📜

၁၀။ သင်္ဂီတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၉၆။ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေတိ ¶ ¶ ¶ ဗုဒ္ဓခေတ္တဘူတေ ဒသသဟဿပရိမာဏေ စက္ကဝါဠေ။ တတ္ထ ဟိ ဣမသ္မိံ စက္ကဝါဠေ ဒေဝမနုဿာယေဝ ကတာဓိကာရာ၊ ဣတရေသု ဒေဝါ ဝိသေသဘာဂိနော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ ဉာဏဇာလံ ပတ္ထရိတွာ’’တိ။ ဉာဏဇာလပတ္ထရဏန္တိ စ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အာသယာဒိဝိဘာဝနဝသေန ဉာဏဿ ပဝတ္တနမေဝ။ တေနာဟ ‘‘လောကံ ဝေါလောကယမာနော’’တိ၊ သတ္တလောကံ ဗျဝလောကယမာနော အာသယာနုသယစရိတာဓိမုတ္တိအာဒိကေ ဝိသေသတော ဩဂါဟေတွာ ပဿန္တောတိ အတ္ထော။ မင်္ဂလံ ဘဏာပေဿန္တိ ‘‘တံ တေသံ အာယတိံ ဝိသေသာဓိဂမဿ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနံ ဟုတွာ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ ဘဝိဿာ’’တိ။ တီဟိ ပိဋကေဟိ သမ္မသိတွာတိ တိပိဋကတော ဧကကဒုကာဒိနာ သင်္ဂဟေတဗ္ဗဿ သင်္ဂဏှနဝသေန သမ္မသိတွာ ဝီမံသိတွာ။ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတာ အတ္ထာ ပဉှာ၊ တေ ပန ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဧကကာဒိဝသေန အာဂတာ သဟဿံ၊ စုဒ္ဒသ စာတိ အာဟ ‘‘စုဒ္ဒသပဉှာဓိကေန ပဉှသဟဿေန ပဋိမဏ္ဍေတွာ’’တိ။ ဧဝမိဓ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဒဿိတေ ပဉှေ ပရတော သုတ္တပရိယောသာနေ ‘‘ဧကကဝသေန ဒွေ ပဉှာ ကထိတာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၄၉) ဝိဘာဂေန ပရိဂဏေတွာ သယမေဝ ဒဿေဿတိ။

ဥဗ္ဘတကနဝသန္ဓာဂါရဝဏ္ဏနာ

၂၉၇။ ဥစ္စာဓိဋ္ဌာနတာယ တံ သန္ဓာဂါရံ ဘူမိတော ဥဗ္ဘတံ ဝိယာတိ ‘‘ဥဗ္ဘတက’’န္တိ နာမံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥစ္စတ္တာ ဝါ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ သန္ဓာဂါရသာလာတိ ဧကာ မဟာသာလာ။ ဥယျောဂကရဏာဒီသု ဟိ ရာဇာနော တတ္ထ ဌတွာ ‘‘ဧတ္တကာ ပုရတော ဂစ္ဆန္တု၊ ဧတ္တကာ ပစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ နိသီဒိတွာ သန္ဓံ ကရောန္တိ မရိယာဒံ ¶ ဗန္ဓန္တိ၊ တသ္မာ တံ ဌာနံ ‘‘သန္ဓာဂါရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဥယျောဂဋ္ဌာနတော စ အာဂန္တွာ ယာဝ ဂေဟံ ဂေါမယပရိဘဏ္ဍာဒိဝသေန ပဋိဇဂ္ဂနံ ကရောန္တိ၊ တာဝ ဧကံ ဒွေ ဒိဝသေ တေ ရာဇာနော တတ္ထ သန္ထမ္ဘန္တီတိပိ သန္ဓာဂါရံ၊ တေသံ ရာဇူနံ သဟ အတ္ထာနုသာသနအဂါရန္တိပိ သန္ဓာဂါရန္တိ။ ယသ္မာ ဝါ တေ တတ္ထ သန္နိပတိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ¶ ကာလေ ကသိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဣမသ္မိံ ကာလေဝပိတု’’န္တိအာဒိနာ ဃရာဝါသကိစ္စံ သန္ဓရန္တိ၊ တသ္မာ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ ဃရာဝါသံ ¶ တတ္ထ သန္ဓရန္တီတိပိ သန္ဓာဂါရံ၊ သာ ဧဝ သာလာတိ သန္ဓာဂါရသာလာ။ ဒေဝတာတိ ဃရဒေဝတာ။ နိဝါသဝသေန အနဇ္ဈာဝုတ္ထတ္တာ ‘‘ကေနစိ ဝါ မနုဿဘူတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မကရဏဝသေန ပန မနုဿာ တတ္ထ နိသဇ္ဇာဒီနိ ကပ္ပေသုမေဝ။ ‘‘သယမေဝ ပန သတ္ထု ဣဓာဂမနံ အမှာကံ ပုညဝသေနေဝ၊ အဟော မယံ ပုညဝန္တော’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ဧဝံ သမ္မာ စိန္တေသုန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အမှေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။

၂၉၈။ အဋ္ဋကာတိ စိတ္တကမ္မကရဏတ္ထံ ဗဒ္ဓါ မဉ္စကာ။ မုတ္တမတ္တာတိ တာဝဒေဝ သန္ဓာဂါရေ နဝကမ္မဿ နိဋ္ဌာပိတဘာဝမာဟ၊ တေန‘‘အစိရကာရိတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ။ အရညံ အာရာမော အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဧတေသန္တိ အရညာရာမာ။ သန္ထရဏံ သန္ထရိ၊ သဗ္ဗော သကလော သန္ထရိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗသန္ထရိ၊ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသောယံ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ သဗ္ဗံ သန္ထတံ ဟောတိ၊ ဧဝ’’န္တိ။

၂၉၉။ သမန္တပါသာဒိကောတိ သမန္တတော သဗ္ဗဘာဂေန ပသာဒါဝဟော ¶ စာတုရိယသော။ ‘‘အသီတိဟတ္ထံ ဌာနံ ဂဏှာတီ’’တိ ဣဒံ ဗုဒ္ဓါနံ ကာယပ္ပဘာယ ပကတိယာ အသီတိဟတ္ထေ ဌာနေ အဘိဗျာပနတော ဝုတ္တံ။ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ပန အနန္တံ အပရိမာဏံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇောတတေဝ။ နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇဋ္ဌပဘဿရဝသေန ဆဗ္ဗဏ္ဏာ။ သဗ္ဗေ ဒိသာဘာဂါတိ သရီရပ္ပဘာယ ဗာဟုလ္လတော ဝုတ္တံ။

အဗ္ဘမဟိကာဒီဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌံ သုညံ န သောဘတိ၊ တာရကာစိတံ ပန အန္တလိက္ခံ တာသံ ပဘာဟိ သမန္တတော ဝိဇ္ဇောတမာနံ ဝိရောစတီတိ အာဟ ‘‘သမုဂ္ဂတတာရကံ ဝိယ ဂဂနတလ’’န္တိ။ သဗ္ဗပါလိဖုလ္လောတိ မူလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သာခဂ္ဂါ ဖုလ္လော။ ‘‘ပဋိပါဋိယာဌပိတာန’’န္တိအာဒိ ပရိကပ္ပူပမာ။ တထာ ဟိ ဝိယ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ သိရိယာ သိရိံ အဘိဘဝမာနံ ဝိယာတိ အတ္တနော သောဘာယ တေသံ သောဘန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဘိက္ခူပိ သဗ္ဗေဝါ’’တိ ဣဒံ နေသံ ‘‘အပ္ပိစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဂုဏေသု လောကိယဂုဏာနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ န ဟိ တေ သဗ္ဗေဝ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိနော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သုတ္တန္တံ အာဝဇ္ဇေတွာ…ပေ… အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၉၆)။ တသ္မာ ယေ တတ္ထ အရိယာ၊ တေ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပဒါနံ ဝသေန ဗောဓိတာ ဟောန္တိ။ ယေ ပန ပုထုဇ္ဇနာ၊ တေ လောကိယဂုဏဒီပကေဟိ ပဒေဟီတိ န တထာ ဟေဋ္ဌာ ¶ ‘‘အသီတိမဟာထေရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ အရဟတ္တဘာဂိနော ဂဟိတာ။

ရူပကာယဿ အသီတိအနုဗျဉ္ဇန-ပဋိမဏ္ဍိတ-ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏကာယပ္ပဘာဗျာမပ္ပဘာကေတုမာလာဝိစိတ္တတာဝ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၊ ၃။၂၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၅) ဗုဒ္ဓဝေသော။ ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ဗုဒ္ဓရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တဿ ဘဂဝတော ကာယဿ အာလောကိတဝိလောကိတာဒီသု ပရမုက္ကံသဂတော ဗုဒ္ဓါဝေဏိကော အစ္စန္တုပသမော ဗုဒ္ဓဝိလာသော။ အဿန္တိ တဿံ။

သန္ဓာဂါရာနုမောဒနပဋိသံယုတ္တာတိ ‘‘သီတံ ဥဏှံ ပဋိဟန္တီ’’တိအာဒိနာ ¶ (စူဠဝ။ ၂၉၅၊ ၃၁၅) နယေန သန္ဓာဂါရဂုဏူပသဉှိတာ သန္ဓာဂါရကရဏပုညာနိသံသဘာဝိနီ။ ပကိဏ္ဏကကထာတိ သင်္ဂီတိအနာရုဠှာ သုဏန္တာနံ အဇ္ဈာသယာနုရူပတာယ ဝိဝိဓဝိပုလဟေတူပမာသမာလင်္ကတာ နာနာနယဝိစိတ္တာ ဝိတ္ထာရကထာ။ တေနာဟ ‘‘တဒါ ဟီ’’တိအာဒိ။ အာကာသဂင်္ဂံ ဩတာရေန္တော ဝိယ နိရုပက္ကိလေသတာယ သုဝိသုဒ္ဓေန၊ ဝိပုလောဒါရတာယ အပရိမေယျေန စ အတ္ထေန သုဏန္တာနံ ကာယစိတ္တပရိဠာဟဝူပသမနတော။ ပထဝေါဇံ အာကဍ္ဎန္တော ဝိယ အညေသံ သုဒုက္ကရတာယ၊ မဟာသာရတာယ ဝါ အတ္ထဿ။ မဟာဇမ္ဗုံ မတ္ထကေ ဂဟေတွာ စာလေန္တော ဝိယ စာလနပစ္စယဋ္ဌာနဝသေန ပုဗ္ဗေနာပရံ အနုသန္ဓာနတော။ ယောဇနိယ…ပေ… ပါယမာနော ဝိယ ဒေသနံ စတုသစ္စယန္တေ ပက္ခိပိတွာ အတ္ထဝေဒဓမ္မဝေဒဿေဝ လဘာပနေန သာတမဓုရဓမ္မာမတရသူပသံဟရဏတော။ မဓုဂဏ္ဍန္တိ မဓုပဋလံ။

၃၀၀။ ‘‘တုဏှီဘူတံ တုဏှီဘူတ’’န္တိ ဗျာပနိစ္ဆာယံ ဣဒံ အာမေဍိတဝစနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ယန္ဒိသ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနုဝိလောကေတွာတိ ဧတ္ထ အနု-သဒ္ဒေါ ‘‘ပရီ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထော၊ ဝိလောကနဉ္စေတ္ထ သတ္ထု စက္ခုဒွယေနပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ‘‘မံသစက္ခုနာ…ပေ… တတော တတော ဝိလောကေတွာ’’တိ သင်္ခေပတော ဝတွာ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘မံသစက္ခုနာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဟတ္ထေန ကုစ္ဆိတံ ကတံ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စံ ကုကတမေဝ ကုက္ကုစ္စန္တိ ကတွာ။ ဧဝံ ပါဒကုက္ကုစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိစ္စလာ နိသီဒိံသု အတ္တနော သုဝိနီတဘာဝေန၊ ဗုဒ္ဓဂါရဝေန စ။ ‘‘အာလောကံ ပန ဝဍ္ဎယိတွာ’’တိအာဒိ ကဒါစိ ဘဂဝါ ဧဝမ္ပိ ကရောတီတိ ¶ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ သတ္ထု သာဝကာနံ ဝိယ ဧဝံ ပယောဂသမ္ပာဒနီယမေတံ ဉာဏံ။ တိရောဟိတဝိဒူရဝတ္တနိပိ ရူပဂတေ မံသစက္ခုနော ပဝတ္တိယာ ဣစ္ဆိတတ္တာ ဝီမံသိတဗ္ဗံ ¶ ။ အရဟတ္တုပဂံ အရဟတ္တပဒဋ္ဌာနံ။ စက္ခုတလေသု နိမိတ္တံ ဌပေတွာတိ ဘာဝနာနုယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗေသံ တေသံ ဘိက္ခူနံ စက္ခုတလေသု လဗ္ဘမာနံ သန္တိန္ဒြိယဝိဂတထိနမိဒ္ဓတာကာရသင်္ခါတံ နိမိတ္တံ အတ္တနော ဟဒယေ ဌပေတွာ သလ္လက္ခေတွာ။ ကသ္မာ အာဂိလာယတိ ကောဋိသတသဟဿဟတ္ထိနာဂါနံ ဗလံ ဓာရေန္တဿာတိ စောဒကဿ အဓိပ္ပာယော။ အာစရိယော ဧသ သင်္ခါရာနံ သဘာဝေါ၊ ယဒိဒံ အနိစ္စတာ။ ယေ ပန အနိစ္စာ၊ တေ ဧကန္တေနေဝ ဥဒယဝယပဋိပီဠိတတာယ ဒုက္ခာ ဧဝ၊ ဒုက္ခသဘာဝေသု တေသု သတ္ထု ကာယေ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိယာ အယံ ပစ္စယောတိ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပိဋ္ဌိဝါတော ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ သော စ ခေါ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မပစ္စယာ။ သွာယမတ္ထော ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဘိန္နနိဂဏ္ဌဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

၃၀၁။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ ပါသာဒိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၆၄)။

၃၀၂။ သွာချာတံ ဓမ္မံ ဒေသေတုကာမောတိ သွာချာတံ ကတွာ ဓမ္မံ ကထေတုကာမော၊ သတ္ထာရာ ဝါ သွာချာတံ ဓမ္မံ သယံ ဘိက္ခူနံ ကထေတုကာမော။ သတ္ထာရာ ဒေသိတဓမ္မမေဝ ဟိ တတော တတော ဂဟေတွာ သာဝကာ သဗြဟ္မစာရီနံ ကထေန္တိ။

ဧကကဝဏ္ဏနာ

၃၀၃။ သမဂ္ဂေဟိ ဘာသိတဗ္ဗန္တိ အညမညံ သမဂ္ဂေဟိ ဟုတွာ ဘာသိတဗ္ဗံ၊ သဇ္ဈာယိတဗ္ဗဉ္စေဝ ဝဏ္ဏေတဗ္ဗဉ္စာတိ အတ္ထော။ ယထာ ပန သမဂ္ဂေဟိ သင်္ဂါယနံ ဟောတိ၊ တမ္ပိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကဝစနေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကဝစနေဟီတိ ဝိရောဓာဘာဝေန သမာနဝစနေဟိ။ တေနာဟ ‘‘အဝိရုဒ္ဓဝစနေဟီ’’တိအာဒိ။ သာမဂ္ဂိရသံ ဒဿေတုကာမောတိ ယသ္မိံ ဓမ္မေ သင်္ဂါယနေ သာမဂ္ဂိရသာနုဘဝနံ ဣစ္ဆိတံ ဒေသနာကုသလတာယ၊ တတ္ထ ဧကကဒုကတိကာဒိဝသေန ဗဟုဓာ သာမဂ္ဂိရသံ ဒဿေတုကာမော။ သဗ္ဗေ သတ္တာတိ အနဝသေသာ သတ္တာ ¶ ၊ တေ ပန ဘဝဘေဒတော သင်္ခေပေနေဝ ¶ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမဘဝါဒီသူ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗျဓိကရဏာနမ္ပိ ဗာဟိရတ္ထသမာသော ဟောတိ ယထာ ‘‘ဥရသိလောမော’’တိ အာဟ ‘‘အာဟာရတော ဌိတိ ဧတေသန္တိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ။ တိဋ္ဌတိ ဧတေနာတိ ဌိတိ၊ အာဟာရော ဌိတိ ဧတေသန္တိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ သမာသဝိဂ္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ပစ္စယဋ္ဌိတိကာ၊ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိကာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယတ္ထော ဟေတ္ထ အာဟာရ-သဒ္ဒေါ ‘‘အယံ အာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒဿဥပ္ပာဒါယာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၁၈၃၊ ၂၃၂) ဝိယ။ ဧဝဉှိ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဣမိနာ အသညသတ္တာပိ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ သာ ပနာယံ အာဟာရဋ္ဌိတိကတာ နိပ္ပရိယာယတော သင်္ခါရဓမ္မော၊ န သတ္တဓမ္မော။ တေနေဝါဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ အာဂတဋ္ဌာနေ သင်္ခါရလောကော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၆၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၆၅၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၆) ယဒိ ဧဝံ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ? ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာတိ နာယံ ဒေါသော။ ယထာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဧကဓမ္မေ ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခု သမ္မာ နိဗ္ဗိန္ဒမာနော သမ္မာ ဝိရဇ္ဇမာနော သမ္မာ ¶ ဝိမုစ္စမာနော သမ္မာ ပရိယန္တဒဿာဝီ သမ္မတ္တံ အဘိသမေစ္စ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဒုက္ခဿန္တကရော ဟောတိ၊ ကတမသ္မိံ ဧကဓမ္မေ? သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၇) ဧကော ဓမ္မောတိ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ ယွာယံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ သဗ္ဗေသံ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ အာဟာရပရိယာယေန သာမညတော ပစ္စယဓမ္မော ဝုတ္တော၊ အယံ အာဟာရော နာမ ဧကော ဓမ္မော။ ယာထာဝတော ဉတွာတိ ယထာသဘာဝတော ¶ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ။ သမ္မဒက္ခာတောတိ တေနေဝ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါကာရေန သမ္မဒေဝ ဒေသိတော။

စောဒကော ဝုတ္တမ္ပိ အတ္ထံ ယာထာဝတော အပ္ပဋိပဇ္ဇမာနော နေယျတ္ထံ သုတ္တပဒံ နီတတ္ထတော ဒဟန္တော ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဝစနမတ္တေ ဌတွာ ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိနာ စောဒေတိ။ အာစရိယော အဝိပရီတံ တတ္ထ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ပဝေဒေန္တော ‘‘န ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တေသဉှိ ဈာနံ အာဟာရော ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဈာနန္တိ ဧကဝေါကာရဘဝါဝဟံ သညာယ ဝိရဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တံ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အနာဟာရာ’’တိ ဝစနံ အသညဘဝေ စတုန္နံ အာဟာရာနံ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပစ္စယာဟာရဿ အဘာဝတော။ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိ ဣဒံ သာသနေ ယေသု ဓမ္မေသု ဝိသေသတော ¶ အာဟာရ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှော၊ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ ဧတ္ထ ယဒိ တေ ဧဝ ဂယှန္တိ၊ အဗျာပိတဒေါသော အာပန္နော။ အထ သဗ္ဗောပိ ပစ္စယဓမ္မော အာဟာရောတိ အဓိပ္ပေတော၊ ဣမာယ အာဟာရပါဠိယာ ဝိရောဓော အာပန္နောတိ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ ‘‘န ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ယေနာဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဧတသ္မိဉှိ သုတ္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ ကဗဠီကာရာဟာရာဒီနံ ဩဇဋ္ဌမကရူပါဟရဏာဒိ နိပ္ပရိယာယေန အာဟာရဘာဝေါ။ ယထာ ဟိ ကဗဠီကာရာဟာရော ဩဇဋ္ဌမကရူပါဟရဏေန ရူပကာယံ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ၊ ဧဝံ ဖဿာဒယော စ ဝေဒနာဒိအာဟရဏေန နာမကာယံ ဥပတ္ထမ္ဘေန္တိ၊ တသ္မာ သတိပိ ဇနကဘာဝေ ဥပတ္ထမ္ဘကဘာဝေါ ဩဇာဒီသု သာတိသယော လဗ္ဘမာနော မုချော အာဟာရဋ္ဌောတိ တေ ဧဝ နိပ္ပရိယာယေန အာဟာရလက္ခဏာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သင်္ဂီတိသုတ္တေ။ ပရိယာယေန ပစ္စယော အာဟာရောတိ ဝုတ္တော သဗ္ဗော ပစ္စယော ဓမ္မော အတ္တနော ဖလံ အာဟရတီတိ ဣမံ ပရိယာယံ လဘတီတိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မာနဉှီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ သဗ္ဗေသံ သင်္ခတဓမ္မာနံ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ¶ သုတ္တေန (အ။ နိ။ ၁၀။၆၁) သမတ္ထေတုံ ‘‘တေနေဝါဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယန္တိ ပစ္စယာဟာရော။

နိပ္ပရိယာယာဟာရောပိ ဂဟိတောဝ ဟောတိ၊ ယာဝတာ သောပိ ပစ္စယဘာဝေနေဝ ဇနကော၊ ဥပတ္ထမ္ဘကော စ ဟုတွာ တံ တံ ဖလံ အာဟရတီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ။ တတ္ထာတိ ပရိယာယာဟာရော၊ နိပ္ပရိယာယာဟာရောတိ ဒွီသု အာဟာရေသု။ အသညဘဝေ ယဒိပိ နိပ္ပရိယာယာဟာရော န လဗ္ဘတိ၊ ပစ္စယာဟာရော ပန လဗ္ဘတိ ပရိယာယာဟာရလက္ခဏော။ ဣဒါနိ ဣမမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရေန ဒဿေတုံ ‘‘အနုပ္ပန္နေ ဟိ ဗုဒ္ဓေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ တိတ္ထကရမတနိဿိတာနံ ဈာနဘာဝနာယ အသိဇ္ဈနတော ‘‘အနုပ္ပန္နေ ¶ ဗုဒ္ဓေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာသနိကာ တာဒိသံ ဈာနံ န နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ ‘‘တိတ္ထာယတနေ ပဗ္ဗဇိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိတ္ထိယာ ဟိ ဥပတ္တိဝိသေသေ ဝိမုတ္တိသညိနော၊ အညာဝိရာဂါဝိရာဂေသု အာဒီနဝါနိသံသဒဿိနော ဝါ ဟုတွာ အသညသမာပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အက္ခဏဘူမိယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န သာသနိကာ။ ဝါယောကသိဏေ ပရိကမ္မံ ကတွာတိ ဝါယောကသိဏေ ပဌမာဒီနိ တီဏိ ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တတိယဇ္ဈာနေ စိဏ္ဏဝသီ ဟုတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနာဓိဂမာယ ပရိကမ္မံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ’’တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဝါယောကသိဏေယေဝ ပရိကမ္မံ ဝုတ္တန္တိ? ယဒေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ ¶ ၊ တံ ဗြဟ္မဇာလဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၁) ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဓီတိ ဇိဂုစ္ဆနတ္ထေ နိပါတော၊ တသ္မာ ဓီ စိတ္တန္တိ စိတ္တံ ဇိဂုစ္ဆာမီတိ အတ္ထော။ ဓိဗ္ဗတေတံ စိတ္တန္တိ ဧတံ မမ စိတ္တံ ဇိဂုစ္ဆိတံ ဝတ ဟောတု။ ဝတာတိ သမ္ဘာဝနေ၊ တေန ဇိဂုစ္ဆံ သမ္ဘာဝေန္တော ဝဒတိ။ နာမာတိ စ သမ္ဘာဝနေ ဧဝ၊ တေန စိတ္တဿ အဘာဝံ သမ္ဘာဝေတိ။ စိတ္တဿ ဘာဝါဘာဝေသု အာဒီနဝါနိသံသေ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာတိ ‘‘စိတ္တဿ အဘာဝေါ ဧဝ သာဓု သုဋ္ဌူ’’တိ ဣမံ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ၊ တတ္ထ စ အဘိရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ။

တထာ ဘာဝိတဿ ဈာနဿ ဌိတိဘာဂိယဘာဝပ္ပတ္တိယာ အပရိဟီနဇ္ဈာနဿ တိတ္ထာယတနေ ပဗ္ဗဇိတဿေဝ တထာ ဈာနဘာဝနာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မနုဿလောကေ’’တိ။ ပဏိဟိတော အဟောသီတိ မရဏဿ ¶ အာသန္နကာလေ ဌပိတော အဟောသိ။ ယဒိ ဌာနာဒိနာ အာကာရေန နိဗ္ဗတ္တေယျ၊ ကမ္မဗလေန ယာဝ ဘေဒါ တေနေဝါကာရေန တိဋ္ဌေယျ ဝါတိ အာဟ ‘‘သော တေန ဣရိယာပထေနာ’’တိအာဒိ။

ဧဝ ရူပါနမ္ပီတိ ဧဝံ အစေတနာနမ္ပိ။ ပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ သစေတနာနန္တိ ဒဿေတိ။ ကထံ ပန အစေတနာနံ နေသံ ပစ္စယာဟာရဿ ဥပကပ္ပနန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယ တတ္ထ နိဒဿနံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ’’တိအာဒိမာဟ။

ယေ ဥဋ္ဌာနဝီရိယေနေဝ ဒိဝသံ ဝီတိနာမေတွာ တဿ နိဿန္ဒဖလမတ္တံ ကိဉ္စိဒေဝ လဘိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တိ၊ တေ ဥဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိနော။ ယေ ပန အတ္တနော ပုညဖလမေဝ ဥပဇီဝေန္တိ၊ တေ ပုညဖလူပဇီဝိနော။ နေရယိကာနံ ပန နေဝ ဥဋ္ဌာနဝီရိယဝသေန ဇီဝိကာကပ္ပနံ၊ ပုညဖလဿ ပန လေသောပိ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေ ပန တေ နေရယိကာ…ပေ… န ပုညဖလူပဇီဝီတိ ဝုတ္တာ’’တိ။ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ အာဟရဏေန မနောသဉ္စေတနာဟာရောတိ ဝုတ္တာ၊ န ယဿ ကဿစိ ဖလဿာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ကိံ ပဉ္စ အာဟာရာ အတ္ထီ’’တိ စောဒေတိ။ အာစရိယော နိပ္ပရိယာယာဟာရေ အဓိပ္ပေတေ သိယာ တဝ စောဒနာယာဝသရော၊ သာ ပန ဧတ္ထ အနဝသရာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စ န ပဉ္စာတိ ဣဒံ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ပရိယာယာဟာရဿေဝ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပေတဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘နနု ပစ္စယော အာဟာရောတိ ¶ ဝုတ္တမေတ’’န္တိ အာဟ။ တသ္မာတိ ယဿ ကဿစိ ပစ္စယဿ ‘‘အာဟာရော’’တိ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါဠိယာ သမတ္ထေန္တော ‘‘ယံ သန္ဓာယာ’’တိအာဒိမာဟ။

မုချာဟာရဝသေနပိ ¶ နေရယိကာနံ အာဟာရဋ္ဌိတိကတံ ဒဿေတုံ ‘‘ကဗဠီကာရံ အာဟာရံ…ပေ… သာဓေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ နေရယိကာ သုခပဋိသံဝေဒိနောပိ ဟောန္တီတိ? နောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ခေဠောပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တယောတိ တယော အရူပါဟာရာ ကဗဠီကာရာဟာရဿ အဘာဝတော။ အဝသေသာနန္တိ အသညသတ္တေဟိ အဝသေသာနံ။ ကာမဘဝါဒီသု နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ ပစ္စယာဟာရော ဟိ သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏောတိ။ ဧတံ ပဉှန္တိ ‘‘ကတမော ဧကော ဓမ္မော’’တိ ¶ ဧဝံ စောဒိတမေတံ ပဉှံ။ ကထေတွာတိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ။

‘‘တတ္ထ တတ္ထ…ပေ… ဒုက္ခံ ဟောတီ’’တိ ဧတေန ယထာ ဣဓ ပဌမဿ ပဉှဿ နိယျာတနံ၊ ဒုတိယဿ ဥဒ္ဓရဏံ န ကတံ၊ ဧဝံ ဣမိနာ ဧဝ အဓိပ္ပာယေန ဣတော ပရေသု ဒုကတိကာဒိပဉှေသု တတ္ထ တတ္ထ အာဒိပရိယောသာနေသု ဧဝ ဥဒ္ဓရဏနိယျာတနာနိ ကတွာ သေသေသု န ကတန္တိ ဒဿေတိ။ ပဋိစ္စ ဧတသ္မာ ဖလံ ဧတီတိ ပစ္စယော၊ ကာရဏံ၊ တဒေဝ အတ္တနော ဖလံ သင်္ခရောတီတိ သင်္ခါရောတိ အာဟ ‘‘ဣမသ္မိမ္ပိ…ပေ… သင်္ခါရောတိ ဝုတ္တော’’တိ။ အာဟာရပစ္စယောတိ အာဟရဏဋ္ဌဝိသိဋ္ဌော ပစ္စယော။ အာဟရဏဉ္စေတ္ထ ဥပ္ပာဒကတ္တပ္ပဓာနံ၊ သင်္ခရဏံ ဥပတ္ထမ္ဘကတ္တပ္ပဓာနန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘အယမေတ္ထ ဟေဋ္ဌိမတော ဝိသေသော’’တိ။ နိပ္ပရိယာယာဟာရေ ဂဟိတေ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဝုတ္တေပိ အသညသတ္တာ န ဂဟိတာ ဧဝ ဘဝိဿန္တီတိ ပဒေသဝိသယော သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ ဟောတိ ယထာ ‘‘သဗ္ဗေ တသန္တိဒဏ္ဍဿာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၃၀)။ န ဟေတ္ထ ခီဏာသဝါဒီနံ ဂဟဏံ ဟောတိ။ ပါကဋော ဘဝေယျ ဝိသေသသာမညဿ ဝိသယတ္တာ ပဉှာနံ။ နော စ ဂဏှိံသု အဋ္ဌကထာစရိယာ။ ဓမ္မော နာမ နတ္ထိ သင်္ခတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဓ ဒုတိယပဉှေ ‘‘သင်္ခါရော’’တိ ပစ္စယော ဧဝ ကထိတောတိ သမ္ဗန္ဓော။

ယဒါ သမ္မာသမ္ဗောဓိသမဓိဂတော၊ တဒါ ဧဝ သဗ္ဗဉေယျံ သစ္ဆိကတံ ဇာတန္တိ အာဟ ‘‘မဟာဗောဓိမဏ္ဍေ နိသီဒိတွာ’’တိ။ သယန္တိ သာမံယေဝ။ အဒ္ဓနိယန္တိ အဒ္ဓါနက္ခမံ စိရကာလာဝဋ္ဌာယိ ပါရမ္ပရိယဝသေန။ တေနာဟ ‘‘ဧကေန ဟီ’’တိအာဒိ။ ပရမ္ပရကထာနိယမေနာတိ ပရမ္ပရကထာကထနနိယမေန၊ နိယမိတတ္ထဗျဉ္ဇနာနုပုဗ္ဗိယာ ကထာယာတိ အတ္ထော။ ဧကကဝသေနာတိ ဧကံ ဧကံ ပရိမာဏံ ¶ ဧတဿာတိ ဧကကော၊ ပဉှော။ တဿ ဧကကဿ ဝသေန။ ဧကကံ နိဋ္ဌိတံ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ အဓိပ္ပာယောတိ။

ဧကကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုကဝဏ္ဏနာ

၃၀၄။ စတ္တာရော ¶ ¶ ခန္ဓာတိ တေသံ တာဝ နာမနဋ္ဌေန နာမဘာဝံ ပဌမံ ဝတွာ ပစ္ဆာ နိဗ္ဗာနဿ ဝတ္တုကာမော အာဟ။ တဿာပိ ဟိ တထာ နာမဘာဝံ ပရတော ဝက္ခတိ။ ‘‘နာမံ ကရောတိ နာမယတီ’’တိ ဧတ္ထ ယံ နာမကရဏံ၊ တံ နာမန္တိ အာဟ ‘‘နာမနဋ္ဌေနာတိ နာမကရဏဋ္ဌေနာ’’တိ၊ အတ္တနောဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝဉှိ သာတိသယမိဒံ တေသံ နာမကရဏံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော နာမံ ကရောန္တာဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဗျတိရေကမုခေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဿ နာမဿ ကရဏေနေဝ တေ ‘‘နာမ’’န္တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တံ သာမညနာမံ၊ ကိတ္တိမနာမံ၊ ဂုဏနာမံ ဝါ န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ဩပပါတိကနာမန္တိ ပုရိမာနိ တီဏိ နာမာနိ ဥဒါဟရဏဝသေန ဒဿေတွာ ‘‘န ဧဝံ ဝေဒနာဒီန’’န္တိ တေ ပဋိက္ခိပိတွာ ဣတရနာမမေဝ နာမကရဏဋ္ဌေန နာမန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝေဒနာဒယော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘မဟာပထဝိအာဒယော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ပထဝိအာပါဒယော ဣဓ နာမန္တိ အနဓိပ္ပေတာ၊ ရူပန္တိ ပန အဓိပ္ပေတာတိ? သစ္စမေတံ၊ ဖဿဝေဒနာဒီနံ ဝိယ ပန ပထဝိအာဒီနံ ဩပပါတိကနာမတာသာမညေန ‘‘ပထဝိအာဒယော ဝိယာ’’တိ နိဒဿနံ ကတံ၊ န အရူပဓမ္မာ ဝိယ ရူပဓမ္မာနံ နာမသဘာဝတ္တာ။ ဖဿဝေဒနာဒီနဉှိ အရူပဓမ္မာနံ သဗ္ဗဒါပိ ဖဿာဒိနာမကတ္တာ၊ ပထဝိအာဒီနံ ကေသကုမ္ဘာဒိနာမန္တရာပတ္တိ ဝိယ နာမန္တရာနာပဇ္ဇနတော စ သဒါ အတ္တနာဝ ကတနာမတာယ စတုက္ခန္ဓနိဗ္ဗာနာနိ နာမကရဏဋ္ဌေန နာမံ။ အထ ဝါ အဓိဝစနသမ္ဖဿော ဝိယ အဓိဝစနနာမမန္တရေန ယေ အနုပစိတသမ္ဘာရာနံ ¶ ဂဟဏံ န ဂစ္ဆန္တိ၊ တေ နာမာယတ္တဂ္ဂဟဏာ နာမံ။ ရူပံ ပန ဝိနာပိ နာမသာဓနံ အတ္တနော ရုပ္ပနသဘာဝေန ဂဟဏံ ဥပယာတီတိ ရူပံ။ တေနာဟ ‘‘တေသု ဥပ္ပန္နေသူ’’တိအာဒိ။ ဣဓာပိ ‘‘ယထာပထဝိယာ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော နိဒဿနဝသေန အာဂတတ္တာ။ ‘‘အတီတေပီ’’တိအာဒိနာ ဝေဒနာဒီသု နာမသညာ နိရုဠှာ၊ အနာဒိကာလိကာ စာတိ ဒဿေတိ။

ဣတိ အတီတာဒိဝိဘာဂဝန္တာနမ္ပိ ဝေဒနာဒီနံ နာမကရဏဋ္ဌေန နာမဘာဝေါ ဧကန္တိကော၊ တဗ္ဗိဘာဂရဟိတေ ပန ဧကသဘာဝေ နိစ္စေ နိဗ္ဗာနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပန…ပေ… နာမနဋ္ဌေန နာမ’’န္တိ အာဟ။ နာမနဋ္ဌေနာတိ နာမကရဏဋ္ဌေန။ နမန္တီတိ ဧကန္တတော သာရမ္မဏတ္တာ တန္နိန္နာ ဟောန္တိ၊ တေဟိ ဝိနာ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗန္တိ ခန္ဓစတုက္ကံ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ ¶ ။ ယသ္မိံ အာရမ္မဏေယေဝ ဝေဒနာက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ တံသမ္ပယုတ္တတာယ သညာက္ခန္ဓာဒယောပိ တတ္ထ ပဝတ္တန္တီတိ သော နေ တတ္ထ နာမေန္တော ဝိယ ဟောတိ ဝိနာ အပ္ပဝတ္တနတော။ ဧသ နယော သညာက္ခန္ဓာဒီသုပီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာရမ္မဏေ အညမညံ နာမေန္တီ’’တိ။ အနဝဇ္ဇဓမ္မေ မဂ္ဂဖလာဒိကေ ¶ ။ ကာမံ ကေသုစိ ရူပဓမ္မေသုပိ အာရမ္မဏာဓိပတိဘာဝေါ လဗ္ဘတေဝ၊ နိဗ္ဗာနေ ပနေသ သာတိသယော တဿ အစ္စန္တသန္တပဏီတတာကပ္ပဘာဝတောတိ တဒေဝ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယတာယ ‘‘အတ္တနိ နာမေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ အရိယာ သကလမ္ပိ ဒိဝသဘာဂံ တံ အာရဗ္ဘ ဝီတိနာမေန္တာပိ တိတ္တိံ န ဂစ္ဆန္တိ။

‘‘ရုပ္ပနဋ္ဌေနာ’’တိ ဧတေန ရုပ္ပတီတိ ရူပန္တိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ သီတာဒိဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ရုပ္ပနံ။ နနု စ အရူပဓမ္မာနမ္ပိ ဝိရောဓိပစ္စယသမာဂမေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ လဗ္ဘတီတိ? သစ္စံ လဗ္ဘတိ၊ န ပန ဝိဘူတတရံ။ ဝိဘူတတရဉှေတ္ထ ရုပ္ပနံ အဓိပ္ပေတံ သီတာဒိဂ္ဂဟဏတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ရုပ္ပတီတိ ¶ ခေါ ဘိက္ခဝေ တသ္မာ ‘ရူပ’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကေန ရုပ္ပတိ? သီတေနပိ ရုပ္ပတိ၊ ဥဏှေနပိ ရုပ္ပတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၃။၇၉)။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဗြဟ္မလောကေ ရူပသမညာတိ? တတ္ထာပိ တံသဘာဝါနတိဝတ္တနတော ဟောတိယေဝ ရူပသမညာ။ အနုဂ္ဂါဟကပစ္စယဝသေန ဝါ ဝိသဒိသပစ္စယသန္နိပါတေတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ယော အတ္တနော သန္တာနေ ဝိဇ္ဇမာနဿယေဝ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေါ၊ တံ ရုပ္ပန’’န္တိ အညေ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ရူပယတိ ဝိကာရမာပါဒေတီတိ ရူပံ။ ‘‘သင်္ဃဋ္ဋနေန ဝိကာရာပတ္တိယံ ရုပ္ပန-သဒ္ဒေါ နိရုဠှော’’တိ ကေစိ။ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ အရူပဓမ္မေသု ရူပသမညာယ ပသင်္ဂေါ ဧဝ နတ္ထိ သင်္ဃဋ္ဋနာဘာဝတော။ ‘‘ပဋိဃတော ရုပ္ပန’’န္တိ အပရေ။ ‘‘တဿာတိ ရူပဿာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ နာမရူပဿာတိ ပန ယုတ္တံ။ ယထာ ဟိ ရူပဿ၊ ဧဝံ နာမဿာပိ ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒိဝသေန၊ မဒနိမ္မဒနာဒိဝသေန စ ဝိတ္ထာရကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၅၆) ဝုတ္တာ ဧဝါတိ။ ဣတိ အယံ ဒုကော ကုသလတ္တိကေန သင်္ဂဟိတေ သဘာဝဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပဝတ္တောတိ။

အဝိဇ္ဇာတိ အဝိန္ဒိယံ ‘‘အတ္တာ၊ ဇီဝေါ၊ ဣတ္ထီ၊ ပုရိသော’’တိ ဧဝမာဒိကံ ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ ဝိန္ဒိယံ ‘‘ဒုက္ခံ၊ သမုဒယော’’တိ ဧဝမာဒိကံ န ဝိန္ဒတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဓမ္မဇာတံ အဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန အဝိဇ္ဇာ။ အန္တရဟိတေ သံသာရေ သတ္တေ ဇဝါပေတီတိ အဝိဇ္ဇာ။ အတ္ထတော ပန သာ ဒုက္ခာဒီနံ စတုန္နံ သစ္စာနံ သဘာဝစ္ဆာဒကော သမ္မောဟော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခာဒီသု အညာဏ’’န္တိ ¶ ။ ဘဝပတ္ထနာ နာမ ကာမဘဝါဒီနံ ပတ္ထနာဝသေန ပဝတ္တတဏှာ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဘဝေသု ဘဝစ္ဆန္ဒော’’တိအာဒိ။ ဣတိ ‘‘အယံ ဒုကော ဝဋ္ဋမူလသမုဒါစာရဒဿနတ္ထံ ဂဟိတော။

ဘဝဒိဋ္ဌီတိ ခန္ဓပဉ္စကံ ‘‘အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဂါဟေတွာ တံ ‘‘ဘဝိဿတီ’’တိ ဂဏှနဝသေန နိဝိဋ္ဌာ သဿတဒိဋ္ဌီတိ ¶ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဘဝေါ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ ဘဝိဿတီတိ ဘဝေါ၊ တိဋ္ဌတိ သဗ္ဗကာလံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ သဿတန္တိ သဿတဘာဝေါ။ ဝိဘဝဒိဋ္ဌီတိ ခန္ဓပဉ္စကမေဝ ¶ ‘‘အတ္တာ’’တိ စ ‘‘လောကော’’တိ စ ဂဟေတွာ တံ ‘‘န ဘဝိဿတီ’’တိ ဂဏှနဝသေန နိဝိဋ္ဌာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝိဘဝေါ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ ဝိဘဝိဿတိ ဝိနဿတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ဝိဘဝေါ၊ ဥစ္ဆေဒေါ။

ယံ န ဟိရီယတီတိ ယေန ဓမ္မေန တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မသမူဟော၊ ပုဂ္ဂလော ဝါ န ဟိရီယတိ န လဇ္ဇတိ၊ လိင်္ဂဝိပလ္လာသံ ဝါ ကတွာ ယော ဓမ္မောတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဟိရီယိတဗ္ဗေနာတိ ဥပယောဂတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ ဟိရီယိတဗ္ဗယုတ္တကံ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဓမ္မံ န ဇိဂုစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ နိလ္လဇ္ဇတာတိ ပါပဿ အဇိဂုစ္ဆနာ။ ယံ န ဩတ္တပ္ပတီတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗေနာတိ ပန ဟေတုအတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗယုတ္တကေန ဩတ္တပ္ပဿ ဟေတုဘူတေန ကာယဒုစ္စရိတာဒိနာတိ အတ္ထော။ ဟိရီယိတဗ္ဗေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဝါ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘာယနကအာကာရောတိ ပါပတော အနုတ္တာသနာကာရော။

‘‘ယံ ဟိရီယတီ’’တိအာဒီသု အနန္တရဒုကေ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိယကဇ္ဈတ္တံ ဇာတိအာဒိသမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ။ နိယကဇ္ဈတ္တတော ဗဟိဘာဝတော ဗဟိဒ္ဓါ ပရသန္တာနေ သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ ဗဟိဒ္ဓါ သမုဋ္ဌာနာ။ အတ္တာ ဧဝ အဓိပတိ အတ္တာဓိပတိ၊ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနတ္တာ ဧဝ အတ္တာဓိပတိတော အာဂမနတော အတ္တာဓိပတေယျာ။ လောကာဓိပတေယျန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာတိ ပါပတော ဇိဂုစ္ဆနရူပေန အဝဋ္ဌိတာ။ ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတန္တိ တတော ဥတ္တာသနရူပေန အဝဋ္ဌိတံ။ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိတာ စ ဟိရောတ္တပ္ပာနံ တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ န ပန တေသံ ကဒါစိပိ အညမညဝိပ္ပယောဂတော။ န ဟိ လဇ္ဇနံ နိဗ္ဘယံ၊ ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထီတိ။

ဒုက္ခန္တိ ¶ ကိစ္ဆံ၊ အနိဋ္ဌန္တိ ဝါ အတ္ထော။ ဝိပ္ပဋိကူလဂါဟိမှီတိ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိယာ ဝိလောမဂါဟကေ။ တဿာ ဧဝ ဝိပစ္စနီကံ ဒုပ္ပဋိပတ္တိ သာတံ ဣဋ္ဌံ ဧတဿာတိ ¶ ဝိပစ္စနီကသာတော၊ တသ္မိံ ဝိပစ္စနီကသာတေ။ ဧဝံဘူတော စ ဩဝါဒဘူတေ သာသနက္ကမေ ဩဝါဒကေ စ အာဒရဘာဝရဟိတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနာဒရေ’’တိ။ တဿ ကမ္မန္တိ တဿ ဒုဗ္ဗစဿ ပုဂ္ဂလဿ အနာဒရိယဝသေန ပဝတ္တစေတနာ ဒေါဝစဿံ။ တဿ ဘာဝေါတိ တဿ ယထာဝုတ္တဿ ဒေါဝစဿဿ အတ္ထိဘာဝေါ ဒေါဝစဿတာ၊ အတ္ထတော ဒေါဝစဿမေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘သာ အတ္ထတော သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဟောတီ’’တိ။ စေတနာပ္ပဓာနတာယ ဟိ သင်္ခါရက္ခန္ဓဿ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧတေနာကာရေနာတိ အပ္ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟိတာကာရေန။ အဿဒ္ဓိယဒုဿီလျာဒိပါပဓမ္မယောဂတော ပုဂ္ဂလာ ပါပါ နာမ ဟောန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ တေ ပုဂ္ဂလာ အဿဒ္ဓါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယာယ စေတနာယ ပုဂ္ဂလော ပါပသမ္ပဝင်္ကော နာမ ဟောတိ၊ သာ စေတနာ ပါပမိတ္တတာ ¶ ၊ စတ္တာရောပိ ဝါ အရူပိနော ခန္ဓာ တဒါကာရပ္ပဝတ္တာ ပါပမိတ္တတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘သာပိ အတ္ထတော ဒေါဝစဿတာ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။

‘‘သုခံ ဝစော ဧတသ္မိံ ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟိမှိ အနုလောမသာတေ သာဒရေ ပုဂ္ဂလေတိ သုဗ္ဗစောတိအာဒိနာ၊ ‘‘ကလျာဏာ သဒ္ဓါဒယော ပုဂ္ဂလာ ဧတဿ မိတ္တာတိ ကလျာဏမိတ္တော’’တိအာဒိနာ စ အနန္တရဒုကဿ အတ္ထော ဣစ္ဆိတောတိ အာဟ သောဝစဿတာ…ပေ… ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဥဘောတိ သောဝစဿတာ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ စ။ တေသံ ခန္ဓာနံ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသာ ‘‘သောဝစဿတာ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ၊ တေ လောကိယာပိ ဟောန္တိ လောကုတ္တရာပီတိ အာဟ ‘‘လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ ကထိတာ’’တိ။

ဝတ္ထုဘေဒါဒိနာ အနေကဘေဒဘိန္နာ တံတံဇာတိဝသေန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ရာသိတော ဂယှမာနာ အာပတ္တိယောဝ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ။ တာ ပန အန္တရာပတ္တီနံ အဂ္ဂဟဏေ ပဉ္စပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ အာပတ္တိယော၊ တာသံ ပန ဂဟဏေ သတ္တပိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ အာပတ္တိယော။ ‘‘ဣမာ အာပတ္တိယော၊ ဧတ္တကာ အာပတ္တိယော၊ ဧဝဉ္စ တေသံ အာပဇ္ဇနံ ဟောတီ’’တိ ဇာနနပညာ အာပတ္တိကုသလတာတိ ¶ အာဟ ‘‘ယာ တာသ’’န္တိအာဒိ။ တာသံ အာပတ္တီနန္တိ တာသု အာပတ္တီသု။ တတ္ထ ယံ သမ္ဘိန္နဝတ္ထုကာသု ဝိယ ဌိတာသု၊ ဒုဝိညေယျဝိဘာဂါသု စ အာပတ္တီသု အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထာန၊ အယံ ဝိသေသတော အာပတ္တိကုသလတာတိ ဒဿေတုံ ဒုတိယံ အာပတ္တိဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ သဟ ¶ ကမ္မဝါစာယာတိ ကမ္မဝါစာယ သဟေဝ။ အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာပနပယောဂတာယ ကမ္မဘူတာ ဝါစာ ကမ္မဝါစာ၊ တထာဘူတာ အနုသာဝနဝါစာ စေဝ ‘‘ပဿိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝါစာ စ။ တာယ ကမ္မဝါစာယ သဒ္ဓိံ သမကာလမေဝ ‘‘ဣမာယ ကမ္မဝါစာယ ဣတော အာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ဟောန္တဉ္စ ပဌမေ ဝါ တတိယေ ဝါ အနုသာဝနေယျကာရပ္ပတ္တေ၊ ‘သံဝရိဿာမီ’တိ ဝါ ပဒေ ပရိယောသိတေ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ တံ တံ အာပတ္တီဟိ ဝုဋ္ဌာနပရိစ္ဆေဒပရိဇာနနပညာ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနကုသလတာ။ ဝုဋ္ဌာနန္တိ စ ယထာပန္နာယ အာပတ္တိယာ ယထာ တထာ အနန္တရာယတာပါဒနံ၊ ဧဝံ ဝုဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေနေဝ ဒေသနာယပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။

‘‘ဣတော ပုဗ္ဗေ ပရိကမ္မံ ပဝတ္တံ၊ ဣတော ပရံ ဘဝင်္ဂ မဇ္ဈေ သမာပတ္တီ’’တိ ဧဝံ သမာပတ္တီနံ အပ္ပနာပရိစ္ဆေဒဇာနနပညာ သမာပတ္တိကုသလတာ။ ဝုဋ္ဌာနေ ကုသလဘာဝေါ ဝုဋ္ဌာနကုသလတာ၊ ပဂေဝ ဝုဋ္ဌာန ပရိစ္ဆေဒကရံ ဉာဏံ။ တေနာဟ ‘‘ယထာပရိစ္ဆိန္နသမယဝသေနေဝါ’’တိအာဒိ။ ဝုဋ္ဌာနသမတ္ထာတိ ဝုဋ္ဌာပနေ သမတ္ထာ။

‘‘ဓာတုကုသလတာ’’တိ ဧတ္ထ ပထဝီဓာတုအာဒယော၊ သုခဓာတုအာဒယော၊ ကာမဓာတုအာဒယော စ ဓာတုယော ဧတာသွေဝ ¶ အန္တောဂဓာတိ ဧတာသု ကောသလ္လေ ဒဿိတေ တာသုပိ ကောသလ္လံ ဒဿိတမေဝ ဟောတီတိ ‘‘အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော စက္ခုဓာတု…ပေ… မနောဝိညာဏဓာတူ’’တိ ဝတွာ ‘‘အဋ္ဌာရသန္နံ ဓာတူနံ သဘာဝပရိစ္ဆေဒကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သဘာဝပရိစ္ဆေဒကာတိ ယထာဘူတသဘာဝါဝဗောဓိနီ။ ‘‘သဝနပညာ ဓာရဏပညာ’’တိအာဒိနာ ပစ္စေကံ ပညာ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဓာတူနံ ¶ သဝနဓာရဏပညာ သုတမယာ၊ ဣတရာ ဘာဝနာမယာ။ တတ္ထာပိ သမ္မသနပညာ လောကိယာ။ ဝိပဿနာ ပညာ ဟိ သာ၊ ဣတရာ လောကုတ္တရာ။ လက္ခဏာဒိဝသေန၊ အနိစ္စာဒိဝသေန စ မနသိကရဏံ မနသိကာရော၊ တတ္ထ ကောသလ္လံ မနသိကာရကုသလတာ။ တံ ပန အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန တိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘သမ္မသနပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏပညာ’’တိ အာဟ။ သမ္မသနပညာ ဟိ တဿာ အာဒိ၊ ပဋိဝေဓပညာ မဇ္ဈေ၊ ပစ္စဝေက္ခဏပညာ ပရိယောသာနံ။

အာယတနာနံ ဂန္ထတော စ အတ္ထတော စ ဥဂ္ဂဏှနဝသေန တေသံ ဓာတုလက္ခဏာဒိဝိဘာဂဿ ဇာနနပညာ ဥဂ္ဂဟဇာနနပညာ။ သမ္မသနပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏဝိဓိနော ဇာနနပညာ မနသိကာရဇာနနပညာ။ ယသ္မာ အာယတနာနိပိ အတ္ထတော ဓာတုယောဝ မနသိကာရော စ ဥဂ္ဂဏှနာဒိဝသေန တေသမေဝ မနသိကာရဝိဓိ ¶ ၊ တသ္မာ ဓာတုကုသလတာဒိကာ တိဿောပိ ကုသလတာ ဧကဒေသေ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဝနံ ဝိယ ဥဂ္ဂဏှနပစ္စဝေက္ခဏာနိပိ ပရိတ္တဉာဏကတ္တုကာနီတိ အာဟ ‘‘သဝန ဥဂ္ဂဟဏပစ္စဝေက္ခဏာ လောကိယာ’’တိ။ အရိယမဂ္ဂက္ခဏေ သမ္မသနမနသိကာရာနံ နိပ္ဖတ္တိ ပရိနိဋ္ဌာနန္တိ တေသံ လောကုတ္တရတာပရိယာယောပိ လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မသနမနသိကာရာ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ’’တိ။ ပစ္စယဓမ္မာနံ ဟေတုအာဒီနံ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ဟေတုပစ္စယာဒိဘာဝေန ပစ္စယဘာဝေါ ပစ္စယာကာရော၊ သော ပန အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဒွါဒသန္နံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနံ ဝသေန ဒွါဒသဝိဓောတိ အာဟ ‘‘ဒွါဒသန္နံ ပစ္စယာကာရာန’’န္တိ။ ဥဂ္ဂဟာဒိဝသေနာတိ ဥဂ္ဂဟမနသိကာရသဝနသမ္မသနပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏဝသေန။

ဌာနဉ္စေဝ တိဋ္ဌတိ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ကာရဏဉ္စ ဟေတုပစ္စယဘာဝေန ကရဏတော နိပ္ဖာဒနတော။ တေသံ သောတဝိညာဏာဒီနံ။ ဧတသ္မိံ ¶ ဒုကေ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ သမ္ဗန္ဓော။ ယေ ဓမ္မာ ယဿ ဓမ္မဿ ကာရဏဘာဝတော ဌာနံ၊ တေဝ ဓမ္မာ တံဝိဓုရဿ ဓမ္မဿ အကာရဏဘာဝတော အဋ္ဌာနန္တိ ပဌမနယေ ဖလဘေဒေန တဿေဝ ဓမ္မဿ ဌာနာဋ္ဌာနတာ ဒီပိတာ၊ ဒုတိယနယေ ပန အဘိန္နေပိ ဖလေ ပစ္စယဓမ္မဘေဒေန တေသံ ဌာနာဋ္ဌာနတာ ဒီပိတာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ န ဟိ ကဒါစိ အရိယာ ဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါ နိစ္စဂ္ဂါဟဿ ကာရဏံ ဟောတိ၊ အကိရိယတာ ပန သိယာ တဿ ကာရဏန္တိ။

ဥဇုနော ဘာဝေါ အဇ္ဇဝံ၊ အဇိမှတာ အကုဋိလတာ အဝင်္ကတာတိ အတ္ထောတိ တမတ္ထံ အနဇ္ဇဝပဋိက္ခေပမုခေန ¶ ဒဿေတုံ ‘‘ဂေါမုတ္တဝင်္ကတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သွာယံ အနဇ္ဇဝေါ ဘိက္ခူနံ ယေဘုယျေန အနေသနာယ၊ အဂေါစရစာရိတာယ စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧကစ္စော ဟိ…ပေ… စရတီ’’တိ။ အယံ ဂေါမုတ္တဝင်္ကတာ နာမ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ ပဋိပတ္တိယာ ဝင်္ကဘာဝတော။ ပုရိမသဒိသောတိ ပဌမံ ဝုတ္တဘိက္ခုသဒိသော။ စန္ဒဝင်္ကတာ နာမ ပဋိပတ္တိယာ မဇ္ဈဋ္ဌာနေ ဝင်္ကဘာဝါပတ္တိတော။ နင်္ဂလကောဋိဝင်္ကတာ နာမ ပရိယောသာနေ ဝင်္ကဘာဝါပတ္တိတော။ ဣဒံ အဇ္ဇဝံ နာမ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဥဇုဘာဝသိဒ္ဓိတော။ အဇ္ဇဝတာတိ အာကာရနိဒ္ဒေသော၊ ယေနာကာရေနဿ အဇ္ဇဝေါ ပဝတ္တတိ၊ တဒါကာရနိဒ္ဒေသောတိ အတ္ထော။ လဇ္ဇတီတိ လဇ္ဇီ၊ ဟိရိမာ၊ တဿ ဘာဝေါ လဇ္ဇဝံ၊ ဟိရီတိ အတ္ထော။ လဇ္ဇာ ဧတဿ ¶ အတ္ထီတိ လဇ္ဇီ ယထာ ‘‘မာလီ၊ မာယီ’’တိ စ၊ တဿ ဘာဝေါ လဇ္ဇီဘာဝေါ၊ သာ ဧဝ လဇ္ဇာ။

ပရာပရာဓာဒီနံ အဓိဝါသနက္ခမံ အဓိဝါသနခန္တိ။ သုစိသီလတာ သောရစ္စံ။ သာ ဟိ သောဘနကမ္မရတတာ၊ သုဋ္ဌု ဝါ ပါပတော ဩရတဘာဝေါ ဝိရတတာ သောရစ္စံ။ တေနာဟ ‘‘သုရတဘာဝေါ’’တိ။

‘‘နာမဉ္စ ရူပဉ္စာ’’တိအာဒီသု အယံ အပရော နယော – နာမကရဏဋ္ဌေနာတိ အညံ အနပေက္ခိတွာ သယမေဝ အတ္တနော နာမကရဏသဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ယဉှိ ပရဿ နာမံ ကရောတိ၊ တဿ စ တဒပေက္ခတ္တာ အညာပေက္ခံ နာမကရဏန္တိ နာမကရဏသဘာဝတာ န ဟောတိ၊ တသ္မာ မဟာဇနဿ ¶ ဉာတီနံ၊ ဂုဏာနဉ္စ သာမညနာမာဒိကာရကာနံ နာမဘာဝေါ နာပဇ္ဇတိ။ ယဿ စ အညေဟိ နာမံ ကရီယတိ၊ တဿ စ နာမကရဏသဘာဝတာ နတ္ထီတိ၊ နတ္ထိယေဝ နာမဘာဝေါ။ ဝေဒနာဒီနံ ပန သဘာဝသိဒ္ဓတ္တာ ဝေဒနာဒိနာမဿ နာမကရဏသဘာဝတော နာမတာ ဝုတ္တာ။ ပထဝီအာဒိ နိဒဿနေန နာမဿ သဘာဝသိဒ္ဓတံယေဝ နိဒဿေတိ၊ န နာမဘာဝသာမညံ၊ နိရုဠှတ္တာ ပန နာမ-သဒ္ဒေါ အရူပဓမ္မေသု ဧဝ ဝတ္တတိ၊ န ပထဝီအာဒီသူတိ န တေသံ နာမဘာဝေါ။ န ဟိ ပထဝီအာဒိနာမံ ဝိဇဟိတွာ ကေသာဒိနာမေဟိ ရူပဓမ္မာနံ ဝိယ ဝေဒနာဒိနာမံ ဝိဇဟိတွာ အညေန နာမေန အရူပဓမ္မာနံ ဝေါဟရိတဗ္ဗေန ပိဏ္ဍာကာရေန ပဝတ္တိ အတ္ထီတိ။

အထ ဝါ ရူပဓမ္မာ စက္ခာဒယော ရူပါဒယော စ၊ တေသံ ပကာသကပကာသိတဗ္ဗဘာဝတော ဝိနာပိ နာမေန ပါကဋာ ဟောန္တိ၊ န ဧဝံ အရူပဓမ္မာတိ တေ အဓိဝစနသမ္ဖဿော ဝိယ နာမာယတ္တဂ္ဂဟဏီယဘာဝေန ‘‘နာမ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ပဋိဃသမ္ဖဿော စ န စက္ခာဒီနိ ဝိယ နာမေန ဝိနာ ပါကဋောတိ ‘‘နာမ’’န္တိ ဝုတ္တော၊ အရူပတာယ ဝါ အညနာမသဘာဂတ္တာ သင်္ဂဟိတောယံ၊ အညဖဿသဘာဂတ္တာ ဝါ။ ဝစနတ္ထောပိ ဟိ ရူပယတီတိ ရူပံ၊ နာမယတီတိ နာမန္တိ ဣဓ ပစ္ဆိမပုရိမာနံ သမ္ဘဝတိ။ ရူပယတီတိ ဝိနာပိ နာမေန အတ္တာနံ ပကာသေတီတိ အတ္ထော။ နာမယတီတိ ¶ နာမေန ဝိနာ အပါကဋဘာဝတော အတ္တနော ပကာသကံ နာမံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယတာယာတိ သတိပိ ရူပဿ အာရမ္မဏာဓိပတိပစ္စယဘာဝေ န တံ ပရမဿာသဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ဝိယ သာတိသယံ နာမနဘာဝေန ပစ္စယောတိ နိဗ္ဗာနမေဝ ‘‘နာမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

‘‘အဝိဇ္ဇာ ¶ စ ဘဝတဏှာ စာ’’တိ အယံ ဒုကော သတ္တာနံ ¶ ဝဋ္ဋမူလသမုဒါစာရဒဿနတ္ထော။ သမုဒါစရတီတိ ဟိ သမုဒါစာရော၊ ဝဋ္ဋမူလမေဝ သမုဒါစာရော ဝဋ္ဋမူလသမုဒါစာရော၊ ဝဋ္ဋမူလဒဿနေန ဝါ ဝဋ္ဋမူလာနံ ပဝတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတီတိ ဝဋ္ဋမူလာနံ သမုဒါစာရော ဝဋ္ဋမူလသမုဒါစာရော၊ တံဒဿနတ္ထောတိ အတ္ထော။

ဧကေကသ္မိဉ္စ ‘‘အတ္တာ’’တိ စ ‘‘လောကော’’တိ စ ဂဟဏဝိသေသံ ဥပါဒါယ ‘‘အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧကံ ဝါ ခန္ဓံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ အညံ အတ္တနော ဥပဘောဂဘူတံ ‘‘လောကော’’တိ ဂဏှန္တဿ၊ အတ္တနော အတ္တာနံ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ ပရဿ အတ္တာနံ ‘‘လောကော’’တိ ဂဏှန္တဿ ဝါ ဝသေန ‘‘အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သဟ သိက္ခိတဗ္ဗော ဓမ္မော သဟဓမ္မော၊ တတ္ထ ဘဝံ သဟဓမ္မိကံ၊ တသ္မိံ သဟဓမ္မိကေ။ ဒေါဝစဿ-သဒ္ဒတော အာယ-သဒ္ဒံ အနညတ္တံ ကတွာ ‘‘ဒေါဝစဿာယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဒေါဝစဿဿ ဝါ အယနံ ပဝတ္တိ ဒေါဝစဿာယံ။ အာသေဝန္တဿာပိ အနုသိက္ခနာ အဇ္ဈာသယေန ဘဇနာတိ အာဟ ‘‘သေဝနာ…ပေ… ဘဇနာ’’တိ။ သဗ္ဗတောဘာဂေန ဘတ္တိ သမ္ဘတ္တိ။

သဟ ကမ္မဝါစာယာတိ အဗ္ဘာနတိဏဝတ္ထာရကကမ္မဝါစာယ၊ ‘‘အဟံ ဘန္တေ ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိ’’န္တိအာဒိကာယ စ သဟေဝ။ သဟေဝ ဟိ ကမ္မဝါစာယ အာပတ္တိဝုဋ္ဌာနဉ္စ ပရိစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ ‘‘ပညတ္တိလက္ခဏာယ အာပတ္တိယာ ဝါ ကာရဏံ ဝီတိက္ကမလက္ခဏံ ကာယကမ္မံ၊ ဝစီကမ္မံ ဝါ၊ ဝုဋ္ဌာနဿ ကာရဏံ ကမ္မဝါစာ’’တိ ကာရဏေန သဟ ဖလဿ ဇာနနဝသေန ‘‘သဟ ကမ္မဝါစာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။‘‘သဟ ကမ္မဝါစာယာ’’တိ။ ဣမိနာ နယေန သဟ ပရိကမ္မေနာတိ ဧတ္ထာပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဓာတုဝိသယာ ¶ သဗ္ဗာပိ ပညာ ဓာတုကုသလတာ။ တဒေကဒေသာ မနသိကာရကုသလတာတိ အဓိပ္ပာယေန ပုရိမပဒေပိ သမ္မသနပဋိဝေဓပညာ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ ပန နိပ္ပရိယာယတော ဝိပဿနာဒိပညာ ဧဝ မနသိကာရကောသလ္လံ၊ တသ္မာ ‘‘တာသံယေဝ ဓာတူနံ သမ္မသနပဋိဝေဓပစ္စဝေက္ခဏပညာ’’တိ ဝုတ္တံ။

အာယတနဝိသယာ သဗ္ဗာပိ ပညာ အာယတနကုသလတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒွါဒသန္နံ အာယတနာနံ ဥဂ္ဂဟမနသိကာရဇာနနပညာ’’တိ ¶ ဝတွာ ပုန ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒွီသုပိ ဝါ ပဒေသု ဝါစုဂ္ဂတာယ အာယတနပါဠိယာ၊ ဓာတုပါဠိယာ စ မနသိကရဏံ မနသိကာရော။ တထာ ဥဂ္ဂဏှန္တီ၊ မနသိ ကရောန္တီ ¶ ၊ တဒတ္ထံ သုဏန္တီ၊ ဂန္ထတော စ အတ္ထတော စ ဓာရေန္တီ၊ ‘‘ဣဒံ စက္ခာယတနံ နာမ၊ အယံ စက္ခုဓာတု နာမာ’’တိအာဒိနာ သဘာဝတော၊ ဂဏနတော စ ပရိစ္ဆေဒံ ဇာနန္တီ စ ပညာ ဥဂ္ဂဟပညာဒိကာ ဝုတ္တာ။ မနသိကာရပဒေ ပန စတုဗ္ဗိဓာပိ ပညာ ဥဂ္ဂဟောတိ တတော ပဝတ္တော အနိစ္စာဒိမနသိကာရော ‘‘ဥဂ္ဂဟမနသိကာရော’’တိ ဝုတ္တော။ တဿ ဇာနနံ ပဝတ္တနမေဝ၊ ‘‘ယထာ ပဝတ္တံ ဝါ ဥဂ္ဂဟံ၊ ဧဝမေဝ ပဝတ္တော ဥဂ္ဂဟော’’တိ ဇာနနံ ဥဂ္ဂဟဇာနနံ။ ‘‘မနသိကာရော ဧဝံ ပဝတ္တေတဗ္ဗော၊ ဧဝဉ္စ ပဝတ္တော’’တိ ဇာနနံ မနသိကာရဇာနနံ။ တဒုဘယမ္ပိ ‘‘မနသိကာရကောသလ္လ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဂဟောပိ ဟိ မနသိကာရသမ္ပယောဂတော မနသိကာရနိရုတ္တိံ လဒ္ဓုံ အရဟတိ။ ယော စ မနသိကာတဗ္ဗော၊ ယော စ မနသိကရဏူပါယော၊ သဗ္ဗော သော ‘‘မနသိကာရော’’တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တတ္ထ ကောသလ္လံ မနသိကာရကုသလတာတိ။ သမ္မသနံ ပညာ၊ သာ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ အနိစ္စာဒိသမ္မသနကိစ္စံ သာဓေတိ နိစ္စသညာဒိပဇဟနတော။ မနသိကာရော သမ္မသနသမ္ပယုတ္တော၊ သော တတ္ထေဝ အနိစ္စာဒိမနသိကာရကိစ္စံ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တော သာဓေတီတိ အာဟ ‘‘သမ္မသနမနသိကာရာ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ’’တိ။ ‘‘ဣမိနာ ¶ ပစ္စယေနိဒံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာဒီနံ သင်္ခါရာဒိပစ္စယုပ္ပန္နဿ ပစ္စယဘာဝဇာနနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကုသလတာ။

အဓိဝါသနံ ခမနံ။ တဉှိ ပရေသံ ဒုက္ကဋံ ဒုရုတ္တဉ္စ ပဋိဝိရောဓာကရဏေန အတ္တနော ဥပရိ အာရောပေတွာ ဝါသနံ ‘‘အဓိဝါသန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အစဏ္ဍိက္ကန္တိ အကုဇ္ဈနံ။ ဒေါမနဿဝသေန ပရေသံ အက္ခီသု အဿူနံ အနုပ္ပာဒနာ အနဿုရောပေါ။ အတ္တမနတာတိ သကမနတာ။ စိတ္တဿ အဗျာပန္နော သကော မနောဘာဝေါ အတ္တမနတာ။ စိတ္တန္တိ ဝါ စိတ္တပ္ပဗန္ဓံ ဧကတ္တေန ဂဟေတွာ တဿ အန္တရာ ဥပ္ပန္နေန ပီတိသဟဂတမနေန သကမနတာ။ အတ္တမနော ဝါ ပုဂ္ဂလော၊ တဿ ဘာဝေါ အတ္တမနတာ၊ သာ န သတ္တဿာတိ ပုဂ္ဂလဒိဋ္ဌိနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘စိတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဓိဝါသနလက္ခဏာ ခန္တိ အဓိဝါသနခန္တိ။ သုစိသီလတာ သောရစ္စံ။ သာ ဟိ သောဘနကမ္မရတတာ။ သုဋ္ဌု ပါပတော ဩရတဘာဝေါ ဝိရတတာ သောရစ္စံ။ တေနာဟ ‘‘သုရတဘာဝေါ’’တိ။

သခိလော ဝုစ္စတိ သဏှဝါစော၊ တဿ ဘာဝေါ သာခလျံ၊ သဏှဝါစတာ။ တံ ပန ဗျတိရေကမုခေန ဝိဘာဝေန္တီ ယာ ပါဠိ ပဝတ္တာ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထ ကတမံ သာခလျ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဏ္ဍကာတိ သဒေါသဝဏေ ရုက္ခေ နိယျာသပိဏ္ဍိယော၊ အဟိစ္ဆတ္တကာဒီနိ ဝါ ဥဋ္ဌိတာနိ ‘‘အဏ္ဍကာနီ’’တိ ဝဒန္တိ ¶ ။ ဖေဂ္ဂုရုက္ခဿ ပန ကုထိတဿ အဏ္ဍာနိ ဝိယ ဥဋ္ဌိတာ စုဏ္ဏပိဏ္ဍိယော၊ ဂဏ္ဌိယော ဝါ အဏ္ဍကာ။ ဣဓ ပန ဗျာပဇ္ဇနကက္ကသာဒိဘာဝတော ¶ အဏ္ဍကပကတိဘာဝေန ¶ ဝါစာ ‘‘အဏ္ဍကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပဒုမနာဠံ ဝိယ သောတံ ဃံသယမာနာ ပဝိသန္တီ ကက္ကသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ကောဓေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ တဿ ပရိဝါရဘူတာ ကောဓသာမန္တာ။ ပုရေ သံဝဒ္ဓနာရီ ပေါရီ၊ သာ ဝိယ သုကုမာရာ မုဒုကာ ဝါစာ ပေါရီ ဝိယာတိ ပေါရီ။ တတ္ထာတိ ‘‘ဘာသိတာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တာယ ကိရိယာယာတိပိ ယောဇနာ သမ္ဘဝတိ၊ တတ္ထ ဝါစာယာတိ ဝါ။ ‘‘သဏှဝါစတာ’’တိအာဒိနာ တံ ဝါစံ ပဝတ္တယမာနံ စေတနံ ဒဿေတိ။ သမ္မောဒကဿ ပုဂ္ဂလဿ မုဒုကဘာဝေါ မဒ္ဒဝံ သမ္မောဒကမုဒုကဘာဝေါ။ အာမိသေန အလဗ္ဘမာနေန၊ တထာ ဓမ္မေန စာတိ ဒွီဟိ ဆိဒ္ဒေါ။ အာမိသဿ၊ ဓမ္မဿ စ အလာဘေန အတ္တနော ပရဿ စ အန္တရေ သမ္ဘဝန္တဿ ဟိ ဆိဒ္ဒဿ ဝိဝရဿ ဘေဒဿ ပဋိသန္ထရဏံ ပိဒဟနံ သင်္ဂဏှနံ ပဋိသန္ထာရော။ တံ သရူပတော၊ ပဋိပတ္တိတော စ ပါဠိဒဿနမုခေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အဘိဓမ္မေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ အဂ္ဂံ အဂ္ဂဟေတွာတိ အဂ္ဂံ အတ္တနော အဂ္ဂဟေတွာ။ ဥဒ္ဒေသဒါနန္တိ ပါဠိယာ၊ အဋ္ဌကထာယ စ ဥဒ္ဒိသနံ။ ပါဠိဝဏ္ဏနာတိ ပါဠိယာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ ဓမ္မကထာကထနန္တိ သရဘညသရဘဏနာဒိဝသေန ဓမ္မကထနံ။

ကရုဏာတိ ကရုဏာဗြဟ္မဝိဟာရမာဟ။ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါတိ တဿ ပုဗ္ဗဘာဂဥပစာရဇ္ဈာနံ ဝဒတိ။ ပါဠိပဒေ ပန ယာ ကာစိ ကရုဏာ ‘‘ကရုဏာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ကရုဏာစေတောဝိမုတ္တီတိ ပန အပ္ပနာပ္ပတ္တာဝ။ မေတ္တာယပိ ဧသေဝ နယော။ သုစိ-သဒ္ဒတော ဘာဝေ ယျ-ကာရံ၊ ဣ-ကာရဿ စ ဧ-ကာရာဒေသံ ကတွာ အယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘သောစေယျန္တိ သုစိဘာဝေါ’’တိ။ ဟောတု တာဝ သုစိဘာဝေါ သောစေယျံ၊ တဿ ပန မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂတာ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိ။

မုဋ္ဌာ သတိ ဧတဿာတိ မုဋ္ဌဿတိ၊ တဿ ဘာဝေါ မုဋ္ဌဿစ္စံ၊ သတိပဋိပက္ခော ဓမ္မော၊ န သတိယာ အဘာဝမတ္တံ ¶ ။ ယသ္မာ ပဋိပက္ခေ သတိ တဿ ဝသေန သတိဝိဂတာ ဝိပ္ပဝုတ္ထာ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သတိဝိပ္ပဝါသော’’တိ။ ‘‘အဿတီ’’တိအာဒီသု အ-ကာရော ပဋိပက္ခေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ န သတ္တပဋိသေဓေ။ ဥဒကေ လာဗု ဝိယ ယေန စိတ္တံ အာရမ္မဏေ ပိလဝန္တာ ဝိယ တိဋ္ဌတိ၊ န ဩဂါဟတိ၊ သာ ပိလာပနတာ။ ယေန ဂဟိတမ္ပိ အာရမ္မဏံ သမ္မုဿတိ န ¶ သရတိ၊ သာ သမ္မုဿနတာ။ ယထာ ဝိဇ္ဇာပဋိပက္ခာ အဝိဇ္ဇာ ဝိဇ္ဇာယ ပဟာတဗ္ဗတော၊ ဧဝံ သမ္ပဇညပဋိပက္ခံ အသမ္ပဇညံ၊ အဝိဇ္ဇာယေဝ။

ဣန္ဒြိယသံဝရဘေဒေါတိ ဣန္ဒြိယသံဝရဝိနာသော။ အပ္ပဋိသင်္ခါတိ အပစ္စဝေက္ခိတွာ အယောနိသော စ အာဟာရပရိဘောဂေ အာဒီနဝါနိသံသေ အဝီမံသိတွာ။

အပ္ပဋိသင်္ခါယာတိ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာသု အပ္ပစ္စဝေက္ခဏာယ နာမံ။ အညာဏံ အပ္ပဋိသင်္ခါတ နိမိတ္တံ ¶ ။ အကမ္ပနဉာဏန္တိ တာယ အနဘိဘဝနီယံ ဉာဏံ၊ တတ္ထ တတ္ထ ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏဉ္စေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာယ မုဒ္ဓဘူတံ လောကုတ္တရဉာဏဉ္စ။ နိပ္ပရိယာယတော မဂ္ဂဘာဝနာ ဘာဝနာ နာမ၊ ယာ စ တဒတ္ထာ၊ တဒုဘယဉ္စ ဘာဝေန္တဿေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ န ဘာဝိတဘာဝနဿာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘာဝေန္တဿ ဥပ္ပန္နံ ဗလ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ယာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အာသေဝနာ ဘာဝနာ ဗဟုလီကမ္မ’’န္တိ။

ကာမံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ထိရဘာဝေါပိ ဗလဋ္ဌော ဧဝ၊ ပဋိပက္ခေဟိ ပန အကမ္ပနီယတာ သာတိသယံ ဗလဋ္ဌောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဿတိယာ အကမ္ပနဝသေနာ’’တိ။ ပစ္စနီကဓမ္မသမနတော သမထော သမာဓိ။ အနိစ္စာဒိနာ ဝိဝိဓေနာကာရေန ဒဿနတော ဝိပဿနာ ပညာ ¶ ။ တံ အာကာရံ ဂဟေတွာတိ သမာဓာနာကာရံ ဂဟေတွာ။ ယေနာကာရေန ပုဗ္ဗေ အလီနံ အနုဒ္ဓတံ မဇ္ဈိမံ ဘာဝနာဝီထိပဋိပန္နံ ဟုတွာ စိတ္တံ သမာဟိတံ ဟောတိ၊ တံ အာကာရံ ဂဟေတွာ သလ္လက္ခေတွာ။ နိမိတ္တဝသေနာတိ ကာရဏဝသေန။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ ပဂ္ဂဟောဝ တံ အာကာရံ ဂဟေတွာ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗဿ ပဂ္ဂါဟဿ နိမိတ္တဝသေန ပဂ္ဂါဟနိမိတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ၊ တဿတ္ထော သမထေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဂ္ဂါဟော ဝီရိယံ ကောသဇ္ဇပက္ခတော စိတ္တဿ ပတိတုံ အဒတွာ ပဂ္ဂဏှနတော။ အဝိက္ခေပေါ ဧကဂ္ဂတာ ဝိက္ခေပဿ ဥဒ္ဓစ္စဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော။ ပဋိသင်္ခါနကိစ္စနိဗ္ဗတ္တိဘာဝတော လောကုတ္တရဓမ္မာနံ ပဋိသင်္ခါနဗလဘာဝေါ၊ တထာ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တာကာရသလ္လက္ခဏဝသေန သမထပဂ္ဂါဟာနံ ဥပရိ ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော သမထနိမိတ္တဒုကဿပိ မိဿကတာ ဝုတ္တာ။

ယထာသမာဒိန္နဿ သီလဿ ဘေဒကရော ဝီတိက္ကမော။ သီလဝိနာသကော အသံဝရော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိဝိနာသိကာတိ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၁၊ ၂။၉၄၊ ဝိဘ။ ၇၉၃) နယပ္ပဝတ္တာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဒူသိကာ။

သီလဿ ¶ သမ္ပာဒနံ နာမ သဗ္ဗဘာဂတော တဿ အနူနတာပါဒနန္တိ အာဟ ‘‘သမ္ပာဒနတော ပရိပူရဏတော’’တိ။ ပါရိပူရတ္ထော ဟိ သမ္ပဒါ-သဒ္ဒေါတိ။ မာနသိကသီလံ နာမ သီလဝိသောဓနဝသေန အဘိဇ္ဈာဒိပ္ပဟာနံ။ ဒိဋ္ဌိပါရိပူရိဘူတံ ဉာဏန္တိ အတ္ထိကဒိဋ္ဌိအာဒိသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပါရိပူရိဘာဝေန ပဝတ္တံ ဉာဏံ။

ဝိသုဒ္ဓိံ ¶ ပါပေတုံ သမတ္ထန္တိ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိအာဒိဥပရိဝိသုဒ္ဓိယာ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထံ။ သုဝိသုဒ္ဓမေဝ ဟိ သီလံ တဿာ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတီတိ။ ဝိသုဒ္ဓိံ ပါပေတုံ သမတ္ထံ ဒဿနန္တိ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ၊ ပရမတ္ထဝိသုဒ္ဓိနိဗ္ဗာနဉ္စ ပါပေတုံ ဥပနေတုံ သမတ္ထံ ကမ္မဿကတာဉာဏာဒိသမ္မာဒဿနံ ¶ ။ တေနာဟ ‘‘အဘိဓမ္မေ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣဒံ အကုသလံ ကမ္မံ နော သကံ၊ ဣဒံ ပန ကမ္မံ သက’’န္တိ ဧဝံ ဗျတိရေကတော အနွယတော စ ကမ္မဿကတာဇာနနဉာဏံ ကမ္မဿကတာဉာဏံ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပရေန ကတမ္ပီ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ ယထာ ပရေန ကတံ၊ ဧဝံ အတ္တနာ ကတမ္ပိ သကကမ္မံ နာမ န ဟောတီတိ။ အတ္တနာ ဝါ ဥဿာဟိတေန ပရေန ကတံပီတိ ဧဝံ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယဉှိ တံ ပရဿ ဥဿာဟနဝသေန ကတံ၊ တမ္ပိ သကကမ္မံ နာမ ဟောတီတိ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ အတ္ထဘဉ္ဇနတောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိသဗ္ဗအတ္ထဝိနာသနတော။ အတ္ထဇနနတောတိ ဣဓလောကတ္ထပရလောကတ္ထပရမတ္ထာနံ ဥပ္ပာဒနတော။ အာရဗ္ဘကာလေ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’’တိ ပဝတ္တမ္ပိ ဝစီသစ္စဉ္စ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ ဝိပဿနာဉာဏံ အနုလောမေတိ တတ္ထေဝ ပဋိဝိဇ္ဈနတော။ ပရမတ္ထသစ္စဉ္စ နိဗ္ဗာနံ န ဝိလောမေတိ န ဝိရောဓေတိ ဧကန္တေနေဝ သမ္ပာပနတော။

ဉာဏဒဿနန္တိ ဉာဏဘူတံ ဒဿနံ၊ တေန မဂ္ဂံ ဝဒတိ။ တံသမ္ပယုတ္တမေဝ ဝီရိယန္တိ ပဌမမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ ဝီရိယမာဟ။ သဗ္ဗာပိ မဂ္ဂပညာ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယမေဝ စ နယော အဘိဓမ္မပါဠိယာ (ဓ။ သ။ ၅၅၀) သမေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အဘိဓမ္မေ ပနာ’’တိ အာဒိံ အဝေါစ။

ယသ္မာ သံဝေဂေါ နာမ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ၊ တသ္မာ သံဝေဂဝတ္ထုံ ဘယတော ဘာယိတဗ္ဗတော ဒဿနဝသေန ပဝတ္တဉာဏံ ¶ ။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိဘယ’’န္တိအာဒိ။ ဘာယန္တိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ၊ ဇာတိ ဧဝ ဘယံ ဇာတိဘယံ။ သံဝေဇနီယန္တိ သံဝိဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဘာယိတဗ္ဗံ ဥတ္တာသိတဗ္ဗံ။ ဌာနန္တိ ကာရဏံ၊ ဝတ္ထူတိ အတ္ထော ¶ ။ သံဝေဂဇာတဿာတိ ဥပ္ပန္နသံဝေဂဿ။ ဥပါယပဓာနန္တိ ဥပါယေန ပဝတ္တေတဗ္ဗံ ဝီရိယံ။

ကုသလာနံ ဓမ္မာနန္တိ သီလာဒီနံ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ။ ဘာဝနာယာတိ ဥပ္ပာဒနေန ဝဍ္ဎနေန စ။ အသန္တုဋ္ဌဿာတိ ‘‘အလံ ဧတ္တာဝတာ၊ ကထံ ဧတ္တာဝတာ’’တိ သင်္ကောစာပတ္တိဝသေန န သန္တုဋ္ဌဿ။ ဘိယျောကမျတာတိ ဘိယျော ဘိယျော ဥပ္ပာဒနိစ္ဆာ။ ဝေါသာနန္တိ သင်္ကောစံ အသမတ္ထန္တိ။ တုဿနံ တုဋ္ဌိ သန္တုဋ္ဌိ၊ နတ္ထိ ဧတဿ သန္တုဋ္ဌီတိ အသန္တုဋ္ဌိ၊ တဿ ဘာဝေါ အသန္တုဋ္ဌိတာ။ ဝီရိယပ္ပဝါဟေ ဝတ္တမာနေ အန္တရာ ဧဝ ပဋိဂမနံ နိဝတ္တနံ ပဋိဝါနံ၊ တံ တဿ အတ္ထီတိ ပဋိဝါနီ၊ န ပဋိဝါနီ အပ္ပဋိဝါနီ၊ တဿ ဘာဝေါ အပ္ပဋိဝါနိတာ။ သက္ကစ္စကိရိယတာတိ ကုသလာနံ ကရဏေ သက္ကစ္စကိရိယတာ အာဒရကိရိယတာ။ သာတစ္စကိရိယတာတိ သတတမေဝ ကရဏံ။ အဋ္ဌိတကိရိယတာတိ အန္တရာ အဋ္ဌပေတွာ ခဏ္ဍံ အကတွာ ကရဏံ။ အနောလီနဝုတ္တိတာတိ န လီနပ္ပဝတ္တိတာ။ အနိက္ခိတ္တဆန္ဒတာတိ ကုသလစ္ဆန္ဒဿ အနိက္ခိပနံ။ အနိက္ခိတ္တဓုရတာတိ ကုသလကရဏေ ဝီရိယဓုရဿ ¶ အနိက္ခိပနံ။ အာသေဝနာတိ အာဒရေန သေဝနာ။ ဘာဝနာတိ ဝဍ္ဎနာ ဗြူဟနာ။ ဗဟုလီကမ္မန္တိ ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ။

တိဿော ဝိဇ္ဇာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ အာသဝက္ခယဉာဏန္တိ ဣမာ တိဿော ဝိဇ္ဇာ။ ပဋိပက္ခဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓာဒီနံ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ဝိသိဋ္ဌာ မုတ္တီတိ ဝိမုတ္တိ။ သွာယံ ဝိသေသော ပဋိပက္ခဝိဂမနေန၊ ပဋိယောဂိဝိဂမနေန စ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယေန ဝိသေသေန သမာပတ္တိယော ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ¶ သုဋ္ဌု မုတ္တာ၊ တတော နိရာသင်္ကတာယ အာရမ္မဏေ စ အဘိရတာ၊ တံ ဝိသေသံ ဥပါဒါယ တာ အဓိကံ မုစ္စနတော၊ အာရမ္မဏေ အဓိမုစ္စနတော စ အဓိမုတ္တိယော နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဿ စ အဓိမုတ္တီ’’တိ။ မုတ္တတ္တာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ ဝိသေသေန နိဿဋတ္တာ ဝိမုတ္တိ။

ခယေ ဉာဏန္တိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသေ ခေပေတီတိ ခယော၊ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တပ္ပရိယာပန္နံ ဉာဏံ ခယေ ဉာဏံ။ပဋိသန္ဓိဝသေနာတိ ကိလေသာနံ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈာနံ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂေ ခန္ဓသန္တာနေ ပုန သန္ဒဟနဝသေန။ အနုပ္ပာဒဘူတေတိ တံတံဖလေ။ အနုပ္ပာဒပရိယောသာနေတိ အနုပ္ပာဒကရော မဂ္ဂေါ အနုပ္ပာဒေါ၊ တဿ ပရိယောသာနေ၊ ကိလေသာနံ ဝါ အနုပ္ပဇ္ဇနသင်္ခါတေ ပရိယောသာနေ၊ ဘင်္ဂေတိ အတ္ထောတိ။

ဒုကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တိကဝဏ္ဏနာ

၃၀၅။ ဓမ္မတော ¶ အညော ကတ္တာ နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ကတ္တုသာဓနဝသေန ‘‘လုဗ္ဘတီတိ လောဘော’’တိ ဝုတ္တံ။ လုဗ္ဘတိ တေန၊ လုဗ္ဘနမတ္တမေတန္တိ ကရဏဘာဝသာဓနဝသေနပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတေဝ။ ဒုဿတိ မုယှတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အကုသလဉ္စ တံ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန ဧကန္တာကုသလဘာဝတော မူလဉ္စ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနတော၊ န အကုသလဘာဝသာဓနတော။ န ဟိ မူလကတော အကုသလာနံ အကုသလဘာဝေါ၊ ကုသလာဒီနဉ္စ ကုသလာဒိဘာဝေါ။ တထာ သတိ မောမူဟစိတ္တဒွယေ မောဟဿ အကုသလဘာဝေါ န သိယာ။ တေသန္တိ လောဘာဒီနံ။ ‘‘န လုဗ္ဘတီတိ အလောဘော’’တိအာဒိနာ ပဋိပက္ခနယေန။

ဒုဋ္ဌု ¶ စရိတာနီတိ ပစ္စယတော၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မတော၊ ပဝတ္တိအာကာရတော ¶ စ န သုဋ္ဌု အသမ္မာ ပဝတ္တိတာနိ။ ဝိရူပါနီတိ ဗီဘစ္ဆာနိ သမ္ပတိ၊ အာယတိဉ္စ အနိဋ္ဌရူပတ္တာ။ ကာယေနာတိ ကာယဒွါရေန ကရဏဘူတေန။ ကာယတောတိ ကာယဒွါရတော။ ‘‘သုဋ္ဌု စရိတာနီ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဿ သိက္ခာပဒဿ ဝီတိက္ကမေ ကာယသမုဋ္ဌာနာ အာပတ္တိ ဟောတိ၊ တံ ကာယဒွါရေ ပညတ္တသိက္ခာပဒံ။ အဝီတိက္ကမော ကာယသုစရိတန္တိ ဝါရိတ္တသီလဿ ဝသေန ဝဒတိ၊ စာရိတ္တသီလဿပိ ဝါ၊ ယဿ အကရဏေ အာပတ္တိ ဟောတိ။ ဝစီဒုစ္စရိတသုစရိတနိဒ္ဓါရဏမ္ပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဥဘယတ္ထ ပညတ္တဿာတိ ကာယဒွါရေ၊ ဝစီဒွါရေ စ ပညတ္တဿ။ သိက္ခာပဒဿ ဝီတိက္ကမောဝ မနောဒုစ္စရိတံ မနောဒွါရေ ပညတ္တဿ သိက္ခာပဒဿ အဘာဝတော၊ တယိဒံ ဒွါရဒွယေ အကိရိယသမုဋ္ဌာနာယ အာပတ္တိယာ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဝီတိက္ကမောတိ ယထာဝုတ္တာယ အာပတ္တိယာ အဝီတိက္ကမော မနောသုစရိတံ။ ‘‘သဗ္ဗဿာပိ သိက္ခာပဒဿ အဝီတိက္ကမော မနောသုစရိတ’’န္တိ ကေစိ။ တဒုဘယဉှိ စာရိတ္တသီလံ ဥဒ္ဒိဿပညတ္တံ သိက္ခာပဒံ၊ တဿ အဝီတိက္ကမော သိယာ ကာယသုစရိတံ၊ သိယာ ဝစီသုစရိတန္တိ။

ပါဏော အတိပါတီယတိ ဧတာယာတိ ပါဏာတိပါတော၊ တထာပဝတ္တာ စေတနာ၊ ဧဝံ အဒိန္နာဒါနာဒယောပီတိ အာဟ ‘‘ပါဏာတိပါတာဒယော ပန တိဿော စေတနာ’’တိ။ ဝစီဒွါရေပိ ဥပ္ပန္နာ ကာယဒုစ္စရိတံ ¶ ဒွါရန္တရေ ဥပ္ပန္နဿာပိ ကမ္မဿ သနာမာပရိစ္စာဂတော ယေဘုယျဝုတ္တိယာ၊ တဗ္ဗဟုလဝုတ္တိယာ စ။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ –

‘‘ဒွါရေ စရန္တိ ကမ္မာနိ၊ န ဒွါရာ ဒွါရစာရိနော၊

တသ္မာ ဒွါရေဟိ ကမ္မာနိ၊ အညမညံ ဝဝတ္ထိတာ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ကာမာဝစရကုသလဒွါရကထာ)၊

ဝစီဒုစ္စရိတံ ကာယဒွါရေပိ ဝစီဒွါရေပိ ဥပ္ပန္နာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာတိ မနောကမ္မဘူတာယ စေတနာယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ။ ကာယဝစီကမ္မဘူတာယ ပန စေတနာယ သမ္ပယုတ္တာ အဘိဇ္ဈာဒယော တံ တံ ပက္ခိကာ ဝါ ဟောန္တိ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါတိ။ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ မနောသုစရိတန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တိဝိဓဿ ¶ ဒုစ္စရိတဿ အကရဏဝသေန ပဝတ္တာ တိဿော စေတနာပိ ဝိရတိယောပိ ကာယသုစရိတံ ကာယိကဿ ဝီတိက္ကမဿ အကရဏဝသေန ပဝတ္တနတော၊ ကာယေန ပန သိက္ခာပဒါနံ သမာဒိယနေ သီလဿ ကာယသုစရိတဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဧသေဝ နယော ဝစီသုစရိတေ။

ကာမပဋိသံယုတ္တောတိ ¶ ဧတ္ထ ဒွေ ကာမာ ဝတ္ထုကာမော စ ကိလေသကာမော စ။ တတ္ထ ဝတ္ထုကာမပက္ခေ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ကာမေဟိ ပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ကာမဝိတက္ကော။ ကိလေသကာမပက္ခေ ပန သမ္ပယောဂဝသေန ကာမေန ပဋိသံယုတ္တောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော’’တိအာဒီသု သမ္ပယောဂဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗျာပါဒဝတ္ထုပဋိသံယုတ္တောပိ ဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တောတိ ဂယှမာနေ ဥဘယထာပိ ယောဇနာ လဗ္ဘတေဝ။ ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိဟိံသန္တိ ဧတာယ သတ္တေ၊ ဝိဟိံသနံ ဝါ ဧသာ သတ္တာနန္တိ ဝိဟိံသာ၊ တာယ ပဋိသံယုတ္တော ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တောတိ ဧဝံ သဒ္ဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပ္ပိယေ အမနာပေ သင်္ခါရေ အာရဗ္ဘ ဗျာပါဒဝိတက္ကပ္ပဝတ္တိ အဋ္ဌာနာဃာတဝသေန ဒီပေတဗ္ဗာ။ ဗျာပါဒဝိတက္ကဿ အဝဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာဝ ဝိနာသနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိနာသနံ ပန ပါဏာတိပါတော ဧဝါတိ။ ‘‘သင်္ခါရော’’ ဟိ ဒုက္ခာပေတဗ္ဗော နာမ နတ္ထီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ယေ ‘‘ဒုက္ခာပေတဗ္ဗာ’’တိ ဣစ္ဆိတာ သတ္တသညိတာ၊ တေပိ အတ္ထတော သင်္ခါရာ ဧဝါတိ? သစ္စမေတံ၊ ယေ ပန ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါ သဝိညာဏကတာယ ဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေန္တိ၊ တသ္မာ တေ ဝိဟိံသာဝိတက္ကဿ ဝိသယာ ဣစ္ဆိတာ သတ္တသညိတာ။ ယေ ပန န ဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေန္တိ ¶ ဝုတ္တလက္ခဏာယောဂတော၊ တေ သန္ဓာယ ‘‘ဝိဟိံသာဝိတက္ကော သင်္ခါရေသု နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယတ္ထ ပန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယထာ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေ သတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

နေက္ခမ္မံ ဝုစ္စတိ လောဘတော နိက္ခန္တတ္တာ အလောဘော၊ နီဝရဏေဟိ နိက္ခန္တတ္တာပိ ပဌမဇ္ဈာနံ၊ သဗ္ဗာကုသလေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ သဗ္ဗော ကုသလော ဓမ္မော၊ သဗ္ဗသင်္ခတေဟိ ပန ¶ နိက္ခန္တတ္တာ၊ နိဗ္ဗာနံ။ ဥပနိဿယတော၊ သမ္ပယောဂတော၊ အာရမ္မဏကရဏတော စ နေက္ခမ္မေန ပဋိသံယုတ္တောတိ နေက္ခမ္မပဋိသံယုတ္တော။ နေက္ခမ္မဝိတက္ကော သမ္မာသင်္ကပ္ပော။ ဣဒါနိ တံ ဘူမိဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘သော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသုဘပုဗ္ဗဘာဂေတိ အသုဘဇ္ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ။ အသုဘဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ကာမဝိတက္ကဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဒဿနတ္ထံ ကတံ။ ကာမဝိတက္ကပဋိပက္ခော ဟိ နေက္ခမ္မဝိတက္ကောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဥပရိဝိတက္ကဒွယဿ ဘူမိံ ဒဿေန္တေန သပုဗ္ဗဘာဂါနိ မေတ္တာကရုဏာဈာနာဒီနိ ဥဒ္ဓဋာနိ။ အသုဘဇ္ဈာနေတိ အသုဘာရမ္မဏေ ပဌမဇ္ဈာနေ။ အဝယဝေ ဟိ သမုဒါယဝေါဟာရံ ကတွာ နိဒ္ဒိသတိ ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ’’တိ။ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာတိ နိဒဿနမတ္တံ။ တံ ဈာနံ သမ္မသိတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလကာလေပိ ဟိ သော လောကုတ္တရောတိ။ ဗျာပါဒဿ ပဋိပက္ခော၊ ကိဉ္စိပိ န ဗျာပါဒေတိ ဧတေနာတိ ဝါ အဗျာပါဒေါ၊ မေတ္တာ၊ တာယ ပဋိသံယုတ္တော အဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော။ မေတ္တာဈာနေတိ မေတ္တာဘာဝနာဝသေန အဓိဂတေ ပဌမဇ္ဈာနေ။ ကရုဏာဈာနေတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိဟိံသာယ ပဋိပက္ခော၊ န ဝိဟိံသန္တိ ဝါ ဧတာယ သတ္တေတိ အဝိဟိံသာ၊ ကရုဏာ။

နနု ¶ စ အလောဘာဒေါသာနံ အညမညာဝိရဟတော တေသံ ဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကာနံ ဣမေသံ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒီနံ အညမညံ အသင်္ကရဏတော ဝဝတ္ထာနံ န ဟောတီတိ? နောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယဒါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အလောဘော သီသံ ဟောတီတိ အလောဘော ပဓာနော ဟောတိ။ နိယမိတပရိဏတသမုဒါစာရာဒိဝသေန ယဒါ အလောဘပ္ပဓာနော နေက္ခမ္မဂရုကော စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဟောတိ၊ တဒါ လဒ္ဓါဝသရော နေက္ခမ္မဝိတက္ကော ပတိဋ္ဌဟတိ။ တံသမ္ပယုတ္တဿ ပန အဒေါသလက္ခဏဿ အဗျာပါဒဿ ဝသေန ယော တဿေဝ အဗျာပါဒဝိတက္ကဘာဝေါ သမ္ဘဝေယျ၊ သတိ စ အဗျာပါဒဝိတက္ကဘာဝေ ကဿစိပိ အဝိဟေဌနဇာတိကတာယ အဝိဟိံသာဝိတက္ကဘာဝေါ ¶ စ သမ္ဘဝေယျ၊ တေ ဣတရေ ဒွေ။ တဒနွယိကာတိ တဿေဝ နေက္ခမ္မဝိတက္ကဿ အနုဂါမိနော၊ သရူပတော အဒိဿနတော ‘‘တသ္မိံ သတိ ဟောန္တိ ¶ ၊ အသတိ န ဟောန္တီ’’တိ တဒနုမာနနေယျာ ဘဝန္တိ။ သေသဒွယေပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ကာမပဋိသံယုတ္တော သင်္ကပ္ပော ကာမသင်္ကပ္ပော’’တိအာဒိနာ ဝိတက္ကတ္တိကေ ဝုတ္တနယေနေဝ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၈၈) ဝေဒိတဗ္ဗော အတ္ထတော အဘိန္နတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ပုန ဒေသနာ ကတာတိ? တထာ ဒေသနာယ ဗုဇ္ဈနကာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဒေသနာမတ္တမေဝေတံ။

ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ဝိယ ဥပ္ပဇ္ဇနာကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘တာသု ဒွေ သတ္တေသုပိ သင်္ခါရေသုပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တာယေဝ ဟိ ဧတာ’’တိ။ တထေဝါတိ ယထာ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒီနံ ‘‘အသုဘပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမာဝစရော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ကာမာဝစရာဒိဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ တထေဝ တာသမ္ပိ နေက္ခမ္မသညာဒီနမ္ပိ ကာမာဝစရာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကာမပဋိသံယုတ္တောတိ သမ္ပယောဂဝသေန ကာမေန ပဋိသံယုတ္တော။ တက္ကနဝသေန တက္ကော။ ဝိသေသတော တက္ကနဝသေန ဝိတက္ကော။ သင်္ကပ္ပနပရိကပ္ပနဝသေန သင်္ကပ္ပော။ အညေသုပိ ကာမပဋိသံယုတ္တေသု ဓမ္မေသု ဝိဇ္ဇမာနေသု ဝိတက္ကေ ဧဝ ကာမောပပဒေါ ဓာတု-သဒ္ဒေါ နိရုဠှော ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိတက္ကဿ ကာမသင်္ကပ္ပပ္ပဝတ္တိယာ သာတိသယတ္တာ။ ဧသ နယော ဗျာပါဒဓာတုအာဒီသု။ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ ကာမဓာတူ ဟီနဇ္ဈာသယေဟိ ကာမိတဗ္ဗဓာတုဘာဝတော ကိလေသကာမဿ အာရမ္မဏသဘာဝတ္တာတိ အတ္ထော။ ဝိဟေဌေတီတိ ဝိဗာဓတိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ ကာမဓာတုတ္တိကေ။ သဗ္ဗာကုသလသင်္ဂါဟိကာယ ကာမဓာတုယာ ဣတရာ ဒွေ သင်္ဂဟေတွာ ကထနံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာ ကထာ။ တိဿော ဓာတုယော အညမညံ အသင်္ကရတော ကထာ အသမ္ဘိန္နာ။ ဣတရာ ဒွေ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီတိ ဣတရာ ဒွေ ဓာတုယော ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ¶ ဓမ္မာ ကာမဓာတူ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ သာမညဇောတနာယ သဝိသယဿ အတိဗျာပနေန။ တတောတိ ဣတရဓာတုဒွယသင်္ဂါဟိကာယ ကာမဓာတုယာ။ နီဟရိတွာတိ နိဒ္ဓါရေတွာ။ ဒဿေတီတိ ဧဝံ ဘဂဝါ ဒဿေတီတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗျာပါဒဓာတုံ…ပေ… ကထေသိ။ ကသ္မာ? ပဂေဝ ¶ အပဝါဒါ အဘိနိဝိသန္တိ၊ တတော ပရံ ဥဿဂ္ဂေါ ပဝတ္တတိ၊ ဌပေတွာ ဝါ အပဝါဒဝိသယံ တံ ပရိဟရန္တောဝ ဥဿဂ္ဂေါ ပဝတ္တတီတိ၊ ဉာယော ဟေသ လောကေ နိရုဠှောတိ။

ဒွေ ¶ ကထာတိ ‘‘သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာ၊ အသမ္ဘိန္နာ စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅) အနန္တရတ္တိကေ ဝုတ္တာ ဒွေ ကထာ။ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန အာနေတွာ ကထနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တအတ္ထော ဣဓာပိ အာဟရိတွာ ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘နေက္ခမ္မဓာတုယာ ဂဟိတာယ ဣတရာ ဒွေ ဂဟိတာဝ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ။

သုညတဋ္ဌေနာတိ အတ္တသုညတာယ။ ကာမဘဝေါ ကာမော ဥတ္တရပဒလောပေန သုညတဋ္ဌေန ဓာတု စာတိ ကာမဓာတု။ ဗြဟ္မလောကန္တိ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိသညိတံ ဗြဟ္မလောကံ။ ဓာတုယာ အာဂတဋ္ဌာနမှီတိ ‘‘ကာမဓာတု ရူပဓာတူ’’တိအာဒိနာ ဓာတုဂ္ဂဟဏေ ကတေ။ ဘဝေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗာတိ ‘‘ကာမဘဝေါ ရူပဘဝေါ’’တိအာဒိနာ ဘဝဝသေန တဒတ္ထော ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗော၊ န ယာယ ကာယစိ ဓာတုယာ ဝသေန။ ယဒဂ္ဂေန စ ဓာတုယာ အာဂတဋ္ဌာနေ ဘဝေန ပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော၊ တဒဂ္ဂေန ဘဝဿ အာဂတဋ္ဌာနေ ဓာတုယာ ပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော ဘဝဝသေန ဓာတုယာ ပရိစ္ဆိဇ္ဇနတော။ နိရုဇ္ဈတိ ကိလေသဝဋ္ဋမေတ္ထာတိ နိရောဓော၊ သာ ဧဝ သုညတဋ္ဌေန ဓာတူတိ နိရောဓဓာတု၊ နိဗ္ဗာနံ။ နိရုဒ္ဓေ စ ကိလေသဝဋ္ဋေ ကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋာ နိရုဒ္ဓါ ဧဝ ဟောန္တိ။

ဟီနဓာတုတ္တိကော အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၁၄) ဟီနတ္တိကေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဟီနာ ဓာတူတိ ဒွါဒသ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါ’’တိ။ တေ ဟိ လာမကဋ္ဌေန ဟီနဓာတု။ ဟီနပဏီတာနံ မဇ္ဈေ ဘဝါတိ မဇ္ဈိမဓာတု၊ အဝသေသာ တေဘူမကဓမ္မာ။ ဥတ္တမဋ္ဌေန အတပ္ပကဋ္ဌေန ¶ စ ပဏီတဓာတု၊ နဝလောကုတ္တရဓမ္မာ။

ပဉ္စကာမဂုဏာ ဝိသယဘူတာ ဧတဿ သန္တီတိ ပဉ္စကာမဂုဏိကော၊ ကာမရာဂေါ။ ရူပါရူပဘဝေသူတိ ရူပါရူပူပပတ္တိဘဝေသု ယထာဓိဂတေသု။ အနဓိဂတေသု ပန သော ပတ္ထနာ နာမ န ဟောတီတိ ဘဝဝသေန ပတ္ထနာတိ ဣမိနာဝ ဂဟိတော။ ဈာနနိကန္တီတိ ရူပါရူပဇ္ဈာနေသု နိကန္တိ။ ဘဝဝသေန ပတ္ထနာတိ ဘဝေသု ပတ္ထနာတိ။ ဧဝံ စတူဟိပိ ပဒေဟိ ယထာက္ကမံ မဟဂ္ဂတူပပတ္တိဘဝဝိသယာ၊ မဟဂ္ဂတကမ္မဘဝဝိသယာ၊ ဘဝဒိဋ္ဌိသဟဂတာ၊ ဘဝပတ္ထနာဘူတာ စ တဏှာ ‘‘ဘဝတဏှာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိ ဝိဘဝေါ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ ဝိဘဝသဟဂတာ တဏှာ ဝိဘဝတဏှာ။ ရူပါဒိပဉ္စဝတ္ထု ကာမဝိသယာ ဗလဝရာဂဘူတာ တဏှာ ကာမတဏှာတိ ပဌမနယော၊ ‘‘သဗ္ဗေပိ ¶ တေဘူမကဓမ္မာ ¶ ကာမနီယဋ္ဌေန ကာမာ’’တိ (မဟာနိ။ ၁) ဝစနတော တေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တာ သဗ္ဗာပိ တဏှာ ကာမတဏှာတိ ဒုတိယနယောတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

အဘိဓမ္မေ ပနာတိ ပန-သဒ္ဒေါ ဝိသေသတ္ထဇောတနော၊ တေန ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂတော အညောပိ ကာမာဝစရဓမ္မဝိသယော လောဘော အဘိဓမ္မေ (ဝိဘ။ ၉၁၅) ‘‘ကာမတဏှာ’’တိ အာဂတောတိ ဣမံ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ တိကန္တရမ္ပိ သမာနံ တဏှံယေဝ နိဿာယ ပဝတ္တိတဒေသနာနန္တရတာယ တံ ‘‘ဝါရော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ ‘‘ဣမိနာ ဝါရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣမိနာ ဝါရေနာတိ ဣမိနာ ပရိယာယေနာတိ အတ္ထော။ ရဇနီယဋ္ဌေနာတိ ကာမနီယဋ္ဌေန။ ပရိယာဒိယိတွာတိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ တတောတိ ကာမတဏှာယ။ နီဟရိတွာတိ နိဒ္ဓါရေတွာ။ ဣတရာ ဒွေ တဏှာတိ ရူပတဏှံ၊ အရူပတဏှဉ္စ ဒဿေတိ။ ဧတေန ‘‘ကာမတဏှာ’’တိ သာဓာရဏဝစနမေတံ သဗ္ဗဿပိ လောဘဿ၊ တဿ ပန ‘‘ရူပတဏှာ ¶ အရူပတဏှာ’’တိ ဝိသေသဝစနံ ယထာ ကာမဂုဏိကရာဂေါ ရူပရာဂေါ အရူပရာဂေါတိ ဒဿေတိ။ နိရောဓတဏှာတိ ဘဝနိရောဓေ ဘဝသမုစ္ဆေဒေ တဏှာ။ ယသ္မာ ဟိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ မနုဿတ္တဘာဝေ၊ ကာမာဝစရဒေဝတ္တဘာဝေ၊ ရူပါဝစရအရူပါဝစရတ္တဘာဝေ ဌိတဿ အတ္တနော သမ္မာ သမုစ္ဆေဒေါ ဟောတီတိ ဘဝနိရောဓံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တံသဟဂတာပိ တဏှာ တမေဝ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတီတိ။

ဝဋ္ဋသ္မိန္တိ တိဝိဓေပိ ဝဋ္ဋေ။ ယထာ တေ ဟိ နိဿရိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန ကမ္မဝိပါကဝဋ္ဋေ တံသမင်္ဂိသတ္တံ တေသံ ပရာပရုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘာဝေန သံယောဇေန္တိ၊ ဧဝံ ကိလေသဝဋ္ဋေပီတိ။ သတီတိ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနေ။ ရူပါဒိဘေဒေတိ ရူပဝေဒနာဒိဝိဘာဂေ။ ကာယေတိ ခန္ဓသမူဟေ။ ဝိဇ္ဇမာနာတိ သတီ ပရမတ္ထတော ဥပလဗ္ဘမာနာ။ ဒိဋ္ဌိယာ ပရိကပ္ပိတော ဟိ အတ္တာဒိ ပရမတ္ထတော နတ္ထိ၊ ဒိဋ္ဌိ ပန အယံ အတ္ထေဝါတိ။ ဝိစိနန္တောတိ ဓမ္မသဘာဝံ ဝီမံသန္တော။ ကိစ္ဆတီတိ ကိလမတိ။ ပရာမသတီတိ ပရတော အာမသတိ။ ‘‘သီလေန သုဒ္ဓိ၊ ဝတေန သုဒ္ဓီ’’တိ ဂဏှန္တော ဟိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂံ အတိက္ကမိတွာ တဿ ပရတော အာမသတိ နာမ။ ဝီသတိဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌီတိ ရူပါဒိ-ဓမ္မေ၊ ပစ္စေကံ တေ ဝါ နိဿိတံ၊ တေသံ ဝါ နိဿယဘူတံ၊ သာမိဘူတံ ဝါ ကတွာ ပရိကပ္ပနဝသေန ပဝတ္တိယာ ဝီသတိဝတ္ထုကာ အတ္တဒိဋ္ဌိ ဝီသတိ။ ဝိမတီတိ ဓမ္မေသု ¶ သမ္မာ၊ မိစ္ဆာ ဝါ မနနာဘာဝတော သံသယိတဋ္ဌေန အမတိ၊ အပ္ပဋိပဇ္ဇနန္တိ အတ္ထော။ ဝိပရိယာသဂ္ဂါဟောတိ အသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ‘‘သုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ ဝိပရီတဂ္ဂါဟော။

စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌေနာတိ စိရပရိဝုတ္ထတာယ ပုရာဏဘာဝေန။ အာသဝနဋ္ဌေနာတိ သန္ဒနဋ္ဌေန၊ ပဝတ္တနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ သဝတီတိ ပဝတ္တတိ။ အဝဓိအတ္ထော အာ-ကာရော၊ အဝဓိ ¶ စ မရိယာဒါဘိဝိဓိဘေဒတော ဒုဝိဓော။ တတ္ထ မရိယာဒေါ ကိရိယံ ဗဟိ ကတွာ ပဝတ္တတိ ယထာ ‘‘အာ ပါဋလိပုတ္တာ ¶ ဝုဋ္ဌော ဒေဝေါ’’တိ။ အဘိဝိဓိ ကိရိယံ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တတိ ယထာ ‘‘အာ ဘဝဂ္ဂါ ဘဂဝတော ယသော ပဝတ္တော’’တိ။ အဘိဝိဓိအတ္ထော အယံ အာ-ကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကတ္ထစိ ဒွေ အာသဝါ အာဂတာတိ ဝိနယပါဠိံ (ပါရာ။ ၃၉) သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ သံဝရာယ၊ သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉) ဒွိဓာ အာသဝါ အာဂတာတိ။ ကတ္ထစီတိ တိကနိပါတေ အာသဝသုတ္တေ၊ (ဣတိဝု။ ၅၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၆၃) အညေသု စ သဠာယတနသုတ္တာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၁)။ သဠာယတနသုတ္တေသုပိ ဟိ ‘‘တယောမေ အာဝုသော အာသဝါ ကာမာသဝေါ ဘဝါသဝေါ အဝိဇ္ဇာသဝေါ’’တိ တယော ဧဝ အာဂတာတိ။ နိရယံ ဂမေန္တီတိ နိရယဂါမိနီယာ။ ယသ္မာ ဣဓ သာသဝံ ကုသလာကုသလံ ကမ္မံ အာသဝပရိယာယေန ဒေသိတံ၊ တသ္မာ ပဉ္စဂတိသံဝတ္တနီယဘာဝေန အာသဝါ အာဂတာ။ ဣမသ္မိံ သင်္ဂီတိသုတ္တေ တယော အာဂတာတိ။ ဧတ္ထ ယသ္မာ အညေသု စ အာ ဘဝဂ္ဂံ အာ ဂေါတြဘုံ ပဝတ္တန္တေသု မာနာဒီသု ဝိဇ္ဇမာနေသု အတ္တတ္တနိယာဒိဂ္ဂါဟဝသေန၊ အဘိဗျာပနမဒကရဏဝသေန အာသဝသဒိသတာ စ ဧတေသံယေဝ၊ န အညေသံ၊ တသ္မာ ဧတေသွေဝ အာသဝ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န စေတ္ထ ‘‘ဒိဋ္ဌာသဝေါ နာဂတော’’တိ စိန္တေတဗ္ဗံ ဘဝတဏှာယ၊ ဘဝဒိဋ္ဌိယာပိ ဘဝါသဝဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတတ္တာ။ ကာမာသဝေါ နာမ ကာမနဋ္ဌေန၊ အာသဝနဋ္ဌေန စ။ ဝုတ္တာယေဝ အတ္ထတော နိန္နာနာကရဏတော။

ကာမေ ဧသတိ ဂဝေသတိ ဧတာယာတိ ကာမေသနာ၊ ကာမာနံ အဘိပတ္ထနာဝသေန၊ ပရိယေဋ္ဌိဝသေန၊ ပရိဘုဉ္ဇနဝသေန ဝါ ပဝတ္တရာဂေါ။ ဘဝေသနာ ပန ဘဝပတ္ထနာ၊ ဘဝါဘိရတိဘဝဇ္ဈောသာနဝသေန ပဝတ္တရာဂေါ ¶ ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကသမ္မတဿာတိ အညတိတ္ထိယေဟိ ပရိကပ္ပိတဿ၊ သမ္ဘာဝိတဿ ¶ စ။ ဗြဟ္မစရိယဿာတိ တပေါပက္ကမဿ။ တဒေကဋ္ဌန္တိ တာဟိ ရာဂဒိဋ္ဌီဟိ သဟဇေကဋ္ဌံ။ ကမ္မန္တိ အကုသလကမ္မံ။ တမ္ပိ ဟိ ကာမာဒိကေ နိဗ္ဗတ္တနာဓိဋ္ဌာနာဒိဝသေန ပဝတ္တံ ‘‘ဧသတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အန္တဂ္ဂါဟိကာ ဒိဋ္ဌီတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ။ ယာ ကာစိ ပန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ တပေါပက္ကမဟေတုကာ ဗြဟ္မစရိယေသနာ ဧဝ။

အာကာရသဏ္ဌာနန္တိ ဝိသိဋ္ဌာကာရာဝဋ္ဌာနံ ကထံဝိဓန္တိ ဟိ ကေန ပကာရေန သဏ္ဌိတံ၊ သမဝဋ္ဌိတန္တိ အတ္ထော။ သဒ္ဒတ္ထတော ပန ဝိဒဟနံ ဝိသိဋ္ဌာကာရေန အဝဋ္ဌာနံ ဝိဓာ၊ ဝိဓီယတိ ဝိသဒိသာကာရေန ဌပီယတီတိ ဝိဓာ၊ ကောဋ္ဌာသော။ ဝိဒဟနတော ဟီနာဒိဝသေန ဝိဝိဓေနာကာရေန ဒဟနတော ဥပဓာရဏတော ဝိဓာ၊ မာနောဝ။ သေယျသဒိသဟီနာနံ ဝသေနာတိ သေယျသဒိသဟီနဘာဝါနံ ယာထာဝါ’ ယာထာဝဘူတာနံ ဝသေန။ တယော မာနာ ဝုတ္တာ သေယျဿေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကာ။ ဧသ နယော သဒိသဟီနေသုပိ။ တေနာဟ ‘‘အယဉှိ မာနော’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌေ နဝဝိဓေပိ မာနေ ဝတ္ထုဝိဘာဂေန ¶ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရာဇူနဉ္စေဝ ပဗ္ဗဇိတာနဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ကသ္မာ? တေ ဝိသေသတော အတ္တာနံ သေယျတော ဒဟန္တီတိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ‘‘ရာဇာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကော မယာ သဒိသော အတ္ထီတိ ကော-သဒ္ဒေါ ပဋိက္ခေပတ္ထော၊ အညော သဒိသော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတေသံယေဝါတိ ရာဇူနံ၊ ပဗ္ဗဇိတာနဉ္စ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ သေဋ္ဌဝတ္ထုကတ္တာ တဿ။ ‘‘ဟီနောဟမသ္မီ’’တိ မာနေပိ ဧသေဝ နယော။

‘‘ကော မယာ သဒိသော အညော ရာဇပုရိသော အတ္ထီ’’တိ ဝါ ‘‘မယှံ အညေဟိ သဒ္ဓိံ ကိံ နာနာကရဏ’’န္တိ ဝါ ‘‘အမစ္စော တိ နာမာမေဝ…ပေ… နာမာဟ’’န္တိ ဝါတိ သဒိသဿ သေယျမာနာဒီနံ တိဏ္ဏံ ပဝတ္တိအာကာရဒဿနံ။

ဒါသာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဘတိက ကမ္မကရာဒီနံ ပရာဓီနဝုတ္တိကာနံ ဂဟဏံ ¶ ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝါ ဂဟိတေ ဧဝ ‘‘ပုက္ကုသစဏ္ဍာလာဒယောပီ’’တိ သယမေဝ ဒဿေတိ။ နနု စ မာနော နာမာယံ သံပဂ္ဂဟရသော၊ သော ကထံ ဩမာနေ သမ္ဘဝတီတိ? သောပိ အဝကရဏမုခေန ဝိဓာနဝတ္ထုနာ ပဂ္ဂဏှနဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ နာယံ ဝိရောဓော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကိံ ဒါသော နာမ အဟန္တိ ဧတေ မာနေ ကရောတီ’’တိ။ တထာ ဟိဿ ယာထာဝမာနတာ ဝုတ္တာ။

ယာထာဝမာနာ ¶ ဘဝနိကန္တိ ဝိယ၊ အတ္တဒိဋ္ဌိ ဝိယ စ န မဟာသာဝဇ္ဇာ၊ တသ္မာ တေ န အပါယဂမနီယာ။ ယထာဘူတဝတ္ထုကတာယ ဟိ တေ ယာထာဝမာနာ။ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈာ’’တိ စ တဿ အနဝသေသပ္ပဟာယိတာယ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယတတိယမဂ္ဂေဟိ စ တေ ယထာက္ကမံ ပဟီယန္တိ၊ ယေ ဩဠာရိကတရာ၊ ဩဠာရိကတမာ စ။ မာနော ဟိ ‘‘အဟံ အသ္မီ’’တိ ပဝတ္တိယာ ဥပရိမဂ္ဂေသု သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုဝိပစ္စနီကော ဟုတွာ ပဟီယတိ။ အယာထာဝမာနာ နာမ အယထာဘူတဝတ္ထုကတာယ၊ တေနေဝ တေ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝေန ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈာ ဝုတ္တာ။

အတတိ သတတံ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အဒ္ဓါ၊ ကာလောတိ အာဟ ‘‘တယော အဒ္ဓါတိ တယော ကာလာ’’တိ။ သုတ္တန္တပရိယာယေနာတိ ဘဒ္ဒေကရတ္တသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၈၃) အာဂတနယေန။ တတ္ထ ဟိ ‘‘ယော စာဝုသော မနော၊ ယေ စ ဓမ္မာ၊ ဥဘယမေတံ ပစ္စုပ္ပန္နံ၊ တသ္မိံ စေ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဆန္ဒရာဂပဋိဗဒ္ဓံ ဟောတိ ဝိညာဏံ၊ ဆန္ဒရာဂပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ဝိညာဏဿ တဒဘိနန္ဒတိ၊ တဒဘိနန္ဒန္တော ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဓမ္မေသု သံဟီရတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၄) အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိတော ပုဗ္ဗေ’’တိအာဒိ။ တဒန္တရန္တိ တေသံ စုတိပဋိသန္ဓီနံ ဝေမဇ္ဈံ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ၊ ယော ပုဗ္ဗန္တာပရန္တာနံ ဝေမဇ္ဈတာယ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ ကင်္ခတိ၊ (ဓ။ သ။ ၁၁၂၃) ပုဗ္ဗန္တာပရန္တေ ¶ အညာဏ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၆၇၊ ၁၁၀၆၊ ၁၁၂၈) ဧဝမာဒီသု ¶ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာပရန္တော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဘင်္ဂေါ ဓမ္မော အတီတံသေန သင်္ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘ဘင်္ဂတော ဥဒ္ဓံ အတီတော အဒ္ဓါ နာမာ’’တိ။ တထာ အနုပ္ပန္နော ဓမ္မော အနာဂတံသေန သင်္ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပာဒတော ပုဗ္ဗေ အနာဂတော အဒ္ဓါ နာမာ’’တိ။ ခဏတ္တယေတိ ဥပ္ပာဒေါ၊ ဌိတိ၊ ဘင်္ဂေါတိ တီသု ခဏေသု။ ယဒါ ဟိ ဓမ္မော ဟေတုပစ္စယဿ သမဝါယေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယဒါ စ ဝေတိ၊ ဣတိ ဒွီသုပိ ခဏေသု ဌိတိက္ခဏေ ဝိယ ပစ္စုပ္ပန္နောတိ။ ဓမ္မာနဉှိ ပါကဘာဝူပါဓိကံ ပတ္တဗ္ဗံ ဥဒယော၊ ဝိဒ္ဓံသဘာဝူပါဓိကံ ဝယော၊ တဒုဘယဝေမဇ္ဈံ ဌိတိ။ ယဒိ ဧဝံ အဒ္ဓါ နာမာယံ ဓမ္မော ဧဝ အာပန္နောတိ? န ဓမ္မော၊ ဓမ္မဿ ပန အဝတ္ထာဘေဒေါ၊ တဉ္စ ဥပါဒါယ လောကေ ကာလသမညာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အတီတာဒိဘေဒေါ စ နာမ အယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ တေနေဝ ဝေါဟာရေနာတိ တံ တံ အဝတ္ထာဝိသေသံ ဥပါဒါယ ဓမ္မော ‘‘အတီတော အနာဂတော ပစ္စုပ္ပန္နော’’တိ ယေန ဝေါဟာရေန ¶ ဝေါဟရီယတိ၊ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ ဟိ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကာလော တဿေဝ ဓမ္မဿ ပဝတ္တိအဝတ္ထာဝိသေသံ ဥပါဒါယ တေနေဝ ဝေါဟာရေန ‘‘အတီတော အဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော။

အန္တ-သဒ္ဒေါ လောကေ ပရိယောသာနေ၊ ကောဋိယံ နိရုဠှောတိ တဒတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အန္တောယေဝ အန္တော’’တိ အာဟ၊ ကောဋိ အန္တောတိ အတ္ထော။ ပရဘာဂေါတိ ပါရိမန္တော။ အမတိ ဂစ္ဆတိ ဘဝပ္ပဗန္ဓော နိဋ္ဌာနံ ဧတ္ထာတိ အန္တော၊ ကောဋိ။ အမနံ နိဋ္ဌာနဂမနန္တိ အန္တော၊ ဩသာနံ။ သော ပန ‘‘ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၉၃၊ သံ။ နိ။ ၂။၅၁) ဝုတ္တတ္တာ ဒုက္ခဏ္ဏဝဿ ပါရိမန္တောတိ အာဟ ‘‘ပရဘာဂေါ’’တိ။ အမ္မတိ ပရိဘုယျတိ ဟီဠီယတီတိ အန္တော၊ လာမကော။ အမ္မတိ ဘာဂသော ဉာယတီတိ အန္တော၊ အံသောတိ အာဟ ‘‘ကောဋ္ဌာသော အန္တော’’တိ။ သန္တော ¶ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနော ကာယော ဓမ္မသမူဟောတိ သက္ကာယော၊ ခန္ဓာ၊ တေ ပန အရိယသစ္စဘူတာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ’’တိ။ ပုရိမတဏှာတိ ယေသံ နိဗ္ဗတ္တိကာ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တိတော ပဂေဝ သိဒ္ဓါ တဏှာ။ အပ္ပဝတ္တိဘူတန္တိ နပ္ပဝတ္တတိ တဒုဘယံ ဧတ္ထာတိ တေသံ အပ္ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ။ ယဒိ ‘‘သက္ကာယော အန္တော’’တိအာဒိနာ အညမညံ ဝိဘတ္တိတာယ ဒုက္ခသစ္စာဒယော ဂဟိတာ၊ အထ ကသ္မာ မဂ္ဂေါ န ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေါ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥပါယတ္တာတိ ဥပါယဘာဝတော၊ သမ္ပာပကဟေတုဘာဝတောတိ အတ္ထော။

ယဒိ ပန ဟေတုမန္တဂ္ဂဟဏေနေဝ ဟေတု ဂဟိတော ဟောတိ၊ နနု ဧဝံ သက္ကာယဂ္ဂဟဏေနေဝ တဿ ဟေတုဘူတော သက္ကာယသမုဒယော ဂဟိတော ဟောတီတိ? တဿ ဂဟဏေ သင်္ခတဒုကော ဝိယ၊ သပ္ပစ္စယဒုကော ဝိယ စ ဒုကောဝါယံ အာပဇ္ဇတိ၊ န တိကော။ ယထာ ပန သက္ကာယံ ဂဟေတွာ သက္ကာယသမုဒယောပိ ဂဟိတော၊ ဧဝံ သက္ကာယနိရောဓံ ဂဟေတွာ သက္ကာယနိရောဓုပါယော ဂယှေယျ၊ ဧဝံ သတိ စတုက္ကော အယံ အာပဇ္ဇေယျ၊ ¶ န တိကော၊ တသ္မာ ဟေတုမန္တဂ္ဂဟဏေန ဟေတုဂ္ဂဟဏံ န စိန္တေတဗ္ဗံ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ယုတ္တော သိယာ – ဣဓ သက္ကာယသက္ကာယသမုဒယာ အနာဒိကာလိကာ၊ အသတိ မဂ္ဂဘာဝနာယံ ပစ္စယာနုပရမေန အပရိယန္တာ စ၊ နိဗ္ဗာနံ ပန အပ္ပစ္စယတ္တာ အတ္တနော နိစ္စတာယ ဧဝ သဗ္ဗဒါဘာဝီတိ အနာဒိကာလိကော၊ အပရိယန္တော စ။ ဣတိ ဣမာနိ တီဏိ သစ္စာနိ မဟာထေရော ဣမာယ သဘာဂတာယ ‘‘တယော အန္တာ’’တိ တိကံ ကတွာ ဒဿေတိ ¶ ။ အရိယမဂ္ဂေါ ပန ကဒါစိ ကရဟစိ လဗ္ဘမာနော န တထာတိ တဿ အတိဝိယ ဒုလ္လဘပါတုဘာဝတံ ဒီပေတုံ တိကတော ဗဟိကတောတိ အယမေတ္ထ အတ္တနောမတိ။

ဒုက္ခတာတိ ဒုက္ခဘာဝေါ၊ ဒုက္ခံယေဝ ဝါ ယထာ ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာ။ ဒုက္ခ-သဒ္ဒေါ စာယံ အဒုက္ခသဘာဝေသုပိ ¶ သုခုပေက္ခာသု ကဉ္စိ အနိဋ္ဌတာဝိသေသံ ဥပါဒါယ ပဝတ္တတီတိ တတော နိဝတ္တေန္တော သဘာဝဒုက္ခဝါစိနာ ဧကေန ဒုက္ခ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခတာ’’တိ အာဟ။ ဘဝတိ ဟိ ဧကန္တတော တံသဘာဝေပိ အတ္ထေ အညဿ ဓမ္မဿ ယေန ကေနစိ သဒိသတာလေသေန ဗျဘိစာရာသင်္ကာတိ ဝိသေသိတဗ္ဗတာ ယထာ ‘‘ရူပရူပံ တိလတေလ’’န္တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ပကိဏ္ဏကထာ) စ။ သင်္ခါရဘာဝေနာတိ သင်္ခတဘာဝေန။ ပစ္စယေဟိ သင်္ခရီယန္တီတိ သင်္ခါရာ၊ အဒုက္ခမသုခဝေဒနာ။ သင်္ခရိယမာနတ္တာ ဧဝ ဟိ အသာရကတာယ ပရိဒုဗ္ဗလဘာဝေန ဘင်္ဂဘင်္ဂါဘိမုခက္ခဏေသု ဝိယ အတ္တလာဘက္ခဏေပိ ဝိဗာဓပ္ပတ္တာ ဧဝ ဟုတွာ သင်္ခါရာ ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘သင်္ခတတ္တာ ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂပီဠိတာ’’တိ။ တသ္မာတိ ယထာဝုတ္တကာရဏတော။ အညဒုက္ခသဘာဝဝိရဟတောတိ ဒုက္ခဒုက္ခတာဝိပရိဏာမဒုက္ခတာသင်္ခါတဿ အညဿ ဒုက္ခသဘာဝဿ အဘာဝတော။ ဝိပရိဏာမေတိ ပရိဏာမေ၊ ဝိဂမေတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ပပဉ္စသူဒနိယံ ‘‘ဝိပရိဏာမဒုက္ခာတိ နတ္ထိဘာဝေါ ဒုက္ခ’’န္တိ။ အပရိညာတဝတ္ထုကာနဉှိ သုခဝေဒနုပရမော ဒုက္ခတော ဥပဋ္ဌာတိ၊ သွာယမတ္ထော ပိယဝိပ္ပယောဂေန ဒီပေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘သုခဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယော ပဒေသနိဿိတော ဝေဒနာဝိသေသမတ္တဝိသယတ္တာတိ အနဝသေသတော သင်္ခါရဒုက္ခတံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိ ဒုတိယနယော ဝုတ္တော။ နနု စ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၈) ဝစနတော သုခဒုက္ခဝေဒနာနမ္ပိ သင်္ခါရဒုက္ခတာ အာပန္နာတိ ¶ ? သစ္စမေတံ၊ သာ ပန သာမညဇောတနာအပဝါဒဘူတေန ဣတရဒုက္ခတာဝစနေန နိဝတ္တီယတီတိ နာယံ ဝိရောဓော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဌပေတွာ ဒုက္ခဝေဒနံ သုခဝေဒနဉ္စာ’’တိ။

မိစ္ဆာသဘာဝေါတိ ‘‘ဟိတသုခါဝဟော မေ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ အာသီသိတောပိ တထာ အဘာဝတော၊ အသုဘာဒီသုယေဝ ‘‘သုဘ’’န္တိအာဒိဝိပရီတပ္ပဝတ္တိတော စ မိစ္ဆာသဘာဝေါ၊ မုသာသဘာဝေါတိ အတ္ထော။ မာတုဃာတကာဒီသု ပဝတ္တမာနာပိ ဟိ ဟိတသုခံ ဣစ္ဆန္တာဝ ပဝတ္တန္တီတိ တေ ¶ ဓမ္မာ ‘‘ဟိတသုခါဝဟာ မေ ¶ ဘဝိဿန္တီ’’တိ အာသီသိတာ ဟောန္တိ။ တထာ အသုဘာသုခါနိစ္စာနတ္တေသု သုဘာဒိဝိပရိယာသဒဠှတာယ အာနန္တရိယကမ္မနိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီသု ပဝတ္တိ ဟောတီတိ တေ ဓမ္မာ အသုဘာဒီသု သုဘာဒိဝိပရီတပ္ပဝတ္တိကာ ဟောန္တိ။ ဝိပါကဒါနေ သတိ ခန္ဓဘေဒါနန္တရမေဝ ဝိပါကဒါနတော နိယတော၊ မိစ္ဆတ္တော စ သော နိယတော စာတိ မိစ္ဆတ္တနိယတော။ အနေကေသု အာနန္တရိယေသု ကတေသု ယံ တတ္ထ ဗလဝံ၊ တံ ဝိပစ္စတိ၊ န ဣတရာနီတိ ဧကန္တဝိပါကဇနကတာယ နိယတတာ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ‘‘ဝိပါကဒါနေ သတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ခန္ဓဘေဒါနန္တရန္တိ စုတိအနန္တရန္တိ အတ္ထော။ စုတိ ဟိ မရဏနိဒ္ဒေသေ ‘‘ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၉၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၂၃၊ ၃။၃၇၃၊ ဝိဘ။ ၁၉၃) ဝုတ္တာ၊ ဧတေန ဝစနေန သတိ ဖလဒါနေ စုတိအနန္တရော ဧဝ ဧတေသံ ဖလကာလော၊ န အညောတိ ဖလကာလနိယမေန နိယတတာ ဝုတ္တာ ဟောတိ၊ န ဖလဒါနနိယမေနာတိ နိယတဖလကာလာနံ အညေသမ္ပိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာနံ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာနမ္ပိ နိယတတာ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာနံ ပစ္စယန္တရဝိကလတာဒီဟိ အဝိပစ္စမာနာနမ္ပိ အတ္တနော သဘာဝေန ဝိပါကဓမ္မတာ ဝိယ ဗလဝတာ အာနန္တရိယေန ဝိပါကေ ဒိန္နေ အဝိပစ္စမာနာနမ္ပိ အာနန္တရိယာနံ ဖလဒါနေ နိယတသဘာဝါ၊ အာနန္တရိယသဘာဝါ စ ပဝတ္တီတိ အတ္တနော သဘာဝေန ¶ ဖလဒါနနိယမေနေဝ နိယတတာ၊ အာနန္တရိယတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝဿဉ္စ နိယတသဘာဝါ၊ အာနန္တရိယသဘာဝါ စ တေသံ ပဝတ္တီတိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗမေတံ အညဿ ဗလဝတော အာနန္တရိယဿ အဘာဝေ စုတိအနန္တရံ ဧကန္တေန ဖလဒါနတော။

နနု ဧဝံ အညေသမ္ပိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယာနံ အညသ္မိံ ဝိပါကဒါယကေ အသတိ စုတိအနန္တရမေဝ ဧကန္တေန ဖလဒါနတော အာနန္တရိယသဘာဝါ၊ နိယတသဘာဝါ စ ပဝတ္တိ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ အသမာနဇာတိကေန စေတောပဏိဓိဝသေန၊ ဥပဃာတကေန စ နိဝတ္တေတဗ္ဗဝိပါကတ္တာ အနန္တရေကန္တဖလဒါယကတ္တာဘာဝါ၊ န ပန အာနန္တရိယာနံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနိ ဝိယ အသမာနဇာတိကံ ဖလနိဝတ္တကံ အတ္ထိ သဗ္ဗာနန္တရိယာနံ အဝီစိဖလတ္တာ၊ န စ ဟေဋ္ဌူပပတ္တိံ ဣစ္ဆတော သီလဝတော စေတောပဏိဓိ ဝိယ ဥပရူပပတ္တိဇနကကမ္မဗလံ အာနန္တရိယဗလံ နိဝတ္တေတုံ သမတ္ထော စေတောပဏိဓိ အတ္ထိ အနိစ္ဆန္တဿေဝ အဝီစိပါတနတော၊ န စ အာနန္တရိယုပဃာတကံ ကိဉ္စိ ကမ္မံ အတ္ထိ။ တသ္မာ တေသံယေဝ အနန္တရေကန္တဝိပါကဇနကသဘာဝါ ပဝတ္တီတိ။ အနေကာနိ ¶ စ အာနန္တရိယာနိ ကတာနိ ဧကန္တေ ဝိပါကေ နိယတတ္တာ ဥပရတာဝိပစ္စနသဘာဝါသင်္ကတ္တာ နိစ္ဆိတာနိ သဘာဝတော နိယတာနေဝ။ စုတိအနန္တရံ ပန ဖလံ အနန္တရံ နာမ၊ တသ္မိံ အနန္တရေ နိယုတ္တာနိ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တနေန အနန္တရကရဏသီလာနိ အနန္တရပယောဇနာနိ စာတိ သဘာဝတော အာနန္တရိယာနေဝ စ ဟောန္တိ။ တေသု ပန သမာနသဘာဝေသု ဧကေန ဝိပါကေ ဒိန္နေ ဣတရာနိ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကိစ္စဿ တေနေဝ ကတတ္တာ န ဒုတိယံ တတိယဉ္စ ပဋိသန္ဓိံ ¶ ကရောန္တိ၊ န သမတ္ထတာဝိဃာတတ္တာတိ နတ္ထိ တေသံ နိယတာနန္တရိယတာနိဝတ္တီတိ။ န ဟိ သမာနသဘာဝံ သမာနသဘာဝဿ ¶ သမတ္ထတံ ဝိဟနတီတိ။ ဧကဿ ပန အညာနိပိ ဥပတ္ထမ္ဘကာနိ ဟောန္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ။ သမ္မာသဘာဝေတိ သစ္စသဘာဝေ။ နိယတော ဧကန္တိကော အနန္တရမေဝ ဖလဒါနေနာတိ သမ္မတ္တနိယမတော။န နိယတောတိ ဥဘယထာပိ န နိယတော။ အဝသေသာနံ ဓမ္မာနန္တိ ကိလေသာနန္တရိယကမ္မနိယျာနိကဓမ္မေဟိ အညေသံ ဓမ္မာနံ။

တမန္ဓကာရောတိ တမော အန္ဓကာရောတိ ပဒဝိဘာဂေါ။ အဝိဇ္ဇာ တမော နာမ အာရမ္မဏဿ ဆာဒနဋ္ဌေန။ တေနေဝါဟ ‘‘တမော ဝိဟတော၊ အာလောကော ဥပ္ပန္နော (မ။ နိ။ ၁။၃၈၅၊ ပါရာ။ ၁၂)၊ တမောက္ခန္ဓော ပဒါလိတော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၆၄) စ အာဒိ။ အဝိဇ္ဇာသီသေန ဝိစိကိစ္ဆာ ဝုတ္တာ မဟတာ သမ္မောဟေန သဗ္ဗကာလံ အဝိယုဇ္ဇနတော။ အာဂမ္မာတိ ပတွာ။ ကင်္ခတီတိ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ကင်္ခံ ဥပ္ပာဒေတိ သံသယံ အာပဇ္ဇတိ။ အဓိမုစ္စိတုံ န သက္ကောတီတိ ပသာဒါဓိမောက္ခဝသေန အဓိမုစ္စိတုံ န သက္ကောတိ။ တေနာဟ ‘‘န သမ္ပသီဒတီ’’တိ။ ယာဝတ္တကဉှိ ယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဝိစိကိစ္ဆာ န ဝိဂစ္ဆတိ၊ တာဝ တတ္ထ သဒ္ဓါဓိမောက္ခော အနဝသရောဝ။ န ကေဝလံ သဒ္ဓါဓိမောက္ခော၊ နိစ္ဆယာဓိမောက္ခောပိ တတ္ထ န ပတိဋ္ဌဟတိ ဧဝ။

န ရက္ခိတဗ္ဗာနီတိ ‘‘ဣမာနိ မယာ ရက္ခိတဗ္ဗာနီ’’တိ ဧဝံ ကတ္ထစိ ရက္ခာကိစ္စံ နတ္ထိ ပရတော ရက္ခိတဗ္ဗဿေဝ အဘာဝတော။ သတိယာ ဧဝ ရက္ခိတာနီတိ မုဋ္ဌဿစ္စဿ ဗောဓိမူလေ ¶ ဧဝ သဝါသနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ သတိယာ ရက္ခိတဗ္ဗာနိ နာမ သဗ္ဗဒါပိ ရက္ခိတာနိ ဧဝ။ နတ္ထိ တထာဂတဿ ကာယဒုစ္စရိတန္တိ တထာဂတဿ ကာယဒုစ္စရိတံ နာမ နတ္ထေဝ၊ ယတော သုပရိသုဒ္ဓါ ကာယသမာစာရော ဘဂဝတော။ နော အပရိသုဒ္ဓါ၊ ပရိသုဒ္ဓါ ဧဝ အပရိသုဒ္ဓိဟေတူနံ ကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ။ တထာပိ ဝိနယေ အပကတညုတာဝသေန သိယာ ¶ တေသံ အပါရိသုဒ္ဓိလေသော၊ န ဘဂဝတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘န ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝိဟာရကာရံ အာပတ္တိန္တိ ဧကဝစနဝသေန ‘‘အာပတ္တိယော’’တိ ဧတ္ထ အာပတ္တိ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဘိဓေယျာနုရူပဉှိ လိင်္ဂဝစနာနိ ဟောန္တိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ‘‘မနောဒွါရေ’’တိ ဣဒံ တဿာ အာပတ္တိယာ အကိရိယသမုဋ္ဌာနတာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ မနောဒွါရေ ပညတ္တာ အာပတ္တိ အတ္ထီတိ။ သဥပါရမ္ဘဝသေနာတိ သဝတ္တဗ္ဗတာဝသေန၊ န ပန ဒုစ္စရိတလက္ခဏာပတ္တိဝသေန၊ ယတော နံ ဘဂဝါ ပဋိက္ခိပတိ။ ယထာ အာယသ္မတော မဟာကပ္ပိနဿာပိ ‘‘ဂစ္ဆေယျံ ဝါဟံ ဥပေါသထံ၊ န ဝါ ဂစ္ဆေယျံ။ ဂစ္ဆေယျံ ဝါဟံ သင်္ဃကမ္မံ၊ န ဝါ ဂစ္ဆေယျ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၇) ပရိဝိတက္ကိတံ။ မနောဒုစ္စရိတန္တိ မနောဒွါရိကံ အပ္ပသတ္ထံ စရိတံ။ သတ္ထာရာ အပ္ပသတ္ထတာယ ဟိ တံ ဒုစ္စရိတံ နာမ ဇာတံ၊ န သဘာဝတော။

ယသ္မာ ¶ မဟာကာရုဏိကော ဘဂဝါ သဒေဝကဿ လောကဿ ဟိတသုခါယ ဧဝ ပဋိပဇ္ဇမာနော အစ္စန္တဝိဝေကဇ္ဈာသယတာယ တဗ္ဗိဓုရံ ဓမ္မသေနာပတိနော စိတ္တုပ္ပာဒံ ပဋိက္ခိပန္တော ¶ ‘‘န ခေါ တေ…ပေ… ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗ’’န္တိ အဝေါစ၊ တသ္မာ သော ထေရဿ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဘဂဝတော န ပါသံသောတိ ကတွာ မနောဒုစ္စရိတံ နာမ ဇာတော၊ တဿ စ ပဋိက္ခေပေါ ဥပါရမ္ဘောတိ အာဟ ‘‘တသ္မိံ မနောဒုစ္စရိတေ ဥပါရမ္ဘံ အာရောပေန္တော’’တိ။ ဘဂဝတော ပန ဧတ္တကမ္ပိ နတ္ထိ၊ ယတော ပဝါရဏာသုတ္တေ ‘‘ဟန္ဒ ဒါနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဝါရေမိ ဝေါ၊ န စ မေ ကိဉ္စိ ဂရဟထ ကာယိကံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၅) ဝုတ္တော ဘိက္ခုသင်္ဃော ‘‘န ခေါ မယံ ဘန္တေ ဘဂဝတော ကိဉ္စိ ဂရဟာမ ကာယိကံ ဝါ ဝါစသိကံ ဝါ’’တိ သတ္ထု ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရာဒိကံ သိရသာ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အယဉှိ လောကနာထဿ ဒုစ္စရိတာဘာဝေါ ဗောဓိသတ္တဘူမိယမ္ပိ စရိယာစိရာနုဂတော အဟောသိ၊ ပဂေဝ ဗုဒ္ဓဘူမိယန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အနစ္ဆရိယဉ္စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။

ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဓမ္မာ ဂုဏာ၊ န အညေသန္တိ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ။ တထာ ဟိ တေ ဗုဒ္ဓါနံ အာဝေဏိကဓမ္မာတိ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ ‘‘နတ္ထိ တထာဂတဿ ကာယဒုစ္စရိတ’’န္တိအာဒိနာ ကာယဝစီမနောဒုစ္စရိတာဘာဝဝစနံ ယထာဓိကာရံ ကာယကမ္မာဒီနံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိတာယ လဒ္ဓဂုဏကိတ္တနံ၊ န အာဝေဏိကဓမ္မန္တရဒဿနံ။ သဗ္ဗသ္မိဉှိ ကာယကမ္မာဒိကေ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိနိ ကုတော ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ သမ္ဘဝေါ။ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ အပ္ပဋိဟတဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနိ သဗ္ဗညုတညာဏတော ဝိသုံယေဝ ¶ တီဏိ ဉာဏာနိ စတုယောနိပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏာနိ ဝိယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧကံယေဝ ဟုတွာ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ နာမ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ။ နတ္ထိ ဆန္ဒဿ ဟာနီတိ သတ္တေသု ဟိတဆန္ဒဿ ဟာနိ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ဝီရိယဿ ¶ ဟာနီတိ ခေမပဝိဝေကဝိတက္ကာနုဂတဿ ဝီရိယဿ ဟာနိ နတ္ထိ။ ‘‘နတ္ထိ ဒဝါတိ ခိဍ္ဍာဓိပ္ပာယေန ကိရိယာ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ရဝါတိ သဟသာ ကိရိယာ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ သဟသာ ပန ကိရိယာ ဒဝါ ‘‘အညံ ကရိဿာမီ’’တိ အညကရဏံ ရဝါ။ ခလိတန္တိ ဝိရဇ္ဈနံ ဉာဏေန အပ္ဖုဋံ။ သဟသာတိ ဝေဂါယိတတ္တံ တုရိတကိရိယာ။ အဗျာဝဋော မနောတိ နိရတ္ထကော စိတ္တသမုဒါစာရော။ အကုသလစိတ္တန္တိ အညာဏုပေက္ခမာဟ၊ အယဉ္စ ဒီဃဘာဏကာနံ ပါဌော အာကုလော ဝိယ။ အယံ ပန ပါဌော အနာကုလော –

အတီတံသေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတဉာဏံ၊ အနာဂတံသေ၊ ပစ္စုပ္ပန္နံသေ။ ဣမေဟိ တီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗံ ကာယကမ္မံ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိ၊ သဗ္ဗံ ဝစီကမ္မံ၊ သဗ္ဗံ မနောကမ္မံ။ ဣမေဟိ ဆဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော နတ္ထိ ဆန္ဒဿ ဟာနိ၊ နတ္ထိ ဓမ္မဒေသနာယ၊ နတ္ထိ ဝီရိယဿ၊ နတ္ထိ သမာဓိဿ ¶ ၊ နတ္ထိ ပညာယ၊ နတ္ထိ ဝိမုတ္တိယာ။ ဣမေဟိ ဒွါဒသဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော နတ္ထိ ဒဝါ၊ နတ္ထိ ရဝါ၊ နတ္ထိ အပ္ဖုဋံ၊ နတ္ထိ ဝေဂါယိတတ္တံ၊ နတ္ထိ အဗျာဝဋမနော၊ နတ္ထိ အပ္ပဋိသင်္ခါနုပေက္ခာတိ။

တတ္ထ အပ္ပဋိသင်္ခါနုပေက္ခာတိ အညာဏုပေက္ခာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧတ္ထ စ တထာဂတဿ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိံ ကာယဝစီမနောသမာစာရပါရိသုဒ္ဓိယာဝ သင်္ဂဟေတွာ သမာစာရတ္တယဝသေန မဟာထေရေန တိကော ဒေသိတော။

ကိဉ္စနာတိ ကိဉ္စိက္ခာ။ ဣမေ ပန ရာဂါဒယော ပလိဗုန္ဓနဋ္ဌေန ကိဉ္စနာ ဝိယာတိ ကိဉ္စနာ။ တေနာဟ ‘‘ကိဉ္စနာတိ ပလိဗောဓာ’’တိ။

အနုဒဟနဋ္ဌေနာတိ အနု အနု ဒဟနဋ္ဌေန။ ရာဂါဒယော အရူပဓမ္မာ ဣတ္တရက္ခဏာ ကထံ အနုဒဟန္တီတိ အာသင်္ကံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘တတ္ထ ဝတ္ထူနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနီတိ ဝစနသေသော။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ရာဂါဒီနံ အနုဒဟနဋ္ဌေ။ ဝတ္ထူနီတိ သာသနေ၊ လောကေ စ ပါကဋတ္တာ ပစ္စက္ခဘူတာနိ ကာရဏာနိ။ ရာဂေါ ¶ ဥပ္ပန္နော တိခိဏကရော ဟုတွာ။ တသ္မာ ¶ တံသမုဋ္ဌာနာ တေဇောဓာတု အတိဝိယ တိခိဏဘာဝေန သဒ္ဓိံ အတ္တနာ သဟဇာတဓမ္မေဟိ ဟဒယပ္ပဒေသံ ဈာပေသိ ယထာ တံ ဗာဟိရာ တေဇောဓာတု သနိဿယံ။ တေန သာ ဘိက္ခုနီ သုပတော ဝိယ ဗျာဓိ ဈာယိတွာ မတာ။ တေနာဟ ‘‘တေနေဝ ဈာယိတွာ ကာလမကာသီ’’တိ။ ဒေါသဿ နိဿယာနံ ဒဟနတာ ပါကဋာ ဧဝါတိ ဣတရံ ဒဿေတုံ ‘‘မောဟဝသေန ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတိဝတ္တိတွာတိ အတိက္ကမိတွာ။

ကာမံ အာဟုနေယျဂ္ဂိအာဒယော တယော အဂ္ဂီ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဣစ္ဆိတာ သန္တိ၊ တေ ပန တေဟိ ဣစ္ဆိတမတ္တာ၊ န သတ္တာနံ တာဒိသာ အတ္ထသာဓကာ။ ယေ ပန သတ္တာနံ အတ္ထသာဓကာ၊ တေ ဒဿေတုံ ‘‘အာဟုနံ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာဒရေန ဟုနနံ ပူဇနံ အာဟုနန္တိ သက္ကာရော ‘‘အာဟုန’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ အာဟုနံ အရဟန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အာဟုနေယျာတိ ဘိက္ခဝေ မာတာပိတူနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၁၀၆)။ ယဒဂ္ဂေန စ တေ ပုတ္တာနံ ဗဟုကာရတာယ အာဟုနေယျာတိ တေသု သမ္မာပဋိပတ္တိ နေသံ ဟိတသုခါဝဟာ၊ တဒဂ္ဂေန တေသု မိစ္ဆာပဋိပတ္တိ အဟိတဒုက္ခာဝဟာတိ အာဟ ‘‘တေသု…ပေ… နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ။ သွာယမတ္ထောတိ ယော မာတာပိတူနံ အတ္တနော ဥပရိ ဝိပ္ပဋိပန္နာနံ ပုတ္တာနံ အနုဒဟနဿ ပစ္စယဘာဝေန အနုဒဟနဋ္ဌော၊ သော အယမတ္ထော။ မိတ္တဝိန္ဒကဝတ္ထုနာတိ မိတ္တဝိန္ဒကဿ နာမ မာတရိ ဝိပ္ပဋိပန္နဿ ပုရိသဿ တာယ ဧဝ ဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ စိရတရံ ကာလံ အာပါယိကဒုက္ခာနုဘဝနဒီပနေန ဝတ္ထုနာ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣဒါနိ ¶ တမတ္ထံ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ပဝတ္တံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘မိတ္တဝိန္ဒကော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဓနလောဘေန၊ န ¶ ဓမ္မစ္ဆန္ဒေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ အကုတောဘယံ ကေနစိ အနုဋ္ဌာပနီယတာယ။ နိဝါရေသိ သမုဒ္ဒပယာတာ နာမ ဗဟွန္တရာယာတိ အဓိပ္ပာယေန။ အန္တရံ ကတွာတိ အတိက္ကမနဝသေန ဒွိန္နံ ပါဒါနံ အန္တရေ ကတွာ။

နာဝါ အဋ္ဌာသိ တဿ ပါပကမ္မဗလေန ဝါတဿ အဝါယနတော။ ဧကဒိဝသံ ရက္ခိတဥပေါသထကမ္မာနုဘာဝေန သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တော။ ယထာ ပုရိမာဟိ ပရတော မာ အဂမာသီတိ ဝုတ္တော၊ ဧဝံ အပရာပရာဟိပီတိ အာဟ ‘‘တာဟိ ‘ပရတော ပရတော မာ အဂမာသီ’တိ ဝုစ္စမာနော’’တိ။ ခုရစက္ကဓရန္တိ ခုရဓာရူပမစက္ကဓရံ ဧကံ ပုရိသံ။ ဥပဋ္ဌာသိ ပါပကမ္မဿ ဗလေန။

စတုဗ္ဘီတိ ¶ စတူဟိ အစ္ဆရာသဒိသီဟိ ဝိမာနပေတီဟိ၊ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာတိ ဝစနသေသော။ အဋ္ဌဇ္ဈဂမာတိ ရူပါဒိကာမဂုဏေဟိ တတော ဝိသိဋ္ဌတရာ အဋ္ဌ ဝိမာနပေတိယော အဓိဂစ္ဆိ။ အတြိစ္ဆန္တိ အတြိစ္ဆာသင်္ခါတေန အတိလောဘေန သမန္နာဂတတ္တာ အတြ အတြ ကာမဂုဏေ ဣစ္ဆန္တော။ စက္ကန္တိ ခုရစက္ကံ။ အာသဒေါတိ အနတ္ထာဝဟဘာဝေန အာသာဒေတိ။

သောတိ ဂေဟသာမိကော ဘတ္တာ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ အနုဒဟနဿ ပစ္စယတာယ။

အတိစာရိနီတိ သာမိကံ အတိက္ကမိတွာ စာရိနီ မိစ္ဆာစာရိနီ။ ရတ္တိံ ဒုက္ခန္တိ အတ္တနော ပါပကမ္မာနုဘာဝသမုပဋ္ဌိတေန သုနခေန ခါဒိတဗ္ဗတာဒုက္ခံ။ ဝဉ္စေတွာတိ တံ အဇာနာပေတွာဝ ကာရဏဋ္ဌာနဂမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ပဋပဋန္တီတိ ပဋပဋာ ကတွာ။ အနုရဝဒဿနဉှေတံ။ မုဋ္ဌိယောဂေါ ကိရာယံ တဿ သုနခန္တရဓာနဿ၊ ယဒိဒံ ခေဠပိဏ္ဍံ ဘူမိယံ နိဋ္ဌုဘိတွာ ပါဒေန ဃံသနံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သော တထာ အကာသိ။သုနခါ အန္တရဓာယိံသူ’’တိ။

ဒက္ခိဏာတိ ¶ စတ္တာရော ပစ္စယာ ဒိယျမာနာ ဒက္ခန္တိ ဧတေဟိ ဟိတသုခါနီတိ။ တံ ဒက္ခိဏံ အရဟတီတိ ဒက္ခိဏေယျော၊ ဘိက္ခုသင်္ဃော။ ရေဝတီဝတ္ထု ဝိမာနဝတ္ထုပေတဝတ္ထူသု (ဝိ။ ဝ။ ၈၆၁ အာဒယော) တေသံ အဋ္ဌကထာယဉ္စ (ဝိ။ ဝ။ ၉၇၇-၉၈၀၊ ပေ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၄-၇၃၆) အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘တိဝိဓေန ရူပသင်္ဂဟော’’တိ ဧတ္ထ နနု သင်္ဂဟော ဧကဝိဓောဝ၊ သော ကသ္မာ ‘‘စတုဗ္ဗိဓော’’တိ ဝုတ္တောတိ? ‘‘သင်္ဂဟော’’တိ အတ္ထံ အဝတွာ အနိဒ္ဓါရိတတ္ထဿ သဒ္ဒဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘တိဝိဓေန ရူပသင်္ဂဟော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ရူပကဏ္ဍ-တိကေ) ပဒေသု သင်္ဂဟ-သဒ္ဒေါ တာဝ အတ္တနော အတ္ထဝသေန စတုဗ္ဗိဓောတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ အတ္ထောပိ ဝါ အနိဒ္ဓါရိတဝိသေသော သာမညေန ဂဟေတဗ္ဗတံ ပတ္တော ‘‘တိဝိဓေန ရူပသင်္ဂဟော’’တိအာဒီသု ¶ (ဓ။ သ။ ရူပကဏ္ဍ-တိကေ) ‘‘သင်္ဂဟော’’တိ ဝုတ္တောတိ န ကောစိ ဒေါသော။ နိဒ္ဓါရိတေ ဟိ ဝိသေသေ တဿ ဧကဝိဓတာ သိယာ၊ န တတော ပုဗ္ဗေတိ။ ‘‘ဇာတိသင်္ဂဟော’’တိ ဝုတ္တေပိ ဇာတိ-သဒ္ဒဿ သာပေက္ခသဒ္ဒတ္တာ အတ္တနော ဇာတိယာ သင်္ဂဟောတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတေဝ သမ္ဗန္ဓာရဟဿ အညဿ အဝုတ္တတ္တာ ယထာ ‘‘မာတာပိတု ဥပဋ္ဌာန’’န္တိ ¶ (ခု။ ပါ။ ၅။၆၊ သု။ နိ။ ၂၆၅)။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ အပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာတိသင်္ဂဟော’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ သမာနဇာတိကာနံ သင်္ဂဟော၊ သမာနဇာတိယာ ဝါ သင်္ဂဟော သဇာတိသင်္ဂဟော။ သဉ္ဇာယတိ ဧတ္ထာတိ သဉ္ဇာတိ၊ သဉ္ဇာတိယာ သင်္ဂဟော သဉ္ဇာတိသင်္ဂဟော၊ သဉ္ဇာတိဒေသေန သင်္ဂဟောတိ အတ္ထော။ ကိရိယာယ ဧဝရူပါယ သင်္ဂဟော ကိရိယာသင်္ဂဟော။ ရူပက္ခန္ဓဂဏနန္တိ ‘‘ရူပက္ခန္ဓော’’တိ ဂဏနံ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ ရုပ္ပနသဘာဝတ္တာ။ တီဟိ ကောဋ္ဌာသေဟိ ရူပဂဏနာတိ ဝက္ခမာနေဟိ တီဟိ ဘာဂေဟိ ရူပဿ သင်္ဂဟော၊ ဂဏေတဗ္ဗတာတိ အတ္ထော။

ရူပါယတနံ နိပဿတိ ပစ္စက္ခတော ဝိဇာနာတီတိ နိဒဿနံ ¶ ၊ စက္ခုဝိညာဏံ၊ နိဒဿတီတိ ဝါ နိဒဿနံ၊ ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝေါ၊ စက္ခုဝိညာဏဿ ဂေါစရဘာဝေါ၊ တဿ စ ရူပါယတနတော အနညတ္တေပိ အညေဟိ ဓမ္မေဟိ ရူပါယတနံ ဝိသေသေတုံ အညံ ဝိယ ကတွာ ‘‘သဟ နိဒဿနေနာတိ သနိဒဿန’’န္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓမ္မသဘာဝသာမညေန ဟိ ဧကီဘူတေသု ဓမ္မေသု ယော နာနတ္တကရော သဘာဝေါ၊ သော အညော ဝိယ ကတွာ ဥပစရိတုံ ယုတ္တော။ ဧဝဉှိ အတ္ထဝိသေသာဝဗောဓော ဟောတီတိ။ စက္ခုပဋိဟနနသမတ္ထတောတိ စက္ခုနော ဃဋ္ဋနသမတ္ထတာယ။ ဃဋ္ဋနံ ဝိယ စ ဃဋ္ဋနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒုတိယေန အတ္ထဝိကပ္ပေန ဒဋ္ဌဗ္ဗဘာဝသင်္ခါတံ နာဿ နိဒဿနန္တိ အနိဒဿနန္တိ ယောဇနာ။ ဧတ္ထ စ ဒသန္နံ အာယတနာနံ ယထာရဟံ သယံ၊ နိဿယဝသေန စ သမ္ပတ္တာနံ၊ အသမ္ပတ္တာနဉ္စ ပဋိမုခဘာဝေါ အညမညပတနံ ပဋိဟနနံ၊ ယေန ဗျာပါရာဒိဝိကာရပစ္စယန္တရသန္နိဓာနေ စက္ခာဒီနံ ဝိသယေသု ဝိကာရုပ္ပတ္တိ။ တတ္ထ ဗျာပါရော စက္ခာဒီနံ သဝိသယေသု အာဝိစ္ဆန္နံ၊ ရူပါဒီနံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ၊ တတ္ထ စ စိတ္တဿ အာဘုဇနန္တိ ဣမေ အာဒိသဒ္ဒသင်္ဂဟိတာ။ တေဟိ ဝိကာရပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယန္တရဗျာပါရတော အညန္တိ ကတွာ အနုဂ္ဂဟူပဃာတော ဝိကာရော။ ဥပနိဿယော ပန အပ္ပဓာနဿ ပစ္စယော ဣဓ ဂဟိတော။ ကာရဏကာရဏမ္ပိ ကာရဏမေဝါတိ ဂယှမာနေ သိယာ တဿာပိ သင်္ဂဟောတိ။ ဝုတ္တပ္ပကာရန္တိ ‘‘စက္ခုဝိညာဏသင်္ခါတ’’န္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရံ။ နာဿ ပဋိဃောတိ ဧတ္ထာပိ ¶ ‘‘ဝုတ္တပ္ပကာရ’’န္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ အဝသေသံ သောဠသဝိဓံ သုခုမရူပံ။

သင်္ခရောန္တီတိ ¶ သမ္ပိဏ္ဍေန္တိ။ စေတနာ ဟိ အာယူဟနရသတာယ ယထာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ယထာသကံ ကိစ္စေသု သံဝိဒဟန္တီ ဝိယ အဘိသန္ဒဟန္တီ ဝတ္တမာနာ ¶ တေနေဝ ကိစ္စဝိသေသေန တေ သမ္ပိဏ္ဍေန္တီ ဝိယ ဟောတိ၊ ဧဝံ အတ္တနော ဝိပါကဓမ္မေပိ ပစ္စယသမဝါယေ သင်္ခရောန္တီ သမ္ပိဏ္ဍေန္တီ ဝိယ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘သဟဇာတ…ပေ… ရာသီ ကရောန္တီ’’တိ။ အဘိသင်္ခရောတီတိ အဘိဝိသိဋ္ဌံ ကတွာ သင်္ခရောတိ။ ပုညာဘိသင်္ခါရော ဟိ အတ္တနော ဖလံ ဣတရဿ ဖလတော အတိဝိယ ဝိသိဋ္ဌံ ဘိန္နံ ကတွာ သင်္ခရောတိ ပစ္စယတော၊ သဘာဝတော၊ ပဝတ္တိအာကာရတော စ သယံ ဣတရေဟိ ဝိသိဋ္ဌသဘာဝတ္တာ။ ဧသ နယော ဣတရေဟိပိ။ ပုဇ္ဇဘဝဖလနိဗ္ဗတ္တနတော၊ အတ္တနော သန္တာနဿ ပုနနတော စ ပုညော။

မဟာစိတ္တစေတနာနန္တိ အသင်္ချေယျာယုနိပ္ဖာဒနာဒိမဟာနုဘာဝတာယ မဟာစိတ္တေသု ပဝတ္တစေတနာနံ။ အဋ္ဌေဝ စေတနာ ဟောန္တိ၊ ယာ ကာမာဝစရာ ကုသလာ။ ‘‘တေရသပီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ‘‘နဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ န ဟိ ဘာဝနာ ဉာဏရဟိတာ ယုတ္တာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကသိဏပရိကမ္မံ ကရောန္တဿာတိ ကသိဏေသု ဈာနပရိကမ္မံ ကရောန္တဿ။ ‘‘ပထဝီ ပထဝီ’’တိအာဒိ ဘာဝနာ ဟိ ကသိဏပရိကမ္မံ။ တဿ ဟိ ပရိကမ္မဿ သုပဂုဏဘာဝတော အနုယုတ္တဿ တတ္ထ အာဒရာကရဏေန သိယာ ဉာဏရဟိတစိတ္တံ။ ဈာနပစ္စဝေက္ခဏာယပိ ဧသေဝ နယော။ ကေစိ မဏ္ဍလကရဏမ္ပိ ဘာဝနံ ဘဇာပေန္တိ။

ဒါနဝသေန ပဝတ္တစိတ္တစေတသိကဓမ္မာ ဒါနံ၊ တတ္ထ ဗျာပါရဘူတာ အာယူဟနစေတနာ ဒါနံ အာရဗ္ဘ၊ ဒါနဉ္စ အဓိကိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တာ။ ဧဝံ ဣတရေသုပိ။ အယံ သင်္ခေပဒေသနာတိ အယံ ပုညာဘိသင်္ခါရေ သင်္ခေပတော အတ္ထဒေသနာ၊ အတ္ထဝဏ္ဏနာတိ အတ္ထော။

သောမနဿစိတ္တေနာတိ ¶ အနုမောဒနာပဝတ္တိဒဿနမတ္တမေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥပေက္ခာသဟဂတေနာပိ ဟိ အနုဿရတိ ဧဝါတိ။ ကာမံ နိစ္စသီလံ၊ ဥပေါသထသီလံ၊ နိယမသီလမ္ပိ သီလမေဝ၊ ပရိပုဏ္ဏံ ပန သဗ္ဗင်္ဂသမ္ပန္နံ သီလံ ဒဿေတုံ ‘‘သီလပူရဏတ္ထာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နယဒဿနံ ဝါ ဧတံ၊ တသ္မာ ‘‘နိစ္စသီလံ၊ ဥပေါသထသီလံ၊ နိယမသီလံ သမာဒိယိဿာမီ’’တိ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တဿ၊ သမာဒိယိတွာ သမာဒိန္နသီလေ စ တသ္မိံ၊ ‘‘သာဓု သုဋ္ဌူ’’တိ အာဝဇ္ဇန္တဿ၊ တံ သီလံ သောဓေန္တဿ စ ပဝတ္တာ စေတနာ သီလမယာတိ ဧဝမေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပုဗ္ဗေ ¶ သမထဝသေန ဘာဝနာနယော ဂဟိတောတိ ဣဒါနိ သမ္မသနနယေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါယံ ဝုတ္တေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနိစ္စတောတိ အနိစ္စဘာဝတော။ ဒုက္ခတော၊ အနတ္တတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

တတ္ထ ¶ ယေ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ နာမရူပဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟိတာ၊ တေ ယသ္မာ ဒွါရာရမ္မဏေဟိ သဒ္ဓိံ ဒွါရပ္ပဝတ္တဓမ္မဝသေန ဝိဘာဂံ လဘန္တိ၊ တသ္မာ ဒွါရဆက္ကာဒိဝသေန ဆ ဆက္ကာ ဂဟိတာ။ ယသ္မာ ပန လက္ခဏေသု အနတ္တလက္ခဏံ ဒုဗ္ဗိဘာဝံ၊ တသ္မာ တဿ ဝိဘာဝနာယ ဆ ဓာတုယော ဂဟိတာ။ တတော ယေသု ကသိဏေသု ဣတော ဗာဟိရကာနံ အတ္တာဘိနိဝေသော၊ တာနိ ဣမေသံ ဈာနာနံ အာရမ္မဏဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနာကာရမတ္တာနိ၊ ဣမာနိ ပန တာနိ ဈာနာနီတိ ဒဿနတ္ထံ ဒသ ကသိဏာနိ ဂဟိတာနိ။ တတော ဒုက္ခာနုပဿနာယ ပရိဝါရဘာဝေန ပဋိက္ကူလာကာရဝသေန ဒွတ္တိံသ ကောဋ္ဌာသာ ဂဟိတာ။ ပုဗ္ဗေ ခန္ဓဝသေန သင်္ခေပတော ဣမေ ဓမ္မာ ဂဟိတာ၊ ဣဒါနိ နာတိသင်္ခေပဝိတ္ထာရနယေန စ မနသိ ကာတဗ္ဗာတိ ဒဿနတ္ထံ ဒွါဒသာယတနာနိ၊ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော စ ဂဟိတာ။ တေသု ဣမေ ဓမ္မာ သတိပိ သုညာနိရီဟအဗျာပါရဘာဝေ ဓမ္မသဘာဝတော ¶ အာဓိပစ္စဘာဝေန ပဝတ္တန္တီတိ အနတ္တဘာဝဝိဘာဝနတ္ထံ ဣန္ဒြိယာနိ ဂဟိတာနိ။ ဧဝံ အနေကဘေဒဘိန္နာပိ ဣမေ ဓမ္မာ ဘူမိတ္တယပရိယာပန္နတာယ တိဝိဓာဝ ဟောန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ တိဿော ဓာတုယော ဂဟိတာ။ ဧတ္တာဝတာ နိမိတ္တံ ဒဿေတွာ ပဝတ္တံ ဒဿေတုံ ကာမဘဝါဒယော နဝ ဘဝါ ဂဟိတာ။ ဧတ္တကေ အဘိညေယျဝိသေသေ ပဝတ္တမနသိကာရကောသလ္လေန သဏှသုခုမေသု နိဗ္ဗတ္တိတမဟဂ္ဂတဓမ္မေသု မနသိကာရော ပဝတ္တေတဗ္ဗောတိ ဒဿနတ္ထံ ဈာနအပ္ပမညာရူပါနိ ဂဟိတာနိ။ တတ္ထ ဈာနာနိ နာမ ဝုတ္တာဝသေသာရမ္မဏာနိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ။ ပုန ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဝိဘာဂတော ဣမေ ဓမ္မာ ဝိဘဇ္ဇ မနသိကာတဗ္ဗာတိ ဒဿနတ္ထံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂါနိ ဂဟိတာနိ။ ပစ္စယာကာရမနသိကာရော ဟိ သုခေန၊ သုဋ္ဌုတရဉ္စ လက္ခဏတ္တယံ ဝိဘာဝေတိ၊ တသ္မာ သော ပစ္ဆတော ဂဟိတော။ ဧဝံ ဧတေ သမ္မသနီယဘာဝေန ဂဟိတာ ခန္ဓာဒိဝသေန ကောဋ္ဌာသတော ပဉ္စဝီသတိဝိဓာ၊ ပဘေဒတော ပန အတီတာဒိဘေဒံ အနာမသိတွာ ဂယှမာနာ ဒွီဟိ ဦနာနိ ဒွေသတာနိ ဟောန္တိ။ ဣဒံ တာဝေတ္ထ ပါဠိဝဝတ္ထာနံ၊ အတ္ထဝိစာရံ ပန ဣစ္ဆန္တေဟိ ပရမတ္ထမဉ္ဇူသာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

န ¶ ပုညောတိ အပုညော။ တဿ ပုည-သဒ္ဒေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သန္တာနဿ ဣဉ္ဇနဟေတူနံ နီဝရဏာဒီနံ သုဝိက္ခမ္ဘနတော ရူပတဏှာသင်္ခါတဿ ဣဉ္ဇိတဿ အဘာဝတော အနိဉ္ဇံ၊ အနိဉ္ဇမေဝ ‘‘အာနေဉ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ရူပါရမ္မဏံ ရူပနိမိတ္တာရမ္မဏံ သဗ္ဗမ္ပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိပ္ပရိယာယေန ‘‘အာနေဉ္ဇ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

စတ္တာရော မဂ္ဂဋ္ဌာ၊ ဟေဋ္ဌိမာ တယော ဖလဋ္ဌာတိ ဧဝံ သတ္တဝိဓော။ တိဿော သိက္ခာတိ အဓိသီလာဒိကာ တိဿော သိက္ခာ။ တာသု ဇာတောတိ ဝါ သေက္ခော၊ အရိယပုဂ္ဂလော ဟိ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာယမာနော သိက္ခာသု ဇာယတိ၊ န ယောနိယံ။ သိက္ခနသီလောတိ ¶ ဝါ သေက္ခော။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဝါ ကထာယ သေက္ခဿ အယန္တိ အညာသာဓာရဏမဂ္ဂဖလတ္တယဓမ္မာ သေက္ခပရိယာယေန ¶ ဝုတ္တာ။ အသေက္ခောတိ စ ယတ္ထ သေက္ခဘာဝါသင်္ကာ အတ္ထိ၊ တတ္ထာယံ ပဋိသေဓောတိ လောကိယနိဗ္ဗာနေသု အသေက္ခဘာဝနာပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတာ ဟိ သိက္ခာ အတ္တနော ပဋိပက္ခကိလေသေဟိဝိပ္ပမုတ္တာ ပရိသုဒ္ဓါ ဥပက္ကိလေသာနံ အာရမ္မဏဘာဝမ္ပိ အနုပဂမနတော ဧတာ ‘‘သိက္ခာ’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ အဋ္ဌသုပိ မဂ္ဂဖလေသု ဝိဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ စတုမဂ္ဂဟေဋ္ဌိမဖလတ္တယသမင်္ဂိနော ဝိယ အရဟတ္တဖလသမင်္ဂီပိ တာသု သိက္ခာသု ဇာတောတိ စ တံသမင်္ဂိနော အရဟတော ဣတရေသံ ဝိယ သေက္ခတ္တေ သတိ သေက္ခဿ အယန္တိ စ သိက္ခာ သီလံ ဧတဿာတိ စ ‘‘သေက္ခော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော သိယာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ အသေက္ခောတိ ယထာဝုတ္တသေက္ခဘာဝပဋိသေဓော ကတော။ အရဟတ္တဖလေ ဟိ ပဝတ္တမာနာ သိက္ခာ ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခာကိစ္စတ္တာ န သိက္ခာကိစ္စံ ကရောန္တိ၊ ကေဝလံ သိက္ခာဖလဘာဝေနေဝ ပဝတ္တန္တိ၊ တသ္မာ န တာ သိက္ခာဝစနံ အရဟန္တိ၊ နာပိ တံသမင်္ဂီ သေက္ခဝစနံ၊ န စ ‘‘သိက္ခနသီလော၊ သိက္ခာသု ဇာတော’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ဟေဋ္ဌိမဖလေသု ပန သိက္ခာ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဝိပဿနာဒီနံ ဥပနိဿယဘာဝတော သိက္ခာကိစ္စံ ကရောန္တီတိ သိက္ခာဝစနံ အရဟန္တိ၊ တံသမင်္ဂိနော စ သေက္ခဝစနံ၊ ‘‘သိက္ခနသီလာ၊ သိက္ခာသု ဇာတာ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။

‘‘သိက္ခတီတိ သေက္ခော’’တိ စ အပရိယောသိတသိက္ခော ဒဿိတောတိ။ အနန္တရမေဝ ‘‘ခီဏာသဝေါ’’တိ အာဒိံ ဝတွာ ‘‘န သိက္ခတီတိ အသေက္ခော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပရိယောသိတသိက္ခော ဒဿိတော၊ န သိက္ခာရဟိတော တဿ တတိယပုဂ္ဂလဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ။ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တသိက္ခော ဝါ အသေက္ခောတိ ဧတသ္မိံ ¶ အတ္ထေ သေက္ခဓမ္မေသု ¶ ဧဝ ဌိတဿ ကဿစိ အရိယဿ အသေက္ခဘာဝါပတ္တီတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဓမ္မာ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ၊ ယထာဝုတ္တေဟိ စ အတ္ထေဟိ သေက္ခောတိ ကတွာ တံသမင်္ဂိနော အဂ္ဂမဂ္ဂဋ္ဌဿ အသေက္ခဘာဝေါ အာပန္နောတိ? န တံသဒိသေသု တဗ္ဗောဟာရတော။ အရဟတ္တမဂ္ဂတော ဟိ နိန္နာနာကရဏံ အရဟတ္တဖလံ ဌပေတွာ ပရိညာဒိကိစ္စကရဏံ၊ ဝိပါကဘာဝဉ္စ၊ တသ္မာ တေ ဧဝ သေက္ခဓမ္မာ ‘‘အဂ္ဂဖလဓမ္မဘာဝံ အာပန္နာ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ကုသလသုခတော စ ဝိပါကသုခံ သန္တတရတာယ ပဏီတတရန္တိ၊ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ စ တေ ဓမ္မာ ဟောန္တီတိ တံသမင်္ဂီ ‘‘အသေက္ခော’’တိ ဝုစ္စတီတိ။

ဇာတိမဟလ္လကောတိ ဇာတိယာ ဝုဍ္ဎတရော အဒ္ဓဂတော ဝယောအနုပ္ပတ္တော။ သော ဟိ ရတ္တညုတာယ ယေဘုယျေန ဇာတိဓမ္မကုလဓမ္မပဒေသု ထာဝရိယပ္ပတ္တိယာ ဇာတိထေရော နာမ။ ထေရကရဏာ ဓမ္မာတိ သာသနေ ထိရဘာဝကရာ ဂုဏာ ပဋိပက္ခနိမ္မဒနကာ။ ထေရောတိ ဝက္ခမာနေသု ဓမ္မေသု ထိရဘာဝပ္ပတ္တော။ သီလဝါတိ ပါသံသေန သာတိသယေန သီလေန သမန္နာဂတော၊ သီလသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော၊ ဧတေန ဒုဿီလျသင်္ခါတဿ ¶ ဗာလျဿ အဘာဝမာဟ။ သုတ္တဂေယျာဒိ ဗဟု သုတံ ဧတေနာတိ ဗဟုဿုတော၊ ဧတေနာဿ သုတဝိရဟသင်္ခါတဿ ဗာလျဿ အဘာဝံ၊ ပဋိသင်္ခါနဗလေန စ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဝဒတိ။ ‘‘စတုန္နံ ဈာနာနံ လာဘီ’’တိ ဣမိနာ နီဝရဏာဒိသင်္ခါတဿ ဗာလျဿ အဘာဝံ၊ ဘာဝနာဗလေန စ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ကထေတိ။ ‘‘အာသဝါနံ ခယာ’’တိအာဒိနာ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတဿ ဗာလျဿ သဗ္ဗသော အဘာဝံ၊ ခီဏာသဝတ္ထေရဘာဝေန ပတိဋ္ဌိတဘာဝဉ္စဿ ဒဿေတိ။ န စေတ္ထ သမုဒါယေ ဝါကျပရိသမာပနံ၊ အထ ခေါ ပစ္စေကံ ဝါကျပရိသမာပနန္တိ ¶ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေသု ဓမ္မေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ ထေရနာမကော ဝါ ‘‘ထေရော’’တိ ဧဝံ နာမကော ဝါ။

အနုဂ္ဂဟဝသေန၊ ပူဇာဝသေန ဝါ အတ္တနော သန္တကံ ပရဿ ဒီယတိ ဧတေနာတိ ဒါနံ၊ ပရိစ္စာဂစေတနာ။ ဒါနမေဝ ဒါနမယံ။ ပဒပူရဏမတ္တံ မယ-သဒ္ဒေါ။ ပုညဉ္စ တံ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန ကိရိယာ စ ကမ္မဘာဝတောတိ ပုညကိရိယာ။ ပရေသံ ပိယမနာပတာသေဝနီယတာဒီနံ အာနိသံသာနံ။ ပုဗ္ဗေ…ပေ… ဝသေနေဝါတိ သင်္ခါရတ္တိကေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၀၅) ဝုတ္တဒါနမယသီလမယဘာဝနာမယစေတနာဝသေနေဝ။ ဣမာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ပုညကိရိယဝတ္ထူသု။ ကာယေန ကရောန္တဿာတိ အတ္တနော ကာယေန ပရိစ္စာဂပယောဂံ ¶ ပဝတ္တေန္တဿ။ တဒတ္ထန္တိ ဒါနတ္ထံ။ ‘‘ဣမံ ဒေယျဓမ္မံ ဒေဟီ’’တိ ဝါစံ နိစ္ဆာရေန္တဿ။ ဒါနပါရမိံ အာဝဇ္ဇေတွာ ဝါတိ ယထာ ကေဝလံ ‘‘အန္နဒါနာဒီနိ ဒေမီ’’တိ ဒါနကာလေ တံ ဒါနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဟောတိ၊ ဧဝံ ‘‘ဣမံ ဒါနမယံ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပစ္စယော ဟောတူ’’တိ ဒါနပါရမိံ အာဝဇ္ဇေတွာ ဒါနကာလေပိ ဒါနသီသေနေဝ ပဝတ္တိတတ္တာ။ ဝတ္တသီသေ ဌတွာတိ ‘‘ဧတံ ဒါနံ နာမ မယှံ ကုလဝံသော ကုလတန္တိ ကုလပဝေဏီ ကုလစာရိတ္တ’’န္တိ စာရိတ္တသီလေ ဌတွာ ဒဒတော စာရိတ္တသီလမယံ။ ယထာ ဒေယျဓမ္မပရိစ္စာဂဝသေန ပဝတ္တမာနာပိ ဒါနစေတနာ ဝတ္တသီသေ ဌတွာ ဒဒတော သီလမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဟောတိ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဿ၊ အပရဘာဂစေတနာယ စ တထာ ပဝတ္တတ္တာ၊ ဧဝံ ဒေယျဓမ္မေ ခယတော၊ ဝယတော သမ္မသနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဒဒတော ဘာဝနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဟောတိ ပုဗ္ဗဘာဂစေတနာယ၊ ဒေယျဓမ္မေ အပရဘာဂစေတနာယ စ တထာ ပဝတ္တတ္တာ။

အပစီတိစေတနာ အပစိတိသဟဂတံ အပစီယတိ ဧတာယာတိ ယထာ နန္ဒီရာဂေါ ဧဝ နန္ဒီရာဂသဟဂတာ၊ ယထာဝုတ္တာယ ဝါ အပစိတိယာ သဟဂတံ သဟပဝတ္တန္တိ အပစိတိသဟဂတံ ¶ ။ အပစာယနဝသေန ပဝတ္တံ ပုညကိရိယဝတ္ထု။ ဝယသာ ဂုဏေဟိ စ ဝုဍ္ဎတရာနံ ဝတ္တပဋိပတ္တီသု ဗျာဝဋော ဟောတိ ယာယ စေတနာယ၊ သာ ဝေယျာဝစ္စံ၊ ဝေယျာဝစ္စမေဝ ဝေယျာဝစ္စသဟဂတံ။ ဝေယျာဝစ္စသင်္ခါတာယ ဝါ ဝတ္တပဋိပတ္တိယာ သမုဋ္ဌာပနဝသေနေဝ သဟဂတံ ပဝတ္တန္တိ ဝေယျာဝစ္စသဟဂတံ၊ တထာပဝတ္တံ ပုညကိရိယဝတ္ထု။ အတ္တနော သန္တာနေ ပတ္တံ ပုညံ အနုပ္ပဒီယတိ ဧတေနာတိ ပတ္တာနုပ္ပဒါနံ။ တထာ ပရေန ¶ အနုပ္ပဒိန္နတာယ ပတ္တံ အဗ္ဘနုမောဒတိ ဧတေနာတိ ပတ္တဗ္ဘနုမောဒနံ။ အနနုပ္ပဒိန္နံ ပန ကေဝလံ အဗ္ဘနုမောဒီယတိ ဧတေနာတိ အဗ္ဘနုမောဒနံ။ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဧတာယာတိ ဒေသနာ၊ ဒေသနာဝ ဒေသနာမယံ။ သုဏာတိ ဧတေနာတိ သဝနံ၊ သဝနမေဝ သဝနမယံ။ ဒိဋ္ဌိယာ ဉာဏဿ ဥဇုဂမနံ ဒိဋ္ဌိဇုဂတံ။ သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ပုညကိရိယဝတ္ထူ’’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ နပုံသကလိင်္ဂတာ။

ပူဇာဝသေန သာမီစိကိရိယာ အပစာယနံ အပစိတိ။ ဝယသာ ဂုဏေဟိ စ ဇေဋ္ဌာနံ ဂိလာနာနဉ္စ တံတံကိစ္စကရဏံ ဝေယျာဝစ္စံ။ အယမေတေသံ ဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ စတ္တာရော ပစ္စယေ ဒတွာ သဗ္ဗသတ္တာနန္တိ စ ဧကဒေသတော ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသော၊ ယံ ကိဉ္စိ ဒေယျဓမ္မံ ဒတွာ၊ ပုညံ ဝါ ကတွာ ‘‘ကတိပယာနံ၊ ဧကဿေဝ ဝါ ပတ္တိ ဟောတူ’’တိ ပရိဏာမနမ္ပိ ပတ္တာနုပ္ပဒါနမေဝ။ တံ န မဟပ္ဖလံ တဏှာယ ပရာမဋ္ဌတ္တာ။ ပရေသံ ဒေသေတိ ¶ ဟိတဖရဏေန မုဒုစိတ္တေနာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ ဣမံ ဓမ္မံ သုတွာ ဗဟုဿုတော ဟုတွာ ပရေ ဓမ္မဒေသနာယ အနုဂ္ဂဏှိဿာမီတိ ဟိတဖရဏေန မုဒုစိတ္တေန ဓမ္မံ သုဏာတိ။ ဧဝဉှိဿ သဝနံ အတ္တနော၊ ပရေသဉ္စ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ပစ္စယဘာဝတော မဟပ္ဖလံ ဘဝိဿတီတိ။ သဗ္ဗေသန္တိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဒသန္နံ ပုညကိရိယဝတ္ထူနံ။ နိယမလက္ခဏန္တိ မဟပ္ဖလဘာဝဿ နိယာမကသဘာဝံ ¶ ။ ဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုဘာဝေနေဝါတိ ‘‘အတ္ထိ၊ နတ္ထီ’’တိ အန္တဒွယဿ ဒုရသမုဿာရိတတာယ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၉၄၊ ၃။၁၃၆၊ ဝိဘ။ ၇၉၃) နယပ္ပဝတ္တာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုကမေဝ ပဝတ္တိယာ။ ဒါနာဒီသု ဟိ ယံ ကိဉ္စိ ဣမာယ ဧဝ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပရိသောဓိတံ မဟာဇုတိကံ မဟာဝိပ္ဖာရံ ဘဝတိ။

ပုရိမေဟေဝ တီဟီတိ ပါဠိယံ အာဂတေဟေဝ တီဟိ။ သီလမယေ ပုညကိရိယဝတ္ထုမှိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ စာရိတ္တသီလဘာဝတော။ ဒါနမယေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ ဒါနသဘာဝတ္တာ၊ ဒါနဝိသယတ္တာ စ။ ကာမံ ဒေသနာ ဓမ္မဒါနသဘာဝတော ဒါနမယေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ၊ ကုသလဓမ္မာသေဝနဘာဝတော ပန ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဌတွာ ပဝတ္တိတာ ဝိယ သဝနေန သဒ္ဓိံ ဘာဝနာမယေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒိဋ္ဌိဇုဂတံ ဘာဝနာမယေ’’တိ ကေစိ။ ဒိဋ္ဌိဇုဂတေ ဧဝ စ အတ္တနာ ကတဿ ပုညဿ အနုဿရဏံ၊ တဿ စ ပရေသံ အတ္ထာယ ပရိဏာမနံ၊ ဂုဏပသံသာ၊ အညေဟိ ကရိယမာနာယ ပုညကိရိယာယ၊ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ စ အနုမောဒနံ သရဏဂမနန္တိ ဧဝံ အာဒယော ပုညဝိသေသာ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မဝသေနေဝ တေသံ ဣဇ္ဈနတော။

ပရဿ ပဋိပတ္တိယာ သောဓနတ္ထော အနုယောဂေါ စောဒနာ၊ သာ ယာနိ နိဿာယ ပဝတ္တတိ၊ တာနိ စောဒနာဝတ္ထူနိ ဒိဋ္ဌသုတပရိသင်္ကိတာနိ။ တေနာဟ ‘‘စောဒနာကာရဏာနီ’’တိ။ ဒိဋ္ဌေနာတိ စ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ ¶ ၊ ဒိဋ္ဌေန ဟေတုနာတိ အတ္ထော။ ကိံ ပန တံ ဒိဋ္ဌန္တိ အာဟ ‘‘ဝီတိက္ကမ’’န္တိ ¶ ။ ဒိသွာတိ စ ဒဿနဟေတူတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော ယထာ ‘‘ပညာယ စဿ ဒိသွာ’’တိ။ ‘‘သုတေနာ’’တိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရဿာတိ ပရတော၊ ပရဿ ဝါ ဝစနံ သုတွာ။ဒိဋ္ဌပရိသင်္ကိတေနာတိ ဒိဋ္ဌာနုဂတေန ပရိသင်္ကိတေန၊ တထာ ပရိသင်္ကိတေန ဝါ ဝီတိက္ကမေန။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ စောဒေတိ ဝတ္ထုသန္ဒဿနေန ဝါ သံဝါသပ္ပဋိက္ခေပေန ¶ ဝါ သာမီစိပ္ပဋိက္ခေပေန ဝါ။ ဣမသ္မိံ ပန အတ္ထေ ဝိတ္ထာရိယမာနေ အတိပ္ပပဉ္စော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ’’တိ။ ဝိတ္ထာရံ ပန ဣစ္ဆန္တာနံ တဿ အဓိဂမုပါယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိတ္ထာရော ပန…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ အာဟ။

ကာမူပပတ္တိယောတိ ကာမေဟိ ဥပပန္နတာ၊ သမန္နာဂတတာတိ အတ္ထော။ သမန္နာဂမော စ တေသံ ပဋိသေဝနံ၊ သမဓိဂမော စာတိ အာဟ ‘‘ကာမူပသေဝနာ ကာမပဋိလာဘာ ဝါ’’တိ။ ပစ္စုပဋ္ဌိတကာမာတိ ဒုတိယတတိယရာသီနံ ဝိယ သယံ၊ ပရေဟိ စ အနိမ္မိတာ။ ဥဋ္ဌာနကမ္မဖလူပဇီဝိဘာဝတော ပန တဒုဘယဝသေန ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ကာမာ ဧတေသန္တိ ပစ္စုပဋ္ဌိတကာမာ။ တေ ပန တေသံ ယေဘုယျေန နိဗဒ္ဓါနိ ဟောန္တီတိ ‘‘နိဗဒ္ဓကာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စတုဒေဝလောကဝါသိနောတိ စာတုမဟာရာဇိကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ တုသိတာ ဒေဝါ။ ဝိနိပါတိကာတိ အာပါယိကာ။ ပရနိမ္မိတာ ကာမာ ဧတေသန္တိ ပရနိမ္မိတကာမာ။

ပကတိသေဝနဝသေနာတိ အနုမာနတော ဇာနနံ ဝဒတိ၊ န ပစ္စက္ခတော။ ဝသံ ဝတ္တေန္တီတိ ယထာရုစိ ပါတဗျတံ အာပဇ္ဇန္တိ။ ‘‘မေထုနံ ပဋိသေဝန္တီ’’တိ ဣဒံ ပန ကေစိဝါဒပဋိသေဓနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ကေစိ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေ ‘‘ယာမာနံ အညမညံ အာလိင်္ဂိတမတ္တေန ¶ ၊ တုသိတာနံ ဟတ္ထာမသနမတ္တေန၊ နိမ္မာနရတီနံ ဟသိတမတ္တေန၊ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီနံ ဩလောကိတမတ္တေန ကာမကိစ္စံ ဣဇ္ဈတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဣတရေသံ ဒွိန္နံ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိယာ ဝါ’’တိ ဝဒန္တိ တာဒိသဿ ကာမေသု ဝိရဇ္ဇနဿ တေသု အဘာဝတော၊ ကာမာနဉ္စ ဥတ္တရုတ္တရိ ပဏီတပဏီတတရပဏီတတမဘာဝတော။ ကေဝလံ ပန နိဿန္ဒာဘာဝေါ တေသံ ဝတ္တဗ္ဗော။ ကာမကိစ္စန္တိ တင်္ခဏိကပရိဠာဟူပသမာဝဟံ ဖဿသုခံ။ ကာမာတိ ကာမူပဘောဂါ။ ပါကတိကာ ဧဝါတိ ဟေဋ္ဌိမေဟိ ဧကသဒိသာ ဧဝ။ ဧကသင်္ခါတန္တိ ဧကရူပံ သမာနရူပန္တိ၊ သမညာတံ သမာနဘာဝန္တိ ဝါ အတ္ထော။

သုခပဋိလာဘာတိ သုခသမဓိဂမာ။ ဟေဋ္ဌာတိ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိတော ဟေဋ္ဌာ မနုဿေသု၊ ဒေဝေသု ဝါ။ ပဌမဇ္ဈာနသုခန္တိ ကုသလပဌမဇ္ဈာနံ။ ဘူမိဝသေနပိ ဟေဋ္ဌုပရိဘာဝေါ လဗ္ဘတေဝ ဗြဟ္မကာယိကေသု၊ ဗြဟ္မပုရောဟိတေသု ဝါ ကုသလဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မပုရောဟိတေသု၊ မဟာဗြဟ္မေသု ဝါ ဝိပါကသုခါနုဘဝနဿ လဗ္ဘနတော။ ဧတ္ထ စ ဒုတိယတတိယဇ္ဈာနဘူမိဝသေန ဒုတိယတတိယသုခူပပတ္တီနံ ¶ ဝုစ္စမာနတ္တာ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိဝသေနေဝ ပဌမဇ္ဈာနသုခူပပတ္တိ ¶ ဝုတ္တာ။ တိန္တာတိ တေမိတာ၊ ဈာနသုခေန စေဝ ဈာနသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဖုဋ္ဌကာယေန စ ပဏီတာ ဝိတ္တာတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘သမန္တတော တိန္တာ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ကုသလသုခတော ဝိပါကသုခံ သန္တတရတာယ ပဏီတတရံ ဗဟုလဉ္စ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဝိပါကဇ္ဈာနသုခံ ဧဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တေသန္တိ အာဘဿရာနံ။ သပ္ပီတိကဿ သုခဿ အတိဝိယ ဥဠာရဘာဝတော ¶ တေန အဇ္ဈောတ္ထတစိတ္တာနံ ဘဝလောဘော မဟာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သန္တမေဝါတိ ဝိတက္ကဝိစာရသင်္ခေါဘပီတိဥဗ္ဗိလာဝိဝိဂမေန အတိဝိယ ဥပသန္တံယေဝ။ တထာ သန္တဘာဝေနေဝ ဟိ တံ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဓာနဘာဝံ နီတတာယ ‘‘ပဏီတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဏီတမေဝါ’’တိ။ အတပ္ပကေန သုခပါရမိပ္ပတ္တေန သုခေန သံယုတ္တာယ တုသာယ ပီတိယာ ဣတာ ပဝတ္တာတိ တုသိတာ။ ယသ္မာ တေ တတော ဥတ္တရိ သုခဿ အဘာဝတော ဧဝ န ပတ္ထေန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တတော…ပေ… သန္တုဋ္ဌာ ဟုတွာ’’တိ။ တတိယဇ္ဈာနသုခန္တိ တတိယဇ္ဈာနဝိပါကသုခံ။

သတ္တ အရိယပညာတိ အဋ္ဌမကတော ပဋ္ဌာယ သတ္တန္နံ အရိယာနံ တေသံ တေသံ အာဝေဏိကပညာ။ ဌပေတွာ လောကုတ္တရံ ပညံ အဝသေသာ ပညာ နာမ။ သဗ္ဗာပိ တေဘူမိကာ ပညာ ‘‘သေက္ခာ’’တိပိ န ဝတ္တဗ္ဗာ၊ ‘‘အသေက္ခာ’’တိပိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ နေဝသေက္ခာနာသေက္ခာ၊ ပုထုဇ္ဇနပညာ။

ယောဂဝိဟိတေသူတိ ပညာဝိဟိတေသု ပညာပရိဏာမိတေသု ဥပါယပညာယ သမ္ပာဒိတေသု။ ကမ္မာယတနေသူတိ ဧတ္ထ ကမ္မမေဝ ကမ္မာယတနံ၊ ကမ္မဉ္စ တံ အာယတနဉ္စ အာဇီဝါဒီနန္တိ ဝါ ကမ္မာယတနံ။ ဧသ နယော သိပ္ပာယတနေသုပိ။ တတ္ထ စ ဒုဝိဓံ ကမ္မံ ဟီနဉ္စ ဝဍ္ဎကိကမ္မာဒိ၊ ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိ။ သိပ္ပမ္ပိ ဒုဝိဓံ ဟီနဉ္စ နဠကာရသိပ္ပာဒိ၊ ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ မုဒ္ဒဂဏနာဒိ။ ဝိဇ္ဇာဝ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနံ၊ တံ ဓမ္မိကမေဝ နာဂမဏ္ဍလပရိတ္တဖုဓမနကမန္တသဒိသံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တာနိ ပနေတာနိ ဧကစ္စေ ပဏ္ဍိတာ ဗောဓိသတ္တသဒိသာ မနုဿာနံ ဖာသုဝိဟာရံ အာကင်္ခန္တာ နေဝ အညေဟိ ကရိယမာနာနိ ပဿန္တိ၊ န ဝါ ကတာနိ ဥဂ္ဂဏှန္တိ။ န ကရောန္တာနံ သုဏန္တိ၊ အထ ခေါ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ¶ စိန္တာယ ကရောန္တိ။ ပညဝန္တေဟိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ စိန္တာယ ကတာနိပိ အညေဟိ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ကရောန္တေဟိ ကတသဒိသာနေဝ ဟောန္တိ။ ကမ္မဿကတန္တိ ‘‘ဣဒံ ကမ္မံ သတ္တာနံ သကံ၊ ဣဒံ နော သက’’န္တိ ဧဝံ ဇာနနဉာဏံ။ သစ္စာနုလောမိကန္တိ ဝိပဿနာဉာဏံ။ တဉှိ သစ္စပဋိဝေဓဿ အနုလောမနတော ‘‘သစ္စာနုလောမိက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒါနိဿ ပဝတ္တနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဝါ’’တိအာဒိ ¶ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေန အနိယမတ္ထေန ဒုက္ခာနတ္တလက္ခဏာနိပိ ဂဟိတာနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ နာနန္တရိယကဘာဝတော။ ယဉှိ အနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခံ။ ယံ ဒုက္ခံ၊ တဒနတ္တာတိ [(သိဇ္ဈနတော) အဓိကပါဌော ဝိယ ဒိဿတိ]။ ယံ ဧဝရူပန္တိ ယံ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ နိဒ္ဒိဋ္ဌသဘာဝံ။ ‘‘အနုလောမိကံ ခန္တိ’’န္တိအာဒီနိ ပညာဝေဝစနာနိ ¶ ။ သာ ဟိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာနံ ကမ္မာယတနာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ကာရဏာနံ အပစ္စနီကဒဿနေန အနုလောမနတော၊ တထာ သတ္တာနံ ဟိတစရိယာယ မဂ္ဂသစ္စဿ၊ ပရမတ္ထသစ္စဿ စ နိဗ္ဗာနဿ အဝိလောမနတော အနုလောမေတီတိ စ အနုလောမိကာ။ သဗ္ဗာနိပိ ဧတာနိ ကာရဏာနိ ခမတိ သဟတိ ဒဋ္ဌုံ သက္ကောတီတိ ခန္တိ။ ပဿတီတိ ဒိဋ္ဌိ။ ရောစေတီတိ ရုစိ။ မုနာတီတိ မုတိ။ ပေက္ခတီတိ ပေက္ခာ။ တေ စ ကမ္မာယတနာဒယော ဓမ္မာ နိဇ္ဈာယမာနာ ဧတာယ နိဇ္ဈာနံ ခမန္တီတိ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိ။ ပရတော အသုတွာ ပဋိလဘတီတိ အညဿ ဥပဒေသဝစနံ အသုတွာ သယမေဝ စိန္တေန္တော ပဋိလဘတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ စိန္တာမယာ ပညာ နာမ ဝုစ္စတိ။ သာ ပနေသာ အဘိညာတာနံ ဗောဓိသတ္တာနမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတ္ထာပိ သစ္စာနုလောမိကဉာဏံ ဒွိန္နမေဝ ဗောဓိသတ္တာနံ အန္တိမဘဝိကာနံ၊ သေသပညာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ပူရိတပါရမီနံ မဟာပညာနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

ပရတော သုတွာ ပဋိလဘတီတိ ကမ္မာယတနာဒီနိ ပရေန ကရိယမာနာနိ၊ ပရေန ကတာနိ ဝါ ဒိသွာပိ ပရဿ ကထယမာနဿ ဝစနံ သုတွာပိ အာစရိယသန္တိကေ ဥဂ္ဂဟေတွာပိ ¶ ပဋိလဒ္ဓါ သဗ္ဗာ ပရတော သုတွာ ပဋိလဒ္ဓနာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမာပန္နဿာတိ သမာပတ္တိသမင်္ဂိဿ၊ နိဒဿနမတ္တမေတံ။ ဝိပဿနာမဂ္ဂပညာ ဟိ ဣဓ ‘‘ဘာဝနာပညာ’’တိ ဝိသေသတော ဣစ္ဆိတာတိ။

အာဝုဓံ နာမ ပဋိပက္ခဝိမထနတ္ထံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ရာဂါဒိသဒိသော စ ပဋိပက္ခော နတ္ထိ၊ တဿ စ ဝိမထနံ ဗုဒ္ဓဝစနမေဝါတိ ‘‘သုတမေဝ အာဝုဓ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘တံ အတ္ထတော တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ အာဟ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘တံ ဟီ’’တိ အာဒိံ ဝတွာ ‘‘သုတာဝုဓော’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၆၇) သုတ္တပဒေန သမတ္ထေတိ။ တတ္ထ အကုသလံ ပဇဟတီတိ တဒင်္ဂါဒိဝသေန အကုသလံ ပရိစ္စဇတိ။ ကုသလံ ဘာဝေတီတိ သမထဝိပဿနာဒိကုသလံ ဓမ္မံ ဥပ္ပာဒေတိ ဝဍ္ဎေတိ စ။ သုဒ္ဓံ အတ္တာနံ ပရိဟရတီတိ တေန အကုသလပ္ပဟာနေန၊ တာယ စ ကုသလဘာဝနာယ ရာဂါဒိသံကိလေသတော ဝိသုဒ္ဓံ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေတိ။

ဝိဝေကဋ္ဌကာယာနန္တိ ¶ ဂဏသင်္ဂဏိကံ ဝဇ္ဇေတွာ တတော အပကဍ္ဎိတကာယာနံ။ သွာယံ ကာယဝိဝေကော န ကေဝလံ ဧကာကီဘာဝေါ၊ အထ ခေါ ပဌမဇ္ဈာနာဒိ နေက္ခမ္မယောဂတောတိ အာဟ ‘‘နေက္ခမ္မာဘိရတာန’’န္တိ။ စိတ္တဝိဝေကောတိ ကိလေသသင်္ဂဏိကံ ပဟာယ တတော စိတ္တဿ ဝိဝိတ္တတာ။ သာ ပန ဈာနဝိမောက္ခာဒီနံ ဝသေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပရိသုဒ္ဓစိတ္တာနံ ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာန’’န္တိ။ ဥပဓိဝိဝေကောတိ နိဗ္ဗာနံ။ တဒဓိဂမေန ဟိ ပုဂ္ဂလဿ နိရုပဓိတာ။ တေနာဟ ‘‘နိရုပဓီနံ ပုဂ္ဂလာန’’န္တိ၊ ဝိသင်္ခါရဂတာနံ အဓိဂတနိဗ္ဗာနာနံ၊ ဖလသမာပတ္တိသမင်္ဂီနဉ္စာတိ အတ္ထော။ သုတမ္ပိ အဝဿယဋ္ဌေနေဝ အာဝုဓံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အယမ္ပီ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တဉှိ နိဿာယာ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ¶ သုတပဝိဝေကာပိ ပညာဝသေနေဝ ယထာဓိပ္ပေတအာဝုဓတ္တသာဓကာ ¶ ၊ ပညာ ပန သုတေန၊ ဧကစ္စပဝိဝေကေန ဝါ ဝိနာပိ ဣဓာဓိပ္ပေတအာဝုဓတ္တသာဓနီတိ တတော ပညာ သာမတ္ထိယဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ အာဝုဓဘာဝေန ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယဿ သာ အတ္ထိ၊ သော န ကုတောစီ’’တိအာဒိ။

နာညာတံ အဝိဒိတံ ဓမ္မန္တိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ န အညာတံ အဝိဒိတံ အမတဓမ္မံ၊ စတုသစ္စဓမ္မမေဝ ဝါ ဇာနိဿာမီတိ ပဋိပန္နဿ ဣမိနာ ပုဗ္ဗာဘောဂေန ဥပ္ပန္နံ ဣန္ဒြိယံ။ ယံ ပါဠိယံ သင်္ဂဟဝါရေ ‘‘နဝ ဣန္ဒြိယာနိ ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပုဗ္ဗာဘောဂသိဒ္ဓံ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသံ ဒီပေတုံ ဝုတ္တံ၊ အတ္ထတော ပန မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ ဧဝ သာတိ အာဟ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ အညိန္ဒြိယန္တိ အာဇာနနကဣန္ဒြိယံ၊ ပဌမမဂ္ဂေန ဉာတမရိယာဒံ အနတိက္ကမိတွာ တေသံယေဝ တေန မဂ္ဂေန ဉာတာနံ စတုသစ္စဓမ္မာနံ ဇာနနကဣန္ဒြိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အညာဘူတံ အာဇာနနဘူတံ ဣန္ဒြိယ’’န္တိ။ အာဇာနာတီတိ အညော၊ အညဿ ဘူတံ၊ အာဇာနနဝသေန ဝါ ဘူတန္တိ အညဘူတံ။အညာတာဝီသူတိ ဇာနိတဗ္ဗံ စတုအရိယသစ္စံ အာဇာနိတွာ ဌိတေသု။ တေနာဟ ‘‘ဇာနနကိစ္စပရိယောသာနပ္ပတ္တေသူ’’တိ၊ ပရိညာဒိဘေဒဿ ဇာနနကိစ္စဿ ပရိနိဋ္ဌာနပ္ပတ္တေသု။

မံသစက္ခု စက္ခုပသာဒေါတိ မံသစက္ခု နာမ စတဿော ဓာတုယော၊ ဝဏ္ဏော၊ ဂန္ဓော၊ ရသော၊ ဩဇာ၊ သမ္ဘဝေါ၊ သဏ္ဌာနံ၊ ဇီဝိတံ၊ ဘာဝေါ၊ ကာယပ္ပသာဒေါ၊ စက္ခုပသာဒေါတိ ဧဝံ စုဒ္ဒသသမ္ဘာရော မံသပိဏ္ဍော။

ကသိဏာလောကံ ¶ ¶ ဝဍ္ဎေတွာ တတ္ထ ရူပဒဿနတော ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခု အာလောကနိဿိတံ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုပညာဝိနိမုတ္တာ ဧဝ လောကိယပညာ ပညာစက္ခူတိ အယမတ္ထော အဝုတ္တသိဒ္ဓါ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာစက္ခု လောကိယလောကုတ္တရပညာ’’တိ။

အဓိကံ ဝိသိဋ္ဌံ သီလန္တိ အဓိသီလံ။ သိက္ခိတဗ္ဗတောတိ အာသေဝိတဗ္ဗတော။ အဓိသီလံ နာမ အနဝသေသကာယိကဝါစသိကသံဝရဘာဝတော၊ မဂ္ဂသီလဿ ပဒဋ္ဌာနဘာဝတော စ။ အဓိစိတ္တံ မဂ္ဂသမာဓိဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော။ အဓိပညာ မဂ္ဂပညာယ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော။ ဣဒါနိ နေသံ အဓိသီလာဒိဘာဝံ ကာရဏေန ပဋိပါဒေတုံ ‘‘အနုပ္ပန္နေပိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အနုပ္ပန္နေတိ အပ္ပဝတ္တေ။ အဓိသီလမေဝ နိဗ္ဗာနာဓိဂမဿ ပစ္စယဘာဝတော။ သမာပန္နာတိ ဧတ္ထ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထယန္တေနာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

‘‘ကလျာဏကာရီ ¶ ကလျာဏံ၊ ပါပကာရီ စ ပါပကံ၊

အနုဘောတိ ဒွယမ္ပေတုံ၊ အနုဗန္ဓဉှိ ကာရက’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၅၆)၊

ဧဝံ အတီတေ၊ အနာဂတေ စ ဝဋ္ဋမူလကဒုက္ခသလ္လက္ခဏဝသေန သံဝေဂဝတ္ထုတာယ ဝိမုတ္တိအာကင်္ခါယ ပစ္စယဘူတာ ကမ္မဿကတာပညာ အဓိပညာ’’တိ ဝဒန္တိ။ လောကိယသီလာဒီနံ အဓိသီလာဒိဘာဝေါ ပရိယာယေနာတိ နိပ္ပရိယာယမေဝ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ပဉ္စဒွါရိကကာယောတိ ပဉ္စဒွါရေသု ကာယော ဖဿာဒိဓမ္မသမူဟော။ ကာယော စ သော ဘာဝိတဘာဝေန ဘာဝနာ စာတိ ကာယဘာဝနာ နာမ။ ယသ္မာ ခီဏာသဝါနံ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမနေန သဗ္ဗသံကိလေသာ ပဟီနာတိ ပဟီနကာလတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗသော အာသေဝနာဘာဝတော နတ္ထိ ¶ တေသံ ဘာဝိနိယာပိ စက္ခုသောတဝိညေယျာ ဓမ္မာ၊ ပဂေဝ ကာဠကာ၊ တသ္မာ ပဉ္စဒွါရိကကာယော သုဘာဝိတော ဧဝ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ခီဏာသဝဿ ဟိ…ပေ… သုဘာဝိတော ဟောတီ’’တိ။ န အညေသံ ဝိယ ဒုဗ္ဗလာ ဒုဗ္ဗလဘာဝကရာနံ ကိလေသာနံ သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာ။

ဝိပဿနာ ဒဿနာနုတ္တရိယံ အနိစ္စာနုပဿနာဒိဝသေန သင်္ခါရာနံ သမ္မဒေဝ ဒဿနတော။ မဂ္ဂေါ ပဋိပဒါနုတ္တရိယံ တဒုတ္တရိပဋိပဒါယ အဘာဝတော။ ဖလံ ဝိမုတ္တာနုတ္တရိယံ အကုပ္ပဘာဝတော။ ဖလံ ဝါ ဒဿနာနုတ္တရိယံ ဒိဝသမ္ပိ နိဗ္ဗာနံ ¶ ပစ္စက္ခတော ဒိသွာ ပဝတ္တနတော။ နိဗ္ဗာနံ ဝိမုတ္တာနုတ္တရိယံ သဗ္ဗသင်္ခတဝိနိဿဋတ္တာ။ ဒဿန-သဒ္ဒံ ကမ္မသာဓနံ ဂဟေတွာ နိဗ္ဗာနဿ ဒဿနာနုတ္တရိယတာ ဝုတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတော ဥတ္တရဉှိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ နတ္ထိ ဣတော ဥတ္တရန္တိ အနုတ္တရံ၊ အနုတ္တရမေဝ အနုတ္တရိယန္တိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမံ ဇေဋ္ဌက’’န္တိ။

သေသောတိ ဝုတ္တာဝသေသော ပဉ္စကနယေန၊ စတုက္ကနယေန စ တိဝိဓော သမာဓိ၊ ဣမိနာ ဧဝ စ သမာဓိတ္တယာပဒေသေန သုတ္တန္တေသုပိ ပဉ္စကနယော အာဂတော ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရမတ္ထမဉ္ဇူသာယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၃၈) ဝုတ္တမေဝ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အာဂစ္ဆတိ နာမံ ဧတသ္မာတိ အာဂမနံ၊ တတော အာဂမနတော။သဂုဏတောတိ သရသတော။ အာရမ္မဏတောတိ အာရမ္မဏဓမ္မတော။ အနတ္တတော အဘိနိဝိသိတွာတိ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနတ္တာ’’တိ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ။ အနတ္တတော ဒိသွာတိ ပဌမံ သင်္ခါရာနံ ‘‘အနတ္တာ’’တိ အနတ္တလက္ခဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ အနတ္တတော ဝုဋ္ဌာတီတိ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ အနတ္တာကာရတော ပဝတ္တာယ မဂ္ဂဝုဋ္ဌာနံ ¶ ပါပုဏာတိ။ အသုညတတ္တကာရကာနံ ကိလေသာနံ ¶ အဘာဝါတိ အတ္တာဘိနိဝေသပစ္စယာနံ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာနံ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနတော ဝိပဿနာ သုညတာ နာမ အတ္တသုညတာယ ယာထာဝတော ဂဟဏတော။ နနု ဧဝံ ဝိပဿနာယ သဂုဏတော သုညတာ၊ န အာဂမနတောတိ နိပ္ပရိယာယတော နတ္ထီတိ? သစ္စမေတံ နာမလာဘေ၊ န ပန နာမဒါနေတိ နာယံ ဒေါသော။ အထ ဝါ သုတ္တန္တကထာ နာမ ပရိယာယကထာ၊ န အဘိဓမ္မကထာ ဝိယ နိပ္ပရိယာယာတိ ဘိယျောပိ န ကောစိ ဒေါသော။

ယသ္မာ သဂုဏတော၊ အာရမ္မဏတော စ နာမလာဘေ သင်္ကရော ဟောတိ ဧကဿေဝ နာမန္တရလာဘသမ္ဘဝတော။ အာဂမနတော ပန နာမလာဘေ သင်္ကရော နတ္ထိ နာမန္တရလာဘာဘာဝတော၊ အသမ္ဘဝတော စ၊ တသ္မာ ‘‘အပရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိမိတ္တကာရကကိလေသာဘာဝါတိ နိစ္စနိမိတ္တာဒိဂ္ဂါဟကပစ္စယာနံ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနတော။ ကာမဉ္စာယံ ဝိပဿနာ နိစ္စနိမိတ္တာဒိံ ဥဂ္ဃာဋေန္တီ ပဝတ္တတိ၊ သင်္ခါရနိမိတ္တဿ ပန အဝိဿဇ္ဇနတော န နိပ္ပရိယာယတော အနိမိတ္တနာမံ လဘတီတိ။ ပရိယာယေန ပနေတံ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ အဘိဓမ္မေ မဂ္ဂဿ အနိမိတ္တနာမံ ဥဒ္ဓဋံ။ သုတ္တေ စ –

‘‘အနိမိတ္တဉ္စ ¶ ဘာဝေဟိ၊ မာနာနုသယမုဇ္ဇဟ၊

တတော မာနာဘိသမယာ၊ ဥပသန္တော စရိဿသီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၃၄၄၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၁၂)၊

အနိမိတ္တပရိယာယော အာဂတော။ ပဏိဓိကာရကကိလေသာဘာဝါတိ သုခပဏိဓိအာဒိပစ္စယာနံ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနတော။

ရာဂါဒီဟိ သုညတ္တာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟနတော ရာဂါဒီဟိ ဝိဝိတ္တတ္တာ။ ရာဂါဒယော ဧဝ ရာဂနိမိတ္တာဒီနိ။ ပုရိမုပ္ပန္နာ ဟိ ရာဂါဒယော ပရတော ဥပ္ပဇ္ဇနကရာဂါဒီနံ ကာရဏံ ဟောတိ။ ရာဂါဒယော ဧဝ တထာ ပဏိဓာနဿ ပစ္စယဘာဝတော ရာဂပဏိဓိအာဒယော။ နိဗ္ဗာနံ ဝိသင်္ခါရဘာဝေနေဝ သဗ္ဗသင်္ခါရဝိနိဿဋတ္တာ ရာဂါဒီဟိ သုညံ၊ ရာဂါဒိနိမိတ္တပဏိဓိဝိရဟိတဉ္စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ သင်္ခါရုပေက္ခာ ¶ သာနုလောမာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ၊ သာ သုညတော ဝိပဿန္တီ ‘‘သုညတာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဒုက္ခတော ပဿန္တီ တဏှာပဏိဓိသောသနတော ‘‘အပ္ပဏိဟိတာ’’တိ။ သာ မဂ္ဂါဓိဂမာယ အာဂမနပဋိပဒါဌာနေ ဌတွာ မဂ္ဂဿ ‘‘သုညတံ အနိမိတ္တံ အပ္ပဏိဟိတ’’န္တိ နာမံ ဒေတိ။ အာဂမနတော စ နာမေ လဒ္ဓေ သဂုဏတော စ အာရမ္မဏတော စ နာမံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ၊ န ပန သဂုဏာရမ္မဏေဟိ နာမလာဘေ သဗ္ဗတ္ထ အာဂမနတော နာမံ သိဒ္ဓံ ဟောတီတိ ပရိပုဏ္ဏနာမသိဒ္ဓိဟေတုတ္တာ၊ ‘‘သဂုဏာရမ္မဏေဟိ ¶ သဗ္ဗေသမ္ပိ နာမတ္တယယောဂေါ၊ န အာဂမနတော’’တိ ဝဝတ္ထာနကရတ္တာ စ နိပ္ပရိယာယတော အာဂမနတောဝ နာမလာဘော ပဓာနံ၊ န ဣတရေဟိ၊ ပရိယာယတော ပန တိဓာ နာမလာဘော ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တိဝိဓာ ကထာ’’တိအာဒိနာ အယံ ဝိစာရော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သုစိဘာဝေါတိ ကိလေသာသုစိဝိဂမေန သုဒ္ဓဘာဝေါ အသံကိလိဋ္ဌဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘တိဏ္ဏံ သုစရိတာနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။

မုနိနော ဧတာနီတိ မောနေယျာနိ။ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ဥဘယဟိတမုနနတော မုနိ နာမ ဟောတိ၊ တေ ဧဝံ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘မုနိဘာဝကရာ မောနေယျပဋိပဒါ ဓမ္မာ’’တိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ကာယေန အကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏံ၊ ကတ္တဗ္ဗဿ စ ကရဏံ၊ ‘‘အတ္ထိ ဣမသ္မိံ ကာယေ ကေသာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ ၃။၁၅၃၊ အ။ နိ။ ၆။၂၉၊ ၁၀။၆၀၊ ဝိဘ။ ၃၅၆၊ ခု။ ပါ။ ၃။၁၊ နေတ္တိ။ ၄၇) ကာယသင်္ခါတဿ အာရမ္မဏဿ ဇာနနံ၊ ကာယဿ စ သမုဒယတော အတ္ထင်္ဂမတော အဿာဒတော အာဒီနဝတော နိဿရဏတော စ ယာထာဝတော ပရိဇာနနံ၊ တထာ ¶ ပရိဇာနနဝသေန ပဝတ္တော ဝိပဿနာမဂ္ဂေါ၊ တေန စ ကာယေ ဆန္ဒရာဂဿ ပဇဟနံ၊ ကာယသင်္ခါရံ နိရောဓေတွာ ပတ္တဗ္ဗသမာပတ္တိ စာတိ သဗ္ဗေ ဧတေ ကာယမုခေန ¶ ပဝတ္တာ မောနေယျပဋိပဒါ ဓမ္မာ ကာယမောနေယျံ နာမ။ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တိဝိဓကာယဒုစ္စရိတဿ ပဟာန’’န္တိအာဒိနာ ပါဠိ အာဂတာ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ စောပနဝါစဉ္စေဝ သဒ္ဒဝါစဉ္စ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ ပညာ ဝါစာရမ္မဏေ ဉာဏံ။ တဿ ဝါစာယ သမုဒယာဒိတော ပရိဇာနနံ ဝါစာပရိညာ။ ဧကာသီတိဝိဓံ လောကိယစိတ္တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဉာဏံ မနာရမ္မဏေ ဉာဏံ။ တဿ သမုဒယာဒိတော ပရိဇာနနံ မနောပရိညာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။

အယန္တိ ဣတော သမ္ပတ္တိယောတိ အာယော၊ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အဘိဗုဒ္ဓီတိ အာဟ ‘‘အာယောတိ ဝုဍ္ဎီ’’တိ။ အပေန္တိ သမ္ပတ္တိယော ဧတေနာတိ အပါယော၊ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဟာနီတိ အာဟ ‘‘အပါယောတိ အဝုဍ္ဎီ’’တိ။ တဿ တဿာတိ အာယဿ စ အပါယဿ စ။ ကာရဏံ ဥပါယော ဥပေတိ ဥပဂစ္ဆတိ ဧတေန အာယော၊ အပါယော စာတိ။ တတ္ထ ဒုဝိဓာ ဝုဍ္ဎိ အနတ္ထဟာနိတော၊ အတ္ထုပ္ပတ္တိတော စ၊ တထာ အဝုဍ္ဎိ အတ္ထဟာနိတော၊ အနတ္ထုပ္ပတ္တိတော စ။ တေသံ ပဇာနနာတိ တေသံ အာယာပါယသညိတာနံ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒါနံ ဝုဍ္ဎိအဝုဍ္ဎီနံ ယာထာဝတော ပဇာနနာ။ ကောသလ္လံ ကုသလတာ နိပုဏတာ။ တဒုဘယမ္ပိ ပါဠိဝသေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ဣဒံ ဝုစ္စတီတိ ယာ ဣမေသံ အကုသလဓမ္မာနံ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓေသု၊ ကုသလဓမ္မာနဉ္စ ဥပ္ပတ္တိဘိယျောဘာဝေသု ¶ ပညာ၊ ဣဒံ အာယကောသလ္လံ နာမ ဝုစ္စတိ။ ဣဒါနိ အပါယကောသလ္လမ္ပိ ပါဠိဝသေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ကတမ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣဒံ ဝုစ္စတီတိ ယာ ဣမေသံ ကုသလဓမ္မာနံ အနုပ္ပဇ္ဇနနိရုဇ္ဈနေသု၊ အကုသလဓမ္မာနဉ္စ ဥပ္ပတ္တိဘိယျောဘာဝေသု ပညာ၊ ဣဒံ အပါယကောသလ္လံ နာမ ဝုစ္စတီတိ။ ဧတ္ထာဟအာယကောသလ္လံ တာဝ ပညာ ဟောတု၊ အပါယကောသလ္လံ ကထံ ပညာ နာမ ဇာတာတိ ဧဝံ မညတိ ‘‘အပါယုပ္ပာဒနသမတ္ထတာ အပါယကောသလ္လံ နာမာ’’တိ၊ တံ ပန တဿ မတိမတ္တံ။ ပညဝါ ဧဝ ဟိ ‘‘မယှံ ဧဝံ မနသိ ကရောတော အနုပ္ပန္နာ ¶ ကုသလာ ဓမ္မာ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ နိရုဇ္ဈန္တိ။ အနုပ္ပန္နာ အကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ ပဇာနာတိ၊ သော ဧဝံ ဉတွာ အနုပ္ပန္နေ အကုသလေ ဓမ္မေ န ဥပ္ပာဒေတိ၊ ဥပ္ပန္နေ ပဇဟတိ။ အနုပ္ပန္နေ ကုသလေ ဓမ္မေ ဥပ္ပာဒေတိ၊ ဥပ္ပန္နေ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ပါပေတိ။ ဧဝံ အပါယကောသလ္လမ္ပိ ပညာ ¶ ဧဝါတိ။ သဗ္ဗာပီတိ အာယကောသလ္လပက္ခိကာပိ အပါယကောသလ္လပက္ခိကာပိ။ တတြုပါယာတိ တတြ တတြ ကရဏီယေ ဥပါယဘူတာ။

တဿ တိကိစ္ဆနတ္ထန္တိ အစ္စာယိကဿ ကိစ္စဿ၊ ဘယဿ ဝါ ပရိဟရဏတ္ထံ ဌာနုပ္ပတ္တိယကာရဏဇာနနဝသေနေဝါတိ ဌာနေ တင်္ခဏေ ဧဝ ဥပ္ပတ္တိ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဌာနုပ္ပတ္တိကံ၊ ဌာနသော ဥပ္ပဇ္ဇနကကာရဏံ၊ တဿ ဇာနနဝသေနေဝ။

မဇ္ဇနာကာရဝသေန ပဝတ္တမာနာတိ အတ္တနော ဝတ္ထုနော မဒနီယတာယ မဒဿ အာပဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တမာနာ ဥဏ္ဏတိယော။ နိရောဂေါတိ အရောဂေါ။ မာနကရဏန္တိ မာနဿ ဥပ္ပာဒနံ။ ယောဗ္ဗနေ ဌတွာတိ ယောဗ္ဗနေ ပတိဋ္ဌာယ၊ ယောဗ္ဗနံ အပဿာယာတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဇီဝိတံ နာမ မရဏပဘင်္ဂုရံ ဒုက္ခာနုဗန္ဓဉ္စ၊ တဒုဘယံ အနောလောကေတွာ၊ ပဗန္ဓဋ္ဌိတိပစ္စယာ သုလဘတဉ္စ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဒေါ ဇီဝိတမဒေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘စိရံ ဇီဝိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အဓိပတိ ဝုစ္စတိ ဇေဋ္ဌကော၊ ဣဿရောတိ အတ္ထော။ တတော အဓိပတိတော အာဂတံ အာဓိပတေယျံ။ ကိံ တံ? ပါပဿ အကရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္တကောမှီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သီလာဒယော လောကိယာ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဝိမုတ္တိယာတိ လောကိယဝိမုတ္တိယာ။ ဇေဋ္ဌကန္တိ ဣဿရံ၊ ဂရုန္တိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ အတ္တာနံ၊ ဓမ္မဉ္စ အဓိပတိံ ကတွာ ပါပဿ အကရဏံ ဟိရိယာ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လောကံ အဓိပတိံ ကတွာ အကရဏံ ဩတ္တပ္ပဿ ဝသေန။

ကထာဝတ္ထူနီတိ ကထာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ။ ယသ္မာ ¶ တေဟိ ဝိနာ ကထာ နပ္ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကထာကာရဏာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဒ္ဓါန-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ၊ သော ပနတ္ထတော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တံ ¶ ။ ဓမ္မာ စေတ္ထ ခန္ဓာ ဧဝ၊ တဗ္ဗိနိမုတ္တာ စ တေသံ ဂတိ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘အတီတံ ဓမ္မံ၊ အတီတက္ခန္ဓေတိ အတ္ထော’’တိ။ အယဉ္စ အဒ္ဓါ နာမ ဒိသာဒိ ဝိယ အတ္ထတော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိံ ဥပါဒါယ ပညတ္တိမတ္တံ၊ န ဥပါဒါ န ဘူတဓမ္မောတိ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

‘‘တမဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေနာ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသန္တိ ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓေ။ တမန္တိ မောဟတမံ။ ဝိဇ္ဈတီတိ ဝိဟနတိ၊ ပဇဟတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝ စ ပဋိစ္ဆာဒကတမဝိဇ္ဈနေန ¶ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉ္စ ဝိဒိတံ ပါကဋံ ကရောတီတိ ဝိဇ္ဇာတိ။ တန္တိ စုတူပပါတံ။

ဥပပတ္တိဒေဝဝိသေသဘာဝါဝဟော ဝိဟာရောတိ ကတွာ ဒိဗ္ဗော ဝိဟာရော။ နနု ဧဝံ အညမညာနမ္ပိ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? န တာသံ သတ္တေသု ဟိတူပသံဟာရာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ သဝိသေသံ နိဒ္ဒေါသဋ္ဌေန၊ သေဋ္ဌဋ္ဌေန စ ဗြဟ္မဝိဟာရသမညာယ နိရုဠှဘာဝတော။ သုဝိသုဒ္ဓိတော ပဋိပက္ခသမုစ္ဆိန္ဒနဝသေန အရဏီယတော ပတ္တဗ္ဗတော၊ အရိယဘာဝပ္ပတ္တိယာ ဝါ အနန္တရံ အရိယော။ အရိယာနံ အယန္တိ ဝါ အရိယော ဝိဟာရော။

သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

တိကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုက္ကဝဏ္ဏနာ

၃၀၆။ ပုဗ္ဗေတိ ဟေဋ္ဌာ မဟာသတိပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ။

ယော ဆန္ဒောတိ ယော ဆန္ဒိယနဝသေန ဆန္ဒော။ ဆန္ဒိကတာတိ ဆန္ဒဘာဝေါ၊ ဆန္ဒိကရဏာကာရော ဝါ။ ကတ္တုကမျတာတိ ကတ္တုကာမတာ။ ကုသလောတိ ဆေကော ကောသလ္လသမ္ဘူတော ¶ ။ ဓမ္မစ္ဆန္ဒောတိ သဘာဝစ္ဆန္ဒော။ အယဉှိ ဆန္ဒော နာမ တဏှာဆန္ဒော၊ ဒိဋ္ဌိဆန္ဒော၊ ဝီရိယဆန္ဒော၊ ဓမ္မစ္ဆန္ဒောတိ ဗဟုဝိဓော။ ဣဓ ကတ္တုကမျတာကုသလဓမ္မစ္ဆန္ဒော အဓိပ္ပေတော။ ဆန္ဒံ ဇနေတီတိ တံ ဆန္ဒံ ဥပ္ပာဒေတိ။ တံ ပဝတ္တေန္တော ဟိ ဇနေတိ နာမ။ ဝါယာမံ ကရောတီတိ ပယောဂံ ပရက္ကမံ ကရောတိ။ ဝီရိယံ အာရဘတီတိ ကာယိကစေတသိကဝီရိယံ ¶ ပဝတ္တေတိ။ စိတ္တံ ဥပတ္ထမ္ဘေတီတိ တေနေဝ သဟဇာတဝီရိယေန စိတ္တံ ဥက္ခိပတိ။ ပဒဟတီတိ ပဓာနံ ဝီရိယံ ကရောတိ။ ပဋိပါဋိယာ ပနေတာနိ ပဒါနိ ဥပ္ပာဒနာသေဝနာဘာဝနာဗဟုလီကမ္မသာတစ္စကိရိယာဟိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ဝိတ္ထာရံ ပရိဟရန္တော ‘‘အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ’’တိအာဒိမာဟ။

ဆန္ဒံ နိဿာယာတိ ‘‘ဆန္ဒဝတော စေတောသမာဓိ ဟောတိ၊ မယှံ ဧဝံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဆန္ဒံ နိဿာယ ဆန္ဒံ ဓုရံ ဇေဋ္ဌကံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ပဝတ္တော သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓိ။ ပဓာနဘူတာတိ ပဓာနဇာတာ၊ ပဓာနဘာဝံ ဝါ ပတ္တာ။ သင်္ခါရာတိ စတုကိစ္စသာဓကံ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယံ ဝဒတိ။ တေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ¶ ယထာဝုတ္တသမာဓိဝီရိယေဟိ ဥပေတံ သမ္ပယုတ္တံ။ ဣဒ္ဓိယာ ပါဒန္တိ နိပ္ဖတ္တိပရိယာယေန ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန၊ ဣဇ္ဈန္တိ ဧတာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ ဝါ ပရိယာယေန ‘‘ဣဒ္ဓီ’’တိ သင်္ချံ ဂတာနံ ဥပစာရဇ္ဈာနာဒိကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာနံ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရာနံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပါဒဘူတံ။ ယသ္မာ ပုရိမာ ဣဒ္ဓိ ပစ္ဆိမာယ ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ ပါဒကံ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဣဒ္ဓိဘူတံ ဝါ ပါဒ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ။ သေသေသုပီတိ ဒုတိယဣဒ္ဓိပါဒါဒီသု။ ကာမဉ္စေတ္ထ ¶ ဇနဝသဘသုတ္တေပိ ဣဒ္ဓိပါဒဝိစာရော အာဂတော၊ သောပိ သင်္ခေပတော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရော ပန…ပေ… ဒီပိတော’’တိ။

၃၀၇။ ဒိဋ္ဌဓမ္မော ဝုစ္စတိ ပစ္စက္ခဘူတော အတ္တဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ’’တိ။ သုခဝိဟာရတ္ထာယာတိ နိက္ကိလေသတာယ နိရာမိသေန သုခေန ဝိဟရဏတ္ထာယ။ ဖလသမာပတ္တိဈာနာနီတိ စတ္တာရိပိ ဖလသမာပတ္တိဈာနာနိ။ အပရဘာဂေတိ အာသဝက္ခယာဓိဂမတော အပရဘာဂေ။ နိဗ္ဗတ္တိတဇ္ဈာနာနီတိ အဓိဂတရူပါရူပဇ္ဈာနာနိ။

သူရိယစန္ဒပဇ္ဇောတမဏိအာဒီနန္တိ ပဇ္ဇောတဂ္ဂဟဏေန ပဒီပံ ဝဒတိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥက္ကာဝိဇ္ဇုလတာဒီနံ သင်္ဂဟော။ အာလောကောတိ မနသိ ကရောတီတိ သူရိယစန္ဒာလောကာဒိံ ဒိဝါ၊ ရတ္တိဉ္စ ဥပလဒ္ဓံ ယထာလဒ္ဓဝသေနေဝ မနသိ ကရောတိ စိတ္တေ ဌပေတိ။ တထာဝ နံ မနသိ ကရောတိ၊ ယထာဿ သုဘာဝိတာလောကကသိဏဿ ဝိယ ကသိဏာလောကော ယဒိစ္ဆကံ ယာဝဒိစ္ဆကံ။ သော အာလောကော ရတ္တိယံ ဥပတိဋ္ဌတိ၊ ယေန တတ္ထ ဒိဝါသညံ ဌပေတိ ဒိဝါ ဝိယ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓါ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဒိဝါ တထာ ရတ္တိ’’န္တိ။ ယထာ ရတ္တိံ အာလောကော ဒိဋ္ဌောတိ ယထာ ရတ္တိယာ စန္ဒာလောကာဒိအာလောကော ဒိဋ္ဌော ဥပလဒ္ဓါ။ ဧဝမေဝ ဒိဝါ မနသိ ကရောတီတိ ရတ္တိံ ဒိဋ္ဌာကာရေနေဝ ဒိဝါ တံ အာလောကံ မနသိ ကရောတိ စိတ္တေ ဌပေတိ။ အပိဟိတေနာတိ ထိနမိဒ္ဓပိဓာနေန န ပိဟိတေန။ အနဒ္ဓေနာတိ အသဉ္ဆာဒိတေန။ သဩဘာသန္တိ သဉာဏောဘာသံ။ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနအာလောကောပိ ¶ ဝါ ဟောတု ကသိဏာလောကောပိ ဝါ ပရိကမ္မာလောကောပိ ဝါ၊ ဥပက္ကိလေသာလောကော ဝိယ သဗ္ဗာယံ အာလောကော ဉာဏသမုဋ္ဌာနော ဝါတိ။ ဉာဏဒဿနပဋိလာဘတ္ထာယာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏပဋိလာဘတ္ထာယ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဉှိ ရူပဂတဿ ဒိဗ္ဗဿ၊ ဣတရဿ စ ဒဿနဋ္ဌေန ဣဓ ‘‘ဉာဏဒဿန’’န္တိ ¶ အဓိပ္ပေတံ။ ‘‘အာလောကသညံ မနသိ ကရောတီ’’တိ ¶ ဧတ္ထ ဝုတ္တအာလောကော ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနအာလောကော။ ပရိကမ္မအာလောကောတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာယ ပရိကမ္မကရဏဝသေန ပဝတ္တိတအာလောကော။ တတ္ထ ပုရိမဿ ဝသေန ‘‘ခီဏာသဝဿာ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ တဿ ဟိ ထိနမိဒ္ဓံ သုပ္ပဟီနံ ဟောတိ၊ န အညေသံ။ ဒုတိယဿ ဝသေန ‘‘တသ္မိံ ဝါ အာဂတေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တသ္မိန္တိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေ။ အာဂတေပီတိ ပဋိလဒ္ဓေပိ။ အနာဂတေပီတိ အပ္ပဋိလဒ္ဓေပိ။ ယသ္မာ တထာရူပဿ ပါဒကဇ္ဈာနဿေဝ ဝသေန ပရိကမ္မအာလောကဿ သမ္ဘဝေါ၊ ယတော တံ ပရိသုဒ္ဓပရိယောဒါတတာဒိဂုဏဝိသေသုပသံဟိတံ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ပါဒက…ပေ… ဘာဝေတီတိ ဝုတ္တ’’န္တိ။

သတ္တဋ္ဌာနိကဿာတိ ‘‘အဘိက္ကန္တေ ပဋိက္ကန္တေ သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၄၊ ၂။၆၉၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၂) ဝုတ္တဿ သတ္တဋ္ဌာနိကဿ။ သတိပိ သေက္ခာနံ ပရိညာတဘာဝေ ဧကန္တတော ပရိညာတဝတ္ထုကာ နာမ အရဟန္တော ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ခီဏာသဝဿ ဝတ္ထု ဝိဒိတံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ဝတ္ထာရမ္မဏဝိဒိတတာယာတိ ဝတ္ထုနော၊ အာရမ္မဏဿ စ ယာထာဝတော ဝိဒိတဘာဝေန။ ယထာ ဟိ သပ္ပပရိယေသနံ စရန္တေန တဿ အာသယေ ဝိဒိတေ သောပိ ဝိဒိတော ဧဝ စ ဟောတိ မန္တာဂဒဗလေန တဿ ဂဟဏဿ သုကရတ္တာ၊ ဧဝံ ဝေဒနာယ အာသယဘူတေ ဝတ္ထုမှိ၊ အာရမ္မဏေ စ ဝိဒိတေ အာဒိကမ္မိကဿပိ ဝေဒနာ ဝိဒိတာ ဧဝ ဟောတိ သလက္ခဏတော၊ သာမညလက္ခဏတော စ တဿာ ဂဟဏဿ သုကရတ္တာ၊ ပဂေဝ ပရိညာတဝတ္ထုကဿ ခီဏာသဝဿ။ တဿ ဟိ ဥပ္ပာဒက္ခဏေပိ ဌိတိက္ခဏေပိ ဘင်္ဂက္ခဏေပိ ဝေဒနာ ဝိဒိတာ ပါကဋာ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ၊ ယဒိဒံ ပါဠိယံ ဝေဒနာသညာဝိတက္ကဂ္ဂဟဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိမာဟ ¶ ၊ တေန အဝသေသတော သဗ္ဗဓမ္မာနမ္ပိ ဥပ္ပာဒါဒိတော ဝိဒိတဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ န ကေဝလံ ခဏတော ဧဝ၊ အထ ခေါ ပစ္စယတောပိ အနိစ္စာဒိတောပိ န ကေဝလံ ခီဏာသဝါနံယေဝ ဝသေန၊ အထ ခေါ ဧကစ္စာနံ သေက္ခာနမ္ပိ ဝသေန ဝေဒနာဒီနံ ဝိဒိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာသမုဒယာတိ အဝိဇ္ဇာယ ဥပ္ပာဒါ၊ အတ္ထိဘာဝါတိ အတ္ထော။ နိရောဓဝိရောဓီ ဟိ ဥပ္ပာဒေါ အတ္ထိဘာဝဝါစကောပိ ဟောတီတိ တသ္မာ ပုရိမဘဝသိဒ္ဓါယ အဝိဇ္ဇာယ သတိ ဣမသ္မိံ ဘဝေ ဝေဒနာယ ¶ ဥပ္ပာဒေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာဒီဟိ အတီတကာလိကာဒီဟိ ¶ တေသံ သဟကာရဏဘူတာနိ ဥပ္ပာဒါဒီနိပိ ဂဟိတာနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝေဒနာယ ပဝတ္တိပစ္စယေသု ဖဿဿ ဗလဝဘာဝတော သော ဧဝ ဂဟိတော ‘‘ဖဿသမုဒယာ’’တိ။ တသ္မိံ ပန ဂဟိတေ ပဝတ္တိပစ္စယတာသာမညေန ဝတ္ထာရမ္မဏာဒီနိပိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တီတိ သဗ္ဗဿာပိ ဝေဒနာယ အနဝသေသတော ပစ္စယတော ဥဒယဒဿနံ ဝိဘာဝိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏ’’န္တိအာဒိနာ ခဏဝသေန ဥဒယဒဿနမာဟ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတသ္မာတိ ဥပ္ပာဒေါ၊ ဥပ္ပဇ္ဇနံ ဥပ္ပာဒေါတိ ပစ္စယလက္ခဏံ၊ ခဏလက္ခဏဉ္စ ဥဘယံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ဧဝံ ဝေဒနာယ ဥပ္ပာဒေါ ဝိဒိတော ဟောတီ’’တိ။

အနိစ္စတော မနသိ ကရောတောတိ ဝေဒနာ နာမာယံ အနစ္စန္တိကတာယ အာဒိအန္တဝတီ ဥဒယဗ္ဗယပရိစ္ဆိန္နာ ခဏဘင်္ဂုရာ တာဝကာလိကာ၊ တသ္မာ ‘‘အနိစ္စာ’’တိ အနိစ္စတော မနသိ ကရောတော။ တဿာ ခယတော၊ ဝယတော စ ဥပဋ္ဌာနံ ဝိဒိတံ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဒုက္ခတော မနသိ ကရောတောတိ အနိစ္စတ္တာ ဧဝ ဝေဒနာ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠိတတာယ၊ ဒုက္ခမတာယ၊ ဒုက္ခဝတ္ထုတာယ စ ‘‘ဒုက္ခာ’’တိ မနသိ ကရောတော ဘယတော ဘာယိတဗ္ဗတော တဿာ ဥပဋ္ဌာနံ ဝိဒိတံ ပါကဋံ ဟောတီတိ။ တထာ အနိစ္စတ္တာ၊ ဒုက္ခတ္တာ ဧဝ စ ¶ ဝေဒနာ အတ္တရဟိတာ အသာရာ နိဿာရာ အဝသဝတ္တိနီ တုစ္ဆာတိ ဝေဒနံ အနတ္တတော မနသိ ကရောတော သုညတော ရိတ္တတော အသာမိကတော ဥပဋ္ဌာနံ ဝိဒိတံ ပါကဋံ ဟောတိ။ ‘‘ခယတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ နိဂမနံ။ တသ္မာ ဝေဒနံ ခယတော ဘယတော သုညတော ဇာနာတီတိ အတ္ထဝသေန ဝိဘတ္တိပရိဏာမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ဝေဒနာနိရောဓောတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန အဝိဇ္ဇာယ အနုပ္ပာဒနိရောဓတော ဝေဒနာယ အနုပ္ပာဒနိရောဓော ဟောတိ ပစ္စယာဘာဝေ အဘာဝတော။ သေသံ သမုဒယဝါရေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ သမာဓိဘာဝနာတိ သိခါပ္ပတ္တာ အရိယာနံ ဝိပဿနာသမာဓိဘာဝနာ။ တဿာ ပါဒကဘူတာ ဈာနသမာပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဝုတ္တနယမေဝ မဟာပဒါနေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၂)။

၃၀၈။ ပမာဏံ အဂ္ဂဟေတွာတိ အသုဘဘာဝနာ ဝိယ ပဒေသံ အဂ္ဂဟေတွာ။ ဧကသ္မိမ္ပိ သတ္တေ ပမာဏာဂ္ဂဟဏေန အနဝသေသဖရဏေန။ နတ္ထိ ဧတာသံ ¶ ဂဟေတဗ္ဗံ ပမာဏန္တိ ဟိ အပ္ပမာဏာ၊ အပ္ပမာဏာ ဧဝ အပ္ပမညာ။

အပဿယိတဗ္ဗဋ္ဌေန အပဿေနာနိ၊ ဣဓ ဘိက္ခု ယာနိ အပဿာယ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခိတုံ သမတ္ထော ဟောတိ၊ တေသမေဝ အဓိဝစနံ။ တာနိ ပနေတာနိ ပစ္စယာနံ သင်္ခါယ သေဝိတာ အဓိဝါသနက္ခန္တိ၊ ဝဇ္ဇနီယဝဇ္ဇနံ၊ ဝိနောဒေတဗ္ဗဝိနောဒနဉ္စ။ တေနာဟ ‘‘သင်္ခါယေကံ အဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိ ¶ ။ တတ္ထ သမ္မဒေဝ ခါယတိ ဥပဋ္ဌာတိ ပဋိဘာတီတိ သင်္ခါ၊ ဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘သင်္ခါယာတိ ဉာဏေနာ’’တိ။ သင်္ခါယ သေဝိတာ နာမ ယံ သေဝတော အကုသလာ ဓမ္မာ ပရိဟာယန္တိ၊ ကုသလာ ဓမ္မာ အဘိဝဍ္ဎန္တိ၊ တဿ သေဝနာတိ အာဟ ‘‘သေဝိတဗ္ဗယုတ္တကမေဝ သေဝတီ’’တိ။ အဓိဝါသနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အန္တော ပဝိသိတုန္တိ ¶ အဗ္ဘန္တရေ အတ္တနော စိတ္တေ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတိ။

အရိယဝံသစတုက္ကဝဏ္ဏနာ

၃၀၉။ ဝံသ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပိဋ္ဌိဝံသံ အတိက္ကမိတွာ နိသီဒတီ’’တိအာဒီသု ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ဂေါပါနသီနံ သန္ဓာနဋ္ဌာနေ ဌပေတဗ္ဗဒဏ္ဍကေ အာဂတော။

‘‘ဝံသော ဝိသာလောဝ ယထာ ဝိသတ္တော၊

ပုတ္တေသု ဒါရေသု စ ယာ အပေက္ခာ၊

ဝံသေ ကဠီရောဝ အသဇ္ဇမာနော၊

ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပော’’တိအာဒီသု။ (အပ။ ၁။၁။၉၄)၊

အကဏ္ဍကေ။ ‘‘ဘေရိသဒ္ဒေါ မုဒိင်္ဂသဒ္ဒေါ ဝံသသဒ္ဒေါ ကံသတာဠသဒ္ဒေါ’’တိအာဒီသု တူရိယဝိသေသေ၊ ယော ‘‘ဝေဏူ’’ တိပိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘အဘိန္နေန ပိဋ္ဌိဝံသေန မတော ဟတ္ထီ’’တိအာဒီသု ဟတ္ထိအာဒီနံ ပိဋ္ဌိဝေမဇ္ဈေ ပဒေသေ။ ‘‘ကုလဝံသံ ဌပေဿာမီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၇) ကုလဝံသေ။ ‘‘ဝံသာနုရက္ခကော ပဝေဏီပါလကော’’တိအာဒီသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၂) ဂုဏာနုပုဗ္ဗိယံ ဂုဏာနံ ပဗန္ဓပ္ပဝတ္တိယံ။ ဣဓ ပန စတုပစ္စယသန္တောသဘာဝနာရာမတာသင်္ခါတဂုဏာနံ ပဗန္ဓေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဿ ပန ဝံသဿ ကုလနွယံ၊ ဂုဏနွယဉ္စ နိဒဿနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခတ္တိယဝံသောတိ ခတ္တိယကုလနွယော ¶ ။ ဧသေဝ နယော သေသပဒေသုပိ။ သမဏဝံသော ပန သမဏတန္တိ သမဏပဝေဏီ။ မူလဂန္ဓာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယထာ သာရဂန္ဓာဒီနံ သင်္ဂဟော၊ ဧဝမေတ္ထ ဂေါရသာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒုတိယေန ပန အာဒိ-သဒ္ဒေန ကာသိကဝတ္ထသပ္ပိမဏ္ဍာဒီနံ။ အရိယ-သဒ္ဒေါ အမိလက္ခူသုပိ မနုဿေသု ဝတ္တတိ၊ ယေသံ ပန နိဝါသနဋ္ဌာနံ ‘‘အရိယံ အာယတန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ယာဝတာ၊ အာနန္ဒ၊ အရိယံ အာယတန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ ဥဒါ။ ၇၆) လောကိယသာဓုဇနေသုပိ ‘‘ယေ ဟိ ဝေါ အရိယာ ပရိသုဒ္ဓကာယကမ္မန္တာ…ပေ… တေသံ အဟံ အညတရော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၅)။ ဣဓ ပန ယေ ‘‘အာရကာ ကိလေသေဟီ’’တိအာဒိနာ လဒ္ဓနိဗ္ဗစနာ ¶ ပဋိဝိဒ္ဓအရိယသစ္စာ၊ တေ ဧဝ အဓိပ္ပေတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကေ ပန တေ အရိယာ’’တိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ‘‘အရိယာ ဝုစ္စန္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ယေ မဟာပဏိဓာနကပ္ပတော ပဋ္ဌာယ ယာဝါယံ ကပ္ပော၊ ဧတ္ထန္တရေ ဥပ္ပန္နာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တေ တာဝ သရူပတော ဒဿေတွာ တဒညေပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ၊ ဗုဒ္ဓသာဝကေ စ သင်္ဂဟေတွာ အနဝသေသတော အရိယေ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယာဝ သာသနံ န အန္တရဓာယတိ၊ တာဝ သတ္ထာ ဓရတိ ဧဝ နာမာတိ ဣမမေဝ ဘဂဝန္တံ၊ ယေ စေတရဟိ ဗုဒ္ဓသာဝကာ၊ တေ စ သန္ဓာယ ပစ္စုပ္ပန္နဂ္ဂဟဏံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝါ ကာလေ တေ တေ ပစ္စုပ္ပန္နာတိ စေ၊ အတီတာနာဂတဂ္ဂဟဏံ န ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ ဣဒါနိ ယထာ ဘဂဝါ ‘‘ဓမ္မံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ အာဒိကလျာဏံ မဇ္ဈေကလျာဏံ ပရိယောသာနကလျာဏံ သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေဿာမိ၊ ယဒိဒံ ဆဆက္ကာနီ’’တိ ဆက္ကဒေသနာယ ¶ (မ။ နိ။ ၃။၄၂၀) အဋ္ဌဟိ ပဒေဟိ ဝဏ္ဏံ အဘာသိ၊ ဧဝံ မဟာအရိယဝံသဒေသနာယ အရိယာနံ ဝံသာနံ ‘‘စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယဝံသာ အဂ္ဂညာ ရတ္တညာ ဝံသညာ ပေါရာဏာ အသံကိဏ္ဏာ အသံကိဏ္ဏပုဗ္ဗာ န သင်္ကီယန္တိ န သင်္ကီယိဿန္တိ အပ္ပဋိကုဋ္ဌာ သမဏေဟိ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဝိညူဟီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၈) ယေဟိ နဝဟိ ပဒေဟိ ဝဏ္ဏံ အဘာသိ၊ တာနိ တာဝ အာနေတွာ ထောမနာဝသေနေဝ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘တေ ခေါ ပနေတေ’’တိအာဒိမာဟ။ အဂ္ဂါတိ ဇာနိတဗ္ဗာ သဗ္ဗဝံသေဟိ သေဋ္ဌဘာဝတော၊ သေဋ္ဌဘာဝသာဓနတော စ။ ဒီဃရတ္တံ ပဝတ္တာတိ ဇာနိတဗ္ဗာ ရတ္တညူဟိ၊ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ တေဟိ စ တထာ အနုဋ္ဌိတတ္တာ။ ဝံသာတိ ဇာနိတဗ္ဗာ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ ဝံသာတိ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ပေါရာဏာတိ ပုရာတနာ။ န အဓုနုပ္ပတ္တိကာတိ န အဓုနာတနာ။ အသံကိဏ္ဏာတိ န ခိတ္တာ န ဆဍ္ဍိတာ။ တေနာဟ ‘‘အနပနီတာ’’တိ။ န အပနီတပုဗ္ဗာတိ န ¶ ဆဍ္ဍိတပုဗ္ဗာ တိဿန္နံ သိက္ခာနံ ပရိပူရဏူပါယဘာဝတော န ပရိစတ္တပုဗ္ဗာ။ တတော ဧဝ ဣဒါနိပိ န အပနီယန္တိ၊ အနာဂတေပိ န အပနီယိဿန္တိ။ ယေ ဓမ္မသဘာဝဿ ဝိဇာနနေဝ ဝိညူ သမိတပါပသမဏာ စေဝ ဗာဟိတပါပဗြာဟ္မဏာ စ၊ တေဟိ အပ္ပဋိကုဋ္ဌာ အပ္ပဋိက္ခိတ္တာ။ ယေ ဟိ န ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗာ၊ တေ အနိန္ဒိတဗ္ဗာ အဂရဟိတဗ္ဗာ။ အပရိစ္စဇိတဗ္ဗတာယ အပ္ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ ဟောန္တီတိ။

သန္တုဋ္ဌောတိ ဧတ္ထ ယထာဓိပ္ပေတသန္တောသမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ပစ္စယသန္တောသဝသေန သန္တုဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဈာနဝိပဿနာဒိဝသေနပိ ဣဓ ဘိက္ခုနော သန္တုဋ္ဌတာ ဟောတီတိ။ ဣတရီတရေနာတိ ဣတရေန ဣတရေန။ ဣတရ-သဒ္ဒေါယံ အနိယမဝစနော၊ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနော ယံကိဉ္စိ-သဒ္ဒေဟိ သမာနတ္ထော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန ကေနစီ’’တိ။ သွာယံ အနိယမဝါစိတာယ ¶ ဧဝ ယထာ ထူလာဒီနံ အညတရဝစနော၊ ဧဝံ ယထာလဒ္ဓါဒီနမ္ပိ အညတရဝစနောတိ တတ္ထ ဒုတိယပက္ခဿေဝ ဣဓ ဣစ္ဆိတဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိမာဟ ¶ ။ နနု စ ယထာလဒ္ဓါဒယောပိ ထူလာဒယော ဧဝ? သစ္စမေတံ၊ တထာပိ အတ္ထိ ဝိသေသော။ ယော ဟိ ယထာလဒ္ဓေသု ထူလာဒီသု သန္တောသော၊ သော ယထာလာဘသန္တောသော ဧဝ၊ န ဣတရော။ န ဟိ သော ပစ္စယမတ္တသန္နိဿယော ဣစ္ဆိတော၊ အထ ခေါ အတ္တနော ကာယဗလသာရုပ္ပဘာဝသန္နိဿယောပိ။ ထူလဒုကာဒယော စ တယောပိ စီဝရေ လဗ္ဘန္တိ။ မဇ္ဈိမော စတုပစ္စယသာဓာရဏော၊ ပစ္ဆိမော ပန စီဝရေ၊ သေနာသနေ စ လဗ္ဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဣမေ တယော သန္တောသေ’’တိ ဣဒံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန ဝုတ္တံ။ ယေ ဟိ ပရတော ဂိလာနပစ္စယံ ပိဏ္ဍပါတေ ဧဝ ပက္ခိပိတွာ စီဝရေ ဝီသတိ၊ ပိဏ္ဍပါတေ ပန္နရသ၊ သေနာသနေ ပန္နရသာတိ သမပဏ္ဏာသသန္တောသာ ဝုစ္စန္တိ၊ တေ သဗ္ဗေပိ ယထာရဟံ ဣမေသု ဧဝ တီသု သန္တောသေသု သင်္ဂဟံ သမောသရဏံ ဂစ္ဆန္တီတိ။

စီဝရံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဣဒံ နာမ စီဝရံ ကပ္ပိယ’’န္တိ ဇာတိတော စီဝရံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ စီဝရက္ခေတ္တန္တိ စီဝရဿ ဥပ္ပတ္တိက္ခေတ္တံ။ ပံသုကူလန္တိ ပံသုကူလစီဝရံ၊ ပံသုကူလလက္ခဏပ္ပတ္တံ စီဝရံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ စီဝရသန္တောသောတိ စီဝရေ လဗ္ဘမာနော သဗ္ဗော သန္တောသော ဇာနိတဗ္ဗော။စီဝရပဋိသံယုတ္တာနိ ဓုတင်္ဂါနိ ဇာနိတဗ္ဗာနိ၊ ယာနိ တောသန္တော စီဝရသန္တောသေန သမ္မဒေဝ သန္တုဋ္ဌော ဟောတီတိ။ ခေါမကပ္ပာသိကကောသေယျကမ္ဗလသာဏဘင်္ဂါနိ ခေါမာဒီနိ။ တတ္ထ ခေါမံ နာမ ခေါမသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ ခေါမပဋစီဝရံ၊ တထာ ¶ သေသာနိပိ။ သာဏန္တိ သာဏဝါကသုတ္တေဟိ ကတစီဝရံ။ ဘင်္ဂန္တိ ပန ခေါမသုတ္တာဒီနိ သဗ္ဗာနိ ဧကစ္စာနိ ဝေါမိဿေတွာ ကတစီဝရံ။ ‘‘ဘင်္ဂမ္ပိ ဝါကမယမေဝါ’’တိ ကေစိ။ ဆာတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ယဒိ ဧဝံ ဣတော အညာ ဝတ္ထဇာတိ နတ္ထီတိ? နော နတ္ထိ၊ သာ ပန ဧတေသံ အနုလောမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုကူလာဒီနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပဋ္ဋုဏ္ဏံ၊ သောမာရပဋ္ဋံ၊ စီနပဋ္ဋံ ¶ ၊ ဣဒ္ဓိဇံ၊ ဒေဝဒိန္နန္တိ ဧတေသံ သင်္ဂဟော။ တတ္ထ ဒုကူလံ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏဒေသေ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ ပဋ္ဋုဏ္ဏံ။ ‘‘ပဋ္ဋုဏ္ဏံ ကောသေယျဝိသေသော’’တိ ဟိ အမရကောသေ ဝုတ္တံ။ သောမာရဒေသေ၊ စီနဒေသေ စ ဇာတဝတ္ထာနိ သောမာရစီနပဋ္ဋာနိ။ ပဋ္ဋုဏ္ဏာဒီနိ တီဏိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဇံ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တံ စီဝရံ၊ တံ ခေါမာဒီနံ အညတရံ ဟောတီတိ တေသမေဝ အနုလောမဉ္စ။ ဒေဝတာဟိ ဒိန္နံ စီဝရံ ဒေဝဒိန္နံ၊ တံ ကပ္ပရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တံ ဇာလိနိယာ ဒေဝကညာယ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဒိန္နဝတ္ထသဒိသံ၊ တမ္ပိ ခေါမာဒီနံယေဝ အနုလောမံ ဟောတိ တေသု အညတရဘာဝတော။ ဣမာနီတိ အန္တောဂဓာဝဓာရဏဝစနံ၊ ဣမာနိ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ပရိဘောဂယောဂျတာယ ကပ္ပိယစီဝရာနိ။

ဣဒါနိ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတာနိ ဧကဒေသေန ဒဿေတုံ ‘‘ကုသစီရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကုသတိဏေဟိ၊ အညေဟိ ဝါ တာဒိသေဟိ တိဏေဟိ ကတစီဝရံ ကုသစီရံ။ ပေါတကီဝါကာဒီဟိ ဝါကေဟိ ကတစီဝရံ ဝါကစီရံ။ စတုက္ကောဏေဟိ၊ တိကောဏေဟိ ဝါ ဖလကေဟိ ကတစီဝရံ ဖလကစီရံ။ မနုဿာနံ ¶ ကေသေဟိ ကတကမ္ဗလံ ကေသကမ္ဗလံ။ စာမရီဝါလအဿဝါလာဒီဟိ ကတံ ဝါလကမ္ဗလံ။ မကစိတန္တူဟိ ဝါယိတော ပေါတ္ထကော။ စမ္မန္တိ မိဂစမ္မာဒိ ယံ ကိဉ္စိ စမ္မံ။ ဥလူကပက္ခေဟိ ဂန္ထေတွာ ကတစီဝရံ ဥလူကပက္ခံ။ ဘုဇတစာဒိမယံ ရုက္ခဒုဿံ၊ တိရီဋကန္တိ အတ္ထော။ သုခုမတရာဟိ လတာဝါကေဟိ ¶ ဝါယိတံ လတာဒုဿံ။ ဧရကဝါကေဟိ ကတံ ဧရကဒုဿံ။ တထာ ကဒလိဒုဿံ။ သုခုမေဟိ ဝေဠုဝိလီဝေဟိ ကတံ ဝေဠုဒုဿံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝက္ကလာဒီနံ သင်္ဂဟော။ အကပ္ပိယစီဝရာနိ တိတ္ထိယဒ္ဓဇဘာဝတော။

အဋ္ဌန္နဉ္စ မာတိကာနံ ဝသေနာတိ ‘‘သီမာယ ဒေတိ၊ ကတိကာယ ဒေတီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၇၉) အာဂတာနံ အဋ္ဌန္နံ စီဝရုပ္ပတ္တိမာတိကာနံ ဝသေန။ စီဝရာနံ ပဋိလာဘက္ခေတ္တဒဿနတ္ထဉှိ ¶ ဘဂဝတာ ‘‘အဋ္ဌိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတိကာ’’တိအာဒိနာ မာတိကာ ဌပိတာ။ မာတိကာတိ ဟိ မာတရော စီဝရုပ္ပတ္တိဇနိကာတိ။ သောသာနိကန္တိ သုသာနေ ပတိတကံ။ ပါပဏိကန္တိ အာပဏဒွါရေ ပတိတကံ။ ရထိယန္တိ ပုညတ္ထိကေဟိ ဝါတပါနန္တရေန ရထိကာယ ဆဍ္ဍိတစောဠကံ။ သင်္ကာရကူဋကန္တိ သင်္ကာရဋ္ဌာနေ ဆဍ္ဍိတစောဠကံ။ သိနာနန္တိ နှာနစောဠံ၊ ယံ ဘူတဝေဇ္ဇေဟိ သီသံ နှာပေတွာ ‘‘ကာဠကဏ္ဏီစောဠက’’န္တိ ဆဍ္ဍေတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ တိတ္ထန္တိ တိတ္ထစောဠကံ သိနာနတိတ္ထေ ဆဍ္ဍိတပိလောတိကာ။ အဂ္ဂိဒဍ္ဎန္တိ အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎပ္ပဒေသံ။ တဉှိ မနုဿာ ဆဍ္ဍေန္တိ။ ဂေါခါယိတကာဒီနိ ပါကဋာနေဝ။ တာနိပိ ဟိ မနုဿာ ဆဍ္ဍေန္တိ။

ဓဇံ ဥဿာပေတွာတိ နာဝံ အာရောဟန္တေဟိ ဝါ ယုဒ္ဓံ ပဝိသန္တေဟိ ဝါ ဓဇယဋ္ဌိံ ဥဿာပေတွာ တတ္ထ ဗဒ္ဓံ ပါရုတစီဝရံ၊ တေဟိ ဆဍ္ဍိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။

သာဒကဘိက္ခုနာတိ ဂဟပတိစီဝရဿ သာဒိယနဘိက္ခုနာ။ ဧကမာသမတ္တန္တိ စီဝရမာသသညိတံ ဧကမာသမတ္တံ။ ဝိတက္ကေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န တတော ပရန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သဗ္ဗဿာပိ ဟိ တဏှာနိဂ္ဂဟတ္ထာယ သာသနေ ပဋိပတ္တီတိ။ ပံသုကူလိကော အဒ္ဓမာသေနေဝ ကရောတီတိ အပရပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ¶ ပဋိလာဘဿ။ ဣတရဿ ပန ပရပဋိဗဒ္ဓတ္တာ မာသမတ္တံ အနုညာတံ။ ဣတိ မာသဒ္ဓ…ပေ… ဝိတက္ကသန္တောသော ဝိတက္ကနဿ ပရိမိတကာလိကတ္တာ။

မဟာထေရံ တတ္ထ အတ္တနော သဟာယံ ဣစ္ဆန္တောပိ ဂရုဂါရဝေန ဂါမဒွါရံ ‘‘ဘန္တေ ဂမိဿာမိ’’ ဣစ္စေဝမာဟ။ မဟာထေရောပိဿ အဇ္ဈာသယံ ဉတွာ ‘‘အဟံ ပါဝုသော ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဣမဿ ဘိက္ခုနော ဝိတက္ကဿ အဝသရော မာ ဟောတူ’’တိ ပဉှံ ပုစ္ဆမာနော ဂါမံ ပါဝိသိ။ ဥစ္စာရပလိဗုဒ္ဓါတိ ဥစ္စာရေန ပီဠိတော။ တဒါ ဘဂဝတော ဒုက္ကရကိရိယာနုဿရဏမုခေန တထာဂတေ ဥပ္ပန္နပီတိသောမနဿဝေဂဿ ¶ ဗလဝဘာဝေန ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ တသ္မိံယေဝ…ပေ… တီဏိ ဖလာနိ ပတ္တော။

‘‘ကတ္ထ လဘိဿာမီ’’တိ စိန္တနာပိ လာဘာသာပုဗ္ဗိကာတိ တထာ ‘‘အစိန္တေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘သုန္ဒရံ လဘိဿာမိ၊ မနာပံ လဘိဿာမီ’’တိ ဧဝမာဒိစိန္တနာယ ကာ နာမ ကထာ။ ကထံ ပန ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝ ဂမန’’န္တိ၊ တေန စီဝရံ ပဋိစ္စ ကိဉ္စိပိ န စိန္တေတဗ္ဗံ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။

အပေသလော ¶ အပ္ပတိရူပါယပိ ပရိယေသနာယ ပစ္စယော ဘဝေယျာတိ ‘‘ပေသလံ ဘိက္ခုံ ဂဟေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။

အာဟရိယမာနန္တိ သုသာနာဒီသု ပတိတကံ ဝတ္ထံ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ ပံသုကူလပရိယေသနံ စရန္တီ’’တိ ဉတွာ ကေနစိ ပုရိသေန တတော အာနီယမာနံ။

ဧဝံ လဒ္ဓံ ဂဏှန္တဿာပီတိ ဧဝံ ပဋိလာဘသန္တောသံ အကောပေတွာဝ လဒ္ဓံ ဂဏှန္တဿာပိ။ အတ္တနော ပဟောနကမတ္တေနေဝါတိ ယထာလဒ္ဓါနံ ပံသုကူလဝတ္ထာနံ ဧကပဋ္ဋဒုပဋ္ဋာနံ အတ္ထာယ အတ္တနော ပဟောနကပမာဏေနေဝ၊ အဝဓာရဏေန ဥပရိပစ္စာသံ နိဝတ္တေတိ။

ဂါမေ ဘိက္ခာယ အာဟိဏ္ဍန္တေန သပဒါနစာရိနာ ဝိယ ဒွါရပဋိပါဋိယာ စရဏံ လောလုပ္ပဝိဝဇ္ဇနံ နာမ စီဝရလောလုပ္ပဿ ဒူရသမုဿာရိတတ္တာ။

ယာပေတုန္တိ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေတုံ။

ဓောဝနုပဂေနာတိ ဓောဝနယောဂ္ဂေန။

ပဏ္ဏာနီတိ အမ္ဗဇမ္ဗာဒိပဏ္ဏာနိ။

အကောပေတွာတိ သန္တောသံ အကောပေတွာ ¶ ။ ပဟောနကနီဟာရေနေဝါတိ အန္တရဝါသကာဒီသု ယံ ကာတုကာမော၊ တဿ ပဟောနကနိယာမေနေဝ ယထာလဒ္ဓံ ထူလသုခုမာဒိံ ဂဟေတွာ ကရဏံ။

တိမဏ္ဍလပဋိစ္ဆာဒနမတ္တဿေဝါတိ ¶ ‘‘နိဝါသနံ စေ နာဘိမဏ္ဍလံ၊ ဇာဏုမဏ္ဍလံ၊ ဣတရံ စေ ဂလဝါဋမဏ္ဍလံ၊ ဇာဏုမဏ္ဍလ’’န္တိ ဧဝံ တိမဏ္ဍလပဋိစ္ဆာဒနမတ္တဿေဝ ကရဏံ၊ တံ ပန အတ္ထတော တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဝုတ္တပရိမာဏမေဝ ဟောတိ။

အဝိစာရေတွာတိ န ဝိစာရေတွာ။

ကုသိဗန္ဓနကာလေတိ မဏ္ဍလာနိ ယောဇေတွာ သိဗ္ဗနကာလေ။ သတ္တဝါရေတိ သတ္တသိဗ္ဗနဝါရေ။

ကပ္ပဗိန္ဒုအပဒေသေန ကဿစိ ဝိကာရဿ အကရဏံ ကပ္ပသန္တောသော။

သီတပဋိဃာတာဒိ အတ္ထာပတ္တိတော သိဇ္ဈတီတိ မုချမေဝ စီဝရပရိဘောဂေ ပယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟိရိကောပီနပဋိစ္ဆာဒနမတ္တဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယာဝဒေဝ ဟိရိကောပီနပဋိစ္ဆာဒနတ္ထ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၆၈၊ မဟာနိ။ ၁၆၂)။

ဝဋ္ဋတိ ¶ ၊ န တာဝတာ သန္တောသော ကုပ္ပတိ သမ္ဘာရာနံ၊ ဒက္ခိဏေယျာနဉ္စ အလာဘတော။

သာရဏီယဓမ္မေ ဌတွာတိ သီလဝန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သာဓာရဏတော ပရိဘောဂေ ဌတွာ။

‘‘ဣတီ’’တိအာဒိနာ ပဌမဿ အရိယဝံသဿ ပံသုကူလိကင်္ဂတေစီဝရိကင်္ဂါနံ၊ တေသဉ္စ တဿ ပစ္စယတံ ဒဿေန္တော ဣတိ ဣမေ ဓမ္မာ အညမညဿ သမုဋ္ဌာပကာ၊ ဥပတ္ထမ္ဘကာ စာတိ ဒီပေတိ။ ဧသ နယော ဣတော ပရတောပိ။

‘‘သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ ဝဏ္ဏဝါဒီ’’တိ ဧတ္ထ စတုက္ကောဋိကံ သမ္ဘဝတိ၊ တတ္ထ စတုတ္ထောယေဝ ပက္ခော သတ္ထာရာ ဝဏ္ဏိတော ထောမိတောတိ မဟာထေရေန တထာ ဒေသနာ ကတာ။ ဧကော သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ၊ သန္တောသဿ ဝဏ္ဏံ န ကထေတိ သေယျထာပိ ထေရော နာလကော (သုတ္တနိပါတေ နာလကသုတ္တေ ဝိတ္ထာရော) ဧကော န သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ၊ သန္တောသဿ ဝဏ္ဏဝါဒီ သေယျထာပိ ဥပနန္ဒော သကျပုတ္တော (ပါရာ။ ၅၁၅၊ ၅၂၇၊ ၅၃၂၊ ၅၃၇ ဝါကျခန္ဓေသု ဝိတ္ထာရော)။ ဧကော နေဝ သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ၊ န သန္တောသဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတိ။ သေယျထာပိ ထေရော ¶ လာဠုဒါယီ (ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂။ဥဒါယိတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ) ဧကော သန္တုဋ္ဌော စေဝ ဟောတိ၊ သန္တောသဿ စ ဝဏ္ဏဝါဒီ သေယျထာပိ ထေရော မဟာကဿပေါ။

အနေသနန္တိ ¶ အယုတ္တံ ဧသနံ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပတိရူပ’’န္တိ၊ သာသနေ ဌိတာနံ န ပတိရူပံ အသာရုပ္ပံ အယောဂျံ။ ကောဟညံ ကရောန္တောတိ စီဝရုပ္ပာဒနိမိတ္တံ ပရေသံ ကုဟနံ ဝိမှာပနံ ကရောန္တော။ ဥတ္တသတီတိ တဏှာသန္တာသေန ဥပရူပရိ တသတိ။ ပရိတသတီတိ ပရိတော တသတိ။ ယထာ သဗ္ဗေ ကာယဝစီပယောဂါ တဒတ္ထာ ဧဝ ဇာယန္တိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဘာဂေဟိ တသတိ။ ဂဓိတံ ဝုစ္စတိ ဂဒ္ဓါ၊ သော စေတ္ထ အဘိဇ္ဈာလက္ခဏော အဓိပ္ပေတော။ ဂဓိတံ ဧတဿ နတ္ထီတိ အဂဓိတောတိ အာဟ ‘‘အဂဓိတော…ပေ… လောဘဂိဒ္ဓါ’’တိ။ မုစ္ဆန္တိ တဏှာဝသေန မုယှနံ၊ တဿ ဝါ သမုဿယံ အဓိဂတံ။ အနာပန္နော အနုပဂတော။ အနောတ္ထတောတိ အနဇ္ဈောတ္ထတော။ အပရိယောနဒ္ဓါတိ တဏှာဆဒနေန အစ္ဆာဒိတော။ အာဒီနဝံ ပဿမာနောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ၊ သမ္ပရာယိကဉ္စ ဒေါသံ ပဿန္တော။ ဂဓိတပရိဘောဂတော နိဿရတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ၊ ဣဒမတ္ထိကတာ၊ တံ ပဇာနာတီတိ နိဿရဏပညော။ တေနာဟ ‘‘ယာဝဒေဝ…ပေ… ပဇာနန္တော’’တိ။

နေဝတ္တာနုက္ကံသေတီတိ ¶ အတ္တာနံ နေဝ ဥက္ကံသေတိ န ဥက္ခိပတိ န ဥက္ကဋ္ဌတော ဒဟတိ။ ‘‘အဟ’’န္တိအာဒိ ဥက္ကံသနာကာရဒဿနံ။ န ဝမ္ဘေတီတိ န ဟီဠယတိ နိဟီနတော န ဒဟတိ။ တသ္မိံ စီဝရသန္တောသေတိ တသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ ဝီသတိဝိဓေ စီဝရသန္တောသေ ¶ ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရသန္တောသဂ္ဂဟဏေန စီဝရဟေတု အနေသနာပဇ္ဇနာဒိပိ ဂဟိတမေဝ တသ္မိံ သတိ တဿ ဘာဝတော၊ အသတိ စ အဘာဝတော၊ ဝဏ္ဏဝါဒိတာနတ္တုက္ကံသနာ ပရဝမ္ဘနာနိ ပန ဂဟိတာနိ န ဟောန္တီတိ ‘‘ဝဏ္ဏဝါဒိတာဒီသု ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဒက္ခော’’တိအာဒိ ယေသံ ဓမ္မာနံ ဝသေနဿ ယထာဝုတ္တသန္တောသာဒိ ဣဇ္ဈတိ၊ တံ ဒဿနံ။ တတ္ထ ‘‘ဒက္ခော’’တိ ဣမိနာ တေသံ သမုဋ္ဌာပနပညံ ဒဿေတိ၊ ‘‘အနလသော’’တိ ဣမိနာ ပဂ္ဂဏှနဝီရိယံ၊ ‘‘သမ္ပဇာနော’’တိ ဣမိနာ ပါဋိဟာရိယပညံ ‘‘ပဋိဿတော’’တိ ဣမိနာ တတ္ထ အသမ္မောသဝုတ္တိံ ဒဿေတိ။

ပိဏ္ဍပါတော ဇာနိတဗ္ဗောတိ ပဘေဒတော ပိဏ္ဍပါတော ဇာနိတဗ္ဗော။ ပိဏ္ဍပါတက္ခေတ္တန္တိ ပိဏ္ဍပါတဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ ပိဏ္ဍပါတသန္တောသော ဇာနိတဗ္ဗောတိ ပိဏ္ဍပါတေ သန္တောသော ပဘေဒတော ဇာနိတဗ္ဗော။ ဣဓ ဘေသဇ္ဇမ္ပိ ပိဏ္ဍပါတဂတိကမေဝ။ အာဟရိတဗ္ဗတော ဟိ သပ္ပိအာဒီနမ္ပိ ဂဟဏံ ကတံ။

ပိဏ္ဍပါတက္ခေတ္တံ ပိဏ္ဍပါတဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ ခေတ္တံ ဝိယ ခေတ္တံ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတ္ထ၊ ဧတေနာတိ စ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ သင်္ဃတော ဝါ ဟိ ဘိက္ခုနော ပိဏ္ဍပါတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥဒ္ဒေသာဒိဝသေန ဝါ။ တတ္ထ သကလဿ သင်္ဃဿ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ သင်္ဃဘတ္တံ။ ကတိပယေ ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဥဒ္ဒေသေန ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ။ နိမန္တေတွာ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ နိမန္တနံ။ သလာကဒါနဝသေန ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ သလာကဘတ္တံ ¶ ။ ဧကသ္မိံ ပက္ခေ ဧကဒိဝသံ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ပက္ခိကံ။ ဥပေါသထေ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ဥပေါသထိကံ။ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ပါဋိပဒိကံ။ အာဂန္တုကာနံ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ အာဂန္တုကဘတ္တံ။ ဓုရဂေဟေ ဧဝ ဌပေတွာ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ဓုရဘတ္တံ။ ကုဋိံ ဥဒ္ဒိဿ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ကုဋိဘတ္တံ။ ဂါမဝါသီအာဒီဟိ ဝါရေန ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ဝါရဘတ္တံ။ ဝိဟာရံ ဥဒ္ဒိဿ ဒါတဗ္ဗံ ဘတ္တံ ဝိဟာရဘတ္တံ။ သေသာနိ ပါကဋာနေဝ။

ဝိတက္ကေတိ ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ အဟံ အဇ္ဇ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ကတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမာ’’တိ ထေရေန ဝုတ္တေ ‘‘အသုကဂါမေ ¶ ဘန္တေ’’တိ ကာမမေတံ ပဋိဝစနဒါနံ ¶ ၊ ယေန ပန စိတ္တေန ‘‘စိန္တေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧတ္တကံ စိန္တေတွာ’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝိတက္ကမာဠကေ ဌတွာ ဝိတက္ကိတကာလတော ပဋ္ဌာယ။ ‘‘တတော ပရံ ဝိတက္ကေန္တော အရိယဝံသာ စုတော ဟောတီ’’တိ ဣဒံ တိဏ္ဏမ္ပိ အရိယဝံသိကာနံ ဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ဧကစာရိကဿေဝ။ သဗ္ဗောပိ ဟိ အရိယဝံသိကော ဧကဝါရမေဝ ဝိတက္ကေတုံ လဘတိ၊ န တတော ပရံ။ ပရိဗာဟိရောတိ အရိယဝံသိကဘာဝတော ဗဟိဘူတော။ သွာယံ ဝိတက္ကသန္တောသော ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေန န ကုပ္ပတိ၊ ဝိသုဇ္ဈတိ စ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။

ဂဟေတဗ္ဗမေဝါတိ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒေါ။ ယာပနမတ္တမေဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ပိဏ္ဍပါတပဋိဂ္ဂဟဏေ။ အပ္ပန္တိ အတ္တနော ယာပနပမာဏတောပိ အပ္ပံ။ ဂဟေတဗ္ဗံ ဒါယကဿ စိတ္တာရာဓနတ္ထံ။ ပမာဏေနေဝါတိ အတ္တနော ယာပနပ္ပမာဏေနေဝ အပ္ပံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပမာဏေန ဂဟေတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏသ္မိဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မက္ခေတီတိ ဝိဒ္ဓံသေတိ အပနေတိ။ ဝိနိပါတေတီတိ ဝိနာသေတိ အဋ္ဌာနဝိနိယောဂေန။ သာသနန္တိ သတ္ထု သာသနံ အနုသိဋ္ဌိံ။ န ကရောတိ နပ္ပဋိပဇ္ဇတိ။

သပဒါနစာရိနော ဝိယ ဒွါရပဋိပါဋိယာ စရဏံ လောလုပ္ပဝိဝဇ္ဇနသန္တောသောတိ အာဟ ‘‘ဒွါရပဋိပါဋိယာ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။

ဟရာပေတွာတိ အဓိကံ အပနေတွာ။

အာဟာရဂေဓတော နိဿရတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ။ ဇိဃစ္ဆာယ ပဋိဝိနောဒနတ္ထံ ကထာ၊ ကာယဿဌိတိအာဒိပယောဇနံ ¶ ပန အတ္ထာပတ္တိတော အာဂတံ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဇိဃစ္ဆာယ…ပေ… သန္တောသော နာမာ’’တိ။

နိဒဟိတွာ န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ တဒဟုပီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရတ္ထာ ပန သိက္ခာပဒေနေဝ ဝါရိတံ။ သာရဏီယဓမ္မေ ဌိတေနာတိ သီလဝန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သာဓာရဏဘောဂိဘာဝေ ဌိတေန။

သေနာသနေနာတိ သယနေန၊ အာသနေန စ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ¶ ဟိ မဉ္စာဒိကေ၊ ဝိဟာရာဒိကေ စ သေတိ၊ တံ သေနံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ပီဌာဒိကေ အာသတိ၊ တံ အာသနံ။ တဒုဘယံ ဧကတော ကတွာ ‘‘သေနာသန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘မဉ္စော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မဉ္စော မသာရကာဒိ၊ တထာ ပီဌံ။ မဉ္စဘိသိ၊ ပီဌဘိသီတိ ¶ ဒုဝိဓာ ဘိသိ။ ဝိဟာရော ပါကာရပရိစ္ဆိန္နော သကလော အာဝါသော။ ‘‘ဒီဃမုခပါသာဒေါ’’တိ ကေစိ။ အဍ္ဎယောဂေါတိ ဒီဃပါသာဒေါ။ ‘‘ဧကပဿစ္ဆဒနကသေနာသန’’န္တိ ကေစိ။ ပါသာဒေါတိ စတုရဿပါသာဒေါ။ ‘‘အာယတစတုရဿပါသာဒေါ’’တိ ကေစိ။ ဟမ္မိယံ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ ဂုဟာတိ ကေဝလာ ပဗ္ဗတဂုဟာ။ လေဏံ ဒွါရဗန္ဓံ။ အဋ္ဋော ဗဟလဘိတ္တိကံ ဂေဟံ၊ ယဿ ဂေါပါနသိယော အဂ္ဂဟေတွာ ဣဋ္ဌကာဟိ ဧဝ ဆဒနံ ဟောတိ။ ‘‘အဋ္ဋာလကာကာရေန ကရိယတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ မာဠော ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော အနေကကောဏော ပတိဿယဝိသေသော ‘‘ဝဋ္ဋာကာရေန ကတသေနာသန’’န္တိ ကေစိ။

ပိဏ္ဍပါတေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘သာဒကော ဘိက္ခု ‘အဇ္ဇ ကတ္ထ ဝသိဿာမီ’တိ ဝိတက္ကေတီ’’တိအာဒိနာ ယထာရဟံ ပိဏ္ဍပါတေ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ‘‘တတော ပရံ ဝိတက္ကေန္တော အရိယဝံသာ စုတော ဟောတိ ပရိဗာဟိရော’’တိ၊ ‘‘သေနာသနံ ဂဝေသန္တေနာပိ’ကုဟိံ လဘိဿာမီ’တိ အစိန္တေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ စ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ ပုရိမနယေနေဝ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပစ္စယသန္တောသံ ဒဿေန္တေန မဟာထေရေန ဂိလာနပစ္စယသန္တောသော န ဂဟိတောတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဂိလာနပစ္စယော ပန ပိဏ္ဍပါတေ ဧဝ ပဝိဋ္ဌော’’တိ အာဟ၊ အာဟရိတဗ္ဗတာသာမညေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ ဧဝံ တတ္ထ ပိဏ္ဍပါတေ ဝိယ ဝိတက္ကသန္တောသာဒယောပိ ပန္နရသ သန္တောသာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ? နောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ နနု စေတ္ထ ဒွါဒသေဝ ဓုတင်္ဂါနိ ဝိနိယောဂံ ဂတာနိ၊ ဧကံ ပန နေသဇ္ဇိကင်္ဂံ န ကတ္ထစိ ဝိနိယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နေသဇ္ဇိကင်္ဂံ ဘာဝနာရာမအရိယဝံသံ ဘဇတီ’’တိ။ အယဉ္စ အတ္ထော အဋ္ဌကထာရုဠှော ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။

‘‘ပထဝိံ ¶ ပတ္ထရမာနော ဝိယာ’’တိအာဒိ အရိယဝံသဒေသနာယ သုဒုက္ကရဘာဝဒဿနံ ¶ မဟာဝိသယတာယ တဿာ ဒေသနာယ။ ယသ္မာ နယသဟဿပဋိမဏ္ဍိတာ ဟောတိ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမာယ ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တိယမာနာ ဒေသနာ ယထာ တံ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ၊ အယဉ္စ ဘာဝနာရာမအရိယဝံသကထာ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမာယ ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တိယမာနာ ဧဝံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဟဿနယပ္ပဋိမဏ္ဍိတံ…ပေ… ဒေသနံ အာရဘီ’’တိ။ ပဋိပက္ခဝိဓမနတော အဘိမုခဘာဝေန ¶ ရမဏံ အာရမဏံ အာရာမောတိ အာဟ ‘‘အဘိရတီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဗျဓိကရဏာနမ္ပိ ပဒါနံ ဝသေန ဘဝတိ ဗာဟိရတ္ထသမာသော ယထာ ‘‘ဥရသိလောမော၊ ကဏ္ဌေကာဠောတိ အာဟ ‘‘ပဟာနေ အာရာမော အဿာတိ ပဟာနာရာမော’’တိ။ အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝါ အာရာမော၊ ပဟာနံ အာရာမော အဿာတိ ပဟာနာရာမောတိ ဧဝမေတ္ထ သမာသယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ပဇဟန္တော ရမတီ’’တိ ဧတေန ပဟာနာရာမသဒ္ဒါနံ ကတ္တုသာဓနတံ၊ ကမ္မဓာရယသမာသဉ္စ ဒဿေတိ။ ‘‘ဘာဝေန္တော ရမတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘာဝနာရာမောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ကာမံ ‘‘နေသဇ္ဇိကင်္ဂံ ဘာဝနာရာမအရိယဝံသံ ဘဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ ဘာဝနာနုယောဂဿ အနုစ္ဆဝိကတ္တာ၊ နေသဇ္ဇိကင်္ဂဝသေန ပန နေသဇ္ဇိကဿ ဘိက္ခုနော ဧကစ္စာဟိ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိဘာဝေါတိ တမ္ပိ သင်္ဂဏှန္တော ‘‘တေရသန္နံ ဓုတင်္ဂါန’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဝိနယံ ပတွာ ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗ’’န္တိ ဣစ္ဆိတတ္တာ သလ္လေခဿ အပရိစ္စဇနဝသေန ပဋိပတ္တိ နာမ ဝိနယေ ဌိတဿေဝါတိ အာဟ ‘‘တေရသန္နံ…ပေ… ကထိတံ ဟောတီ’’တိ။ ကာမံ သုတ္တာဘိဓမ္မပိဋကေသုပိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇။၁၉၄၊ ဝိဘ။ ၅၀၈) တတ္ထ တတ္ထ သီလကထာ အာဂတာ ဧဝ၊ ယေဟိ ပန ဂုဏေဟိ သီလဿ ဝေါဒါနံ ဟောတိ၊ တေသု ကထိတေသု ယထာ သီလကထာဗာဟုလ္လံ ဝိနယပိဋကံ ကထိတံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဘာဝနာကထာဗာဟုလ္လံ သုတ္တန္တပိဋကံ၊ အဘိဓမ္မပိဋကဉ္စ စတုတ္ထေန အရိယဝံသေန ကထိတမေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘာဝနာရာမေန အဝသေသံ ပိဋကဒွယံ ကထိတံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘သော နေက္ခမ္မံ ဘာဝေန္တော ရမတီ’’တိ နေက္ခမ္မပဒံ အာဒိံ ကတွာ တတ္ထ ဒေသနာယ ပဝတ္တတ္တာ၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဓမ္မာနံ ယထာသကံပဋိပက္ခတော နိက္ခမနေန နေက္ခမ္မသညိတာနံ ¶ တတ္ထ အာဂတတ္တာ သော ပါဌော ‘‘နေက္ခမ္မပါဠီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘နေက္ခမ္မပါဠိယာ ကထေတဗ္ဗော’’တိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ နေက္ခမ္မန္တိ ပဝုစ္စရေ’’တိ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၀၉)။ ဒသုတ္တရသုတ္တန္တ ပရိယာယေနာတိ ဒသုတ္တရသုတ္တန္တဓမ္မေန၊ ဒသုတ္တရသုတ္တန္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၀) အာဂတနယေနာတိ ဝါ အတ္ထော။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

သောတိ ဇာဂရိယံ အနုယုတ္တော ဘိက္ခု။ နေက္ခမ္မန္တိ ကာမေဟိ နိက္ခန္တဘာဝတော နေက္ခမ္မသညိတံ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရံ။ ‘‘သော အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၀၈၊ ၅၃၈) အာဂတာ ¶ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာတိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ ¶ ၊ တသ္မာ ‘‘အဗျာပါဒ’’န္တိအာဒီသုပိ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဗြဟ္မဇာလဋီကာယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဥပါယာသာနဉှိ အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ၊ အဋ္ဌာရသန္နံ မဟာဝိပဿနာနံ၊ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနဉ္စ ဝသေနေတ္ထ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ။

‘‘ဧကံ ဓမ္မံ ဘာဝေန္တော ရမတိ၊ ဧကံ ဓမ္မံ ပဇဟန္တော ရမတီ’’တိ စ န ဣဒံ ဒသုတ္တရသုတ္တေ အာဂတနိယာမေန ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ပန ‘‘ဧကော ဓမ္မော ဘာဝေတဗ္ဗော၊ ဧကော ဓမ္မော ပဟာတဗ္ဗော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၁) စ ဒေသနာ အာဂတာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယသ္မာ အတ္ထတော ဘေဒေါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ နေက္ခမ္မပါဠိယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၄၊ ၃။၄၁) အာဂတနီဟာရေနေဝ ‘‘ဧကံ ဓမ္မံ ဘာဝေန္တော ရမတိ၊ ဧကံ ဓမ္မံ ပဇဟန္တော ရမတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသဝါရေသုပိ။ ယသ္မာ စာယံ အရိယဝံသဒေသနာ နာမ သတ္ထု ပညတ္တာဝ သတ္ထာရာ ဟိ ဒေသိတံ ဒေသနံ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရော သင်္ဂါယနဝသေန ဣဓာနေသိ ¶ ၊ တသ္မာ မဟာအရိယဝံသသုတ္တေ သတ္ထုဒေသနာနီဟာရေန နိဂမနံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဘာဝနာရာမော ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဧသေဝ နယော ဣတော ပရေသု သတိပဋ္ဌာနပရိယာယအဘိဓမ္မနိဒ္ဒေသပရိယာယေသုပိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ကာယာနုပဿနာဝသေနေဝ သင်္ခိပိတွာ ယောဇနာ ကတာ၊ ဧကဝီသတိယာ ပန ဌာနာနံ ဝသေန ဝိတ္ထာရတော ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အနိစ္စတော’’ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၂။၆၉၈) တိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာသု ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၃၁၀။ သံဝရာဒီနံ သာဓနဝသေန ပဒဟတိ ဧတ္ထ၊ ဧတေဟီတိ စ ပဓာနာနိ။ ဥတ္တမဝီရိယာနီတိ သေဋ္ဌဝီရိယာနိ ဝိသိဋ္ဌဿ အတ္ထဿ သာဓနတော။ သံဝရန္တဿ ဥပ္ပန္နဝီရိယန္တိ ယထာ အဘိဇ္ဈာဒယော န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝံ သတိယာ ဥပဋ္ဌာပနေ စက္ခာဒီနံ ပိဒဟနေ အနလသဿ ဥပ္ပန္နဝီရိယံ။ ပဇဟန္တဿာတိ ဝိနောဒေန္တဿ။ ဥပ္ပန္နဝီရိယန္တိ တဿေဝ ပဇဟနဿ သာဓနဝသေန ပဝတ္တဝီရိယံ။ ဘာဝေန္တဿ ဥပ္ပန္နဝီရိယန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သမာဓိနိမိတ္တန္တိ သမာဓိ ဧဝ။ ပုရိမုပ္ပန္နသမာဓိ ဟိ ပရတော ဥပ္ပဇ္ဇနကသမာဓိပဝိဝေကဿ ကာရဏံ ဟောတီတိ ‘‘သမာဓိနိမိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဥပဓိဝိဝေကတ္တာတိ ခန္ဓူပဓိအာဒိဥပဓီဟိ ဝိဝိတ္တတ္တာ ဝိနိဿဋတ္တာ။ တံ အာဂမ္မာတိ တံ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂေန အဓိဂမဟေတု။ ရာဂါဒယော ဝိရဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေနာတိ ¶ ဝါ ဝိရာဂေါ။ ဧဝံ နိရောဓောပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ ဣဓ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ မိဿကဝသေန ဣစ္ဆိတာ၊ တသ္မာ ‘‘အာရမ္မဏဝသေန အဓိဂန္တဗ္ဗဝသေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဓိဂန္တဗ္ဗဝသေနာတိ တံနိန္နတာဝသေန။ ဝေါဿဂ္ဂပရိဏာမိန္တိ ဝေါဿဇ္ဇနဝသေန ¶ ပရိဏာမိတံ ပရိစ္စဇနဝသေန စေဝ ပက္ခန္ဒနဝသေန စ ပရိဏမနသီလံ။ တေနာဟ ‘‘ဒွေ ဝေါဿဂ္ဂါ’’တိအာဒိ။ ခန္ဓာနံ ပရိစ္စဇနံ နာမ တပ္ပဋိဗဒ္ဓကိလေသပ္ပဟာနဝသေနာတိ ယေနာကာရေန ဝိပဿနာ ကိလေသေ ပဇဟတိ၊ တေနေဝါကာရေန တံနိမိတ္တကေ၊ ခန္ဓေ စ ‘‘ပဇဟတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ ¶ အရဟတီတိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာ…ပေ… ပရိစ္စဇတီ’’တိ။ ယသ္မာ ဝိပဿနာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဘာဝံ ပါပုဏန္တီ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန ဧကံသတော နိဗ္ဗာနံ ‘‘ပက္ခန္ဒတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ၊ မဂ္ဂေါ စ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသေ၊ ခန္ဓေ စ ပရိစ္စဇတိ၊ တသ္မာ ယထာက္ကမံ ဝိပဿနာမဂ္ဂါနံ ဝသေန ပက္ခန္ဒနပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂါပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝေါဿဂ္ဂတ္ထာယာတိ ပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂတ္ထာယ စေဝ ပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂတ္ထာယ စ။ ပရိဏမတီတိ ပရိပစ္စတိ။ တံ ပရိဏမနံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဘာဝပ္ပတ္တိယာ စေဝ အရိယမဂ္ဂဘာဝပ္ပတ္တိယာ စ ဣစ္ဆိတန္တိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာဘာဝဉ္စေဝ မဂ္ဂဘာဝဉ္စ ပါပုဏာတီ’’တိ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒီသု သေသသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂကောဋ္ဌာသေသု။

ဘဒ္ဒကန္တိ အဘဒ္ဒကာနံ နီဝရဏာဒိပါပဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနေန ရာဂဝိဓမနေန ဧကန္တဟိတတ္တာ၊ ဒုလ္လဘတ္တာ စ ဘဒ္ဒကံ သုန္ဒရံ။ န ဟိ အညံ သမာဓိနိမိတ္တံ ဧဝံဒုလ္လဘံ၊ ရာဂဿ စ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတံ အတ္ထိ။ အနုရက္ခတီတိ ဧတ္ထ အနုရက္ခနာ နာမ အဓိဂတသမာဓိတော ယထာ န ပရိဟာနိ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပဋိပတ္တိ၊ သာ ပန တပ္ပဋိပက္ခဝိဓမနေနာတိ အာဟ ‘‘သမာဓီ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌိကသညာဒိကာတိ အဋ္ဌိကဇ္ဈာနာဒိကာ။ သညာသီသေန ဟိ ဈာနံ ဝဒတိ။

ဧကပဋိဝေဓဝသေန စတုသစ္စဓမ္မေ ဉာဏန္တိ စတူသု အရိယသစ္စေသု ဧကာဘိသမယဝသေန ပဝတ္တဉာဏံ၊ မဂ္ဂဉာဏန္တိ အတ္ထော။ စတုသစ္စန္တောဂဓတ္တာ စတုသစ္စဗ္ဘန္တရေ နိရောဓဓမ္မေ နိဗ္ဗာနေ ဉာဏံ၊ တေန ဖလဉာဏံ ဝဒတိ။ ယသ္မာ မဂ္ဂါနန္တရဿ ဖလဿ မဂ္ဂါနုဂုဏာ ပဝတ္တိ၊ ယတော တံသမုဒယပက္ခိယေသု ဓမ္မေသု ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ နိရောဓသစ္စေပိ ယော မဂ္ဂဿ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယော၊ တဒနုဂုဏာ ပဝတ္တီတိ ¶ ဖလဉာဏဿေဝ ဓမ္မေ ဉာဏတာ ဝုတ္တာ၊ န ယဿ ကဿစိ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဿ ဉာဏဿ ¶ ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ မဂ္ဂပညာ တာဝ စတုသစ္စဓမ္မဿ ပဋိဝိဇ္ဈနတော ဓမ္မေဉာဏံ နာမ ဟောတု၊ ဖလပညာ ပန ကထန္တိ စောဒနာ သောဓိတာ ဟောတိ နိရောဓဓမ္မံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနတော။ ဒုဝိဓာပိ ဟိ ပညာ အပရပ္ပစ္စယတာယ အတ္တပစ္စက္ခတော အရိယသစ္စဓမ္မေ ကိစ္စတော စ အာရမ္မဏတော စ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ဓမ္မေဉာဏ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရိယသစ္စေသု ဟိ အယံ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ တေသံ အဝိပရီတသဘာဝတ္တာ၊ သင်္ခတပ္ပဝရော ဝါ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တဿ စ ဖလဓမ္မော။ တတ္ထ ပညာ တံသဟဂတာ ဓမ္မေဉာဏံ။

အနွယေဉာဏန္တိ ¶ အနုဂမနဉာဏံ။ ပစ္စက္ခတော ဒိသွာတိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ မဂ္ဂဉာဏေန ပစ္စက္ခတော ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ ယထာ ဣဒါနီတိ ယထာ ဧတရဟိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စံ၊ ဧဝံ အတီတေပိ အနာဂတေပိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စမေဝါတိ စ သရိက္ခဋ္ဌေန ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သမုဒယသစ္စေ၊ မဂ္ဂသစ္စေ စ။ အယမေဝါတိ အဝဓာရဏေ။ နိရောဓသစ္စေ ပန သရိက္ခဋ္ဌော နတ္ထိ တဿ နိစ္စတ္တာ၊ ဧကသဘာဝတ္တာ စ။ ဧဝံ တဿ ဉာဏဿ အနုဂတိယံ ဉာဏန္တိ တဿ ဓမ္မေဉာဏဿ ‘‘ဧဝံ အတီတေပီ’’တိအာဒိနာ အနုဂတိယံ အနုဂမနေ အနွယေ ဉာဏံ။ ဣဒံ အနွယေ ဉာဏန္တိ ယောဇနာ။ ‘‘တေနာဟာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိယာ ဝိဘာဝေတိ။ သောတိ ဓမ္မဉာဏံ ပတွာ ဌိတော ဘိက္ခု။ ဣမိနာ ဓမ္မေနာတိ ဓမ္မဂေါစရတ္တာ ဂေါစရဝေါဟာရေန ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တေနမဂ္ဂဉာဏေန၊ ဥပယောဂတ္ထေ ဝါ ကရဏဝစနံ၊ ဣမိနာ ဓမ္မေန ဉာတေနာတိ ဣမံ စတုသစ္စဓမ္မံ ဉာဏေန ဇာနိတွာ ဌိတေန မဂ္ဂဉာဏေနာတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌေနာတိ ဒဿနေန သစ္စဓမ္မံ ပဿိတွာ ဌိတေန။ ပတ္တေနာတိ ¶ သစ္စာနံ ပတွာ ဌိတေန။ ဝိဒိတေနာတိ သစ္စာနိ ဝိဒိတွာ ဌိတေန။ ပရိယောဂါဠှေနာတိ စတုသစ္စဓမ္မံ ပရိယောဂါဟေတွာ ဌိတေနာတိ ဧဝံ တာဝေတ္ထ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၉၆) အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဒုဝိဓမ္ပိ ပန မဂ္ဂဖလဉာဏံ ဓမ္မေဉာဏံ။ ပစ္စဝေက္ခဏာယ စ မူလံ၊ ကာရဏဉ္စ နယနယနဿာတိ ဒုဝိဓေနာပိ တေန ဓမ္မေနာတိ န န ယုဇ္ဇတိ။ တထာ စတုသစ္စဓမ္မဿ ဉာတတ္တာ၊ မဂ္ဂဖလသင်္ခါတဿ ဝါ ဓမ္မဿ သစ္စပဋိဝေဓသမ္ပယောဂံ ဂတတ္တာ နယနယနံ ဟောတီတိ တေန ဣမိနာ ဓမ္မေန ဉာဏဝိသယဘာဝေန၊ ဉာဏသမ္ပယောဂေန ဝါ ဉာတေနာတိ စ အတ္ထော န န ယုဇ္ဇတီတိ။ အတီတာနာဂတေ နယံ နေတီတိ အတီတေ၊ အနာဂတေ စ နယံ နေတိ ဟရတိ ¶ ပေသေတိ။ ဣဒံ ပန န မဂ္ဂဉာဏဿ ကိစ္စံ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏကိစ္စံ၊ သတ္ထာရာ ပန မဂ္ဂဉာဏံ အတီတာနာဂတေ နယနယနသဒိသံ ကတံ မဂ္ဂမူလကတ္တာ။ ဘာဝိတမဂ္ဂဿ ဟိ ပစ္စဝေက္ခဏာ နာမ ဟောတိ။ နယိဒံ အညံ ဉာဏုပ္ပာဒနံ နယနယနံ၊ ဉာဏဿေဝ ပန ပဝတ္တိဝိသေသောတိ။

ပရေသံ စေတသော ပရိတော အယနံ ပရိစ္ဆိန္ဒနံ ပရိယော၊ တသ္မိံ ပရိယေ။ တေနာဟ ‘‘ပရေသံ စိတ္တပရိစ္ဆေဒေ’’တိ။ အဝသေသံ သမ္မုတိမှိဉာဏံ နာမ ‘‘ဉာဏ’’န္တိ သမ္မတတ္တာ။ ဝစနတ္ထတော ပန သမ္မုတိမှိ ဉာဏန္တိ သမ္မုတိမှိဉာဏံ။ ဓမ္မေဉာဏာဒီနံ ဝိယ ဟိ သာတိသယဿ ပဋိဝေဓကိစ္စဿ အဘာဝါ ဝိသယောဘာသနသင်္ခါတဇာနနသာမညေန ‘‘ဉာဏ’’န္တိ သမ္မတေသု အန္တောဂဓန္တိ အတ္ထော။ သမ္မုတိဝသေန ဝါ ပဝတ္တံ သမ္မုတိမှိဉာဏံ သမ္မုတိဒွါရေန အတ္ထဿ ဂဟဏတော။ အဝသေသံ ဝါ ဣတရဉာဏတ္တယဝိသဘာဂံ ဉာဏံ ¶ တဗ္ဗိသဘာဂသာမညေန သမ္မုတိမှိဉာဏမှိ ပဝိဋ္ဌတ္တာ သမ္မုတိမှိဉာဏံ နာမ ဟောတီတိ။

ကာမံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏာဒီနိ ဒုက္ခဉာဏာဒီနိယေဝ၊ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ပနေဝမာဟ ‘‘အရဟတ္တံ ¶ ပါပေတွာ’’တိ။ ဝဋ္ဋတော နိဂ္ဂစ္ဆတိ ဧတေနာတိ နိဂ္ဂမနံ၊ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ။ ပုရိမာနိ ဒွေ သစ္စာနိ ဝဋ္ဋံ ပဝတ္တိပဝတ္တိဟေတုဘာဝတော။ ဣတရာနိ ပန ဒွေ ဝိဝဋ္ဋံ နိဝတ္တိနိဝတ္တိဟေတုဘာဝတော။ အဘိနိဝေသောတိ ဝိပဿနာဘိနိဝေသော ဟောတိ လောကိယဿ ဉာဏဿ ဝိသဘာဂူပဂမနတော။ နော ဝိဝဋ္ဋေတိ ဝိဝဋ္ဋေ အဘိနိဝေသော နော ဟောတိ အဝိသယဘာဝတော။ ပရိယတ္တီတိ ကမ္မဋ္ဌာနတန္တိ။ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ ဝါစုဂ္ဂတံ ကတွာ။ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ ဝါ ပါဠိတော၊ အတ္ထတော စ ယထာရဟံ သဝနဓာရဏပရိပုစ္ဆနမနသာနုပေက္ခနာဒိဝသေန စိတ္တေန ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဂဏှိတွာ။ ကမ္မံ ကရောတီတိ နာမရူပပရိဂ္ဂဟာဒိက္ကမေန ယောဂကမ္မံ ကရောတိ။

ယဒိ ပုရိမေသု ဒွီသု ဧဝ ဝိပဿနာဘိနိဝေသော၊ တေသု ဧဝ ဥဂ္ဂဟာဒိ၊ ကထမိဒံ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ဇာတန္တိ အာဟ ‘‘ဒွီသူ’’တိအာဒိ။ ကာမံ ပစ္ဆိမာနိပိ ဒွေ သစ္စာနိ အဘိညေယျာနိ၊ ပရိညေယျတာ ပန တတ္ထ နတ္ထီတိ န ဝိပဿနာဗျာပါရော။ ကေဝလံ ပန အနုဿဝမတ္တေ ဌတွာ အစ္စန္တပဏီတဘာဝတော ဣဋ္ဌံ၊ အာတပ္ပကနိရာမိသပီတိသဉ္ဇနနတော ကန္တံ၊ ဥပရူပရိ အဘိရုစိဇနနေန မနဿ ဝဍ္ဎနတော မနာပန္တိ မနသိကာရံ ပဝတ္တေတိ။ တေနာဟ ‘‘နိရောဓသစ္စံ နာမာ’’တိအာဒိ။ ဒွီသု သစ္စေသူတိ ဒွီသု သစ္စေသု ဝိသယဘူတေသု ¶ ၊ တာနိ စ ဥဒ္ဒိဿ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန ပဝတ္တမာနော ဟိ မဂ္ဂေါ တေ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တော နာမ ဟောတီတိ။ တီဏိ ဒုက္ခသမုဒယမဂ္ဂသစ္စာနိ။ ကိစ္စဝသေနာတိ အသမ္မုယှနဝသေန။ ဧကန္တိ နိရောဓသစ္စံ။ အာရမ္မဏဝသေနာတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေနပိ အသမ္မုယှနကိစ္စဝသေနပိ တတ္ထ ပဋိဝေဓော လဗ္ဘတေဝ။ ဒွေ သစ္စာနီတိ ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာနိ။ ဒုဒ္ဒသတ္တာတိ ဒဋ္ဌုံ ¶ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ ဩဠာရိကာ ဟိ ဒုက္ခသမုဒယာ၊ တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ ဒုက္ခံ၊ အာဟာရာဒီသု စ အဘိလာသော ပါကဋော။ ပီဠနာဒိအာယူဟနာဒိဝသေနပိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဣဒံ အဿ ကာရဏ’’န္တိ ယာထာဝတော ဉာဏေန ဩဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ တာနိ ဂမ္ဘီရာနိ။ ဒွေတိ နိရောဓမဂ္ဂသစ္စာနိ။ တာနိ သဏှသုခုမဘာဝတော သဘာဝေနေဝ ဂမ္ဘီရတာယ ယာထာဝတော ဉာဏေန ဒုရောဂါဟတ္တာ ‘‘ဒုဒ္ဒသာနီ’’တိ။

သောတာပတ္တိယင်္ဂါဒိစတုက္ကဝဏ္ဏနာ

၃၁၁။ သောတော နာမ အရိယသောတော ပုရိမပဒလောပေန၊ တဿ အာဒိတော သဗ္ဗပဌမံ ပဇ္ဇနံ သောတာပတ္တိ၊ ပဌမမဂ္ဂပဋိလာဘော။ တဿ အင်္ဂါနိ အဓိဂမူပါယဘူတာနိ ကာရဏာနိ သောတာပတ္တိယင်္ဂါနိ။ တေနာဟ ‘‘သောတာ…ပေ… အတ္ထော’’တိ။ သန္တကာယကမ္မာဒိတာယ သန္တဓမ္မသမန္နာဂမတော၊ သန္တဓမ္မပဝေဒနတော စ သန္တော ပုရိသာတိ သပ္ပုရိသာ။ တတ္ထ ယေသံ ဝသေန စတုသစ္စသမ္ပဋိဝေဓာဝဟံ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ လဗ္ဘတိ၊ တေ ဧဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓါဒီနံ သပ္ပုရိသာန’’န္တိ အာဟ ¶ ။ သန္တော သတံ ဝါ ဓမ္မောတိ သဒ္ဓမ္မော။ သော ဟိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယဒုက္ခေ၊ သံသာရဒုက္ခေ စ အပတန္တေ ဓာရေတီတိ ဧဝမာဒိ ဂုဏာတိသယယောဂဝသေန သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနော၊ ပသတ္ထော၊ သုန္ဒရော ဝါ ဓမ္မော၊ သတံ ဝါ အရိယာနံ ဓမ္မော၊ တေသံ ဝါ တဗ္ဘာဝသာဓကော ဓမ္မောတိ သဒ္ဓမ္မော၊ ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၅။၇၃) ဝုတ္တာ ပရိယတ္တိ။ သာ ပန မဟာဝိသယတာယ န သဗ္ဗာ သဗ္ဗဿ ဝိသေသာဝဟာတိ တဿ တဿ အနုစ္ဆဝိကမေဝ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သပ္ပာယဿ တေပိဋကဓမ္မဿ သဝန’’န္တိ။ ယောနိသောမနသိကာရော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိယာတိ ဝိပဿနာနုယောဂဿ။

အဝေစ္စပ္ပသာဒေနာတိ ¶ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓဝသေန ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဂုဏေ ဉတွာ ဥပ္ပန္နပ္ပသာဒေန၊ သော ပန ပသာဒေါ ဒေဝါဒီသု ကေနစိပိ အကမ္ပိယတာယ နိစ္စလောတိ ¶ အာဟ ‘‘အစလပ္ပသာဒေနာ’’တိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ စတုက္ကတ္တယေ အာဟာရစတုက္ကေ။ လူခပဏီတဝတ္ထုဝသေနာတိ ဩဒနကုမ္မာသာဒိကဿ လူခဿ စေဝ ပဏီတဿ စ ဝတ္ထုနော ဝသေန။ သာ ပနာယံ အာဟာရဿ ဩဠာရိကသုခုမတာ ‘‘ကုမ္ဘိလာနံ အာဟာရံ ဥပါဒါယ မောရာနံ အာဟာရော သုခုမော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၁) အဋ္ဌကထာယံ ဝိတ္ထာရတော အာဂတာ ဧဝ။

အာရမ္မဏဋ္ဌိတိဝသေနာတိ အာရမ္မဏသင်္ခါတဿ ပဝတ္တိပစ္စယဋ္ဌာနဿ ဝသေန။ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဌိတိ၊ အာရမ္မဏမေဝ ဌိတိ အာရမ္မဏဋ္ဌိတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ရူပါရမ္မဏ’’န္တိအာဒိ။ အာရမ္မဏတ္ထော စေတ္ထ ဥပတ္ထမ္ဘနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ဝိသယလက္ခဏောဝ။ ဥပတ္ထမ္ဘနဘူတံ ရူပံ ဥပေတီတိ ရူပူပါယံ။ တေနာဟ ‘‘ရူပံ ဥပဂတံ ဟုတွာ’’တိအာဒိ။ ရူပက္ခန္ဓံ နိဿာယ တိဋ္ဌတိ တေန ဝိနာ အပ္ပဝတ္တနတော။ တန္တိ ရူပက္ခန္ဓံ နိဿာယ ဌာနပ္ပဝတ္တနံ။ ဧတန္တိ ‘‘ရူပူပါယ’’န္တိ ဧတံ ဝစနံ။ ရူပက္ခန္ဓော ဂေါစရော ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ပစ္စယော ဧတဿာတိ ရူပက္ခန္ဓဂေါစရံ ရူပံ သဟကာရီကာရဏဘာဝေန ပတိဋ္ဌာ ဧတဿာတိ ရူပပ္ပတိဋ္ဌံ။ ဣတိ တီဟိ ပဒေဟိ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ ပတိ ရူပက္ခန္ဓဿ သဟကာရီကာရဏဘာဝေါယေဝေတ္ထ ဝုတ္တော။ ဥပသိတ္တံ ဝိယ ဥပသိတ္တံ၊ ယထာ ဗျဉ္ဇနေဟိ ဥပသိတ္တံ သိနေဟိတံ ဩဒနံ ရုစိတံ၊ ပရိဏာမယောဂျဉ္စ၊ ဧဝံ ¶ နန္ဒိယာ ဥပသိတ္တံ သိနေဟိတံ ကမ္မဝိညာဏံ အဘိရုစိတံ ဟုတွာ ဝိပါကယောဂျံ ဟောတီတိ။ ဣတရန္တိ ဒေါသသဟဂတာဒိအကုသလံ၊ ကုသလဉ္စ ဥပနိဿယကောဋိယာ ဥပသိတ္တံ ဟုတွာတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ ပဝတ္တမာနန္တိ ဧဝံ ရူပူပါယန္တိ ဒေသနာဘာဝေန ပဝတ္တမာနံ။ ဝိပါကဓမ္မတာယ ဝုဒ္ဓိံ…ပေ… အာပဇ္ဇတိ။ တတ္ထာပိ နိပ္ပရိယာယဖလနိဗ္ဗတ္တနဝသေန ဝုဒ္ဓိံ၊ ပရိယာယဖလနိဗ္ဗတ္တနဝသေန ဝိရုဠှိံ၊ နိဿန္ဒဖလနိဗ္ဗတ္တနဝသေန ဝေပုလ္လံ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယဖလနိဗ္ဗတ္တနေန ဝါ ဝုဒ္ဓိံ၊ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဖလနိဗ္ဗတ္တနဝသေန ဝိရုဠှိံ၊ အပရာပရိယာယဖလနိဗ္ဗတ္တနဝသေန ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇတီတိ ¶ ယောဇနာ။ ဧကန္တတော ဝေဒနုပါယာဒိဝသေန ပတ္တိ နာမ အရူပဘဝေ ယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဣမေဟိ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပါဠိယံ ကတံ ဝါ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ‘‘ရူပူပါယ’’န္တိအာဒိနာ ယထာ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿ ဥပနိဿယဘူတာ ရူပါဒယော ဂယှန္တိ၊ ဧဝံ တေန နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗာပိ တေ ဂယှန္တီတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘စတုက္ကဝသေန…ပေ… န ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ဝိပါကောပိ ဟိ ဓမ္မော ¶ ဝိပါကဓမ္မဝိညာဏံ ဥပဂတံ နာမ ဟောတိ တထာ နန္ဒိယာ ဥပသိတ္တတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘နန္ဒူပသေစန’’န္တိ။ ဝိတ္ထာရိတာနေဝ သိင်္ဂါလသုတ္တေ။

ဘဝတိ ဧတေန အာရောဂျန္တိ ဘဝေါ၊ ဂိလာနပစ္စယော။ ပရိဝုဒ္ဓါ ဘဝေါ အဘဝေါ။ ဝုဒ္ဓိအတ္ထော ဟိ အယံ အကာရော ယထာ ‘‘သံဝရာသံဝရော၊ (ပါရာ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာ၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကထာဝဏ္ဏနာ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ဖလာဖလံ’’တိ စ ¶ ။ တေလမဓုဖာဏိတာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သပ္ပိနဝနီတာနံ ဂဟဏံ၊ တေလာဒီနံ ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ။ သဗ္ဗဿာပိ ဂိလာနပစ္စယဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ ဘဝါဘဝေါတိ ခုဒ္ဒကော စေဝ မဟန္တော စ ဥပပတ္တိဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝဉ္စ သတိ ‘‘ဣမေသံ ပနာ’’တိအာဒိဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ဘဝူပပတ္တိပဟာနတ္ထော ဟိ ဝိသေသတော စတုတ္ထအရိယဝံသော။ တဏှုပ္ပာဒါနန္တိ တဏှုပ္ပတ္တီနံ၊ စီဝရာဒိဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇနကတဏှာနန္တိ အတ္ထော။ ပဓာနကရဏကာလေတိ ဘာဝနာနုယောဂက္ခဏေ။ သီတာဒီနိ န ခမတီတိ ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗဘာဂကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ခမတီတိ သဟတိ အဘိဘဝတိ။ ဝိတက္ကသမနန္တိ နိဒဿနမတ္တံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ကိလေသာနံ သမနဝသေန ပဝတ္တာ ပဋိပဒါ။

သမာဓိဈာနာဒိဘေဒေါ ဓမ္မော ပဇ္ဇတိ ပဋိပဇ္ဇီယတိ ဧတေနာတိ ဓမ္မပဒံ။ အနဘိဇ္ဈာဝ ဓမ္မပဒံ အနဘိဇ္ဈာဓမ္မပဒံ။ အယံ တာဝ အလောဘပက္ခေ နယော၊ ဣတရပက္ခေ ပန အနဘိဇ္ဈာပဓာနော ဓမ္မကောဋ္ဌာသော အနဘိဇ္ဈာဓမ္မပဒံ။ အကောပေါတိ အဒေါသော၊ မေတ္တာတိ အတ္ထော။ သုပ္ပဋ္ဌိတသတီတိ ကာယာဒီသု သမ္မဒေဝ ဥပဋ္ဌိတာ သတိ။ သတိသီသေနာတိ သတိပဓာနမုခေန။ သမာဓိပဓာနတ္တာ ဈာနာနံ ‘‘သမာပတ္တိ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာမံ သဝိညာဏကအသုဘေပိ ဈာနဘာဝနာ အလောဘပ္ပဓာနာ ဟောတိ ကာယဿ ဇိဂုစ္ဆနေန၊ ပဋိက္ကူလာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန စ ပဝတ္တနတော၊ သတ္တဝိဓဥဂ္ဂဟကောသလ္လာဒိဝသေန ပနဿာ ပဝတ္တိ သတိပဓာနာတိ တတိယဓမ္မပဒေနေဝ နံ သင်္ဂဏှိတုကာမော ‘‘ဒသ အသုဘဝသေန ဝါ’’တိ အာဟ။ ဟိတူပသံဟာရာဒိဝသေန ပဝတ္တနတော ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာ ဗျာပါဒဝိရောဓိနီ အဗျာပါဒပ္ပဓာနာတိ အာဟ ‘‘စတုဗြဟ္မ…ပေ… ဓမ္မပဒ’’န္တိ။ တတ္ထ အဓိဂတာနိ ဈာနာဒီနီတိ ယောဇနာ။ ဂမနာဒိတော အာဟာရဿ ပဋိက္ကူလဘာဝသလ္လက္ခဏံ ¶ သညာယ ထိရဘာဝေနေဝ ဟောတိ တဿာ ထိရသညာပဒဋ္ဌာနတ္တာတိ အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညာပိ ¶ ¶ တတိယဓမ္မပဒေ ဧဝ သင်္ဂဟံ ဂတာ။ အာရုပ္ပသမာဓိအဘိညာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ကသိဏဘာဝနာ၊ သတ္တဝိဓဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိပါရိပူရိဟေတုတော အာနာပါနေသု ပဌမအာနာပါနဘာဝနာ ဝိသေသတော သမာဓိပဓာနာတိ သာ စတုတ္ထဓမ္မပဒေန သင်္ဂဟိတာ။ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေန အဓိဂတာနိပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟေတဗ္ဗာနိ သိယုံ၊ ပညာပဓာနတာယ ပန န သင်္ဂဟိတာနိ။

ဓမ္မသမာဒါနေသု ပဌမံ အစေလကပဋိပဒါ ဧတရဟိ စ ဒုက္ခဘာဝတော၊ အနာဂတေပိ အပါယဒုက္ခဝဋ္ဋဒုက္ခာဝဟတော။ အစေလကပဋိပဒါတိ စ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကာနမ္ပိ ဥဘယဒုက္ခာဝဟပဋိပတ္တိဒဿနတော။ ဒုတိယံ…ပေ… ဗြဟ္မစရိယစရဏံ ဧတရဟိ သတိပိ ဒုက္ခေ အာယတိံ သုခါဝဟတ္တာ။ ကာမေသု ပါတဗျတာ ယထာကာမံ ကာမပရိဘောဂေါ။ အလဘမာနဿာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ကော ပန ဝါဒေါ လဘမာနဿာတိ ဒဿေတိ။

ဒုဿီလျာဒိပါပဓမ္မာနံ ခမ္ဘနံ ပဋိဗန္ဓနံ ခန္ဓဋ္ဌော၊ သော ပန သီလာဒိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဂုဏဋ္ဌော ခန္ဓဋ္ဌော’’တိ။ ဂုဏဝိသယတာယ ခန္ဓ-သဒ္ဒဿ ဂုဏတ္ထတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓောတိ ပဋိပက္ခတော သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တာ ဂုဏဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ၊ န အဝိမုတ္တာ၊ နာပိ ဝိမုစ္စမာနာတိ တေဟိ သဟ ဒေသနံ အာရုဠှာ သီလက္ခန္ဓာဒယောပိ တယောတိ အာဟ ‘‘ဖလသီလံ အဓိပ္ပေတံ၊ စတူသုပိ ဌာနေသု ဖလမေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ စ။ ဧတေနေဝ စေတ္ထ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓောတိ ဖလပရိယာပန္နာ သမ္မာသင်္ကပ္ပဝါယာမသတိယော အဓိပ္ပေတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ တတ္ထ ထိရဘာဝေန ပဝတ္တနတော၊ ဧတေနေဝ အဟိရိကအနောတ္တပ္ပာနမ္ပိ သဝိသယေ ဗလဋ္ဌော သိဒ္ဓါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ဟိ တေသံ ¶ ပဋိပက္ခေဟိ အကမ္ပိယဋ္ဌော ဧကန္တိကော။ ဟိရောတ္တပ္ပာနဉှိ အကမ္ပိယဋ္ဌော သာတိသယော ကုသလဓမ္မာနံ မဟာဗလဘာဝတော၊ အကုသလာနဉ္စ ဒုဗ္ဗလဘာဝတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အဗလာ နံ ဗလီယန္တိ၊ မဒ္ဒန္တေ နံ ပရိဿယာ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၇၆၊ မဟာနိ။ ၅၊ နေတ္တိ။ ပဋိနိဒ္ဒေသဝါရေ ၅) ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မဝသေနာယံ ဒေသနာတိ ‘‘သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

အဓီတိ ဥပသဂ္ဂမတ္တံ၊ န ‘‘အဓိစိတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၈၅) ဝိယ အဓိကာရာဒိအတ္ထံ။ ကရဏာဓိကရဏဘာဝသာဓနဝသေန အဓိဋ္ဌာန-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘တေန ¶ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန အဓိဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌန္တိ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ဂုဏာဓိကာ ပုရိသာ၊ တေ ဧဝ တတ္ထ အဓိဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌန္တိ သမ္မာပတ္တိယာ၊ ဌာနမေဝ အဓိဋ္ဌာနမေဝ သမ္မာပဋိပတ္တိယန္တိ ယောဇနာ။ ပဌမေန အဓိဋ္ဌာနေန။ အဂ္ဂဖလပညာတိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသောယံ။ ကိလေသူပသမောတိ ကိလေသာနံ အစ္စန္တဝူပသမော ¶ ။ ပဌမေန နယေန အဓိဋ္ဌာနာနိ ဧကဒေသတောဝ ဂဟိတာနိ၊ န နိပ္ပဒေသတောတိ နိပ္ပဒေသတောဝ တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဌမေန စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အာဒိံ ကတွာ’’တိ ဧတေန ဈာနာဘိညာပညဉ္စေဝ မဂ္ဂပညဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝစီသစ္စံ အာဒိံ ကတွာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိရတိသစ္စံ သင်္ဂဏှာတိ။ တတိယေန အာဒိ-သဒ္ဒေန ကိလေသာနံ ဝီတိက္ကမပရိစ္စာဂံ၊ ပရိယုဋ္ဌာနပရိစ္စာဂံ၊ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိ အနုသယပရိစ္စာဂဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘိတေ ကိလေသေ’’တိ ဧတေန သမာပတ္တီဟိ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝူပသမံ ဝတွာ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိ ကာတဗ္ဗံ တေသံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝူပသမံ သင်္ဂဏှာတိ။ အရဟတ္တဖလပညာ ကထိတာ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသတောဝ၊ အညထာ ¶ ဝစီသစ္စာဒီနမ္ပိ ဂဟဏံ သိယာ။ နိဗ္ဗာနဉ္စ အသမ္မောသဓမ္မတာယ ဥတ္တမဋ္ဌေန သစ္စံ၊ သဗ္ဗသံကိလေသပရိစ္စာဂနိမိတ္တတာယ စာဂေါ၊ သဗ္ဗသင်္ခါရူပသမဘာဝတော ဥပသမောတိ စ ဝိသေသတော ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ ထေရဿ အဓိပ္ပာယော။ ပကဋ္ဌဇာနနဖလတာယ ပညာ၊ အနဝသေသတော ကိလေသာနဉ္စဇန္တေ စ ဝူပသန္တေ စ ဥပ္ပန္နတ္တာ စာဂေါ၊ ဥပသမောတိ စ ဝိသေသတော အဂ္ဂဖလဉာဏံ ဝုစ္စတီတိ ထေရော အာဟ ‘‘သေသေဟိ အရဟတ္တဖလပညာ ကထိတာ’’တိ။

ပဉှဗျာကရဏာဒိစတုက္ကဝဏ္ဏနာ

၃၁၂။ ကာဠကန္တိ မလီနံ၊ စိတ္တဿ အပဘဿရဘာဝကရဏန္တိ အတ္ထော။ တံ ပနေတ္ထ ကမ္မပထပ္ပတ္တမေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဒသအကုသလကမ္မပထကမ္မ’’န္တိ။ ကဏှာဘိဇာတိဟေတုတော ဝါ ကဏှံ။ တေနာဟ ‘‘ကဏှဝိပါက’’န္တိ။ အပါယူပတ္တိ၊ မနုဿေသု စ ဒေါဘဂ္ဂိယံ ကဏှဝိပါကော။ အယံ တဿ တမဘာဝေါ ဝုတ္တော။ နိဗ္ဗတ္တနတောတိ နိဗ္ဗတ္တာပနတော။ ပဏ္ဍရန္တိ ဩဒါတံ၊ စိတ္တဿ ပဘဿရဘာဝကရဏန္တိ အတ္ထော။ သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတော ဝါ သုက္ကံ။ တေနာဟ ‘‘သုက္ကဝိပါက’’န္တိ။ သဂ္ဂူပပတ္တိ၊ မနုဿေသု သောဘဂ္ဂိယဉ္စ သုက္ကဝိပါကော။ အယံ တဿ ဇောတိဘာဝေါ ဝုတ္တော။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ပန ‘‘သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တနတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ နိဗ္ဗတ္တာပနတောတိ အတ္ထော။ မိဿကကမ္မန္တိ ကာလေန ကဏှံ၊ ကာလေန သုက္ကန္တိ ဧဝံ မိဿကဝသေန ¶ ကတကမ္မံ။ ‘‘သုခဒုက္ခဝိပါက’’န္တိ ဝတွာ တတ္ထ သုခဒုက္ခာနံ ပဝတ္တိအာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘မိဿကကမ္မဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဿ ကဏှသုက္ကသမညာ ကဏှသုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတာယာတိ အပစယဂါမိတာယ တဒုဘယဝိဒ္ဓံသကဿ ကမ္မက္ခယကရကမ္မဿ ဣဓ သုက္ကပရိယာယောပိ န ဣစ္ဆိတောတိ အာဟ ‘‘ဥဘယ…ပေ… အယမေတ္ထ အတ္ထော’’တိ။ တတ္ထ ဥဘယဝိပါကဿာတိ ယထာဓိဂတဿ ဥဘယဝိပါကဿ။ သမ္ပတ္တိဘဝပရိယာပန္နော ¶ ဟိ ဝိပါကော ဣဓ ‘‘သုက္ကဝိပါကော’’တိ အဓိပ္ပေတော၊ န အစ္စန္တပရိသုဒ္ဓါ အရိယဖလဝိပါကော။

ပုဗ္ဗေနိဝါသော သတ္တာနံ စုတူပပါတော စ ပစ္စက္ခကရဏေန သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ၊ ဣတရေ ပဋိလာဘေန အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန ¶ ပစ္စက္ခကရဏေန စ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ။ နနု စ ပစ္စဝေက္ခဏာပေတ္ထ ပစ္စက္ခတော ပဝတ္တတီတိ? သစ္စံ ပစ္စက္ခတော ပဝတ္တတိ သရူပဒဿနတော၊ န ပန ပစ္စက္ခကရဏဝသေန ပဝတ္တတိ ပစ္စက္ခကာရီနံ ပိဋ္ဌိဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘ကာယေနာ’’တိအာဒိ။

ဩဟနန္တီတိ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ ဟနန္တိ ဂမေန္တိ။ တထာဘူတာ စ အဓော သီဒေန္တိ နာမာတိ အာဟ ‘‘ဩသီဒါပေန္တီ’’တိ။ ကာမနဋ္ဌေန ကာမော စ သော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန ဩဃော စာတိ၊ ကာမေသု ဩဃောတိ ဝါ ကာမောဃော။ ဘဝေါဃော နာမ ဘဝရာဂေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပါရူပဘဝေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဌမော ဥပပတ္တိဘဝေသု ရာဂေါ၊ ဒုတိယော ကမ္မဘဝေသု၊ တတိယော ဘဝဒိဋ္ဌိသဟဂတော။ ယထာ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ၊ ဧဝံ ဩဟနဋ္ဌေန ‘‘ဩဃော’’တိ ဝုတ္တော။

ယောဇေန္တီတိ ကမ္မံ ဝိပါကေန၊ ဘဝါဒိံ ဘဝန္တရာဒီဟိ ဒုက္ခေ သတ္တေ ယောဇေန္တိ ဃဋ္ဋေန္တီတိ ယောဂါ။ ဩဃာ ဝိယ ဝေဒိတဗ္ဗာ အတ္ထတော ကာမယောဂါဒိဘာဝတော။

ဝိသံယောဇေန္တီတိ ပဋိပန္နံ ပုဂ္ဂလံ ကာမယောဂါဒိတော ဝိယောဇေန္တိ။ သံကိလေသကရဏံ ယောဇနံ ယောဂေါ၊ ဂန္ထိကရဏံ (ဂန္ထကရဏံ ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၂၀-၂၅)၊ သင်္ခလိကစက္ကလိကာနံ ဝိယ ပဋိဗဒ္ဓတာကရဏံ ဝါ ဂန္ထနံ ဂန္ထော၊ အယံ ဧတေသံ ဝိသေသော။ ပလိဗုန္ဓတီတိ နိဿရိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန န မုဉ္စေတိ ဝိဗန္ဓတိ။ ဣဒမေဝါတိ အတ္တနော ယထာဥပဋ္ဌိတံ သဿတဝါဒါဒိကံ ဝဒတိ။ သစ္စန္တိ ဘူတံ။

ဘုသံ ¶ ¶ ၊ ဒဠှဉ္စ အာရမ္မဏံ အာဒီယတိ ဧတေဟီတိ ဥပါဒါနာနိ။ ယံ ပန တေသံ တထာဂဟဏံ၊ တမ္ပိ အတ္ထတော အာဒါနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဥပါဒါနာနီတိ အာဒါနဂ္ဂဟဏာနီ’’တိ။ ဂဟဏဋ္ဌေနာတိ ကာမနဝသေန ဒဠှံ ဂဟဏဋ္ဌေန။ ပုန ဂဟဏဋ္ဌေနာတိ မိစ္ဆာဘိနိဝိသနဝသေန ဒဠှံ ဂဟဏဋ္ဌေန။ ဣမိနာတိ ဣမိနာ သီလဝတာဒိနာ။ သုဒ္ဓီတိ သံသာရသုဒ္ဓိ။ ဧတေနာတိ ဧတေန ဒိဋ္ဌိဂါဟေန။ ‘‘အတ္တာ’’တိ ပညာပေန္တော ဝဒတိ စေဝ အဘိနိဝေသနဝသေန ဥပါဒိယတိ စ။

ယဝန္တိ တာဟိ သတ္တာ အမိဿိတာပိ သမာနဇာတိတာယ မိဿိတာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ယောနိယော၊ တာ ပန အတ္ထတော အဏ္ဍာဒိဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဝိသိဋ္ဌာ ခန္ဓာနံ ဘာဂသော ပဝတ္တိဝိသေသာတိ အာဟ ‘‘ယောနိယောတိ ကောဋ္ဌာသာ’’တိ။ သယနသ္မိန္တိ ပုပ္ဖသန္ထရာဒိသယနသ္မိံ။ တတ္ထ ဝါ တေ သယိတာ ဇာယန္တီတိ သယနဂ္ဂဟဏံ။ တယိဒံ မနုဿာနံ၊ ဘုမ္မဒေဝါနဉ္စ ဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပူတိမစ္ဆာဒီသု ကိမယော နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ဥပပတိတာ ဝိယာတိ ဥပပဇ္ဇဝသေန ပတိတာ ဝိယ။ ဗာဟိရပစ္စယနိရပေက္ခတာယ ¶ ဝါ ဥပပတနေ သာဓုကာရိနော ဩပပါတိနော၊ တေ ဧဝ ဣဓ ‘‘ဩပပါတိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဒေဝမနုဿေသူတိ ဧတ္ထ ယေ ဒေဝေ သန္ဓာယ ဒေဝဂ္ဂဟဏံ၊ တေ ဒဿေန္တော ‘‘ဘုမ္မဒေဝေသူ’’တိ အာဟ။

အတ္တနော သတိသမ္မောသေန အာဟာရပ္ပယောဂေန မရဏတော ‘‘ပဌမော ခိဍ္ဍာပဒေါသိကဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ပရဿ စ မနောပဒေါသဝသေန မရဏတော ‘‘တတိယော မနောပဒေါသိကဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နေဝ အတ္တသဉ္စေတနာယ မရန္တိ၊ န ပရသဉ္စေတနာယ ကေဝလံ ပုညက္ခယေနေဝ မရဏတော၊ တသ္မာ စတုတ္ထော…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓါဒိစတုက္ကဝဏ္ဏနာ

၃၁၃။ ဒါနသင်္ခါတာ ဒက္ခိဏာ၊ န ဒေယျဓမ္မသင်္ခါတာ။ ဝိသုဇ္ဈနာ ¶ မဟာဇုတိကတာ၊ သာ ပန မဟာဖလတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘မဟပ္ဖလာ ဟောန္တီ’’တိ။

အနရိယာနန္တိ အသာဓူနံ။ တေ ပန နိဟီနာစာရာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘လာမကာန’’န္တိ။ ဝေါဟာရာတိ သဗ္ဗောဟာရာ အဘိလာပါ ဝါ၊ အတ္ထတော တထာပဝတ္တာ စေတနာ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။

အတ္တန္တပါဒိစတုက္ကဝဏ္ဏနာ

၃၁၄။ တေသု ¶ အစေလကောတိ နိဒဿနမတ္တံ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကာနမ္ပိ အတ္တကိလမထံ အနုယုတ္တာနံ လဗ္ဘနတော။

န သီလာဒိသမ္ပန္နောတိ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ အပရိပုဏ္ဏော။

တမောတိ အပ္ပကာသဘာဝေန တမောဘူတော။ တေနာဟ ‘‘အန္ဓကာရဘူတော’’တိ၊ အန္ဓကာရံ ဝိယ ဘူတော ဇာတော အပ္ပကာသဘာဝေန၊ အန္ဓကာရတ္တံ ဝါ ပတ္တောတိ အတ္ထော။ တမမေဝါတိ ဝုတ္တလက္ခဏံ တမမေဝ။ ပရံ ပရတော အယနံ ဂတိ နိဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ ‘‘နီစေ…ပေ… နိဗ္ဗတ္တိတွာ’’တိ ဧတေန တဿ တမဘာဝံ ဒဿေတိ၊ ‘‘တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ ပရိပူရေတီ’’တိ ဧတေန တမပရာယနဘာဝံ အပ္ပကာသဘာဝါပတ္တိတော။ တထာဝိဓော ဟုတွာတိ နီစေ…ပေ… နိဗ္ဗတ္တေတွာ။ ‘‘တီဏိ သုစရိတာနိ ပရိပူရေတီ’’တိ ¶ ဧတေန တဿ ဇောတိပရာယနဘာဝံ ဒဿေတိ ပကာသဘာဝါပတ္တိတော။ ဣတရဒွယေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

မ-ကာရော ပဒသန္ဓိမတ္တံ ‘‘အညမည’’န္တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၆၀၅) ဝိယ။ စတူဟိ ဝါတေဟီတိ စတူဟိ ဒိသာဟိ ဥဋ္ဌိတဝါတေဟိ။ ပရပ္ပဝါဒေဟီတိ ပရေသံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝါဒေဟိ။ ‘‘အကမ္ပိယော’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အစလသဒ္ဓါယာ’’တိ၊ မဂ္ဂေနာဂတသဒ္ဓါယ။ ပတနုဘူတတ္တာတိ ဧတ္ထ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ ပတနုဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော အဓိစ္စုပ္ပတ္တိယာ၊ ပရိယုဋ္ဌာနမန္ဒတာယ စ။ သကဒါဂါမိဿ ဟိ ဝဋ္ဋာနုသာရိမဟာဇနဿ ဝိယ ကိလေသာ အဘိဏှံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ ဝဋ္ဋာနုသာရိမဟာဇနဿ ဝိယ မဒ္ဒန္တာ အဘိဘဝန္တာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဒွီဟိ ပန မဂ္ဂေဟိ ပဟီနတ္တာ မန္ဒာ မန္ဒာ တနုကာကာရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဣတိ ကိလေသာနံ ပတနုဘာဝေန ဂုဏသောဘာယ ဂုဏသောရစ္စေန သကဒါဂါမီ သမဏပဒုမော နာမ။ ရာဂဒေါသာနံ အဘာဝါတိ ဂုဏဝိကာသဝိဗန္ဓာနံ ¶ သဗ္ဗသော ရာဂဒေါသာနံ အဘာဝေန။ ခိပ္ပမေဝ ပုပ္ဖိဿတီတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဝိကသနေန နစိရဿေဝ အနဝသေသဂုဏသောဘာပါရိပူရိယာ ပုပ္ဖိဿတိ။ တသ္မာ အနာဂါမီ သမဏပုဏ္ဍရီကော နာမ။ ‘‘ပုဏ္ဍရီက’’န္တိ ဟိ ရတ္တကမလံ ဝုစ္စတိ။ တံ ကိရ လဟုံ ပုပ္ဖိဿတိ။ ‘ပဒုမ’န္တိ သေတကမလံ၊ တံ စိရေန ပုပ္ဖိဿတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဂန္ထကာရကိလေသာနန္တိ စိတ္တဿ ဗဒ္ဓဘာဝကရာနံ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယကိလေသာနံ သဗ္ဗသော အဘာဝါ သမဏသုခုမာလော ¶ နာမ သမဏဘာဝေန ပရမသုခုမာလဘာဝပ္ပတ္တိတော။

စတုက္ကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ပဌမဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ။

ပဉ္စကဝဏ္ဏနာ

၃၁၅။ သစ္စေသု ဝိယ အရိယသစ္စာနိ ခန္ဓေသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ အန္တောဂဓာတိ ခန္ဓေသု လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ဣတရေသု တဒဘာဝတော ‘‘ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ လောကိယာ ဝါ’’တိ အာဟ။

ဂန္တဗ္ဗာတိ ¶ ဥပပဇ္ဇိတဗ္ဗာ။ ယထာ ဟိ ကမ္မဘဝေါ ပရမတ္ထတော အသတိပိ ကာရကေ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ သိဒ္ဓါ ‘‘တံသမင်္ဂိနာ သန္တာနလက္ခဏေန သတ္တေန ကတော’’တိ ဝေါဟရီယတိ၊ ဧဝံ ဥပပတ္တိဘဝလက္ခဏာ ဂတိယော ပရမတ္ထတော အသတိပိ ဂမကေ တံတံကမ္မဝသေန ယေဟိ တာနိ ကမ္မာနိ ‘‘ကတာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေဟိ ‘‘ဂန္တဗ္ဗာ’’တိ ဝေါဟရီယန္တိ။ ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဗြူဟန္တော ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အယော၊ သုခံ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အယောတိ နိရယော။ တတော ဧဝ အဿာဒေတဗ္ဗမေတ္ထ နတ္ထီတိ ‘‘နိရဿာဒေါ’’တိ အာဟ။ အဝီစိအာဒိဩကာသေပိ နိရယသဒ္ဒေါ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘သဟောကာသေန ခန္ဓာ ကထိတာ’’တိ။ သူရိယဝိမာနာဒိ ဩကာသဝိသေသေပိ လောကေ ဒေဝ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘စတုတ္ထေ ဩကာသောပီ’’တိ။

အာဝါသေတိ ဝိသယေ ဘုမ္မံ။ ပေတော ဝါ အဇဂရော ဝါ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တတိ လဂ္ဂစိတ္တတာယ၊ ဟီနဇ္ဈာသယတာယ စ။ တေဟိ တေဟိ ¶ ကာရဏေဟိ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ယထာ အညေ န လဘန္တိ၊ ဧဝံ ကရောတိ အတ္တနော ဝိသမနိဿိတတာယ၊ ဗလဝနိဿိတတာယ စ။ ဝဏ္ဏမစ္ဆရိယေန အတ္တနော ဧဝ ဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏေတိ၊ ပရေသံ ဝဏ္ဏော ‘‘ကိံ ဝဏ္ဏော ဧသော’’တိ တံ တံ ဒေါသံ ဝဒတိ။ ပဋိဝေဓဓမ္မော အရိယာနံယေဝ ဟောတိ၊ တေ စ တံ န မစ္ဆရာယန္တိ မစ္ဆရိယဿ သဗ္ဗသော ပဟီနတ္တာတိ တဿ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ပရိယတ္တိဓမ္မေ’’တိအာဒိ။ ‘‘အယံ ဣမံ ဓမ္မံ ဥဂ္ဂဟေတွာ အညထာ အတ္ထံ ဝိပရိဝတ္တေတွာ နဿေဿတီ’’တိ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန န ဒေတိ။ ‘‘အယံ ဣမံ ဓမ္မံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဥဒ္ဓတော ¶ ဥန္နဠော အဝူပသန္တစိတ္တော အပုညံ ပသဝိဿတီ’’တိ ပုဂ္ဂလာနုဂ္ဂဟေန န ဒေတိ။ န တံ အဒါနံ မစ္ဆရိယံ မစ္ဆရိယလက္ခဏဿေဝ အဘာဝတော။

စိတ္တံ နိဝါရေန္တီတိ ဈာနာဒိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကံ ကုသလစိတ္တံ နိသေဓေန္တိ တထာဿ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ န ဒေန္တိ။ နီဝရဏပ္ပတ္တောတိ နီဝရဏာဝတ္ထော။ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈော’’တိ ဧတေန ဘဝရာဂါနုသယဿပိ နီဝရဏဘာဝံ အနုဇာနာတိ၊ တံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ ကိမေတ္ထ ဝိစာရေတဗ္ဗံ? ‘‘အာရုပ္ပေ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ ပဋိစ္စ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏ’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၃။နီဝရဏဂေါစ္ဆကေ ၈) အာဒိဝစနတော န ယိဒံ ‘‘ပရိယာယေန ဝုတ္တ’’န္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ တေဘူမကဓမ္မာနံ ကာမနီယဋ္ဌေန ကာမဘာဝတော ဘဝရာဂဿပိ ကာမစ္ဆန္ဒဘာဝဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တသ္မာ ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒော နီဝရဏပ္ပတ္တော’’တိ ဘဝရာဂါနုသယမာဟ။ သော ဟိ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈော။ ‘‘ယာ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တဿ အကလျတာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၂) အာဒိဝစနတော ထိနံ စိတ္တဂေလညံ။ တထာ ‘‘ယာ တသ္မိံ သမယေ ဝေဒနာက္ခန္ဓဿာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၄၄) အာဒိဝစနတော မိဒ္ဓံ ခန္ဓတ္တယဂေလညံ။ ဧတ္ထ စ ¶ စိတ္တဂေလညေန စိတ္တဿေဝ အကလျတာ၊ ခန္ဓတ္တယဂေလညေန ပန ရူပကာယဿပိ ထိနမိဒ္ဓဿ နိဒ္ဒါဟေတုတ္တာ။ တထာ ဥဒ္ဓစ္စန္တိ ဥဒ္ဓစ္စဿ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈတံ ဥပသံဟရတိ တထာ-သဒ္ဒေန ¶ ၊ န ဥဘယတံ။ န ဟိ တဿ တာဒိသီ ဥဘယတာ အတ္ထိ။ ယံ ပန ကေစိ ဝဒန္တိ ‘‘ပုထုဇ္ဇနသန္တာနဝုတ္တိ သေက္ခသန္တာနဝုတ္တီ’’တိ၊ တံ ဣဓ အနုပယောဂိ သေက္ခသန္တာနဝုတ္တိနော ဧဝ စေတ္ထ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

တေဟီတိ သံယောဇနေဟိ။ ‘‘ဩရမ္ဘာဂိယာနိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနီ’’တိ ဝိသေသံ အနာမသိတွာ ‘‘သံယောဇနာနီ’’တိ သာဓာရဏတော ပဒုဒ္ဓါရော ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနစတုက္ကာနုစ္ဆဝိကတာဝသေန၊ ကဿစိပိ ကိလေသဿ အဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ကထဉ္စိပိ အဝိနိပါတေယျတာမုတ္တော ကာမဘဝေါ အဇ္ဈတ္တဂ္ဂဟဏဿ ဝိသေသပစ္စယတ္တာ ဣမေသံ သတ္တာနံ အဗ္ဘန္တရဋ္ဌေန အန္တော နာမ။ ရူပါရူပဘဝေါ တဗ္ဗိပရိယာယတော ဗဟိ နာမ။ တထာ ဟိ ယဿ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ သံယောဇနာနိ အပ္ပဟီနာနိ၊ သော အဇ္ဈတ္တသံယောဇနော ဝုတ္တော၊ ယဿ တာနိ ပဟီနာနိ၊ သော ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနော၊ တသ္မာ အန္တော အသမုစ္ဆိန္နဗန္ဓနတာယ၊ ဗဟိ စ ပဝတ္တမာနဘဝင်္ဂသန္တာနတာယ အန္တောဗဒ္ဓါ ဗဟိသယိတာ နာမ။ နိရန္တရပ္ပဝတ္တဘဝင်္ဂသန္တာနဝသေန ဟိ သယိတဝေါဟာရော။ ကာမံ နေသံ ဗဟိဗန္ဓနမ္ပိ အသမုစ္ဆိန္နံ၊ အန္တောဗန္ဓနဿ ပန ထူလတာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ ¶ ။ တေနာဟ ‘‘တေသဉှိ ကာမဘဝေ ဗန္ဓန’’န္တိ။ ဣမိနာ နယေန သေသဒွယေပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အသမုစ္ဆိန္နေသု စ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနိယေသု လဒ္ဓပ္ပစ္စယေသု ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ အဂဏနူပဂါနိ ဟောန္တီတိ။ အရိယာနံယေဝ ဝသေနေတ္ထ စတုက္ကဿ ဥဒ္ဓဋတ္တာ လဗ္ဘမာနာပိ ပုထုဇ္ဇနာ န ဥဒ္ဓဋာ။

သိက္ခာကောဋ္ဌာသောတိ သိက္ခိတဗ္ဗဘာဂေါ။ ပဇ္ဇတိ သိက္ခာ ဧတေနာတိ သိက္ခာပဒံ၊ သိက္ခာယ အဓိဂမုပါယောတိ။ အာဂတာယေဝ၊ တသ္မာ တတ္ထ အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အဓိပ္ပာယော။

အဘဗ္ဗဋ္ဌာနာဒိပဉ္စကဝဏ္ဏနာ

၃၁၆။ ဒေသနာသီသမေဝါတိ ¶ ဒေသနာပဒေသော ဧဝ၊ တသ္မာ သောတာပန္နာဒယောပိ အဘဗ္ဗာ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ တထာ ဒေသနာတိ အာဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနခီဏာသဝါန’’န္တိအာဒိ။

ဉာတိဗျသနေ ယေသံ ဉာတီနံ ဝိနာသော၊ တေသံ ဟိတသုခံ ဝိဒ္ဓံသေတိ၊ တသ္မာ ဗျသတီတိ ဗျသနံ။ ဘောဂဗျသနေပိ ဧသေဝ နယော။ ရောဂဗျသနာဒီသု ပန ‘‘ယဿ ရောဂေါ’’တိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နေဝ အကုသလာနိ အသံကိလိဋ္ဌသဘာဝတ္တာ။ န တိလက္ခဏာဟတာနိ အဘာဝဓမ္မတ္တာ။ ဣတရံ ပန ဝုတ္တဝိပရိယာယတော အကုသလံ၊ တိလက္ခဏာဟတဉ္စ။

ဂုဏေဟိ ¶ သမိဒ္ဓဘာဝါ သမ္ပဒါ။

ဝတ္ထုသန္ဒဿနာတိ ယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ တဿ အာပတ္တိ၊ တဿ သရူပတော ဒဿနာ။ အာပတ္တိသန္ဒဿနာတိ ယံ အာပတ္တိံ သော အာပန္နော၊ တဿာ ဒဿနာ။ သံဝါသပဋိက္ခေပေါတိ ဥပေါသထပဝါရဏာဒိသံဝါသဿ ပဋိက္ခိပနံ အကရဏံ။ သာမီစိပဋိက္ခေပေါ အဘိဝါဒနာဒိသာမီစိကိရိယာယ အကရဏံ။ စောဒယမာနေနာတိ စောဒေန္တေန။ စုဒိတကဿ ကာလောတိ စုဒိတကဿ ပုဂ္ဂလဿ စောဒေတဗ္ဗကာလော။ ပုဂ္ဂလန္တိ စောဒေတဗ္ဗံ ပုဂ္ဂလံ။ ဥပပရိက္ခိတွာတိ ‘‘အယံ စုဒိတကလက္ခဏေ တိဋ္ဌတိ၊ န တိဋ္ဌတီ’’တိ ဝီမံသိတွာ။ အယသံ အာရောပေတိ ‘‘ဣမေ မံ အဘူတေန အဗ္ဘာစိက္ခန္တာ အနယဗျသနံ အာပါဒေန္တီ’’တိ ဘိက္ခူနံ အယသံ ဥပ္ပာဒေတိ။

ပဓာနိယင်္ဂပဉ္စကဝဏ္ဏနာ

၃၁၇။ ပဒဟတီတိ ¶ ပဒဟနော၊ ဘာဝနံ အနုယုတ္တော ယောဂီ၊ တဿ ဘာဝေါ ဘာဝနာနုယောဂေါ ပဒဟနဘာဝေါ။ ပဓာနံ အဿ အတ္ထီတိ ပဓာနိကော၊ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ ‘‘ပဓာနိယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ အာဂတတ္တာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တသာဝကဗောဓိသတ္တာနမ္ပိ ပဏိဓာနတော ပဘုတိ အာဂတာ သဒ္ဓါ အာဂမနသဒ္ဓါ ဧဝ၊ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ပန ‘‘သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဓိဂမတော ¶ သမုဒါဂတတ္တာ အဂ္ဂမဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တာပိ အဓိဂမနသဒ္ဓါ နာမ၊ ယာ သောတာပန္နဿ အင်္ဂဘာဝေန ဝုတ္တာ။ အစလဘာဝေနာတိ ပဋိပက္ခေန အနဘိဘဝနီယတ္တာ နိစ္စလဘာဝေန။ ဩကပ္ပနန္တိ ဩက္ကန္တိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ အဓိမုစ္စနံ။ ပသာဒုပ္ပတ္တိ ပသာဒနီယေ ဝတ္ထုသ္မိံ ပသီဒနမေဝ။ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓန္တိ သုဋ္ဌု ပဋိဝိဒ္ဓံ၊ ယထာ တေန ပဋိဝေဓေန သဗ္ဗညုတညာဏံ ဟတ္ထဂတံ အဟောသိ၊ တထာ ပဋိဝိဒ္ဓံ။ ယဿ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာယ သဒ္ဓါ အစလာ အသမ္ပဝေဓီ၊ တဿ ဓမ္မသုဓမ္မတာယ၊ သင်္ဃသုပ္ပဋိပန္နတာယ စ သဒ္ဓါ န တထာတိ အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗုဒ္ဓေ ပသန္နော၊ ဓမ္မေ သော ပသန္နော၊ သင်္ဃေ သော ပသန္နော’’တိအာဒိ။ ပဓာနဝီရိယံ ဣဇ္ဈတိ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမာယ ပဋိပဒါယ ဇရာမရဏတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ သက္ကစ္စံ ပဒဟနတော။

အပ္ပ-သဒ္ဒေါ အဘာဝတ္ထော ‘‘အပ္ပ-သဒ္ဒဿ…ပေ… ခေါ ပနာ’’တိအာဒီသု ဝိယာတိ အာဟ ‘‘အရောဂေါ’’တိ။ သမဝေပါကိနိယာတိ ယထာဘုတ္တံ အာဟာရံ သမာကာရေနေဝ ပစ္စနသီလာယ။ ဒဠှံ ကတွာ ပစ္စန္တီ ဟိ ဂဟဏီ ဃောရဘာဝေန ပိတ္တဝိကာရာဒိဝသေန ရောဂံ ဇနေတိ၊ သိထိလံ ကတွာ ပစ္စန္တီ မန္ဒဘာဝေန ဝါတဝိကာရာဒိဝသေန။ တေနာဟ ‘‘နာတိသီတာယ နာစ္စုဏှာယာ’’တိ။ ဂဟဏီတေဇဿ မန္ဒတိက္ခတာဝသေန ¶ သတ္တာနံ ယထာက္ကမံ သီတုဏှသဟဂတာတိ အာဟ ‘‘အတိသီတဂဟဏိကော’’တိအာဒိ။ ယာထာဝတော အစ္စယဒေသနာ အတ္တနော အာဝိကရဏံ နာမာတိ အာဟ ‘‘ယထာဘူတံ အတ္တနော အဂုဏံ ပကာသေတာ’’တိ။ ဥဒယတ္ထဂါမိနိယာတိ ¶ သင်္ခါရာနံ ဥဒယံ၊ ဝယဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိယာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဥဒယဉ္စာ’’တိအာဒိ။ ပရိသုဒ္ဓါယာတိ နိရုပက္ကိလေသာယ။ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတုံ သမတ္ထာယာတိ တဒင်္ဂဝသေန အဝသေသံ ပဇဟိတုံ သမတ္ထာယ။ တဿ တဿ ဒုက္ခဿ ခယဂါမိနိယာတိ ယံ ဒုက္ခံ ဣမသ္မိံ ဉာဏေ အနဓိဂတေ ပဝတ္တာရဟံ၊ အဓိဂတေ န ပဝတ္တတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တထာ ဟေသ ယောဂါဝစရော ‘‘စူဠသောတာပန္နော’’တိ ဝုစ္စတိ။

သုဒ္ဓါဝါသာဒိပဉ္စကဝဏ္ဏနာ

၃၁၈။ ‘‘သုဒ္ဓါ ¶ အာဝသိံသူ’’တိအာဒိနာ အဒ္ဓတ္တယေပိ တေသံ သုဒ္ဓါဝါသပရိယာယော အဗျဘိစာရီတိ ဒဿေတိ။ ကိလေသမလရဟိတာတိ နာမကာယပရိသုဒ္ဓိံ ဝဒန္တော ဧဝ ရူပကာယပရိသုဒ္ဓိမ္ပိ အတ္ထတော ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အနာဂါမိခီဏာသဝါ’’တိ။

အာယုနော မဇ္ဈန္တိ အဝိဟာဒီသု ယတ္ထ ယတ္ထ ဥပ္ပန္နော၊ တတ္ထ တတ္ထ အာယုနော မဇ္ဈံ အနတိက္ကမိတွာ။ အန္တရာ ဝါတိ တဿ အန္တရာဝ ဩရမေဝ။ မဇ္ဈံ ဥပဟစ္စာတိ အာယုနော မဇ္ဈံ အတိစ္စ။ တေနာဟ ‘‘အတိက္ကမိတွာ’’တိ။ အပ္ပယောဂေနာတိ အနုဿဟနေန။ အကိလမန္တောတိ အကိလန္တော။ သုခေနာတိ အကိစ္ဆေန။ ဥဒ္ဓံ ဝါဟိဘာဝေန ဥဒ္ဓံ အဿ တဏှာသောတံ၊ ဝဋ္ဋသောတဉ္စာတိ ဥဒ္ဓံသောတော၊ ဥဒ္ဓံ ဝါ ဂန္တွာ ပဋိလဘိတဗ္ဗတော ဥဒ္ဓံ အဿ မဂ္ဂသောတန္တိ ဥဒ္ဓံသောတော။ အကနိဋ္ဌံ ဂစ္ဆတီတိ အကနိဋ္ဌဂါမီ။ သောဓေတွာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇန္တော တေ တေ ဒေဝလောကေ သောဓေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရော ဒေဝလောကေ သောဓေတွာ’’တိ။ တတ္ထ တတ္ထ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပုန အနုပ္ပဇ္ဇနာရဟဘာဝေနေဝ တတောပိ ဂစ္ဆန္တော ဒေဝူပပတ္တိဘဝသညိတေ အတ္တနော ခန္ဓလောကေ ဘဝရာဂမလံ ဝိသောဓေတွာ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ။ အယဉှိ အဝိဟေသု ကပ္ပသဟဿံ ဝသန္တော အရဟတ္တံ ပတ္တုံ အသက္ကုဏိတွာ အတပ္ပံ ဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထာပိ ဒွေ ကပ္ပသဟဿာနိ ¶ ဝသန္တော အရဟတ္တံ ပတ္တုံ အသက္ကုဏိတွာ သုဒဿံ ဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထာပိ စတ္တာရိကပ္ပသဟဿာနိ ဝသန္တော အရဟတ္တံ ပတ္တုံ အသက္ကုဏိတွာ သုဒဿိံ ဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထာပိ အဋ္ဌကပ္ပသဟဿာနိ ဝသန္တော အရဟတ္တံ ပတ္တုံ အသက္ကုဏိတွာ အကနိဋ္ဌံ ဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထ ဝသန္တော အဂ္ဂမဂ္ဂံ အဓိဂစ္ဆတိ။

စေတောခိလပဉ္စကဝဏ္ဏနာ

၃၁၉။ စေတောခိလာ ¶ နာမ အတ္ထတော ဝိစိကိစ္ဆာ ကောဓော စ၊ တေ ပန ယသ္မိံ သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တဿ ခရဘာဝေါ ကက္ခဠဘာဝေါ ဟုတွာ ဥပတိဋ္ဌန္တိ၊ ပဂေဝ အတ္တနာ သမ္ပယုတ္တစိတ္တဿာတိ အာဟ ‘‘စိတ္တဿ ထဒ္ဓဘာဝေါ’’တိ။ ယထာ လက္ခဏပါရိပူရိယာ ဂဟိတာယ သဗ္ဗာ သတ္ထုရူပကာယသိရီ ဂဟိတာဝ နာမ ဟောတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗညုတာယ သဗ္ဗာ ဓမ္မကာယသိရီ’’ ဂဟိတာ ဧဝ နာမ ဟောတီတိ တဒုဘယဝတ္ထုကမေဝ ကင်္ခံ ဒဿေန္တော ‘‘သရီရေ ကင်္ခမာနော’’တိအာဒိမာဟ။ အာတပတိ ကိလေသေတိ အာတပ္ပံ ¶ ၊ သမ္မာဝါယာမောတိ အာဟ ‘‘အာတပ္ပာယာတိ ဝီရိယကရဏတ္ထာယာ’’တိ။ ပုနပ္ပုနံ ယောဂါယာတိ ဘာဝနံ ပုနပ္ပုနံ ယုဉ္ဇနာယ။ သတတကိရိယာယာတိ ဘာဝနာယ နိရန္တရပ္ပယောဂါယ။ ‘‘ပဋိဝေဓဓမ္မေ ကင်္ခမာနော’’တိ ဧတ္ထ ကထံ လောကုတ္တရဓမ္မေ ကင်္ခါ ပဝတ္တတီတိ? န အာရမ္မဏကရဏဝသေန၊ အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကလဒ္ဓေ ပရိကပ္ပိတရူပေ ကင်္ခါ ပဝတ္တတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝိပဿနာ…ပေ… ဝဒန္တိ၊ တံ အတ္ထိ နု ခေါ နတ္ထီတိ ကင်္ခတီ’’တိ။ သိက္ခာတိ စေတ္ထ ပုဗ္ဗဘာဂသိက္ခာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ကာမဉ္စေတ္ထ ဝိသေသုပ္ပတ္တိယာ မဟာသာဝဇ္ဇတာယ စေဝ သံဝါသနိမိတ္တဃဋ္ဋနာဟေတု အဘိဏှုပ္ပတ္တိကတာယ စ ‘သဗြဟ္မစာရီသူ’တိ ကောပဿ ဝိသယော ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တော၊ တတော အညတ္ထာပိ ပန ကောပေါ ‘န စေတောခိလော’တိ န သက္ကာ ဝိညာတု’’န္တိ ကေစိ။ ယဒိ ဧဝံ ဝိစိကိစ္ဆာယပိ အယံ နယော အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ယထာရုတဝသေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။

စေတသောဝိနိဗန္ဓာဒိပဉ္စကဝဏ္ဏနာ

၃၂၀။ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန ကုသလစိတ္တံ ဝိနိဗန္ဓန္တီတိ စေတသောဝိနိဗန္ဓာ။ တံ ပန ဝိနိဗန္ဓန္တာ မုဋ္ဌိဂါဟံ ¶ ဂဏှန္တီ ဝိယ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘စိတ္တံ ဗန္ဓိတွာ’’တိအာဒိ။ ကာမဂိဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော ဝတ္ထုကာမေ ဝိယ ကိလေသကာမေပိ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝတ္ထုကာမေပိ ကိလေသကာမေပီ’’တိ။ အတ္တနော ကာယေတိ အတ္တနော ကရဇကာယေ၊ အတ္တဘာဝေ ဝါ။ ဗဟိဒ္ဓါရူပေတိ ပရေသံ ကာယေ၊ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓရူပေ စ။ ဥဒရံ အဝဒိဟတိ ဥပစိနောတိ ပရိပူရေတီတိ ဥဒရာဝဒေဟကံ။ သေယျသုခန္တိ သေယျာယ သယနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ။ သံပရိဝတ္တကန္တိ သံပရိဝတ္တေတွာ။ ပဏိဓာယာတိ တဏှာဝသေန ပဏိဒဟိတွာ။ ဣတိ ပဉ္စဝိဓောပိ လောဘဝိသေသော ဧဝ စေတောဝိနိဗန္ဓော ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

လောကိယာနေဝ ကထိတာနိ ရူပိန္ဒြိယာနံယေဝ ကထိတတ္တာ။ ပဌမဒုတိယစတုတ္ထာနိ လောကိယာနိ ပရိတ္တဘူမကတ္တာ။ တတိယပဉ္စမာနိ ကာမရူပဂ္ဂဘူမိကတ္တာ၊ ကာမရူပါရူပဂ္ဂဘူမိကတ္တာ စ။ လောကိယလောကုတ္တရာနိ ¶ ကထိတာနီတိ အာနေတွာ ယောဇနာ။ ‘‘သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဖလဝသေနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

နိဿရဏိယပဉ္စကဝဏ္ဏနာ

၃၂၁။ နိဿရန္တီတိ ¶ နိဿရဏီယာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ရဿံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ ကတ္တရိ ဟေသ အနီယ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘နိယျာနိကာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘နိဿဋာ’’တိ။ ကုတော ပန နိဿဋာတိ? ယထာသကံ ပဋိပက္ခတော။ နိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန ဓာတုယောတိ အာဟ ‘‘အတ္တသုညသဘာဝါ’’တိ။ အတ္ထတော ပန ဓမ္မဓာတုမနောဝိညာဏဓာတုဝိသေသာ။ တာဒိသဿ ဘိက္ခုနော ကိလေသဝသေန ကာမေသု မနသိကာရော နာမ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဝီမံသနတ္ထ’’န္တိ။ ‘‘နေက္ခမ္မနိဿိတံ ဣဒါနိ မေ စိတ္တံ၊ ကိံ နု ခေါ ကာမဝိတက္ကောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝီမံသန္တဿာတိ အတ္ထော။ ပက္ခန္ဒနံ နာမ အနုပ္ပဝေသော၊ သော ပန တတ္ထ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘န ပဝိသတီ’’တိ။ ပသာဒံ နာမ အဘိရုစိသန္တိဋ္ဌာနံ ¶ ၊ ဝိမုစ္စနံ အဓိမုစ္စနန္တိ တံ သဗ္ဗံ ပက္ခိပန္တော ဝဒတိ ‘‘ပသာဒံ နာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ။ ဧဝံဘူတံ ပနဿ စိတ္တံ တတ္ထ ကထံ တိဋ္ဌတီတိ အာဟ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ။ တန္တိ ပဌမဇ္ဈာနံ။ အဿာတိ ဘိက္ခုနော။ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ ပရိကမ္မစိတ္တေန သဒ္ဓိံ ဈာနစိတ္တံ ဧကဋ္ဌဝသေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ဝဒတိ။ ဂေါစရေ ဂတတ္တာတိ အတ္တနော အာရမ္မဏေ ဧဝ ပဝတ္တတ္တာ။ အဟာနဘာဂိယတ္တာတိ ဌိတိဘာဂိယတ္တာ၊ ဝိသေသဘာဂိယတ္တာ ဝါ။ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိယာ သမ္မဒေဝ ဝိမုတ္တံ။ စိတ္တဿ ကာယဿ စ ဟနနတော ဝိဃာတော၊ ဒုက္ခံ။ ပရိဒဟနတော ပရိဠာဟော၊ ကာမဒရထော။ န ဝေဒယတိ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ နိဿရန္တိ တတောတိ နိဿရဏံ။ ကေ နိဿရန္တိ? ကာမာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ကာမာနန္တိ ကတ္တရိ သာမိဝစနံ သုဋ္ဌု ယုဇ္ဇတိ။ ယဒဂ္ဂေန ကာမာ တတော ‘‘နိဿဋာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တဒဂ္ဂေန ဈာနမ္ပိ ကာမတော ‘‘နိဿဋ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာမေဟိ နိဿဋတ္တာ’’တိ။ ဧဝံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ကာမနိဿရဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ သမုစ္ဆေဒဝသေန အစ္စန္တတောဝ နိဿရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သေသပဒေသူတိ သေသကောဋ္ဌာသေသု။ အယံ ပန ဝိသေသောတိ ဝိသေသံ ဝဒန္တေန ‘‘တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ’’တိအာဒိကော အဝိသေသောတိ ဝတွာ ဒုတိယတတိယဝါရေသု သဗ္ဗသော အနာမဋ္ဌော၊ စတုတ္ထဝါရေ ပန အယမ္ပိ ဝိသေသောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အစ္စန္တနိဿရဏေ စေတ္ထ အရဟတ္တဖလံ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ယသ္မာ အရူပဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ အဂ္ဂမဂ္ဂံ အဓိဂန္တွာ အရဟတ္တေ ဌိတဿ စိတ္တံ သဗ္ဗသော ရူပေဟိ နိဿဋံ နာမ ဟောတိ။ တဿ ဟိ ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ¶ ဝီမံသနတ္ထံ ရူပါဘိမုခံ ¶ စိတ္တံ ပေသေန္တဿ ဣဒမက္ခာတန္တိ သမထယာနိကာနံ ဝသေန ဟေဋ္ဌာ စတ္တာရော ဝါရာ ကထိတာ၊ ဣဒံ ပန သုက္ခဝိပဿကဿ ဝသေနာတိ အာဟ ‘‘သုဒ္ဓသင်္ခါရေ’’တိအာဒိ။ ပုန သက္ကာယော နတ္ထီတိ ဥပ္ပန္နန္တိ ¶ ဣဒါနိ မေ သက္ကာယပ္ပဗန္ဓော နတ္ထီတိ ဝီမံသန္တဿ ဥပ္ပန္နံ။

ဝိမုတ္တာယတနပဉ္စကဝဏ္ဏနာ

၃၂၂။ ဝိမုတ္တိယာ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော ဝိမုစ္စနဿ အာယတနာနိ ကာရဏာနိ ဝိမုတ္တာယတနာနီတိ အာဟ ‘‘ဝိမုစ္စနကာရဏာနီ’’တိ။ ပါဠိအတ္ထံ ဇာနန္တဿာတိ ‘‘ဣဓ သီလံ အာဂတံ၊ ဣဓ သမာဓိ၊ ဣဓ ပညာ’’တိအာဒိနာ တံ တံ ပါဠိအတ္ထံ ယာထာဝတော ဇာနန္တဿ။ ပါဠိံ ဇာနန္တဿာတိ တဒတ္ထဇောတနံ ပါဠိံ ယာထာဝတော ဥပဓာရေန္တဿ။ တရုဏပီတီတိ သဉ္ဇာတမတ္တာ မုဒုကာ ပီတိ ဇာယတိ။ ကထံ ဇာယတိ? ယထာဒေသိတဓမ္မံ ဥပဓာရေန္တဿ တဒနုစ္ဆဝိကမေဝ အတ္တနော ကာယဝစီမနောသမာစာရံ ပရိဂ္ဂဏှန္တဿ သောမနဿပ္ပတ္တဿ ပမောဒလက္ခဏံ ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတိ။ တုဋ္ဌာကာရဘူတာ ဗလဝပီတီတိ ပုရိမုပ္ပန္နာယ ပီတိယာ ဝသေန လဒ္ဓါသေဝနတ္တာ အတိဝိယ တုဋ္ဌာကာရဘူတာ ကာယစိတ္တဒရထပဿမ္ဘနသမတ္ထာယ ပဿဒ္ဓိယာ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထာ ဗလပ္ပတ္တာ ပီတိ ဇာယတိ။ ယသ္မာ နာမကာယေ ပဿဒ္ဓေ ရူပကာယောပိ ပဿဒ္ဓါ ဧဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘နာမကာယော ပဋိပဿမ္ဘတိ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ သုခံ ပဋိလဘတီတိ ဝက္ခမာနဿ စိတ္တသမာဓာနဿ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သမတ္ထံ စေတသိကံ နိရာမိသံ သုခံ ပဋိလဘတိ ဝိန္ဒတိ။ ‘‘သမာဓိယတီ’’တိ ဧတ္ထ န ယော ကောစိ သမာဓိ အဓိပ္ပေတော၊ အထ ခေါ အနုတ္တရသမာဓီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အရဟတ္တ ဖလသမာဓိနာ သမာဓိယတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ တဿာ ဒေသနာယ တာဒိသဿ ပုဂ္ဂလဿ ယထာဝုတ္တသမာဓိပဋိလာဘဿ ကာရဏဘာဝဝိဘာဝနံ။ တဿ ဝိမုတ္တာယတနဘာဝေါ။ ဩသက္ကိတုန္တိ နယိတုံ။ သမာဓိယေဝ သမာဓိနိမိတ္တန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနပါဠိအာရုဠှော သမာဓိယေဝ ပရတော ဥပ္ပဇ္ဇနကဘာဝနာသမာဓိဿ ကာရဏဘာဝတော သမာဓိနိမိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အာစရိယသန္တိကေ’’တိအာဒိ။

ဝိမုတ္တိ ¶ ဝုစ္စတိ အရဟတ္တံ သဗ္ဗသော ကိလေသေဟိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တီတိ ကတွာ။ ပရိပါစေန္တီတိ သာဓေန္တိ နိပ္ဖာဒေန္တိ။ အနိစ္စာနုပဿနာဉာဏေ နိဿယပစ္စယဘူတေ ဥပ္ပန္နသညာ၊ တေန ဉာဏေန သဟဂတာတိ အတ္ထော။ သေသေသုပိ ¶ ဧသေဝ နယော။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ဋီ။ ၁။၃၇၊ ၃၀၆) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပဉ္စကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဆက္ကဝဏ္ဏနာ

၃၂၃။ အတ္တာနံ ¶ အဓိ အဇ္ဈတ္တာ၊အဓိ-သဒ္ဒေါ သမာသဝိသယေ အဓိကာရတ္ထံ၊ ပဝတ္တိအတ္ထဉ္စ ဂဟေတွာ ပဝတ္တတီတိ အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တာ အဇ္ဈတ္တာ၊ အဇ္ဈတ္တေသု ဘဝါနိ အဇ္ဈတ္တိကာနီတိ နိယကဇ္ဈတ္တေသုပိ အဗ္ဘန္တရာနိ စက္ခာဒီနိ ဝုစ္စန္တိ၊ တာနိ ပန ယေန အဇ္ဈတ္တဘာဝေန ‘‘အဇ္ဈတ္တိကာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တမတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အဇ္ဈတ္တိကာနီ’’တိ အာဟ။ သဒ္ဒတ္ထတော ပန အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တာနိယေဝ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တိကာနိ ယထာ ‘‘ဝေနယိကော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈) ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတော အဇ္ဈတ္တတောတိ တတော အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တတော၊ ယာနိ အဇ္ဈတ္တိကာနိ ဝုတ္တာနိ။ အဇ္ဈတ္တိကာနဉှိ ပဋိယောဂီနိ ဗာဟိရာနိ အဇ္ဈတ္တဓမ္မာနံ ဝိယ ဗဟိဒ္ဓါဓမ္မာ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကာနီ’’တိ ဟိ သပရသန္တာနိကာနိ စက္ခာဒီနိ ဝုစ္စန္တိ၊ တထာ ရူပါဒီနိ ‘‘ဗာဟိရာနီ’’တိ။ အဇ္ဈတ္တာနိ ပန သသန္တာနိကာ ဧဝ စက္ခုရူပါဒယော၊ တတော အညေဝ ဗဟိဒ္ဓါတိ။ ‘‘ဝိညာဏသမူဟာ’’တိ ဧတ္ထ ယဒိပိ တေသံ ဝိညာဏာနံ သမောဓာနံ နတ္ထိ ဘိန္နကာလိကတ္တာ၊ စိတ္တေန ပန ဧကဇ္ဈံ အဘိသံယူဟနဝသေန သမူဟတာ ဝုတ္တာ ယထာ ‘‘ဝေဒနာက္ခန္ဓော’’တိ။ စက္ခုပသာဒနိဿိတန္တိ စက္ခုပသာဒံ နိဿာယ ပစ္စယံ လဘိတွာ ဥပ္ပန္နံ ကုသလာကုသလဝိပါကဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏတာသာမညေန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စက္ခုသန္နိဿိတော သမ္ဖဿော၊ န စက္ခုဒွါရိကော။ ဣမေ ¶ ဒသ သမ္ဖဿေတိ ဣမေ ပသာဒဝတ္ထုကေ ဒသ ဝိပါကသမ္ဖဿေ ဌပေတွာ။ ဧတေနေဝ နယေနာတိ ဧတေန ဖဿေ ဝုတ္တေနေဝ နယေန။ တဏှာဆက္ကေ တဏှံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာပိ တဏှာ ဓမ္မတဏှာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အပ္ပဋိဿယောတိ အပ္ပဋိဿဝေါ၊ ဝ-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ ဂရုနာ ကိသ္မိဉ္စိ ဝုတ္တေ ဂါရဝဝသေန ပဋိဿဝနံ ပဋိဿဝေါ၊ ပဋိဿဝဘူတံ၊ တံသဘာဂဉ္စ ယံ ကိဉ္စိ ဂါရဝံ၊ နတ္ထိ ဧတသ္မိံ ပဋိဿဝေါတိ အပ္ပဋိဿဝေါ၊ ဂါရဝရဟိတော။ တေနာဟ ‘‘အနီစဝုတ္တီ’’တိ။ ယထာ စေတိယံ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ သတ္ထု ¶ ကတသဒိသံ၊ ဧဝံ စေတိယဿ ပုရတော ကတံ သတ္ထု ပုရတော ကတသဒိသံ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတေ ပနာ’’တိအာဒိ။ သက္ကစ္စံ န ဂစ္ဆတီတိ အာဒရံ ဂါရဝံ ဥပ္ပာဒေတွာ န ဥပသင်္ကမတိ။ ယထာ သိက္ခာယ ဧကဒေသေ ကောပိတေ၊ အဂါရဝေ စ ကတေ သဗ္ဗာ သိက္ခာ ကုပ္ပတိ၊ သဗ္ဗတ္ထ စ အဂါရဝံ ကတံ နာမ ဟောတိ သမုဒါယတော သံဝရသမာဒါနံ အဝယဝတော ဘေဒေါတိ။ ဧဝံ ဧကဘိက္ခုသ္မိံပိ…ပေ… အဂါရဝေါ ကတောဝ ဟောတိ။ အနာဒရိယမတ္တေနပိ သိက္ခာယ အပရိပူရိယေဝါတိ အာဟ ‘‘အပူရယမာနောဝ သိက္ခာယ အဂါရဝေါ နာမာ’’တိ။ အပ္ပမာဒလက္ခဏံ သမ္မာပဋိပတ္တိ။ ဒုဝိဓန္တိ ဓမ္မာမိသဝသေန ဒုဝိဓံ။

သောမနဿူပဝိစာရာတိ ¶ သောမနဿသဟဂတာ ဝိစာရာ အဓိပ္ပေတာ၊ ဥပသဒ္ဒေါ စ နိပါတမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သောမနဿသမ္ပယုတ္တာ ဝိစာရာ’’တိ။ တထာ ဟိဿ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၈) ‘‘စာရော ဝိစာရော…ပေ… ဥပဝိစာရော’’တိ နိဒ္ဒေသော ပဝတ္တော။ သောမနဿကာရဏဘူတန္တိ သဘာဝတော၊ သင်္ကပ္ပတောပိ သောမနဿဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘူတံ။ ကာမံ ပရိတ္တဘူမကာ ဝိတက္ကဝိစာရာ အညမညမဝိယောဂိနော ¶ ၊ ကိရိယာဘေဒတော ပန ပဌမာဘိနိပါတတာယ ဝိတက္ကဿ ဗျာပါရော သာတိသယော။ တတော ပရံ ဝိစာရဿာတိ တံ သန္ဓာယ ‘‘ဝိတက္ကေတွာ’’တိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဝသေန ဝတွာ ‘‘ဝိစာရေန ပရိစ္ဆိန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ လဒ္ဓပုဗ္ဗာသေဝနဿ ဝိစာရဿ ဗျာပါရော ပညာ ဝိယ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဝိစာရော ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဋိပက္ခော’’တိ ပေဋကေ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော’’တိ ဧတ္ထ ယာယ ဒိဋ္ဌိယာ ပုဂ္ဂလော ဒိဋ္ဌိသာမညံ ဂတော ဝုတ္တော၊ သာ ပဌမမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ ကောသမ္ဗကသုတ္တေ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ကောသမ္ဗကသုတ္တေ ပဌမမဂ္ဂေါ ကထိတော’’တိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ။ စတူသုပိ မဂ္ဂေသု သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘စတ္တာရောပိ မဂ္ဂါ ကထိတာ’’တိ။

ဝိဝါဒမူလဆက္ကဝဏ္ဏနာ

၃၂၅။ ကောဓနောတိ ကုဇ္ဈနသီလော။ ယသ္မာ သော အပ္ပဟီနကောဓတာယ ဝိဂတကောဓနော နာမ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကောဓေန သမန္နာဂတော’’တိ အာဟ။ ဥပနာဟော ဧတဿ အတ္ထိ၊ ဥပနယှနသီလောတိ ဝါ ဥပနာဟီ။ ဝိဝါဒေါ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ယေဘုယျေန ပဌမံ ဒွိန္နံ ဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ¶ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ ဝိဝါဒေါ’’တိ။ သော ပန ယထာ ဗဟူနံ အနတ္ထာဝဟော ဟောတိ၊ တံ နိဒဿနမုခေန ဒဿေန္တော ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အဗ္ဘန္တရပရိသာယာတိ ပရိသဗ္ဘန္တရေ။

ပရဂုဏမက္ခနာယ ပဝတ္တောပိ အတ္တနော ကာရကံ ဂူထေန ပဟရန္တံ ဂူထော ဝိယ ပဌမတရံ မက္ခေတီတိ မက္ခော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ မက္ခီ။ ပလာသတီတိ ပလာသော၊ ပရဿ ဂုဏေ ဍံသိတွာ ဝိယ အပနေတီတိ အတ္ထော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ပလာသီ။ ပလာသီ ပုဂ္ဂလော ဟိ ဒုတိယဿ ဓုရံ န ဒေတိ၊ သမံ ပသာရေတွာ တိဋ္ဌတိ။ တေနာဟ ‘‘ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏေန ပလာသေန သမန္နာဂတော’’တိ။ ‘‘ဣဿုကီ’’တိအာဒီနံ ပဒါနမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျောဝ။ ကမ္မပထပ္ပတ္တာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဝသေနေတ္ထ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘နတ္ထိကဝါဒီ အဟေတုကဝါဒီ အကိရိယဝါဒီ’’တိ။

နိဿရဏိယဆက္ကဝဏ္ဏနာ

၃၂၆။ ဟာပေတွာတိ ¶ ကုသလစိတ္တံ ပရိဟာပေတွာ ပဝတ္တိတုမေဝ အပ္ပဒါနဝသေန။ အဘူတံ ဗျာကရဏံ ဗျာကရောတိ ‘‘မေတ္တာ ဟိ ခေါ မေ စေတောဝိမုတ္တိ ဘာဝိတာ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၆။၁၃) အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနံ ဂုဏဗျာဟာရံ ဗျာဟရတိ။ စေတောဝိမုတ္တိ-သဒ္ဒံ အပေက္ခိတွာ ‘‘နိဿဋာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုန ဗျာပါဒေါ နတ္ထီတိ ဣဒါနိ မမ ဗျာပါဒေါ နာမ နတ္ထိ သဗ္ဗသော နတ္ထီတိ ဉတွာ။

‘‘အနိမိတ္တာ’’တိ ဝတွာ ယေသံ နိမိတ္တာနံ အဘာဝေန အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိယာ အနိမိတ္တတာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ရာဂဿ နိမိတ္တံ၊ ရာဂေါ ဧဝ ဝါ နိမိတ္တန္တိ ရာဂနိမိတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဒေါသနိမိတ္တာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ရူပဝေဒနာဒိသင်္ခါရနိမိတ္တံ ရူပနိမိတ္တာဒိ။ တေသညေဝ နိစ္စာဒိဝသေန ဥပဋ္ဌာနံ နိစ္စနိမိတ္တာဒိ။ တယိဒံ နိမိတ္တံ ယသ္မာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အရဟတ္တဖလေ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သာ ဟိ…ပေ… အနိမိတ္တာတိ ဝုတ္တာ’’တိ။ နိမိတ္တံ အနုသရတီတိ တံ နိမိတ္တံ အနုဂစ္ဆတိ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတိ။

အသ္မိမာနောတိ ‘‘အသ္မီ’’တိ ပဝတ္တော အတ္တဝိသယော မာနော။ အယံ နာမ အဟံ အသ္မီတိ ရူပလက္ခဏော၊ ဝေဒနာဒီသု ဝါ အညတရလက္ခဏော အယံ နာမ အတ္တာ ¶ အဟံ အသ္မိ။ ‘‘အသ္မီ’’တိ မာနော သမုဂ္ဃာဋီယတိ ဧတေနာတိ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃာတော၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ။ ပုန အသ္မိမာနော နတ္ထီတိ တဿ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနံ ကိတ္တေန္တော သမုဂ္ဃာတတ္တမေဝ ဝိဘာဝေတိ။

အနုတ္တရိယာဒိဆက္ကဝဏ္ဏနာ

၃၂၇။ နတ္ထိ ဧတေသံ ဥတ္တရာနိ ဝိသိဋ္ဌာနီတိ အနုတ္တရာနိ၊ အနုတ္တရာနိ ဧဝ အနုတ္တရိယာနိ ယထာ အနန္တမေဝ အာနန္တရိယန္တိ အာဟ ‘‘အနုတ္တရိယာနီတိ အနုတ္တရာနီ’’တိ။ ဒဿနာနုတ္တရိယံ နာမ အနုတ္တရဖလဝိသေသာဝဟတ္တာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သတ္တဝိဓအရိယဓနလာဘောတိ သတ္တဝိဓသဒ္ဓါဒိလောကုတ္တရဓနလာဘော။ သိက္ခတ္တယပူရဏန္တိ ¶ အဓိသီလသိက္ခာဒီနံ တိဿန္နံ သိက္ခာနံ ပရိပူရဏံ။ တတ္ထ ပရိပူရဏံ နိပ္ပရိယာယတော အသေက္ခာနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနတော ပဋ္ဌာယ ဟိ သတ္တ သေက္ခာ တိဿော သိက္ခာ ပူရေန္တိ နာမ၊ အရဟာ ပန ပရိပုဏ္ဏသိက္ခောတိ။ ဣတိ ဣမာနိ အနုတ္တရိယာနိ လောကိယလောကုတ္တရာနိ ကထိတာနိ။

အနုဿတိယော ¶ ဧဝ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာဒိဟိတသုခါနံ ကာရဏဘာဝတော ဌာနာနီတိ အနုဿတိဋ္ဌာနာနိ။ ဧဝံ အနုဿရတောတိ ယထာ ဗုဒ္ဓါနုဿတိ ဝိသေသာဓိဂမဿ ဌာနံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇၊ ၂၅၅) ဗုဒ္ဓဂုဏေ အနုဿရန္တဿ။ ဥပစာရကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ပစ္စက္ခတော ဥပစာရဇ္ဈာနာဝဟံ ကမ္မဋ္ဌာနံ၊ ပရမ္ပရာယ ပန ယာဝ အရဟတ္တာ လောကိယလောကုတ္တရဝိသေသာဝဟံ။

သတတဝိဟာရဆက္ကဝဏ္ဏနာ

၃၂၈။ နိစ္စဝိဟာရာတိ သဗ္ဗဒါ ပဝတ္တနကဝိဟာရာ။ ဌပေတွာ ဟိ သမာပတ္တိဝေလံ၊ ဘဝင်္ဂဝေလဉ္စ ခီဏာသဝါ ဣမိနာဝ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝိဟာရေန သဗ္ဗကာလံ ဝိဟရန္တိ။ စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ နိဿယဝေါဟာရေန ဝုတ္တံ။ သသမ္ဘာရကထာ ဟေသာ ယထာ ‘‘ဓနုနာ ဝိဇ္ဈတီ’’တိ။ တသ္မာ နိဿယသီသေန နိဿိတဿ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘စက္ခုဝိညာဏေန ဒိသွာ’’တိ။ ဣဋ္ဌေ အရဇ္ဇန္တောတိ ဣဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ ရာဂံ အနုပ္ပာဒေန္တော မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ နေဝ သုမနော ဟောတိ ဂေဟသိတပေမဝသေနပိ။ န ဒုမ္မနော ပသာဒညထတ္တဝသေနပိ။ အသမပေက္ခနေတိ ဣဋ္ဌေပိ အနိဋ္ဌေပိ မဇ္ဈတ္တေပိ အာရမ္မဏေ န သမံ ¶ န သမ္မာ အယောနိသော ဂဟဏေ။ ယော အခီဏာသဝါနံ မောဟော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ အနုပ္ပာဒေန္တော မဂ္ဂေနေဝ တဿ သမုဂ္ဃာဋိတတ္တာ။ ဉာဏုပေက္ခာဝသေနေဝ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ မဇ္ဈတ္တော။ အယဉ္စဿ ပဋိပတ္တိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ ¶ ၊ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ ဝါတိ အာဟ ‘‘သတိယာ’’တိအာဒိ။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာတိ ဆသု ဒွါရေသု ပဝတ္တာ သတိသမ္ပဇညဿ ဝသေန ဆာဝယဝါ ဥပေက္ခာ။ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တာနိ လဗ္ဘန္တိ တေဟိ ဝိနာ သမ္ပဇာနတာယ အသမ္ဘဝတော။ မဟာစိတ္တာနီတိ အဋ္ဌပိ မဟာကိရိယစိတ္တာနိ လဗ္ဘန္တိ။ သတတဝိဟာရာတိ ဉာဏုပ္ပတ္တိပစ္စယရဟိတကာလေပိ ပဝတ္တိဘေဒနတော။ ဒသ စိတ္တာနီတိ အဋ္ဌ မဟာကိရိယစိတ္တာနိ ဟသိတုပ္ပာဒဝေါဋ္ဌဗ္ဗနစိတ္တေဟိ သဒ္ဓိံ ဒသ စိတ္တာနိ လဗ္ဘန္တိ။ အရဇ္ဇနာဒုဿနဝသေန ပဝတ္တိ တေသမ္ပိ သာဓာရဏာတိ။‘‘ဥပေက္ခကော ဝိဟရတီ’’တိ ဝစနတော ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝသေန အာဂတာနံ ဣမေသံ သတတဝိဟာရာနံ ‘‘သောမနဿံ ကထံ လဗ္ဘတီ’’တိ စောဒေတွာ ‘‘အာသေဝနတော လဗ္ဘတီ’’တိ သယမေဝ ပရိဟရတီတိ။ ကိဉ္စာပိ ခီဏာသဝေါ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေပိ အာရမ္မဏေ မဇ္ဈတ္တေ ဝိယ ဗဟုလံ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ အတ္တနော ပရိသုဒ္ဓပကတိဘာဝါဝိဇဟနတော၊ ကဒါစိ ပန တထာ စေတောဘိသင်္ခါရာဘာဝေ ယံ တံ သဘာဝတော ဣဋ္ဌံ အာရမ္မဏံ၊ တတ္ထ ယာထာဝသဘာဝဂ္ဂဟဏဝသေနပိ အရဟတော စိတ္တံ သောမနဿသဟဂတံ ဟုတွာ ပဝတ္တတေဝ၊ တဉ္စ ခေါ ပုဗ္ဗာသေဝနဝသေန။ တေနာဟ ‘‘အာသေဝနတော လဗ္ဘတီ’’တိ။

အဘိဇာတိဆက္ကဝဏ္ဏနာ

၃၂၉။ ‘‘အဘိဇာတိယော’’တိ ¶ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒေါ ဥပသဂ္ဂမတ္တံ၊ န အတ္ထဝိသေသဇောတကောတိ အာဟ ‘‘ဇာတိယော’’တိ။ အဘိဇာယတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဇာယတီတိ စ အန္တောဂဓဟေတုအတ္ထပဒံ၊ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ ဇာတိယာ၊ တံနိဗ္ဗတ္တကကမ္မာနဉ္စ ကဏှသုက္ကပရိယာယတာယ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေန ကိလေသာနံ နိဗ္ဗာပနတော နိဗ္ဗာနံ သစေ ကဏှံ ဘဝေယျ ယထာ တံ ဒသဝိဓံ ဒုဿီလျကမ္မံ။ သစေ သုက္ကံ ဘဝေယျ ယထာ တံ ဒါနသီလာဒိကုသလကမ္မံ။ ဒွိန္နမ္ပိ ကဏှသုက္ကဝိပါကာနံ။ အရဟတ္တံ အဓိပ္ပေတံ ‘‘အဘိဇာယတီ’’တိ ဝစနတော။ တံ ကိလေသနိဗ္ဗာနန္တေ ဇာတတ္တာ နိဗ္ဗာနံ ယထာ ရာဂါဒီနံ ¶ ခယန္တေ ဇာတတ္တာ ရာဂက္ခယော ဒေါသက္ခယော မောဟက္ခယောတိ။

နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဆက္ကဝဏ္ဏနာ

နိဗ္ဗေဓော ¶ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂဉာဏေန နိဗ္ဗိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌေန၊ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ နိရောဓာနုပဿနာဉာဏေတိ နိရောဓာနုပဿနာဉာဏေ နိဿယပစ္စယဘူတေ ဥပ္ပန္နာ သညာ၊ တေန သဟဂတာတိ အတ္ထော။

ဆက္ကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတ္တကဝဏ္ဏနာ

၃၃၀။ သမ္ပတ္တိပဋိလာဘဋ္ဌေနာတိ သီလသမ္ပတ္တိအာဒီနံ သမ္မာသမ္ဗောဓိပရိယောသာနာနံ သမ္ပတ္တီနံ ပဋိလာဘာပနဋ္ဌေန၊ သမ္ပတ္တီနံ ဝါ ပဋိလာဘော သမ္ပတ္တိပဋိလာဘော၊ တဿ ကာရဏံ သမ္ပတ္တိပဋိလာဘဋ္ဌော၊ တေန သမ္ပတ္တိပဋိလာဘဋ္ဌေန။ တေနေဝါဟ ‘‘သမ္ပတ္တီနံ ပဋိလာဘကာရဏတော’’တိ။ သဒ္ဓါဝ ဥဘယဟိတတ္ထိကေဟိ ဓနာယိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဓနံ သဒ္ဓါဓနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု ဓနေသု။ သဗ္ဗသေဋ္ဌံ သဗ္ဗေသံ ပဋိလာဘကာရဏဘာဝတော၊ တေသဉ္စ သံကိလေသဝိသောဓနေန မဟာဇုတိကမဟာဝိပ္ဖာရဘာဝါပါဒနတော။ တေနာဟ ‘‘ပညာယ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပညာယ ဌတွာတိ ကမ္မဿကတာပညာယ ပတိဋ္ဌာယ သုစရိတာဒီနိ ¶ ပူရေတွာ သဂ္ဂူပဂါ ဟောန္တိ။ တတ္ထ စေဝ ပါရမိတာ ပညာယ စ ဌတွာ သာဝကပါရမိဉာဏာဒီနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ။

သမာဓိံ ပရိက္ခရောန္တိ အဘိသင်္ခရောန္တီတိ သမာဓိပရိက္ခာရာ၊ သမာဓိဿ သမ္ဘာရဘူတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော။ ဣဓ ပန သဟကာရီကာရဏဘူတာ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘သမာဓိပရိဝါရာ’’တိ။

အသတံ အသာဓူနံ ဓမ္မာ တေသံ အသာဓုဘာဝသာဓနတော။ အသန္တာတိ အသုန္ဒရာ ဂါရယှာ။ တေနာဟ ‘‘လာမကာ’’တိ။ ‘‘ဝိပဿကဿေဝ ကထိတာ’’တိ ဝတွာ တဿ ဝိပဿနာနိဗ္ဗတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘တေသုပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတုန္နမ္ပိ ဟိ သစ္စာနံ ဝိသေသေန ဒဿနတော မဂ္ဂပညာ သာတိသယံ ‘‘ဝိပဿနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ တံသမင်္ဂီ စ အရိယော ဝိပဿနကောတိ။

သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မာတိ သပ္ပုရိသာနံယေဝ ဓမ္မာ၊ န အသပ္ပုရိသာနံ။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိယာ ဧဝ ဟိ ဓမ္မညုအာဒိဘာဝေါ ¶ ၊ န ပါဠိဓမ္မပဌနာဒိမတ္တေန။ ဘာသိတဿာတိ သုတ္တဂေယျာဒိဘာသိတဿ စေဝ တဒညဿ စ အတ္တတ္ထပရတ္ထဗောဓကဿ ပဒဿ။ အတ္ထကုသလတာဝသေန အတ္ထံ ဇာနာတီတိ အတ္ထညူ ¶ ။ အတ္တာနံ ဇာနာတီတိ ယာထာဝတော အတ္တနော ပမာဏဇာနနဝသေန အတ္တာနံ ဇာနာတိ။ ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂမတ္တညုတာဟိ ဧဝ ပရိယေသနဝိဿဇ္ဇနမတ္တညုတာပိ ဗောဓိတာ ဟောန္တီတိ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂေသု’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ တာ အနဝဇ္ဇာ ဟောန္တီတိ။ ယောဂဿ အဓိဂမာယာတိ ဘာဝနာယ အနုယုဉ္ဇနဿ။ အတိသမ္ဗာဓန္တိ အတိခုဒ္ဒကံ အတိက္ခပညဿ တာဝတာ ကာလေန တီရေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ အဋ္ဌဝိဓံ ပရိသန္တိ ခတ္တိယပရိသာဒိကံ အဋ္ဌဝိဓံ ပရိသံ။ ဘိက္ခုပရိသာဒိကံ စတုဗ္ဗိဓံ ခတ္တိယပရိသာဒိကံ မနုဿပရိသံယေဝ ပုန စတုဗ္ဗိဓံ ဂဟေတွာ အဋ္ဌဝိဓံ ဝဒန္တိ အပရေ။ ‘‘ဣမံ မေ သေဝန္တဿ အကုသလာ ဓမ္မာ ပရိဟာယန္တိ၊ ကုသလာ ဓမ္မာ အဘိဝဍ္ဎန္တိ၊ တသ္မာ သေဝိတဗ္ဗော၊ ဝိပရိယာယတော တဒညော အသေဝိတဗ္ဗော’’တိ ဧဝံ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗံ ပုဂ္ဂလံ ဇာနာတီတိ ပုဂ္ဂလညူ။ ဧဝံ တေသံ ပုဂ္ဂလာနမ္ပိ ဗောဓနံ ဥက္ကဋ္ဌံ၊ နိဟီနံ ဝါ ဇာနာတိ နာမ။

၃၃၁။ ‘‘နိဒ္ဒသဝတ္ထူနီ’’တိ။ ‘‘အာဒိ-သဒ္ဒလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသော’’တိ အာဟ ‘‘နိဒ္ဒသာဒိဝတ္ထူနီ’’တိ။ နတ္ထိ ဒါနိ ဣမဿ ဒသာတိ နိဒ္ဒသော။ ပဉှောတိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော အတ္ထော။ ပုန ဒသဝဿော န ဟောတီတိ တေသံ မတိမတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘သော ကိရာ’’တိ ကိရသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။ ‘‘နိဒ္ဒသော’’တိ စေတံ ဒေသနာမတ္တံ၊ တဿ နိဗ္ဗီသာဒိဘာဝဿ ဝိယ နိန္နဝါဒိဘာဝဿ စ ဣစ္ဆိတတ္တာတိ ¶ ဒဿေတုံ ‘‘န ကေဝလဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂါမေ ဝိစရန္တောတိ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ ဝိစရန္တော။

န ဣဒံ တိတ္ထိယာနံ အဓိဝစနံ တေသု တန္နိမိတ္တဿ အဘာဝါ။ သာသနေပိ သေက္ခဿာပိ န ဣဒံ အဓိဝစနံ၊ ကိမင်္ဂံ ပန ပုထုဇ္ဇနဿ။ ယဿ ပနေတံ အဓိဝစနံ၊ ယေန စ ကာရဏေန၊ တံ ဒဿေတုံ ¶ ‘‘ခီဏာသဝဿေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပဋိသန္ဓိကဘာဝေါ ဟိဿ ပစ္စက္ခတော ကာရဏံ။ ပရမ္ပရာယ ဣတရာနိ၊ ယာနိ ပါဠိယံ အာဂတာနိ။

သိက္ခာယ သမ္မဒေဝ အာဒါနံ သိက္ခာသမာဒါနံ၊ တံ ပနဿာ ပါရိပူရိယာ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သိက္ခတ္တယပူရဏေ’’တိ။ သိက္ခာယ ဝါ သမ္မဒေဝ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ရက္ခဏံ သိက္ခာသမာဒါနံ၊ တဉ္စ အတ္ထတော ပူရဏေ ပရိစ္ဆိန္နံ အရက္ခဏေ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝတော၊ ရက္ခဏေ စ ပရိပူရဏတော။ ဗဟလစ္ဆန္ဒောတိ ဒဠှစ္ဆန္ဒော။ အာယတိန္တိ အနန္တရာနာဂတဒိဝသာဒိကာလော အဓိပ္ပေတော ¶ ၊ န အနာဂတဘဝေါတိ အာဟ ‘‘အနာဂတေ ပုနဒိဝသာဒီသုပီ’’တိ။ သိက္ခံ ပရိပူရေန္တဿ တတ္ထ နိဝိဋ္ဌအတ္ထိတာ အဝိဂတပေမတာ၊ တေဘူမကဓမ္မာနံ အနိစ္စာဒိဝသေန သမ္မဒေဝ နိဇ္ဈာနံ ဓမ္မနိသာမနာတိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာယေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ တဏှာဝိနယနေတိ ဝိရာဂါနုပဿနာဒိဝိပဿနာဉာဏာနုဘာဝသိဒ္ဓေ တဏှာဝိက္ခမ္ဘနေ။ ဧကီဘာဝေတိ ဂဏသင်္ဂဏိကာကိလေသသင်္ဂဏိကာဝိဂမသိဒ္ဓေ ဝိဝေကဘာဝေ။ ဝီရိယာရမ္ဘေတိ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဿ ပဂ္ဂဏှနေ၊ တံ ပန သဗ္ဗသော ဝီရိယဿ ပရိဗြူဟနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကာယိကစေတသိကဿ ဝီရိယဿ ပူရဏေ’’တိ။ သတိယဉ္စေဝ နေပက္ကဘာဝေ စာတိ သတောကာရိတာယ စေဝ သမ္ပဇာနကာရိတာယ စ။ သတိသမ္ပဇညဗလေနေဝ ဝီရိယာရမ္ဘော ဣဇ္ဈတိ။ ဒိဋ္ဌိပဋိဝေဓေတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပဋိဝိဇ္ဈနေ။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂဒဿနေ’’တိ။ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓေ ဟိ ဣဇ္ဈမာနေ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ သိဒ္ဓါ ဧဝ ဟောတိ။

အသုဘာနုပဿနာဉာဏေတိ ဒသဝိဓဿ၊ ဧကာဒသဝိဓဿာပိ ဝါ အသုဘဿ အနုပဿနာဝသေန ပဝတ္တဉာဏေ။ ဣဒဉှိ ဒုက္ခာနုပဿနာယ ¶ ပရိစယဉာဏံ။ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏေတိ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စဒုက္ခဝိပရိဏာမတာသံသူစိတဿ အာဒီနဝဿ အနုပဿနာဝသေန ပဝတ္တဉာဏေ။ အပ္ပဟီနဋ္ဌေနာတိ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နဘာဝေန။ အနုသေန္တီတိ သန္တာနေ အနု အနု သယန္တိ။ ကာရဏလာဘေ ဟိ သတိ ဥပ္ပန္နာရဟာ ကိလေသာ သန္တာနေ အနု အနု သယိတာ ဝိယ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တေ တဒဝတ္ထာ ‘‘အနုသယာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ထာမဂတောတိ ထာမပ္ပတ္တော။ ထာမဂမနဉ္စ အညေဟိ အသာဓာရဏော ကာမရာဂါဒီနမေဝ အာဝေဏိကော သဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဘိဓမ္မေ ‘‘ထာမဂတာနုသယံ ပဇဟတီ’’တိ။ ကာမရာဂေါ ဧဝ အနုသယော ကာမရာဂါနုသယော။ ယေ ပန ‘‘ကာမရာဂဿ ¶ အနုသယော ကာမရာဂါနုသယော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ န ဟိ ကာမရာဂဝိနိမုတ္တော ကာမရာဂါနုသယော နာမ ကောစိ အတ္ထိ။ ယဒိ ‘‘တဿ ဗီဇ’’န္တိ ဝဒေယျုံ၊ တမ္ပိ တဗ္ဗိနိမုတ္တံ ပရမတ္ထတော န ဥပလဗ္ဘတေဝါတိ။ ဧသေဝ နယော သေသေသုပိ။

အဓိကရဏသမထသတ္တကဝဏ္ဏနာ

အဓိကရီယန္တိ ဧတ္ထာတိ အဓိကရဏာနိ။ ကေ အဓိကရီယန္တိ? သမထာ။ ကထံ အဓိကရီယန္တီတိ? သမနဝသေန၊ တသ္မာ တေ တေသံ သမနဝသေန ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ¶ ‘‘အဓိကရဏာနိ သမေန္တီ’’တိအာဒိ။ ဥပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပန္နာနန္တိ ဥဋ္ဌိတာနံ ဥဋ္ဌိတာနံ။ သမထတ္ထန္တိ သမနတ္ထံ။

‘‘အဋ္ဌာရသဟိ ဝတ္ထူဟီ’’တိ လက္ခဏဝစနမေတံ ယထာ ‘‘ယဒိ မေ ဗျာဓီ ဒါဟေယျုံ ဒါတဗ္ဗမိဒမောသဓ’’န္တိ၊ တသ္မာ တေသု အညတရညတရေန ဝိဝဒန္တာ ‘‘အဋ္ဌာရသဟိ ဝတ္ထူဟိ ဝိဝဒန္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဥပဝဒနာတိ အက္ကောသော။ စောဒနာတိ အနုယောဂေါ။

အဓိကရဏဿ သမ္မုခါဝ ဝိနယနတော သမ္မုခါဝိနယော ¶ ။ သန္နိပတိတပရိသာယ ဓမ္မဝါဒီနံ ယေဘုယျတာယ ယေဘုယျသိကကမ္မဿ ကရဏံ ယေဘုယျသိကာ။ အယန္တိ အယံ ယထာဝုတ္တာ စတုဗ္ဗိဓာ သမ္မုခတာ သမ္မုခါဝိနယော နာမ။

သင်္ဃသာမဂ္ဂိဝသေန သမ္မုခီဘာဝေါ၊ န ယထာ တထာ ကာရကပုဂ္ဂလာနံ သမ္မုခါတာ။ ဘူတတာတိ တစ္ဆတာ။ သစ္စပရိယာယော ဟိ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဓမ္မဝါဒီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၉၊ ၁၉၄) ဝိယ။ ဝိနေတိ ဧတေနာတိ ဝိနယော၊ တဿ တဿ အဓိကရဏဿ ဝူပသမနာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝိဓိ၊ တဿ ဝိနယဿ သမ္မုခတာ ဝိနယသမ္မုခတာ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ တံ…ပေ… သမ္မုခတာ’’တိ။ ယေနာတိ ယေန ပုဂ္ဂလေန။ ဝိဝါဒဝတ္ထုသင်္ခါတေ အတ္ထေ ပစ္စတ္ထိကာ အတ္ထပစ္စတ္ထိကာ။ သင်္ဃသမ္မုခတာ ပရိဟာယတိ သမ္မတပုဂ္ဂလေဟေဝ ဝူပသမနတော။

နန္တိ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ။ ‘‘န ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ။ ဂုဠှကာဒီသု အလဇ္ဇုဿန္နာယ ပရိသာယ ဂုဠှကော သလာကဂ္ဂါဟော ကာတဗ္ဗော လဇ္ဇုဿန္နာယ ဝိဝဋကော၊ ဗာလုဿန္နာယ သကဏ္ဏဇပ္ပကော။ ယဿာ ကိရိယာယ ဓမ္မဝါဒိနော ဗဟုတရာ၊ သာ ယေဘုယျသိကာတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မဝါဒီနံ ယေဘုယျတာယာ’’တိအာဒိ။

‘‘စတူဟိ ¶ သမထေဟိ သမ္မတီ’’တိ ဣဒံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပန ဒွီဟိ ဒွီဟိ ဧဝ ဝူပသမနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဝိနိစ္ဆိတန္တိ သစေ အာပတ္တိ နတ္ထိ၊ ဥဘော ခမာပေတွာ၊ အထ အတ္ထိ၊ အာပတ္တိံ ဒဿေတွာ ရောပနဝသေန ဝိနိစ္ဆိတံ။ ပဋိကမ္မံ ပန အာပတ္တာဓိကရဏသမထေ ပရတော အာဂမိဿတိ။

န သမဏသာရုပ္ပံ အဿာမဏကံ၊ သမဏေဟိ အကတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ။ အဇ္ဈာစာရေ ဝီတိက္ကမေ သတိ။

ပဋိစရတောတိ ¶ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ။ ပါပုဿန္နတာယ ပါပိယော၊ ပုဂ္ဂလော၊ တဿ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ တဿ ပါပိယသိကံ။ သမ္မုခါဝိနယေနေဝ ဝူပသမော နတ္ထိ ပဋိညာယ တထာရူပါယ၊ ခန္တိယာ ဝါ ဝိနာ အဝူပသမနတော။

ဧတ္ထာတိ ¶ အာပတ္တိဒေသနာယ။ ပဋိညာတေ အာပန္နဘာဝါဒိကေ ကရဏံ ကိရိယာ ‘‘အာယတိံ သံဝရေယျာသီ’’တိ၊ ပရိဝါသဒါနာဒိဝသေန စ ပဝတ္တံ ဝစီကမ္မံ ပဋိညာတကရဏံ။

ယထာနုရူပန္တိ ‘‘ဒွီဟိ သမထေဟိ စတူဟိ တီဟိ ဧကေနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန ယထာနုရူပံ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ၊ ဣမသ္မိံ ဝါ သမထဝိစာရေ။ ဝိနိစ္ဆယနယောတိ ဝိနိစ္ဆယေ နယမတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရော ပနာ’’တိအာဒိ။ သမန္တပါသာဒိကာယံ ဝိနယဋ္ဌကထာယ (စူဠဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၈၄-၁၈၇) ဝုတ္တော၊ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။

သတ္တကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ဒုတိယဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ။

အဋ္ဌကဝဏ္ဏနာ

၃၃၃။ အယာထာဝါတိ န ယာထာဝါ။ အနိယျာနိကတာယ မိစ္ဆာသဘာဝါ။ ဝိပရီတဝုတ္တိကတာယ ယာထာဝါ။ နိယျာနိကတာယ သမ္မာသဘာဝါ အဝိပရီတဝုတ္တိကာ။

၃၃၄။ ကုစ္ဆိတံ ¶ သီဒတီတိ ကုသီတော ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ။ ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန ပုဂ္ဂလော ‘‘ကုသီတော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော ကုသီတဘာဝေါ ဣဓ ကုသီတ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော။ ဝိနာပိ ဟိ ဘာဝဇောတနံ သဒ္ဒံ ဘာဝတ္ထော ဝိညာယတိ ယထာ ‘‘ပဋဿ သုက္က’’န္တိ၊ တသ္မာ ကုသီတဘာဝဝတ္ထူနီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကောသဇ္ဇကာရဏာနီတိ အတ္ထော’’တိ။ ကမ္မံ နာမ သမဏသာရုပ္ပံ ဤဒိသန္တိ အာဟ ‘‘စီဝရဝိစာရဏာဒီ’’တိ။ ဝီရိယန္တိ ပဓာနဝီရိယံ၊ တံ ပန စင်္ကမနဝသေန ကရဏေ ‘‘ကာယိက’’န္တိပိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ အာဟ ‘‘ဒုဝိဓမ္ပီ’’တိ။ ပတ္တိယာတိ ပါပုဏနတ္ထံ။ ဩသီဒနန္တိ ဘာဝနာနုယောဂေ သင်္ကောစော။ မာသေဟိ အာစိတံ နိစိတံ ဝိယာတိ မာသာစိတံ၊ တံ မညေ။ ယသ္မာ ¶ မာသာ တိန္တာဝိသေသေန ဂရုကာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ယထာ တိန္တမာသော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝုဋ္ဌိတော ဟောတိ ဂိလာနဘာဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၃၅။ တေသန္တိ ¶ အာရမ္ဘဝတ္ထူနံ။ ဣမိနာဝ နယေနာတိ ဣမိနာ ကုသီတဝတ္ထူသု ဝုတ္တေနေဝ နယေန။ ‘‘ဒုဝိဓမ္ပိ ဝီရိယံ အာရဘတီ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘ဣဒံ ပဌမန္တိ ဣဒံ ဟန္ဒာဟံ ဝီရိယံ အာရဘာမီတိ ဧဝံ ဘာဝနာယ အဗ္ဘုဿဟနံ ပဌမံ အာရမ္ဘဝတ္ထူ’’တိအာဒိနာ စ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ တထာ ပဌမံ ပဝတ္တံ အဗ္ဘုဿဟနဉှိ ဥပရိ ဝီရိယာရမ္ဘဿ ကာရဏံ ဟောတိ။ အနုရူပပစ္စဝေက္ခဏာသဟိတာနိ ဟိ အဗ္ဘုဿဟနာနိ၊ တမ္မူလကာနိ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏာနိ အဋ္ဌ အာရမ္ဘဝတ္ထူနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

၃၃၆။ အာသဇ္ဇာတိ ယဿ ဒေတိ၊ တဿ အာမောဒနဟေတု တေန သမာဂမနိမိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ အာသာဒနံ ဒါနကာရဏံ နာမာ’’တိ။ ဘယာတိ ဘယဟေတု။ နနု ဘယံ နာမ လဒ္ဓုကာမတာ ရာဂါဒယော ဝိယ စေတနာယ အဝိသုဒ္ဓိကရံ၊ တံ ကသ္မာ ဣဓ ဂဟိတန္တိ? န ဣဒံ တာဒိသံ စောရဘယာဒိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဒါသိ မေတိ ယံ ပုဗ္ဗေ ကတံ ဥပကာရံ စိန္တေတွာ ဒီယတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဒဿတိ မေတိ ပစ္စုပကာရာသီသာယ ယံ ဒီယတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သာဟု ဒါနန္တိ ‘‘ဒါနံ နာမေတံ ပဏ္ဍိတပညတ္တ’’န္တိ သာဓုသမာစာရေ ဌတွာ ဒေတိ။ အလင်္ကာရတ္ထန္တိ ဥပသောဘနတ္ထံ။ ပရိဝါရတ္ထန္တိ ပရိက္ခာရတ္ထံ။ ဒါနဉှိ ဒတွာ တံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ပါမောဇ္ဇပီတိသောမနဿာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ လောဘဒေါသဣဿာမစ္ဆေရာဒယော ဝိဒူရီ ဘဝန္တိ။ ဣဒါနိ ဒါနံ အနုကူလဓမ္မပရိဗြူဟနေန၊ ပစ္စနီကဓမ္မဝိဒူရီဘာဝကရဏေန စ ဘာဝနာစိတ္တဿ ဥပသောဘနာယ စ ပရိက္ခာရာယ စ ဟောတီတိ ‘‘အလင်္ကာရတ္ထံ၊ ပရိဝါရတ္ထဉ္စ ဒေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဒါနဉှိ စိတ္တံ မုဒုကံ ကရောတီ’’တိအာဒိ။ မုဒုစိတ္တော ဟောတိ လဒ္ဓါ ဒါယကေ ‘‘ဣမိနာ မယှံ သင်္ဂဟော ကတော’’တိ၊ ဒါတာပိ လဒ္ဓရိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘိန္နမ္ပိ စိတ္တံ မုဒုကံ ကရောတီ’’တိ။

အဒန္တဒမနန္တိ ¶ ¶ အဒန္တာ အနဿဝါပိဿ ဒါနေန ဒန္တာ အဿဝါ ဟောန္တိ ဝသေ ဝတ္တန္တိ။ အဒါနံ ဒန္တဒူသကန္တိ အဒါနံ ပန ပုဗ္ဗေ ဒန္တာနံ အဿဝါနမ္ပိ ဝိဃာတုပ္ပာဒနေန စိတ္တံ ဒူသေတိ။ ဥန္နမန္တိ ဒါယကာ၊ ပိယံဝဒါ စ ပရေသံ ဂရုစိတ္တီကာရဋ္ဌာနတာယ ¶ ။ နမန္တိ ပဋိဂ္ဂါဟကာ ဒါနေန၊ ပိယဝါစာယ လဒ္ဓသင်္ဂဟာ သင်္ဂါဟကာနံ။

စိတ္တာလင်္ကာရဒါနမေဝ ဥတ္တမံ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ၊ သုပရိသုဒ္ဓတာယ၊ ဂုဏဝိသေသပစ္စယတာယ စ။

၃၃၇။ ဒါနပစ္စယာတိ ဒါနကာရဏာ၊ ဒါနမယပုညဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ဥပပတ္တိယောတိ မနုဿေသု၊ ဒေဝေသု စ နိဗ္ဗတ္တိယော။ ဌပေတီတိ ဧကဝါရမေဝ အနုပ္ပဇ္ဇိတွာ ယထာ ဥပရူပရိ တေနေဝါကာရေန ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ဌပေတိ။ တဒေဝ စသ အဓိဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ ဝဍ္ဎေတီတိ ဗြူဟေတိ၊ န ဟာပေတိ။ ဝိမုတ္တန္တိ အဓိမုတ္တံ၊ နိန္နံ ပေါဏံ ပဗ္ဘာရန္တိ အတ္ထော။ ဝိမုတ္တန္တိ ဝါ ဝိသိဋ္ဌံ။ နိပ္ပရိယာယတော ဥတ္တရိ နာမ ပဏီတံ မဇ္ဈေပိ ဟီနမဇ္ဈိမဝိဘာဂဿ လဗ္ဘနတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥတ္တရိ အဘာဝိတန္တိ တတော ဥပရိ မဂ္ဂဖလတ္ထာယ အဘာဝိတ’’န္တိ။ သံဝတ္တတိ တထာ ပဏိဟိတံ ဒါနမယစိတ္တံ။ ယံ ပန ပါဠိယံ ‘‘တဉ္စ ခေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ တတြူပပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓကာရဒုဿီလျာဘာဝဒဿနပရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ဒါနမယဿ ပုညဿ ကေဝလဿ တံသံဝတ္တနတာဒဿနပရန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သမုစ္ဆိန္နရာဂဿာတိ သမုစ္ဆိန္နကာမရာဂဿ။ တဿ ဟိ သိယာ ဗြဟ္မလောကေ ဥပပတ္တိ၊ န သမုစ္ဆိန္နဘဝရာဂဿ။ ဝီတရာဂဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ကာမေသု ဝီတရာဂတာ အဓိပ္ပေတာ၊ ယာယ ဗြဟ္မလောကူပပတ္တိ သိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဒါနမတ္တေနေဝါ’’တိအာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ဒါနံ တတ္ထ ကိံ အတ္ထိယန္တိ အာဟ ¶ ‘‘ဒါနံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဒါနေန မုဒုစိတ္တောတိ ဗဒ္ဓါဃာတေ ဝေရီပုဂ္ဂလေပိ အတ္တနော ဒါနသမ္ပဋိစ္ဆနေန မုဒုဘူတစိတ္တော။

ပရိသီဒတိ ပရိတော ဣတော စိတော စ သမာဂစ္ဆတီတိ ပရိသာ၊ သမူဟော။

လောကဿ ဓမ္မာတိ သတ္တလောကဿ အဝဿမ္ဘာဝီ ဓမ္မာ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေဟိ မုတ္တော နာမ နတ္ထီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ တေ လောကဓမ္မာ အပရာပရံ ကဒါစိ လောကံ အနုပတန္တိ၊ ကဒါစိ တေ လောကော၊ တသ္မာ တဉ္စေတ္ထ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အဋ္ဌိမေ’’တိ သုတ္တပဒံ (အ။ နိ။ ၈။၆) အာဟရိ။ ဃာသစ္ဆာဒနာဒီနံ လဒ္ဓိ လာဘော၊ တာနိ ဧဝ ဝါ လဒ္ဓဗ္ဗတော လာဘော။ တဒဘာဝေါ အလာဘော။ လာဘဂ္ဂဟဏေန ¶ ¶ စေတ္ထ တဗ္ဗိသယော အနုရောဓော ဂဟိတော၊ အလာဘဂ္ဂဟဏေန ဝိရောဓော။ ယသ္မာ လောဟိတေ သတိ တဒုပဃာတဝသေန ပုဗ္ဗော ဝိယ အနုရောဓေ သတိ ဝိရောဓော လဒ္ဓါဝသရော ဧဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘လာဘေ အာဂတေ အလာဘော အာဂတော ဧဝါ’’တိ။ ဧသ နယော ယသာဒီသုပိ။

အဋ္ဌကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နဝကဝဏ္ဏနာ

၃၄၀။ ဝသတိ တတ္ထ ဖလံ တန္နိမိတ္တကတာယ ပဝတ္တတီတိ ဝတ္ထု၊ ကာရဏန္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အာဃာတဝတ္ထူနီတိ အာဃာတကာရဏာနီ’’တိ။ ကောပေါ နာမာယံ ယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န တတ္ထ ဧကဝါရမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အထ ခေါ ပုနပိ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗန္ဓတီ’’တိ။ အထ ဝါ ယော ပစ္စယဝိသေသေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အာဃာတော သဝိသယေ ဗဒ္ဓါ ဝိယ န ဝိဂစ္ဆတိ၊ ပုနပိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျေဝ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အာဃာတံ ဗန္ဓတီ’’တိ။ တံ ပနဿ ပစ္စယဝသေန နိဗ္ဗတ္တနံ ဥပ္ပာဒနမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကရောတိ ဥပ္ပာဒေတီ’’တိ။

တံ ကုတေတ္ထ လဗ္ဘာတိ ဧတ္ထ တန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ၊ ပဒဇ္ဈာဟာရေန စ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တံ အနတ္ထစရဏံ မာ အဟောသီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကေန ကာရဏေန လဒ္ဓဗ္ဗံ နိရတ္ထကဘာဝတော။ ကမ္မဿကာ ဟိ သတ္တာ၊ တေ ကဿ ရုစိယာ ဒုက္ခိတာ၊ သုခိတာ ဝါ ဘဝန္တိ၊ တသ္မာ ကေဝလံ တသ္မိံ ¶ မယှံ ကုဇ္ဈနမတ္တံ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ အထ ဝါ တံ ကောပကရဏမေတ္ထ ပုဂ္ဂလေ ကုတော လဗ္ဘာ ပရမတ္ထတော ကုဇ္ဈိတဗ္ဗဿ၊ ကုဇ္ဈနကဿ စ အဘာဝတော။ သင်္ခါရမတ္တဉှေတံ၊ ယဒိဒံ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ယံ ‘‘သတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တေ သင်္ခါရာ ဣတ္တရကာလာ ခဏိကာ၊ ကဿ ကော ကုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ လာဘာ နာမ ကေ သိယုံ အညတြ အနုပ္ပတ္တိတော။

၃၄၁။ သတ္တာ အာဝသန္တိ ဧတေသူတိ သတ္တာဝါသာ။ နာနတ္တကာယာ နာနတ္တသညီ အာဒိဘေဒါ သတ္တနိကာယာ။ ယသ္မာ တေ တေ သတ္တနိကာယာ တပ္ပရိယာပန္နာနံ သတ္တာနံ တာယ ဧဝ တပ္ပရိယာပန္နတာယ အာဓာရော ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ သမုဒါယာဓာရတာယ အဝယဝဿ ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ’’တိ ¶ ၊ တသ္မာ ‘‘သတ္တာနံ အာဝါသာ၊ ဝသနဋ္ဌာနာနီတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ သုဒ္ဓါဝါသာပိ သတ္တာဝါသောဝ ‘‘န သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာဝါသော သုလဘရူပေါ၊ ယော မယာ အနာဝုတ္ထပုဗ္ဗော ဣမိနာ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ အညတြ ¶ သုဒ္ဓါဝါသေဟိ ဒေဝေဟီ’’တိ ဝစနတော။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဣဓ န ဂဟိတာတိ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘အသဗ္ဗကာလိကတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဝေဟပ္ဖလော ပန စတုတ္ထံယေဝ သတ္တာဝါသံ ဘဇတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၃၄၂။ ဩပသမိကောတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ဥပသမာဝဟော၊ တံ ပန ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ကိလေသေသု ဥပသန္တေသု ဥပသမတိ၊ န အညထာ၊ တသ္မာ ‘‘ကိလေသူပသမကရော’’တိ ဝုတ္တံ။ တက္ကရံ သမ္ဗောဓံ ဂမေတီတိ သမ္ဗောဓဂါမီ။

ယသ္မိံ ဒေဝနိကာယေ ဓမ္မဒေသနာ န ဝိယုဇ္ဇတိ သဝနဿေဝ အဘာဝတော၊ သော ပါဠိယံ ‘‘ဒီဃာယုကော ဒေဝနိကာယော’’တိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘အသညဘဝံ ဝါ အရူပဘဝံ ဝါ’’တိ။

၃၄၃။ အနုပုဗ္ဗတော ဝိဟရိတဗ္ဗာတိ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ။ အနုပဋိပါဋိယာတိ အနုက္ကမေန။ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗဝိဟာရာတိ သမာပဇ္ဇိတွာ သမင်္ဂိနော ဟုတွာ ဝိဟရိတဗ္ဗဝိဟာရာ။

၃၄၄။ အနုပုဗ္ဗနိရောဓာတိ အနုပုဗ္ဗေန အနုက္ကမေန ပဝတ္တေတဗ္ဗနိရောဓာ။ တေနာဟ ‘‘အနုပဋိပါဋိယာ နိရောဓာ’’တိ။

နဝကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒသကဝဏ္ဏနာ

၃၄၅။ ယေဟိ ¶ သီလာဒီဟိ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဓမ္မသရဏတာယ ဓမ္မေနေဝ နာထတိ ဤသတိ အဘိဘဝတီတိ နာထောတိ ဝုစ္စတိ၊ တေ တဿ နာထဘာဝကရာ ဓမ္မာ ‘‘နာထကရဏာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘သနာထာ…ပေ… ပတိဋ္ဌာကရာ ဓမ္မာ’’တိ။ တတ္ထ အတ္တနော ပတိဋ္ဌာကရာတိ ယဿ နာထဘာဝကရာ၊ တဿ အတ္တနော ပတိဋ္ဌာဝိဓာယိနော။ အပ္ပတိဋ္ဌော အနာထော၊ သပ္ပတိဋ္ဌော သနာထောတိ ပတိဋ္ဌတ္ထော နာထတ္ထော။

ကလျာဏဂုဏယောဂတော ¶ ကလျာဏာတိ ဒဿေန္တော ‘‘သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နာ’’တိ အာဟ။ မိဇ္ဇနလက္ခဏာ ¶ မိတ္တာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မိတ္တော၊ သော ဝုတ္တနယေန ကလျာဏော အဿ အတ္ထီတိ တဿ အတ္ထိတာမတ္တံ ကလျာဏမိတ္တပဒေန ဝုတ္တံ။ အဿ တေန သဗ္ဗကာလံ အဝိဇဟိတဝါသောတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကလျာဏသဟာယော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တေဝဿာ’’တိအာဒိ။ တေဝဿာတိ တေ ဧဝ ကလျာဏမိတ္တာ အဿ ဘိက္ခုနော။ သဟ အယနတောတိ သဟ ဝတ္တနတော။ အသမောဓာနေ စိတ္တေန၊ သမောဓာနေ ပန စိတ္တေန စေဝ ကာယေန စ သမ္ပဝင်္ကော။

သုခံ ဝစော ဧတသ္မိံ အနုကူလဂါဟိမှိ အာဒရဂါရဝဝတိ ပုဂ္ဂလေတိ သုဝစော။ တေနာဟ ‘‘သုခေန ဝတ္တဗ္ဗော’’တိအာဒိ။ ခမောတိ ခန္တာ၊ တမေဝဿ ခမဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂါဠှေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝါမတောတိ မိစ္ဆာ၊ အယောနိသော ဝါ ဂဏှာတိ။ ပဋိပ္ဖရတီတိ ပဋာဏိကဘာဝေန တိဋ္ဌတိ။ ပဒက္ခိဏံ ဂဏှာတီတိ သမ္မာ ယောနိသော ဝါ ဂဏှာတိ။

ဥစ္စာဝစာနီတိ ဝိပုလခုဒ္ဒကာနိ။ တတြုပဂမနီယာတိ တတြ တတြ မဟန္တေ၊ ခုဒ္ဒကေ စ ကမ္မေ သာဓနဝသေန ဥပါယေန ဥပဂစ္ဆန္တိယာ၊ တဿ တဿ ကမ္မဿ နိပ္ဖာဒနေန သမတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ တတြုပါယာယာတိ ဝါ တတြ တတြ ကမ္မေ သာဓေတဗ္ဗေ ဥပါယဘူတာယ။

ဓမ္မေ အဿ ကာမောတိ ဓမ္မကာမောတိ ဗျဓိကရဏာနံပိ ဗာဟိရတ္ထော သမာသော ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ကာမေတဗ္ဗတော ဝါ ပိယာယိတဗ္ဗတော ကာမော၊ ဓမ္မော၊ ဓမ္မော ကာမော ¶ အဿာတိ ဓမ္မကာမော။ ဓမ္မောတိ ပရိယတ္တိဓမ္မော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပိယာယတီတိ အတ္ထော’’တိ။ သမုဒါဟရဏံ ကထနံ သမုဒါဟာရော၊ ပိယော သမုဒါဟာရော ဧတဿာတိ ပိယသမုဒါဟာရော။ သယဉ္စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန ‘‘သက္ကစ္စ’’န္တိ ပဒံ အနုကဍ္ဎတိ၊ တေန သယဉ္စ သက္ကစ္စံ ဒေသေတုကာမော ဟောတီတိ ယောဇနာ။ အဘိဓမ္မော သတ္တပ္ပကရဏာနိ အဓိကော အဘိဝိသိဋ္ဌော စ ပရိယတ္တိဓမ္မောတိ ကတွာ။ ဝိနယော ဥဘတောဝိဘင်္ဂါ ဝိနယနတော ကာယဝါစာနံ။ အဘိဝိနယော ခန္ဓကပရိဝါရာ ဝိသေသတော အာဘိသမာစာရိကဓမ္မကိတ္တနတော။ အာဘိသမာစာရိကဓမ္မပါရိပူရိဝသေနေဝ ဟိ အာဒိဗြဟ္မစရိယကဓမ္မပါရိပူရီ။ ဓမ္မော ဧဝ ပိဋကဒွယဿာပိ ပရိယတ္တိဓမ္မဘာဝတော။ မဂ္ဂဖလာနိ အဘိဓမ္မော နိဗ္ဗာနဓမ္မဿ အဘိမုခေါတိ ကတွာ။ ကိလေသဝူပသမကာရဏံ ပုဗ္ဗဘာဂိယာ တိဿော သိက္ခာ သင်္ခေပတော ဝိဝဋ္ဋနိဿိတော ¶ သမထော ဝိပဿနာ စ။ ဗဟုလပါမောဇ္ဇောတိ ဗလဝပါမောဇ္ဇော။

ကာရဏတ္ထေတိ နိမိတ္တတ္ထေ။ ကုသလဓမ္မနိမိတ္တံ ဟိဿ ဝီရိယာရမ္ဘော။ တေနာဟ ‘‘တေသံ အဓိဂမတ္ထာယာ’’တိ။ ကုသလေသု ဓမ္မေသူတိ ဝါ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗေ ဘုမ္မံ ယထာ ‘‘စေတသော အဝူပသမေ အယောနိသောမနသိကာရပဒဋ္ဌာန’’န္တိ။

၃၄၆။ သကလဋ္ဌေနာတိ ¶ နိဿေသဋ္ဌေန၊ အနဝသေသဖရဏဝသေန စေတ္ထ သကလဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အသုဘနိမိတ္တာဒီသု ဝိယ ဧကဒေသေ အဋ္ဌတွာ အနဝသေသတော ဂဟေတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ တဒါရမ္မဏာနံ ဓမ္မာနန္တိ တံ ကသိဏံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနကဓမ္မာနံ။ ခေတ္တဋ္ဌေနာတိ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝေန။ ယထာ ခေတ္တံ သဿာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎိဋ္ဌာနဉ္စ ¶ ၊ ဧဝမေတံ ဈာနံ တံသမ္ပယုတ္တာနံ ဓမ္မာနန္တိ၊ ယောဂိနော ဝါ သုခဝိသေသာနံ ကာရဏဘာဝေန။ ‘‘ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ’’ တိ ဣဒံ ဥဒ္ဓံ အဓောတိ ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဧဝ ဟိ သဗ္ဗတ္ထ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ တေန တေန ဝါ ကာရဏေနာတိ တေန တေန ဥပရိအာဒီသု ကသိဏဝဍ္ဎနကာရဏေန။ ယထာ ကိန္တိ အာဟ ‘‘အာလောကမိဝ ရူပဒဿနကာမော’’တိ။ ယထာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဥဒ္ဓံ စေ ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော၊ ဥဒ္ဓံ အာလောကံ ပသာရေတိ၊ အဓော စေ အဓော၊ သမန္တတော စေ ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော သမန္တတော အာလောကံ ပသာရေတိ၊ ဧဝမယံ ကသိဏန္တိ အတ္ထော။

ဧကဿာတိ ပထဝီကသိဏာဒီသု ဧကေကဿ။ အညဘာဝါနုပဂမနတ္ထန္တိ အညကသိဏဘာဝါနုပဂမနဒီပနတ္ထံ၊ အညဿ ဝါ ကသိဏဘာဝါနုပဂမနဒီပနတ္ထံ၊ န ဟိ အညေန ပသာရိတကသိဏံ တတော အညေန ပသာရိတကသိဏဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမ္ပိ နေသံ အညကသိဏသမ္ဘေဒါဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ န အညံ ပထဝီအာဒိ။ န ဟိ ဥဒကေ ဌိတဋ္ဌာနေ သသမ္ဘာရပထဝီ အတ္ထိ။ အညော ကသိဏသမ္ဘေဒေါတိ အာပေါကသိဏာဒိနာ သင်္ကရော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု သေသကသိဏေသု။ ဧကဒေသေ အဋ္ဌတွာ အနဝသေသဖရဏံ ပမာဏဿ အဂ္ဂဟဏတော အပ္ပမာဏံ။ တေနေဝ ဟိ နေသံ ကသိဏသမညာ။ တထာ စာဟ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိ။ စေတသာ ဖရန္တောတိ ဘာဝနာစိတ္တေန အာရမ္မဏံ ကရောန္တော။ ဘာဝနာစိတ္တဉှိ ကသိဏံ ပရိတ္တံ ဝါ ဝိပုလံ ဝါ သကလမေဝ မနသိ ကရောတိ၊ န ဧကဒေသံ။

ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ¶ ပဝတ္တဝိညာဏံ ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန ‘‘ဝိညာဏကသိဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ဝိညာဏဉ္စ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကသိဏဝသေနာတိ ယထာဥဂ္ဃာဋိတကသိဏဝသေန။ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ဥဒ္ဓံအဓောတိရိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယတ္တကဉှိ ဌာနံ ကသိဏံ ပသာရိတံ၊ တတ္တကံ အာကာသဘာဝနာဝသေန အာကာသော ဟောတီတိ၊ ဧဝံ ယတ္တကံ ဌာနံ အာကာသံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌိတံ၊ တတ္တကံ သကလမေဝ ဖရိတွာ ဝိညာဏဿ ပဝတ္တနတော အာဂမနဝသေန ¶ ဝိညာဏကသိဏေပိ ဥဒ္ဓံအဓောတိရိယတာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကသိဏုဂ္ဃာဋိံ အာကာသဝသေန တတ္ထ ပဝတ္တဝိညာဏေ ဥဒ္ဓံအဓောတိရိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

အကုသလကမ္မပထဒသကဝဏ္ဏနာ

၃၄၇။ ပထဘူတတ္တာတိ ¶ တေသံ ပဝတ္တနုပါယတ္တာ မဂ္ဂဘူတတ္တာ။ မေထုနသမာစာရေသူတိ သဒါရသန္တောသပရဒါရဂမနဝသေန ဒုဝိဓေသု မေထုနသမာစာရေသု။ တေပိ ဟိ ကာမေတဗ္ဗတော ကာမာ နာမ။ မေထုနဝတ္ထူသူတိ မေထုနဿ ဝတ္ထူသု တေသု သတ္တေသု။ မိစ္ဆာစာရောတိ ဂါရယှာစာရော။ ဂါရယှတာ စဿ ဧကန္တနိဟီနတာယ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဧကန္တနိန္ဒိတော လာမကာစာရော’’တိ။ အသဒ္ဓမ္မာဓိပ္ပာယေနာတိ အသဒ္ဓမ္မသေဝနာဓိပ္ပာယေန။

သဂေါတ္တေဟိ ရက္ခိတာ ဂေါတ္တရက္ခိတာ။ သဟဓမ္မိကေဟိ ရက္ခိတာ ဓမ္မရက္ခိတာ။ သဿာမိကာ သာရက္ခာ။ ယဿာ ဂမနေ ရညာ ဒဏ္ဍော ဌပိတော၊ သာ သပရိဒဏ္ဍာ။ ဘရိယာဘာဝတ္ထံ ဓနေန ကီတာ ဓနက္ကီတာ။ ဆန္ဒေန ဝသန္တီ ဆန္ဒဝါသိနီ။ ဘောဂတ္ထံ ဝသန္တီ ဘောဂဝါသိနီ။ ပဋတ္ထံ ဝသန္တီ ပဋဝါသိနီ။ ဥဒကပတ္တံ အာမသိတွာ ဂဟိတာ ဩဒပတ္တကိနီ။ စုမ္ဗဋံ အပနေတွာ ဂဟိတာ ဩဘတစုမ္ဗဋာ။ ကရမရာနီတာ ဓဇာဟဋာ။ တင်္ခဏိကာ မုဟုတ္တိကာ။ အဘိဘဝိတွာ ဝီတိက္ကမေ မိစ္ဆာစာရော မဟာသာဝဇ္ဇော၊ န တထာ ဒွိန္နံ သမာနစ္ဆန္ဒတာယ။ ‘‘အဘိဘဝိတွာ ဝီတိက္ကမနေ သတိပိ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပဋိပတ္တိအဓိဝါသနေ ပုရိမုပ္ပန္နသေဝနာဘိသန္ဓိပယောဂါဘာဝတော မိစ္ဆာစာရော န ဟောတိ အဘိဘုယျမာနဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ သေဝနစိတ္တေ သတိ ပယောဂါဘာဝေါ အပ္ပမာဏံ ယေဘုယျေန ဣတ္ထိယာ သေဝနပယောဂဿ အဘာဝတော။ တသ္မိံ အသတိ ပုရေတရံ သေဝနစိတ္တဿ ဥပဋ္ဌာပနေပိ တဿာ မိစ္ဆာစာရော န သိယာ၊ တထာ ပုရိသဿပိ သေဝနပယောဂါဘာဝေတိ။ တသ္မာ အတ္တနော ရုစိယာ ပဝတ္တိတဿ ¶ ဝသေန တယော ဗလက္ကာရေန ပဝတ္တိတဿ ဝသေန တယောတိ သဗ္ဗေပိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ‘‘စတ္တာရော သမ္ဘာရာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဥပသဂ္ဂဝသေန အတ္ထဝိသေသဝါစိနော ဓာတုသဒ္ဒါတိ ‘‘အဘိဇ္ဈာယတီ’’တိ ¶ ပဒဿ ‘‘ပရဘဏ္ဍာဘိမုခီ’’တိအာဒိနာ အတ္ထော ဝုတ္တော။ တတ္ထ တန္နိန္နတာယာတိ တသ္မိံ ပရဘဏ္ဍေ လုဗ္ဘနဝသေန နိန္နတာယာတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဘိပုဗ္ဗော ဝါ ဈာ-သဒ္ဒေါ လုဗ္ဘနေ နိရုဠှော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥပသဂ္ဂဝသေန အတ္ထဝိသေသဝါစိနော ဧဝ ဓာတုသဒ္ဒါ။ အဒိန္နာဒါနဿ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတာ ဗြဟ္မဇာလဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ စူဠသီလဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အဒိန္နာဒါနံ ဝိယ အပ္ပသာဝဇ္ဇာ၊ မဟာသာဝဇ္ဇာ စာ’’တိ။ တသ္မာ ‘‘ယဿ ဘဏ္ဍံ အဘိဇ္ဈာယတိ၊ တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇတာ၊ မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇတာ’’တိအာဒိနာ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တနော ပရိဏာမနံ စိတ္တေနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဟိတသုခံ ¶ ဗျာပါဒယတီတိ ယော နံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တဿ ယံ ပတိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တဿ တဿ သတိ သမဝါယေ ဟိတသုခံ ဝိနာသေတိ။ ဖရုသဝါစာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတာ ဗြဟ္မဇာလဝဏ္ဏနာယံ ဝိဘာဝိတာတိ အာဟ ‘‘ဖရုသဝါစာ ဝိယာ’’တိအာဒိ။ တသ္မာ ‘‘ယံ ပတိ စိတ္တံ ဗျာပါဒေတိ၊ တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော’’တိအာဒိနာ တဒုဘယဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အဟော ဝတာ’’တိ ဣမိနာ ပရဿ အစ္စန္တာယ ဝိနာသစိန္တနံ ဒီပေတိ။ ဧဝဉှိ ဿ ဒါရုဏပ္ပဝတ္တိယာ ကမ္မပထပ္ပဝတ္တိ။

ယထာဘုစ္စဂဟဏာဘာဝေနာတိ ယာထာဝဂဟဏဿ အဘာဝေန အနိစ္စာဒိသဘာဝဿ နိစ္စာဒိတော ဂဟဏေန။ မိစ္ဆာ ပဿတီတိ ဝိတထံ ပဿတိ။ ‘‘သမ္ဖပ္ပလာပေါ ဝိယာ’’တိ ဣမိနာ အာသေဝနဿ မန္ဒတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇတံ၊ မဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇတံ ဒဿေတိ။ ဂဟိတာကာရဝိပရီတတာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဂဟိတာကာရဝိပရီတဘာဝေါ။ ဝတ္ထုနောတိ တဿ အယထာဘူတသဘာဝမာဟ။ တထာဘာဝေနာတိ ဂဟိတာကာရေနေဝ ဝိပရီတာကာရေနေဝ။ တဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ၊ တဿ ဝါ ဝတ္ထုနော ဥပဋ္ဌာနံ၊ ‘‘ဧဝမေတံ န ဣတော အညထာ’’တိ။

ဓမ္မတောတိ ¶ သဘာဝတော။ ကောဋ္ဌာသတောတိ ဖဿပဉ္စမကာဒီသု စိတ္တင်္ဂကောဋ္ဌာသေသု ယေ ကောဋ္ဌာသာ ဟောန္တိ၊ တတောတိ အတ္ထော။

စေတနာဓမ္မာတိ စေတနာသဘာဝါ။

‘‘ပဋိပါဋိယာ သတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ နနု စေတနာ အဘိဓမ္မေ ကမ္မပထေသု ¶ န ဝုတ္တာတိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တန္နံ ကမ္မပထဘာဝေါ န ယုတ္တောတိ? န၊ အဝစနဿ အညဟေတုကတ္တာ။ န ဟိ တတ္ထ စေတနာယ အကမ္မပထပ္ပတ္တတ္တာ (ဓ။ သ။ မူလဋီ။ အကုသလကမ္မပထကထာဝဏ္ဏနာ) ကမ္မပထရာသိမှိ အဝစနံ၊ ကဒါစိ ပန ကမ္မပထော ဟောတိ၊ န သဗ္ဗဒါတိ ကမ္မပထဘာဝဿ အနိယတတ္တာ အဝစနံ။ ယဒါ ပန ကမ္မပထော ဟောတိ၊ တဒါ ကမ္မပထရာသိသင်္ဂဟော န နိဝါရိတော။

ဧတ္ထာဟ – ယဒိ စေတနာယ သဗ္ဗဒါ ကမ္မပထဘာဝါဘာဝတော အနိယတော ကမ္မပထဘာဝေါတိ ကမ္မပထရာသိမှိ အဝစနံ၊ နနု အဘိဇ္ဈာဒီနမ္ပိ ကမ္မပထဘာဝံ အပ္ပတ္တာနံ အတ္ထိတာယ အနိယတော ကမ္မပထဘာဝေါတိ တေသမ္ပိ ကမ္မပထရာသိမှိ အဝစနံ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ကမ္မပထတာတံသဘာဂတာ ဟိ တေသံ တတ္ထ ဝုတ္တတ္တာ။ ယဒိ ဧဝံ စေတနာပိ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာတိ? သစ္စမေတံ၊ သာ ပန ပါဏာတိပါတာဒိကာဝါတိ ပါကဋော တဿာ ကမ္မပထဘာဝေါတိ န ဝုတ္တံ သိယာ။ စေတနာယ ¶ ဟိ ‘‘စေတနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကမ္မံ ဝဒါမိ (အ။ နိ။ ၆။၆၃၊ ကထာ။ ၅၃၉)၊ တိဝိဓာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာယသဉ္စေတနာ အကုသလံ ကာယကမ္မ’’န္တိ (ကထာ။ ၅၃၉) ဝစနတော ကမ္မဘာဝေါ ပါကဋော၊ ကမ္မံယေဝ စ သုဂတိဒုဂ္ဂတီနံ၊ တဒုပ္ပဇ္ဇနသုခဒုက္ခာနဉ္စ ပထဘာဝေန ပဝတ္တံ ‘‘ကမ္မပထော’’တိ ဝုစ္စတီတိ ပါကဋော တဿာ ကမ္မပထဘာဝေါ။ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ပန စေတနာသမီဟနဘာဝေန သုစရိတဒုစ္စရိတဘာဝေါ၊ စေတနာဇနိတဘာဝေန [စေတနာဇနိတတံဗန္ဓတိဘာဝေန (ဓ။ သ။ အနုဋီ။ အကုသလကမ္မပထာဝဏ္ဏနာ)] သုဂတိဒုဂ္ဂတိတဒုပ္ပဇ္ဇနသုခဒုက္ခာနံ ပထဘာဝေါ စာတိ န တထာ ပါကဋော ကမ္မပထဘာဝေါတိ တေ ဧဝ တေန သဘာဝေန ဒဿေတုံ အဘိဓမ္မေ စေတနာ ကမ္မပထဘာဝေ န ဝုတ္တာ၊ အတထာဇာတိယတ္တာ ဝါ စေတနာ တေဟိ သဒ္ဓိံ န ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မူလံ ပတွာတိ မူလဒေသနံ ပတွာ၊ မူလသဘာဝေသု ဓမ္မေသု ¶ ဒေသိယမာနေသူတိ အတ္ထော။

‘‘အဒိန္နာဒါနံ သတ္တာရမ္မဏ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ပဉ္စသိက္ခာပဒါ ပရိတ္တာရမ္မဏာ ဧဝါ’’တိ ဣမာယ ပဉှပုစ္ဆကပါဠိယာ (ဝိဘ။ ၇၁၅) ဝိရုဇ္ဈတိ။ ယဉှိ ပါဏာတိပါတာဒိဒုဿီလျဿ အာရမ္မဏံ ¶ ၊ တဒေဝ တံဝေရမဏိယာ အာရမ္မဏံ။ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုတော ဧဝ ဟိ ဝိရတီတိ။ သတ္တာရမ္မဏန္တိ ဝါ သတ္တသင်္ခါတသင်္ခါရာရမ္မဏံ၊ တမေဝ ဥပါဒါယ ဝုတ္တန္တိ န ကောစိ ဝိရောဓော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ‘‘ယာနိ သိက္ခာပဒါနိ ဧတ္ထ ‘သတ္တာရမ္မဏာနီ’တိ ဝုတ္တာနိ၊ တာနိ ယသ္မာ သတ္တောတိ သင်္ခံ ဂတေ သင်္ခါရေယေဝ အာရမ္မဏံ ကရောန္တီ’’တိ။ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၁၄) ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ ဝိသဘာဂဝတ္ထုနော ‘‘ဣတ္ထီ ပုရိသော’’တိ ဂဟေတဗ္ဗတော ‘‘သတ္တာရမ္မဏော’’တိ ဧကေ။ ‘‘ဧကော ဒိဋ္ဌော၊ ဒွေ သုတာ’’တိအာဒိနာ သမ္ဖပ္ပလာပေန ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဝသေန။ တထာ အဘိဇ္ဈာတိ ဧတ္ထ တထာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဝသေနာ’’ တိဒမ္ပိ ဥပသံဟရတိ၊ န သတ္တသင်္ခါရာရမ္မဏတမေဝ ဒဿနာဒိဝသေန အဘိဇ္ဈာယနတော။ ‘‘နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁) ပဝတ္တမာနာပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ တေဘူမကဓမ္မဝိသယာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယေနဿာ သင်္ခါရာရမ္မဏတာ ဝုတ္တာ။ ကထံ ပန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ သဗ္ဗေ တေဘူမကဓမ္မာ အာရမ္မဏံ ဟောတီတိ? သာဓာရဏတော။ ‘‘နတ္ထိ သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ ဝိပါကော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁၊ မ။ နိ။ ၂။၉၄) ပဝတ္တမာနာယ အတ္ထတော ရူပါရူပါဝစရဓမ္မာပိ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ။

သုခဗဟုလတာယ ရာဇာနော ဟသမာနာပိ ‘‘ဃာတေထာ’’တိ ဝဒန္တိ ¶ ၊ ဟာသော ပန နေသံ အတ္တဝူပသမာဒိအညဝိသယောတိ အာဟ ‘‘သန္နိဋ္ဌာပက…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ မဇ္ဈတ္တဝေဒနော န ဟောတိ၊ သုခဝေဒနောဝ ဧတ္ထ သမ္ဘဝတီတိ။ မုသာဝါဒေါ လောဘသမုဋ္ဌာနော သုခဝေဒနော ဝါ သိယာ မဇ္ဈတ္တဝေဒနော ဝါ၊ ဒေါသသမုဋ္ဌာနော ဒုက္ခဝေဒနော ဝါတိ မုသာဝါဒေါ တိဝေဒနော။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ ယထာရဟံ ဝေဒနာဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒေါသမောဟဝသေန ¶ ဒွိမူလကောတိ သမ္ပယုတ္တမူလမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဿ ဟိ မူလဋ္ဌေန ဥပကာရကဘာဝေါ။ နိဒါနမူလေ ပန ဂယှမာနေ ‘‘လောဘမောဟဝသေနပီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ အာမိသကိဉ္ဇက္ခဟေတုပိ ပါဏံ ဟနန္တိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘လောဘော နိဒါနံ ကမ္မာနံ သမုဒယာယာ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၃။၃၄)။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

ကုသလကမ္မပထဒသကဝဏ္ဏနာ

ပါဏာတိပါတာ ¶ …ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာနိ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကဝသေနေတ္ထ ကုသလကမ္မပထာနံ ဒေသိတတ္တာ။ ဝေရဟေတုတာယ ဝေရသညိတံ ပါဏာတိပါတာဒိပါပဓမ္မံ မဏတိ ‘‘မယိ ဣဓ ဌိတာယ ကထံ အာဂစ္ဆသီ’’တိ တဇ္ဇန္တီ ဝိယ နီဟရတီတိ ဝေရမဏီ၊ ဝိရမတိ ဧတာယာတိ ဝါ ‘‘ဝိရမဏီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိရုတ္တိနယေန ‘‘ဝေရမဏီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမာဒါနဝသေန ဥပ္ပန္နာ ဝိရတိ သမာဒါနဝိရတိ။ အသမာဒိန္နသီလဿ သမ္ပတ္တတော ယထာဥပဋ္ဌိတဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုတော ဝိရတိ သမ္ပတ္တဝိရတိ။ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနဝသေန ပဝတ္တာ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ဝိရတိ သမုစ္ဆေဒဝိရတိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ပါဠိယံ ဝိရတိယေဝ အာဂတာ၊ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၇၀၃) ပန စေတနာပိ အာဟရိတွာ ဒဿိတာတိ တဒုဘယမ္ပိ ဂဏှန္တော ‘‘စေတနာပိ ဝတ္တန္တိ ဝိရတိယောပီ’’တိ အာဟ။ အနဘိဇ္ဈာ ဟိ မူလံ ပတွာတိ ကမ္မပထကောဋ္ဌာသေ ‘‘အနဘိဇ္ဈာ’’တိ ဝုတ္တဓမ္မော မူလတော အလောဘော ကုသလမူလံ ဟောတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

ဒုဿီလျာရမ္မဏာ တဒါရမ္မဏဇီဝိတိန္ဒြိယာဒိအာရမ္မဏာ ¶ ကထံ ဒုဿီလျာနိ ပဇဟန္တီတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဇဟန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ဝိရမဏဝသေနေဝ ပဝတ္တနတော။ အထ တဒါရမ္မဏဘာဝေ၊ န သော တာနိ ပဇဟတိ။ န ဟိ တဒေဝ အာရဗ္ဘ တံ ပဇဟိတုံ သက္ကာ တတော အဝိနိဿဋဘာဝတော။

အနဘိဇ္ဈာ…ပေ… ဝိရမန္တဿာတိ အဘိဇ္ဈံ ပဇဟန္တဿာတိ အတ္ထော။ န ဟိ မနောဒုစ္စရိတတော ဝိရတိ အတ္ထိ အနဘိဇ္ဈာဒီဟေဝ တပ္ပဟာနသိဒ္ဓိတော။

အရိယဝါသဒသကဝဏ္ဏနာ

၃၄၈။ အရိယာနမေဝ ဝါသာတိ အရိယဝါသာ အနရိယာနံ တာဒိသာနံ အသမ္ဘဝတော။ အရိယာတိ စေတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ခီဏာသဝါ ဂဟိတာ၊ တေ စ ယသ္မာ တေဟိ သဗ္ဗကာလံ အဝိရဟိတဝါသာ ¶ ဧဝ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အရိယာ ဧဝ ဝသိံသု ဝသန္တိ ဝသိဿန္တီ’’တိ။ တတ္ထ ဝသိံသူတိ နိဿာယ ဝသိံသု။ ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟီနတ္တာဒယော ဟိ အရိယာနံ အပဿယာ။ တေသု ပဉ္စင်္ဂဝိပ္ပဟာနပစ္စေကသစ္စပနောဒနဧသနာသမဝယဝိဿဇ္ဇနာနိ ¶ ‘‘သင်္ခါယေကံ ပဋိသေဝတိ၊ အဓိဝါသေတိ၊ ပရိဝဇ္ဇေတိ၊ ဝိနောဒေတီ’’တိ ဝုတ္တေသု အပဿေနေသု ဝိနောဒနဉ္စ မဂ္ဂကိစ္စာနေဝ၊ ဣတရေ မဂ္ဂေနေဝ သမိဇ္ဈန္တိ။

ဉာဏာဒယောတိ ဉာဏဉ္စေဝ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စ။ တေနာဟ ‘‘ဉာဏန္တိ ဝုတ္တေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။

အာရက္ခကိစ္စံ သာဓေတိ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တတ္တာ။ ‘‘စရတော’’တိအာဒိနာ နိစ္စသမာဒါနံ ဒဿေတိ၊ တံ ဝိက္ခေပါဘာဝေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပဗ္ဗဇ္ဇုပဂတာတိ ယံ ကိဉ္စိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတာ၊ န သမိတပါပါ။ ဘောဝါဒိနောတိ ဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏေ ဝဒတိ။ ပါဋေက္ကသစ္စာနီတိ တေဟိ တေဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ပါဋိယေက္ကံ ဂဟိတာနိ ‘‘ဣဒမေဝ ¶ သစ္စ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၇၊ ၂၀၃၊ ၄၂၇၊ ၃။၂၇၊ ဥဒါ။ ၅၅၊ နေတ္တိ။ ၅၉) အဘိနိဝိဋ္ဌာနိ ဒိဋ္ဌိသစ္စာဒီနိ။ ဒိဋ္ဌိဂတာနိပိ ဟိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၇၊ ၂၀၂၊ ၄၂၇၊ ၃။၂၇၊ ၂၉၊ နေတ္တိ။ ၅၉) ဂဟဏံ ဥပါဒါယ ‘‘သစ္စာနီ’’တိ ဝေါဟရီယန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒမေဝါ’’တိအာဒိ။ နီဟဋာနီတိ အတ္တနော သန္တာနတော နီဟရိတာနိ အပနီတာနိ။ ဂဟိတဂ္ဂဟဏဿာတိ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမတော ပုဗ္ဗေ ဂဟိတဿ ဒိဋ္ဌိဂါဟဿ။ ဝိဿဋ္ဌဘာဝဝေဝစနာနီတိ အရိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ပရိစ္စာဂဘာဝဿ အဓိဝစနာနိ။

နတ္ထိ ဧတာသံ ဝယော ဝေကလျန္တိ အဝယာတိ အာဟ ‘‘အနူနာ’’တိ၊ အနဝသေသာတိ အတ္ထော။ ဧသနာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တကာမေသနာဒယော။

မဂ္ဂဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ ကထိတာ ရာဂါဒီနံ ပဟီနဘာဝဒီပနတော။

ပစ္စဝေက္ခဏာယ ဖလံ ကထိတန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏမုခေန အရိယဖလံ ကထိတံ။ အဓိဂတေ ဟိ အဂ္ဂဖလေ သဗ္ဗသော ရာဂါဒီနံ အနုပ္ပာဒဓမ္မတံ ပဇာနာတိ၊ တဉ္စ ပဇာနနံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏန္တိ။

အသေက္ခဓမ္မဒသကဝဏ္ဏနာ

ဖလဉ္စ ¶ တေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စာတိ ဖလသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ၊ အရိယဖလသဘာဝါ သမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာတိ အတ္ထော။ ဖလသမ္ပယုတ္တဓမ္မာတိ ဖလဓမ္မာ စေဝ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ စာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒွီသုပိ ဌာနေသု ပညာဝ ကထိတာ သမ္မာ ဒဿနဋ္ဌေန သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ သမ္မာ ဇာနနဋ္ဌေန သမ္မာဉာဏန္တိ စ။ အတ္ထိ ဟိ ဒဿနဇာနနာနံ သဝိသယေ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသော၊ သွာယံ ¶ ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတော ဧဝ။ ဖလသမာပတ္တိဓမ္မာတိ ဖလသမာပတ္တိယံ ဓမ္မာ၊ ဖလသမာပတ္တိသဟဂတဓမ္မာတိ အတ္ထော။ အရိယဖလသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ ဟိ သဗ္ဗသော ပဋိပက္ခတော ဝိမုတ္တတံ ဥပါဒါယ ‘‘ဝိမုတ္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘန္တိ။ ကေနစိ ပန ယထာ အသေက္ခာ ဖလပညာ ဒဿနကိစ္စံ ဥပါဒါယ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ¶ ဝုတ္တာ၊ ဇာနနကိစ္စံ ဥပါဒါယ ‘‘သမ္မာဉာဏ’’န္တိပိ ဝုတ္တာ ဧဝ၊ ဧဝံ အရိယဖလသမာဓိ သမာဒါနဋ္ဌံ ဥပါဒါယ ‘‘သမ္မာသမာဓီ’’တိ ဝုတ္တော၊ ဝိမုစ္စနဋ္ဌံ ဥပါဒါယ ‘‘သမ္မာဝိမုတ္တီ’’ တိပိ ဝုတ္တော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိ’’န္တိ ဒုတိယဝိမုတ္တိဂ္ဂဟဏဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတီတိ။

ဒသကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉှသမောဓာနဝဏ္ဏနာ

သမောဓာနေတဗ္ဗာတိ သမာဟရိတဗ္ဗာ။

၃၄၉။ ဩကပ္ပနာတိ ဗလဝသဒ္ဓါ။ အာယတိံ ဘိက္ခူနံ အဝိဝါဒဟေတုဘူတံ တတ္ထ တတ္ထ ဘဂဝတာ ဒေသိတာနံ အတ္ထာနံ သင်္ဂါယနံ သင်္ဂီတိ၊ တဿ စ ကာရဏံ အယံ သုတ္တဒေသနာ တထာ ပဝတ္တတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ဂီတိပရိယာယန္တိ သာမဂ္ဂိယာ ကာရဏ’’န္တိ။ သမနုညော သတ္ထာ အဟောသိ ‘‘ပဋိဘာတု တ၊ံ သာရိပုတ္တ၊ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မိံ ကထာ’’တိ ဥဿာဟေတွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ သုဏန္တော၊ သာ ပနေတ္ထ ဘဂဝတော သမနုညတာ ‘‘သာဓု၊ ¶ သာဓူ’’တိ အနုမောဒနေန ပါကဋာ ဇာတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနုမောဒနေန သမနုညော အဟောသီ’’တိ။ ဇိနဘာသိတော နာမ ဇာတော၊ န သာဝကဘာသိတော။ ယထာ ဟိ ရာဇယုတ္တေဟိ လိခိတပဏ္ဏံ ယာဝ ရာဇမုဒ္ဒိကာယ န လဉ္ဇိတံ ဟောတိ၊ န တာဝ ‘‘ရာဇပဏ္ဏ’’န္တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ လဉ္ဇိတမတ္တံ ပန ရာဇပဏ္ဏံ နာမ ဟောတိ။ ဧဝမေဝ ‘‘သာဓု၊ သာဓု သာရိပုတ္တာ’’တိအာဒိ အနုမောဒနဝစနသံသူစိတာယ သမနုညာသင်္ခါတာယ ဇိနဝစနမုဒ္ဒါယ လဉ္ဇိတတ္တာ အယံ သုတ္တန္တော ဇိနဘာသိတော နာမ ဇာတော အာဟစ္စဝစနော။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

သင်္ဂီတိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ။