📜

၃။ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ

အဒ္ဓါနဂမနဝဏ္ဏနာ

၂၅၄။ ဧဝံ သာမညဖလသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော ယထာနုပုဗ္ဗံ သံဝဏ္ဏောကာသဿ ပတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ၊ သာမညဖလသုတ္တဿာနန္တရံ သင်္ဂီတဿ သုတ္တဿ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တဘာဝံ ပကာသေတုံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ…ပေ… ကောသလေသူတိ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ဧဝမီဒိသေသု။ ဣတိသဒ္ဒေါ စေတ္ထ အာဒိအတ္ထော၊ ပဒတ္ထဝိပလ္လာသဇောတကော ပန ဣတိသဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ အာဒိသဒ္ဒလောပေါ ဝါ ဧသ၊ ဥပလက္ခဏနိဒ္ဒေသော ဝါ။ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ နာမ ဟေဋ္ဌာ အဂ္ဂဟိတတာယ အပုဗ္ဗဿ ပဒဿ အတ္ထဝိဘဇနာ။ ‘‘ဟိတွာ ပုနပ္ပုနာဂတ-မတ္ထံ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဂန္ထာရမ္ဘကထာ) ဟိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ’’တိ ကတ္ထစိ ပါဌော၊ သော အယုတ္တောဝ ဋီကာယ အနုဒ္ဓဋတ္တာ၊ တထာ အသံဝဏ္ဏိတတ္တာ စ။

‘‘ရာဇကုမာရာ ဂေါတ္တဝသေန ကောသလာ နာမာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၄) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ အက္ခရစိန္တကာ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ကောသံ လန္တိ ဂဏှန္တိ၊ ကုသလံ ဝါ ပုစ္ဆန္တီတိ ကောသလာ’’တိ။ ဇနပဒိနောတိ ဇနပဒဝန္တော၊ ဇနပဒဿ ဝါ ဣဿရာ။ ‘‘ကောသလာ နာမ ရာဇကုမာရာ’’တိ ဝုတ္တေယေဝ သိဒ္ဓေပိ ‘‘ဇနပဒိနော’’တိ ဝစနံ သန္တေသုပိ အညေသု တံတံနာမပညာတေသု တတ္ထ နိဝသန္တေသု ဇနပဒိဘာဝတော တေသမေဝ နိဝသနမုပါဒါယ ဇနပဒဿာယံ သမညာတိ ဒဿနတ္ထံ။ ‘‘တေသံ နိဝါသော’’တိ ဣမိနာ ‘‘ကောသလာနံ နိဝါသာ ကောသလာ’’တိ တဒ္ဓိတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဧကောပိ ဇနပဒေါ’’တိ ဣမိနာ ပန သဒ္ဒတောယေဝေတံ ပုထုဝစနံ၊ အတ္ထတော ပနေသ ဧကော ဧဝါတိ ဝိဘာဝေတိ။ အပိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အနုဂ္ဂဟေ၊ တေန ကာမံ ဧကောယေဝေသ ဇနပဒေါ၊ တထာပိ ဣမိနာ ကာရဏေန ပုထုဝစနမုပပန္နန္တိ အနုဂ္ဂဏှာတိ။ ယဒိ ဧကောဝ ဇနပဒေါ၊ ကထံ တတ္ထ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ရုဠှိသဒ္ဒေနာ’’တိအာဒိ၊ ရုဠှိသဒ္ဒတ္တာ ဗဟုဝစနမုပပန္နန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဿိတေသု ပယုတ္တဿ ပုထုဝစနဿ၊ ပုထုဘာဝဿ ဝါ နိဿယေ အဘိနိရောပနာ ဣဓ ရုဠှိ၊ တေန ဝုတ္တံ အာစရိယေန ဣဓ စေဝ အညတ္ထ စ မဇ္ဈိမာဂမဋီကာဒီသု ‘‘အက္ခရစိန္တကာ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ယုတ္တေ ဝိယ ဤဒိသလိင်္ဂဝစနာနိ ဣစ္ဆန္တိ၊ အယမေတ္ထ ရုဠှိ ယထာ ‘အညတ္ထာပိ ကုရူသု ဝိဟရတိ၊ အင်္ဂေသု ဝိဟရတီ’တိ စာ’’တိ။ ကေစိ ပန ကောသလနာမာဘိနိရောပနမိစ္ဆန္တိ၊ အယုတ္တမေတံ ပုထုဝစနဿ အပ္ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ။ နာမာဘိနိရောပနာယ ဟိ ဧကဝစနမ္ပိ ဘဝတိ ယထာ ‘‘သီဟော ဂါယတီ’’တိ။ တဗ္ဗိသေသိတေပိ ဇနပဒသဒ္ဒေ ဇာတိသဒ္ဒတ္တာ ဧကဝစနမေဝ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မိံ ကောသလေသု ဇနပဒေ’’တိ၊ ကောသလနာမကေ တသ္မိံ ဇနပဒေတိ အတ္ထော။ အဘူတတော ဟိ ဝေါဟာရမတ္တံ ရုဠှိ၊ ဘူတတောယေဝ အတ္ထော ဝိနိစ္ဆိနိတဗ္ဗော။ ယထာ ဟိ –

‘‘သန္တိ ပုတ္တာ ဝိဒေဟာနံ၊ ဒီဃာဝု ရဋ္ဌဝဍ္ဎနော၊

တေ ရဇ္ဇံ ကာရယိဿန္တိ၊ မိထိလာယံ ပဇာပတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၂။၂၇၆) အာဒီသု –

တံပုတ္တသင်္ခါတဿ ဧကတ္ထဿ ရုဠှိဝသေန ‘‘ပုတ္တာ’’တိ ဗဟုဝစနပယောဂေါ၊ တထာ ဣဓာပိ တန္နိဝါသသင်္ခါတဿ ဧကတ္ထဿ ရုဠှိဝသေန ‘‘ကောသလေသူ’’တိ ဗဟုဝစနပယောဂေါ ဟောတိ။ ယထာ စ ‘‘ပါဏံ န ဟညေ၊ န စ’ဒိန္နမာဒိယေ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၄၂၊ ၄၃၊ ၄၅) ဇာတိဝသေန ဗဟွတ္ထာနမေကဝစနပယောဂေါ၊ တထာ ဣဓာပိ ဇာတိဝသေန အဝယဝပ္ပဘေဒေန ဗဟွတ္ထဿ ‘‘ဇနပဒေ’’တိ ဧကဝစနပယောဂေါ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉ္စ အာစရိယေန မဇ္ဈိမာဂမဋီကာယံ ‘‘တဗ္ဗိသေသနေပိ ဇနပဒသဒ္ဒေ ဇာတိသဒ္ဒေ ဧကဝစနမေဝ။ တေနာဟ ‘တသ္မိံ အင်္ဂေသု ဇနပဒေ’တိ’’။

ဧဝံ ရုဠှိဝသေန ဗဟုမှိ ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗေ ဗဟုဝစနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဗဟွတ္ထဝသေန ဗဟုမ္ပိ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗေ ဗဟုဝစနံ ဒဿေန္တော ‘‘ပေါရာဏာ ပနာဟူ’’တိအာဒိမာဟ။ ပန-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝိသေသတ္ထဇောတနော၊ တေန ပုထုအတ္ထဝိသယတာယ ဧဝေတံ ပုထုဝစနံ၊ န ရုဠှိဝသေနာတိ ဝက္ခမာနံ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ သော ဟိ ပဒေသော တိယောဇနသတပရိမာဏတာယ ဗဟုပ္ပဘေဒေါတိ၊ ဣမသ္မိံ ပန နယေ တေသု ကောသလေသု ဇနပဒေသူတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဟာပနာဒန္တိ မဟာပနာဒဇာတက (ဇာ။ ၁။၃။၄၀၊ ၄၁၊ ၄၂) သုရုစိဇာတကေသု (ဇာ။ ၁။၁၄။၁၀၂ အာဒယော) အာဂတံ သုရုစိနော နာမ ဝိဒေဟရညော ပုတ္တံ မဟာပနာဒနာမကံ ရာဇကုမာရံ။ နာနာနာဋကာနီတိ ဘဏ္ဍုကဏ္ဍပဏ္ဍုကဏ္ဍပမုခါနိ ဆသတသဟဿာနိ နာနာဝိဓနာဋကာနိ၊ ကတ္ထစိ ပန အာဒိသဒ္ဒေါပိ ဒိဋ္ဌော၊ သော ဇာတကဋ္ဌကထာယံ န ဒိဿတိ၊ ယဒိ စ ဒိဿတိ၊ တေန နဋလင်္ဃကာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သိတမတ္တမ္ပီတိ မိဟိတမတ္တမ္ပိ။ တဿ ကိရ ဒိဗ္ဗနာဋကာနံ အနန္တရဘဝေယေဝ ဒိဋ္ဌတ္တာ မနုဿနာဋကာနံ နစ္စံ အမနုညံ အဟောသိ။ နင်္ဂလာနိပိ ဆဍ္ဍေတွာတိ ကသိကမ္မပ္ပဟာနဝသေန နင်္ဂလာနိ ပဟာယ၊ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ။ န ဟိ ကေဝလံ ကဿကာ ဧဝ၊ အထ ခေါ အညေပိ ဥဘယရဋ္ဌဝါသိနော မနုဿာ အတ္တနော အတ္တနော ကိစ္စံ ပဟာယ တသ္မိံ မင်္ဂလဋ္ဌာနေ သန္နိပတိံသု။ တဒါ ကိရ မဟာပနာဒကုမာရဿ ပါသာဒမင်္ဂလံ၊ ဆတ္တမင်္ဂလံ၊ အာဝါဟမင်္ဂလန္တိ တီဏိ မင်္ဂလာနိ ဧကတော အကံသု၊ ကာသိဝိဒေဟရဋ္ဌဝါသိနောပိ တတ္ထ သန္နိပတိတွာ အတိရေကသတ္တဝဿာနိ ဆဏမနုဘဝိံသူတိ၊ အဓုနာ ပန ‘‘နင်္ဂလာဒီနီ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ သော န ပေါရာဏပါဌော ဋီကာယမနုဒ္ဓဋတ္တာ။

မဟာဇနကာယေ သန္နိပတိတေတိ ကေစိ ‘‘ပဟံသနဝိဓိံ ဒဿေတွာ ရာဇကုမာရံ ဟာသာပေဿာမာ’’တိ၊ ကေစိ ‘‘တံ ကီဠနံ ပဿိဿာမာ’’တိ ဧဝံ မဟာဇနသမူဟေ သန္နိပတိတေ။ အတုလမ္ဗာဘိရုဟနဒါရုစိတကပဝေသနာဒိ နာနာကီဠာယော ဒဿေတွာ။ သက္ကပေသိတော ကိရ ဒိဗ္ဗနာဋကော ရာဇင်္ဂဏေ အာကာသေ ဌတွာ ဥပဍ္ဎဘာဂံ နာမ ဒဿေတိ၊ ဧကောဝ ဟတ္ထော၊ ဧကော ပါဒေါ၊ ဧကံ အက္ခိ၊ ဧကာ ဒါဌာ နစ္စတိ စလတိ၊ ဥပဍ္ဎံ ဖန္ဒတိ၊ သေသံ နိစ္စလမဟောသိ၊ တံ ဒိသွာ မဟာပနာဒေါ ထောကံ ဟသိတမကာသိ၊ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘သော ဒိဗ္ဗနာဋကံ ဒဿေတွာ ဟသာပေသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုဟဇ္ဇာ နာမ ဝိဿာသိကာ ‘‘သုဋ္ဌု ဟဒယမေတေသ’’န္တိ ကတွာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဉာတကပရိဇနာဒီနံ သင်္ဂဟော။ တသ္မာတိ တထာ ဝစနတော။ တံ ကုသလန္တိ ဝစနံ ဥပါဒါယာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကစ္စိ ကုသလံ? အာမ ကုသလ’’န္တိ ဝစနပဋိဝစနဝသေန ပဝတ္တကုသလဝါဒိတာယ တေ မနုဿာ အာဒိတော ‘‘ကုသလာ’’တိ သမညံ လဘိံသု၊ တေသံ ကုသလာနံ ဣဿရာတိ ရာဇကုမာရာ ကောသလာ နာမ ဇာတာ၊ တေသံ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ ပန ပဒေသော ကောသလာတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယမေဝ။ တေနာဟ ‘‘သော ပဒေသော ကောသလာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဧဝံ မဇ္ဈိမာဂမဋီကာယံ အာစရိယေနေဝ ဝုတ္တံ။ တတြာယမဓိပ္ပာယော သိယာ – ‘‘သော ပဒေသော ကောသလာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ သညီသညာ ယထာက္ကမံ ဧကဝစနဗဟုဝစနဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ပုရိမနယေ ဝိယ ဣဓာပိ ရုဠှိဝသေနေဝ ဗဟုဝစနံ ဟောတိ။ ရာဇကုမာရာနံ နာမလာဘဟေတုမတ္တဉှေတ္ထ ဝိသေသောတိ။ ဣဓ ပန အာစရိယေန ဧဝံ ဝုတ္တံ သော ပဒေသောတိ ပဒေသသာမညတော ဝုတ္တံ၊ ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝါ၊ တေ ပဒေသာတိ အတ္ထော။ ကောသလာတိ ဝုစ္စတိ ကုသလာ ဧဝ ကောသလာတိ ကတွာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၄) တတြာယမဓိပ္ပာယော သိယာ – သော ပဒေသောတိ ဇာတိသဒ္ဒဝသေန၊ ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝါ ဝုတ္တတ္တာ ပုထုအတ္ထဝိသယတာယ ဧဝ ဗဟုဝစနံ ဟောတိ။ ပဒေသဿ နာမလာဘဟေတု ဟေတ္ထ ဝိသေသောတိ။ ‘‘ကုသလ’’န္တိ ဟိ ဝစနမုပါဒါယ ရုဠှိနာမဝသေန ဝုတ္တနယေန ကောသလာ ယထာ ‘‘ယေဝါပနကံ၊ နတုမှာကဝဂ္ဂေါ’’တိ။ အပိစ ဝစနပဋိဝစနဝသေန ‘‘ကုသလ’’န္တိ ဝဒန္တိ ဧတ္ထာတိ ကောသလာ။ ဝိစိတြာ ဟိ တဒ္ဓိတဝုတ္တီတိ။ ကုသလန္တိ စ အာရောဂျံ ‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ၊ ကစ္စိ ဘောတော အနာမယ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၄၅၊ ဇာ။ ၂။၂၀။၁၂၉) ဝိယ၊ ကစ္စိ တုမှာကံ အာရောဂျံ ဟောတီတိ အတ္ထော၊ ဆေကံ ဝါ ‘‘ကုသလာ နစ္စဂီတဿ ၊ သိက္ခိတာ စာတုရိတ္ထိယော’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၉၄) ဝိယ၊ ကစ္စိ တေသံ နာဋကာနံ ဆေကတာ ဟောတီတိ အတ္ထော။

စရဏံ စာရိကာ၊ စရဏံ ဝါ စာရော၊ သော ဧဝ စာရိကာ၊ တယိဒံ မဂ္ဂဂမနမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ န စုဏ္ဏိကဂမနမတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဒ္ဓါနဂမန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ၊ အဒ္ဓါနဂမနသင်္ခါတာယ စာရိကာယ စရမာနောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ အဘေဒေပိ ဝါ ဘေဒဝေါဟာရေန ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဒိဝါဝိဟာရံ နိသီဒီ’’တိ၊ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၆) အဒ္ဓါနဂမနသင်္ခါတံ စာရိကံ စရမာနော၊ စရဏံ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထကော ဟိ ကရဘူဓာတူနမတ္ထောတိ။ ‘‘အဒ္ဓါနမဂ္ဂ’’န္တိပိ ကတ္ထစိ ပါဌော၊ သော န သုန္ဒရော။ န ဟိ စာရိကာသဒ္ဒေါ မဂ္ဂဝါစကောတိ။ ဣဒါနိ တံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတံ နိယမေန္တော ‘‘စာရိကာ စ နာမေသာ’’တိအာဒိမာဟ။ သာဝကာနမ္ပိ ရုဠှိဝသေန စာရိကာယ သမ္ဘဝတော တတော ဝိသေသေတိ ‘‘ဘဂဝတော’’တိ ဣမိနာ။ တထာ ဟိ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘စာရိကံ စရမာနောတိ ဧတ္ထ ကိဉ္စာပိ အယံ စာရိကာ နာမ မဟာဇနသင်္ဂဟတ္ထံ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ လဗ္ဘတိ၊ ဗုဒ္ဓေ ဥပါဒါယ ပန ရုဠှိသဒ္ဒေန သာဝကာနမ္ပိ ဝုစ္စတိ ကိလဉ္ဇာဒီဟိ ကတဗီဇနီပိ တာလဝဏ္ဋံ ဝိယာ’’တိ။ ဒူရေပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန၊ အပိ-သဒ္ဒေန ဝါ နာတိဒူရေပီတိ သမ္ပိဏ္ဍနံ တတ္ထာပိ စာရိကာသမ္ဘဝတော။ ဗောဓနေယျပုဂ္ဂလန္တိ စတုသစ္စပဋိဝေဓဝသေန ဗောဓနာရဟပုဂ္ဂလံ။ သဟသာ ဂမနန္တိ သီဃဂမနံ။ ‘‘မဟာကဿပဿ ပစ္စုဂ္ဂမနာဒီသူ’’တိ ဝုတ္တမေဝ သရူပတော ဒဿေတိ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ ပစ္စုဂ္ဂစ္ဆန္တောတိ ပဋိမုခံ ဂစ္ဆန္တော၊ ပစ္စုဋ္ဌဟန္တောတိ အတ္ထော။ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘တိံသယောဇန’’န္တိ ပဒမနုကဍ္ဎတိ။ ပက္ကုသာတိ နာမ ဂန္ဓာရရာဇာ။ မဟာကပ္ပိနော နာမ ကုက္ကုဋဝတီရာဇာ။ ဓနိယော နာမ ကောရဏ္ဍသေဋ္ဌိပုတ္တော ဂေါပေါ။

ဧဝံ ဓမ္မဂရုတာကိတ္တနမုခေန မဟာကဿပပစ္စုဂ္ဂမနာဒီနိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၅၄) ဧကဒေသေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝနဝါသိတိဿသာမဏေရဿ ဝတ္ထုံ ဝိတ္ထာရေတွာ စာရိကံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကဒိဝသ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကော ပနေသ တိဿသာမဏေရော နာမ? သာဝတ္ထိယံ ဓမ္မသေနာပတိနော ဥပဋ္ဌာကကုလေ ဇာတော မဟာပုညော ‘‘ပိဏ္ဍပါတဒါယကတိဿော၊ ကမ္ဗလဒါယကတိဿော’’တိ စ ပုဗ္ဗေ လဒ္ဓနာမော ပစ္ဆာ ‘‘ဝနဝါသိတိဿော’’တိ ပါကဋော ခီဏာသဝသာမဏေရော။ ဝိတ္ထာရော ဓမ္မပဒေ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၄ ဝနဝါသီတိဿသာမဏေရဝတ္ထု)။ အာကာသဂါမီဟိ သဒ္ဓိံ အာကာသေနေဝ ဂန္တုကာမော ဘဂဝါ ‘‘ဆဠဘိညာနံ အာရောစေဟီ’’တိ အဝေါစ။ တဿာတိ တိဿသာမဏေရဿ။ တန္တိ ဘဂဝန္တံ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသင်္ဃေန စီဝရံ ပါရုပန္တံ။ နော ထေရော နော ဩရမတ္တကော ဝတာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဂုဏေန လာမကပ္ပမာဏိကော နော ဟောတီတိ အတ္ထော။

အတ္တနောပတ္တာသနေတိ ဘိက္ခူနံ အာသနပရိယန္တေ။ တေသံ ဂါမိကာနံ ဒါနပဋိသံယုတ္တံ မင်္ဂလံ ဝတွာ။ ကသ္မာ ပန သဒေဝကဿ လောကဿ မဂ္ဂဒေသကောပိ သမာနော ဘဂဝါ ဧဝမာဟာတိ စောဒနံ သောဓေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မဂ္ဂဒေသကောတိ နိဗ္ဗာနမဂ္ဂဿ၊ သုဂတိမဂ္ဂဿ ဝါ ဒေသကော။

တာယာတိ အရညသညာယ။ သင်္ဃကမ္မဝသေန သိဇ္ဈမာနာပိ ဥပသမ္ပဒါ သတ္ထု အာဏာဝသေန သိဇ္ဈနတော ‘‘ဗုဒ္ဓဒါယဇ္ဇံ တေ ဒဿာမီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ‘‘အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿဿေဝ တဿ ဥပသမ္ပဒံ အနုဇာနန္တော သတ္ထာ ‘ဗုဒ္ဓဒါယဇ္ဇံ တေ ဒဿာမီ’တိ အဝေါစာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဓမ္မသေနာပတိနာ ဥပဇ္ဈာယေန ဥပသမ္ပာဒေတွာ၊ တတောယေဝေသ ဓမ္မသေနာပတိနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကောတိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တော။ ဓမ္မပဒဋ္ဌကထာယံ ပန ဓမ္မသေနာပတိအာဒိထေရာနံ စတ္တာလီသဘိက္ခုသဟဿပရိဝါရာနံ အတ္တနော အတ္တနော ပရိဝါရေဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္စေကံ ဂမနံ၊ ဘဂဝတော စ ဧကကဿေဝ ဂမနံ ခုဒ္ဒကဘာဏကာနံ မတေန ဝုတ္တံ၊ ဣဓ၊ ပန မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယဉ္စ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅) အညထာ ဂမနံ ဒီဃဘာဏကမဇ္ဈိမဘာဏကာနံ မတေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယန္တိ မဟာကဿပါဒီနမတ္ထာယ စာရိကာ။ ယံ ပန အနုဂ္ဂဏှန္တဿ ဘဂဝတော ဂမနံ၊ အယံ အတုရိတစာရိကာ နာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဣမံပန စာရိကန္တိ အတုရိတစာရိကံ။ မဟာမဏ္ဍလန္တိ မဇ္ဈိမဒေသပရိယာပန္နေနေဝ ဗာဟိရိမေန ပမာဏေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ မဟန္တတရံ မဏ္ဍလံ။ မဇ္ဈိမမဏ္ဍလန္တိ ဣတရေသံ ဥဘိန္နံ ဝေမဇ္ဈေ ပဝတ္တံ မဏ္ဍလံ။ အန္တောမဏ္ဍလန္တိ ဣတရေဟိ ခုဒ္ဒကံ မဏ္ဍလံ၊ ဣတရေသံ ဝါ အန္တောဂဓတ္တာ အန္တိမံ မဏ္ဍလံ၊ အဗ္ဘန္တရိမံ မဏ္ဍလန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ ပနိမေသံ ပမာဏန္တိ အာဟ ‘‘ကတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ နဝယောဇနသတိကတာ မဇ္ဈိမဒေသပရိယာပန္နဝသေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗာ တတော ပရံ အတုရိတစာရိကာယ အဂမနတော။ တဒုတ္တရိ ဟိ တုရိတစာရိကာယ ဧဝ တထာဂတော ဂစ္ဆတိ၊ န အတုရိတစာရိကာယ။ ပဝါရေတွာဝ စာရိကာစရဏံ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာပဝါရဏာယ ပဝါရေတွာ’’တိအာဒိ။ ပါဋိပဒဒိဝသေတိ ပဌမကတ္တိကပုဏ္ဏမိယာ အနန္တရေ ပါဋိပဒဝသေ။ သမန္တာတိ ဂတဂတဋ္ဌာနဿ စတူသု ပဿေသု သမန္တတော။ မဟာဇနကာယဿ သန္နိပတနတော ပုရိမံ ပုရိမံ အာဂတာ နိမန္တေတုံ လဘန္တိ။ တထာ သန္နိပတနမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတရေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမထဝိပဿနာ တရုဏာ ဟောန္တီတိ ဧတ္ထ သမထဿ တရုဏဘာဝေါ ဥပစာရသမာဓိဝသေန၊ ဝိပဿနာယ ပန သင်္ခါရပရိစ္ဆေဒဉာဏံ၊ ကင်္ခါဝိတရဏဉာဏံ၊ သမ္မသနဉာဏံ၊ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏန္တိ စတုန္နံ ဉာဏာနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တရုဏဝိပဿနာတိ ဟိ တေသံ စတုန္နံ ဉာဏာနမဓိဝစနံ။ ပဝါရဏာသင်္ဂဟံ ဒတွာတိ အနုမတိဒါနဝသေန ဒတွာ။ ကတ္တိကပုဏ္ဏမာယန္တိ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမိယံ။ ‘‘မိဂသိရဿ ပဌမပါဋိပဒဒိဝသေ’’တိ ဣဒံ မဇ္ဈိမဒေသဝေါဟာရဝသေန မိဂသိရမာသဿ ပဌမံ ပါဋိပဒဒိဝသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဧတရဟိ ပဝတ္တဝေါဟာရဝသေန ပန ပစ္ဆိမကတ္တိကမာသဿ ကာဠပက္ခပါဋိပဒဒိဝသော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အညေနပိ ကာရဏေနာတိ ဘိက္ခူနံ သမထဝိပဿနာတရုဏဘာဝတော အညေနပိ မဇ္ဈိမမဏ္ဍလေ ဝေနေယျာနံ ဉာဏပရိပါကာဒိကာရဏေန။ စတုမာသန္တိ အာသဠှီပုဏ္ဏမိယာ ပါဋိပဒတော ယာဝ ပစ္ဆိမကတ္တိကပုဏ္ဏမီ၊ တာဝ စတုမာသံ။ ‘‘သမန္တာ ယောဇနသတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ဝသနံ ဝဿံ၊ ဝသနကိရိယာ၊ ဝုတ္ထံ ဝသိတံ ဝဿမဿာတိ ဝုတ္ထဝဿော၊ တဿ။ တထာဂတေန ဝိနေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဘဂဝတော ဝေနေယျသတ္တာ’’တိ သာမိနိဒ္ဒေသော ဝုတ္တော၊ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော ဝါ ဧသ။ ဝေနေယျသတ္တာတိ စ စရိတာနုရူပံ ဝိနေတဗ္ဗသတ္တာ။ ဣန္ဒြိယပရိပါကံ အာဂမယမာနောတိ သဒ္ဓါဒိဣန္ဒြိယာနံ ဝိမုတ္တိပရိပါစနဘာဝေန ပရိပက္ကံ ပဋိမာနေန္တော။ ဖုဿမာဃဖဂ္ဂုဏစိတ္တမာသာနံ အညတရမာသဿ ပဌမဒိဝသေ နိက္ခမနတော မာသနိယမော ဧတ္ထ န ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဧကမာသံ ဝါ ဒွိတိစတုမာသံ ဝါ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ’’တိ။ တတ္ထေဝါတိ ဝဿူပဂမနဋ္ဌာနေ ဧဝ။ ‘‘သတ္တဟိ ဝါ’’တိအာဒိ ‘‘ဧကမာသံ ဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗံ – ယဒိ အပရမ္ပိ ဧကမာသံ တတ္ထေဝ ဝသတိ၊ သတ္တဟိ မာသေဟိ စာရိကံ ပရိယောသာပေတိ။ ယဒိ ဒွိမာသံ ဆဟိ၊ ယဒိ တိမာသံ ပဉ္စဟိ၊ ယဒိ စတုမာသံ တတ္ထေဝ ဝသတိ၊ စတူဟိ မာသေဟိ စာရိကံ ပရိယောသာပေတီတိ။ ကသ္မာ ပန စာရိကာဂမနန္တိ အာသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဣတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတိရေကံ ဇရာဒုဗ္ဗလော ဗာဠှဇိဏ္ဏော။ တေ ကဒါ ပဿိဿန္တိ၊ န ပဿိဿန္တိ ဧဝ။ လောကာနုကမ္ပကာယာတိ လောကာနုကမ္ပကာယ ဧဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘န စီဝရာဒိဟေတူ’’တိ။

ဇင်္ဃဝိဟာရဝသေနာတိ ဇင်္ဃာဟိ ဝိစရဏဝသေန၊ ဇင်္ဃာဟိ ဝိစရိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ကတိပါဟံ နိဝသနဝသေန ဝါ။ သဗ္ဗိရိယာပထသာဓာရဏဉှိ ဝိဟာရဝစနံ။ သရီရဖာသုကတ္ထာယာတိ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ နိဗဒ္ဓဝါသဝသေန ဥဿန္နဓာတုကဿ သရီရဿ ဝိစရဏေန ဖာသုဘာဝတ္ထာယ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလာဘိကင်္ခနတ္ထာယာတိ အဂ္ဂိက္ခန္ဓောပမသုတ္တ (အ။ နိ။ ၇။၇၂) မဃဒေဝဇာတကာဒိ (ဇာ။ ၁။၁။၉) ဒေသနာနံ ဝိယ ဓမ္မဒေသနာယ အဘိကင်္ခိတဗ္ဗအဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလတ္ထာယ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလဿ ဝါ အဘိကင်္ခနတ္ထာယ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလေ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သိက္ခာပဒပညာပနတ္ထာယာတိ သုရာပါနသိက္ခာပဒါဒိ (ပါစိ။ ၃၂၇၊ ၃၂၈၊ ၃၂၉) ပညာပနေ ဝိယ သိက္ခာပဒါနံ ပညာပနတ္ထာယ။ ဗောဓနတ္ထာယာတိ အင်္ဂုလိမာလာဒယော (မ။ နိ။ ၂။၃၄၇) ဝိယ ဗောဓနေယျသတ္တေ စတုသစ္စဗောဓနတ္ထာယ။ မဟတာတိ မဟတိယာ။ ကဉ္စိ၊ ကတိပယေ ဝါ ပုဂ္ဂလေ ဥဒ္ဒိဿ စာရိကာ နိဗဒ္ဓစာရိကာ။ တဒညာ သမ္ဗဟုလေ ဥဒ္ဒိဿ ဂါမနိဂမနဂရပဋိပါဋိယာ စာရိကာ အနိဗဒ္ဓစာရိကာ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ယံ စရတီတိ ကိရိယာပရာမသနံ။

‘‘ဧသာ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ’’တိ ဝုတ္တမေဝ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘တဒါ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာတိ ဇာတိက္ခေတ္တဘူတံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာတိ စေ? တတ္ထေဝ ဘဗ္ဗသတ္တာနံ သမ္ဘဝတော။ တတ္ထ ဟိ သတ္တေ ဘဗ္ဗေ ပရိပက္ကိန္ဒြိယေ ပဿိတုံ ဗုဒ္ဓဉာဏံ အဘိနီဟရိတွာ ဌိတော ဘဂဝါ ဉာဏဇာလံ ပတ္ထရတီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဣဒဉ္စ ဒေဝဗြဟ္မာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ။ မနုဿာ ပန ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ၊ ဣမသ္မိံယေဝ စ သပရိဝါရေ ဇမ္ဗုဒီပေ ဗောဓနေယျာ ဟောန္တိ။ ဗောဓနေယျဗန္ဓဝေတိ ဗောဓနေယျသတ္တသင်္ခါတေ ဘဂဝတော ဗန္ဓဝေ။ ဂေါတ္တာဒိသမ္ဗန္ဓာ ဝိယ ဟိ သစ္စပဋိဝေဓသမ္ဗန္ဓာ ဝေနေယျာ ဘဂဝတော ဗန္ဓဝါ နာမာတိ။ ဂေါစရဘာဝူပဂမနံ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝါ ကိရ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘ယေ သတ္တာ ဘဗ္ဗာ ပရိပက္ကဉာဏာ၊ တေ မယှံ ဉာဏဿ ဥပဋ္ဌဟန္တူ’’တိ စိတ္တံ အဓိဋ္ဌာယ သမန္နာဟရတိ၊ တဿ သဟသမန္နာဟာရာ ဧကော ဝါ ဒွေ ဝါ သမ္ဗဟုလာ ဝါ တဒါ ဝိနယူပဂါ ဝေနေယျာ ဉာဏဿ အာပါထမာဂစ္ဆန္တိ၊ အယမေတ္ထ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ။ ဧဝမာပါထဂတာနံ ပန နေသံ ဥပနိဿယံ ပုဗ္ဗစရိယံ၊ ပုဗ္ဗဟေတုံ၊ သမ္ပတိ ဝတ္တမာနဉ္စ ပဋိပတ္တိံ ဩလောကေတိ။ ဝေနေယျသတ္တပရိဂ္ဂဏှနတ္ထဉှိ သမန္နာဟာရေ ကတေ ပဌမံ နေသံ ဝေနေယျဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ အထ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ သရဏဂမနာဒိဝသေန ကဉ္စိ နိပ္ဖတ္တိံ ဝီမံသမာနော ပုဗ္ဗူပနိဿယာဒီနိ ဩလောကေတိ။ တေနာဟ ‘‘အထ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ သောတိ အမ္ဗဋ္ဌော။ ဝါဒပဋိဝါဒံ ကတွာတိ ‘‘ဧဝံ နု တေ အမ္ဗဋ္ဌာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၆၂) မယာ ဝုတ္တဝစနဿ ‘‘ယေ စ ခေါ တေ ဘော ဂေါတမ မုဏ္ဍကာ သမဏကာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၆၃) ပဋိဝစနံ ဒတွာ၊ အသဗ္ဘိဝါကျန္တိ အသပ္ပုရိသဝါစံ၊ တိက္ခတ္တုံ ဣဗ္ဘဝါဒနိပါတနဝသေန နာနပ္ပကာရံ သာဓုသဘာဝါယ ဝါစာယ ဝတ္တုမယုတ္တံ ဝါကျံ ဝက္ခတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဗ္ဗိသေဝနန္တိ ဝိဂတတုဒနံ၊ မာနဒပ္ပဝသေန အပဂတပရိနိပ္ဖန္ဒနန္တိ အတ္ထော။

အဝသရိတဗ္ဗန္တိ ဥပဂန္တဗ္ဗံ။ တဿ ဂါမဿ ဣဒံ နာမမတ္တံ၊ ကိမေတ္ထ အတ္ထပရိယေသနာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဇ္ဈာနင်္ဂလန္တိပိ ပါဌော’’တိ။ ‘‘ယေန ဒိသာဘာဂေနာ’’တိ ကရဏနိဒ္ဒေသာနုရူပံ ကရဏတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘တေန အဝသရီ’’တိ ဣမိနာ။ ‘‘ယသ္မိံ ပဒေသေ’’တိ ပန ဘုမ္မနိဒ္ဒေသာနုရူပံ ‘‘တံ ဝါ အဝသရီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒုဘယမေဝတ္ထံ ဝိဝရတိ ‘‘တေန ဒိသာဘာဂေနာ’’တိအာဒိနာ။ ဂတောတိ ဥပဂတော၊ အဂမာသီတိ အတ္ထော။ ပုန ဂတောတိ သမ္ပတ္တော၊ သမ္ပာပုဏီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣစ္ဆာနင်္ဂလေ’’တိ ဣဒံ တဒါ ဘဂဝတော ဂေါစရဂါမနိဒဿနံ၊ သမီပတ္ထေ စေတံ ဘုမ္မံ ။ ‘‘ဣစ္ဆာနင်္ဂလဝနသဏ္ဍေ’’တိ ဣဒံ ပန နိဝါသဋ္ဌာနဒဿနံ၊ နိပ္ပရိယာယတော အဓိကရဏေ စေတံ ဘုမ္မန္တိ တဒုဘယမ္ပိ ပဒံ ဝိသေသတ္ထဒဿနေန ဝိဝရန္တော ‘‘ဣစ္ဆာနင်္ဂလံ ဥပနိဿာယာ’’တိအာဒိမာဟ ။ ‘‘သီလခန္ဓာဝါရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တနယေန ဝေနေယျဟိတသမပေက္ခနဝသေနေဝ ဘဂဝတော ဝိဟာရဒဿနံ။ တတ္ထ ဓမ္မရာဇဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗသော အဓမ္မနိဂ္ဂဏှနပရာ ဧဝ ပဋိပတ္တိ၊ သာ စ သီလသမာဓိပညာဝသေနာတိ သီလာဒိတ္တယဿေဝ ဂဟဏံ။ သီလခန္ဓာဝါရန္တိ စက္ကဝတ္တိရညော ဒါရုဣဋ္ဌကာဒိကတံ ခန္ဓာဝါရသဒိသံ သီလသင်္ခါတံ ခန္ဓာဝါရံ ဗန္ဓိတွာ ဝိဟရတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဒါရုက္ခန္ဓာဒီဟိ အာသမန္တတော ဝရန္တိ ပရိက္ခိပန္တိ ဧတ္ထာတိ ဟိ ခန္ဓာဝါရော အ-ကာရဿ ဒီဃံ ကတွာ၊ ရာဇူနံ အစိရနိဝါသဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ ပန ဘဂဝတော အစိရနိဝသနကိရိယာသမ္ဗန္ဓမတ္တေန ဘယနိဝါရဏဋ္ဌေန တံသဒိသတာယ သီလမ္ပိ တထာ ဝုစ္စတိ။ သမာဓိကောန္တန္တိ သမ္မာသမာဓိသင်္ခါတံ မင်္ဂလသတ္တိံ။ သဗ္ဗညုတညာဏပဒန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏသင်္ခါတံ ဇယမန္တပဒံ။ ပရိဝတ္တယမာနောတိ ပရိဇပ္ပမာနော။ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏသရ’’န္တိပိ ပါဌော၊ သဗ္ဗညုတညာဏဝဇိရဂ္ဂသရံ အပရာပရံ သမ္ပရိဝတ္တမာနောတိ အတ္ထော။ ယထာဘိရုစိတေန ဝိဟာရေနာတိ သဗ္ဗဝိဟာရသာဓာရဏဒဿနံ၊ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒီသု ယေန ယေန အတ္တနာ အဘိရုစိတေန ဝိဟာရေန ဝိဟရတီတိ အတ္ထော။

ပေါက္ခရသာတိဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

၂၅၅။ မန္တေတိ ဣရုဝေဒါဒိမန္တသတ္ထေ။ ဣရုဝေဒါဒယော ဟိ ဂုတ္တဘာသိတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘မန္တာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အဏ-သဒ္ဒေါ သဒ္ဒေတိ အာဟ ‘‘သဇ္ဈာယတီ’’တိ။ လောကိယာ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ဗြဟ္မုနော အပစ္စံ ဗြာဟ္မဏော၊ နာဂမော၊ ဏတ္တံ၊ ဒီဃာဒီ’’တိ။ ကသ္မာ အယမေဝ ဝစနတ္ထော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဣဒမေဝါ’’တိအာဒိ။ အထ ကေသံ ဣတရော ဝစနတ္ထောတိ စောဒနမပနေတိ ‘‘အရိယာ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ အထ ဝါ ယံ လောကိယာ ဝဒန္တိ ‘‘ဗြဟ္မုနာ ဇာတော ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒိနိရုတ္တိံ၊ တံ ပဋိက္ခိပိတုံ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒမေဝါ’’တိ ဟိ အဝဓာရဏေန တံ ပဋိက္ခိပတိ။ ‘‘ဇာတိဗြာဟ္မဏာန’’န္တိ ပန ဣမိနာ သဒ္ဒန္တရေန ဒဿိတေသု ဇာတိဗြာဟ္မဏဝိသုဒ္ဓိဗြာဟ္မဏဝသေန ဒုဝိဓေသု ဗြာဟ္မဏေသု ဝိသုဒ္ဓိဗြာဟ္မဏာနံ နိရုတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘အရိယာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗဟန္တိ ပါပေ ဗဟိ ကရောန္တီတိ ဟိ အရိယာ ဗြာဟ္မဏာ နိရုတ္တိနယေန။ ‘‘တဿ ကိရ ကာယော သေတပေါက္ခရသဒိသော’’တိ ဣဒမေဝဿ နာမလာဘဟေတုဒဿနံ၊ သေသံ ပန တပ္ပသင်္ဂေန ယထာဝိဇ္ဇမာနဝိသေသဒဿနမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ နံ ပေါက္ခရသဒိသတ္တာ ပေါက္ခရသာတီတိ သဉ္ဇာနန္တီ’’တိ။ ပေါက္ခရေန သဒိသော ကာယော ယဿာတိ ဟိ ပေါက္ခရသာတီ နိရုတ္တိနယေန ။ သာတသဒ္ဒေါ ဝါ သဒိသတ္ထော၊ ပေါက္ခရေန သာတော သဒိသော ကာယော တထာ၊ သော ယဿာတိ ပေါက္ခရသာတီ။ သေတပေါက္ခရသဒိသောတိ သေတပဒုမဝဏ္ဏော။ ဒေဝနဂရေတိ အာလကမန္ဒာဒိဒေဝပုရေ။ ဥဿာပိတရဇတတောရဏန္တိ ဂမ္ဘီရနေမနိခါတံ အစ္စုဂ္ဂတံ ရဇတမယံ ဣန္ဒခီလံ ။ ကာဠမေဃရာဇီတိ ကဒါစိ ဒိဿမာနာ ကာဠအဗ္ဘလေခါ။ ရဇတပနာဠိကာတိ ရဇတမယတုမ္ဗံ။ သုဝဋ္ဋိတာတိ ဝဋ္ဋဘာဝဿ ယုတ္တဋ္ဌာနေ သုဋ္ဌု ဝဋ္ဋုလာ။ ကာဠဝင်္ဂတိလကာဒီနမဘာဝေန သုပရိသုဒ္ဓါ။‘‘အရာဇကေ’’တိအာဒိနာပိ သောဘဂ္ဂပ္ပတ္တဘာဝမေဝ နိဒဿေတိ။

ဣဒါနိ အပရမ္ပိ တဿ နာမလာဘဟေတုံ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စ ‘‘ဟိမဝန္တပဒေသေ မဟာသရေ ပဒုမဂဗ္ဘေ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ ဣဒမေဝဿ နာမလာဘဟေတုဒဿနံ။ သေသံ ပန တပ္ပသင်္ဂေန တထာပဝတ္တာကာရဒဿနမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ နံ ပေါက္ခရေ သယိတတ္တာ ပေါက္ခရသာတီတိ သဉ္ဇာနန္တီ’’တိ။ ပေါက္ခရေ ကမလေ သယတီတိ ဟိ ပေါက္ခရသာတီ၊ သာတံ ဝါ ဝုစ္စတိ သမသဏ္ဌာနံ၊ ပေါက္ခရေ ဇာတံ သမသဏ္ဌာနံ တထာ၊ တမဿတ္ထီတိပိ ပေါက္ခရသာတီ။ ယံ ပန အာစရိယေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣမဿ ဗြာဟ္မဏဿ ကီဒိသော ပုဗ္ဗယောဂေါ၊ ယေန နံ ဘဂဝါ အနုဂ္ဂဏှိတုံ တံ ဌာနံ ဥပဂတောတိ အာဟာ’’တိ၊ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၅) တဒေတံ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိဝစနံ ဧကဒေသမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ‘‘သော တတော မနုဿလောက’’န္တိအာဒိဝစနတော ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တီတိ ဧတ္ထ အပရာပရံ နိဗ္ဗတ္တိ ဧဝ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာရူပေန ကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တိမေဝ သန္ဓာယ ‘‘မာတုကုစ္ဆိဝါသံ ဇိဂုစ္ဆိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဒုမဂဗ္ဘေ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ ဣမိနာ သံသေဒဇောယေဝ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တီတိ ဒဿေတိ။ န ပုပ္ဖတီတိ န ဝိကသတိ။ တေနာတိ တာပသေန။ နာဠတောတိ ပုပ္ဖဒဏ္ဍတော။ သုဝဏ္ဏစုဏ္ဏေဟိ ပိဉ္ဇရံ ဟေမဝဏ္ဏော ယဿာတိ သုဝဏ္ဏစုဏ္ဏပိဉ္ဇရော၊ တံ၊ သုဝဏ္ဏစုဏ္ဏေဟိ ဝိကိဏ္ဏဘာဝေန ဟေမဝဏ္ဏန္တိ အတ္ထော။ ပိဉ္ဇရသဒ္ဒေါ ဟိ ဟေမဝဏ္ဏပရိယာယောတိ သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၂၂) ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော ပဒုမရေဏုပိဉ္ဇရန္တိ ဧတ္ထာပိ။ ရဇတဗိမ္ဗကန္တိ ရူပိယမယရူပကံ။ ပဋိဇဂ္ဂါမီတိ ပေါသေမိ။ ပါရန္တိ ပရိယောသာနံ၊ နိပ္ဖတ္တိ ဝါ ဝုစ္စတိ နဒီသမုဒ္ဒါဒီနံ ပရိယောသာနဘူတံ ပါရံ ဝိယာတိ ကတွာ။ ပဋိသန္ဓိပညာသင်္ခါတေန သဘာဝဉာဏေန ပဏ္ဍိတော။ ဣတိ ကတ္တဗ္ဗေသု၊ ဝေဒေသု ဝါ ဝိသာရဒပညာသင်္ခါတေန ဝေယျတ္တိယေန ဗျတ္တော။ အဂ္ဂဗြာဟ္မဏောတိ ဒိသာပါမောက္ခဗြာဟ္မဏော။ သိပ္ပန္တိ ဝေဒသိပ္ပံ တဿေဝ ပကရဏာဓိဂတတ္တာ။ ဗြဟ္မဒေယျံ အဒါသီတိ ဝက္ခမာနနယေန ဗြဟ္မဒေယျံ ကတွာ အဒါသိ။

‘‘အဇ္ဈာဝသတီ’’တိ ဧတ္ထ အဓိ-သဒ္ဒေါ၊ အာ-သဒ္ဒေါ စ ဥပသဂ္ဂမတ္တံ၊ တတော ‘‘ဥက္ကဋ္ဌ’’န္တိ ဣဒံ အဇ္ဈာပုဗ္ဗဝသယောဂေ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ အဓိ-သဒ္ဒေါ ဝါ ဣဿရိယတ္ထော၊ အာ-သဒ္ဒေါ မရိယာဒတ္ထော တတော ‘‘ဥက္ကဋ္ဌ’’န္တိ ဣဒံ ကမ္မပ္ပဝစနီယယောဂေ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌနာမကေ’’တိအာဒိနာ။ တဒေဝတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘တဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တဿ နဂရဿ သာမိကော ဟုတွာ’’တိ ဟိ ‘‘အဘိဘဝိတွာ’’တိ ဧတဿတ္ထဝိဝရဏံ၊ တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘သာမိဘာဝေါ အဘိဘဝန’’န္တိ။ ‘‘ယာယ မရိယာဒါယာ’’တိအာဒိ ပန အာ-သဒ္ဒဿတ္ထဝိဝရဏံ၊ တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘အာသဒ္ဒေါ မရိယာဒတ္ထော၊ မရိယာဒါ စ နာမ ယာယ တတ္ထ ဝသိတဗ္ဗံ၊ သာယေဝ အပရာဓီနတာ’’တိ။ ယာယ မရိယာဒါယာတိ ဟိ ယာယ အပရာဓီနတာသင်္ခါတာယ အနညသာဓာရဏာယ အဝတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပသဂ္ဂဝသေနာ’’တိအာဒိ ပန ‘‘ဥက္ကဋ္ဌနာမကေ’’တိ ဧတဿတ္ထဝိဝရဏံ၊ တေနေတံ ဒီပေတိ ‘‘သတိပိ ဘုမ္မဝစနပ္ပသင်္ဂေ ဓာတွတ္ထာနုဝတ္တကဝိသေသကဘူတေဟိ ဒုဝိဓေဟိပိ ဥပသဂ္ဂေဟိ ယုတ္တတ္တာ ဥပယောဂဝစနမေဝေတ္ထ ဝိဟိတ’’န္တိ။ ‘‘တဿ ကိရာ’’တိအာဒိ ပန အတ္ထာနုဂတသမညာပရိဒီပနံ။ ဝတ္ထု နာမ နဂရမာပနာရဟဘူမိပ္ပဒေသော ‘‘အာရာမဝတ္ထု၊ ဝိဟာရဝတ္ထူ’’တိအာဒီသု ဝိယ။

ဥက္ကာတိ ဒဏ္ဍဒီပိကာ။ အဂ္ဂဟေသုန္တိ ‘‘အဇ္ဇ မင်္ဂလဒိဝသော၊ တသ္မာ သုနက္ခတ္တံ၊ တတ္ထာပိ အယံ သုခဏော မာ အတိက္ကမီ’’တိ ရတ္တိဝိဘာယနံ အနုရက္ခန္တာ၊ ရတ္တိယံ အာလောကကရဏတ္ထာယ ဥက္ကာ ဌပေတွာ ဥက္ကာသု ဇလမာနာသု နဂရဿ ဝတ္ထုံ အဂ္ဂဟေသုံ၊ တေနေတံ ဒီပေတိ – ဥက္ကာသု ဌိတာတိ ဥက္ကဋ္ဌာ။ မူလဝိဘုဇာဒိ အာကတိဂဏပက္ခေပေန၊ နိရုတ္တိနယေန ဝါ ဥက္ကာသု ဝိဇ္ဇောတယန္တီသု ဌိတာတိ ဥက္ကဋ္ဌာ၊ တထာ ဥက္ကာသု ဌိတာသု ဌိတာ အာသီတိပိ ဥက္ကဋ္ဌာတိ။ မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယံ ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘တဉ္စ နဂရံ ‘မင်္ဂလဒိဝသော သုခဏော၊ သုနက္ခတ္တံ မာ အတိက္ကမီ’တိ ရတ္တိမ္ပိ ဥက္ကာသု ဌိတာသု မာပိတတ္တာ ဥက္ကဋ္ဌာတိပိ ဝုစ္စတိ၊ ဒဏ္ဍဒီပိကာသု ဇာလေတွာ ဓာရိယမာနာသု မာပိတတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ၊ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။မူလပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ) တဒပိမိနာ သံသန္ဒတိ စေဝ သမေတိ စ နဂရဝတ္ထုပရိဂ္ဂဟဿပိ နဂရမာပနပရိယာပန္နတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ ‘‘ဘူမိဘာဂသမ္ပတ္တိယာ၊ ဥပကရဏသမ္ပတ္တိယာ၊ မနုဿသမ္ပတ္တိယာ စ တံ နဂရံ ဥက္ကဋ္ဌဂုဏယောဂတော ဥက္ကဋ္ဌာတိ နာမံ လဘတီ’’တိ။ လောကိယာ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ဥက္ကာ ဓာရီယတိ ဧတဿ မာပိတကာလေတိ ဥက္ကဋ္ဌာ၊ ဝဏ္ဏဝိကာရောယ’’န္တိ၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန စာယံ သမညာ၊ တေနေဝိဓ ပယောဂေါ ဒိဿတိ ‘‘ယထာ စ ဘဝံ ဂေါတမော ဥက္ကဋ္ဌာယ အညာနိ ဥပါသကကုလာနိ ဥပသင်္ကမတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၉) မူလပရိယာယသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁) စ ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ဥက္ကဋ္ဌာယံ ဝိဟရတိ သုဘဂဝနေ သာလရာဇမူလေ’’တိအာဒိ။ ဧဝမေတ္ထ ဟောတု ဥပသဂ္ဂဝသေန ဥပယောဂဝစနံ၊ ကထံ ပနေတံ သေသပဒေသု သိယာတိ အနုယောဂေနာဟ ‘‘တဿ အနုပယောဂတ္တာ သေသပဒေသူ’’တိ။ တတ္ထ တဿာတိ ဥပသဂ္ဂဝသေန ဥပယောဂသညုတ္တဿ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌ’’န္တိ ပဒဿ။ အနုပယောဂတ္တာတိ ဝိသေသနဘာဝေန အနုပယုတ္တတ္တာ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘သတ္တုဿဒ’’န္တိအာဒီသု သတ္တသု ပဒေသု။

ကိံ နု ခွာယံ သဒ္ဒပယောဂေါ သဒ္ဒလက္ခဏာနုဂတောတိ စောဒနမပနေတိ ‘‘တတ္ထ…ပေ… ပရိယေသိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ။ တတ္ထာတိ ဥပသဂ္ဂဝသေန၊ အနုပယောဂဝသေန စ ဥပယောဂဝစနန္တိ ဝုတ္တေ ဒုဗ္ဗိဓေပိ ဝိဓာနေ။ လက္ခဏန္တိ ဂဟဏူပါယဉာယဘူတံ သဒ္ဒလက္ခဏံ၊ သုတ္တံ ဝါ။ ပရိယေသိတဗ္ဗန္တိ သဒ္ဒသတ္ထေသု ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ဉာဏေန ဂဝေသိတဗ္ဗံ၊ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန ဟိ သဒ္ဒလက္ခဏာနုဂတောဝါယံ သဒ္ဒပယောဂေါတိ ဒဿေတိ၊ သဒ္ဒဝိဒူ စ ဣစ္ဆန္တိ ‘‘ဥပအနုအဓိအာဣစ္စာဒိပုဗ္ဗဝသယောဂေ သတ္တမိယတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ပါပုဏာတိ၊ ဝိသေသိတဗ္ဗပဒေ စ ယထာဝိဓိမနုပယောဂေါ ဝိသေသနပဒါနံ သမာနာဓိကရဏဘူတာန’’န္တိ။ တတြ ယဒါ အဓိ-သဒ္ဒေါ၊ အာ-သဒ္ဒေါ စ ဥပသဂ္ဂမတ္တံ၊ တဒါ ‘‘တတိယာသတ္တမီနဉ္စာ’’တိ လက္ခဏေန အဇ္ဈာပုဗ္ဗဝသယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ ‘‘သတ္တမိယတ္ထေ ကာလဒိသာသု ဥပါနွဇ္ဈာဝသယောဂေ၊ အဓိပုဗ္ဗသိဌာဝသာနံ ပယောဂေ၊ တပ္ပာနစာရေသု စ ဒုတိယာ။ ကာလေ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ၊ ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ၊ ကဉ္စိ ကာလံ ပုရေဇာတပစ္စယေန ပစ္စယော၊ ဣမံ ရတ္တိံ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော။ ဒိသာယံ ပုရိမံ ဒိသံ ဓတရဋ္ဌော။ ဥပါဒိပုဗ္ဗဝသယောဂေ ဂါမံ ဥပဝသတိ၊ ဂါမံ အနုဝသတိ၊ ဂါမံ အာဝသတိ၊ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသတိ၊ အဓိပုဗ္ဗသိဌာဝသာနံ ပယောဂေ ပထဝိံ အဓိသေဿတိ၊ ဂါမံ အဓိတိဋ္ဌတိ၊ ဂါမံ အဇ္ဈာဝသတိ။ တပ္ပာနစာရေသု နဒိံ ပိဝတိ၊ ဂါမံ စရတိ ဣစ္စာဒီတိ။

ယဒါ ပန အဓိ-သဒ္ဒေါ ဣဿရိယတ္ထော၊ အာ-သဒ္ဒေါ စ မရိယာဒတ္ထော၊ တဒါ ‘‘ကမ္မပ္ပဝစနီယယုတ္တေ’’တိ လက္ခဏေန ကမ္မပ္ပဝစနီယယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ ‘‘အနုအာဒယော ဥပသဂ္ဂါ၊ ဓီအာဒယော နိပါတာ စ ကမ္မပ္ပဝစနီယသညာ ဟောန္တိ ကိရိယာသင်္ခါတံ ကမ္မံ ပဝစနီယံ ယေသံ တေ ကမ္မပ္ပဝစနီယာ’’တိ။ သေသပဒါနံ ပန ယထာဝိဓိမနုပယောဂေ ကတရေန လက္ခဏေန ဥပယောဂဝစနန္တိ? ယထာဝုတ္တလက္ခဏေနေဝ။ ယဇ္ဇေဝံ တေသမ္ပိ အာဓာရဘာဝတော နာနာဓာရတာ သိယာတိ? န၊ ဗဟူနမ္ပိ ပဒါနံ နဂရဝသေန ဧကတ္ထဘာဝတော။ သကတ္ထမတ္တဉှိ တေသံ နာနာကရဏန္တိ။ အညေ ပန သဒ္ဒဝိဒူ ဧဝမိစ္ဆန္တိ ‘‘သမာနာဓိကရဏပဒါနံ ပစ္စေကံ ကိရိယာသမ္ဗန္ဓနေန ဝိသေသိတဗ္ဗပဒေန သမာနဝစနတာ ယထာ ‘ကဋံ ကရောတိ၊ ဝိပုလံ၊ ဒဿနီယ’န္တိ ဧတ္ထ ‘ကဋံ ကရောတိ၊ ဝိပုလံ ကရောတိ၊ ဒဿနီယံ ကရောတီ’တိ ပစ္စေကံ ကိရိယာသမ္ဗန္ဓနေန ကမ္မတ္ထေယေဝ ဒုတိယာ’’တိ၊ တဒေတံ ဝိစာရေတဗ္ဗံ ဝိသေသနပဒါနံ သမာနာဓိကရဏာနံ ကိရိယာသမ္ဗဇ္ဈနာဘာဝတော။ ယဒါ ဟိ ကိရိယာသမ္ဗဇ္ဈနံ၊ တဒါ ဝိသေသနမေဝ န ဟောတီတိ။

ဥဿဒတာ နာမေတ္ထ ဗဟုလတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗဟုဇန’’န္တိ။ တံ ပန ဗဟုလတံ ဒဿေတိ ‘‘အာကိဏ္ဏမနုဿ’’န္တိအာဒိနာ။ အရညာဒီသု ဂဟေတွာ ပေါသေတဗ္ဗာ ပေါသာဝနိယာ၊ ဧတေန တေသံ ဓမ္မဘာဝံ ဒဿေတိ။ အာဝိဇ္ဈိတွာတိ ပရိက္ခိပိတွာ။ ခဏိတွာ ကတာ ပေါက္ခရဏီ၊ အာဗန္ဓိတွာ ကတံ တဠာကံ။ အစ္ဆိန္နူဒကဋ္ဌာနေယေဝ ဇလဇကုသုမာနိ ဇာတာနီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒကဿ နိစ္စဘရိတာနေဝါ’’တိ။ ဥဒကဿာတိ စ ပူရဏကိရိယာယောဂေ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ ‘‘မဟန္တေ မဟန္တေ သာဏိပသိဗ္ဗကေ ကာရာပေတွာ ဟိရညသုဝဏ္ဏဿ ပူရာပေတွာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၃၄) ဝိယ။ သဟ ဓညေနာတိသဓညန္တိ နဂရသဒ္ဒါပေက္ခာယ နပုံသကလိင်္ဂေန ဝုတ္တံ၊ ယထာဝါကျံ ဝါ ဥပယောဂဝစနေန။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏာဒိဘေဒံ ဗဟုဓညသန္နိစယန္တိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန တဒုဘယဝိနိမုတ္တံ အလာဗုကုမ္ဘဏ္ဍာဒိသူပေယျံ သင်္ဂဏှာတိ။ တေနာယမတ္ထော ဝိညာယတိ – နယိဓ ဓညသဒ္ဒေါ သာလိအာဒိဓညဝိသေသဝါစကော၊ ပေါသနေ သာဓုတ္တမတ္တေန ပန နိရဝသေသပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏသူပေယျဝါစကော၊ ဝိရူပေကသေသဝသေန ဝါ ပယုတ္တောတိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ယထာဝုတ္တပဒတ္တယေန။ ရာဇလီလာယာတိ ရာဇူနံ ဝိလာသေန။ သမိဒ္ဓိယာ ဥပဘောဂပရိဘောဂသမ္ပုဏ္ဏဘာဝေန သမ္ပတ္တိ သမိဒ္ဓိသမ္ပတ္တိ။

‘‘ရာဇဘောဂ္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကေန ဒိန္န’’န္တိ အဝဿံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတော ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ကေနာ’’တိအာဒိနာ။ ရညာ ဝိယ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဝါ ရာဇဘောဂ္ဂန္တိ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော။ ယာဝ ပုတ္တနတ္တပနတ္တပရမ္ပရာ ကုလသန္တကဘာဝေန ရာဇတော လဒ္ဓတ္တာ ‘‘ရညော ဒါယဘူတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဓမ္မဒါယာဒါ မေ ဘိက္ခဝေ ဘဝထာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ဝိယ စ ဒါယသဒ္ဒေါ ဒါယဇ္ဇပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဒါယဇ္ဇန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ကထံ ဒိန္နတ္တာ ဗြဟ္မဒေယျံ နာမာတိ စောဒနံ ပရိဟရတိ ‘‘ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ’’တိအာဒိနာ။ ရာဇနီဟာရေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဟိ ဥဒ္ဓံ ပရိဘောဂလာဘဿ ဗြဟ္မဒေယျတာ နာမ နတ္ထိ၊ ဣဒဉ္စ တထာ ဒိန္နမေဝ၊ တသ္မာ ဗြဟ္မဒေယျံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇန္တိ သရီရဒဏ္ဍဓနဒဏ္ဍာဒိဘေဒံ ဒဏ္ဍမာဟ။ နဒီတိတ္ထပဗ္ဗတာဒီသူတိ နဒီတိတ္ထပဗ္ဗတပါဒဂါမဒွါရအဋဝိမုခါဒီသု။ သေတစ္ဆတ္တဂ္ဂဟဏေန သေသရာဇကကုဓဘဏ္ဍမ္ပိ ဂဟိတံ တပ္ပမုခတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ရညာ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တွေဝ ဝုတ္တေ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္ထော န ပါကဋောတိ ဟုတွာ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ တဉှိ သော ရာဇကုလတော အသမုဒါဂတောပိ ရာဇာ ဟုတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ လဘတီတိ အယမိဓာဓိပ္ပေတော အတ္ထော။ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒါယံ၊ ‘‘ရာဇဒါယ’’န္တိ ဣမိနာဝ ရညာ ဒိန္နဘာဝေ သိဒ္ဓေ ‘‘ရညာ ပသေနဒိနာ ကောသလေန ဒိန္န’’န္တိ ပုန စ ဝစနံ ကိမတ္ထိယန္တိ အာဟ ‘‘ဒါယကရာဇဒီပနတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ အသုကေန ရညာ ဒိန္နန္တိ ဒါယကရာဇဿ အဒီပိတတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ စ ပဌမနယေ ‘‘ရာဇဘောဂ္ဂ’’န္တိ ပဒေ ပုစ္ဆာသမ္ဘဝတော ဣဒံ ဝုတ္တံ၊ ဒုတိယနယေ ပန ‘‘ရာဇဒါယ’’န္တိ ပဒေတိ အယမ္ပိ ဝိသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ အတိဗဟုလတာယ ပုရတော ဌပနောကာသာဘာဝတော ပဿေနပိ ဩဒနသူပဗျဉ္ဇနာဒိ ဒီယတိ ဧတဿာတိ ပသေနဒိ၊ အလုတ္တသမာသဝသေန။ သော ဟိ ရာဇာ တဏ္ဍုလဒေါဏဿ ဩဒနမ္ပိ တဒုပိယေန သူပဗျဉ္ဇနေန ဘုဉ္ဇတိ။ တထာ ဟိ နံ ဘုတ္တပါတရာသကာလေ သတ္ထု သန္တိကမာဂန္တွာ ဣတော စိတော စ သမ္ပရိဝတ္တန္တံ နိဒ္ဒါယ အဘိဘုယျမာနံ ဥဇုကံ နိသီဒိတုမသက္ကောန္တံ ဘဂဝါ –

‘‘မိဒ္ဓီ ယဒါ ဟောတိ မဟဂ္ဃသော စ၊

နိဒ္ဒါယိတာ သမ္ပရိဝတ္တသာယီ၊

မဟာဝရာဟောဝ နိဝါပဝုဋ္ဌော၊

ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘမုပေတိ မန္ဒော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၂၅၊ နေတ္တိ။ ၂၆၊ ၉၀)၊

ဣမာယ ဂါထာယ ဩဝဒိ။ ဘာဂိနေယျဉ္စ သော သုဒဿနံ နာမ မာဏဝံ –

‘‘မနုဇဿ သဒါ သတီမတော၊

မတ္တံ ဇာနတော လဒ္ဓဘောဇနေ၊

တနုကဿ ဘဝန္တိ ဝေဒနာ၊

သဏိကံ ဇီရတိ အာယုပါလယ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄) –

ဣမံ ဂါထံ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟာပေတွာ အတ္တနော ဘုဉ္ဇန္တဿ ဩသာနပိဏ္ဍကာလေ ဒေဝသိကံ ဘဏာပေတိ၊ သော အပရေန သမယေန တဿာ ဂါထာယ အတ္ထံ သလ္လက္ခေတွာ ပုနပ္ပုနံ ဩသာနပိဏ္ဍပရိဟရဏေန နာဠိကောဒနမတ္တာယ သဏ္ဌဟိတွာ တနုသရီရော ဗလဝါ သုခပ္ပတ္တော အဟောသီတိ။ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၂) ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္စာမိတ္တံ ပရသေနံ ဇိနာတီတိ ပသေနဒီ’’တိ။ သဒ္ဒဝိဒူပိ ဟိ ဇ-ကာရဿ ဒ-ကာရေ ဣဒမုဒါဟရန္တိ။ သော ဟိ အတ္တနော ဘာဂိနေယျံ အဇာတသတ္တုရာဇာနံ၊ ပဉ္စစောရသတာဒီနိ စ အဝရုဒ္ဓကာနိ ဇိနာတီတိ။ ကောသလရဋ္ဌဿာဓိပတိဘာဝတော ကောသလော၊ တသ္မာ ကောသလာဓိပတိနာ ပသေနဒိ နာမကေန ရညာ ဒိန္နန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဿဋ္ဌပရိစ္စတ္တတာသင်္ခါတေန ပုန အဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝေနေဝ ဒိန္နတ္တာ ဣဓ ဗြဟ္မဒေယျံ နာမ၊ န တု ပုရိမနယေ ဝိယ ရာဇသင်္ခေပေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဘာဝေန ဒိန္နတ္တာတိ အာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ နိဿဋ္ဌံ ဟုတွာ၊ နိဿဋ္ဌဘာဝေန ဝါ ပရိစ္စတ္တံ နိဿဋ္ဌပရိစ္စတ္တံ၊ မုတ္တစာဂဝသေန စဇိတန္တိ အတ္ထော။

သဝနံ ဥပလဗ္ဘောတိ ဒဿေတိ ‘‘ဥပလဘီ’’တိ ဣမိနာ၊ သော စာယမုပလဗ္ဘော သဝနဝသေနေဝ ဇာနနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သောတဒွါရသမ္ပတ္တဝစနနိဂ္ဃောသာနုသာရေန အညာသီ’’တိ။ သောတဒွါရာနုသာရဝိညာဏဝီထိဝသေန ဇာနနမေဝ ဟိ ဣဓ သဝနံ တေနေဝ ‘‘သမဏော ခလု ဘော ဂေါတမော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿတ္ထဿ အဓိဂတတ္တာ၊ န ပန သောတဒွါရဝီထိဝသေန သုတမတ္တံ တေန တဒတ္ထဿ အနဓိဂတတ္တာ။ အဝဓာရဏဖလတ္တာ သဒ္ဒပယောဂဿ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါကျံ အန္တောဂဓာဝဓာရဏံ။ တသ္မာ တဒတ္ထဇောတကသဒ္ဒေန ဝိနာပိ အညတ္ထာပေါဟနဝသေန အဿောသိ ဧဝ၊ နာဿ ကောစိ သဝနန္တရာယော အဟောသီတိ အယမတ္ထော ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော’’တိ၊ အန္တောဂဓာဝဓာရဏေပိ စ သဗ္ဗသ္မိံ ဝါကျေ နီတတ္ထတော အဝဓာရဏတ္ထံ ခေါ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ‘‘ဧဝါ’’တိ သာမတ္ထိယာ သာတိသယံ ဧတဒတ္ထဿ ဝိညာယမာနတ္တာတိ ပဌမဝိကပ္ပော ဝုတ္တော၊ နီတတ္ထတော အဝဓာရဏေန ကော အတ္ထော ဧကန္တိကော ကတော၊ အဝဓာရိတော စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ အထ ပဒပူရဏမတ္တေန ခေါ-သဒ္ဒေန ကိံ ပယောဇနန္တိ စောဒနမပနေတိ ‘‘ပဒပူရဏေနာ’’တိအာဒိနာ၊ အက္ခရသမူဟပဒဿ၊ ပဒသမူဟဝါကျဿ စ သိလိဋ္ဌတာပယောဇနမတ္တမေဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘အဿောသီ’’တိ ဟိဒံ ပဒံ ခေါ-သဒ္ဒေ ဂဟိတေ တေန ဖုလ္လိတံ မဏ္ဍိတံ ဝိဘူသိတံ ဝိယ ဟောန္တံ ပူရိတံ နာမ ဟောတိ၊ တေန စ ပုရိမပစ္ဆိမပဒါနိ သုခုစ္စာရဏဝသေန သိလိဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ၊ န တသ္မိံ အဂ္ဂဟိတေ၊ တသ္မာ ပဒပူရဏမတ္တမ္ပိ ပဒဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာပယောဇနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မတ္တသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော၊ တေနဿ အနတ္ထန္တရဒီပနတာ ဒဿိတာ၊ ဧဝ-သဒ္ဒေန ပန ပဒဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ ဧကန္တိကတာ။

‘‘သမဏော ခလူ’’တိအာဒိ ယထာသုတတ္ထနိဒဿနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိနာ။ သမိတပါပတ္တာတိ ဧတ္ထ အစ္စန္တံ အနဝသေသတော သဝါသနံ သမိတပါပတ္တာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ဗာဟိရကဝီတရာဂသေက္ခာသေက္ခပါပသမနတော ဘဂဝတော ပါပသမနံ ယထာရဟံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝါ စ အနုတ္တရေန အရိယမဂ္ဂေန သမိတပါပေါ’’တိ။ တဒေဝတ္ထံ နိဒ္ဒေသပါဌေန သာဓေတုံ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အဿာတိ အနေန ဘိက္ခုနာ၊ ဘဂဝတာ ဝါ။ သမိတာတိ သမာပိတာ၊ သမဘာဝံ ဝါ အာပါဒယိတာ၊ အဿ ဝါ သမ္ပဒါနဘူတဿ သန္တာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ အတ္ထာနုဂတာ စာယံ ဘဂဝတိ သမညာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝါ စာ’’တိအာဒိ။ တေနာတိ တထာ သမိတပါပတ္တာ။ ယထာဘူတံ ပဝတ္တော ယထာဘုစ္စံ၊ တဒေဝ ဂုဏော၊ တေန အဓိဂတံ တထာ။ ‘‘ခလူ’’တိ ဣဒံ နေပါတိကံ ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကပဒေ (မိ။ ပ။ ၄။၁။၈) ဝိယ၊ န နာမံ၊ အနေကတ္ထတ္တာ စ နိပါတာနံ အနုဿဝနတ္ထောဝ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော’’တိ၊ ပရမ္ပရသဝနဉ္စေတ္ထ အနုဿဝနံ။ ဗြာဟ္မဏဇာတိသမုဒါဂတန္တိ ဗြာဟ္မဏဇာတိယာ အာဂတံ၊ ဇာတိသိဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာလပနမတ္တန္တိ ပိယာလပနဝစနမတ္တံ၊ န တဒုတ္တရိ အတ္ထပရိဒီပနံ။ ပိယသမုဒါဟာရာ ဟေတေ ‘‘ဘော’’တိ ဝါ ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝါ ‘‘ဒေဝါနံ ပိယာ’’တိ ဝါ။ ဓမ္မပဒေ ဗြာဟ္မဏဝတ္ထုပါဌေန၊ (ဓ။ ပ။ ၃၁၅ အာဒယော) သုတ္တနိပါတေ စ ဝါသေဋ္ဌသုတ္တပဒေန ဗြာဟ္မဏဇာတိသမုဒါဂတာလပနဘာဝံ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။

တတြာယမတ္ထော – သစေ ရာဂါဒိကိဉ္စနေဟိ သကိဉ္စနော အဿ၊ သော အာမန္တနာဒီသု ‘‘ဘော ဘော’’တိ ဝဒန္တော ဟုတွာ ဝိစရဏတော ဘောဝါဒီယေဝ နာမ ဟောတိ၊ န ဗြာဟ္မဏော။ ‘‘အကိဉ္စနံ အနာဒါနံ၊ တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၃၉၆၊ သု။ နိ။ ၆၂၅) သေသဂါထာပဒံ။ တတ္ထ ရာဂါဒယော သတ္တေ ကိဉ္စန္တိ မဒ္ဒန္တိ ပလိဗုဒ္ဓန္တီတိ ကိဉ္စနာနိ။ မနုဿာ ကိရ ဂေါဏေဟိ ခလံ မဒ္ဒါပေန္တာ ‘‘ကိဉ္စေဟိ ကပိလ၊ ကိဉ္စေဟိ ကာဠကာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တသ္မာ ကိဉ္စနသဒ္ဒေါ မဒ္ဒနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာဟ နိဒ္ဒေသေ ‘‘အကိဉ္စနန္တိ ရာဂကိဉ္စနံ၊ ဒေါသ၊ မောဟ၊ မာန၊ ဒိဋ္ဌိ၊ ကိလေသကိဉ္စနံ၊ ဒုစ္စရိတကိဉ္စနံ၊ ယဿေတေ ကိဉ္စနာ ပဟီနာ သမုစ္ဆိန္နာ ဝူပသန္တာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကာ ဉာဏဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎာ၊ သော ဝုစ္စတိ အကိဉ္စနော’’တိ (စူဠနိ။ ၂၈၊ ၃၂၊ ၆၀၊ ၆၃)။ ဂေါတမောတိ ဂေါတ္တဝသေန ပရိကိတ္တနံ၊ ယံ ‘‘အာဒိစ္စဂေါတ္တ’’န္တိပိ လောကေ ဝဒန္တိ၊ သကျပုတ္တောတိ ပန ဇာတိဝသေန သာကိယောတိ စ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဗ္ဗဇ္ဇာသုတ္တေ –

‘‘အာဒိစ္စာ နာမ ဂေါတ္တေန၊ သာကိယာ နာမ ဇာတိယာ၊

တမှာ ကုလာ ပဗ္ဗဇိတောမှိ၊ န ကာမေ အဘိပတ္ထယ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၄၂၅)၊

တထာ စာဟ ‘‘ဂေါတမောတိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တဝသေန ပရိကိတ္တေတီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဂံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ၊ ‘‘ဂေါတမော’’တိ ပဝတ္တမာနံ အဘိဓာနံ၊ ဗုဒ္ဓိဉ္စ ဧကံသိကဝိသယတာယ ရက္ခတီတိ အတ္ထော။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓိ အာရမ္မဏဘူတေန အတ္ထေန ဝိနာ န ဝတ္တတိ၊ ဧဝံ အဘိဓာနံ အဘိဓေယျဘူတေန၊ တသ္မာ သော ဂေါတ္တသင်္ခါတော အတ္ထော တာနိ ရက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဂေါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အဘိဓာနေ၊ ဗုဒ္ဓိယဉ္စ ဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ –

‘‘ဂေါ ဂေါဏေ စေန္ဒြိယေ ဘုမျံ၊ ဝစနေ စေဝ ဗုဒ္ဓိယံ၊

အာဒိစ္စေ ရသ္မိယဉ္စေဝ၊ ပါနီယေပိ စ ဝတ္တတေ၊

တေသု အတ္ထေသု ဂေါဏေ ထီ၊ ပုမာ စ ဣတရေ ပုမာ’’တိ။

တတ္ထ ‘‘ဂေါသု ဒုယှမာနာသု ဂတော၊ ဂေါပဉ္စမော’’တိအာဒီသု ဂေါသဒ္ဒေါ ဂေါဏေ ဝတ္တတိ။ ‘‘ဂေါစရော’’တိအာဒီသု ဣန္ဒြိယေ။ ‘‘ဂေါရက္ခ’’န္တိအာဒီသု ဘူမိယံ။ တထာ ဟိ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာယ ဝါသေဋ္ဌသုတ္တသံဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဂေါရက္ခန္တိ ခေတ္တရက္ခံ၊ ကသိကမ္မန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပထဝီ ဟိ ‘ဂေါ’တိ ဝုစ္စတိ၊ တပ္ပဘေဒေါ စ ‘‘ခေတ္တ’’န္တိ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၁၉-၆၂၆)။ ‘‘ဂေါတ္တံ နာမ ဒွေ ဂေါတ္တာနိ ဟီနဉ္စ ဂေါတ္တံ၊ ဥက္ကဋ္ဌဉ္စ ဂေါတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၁၅) ဝစနေ၊ ဗုဒ္ဓိယဉ္စ ဝတ္တတိ။ ‘‘ဂေါဂေါတ္တံ ဂေါတမံ နမေ’’တိ ပေါရာဏကဝိရစနာယ အာဒိစ္စေ၊ အာဒိစ္စဗန္ဓုံ ဂေါတမံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ နမာမီတိ ဟိ အတ္ထော၊ ‘‘ဥဏှဂူ’’တိအာဒီသု ရသ္မိယံ၊ ဥဏှာ ဂါဝေါ ရသ္မိယော ဧတဿာတိ ဟိ ဥဏှဂု၊ သူရိယော။ ‘‘ဂေါသီတစန္ဒန’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၉) ပါနီယေ ၊ ဂေါသင်္ခါတံ ပါနီယံ ဝိယ သီတံ၊ တဒေဝ စန္ဒနံ တထာ။ တသ္မိဉှိ ဥဒ္ဓနတော ဥဒ္ဓရိတပက္ကုထိတတေလသ္မိံ ပက္ခိတ္တေ တင်္ခဏညေဝ တံ တေလံ သီတလံ ဟောတီတိ။ ဧတေသု ပန အတ္ထေသု ဂေါဏေ ဝတ္တမာနော ဂေါ-သဒ္ဒေါ ယထာရဟံ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါ စေဝ ပုလ္လိင်္ဂေါ စ၊ သေသေသု ပန ပုလ္လိင်္ဂေါယေဝ။

ကိံ ပနေတံ ဂေါတ္တံ နာမာတိ? အညကုလပရမ္ပရာယ အသာဓာရဏံ တဿ ကုလဿ အာဒိပုရိသသမုဒါဂတံ တံကုလပရိယာပန္နသာဓာရဏံ သာမညရူပန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သာဓာရဏမေဝ ဟိ ဣဒံ တံကုလပရိယာပန္နာနံ သာဓာရဏတော စ သာမညရူပံ။ တထာ ဟိ တံကုလေ ဇာတာ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇာဒယောပိ ‘‘ဂေါတမော’’ တွေဝ ဝုစ္စန္တိ၊ တေနေဝ ဘဂဝါ အတ္တနော ပိတရံ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇာနံ ‘‘အတိက္ကန္တဝရာ ခေါ ဂေါတမ တထာဂတာ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၀၅) အဝေါစ၊ ဝေဿဝဏောပိ မဟာရာဇာ ဘဂဝန္တံ ‘‘ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နံ၊ ဗုဒ္ဓံ ဝန္ဒာမ ဂေါတမ’’န္တိ၊ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၈၈) အာယသ္မာပိ ဝင်္ဂီသော အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ ‘‘သာဓု နိဗ္ဗာပနံ ဗြူဟိ၊ အနုကမ္ပာယ ဂေါတမာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၂)။ ဣဓ ပန ဘဂဝန္တမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တဝသေန ပရိကိတ္တေတီ’’တိ။ တသ္မာတိ ယထာဝုတ္တမတ္ထတ္တယံ ပစ္စာမသတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သမဏော’’တိ ဣမိနာ သရိက္ခကဇနေဟိ ဘဂဝတော ဗဟုမတဘာဝေါ ဒဿိတော တဗ္ဗိသယသမိတပါပတာပရိကိတ္တနတော၊ ‘‘ဂေါတမော’’တိ ဣမိနာ လောကိယဇနေဟိ တဗ္ဗိသယဥဠာရဂေါတ္တသမ္ဘူတတာပရိကိတ္တနတော။

သကျဿ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇဿ ပုတ္တော သကျပုတ္တော၊ ဣမိနာ ပန ဥစ္စာကုလပရိဒီပနံ ဥဒိတောဒိတဝိပုလခတ္တိယကုလသမ္ဘူတတာပရိကိတ္တနတော။ သဗ္ဗခတ္တိယာနဉှိ အာဒိဘူတမဟာသမ္မတမဟာရာဇတော ပဋ္ဌာယ အသမ္ဘိန္နံ ဥဠာရတမံ သကျရာဇကုလံ။ ယထာဟ –

‘‘မဟာသမ္မတရာဇဿ၊ ဝံသဇော ဟိ မဟာမုနိ၊

ကပ္ပာဒိသ္မိဉှိ ရာဇာသိ၊ မဟာသမ္မတနာမကော’’တိ။ (မဟာဝံသေ ဒုတိယပရိစ္ဆေဒေ ပဌမဂါထာ)၊

ကထံ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝပရိဒီပနန္တိ အာဟ ‘‘ကေနစီ’’တိအာဒိ။ ပရိဇိယနံ ပရိဟာယနံ ပါရိဇုညံ၊ ပရိဇိရတီတိ ဝါ ပရိဇိဏ္ဏော၊ တဿ ဘာဝေါ ပါရိဇုညံ၊ တေန။ ဉာတိပါရိဇုညဘောဂပါရိဇုညာဒိနာ ကေနစိ ပါရိဇုညေန ပရိဟာနိယာ အနဘိဘူတော အနဇ္ဈောတ္ထဋော ဟုတွာ ပဗ္ဗဇိတောတိ အတ္ထော။ တဒေဝ ပရိယာယန္တရေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အပရိက္ခီဏံယေဝ တံ ကုလံ ပဟာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပရိက္ခီဏန္တိ ဟိ ဉာတိပါရိဇုညဘောဂပါရိဇုညာဒိနာ ကေနစိ ပါရိဇုညေန အပရိက္ခယံ။ သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတောတိ သဒ္ဓါယ ဧဝ ပဗ္ဗဇိတော။ ဧဝဉှိ ‘‘ကေနစီ’’တိအာဒိနာ နိဝတ္တိတဝစနံ သူပပန္နံ ဟောတိ။ နနု စ ‘‘သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဣဒံ ဥစ္စာကုလာ ပဗ္ဗဇိတဘာဝပရိဒီပနမေဝ သိယာ တဒတ္ထဿေဝ ဝိညာယမာနတ္တာ၊ န သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝပရိဒီပနံ တဒတ္ထဿ အဝိညာယမာနတ္တာတိ? န ခေါ ပနေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ မဟန္တံ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ၊ မဟန္တဉ္စ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝဿ အတ္ထတော သိဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ဟိ လောကနာထဿ အဘိဇာတိယံ တဿ ကုလဿ န ကိဉ္စိ ပါရိဇုညံ၊ အထ ခေါ ဝုဍ္ဎိယေဝ၊ တတော တဿ သမိဒ္ဓတမဘာဝေါ လောကေ ပါကဋော ပညာတော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ဧတ္တကေယေဝ ဝုတ္တေ တထာ သမိဒ္ဓတမံ ကုလံ ပဟာယ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝေါ သိဒ္ဓါယေဝါတိ၊ ဣမံ ပရိဟာရံ ‘‘ကေနစိ ပါရိဇုညေနာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘာဝေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတော ပရန္တိ ‘‘ကောသလေသု စာရိကံ စရမာနော’’တိအာဒိဝစနံ။

‘‘သာဓု ဓမ္မရုစိ ရာဇာ၊ သာဓု ပညာဏဝါ နရော၊

သာဓု မိတ္တာနမဒုဗ္ဘော၊ ပါပဿာကရဏံ သုခ’’န္တိ။ အာဒီသု –

ဝိယ သာဓုသဒ္ဒေါ ဣဓ သုန္ဒရတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရံ ခေါ ပနာ’’တိ။ ခေါတိ အဝဓာရဏတ္ထေ နိပါတော၊ ပနာတိ ပက္ခန္တရတ္ထေ။ ဧဝံ သာတ္ထကတာဝိညာပနတ္ထဉှိ သံဝဏ္ဏနာယမေတေသံ ဂဟဏံ။ သုန္ဒရန္တိ စ ဘဒ္ဒကံ၊ ဘဒ္ဒကတာ စ ပဿန္တာနံ ဟိတသုခါဝဟဘာဝေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထာဝဟံ သုခါဝဟ’’န္တိ။ အတ္ထော စေတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထဝသေန တိဝိဓံ ဟိတံ သုခမ္ပိ တထေဝ တိဝိဓံ သုခံ။

တထာရူပါနန္တိ တာဒိသာနံ၊ အယံ သဒ္ဒတော အတ္ထော။ အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝရူပါန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယာဒိသေဟိ စ ဂုဏေဟိ ဘဂဝါ သမန္နာဂတော စတုပ္ပမာဏိကဿ လောကဿ သဗ္ဗကာလမ္ပိ-အစ္စန္တာယ-သဒ္ဓါယ-ပသာဒနီယော တေသံ ယထာဘူတသဘာဝတ္တာ၊ တာဒိသေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘တထာရူပါနံ အရဟတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာရူပေါ’’တိအာဒိမာဟ။ လဒ္ဓသဒ္ဓါနန္တိ လဒ္ဓသဒ္ဒဟာနံ၊ ပရဇနဿ သဒ္ဓံ ပဋိလဘန္တာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ လဒ္ဓသဒ္ဒါနန္တိ ဝါ ပဋိလဒ္ဓကိတ္တိသဒ္ဒါနံ၊ ဧတေန ‘‘အရဟတ’’န္တိ ပဒဿ အရဟန္တာနန္တိ အတ္ထော၊ အရဟန္တသမညာယ စ ပါကဋဘာဝေါ ဒဿိတော၊ အပိစ ‘‘ယထာရူပေါ သော ဘဝံ ဂေါတမော’’တိ ဣမိနာ ‘‘တထာရူပါန’’န္တိ ပဒဿ အနိယမဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတွာ သရူပနိယမဝသေနပိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂမေန လောကေ အရဟန္တောတိ လဒ္ဓသဒ္ဓါန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဒမ္ပိ ဟိ ‘‘တထာရူပါန’’န္တိ ပဒဿေဝ အတ္ထဒဿနံ၊ အယမေဝ စ နယော အာစရိယေဟိ အဓိပ္ပေတော ဣဓ ဋီကာယံ၊ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၅) သာရတ္ထဒီပနိယဉ္စ တထေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘ယထာရူပါ တေ ဘဝန္တော အရဟန္တော’’တိ အဝတွာ ‘‘ယထာရူပေါ သော ဘဝံ ဂေါတမော’’တိ ဝစနံ ဘဂဝတိယေဝ ဂရုဂါရဝဝသေန ‘‘တထာရူပါနံ အရဟတ’’န္တိ ပုထုဝစနနိဒ္ဒိဋ္ဌဘာဝဝိညာပနတ္ထံ ။ အတ္တနိ၊ ဂရူသု စ ဟိ ဗဟုဝစနံ ဣစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ‘‘ယထာဘုစ္စ…ပေ… အရဟတ’’န္တိ ဣမိနာ စ ဓမ္မပ္ပမာဏာနံ၊ လူခပ္ပမာဏာနဉ္စ သတ္တာနံ ဘဂဝတော ပသာဒါဝဟတံ ယထာရုတတော ဒဿေတိ အရဟန္တဘာဝဿ တေသညေဝ ယထာရဟံ ဝိသယတ္တာ၊ တံဒဿနေန ပန ဣတရေသမ္ပိ ရူပပ္ပမာဏဃောသပ္ပမာဏာနံ ပသာဒါဝဟတာ ဒဿိတာယေဝ တဒဝိနာဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပသာဒသောမ္မာနီတိ ပသန္နာနိ၊ သီတလာနိ စ၊ ပသာဒဝသေန ဝါ သီတလာနိ၊ အနေန ပသန္နမနတံ ဒဿေတိ။ ‘‘ဒဿန’’န္တိ ဝုတ္တေပိ တဒုတ္တရိ ကတ္တဗ္ဗတာသမ္ဘဝတော အယံ သမ္ဘာဝနတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဒဿနမတ္တမ္ပိ သာဓု ဟောတီ’’တိ။ ဣတရထာ ဟိ ‘‘ဒဿနညေဝ သာဓု၊ န တဒုတ္တရိ ကရဏ’’န္တိ အနဓိပ္ပေတတ္ထော အာပဇ္ဇတိ၊ သမ္ဘာဝနတ္ထော စေတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ၊ အပိ-သဒ္ဒေါ ဝါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော။ ‘‘ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေတီ’’တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘အဗ္ဘုဂ္ဂတော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓမုပဂတော၊ တသ္မာ အယံ ‘‘သာဓု ဟောတီ’’တိ ဣဓ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဗြာဟ္မဏော ပေါက္ခရသာတီ အမ္ဗဋ္ဌံ မာဏဝံ အာမန္တေသီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗဇ္ဈိတဗ္ဗော၊ ‘‘အဇ္ဈာသယံ ကတွာ’’တိ စ ပါဌသေသော တဒတ္ထဿ ဝိညာယမာနတ္တာ။ ယဿ ဟိ အတ္ထော ဝိညာယတိ၊ သဒ္ဒေါ န ပယုဇ္ဇတိ၊ သော ‘‘ပါဌသေသော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဒဿနမတ္တမ္ပိ သာဓု ဟောတီတိ ဧဝံ အဇ္ဈာသယံ ကတွာ’’တိ။ မူလပဏ္ဏာသကေ စူဠသီဟနာဒသုတ္တဋ္ဌကထာယ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၄) အာဂတံ ကောသိယသကုဏဝတ္ထု စေတ္ထ ကထေတဗ္ဗံ။

အမ္ဗဋ္ဌမာဏဝကထာဝဏ္ဏနာ

၂၅၆။ ‘‘အဇ္ဈာယကော’’တိ ဣဒံ ပဌမပကတိယာ ဂရဟာဝစနမေဝ၊ ဒုတိယပကတိယာ ပသံသာဝစနံ ကတွာ ဝေါဟရန္တိ ယထာ တံ ‘‘ပုရိသော နရော’’တိ ဒဿေတုံ အဂ္ဂညသုတ္တပဒ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၃၂) မုဒါဟဋံ။ တတ္ထ ဣမေတိ ဈာယကနာမေန သမညိတာ ဇနာ။ န ဈာယန္တီတိ ပဏ္ဏကုဋီသု ဈာနံ န အပ္ပေန္တိ န နိပ္ဖာဒေန္တိ၊ ဂါမနိဂမသာမန္တံ ဩသရိတွာ ဝေဒဂန္ထေ ကရောန္တာဝ အစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ တံ ပနေတေသံ ဗြာဟ္မဏဈာယကသင်္ခါတံ ပဌမဒုတိယနာမံ ဥပါဒါယ တတိယမေဝ ဇာတန္တိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈာယကာတွေဝ တတိယံ အက္ခရံ ဥပနိဗ္ဗတ္တ’’န္တိ၊ အက္ခရန္တိ စ နိရုတ္တိ သမညာ။ သာ ဟိ တသ္မိံယေဝ နိရုဠှဘာဝေန အညတ္ထ အသဉ္စရဏတော ‘‘အက္ခရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ မန္တေ ပရိဝတ္တေတီတိ ဝေဒေ သဇ္ဈာယတိ၊ ပရိယာပုဏာတီတိ အတ္ထော။ ဣဓ ဟိ အဓိအာပုဗ္ဗဣ-သဒ္ဒဝသေန ပဒသန္ဓိ၊ ဣတရတ္ထ ပန ဈေ-သဒ္ဒဝသေန။ မန္တေ ဓာရေတီတိ ယထာအဓီတေ မန္တေ အသမ္မူဠှေ ကတွာ ဟဒယေ ဌပေတိ။

အာထဗ္ဗဏဝေဒေါ ပရူပဃာတကရတ္တာ သာဓူနမပရိဘောဂေါတိ ကတွာ ‘‘ဣရုဝေဒယဇုဝေဒသာမဝေဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣစ္စန္တေ ထောမီယန္တေ ဒေဝါ ဧတာယာတိ ဣရု ဣစ-ဓာတုဝသေန စ-ကာရဿ ရ-ကာရံ ကတွာ၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂေါယံ ။ ယဇ္ဇန္တေ ပုဇ္ဇန္တေ ဒေဝါ အနေနာတိ ယဇု ပုန္နပုံသကလိင်္ဂဝသေန။ သောယန္တိ အန္တံ ကရောန္တိ၊ သာယန္တိ ဝါ တနုံ ကရောန္တိ ပါပမနေနာတိ သာမံ သော-ဓာတုပက္ခေ ဩ-ကာရဿ အာ-ကာရံ ကတွာ။ ဝိဒန္တိ ဓမ္မံ၊ ကမ္မံ ဝါ ဧတေဟီတိ ဝေဒါ၊ တေ ဧဝ မန္တာ ‘‘သုဂတိယောပိ မုနန္တိ၊ သုယျန္တိ စ ဧတေဟီ’’တိ ကတွာ။ ပဟရဏံ သင်္ဃဋ္ဋနံ ပဟတံ၊ ဩဋ္ဌာနံ ပဟတံ တထာ၊ တဿ ကရဏဝသေန၊ ဩဋ္ဌာနိ စာလေတွာ ပဂုဏဘာဝကရဏဝသေန ပါရံ ဂတော၊ န အတ္ထဝိဘာဝနဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါရဂူတိ စ နိစ္စသာပေက္ခတာယ ကိတန္တသမာသော။

‘‘သဟ နိဃဏ္ဋုနာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝါကျံ ဝိဘတျန္တဝသေန နိဗ္ဗစနဒဿနံ။ နိဃဏ္ဋုရုက္ခာဒီနန္တိ နိဃဏ္ဋု နာမ ရုက္ခဝိသေသော၊ တဒါဒိကာနမတ္ထာနန္တိ အတ္ထော၊ ဧတေန နိဃဏ္ဋုရုက္ခပရိယာယံ အာဒိံ ကတွာ တပ္ပမုခေန သေသပရိယာယာနံ တတ္ထ ဒဿိတတ္တာ သော ဂန္ထော နိဃဏ္ဋု နာမ ယထာ တံ ‘‘ပါရာဇိကကဏ္ဍော၊ ကုသလတ္တိကော’’တိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဣမိနာ ယထာရုတမေဝ တဒတ္ထဿ အဓိဂတတ္တာ။ အာစရိယာ ပန ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ဝစနီယဝါစကဘာဝေန အတ္ထံ၊ သဒ္ဒဉ္စ နိခဍတိ ဘိန္ဒတိ ဝိဘဇ္ဇ ဒဿေတီတိ နိခဏ္ဍု၊ သော ဧဝ ခ-ကာရဿ ဃ-ကာရံ ကတွာ ‘နိဃဏ္ဍူ’တိ ဝုတ္တော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၆)၊ တဒေတံ အဋ္ဌကထာနယတော အညနယဒဿနန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဣတရထာ ဟိ သော အဋ္ဌကထာယ ဝိရောဓော သိယာ၊ ဝိစာရေတဗ္ဗမေတံ။ အက္ခရစိန္တကာ ပန ဧဝမိစ္ဆန္တိ ‘‘တတ္ထ တတ္ထာဂတာနိ နာမာနိ နိဿေသတော ဃဋေန္တိ ရာသိံ ကရောန္တိ ဧတ္ထာတိ နိဃဏ္ဋု နိဂ္ဂဟိတာဂမေနာ’’တိ။ ဝေဝစနပ္ပကာသကန္တိ ပရိယာယသဒ္ဒဒီပကံ၊ ဧကေကဿ အတ္ထဿ အနေကပရိယာယဝစနဝိဘာဝကန္တိ အတ္ထော။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အနေကေသမ္ပိ အတ္ထာနံ ဧကသဒ္ဒဝစနီယတာဝိဘာဝနဝသေနပိ တဿ ဂန္ထဿ ပဝတ္တတ္တာ။ ကော ပနေသောတိ? ဧတရဟိ နာမလိင်္ဂါနုသာသနရတနမာလာဘိဓာနပ္ပဒီပိကာဒိ။ ဝစီဘေဒါဒိလက္ခဏာ ကိရိယာ ကပ္ပီယတိ ဧတေနာတိ ကိရိယာကပ္ပော၊ တထေဝ ဝိဝိဓံ ကပ္ပီယတိ ဧတေနာတိ ဝိကပ္ပော၊ ကိရိယာကပ္ပော စ သော ဝိကပ္ပော စာတိ ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပော။ သော ဟိ ဝဏ္ဏပဒသမ္ဗန္ဓပဒတ္ထာဒိဝိဘာဂတော ဗဟုဝိကပ္ပောတိ ကတွာ ‘‘ကိရိယာကပ္ပဝိကပ္ပော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော စ ဂန္ထဝိသေသောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကဝီနံ ဥပကာရာဝဟံ သတ္ထ’’န္တိ၊ စတုန္နမ္ပိ ကဝီနံ ကဝိဘာဝသမ္ပဒါဘောဂသမ္ပဒါဒိပယောဇနဝသေန ဥပကာရာဝဟော ဂန္ထောတိ အတ္ထော ။ ကော ပနေသောတိ? ကဗျဗန္ဓနဝိဓိဝိဓာယကော ကဗျာလင်္ကာရဂီတာသုဗောဓာလင်္ကာရာဒိ။ ဣဒံ ပန မူလကိရိယာကပ္ပဂန္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သော ဟိ မဟာဝိသယော သတသဟဿဂါထာပရိမာဏော၊ ယံ ‘‘နယစရိယာဒိပကရဏ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဝစနတ္ထတော ပန ကိဋယတိ ဂမေတိ ဉာပေတိ ကိရိယာဒိဝိဘာဂန္တိ ကေဋုဘံ ကိဋ-ဓာတုတော အဘပစ္စယဝသေန၊ အ-ကာရဿ စ ဥကာရော။ အထ ဝါ ကိရိယာဒိဝိဘာဂံ အနဝသေသပရိယာဒါနတော ကိဋေန္တော ဂမန္တော ဩဘေတိ ပူရေတီတိ ကေဋုဘံ ကိဋ-သဒ္ဒူပပဒဥဘဓာတုဝသေန။ အပိစ ကိဋန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ကဝယော ဗန္ဓေသု ကောသလ္လမေတေနာတိ ကေဋုဘံ၊ ပုရိမနယေနေဝေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ။ ဌာနကရဏာဒိဝိဘာဂတော၊ နိဗ္ဗစနဝိဘာဂတော စ အက္ခရာ ပဘေဒီယန္တိ ဧတေနာတိ အက္ခရပ္ပဘေဒေါ၊ တံ ပန ဆသု ဝေဒင်္ဂေသု ပရိယာပန္နံ ပကရဏဒွယမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သိက္ခာ စ နိရုတ္တိ စာ’’တိ။ တတ္ထ သိက္ခန္တိ အက္ခရသမယမေတာယာတိ သိက္ခာ၊ အကာရာဒိဝဏ္ဏာနံ ဌာနကရဏပယတနပဋိပါဒကသတ္ထံ။ နိစ္ဆယေန၊ နိဿေသတော ဝါ ဥတ္တိ နိရုတ္တိ၊ ဝဏ္ဏာဂမဝဏ္ဏဝိပရိယာယာဒိလက္ခဏံ။ ဝုတ္တဉ္စ –

‘‘ဝဏ္ဏာဂမော ဝဏ္ဏဝိပရိယာယော၊

ဒွေ စာပရေ ဝဏ္ဏဝိကာရနာသာ၊

ဓာတုဿ အတ္ထာတိသယေန ယောဂေါ၊

တဒုစ္စတေ ပဉ္စဝိဓာ နိရုတ္တီ’’တိ။ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၄၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၀)၊

ဣဓ ပန တဗ္ဗသေန အနေကဓာ နိဗ္ဗစနပရိဒီပကံ သတ္ထံ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘နိရုတ္တီ’’တိ အဓိပ္ပေတံ နိဗ္ဗစနဝိဘာဂတောပိ အက္ခရပဘေဒဘာဝဿ အာစရိယေဟိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၆) ဝုတ္တတ္တာ၊ တမန္တရေန နိဗ္ဗစနဝိဘာဂဿ စ ဗျာကရဏင်္ဂေန သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ဗျာကရဏံ၊ နိရုတ္တိ စ ဟိ ပစ္စေကမေဝ ဝေဒင်္ဂံ ယထာဟု –

‘‘ကပ္ပော ဗျာကရဏံ ဇောတိ-သတ္ထံ သိက္ခာ နိရုတ္တိ စ၊

ဆန္ဒောဝိစိတိ စေတာနိ၊ ဝေဒင်္ဂါနိ ဝဒန္တိ ဆာ’’တိ။

တသ္မာ ဗျာကရဏင်္ဂေန အသင်္ကရဘူတမေဝ နိရုတ္တိနယေန နိဗ္ဗစနမိဓာဓိပ္ပေတံ၊ န ဆသု ဗျဉ္ဇနပဒေသု ဝိယ တဒုဘယသာဓာရဏနိဗ္ဗစနံ ဝေဒင်္ဂဝိသယတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယံ ပနေတ္ထ မဟာနိဒ္ဒေသဋ္ဌကထာယ (မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀) အာဂတနိရုတ္တိနယဝိနိစ္ဆယော ။ တတ္ထ ဟိ ‘‘နက္ခတ္တရာဇာရိဝ တာရကာန’’န္တိ (ဇာ။ ၁။၁။၁၁၊ ၂၅) ဧတ္ထ ရ-ကာရာဂမော ဝိယ အဝိဇ္ဇမာနဿ အက္ခရဿ အာဂမော ဝဏ္ဏာဂမော နာမ။ ဟိံသနတ္တာ ‘‘ဟိံသော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘သီဟော’’တိ ပရိဝတ္တနံ ဝိယ ဝိဇ္ဇမာနာနမက္ခရာနံ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေန ပရိဝတ္တနံ ဝဏ္ဏဝိပရိယာယော နာမ။ ‘‘နဝဆန္နကေဒါနိ ဒိယျတီ’’တိ (ဇာ။ ၁။၆။၈၈) ဧတ္ထ အ-ကာရဿ ဧ-ကာရာပဇ္ဇနံ ဝိယ အညက္ခရဿ အညက္ခရာပဇ္ဇနံ ဝဏ္ဏဝိကာရော နာမ။ ‘‘ဇီဝနဿ မူတော ဇီဝနမူတော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဇီမူတော’’တိ ဝ-ကာရ န-ကာရာနံ ဝိနာသော ဝိယ ဝိဇ္ဇမာနက္ခရာနံ ဝိနာသော ဝဏ္ဏဝိနာသော နာမ။ ‘‘ဖရုသာဟိ ဝါစာဟိ ပကုဗ္ဗမာနော၊ အာသဇ္ဇ မံ တွံ ဝဒသေ ကုမာရာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၁၀။၈၅) ဧတ္ထ ‘‘ပကုဗ္ဗမာနော’’တိ ပဒဿ အဘိဘဝမာနောတိ အတ္ထပဋိပါဒနံ ဝိယ တတ္ထ တတ္ထ ယထာယောဂံ ဝိသေသတ္ထပဋိပါဒနံ ဓာတူနမတ္ထာတိသယေန ယောဂေါ နာမာတိ။

ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒါနံ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ အယံ စတုတ္ထောယေဝ သိယာ၊ အထ ကေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စမောတိ အာဟ ‘‘အာထဗ္ဗဏဝေဒံ စတုတ္ထံ ကတွာ’’တိ။ အာထဗ္ဗဏဝေဒေါ နာမ အာထဗ္ဗဏဝေဒိကေဟိ ဝိဟိတော ပရူပဃာတကရော မန္တော၊ သော ပန ဣတိဟာသပဉ္စမဘာဝပ္ပကာသနတ္ထံ ဂဏိတတာမတ္တေန ဂဟိတော၊ န သရူပဝသေန၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဧတေသ’’န္တိ ပဒဿ တေသံ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနန္တွေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ တဉှိ ‘‘တိဏ္ဏံ ဝေဒါန’’န္တိ ဧတဿ ဝိသေသနန္တိ။ ဣတိဟ အသာတိ ဧဝံ ဣဓ လောကေ အဟောသိ ‘‘အာသာ’’တိပိ ကတ္ထစိ ပါဌော၊ သောယေဝတ္ထော။ ဣဟ ဌာနေ ဣတိ ဧဝံ၊ ဣဒံ ဝါ ကမ္မံ၊ ဝတ္ထုံ ဝါ အာသ ဣစ္ဆာဟီတိပိ အတ္ထော။ တဿ ဂန္ထဿ မဟာဝိသယတာဒီပနတ္ထဉ္စေတ္ထ ဝိစ္ဆာဝစနံ၊ ဣမိနာ ‘‘ဣတိဟာသာ’’တိ ဝစနေန ပဋိသံယုတ္တော ဣတိဟာသော တဒ္ဓိတဝသေနာတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဣတိဟ အာသ၊ ဣတိဟ အာသာ’’တိ ဤဒိသဝစနပဋိသံယုတ္တော ဣတိဟာသော နိရုတ္တိနယေနာတိ အတ္ထဒဿနန္တိပိ ဝဒန္တိ။ အက္ခရစိန္တကာ ပန ဧဝမိစ္ဆန္တိ ‘‘ဣတိဟ-သဒ္ဒေါ ပါရမ္ပရိယောပဒေသေ ဧကောဝ နိပါတော၊ အသတိ ဝိဇ္ဇတီတိ အသော၊ ဣတိဟ အသော ဧတသ္မိန္တိ ဣတိဟာသော သမာသဝသေနာ’’တိ၊ တေသံ မတေ ‘‘ဣတိဟ အသာ’’တိ ဧတ္ထ ဧဝံ ပါရမ္ပရိယောပဒေသော အသ ဝိဇ္ဇမာနော အဟောသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ပုရာဏကထာသင်္ခါတော’’တိ ဣမိနာ တဿ ဂန္ထဝိသေသဘာဝမာဟ၊ ဘာရတနာမကာနံ ဒွေဘာတိကရာဇူနံ ယုဒ္ဓကထာ၊ ရာမရညော သီတာဟရဏကထာ၊ နရသီဟရာဇုပ္ပတ္တိကထာတိ ဧဝမာဒိပုရာဏကထာသင်္ခါတော ဘာရတပုရာဏရာမပုရာဏနရသီဟပုရာဏာဒိဂန္ထော ဣတိဟာသော နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘တေသံ ဣတိဟာသပဉ္စမာနံ ဝေဒါန’’န္တိ ဣမိနာ ယထာဝါကျံ ‘‘တိဏ္ဏံ ဝေဒါန’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိသေသနဘာဝံ ဒဿေတိ။

ပဇ္ဇတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ပဒံ၊ နာမာချာတောပသဂ္ဂနိပါတာဒိဝသေန အနေကဝိဘာဂံ ဝိဘတ္တိယန္တပဒံ။ တဒပိ ဗျာကရဏေ အာဂတမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘တဒဝသေသ’’န္တိ၊ ပဒတော အဝသေသံ ပကတိပစ္စယာဒိသဒ္ဒလက္ခဏဘူတန္တိ အတ္ထော။ တံ တံ သဒ္ဒံ၊ တဒတ္ထဉ္စ ဗျာကရောတိ ဗျာစိက္ခတိ ဧတေနာတိ ဗျာကရဏံ၊ ဝိသေသေန ဝါ အာကရီယန္တေ ပကတိပစ္စယာဒယော အဘိနိပ္ဖာဒီယန္တေ ဧတ္ထ၊ အနေနာတိ ဝါ ဗျာကရဏံ၊ သာဓုသဒ္ဒါနမနွာချာယကံ မုဒ္ဓဗောဓဗျာကရဏ သာရဿတဗျာကရဏ ပါဏိနီဗျာကရဏစန္ဒြဗျာကရဏာဒိ အဓုနာပိ ဝိဇ္ဇမာနသတ္ထံ။ အဓီယတီတိ အဇ္ဈာယတိ။ ဝေဒေတီတိ ပရေသံ ဝါစေတိ။ စ-သဒ္ဒေါ အတ္ထဒွယသမုစ္စိနနတ္ထော၊ ဝိကပ္ပနတ္ထော ဝါ အတ္ထန္တရဿ ဝိကပ္ပိတတ္တာ။ ဝိစိတြာ ဟိ တဒ္ဓိတဝုတ္တိ။ ပဒကောတိ ဗျာကရဏေသု အာဂတပဒကောသလ္လံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဝေယျာကရဏောတိ တဒဝသိဋ္ဌပကတိပစ္စယာဒိသဒ္ဒဝိဓိကောသလ္လန္တိ ဣမဿတ္ထဿ ဝိညာပနတ္ထံ ပဒဒွယဿ ဧကတော အတ္ထဝစနံ။ ဧသာ ဟိ အာစရိယာနံ ပကတိ၊ ယဒိဒံ ယေန ကေနစိ ပကာရေန အတ္ထန္တရဝိညာပနံ။ အယံ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – တေ ဧဝ ဝေဒေ ပဒသော ကာယတီတိ ပဒကောတိ။ တတ္ထ ပဒသောတိ ဂဇ္ဇဗန္ဓပဇ္ဇဗန္ဓပဒေန။ ကာယတီတိ ကထေတိ ယထာ ‘‘ဇာတက’’န္တိ၊ ဣမိနာ ဝေဒကာရကသမတ္ထတံ ဒဿေတိ။ ဧဝဉှိ ‘‘အဇ္ဈာယကော’’တိအာဒီဟိ ဣမဿ ဝိသေသော ပါကဋော ဟောတီတိ။

အာယတိံ ဟိတံ ဗာလဇနသင်္ခါတော လောကော န ယတတိ န ဤဟတိ အနေနာတိ လောကာယတံ။ တဉှိ ဂန္ထံ နိဿာယ သတ္တာ ပုညကိရိယာယ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ လောကာ ဝါ ဗာလဇနာ အာယတန္တိ ဥဿဟန္တိ ဝါဒဿာဒေန ဧတ္ထာတိ လောကာယတံ။ အညမညဝိရုဒ္ဓံ၊ သဂ္ဂမောက္ခဝိရုဒ္ဓံ ဝါ တနောန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝိတဏ္ဍော ဍ-ပစ္စယဝသေန၊ န-ကာရဿ စ ဏ-ကာရံ ကတွာ၊ ဝိရုဒ္ဓေန ဝါဒဒဏ္ဍေန တာဠေန္တိ ဝါဒိနော ဧတ္ထာတိ ဝိတဏ္ဍော တဍိ-ဓာတုဝသေန၊ နိဂ္ဂဟီတာဂမဉ္စ ကတွာ။ အဒေသမ္ပိ ယံ နိဿာယ ဝါဒီနံ ဝါဒေါ ပဝတ္တော၊ တံ တေသံ ဒေသတောပိ ဥပစာရဝသေန ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘စက္ခုံ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ၊ ဧတ္ထေသာ တဏှာ ပဟီယမာနာ ပဟီယတိ၊ ဧတ္ထ နိရုဇ္ဈမာနာ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ၊ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၁၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၄) ဝိသေသေန ဝါ ပဏ္ဍိတာနံ မနံ တဍေန္တိ စာလေန္တိ ဧတေနာတိ ဝိတဏ္ဍော၊ တံ ဝဒန္တိ၊ သော ဝါဒေါ ဝါ ဧတေသန္တိ ဝိတဏ္ဍဝါဒါ၊ တေသံ သတ္ထံ တထာ။ လက္ခဏဒီပကသတ္ထံ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ တဒ္ဓိတဝသေန ဝါ လက္ခဏန္တိ ဒဿေတိ ‘‘လက္ခဏဒီပက’’န္တိအာဒိနာ။ လက္ခီယတိ ဗုဒ္ဓဘာဝါဒိ အနေနာတိ လက္ခဏံ၊ နိဂြောဓဗိမ္ဗတာဒိ။ တေနာဟ ‘‘ယေသံ ဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ဒွါဒသသဟဿဂန္ထပမာဏန္တိ ဧတ္ထ ဘာဏဝါရပ္ပမာဏာဒီသု ဝိယ ဗာတ္တိံသက္ခရဂန္ထောဝ အဓိပ္ပေတော။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘အဋ္ဌက္ခရာ ဧကပဒံ၊ ဧကာ ဂါထာ စတုပ္ပဒံ၊

ဂါထာ စေကာ မတော ဂန္ထော၊ ဂန္ထော ဗာတ္တိံသတက္ခရော’’တိ။

ဒွါဒသဟိ ဂုဏိတသဟဿဗာတ္တိံသက္ခရဂန္ထပ္ပမာဏန္တိ အတ္ထော။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ လက္ခဏသတ္ထေ၊ အာဓာရေ စေတံ ဘုမ္မံ ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ’’တိ။ သောဠသ စ သဟဿဉ္စ သောဠသသဟဿံ၊ သောဠသာဓိကသဟဿဂါထာပရိမာဏာတိ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ အာဓာရာဓေယျဝစနံ သူပပန္နံ ဟောတီတိ။ ပဓာနဝသေန ဗုဒ္ဓါနံ လက္ခဏဒီပနတော ဗုဒ္ဓမန္တာ နာမ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီနမ္ပိ ဟိ လက္ခဏံ တတ္ထ ဒီပိတမေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေသံ ဝသေနာ’’တိအာဒိ။

‘‘အနူနောပရိပူရကာရီ’’တိ အတ္ထမတ္တဒဿနံ၊ သဒ္ဒတော ပန အဓိဂတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အဝယော န ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကော ပနေသ အဝယောတိ အနုယောဂမပနေတိ ‘‘အဝယော နာမာ’’တိအာဒိနာ။ အယမေတ္တာဓိပ္ပာယော – ယော တာနိ သန္ဓာရေတုံ သက္ကောတိ၊ သော ‘‘ဝယော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယော ပန န သက္ကောတိ၊ သော အဝယော နာမ။ ယော စ အဝယော န ဟောတိ၊ သော ‘‘ဒွေ ပဋိသေဓာ ပကတိယတ္ထဂမကာ’’တိ ဉာယေန ဝယော ဧဝါတိ။ ဝယတီတိ ဟိ ဝယော၊ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု ကတ္ထစိပိ အပရိကိလမန္တော အဝိတ္ထာယန္တော တေ ဂန္ထေ သန္တာနေ ပဏေတိ ဗျဝဟရတီတိ အတ္ထော။ အယံ ပန ဝိနယဋ္ဌကထာနယော (ပါရာ။ ၈၄) – အနဝယောတိ အနု အဝယော၊ သန္ဓိဝသေန ဥ-ကာရလောပေါ၊ အနု အနု အဝယော အနူနော၊ ပရိပုဏ္ဏသိပ္ပောတိ အတ္ထော။ ဝယောတိ ဟိ ဟာနိ ‘‘အာယဝယော’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ နတ္ထိ ဧတဿ ယထာဝုတ္တဂန္ထေသု ဝယော ဦနတာတိ အဝယော၊ အနု အနု အဝယော အနဝယောတိ။

‘‘အနုညာတော’’တိ ပဒဿ ကမ္မသာဓနဝသေန၊ ‘‘ပဋိညာတော’’တိ ပဒဿ စ ကတ္တုသာဓနဝသေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အာစရိယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဿာတိ အမ္ဗဋ္ဌဿ။ ပါဠိယံ ‘‘ယမဟံ ဇာနာမိ၊ တံ တွံ ဇာနာသီ’’တိ ဣဒံ အနုဇာနနာကာရဒဿနံ၊ ‘‘ယံ တွံ ဇာနာသိ၊ တမဟံ ဇာနာမီ’’တိ ဣဒံ ပန ပဋိဇာနနာကာရဒဿနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ယံ အဟ’’န္တိအာဒိနာ။ ‘‘အာမ အာစရိယာ’’တိ ဟိ ယထာဂတံ ပဋိဇာနနဝစနမေဝ အတ္ထဝသေန ဝုတ္တံ။ ယန္တိ တေဝိဇ္ဇကံ ပါဝစနံ။ တဿာတိ အာစရိယဿ။ ပဋိဝစနဒါနမေဝ ပဋိညာ တထာ၊ တာယ သယမေဝ ပဋိညာတောတိ အတ္ထော။ ‘‘သကေ’’တိအာဒိ အနုဇာနနပဋိဇာနနာဓိကာရဒဿနံ။ အဒေသဿပိ ဒေသမိဝ ကပ္ပနာမတ္တေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကတရသ္မိ’’န္တိအာဒိ။ သဿ အတ္တနော သန္တကံ သကံ။ အာစရိယာနံ ပရမ္ပရတော၊ ပရမ္ပရဘူတေဟိ ဝါ အာစရိယေဟိ အာဂတံ အာစရိယကံ။ တိဿော ဝိဇ္ဇာ၊ တာသံ သမူဟော တေဝိဇ္ဇကံ၊ ဝေဒတ္တယံ။ ပဓာနံ ဝစနံ၊ ပကဋ္ဌာနံ ဝါ အဋ္ဌကာဒီနံ ဝစနံ ပါဝစနံ။

၂၅၇။ ဣဒါနိ ယေနာဓိပ္ပာယေန ဗြာဟ္မဏော ပေါက္ခရသာတီ အမ္ဗဋ္ဌံ မာဏဝံ အာမန္တေတွာ ‘‘အယံ တာတာ’’တိအာဒိဝစနမဗြွိ၊ တဒဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဧသ ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဥဂ္ဂတဿာတိ ပုဗ္ဗေ ပါကဋဿ ကိတ္တိမတော ပေါရာဏဇနဿ။ ဗဟူ ဇနာတိ ပူရဏကဿပါဒယော သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧကစ္စန္တိ ခတ္တိယာဒိဇာတိမန္တံ၊ လောကသမ္မတံ ဝါ ဇနံ။ ဂရူတိ ဘာရိယံ၊ အတ္တာနံ တတော မောစေတွာ အပဂမနမတ္တမ္ပိ ဒုက္ကရံ ဟောတိ၊ ပဂေဝ တဒုတ္တရိ ကရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနတ္ထော နာမ တထာပဂမနာဒိနာ နိန္ဒာဗျာရောသဥပါရမ္ဘာဒိ။

‘‘အဗ္ဘုဂ္ဂတော’’တိ ဧတ္ထ အဘိသဒ္ဒယောဂေန ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဝသေနေဝ ‘‘ဂေါတမ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ။ ‘‘တံ ဘဝန္တံ၊ တထာ သန္တံယေဝါ’’တိ ပဒေသုပိ တဿ အနုပယောဂတ္တာ တဒတ္ထဝသေနေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘တဿ ဘောတော’’တိအာဒိနာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓာပီ’’တိအာဒိ။ တထာ သတောယေဝါတိ ယေနာကာရေန အရဟတာဒိနာ သဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတော၊ တေနာကာရေန သန္တဿ ဘူတဿ ဧဝ တဿ ဘဝတော ဂေါတမဿ သဒ္ဒေါ ယဒိ ဝါ အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ အတ္ထော။ အပိစ တံ ဘဝန္တံ ဂေါတမံ တထာ သန္တံယေဝါတိ ဧကဿပိ အတ္ထဿ ဒွိက္ခတ္တုံ သမ္ဗန္ဓဘာဝေန ဝစနံ သာမညဝိသိဋ္ဌတာပရိကပ္ပနေန အတ္ထဝိသေသဝိညာပနတ္ထံ၊ တသ္မာ ‘‘တဿ ဘောတော ဂေါတမဿာ’’တိ သာမညသမ္ဗန္ဓဘာဝေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ‘‘တထာ သတောယေဝါ’’တိ ဝိသေသသမ္ဗန္ဓဘာဝေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယဒိ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ သံသယတ္ထော ဒွိန္နမ္ပိ အတ္ထာနံ သံသယိတဗ္ဗတ္တာ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ စ ဝိကပ္ပနတ္ထော တေသု ဧကဿ ဝိကပ္ပေတဗ္ဗတ္တာ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ဧဝံ ဝဒန္တိ – ‘‘ဣမဿ ဝစနံ သစ္စံ ဝါ ယဒိ ဝါ မုသာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ယဒိ-သဒ္ဒေါ ဝါ-သဒ္ဒေါ စ ဥဘောပိ ဝိကပ္ပတ္ထာယေဝ။ ယဒိ-သဒ္ဒေါပိ ဟိ ‘‘ယံ ယဒေဝ ပရိသံ ဥပသင်္ကမတိ ယဒိ ခတ္တိယပရိသံ ယဒိ ဗြာဟ္မဏပရိသ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၅။၃၄) ဝါ-သဒ္ဒတ္ထော ဒိဿတိ။ ‘‘အပ္ပံ ဝဿသတံ အာယု၊ ဣဒါနေတရဟိ ဝိဇ္ဇတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ စ ဣဓ သမာနတ္ထသဒ္ဒပယောဂေါတိ။ ပါဠိယံ ‘‘ယဒိ ဝါ နော တထာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ‘‘သန္တံယေဝ သဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂတော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗဇ္ဈိတွာ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နနု ‘‘ဂေါတမ’’န္တိ ပဒေယေဝ ဥပယောဂဝစနံ သိယာ၊ န ဧတ္ထာတိ စောဒနာယ ‘‘ဣဓာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တဿ အနုပယောဂတ္တာ၊ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ သမ္ဗန္ဓဝိသေသဘာဝေန ယောဇေတဗ္ဗတ္တာ ဝါ ဣဓာပိ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဝသေနေဝ ဥပယောဂဝစနံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနံ အတ္ထော ယဿ တထာ၊ အဘိသဒ္ဒေါ၊ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနမေဝ ဝါ အတ္ထော တထာ၊ သောယေဝတ္ထော။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ သဒ္ဒယောဂေါ ဟောတိ၊ တဒဂ္ဂေန အတ္ထယောဂေါပီတိ။

၂၅၈။ ဘောတိ အတ္တနော အာစရိယံ အာလပတိ။ ယထာ-သဒ္ဒံ သာတ္ထကံ ကတွာ သဟ ပါဌသေသေန ယောဇေတုံ ‘‘ယထာ သက္ကာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောတိ ဘဂဝါ။ ပုရိမနယေ အာကာရတ္ထဇောတနယထာ-သဒ္ဒယောဂျတော ကထန္တိ ပုစ္ဆာမတ္တံ၊ ဣဓ ပန တဒယောဂျတော ‘‘အာကာရပုစ္ဆာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗာဟိရကသမယေ အာစရိယမှိ ဥပဇ္ဈာယသမုဒါစာရောတိ အာဟ ‘‘အထ နံ ဥပဇ္ဈာယော’’တိ၊ ဥပဇ္ဈာယသညိတော အာစရိယဗြာဟ္မဏောတိ အတ္ထော။

ကာမဉ္စ မန္တော၊ ဗြဟ္မံ၊ ကပ္ပောတိ တိဗ္ဗိဓော ဝေဒေါ၊ တထာပိ အဋ္ဌကာဒိ ဝုတ္တံ ပဓာနဘူတံ မူလံ မန္တော၊ တဒတ္ထဝိဝရဏမတ္ထံ ဗြဟ္မံ၊ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ယညကိရိယာဝိဓာနံ ကပ္ပောတိ မန္တဿေဝ ပဓာနဘာဝတော၊ ဣတရေသဉ္စ တန္နိဿယေနေဝ ဇာတတ္တာ မန္တဂ္ဂဟဏေန ဗြဟ္မကပ္ပာနမ္ပိ ဂဟဏံ သိဒ္ဓမေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘တီသု ဝေဒေသူ’’တိ ဣမိနာ။ မန္တောတိ ဟိ အဋ္ဌကာဒီဟိ ဣသီဟိ ဝုတ္တမူလဝေဒဿေဝ နာမံ၊ ဝေဒေါတိ သဗ္ဗဿ၊ တသ္မာ ‘‘ဝေဒေသူ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဂဟဏံ သိဇ္ဈတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ လက္ခဏာနီတိ လက္ခဏဒီပကာနိ မန္တပဒါနိ။ ပဇ္ဇဂဇ္ဇဗန္ဓပဝေသနဝသေန ပက္ခိပိတွာ။ ဗြာဟ္မဏဝေသေနေဝါတိ ဝေဒဝါစကဗြာဟ္မဏလိင်္ဂေနေဝ။ ဝေဒေတိ မဟာပုရိသလက္ခဏမန္တေ။ မဟေသက္ခာ သတ္တာတိ မဟာပုညဝန္တော ပဏ္ဍိတသတ္တာ။ ဇာနိဿန္တိ ဣတိ မနသိ ကတွာ ဝါစေန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေနာတိ တထာ ဝါစနတော။ ပုဗ္ဗေတိ ‘‘တထာဂတော ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗကာလတော ပဘုတိ တထာဂတဿ ဓရမာနကာလေ။ အဇ္ဈာယိတဗ္ဗဝါစေတဗ္ဗဘာဝေန အာဂစ္ဆန္တိ ပါကဋာ ဘဝန္တိ။ ဧကဂါထာဒွိဂါထာဒိဝသေန အနုက္ကမေန အန္တရဓာယန္တိ။ န ကေဝလံ လက္ခဏမန္တာယေဝ၊ အထ ခေါ အညေပိ ဝေဒါ ဗြာဟ္မဏာနံ အညာဏဘာဝေန အနုက္ကမေန အန္တရဓာယန္တိ ဧဝါတိ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၈) ဝုတ္တံ။

ဗုဒ္ဓဘာဝပတ္ထနာ ပဏိဓိ၊ ပါရမီသမ္ဘရဏံ သမာဒါနံ၊ ကမ္မဿကတာဒိပညာ ဉာဏံ။ ‘‘ပဏိဓိမဟတော သမာဒါနမဟတောတိအာဒိနာ ပစ္စေကံ မဟန္တသဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၈) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ သတိ ကရုဏာ အာဒိ ယေသံ သဒ္ဓါသီလာဒီနံ တေ ကရုဏာဒယော၊ တေ ဧဝ ဂုဏာ ကရုဏာဒိဂုဏာ၊ ပဏိဓိ စ သမာဒါနဉ္စ ဉာဏဉ္စ ကရုဏာဒိဂုဏာ စ၊ တေဟိ မဟန္တော ပဏိဓိသမာဒါနဉာဏကရုဏာဒိဂုဏမဟန္တောတိ နိဗ္ဗစနံ ကာတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ ဒွန္ဒတောပရတ္တာ မဟန္တသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇီယတီတိ။ အပိစ ပဏိဓိ စ သမာဒါနဉ္စ ဉာဏဉ္စ ကရုဏာ စ၊ တမာဒိ ယေသံ တေ တထာ၊ တေယေဝ ဂုဏာ၊ တေဟိ မဟန္တောတိ နိဗ္ဗစနေနပိ အတ္ထော သူပပန္နော ဟောတိ၊ ပဏိဓိမဟန္တတာဒိ စဿ ဗုဒ္ဓဝံသ (ဗု။ ဝံ။ ၉ အာဒယော) စရိယာပိဋကာဒိ (စရိယာ။ ၁ အာဒယော) ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဟာပဒါနသုတ္တဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘မဟာပုရိသဿာတိ ဇာတိဂေါတ္တကုလပဒေသာဒိဝသေန မဟန္တဿ ပုရိသဿာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃) ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ခတ္တိယော၊ ဗြာဟ္မဏော’’တိ ဧဝမာဒိ ဇာတိ။ ‘‘ကောဏ္ဍညော၊ ဂေါတမော’’တိ ဧဝမာဒိ ဂေါတ္တံ။ ‘‘ပေါဏိကာ၊ စိက္ခလ္လိကာ၊ သာကိယာ၊ ကောလိယာ’’တိ ဧဝမာဒိ ကုလပဒေသော၊ တဒေတံ သဗ္ဗမ္ပိ ဣဓ အာဒိသဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ သတိ ‘‘ဒွေယေဝ ဂတိယော ဘဝန္တီ’’တိ ဥဘိန္နံ သာဓာရဏဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတီတိ။

နိဋ္ဌာတိ နိပ္ဖတ္တိယော သိဒ္ဓိယော။ နနွာယံ ဂတိ-သဒ္ဒေါ အနေကတ္ထော၊ ကသ္မာ နိဋ္ဌာယမေဝ ဝုတ္တောတိ အာဟ‘‘ကာမဉ္စာယ’’န္တိအာဒိ။ ဘဝဘေဒေတိ နိရယာဒိဘဝဝိသေသေ။ သော ဟိ သုစရိတဒုစ္စရိတကမ္မေန သတ္တေဟိ ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဂန္တဗ္ဗာတိ ဂတိ။ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဂတိ၊ နိဝါသဋ္ဌာနံ။ ဂမတိ ယထာသဘာဝံ ဇာနာတီတိ ဂတိ။ ပညာ၊ ဂမနံ ဗျာပနံ ဂတိ၊ ဝိဿဋဘာဝေါ၊ သော ပန ဣတော စ ဧတ္တော စ ဗျာပေတွာ ဌိတတာဝ။ ဂမနံ နိပ္ဖတ္တနံ ဂတိ၊ နိဋ္ဌာ ၊ အဇ္ဈာသယပဋိသရဏတ္ထာပိ နိဒဿနနယေန ဂဟိတာ။ တထာ ဟေသ ‘‘ဣမေသံ ခေါ အဟံ ဘိက္ခူနံ သီလဝန္တာနံ ကလျာဏဓမ္မာနံ နေဝ ဇာနာမိ အာဂတိံ ဝါ ဂတိံ ဝါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၈) ဧတ္ထ အဇ္ဈာသယေ ဝတ္တတိ၊ ‘‘နိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတီ’’တိ (ပရိ။ ၃၃၉) ဧတ္ထ ပဋိသရဏေ၊ ပရာယဏေ အပဿယေတိ အတ္ထော။ ဂစ္ဆတိ ယထာရုစိ ပဝတ္တတီတိ ဂတိ၊ အဇ္ဈာသယော။ ဂစ္ဆတိ အဝစရတိ၊ အဝစရဏဝသေန ဝါ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဂတိ၊ ပဋိသရဏံ။ သဗ္ဗသင်္ခတဝိသညုတ္တဿ ဟိ အရဟတော နိဗ္ဗာနမေဝ ပဋိသရဏံ၊ ဣဓ ပန နိဋ္ဌာယံ ဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော တဒညေသမဝိသယတ္တာ။

နနု ဒွိန္နံ နိပ္ဖတ္တီနံ နိမိတ္တဘူတာနိ လက္ခဏာနိ ဝိသဒိသာနေဝ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ယေဟိ သမန္နာဂတဿာ’’တိအာဒိနာ တေသံ သဒိသဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ စောဒနာလေသံ ဒဿေတွာ သောဓေန္တော ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိမာဟ။ သမာနေပိ နိဂြောဓဗိမ္ဗတာဒိလက္ခဏဘာဝေ အတ္ထေဝ ကောစိ နေသံ ဝိသေသောတိ ဒဿေတုံ ‘‘န တေဟေဝ ဗုဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ လက္ခဏာနိ သုဝိသဒါနိ၊ သုပရိဗျတ္တာနိ၊ ပရိပုဏ္ဏာနိ စ ဟောန္တိ၊ န ဧဝံ စက္ကဝတ္တီန’’န္တိ အယံ ပန ဝိသေသော အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၈) ပကာသိတော။ ဇာယန္တိ ဘိန္နေသုပိ အတ္ထေသု အဘိန္နဓီသဒ္ဒါ ဧတာယာတိ ဇာတိ၊ လက္ခဏဘာဝမတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘သဗလာဒီသု ဘိန္နေသု၊ ယာယ ဝတ္တန္တုဘိန္နဓီ၊

သဒ္ဒါ သာ ဇာတိရေသာ စ၊ မာလာသုတ္တမိဝနွိတာ’’တိ။

တသ္မာ လက္ခဏတာမတ္တေန သမာနဘာဝတော ဝိသဒိသာနိပိ တာနိယေဝ စက္ကဝတ္တိနိပ္ဖတ္တိနိမိတ္တဘူတာနိ လက္ခဏာနိ သဒိသာနိ ဝိယ ကတွာ တာနိ ဗုဒ္ဓနိပ္ဖတ္တိနိမိတ္တဘူတာနိ လက္ခဏာနိ နာမာတိ ဣဒံ ဝစနံ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ အဓိအာပုဗ္ဗဝသယောဂေ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အဂါရေ ဝသတီ’’တိ စတူဟိ အစ္ဆရိယဓမ္မေဟီတိ အဘိရူပတာ၊ ဒီဃာယုကတာ၊ အပ္ပာဗာဓတာ၊ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာနံ ပိယမနာပတာတိ ဣမေဟိ စတူဟိ အစ္ဆရိယသဘာဝဘူတာဟိ ဣဒ္ဓီဟိ။ ယထာဟ –

‘‘ရာဇာ အာနန္ဒ၊ မဟာသုဒဿနော စတူဟိ ဣဒ္ဓီဟိ သမန္နာဂတော အဟောသိ။ ကတမာဟိ စတူဟိ ဣဒ္ဓီဟိ? ဣဓာနန္ဒ၊ ရာဇာ မဟာသုဒဿနော အဘိရူပေါ အဟောသိ ဒဿနီယော ပါသာဒိကော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၅၂)။

စေတိယဇာတကေ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၃။၈။၄၄) အာဂတနယံ ဂဟေတွာပိ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘သရီရတော စန္ဒနဂန္ဓော ဝါယတိ၊ အယံ ဧကာ ဣဒ္ဓိ။ မုခတော ဥပ္ပလဂန္ဓော ဝါယတိ၊ အယံ ဒုတိယာ။ စတ္တာရော ဒေဝပုတ္တာ စတူသု ဒိသာသု သဗ္ဗကာလံ ခဂ္ဂဟတ္ထာ အာရက္ခံ ဂဏှန္တိ၊ အယံ တတိယာ။ အာကာသေန ဝိစရတိ၊ အယံ စတုတ္ထီ’’တိ။ အနာဂတဝံသသံဝဏ္ဏနာယံ ပန ‘‘အဘိရူပဘာဝေါ ဧကာ ဣဒ္ဓိ၊ သမဝေပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ သမန္နာဂတဘာဝေါ ဒုတိယာ၊ ယာဝတာယုကမ္ပိ သကလလောကဿ ဒဿနာတိတ္တိကဘာဝေါ တတိယာ၊ အာကာသစာရိဘာဝေါ စတုတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမဝေပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ သမန္နာဂတဘာဝေါတိ သမဝိပါစနိယာ ကမ္မဇတေဇောဓာတုယာ သမ္ပန္နတာ။ ယဿ ဟိ ဘုတ္တမတ္တောဝ အာဟာရော ဇီရတိ၊ ယဿ ဝါ ပန ပုဋဘတ္တံ ဝိယ တထေဝ တိဋ္ဌတိ၊ ဥဘောပေတေ န သမဝေပါကိနိယာ သမန္နာဂတာ။ ယဿ ပန ပုန ဘတ္တကာလေ ဘတ္တစ္ဆန္ဒော ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ၊ အယံ သမဝေပါကိနိယာ သမန္နာဂတော နာမ၊ တထာရူပတာတိ အတ္ထော။ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟီတိ ဒါနံ၊ ပိယဝစနံ၊ အတ္ထစရိယာ၊ သမာနတ္တတာတိ ဣမေဟိ သင်္ဂဟောပါယေဟိ။ ယထာဟ –

‘‘ဒါနဉ္စ ပေယျဝဇ္ဇဉ္စ၊ အတ္ထစရိယာ စ ယာ ဣဓ၊

သမာနတ္တတာ စ ဓမ္မေသု၊ တတ္ထ တတ္ထ ယထာရဟံ၊

ဧတေ ခေါ သင်္ဂဟာ လောကေ၊ ရထဿာဏီဝ ယာယတော။

ဧတေ စ သင်္ဂဟာ နာဿု၊ န မာတာ ပုတ္တကာရဏာ၊

လဘေထ မာနံ ပူဇံ ဝါ၊ ပိတာ ဝါ ပုတ္တကာရဏာ။

ယသ္မာ စ သင်္ဂဟာ ဧတေ၊ သမပေက္ခန္တိ ပဏ္ဍိတာ၊

တသ္မာ မဟတ္တံ ပပ္ပောန္တိ၊ ပါသံသာ စ ဘဝန္တိ တေ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၃)၊

ရဉ္ဇနတောတိ ပီတိသောမနဿဝသေန ရဉ္ဇနတော၊ န ရာဂဝသေန၊ ပီတိသောမနဿာနံ ဇနနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဇာတိ ပန သဗ္ဗေသံ ရာဇူနံ သမညာ တထာ အကရောန္တာနမ္ပိ ဝိလီဝဗီဇနာဒီသု တာလဝဏ္ဋဝေါဟာရော ဝိယ ရုဠှိဝသေန ပဝတ္တိတော၊ တသ္မာ ‘‘အစ္ဆရိယဓမ္မေဟီ’’တိ အသာဓာရဏနိဗ္ဗစနံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဒ္ဒသာမတ္ထိယတော အနေကဓာ စက္ကဝတ္တီသဒ္ဒဿ ဝစနတ္ထံ ဒဿေန္တော ပဓာနဘူတံ ဝစနတ္ထံ ပဌမံ ဒဿေတုံ ‘‘စက္ကရတန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣဒမေဝ ဟိ ပဓာနံ စက္ကရတနဿ ပဝတ္တနမန္တရေန စက္ကဝတ္တိဘာဝါနာပတ္တိတော။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တံ ‘‘ကိတ္တာဝတာ စက္ကဝတ္တီ ဟောတီတိ? ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ စက္ကရတနေ အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပဝတ္တေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၄၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၅၆)။ ယသ္မာ ပန ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဝါမဟတ္ထေန ဟတ္ထိသောဏ္ဍသဒိသပနာဠိံ သုဝဏ္ဏဘိင်္ကာရံ ဥက္ခိပိတွာ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန စက္ကရတနံ ဥဒကေန အဗ္ဘုက္ကိရိတွာ ‘‘ပဝတ္တတု ဘဝံ စက္ကရတနံ၊ အဘိဝိဇိနာတု ဘဝံ စက္ကရတန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၄) ဝစနေန စက္ကရတနံ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပဝတ္တေသိ၊ တသ္မာ တာဒိသံ ပဝတ္တာပနံ သန္ဓာယ ‘‘စက္ကရတနံ ဝတ္တေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ‘‘အထ ခေါ အာနန္ဒ ရာဇာ မဟာသုဒဿနော ဥဋ္ဌာယာသနာ…ပေ… စက္ကရတနံ အဗ္ဘုက္ကိရိ ‘ပဝတ္တတု ဘဝံ စက္ကရတန’န္တိ’’အာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၄)။ န ကေဝလဉ္စ စက္ကသဒ္ဒေါ စက္ကရတနေယေဝ ဝတ္တတိ အထ ခေါ သမ္ပတ္တိစက္ကာဒီသုပိ၊ တသ္မာ တံတဒတ္ထဝါစကသဒ္ဒသာမတ္ထိယတောပိ ဝစနတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သမ္ပတ္တိစက္ကေဟီ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သမ္ပတ္တိစက္ကေဟီတိ –

‘‘ပတိရူပေ ဝသေ ဒေသေ၊ အရိယမိတ္တကရော သိယာ၊

သမ္မာပဏိဓိသမ္ပန္နော၊ ပုဗ္ဗေ ပုညကတော နရော၊

ဓညံ ဓနံ ယသော ကိတ္တိ၊ သုခဉ္စေတံဓိဝတ္တတီ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) –

ဝုတ္တေဟိ ပတိရူပဒေသဝါသာဒိသမ္ပတ္တိစက္ကေဟိ။ ဝတ္တတီတိ ပဝတ္တတိ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပရူပရိ ကုသလဓမ္မံ ဝါ ပဋိပဇ္ဇတိ။ တေဟီတိ သမ္ပတ္တိစက္ကေဟိ။ ပရန္တိ သတ္တနိကာယံ၊ ယထာ သယံသဒ္ဒေါ သုဒ္ဓကတ္တုတ္ထဿ ဇောတကော၊ တထာ ပရံသဒ္ဒေါပိ ဟေတုကတ္တုတ္ထဿာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝတ္တေတီတိ ပဝတ္တေတိ သမ္ပာဒေတိ၊ ဥပရူပရိ ကုသလဓမ္မံ ဝါ ပဋိပဇ္ဇာပေတိ။ ယထာဟ –

‘‘ရာဇာ မဟာသုဒဿနော ဧဝမာဟ ‘ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗော၊ အဒိန္နံ န အာဒါတဗ္ဗံ၊ ကာမေသု မိစ္ဆာ န စရိတဗ္ဗာ၊ မုသာ န ဘဏိတဗ္ဗာ၊ မဇ္ဇံ န ပါတဗ္ဗံ၊ ယထာဘုတ္တဉ္စ ဘုဉ္ဇထာ’တိ။ ယေ ခေါ ပနာနန္ဒ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ပဋိရာဇာနော၊ တေ ရညော မဟာသုဒဿနဿ အနုယန္တာ အဟေသု’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၄)။

ဣရိယာပထစက္ကာနန္တိ ဣရိယာပထဘူတာနံ စက္ကာနံ။ ဣရိယာပထောပိ ဟိ ‘‘စက္က’’န္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘စတုစက္ကံ နဝဒွါရ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၉၊ ၁၀၉)။ ယထာဟ –

‘‘ရထင်္ဂေ လက္ခဏေ ဓမ္မော-ရစက္ကေသွိရိယာပထေ၊

စက္ကံ သမ္ပတ္တိယံ စက္က-ရတနေ မဏ္ဍလေ ဗလေ၊

ကုလာလဘဏ္ဍေ အာဏာယ-မာယုဓေ ဒါနရာသိသူ’’တိ။

ဝတ္တောတိ ပဝတ္တနံ ဥပ္ပဇ္ဇနံ၊ ဣမိနာဝ ဣရိယာပထစက္ကံ ဝတ္တေတိ ပရဟိတာယ ဥပ္ပာဒေတီတိ နိဗ္ဗစနမ္ပိ ဒဿေတိ အတ္ထတော သမာနတ္တာ။ တထာ စာဟ –

‘‘အထ ခေါ တံ အာနန္ဒ စက္ကရတနံ ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ ပဝတ္တိ၊ အနွဒေဝ ရာဇာ မဟာသုဒဿနော သဒ္ဓိံ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ။ ယသ္မိံ ခေါ ပနာနန္ဒ၊ ပဒေသေ စက္ကရတနံ ပတိဋ္ဌာသိ၊ တတ္ထ ရာဇာ မဟာသုဒဿနော ဝါသံ ဥပဂစ္ဆိ သဒ္ဓိံ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၄)။

အယံ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – အပ္ပဋိဟတံ အာဏာသင်္ခါတံ စက္ကံ ဝတ္တေတီတိ စက္ကဝတ္တီ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘ပဉ္စဟိ ဘိက္ခဝေ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ ဓမ္မေနေဝ စက္ကံ ဝတ္တေတိ၊ တံ ဟောတိ စက္ကံ အပ္ပဋိဝတ္တိယံ ကေနစိ မနုဿဘူတေန ပစ္စတ္ထိကေန ပါဏိနာ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? ဣဓ ဘိက္ခဝေ ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ အတ္ထညူ စ ဟောတိ၊ ဓမ္မညူ စ မတ္တညူ၊ စ ကာလညူ စ ပရိသညူ စ။ ဣမေဟိ ခေါ…ပေ… ပါဏိနာ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၅။၁၃၁)။

ခတ္တိယမဏ္ဍလာဒိသညိတံ စက္ကံ သမူဟံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတိ အနုဝတ္တေတီတိပိ စက္ကဝတ္တီ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ယေ ခေါ ပနာနန္ဒ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ပဋိရာဇာနော၊ တေ ရညော မဟာသုဒဿနဿ အနုယန္တာ အဟေသု’’န္တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၄)။ စက္ကလက္ခဏံ ဝတ္တတိ ဧတဿာတိပိ စက္ကဝတ္တီ။ တေနာဟ ‘‘ဣမဿ ဒေဝ ကုမာရဿ ဟေဋ္ဌာ ပါဒတလေသု စက္ကာနိ ဇာတာနိ သဟဿာရာနိ သနေမိကာနိ သနာဘိကာနိ သဗ္ဗာကာရပရိပူရာနီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅)။ စက္ကံ မဟန္တံ ကာယဗလံ ဝတ္တတိ ဧတဿာတိပိ စက္ကဝတ္တီ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အယဉှိ ဒေဝ ကုမာရော သတ္တုဿဒေါ…ပေ… အယဉှိ ဒေဝ ကုမာရော သီဟပုဗ္ဗဒ္ဓကာယော’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅)။ တေန ဟိဿ လက္ခဏေန မဟဗ္ဗလဘာဝေါ ဝိညာယတိ။ စက္ကံ ဒသဝိဓံ၊ ဒွါဒသဝိဓံ ဝါ ဝတ္တဓမ္မံ ဝတ္တတိ ပဋိပဇ္ဇတီတိ စက္ကဝတ္တီ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘န ဟိ တေ တာတ ဒိဗ္ဗံ စက္ကရတနံ ပေတ္တိကံ ဒါယဇ္ဇံ ၊ ဣင်္ဃ တွံ တာတ အရိယေ စက္ကဝတ္တိဝတ္တေ ဝတ္တာဟီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၃)။ စက္ကံ မဟန္တံ ဒါနံ ဝတ္တေတိ ပဝတ္တေတီတိပိ စက္ကဝတ္တီ။ ဝုတ္တဉ္စ –

‘‘ပဋ္ဌပေသိ ခေါ အာနန္ဒ ရာဇာ မဟာသုဒဿနော တာသံ ပေါက္ခရဏီနံ တီရေ ဧဝရူပံ ဒါနံ အန္နံ အန္နတ္ထိကဿ၊ ပါနံ ပါနတ္ထိကဿ၊ ဝတ္ထံ ဝတ္ထတ္ထိကဿ၊ ယာနံ ယာနတ္ထိကဿ၊ သယနံ သယနတ္ထိကဿ၊ ဣတ္ထိံ ဣတ္ထိတ္ထိကဿ၊ ဟိရညံ ဟိရညတ္ထိကဿ၊ သုဝဏ္ဏံ သုဝဏ္ဏတ္ထိကဿာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၅၄)။

ရာဇာတိ သာမညံ တဒညသာဓာရဏတော။ စက္ကဝတ္တီတိ ဝိသေသံ အနညသာဓာရဏတော။ ဓမ္မသဒ္ဒေါ ဉာယေ၊ သမော ဧဝ စ ဉာယော နာမာတိ အာဟ ‘‘ဉာယေန သမေနာ’’တိ။ ဝတ္တတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဋိပဇ္ဇတီတိ ဝါ အတ္ထော။ ‘‘ဣဒံ နာမ စရတီ’’တိ အဝုတ္တေပိ သာမညဇောတနာယ ဝိသေသေ အဝဋ္ဌာနတော၊ ဝိသေသတ္ထိနာ စ ဝိသေသဿ ပယုဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ‘‘သဒတ္ထပရတ္ထေ’’တိ ယောဇီယတိ။ ပဒေသဂ္ဂဟဏေ ဟိ အသတိ ဂဟေတဗ္ဗဿ နိပ္ပဒေသတာ ဝိညာယတိ ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီ’’တိ။ ယသ္မာ စက္ကဝတ္တိရာဇာ ဓမ္မေနေဝ ရဇ္ဇမဓိဂစ္ဆတိ၊ န အဓမ္မေန ပရူပဃာတာဒိနာ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ လဘိတွာ’’တိအာဒိ၊ ဓမ္မေနာတိ စ ဉာယေန၊ ကုသလဓမ္မေန ဝါ။ ရညော ဘာဝေါ ရဇ္ဇံ၊ ဣဿရိယံ။

ပရေသံ ဟိတောပါယဘူတံ ဓမ္မံ ကရောတိ၊ စရတီတိ ဝါ ဓမ္မိကော။ အတ္တနော ဟိတောပါယဘူတဿ ဓမ္မဿ ကာရကော၊ စရကော ဝါ ရာဇာတိ ဓမ္မရာဇာတိ ဣမံ သဝိသေသံ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ပရဟိတဓမ္မကရဏေန ဝါ’’တိအာဒိနာ။ အယံ ပန မဟာပဒါနဋ္ဌကထာနယော – ဒသဝိဓေ ကုသလဓမ္မေ၊ အဂတိရဟိတေ ဝါ ရာဇဓမ္မေ နိယုတ္တောတိ ဓမ္မိကော၊ တေနေဝ ဓမ္မေန လောကံ ရဉ္ဇေတီတိ ဓမ္မရာဇာ။ ပရိယာယဝစနမေဝ ဟိ ဣဒံ ပဒဒွယန္တိ။ အာစရိယေန ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ကဝတ္တိဝတ္တသင်္ခါတံ ဓမ္မံ စရတိ၊ စက္ကဝတ္တိဝတ္တသင်္ခါတော ဝါ ဓမ္မော ဧတဿ၊ ဧတသ္မိံ ဝါ အတ္ထီတိ ဓမ္မိကော၊ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မော စ သော ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဇာ စာတိ ဓမ္မရာဇာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၈)။ ‘‘ရာဇာ ဟောတိ စက္ကဝတ္တီ’’တိ ဝစနတော ‘‘စာတုရန္တော’’တိ ဣဒံ စတုဒီပိဿရတံ ဝိဘာဝေတီတိ အာဟ ‘‘စာတုရန္တာယာ’’တိအာဒိ။ စတ္တာရော သမုဒ္ဒါ အန္တာ ပရိယောသာနာ ဧတိဿာတိ စာတုရန္တာ၊ ပထဝီ။ သာ ဟိ စတူသု ဒိသာသု ပုရတ္ထိမသမုဒ္ဒါဒိစတုသမုဒ္ဒပရိယောသာနတ္တာ ဧဝံ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စတုသမုဒ္ဒ အန္တာယာ’’တိ၊ သာ ပန အဝယဝဘူတေဟိ စတုဗ္ဗိဓေဟိ ဒီပေဟိ ဝိဘူသိတာ ဧကလောကဓာတုပရိယာပန္နာ ပထဝီယေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘စတုဗ္ဗိဓဒီပဝိဘူသိတာယ ပထဝိယာ’’တိ ဣမိနာ။ ယထာဟ –

‘‘ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာ၊ ပရိဟရန္တိ ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစနာ၊

သဗ္ဗေဝ ဒါသာ မန္ဓာတု၊ ယေ စ ပါဏာ ပထဝိဿိတာ’’တိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘စတုဒီပဝိဘူသိတာယာ’’တိ အဝတွာ စတုဗ္ဗိဓဒီပဝိဘူသိတာယာတိ ဝိဓသဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ပစ္စေကံ ပဉ္စသတပရိတ္တဒီပါနမ္ပိ မဟာဒီပေယေဝ သင်္ဂဟဏတ္ထံ သဒ္ဒါတိရိတ္တေန အတ္ထာတိရိတ္တဿ ဝိညာယမာနတ္တာ၊ ကောဋ္ဌာသဝါစကေန ဝါ ဝိဓသဒ္ဒေန သမာနဘာဂါနံ ဂဟိတတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကောပါဒိပစ္စတ္ထိကေတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ကာမမောဟမာနမဒါဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝိဇေတီတိ တံကာလာပေက္ခာယ ဝတ္တမာနဝစနံ၊ ဝိဇိတဝါတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒဝိဒူ ဟိ အတီတေ တာဝီသဒ္ဒမိစ္ဆန္တိ။ ‘‘သဗ္ဗရာဇာနော ဝိဇေတီ’’တိ ဝဒန္တော ကာမံ စက္ကဝတ္တိနော ကေနစိ ယုဒ္ဓံ နာမ နတ္ထိ၊ ယုဒ္ဓေန ပန သာဓေတဗ္ဗဿ ဝိဇယဿ သိဒ္ဓိယာ ‘‘ဝိဇိတသင်္ဂါမော’’ တွေဝ ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ။

ထာဝရဿ ဓုဝဿ ဘာဝေါ ထာဝရိယံ၊ ယထာ ဇနပဒေ ထာဝရိယံ ပတ္တော၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘န သက္ကာ ကေနစီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ဣမိနာ ကေနစိ အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဇနပဒေ ထာဝရိယပ္ပတ္တောတိ တပ္ပုရိသသမာသံ ဒဿေတိ၊ ဣတရေန စ ဒဠှဘတ္တိဘာဝတော ဇနပဒေါ ထာဝရိယပ္ပတ္တော ဧတသ္မိန္တိ အညပဒတ္ထသမာသံ။ တမှီတိ အသ္မိံ ရာဇိနိ။ ယထာ ဇနပဒေါ တသ္မိံ ထာဝရိယံ ပတ္တော၊ တဒါဝိကရောန္တော ‘‘အနုယုတ္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနုယုတ္တောတိ နိစ္စပယုတ္တော။ သကမ္မနိရတောတိ စက္ကဝတ္တိနော ရဇ္ဇကမ္မေ သဒါ ပဝတ္တော ။ အစလော အသမ္ပဝေဓီတိ ပရိယာယဝစနမေတံ၊ စောရာနံ ဝါ ဝိလောပနမတ္တေန အစလော၊ ဒါမရိကတ္တေန အသမ္ပဝေဓီ။ စောရေဟိ ဝါ အစလော၊ ပဋိရာဇူဟိ အသမ္ပဝေဓီ။ အနတိမုဒုဘာဝေန ဝါ အစလော၊ အနတိစဏ္ဍဘာဝေန အသမ္ပဝေဓီ။ တထာ ဟိ အတိစဏ္ဍဿ ရညော ဗလိခဏ္ဍာဒီဟိ လောကံ ပီဠယတော မနုဿာ မဇ္ဈိမဇနပဒံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗတသမုဒ္ဒတီရာဒီနိ နိဿာယ ပစ္စန္တေ ဝါသံ ကပ္ပေန္တိ၊ အတိမုဒုကဿ စ ရညော စောရသာဟသိကဇနဝိလောပပီဠိတာ မနုဿာ ပစ္စန္တံ ပဟာယ ဇနပဒမဇ္ဈေ ဝါသံ ကပ္ပေန္တိ၊ ဣတိ ဧဝရူပေ ရာဇိနိ ဇနပဒေါ ထာဝရဘာဝံ န ပါပုဏာတိ။ ဧတသ္မိံ ပန တဒုဘယဝိရဟိတေ သုဝဏ္ဏတုလာ ဝိယ သမဘာဝပ္ပတ္တေ ရာဇိနိ ရဇ္ဇံ ကာရယမာနေ ဇနပဒေါ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ ဌပေတွာ အယောပဋ္ဋေန ပရိက္ခိတ္တော ဝိယ အစလော အသမ္ပဝေဓီ ထာဝရိယပ္ပတ္တောတိ။

သေယျထိဒန္တိ ဧကောဝ နိပါတော၊ ‘‘သော ကတမော၊ တံ ကတမံ၊ သာ ကတမာ’’တိအာဒိနာ ယထာရဟံ လိင်္ဂဝိဘတ္တိဝစနဝသေန ပယောဇိယမာနောဝ ဟောတိ၊ ဣဓ တာနိ ကတမာနီတိ ပယုတ္တောတိ အာဟ ‘‘တဿ စေတာနီ’’တိအာဒိ။ စစတိ စက္ကဝတ္တိနော ယထာရုစိ အာကာသာဒိဂမနာယ ပရိဗ္ဘမတီတိ စက္ကံ။ စက္ကရတနဉှိ အန္တောသမုဋ္ဌိတဝါယောဓာတုဝသေန ရညော စက္ကဝတ္တိဿ ဝစနသမနန္တရမေဝ ပဝတ္တတိ၊ န စန္ဒသူရိယဝိမာနာဒိ ဝိယ ဗဟိသမုဋ္ဌိတဝါယောဓာတုဝသေနာတိ ဝိမာနဋ္ဌကထာယံ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၁။ပဌမပီဌဝိမာနဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တံ။ ရတိဇနနဋ္ဌေနာတိ ပီတိသောမနဿုပ္ပာဒနဋ္ဌေန။ တဉှိ ပဿန္တဿ၊ သုဏန္တဿ စ အနပ္ပကံ ပီတိသောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အစ္ဆရိယဓမ္မတ္တာ။ ဝစနတ္ထတော ပန ရမေတိ ရတိံ ကရောတီတိ ရတနံ၊ ရမနံ ဝါ ရတံ၊ တံ နေတီတိ ရတနံ၊ ရတံ ဝါ ဇနေတီတိ ရတနံ ဇ-ကာရလောပဝသေနာတိပိ နေရုတ္တိကာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဟတ္ထိရတနာဒီသု။

စိတ္တီကတဘာဝါဒိနာပိ စက္ကဿ ရတနဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သော ပန ရတိဇနနဋ္ဌေနေဝ ဧကသင်္ဂဟတာယ ဝိသုံ န ဂဟိတော။ ကသ္မာ ဧကသင်္ဂဟောတိ စေ? စိတ္တီကတာဒိဘာဝဿပိ ရတိနိမိတ္တတ္တာ။ အထ ဝါ ဂန္ထဗျာသံ ပရိဟရိတုကာမေန စိတ္တီကတာဒိဘာဝေါ န ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အညာသု ပန အဋ္ဌကထာသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၂၂၃၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃။ယာနီဓာတိဂါထာဝဏ္ဏနာ၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၁၅၆) ဧဝံ ဝုတ္တံ –

‘‘ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ။ အပိစ –

စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတိ။

‘‘စက္ကရတနဿ စ နိဗ္ဗတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ အညံ ဒေဝဋ္ဌာနံ နာမ န ဟောတိ၊ သဗ္ဗေပိ ဂန္ဓပုပ္ဖာဒီဟိ တဿေဝ ပူဇဉ္စ အဘိဝါဒနာဒီနိ စ ကရောန္တီတိ စိတ္တီကတဋ္ဌေန ရတနံ။ စက္ကရတနဿ စ ဧတ္တကံ နာမ ဓနံ အဂ္ဃတီတိ အဂ္ဃော နတ္ထိ၊ ဣတိ မဟဂ္ဃဋ္ဌေနပိ ရတနံ။ စက္ကရတနဉ္စ အညေဟိ လောကေ ဝိဇ္ဇမာနရတနေဟိ အသဒိသန္တိ အတုလဋ္ဌေန ရတနံ။ ယသ္မာ ပန ယသ္မိံ ကပ္ပေ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မိံယေဝ စက္ကဝတ္တိနော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဗုဒ္ဓါ စ ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ ဒုလ္လဘဒဿနဋ္ဌေနပိ ရတနံ။ တဒေတံ ဇာတိရူပကုလဣဿရိယာဒီဟိ အနောမဿ ဥဠာရသတ္တဿေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န အညဿာတိ အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေနပိ ရတနံ။ ယထာ စ စက္ကရတနံ၊ ဧဝံ သေသာနိပီ’’တိ။

တတြာယံ တဋ္ဋီကာယ၊ အညတ္ထ စ ဝုတ္တနယေန အတ္ထဝိဘာဝနာ – ဣဒဉှိ ‘‘စိတ္တီကတ’’န္တိအာဒိဝစနံ နိဗ္ဗစနတ္ထဝသေန ဝုတ္တံ န ဟောတိ၊ အထ ကိန္တိ စေ? လောကေ ‘‘ရတန’’န္တိ သမ္မတဿ ဝတ္ထုနော ဂရုကာတဗ္ဗဘာဝေန ဝုတ္တံ။ သရူပတော ပနေတံ လောကိယမဟာဇနေန သမ္မတံ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိကံ၊ စက္ကဝတ္တိရညော ဥပ္ပန္နံ စက္ကရတနာဒိကံ၊ ကတညုကတဝေဒိပုဂ္ဂလာဒိကံ၊ သဗ္ဗုက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန ဗုဒ္ဓါဒိသရဏတ္တယဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘အဟော မနောဟရ’’န္တိ စိတ္တေ ကတ္တဗ္ဗတာယ စိတ္တီကတံ၊ သွာယံ စိတ္တီကာရော တဿ ပူဇနီယတာယာတိ ကတွာ ပူဇနီယန္တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိစိတြကတဋ္ဌေန စိတ္တီကတ’’န္တိ ဘဏန္တိ၊ တံ န ဂဟေတဗ္ဗံ ဣဓ စိတ္တသဒ္ဒဿ ဟဒယဝါစကတ္တာ ‘‘စိတ္တီကတွာ သုဏာထ မေ’’တိ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၈၀) အာဟစ္စဘာသိတပါဠိယံ ဝိယ။ တထာ စာဟု ‘‘ယထာရဟမိဝဏ္ဏာဂမော ဘူကရေသူ’’တိ။ ‘‘ပဿ စိတ္တီကတံ ရူပံ၊ မဏိနာ ကုဏ္ဍလေန စာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၃၀၂) ပန ပုဗ္ဗေ အဝိစိတြံ ဣဒါနိ ဝိစိတြံ ကတန္တိ စိတ္တီကတန္တိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော တတ္ထ စိတ္တသဒ္ဒဿ ဝိစိတြဝါစကတ္တာ။ မဟန္တံ ဝိပုလံ အပရိမိတံ အဂ္ဃတီတိ မဟဂ္ဃံ။ နတ္ထိ ဧတဿ တုလာ ဥပမာ၊ တုလံ ဝါ သဒိသန္တိ အတုလံ။ ကဒါစိဒေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဒုက္ခေန လဒ္ဓဗ္ဗဒဿနတ္တာ ဒုလ္လဘဒဿနံ။ အနောမေဟိ ဥဠာရဂုဏေဟေဝ သတ္တေဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော အနောမသတ္တပရိဘောဂံ။

ဣဒါနိ နေသံ စိတ္တီကတာဒိအတ္ထာနံ သဝိသေသံ စက္ကရတနေ လဗ္ဘမာနတံ ဒဿေတွာ ဣတရေသုပိ တေ အတိဒိသိတုံ ‘‘ယထာ စ စက္ကရတန’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အညံ ဒေဝဋ္ဌာနံ နာမ န ဟောတိ ရညော အနညသာဓာရဏိဿရိယာဒိသမ္ပတ္တိပဋိလာဘဟေတုတော၊ အညေသံ သတ္တာနံ ယထိစ္ဆိတတ္ထပဋိလာဘဟေတုတော စ။ အဂ္ဃော နတ္ထိ အတိဝိယ ဥဠာရသမုဇ္ဇလရတနတ္တာ၊ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မတာယ စ။ ယဒဂ္ဂေန စ မဟဂ္ဃံ၊ တဒဂ္ဂေန အတုလံ။ သတ္တာနံ ပါပဇိဂုစ္ဆနေန ဝိဂတကာဠကော ပုညပသုတတာယ မဏ္ဍဘူတော ယာဒိသော ကာလော ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒါရဟော၊ တာဒိသေ ဧဝ စက္ကဝတ္တီနမ္ပိ သမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကဒါစိ ကရဟစီတိ ပရိယာယဝစနံ၊ ‘‘ကဒါစီ’’တိ ဝါ ယထာဝုတ္တကာလံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ကရဟစီ’’တိ ဇမ္ဗုသိရိဒီပသင်္ခါတံ ဒေသံ။ တေနာဟ –

‘‘ကာလံ ဒီပဉ္စ ဒေသဉ္စ၊ ကုလံ မာတရမေဝ စ၊

ဣမေ ပဉ္စ ဝိလောကေတွာ၊ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မဟာယသော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၀)၊

ဥပမာဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ ဥပမောပမေယျာနဉ္စ န အစ္စန္တမေဝ သဒိသတာ၊ တသ္မာ ယထာ ဗုဒ္ဓါ ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န တထာ စက္ကဝတ္တိနော၊ စက္ကဝတ္တိနော ပန အနေကဒါပိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒကပ္ပေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဧဝံ သန္တေပိ စက္ကဝတ္တိဝတ္တပူရဏဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒုလ္လဘုပ္ပာဒေါယေဝါတိ ဣမိနာ ဒုလ္လဘုပ္ပာဒတာသာမညေန တေသံ ဒုလ္လဘဒဿနတာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာမံ စက္ကရတနာနုဘာဝေန သမိဇ္ဈမာနော ဂုဏော စက္ကဝတ္တိပရိဝါရဇနသာဓာရဏော၊ တထာပိ စက္ကဝတ္တီ ဧဝ နံ သာမိဘာဝေန ဝိသဝိတာယ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ တဒတ္ထမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တဒေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ယထာဝုတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ၊ ဆန္နမ္ပိ ဝါ အတ္ထာနံ သေသရတနေသုပိ လဗ္ဘနတော ‘‘ဧဝံ သေသာနိပီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဣမေဟိ ပန ရတနေဟိ ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ ကိမတ္ထံ ပစ္စနုဘောတိ၊ နနု ဝိနာပိ တေသု ကေနစိ ရညာ စက္ကဝတ္တိနာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ စောဒနာယ တဿ တေဟိ ဟထာရဟမတ္ထပစ္စနုဘဝနဒဿနေန ကေနစိပိ အဝိနာဘာဝိတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အဇိတံ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာယ ခတ္တိယမဏ္ဍလံ ဇိနာတိ မဟေသက္ခတာသံဝတ္တနိယကမ္မနိဿန္ဒဘာဝတော။ ယထာသုခံ အနုဝိစရတိ ဟတ္ထိရတနံ၊ အဿရတနဉ္စ အဘိရုဟိတွာ တေသံ အာနုဘာဝေန အန္တောပါတရာသံယေဝ သမုဒ္ဒပရိယန္တံ ပထဝိံ အနုပရိယာယိတွာ ရာဇဓာနိယာ ဧဝ ပစ္စာဂမနတော။ ပရိဏာယကရတနေန ဝိဇိတမနုရက္ခတိ တတ္ထ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စသံဝိဒဟနတော။ အဝသေသေဟိ မဏိရတနဣတ္ထိရတနဂဟပတိရတနေဟိ ဥပဘုဉ္ဇနေန ပဝတ္တံ ဥပဘောဂသုခံ အနုဘဝတိ ယထာရဟံ တေဟိ တထာနုဘဝနသိဒ္ဓိတော။ သော ဟိ မဏိရတနေန ယောဇနပ္ပမာဏေ ပဒေသေ အန္ဓကာရံ ဝိဓမေတွာ အာလောကဒဿနာဒိနာ သုခမနုဘဝတိ၊ ဣတ္ထိရတနေန အတိက္ကန္တမာနုသကရူပဒဿနာဒိဝသေန၊ ဂဟပတိရတနေန ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတမဏိကနကရဇတာဒိဓနပဋိလာဘဝသေန သုခမနုဘဝတိ။

ဣဒါနိ သတ္တိယာ၊ သတ္တိဖလေန စ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ပဌမေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တိဝိဓာ ဟိ သတ္တိယော ‘‘သက္ကောန္တိ သမတ္ထေန္တိ ရာဇာနော ဧတာယာ’’တိ ကတွာ။ ယထာဟု –

‘‘ပဘာဝုဿာဟမန္တာနံ၊ ဝသာ တိဿော ဟိ သတ္တိယော၊

ပဘာဝေါ ဒဏ္ဍဇော တေဇော၊ ပတာပေါ တု စ ကောသဇော။

မန္တော စ မန္တနံ သော တု၊ စတုက္ကဏ္ဏော ဒွိဂေါစရော၊

တိဂေါစရော တု ဆက္ကဏ္ဏော၊ ရဟဿံ ဂုယှမုစ္စတေ’’တိ။

တတ္ထ ဝီရိယဗလံ ဥဿာဟသတ္တိ။ ပဌမေန စဿ စက္ကရတနေန တဒနုယောဂေါ ပရိပုဏ္ဏော ဟောတိ။ ကသ္မာတိ စေ? တေန ဥဿာဟသတ္တိယာ ပဝတ္တေတဗ္ဗဿ အပ္ပဋိဟတာဏာစက္ကဘာဝဿ သိဒ္ဓိတော။ ပညာဗလံ မန္တသတ္တိ။ ပစ္ဆိမေန စဿ ပရိဏာယကရတနေန တဒနုယောဂေါ။ ကသ္မာတိ စေ ? တဿ သဗ္ဗရာဇကိစ္စေသု ကုသလဘာဝေန မန္တသတ္တိယာ ဝိယ အဝိရဇ္ဈနပယောဂတ္တာ။ ဒမနေန၊ ဓနေန စ ပဘုတ္တံ ပဘူသတ္တိ။ ဟတ္ထိအဿဂဟပတိရတနေဟိ စဿ တဒနုယောဂေါ ပရိပုဏ္ဏော ဟောတိ။ ကသ္မာတိ စေ? ဟတ္ထိအဿရတနာနံ မဟာနုဘာဝတာယ၊ ဂဟပတိရတနတော ပဋိလဒ္ဓကောသသမ္ပတ္တိယာ စ ပဘာဝသတ္တိယာ ဝိယ ပဘာဝသမိဒ္ဓိသိဒ္ဓိတော။ ဣတ္ထိမဏိရတနေဟိ တိဝိဓသတ္တိယောဂဖလံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ယထာဝုတ္တာဟိ တိဝိဓာဟိ သတ္တီဟိ ပယုဇ္ဇနတော ယံ ဖလံ လဒ္ဓဗ္ဗံ။ တံ သဗ္ဗံ တေဟိ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ကသ္မာတိ စေ? တေဟေဝ ဥပဘောဂသုခဿ သိဇ္ဈနတော။

ဒုဝိဓသုခဝသေနပိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သော ဣတ္ထိမဏိရတနေဟီ’’တိအာဒိ ကထိတံ။ ဘောဂသုခန္တိ သမီပေ ကတွာ ပရိဘောဂဝသေန ပဝတ္တသုခံ။ သေသေဟီတိ တဒဝသေသေဟိ စက္ကာဒိပဉ္စရတနေဟိ။ အပစ္စတ္ထိကတာဝသေန ပဝတ္တသုခံ ဣဿရိယသုခံ။ ဣဒါနိ တေသံ သမ္ပန္နဟေတုဝသေနပိ ကေနစိ အဝိနာဘာဝိတမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဝိသေသတော’’တိအာဒိမာဟ။ အဒေါသကုသလမူလဇနိတကမ္မာနုဘာဝေနာတိ အဒေါသသင်္ခါတေန ကုသလမူလေန သဟဇာတာဒိပစ္စယဝသေန ဥပ္ပာဒိတကမ္မဿ အာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇန္တိ သောမ္မတရရတနဇာတိကတ္တာ။ ကမ္မဖလဉှိ ယေဘုယျေန ကမ္မသရိက္ခကံ။ မဇ္ဈိမာနိ မဏိဣတ္ထိဂဟပတိရတနာနိ အလောဘကုသလမူလဇနိတကမ္မာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇန္တိ ဥဠာရဓနဿ၊ ဥဠာရဓနပဋိလာဘကာရဏဿ စ ပရိစ္စာဂသမ္ပဒါဟေတုကတ္တာ။ ပစ္ဆိမံ ပရိဏာယကရတနံ အမောဟကုသလမူလဇနိတကမ္မာနုဘာဝေန သမ္ပဇ္ဇတိ မဟာပညေနေဝ စက္ကဝတ္တိရာဇကိစ္စဿ ပရိနေတဗ္ဗတ္တာ၊ မဟာပညဘာဝဿ စ အမောဟကုသလမူလဇနိတကမ္မနိဿန္ဒဘာဝတော။ ဗောဇ္ဈင်္ဂသံယုတ္တေတိ မဟာဝဂ္ဂေ ဒုတိယေ ဗောဇ္ဈင်္ဂသံယုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၅။၂၂၃)။ ရတနသုတ္တဿာတိ တတ္ထ ပဉ္စမဝဂ္ဂေ သင်္ဂီတဿ ဒုတိယဿ ရတနသုတ္တဿ (သံ။ နိ။ ၅။၂၂၃)။ ဥပဒေသော နာမ သဝိသေသံ သတ္တန္နံ ရတနာနံ ဝိစာရဏဝသေန ပဝတ္တော နယော။

သရဏတော ပဋိပက္ခဝိဓမနတော သူရာ သတ္တိဝန္တော၊ နိဗ္ဘယာဝဟာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အဘီရုကဇာတိကာ’’တိ။ အသုရေ ဝိဇိနိတွာ ဌိတတ္တာ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဓီရော နာမ၊ တဿ သေနင်္ဂဘာဝတော ဒေဝပုတ္တော ‘‘အင်္ဂ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဓီရဿ အင်္ဂံ၊ တဿ ရူပမိဝ ရူပံ ယေသံ တေ ဓီရင်္ဂရူပါ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒေဝပုတ္တသဒိသကာယာ’’တိ။ ဧကေတိ သာရသမာသနာမကာ အာစရိယာ၊ တဒက္ခမန္တော အာဟ ‘‘အယံ ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ သဘာဝေါတိ သဘာဝဘူတော အတ္ထော။ ဥတ္တမသူရာတိ ဥတ္တမယောဓာ။ သူရသဒ္ဒေါ ဟိ ဣဓ ယောဓတ္ထော။ ဧဝဉှိ ပုရိမနယတော ဣမဿ ဝိသေသတာ ဟောတိ၊ ‘‘ဥတ္တမတ္ထော သူရသဒ္ဒေါ’’တိပိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘ဥတ္တမာ သူရာ ဝုစ္စန္တီ’’တိပိ ဟိ ပါဌော ဒိဿတိ။ ဝီရာနန္တိ ဝီရိယဝန္တာနံ။ အင်္ဂန္တိ ကာရဏံ ‘‘အင်္ဂီယတိ ဉာယတိ ဖလမေတေနာ’’တိ ကတွာ။ ယေန ဝီရိယေန ‘‘ဓီရာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တဒေဝ ဓီရင်္ဂံ နာမာတိ အာဟ ‘‘ဝီရိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ရူပန္တိ သရီရံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝီရိယမယသရီရာ ဝိယာ’’တိ။ ဝီရိယမေဝ ဝီရိယမယံ ယထာ ‘‘ဒါနမယ’’န္တိ၊ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဣတိဝု။ ၆၀၊ နေတ္တိ။ ၃၄) တသ္မာ ဝီရိယသင်္ခါတသရီရာ ဝိယာတိ အတ္ထော။ ဝီရိယံ ပန န ဧကန္တရူပန္တိ ဝိယ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ အပိစ ဓီရင်္ဂေန နိဗ္ဗတ္တံ ဓီရင်္ဂန္တိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝီရိယမယသရီရာ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝမ္ပိ ဝီရိယတော ရူပံ န ဧကန္တံ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ဝိယ-သဒ္ဒေန ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ရူပံ သရီရဘူတံ ဓီရင်္ဂံ ဝီရိယမေတေသန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ တထာပိ ဝီရိယံ နာမ ကိဉ္စိ သဝိဂ္ဂဟံ န ဟောတီတိ ဒီပေတိ ‘‘ဝီရိယမယသရီရာ ဝိယာ’’တိ ဣမိနာ၊ ဣဓာပိ မယသဒ္ဒေါ သကတ္ထေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တသ္မာ သဝိဂ္ဂဟဝီရိယသဒိသာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သဝိဂ္ဂဟံ စေ ဝီရိယံ နာမ သိယာ၊ တေ စဿ ပုတ္တာ တံသဒိသာယေဝ ဘဝေယျုန္တိ အယမေဝ စတ္ထော အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၈) အနုမတော။ မဟာပဒါနဋ္ဌကထာယံ ပန ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ဓီရင်္ဂံ ရူပမေတေသန္တိ ဓီရင်္ဂရူပါ၊ ဝီရိယဇာတိကာ ဝီရိယသဘာဝါ ဝီရိယမယာ အကိလာသုနော အဟေသုံ၊ ဒိဝသမ္ပိ ယုဇ္ဈန္တာ န ကိလမန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ၊ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄) တဒေတံ ရူပသဒ္ဒဿ သဘာဝတ္ထတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဓ စေဝ အညတ္ထ ကတ္ထစိ ‘‘ဓိတင်္ဂရူပါ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ ဝီရိယတ္ထောပိ ဟိ ဓိတိသဒ္ဒေါ ဟောတိ ‘‘သစ္စံ ဓမ္မော ဓိတိ စာဂေါ၊ ဒိဋ္ဌံ သော အတိဝတ္တတီ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁။၅၇) ဓိတိသဒ္ဒေါ ဝိယ။ ကတ္ထစိ ပန ‘‘ဝီရင်္ဂ’’န္တိ ပါဌောဝ ဒိဋ္ဌော။ ယထာ ရုစ္စတိ၊ တထာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

နနု စ ရညော စက္ကဝတ္တိဿ ပဋိသေနာ နာမ နတ္ထိ၊ ယ’မဿ ပုတ္တာ ပမဒ္ဒေယျုံ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ပရသေနပ္ပမဒ္ဒနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ စောဒနံ သောဓေန္တော ‘‘သစေ’’တိအာဒိမာဟ၊ ပရသေနာ ဟောတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ ‘‘သစေ ပန ဘဝေယျာ’’တိ ပရိကပ္ပနာမတ္တေန တေသံ ဧဝမာနုဘာဝတံ ဒဿေတုံ တထာ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော၊ ‘‘ပရသေနပ္ပမဒ္ဒနာ’’တိ ဝုတ္တေပိ ပရသေနံ ပမဒ္ဒိတုံ သမတ္ထာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော ပကရဏတောပိ အတ္ထန္တရဿ ဝိညာယမာနတ္တာ၊ ယထာ ‘‘သိက္ခမာနေန ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခုနာ အညာတဗ္ဗံ ပရိပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ပရိပဉှိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ ၄၃၄) ဧတဿ ပဒဘာဇနီယေ (ပါစိ။ ၄၃၆) ‘‘သိက္ခိတုကာမေနာ’’တိ အတ္ထဂ္ဂဟဏန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ပရိမဒ္ဒိတုံ သမတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တေ ပရသေနံ ပမဒ္ဒန္တာ တိဋ္ဌန္တိ၊ အထ ခေါ ပမဒ္ဒနသမတ္ထာ ဧဝ ဟောန္တိ ။ ဧဝမညတြပိ ယထာရဟံ။ ပရသေနံ ပမဒ္ဒနာယ သမတ္ထေန္တီတိ ပရသေနပ္ပမဒ္ဒနာတိ အတ္ထံ ဒဿေတီတိပိ ဝဒန္တိ။

ပုဗ္ဗေ ကတူပစိတဿ ဧတရဟိ ဝိပစ္စမာနကဿ ပုညဓမ္မဿ စိရတရံ ဝိပစ္စိတုံ ပစ္စယဘူတံ စက္ကဝတ္တိဝတ္တသမုဒါဂတံ ပယောဂသမ္ပတ္တိသင်္ခါတံ ဓမ္မံ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မေနာ’’တိ ပဒဿ ‘‘ပါဏောန ဟန္တဗ္ဗောတိအာဒိနာ ပဉ္စသီလဓမ္မေနာ’’တိ အတ္ထမာဟ။ အယဉှိ အတ္ထော ‘‘ယေ ခေါ ပနာနန္ဒ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ပဋိရာဇာနော၊ တေ ရာဇာနံ မဟာသုဒဿနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝမာဟံသု ‘ဧဟိ ခေါ မဟာရာဇ၊ သွာဂတံ တေ မဟာရာဇ၊ သကံ တေ မဟာရာဇ၊ အနုသာသ မဟာရာဇာ’တိ။ ရာဇာ မဟာသုဒဿနော ဧဝမာဟ ‘ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗော၊ အဒိန္နံ န အာဒါတဗ္ဗံ၊ ကာမေသု မိစ္ဆာ န စရိတဗ္ဗာ၊ မုသာ န ဘဏိတဗ္ဗာ၊ မဇ္ဇံ န ပါတဗ္ဗံ၊ ယထာဘုတ္တဉ္စ ဘုဉ္ဇထာ’တိ။ ယေ ခေါ ပနာနန္ဒ ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ပဋိရာဇာနော၊ တေ ရညော မဟာသုဒဿနဿ အနုယန္တာ အဟေသု’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၄) အာဂတံ ရညော ဩဝါဒဓမ္မံ သန္ဓာယ ဝုတ္တော။ ဧဝဉှိ ‘‘အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေနာ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝိသေသနဝစနံ သုသမတ္ထိတံ ဟောတိ။ အညာသုပိ သုတ္တနိပါတဋ္ဌကထာဒီသု (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၂၃) အယမေဝတ္ထော ဝုတ္တော။

မဟာပဒါနဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အဒဏ္ဍေနာတိ ယေ ကတာပရာဓေ သတ္တေ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ ဂဏှန္တိ၊ တေ ဓနဒဏ္ဍေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တိ နာမ၊ ယေ ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇံ အနုသာသန္တိ၊ တေ သတ္ထဒဏ္ဍေန။ အယံ ပန ဒုဝိဓမ္ပိ ဒဏ္ဍံ ပဟာယ အဒဏ္ဍေန အဇ္ဈာဝသတိ။ အသတ္ထေနာတိ ယေ ဧကတောဓာရာဒိနာ သတ္ထေန ပရံ ဝိဟေသန္တိ၊ တေ သတ္ထေန ရဇ္ဇံ ကာရေန္တိ နာမ။ အယံ ပန သတ္ထေန ခုဒ္ဒကမက္ခိကာယပိ ပိဝနမတ္တံ လောဟိတံ ကဿစိ အနုပ္ပာဒေတွာ ဓမ္မေနေဝ၊ ‘ဧဟိ ခေါ မဟာရာဇာ’တိ ဧဝံ ပဋိရာဇူဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတာဂမနော ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပထဝိံ အဘိဝိဇိနိတွာ အဇ္ဈာဝသတိ အဘိဘဝိတွာ သာမီ ဟုတွာ ဝသတီတိ အတ္ထော’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄) ဝုတ္တံ၊ တဒေတံ ‘‘ဓမ္မေနာ’’တိ ပဒဿ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကတူပစိတေန ဧတရဟိ ဝိပစ္စမာနကေန ယေန ကေနစိ ပုညဓမ္မေနာ’’တိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ဓမ္မေန ပဋိရာဇူဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတာဂမနော ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပထဝိံ အဘိဝိဇိနိတွာ အဇ္ဈာဝသတီ’’တိ။ အာစရိယေနပိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၈) ဝုတ္တံ ဓမ္မေနာတိ ကတူပစိတေန အတ္တနော ပုညဓမ္မေန။ တေန ဟိ သဉ္စောဒိတာ ပထဝိယံ သဗ္ဗရာဇာနော ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ‘‘သွာဂတံ တေ မဟာရာဇာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ အတ္တနော ရဇ္ဇံ ရညော စက္ကဝတ္တိဿ နိယျာတေန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သော ဣမံ ပထဝိံ သာဂရပရိယန္တံ အဒဏ္ဍေန အသတ္ထေန ဓမ္မေန အဘိဝိဇိယ အဇ္ဈာဝသတီ’’တိ၊ တေနပိ ယထာဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဒဿေတိ၊ တသ္မာ ဥဘယထာပိ ဧတ္ထ အတ္ထော ယုတ္တော ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စက္ကဝတ္တိဝတ္တပူရဏာဒိပယောဂသမ္ပတ္တိမန္တရေန ဟိ ပုဗ္ဗေ ကတူပစိတကမ္မေနေဝ ဧဝမဇ္ဈာဝသနံ န သမ္ဘဝတိ၊ တထာ ပုဗ္ဗေ ကတူပစိတကမ္မမန္တရေန စက္ကဝတ္တိဝတ္တပူရဏာဒိပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဧဝါတိ။

ဧဝံ ဧကံ နိပ္ဖတ္တိံ ကထေတွာ ဒုတိယံ နိပ္ဖတ္တိံ ကထေတုံ ယဒေတံ ‘‘သစေ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိဝစနံ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ အနုတ္တာနမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အရဟံ…ပေ… ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါတိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ ။ ယသ္မာ ရာဂါဒယော သတ္တ ပါပဓမ္မာ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ တေ သတ္တသန္တာနံ ဆာဒေတွာ ပရိယောနန္ဓိတွာ ကုသလပ္ပဝတ္တိံ နိဝါရေန္တိ၊ တသ္မာ တေ ဣဓ ဆဒသဒ္ဒေန ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ ‘‘ရာဂဒေါသာ’’တိအာဒိနာ။ ဒုစ္စရိတန္တိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော အညေန မနောဒုစ္စရိတေန သဟ တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ ပန ဝိသေသေန သတ္တာနံ ဆဒနတော၊ ပရမသာဝဇ္ဇတ္တာ စ ဝိသုံ ဂဟိတာ။ ဝုတ္တဉ္စ ‘‘သဗ္ဗေ တေ ဣမေဟေဝ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဝတ္ထူဟိ အန္တောဇာလီကတာ၊ ဧတ္ထ သိတာဝ ဥမ္မုဇ္ဇမာနာ ဥမ္မုဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၄၆)။ တထာ မုယှနဋ္ဌေန မောဟော၊ အဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန အဝိဇ္ဇာတိ ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန အညာဏမေဝ ဒွိဓာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိဿ ဒွိဓာပိ ဆဒနတ္ထော ကထိတော ‘‘အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတိ၊ ယံ မောဟော သဟတေ နရ’’န္တိ၊ (မဟာနိ။ ၅၊ ၁၅၆၊ ၁၉၅) ‘‘အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတော လောကော၊ ဝေဝိစ္ဆာ ပမာဒါ နပ္ပကာသတီ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၀၃၉၊ စူဠနိ။ ပါရာယနဝဂ္ဂ။၂) စ။ ဧဝံ ရာဂဒေါသာဒီနမ္ပိ ဆဒနတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ မဟာပဒါနဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃) ပန ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိကိလေသတဏှာဝသေန သတ္တ ပါပဓမ္မာ ဂဟိတာ။ တတြ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ၊ တဏှာယနဋ္ဌေန တဏှာတိ ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန လောဘော ဧဝ ဒွိဓာ ဝုတ္တော။ တထာ ဟိဿ ဒွိဓာပိ ဆဒနတ္ထော ဧကန္တိကောဝ။ ယထာဟ ‘‘အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတိ၊ ယံ ရာဂေါ သဟတေ နရ’’န္တိ၊ ‘‘ကာမန္ဓာ ဇာလသဉ္ဆန္နာ၊ တဏှာဆဒနဆာဒိတာ’’တိ (ဥဒါ။ ၉၄) စ၊ ကိလေသဂ္ဂဟဏေန စ ဝုတ္တာဝသိဋ္ဌာ ဝိစိကိစ္ဆာဒယော ဝုတ္တာ။

သတ္တဟိ ပဋိစ္ဆန္နေတိ ဟေတုဂဗ္ဘဝစနံ၊ သတ္တဟိ ပါပဓမ္မေဟိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ကိလေသဝသေန အန္ဓကာရေ လောကေတိ အတ္ထော။ တံ ဆဒနန္တိ သတ္တပါပဓမ္မသင်္ခါတံ ဆဒနံ။ ဝိဝဋ္ဋေတွာတိ ဝိဝဋ္ဋံ ကတွာ ဝိဂမေတွာ။ တဒေဝ ပရိယာယန္တရေန ဝုတ္တံ ‘‘သမန္တတော သဉ္ဇာတာလောကော ဟုတွာ’’တိ။ ကိလေသဆဒနဝိဂမော ဧဝ ဟိ အာလောကော၊ ဧတေန ဝိဝဋ္ဋယိတဗ္ဗော ဝိဂမေတဗ္ဗောတိ ဝိဝဋ္ဋော၊ ဆာဒေတိ ပဋိစ္ဆာဒေတီတိ ဆဒေါ၊ ဝိဝဋ္ဋော ဆဒေါ အနေနာတိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါ၊ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ ဝါတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ အယဉှိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒသဒ္ဒေါ ဒဠှဓမ္မပစ္စက္ခဓမ္မသဒ္ဒါဒယော ဝိယ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန အာကာရန္တော၊ ဩကာရန္တော စ ဟောတိ။ တထာ ဟိ မဟာပဒါနဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ရာဂဒေါသမောဟမာနဒိဋ္ဌိကိလေသတဏှာသင်္ခါတံ ဆဒနံ အာဝရဏံ ဝိဝဋံ ဝိဒ္ဓံသိတံ ဝိဝဋကံ ဧတေနာတိ ဝိဝဋစ္ဆဒေါ၊ ‘ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါ’တိပိ ပါဌော၊ အယမေဝတ္ထော’’တိ၊ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃) တဿာ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါတိ ဩကာရဿ အာကာရံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော’’တိ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ‘‘အာဓနွာဒိတောတိ လက္ခဏေန သမာသန္တဂတေဟိ ဓနုသဒ္ဒါဒီဟိ ကွစိ အာပစ္စယော’’တိ ဝတွာ ‘‘ကဏ္ဍိဝဓနွာ၊ ပစ္စက္ခဓမ္မာ၊ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါ’’တိ ပယောဂမုဒါဟရန္တိ။

ကသ္မာ ပဒတ္တယမေတံ ဝုတ္တန္တိ အနုယောဂံ ဟေတာလင်္ကာရနယေန ပရိဟရန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ၊ တတ္ထာတိ စ တီသု ပဒေသူတိ အတ္ထော။ ပူဇာဝိသေသံ ပဋိဂ္ဂဏှိတုံ အရဟတီတိ အရဟန္တိ အတ္ထေန ပူဇာရဟတာ ဝုတ္တာ။ ယသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ပူဇာရဟတာတိ တဿာ ပူဇာရဟတာယ ဟေတု ဝုတ္တော။ သဝါသနသဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနပုဗ္ဗကတ္တာ ဗုဒ္ဓဘာဝဿ ဗုဒ္ဓတ္တဟေတုဘူတာ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒတာ ဝုတ္တာ။ ကမ္မာဒိဝသေန တိဝိဓံ ဝဋ္ဋဉ္စ ရာဂါဒိဝသေန သတ္တဝိဓော ဆဒေါ စ ဝဋ္ဋစ္ဆဒါ၊ ဝဋ္ဋစ္ဆဒေဟိ ဝိဂတော၊ ဝိဂတာ ဝါ ဝဋ္ဋစ္ဆဒါ ယဿာတိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ၊ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါ ဝါ၊ ဒွန္ဒပုဗ္ဗဂေါ ပန ဝိ-သဒ္ဒေါ ဥဘယတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိဝဋ္ဋော စ ဝိစ္ဆဒေါ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ ဝဒန္တိ ‘‘ဝိဝဋ္ဋော စ သော ဝိစ္ဆဒေါ စာတိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ၊ ဥတ္တရပဒေ ပုဗ္ဗပဒလောပေါတိ အတ္ထံ ဒဿေတီ’’တိ။ ‘‘အရဟံ ဝဋ္ဋာဘာဝေနာ’’တိ ဣဒံ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ၊ ကိလေသာရီနံ သံသာရစက္ကဿာရာနဉ္စ ဟတတ္တာ၊ ပါပကရဏေ စ ရဟာဘာဝါတိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဣဒဉှိ ဖလေန ဟေတာနုမာနဒဿနံ – ယထာ တံ ဓူမေန အဂ္ဂိဿ၊ ဥဒကောဃေန ဥပရိ ဝုဋ္ဌိယာ၊ ဧတေန စ အတ္ထေန အရဟဘာဝေါ ဟေတု၊ ဝဋ္ဋာဘာဝေါ ဖလန္တိ အယံ အာစရိယမတိ။ ‘‘ပစ္စယာဒီနံ၊ ပူဇာဝိသေသဿ စ အရဟတ္တာ’’တိ ပန ဟေတုနာ ဖလာနုမာနဒဿနမ္ပိ သိယာ ယထာ တံ အဂ္ဂိနာ ဓူမဿ၊ ဥပရိ ဝုဋ္ဌိယာ ဥဒကောဃဿ။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဆဒနာဘာဝေနာ’’တိ ဣဒံ ပန ဟေတုနာ ဖလာနုမာနဒဿနံ သဝါသနသဗ္ဗကိလေသစ္ဆဒနာဘာဝပုဗ္ဗကတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝဿ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဟိ ဝိစ္ဆဒတာ၊ သဗ္ဗညုတညာဏေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေါ။ ‘‘ဝိဝဋ္ဋော စ ဝိစ္ဆဒေါ စာ’’တိ ဣဒံ ဟေတုဒွယံ။ ကာမဉ္စ အာစရိယမတိယာ ဖလေန ဟေတုအနုမာနဒဿနေ ဝိဝဋ္ဋတာ ဖလမေဝ ဟောတိ၊ ဟေတုအနုမာနဒဿနဿ၊ ပန တထာဉာဏဿ စ ဟေတုဘာဝတော ဟေတုယေဝ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ပဒတ္တယဝစနေ ဟေတာလင်္ကာရနယေန ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ စတုဝေသာရဇ္ဇဝသေနပိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒုတိယေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒုတိယေန ဝေသာရဇ္ဇေနာတိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ ဘိက္ခဝေ တထာဂတဿ ဝေသာရဇ္ဇာနိ၊ ယေဟိ ဝေသာရဇ္ဇေဟိ သမန္နာဂတော တထာဂတော အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတိ၊ ပရိသာသု သီဟနာဒံ နဒတိ၊ ဗြဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၄။၈၊ မ။ နိ။ ၁။၁၅၀) ဘဂဝတာ ဝုတ္တက္ကမေန ဒုတိယဘူတေန ‘‘ခီဏာသဝဿ တေ ပဋိဇာနတော ‘ဣမေ အာသဝါ အပရိက္ခီဏာ’တိ၊ တတြ ဝတ မံ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ကောစိ ဝါ လောကသ္မိံ သဟ ဓမ္မေန ပဋိစောဒေဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ ဘိက္ခဝေ န သမနုပဿာမိ၊ ဧတမဟံ ဘိက္ခဝေ နိမိတ္တံ အသမနုပဿန္တော ခေမပ္ပတ္တော အဘယပ္ပတ္တော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမီ’’တိ ပရိဒီပိတေန ဝေသာရဇ္ဇေန။ ပုရိမသိဒ္ဓီတိ ပုရိမဿ ‘‘အရဟ’’န္တိ ပဒဿ အတ္ထသိဒ္ဓိ အရဟတ္တသိဒ္ဓိ၊ ဒုတိယဝေသာရဇ္ဇဿ တဒတ္ထဘာဝတော တေန ဝေသာရဇ္ဇေန တဒတ္ထသိဒ္ဓီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ခီဏာသဝဿ တေ ပဋိဇာနတော ‘ဣမေ အာသဝါ အပရိက္ခီဏာ’ တိ’’အာဒိနာ ဝုတ္တမေဝ ဟိ ဒုတိယဝေသာရဇ္ဇံ ‘‘ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော ‘‘အရဟ’’န္တိ ပဒဿ အတ္ထောတိ ။ တတော စ ဝိညာယတိ ‘‘ယထာ ဒုတိယေန ဝေသာရဇ္ဇေန ပုရိမသိဒ္ဓိ၊ ဧဝံ ပုရိမေနပိ အတ္ထေန ဒုတိယဝေသာရဇ္ဇသိဒ္ဓီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣမိနာ နယေန စတုဝေသာရဇ္ဇဝသေန ပဒတ္တယဝစနေ ပယောဇနဒဿနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ဣတရထာ ဟိ ကိဉ္စိပယောဇနာဘာဝတော ဣဒံယေဝ ဝစနံ ဣဓ အဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

ပဌမေနာတိ ဝုတ္တနယေန ပဌမဘူတေန ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ‘ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’တိ၊ တတြ…ပေ… ဝိဟရာမီ’’တိ ပရိဒီပိတေန ဝေသာရဇ္ဇေန။ ဒုတိယသိဒ္ဓီတိ ဒုတိယဿ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ပဒဿ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဗုဒ္ဓတ္တသိဒ္ဓိ တဿ တဒတ္ထဘာဝတော။ တတိယစတုတ္ထေဟီတိ ဝုတ္တနယေနေဝ တတိယစတုတ္ထဘူတေဟိ ‘‘ယေ ခေါ ပန တေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ၊ တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာတိ၊ တတြ…ပေ… ဝိဟရာမီ’’တိ စ ‘‘ယဿ ခေါ ပန တေ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတော၊ သော န နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာတိ၊ တတြ…ပေ… ဝိဟရာမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၈၊ မ။ နိ။ ၁။၁၅၀) စ ပရိဒီပိတေဟိ ဝေသာရဇ္ဇေဟိ။ တတိယသိဒ္ဓီတိ တတိယဿ ‘‘ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါ’’တိ ပဒဿ အတ္ထသိဒ္ဓိ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒတ္ထသိဒ္ဓိ တေဟိ တဿ ပါကဋဘာဝတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ယာထာဝတော အန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မာပဒေသေန ဟိ သတ္ထု ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဘာဝေါ လောကေ ပါကဋော အဟောသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၈) အာစရိယေန ဝုတ္တံ၊ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဘာဝေနေဝ အန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မဒေသနာသိဒ္ဓိတော ‘‘တတိယေန တတိယစတုတ္ထသိဒ္ဓီ’’တိပိ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ။

ဧဝံ ပဒတ္တယဝစနေ စတုဝေသာရဇ္ဇဝသေန ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ စက္ခုတ္တယဝသေနပိ ဒဿေန္တော ‘‘ပုရိမဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဥပနျာသတ္ထော။ ပုရိမံ ‘‘အရဟ’’န္တိ ပဒံ ဘဂဝတော ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဖလတ္တယဉာဏသင်္ခါတံ ဓမ္မစက္ခုံ သာဓေတိ ကိလေသာရီနံ၊ သံသာရစက္ကဿ အရာနဉ္စ ဟတဘာဝဒီပနတော။ ဒုတိယံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ပဒံ အာသယာနုသယဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏသင်္ခါတံ ဗုဒ္ဓစက္ခုံ သာဓေတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿေဝ တံသမ္ဘဝတော။ တဒေတဉှိ ဉာဏဒွယံ သာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ န သမ္ဘဝတိ။ တတိယံ ‘‘ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါ’’တိ ပဒံ သဗ္ဗညုတညာဏသင်္ခါတံ သမန္တစက္ခုံ သာဓေတိ သဝါသနသဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနဒီပနတော။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဟိ ဝတွာ ‘‘ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒါ’’တိ ဝစနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝါယ သဝါသနသဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနံ ဝိဘာဝေတီတိ။ ‘‘အဟံ ခေါ ပန တာတ အမ္ဗဋ္ဌ မန္တာနံ ဒါတာ’’တိ ဣဒံ အပ္ပဓာနံ၊ ‘‘တွံ မန္တာနံ ပဋိဂ္ဂဟေတာ’’တိ ဣဒမေဝ ပဓာနံ သမုတ္တေဇနာဝစနန္တိ သန္ဓာယ ‘‘တွံ မန္တာနံ ပဋိဂ္ဂဟေတာတိ ဣမိနာ’ဿ မန္တေသု သူရဘာဝံ ဇနေတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ လက္ခဏဝိဘာဝနေ ဝိသဒဉာဏတာသင်္ခါတံ သူရဘာဝံ ဇနေတီတိ အတ္ထော။

၂၅၉။ ဧဝံဘောတိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနေ နိပါတော၊ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနဉ္စေတ္ထ တထာ မယံ တံ ဘဝန္တံ ဂေါတမံ ဝေဒိဿာမ၊ တွံ မန္တာနံ ပဋိဂ္ဂဟေတာတိ စ ဧဝံ ပဝတ္တဿ ပေါက္ခရသာတိနော ဝစနဿ သမ္ပဋိဂ္ဂဟော။ ‘‘တဿတ္ထော’’တိအာဒိနာပိ ဟိ တဒေဝတ္ထံ ဒဿေတိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ဗြာဟ္မဏဿ ပေါက္ခရသာတိဿ ပဋိဿုတွာ’’တိ၊ တံ ပနေသ အာစရိယဿ သမုတ္တေဇနာယ လက္ခဏေသု ဝိဂတသမ္မောဟဘာဝေန ဗုဒ္ဓမန္တေ သမ္ပဿမာနတ္တာ ဝဒတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သောပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘တာယာတိ တာယ ယထာဝုတ္တာယ သမုတ္တေဇနာယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၉) အာစရိယေန ဝုတ္တံ၊ အဓုနာ ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘တာယ အာစရိယကထာယာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ။ အတ္ထတော စေသ အဝိရုဒ္ဓါယေဝ။ မန္တေသု သတိသမုပ္ပာဒိကာ ဟိ ကထာ သမုတ္တေဇနာတိ။

အယာနဘူမိန္တိ ယာနဿ အဘူမိံ၊ ယာနေန ယာတုမသက္ကုဏေယျဋ္ဌာနဘူတံ၊ ဒွါရကောဋ္ဌကသမီပံ ဂန္တွာတိ အတ္ထော။

အဝိသေသေန ဝုတ္တဿပိ ဝစနဿ အတ္ထော အဋ္ဌကထာပမာဏတော ဝိသေသေန ဂဟေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဌိတမဇ္ဈနှိကသမယေ’’တိ။ သဗ္ဗေသမာစိဏ္ဏဝသေန ပဌမနယံ ဝတွာ ပဓာနိကာနမေဝ အာဝေဏိကာစိဏ္ဏဝသေန ဒုတိယနယော ဝုတ္တော။ ဒိဝါပဓာနိကာတိ ဒိဝါပဓာနာနုယုဉ္ဇနကာ၊ ဒိဝသဘာဂေ သမဏဓမ္မကရဏတ္ထံ တေ ဧဝံ စင်္ကမန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တာဒိသာနဉှီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ပရိဝေဏတော ပရိဝေဏမာဂစ္ဆန္တော ပပဉ္စော ဟောတိ၊ ပုစ္ဆိတွာဝ ပဝိသိဿာမီ’’တိ အမ္ဗဋ္ဌဿ တဒုပသင်္ကမနာဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သော ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။

၂၆၀။ အဘိညာတကုလေ ဇာတော အဘိညာတကောလညော။ ကာမဉ္စ ဝက္ခမာနနယေန ပုဗ္ဗေ အမ္ဗဋ္ဌကုလမပညာတံ၊ တဒါ ပန ပညာတန္တိ အာဟ ‘‘တဒါ ကိရာ’’တိအာဒိ။ ရူပဇာတိမန္တကုလာပဒေသေဟီတိ ‘‘အယမီဒိသော’’တိ အပဒိသနဟေတုဘူတေဟိ စတူဟိ ရူပဇာတိမန္တကုလေဟိ။ ယေန တေ ဘိက္ခူ စိန္တယိံသု၊ တဒဓိပ္ပာယံ အာဝိ ကာတုံ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဝိသေသတော ဝုတ္တမ္ပိ ဝိသေသတော ဝိညာယမာနတ္ထံ သန္ဓာယ ဘာသိတဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဂန္ဓကုဋိံ သန္ဓာယာ’’တိ ဣမိနာ။ ဧဝမီဒိသေသု။

အတုရိတောတိ အဝေဂါယန္တော၊ ‘‘အတုရန္တော’’တိပိ ပါဌော၊ သောယေဝတ္ထော။ ကထံ ပဝိသန္တော အတရမာနော ပဝိသတိ နာမာတိ အာဟ ‘‘သဏိက’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဒပ္ပမာဏဋ္ဌာနေတိ ဒွိန္နံ ပဒါနံ အန္တရေ မုဋ္ဌိရတနပမာဏဋ္ဌာနေ။ သိန္ဒုဝါရော နာမ ဧကော ပုပ္ဖူပဂရုက္ခော၊ ယဿ သေတံ ပုပ္ဖံ ဟောတိ၊ ယော ‘‘နိဂ္ဂုဏ္ဍီ’’ တိပိ ဝုစ္စတိ။ ပမုခန္တိ ဂန္ဓကုဋိဂဗ္ဘပမုခံ။ ‘‘ကုဉ္စိကစ္ဆိဒ္ဒသမီပေ’’တိ ဝုတ္တဝစနံ သမတ္ထေတုံ ‘‘ဒွါရံ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၂၆၁။ ‘‘ဒါနံ ဒဒမာနေဟီ’’တိ ဣမိနာ ပါရမိတာနုဘာဝေန သယမေဝ ဒွါရဝိဝရဏံ ဒဿေတိ။

ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိံသူတိ ဧတ္ထ သမတ္ထေန သံ-သဒ္ဒေန ဝိညာယမာနံ ဘဂဝတော တေဟိ သဒ္ဓိံ ပဌမံ ပဝတ္တမောဒတာသင်္ခါတံ နေယျတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝါပိ ဟိ ‘‘ကစ္စိ ဘော မာဏဝါ ခမနီယံ၊ ကစ္စိ ယာပနီယ’’န္တိအာဒီနိ ပုစ္ဆန္တော တေဟိ မာဏဝေဟိ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဘာသိတာယ ပဌမညေဝ ပဝတ္တမောဒေါ အဟောသိ။ သမပ္ပဝတ္တမောဒါတိ ဘဂဝတော တဒနုကရဏေန သမံ ပဝတ္တသံသန္ဒနာ။ တဒတ္ထံ သဟ ဥပမာယ ဒဿေတုံ ‘‘သီတောဒကံ ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပရမနိဗ္ဗုတကိလေသဒရထတာယ ဘဂဝတော သီတောဒကသဒိသတာ၊ အနိဗ္ဗုတကိလေသဒရထတာယ စ မာဏဝါနံ ဥဏှောဒကသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သမ္မောဒိတန္တိ သံသန္ဒိတံ။ မုဒသဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ သံသန္ဒနေယေဝ၊ န ပါမောဇ္ဇေ၊ ဧဝဉှိ ယထာဝုတ္တဥပမာဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကီဘာဝ’’န္တိ၊ သမ္မောဒနကိရိယာယ သမာနတံ ဧကရူပတန္တိ အတ္ထော။

ခမနီယန္တိ ‘‘စတုစက္ကံ နဝဒွါရံ သရီရယန္တံ ဒုက္ခဗဟုလတာယ သဘာဝတော ဒုဿဟံ ကစ္စိ ခမိတုံ သက္ကုဏေယျ’’န္တိ ပုစ္ဆန္တိ၊ ယာပနီယန္တိ အာဟာရာဒိပစ္စယပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိကံ စိရပ္ပဗန္ဓသင်္ခါတာယ ယာပနာယ ကစ္စိ ယာပေတုံ သက္ကုဏေယျံ၊ သီသရောဂါဒိအာဗာဓာဘာဝေန ကစ္စိ အပ္ပာဗာဓံ၊ ဒုက္ခဇီဝိကာဘာဝေန ကစ္စိ အပ္ပာတင်္ကံ၊ တံတံကိစ္စကရဏေ ဥဋ္ဌာနသုခတာယ ကစ္စိ လဟုဋ္ဌာနံ၊ တဒနုရူပဗလယောဂတော ကစ္စိ ဗလံ၊ သုခဝိဟာရဖလသဗ္ဘာဝေန ကစ္စိဖာသုဝိဟာရော အတ္ထီတိ သဗ္ဗတ္ထ ကစ္စိ-သဒ္ဒံ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗလပ္ပတ္တာ ပီတိ ပီတိယေဝ။ တရုဏာ ပီတိ ပါမောဇ္ဇံ။ သမ္မောဒနံ ဇနေတိ ကရောတီတိ သမ္မောဒနိကံ၊ တဒေဝ သမ္မောဒနိယံ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ။ သမ္မောဒေတဗ္ဗတော သမ္မောဒနီယန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သမ္မောဒိတုံ ယုတ္တဘာဝတော’’တိ ဣမိနာ။ ဧဝံ အာစရိယေဟိ ဝုတ္တံ။ သမ္မောဒိတုံ အရဟတီတိ သမ္မောဒနိကံ၊ တဒေဝ သမ္မောဒနိယံ ယထာဝုတ္တနယေနာတိ ဣမမတ္ထမ္ပိ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘သာရေတု’’န္တိ ဧတဿ ‘‘နိရန္တရံ ပဝတ္တေတု’’န္တိ အတ္ထဝစနံ။ သရိတဗ္ဗဘာဝတောတိ အနုဿရိတဗ္ဗဘာဝတော။ ‘‘သာရေတုံ အရဟတီ’’တိ အတ္ထေ ယထာပဒံ ဒီဃေန ‘‘သာရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သရိတဗ္ဗ’’န္တိ အတ္ထေ ပန ‘‘သရဏီယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဒီဃံ ကတွာ ‘‘သာရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သဒ္ဒတော အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အတ္ထမတ္တတော ဒဿေတုံ ‘‘သုယျမာနသုခတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုယျမာနသုခတောတိ အာပါထမဓုရတ္တမာဟ၊ အနုဿရိယမာနသုခတောတိ ဝိမဒ္ဒရမဏီယတ္တံ။ ဗျဉ္ဇနပရိသုဒ္ဓတာယာတိ သဘာဝနိရုတ္တိဘာဝေန တဿာ ကထာယ ဝစနစာတုရိယံ၊ အတ္ထပရိသုဒ္ဓတာယာတိ အတ္ထဿ နိရုပက္ကိလေသတ္တံ။ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟီတိ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ။

အပသာဒေဿာမီတိ မင်္ကုံ ကရိဿာမိ။ ဥဘောသု ခန္ဓေသု သာဋကံ အာသဇ္ဇေတွာ ကဏ္ဌေ ဩလမ္ဗနံ သန္ဓာယ ‘‘ကဏ္ဌေ ဩလမ္ဗိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုဿကဏ္ဏံ ဂဟေတွာတိ နိဝတ္ထသာဋကဿ ကောဋိံ ဧကေန ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ။ စင်္ကမိတုမာရုဟနံ သန္ဓာယ ‘‘စင်္ကမံ အဘိရုဟိတွာ’’တိ အာဟ။ ဓာတုသမတာတိ ရသာဒိဓာတူနံ သမာဝတ္ထတာ၊ အရောဂတာတိ အတ္ထော။ ပါသာဒိကတ္ထန္တိ ပသာဒဇနနတ္ထံ ‘‘ဂတဂတဋ္ဌာနေ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ပါသာဒိကတ္တာ’’တိပိ ပါဌော၊ တဿတ္ထော – အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ပသာဒါဝဟတ္တာတိ၊ ‘‘ဥပ္ပန္နဗဟုမာနာ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဥပ္ပဏ္ဍနကထန္တိ အဝဟသိတဗ္ဗတာယုတ္တကထံ။ ‘‘အနာစာရဘာဝသာရဏီယ’’န္တိ တဿ ဝိသေသနံ၊ အနာစာရဘာဝေန သာရဏီယံ ‘‘အနာစာရော ဝတာယ’’န္တိ သရိတဗ္ဗကန္တိ အတ္ထော။

၂၆၂။ ကာတုံ ဒုက္ကရမသက္ကုဏေယျံ ကိစ္စမယံ အာရဘီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဝဂ္ဂံ ဂဟေတုကာမော ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသက္ကုဏေယျဉှေတံ သဒေဝကေနပိ လောကေန၊ ယဒိဒံ ဘဂဝတော အပသာဒနံ။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌာနေ ဝါယမတီ’’တိ။ ဟန္ဒ တေန သဒ္ဓိံ မန္တေမီတိ ဧဝံ အဋ္ဌာနေ ဝါယမန္တောပိ အယံ ဗာလော ‘‘မယိ ကိဉ္စိ အကထေန္တေ မယာ သဒ္ဓိံ ဥတ္တရိ ကထေတုမ္ပိ န ဝိသဟတီ’’တိ မာနမေဝ ပဂ္ဂဏှိဿတိ၊ ကထေန္တေ ပန ကထာပသင်္ဂေနဿ ဇာတိဂေါတ္တေ ဝိဘာဝိတေ မာနနိဂ္ဂဟော ဘဝိဿတိ၊ ‘‘ဟန္ဒ တေန သဒ္ဓိံ မန္တေမီ’’တိ ဘဂဝါ အမ္ဗဋ္ဌံ မာဏဝံ ဧတဒဝေါစာတိ အတ္ထော။ အာစာရသမာစာရသိက္ခာပနေန အာစရိယာ၊ တေသံ ပန အာစရိယာနံ ပကဋ္ဌာ အာစရိယာတိ ပါစရိယာ ယထာ ‘‘ပပိတာမဟော’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အာစရိယေဟိ စ တေသံ အာစရိယေဟိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပဌမဣဗ္ဘဝါဒဝဏ္ဏနာ

၂၆၃။ ကိဉ္စာပိ ‘‘သယာနော ဝါ’’တိအာဒိဝစနံ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ မာနဝသေန ပန ယုဂဂ္ဂါဟံ ကရောန္တော ဝဒတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမံ တီသူ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တီသု ဣရိယာပထေသူတိ ဌာနဂမနနိသဇ္ဇာသု။ တေသွေဝ ဟိ အာစရိယေန သဒ္ဓိံ သလ္လပိတုမရဟတိ၊ န တု သယနေ ဂရုကရဏီယာနံ သယာနာနမ္ပိ သမ္မုခါ ဂရုကာရေဟိ သယနဿ အကတ္တဗ္ဗဘာဝတော။ ကထာသလ္လာပန္တိ ကထာဝသေန ယုဂဂ္ဂါဟကရဏတ္ထံ သလ္လပနံ။ သယာနေန ဟိ အာစရိယေန သဒ္ဓိံ သယာနဿ ကထာ နာမ အာစာရော န ဟောတိ၊ တထာပေတံ ဣတရေဟိ သဒိသံ ကတွာ ကထနံ ဣဓ ကထာသလ္လာပေါ။

ယံ ပနေတံ ‘‘သယာနော ဝါ ဟိ ဘော ဂေါတမ ဗြာဟ္မဏော သယာနေန ဗြာဟ္မဏေန သဒ္ဓိံ သလ္လပိတုမရဟတီ’’တိ ဝုတ္တဿ သလ္လာပဿ အနာစာရဘာဝဝိဘာဝနံ သတ္ထာရာ အမ္ဗဋ္ဌေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တေန ကတံ၊ တံ ပါဠိဝသေန သင်္ဂီတိမနာရုဠှမ္ပိ အဂရဟိတာယ အာစရိယပရမ္ပရာယ ယာဝဇ္ဇတနာ သမာဘတန္တိ ‘‘ယေ စ ခေါ တေ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒိကာယ ဥပရိပါဠိယာ သမ္ဗန္ဓဘာဝေန ဒဿေန္တော ‘‘တတော ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဂေါရူပန္တိ ဂေါ နူန ရူပကဝသေန ဝုတ္တတ္တာ၊ ရူပသဒ္ဒဿ စ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတော။ ယဒိ အဟီဠေန္တော ဘဝေယျ၊ ‘‘မုဏ္ဍာ သမဏာ’’တိ ဝဒေယျ၊ ဟီဠေန္တော ပန ဂရဟတ္ထေန က-သဒ္ဒေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ‘‘မုဏ္ဍကာ သမဏကာ’’တိ ဝဒတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘မုဏ္ဍေ မုဏ္ဍာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဗ္ဘာတိ ဂဟပတိကာတိ အတ္ထမတ္တဝစနံ၊ သဒ္ဒတော ပန ဣဘဿ ပယောဂေါ ဣဘော ဥတ္တရပဒလောပေန၊ တံ ဣဘံ အရဟန္တီတိ ဣဗ္ဘာ ဒွိတ္တံ ကတွာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ သောဘနံ ဂမနတော ဣဘသင်္ခါတော ဟတ္ထိဝါဟနဘူတော ပရဿ ဝသေန ပဝတ္တတိ၊ န အတ္တနော၊ ဧဝမေတေပိ ဗြာဟ္မဏာနံ သုဿူသကာ သုဒ္ဒါ ပရဿ ဝသေန ပဝတ္တန္တိ၊ န အတ္တနော၊ တသ္မာ ဣဘသဒိသပယောဂတာယ ဣဗ္ဘာတိ။ တေ ပန ကုဋုမ္ဗိကတာယ ဃရဝါသိနော ဃရသာမိကာ ဟောန္တီတိ အတ္ထမတ္တံ ဒဿေတိ ‘‘ဂဟပတိကာ’’တိ ဣမိနာ။

ကဏှာတိ ကဏှဇာတိကာ။ ဒွိဇာ ဧဝ ဟိ သုဒ္ဓဇာတိကာ၊ န ဣတရေတိ တဿာဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ကာဠကာ’’တိ။ ပိတာမဟဘာဝေန ဉာတိဗန္ဓဝတ္တာ ဗန္ဓု။ တေနာဟ ‘‘ပိတာမဟောတိ ဝေါဟရန္တီ’’တိ။ အပစ္စာတိ ပုတ္တာ။ မုခတော နိက္ခန္တာတိ ဗြာဟ္မဏာနံ ပုဗ္ဗပုရိသာ ဗြဟ္မုနော မုခတော နိက္ခန္တာ၊ အယံ တေသံ ပဌမုပ္ပတ္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပနေတ္ထ ဝိသေသော – ‘‘ဣဗ္ဘာ ကဏှာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဗန္ဓုပါဒါပစ္စာ’’တိ ဝဒန္တော ကုလဝသေန သမဏာ ဝေဿကုလပရိယာပန္နာ၊ ပဌမုပ္ပတ္တိဝသေန ပန ဗြဟ္မုနော ပိဋ္ဌိပါဒတော နိက္ခန္တာ၊ န ပကတိဝေဿာ ဝိယ နာဘိတောတိ ဒဿေတီတိ၊ ဣဒံ ပနဿ ‘‘မုခတော နိက္ခန္တာ’’တိအာဒိဝစနတောပိ အတိဝိယ အသမဝေက္ခိတပုဗ္ဗဝစနံ စတုဝဏ္ဏပရိယာပန္နဿေဝ သမဏဘာဝသမ္ဘဝတော။ အနိယမေတွာတိ အဝိသေသေတွာ၊ အနုဒ္ဒေသိကဘာဝေနာတိ အတ္ထော။

မာနမေဝ နိဿာယ ကထေသီတိ မာနမေဝါပဿယံ ကတွာ အတ္တာနံ ဥက္ကံသေန္တော၊ ပရေ စ ဝမ္ဘေန္တော ‘‘မုဏ္ဍကာ သမဏကာ’’တိအာဒိဝစနံ ကထေသိ။ ဇာနာပေဿာမီတိ အတ္တနော ဂေါတ္တပမာဏံ ယာထာဝတော ဝိဘာဝနေန ဝိညာပေဿာမိ။ အတ္ထောတိ ဟိတံ၊ ဣစ္ဆိတဝတ္ထု ဝါ၊ တံ ပန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဂန္တွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စသင်္ခါတော အတ္ထော’’တိ၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ အတ္ထိကံ ယထာ ‘‘ဒဏ္ဍိကော’’တိ။ ဒုတိယဿပိ ပုဂ္ဂလဝါစကဿ တဒဿတ္ထိပစ္စယဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ ပဌမေန တဒါရမ္မဏိကစိတ္တမေဝ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘တဿ မာဏဝဿ စိတ္တ’’န္တိ။ အတ္ထိကမဿ အတ္ထီတိ အတ္ထိကဝါ ယထာ ‘‘ဂုဏဝါ’’တိ။

‘‘ယာယေဝ ခေါ ပနတ္ထာယာ’’တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ယေနေဝ ခေါ ပနတ္ထေနာ’’တိ ဣမိနာ။ တေနေဝါဟ ‘‘တမေဝ အတ္ထန္တိ ဣဒံ ပုရိသလိင်္ဂဝသေနေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တတ္ထ ဟိ သာဘာဝိကလိင်္ဂတာဒဿနေန ဣဓ အသာဘာဝိကလိင်္ဂတာသိဒ္ဓီတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – ယာယ အတ္ထာယာတိ ပုလ္လိင်္ဂဝသေနေဝ တဒတ္ထေ သမ္ပဒါနဝစနံ၊ ယဿ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စသင်္ခါတဿ အတ္ထဿ အတ္ထာယာတိ အတ္ထောတိ။ အဿာတိ အမ္ဗဋ္ဌဿ ဒဿေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညေသံ သန္တိကံ အာဂတာနန္တိ ဂရုဋ္ဌာနိယာနံ သန္တိကမုပဂတာနံ သာဓုရူပါနံ။ ဝတ္တန္တိ တေသံ သမာစိဏ္ဏံ။ ပကရဏတောယေဝ ‘‘အာစရိယကုလေ’’တိ အတ္ထော ဝိညာယတိ၊ ‘‘အဝုသိတဝါ’’တိ စ အသိက္ခိတဘာဝေါယေဝ ဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တော ယထာ တံ စီဝရဒါနံ တိစီဝရေန အစ္ဆာဒေသီတိ။ တေနာဟ ‘‘အာစရိယကုလေ အဝုသိတဝါ အသိက္ခိတော’’တိ။ အသိက္ခိတတ္တာ ဧဝ အပ္ပဿုတော၊ ‘‘ဝုသိတမာနီ’’တိ စ ပဒါပေက္ခာယ အပရိယောသိတဝစနတ္တာ သမာနောတိ ပါဌသေသောတိ ဒဿေတိ ‘‘အပ္ပဿုတောဝ သမာနော’’တိ ဣမိနာ။ ဗာဟုသစ္စဉှိ နာမ ယာဝဒေဝ ဥပသမတ္ထံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ တဒဘာဝတော ပနာယံ အမ္ဗဋ္ဌော အဝုသိတဝါ အသိက္ခိတော အပ္ပဿုတောတိ ဝိညာယတီတိ ဧဝမ္ပိ အတ္ထာပတ္တိတော ကာရဏံ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ကိမညတြ အဝုသိတတ္တာ’’တိ။ ဣမမ္ပိ သမ္ဗန္ဓံ ဒီပေတိ ‘‘ဧတဿ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ ယထာရုတတော ပန ဖရုသဝစနသမုဒါစာရေန အနုပသမကာရဏဒဿနမေတံ။ တတြာယံ ယောဇနာ – ‘‘ကိမညတြ အဝုသိတတ္တာ’’တိ ဣဒံ ကာရဏံ ဧတဿ အမ္ဗဋ္ဌဿ ဖရုသဝစနသမုဒါစာရေ ကာရဏန္တိ။ ‘‘ဖရုသဝစနသမုဒါစာရေနာ’’တိပိ ပါဌော၊ တထာ သမုဒါစာရဝသေန ဝုတ္တံ ကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ ယောဇေန္တိ – အဝုသိတတ္တာ အဝုသိတဘာဝံ အညတြ ဌပေတွာ ဧတဿ ဧဝံ ဖရုသဝစနသမုဒါစာရေ ကာရဏံ ကိမညံ အတ္ထီတိ။ ပုရိမယောဇနာဝေတ္ထ ယုတ္တတရာ ယထာပါဌံ ယောဇေတဗ္ဗတော။ ‘‘အညတြာ’’တိ နိပါတယောဂတော အဝုသိတတ္တာတိ ဥပယောဂတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ။ တဒေဝ ကာရဏံ သမတ္ထေတိ ‘‘အာစရိယကုလေ’’တိအာဒိနာ။

၂၆၄။ ကောဓသင်္ခါတဿ ပရဿ ဝသာနုဂတစိတ္တတာယ အသကမနော။ မာနနိမ္မဒနတ္ထန္တိ မာနဿ နိမ္မဒနတ္ထံ အဘိမဒ္ဒနတ္ထံ၊ အမဒနတ္ထံ ဝါ၊ မာနမဒဝိရဟတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဒေါသံ ဥဂ္ဂိလေတွာတိ သိနေဟပါနေန ကိလိန္နံ ဝါတပိတ္တသေမှဒေါသံ ဥဗ္ဗမနံ ကတွာ။ ဂေါတ္တေန ဂေါတ္တန္တိ အမ္ဗဋ္ဌေနေဝ ဘဂဝတာ ပုဋ္ဌေန ဝုတ္တေန သာဝဇ္ဇေန ပုရာတနဂေါတ္တေန အဓုနာ အနဝဇ္ဇသညိတံ ဂေါတ္တံ။ ကုလာပဒေသေန ကုလာပဒေသန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဥဋ္ဌာပေတွာတိ သာဝဇ္ဇတော ဥဋ္ဌဟနံ ကတွာ၊ ဥဒ္ဓရိတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂေါတ္တဉ္စေတ္ထ အာဒိပုရိသဝသေန၊ ကုလာပဒေသော ပန တဒနွယေ ဥပ္ပန္နာဘိညာတပုရိသဝသေန ဂဟေတဗ္ဗော ယထာ ‘‘အာဒိစ္စော မာဃဝေါ’’တိ။ သာကိယာနဉှိ အာဒိစ္စဂေါတ္တံ အဒိတိယာ နာမ ဒေဝဓီတာယ ပုတ္တဘူတံ အာဒိပုရိသံ ပတိ ဟောတိ၊ တံ ‘‘ဂေါတမဂေါတ္တ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ယထာဟ ပဗ္ဗဇ္ဇာသုတ္တေ –

‘‘အာဒိစ္စာ နာမ ဂေါတ္တေန၊ သာကိယာ နာမ ဇာတိယာ၊

တမှာ ကုလာ ပဗ္ဗဇိတောမှိ၊ န ကာမေ အဘိပတ္ထယ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၄၂၅)၊

မာဃဝကုလံ ပန တဒနွယေ အဘိညာတံ မစလဂါမိကပုရိသံ ပတိ ဟောတီတိ။ ဂေါတ္တမူလဿ ဂါရယှတာယ အမာနဝတ္ထုဘာဝပဝေဒနတော ‘‘မာနဒ္ဓဇံ မူလေ ဆေတွာ နိပါတေဿာမီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဃဋ္ဋေန္တောတိ ဇာတိဂေါတ္တဝသေန ဩမသန္တော။ ဟီဠေန္တောတိ ဟီဠနံ ဂရဟံ ကရောန္တော။ ‘‘စဏ္ဍာ ဘော ဂေါတမ သကျဇာတီ’’တိအာဒိနာ သာကိယေသု စဏ္ဍဘာဝါဒိဒေါသံ ပါပိတေသု သမဏောပိ ဂေါတမော ပါပိတော ဘဝိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ယသ္မိံ မာနုဿယကောဓုဿယာ အညမညူပတ္ထဒ္ဓါ၊ သော ‘‘စဏ္ဍော’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဒဿေတိ ‘‘မာနနိဿိတကောဓယုတ္တာ’’တိ ဣမိနာ၊ ပကတူပနိဿယာရမ္မဏဝသေန စေတ္ထ နိဿိတဘာဝေါ၊ န သဟဇာတာဒိဝသေန။ ခရာတိ စိတ္တေန၊ ဝါစာယ စ ကက္ခဠာ။ လဟုကာတိ တရုဏာ အဝုဒ္ဓကမ္မာ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပကေနေဝါ’’တိအာဒိ။ အလာဗုကဋာဟန္တိ လာဗုဖလဿ အဘေဇ္ဇကပါလံ။ အဋ္ဌကထာမုတ္တကနယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဿာတိ သာဟသိကာတိ ကေစိ ဝဒန္တိ၊ သာရမ္ဘကာတိ အပရေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၆၄) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ သမာနာတိ ဟောန္တာ ဘဝမာနာတိ အသသဒ္ဒဝသေနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သန္တာတိ ပုရိမပဒဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ န သက္ကရောန္တီတိ သက္ကာရံ န ကရောန္တီတိ အတ္ထမေဝ ဝိညာပေတိ ‘‘န ဗြာဟ္မဏာန’’န္တိအာဒိနာ။ အပစိတိကမ္မန္တိ ပဏိပါတကမ္မံ။ ‘‘ယဒိမေ သကျာ’’တိ ပစ္ဆိမဝါကျေ ယ-သဒ္ဒဿ ကိရိယာပရာမသနဿ အနိယမဿ ‘‘တယိဒံ ဘော ဂေါတမာ’’တိ ပုရိမဝါကျေ တ-သဒ္ဒေန နိယမနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ဣမေ သကျာ’’တိအာဒိ။ နာနုလောမန္တိ အတ္တနော ဇာတိယာ န အနုစ္ဆဝိကံ။

ဒုတိယဣဗ္ဘဝါဒဝဏ္ဏနာ

၂၆၅။ သန္ဓာဂါရပဒနိဗ္ဗစနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ တဒါ အဘိသိတ္တသကျရာဇူနမ္ပိ ဗဟုတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဘိသိတ္တသကျရာဇာနော’’တိ။ ကာမဉှိ သကျရာဇကုလေ ယော သဗ္ဗေသံ ဝုဒ္ဓတရော၊ သမတ္ထော စ၊ သော ဧဝ အဘိသေကံ လဘတိ ။ ဧကစ္စော ပန အဘိသိတ္တော သမာနော ‘‘ဣဒံ ရဇ္ဇံ နာမ ဗဟုကိစ္စံ ဗဟုဗျာပါရ’’န္တိ တတော နိဗ္ဗိဇ္ဇ ရဇ္ဇံ ဝယသာ အနန္တရဿ နိယျာတေတိ၊ ကဒါစိ သောပိ အညဿာတိ ဧဝံ ပရမ္ပရာနိယျာတနဝသေန တဒါ ဗဟူ အဘိသိတ္တပုဗ္ဗာ သကျရာဇာနော ဟောန္တီတိ ဣဒံ အာစရိယဿာဘိမတံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၆၅)။ အပိစ ယထာရဟံ ဌာနန္တရေသု အဘိသိတ္တသကျရာဇူနမ္ပိ ဗဟုတံ သန္ဓာယ ဧဝမာဟာတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ တေ ဟိ ‘‘ရာဇာနော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ယထာဟ –

‘‘ရာဇာနော နာမ ပထဗျာရာဇာ၊ ပဒေသရာဇာ၊ မဏ္ဍလိကာ၊ အန္တရဘောဂိကာ၊ အက္ခဒဿာ၊ မဟာမတ္တာ၊ ယေ ဝါ ပန ဆေဇ္ဇဘေဇ္ဇံ ကရောန္တာ အနုသာသန္တိ၊ ဧတေ ရာဇာနော နာမာ’’တိ (ပါရာ။ ၉၂)။

သံဟာရိမေဟိ ဝါဠရူပေဟိ ကတော ပလ္လင်္ကော၊ ဘဒ္ဒပီဌံ ဝေတ္တာသနံ။ မိဟိတမတ္တံ ဟသိတမတ္တံ။ အနုဟသန္တီတိ မမုဒ္ဒေသိကံ မဟာဟသိတံ ကရောန္တိ၊ ဣဒဉှိ ‘‘အနုဇဂ္ဃန္တာ’’တိ ဧတဿ သံဝဏ္ဏနာပဒံ။ ဇဂ္ဃသဒ္ဒေါ စ မဟာဟသနေ ပဝတ္တတိ ‘‘န ဥဇ္ဇဂ္ဃိကာယ အန္တရဃရေ ဂမိဿာမီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၅၈၆) ဝိယ။

ကဏှာယနတော ပဋ္ဌာယ ပရမ္ပရာဂတံ ကုလဝံသံ အနုဿဝဝသေန ဇာနန္တိ။ ကုလာဘိမာနိနော ဟိ ယေဘုယျေန ပရေသံ ဥစ္စာဝစံ ကုလံ တထာ တထာ ဥဒါဟရန္တိ၊ အတ္တနော စ ကုလဝံသံ ဇာနန္တိ၊ ဧဝံ အမ္ဗဋ္ဌောပိ၊ တထာ ဟေသ ပရတော ဘဂဝတာ ပုစ္ဆိတော ဝဇိရပါဏိ ဘယေန အတ္တနော ကုလဝံသံ ယာထာဝတော ကထေသီတိ။ ဩလမ္ဗေတွာတိ ဟတ္ထိသောဏ္ဍသဏ္ဌာနာဒိနာ သာဋကံ အဝလမ္ဗေတွာ။ တတောတိ တထာဇာနနတော၊ ဂမနတော စ။ မမညေဝ မညေတိ မမမေဝ အနုဇဂ္ဃန္တာ မညေ။

တတိယဣဗ္ဘဝါဒဝဏ္ဏနာ

၂၆၆။ ခေတ္တလေဍ္ဍူနန္တိ ခေတ္တေ ကသနဝသေန ဥဋ္ဌာပိတမတ္တိကာခဏ္ဍာနံ။ လေဍ္ဍုကာနမန္တရေ နိဝါသိတတ္တာ ‘‘လေဍ္ဍုကိကာ’’ ဣစ္စေဝ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၆၆) သညာတာ ခုဒ္ဒကသကုဏိကာ။ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ လေဍ္ဍုကိကောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ‘‘စာတကသကုဏိကာ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၅၀) ဝုတ္တာ၊ နိဃဏ္ဋုသတ္ထေသု ပန တံ ‘‘လာပသကုဏိကာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကောဓဝသေန လဂ္ဂိတုန္တိ ဥပနယှိတုံ၊ အာဃာတံ ဗန္ဓိတုန္တိ အတ္ထော။

‘‘အမှေ ဟံသကောဉ္စမောရသမေ ကရောတီ’’တိ ဝဒန္တော ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတံ ‘‘န တံ ကောစိ ဟံသော ဝါ ကောဉ္စော ဝါ မောရော ဝါ အာဂန္တွာ ကိံ တွံ လပသီတိ နိသေဓေတီ’’တိ ဣဒမ္ပိ ဝစနံ သင်္ဂီတိမနာရုဠှံ တဒါ ဘဂဝတာ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဿေတိ။ တဒါ ဝဒန္တောယေဝ ဟိ ဧဝံ ကရောတီတိ ဝတ္တုမရဟတိ။ ‘‘ဧဝံ နု တေ’’တိအာဒိဝစနံ၊ ‘‘အဝုသိတဝါယေဝါ’’တိအာဒိဝစနဉ္စ မာနဝသေန သမဏေန ဂေါတမေန ဝုတ္တန္တိ အမ္ဗဋ္ဌော မညတီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘နိမ္မာနော ဒါနိ ဇာတောတိ မညမာနော’’တိ။

ဒါသိပုတ္တဝါဒဝဏ္ဏနာ

၂၆၇။ နိမ္မာဒေတီတိ အ-ကာရဿ အာ-ကာရံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော ဥမ္မာဒေ မဒသဒ္ဒေန နိပ္ဖန္နတ္တာတိ ဒဿေတိ ‘‘နိမ္မဒေတီ’’တိ ဣမိနာ။ နိမ္မာနေတိ ဝိဂတမာနေ။ ယဒိ ပနာဟံ ဂေါတ္တံ ပုစ္ဆေယျံ သာဓု ဝတာတိ အတ္ထော။ ပါကဋံ ကာတုကမျတာယ တိက္ခတ္တုံ မဟာသဒ္ဒေန အဝေါစ။ ကသ္မာ အဝေါစာတိ ပန အသုဒ္ဓဘာဝံ ဇာနန္တဿာပိ တထာဝစနေ ကာရဏပုစ္ဆာ။ ဂေါတ္တဘူတံ နာမမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ န ဝိသုံ ဂေါတ္တန္တိ အာဟ ‘‘မာတာပေတ္တိကန္တိ မာတာပိတူနံ သန္တက’’န္တိ။ ဂေါတ္တဉှိ ပိတိတော လဒ္ဓဗ္ဗံ ပေတ္တိကမေဝ၊ န မာတာပေတ္တိကံ။ န ဟိ ဗြာဟ္မဏာနံ သဂေါတ္တာယ ဧဝ အာဝါဟဝိဝါဟော ဣစ္ဆိတော၊ ဂေါတ္တနာမံ ပန ဇာတိသိဒ္ဓံ၊ န ကိတ္တိမံ၊ န ဂုဏနာမံ ဝါ၊ ဇာတိ စ ဥဘယသမ္ဗန္ဓိနီတိ မာတာပေတ္တိကမေဝ၊ န ပေတ္တိကမတ္တံ။ နာမဂေါတ္တန္တိ ဂေါတ္တဘူတံ နာမံ၊ န ကိတ္တိမံ၊ န ဂုဏနာမံ ဝါ ဝိသေသနပရနိပါတဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ယထာ ‘‘အဂျာဟိတော’’တိ။ နာမဉ္စ တဒေဝ ပဝေဏီဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဂေါတ္တဉ္စာတိ ဟိ နာမဂေါတ္တံ။ တတ္ထ ယာ ‘‘ကဏှာယနော’’တိ နာမပဏ္ဏတ္တိ နိရုဠှာ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိဝသေန နာမ’’န္တိ။ တံ ပနေတံ နာမံ ကဏှဣသိတော ပဋ္ဌာယ တသ္မိံ ကုလပရမ္ပရာဝသေန အာဂတံ၊ န ဧတသ္မိံယေဝ နိရုဠှန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဝေဏီဝသေန ဂေါတ္တ’’န္တိ။ ဂေါတ္တပဒဿ ဝစနတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။

‘‘အနုဿရတော’’တိ ဧတ္ထ န ကေဝလံ အနုဿရဏမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ ကုလသုဒ္ဓိဝီမံသနဝသေနေဝါတိ အာဟ ‘‘ကုလကောဋိံ သောဓေန္တဿာ’’တိ၊ ကုလဂ္ဂံ ဝိသောဓေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘အယျပုတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ အယျသဒ္ဒေါ အယျိရကေတိ ဝုတ္တံ ‘‘သာမိနော ပုတ္တာ’’တိ။ စတူသု ဒါသီသု ဒိသာ ဩက္ကာကရညော အန္တောဇာတဒါသီ။ တေနာဟ ‘‘ဃရဒါသိယာ ပုတ္တော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ အမ္ဗဋ္ဌော ဇာတိံ နိဿာယ မာနထဒ္ဓါ၊ န စ တဿ ယာထာဝတော ဇာတိယာ အဝိဘာဝိတာယ မာနနိဂ္ဂဟော ကရီယတိ၊ အကတေ စ မာနနိဂ္ဂဟေ မာနဝသေန ရတနတ္တယံ အပရဇ္ဈိဿတိ၊ ကတေ ပန မာနနိဂ္ဂဟေ အပရဘာဂေ ရတနတ္တယေ ပသီဒိဿတိ၊ န စေဒိသီ ဝါစာ ဖရုသဝါစာ နာမ ဟောတိ စိတ္တဿ သဏှဘာဝတော။ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ အဘယသုတ္တဉ္စ (မ။ နိ။ ၂။၈၃) ဧတ္ထ နိဒဿနံ ။ ကေစိ စ ဇနာ ကက္ခဠာယ ဝါစာယ ဝုတ္တာ အဂ္ဂိနာ ဝိယ လောဟာဒယော မုဒုဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ အမ္ဗဋ္ဌံ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကတ္တုကာမော ‘‘အယျပုတ္တာ သကျာ ဘဝန္တိ၊ ဒါသိပုတ္တော တွမသိ သကျာန’’န္တိ အဝေါစ။

‘‘ဣဓေကစ္စော ပါပဘိက္ခု တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အတ္တနော ဒဟတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၉၅) ဝိယ ဒဟသဒ္ဒေါ ဓာရဏတ္ထော၊ ဓာရဏဉ္စေတ္ထ ပုဗ္ဗပုရိသဝသေန သညာပနန္တိ အာဟ ‘‘ဩက္ကာကော နော ပုဗ္ဗပုရိသော’’တိအာဒိ။ ဒဟသဒ္ဒဉှိ ဘသ္မီကရဏေ၊ ဓာရဏေ စ ဣစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ပဘာ နိစ္ဆရတီတိ ပဘဿရံ ဟုတွာ နိက္ခမတိ တထာရူပေန ပုညကမ္မေန ဒန္တာနံ ပဘဿရဘာဝတော။

တေတိ ဇေဋ္ဌကုမာရေ။ ပဌမကပ္ပိကာနန္တိ ပဌမကပ္ပဿ အာဒိကာလေ နိဗ္ဗတ္တာနံ။ ကိရသဒ္ဒေန စေတ္ထ အနုဿဝတ္ထေန၊ ယော ဝုစ္စမာနာယ ရာဇပရမ္ပရာယ ကေသဉ္စိ မတိဘေဒေါ၊ တံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ အနုဿဝဝစနေနေဝ ဟိ အနနုဿုတော ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိအာဒီနံ မတိဘေဒေါ နိရာကရီယတီတိ။ မဟာသမ္မတဿာတိ အဂ္ဂညသုတ္တေ ဝက္ခမာနနယေန ‘‘အယံ နော ရာဇာ’’တိ မဟာဇနေန သမ္မန္နိတွာ ဌပိတတ္တာ ‘‘မဟာသမ္မတော’’တိ ဧဝံ သမ္မတဿ။ ယံ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ –

‘‘အာဒိစ္စကုလသမ္ဘူတော၊ သုဝိသုဒ္ဓဂုဏာကရော၊

မဟာနုဘာဝေါ ရာဇာသိ၊ မဟာသမ္မတနာမကော။

ယော စက္ခုဘူတော လောကဿ၊ ဂုဏရံသိသမုဇ္ဇလော၊

တမောနုဒေါ ဝိရောစိတ္ထ၊ ဒုတိယော ဝိယ ဘာဏုမာ။

ဌပိတာ ယေန မရိယာဒါ၊ လောကေ လောကဟိတေသိနာ၊

ဝဝတ္ထိတာ သက္ကုဏန္တိ၊ န ဝိလင်္ဃယိတု ဇနာ။

ယသဿိနံ တေဇဿိနံ၊ လောကသီမာနုရက္ခကံ၊

အာဒိဘူတံ မဟာဝီရံ၊ ကထယန္တိ ‘မနူ’တိ ယ’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၆၇)၊

တဿ စ ပုတ္တပပုတ္တပရမ္ပရံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝဒန္တိ –

‘‘တဿ ပုတ္တော မဟာတေဇော၊ ရောဇော နာမ မဟီပတိ၊

တဿ ပုတ္တော ဝရရောဇော၊ ပဝရော ရာဇမဏ္ဍလေ။

တဿာသိ ကလျာဏဂုဏော၊ ကလျာဏော နာမ အတြဇော၊

ရာဇာ တဿာသိ တနယော၊ ဝရကလျာဏနာမကော။

တဿ ပုတ္တော မဟာဝီရော၊ မန္ဓာတာ ကာမဘောဂိနံ၊

အဂ္ဂဘူတော မဟိန္ဒေန၊ အဍ္ဎရဇ္ဇေန ပူဇိတော။

တဿ သူနု မဟာတေဇော၊ ဝရမန္ဓာတုနာမကော၊

‘ဥပေါသထော’တိ နာမေန၊ တဿ ပုတ္တော မဟာယသော။

ဝရော နာမ မဟာတေဇော၊ တဿ ပုတ္တော မဟာဝရော၊

တဿာသိ ဥပဝရောတိ၊ ပုတ္တော ရာဇာ မဟာဗလော။

တဿ ပုတ္တော မဃဒေဝေါ၊ ဒေဝတုလျော မဟီပတိ၊

စတုရာသီတိ သဟဿာနိ၊ တဿ ပုတ္တပရမ္ပရာ။

တေသံ ပစ္ဆိမကော ရာဇာ၊ ‘ဩက္ကာကော’ဣတိ ဝိဿုတော၊

မဟာယသော မဟာတေဇော၊ အခုဒ္ဒေါ ရာဇမဏ္ဍလေ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၆၇)၊

ဣဒံ အဋ္ဌကထာနုပရောဓဝစနံ။ ယံ ပန ဒီပဝံသေ ဝုတ္တံ –

‘‘ပဌမာဘိသိတ္တော ရာဇာ၊ ဘူမိပါလော ဇုတိန္ဓရော၊

မဟာသမ္မတော နာမေန၊ ရဇ္ဇံ ကာရေသိ ခတ္တိယော။

တဿ ပုတ္တော ရောဇော နာမ၊ ဝရရောဇော စ ခတ္တိယော၊

ကလျာဏော ဝရကလျာဏော၊ ဥပေါသထော မဟိဿရော။

မန္ဓာတာ သတ္တမော တေသံ၊ စတုဒီပမှိ ဣဿရော၊

ဝရော ဥပဝရော ရာဇာ၊ စေတိယော စ မဟိဿရော’’တိအာဒိ။

ယဉ္စ မဟာဝံသာဒီသု ဝုတ္တံ –

‘‘မဟာသမ္မတရာဇဿ၊ ဝံသဇော ဟိ မဟာမုနိ၊

ကပ္ပာဒိသ္မိံ ရာဇာသိ၊ မဟာသမ္မတနာမကော။

ရောဇော စ ဝရရောဇော စ၊ တထာ ကလျာဏကာ ဒုဝေ၊

ဥပေါသထော စ မန္ဓာတာ၊ ဝရကော ပဝရာ ဒုဝေ’’တိအာဒိ။

သဗ္ဗမေတံ ယေဘုယျတော အဋ္ဌကထာဝိရောဓဝစနံ။ အဋ္ဌကထာယဉှိ မန္ဓာတုရာဇာ ဆဋ္ဌော ဝုတ္တော၊ မဃဒေဝရာဇာ ဧကာဒသမော၊ တဿ စ ပုတ္တပရမ္ပရာယ စတုရာသီတိသဟဿရာဇူနံ ပစ္ဆိမကော ဩက္ကာကရာဇာ၊ တေသု ပန မန္ဓာတုရာဇာ သတ္တမော ဝုတ္တော၊ မဃဒေဝရာဇာ အနေကေသံ ရာဇသဟဿာနံ ပစ္ဆိမကော၊ တဿ စ ပုတ္တပရမ္ပရာယ အနေကရာဇသဟဿာနံ ပစ္ဆိမကော ဩက္ကာကရာဇာတိ ဧဝမာဒိနာ အနေကဓာ ဝိရောဓဝစနံ အဋ္ဌကထာယံ နိရာကရောတိ။ နနု အဝေါစုမှ ‘‘ကိရသဒ္ဒေန စေတ္ထ အနုဿဝတ္ထေန၊ ယော ဝုစ္စမာနာယ ရာဇပရမ္ပရာယ ကေသဉ္စိ မတိဘေဒေါ၊ တံ ဥလ္လိင်္ဂေတီ’’တိ။ တေသံ ပစ္ဆတောတိ မဃဒေဝပရမ္ပရာဘူတာနံ ကဠာရဇနကပရိယောသာနာနံ စတုရာသီတိခတ္တိယသဟဿာနံ အပရဘာဂေတိ ယထာနုဿုတံ အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ ဒီပဝံသာဒီသု ပန ‘‘ကဠာရဇနကရညော ပုတ္တပရမ္ပရာယ အနေကခတ္တိယသဟဿာနံ ပစ္ဆိမကော ရာဇာ သုဇာတော နာမ၊ တဿ ပုတ္တော ဩက္ကာကော ရာဇာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဃဒေဝပရမ္ပရာယ အနေကသဟဿရာဇူနံ အပရဘာဂေ ပဌမော ဩက္ကာကော နာမ ရာဇာ အဟောသိ၊ တဿ ပရမ္ပရာဘူတာနံ ပန အနေကသဟဿရာဇူနံ အပရဘာဂေ ဒုတိယော ဩက္ကာကော နာမ ရာဇာ အဟောသိ၊ တဿပိ ပရမ္ပရာယ အနေကသဟဿရာဇူနံ အပရဘာဂေ တတိယော ဩက္ကာကော နာမ ရာဇာ အဟောသိ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တယော ဩက္ကာကဝံသာ အဟေသု’’န္တိအာဒိ။

ဇာတိယာ ပဉ္စမဒိဝသေ နာမကမ္မာဒိမင်္ဂလံ လောကာစိဏ္ဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စမဒိဝသေ အလင်္ကရိတွာ’’တိ။ သဟသာ ဝရံ အဒါသိန္တိ ပုတ္တဒဿနေန ဗလဝသောမနဿပ္ပတ္တော တုရိတံ အဝီမံသိတွာ တုဋ္ဌိဒါယဝသေန ဝရံ အဒါသိံ ‘‘ယံ ဣစ္ဆသိ၊ တံ ဂဏှာဟီ’’တိ။ သာတိ ဇန္တုကုမာရမာတာ။ ရဇ္ဇံ ပရိဏာမေတုံ ဣစ္ဆတီတိ မမ ဝရဒါနံ အန္တရံ ကတွာ ဣမံ ရဇ္ဇံ ပရိဏာမေတုံ ဣစ္ဆတိ။

ရဇ္ဇံကာရေဿန္တီတိ ရာဇဘာဝံ မဟာဇနေန မဟာဇနံ ဝါ ကာရာပေဿန္တိ။ နပ္ပသဟေယျာတိ နိဝါသတ္ထာယ ပရိယတ္တော န ဘဝေယျ။

ကဠာရဝဏ္ဏတာယ ကပိလဗြာဟ္မဏော နာမ အဟောသိ။ နိက္ခမ္မာတိ ဃရာဝါသတော ကာမေဟိ စ နိက္ခမိတွာ။ သာကော နာမ သဗ္ဗသာရမယော ရုက္ခဝိသေသော၊ ယေန ပါသာဒါဒိ ကရီယတေ၊ တံသမုဒါယဘူတေ ဝနသဏ္ဍေတိ အတ္ထော။ ဘူမိယာ ပဝတ္တံ ဘုမ္မံ၊ တံ ဂုဏဒေါသံ ဇာလေတိ ဇောတေတိ၊ တံ ဝါ ဇလတိ ဇောတတိ ပါကဋံ ဘဝတိ ဧတာယာတိ ဘုမ္မဇာလာ။ ဟေဋ္ဌာ စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေန ‘‘အသီတိဟတ္ထေ’’တိ ဣဒမနုကဍ္ဎတိ။ ဧတသ္မိံ ပဒေသေတိ သာကဝနသဏ္ဍမာဟ။ ခန္ဓပန္တိဝသေန ဒက္ခိဏာဝဋ္ဋာ။ သာခါပန္တိဝသေန ပါစီနာဘိမုခါ။ တေဟီတိ မိဂသူကရေဟိ၊ မဏ္ဍူကမူသိကေဟိ စ။ တေတိ သီဟဗျဂ္ဃာဒယော သပ္ပဗိဠာရာ စ။

ဧတ္ထာတိ ဧဝံ မာပိယမာနေ နဂရေ။ တုမှာကံ ပုရိသေသု ပရိယာပန္နံ ဧကေကမ္ပိ ပုရိသံ ပစ္စတ္ထိကဘူတံ အညံ ပုရိသသတမ္ပိ ပုရိသသဟဿမ္ပိ အဘိဘဝိတုံ န သက္ခိဿတီတိ ယောဇနာ။ စက္ကဝတ္တိဗလေနာတိ စက္ကဝတ္တိဗလဘာဝေန။ အတိသေယျောတိ အတိဝိယ ဥတ္တမော ဘဝေယျ။ ကပိလဿ ဣသိနော ဝသနဋ္ဌာနတ္တာ ကပိလဝတ္ထု။

နေသံ သန္တိကေ ဘဝေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အသဒိသသံယောဂေတိ ဇာတိယာ အသဒိသာနံ ဃရာဝါသပယောဂေ ဟေတုဘူတေ။ အဝသေသာဟိ အတ္တနော အတ္တနော ကဏိဋ္ဌာဟိ။

ဝဍ္ဎမာနာနန္တိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ၊ အနန္တရာယိကာယ ပုတ္တဓီတုဝဍ္ဎနာယ ဝဍ္ဎမာနေသု ဧဝ ဥဒပါဒီတိ အတ္ထော။ လောဟိတကတာယ ကောဝိဠာရပုပ္ဖသဒိသာနိ။ ကုဋ္ဌရောဂေါ နာမ သာသမသူရီရောဂါ ဝိယ ယေဘုယျေန သင်္ကမနသဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ ရောဂေါ သင်္ကမတီ’’တိ။ ဥပရိ ပဒရေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပံသုံ ရာသိကရဏေန ဒတွာ။ နာဋကိတ္ထိယော နာမ နစ္စန္တိယော။ ရာဇဘရိယာယော ဩရောဓာ နာမ။ တဿာတိ သုသိရဿ။ မိဂသကုဏာဒီနန္တိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ဝနစရကပေတာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။

တသ္မိံ ရာမရညေ နိသိန္နေတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပဒရေတိ ဒါရုဖလကေ။ ခတ္တိယမာယာရောစနေန အတ္တနော ခတ္တိယဘာဝံ ဇာနာပေတွာ။

မာတိကန္တိ မာတိတော အာဂတံ။ ပါဘတန္တိ မူလဘဏ္ဍံ၊ ပဏ္ဏာကာရော ဝါ။ ရညောတိ ရာမရာဇဿ ဇေဋ္ဌပုတ္တဘူတဿ ဗာရာဏသိရညော။ တတ္ထာတိ ဗာရာဏသိယံ။ ဣဓေဝါတိ ဟိမဝန္တပဿေယေဝ။ နဂရန္တိ ရာဇဓာနီဘူတံ မဟာနဂရံ။ ကောလရုက္ခော နာမ ကုဋ္ဌဘေသဇ္ဇုပဂေါ ဧကော ရုက္ခဝိသေသော။ ဗျဂ္ဃပထေတိ ဗျဂ္ဃမဂ္ဂေ။

မာတုလာတိ မာတု ဘာတရော။ ကေသဂ္ဂဟဏန္တိ ကေသဝေဏိဗန္ဓနံ။ ဒုဿဂ္ဂဟဏန္တိ ဝတ္ထဿ နိဝသနာကာရော။ နှာနတိတ္ထန္တိ ယထာဝုတ္တာယ ပေါက္ခရဏိယာ ဥဒကနှာနတိတ္ထံ။ ဣဒါနိပိ တေသံ ဇာတိသမ္ဘေဒါဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ တေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အာဝါဟော ဒါရိကာဟရဏံ။ ဝိဝါဟော ဒါရိကာဒါနံ။ တတ္ထာတိ တေသု သကျကောလိယေသု။ ဓာတုသဒ္ဒါနမနေကတ္ထတ္တာ သမုသဒ္ဒေါ နိဝါသတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝသန္တီ’’တိ။ အဂ္ဂေတိ ဥပယောဂတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ၊ အာဒျတ္ထေ စ အဂ္ဂသဒ္ဒေါ၊ ကိရိယာဝိသေသောတိ စ ဒဿေတိ ‘‘တံ အဂ္ဂ’’န္တိအာဒိနာ။ ယဒေတ္ထ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ အမ္ဗဋ္ဌ ရာဇာ ဩက္ကာကော ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ ‘သကျာ ဝတ ဘော ကုမာရာ၊ ပရမသကျာ ဝတ ဘော ကုမာရာ’တိ၊ တဒဂ္ဂေ ခေါ ပန အမ္ဗဋ္ဌ သကျာ ပညာယန္တီ’’တိ၊ တဒေတံ သဒ္ဒတော၊ အတ္ထတော စ သာဘာဝိကနိဗ္ဗစနနိဒဿနံ ‘‘သကာဟိ ဘဂိနီဟိပိ သဒ္ဓိံ သံဝါသဝသေန ဇာတိသမ္ဘေဒမကတွာ ကုလဝံသံ အနုရက္ခိတုံ သက္ကုဏန္တိ သမတ္ထေန္တီတိ သကျာ’’တိ တေယေဝ သဒ္ဒရစနာဝိသေသေန သာကိယာ။ ယံ ပနေတံ သက္ကတနိဃဏ္ဋုသတ္ထေသု ဝုတ္တံ –

‘‘သာကရုက္ခပဋိစ္ဆန္နံ၊ ဝါသံ ယသ္မာ ပုရာကံသု၊

တသ္မာ ဒိဋ္ဌာ ဝံသဇာတေ၊ ဘုဝိ ‘သကျာ’တိ ဝိဿုတာ’’တိ။

တဒေတံ သဒ္ဒမတ္တံ ပတိ အသာဘာဝိကနိဗ္ဗစနနိဒဿနံ ‘‘ကပိလမုနိနော ဝသနဋ္ဌာနေ သာကဝနေ ဝသန္တီတိ သကျာ၊သာကိယာ’’တိ စ။

ကာဠဝဏ္ဏတာယ ကဏှော နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာဠဝဏ္ဏ’’န္တိအာဒိ။ ဟနုယံ ဇာတာ မဿူ၊ ဥတ္တရောဋ္ဌဿ ဥဘောသု ပဿေသု ဒါဌာကာရေန ဇာတာ ဒါဌိကာ။ ဣဒဉ္စ အတ္ထမတ္တေန ဝုတ္တံ၊ တဒ္ဓိတဝသေန ပန ယထာ ဧတရဟိ ယက္ခေ ‘‘ပိသာစော’’တိ သမညာ၊ ဧဝံ တဒါ ‘‘ကဏှော’’တိ၊ တသ္မာ ဇာတမတ္တေယေဝ သဗျာဟရဏေန ပိသာစသဒိသတာယ ကဏှောတိ။ တထာဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယထာ ခေါ ပန အမ္ဗဋ္ဌ ဧတရဟိ မနုဿာ ပိသာစေ ဒိသွာ ‘ပိသာစာ’တိ သဉ္ဇာနန္တိ၊ ဧဝမေဝ ခေါ အမ္ဗဋ္ဌ တေန ခေါ ပန သမယေန မနုဿာ ပိသာစေ ‘ကဏှာ’တိ သဉ္ဇာနန္တီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပိသာစော ဇာတောတိ ဣဒါနိ ပါကဋနာမေန သုဝိညာပနတ္ထံ ပုရိမပဒဿေဝ ဝေဝစနံ ဝုတ္တံ။ ‘‘န သကဗဠေန မုခေန ဗျာဟရိဿာမီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၆၁၉) ဝိယ ဥပသဂ္ဂဝသေန သဒ္ဒကရဏတ္ထော ဟရသဒ္ဒေါ၊ ပုန ဒုတိယောပသဂ္ဂေန ယုတ္တော ဥစ္စာသဒ္ဒကရဏေ ဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္စာသဒ္ဒမကာသီ’’တိ။

၂၆၈။ အတ္တနော ဥပါရမ္ဘမောစနတ္ထာယာတိ အာစရိယေန၊ အမ္ဗဋ္ဌေန စ အတ္တနော အတ္တနော ဥပရိ ပါပေတဗ္ဗောပဝါဒဿ အပနယနတ္ထံ။ ‘‘အတ္တနော’’တိ ဟေတံ ဝိစ္ဆာလောပဝစနံ။ ပရိဘိန္ဒိဿတီတိ အနတ္ထကာမတာပဝေဒနေန ပရိဘေဒံ ကရိဿတိ၊ ပေသုညံ ဥပသံဟရိဿတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အတ္ထဝိညာပနေ သာဓနတာယ ဝါစာ ဧဝ ကရဏံ ဝါက္ကရဏံ နိရုတ္တိနယေန၊ တံ ကလျာဏမဿာတိ ကလျာဏဝါက္ကရဏော။ အသ္မိံ ဝစနေတိ ဧတ္ထ တသဒ္ဒေန ကာမံ ‘‘စတ္တာရောမေ ဘော ဂေါတမ ဝဏ္ဏာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၆၆) အမ္ဗဋ္ဌေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဇာတိဝါဒေါ ပရာမသိတဗ္ဗော ဟောတိ၊ တထာပေသ ဇာတိဝါဒေါ ဝေဒေ ဝုတ္တဝိဓိနာယေဝ တေန ပဋိမန္တေတဗ္ဗော၊ တသ္မာ ပဋိမန္တနဟေတုဘာဝေန ပသိဒ္ဓံ ဝေဒတ္တယဝစနမေဝ ပရာမသိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တနာ ဥဂ္ဂဟိတေ ဝေဒတ္တယဝစနေ’’တိ။ ဣဒါနိ ‘‘ပေါရာဏံ ခေါ ပန တေ အမ္ဗဋ္ဌ မာတာပေတ္တိက’’န္တိအာဒိနာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝစနဿပိ ပရာမသနံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတသ္မိံ ဝါ ဒါသိပုတ္တဝစနေ’’တိ အာဟ။ အပိစ ပဋိမန္တေတုန္တိ ဧတ္ထ ပဋိမန္တနာ နာမ ပဉှာဝိဿဇ္ဇနာ၊ ဥတ္တရိကထနာ ဝါ၊ တသ္မာ အတ္ထဒွယာနုရူပံ တဗ္ဗိသယဿ တ-သဒ္ဒေန ပရာမသနံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၆၉။ တာဝါတိ မန္တနာယ ပဌမမေဝ၊ အကတာယ ဧဝ မန္တနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒုဇ္ဇာနာတိ ဒုဗ္ဗိညေယျာ၊ ပဌမမေဝ သီသမုက္ခိပိတုံ အသမတ္ထနတော ၊ ဇာတိယာ စ ဒုဗ္ဗိညေယျတ္တာ၊ အဋ္ဋဿ စ ဒုက္ကရဏတော အမ္ဗဋ္ဌော သယမေဝ မောစေတူတိ အဓိပ္ပာယော။ အတ္တနာဝ သကျေသု ဣဗ္ဘဝါဒနိပါတနေန အတ္တနော ဥပရိ ပါပုဏနံ သန္ဓာယ ‘‘အတ္တနာ ဗဒ္ဓံ ပုဋက’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ အတ္တနာဝ ဗဒ္ဓံ ပုဋောဠိန္တိ အတ္ထော။

၂၇၀။ ဓမ္မော နာမ ကာရဏံ ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၁၈ အာဒယော) ဝိယ၊ ဓမ္မေန သဟ ဝတ္တတီတိ သဟဓမ္မော၊ သော ဧဝ သဟဓမ္မိကောတိ အာဟ ‘‘သဟေတုကော’’တိအာဒိ၊ ပရိယာယဝစနမေတံ။ ဇနကော ဝါ ဟေတု၊ ဥပတ္ထမ္ဘကော ကာရဏံ။ အညေန အဋ္ဌာနဂတေန အညံ အဋ္ဌာနဂတံ ဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ။

တတောတိ ဒွိက္ခတ္တုံ စောဒနာတော ပရံ၊ တတိယစောဒနာယ အနာဂတာယ ဧဝ ပက္ကမိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၂၇၁။ ပူဇိတဗ္ဗတော သက္ကော ဒေဝရာဇာ ယက္ခော နာမ။ ယော အဂ္ဂိဿ ပကတိဝဏ္ဏော၊ တေန သမန္နာဂတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဒိတ္တန္တိ အဂ္ဂိဝဏ္ဏ’’န္တိ။ ကန္ဒလော နာမ ပုပ္ဖူပဂရုက္ခဝိသေသော၊ ယဿ သေတံ ပုပ္ဖံ ပုပ္ဖတိ၊ မကုဠမ္ပိဿ သေတဝဏ္ဏံ ဒါဌာကာရံ ဟောတိ။ ဝိရူပရူပန္တိ ဝိပရီတရူပသဏ္ဌာနံ။

အဋ္ဌမသတ္တာဟေ အဇပါလနိဂြောဓမူလေ နိသိန္နဿ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဿ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏံ အပ္ပောဿုက္ကတံ သန္ဓာယ ‘‘အဟဉ္စေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဝတ္တမာနေတိ အပ္ပဋိပဇ္ဇမာနေ၊ အနနုဝတ္တမာနေ ဝါ။ တသ္မာတိ တဒါ တထာပဋိညာတတ္တာ။ တာသေတွာ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇာပေဿာမီတိ အာဂတော ယထာ တံ မူလပဏ္ဏာသကေ အာဂတဿ သစ္စကပရိဗ္ဗာဇကဿ သမာဂမေ (မ။ နိ။ ၁။၃၅၇)။

‘‘ဘဂဝါ စေဝ ပဿတိ အမ္ဗဋ္ဌော စာ’’တိ ဧတ္ထ ဣတရေသမဒဿနေ ဒုဝိဓမ္ပိ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဟိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ ယသ္မာ အဂရု၊ ယသ္မာ စ ဝဒေယျုံ၊ တသ္မာတိ သမ္ဗန္ဓော။ အညေသမ္ပိ သာဓာရဏတော အဂရု အဘာရိယံ။ အာဝါဟေတွာတိ မန္တဗလေန အဝှာနံ ကတွာ။ တဿာတိ အမ္ဗဋ္ဌဿ။ အန္တောကုစ္ဆိ အန္တအန္တဂုဏာဒိကော။ ဝါဒသင်္ဃဋ္ဋေတိ ဝါစာသင်္ဃဋ္ဋနေ။ မညမာနောတိ မညနတော။ သမ္ဗန္ဓဒဿနဉှေတံ။

၂၇၂။ တာဏံ ဂဝေသမာနောတိ ‘‘အယမေဝ သမဏော ဂေါတမော ဣတော ဘယတော မမ တာယကော’’တိ ဘဂဝန္တံယေဝ ‘‘တာဏ’’န္တိ ပရိယေသန္တော ၊ ဥပဂစ္ဆန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ တာယတီတိ ယထူပဋ္ဌိတဘယတော ပါလေတိ။ တေနာဟ ‘‘ရက္ခတီ’’တိ၊ ကတ္တုသာဓနမေတံ။ နိလီယတီတိ ယထူပဋ္ဌိတေနေဝ ဘယေန ဥပဒ္ဒုတော နိလီနော ဟောတိ၊ အဓိကရဏသာဓနမေတံ။ သရသဒ္ဒေါ ဟိံသနေ၊ တဉ္စ ဝိဒ္ဓံသနမေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘယံ ဟိံသတိ ဝိဒ္ဓံသေတီ’’တိ၊ ကတ္တုသာဓနမေတံ။

အမ္ဗဋ္ဌဝံသကထာဝဏ္ဏနာ

၂၇၄။ ဂင်္ဂါယ ဒက္ခိဏတောတိ ဂင်္ဂါယ နာမ နဒိယာ ဒက္ခိဏဒိသာဘာဂေ။ ဗြာဟ္မဏတာပသာတိ ဗြဟ္မကုလိနော တာပသာ။ သရံ ဝါ သတ္တိအာဒယော ဝါ ပရဿ ဥပရိ ခိပိတုကာမဿ မန္တာနုဘာဝေန ဟတ္ထံ န ပရိဝတ္တတိ၊ ဟတ္ထေ ပန အပရိဝတ္တန္တေ ကုတော အာဝုဓံ ပရိဝတ္တိဿတီတိ တထာ အပရိဝတ္တနံ သန္ဓာယ ‘‘အာဝုဓံ န ပရိဝတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘဒြံ ဘောတိ သမ္ပဋိစ္ဆနံ၊ သာဓူတိ အတ္ထော။ ဓနုနာ ခိတ္တသရေန အဂမနီယံ သသမ္ဘာရကထာနယေန ‘‘ဓနု အဂမနီယ’’န္တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဓနုနာ ဝိဇ္ဈတိ၊ စက္ခုနာ ပဿတီ’’တိ။ အမ္ဗဋ္ဌံ နာမ ဝိဇ္ဇန္တိ သတ္တာနံ သရီရေ အဗ္ဘင်္ဂံ ဌပေတီတိ အမ္ဗဋ္ဌာ နိရုတ္တိနယေန၊ ဧဝံလဒ္ဓနာမံ မန္တဝိဇ္ဇန္တိ အတ္ထော။ ယတော အမ္ဗဋ္ဌာ ဝိဇ္ဇာ ဧတသ္မိံ အတ္ထီတိ ကတွာ ကဏှော ဣသိ ‘‘အမ္ဗဋ္ဌော’’တိ ပညာယိတ္ထ၊ တဗ္ဗံသဇာတတာယ ပနာယံ မာဏဝေါ ‘‘အမ္ဗဋ္ဌော’’တိ ဝေါဟရီယတိ။ သော ကိရ ‘‘ကထံ နာမာဟံ ဒိသာယ ဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ တံ ဟီနံ ဇာတိံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ‘‘ဟန္ဒာဟံ ယထာ တထာ ဣမံ ဇာတိံ သောဓေဿာမီ’’တိ နိဂ္ဂတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒါနိ မေ မနောရထံ ပူရေဿာမီ’’တိ။ အယဉှိဿ မနောရထော – ဝိဇ္ဇာဗလေန ရာဇာနံ တာသေတွာ တဿ ဓီတရံ လဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ မျာယံ ဒါသဇာတိ သောဓိတာ ဘဝိဿတီတိ။

သေဋ္ဌမန္တေတိ သေဋ္ဌဘူတေ ဝေဒမန္တေ။ ကော နု ကိံ ကာရဏာ ဒါသိပုတ္တော သမာနော မဒ္ဒရူပိံ ဓီတရံ ယာစတီတိ အတ္ထော။ ခုရတိ ဆိန္ဒတိ၊ ခုရံ ဝါ ပါတိ ပိဝတီတိ ခုရပ္ပော၊ ခုရမဿ အဂ္ဂေ အပ္ပီယတိ ဌပီယတီတိ ဝါ ခုရပ္ပော၊ သရော။ မန္တာနုဘာဝေန ရညော ဗာဟုက္ခမ္ဘမတ္တံ ဇာတံ၊ တေန ပန ဗာဟုက္ခမ္ဘေန ‘‘ကော ဇာနာတိ၊ ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ ရာဇာ ဘီတော ဥဿင်္ကီ ဥတြသ္တော အဟောသိ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘ဘယေန ဝေဓမာနော အဋ္ဌာသီ’’တိ။

သရဘင်္ဂဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၁၇။၅၂) အာဂတာနံ ဒဏ္ဍကီရာဇာဒီနံ ပစ္ဆာ ဩက္ကာကရာဇာ အဟောသိ၊ တေသံ ပဝတ္တိ စ သဗ္ဗတ္ထ စိရကာလံ ပါကဋာတိ အာဟ ‘‘ဒဏ္ဍကီရညော’’တိအာဒိ။ အပရဒ္ဓဿ ဒဏ္ဍကီရညော၊ အပရဒ္ဓါ နာဠိကေရော၊ အဇ္ဇုနော စာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သတိပိ ဝါလုကာဒိဝဿေ အာဝုဓဝဿေနေဝ ဝိနာသောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဝုဓဝုဋ္ဌိယာ’’တိ။ ‘‘အယမ္ပိ ဤဒိသော မဟာနုဘာဝေါ’’တိ မညမာနာ ဧဝံ စိန္တယန္တာ ဘယေန အဝေါစုန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဥန္ဒြိယိဿတီတိ ဘိန္ဒိယိဿတိ။ ကမ္မရူပဉှေတံ ‘‘ပထဝီ’’တိ ကမ္မကတ္တုဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ယထာ ‘‘ကုသုလော ဘိဇ္ဇတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဘိဇ္ဇိဿတီ’’တိ။ ထုသမုဋ္ဌီတိ ပလာသမုဋ္ဌိ၊ ဘုသမုဋ္ဌိ ဝါ။ ကသ္မာတိ အာဟ ‘‘သရသန္ထမ္ဘနမတ္တေ’’တိအာဒိ။

ဘီတတသိတာ ဘယဝသေန ဆမ္ဘိတသရီရာ ဥဒ္ဓဂ္ဂလောမာ ဟောန္တိ ဟဋ္ဌလောမာ၊ အဘီတတသိတာ ပန ဘယုပဒ္ဒဝါဘာဝတော အစ္ဆမ္ဘိတသရီရာ ပတိတလောမာ ဟောန္တိ အဟဋ္ဌလောမာ၊ ခေမေန သောတ္ထိနာ တိဋ္ဌန္တိ၊ တာယ ပန ပတိတလောမတာယ တဿ သောတ္ထိဘာဝေါ ပါကဋော ဟောတီတိ ဖလေန ကာရဏံ ဝိဘာဝေတုံ ပါဠိယံ ‘‘ပလ္လောမော’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ပန္နလောမော’’တိအာဒိနာ။ နိရုတ္တိနယေန ပဒသိဒ္ဓိ ယထာ တံ ဘယဘေရဝသုတ္တေ ‘‘ဘိယျော ပလ္လောမမာပါဒိံ အရညေ ဝိဟာရာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၆ အာဒယော)။ ဣဒန္တိ ဩသာနဝစနံ။ ‘‘သစေ မေ ရာဇာ တံ ဒါရိကံ ဒဿေတိ၊ ကုမာရော သောတ္ထိ ပလ္လောမော ဘဝိဿတီ’’တိ ပဋိညာကရဏံ ပကရဏတောယေဝ ပါကဋံ။ တေနာတိ ကဏှေန။ မန္တေတိ ဗာဟုက္ခမ္ဘကမန္တဿ ပဋိပ္ပဿမ္ဘကဝိဇ္ဇာသင်္ခါတေ မန္တေ။ ဧဝရူပါနဉှိ ဘယုပဒ္ဒဝကရာနံ မန္တာနံ ဧကံသေနေဝ ပဋိပ္ပဿမ္ဘကမန္တာဟောန္တိ ယထာ တံ ကုသုမာရကဝိဇ္ဇာဒီနံ။ ပရိဝတ္တိတေတိ ပဇပ္ပိတေ။ အတ္တနော ဓီတုယာ အပဝါဒမောစနတ္ထံ တံ အဒါသံ ဘုဇိဿံ ကရောတိ။ တဿာ အနုရူပေ ဣဿရိယေ ဌပနတ္ထံ ဥဠာရေ စ နံ ဌာနေ ဌပေသိ။ ဧကေန ပက္ခေနာတိ မာတုပက္ခေန။ ကရုဏာယန္တော သမဿာသနတ္ထံ အာဟ၊ န ပန ဥစ္စာကုလီနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။

ခတ္တိယသေဋ္ဌဘာဝဝဏ္ဏနာ

၂၇၅။ ဗြာဟ္မဏေသူတိ ဝေါဟာရမတ္တံ၊ ဗြာဟ္မဏာနံ သမီပေ ဗြာဟ္မဏေဟိ လဒ္ဓဗ္ဗာနိ အာသနာဒီနိ လဘေထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗြာဟ္မဏာနံအန္တရေ’’တိ။ ကေဝလံ ဝေဒသတ္ထာနုရူပံ ပရလောကဂတေ သဒ္ဓါယ ဧဝ ကာတဗ္ဗံ၊ န တဒညံ ကိဉ္စိ အဘိပတ္ထေန္တေနာတိ သဒ္ဓန္တိ နိဗ္ဗစနံ ဒဿေတုံ ‘‘မတကေ ဥဒ္ဒိဿ ကတဘတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။ မင်္ဂလာဒိဘတ္တေတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ဥဿဝဒေဝတာရာဓနာဒိဘတ္တေ သင်္ဂဏှာတိ။ ယညဘတ္တေတိ ပါပသညမာဒိဝသေန ကတဘတ္တေ။ ‘‘ပါပသညမာဒိဘတ္တော ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိနာ ဟိ အဂ္ဂိဟောမော ဣဓ ယညံ။ ပါဟုနကာနန္တိ အတိထီနံ။ အနာဂန္တုကာနမ္ပိ ပါဟေဏကဘတ္တံ ‘‘ပါဟုန’’န္တွေဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဏာကာရဘတ္တေ ဝါ’’တိ။ အာဝဋံ နိဝါရဏံ။ အနာဝဋံ အနိဝါရဏံ။ ခတ္တိယဘာဝံ အပ္ပတ္တော ဥဘတောသုဇာတာဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘အပရိသုဒ္ဓါ’’တိ။

၂၇၆။ ဣတ္ထိယာ ဝါ ဣတ္ထိံ ကရိတွာတိ ဧတ္ထ ကရဏံ နာမ ကိရိယာသာမညဝိသယံ ကရဘူဓာတူနံ အတ္ထဝသေန သဗ္ဗဓာတွန္တောဂဓတ္တာတိ အာဟ ‘‘ပရိယေသိတွာ’’တိ။ ခတ္တိယကုမာရဿ ဘရိယာဘူတံ ဗြာဟ္မဏကညံ ဣတ္ထိံ ပရိယေသိတွာ ဂဟေတွာ ဗြာဟ္မဏာနံ ဣတ္ထိယာ ဝါ ခတ္တိယာဝ သေဋ္ဌာ၊ ‘‘ဟီနာ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ ပါဠိမုဒါဟရိတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘ပုရိသေန ဝါ ပုရိသံ ကရိတွာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၇၆) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထာပိ ဟိ ခတ္တိယကညာယ ပတိဘူတံ ဗြာဟ္မဏကုမာရံ ပုရိသံ ပရိယေသိတွာ ဂဟေတွာ ဗြာဟ္မဏာနံ ပုရိသေန ဝါ ခတ္တိယာဝ သေဋ္ဌာ၊ ဟီနာ ဗြာဟ္မဏာတိ ယောဇနာ။ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ပကရဏေတိ ဧတ္ထ ပကရဏံ နာမ ကာရဏံ ‘‘ဧတသ္မိံ နိဒါနေ ဧတသ္မိံ ပကရဏေ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၄၂၊ ၉၀) ဝိယ၊ တသ္မာ ရာဂါဒိဝသေန ပက္ခလိတေ ဌာနေ ဟေတုဘူတေတိ အတ္ထော၊ တံ ပန အတ္ထတော အပရာဓောဝ၊ သော စ အကတ္တဗ္ဗကရဏန္တိ အာဟ ‘‘ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဒေါသေ’’တိအာဒိ။ ဘဿသဒ္ဒေါ ဘသ္မပရိယာယော။ ဘသီယတိ နိရတ္ထကဘာဝေန ခိပီယတီတိ ဟိ ဘဿံ၊ ဆာရိကာ။ ‘‘ဝဓိတွာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထဝစနံ ‘‘ဩကိရိတွာ’’တိ။

၂၇၇။ ကမ္မကိလေသေဟိ ဇနေတဗ္ဗော၊ တေဟိ ဝါ ဇာယတီတိ ဇနိတော၊ သွေဝ ဇနေတော၊ မနုဿောဝ ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေ ဂေါတ္တပဋိသာရိနော’’တိ။ တဒေတံ ပဇာဝစနံ ဝိယ ဇာတိသဒ္ဒဝသေန ဗဟုမှိ ဧကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ပဇာယာတိ အတ္ထော’’တိ။ ဧတသ္မိံ ဇနေတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ပဋိသရန္တီတိ ဂေါတ္တံ ပဋိစ္စ ‘‘အဟံ ဂေါတမော၊ အဟံ ကဿပေါ’’တိအာဒိနာ သရဏံ ကရောန္တိ ဝိစိနန္တိ။

ပဌမဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝိဇ္ဇာစရဏကထာဝဏ္ဏနာ

၂၇၈။ ဣမသ္မိံ ပန သိလောကေ အာဟရိယမာနေ ဗြဟ္မဂရုကာ သဒ္ဓေယျတံ အာပဇ္ဇိဿန္တိ၊ အမ္ဗဋ္ဌော စ ‘‘ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော’’တိ ပဒံ သုတွာ ဝိဇ္ဇာစရဏံ ပုစ္ဆိဿတိ၊ ဧဝမယံ ဝိဇ္ဇာစရဏပရိဒီပနီ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဘဝိဿတီတိ ပဿိတွာ လောကနာထော ဣမံ သိလောကံ သနင်္ကုမာရဘာသိတံ အာဟရီတိ ဣမမတ္ထမ္ပိ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဣမာယ ပန ဂါထာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣတရထာ ဟိ ဘဂဝါပိ အသဗ္ဗညူ ပရာဝဿယော ဘဝေယျ၊ န စ ယုဇ္ဇတိ ဘဂဝတော ပရာဝဿယတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘အဟမ္ပိ ဟိ၊ အမ္ဗဋ္ဌ၊ ဧဝံ ဝဒါမီ’’တိအာဒိ။ ဗြာဟ္မဏသမယေ သိဒ္ဓန္တိ ဗြာဟ္မဏလဒ္ဓိယာ ပါကဋံ။ ဝက္ခမာနနယေန ဇာတိဝါဒါဒိပဋိသံယုတ္တံ။‘‘သံသန္ဒိတွာတိ ဃဋေတွာ၊ အဝိရုဒ္ဓံ ကတွာတိ အတ္ထော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၇၇) အာစရိယေနဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ပန ပေါတ္ထကေသု ‘‘ပဋိက္ခိပိတွာ’’တိ ပါဌော ဒိဿတိ၊ သော အယုတ္တောဝ။ ကသ္မာတိ စေ? န ဟိ ပါဠိယံ ဗြာဟ္မဏသမယသိဒ္ဓံ ဝိဇ္ဇာစရဏံ ပဋိက္ခိပတိ၊ တဒေဝ အမ္ဗဋ္ဌေန စိန္တိတံ ဝိဇ္ဇာစရဏံ ဃဋေတွာ အဝိရုဒ္ဓံ ကတွာ အနုတ္တရံ ဝိဇ္ဇာစရဏံ ဒေသေတီတိ။

ဝါဒေါတိ လဒ္ဓိ၊ ဝစီဘေဒေါ ဝါ။ တေနာဟ ‘‘ဗြာဟ္မဏ…ပေ…အာဒိဝစန’’န္တိ။ လဒ္ဓိပိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ ဝစနမေဝ။ ဣဒန္တိ အဇ္ဈေနဇ္ဈာပနယဇနယာဇနာဒိကမ္မံ၊ န ဝေဿဿ၊ န ခတ္တိယဿ၊ န တဒညေသန္တိ အတ္ထံ အာဒိသဒ္ဒေန သင်္ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဂေါတ္တဝါဒမာနဝါဒေသု။ တတ္ထာပိ ဟိ ဂေါတ္တဝါဒေါတိ ဂေါတ္တံ အာရဗ္ဘ ဝါဒေါ၊ ကဿပဿေဝိဒံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ကောသိယဿာတိအာဒိဝစနန္တိ အတ္ထော။ မာနဝါဒေါတိ မာနံ အာရဗ္ဘ အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနဝသေန ဝါဒေါ၊ ဗြာဟ္မဏဿေဝိဒံ ဝဋ္ဋတိ၊ န သုဒ္ဒဿာတိအာဒိဝစနန္တိ အတ္ထော။ ဇာတိဝါဒေ ဝိနိဗဒ္ဓါတိ ဇာတိသန္နိဿိတဝါဒေ ပဋိဗဒ္ဓါ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဂေါတ္တဝါဒဝိနိဗဒ္ဓါဒီသု။ ဂေါတ္တဝါဒဝိနိဗဒ္ဓါတိ ဟိ ဂေါတ္တဝါဒေ ဝိနိဗဒ္ဓါ။ မာနဝါဒဝိနိဗဒ္ဓါတိ မာနဝါဒေ ဝိနိဗဒ္ဓါ၊ ယေ ဟိ ဗြာဟ္မဏဿေဝ အဇ္ဈေနဇ္ဈာပနယဇနယာဇနာဒယောတိ ဧဝံ အတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တာ၊ တေ မာနဝါဒဝိနိဗဒ္ဓါ စ ဟောန္တိ။ အာဝါဟဝိဝါဟဝိနိဗဒ္ဓါတိ အာဝါဟဝိဝါဟေသု ဝိနိဗဒ္ဓါ။ ယေ ဟိ ဝိနိဗဒ္ဓတ္တယဝသေန ‘‘အရဟသိ ဝါ မံ တွံ၊ န ဝါ မံ တွံ အရဟသီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တနကာ၊ တေ အာဝါဟဝိဝါဟဝိနိဗဒ္ဓါ စ ဟောန္တီတိ ဣမမတ္ထသေသံ သန္ဓာယ ‘‘ဧသ နယော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဝါဟဝိဝါဟဝိနိဗဒ္ဓဘာဝဝိဘာဝနတ္ထဉှိ ‘‘အရဟသိ ဝါ မံ တွံ၊ န ဝါ မံ တွံ အရဟသီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ၊ တဒေတံ ဇာတိဝါဒါဒီဟိ တီဟိ ပဒေဟိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အာဝုတ္တိအာဒိနယေန ဟိ ဇာတိဝါဒါဒယော ဒွိက္ခတ္တုမတ္ထဒီပကာ။ တထာ ဟိ အာစရိယေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေ ပန အာဝါဟဝိဝါဟဝိနိဗဒ္ဓါ၊ တေ ဧဝ သမ္ဗန္ဓတ္တယဝသေန ‘အရဟသိ ဝါ မံ တွံ၊ န ဝါ မံ တွံ အရဟသီ’တိ ဧဝံ ပဝတ္တနကာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၇၈)။

နနု ပုဗ္ဗေ ဝိဇ္ဇာစရဏံ ပုဋ္ဌံ၊ ကသ္မာ တံ ပုန ပုစ္ဆတီတိ စောဒနံ သောဓေန္တော ‘‘တတော အမ္ဗဋ္ဌော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယတ္ထာတိ ယဿံ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပတ္တိယံ။ ဗြာဟ္မဏသမယသိဒ္ဓံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ လဂ္ဂိဿာမာတိ ဩလဂ္ဂါ အန္တောဂဓာ ဘဝိဿာမ။ တတောတိ တာယ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါယ။ အဝက္ခိပီတိ အဝစာသိ။ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇာစရဏာနိယေဝ ‘‘ဝိဇ္ဇာစရဏာနီ’’တိ ဂဟေတွာ ဌိတော ဟိ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇာစရဏေသု ဝိဘဇိယမာနေသု သော တတော ဒူရတော အပနီတော နာမ ဟောတိ။ ယတ္ထာတိ ယဿံ ပန ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပတ္တိယံ။ အနုတ္တရဝိဇ္ဇာစရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဇာနနကိရိယာယောဂေ ကမ္မမ္ပိ ယုဇ္ဇနကိရိယာယောဂေ ကတ္တာယေဝ ဥပပန္နော။ ပဓာနကိရိယာပေက္ခာ ဟိ ကာရကာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ နော ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါ ဉာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဧဝမီဒိသေသု။ သမုဒါဂမတောတိ အာဒိသမုဋ္ဌာနတော။

၂၇၉။ ကာမံ စရဏပရိယာပန္နတ္တာ စရဏဝသေန နိယျာတေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အမ္ဗဋ္ဌဿ ပန အသမပထဂမနံ နိဝါရေန္တော သီလဝသေနေဝ နိယျာတေတီတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘စရဏပရိယာပန္နမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗြဟ္မဇာလေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇၊ ၁၁၊ ၂၁) ဝုတ္တနယေန ခုဒ္ဒကာဒိဘေဒံ တိဝိဓံ သီလံ။ သီလဝသေနေဝါတိ သီလပရိယာယဝသေနေဝ။ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ သီလန္တိ ဗြာဟ္မဏာနံ ဇာတိသိဒ္ဓံ အဟိံသနာဒိယမနိယမလက္ခဏံ အပ္ပမတ္တကံ သီလံ။ တသ္မာတိ တထာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ၊ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနံ သီလမတ္တမ္ပိ နိဿာယ လဂ္ဂေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘တတ္ထ တတ္ထေဝ လဂ္ဂေယျာတိ တသ္မိံ တသ္မိံယေဝ ဗြာဟ္မဏသမယသိဒ္ဓေ သီလမတ္တေ ‘စရဏ’န္တိ လဂ္ဂေယျာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၇၉) အာစရိယေန ဝုတ္တံ၊ တဒေတံ အဋ္ဌကထာယမေဝ သာကာရဝစနဿ ဝုတ္တတ္တာ ဝိစာရေတဗ္ဗံ၊ အဓိပ္ပာယမတ္တဒဿနံ ဝါ ဧတံ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – တတ္ထ တတ္ထေဝ လဂ္ဂေယျာတိ တသ္မိံ တသ္မိံယေဝ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနသီလမတ္တပဋိသံယုတ္တဋ္ဌာနေ ‘‘မယမ္ပိ စရဏသမ္ပန္နာ’’တိ လဂ္ဂေယျ၊ တသ္မာ သီလဝသေနေဝ နိယျာတေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တထာပသင်္ဂါဘာဝတော ပန ဥပရိ စရဏဝသေနေဝ နိယျာတေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနနိဒ္ဒေသေနေဝ အရူပါဝစရဇ္ဈာနာနမ္ပိ နိဒ္ဒိဋ္ဌဘာဝါပတ္တိတော ‘‘အဋ္ဌပိ သမာပတ္တိယော ‘စရဏ’န္တိ နိယျာတိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တာနိပိ ဟိ အင်္ဂသမတာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနာနေဝါတိ။ နိယျာတိတာတိ စ အသေသတော နီဟရိတွာ ဂဟိတာ၊ နိဒဿိတာတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာဉာဏတော ပနာတိ ‘‘သော ဧဝံ သမာဟိတေ စိတ္တေ ပရိသုဒ္ဓေ ပရိယောဒါတေ အနင်္ဂဏေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ မုဒုဘူတေ ကမ္မနီယေ ဌိတေ အာနေဉ္ဇပ္ပတ္တေ ဉာဏဒဿနာယ စိတ္တံ အဘိနီဟရတိ အဘိနိန္နာမေတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိပဿနာဉာဏတော ပဋ္ဌာယ။

စတုအပါယမုခကထာဝဏ္ဏနာ

၂၈၀။ အသမ္ပာပုဏန္တောတိ အာရဘိတွာပိ သမ္ပဇ္ဇိတုမသက္ကောန္တော။ အဝိသဟမာနောတိ အာရဘိတုမေဝ အသက္ကောန္တော။ ‘‘ခါရီ’’တိ တာပသပရိက္ခာရဿေတံ အဓိဝစနံ၊ သော စ အနေကဘေဒေါတိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အရဏီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အရဏီတိ ဟေဋ္ဌိမုပရိမဝသေန အဂ္ဂိဓမနကံ အရဏီဒွယံ။ ကမဏ္ဍလူတိ ကုဏ္ဍိကာ။ သုဇာတိ ဟောမဒဗ္ဗိ။ သုဇာသဒ္ဒေါ ဟိ ဟောမကမ္မနိ ဟဗျန္နာဒီနမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ကတဒဗ္ဗိယံ ဝတ္တတိ ယထာ တံ ကူဋဒန္တသုတ္တေ ‘‘ပဌမော ဝါ ဒုတိယော ဝါ သုဇံ ပဂ္ဂဏှန္တာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၄၁)။ တထာ ဟိ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ အာစရိယေန ဝုတ္တံ ‘‘သုဇာတိ ဒဗ္ဗီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၀)။ ဟဗျန္နာဒီနံ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဇာယတီတိ ဟိ သုဇာ။ ကေစိ ပန ဣမမတ္ထမဝိစာရေတွာ တုန္နတ္ထမေဝ ဂဟေတွာ ‘‘သူစီ’’တိ ပဌန္တိ၊ တဒယုတ္တမေဝ အာစရိယေန တထာ အဝဏ္ဏိတတ္တာ။ စမတိ အဒတီတိ စမရော၊ မိဂဝိသေသော၊ တဿ ဝါလေန ကတာ ဗီဇနီ စာမရာ။ အာဒိသဒ္ဒေန တိဒဏ္ဍတိဃဋိကာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ကုစ္ဆိတေန ဝင်္ကာကာရေန ဇာယတီတိ ကာဇော ယထာ ‘‘ကာလဝဏ’’န္တိ၊ ကစတိ ဘာရံ ဗန္ဓတိ ဧတ္ထာတိ ဝါ ကာစော။ ဒုဝိဓမ္ပိ ဟိ ပဒမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ခါရိဘရိတန္တိ ခါရီဟိ ပရိပုဏ္ဏံ။ ဧကေန ဝိ-ကာရေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ ‘‘ခါရိဝိဝိဓ’’န္တိ ပဌန္တာနံ ဝါဒေ သမုစ္စယသမာသေန အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

နနု ဥပသမ္ပန္နဿ ဘိက္ခုနော သာသနိကောပိ ယော ကောစိ အနုပသမ္ပန္နော အတ္ထတော ပရိစာရကောဝ ဟောတိ အပိ ခီဏာသဝသာမဏေရော၊ ကိမင်္ဂံ ပန ဗာဟိရကပဗ္ဗဇိတေတိ အနုယောဂံ ပတိ တတ္ထ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာမဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘ကပ္ပိယ…ပေ… ဝတ္တကရဏဝသေနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန။ အနေကသတသဟဿသံဝရဝိနယသမာဒါနဝသေန ဥပသမ္ပန္နဘာဝဿ ဝိသိဋ္ဌဘာဝတော ခီဏာသဝသာမဏေရောပိ ပုထုဇ္ဇနဘိက္ခုနော ပရိစာရကောတိ ဝုတ္တော။

‘‘နဝကောဋိသဟဿာနိ၊ အသီတိသတကောဋိယော၊

ပညာသသတသဟဿာနိ၊ ဆတ္တိံသ စ ပုနာပရေ၊

ဧတေ သံဝရဝိနယာ၊ သမ္ဗုဒ္ဓေန ပကာသိတာ၊

ပေယျာလမုခေန နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ သိက္ခာ ဝိနယသံဝရေ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၀၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၅၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂။၃၇)၊

ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပဘေဒါနံ အနေကသတသဟဿာနံ သံဝရဝိနယာနံ သမာဒါယ သိက္ခနေန ဥပရိဘူတာ အဂ္ဂဘူတာ သမ္ပဒါတိ ဟိ ဥပသမ္ပဒါ၊ တာယ စေသ ဥပသမ္ပဒါယ ပုထုဇ္ဇနဘိက္ခု ဥပသမ္ပန္နောတိ။

အယံ ပနာတိ ယထာဝုတ္တလက္ခဏော တာပသော။ တာပသာ ဟိ ကမ္မဝါဒိကိရိယဝါဒိနော၊ န သာသနဿ ပဋာဏီဘူတာ၊ ယတော နေသံ ပဗ္ဗဇိတုမာဂတာနံ ဝိနာဝ တိတ္ထိယပရိဝါသေန ခန္ဓကေ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုညာတာ။ တပေါ ဧတေသမတ္ထီတိ တာပသာ တ-ကာရဿ ဒီဃံ ကတွာ။ ‘‘လောမသာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ သ-ပစ္စယမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ကာမံ ခီဏာသဝေါပိ သာမဏေရော ပုထုဇ္ဇနဿ ဘိက္ခုနော အတ္ထတော ပရိစာရကောဝ ဟောတိ၊ သော ပန ဝတ္တကရဏမတ္တေနေဝ ပရိစာရကော၊ န လာမကဘာဝေန။ တာပသော တု ဂုဏဝသေန စေဝ ဝေယျာဝစ္စကရဏဝသေန စ လာမကဘာဝေနေဝ ပရိစာရကော၊ န ဝတ္တကရဏမတ္တေန၊ ဧဝမိမေသံ နာနာကရဏံ သန္ဓာယ တာပသဿေဝ ပရိစာရကတာ ဝုတ္တာတိ။

‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိနာ စောဒကော ကာရဏံ စောဒေတိ။ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိနာ အာစရိယော ကာရဏံ ဒဿေတွာ ပရိဟရတိ။ ဧဝံ သင်္ခေပတော ပရိဟရိတမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣမသ္မိဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသက္ကောန္တန္တိ အသမတ္ထနေန ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တံ အလဇ္ဇိံ။ ခုရဓာရူပမန္တိ ခုရဓာရာနံ မတ္ထကေနေဝ အက္ကမိတွာ ဂမနူပမံ။ ဗဟုဇနသမ္မတာတိ မဟာဇနေန သေဋ္ဌသမ္မတာ။ အညေတိ အပရေ ဘိက္ခူ။ ဣဓာတိ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာယ။ ဆန္ဒေန သဟ စရန္တီတိ သဆန္ဒစာရိနော၊ ယထာကာမံ ပဋိပန္နကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနုသိက္ခန္တောတိ ဒိဋ္ဌာနုဂတိယာ သိက္ခန္တော။ တာပသာဝ ဗဟုကာ ဟောန္တိ၊ န ဘိက္ခူ။

ကုဒါလပိဋကာနံ နိဗ္ဗစနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဗဟုဇနကုဟာပနတ္ထန္တိ ဗဟုနော ဇနဿ ဝိမှာပနတ္ထံ ။ အဂ္ဂိသာလန္တိ အဂ္ဂိဟုတ္တသာလံ။ နာနာဒါရူဟီတိ ပလာသရုက္ခဒဏ္ဍာဒီဟိ နာနာဝိဓသမိဓာဒါရူဟိ။ ဟောမကရဏဝသေနာတိ ယညကရဏဝသေန။

ဥဒကဝသေနေတ္ထ ပါနာဂါရံ။ တေနာဟ ‘‘ပါနီယံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိအာဒိ။ ယံ ဘတ္တပုဋံ ဝါ ယာနိ တဏ္ဍုလာဒီနိ ဝါတိ သမ္ဗန္ဓော။ အမ္ဗိလယာဂု နာမ တက္ကာဒိအမ္ဗိလသံယုတ္တာ ယာဂု။ တဏှာဒီဟိ အာမသိတဗ္ဗတော စီဝရာဒိ အာမိသံ နာမ။ ဝဍ္ဎိယာတိ ဒိဂုဏတိဂုဏာဒိဝဍ္ဎိယာ။ ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌပေတီတိ ဓနံ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိယံ နိဒဿနမတ္တေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဣဒံ ပနဿ ပဋိပတ္တိမုခ’’န္တိ၊ ဣဒံ ပန ပါဠိဝစနံ အဿ စတုတ္ထဿ ပုဂ္ဂလဿ ကောဟညပဋိပတ္တိယာ မုခမတ္တန္တိ အတ္ထော။ ကသ္မာတိ စေ? သော ဟိ နာနာဝိဓေန ကောဟညေန လောကံ ဝိမှာပယန္တော တတ္ထ အစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧဝန္တိ ‘‘တတ္ထ ပါနီယံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။

‘‘သဗ္ဗာပိ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနနယေန ဒဿိတမေဝ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနနယေန ဝိဝရိတုံ ‘‘အဋ္ဌဝိဓာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ခလာဒီသု မနုဿာနံ သန္တိကေ ဥပတိဋ္ဌိတွာ ဝီဟိမုဂ္ဂမာသတိလာဒီနိ ဘိက္ခာစရိယနိယာမေန သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဥဉ္ဆနံ ဥဉ္ဆာ၊ သာ ဧဝ စရိယာ ဝုတ္တိ ဧတေသန္တိ ဥဉ္ဆာစရိယာ။ အဂ္ဂိပက္ကိကာယ ဘတ္တဘိက္ခာယ ဇီဝန္တီတိ အဂ္ဂိပက္ကိကာ၊ န အဂ္ဂိပက္ကိကာ အနဂ္ဂိပက္ကိကာ၊ တဏ္ဍုလဘိက္ခာယ ဧဝ ဇီဝိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဉ္ဆာစရိယာ ဟိ ခလာဒီနိ ဂန္တွာ ဥပတိဋ္ဌိတွာ မနုဿေဟိ ဒိယျမာနံ ခလဂ္ဂံ နာမ ဓညံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ၊ အနဂ္ဂိပက္ကိကာ ပန တာဒိသမပဋိဂ္ဂဏှိတွာ တဏ္ဍုလမေဝ ပဋိဂ္ဂဏှန္တီတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ န သယံ ပစန္တီတိ အသာမပါကာ၊ ပက္ကဘိက္ခာယ ဧဝ ဇီဝိကာ။ အယော ဝိယ ကဋ္ဌိနော မုဋ္ဌိပ္ပမာဏော ပါသာဏော အယမုဋ္ဌိ နာမ၊ တေန ဝတ္တန္တီတိ အယမုဋ္ဌိကာ။ ဒန္တေန ဥပ္ပာဋိတံ ဝက္ကလံ ရုက္ခတ္တစော ဒန္တဝက္ကလံ၊ တေန ဝတ္တန္တီတိ ဒန္တဝက္ကလိကာ။ ပဝတ္တံ ရုက္ခာဒိတော ပါတာပိတံ ဖလံ ဘုဉ္ဇန္တိ သီလေနာတိ ပဝတ္တဖလဘောဇိနော။ ပဏ္ဍုပလာသသဒ္ဒဿ ဧကသေသနယေန ဒွိဓာ အတ္ထော၊ ဇိဏ္ဏတာယ ပဏ္ဍုဘူတံ ပလာသဉ္စေဝ ဇိဏ္ဏပက္ကဘာဝေန တံသဒိသံ ပုပ္ဖဖလာဒိ စာတိ။ တေန ဝက္ခတိ ‘‘သယံ ပတိတာနေဝ ပုပ္ဖဖလပဏ္ဍုပလာသာဒီနိ ခါဒန္တာ ယာပေန္တီ’’တိ၊ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၈၀) တေန ဝတ္တန္တီတိ ပဏ္ဍုပလာသိကာ၊ သယံပတိတပဏ္ဏပုပ္ဖဖလဘောဇိနော။ ဣဒါနိ တေ အဋ္ဌဝိဓေပိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကေဏိယဇဋိလဝတ္ထု ခန္ဓကဝဏ္ဏနာယ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၃၀၀) ဂဟေတဗ္ဗံ။

သင်္ကဍ္ဎိတွာတိ ဘိက္ခာစရိယာဝသေန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ။

တဏ္ဍုလဘိက္ခန္တိ တဏ္ဍုလမေဝ ဘိက္ခံ။ ဘိက္ခိတဗ္ဗာ ယာစိတဗ္ဗာ၊ ဘိက္ခူနံ အယန္တိ ဝါ ဘိက္ခာတိ ဟိ ဘိက္ခာသဒ္ဒေါ တဏ္ဍုလာဒီသုပိ နိရုဠှော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပစိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ။

ဘိက္ခာပရိယေဋ္ဌိ နာမ ဒုက္ခာတိ ပရေသံ ဂေဟတော ဂေဟံ ဂန္တွာ ဘိက္ခာယ ပရိယေသနာ နာမ ဒီနဝုတ္တိဘာဝေန ဒုက္ခာ။

ယေ ပန ‘‘ပါသာဏဿ ပရိဂ္ဂဟော နာမ ဒုက္ခော ပဗ္ဗဇိတဿာ’’တိ ဒန္တေဟေဝ ဥပ္ပာဋေတွာ ခါဒန္တိ၊ တေ ဒန္တဝက္ကလိကာ နာမာတိ အယံ အဋ္ဌကထာမုတ္တကနယော။

ပဏ္ဍုပလာသသဒ္ဒေါ ပုပ္ဖဖလဝိသယောပိ သဒိသတာကပ္ပနေနာတိ ဒဿေတိ ‘‘ပုပ္ဖဖလပဏ္ဍုပလာသာဒီနီ’’တိ ဣမိနာ။

တေတိ ပဏ္ဍုပလာသိကာ။ နိဒဿနမတ္တမေတံ အညေသမ္ပိ တထာ ဘေဒသမ္ဘဝတော။ ပါပုဏနဋ္ဌာနေတိ ဂဟေတုံ သမ္ပာပုဏနဋ္ဌာနေ။ ဧကရုက္ခတောတိ ပဌမံ ဥပဂတရုက္ခတော။

ကထမေတ္တာဝတာ သဗ္ဗာပိ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ စောဒနာ န တာဝ ဝိသောဓိတာတိ အာဟ ‘‘ဣမာ ပနာ’’တိအာဒိ။ စတူဟိယေဝါတိ ‘‘ခါရိဝိဓမာဒါယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာဟိ ပဝတ္တဖလဘောဇနိကာ၊ ကန္ဒမူလဖလဘောဇနိကာ၊ အဂျာဂါရိကာ၊ အာဂါရိကာ စေတိ စတူဟိ ဧဝ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာဟိ။ အဂါရံ ဘဇန္တီတိ အဂါရံ နိဝါသဘာဝေန ဥပဂစ္ဆန္တိ။ ဣမိနာ ဟိ ‘‘စတုဒွါရံ အဂါရံ ကရိတွာ အစ္ဆတီ’’တိအာဒိနာ ဣဓ ဝုတ္တာယ စတုတ္ထာယ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာယ တေသမဝရောဓတံ ဒဿေတိ။ ဧဝမိတရေသုပိ ပဋိလောမတော ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဂ္ဂိပရိစရဏဝသေန အဂျာဂါရံ ဘဇန္တိ။ ဧဝံ ပန တေသမဝရောဓတံ ဝဒန္တော တဒနုရူပံ ဣမေသမ္ပိ ပစ္စေကံ ဒုဝိဓတံ ဒဿေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၈၁။ အာစရိယေန ပေါက္ခရသာတိနာ သဟ ပဝတ္တတီတိ သာစရိယကော၊ တဿ။ အပါယမုခမ္ပီတိ ဝိနာသကာရဏမ္ပိ။ ပဂေဝ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါယ သန္ဒိဿနေတိ ပိ-သဒ္ဒေါ ဂရဟာယံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အပိ နု တွံ ဣမာယ အနုတ္တရာယ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါယ သန္ဒိဿသိ သာစရိယကော’’တိအာဒိ။ တတြာယမဋ္ဌကထာမုတ္တကနယော – ‘‘နော ဟိဒံ ဘော ဂေါတမာ’’တိ သန္ဒိဿနံ ပဋိက္ခိပိတွာ အသန္ဒိဿနာကာရမေဝ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကော စာဟ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာစရိယကော အဟံ ကော စ ကီဒိသော ဟုတွာ အနုတ္တရာယ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါယ သန္ဒိဿာမိ၊ အနုတ္တရာ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပဒါ ကာ စ ကီဒိသာ ဟုတွာ သာစရိယကေ မယိ သန္ဒိဿတိ၊ အာရကာ အဟံ…ပေ… သာစရိယကောတိ သဟ ပါဌသေသေန ယောဇနာ။

၂၈၂။ အပါယေ ဝိနာသနုပါယေ နိယုတ္တော အာပါယိကော။ တဗ္ဘာဝံ န ပရိပူရေတိ ပရိပူရေတုံ န သက္ကောတီတိ အပရိပူရမာနော၊ တဗ္ဘာဝေန အပရိပုဏ္ဏောတိ အတ္ထော။ အတ္တနာ အာပါယိကေန ဟောန္တေနာပိ တဗ္ဘာဝံ အပရိပူရမာနေန ပေါက္ခရသာတိနာ ဧသာ ဝါစာ ဘာသိတာတိ အတ္ထတော သမ္ဗန္ဓတ္တာ ကတွတ္ထေ စေတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အာပါယိကေနာပိ အပရိပူရမာနေနာ’’တိ။ အပိစ အတ္တနာ အပရိပူရမာနေန အာပါယိကေနာပိ သယံ အပရိပူရမာနာပါယိကေန ဟုတွာပိ ပေါက္ခရသာတိနာ ဧသာ ဝါစာ ဘာသိတာတိ အတ္ထယုတ္တိတော ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ စေတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိပိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အညော ဟိ သဒ္ဒက္ကမော၊ အညော အတ္ထက္ကမောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ကရဏတ္ထမေဝ ဒဿေတုံ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တဒယုတ္တမေဝ ပဒဒွယဿ ကတ္တုပဒေန သမာနတ္ထတ္တာ၊ သမာနတ္ထာနဉ္စ ပဒါနံ အညမညံ ကရဏဘာဝါနုပပတ္တိတော၊ အလမတိပပဉ္စေန။

ပုဗ္ဗကဣသိဘာဝါနုယောဂဝဏ္ဏနာ

၂၈၃။ ဒီယတေတိ ဒတ္တိ၊ သာ ဧဝ ဒတ္တိကန္တိ အာဟ ‘‘ဒိန္နက’’န္တိ။ အဒါတုကာမမ္ပိ ဒါတုကာမံ ကတွာ သမ္မုခါ ပရမာဝဋ္ဋေတိ သမ္မူဠှံ ကရောတိ ဧတာယာတိ သမ္မုခါဝဋ္ဋနီ။ တေနာဟ ‘‘န ဒေမီတိ ဝတ္တုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ ပုန တဿာတိ ဗြာဟ္မဏဿ။ ကာရဏာနုရူပံ ရာဇူနံ ပုဏ္ဏပတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကသ္မာ မေဒိန္နော’’တိ။ သင်္ခပလိတကုဋ္ဌန္တိ ဓောတသင်္ခမိဝ သေတကုဋ္ဌံ။ သေတပေါက္ခရရဇတတော ဂုဏသမာနကာယတ္တာ ဧဝမာဟ။ အနုဂစ္ဆတီတိ ပရမနုဗန္ဓတိ။

ယဒိ ဒုဝိဓေနပိ ကာရဏေန ရာဇာ ဗြာဟ္မဏဿ သမ္မုခါဘာဝံ န ဒေတိ၊ အထ ကသ္မာ တဒုပသင်္ကမနံ န ပဋိက္ခိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ခေတ္တဝိဇ္ဇာယာတိ နီတိသတ္ထေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၃) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌာပိ ဗြဟ္မဇာလဝဏ္ဏနာယံ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ခေတ္တဝိဇ္ဇာတိ အဗ္ဘေယျမာသုရက္ခရာဇသတ္ထာဒိနီတိသတ္ထ’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁) ဒုဿမေတ္ထ တိရောကရဏိယံ။ တေနာဟ ‘‘သာဏိပါကာရဿ အန္တော ဌတွာ’’တိ။ အန္တသဒ္ဒေန ပန တဗ္ဘာဝေန ပဒေ ဝဍ္ဎိယမာနေ ဒုဿန္တံ ယထာ ‘‘ဝနန္တော’’တိ။ ‘‘ပယာတန္တိ သဒ္ဓံ၊ သဿတိကံ ဝါ။ တေနာဟ အဘိဟရိတွာ ဒိန္န’’န္တိ အာစရိယေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ မတကဘတ္တသင်္ခေပေန ဝါ နိစ္စဘတ္တသင်္ခေပေန ဝါ အဘိဟရိတွာ ဒိန္နံ ဘိက္ခန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိ အတ္ထာပတ္တိဝစနံ။ နိဋ္ဌန္တိ နိစ္ဆယံ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဧဝရူပံ အမနာပံ မမ္မဝစနံ အဝေါစာတိ စောဒနံ ကာရဏံ ဒဿေတွာ သောဓေတုံ ‘‘ဣဒံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရဟဿမ္ပိ ပဋိစ္ဆန္နမ္ပိ မမ္မဝစနံ ပကာသေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။

၂၈၄။ ရာဇာသနံ နာမ ဟတ္ထိက္ခန္ဓပဒေသံ သန္ဓာယ ‘‘ဟတ္ထိဂီဝါယ ဝါ နိသိန္နော’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ ရထူပတ္ထရေတိ ရထဿ ဥပရိ အတ္ထရိတပဒေသေ။ တေနာဟ ‘‘ရထမှီ’’တိအာဒိ။ ဥဂ္ဂတုဂ္ဂတေဟီတိ ဥဂ္ဂတာနမတိသယေန ဥဂ္ဂတေဟိ။ န ဟိ ဝိစ္ဆာသမာသော လောကိကေဟိ အဘိမတောတိ။ ရညော အပစ္စံ ရာဇညော၊ ဗဟုကတ္တံ ပတိ၊ ဧကသေသနယေန ဝါ ‘‘ရာဇညေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါကဋမန္တနန္တိ ပကာသဘူတံ မန္တနံ။ တဒေဝိဓာဓိပ္ပေတံ၊ န ရဟဿမန္တနံ သုဒ္ဒါဒီဟိပိ သုယျမာနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အထ အာဂစ္ဆေယျ သုဒ္ဒေါ ဝါ သုဒ္ဒဒါသော ဝါ’’တိအာဒိ။ တာဒိသေဟိယေဝါတိ ရညော အာကာရသဒိသေဟေဝ။ တဿတ္ထဿ သာဓနသမတ္ထံ ဝစနံ ရညာ ဘဏိတံ ယထာ၊ တထာ သောပိ တဿတ္ထဿ သာဓနသမတ္ထမေဝ ဘဏိတံ ဝစနံ အပိနု ဘဏတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၂၈၅။ ‘‘ပဝတ္တာရော’’တိ ဧတဿ ပါဝစနဘာဝေန ဝတ္တာရောတိ သဒ္ဒတော အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန တေ တထာဘူတာ မန္တာနံ ပဝတ္တကာ နာမ၊ တသ္မာ အဓိပ္ပာယတော အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဝတ္တယိတာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဒသဒ္ဒေန၊ ဟိ တုပစ္စယေန စ ‘‘ဝတ္တာရော’’တိ ပဒသိဒ္ဓိ၊ တထာ ဝတုသဒ္ဒေန ‘‘ပဝတ္တယိတာရော’’တိ။ ဣဒံ အာစရိယဿ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၅) စ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရဿ စ မတံ။ ဝတုသဒ္ဒေနေဝ ‘‘ပဝတ္တာရော’’တိ ပဒသိဒ္ဓိံ ဒဿေတီတိပိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ပဒဒွယဿ တုလျာဓိကရဏတ္တာ ‘‘မန္တမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုဒ္ဒေ ဗဟိ ကတွာ ရဟော ဘာသိတဗ္ဗဋ္ဌေန မန္တာ ဧဝ တံ တံ အတ္ထပဋိပတ္တိဟေတုတာယ ပဒ’’န္တိ ဟိ တုလျာဓိကရဏံ ဟောတိ၊ အနုပနီတာသာဓာရဏတာယ ရဟဿဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗာယ မန္တနကိရိယာယ ပဒမဓိဂမုပါယန္တိပိ မန္တပဒန္တိ အဋ္ဌကထာမုတ္တကော နယော။ ဂီတန္တိ ဂါယနဝသေန သဇ္ဈာယိတံ၊ ဂါယနမ္ပိဓ ဥဒတ္တာနုဒတ္တာဒိသရသမ္ပာဒနဝသေနေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သရသမ္ပတ္တိဝသေနာ’’တိ။ ပါဝစနဘာဝေန အညေသံ ဝုတ္တံ။ တမညေသံ ဝါဒါပနဝသေန ဝါစိတံ။ သင်္ဂဟေတွာ ဥပရူပရိ သညူဠှာဝသေန သမုပဗျူဠှံ။ ဣရုဝေဒယဇုဝေဒသာမဝေဒါဒိဝသေန၊ တတ္ထာပိ ပစ္စေကံ မန္တဗြဟ္မာဒိဝသေန၊ အဇ္ဈာယာနုဝါကာဒိဝသေန စ ရာသိကတံ။ ယထာဝုတ္တနယေနေဝ ပိဏ္ဍံ ကတွာ ဌပိတံ။ အညေသံ ဝါစိတံ အနုဝါစေန္တီတိ အညေသံ ကမ္မဘူတာနံ တေဟိ ဝါစာပိတံ မန္တပဒံ ဧတရဟိ ဗြာဟ္မဏာ အညေသံ အနုဝါစာပေန္တိ။

တေသန္တိ မန္တကတ္တူနံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိဘဏ္ဍံ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ၊ ပစ္စက္ခတော ဒဿနဋ္ဌေန ဒိဗ္ဗစက္ခုသဒိသဉ္စ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ သန္ဓာယ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတော ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိဘဏ္ဍေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏေန သတ္တာနံ ကမ္မဿကတာဒီနိ စေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုသဒိသေန ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန အတီတကပ္ပေ ဗြာဟ္မဏာနံ မန္တဇ္ဈေနဝိဓိဉ္စ ဩလောကေတွာတိ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ ရူပမေဝ ဟိ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ အာရမ္မဏန္တိ တမိဓ အဋ္ဌာနဂတံ ဟောတိ။ ပါဝစနေန သဟ သံသန္ဒိတွာတိ ယံ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တံ ဝဋ္ဋသန္နိဿိတံ ဝစနံ၊ တေန သဟ သံသန္ဒိတွာ အဝိရုဒ္ဓံ ကတွာ။ န ဟိ တေသံ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတော အတ္ထော ပစ္စက္ခတော ဟောတိ။ ဂန္ထိံသူတိ ပဇ္ဇဂဇ္ဇဗန္ဓဝသေန သက္ကတဘာသာယ ဗန္ဓိံသု။ အပရာ ပရေတိ အဋ္ဌကာဒီဟိ အပရာ အညေပိ ပရေ ပစ္ဆိမာ ဩက္ကာကရာဇကာလာဒီသု ဥပ္ပန္နာ။ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ပက္ခိပိတွာတိ အဋ္ဌကာဒီဟိ ဂန္ထိတမန္တပဒေသွေဝ ပါဏာတိပါတာဒိကိလေသသန္နိဿိတပဒါနံ တတ္ထ တတ္ထ ပက္ခိပနံ ကတွာ။ ဝိရုဒ္ဓေ အကံသူတိ သုတ္တနိပါတေ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကသုတ္တာဒီသု (သု။ နိ။ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကသုတ္တ) အာဂတနယေန သံကိလေသိကတ္ထဒီပနတော ပစ္စနီကဘူတေ အကံသု။ ဣသီတိ နိဒဿနမတ္တံ။ ‘‘ဣသိ ဝါ ဣသိတ္ထာယ ပဋိပန္နော ဝါ’’တိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပဋိညာဂဟဏဝသေန ဒေသနာသောတပတိတံ န ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ဣဓ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ ဣဓာတိ ‘‘တျာဟံ မန္တေ အဓီယာမိ၊ ‘သာစရိယကော’တိ တွံ မညသီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ။ ပဋိညံ အဂ္ဂဟေတွာတိ ယထာ ဟေဋ္ဌာ ပဋိညာ ဂဟိတာ၊ တထာ ‘‘တံ ကိံ မညသိ အမ္ဗဋ္ဌ၊ တာဝတာ တွံ ဘဝိဿသိ ဣသိ ဝါ ဣသိတ္ထာယ ဝါ ပဋိပန္နော သာစရိယကောတိ၊ နော ဟိဒံ ဘော ဂေါတမာ’’တိ ဧဝံ ဣဓ ပဋိညံ အဂ္ဂဟေတွာ။

၂၈၆။ နိရာမဂန္ဓာတိ ကိလေသာသုစိဝသေန ဝိဿဂန္ဓရဟိတာ။ အနိတ္ထိဂန္ဓာတိ ဣတ္ထီနံ ဂန္ဓမတ္တဿပိ အဝိသဟနေန ဣတ္ထိဂန္ဓရဟိတာ။ ရဇောဇလ္လဓရာတိ ပကတိရဇသေဒါဒိဇလ္လဓရာ။ ပါကာရပုရိသဂုတ္တီတိ ပါကာရာဝရဏံ၊ ပုရိသာဝရဏဉ္စ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘နိရာမဂန္ဓာ’’တိ ဧတေန တေသံ ဒသန္နံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသတံ ဒဿေတိ၊ ‘‘အနိတ္ထိဂန္ဓာ၊ ဗြဟ္မစာရိနော’’တိ စ ဧတေန ဧကဝိဟာရိတံ၊ ‘‘ရဇောဇလ္လဓရာ’’တိ ဧတေန မဏ္ဍနဝိဘူသနာဘာဝံ၊ ‘‘အရညာယတနေ ပဗ္ဗတပါဒေသု ဝသိံသူ’’တိ ဧတေန မနုဿူပစာရံ ပဟာယ ဝိဝိတ္တဝါသံ၊ ‘‘ဝနမူလဖလာဟာရာ ဝသိံသူ’’တိ ဧတေန သာလိမံသောဒနာဒိပဏီတာဟာရ ပဋိက္ခေပံ၊ ‘‘ယဒါ’’တိအာဒိနာ ယာနဝါဟနပဋိက္ခေပံ၊ ‘‘သဗ္ဗဒိသာသူ’’တိအာဒိနာ ရက္ခာဝရဏပဋိက္ခေပံ။ ဧဝဉ္စ ဒဿေန္တော မိစ္ဆာပဋိပဒါပက္ခိကံ သာစရိယကဿ အမ္ဗဋ္ဌဿ ဝုတ္တိံ ဥပါဒါယ သမ္မာပဋိပဒါပက္ခိကာပိ တေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝုတ္တိ အရိယဝိနယေ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဥပါဒါယ မိစ္ဆာပဋိပဒါယေဝ။ ကထဉှိ နာမ တေ ဘဝိဿတိ သလ္လေခပဋိပတ္တိယုတ္တတာတိ။ ‘‘ဧဝံ သု တေ’’တိအာဒိနာ ဘဂဝါ အမ္ဗဋ္ဌံ သန္တဇ္ဇေန္တော နိဂ္ဂဏှာတီတိပိ ဝိဘာဝေတိ။ ဣဒဉှိ ဝက္ခမာနာယ ပါဠိယာ ပိဏ္ဍတ္ထဒဿနန္တိ။

ဒုဿပဋ္ဋိကာ ဒုဿပဋ္ဋံ။ ဒုဿကလာပေါ ဒုဿဝေဏီ။ ဝေဌကေဟီတိ ဝေဌကပဋ္ဋကေဟိ၊ ဒုဿေဟိ သံဝေဌေတွာ ကတနမိတဖာသုကာဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကပ္ပေတုန္တိ ကတ္တရိကာယ ဆိန္ဒိတုံ။ ကပ္ပိတဝါလေဟီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘န ဘိက္ခဝေ မဿု ကပ္ပာပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၂၇၅) ဝိယ ဟိ ကပုသဒ္ဒေါ ဆေဒနေ ဝတ္တတိ။ ယုတ္တဋ္ဌာနေသူတိ ဂီဝါသီသဝါလဓီသု။ ဝါလာတိ တေသု ဌာနေသု ဇာယမာနာ လောမာ။ သဟစရဏဝသေန၊ ဌာနီနာမေန ဝါ ‘‘ကုတ္တဝါလာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝါဠယုတ္တတ္တာ’’တိ ပါဌံ ကပ္ပေတွာ ဝါဠရူပယုတ္တတ္တာတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ ပါဠိယာနပေက္ခနမေဝ တေသံ ဒေါသော။ ‘‘ကုတ္တဝါလေဟိ ဝဠဝါရထေဟီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ။ သမန္တာနဂရန္တိ နဂရဿ သမန္တတော။ ပါကာရဿ အဓောဘာဂေ ကတသုဓာကမ္မံ ဌာနံ နဂရဿ သမီပေ ကတ္တဗ္ဗတော၊ ဥပကာရကရဏတော စ ‘‘ဥပကာရိကာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ နဂရဿ ဥပကာရိကာ ဧတာသန္တိ နဂရူပကာရိကာယော၊ ရာဇဓာနီအပေက္ခာယ ဣတ္ထိလိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ တေနာဟ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိ။ မတီတိ ဝိစိကိစ္ဆာဝသေန အနေကံသိကဇာနနာ။ ဥပရိ ဒေသနာယ အဝဍ္ဎကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ပါဠိယံ သော မံ ပဉှေနာတိ သော ဇနော မံ ပုစ္ဆာဝသေန သောဓေယျ။ အဟံ ဝေယျာကရဏေန သောဓေဿာမီတိ အဟမ္ပိမံ ဝိဿဇ္ဇနာဝသေန သောဓေဿာမီတိ ယထာရဟမဓိကာရဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒွေလက္ခဏဒဿနဝဏ္ဏနာ

၂၈၇။ ‘‘နိသိန္နာန’’န္တိအာဒိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ၊ ဝိသေသနံ ဝါ။ သင်္ကုစိတေ ဣရိယာပထေ အနဝသေသတော လက္ခဏာနံ ဒုဗ္ဗိဘာဝနတော ‘‘န သက္ကောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ သုဝိဘာဝနတော ပန ‘‘သက္ကောတီ’’တိ။ ပရိယေသနသုခတ္ထမေဝ တဒါစိဏ္ဏတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာတိ ဒုဝိဓေနပိ ကာရဏေန။

ဂဝေသီတိ ဉာဏေန ပရိယေသနမကာသိ။ ဂဏယန္တောတိ ဉာဏေနေဝ သင်္ကလယန္တော။ သမာနယီတိ သမ္မာ အာနယိ သမာဟရိ။ ‘‘ကင်္ခတီ’’တိ ပဒဿ အာကင်္ခတီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဟော ဝတာ’’တိအာဒိ။ အနုပသဂ္ဂမ္ပိ ဟိ ပဒံ ကတ္ထစိ သဥပသဂ္ဂမိဝ အတ္ထဝိသေသဝါစကံ ယထာ ‘‘ဂေါတြဘူ’’တိ။ တတော တတော သရီရပ္ပဒေသတော။ ကိစ္ဆတီတိ ကိလမတိ။ တေနာဟ ‘‘န သက္ကောတိ ဒဋ္ဌု’’န္တိ။ တာယာတိ ‘‘ဝိစိနန္တော ကိစ္ဆတီ’’တိ ဝုတ္တာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ။ တတောတိ သန္နိဋ္ဌာနံ အဂမနတော။ ဧဝံ ‘‘ကင်္ခတီ’’တိ ပဒဿ အာသိသနတ္ထတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သံသယတ္ထတံ ဒဿေန္တော ‘‘ကင်္ခါယ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ကင်္ခါယာတိ ‘‘ကင်္ခတီ’’တိ ပဒေန ဝုတ္တာယ ကင်္ခါယ။ အသတွပဓာနဉှိ အာချာတိကံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အဝတ္ထာပဘေဒဂတာ ဝိမတိ ဧဝ ‘‘တီဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တိပ္ပကာရေဟိ သံသယဓမ္မေဟီတိ အတ္ထော။ ကာလုသိယဘာဝေါတိ အပ္ပသန္နတာယ ဟေတုဘူတော အာဝိလဘာဝေါ။

ဝတ္ထိကောသေနာတိ နာဘိယာ အဓောဘာဂသင်္ခါတေ ဝတ္ထိမှိ ဇာတေန လိင်္ဂပသိဗ္ဗကေန။ ‘‘အဏ္ဍကောသော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၅၂၊ ၁၈၉၊ ၂။၂၇၊ အ။ နိ။ ၇။၇၁၊ ပါရာ။ ၁၁) ဝိယ ဟိ ကောသသဒ္ဒေါ ပရိဝေဌကပသိဗ္ဗကေ ဝတ္တတိ။ ဝတ္ထေန ဂုဟိတဗ္ဗတ္တာ ဝတ္ထဂုယှံ။ ယသ္မာ ဘဂဝတော ကောသောဟိတံ ဝတ္ထဂုယှံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါဝေဏိကံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ သုဝိသုဒ္ဓကဉ္စနမဏ္ဍလသန္နိဘံ၊ အတ္တနော သဏ္ဌာနသန္နိဝေသသုန္ဒရတာယ အာဇာနေယျဂန္ဓဟတ္ထိနော ဝရင်္ဂပရမစာရုဘာဝံ၊ ဝိကသမာနတပနိယာရဝိန္ဒသမုဇ္ဇလကေသရာဝတ္တဝိလာသံ၊ သဉ္ဈာပဘာနုရဉ္ဇိတဇလဝနန္တရာဘိလက္ခိတသမ္ပုဏ္ဏစန္ဒမဏ္ဍလသောဘဉ္စ အတ္တနော သိရိယာ အဘိဘုယျ ဝိရာဇတိ၊ ယံ ဗာဟိရဗ္ဘန္တရမလေဟိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ၊ စိရကာလပရိစိတဗြဟ္မစရိယာဓိကာရတာယ၊ သဏ္ဌိတသဏ္ဌာနသမ္ပတ္တိယာ စ ကောပီနမ္ပိ သမာနံ အကောပီနမေဝ ဇာတံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဝရဝါရဏဿေဝါတိ ဝရဂန္ဓဟတ္ထိနော ဣဝ။ ပဟူတဘာဝန္တိ ပုထုလဘာဝံ။ ဧတ္ထေဝ ဟိ တဿ သံသယော။ တနုမုဒုသုကုမာရာဒီသု ပနဿ ဂုဏေသု ဝိစာရဏာ ဧဝ နာဟောသိ။

၂၈၈။ ‘‘တထာရူပ’’န္တိ ဣဒံ သမာသပဒန္တိ အာဟ ‘‘တံရူပ’’န္တိ။ ဧတ္ထာတိ ယထာ အမ္ဗဋ္ဌော ကောသောဟိတံ ဝတ္ထဂုယှမဒ္ဒဿ၊ တထာ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရမဘိသင်္ခရဏေ။ ဣမိနာ ဟိ ‘‘တထာရူပံ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရံ အဘိသင်္ခရီ’’တိအာဒိပါဠိပရာမသနံ၊ အတော စေတ္ထ သဟ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရနယေန ဝတ္ထဂုယှဒဿနကာရဏံ မိလိန္ဒပဉှာပါဌေန (မိ။ ပ။ ၃။၃) ဝိဘာဝိတံ ဟောတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဝတ္ထဂုယှဒဿနေ’’တိ ပရာမသန္တိ၊ တဒယုတ္တမေဝ။ န ဟိ တံ ပါဠိယံ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ အတ္ထိ၊ ယံ ဧဝံ ပရာမသိတဗ္ဗံ သိယာ၊ ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရနယော စ အဝိဘာဝိတော ဟောတိ။ ကိမေတ္ထ အညေန ဝတ္တဗ္ဗံ စတုပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တေန ဆဠဘိညေန ဝါဒီဝရေန ဘဒန္တနာဂသေနတ္ထေရေန ဝုတ္တနယေနေဝ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ဟိရီ ကရီယတေ ဧတ္ထာတိ ဟိရိကရဏံ၊ တဒေဝ ဩကာသော တထာ၊ ဟိရိယိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ဥတ္တရဿာတိ သုတ္တနိပါတေ အာဂတဿ ဥတ္တရမာဏဝဿ (မ။ နိ။ ၂။၃၈၄)။ သဗ္ဗေသမ္ပိ စေတေသံ ဝတ္ထု သုတ္တနိပါတတော ဂဟေတဗ္ဗံ။

ဆာယန္တိ ပဋိဗိမ္ဗံ။ ကထံ ဒဿေသိ၊ ကီဒိသံ ဝါတိ အာဟ ‘‘ဣဒ္ဓိယာ’’တိအာဒိ။ ဆာယာရူပကမတ္တန္တိ ဘဂဝတော ပဋိဗိမ္ဗရူပကမေဝ၊ န ပကတိဝတ္ထဂုယှံ၊ တဉ္စ ဗုဒ္ဓသန္တာနတော ဝိနိမုတ္တတ္တာ ရူပကမတ္တံ ဘဂဝတာ သဒိသဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဝယဝံ ဣဒ္ဓိမယံ ဗိမ္ဗကမေဝ ဟောတိ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ အပ္ပကတ္ထေန က-ကာရေန ဝိသေသိတဝစနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ဆာယာရူပကမတ္တံ ဣဒ္ဓိယာ အဘိသင်္ခရိတွာ ဒဿေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘တံ ပန ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ယထာ အတ္တနော ဗုဒ္ဓရူပံ န ဒိဿတိ၊ တထာ ကတွာ ဒဿေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၈) အာစရိယာ ဝဒန္တိ။ တဒေတံ ဘဒန္တနာဂသေနတ္ထေရေန ဝုတ္တေန ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခတဆာယာရူပကမတ္တဒဿနဝစနေန သံသန္ဒတိ စေဝ သမေတိ စ ယထာ တံ ‘‘ခီရေန ခီရံ၊ ဂင်္ဂေါဒကေန ယမုနောဒက’’န္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာဝစနေနေဝ ဟိ သေသဗုဒ္ဓရူပဿ တင်္ခဏေ အဒဿိတဘာဝေါ အတ္ထတော အာပန္နော ဟောတိ။ နိဝါသနနိဝတ္ထတာဒိဝစနေန ပနေတ္ထ ဗုဒ္ဓသန္တာနတော ဝိနိမုတ္တဿပိ ဆာယာရူပကဿ နိဝါသနာဒိအဗဟိဂတဘာဝေါ ဒဿိတော၊ န စ စောဒေတဗ္ဗံ ‘‘ကထံ နိဝါသနာဒိအန္တရဂတံ ဆာယာရူပကံ ဘဂဝါ ဒဿေတိ၊ ကထဉ္စ အမ္ဗဋ္ဌော ပဿတီ’’တိ။ အစိန္တေယျော ဟိ ဣဒ္ဓိဝိသယောတိ။ ဆာယံ ဒိဋ္ဌေတိ ဆာယာယ ဒိဋ္ဌာယ။ ဧတန္တိ ဆာယာရူပကံ။ ဗုဇ္ဈနကေ သတိ ဇီဝိတနိမိတ္တမ္ပိ ဟဒယမံသံ ဒဿေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။ နိန္နေတွာတိ နီဟရိတွာ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ကလ္လောသီတိ ဝိဿဇ္ဇနေ တွံ ကုသလော ဆေကော အသိ၊ ယထာဝုတ္တော ဝါ ဝိဿဇ္ဇနာမဂ္ဂေါ ဥပပန္နော ယုတ္တော အသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကုသလော’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ၊ အယုတ္တမေတံ။ မိလိန္ဒပဉှေ ဟိ သဗ္ဗတ္ထ ဝိဿဇ္ဇနာဝသာနေ ‘‘ကလ္လော’’ ဣစ္စေဝ ဒိဋ္ဌောတိ။

နိန္နာမေတွာတိ မုခတော နီဟရဏဝသေန ကဏ္ဏသောတာဒိအဘိမုခံ ပဏာမေတွာ၊ အဓိပ္ပာယမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘နီဟရိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထိနသူစိံ ဝိယာတိ ဃနသုခုမဘာဝါပါဒနေန ကက္ခဠသူစိမိဝ ကတွာ။ တထာကရဏေနာတိ ကထိနသူစိံ ဝိယ ကရဏေန။ ဧတ္ထာတိ ပဟူတဇိဝှာယ။ မုဒုဘာဝေါ၊ ဒီဃဘာဝေါ၊ တနုဘာဝေါ စ ဒဿိတော အမုဒုနော ဃနသုခုမဘာဝါပါဒနတ္ထမသက္ကုဏေယျတ္တာတိ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၈၈) ဝုတ္တံ။ တတြာယမဓိပ္ပာယော – ယသ္မာ မုဒုမေဝ ဃနသုခုမဘာဝါပါဒနတ္ထံ သက္ကောတိ၊ တသ္မာ တထာကရဏေန မုဒုဘာဝေါ ဒဿိတော အဂ္ဂိ ဝိယ ဓူမေန။ ယသ္မာ စ မုဒုယေဝ ဃနသုခုမဘာဝါပဇ္ဇနေန ဒီဃဂါမိ၊ တသ္မာ ကဏ္ဏသောတာနုမသနေန ဒီဃဘာဝေါ ဒဿိတော။ ယသ္မာ ပန မုဒု ဧဝ ဃနသုခုမဘာဝါပဇ္ဇနေန တနု ဟောတိ၊ တသ္မာ နာသိကာသောတာနုမသနေန တနုဘာဝေါ ဒဿိတောတိ။ အပုထုလဿ တထာပဋိစ္ဆာဒနတ္ထမသက္ကုဏေယျတ္တာ နလာဋစ္ဆာဒနေန ပုထုလဘာဝေါ ဒဿိတော။

၂၈၉။ ပတ္ထေန္တော ဟုတွာ ဥဒိက္ခန္တောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၂၉၀။ မူလဝစနံ ကထာ။ ပဋိဝစနံ သလ္လာပေါ။

၂၉၁။ ‘‘ဥဒ္ဓုမာတက’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၂၄၂၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၀၂) ဝိယ က-သဒ္ဒေါ ဇိဂုစ္ဆနတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘တမေဝ ဇိဂုစ္ဆန္တော’’တိ။ တမေဝါတိ ပဏ္ဍိတဘာဝမေဝ၊ အမ္ဗဋ္ဌမေဝါတိပိ အတ္ထော။ အမ္ဗဋ္ဌဉှိ သန္ဓာယ ဧဝမာဟ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ…ပေ… အမ္ဗဋ္ဌံ မာဏဝံ ဧတဒဝေါစာ’’တိ။ ကာမဉ္စ အမ္ဗဋ္ဌံ သန္ဓာယ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ နာမဂေါတ္တဝသေန ပန အနိယမံ ကတွာ ဂရဟန္တော ပုထုဝစနေန ဝဒတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယဒေဝ ခေါ တွ’’န္တိ ဧတဿ အနိယမဝစနဿ ‘‘ဧဝရူပေနာ’’တိ ဣဒံ နိယမဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ယာဒိသော’’တိအာဒိနာ။ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မဝစနတ္ထေ ကရဏဝစနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဒိသေ အတ္ထစရကေ’’တိ။ န အညတြာတိ န အညတ္ထ သုဂတိယံ။ ဧတ္ထ ပန ‘‘အတ္ထစရကေနာ’’တိ ဣမိနာ ဗျတိရေကမုခေန အနတ္ထစရကတံယေဝ ဝိဘာဝေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဥပနေယျ ဥပနေယျာ’’တိ ဣဒံ တွာဒျန္တံ ဝိစ္ဆာဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဗြာဟ္မဏော ခေါ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ ဥပနေတွာ ဥပနေတွာတိ တံ တံ ဒေါသံ ဥပနီယ ဥပနီယ။ တေနာဟ ‘‘သုဋ္ဌု ဒါသာဒိဘာဝံ အာရောပေတွာ’’တိ။ ပါတေသီတိ ပဝဋ္ဋနဝသေန ပါတေသိ။ ယဉ္စ အဂမာသိ၊ တမ္ပိ အဿ တထာဂမနသင်္ခါတံ ဌာနံ အစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ယောဇနာ။

ပေါက္ခရသာတိဗုဒ္ဓူပသင်္ကမနဝဏ္ဏနာ

၂၉၂-၃-၆။ ကိတ္တကော ပန သောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မောဒနီယကထာယပိ ကာလော နတ္ထီ’’တိ။ အာဂမာ နူတိ အာဂတော နု။ ခေါတိ နိပါတမတ္တံ။ ဣဓာတိ ဧတ္ထ၊ တုမှာကံ သန္တိကန္တိ အတ္ထော။ အဓိဝါသေတူတိ သာဒိယတု၊ တံ ပန သာဒိယနံ ဣဓ မနသာဝ သမ္ပဋိဂ္ဂဟော၊ န ကာယဝါစာဟီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပဋိစ္ဆတူ’’တိ။ အဇ္ဇ ပဝတ္တမာနံ အဇ္ဇတနံ၊ ပုညံ၊ ပီတိပါမောဇ္ဇဉ္စ၊ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ မေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာရန္တိ ဥပကာရံ၊ သက္ကာရံ ဝါ။ အစောပေတွာတိ အစာလေတွာ။

၂၉၇။ ‘‘သဟတ္ထာ’’တိ ဣဒံ ကရဏတ္ထေ နိဿက္ကဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘သဟတ္ထေနာ’’တိ။ သုဟိတန္တိ ဓာတံ၊ ဇိဃစ္ဆာဒုက္ခာဘာဝေန ဝါ သုခိတံ။ ယာဝဒတ္ထန္တိ ယာဝ အတ္ထော၊ တာဝ ဘောဇနေန တဒါ ကတံ။ ပဋိက္ခေပပဝါရဏာဝေတ္ထ အဓိပ္ပေတာ၊ န နိမန္တနပဝါရဏာတိ အာဟ ‘‘အလ’’န္တိအာဒိ။ ‘‘ဟတ္ထသညာယာ’’တိ နိဒဿနမတ္တံ အညတ္ထ မုခဝိကာရေန၊ ဝစီဘေဒေန စ ပဋိက္ခေပဿ ဝုတ္တတ္တာ ၊ ဧကက္ခဏေပိ စ တထာပဋိက္ခေပဿ လဗ္ဘနတော။ ဩနီတာ ပတ္တတော ပါဏိ ဧတဿာတိ ဩနီတပတ္တပါဏီတိ ဘိန္နာဓိကရဏဝိသယော တိပဒေါ ဗာဟိရတ္ထသမာသော။ မုဒ္ဓဇဏ-ကာရေန၊ ပန သညောဂတ-ကာရေန စ ဩဏိတ္တသဒ္ဒေါ ဝိနာဘူတေတိ ဒဿေတိ ‘‘ဩဏိတ္တပတ္တပါဏိန္တိပိ ပါဌော’’တိအာဒိနာ။ သုစိကရဏတ္ထေ ဝါ ဩဏိတ္တသဒ္ဒေါ။ ဩဏိတ္တံ အာမိသာပနယနေန သုစိကတံ ပတ္တံ ပါဏိ စ အဿာတိ ဟိ ဩဏိတ္တပတ္တပါဏိ။ တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထေ စ ပတ္တဉ္စ ဓောဝိတွာ’’တိ။ ‘‘ဩဏိတ္တံ နာနာဘူတံ ဝိနာဘူတံ၊ အာမိသာပနယနေန ဝါ သုစိကတံ ပတ္တံ ပါဏိတော အဿာတိ ဩဏိတ္တပတ္တပါဏီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၂၃) သာရတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပစ္ဆိမဝစနံ ‘‘ဟတ္ထေ စ ပတ္တဉ္စ ဓောဝိတွာ’’တိ ဣမိနာ အသံသန္ဒနတော ဝိစာရေတဗ္ဗံ။ ဧဝံဘူတန္တိ ‘‘ဘုတ္တာဝိံ ဩနီတပတ္တပါဏိ’’န္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဘူတံ။

၂၉၈။ အနုပုဗ္ဗိံ ကထန္တိ အနုပုဗ္ဗံ ကထေတဗ္ဗံ ကထံ။ တေနာဟ ‘‘အနုပဋိပါဋိကထ’’န္တိ။ ကာ ပန သာတိ အာဟ ‘‘ဒါနာနန္တရံ သီလ’’န္တိအာဒိ၊ တေနာယမတ္ထော ဗောဓိတော ဟောတိ – ဒါနကထာ တာဝ ပစုရဇနေသုပိ ပဝတ္တိယာ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ၊ သုကရတ္တာ၊ သီလေ ပတိဋ္ဌာနဿ ဥပါယဘာဝတော စ အာဒိတော ကထေတဗ္ဗာ။ ပရိစ္စာဂသီလော ဟိ ပုဂ္ဂလော ပရိဂ္ဂဟဝတ္ထူသု ဝိနိဿဋဘာဝတော သုခေနေဝ သီလာနိ သမာဒိယတိ၊ တတ္ထ စ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ၊ သီလေန ဒါယကပဋိဂ္ဂါဟကသုဒ္ဓိတော ပရာနုဂ္ဂဟံ ဝတွာ ပရပီဠာနိဝတ္တိဝစနတော၊ ကိရိယဓမ္မံ ဝတွာ အကိရိယဓမ္မဝစနတော၊ ဘောဂသမ္ပတ္တိဟေတုံ ဝတွာ ဘဝသမ္ပတ္တိဟေတုဝစနတော စ ဒါနကထာနန္တရံ သီလကထာ ကထေတဗ္ဗာ။ တဉ္စေ ဒါနသီလံ ဝဋ္ဋနိဿိတံ၊ အယံ ဘဝသမ္ပတ္တိ တဿ ဖလန္တိ ဒဿနတ္ထံ သီလကထာနန္တရံ သဂ္ဂကထာ။ တာယ ဟိ ဧဝံ ဒဿိတံ ဟောတိ ‘‘ဣမေဟိ ဒါနသီလမယေဟိ၊ ပဏီတပဏီတတရာဒိဘေဒဘိန္နေဟိ စ ပုညကိရိယဝတ္ထူဟိ ဧတာ စာတုမဟာရာဇိကာဒီသု ပဏီတပဏီတတရာဒိဘေဒဘိန္နာ အပရိမေယျာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယော လဒ္ဓဗ္ဗာ’’တိ။ သွာယံ သဂ္ဂေါ ရာဂါဒီဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌော၊ သဗ္ဗထာ ပန တေဟိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌော အရိယမဂ္ဂေါတိ ဒဿနတ္ထံ သဂ္ဂကထာနန္တရံ မဂ္ဂကထာ။ မဂ္ဂဉ္စ ကထေန္တေန တဒဓိဂမုပါယဒဿနတ္ထံ ကာမာနံ အာဒီနဝေါ၊ ဩကာရော၊ သံကိလေသော၊ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသော စ ကထေတဗ္ဗော။ သဂ္ဂပရိယာပန္နာပိ ဟိ သဗ္ဗေ ကာမာ နာမ ဗဟွာဒီနဝါ အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ၊ ပဂေဝ ဣတရေတိ အာဒီနဝေါ၊ သဗ္ဗေပိ ကာမာ ဟီနာ ဂမ္မာ ပေါထုဇ္ဇနိကာ အနရိယာ အနတ္ထသံဟိတာတိ လာမကဘာဝေါ ဩကာရော၊ သဗ္ဗေပိ ဘဝါ ကိလေသာနံ ဝတ္ထုဘူတာတိ သံကိလေသော၊ သဗ္ဗသံကိလေသဝိပ္ပယုတ္တံ နိဗ္ဗာနန္တိ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသော စ ကထေတဗ္ဗောတိ။ အယမ္ပိ အတ္ထော ဗောဓိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဂ္ဂေါတိ ဟိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေန အာဒျတ္ထေန ကာမာဒီနဝါဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟောတိ အယမတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာ။ တေနာဟ ‘‘သေယျထိဒံ – ဒါနကထံ သီလကထံ သဂ္ဂကထံ ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသံ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပကာသေတီ’’တိ။ ဝိတ္ထာရော သာရတ္ထဒီပနိယံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၃။၂၆) ဂဟေတဗ္ဗော။

ကသိ-သဒ္ဒေါ ဉာဏေန ဂဟဏေတိ အာဟ ‘‘ဂဟိတာ’’တိအာဒိ။ သာမံသဒ္ဒေန နိဝတ္တေတဗ္ဗမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘အသာဓာရဏာ အညေသ’’န္တိ ဣမိနာ၊ လောကုတ္တရဓမ္မာဓိဂမေ ပရူပဒေသဝိဂတတ္တာ၊ ဧကေနေဝ လောကေ ပဌမံ အနုတ္တရာယ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ စ အညေသမသာဓာရဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မစက္ခုန္တိ ဧတ္ထ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါဝ အဓိပ္ပေတော၊ န ဗြဟ္မာယုသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၃၈၃ အာဒယော) ဝိယ ဟေဋ္ဌိမာ တယော မဂ္ဂါ၊ န စ စူဠရာဟုလောဝါဒသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၄၁၆) ဝိယ အာသဝက္ခယော။ ‘‘တဿ ဥပ္ပတ္တိအာကာရဒဿနတ္ထ’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု မဂ္ဂဉာဏံ အသင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏမေဝ၊ န သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏန္တိ စောဒနံ သောဓေန္တော ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိစ္စဝသေနာတိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓကိစ္စဝသေန။

ပေါက္ခရသာတိဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာကထာဝဏ္ဏနာ

၂၉၉။ ပါဠိယံ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိအာဒီသု ဒဿနံ နာမ ဉာဏတော အညမ္ပိ စက္ခာဒိဒဿနံ အတ္ထီတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပတ္တဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တိ စ ဉာဏပတ္တိတော အညာပိ ကာယဂမနာဒိပတ္တိ ဝိဇ္ဇတီတိ တတော ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိဒိတဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပနေသာ ဝိဒိတဓမ္မတာ ဧကဒေသတောပိ ဟောတီတိ နိပ္ပဒေသတော ဝိဒိတဓမ္မတံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိယောဂါဠှဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေနဿ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓမေဝ ဒီပေတိ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ ဧကာဘိသမယဝသေန ပရိညာဒိစတုကိစ္စံ သာဓေန္တံ နိပ္ပဒေသေန စတုသစ္စဓမ္မံ သမန္တတော ဩဂါဠှံ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌော အရိယသစ္စဓမ္မော ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိ။ ‘‘ကထံ ပန ဧကမေဝ ဉာဏံ ဧကသ္မိံ ခဏေ စတ္တာရိ ကိစ္စာနိ သာဓေန္တံ ပဝတ္တတိ။ န ဟိ တာဒိသံ လောကေ ဒိဋ္ဌံ၊ န အာဂမော ဝါ တာဒိသော အတ္ထီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ ပဒီပေါ ဧကသ္မိံယေဝ ခဏေ ဝဋ္ဋိံ ဒဟတိ၊ သ္နေဟံ ပရိယာဒိယတိ၊ အန္ဓကာရံ ဝိဓမတိ၊ အာလောကဉ္စာပိ ဒဿေတိ၊ ဧဝမေတံ ဉာဏန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘မဂ္ဂသမင်္ဂိဿ ဉာဏံ ဒုက္ခေပေတံ ဉာဏံ၊ ဒုက္ခသမုဒယေပေတံ ဉာဏံ၊ ဒုက္ခနိရောဓေပေတံ ဉာဏံ၊ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယပေတံ ဉာဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၇၉၄) သုတ္တပဒမ္ပေတ္ထ ဥဒါဟရိတဗ္ဗန္တိ။

တိဏ္ဏာ ဝိစိကိစ္ဆာတိ သပ္ပဋိဘယကန္တာရသဒိသာ သောဠသဝတ္ထုကာ၊ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ စ ဝိစိကိစ္ဆာ အနေန ဝိတိဏ္ဏာ။ ဝိဂတာ ကထံကထာတိ ပဝတ္တိအာဒီသု ‘‘ဧဝံ နု ခေါ၊ န နု ခေါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တိကာ ကထံကထာ အဿ ဝိဂတာ သမုစ္ဆိန္နာ။ ဝိသာရဒဘာဝံ ပတ္တောတိ သာရဇ္ဇကရာနံ ပါပဓမ္မာနံ ပဟီနတ္တာ၊ တပ္ပဋိပက္ခေသု စ သီလာဒိဂုဏေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဝိသာရဒဘာဝံ ဝေယျတ္တိယံ ပတ္တော အဓိဂတော။ သာယံ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတတာ ကတ္ထာတိ စောဒနာယ ‘‘သတ္ထုသာသနေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ကတ္ထ? သတ္ထုသာသနေ’’တိ အာဟ။ အတ္တနာဝ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌတ္တာ၊ အဓိဂတတ္တာ စ န အဿ ပစ္စယော ပစ္စေတဗ္ဗော ပရော အတ္ထီတိ အတ္ထော။ တတ္ထာဓိပ္ပာယမာဟ ‘‘န ပရဿာ’’တိအာဒိနာ။ န ဝတ္တတီတိ န ပဝတ္တတိ၊ န ပဋိပဇ္ဇတိ ဝါ၊ န ပရံ ပစ္စေတိ ပတ္တိယာယတီတိ အပရပ္ပစ္စယောတိပိ ယုဇ္ဇတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမ္ပိ အဝုတ္တံ၊ တဒေတံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္တာ၊ ပရတော ဝုစ္စမာနတ္တာ စ အဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝသောရစ္စသဒ္ဓါသတိဓိတိဗုဒ္ဓိခန္တိဝီရိယာဒိဓမ္မသမင်္ဂိနာ သာဋ္ဌကထေ ပိဋကတ္တယေ အသင်္ဂါသံဟီရဝိသာရဒဉာဏစာရိနာ အနေကပ္ပဘေဒသကသမယသမယန္တရဂဟနဇ္ဈောဂါဟိနာ မဟာဂဏိနာ မဟာဝေယျာကရဏေန ဉာဏာဘိဝံသဓမ္မသေနာပတိနာမတ္ထေရေန မဟာဓမ္မရာဇာဓိရာဇဂရုနာ ကတာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။

အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။