဝဏ္ဏနာ

၇၄။ ‘‘အပရန္တေ ¶ ¶ ဉာဏံ၊ အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိနော’’တိအာဒီသု ဝိယ အပရ-သဒ္ဒေါ ဣဓ အနာဂတကာလဝါစကောတိ အာဟ ‘‘အနာဂတကောဋ္ဌာသသင်္ခါတ’’န္တိ။ အပရန္တံ ကပ္ပေတွာတိအာဒီသု ‘‘ပုဗ္ဗန္တံ ကပ္ပေတွာ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိသေသမတ္တမေဝ ဝက္ခာမ။

သညီဝါဒဝဏ္ဏနာ

၇၅။ ဥဒ္ဓမာဃာတနာတိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ ဥဒ္ဓမာဃာတနော၊ သော ဧတေသံ အတ္ထီတိ ဥဒ္ဓမာဃာတနိကာ။ ယသ္မာ ပန တေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ‘‘ဥဒ္ဓံ မရဏာ အတ္တာ နိဗ္ဗိကာရော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥဒ္ဓမာဃာတနာ အတ္တာနံ ဝဒန္တီတိ ဥဒ္ဓမာဃာတနိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သညီဝါဒေါ ဧတေသံ အတ္ထီတိ သညီဝါဒါ ‘‘ဗုဒ္ဓံ အဿ အတ္ထီတိ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ယထာ။ အထ ဝါ သညီတိ ပဝတ္တော ဝါဒေါ သညီ သဟစရဏနယေန၊ သညီ ဝါဒေါ ဧတေသန္တိ သညီဝါဒါ။

၇၆-၇၇။ ရူပီ အတ္တာတိ ဧတ္ထ နနု ရူပဝိနိမုတ္တေန အတ္တနာ ဘဝိတဗ္ဗံ သညာယ ဝိယ ရူပဿပိ အတ္တနိယတ္တာ။ န ဟိ ‘‘သညီ အတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ သညာ အတ္တာ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘တတ္ထ ပဝတ္တသညဉ္စဿ သညာတိ ဂဟေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သတိ ကသ္မာ ကသိဏရူပံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ရူပံ အဿ အတ္ထီတိ ရူပီ’’တိ၊ အထ ခေါ ‘‘ရုပ္ပနသီလော ရူပီ’’တိ။ ရုပ္ပနဉ္စေတ္ထ ရူပသရိက္ခတာယ ကသိဏရူပဿ ဝဍ္ဎိတာဝဍ္ဎိတကာလဝသေန ဝိသေသာပတ္တိ၊ သာ စ ‘‘နတ္ထီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ပရိတ္တဝိပုလတာဒိဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ ယဒိ ဧဝံ ဣမဿ ဝါဒဿ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော န ယုဇ္ဇတီတိ? နော န ယုဇ္ဇတိ ကာယဘေဒတော ဥဒ္ဓံ အတ္တနော နိဗ္ဗိကာရတာယ တေန အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အရောဂေါ ¶ ပရံ မရဏာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘ရူပံ အဿ အတ္ထီတိ ရူပီ’’တိ ဝုစ္စမာနေပိ န ဒေါသော။ ကပ္ပနာသိဒ္ဓေနပိ ဟိ ဘေဒေန အဘေဒဿာပိ နိဒ္ဒေသဒဿနတော၊ ယထာ ‘‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရ’’န္တိ။ ရုပ္ပနံ ဝါ ရူပသဘာဝေါ ရူပံ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ရူပီ၊ အတ္တာ ‘‘ရူပိနော ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၁၁) ဝိယ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ရူပသဘာဝတ္တာ အတ္တနော ‘‘ရူပီ အတ္တာ’’တိ ဝစနံ ဉာယာဂတမေဝါတိ ‘‘ကသိဏရူပံ ‘အတ္တာ’တိ ဂဟေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိယတဝါဒိတာယ ကမ္မဖလပဋိက္ခေပတော နတ္ထိ အာဇီဝကေသု ဈာနသမာပတ္တိလာဘောတိ ¶ အာဟ ‘‘အာဇီဝကာဒယော ဝိယ တက္ကမတ္တေနေဝ ဝါ ရူပီ အတ္တာ’’တိ။ တထာ ဟိ ကဏှာဘိဇာတိအာဒီသု ဆဠာဘိဇာတီသု အညတရံ အတ္တာနံ ဧကစ္စေ အာဇီဝကာ ပဋိဇာနန္တိ။ နတ္ထိ ဧတဿ ရောဂေါ ဘင်္ဂေါတိ အရောဂေါတိ အရောဂ-သဒ္ဒဿ နိစ္စပရိယာယတာ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ရောဂရဟိတတာသီသေန ဝါ နိဗ္ဗိကာရတာယ နိစ္စတံ ပဋိဇာနာတိ ဒိဋ္ဌိဂတိကောတိ အာဟ ‘‘အရောဂေါတိ နိစ္စော’’တိ။

ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသပဌမာရုပ္ပဝိညာဏနတ္ထိဘာဝအာကိဉ္စညာယတနာနိ အရူပသမာပတ္တိနိမိတ္တံ နိမ္ဗပဏ္ဏေ တိတ္တကရသော ဝိယ သရီရပရိမာဏော အရူပီ အတ္တာ တတ္ထ တိဋ္ဌတီတိ နိဂဏ္ဌာတိ အာဟ ‘‘နိဂဏ္ဌာဒယော ဝိယာ’’တိ။ မိဿကဂါဟဝသေနာတိ ရူပါရူပသမာပတ္တီနံ နိမိတ္တာနိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘ဧကော အတ္တာ’’တိ၊ တတ္ထ ပဝတ္တသညဉ္စဿ ‘‘သညာ’’တိ ဂဟဏဝသေန။ အယဉှိ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ရူပါရူပသမာပတ္တိလာဘိတာယ တန္နိမိတ္တံ ရူပဘာဝေန အရူပဘာဝေန စ အတ္တာ ဥပတိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ ‘‘ရူပီ စ အရူပီ စာ’’တိ အဘိနိဝေသံ ဇနေသိ အဇ္ဈတ္တဝါဒိနော ဝိယ၊ တက္ကမတ္တေနေဝ ဝါ ရူပါရူပဓမ္မာနံ မိဿကဂ္ဂဟဏဝသေန ‘‘ရူပီ အရူပီ စ အတ္တာ ဟောတီ’’တိ။

တက္ကဂါဟေနေဝါတိ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တဓမ္မာ ¶ ဝိယ အစ္စန္တသုခုမဘာဝပ္ပတ္တိယာ သကိစ္စသာဓနာသမတ္ထတာယ ထမ္ဘကုဋ္ဋဟတ္ထပါဒါဒိသင်္ဃာတော ဝိယ နေဝ ရူပီ၊ ရူပသဘာဝါနတိဝတ္တနတော န အရူပီတိ ဧဝံ ပဝတ္တတက္ကဂါဟေန။ အထ ဝါ အန္တာနန္တိကစတုက္ကဝါဒေ ဝိယ အညမညပဋိက္ခေပဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလံ ပန တတ္ထ ဒေသကာလဘေဒဝသေန တတိယစတုတ္ထဝါဒါ ဒဿိတာ၊ ဣဓ ကာလဝတ္ထုဘေဒဝသေနာတိ အယမေဝ ဝိသေသောတိ။ ကာလဘေဒဝသေန စေတ္ထ တတိယဝါဒဿ ပဝတ္တိ ရူပါရူပနိမိတ္တာနံ သဟ အနုပဋ္ဌာနတော။ စတုတ္ထဝါဒဿ ပန ဝတ္ထုဘေဒဝသေန ပဝတ္တိ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သမူဟတော ‘‘ဧကော အတ္တာ’’တိ တက္ကနဝသေနာတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒုတိယစတုက္ကေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ‘‘အမတိ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ ဘာဝေါ ဩသာန’’န္တိအာဒိနာ အန္တာနန္တိကဝါဒေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယဒိပိ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဝသေန သမာပတ္တိဘေဒေန သညာဘေဒသမ္ဘဝတော ‘‘နာနတ္တသညီ အတ္တာ’’တိ အယမ္ပိ ဝါဒေါ သမာပန္နကဝသေန ¶ လဗ္ဘတိ။ တထာပိ သမာပတ္တိယံ ဧကရူပေနေဝ သညာယ ဥပဋ္ဌာနတော သမာပန္နကဝသေန ‘‘ဧကတ္တသညီ’’တိ အာဟ။ တေနေဝေတ္ထ သမာပန္နကဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဧကသမာပတ္တိလာဘိနော ဧဝ ဝါ ဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမာပတ္တိဘေဒေန သညာဘေဒသမ္ဘဝေပိ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ သညာနာနတ္တေန ဩဠာရိကေန နာနတ္တသညိတံ ဒဿေတုံ ‘‘အသမာပန္နကဝသေန နာနတ္တသညီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပရိတ္တကသိဏဝသေန ပရိတ္တသညီ’’တိ ဣမိနာ သတိပိ သညာဝိနိမုတ္တေ ဓမ္မေ ‘‘သညာယေဝ အတ္တာ’’တိ ဝဒတီတိ ဒဿိတံ ¶ ဟောတိ။ ကသိဏဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ သညာယ ဝိသယဒဿနံ၊ ဧဝံ ဝိပုလကသိဏဝသေနာတိ ဧတ္ထာပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အန္တာနန္တိကဝါဒေ ¶ ၊ ဣဓ စ အန္တာနန္တိကစတုက္ကေ ပဌမဒုတိယဝါဒေဟိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဝါဒါနံ ဝိသေသော သိဒ္ဓါ ဟောတိ၊ အညထာ ဝုတ္တပ္ပကာရေသု ဝါဒေသု ပုဗ္ဗန္တာပရန္တကပ္ပနဘေဒေန သတိပိ ကေဟိစိ ဝိသေသေ ကေဟိစိ နတ္ထိ ယေဝါတိ။ အထ ဝါ ‘‘အင်္ဂုဋ္ဌပ္ပမာဏော အတ္တာ၊ ယဝပ္ပမာဏော၊ အဏုမတ္တော ဝါ အတ္တာ’’တိ အာဒိဒဿနဝသေန ပရိတ္တော သညီ စာတိ ပရိတ္တသညီ၊ ကပိလကဏာဒါဒယော ဝိယ အတ္တနော သဗ္ဗဂတဘာဝပဋိဇာနနဝသေန အပ္ပမာဏော သညီ စာတိ အပ္ပမာဏသညီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိဘဏ္ဍတာယ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ ဒိဗ္ဗစက္ခုပဘာဝဇနိတေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏေန ဒိဿမာနာပိ သတ္တာနံ သုခါဒိသမင်္ဂိတာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာဝ ဒိဋ္ဌာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ’’တိအာဒိ။ နနု စ ‘‘ဧကန္တသုခီ အတ္တာ’’တိအာဒိဝါဒါနံ အပရန္တဒိဋ္ဌိဘာဝတော ‘‘နိဗ္ဗတ္တမာနံ ဒိသွာ’’တိ ဝစနံ အနုပန္နန္တိ? နာနုပပန္နံ၊ အနာဂတဿ ဧကန္တသုခိဘာဝါဒိကဿ ပကပ္ပနံ ပစ္စုပ္ပန္နာယ နိဗ္ဗတ္တိယာ ဒဿနေန အဓိပ္ပေတန္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တမာနံ ဒိသွာ ‘ဧကန္တသုခီ’တိ ဂဏှာတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ တဿံ တဿံ ဘူမိယံ ဗဟုလံ သုခါဒိသဟိတဓမ္မပ္ပဝတ္တိဒဿနေန တေသံ ‘‘ဧကန္တသုခီ’’တိ ဂါဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ဟတ္ထိဒဿကအန္ဓာ ဝိယ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ယံ ယဒေဝ ပဿန္တိ၊ တံ တဒေဝ အဘိနိဝိဿ ဝေါဟရန္တီတိ န ဧတ္ထ ယုတ္တိ မဂ္ဂိတဗ္ဗာ။

အသညီ နေဝသညီနာသညီဝါဒဝဏ္ဏနာ

၇၈-၈၃။ အသညီဝါဒေ အသညဘဝေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တဝသေန ပဌမဝါဒေါ၊ ‘‘သညံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန သညံယေဝ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဿ ကိဉ္စနဘာဝေန ဌိတာယ အညာယ ¶ သညာယ အဘာဝတော ‘‘အသညီ’’တိ ¶ ပဝတ္တော ဒုတိယဝါဒေါ၊ တထာ သညာယ သဟ ရူပဓမ္မေ၊ သဗ္ဗေ ဧဝ ဝါ ရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ ပဝတ္တော တတိယဝါဒေါ၊ တက္ကဂါဟဝသေနေဝ စတုတ္ထဝါဒေါ ပဝတ္တော။ တဿ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုတိယစတုက္ကေပိ ကသိဏရူပဿ အသဉ္ဇာနနသဘာဝတာယ အသညီတိ ကတွာ အန္တာနန္တိကဝါဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ စတ္တာရောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ နေဝသညီနာသညီဝါဒေပိ နေဝသညီနာသညီဘဝေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တဿေဝ စုတိပဋိသန္ဓီသု၊ သဗ္ဗတ္ထ ဝါ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထာယ သုခုမာယ သညာယ အတ္ထိဘာဝပဋိဇာနနဝသေန ပဌမဝါဒေါ၊ အသညီဝါဒေ ဝုတ္တနယေန သုခုမာယ သညာယ ဝသေန၊ သဉ္ဇာနနသဘာဝတာပဋိဇာနေန စ ဒုတိယဝါဒါဒယော ပဝတ္တာတိ ဧဝံ ဧကေန ပကာရေန သတိပိ ¶ ကာရဏပရိယေသနဿ သမ္ဘဝေ ဒိဋ္ဌိဂတိကဝါဒါနံ အနာဒရဏီယဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘တတ္ထ န ဧကန္တေန ကာရဏံ ပရိယေသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတေသဉ္စ သညီအသညီနေဝသညီနာသညီဝါဒါနံ ‘‘အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိ ဝစနတော သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော ပါကဋောယေဝ။

ဥစ္ဆေဒဝါဒဝဏ္ဏနာ

၈၄။ အသတော ဝိနာသာသမ္ဘဝတော အတ္ထိဘာဝနိဗန္ဓနော ဥစ္ဆေဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သတော’’တိ။ ယထာ ဟေတုဖလဘာဝေန ပဝတ္တမာနာနံ သဘာဝဓမ္မာနံ သတိပိ ဧကသန္တာနပရိယာပန္နာနံ ဘိန္နသန္တတိပတိတေဟိ ဝိသေသေ ဟေတုဖလာနံ ပရမတ္ထတော ဘိန္နသဘာဝတ္တာ ဘိန္နသန္တာနပတိတာနံ ဝိယ အစ္စန္တဘေဒသန္နိဋ္ဌာနေန နာနတ္တနယဿ မိစ္ဆာဂဟဏံ ဥစ္ဆေဒါဘိနိဝေသဿ ကာရဏံ၊ ဧဝံ ဟေတုဖလဘူတာနံ ဓမ္မာနံ ဝိဇ္ဇမာနေပိ သဘာဝဘေဒေ ဧကသန္တတိပရိယာပန္နတာယ ဧကတ္တနယေန အစ္စန္တမဘေဒဂ္ဂဟဏမ္ပိ ကာရဏံ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ ပါဠိယံ။ သန္တာနဝသေန ဟိ ဝတ္တမာနေသု ခန္ဓေသု ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝေန သတ္တဂါဟော၊ သတ္တဿ စ အတ္ထိဘာဝဂါဟနိဗန္ဓနော ဥစ္ဆေဒဂါဟော ယာဝါယံ အတ္တာ န ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ တာဝါယံ ဝိဇ္ဇတိယေဝါတိ ဂဟဏတော၊ နိရုဒယဝိနာသော ဝါ ဣဓ ဥစ္ဆေဒေါတိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဥပစ္ဆေဒ’’န္တိ။ ဝိသေသေန ¶ နာသော ဝိနာသော၊ အဘာဝေါ။ သော ပန မံသစက္ခုပညာစက္ခူနံ ဒဿနပထာတိက္ကမောယေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဒဿန’’န္တိ။ အဒဿနေ ဟိ နာသ-သဒ္ဒေါ လောကေ နိရုဠှောတိ။ ဘာဝဝိဂမန္တိ သဘာဝါပဂမံ။ ယော ဟိ နိရုဒယဝိနာသဝသေန ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ န သော အတ္တနော သဘာဝေန တိဋ္ဌတီတိ။ လာဘီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏလာဘီ။ စုတိမတ္တမေဝါတိ ¶ သေက္ခပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ စုတိမတ္တမေဝ။ န ဥပပါတန္တိ ပုဗ္ဗယောဂါဘာဝေန၊ ပရိကမ္မာကရဏေန ဝါ ဥပပါတံ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘အလာဘီ စ ကော ပရလောကံ န ဇာနာတီ’’တိ နတ္ထိကဝါဒဝသေန၊ မဟာမူဠှဘာဝေနေဝ ဝါ ‘‘ဣတော အညော ပရလောကော အတ္ထီ’’တိ အနဝဗောဓမာဟ။ ဧတ္တကောယေဝ ဝိသယော၊ ယော ယံ ဣန္ဒြိယဂေါစရောတိ။ အတ္တနော ဓီတုယာ ဟတ္ထဂဏှနကရာဇာဒိ ဝိယ ကာမသုခဂိဒ္ဓတာယ ဝါ။ ‘‘န ပုန ဝိရုဟန္တီ’’တိ ပတိတပဏ္ဏာနံ ဝဏ္ဋေန အပ္ပဋိသန္ဓိကဘာဝမာဟ။ ဧဝမေဝ သတ္တာတိ ယထာ ပဏ္ဍုပလာသော ဗန္ဓနာ ပဝုတ္တော န ပဋိသန္ဓိယတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗေ သတ္တာ အပ္ပဋိသန္ဓိကမရဏမေဝ နိဂစ္ဆန္တီတိ။ ဇလပုဗ္ဗူဠကူပမာ ဟိ သတ္တာတိ တဿ လဒ္ဓိ။ တထာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ လာဘိနောပိ စုတိတော ဥဒ္ဓံ အဒဿနေနေဝ ဣမာ ဒိဋ္ဌိယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိကပ္ပေတွာ ဝါ’’တိ။

ဧတ္ထာဟ – ယထာ အမရာဝိက္ခေပိကဝါဒါ ဧကန္တအလာဘီဝသေနေဝ ဒဿိတာ၊ ယထာ စ ဥဒ္ဓမာဃာတနိကသညီဝါဒစတုက္ကော ¶ ဧကန္တလာဘီဝသေနေဝ၊ န ဧဝမယံ။ အယံ ပန သဿတေကစ္စသဿတဝါဒါဒယော ဝိယ လာဘီအလာဘီဝသေန ပဝတ္တော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထ ဒွေ ဇနာ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ သဿတဝါဒါဒိဒေသနာဟိ ဣဓ အညထာ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ? ဝုစ္စတေ – ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တိတော။ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော၊ တေ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ¶ ဝိဝိဓေနာကာရေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ၊ အညထာ ဣဓာပိ စ ဧဝံ ဘဂဝါ ဒေသေယျ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဧကစ္စော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ အာတပ္ပမနွာယ…ပေ… ယထာသမာဟိတေ စိတ္တေ သတ္တာနံ စုတူပပါတဉာဏာယ စိတ္တံ အဘိနိန္နာမေတိ၊ သော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန အရဟတော စုတိစိတ္တံ ပဿတိ၊ ပုထူနံ ဝါ ပရသတ္တာနံ၊ န ဟေဝ ခေါ တဒုဒ္ဓံ ဥပပတ္တိံ၊ သော ဧဝမာဟ ‘ယထာ ခေါ ဘော အယံ အတ္တာ’’’ တိအာဒိနာ ဝိသေသလာဘိနော၊ တက္ကိနော စ ဝိသုံ ကတွာ၊ တသ္မာ ဒေသနာဝိလာသေန ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ သဿတဝါဒါဒိဒေသနာဟိ အညထာယံ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အထ ဝါ ဧကစ္စသဿတဝါဒါဒီသု ဝိယ န ဣဓ တက္ကီဝါဒိတော ဝိသေသလာဘီဝါဒေါ ဘိန္နာကာရော၊ အထ ခေါ သမာနဘေဒတာယ သမာနာကာရောယေဝါတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ပကာသနတ္ထံ ဘဂဝတာ အယမုစ္ဆေဒဝါဒေါ ပုရိမဝါဒေဟိ ဝိသိဋ္ဌာကာရော ဒေသိတော။ သမ္ဘဝတိ ဟိ တက္ကိနောပိ ¶ အနုဿဝါဒိဝသေန အဓိဂမဝတော ဝိယ ဣဓ အဘိနိဝေသော။ အထ ဝါ န ဣမာ ဒိဋ္ဌိယော ဘဂဝတာ အနာဂတေ ဧဝံ ဘာဝီဝသေန ဒေသိတာ၊ နာပိ ပရိကပ္ပဝသေန၊ အထ ခေါ ယထာ ယထာ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ၊ မောဃမည’’န္တိ ပညတ္တာ၊ တထာ တထာ ယထာဘုစ္စံ သဗ္ဗညုတညာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပကာသိတာ။ ယေဟိ ဂမ္ဘီရာဒိပ္ပကာရာ အပုထုဇ္ဇနဂေါစရာ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ပကာသန္တိ၊ ယေသဉ္စ ပရိကိတ္တနေန တထာဂတာ သမ္မဒေဝ ထောမိတာ ဟောန္တိ။ ဥစ္ဆေဒဝါဒီဟိ စ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ယထာ ဥတ္တရုတ္တရဘဝဒဿီဟိ အပရဘဝဒဿီနံ တေသံ ဝါဒပဋိသေဓဝသေန သကသကဝါဒါ ပတိဋ္ဌာပိတာ၊ တထာယံ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ ပုရိမဒေသနာဟိ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ပဝတ္တိဘေဒေါ န စောဒေတဗ္ဗော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အရူပဘဝဘေဒဝသေန ဝိယ ကာမရူပဘဝဘေဒဝသေနာပိ ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ ဝိဘဇိတွာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ပစ္စေကံ ကာမရူပဘဝဘေဒဝသေန ဝိယ အရူပဘဝဝသေနာပိ န ဝိဘဇိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော၊ ဧဝဉ္စ သတိ ဘဂဝတာ ¶ ဝုတ္တသတ္တကတော ဗဟုတရဘေဒေါ၊ အပ္ပတရဘေဒေါ ဝါ ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဧဝံ ပကာရာပိ စောဒနာ အနဝကာသာဝါတိ။

ဧတ္ထာဟ – ယုတ္တံ တာဝ ပုရိမေသု တီသု ဝါဒေသု ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ’’တိ ဝုတ္တံ ပဉ္စဝေါကာရဘဝပရိယာပန္နံ အတ္တဘာဝံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ တေသံ ဝါဒါနံ၊ စတုဝေါကာရဘဝပရိယာပန္နံ ပန အတ္တဘာဝံ နိဿာယ ပဝတ္တေသု စတုတ္ထာဒီသု စတူသု ဝါဒေသု ကသ္မာ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ။ န ဟိ အရူပီနံ ကာယော ဝိဇ္ဇတီတိ? သစ္စမေတံ၊ ရူပတ္တဘာဝေ ပဝတ္တဝေါဟာရေနေဝ ပန ဒိဋ္ဌိဂတိကော အရူပတ္တဘာဝေပိ ကာယဝေါဟာရံ အာရောပေတွာ အာဟ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ’’တိ။ ယထာ စ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ဒိဋ္ဌိယော ပညာပေန္တိ၊ တထာ စ ဘဂဝါ ဒဿေတီတိ၊ အရူပကာယဘာဝတော ဝါ ဖဿာဒိဓမ္မသမူဟဘူတေ အရူပတ္တဘာဝေ ကာယနိဒ္ဒေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ ကာမဒေဝတ္တဘာဝါဒိနိရဝသေသဝိဘဝပတိဋ္ဌာပကာနံ ဒုတိယဝါဒါဒီနံ ယုတ္တော အပရန္တကပ္ပိကဘာဝေါ အနာဂတဒ္ဓဝိသယတ္တာ တေသံ ဝါဒါနံ၊ န ပန ဒိဋ္ဌိဂတိကပစ္စက္ခဘူတမနုဿတ္တဘာဝသမုစ္ဆေဒပတိဋ္ဌာပကဿ ပဌမဝါဒဿ ပစ္စုပ္ပန္နဝိသယတ္တာ။ ဒုတိယဝါဒါဒီနဉှိ ပုရိမပုရိမဝါဒသင်္ဂဟိတဿေဝ အတ္တနော တဒုတ္တရုတ္တရိဘဝေါပပန္နဿ သမုစ္ဆေဒတော ယုဇ္ဇတိ အပရန္တကပ္ပိကတာ၊ တထာ စ ‘‘နော စ ခေါ ¶ ဘော အယံ အတ္တာ ဧတ္တာဝတာ သမ္မာ သမုစ္ဆိန္နော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ယံ ပန တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထိ ခေါ ဘော အညော အတ္တာ’’တိ၊ တံ မနုဿကာယဝိသေသာပေက္ခာယ ဝုတ္တံ၊ န သဗ္ဗထာ အညဘာဝတောတိ? နော န ယုတ္တော၊ ဣဓလောကပရိယာပန္နတ္တေပိ စ ပဌမဝါဒဝိသယဿ အနာဂတကာလဿေဝ တဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ပဌမဝါဒိနောပိ အပရန္တကပ္ပိကတာယ န ကောစိ ဝိရောဓောတိ။

ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒဝဏ္ဏနာ

၉၃။ ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ¶ ဒဿနဘူတေန ဉာဏေန ဥပလဒ္ဓဓမ္မော။ တတ္ထ ယော အနိန္ဒြိယဝိသယော၊ သောပိ သုပါကဋဘာဝေန ဣန္ဒြိယဝိသယော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ပစ္စက္ခဓမ္မော ဝုစ္စတီ’’တိ။ တေနေဝ စ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ပဋိလဒ္ဓတ္တဘာဝဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၉၅။ အန္တောနိဇ္ဈာယနလက္ခဏောတိ ဉာတိဘောဂရောဂသီလဒိဋ္ဌိဗျသနေဟိ ဖုဋ္ဌဿ စေတသော အန္တော အဗ္ဘန္တရံ နိဇ္ဈာယနံ သောစနံ အန္တောနိဇ္ဈာယနံ၊ တံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ အန္တောနိဇ္ဈာယနလက္ခဏော။ တန္နိဿိတလာလပ္ပနလက္ခဏောတိ တံ သောကံ သမုဋ္ဌာနဟေတုံ နိဿိတံ တန္နိဿိတံ၊ ဘုသံ ဝိလာပနံ လာလပ္ပနံ၊ တန္နိဿိတဉ္စ လာလပ္ပနဉ္စ တန္နိဿိတလာလပ္ပနံ၊ တံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ တန္နိဿိတလာလပ္ပနလက္ခဏော။ ဉာတိဗျသနာဒိနာ ဖုဋ္ဌဿ ပရိဒေဝေနာပိ အသက္ကုဏန္တဿ အန္တောဂတသောကသမုဋ္ဌိတော ဘုသော အာယာသော ဥပါယာသော။ သော ပန ယသ္မာ စေတသော အပ္ပသန္နာကာရော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဝိသာဒလက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တော။

၉၆။ ဝိတက္ကနံ ဝိတက္ကိတံ၊ တံ ပန အဘိနိရောပနသဘာဝေါ ဝိတက္ကောယေဝါတိ အာဟ ‘‘အဘိ…ပေ… ဝိတက္ကော’’တိ။ ဧသ နယော ဝိစာရိတန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ခေါဘကရသဘာဝတ္တာ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ ¶ တံသဟိတံ ဈာနံ သဥဗ္ဗိလနံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သကဏ္ဍကံ ဝိယ ခါယတီ’’တိ။

၉၇။ ယာယ ဥဗ္ဗိလာပနပီတိယာ ဥပ္ပန္နာယ စိတ္တံ ‘‘ဥဗ္ဗိလာဝိတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ သာ ပီတိ ဥဗ္ဗိလာဝိတတ္တံ ယသ္မာ ပန စိတ္တဿ ဥဗ္ဗိလဘာဝေါ တဿာ ပီတိယာ သတိ ဟောတိ၊ နာသတိ၊ တသ္မာ သာ ‘‘ဥဗ္ဗိလဘာဝကာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာ။

၉၈။ အာဘောဂေါတိ ¶ ဝါ စိတ္တဿ အာဘုဂ္ဂဘာဝေါ၊ အာရမ္မဏေ ဩဏတဘာဝေါတိ အတ္ထော။ သုခေန ဟိ စိတ္တံ အာရမ္မဏေ အဘိနတံ ဟောတိ၊ န ဒုက္ခေန ဝိယ အပနတံ၊ နာပိ အဒုက္ခမသုခေန ¶ ဝိယ အနဘိနတံ အနပနတဉ္စ။ တတ္ထ ‘‘ခုပ္ပိပါသာဒိအဘိဘူတဿ ဝိယ မနုညဘောဇနာဒီသု ကာမေဟိ ဝိဝေစိယမာနဿုပါဒါရမ္မဏပတ္ထနာ ဝိသေသတော အဘိဝဍ္ဎတိ၊ ဥဠာရဿ ပန ကာမရသဿ ယာဝဒတ္ထံ တိတ္တဿ မနုညရသဘောဇနံ ဘုတ္တာဝိနော ဝိယ သုဟိတဿ ဘောတ္တုကာမတာ ကာမေသု ပါတဗျတာ န ဟောတိ၊ ဝိသယဿာဂိဒ္ဓတာယ ဝိသယေဟိ ဒုမ္မောစိယေဟိပိ ဇလူကာ ဝိယ သယမေဝ မုဉ္စတီ’’တိ စ အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ ကာမဂုဏသန္တပ္ပိတတာယ သံသာရဒုက္ခဝူပသမံ ဗျာကာသိ ပဌမဝါဒီ။ ကာမာဒီနံ အာဒီနဝဒဿိတာယ၊ ပဌမာဒိဇ္ဈာနသုခဿ သန္တဘာဝဒဿိတာယ စ ပဌမာဒိဇ္ဈာနသုခတိတ္တိယာ သံသာရဒုက္ခုပစ္ဆေဒံ ဗျာကံသု ဒုတိယာဒိဝါဒိနော၊ ဣဓာပိ ဥစ္ဆေဒဝါဒေ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဝိစာရော ယထာသမ္ဘဝံ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ အယံ ပနေတ္ထ ဝိသေသော – ဧကသ္မိဉှိ အတ္တဘာဝေ ပဉ္စ ဝါဒါ လဗ္ဘန္တိ။ တေနေဝ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘အညော အတ္တာ’’တိ အညဂ္ဂဟဏံ န ကတံ။ ကထံ ပနေတ္ထ အစ္စန္တနိဗ္ဗာနပညာပကဿ အတ္တနော ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒဿ သဿတဒိဋ္ဌိယာ သင်္ဂဟော၊ န ပန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာတိ? တံတံသုခဝိသေသသမင်္ဂိတာပဋိလဒ္ဓေန ဗန္ဓဝိမောက္ခေန သုဒ္ဓဿ အတ္တနော သကရူပေ အဝဋ္ဌာနဒီပနတော။

သေသာတိ သေသာ ပဉ္စပညာသ ဒိဋ္ဌိယော။ တာသု အန္တာနန္တိကဝါဒါဒီနံ သဿတဒိဋ္ဌိဘာဝေါ တတ္ထ တတ္ထ ပကာသိတောယေဝ။

၁၀၁-၃။ ကိံ ပန ကာရဏံ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာ ဧဝ ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဿ ဝိသယဘာဝေန ဒဿိတာ၊ န ပန တဒုဘယမေကဇ္ဈန္တိ? အသမ္ဘဝတော။ န ဟိ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေသု ဝိယ တဒုဘယဝိနိမုတ္တေ မဇ္ဈန္တေ ဒိဋ္ဌိကပ္ပနာ သမ္ဘဝတိ ဣတ္တရကာလတ္တာ၊ အထ ပန ပစ္စုပ္ပန္နဘဝေါ တဒုဘယဝေမဇ္ဈံ၊ ဧဝံ သတိ ဒိဋ္ဌိကပ္ပနက္ခမော တဿ ¶ ဥဘယသဘာဝေါ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေသုယေဝ အန္တောဂဓောတိ ကထမဒဿိတံ။ အထ ဝါ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဝန္တတာယ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တော’’တိ မဇ္ဈန္တော ဝုစ္စတိ ¶ ၊ သော စ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တကပ္ပိကာ ဝါ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနုဒိဋ္ဌိနော’’တိ ဝဒန္တေန ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေဟိ ဝိသုံ ကတွာ ဝုတ္တောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌကထာယမ္ပိ ‘‘သဗ္ဗေပိ တေ အပရန္တကပ္ပိကေ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တကပ္ပိကေ’’တိ ဧတေန သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဧကသေသေန ဝါ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ အညထာ ¶ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဝုတ္တဝစနဿ အနတ္ထကတာ အာပဇ္ဇေယျာတိ။ ကေ ပန တေ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တကပ္ပိကာ? ယေ အန္တာနန္တိကာ ဟုတွာ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ဧဝံ ပကာရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧတ္ထ စ ‘‘သဗ္ဗေ တေ ဣမေဟေဝ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဝတ္ထူဟိ၊ ဧတေသံ ဝါ အညတရေန၊ နတ္ထိ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ ဝစနတော၊ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာဒိတ္တယဝိနိမုတ္တဿ စ ကဿစိ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ အဘာဝတော ယာနိ တာနိ သာမညဖလာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၆) သုတ္တန္တရေသု ဝုတ္တပ္ပကာရာနိ အကိရိယာဟေတုကနတ္ထိကဝါဒါဒီနိ၊ ယာနိ စ ဣဿရပဇာပတိပုရိသကာလသဘာဝနိယတိယဒိစ္ဆာဝါဒါဒိပ္ပဘေဒါနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၂။၅၆၃၊ ဝိဘ။ အနုဋီ။ ၁၈၉ ပဿိတဗ္ဗံ) ဗဟိဒ္ဓါပိ ဒိဿမာနာနိ၊ တေသံ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော၊ အန္တောဂဓတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? အကိရိယဝါဒေါ တာဝ ‘‘ဝဉ္ဈော ကူဋဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ ကိရိယာဘာဝဒီပနတော သဿတဝါဒေ အန္တောဂဓော၊ တထာ ‘‘သတ္တိမေ ကာယာ’’တိအာဒိ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၄) နယပ္ပဝတ္တော ပကုဓဝါဒေါ၊ ‘‘နတ္ထိ ဟေတု နတ္ထိ ပစ္စယော သတ္တာနံ သံကိလေသာယာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈) ဝစနတော အဟေတုကဝါဒေါ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေ အန္တောဂဓော။ ‘‘နတ္ထိ ပရော လောကော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁) ဝစနတော နတ္ထိကဝါဒေါ ဥစ္ဆေဒဝါဒေ အန္တောဂဓော။ တထာ ဟိ တတ္ထ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၆) ဝုတ္တံ။ ပဌမေန အာဒိ-သဒ္ဒေန နိဂဏ္ဌဝါဒါဒယော သင်္ဂဟိတာ။

ယဒိပိ ပါဠိယံ နာဋပုတ္တဝါဒ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၈) ဘာဝေန စာတုယာမသံဝရော အာဂတော၊ တထာပိ သတ္တဝတာတိက္ကမေန ဝိက္ခေပဝါဒိတာယ နာဋပုတ္တဝါဒေါပိ သဉ္စယဝါဒေါ ဝိယ အမရာဝိက္ခေပဝါဒေသု အန္တောဂဓော။ ‘‘တံ ဇီဝံ တံ သရီရံ၊ အညံ ဇီဝံ အညံ သရီရ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၂။၁၂၂၊ သံ။ နိ။ ၂။၃၅) ဧဝံ ပကာရာ ဝါဒါ ‘‘ရူပီ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိအာဒိဝါဒေသု သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ‘‘ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ၊ ‘‘အတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဧဝံ ပကာရာ သဿတဝါဒေ။ ‘‘န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ၊ နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဧဝံ ပကာရာ ဥစ္ဆေဒဝါဒေန သင်္ဂဟိတာ။ ‘‘ဟောတိ စ န ဟောတိ စ တထာဂတော ပရံ မရဏာ၊ အတ္ထိ စ နတ္ထိ စ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဧဝံ ပကာရာ ဧကစ္စသဿတဝါဒေ အန္တောဂဓာ။ ‘‘နေဝ ဟောတိ န န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ၊ နေဝတ္ထိ န နတ္ထိ ¶ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ စ ¶ ဧဝံ ပကာရာ အမရာဝိက္ခေပဝါဒေ ¶ အန္တောဂဓာ။ ဣဿရပဇာပတိပုရိသကာလဝါဒါ ဧကစ္စသဿတဝါဒေ အန္တောဂဓာ၊ တထာ ကဏာဒဝါဒေါ။ သဘာဝနိယတိယဒိစ္ဆာဝါဒါ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကဝါဒေန သင်္ဂဟိတာ။ ဣမိနာ နယေန သုတ္တန္တရေသု၊ ဗဟိဒ္ဓါ စ ဒိဿမာနာနံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဣမာသု ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌီသု အန္တောဂဓတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အဇ္ဈာသယန္တိ ဒိဋ္ဌိဇ္ဈာသယံ။ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိဝသေန ဟိ သတ္တာနံ သံကိလေသပက္ခေ ဒုဝိဓော အဇ္ဈာသယော၊ တဉ္စ ဘဂဝါ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ အပရိမာဏေ ဧဝ ဉေယျဝိသေသေ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန အနေကဘေဒဘိန္နာနမ္ပိ ‘‘စတ္တာရော ဇနာ သဿတဝါဒါ’’တိအာဒိနာ ဒွါသဋ္ဌိယာ ပဘေဒေဟိ သင်္ဂဏှနဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒဿေန္တော ပမာဏဘူတာယ တုလာယ ဓာရယမာနော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တုလာယ တုလယန္တော ဝိယာ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အန္တော ဇာလီကတာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၄၆)။ ‘‘သိနေရုပါဒတော ဝါလုကံ ဥဒ္ဓရန္တော ဝိယာ’’တိ ဧတေန သဗ္ဗညုတညာဏတော အညဿ ဣမိဿာ ဒေသနာယ အသက္ကုဏေယျတံ ဒဿေတိ။

အနုသန္ဓာနံ အနုသန္ဓိ၊ ပုစ္ဆာယ ကတော အနုသန္ဓိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ။ အထ ဝါ အနုသန္ဓယတီတိ အနုသန္ဓိ၊ ပုစ္ဆာ အနုသန္ဓိ ဧတဿာတိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ။ ပုစ္ဆာယ အနုသန္ဓိယတီတိ ဝါ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ။ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိမှိပိ ဧသေဝ နယော။ ယထာနုသန္ဓီတိ ဧတ္ထ ပန အနုသန္ဓီယတီတိ အနုသန္ဓိ၊ ယာ ယာ အနုသန္ဓိ ယထာနုသန္ဓိ၊ အနုသန္ဓိအနုရူပံ ဝါ ယထာနုသန္ဓီတိ သဒ္ဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သော ‘‘ယေန ပန ဓမ္မေန အာဒိမှိ ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ၊ တဿ ဓမ္မဿ အနုရူပဓမ္မဝသေန ဝါ ပဋိပက္ခဝသေန ဝါ ယေသု သုတ္တေသု ဥပရိ ဒေသနာ အာဂစ္ဆတိ၊ တေသံ ¶ ဝသေန ယထာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေယျထိဒံ? အာကင်္ခေယျသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၆၄-၆၉) ဟေဋ္ဌာ သီလေန ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ ဆ အဘိညာ အာဂတာ…ပေ… ကကစူပမေ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၂) ဟေဋ္ဌာ အက္ခန္တိယာ ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ ကကစူပမာ အာဂတာ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၀-၁၀၄) ဝုတ္တော။

ဣတိ ကိရာတိ ဘဂဝတော ယထာဒေသိတာယ အတ္တသုညတာယ အတ္တနော အရုစ္စနဘာဝဒီပနံ။ ဘောတိ ဓမ္မာလပနံ။ အနတ္တကတာနီတိ အတ္တနာ န ကတာနိ၊ အနတ္တကေဟိ ဝါ ခန္ဓေဟိ ကတာနိ။ ကမတ္တာနံ ဖုသိဿန္တီတိ အသတိ အတ္တနိ ¶ ခန္ဓာနဉ္စ ခဏိကတ္တာ ကမ္မာနိ ကံ အတ္တာနံ အတ္တနော ဖလေန ဖုသိဿန္တိ၊ ကော ကမ္မဖလံ ပဋိသံဝေဒေတီတိ အတ္ထော။ အဝိဒွါတိ သုတာဒိဝိရဟေန အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒတာယ န ဝိဒွါ။ အဝိဇ္ဇာဂတောတိ အဝိဇ္ဇာယ ဥပဂတော၊ အရိယဓမ္မေ အဝိနီတတာယ အပ္ပဟီနာဝိဇ္ဇောတိ အတ္ထော။ တဏှာဓိပတေယျေန စေတသာတိ ‘‘ယဒိ အဟံ နာမ ကောစိ နတ္ထိ ¶ ၊ မယာ ကတဿ ကမ္မဿ ကော ဖလံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ သတိ ပန တသ္မိံ သိယာ ဖလူပဘောဂေါ’’တိ တဏှာဓိပတိတော အာဂတော တဏှာဓိပတေယျော၊ တေန။ အတ္တဝါဒုပါဒါနသဟဂတ စေတသာ။ အတိဓာဝိတဗ္ဗန္တိ ခဏိကတ္တေပိ သင်္ခါရာနံ ယသ္မိံ သန္တာနေ ကမ္မံ ကတံ၊ တတ္ထေဝ ဖလုပ္ပတ္တိတော ဓမ္မပုဉ္ဇမတ္တဿေဝ စ သိဒ္ဓေ ကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓေ ဧကတ္တနယံ မိစ္ဆာ ဂဟေတွာ ဧကေန ကာရကဝေဒကဘူတေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အညထာ ‘‘ကမ္မဖလာနံ သမ္ဗန္ဓော န သိယာ’’တိ အတ္တတ္တနိယသုညတာပကာသနံ သတ္ထုသာသနံ အတိက္ကမိတဗ္ဗံ မညေယျာတိ အတ္ထော။

‘‘ဥပရိ ဆ အဘိညာ အာဂတာ’’တိ အနုရူပဓမ္မဝသေန ယထာနုသန္ဓိံ ဒဿေတိ၊ ဣတရေဟိ ပဋိပက္ခဝသေန။ ကိလေသေနာတိ ‘‘လောဘော စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’’တိအာဒိနာ ကိလေသဝသေန။ ဣမသ္မိမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ယထာ ဝုတ္တသုတ္တာဒီသု ပဋိပက္ခဝသေန ယထာနုသန္ဓိ၊ ဧဝံ ဣမသ္မိမ္ပိ ¶ သုတ္တေတိ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ နိစ္စသာရာဒိပညာပကာနံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဝသေန ဥဋ္ဌိတာ အယံ ဒေသနာ နိစ္စသာရာဒိသုညတာပကာသနေန နိဋ္ဌာပိတာတိ။

ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတဝါရဝဏ္ဏနာ

၁၀၅-၁၁၇။ မရိယာဒဝိဘာဂဒဿနတ္ထန္တိ သဿတာဒိဒိဋ္ဌိဒဿနဿ သမ္မာဒဿနေန သင်္ကရာဘာဝဝိဘာဝနတ္ထံ။ တဒပိ ဝေဒယိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အဇာနတံ အပဿတန္တိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ‘‘ဣဒံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ဧဝံဂဟိကံ ဧဝံပရာမဋ္ဌံ ဧဝံဂဟိတံ ဟောတိ ဧဝံအဘိသမ္ပရာယ’’န္တိ ယထာဘူတံ အဇာနန္တာနံ အပဿန္တာနံ။ တထာ ယသ္မိံ ဝေဒယိတေ အဝီတတဏှတာယ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပါဒိယန္တိ၊ တံ ဝေဒယိတံ သမုဒယာဒိတော ယထာဘူတံ အဇာနန္တာနံ အပဿန္တာနံ၊ ဧတေန အနာဝရဏဉာဏသမန္တစက္ခူဟိ ယထာ တထာဂတာနံ ယထာဘူတမေတ္ထ ဉာဏဒဿနံ၊ န ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ၊ အထ ခေါ တဏှာဒိဋ္ဌိပရာမာသောယေဝါတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝ စာယံ ဒေသနာ မရိယာဒဝိဘာဂဒဿနတ္ထာ ဇာတာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ယထာဘူတံ ဓမ္မာနံ ¶ သဘာဝံ အဇာနန္တာနံ အပဿန္တာန’’န္တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ သင်္ခတဓမ္မသဘာဝံ အဇာနနမတ္တေန မိစ္ဆာ အဘိနိဝိသန္တီတိ။ သာမညဇောတနာ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ အယံ ဝိသေသယောဇနာ ကတာ။ ဝေဒယိတန္တိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဒိဋ္ဌိပညာပနဝသေန ပဝတ္တံ ဒိဋ္ဌိယာ အနုဘူတံ အနုဘဝနံ။ တဏှာဂတာနန္တိ တဏှာယ ဂတာနံ ဥပဂတာနံ၊ ပဝတ္တာနံ ဝါ။ တဉ္စ ခေါ ပနေတန္တိ စ ယထာဝုတ္တံ ဝေဒယိတံ ပစ္စာမသတိ။ တဉှိ ဝဋ္ဋာမိသဘူတံ ဒိဋ္ဌိတဏှာသလ္လာနုဝိဒ္ဓတာယ သဥဗ္ဗိလတ္တာ စဉ္စလံ၊ န မဂ္ဂဖလသုခံ ဝိယ ဧကရူပေန အဝတိဋ္ဌတီတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပရိတဿိတေနာ’’တိအာဒိ။

အထ ¶ ဝါ ဧဝံ ဝိသေသကာရဏတော ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဝိဘဇိတွာ ဣဒါနိ အဝိသေသကာရဏတော တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘တတြ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိကာ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ။ သဗ္ဗေသဉှိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝေဒနာ အဝိဇ္ဇာ တဏှာ စ အဝိသိဋ္ဌကာရန္တိ။ တတ္ထ တဒပီတိ ‘‘သဿတံ အတ္တာနဉ္စ လောကဉ္စ ပညပေန္တိ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ ¶ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ပညာပနံ၊ တဒပိ။ သုခါဒိဘေဒံ တိဝိဓဝေဒယိတံ ယထာက္ကမံ ဒုက္ခသလ္လာနိစ္စတော၊ အဝိသေသေန သမုဒယတ္ထင်္ဂမဿာဒါဒီနဝနိဿရဏတော ဝါ ယထာဘူတံ အဇာနန္တာနံ အပဿန္တာနံ၊ တတော ဧဝ စ သုခါဒိပတ္ထနာသမ္ဘဝတော တဏှာယ ဥပဂတတ္တာ တဏှာဂတာနံ တဏှာပရိတဿိတေန ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတမေဝ ဒိဋ္ဌိစလနမေဝ၊ ‘‘အသတိ အတ္တနိ ကော ဝေဒနံ အနုဘဝတီ’’တိ ကာယဝစီဒွါရေသု ဒိဋ္ဌိယာ စောပနပ္ပတ္တိမတ္တမေဝ ဝါ၊ န ပန ဒိဋ္ဌိယာ ပညာပေတဗ္ဗော သဿတော ကောစိ ဓမ္မော အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဧကစ္စသဿတဝါဒါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဖဿပစ္စယဝါရဝဏ္ဏနာ

၁၁၈။ ယေန တဏှာပရိတဿိတေန ဧတာနိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ပဝတ္တန္တိ၊ တဿ ဝေဒယိတံ ပစ္စယော၊ ဝေဒယိတဿာပိ ဖဿော ပစ္စယောတိ ဒေသနာ ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယပရမ္ပရနိဒ္ဓါရဏန္တိ အာဟ ‘‘ပရမ္ပရပစ္စယဒဿနတ္ထ’’န္တိ၊ တေန ယထာ ပညာပနဓမ္မော ဒိဋ္ဌိ၊ တပ္ပစ္စယဓမ္မာ စ ယထာသကံ ပစ္စယဝသေနေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န ပစ္စယေဟိ ဝိနာ၊ ဧဝံ ပညာပေတဗ္ဗာ ဓမ္မာပိ ရူပဝေဒနာဒယော၊ န ဧတ္ထ ကောစိ အတ္တာ ဝါ လောကော ဝါ သဿတောတိ အယမတ္ထော ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

နေတံဌာနံဝိဇ္ဇတိဝါရဝဏ္ဏနာ

၁၃၁။ တဿ ¶ ပစ္စယဿာတိ ဖဿပစ္စယဿ ဒိဋ္ဌိဝေဒယိတေတိ ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယဘူတေ ဝေဒယိတေ၊ ဖဿပဓာနေဟိ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေတိ အတ္ထော။ ဝိနာပိ စက္ခာဒိဝတ္ထူဟိ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေဟိ စ ကေဟိစိ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န ပန ကဒါစိ ဖဿေန ဝိနာတိ ဖဿော ဝေဒနာယ ဗလဝကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဗလဝဘာဝဒဿနတ္ထ’’န္တိ။ သန္နိဟိတောပိ ဟိ ဝိသယော သစေ ဖုသနာကာရရဟိတော ဟောတိ စိတ္တုပ္ပာဒေါ၊ န တဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတီတိ ဖဿောဝ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝိသေသပစ္စယော။ တထာ ဟိ ဘဂဝတာ စိတ္တုပ္ပာဒံ ဝိဘဇန္တေန ဖဿောယေဝ ပဌမံ ဥဒ္ဓဋော၊ ဝေဒနာယ ပန အဓိဋ္ဌာနမေဝ။

ဒိဋ္ဌိဂတိကာဓိဋ္ဌာနဝဋ္ဋကထာဝဏ္ဏနာ

၁၄၄။ ဟေဋ္ဌာ ¶ တီသုပိ ဝါရေသု အဓိကတတ္တာ၊ ဥပရိ စ ‘‘ပဋိသံဝေဒေန္တီ’’တိ ဝက္ခမာနတ္တာ ဝေဒယိတမေတ္ထ ပဓာနန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဝေဒယိတာနိ သမ္ပိဏ္ဍေတီ’’တိ။ သမ္ပိဏ္ဍေတီတိ စ ‘‘ယေပိ တေ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတဿ ပိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဝေဒယိတဿ ဖဿေ ပက္ခိပနံ ဖဿပစ္စယတာဒဿနမေဝ ‘‘ဆဟိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနေဟိ ¶ ဆဠာရမ္မဏပဋိသံဝေဒနံ ဧကန္တတော ဆဖဿဟေတုကမေဝါ’’တိ။ သဉ္ဇာယန္တိ ဧတ္ထာတိ အဓိကရဏတ္ထော သဉ္ဇာတိ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘သဉ္ဇာတိဋ္ဌာနေ’’တိ။ ဧဝံ သမောသရဏသဒ္ဒေါပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာယတတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ၊ အာယဘူတံ ဝါ အတ္တနော ဖလံ တနောတိ ပဝတ္တေတီတိ အာယတနံ၊ ကာရဏံ။ ရုက္ခဂစ္ဆသမူဟေ အရညဝေါဟာရော အရညမေဝ အရညာယတနန္တိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိမတ္တေ’’တိ။ အတ္ထတ္တယေပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန အဝုတ္တတ္ထသမ္ပိဏ္ဍနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တေန အာကာရနိဝါသာဓိဋ္ဌာနတ္ထေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဟိရညာယတနံ သုဝဏ္ဏာယတနံ၊ ဝါသုဒေဝါယတနံ ကမ္မာယတနန္တိ အာဒီသု အာကရနိဝါသာဓိဋ္ဌာနေသု အာယတနသဒ္ဒေါ။ စက္ခာဒီသု စ ဖဿာဒယော အာကိဏ္ဏာ၊ တာနိ စ နေသံ နိဝါသော၊ အဓိဋ္ဌာနဉ္စ နိဿယပစ္စယဘာဝတောတိ။ တိဏ္ဏမ္ပိ ဝိသယိန္ဒြိယဝိညာဏာနံ သင်္ဂတိဘာဝေန ဂဟေတဗ္ဗော ဖဿောတိ ‘‘သင်္ဂတီ’’တိ ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ သော ‘‘သန္နိပါတပစ္စုပဋ္ဌာနော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ယထာ ‘‘စက္ခုဉ္စ…ပေ… ဖဿော’’တိ ¶ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ မ။ နိ။ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅၊ ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅) ဧတသ္မိံ သုတ္တေ ဝေဒနာယ ပဓာနကာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဖဿသီသေန ဒေသနာ ကတာ၊ ဧဝမိဓာပိ ဗြဟ္မဇာလေ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ ဖဿံ အာဒိံ ကတွာ အပရန္တပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒီပနေန ပစ္စယပရမ္ပရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဖဿာယတနေဟိ ဖုဿ ဖုဿာ’’တိ ဖဿမုခေန ဝုတ္တံ။

ဖဿော အရူပဓမ္မောပိ သမာနော ဧကဒေသေန အာရမ္မဏေ အနလ္လီယမာနောပိ ဖုသနာကာရေန ပဝတ္တတိ ဖုသန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဖဿောဝ တံ တံ အာရမ္မဏံ ဖုသတီ’’တိ၊ ယေန သော ‘‘ဖုသနလက္ခဏော၊ သင်္ဃဋ္ဋနရသော’’တိ စ ¶ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဖဿာယတနေဟိ ဖုဿ ဖုဿာ’’တိ အဖုသနကိစ္စာနိပိ အာယတနာနိ ‘‘မဉ္စာ ဃောသန္တီ’’တိအာဒီသု ဝိယ နိဿိတဝေါဟာရေန ဖုသနကိစ္စာနိ ကတွာ ဒဿိတာနီတိ အာဟ ‘‘ဖဿေ ဥပနိက္ခိပိတွာ’’တိ၊ ဖဿဂတိကာနိ ကတွာ ဖဿူပစာရံ အာရောပေတွာတိ အတ္ထော။ ဥပစာရော ဟိ နာမ ဝေါဟာရမတ္တံ၊ န တေန အတ္ထသိဒ္ဓိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။

အတ္တနော ¶ ပစ္စယဘူတာနံ ဆန္နံ ဖဿာနံ ဝသေန စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ယာဝ မနောသမ္ဖဿဇာတိ သင်္ခေပတော ဆဗ္ဗိဓာ ဝေဒနာ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန အဋ္ဌသတပရိယာယေန အဋ္ဌသတဘေဒါ။ ရူပတဏှာဒိဘေဒါယာတိ ရူပတဏှာ ယာဝ ဓမ္မတဏှာတိ သင်္ခေပတော ဆပ္ပဘေဒါယ၊ ဝိတ္ထာရတော အဋ္ဌသတဘေဒါယ။ ဥပနိဿယကောဋိယာတိ ဥပနိဿယသီသေန။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဥပနိဿယပစ္စယောဝ ဥဒ္ဓဋော၊ နနု သုခါ ဝေဒနာ၊ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ စ တဏှာယ အာရမ္မဏမတ္တအာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယပကတူပနိဿယဝသေန စတုဓာ ပစ္စယော၊ ဒုက္ခာ စ အာရမ္မဏမတ္တပကတူပနိဿယဝသေန ဒွိဓာတိ? သစ္စမေတံ၊ ဥပနိဿယေ ဧဝ ပန တံ သဗ္ဗံ အန္တောဂဓံ။ ယုတ္တံ တာဝ အာရမ္မဏူပနိဿယဿ ဥပနိဿယသာမညတော ဥပနိဿယေန သင်္ဂဟော၊ အာရမ္မဏမတ္တအာရမ္မဏာဓိပတီနံ ပန ကထန္တိ? တေသမ္ပိ အာရမ္မဏသာမညတော အာရမ္မဏူပနိဿယေန သင်္ဂဟောဝ ကတော၊ န ပကတူပနိဿယေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတဒတ္ထမေဝေတ္ထ ‘‘ဥပနိဿယကောဋိယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ဥပနိဿယေနာ’’တိ။

စတုဗ္ဗိဓဿာတိ ကာမုပါဒါနံ ယာဝ အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ စတုဗ္ဗိဓဿ။ နနု စ တဏှာဝ ကာမုပါဒါနန္တိ? သစ္စမေတံ။ တတ္ထ ဒုဗ္ဗလာ ¶ တဏှာ တဏှာဝ၊ ဗလဝတီ ¶ တဏှာ ကာမုပါဒါနံ။ အထ ဝါ အပ္ပတ္တဝိသယပတ္ထနာ တဏှာ တမသိ စောရာနံ ကရပသာရဏံ ဝိယ။ သမ္ပတ္တဝိသယဂ္ဂဟဏံ ဥပါဒါနံ၊ စောရာနံ ကရပ္ပတ္တဓနဂ္ဂဟဏံ ဝိယ။ အပ္ပိစ္ဆတာပဋိပက္ခာ တဏှာ၊ သန္တောသပဋိပက္ခာ ဥပါဒါနံ။ ပရိယေသနဒုက္ခမူလံ တဏှာ၊ အာရက္ခဒုက္ခမူလံ ဥပါဒါနန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ဥပါဒါနဿာတိ အသဟဇာတဿ ဥပါဒါနဿ ဥပနိဿယကောဋိယာ၊ ဣတရဿ သဟဇာတကောဋိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ အနန္တရဿ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနပစ္စယေဟိ၊ အနာနန္တရဿ ဥပနိဿယေန၊ အာရမ္မဏဘူတာ ပန အာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယေဟိ၊ အာရမ္မဏမတ္တေနေဝ ဝါတိ တံ သဗ္ဗံ ဥပနိဿယေနေဝ ဂဟေတွာ ‘‘ဥပနိဿယကောဋိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ စ တဏှာယ ရူပါဒီနိ အဿာဒေတွာ ကာမေသု ပါတဗျတံ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တဏှာ ကာမုပါဒါနဿ ဥပနိဿယော။ တထာ ရူပါဒိဘေဒေဝ သမ္မူဠှော ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၄၄၅၊ မ။ နိ။ ၂။၉၄၊ ၉၅၊ ၂၂၅၊ မ။ နိ။ ၃။၉၁၊ ၁၁၆၊ ၁၃၆၊ သံ။ နိ။ ၃။၂၁၀၊ ဓ။ သ။ ၁၂၂၁၊ ဝိဘ။ ၉၃၈) မိစ္ဆာဒဿနံ၊ သံသာရတော မုစ္စိတုကာမော အသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ သုဒ္ဓိမဂ္ဂပရာမသနံ၊ ခန္ဓေသု အတ္တတ္တနိယဂါဟဘူတံ သက္ကာယဒဿနံ ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ ဣတရေသမ္ပိ တဏှာ ဥပနိဿယောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဟဇာတဿ ပန သဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဟေတုဝသေန တဏှာ ပစ္စယော ဟောတိ။ တံ သဗ္ဗံ သန္ဓာယ ‘‘သဟဇာတကောဋိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။

တထာတိ ¶ ဥပနိဿယကောဋိယာ စေဝ သဟဇာတကောဋိယာ စာတိ အတ္ထော။ ဘဝဿာတိ ကမ္မဘဝဿ စေဝ ဥပပတ္တိဘဝဿ စ။ တတ္ထ စေတနာဒိသင်္ခါ တံ သဗ္ဗံ ဘဝဂါမိကမ္မံ ကမ္မဘဝေါ၊ ကာမဘဝါဒိကော နဝဝိဓော ဥပပတ္တိဘဝေါ၊ တေသံ ဥပပတ္တိဘဝဿ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဥပါဒါနံ ဥပပတ္တိဘဝကာရဏကမ္မဘဝကာရဏဘာဝတော ¶ ၊ တဿ စ သဟာယဘာဝူပဂမနတော ပကတူပနိဿယဝသေန ပစ္စယော ဟောတိ။ ကမ္မာရမ္မဏကရဏကာလေ ပန ကမ္မသဟဇာတကာမုပါဒါနံ ဥပပတ္တိဘဝဿ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော ဟောတိ။ ကမ္မဘဝဿ ပန သဟဇာတဿ သဟဇာတံ ဥပါဒါနံ သဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန စေဝ ဟေတုမဂ္ဂဝသေန စ အနေကဓာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အသဟဇာတဿ အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနဝသေန၊ ဣတရဿ ပကတူပနိဿယဝသေန၊ သမ္မသနာဒိကာလေသု အာရမ္မဏဝသေန စ ပစ္စယော ဟောတိ။ တတ္ထ အနန္တရာဒိကေ ¶ ဥပနိဿယပစ္စယေ၊ သဟဇာတာဒိကေ သဟဇာတပစ္စယေ ပက္ခိပိတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပနိဿယကောဋိယာ စေဝ သဟဇာတကောဋိယာ စာ’’တိ။

ဘဝေါ ဇာတိယာတိ ဧတ္ထ ဘဝေါတိ ကမ္မဘဝေါ အဓိပ္ပေတော။ သော ဟိ ဇာတိယာ ပစ္စယော၊ န ဥပပတ္တိဘဝေါ။ ဥပပတ္တိဘဝေါ ဟိ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တာ ခန္ဓာ ဇာတိယေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဇာတီတိ ပနေတ္ထ သဝိကာရာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ။ သဝိကာရာတိ စ နိဗ္ဗတ္တိဝိကာရေန သဝိကာရာ၊ တေ စ အတ္ထတော ဥပပတ္တိဘဝေါယေဝ။ န ဟိ တဒေဝ တဿ ကာရဏံ ဘဝိတုံ ယုတ္တန္တိ။ ကမ္မဘဝေါ စ ဥပပတ္တိဘဝဿ ကမ္မပစ္စယေန စေဝ ဥပနိဿယပစ္စယေန စ ပစ္စယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဘဝေါ ဇာတိယာ ဥပနိဿယကောဋိယာ ပစ္စယော’’တိ။

ယသ္မာ စ သတိ ဇာတိယာ ဇရာမရဏံ၊ ဇရာမရဏာဒိနာ ဖုဋ္ဌဿ ဗာလဿ သောကာဒယော စ သမ္ဘဝန္တိ၊ နာသတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဇာတိ…ပေ… ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဟဇာတူပနိဿယသီသေန ပစ္စယဝိစာရဏာယ ဒဿိတတ္တာ၊ အင်္ဂဝိစာရဏာယ စ အနာမဋ္ဌတ္တာ အာဟ ‘‘အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ’’တိ။ မဟာဝိသယတ္တာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိစာရဏာယ သာ နိရဝသေသာ ကုတော လဒ္ဓဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရတော’’တိအာဒိ။ ဧကဒေသေန စေတ္ထ ကထိတဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ တထာ ကထနေ သဒ္ဓိံ ဥဒါဟရဏေန ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကောဋိ န ပညာယတီတိ အသုကဿ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ၊ စက္ကဝတ္တိနော ဝါ ကာလေ အဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာ၊ န တတော ပုဗ္ဗေတိ အဝိဇ္ဇာယ အာဒိမရိယာဒါ အပ္ပဋိဟတဿ မမ သဗ္ဗညုတညာဏဿာပိ န ပညာယတိ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာယေဝါတိ အတ္ထော။ အယံ ပစ္စယော ဣဒပ္ပစ္စယော၊ တသ္မာ ဣဒပ္ပစ္စယာ၊ ဣမသ္မာ ကာရဏာ ¶ အာသဝပစ္စယာတိ အတ္ထော။ ဘဝတဏှာယာတိ ဘဝသံယောဇနဘူတာယ တဏှာယ။ ဘဝဒိဋ္ဌိယာတိ ¶ သဿတဒိဋ္ဌိယာ။ ‘‘ဣတော ဧတ္ထ ဧတ္တော ဣဓာ’’တိ အပရိယန္တံ အပရာပရုပ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။

ဝိဝဋ္ဋကထာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၄၅။ ‘‘ဝေဒနာနံ သမုဒယ’’န္တိအာဒိပါဠိ ဝေဒနာကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တန္တိ ‘‘ဖဿသမုဒယာ ဖဿနိရောဓာ’’တိ ဝုတ္တဖဿဋ္ဌာနံ။ အာဟာရောတိ ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ‘‘ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဣမဿ ¶ ကာယဿ အာဟာရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။ပစ္စယနိဒ္ဒေသ ၄၂၉) ဝစနတော ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနမ္ပိ ဥပတ္ထမ္ဘကပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ ယဒိပိ သောတာပန္နာဒယော ယထာဘူတံ ပဇာနန္တိ၊ ဥက္ကံသဂတိဝိဇာနနဝသေန ပန ဒေသနာ အရဟတ္တနိကူဋေန နိဋ္ဌာပိတာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယတော ခေါ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု…ပေ… ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ ဧတေန ဓမ္မဿ နိယျာနိကဘာဝေန သဒ္ဓိံ သင်္ဃဿ သုပ္ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယမေတ္ထ ‘‘ကော ဧဝံ ဇာနာတီတိ? ခီဏာသဝေါ ဇာနာတိ၊ ယာဝ အာရဒ္ဓဝိပဿကော ဇာနာတီ’’တိ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃော ဒဿိတော၊ တေန ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃဝသေနပိ ဒီပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ၊ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈) တံ ယထာရုတဝသေနေဝ ဒီပိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၄၆။ အန္တော ဇာလဿာတိ အန္တောဇာလံ၊ အန္တောဇာလေ ကတာတိ အန္တောဇာလီကတာ။ အပါယူပပတ္တိဝသေန အဓော ဩသီဒနံ၊ သမ္ပတ္တိဘဝဝသေန ဥဒ္ဓံ ဥဂ္ဂမနံ။ တထာ ပရိတ္တဘူမိမဟဂ္ဂတဘူမိဝသေန၊ ဩလီနတာ’တိဓာဝနဝသေန၊ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိအပရန္တာနုဒိဋ္ဌိဝသေန စ ယထာက္ကမံ အဓော ဩသီဒနံ ဥဒ္ဓံ ဥဂ္ဂမနံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒသသဟဿိလောကဓာတူ’’တိ ¶ ဇာတိခေတ္တံ သန္ဓာယာဟ။

၁၄၇။ အပဏ္ဏတ္တိကဘာဝန္တိ ဓရမာနကပဏ္ဏတ္တိယာ အပဏ္ဏတ္တိကဘာဝံ။ အတီတဘာဝေန ပန တထာ ပဏ္ဏတ္တိ ယာဝ သာသနန္တရဓာနာ၊ တတော ဥဒ္ဓမ္ပိ အညဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေသု ဝတ္တတိ ဧဝ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဝေါဟာရမတ္တမေဝ ဘဝိဿတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၇)။ ကာယောတိ အတ္တဘာဝေါ၊ ယော ရူပါရူပဓမ္မသမူဟော။ ဧဝံ ဟိဿ အမ္ဗရုက္ခသဒိသတာ၊ တဒဝယဝါနဉ္စ ရူပက္ခန္ဓစက္ခာဒီနံ အမ္ဗပက္ကသဒိသတာ ယုဇ္ဇတီတိ။ ဧတ္ထ စ ဝဏ္ဋစ္ဆေဒေ ဝဏ္ဋူပနိဗန္ဓာနံ အမ္ဗပက္ကာနံ အမ္ဗရုက္ခတော ဝိစ္ဆေဒေါ ဝိယ ဘဝနေတ္တိဆေဒေ တဒုပနိဗန္ဓာနံ ရူပက္ခန္ဓာဒီနံ သန္တာနတော ဝိစ္ဆေဒေါတိ ဧတ္တာဝတာ ဩပမ္မံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၄၈။ ဓမ္မပရိယာယေတိ ¶ ပါဠိယံ။ ဣဓတ္ထောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဟိတံ။ ပရတ္ထောတိ သမ္ပရာယဟိတံ။ သင်္ဂါမံ ဝိဇိနာတိ ဧတေနာတိ သင်္ဂါမဝိဇယော။ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ အတ္ထဇာလံ။ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ၊ သီလာဒိအနဝဇ္ဇဓမ္မနိဒ္ဒေသတော စ ဓမ္မဇာလံ။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မဘူတာနံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနံ ဝိဘတ္တတ္တာ ဗြဟ္မဇာလံ။ ဒိဋ္ဌိဝိဝေစနမုခေန သုညတာပကာသနေန သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝိဘာဝိတတ္တာ ဒိဋ္ဌိဇာလံ။ တိတ္ထိယဝါဒနိမ္မဒ္ဒနူပါယတ္တာ အနုတ္တရော သင်္ဂါမဝိဇယောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၁၄၉။ အတ္တမနာတိ ¶ ပီတိယာ ဂဟိတစိတ္တာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဗုဒ္ဓဂတာယာ’’တိအာဒိ။ ယထာ ပန အနတ္တမနာ အတ္တနော အနတ္ထစရတာယ ပရမနာ ဝေရိမနာ နာမ ဟောန္တိ။ ယထာဟ ‘‘ဒိသော ဒိသ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၄၂၊ ဥဒါ။ ၃၃) ဂါထာ၊ န ဧဝံ အတ္တမနာ။ ဣမေ ပန အတ္တနော အတ္ထစရတာယ ¶ သကမနာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘အတ္တမနာတိ သကမနာ’’တိ။ အထ ဝါ အတ္တမနာတိ သမတ္တမနာ၊ ဣမာယ ဒေသနာယ ပရိပုဏ္ဏမနသင်္ကပ္ပာတိ အတ္ထော။ အဘိနန္ဒတီတိ တဏှာယတီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘တဏှာယမ္ပိ အာဂတော’’တိ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ အဘိနန္ဒန္တီတိ ဥပဂစ္ဆန္တိ သေဝန္တီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဥပဂမနေပိ အာဂတော’’တိ။ တထာ အဘိနန္ဒန္တီတိ သမ္ပဋိစ္ဆန္တီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သမ္ပဋိစ္ဆနေပိ အာဂတော’’တိ။ ‘‘အဘိနန္ဒိတွာ’’တိ ဣမိနာ ပဒေန ဝုတ္တောယေဝ အတ္ထော ‘‘အနုမောဒိတွာ’’တိ ဣမိနာ ပကာသီယတီတိ အဘိနန္ဒနသဒ္ဒေါ ဣဓ အနုမောဒနသဒ္ဒတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အနုမောဒနေပိ အာဂတော’’တိ။ ‘‘ကတမဉ္စ တံ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇) တတ္ထ တတ္ထ ပဝတ္တာယ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာယ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဣဒံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တမ္ပိ သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ နာမ ဟောတိ၊ နိဂ္ဂါထကတ္တမေဝ ပန အင်္ဂန္တိ ဂါထာရဟိတံ ဝေယျာကရဏံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နိဂ္ဂါထကတ္တာ ဟိ ဣဒံ ဝေယျာကရဏန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။

အပရေသုပီတိ ဧတ္ထ ပိသဒ္ဒေန ပါရမိပရိစယမ္ပိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တဉှိ ဗုဒ္ဓဝံသေ –

‘‘ဣမေ ဓမ္မေ သမ္မသတော၊ သဘာဝသရသလက္ခဏေ၊

ဓမ္မတေဇေန ဝသုဓာ၊ ဒသသဟဿီ ပကမ္ပထာ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၁၆၆)၊

ဝီရိယဗလေနာတိ မဟာဘိနိက္ခမနေ စက္ကဝတ္တိသိရိပရိစ္စာဂဟေတုဘူတဝီရိယပ္ပဘာဝေန၊ ဗောဓိမဏ္ဍူပသင်္ကမနေ ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စ၊ အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတူ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၂၊ မဟာနိ။ ၁၉၆) ဝုတ္တစတုရင်္ဂသမန္နာဂတဝီရိယာနုဘာဝေန။ အစ္ဆရိယဝေဂါဘိဟတာတိ ဝိမှယာဝဟကိရိယာနုဘာဝဃဋ္ဋိတာ ¶ ။ ပံသုကူလဓောဝနေ ကေစိ ‘‘ပုညတေဇေနာ’’တိ ဝဒန္တိ ¶ ၊ အစ္ဆရိယဝေဂါဘိဟတာတိ ယုတ္တံ ဝိယ ဒိဿတိ၊ ဝေဿန္တရဇာတကေ ပါရမိပရိပူရဏပုညတေဇေန အနေကက္ခတ္တုံ ကမ္ပိတတ္တာ ‘‘အကာလကမ္ပနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာဓုကာရဒါနဝသေန အကမ္ပိတ္ထ ¶ ယထာ တံ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀)။ သင်္ဂီတိကာလာဒီသုပိ သာဓုကာရဒါနဝသေန အကမ္ပိတ္ထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ တာဝေတ္ထ အဋ္ဌကထာယ လီနတ္ထဝဏ္ဏနာ။

ပကရဏနယဝဏ္ဏနာ

အယံ ပန ပကရဏနယေန ပါဠိယာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – သာ ပနာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ယသ္မာ ဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနပ္ပယောဇနဘာဇနေသု ပိဏ္ဍတ္ထေသု စ နိဒ္ဓါရိတေသု သုကရာ ဟောတိ သုဝိညေယျာ စ၊ တသ္မာ သုတ္တဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမံ နိဒ္ဓါရယိဿာမ။ တတ္ထ သမုဋ္ဌာနံ တာဝ ဝုတ္တံ ‘‘ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏဘဏန’’န္တိ။ အပိစ နိန္ဒာပသံသာသု ဝိနေယျာဃာတာနန္ဒာဒိဘာဝါနာပတ္တိ၊ တတ္ထ စ အာဒီနဝဒဿနံ သမုဋ္ဌာနံ။ တထာ နိန္ဒာပသံသာသု ပဋိပဇ္ဇနက္ကမဿ၊ ပသံသာဝိသယဿ ခုဒ္ဒကာဒိဝသေန အနေကဝိဓဿ သီလဿ၊ သဗ္ဗညုတညာဏဿ သဿတာဒိဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနေသု တတုတ္တရိ စ အပ္ပဋိဟတစာရတာယ၊ တထာဂတဿ စ ကတ္ထစိ အပရိယာပန္နတာယ အနဝဗောဓော သမုဋ္ဌာနံ။

ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ပယောဇနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိနေယျာဃာတာနန္ဒာဒိဘာဝါပတ္တိ အာဒိကဉှိ ဣမံ ဒေသနံ ပယောဇေတီတိ။ တထာ ကုဟနလပနာဒိနာနာဝိဓမိစ္ဆာဇီဝဝိဒ္ဓံသနံ၊ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဇာလဝိနိဝေဌနံ၊ ဒိဋ္ဌိသီသေန ပစ္စယာကာရဝိဘာဝနံ၊ ဆဖဿာယတနဝသေန စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနနိဒ္ဒေသော၊ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတာနံ အနဝသေသပရိယာဒါနံ၊ အတ္တနော အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဒီပနဉ္စ ပယောဇနာနိ။

ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏနိမိတ္တံ အနုရောဓဝိရောဓဝန္တစိတ္တာ ကုဟနာဒိဝိဝိဓမိစ္ဆာဇီဝနိရတာ သဿတာဒိဒိဋ္ဌိပင်္ကံ နိမုဂ္ဂါ၊ သီလက္ခန္ဓာဒီသု အပရိပူရကာရိတာယ အနဝဗုဒ္ဓဂုဏဝိသေသဉာဏာ ဝိနေယျာ ဣမိဿာ ဓမ္မဒေသနာယ ဘာဇနံ။

ပိဏ္ဍတ္ထာ ¶ ပန အာဃာတာဒီနံ အကရဏီယတာဝစနေန ပဋိညာနုရူပံ သမဏသညာယ နိယောဇနံ၊ ခန္တိသောရစ္စာနုဋ္ဌာနံ၊ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာနုယောဂေါ၊ သဒ္ဓါပညာသမာယောဂေါ၊ သတိသမ္ပဇညာဓိဋ္ဌာနံ၊ ပဋိသင်္ခါနဘာဝနာဗလသိဒ္ဓိ၊ ပရိယုဋ္ဌာနာနုသယပ္ပဟာနံ၊ ဥဘယဟိတပဋိပတ္တိ၊ လောကဓမ္မေဟိ အနုပလေပေါ စ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ တထာ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိဝစနေန သီလဝိသုဒ္ဓိ ¶ ဒဿိတာ၊ တာယ စ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပတ္တိ၊ မေတ္တာကရုဏာသမင်္ဂိတာ ¶ ၊ ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ၊ တဒင်္ဂပဟာနံ၊ ဒုစ္စရိတသံကိလေသပ္ပဟာနံ၊ ဝိရတိတ္တယသိဒ္ဓိ၊ ပိယမနာပဂရုဘာဝနီယတာနိပ္ဖတ္တိ၊ လာဘသက္ကာရသိလောကသမုဒါဂမော၊ သမထဝိပဿနာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေါ၊ အကုသလမူလတနုကရဏံ၊ ကုသလမူလရောပနံ၊ ဥဘယာနတ္ထဒူရီကရဏံ၊ ပရိသာသု ဝိသာရဒတာ၊ အပ္ပမာဒဝိဟာရော၊ပရေဟိ ဒုပ္ပဓံသိယတာ၊ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိသမင်္ဂိတာ စ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။

‘‘ဂမ္ဘီရာ’’တိအာဒိဝစနေဟိ ဂမ္ဘီရဓမ္မဝိဘာဝနံ၊ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌတာ၊ ကပ္ပာနံ အသင်္ချေယျေနာပိ ဒုလ္လဘပါတုဘာဝတာ၊ သုခုမေနပိ ဉာဏေန ပစ္စက္ခတော ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ အသက္ကုဏေယျတာ၊ ဓမ္မနွယသင်္ခါတေန အနုမာနဉာဏေနာပိ ဒုရဓိဂမနီယတာ၊ ပဿဒ္ဓသဗ္ဗဒရထတာ၊ သန္တဓမ္မဝိဘာဝနံ၊ သောဘနပရိယောသာနတာ၊ အတိတ္တိကရဘာဝေါ၊ ပဓာနဘာဝပ္ပတ္တိ၊ ယထာဘူတဉာဏဂေါစရတာ၊ သုခုမသဘာဝတာ၊ မဟာပညာဝိဘာဝနာ စ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ ဒိဋ္ဌိဒီပကပဒေဟိ သမာသတော သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယော ပကာသိတာတိ ဩလီနတာတိဓာဝနဝိဘာဝနံ၊ ဥပါယဝိနိဗဒ္ဓနိဒ္ဒေသော၊ မိစ္ဆာဘိနိဝေသကိတ္တနံ၊ ကုမ္မဂ္ဂပဋိပတ္တိယာ ပကာသနာ၊ ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟပညာပနံ၊ ပရာမာသပရိဂ္ဂဟော၊ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနုဒိဋ္ဌိပတိဋ္ဌာပနံ၊ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိဝိဘာဂေါ၊ တဏှာဝိဇ္ဇာပဝတ္တိ၊ အန္တဝါနန္တဝါဒိဋ္ဌိနိဒ္ဒေသော၊ အန္တဒွယာဝတာရဏံ၊ အာသဝေါဃယောဂကိလေသဂန္ထသံယောဇနူပါဒါနဝိသေသဝိဘဇ္ဇနဉ္စ ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ။ တထာ ‘‘ဝေဒနာနံ သမုဒယ’’န္တိအာဒိဝစနေဟိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အနုဗောဓပဋိဝေဓသိဒ္ဓိ၊ ဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ ¶ ၊ တဏှာဝိဇ္ဇာဝိဂမော၊ သဒ္ဓမ္မဋ္ဌိတိနိမိတ္တပရိဂ္ဂဟော၊ အာဂမာဓိဂမသမ္ပတ္တိ၊ ဥဘယဟိတပဋိပတ္တိ၊ တိဝိဓပညာပရိဂ္ဂဟော၊ သတိသမ္ပဇညာနုဋ္ဌာနံ၊ သဒ္ဓါပညာသမာယောဂေါ၊ သမ္မာဝီရိယသမထာနုယောဇနံ၊ သမထဝိပဿနာနိပ္ဖတ္တိ စ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။

‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ အဝိဇ္ဇာသိဒ္ဓိ၊ ‘‘တဏှာဂတာနံ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတန္တိ တဏှာသိဒ္ဓိ၊ တဒုဘယေန စ နီဝရဏသံယောဇနဒွယသိဒ္ဓိ၊ အနမတဂ္ဂသံသာရဝဋ္ဋာနုစ္ဆေဒေါ၊ ပုဗ္ဗန္တာဟရဏအပရန္တပဋိသန္ဓာနာနိ၊ အတီတပစ္စုပ္ပန္နကာလဝသေန ဟေတုဝိဘာဂေါ၊ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ အညမညာနတိဝတ္တနဋ္ဌေန အညမညူပကာရိတာ၊ ပညာဝိမုတ္တိစေတောဝိမုတ္တီနံ ပဋိပက္ခနိဒ္ဒေသော စ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ သဿတာဒိပညာပနဿ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိတာကထနေန ¶ ဓမ္မာနံ နိစ္စတာပဋိသေဓော၊ အနိစ္စတာပတိဋ္ဌာပနံ၊ ပရမတ္ထတော ကာရကာဒိပဋိက္ခေပေါ၊ ဧဝံဓမ္မတာဒိနိဒ္ဒေသော၊ သုညတာပကာသနံ၊ သမတ္တနိယာမပစ္စယလက္ခဏဝိဘာဝနဉ္စ ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ။

‘‘ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကော’’တိအာဒိနာ ¶ ဘဂဝတော ပဟာနသမ္ပတ္တိ၊ ဝိဇ္ဇာဓိမုတ္တိ၊ ဝသီဘာဝေါ၊ သိက္ခတ္တယနိပ္ဖတ္တိ၊ နိဗ္ဗာနဓာတုဒွယဝိဘာဂေါ၊ စတုရဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏံ၊ ဘဝယောနိအာဒီသု အပရိယာပန္နတာ စ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ သကလေန ပန သုတ္တပဒေန ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု ဘဂဝတော တာဒိဘာဝေါ၊ တတ္ထ စ ပရေသံ ပတိဋ္ဌာပနံ၊ ကုသလဓမ္မာနံ အာဒိဘူတဓမ္မဒွယဿ နိဒ္ဒေသော၊ သိက္ခတ္တယူပဒေသော၊ အတ္တန္တပါဒိပုဂ္ဂလစတုက္ကသိဒ္ဓိ၊ ကဏှာကဏှဝိပါကာဒိကမ္မစတုက္ကဝိဘာဂေါ၊ စတုရပ္ပမညာဝိသယနိဒ္ဒေသော၊ သမုဒယာဒိပဉ္စကဿ ယထာဘူတာဝဗောဓော၊ ဆသာရဏီယဓမ္မဝိဘာဝနာ ¶ ၊ ဒသနာထကရဓမ္မပတိဋ္ဌာပန္တိ ဧဝမာဒယော နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ။

သောဠသဟာရဝဏ္ဏနာ

ဒေသနာဟာရဝဏ္ဏနာ

တတ္ထ ‘‘အတ္တာ၊ လောကော’’တိ စ ဒိဋ္ဌိယာ အဓိဋ္ဌာနဘာဝေန၊ ဝေဒနာဖဿာယတနာဒိမုခေန စ ဂဟိတေသု ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု တဏှာဝဇ္ဇာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စံ။ တဏှာ သမုဒယသစ္စံ။ သာ ပန ပရိတဿနာဂ္ဂဟဏေန ‘‘တဏှာဂတာန’’န္တိ၊ ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’တိ စ သရူပေနေဝ သမုဒယဂ္ဂဟဏေန၊ ဘဝနေတ္တိဂ္ဂဟဏေန စ ပါဠိယံ ဂဟိတာဝ။ အယံ တာဝ သုတ္တန္တနယော။ အဘိဓမ္မနယေန ပန အာဃာတာနန္ဒာဒိဝစနေဟိ၊ အာတပ္ပာဒိပဒေဟိ၊ စိတ္တပ္ပဒေါသဝစနေန၊ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဒီပကပဒေဟိ၊ ကုသလာကုသလဂ္ဂဟဏေန၊ ဘဝဂ္ဂဟဏေန၊ သောကာဒိဂ္ဂဟဏေန၊ တတ္ထ တတ္ထ သမုဒယဂ္ဂဟဏေန စာတိ သင်္ခေပတော သဗ္ဗလောကိယကုသလာကုသလဓမ္မဝိဘာဝနပဒေဟိ ဂဟိတာ ကမ္မကိလေသာ သမုဒယသစ္စံ။ ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ။ တဿ တတ္ထ တတ္ထ ဝေဒနာနံ အတ္ထင်္ဂမနိဿရဏပရိယာယေဟိ၊ ပစ္စတ္တံ နိဗ္ဗုတိဝစနေန၊ အနုပါဒါဝိမုတ္တိဝစနေန စ ပါဠိယံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နိရောဓပဇာနနာ ပဋိပဒါ မဂ္ဂသစ္စံ။ တဿာပိ တတ္ထ တတ္ထ ဝေဒနာနံ သမုဒယာဒိယထာဘူတဝေဒနာပဒေသေန၊ ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ သမုဒယာဒိယထာဘူတပဇာနနပရိယာယေန၊ ဘဝနေတ္တိယာ ဥစ္ဆေဒပရိယာယေန စ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ သမုဒယေန အဿာဒေါ၊ ဒုက္ခေန အာဒီနဝေါ၊ မဂ္ဂနိရောဓေဟိ ¶ နိဿရဏန္တိ ဧဝံ စတုသစ္စဝသေန၊ ယာနိ ပါဠိယံ (နေတ္တိ။ ၉) သရူပေနေဝ အာဂတာနိ အဿာဒါဒီနဝနိဿရဏာနိ၊ တေသဉ္စ ဝသေန ဣဓ အဿာဒါဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိနေယျာနန္တာဒိဘာဝါပတ္တိအာဒိကံ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂံ ပယောဇနမေဝ ဖလံ။ အာဃာတာဒီနံ အကရဏီယတာ၊ အာဃာတာဒိဖလဿ စ အနညသန္တာနဘာဝိတာ၊ နိန္ဒာပသံသာသု ယထာသဘာဝပဋိဇာနနနိဗ္ဗေဌနာတိ ဧဝံ တံတံပယောဇနာဓိဂမဟေတု ဥပါယော။ အာဃာတာဒီနံ ¶ ကရဏပဋိသေဓနာဒိအပဒေသေန ဓမ္မရာဇဿ အာဏတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အယံ ဒေသနာဟာရော။

ဝိစယဟာရဝဏ္ဏနာ

ကပ္ပနာဘာဝေပိ ¶ ဝေါဟာရဝသေန၊ အနုဝါဒဝသေန စ ‘‘မမ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ နိယမာဘာဝတော ဝိကပ္ပနတ္ထံ ဝါဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ ဂုဏသမင်္ဂိတာယ၊ အဘိမုခီကရဏာယ စ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ အာမန္တနံ။ အညဘာဝတော၊ ပဋိဝိရုဒ္ဓဘာဝတော စ ‘‘ပရေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဝဏ္ဏပဋိပက္ခတော၊ အဝဏ္ဏနီယတော စ ‘‘အဝဏ္ဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဗျတ္တိဝသေန၊ ဝိတ္ထာရဝသေန စ ‘‘ဘာသေယျု’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဓာရဏဘာဝတော၊ အဓမ္မပဋိပက္ခတော စ ‘‘ဓမ္မဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဒိဋ္ဌိသီလေဟိ သံဟတဘာဝတော၊ ကိလေသာနံ သင်္ဃာတကရဏတော စ ‘‘သင်္ဃဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တပဋိနိဒ္ဒေသတော၊ ဝစနုပနျာသနတော စ ‘‘တတြာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သမ္မုခဘာဝတော၊ ပုထုဘာဝတော စ ‘‘တုမှေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ စိတ္တဿ ဟနနတော၊ အာရမ္မဏာဘိဃာတတော စ ‘‘အာဃာတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ အာရမ္မဏေ သင်္ကောစဝုတ္တိယာ၊ အတုဋ္ဌာကာရတာယ စ ‘‘အပ္ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ အာရမ္မဏစိန္တနတော၊ နိဿယတော စ ‘‘စေတသော’’တိ ဝုတ္တံ၊ အတ္ထာသာဓနတော၊ အနု အနု ‘‘အနတ္ထသာဓနတော’’ စ ‘‘အနဘိရဒ္ဓီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကာရဏာနရဟတ္တာ၊ သတ္ထုသာသနေ ဌိတေဟိ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ စ ‘‘န ကရဏီယာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒေသု ဝိနိစ္ဆယော ကာတဗ္ဗော။ ဣတိ အနုပဒဝိစယတော ဝိစယော ဟာရော အတိဝိတ္ထာရဘယေန၊ သက္ကာ စ အဋ္ဌကထံ တဿာ လီနတ္ထဝဏ္ဏနဉ္စ အနုဂန္တွာ အယမတ္ထော ဝိညုနာ ဝိဘာဝေတုန္တိ န ဝိတ္ထာရယိမှ။

ယုတ္တိဟာရဝဏ္ဏနာ

သဗ္ဗေန ¶ သဗ္ဗံ အာဃာတာဒီနံ အကရဏံ တာဒိဘာဝါယ သံဝတ္တတီတိ ယုဇ္ဇတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု သမပ္ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ ယသ္မိံ သန္တာနေ အာဃာတာဒယော ဥပ္ပန္နာ၊ တန္နိမိတ္တကော အန္တရာယော တဿေဝ သမ္ပတ္တိဝိဗန္ဓာယ သံဝတ္တတီတိ ¶ ယုဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? သန္တာနန္တရေသု အသင်္ကမနတော။ စိတ္တံ အဘိဘဝိတွာ ဥပ္ပန္နာ အာဃာတာဒယော သုဘာသိတာဒိသလ္လက္ခဏေပိ အသမတ္ထတာယ သံဝတ္တန္တီတိ ယုဇ္ဇတိ သကောဓလောဘာနံ အန္ဓတမသဗ္ဘာဝတော။ ပါဏာတိပါတာဒိဒုဿီလျတော ဝေရမဏိ သဗ္ဗသတ္တာနံ ပါမောဇ္ဇပါသံသဘာဝါယ သံဝတ္တတီတိ ယုဇ္ဇတိ။ သီလသမ္ပတ္တိယာ ဟိ မဟတော ကိတ္တိသဒ္ဒဿ အဗ္ဘုဂ္ဂမော ဟောတီတိ။ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တေန ဂုဏေန တထာဂတဿ ဝဏ္ဏနာ ဧကဒေသဘူတာပိ သကလသဗ္ဗညုဂုဏဂ္ဂဟဏာယ သံဝတ္တတီတိ ယုဇ္ဇတိ အနညသာဓာရဏတ္တာ။ တဇ္ဇာအယောနိသောမနသိကာရပရိက္ခတာနိ အဓိဂမတက္ကနာနိ သဿတဝါဒါဒိအဘိနိဝေသာယ သံဝတ္တန္တီတိ ယုဇ္ဇတိ ကပ္ပနာဇာလဿ အသမုဂ္ဃာဋိတတ္တာ။ ဝေဒနာဒီနဝါနဝဗောဓေန ဝေဒနာယ တဏှာ ပဝဍ္ဎတီတိ ယုဇ္ဇတိ အဿာဒါနုပဿနာသဗ္ဘာဝတော။ သတိ စ ဝေဒယိတရာဂေ တတ္ထ အတ္တတ္တနိယဂါဟော၊ သဿတာဒိဂါဟော စ ဝိပရိဖန္ဒတီတိ ယုဇ္ဇတိ ကာရဏဿ သန္နိဟိတတ္တာ။ တဏှာပစ္စယာ ဟိ ဥပါဒါနံ သဿတာဒိဝါဒေ ပညပေန္တာနံ ¶ ၊ တဒနုစ္ဆဝိကံ ဝါ ဝေဒနံ ဝေဒယန္တာနံ ဖဿော ဟေတူတိ ယုဇ္ဇတိ ဝိသယိန္ဒြိယဝိညာဏသင်္ဂတိယာ ဝိနာ တဒဘာဝတော။ ဆဖဿာယတနနိမိတ္တဝဋ္ဋဿ အနုပစ္ဆေဒေါတိ ယုဇ္ဇတိ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ။ ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ သမုဒယာဒိပဇာနနာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတိကသညံ အတိစ္စ တိဋ္ဌတီတိ ယုဇ္ဇတိ စတုသစ္စပဋိဝေဓဘာဝတော။ ဣမာဟေဝ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌီဟိ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတာနံ အန္တောဇာလီကတဘာဝေါတိ ယုဇ္ဇတိ အကိရိယဝါဒါဒီနံ ဣဿရဝါဒါဒီနဉ္စ တဒန္တောဂဓတ္တာ။ တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတံ။ ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကော တထာဂတဿ ကာယောတိ ယုဇ္ဇတိ၊ ယသ္မာ ဘဂဝါ အဘိနီဟာရသမ္ပတ္တိယာ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု ပတိဋ္ဌိတစိတ္တော ¶ သတ္တဗောဇ္ဈင်္ဂေယေဝ ယထာဘူတံ ဘာဝေသိ။ ကာယဿ ဘေဒါ ပရိနိဗ္ဗုတံ န ဒက္ခန္တီတိ ယုဇ္ဇတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယံ ရူပါဒီသု ကဿစိပိ အနဝသေသတောတိ အယံ ယုတ္တိဟာရော။

ပဒဋ္ဌာနဟာရဝဏ္ဏနာ

အဝဏ္ဏာရဟအဝဏ္ဏာနုရူပသမ္ပတ္တာနာဒေယျဝစနတာဒိဝိပတ္တီနံ ¶ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဝဏ္ဏာရဟဝဏ္ဏာနုရူသမ္ပတ္တသဒ္ဓေယျဝစနတာဒိသမ္ပတ္တီနံ ပဒဋ္ဌာနံ။ တထာ အာဃာတာဒယော နိရယာဒိဒုက္ခဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ အာဃာတာဒီနံ အကရဏံ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိအာဒိသဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ ပဒဋ္ဌာနံ။ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိ အရိယဿ သီလက္ခန္ဓဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ အရိယော သီလက္ခန္ဓော အရိယဿ သမာဓိက္ခန္ဓဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ အရိယော သမာဓိက္ခန္ဓော အရိယဿ ပညာက္ခန္ဓဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တံ ဘဂဝတော ပဋိဝေဓပ္ပကာရဉာဏံ ဒေသနာဉာဏဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဒေသနာဉာဏံ ဝိနေယျာနံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌုပါဒါန္တိ သာ ယထာရဟံ နဝဝိဓဿာပိ ဘဝဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဘဝေါ ဇာတိယာ၊ ဇာတိ ဇရာမရဏဿ၊ သောကာဒီနဉ္စ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဝေဒနာနံ သမုဒယာဒိယထာဘူတဝေဒနံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အနုဗောဓပဋိဝေဓော။ တတ္ထ အနုဗောဓော ပဋိဝေဓဿ ပဒဋ္ဌာနံ၊ ပဋိဝေဓော စတုဗ္ဗိဓဿ သာမညဖလဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ အဝိဇ္ဇာဂဟဏံ၊ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပဒဋ္ဌာန္တိ ယာဝ ဝေဒနာ တဏှာယ ပဒဋ္ဌာန္တိ နေတဗ္ဗံ။ ‘‘တဏှာဂတာနံ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတ’’န္တိ ဧတ္ထ တဏှာ ဥပါဒါနဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ သဿတာဒိပညာပနံ ပရေသံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဿ ပဒဋ္ဌာနံ၊ မိစ္ဆာဘိနိဝေသော သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပဿယယောနိသောမနသိကာရဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီဟိ ဝိမုခတာယ၊ အသဒ္ဓမ္မဿဝနာဒီနဉ္စ ပဒဋ္ဌာနံ၊ ‘‘အညတြ ဖဿာ’’တိအာဒီသု ဖဿော ဝေဒနာယ ပဒဋ္ဌာနံ၊ ဆ ဖဿာယတနာနိ ဖဿဿ၊ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခဿ စ ပဒဋ္ဌာနံ၊ ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ ¶ သမုဒယာဒိယထာဘူတပ္ပဇာနနံ နိဗ္ဗိဒါယ ပဒဋ္ဌာနံ၊ နိဗ္ဗိဒါ ဝိရာဂဿာတိ ယာဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ နေတဗ္ဗံ။ ဘဂဝတော ဘဝနေတ္တိသမုစ္ဆေဒေါ သဗ္ဗညုတာယ ပဒဋ္ဌာနံ။ တထာ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဿာတိ အယံ ပဒဋ္ဌာနဟာရော။

လက္ခဏဟာရဝဏ္ဏနာ

အာဃာတာဒိဂ္ဂဟဏေန ¶ ကောဓုပနာဟမက္ခပလာသဣဿာမစ္ဆရိယသာရမ္ဘပရဝမ္ဘနာဒီနံ သင်္ဂဟော ပဋိဃစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နတာယ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ အာနန္ဒာဒိဂ္ဂဟဏေန အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘမာနာတိမာနမဒပ္ပမာဒါဒီနံ သင်္ဂဟော လောဘစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နတာယ သမာနလက္ခဏတ္တာ။ တထာ ¶ အာဃာတဂ္ဂဟဏေန အဝသိဋ္ဌဂန္ထနီဝရဏာနံ သင်္ဂဟော ကာယဂန္ထနီဝရဏလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ အာနန္ဒဂ္ဂဟဏေန ဖဿာဒီနံ သင်္ဂဟော သင်္ခါရက္ခန္ဓလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ သီလဂ္ဂဟဏေန အဓိစိတ္တအဓိပညာသိက္ခာနမ္ပိ သင်္ဂဟော သိက္ခာလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဣဓ ပန သီလဿေဝ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒိကဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန အဝသိဋ္ဌဥပါဒါနာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဥပါဒါနလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘ဝေဒနာန’’န္တိ ဧတ္ထ ဝေဒနာဂ္ဂဟဏေန အဝသိဋ္ဌဥပါဒါနက္ခန္ဓာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ခန္ဓလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ တထာ ဝေဒနာယ ဓမ္မာယတနဓမ္မဓာတုပရိယာပန္နတ္တာ သမ္မသနူပဂါနံ သဗ္ဗေသံ အာယတနာနံ ဓာတူနဉ္စ သင်္ဂဟော အာယတနလက္ခဏေန၊ ဓာတုလက္ခဏေန စ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ ဧတ္ထ အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေန ဟေတုအာသဝေါဃယောဂနီဝရဏာဒိသင်္ဂဟော ဟေတာဒိလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာ အဝိဇ္ဇာယ၊ တထာ ‘‘တဏှာဂတာနံ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတ’’န္တိ ဧတ္ထ တဏှာဂ္ဂဟဏေနာပိ။ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ ဖဿဂ္ဂဟဏေန သညာသင်္ခါရဝိညာဏာနံ သင်္ဂဟော ဝိပလ္လာသဟေတုဘာဝေန၊ ခန္ဓလက္ခဏေန စ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဆဖဿာယတနဂ္ဂဟဏေန ခန္ဓိန္ဒြိယဓာတာဒီနံ သင်္ဂဟော ဖဿုပ္ပတ္တိနိမိတ္တတာယ၊ သမ္မသနသဘာဝေန စ ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဘဝနေတ္တိဂ္ဂဟဏေန အဝိဇ္ဇာဒီနမ္ပိ ¶ သံကိလေသဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော ဝဋ္ဋဟေတုဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာတိ အယံ လက္ခဏဟာရော။

စတုဗျူဟဟာရဝဏ္ဏနာ

နိန္ဒာပသံသာဟိ သမ္မာကမ္ပိတစေတသာ မိစ္ဆာဇီဝတော အနောရတာ သဿတာဒိမိစ္ဆာဘိနိဝေသိနော သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓေသု အပ္ပတိဋ္ဌိတတာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဂုဏရသဿာဒဝိမုခါ ဝေနေယျာ ဣမိဿာ ဒေသနာယ နိဒါနံ။ တေ ယထာဝုတ္တဒေါသဝိနိမုတ္တာ ကထံ နု ခေါ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ဥဘယဟိတပရာ ဘဝေယျုန္တိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယော။ ပဒနိဗ္ဗစနံ နိရုတ္တိ။ တံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနိဒါနပဒါနံ၊ ‘‘မမ’’န္တိအာဒိပါဠိပဒါနဉ္စ အဋ္ဌကထာဝသေန သုဝိညေယျတ္တာ အတိဝိတ္ထာရဘယေန န ဝိတ္ထာရယိမှ။ ပဒပဒတ္ထနိဒ္ဒေသနိက္ခေပသုတ္တဒေသနာသန္ဓိဝသေန ဆဗ္ဗိဓာ သန္ဓိ။ တတ္ထ ပဒဿ ပဒန္တရေန သမ္ဗန္ဓော ပဒသန္ဓိ။ တထာ ပဒတ္ထဿ ပဒတ္ထန္တရေန သမ္ဗန္ဓော ပဒတ္ထသန္ဓိ ¶ ။ နာနာနုသန္ဓိကဿ သုတ္တဿ တံတံအနုသန္ဓီဟိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဧကာနုသန္ဓိကဿ စ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓော နိဒ္ဒေသသန္ဓိ ¶ ၊ ယာ အဋ္ဌကထာယံ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိယထာနုသန္ဓိဝသေန တိဝိဓာ ဝိဘတ္တာ၊ တာ ပနေတာ တိဿောပိ သန္ဓိယော အဋ္ဌကထာယံ ဝိစာရိတာ ဧဝ။ သုတ္တသန္ဓိ စ ပဌမံ နိက္ခေပဝသေန အမှေဟိ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတာယေဝ။ ဧကိဿာ ဒေသနာယ ဒေသနာန္တရေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနံ ဒေသနာသန္ဓိ၊ သာ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ…ပေ… န စေတသော အနဘိရဒ္ဓိ ကရဏီယာ’’တိ အယံ ဒေသနာ ‘‘ဥဘတောဒဏ္ဍကေန စေပိ ဘိက္ခဝေ ကကစေန စောရာ ဩစရကာ အင်္ဂမင်္ဂါနိ ဩက္ကန္တေယျုံ၊ တတြပိ ယော မနော ပဒူသေယျ၊ န မေ သော တေန သာသနကရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၂) ဣမာယ ¶ ဒေသနာယ သဒ္ဓိံ သံသန္ဒတိ။ ‘‘တုမှံ ယေဝဿ တေန အန္တရာယော’’တိ ‘‘ကမ္မဿကာ မာဏဝ သတ္တာ…ပေ… ဒါယာဒါ ဘဝိဿန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၁၆) ဣမာယ ဒေသနာယ သံသန္ဒတိ။ ‘‘အပိ တုမှေ…ပေ… အာဇာနေယျာထာ’’တိ ‘‘ကုဒ္ဓါ အတ္ထံ…ပေ… သဟတေ နရ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၄၊ မဟာနိ။ ၅၊ ၁၅၆၊ ၁၉၅) ဣမာယ ဒေသနာယ သံသန္ဒတိ။

‘‘မမံ ဝါ ဘိက္ခဝေ ပရေ ဝဏ္ဏံ…ပေ… န စေတသော ဥဗ္ဗိလ္လာဝိတတ္တံ ကရဏီယ’’န္တိ ‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ ဘိက္ခဝေ ပဟာတဗ္ဗာ၊ ပဂေဝ အဓမ္မာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။ ကုလ္လူပမံ ဝေါ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ၊ နိတ္ထရဏတ္ထာယ၊ နော ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀) ဣမာယ ဒေသနာယ သံသန္ဒတိ။ ‘‘တတြ စေ တုမှေဟိ…ပေ… ဥဗ္ဗိလာဝိတာ၊ တုမှံ ယေဝဿ တေန အန္တရာယော’’တိ ‘‘လုဒ္ဓါအတ္ထံ…ပေ… သဟတေ နရ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၈၈၊ မဟာနိ။ ၅။၁၅၆၊ ၁၉၅၊ စူဠနိ။ ၁၂၈) ‘‘ကာမန္ဓာ ဇာလသဉ္ဆန္နာ၊ တဏှာဆဒနဆာဒိတာ’’တိ (ဥဒါ။ ၆၄၊ နေတ္တိ။ ၂၇၊ ၉၀၊ ပေဋကော။ ၁၄) ဣမာဟိ ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။

‘‘အပ္ပမတ္တကံ…ပေ… သီလမတ္တက’’န္တိ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ။ အယံ ခေါ ဗြာဟ္မဏ ယညော ပုရိမေဟိ ယညေဟိ အပ္ပဋ္ဌတရော စ အပ္ပသမာရမ္ဘတရော စ မဟပ္ဖလတရော စ မဟာနိသံသတရော စာ’’တိအာဒိကာယ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၅၃) ဒေသနာယ သံသန္ဒတိ၊ ပဌမဇ္ဈာနဿ သီလတော မဟပ္ဖလမဟာနိသံသတရဘာဝဝစနေန ဈာနတော သီလဿ အပ္ပဘာဝဒီပနတော။

‘‘ပါဏာတိပါတံ ¶ ပဟာယာ’’တိအာဒိ ‘‘သမဏော ခလု ဘော ဂေါတမော သီလဝါ…ပေ… ကုသလသီလေန သမန္နာဂတော’’တိအာဒိကာဟိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀၄) ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။

‘‘အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ’’တိအာဒိ ‘‘အဓိဂတော ခေါ မျာယံ ဓမ္မော ဂမ္ဘီရော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇၊ ၈) ပါဠိယာ ¶ သံသန္ဒတိ။ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တဓမ္မပဋိဝေဓေန ဟိ ဉာဏဿ ဂမ္ဘီရာဒိဘာဝေါ ဝိညာယတီတိ။

‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိ ‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ…ပေ… အဘိဝဒန္တိ၊ သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ၊ ဣဒမေဝ သစ္စံ၊ မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တိ၊ အသဿတော၊ သဿတော စ အသဿတော စ၊ နေဝ သဿတော စ နာသဿတော စ၊ အန္တဝါ၊ အနန္တဝါ၊ အန္တဝါ စ အနန္တဝါ စ၊ နေဝန္တဝါ နာနန္တဝါ စ အတ္တာ စ လောကော စ ဣဒမေဝ သစ္စံ၊ မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒိကာဟိ (မ။ နိ။ ၃။၂၇) ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။

‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ အပရန္တကပ္ပိကာ’’တိအာဒိ ‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ အပရန္တကပ္ပိကာ…ပေ… အဘိဝဒန္တိ၊ သညီ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ။ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တိ အသညီ၊ နေဝသညီနာသညီ စ အတ္တာ ဟောတိ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ။ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တိ သတော ဝါ ပန သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒံ ဝိနာသံ ဝိဘဝံ ပညပေန္တိ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ ဝါ ပနေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒိကာဟိ (မ။ နိ။ ၃။၂၁) ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။ ‘‘ဝေဒနာနံ…ပေ… တထာဂတော’’တိ ‘‘တယိဒံ ¶ သင်္ခတံ ဩဠာရိကံ၊ အတ္ထိ ခေါ ပန သင်္ခါရာနံ နိရောဓော၊ အတ္ထေတန္တိ ဣတိ ဝိဒိတွာ တဿ နိဿရဏဒဿာဝီ တထာဂတော တဒုပါတိဝတ္တော’’တိအာဒိကာဟိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈) ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။

‘‘တဒပိ တေသံ…ပေ… ဝိပ္ဖန္ဒိတမေဝါ’’တိ ဣဒံ ‘‘တေသံ ဘဝတံ အညတြေဝ ဆန္ဒာယ အညတြ ရုစိယာ အညတြ အနုဿဝါ အညတြ အာကာရပရိဝိတက္ကာ အညတြ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ ပစ္စတ္တံယေဝ ဉာဏံ ဘဝိဿတိ ပရိသုဒ္ဓံ ပရိယောဒါတန္တိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ ပစ္စတ္တံ ခေါ ပန ဘိက္ခဝေ ဉာဏေ အသတိ ပရိသုဒ္ဓေ ပရိယောဒါတေ ယဒပိ တေ ဘောန္တော သမဏဗြာဟ္မဏာ တတ္ထ ဉာဏဘာဂမတ္တမေဝ ¶ ပရိယောဒါပေန္တိ၊ တဒပိ တေသံ ဘဝတံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ဥပါဒါနမက္ခာယတီ’’တိအာဒိကာဟိ (မ။ နိ။ ၃။၂၉) ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။

‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဣဒဉ္စ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ၊ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော၊ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ၊ ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ၊ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါန’’န္တိ၊ (သံ။ နိ။ ၂။၄၄) ‘‘ဆန္ဒမူလကာ ဣမေ အာဝုသော ဓမ္မာ မနသိကာရသမုဋ္ဌာနာ ¶ ဖဿသမောဓာနာ ဝေဒနာသမောသရဏာ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၈၃) စ အာဒိကာဟိ ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။

‘‘ယတော ခေါ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု ဆန္နံ ဖဿာယတနာန’’န္တိအာဒိ ‘‘ယတော ခေါ အာနန္ဒ ဘိက္ခု နေဝ ဝေဒနံ အတ္တာနံ သမနုပဿတိ၊ န သညံ၊ န သင်္ခါရေ၊ န ဝိညာဏံ အတ္တာနံ သမနုပဿတိ၊ သော ဧဝံ အသမနုပဿန္တော န ကိဉ္စိ လောကေ ဥပါဒိယတိ၊ အနုပါဒိယံ န ပရိတဿတိ၊ အပရိတဿံ ပစ္စတ္တံယေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတီ’’တိအာဒိကာဟိ ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။

‘‘သဗ္ဗေ တေ ဣမေဟေဝ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဝတ္ထူဟိ အန္တောဇာလီကတာ’’တိအာဒိ ‘‘ယေ ¶ ဟိ ကေစိ ဘိက္ခဝေ…ပေ… အဘိဝဒန္တိ၊ သဗ္ဗေ တေ ဣမာနေဝ ပဉ္စ ကာယာနိ အဘိဝဒန္တိ ဧတေသံ ဝါ အညတရ’’န္တိအာဒိကာဟိ (မ။ နိ။ ၃။၂၆) ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတိ။ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ…ပေ… ဒေဝမနုဿာ’’တိ –

‘‘အစ္စီ ယထာ ဝါတဝေဂေန ခိတ္တာ၊ (ဥပသိဝါတိ ဘဂဝါ)

အတ္ထံ ပလေတိ န ဥပေတိ သင်္ခံ၊

ဧဝံ မုနီ နာမကာယာ ဝိမုတ္တော၊

အတ္ထံ ပလေတိ န ဥပေတိ သင်္ခ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၈၀၊ စူဠနိ။ ၄၃)၊

အာဒိကာဟိ ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတီတိ အယံ စာတုဗျူဟော ဟာရော။

အာဝတ္တဟာရဝဏ္ဏနာ

အာဃာတာဒီနံ အကရဏီယတာဝစနေန ခန္တိသောရစ္စာနုဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ခန္တိယာ သဒ္ဓါပညာပရာပကာရဒုက္ခသဟဂတာနံ သင်္ဂဟော၊ သောရစ္စေန သီလဿ။ သဒ္ဓါဒိဂ္ဂဟဏေန စ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိသကလဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ။ သီလဂ္ဂဟဏေန အဝိပ္ပဋိသာရာဒယော သဗ္ဗေပိ သီလာနိသံသဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ။ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိဝစနေန အပ္ပမာဒဝိဟာရော၊ တေန ¶ သကလံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ အာဝတ္တတိ။ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တဓမ္မဂ္ဂဟဏေန မဟာဗောဓိပကိတ္တနံ။ အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ အာသဝက္ခယဉာဏံ၊ အာသဝက္ခယဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အနာဝရဏဉာဏံ မဟာဗောဓိ၊ တေန ဒသဗလာဒယော သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ အာဝတ္တန္တိ။ သဿတာဒိဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန တဏှာဝိဇ္ဇာယ ¶ သင်္ဂဟော၊ တာဟိ အနမတဂ္ဂသံသာရဝဋ္ဋံ အာဝတ္တတိ။ ဝေဒနာနံ သမုဒယာဒိယထာဘူတဝေဒနေန ဘဂဝတော ပရိညာတ္တယဝိသုဒ္ဓိ၊ တာယ ပညာပါရမိမုခေန သဗ္ဗပါရမိယော အာဝတ္တန္တိ။ ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေန အယောနိသောမနသိကာရပရိဂ္ဂဟော၊ တေန စ အယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ။ ‘‘တဏှာဂတာနံ ပရိတဿိတဝိပ္ဖန္ဒိတ’’န္တိ တဏှာဂ္ဂဟဏေန နဝ တဏှာမူလကာ ဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ၊ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိအာဒိ သဿတာဒိပညာပနဿ ¶ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိဒဿနံ၊ တေန အနိစ္စတာဒိလက္ခဏတ္တယံ အာဝတ္တတိ။ ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ ယထာဘူတံ ပဇာနနေန ဝိမုတ္တိသမ္ပဒါနိဒ္ဒေသော၊ တေန သတ္တပိ ဝိသုဒ္ဓိယော အာဝတ္တန္တိ။ ‘‘ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကော တထာဂတဿ ကာယော’’တိ တဏှာပဟာနံ၊ တေန ဘဂဝတော သကလသံကိလေသပ္ပဟာနံ အာဝတ္တတီတိ အယံ အာဝတ္တော ဟာရော။

ဝိဘတ္တိဟာရဝဏ္ဏနာ

အာဃာတာနန္ဒာဒယော အကုသလာ ဓမ္မာ၊ တေသံ အယောနိသောမနသိကာရာဒိ ပဒဋ္ဌာနံ။ ယေဟိ ပန ဓမ္မေဟိ အာဃာတာနန္ဒာဒီနံ အကရဏံ အပ္ပဝတ္တိ၊ တေ အဗျာပါဒါဒယော ကုသလာ ဓမ္မာ၊ တေသံ ယောနိသောမနသိကာရာဒိ ပဒဋ္ဌာနံ။ တေသု အာဃာတာဒယော ကာမာဝစရာဝ၊ အဗျာပါဒါဒယော စတုဘူမကာ။ တထာ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိ ကုသလာ ဝါ အဗျာကတာ ဝါ၊ တဿာ ဟိရောတ္တပ္ပာဒယော ဓမ္မာ ပဒဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ကုသလာ သိယာ ကာမာဝစရာ၊ သိယာ လောကုတ္တရာ၊ အဗျာကတာ လောကုတ္တရာဝ။ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ’’တိ ဝုတ္တဓမ္မာ သိယာ ကုသလာ၊ သိယာ အဗျာကတာ၊ တတ္ထ ကုသလာနံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ ပဒဋ္ဌာနံ။ အဗျာကတာနံ မဂ္ဂဓမ္မာ၊ ဝိပဿနာ၊ အာဝဇ္ဇနာ ဝါ ပဒဋ္ဌာနံ။ တေသု ကုသလာ လောကုတ္တရာ၊ အဗျာကတာ သိယာ ကာမာဝစရာ၊ သိယာ လောကုတ္တရာ၊ သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိယော အကုသလာဝ ကာမာဝစရာဝ၊ တာသံ အဝိသေသေန မိစ္ဆာဘိနိဝေသေ အယောနိသောမနသိကာရော ပဒဋ္ဌာနံ။ ဝိသေသတော ပန သန္တတိဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝတော ဧကတ္တနယဿ မိစ္ဆာဂါဟော ¶ အတီတဇာတိအနုဿရဏတက္ကသဟိတော သဿတဒိဋ္ဌိယာ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဟေတုဖလဘာဝေန သမ္ဗန္ဓဘာဝဿ အဂ္ဂဟဏတော နာနတ္တနယဿ မိစ္ဆာဂါဟော တဇ္ဇာသမန္နာဟာရသဟိတော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဧဝံ သေသဒိဋ္ဌီနမ္ပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘ဝေဒနာန’’န္တိ ဧတ္ထ ဝေဒနာ သိယာ ကုသလာ၊ သိယာ အဗျာကတာ၊ သိယာ ကာမာဝစရာ၊ သိယာ ရူပါဝစရာ၊ သိယာ အရူပါဝစရာ၊ ဖဿော တာသံ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဝေဒနာနံ သမုဒယာဒိယထာဘူတဝေဒနံ မဂ္ဂဉာဏံ၊ အနုပါဒါဝိမုတ္တိ ဖလံ ¶ ၊ တေသံ ‘‘အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဓမ္မာဒိဝိဘာဂေါ နေတဗ္ဗော။ ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိအာဒီသု အဝိဇ္ဇာ တဏှာ အကုသလာ ကာမာဝစရာ၊ တာသု အဝိဇ္ဇာယ အာသဝါ၊ အယောနိသောမနသိကာရော ဧဝ ဝါ ပဒဋ္ဌာနံ။ တဏှာယ သံယောဇနိယေသု ဓမ္မေသု အဿာဒဒဿနံ ¶ ပဒဋ္ဌာနံ။ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဧတ္ထ ဖဿဿ ဝေဒနာယ ဝိယ ဓမ္မာဒိဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိနာ နယေန ဖဿာယတနာဒီနမ္ပိ ယထာရဟံ ဓမ္မာဒိဝိဘာဂေါ နေတဗ္ဗောတိ အယံ ဝိဘတ္တိဟာရော။

ပရိဝတ္တဟာရဝဏ္ဏနာ

အာဃာတာဒီနံ အကရဏံ ခန္တိသောရစ္စာနိ အနုဗြူဟေတွာ ပဋိသင်္ခါနဘာဝနာဗလသိဒ္ဓိယာ ဥဘယဟိတပဋိပတ္တိံ အာဝဟတိ။ အာဃာတာဒယော ပန ပဝတ္တိယမာနာ ဒုဗ္ဗဏ္ဏတံ ဒုက္ခသေယျံ ဘောဂဟာနိံ အကိတ္တိံ ပရေဟိ ဒုရုပသင်္ကမနတဉ္စ နိပ္ဖာဒေန္တာ နိရယာဒီသု မဟာဒုက္ခံ အာဝဟန္တိ။ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိကလျာဏံ ပရမ္ပရံ အာဝဟတိ။ ပါဏာတိပါတာဒိ ပန ဝိပ္ပဋိသာရာဒိအကလျာဏံ ပရမ္ပရံ၊ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တံ ဉာဏံ ဝိနေယျာနံ ယထာရဟံ ဝိဇ္ဇာဘိညာဒိဂုဏဝိသေသံ အာဝဟတိ သဗ္ဗဉေယျံ ယထာသဘာဝါဝဗောဓတော။ တထာ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသရဟိတံ ပန ဉာဏံ ဉေယျေသု သာဝရဏတော ယထာဝုတ္တဂုဏဝိသေသံ နာဝဟတိ။ သဗ္ဗာပိ စေတာ ဒိဋ္ဌိယော ယထာရဟံ သဿတုစ္ဆေဒဘာဝတော အန္တဒွယဘူတာ သက္ကာယတီရံ နာတိဝတ္တန္တိ အနိယျာနိကသဘာဝတ္တာ။ နိယျာနိကသဘာဝတ္တာ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိ သပရိက္ခာရာ မဇ္ဈိမပဋိပဒါဘူတာ အတိက္ကမ္မ သက္ကာယတီရံ ပါရံ အာဂစ္ဆတိ။ ဝေဒနာနံ သမုဒယာဒိယထာဘူတဝေဒနံ အနုပါဒါဝိမုတ္တိံ အာဝဟတိ မဂ္ဂဘာဝတော။ ဝေဒနာနံ သမုဒယာဒိအသမ္ပဋိဝေဓော သံသာရစာရကာဝရောဓံ အာဝဟတိ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဘာဝတော။ ဝေဒယိတသဘာဝပဋိစ္ဆာဒကော သမ္မောဟော တဒဘိနန္ဒနံ အာဝဟတိ ¶ ။ ယထာဘူတာဝဗောဓော ပန တတ္ထ နိဗ္ဗေဒံ ဝိရာဂဉ္စ အာဝဟတိ။ မိစ္ဆာဘိနိဝေသေ အယောနိသောမနသိကာရသဟိတာ တဏှာ ¶ အနေကဝိဟိတံ ဒိဋ္ဌိဇာလံ ပသာရေတိ။ ယထာဝုတ္တတဏှာသမုစ္ဆေဒေါ ပဌမမဂ္ဂေါ တံ ဒိဋ္ဌိဇာလံ သင်္ကောစေတိ။ သဿတဝါဒါဒိပညာပနဿ ဖဿော ပစ္စယော ဟောတိ အသတိ ဖဿေ တဒဘာဝတော။ ဒိဋ္ဌိဗန္ဓနဗန္ဓာနံ ဖဿာယတနာဒီနံ အနိရောဓေန ဖဿာဒိအနိရောဓော သံသာရဒုက္ခဿ အနိဝတ္တိယေဝ၊ ယာထာဝတော ဖဿာယတနာဒိပရိညာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဒဿနာနိ အတိဝတ္တတိ၊ ဖဿာယတနာဒိအပရိညာ တံဒိဋ္ဌိဂဟနံ နာတိဝတ္တတိ၊ ဘဝနေတ္တိသမုစ္ဆေဒေါ အာယတိံ အတ္တဘာဝဿ အနိဗ္ဗတ္တိယာ သံဝတ္တတိ၊ အသမုစ္ဆိန္နာယ ဘဝနေတ္တိယာ အနာဂတေ ဘဝပ္ပဗန္ဓော ပရိဝတ္တတိယေဝါတိ အယံ ပရိဝတ္တော ဟာရော။

ဝေဝစနဟာရဝဏ္ဏနာ

‘‘မမ မယှံ မေ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘ဘိက္ခဝေ သမဏာ တပဿိနော’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘ပရေ ¶ အညေ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘အဝဏ္ဏံ အကိတ္တိံ နိန္ဒ’’န္တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘ဘာသေယျုံ ဘဏေယျုံ ကရေယျု’’န္တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘ဓမ္မဿ ဝိနယဿ သတ္ထုသာသနဿာ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘သင်္ဃဿ သမူဟဿ ဂဏဿာ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘တတြ တတ္ထ တေသူ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘တုမှေဟိ ဝေါ ဘဝန္တေဟီ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘အာဃာတော ဒေါသော ဗျာပါဒေါ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘အပ္ပစ္စယော ဒေါမနဿံ စေတသိကဒုက္ခ’’န္တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘စေတသော အနဘိရဒ္ဓိ စိတ္တဿ ဗျာပတ္တိ မနောပဒေါသော’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ‘‘န ကရဏီယာ န ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗာ န ပဝတ္တေတဗ္ဗာ’’တိ ပရိယာယဝစနံ။ ဣတိ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒေသု ဝေဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အယံ ဝေဝစနော ဟာရော။

ပညတ္တိဟာရဝဏ္ဏနာ

အာဃာတော ဝတ္ထုဝသေန ဒသဝိဓေန ဧကူနဝီသတိဝိဓေန ဝါ ပညတ္တော။ အပ္ပစ္စယော ဥပဝိစာရဝသေန ဆဓာ ပညတ္တော။ အာနန္ဒောပီတိအာဒိဝသေန နဝဓာ ပညတ္တော။ ပီတိ သာမညတော ခုဒ္ဒိကာဒိဝသေန ပဉ္စဓာ ပညတ္တာ။ သောမနဿံ ဥပဝိစာရဝသေန ဆဓာ ပညတ္တံ။ သီလံ ဝါရိတ္တစာရိတ္တာဒိဝသေန အနေကဓာ ပညတ္တံ။ ဂမ္ဘီရတာဒိဝိသေသယုတ္တံ ဉာဏံ စိတ္တုပ္ပာဒဝသေန စတုဓာ၊ ဒွါဒသဝိဓေန ဝါ၊ ဝိသယဘေဒတော အနေကဓာ စ ပညတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိသဿတာဒိဝသေန ¶ ¶ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဘေဒေဟိ၊ တဒန္တောဂဓဝိဘာဂေန အနေကဓာ စ ပညတ္တာ။ ဝေဒနာ ဆဓာ အဋ္ဌသတဓာ အနေကဓာ စ ပညတ္တာ။ တဿာ သမုဒယော ပဉ္စဓာ ပညတ္တော၊ တထာ အတ္ထင်္ဂမော။ အဿာဒေါ ဒုဝိဓေန ပညတ္တော။ အာဒီနဝေါ တိဝိဓေန ပညတ္တော။ နိဿရဏံ ဧကဓာ စတုဓာ စ ပညတ္တံ…ပေ… အနုပါဒါဝိမုတ္တိ ဒုဝိဓေန ပညတ္တာ။

‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိ ဝုတ္တာ အဝိဇ္ဇာ ဝိသယဘေဒေန စတုဓာ အဋ္ဌဓာ စ ပညတ္တာ။ ‘‘တဏှာဂတာန’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ တဏှာ ဆဓာ အဋ္ဌသတဓာ အနေကဓာ စ ပညတ္တာ။ ဖဿော နိဿယဝသေန ဆဓာ ပညတ္တော။ ဥပါဒါနံ စတုဓာ ပညတ္တံ။ ဘဝေါ ဒွိဓာ အနေကဓာ စ ပညတ္တော။ ဇာတိ ဝေဝစနဝသေန ဆဓာ ပညတ္တာ။ တထာ ဇရာ သတ္တဓာ ပညတ္တာ။ မရဏံ အဋ္ဌဓာ နဝဓာ စ ပညတ္တံ။ သောကော ပဉ္စဓာ ပညတ္တော။ ပရိဒေဝေါ ဆဓာ ပညတ္တော။ ဒုက္ခံ စတုဓာ ပညတ္တံ၊ တထာ ဒေါမနဿံ။ ဥပါယာသော စတုဓာ ပညတ္တော။ ‘‘သမုဒယော ဟောတီ’’တိ ပဘဝပညတ္တိ၊ ‘‘ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ ဒုက္ခဿ ပရိညာပညတ္တိ၊ သမုဒယဿ ပဟာနပညတ္တိ၊ နိရောဓဿ သစ္ဆိကိရိယာပညတ္တိ၊ မဂ္ဂဿ ဘာဝနာပညတ္တိ။

‘‘အန္တောဇာလီကတာ’’တိအာဒိ ¶ သဗ္ဗဒိဋ္ဌီနံ သင်္ဂဟပညတ္တိ။ ‘‘ဥစ္ဆိန္နဘဝနေတ္တိကော’’တိအာဒိ ဒုဝိဓေန ပရိနိဗ္ဗာနပညတ္တိ။ ဧဝံ အာဃာတာဒီနံ အကုသလကုသလာဒိဓမ္မာနံ ယထာပဘဝပညတ္တိအာဒိဝသေန၊ တထာ ‘‘အာဃာတော’’တိ ဗျာပါဒဿ ဝေဝစနပညတ္တိ၊ ‘‘အပ္ပစ္စယော’’တိ ဒေါမနဿဿ ဝေဝစနပညတ္တီတိအာဒိနာ နယေန ပညတ္တိဘေဒေါ ဝိဘဇိတဗ္ဗောတိ အယံ ပညတ္တိဟာရော။

ဩတရဏဟာရဝဏ္ဏနာ

အာဃာတဂ္ဂဟဏေန သင်္ခါရက္ခန္ဓသင်္ဂဟော၊ တထာ အနဘိရဒ္ဓိဂဟဏေန။ အပ္ပစ္စယဂ္ဂဟဏေန ဝေဒနာက္ခန္ဓသင်္ဂဟောတိ ဣဒံ ခန္ဓမုခေန ဩတရဏံ။ တထာ အာဃာတာဒိဂ္ဂဟဏေန ဓမ္မာယတနံ ဓမ္မဓာတု ဒုက္ခသစ္စံ သမုဒယသစ္စံ ဝါ ဂဟိတန္တိ ဣဒံ အာယတနမုခေန ဓာတုမုခေန သစ္စမုခေန စ ဩတရဏံ။ တထာ အာဃာတာဒီနံ ¶ သဟဇာတာ အဝိဇ္ဇာ ဟေတုသဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အသဟဇာတာ ပန အနန္တရသမနန္တရအနန္တရူပနိဿယနတ္ထိဝိဂတာသေဝနပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အနန္တရာ ဥပနိဿယဝသေနေဝ ပစ္စယော ဟောတိ ¶ ။ တဏှာဥပါဒါနာဒီနံ၊ ဖဿာဒီနမ္ပိ တေသံ သဟဇာတာနံ အသဟဇာတာနဉ္စ ယထာရဟံ ပစ္စယဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ ကောစိ ပနေတ္ထ အဓိပတိဝသေန၊ ကောစိ ကမ္မဝသေန၊ ကောစိ အာဟာရဝသေန၊ ကောစိ ဣန္ဒြိယဝသေန၊ ကောစိ ဈာနဝသေန၊ ကောစိ မဂ္ဂဝသေနပိ ပစ္စယော ဟောတီတိ။ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဣဒံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဩတရဏံ။ အာနန္ဒာဒီနမ္ပိ ဣမိနာဝ နယေန ခန္ဓာဒိမုခေန ဩတရဏံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။

တထာ သီလံ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝိရတိစေတနာ၊ အဗျာပါဒါဒိစေတသိကဓမ္မာ စ၊ ပါဏာတိပါတာဒယော စေတနာဝ၊ တေသံ တဒုပကာရကဓမ္မာနဉ္စ လဇ္ဇာဒယာဒီနံ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာယတနာဒိသင်္ဂဟော၊ ပုရိမနယေနေဝ ခန္ဓာဒိမုခေန စ ဩတရဏံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဉာဏဒိဋ္ဌိဝေဒနာအဝိဇ္ဇာတဏှာဒိဂ္ဂဟဏေသု။ နိဿရဏအနုပါဒါဝိမုတ္တိဂဟဏေသု အသင်္ခတဓာတုဝသေနပိ ဓာတုမုခေန ဩတရဏံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။ တထာ ‘‘ဝေဒနာနံ…ပေ… အနုပါဒါဝိမုတ္တော’’တိ ဧတေန ဘဂဝတော သီလာဒယော ပဉ္စ ဓမ္မက္ခန္ဓာ၊ သတိပဋ္ဌာနာဒယော စ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ပကာသိတာ ဟောန္တီတိ တံ မုခေနပိ ဩတရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ ဒိဋ္ဌိပညာပနဿ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိတာဒီပနေန အနိစ္စတာမုခေန ဩတရဏံ၊ တထာ ဧဝံဓမ္မတာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဩတရဏံ၊ အနိစ္စဿ ဒုက္ခာနတ္တဘာဝတော အပ္ပဏိဟိတမုခေန သုညတာမုခေန စ ဩတရဏံ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယောတိ အယံ ဩတရဏော ဟာရော။

သောဓနဟာရဝဏ္ဏနာ

‘‘မမံ ¶ ဝါ…ပေ… ဘာသေယျု’’န္တိ အာရမ္ဘော။ ‘‘ဓမ္မဿ…ပေ… သင်္ဃဿ…ပေ… ဘာသေယျု’’န္တိ ပဒသုဒ္ဓိ၊ နော အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ။ ‘‘တတြ တုမှေဟိ…ပေ… ကရဏီယာ’’တိ ပဒသုဒ္ဓိ စေဝ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စ။ ဒုတိယနယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော ¶ ။ တထာ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိ အာရမ္ဘော။ ‘‘ကတမ’’န္တိအာဒိ ပုစ္ဆာ။ ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယာ’’တိအာဒိ ပဒသုဒ္ဓိ၊ နော အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ၊ နော စ ပုစ္ဆာသုဒ္ဓိ။ ‘‘ဣဒံ ခေါ’’တိအာဒိ ပုစ္ဆာသုဒ္ဓိ စေဝ ပဒသုဒ္ဓိ စ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စ။

တထာ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ အာရမ္ဘော။ ‘‘ကတမေ စ တေ’’တိအာဒိ ပုစ္ဆာ။ ‘‘သန္တိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ အာရမ္ဘော။ ‘‘ကိ’’န္တိအာဒိ အာရမ္ဘ ပုစ္ဆာ။ ‘‘ယထာသမာဟိတေ’’တိအာဒိ ¶ ပဒသုဒ္ဓိ၊ နော အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ နော စ ပုစ္ဆာသုဒ္ဓိ။ ‘‘ဣမေ ခေါ တေ’’တိအာဒိ ပဒသုဒ္ဓိ စေဝ ပုစ္ဆာသုဒ္ဓိ စ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ အာရမ္ဘာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ အယံ သောဓနော ဟာရော။

အဓိဋ္ဌာနဟာရဝဏ္ဏနာ

‘‘အဝဏ္ဏ’’န္တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ တံ၊ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘မမံ ဝါ ဓမ္မဿ ဝါ သင်္ဃဿ ဝါ’’တိ။ သုက္ကပက္ခေပိ ဧသေဝ နယော။

တထာ ‘‘သီလ’’န္တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ၊ တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိ။

‘‘အညေဝ ဓမ္မာ’’တိအာဒိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ၊ တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘တယိဒံ ဘိက္ခဝေ တထာဂတော ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ။

တထာ ‘‘ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ’’တိအာဒိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ၊ တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ ‘‘သဿတဝါဒါ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗတ္ထ သာမညဝိသေသော နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗောတိ အယံ အဓိဋ္ဌာနော ဟာရော။

ပရိက္ခာရဟာရဝဏ္ဏနာ

အာဃာတာဒီနံ ¶ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒီနိ (ဓ။ သ။ ၁၂၃၇၊ ဝိဘ။ ၉၀၉) စ ဧကူနဝီသတိ အာဃာတဝတ္ထူနိ ဟေတု။ အာနန္ဒာဒီနံ အာရမ္မဏေ အဘိသိနေဟော ဟေတု။ သီလဿ ဟိရိဩတ္တပ္ပံ အပ္ပိစ္ဆတာဒယော စ ဟေတု။ ‘‘ဂမ္ဘီရာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဓမ္မဿ သဗ္ဗာပိ ပါရမိယော ဟေတု၊ ဝိသေသေန ပညာပါရမီ။ ဒိဋ္ဌီနံ အသပ္ပုရိသူပဿယော၊ အသဒ္ဓမ္မဿဝနံ၊ မိစ္ဆာဘိနိဝေသေန အယောနိသောမနသိကာရော စ အဝိသေသေန ¶ ဟေတု၊ ဝိသေသေန ပန သဿတဝါဒါဒီနံ အတီတဇာတိအနုဿရဏာဒိ ဟေတု။ ဝေဒနာနံ အဝိဇ္ဇာတဏှာကမ္မာနိ ဖဿော စ ဟေတု။ အနုပါဒါဝိမုတ္တိယာ အရိယမဂ္ဂေါ ဟေတု။ ပညာပနဿ အယောနိသောမနသိကာရော ဟေတု။ တဏှာယ သံယောဇနိယေသု အဿာဒါနုပဿနာ ဟေတု။ ဖဿဿ ဆဠာယတနာနိ၊ ဆဠာယတနဿ နာမရူပံ ဟေတု။ ဘဝနေတ္တိသမုစ္ဆေဒဿ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာ ဟေတူတိ အယံ ပရိက္ခာရော ဟာရော။

သမာရောပနဟာရဝဏ္ဏနာ

အာဃာတာဒီနံ ¶ အကရဏီယတာဝစနေန ခန္တိသမ္ပဒါ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတ’’န္တိအာဒိနာ သောရစ္စသမ္ပဒါ၊ ‘‘အတ္ထိ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ ဉာဏသမ္ပဒါ၊ ‘‘အပရာမသတော စဿ ပစ္စတ္တညေဝ နိဗ္ဗုတိ ဝိဒိတာ’’တိ၊ ‘‘ဝေဒနာနံ…ပေ… ယထာဘူတံ ဝိဒိတွာ အနုပါဒါဝိမုတ္တော’’တိ ဧတေဟိ သမာဓိသမ္ပဒါယ သဒ္ဓိံ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိဝသီဘာဝသမ္ပဒါ ဒဿိတာ ဟောတိ။ တတ္ထ ခန္တိသမ္ပဒါ ပဋိသင်္ခါနဗလသိဒ္ဓိတော သောရစ္စသမ္ပဒါယ ပဒဋ္ဌာနံ။ သောရစ္စသမ္ပဒါ ပန အတ္ထတော သီလမေဝ၊ တထာ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိဝစနံ သီလဿ ပရိယာယဝိဘာဂဒဿနတ္ထံ။ တတ္ထ သီလံ သမာဓိဿ ပဒဋ္ဌာနံ၊ သမာဓိ ပညာယ ပဒဋ္ဌာနံ။ တေသု သီလေန ဝီတိက္ကမပ္ပဟာနံ ဒုစ္စရိတသံကိလေသပ္ပဟာနဉ္စ သိဇ္ဈတိ၊ သမာဓိနာ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပဟာနံ၊ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ၊ တဏှာသံကိလေသပ္ပဟာနဉ္စ သိဇ္ဈတိ။ ပညာယ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသပ္ပဟာနံ၊ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ၊ အနုသယပ္ပဟာနဉ္စ သိဇ္ဈတီတိ သီလာဒီဟိ တီဟိ ဓမ္မက္ခန္ဓေဟိ သမထဝိပဿနာဘာဝနာပါရိပူရီ၊ ပဟာနတ္တယသိဒ္ဓိ စာတိ အယံ သမာရောပနော ဟာရော။

သောဠသဟာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စဝိဓနယဝဏ္ဏနာ

နန္ဒိယာဝဋ္ဋနယဝဏ္ဏနာ

အာဃာတာဒီနံ ¶ အကရဏဝစနေန တဏှာဝိဇ္ဇာသင်္ကောစော ဒဿိတော ဟောတိ။ သတိ ဟိ အတ္တတ္တနိယဝတ္ထူသု သိနေဟေ သမ္မောသေ စ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၂၃၇၊ ဝိဘ။ ၉၀၉) အာဃာတော ဇာယတီတိ၊ တထာ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒိဝစနေဟိ ¶ ၊ ‘‘ပစ္စတ္တညေဝ နိဗ္ဗုတိ ဝိဒိတာ၊ အနုပါဒါဝိမုတ္တော၊ ဆန္နံ ဖဿာယတနာနံ…ပေ… ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒီဟိ ဝစနေဟိ စ တဏှာဝိဇ္ဇာနံ အစ္စန္တပ္ပဟာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တာသံ ပန ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာဒိပဒေဟိ ‘‘အဇာနတံ အပဿတ’’န္တိအာဒိပဒေဟိ စ သရူပတော ဒဿိတာနံ တဏှာဝိဇ္ဇာနံ ရူပဓမ္မာ အရူပဓမ္မာ စ အဓိဋ္ဌာနံ။ ယထာက္ကမံ သမထော စ ဝိပဿနာ စ ပဋိပက္ခော။ တေသံ စေတောဝိမုတ္တိ ပညာဝိမုတ္တိ စ ဖလံ။ တတ္ထ ¶ တဏှာ၊ တဏှာဝိဇ္ဇာ ဝါ သမုဒယသစ္စံ၊ တဒဓိဋ္ဌာနဘူတာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဒုက္ခသစ္စံ၊ တေသံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ၊ နိရောဓပဇာနနာ သမထဝိပဿနာ မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဧဝံ စတုသစ္စယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တဏှာဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ မာယာသာဌေယျမာနာတိမာနမဒပ္ပမာဒပါပိစ္ဆတာပါပမိတ္တတာအဟိရိကာနောတ္တပ္ပာဒိဝသေန သဗ္ဗော အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ တထာ အဝိဇ္ဇာဂ္ဂဟဏေန ဝိပရီတမနသိကာရကောဓုပနာဟမက္ခပလာသဣဿာမစ္ဆရိယသာရမ္ဘဒေါဝစဿတာ- ဘဝဒိဋ္ဌိဝိဘဝဒိဋ္ဌာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အမာယာအသာဌေယျာဒိအဝိပရီတမနသိကာရာဒိဝသေန၊ တထာ သမထပက္ခိယာနံ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနံ၊ ဝိပဿနာပက္ခိယာနဉ္စ အနိစ္စသညာဒီနံ ဝသေန ကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ။ အယံ နန္ဒိယာဝဋ္ဋဿ နယဿ ဘူမိ။

တိပုက္ခလနယဝဏ္ဏနာ

အာဃာတာဒီနံ အကရဏဝစနေန အဒေါသသိဒ္ဓိ၊ တထာ ပါဏာတိပါတဖရုသဝါစာဟိ ပဋိဝိရတိဝစနေန။ အာနန္ဒာဒီနံ အကရဏဝစနေန အလောဘသိဒ္ဓိ၊ တထာ အဗြဟ္မစရိယတော ပဋိဝိရတိဝစနေန။ အဒိန္နာဒါနာဒီဟိ ပန ပဋိဝိရတိဝစနေန ဥဘယသိဒ္ဓိ။ ‘‘တယိဒံ ဘိက္ခဝေ တထာဂတော ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ အမောဟသိဒ္ဓိ။ ဣတိ တီဟိ အကုသလမူလေဟိ ဂဟိတေဟိ တပ္ပဋိပက္ခတော၊ အာဃာတာဒိအကရဏဝစနေန စ တီဏိ ကုသလမူလာနိ သိဒ္ဓါနိယေဝ ဟောန္တိ။ တတ္ထ တီဟိ အကုသလမူလေဟိ ¶ တိဝိဓဒုစ္စရိတသံကိလေသမလဝိသမာကုသလသညာဝိတက္ကာသဒ္ဓမ္မာဒိဝသေန သဗ္ဗော အကုသလပက္ခော ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗော။ တထာ တီဟိ ကုသလမူလေဟိ တိဝိဓသုစရိတဝေါဒါနသမကုသလသညာဝိတက္ကပညာသဒ္ဓမ္မသမာဓိ- ဝိမောက္ခမုခဝိမောက္ခာဒိဝသေန ¶ သဗ္ဗော ကုသလပက္ခော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာပိ စ သစ္စယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကထံ? လောဘော သဗ္ဗာနိ ဝါ ကုသလာကုသလမူလာနိ သမုဒယသစ္စံ၊ တေဟိ ပန နိဗ္ဗတ္တာ တေသံ အဓိဋ္ဌာနဂေါစရဘူတာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စန္တိအာဒိနာ နယေန သစ္စယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အယံ တိပုက္ခလဿ နယဿ ဘူမိ။

သီဟဝိက္ကီဠိတနယဝဝဏ္ဏနာ

အာဃာတာနန္ဒနာဒီနံ အကရဏဝစနေန သတိသိဒ္ဓိ။ သတိယာ ဟိ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇေ၊ တတ္ထ စ အာဒီနဝါနိသံသေ သလ္လက္ခေတွာ သာဝဇ္ဇံ ပဟာယ အနဝဇ္ဇံ ¶ သမာဒါယ ဝတ္တတီတိ။ တထာ မိစ္ဆာဇီဝါ ပဋိဝိရတိဝစနေန ဝီရိယသိဒ္ဓိ။ ဝီရိယေန ဟိ ကာမဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကေ ဝိနောဒေတိ၊ ဝီရိယသာဓနဉ္စ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလန္တိ။ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပဋိဝိရတိဝစနေန သတိသိဒ္ဓိ။ သတိယာ ဟိ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇေ၊ တတ္ထ စ အာဒီနဝါနိသံသေ သလ္လက္ခေတွာ သာဝဇ္ဇံ ပဟာယ အနဝဇ္ဇံ သမာဒါယ ဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ သာ ‘‘ဝိသယာဘိမုခဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ‘‘တယိဒံ ဘိက္ခဝေ တထာဂတော ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ သမာဓိပညာသိဒ္ဓိ။ ပညာယ ဟိ ယထာဘူတာဝဗောဓော၊ သမာဟိတော စ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ။ တထာ ‘‘နိစ္စော ဓုဝေါ’’တိအာဒိနာ အနိစ္စေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဝိပလ္လာသော၊ ‘‘အရောဂေါ ပရံ မရဏာ၊ ဧကန္တသုခီ အတ္တာ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော’’တိ စ ဧဝမာဒီဟိ အသုခေ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝိပလ္လာသော၊ ‘‘ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတော’’တိအာဒိနာ အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိပလ္လာသော၊ သဗ္ဗေဟေဝ စ ဒိဋ္ဌိဒီပကပဒေဟိ အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝိပလ္လာသောတိ ဧဝမေတ္ထ စတ္တာရော ဝိပလ္လာသာ သိဒ္ဓါ ဟောန္တိ၊ တေသံ ပဋိပက္ခတော စတ္တာရိ သတိပဋ္ဌာနာနိ သိဒ္ဓါနေဝ ဟောန္တိ။ တတ္ထ စတူဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ။

ကထံ? ဒုဝိဓော ဟိ တဏှာစရိတော မုဒိန္ဒြိယော စ တိက္ခိန္ဒြိယော စာတိ၊ တထာ ဒိဋ္ဌိစရိတော။ တေသု ပဌမော အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိပလ္လတ္တဒိဋ္ဌိ သတိဗလေန ယထာဘူတံ ကာယသဘာဝံ သလ္လက္ခေတွာ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ။ ဒုတိယော အသုခေ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝိပလ္လတ္တဒိဋ္ဌိ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ ¶ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၄၊ ၆။၅၈) ဝုတ္တေန ဝီရိယသံဝရသင်္ခါတေန ဝီရိယဗလေန တံ ဝိပလ္လာသံ ဝိဓမတိ။ တတိယော အနိစ္စေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ အယာထာဝဂါဟီ သမထဗလေန သမာဟိတဘာဝတော သင်္ခါရာနံ ခဏိကဘာဝံ ယထာဘူတံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ စတုတ္ထော သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနဝိစိတ္တတ္တာ ဖဿာဒိဓမ္မပုဉ္ဇမတ္တေ အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ¶ မိစ္ဆာဘိနိဝေသီ စတုကောဋိကသုညတာမနသိကာရေန တံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသံ ဝိဒ္ဓံသေတိ။ စတူဟိ စေတ္ထ ဝိပလ္လာသေဟိ စတုရာသဝေါဃယောဂကာယဂန္ထအဂတိတဏှုပ္ပာဒုပါဒါနသတ္တဝိညာဏဋ္ဌိတိအပရိညာဒိဝသေန သဗ္ဗော အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ တထာ စတူဟိ သတိပဋ္ဌာနေဟိ စတုဗ္ဗိဓဈာနဝိဟာရာဓိဋ္ဌာနသုခဘာဂိယဓမ္မအပ္ပမညာသမ္မပ္ပဓာနဣဒ္ဓိပါဒါဒိဝသေန သဗ္ဗော ဝေါဒါနပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ အယံ သီဟဝိက္ကီဠိတဿ နယဿ ဘူမိ။ ဣဓာပိ သုဘသညာသုခသညာဟိ၊ စတူဟိပိ ဝါ ဝိပလ္လာသေဟိ သမုဒယသစ္စံ ¶ ၊ တေသံ အဓိဋ္ဌာနာရမ္မဏဘူတာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စန္တိအာဒိနာ သစ္စယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဒိသာလောစနအင်္ကုသနယဒွယဝဏ္ဏနာ

ဣတိ တိဏ္ဏံ အတ္ထနယာနံ သိဒ္ဓိယာ ဝေါဟာရနယဒွယမ္ပိ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ တထာ ဟိ အတ္ထနယဒိသာဘူတဓမ္မာနံ သမာလောစနံ ဒိသာလောစနံ၊ တေသံ သမာနယနံ အင်္ကုသောတိ နိယုတ္တာ ပဉ္စ နယာ။

ပဉ္စဝိဓနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာသနပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာ

ဣဒံ သုတ္တံ သောဠသဝိဓေ သုတ္တန္တပဋ္ဌာနေ သံကိလေသဝါသနာသေက္ခဘာဂိယံ၊ သံကိလေသနိဗ္ဗေဓာသေက္ခဘာဂိယမေဝ ဝါ။ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓေ ပန သုတ္တန္တပဋ္ဌာနေ လောကိယလောကုတ္တရံ သတ္တဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ ဉာဏဉေယျဒဿနဘာဝနံ သကဝစနပရဝစနံ ဝိဿဇ္ဇနီယာဝိဿဇ္ဇနီယံ ကုသလာကုသလံ အနုညာတပဋိက္ခိတ္တဉ္စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပကရဏနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဗြဟ္မဇာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။