📜

၈။ မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

အစေလကဿပဝတ္ထုဝဏ္ဏနာ

၃၈၁။ ဧဝံ ဇာလိယသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေတွာ ဣဒါနိ မဟာသီဟနာဒသုတ္တံ သံဝဏ္ဏေန္တော ယထာနုပုဗ္ဗံ သံဝဏ္ဏနောကာသဿ ပတ္တဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ၊ ဇာလိယသုတ္တဿာနန္တရံ သင်္ဂီတဿ သုတ္တဿ မဟာသီဟနာဒသုတ္တဘာဝံ ဝါ ပကာသေတုံ ‘‘ဧဝံ မေ သုတံ…ပေ… ဥရုညာယံ ဝိဟရတီတိ မဟာသီဟနာဒသုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ဧတဒေဝ နာမန္တိ ယသ္မိံ ရဋ္ဌေ တံ နဂရံ၊ တဿ ရဋ္ဌဿပိ ယသ္မိံ နဂရေ ဘဂဝါ ဝိဟာသိ၊ တဿ နဂရဿပိ ‘‘ဥရုညာ’’တွေဝ နာမံ၊ တသ္မာ ဥရုညာယန္တိ ဥရုညာနာမဇနပဒေ ဥရုညာနာမနဂရေတိ အာဝုတ္တိအာဒိနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိနာ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ – န သဗ္ဗတ္ထ နိယတပုလ္လိင်္ဂပုထုဝစနာဝ ဇနပဒဝါစီ သဒ္ဒါ၊ ကတ္ထစိ အနိယတပုလ္လိင်္ဂပုထုဝစနာပိ ယထာ ‘‘အာဠဝိယံ ဝိဟရတီ’’တိ (ပါစိ။ ၈၄၊ ၈၉) ကေစိ ဇနပဒမေဝတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တံ အပနေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရမဏီယောတိ မနောဟရဘူမိဘာဂတာယ၊ ဆာယူဒကသမ္ပတ္တိယာ၊ ဇနဝိဝိတ္တတာယ စ မနောရမော။ မိဂါနံ အဘယံ ဒေတိ ဧတ္ထာတိ မိဂဒါယော။ တေနာဟ ‘‘သော’’တိအာဒိ။ စေလံ ဝတ္ထံ၊ တံ နတ္ထိ အဿာတိ အစေလောတိ ဝုတ္တံ ‘‘နဂ္ဂပရိဗ္ဗာဇကော’’တိ။ နာမန္တိ ဂေါတ္တနာမံ။ တပနံ သန္တပနံ ကာယဿ ခေဒနံ တပေါ၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ တပဿီ။ ယသ္မာ တထာဘူတော တပံ နိဿိတော၊ တပေါ စ တံ နိဿိတော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘တပနိဿိတက’’န္တိ အာဟ။ မုတ္တာစာရာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ပရတော ပါဠိယ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၉၇) မာဂတာ ဟတ္ထာပလေခနာဒယော သင်္ဂဟိတာ။ လူခံ ဖရုသံ သာဓုသမ္မတာစာရဝိရဟတော အပသာဒနီယံ အာဇီဝတိ ဝတ္တတီတိ လူခါဇီဝီတိ အဋ္ဌကထာမုတ္တကနယော။ ဥပ္ပဏ္ဍေတီတိ ဥဟသနဝသေန ပရိဘာသတိ။ ဥပဝဒတီတိ အဝညာပုဗ္ဗကံ အပဝဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဟီဠေတိ ဝမ္ဘေတီ’’တိ။ ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဓမ္မသဒ္ဒေါ ဟေတုပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ကာရဏဿ အနုကာရဏ’’န္တိ။ တထာဝုတ္တသဒ္ဒတ္ထောယေဝေတ္ထ ကာရဏသဒ္ဒဿ ဟေတုဘာဝတော။ အတ္ထဝသာ ပယုတ္တော ဟိ သဒ္ဒပယောဂေါ။ သောယေဝ စ သဒ္ဒတ္ထော ပရေဟိ ဝုစ္စမာနော အနုကာရဏံ တဒနုရူပံ တဿဒိသံ ဝါ တတော ပစ္ဆာ ဝါ ဝုတ္တကာရဏဘာဝတော။ ပရေဟီတိ ယေသံ တုမှေဟိ ဣဒံ ဝုတ္တံ၊ တေဟိ ပရေဟိ။ ဝုတ္တကာရဏေနာတိ ယထာ တေဟိ ဝုတ္တံ၊ တထာ စေ တုမှေဟိ န ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ တေဟိ ဝုတ္တကာရဏေန သကာရဏော ဟုတွာ တုမှာကံ ဝါဒေါ ဝါ တတော ပရံ တဿ အနုဝါဒေါ ဝါ ကောစိ အပ္ပမတ္တကောပိ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗံ ကာရဏံ ဌာနံ နာဂစ္ဆေယျ၊ ကိမေဝံ နာဂစ္ဆတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ တဒေဝတ္ထံ သင်္ခေပတော ဒဿေတိ။

၃၈၂။ ဣဒါနိ ယံ ဝိဘဇ္ဇဝါဒံ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ‘‘န မေတေ ဝုတ္တဝါဒိနော’’တိ သင်္ခေပေန ဝတွာ တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓာဟံ ကဿပါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိဘာဂေန ဒဿေန္တော ‘‘ဣဓေကစ္စော’’တိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝါ ဟိ နိရတ္ထကံ အနုပသမသံဝတ္တနိကံ ကာယကိလမထံ ‘‘အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ ဒုက္ခော အနရိယော အနတ္ထသံဟိတော’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃)။ ဂရဟတိ၊ သာတ္ထကံ ပန ဥပသမသံဝတ္တနိကံ ကာယကိလမထံ ‘‘အာရညိကော ဟောတိ၊ ပံသုကူလိကော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၅။၁၈၁၊ ၁၈၂၊ ပရိ။ ၃၂၅) ဝဏ္ဏေတိ။ အပ္ပပုညတာယာတိ အပုညတာယ။ အပ္ပသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ‘‘ဒွတ္တိဆဒနဿ ပရိယာယံ အပ္ပဟရိတေ ဌိတေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၁၃၅) ဝိယ အဘာဝတ္ထော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဘာဝတော ကမ္မဖလံ ပဋိက္ခိပန္တေန ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁၊ မ။ နိ။ ၁။၄၄၅၊ ၂။၉၄၊ ၂၂၅၊ ၃။၉၁၊ ၁၁၆၊ ၁၃၆၊ သံ။ နိ။ ၃။၂၁၀၊ အ။ နိ။ ၃။၁၁၈၊ ၁၀။၁၇၆၊ ဓ။ သ။ ၁၂၂၁၊ ဝိဘ။ ၉၀၇) မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပုရက္ခတွာ ဇီဝိတဝုတ္တိဟေတု တထာ တထာ ဒုစ္စရိတပူရဏံ သန္ဓာယ ‘‘တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ ပူရေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဘိယျောသောမတ္တာယာတိ မတ္တတော အတိရေကံ။ ‘‘ဘိယျောသော’’တိ ဟိ ဣဒံ ဘိယျောသဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ နေပါတိကံ။ အနေသနဝသေနာတိ ကောဟညေ ဌတွာ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနိစ္ဆာယ ယထာ တထာ တပံ ကတွာ အနေသိတဗ္ဗမေသနာဝသေန မိစ္ဆာဇီဝေနာတိ အတ္ထော။ ယထာဝုတ္တနယေန ဇီဝိတဝုတ္တိဟေတု တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ ပူရေတွာ။ဣမေ ဒွေတိ ‘‘အပ္ပပုညော၊ ပုညဝါ’’တိ စ ဝုတ္တေ ဒုစ္စရိတကာရိနော ဒွေ ပုဂ္ဂလေ။

ဒုတိယနယေ ဣမေ ဒွေတိ ‘‘အပ္ပပုညော၊ ပုညဝါ’’တိ စ ဝုတ္တေ သုစရိတကာရိနော ဒွေ ပုဂ္ဂလေ။

ပဌမဒုတိယနယေသု ဝုတ္တနယေနေဝ တတိယစတုတ္ထနယေသုပိ ယထာက္ကမံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဌမတတိယနယေသု စေတ္ထ အဟေတုကအကိရိယဝါဒိနော။ ဒုတိယစတုတ္ထနယေသု ပန ကမ္မကိရိယဝါဒိနောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပ္ပဒုက္ခဝိဟာရီတိ အပ္ပကံ ဒုက္ခေန ဝိဟာရီ။ ဗာဟိရကာစာရယုတ္တောတိ သာသနာစာရတော ဗာဟိရကေန တိတ္ထိယာစာရေန ယုတ္တော။ အတ္တာနံ သုခေတွာတိ အဓမ္မိကေန အနေသနာယ လဒ္ဓပစ္စယနိမိတ္တေန သုခေန အတ္တာနံ သုခေတွာ သုခံ ကတွာ၊ ‘‘သုခေ ဌပေတွာ’’တိ အဓုနာ ပါဌော။

‘‘န ဒါနိ မယာ သဒိသော အတ္ထီ’’တိအာဒိနာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာနံ တိဿန္နံ မညနာနံ ဝသေန ဒုစ္စရိတပူရဏမာဟ။ လာဘသက္ကာရံ ဝါ ဥပ္ပာဒေန္တော တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ ပုရေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ ‘‘နတ္ထိ ကာမေသု ဒေါသော’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန။ ပရိဗ္ဗာဇိကာယာတိ ဗာဟိရပဗ္ဗဇ္ဇမုပဂတာယ တာပသဒါရိကာယ၊ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇိကာယ စ။ ‘‘အပရော’’တိ ဧတ္ထာပိ ဟိ ‘‘တာပသော ဝါ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကော ဝါ’’တိ အဓိကာရော။ ဒဟရာယာတိ တရုဏာယ။ မုဒုကာယာတိ သုခုမာလာယ။ လောမသာယာတိ တနုတမ္ဗလောမတာယ အပ္ပလောမဝတိယာ။ လောမံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ လောမသာ။ လိင်္ဂတ္တယေပိ ဟိ သ-ပစ္စယေန ပဒသိဒ္ဓိမိစ္ဆန္တိ သဒ္ဒဝိဒူ။ ကာမေသူတိ ဝတ္ထုကာမေသု။ ပါတဗ္ဗတန္တိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ။ ပရိဘောဂတ္ထော ဟေတ္ထ ပါ-သဒ္ဒေါ၊ တဗ္ဗသဒ္ဒေါ စ ဘာဝသာဓနော။ တာ-သဒ္ဒေါ ပန သကတ္ထေ ယထာ ‘‘ဒေဝတာ’’တိ၊ ပါတဗ္ဗတန္တိ ဝါ ပရိဘုဉ္ဇနကတံ၊ ကတ္တုသာဓနော စေတ္ထ တဗ္ဗသဒ္ဒေါ ယထာ ဥပရိပဏ္ဏာသကေ ပဉ္စတ္တယသုတ္တေ ‘‘ယေ ဟိ ကေစိ ဘိက္ခဝေ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဗ္ဗသင်္ခါရမတ္တေန ဧတဿ အာယတနဿ ဥပသမ္ပဒံ ပညပေန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၄) တထာ ဟိ တဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ၊ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတမတ္တေန ပဉ္စဒွါရိကသညာပဝတ္တိမတ္တေနာတိ အယဉှိ ဧတ္ထ အတ္ထော’’တိ၊ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၄) တဋ္ဋီကာယဉ္စ ‘‘ယထာ နိယျန္တီတိ နိယျာနိကာတိ ဗဟုလံ ဝစနတော ကတ္တုသာဓနော နိယျာနိကသဒ္ဒေါ၊ ဧဝံ ဣဓ ဝိညာတဗ္ဗသဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာတဗ္ဗ’န္တိ၊’’ တာ-သဒ္ဒေါ ပန ဘာဝေ။ အဿာဒိယမာနပက္ခေ ဌိတော ကိလေသကာမောပိ ဝတ္ထုကာမပရိယာပန္နောယေဝ၊ တသ္မာ တေသု ယထာရုစိ ပရိဘုဉ္ဇန္တောတိ အတ္ထော။

ဣဒန္တိ နယစတုက္ကဝသေန ဝုတ္တံ အတ္ထပ္ပဘေဒဝိဘဇနံ။ ‘‘တိတ္ထိယဝသေန အာဂတံ အဋ္ဌကထာယံ တထာ ဝိဘတ္တတ္တာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၈၂) အာစရိယေန ဝုတ္တံ၊ တထာယေဝ ပန ပါဠိယမ္ပိ ဝိဘတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာသနေပီတိ ဣမသ္မိံ သာသနေပိ။

ကထံ လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဧကစ္စော ဟီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ န လဘတိ၊ တသ္မာ အနေသနံ ကတွာတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အရဟတ္တံ ဝါ အတ္တနိ အသန္တံ ‘‘အတ္ထိ မေ’’တိ ယထာရုတံ ပဋိဇာနိတွာ။ သာမန္တဇပ္ပနပစ္စယပဋိသေဝနဣရိယာပထသန္နိဿိတသင်္ခါတာနိ တီဏိ ဝါ ကုဟနဝတ္ထူနိ ပဋိသေဝိတွာ။

တာဒိသောဝါတိ ဓုတင်္ဂ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၂၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂။၈၄၄ အာဒယော) သမာဒါနဝသေန လူခါဇီဝီ ဧဝ။ အနေသနဝသေနာတိ နိဒဿနမတ္တံ။ ‘‘အရဟတ္တပဋိဇာနနေနာ’’တိအာဒိပိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

ဒုလ္လဘသုခေါ ဘဝိဿာမိ ဒုဂ္ဂတီသု ဥပပတ္တိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ အသက္ကောန္တောတိ ဧတ္ထ အန္တသဒ္ဒေါ ဘာဝလက္ခဏေ၊ အသက္ကုဏမာနေ သတီတိ အတ္ထော။

၃၈၃။ အသုကဋ္ဌာနတောတိ အသုကဘဝတော။ အာဂတာတိ ဥပပတ္တိဝသေန ဣဓာဂတာ။ ဣဒါနိ ဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနဉ္စာတိ ဥပပတ္တိဝသေနေဝ အာယတိံ ဂမိတဗ္ဗဘဝဉ္စ။ တတောတိ အတီတဘဝတော။ ပုန ဥပပတ္တိန္တိ အာယတိံ အနန္တရဘဝေ ပုန ဥပပတ္တိံ၊ တတော အနန္တရဘဝေပိ ပုန ဥပပတ္တိန္တိ ပုနပ္ပုနံ နိဗ္ဗတ္တိံ။ ကေန ကာရဏေန ဂရဟိဿာမီတိ ဧတ္ထ ယထာဘူတမဇာနန္တော ဣစ္ဆာဒေါသဝသေန ယံ ကိဉ္စိ ဂရဟေယျ၊ န တထာ စာဟံ၊ အဟံ ပန ယထာဘူတံ ဇာနန္တော သဗ္ဗမ္ပေတံ ကေန ကာရဏေန ဂရဟိဿာမိ၊ သဗ္ဗဿပေတဿ တပဿ ဂရဟာယ ကာရဏံ နတ္ထီတိ ဣမမဓိပ္ပာယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဂရဟိတဗ္ဗမေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘဏ္ဍိကန္တိ ပုဋဘဏ္ဍိကံ။ ဥပမာပက္ခေ ပရိသုဒ္ဓတာယ ဓောတံ၊ တထာ အဓောတဉ္စ၊ ဥပမေယျပက္ခေ ပန ပသံသိတဗ္ဗဂုဏတာယ ဓောတံ ပရိသုဒ္ဓံ၊ တထာ အဓောတဉ္စာတိ အတ္ထော။ တမတ္ထန္တိ ဂရဟိတဗ္ဗဿ စေဝ ဂရဟဏံ၊ ပသံသိတဗ္ဗဿ စ ပသံသနံ။

၃၈၄။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဿ၊ သမ္ပရာယိကဿ စ အတ္ထဿ သာဓနဝသေန ပဝတ္တိယာ ဂရုကတ္တာ န ကောစိ န သာဓူတိ ဝဒတိ။ ပဉ္စဝိဓံ ဝေရန္တိ ပါဏာတိပါတာဒိပဉ္စဝိဓဝေရံ။ တဉှိ ပဉ္စဝိဓဿ သီလဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော၊ သတ္တာနံ ဝေရဟေတုတာယ စ ‘‘ဝေရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တတော ဧဝ စ တံ န ကောစိ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝဒတိ တထာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအတ္ထာနမသာဓနတော၊ သတ္တာနံ သာဓုဘာဝဿ ဒူသနတော စ။ န နိရုန္ဓိတဗ္ဗန္တိ ရူပဂ္ဂဟဏေ န နိဝါရေတဗ္ဗံ။ ဒဿနီယဒဿနတ္ထော ဟိ စက္ခုပဋိလာဘောတိ တေသမဓိပ္ပာယော။ အယမေဝ နယော သောတာဒီသုပိ။ ယဒဂ္ဂေန တေသံ ပဉ္စဒွါရေ အသံဝရော သာဓု၊ တဒဂ္ဂေန တတ္ထ သံဝရော န သာဓူတိ အဓိပ္ပာယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပုန…ပေ… အသံဝရ’’န္တိ။

အယမေတ္ထ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – ယံ တေ ဧကစ္စံ ဝဒန္တိ ‘‘သာဓူ’’တိ တေ ‘‘ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိ ဝုတ္တာ တိတ္ထိယာ ယံ အတ္တကိလမထာနုယောဂါဒိံ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ မယံ န ‘‘သာဓူ’’တိ ဝဒါမ။ ယံ တေ…ပေ… ‘‘န သာဓူ’’တိ ယံ ပန တေ အနဝဇ္ဇပစ္စယပရိဘောဂံ၊ သုနိဝတ္ထသုပါရုတာဒိသမ္မာပဋိပတ္တိဉ္စ ‘‘န သာဓူ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ မယံ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝဒါမာတိ။

ဣတိ ယံ ပရဝါဒမူလကံ စတုက္ကံ ဒဿိတံ၊ တဒေဝ ပုန သကဝါဒမူလကံ စတုက္ကံ ကတွာ ဒဿိတန္တိ ဝိညာပေတုံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဉှိ ကိဉ္စိ ကေနစိ သမာနံ၊ တေနပိ တံ သမာနမေဝ။ ယဉ္စ ကိဉ္စိ ကေနစိ အသမာနံ၊ တေနပိ တံ အသမာနမေဝါတိ အာဟ ‘‘သမာနာသမာနတ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ သမာနတန္တိ သမာနတာမတ္တံ။ အနဝသေသတော ဟိ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာနံ ပဟာနံ၊ ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပာဒနဉ္စ သကဝါဒေဝ ဒိဿတိ၊ န ပရဝါဒေ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တျာဟံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝံ ဝဒါမီ’’တိအာဒိ။ သကဝါဒပရဝါဒါနုရူပံ ဝုတ္တနယေန ပဉ္စသီလာဒိဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သမနုယုဉ္ဇာပနကထာဝဏ္ဏနာ

၃၈၅။ အန္တမိတိ အာဏတ္တိယံ ပဉ္စမီအတ္တနောပဒံ။ လဒ္ဓိံ ပုစ္ဆန္တောတိ ‘‘ကိံ သမဏော ဂေါတမော သံကိလေသဓမ္မေ အနဝသေသံ ပဟာယ ဝတ္တတိ၊ ဥဒါဟု ပရေ ဂဏာစရိယာ၊ ဧတ္ထ တာဝ အတ္တနော လဒ္ဓိံ ဝဒေဟီ’’တိ ဧဝံ ပဋိညာတံ သိဒ္ဓန္တံ ပုစ္ဆန္တော။ ကာရဏံ ပုစ္ဆန္တောတိ ‘‘သမဏောဝ ဂေါတမော သံကိလေသဓမ္မေ အနဝသေသံ ပဟာယ ဝတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကာရဏေနပိ ဧတမတ္ထံ ဂါဟယာ’’တိ ဧဝံ ဟေတုံ ပုစ္ဆန္တော။ ဥဘယံ ပုစ္ဆန္တောတိ ‘‘ဣဒံ နာမေတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ ကာရဏံ ဝတွာ ပဋိညာတေ အတ္ထေ သာဓိယမာနေ အနွယတော၊ ဗျတိရေကတော စ ကာရဏံ သမတ္ထေတုံ သဒိသာသဒိသပ္ပဘေဒံ ဥပမောဒါဟရဏဒွယံ ပုစ္ဆန္တော။ အပိစ ဟေတုပမောဒါဟရဏဝသေန တိလက္ခဏသမ္ပတ္တိယာ ယထာပဋိညာတေ အတ္ထေ သာဓိတေ သမ္မဒေဝ အနု ပစ္ဆာ ဘာသန္တော နိဂမေန္တောပိ သမနုဘာသတိ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဥပသံဟရိတွာ’’တိ ပါဌသေသော။ ‘‘ကိံ တေ’’တိအာဒိ ဥပသံဟရဏာကာရဒဿနံ ။ ဒုတိယပဒေပီတိ ‘‘သင်္ဃေန ဝါ သင်္ဃ’’န္တိ ပဒေပိ။ ဝစနသေသံ၊ ဥပသံဟရဏာကာရဉ္စ သန္ဓာယ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဝုတ္တံ။

တမတ္ထန္တိ တံ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာနံ အနဝသေသံ ပဟာယ ဝတ္တနသင်္ခါတံ၊ သမာဒါတဗ္ဗဓမ္မာနံ အနဝသေသံ သမာဒါယ ဝတ္တနသင်္ခါတဉ္စ အတ္ထံ။ ယောဇေတွာတိ အကုသလာဒိပဒေဟိ ယောဇေတွာ။ အကောသလ္လသမ္ဘူတာဒိအတ္ထေန အကုသလာ စေဝ တတောယေဝ အကုသလာတိ စ သင်္ခါတာ၊သင်္ခါတသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဉာတတ္ထော၊ ကောဋ္ဌာသတ္ထော စ ယုဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ဉာတာ၊ ကောဋ္ဌာသံ ဝါ ကတွာ ဌပိတာ’’တိ၊ ပုရိမေန စေတ္ထ ပဒေန ဧကန္တာကုသလေ ဝဒတိ၊ ပစ္ဆိမေန တံ သဟဂတေ၊ တပ္ပဋိပက္ခိယေ စ။ ဧဝဉှိ ကောဋ္ဌာသကရဏေန ဌပနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ အကုသလပက္ခိကဘာဝေန ဟိ ဝဝတ္ထာပနံ ကောဋ္ဌာသကရဏံ။ အဝဇ္ဇသဒ္ဒေါ ဒေါသတ္ထော ဂါရယှပရိယာယတ္တာ၊ အ-သဒ္ဒဿ စ တဗ္ဘာဝဝုတ္တိတောတိ အာဟ ‘‘သဒေါသာ’’တိ။ အရိယာ နာမ နိဒ္ဒေါသာ။ ဣမေ ပန အကုသလာ ကထဉ္စိပိ နိဒ္ဒေါသာ န ဟောန္တီတိ နိဒ္ဒေါသဋ္ဌေန အရိယာ ဘဝိတုံ နာလံ အသမတ္ထာ။

၃၈၆-၃၉၂။ ‘‘ယ’’န္တိ ဧတံ ကာရဏေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ယေနာ’’တိ ဣမိနာ။ ယံ ဝါ ပနာတိ အသမ္ဘာဝနာဝစနမေတံ၊ ယံ ဝါ ပန ကိဉ္စီတိ အတ္ထော။ ပဟာယ ဝတ္တန္တီတိ စ အတ္ထဝသာ ပုထုဝစနဝိပရိဏာမောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ဝါ တံ ဝါ အပ္ပမတ္တကံ ပဟာယ ဝတ္တန္တီ’’တိ။ ဂဏာစရိယာ စေတ္ထ ပူရဏမက္ခလိအာဒယော။ သတ္ထုပဘဝတ္တာ သင်္ဃဿ သင်္ဃသမ္ပတ္တိယာပိ သတ္ထုသမ္ပတ္တိ ဝိဘာဝီယတီတိ အာဟ ‘‘သင်္ဃ…ပေ… သိဒ္ဓိတော’’တိ၊ သာ ပန ပသံသာ ပသာဒဟေတုကာတိ ပသာဒမုခေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘ပသီဒမာနာပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထေန ပိ-သဒ္ဒေန အပ္ပသီဒမာနာပိ ဧဝမေဝ န ပသီဒန္တီတိ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ယထာ ဟိ အနွယတော သတ္ထုသမ္ပတ္တိယာ သာဝကေသု၊ သာဝကသမ္ပတ္တိယာ စ သတ္ထရိ ပသာဒေါ သမုစ္စီယတိ၊ ဧဝံ ဗျတိရေကတော သတ္ထုဝိပတ္တိယာ သာဝကေသု၊ သာဝကဝိပတ္တိယာ စ သတ္ထရိအပ္ပသာဒေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ တဗ္ဗိဝရဏံ။ သရီရသမ္ပတ္တိန္တိ ရူပသမ္ပတ္တိံ၊ ရူပကာယပါရိပူရိန္တိ အတ္ထော။ ရူပပ္ပမာဏေ သတ္တေ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဓမ္မဒေသနံ ဝါ သုတွာ’’တိ ဣဒန္တု ဃောသပ္ပမာဏေ၊ ဓမ္မပ္ပမာဏေ စ၊ ‘‘ဘိက္ခူနံ ပနာစာရဂေါစရ’’န္တိအာဒိံ ပန ဓမ္မပ္ပမာဏေ၊ လူခပ္ပမာဏေ စ။ အာစာရဂေါစရာဒီဟိ ဓမ္မော၊ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ လူခေါ စ ဟောတိ ။ တသ္မာ ‘‘ဘဝန္တိ ဝတ္တာရော’’တိ ပဌမပဒေ ရူပပ္ပမာဏာ၊ ဃောသပ္ပမာဏာ၊ ဓမ္မပ္ပမာဏာ စ၊ ဒုတိယပဒေ ဓမ္မပ္ပမာဏာဝ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ကီဝရူပေါတိ ကိတ္တကဇာတိကော။ ယာ သင်္ဃဿ ပသံသာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။

တတ္ထ ယာ ဗုဒ္ဓါနံ၊ ဗုဒ္ဓသာဝကာနမေဝ စ ပါသံသတာ၊ အညေသဉ္စ တဒဘာဝေါ ဇောတိတော၊ တံ ဝိရတိပ္ပဟာနသံဝရုဒ္ဒေသဝသေန နီဟရိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘အယမဓိပ္ပာယော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သေတုဃာတဝိရတိယာ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တတ္တာ ‘‘သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌသမာပတ္တိဝသေန ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနမတ္တံ၊ ဝိပဿနာမတ္တဝသေန တဒင်္ဂပ္ပဟာနမတ္တန္တိ ယထာလာဘံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာမတ္တဝသေနာတိ စ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ ဝါ ‘‘ဒုက္ခ’’န္တိ ဝါ ဝိဝိဓံ ဒဿနမတ္တဝသေန၊ န ပန နာမရူပဝဝတ္ထာနပစ္စယပရိဂ္ဂဏှနပုဗ္ဗကံ လက္ခဏတ္တယံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရာနံ သမ္မသနဝသေန။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေါ၊ ဟိ အနတ္တာနုပဿနာ စ ဗာဟိရကာနံ နတ္ထိ။ ဣတရာနိ သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏပ္ပဟာနာနိ တီဏိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နတ္ထိ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနတ္တာ။ လောကိယပဉ္စသီလတော အညော သဗ္ဗောပိ သီလသံဝရော၊ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ ၃။၁၅၉၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄) ဝုတ္တော သုပရိသုဒ္ဓါ ခန္တိသံဝရော၊ ‘‘ပညာယေတေ ပိဓိယျရေ’’တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁၊ စူဠနိ။ ၆၀) ဝုတ္တော ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒကော မဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတော ဉာဏသံဝရော၊ မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပိဒဟနဝသေန ပဝတ္တော သုပရိသုဒ္ဓါ ဣန္ဒြိယသံဝရော၊ ‘‘အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပာဒါယာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၅၊ သံ။ နိ။ ၅။၈၊ ဝိဘ။ ၂၀၅) ဝုတ္တော သမ္မပ္ပဓာနသင်္ခါတော ဝီရိယသံဝရောတိ ဣမံ သံဝရပဉ္စကံ သန္ဓာယ ‘‘သေသံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘ပဉ္စ ခေါ ပနိမေ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသာ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တသီလဿေဝ ပုန ဂဟဏံ သာသနေ သီလဿ ဗဟုဘာဝံ ဒဿေတွာ တဒေကဒေသေ ဧဝ ပရေသံ အဝဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ။ ‘‘ဥပေါသထုဒ္ဒေသာ’’တိ အဓုနာ ပါဌော။ ပညာယတီတိ ပတိဋ္ဌိတဘာဝေန ပါကဋော ဟောတိ၊ တသ္မာ မယာ ဟိ…ပေ… နတ္ထီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သီဟနာဒန္တိ သေဋ္ဌနာဒံ၊ အဘီတနာဒံ ကေနစိ အပ္ပဋိဝတ္တိယဝါဒံ။ ယံ ပန ဝဒန္တိ –

‘‘ဥတ္တရသ္မိံ ပဒေ ဗျဂ္ဃ-ပုင်္ဂဝေါသဘကုဉ္ဇရ၊

သီဟသဒ္ဒူလနာဂါဒျာ၊ ပုမေ သေဋ္ဌတ္ထဂေါစရာ’’တိ။

တံ ယေဘုယျဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အရိယအဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၃၉၃။ ‘‘အယံ ပန ယထာဝုတ္တော မမ ဝါဒေါ အဝိပရီတောဝ၊ တဿေဝံ အဝိပရီတဘာဝေါ ဣမံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ အပရပ္ပစ္စယတော ဇာနိတဗ္ဗော’’တိ ဧဝံ အဝိပရီတဘာဝါဝဗောဓနတ္ထံ။ ပါဠိယံ ‘‘အတ္ထိ ကဿပါ’’တိအာဒီသု အယံ ယောဇနာ – ယံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နော သာမံယေဝ အတ္တပစ္စက္ခတော ဧဝံ ဉဿတိ ဒက္ခတိ ‘‘သမဏော ဂေါတမော ဝဒန္တော ယုတ္တပတ္တကာလေ တထဘာဝတော ဘူတံ၊ ဧကံသေန ဟိတာဝဟဘာဝတော အတ္ထံ၊ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မံ၊ ဝိနယယောဂတော၊ ပရေသဉ္စ ဝိနယနတော ဝိနယံ ဝဒတီ’’တိ၊ သော မယာ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ပဝေဒိတော သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏဘူတော အတ္ထိ ကဿပ မဂ္ဂေါ၊ တဿ စ အဓိဂမူပါယဘူတာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါတိ၊ တေန ‘‘သမဏော ဂေါတမော ဣမေ ဓမ္မေ အနဝသေသံ ပဟာယ ဝတ္တတီ’’တိအာဒိ နယပ္ပဝတ္တော ဝါဒေါ ကေနစိ အသမ္ပကမ္ပိတော ယထာဘူတ သီဟနာဒေါတိ ဒဿေတိ။ ဒက္ခတီတိ စေတ္ထ ဿတိ-သဒ္ဒေန ပဒသိဒ္ဓိ ‘‘ယတြ ဟိ နာမ သာဝကော ဧဝရူပံ ဉဿတိ ဝါ ဒက္ခတိ ဝါ သက္ခိံ ကရိဿတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။

‘‘ဧဝမေတံ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီ’’တိအာဒိ သုတ္တပဒေသု (အ။ နိ။ ၃။၁၃၄) ဝိယ စ မဂ္ဂဉ္စ ပဋိပဒဉ္စ ဧကတော ကတွာ ဒဿေန္တော။ ‘‘အယမေဝါ’’တိ သာဝဓာရဏဝစနံ မဂ္ဂဿ ပုထုဘာဝပဋိက္ခေပတ္ထံ၊ သဗ္ဗအရိယသာဓာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ သာသနေ ပါကဋဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ။ တေနာဟ ‘‘ဧကာယနော အယံ ဘိက္ခဝေ မဂ္ဂေါ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၆၇၊ ၃၈၄)။

‘‘ဧသေဝ မဂ္ဂေါ နတ္ထညော၊ ဒဿနဿ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ၊ (ဓ။ ပ။ ၂၇၄) –

‘‘ဧကာယနံ ဇာတိခယန္တဒဿီ၊

မဂ္ဂံ ပဇာနာတိ ဟိတာနုကမ္ပီ၊

ဧတေန မဂ္ဂေန အတရိံ သု ပုဗ္ဗေ၊

တရိဿန္တိ ယေ စ တရန္တိ ဩဃ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၅။၃၈၄၊ ၄၀၉၊ စူဠနိ။ ၁၀၇၊ ၂၁၁၊ နေတ္တိ။ ၁၇၀) စ –

သဗ္ဗေသု စေဝ သုတ္တပဒေသေသု၊ အဘိဓမ္မပဒေသေသု (ဝိဘ။ ၃၅၅) စ ဧကောဝါယံ မဂ္ဂေါ ပါကဋောတိ။

တပေါပက္ကမကထာဝဏ္ဏနာ

၃၉၄။ တပေါယေဝ ဥပက္ကမိတဗ္ဗတော၊ အာရဘိတဗ္ဗတော တပေါပက္ကမာတိ အာဟ ‘‘တပါရမ္ဘာ’’တိ၊ အာရမ္ဘနဉ္စေတ္ထ တပကရဏမေဝါတိ ဒဿေတိ ‘‘တပေါကမ္မာနီ’’တိ ဣမိနာ။ သမဏကမ္မသင်္ခါတာတိ သမဏေဟိ ကတ္တဗ္ဗကမ္မသညိတာ။ ဗြာဟ္မဏကမ္မသင်္ခါတာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ နိစ္စောလောတိ နိဿဋ္ဌစောလော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပဋိက္ခိတ္တစောလော။ စေလံ၊ စောလောတိ စ ပရိယာယဝစနံ။ ကောစိ ဆိန္နဘိန္နပဋပိလောတိကဓရောပိ ဒသန္တယုတ္တဿ ဝတ္ထဿ အဘာဝတော ‘‘နိစ္စောလော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘေယျာတိ တံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘နဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ နဂ္ဂိယဝတသမာဒါနေန သဗ္ဗထာ နဂ္ဂေါတိ အတ္ထော။ လောကိယကုလပုတ္တာစာရဝိရဟိတတာဝ ဝိဿဋ္ဌာစာရတာတိ ဒဿေတိ ‘‘ဥစ္စာရကမ္မာဒီသူ’’တိအာဒိနာ။ ကထံ ဝိရဟိတောတိ အာဟ ‘‘ဌိတကောဝါ’’တိအာဒိ၊ ဣဒဉ္စ နိဒဿနမတ္တံ ဝမိတွာ မုခဝိက္ခာလနာဒိအာစာရဿပိ တေန ဝိဿဋ္ဌတ္တာ။ အပလိခတီတိ ဥဒကေန အဓောဝနတော အပလိဟတိ။ သော ကိရ ဒဏ္ဍကံ ‘‘သတ္တော’’တိ ပညပေတိ၊ တသ္မာ တံ ပဋိပဒံ ပူရေန္တော ဧဝံ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္စာရံ ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အပလိခတီတိ အပကသတိ။

‘‘ဧဟိ ဘဒန္တော’’တိ ဝုတ္တေ ဥပဂမနသင်္ခါတော ဝိဓိ ဧဟိဘဒ္ဒန္တော၊ တံ စရတီတိ ဧဟိဘဒ္ဒန္တိကော၊ ရုဠှိသဒ္ဒေန စေတ္ထ တဒ္ဓိတသိဒ္ဓိ ယထာ ‘‘ဧဟိပဿိကော’’တိ၊ (မ။ နိ။ ၁။၇၄) တပ္ပဋိက္ခေပေန နဧဟိဘဒ္ဒန္တိကော၊ တဒေဝတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘ဘိက္ခာဂဟဏတ္ထ’’န္တိအာဒိနာ။ န ဧတီတိ န အာဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ နတိဋ္ဌဘဒ္ဒန္တိကောတိ ဧတ္ထာပိ။ သမဏေန နာမ သယံဝစနကရေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န ပရဝစနကရေနာတိ အဓိပ္ပာယေန တဒုဘယမ္ပိ…ပေ… န ကရောတိ။ ပုရေတရန္တိ တံ ဌာနံ အတ္တနာ ဥပဂမနတော ပဌမတရံ၊ တံ ကိရ သော ‘‘ဘိက္ခုနာ နာမ ယာဒိစ္ဆကီ ဧဝ ဘိက္ခာ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ အဓိပ္ပာယေန န ဂဏှာတိ။ ဥဒ္ဒိဿကတံ ပန ‘‘မမ နိမိတ္တဘာဝေန ဗဟူ ခုဒ္ဒကာ ပါဏာ သင်္ဃာဋမာပါဒိတာ’’တိ အဓိပ္ပာယေန နာဓိဝါသေတိ။ နိမန္တနမ္ပိ ‘‘ဧဝံ တေသံ ဝစနံ ကတံ ဘဝိဿတီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန န သာဒိယတိ။ ကုမ္ဘီတိ ပက္ကဘိက္ခာပက္ခိတ္တကုမ္ဘော။ ဥက္ခလီတိ ဘိက္ခာပစနကုမ္ဘော။ ပစ္ဆီတိ ဘိက္ခာပက္ခိတ္တပိဋကံ။ တတောပီတိ ကုမ္ဘီကဠောပိတောပိ။ ကုမ္ဘီအာဒီသုပိ သော သတ္တသညီတိ အာဟ ‘‘ကုမ္ဘီကဠောပိယော’’တိအာဒိ။ ‘‘အယံ မ’’န္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အန္တရန္တိ ဥဘိန္နမန္တရာဠံ။

ကဗဠန္တရာယောတိ အာလောပဿ အန္တရာယော။ ဧတ္ထာပိ သော သတ္တသညီ။ ပုရိသန္တရဂတာယာတိ ပုရိသသမီပဂတာယ။ ရတိအန္တရာယောတိ ကာမရတိယာ အန္တရာယော။ ဂါမသဘာဂါဒိဝသေန သင်္ဂမ္မ ကိတ္တေန္တိ ဧတိဿာတိ သံကိတ္တိ။ တထာ သံဟဋတဏ္ဍုလာဒိသဉ္စယော တေန ကတဘတ္တမိဓာဓိပ္ပေတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သံကိတ္တေတွာ ကတဘတ္တေသူ’’တိ။ မဇ္ဈိမနိကာယေ မဟာသီဟနာဒသုတ္တန္တဋီကာယံ ပန အာစရိယေနေဝ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘သံကိတ္တယန္တိ ဧတာယာတိ သံကိတ္တိ၊ ဂါမဝါသီဟိ သမုဒါယဝသေန ကိရိယမာနကိရိယာ၊ ဧတ္ထ ပန ဘတ္တသံကိတ္တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘သံကိတ္တေတွာ ကတဘတ္တေသူ’တိ’’။ ဣဒံ ပန တဿ ဥက္ကဋ္ဌပဋိပဒါတိ ဒဿေတိ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ‘‘နဧဟိဘဒ္ဒန္တိကော’’တိအာဒီသုပိ ဥက္ကဋ္ဌပဋိပဒါဒဿနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာသဒ္ဒေါ သုနခပရိယာယော။ တဿာတိ သုနခဿ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဌာနေ။ သမူဟသမူဟစာရိနီတိ သင်္ဃသင်္ဃစာရိနီ။ မနုဿာတိ ဝေယျာဝစ္စကရမနုဿာ။

သောဝီရကန္တိ ကဉ္ဇိကံ။ ‘‘လောဏသောဝီရက’’န္တိ ကေစိ၊ တဒယုတ္တမေဝ၊ ‘‘သဗ္ဗသဿသမ္ဘာရေဟိ ကတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ လောဏသောဝီရကဉှိ သဗ္ဗမစ္ဆမံသပုပ္ဖဖလာဒိသမ္ဘာရကတံ။ သုရာပါနမေဝါတိ မဇ္ဇလက္ခဏပ္ပတ္တာယ သုရာယ ပါနမေဝ။ မေရယမ္ပေတ္ထ သင်္ဂဟိတံ လက္ခဏဟာရေန၊ ဧကသေသနယေန ဝါ။ သဗ္ဗေသုပီတိ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇေသုပိ ကဉ္ဇိကသုရာဒီသု။ ဧကာဂါရမေဝ ဘိက္ခာစရိယာယ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဧကာဂါရိကော။ နိဝတ္တတီတိ ပစ္စာဂစ္ဆတိ၊ သတိ ဘိက္ခာလာဘေ တဒုတ္တရိ န ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧကာလောပေနေဝ ဝတ္တတီတိ ဧကာလောပိကော။ ဒီယတိ ဧတာယာတိ ဒတ္တိ၊ ဒွတ္တိအာလောပမတ္တဂ္ဂါဟိ ခုဒ္ဒကံ ဘိက္ခာဒါနဘာဇနံ။ တေနာဟ ‘‘ခုဒ္ဒကပါတီ’’တိ။ အဂ္ဂဘိက္ခန္တိ အနာမဋ္ဌဘိက္ခံ ၊ သမာဘိသင်္ခတတာယ ဝါ ဥတ္တမဘိက္ခံ။ အဘုဉ္ဇနဝသေန ဧကော ဟော ဧတဿာတိ ဧကာဟိကော၊ အာဟာရော၊ တံ အာဟာရံ အာဟာရေတီတိ အတ္ထော။ သော ပန အတ္ထတော ဧကဒိဝသလင်္ဃကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကဒိဝသန္တရိက’’န္တိ။ ဧသ နယော ‘‘ဒွါဟိက’’န္တိအာဒီသုပိ။ အပိစ ဧကာဟံ အဘုဉ္ဇိတွာ ဧကာဟံ ဘုဉ္ဇနံ၊ ဧကာဟဝါရော ဝါ ဧကာဟိကံ။ ဒွီဟံ အဘုဉ္ဇိတွာ ဒွီဟံ ဘုဉ္ဇနံ၊ ဒွီဟဝါရော ဝါ ဒွါဟိကံ။ သေသဒွယေပိ အယံ နယော။ ဥက္ကဋ္ဌော ဟိ ပရိယာယဘတ္တဘောဇနိကော ဒွီဟံ အဘုဉ္ဇိတွာ ဧကာဟမေဝ ဘုဉ္ဇတိ။ ဧဝံ သေသဒွယေပိ။ မဇ္ဈိမာဂမဋီကာယံ ပန ‘‘ဧကာဟံ အန္တရဘူတံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဧကာဟိကံ။ သေသပဒေသုပိ ဧသ နယော’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ထေရာ ဘိက္ခူ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒန္တိ ပရိယာယေနာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဝါရတ္ထော ပရိယာယ သဒ္ဒေါ။ ဧကာဟဝါရေနာတိ ဧကာဟိကဝါရေန။ ‘‘ဧကာဟိက’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိဓိမေဝ ပဋိပါဋိယာ ပဝတ္တဘာဝေန ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘ဣတိ ဧဝရူပ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၃၉၅။ သာမာကော နာမ ဂေါဓုမော။ သယံဇာတာ ဝီဟိဇာတီတိ အရောပိမဝီဟိဇာတိ။ ယဒေဝ ‘‘ဝီဟီ’’တိ ဝဒန္တိ။ လိခိတွာတိ ကသိတွာ။ သိလေသောပီတိ ကဏိကာရာဒိရုက္ခနိယျာသောပိ။ ကုဏ္ဍကန္တိ တနုတရံ တဏ္ဍုလသကလံ၊ တဏ္ဍုလခဏ္ဍကန္တိ အတ္ထော။ ဩဒနေန ကတံ ကဉ္ဇိယံ ဩဒနကဉ္ဇိယံ။ ‘‘ဝါသိတကေန ပိညာကေန နဟာယေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၁၂၀၃) ဝိယ ပိညာက သဒ္ဒေါ တိလပိဋ္ဌပရိယာယော။ ယထာဟ ‘‘ပိညာကံ နာမ တိလပိဋ္ဌံ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ‘‘တရုဏကဒလိက္ခန္ဓမေဝ ပိညာက’’န္တိ ကေစိ၊ န ဂဟေတဗ္ဗမေတံ ကတ္ထစိပိ တထာ အဝစနတော။

၃၉၆။ သဏေဟိ သဏဝါကေဟိ နိဗ္ဗတ္တိတာနိ သာဏာနိ၊ အညေဟိ မိဿကာနိ သာဏာနိ ဧဝ မသာဏာနိ နိရုတ္တိနယေန၊ န ဆစီဝရပရိယာပန္နာနိ ဘင်္ဂါနိ။ ကေစိ ပန ‘‘မသာဏာနိ နာမ စောဠဝိသေသာနီတိ ပရိကပ္ပေတွာ မဿကစောဠာနီ’’တိ ပဌန္တိ၊ တဒယုတ္တမေဝ ပေါရာဏေဟိ တထာ အဝုတ္တတ္တာ။ ဧရကတိဏာဒီနီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန အက္ကမကစိကဒလိဝါကာဒီနံ သင်္ဂဟော၊ ဧရကာဒီဟိ ကတာနိ ဟိ ဆဝါနိ လာမကာနိ ဒုဿာနီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘန္တိ။ ဆဝသဒ္ဒေါ ဟေတ္ထ ဟီနဝါစကော၊ ပုရိမဝိကပ္ပေ ပန မတသရီရဝါစကော။ ဆဍ္ဍိတနန္တကာနီတိ ဆဍ္ဍိတပိလောတိကာနိ။ အဇိနဿေဒန္တိ အဇိနံ၊ ပကတိအဇိနမိဂစမ္မံ၊ တဒေဝ မဇ္ဈေ ဖာလိတကဉ္စေ၊ အဇိနဿ ခိပံ ဖာလိတမုပဍ္ဎန္တိ အဇိနက္ခိပံ။ ‘‘သခုရကန္တိပိ ဝဒန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅၅) ပပဉ္စသူဒနိယံ ဝုတ္တံ၊ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ဝါ သမုဒိတဉ္စေ၊ အဇိနက္ခိပန္တိ တေသမဓိပ္ပာယော။ ဝိနယသံဝဏ္ဏနာသု ပန ‘‘အဇိနမေဝ အဘေဒတော အဇိနက္ခိပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကန္ဒိတွာတိ ဥဇ္ဇဝုဇ္ဇဝေန ကန္ဒိတွာ။ ‘‘ဂန္ထေတွာ’’တိပိ ပါဌော၊ ဝဋ္ဋေတွာ ဗန္ဓိတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝဉှိ ဖလကစီရေ နိဒဿနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ အဇိတဝါဒဿ ပဋိကိဋ္ဌတရဘာဝေ ဥပမာဒဿနတ္ထံ ယဒေဝ ကေသကမ္ဗလံ သန္ဓာယ အင်္ဂုတ္တရာဂမေ (အ။ နိ။ ၃။၁၃၈) ဝုတ္တံ။

တန္တာဝုတာနီတိ တန္တံ ပသာရေတွာ ဝီတာနိ။ ပဋိကိဋ္ဌောတိ ဟီနော။ ကသ္မာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကေသကမ္ဗလော’’တိအာဒိ။ ပါဠိယံ ဥဗ္ဘဋ္ဌကော’’တိ ဧတဿ ‘‘ဥဒ္ဓံ ဌိတကော’’တိ အတ္ထော မဇ္ဈိမာဂမဋ္ဌကထာယံ မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၅) ဝုတ္တော။ ဥဗ္ဘသဒ္ဒေါ ဟိ ဥပရိအတ္ထေ နေပါတိကော ယထာ ‘‘ဥဗ္ဘဇာဏုမဏ္ဍလ’’န္တိ။ အနေကပရိမာဏာ၊ ဟိ နိပါတာ၊ အနေကတ္ထာ စ။

မိစ္ဆာဝါယာမဝသေနေဝ ဥက္ကုဋိကဝတာနုယောဂေါတိ အာဟ ‘‘ဥက္ကုဋိကဝီရိယံ အနုယုတ္တော’’တိ။ န ကေဝလံ နိသိန္နောယေဝ ဥက္ကုဋိကော၊ အထ ခေါ ဂစ္ဆန္တောပိ…ပေ… ဂစ္ဆတိ။ အယကဏ္ဋကေတိ အယောမယကဏ္ဋကေ။ ပကတိကဏ္ဋကေတိ သလာကကဏ္ဋကေ။ ဥစ္စဘူမိယံ ထဏ္ဍိလသဒ္ဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥစ္စေ ဘူမိဋ္ဌာနေ’’တိ။ အယံ အဋ္ဌကထာတော အပရော နယော – ထဏ္ဍိလန္တိ သမာပကတိဘူမိ ဝုစ္စတိ ‘‘ပတ္ထဏ္ဍိလေ ပါတုရဟောသီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အမရကောသေပိ ဟိ နိဃဏ္ဋုသတ္ထေ ဝုတ္တံ ‘‘ဝေဒီ ပရိက္ခတာ ဘူမိ၊ သမေ ထဏ္ဍိလံ စာတုရေ’’တိ (သတ္တရသမဝဂ္ဂေ ၁၈ ဂါထာယံ) တသ္မာ ထဏ္ဍိလေ အနန္တရဟိတာယ ပကတိဘူမိယံ သေယျမ္ပိ ကပ္ပေတီတိ အတ္ထော။ ယံ သန္ဓာယ တတ္ထေဝ နိဃဏ္ဋုသတ္ထေ ဝုတ္တံ ‘‘ယော ထဏ္ဍိလေ ဝတ ဝသာ၊ သေတေ ထဏ္ဍိလသာယိ သော’’တိ (သတ္တရသမဝဂ္ဂေ ၄၄ ဂါထာယံ) ရဇော ဧဝ ဇလ္လံ မလီနံ ရဇောဇလ္လံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သရီရ’’န္တိအာဒိ။ လဒ္ဓံ အာသနန္တိ နိသီဒိတုံ ယထာလဒ္ဓမာသနံ။ အကောပေတွာတိ အညတ္ထ အနုပဂန္တွာ။ တထာ စာဟ ‘‘တတ္ထေဝ နိသီဒနသီလော’’တိ။ ဧဝံ နိသီဒန္တော ဟိ တံ အကောပေန္တော နာမ ဟောတိ။ စတူသု မဟာဝိကဋေသု ဂူထမေဝိဓာဓိပ္ပေတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂူထံ ဝုစ္စတီ’’တိ။ တဉှိ အာသယဝသေန ဝိရူပံ ကဋတ္တာ ‘‘ဝိကဋ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သာယံ တတိယန္တိ သာယနှသမယသင်္ခါတံ တတိယသမယံ။ အဿာတိ ဥဒကောရောဟနာနုယောဂဿ။ ပါတောပဒမိဝ သာယံပဒံ နေပါတိကံ ။ အနုသာရလောပေန ပန ‘‘သာယတတိယက’’န္တိပိ ပါဌော ဒိဿတိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘အစေလကော ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ယာဝ ‘‘ထုသောဒကံ ပိဝတီ’’တိ ဧတာနိ ဝတပဒါနိ ဧကဝါရာနိ၊ ‘‘ဧကာဂါရိကော ဝါ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ပန နာနာဝါရာနိ၊ နာနာကာလိကာနိ ဝါ။ တထာ ‘‘သာကဘက္ခော ဝါ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ၊ ‘‘သာဏာနိပိ ဓာရေတိ၊ မသာဏာနိပိ ဓာရေတီ’’တိအာဒီနိ စ။ တထာ ဟေတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ၊ ပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ ပိ-သဒ္ဒေါပိ ဣဓ ဝိကပ္ပတ္ထော ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပုရိမေသု ပန ဝတပဒေသု တဒုဘယမ္ပိ န ကတံ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘အစေလကော ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘သာဏာနိပိ ဓာရေတီ’’တိအာဒိဝစနဿ၊ ‘‘ရဇောဇလ္လဓရောပိ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဥဒကောရောဟနာနုယောဂမနုယုတ္တော ဝိဟရတီ’’တိ ဝစနဿ စ အဝိရောဓော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ အထ ဝါ ကိမေတ္ထ အဝိရောဓစိန္တာယ။ ဥမ္မတ္တကပစ္ဆိသဒိသော ဟိ တိတ္ထိယဝါဒေါ။ အပိစ ‘‘အစေလကော ဟောတီ’’တိ အာရဘိတွာ တပ္ပသင်္ဂေန သဗ္ဗမ္ပိ အညမညဝိရောဓမေဝ အတ္တကိလမထာနုယောဂံ ဒဿေန္တေန တေန အစေလကဿပေန ‘‘သာဏာနိပိ ဓာရေတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တပေါပက္ကမနိရတ္ထကတာဝဏ္ဏနာ

၃၉၇။ သီလသမ္ပဒါဒီဟီတိ သီလသမ္ပဒါ၊ သမာဓိသမ္ပဒါ၊ ပညာသမ္ပဒါတိ ဣမာဟိ လောကုတ္တရာဟိ သမ္ပဒါဟိ။ ဝိနာတိ ဝိရဟိတတ္တာ၊ ဝိနာ ဝါ တာဟိ န ကဒါစိပိ သာမညံ ဝါ ဗြဟ္မညံ ဝါ သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ တေသံ တပေါပက္ကမာနံ နိရတ္ထကတံ ဒဿေန္တောတိ သပါဌသေသယောဇနာ။ ဒေါသဝေရဝိရဟိတန္တိ ဒေါသသင်္ခါတဝေရတော ဝိရဟိတံ။ ဣဒဉှိ ဒေါသဿ မေတ္တာယ ဥဇုပဋိပက္ခတော ဝုတ္တံ။ ယံ ပန အာစရိယေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒေါသဂ္ဂဟဏေန ဝါ သဗ္ဗေပိ ဈာနပဋိပက္ခာ သံကိလေသဓမ္မာ ဂဟိတာ။ ဝေရဂ္ဂဟဏေန ပစ္စတ္ထိကဘူတာ သတ္တာ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ဒေါသရဟိတံ၊ တဒဂ္ဂေန ဝေရရဟိတ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၉၇)၊ တဒေတံ ပါဠိယံ ဝေရသဒ္ဒဿေဝ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ တဒတ္ထမေဝ ဒဿေတုံ ဒေါသသဒ္ဒဿ ဝုတ္တတ္တာ ဝိစာရေတဗ္ဗံ။

၃၉၈။ ဧတ္တကမတ္တန္တိ နဂ္ဂစရိယာဒိမတ္တံ။ ပါကဋဘာဝေန ကာယတိ အတ္ထံ ဂမေတီတိ ပကတိ၊ လောကသိဒ္ဓဝါဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ပကတိကထာ ဧသာ’’တိ။ ‘‘မတ္တာ သုခပရိစ္စာဂါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၀) ဝိယ မတ္တာသဒ္ဒေါ အပ္ပတ္တံ အန္တောနီတံ ကတွာ ပမာဏဝါစကောတိ အာဟ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိ။ တေန ပန ပမာဏေန ပဟာတဗ္ဗော ဧဝ ပဋိပတ္တိက္ကမော ပကရဏပ္ပတ္တော။ ဣမိနာ ‘‘တပေါပက္ကမေနာ’’တိ သဒ္ဒန္တရေန ဝါ အဓိဂတောတိ ဒဿေတိ ‘‘ပဋိပတ္တိက္ကမေနာ’’တိ ဣမိနာ။ တတောတိ တသ္မာ သာမညဗြဟ္မညဿ အပ္ပမတ္တကေနေဝ ပဋိပတ္တိက္ကမေန သုဒုက္ကရဘာဝတော။ ဣမံ ဟေတုသမ္ဗန္ဓံ သန္ဓာယ ‘‘ပဒသမ္ဗန္ဓေန သဒ္ဓိ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗဝါရေသု။

၃၉၉။ အညထာတိ ယဒိ အစေလကဘာဝါဒိနာ သာမညံ ဝါ ဗြဟ္မညံ ဝါ အဘဝိဿ၊ ဧဝံ သတိ သုဝိဇာနောဝ သမဏော၊ သုဝိဇာနော ဗြာဟ္မဏော။ ယသ္မာ ပန တုမှေ ဣတော အညထာဝ သာမညံ၊ အညထာ ဗြဟ္မညံ ဝဒထ၊ တသ္မာ ဒုဇ္ဇာနောဝ သမဏော ဒုဇ္ဇာနော ဗြာဟ္မဏောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ သန္ဓာယာဟာ’’တိ။ တံ ပကတိဝါဒံ ပဋိက္ခိပိတွာတိ ယံ ပုဗ္ဗေ ပါကတိကံ သာမညံ၊ ဗြဟ္မညဉ္စ ဟဒယေ ဌပေတွာ တေန အစေလကဿပေန ‘‘ဒုက္ကရံ သုဒုက္ကရ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဘဂဝတာ စ တမေဝ သန္ဓာယ ‘‘ပကတိ ခေါ ဧသာ’’တိအာဒိ ဘာသိတံ၊ တမေဝ ဣဓ ပါကတိကသာမညဗြဟ္မညဝိသယံ ကထံ ပဋိသံဟရိတွာ။ သဘာဝတောဝ ပရမတ္ထတော ဧဝ သမဏဿ၊ ဗြာဟ္မဏဿ စ ဒုဇ္ဇာနဘာဝံ အာဝိကရောန္တော ပုနပိ ‘‘ပကတိ ခေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတြာပီတိ သမဏဗြာဟ္မဏဝါဒေပိ။ ပဒသမ္ဗန္ဓန္တိ ဟေတုပဒေန သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗာပရဝါကျသမ္ဗန္ဓံ။

သီလသမာဓိပညာသမ္ပဒါဝဏ္ဏနာ

၄၀၀-၁။ ပဏ္ဍိတောတိ ဟေတုသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓေန ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော။ ကထံ ဥဂ္ဂဟေသီတိ ပရိပက္ကဉာဏတ္တာ ဃဋေ ပဒီပေန ဝိယ အဗ္ဘန္တရေ သမုဇ္ဇလန္တေန ပညာဝေယျတ္တိယေန တတ္ထ တတ္ထ ဘဂဝတာ ဒေသိတမတ္ထံ ပရိဂ္ဂဏှန္တော တံ ဒေသနံ ဥပဓာရေသိ။ ယသ္မာ ဥဂ္ဂဟေသိ၊ တသ္မာ…ပေ… ဝိဒိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဿ စာတိ ယော အစေလကော ဟောတိ၊ ယာဝ ဥဒကောရောဟနာနုယောဂမနုယုတ္တော ဝိဟရတိ၊ တဿ စ။ တဿ စေတိ ဝါ ပဒစ္ဆေဒေါ၊ အဘာဝိတာ အသစ္ဆိကတာ ဟောတိ စေတိ ယောဇနာ။ တာ သမ္ပတ္တိယော ပုစ္ဆာမိ၊ ယာဟိ သမဏော စ ဗြာဟ္မဏော စ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သီလသမ္ပဒါဒိဝိဇာနနတ္ထန္တိ သီလသမ္ပဒါဒိဝိဇာနနဟေတု။ ‘‘ကသ္မာ ပုစ္ဆတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အထ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကာရဏေ။ ဧဝမီဒိသေသု။ သီလသမ္ပဒါယာတိ ဧတ္ထ ဣတိသဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ဥပလက္ခဏနိဒ္ဒေသော ဝါယံ၊ တေန ‘‘စိတ္တသမ္ပဒါယ၊ ပညာသမ္ပဒါယာ’’တိ ပဒဒွယံ သင်္ဂဏှာတိ။ တေနာဟ ‘‘သီလစိတ္တပညာသမ္ပဒါဟိ အညာ’’တိ။ ဣမေဟိ စ အသေက္ခသီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယံ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အရဟတ္တဖလမေဝါ’’တိ။ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတိ ‘‘အရဟတ္တဖလပရိယောသာန’’န္တိအာဒိနာ။ ဣဒဉှိ ကာကောလောကနမိဝ ဥဘယာပေက္ခဝစနံ။

သီဟနာဒကထာဝဏ္ဏနာ

၄၀၂။ အနုတ္တရန္တိ အနညသာဓာရဏတာယ၊ အနညသာဓာရဏတ္ထဝိသယတာယ စ အနုတ္တရံ။ မဟာသီဟနာဒန္တိ မဟန္တံ ဗုဒ္ဓသီဟနာဒံ။ အတိဝိယ အစ္စန္တဝိသုဒ္ဓတာယ ပရမဝိသုဒ္ဓံ။ ‘‘ပရမန္တိ ဥက္ကဋ္ဌံ။ တေနာဟ ‘ဥတ္တမ’န္တိ’’ အာစရိယေန ဝုတ္တံ၊ ဥက္ကဋ္ဌပရိယာယော စ ပရမသဒ္ဒေါ အတ္ထီတိ တဿာဓိပ္ပာယော။ သီလမေဝါတိ လောကိယသီလမတ္တတ္တာ သီလသာမညမေဝ။ ယထာ အနညသာဓာရဏံ ဘဂဝတော လောကုတ္တရသီလံ သဝါသနပဋိပက္ခဓမ္မဝိဒ္ဓံသနတော၊ ဧဝံ လောကိယသီလမ္ပိ အနညသာဓာရဏမေဝ တဒနုစ္ဆဝိကဘာဝေန ပဝတ္တတ္တာ။ ဧဝဉှိ ‘‘နာဟံ တတ္ထာ’’တိ ပါဠိဝစနံ ဥပပန္နံ ဟောတိ။ ‘‘ယာဝတာ ကဿပ အရိယံ ပရမံ သီလ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘သီလဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသန္တီ’’တိ ဧတ္ထ အာကာရဒဿနံ။ ‘‘ယဒိဒံ အဓိသီလ’’န္တိ ဣဒံ ပန ‘‘တတ္ထာ’’တိ ပဒဒွယေ အနိယမဝစနံ ။ ‘‘ယဒိဒံ အဓိသီလ’’န္တိ စ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ ဗုဒ္ဓသီလံ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တ-သဒ္ဒေနပိ ဥဘယဿေဝ ပရာမသနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ သီလေပိ ပရမသီလေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ သမသမန္တိ သမေန ဝိသေသနဘူတေန သီလေန သမန္တိ အတ္ထံ ဝိညာပေတုံ ‘‘မမ သီလသမေန သီလေန မယာ သမ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မိံ သီလေတိ ဒုဝိဓေပိ သီလေ။ ဣတိ ဣမန္တိ ဧဝံ ဣမံ သီလဝိသယံ။ ပဌမန္တိ ဥပ္ပတ္တိက္ကမတော ပဌမံ ပဝတ္တတ္တာ ပဌမဘူတံ။

တပတီတိ ကိလေသေ သန္တပ္ပတိ၊ ဝိဓမတီတိ အတ္ထော။ ‘‘တဒေဝါ’’တိ ဣမိနာ တုလျာဓိကရဏသမာသမာဟ။ ဇိဂုစ္ဆတီတိ ဟီဠေတိ လာမကတော ဌပေတိ။ အာရကာ ကိလေသေဟီတိ ကတွာ နိဒ္ဒေါသတ္တာ အရိယာ။ အာရမ္ဘဝတ္ထုဝသေနာတိ အဋ္ဌာရမ္ဘဝတ္ထုဝသေန။ ဝိပဿနာဝီရိယသင်္ခါတာတိ ဝိပဿနာသမ္ပယုတ္တဝီရိယသင်္ခါတာ။ လောကိယမတ္တတ္တာ တပေါဇိဂုစ္ဆာဝ။ မဂ္ဂဖလသမ္ပယုတ္တာ ဝီရိယသင်္ခါတာ တပေါဇိဂုစ္ဆာတိ အဓိကာရဝသေန သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗုက္ကဋ္ဌဘာဝတော ပရမာ နာမ။ ယထာ ယုဝိနော ဘာဝေါ ယောဗ္ဗနံ၊ ဧဝံ ဇိဂုစ္ဆိနော ဘာဝေါ ဇေဂုစ္ဆံ။ ယဒိဒံ အဓိဇေဂုစ္ဆန္တိ သီလေ ဝိယ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဒုဝိဓမ္ပိ ဗုဒ္ဓဇေဂုစ္ဆံ။ တတ္ထာတိ ဇေဂုစ္ဆေပိ အဓိဇေဂုစ္ဆေပိ။ ကမ္မဿကတာပညာတိ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္နံ၊ အတ္ထိ ယိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၁၊ ဝိဘ။ ၇၉၃) နယပ္ပဝတ္တံ ဉာဏံ။ ယထာဟ ဝိဘင်္ဂေ –

‘‘တတ္ထ ကတရံ ကမ္မဿကတာဉာဏံ၊ အတ္ထိ ဒိန္နံ၊ အတ္ထိ ယိဋ္ဌံ၊ အတ္ထိ ဟုတံ၊ အတ္ထိ သုကဋဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ ဝိပါကော…ပေ… ဌပေတွာ သစ္စာနုလောမိကံ ဉာဏံ သဗ္ဗာပိ သာသဝါ ကုသလာ ပညာ ကမ္မဿကတာဉာဏ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၇၉၃)။

သဗ္ဗမ္ပိ ဟိ အကုသလံ အတ္တနော ဝါ ဟောတု၊ ပရဿ ဝါ၊ န သကံ နာမ။ ကသ္မာ? အတ္ထဘဉ္ဇနတော၊ အနတ္ထဇနနတော စ။ တထာ သဗ္ဗမ္ပိ ကုသလံ သကံ နာမ။ ကသ္မာ? အနတ္ထဘဉ္ဇနတော၊ အတ္ထဇနနတော စ။ ဧဝံ ကမ္မဿကဘာဝေ ပဝတ္တာ ပညာ ကမ္မဿကတာပညာ နာမ။ ဝိပဿနာပညာတိ မဂ္ဂသစ္စဿ၊ ပရမတ္ထသစ္စဿ စ အနုလောမနတော သစ္စာနုလောမိကသညိတာ ဝိပဿနာပညာ၊ လောကိယမတ္တတော ပညာဝ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂဿ နပုံသကလိင်္ဂဝိပရိယာယော ဣဓ လိင်္ဂဝိပလ္လာသော။ ယာယံ အဓိပညာတိ သီလေ ဝိယ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန ဒုဝိဓာပိ ဗုဒ္ဓပညာ။ တတ္ထာတိ ပညာယပိ အဓိပညာယပိ။ ယထာရဟံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတဘာဝတော ဝိမုတ္တိယေဝ နာမ။ မဂ္ဂဖလဝသေန ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနပဋိပ္ပဿမ္ဘနာနိ သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိယော။ အထ ဝါ သမ္မာဝါစာဒိဝိရတီနံ အဓိသီလဂ္ဂဟဏေန၊ သမ္မာဝါယာမဿ အဓိဇေဂုစ္ဆဂ္ဂဟဏေန၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အဓိပညာဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန သမ္မာသင်္ကပ္ပသတိသမာဓယော မဂ္ဂဖလပရိယာပန္နာ သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ နိဿရဏဝိမုတ္တိ ပန နိဗ္ဗာနမေဝ။ ယာ အယံ အဓိဝိမုတ္တီတိ သီလေ ဝုတ္တနယေန ဒုဝိဓာပိ အဓိဝိမုတ္တိ။ တတ္ထာတိ ဝိမုတ္တိယာပိ အဓိဝိမုတ္တိယာပိ။

၄၀၃။ ယံ ကိဉ္စိ ဇနဝိဝိတ္တဋ္ဌာနံ သုညာဂါရမိဓာဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ နဒန္တေန ဝိနာ အညော ဇနော နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကကောဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌသု ပရိသာသူတိ ခတ္တိယပရိသာ၊ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိသမဏစာတုမဟာရာဇိကတာဝတိံသမာရဗြဟ္မပရိသာတိ ဣမာသု အဋ္ဌသု ပရိသာသု။

တဒတ္ထံ မဇ္ဈိမာဂမဝရေ မဟာသီဟနာဒသုတ္တပဒေန (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀) သာဓေန္တော ‘‘စတ္တာရိမာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝေသာရဇ္ဇာနီတိ ဝိသာရဒဘာဝါ၊ ဉာဏပ္ပဟာနအန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မဒေသနာနိမိတ္တံ ကုတောစိပိ အသန္တဿနဘာဝါ နိဗ္ဘယဘာဝါတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝေသာရဇ္ဇ’’န္တိ ဟိ စတူသု ဌာနေသု သာရဇ္ဇာဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဥပ္ပန္နသောမနဿမယဉာဏဿေတံ နာမံ။ အညေဟိ ပန အသာဓာရဏတံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာဂတဿ တထာဂတဝေသာရဇ္ဇာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယထာ ဝါ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဝေသာရဇ္ဇာနိ ပုညုဿယသမ္ပတ္တိယာ အာဂတာနိ၊ တထာ အာဂတဝေသာရဇ္ဇာနီ’’တိ ဝါ ဒုတိယဿ တထာဂတသဒ္ဒဿ တုလျာဓိကရဏတ္တာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အယံ အဋ္ဌကထာနယော။ နေရုတ္တိကာ ပန ဝဒန္တိ ‘‘သမာသေ သိဒ္ဓေ သာမညတ္တာ၊ သညာသဒ္ဒတ္တာ စ တထာ ဝုတ္တ’’န္တိ။ အာသဘံ ဌာနန္တိ သေဋ္ဌဋ္ဌာနံ ဥတ္တမဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗညုတံ ပဋိဇာနနဝသေန အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တိ၊ အဋ္ဌပရိသံ ဥပသင်္ကမန္တီတိ ဝါ အာသဘာ၊ ဗုဒ္ဓါ၊ တေသံ ဌာနန္တိပိ အတ္ထော။

အပိစ တယော ပုင်္ဂဝါ – ဂဝသတဇေဋ္ဌကော ဥသဘော၊ ဂဝသဟဿဇေဋ္ဌကော ဝသဘော။ ဝဇသတဇေဋ္ဌကော ဝါ ဥသဘော၊ ဝဇသဟဿဇေဋ္ဌကော ဝသဘော။ ဧကဂါမခေတ္တေ ဝါ ဇေဋ္ဌော ဥသဘော၊ ဒွီသု ဂါမခေတ္တေသု ဇေဋ္ဌော ဝသဘော၊ သဗ္ဗဂဝသေဋ္ဌော သဗ္ဗတ္ထ ဇေဋ္ဌော သဗ္ဗပရိဿယသဟော သေတော ပါသာဒိကော မဟာဘာရဝဟော အသနိသတသဒ္ဒေဟိပိ အကမ္ပနီယော နိသဘောတိ။ နိသဘောဝ ဣဓ ‘‘ဥသဘော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ ဣဒမ္ပိ ဟိ တဿ ပရိယာယဝစနံ။ ဥသဘဿ ဣဒန္တိ အာသဘံ၊ ဣဒံ ပန အာသဘံ ဝိယာတိ အာသဘံ။ ယထေဝ ဟိ နိသဘသင်္ခါတော ဥသဘော ဥသဘဗလေန သမန္နာဂတော စတူဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝံ တထာဂတောပိ ဒသတထာဂတဗလေန သမန္နာဂတော စတူဟိ ဝေသာရဇ္ဇပါဒေဟိ အဋ္ဌပရိသာပထဝိံ ဥပ္ပီဠေတွာ သဒေဝကေ လောကေ ကေနစိ ပစ္စတ္ထိကေန ပစ္စာမိတ္တေန အကမ္ပိယော အစလဋ္ဌာနေန တိဋ္ဌတိ။ ဧဝံ တိဋ္ဌမာနောဝ တံ အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဝိဇာနာတိ ဥပဂစ္ဆတိ န ပစ္စက္ခာတိ အတ္တနိ အာရောပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာသဘံ ဌာနံ ပဋိဇာနာတီ’’တိ။

သီဟနာဒံနဒတီတိ ‘‘သေဋ္ဌနာဒံ အဘီတနာဒံ နဒတီ’’တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ အထ ဝါ သီဟနာဒသဒိသံ နာဒံ နဒတိ။ အယမတ္ထော ခန္ဓဝဂ္ဂသံယုတ္တေ အာဂတေန သီဟနာဒသုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၃။၇၈) ဒီပေတဗ္ဗော။ ယထာ ဝါ သီဟော မိဂရာဇာ ပရိဿယာနံ သဟနတော၊ ဂေါဏမဟိံ သမတ္တဝါရဏာဒီနံ ဟနနတော စ ‘‘သီဟော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ တထာဂတော မုနိရာဇာ လောကဓမ္မာနံ သဟနတော၊ ပရပ္ပဝါဒါနံ ဟနနတော စ ‘‘သီဟော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တဿ သီဟဿ နာဒံ နဒတိ။ တတ္ထ ယထာ မိဂသီဟော သီဟဗလေန သမန္နာဂတော သဗ္ဗတ္ထ ဝိသာရဒေါ ဝိဂတလောမဟံသော သီဟနာဒံ နဒတိ၊ ဧဝံ တထာဂတသီဟော ဒသတထာဂတဗလေန သမန္နာဂတော အဋ္ဌသု ပရိသာသု ဝိသာရဒေါ ဝိဂတလောမဟံသော ‘‘ဣတိ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈၊ အ။ နိ။ ၈။၂) နယေန နာနာဝိဓဒေသနာဝိလာသသမ္ပန္နံ သီဟနာဒံ နဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပရိသာသု သီဟနာဒံ နဒတီ’’တိ။

ပဉှံ အဘိသင်္ခရိတွာတိ ဉာတုမိစ္ဆိတံ အတ္ထံ အတ္တနော ဉာဏဗလာနုရူပံ အဘိသင်္ခရိတွာ။ တင်္ခဏညေဝါတိ ပုစ္ဆိတက္ခဏေယေဝ ဌာနုပ္ပတ္တိကပဋိဘာနေန ဝိဿဇ္ဇေတိ။ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ၊ အတ္ထဓမ္မာနုရူပဉ္စ ဝိဿဇ္ဇနတော စိတ္တံ ပရိတောသေတိယေဝ။ အဿာတိ သမဏဿ ဂေါတမဿ။ သောတဗ္ဗံ မညန္တီတိ အဋ္ဌက္ခဏဝဇ္ဇိတေန နဝမေန ခဏေန လဗ္ဘမာနတ္တာ ‘‘ယံ နော သတ္ထာ သာသတိ၊ တံ မယံ သောဿာမာ’’တိ အာဒရဘာဝဇာတာ မဟန္တေနေဝ ဥဿာဟေန သောတဗ္ဗံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ မညတိ။ ကလ္လစိတ္တာ မုဒုစိတ္တာတိ ပသာဒါဘိဝုဒ္ဓိယာ ဝိဂတုပက္ကိလေသတာယ ကလ္လစိတ္တာ မုဒုစိတ္တာ ဟောန္တိ။ မုဒ္ဓပ္ပသန္နာတိ တုစ္ဆပ္ပသန္နာ နိရတ္ထကပ္ပသန္နာ။ ပသန္နာကာရော နာမ ပသန္နေဟိ ကာတဗ္ဗသက္ကာရော၊ သော ဒုဝိဓော ဓမ္မာမိသပူဇာဝသေန၊ တတ္ထ အာမိသပူဇံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဏီတာနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဓမ္မပူဇာ ပန ပါဠိယမေဝ ‘‘တထတ္တာယ ပဋိပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဣမိနာ ဒဿိတာ။ တထာဘာဝါယာတိ ယထာဘာဝါယ ယဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏဿ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတော၊ တထာဘာဝါယ။ တဒေဝတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိပူရဏတ္ထာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိ ဟိ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏပရိယောသာနာ၊ သာ စ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိ ယာယ အနုပုဗ္ဗိယာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ၊ ပဋိပဇ္ဇန္တာနဉ္စ သတိ အဇ္ဈတ္တိကင်္ဂသမဝါယေ ဧကံသိကာ တဿာ ပါရိပူရီတိ တံ အနုပုဗ္ဗိံ ဒဿေန္တော ‘‘ကေစိ သရဏေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာ ပူရေန္တာ ပူရေတုံ သက္ကောတိ နာမ၊ တထာ ပူရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗာကာရေန ပန ပူရေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဣမသ္မိံ ပနောကာသေတိ ‘‘ပဋိပန္နာ စ အာရာဓေန္တီ’’တိ သီဟနာဒကိစ္စပါရိပူရိဋ္ဌပနေ ပါဠိပဒေသေ။ သမောဓာနေတဗ္ဗာတိ သင်္ကလယိတဗ္ဗာ။ ဧကစ္စံ…ပေ… ပဿာမီတိ ဘဂဝတော ဧကော သီဟနာဒေါ အသာဓာရဏော အညေဟိ အပ္ပဋိဝတ္တိယော သေဋ္ဌနာဒေါ အဘီတနာဒေါတိ ကတွာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အပရံ တပဿိန္တိ အဓိကာရော။ ပုရိမာနံ ဒသန္နန္တိ ‘‘ဧကစ္စံ တပဿိံ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တံ ပဿာမီ’’တိ ဝုတ္တသီဟနာဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘ဝိမုတ္တိယာ မယှံ သဒိသော နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တသီဟနာဒါ ပုရိမကာနံ ဒသန္နံ သီဟနာဒါနံ၊ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ဧကေကဿာ’’တိ။ ‘‘ပရိသာသု စ နဒတီ’’တိ အာဒယော ‘‘ပဋိပန္နာ စ မံ အာရာဓေန္တီ’’တိ ပရိယောသာနာ ဒသ ဒသ သီဟနာဒါ ပရိဝါရာ။ ‘‘ဧကစ္စံ တပဿိံ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တံ ပဿာမီ’’တိ ဟိ သီဟနာဒံ နဒန္တော ဘဂဝါ ပရိသာသု နဒတိ ဝိသာရဒေါ ဟုတွာ နဒတိ၊ တတ္ထ စ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ၊ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ ဝိဿဇ္ဇနေန ပရဿ စိတ္တံ အာရာဓေတိ၊ သုတွာ သောတဗ္ဗံ မညန္တိ၊ သုတွာ စ ဘဂဝတော ပသီဒန္တိ၊ ပသန္နာ စ ပသန္နာကာရံ ကရောန္တိ၊ ယံ ပဋိပတ္တိံ ဒေသေတိ၊ တထတ္တာယ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ ပဋိပန္နာ စ မံ အာရာဓေန္တီတိ ဧဝံ ပရိဝါရေတွာ အတ္ထယောဇနာ သမ္ဘဝတိ။ အယမေဝ နယော သေသေသုပိ နဝသု။

‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တာနံ သီဟနာဒါနံ သင်္ကလယိတွာ ဒဿနံ။ တေ ဒသာတိ ‘‘ပရိသာသု စ နဒတီ’’တိ အာဒယော ဒသ သီဟနာဒါ။ ပုရိမာနံ ဒသန္နန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ မူလဘူတာနံ ပုရိမကာနံ ဒသသီဟနာဒါနံ။ ပရိဝါရဝသေနာတိ မူလိံ ကတွာ ပစ္စေကံ ပရိဝါရဝသေန ယောဇိယမာနာ သတံ သီဟနာဒါ။ ပုရိမာ စ ဒသာတိ မူလမူလိယော ကတွာ ပရိဝါရဝသေန အယောဇိယမာနာ ပုရိမကာ စ ဒသာတိ ဧဝံ ဒသာဓိကံ သီဟနာဒသတံ ဟောတိ။ အညသ္မိံ ပန သုတ္တေတိ မဇ္ဈိမာဂမစူဠသီဟနာဒသုတ္တာဒိမှိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉၃) တေနာတိ သင်္ချာမဟတ္တေန။ မဟာသီဟနာဒတ္တာ ဣဒံ သုတ္တံ ‘‘မဟာသီဟနာဒ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ န ပန မဇ္ဈိမနိကာယေ မဟာသီဟနာဒသုတ္တမိဝ စူဠသီဟနာဒသုတ္တမုပါဒါယာတိ အဓိပ္ပာယော။

တိတ္ထိယပရိဝါသကထာဝဏ္ဏနာ

၄၀၄။ ပဋိသေဓေတွာတိ တထာ ဘာဝါဘာဝဒဿနေန ပဋိက္ခိပိတွာ။ ယံ ဘဂဝါ ပါထိကဝဂ္ဂေ ဥဒုမ္ဗရိကသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၅၇) ‘‘ဣဓ နိဂြောဓ တပဿီ’’တိအာဒိနာ ဥပက္ကိလေသဝိဘာဂံ၊ ပါရိသုဒ္ဓိဝိဘာဂဉ္စ ဒဿေန္တော သပရိသဿ နိဂြောဓပရိဗ္ဗာဇကဿ ပုရတော သီဟနာဒံ နဒတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နဒိတပုဗ္ဗန္တိ ဥဒုမ္ဗရိကသုတ္တေ အာဂတနယေန ပုဗ္ဗေ နိဂြောဓပရိဗ္ဗာဇကဿ နဒိတံ ။ တပဗြဟ္မစာရီတိ ဥတ္တမတပစာရီ၊ တပေန ဝါ ဝီရိယေန ဗြဟ္မစာရီ။ ဣဒန္တိ ‘‘ရာဇဂဟေ…ပေ… ပဉှံ အပုစ္ဆီ’’တိ ပါဠိယံ အာဂတဝစနံ။ အာစရိယေန (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၀၃) ပန ယထာဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ ပစ္စာမဋ္ဌံ။ ဧတ္ထ စ ကာမံ ယဒါ နိဂြောဓော ပဉှမပုစ္ဆိ၊ ဘဂဝါ စဿ ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ န တဒါ ဘဂဝါ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ဝိဟရတိ၊ ရာဇဂဟသမီပေယေဝ ဥဒုမ္ဗရိကာယ ဒေဝိယာ ဥယျာနေ ဝိဟရတိ တတ္ထေဝ တထာ ပုစ္ဆိတတ္တာ၊ ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ စ၊ တထာပိ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ဘဂဝတော ဝိဟာရော န တာဝ ဝိစ္ဆိန္နော၊ တသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘တတြ မ’’န္တိအာဒိဝစနံ၊ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ‘‘တတြ ရာဇဂဟေ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ဝိဟရန္တံ မ’’န္တိအာဒိဝစနံ ဝုတ္တန္တိ ဣမမတ္ထမ္ပိ ‘‘ယံ တံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ဝိညာပေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ’’တိ ဣဒံ တတ္ထ ကတဝိဟာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ ‘‘ဂိဇ္ဈကူဋေ မဟာဝိဟာရေ’’တိ ဣမိနာ။ ဥဒုမ္ဗရိကာယာတိ တန္နာမိကာယ။ ဥယျာနေတိ တတ္ထ ကတပရိဗ္ဗာဇကာရာမံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ နိဂြောဓော နာမ ဆန္နပရိဗ္ဗာဇကော။ သန္ဓာနော နာမ ပဉ္စဥပါသကသတပရိဝါရော အနာဂါမိဥပါသကော။ ကထာသလ္လာပန္တိ ‘‘ယဂ္ဃေ ဂဟပတိ ဇာနေယျာသိ၊ ကေန သမဏော ဂေါတမော သဒ္ဓိံ သလ္လပတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၅၃) သလ္လာပကထံ။ ပရန္တိ အတိသယတ္ထေ နိပါတော။ ဝိယာတိ ပဒပူရဏမတ္တေ ယထာ တံ ‘‘အတိဝိယာ’’တိ။ အန္ဓဗာလန္တိ ပညာစက္ခုနာ အန္ဓံ ဗာလဇနံ။ ယောဂေတိ နယေ၊ ဒုက္ခနိဿရဏူပါယေတိ အတ္ထော။

၄၀၅။ အနေနာတိ ဘဂဝတာ။ ခန္ဓကေတိ မဟာဝဂ္ဂေ ပဗ္ဗဇ္ဇခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၉၆) ယံ ပရိဝါသံ ပရိဝသတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ အညတိတ္ထိယော ဘူတောတိ အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗော’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၇၆) အာစရိယသာရိပုတ္တတ္ထေရေန ဝုတ္တံ။ ပဌမံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ဂဟေတွာဝ ပရိဝသတီတိ အာဟ ‘‘သာမဏေရဘူမိယံ ဌိတော’’တိ။ တန္တိ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ဝုတ္တံ ပရိဝါသံ။ ပဗ္ဗဇ္ဇန္တိ ‘‘အာကင်္ခတိ ပဗ္ဗဇ္ဇံ၊ အာကင်္ခတိ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ပဗ္ဗဇ္ဇဂ္ဂဟဏံ။ ‘‘ဥတ္တရိဒိရတ္တတိရတ္တံ သဟသေယျံ ကပ္ပေယျာ’’တိ (ပါစိ။ ၅၁) ဧတ္ထ ဒိရတ္တဂ္ဂဟဏံ ဝိယ ဝစနသိလိဋ္ဌတာဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန သာမဏေရဘူမိယံ ဌိတေနေဝ ပရိဝသိတဗ္ဗံ၊ န ဂိဟိဘူတေန၊ တသ္မာ အပရိဝသိတွာယေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇံ လဘတိ။ န ဂါမပ္ပဝေသနာဒီနီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန နဝေသိယာဝိဓဝါထုလ္လကုမာရိကပဏ္ဍကဘိက္ခုနိဂေါစရတာ၊ သဗြဟ္မစာရီနံ ကိံ ကရဏီယေသု ဒက္ခာနလသာဒိတာ၊ ဥဒ္ဒေသပရိပုစ္ဆာဒီသု တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒတာ၊ ယဿ တိတ္ထာယတနတော ဣဓာဂတော၊ တဿ အဝဏ္ဏဘဏနေ အတ္တမနတာ၊ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အဝဏ္ဏဘဏနေ အနတ္တမနတာ၊ ယဿ တိတ္ထာယတနတော ဣဓာဂတော၊ တဿ ဝဏ္ဏဘဏနေ အနတ္တမနတာ၊ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဝဏ္ဏဘဏနေ အတ္တမနတာတိ ဣမေသံ သတ္တဝတ္တာနံ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပူရေန္တေန ပရိဝသိတဗ္ဗန္တိ ယဒါ ပရိဝသတိ၊ တဒါ ပူရမာနေန ပရိဝသိတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌဝတ္တပူရဏေနာတိ ယထာဝုတ္တာနံ အဋ္ဌန္နံ ဝတ္တာနံ ပူရဏေန။ ဧတ္ထာတိ ပရိဝါသေ၊ ဥပသမ္ပဒါယ ဝါ။ ဃံသိတွာ ကောဋ္ဋေတွာတိ အဇ္ဈာသယဝီမံသနဝသေန သုဝဏ္ဏံ ဝိယ ဃံသိတွာ ကောဋ္ဋေတွာ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာယာတိ နိဒဿနမတ္တံ။ ဥပသမ္ပဒါပိ ဟိ တေန သင်္ဂယှတိ။

‘‘ဂဏမဇ္ဈေ နိသီဒိတွာတိ ဥပသမ္ပဒါကမ္မဿ ဂဏပ္ပဟောနကာနံ ဘိက္ခူနံ မဇ္ဈေ သင်္ဃတ္ထေရော ဝိယ တဿ အနုဂ္ဂဟတ္ထံ နိသီဒိတွာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၀၅) အာစရိယေန ဝုတ္တံ၊ ဣဒါနိ ပန ဗဟူသုပိ ပေါတ္ထကေသု ‘‘တံ နိသီဒါပေတွာ’’တိ ကာရိတဝသေန ပါဌော ဒိဿတိ။ အစိရမုပသမ္ပန္နဿ အဿာတိ အစိရူပသမ္ပန္နော၊ အတ္ထမတ္တံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘ဥပသမ္ပန္နော ဟုတွာ နစိရမေဝါ’’တိ အာဟ။ ကာယစိတ္တဝိဝေကာဝ ဣဓာဓိပ္ပေတာ ဥပဓိဝိဝေကတ္ထံ ပဋိပဇ္ဇနာဓိကာရတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယေန စေဝ စိတ္တေန စာ’’တိ။ ဝူပကဋ္ဌောတိ ဝိဝိတ္တော။ တာဒိသဿ သီလဝိသောဓနေ အပ္ပမာဒေါ အဝုတ္တသိဒ္ဓါတိ ကမ္မဋ္ဌာနေ အပ္ပမာဒမေဝ ဒဿေတိ။ ပေသိတစိတ္တောတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိ ပေသိတစိတ္တော၊ တန္နိန္နော တပ္ပောဏော တပ္ပဗ္ဘာရောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝံဘူတော စ တထာ အနပေက္ခတာယ ဝိဿဇ္ဇိတကာယော နာမာတိ အဓိပ္ပာယမာဝိကာတုံ ‘‘ဝိဿဋ္ဌအတ္တဘာဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တာတိ စေတ္ထ စိတ္တံ ဝုစ္စတိ ရူပကာယဿ အဝိသယတ္တာ။ ယဿာတိ အရဟတ္တဖလဿ။ ဇာတိကုလပုတ္တာပိ အာစာရသမ္ပန္နာ ဧဝ အရဟတ္တာဓိဂမာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာပေက္ခာ ဟောန္တီတိ တေပိ ဇာတိကုလပုတ္တေ တေဟေဝ အာစာရကုလပုတ္တေဟိ ဧကသင်္ဂဟေ ကရောန္တော ‘‘အာစာရကုလပုတ္တာ’’တိ အာဟ။ ဣမိနာ ဟိ အာစာရသမ္ပန္နာ ဇာတိကုလပုတ္တာပိ သင်္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ အာစာရသမ္ပန္နာနမေဝါဓိပ္ပေတဘာဝေါ စ ‘‘သမ္မဒေဝါ’’တိ သဒ္ဒန္တရေန ဝိညာယတိ။ ‘‘ဩတိဏ္ဏောမှိ ဇာတိယာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဟိ သံဝေဂပုဗ္ဗိကံ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ သန္ဓာယ ‘‘သမ္မဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဟေတုနာဝ ကာရဏေနေဝါ’’တိ။ တတ္ထ ဟေတုနာတိ နယေန ဥပါယေန။ ကာရဏေနေဝါတိ တဗ္ဗိဝရဏဝစနံ ။ တန္တိ အရဟတ္တဖလံ။ တဒေဝ ဟိ ‘‘အနုတ္တရံ ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာန’’န္တိ ဝတ္တုမရဟတိ အညေသံ တထာ အဘာဝတော။ ‘‘ယံတံသဒ္ဒါ နိစ္စသမ္ဗန္ဓာ’’တိ သဒ္ဒနယေနပိ တဒတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘ယဿတ္ထာယ…ပေ… ပဗ္ဗဇ္ဇန္တီ’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဿ တဿ အရဟတ္တဖလဿ အတ္ထာယ ကုလပုတ္တာ ပဗ္ဗဇန္တိ၊ တသ္မာ အရဟတ္တဖလမိဓာဓိပ္ပေတန္တိ ဝိညာယတီတိ အဓိပ္ပာယော။ နတ္ထိ ပရော ဇနော တထာ သစ္ဆိကရဏေ ပစ္စယော ယဿာတိ အပရပ္ပစ္စယော၊ တံ။ ဥပ-သဒ္ဒေါ ဝိယ သံ-သဒ္ဒေါပိ ဓာတုသဒ္ဒါနုဝတ္တကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါပုဏိတွာ’’တိ၊ ပတွာ အဓိဂန္တွာတိ အတ္ထော။ ဥပ-သဒ္ဒေါ ဝါ ဓာတုသဒ္ဒါနုဝတ္တကော၊ သံ-သဒ္ဒေါ ပန ဓာတုဝိသေသကောတိ အာဟ ‘‘သမ္ပာဒေတွာ’’တိ၊ အသေက္ခာ သီလသမာဓိပညာယော နိပ္ဖာဒေတွာ၊ ပရိပူရေတွာဝါတိ အတ္ထော။

နိဋ္ဌာပေတုန္တိ နိဂမနဝသေန ပရိယောသာပေတုံ။ ‘‘ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာနံ…ပေ… ဝိဟာသီ’’တိ ဣမိနာ ဧဝ ဟိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနာ ပရိယောသာပိတာ၊ တံ ပန နိဂမေတုံ ‘‘အညတရော…ပေ… အဟောသီ’’တိ ဓမ္မသင်္ဂါဟကေဟိ ဝုတ္တံ။ ဧကတောဝ ဣဓ အညတရော၊ န ပန နာမဂေါတ္တာဒီဟိ အပါကဋတော။ အရဟန္တာနန္တိ ဥဗ္ဗာဟနေ စေတံ သာမိဝစနံ။ တထာ ဥဗ္ဗာဟိတတ္တာ စ တေသမဗ္ဘန္တရောတိ အတ္ထော အာပန္နောတိ အဓိပ္ပာယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝတော’’တိအာဒိမာဟ။ ကေစိ ပန ဧဝံ ဝဒန္တိ – အရဟန္တာနန္တိ စေတံ သမ္ဗန္ဓေယေဝ သာမိဝစနံ၊ အတော စေတ္ထ သဟ ပါဌသေသေန အဓိပ္ပာယမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဣတိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ ပရမသုခုမဂမ္ဘီရဒုရနုဗောဓတ္ထပရိဒီပနာယ သုဝိမလဝိပုလပညာဝေယျတ္တိယဇနနာယ သာဓုဝိလာသိနိယာ နာမ လီနတ္ထပ္ပကာသနိယာ မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပကာသနာ။

မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။