📜

၅။ ကူဋဒန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၂၃။ ဧဝံ သောဏဒဏ္ဍသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ ကူဋဒန္တသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော ယထာနုပုဗ္ဗံ သံဝဏ္ဏနောကာသဿ ပတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ၊ သောဏဒဏ္ဍ သုတ္တဿာနန္တရံ သင်္ဂီတဿ သုတ္တဿ ကူဋဒန္တသုတ္တဘာဝံ ဝါ ပကာသေတုံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ…ပေ… မဂဓေသူတိ ကူဋဒန္တသုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘မဂဓာ နာမ ဇနပဒိနော ရာဇကုမာရာ’’တိအာဒီသု အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ ကောသလဇနပဒဝဏ္ဏနာယံ အမှေဟိ ဝုတ္တနယော ယထာရဟံ နေတဗ္ဗော။ အယံ ပနေတ္ထ ဝိသေသော – မဂေန သဒ္ဓိံ ဓာဝန္တီတိ မဂဓာ၊ ရာဇကုမာရာ၊ မံသေသု ဝါ ဂိဇ္ဈန္တီတိ မဂဓာ နိရုတ္တိနယေန။ ရုဠှိတော၊ ပစ္စယလောပတော စ တေသံ နိဝါသဘူတေပိ ဇနပဒေ ဝုဒ္ဓိ န ဟောတီတိ နေရုတ္တိကာ။ ဇနပဒနာမေယေဝ ဗဟုဝစနံ၊ န ဇနပဒသဒ္ဒေ ဇာတိသဒ္ဒတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တသ္မိံ မဂဓေသု ဇနပဒေ’’တိ။ ဣတော ပရန္တိ ‘‘မဂဓေသူ’’တိ ပဒတော ပရံ ‘‘စာရိကံ စရမာနော’’တိအာဒိဝစနံ။ ပုရိမသုတ္တဒွယေတိ အမ္ဗဋ္ဌသောဏဒဏ္ဍသုတ္တဒွယေ။ ဝုတ္တနယမေဝါတိ ယံ တတ္ထ အာဂတသဒိသံ ဣဓာဂတံ၊ တံ အတ္ထဝဏ္ဏနာတော ဝုတ္တနယမေဝ၊ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘တရုဏော အမ္ဗရုက္ခော အမ္ဗလဋ္ဌိကာ’’တိ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂) ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အမ္ဗလဋ္ဌိကာ ဗြဟ္မဇာလေ ဝုတ္တသဒိသာဝါ’’တိ အာဟ။

ယညာဝါဋံ သမ္ပာဒေတွာ မဟာယညံ ဥဒ္ဒိဿ သဝိညာဏကာနိ၊ အဝိညာဏကာနိ စ ယညူပကရဏာနိ ဥပဋ္ဌပိတာနီတိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘မဟာယညော ဥပက္ခဋော’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ပနေတံ ဥပကရဏံ တေသံ တထာ သဇ္ဇနမေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘သဇ္ဇိတော’’တိ ဣမိနာ။ ဝစ္ဆတရသတာနီတိ ယုဝဘာဝပ္ပတ္တာနိ ဗလဝဝစ္ဆသတာနိ။ ဝစ္ဆာနံ ဝိသေသာတိ ဟိ ဝစ္ဆတရာ၊ တေ ပန ဝစ္ဆာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ န ဒမ္မာ၊ န စ ဗလီဗဒ္ဒါတိ အာဟ ‘‘ဝစ္ဆသတာနီ’’တိ။ အယံ အာစရိယမတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၂၃)။ တရ-သဒ္ဒေါ ဝါ အနတ္ထကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝစ္ဆသတာနီ’’တိ။ ဧဝဉှိ သဗ္ဗောပိ ဝစ္ဆပ္ပဘေဒေါ သင်္ဂဟိတော ဟောတိ။ ဧတေတိ ဥသဘာဒယော ဥရဗ္ဘပရိယောသာနာ။ အနေကေသန္တိ အနေကဇာတိကာနံ။ မိဂပက္ခီနန္တိ မဟိံသရုရုပသဒကုရုင်္ဂဂေါကဏ္ဏမိဂါနဉ္စေဝ မောရကပိဉ္ဇရဝဋ္ဋကတိတ္တိရ လာပါဒိပက္ခီနဉ္စ။ သင်္ချာဝသေန အနေကတံ သတ္တသတဂ္ဂဟဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ ‘‘သတ္တသတ္တသတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သတ္တသတာနိ၊ သတ္တသတာနိ စာတိ အတ္ထော။ ထူဏန္တိ ယညောပကရဏာနံ မိဂပက္ခီနံ ဗန္ဓနတ္ထမ္ဘံ။ ယူပေါတိပိ တဿ နာမံ။ တေနာဟ ‘‘ယူပသင်္ခါတ’’န္တိ။

၃၂၈။ ဝိဓာတိ ဝိပ္ပဋိသာရဝိနောဒနာ။ ယော ဟိ ယညသင်္ခါတဿ ပုညဿ ဥပက္ကိလေသော၊ တဿ ဝိဓမနတော နိဝါရဏတော နိရောဓနတော ဝိဓာ ဝုစ္စန္တိ ဝိပ္ပဋိသာရဝိနောဒနာ၊ တာ ဧဝ ပုညာဘိသန္ဒံ အဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဌပေန္တီတိ ‘‘ဌပနာ’’တိ စ ဝုတ္တာ။ အဝိပ္ပဋိသာရတော ဧဝ ဟိ ဥပရူပရိ ပုညာဘိသန္ဒပ္ပဝတ္တီတိ။ ဌပနာ စေတာ ယညဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနဝသေန တီသု ကာလေသု ပဝတ္တိယာ တိပ္ပကာရာတိ အာဟ ‘‘တိဋ္ဌပန’’န္တိ။ ပရိက္ခာရသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပရိဝါရပရိယာယော ‘‘ပရိကရောန္တိ ယညံ အဘိသင်္ခရောန္တီ’’တိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘သောဠသပရိဝါရ’’န္တိ။

မဟာဝိဇိတရာဇယညကထာဝဏ္ဏနာ

၃၃၆။ ပုဗ္ဗေ ဘူတံ ဘူတပုဗ္ဗံ ယထာ ‘‘ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗစရိတ’’န္တိ၊ အတ္တနော ပုရိမဇာတိသမ္ဘူတံ ဗောဓိသမ္ဘာရဘူတံ ပုညစရိယန္တိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ တဿ အနုဂါမိနိဓိဿ ထာဝရနိဓိနာ နိဒဿနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ သဒ္ဒဝိဒူ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ဘူတပုဗ္ဗန္တိ ဣဒံ ကာလသတ္တမိယာ နေပါတိကပဒ’’န္တိ။ အတီတကာလေတိ ဟိ တေသံ မတေန အတ္ထော။ အဿာတိ အနေန။ မဟန္တံ ပထဝီမဏ္ဍလံ ဝိဇိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ မဟန္တံ ဝါ ဝိဇိတံ ပထဝီမဏ္ဍလမဿ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ‘‘အန္တောရဋ္ဌေတိ ယဿ ဝိဇိတေ ဝိဟရတိ၊ တဿ ရဋ္ဌေ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ ဝိဇိတသဒ္ဒေါ ရဇ္ဇေ ပဝတ္တတိ၊ ဣမိနာ တဿ ဧကရာဇဘာဝံ ဒီပေတိ၊ န စက္ကဝတ္တိရာဇဘာဝံ သတ္တရတနသမ္ပန္နတာအဝစနတော။ ပါဠိယံ န ယေန ကေနစိ သန္တကမတ္တေန အဍ္ဎတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဍ္ဎော’’တိ ဝတွာ ‘‘မဟဒ္ဓနော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယော ကောစီ’’တိအာဒိ။ အဍ္ဎတာ ဟိ နာမ ဝိဘဝသမ္ပန္နတ္တာ သာ စ တံ တဒုပါဒါယ ဝုစ္စတိ။ တထာ မဟဒ္ဓနတာပီတိ တံ ထာမပ္ပတ္တံ ဥက္ကံသဂတံ ဒဿေတုံ ‘‘အပရိမာဏသင်္ချေနာ’’တိ အာဟ။ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝိသေသတော ကာမာ ဣဓ ဘောဂါ နာမာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ။ ပိဏ္ဍပိဏ္ဍဝသေနာတိ ဘာဇနာလင်္ကာရာဒိဝိဘာဂံ အဟုတွာ ကေဝလံ ခဏ္ဍခဏ္ဍဝသေန။

ရူပံ အပ္ပေတွာ၊ အနပ္ပေတွာ ဝါ မာသပ္ပမာဏေန ကတော မာသကော။ အာဒိသဒ္ဒေန ထာလကာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ အနေကကောဋိသင်္ချေနာတိ ကဟာပဏာနံ ကောဋိသတာဒိပ္ပမာဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ကောဋိသတပ္ပမာဏေနေဝ ခတ္တိယမဟာသာလဘာဝပ္ပတ္တိတော။

တုဋ္ဌီတိ သုမနတာ။ ဥပကရဏသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကာရဏပရိယာယော။ ကိံ ပန တန္တိ အာဟ ‘‘နာနာဝိဓာလင်္ကာရသုဝဏ္ဏရဇတဘာဇနာဒိဘေဒ’’န္တိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဝတ္ထသေယျာဝသထာဒီနိ သင်္ဂယှန္တိ၊ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာဝေဠုရိယဝဇိရပဝါဠာနိ သတ္တ ရတနာနီတိ ဝဒန္တိ။ ယထာဟု –

‘‘သုဝဏ္ဏံ ရဇတံ မုတ္တာ၊ မဏိဝေဠုရိယာနိ စ၊

ဝဇိရဉ္စ ပဝါဠန္တိ၊ သတ္တာဟု ရတနာနိမေ’’တိ။

သာလိဝီဟိအာဒိ သတ္တဓညံ သာနုလောမံ ပုဗ္ဗန္နံ နာမ ပုရေက္ခတံ သဿဖလန္တိ ကတွာ။ တဗ္ဗိပရိယာယတော မုဂ္ဂမာသာဒိ တဒဝသေသံ အပရန္နံ နာမ။ အပရန္နတော ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တမန္နံ ပုဗ္ဗန္နံ၊ တတော အပရသ္မိံ ပဝတ္တမန္နံ အပရန္နံ။ န္န-ကာရဿ ပန ဏ္ဏ-ကာရေ ကတေ ပုဗ္ဗဏ္ဏံ၊ အပရဏ္ဏဉ္စာတိ နေရုတ္တိကာ။ ပုဗ္ဗာပရဘာဝေါ ပနေတေသံ အာဒိကပ္ပေ သမ္ဘဝါသမ္ဘဝဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမံ ‘‘အဍ္ဎော မဟဒ္ဓနော ပဟူတဇာတရူပရဇတော’’တိ ဝစနံ ဒေဝသိကံ ပရိဗ္ဗယဒါနဂဟဏာဒိဝသေန၊ ပရိဝတ္တနဓနဓညဝသေန စ ဝုတ္တံ၊ ဣဒံ ပန ‘‘ပဟူတဓနဓညော’’တိ ဝစနံ နိဓာနဂတဓနဝသေန၊ သင်္ဂဟိတဓညဝသေန စာတိ ဣမံ ဝိသေသံ သန္ဓာယ အယံ နယော ဒဿိတော။ ဝီသကဟာပဏမ္ဗဏာဒိဒေဝသိကဝဠဉ္ဇနမ္ပိ ဟိ မဟာသာလလက္ခဏံ။

ဣဒါနိ တဗ္ဗိပရီတဝသေန ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဒုတိယနယော အာရဒ္ဓါ။ ဣမိနာ ဧဝ ဟိ ပုရိမဝစနံ နိဓာနဂတဓနဝသေန၊ သင်္ဂဟိတဓညဝသေန စ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထတော သိဒ္ဓံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဣဒန္တိ ‘‘ပဟူတဓနဓညော’’တိ ဝစနံ။ အဿာတိ မဟာဝိဇိတရညော။ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဒေဝသိကံ၊ ဘာဝနပုံသကမေတံ။ ဒါသကမ္မကရပေါရိသာဒီနံ ဝေတ္တနာနုပ္ပဒါနံ ပရိဗ္ဗယဒါနံ။ ဣဏသောဓနာဒိဝသေန ဓနဓညာနမာဒါနံ ဂဟဏံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဣဏဒါနာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ပရိဝတ္တနဓနဓညဝသေနာတိ ကယဝိက္ကယကရဏေန ပရိဝတ္တိတဗ္ဗာနံ ဓနဓညာနံ ဝသေန။ ကတ္ထစိ ပန သမုစ္စယဝိရဟိတပါဌော ဒိဿတိ။ တတ္ထ ‘‘ပရိဗ္ဗယဒါနဂ္ဂဟဏာဒိဝသေနာ’’တိ ဣဒံ ပရိဝတ္တနပဒေန သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ တာဒိသေန ဝိဓိနာ ဣတော စိတော စ ပရိဝတ္တေတဗ္ဗာနံ ဓနဓညာနံ ဝသေနာတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကောဋ္ဌံ ဝုစ္စတိ ဓညဋ္ဌပနဋ္ဌာနံ၊ တဒေဝ အဂါရံ တထာ။ တေနာဟ ‘‘ဓညေန ပရိပုဏ္ဏကောဋ္ဌာဂါရော’’တိ။ ဧဝံ သာရဂဗ္ဘံ ကောသော၊ ဓညဋ္ဌပနဋ္ဌာနံ ကောဋ္ဌာဂါရန္တိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတော အညထာပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ အသိနော တိက္ခဘာဝပရိဟာရတော ပရိစ္ဆဒေါ ‘‘ကောသော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ရညော တိက္ခဘာဝပရိဟာရကတ္တာ စတုရင်္ဂိနီ သေနာ ‘‘ကောသော’’တိ အာဟ ‘‘စတုဗ္ဗိဓော ကောသော’’တိအာဒိ။ ‘‘ဒွါဒသပုရိသော ဟတ္ထီ’’တိအာဒိနာ (ပါစိ။ ၃၁၄) ဝုတ္တလက္ခဏေန စေတ္ထ ဟတ္ထိအာဒယော ဂဟေတဗ္ဗာ။ ဝတ္ထကောဋ္ဌာဂါရဂ္ဂဟဏေနေဝ သဗ္ဗဿပိ ကုပ္ပဘဏ္ဍဋ္ဌပနဋ္ဌာနဿ ဂဟိတတ္တာ ‘‘ကောဋ္ဌာဂါရံ တိဝိဓ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဇာတရူပရဇတတော ဟိ အညံ လောဟအယဒါရုဝိသာဏဝတ္ထာဒိကမသာရဒဗ္ဗံ ဂေါပေတဗ္ဗတော ဂ-ကာရဿ က-ကာရံ ကတွာ ကုပ္ပံ ဝုစ္စတိ။ ဇာတရူပရဇတနိဓာနံ ဓနကောဋ္ဌာဂါရံ။ တတ္ထ တတ္ထ ရတနံ ဝိလောကေတွာ စရဏံ ရတနဝိလောကနစာရိကာ။ ကာမံ တမတ္ထံ ရာဇာ ဇာနာတိ၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကေန ပန ကထာပေတွာ ပရိသာယ နိဿဒ္ဒဘာဝါပါဒနတ္ထမေဝ ဧဝံ ပုစ္ဆတိ။ တထာ ကထာပနေ ဟိ အသတိ ပရိသာ သဒ္ဒံ ကရိဿတိ ‘‘ကသ္မာ ရာဇာ ပရမ္ပရာဂတံ ကုလဓနံ ဝိနာသေတီ’’တိ၊ တတော စ ပကတိက္ခောဘော ဘဝိဿတိ၊ သတိ ပန တထာ ကထာပနေ ‘‘ဧတံကာရဏာ တံ ဆဍ္ဍေတီ’’တိ နိဿဒ္ဒဘာဝမာပဇ္ဇိဿတိ။ တတော စ ပကတိက္ခောဘော န ဘဝိဿတိ၊ တသ္မာ တထာ ပုစ္ဆတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မရဏဝသန္တိ မရဏဿ၊ မရဏသင်္ခါတံ ဝါ ဝိသယံ။

၃၃၇။ ပါဠိယံ ‘‘အာမန္တေတွာ’’တိ ဧတဿ မန္တိတုကာမော ဟုတွာတိ အတ္ထံ ဝိညာပေတုံ ‘‘ဧကေန ပဏ္ဍိတေန သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓာတွတ္ထာနုဝတ္တကော ဟေတ္ထ ဥပသဂ္ဂေါ၊ ပကရဏာဓိဂတော စ ကတ္ထစိ အတ္ထဝိသေသော ယထာ ‘‘သိက္ခမာနေန ဘိက္ခဝေ ဘိက္ခုနာ အညာတဗ္ဗံ ပရိပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ပရိပဉှိတဗ္ဗ’’န္တိ (ပါစိ။ ၄၃၄)။ တထာ ဟိဿ ပဒဘာဇနေ ဝုတ္တံ ‘‘သိက္ခမာနေနာတိ သိက္ခိတုကာမေန။ အညာတဗ္ဗန္တိ ဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၄၃၆)။ အာမန္တေသီတိ မန္တိတုကာမောသိ။ ဇနပဒဿ အနုပဒ္ဒဝတ္ထံ၊ ယညဿ စ စိရာနပ္ပဝတ္တနတ္ထံ ဗြာဟ္မဏော စိန္တေသီတိ အာဟ ‘‘အယံ ရာဇာ’’တိအာဒိ။ အာဟရန္တာနံ မနုဿာနံ ဂေဟာနီတိ သမ္ဗန္ဓော၊ အနာဒရေ ဝါ ဧတံ သာမိဝစနံ။

၃၃၈။ သတ္တာနံ ဟိတသုခဿ ဝိဒူသနတော၊ အဟိတဒုက္ခဿ စ အာဝဟနတော ကဏ္ဋကသဒိသတာယ စောရာ ဧဝ ဣဓ ‘‘ကဏ္ဋကာ’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘စောရကဏ္ဋကေဟိ သကဏ္ဋကော’’တိ။ ယထာ ဂါမဝါသီနံ ဃာတကာ ဂါမဃာတကာ အဘေဒဝသေန၊ ဥပစာရေန စ နိဿယနာမဿ နိဿိတေပိ ပဝတ္တနတော၊ ဧဝံ ပန္ထိကာနံ ဒုဟနာ ဗာဓနာ ပန္ထဒုဟာ။ ဓမ္မတော အပေတဿ အယုတ္တဿ ကရဏသီလော အဓမ္မကာရီ၊ ယော ဝါ အတ္တနော ဝိဇိတေ ဇနပဒါဒီနံ တတော တတော အနတ္ထတော တာယနေန ခတ္တိယေန ကတ္တဗ္ဗဓမ္မော၊ တဿ အကရဏသီလောတိ အတ္ထော။ ဒဿူတိ စောရာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဒံသေန္တိ ဝိဒ္ဓံသေန္တီတိ ဟိ ဒဿဝေါ နိဂ္ဂဟီတလောပေန၊ တေ ဧဝ ခီလသဒိသတ္တာ ခီလန္တိ ဒဿုခီလံ။ ယထာ ဟိ ခေတ္တေ ခီလံ ကသနာဒီနံ သုခပ္ပဝတ္တိံ၊ မူလသန္တာနေန သဿပရိဗုဒ္ဓိဉ္စ ဝိဗန္ဓတိ၊ ဧဝံ ဒဿဝေါပိ ရဇ္ဇေ ရာဇာဏာယ သုခပ္ပဝတ္တိံ၊ မူလဝိရုဠှိယာ ဇနပဒပရိဗုဒ္ဓိဉ္စ ဝိဗန္ဓန္တီ။ ပါဏစာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘မာရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဟိံသနံ ဒဿေတုံ ‘‘ကောဋ္ဋနေနာ’’တိ။ ဝဓသဒ္ဒေါ ဟိ ဟိံသနတ္ထောပိ ဟောတိ ‘‘ဝဓတိ န ရောဒတိ၊ အာပတ္တိ ဒုက္ကဋဿာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၈၈၀) ဝိယ၊ ကပ္ပရာဒီဟိ ပေါထနေနာတိ အတ္ထော။ အဒ္ဒု နာမ ဒါရုက္ခန္ဓေန ကတော ဗန္ဓနောပကရဏဝိသေသော၊ တေန ဗန္ဓနံ တထာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ရဇ္ဇုဗန္ဓနသင်္ခလိကဗန္ဓနဃရဗန္ဓနာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဟာ-ဓာတုယာ ဇာနိပဒနိပ္ဖတ္တိံ ဒဿေတိ ‘‘ဟာနိယာ’’တိ ဣမိနာ၊ သာ စ ဓနဟာယနမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သတံ ဂဏှထာ’’တိအာဒိ။

ပဉ္စသိခမတ္တံ ဌပေတွာ မုဏ္ဍာပနံ ပဉ္စသိခမုဏ္ဍကရဏံ။ တံ ‘‘ကာကပက္ခကရဏ’’န္တိပိ ဝေါဟရန္တိ။ သီသေ ဆကဏောဒကာဝသေစနံ ဂေါမယသိဉ္စနံ။ ကုဒဏ္ဍကော နာမ စတုဟတ္ထတော ဦနော ရဿဒဏ္ဍကော၊ ယော ‘‘ဂဒ္ဒုလော’’တိပိ ဝုစ္စတိ၊ တေန ဗန္ဓနံ ကုဒဏ္ဍကဗန္ဓနံ။ အာဒိသဒ္ဒေန ခုရမုဏ္ဍံ ကရိတွာ ဘသ္မပုဋဝဓနာဒီနံ သင်္ဂဟော။ သမ္မာသဒ္ဒေါ ဉာယတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဟေတုနာ’’တိအာဒိ၊ ပရိယာယဝစနမေတံ။ ဦဟနိဿာမီတိ ဥဒ္ဓရိဿာမိ၊ အပနေဿာမီတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ တတ္ထ ကတပရိစယတာယ ဥဿာဟံ ကရောန္တိ။ ‘‘အနုပ္ပဒေတူ’’တိ ဧတဿ အနု အနု ပဒေတူတိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ဒိန္နေ အပ္ပဟောန္တေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကသိဥပကရဏဘဏ္ဍံ ဖာလပါဇနယုဂနင်္ဂလာဒိ၊ ဣမိနာ ပါဠိယံ ဗီဇဘတ္တမေဝ နိဒဿနဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ သက္ခိကရဏပဏ္ဏာရောပနနိဗန္ဓနံ ဝဍ္ဎိယာ သဟ ဝါ ဝိနာ ဝါ ပုန ဂဟေတုကာမဿ ဒါနေ ဟောတိ၊ ဣဓ ပန တဒုဘယမ္ပိ နတ္ထိ ပုန အဂ္ဂဟေတုကာမတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သက္ခိံ အကတွာ’’တိအာဒိ။ တေနာဟ ‘‘မူလစ္ဆေဇ္ဇဝသေနာ’’တိ။ သက္ခိန္တိ တဒါ ပစ္စက္ခကဇနံ။ ပဏ္ဏေ အနာရောပေတွာတိ တာလာဒိပဏ္ဏေ ယထာစိဏ္ဏံ လိခနဝသေန အနာရောပေတွာ။ အညတ္ထ ပဏ္ဏာကာရေပိ ပါဘတသဒ္ဒေါ၊ ဣဓ ပန ဘဏ္ဍမူလေယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဘဏ္ဍမူလဿာ’’တိအာဒိ။ ဘဏ္ဍမူလဉှိ ပကာရတော ဥဒယဘဏ္ဍာနိ အာဘရတိ သံဟရတိ ဧတေနာတိ ပါဘတံ။ ဥဒယဓနတော ပဂေဝ အာဘတံ ပါဘတန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ၊ ပဏ္ဏာကာရော ပန တံ တဒတ္ထံ ပတ္ထေန္တေဟိ အာဘရီယတေတိ ပါဘတံ။ ပတ္ထနတ္ထဇောတကော ဟိ အယံ ပ-သဒ္ဒေါ။

‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိနာ ပါဘတသဒ္ဒဿ မူလဘဏ္ဍတ္ထတံ စူဠသေဋ္ဌိဇာတကပါဌေန (ဇာ။ ၁။၁။၄) သာဓေတိ။ တတြာယမဋ္ဌကထာ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၄) ‘‘အပ္ပကေနပီတိ ထောကေနပိ ပရိတ္တကေနပိ။ မေဓာဝီတိ ပညဝါ။ ပါဘတေနာတိ ဘဏ္ဍမူလေန။ ဝိစက္ခဏောတိ ဝေါဟာရကုသလော။ သမုဋ္ဌာပေတိ အတ္တာနန္တိ မဟန္တံ ဓနဉ္စ ယသဉ္စ ဥပ္ပာဒေတွာ တတ္ထ အတ္တာနံ သဏ္ဌာပေတိ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ယထာ ကိံ? အဏုံ အဂ္ဂိံဝ သန္ဓမံ၊ ယထာ ပဏ္ဍိတပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ အနုက္ကမေန ဂေါမယစုဏ္ဏာဒီနိ ပက္ခိပိတွာ မုခဝါတေန ဓမန္တော သမုဋ္ဌာပေတိ ဝဍ္ဎေတိ မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ ကရောတိ၊ ဧဝမေဝ ပဏ္ဍိတော ထောကမ္ပိ ပါဘတံ လဘိတွာ နာနာဥပါယေဟိ ပယောဇေတွာ ဓနဉ္စ ယသဉ္စ ဝဍ္ဎေတိ၊ ဝဍ္ဎေတွာ စ ပန တတ္ထ အတ္တာနံ ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ တာယ ဧဝ ဝါ ပန ဓနယသမဟန္တတာယ အတ္တာနံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ အဘိညာတံ ပါကဋံ ကရောတီတိ အတ္ထော’’တိ။

ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗံ ဒေဝသိကံ။ မာသေ မာသေ ဒါတဗ္ဗံ မာသိကံ။ အာဒိသဒ္ဒေန အနုပေါသထိကာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ တဿ တဿ ပုရိသဿ။ ကုသလာနုရူပေန၊ ကမ္မာနုရူပေန သူရဘာဝါနုရူပေနာတိ ဒွန္ဒတော ပရံ သုယျမာနော အနုရူပသဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဆေကဘာဝါနုရူပတာ စေတ္ထ ကုသလာနုရူပံ။ ကတ္ထစိ ကုလသဒ္ဒေါ ဒိဿတိ၊ သော စ ဇာဏုသောဏိအာဒိကုလာနမိဝ ကုလာနုရူပမ္ပိ ဒါတဗ္ဗတော ယုဇ္ဇတေဝ။ သေနာပစ္စာဒိ ဌာနန္တရံ၊ ဣမိနာ ဘတ္တဝေတနံ နိဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ သကကမ္မပသုတတ္တာ၊ အနုပဒ္ဒဝတ္တာ စ ဓနဓညာနံ ရာသိကော ရာသိကာရဘူတော။ ခေမေန ဌိတာတိ အနုပဒ္ဒဝေန ပဝတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အဘယာ’’တိ၊ ကုတောစိပိ ဘယရဟိတာတိ အတ္ထော။ မောဒါ မောဒမာနာတိ မောဒါယ မောဒမာနာ၊ သောမနဿေနေဝ မောဒမာနာ၊ န သံသန္ဒနမတ္တေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၈၁) ဟိ မုဒသဒ္ဒေါ သံသန္ဒနေပိ ပဝတ္တတိ၊ အညေ မောဒါ ဟုတွာ အပရေပိ မောဒမာနာ ဝိဟရန္တီတိ ဝါ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အညမညံ ပမုဒိတစိတ္တာတိ၊ အသညောဂေပိ ဝတ္တိစ္ဆာယေဝ ဝုဒ္ဓီတိ ဒွိဓာ ပါဌော ဝုတ္တော။ ဣဒ္ဓဖီတဘာဝန္တိ သမိဒ္ဓဝေပုလ္လဘာဝံ။

စတုပရိက္ခာရဝဏ္ဏနာ

၃၃၉။ တသ္မိံ တသ္မိံ ကိစ္စေ အနုယန္တိ အနုဝတ္တန္တီတိ အနုယန္တာ။ တေယေဝ အာနုယန္တာ ယထာ ‘‘အနုဘာဝေါ ဧဝ အာနုဘာဝေါ’’တိ၊ ‘‘အာနုယုတ္တာ’’တိပိ ပါဌော၊ တသ္မိံ တသ္မိံ ကိစ္စေ အနုယုဇ္ဇန္တီတိ ဟိ အာနုယုတ္တာ ဝုတ္တနယေန။ အဿာတိ ရညော။ တေတိ အာနုယန္တခတ္တိယာဒယော။ ‘‘အမှေ ဧတ္ထ ဗဟိ ကရောတီ’’တိ အတ္တမနာ န ဘဝိဿန္တိ။ ‘‘နိဗန္ဓဝိပုလာယာဂမော ဂါမော နိဂမော။ ဝိဝဍ္ဎိတမဟာအာယော မဟာဂါမော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၃၈) အာစရိယေန ဝုတ္တံ။ ‘‘အပါကာရပရိက္ခေပေါ သာပဏော နိဂမော၊ သပါကာရာပဏံ နဂရံ၊ တံ တဗ္ဗိပရီတော ဂါမော’’တိ (ကင်္ခါဝိတရဏီ အဘိနဝဋီကာယံ သင်္ဃာဒိသေသကဏ္ဍေ ကုလဒူသကသိက္ခာပဒေ ပဿိတဗ္ဗံ) ဝိနယဋီကာသု။ ဂသန္တိ မဒန္တိ ဧတ္ထာတိ ဂါမော၊ သွေဝ ပါကဋော စေ၊ နိဂမော နာမ အတိရေကော ဂါမောတိ ကတွာ။ ဘုသတ္ထော ဟေတ္ထ နီ-သဒ္ဒေါ၊ သညာသဒ္ဒတ္တာ စ ရဿောတိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ဇနပဒတ္ထော ဝုတ္တောဝ။ ‘‘သာမျာမစ္စော သခါ ကောသော၊ ဒုဂ္ဂဉ္စ ဝိဇိတံ ဗလ’’န္တိ ဝုတ္တာသု သတ္တသု ရာဇပကတီသု ရညော တဒဝသေသာနံ ဆန္နံ ဝသေန ဟိတသုခါတိဝုဒ္ဓိ၊ တဒေကဒေသာ စ အာနုယန္တာဒယောတိ အာဟ ‘‘ယံ တုမှာက’’န္တိအာဒိ။

တံတံကိစ္စေသု ရညာ အမာ သဟ ဘဝန္တီတိ အမစ္စာ။ ‘‘အမာဝါသီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟိ သမကိရိယာယ အမာတိ အဗျယပဒံ၊ စ-ပစ္စယေန တဒ္ဓိတသိဒ္ဓီတိ နေရုတ္တိကာ။ ရဇ္ဇကိစ္စဝေါသာသနကာလေ ပန တေ ရညာ ပိယာ၊ သဟပဝတ္တနကာ စ ဘဝန္တီတိ ဒဿေတိ ‘‘ပိယသဟာယကာ’’တိ ဣမိနာ။ ရညော ပရိသတိ ဘဝါ ‘‘ပါရိသဇ္ဇာ။ ကေ ပန တေတိ ဝုတ္တံ ‘‘သေသာ အာဏတ္တိကာရကာ’’တိ ၊ ယထာဝုတ္တာနုယုတ္တခတ္တိယာဒီဟိ အဝသေသာ ရညော အာဏာကရာတိ အတ္ထော။ သတိပိ ဒေယျဓမ္မေ အာနုဘာဝသမ္ပတ္တိယာ၊ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ စ အဘာဝေ တာဒိသံ ဒါတုံ န သက္ကာ။ ဝုဒ္ဓကာလေ စ တာဒိသာနမ္ပိ ရာဇူနံ တဒုဘယံ ဟာယတေဝ၊ ဒေယျဓမ္မေ ပန အသတိ ပဂေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒေယျဓမ္မသ္မိဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဒေယျဓမ္မသ္မိံ အသတိ စ မဟလ္လကကာလေ စ ဒါတုံ န သက္ကာတိ ယောဇနာ။ ဧတေနာတိ ယထာဝုတ္တကာရဏဒွယေန။ အနုမတိယာတိ အနုဇာနနေန။ ပက္ခာတိ သပက္ခာ ယညဿ အင်္ဂဘူတာ။ ယညံ ပရိကရောန္တီတိ ပရိက္ခာရာ၊ သမ္ဘာရာ၊ တေ စ တဿ ယညဿ အင်္ဂဘူတတ္တာ ပရိဝါရာ ဝိယ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပရိဝါရာ ဘဝန္တီ’’တိ။ ‘‘ရထော’’တိအာဒိနာ ဣဓာနဓိပ္ပေတမတ္ထံ နိသေဓေတိ။

‘‘ရထော သေတပရိက္ခာရော၊ ဈာနက္ခော စက္ကဝီရိယော၊

ဥပေက္ခာ ဓုရသမာဓိ၊ အနိစ္ဆာ ပရိဝါရဏ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၅။၄)၊

ဟိ သံယုတ္တမဟာဝဂ္ဂပါဠိ။ တတ္ထ ရထောတိ ဗြဟ္မယာနသညိတော အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂရထော။ သေတပရိက္ခာရောတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာလင်္ကာရော။ ‘‘သီလပရိက္ခာရော’’တိပိ ပါဌော။ ဈာနက္ခောတိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ ဈာနင်္ဂါနံ ဝသေန ဈာနမယအက္ခော။ စက္ကဝီရိယောတိ ဝီရိယစက္ကော။ ဥပေက္ခာ ဓုရသမာဓီတိ ဥပေက္ခာ ဒွိန္နံ ဓုရာနံ သမတာ။ အနိစ္ဆာ ပရိဝါရဏန္တိ အလောဘော သီဟဓမ္မာဒီနိ ဝိယ ပရိဝါရဏံ။

အဋ္ဌပရိက္ခာရဝဏ္ဏနာ

၃၄၀။ ဥဘတော သုဇာတာဒီဟိ ဝုစ္စမာနေဟိ။ ယသသာတိ ပဉ္စဝိဓေန အာနုဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘အာဏာဌပနသမတ္ထတာယာ’’တိ။ ‘‘သဒ္ဓါ’’တိ ဧတဿ ‘‘ဒါတာဒါနဿ ဖလံ ပစ္စနုဘောတိ ပတ္တိယာယတီ’’တိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒါနဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒါနေ သူရောတိ ဒါနသူရော၊ ဒေယျဓမ္မေ ဤသကမ္ပိ သင်္ဂံ အကတွာ မုတ္တစာဂေါ၊ တဗ္ဘာဝေါ ပန ကမ္မဿကတာဉာဏဿ တိက္ခဝိသဒဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဿ ဟိ တိက္ခဝိသဒဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သဒ္ဒေါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဒါနသူရော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘န သဒ္ဓါမတ္တကေနာ’’တိအာဒိ။ ယဿ ဟိ ကမ္မဿကတာ ပစ္စက္ခမိဝ ဥပဋ္ဌာတိ၊ သော ဧဝံ ဝုတ္တော။ ယံ ဒါနံ ဒေတီတိ ယံ ဒေယျဓမ္မံ ပရဿ ဒေတိ။ တဿ ပတိ ဟုတွာတိ တဗ္ဗိသယံ လောဘံ သုဋ္ဌုမဘိဘဝန္တော တဿ အဓိပတိ ဟုတွာ ဒေတိ။ ကာရဏောပစာရဝစနဉှေတံ။ ပရတောပိ ဧသေဝ နယော။ တဗ္ဗိသယေန လောဘေန အနာကဍ္ဎနီယတ္တာ န ဒါသော၊ န သဟာယော။

တဒေဝတ္ထံ ဗျတိရေကတော၊ အနွယတော စ ဝိဝရိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဓာနဓိပ္ပေတဿ ဟိ ဒါသာဒိဒွယဿ ဗျတိရေကတော ဒဿနံ။ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒီသု မဓုရဿေဝ ပဏီတတ္တာ ‘‘မဓုရံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ နိဒဿနမတ္တံ ဝါ ဧတံ၊ ပဏီတံ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒါသော ဟုတွာ ဒေတိ တဏှာယ ဒါသဗျတံ ဥပဂတတ္တာ။ သဟာယော ဟုတွာ ဒေတိ တဿ ပိယဘာဝါနိဿဇ္ဇနတော။ သာမီ ဟုတွာ ဒေတိ တတ္ထ တဏှာဒါသဗျတော အတ္တာနံ မောစေတွာ အဘိဘုယျ ပဝတ္တနတော။ ယံ ပနေတံ အာစရိယေန ဝုတ္တံ ‘‘သာမိပရိဘောဂသဒိသာ’’တိ၊ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၀) တံ တဏှာဒါသဗျမတိက္ကန္တတာသာမညံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ခီဏာသဝဿ ပရိဘောဂေါ သာမိပရိဘောဂေါ ဝိယ ခီဏာသဝဿေဝ ဒါနံ ဒါနသာမီတိ အတ္ထော ဥပပန္နော ဟောတိ၊ ပစ္ဆာ ဝါ ပမာဒလိခိတမေတံ။ တာဒိသောတိ ဒါနသာမိသဘာဝေါ။

သမိတပါပသမဏဗာဟိတပါပဗြာဟ္မဏာ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေနေတ္ထ ဝုတ္တာ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တသမဏဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏာ ဝါ ကပဏာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒုဂ္ဂတာတိ ဒုက္ကရံ ဇီဝိကမုပဂတာ ကသိရဝုတ္တိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဒလိဒ္ဒမနုဿာ’’တိ။ ပထာဝိနောတိ မဂ္ဂဂါမိနော။ ဝဏိဗ္ဗကာတိ ဒါယကာနံ ဂုဏကိတ္တနဝသေန၊ ကမ္မဖလကိတ္တနမုခေန စ ယာစနကာ သေယျထာပိ နဂ္ဂစရိယာဒယောတိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ ဣဋ္ဌံ ဒိန္န’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဒုဘယေနေဝ ဟိ ဒါနဿ ဝဏ္ဏထောမနာ သမ္ဘဝတိ။ ယေ ဝိစရန္တိ၊ တေ ဝဏိဗ္ဗကာ နာမာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပသတမတ္တန္တိ ဝီဟိတဏ္ဍုလာဒိဝသေန ဝုတ္တံ၊ သရာဝမတ္တန္တိ ယာဂုဘတ္တာဒိဝသေန။ ဩပါနံ ဝုစ္စတိ ဩဂါဟေတွာ ပါတဗ္ဗတော နဒီတဠာကာဒီနံ သဗ္ဗသာဓာရဏံ တိတ္ထံ၊ ဩပါနမိဝဘူတောတိ ဩပါနဘူတော။ တေနာဟ ‘‘ဥဒပါနဘူတော’’တိအာဒိ။ ဟုတွာတိ ဘာဝတော။ သုတမေဝ သုတဇာတန္တိ ဇာတသဒ္ဒဿ အနတ္ထန္တရဝါစကတ္တမာဟ ယထာ ‘‘ကောသဇာတ’’န္တိ။

အတီတာဒိအတ္ထစိန္တနသမတ္ထတာ နာမ တဿ ရညော အနုမာနဝသေန၊ ဣတိကတ္တဗ္ဗတာဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဗုဒ္ဓါနံ ဝိယ တတ္ထ ပစ္စက္ခဒဿိတာယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အတီတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုညာပုညာနိသံသစိန္တနဉ္စေတ္ထ ပကရဏာဓိဂတဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုညဿာတိ ယညပုညဿ။ ဒါယကစိတ္တမ္ပီတိ ဒါယကာနံ၊ ဒါယကံ ဝါ စိတ္တမ္ပိ၊ ဒါတုကမျတာစိတ္တမ္ပီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမေသု ပန အဋ္ဌသု အင်္ဂေသု အဍ္ဎတာဒယော ပဉ္စ ယညဿ တာဝ ပရိက္ခာရာ ဟောန္တု တေဟိ ဝိနာ တဿ အသိဇ္ဈနတော ၊ သုဇာတတာ၊ ပန သူရူပတာ စ ကထံ ယညဿ ပရိက္ခာရော သိယာ တဒုဘယေန ဝိနာပိ တဿ သိဇ္ဈနတောတိ စောဒနာယ သဗ္ဗေသမ္ပိ အဋ္ဌန္နမင်္ဂါနံ ပရိက္ခာရဘာဝံ အနွယတော၊ ဗျတိရေကတော စ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတေ ဟိ ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ ကေစိ ဧဝံ ဝဒန္တိ ‘‘ယထာ အဍ္ဎတာဒယော ပဉ္စ ယညဿ ဧကံသတောဝ အင်္ဂါနိ၊ န ဧဝံ သုဇာတတာ၊ သုရူပတာ စ၊ တဒုဘယံ ပန အနေကံသတောဝ အင်္ဂန္တိ ဒီပေတုံ အရုစိသူစကဿ ကိရသဒ္ဒဿ ဂဟဏံ ကတ’’န္တိ။ တေ ဟိ ‘‘အယံ ဒုဇ္ဇာတောတိအာဒိဝစနဿ အနေကံသိကတံ မညမာနာ တထာ ဝဒန္တိ၊ တယိဒံ အသာရံ။ သဗ္ဗသာဓာရဏဝသေန ဟေတံ ဗျတိရေကတော ယညဿ အင်္ဂဘာဝဒဿနံ တတ္ထ သိယာ ကေသဉ္စိ တထာ ပရိဝိတက္ကော’’တိ တဿာပိ အဝကာသာဘာဝဒဿနတ္ထမေဝ ဧဝံ ဝုတ္တတ္တာ၊ တဒုဘယသာဓာရဏဝသေနေဝ အနေကံသတော အင်္ဂဘာဝဿ အဒဿနတော စ။ ကိရသဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ တဒါ ဗြာဟ္မဏဿ စိန္တိတာကာရသူစနတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝမနေန စိန္တေတွာ ‘‘ဣမာနိပိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ တဿေဝ ယညဿ ပရိက္ခာရာ ဘဝန္တီတိ ဝုတ္တာနီ’’တိ ကိရသဒ္ဒေန တဿ စိန္တိတာကာရော သူစိတော ဟောတိ။ ဧဝမာဒီနီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘အယံ ဝိရူပေါ ကိတ္တကံ…ပေ… ဥပစ္ဆိန္ဒိဿတိ၊ အယံ ဒလိဒ္ဒေါ၊ အပ္ပေသက္ခော၊ အဿဒ္ဓါ၊ အပ္ပဿုတော၊ န အတ္ထညူ၊ န မေဓာဝီ ကိတ္တကံ…ပေ… ဥပစ္ဆိန္ဒိဿတီ’’တိ ဧတေသံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။

စတုပရိက္ခာရာဒိဝဏ္ဏနာ

၃၄၁။ ‘‘သုဇံ ပဂ္ဂဏှန္တာန’’န္တိ ဧတ္ထ သောဏဒဏ္ဍသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၁၁-၃၁၃) ဝုတ္တေသု ဒွီသု ဝိကပ္ပေသု ဒုတိယဝိကပ္ပံ နိသေဓေန္တော ‘‘မဟာယာဂ’’န္တိအာဒိမာဟ၊ တေန စ ပုရောဟိတဿ သယမေဝ ကဋစ္ဆုဂ္ဂဟဏဇောတနေန ဧဝံ သဟတ္ထာ သက္ကစ္စံ ဒါနေ ယုတ္တပယုတ္တတာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ဒုဇ္ဇာတဿာတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘သုဇာတတာယ အနေကံသတော အင်္ဂဘာဝဒဿနမေဝိဒ’’န္တိ အဂ္ဂဟေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗသာဓာရဏဝသေနေဝ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ အာဒိသဒ္ဒေန ဟိ ‘‘ဧဝံ အနဇ္ဈာယကဿ…ပေ… ဒုဿီလဿ…ပေ… ဒုပ္ပညဿ သံဝိဓာနေန ပဝတ္တဒါနံ ကိတ္တကံ ကာလံ ပဝတ္တိဿတီ’’တိ ဧတေသံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာတိ တဒုဘယကာရဏတော။

တိဿောဝိဓာဝဏ္ဏနာ

၃၄၂။ တိဏ္ဏံ ဌာနာနန္တိ ဒါနဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနသင်္ခါတာနံ တိဿန္နံ ဘူမီနံ၊ အဝတ္ထာနာနန္တိ အတ္ထော။ စလန္တီတိ ကမ္ပန္တိ ပုရိမာကာရေန န တိဋ္ဌန္တိ။ ကရဏတ္ထေတိ တတိယာဝိဘတ္တိအတ္ထေ။ ကရဏီယသဒ္ဒါပေက္ခာယ ဟိ ကတ္တရိ ဧဝ ဧတံ သာမိဝစနံ၊ န ကရဏေ။ ယေဘုယျေန ဟိ ကရဏဇောတကဝစနဿ အတ္ထဘာဝတော အနုတ္တကတ္တာဝ ကရဏတ္ထောတိ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ ပစ္ဆာနုတာပဿ အကရဏူပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘ပုဗ္ဗ…ပေ… ပတိဋ္ဌပေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အစလာတိ ဒဠှာ ကေနစိ အသံဟီရာ။ ပတိဋ္ဌပေတဗ္ဗာတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ ကာတဗ္ဗာ။ တထာ ပတိဋ္ဌာပနူပါယမ္ပိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာ ပတိဋ္ဌာပနေန ဟိ ယထာ တံ ဒါနံ သမ္ပတိ ယထာဓိပ္ပာယံ နိပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ အာယတိမ္ပိ ဝိပုလဖလတာယ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ ဝိပ္ပဋိသာရေန အနုပက္ကိလိဋ္ဌဘာဝတော။ ဒွီသု ဌာနေသူတိ ယဇမာနယိဋ္ဌဋ္ဌာနေသု။ ဝိပ္ပဋိသာရော…ပေ… န ကတ္တဗ္ဗောတိ အတ္ထံ သန္ဓာယ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တံ။ မုဉ္စစေတနာတိ ပရိစ္စာဂစေတနာ၊ တဿာ နိစ္စလဘာဝေါ နာမ မုတ္တစာဂတာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဝသေန ဥဠာရဘာဝေါ။ ပစ္ဆာသမနုဿရဏစေတနာတိ ပရစေတနာ၊ တဿာ ပန နိစ္စလဘာဝေါ ‘‘အဟော မယာ ဒါနံ ဒိန္နံ သာဓု သုဋ္ဌူ’’တိ ဒါနဿ သက္ကစ္စံ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဒုဘယစေတနာနံ နိစ္စလကရဏူပါယံ ဗျတိရေကတော ဒဿေတုံ ‘‘တထာ…ပေ… ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တထာ အကရောန္တဿာတိ မုဉ္စစေတနံ၊ ပစ္ဆာသမနုဿရဏစေတနဉ္စ နိစ္စလမကရောန္တဿ၊ ဝိပ္ပဋိသာရံ၊ ဥပ္ပာဒေန္တဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ‘‘နာပိ ဥဠာရေသု ဘောဂေသု စိတ္တံ နမတီ’’တိ ဣဒံ ပန ပစ္ဆာသမနုဿရဏစေတနာယ ဧဝ ဗျတိရေကတော နိစ္စလကရဏူပါယဒဿနံ။ ဧဝဉှိ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌနိဒဿနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဥဠာရေသု ဘောဂေသူတိ ခေတ္တဝိသေသေ ပရိစ္စာဂဿ ကတတ္တာ လဒ္ဓေသုပိ ဥဠာရေသု ဘောဂေသု။ နာပိ စိတ္တံ နမတိ ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌဘာဝတော။ ယထာ ကထန္တိ အာဟ ‘‘မဟာရောရုဝ’’န္တိအာဒိ။ တဿ ဟိ သေဋ္ဌိဿ ဂဟပတိနော ဝတ္ထု ကောသလသံယုတ္တေ၊ (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၁) မယှကဇာတကေ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၃။၆။မယှကဇာတကဝဏ္ဏနာ) စ အာဂတံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘ဘူတပုဗ္ဗံ သော မဟာရာဇ သေဋ္ဌိ ဂဟပတိ တဂရသိခိံ နာမ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓံ ပိဏ္ဍပါတေန ပဋိပါဒေသိ၊ ‘ဒေထ သမဏဿ ပိဏ္ဍပါတ’န္တိ ဝတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ၊ ဒတွာ စ ပန ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ ‘‘ဝရမေတံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒါသာ ဝါ ကမ္မကရာ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျု’’’န္တိအာဒိ။

သော ကိရ အညေသုပိ ဒိဝသေသု တံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပဿတိ၊ ဒါတုံ ပနဿ စိတ္တံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မိံ ပန ဒိဝသေ အယံ ပဒုမဝတိယာ ဒေဝိယာ တတိယပုတ္တော တဂရသိခီ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဂန္ဓမာဒနပဗ္ဗတေ ဖလသမာပတ္တိသုခေန ဝီတိနာမေတွာ ပုဗ္ဗဏှသမယေ ဝုဋ္ဌာယ အနောတတ္တဒဟေ မုခံ ဓောဝိတွာ မနောသိလာတလေ နိဝါသေတွာ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အဘိညာပါဒကံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဣဒ္ဓိယာ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ နဂရဒွါရေ ဩရုယှ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ပတ္တမာဒါယ နဂရဝါသီနံ ဃရဒွါရေသု သဟဿဘဏ္ဍိကံ ဌပေန္တော ဝိယ ပါသာဒိကေဟိ အဘိက္ကမနာဒီဟိ အနုပုဗ္ဗေန သေဋ္ဌိနော ဃရဒွါရံ သမ္ပတ္တော၊ တံ ဒိဝသဉ္စ သေဋ္ဌိ ပါတောဝ ဥဋ္ဌာယ ပဏီတံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဃရဒွါရကောဋ္ဌကေ အာသနံ ပညပေတွာ ဒန္တန္တရာနိ သောဓေန္တော နိသိန္နော ဟောတိ။ သော ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ တံ ဒိဝသံ ပါတောဝ ဘုတွာ နိသိန္နတ္တာ ဒါနစိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဘရိယံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဣမဿ သမဏဿ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ရာဇုပဋ္ဌာနတ္ထံ ပက္ကာမိ။ သေဋ္ဌိဘရိယာ သမ္ပဇညဇာတိကာ စိန္တေသိ ‘‘မယာ ဧတ္တကေန ကာလေန ဣမဿ ‘ဒေထာ’တိ ဝစနံ န သုတပုဗ္ဗံ၊ ဒါပေန္တောပိ စ အဇ္ဇ န ယဿ ဝါ တဿ ဝါ ဒါပေတိ၊ ဝီတရာဂဒေါသမောဟဿ ဝန္တကိလေသဿ ဩဟိတဘာရဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဒါပေတိ၊ ယံ ဝါ တံ ဝါ အဒတွာ ပဏီတံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒဿာမီ’’တိ ဃရာ နိက္ခမ္မ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ပတ္တံ အာဒါယ အန္တောနိဝေသနေ ပညတ္တာသနေ နိသီဒါပေတွာ သုပရိသုဒ္ဓေဟိ သာလိတဏ္ဍုလေဟိ ဘတ္တံ သမ္ပာဒေတွာ တဒနုရူပံ ခါဒနီယံ၊ ဗျဉ္ဇနံ၊ သူပေယျဉ္စ အဘိသင်္ခရိတွာ ပတ္တံ ပူရေတွာ ဗဟိ ဂန္ဓေဟိ အလင်္ကရိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဟတ္ထေသု ပတိဋ္ဌပေတွာ ဝန္ဒိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ‘‘အညေသမ္ပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ သင်္ဂဟံ ကရိဿာမီ’’တိ အပရိဘုဉ္ဇိတွာဝ အနုမောဒနံ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သောပိ ခေါ သေဋ္ဌိ ရာဇုပဋ္ဌာနံ ကတွာ အာဂစ္ဆန္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ အာဟ ‘‘မယံ တုမှာကံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ ပက္ကန္တာ၊ အပိ ဝေါ လဒ္ဓါ ပိဏ္ဍပါတော’’တိ? အာမ၊ သေဋ္ဌိ လဒ္ဓါတိ။ ‘‘ပဿာမာ’’တိ ဂီဝံ ဥက္ခိပိတွာ ဩလောကေသိ ၊ အထဿ ပိဏ္ဍပါတဂန္ဓော ဥဋ္ဌဟိတွာ နာသပုဋံ ပဟရိ။ သော စိတ္တံ သံယမေတုံ အသက္ကောန္တော ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ၊ တဿ ပန ဝိပ္ပဋိသာရဿ ဥပ္ပန္နာကာရော ‘‘ဝရမေတ’’န္တိအာဒိနာ ပါဠိယံ ဝုတ္တောယေဝ။ ပိဏ္ဍပါတဒါနေန ပနေသ သတ္တက္ခတ္တုံ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပန္နော၊ သတ္တက္ခတ္တုမေဝ စ သာဝတ္ထိယံ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တော၊ အယဉ္စဿ သတ္တမော ဘဝေါ၊ ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရေန ပန နာပိ ဥဠာရေသု ဘောဂေသု စိတ္တံ နမတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ သံယုတ္တဝရလဉ္ဆကေ –

‘‘ယံ ခေါ သော မဟာရာဇ သေဋ္ဌိ ဂဟပတိ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ ‘ဝရမေတံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒါသာ ဝါ ကမ္မကရာ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျု’န္တိ၊ တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကေန နာဿုဠာရာယ ဘတ္တဘောဂါယ စိတ္တံ နမတိ၊ နာဿုဠာရာယ ဝတ္ထဘောဂါယ၊ ယာနဘောဂါယ၊ နာဿုဠာရာနံ ပဉ္စန္နံ ကာမဂုဏာနံ ဘောဂါယ စိတ္တံ နမတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၁)။

မယှကဇာတကေပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ဣတိ မဟာရာဇ အာဂန္တုကသေဋ္ဌိ တဂရသိခိပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဒိန္နပစ္စယေန ဗဟုံ ဓနံ လဘိ ၊ ဒတွာ အပရစေတနံ ပဏီတံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ ပဏီတေ ဘောဂေ ဘုဉ္ဇိတုံ နာသက္ခီ’’တိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၃။၆။မယှကဇာတကဝဏ္ဏနာ)။

ဘာတု ပနေသ ဧကံ ပုတ္တံ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၅၄) သာပတေယျဿ ကာရဏာ ဇီဝိတံ ဝေါရောပေသိ၊ တေန ကမ္မေန ဗဟူနိ ဝဿာနိ နိရယေ ပစ္စိတ္ထ၊ သတ္တက္ခတ္တုဉ္စ အပုတ္တကော ဇာတော၊ ဣဒါနိပိ တေနေဝ ကမ္မေန မဟာရောရုဝံ ဥပပန္နော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မဟာရောရုဝံ ဥပပန္နဿ သေဋ္ဌိဂဟပတိနော ဝိယာ’’တိ၊ ပုရိမပစ္ဆိမစေတနာဝသေန စေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧကာ ဟိ စေတနာ ဒွေ ပဋိသန္ဓိယော န ဒေတီတိ။

ဒသအာကာရဝဏ္ဏနာ

၃၄၃။ အာကရောတိ အတ္တနော အနုရူပတာယ သမရိယာဒပရိစ္ဆေဒံ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ အာကာရော၊ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဒသဟိ ကာရဏေဟီ’’တိ။ မရိယာဒတ္ထော ဟေတ္ထ အာ-သဒ္ဒေါ။ န ဒုဿီလေသွေဝ၊ အထ ခေါ သီလဝန္တေသုပိ ဝိပ္ပဋိသာရံ ဥပ္ပာဒေဿတိ။ တဒုဘယေပိ န ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗောတိ ဟိ ဒဿေတုံ အပိ-သဒ္ဒေန၊ ပိ-သဒ္ဒေန ဝါ သမ္ပိဏ္ဍနံ ကရောတိ။ ပဋိဂ္ဂါဟကတောဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဗလဝတရံ ဝိပ္ပဋိသာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ဒုဗ္ဗလော ပန ဒေယျဓမ္မတော၊ ပရိဝါရဇနတောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ ယုတ္တန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟံ။ ဝိပ္ပဋိသာရမ္ပိ ဝိနောဒေသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေသံယေဝါတိ ပါဏာတိပါတီနမေဝ။ ယဇနံ နာမေတ္ထ ဒါနမေဝါဓိပ္ပေတံ၊ န အဂ္ဂိဇုဟနန္တိ အာဟ ‘‘ဒေတု ဘဝ’’န္တိ။ ဝိဿဇ္ဇတူတိ မုတ္တစာဂဝသေန စဇတု။ အဗ္ဘန္တရန္တိ အဇ္ဈတ္တံ သကသန္တာနေ။

သောဠသာကာရဝဏ္ဏနာ

၃၄၄။ အနုမတိပက္ခာဒယော ဧဝ ဟေဋ္ဌာ ယညဿ ဝတ္ထုံ ကတွာ ‘‘သောဠသပရိက္ခာရာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ပန သန္ဒဿနာဒိဝသေန အနုမောဒနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သောဠသဟိ အာကာရေဟီ’’တိ။ ဒဿေတွာတိ အတ္တနော ဒေသနာနုဘာဝေန ပစ္စက္ခမိဝ ဖလံ ဒဿေတွာ၊ အနေကဝါရံ ပန ဒဿနတော ‘‘ဒဿေတွာ ဒဿေတွာ’’တိ ဗျာပနဝစနံ၊ တဒေဝ အာဘုသော မေဍနဋ္ဌေန အာမေဍိတဝစနန္တိ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၄) ဝုတ္တံ။ ‘‘သမာဒပေတွာ သမာဒပေတွာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တမတ္ထန္တိ ဒါနဖလဝသေန ကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓမတ္ထံ။ သမာဒပေတွာတိ သုတမတ္တံ အကတွာ ယထာ ရာဇာ တမတ္ထံ သမ္မဒေဝ အာဒိယတိ စိတ္တေ ကရောန္တော သုဂ္ဂဟိတံ ကတွာ ဂဏှာတိ၊ တထာ သက္ကစ္စံ အာဒါပေတွာ။

‘‘ဝိပ္ပဋိသာရဝိနောဒနေနာ’’တိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ။ လောဘဒေါသမောဟဣဿာမစ္ဆရိယမာနာဒယောပိ ဟိ ဒါနစိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသာ၊ တေသံ ဝိနောဒနေနပိ တံ ဝေါဒါပိတံ သမုတ္တေဇိတံ နာမ ဟောတိ တိက္ခဝိသဒဘာဝါပတ္တိတော၊ အာသန္နတရဘာဝတော ပန ဝိပ္ပဋိသာရဝိနောဒနမေဝ ဂဟိတံ။ ပဝတ္တိတေ ဟိ ဒါနေ တဿ သမ္ဘဝေါတိ။ ယာထာဝတော ဝိဇ္ဇမာနေဟိ ဂုဏေဟိ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌဘာဝါပါဒနံ သမ္ပဟံသနန္တိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရ’’န္တိအာဒိ။ ဓမ္မတောတိ သစ္စတော။ တဒတ္ထမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မေန သမေန ကာရဏေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သစ္စဉှိ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မံ၊ ဥပသမစရိယဘာဝတော သမံ၊ ယုတ္တဘာဝေန ကာရဏန္တိ စ ဝုစ္စတိ။

၃၄၅။ တသ္မိံ ယညေ ရုက္ခတိဏစ္ဆေဒေါပိ နာမ နာဟောသိ၊ ကုတော ပါဏဝဓောတိ ပါဏဝဓာဘာဝဿေဝ ဒဠှီကရဏတ္ထံ၊ သဗ္ဗသော ဝိပရီတဂ္ဂါဟေဟိ အဝိဒူသိတတာဒဿနတ္ထဉ္စ ပါဠိယံ ‘‘နေဝ ဂါဝေါ ဟညိံသူ’’တိအာဒီနိ ဝတွာပိ ‘‘န ရုက္ခာ ဆိဇ္ဇိံသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ယူပနာမကေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗရိဟိသတ္ထာယာတိ ပရိစ္ဆေဒတ္ထာယ။ ဝနမာလာသင်္ခေပေနာတိ ဝနပုပ္ဖေဟိ ဂန္ဓိတမာလာနိယာမေန။ ဧဝံ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၅) ဝုတ္တံ၊ ဝနပန္တိအာကာရေနာတိ အတ္ထော။ ဘူမိယံ ဝါ ပတ္ထရန္တီတိ ဝေဒိဘူမိံ ပရိက္ခိပန္တာ တတ္ထ တတ္ထ ပတ္ထရန္တိ။ မန္တာဒိနာ ဟိ ပရိသင်္ခတာ ဘူမိ ဝိန္ဒတိ အဿ လာဘသက္ကာရေတိ ကတွာ ‘‘ဝေဒီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေပိ ရုက္ခာ တေပိ ဒဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ကမ္မကတ္တာ စေတံ ဒွယံ၊ အဘိဟိတကမ္မံ ဝါ။ ဝတ္တိစ္ဆာယ ဟိ ယထာသတ္တိံ ကာရကာ ဘဝန္တိ။ ဝုတ္တနယေန ပါဏဝဓာဘာဝဿ ဒဠှီကရဏတ္ထံ၊ ဝိပရီတဂ္ဂါဟေန အဝိဒူသိတဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စေတန္တိ ဒဿေတိ ကိံ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ အန္တောဂေဟဒါသော အန္တောဇာတော။ အာဒိသဒ္ဒေန ဓနက္ကီတကရမရာနီတသာမံဒါသဗျူပဂတာနံ သင်္ဂဟော။ ပုဗ္ဗမေဝါတိ ဘတိကရဏတော ပဂေဝ။ ဓနံ ဂဟေတွာတိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ယထာကမ္မံ ဂဟေတွာ။ ဘတ္တဝေတနန္တိ ဒေဝသိကံ ဘတ္တဉ္စေဝ မာသိကာဒိပရိဗ္ဗယဉ္စ။ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ တဇ္ဇိတာတိ သန္တဇ္ဇိတာ။ ပရိကမ္မာနီတိ သဗ္ဗဘာဂိယာနိ ကမ္မာနိ၊ ဥစ္စာဝစာနိ ကမ္မာနီတိ အတ္ထော။ ပိယသမုဒါစာရေနေဝါတိ ဣဋ္ဌဝစနေနေဝ။ ယထာနာမဝသေနေဝါတိ ပါကဋနာမာနုရူပေနေဝ။ သပ္ပိတေလနဝနီတဒဓိမဓုဖာဏိတေန စေဝါတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တသမုစ္စယတ္ထော၊ တေန ပဏီတပဏီတာနံ နာနပ္ပကာရာနံ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒီနဉ္စေဝ ဝတ္ထယာနမာလာဂန္ဓဝိလေပနသေယျာဝသထာဒီနဉ္စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ တေနာဟ ‘‘ပဏီတေဟိ သပ္ပိတေလာဒိသမ္မိဿေဟေဝါ’’တိအာဒိ။ တဿ တဿ ကာလဿ အနုရူပေဟိ ယာဂု…ပေ… ပါနကာဒီဟီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သပ္ပိအာဒီနန္တိ သပ္ပိအာဒီဟိ။

၃၄၆။ ပဋိသာမေတဗ္ဗတော၊ အတ္တနော အတ္တနော သန္တကဘာဝတော စ သံ နာမ ဓနံ ဝုစ္စတိ၊ တဿ ပတီတိ သပတိ နိဂ္ဂဟိတလောပေန၊ ဓနဝါ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဟိတာဝဟတ္တာ တဿ ဟိတန္တိ သာပတေယျံ၊ တဒေဝ ဓနံ။ တေနာဟ ‘‘ပဟူတံ ဓန’’န္တိ။ အက္ခယဓမ္မမေဝါတိ အခယသဘာဝမေဝ။ ဂါမဘာဂေနာတိ သံကိတ္တနဝသေန ဂါမေ ဝါ ဂဟေတဗ္ဗဘာဂေန၊ ဧဝံ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၄၆) ဝုတ္တံ၊ ပစ္စေကံ သဘာဂဂါမကောဋ္ဌာသေနာတိပိ အတ္ထော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

၃၄၇။ ယညာဝါဋောတိ ခဏိတာဝါဋဿ အဿမေဓာဒိယညယဇနဋ္ဌာနဿေတံ အဓိဝစနံ၊ တဗ္ဗောဟာရေန ပန ဣဓ ဒါနသာလာယ ဧဝ၊ တာယ စ ပုရတ္ထိမနဂရဒွါရေ ကတာယ ပုရတ္ထိမဘာဂေ ဧဝါတိ အတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ပုရတ္ထိမတော နဂရဒွါရေ’’တိအာဒိနာ။ တံ ပန ဌာနံ ရညော ဒါနသာလာယ နာတိဒူရေ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ ယတော တတ္ထ ပါတရာသံ ဘုဉ္ဇိတွာ အကိလန္တရူပါယေဝ သာယနှေ ရညော ဒါနသာလံ သမ္ပာပုဏန္တိ။ ‘‘ဒက္ခိဏေန ယညာဝါဋဿာ’’တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ယာဂုံ ပိဝိတွာတိ ဟိ ယာဂုသီသေန ပါတရာသဘောဇနမာဟ။

၃၄၈။ မဓုရန္တိ သာဒုရသံ။ ဥပရိ ဝတ္တဗ္ဗမတ္ထန္တိ ‘‘အပိစ မေ ဘော ဧဝံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စမာနမတ္ထံ။ ပရိဟာရေနာတိ ဘဂဝန္တံ ဂရုံ ကတွာ အဂါရဝပရိဟာရေန၊ ဥဇုကဘာဝါပနယနေန ဝါ၊ ဥဇုကဝုတ္တိံ ပရိဟရိတွာ ဝင်္ကဝုတ္တိယာဝ ယထာစိန္တိတမတ္ထံ ပုစ္ဆန္တော ဧဝမာဟာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဇုကမေဝ ပုစ္ဆယမာနော အဂါရဝေါ ဝိယ ဟောတီ’’တိ။

နိစ္စဒါနအနုကုလယညဝဏ္ဏနာ

၃၄၉။ ဥဋ္ဌာယာတိ ဒါနေ ဥဋ္ဌာနဝီရိယမာဟ၊ သမုဋ္ဌာယာတိ တဿ သာတစ္စကိရိယံ။ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိကမ္မာနိ အကရောန္တော ဒလိဒ္ဒိယာဒိအနတ္ထာပတ္တိယာ နဿိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အပ္ပသမ္ဘာရတရော စေဝ မဟပ္ဖလတရော စာတိ သင်္ခေပတော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော ပါဠိယံ ပန ‘‘အပ္ပတ္ထတရော စ အပ္ပသမာရမ္ဘတရော စ မဟပ္ဖလတရော စ မဟာနိသံသတရော စာ’’တိ ပါဌော။ တတ္ထ အပ္ပသမ္ဘာရတရောတိ အတိဝိယ ပရိတ္တသမ္ဘာရော၊ အသမာရဗ္ဘိယသမ္ဘာရော။ အပ္ပတ္ထတရောတိ ပန အတိဝိယ အပ္ပကိစ္စော၊ အတ္ထော စေတ္ထ ကိစ္စံ၊ တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ ‘‘အပ္ပဋ္ဌတရော’’တိပိ ပါဌော။ သမ္မာ အာရဘီယတိ ယညော ဧတေနာတိ သမာရမ္ဘော၊ သမ္ဘာရသမ္ဘရဏဝသေန ပဝတ္တသတ္တပီဠာ၊ အပ္ပော သမာရမ္ဘော ဧတဿာတိ တထာ၊ အယံ ပနာတိသယေနာတိ အပ္ပသမာရမ္ဘတရော။ ဝိပါကသညိတံ မဟန္တံ သဒိသံ ဖလမေတဿာတိ မဟပ္ဖလော၊ အယံ ပနာတိသယေနာတိ မဟပ္ဖလတရော။ ဥဒယသညိတံ မဟန္တံ နိဿန္ဒာဒိဖလမေတဿာတိ မဟာနိသံသော၊ အယံ ပနာတိသယေနာတိ မဟာနိသံသတရော။ဓုဝဒါနာနီတိ ဓုဝါနိ ထိရာနိ အဝိစ္ဆိန္နာနိ ကတွာ ဒါတဗ္ဗဒါနာနိ။ နိစ္စဘတ္တာနီတိ ဧတ္ထ ဘတ္တသီသေန စတုပစ္စယဂ္ဂဟဏံ။ အနုကုလယညာနီတိ အနုကုလံ ကုလာနုက္ကမံ ဥပါဒါယ ဒါတဗ္ဗဒါနာနိ ။ တေနာဟ ‘‘အမှာက’’န္တိအာဒိ။ ယာနိ ပဝတ္တေတဗ္ဗာနိ၊ တာနိ အနုကုလယညာနိ နာမာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ နိဗဒ္ဓဒါနာနီတိ နိဗန္ဓေတွာ နိယမေတွာ ပဝေဏီဝသေန ပဝတ္တိတဒါနာနိ။

ဟတ္ထိဒန္တေန ကတာ ဒန္တမယသလာကာ၊ ယတ္ထ ဒါယကာနံ နာမံ အင်္ကန္တိ၊ ဣမိနာ တံ နိစ္စဘတ္တံ သလာကဒါနဝသေနာတိ ဒဿေတိ။ တံ ကုလန္တိ အနာထပိဏ္ဍိကကုလံ။ ဒါလိဒ္ဒိယေနာတိ ဒလိဒ္ဒဘာဝေန။ ‘‘ဧကသလာကတော ဥဒ္ဓံ ဒါတုံ နာသက္ခီ’’တိ ဣမိနာ ဧကေနပိ သလာကဒါနေန နိဗဒ္ဓဒါနံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတုမဒတွာ အနုရက္ခဏမာဟ။ ရညောတိ သေတဝါဟနရညော။

အာဒီနိ ဝတွာတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ကသ္မာ သေနော ဝိယ မံသပေသိံ ပက္ခန္ဒိတွာ ဂဏှာသီ’’တိ ဧဝမာဒီနံ သမသမဒါနေ ဥဿုက္ကနဝစနာနံ သင်္ဂဟော။ ဂလဂ္ဂါဟာတိ ဂလဂ္ဂဟဏာ။ ‘‘ကမ္မစ္ဆေဒဝသေနာ’’တိ ဣမိနာ အတ္တနော အတ္တနော ကမ္မောကာသာဒါနမ္ပိ ပီဠာယေဝါတိ ဒဿေတိ။ သမာရမ္ဘသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပီဠနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ပီဠာသင်္ခါတော သမာရမ္ဘော’’တိ။ ပုဗ္ဗစေတနာမုဉ္စစေတနာအပရစေတနာသမ္ပတ္တိယာ ဒါယကဝသေန တီဏိ အင်္ဂါနိ၊ ဝီတရာဂတာဝီတဒေါသတာဝီတမောဟတာပဋိပတ္တိယာ ဒက္ခိဏေယျဝသေန စ တီဏီတိ ဧဝံ ဆဠင်္ဂသမန္နာဂတာ ဟောတိ ဒက္ခိဏာ၊ ဆဠင်္ဂုတ္တရေ နန္ဒမာတာသုတ္တဉ္စ (အ။ နိ။ ၆။၃၇) တဿတ္ထဿ သာဓကံ။ အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇနကစေတနာဝသေန မဟာနဒီ ဝိယ၊ မဟောဃော ဝိယ စ ဣတော စိတော စ အဘိသန္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒိတွာ ပဝတ္တိတော ပုညမေဝ ပုညာဘိသန္ဒော။ တထာဝိဓန္တိ ပမာဏဿ ကာတုံ အသုကရတ္တမာဟ။ ကာရဏမဟတ္တေန ဖလမဟတ္တမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဥပရိ နဇ္ဇာ ဝုဋ္ဌိယာ မဟောဃော ဝိယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။

၃၅၀။ နဝနဝေါတိ သဗ္ဗဒါ အဘိနဝေါ၊ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဒါယကဿ ဗျာပါရာပဇ္ဇနတော ကိစ္စပရိယောသာနံ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကေနာ’’တိအာဒိ။ ယထာရဒ္ဓဿ အာဝါသဿ ကတိပယေနာပိ ကာလေန ပရိသမာပေတဗ္ဗတော ကိစ္စပရိယောသာနံ အတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဏသာလ’’န္တိအာဒိ။ မဟာဝိဟာရေပိ ကိစ္စပရိယောသာနဿ အတ္ထိတာဥပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကဝါရံ ဓနပရိစ္စာဂံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုတ္တန္တပရိယာယေနာတိ သဗ္ဗာသဝသုတ္တန္တာဒိပါဠိနယေန။ နဝါနိသံသာတိ သီတပဋိဃာတာဒယော ပဋိသလ္လာနာရာမပရိယောသာနာ ယထာပစ္စဝေက္ခဏံ ဂဏိတာ နဝ ဥဒယာ၊ အပ္ပမတ္တတာယ စေတေ ဝုတ္တာ။

ယသ္မာ ပန အာဝါသံ ဒေန္တေန နာမ သဗ္ဗမ္ပိ ပစ္စယဇာတံ ဒိန္နမေဝ ဟောတိ။ ယထာဟ သံယုတ္တာဂမဝရလဉ္ဆကေ ‘‘သော စ သဗ္ဗဒဒေါ ဟောတိ ယော ဒဒါတိ ဥပဿယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၄၂)၊ သဒါ ပုညပဝဍ္ဎနူပါယဉ္စ ဧတံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထေဝ ‘‘ယေ ဒဒန္တိ ဥပဿယံ၊ တေသံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ၊ သဒါ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၄၇) တထာ ဟိ ဒွေ တယော ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကိဉ္စိ အလဒ္ဓါ အာဂတဿာပိ ဆာယူဒကသမ္ပန္နံ အာရာမံ ပဝိသိတွာ နဟာယိတွာ ပတိဿယေ မုဟုတ္တံ နိပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ နိသိန္နဿ ကာယေ ဗလံ အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ကာယေ ဝဏ္ဏဓာတု ဝါတာတပေဟိ ကိလမတိ၊ ပတိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ မုဟုတ္တံ နိပန္နဿ ဝိသဘာဂသန္တတိ ဝူပသမ္မတိ၊ သဘာဂသန္တတိ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဝဏ္ဏဓာတု အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တာ ဝိယ ဟောတိ။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ပါဒေ ကဏ္ဋကော ဝိဇ္ဈတိ၊ ခါဏု ပဟရတိ၊ သရီသပါဒိပရိဿယာ စေဝ စောရဘယဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပတိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ နိပန္နဿ သဗ္ဗေ တေ ပရိဿယာ န ဟောန္တိ၊ သဇ္ဈာယန္တဿ ဓမ္မပီတိသုခံ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိ ကရောန္တဿ ဥပသမသုခဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပါဘာဝတော။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ကာယေ သေဒါ မုစ္စန္တိ အက္ခီနိ ဖန္ဒန္တိ၊ သေနာသနံ ပဝိသနက္ခဏေ မဉ္စပီဌာဒီနိ န ပညာယန္တိ၊ မုဟုတ္တံ နိပန္နဿ ပန အက္ခိပသာဒေါ အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တော ဝိယ ဟောတိ၊ ဒွါရဝါတပါနမဉ္စပီဌာဒီနိ ပညာယန္တိ။ ဧတသ္မိဉ္စ အာဝါသေ ဝသန္တံ ဒိသွာ မနုဿာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဝါသံ ဒေန္တေန…ပေ… ဟောတီ’’တိ ‘‘သဒါ ပုညပဝဍ္ဎနူပါယဉ္စ ဧတ’’န္တိ စ၊ တသ္မာ ဧတေ ယထာဝုတ္တာ သဗ္ဗေပိ အာနိသံသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ခန္ဓကပရိယာယေနာတိ သေနာသနက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၂၉၄) အာဂတဝိနယပါဠိနယေန။ တတ္ထ ဟိ အာဂတာ –

‘‘သီတံ ဥဏှံ ပဋိဟန္တိ၊ တတော ဝါဠမိဂါနိ စ၊

သရီသပေ စ မကသေ၊ သိသိရေ စာပိ ဝုဋ္ဌိယော။

တတော ဝါတာတပေါ ဃောရော၊ သဉ္ဇာတော ပဋိဟညတိ၊

လေဏတ္ထဉ္စ သုခတ္ထဉ္စ၊ ဈာယိတုဉ္စ ဝိပဿိတုံ။

ဝိဟာရဒါနံ သင်္ဃဿ၊ အဂ္ဂံ ဗုဒ္ဓေန ဝဏ္ဏိတံ၊

တသ္မာ ဟိ ပဏ္ဍိတော ပေါသော၊ သမ္ပဿံ အတ္ထမတ္တနော။

ဝိဟာရေ ကာရယေ ရမ္မေ၊ ဝါသယေတ္ထ ဗဟုဿုတေ၊

တေသံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ၊ ဝတ္ထသေနာသနာနိ စ။

ဒဒေယျ ဥဇုဘူတေသု၊ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ၊

တေ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ၊ သဗ္ဗဒုက္ခပနူဒနံ၊

ယံ သော ဓမ္မံ ဣဓညာယ၊ ပရိနိဗ္ဗာတိ အနာသဝေါ’’တိ။ –

ရာဇဂဟသေဋ္ဌာဒီနံ ဝိဟာရဒါနေန အနုမောဒနာဂါထာယော ပေယျာလဝသေန ဒဿိတာ။ တတ္ထ သီတံ ဥဏှန္တိ ဥတုဝိသဘာဂဝသေန ဝုတ္တံ။ သိသိရေ စာပိ ဝုဋ္ဌိယောတိ ဧတ္ထ သိသိရောတိ သမ္ဖုသိတကဝါတော ဝုစ္စတိ။ ဝုဋ္ဌိယောတိ ဥဇုကမေဃဝုဋ္ဌိယော ဧဝ။ ဧတာနိ သဗ္ဗာနိ ‘‘ပဋိဟန္တီ’’တိ ဣမိနာဝ ပဒေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။

ပဋိဟညတီတိ ဝိဟာရေန ပဋိဟညတိ။ လေဏတ္ထန္တိ နိလီယနတ္ထံ။ သုခတ္ထန္တိ သီတာဒိပရိဿယာဘာဝေန သုခဝိဟာရတ္ထံ။ ‘‘ဈာယိတုဉ္စ ဝိပဿိတု’’န္တိ ဣဒမ္ပိ ပဒဒွယံ ‘‘သုခတ္ထဉ္စာ’’တိ ဣမိနာဝ ပဒေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣဒဉှိ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သုခတ္ထဉ္စ ဝိဟာရဒါနံ၊ ကတမသုခတ္ထံ? ဈာယိတုံ၊ ဝိပဿိတုဉ္စ ယံ သုခံ တဒတ္ထံ။ အထ ဝါ ပရပဒေနပိ ယောဇေတဗ္ဗံ – ဈာယိတုဉ္စ ဝိပဿိတုဉ္စ ဝိဟာရဒါနံ၊ ‘‘ဣဓ ဈာယိဿတိ ဝိပဿိဿတီ’’တိ ဒဒတော ဝိဟာရဒါနံ သင်္ဃဿ အဂ္ဂံ ဗုဒ္ဓေန ဝဏ္ဏိတံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သော စ သဗ္ဗဒဒေါ ဟောတိ၊ ယော ဒဒါတိ ဥပဿယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၄၂)။

ယသ္မာ စ အဂ္ဂံ ဝဏ္ဏိတံ၊ တသ္မာ ဟိ ပဏ္ဍိတော ပေါသောတိ ဂါထာ။ ဝါသယေတ္ထ ဗဟုဿုတေတိ ဧတ္ထ ဝိဟာရေ ပရိယတ္တိဗဟုဿုတေ စ ပဋိဝေဓဗဟုဿုတေ စ ဝါသေယျ။ တေသံ အန္နဉ္စာတိ ယံ တေသံ အနုစ္ဆဝိကံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ဝတ္ထာနိ စ မဉ္စပီဌာဒိသေနာသနာနိ စ၊ တံ သဗ္ဗံ တေသု ဥဇုဘူတေသု အကုဋိလစိတ္တေသု။ ဒဒေယျာတိ နိဒဟေယျ။ တဉ္စ ခေါ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ၊ န စိတ္တပ္ပသာဒံ ဝိရာဓေတွာ။ ဧဝံ ဝိပ္ပသန္နစိတ္တဿ ဟိ တေ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ…ပေ… ပရိနိဗ္ဗာတိ အနာသဝေါတိ အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာနယော။

အယံ ပန အာစရိယဓမ္မပါလတ္ထေရေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၅၀) စေဝ အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၃။၂၉၅) စ သံဝဏ္ဏိတော ဋီကာနယော – သီတန္တိ အဇ္ဈတ္တံ ဓာတုက္ခောဘဝသေန ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ဥတုဝိပရိဏာမဝသေန ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနကသီတံ။ ဥဏှန္တိ အဂ္ဂိသန္တာပံ၊ တဿ ဝနဍာဟာဒီသု သမ္ဘဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဋိဟန္တီတိ ပဋိဗာဓတိ ယထာ တဒုဘယဝသေန ကာယစိတ္တာနံ ဗာဓနံ န ဟောတိ၊ ဧဝံ ကရောတိ။ သီတုဏှဗ္ဘာဟတေ ဟိ သရီရေ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဘိက္ခု ယောနိသော ပဒဟိတုံ န သက္ကောတိ၊ ဝါဠမိဂါနီတိ သီဟဗျဂ္ဃာဒိစဏ္ဍမိဂေ ။ ဂုတ္တသေနာသနဉှိ အာရညကမ္ပိ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ နိသိန္နဿ တေ ပရိဿယာ န ဟောန္တိ။ သရီသပေတိ ယေ ကေစိ သရန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ဒီဃဇာတိကေ သပ္ပာဒိကေ။ မကသေတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ၊ ဋံသာဒီနမ္ပိ ဧတေနေဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သိသိရေတိ သိသိရကာလဝသေန၊ သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာဒိဝသေန စ ဥပ္ပန္နေ သိသိရသမ္ဖဿေ။ ဝုဋ္ဌိယောတိ ယဒါ တဒါ ဥပ္ပန္နာ ဝဿဝုဋ္ဌိယော ပဋိဟန္တီတိ ယောဇနာ။

ဝါတာတပေါ ဃောရောတိ ရုက္ခဂစ္ဆာဒီနံ ဥမ္မူလဘဉ္ဇနာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ ဃောရော သရဇအရဇာဒိဘေဒေါ ဝါတော စေဝ ဂိမှပရိဠာဟသမယေသု ဥပ္ပတ္တိယာ ဃောရော သူရိယာတပေါ စ ပဋိဟညတိ ပဋိဗာဟီယတိ။ လေဏတ္ထန္တိ နာနာရမ္မဏတော စိတ္တံ နိဝတ္တေတွာ ပဋိသလ္လာနာရာမတ္ထံ။ သုခတ္ထန္တိ ဝုတ္တပရိဿယာဘာဝေန ဖာသုဝိဟာရတ္ထံ။ ဈာယိတုန္တိ အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဥပနိဇ္ဈာယိတုံ။ ဝိပဿိတုန္တိ အနိစ္စာဒိတော သင်္ခါရေ သမ္မသိတုံ။

ဝိဟာရေတိ ပတိဿယေ။ ကာရယေတိ ကာရာပေယျ။ ရမ္မေတိ မနောရမေ နိဝါသသုခေ။ ဝါသယေတ္ထ ဗဟုဿုတေတိ ကာရေတွာ ပန ဧတ္ထ ဝိဟာရေ ဗဟုဿုတေ သီလဝန္တေ ကလျာဏဓမ္မေ နိဝါသေယျ၊ တေ နိဝါသေန္တော ပန တေသံ ဗဟုဿုတာနံ ယထာ ပစ္စယေဟိ ကိလမထော န ဟောတိ၊ ဧဝံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ဝတ္ထသေနာသနာနိ စ ဒဒေယျ ဥဇုဘူတေသု အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နေသု ကမ္မကမ္မဖလာနံ၊ ရတနတ္တယဂုဏာနဉ္စ သဒ္ဒဟနေန ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။

ဣဒါနိ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာနံ အညမညူပကာရိတံ ဒဿေတုံ ‘‘တေ တဿာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ တေတိ ဗဟုဿုတာ။ တဿာတိ ဥပါသကဿ။ ဓမ္မံ ဒေသေန္တီတိ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခပနူဒနံ သဒ္ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ ယံ သော ဓမ္မံ ဣဓညာယာတိ သော ဥပါသကော ယံ သဒ္ဓမ္မံ ဣမသ္မိံ သာသနေ သမ္မာပဋိပဇ္ဇနေန ဇာနိတွာ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမနေန အနာသဝေါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာတိ ဧကာဒသဂ္ဂိဝူပသမေန သီတိ ဘဝတီတိ။

သီတပဋိဃာတာဒိကာ ဝိပဿနာဝသာနာ တေရသ၊ အန္နာဒိလာဘော၊ ဓမ္မဿဝနံ၊ ဓမ္မာဝဗောဓော၊ ပရိနိဗ္ဗာနန္တိ ဧဝမေတ္ထ သတ္တရသ အာနိသံသာ ဝုတ္တာ။

ပဋိဂ္ဂဟဏကာနံ ဝိဟာရဝသေန ဥပ္ပန္နဖလာနုရူပမ္ပိ ဒါယကာနံ ဝိဟာရဒါနဖလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယေဘုယျေန ဟိ ကမ္မသရိက္ခကဖလံ လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ‘‘သင်္ဃဿ ပန ပရိစ္စတ္တတ္တာ’’တိ ဣမိနာ သင်္ဃိကဝိဟာရမေဝ ပဓာနဝသေန ဝဒတိ၊ သင်္ဃိကဝိဟာရော နာမေသ စာတုဒ္ဒိသံ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ကတဝိဟာရော၊ ယံ သန္ဓာယ ပဒဘာဇနိယံ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ဃိကော နာမ ဝိဟာရော သင်္ဃဿ ဒိန္နော ဟောတိ ပရိစ္စတ္တော’’တိ။ ယတ္ထ ဟိ စေတိယံ ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ၊ ဓမ္မဿဝနံ ကရီယတိ၊ စတူဟိ ဒိသာဟိ ဘိက္ခူ အာဂန္တွာ အပ္ပဋိပုစ္ဆိတွာယေဝ ပါဒေ ဓောဝိတွာ ကုဉ္စိကာယ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ သေနာသနံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ယထာဖာသုကံ ဂစ္ဆန္တိ၊ သော အန္တမသော စတုရတနိကာပိ ပဏ္ဏသာလာ ဟောတု၊ စာတုဒ္ဒိသံ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ကတဝိဟာရောတွေဝ ဝုစ္စတိ။

၃၅၁။ လောဘံ နိဂ္ဂဏှိတုံ အသက္ကောန္တဿ ဒုပ္ပရိစ္စဇာ။ ‘‘ဧကဘိက္ခုဿ ဝါ’တိအာဒိ ဥပါသကာနံ တထာ သမာဒါနေ အာစိဏ္ဏံ၊ ဒဠှတရံ သမာဒါနဉ္စ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ၊ သရဏံ ပန တေသံ သာမံ သမာဒိန္နမ္ပိ သမာဒိန္နမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သင်္ဃဿ ဝါ ဂဏဿ ဝါ သန္တိကေတိ ယောဇနာ။ တတ္ထာတိ ယထာဂဟိတေ သရဏေ၊ ‘‘တဿာ’’တိပိ ပါဌော၊ ယထာဂဟိတသရဏဿာတိ အတ္ထော။ နတ္ထိ ပုနပ္ပုနံ ကတ္တဗ္ဗတာတိ ဝိညူဇာတိကေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝိညူဇာတိကာနမေဝ ဟိ သရဏာဒိအတ္ထကောသလ္လာနံ သုဝဏ္ဏဃဋေ သီဟဝသာ ဝိယ အကုပ္ပံ သရဏဂမနံ တိဋ္ဌတိ။ ‘‘ဇီဝိတပရိစ္စာဂမယံ ပုည’’န္တိ စ ဣဒံ ‘‘သစေ တွံ ယထာဂဟိတံ သရဏံ န ဘိန္ဒိဿတိ၊ ဧဝါဟံ တံ မာရေမီ’’တိ ကာမံ ကောစိ တိဏှေန သတ္ထေန ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ၊ တထာပိ ‘‘နေဝါဟံ ဗုဒ္ဓံ ‘န ဗုဒ္ဓါ’တိ၊ ဓမ္မံ ‘န ဓမ္မော’တိ၊ သင်္ဃံ ‘န သင်္ဃော’တိ ဝဒါမီ’’တိ ဒဠှတရံ ကတွာ ဂဟိတသရဏဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘သဂ္ဂသမ္ပတ္တိံ ဒေတီ’’တိ နိဒဿနမတ္တမေတံ။ ဖလာနိသံသာနိ ပနဿ သရဏဂမနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၅၀ သရဏဂမနကထာ) ဝုတ္တာနေဝ။

၃၅၂။ ဝက္ခမာနနယေန ဝေရဟေတုတာယ ဝေရံ ဝုစ္စတိ ပါဏာတိပါတာဒိပါပဓမ္မော၊ တံ မဏတိ ‘‘မယိ ဣဓ ဌိတာယ ကထမာဂစ္ဆသီ’’တိ တဇ္ဇေန္တီ ဝိယ နိဝါရေတီတိ ဝေရမဏီ၊ တတော ဝါ ပါပဓမ္မတော ဝိရမတိ ဧတာယာတိ ‘‘ဝိရမဏီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ နိရုတ္တိနယေန ဣ-ကာရဿ ဧ-ကာရံ ကတွာ ‘‘ဝေရမဏီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယံ ပနာဟ ‘‘ဝေရမဏိသိက္ခာပဒံ၊ ဝိရမဏိသိက္ခာပဒန္တိ ဒွိဓာသဇ္ဈာယံ ကရောန္တီ’’တိ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ သာဓာရဏဝိဘာဝနာ) ကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာဝေတ္ထ ဝိရတိ အဓိပ္ပေတာ၊ န ဖလသမ္ပယုတ္တာ ယညာဓိကရဏတော။ အသမာဒိန္နသီလဿ သမ္ပတ္တတော ယထူပဋ္ဌိတဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုတော ဝိရတိ သမ္ပတ္တဝိရတိ။ သမာဒါနဝသေန ဥပ္ပန္နာ ဝိရတိ သမာဒါနဝိရတိ။ သေတု ဝုစ္စတိ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တပ္ပရိယာပန္နာ ဟုတွာ ပါပဓမ္မာနံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဃာတနပ္ပဝတ္တာ ဝိရတိ သေတုဃာတဝိရတိ။ အညတြ ‘‘သမုစ္ဆေဒဝိရတီ’’တိပိ ဝုတ္တာ။ ဣဒါနိ တာ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဇာတိ…ပေ… ဒီနီတိ အပဒိသိတဗ္ဗဇာတိဂေါတ္တကုလာဒီနိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဝယဗာဟုသစ္စာဒီနံ သင်္ဂဟော ။ ပရိဟရတီတိ အဝီတိက္ကမဝသေန ပရိဝဇ္ဇေတိ၊ သီဟဠဒီပေ စက္ကနဥပါသကဿ ဝိယ သမ္ပတ္တဝိရတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

‘‘ပါဏံ န ဟနာမီ’’တိအာဒီသု အာဒယတ္ထေန ဣတိ-သဒ္ဒေန၊ ဝိကပ္ပတ္ထေန ဝါ-သဒ္ဒေန ဝါ ‘‘အဒိန္နံ နာဒိယာမိ၊ အဒိန္နာဒါနာ ဝိရမာမိ၊ ဝေရမဏိံ သမာဒိယာမီ’’တိ ဧဝမာဒီနံ ပစ္စေကမတ္ထာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သိက္ခာပဒ’’ မိစ္စေဝ အဝတွာ ‘‘သိက္ခာပဒါနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ သမာဒိယာမီတိ သမ္မာ အာဒိယာမိ၊ အဝီတိက္ကမာဓိပ္ပာယေန၊ အခဏ္ဍာ’ ဆိဒ္ဒါ’ ကမ္မာသာ’ သဗလကာရိတာယ စ ဂဏှာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥတ္တရဝဍ္ဎမာနပဗ္ဗတဝါသိဥပါသကဿ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၉ ကုသလကမ္မပထဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၀၉-၁၁၁၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ကုသလကမ္မပထဝဏ္ဏနာ) ဝိယ သမာဒါနဝိရတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာဒိမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ။ ဣဒါနိ တတ္ထာ တတ္ထာဂတေသု ဓမ္မတော၊ ကောဋ္ဌာသတော၊ အာရမ္မဏတော၊ ဝေဒနာတော၊ မူလတော၊ အာဒါနတော၊ ဘေဒတောတိအာဒိနာ အနေကဓာ ဝိနိစ္ဆယေသု သင်္ခေပေနေဝ အာရမ္မဏတော ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမာ ဒွေတိ သမ္ပတ္တသမာဒါနဝိရတိယော။ ‘‘ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒိဝတ္ထူ’’တိ ပရမတ္ထတော ပါဏော ဝုတ္တော၊ ပညတ္တိတော ပန ‘‘သတ္တာဒိဝတ္ထူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဧဝဉှိ ‘‘သတ္တေယေဝ အာရဘိတွာ ပါဏာတိပါတာ၊ အဗြဟ္မစရိယာ စ ဝိရမတီ’’တိ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ဧကတာနာနတာဒိဝိနိစ္ဆယ) ခုဒ္ဒကာဂမဋ္ဌကထာဝစနေန သံသန္ဒတိ သမေတီတိ။ အာဒိသဒ္ဒေန စေတ္ထ သတ္တသင်္ခါရဝသေန အဒိန္နဝတ္ထု၊ တထာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဝတ္ထု၊ ဝိတထဝတ္ထု၊ သင်္ခါရဝသေနေဝ သုရာမေရယဝတ္ထူတိ ဧတေသံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တန္တီတိ ယထာဝုတ္တံ ဝီတိက္ကမဝတ္ထုံ အာလမ္ဗိတွာ ဝီတိက္ကမနစေတနာသင်္ခါတဝိရမိတဗ္ဗဝတ္ထုတော ဝိရမဏဝသေန ပဝတ္တန္တိ။ ပစ္ဆိမာတိ သေတုဃာတဝိရတိ။ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာဝ တထာပိ ကိစ္စသာဓနတော။ ဣမိနာ ပန တတ္ထေဝ အာဂတေသု တီသု အာစရိယဝါဒေသု ဒွေ ပဋိဗာဟိတွာ ဧကဿေဝါနုဇာနနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘သမ္ပတ္တဝိရတိ၊ ဟိ သမာဒါနဝိရတိ စ ယဒေဝ ပဇဟတိ၊ တံ အတ္တနော ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလမေဝါရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တတီ’’တိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ‘‘သမာဒါနဝိရတိ ယတော ဝိရမတိ၊ တံ အတ္တနော ဝါ ပရေသံ ဝါ ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလမေဝါလမ္ဗဏံ ကတွာ ပဝတ္တတိ။ သမ္ပတ္တဝိရတိ ပန ယတော ဝိရမတိ၊ တေသံ ပါဏာတိပါတာဒီနံ အာလမ္ဗဏာနေဝ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တတီ’’တိ အပရေ။ ‘‘ဒွယမ္ပိ စေတံ ယတော ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလတော ဝိရမတိ၊ တေသမာရမ္မဏဘူတံ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုမေဝါလမ္ဗဏံ ကတွာ ပဝတ္တတိ။ ပုရိမပုရိမပဒတ္ထဉှိ ဝီတိက္ကမဝတ္ထုမာလမ္ဗဏံ ကတွာ ပစ္ဆိမပစ္ဆိမပဒတ္ထတော ဝိရမိတဗ္ဗဝတ္ထုတော ဝိရမတီ’’တိ အညေ။ ပဌမဝါဒေါ စေတ္ထ အယုတ္တောယေဝ။ ကသ္မာ? တဿ အတ္တနော ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလဿ ပစ္စုပ္ပန္နာဘာဝတော၊ အဗဟိဒ္ဓါဘာဝတော စ။ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ ဟိ ပဉ္စန္နံ သိက္ခာပဒါနံ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတာ၊ ဗဟိဒ္ဓါရမ္မဏတာ စ ဝုတ္တာ။ တထာ ဒုတိယဝါဒေါပိ အယုတ္တောယေဝ။ ကသ္မာ? ပုရိမဝါဒေန သမ္မိဿတ္တာ၊ ပရေသံ ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလာရမ္မဏဘာဝေ စ အနေကန္တိ ကတ္တာ၊ ဒွိန္နံ အာလမ္ဗဏပ္ပဘေဒဝစနတော စ။ တတိယဝါဒေါ ပန ယုတ္တော သဗ္ဗဘာဏကာနမဘိမတော၊ တသ္မာ တဒေဝ အနုဇာနာတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တီသု အာစရိယဝါဒေသု ဒွေ ပဋိဗာဟိတွာ ဧကဿေဝါနုဇာနနံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။

ဧတ္ထာဟ – ယဇ္ဇေတံ ဝိရတိဒွယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒိဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုမေဝါလမ္ဗဏံ ကတွာ ပဝတ္တေယျ၊ ဧဝံ သတိ အညံ စိန္တေန္တော အညံ ကရေယျ၊ ယဉ္စ ပဇဟတိ၊ တံ န ဇာနေယျာတိ အယ’မနဓိပ္ပေတော အတ္ထော အာပဇ္ဇတီတိ? ဝုစ္စတေ – န ဟိ ကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တေန္တော ‘‘အညံ စိန္တေန္တော အညံ ကရောတီ’’တိ ဝါ ‘‘ယဉ္စ ပဇဟတိ၊ တံ န ဇာနာတီ’’တိ ဝါ ဝုစ္စတိ။ ယထာ ပန အရိယမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏောဝ ကိလေသေ ပဇဟတိ၊ ဧဝံ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒိဝတ္ထာရမ္မဏမ္ပေတံ ဝိရတိဒွယံ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ဒုဿီလျာနိ ပဇဟတိ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘အာရဘိတွာန အမတံ၊ ဇဟန္တော သဗ္ဗပါပကေ၊

နိဒဿနဉ္စေတ္ထ ဘဝေ၊ မဂ္ဂဋ္ဌောရိယပုဂ္ဂလော’’တိ။ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ဧကတာနာနတာဝိနိစ္ဆယ)၊

ဣဒါနိ သင်္ခေပေနေဝ အာဒါနတော၊ ဘေဒတော ဝါ ဝိနိစ္ဆယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ သီလံ သမာဒိယာမီ’’တိအာဒိနာ ဧကတော ဧကဇ္ဈံ ဂဏှာတိ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ ကိစ္စဝသေန ဧတာသံ ပဉ္စဝိဓတာ ဝိညာယတိ။ သဗ္ဗာနိပိ ဘိန္နာနိ ဟောန္တိ ဧကဇ္ဈံ သမာဒိန္နတ္တာ။ န ဟိ တဒါ ပဉ္စင်္ဂိကတ္တံ သီလဿ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ယံ တု ဝီတိက္ကန္တံ၊ တေနေဝ ကမ္မဗဒ္ဓါ။ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိသိက္ခာပဒံ သမာဒိယာမီ’’တိအာဒိနာ ဧကေကံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဏှာတိ။ ‘‘ဝေရမဏိသိက္ခာပဒ’’န္တိ စ ဣဒံ သမာသဘာဝေန ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယံ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ သာဓာရဏဝိဘာဝနာ) ဝုတ္တံ၊ ပါဠိပေါတ္ထကေသု ပန ‘‘ဝေရမဏိ’’န္တိ နိဂ္ဂဟိတန္တမေဝ ဗျာသဘာဝေန ဒိဿတိ။ ဂဟဋ္ဌဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ သာမဏေရာနံ ပန ယထာ တထာ ဝါ သမာဒါနေ ဧကသ္မိံ ဘိန္နေ သဗ္ဗာနိပိ ဘိန္နာနိ ဟောန္တိ ပါရာဇိကာပတ္တိတော။ ဣတိ ဧကဇ္ဈံ၊ ပစ္စေကဉ္စ သမာဒါနေ ဝိသေသော ဣဓ ဝုတ္တော၊ ခုဒ္ဒကာဂမဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဧကဇ္ဈံ သမာဒိယတော ဧကာယေဝ ဝိရတိ ဧကာဝ စေတနာ ဟောတိ၊ ကိစ္စဝသေန ပနေတာသံ ပဉ္စဝိဓတ္တံ ဝိညာယတိ။ ပစ္စေကံ သမာဒိယတော ပန ပဉ္စေဝ ဝိရတိယော၊ ပဉ္စ စ စေတနာ ဟောန္တီ’’တိ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ဧကတာနာနတာဒိဝိနိစ္ဆယ) အယံ ဝိသေသော ဝုတ္တော။ ဘေဒေပိ ‘‘ယထာ တထာ ဝါ သမာဒိယန္တု၊ သာမဏေရာနံ ဧကသ္မိံ ဘိန္နေ သဗ္ဗာနိပိ ဘိန္နာနိ ဟောန္တိ။ ပါရာဇိကဋ္ဌာနိယာနိ ဟိ တာနိ တေသံ။ ယံ တု ဝီတိက္ကန္တံ ဟောတိ၊ တေနေဝ ကမ္မဗဒ္ဓါ။ ဂဟဋ္ဌာနံ ပန ဧကသ္မိံ ဘိန္နေ ဧကမေဝ ဘိန္နံ ဟောတိ၊ ယတော တေသံ တံသမာဒါနေနေဝ ပုန ပဉ္စင်္ဂိကတ္တံ သီလဿ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဝုတ္တောပိ ဒီဃဘာဏကာနံ ဝါဒေါ အပရေဝါဒေါ နာမ တတ္ထ ကတော။

သေတုဃာတဝိရတိယာ ပန ဘေဒေါ နာမ နတ္ထိ ပဋိပက္ခသမုစ္ဆိန္ဒနေန အကုပ္ပသဘာဝတ္တာ။ တဒေဝတ္ထံ ဒဿေန္တေန ‘‘ဘဝန္တရေပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဘဝန္တရေပီ’’တိ ဣမိနာ အတ္တနော အရိယဘာဝံ အဇာနန္တောပီတိ အတ္ထံ ဝိညာပေတိ။ ဇီဝိတဟေတုပိ၊ ပဂေဝ အညဟေတု။ ‘‘နေဝ ပါဏံ ဟနတိ၊ န သုရံ ပိဝတီ’’တိ ဣဒံ မဇ္ဈေပေယျာလနိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ မိဂပဒဝဠဉ္ဇနနယေန ဝါ ဝုတ္တံ ။ သုရန္တိ စ နိဒဿနမတ္တံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ သုရာမေရယမဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာနာနုယောဂံ န ကရောတိ။ ‘‘မဇ္ဇန္တိ တဒေဝ ဥဘယံ၊ ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ သုရာသဝဝိနိမုတ္တံ မဒနီယ’’န္တိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၁၃၄) သံယုတ္တမဟာဝဂ္ဂဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘တဒုဘယမေဝ မဒနီယဋ္ဌေန မဇ္ဇံ၊ ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ကိဉ္စိ အတ္ထိ မဒနီယံ၊ ယေန ပီတေန မတ္တော ဟောတိ ပမတ္တော၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ မဇ္ဇ’’န္တိ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ပုရိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘သစေ ပိဿာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထေဝ ဝိသေသဒဿနံ၊ အဇာနန္တဿပိ ခီရမေဝ မုခံ ပဝိသတိ၊န သုရာ၊ ပဂေဝ ဇာနန္တဿ။ ကောဉ္စသကုဏာနန္တိ ကုန္တသကုဏာနံ။ သစေပိ မုခေ ခီရမိဿကေ ဥဒကေ ပက္ခိပန္တီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ‘‘န စေတ္ထ ဥပမောပမေယျာနံ သမ္ဗဒ္ဓတာ သိယာ ကောဉ္စသကုဏာနံ ယောနိသိဒ္ဓတ္တာ’’တိ ကောစိ ဝဒေယျာတိ အာဟ ‘‘ဣဒ’’န္တိအာဒိ။ ယောနိသိဒ္ဓန္တိ မနုဿတိရစ္ဆာနာနံ ဥဒ္ဓံ တိရိယမေဝ ဒီဃတာ ဝိယ၊ ဗကာနံ မေဃသဒ္ဒေန၊ ကုက္ကုဋီနံ ဝါတေန ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏံ ဝိယ စ ဇာတိသိဒ္ဓံ၊ ဣတိ ကောစိ ဝဒေယျ စေတိ အတ္ထော။ ‘‘စေဝါ’’တိပိ ပါဌံ ဝတွာ သမုစ္စယတ္ထမိစ္ဆန္တိ ကေစိ။ ဓမ္မတာသိဒ္ဓန္တိ ဗောဓိသတ္တေ ကုစ္ဆိဂတေ ဗောဓိသတ္တမာတု သီလံ ဝိယ၊ ဝိဇာတေ တဿာ ဒိဝင်္ဂမနံ ဝိယ စ သဘာဝေန သိဒ္ဓံ၊ မဂ္ဂဓမ္မတာယ ဝါ အရိယမဂ္ဂါနုဘာဝေန သိဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဝိဿဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။

ဒိဋ္ဌိဇုကရဏံ နာမ ဘာရိယံ ဒုက္ကရံ၊ တသ္မာ သရဏဂမနံ သိက္ခာပဒသမာဒါနတော မဟဋ္ဌတရမေဝ၊ န အပ္ပဋ္ဌတရန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတန္တိ သိက္ခာပဒံ။ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ဂဏှန္တဿာပီတိ အာဒရံ ဂါရဝမကတွာ သမာဒိယန္တဿာပိ။ သာဓုကံ ဂဏှန္တဿာပီတိ သက္ကစ္စံ သီလာနိ သမာဒိယန္တဿာပိ အပ္ပဋ္ဌတရမေဝ၊ အပ္ပသမာရမ္ဘတရဉ္စ၊ န ဒိဂုဏံ ဥဿာဟော ကရဏီယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သီလံ ဣဓ အဘယဒါနတာယ ဒါနံ၊ အနဝသေသံ ဝါ သတ္တနိကာယံ ဒယတိ ရက္ခတီတိ ဒါနံ။ အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာမုတ္တကနယော – သရဏံ ဥပဂတေန ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ သက္ကစ္စံ ဝတ္ထုတ္တယပူဇာ ကာတဗ္ဗာ၊ တတ္ထ စ သံကိလေသော သာဓုကံ ပရိဟရိတဗ္ဗော၊ သိက္ခာပဒါနိ ပန သမာဒါနမတ္တံ၊ သမ္ပတ္တဝတ္ထုတော ဝိရမဏမတ္တဉ္စာတိ သရဏဂမနတော သီလဿ အပ္ပဋ္ဌတရတာ၊ အပ္ပသမာရမ္ဘတရတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗေသံ သတ္တာနံ ဇီဝိတဒါနာဒိနာ ဒဏ္ဍနိဓာနတော၊ သကလလောကိယလောကုတ္တရ ဂုဏာဓိဋ္ဌာနတော စဿ မဟပ္ဖလတရတာ၊ မဟာနိသံသတရတာ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ။

တမတ္ထံ ပါဠိယာ သာဓေန္တော ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘အဂ္ဂါနီ’’တိ ဉာတတ္တာ အဂ္ဂညာနိ။ စိရရတ္တတာယ ဉာတတ္တာ ရတ္တညာနိ။ ‘‘အရိယာနံ သာဓူနံ ဝံသာနီ’’တိ ဉာတတ္တာ ဝံသညာနိ။ ပုရိမကာနံ အာဒိပုရိသာနံ ဧတာနီတိ ပေါရာဏာနိ။ သဗ္ဗသော ကေနစိပိ ပကာရေန သာဓူဟိ န ကိဏ္ဏာနိ န ဆဍ္ဍိတာနီတိ အသံကိဏ္ဏာနိ။ အယဉ္စ နယော နေသံ ယထာ အတီတေ၊ ဧဝံ ဧတရဟိ၊ အနာဂတေ စာတိ အာဟ ‘‘အသံကိဏ္ဏပုဗ္ဗာနီ’’တိအာဒိ။ အတီတေ ဟိ ကာလေ အသံကိဏ္ဏဘာဝဿ ‘‘အသံကိဏ္ဏပုဗ္ဗာနီ’’တိ နိဒဿနံ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေ ‘‘န သင်္ကိယန္တီ’’တိ၊ အနာဂတေ ‘‘န သင်္ကိယိဿန္တီ’’တိ။ အတောယေဝ အပ္ပဋိကုဋ္ဌာနိ န ပဋိက္ခိတ္တာနိ။ န ဟိ ကဒါစိပိ ဝိညူ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဟိံသာဒိပါပဓမ္မံ အနုဇာနန္တိ။ အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ အဘယံ ဒေတီတိ သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဟိတဒဏ္ဍတ္တာ သကလဿပိ သတ္တနိကာယဿ ဘယာဘာဝံ ဒေတိ။ န ဟိ အရိယသာဝကတော ကဿစိ ဘယံ ဟောတိ။ အဝေရန္တိ ဝေရာဘာဝံ။ အဗျာပဇ္ဈန္တိ နိဒ္ဒုက္ခတံ။ ‘‘အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ အဘယံ ဒတွာ’’တိအာဒိ အာနိသံသဒဿနံ၊ ဟေတုမ္ပိ စေတ္ထ တွာ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘မာတရံ သရိတွာ ရောဒတီ’’တိ။

ယံ ကိဉ္စိ စဇနလက္ခဏံ၊ သဗ္ဗံ တံ ယညောတိ အာဟ ‘‘ဣဒဉ္စ ပနာ’’တိအာဒိ။ န နု စ ပဉ္စသီလံ သဗ္ဗကာလိကံ။ အဗုဒ္ဓုပ္ပာဒကာလေပိ ဟိ ဝိညူ တံ သမာဒိယန္တိ၊ န စ ဧကန္တတော ဝိမုတ္တာယတနံ ဗာဟိရကာနမ္ပိ သမာဒိန္နတ္တာ။ သရဏဂမနံ ပန ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒဟေတုကံ၊ ဧကန္တတော စ ဝိမုတ္တာယတနံ၊ ကထံ တတ္ထ သရဏဂမနတော ပဉ္စသီလဿ မဟပ္ဖလတာတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဇေဋ္ဌကန္တိ မဟပ္ဖလဘာဝေန ဥတ္တမံ။ ‘‘သရဏဂမနေယေဝ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ ဣမိနာ တဿ သီလဿ သရဏဂမနေန အဘိသင်္ခတတ္တာ တတော မဟပ္ဖလတံ၊ တထာ အနဘိသင်္ခတဿ စ သီလဿ အပ္ပဖလတံ ဒဿေတိ။

၃၅၃။ ဤဒိသမေဝါတိ ဧဝံ သံကိလေသပဋိပက္ခမေဝ ဟုတွာ။ နနု စ ပဌမဇ္ဈာနာဒိယညာယေဝ ဒေသေတဗ္ဗာ၊ ကသ္မာ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယ ဒေသနမာရဘတီတိ အနုယောဂံ ပရိဟရိတုံ ‘‘တိဝိဓ…ပေ… ဒဿေတုကာမော’’တိ ဝုတ္တံ။ တိဝိဓသီလပါရိပူရိယံ ဌိတဿ ဟိ နေသံ ယညာနံ အပ္ပဋ္ဌတရတာ၊ မဟပ္ဖလတရတာ စ ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ ဒဿေတုကာမတ္တာ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယ ဒေသနံ အာရဘတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဟေဋ္ဌာဝုတ္တေဟိ ဂုဏေဟီတိ ဧတ္ထ ‘‘သော တံ ဓမ္မံ သုတွာ တထာဂတေ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၁) ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ သရဏဂမနံ၊ သီလသမ္ပဒါ၊ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာတိ ဧဝမာဒယော ဂုဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဌမံ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော န ကိလမတီတိ ယောဇနာ။ တာနီတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ။ ‘‘ပဌမံ ဈာန’’န္တိအာဒိနာ ပါဠိယံ ပဏီတာနမေဝ ဈာနာနံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသော ကတောတိ မန္တဝါ ‘‘ဧကံ ကပ္ပံ၊ အဋ္ဌ ကပ္ပေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ မဟာကပ္ပဝသေန စေတ္ထ အတ္ထော။ ဟီနံ ပန ပဌမံ ဈာနံ အသင်္ချေယျကပ္ပဿ တတိယဘာဂံ အာယုံ ဒေတိ။ မဇ္ဈိမံ ဥပဍ္ဎကပ္ပံ။ ဟီနံ ဒုတိယံ ဈာနံ ဒွေ ကပ္ပာနိ၊ မဇ္ဈိမံ စတ္တာရီတိအာဒိနာ အတ္ထော နေတဗ္ဗော။ အပိစ ယသ္မာ ပဏီတာနိယေဝေတ္ထ ဈာနာနိ အဓိပ္ပေတာနိ မဟပ္ဖလတရဘာဝဒဿနပရတ္တာ ဒေသနာယ၊ တသ္မာ ‘‘ပဌမံ ဈာနံ ဧကံ ကပ္ပ’’န္တိအာဒိနာ ပဏီတာနေဝ ဈာနာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တဒေဝါတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ။ စတုက္ကနယေန ဟိ ဒေသနာ အာဂတာ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ အာရုပ္ပတာတိ အာဟ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနာဒိသမာပတ္တိဝသေန ဘာဝိတ’’န္တိ၊ တထာ ဘာဝိတတ္တာ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ အာရုပ္ပံ ဟုတွာ ဝီသတိကပ္ပသဟဿာဒီနိ အာယုံ ဒေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အယံ အာစရိယဿ မတိ။ အထ ဝါ တဒေဝါတိ အာရုပ္ပသင်္ခါတံ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ၊ တံ ပန ကသ္မာ ဝီသတိကပ္ပသဟဿာဒီနိ အာယုံ ဒေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနာဒိသမာပတ္တိဝသေန ဘာဝိတ’’န္တိ၊ တထာ ဘာဝိတတ္တာ ဧဝံ ဒေတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အပရော နယော ‘‘တဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝါတိ အတ္ထော အာပဇ္ဇေယျာတိ တံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနာဒိသမာပတ္တိဝသေန ဘာဝိတ’’န္တိ အာဟ၊ တထာ ဘာဝိတံ အင်္ဂသမတာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနသင်္ခါတံ အာရုပ္ပဇ္ဈာနမေဝါဓိပ္ပေတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

သမ္မဒေဝ နိစ္စသညာဒိပဋိပက္ခဝိဓမနဝသေန ပဝတ္တမာနာ ပုဗ္ဗဘာဂိယေ ဧဝ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ သမာနေန္တီ ဝိပဿနာ ဝိပဿကပုဂ္ဂလဿ အနပ္ပကံ ပီတိသောမနဿံ သမာဝဟတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပဿနာသုခသဒိသဿ ပန သုခဿ အဘာဝါ မဟပ္ဖလ’’န္တိ။ ယထာဟ ဓမ္မရာဇာ ဓမ္မပဒေ –

‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ၊ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄)၊

ယသ္မာ ပနာယံ ဒေသနာ ဣမိနာ အနုက္ကမေန ဣမာနိ ဉာဏာနိ နိဗ္ဗတ္တေန္တဿ ဝသေန ပဝတ္တိတာ၊ တသ္မာ ‘‘ဝိပဿနာဉာဏေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမံ ဥပရိမဿ ဥပရိမဿ ပတိဋ္ဌာဘူတံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သမာနရူပနိမ္မာနံ နာမ မနောမယိဒ္ဓိယာ အညေဟိ အသာဓာရဏကိစ္စန္တိ အာဟ ‘‘အတ္တနော…ပေ… မဟပ္ဖလာ’’တိ။ ဟတ္ထိအဿာဒိဝိဝိဓရူပကရဏံ ဝိကုဗ္ဗနံ၊ တဿ ဒဿနသမတ္ထတာယ။ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနံ နာမ ပုရိမဇာတီသု ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတော ခန္ဓပဒေသော။ အရဟတ္တမဂ္ဂေနေဝ မဂ္ဂသုခံ နိဋ္ဌိတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အတိ…ပေ… မဟပ္ဖလ’’န္တိ။ သမာပေန္တောတိ ပရိယောသာပေန္တော။

ကူဋဒန္တဥပါသကတ္တပဋိဝေဒနာဒိကထာဝဏ္ဏနာ

၃၅၄-၈။ ‘‘အဘိက္ကန္တံ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒိ ဒေသနာယ ပသာဒဝစနံ၊ ‘‘ဧသာဟံ ဘဝန္တ’’န္တိအာဒိ ပန သရဏဂမနဝစနန္တိ တဒုဘယသမ္ဗန္ဓံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒေသနာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ တနူတိ မန္ဒော ကာယိကစေတသိကသုခသမုပဗျူဟတော။ သဗ္ဗေ တေ ပါဏယောတိ ‘‘သတ္တ စ ဥသဘသတာနီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေ တေ ပါဏိနော။ တံ ပဝတ္တိန္တိ တေသံ ပါဏီနံ မောစနာကာရံ။ အာကုလဘာဝေါတိ ဘဂဝတော သန္တိကေ ဓမ္မဿ သုတတ္တာ ပါဏီသု အနုဒ္ဒယံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ဌိတဿ ‘‘ကထဉှိ နာမ မယာ တာဝ ဗဟူ ပါဏိနော မာရဏတ္ထာယ ဗန္ဓာပိတာ’’တိ စိတ္တေ ပရိဗျာကုလဘာဝေါ၊ ယသ္မာ အတ္ထိ၊ တသ္မာ န ဒေသေတီတိ ယောဇနာ၊ ‘‘ဥဒပါဒီ’’တိပိ ပါဌော။ သုတွာတိ ‘‘မုတ္တာ ဘော တေ ပါဏယော’’တိ အာရောစိတဝစနံ သုတွာ။ စိတ္တစာရောတိ စိတ္တပ္ပဝတ္တိ။ ‘‘ကလ္လစိတ္တံ မုဒုစိတ္တံ ဝိနီဝရဏစိတ္တံ ဥဒဂ္ဂစိတ္တံ ပသန္နစိတ္တ’’န္တိ ဣဒံ ပဒပဉ္စကံ သန္ဓာယ‘‘ကလ္လစိတ္တန္တိအာဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဒါနကထံ သီလကထ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တာယ အနုပုဗ္ဗိကထာယ အာနုဘာဝေန။ ကာမစ္ဆန္ဒဝိဂမေန ကလ္လစိတ္တတာ အရောဂစိတ္တတာ၊ ဗျာပါဒဝိဂမေန မေတ္တာဝသေန မုဒုစိတ္တတာ အကထိနစိတ္တတာ၊ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဝိဂမေန ဝိက္ခေပါဘာဝတော ဝိနီဝရဏစိတ္တတာ တေဟိ အမလီနစိတ္တတာ၊ ထိနမိဒ္ဓဝိဂမေန သမ္ပဂ္ဂဟဏဝသေန ဥဒဂ္ဂစိတ္တတာ အမလီနစိတ္တတာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာဝိဂမေန သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အဝိမုတ္တတာယ ပသန္နစိတ္တတာ အနာဝိလစိတ္တတာ စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုပုဗ္ဗိကထာနုဘာဝေန ဝိက္ခမ္ဘိတနီဝရဏတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပကာသနိယာ ကူဋဒန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။

ကူဋဒန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။