📜

၉။ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဥဒ္ဒေသဝါရကထာဝဏ္ဏနာ

၃၇၃။ ‘‘ကသ္မာ ¶ ¶ ¶ ဘဂဝါ ဣဒံ သုတ္တမဘာသီ’’တိ အသာဓာရဏံ သမုဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆတိ၊ သာဓာရဏံ ပန ‘‘ပါကဋ’’န္တိ အနာမသိတွာ ‘‘ကုရုရဋ္ဌဝါသီန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမုဋ္ဌာနန္တိ ဟိ ဒေသနာနိဒါနံ၊ တံ သာဓာရဏာသာဓာရဏဘေဒတော ဒုဝိဓံ၊ သာဓာရဏမ္ပိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဘေဒတော ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သာဓာရဏံ အဇ္ဈတ္တိကံ သမုဋ္ဌာနံ နာမ ဘဂဝတော မဟာကရုဏာ။ တာယ ဟိ သမုဿာဟိတဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျာနံ ဓမ္မဒေသနာယ စိတ္တံ ဥဒပါဒိ။ ယထာဟ ‘‘သတ္တေသု စ ကာရုညတံ ပဋိစ္စ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေသီ’’တိအာဒိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၉၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ၂။၃၃၉၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၉) ဗာဟိရံ ပန သာဓာရဏံ သမုဋ္ဌာနံ နာမ ဒသသဟဿမဟာဗြဟ္မပရိဝါရဿ သဟမ္ပတိမဟာဗြဟ္မုနော အဇ္ဈေသနံ။ တထာ စာဟ ‘‘ဗြဟ္မုနော စ အဇ္ဈေသနံ ဝိဒိတွာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၉၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ၂။၃၃၉၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၉၊ မဟာဝ။ ၉) တဒဇ္ဈေသနုတ္တရကာလဉှိ ဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏာဇနိတံ အပ္ပောဿုက္ကတံ ပဋိပဿမ္ဘေတွာ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ဥဿာဟဇာတော အဟောသိ။ ယထာ စ မဟာကရုဏာ၊ ဧဝံ ဒသဗလဉာဏာဒယော စ ဒေသနာယ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗာ။ သဗ္ဗဉှိ ဉေယျဓမ္မံ၊ တေသံ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရံ၊ သတ္တာနဉ္စ အာသယာနုသယာဒိံ ယာထာဝတော ဇာနိတွာ ဘဂဝါ ဌာနာဋ္ဌာနာဒီသု ကောသလ္လေန ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိစိတ္တနယဒေသနံ ပဝတ္တေသီတိ။ အသာဓာရဏမ္ပိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဘေဒတော ဒုဝိဓမေဝ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကံ ယာယ မဟာကရုဏာယ၊ ယေန စ ဒေသနာဉာဏေန ¶ ဣဒံ သုတ္တံ ပဝတ္တိတံ၊ တဒုဘယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဗာဟိရံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ကုရုရဋ္ဌဝါသီန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အသာဓာရဏံ သမုဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆတီ’’တိ၊ တေန ‘‘အတ္တဇ္ဈာသယာဒီသု စတူသု သုတ္တနိက္ခေပေသု ကတရောယ’’န္တိ သုတ္တနိက္ခေပေါ ပုစ္ဆိတော ဟောတီတိ ဣတရော ‘‘ကုရုရဋ္ဌဝါသီန’’န္တိအာဒိနာ ‘‘ပရဇ္ဈာသယောယံ သုတ္တနိက္ခေပေါ’’တိ ဒဿေတိ။

ကုရုရဋ္ဌံ ¶ ကိရ တဒါ တံနိဝါသိသတ္တာနံ ယောနိသောမနသိကာရဝန္တတာဒိနာ ယေဘုယျေန သုပ္ပဋိပန္နတာယ၊ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတာဗလေန တဒါ ဥတုအာဒိသမ္ပတ္တိယုတ္တမေဝ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥတုပစ္စယာဒိသမ္ပန္နတ္တာ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘောဇနာဒိသမ္ပတ္တိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ပုဗ္ဗေ ¶ ပဝတ္တကုရုဝတ္တဓမ္မာနုဋ္ဌာနဝါသနာယ ဥတ္တရကုရု ဝိယ ယေဘုယျေန ဥတုအာဒိသမ္ပန္နမေဝ ဟောန္တံ ဘဂဝတော ကာလေ သာတိသယံ ဥတုသပ္ပာယာဒိယုတ္တံ တံ ရဋ္ဌံ အဟောသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ စိတ္တသရီရကလ္လတာယာတိ စိတ္တဿ၊ သရီရဿ စ အရောဂတာယ။ အနုဂ္ဂဟိတပညာဗလာတိ လဒ္ဓူပကာရဉာဏာနုဘာဝါ၊ အနု အနု ဝါ အာစိဏ္ဏပညာတေဇာ။ ဧကဝီသတိယာ ဌာနေသုတိ ကာယာနုပဿနာဝသေန စုဒ္ဒသသု ဌာနေသု၊ ဝေဒနာနုပဿနာဝသေန ဧကသ္မိံ ဌာနေ၊ တထာ စိတ္တာနုပဿနာဝသေန၊ ဓမ္မာနုပဿနာဝသေန ပဉ္စသု ဌာနေသူတိ ဧဝံ ဧကဝီသတိယာ ဌာနေသု။ ကမ္မဋ္ဌာနံ အရဟတ္တေ ပက္ခိပိတွာတိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ယထာ အရဟတ္တံ ပါပေတိ၊ ဧဝံ ဒေသနာဝသေန အရဟတ္တေ ပက္ခိပိတွာ။ သုဝဏ္ဏစင်္ကောဋကသုဝဏ္ဏမဉ္ဇူသာသု ပက္ခိတ္တာနိ သုမနစမ္ပကာဒိနာနာပုပ္ဖာနိ၊ မဏိမုတ္တာဒိသတ္တရတနာနိ စ ယထာ ဘာဇနသမ္ပတ္တိယာ သဝိသေသံ သောဘန္တိ၊ ကိစ္စကရာနိ စ ဟောန္တိ မနုညဘာဝတော၊ ဧဝံ သီလဒဿနာဒိသမ္ပတ္တိယာ ဘာဇနဝိသေသဘူတာယ ကုရုရဋ္ဌဝါသိပရိသာယ ဒေသိတာ ဘဂဝတော အယံ ဒေသနာ ဘိယျောသော မတ္တာယ သောဘတိ၊ ကိစ္စကာရီ စ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ယထာ ဟိ ပုရိသော’’တိအာဒိနာ။ ဧတ္ထာတိ ကုရုရဋ္ဌေ။

ပကတိယာတိ သရသတောပိ၊ ဣမိဿာ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တဒေသနာယ ပုဗ္ဗေပီတိ အဓိပ္ပာယော။ အနုယုတ္တာ ဝိဟရန္တိ သတ္ထု ဒေသနာနုသာရတော ဘာဝနာနုယောဂံ။

ဝိဿဋ္ဌအတ္တဘာဝေနာတိ ¶ အနိစ္စာဒိဝသေန ကိသ္မိဉ္စိ ယောနိသောမနသိကာရေ စိတ္တံ အနိယောဇေတွာ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ အဘိရတိဝသေန ဝိဿဋ္ဌစိတ္တေန ဘဝိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ပမာဒဝိဟာရံ ပဟာယ အပ္ပမတ္တေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဧကာယနောတိ ဧတ္ထ အယန-သဒ္ဒေါ မဂ္ဂပရိယာယော။ န ကေဝလံ အယနမေဝ၊ အထ ခေါ အညေပိ ဗဟူ မဂ္ဂပရိယာယာတိ ပဒုဒ္ဓါရံ ကရောန္တော ‘‘မဂ္ဂဿ ဟီ’’တိ အာဒိံ ဝတွာ ယဒိ မဂ္ဂပရိယာယော အယန-သဒ္ဒေါ၊ ကသ္မာ ပုန ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧကမဂ္ဂေါတိ ဧကော ဧဝ မဂ္ဂေါ။ န ဟိ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂေါ အညော အတ္ထီတိ။ နနု သတိပဋ္ဌာနံ ဣဓ မဂ္ဂေါတိ အဓိပ္ပေတံ၊ တဒညေ စ ဗဟူ မဂ္ဂဓမ္မာ အတ္ထီတိ? သစ္စံ အတ္ထိ၊ တေ ပန သတိပဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ တဒဝိနာဘာဝတော။ တထာ ¶ ဟိ ဉာဏဝီရိယာဒယော နိဒ္ဒေသေ ဂဟိတာ၊ ဥဒ္ဒေသေ ပန သတိယာ ဧဝ ဂဟဏံ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘န ဒွိဓာပထဘူတော’’တိ ဣမိနာ ¶ ဣမဿ မဂ္ဂဿ အနေကမဂ္ဂဘာဝါဘာဝံ ဝိယ အနိဗ္ဗာနဂါမိဘာဝါဘာဝဉ္စ ဒဿေတိ။ ဧကေနာတိ အသဟာယေန။ အသဟာယတာ စ ဒုဝိဓာ အတ္တဒုတိယတာဘာဝေန ဝါ၊ ယာ ‘‘ဝူပကဋ္ဌကာယတာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တဏှာဒုတိယတာဘာဝေန ဝါ၊ ယာ ‘‘ပဝိဝိတ္တစိတ္တတာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝူပကဋ္ဌေန ပဝိဝိတ္တစိတ္တေနာ’’တိ။ သေဋ္ဌောပိ လောကေ ‘‘ဧကော’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ယာဝ ပရေ ဧကာဟံ ဝေါ ကရောမီ’’တိအာဒီသူတိ အာဟ ‘‘ဧကဿာတိ သေဋ္ဌဿာ’’တိ။ ယဒိ သံသာရတော နိဿရဏဋ္ဌော အယနဋ္ဌော၊ အညေသမ္ပိ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာနံ သာဓာရဏတော၊ ကထံ ဘဂဝတောတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဣမသ္မိံ ခေါတိ ဧတ္ထ ခေါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ၊ တသ္မာ ဣမသ္မိံ ယေဝါတိ အတ္ထော။ ဒေသနာဘေဒေါယေဝ ဟေသော၊ ယဒိဒံ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဝါ ‘‘အယနော’’တိ ဝါ။ အယန-သဒ္ဒေါ ဝါ ကမ္မကရဏာဒိဝိဘာဂေါ။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထတော ပန ဧကော ဝါ’’တိ။

နာနာမုခဘာဝနာနယပ္ပဝတ္တောတိ ကာယာနုပဿနာဒိမုခေန ¶ တတ္ထာပိ အာနာပါနာဒိမုခေန ဘာဝနာနယေန ပဝတ္တော။ ဧကာယနန္တိ ဧကဂါမိနံ၊ နိဗ္ဗာနဂါမိနန္တိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနဉှိ အဒုတိယဘာဝတော၊ သေဋ္ဌဘာဝတော စ ‘‘ဧက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ဧကဉှိ သစ္စံ န ဒုတီယမတ္ထီ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၉၀)။ ‘‘ယာဝတာ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂံ အက္ခာယတီ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀) ခယော ဧဝ အန္တောတိ ခယန္တော၊ ဇာတိယာ ခယန္တံ ဒိဋ္ဌဝါတိ ဇာတိခယန္တဒဿီ။ အဝိဘာဂေန သဗ္ဗေပိ သတ္တေ ဟိတေန အနုကမ္ပတီတိ ဟိတာနုကမ္ပီ။ အတရိံသူတိ တရိံသု။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရိမကာ ဗုဒ္ဓါ၊ ပုဗ္ဗေ ဝါ အတီတကာလေ။

တန္တိ တေသံ ဝစနံ၊ တံ ဝါ ကိရိယာဝုတ္တိဝါစကတ္တံ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ သင်္ခေယျပ္ပဓာနတာယ သတ္တဝါစိနော ဧကသဒ္ဒဿ ကိရိယာဝုတ္တိဝါစကတာ အတ္ထိ။ ‘‘သကိမ္ပိ ဥဒ္ဓံ ဂစ္ဆေယျာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၇။၇၂) ဝိယ သကိံ အယနောတိ ဣမိနာ ဗျဉ္ဇနေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝမတ္ထံ ယောဇေတွာတိ ‘‘ဧကံ အယနံ အဿာ’’တိ ဧဝံ သမာသပဒတ္ထံ ယောဇေတွာ။ ဥဘယထာပီတိ ပုရိမနယေန၊ ပစ္ဆိမနယေန စ။ န ယုဇ္ဇတိ ဣဓာဓိပ္ပေတမဂ္ဂဿ အနေကဝါရံ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ။ ‘‘အနေကဝါရမ္ပိ အယတီ’’တိ ပုရိမနယဿ အယုတ္တတာဒဿနံ၊ ‘‘အနေကဉ္စဿ အယနံ ဟောတီ’’တိ ပစ္ဆိမနယဿ။

ဣမသ္မိံ ¶ ပဒေတိ ‘‘ဧကာယနော အယံ ဘိက္ခဝေ မဂ္ဂေါ’’တိ ဣမသ္မိံ ဝါကျေ၊ ဣမသ္မိံ ဝါ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ၊ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ’’တိ ဝိဓာနပဒေ။ မိဿကမဂ္ဂေါတိ လောကိယေန မိဿကော လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ¶ ။ ဝိသုဒ္ဓိအာဒီနံ နိပ္ပရိယာယဟေတုကံ ¶ သင်္ဂဏှန္တော အာစရိယတ္ထေရော ‘‘မိဿကမဂ္ဂေါ’’တိ အာဟ။ ဣတရော ပရိယာယဟေတု ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ’’တိ အဝေါစ။

သဒ္ဒံ သုတွာတိ ‘‘ကာလော ဘန္တေ ဓမ္မသဝနာယာ’’တိ ကာလာရောစနသဒ္ဒံ ပစ္စက္ခတော၊ ပရမ္ပရာယ စ သုတွာ။ ဧဝံ ဥက္ခိပိတွာတိ ဧဝံ ‘‘သုန္ဒရံ မနောဟရံ ဣမံ ကထံ ဆဍ္ဍေမာ’’တိ အဆဍ္ဍေန္တာ ဥစ္ဆုဘာရံ ဝိယ ပဂ္ဂဟေတွာ န ဝိစရန္တိ။ အာလုဠေတီတိ ဝိလုဠိတော အာကုလော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧကာယနမဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ ပုဗ္ဗဘာဂသတိပဋ္ဌာနမဂ္ဂေါတိ ဧတ္တာဝတာ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္ထေ သိဒ္ဓေ တဿေဝ အလင်္ကာရတ္ထံ သော ပန ယဿ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကော’’တိအာဒိကာ ဂါထာပိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂတောဝ အာနေတွာ ဌပိတာ။

နိဗ္ဗာနဂမနဋ္ဌေနာတိ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ အဓိဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ နိဗ္ဗာနဂမနံ၊သောယေဝ အဝိပရီတသဘာဝတာယ အတ္ထော၊ တေန နိဗ္ဗာနဂမနဋ္ဌေန၊ နိဗ္ဗာနာဓိဂမူပါယတာယာတိ အတ္ထော။ မဂ္ဂနီယဋ္ဌေနာတိ ဂဝေသိတဗ္ဗတာယ။ ‘‘ဂမနီယဋ္ဌေနာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ ဥပဂန္တဗ္ဗတာယာတိ အတ္ထော။ ‘‘ရာဂါဒီဟီ’’တိ ဣမိနာ ရာဂဒေါသမောဟာနံယေဝ ဂဟဏံ ‘‘ရာဂေါ မလံ၊ ဒေါသော မလံ၊ မောဟော မလ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၉၂၄) ဝစနတော။ ‘‘အဘိဇ္ဈာဝိသမလောဘာဒီဟီ’’တိ ပန ဣမိနာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥပက္ကိလေသာနံ သင်္ဂဏှနတ္ထံ တေ ဝိသုံ ဥဒ္ဓဋာ။ ‘‘သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဧကန္တိကတံ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာမံ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ သာမညဇောတနာ၊ စိတ္တဿေဝ ပန ဝိသုဒ္ဓိ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပမလဝသေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ¶ ကေဝလံ အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ၊ အထ ခေါ ဣဒံ ဧတ္ထ အာဟစ္စ ဘာသိတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။

သာ ပနာယံ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ သိဇ္ဈမာနာ ယသ္မာ သောကာဒီနံ အနုပ္ပာဒါယ သံဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သောကပရိဒေဝါနံ သမတိက္ကမာယာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သောစနံ ဉာတိဗျသနာဒိနိမိတ္တံ စေတသော သန္တာပေါ အန္တောနိဇ္ဈာနံ သောကော။ ဉာတိဗျသနာဒိနိမိတ္တမေဝ သောကာဝတိဏ္ဏတော ‘‘ကဟံ ဧကပုတ္တက ကဟံ ဧကပုတ္တကာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၂။၃၅၃၊ ၃၅၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၆၃) ပရိဒေဝနဝသေန ဝါစာဝိပ္ပလာပေါ ပရိဒဝနံ ¶ ပရိဒေဝေါ။ အာယတိံ အနုပ္ပဇ္ဇနံ ဣဓ သမတိက္ကမောတိ အာဟ ‘‘ပဟာနာယာ’’တိ။ တံ ပနဿ သမတိက္ကမာဝဟတံ နိဒဿနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ယံ ပုဗ္ဗေ၊ တံ ဝိသောဓေဟီတိ အတီတေသု ခန္ဓေသု တဏှာသံကိလေသဝိသောဓနံ ဝုတ္တံ။ ပစ္ဆာတိ ပရတော ¶ ။ တေတိ တုယှံ။ မာဟူတိ မာ အဟု။ ကိဉ္စနန္တိ ရာဂါဒိကိဉ္စနံ၊ ဧတေန အနာဂတေသု ခန္ဓေသု သံကိလေသဝိသောဓနံ ဝုတ္တံ။ မဇ္ဈေတိ တဒုဘယဝေမဇ္ဈေ။ နော စေ ဂဟေဿသီတိ န ဥပါဒိယိဿသိ စေ၊ ဧတေန ပစ္စုပ္ပန္နေ ခန္ဓပ္ပဗန္ဓေ ဥပါဒါနပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဥပသန္တော စရိဿသီတိ ဧဝံ အဒ္ဓတ္တယဂတသံကိလေသဝိသောဓနေ သတိ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟတာယ ဥပသန္တော ဟုတွာ ဝိဟရိဿသီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဂါထံ နိဋ္ဌပေသိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမံ ဂါထ’’န္တိအာဒိ။

ပုတ္တာတိ ဩရသာ၊ အညေပိ ဝါ ဒိန္နကကိတ္တိမာဒယော ယေ ကေစိ။ ပိတာတိ ဇနကော၊ အညေပိ ဝါ ပိတုဋ္ဌာနိယာ။ ဗန္ဓဝါတိ ဉာတကာ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ပုတ္တာ ဝါ ပိတာ ဝါ ဗန္ဓဝါ ဝါ အန္တကေန မစ္စုနာ အဓိပန္နဿ အဘိဘူတဿ မရဏတော တာဏာယ န ဟောန္တိ။ ကသ္မာ? နတ္ထိ ဉာတီသု တာဏတာတိ။ န ဟိ ဉာတီနံ ဝသေန မရဏတော အာရက္ခာ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ပဋာစာရေ ¶ ‘‘ဥဘော ပုတ္တာ ကာလင်္ကတာ’’တိအာဒိနာ (အပ။ ထေရီ ၁။၄၉၈) မာ နိရတ္ထကံ ပရိဒေဝိ၊ ဓမ္မံယေဝ ပန ယာထာဝတော ပဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတာတိ ယထာနုလောမံ ပဝတ္တိတာယ သာမုက္ကံသိကာယ ဓမ္မဒေသနာယ ပရိယောသာနေ သဟဿနယပဋိမဏ္ဍိတေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ကထံ ပနာယံ သတိပဋ္ဌာနမဂ္ဂဝသေန သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသီတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ န ဟိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနကထာယ ဝိနာ သာဝကာနံ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမော အတ္ထိ။ ‘‘ဣမံ ဂါထံ သုတွာ’’တိ ပနိဒံ သောကဝိနောဒနဝသေန ပဝတ္တိတာယ ဂါထာယ ပဌမံ သုတတ္တာ ဝုတ္တံ၊ သာပိ ဟိ သစ္စဒေသနာယ ပရိဝါရဗန္ဓာ ဧဝ အနိစ္စတာကထာတိ ကတွာ။ ဣတရဂါထာယံ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဘာဝနာတိ ပညာဘာဝနာ။ သာ ဟိ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ရူပါဒီနံ အနိစ္စာဒိတော အနုပဿနာပိ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာဝ၊ တသ္မာ။ တေပီတိ သန္တတိမဟာမတ္တပဋာစာရာပိ။

ပဉ္စသတေ ¶ စောရေတိ သတသတစောရပရိဝါရေ ပဉ္စစောရေ ပဋိပါဋိယာ ပေသေသိ၊ တေ အရညံ ပဝိသိတွာ ထေရံ ပရိယေသန္တာ အနုက္ကမေန ထေရဿ သမီပေ သမာဂစ္ဆိံသု။ တေနာဟ ‘‘တေ ဂန္တွာ ထေရံ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသူ’’တိ။ ဝေဒနံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ ဦရုဋ္ဌိဘေဒပစ္စယံ ဒုက္ခဝေဒနံ အမနသိကာရေန ဝိနောဒေတွာ။ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇိ ဝိပ္ပဋိသာရလေသဿပိ အသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ ‘‘ပရိသုဒ္ဓံ သီလံ နိဿာယာ’’တိ။ ထေရဿ ဟိ သီလံ ပစ္စဝေက္ခတော ပရိသုဒ္ဓံ သီလံ နိဿာယ ဥဠာရံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဦရုဋ္ဌိဘေဒဇနိတံ ဒုက္ခဝေဒနံ ဝိက္ခမ္ဘေသိ။ တိယာမရတ္တိန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ၊ တေနဿ ဝိပဿနာယံ အပ္ပမာဒံ၊ ပဋိပတ္တိဥဿုက္ကာပနဉ္စ ဒဿေတိ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ။ သံယမေဿာမီတိ သညပေဿာမိ၊ သညတ္တိံ ကရိဿာမီတိ အတ္ထော။ အဋ္ဋိယာမီတိ ဇိဂုစ္ဆာမိ။ ဟရာယာမီတိ လဇ္ဇာမိ။ ဝိပဿိသန္တိ သမ္ပဿိံ။

ပစလာယန္တာနန္တိ ¶ ¶ ပစလာယိကာနံ နိဒ္ဒံ ဥပဂတာနံ။ အဂတိန္တိ အဂေါစရံ။ ဝတသမ္ပန္နောတိ ဓုတဂုဏသမ္ပန္နော။ ပမာဒန္တိ ပစလာယနံ သန္ဓာယာဟ။ ဩရုဒ္ဓမာနသောတိ ဥပရုဒ္ဓအဓိစိတ္တော။ ပဉ္ဇရသ္မိန္တိ သရီရေ။ သရီရဉှိ နှာရုသမ္ဗန္ဓအဋ္ဌိသင်္ဃာဋတာယ ဣဓ ‘‘ပဉ္ဇရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ပီတဝဏ္ဏာယ ပန ပဋာကာယ ကာယံ ပရိဟရဏတော၊ မလ္လယုဒ္ဓစိတ္တကတာယ စ ‘‘ပီတမလ္လော’’တိ ပညာတော ပဗ္ဗဇိတွာ ပီတမလ္လတ္ထေရော နာမ ဇာတော။ တီသု ရဇ္ဇေသူတိ ပဏ္ဍုစောဠဂေါဠရဇ္ဇေသု။ ‘‘သဗ္ဗမလ္လာ သီဟဠဒီပေ သက္ကာရသမ္မာနံ လဘန္တီ’’တိ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ အာဂမ္မ။ တံယေဝ အင်္ကုသံ ကတွာတိ ‘‘ရူပါဒယော ‘မမာ’တိ န ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ နတုမှာကဝဂ္ဂေန ပကာသိတမတ္ထံ အတ္တနော စိတ္တမတ္တဟတ္ထိနော အင်္ကုသံ ကတွာ။ ပါဒေသု အဝဟန္တေသူတိ အတိဝေလံ စင်္ကမနေန အက္ကမိတုံ အသမတ္ထေသု။ ဇဏ္ဏုကေဟိ စင်္ကမတိ ‘‘နိသိန္နေ နိဒ္ဒါယ အဝသရော ဟောတီ’’တိ။ ဗျာကရိတွာတိ အတ္တနော ဝီရိယာရမ္ဘဿ သဖလတာပဝေဒနမုခေန သဗြဟ္မစာရီနံ တတ္ထ ဥဿာဟံ ဇနေန္တော အညံ ဗျာကရိတွာ။ ဘာသိတန္တိ ဝစနံ၊ ကဿ ပန တန္တိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ သဗ္ဗလောကဂ္ဂဝါဒိနော’’တိ။ ‘‘န တုမှာက’’န္တိအာဒိ တဿ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနံ။ တယိဒံ မေ သင်္ခါရာနံ အစ္စန္တဝူပသမကာရဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အနိစ္စာ ဝတာ’’တိ ဂါထမာဟရိ၊ တေန ဣဒါနာဟံ သင်္ခါရာနံ ခဏေ ခဏေ ဘင်္ဂသင်္ခါတဿ ရောဂဿ အဘာဝေန အရောဂေါ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ဒဿေတိ။

အဿာတိ ¶ သက္ကဿ။ ဥပပတ္တီတိ ဒေဝူပပတ္တိ။ ပုန ပါကတိကာဝ အဟောသိ သက္ကဘာဝေနေဝ ဥပပန္နတ္တာ။

သုဗြဟ္မာတိ ဧဝံနာမော။ အစ္ဆရာနံ နိရယူပပတ္တိံ ဒိသွာ တတော ပဘုတိ သတတံ ပဝတ္တမာနံ အတ္တနော စိတ္တုတြာသံ သန္ဓာယာဟ ‘‘နိစ္စံ ဥတြသ္တမိဒံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥတြသ္တန္တိ သန္တသ္တံ ဘီတံ ¶ ။ ဥဗ္ဗိဂ္ဂန္တိ သံဝိဂ္ဂံ။ ဥတြသ္တန္တိ ဝါ သံဝိဂ္ဂံ။ ဥဗ္ဗိဂ္ဂန္တိ ဘယဝသေန သဟ နိဿယေန သဉ္စလိတံ။ အနုပ္ပန္နေသူတိ အနာဂတေသု။ ကိစ္စေသူတိ တေသု တေသု ဣတိကတ္တဗ္ဗေသု။ ‘‘ကိစ္ဆေသူ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ ဒုက္ခေသူတိ အတ္ထော၊ နိမိတ္တတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မံ၊ ဘာဝိဒုက္ခနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဥပ္ပတိတေသူတိ ဥပ္ပန္နေသု ကိစ္စေသူတိ ယောဇနာ။ တဒါ အတ္တနော ပရိဝါရဿ ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

ဗောဇ္ဈာတိ ဗောဓိတော၊ အရိယမဂ္ဂတောတိ အတ္ထော။ ‘‘အညတြာ’’တိ စ ပဒံ အပေက္ခိတွာ နိဿက္ကဝစနံ၊ ဗောဓိံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တပသာတိ တပေါကမ္မတော၊ တေန မဂ္ဂါဓိဂမဿ ဥပါယဘူတံ သလ္လေခပဋိပဒံ ဒဿေတိ။ ဣန္ဒြိယသံဝရာတိ မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ သံဝရဏတော ¶ ၊ ဧတေန သတိသံဝရသီသေန သဗ္ဗမ္ပိ သံဝရသီလံ၊ လက္ခဏဟာရနယေန ဝါ သဗ္ဗမ္ပိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗနိဿဂ္ဂါတိ သဗ္ဗဿပိ နိဿဇ္ဇနတော သဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနတော။ ကိလေသေသု ဟိ နိဿဋ္ဌေသု ကမ္မဝဋ္ဋံ၊ ဝိပါကဝဋ္ဋဉ္စ နိဿဋ္ဌမေဝ ဟောတီတိ။ သောတ္ထိန္တိ ခေမံ အနုပဒ္ဒဝတံ။

ဉာယတိ နိစ္ဆယေန ကမတိ နိဗ္ဗာနံ၊ တံ ဝါ ဉာယတိ ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ ဧတေနာတိ ဉာယော၊ အရိယမဂ္ဂေါတိ အာဟ ‘‘ဉာယော ဝုစ္စတိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ။ တဏှာဝါနဝိရဟိတတ္တာတိ တဏှာသင်္ခါတဝါနဝိဝိတ္တတ္တာ။ တဏှာ ဟိ ခန္ဓေဟိ ခန္ဓံ၊ ကမ္မုနာ ဖလံ၊ သတ္တေဟိ စ ဒုက္ခံ ဝိနတိ သံသိဗ္ဗတီတိ ‘‘ဝါန’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တယိဒံ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဝါနံ၊ န ဝါ ဧတသ္မိံ အဓိဂတေ ပုဂ္ဂလဿ ဝါနန္တိ နိဗ္ဗာနံ၊ အသင်္ခတာ ဓာတု။ ပရပ္ပစ္စယေန ဝိနာ ပစ္စက္ခကရဏံ သစ္ဆိကိရိယာတိ အာဟ ‘‘အတ္တပစ္စက္ခတာယာ’’တိ။

နနု ‘‘ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝိသုဒ္ဓိဂ္ဂဟဏေနေဝေတ္ထ သောကသမတိက္ကမာဒယောပိ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ တေ ပုန ကသ္မာ ဂဟိတာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာသနယုတ္တိကောဝိဒေတိ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိလက္ခဏာယံ ဓမ္မနီတိယံ ဆေကေ။ တံ တမတ္ထံ ¶ ¶ ဉာပေတီတိ ယေ ယေ ဗောဓနေယျပုဂ္ဂလာ သင်္ခေပဝိတ္ထာရာဒိဝသေန ယထာ ယထာ ဗောဓေတဗ္ဗာ၊ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသေန ဘဂဝါ တေ တေ တထာ တထာ ဗောဓေန္တော တံ တမတ္ထံ ဉာပေတိ။ တံ တံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေန္တောတိ အတ္ထာပတ္တိံ အဂဏေန္တော တံ တမတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေန္တော။ န ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အတ္ထာပတ္တိဉာပကာဒိသာဓနီယဝစနာတိ။ သံဝတ္တတီတိ ဇာယတိ၊ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ အနတိက္ကန္တသောကပရိဒေဝဿ န ကဒါစိ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ အတ္ထိ သောကပရိဒေဝသမတိက္ကမနမုခေနေဝ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိယာ ဣဇ္ဈနတော၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘သောကပရိဒေဝါနံ သမတိက္ကမေန ဟောတီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန ဒေါမနဿပစ္စယေဟိ ဒုက္ခဓမ္မေဟိ ဖုဋ္ဌံ ပုထုဇ္ဇနံ သောကာဒယော အဘိဘဝန္တိ၊ ပရိညာတေသု စ တေသု တေ န ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သောကပရိဒေဝါနံ သမတိက္ကမော ဒုက္ခဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမေနာ’’တိ။ ဉာယဿာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဿ၊ တတိယမဂ္ဂဿ စ။ တဒဓိဂမေန ဟိ ယထာက္ကမံ ဒုက္ခဒေါမနဿာနံ အတ္ထင်္ဂမော။ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယသဟဘာဝီပိ ဣတရာဘိသမယော တဒဝိနာဘာဝတော သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဟေတုကော ဝိယ ဝုတ္တော။ ဉာယဿာဓိဂမော နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယာတိ ဖလဉာဏေန ဝါ ပစ္စက္ခကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ‘‘နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာယာ’’တိ သမ္ပဒါနဝစနဉ္စေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝဏ္ဏဘဏနန္တိ ပသံသာဝစနံ။ တယိဒံ န ဣဓေဝ၊ အထ ခေါ အညတ္ထာပိ သတ္ထု အာစိဏ္ဏံ ဧဝါတိ ¶ ဒဿေန္တော ‘‘ယထေဝ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာဒိမှိ ကလျာဏမာဒိ ဝါ ကလျာဏံ ဧတဿာတိ အာဒိကလျာဏံ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ။ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနံ။ သီလာဒိပဉ္စဓမ္မက္ခန္ဓပါရိပူရိတော၊ ဥပနေတဗ္ဗဿ အဘာဝတော စ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ။ နိရုပက္ကိလေသတော အပနေတဗ္ဗဿ စ အဘာဝတော ပရိသုဒ္ဓံ။ သေဋ္ဌစရိယဘာဝတော ¶ သာသနဗြဟ္မစရိယံ၊ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ ဝေါ ပကာသေဿာမီတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၇) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရိယဝံသာတိ အရိယာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဝံသာ ပဝေဏိယော။ အဂ္ဂညာတိ အဂ္ဂါတိ ဇာနိတဗ္ဗာ သဗ္ဗဝံသေဟိ သေဋ္ဌဘာဝတော။ ရတ္တညာတိ စိရရတ္တာတိ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ဝံသညာတိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဝံသာတိ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ပေါရာဏာတိ ပုရာတနာ အနဓုနာတနတ္တာ။ အသင်္ကိဏ္ဏာတိ အဝိကိဏ္ဏာ အနပနီတာ။ အသင်္ကိဏ္ဏပုဗ္ဗာတိ ‘‘ကိံ ဣမေဟီ’’တိ အရိယေဟိ န အပနီတပုဗ္ဗာ ¶ ။ န သင်္ကီယန္တီတိ ဣဒါနိပိ တေဟိ န အပနီယန္တိ။ န သင်္ကီယိဿန္တီတိ အနာဂတေပိ တေဟိ န အပနီယိဿန္တိ။ အပ္ပဋိကုဋ္ဌာ…ပေ… ဝိညူဟီတိ ယေ လောကေ ဝိညူ သမဏဗြာဟ္မဏာ၊ တေဟိ အပ္ပစ္စက္ခတာ အနိန္ဒိတာ၊ အဂရဟိတာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိအာဒီဟီတိ ဝိသုဒ္ဓိအာဒိဒီပနေဟိ။ ပဒေဟီတိ ဝါကျေဟိ၊ ဝိသုဒ္ဓိအတ္ထတာဒိဘေဒဘိန္နေဟိ ဝါ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေဟိ။ ဥပဒ္ဒဝေတိ အနတ္ထေ။ ဝိသုဒ္ဓိန္တိ ဝိသုဇ္ဈနံ သံကိလေသပ္ပဟာနံ။ ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ ဥဂ္ဂဟော။ ပရိယာပုဏနံ ပရိစယော။ အတ္ထဿ ဟဒယေ ဌပနံ ဓာရဏံ။ ပရိဝတ္တနံ ဝါစနံ။

ဂန္ဓာရကောတိ ဂန္ဓာရဒေသေ ဥပ္ပန္နော။ ပဟောန္တီတိ သက္ကောန္တိ။ အနိယျာနိကမဂ္ဂါတိ မိစ္ဆာမဂ္ဂါ၊ မိစ္ဆတ္တနိယတာနိယတမဂ္ဂါပိ ဝါ။ သုဝဏ္ဏန္တိ ကူဋသုဝဏ္ဏမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ မဏီတိ ကာစမဏိပိ၊ မုတ္တာတိ ဝေဠုဇာပိ၊ ပဝါဠန္တိ ပလ္လဝေါပိ ဝုစ္စတီတိ ရတ္တဇမ္ဗုနဒါဒိပဒေဟိ တေ ဝိသေသိတာ။

န တတော ဟေဋ္ဌာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတကာယာဒီနံ ဝေဒနာဒိသဘာဝတ္တာဘာဝါ၊ ကာယဝေဒနာစိတ္တဝိမုတ္တဿ တေဘူမကဓမ္မဿ ဝိသုံ ဝိပလ္လာသဝတ္ထန္တရဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ စ ဟေဋ္ဌာ ဂဟဏေသု ဝိပလ္လာသဝတ္ထူနံ အနိဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ပဉ္စမဿ ပန ဝိပလ္လာသဝတ္ထုနော အဘာဝါ ‘‘န ဥဒ္ဓ’’န္တိ အာဟ။ အာရမ္မဏဝိဘာဂေန ဟေတ္ထ သတိပဋ္ဌာနဝိဘာဂေါတိ။ တယော သတိပဋ္ဌာနာတိ သတိပဋ္ဌာန-သဒ္ဒဿ ¶ အတ္ထုဒ္ဓါရဒဿနံ၊ န ဣဓ ပါဠိယံ ဝုတ္တဿ သတိပဋ္ဌာန-သဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနန္တိ။ အာဒီသု ဟိ သတိဂေါစရောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာနံ သမုဒယော၊ နာမရူပသမုဒယာ စိတ္တဿ သမုဒယော၊ မနသိကာရသမုဒယာ ဓမ္မာနံ သမုဒယော’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၈) ‘‘သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ ဝုတ္တာနံ သဘိဂေါစရာနံ ပကာသကေ သုတ္တပ္ပဒေသေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧဝံ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယ’’မ္ပိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၃၄) အဝသေသပါဠိပ္ပဒေသဒဿနတ္ထော ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သတိယာ ပဋ္ဌာနန္တိ သတိယာ ပတိဋ္ဌာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ဒါနာဒီနိ ကရောန္တဿ ရူပါဒီနိ သတိယာ ဌာနံ ဟောန္တီတိ တံနိဝါရဏတ္ထမာဟ ‘‘ပဓာနံ ဌာန’’န္တိ။ ပ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဣဓ ‘‘ပဏီတာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သံ။ မာတိကာ ၁၄) ဝိယ ပဓာနတ္ထဒီပကောတိ အဓိပ္ပာယော။

အရိယောတိ အရိယံ သဗ္ဗသတ္တသေဋ္ဌံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမာဟ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သဠာယတနဝိဘင်္ဂသုတ္တေ။(မ။ နိ။ ၃။၃၁၀) သုတ္တေကဒေသေန ဟိ သုတ္တံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ –

‘‘တယော ¶ သတိပဋ္ဌာနာ ယဒရိယော…ပေ… အရဟတီတိ ဣတိ ခေါ ပနေတံ ဝုတ္တံ၊ ကိဉ္စေတံ ပဋိစ္စ ဝုတ္တံ။ ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္ထာ သာဝကာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အနုကမ္ပကော ဟိတေသီ အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ ‘ဣဒံ ဝေါ ဟိတာယ ဣဒံ ဝေါ သုခါယာ’တိ။ တဿ သာဝကာ န သုဿူသန္တိ။ န သောတံ ဩဒဟန္တိ၊ န အညာ စိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေန္တိ၊ ဝေါက္ကမ္မ စ သတ္ထု သာသနာ ဝတ္တန္တိ။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော န စေဝ အနတ္တမနော ဟောတိ၊ န စ အနတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ အနဝဿုတော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဌမံ သတိပဋ္ဌာနံ။ ယဒရိယော သေဝတိ…ပေ… အရဟတိ။

ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္ထာ…ပေ။။။ဣဒံ ဝေါ သုခါယာတိ ¶ ။ တဿ ဧကစ္စေ သာဝကာ န သုဿူသန္တိ…ပေ… န စ ဝေါက္ကမ္မ သတ္ထု သာသနာ ဝတ္တန္တိ။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော န စေဝ အနတ္တမနော ဟောတိ၊ န စ အနတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ န စ အတ္တမနော ဟောတိ၊ န စ အတ္တမနတံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ အနတ္တမနတာ စ အတ္တမနတာ စ တဒုဘယံ အဘိနိဝဇ္ဇေတွာ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုတိယံ။

ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… သုခါယာတိ၊ တဿ သာဝကာ သုဿူသန္တိ…ပေ… ဝတ္တန္တိ။ တတြ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော အတ္တမနော စေဝ ဟောတိ၊ အတ္တမနတဉ္စ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ အနဝဿုတော စ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနော။ ဣဒံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တတိယ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၁၁)။

ဧဝံ ပဋိဃာနုနယေဟိ အနဝဿုတတာ၊ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာယ တဒုဘယဝီတိဝတ္တတာ ‘‘သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဟိ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာ ဟောတိ အာဝေဏိကဓမ္မဘာဝတော၊ န ¶ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီနံ။ ပ-သဒ္ဒေါ အာရမ္ဘံ ဇောတေတိ၊ အာရမ္ဘော စ ပဝတ္တီတိ ကတွာ အာဟ ‘‘ပဝတ္တယိတဗ္ဗတောတိ အတ္ထော’’တိ။ သတိယာ ကရဏဘူတာယ ပဋ္ဌာနံ ပဋ္ဌပေတဗ္ဗံ သတိပဋ္ဌာနံ။ အန-သဒ္ဒေါ ဟိ ဗဟုလံဝစနေန ကမ္မတ္ထောပိ ဟောတီတိ။ တထာဿ ကတ္တုအတ္ထောပိ လဗ္ဘတီတိ ‘‘ပဋ္ဌာတီတိ ပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပဋ္ဌာတီတိ ဧတ္ထ ပ-သဒ္ဒေါ ဘုသတ္ထဝိသိဋ္ဌံ ပက္ခန္ဒနံ ဒီပေတီတိ ‘‘ဩက္ကန္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ပတ္ထရိတွာ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ ပုန ဘာဝတ္ထံ သတိ၊ သဒ္ဒံ၊ ပဋ္ဌာနသဒ္ဒဉ္စ ¶ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ၊ တေန ပုရိမဝိကပ္ပေ သတိ၊ သဒ္ဒေါ၊ ပဋ္ဌာန-သဒ္ဒေါ စ ကတ္တုအတ္ထောတိ ¶ ဝိညာယတိ။ သရဏဋ္ဌေနာတိ စိရကတဿ၊ စိရဘာသိတဿ စ အနုဿရဏဋ္ဌေန။ ဣဒန္တိ ယံ ‘‘သတိယေဝ သတိပဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒံ။ ဣဓ ဣမသ္မိံ သုတ္တပဒေသေ အဓိပ္ပေတံ။

ယဒိ ဧဝန္တိ။ ယဒိ သတိ ဧဝ သတိပဋ္ဌာနံ၊ သတိ နာမ ဧကော ဓမ္မော၊ ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ ‘‘သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သတိဗဟုတ္တာ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဗဟုကာ တာ သတိယော၊ အထ ကသ္မာ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဧကဝစနန္တိ ယောဇနာ။ မဂ္ဂဋ္ဌေနာတိ နိယျာနဋ္ဌေန။ နိယျာနိကော ဟိ မဂ္ဂဓမ္မော၊ တေနေဝ နိယျာနိကဘာဝေန ဧကတ္တူပဂတော ဧကန္တတော နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ၊ အတ္ထိကေဟိ စ တဒတ္ထံ မဂ္ဂီယတီတိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိ၊ အတ္တနာဝ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ပစ္စာဟရတိ။ တတ္ထ စတဿောပိ စေတာတိ ကာယာနုပဿနာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓာပိ စ ဧတာ သတိယော။ အပရဘာဂေတိ အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ။ ကိစ္စံ သာဓယမာနာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ကာယာဒီသု သုဘသညာဒိဝိဓမနဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ ပဝတ္တိတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ သတိယေဝ တတ္ထ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဝိပလ္လာသဿ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနကိစ္စံ သာဓယမာနာ အာရမ္မဏကရဏဝသေန နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ။ စတုကိစ္စသာဓနေနေဝ ဟေတ္ထ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော။ ဧဝဉ္စ သတီတိ ဧဝံ မဂ္ဂဋ္ဌေန ဧကတ္တံ ဥပါဒါယ ‘‘မဂ္ဂေါ’’တိ ဧကဝစနေန၊ အာရမ္မဏဘေဒေန စတုဗ္ဗိဓတံ ဥပါဒါယ ‘‘စတ္တာရော’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗတာယ သတိ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ ဝစနာနုသန္ဓိနာ ‘‘ဧကာယနော အယ’’န္တိအာဒိကာ ဒေသနာ သာနုသန္ဓိကာဝ၊ န အနနုသန္ဓိကာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဒဿနေန ပဋိပါဒေတုံ ‘‘မာရသေနပ္ပမဒ္ဒန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၂၄) သုတ္တပဒံ အာနေတွာ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိနာ နိဒဿနံ သံသန္ဒတိ။ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ နိဂမနံ။

ဝိသေသတော ကာယော၊ ဝေဒနာ စ အဿာဒဿ ကာရဏန္တိ တပ္ပဟာနတ္ထံ တေသု တဏှာဝတ္ထူသု ဩဠာရိကသုခုမေသု အသုဘဒုက္ခဘာဝဒဿနာနိ မန္ဒတိက္ခပညေဟိ တဏှာစရိတေဟိ သုကရာနီတိ တာနိ တေသံ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ တထာ ‘‘နိစ္စံ အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝေသဝတ္ထုတာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိသေသကာရဏေသု စိတ္တဓမ္မေသု အနိစ္စာနတ္တတာဒဿနာနိ သရာဂါဒိဝသေန၊ သညာဖဿာဒိဝသေန၊ နီဝရဏာဒိဝသေန စ နာတိပ္ပဘေဒါတိပ္ပဘေဒဂတေသု တေသု တပ္ပဟာနတ္ထံ မန္ဒတိက္ခပညာနံ ¶ ဒိဋ္ဌိစရိတာနံ သုကရာနီတိ တေသံ တာနိ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ ဧတ္ထ စ ¶ ယထာ စိတ္တဓမ္မာနမ္ပိ တဏှာယ ¶ ဝတ္ထုဘာဝေါ သမ္ဘဝတိ၊ တထာ ကာယဝေဒနာနမ္ပိ ဒိဋ္ဌိယာတိ သတိပိ နေသံ စတုန္နမ္ပိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝတ္ထုဘာဝေ ယော ယဿာ သာတိသယပစ္စယော၊ တံ ဒဿနတ္ထံ ဝိသေသဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တိက္ခပညသမထယာနိကော ဩဠာရိကာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော တတ္ထ အဋ္ဌတွာ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ ဝေဒနံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဩဠာရိကာရမ္မဏေ အသဏ္ဌဟနတော’’တိ။ ဝိပဿနာယာနိကဿ ပန သုခုမေ စိတ္တေ၊ ဓမ္မေသု စ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ စိတ္တဓမ္မာနုပဿနာနံ မန္ဒတိက္ခပညဝိပဿနာယာနိကာနံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတာ ဝုတ္တာ။

တေသံ တတ္ထာတိ ဧတ္ထ တတ္ထ-သဒ္ဒဿ ‘‘ပဟာနတ္ထ’’န္တိ ဧတေန ယောဇနာ။ ပရတော တေသံ တတ္ထာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ သဝိသေသာ ကာယေ လဗ္ဘန္တီတိ ဝိသေသေန ကာယော ကာမောဃဿ ဝတ္ထု၊ ဘဝေသု သုခဂ္ဂဟဏဝသေန ဘဝဿာဒေါ ဟောတီတိ ဘဝေါဃဿ ဝေဒနာ ဝတ္ထု၊ သန္တတိဃနဂ္ဂဟဏဝသေန ဝိသေသတော စိတ္တေ အတ္တာဘိနိဝေသော ဟောတီတိ ဒိဋ္ဌောဃဿ စိတ္တံ ဝတ္ထု၊ ဓမ္မေသု ဝိနိဗ္ဘောဂဿ ဒုက္ကရတ္တာ၊ ဓမ္မာနံ ဓမ္မမတ္တတာယ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတ္တာ စ သမ္မောဟော ဟောတီတိ အဝိဇ္ဇောဃဿ ဓမ္မာ ဝတ္ထု၊ တသ္မာ တေသု တေသံ ပဟာနတ္ထံ စတ္တာရောဝ ဝုတ္တာ။

ဧဝံ ကာယာဒီနံ ကာမောဃာဒိဝတ္ထုဘာဝကထနေနေဝ ကာမယောဂကာမာသဝါဒီနမ္ပိ ဝတ္ထုဘာဝေါ ဒီပိတော ဟောတိ ဩဃေဟိ တေသံ အတ္ထတော အနညတ္တာ။ ယဒဂ္ဂေန စ ကာယော ကာမောဃာဒီနံ ဝတ္ထု၊ တဒဂ္ဂေန အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထဿ ဝတ္ထု။ ‘‘ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတီ’’တိ ဒုက္ခဒုက္ခဝိပရိဏာမဒုက္ခသင်္ခါရဒုက္ခဘူတာ ဝေဒနာ ¶ ဝိသေသေန ဗျာပါဒကာယဂန္ထဿ ဝတ္ထု။ စိတ္တေ နိစ္စဂ္ဂဟဏဝသေန သဿတဿ အတ္တနော သီလေန သုဒ္ဓီတိ အာဒိ ပရာမသနံ ဟောတီတိ သီလဗ္ဗတပရာမာသဿ စိတ္တံ ဝတ္ထု။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေန ဘူတံ ဘူတတော အပဿန္တဿ ဘဝဝိဘဝဒိဋ္ဌိသင်္ခါတော ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသော ဟောတီတိ တဿ ဓမ္မာ ဝတ္ထု။ ကာယဿ ကာမုပါဒါနဝတ္ထုတာ ဝုတ္တနယာဝ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ကာယော ကာမောဃဿ ဝတ္ထု၊ တဒဂ္ဂေန ကာမုပါဒါနဿပိ ဝတ္ထု အတ္ထတော အဘိန္နတ္တာ။ သုခဝေဒနဿာဒဝသေန ပရလောကနိရပေက္ခော ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိကံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၄၄၅၊ ၂။၉၅၊ ၂၂၅၊ ၃။၉၁၊ ၁၁၆၊ သံ။ နိ။ ၃။၂၁၀၊ ဓ။ သ။ ၁၂၂၁၊ ဝိဘ။ ၉၃၈) ပရာမာသံ ဥပ္ပာဒေတီတိ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဿ ဝေဒနာ ဝတ္ထု ¶ ။ စိတ္တဓမ္မာနံ ဣတရုပါဒါနဝတ္ထုတာ တတိယစတုတ္ထဂန္ထယောဇနာယံ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ ကာယဝေဒနာနံ ဆန္ဒဒေါသာဂတိဝတ္ထုတာ ကာမောဃဗျာပါဒကာယဂန္ထယောဇနာယံ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ သန္တတိဃနဂ္ဂဟဏဝသေန သရာဂါဒိစိတ္တေ သမ္မောဟော ဟောတီတိ မောဟာဂတိယာ စိတ္တံ ဝတ္ထု။ ဓမ္မသဘာဝါနဝဗောဓေ ဘယံ ဟောတီတိ ဘယာဂတိယာ ဓမ္မာ ဝတ္ထု။

အာဟာရသမုဒယာ ¶ ကာယဿ သမုဒယာ၊ ဖဿသမုဒယာ ဝေဒနာနံ သမုဒယော၊ (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၈) သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏံ၊ ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပန္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ ဥဒါ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၂၂၅) ဝစနတော ကာယာဒီနံ သမုဒယဘူတာ ကဗဠီကာရဖဿမနောသဉ္စေတနာဝိညာဏာဟာရာ ကာယာဒိပရိဇာနနေန ပရိညာတာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘စတုဗ္ဗိဓာဟာရပရိညတ္ထ’’န္တိ။ ပကရဏနယောတိ နေတ္တိပကရဏဝသေန သုတ္တန္တသံဝဏ္ဏနာနယော။

သရဏဝသေနာတိ ကာယာဒီနံ၊ ကုသလာဒိဓမ္မာနဉ္စ ဥပဓာရဏဝသေန။ သရန္တိ ဂစ္ဆန္တိ နိဗ္ဗာနံ ဧတာယာတိ သတီတိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ဧကတ္တေ ဧကသဘာဝေ နိဗ္ဗာနေ သမောသရဏံ သမာဂမော ဧကတ္တသမောသရဏံ။ ဧတဒေဝ ဟိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဧကနိဗ္ဗာနပဝေသဟေတုဘူတော ¶ ဝါ သမာနတာယ ဧကော သတိပဋ္ဌာနသဘာဝေါ ဧကတ္တံ၊ တတ္ထ သမောသရဏံ ဧကတ္တသမောသရဏံ၊ တံသဘာဂတာဝ၊ ဧကနိဗ္ဗာနပဝေသဟေတုဘာဝံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ သရဏေကတ္တသမောသရဏာနိ သဟေဝ သတိပဋ္ဌာနေကဘာဝဿ ကာရဏတ္တေန ဝုတ္တာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ၊ ပုရိမသ္မိံ ဝိသုံ။ သရဏဝသေနာတိ ဝါ ဂမနဝသေနာတိ အတ္ထေ သတိ တဒေဝ ဂမနံ သမောသရဏန္တိ၊ သမောသရဏေ ဝါ သတိ-သဒ္ဒတ္ထဝသေန အဝုစ္စမာနေ ဓာရဏတာဝ သတီတိ သတိ-သဒ္ဒတ္ထန္တရာဘာဝါ ပုရိမံ သတိဘာဝဿ ကာရဏံ၊ ပစ္ဆိမံ ဧကဘာဝဿာတိ နိဗ္ဗာနသမောသရဏေပိ သဟိတာနေဝ တာနိ သတိပဋ္ဌာနေကဘာဝဿ ကာရဏာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ။

‘‘စုဒ္ဒသဝိဓေန၊ နဝဝိဓေန၊ သောဠသဝိဓေန၊ ပဉ္စဝိဓေနာ’’တိ ဣဒံ ဥပရိ ပါဠိယံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၄) အာဂတာနံ အာနာပါနပဗ္ဗာဒီနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ တေသံ ပန အနန္တရဘေဒဝသေန၊ တဒနုဂတဘေဒဝသေန စ ဘာဝနာယ အနေကဝိဓတာ လဗ္ဘတိယေဝ၊ စတူသု ဒိသာသု ဥဋ္ဌာနကဘဏ္ဍသဒိသတာ ကာယာနုပဿနာဒိတံတံသတိပဋ္ဌာနဘာဝနာနုဘာဝဿ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ ¶ ဣတရာသံ ပုစ္ဆာနံ ဣဓ အသမ္ဘဝတော၊ နိဒ္ဒေသာဒိဝသေန ဒေသေတုကမျတာယ စ တထာ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ဣဓာ’’တိ ဝုစ္စမာနပဋိပတ္တိသမ္ပာဒကဿ ဘိက္ခုနော သန္နိဿယဒဿနံ၊ သော စဿ သန္နိဿယော သာသနတော အညော နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ’’တိ။ ဓမ္မ…ပေ… လပနမေတံ တေသံ အတ္တနော သမ္မုခါဘိမုခဘာဝကရဏတ္ထံ၊ တဉ္စ ဓမ္မဿ သက္ကစ္စသဝနတ္ထံ။ ‘‘ဂေါစရေ ¶ ဘိက္ခဝေ စရထ သကေ ပေတ္တိကေ ဝိသယေ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂) ဝစနတော ဘိက္ခုဂေါစရာ ဧတေ ဓမ္မာ၊ ယဒိဒံ ကာယာနုပဿနာဒယော။ တတ္ထ ယသ္မာ ကာယာနုပဿနာဒိပဋိပတ္တိယာ ဘိက္ခု ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကာယာနုပဿီ ¶ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခုံ ဒဿေတိ ဘိက္ခုမှိ တံနိယမတောတိ အာဟ ‘‘ပဋိပတ္တိယာ ဘိက္ခုဘာဝဒဿနတော’’တိ။ သတ္ထုစရိယာနုဝိဓာယကတ္တာ၊ သကလသာသနသမ္ပဋိဂ္ဂါဟကတ္တာ စ သဗ္ဗပ္ပကာရာယ အနုသာသနိယာ ဘာဇနဘာဝေါ။ တသ္မိံ ဂဟိတေတိ ဘိက္ခုမှိ ဂဟိတေ။ ဘိက္ခုပရိသာယ ဇေဋ္ဌဘာဝတော ရာဇဂမနဉာယေန ဣတရာ ပရိသာပိ အတ္ထတော ဂဟိတာဝ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သေသာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ပဌမံ ကာရဏံ ဝိဘဇိတွာ ဣတရမ္ပိ ဝိဘဇိတုံ ‘‘ယော စ ဣမ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သမံ စရေယျာတိ ကာယာဒိ ဝိသမစရိယံ ပဟာယ ကာယာဒီဟိ သမံ စရေယျ။ ရာဂါဒိဝူပသမေန သန္တော၊ ဣန္ဒြိယဒမေန ဒန္တော၊ စတုမဂ္ဂနိယာမေန နိယတော၊ သေဋ္ဌစရိတာယ ဗြဟ္မစာရီ၊ သဗ္ဗတ္ထ ကာယဒဏ္ဍာဒိဩရောပနေန နိဓာယ ဒဏ္ဍံ။ အရိယဘာဝေ ဌိတော သော ဧဝရူပေါ ဗာဟိတပါပသမိတပါပဘိန္နကိလေသတာဟိ ‘‘ဗြာဟ္မဏော၊ သမဏော၊ ဘိက္ခူ’’တိ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘အယဉ္စေဝ ကာယော၊ ဗဟိဒ္ဓါ စ နာမရူပ’’န္တိအာဒီသု ခန္ဓပဉ္စကံ၊ တထာ ‘‘သုခဉ္စ ကာယေန ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၇၁၊ ၂၈၇၊ ပါရာ။ ၁၁)၊ ‘‘ယာ တသ္မိံ သမယေ ကာယဿ ပဿဒ္ဓိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓီ’’တိအာဒီသု စ ဝေဒနာဒယော စေတသိကာ ခန္ဓာ ကာယောတိ ဝုစ္စန္တီတိ ¶ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ကာယေတိ ရူပကာယေ’’တိ အာဟ။ ကေသာဒီနဉ္စ ဓမ္မာနန္တိ ကေသာဒိသညိတာနံ ဘူတုပါဒါဓမ္မာနံ။ ဧဝံ ‘‘စယဋ္ဌော သရီရဋ္ဌော ကာယဋ္ဌော’’တိ သဒ္ဒနယေန ကာယ-သဒ္ဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နိရုတ္တိနယေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာယန္တီတိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။

အသမ္မိဿတောတိ ¶ ဝေဒနာဒယောပိ ဧတ္ထ သိတာ၊ ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓါတိ ကာယေ ဝေဒနာဒိအနုပဿနာပသင်္ဂေပိ အာပန္နေ တတော အသမ္မိဿတောတိ အတ္ထော။ သမူဟဝိသယတာယ စဿ ကာယ-သဒ္ဒဿ၊ သမုဒါယုပါဒါနတာယ စ အသုဘာကာရဿ ‘‘ကာယေ’’တိ ဧကဝစနံ၊ တထာ အာရမ္မဏာဒိဝိဘာဂေန အနေကဘေဒဘိန္နမ္ပိ စိတ္တံ စိတ္တဘာဝသာမညေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ‘‘စိတ္တေ’’တိ ဧကဝစနံ၊ ဝေဒနာ ပန သုခါဒိဘေဒဘိန္နာ ဝိသုံ ဝိသုံ အနုပဿိတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တေန ‘‘ဝေဒနာသူ’’တိ ဗဟုဝစနေန ဝုတ္တာ၊ တထေဝ စ နိဒ္ဒေသော ပဝတ္တိတော၊ ဓမ္မာ စ ပရောပဏ္ဏာသဘေဒါ၊ အနုပဿိတဗ္ဗာကာရေန စ အနေကဘေဒါ ဧဝါတိ တေပိ ဗဟုဝစနဝသေနေဝ ဝုတ္တာ။

အဝယဝီဂါဟသမညာတိဓာဝနသာရာဒါနာဘိနိဝေသနိသေဓနတ္ထံ ကာယံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေဟိ၊ တာနိ စ ကေသာဒီဟိ၊ ကေသာဒိကေ စ ဘူတုပါဒါယရူပေဟိ ဝိနိဗ္ဘုဉ္ဇန္တော ‘‘တထာ န ကာယေ’’တိအာဒိမာဟ။ ပါသာဒါဒိနဂရာဝယဝသမူဟေ ¶ အဝယဝီဝါဒိနောပိ အဝယဝီဂါဟံ န ကရောန္တိ၊ ‘‘နဂရံ နာမ ကောစိ အတ္ထော အတ္ထီ’’တိ ပန ကေသဉ္စိ သမညာတိဓာဝနံ သိယာတိ ဣတ္ထိပုရိသာဒိသမညာတိဓာဝနေ နဂရနိဒဿနံ ဝုတ္တံ။ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသမူဟော၊ ကေသလောမာဒိသမူဟော၊ ဘူတုပါဒါယသမူဟော စ ယထာဝုတ္တသမူဟော၊ တဗ္ဗိနိမုတ္တော ကာယောပိ နာမ ကောစိ နတ္ထိ၊ ပဂေဝ ဣတ္ထိအာဒယောတိ အာဟ ‘‘ကာယော ဝါ ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ အညော ဝါ ကောစိ ဓမ္မော ဒိဿတီ’’တိ။ ‘‘ကောစိ ဓမ္မော’’တိ ဣမိနာ သတ္တဇီဝါဒိံ ပဋိက္ခိပတိ၊ အဝယဝီ ပန ကာယပဋိက္ခေပေနေဝ ပဋိက္ခိတ္တောတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ကာယာဒိသမညာတိဓာဝနာနီတိ အာဟ ‘‘ယထာဝုတ္တဓမ္မ…ပေ… ကရောန္တီ’’တိ။ တထာ တထာတိ ကာယာဒိအာကာရေန။

ယံ ¶ ပဿတီတိ ယံ ဣတ္ထိံ၊ ပုရိသံ ဝါ ပဿတိ။ နနု စက္ခုနာ ဣတ္ထိပုရိသဒဿနံ နတ္ထီတိ? သစ္စမေတံ၊ ‘‘ဣတ္ထိံ ပဿာမိ၊ ပုရိသံ ပဿာမီ’’တိ ပန ပဝတ္တသညာယ ဝသေန ‘‘ယံ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ မိစ္ဆာဒဿနေန ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ယံ ပဿတိ၊ န တံ ဒိဋ္ဌံ တံ ရူပါယတနံ န ဟောတီတိ အတ္ထော ဝိပရီတဂ္ဂါဟဝသေန မိစ္ဆာပရိကပ္ပိတရူပတ္တာ။ အထ ဝါ တံ ကေသာဒိဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတံ ဒိဋ္ဌံ န ဟောတိ၊ အစက္ခုဝိညာဏဝိညေယျတ္တာ ဒိဋ္ဌံ ဝါ တံ န ဟောတိ။ ယံ ဒိဋ္ဌံ၊ တံ န ပဿတီတိ ယံ ရူပါယတနံ ကေသာဒိဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတံ ဒိဋ္ဌံ၊ တံ ပညာစက္ခုနာ ဘူတတော န ပဿတီတိ အတ္ထော။ အပဿံ ဗဇ္ဈတေတိ ဣမံ အတ္တဘာဝံ ယထာဘူတံ ပညာစက္ခုနာ အပဿန္တော ‘‘ဧတံ ¶ မမ၊ ဧသော ဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ကိလေသဗန္ဓနေန ဗဇ္ဈတိ။

န အညဓမ္မာနုပဿီတိ န အညသဘာဝါနုပဿီ၊ အသုဘာဒိတော အညာကာရာနုပဿီ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ တံ ဧဝတ္ထံ ပါကဋံ ကရောတိ။ ပထဝီကာယန္တိ ကေသာဒိကောဋ္ဌာသံ ပထဝိံ ဓမ္မသမူဟတ္တာ ‘‘ကာယော’’တိ ဝဒတိ၊ လက္ခဏပထဝိမေဝ ဝါ အနေကပ္ပဘေဒံ သကလသရီရဂတံ၊ ပုဗ္ဗာပရိယဘာဝေန စ ပဝတ္တမာနံ သမူဟဝသေန ဂဟေတွာ ‘‘ကာယော’’တိ ဝဒတိ။ ‘‘အာပေါကာယ’’န္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗဿာတိ ‘‘အဟံ မမ’’န္တိ ဧဝံ အတ္တတ္တနိယဘာဝေန အန္ဓဗာလေဟိ ဂဟေတဗ္ဗဿ။

ဣဒါနိ သတ္တန္နံ အနုပဿနာကာရာနမ္ပိ ဝသေန ကာယာနုပဿနံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အနိစ္စတော အနုပဿတီတိ စတုသမုဋ္ဌာနိကံ ကာယံ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ အနုပဿတိ၊ ဧဝံ ပဿန္တော ဧဝဉ္စဿ အနိစ္စာကာရမ္ပိ ‘‘အနုပဿတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တထာဘူတဿ စဿ နိစ္စဂ္ဂါဟဿ ¶ လေသောပိ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နော နိစ္စတော’’တိ။ တထာ ဟေသ ‘‘နိစ္စသညံ ပဇဟတီ’’တိ ¶ (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၅) ဝုတ္တော။ ဧတ္ထ စ ‘‘အနိစ္စတော ဧဝ အနုပဿတီ’’တိ ဧဝ-ကာရော လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ တေန နိဝတ္တိတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘နော နိစ္စတော’’တိ ဝုတ္တံ။ န စေတ္ထ ဒုက္ခတော အနုပဿနာဒိနိဝတ္တနံ အာသင်္ကိတဗ္ဗံ ပဋိယောဂီနိဝတ္တနပရတ္တာ ဧဝ-ကာရဿ၊ ဥပရိ ဒေသနာရုဠှတ္တာ စ တာသံ။ ‘‘ဒုက္ခတော အနုပဿတီ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – အနိစ္စဿ ဒုက္ခတ္တာ တမေဝ စ ကာယံ ဒုက္ခတော အနုပဿတိ၊ ဒုက္ခဿ အနတ္တတ္တာ အနတ္တတော အနုပဿတိ။ ယသ္မာ ပန ယံ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ၊ န တံ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ၊ ယဉ္စ န အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ၊ န တတ္ထ ရဉ္ဇိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နိဗ္ဗိန္ဒတိ၊ နော နန္ဒတိ။ ဝိရဇ္ဇတိ၊ နော ရဇ္ဇတီ’’တိ။ သော ဧဝံ အရဇ္ဇန္တော ရာဂံ နိရောဓေတိ၊ နော သမုဒေတိ သမုဒယံ န ကရောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပဋိပန္နော စ ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ နော အာဒိယတိ။ အယဉှိ အနိစ္စာဒိအနုပဿနာ တဒင်္ဂဝသေန သဒ္ဓိံ ကာယံ တန္နိဿယခန္ဓာဘိသင်္ခါရေဟိ ကိလေသာနံ ပရိစ္စဇနတော၊ သင်္ခတဒေါသဒဿနေန တဗ္ဗိပရီတေ နိဗ္ဗာနေ တန္နိန္နတာယ ပက္ခန္ဒနတော ‘‘ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ စေဝ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ စာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ တာယ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဝုတ္တနယေန ကိလေသေ ပရိစ္စဇတိ၊ နိဗ္ဗာနေ စ ပက္ခန္ဒတိ၊ တထာဘူတော စ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန ကိလေသေ ¶ န အာဒိယတိ၊ နာပိ အဒေါသဒဿိတာဝသေန သင်္ခတာရမ္မဏံ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ နော အာဒိယတီ’’တိ။ ဣဒါနိဿ တာဟိ အနုပဿနာဟိ ယေသံ ဓမ္မာနံ ပဟာနံ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အနိစ္စတော အနုပဿန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိစ္စသညန္တိ ‘‘သင်္ခါရာ နိစ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဝိပရီတသညံ။ ဒိဋ္ဌိစိတ္တဝိပလ္လာသပ္ပဟာနမုခေနေဝ သညာဝိပလ္လာသပ္ပဟာနန္တိ သညာဂ္ဂဟဏံ၊ သညာသီသေန ဝါ တေသမ္ပိ ¶ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နန္ဒိန္တိ သပ္ပီတိကတဏှံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဣမိနာ ကာယာနုပဿနာသမင်္ဂိနော ဣရိယာပထဝိဟာရော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဣရိယတီ’’တိ၊ ဣရိယာပထံ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အဘိဗျာပနတော ‘‘တီသု ဘဝေသူ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန ပန ကိလေသာ ပရိတ္တဘူမကာ ဧဝါတိ။ ယဒိပိ ကိလေသာနံ ပဟာနံ အာတာပနန္တိ တံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနမ္ပိ အတ္ထေဝ၊ အာတပ္ပ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ပန အာတာပသဒ္ဒေါ ဝီရိယေယေဝ နိရုဠှောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝီရိယဿေတံ နာမ’’န္တိ။ အထ ဝါ ပဋိပက္ခပ္ပဟာနေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဗ္ဘုဿဟနဝသေန ပဝတ္တမာနဿ ဝီရိယဿ သာတိသယံ တဒါတာပနန္တိ ဝီရိယမေဝ တထာ ဝုစ္စတိ၊ န အညေ ဓမ္မာ။ အာတာပီတိ စာယမီကာရော ပသံသာယ၊ အတိသယဿ ဝါ ဒီပကောတိ အာတာပီဂဟဏေန သမ္မပ္ပဓာနသမင်္ဂိတံ ဒဿေတိ။ သမ္မာ၊ သမန္တတော၊ သာမဉ္စ ပဇာနန္တော သမ္ပဇာနော၊ အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနေ အညဓမ္မာနုပဿိတာဘာဝေန သမ္မာ အဝိပရီတံ၊ သဗ္ဗာကာရပဇာနနေန သမန္တတော၊ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဝဟဘာဝေန ပဝတ္တိယာ သာမံ ပဇာနန္တောတိ အတ္ထော ¶ ။ ယဒိ ပညာယ အနုပဿတိ၊ ကထံ သတိပဋ္ဌာနတာတိ အာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗတ္ထိကန္တိ သဗ္ဗတ္ထ ဘဝံ သဗ္ဗတ္ထ လီနေ၊ ဥဒ္ဓတေ စ စိတ္တေ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ သဗ္ဗေ ဝါ လီနေ၊ ဥဒ္ဓတေ စ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ အတ္ထိကာ ဧတာယာတိ သဗ္ဗတ္ထိကာ။ သတိယာ လဒ္ဓုပကာရာယ ဧဝ ပညာယ ဧတ္ထ ယထာဝုတ္တေ ကာယေ ကမ္မဋ္ဌာနိကော ဘိက္ခု ကာယာနုပဿီ ဝိဟရတိ။ အန္တော သင်္ခေပေါ အန္တောဩလီယနော၊ ကောသဇ္ဇန္တိ အတ္ထော။ ဥပါယပရိဂ္ဂဟေတိ ဧတ္ထ သီလဝိသောဓနာဒိ၊ ဂဏနာဒိ၊ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လာဒိ စ ဥပါယော၊ တဗ္ဗိပရိယာယတော အနုပါယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ စ ဥပဋ္ဌိတဿတိ ယထာဝုတ္တံ ဥပါယံ န ပရိစ္စဇတိ၊ အနုပါယဉ္စ န ဥပါဒိယတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မုဋ္ဌဿတီ ¶ …ပေ… အသမတ္ထော ဟောတီ’’တိ။ တေနာတိ ဥပါယာနုပါယာနံ ပရိဂ္ဂဟပရိဝဇ္ဇနေသု၊ ပရိစ္စာဂါပရိဂ္ဂဟေသု စ အသမတ္ထဘာဝေန။ အဿ ယောဂိနော။

ယသ္မာ ¶ သတိယေဝေတ္ထ သတိပဋ္ဌာနံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာဿ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဝီရိယာဒယော အင်္ဂန္တိ အာဟ ‘‘သမ္ပယောဂင်္ဂဉ္စဿ ဒဿေတွာ’’တိ။ အင်္ဂ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကာရဏပရိယာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သတိဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ သမာဓိဿာပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တဿာ သမာဓိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ယသ္မာ ဝါ သတိသီသေနာယံ ဒေသနာ။ န ဟိ ကေဝလာယ သတိယာ ကိလေသပ္ပဟာနံ သမ္ဘဝတိ၊ နိဗ္ဗာနာဓိဂမော ဝါ၊ နာပိ ကေဝလာ သတိ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာဿ ဈာနဒေသနာယံ သဝိတက္ကာဒိဝစနဿ ဝိယ သမ္ပယောဂင်္ဂဒဿနတာတိ အင်္ဂ-သဒ္ဒဿ အဝယဝပရိယာယတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပဟာနင်္ဂန္တိ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ မ။ နိ။ ၁။၂၇၁၊ ၂၈၇၊ ၂၉၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃၊ ပါရာ။ ၁၁) ဝိယ ပဟာတဗ္ဗင်္ဂံ ဒဿေတုံ။ ယသ္မာ ဧတ္ထ လောကိယမဂ္ဂေါ အဓိပ္ပေတော၊ န လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ၊ တသ္မာ ပုဗ္ဗဘာဂိယမေဝ ဝိနယံ ဒဿေန္တော ‘‘တဒင်္ဂဝိနယေန ဝါ ဝိက္ခမ္ဘနဝိနယေန ဝါ’’တိ အာဟ။ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ ဝေဒနာဒိဓမ္မာနံ။ တေသဉှိ တတ္ထ အနဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘အတ္ထုဒ္ဓါရနယေနေတံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ ဝိဘင်္ဂေ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘လောကေ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ။

အဝိသေသေန ဒွီဟိပိ နီဝရဏပ္ပဟာနံ ဝုတ္တန္တိ ကတွာ ပုန ဧကေကေန ဝုတ္တံ ပဟာနဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသေသေနာ’’တိ အာဟ။ အထ ဝါ ‘‘ဝိနေယျ နီဝရဏာနီ’’တိ အဝတွာ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿဝိနယဝစနဿ ပယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိသေသေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာယာနုပဿနာဘာဝနာယ ဟိ ဥဇုဝိပစ္စနီကာနံ အနုရောဓဝိရောဓာဒီနံ ပဟာနဒဿနံ ဧတဿ ပယောဇနန္တိ။ ကာယသမ္ပတ္တိမူလကဿာတိ ရူပဗလယောဗ္ဗနာရောဂျာဒိသရီရသမ္ပဒါနိမိတ္တဿ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော ကာယဝိပတ္တိမူလကော ဝိရောဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာယဘာဝနာယာတိ ကာယာနုပဿနာဘာဝနာယ။ သာ ဟိ ဣဓ ကာယဘာဝနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ သုဘသုခဘာဝါဒီနန္တိ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ¶ မနုညနိစ္စတာဒိသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အသုဘာသုခဘာဝါဒီနန္တိ ဧတ္ထ ပန အာဒိ-သဒ္ဒေန အမနုညအနိစ္စတာဒီနံ။ တေနာတိ အနုရောဓာဒိပ္ပဟာနဝစနေန။ ‘‘ယောဂါနုဘာဝေါ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပါကဋကရဏံ။ ယောဂါနုဘာဝေါ ဟိ ဘာဝနာနုဘာဝေါ။ ယောဂသမတ္ထောတိ ယောဂမနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော။ ပုရိမေန ဟိ ‘‘အနုရောဓဝိရောဓဝိပ္ပမုတ္တော’’တိအာဒိဝစနေန ဘာဝနံ အနုယုတ္တဿ အာနိသံသော ဝုတ္တော၊ ဒုတိယေန ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ ပဋိပတ္တိ။ န ဟိ အနုရောဓဝိရောဓာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတဿ ဘာဝနာ ဣဇ္ဈတိ။

အနုပဿီတိ ¶ ဧတ္ထာတိ ‘‘အနုပဿီ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ လဗ္ဘမာနာယ အနုပဿနာယ အနုပဿနာဇောတနာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အညထာ ‘‘အနုပဿနာယာ’’တိ ကရဏဝစနံ န ယုဇ္ဇေယျ။ အနုပဿနာ ဧဝ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ န ဧတ္ထ အာရမ္မဏံ အဓိပ္ပေတံ၊ ယုဇ္ဇတိ ဝါ။ ကာယပရိဟရဏံ ဝုတ္တန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဟရဏဿ စေတ္ထ အတ္ထသိဒ္ဓတ္တာ ‘‘ကာယပရိဟရဏ’’န္တွေဝ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ဟိ ကာယပရိဟရဏံ ယာဝဒေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဟရဏတ္ထန္တိ။ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဟရဏဿ ဝါ ‘‘အာတာပီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃) ဝုစ္စမာနတ္တာ ‘‘ကာယပရိဟရဏ’’န္တွေဝ ဝုတ္တံ။ ကာယဂ္ဂဟဏေန ဝါ နာမကာယဿာပိ ဂဟဏံ၊ န ရူပကာယဿေဝ၊ တေနေဝ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဟရဏမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိဟာရေနာ’’တိ ဧတ္ထဂ္ဂဟဏဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတိ ‘‘ကာယာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိ ဝိဟာရဿ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘အာတာပီ’’တိအာဒိ ပန သင်္ခေပတော ဝုတ္တဿ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဟရဏဿ သဟ သာဓနေန ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿနံ။ အာတာပေနာတိ အာတာပဂ္ဂဟဏေန။ ‘‘သတိသမ္ပဇညေနာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ၊ မေတ္တာ၊ မရဏဿတိ ¶ ၊ အသုဘဘာဝနာ စ။ ဣဒဉှိ စတုက္ကံ ယောဂိနာ ပရိဟရိယမာနံ ‘‘သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ သဗ္ဗတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂဿာရက္ခဘူတတ္တာ သတိသမ္ပဇညဗလေန အဝိစ္ဆိန္နဿ ပရိဟရိတဗ္ဗတ္တာ သတိသမ္ပဇညဂ္ဂဟဏေန တဿ ဝုတ္တတာ ဝုတ္တာ။ သတိယာ ဝါ သမထော ဝုတ္တော တဿာ သမာဓိက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတတ္တာ။

ဝိဘင်္ဂေ(ဝိဘ။ ကာယာနုပဿနာနိဒ္ဒေသေ) ပန အတ္ထော ဝုတ္တောတိ ယောဇနာ။ တေနာတိ သဒ္ဒတ္ထံ အနာဒိယိတွာ ဘာဝတ္ထဿေဝ ဝိဘဇနဝသေန ပဝတ္တေန ဝိဘင်္ဂပါဌေန သဟ။ အဋ္ဌကထာနယောတိ သဒ္ဒတ္ထဿာပိ ဝိဝရဏဝသေန ယထာရဟံ ဝုတ္တော အတ္ထသံဝဏ္ဏနာနယော။ ယထာ သံသန္ဒတီတိ ယထာ အတ္ထတော၊ အဓိပ္ပာယတော စ အဝိလောမေန္တော အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတိ၊ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝေဒနာဒီနံ ပုန ဝစနေတိ ဧတ္ထ နိဿယပစ္စယဘာဝဝသေန စိတ္တဓမ္မာနံ ဝေဒနာသန္နိဿိတတ္တာ၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ¶ အရူပဓမ္မာနံ ရူပပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတော စ ဝေဒနာယ ကာယာဒိအနုပဿနာပ္ပသင်္ဂေပိ အာပန္နေ တတော အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနံ ဒဿနတ္ထံ၊ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဒိဒဿနတ္ထဉ္စ ဒုတိယံ ဝေဒနာဂ္ဂဟဏံ၊ တေန န ဝေဒနာယံ ကာယာနုပဿီ၊ စိတ္တဓမ္မာနုပဿီ ဝါ၊ အထ ခေါ ဝေဒနာနုပဿီ ¶ ဧဝါတိ ဝေဒနာသင်္ခါတေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝေဒနာနုပဿနာကာရဿေဝ ဒဿနေန အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တထာ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ သုခါ ဝေဒနာ၊ န တသ္မိံ သမယေ ဒုက္ခာ၊ အဒုက္ခမသုခါ ဝါ ဝေဒနာ၊ ယသ္မိံ ဝါ ပန သမယေ ဒုက္ခာ၊ အဒုက္ခမသုခါ ဝါ ဝေဒနာ၊ န တသ္မိံ သမယေ ဣတရာ ဝေဒနာ’’တိ ဝေဒနာဘာဝသာမညေ အဝတွာ တံ တံ ဝေဒနံ ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇိတွာ ဒဿနေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေါ ဓုဝဘာဝဝိဝေကော ဒဿိတော ဟောတိ၊ တေန တာသံ ခဏမတ္တာဝဋ္ဌာနဒဿနေန အနိစ္စတာယ ¶ ၊ တတော ဧဝ ဒုက္ခတာယ၊ အနတ္တတာယ စ ဒဿနံ ဝိဘာဝိတံ ဟောတိ။ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အယမ္ပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယဉှိ ဝေဒနာယံ ဝေဒနာနုပဿီ ဧဝ၊ န အညဓမ္မာနုပဿီ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ နာမ ဗာလော အမဏိသဘာဝေပိ ဥဒကပုဗ္ဗုဠကေ မဏိအာကာရာနုပဿီ ဟောတိ၊ န ဧဝံ အယံ ဌိတိရမဏီယေပိ ဝေဒယိတေ၊ ပဂေဝ ဣတရသ္မိံ မနုညာကာရာနုပဿီ၊ အထ ခေါ ခဏပဘင်္ဂုရတာယ၊ အဝသဝတ္တိတာယ ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတာယ စ အနိစ္စအနတ္တအသုဘာကာရာနုပဿီ၊ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာယ၊ သင်္ခါရဒုက္ခတာယ စ ဝိသေသတော ဒုက္ခာနုပဿီ ယေဝါတိ။ ဧဝံ စိတ္တ ဓမ္မေသုပိ ယထာရဟံ ပုနဝစနေ ပယောဇနံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ လောကိယာ ဧဝ သမ္မသနစာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ‘‘ကေဝလံ ပနိဓာ’’တိအာဒိနာ ‘‘ဣဓ ဧတ္တကံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဧသ နယော’’တိ ဣမိနာ ယထာ စိတ္တံ၊ ဓမ္မာ စ အနုပဿိတဗ္ဗာ၊ တထာ တာနိ အနုပဿန္တော စိတ္တေ စိတ္တာနုပဿီ၊ ဓမ္မေသု ဓမ္မာနုပဿီတိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ဒုက္ခတောတိ ဒုက္ခသဘာဝတော၊ ဒုက္ခန္တိ အနုပဿိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

ယော သုခံ ဒုက္ခတော အဒ္ဒါတိ ယော ဘိက္ခု သုခံ ဝေဒနံ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာယ ‘‘ဒုက္ခာ’’တိ ပညာစက္ခုနာ အဒ္ဒက္ခိ။ ဒုက္ခံ အဒ္ဒက္ခိ သလ္လတောတိ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ ပီဠာဇနနတော၊ အန္တောတုဒနတော၊ ဒုန္နီဟရဏတော စ သလ္လတော အဒ္ဒက္ခိ ပဿိ။ အဒုက္ခမသုခန္တိ ဥပေက္ခာဝေဒနံ။ သန္တန္တိ သုခဒုက္ခာနိ ဝိယ အနောဠာရိကတာယ၊ ပစ္စယဝသေန ဝူပသန္တသဘာဝတာယ စ သန္တံ။ အနိစ္စတောတိ ဟုတွာအဘာဝတော၊ ဥဒယဝယဝန္တတော၊ တာဝကာလိကတော၊ နိစ္စပဋိပက္ခတော စ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ ယော အဒ္ဒက္ခိ။ သ ဝေ သမ္မဒ္ဒသော ¶ ဘိက္ခု ဧကံသေန၊ ပရိဗျတ္တံ ဝါ ဝေဒနာယ သမ္မာပဿနကောတိ အတ္ထော။

ဒုက္ခာတိပီတိ ¶ သင်္ခါရဒုက္ခတာယ ဒုက္ခာ ဣတိပိ။ တံ ဒုက္ခသ္မိန္တိ သဗ္ဗံ တံ ဝေဒယိတံ ဒုက္ခသ္မိံ ¶ အန္တောဂဓံ ပရိယာပန္နံ ဝဒါမိ သင်္ခါရဒုက္ခတာနတိဝတ္တနတော။ သုခဒုက္ခတောပိ စာတိ သုခါဒီနံ ဌိတိဝိပရိဏာမဉာဏသုခတာယ၊ ဝိပရိဏာမဌိတိအညာဏဒုက္ခတာယ စ ဝုတ္တတ္တာ တိဿောပိ စ သုခတော၊ တိဿောပိ စ ဒုက္ခတော အနုပဿိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ သတ္တ အနုပဿနာ ဟေဋ္ဌာ ပကာသိတာ ဧဝ။ သေသန္တိ ယထာဝုတ္တံ သုခါဒိဝိဘာဂတော သေသံ သာမိသနိရာမိသာဒိဘေဒံ ဝေဒနာနုပဿနာယံ ဝတ္တဗ္ဗံ။

အာရမ္မဏ…ပေ… ဘေဒါနန္တိ ရူပါဒိအာရမ္မဏနာနတ္တဿ နီလာဒိတဗ္ဘေဒဿ၊ ဆန္ဒာဒိအဓိပတိနာနတ္တဿ ဟီနာဒိတဗ္ဘေဒဿ၊ ဉာဏဈာနာဒိသဟဇာတနာနတ္တဿ သသင်္ခါရိကာသင်္ခါရိကသဝိတက္ကာဒိတဗ္ဘေဒဿ၊ ကာမာဝစရာဒိဘူမိနာနတ္တဿ ဥက္ကဋ္ဌမဇ္ဈိမာဒိတဗ္ဘေဒဿ၊ ကုသလာဒိကမ္မနာနတ္တဿ ဒေဝဂတိသံဝတ္တနိယတာဒိတဗ္ဘေဒဿ၊ ကဏှသုက္ကဝိပါကနာနတ္တဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယတာဒိတဗ္ဘေဒဿ၊ ပရိတ္တဘူမကာဒိကိရိယာနာနတ္တဿ တိဟေတုကာဒိတဗ္ဘေဒဿ ဝသေန အနုပဿိတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သဝတ္ထုကာဝတ္ထုကာဒိနာနတ္တဿ ပုဂ္ဂလတ္တယသာဓာရဏာဒိတဗ္ဘေဒဿ စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သလက္ခဏသာမညလက္ခဏာနန္တိ ဖုသနာဒိတံတံလက္ခဏာနဉ္စေဝ အနိစ္စတာဒိသာမညလက္ခဏာနဉ္စ ဝသေနာတိ ယောဇနာ။ သုညတဓမ္မဿာတိ အနတ္တတာသင်္ခါတသုညတာသဘာဝဿ။ ယံ ဝိဘာဝေတုံ အဘိဓမ္မေ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဓမ္မာ ဟောန္တိ၊ ခန္ဓာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ ¶ (ဓ။ သ။ ၁၂၁) သုညတာဝါရဒေသနာ ပဝတ္တာ၊ တံ ပဟီနမေဝ ပုဗ္ဗေ ပဟီနတ္တာ၊ တသ္မာ တဿ တဿ ပုန ပဟာနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ ကိလေသာ ပဟီယမာနာ အာရမ္မဏဝိဘာဂေန ပဟီယန္တိ အနာဂတာနံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနံ ပဟာတဗ္ဗတ္တာ၊ တသ္မာ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ဧကတ္ထ ပဟာနံ ဝတွာ ဣတရတ္ထ န ဝတ္တဗ္ဗံ ဧဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ကာမဉ္စေတ္ထာ’’တိအာဒိနာ။ အထ ဝါ မဂ္ဂစိတ္တက္ခဏေ ဧကတ္ထ ပဟီနံ သဗ္ဗတ္ထ ပဟီနမေဝ ဟောတီတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဟာနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ မဂ္ဂေန ဟိ ပဟီနာတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ တတ္ထ ပုရိမာယ စောဒနာယ နာနာပုဂ္ဂလပရိဟာရော၊ န ဟိ ဧကဿ ပဟီနံ တတော အညဿ ပဟီနံ နာမ ဟောတိ။ ပစ္ဆိမာယ နာနာစိတ္တက္ခဏိကပရိဟာရော။ နာနာစိတ္တက္ခဏေတိ ဟိ လောကိယမဂ္ဂစိတ္တက္ခဏေတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ လောကိယဘာဝနာယ စ ကာယေ ပဟီနံ န ဝေဒနာဒီသု ဝိက္ခမ္ဘိတံ ¶ ဟောတိ။ ယဒိပိ နပ္ပဝတ္တေယျ၊ ပဋိပက္ခဘာဝနာယ သုပ္ပဟီနတ္တာ တတ္ထ သာ ‘‘အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿဿ အပ္ပဝတ္တီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ပုနပိ တပ္ပဟာနံ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ။ ဧကတ္ထ ပဟီနံ သေသေသုပိ ပဟီနံ ဟောတီတိ လောကုတ္တရသတိပဋ္ဌာနဘာဝနံ၊ လောကိယဘာဝနာယ ဝါ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဝတ္တိမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဉ္စပိ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ လောကော’’တိ (ဝိဘ။ ၃၆၂၊ ၃၆၄၊ ၃၆၆) ဟိ ဝိဘင်္ဂေစတူသုပိ ဌာနေသု ဝုတ္တန္တိ။

ဥဒ္ဒေသဝါရဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။

ကာယာနုပဿနာ

အာနာပါနပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၃၇၄။ အာရမ္မဏဝသေနာတိ ¶ အနုပဿိတဗ္ဗကာယာဒိအာရမ္မဏဝသေန။ စတုဓာ ဘိန္ဒိတွာတိ ဥဒ္ဒေသဝသေန စတုဓာ ဘိန္ဒိတွာ။ တတော စတုဗ္ဗိဓသတိပဋ္ဌာနတော ဧကေကံ သတိပဋ္ဌာနံ ¶ ဂဟေတွာ ကာယံ ဝိဘဇန္တောတိ ပါဌသေသော။

ကထဉ္စာတိ ဧတ္ထ ကထန္တိ ပကာရပုစ္ဆာ၊ တေန နိဒ္ဒိသိယမာနေ ကာယာနုပဿနာပကာရေ ပုစ္ဆတိ။ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကော၊ တေန ဥဒ္ဒေသဝါရေန အပါကဋံ နိဒ္ဒေသဝါရေန ဝိဘာဝိယမာနံ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ ဗာဟိရကေသုပိ ဣတော ဧကဒေသဿ သမ္ဘဝတော သဗ္ဗပ္ပကာရဂ္ဂဟဏံ ကတံ ‘‘သဗ္ဗပ္ပကာရကာယာနုပဿနာနိဗ္ဗတ္တကဿာ’’တိ၊ တေန ယေ ဣမေ အာနာပါနပဗ္ဗာဒိဝသေန အာဂတာ စုဒ္ဒသပ္ပကာရာ၊ တဒန္တောဂဓာ စ အဇ္ဈတ္တာဒိအနုပဿနာပ္ပကာရာ၊ တထာ ကာယဂတာသတိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၃) ဝုတ္တာ ကေသာဒိဝဏ္ဏသဏ္ဌာနကသိဏာရမ္မဏစတုက္ကဇ္ဈာနပ္ပကာရာ၊ လောကိယာဒိပ္ပကာရာ စ၊ တေ သဗ္ဗေပိ အနဝသေသတော သင်္ဂဏှာတိ။ ဣမေ စ ပကာရာ ဣမသ္မိံယေဝ သာသနေ၊ န ဣတော ဗဟိဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗပ္ပကာရ…ပေ… ပဋိသေဓနော စာ’’တိ။ တတ္ထ တထာဘာဝပဋိသေဓနောတိ သဗ္ဗပ္ပကာရကာယာနုပဿနာနိဗ္ဗတ္တကဿ ပုဂ္ဂလဿ အညသာသနဿ နိဿယဘာဝပဋိသေဓနော၊ ဧတေန ဣဓ ဘိက္ခဝေတိ ဧတ္ထ ဣဓ-သဒ္ဒေါ အန္တောဂဓဧဝသဒ္ဒတ္ထောတိ ဒဿေတိ။ သန္တိ ဟိ ဧကပဒါနိပိ အဝဓာရဏာနိ ယထာ ‘‘ဝါယုဘက္ခော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓေဝ ဘိက္ခဝေ ¶ သမဏော’’တိအာဒိ။ ပရိပုဏ္ဏသမဏပ္ပကရဏဓမ္မော ဟိ သော ပုဂ္ဂလော၊ ယော သဗ္ဗပ္ပကာရကာယာနုပဿနာနိဗ္ဗတ္တကော။ ပရပ္ပဝါဒါတိ ပရေသံ အညတိတ္ထိယာနံ နာနပ္ပကာရာ ဝါဒါ တိတ္ထာယတနာနိ။

အရညာဒိကဿေဝ ဘာဝနာနုရူပသေနာသနတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမဿဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုဒ္ဒမော ဒမထံ အနုပဂတော ဂေါဏော ကူဋဂေါဏော။ ဒေါဟနကာလေ ယထာ ထနေဟိ အနဝသေသတော ခီရံ န ပဂ္ဃရတိ၊ ဧဝံ ဒေါဟပဋိဗန္ဓိနီ ကူဋဓေနု။ ရူပ-သဒ္ဒါဒိကေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကအဿာဒေါ ရူပါရမ္မဏာဒိရသော။ ပုဗ္ဗေ အာစိဏ္ဏာရမ္မဏန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇတော ပုဗ္ဗေ၊ အနာဒိမတိ ဝါ သံသာရေ ပရိစိတာရမ္မဏံ။ နိဗန္ဓေယျာတိ ¶ ဗန္ဓေယျ။ သတိယာတိ သမ္မဒေဝ ကမ္မဋ္ဌာနဿ သလ္လက္ခဏဝသေန ပဝတ္တာယ သတိယာ။ အာရမ္မဏေတိ ကမ္မဋ္ဌာနာရမ္မဏေ။ ဒဠှန္တိ ထိရံ၊ ယထာ သတောကာရိဿ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေါ သမာဓိ ဣဇ္ဈတိ၊ တထာ ထာမဂတံ ကတွာတိ အတ္ထော။

ဝိသေသာဓိဂမဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရပဒဋ္ဌာနန္တိ ¶ သဗ္ဗေသံ ဗုဒ္ဓါနံ၊ ဧကစ္စာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ၊ ဗုဒ္ဓသာဝကာနဉ္စ ဝိသေသာဓိဂမဿ အညေန ကမ္မဋ္ဌာနေန အဓိဂတဝိသေသာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရဿ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ။

ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယော ဝိယ ဘဂဝါ ယောဂီနံ အနုရူပနိဝါသဋ္ဌာနုပဒိသနတော။ ဘိက္ခု ဒီပိသဒိသော အရညေ ဧကကော ဝိဟရိတွာ ပဋိပက္ခနိမ္မထနဝသေန ဣစ္ဆိတတ္ထသာဓနတော ဖလမုတ္တမန္တိ သာမညဖလံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပရက္ကမဇဝယောဂ္ဂဘူမိန္တိ ဘာဝနုဿာဟဇဝဿ ယောဂ္ဂကရဏဘူမိဘူတံ။

အဒ္ဓါနဝသေန ပဝတ္တာနံ အဿာသပဿာသာနံ ဝသေန ဒီဃံ ဝါ အဿသန္တော၊ ဣတ္တရဝသေန ပဝတ္တာနံ အဿာသပဿာသာနံ ဝသေန ရဿံ ဝါ အဿသန္တောတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ သိက္ခတောတိ အဿာသပဿာသာနံ ဒီဃရဿတာပဇာနနသဗ္ဗကာယပ္ပဋိသံဝေဒနဩဠာရိကောဠာရိကပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေန ဘာဝနံ သိက္ခတော၊ တထာဘူတော ဝါ ဟုတွာ တိဿော သိက္ခာ ပဝတ္တယတော။ အဿာသပဿာသနိမိတ္တေတိ အဿာသပဿာသသန္နိဿယေန ဥပဋ္ဌိတပဋိဘာဂနိမိတ္တေ။ အဿာသပဿာသေ ပရိဂ္ဂဏှာတိ ရူပမုခေန ဝိပဿနံ အဘိနိဝိသန္တော၊ ယော ‘‘အဿာသပဿာသကမ္မိကော’’တိ ဝုတ္တော။ ဈာနင်္ဂါနိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ အရူပမုခေန ဝိပဿနံ အဘိနိဝိသန္တော။ ဝတ္ထု နာမ ကရဇကာယော စိတ္တစေတသိကာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော။ အညော သတ္တော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ နတ္ထီတိ ဝိသုဒ္ဓိဒိဋ္ဌိ ‘‘တယိဒံ ¶ ဓမ္မမတ္တံ၊ န အဟေတုကံ၊ နာပိ ဣဿရာဒိဝိသမဟေတုကံ၊ အထ ခေါ အဝိဇ္ဇာဒိဟေတုက’’န္တိ အဒ္ဓါတ္တယေပိ ကင်္ခါဝိတရဏေန ဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါ။ ‘‘ယံ ¶ ကိဉ္စိ ဘိက္ခု ရူပ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၆၁၊ ၂။၁၁၃၊ ၃။၈၆၊ ၈၉၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၅၄) နယေန ကလာပသမ္မသနဝသေန တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ။ ဥဒယဝယာနုပဿနာဒိဝသေန ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တော။ အနုက္ကမေန မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ။

‘‘ပရဿ ဝါ အဿာသပဿာသကာယေ’’တိ ဣဒံ သမ္မသနဝါရဝသေနာယံ ပါဠိ ပဝတ္တာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ သမထဝသေန ပန ပရဿ အဿာသပဿာသကာယေ အပ္ပနာနိမိတ္တုပ္ပတ္တိ ဧဝ နတ္ထိ။ အဋ္ဌပေတွာတိ အန္တရန္တရာ န ဌပေတွာ။ အပရာပရံ သဉ္စရဏကာလောတိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဓမ္မေသုပိ နိရန္တရံ ဝါ ဘာဝနာယ ပဝတ္တနကာလော ကထိတော။ ဧကသ္မိံ ကာလေ ပနိဒံ ဥဘယံ န လဗ္ဘတီတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ၊ ဗဟိဒ္ဓါ’’တိ စ ဝုတ္တံ ဣဒံ ဓမ္မဒွယံ ဃဋိတံ ဧကသ္မိံ ကာလေ ဧကတော အာရမ္မဏဘာဝေန န လဗ္ဘတိ၊ ဧကဇ္ဈံ အာလမ္ဗိတုံ န သက္ကာတိ အတ္ထော။

သမုဒေတိ ဧတသ္မာတိ သမုဒယော၊ သော ဧဝ ကာရဏဋ္ဌေန ဓမ္မောတိ သမုဒယဓမ္မော။ အဿာသပဿာသာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတု ကရဇကာယာဒိ၊ တဿ အနုပဿနသီလော သမုဒယဓမ္မာနုပဿီ၊ တံ ပန ¶ သမုဒယဓမ္မံ ဥပမာယ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘသ္တန္တိ ရုတ္တိံ။ ဂဂ္ဂရနာဠိန္တိ ဥက္ကာပနာဠိံ။ တေတိ ကရဇကာယာဒိကေ။ ယထာ အဿာသပဿာသကာယော ကရဇကာယာဒိသမ္ဗန္ဓီ တံနိမိတ္တတာယ၊ ဧဝံ ကရဇကာယာဒယောပိ အဿာသပဿာသကာယသမ္ဗန္ဓိနော တံနိမိတ္တဘာဝေနာတိ ‘‘သမုဒယဓမ္မာ ကာယသ္မိ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမုဒယ…ပေ… ဝုစ္စတီ’’တိ။ ပကတိဝါစီ ဝါ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဇာတိဓမ္မာန’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၃၁၊ ၃။၃၁၀၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၃၃) ဝိယာတိ ကာယဿ ပစ္စယသမဝါယေ ဥပ္ပဇ္ဇနကပကတိကာယာနုပဿီ ဝါ ‘‘သမုဒယဓမ္မာနုပဿီ’’တိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ကရဇကာယဉ္စာ’’တိအာဒိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ကာယသ္မိန္တိ ဘုမ္မဝစနံ သုဋ္ဌုတရံ ယုဇ္ဇတိ။

ဝယဓမ္မာနုပဿီတိ ဧတ္ထ အဟေတုကတ္တေပိ ဝိနာသဿ ယေသံ ဟေတုဓမ္မာနံ ¶ အဘာဝေ ယံ န ဟောတိ၊ တဒဘာဝေါ တဿ အဘာဝဿ ဟေတု ဝိယ ဝေါဟရီယတီတိ ဥပစာရတော ကရဇကာယာဒိအဘာဝေါ အဿာသပဿာသကာယဿ ဝယကာရဏံ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဘသ္တာယာ’’တိအာဒိ ¶ ။ အယံ တာဝေတ္ထ ပဌမဝိကပ္ပဝသေန အတ္ထဝိဘာဝနာ။ ဒုတိယဝိကပ္ပဝသေန ဥပစာရေန ဝိနာယေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါနုပဿနာ ဝိယ ဘိန္နဝတ္ထုဝိသယတာယ သမုဒယဝယဓမ္မာနုပဿနာပိ ဧကကာလေ န လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ကာလေန သမုဒယံ ကာလေန ဝယံ အနုပဿန္တော’’တိ။ ‘‘အတ္ထိ ကာယော’’တိ ဧဝ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ‘‘ကာယောဝ အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတံ ဒဿေန္တော ‘‘န သတ္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တဿတ္ထော – ယော ရူပါဒီသု သတ္တဝိသတ္တတာယ၊ ပရေသဉ္စ သဇ္ဇာပနဋ္ဌေန၊ သတွဂုဏယောဂတော ဝါ ‘‘သတ္တော’’တိ ပရေဟိ ပရိကပ္ပိတော၊ တဿ သတ္တနိကာယဿ ပူရဏတော စ စဝနုပပဇ္ဇနဓမ္မတာယ ဂလနတော စ ‘‘ပုဂ္ဂလော’’တိ၊ ထီယတိ သံဟညတိ ဧတ္ထ ဂဗ္ဘောတိ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ၊ ပုရိ ပုရေ ဘာဂေ သေတိ ပဝတ္တတီတိ ‘‘ပုရိသော’’တိ၊ အာဟိတော အဟံ မာနော ဧတ္ထာတိ ‘‘အတ္တာ’’တိ၊ အတ္တနော သန္တကဘာဝေန ‘‘အတ္တနိယ’’န္တိ၊ ပရော န ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘အဟ’’န္တိ၊ မမ သန္တကန္တိ ကတွာ ‘‘မမာ’’တိ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရဝိနိမုတ္တော အညောတိ ကတွာ ‘‘ကောစီ’’တိ၊ တဿ သန္တကဘာဝေန ‘‘ကဿစီ’’တိ၊ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗော ကောစိ နတ္ထိ၊ ကေဝလံ ‘‘ကာယော ဧဝ အတ္ထီ’’တိ။ ဒသဟိပိ ပဒေဟိ အတ္တတ္တနိယသုညတမေဝ ကာယဿ ဝိဘာဝေတိ။ ဧဝန္တိ ‘‘ကာယောဝ အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။

ဉာဏပမာဏတ္ထာယာတိ ကာယာနုပဿနာဉာဏံ ပရံ ပမာဏံ ပါပနတ္ထာယ။ သတိပမာဏတ္ထာယာတိ ကာယပရိဂ္ဂါဟိကံ သတိံ ပဝတ္တနသတိံ ပရံ ပမာဏံ ပါပနတ္ထာယ။ ဣမဿ ဟိ ဝုတ္တနယေန ‘‘အတ္ထိ ကာယော’’တိ အပရာပရုပ္ပတ္တိဝသေန ပစ္စုပဋ္ဌိတာ သတိ ဘိယျောသော မတ္တာယ တတ္ထ ဉာဏဿ၊ သတိယာ စ ¶ ပရိဗြူဟနာယ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘သတိသမ္ပဇညာနံ ဝုဍ္ဎတ္ထာယာ’’တိ။ ဣမိဿာ ¶ ဘာဝနာယ တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟာနံ ဥဇုပဋိပက္ခတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာ…ပေ… ဝိဟရတီ’’တိ။ တထာဘူတော စ လောကေ ကိဉ္စိပိ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝါ ‘‘မမ’’န္တိ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗံ န ပဿတိ၊ ကုတော ဂဏှေယျာတိ အာဟ ‘‘န စ ကိဉ္စီ’’တိအာဒိ။ ဧဝမ္ပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ ဟေဋ္ဌာ နိဒ္ဒိဋ္ဌဿ တာဒိသဿ အတ္ထဿ အဘာဝတော အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဥပရိ အတ္ထံ ဥပါဒါယာ’’တိ အာဟ ယထာ ‘‘အန္တမသော တိရစ္ဆာနဂတာယပိ၊ အယမ္ပိ ပါရာဇိကော ဟောတီ’’တိ။ (ပါရာ။ ၄၂) ဧဝန္တိ ပန နိဒ္ဒိဋ္ဌာကာရဿ ပစ္စာမသနံ နိဂမနဝသေန ကတန္တိ အာဟ ‘‘ဣမိနာ ပန…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။

ပုဗ္ဗဘာဂသတိပဋ္ဌာနဿ ¶ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သတိ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိ။ သာ ပန သတိ ယသ္မိံ အတ္တဘာဝေ၊ တဿ သမုဋ္ဌာပိကာ တဏှာ၊ တဿာပိ သမုဋ္ဌာပိကာ ဧဝ နာမ ဟောတိ တဒဘာဝေ အဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘တဿာ သမုဋ္ဌာပိကာ ပုရိမတဏှာ’’တိ၊ ယထာ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ ဥဒါ။ ၁၊ ဝိဘ။ ၄၈၄)။ တံဝိညာဏဗီဇတံသန္တတိသမ္ဘူတော သဗ္ဗောပိ လောကိယော ဝိညာဏပ္ပဗန္ဓော ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏံ’’ တွေဝ ဝုစ္စတိ သုတ္တန္တနယေန။ အပ္ပဝတ္တီတိ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ၊ ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တိယာ နိမိတ္တဘူတောတိ အတ္ထော။ န ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဝါ အပ္ပဝတ္တိ။ ‘‘ဒုက္ခပရိဇာနနော’’တိအာဒိ ဧကန္တတော စတုကိစ္စသာဓနဝသေနေဝ အရိယမဂ္ဂဿ ပဝတ္တီတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ အဝုတ္တသိဒ္ဓါ ဟိ တဿ ဘာဝနာပဋိဝေဓော။ စတုသစ္စဝသေနာတိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဝသေန။ ဥဿက္ကိတွာတိ ဝိသုဒ္ဓိပရမ္ပရာယ အာရုဟိတွာ၊ ဘာဝနံ ဥပရိ နေတွာတိ အတ္ထော။ နိယျာနမုခန္တိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဿရဏူပါယော။

အာနာပါနပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣရိယာပထပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၃၇၅။ ဣရိယာပထဝသေနာတိ ဣရိယနံ ဣရိယာ၊ ကိရိယာ၊ ဣဓ ပန ကာယိကပယောဂေါ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣရိယာနံ ပထော ပဝတ္တိမဂ္ဂေါတိ ဣရိယာပထော၊ ဂမနာဒိဝသေန ပဝတ္တာ သရီရာဝတ္ထာ။ ဂစ္ဆန္တော ဝါ ဟိ သတ္တော ကာယေန ကာတဗ္ဗကိရိယံ ကရောတိ ဌိတော ဝါ နိသိန္နော ဝါ နိပန္နော ဝါတိ၊ တေသံ ဣရိယာပထာနံ ဝသေန၊ ဣရိယာပထဝိဘာဂေနာတိ အတ္ထော။ ပုန စပရန္တိ ပုန စ အပရံ၊ ယထာဝုတ္တအာနာပါနကမ္မဋ္ဌာနတော ဘိယျောပိ အညံ ကာယာနုပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေမိ၊ သုဏာထာတိ ဝါ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ ‘‘ဂစ္ဆန္တော ဝါ’’တိအာဒိ ဂမနာဒိမတ္တဇာနနဿ၊ ဂမနာဒိဂတဝိသေသဇာနနဿ စ သာဓာရဏဝစနံ၊ တတ္ထ ဂမနာဒိမတ္တဇာနနံ န ဣဓ နာဓိပ္ပေတံ၊ ဂမနာဒိဂတဝိသေသဇာနနံ ပန အဓိပ္ပေတန္တိ တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ကာမ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတ္တူပလဒ္ဓိန္တိ ‘‘သတ္တော အတ္ထီ’’တိ ဥပလဒ္ဓိံ သတ္တဂ္ဂါဟံ။ န ပဇဟတိ န ပရိစ္စဇတိ ‘‘အဟံ ဂစ္ဆာမိ၊ မမ ဂမန’’န္တိ ဂါဟသဗ္ဘာဝတော။ တတော ဧဝ အတ္တသညံ ‘‘အတ္ထိ အတ္တာ ကာရကော ဝေဒကော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဝိပရီတသညံ ¶ န ဥဂ္ဃာဋေတိ နာပနေတိ အပ္ပဋိပက္ခဘာဝတော၊ အနနုဗြူဟနတော ဝါ။ ဧဝံ ဘူတဿ စဿ ကုတော ကမ္မဋ္ဌာနာဒိဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ ဝါ န ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ဣမဿ ပနာ’’တိအာဒိ သုက္ကပက္ခော၊ တဿ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တမေဝ ဟိ အတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣဒဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ကော ဂစ္ဆတီတိ သာဓနံ၊ ကိရိယဉ္စ အဝိနိဗ္ဘုတ္တံ ကတွာ ဂမနကိရိယာယ ကတ္တုပုစ္ဆာ၊ သာ ကတ္တုဘာဝဝိသိဋ္ဌအတ္တပဋိက္ခေပတ္ထာ ဓမ္မမတ္တဿေဝ ဂမနသိဒ္ဓိဒဿနတော။ ကဿ ဂမနန္တိ တမေဝတ္ထံ ပရိယာယန္တရေန ဝဒတိ သာဓနံ၊ ကိရိယဉ္စ ဝိနိဗ္ဘုတ္တံ ကတွာ ဂမနကိရိယာယ အကတ္တုသမ္ဗန္ဓီဘာဝဝိဘာဝနတော။ ပဋိက္ခေပတ္ထဉှိ အန္တောနီတံ ကတွာ ဥဘယတ္ထံ ကိံ-သဒ္ဒေါ ပဝတ္တော။ ကိံ ကာရဏာတိ ပန ပဋိက္ခိတ္တကတ္တုကာယ ¶ ဂမနကိရိယာယ အဝိပရီတကာရဏပုစ္ဆာ။ ဣဒဉှိ ဂမနံ နာမ အတ္တာ မနသာ သံယုဇ္ဇတိ၊ မနော ဣန္ဒြိယေဟိ၊ ဣန္ဒြိယာနိ အတ္တေဟီတိ ဧဝမာဒိ မိစ္ဆာကာရဏဝိနိမုတ္တအနုရူပပစ္စယဟေတုကော ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။

န ကောစိ သတ္တော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ ဂစ္ဆတိ ဓမ္မမတ္တဿေဝ ဂမနသိဒ္ဓိတော၊ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ စ ကဿစိ အဘာဝတော။ ဣဒါနိ ဓမ္မမတ္တဿေဝ ဂမနသိဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တကိရိယာဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စိတ္တကိရိယာ စ သာ၊ ဝါယောဓာတုယာ ဝိပ္ဖာရော ဝိပ္ဖန္ဒနဉ္စာတိ စိတ္တကိရိယာဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရော၊ တေန။ ဧတ္ထ စ စိတ္တကိရိယဂ္ဂဟဏေန အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရံ နိဝတ္တေတိ၊ ဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရဂ္ဂဟဏေန စေတနာဝစီဝိညတ္တိဘေဒံ စိတ္တကိရိယံ နိဝတ္တေတိ၊ ဥဘယေန ပန ကာယဝိညတ္တိံ ဝိဘာဝေတိ။ ‘‘ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝတွာ ယထာ ပဝတ္တမာနေ ကာယေ ‘‘ဂစ္ဆတီ’’တိ ဝေါဟာရော ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တန္တိ ဂန္တုကာမတာဝသေန ပဝတ္တစိတ္တံ။ ဝါယံ ဇနေတီတိ ဝါယောဓာတုအဓိကံ ရူပကလာပံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ အဓိကတာ စေတ္ထ သာမတ္ထိယတော၊ န ပမာဏတော။ ဂမနစိတ္တသမုဋ္ဌိတံ သဟဇာတရူပကာယဿ ထမ္ဘနသန္ဓာရဏစလနာနံ ပစ္စယဘူတေန အာကာရဝိသေသေန ပဝတ္တမာနံ ဝါယောဓာတုံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝါယော ဝိညတ္တိံ ဇနေတီ’’တိ။ အဓိပ္ပာယသဟဘာဝီ ဟိ ဝိကာရော ဝိညတ္တိ။ ယထာဝုတ္တအဓိကဘာဝေနေဝ စ ဝါယောဂဟဏံ ¶ ၊ န ဝါယောဓာတုယာ ဧဝ ဇနကဘာဝတော၊ အညထာ ဝိညတ္တိယာ ¶ ဥပါဒါယရူပဘာဝေါ ဒုရုပပါဒေါ သိယာ။ ပုရတော အဘိနီဟာရော ပုရတောဘာဂေန ကာယဿ ပဝတ္တနံ၊ ယော ‘‘အဘိက္ကမော’’တိ ဝုစ္စတိ။

‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ အတိဒေသေန သင်္ခေပတော ဝတွာ တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘တတြာပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကောဋိတော ပဋ္ဌာယာတိ ဟေဋ္ဌိမကောဋိတော ¶ ပဋ္ဌာယ ပါဒတလတော ပဋ္ဌာယ။ ဥဿိတဘာဝေါတိ ဥဗ္ဗိဒ္ဓဘာဝေါ။

ဧဝံ ပဇာနတောတိ ဧဝံ စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရေနေဝ ဂမနာဒိ ဟောတီတိ ပဇာနတော။ တဿ ဧဝံ ပဇာနနာယ နိစ္ဆယဂမနတ္ထံ ‘‘ဧဝံ ဟောတီ’’တိ ဝိစာရဏာ ဝုစ္စတိ လောကေ ယထာဘူတံ အဇာနန္တေဟိ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေန၊ လောကဝေါဟာရဝသေန ဝါ။ အတ္ထိ ပနာတိ အတ္တနော ဧဝံ ဝီမံသနဝသေန ပုစ္ဆာဝစနံ။ နတ္ထီတိ နိစ္ဆယဝသေန သတ္တဿ ပဋိက္ခေပဝစနံ။ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ တဿေဝ အတ္ထဿ ဥပမာယ ဝိဘာဝနံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

နာဝါ မာလုတဝေဂေနာတိ ယထာ အစေတနာ နာဝါ ဝါတဝေဂေန ဒေသန္တရံ ယာတိ၊ ယထာ စ အစေတနော တေဇနံ ကဏ္ဍော ဇိယာဝေဂေန ဒေသန္တရံ ယာတိ၊ တထာ အစေတနော ကာယော ဝါတာဟတော ယထာဝုတ္တဝါယုနာ နီတော ဒေသန္တရံ ယာတီတိ ဧဝံ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သစေ ပန ကောစိ ဝဒေယျ ‘‘ယထာ နာဝါတေဇနာနံ ပေလ္လကဿ ပုရိသဿ ဝသေန ဒေသန္တရဂမနံ၊ ဧဝံ ကာယဿာပီ’’တိ၊ ဟောတု၊ ဧဝံ ဣစ္ဆိတော ဝါယမတ္ထော ယထာ ဟိ နာဝါတေဇနာနံ သံဟတလက္ခဏဿေဝ ပုရိသဿ ဝသေန ဂမနံ၊ န အသံဟတလက္ခဏဿ၊ ဧဝံ ကာယဿာပီတိ။ ကာ နော ဟာနိ၊ ဘိယျောပိ ဓမ္မမတ္တတာဝ ပတိဋ္ဌံ လဘတိ၊ န ပုရိသဝါဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ယန္တသုတ္တဝသေနာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ပယုတ္တန္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဂမနာဒိကိရိယာဝသေန ပစ္စယေဟိ ပယောဇိတံ။ ဌာတီတိ တိဋ္ဌတိ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ ဝိနာ ဟေတုပစ္စယေတိ ဂန္တုကာမတာစိတ္တတံသမုဋ္ဌာနဝါယောဓာတုအာဒိဟေတုပစ္စယေဟိ ဝိနာ။ တိဋ္ဌေတိ တိဋ္ဌေယျ။ ဝဇေတိ ဝဇေယျ ဂစ္ဆေယျ ကော နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဋိက္ခေပတ္ထော စေတ္ထ ကိံ-သဒ္ဒေါတိ ဟေတုပစ္စယဝိရဟေန ဌာနဂမနပဋိက္ခေပမုခေန ¶ သဗ္ဗာယပိ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိတာဝိဘာဝနေန အတ္တသုညတာ ဝိယ အနိစ္စဒုက္ခတာပိ ဝိဘာဝိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ပဏိဟိတောတိ ယထာ ယထာ ပစ္စယေဟိ ပကာရေဟိ နိဟိတော ¶ ဌပိတော။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝစနန္တိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ¶ စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ ဧကဇ္ဈံ သင်္ဂဏှနဝစနံ၊ ပုဗ္ဗေ ဝိသုံ ဝိသုံ ဣရိယာပထာနံ ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ နေသံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ဝစနန္တိ အတ္ထော။ ပုရိမနယော ဝါ ဣရိယာပထပ္ပဓာနော ဝုတ္တောတိ တတ္ထ ကာယော အပ္ပဓာနော အနုနိပ္ဖာဒီတိ ဣဓ ကာယံ ပဓာနံ၊ အပဓာနဉ္စ ဣရိယာပထံ အနုနိပ္ဖာဒိံ ကတွာ ဒဿေတုံ ဒုတိယနယော ဝုတ္တောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ဒွိန္နံ နယာနံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဌိတောတိ ပဝတ္တော။

ဣရိယာပထပရိဂ္ဂဏှနမ္ပိ ဣရိယာပထဝတော ကာယဿေဝ ပရိဂ္ဂဏှနံ တဿ အဝတ္ထာဝိသေသဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣရိယာပထပရိဂ္ဂဏှနေန ကာယေ ကာယာနုပဿီ ဝိဟရတီ’’တိ။ တေနေဝေတ္ထ ရူပက္ခန္ဓဝသေနေဝ သမုဒယာဒယော ဥဒ္ဓဋာ။ ဧသ နယော သေသဝါရေသုပိ။ အာဒိနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယထာ ‘‘တဏှာသမုဒယာ ကမ္မသမုဒယာ အာဟာရသမုဒယာ’’တိ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ ပဿန္တောပိ ရူပက္ခန္ဓဿ ဥဒယံ ပဿတီတိ ဣမေ စတ္တာရော အာကာရာ သင်္ဂယှန္တိ၊ ဧဝံ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ’’တိ အာဒယောပိ ပဉ္စ အာကာရာ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဣရိယာပထပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုသမ္ပဇညပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၃၇၆။ စတုသမ္ပဇညဝသေနာတိ သမန္တတော ပကာရေဟိ၊ ပကဋ္ဌံ ဝါ သဝိသေသံ ဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော၊ သမ္ပဇာနဿ ဘာဝေါ သမ္ပဇညံ၊ တထာပဝတ္တံ ဉာဏံ၊ ဟတ္ထဝိကာရာဒိဘေဒဘိန္နတ္တာ စတ္တာရိ သမ္ပဇညာနိ သမာဟဋာနိ စတုသမ္ပဇညံ၊ တဿ ဝသေန။ ‘‘အဘိက္ကန္တေ’’တိအာဒီနိ သာမညဖလေ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၄၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၁၄ ဝါကျခန္ဓေပိ) ဝဏ္ဏိတာနိ၊ န ပုန ဝဏ္ဏေတဗ္ဗာနိ၊ တသ္မာ တံတံသံဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာပိ တတ္ထ ဝိဟိတနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ‘‘အဘိက္ကန္တေ ပဋိက္ကန္တေ သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝစနတော အဘိက္ကမာဒိဂတစတုသမ္ပဇညပရိဂ္ဂဏှနေန ရူပကာယဿေဝေတ္ထ သမုဒယဓမ္မာနုပဿိတာဒိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ရူပက္ခန္ဓဿေဝ သမုဒယော စ ဝယော စ ¶ နီဟရိတဗ္ဗော’’တိ။ ရူပဓမ္မာနံယေဝ ဟိ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသာ အဘိက္ကမာဒယောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

စတုသမ္ပဇညပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဋိက္ကူလမနသိကာရပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၃၇၇။ ပဋိက္ကူလမနသိကာရဝသေနာတိ ¶ ¶ ဇိဂုစ္ဆနီယတာယ ပဋိကူလမေဝ ပဋိက္ကူလံ၊ ယော ပဋိက္ကူလသဘာဝေါ ပဋိက္ကူလာကာရော၊ တဿ မနသိ ကရဏဝသေန။ အန္တရေနာပိ ဟိ ဘာဝဝါစိနံ သဒ္ဒံ ဘာဝတ္ထော ဝိညာယတိ ယထာ ‘‘ပဋဿ သုက္က’’န္တိ။ ယသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၈၂) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တတ္ထ၊ တံသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၁၈၂ အာဒယော) ဝုတ္တနယေန ‘‘ဣမမေဝ ကာယ’’န္တိ အာဒီနမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝတ္ထာဒီဟိ ပသိဗ္ဗကာကာရေန ဗန္ဓိတွာ ကတံ အာဝါဋနံ ပုတောဠိ။ နာနာကာရာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သမ္မိဿာတိ ဧတ္တာဝတာ နာနာဝဏ္ဏာနံ ကေသာဒီနဉ္စ ဥပမေယျတာ။ ဝိဘူတကာလောတိ ပဏ္ဏတ္တိံ သမတိက္ကမိတွာ ကေသာဒီနံ အသုဘာကာရဿ ဥပဋ္ဌိတကာလော။ ဣတိ-သဒ္ဒဿ အာကာရတ္ထတံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝတွာ တံ အာကာရံ သရူပတော ဒဿေန္တော ‘‘ကေသာဒိပရိဂ္ဂဏှနေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကေသာဒိသညိတာနဉှိ အသုစိဘာဝါနံ ပရမဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆပဋိက္ကူလာကာရဿ သမုဒယတော အနုပဿနာ ဣဓ ကာယာနုပဿနာတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပဋိက္ကူလမနသိကာရပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဓာတုမနသိကာရပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၃၇၈။ ဓာတုမနသိကာရဝသေနာတိ ပထဝီဓာတုအာဒိကာ စတဿော ဓာတုယော အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဘာဝနာမနသိကာရဝသေန၊ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဓာတုမနသိကာရော၊ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ၊ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနန္တိ ဟိ အတ္ထတော ဧကံ။ ဂေါဃာတကောတိ ဇီဝိကတ္ထာယ ဂုန္နံ ဃာတကော။ အန္တေဝါသိကောတိ ကမ္မကရဏဝသေန တဿ သမီပဝါသီ တံ နိဿာယ ဇီဝနကော ¶ ။ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာတိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ အညမညံ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ။ မဟာပထာနံ ဝေမဇ္ဈဋ္ဌာနသင်္ခါတေတိ စတုန္နံ မဟာပထာနံ တာယ ¶ ဧဝ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌာနတာယ ဝေမဇ္ဈသင်္ခါတေ။ ယသ္မာ တေ စတ္တာရော မဟာပထာ စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂန္တွာ တတ္ထ သမောဟိတာ ဝိယ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တံ ဌာနံ စတုမဟာပထံ၊ တသ္မိံ စတုမဟာပထေ။ ဌိတ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဌိတော ဝါ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၆၃၊ အ။ နိ။ ၅။၂၈) ဌာနသင်္ခါတဣရိယာပထသမင်္ဂိတာယ၊ ဌာ-သဒ္ဒဿ ဝါ ဂတိနိဝတ္တိအတ္ထတာယ အညတ္ထ ဌပေတွာ ဂမနံ သေသဣရိယာပထသမင်္ဂိတာယ ¶ ဗောဓကော၊ ဣဓ ပန ယထာ တထာ ရူပကာယဿ ပဝတ္တိအာကာရဗောဓကော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ ယေန ကေနစိ အာကာရေန ဌိတတ္တာ ယထာ ဌိတ’’န္တိ။ တတ္ထ အာကာရေနာတိ ဌာနာဒိနာ ရူပကာယဿ ပဝတ္တိအာကာရေန။ ဌာနာဒယော ဟိ ဣရိယာပထသင်္ခါတာယ ကိရိယာယ ပထော ပဝတ္တိမဂ္ဂေါတိ ‘‘ဣရိယာပထော’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ ဝုတ္တော ဝါယမတ္ထော။ ယထာဌိတန္တိ ယထာပဝတ္တံ၊ ယထာဝုတ္တံ ဌာနမေဝေတ္ထ ပဏိဓာနန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ယထာ ဌိတတ္တာ စ ယထာပဏိဟိတ’’န္တိ။ ‘‘ဌိတ’’န္တိ ဝါ ကာယဿ ဌာနသင်္ခါတဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ၊ ‘‘ပဏိဟိတ’’န္တိ တဒညဣရိယာပထသမာယောဂပရိဒီပနံ။ ‘‘ဌိတ’’န္တိ ဝါ ကာယသင်္ခါတာနံ ရူပဓမ္မာနံ တသ္မိံ တသ္မိံ ခဏေ သကိစ္စဝသေန အဝဋ္ဌာနပရိဒီပနံ၊ ပဏိဟိတန္တိ ပစ္စယဝသေန တေဟိ တေဟိ ပစ္စယေဟိ ပကာရတော နိဟိတံ ပဏိဟိတန္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စဝေက္ခတီတိ ပတိ ပတိ အဝေက္ခတိ၊ ဉာဏစက္ခုနာ ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇိတွာ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဿတိ။

ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဘာဝတ္ထဝိဘာဝနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဂေါဃာတကဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပေါသေန္တဿာတိ မံသူပစယပရိဗြူဟနာယ ကုဏ္ဍကဘတ္တကပ္ပာသဋ္ဌိအာဒီဟိ သံဝဍ္ဎေန္တဿ။ ဝဓိတံ မတန္တိ ဟိံသိတံ ဟုတွာ မတံ။ မတန္တိ စ မတမတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘တာဝဒေဝါ’’တိ။ ဂါဝီတိ သညာ န အန္တရဓာယတီတိ ယာနိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ ¶ ယထာသန္နိဝိဋ္ဌာနိ ဥပါဒါယ ဂါဝီသမညာ မတမတ္တာယပိ ဂါဝိယာ တေသံ တံသန္နိဝေသဿ အဝိနဋ္ဌတ္တာ။ ဝိလီယန္တိ ဘိဇ္ဇန္တိ ဝိဘုဇ္ဇန္တီတိ ဗီလာ၊ ဘာဂါ ဝ-ကာရဿ ဗ-ကာရံ၊ ဣကာရဿ စ ဤကာရံ ကတွာ။ ဗီလသောတိ ဗီလံ ဗီလံ ကတွာ။ ဝိဘဇိတွာတိ အဋ္ဌိသင်္ဃာတတော မံသံ ဝိဝေစေတွာ၊ တတော ဝါ ဝိဝေစိတံ မံသံ ဘာဂသော ကတွာ။ တေနေဝါဟ ‘‘မံသသညာ ပဝတ္တတီ’’တိ။ ပဗ္ဗဇိတဿာပိ အပရိဂ္ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနဿ။ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂန္တိ သန္တတိသမူဟကိစ္စဃနာနံ ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇနံ ဝိဝေစနံ။ ဓာတုသော ¶ ပစ္စဝေက္ခတောတိ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂကရဏေန ဓာတုံ ဓာတုံ ပထဝီအာဒိဓာတုံ ဝိသုံ ဝိသုံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ။ သတ္တသညာတိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိဝသေန ပဝတ္တာ သတ္တသညာတိ ဝဒန္တိ၊ ဝေါဟာရဝသေန ပဝတ္တသတ္တသညာယပိ တဒါ အန္တရဓာနံ ယုတ္တမေဝ ယာထာဝတော ဃနဝိနိဗ္ဘောဂဿ သမ္ပာဒနတော။ ဧဝဉှိ သတိ ယထာဝုတ္တဩပမ္မတ္ထေန ဥပမေယျတ္ထော အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဓာတုဝသေနေဝ စိတ္တံ သန္တိဋ္ဌတီ’’တိ။ ဒက္ခောတိ ဆေကော တံတံသမညာယ ကုသလော ‘‘ယထာဇာတေ သူနသ္မိံ နင်္ဂုဋ္ဌခုရဝိသာဏာဒိဝန္တေ အဋ္ဌိမံသာဒိအဝယဝသမုဒါယေ အဝိဘတ္တေ ဂါဝီသမညာ၊ န ဝိဘတ္တေ။ ဝိဘတ္တေ ပန အဋ္ဌိမံသာဒိအဝယဝသမညာ’’တိ ဇာနနတော။ စတုမဟာပထော ဝိယ စတုဣရိယာပထောတိ ဂါဝိယာ ဌိတစတုမဟာပထော ဝိယ ကာယဿ ပဝတ္တိမဂ္ဂဘူတော စတုဗ္ဗိဓော ဣရိယာပထော ယသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၅) ဝိတ္ထာရိတာ၊ တသ္မာ တတ္ထ၊ တံသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၃၀၆) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဓာတုမနသိကာရပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နဝသိဝထိကပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၃၇၉။ သိဝထိကာယ ¶ အပဝိဒ္ဓဥဒ္ဓုမာတကာဒိပဋိသံယုတ္တာနံ ဩဓိသော ပဝတ္တာနံ ကထာနံ၊ တဒဘိဓေယျာနဉ္စ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိအသုဘဘာဂါနံ သိဝထိကပဗ္ဗာနီတိ သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဂဟိတသမညာ ¶ ။ တေနာဟ ‘‘သိဝထိကပဗ္ဗေဟိ ဝိဘဇိတု’’န္တိ။ မရိတွာ ဧကာဟာတိက္ကန္တံ ဧကာဟမတံ။ ဥဒ္ဓံ ဇီဝိတပရိယာဒါနာတိ ဇီဝိတက္ခယတော ဥပရိ မရဏတော ပရံ။ သမုဂ္ဂတေနာတိ သမုဋ္ဌိတေန။ ဥဒ္ဓုမာတတ္တာတိ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဓုမာတတ္တာ သူနတ္တာ။ သေတရတ္တေဟိ ဝိပရိဘိန္နံ ဝိမိဿိတံ နီလံ ဝိနီလံ၊ ပုရိမဝဏ္ဏဝိပရိဏာမဘူတံ ဝါ နီလံ ဝိနီလံ။ ဝိနီလမေဝ ဝိနီလကန္တိ က-ကာရေန ပဒဝဍ္ဎနံ အနတ္ထန္တရတော ယထာ ‘‘ပီတကံ လောဟိတက’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၆၁၆)။ ပဋိက္ကူလတ္တာတိ ဇိဂုစ္ဆနီယတ္တာ။ ကုစ္ဆိတံ ဝိနီလန္တိ ဝိနီလကန္တိ ကုစ္ဆနတ္ထော ဝါ အယံ က-ကာရောတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ပါပကော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၆၊ အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ မဟာဝ။ ၂၈၅) ပရိဘိန္နဋ္ဌာနေဟိ ကာကကင်္ကာဒီဟိ။ ဝိဿန္ဒမာနပုဗ္ဗန္တိ ဝိဿဝန္တပုဗ္ဗံ၊ တဟံ တဟံ ပဂ္ဃရန္တပုဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တထာဘာဝန္တိ ဝိဿန္ဒမာနပုဗ္ဗဘာဝံ။

သော ¶ ဘိက္ခူတိ ယော ‘‘ပဿေယျ သရီရံ သိဝထိကာယ ဆဍ္ဍိတ’’န္တိ ဝုတ္တော၊ သော ဘိက္ခု။ ဥပသံဟရတိ သဒိသတံ။ ‘‘အယမ္ပိ ခေါ’’တိအာဒိ ဥပသံဟရဏာကာရဒဿနံ။ အာယူတိ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ၊ အရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပနေတ္ထ ဝိညာဏဂတိကမေဝ။ ဥသ္မာတိ ကမ္မဇတေဇော။ ဧဝံ ပူတိကသဘာဝေါယေဝါတိ ဧဝံ အတိဝိယ ဒုဂ္ဂန္ဓဇေဂုစ္ဆပဋိက္ကူလပူဘိကသဘာဝေါ ဧဝ၊ န အာယုအာဒီနံ အဝိဂမေ ဝိယ မတ္တသောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဒိသော ဘဝိဿတီတိ ဧဝံဘာဝီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဥဒ္ဓုမာတာဒိဘေဒေါ ဘဝိဿတီ’’တိ။

လုဉ္စိတွာ လုဉ္စိတွာတိ ဥပ္ပာဋေတွာ ဥပ္ပာဋေတွာ။ သာဝသေသမံသလောဟိတယုတ္တန္တိ သဗ္ဗသော အခါဒိတတ္တာ တဟံ တဟံ သေသေန အပ္ပာဝသေသေန မံသလောဟိတေန ယုတ္တံ။ ‘‘အညေန ဟတ္ထဋ္ဌိက’’န္တိ အဝိသေသေန ဟတ္ထဋ္ဌိကာနံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏတာ ဇောတိတာတိ အနဝသေသတော တေသံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏတံ ဒဿေန္တော ‘‘စတုသဋ္ဌိဘေဒမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။

တေရောဝဿိကာနီတိ တိရောဝဿံ ဂတာနိ၊ တာနိ ပန သံဝစ္ဆရံ ဝီတိဝတ္တာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘အတိက္ကန္တသံဝစ္ဆရာနီ’’တိ။ ပုရာဏတာယ ဃနဘာဝဝိဂမေန ဝိစုဏ္ဏတာ ဣဓ ပူတိဘာဝေါတိ သော ယထာ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဗ္ဘောကာသေ’’တိအာဒိမာဟ။ တေရောဝဿိကာနေဝါတိ သံဝစ္ဆရမတ္တာတိက္ကန္တာနိ ¶ ဧဝ။ ခဇ္ဇမာနတာဒိဝသေန ဒုတိယသိဝထိကပဗ္ဗာဒီနံ ဝဝတ္ထာပိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ခဇ္ဇမာနတာဒီနံ ဝသေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ’’တိ။

နဝသိဝထိကပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣမာနေဝ ဒွေတိ အဝဓာရဏေန အပ္ပနာကမ္မဋ္ဌာနံ တတ္ထ နိယမေတိ အညပဗ္ဗေသု တဒဘာဝတော။ ယတော ဟိ ဧဝ-ကာရော၊ တတော အညတ္ထ နိယမေတိ၊ တေန ပဗ္ဗဒွယဿ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနတာပိ အပ္ပဋိသိဒ္ဓါ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ အနိစ္စတာဒိဒဿနတော။ သင်္ခါရေသု အာဒီနဝဝိဘာဝနာနိ သိဝထိကပဗ္ဗာနီတိ အာဟ ‘‘သိဝထိကာနံ အာဒီနဝါနုပဿနာဝသေန ဝုတ္တတ္တာ’’တိ။ ဣရိယာပထပဗ္ဗာဒီနံ အပ္ပနာဝဟတာ ပါကဋာ ဧဝါတိ ‘‘သေသာနိ ဒွါဒသပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

ကာယာနုပဿနာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝေဒနာနုပဿနာဝဏ္ဏနာ

၃၈၀။ သုခံ ¶ ဝေဒနန္တိ ဧတ္ထ သုခယတီတိ သုခါ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ၊ ကာယဉ္စ လဒ္ဓဿာဒေ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သုဋ္ဌု ဝါ ခါဒတိ၊ ခနတိ ဝါ ကာယိကံ၊ စေတသိကဉ္စာဗာဓန္တိ သုခါ။ ‘‘သုကရံ ဩကာသဒါနံ ဧတိဿာတိ သုခါ’’တိ အပရေ။ ဝေဒယတိ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတီတိ ဝေဒနာ။ ဝေဒယမာနောတိ အနုဘဝမာနော။ ‘‘ကာမ’’န္တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဣရိယာပထပဗ္ဗေ ဝုတ္တနယမေဝ။ သမ္ပဇာနဿ ဝေဒိယနံ သမ္ပဇာနဝေဒိယနံ။

ဝတ္ထုအာရမ္မဏာတိ ရူပါဒိအာရမ္မဏာ။ ရူပါဒိအာရမ္မဏဉှေတ္ထ ဝေဒနာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ‘‘ဝတ္ထူ’’တိ အဓိပ္ပေတံ ¶ ။ အဿာတိ ဘဝေယျ။ ဓမ္မဝိနိမုတ္တဿ ကတ္တု အဘာဝတော ဓမ္မဿေဝ ကတ္တုဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝေဒနာဝ ဝေဒယတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဧတေန ‘‘သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒယမာနော သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒယာမီ’’တိ ဣဒံ ဝေါဟာရမတ္တန္တိ ဒဿေတိ။

နိတ္ထုနန္တောတိ ဗလဝတော ဝေဒနာဝေဂဿ နိရောဓနေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ တဿ အဝသရဒါနဝသေန နိတ္ထုနန္တော ¶ ။ ဝေဂသန္ဓာရဏေ ဟိ အတိမဟန္တံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အညမ္ပိ ဝိကာရံ ဥပ္ပာဒေယျ၊ တေန ထေရော အပရာပရံ ပရိဝတ္တတိ။ ဝီရိယသမထံ ယောဇေတွာတိ အဓိဝါသနဝီရိယဿ အဓိမတ္တတ္တာ တဿ ဟာပနဝသေန သမာဓိနာ သမရသတာပါဒနေန ဝီရိယသမထံ ယောဇေတွာ။ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟီတိ လောကုတ္တရပဋိသမ္ဘိဒါဟိ သဟ။ အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ အသမ္မောဟဝသေန အဓိဂမော၊ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါယ ပန အာရမ္မဏကရဏဝသေနပိ။ လောကိယာနမ္ပိ ဝါ သတိ ဥပ္ပတ္တိကာလေ တတ္ထ သမတ္ထတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟီ’’တိ။ သမသီသီတိ ဝါရသမသီသီ ဟုတွာ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဝါရဿ အနန္တရဝါရေ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ အတ္ထော။

ယထာ စ သုခံ၊ ဧဝံ ဒုက္ခန္တိ ယထာ ‘‘သုခံ ကော ဝေဒယတီ’’တိအာဒိနာ သမ္ပဇာနဝေဒိယနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ဒုက္ခမ္ပိ။ တတ္ထ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခာ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ၊ ကာယဉ္စ ပီဠေတိ ဝိဗာဓတီတိ အတ္ထော။ ဒုဋ္ဌုံ ဝါ ခါဒတိ၊ ခနတိ ကာယိကံ၊ စေတသိကဉ္စ သာတန္တိ ဒုက္ခာ။ ‘‘ဒုက္ကရံ ဩကာသဒါနံ ဧတိဿာတိ ဒုက္ခာ’’တိ အပရေ။ အရူပကမ္မဋ္ဌာနန္တိ အရူပပရိဂ္ဂဟံ၊ အရူပဓမ္မမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသနန္တိ အတ္ထော။ န ပါကဋံ ဟောတိ ဖဿဿ၊ စိတ္တဿ စ အဝိဘူတာကာရတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အန္ဓကာရံ ဝိယ ခါယတီ’’တိ။ ‘‘န ပါကဋံ ¶ ဟောတီ’’တိ စ ¶ ဣဒံ တာဒိသေ ပုဂ္ဂလေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တေသံ အာဒိတော ဝေဒနာဝ ဝိဘူတတရာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဧဝဉှိ ယံ ဝုတ္တံ သက္ကပဉှဝဏ္ဏနာ ဒီသု ‘‘ဖဿော ပါကဋော ဟောတိ၊ ဝိညာဏံ ပါကဋံ ဟောတီ’’တိ၊ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၅၉) တံ အဝိရောဓိတံ ဟောတိ။ ဝေဒနာဝသေန ကထိယမာနံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပါကဋံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဝေဒနာနံ ဥပ္ပတ္တိပါကဋတာယာ’’တိ စ ဣဒံ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တာသဉှိ ပဝတ္တိ ဩဠာရိကာ၊ န ဣတရာယ။ တဒုဘယဂ္ဂဟဏမုခေန ဝါ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ဣတရာယပိ ပဝတ္တိ ဝိညူနံ ပါကဋာ ဧဝါတိ ‘‘ဝေဒနာန’’န္တိ အဝိသေသဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သက္ကပဉှေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗော အတ္ထဝိသေသော တတ္ထ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗော။

ပုဗ္ဗေ ‘‘ဝတ္ထုံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝေဒနာဝ ဝေဒယတီ’’တိ ဝေဒနာယ အာရမ္မဏာဓီနဝုတ္တိတာယ စ အနတ္တတာယ စ ပဇာနနံ ဝုတ္တံ၊ ဣဒါနိ တဿာ အနိစ္စတာဒိပဇာနနံ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ အပရောပိ ပဇာနနပရိယာယော’’တိ အာဟ။ ယထာ ဧကသ္မိံ ခဏေ စိတ္တဒွယဿ အသမ္ဘဝေါ ဧကဇ္ဈံ အနေကန္တပစ္စယာဘာဝတော၊ ဧဝံ ဝေဒနာဒွယဿ ဝိသိဋ္ဌာရမ္မဏဝုတ္တိတော စာတိ အာဟ ‘‘သုခဝေဒနာက္ခဏေ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ အဘာဝတော’’တိ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ တဒါ ဥပေက္ခာဝေဒနာယပိ အဘာဝတော၊ တေန သုခဝေဒနာက္ခဏေ ဘူတပုဗ္ဗာနံ ဣတရဝေဒနာနံ ဟုတွာအဘာဝပဇာနနေန သုခဝေဒနာယပိ ဟုတွာ အဘာဝေါ ဉာတော ဧဝ ဟောတီတိ တဿာ ပါကဋဘာဝမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိဿာ စ ¶ သုခါယ ဝေဒနာယ ဣတော ပဌမံအဘာဝတော’’တိ ¶ အာဟ၊ ဧတေနေဝ စ တာသမ္ပိ ဝေဒနာနံ ပါကဋဘာဝေါ ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဝေဒနာ နာမ အနိစ္စာ အဓုဝါ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ’’တိ။ အနိစ္စဂ္ဂဟဏေန ဟိ ဝေဒနာနံ ဝိဒ္ဓံသနဘာဝေါ ဒဿိတော ဝိဒ္ဓသ္တေ အနိစ္စတာယ သုဝိညေယျတ္တာ။ အဓုဝဂ္ဂဟဏေန ပါကဋဘာဝေါ တဿ အသဒါဘာဝိတာဒိဘာဝနတော။ ဝိပရိဏာမဂ္ဂဟဏေန ဒုက္ခဘာဝေါ တဿ အညထတ္တဒီပနတော၊ တေန သုခါပိ ဝေဒနာ ဒုက္ခာ၊ ပဂေဝ ဣတရာတိ တိဿန္နမ္ပိ ဝေဒနာနံ ဒုက္ခတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ဣတိ ‘‘ယဒနိစ္စံ ဒုက္ခံ၊ တံ ဧကန္တတော အနတ္တာ’’တိ တီသုပိ ဝေဒနာသု လက္ခဏတ္တယပဇာနနာ ဇောတိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိဟ တတ္ထ သမ္ပဇာနော ဟောတီ’’တိ။

ဣဒါနိ ¶ တမတ္ထံ သုတ္တေန (မ။ နိ။ ၂။၂၀၅) သာဓေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နေဝ တသ္မိံ သမယေ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ ဝေဒေတီတိ တသ္မိံ သုခဝေဒနာသမင်္ဂိသမယေ နေဝ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ ဝေဒေတိ နိရုဒ္ဓတ္တာ၊ အနုပ္ပန္နတ္တာ စ ယထာက္ကမံ အတီတာနာဂတာနံ။ ပစ္စုပ္ပန္နာယ ပန အသမ္ဘဝေါ ဝုတ္တော ဧဝ။ သကိစ္စက္ခဏမတ္တာဝဋ္ဌာနတော အနိစ္စာ။ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတတ္တာ သင်္ခတာ။ ဝတ္ထာရမ္မဏာဒိပစ္စယံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နတ္တာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ။ ခယဝယပလုဇ္ဇနနိရုဇ္ဈနပကတိတာယ ခယဓမ္မာ ဝယဓမ္မာ ဝိရာဂဓမ္မာ နိရောဓဓမ္မာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ကိလေသေဟိ အာမသိတဗ္ဗတော အာမိသံ နာမ၊ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ၊ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သဟ အာမိသေဟီတိ သာမိသံ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏာမိသနိဿိတာ’’တိ။

ဣတော ပရန္တိ ‘‘အတ္ထိ ဝေဒနာ’’တိ ဧဝမာဒိ ပါဠိံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကာယာနုပဿနာယံ ဝုတ္တနယမေဝါ’’တိ။

ဝေဒနာနုပဿနာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စိတ္တာနုပဿနာဝဏ္ဏနာ

၃၈၁။ သမ္ပယောဂဝသေန ¶ ပဝတ္တမာနေန သဟ ရာဂေနာတိ သရာဂံ။ တေနာဟ ‘‘လောဘသဟဂတ’’န္တိ။ ဝီတရာဂန္တိ ဧတ္ထ ကာမံ သရာဂပဒပဋိယောဂိနာ ဝီတရာဂပဒေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ သမ္မသနစာရဿ ပန အဓိပ္ပေတတ္တာ တေဘူမကဿေဝ ဂဟဏန္တိ ‘‘လောကိယကုသလာဗျာကတ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဣဒံ ပနာ’’တိအာဒိနာ တမေဝ ¶ အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ။ သေသာနိ ဒွေ ဒေါသမူလာနိ၊ ဒွေ မောဟမူလာနီတိ စတ္တာရိ အကုသလစိတ္တာနိ။ တေသဉှိ ရာဂေန သမ္ပယောဂါဘာဝတော နတ္ထေဝ သရာဂတာ၊ တံနိမိတ္တကတာယ ပန သိယာ တံသဟိတကာလေ သောတိ နတ္ထေဝ ဝီတရာဂတာပီတိ ဒုက္ခဝိနိမုတ္တတာ ဧဝေတ္ထ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘နေဝ ပုရိမပဒံ န ပစ္ဆိမပဒံ ဘဇန္တီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ပဒေသိကံ ပဇာနနံ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ ဒုကန္တရပရိယာပန္နတ္တာ တေသံ။ ယေ ပန ‘‘ပဋိပက္ခဘာဝေ အဂယှမာနေ သမ္ပယောဂါဘာဝေါ ဧဝေတ္ထ ပမာဏံ ဧကစ္စအဗျာကတာနံ ဝိယာ’’တိ ဣစ္ဆန္တိ၊ တေသံ မတေန သေသာကုသလစိတ္တာနမ္ပိ ဒုတိယပဒသင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော ¶ ။ ဒုတိယဒုကေပိ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အကုသလမူလေသု သဟ မောဟေနေဝ ဝတ္တတီတိ သမောဟန္တိ အာဟ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတဉ္စေဝ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဉ္စာ’’တိ။ ယသ္မာ စေတ္ထ ‘‘သဟေဝ မောဟေနာတိ သမောဟ’’န္တိ ပုရိမပဒါဝဓာရဏမ္ပိ လဗ္ဘတိယေဝ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ယထာ ပန အတိမူဠှတာယ ပါဋိပုဂ္ဂလိကနယေန သဝိသေသမောဟဝန္တတာယ ‘‘မောမူဟစိတ္တ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတော ဝိစိကိစ္ဆာဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဒွယံ ဝိသေသတော ‘‘သမောဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ န တထာ သေသာကုသလစိတ္တာနီတိ ‘‘ဝဋ္ဋန္တိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ သမ္ပယောဂဝသေန ထိနမိဒ္ဓေန အနုပတိတံ အနုဂတန္တိ ထိနမိဒ္ဓါနုပတိတံ၊ ပဉ္စဝိဓံသသင်္ခါရိကာကုသလစိတ္တံ သင်္ကုစိတစိတ္တံ၊ သင်္ကုစိတစိတ္တံ နာမ အာရမ္မဏေ သင်္ကောစနဝသေန ပဝတ္တနတော။ ပစ္စယဝိသေသဝသေန ထာမဇာတေန ဥဒ္ဓစ္စေန သဟဂတံ သံသဋ္ဌန္တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ၊ အညထာ သဗ္ဗမ္ပိ အကုသလစိတ္တံ ¶ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတမေဝါတိ။ ပသဋစိတ္တံ နာမ အာရမ္မဏေ သဝိသေသံ ဝိက္ခေပဝသေန ဝိသဋဘာဝေန ပဝတ္တနတော။

ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာယ ဝိပုလဖလတာယ စ ဒီဃသန္တာနတာယ စ မဟန္တဘာဝံ ဂတံ၊ မဟန္တေဟိ ဝါ ဥဠာရစ္ဆန္ဒာဒီဟိ ဂတံ ပဋိပန္နန္တိ မဟဂ္ဂတံ၊ တံ ပန ရူပါရူပဘူမိဂတံ တတော မဟန္တဿ လောကေ အဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ရူပါရူပါဝစရ’’န္တိ။ တဿ စေတ္ထ ပဋိယောဂီ ပရိတ္တံ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အမဟဂ္ဂတန္တိ ကာမာဝစရ’’န္တိ။ အတ္တာနံ ဥတ္တရိတုံ သမတ္ထေဟိ သဟ ဥတ္တရေဟီတိ သဥတ္တရံ။ တပ္ပဋိပက္ခေန အနုတ္တရံ။ တဒုဘယံ ဥပါဒါယုပါဒါယ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သဥတ္တရန္တိ ကာမာဝစရန္တိအာဒိ။ ပဋိပက္ခဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထေန သမာဓိနာ သမ္မဒေဝ အာဟိတံ သမာဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘ယဿာ’’တိအာဒိ။ ယဿာတိ ယဿ စိတ္တဿ။ ယထာဝုတ္တေန သမာဓိနာ န သမာဟိတန္တိ အသမာဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘ဥဘယသမာဓိရဟိတ’’န္တိ။ တဒင်္ဂဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တံ၊ ကာမာဝစရကုသလစိတ္တံ၊ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တံ၊ မဟဂ္ဂတစိတ္တန္တိ တဒုဘယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တီဟိ ဝိမုတ္တ’’န္တိ။ ယတ္ထ တဒုဘယဝိမုတ္တိ နတ္ထိ၊ တံ ဥဘယဝိမုတ္တိရဟိတန္တိ ဂယှမာနေ လောကုတ္တရစိတ္တေပိ သိယာသင်္ကာတိ တံ နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘သမုစ္ဆေဒ…ပေ… ဩကာသောဝ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ဩကာသဘာဝေါ စ ¶ သမ္မသနစာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ ဥတ္တာနမေဝ။

စိတ္တာနုပဿနာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဓမ္မာနုပဿနာ

နီဝရဏပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၃၈၂။ ပဟာတဗ္ဗာဒိဓမ္မဝိဘာဂဒဿနဝသေန ¶ ပဉ္စဓာ ဓမ္မာနုပဿနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ အယမတ္ထော ပါဠိတော ဧဝ ဝိညာယတီတိ တမတ္ထံ ဥလ္လိင်္ဂေန္တော ‘‘ပဉ္စဝိဓေန ဓမ္မာနုပဿနံ ကထေတု’’န္တိ အာဟ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ နီဝရဏာဒိဝသေနေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ? ဝိနေယျဇ္ဈာသယတော။ ယေသဉှိ ¶ ဝေနေယျာနံ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မေသု ပဌမံ နီဝရဏာနိ ဝိဘာဂေန ဝတ္တဗ္ဗာနိ၊ တေသံ ဝသေနေတ္ထ ဘဂဝတာ ပဌမံ နီဝရဏေသု ဓမ္မာနုပဿနာ ကထိတာ။ တထာ ဟိ ကာယာနုပဿနာပိ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဒေသိတာ၊ တတော ပရိညေယျေသု ခန္ဓေသု၊ အာယတနေသု စ ဘာဝေတဗ္ဗေသု ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု၊ ပရိညေယျာဒိဝိဘာဂေသု သစ္စေသု စ ဥတ္တရာ ဒေသနာ၊ တသ္မာ စေတ္ထ သမထဘာဝနာပိ ယာဝဒေဝ ဝိပဿနတ္ထာ ဣစ္ဆိတာ။ ဝိပဿနာပဓာနာ၊ ဝိပဿနာဗဟုလာ စ သတိပဋ္ဌာနဒေသနာတိ တဿာ ဝိပဿနာဘိနိဝေသဝိဘာဂေန ဒေသိတဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ခန္ဓာယတနဒုက္ခသစ္စဝသေန မိဿကပရိဂ္ဂဟကထနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သညာသင်္ခါရက္ခန္ဓပရိဂ္ဂဟမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန သကလပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓပရိဂ္ဂဟံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ ဣတရေသံ တဒန္တောဂဓတ္တာ။

‘‘ကဏှသုက္ကဓမ္မာနံ ယုဂနန္ဓတာ နတ္ထီ’’တိ ပဇာနနကာလေ အဘာဝါ ‘‘အဘိဏှသမုဒါစာရဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သံဝိဇ္ဇမာနန္တိ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပလဗ္ဘမာနံ။ ယထာတိ ယေနာကာရေန၊ သော ပန ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥပ္ပာဒေါ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ကာရဏာကာရောဝ၊ အတ္ထတော ကာရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘ယေန ကာရဏေနာ’’တိ။ စ-သဒ္ဒေါ ဝက္ခမာနတ္ထသမုစ္စယတ္ထော။

တတ္ထာတိ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပဒေ။ သုဘမ္ပီတိ ကာမစ္ဆန္ဒောပိ။ သော ဟိ အတ္တနော ဂဟဏာကာရေန ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝုတ္တော၊ တေနာကာရေန ပဝတ္တနကဿ အညဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ နိမိတ္တတ္တာ ‘‘နိမိတ္တ’’န္တိ ¶ စ။ ဣဋ္ဌံ၊ ဣဋ္ဌာကာရေန ဝါ ဂယှမာနံ ရူပါဒိ သုဘာရမ္မဏံ။ အာကင်္ခိတဿ ဟိတသုခဿ ပတ္တိယာ အနုပါယဘူတော မနသိကာရော အနုပါယမနသိကာရော။ တန္တိ အယောနိသောမနသိကာရံ ¶ ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ သဘာဂဟေတုဘူတေ၊ အာရမ္မဏဘူတေ စ ဒုဝိဓေ သုဘနိမိတ္တေ။ အာဟာရောတိ ပစ္စယော အတ္တနော ဖလံ အာဟရတီတိ ကတွာ။

အသုဘန္တိ ¶ အသုဘဇ္ဈာနံ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ တံ ပန ဒသသု အဝိညာဏကအသုဘေသု စ ကေသာဒီသု သဝိညာဏကအသုဘေသု စ ပဝတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကေသာဒီသု ဟိ သညာ ‘‘အသုဘသညာ’’တိ ဂိရိမာနန္ဒသုတ္တေ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၀) ဝုတ္တာ။ ဧတ္ထ စ စတုဗ္ဗိဓဿ အယောနိသောမနသိကာရဿ၊ ယောနိသောမနသိကာရဿ စ ဂဟဏံ နိရဝသေသဒဿနတ္ထံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တေသု ပန အသုဘေသု ‘‘သုဘ’’န္တိ၊ ‘‘အသုဘ’’န္တိ စ မနသိကာရော ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ တဒနုကူလတ္တာ ပန ဣတရေ ပီတိ။

ဧကာဒသသု အသုဘေသု ပဋိက္ကူလာကာရဿ ဥဂ္ဂဏှနံ၊ ယထာ ဝါ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာ ပဋိပတ္တိ အသုဘနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော။ ဥပစာရပ္ပနာဝဟာယ အသုဘဘာဝနာယ အနုယုဉ္ဇနာ အသုဘဘာဝနာနုယောဂေါ။ ‘‘ဘောဇနေ မတ္တညုနော မိတာဟာရဿ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘဝါဘာဝါ ဩတာရံ အလဘမာနော ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ အယမေဝ စ အတ္ထော နိဒ္ဒေသေပိ ဝုစ္စတိ။ ယော ပန ဘောဇနဿ ပဋိက္ကူလတံ၊ တဗ္ဗိပရိဏာမဿ တဒါဓာရဿ တဿ စ ဥပနိဿယဘူတဿ အတိဝိယ ဇေဂုစ္ဆတံ၊ ကာယဿ စ အာဟာရဋ္ဌိတိကတ္တံ သမ္မဒေဝ ဇာနာတိ၊ သော သဗ္ဗသော ဘောဇနေ ပမာဏဿ ဇာနနေန ဘောဇနေမတ္တညူ နာမ။ တာဒိသဿ ဟိ ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတေဝ။

အသုဘကမ္မိကတိဿတ္ထေရော ဒန္တဋ္ဌိဒဿာဝီ။ ပဟီနဿာတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီနဿ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧဝရူပေသု ဌာနေသု ဧသေဝ နယော။ အဘိဓမ္မပရိယာယေန (ဓ။ သ။ ၁၁၅၉၊ ၁၅၀၃) သဗ္ဗောပိ လောဘော ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏန္တိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေနာ’’တိ။

ပဋိဃမ္ပိ ပုရိမုပ္ပန္နံ ပဋိဃနိမိတ္တံ ¶ ပရတော ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ပဋိဃဿ ကာရဏန္တိ ကတွာ။

မေဇ္ဇတိ သိနိယှတီတိ မိတ္တော၊ ဟိတေသီ ပုဂ္ဂလော၊ တသ္မိံ မိတ္တေ ဘဝါ၊ မိတ္တဿ ဝါ ဧသာတိ မေတ္တာ၊ ဟိတေသိတာ၊ တဿာ မေတ္တာယ။ အပ္ပနာပိ ဥပစာရောပိ ဝဋ္ဋတိ သာဓာရဏဝစနဘာဝတော။ ‘‘စေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ¶ ဝုတ္တေ အပ္ပနာဝ ဝဋ္ဋတိ အပ္ပနံ အပ္ပတ္တာယ ပဋိပက္ခတော သုဋ္ဌု မုစ္စနဿ အဘာဝတော။ တန္တိ ယောနိသောမနသိကာရံ။ တတ္ထာတိ မေတ္တာယ။ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတောတိ ဗဟုလီကာရဝတော။

သတ္တေသု ¶ မေတ္တာယနဿ ဟိတူပသံဟာရဿ ဥပ္ပာဒနံ ပဝတ္တနံ မေတ္တာနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော၊ ပဌမုပ္ပန္နော မေတ္တာမနသိကာရော ပရတော ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ကာရဏဘာဝတော မေတ္တာမနသိကာရောဝ မေတ္တာနိမိတ္တံ။ ကမ္မမေဝ သကံ ဧတေသန္တိ ကမ္မဿကာ၊ သတ္တာ၊ တဗ္ဘာဝေါ ကမ္မဿကတာ၊ ကမ္မဒါယာဒတာ။ ဒေါသမေတ္တာသု ယာထာဝတော အာဒီနဝါနိသံသာနံ ပဋိသင်္ခါနံ ဝီမံသာ ဣဓ ပဋိသင်္ခါနံ။ မေတ္တာဝိဟာရိကလျာဏမိတ္တဝန္တတာ ဣဓ ကလျာဏမိတ္တတာ။ ဩဒိဿကအနောဒိဿကဒိသာဖရဏာနန္တိ (ဩဓိသကအနောဓိသကဒိသာဖရဏာနံ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၅) အတ္တအတိပိယသဟာယမဇ္ဈတ္တဝေရိဝသေန ဩဒိဿကတာ၊ သီမာသမ္ဘေဒေ ကတေ အနောဒိဿကတာ။ ဧကာဒိဒိသာဖရဏဝသေန ဒိသာဖရဏတာ မေတ္တာယ ဥဂ္ဂဟဏေ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဟာရရစ္ဆာဂါမာဒိဝသေန ဝါ ဩဒိဿကဒိသာဖရဏံ။ ဝိဟာရာဒိဥဒ္ဒေသရဟိတံ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာဝသေန အနောဒိဿကဒိသာဖရဏန္တိ ဧဝံ ဒွိဓာ ဥဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ ‘‘ဩဒိဿကအနောဒိဿကဒိသာဖရဏာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဂဟောတိ စ ယာဝ ဥပစာရာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥဂ္ဂဟိတာယ အာသေဝနာ ဘာဝနာ။ တတ္ထ သဗ္ဗေ သတ္တာ၊ ပါဏာ၊ ဘူတာ၊ ပုဂ္ဂလာ၊ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာတိ ဧတေသံ ဝသေန ပဉ္စဝိဓာ၊ ဧကေကသ္မိံ အဝေရာ ဟောန္တု ¶ ၊ အဗျာပဇ္ဈာ၊ အနီဃာ၊ သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူတိ စတုဓာ ပဝတ္တိတော ဝီသတိဝိဓာ အနောဒိဿကဖရဏာ မေတ္တာ။ သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော၊ ပုရိသာ၊ အရိယာ၊ အနရိယာ၊ ဒေဝါ၊ မနုဿာ၊ ဝိနိပါတိကာတိ သတ္တောဓိကရဏဝသေန ပဝတ္တာ သတ္တဝိဓာ၊ အဋ္ဌဝီသတိ ဝိဓာ ဝါ၊ ဒသဟိ ဒိသာဟိ ဒိသောဓိကရဏဝသေန ပဝတ္တာ ဒသဝိဓာ၊ ဧကေကာယ ဝါ ဒိသာယ သတ္တာဒိဣတ္ထာဒိအဝေရာဒိဘေဒေန အသီတာဓိကစတုသတပ္ပဘေဒါ စ ဩဓိသော ဖရဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယေန အယောနိသောမနသိကာရေန အရတိအာဒိကာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သော အရတိအာဒီသု အယောနိသောမနသိကာရော။ တေန နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ ဟိ ဣဒံ ဘုမ္မံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ ဥက္ကဏ္ဌိတာ ပန္တသေနာသနေသု၊ အဓိကုသလဓမ္မေသု စ ဥပ္ပဇ္ဇနဘာဝရိဉ္စနာ။ ကာယဝိနမနာတိ ကရဇကာယဿ ဝိရူပေနာကာရေန နမနာ။ လီနာကာရောတိ သင်္ကောစာပတ္တိ။

ကုသလဓမ္မပဋိပတ္တိယာ ပဋ္ဌပနသဘာဝတာယ၊ တပ္ပဋိပက္ခာနံ ဝိသောသနသဘာဝတာယ စ အာရမ္ဘဓာတုအာဒိတော ပဝတ္တဝီရိယန္တိ အာဟ ‘‘ပဌမာရမ္ဘဝီရိယ’’န္တိ။ ယသ္မာ ပဌမာရမ္ဘမတ္တဿ ကောသဇ္ဇဝိဓမနံ၊ ထာမဂမနဉ္စ ¶ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကောသဇ္ဇတော နိက္ခန္တတာယ တတော ဗလဝတရ’’န္တိ ¶ ။ ယသ္မာ ပန အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ လဒ္ဓါသေဝနံ ဥပရူပရိ ဝိသေသံ အာဝဟန္တံ အတိဝိယ ထာမဂတမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတော တတောပိ ဗလဝတရ’’န္တိ။

အတိဘောဇနေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟောတိ အတိဘောဇနေ ထိနမိဒ္ဓဿ နိမိတ္တဂ္ဂါဟော ¶ ၊ ဧတ္တကေ ဘုတ္တေ တံ ဘောဇနံ ထိနမိဒ္ဓဿ ကာရဏံ ဟောတိ၊ ဧတ္တကေ န ဟောတီတိ ထိနမိဒ္ဓဿ ကာရဏာကာရဏဂါဟော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဗျတိရေကဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘ဧတ္တကေ ဘုတ္တေ တံ ဘောဇနံ ထိနမိဒ္ဓဿ ကာရဏံ န ဟောတီ’’တိ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ စ အတ္ထတော ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘စတုပဉ္စ…ပေ… န ဟောတီ’’တိ။ ဒိဝါ သူရိယာလောကန္တိ ဒိဝါ ဂဟိတနိမိတ္တံ သူရိယာလောကံ ရတ္တိယံ မနသိ ကရောန္တဿာပီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓုတင်္ဂါနံ ဝီရိယနိဿိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဓုတင်္ဂနိဿိတသပ္ပာယကထာယပီ’’တိ။

ကုက္ကုစ္စမ္ပိ ကတာကတာနုသောစနဝသေန ပဝတ္တမာနံ စေတသော အဝူပသမာဝဟတာယ ဥဒ္ဓစ္စေန သမာနလက္ခဏမေဝါတိ ‘‘အဝူပသမော နာမ အဝူပသန္တာကာရော၊ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စမေဝေတံ အတ္ထတော’’တိ ဝုတ္တံ။

ဗဟုဿုတဿ ဂန္ထတော၊ အတ္ထတော စ သုတ္တာဒီနိ ဝိစာရေန္တဿ တဗ္ဗဟုလဝိဟာရိနော အတ္ထဝေဒါဒိပဋိလာဘသဗ္ဘာဝတော ဝိက္ခေပေါ န ဟောတီတိ၊ ယထာဝိဓိပဋိပတ္တိယာ၊ ယထာနုရူပပတိကာရပ္ပဝတ္တိယာ စ ကတာကတာနုသောစနဉ္စ န ဟောတီတိ ‘‘ဗာဟုသစ္စေနပိ…ပေ… ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတီ’’တိ အာဟ။ ယဒဂ္ဂေန ဗာဟုသစ္စေန ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတိ၊ တဒဂ္ဂေန ပရိပုစ္ဆကတာဝိနယပကတညုတာဟိပိ တံ ပဟီယတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုဒ္ဓသေဝိတာ စ ဝုဒ္ဓသီလိတံ အာဝဟတီတိ စေတောဝူပသမကရတ္တာ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စပ္ပဟာနကာရီ ဝုတ္တာ။ ဝုဒ္ဓတ္တံ ပန အနပေက္ခိတွာ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒကာ ဝိနယဓရာ ကလျာဏမိတ္တာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝိက္ခေပေါ စ ပဗ္ဗဇိတာနံ ယေဘုယျေန ကုက္ကုစ္စဟေတုကော ဟောတီတိ ‘‘ကပ္ပိယာကပ္ပိယပရိပုစ္ဆာဗဟုလဿာ’’တိအာဒိနာ ဝိနယနယေနေဝ ပရိပုစ္ဆကတာဒယော နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ပဟီနေ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စေတိ ¶ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ကုက္ကုစ္စဿ ဒေါမနဿသဟဂတတ္တာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန အာယတိံ အနုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တော။

တိဋ္ဌတိ ¶ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဌာနီယာ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဌာနီယာ ဝိစိကိစ္ဆာဌာနီယာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာယ ကာရဏဘူတာ ဓမ္မာ၊ တိဋ္ဌတီတိ ဝါ ဌာနီယာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ ဌာနီယာ ဧတိဿာတိ ဝိစိကိစ္ဆာဌာနီယာ၊ အတ္ထတော ဝိစိကိစ္ဆာ ဧဝ။ သာ ဟိ ပုရိမုပ္ပန္နာ ပရတော ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိစိကိစ္ဆာယ သဘာဂဟေတုတာယ အသာဓာရဏံ ကာရဏံ။

ကုသလာကုသလာတိ ¶ ကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ကုသလာ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော အကုသလာ။ ယေ အကုသလာ၊ တေ သာဝဇ္ဇာ၊ အသေဝိတဗ္ဗာ၊ ဟီနာ စ။ ယေ ကုသလာ၊ တေ အနဝဇ္ဇာ၊ သေဝိတဗ္ဗာ၊ပဏီတာ စ။ ကုသလာ ဝါ ဟီနေဟိ ဆန္ဒာဒီဟိ အာရဒ္ဓါ ဟီနာ၊ ပဏီတေဟိ ပဏီတာ။ ကဏှာတိ ကာဠကာ စိတ္တဿ အပဘဿရဘာဝကရဏာ။ သုက္ကာတိ ဩဒါတာ စိတ္တဿ ပဘဿရဘာဝကရဏာ။ ကဏှာဘိဇာတိဟေတုတော ဝါ ကဏှာ။ သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတော သုက္ကာ။ တေ ဧဝ သပ္ပဋိဘာဂါ။ ကဏှာ ဟိ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ သုက္ကသပ္ပဋိဘာဂါ၊ တထာ သုက္ကာပိ ဣတရေဟိ။ အထ ဝါ ကဏှသုက္ကာ စ သပ္ပဋိဘာဂါ စ ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂါ။ သုခါ ဟိ ဝေဒနာ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သပ္ပဋိဘာဂါ၊ ဒုက္ခာ စ ဝေဒနာ သုခါယ ဝေဒနာယ သပ္ပဋိဘာဂါတိ။

ကာမံ ဗာဟုသစ္စပရိပုစ္ဆကတာဟိ သဗ္ဗာပိ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယတိ၊ တထာပိ ရတနတ္တယဝိစိကိစ္ဆာမူလိကာ သေသဝိစိကိစ္ဆာတိ ကတွာ အာဟ ‘‘တီဏိ ရတနာနိ အာရဗ္ဘာ’’တိ။ ရတနတ္တယဂုဏာဝဗောဓေ ‘‘သတ္ထရိ ကင်္ခတီ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၁၀၀၈၊ ၁၁၂၃၊ ၁၁၆၇၊ ၁၂၄၁၊ ၁၂၆၃၊ ၁၂၇၀၊ ဝိဘ။ ၉၁၅) ဝိစိကိစ္ဆာယ အသမ္ဘဝေါတိ။ ဝိနယေ ပကတညုတာ ‘‘သိက္ခာယ ကင်္ခတီ’’တိ ဝုတ္တာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိနယေ စိဏ္ဏဝသီဘာဝဿာပီ’’တိ။ ဩကပ္ပနိယသဒ္ဓါသင်္ခါတအဓိမောက္ခဗဟုလဿာတိ ¶ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုနော အနုပဝိသနသဒ္ဓါသင်္ခါတအဓိမောက္ခေန အဓိမုစ္စနဗဟုလဿ၊ အဓိမုစ္စနဉ္စ အဓိမောက္ခုပ္ပာဒနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ သဒ္ဓါယ ဝါ နိန္နပေါဏတာအဓိမုတ္တိ အဓိမောက္ခော။

သမုဒယဝယာတိ သမုဒယဝယဓမ္မာ။ သုဘနိမိတ္တအသုဘနိမိတ္တာဒီသူတိ ‘‘သုဘနိမိတ္တာဒီသု အသုဘနိမိတ္တာဒီသူ’’တိ အာဒိ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တတ္ထ ပဌမေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဋိဃနိမိတ္တာဒီနံ သင်္ဂဟော၊ ဒုတိယေနမေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိအာဒီနံ။ သေသမေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝုတ္တနယမေဝ။

နီဝရဏပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ခန္ဓပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၃၈၃။ ဥပါဒါနေဟိ ¶ အာရမ္မဏကရဏာဒိဝသေန ဥပါဒါတဗ္ဗာ ဝါ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ။

ဣတိ ¶ ရူပန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဣဒံ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဣဒံ ရူပ’’န္တိ။ တယိဒံ သရူပဂ္ဂဟဏဘာဝတော အနဝသေသပရိယာဒါနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧတ္တကံ ရူပံ၊ န ဣတော ပရံ ရူပံ အတ္ထီ’’တိ။ ဣတီတိ ဝါ ပကာရတ္ထေ နိပါတော၊ တသ္မာ ‘‘ဣတိ ရူပ’’န္တိ ဣမိနာ ဘူတုပါဒါဒိဝသေန ယတ္တကော ရူပဿ ပဘေဒေါ၊ တေန သဒ္ဓိံ ရူပံ အနဝသေသတော ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿေတိ။ သဘာဝတောတိ ရုပ္ပနသဘာဝတော၊ စက္ခာဒိဝဏ္ဏာဒိသဘာဝတော စ။ ဝေဒနာဒီသုပီတိ ဧတ္ထ ‘‘အယံ ဝေဒနာ၊ ဧတ္တကာ ဝေဒနာ၊ န ဣတော ပရံ ဝေဒနာ အတ္ထီတိ သဘာဝတော ဝေဒနံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ၊ သဘာဝတောတိ စ ‘‘အနုဘဝနသဘာဝတော၊ သာတာဒိသဘာဝတော စာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

ခန္ဓပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာယတနပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၃၈၄။ ဆသု အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရေသူတိ ‘‘ဆသု အဇ္ဈတ္တိကေသု ဆသု ဗာဟိရေသူ’’တိ ‘‘ဆသူ’’တိ ပဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ပနေတာနိ ဥဘယာနိ ဆဠေဝ ဝုတ္တာနိ? ဆဝိညာဏကာယုပ္ပတ္တိဒွါရာရမ္မဏဝဝတ္ထာနတော။ စက္ခုဝိညာဏဝီထိယာ ပရိယာပန္နဿ ဟိ ဝိညာဏကာယဿ စက္ခာယတနမေဝ ဥပ္ပတ္တိဒွါရံ၊ ရူပါယတနမေဝ စ အာရမ္မဏံ၊ တထာ ဣတရာနိ ဣတရေသံ၊ ဆဋ္ဌဿ ပန ဘဝင်္ဂမနသင်္ခါတော မနာယတနေကဒေသော ¶ ဥပ္ပတ္တိဒွါရံ၊ အသာဓာရဏဉ္စ ဓမ္မာယတနံ အာရမ္မဏံ။ စက္ခတီတိ စက္ခု၊ ရူပံ အဿာဒေတိ၊ ဝိဘာဝေတိ စာတိ အတ္ထော။ သုဏာတီတိ သောတံ။ ဃာယတီတိ ဃာနံ။ ဇီဝိတနိမိတ္တတာယ ရသော ဇီဝိတံ၊ တံ ဇီဝိတံ အဝှာယတီတိ ဇိဝှာ။ ကုစ္ဆိတာနံ သာသဝဓမ္မာနံ အာယော ဥပ္ပတ္တိဒေသောတိ ကာယော။ မုနာတိ အာရမ္မဏံ ဝိဇာနာတီတိ မနော။ ရူပယတိ ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ ရူပံ။ သပ္ပတိ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဟရီယတိ သောတဝိညေယျဘာဝံ ဂမီယတီတိ သဒ္ဒေါ။ ဂန္ဓယတိ အတ္တနော ဝတ္ထုံ သူစေတီတိ ဂန္ဓော ¶ ။ ရသန္တိ တံ သတ္တာ အဿာဒေန္တီတိ ရသော။ ဖုသီယတီတိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ။ အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဓမ္မာ။ သဗ္ဗာနိ ပန အာယာနံ တနနာဒိအတ္ထေန အာယတနာနိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၁၀၊ ၅၁၁၊ ၅၁၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၂။၅၁၀) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

စက္ခုဉ္စ ¶ ပဇာနာတီတိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၇) ဧတ္ထ စက္ခု နာမ ပသာဒစက္ခု၊ န သသမ္ဘာရစက္ခု၊ နာပိ ဒိဗ္ဗစက္ခုအာဒိကန္တိ အာဟ စက္ခုပသာဒန္တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ စက္ခု စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ’’တိ။ (ဓ။ သ။ ၅၉၆) စ-သဒ္ဒေါ ဝက္ခမာနတ္ထသမုစ္စယတ္ထော။ ယာထာဝသရသလက္ခဏဝသေနာတိ အဝိပရီတဿ အတ္တနော ရသဿ စေဝ လက္ခဏဿ စ ဝသေန၊ ရူပေသု အာဝိဉ္ဆနကိစ္စဿ စေဝ ရူပါဘိဃာတာရဟဘူတပသာဒလက္ခဏဿ စ ဒဋ္ဌုကာမတာနိဒါနကမ္မသမုဋ္ဌာနဘူတပသာဒလက္ခဏဿ စ ဝသေနာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယာထာဝသရသလက္ခဏဝသေနာတိ ယာထာဝသရသဝသေန စေဝ လက္ခဏဝသေန စ၊ ယာထာဝသရသောတိ ¶ စ အဝိပရီတသဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ရသီယတိ အဝိရဒ္ဓပဋိဝေဓဝသေန အဿာဒီယတိ ရမီယတီတိ ‘‘ရသော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ သလက္ခဏဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လက္ခဏဝသေနာတိ အနိစ္စာဒိသာမညလက္ခဏဝသေန။

‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅၊ ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃၊ ၄၅၊ ၂။၄။၆၀) သမုဒိတာနိယေဝ ရူပါယတနာနိ စက္ခုဝိညာဏုပ္ပတ္တိဟေတု၊ န ဝိသုံ ဝိသုန္တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဇောတနတ္ထံ ‘‘ရူပေ စာ’’တိ ပုထုဝစနဂ္ဂဟဏံ၊ တာယ ဧဝ စ ဒေသနာဂတိယာ ကာမံ ဣဓာပိ ‘‘ရူပေ စ ပဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ရူပဘာဝသာမညေန ပန သဗ္ဗံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ဗဟိဒ္ဓါ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပဉ္စာတိ ဧကဝစနဝသေန အတ္ထော။ သရသလက္ခဏ ဝသေနာတိ စက္ခုဝိညာဏဿ ဝိသယဘာဝကိစ္စဿ ဝသေန စေဝ စက္ခုပဋိဟနနလက္ခဏဿ ဝသေန စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဥဘယံ ပဋိစ္စာတိ စက္ခုံ ဥပနိဿယပစ္စယဝသေန ပစ္စယဘူတံ၊ ရူပေ အာရမ္မဏာဓိပတိအာရမ္မဏူပနိဿယဝသေန ပစ္စယဘူတေ စ ပဋိစ္စ။ ကာမံ အယံ သုတ္တန္တသံဝဏ္ဏနာ၊ နိပ္ပရိယာယကထာ နာမ အဘိဓမ္မသန္နိဿိတာ ဧဝါတိ အဘိဓမ္မနယေနေဝ သံယောဇနာနိ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမရာဂ…ပေ… အဝိဇ္ဇာသံယောဇန’’န္တိ ¶ အာဟ။ တတ္ထ ကာမေသု ရာဂေါ၊ ကာမော စ သော ရာဂေါ စာတိ ဝါ ကာမရာဂေါ။ သော ဧဝ ဗန္ဓနဋ္ဌေန သံယောဇနံ။ အယဉှိ ယဿ သံဝိဇ္ဇတိ၊ တံ ပုဂ္ဂလံ ဝဋ္ဋသ္မိံ သံယောဇေတိ ဗန္ဓတိ ဣတိ ဒုက္ခေန သတ္တံ၊ ဘဝါဒိကေ ဝါ ဘဝန္တရာဒီဟိ၊ ကမ္မုနာ ဝါ ဝိပါကံ သံယောဇေတိ ဗန္ဓတီတိ သံယောဇနံ။ ဧဝံ ပဋိဃသံယောဇံအာဒီနမ္ပိ ယထာရဟမတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ သရသလက္ခဏဝသေနာတိ ဧတ္ထ ပန သတ္တဿ ဝဋ္ဋတော အနိဿဇ္ဇနသင်္ခါတဿ အတ္တနော ကိစ္စဿ စေဝ ယထာဝုတ္တဗန္ဓနသင်္ခါတဿ လက္ခဏဿ စ ဝသေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဘဝဿာဒဒိဋ္ဌိဿာဒနိဝတ္တနတ္ထံ ¶ ကာမဿာဒဂ္ဂဟဏံ။ အဿာဒယတောတိ အဘိရမန္တဿ။ အဘိနန္ဒတောတိ ¶ သပ္ပီတိကတဏှာဝသေန နန္ဒန္တဿ။ ပဒဒွယေနာပိ ဗလဝတော ကာမရာဂဿ ပစ္စယဘူတာ ကာမရာဂုပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အနိဋ္ဌာရမ္မဏေတိ ဧတ္ထ ‘‘အာပါထဂတေ’’တိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမနဝသေန ‘‘အာပါထဂတ’’န္တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧတံ အာရမ္မဏန္တိ ဧတံ ဧဝံသုခုမံ ဧဝံဒုဗ္ဗိဘာဂံ အာရမ္မဏံ။ ‘‘နိစ္စံ ဓုဝ’’န္တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ။ ‘‘ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတိ ဝိနဿိဿတီတိ ဂဏှတော’’တိ ဧဝမာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ ပဌမာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ အနုရောဓဝသေန ‘‘သတ္တော နု ခေါ’’တိ၊ ဣတရာယ အနုရောဓဝသေန ‘‘သတ္တဿ နု ခေါ’’တိ ဝိစိကိစ္ဆတော။ အတ္တတ္တနိယာဒိဂါဟာနုဂတာ ဟိ ဝိစိကိစ္ဆာ ဒိဋ္ဌိယာ အသတိ အဘာဝတော။ ဘဝံ ပတ္ထေန္တဿာတိ ‘‘ဤဒိသေ သမ္ပတ္တိဘဝေ ယသ္မာ အမှာကံ ဣဒံ ဣဋ္ဌံ ရူပါရမ္မဏံ သုလဘံ ဇာတံ၊ တသ္မာ အာယတိမ္ပိ ဧဒိသော၊ ဣတော ဝါ ဥတ္တရိတရော သမ္ပတ္တိဘဝေါ ဘဝေယျာ’’တိ ဘဝံ နိကာမေန္တဿ။ ဧဝရူပန္တိ ဧဝရူပံ ရူပံ။ တံသဒိသေ ဟိ တဗ္ဗောဟာရဝသေနေဝံ ဝုတ္တံ။ ဘဝတိ ဟိ တံသဒိသေသု တဗ္ဗောဟာရော ယထာ ‘‘သာ ဧဝ တိတ္တိရီ၊ တာနိ ဧဝ ဩသဓာနီ’’တိ။ ဥသူယတောတိ ဥသူယံ ဣဿံ ဥပ္ပာဒယတော။ အညဿ မစ္ဆရာယတောတိ အညေန အသာဓာရဏဘာဝကရဏေန မစ္ဆရိယံ ကရောတော။ သဗ္ဗေဟေဝ ယထာဝုတ္တေဟိ နဝဟိ သံယောဇနေဟိ။

တဉ္စ ကာရဏန္တိ သုဘနိမိတ္တပဋိဃနိမိတ္တာဒိဝိဘာဂံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိရူပါရမ္မဏဉ္စေဝ တဇ္ဇာယောနိသောမနသိကာရဉ္စာတိ ¶ တဿ တဿ သံယောဇနဿ ကာရဏံ။ အဝိက္ခမ္ဘိတာသမူဟတဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နံ တံ သန္ဓာယ ‘‘အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ဥပ္ပန္နဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝတ္တမာနုပ္ပန္နတာ သမုဒါစာရဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ။ ယေန ကာရဏေနာတိ ယေန ဝိပဿနာသမထဘာဝနာသင်္ခါတေန ကာရဏေန ¶ ။ တဉှိ တဿ တဒင်္ဂဝသေန စေဝ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန စ ပဟာနကာရဏံ။ ဣဿာမစ္ဆရိယာနံ အပါယဂမနီယတာယ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈတာ ဝုတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄၁) သုတ္တပဒံ ကထန္တိ? တံ သုတ္တန္တပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ ယထာနုလောမသာသနာ ဟိ သုတ္တန္တဒေသနာ၊ အယံ ပန အဘိဓမ္မနယေန သံဝဏ္ဏနာတိ နာယံ ဒေါသောတိ။ ဩဠာရိကဿာတိ ထူလဿ၊ ယတော အဘိဏှသမုပ္ပတ္တိပရိယုဋ္ဌာနတိဗ္ဗတာဝ ဟောတိ။ အဏုသဟဂတဿာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရာဘာဝေန အဏုဘာဝံ သုခုမဘာဝံ ဂတဿ။ ဥဒ္ဓစ္စသံယောဇနဿပေတ္ထ အနုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယထာဝုတ္တသံယောဇနေဟိ အဝိနာဘာဝတော။ ဧကတ္ထတာယ သောတာဒီနံ သဘာဝသရသလက္ခဏဝသေန ပဇာနနာ၊ တပ္ပစ္စယာနံ သံယောဇနာနံ ဥပ္ပာဒါဒိပဇာနနာ စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ အတိဒိသတိ။

အတ္တနော ဝါ ဓမ္မေသူတိ အတ္တနော အဇ္ဈတ္တိကာယတနဓမ္မေသု၊ အတ္တနော ဥဘယဓမ္မေသု ဝါ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ အဇ္ဈတ္တိကာယတနပရိဂ္ဂဏှနေနာတိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနပရိဂ္ဂဏှနမုခေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ¶ အနဝသေသတော သပရသန္တာနေသု အာယတနာနံ ပရိဂ္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ပရဿ ¶ ဝါ ဓမ္မေသူတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ရူပါယတနဿာတိ အဍ္ဎေကာဒသပ္ပဘေဒဿ ရူပသဘာဝဿ အာယတနဿ ရူပက္ခန္ဓေ ‘‘ဝုတ္တနယေန နီဟရိတဗ္ဗော’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ သေသက္ခန္ဓေသူတိ ဝေဒနာသညာသင်္ခါရက္ခန္ဓေသု။ ဝုတ္တနယေနာတိ ဣမိနာ အတိဒေသေန ရူပက္ခန္ဓေ ‘‘အာဟာရသမုဒယာ’’တိ ဝိညာဏက္ခန္ဓေ ‘‘နာမရူပသမုဒယာ’’တိ သေသခန္ဓေသု ‘‘ဖဿသမုဒယာ’’တိ ဣမံ ဝိသေသံ ဝိဘာဝေတိ၊ ဣတရံ ပန သဗ္ဗတ္ထ သမာနန္တိ ခန္ဓပဗ္ဗေ ဝိယ အာယတနပဗ္ဗေပိ လောကုတ္တရနိဝတ္တနံ ပါဠိယံ ဂဟိတံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘လောကုတ္တရဓမ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

အာယတနပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဗောဇ္ဈင်္ဂပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၃၈၅။ ဗုဇ္ဈနကသတ္တဿာတိ ကိလေသနိဒ္ဒါယ ပဋိဗုဇ္ဈနကသတ္တဿ၊ အရိယသစ္စာနံ ဝါ ပဋိဝိဇ္ဈနကသတ္တဿ။ အင်္ဂေသူတိ ကာရဏေသု၊ အဝယဝေသု ဝါ ¶ ။ ဥဒယဝယဉာဏုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ သမ္ဗောဓိပဋိပဒါယံ ဌိတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာရဒ္ဓဝိပဿကတော ပဋ္ဌာယ ယောဂါဝစရောတိ သမ္ဗောဓီ’’တိ။ သုတ္တန္တဒေသနာ နာမ ပရိယာယကထာ၊ အယဉ္စ သတိပဋ္ဌာနဒေသနာ လောကိယမဂ္ဂဝသေန ပဝတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယောဂါဝစရောတိ သမ္ဗောဓီ’’တိ၊ အညထာ ‘‘အရိယသာဝကော’’တိ ဝဒေယျ။

‘‘သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယာ’’တိ ပဒဿ အတ္ထော ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနီယာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တန္တိ ယောနိသောမနသိကာရံ။ တတ္ထာတိ သတိယံ၊ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ စေတံ ဘုမ္မံ။

သတိ စ သမ္ပဇညဉ္စ သတိသမ္ပဇညံ။ အထ ဝါ သတိပ္ပဓာနံ အဘိက္ကန္တာဒိသာတ္ထကဘာဝပရိဂ္ဂဏှနဉာဏံ သတိသမ္ပဇညံ။ တံ သဗ္ဗတ္ထ သတောကာရီဘာဝါဝဟတ္တာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတိ။ ယထာ ပစ္စနီကဓမ္မပ္ပဟာနံ၊ အနုရူပဓမ္မသေဝနာ စ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတိ၊ ဧဝံ သတိရဟိတပုဂ္ဂလဝိဝဇ္ဇနာ၊ သတောကာရီပုဂ္ဂလသေဝနာ၊ တတ္ထ စ ယုတ္တပ္ပယုတ္တတာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သတိသမ္ပဇည’’န္တိအာဒိနာ။ တိဿဒတ္တတ္ထေရော နာမ၊ ယော ဗောဓိမဏ္ဍေ ¶ သုဝဏ္ဏသလာကံ ဂဟေတွာ ¶ ‘‘အဋ္ဌာရသသု ဘာသာသု ကတရဘာသာယ ဓမ္မံ ကထေမီ’’တိ ပရိသံ ပဝါရေသိ။ အဘယတ္ထေရောတိ ဒတ္တာဘယတ္ထေရမာဟ။

ဓမ္မာနံ၊ ဓမ္မေသု ဝါ ဝိစယော ဓမ္မဝိစယော၊ သော ဧဝ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ တဿ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ။ ‘‘ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရောတိ ကုသလာဒီနံ တံတံသဘာဝသရသလက္ခဏအာဒိကဿ ယာထာဝတော အဝဗုဇ္ဈနဝသေန ဥပ္ပန္နော ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ သော ဟိ အဝိပရီတမနသိကာရတာယ ‘‘ယောနိသောမနသိကာရော’’တိ ဝုတ္တော၊ တဒါဘောဂတာယ အာဝဇ္ဇနာပိ တဂ္ဂတိကာ ဧဝ၊ တဿ အဘိဏှံ ပဝတ္တနံ ဗဟုလီကာရော။ ဘိယျောဘာဝါယာတိ ပုနပ္ပုနံ ဘာဝါယ။ ဝေပုလ္လာယာတိ ဝိပုလဘာဝါယ။ ပါရိပူရိယာတိ ပရိဗြူဟနာယ။

ပရိပုစ္ဆကတာတိ ပရိယောဂါဟေတွာ ပုစ္ဆကဘာဝေါ။ အာစရိယေ ပယိရုပါသိတွာ ပဉ္စပိ နိကာယေ သဟ အဋ္ဌကထာယ ပရိယောဂါဟေတွာ ယံ ယံ တတ္ထ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနဘူတံ၊ တံ တံ ‘‘ဣဒံ ဘန္တေ ကထံ၊ ဣမဿ ကော အတ္ထော’’တိ ခန္ဓာယတနာဒိအတ္ထံ ¶ ပုစ္ဆန္တဿ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ခန္ဓဓာတု…ပေ… ဗဟုလတာ’’တိ။ ဝတ္ထူနံ ဝိသဒဘာဝကရဏန္တိ ဧတ္ထ စိတ္တစေတသိကာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော သရီရံ၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါနိ စီဝရာနိ စ ‘‘ဝတ္ထူနီ’’တိ အဓိပ္ပေတာနိ၊ တာနိ ယထာ စိတ္တဿ သုခါဝဟာနိ ဟောန္တိ၊ တထာ ကရဏံ တေသံ ဝိသဒဘာဝကရဏံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာန’’န္တိအာဒိ။ ဥဿန္နဒေါသန္တိ ဝါတာဒိဥဿန္နဒေါသံ။ သေဒမလမက္ခိတန္တိ သေဒေန စေဝ ဇလ္လိကာသင်္ခါတေန သရီရမလေန စ မက္ခိတံ။ စ-သဒ္ဒေန အညမ္ပိ သရီရဿ၊ စိတ္တဿ စ ပီဠာဝဟံ ¶ သင်္ဂဏှာတိ။ သေနာသနံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ပတ္တာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဝိသဒေ သတိ၊ ဝိသယဘူတေ ဝါ။ ကထံ ဘာဝနမနုယုတ္တဿ တာနိ ဝိသယော? အန္တရန္တရာ ပဝတ္တနကစိတ္တုပ္ပာဒဝသေနေဝံ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ စိတ္တုပ္ပာဒါ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ အပရိသုဒ္ဓဘာဝါယ သံဝတ္တန္တိ။ စိတ္တစေတသိကေသု နိဿယာဒိပစ္စယဘူတေသု။ ဉာဏမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တေန န ကေဝလံ တံ ဝတ္ထုယေဝ၊ အထ ခေါ တသ္မိံ အပရိသုဒ္ဓေ ဉာဏမ္ပိ အပရိသုဒ္ဓံ ဟောတီတိ နိဿယာပရိသုဒ္ဓိယာ တံနိဿိတာပရိသုဒ္ဓိ ဝိယ ဝိသယဿ အပရိသုဒ္ဓတာယ ဝိသယိနော အပရိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။

သမဘာဝကရဏန္တိ ကိစ္စတော အနူနာဓိကဘာဝကရဏံ။ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ ပစ္စယဝသေန အဓိမောက္ခကိစ္စဿ ပဋုတရဘာဝေန၊ ပညာယ အဝိသဒတာယ၊ ဝီရိယာဒီနဉ္စ သိထိလတာဒိနာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတရာနိ မန္ဒာနီ’’တိ။ တတောတိ တသ္မာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝတော ¶ ၊ ဣတရေသဉ္စ မန္ဒတ္တာ။ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပဂ္ဂဏှနံ အနုဗလပ္ပဒါနံ ပဂ္ဂဟော၊ ပဂ္ဂဟောဝ ကိစ္စံ ပဂ္ဂဟကိစ္စံ၊ ‘‘ကာတုံ န သက္ကောတီ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ၊ အနိဿဇ္ဇနံ ဝါ ဥပဋ္ဌာနံ။ ဝိက္ခေပပဋိက္ခေပေါ၊ ယေန ဝါ သမ္ပယုတ္တာ အဝိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ၊ သော အဝိက္ခေပေါ။ ရူပဂတံ ဝိယ စက္ခုနာ ယေန ယာထာဝတော ဝိသယသဘာဝံ ပဿတိ၊ တံ ဒဿနကိစ္စံ။ ကာတုံ န သက္ကောတိ ဗလဝတာ သဒ္ဓိန္ဒြိယေန အဘိဘူတတ္တာ။ သဟဇာတဓမ္မေသု ဟိ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေန္တာနံ သဟပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ ဧကရသတာဝသေနေဝ အတ္ထသိဒ္ဓိ၊ န အညထာ။ တသ္မာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ တန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ¶ ။ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေနာတိ ယဿ သဒ္ဓေယျဿ ဝတ္ထုနော ဥဠာရတာဒိဂုဏေ အဓိမုစ္စနဿ သာတိသယပ္ပဝတ္တိယာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ¶ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တဿ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာဒိဝိဘာဂတော ယာထာဝတော ဝီမံသနေန။ ဧဝဉှိ ဧဝံဓမ္မတာနယေန သဘာဝသရသတော ပရိဂ္ဂယှမာနေ သဝိပ္ဖာရော အဓိမောက္ခော န ဟောတိ ‘‘အယံ ဣမေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝေါ’’တိ ပရိဇာနနဝသေန ပညာဗျာပါရဿ သာတိသယတ္တာ။ ဓုရိယဓမ္မေသု ဟိ ယထာ သဒ္ဓါယ ဗလဝဘာဝေ ပညာယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပညာယ ဗလဝဘာဝေ သဒ္ဓါယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတီတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တံ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဝါ၊ ယထာ ဝါ မနသိကရောတော ဗလဝံ ဇာတံ၊ တထာ အမနသိကာရေန ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တထာ အမနသိကာရေနာတိ ယေနာကာရေန ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တေနာကာရေန ဘာဝနာယ အနနုယုဉ္ဇနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓ ဒုဝိဓေန သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ အတ္တနော ဝါ ပစ္စယဝိသေသေန ကိစ္စုတ္တရိယတော၊ ဝီရိယာဒီနံ ဝါ မန္ဒကိစ္စတာယ။ တတ္ထ ပဌမဝိကပ္ပေ ဟာပနဝိဓိ ဒဿိတော။ ဒုတိယကပ္ပေ ပန ယထာ မနသိ ကရောတော ဝီရိယာဒီနံ မန္ဒကိစ္စတာယ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တထာ အမနသိကာရေန၊ ဝီရိယာဒီနံ ပဋုကိစ္စဘာဝါဝဟေန မနသိကာရေန သဒ္ဓိန္ဒြိယံ တေဟိ သမရသံ ကရောန္တေန ဟာပေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန သေသိန္ဒြိယေသုပိ ဟာပနဝိဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထူတိ။ သော ဟိ အာယသ္မာ သဒ္ဓါဓိမုတ္တတာယ ကတာဓိကာရော သတ္ထု ရူပကာယဒဿနပ္ပသုတော ဧဝ ဟုတွာ ဝိဟရန္တော သတ္ထာရာ ‘‘ကိံ တေ ဝက္ကလိ ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန၊ ယော ခေါ ဝက္ကလိ ဓမ္မံ ပဿတိ၊ သော မံ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၀၈၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၀၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၃၀၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၀၇၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂။ဝက္ကလိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ) ဩဝဒိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇိတောပိ တံ အနနုယုဉ္ဇန္တော ¶ ပဏာမိတော အတ္တာနံ ဝိနိပါတေတုံ ပပါတဋ္ဌာနံ အဘိရုဟိ၊ အထ နံ သတ္ထာ ယထာနိသိန္နောဝ ဩဘာသံ ဝိဿဇ္ဇနေန အတ္တာနံ ဒဿေတွာ –

‘‘ပါမောဇ္ဇဗဟုလော ¶ ဘိက္ခု၊ ပသန္နော ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

အဓိဂစ္ဆေ ပဒံ သန္တံ၊ သင်္ခါရူပသမံ သုခ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၈၁) –

ဂါထံ ဝတွာ ‘‘ဧဟိ ဝက္ကလီ’’တိ အာဟ။ သော တေန အမတေနေဝ အဘိသိတ္တော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဟုတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေသိ။ သဒ္ဓါယ ဗလဝဘာဝတော ဝိပဿနာဝီထိံ န ဩတရတိ၊ တံ ဉတွာ ဘဂဝါ တဿ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ အဒါသိ။ သော သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေ ¶ ဌတွာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပ္ပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေနေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထု စေတ္ထ နိဒဿန’’န္တိ။ ဧတ္ထာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တဘာဝေ သေသိန္ဒြိယာနံ သကိစ္စာကရဏေ။

ဣတရကိစ္စဘေဒန္တိ ဥပဋ္ဌာနာဒိကိစ္စဝိသေသံ။ ပဿဒ္ဓါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟာပေတဗ္ဗန္တိ ယထာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဟာယတိ၊ ဧဝံ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတာ ပဿဒ္ဓိအာဒိဘာဝနာယ ဟာယတိ သမာဓိပက္ခိယတ္တာ တဿာ။ တထာ ဟိ သမာဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ကောသဇ္ဇပါတတော ရက္ခန္တီ ဝီရိယာဒိဘာဝနာ ဝိယ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ဥဒ္ဓစ္စပါတတော ရက္ခန္တီ ဧကံသတော ဟာပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဿဒ္ဓအာဒိဘာဝနာယ ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။ သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထူတိ သုကုမာရသောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု။ (မဟာဝ။ ၂၄၂၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၀၅) သော ဟိ အာယသ္မာ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သီတဝနေ ဝိဟရန္တော ‘‘မမ သရီရံ သုခုမာလံ၊ န စ သက္ကာ သုခေနေဝ သုခံ အဓိဂန္တုံ၊ ကိလမေတွာပိ သမဏဓမ္မော ကာတဗ္ဗော’’တိ တံ ဌာနစင်္ကမမေဝ အဓိဋ္ဌာယ ပဓာနံ အနုယုဉ္ဇန္တော ပါဒတလေသု ဖောဋေသု ဥဋ္ဌိတေသုပိ ဝေဒနံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ ဒဠှံ ဝီရိယံ ကရောန္တော အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ သတ္ထာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝီဏူပမောဝါဒေန ¶ ဩဝဒိတွာ ဝီရိယသမတာယောဇနဝီထိံ ဒဿေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ ဂိဇ္ဈကူဋံ ဂတော။ ထေရောပိ သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဝီရိယသမတံ ယောဇေတွာ ဘာဝေန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု ဒဿေတဗ္ဗ’’န္တိ။ သေသေသုပီတိ သတိသမာဓိပညိန္ဒြိယေသုပိ။

သမတန္တိ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညံ အနူနာနဓိကဘာဝံ၊ တထာ သမာဓိဝီရိယာနံ။ ယထာ ဟိ သဒ္ဓါပညာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဓုရိယဓမ္မဘူတာနံ ကိစ္စတော အညမညံ နာတိဝတ္တနံ ဝိသေသတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ယတော နေသံ သမဓုရတာယ အပ္ပနာ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သမာဓိဝီရိယာနံ ကောသဇ္ဇုဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ သမရသတာယ သတိ အညမညူပတ္ထမ္ဘနတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အန္တဒွယပါတာဘာဝေန သမ္မဒေဝ အပ္ပနာ ဣဇ္ဈတိ။ ‘‘ဗလဝသဒ္ဓါ’’တိအာဒိ ဗျတိရေကမုခေန ဝုတ္တဿေဝ ¶ အတ္ထဿ သမတ္ထနံ။ တဿတ္ထော ယော ဗလဝတိယာ သဒ္ဓါယ သမန္နာဂတော အဝိသဒဉာဏော၊ သော မုဓပ္ပသန္နော ဟောတိ၊ န အဝေစ္စပ္ပသန္နော။ တထာ ဟိ အဝတ္ထုသ္မိံ ပသီဒတိ သေယျထာပိ တိတ္ထိယသာဝကာ။ ကေရာဋိကပက္ခန္တိ ¶ သာဌေယျပက္ခံ ဘဇတိ။ သဒ္ဓါဟီနာယ ပညာယ အတိဓာဝန္တော ‘‘ဒေယျဝတ္ထုပရိစ္စာဂေန ဝိနာ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေနပိ ဒါနမယံ ပုညံ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ပရိကပ္ပေတိ ဟေတုပတိရူပကေဟိ ဝဉ္စိတော၊ ဧဝံဘူတော စ သုက္ခတက္ကဝိလုတ္တစိတ္တော ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ နာဒိယတိ သညတ္တိံ န ဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘေသဇ္ဇသမုဋ္ဌိတော ဝိယ ရောဂေါ အတေကိစ္ဆော ဟောတီ’’တိ။ ယထာ စေတ္ထ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညံ ဝိသမဘာဝေါ န အတ္ထာဝဟော၊ အနတ္ထာဝဟောဝ၊ ဧဝံ၊ သမာဓိဝီရိယာနံ အညမညံ ဝိသမဘာဝေါ န အတ္ထာဝဟော၊ အနတ္ထာဝဟောဝ၊ တထာ န အဝိက္ခေပါဝဟော၊ ဝိက္ခေပါဝဟောဝါတိ။ ကောသဇ္ဇံ အဘိဘဝတိ၊ တေန အပ္ပနံ န ပါပုဏာတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥဒ္ဓစ္စံ အဘိဘဝတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တဒုဘယန္တိ သဒ္ဓါပညာဒွယံ၊ သမာဓိဝီရိယဒွယဉ္စ။ သမံ ကာတဗ္ဗန္တိ သမရသံ ကာတဗ္ဗံ ¶ ။

သမာဓိကမ္မိကဿာတိ သမထကမ္မဋ္ဌာနိကဿ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သန္တေ၊ သဒ္ဓါယ ထောကံ ဗလဝဘာဝေ သတီတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒဟန္တောတိ ‘‘ပထဝီ ပထဝီတိ မနသိကရဏမတ္တေန ကထံ ဈာနုပ္ပတ္တီ’’တိ အစိန္တေတွာ ‘‘အဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တဝိဓိ ဣဇ္ဈိဿတီ’’တိ သဒ္ဒဟန္တော သဒ္ဓံ ဇနေန္တော။ ဩကပ္ပေန္တောတိ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ အဓိမုစ္စနဝသေန အဝကပ္ပေန္တော ပက္ခန္ဒန္တော။ ဧကဂ္ဂတာ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတိ သမာဓိပ္ပဓာနတ္တာ ဈာနဿ။ ဥဘိန္နန္တိ သမာဓိပညာနံ။ သမာဓိကမ္မိကဿ သမာဓိနော အဓိမတ္တတာယ ပညာယ အဓိမတ္တတာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သမတာယပီ’’တိ၊ သမဘာဝေနာပီတိ အတ္ထော။ အပ္ပနာတိ လောကိယပ္ပနာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဟောတိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ လောကုတ္တရပ္ပနာ ပန တေသံ သမဘာဝေနေဝ ဣစ္ဆိတာ။ ယထာဟ ‘‘သမထဝိပဿနံ ယုဂနန္ဓံ ဘာဝေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၇၀၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၅)။

ယဒိ ဝိသေသတော သဒ္ဓါပညာနံ၊ သမာဓိဝီရိယာနဉ္စ သမတာဝ ဣစ္ဆိတာ၊ ကထံ သတီတိ အာဟ ‘‘သတိ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကေသု ပဉ္စသု ဣန္ဒြိယေသု။ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကေကဒေသေ ဂဏှန္တော ‘‘သဒ္ဓါဝီရိယပညာန’’န္တိ အာဟ။ အညထာ ပီတိ စ ဂဟေတဗ္ဗာ သိယာ။ တထာ ဟိ ‘‘ကောသဇ္ဇပက္ခိကေန သမာဓိနာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာဟီ’’တိ။ သာတိ သတိ။ သဗ္ဗေသု ရာဇကမ္မေသု နိယုတ္တော သဗ္ဗကမ္မိကော။ တေနာတိ တေန သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗဋ္ဌေန ကာရဏေန။ အာဟ အဋ္ဌကထာယံ။ သဗ္ဗတ္ထ နိယုတ္တာ သဗ္ဗတ္ထိကာ သဗ္ဗတ္ထ လီနေ၊ ဥဒ္ဓတေ စ စိတ္တေ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ၊ သဗ္ဗေ ¶ ဝါ လီနေ၊ ဥဒ္ဓတေ စ စိတ္တေ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ¶ အတ္ထိကာ ဧတာယာတိ သဗ္ဗတ္ထိကာ။ စိတ္တန္တိ ကုသလံ စိတ္တံ။ တဿ ဟိ သတိ ပဋိသရဏံ ¶ ပရာယဏံ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ အနဓိဂတဿ အဓိဂမာယ။ တေနာဟ ‘‘အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ။

ခန္ဓာဒိဘေဒေ အနောဂါဠှပညာနန္တိ ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စဝသေနပိ ခန္ဓာယတနာဒီသု အပ္ပတိဋ္ဌိတဗုဒ္ဓီနံ။ ဗဟုဿုတသေဝနာ ဟိ သုတမယဉာဏာဝဟာ။ တရုဏဝိပဿနာသမင်္ဂီပိ ဘာဝနာမယဉာဏေ ဌိတတ္တာ ဧကံသတော ပညဝါ ဧဝ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမပညာသ လက္ခဏပရိဂ္ဂါဟိကာယ ဥဒယဗ္ဗယပညာယ သမန္နာဂတပုဂ္ဂလသေဝနာ’’တိ။ ဉေယျဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရဘာဝဝသေန တပ္ပရိစ္ဆေဒကဉာဏဿ ဂမ္ဘီရဘာဝဂ္ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရေသု ခန္ဓာဒီသု ပဝတ္တာယ ဂမ္ဘီရပညာယာ’’တိ။ တဉှိ ဉေယျံ တာဒိသာယ ပညာယ စရိတဗ္ဗတော ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယံ၊ တဿာ ဝါ ပညာယ တတ္ထ ပဘေဒတော ပဝတ္တိ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယာ၊ တဿာ ပစ္စဝေက္ခဏာတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရပညာယ ပဘေဒပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ။ ယထာ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တော နာမ အရဟာ ဧဝ၊ ဧဝံ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တောတိပိ သော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတီ’’တိ။ ဝီရိယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

‘‘တတ္တံ အယောခိလံ ဟတ္ထေ ဂမေန္တီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀၊ ၂၆၇၊ အ။ နိ။ ၃။၃၆) ဝုတ္တပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တဿ ယေဘုယျေန သဗ္ဗပဌမံ ကရောန္တီတိ၊ ဒေဝဒူတသုတ္တာဒီသု တဿ အာဒိတော ဝုတ္တတ္တာ စ အာဟ ‘‘ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ။ သကဋဝဟနာဒိကာလေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဒညမနုဿေဟိ၊ တိရစ္ဆာနေဟိ စ ဝိဗာဓိယမာနကာလံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရ’’န္တိ ဣဒံ အပရာပရံ ပေတေသု ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကသတ္တဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဧကစ္စာနံ ဝါ ပေတာနံ ဧကစ္စတိရစ္ဆာနာနံ ¶ ဝိယ တထာ ဒီဃာယုကတာပိ သိယာတိ တထာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ‘‘ကာလော နာဂရာဇာ စတုန္နံ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မုခီဘာဝံ လဘိတွာ ဌိတော မေတ္တေယျဿပိ ဘဂဝတော သမ္မုခီဘာဝံ လဘိဿတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ယံ တဿ ကပ္ပာယုကတာ ဝုတ္တာ။

အာနိသံသဒဿာဝိနောတိ ‘‘ဝီရိယာယတ္တော ဧဝ သဗ္ဗော လောကုတ္တရော၊ လောကိယော စ ဝိသေသာဓိဂမော’’တိ ဧဝံ ဝီရိယေ အာနိသံသဒဿနသီလဿ။ ဂမနဝီထိန္တိ သပုဗ္ဗဘာဂံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ ပဋိပဒံ၊ သဟ ဝိပဿနာယ အရိယမဂ္ဂပဋိပါဋိ ¶ ၊ သတ္တဝိသုဒ္ဓိပရမ္ပရာ ဝါ။ သာ ဟိ ဘိက္ခုနော ဝဋ္ဋနိယျာနာယ ဂန္တဗ္ဗာ ပဋိပဒါတိ ကတွာ ဂမနဝီထိ နာမ။ ကာယဒဠှီဗဟုလောတိ ယထာ တထာ ကာယဿ ဒဠှီကမ္မပ္ပသုတော။ ပိဏ္ဍန္တိ ရဋ္ဌပိဏ္ဍံ။ ပစ္စယဒါယကာနံ အတ္တနိ ကာရဿ အတ္တနော ¶ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မဟပ္ဖလဘာဝဿ ကရဏေန ပိဏ္ဍဿ ဘိက္ခာယ ပဋိပူဇနာ ပိဏ္ဍာပစာယနံ။

နီဟရန္တောတိ ပတ္တထဝိကတော နီဟရန္တော။ တံ သဒ္ဒံ သုတွာတိ တံ ဥပါသိကာယ ဝစနံ အတ္တနော ဝသနပဏ္ဏသာလဒွါရေ ဌိတောဝ ပဉ္စာဘိညတာယ ဒိဗ္ဗသောတေန သုတွာ။ မနုဿသမ္ပတ္တိ၊ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ၊ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တီတိ ဣမာ တိဿော သမ္ပတ္တိယော။ ဒါတုံ သက္ခိဿသီတိ ‘‘တယိ ကတေန ဒါနမယေန၊ ဝေယျာဝစ္စမယေန စ ပုညကမ္မေန ခေတ္တဝိသေသဘာဝူပဂမနေန အပရာပရံ ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တိယော၊ အန္တေ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိဉ္စ ဒါတုံ သက္ခိဿသီ’’တိ ထေရော အတ္တာနံ ပုစ္ဆတိ။ သိတံ ကရောန္တော ဝါတိ ‘‘အကိစ္ဆေနေဝ မယာ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ သမတိက္ကန္တ’’န္တိ ပစ္စဝေက္ခဏာဝသာနေ သဉ္ဇာတပါမောဇ္ဇဝသေန သိတံ ကရောန္တော ဧဝ။

ဝိပ္ပဋိပန္နန္တိ ဇာတိဓမ္မကုလဓမ္မာဒိလင်္ဃနေန အသမ္မာပဋိပန္နံ။ ဧဝံ ယထာ အသမ္မာပဋိပန္နော ပုတ္တော တာယ ဧဝ အသမ္မာပဋိပတ္တိယာ ကုလသန္တာနတော ဗာဟိရော ဟုတွာ ပိတု သန္တိကာ ဒါယဇ္ဇဿ န ဘာဂီ၊ ဧဝံ။ ကုသီတောပိ တေန ကုသီတဘာဝေန အသမ္မာပဋိပန္နော ¶ သတ္ထု သန္တိကာ လဒ္ဓဗ္ဗအရိယဓနဒါယဇ္ဇဿ န ဘာဂီ။ အာရဒ္ဓဝီရိယောဝ လဘတိ သမ္မာပဋိပဇ္ဇနတော။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ ယောဇနာ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။

မဟာတိ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ မဟန္တော ဝိပုလော အနညသာဓာရဏော။ တံ ပနဿ ဂုဏမဟတ္တံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုကမ္ပနေန လောကေ ပါကဋန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘သတ္ထုနော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။

ယသ္မာ သတ္ထုသာသနေ ပဗ္ဗဇိတဿ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂမေန သကျပုတ္တဿဘာဝေါ သမ္ပဇာယတိ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓပုတ္တဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အသမ္ဘိန္နာယာ’’တိအာဒိမာဟ။

အလသာနံ ဘာဝနာယ နာမမတ္တမ္ပိ အဇာနန္တာနံ ကာယဒဠှီဗဟုလာနံ ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခါဒိအနုယုဉ္ဇနကာနံ တိရစ္ဆာနကထိကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဒူရတော ဝဇ္ဇနာ ကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ။ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယာ’’တိအာဒိနာ ¶ (မ။ နိ။ ၁။၄၂၃၊ ၃။၆၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀၊ မဟာနိ။ ၁၆၁) ဘာဝနာရဒ္ဓဝသေန အာရဒ္ဓဝီရိယာနံ ဒဠှပရက္ကမာနံ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမနာ အာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနာ။ တေနာဟ ‘‘ကုစ္ဆိံ ပူရေတွာ’’တိအာဒိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၆၄) ပန ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ၊ သဗြဟ္မစာရီမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဣဒံ ဒွယံ န ဂဟိတံ၊ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနတာ၊ သမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏတာတိ ¶ ဣဒံ ဒွယံ ဂဟိတံ။ တတ္ထ အာနိသံသဒဿာဝိတာယ ဧဝ သမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏာ ဂဟိတာ ဟောတိ လောကိယလောကုတ္တရဝိသေသာဓိဂမဿ ဝီရိယာယတ္တတာဒဿနဘာဝတော။ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနံ တဒဓိမုတ္တတာယ ဧဝ ဂဟိတံ ဟောတိ၊ ဝီရိယုပ္ပာဒနေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တဿ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနံ အတ္ထသိဒ္ဓမေဝ။ တတ္ထ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနအာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝန- တဒဓိမုတ္တတာပဋိပက္ခဝိဓမနပစ္စယူပသံဟာရဝသေန၊ အပါယဘယပစ္စဝေက္ခဏာဒယော သမုတ္တေဇနဝသေန ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒကာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ပုရိမုပ္ပန္နာ ¶ ပီတိ ပရတော ဥပ္ပဇ္ဇနကပီတိယာ ဝိသေသကာရဏသဘာဂဟေတုဘာဝတော ‘‘ပီတိယေဝ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တဿာ ပန ဗဟုသော ပဝတ္တိယာ ပုထုတ္တံ ဥပါဒါယ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော။ ယထာ သာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ပဋိပတ္တိ တဿာ ဥပ္ပာဒကမနသိကာရော။

‘‘ဗုဒ္ဓါနုဿတီ’’တိအာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၃) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဥပစာရသမာဓိနိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝ ဥပစာရာ’’တိ။ သကလသရီရံ ဖရမာနောတိ ပီတိသမုဋ္ဌာနေဟိ ပဏီတရူပေဟိ သကလသရီရံ ဖရမာနော။ ဓမ္မဂုဏေ အနုဿရန္တဿာပိ ယာဝ ဥပစာရာ သကလသရီရံ ဖရမာနော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ၊ ဧဝံ သေသအနုဿတီသု။ ပသာဒနီယသုတ္တန္တပစ္စဝေက္ခဏာယဉ္စ ယောဇေတဗ္ဗံ တဿာပိ ဝိမုတ္တာယတနဘာဝေန တဂ္ဂတိကတ္တာ။ သင်္ခါရာနံ သပ္ပဒေသဝူပသမေပိ နိပ္ပဒေသဝူပသမေ ဝိယ တထာ ပညာယ ပဝတ္တိတော ဘာဝနာမနသိကာရော ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထော ဟုတွာ ဥပစာရသမာဓိံ အာဝဟန္တော တထာရူပပီတိသောမနဿသမန္နာဂတော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမာပတ္တိယာ…ပေ… ပစ္စဝေက္ခန္တဿာပီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘိတာ ကိလေသာ’’တိ ပါဌော။ တေ ဟိ န သမုဒါစရန္တီတိ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထော၊ ယသ္မာ န သမုဒါစရန္တိ၊ တသ္မာ တံ နေသံ အသမုဒါစာရံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာတိ ယောဇနာ ¶ ။ န ဟိ ကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပ္ပတ္တိ ယုတ္တာ။ ပသာဒနီယေသု ဌာနေသု ပသာဒသိနေဟာဘာဝေန ထူသသမဟဒယတာ လူခတာ၊ သာ တတ္ထ အာဒရဂါရဝါကရဏေန ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘အသက္ကစ္စကိရိယာယ သံသူစိတလူခဘာဝေ’’တိ။

ကာယစိတ္တဒရထဝူပသမလက္ခဏာ ပဿဒ္ဓိ ဧဝ ယထာဝုတ္တဗောဓိအင်္ဂဘူတော ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ တဿ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဧဝံ ဥပ္ပာဒေါ ဟောတီတိ ယောဇနာ။

ပဏီတဘောဇနသေဝနတာတိ ¶ ပဏီတသပ္ပာယဘောဇနသေဝ နတာ ¶ ။ ဥတုဣရိယာပထသုခဂ္ဂဟဏေန သပ္ပာယဥတုဣရိယာပထဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဉှိ တိဝိဓမ္ပိ သပ္ပာယံ သေဝိယမာနံ ကာယဿ ကလ္လတာပါဒနဝသေန စိတ္တဿ ကလ္လတံ အာဝဟန္တံ ဒုဝိဓာယပိ ပဿဒ္ဓိယာ ကာရဏံ ဟောတိ။ အဟေတုကံ သတ္တေသု လဗ္ဘမာနံ သုခဒုက္ခန္တိ အယမေကော အန္တော၊ ဣဿရာဒိဝိသမဟေတုကန္တိ ပန အယံ ဒုတိယော။ ဧတေ ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မ ယထာသကံ ကမ္မုနာ ဟောတီတိ အယံ မဇ္ဈိမာ ပဋိပတ္တိ။ မဇ္ဈတ္တော ပယောဂေါ ယဿ သော မဇ္ဈတ္တပယောဂေါ၊ တဿ ဘာဝေါ မဇ္ဈတ္တပယောဂတာ။ အယဉှိ ပဟာယ သာရဒ္ဓကာယတံ ပဿဒ္ဓကာယတာယ ကာရဏံ ဟောန္တီ ပဿဒ္ဓိဒွယံ အာဝဟတိ၊ ဧတေနေဝ သာရဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနပဿဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလသေဝနာနံ တဒါဝဟနတာ သံဝဏ္ဏိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယထာသမာဟိတာကာရသလ္လက္ခဏဝသေန ဂယှမာနော ပုရိမုပ္ပန္နော သမထော ဧဝ သမထနိမိတ္တံ။ နာနာရမ္မဏေ ပရိဗ္ဘမနေန ဝိဝိဓံ အဂ္ဂံ ဧတဿာတိ ဗျဂ္ဂေါ၊ ဝိက္ခေပေါ။ တထာ ဟိ သော အနဝဋ္ဌာနရသော၊ ဘန္တတာပစ္စုပဋ္ဌာနော စ ဝုတ္တော၊ ဧကဂ္ဂတာဘာဝတော ဗျဂ္ဂပဋိပက္ခောတိ အဗျဂ္ဂေါ၊ သမာဓိ။ သော ဧဝ နိမိတ္တန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အဝိက္ခေပဋ္ဌေန စ အဗျဂ္ဂနိမိတ္တ’’န္တိ။

ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ၊ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ စ ပညာဝဟာ ဝုတ္တာ၊ သမာဓာနာဝဟာပိ တာ ဟောန္တိ သမာဓာနာဝဟဘာဝေနေဝ ပညာဝဟဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝတ္ထုဝိသဒ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

ကရဏဘာဝနာကောသလ္လာနံ အဝိနာဘာဝတော၊ ရက္ခနကောသလ္လဿ စ တံမူလကတ္တာ ‘‘နိမိတ္တကုသလတာ နာမ ကသိဏနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟဏကုသလတာ’’ ¶ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ကသိဏနိမိတ္တဿာတိ စ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အသုဘနိမိတ္တဿာပိ ဟိ ယဿ ကဿစိ ဈာနုပ္ပတ္တိနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟဏကောသလ္လံ နိမိတ္တကုသလတာ ဧဝါတိ။ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပညာပယောဂမန္ဒတံ ¶ ၊ ပမောဒဝေကလ္လဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တဿ ပဂ္ဂဏှနန္တိ တဿ လီနဿ စိတ္တဿ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိသမုဋ္ဌာပနေန လယာပတ္တိတော သမုဒ္ဓရဏံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယသ္မိဉ္စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ လီနံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ကာလော တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ။ တံ ကိဿ ဟေတု? လီနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ တံ ဧတေဟိ ဓမ္မေဟိ သုသမုဋ္ဌာပယံ ဟောတိ။ သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလိတုကာမော အဿ၊ သော တတ္ထ သုက္ခာနိ စေဝ တိဏာနိ ပက္ခိပေယျ၊ သုက္ခာနိ ဂေါမယာနိ ¶ ပက္ခိပေယျ၊ သုက္ခာနိ ကဋ္ဌာနိ ပက္ခိပေယျ၊ မုခဝါတဉ္စ ဒဒေယျ၊ န စ ပံသုကေန ဩကိရေယျ၊ ဘဗ္ဗော နု ခေါ သော ပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလိတုန္တိ။ ဧဝံ ဘန္တေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။

ဧတ္ထ စ ယထာသကံ အာဟာရဝသေန ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဘာဝနာသမုဋ္ဌာပနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ သာ အနန္တရံ ဝိဘာဝိတာ ဧဝ။ အာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပညာပယောဂဗလဝတံ၊ ပမောဒုဗ္ဗိလာဝနဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တဿ နိဂ္ဂဏှနန္တိ တဿ ဥဒ္ဓတဿ စိတ္တဿ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိသမုဋ္ဌာပနေန ဥဒ္ဓတာပတ္တိတော နိသေဓနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယသ္မိဉ္စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ ဥဒ္ဓတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ကာလော တသ္မိံ သမယေ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဥဒ္ဓတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ တံ ဧတေဟိ ဓမ္မေဟိ သုဝူပသမယံ ဟောတိ။ သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗာပေတုကာမော အဿ၊ သော တတ္ထ အလ္လာနိ ¶ စေဝ တိဏာနိ…ပေ… ပံသုကေန စ ဩကိရေယျ၊ ဘဗ္ဗော နု ခေါ သော ပုရိသော မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗာပေတုန္တိ။ ဧဝံ ဘန္တေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။

ဧတ္ထာပိ ¶ ယထာသကံ အာဟာရဝသေန ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဘာဝနာသမုဋ္ဌာပနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တတ္ထ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ အနန္တရံ ဝက္ခတိ။ ပညာပယောဂမန္ဒတာယာတိ ပညာဗျာပါရဿ အပ္ပဘာဝေန။ ယထာ ဟိ ဒါနံ အလောဘပဓာနံ၊ သီလံ အဒေါသပဓာနံ၊ ဧဝံ ဘာဝနာ အမောဟပဓာနာ။ တတ္ထ ယဒါ ပညာ န ဗလဝတီ ဟောတိ၊ တဒါ ဘာဝနာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသာဝဟာ န ဟောတိ၊ အနဘိသင်္ခတော ဝိယ အာဟာရော ပုရိသဿ ယောဂိနော စိတ္တဿ အဘိရုစိံ န ဇနေတိ၊ တေန တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ၊ တထာ ဘာဝနာယ သမ္မဒေဝ အဝီထိပဋိပတ္တိယာ ဥပသမသုခံ န ဝိန္ဒတိ၊ တေနာပိ စိတ္တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပယောဂ…ပေ… နိရဿာဒံ ဟောတီ’’တိ။ တဿ သံဝေဂုပ္ပာဒနံ၊ ပသာဒုပ္ပာဒနဉ္စ တိကိစ္ဆနန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဋ္ဌ သံဝေဂဝတ္ထူနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ ယထာရဟံ သုဂတိယံ၊ ဒုဂ္ဂတိယဉ္စ ဟောန္တီတိ တဒညမေဝ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိခုပ္ပိပါသာဒိ အညမညံ ဝိဗာဓနာဒိဟေတုကံ အပါယဒုက္ခံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တယိဒံ သဗ္ဗံ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝနိဿိတံ ဂဟိတန္တိ အတီတေ အနာဂတေ စ ကာလေ ဝဋ္ဋမူလကဒုက္ခာနိ ဝိသုံ ဂဟိတာနိ။ ယေ ပန သတ္တာ အာဟာရူပဇီဝိနော၊ တတ္ထ စ ဥဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိနော၊ တေသံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ ¶ ဇီဝိကာဒုက္ခံ အဋ္ဌမံ သံဝေဂဝတ္ထု ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ ဝုစ္စတိ သမယေ သမ္ပဟံသနာတိ အယံ ဘာဝနာစိတ္တဿ သမ္ပဟံသိတဗ္ဗသမယေ ဝုတ္တနယေန သံဝေဂဇနနဝသေန စေဝ ပသာဒုပ္ပာဒနဝသေန စ သမ္မဒေဝ ပဟံသနာ၊ သံဝေဂဇနနပုဗ္ဗကပသာဒုပ္ပာဒနေန တောသနာတိ ¶ အတ္ထော။

သမ္မာပဋိပတ္တိံ အာဂမ္မာတိ လီနုဒ္ဓစ္စဝိရဟေန၊ သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ စ သမ္မာ အဝိသမံ သမ္မဒေဝ ဘာဝနာပဋိပတ္တိံ အာဂမ္မ။ ‘‘အလီန’’န္တိအာဒီသု ကောသဇ္ဇပက္ခိကာနံ ဓမ္မာနံ အနဓိမတ္တတာယ အလီနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ အနဓိမတ္တတာယ အနုဒ္ဓတံ၊ ပညာပယောဂသမ္ပတ္တိယာ၊ ဥပသမသုခါဓိဂမေန စ အနိရဿာဒံ၊ တတော ဧဝ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံသမထဝီထိပဋိပန္နံ။ တတ္ထ အလီနတာယ ပဂ္ဂဟေ၊ အနုဒ္ဓတတာယ နိဂ္ဂဟေ၊ အနိရဿာဒတာယ သမ္ပဟံသနေ န ဗျာပါရံ အာပဇ္ဇတိ။ အလီနာနုဒ္ဓတတာ ဟိ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ၊ အနိရဿာဒတာယ သမထဝီထိပဋိပန္နံ၊ သမပ္ပဝတ္တိယာ ဝါ အလီနံ အနုဒ္ဓတံ။ သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ အနိရဿာဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ ဝုစ္စတိ သမယေ အဇ္ဈုပေက္ခနတာတိ အယံ အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗသမယေ ဘာဝနာစိတ္တဿ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု အဗျာဝဋတာသင်္ခါတံ ¶ ပဋိပက္ခံ အဘိဘုယျ ပေက္ခနာ ဝုစ္စတိ။ ပဋိပက္ခဝိက္ခမ္ဘနတော၊ ဝိပဿနာယ အဓိဋ္ဌာနဘာဝူပဂမနတော စ ဥပစာရဇ္ဈာနမ္ပိ သမာဓာန ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ ပုဂ္ဂလဿ သမာဟိတဘာဝသာဓနံ ဧဝါတိ တတ္ထ သမဓုရဘာဝေနာဟ ‘‘ဥပစာရံ ဝါ အပ္ပနံ ဝါ’’တိ။

ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အနုရောဓဝိရောဓဝိပ္ပဟာနဝသေန မဇ္ဈတ္တဘာဝေါ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ကာရဏံ တသ္မိံ သတိ သိဇ္ဈနတော၊ အသတိ စ အသိဇ္ဈနတော။ သော စ မဇ္ဈတ္တဘာဝေါ ဝိသယဝသေန ဒုဝိဓောတိ အာဟ ‘‘သတ္တမဇ္ဈတ္တတာ သင်္ခါရမဇ္ဈတ္တတာ’’တိ။ တဒုဘယေ စ ဝိရုဇ္ဈနံ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ဧဝ ဒူရီကတန္တိ အနုရုဇ္ဈနဿေဝ ပဟာနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တမဇ္ဈတ္တတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သတ္တသင်္ခါရကေလာယနပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ’’တိ။ ဥပေက္ခာယ ဟိ ဝိသေသတော ရာဂေါ ပဋိပက္ခော။ တထာ စာဟ ‘‘ဥပေက္ခာ ရာဂဗဟုလဿ ¶ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၆၇)။ ဒွီဟာကာရေဟီတိ ကမ္မဿကတာပစ္စဝေက္ခဏံ၊ အတ္တသုညတာပစ္စဝေက္ခဏန္တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ။ ဒွီဟေဝါတိ အဝဓာရဏံ သင်္ချာသမာနတာဒဿနတ္ထံ။ သင်္ချာ ဧဝေတ္ထ သမာနာ၊ န သင်္ချေယျံ သဗ္ဗထာ သမာနန္တိ။ အဿာမိကဘာဝေါ အနတ္တနိယတာ။ သတိ ဟိ အတ္တနိ တဿ ကိဉ္စနဘာဝေန စီဝရံ၊ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ အတ္တနိယံ နာမ သိယာ၊ သော ပန ကောစိ နတ္ထေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ အနဒ္ဓနိယန္တိ န အဒ္ဓါနက္ခမံ န စိရဋ္ဌာယိ၊ ဣတ္တရံ အနိစ္စန္တိ အတ္ထော။ တာဝကာလိကန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။

မမာယတီတိ မမတ္တံ ကရောတိ ‘‘မမာ’’တိ တဏှာယ ပရိဂ္ဂယှ တိဋ္ဌတိ။

မမာယန္တာတိ ¶ မာနံ ဒဗ္ဗံ ကရောန္တာ။

အယံ သတိပဋ္ဌာနဒေသနာ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂဝသေန ဒေသိတာတိ ပုဗ္ဗဘာဂိယဗောဇ္ဈင်္ဂေ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဗောဇ္ဈင်္ဂပရိဂ္ဂါဟိကာ သတိ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

ဗောဇ္ဈင်္ဂပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုသစ္စပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ

၃၈၆။ ယထာသဘာဝတောတိ ¶ အဝိပရီတသဘာဝတော။ ဗာဓနက္ခဏတော ယော ယော ဝါ သဘာဝေါ ယထာသဘာဝေါ၊ တတော၊ ရုပ္ပနာဒိ ကက္ခဠာဒိသဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ဇနိကံ သမုဋ္ဌာပိကန္တိ ပဝတ္တလက္ခဏဿ ဒုက္ခဿ ဇနိကံ နိမိတ္တလက္ခဏဿ သမုဋ္ဌာပိကံ။ ပုရိမတဏှန္တိ ယထာပရိဂ္ဂဟိတဿ ဒုက္ခဿ နိဗ္ဗတ္တိတော ပုရေတရံ သိဒ္ဓံ တဏှံ။ သိဒ္ဓေ ဟိ ကာရဏေ တဿ ဖလုပ္ပတ္တိ။ အယံ ဒုက္ခသမုဒယောတိ ပဇာနာတီတိ ယောဇနာ။ အယံ ဒုက္ခနိရောဓောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တိန္တိ ဒုက္ခံ၊ သမုဒယော စာတိ ဒွိန္နံ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တံ၊ တဒုဘယံ န ပဝတ္တိ ဧတာယာတိ အပ္ပဝတ္တိ၊ အသင်္ခတာ ဓာတု။ ဒုက္ခံ ဒုက္ခသစ္စံ ¶ ပရိဇာနာတိ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပရိစ္ဆိန္ဒတီတိ ဒုက္ခပရိဇာနနော၊ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တံ ဒုက္ခပရိဇာနနံ။ သေသပဒဒွယေပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၃၈၈။ ဧဝံ ဝုတ္တာတိ ဧဝံ ဥဒ္ဒေသဝသေန ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗသတ္တာနံ ပရိယာဒါနဝစနံ ဗျာပနိစ္ဆာဝသေန အာမေဍိတနိဒ္ဒေသဘာဝတော။ သတ္တနိကာယေတိ သတ္တာနံ နိကာယေ၊ သတ္တဃဋေ သတ္တသမူဟေတိ အတ္ထော။ ဒေဝမနုဿာဒိဘေဒါသု ဟိ ဂတီသု ဘုမ္မဒေဝါဒိခတ္တိယာဒိဟတ္ထိအာဒိခုပ္ပိပါသိကာဒိတံတံဇာတိဝိသိဋ္ဌော သတ္တသမူဟော သတ္တနိကာယော။ နိပ္ပရိယာယတော ခန္ဓာနံ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဇာတီတိ ကတွာ ‘‘ဇနနံ ဇာတီ’’တိ ဝတွာ သွာယံ ဥပ္ပာဒဝိကာရော အပရိနိပ္ဖန္နော ¶ ယေသု ခန္ဓေသု ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ တေ တေနေဝ သဒ္ဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘သဝိကာရာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဝိကာရာနန္တိ ဥပ္ပာဒသင်္ခါတေန ဝိကာရေန သဝိကာရာနံ။ ဇာတိအာဒီနိ ဟိ တီဏိ လက္ခဏာနိ ဓမ္မာနံ ဝိကာရဝိသေသာတိ။ ‘‘ဥပသဂ္ဂမဏ္ဍိတဝေဝစန’’န္တိ ဣမိနာ ကေဝလံ ဥပသဂ္ဂေန ပဒဝဍ္ဎနံ ကတန္တိ ဒဿေတိ။ အနုပဝိဋ္ဌာကာရေနာတိ အဏ္ဍကောသံ၊ ဝတ္ထိကောသဉ္စ ဩဂါဟနာကာရေန။ နိဗ္ဗတ္တိသင်္ခါတေနာတိ အာယတနာနံ ပါရိပူရိသံသိဒ္ဓိသင်္ခါတေန။

အထ ဝါ ဇနနံ ဇာတီတိ အပရိပုဏ္ဏာယတနံ ဇာတိမာဟ။ သဉ္ဇာတီတိ သမ္ပုဏ္ဏာယတနံ။ သမ္ပုဏ္ဏာ ဟိ ဇာတိ သဉ္ဇာတိ။ ဩက္ကမနဋ္ဌေန ဩက္ကန္တီတိ အဏ္ဍဇဇလာဗုဇဝသေန ¶ ဇာတိ။ တေ ဟိ အဏ္ဍကောသံ၊ ဝတ္ထိကောသဉ္စ ဩက္ကမန္တာ ပဝိသန္တာ ဝိယ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တိ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တနဋ္ဌေန အဘိနိဗ္ဗတ္တီတိ သံသေဒဇဩပပါတိကဝသေန။ တေ ဟိ ပါကဋာ ဧဝ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အဘိဗျတ္တာ နိဗ္ဗတ္တိ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ။ ‘‘ဇနနံ ဇာတီ’’တိအာဒိ အာယတနဝသေန၊ ယောနိဝသေန စ ဒွီဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ ဇာတိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာနံ…ပေ… အဘိနိဗ္ဗတ္တီ’’တိ သတ္တဝသေန ဝုတ္တတ္တာ သမ္မုတိကထာ။ ပါတုဘာဝေါတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ပကာရတ္ထော ဝါ၊ တေန ‘‘အာယတနာနံ ¶ ပဋိလာဘော’’တိ ဣမဿ ပဒဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အယမ္ပိ ဟိ ပရမတ္ထကထာတိ။ ဧကဝေါကာရဘဝါဒီသူတိ ဧကစတုပဉ္စဝေါကာရဘဝေသု။ တသ္မိံ ခန္ဓာနံ ပါတုဘာဝေ သတိ။ အာယတနာနံ ပဋိလာဘောတိ ဧကစတုဝေါကာရဘဝေသု ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ အာယတနာနံ ဝသေန၊ သေသေသု ရူပဓာတုယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ပဉ္စန္နံ၊ ကာမဓာတုယံ ဝိကလာဝိကလိန္ဒြိယာနံ ဝသေန သတ္တန္နံ၊ နဝန္နံ၊ ဒသန္နံ၊ ပုနဒသန္နံ၊ ဧကာဒသန္နဉ္စ အာယတနာနံ ဝသေန သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပါတုဘဝန္တာနေဝ၊ န ကုတောစိ အာဂတာနိ။ ပဋိလဒ္ဓါနိ နာမ ဟောန္တိ သတ္တသန္တာနဿ တဿ သံဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ အာယတနာနံ ပဋိလာဘောတိ ဝါ အာယတနာနံ အတ္တလာဘော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၈၉။ သဘာဝနိဒ္ဒေသောတိ သရူပနိဒ္ဒေသော။ သရူပဉှေတံ ဇိဏ္ဏတာယ၊ ယဒိဒံ ‘‘ဇရာ’’တိ၊ ‘‘ဝယောဟာနီတိ ဝါ။ ဇီရဏမေဝ ဇီရဏတာ၊ ဇီရန္တဿ ဝါ အာကာရော တာ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘အာကာရဘာဝနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ခဏ္ဍိတဒန္တာ ခဏ္ဍိတာ နာမ ဥတ္တရပဒလောပေန။ ယဿ ဝိကာရဿ ဝသေန သတ္တော ‘‘ခဏ္ဍိတော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ခဏ္ဍိစ္စံ။ တထာ ပလိတာနိ အဿ သန္တီတိ ‘‘ပလိတော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ပါလိစ္စံ။ ဝလိတ္တစတာယ ဝါ ဝလိ တစော အဿာတိ ဝလိတ္တစော။

ဖလူပစာရေနာတိ ဖလဝေါဟာရေန။

၃၉၀။ စဝနမေဝ ¶ စဝနတာ၊ စဝန္တဿ ဝါ အာကာရော တာ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော။ ခန္ဓာ ဘိဇ္ဇန္တီတိ ဧကဘဝပရိယာပန္နဿ ခန္ဓသန္တာနဿ ပရိယောသာနဘူတာ ခန္ဓာ ဘိဇ္ဇန္တိ၊ တေနေဝ ဘေဒေန နိရောဓနံ အဒဿနံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ ဘေဒေါ အန္တရဓာနံ မရဏံ။ မစ္စုမရဏန္တိ မစ္စုသင်္ခါတံ ဧကဘဝပရိယာပန္နဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒဘူတံ မရဏံ။ တေနာဟ ‘‘န ခဏိကမရဏ’’န္တိ။ ‘‘မစ္စု ¶ မရဏ’’န္တိ သမာသံ အကတွာ ယော ‘‘မစ္စူ’’တိ ဝုစ္စတိ ဘေဒေါ၊ ယဉ္စ မရဏံ ပါဏစာဂေါ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ မရဏန္တိ ဝိသုံ သမ္ဗန္ဓော န န ယုဇ္ဇတိ။ ကာလကိရိယာတိ မရဏကာလော၊ အနတိက္ကမနီယတ္တာ ဝိသေသေန ‘‘ကာလော’’တိ ဝုတ္တောတိ တဿ ကိရိယာ၊ အတ္ထတော ¶ စုတိခန္ဓာနံ ဘေဒပ္ပတ္တိယေဝ၊ ကာလဿ ဝါ အန္တကဿ ကိရိယာတိ ယာ လောကေ ဝုစ္စတိ၊ သာ စုတိ၊ မရဏန္တိ အတ္ထော။ အယံ သဗ္ဗာပိ သမ္မုတိကထာဝ ‘‘ယံ တေသံ တေသံ သတ္တာန’’န္တိအာဒိနာ သတ္တဝသေန ဝုတ္တတ္တာ။ အယံ ပရမတ္ထကထာ ပရမတ္ထတော လဗ္ဘမာနာနံ ရုပ္ပနာဒိသဘာဝါနံ ဓမ္မာနံ ဝိနဿနဇောတနာဘာဝတော။

အတ္တာတိ ဘဝတိ ဧတ္ထ စိတ္တန္တိ အတ္တဘာဝေါ၊ ခန္ဓသမူဟော၊ တဿ နိက္ခေပေါ နိက္ခိပနံ၊ ပါတနံ ဝိနာသောတိ အတ္ထော။ အဋ္ဌကထာယံပန ‘‘မရဏံ ပတ္တဿာ’’တိအာဒိနာ နိက္ခေပဟေတုတာယ ပတနံ ‘‘နိက္ခေပေါ’’တိ ဖလူပစာရေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ’’တိ ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနဿ ဓမ္မသမူဟဿ ဝိနာသဇောတနာတိ ဧကဒေသတော ပရမတ္ထကထာ၊ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒေါ’’တိ ပနေတ္ထ န ကောစိ ဝေါဟာရလေသော ပီတိ အာဟ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ဥပစ္ဆေဒေါ ပန သဗ္ဗာကာရတော ပရမတ္ထတော မရဏ’’န္တိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယဿ ခန္ဓဘေဒဿ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘တိဿော မတော၊ ဖုဿော မတော’’တိ ဝေါဟာရော ဟောတိ၊ သော ဘေဒေါ ခန္ဓပ္ပဗန္ဓဿ အနုပစ္ဆိန္နတာယ ‘‘သမ္မုတိမရဏ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ အာဟ ‘‘ဧတဒေဝ သမ္မုတိမရဏန္တိပိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒမေဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗသော ပဗန္ဓသမုစ္ဆေဒေါ ဟိ သမုစ္ဆေဒမရဏန္တိ။

၃၉၁။ ဗျသနေနာတိ အနတ္ထေန။ ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၂၁) ဝိယ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဟေတုပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခကာရဏေနာ’’တိ။ သောစနန္တိ လက္ခိတဗ္ဗတာယ သောစနလက္ခဏော။ သောစိတဿ သောစနကဿ ပုဂ္ဂလဿ၊ စိတ္တဿ ဝါ ဘာဝေါ သောစိတဘာဝေါ။ အဗ္ဘန္တရေတိ အတ္တဘာဝဿ အန္တော။ အတ္တနော လူခသဘာဝတာယ သောသေန္တော။ ထာမဂမနေန သမန္တတော သောသနဝသေန ပရိသောသေန္တော။

၃၉၂။ ‘‘အာဒိဿ အာဒိဿ ဒေဝန္တိ ပရိဒေဝန္တိ ဧတေနာတိ အာဒေဝေါ’’တိ အာဒေဝန-သဒ္ဒံ ကတွာ အဿုမောစနာဒိဝိကာရံ အာပဇ္ဇန္တာနံ တဗ္ဗိကာရာပတ္တိယာ ¶ သော သဒ္ဒေါ ကာရဏဘာဝေန ¶ ဝုတ္တော။ တံ ¶ တံ ဝဏ္ဏန္တိ တံ တံ ဂုဏံ။ တဿေဝါတိ အာဒေဝပရိဒေဝဿေဝ။ ဘာဝနိဒ္ဒေသာတိ ‘‘အာဒေဝိတတ္တံ ပရိဒေဝိတတ္တ’’န္တိ ဘာဝနိဒ္ဒေသာ။

၃၉၃။ နိဿယဘူတော ကာယော ဧတဿ အတ္ထီတိ ကာယိကံ။ တေနာဟ ‘‘ကာယပသာဒဝတ္ထုက’’န္တိ။ ဒုက္ကရံ ခမနံ ဧတဿာတိ ဒုက္ခမနံ၊ သော ဧဝ အတ္ထော သဘာဝေါတိ ဒုက္ခမနဋ္ဌော၊ တေန။ သာတဝိဓုရတာယ အသာတံ။

၃၉၄။ စေတသိ ဘဝန္တိ စေတသိကံ၊ တံ ပန ယသ္မာ စိတ္တေန သမံ ပကာရေဟိ ယုတ္တံ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘စိတ္တသမ္ပယုတ္တ’’န္တိ။

၃၉၅။ သဗ္ဗဝိသယပဋိပတ္တိနိဝါရဏဝသေန သမန္တတော သီဒနံ သံသီဒနံ။ ဥဋ္ဌာတုမ္ပိ အသက္ကုဏေယျတာကရဏဝသေန အတိဗလဝံ၊ ဝိရူပံ ဝါ သီဒနံ ဝိသီဒနံ။ စိတ္တကိလမထောတိ ဝိသီဒနာကာရေန စိတ္တဿ ပရိခေဒေါ။ ဥပါယာသော၊ သယံ န ဒုက္ခော ဒေါသတ္တာ၊ သင်္ခါရက္ခန္ဓပရိယာပန္နဓမ္မန္တရတ္တာ ဝါ။ ယေ ပန ဒေါမနဿမေဝ ‘‘ဥပါယာသော’’တိ ဝဒေယျုံ၊ တေ ‘‘ဥပါယာသော တီဟိ ခန္ဓေဟိ ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ သမ္ပယုတ္တော၊ ဧကေန ခန္ဓေန ဧကေနာယတနေန ဧကာယ ဓာတုယာ ကေဟိစိ သမ္ပယုတ္တော’’တိ (ဓာတု။ ၂၄၉)။ ဣမာယ ပါဠိယာ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ။ ဥပ-သဒ္ဒေါ ဘုသတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဗလဝတရံ အာယာသော ဥပါယာသော’’တိ။ ဓမ္မမတ္တတာဒီပနော ဘာဝနိဒ္ဒေသော ဓမ္မတော အညဿ ကတ္တုအဘာဝဇောတနော၊ အသတိ စ ကတ္တရိ တေန ကတ္တဗ္ဗဿ၊ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗဿ စ အဘာဝေါ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အတ္တတ္တနိယာဘာဝဒီပကာဘာဝနိဒ္ဒေသာ’’တိ။

၃၉၈။ ဇာတိဓမ္မာနန္တိ ဧတ္ထ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ပကတိပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဇာတိသဘာဝါန’’န္တိ၊ ဇာယနပကတိကာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မဂ္ဂဘာဝနာယ မဂ္ဂဘာဝနိစ္ဆာဟေတုကတာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ တာဒိသံ ဣစ္ဆံ နိဝတ္တေန္တော ‘‘ဝိနာ မဂ္ဂဘာဝန’’န္တိ အာဟ။ အပရော နယော န ခေါ ပနေတန္တိ ယမေတံ ‘‘အဟော ဝတ မယံ န ဇာတိဓမ္မာ အဿာမ၊ န စ ဝတ နော ဇာတိ အာဂစ္ဆေယျာ’’တိ ဧဝံ ပဟီနသမုဒယေသု ¶ အရိယေသု ဝိဇ္ဇမာနံ အဇာတိဓမ္မတ္တံ၊ ပရိနိဗ္ဗုတေသု စ ဝိဇ္ဇမာနံ ဇာတိယာ အနာဂမနံ ဣစ္ဆိတံ၊ တံ ဣစ္ဆန္တဿာပိ မဂ္ဂဘာဝနာယ ဝိနာ အပ္ပတ္တဗ္ဗတော ¶ ၊ အနိစ္ဆန္တဿာပိ ဘာဝနာယ ပတ္တဗ္ဗတော န ဣစ္ဆာယ ပတ္တဗ္ဗံ နာမ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝက္ခမာနတ္ထသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ဥပရိ သေသာနိ ဥပါဒါယ ပိ-ကာရော’’တိ။ ယန္တိ ဟေတုအတ္ထေ ကရဏေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယေနပိ ဓမ္မေနာ’’တိ။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ အယံ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ¶ ၊ အလဗ္ဘနေယျဘာဝေါ ဧတ္ထ ဟေတု ဝေဒိတဗ္ဗော။ တန္တိ ဝါ ဣစ္ဆိတဿ ဝတ္ထုနော အလဗ္ဘနံ၊ ဧဝမေတ္ထ ‘‘ယမ္ပီတိ ယေနပီ’’တိ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသေန အတ္ထော ဝုတ္တော။ ယဒါ ပန ယံ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣစ္ဆ’’န္တိ ဧတံ အပေက္ခတိ၊ တဒါ အလာဘဝိသိဋ္ဌာ ဣစ္ဆာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ယဒါ ပန ‘‘န လဘတီ’’တိ ဧတံ အပေက္ခတိ၊ တဒါ ဣစ္ဆာဝိသိဋ္ဌော အလာဘော ဝုတ္တော ဟောတိ၊ သော ပန အတ္ထတော အညော ဓမ္မော နတ္ထိ၊ တထာပိ အလဗ္ဘနေယျဝတ္ထုဂတာ ဣစ္ဆာဝ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘ဇရာဓမ္မာန’’န္တိအာဒိနာ အာဂတေသု သဗ္ဗဝါရေသု။

သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၄၀၀။ ပုနဗ္ဘဝကရဏံ ပုနောဗ္ဘဝေါ ဥတ္တရပဒလောပံ ကတွာ မနော-သဒ္ဒဿ ဝိယ ပုရိမပဒဿ ဩ-ကာရန္တတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အထ ဝါ သီလနဋ္ဌေန ဣက-သဒ္ဒေန ဂမိတတ္ထတ္တာ ကိရိယာဝါစကဿ သဒ္ဒဿ အဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ယထာ ‘‘အသူပဘက္ခနသီလော အသူပိကော’’တိ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိ၊ ပုနဗ္ဘဝါယ သံဝတ္တတိ၊ ပုနပ္ပုနံ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ပေါနောဗ္ဘဝိကာ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၃) အတ္ထော ဝုတ္တော သော ‘‘တဒ္ဓိတာ’’ ဣတိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသတော၊ ဝိစိတ္တတ္တာ ဝါ တဒ္ဓိတဝုတ္တိယာ၊ အဘိဓာနလက္ခဏတ္တာ ¶ ဝါ တဒ္ဓိတာနံ တေသုပိ အတ္ထေသု ပေါနောဗ္ဘဝိကသဒ္ဒသိဒ္ဓိ သမ္ဘဝေယျာတိ ကတွာ ဝုတ္တော။ တတ္ထ ကမ္မုနာ သဟဇာတာ ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိ၊ အသဟဇာတာ ကမ္မသဟာယဘူတာ ပုနဗ္ဘဝါယ သံဝတ္တတိ၊ ဒုဝိဓာပိ ပုနပ္ပုနံ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ နန္ဒနဋ္ဌေန၊ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန စ နန္ဒီရာဂေါ၊ ယော စ နန္ဒီရာဂေါ၊ ယာ စ တဏှာယနဋ္ဌေန တဏှာ၊ ဥဘယမေတံ ဧကတ္ထံ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနန္တိ တဏှာ ‘‘နန္ဒီရာဂေန သဒ္ဓိံ အတ္ထတော ဧကတ္တမေဝ ဂတာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တဗ္ဘာဝတ္ထော ဟေတ္ထ သဟ-သဒ္ဒေါ ‘‘သနိဒဿနာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၉) ဝိယ။ တသ္မာ နန္ဒီရာဂသဟဂတာတိ နန္ဒီရာဂဘာဝံ ဂတာ သဗ္ဗာသုပိ အဝတ္ထာသု နန္ဒီရာဂဘာဝဿ အပစ္စက္ခာယ ဝတ္တနတောတိ အတ္ထော။ ရာဂသမ္ဗန္ဓေန ဥပ္ပန္နဿာတိ ဝုတ္တံ။ ရူပါရူပဘဝရာဂဿ ဝိသုံ ဝုစ္စမာနတ္တာ ကာမဘဝေ ဧဝ ဘဝပတ္ထနုပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တသ္မိံ ¶ တသ္မိံ ပိယရူပေ ပဌမုပ္ပတ္တိဝသေန ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တိဝသေန ‘‘နိဝိသတီ’’တိ။ ပရိယုဋ္ဌာနာနုသယဝသေန ဝါ ဥပ္ပတ္တိနိဝေသာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ သမ္ပတ္တိယန္တိ မနုဿသောဘဂ္ဂေ၊ ဒေဝတ္တေ စ။ အတ္တနော စက္ခုန္တိ သဝတ္ထုကံ စက္ခုံ ဝဒတိ၊ သပသာဒံ ဝါ မံသပိဏ္ဍံ။ ဝိပ္ပသန္နံ ပဉ္စပသာဒန္တိ ပရိသုဒ္ဓသုပ္ပသန္နနီလပီတလောဟိတကဏှဩဒါတဝဏ္ဏဝန္တံ။ ရဇတပနာဠိကံ ဝိယ ဆိဒ္ဒံ အဗ္ဘန္တရေ ဩဒါတတ္တာ။ ပါမင်္ဂသုတ္တံ ဝိယ အာလမ္ဗကဏ္ဏဗဒ္ဓံ။ တုင်္ဂါ ဥစ္စာ ဒီဃာ နာသိကာ တုင်္ဂနာသာ၊ ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရံ အတ္တနော ဃာနံ။ ‘‘လဒ္ဓဝေါဟာရာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ တသ္မိံ ¶ သတိ တုင်္ဂါ နာသာ ယေသံ တေ တုင်္ဂနာသာ၊ ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရာ သတ္တာ အတ္တနော ဃာနန္တိ ယောဇနာ ¶ ကာတဗ္ဗာ။ ဇိဝှံ…ပေ… မညန္တိ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနတော၊ ကိစ္စတော စ။ ကာယံ…ပေ… မညန္တိ အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပတ္တိယာ။ မနံ…ပေ… မညန္တိ အတီတာဒိအတ္ထစိန္တနသမတ္ထံ။ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓါနိ အဇ္ဈတ္တဉ္စ သရီရဂန္ဓာဒီနိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ စ ဝိလေပနဂန္ဓာဒီနိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယဒါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဟောတိ၊ တဒါ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ သာမညေန ဂဟိတာ ဥပ္ပာဒကိရိယာ လက္ခဏဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ ဝိသယဝိသိဋ္ဌာ စ လက္ခိတဗ္ဗဘာဝေန။ န ဟိ သာမညဝိသေသေဟိ နာနတ္တဝေါဟာရော န ဟောတီတိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ဝါ အနိစ္ဆိတော ဥပ္ပာဒေါ ဟေတုဘာဝေန ဝုတ္တော၊ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ နိစ္ဆိတော ဖလဘာဝေန ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဟောတိ၊ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။

နိရောဓသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၄၀၁။ ‘‘သဗ္ဗာနိ နိဗ္ဗာနဝေဝစနာနေဝါ’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘နိဗ္ဗာနဉှီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အာဂမ္မာတိ နိမိတ္တံ ကတွာ။ နိဗ္ဗာနဟေတုကော ဟိ တဏှာယ အသေသဝိရာဂနိရောဓော။ ခယဂမနဝသေန ဝိရဇ္ဇတိ။ အပ္ပဝတ္တိဂမနဝသေန နိရုဇ္ဈတိ။ အနပေက္ခတာယ စဇနဝသေန၊ ဟာနိဝသေန ဝါ စဇီယတိ။ ပုန ယထာ နပ္ပဝတ္တတိ၊ တထာ ဒူရ ခိပနဝသေန ပဋိနိဿဇ္ဇီယတိ။ ဗန္ဓနဘူတာယ မောစနဝသေန မုစ္စတိ။ အသံကိလေသဝသေန န အလ္လီယတိ။ ကသ္မာ ပနေတံ နိဗ္ဗာနံ ဧကမေဝ သမာနံ နာနာနာမေဟိ ဝုစ္စတီတိ? ပဋိပက္ခနာနတာယာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကမေဝ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ သင်္ခတဓမ္မဝိဓုရသဘာဝတ္တာ နိဗ္ဗာနဿ နာမာနိပိ ဂုဏနေမိတ္တိကတ္တာ သင်္ခတဓမ္မဝိဓုရာနေဝ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗသင်္ခတာနံ နာမပဋိပက္ခဝသေနာ’’တိ။ အသေသံ ဝိရဇ္ဇတိ တဏှာ ဧတ္ထာတိ အသေသဝိရာဂေါတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အယံ ပန ဝိသေသော – နတ္ထိ ဧတဿ ဥပ္ပာဒေါ၊ န ¶ ဝါ ဧတသ္မိံ အဓိဂတေ ပုဂ္ဂလဿ ဥပ္ပာဒေါတိ အနုပ္ပာဒေါ၊ အသင်္ခတဓမ္မော။ ‘‘အပ္ပဝတ္တ’’န္တိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာယူဟနံ သမုဒယော၊ တပ္ပဋိပက္ခဝသေန အနာယူဟနံ။

တဏှာ အပ္ပဟီနေ သတိ ယတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဟာနေ ပန သတိ တတ္ထ ¶ တတ္ထေဝဿာ အဘာဝေါ သုဒဿိတောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထေဝ အဘာဝံ ဒဿေတု’’န္တိ။ အပညတ္တိန္တိ အပညာပနံ၊ ‘‘တိတ္တ အလာဗု အတ္ထီ’’တိ ဝေါဟာရာဘာဝံ ဝါ။ တိတ္တအလာဗုဝလ္လိယာ အပ္ပဝတ္တိံ ဣစ္ဆန္တော ပုရိသော ဝိယ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တဿ တဿာ အပ္ပဝတ္တိနိန္နစိတ္တဿ မူလစ္ဆေဒနံ ဝိယ မဂ္ဂဿ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဿ တဏှာယ ပဟာနံ၊ တဒပ္ပဝတ္တိ ဝိယ တဏှာယ အပ္ပဝတ္တိဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဒုတိယဥပမာယံ ¶ ဒက္ခိဏဒွါရံ ဝိယ နိဗ္ဗာနံ၊ စောရဃာတကာ ဝိယ မဂ္ဂေါ။ ဒက္ခိဏဒွါရေ ဃာတိတာပိ စောရာ ပစ္ဆာ ‘‘အဋဝိယံ စောရာ ဃာတိတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ နိရုဒ္ဓါပိ တဏှာ ‘‘စက္ခာဒီသု နိရုဒ္ဓါ’’တိ ဝုစ္စတိ တတ္ထ ကိစ္စကရဏာဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုရိမာ ဝါ ဥပမာ မဂ္ဂေန နိရုဒ္ဓါယ ‘‘ပိယရူပသာတရူပေသု နိရုဒ္ဓါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ၊ ပစ္ဆိမာ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ နိရုဒ္ဓါယ ‘‘ပိယရူပသာတရူပေသု နိရုဒ္ဓါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတာဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာတိ အယံ ဧတာသံ ဝိသေသော။

မဂ္ဂသစ္စနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၄၀၂။ အညမဂ္ဂပဋိက္ခေပနတ္ထန္တိ တိတ္ထိယေဟိ ပရိကပ္ပိတဿ မဂ္ဂဿ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါဘာဝပဋိက္ခေပနတ္ထံ၊ အညဿ ဝါ မဂ္ဂဘာဝပဋိက္ခေပေါ အညမဂ္ဂပဋိက္ခေပေါ၊ တဒတ္ထံ။ ‘‘အယ’’န္တိ ပန အတ္တနော၊ တေသု စ ဘိက္ခူသု ဧကစ္စာနံ ပစ္စက္ခဘာဝတော အာသန္နပစ္စက္ခဝစနံ။ အာရကတ္တာတိ နိရုတ္တိနယေန အရိယသဒ္ဒသိဒ္ဓိမာဟ။ အရိယဘာဝကရတ္တာတိ အရိယကရဏော အရိယောတိ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ ပုဂ္ဂလဿ အရိယဘာဝကရတ္တာ အရိယံ ကရောတီတိ ဝါ အရိယော၊ အရိယဖလပဋိလာဘကရတ္တာ ဝါ အရိယံ ဖလံ လဘာပေတိ ဇနေတီတိ အရိယော။ ပုရိမေန စေတ္ထ အတ္တနော ကိစ္စဝသေန၊ ပစ္ဆိမေန ဖလဝသေန အရိယနာမလာဘော ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စတုသစ္စပဋိဝေဓာဝဟံ ကမ္မဋ္ဌာနံ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ¶ ၊ စတုသစ္စံ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တံ ဘာဝနာကမ္မံ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ ဌာနဘူတန္တိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ။ ပုရိမာနိ ဒွေ သစ္စာနိ ¶ ဝဋ္ဋံ ပဝတ္တိဟေတုဘာဝတော။ ပစ္ဆိမာနိ ဝိဝဋ္ဋံ နိဝတ္တိတဒဓိဂမုပါယဘာဝတော။ ဝဋ္ဋေ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသော သရူပတော ပရိဂ္ဂဟသဗ္ဘာဝတော။ ဝိဝဋ္ဋေ နတ္ထိ အဝိသယတ္တာ၊ ဝိသယတ္တေ စ ပယောဇနာဘာဝတော။ ပုရိမာနိ ဒွေ သစ္စာနိ ဥဂ္ဂဏှိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကမ္မဋ္ဌာနပါဠိယာ ဟိ တဒတ္ထသလ္လက္ခဏေန ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ ဥဂ္ဂဟော။ တေနာဟ ‘‘ဝါစာယ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝတ္တေန္တော’’တိ။ ဣဋ္ဌံ ကန္တန္တိ နိရောဓမဂ္ဂေသု နိန္နဘာဝံ ဒဿေတိ၊ န အဘိနန္ဒနံ၊ တန္နိန္နဘာဝေါယေဝ စ တတ္ထ ကမ္မကရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧကပဋိဝေဓေနေဝါတိ ဧကဉာဏေနေဝ ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ ပဋိဝေဓော ပဋိဃာတာဘာဝေန ဝိသယေ နိဿင်္ဂစာရသင်္ခါတံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနံ။ အဘိသမယော အဝိရဇ္ဈိတွာ ဝိသယဿ အဓိဂမသင်္ခါတော အဝဗောဓော။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဧတ္တကံ ဒုက္ခံ၊ န ဣတော ဘိယျော’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဇာနနမေဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ပရိညာပဋိဝေဓော၊ တေန။ ဣဒဉ္စ ယထာ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ ဒုက္ခဿ သရူပါဒိပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ၊ တထာ ပဝတ္တိံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ န ပန မဂ္ဂဉာဏဿ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၂။၄၈၄၊ ၃။၁၀၄) ပဝတ္တနတော။ ပဟီနဿ ¶ ပုန အပ္ပဟာတဗ္ဗတာယ ပကဋ္ဌံ ဟာနံ စဇနံ သမုစ္ဆိန္ဒနံ၊ ပဟာနမေဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ပဟာနပဋိဝေဓော၊ တေန။ အယမ္ပိ ယသ္မိံ ကိလေသေ အပ္ပဟီယမာနေ မဂ္ဂဘာဝနာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အသတိ စ ¶ မဂ္ဂဘာဝနာယ ယော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တဿ ကိလေသဿ ပဋိဃာတံ ကရောန္တဿ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တဿ ဉာဏဿ တထာပဝတ္တိယံ ပဋိဃာတာဘာဝေန နိဿင်္ဂစာရံ ဥပါဒါယ ဧဝံ ဝုတ္တော။ သစ္ဆိကိရိယာ ပစ္စက္ခကရဏံ အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကာဒိကေ မုဉ္စိတွာ သရူပတော အာရမ္မဏကရဏံ ‘‘ဣဒံ တ’’န္တိ ယထာသဘာဝတော ဂဟဏံ၊ သာ ဧဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓော၊ တေန။ အယံ ပနဿ အာဝရဏဿ အသမုစ္ဆိန္ဒနတော ဉာဏံ နိရောဓံ အာလမ္ဗိတုံ န သက္ကောတိ၊ တဿ သမုစ္ဆိန္ဒနတော တံ သရူပတော ဝိဘာဝေန္တမေဝ ပဝတ္တတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တော။ ဘာဝနာ ဥပ္ပာဒနာ၊ ဝဍ္ဎနာ စ။ တတ္ထ ပဌမမဂ္ဂေ ဥပ္ပာဒနဋ္ဌေန၊ ဒုတိယာဒီသု ဝဍ္ဎနဋ္ဌေန၊ ဥဘယတ္ထာပိ ဝါ ဥဘယထာပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဌမမဂ္ဂေပိ ဟိ ယထာရဟံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယံ ပဝတ္တံ ပရိဇာနနာဒိံ ဝဍ္ဎေန္တော ပဝတ္တောတိ ဝဍ္ဎနဋ္ဌေန ဘာဝနာ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဒုတိယာဒီသုပိ အပ္ပဟီနကိလေသပ္ပဟာနတော၊ ပုဂ္ဂလန္တရဘာဝသာဓနတော စ ဥပ္ပာဒနဋ္ဌေန ဘာဝနာ သက္ကာ ဝိညာတုံ၊ သာ ဧဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ဘာဝနာပဋိဝေဓော၊ တေန။ အယမ္ပိ ¶ ဟိ ယထာ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ မဂ္ဂဓမ္မာနံ သရူပပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ၊ တထာ ပဝတ္တိမေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တော။

တိဋ္ဌန္တု တာဝ ယထာဓိဂတာ မဂ္ဂဓမ္မာ၊ ယထာပဝတ္တေသု ဖလဓမ္မေသုပိ အယံ ယထာဓိဂတသစ္စဓမ္မေသု ဝိယ ဝိဂတသမ္မောဟောဝ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော ပတ္တဓမ္မော ဝိဒိတဓမ္မော ပရိယောဂါဠှဓမ္မော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၈၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၉၊ မ။ နိ။ ၂။၆၉) ယတော သစဿ ဓမ္မတာသဉ္စောဒိတာ ယထာဓိဂတသစ္စဓမ္မာလမ္ဗနိယော မဂ္ဂဝီထိတော ပရတော မဂ္ဂဖလပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသနိဗ္ဗာနာနံ ¶ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပဝတ္တန္တိ၊ ဒုက္ခသစ္စမ္မောပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော။ အယဉ္စ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ‘‘ပရိညာဘိသမယေနာ’’တိအာဒီသုပိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာ။ ဧကာဘိသမယေန အဘိသမေတီတိ ဧတ္ထာဟ ဝိတဏ္ဍဝါဒီ ‘‘အရိယမဂ္ဂဉာဏံ စတူသု သစ္စေသု နာနာဘိသမယဝသေန ကိစ္စကရ’’န္တိ၊ သော အဘိဓမ္မေ (ကထာ။ ၂၇၄) ဩဓိသောကထာယ သညာပေတဗ္ဗော။ ဣဒါနိ တမေဝ ဧကာဘိသမယံ ဝိတ္ထာရဝသေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဧဝမဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂေ…ပေ… ပဋိဝေဓော ဟောတီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ပဋိဝေဓော ပုဗ္ဗဘာဂိယော န ဟောတီတိ? သစ္စမေတံ နိပ္ပရိယာယတော၊ ဣဓ ပန ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေန ပဝတ္တော အဝဗောဓော ပရိယာယတော တထာ ဝုတ္တော။ ပဋိဝေဓနိမိတ္တတ္တာ ဝါ ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေန ပဝတ္တံ ဒုက္ခာဒီသု ပုဗ္ဗဘာဂေ ဉာဏံ ‘‘ပဋိဝေဓော’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပဋိဝိဇ္ဈနသဘာဝံ။ ကိစ္စတောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေဟိ ဒုက္ခာဒိဉာဏေဟိ ကာတဗ္ဗကိစ္စဿ ဣဓ နိပ္ဖတ္တိတော၊ ဣမဿေဝ ဝါ ဉာဏဿ ဒုက္ခာဒိပ္ပကာသနကိစ္စတော၊ ပရိညာဒိတောတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏပဋိဝေဓောတိ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓမာဟ။ သာတိ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ ဣဓာတိ ¶ ဣမသ္မိံ ဌာနေ။ ဥဂ္ဂဟာဒီသု ဝုစ္စမာနေသု န ဝုတ္တာ အနဝသရတ္တာ။ အဓိဂမေ ဟိ သတိ တဿာ သိယာ အဝသရော။

တံယေဝ ဟိ အနဝသရံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမဿ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ပရိဂ္ဂဟတောတိ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟတော ပုဗ္ဗေ။ ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေန သစ္စာနံ ပရိဂ္ဂဏှနဉှိ ပရိဂ္ဂဟော။ တထာ တာနိ ပရိဂ္ဂဏှနတော မနသိကာရဒဠှတာယ ပုဗ္ဗဘာဂိယာ ဒုက္ခပရိညာဒယော ဟောန္တိ ယေဝါတိ အာဟ ‘‘ပရိဂ္ဂဟတော ပဋ္ဌာယ ဟောတီ’’တိ။ အပရဘာဂေတိ မဂ္ဂက္ခဏေ။ ဒုဒ္ဒသတ္တာတိ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏဝသေန ¶ ပါကဋာနိပိ ပကတိဉာဏေန သဘာဝရသတော ဒဋ္ဌုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ ဂမ္ဘီရေနေဝ စ ဘာဝနာဉာဏေန၊ တထာပိ မတ္ထကပ္ပတ္တေန အရိယမဂ္ဂဉာဏေနေဝ ယာထာဝတော ပဿိတဗ္ဗတ္တာ ဂမ္ဘီရာနိ ¶ ။ တေနာဟ ‘‘လက္ခဏပဋိဝေဓတော ပန ဥဘယမ္ပိ ဂမ္ဘီရ’’န္တိ။ ဣတရာနိ အသံကိလိဋ္ဌအသံကိလေသိကတာယ အစ္စန္တသုခပ္ပတ္တာယ အနုပ္ပတ္တိဘဝတာယ၊ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗတာယ စ ပဝတ္တိဝသေန အပါကဋတ္တာ စ ပရမဂမ္ဘီရတ္တာ၊ တထာ ပရမဂမ္ဘီရဉာဏေနေဝ ပဿိတဗ္ဗတာယ ပကတိဉာဏေန ဒဋ္ဌုံ န သက္ကုဏေယျာနီတိ ဒုဒ္ဒသာနိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတရေသံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပယောဂေါတိ ကိရိယာ၊ ဝါယာမော ဝါ။ တဿ မဟန္တတရဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတံ၊ ဒုက္ကရတရတဉ္စ ဥပမာဟိ ဒဿေတိ ‘‘ဘဝဂ္ဂဂ္ဂဟဏတ္ထ’’န္တိအာဒိနာ။ ပဋိဝေဓက္ခဏေတိ အရိယဿ မဂ္ဂဿ စတုသစ္စသမ္ပဋိဝေဓက္ခဏေ။ ဧကမေဝ တံ ဉာဏန္တိ ဒုက္ခာဒီသု ပရိညာဒိကိစ္စသာဓနဝသေန ဧကမေဝ တံ မဂ္ဂဉာဏံ ဟောတိ။

ဣမေသု တီသု ဌာနေသူတိ ဣမေသု ဝိရမိတဗ္ဗတာဝသေန ဇောတိတေသု တီသု ကာမဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကဝတ္ထူသု။ ဝိသုံ ဝိသုံ ဥပ္ပန္နဿ တိဝိဓအကုသလသင်္ကပ္ပဿ။ ပဒပစ္ဆေဒတောတိ ဧတ္ထ ဂတမဂ္ဂေါ ‘‘ပဒ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ယေန စ ဥပါယေန ကာရဏေန ကာမဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော တဿ ဂတမဂ္ဂေါတိ တဿ ပစ္ဆေဒေါ ဃာတော ပဒပစ္ဆေဒေါ၊ တတော ပဒပစ္ဆေဒတော။ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနံ အနုပ္ပတ္တိသာဓနံ၊ တဿ ဝသေန။ မဂ္ဂကိစ္စသာဓနေန မဂ္ဂင်္ဂံ ပူရယမာနော ဧကောဝ တိဝိဓကိစ္စသာဓနော ကုသလသင်္ကပ္ပော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တိဝိဓာကုသလသင်္ကပ္ပသမုစ္ဆေဒနမေဝ ဟေတ္ထ တိဝိဓကိစ္စသာဓနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန ‘‘ဣမေသု စတူသု ဌာနေသူ’’တိအာဒီသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

မုသာဝါဒါဝေရမဏိအာဒယောတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ¶ (ဝိဘ။ ၇၀၃) ဝိရတိစေတနာ၊ သဗ္ဗေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ သိက္ခာပဒါနီတိ အာဂတာနီတိ တတ္ထ ပဓာနာနံ ဝိရတိစေတနာနံ ဝသေန ‘‘ဝိရတိယောပိ ဟောန္တိ စေတနာယောပီ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၀၃) သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ကေစိ ‘‘အာဒိ-သဒ္ဒေန န ကေဝလံ ပိသုဏဝါစာ ဝေရမဏိအာဒီနံယေဝ သင်္ဂဟော၊ အထ ခေါ တာဒိသာနံ စေတနာနမ္ပိ ¶ သင်္ဂဟော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ဝုစ္စမာနတ္တာ ယုဇ္ဇေယျ၊ မုသာဝါဒါဒီဟိ ဝိရမဏကာလေ ဝါ ဝိရတိယော၊ သုဘာသိတာဒိဝါစာဘာသနာဒိကာလေ စ စေတနာယော ယောဇေတဗ္ဗာ၊ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဝိရတိယောဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ စေတနာနံ အမဂ္ဂင်္ဂတ္တာ။ ဧကဿ ဉာဏဿ ဒုက္ခာဒိဉာဏတာ ဝိယ၊ ဧကာယ ဝိရတိယာ မုသာဝါဒါဒိဝိရတိဘာဝေါ ဝိယ စ ဧကာယ စေတနာယ သမ္မာဝါစာဒိကိစ္စတ္တယသာဓနသဘာဝါဘာဝါ သမ္မာဝါစာဒိဘာဝါသိဒ္ဓိတော၊ တံသိဒ္ဓိယံ အင်္ဂတ္တယတာသိဒ္ဓိတော စ။

ဘိက္ခုဿ ¶ အာဇီဝဟေတုကံ ကာယဝစီဒုစ္စရိတံ နာမ အယောနိသော အာဟာရပရိယေသနဟေတုကမေဝ သိယာတိ အာဟ ‘‘ခါဒနီယ…ပေ… ဒုစ္စရိတ’’န္တိ။ ကာယဝစီဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏဉ္စ ကာယဝစီဒွါရေယေဝ အာဇီဝပကောပေါ၊ န မနောဒွါရေတိ ဒဿနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဣမေသုယေဝ သတ္တသု ဌာနေသူ’’တိ။

အနုပ္ပန္နာနန္တိ အသမုဒါစာရဝသေန ဝါ အနနုဘူတာရမ္မဏဝသေန ဝါ အနုပ္ပန္နာနံ။ အညထာ ဟိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အနုပ္ပန္နာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ နာမ န သန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဧကသ္မိံ ဘဝေ’’တိအာဒိ။ ယသ္မိံ ဘဝေ အယံ ဣမံ ဝီရိယံ အာရဘတိ၊ တသ္မိံ ဧကသ္မိံ ဘဝေ။ဇနေတီတိ ဥပ္ပာဒေတိ။ တာဒိသံ ဆန္ဒံ ကုရုမာနော ဧဝံ ဆန္ဒံ ဇနေတိ နာမ။ ဝါယာမံ ကရောတီတိ ပယောဂံ ပရက္ကမံ ကရောတိ။ ဝီရိယံ ¶ ပဝတ္တေတီတိ ကာယိကစေတသိကဝီရိယံ ပကာရတော ဝတ္တေတိ။ ဝီရိယေန စိတ္တံ ပဂ္ဂဟိတံ ကရောတီတိ တေနေဝ သဟဇာတဝီရိယေန စိတ္တံ ဥက္ခိပေန္တော ကောသဇ္ဇပါတတော နိသေဓနေန ပဂ္ဂဟိတံ ကရောတိ။ ပဒဟနံ ပဝတ္တေတီတိ ပဓာနံ ဝီရိယံ ကရောတိ။ ပဋိပါဋိယာ ပနေတာနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ အာသေဝနာဘာဝနာဗဟုလီကမ္မသာတစ္စကိရိယာဟိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။

ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာနန္တိ သဒိသဝေါဟာရေန ဝုတ္တံ။ ဘဝတိ ဟိ တံသဒိသေသု တဗ္ဗောဟာရော ယထာ ‘‘သာ ဧဝ တိတ္တိရိ၊ တာနိ ဧဝ ဩသဓာနီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒါနိ တာဒိသေ’’တိ။ ဥပ္ပန္နာနန္တိ ‘‘အနုပ္ပန္နာ’’တိ အဝတ္တဗ္ဗတံ အာပန္နာနံ။ ပဟာနာယာတိ ပဇဟနတ္ထာယ။ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနန္တိ ဧတ္ထ ကုသလာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ၊ တေသဉ္စ ဥပ္ပာဒေါ နာမ အဓိဂမော ပဋိလာဘော၊ တပ္ပဋိက္ခေပေန အနုပ္ပာဒေါ အပ္ပဋိလာဘောတိ အာဟ ‘‘အပ္ပဋိလဒ္ဓါနံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီန’’န္တိ။ ‘‘ဌိတိယာ ဝီရိယံ အာရဘတီ’’တိ ဝုတ္တေ န ခဏဌိတိ အဓိပ္ပေတာ တဒတ္ထံ ဝီရိယာရဗ္ဘေန ပယောဇနာဘာဝတော၊ အထ ခေါ ပဗန္ဓဌိတိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပတ္တိပဗန္ဓဝသေန ဌိတတ္ထ’’န္တိ။ သမ္မုဿနံ ပဋိပက္ခဓမ္မဝသေန အဒဿနမုပဂမနန္တိ တပ္ပဋိက္ခေပေန အသမ္မုဿနံ အသမ္မောသောတိ အာဟ ‘‘အသမ္မောသာယာတိ အဝိနာသနတ္ထ’’န္တိ။ ဘိယျောဘာဝေါ ပုနပ္ပုနံ ဘဝနံ၊ သော ပန ¶ ဥပရူပရိ ဥပ္ပတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဥပရိဘာဝါယာ’’တိ။ ဝေပုလ္လံ အဘိဏှပ္ပဝတ္တိယာ ပဂုဏဗလဝဘာဝါပတ္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝေပုလ္လာယာတိ ဝိပုလဘာဝါယာ’’တိ၊ မဟန္တဘာဝါယာတိ အတ္ထော။ ဘာဝနာယ ပရိပူရဏတ္ထန္တိ ဈာနာဒိဘာဝနာပရိဗြူဟနတ္ထံ။

စတူသု ¶ ဌာနေသူတိ အနုပ္ပန္နာကုသလာနုပ္ပာဒနာဒီသု စတူသု ဌာနေသု။ ကိစ္စသာဓနဝသေနာတိ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ကိစ္စဿ ¶ ဧကဇ္ဈံ နိပ္ဖာဒနဝသေန။

ဈာနာနိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ မဂ္ဂက္ခဏေပိ နာနာတိ ယဒိပိ သမာဓိဥပကာရကေဟိ အဘိနိရောပနာနုမဇ္ဇနသမ္ပိယာယနဗြူဟနသန္တသုခသဘာဝေဟိ ဝိတက္ကာဒီဟိ သမ္ပယောဂဘေဒတော ဘာဝနာတိသယပ္ပဝတ္တာနံ စတုန္နံ ဈာနာနံ ဝသေန သမ္မာသမာဓိ ဝိဘတ္တော၊ တထာပိ ဝါယာမော ဝိယ အနုပ္ပန္နာကုသလာနုပ္ပာဒနာဒိစတုဝါယာမကိစ္စံ၊ သတိ ဝိယ စ အသုဘာသုခါနိစ္စာနတ္တေသု ကာယာဒီသု သုဘာဒိသညာပ္ပဟာနစတုသတိကိစ္စံ၊ ဧကော သမာဓိ စတုဈာနသမာဓိကိစ္စံ န သာဓေတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ မဂ္ဂက္ခဏေပိ၊ တထာ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ မဂ္ဂက္ခဏေ ပီတိ အတ္ထော။ နာနာမဂ္ဂဝသေနာတိ ပဌမမဂ္ဂါဒိနာနာမဂ္ဂဝသေန ဈာနာနိ နာနာ။ ဒုတိယာဒယောပိ မဂ္ဂါ ဒုတိယာဒီနံ ဈာနာနံ။ အယံ ပနဿာတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂဘာဝေန စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ ‘‘အဿာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အဿ မဂ္ဂဿာတိ အတ္ထော။ အယန္တိ ပန အယံ ဈာနဝသေန သဗ္ဗသဒိသသဗ္ဗာသဒိသေကစ္စသဒိသတာ ဝိသေသော။

ပါဒကဇ္ဈာနနိယမေန ဟောတီတိ ဣဓ ပါဒကဇ္ဈာနနိယမံ ဓုရံ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ သမ္မောဟဝိနောဒနိယမ္ပိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၅)။ အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၀) ပန ဝိပဿနာနိယမော ဝုတ္တော သဗ္ဗဝါဒါဝိရောဓတော၊ ဣဓ ပန သမ္မသိတဇ္ဈာနပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝါဒနိဝတ္တနတော ပါဒကဇ္ဈာနနိယမော ဝုတ္တော။ ဝိပဿနာနိယမော ပန သာဓာရဏတ္တာ ဣဓာပိ န ပဋိက္ခိတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အညေ စ အာစရိယဝါဒါ ပရတော ဝက္ခမာနာ ဝိဘဇိတဗ္ဗာတိ ယထာဝုတ္တမေဝ တာဝ ပါဒကဇ္ဈာနနိယမံ ဝိဘဇန္တော အာဟ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနနိယမေန တာဝါ’’တိ။ ပဌမဇ္ဈာနိကော ဟောတိ၊ ယသ္မာ အာသန္နပဒေသေ ဝုဋ္ဌိတသမာပတ္တိ မဂ္ဂဿ ¶ အတ္တနော သဒိသဘာဝံ ကရောတိ ဘူမိဝဏ္ဏော ဝိယ ဂေါဓာဝဏ္ဏဿ။ ပရိပုဏ္ဏာနေဝ ဟောန္တီတိ အဋ္ဌ သတ္တ စ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ သတ္တ ဟောန္တိ သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ အဘာဝတော။ ဆ ဟောန္တိ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ အဘာဝတော။ မဂ္ဂင်္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သတ္တဆဘာဝံ အတိဒိသတိ ‘‘ဧသ နယော’’တိ။ အရူပေ စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနံ…ပေ… ဝုတ္တံ အဋ္ဌသာလိနိယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ နနု တတ္ထ ‘‘အရူပေ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၃၅၀) ဝုတ္တံ ¶ ၊ န ‘‘စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာန’’န္တိ? သစ္စမေတံ၊ ယေသု ပန သံသယော အတ္ထိ၊ တေသံ ဥပ္ပတ္တိဒဿနေန ¶ ၊ တေန အတ္ထတော ‘‘စတုက္ကပဉ္စကဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တမေဝ ဟောတီတိ ဧဝမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမုဒါယဉ္စ အပေက္ခိတွာ ‘‘တဉ္စ လောကုတ္တရံ၊ န လောကိယ’’န္တိ အာဟ ‘‘အဝယဝေကတ္တံ လိင်္ဂသမုဒါယဿ ဝိသေသကံ ဟောတီ’’တိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ ဟိ တတ္ထ လောကိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န စတုက္ကံ၊ ပဉ္စကံ ဝါတိ။ ဧတ္ထ ကထန္တိ ပါဒကဇ္ဈာနဿ အဘာဝါ ကထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တံဈာနိကာဝဿ တတ္ထ တယော မဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တဇ္ဈာနိကံပဌမဖလာဒိံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပရိမဂ္ဂဘာဝနာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနိကံ ပန မဂ္ဂံ ဘာဝေတွာ တတ္ထ ဥပ္ပန္နဿ အရူပစတုတ္ထဇ္ဈာနံ၊ တဇ္ဈာနိကံ ဖလဉ္စ ပါဒကံ ကတွာ ဥပရိမဂ္ဂဘာဝနာယ အညဈာနိကာပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ၊ ဈာနင်္ဂါဒိနိယာမိကာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရသမာပတ္တိပါဒကံ၊ န သမ္မသိတဗ္ဗာတိ ဖလဿာပိ ပါဒကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ကေစိ ပနာတိ မောရဝါပီမဟာဒတ္တတ္ထေရံ သန္ဓာယာဟ။ ပုန ကေစီတိ တိပိဋကစူဠာဘယတ္ထေရံ ¶ ။ တတိယဝါရေ ကေစီတိ ‘‘ပါဒကဇ္ဈာနမေဝ နိယမေတီ’’တိ ဧဝံ ဝါဒိနံ တိပိဋကစူဠနာဂတ္ထေရဉ္စေဝ အနန္တရံ ဝုတ္တေ ဒွေ စ ထေရေ ဌပေတွာ ဣတရေ ထေရေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

၄၀၃။ သသန္တတိပရိယာပန္နာနံ ဒုက္ခသမုဒယာနံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ပရိဂ္ဂယှမာနော နိရောဓောပိ သသန္တတိပရိယာပန္နော ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနော ဝါ စတ္တာရိ သစ္စာနီ’’တိ။ ပရဿ ဝါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ ဗျာမမတ္တေ ကဠေဝရေ သသညိမှိ သမနကေ လောကဉ္စ ပညာပေမိ၊ လောကသမုဒယဉ္စ ပညာပေမိ၊ လောကနိရောဓဉ္စ ပညာပေမိ၊ လောကနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒဉ္စ ပညာပေမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၀၇၊ အ။ နိ။ ၄။၄၅) ကထံ ပန အာဒိကမ္မိကော နိရောဓမဂ္ဂသစ္စာနိ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ? အနုဿဝါဒိသိဒ္ဓမာကာရံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ လောကုတ္တရဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဥဒ္ဒိဿာပိ ပရိဂ္ဂဟော န ဝိရုဇ္ဈတိ။ ယထာသမ္ဘဝတောတိ သမ္ဘဝါနုရူပံ၊ ဌပေတွာ နိရောဓသစ္စံ သေသသစ္စဝသေန သမုဒယဝယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

စတုသစ္စပဗ္ဗဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဓမ္မာနုပဿနာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄၀၄။ ‘‘အဋ္ဌိကသင်္ခလိကံ ¶ သမံသ’’န္တိအာဒိကာ သတ္တ သိဝထိကာ အဋ္ဌိကကမ္မဋ္ဌာနတာယ ဣတရာသံ ¶ ဥဒ္ဓုမာတကာဒီနံ သဘာဝေနေဝါတိ နဝန္နံ သိဝထိကာနံ အပ္ပနာကမ္မဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ။ ဒွေယေဝါတိ အာနာပါနံ၊ ဒွတ္တိံသာကာရောတိ ဣမာနိ ဒွေယေဝ။ အဘိနိဝေသောတိ ဝိပဿနာဘိနိဝေသော၊ သော ပန သမ္မသနိယဓမ္မပရိဂ္ဂဟော။ ဣရိယာပထာ၊ အာလောကိတာဒယော စ ရူပဓမ္မာနံ အဝတ္ထာဝိသေသမတ္တတာယ န သမ္မသနုပဂါ ဝိညတ္တိအာဒယော ဝိယ။ နီဝရဏဗောဇ္ဈင်္ဂါ အာဒိတော န ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗာတိ ¶ ဝုတ္တံ ‘‘ဣရိယာပထ…ပေ… န ဇာယတီ’’တိ။ ကေသာဒိအပဒေသေန တဒုပါဒါနဓမ္မာ ဝိယ ဣရိယာပထာဒိအပဒေသေန တဒဝတ္ထာ ရူပဓမ္မာ ပရိဂ္ဂယှန္တိ၊ နီဝရဏာဒိမုခေန စ တံသမ္ပယုတ္တာ၊ တံနိဿယဓမ္မာတိ အဓိပ္ပာယေန မဟာသိဝတ္ထေရော စ ဣရိယာပထာဒီသုပိ ‘‘အဘိနိဝေသော ဇာယတီ’’တိ အဝေါစ။ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ မေ’’တိအာဒိ ပန သဘာဝတော ဣရိယာပထာဒီနံ အာဒိကမ္မိကဿ အနိစ္ဆိတဘာဝဒဿနံ။ အပရိညာပုဗ္ဗိကာ ဟိ ပရိညာတိ။

ကာမံ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသေသု တတ္ထ တတ္ထ ဘိက္ခုဂ္ဂဟဏံ ကတံ တံပဋိပတ္တိယာ ဘိက္ခုဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ ဒေသနာ ပန သဗ္ဗသာဓာရဏာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယော ဟိ ကောစိ ဘိက္ခဝေ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဘိက္ခု ယေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ဟိ ကောစိ ဘိက္ခု ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဒဿနမဂ္ဂေန ဉာတမရိယာဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဇာနန္တီ သိခါပ္ပတ္တာ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာ အညာ နာမ၊ တဿ ဖလဘာဝတော အဂ္ဂဖလံ ပီတိ အာဟ ‘‘အညာတိ အရဟတ္တ’’န္တိ။

အပ္ပတရေပိ ကာလေ သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝံ ဒဿေန္တောတိ ယောဇနာ။ နိယျာတေန္တောတိ နိဂမေန္တော။

မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။