📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

မဇ္ဈိမနိကာယေ

မူလပဏ္ဏာသ-ဋီကာ

(ပဌမော ဘာဂေါ)

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ

၁။ သံဝဏ္ဏနာရမ္ဘေ ရတနတ္တယဝန္ဒနာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ပဘဝနိဿယဝိသုဒ္ဓိပဋိဝေဒနတ္ထံ၊ တံ ပန ဓမ္မသံဝဏ္ဏနာသု ဝိညူနံ ဗဟုမာနုပ္ပာဒနတ္ထံ၊ တံ သမ္မဒေဝ တေသံ ဥဂ္ဂဟဓာရဏာဒိက္ကမလဒ္ဓဗ္ဗာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗဟိတသုခနိပ္ဖာဒနတ္ထံ။ အထ ဝါ မင်္ဂလဘာဝတော၊ သဗ္ဗကိရိယာသု ပုဗ္ဗကိစ္စဘာဝတော၊ ပဏ္ဍိတေဟိ သမာစရိတဘာဝတော၊ အာယတိံ ပရေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပဇ္ဇနတော စ သံဝဏ္ဏနာယံ ရတနတ္တယပဏာမကိရိယာ။ အထ ဝါ ရတနတ္တယပဏာမကရဏံ ပူဇနီယပူဇာပုညဝိသေသနိဗ္ဗတ္တနတ္ထံ။ တံ အတ္တနော ယထာလဒ္ဓသမ္ပတ္တိနိမိတ္တကဿ ကမ္မဿ ဗလာနုပ္ပဒါနတ္ထံ။ အန္တရာ စ တဿ အသင်္ကောစနတ္ထံ။ တဒုဘယံ အနန္တရာယေန အဋ္ဌကထာယ ပရိသမာပနတ္ထံ။ ဣဒမေဝ စ ပယောဇနံ အာစရိယေန ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဣတိ မေ ပသန္နမတိနော…ပေ… တဿာနုဘာဝေနာ’’တိ။ ဝတ္ထုတ္တယပူဇာဟိ နိရတိသယပုညက္ခေတ္တသံဗုဒ္ဓိယာ အပရိမေယျပဘာဝေါ ပုညာတိသယောတိ ဗဟုဝိဓန္တရာယေပိ လောကသန္နိဝါသေ အန္တရာယနိဗန္ဓနသကလသံကိလေသဝိဒ္ဓံသနာယ ပဟောတိ။ ဘယာဒိဥပဒ္ဒဝဉ္စ နိဝါရေတိ။ ယထာဟ –

‘‘ပူဇာရဟေ ပူဇယတော။ ဗုဒ္ဓေ ယဒိ ဝ သာဝကေ’’တိအာဒိ (ဓ။ ပ။ ၁၉၅၊ အပ။ ၁။၁၀။၁)၊ တထာ –

‘‘ယေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗုဒ္ဓေ ပသန္နာ၊ အဂ္ဂေ တေ ပသန္နာ၊ အဂ္ဂေ ခေါ ပန ပသန္နာနံ အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီ’’တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ ၉၁)၊

‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ကိတ္တယန္တဿ၊ ကာယေ ဘဝတိ ယာ ပီတိ၊

ဝရမေဝ ဟိ သာ ပီတိ၊ ကသိဏေနပိ ဇမ္ဗုဒီပဿ။

ဓမ္မောတိ ကိတ္တယန္တဿ…ပေ… ကသိဏေနပိ ဇမ္ဗုဒီပဿ၊

သင်္ဃောတိ ကိတ္တယန္တဿ…ပေ… ကသိဏေနပိ ဇမ္ဗုဒီပဿာ’’တိ။ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၉၀)၊

တထာ –

‘‘ယသ္မိံ မဟာနာမ သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ၊ နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န ဒေါသ…ပေ… န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁)၊

‘‘အရညေ ရုက္ခမူလေ ဝါ…ပေ…

ဘယံ ဝါ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဝါ၊

လောမဟံသော န ဟေဿတီ’’တိ စ။ (သံ။ နိ။ ၂။၂၄၉)၊

တတ္ထ ယဿ ဝတ္ထုတ္တယဿ ဝန္ဒနံ ကတ္တုကာမော၊ တဿ ဂုဏာတိသယယောဂသန္ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိအာဒိနာ ဂါထာတ္တယမာဟ။ ဂုဏာတိသယယောဂေန ဟိ ဝန္ဒနာရဟဘာဝေါ၊ ဝန္ဒနာရဟေ စ ကတာ ဝန္ဒနာ ယထာဓိပ္ပေတံ ပယောဇနံ သာဓေတီတိ။ တတ္ထ ယဿာ ဒေသနာယ သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော။ သာ န ဝိနယဒေသနာ ဝိယ ကရုဏာပ္ပဓာနာ၊ နာပိ အဘိဓမ္မဒေသနာ ဝိယ ပညာပ္ပဓာနာ ၊ အထ ခေါ ကရုဏာပညာပ္ပဓာနာတိ တဒုဘယပ္ပဓာနမေဝ တာဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ထောမနံ ကာတုံ တမ္မူလကတ္တာ သေသရတနာနံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကိရတီတိ ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခံ ဝိက္ခိပတိ အပနေတီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ကိဏာတီတိ ကရုဏာ၊ ပရဒုက္ခေ သတိ ကာရုဏိကံ ဟိံသတိ ဝိဗာဓတီတိ အတ္ထော။ ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ ကမ္ပနံ ဟဒယခေဒံ ကရောတီတိ ဝါ ကရုဏာ။ အထ ဝါ ကမိတိ သုခံ၊ တံ ရုန္ဓတီတိ ကရုဏာ။ ဧသာ ဟိ ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာလက္ခဏာ အတ္တသုခနိရပေက္ခတာယ ကာရုဏိကာနံ သုခံ ရုန္ဓတိ ဝိဗန္ဓတီတိ အတ္ထော ။ ကရုဏာယ သီတလံ ကရုဏာသီတလံ၊ ကရုဏာသီတလံ ဟဒယံ အဿာတိ ကရုဏာသီတလဟဒယော၊ တံ ကရုဏာသီတလဟဒယံ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ပရေသံ ဟိတောပသံဟာရသုခါဒိအပရိဟာနိစ္ဆနသဘာဝတာယ၊ ဗျာပါဒါရတီနံ ဥဇုဝိပစ္စနီကတာယ စ ပရသတ္တသန္တာနဂတသန္တာပဝိစ္ဆေဒနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ မေတ္တာမုဒိတာနမ္ပိ စိတ္တသီတလဘာဝကာရဏတာ ဥပလဗ္ဘတိ၊ တထာပိ ပရဒုက္ခာပနယနာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ပရူပတာပါသဟနရသာ အဝိဟိံသာဘူတာ ကရုဏာဝ ဝိသေသေန ဘဂဝတော စိတ္တဿ စိတ္တပဿဒ္ဓိ ဝိယ သီတိဘာဝနိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ။ ကရုဏာမုခေန ဝါ မေတ္တာမုဒိတာနမ္ပိ ဟဒယသီတလဘာဝကာရဏတာ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ အသာဓာရဏဉာဏဝိသေသနိဗန္ဓနဘူတာ သာတိသယံ နိရဝသေသဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိယ သဝိသယဗျာပိတာယ မဟာကရုဏာဘာဝံ ဥပဂတာ ကရုဏာဝ ဘဂဝတော အတိသယေန ဟဒယသီတလဘာဝဟေတူတိ အာဟ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ။ အထ ဝါ သတိပိ မေတ္တာမုဒိတာနံ သာတိသယေ ဟဒယသီတိဘာဝနိဗန္ဓနတ္တေ သကလဗုဒ္ဓဂုဏဝိသေသကာရဏတာယ တာသမ္ပိ ကာရဏန္တိ ကရုဏာဝ ဘဂဝတော ‘‘ဟဒယသီတလဘာဝကာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ကရုဏာနိဒါနာ ဟိ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာ။ ကရုဏာနုဘာဝနိဗ္ဗာပိယမာနသံသာရဒုက္ခသန္တာပဿ ဟိ ဘဂဝတော ပရဒုက္ခာပနယနကာမတာယ အနေကာနိပိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပာနံ အကိလန္တရူပဿေဝ နိရဝသေသဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမ္ဘရဏနိရတဿ သမဓိဂတဓမ္မာဓိပတေယျဿ စ သန္နိဟိတေသုပိ သတ္တသင်္ခါရသမုပနီတဟဒယူပတာပနိမိတ္တေသု န ဤသကမ္ပိ စိတ္တသီတိဘာဝဿ အညထတ္တမဟောသီတိ။ ဧတသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ တီသုပိ အဝတ္ထာသု ဘဂဝတော ကရုဏာ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပဇာနာတီတိ ပညာ၊ ယထာသဘာဝံ ပကာရေဟိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ ပညာဝ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနတော ပကာရေဟိ ဓမ္မသဘာဝဇောတနဋ္ဌေန ပဇ္ဇောတောတိ ပညာပဇ္ဇောတော။ သဝါသနပ္ပဟာနတော ဝိသေသေန ဟတံ သမုဂ္ဃာတိတံ ဝိဟတံ၊ ပညာပဇ္ဇောတေန ဝိဟတံ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတံ။ မုယှန္တိ တေန၊ သယံ ဝါ မုယှတိ၊ မောဟနမတ္တမေဝ ဝါ တန္တိ မောဟော၊ အဝိဇ္ဇာ၊ သွေဝ ဝိသယသဘာဝပဋိစ္ဆာဒနတော အန္ဓကာရသရိက္ခတာယ တမော ဝိယာတိ တမော၊ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတော မောဟတမော ဧတဿာတိ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမော၊ တံ ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဟိ ခီဏာသဝါနံ သတိပိ ပညာပဇ္ဇောတေန အဝိဇ္ဇန္ဓကာရဿ ဝိဟတဘာဝေ သဒ္ဓါဝိမုတ္တေဟိ ဝိယ ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တာနံ သာဝကေဟိ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ စ သဝါသနပ္ပဟာနေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ကိလေသပ္ပဟာနဿ ဝိသေသော ဝိဇ္ဇတီတိ သာတိသယေန အဝိဇ္ဇာပဟာနေန ဘဂဝန္တံ ထောမေန္တော အာဟ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။

အထ ဝါ အန္တရေန ပရောပဒေသံ အတ္တနော သန္တာနေ အစ္စန္တံ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရဝိဂမဿ နိဗ္ဗတ္တိတတ္တာ၊ တထာ သဗ္ဗညုတာယ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝဿ သမဓိဂတတ္တာ၊ ပရသန္တတိယဉ္စ ဓမ္မဒေသနာတိသယာနုဘာဝေန သမ္မဒေဝ တဿ ပဝတ္တိတတ္တာ ဘဂဝါဝ ဝိသေသတော မောဟတမဝိဂမေန ထောမေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္ထဝိကပ္ပေ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတော’’တိ ပဒေန ဘဂဝတော ပဋိဝေဓပညာ ဝိယ ဒေသနာပညာပိ သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဧကသေသနယေန ဝါ သင်္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အထ ဝါ ဘဂဝတော ဉာဏဿ ဉေယျပရိယန္တိကတ္တာ သကလဉေယျဓမ္မသဘာဝါဝဗောဓနသမတ္ထေန အနာဝရဏဉာဏသင်္ခါတေန ပညာပဇ္ဇောတေန သဗ္ဗဉေယျဓမ္မသဘာဝစ္ဆာဒကဿ မောဟန္ဓကာရဿ ဝိဓမိတတ္တာ အနညသာဓာရဏော ဘဂဝတော မောဟတမဝိနာသောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။ ဧတ္ထ စ မောဟတမဝိဓမနန္တေ အဓိဂတတ္တာ အနာဝရဏဉာဏံ ကာရဏူပစာရေန သသန္တာနေ မောဟတမဝိဓမနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိနီဟာရသမ္ပတ္တိယာ သဝါသနပ္ပဟာနမေဝ ဟိ ကိလေသာနံ ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနန္တိ၊ ပရသန္တာနေ ပန မောဟတမဝိဓမနဿ ကာရဏဘာဝတော အနာဝရဏဉာဏံ ‘‘မောဟတမဝိဓမန’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ။

ကိံ ပန ကာရဏံ အဝိဇ္ဇာသမုဂ္ဃာတောယေဝေကော ပဟာနသမ္ပတ္တိဝသေန ဘဂဝတော ထောမနာနိမိတ္တံ ဂယှတိ၊ န ပန သာတိသယံ နိရဝသေသကိလေသပ္ပဟာနန္တိ? တပ္ပဟာနဝစနေနေဝ တဒေကဋ္ဌတာယ သကလသံကိလေသဂဏသမုဂ္ဃာတဿ ဇောတိတဘာဝတော။ န ဟိ သော တာဒိသော ကိလေသော အတ္ထိ၊ ယော နိရဝသေသအဝိဇ္ဇာပ္ပဟာနေန န ပဟီယတီတိ။

အထ ဝါ ဝိဇ္ဇာ ဝိယ သကလကုသလဓမ္မသမုပ္ပတ္တိယာ နိရဝသေသာကုသလဓမ္မနိဗ္ဗတ္တိယာ သံသာရပ္ပဝတ္တိယာ စ အဝိဇ္ဇာ ပဓာနကာရဏန္တိ တဗ္ဗိဃာတဝစနေန သကလသံကိလေသဂဏသမုဂ္ဃာတော ဝုတ္တောယေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ။

နရာ စ အမရာ စ နရာမရာ၊ သဟ နရာမရေဟီတိ သနရာမရော၊ သနရာမရော စ သော လောကော စာတိ သနရာမရလောကော။ တဿ ဂရူတိ သနရာမရလောကဂရု၊ တံ သနရာမရလောကဂရုံ။ ဧတေန ဒေဝမနုဿာနံ ဝိယ တဒဝသိဋ္ဌသတ္တာနမ္ပိ ယထာရဟံ ဂုဏဝိသေသာဝဟတာယ ဘဂဝတော ဥပကာရိတံ ဒဿေတိ။ န စေတ္ထ ပဓာနာပ္ပဓာနဘာဝေါ စောဒေတဗ္ဗော။ အညော ဟိ သဒ္ဒက္ကမော၊ အညော အတ္ထက္ကမော။ ဧဒိသေသု ဟိ သမာသပဒေသု ပဓာနမ္ပိ အပ္ပဓာနံ ဝိယ နိဒ္ဒိသီယတိ ယထာ ‘‘သရာဇိကာယ ပရိသာယာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၃၆)။ ကာမဉ္စေတ္ထ သတ္တသင်္ခါရောကာသဝသေန တိဝိဓော လောကော၊ ဂရုဘာဝဿ ပန အဓိပ္ပေတတ္တာ ဂရုကရဏသမတ္ထဿေဝ ယုဇ္ဇနတော သတ္တလောကဿ ဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော။ သော ဟိ လောကီယန္တိ ဧတ္ထ ပုညပါပါနိ တဗ္ဗိပါကော စာတိ ‘‘လောကော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အမရဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ဥပပတ္တိဒေဝါ အဓိပ္ပေတာ။

အထ ဝါ သမူဟတ္ထော လောကသဒ္ဒေါ သမုဒါယဝသေန လောကီယတိ ပညာပီယတီတိ။ သဟ နရေဟီတိ သနရာ၊ သနရာ စ တေ အမရာ စာတိ သနရာမရာ၊ တေသံ လောကောတိ သနရာမရလောကောတိ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အမရသဒ္ဒေန စေတ္ထ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါပိ သင်္ဂယှန္တိ။ တေ ဟိ မရဏာဘာဝတော ပရမတ္ထတော အမရာ။ နရာမရာနံယေဝ စ ဂဟဏံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇)။ တထာ ဟိ သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တူပကာရိတာယ အပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိတာယ စ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော ဘဂဝါ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဥတ္တမဂါရဝဋ္ဌာနံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိ။

သောဘနံ ဂတံ ဂမနံ ဧတဿာတိ သုဂတော။ ဘဂဝတော ဟိ ဝေနေယျဇနုပသင်္ကမနံ ဧကန္တေန တေသံ ဟိတသုခနိပ္ဖာဒနတော သောဘနံ၊ တထာ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ ဒုတဝိလမ္ဗိတ-ခလိတာနုကဍ္ဎန-နိပ္ပီဠနုက္ကုဋိက-ကုဋိလာကုလတာဒိ-ဒေါသရဟိတ-မဝဟသိတ-ရာဇဟံသ- ဝသဘဝါရဏ-မိဂရာဇဂမနံ ကာယဂမနံ ဉာဏဂမနဉ္စ ဝိပုလနိမ္မလကရုဏာ-သတိဝီရိယာဒိ-ဂုဏဝိသေသသဟိတမဘိနီဟာရတော ယာဝ မဟာဗောဓိံ အနဝဇ္ဇတာယ သောဘနမေဝါတိ။ အထ ဝါ သယမ္ဘုဉာဏေန သကလမပိ လောကံ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပရိဇာနန္တော ဉာဏေန သမ္မာ ဂတော အဝဂတောတိ သုဂတော။ တထာ လောကသမုဒယံ ပဟာနာဘိသမယဝသေန ပဇဟန္တော အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တော သမ္မာ ဂတော အတီတောတိ သုဂတော၊ လောကနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော၊ လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန သမ္မာ ဂတော ပဋိပန္နောတိ သုဂတော။ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန ယေ ကိလေသာ ပဟီနာ၊ တေ ကိလေသေ န ပုနေတိ န ပစ္စေတိ န ပစ္စာဂစ္ဆတီတိ သုဂတော’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၃၈၊ စူဠနိ။ ၂၇) နယေန အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ အထ ဝါ သုန္ဒရံ ဌာနံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ၊ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ ဂတော အဓိဂတောတိ သုဂတော။ ယသ္မာ ဝါ ဘူတံ တစ္ဆံ အတ္ထသံဟိတံ ဝေနေယျာနံ ယထာရဟံ ကာလယုတ္တမေဝ စ ဓမ္မံ ဘာသတိ၊ တသ္မာ သမ္မာ ဂဒတိ ဝဒတီတိ သုဂတော ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ။ ဣတိ သောဘနဂမနတာဒီဟိ သုဂတော၊ တံ သုဂတံ။

ပုညပါပကမ္မေဟိ ဥပပဇ္ဇနဝသေန ဂန္တဗ္ဗတော ဂတိယော၊ ဥပပတ္တိဘဝဝိသေသာ။ တာ ပန နိရယာဒိဝသေန ပဉ္စဝိဓာ။ တာဟိ သကလဿပိ ဘဝဂါမိကမ္မဿ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန အဝိပါကာရဟဘာဝကရဏေန နိဝတ္တိတတ္တာ ဘဂဝါ ပဉ္စဟိပိ ဂတီဟိ သုဋ္ဌု မုတ္တော ဝိသံယုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဂတိဝိမုတ္တ’’န္တိ။ ဧတေန ဘဂဝတော ကတ္ထစိပိ ဂတိယာ အပရိယာပန္နတံ ဒဿေတိ၊ ယတော ဘဂဝါ ‘‘ဒေဝါတိဒေဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ယေန ဒေဝူပပတျဿ၊ ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော၊

ယက္ခတ္တံ ယေန ဂစ္ဆေယျံ၊ မနုဿတ္တဉ္စ အဗ္ဗဇေ၊

တေ မယှံ အာသဝါ ခီဏာ၊ ဝိဒ္ဓသ္တာ ဝိနဠီကတာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၆)၊

တံတံဂတိသံဝတ္တနကာနဉှိ ကမ္မကိလေသာနံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဗောဓိမူလေယေဝ သုပ္ပဟီနတ္တာ နတ္ထိ ဘဂဝတော ဂတိပရိယာပန္နတာတိ အစ္စန္တမေဝ ဘဂဝါ သဗ္ဗဘဝယောနိဂတိ-ဝိညာဏဋ္ဌိတိ-သတ္တာဝါသ-သတ္တနိကာယေဟိ ပရိမုတ္တော၊ တံ ဂတိဝိမုတ္တံ။ ဝန္ဒေတိ နမာမိ၊ ထောမေမီတိ ဝါ အတ္ထော။

အထ ဝါ ဂတိဝိမုတ္တန္တိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုပ္ပတ္တိယာ ဘဂဝန္တံ ထောမေတိ။ ဧတ္ထ ဟိ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိတော ပရဟိတပဋိပတ္တိတော စ။ တေသု အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ အနာဝရဏဉာဏာဓိဂမတော သဝါသနာနံ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ အစ္စန္တပ္ပဟာနတော အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ပရဟိတပဋိပတ္တိ လာဘသက္ကာရာဒိနိရပေက္ခစိတ္တဿ သဗ္ဗဒုက္ခနိယျာနိကဓမ္မဒေသနတော ဝိရုဒ္ဓေသုပိ နိစ္စံ ဟိတဇ္ဈာသယတော ဉာဏပရိပါကကာလာဂမနတော စ။ သာ ပနေတ္ထ အာသယတော ပယောဂတော စ ဒုဝိဓာ ပရဟိတပဋိပတ္တိ၊ တိဝိဓာ စ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ ပကာသိတာ ဟောတိ။ ကထံ? ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ ဧတေန အာသယတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ၊ သမ္မာဂဒနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန ပယောဂတော ပရဟိတပဋိပတ္တိ၊ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမံ ဂတိဝိမုတ္တ’’န္တိ ဧတေဟိ စတုသစ္စပဋိဝေဓတ္ထေန စ သုဂတသဒ္ဒေန တိဝိဓာပိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိ၊ အဝသိဋ္ဌဋ္ဌေန တေန ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဧတေန စာပိ သဗ္ဗာပိ အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိပရဟိတပဋိပတ္တိ ပကာသိတာ ဟောတီတိ။

အထ ဝါ တီဟိ အာကာရေဟိ ဘဂဝတော ထောမနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဟေတုတော ဖလတော ဥပကာရတော စ။ တတ္ထ ဟေတု မဟာကရုဏာ၊ သာ ပဌမပဒေန ဒဿိတာ။ ဖလံ စတုဗ္ဗိဓံ ဉာဏသမ္ပဒါ ပဟာနသမ္ပဒါ အာနုဘာဝသမ္ပဒါ ရူပကာယသမ္ပဒါ စာတိ။ တာသု ဉာဏပဟာနသမ္ပဒါ ဒုတိယပဒေန သစ္စပဋိဝေဓတ္ထေန စ သုဂတသဒ္ဒေန ပကာသိတာ ဟောန္တိ၊ အာနုဘာဝသမ္ပဒါ ပန တတိယပဒေန၊ ရူပကာယသမ္ပဒါ ယထာဝုတ္တကာယဂမနသောဘနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပါရိပူရိယာ ဝိနာ တဒဘာဝတော။ ဥပကာရော အနန္တရံ အဗာဟိရံ ကရိတွာ တိဝိဓယာနမုခေန ဝိမုတ္တိဓမ္မဒေသနာ။ သော သမ္မာဂဒနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန ပကာသိတော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ ‘‘ကရုဏာသီတလဟဒယ’’န္တိ ဧတေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ ဒဿေတိ။ မဟာကရုဏာသဉ္စောဒိတမာနသော ဟိ ဘဂဝါ သံသာရပင်္ကတော သတ္တာနံ သမုဒ္ဓရဏတ္ထံ ကတာဘိနီဟာရော အနုပုဗ္ဗေန ပါရမိယော ပူရေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတောတိ ကရုဏာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ မူလံ။ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဝိဟတမောဟတမ’’န္တိ ဧတေန သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ဒဿေတိ ။ အနာဝရဏဉာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ မဂ္ဂဉာဏံ၊ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အနာဝရဏဉာဏံ ‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ။ သမ္မာဂမနတ္ထေန သုဂတသဒ္ဒေန သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခလ္လိကတ္တကိလမထာနုယောဂသဿတုစ္ဆေဒါဘိနိဝေသာဒိ အန္တဒွယရဟိတာယ ကရုဏာပညာပရိဂ္ဂဟိတာယ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ ပကာသနတော သုဂတသဒ္ဒဿ။ ဣတရေဟိ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ပဓာနာပ္ပဓာနဘေဒံ ပယောဇနံ ဒဿေတိ။ သံသာရမဟောဃတော သတ္တသန္တာရဏဉှေတ္ထ ပဓာနံ ပယောဇနံ၊ တဒညမပ္ပဓာနံ။ တေသု ပဓာနေန ပရဟိတပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ၊ ဣတရေန အတ္တဟိတသမ္ပတ္တိံ၊ တဒုဘယေန အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နာဒီသု စတူသု ပုဂ္ဂလေသု ဘဂဝတော စတုတ္ထပုဂ္ဂလဘာဝံ ဒဿေတိ။ တေန စ အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝံ ဥတ္တမဝန္ဒနီယဘာဝံ အတ္တနော စ ဝန္ဒနကိရိယာယ ခေတ္တင်္ဂတဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဧတ္ထ စ ကရုဏာဂဟဏေန လောကိယေသု မဟဂ္ဂတဘာဝပ္ပတ္တာသာဓာရဏဂုဏဒီပနတော ဘဂဝတော သဗ္ဗလောကိယဂုဏသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ ဟောတိ၊ ပညာဂဟဏေန သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနမဂ္ဂဉာဏဒီပနတော သဗ္ဗလောကုတ္တရဂုဏသမ္ပတ္တိ။ တဒုဘယဂ္ဂဟဏသိဒ္ဓါ ဟိ အတ္ထော ‘‘သနရာမရလောကဂရု’’န္တိအာဒိနာ ဝိပဉ္စီယတီတိ။ ကရုဏာဂဟဏေန စ ဥပဂမနံ နိရုပက္ကိလေသံ ဒဿေတိ၊ ပညာဂဟဏေန အပဂမနံ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန လောကသမညာနုရူပံ ဘဂဝတော ပဝတ္တိံ ဒဿေတိ လောကဝေါဟာရဝိသယတ္တာ ကရုဏာယ၊ ပညာဂဟဏေန သမညာယ အနတိဓာဝနံ သဘာဝါနဝဗောဓေန ဟိ ဓမ္မာနံ သမညံ အတိဓာဝိတွာ သတ္တာဒိပရာမသနံ ဟောတီတိ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဝိဟာရံ ဒဿေတိ၊ ပညာဂဟဏေန တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏံ စတုသစ္စဉာဏံ စတုပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏံ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ။

ကရုဏာဂဟဏေန မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏဿ ဂဟိတတ္တာ သေသာသာဓာရဏဉာဏာနိ၊ ဆ အဘိညာ၊ အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏာနိ၊ ဒသ ဗလာနိ၊ စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ၊ သောဠသ ဉာဏစရိယာ၊ အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ၊ စတုစတ္တာလီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ၊ သတ္တသတ္တတိဉာဏဝတ္ထူနီတိ ဧဝမာဒီနံ အနေကေသံ ပညာပဘေဒါနံ ဝသေန ဉာဏစာရံ ဒဿေတိ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန စရဏသမ္ပတ္တိံ၊ ပညာဂဟဏေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိံ။ ကရုဏာဂဟဏေန အတ္တာဓိပတိတာ၊ ပညာဂဟဏေန ဓမ္မာဓိပတိတာ။ ကရုဏာဂဟဏေန လောကနာထဘာဝေါ၊ ပညာဂဟဏေန အတ္တနာထဘာဝေါ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန ပုဗ္ဗကာရိဘာဝေါ၊ ပညာဂဟဏေန ကတညုတာ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန အပရန္တပတာ၊ ပညာဂဟဏေန အနတ္တန္တပတာ။ ကရုဏာဂဟဏေန ဝါ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသိဒ္ဓိ၊ ပညာဂဟဏေန ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန ပရေသံ တာရဏံ၊ ပညာဂဟဏေန သယံ တရဏံ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန သဗ္ဗသတ္တေသု အနုဂ္ဂဟစိတ္တတာ၊ ပညာဂဟဏေန သဗ္ဗဓမ္မေသု ဝိရတ္တစိတ္တတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။

သဗ္ဗေသဉ္စ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ကရုဏာ အာဒိ တန္နိဒါနဘာဝတော၊ ပညာ ပရိယောသာနံ တတော ဥတ္တရိ ကရဏီယာဘာဝတော။ ဣတိ အာဒိပရိယောသာနဒဿနေန သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ တထာ ကရုဏာဂဟဏေန သီလက္ခန္ဓပုဗ္ဗင်္ဂမော သမာဓိက္ခန္ဓော ဒဿိတော ဟောတိ။ ကရုဏာနိဒါနဉှိ သီလံ တတော ပါဏာတိပါတာဒိဝိရတိပ္ပဝတ္တိတော၊ သာ စ ဈာနတ္တယသမ္ပယောဂိနီတိ။ ပညာဝစနေန ပညာက္ခန္ဓော။ သီလဉ္စ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနံ အာဒိ၊ သမာဓိ မဇ္ဈေ၊ ပညာ ပရိယောသာနန္တိ ဧဝမ္ပိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏဒဿနေန သဗ္ဗေ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ နယတော ဒဿိတတ္တာ။ ဧသော ဧဝ ဟိ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဒဿနုပါယော၊ ယဒိဒံ နယဂ္ဂါဟဏံ။ အညထာ ကော နာမ သမတ္ထော ဘဂဝတော ဂုဏေ အနုပဒံ နိရဝသေသတော ဒဿေတုံ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ၊

ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော။

ခီယေထ ကပ္ပော စိရဒီဃမန္တရေ၊

ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၅၊ ၃။၁၄၁၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၂၅၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၇။၂၀၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၄။၄၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၂၂ ပကိဏ္ဏကကထာ)၊

တေနေဝ စ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေနပိ ဗုဒ္ဓဂုဏပရိစ္ဆေဒနံ ပတိ အနုယုတ္တေန ‘‘နော ဟေတံ၊ ဘန္တေ’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ ‘‘အပိစ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဓမ္မနွယော ဝိဒိတော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၄၆) ဝုတ္တံ။

၂။ ဧဝံ သင်္ခေပေန သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝိတွာ ဣဒါနိ သဒ္ဓမ္မံ ထောမေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓါပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါတိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော။ ဗုဒ္ဓဘာဝန္တိ ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဘာဝေတွာ သစ္ဆိကတွာတိ စ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော ။ ယန္တိ အနိယမတော ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဥပဂတောတိ အပရကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသော။ ဝန္ဒေတိ ကိရိယာနိဒ္ဒေသော။ တန္တိ နိယမနံ။ ဓမ္မန္တိ ဝန္ဒနကိရိယာယ ကမ္မနိဒ္ဒေသော။ ဂတမလံ အနုတ္တရန္တိ စ တဗ္ဗိသေသနံ။

တတ္ထ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒဿ တာဝ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒေသနယေန (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ၉၇) အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ သဝါသနာယ အညာဏနိဒ္ဒါယ အစ္စန္တဝိဂမတော၊ ဗုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိကသိတဘာဝတော ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါ ဇာဂရဏဝိကသနတ္ထဝသေန။ အထ ဝါ ကဿစိပိ ဉေယျဓမ္မဿ အနဝဗုဒ္ဓဿ အဘာဝေန ဉေယျဝိသေသဿ ကမ္မဘာဝေန အဂ္ဂဟဏတော ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝေန အဝဂမနတ္ထဝသေနေဝ ကတ္တုနိဒ္ဒေသော လဗ္ဘတီတိ ဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါ ယထာ ‘‘ဒိက္ခိတော န ဒဒါတီ’’တိ။ အတ္ထတော ပန ပါရမိတာပရိဘာဝိတော သယမ္ဘုဉာဏေန သဟ ဝါသနာယ ဝိဟတဝိဒ္ဓသ္တနိရဝသေသကိလေသော မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိအပရိမေယျဂုဏဂဏာဓာရော ခန္ဓသန္တာနော ဗုဒ္ဓါ။ ယထာဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ။ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ၊ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၁၆၁)။

အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ဘာဝနေ။ တေန ‘‘ဧဝံ ဂုဏဝိသေသယုတ္တော သောပိ နာမ ဘဂဝါ’’တိ ဝက္ခမာနဂုဏေ ဓမ္မေ သမ္ဘာဝနံ ဒီပေတိ။ ဗုဒ္ဓဘာဝန္တိ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ။ ဘာဝေတွာတိ ဥပ္ပာဒေတွာ ဝဍ္ဎေတွာ စ။ သစ္ဆိကတွာတိ ပစ္စက္ခံ ကတွာ။ ဥပဂတောတိ ပတ္တော၊ အဓိဂတောတိ အတ္ထော။ ဧတဿ ‘‘ဗုဒ္ဓဘာဝ’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဂတမလန္တိ ဝိဂတမလံ၊ နိဒ္ဒေါသန္တိ အတ္ထော။ ဝန္ဒေတိ ပဏမာမိ၊ ထောမေမိ ဝါ။ အနုတ္တရန္တိ ဥတ္တရရဟိတံ၊ လောကုတ္တရန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မန္တိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ အပါယတော စ သံသာရတော စ အပတမာနေ ကတွာ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ဧဝံ ဝိဝိဓဂုဏဂဏသမန္နာဂတော ဗုဒ္ဓါပိ ဘဂဝါ ယံ အရိယမဂ္ဂသင်္ခါတံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ၊ ဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ပန သစ္ဆိကတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂတော၊ တမေတံ ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ဗုဒ္ဓဘာဝဟေတုဘူတံ သဗ္ဗဒေါသမလရဟိတံ အတ္တနော ဥတ္တရိတရာဘာဝေန အနုတ္တရံ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မံ နမာမီတိ။ ပရိယတ္တိသဒ္ဓမ္မဿာပိ တပ္ပကာသနတ္တာ ဣဓ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အထ ဝါ ‘‘အဘိဓမ္မနယသမုဒ္ဒံ အဓိဂစ္ဆိ၊ တီဏိ ပိဋကာနိ သမ္မသီ’’တိ စ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တတ္တာ ပရိယတ္တိဓမ္မဿပိ သစ္ဆိကိရိယာသမ္မသနပရိယာယော လဗ္ဘတီတိ သောပိ ဣဓ ဝုတ္တော ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ‘‘ယံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ သစ္စိကတွာ’’တိ စ ဝုတ္တတ္တာ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မဘူတာဟိ ပါရမိတာဟိ သဟ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဓိသီလသိက္ခာဒယောပိ ဣဓ ဓမ္မသဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တာပိ ဟိ မလပဋိပက္ခတာယ ဂတမလာ အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရာ စာတိ။ တထာ ဟိ သတ္တာနံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထာယ ကတမဟာဘိနီဟာရော မဟာကရုဏာဓိဝါသပေသလဇ္ဈာသယော ပညာဝိသေသပရိဓောတနိမ္မလာနံ ဒါနဒမသံယမာဒီနံ ဥတ္တမဓမ္မာနံ သတသဟဿာဓိကာနိ ကပ္ပာနံ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ နိရဝသေသာနံ ဘာဝနာပစ္စက္ခကရဏေဟိ ကမ္မာဒီသု အဓိဂတဝသီဘာဝေါ အစ္ဆရိယာစိန္တေယျမဟာနုဘာဝေါ အဓိသီလာဓိစိတ္တာနံ ပရမုက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော ဘဂဝါ ပစ္စယာကာရေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿမုခေန မဟာဝဇိရဉာဏံ ပေသေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဘာဝေတွာ’’တိ ဧတေန ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါယ ဓမ္မံ ထောမေတိ၊ ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန ဝိမုတ္တိသမ္ပဒါယ။ တထာ ပဌမေန ဈာနသမ္ပဒါယ၊ ဒုတိယေန ဝိမောက္ခသမ္ပဒါယ။ ပဌမေန ဝါ သမာဓိသမ္ပဒါယ၊ ဒုတိယေန သမာပတ္တိသမ္ပဒါယ။ အထ ဝါ ပဌမေန ခယေဉာဏဘာဝေန၊ ဒုတိယေန အနုပ္ပာဒေဉာဏဘာဝေန။ ပုရိမေန ဝါ ဝိဇ္ဇူပမတာယ၊ ဒုတိယေန ဝဇိရူပမတာယ။ ပုရိမေန ဝါ ဝိရာဂသမ္ပတ္တိယာ၊ ဒုတိယေန နိရောဓသမ္ပတ္တိယာ။ တထာ ပဌမေန နိယျာနဘာဝေန၊ ဒုတိယေန နိဿ္သရဏဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဟေတုဘာဝေန၊ ဒုတိယေန အသင်္ခတဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ ဒဿနဘာဝေန၊ ဒုတိယေန ဝိဝေကဘာဝေန။ ပဌမေန ဝါ အဓိပတိဘာဝေန၊ ဒုတိယေန အမတဘာဝေန ဓမ္မံ ထောမေတိ။ အထ ဝါ ‘‘ယံ ဓမ္မံ ဘာဝေတွာ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဥပဂတော’’တိ ဧတေန သွာက္ခာတတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ။ ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန သန္ဒိဋ္ဌိကတာယ။ တထာ ပုရိမေန အကာလိကတာယ၊ ပစ္ဆိမေန ဧဟိပဿိကတာယ။ ပုရိမေန ဝါ ဩပနေယျိကတာယ၊ ပစ္ဆိမေန ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗတာယ ဓမ္မံ ထောမေတိ။ ‘‘ဂတမလ’’န္တိ ဣမိနာ သံကိလေသာဘာဝဒီပနေန ဓမ္မဿ ပရိသုဒ္ဓတံ ဒဿေတိ၊ ‘‘အနုတ္တရ’’န္တိ ဧတေန အညဿ ဝိသိဋ္ဌဿ အဘာဝဒီပနေန ဝိပုလပရိပုဏ္ဏတံ။ ပဌမေန ဝါ ပဟာနသမ္ပဒံ ဓမ္မဿ ဒဿေတိ၊ ဒုတိယေန သဘာဝသမ္ပဒံ။ ဘာဝေတဗ္ဗတာယ ဝါ ဓမ္မဿ ဂတမလဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော ။ ဘာဝနာဂုဏေန ဟိ သော ဒေါသာနံ သမုဂ္ဃာတကော ဟောတီတိ။ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဝေန အနုတ္တရဘာဝေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ သစ္ဆိကိရိယာနိဗ္ဗတ္တိတော ဟိ တဒုတ္တရိကရဏီယာဘာဝတော အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရောတိ။ တထာ ‘‘ဘာဝေတွာ’’တိ ဧတေန သဟ ပုဗ္ဗဘာဂသီလာဒီဟိ သေက္ခာ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တိ၊ ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဧတေန သဟ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ အသေက္ခာ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓာ ဒဿိတာ ဟောန္တီတိ။

၃။ ဧဝံ သင်္ခေပေနေဝ သဗ္ဗဓမ္မဂုဏေဟိ သဒ္ဓမ္မံ အဘိတ္ထဝိတွာ ဣဒါနိ အရိယသင်္ဃံ ထောမေတုံ ‘‘သုဂတဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဂတဿာတိ သမ္ဗန္ဓနိဒ္ဒေသော၊ တဿ ‘‘ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ ဩရသာနန္တိ ပုတ္တဝိသေသနံ။ မာရသေနမထနာနန္တိ ဩရသပုတ္တဘာဝေ ကာရဏနိဒ္ဒေသော။ တေန ကိလေသပ္ပဟာနမေဝ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တဘာဝေ ကာရဏံ အနုဇာနာတီတိ ဒဿေတိ။ အဋ္ဌန္နန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော။ တေန သတိပိ တေသံ သတ္တဝိသေသဘာဝေန အနေကသဟဿသင်္ခါဘာဝေ ဣမံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒံ နာတိဝတ္တန္တီတိ ဒဿေတိ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝါနာတိဝတ္တနတော။ သမူဟန္တိ သမုဒါယနိဒ္ဒေသော။ အရိယသင်္ဃန္တိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသင်္ဃာဋဘာဝနိဒ္ဒေသော။ တေန အသဘိပိ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ကာယသာမဂ္ဂိယံ အရိယသင်္ဃဘာဝံ ဒဿေတိ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတဘာဝတော။

တတ္ထ ဥရသိ ဘဝါ ဇာတာ သံဝဒ္ဓါ စ ဩရသာ။ ယထာ ဟိ သတ္တာနံ ဩရသပုတ္တာ အတ္တဇာတတာယ ပိတု သန္တကဿ ဒါယဇ္ဇဿ ဝိသေသေန ဘာဂိနော ဟောန္တိ၊ ဧဝမေဝ တေပိ အရိယပုဂ္ဂလာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မဿဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတာယ ဘဂဝတော သန္တကဿ ဝိမုတ္တိသုခဿ အရိယဓမ္မရတနဿ စ ဧကန္တဘာဂိနောတိ ဩရသာ ဝိယ ဩရသာ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာနုဘာဝေန အရိယဘူမိံ ဩက္ကမမာနာ ဩက္ကန္တာ စ အရိယသာဝကာ ဘဂဝတော ဥရေန ဝါယာမဇနိတာဘိဇာတိတာယ နိပ္ပရိယာယေန ‘‘ဩရသပုတ္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ သာဝကေဟိ ပဝတ္တိယမာနာပိ ဟိ ဓမ္မဒေသနာ ‘‘ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုစ္စတိ တံမူလိကတ္တာ လက္ခဏာဒိဝိသေသာဘာဝတော စ။

ယဒိပိ အရိယသာဝကာနံ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမသမယေ ဘဂဝတော ဝိယ တဒန္တရာယ ကရဏတ္ထံ ဒေဝပုတ္တမာရော၊ မာရဝါဟိနီ ဝါ န ဧကန္တေန အပသာဒေတိ၊ တေဟိ ပန အပသာဒေတဗ္ဗတာယ ကာရဏေ ဝိမထိတေ တေပိ ဝိမထိတာ ဧဝ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ – ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ‘‘မာရမာရသေနမထနာန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရမာရာနံ ဝိယ ဒေဝပုတ္တမာရဿပိ ဂုဏမာရဏေ သဟာယဘာဝူပဂမနတော ကိလေသဗလကာယော ‘‘သေနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ’’တိအာဒိ (သု။ နိ။ ၄၃၈၊ မဟာနိ။ ၂၈၊ ၆၈၊ ၁၄၉)။ သာ စ တေဟိ ဒိယဍ္ဎသဟဿဘေဒါ အနန္တဘေဒါ ဝါ ကိလေသဝါဟိနီ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယသမထာဒိဂုဏပဟရဏေဟိ ဩဓိသော ဝိမထိတာ ဝိဟတာ ဝိဒ္ဓသ္တာ စာတိ မာရသေနမထနာ၊ အရိယသာဝကာ။ ဧတေန တေသံ ဘဂဝတော အနုဇာတပုတ္တတံ ဒဿေတိ။

အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ၊ အနယေ န ဣရိယနတော၊ အယေ စ ဣရိယနတော အရိယာ နိရုတ္တိနယေန။ အထ ဝါ သဒေဝကေန လောကေန ‘‘သရဏ’’န္တိ အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော ဥပဂတာနဉ္စ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော အရိယာ၊ အရိယာနံ သင်္ဃောတိ အရိယသင်္ဃော၊ အရိယော စ သော သင်္ဃော စာတိ ဝါ အရိယသင်္ဃော၊ တံ အရိယသင်္ဃံ။ ဘဂဝတော အပရဘာဂေ ဗုဒ္ဓဓမ္မရတနာနမ္ပိ သမဓိဂမော သင်္ဃရတနာဓီနောတိ အရိယသင်္ဃဿ ဗဟူပကာရတံ ဒဿေတုံ ဣဓေဝ ‘‘သိရသာ ဝန္ဒေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ စ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန အရိယသင်္ဃဿ ပဘဝသမ္ပဒံ ဒဿေတိ၊ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧတေန ပဟာနသမ္ပဒံ သကလသံကိလေသပ္ပဟာနဒီပနတော။ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ ဧတေန ဉာဏသမ္ပဒံ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌဘာဝဒီပနတော။ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ ဧတေန ပဘာဝသမ္ပဒံ ဒဿေတိ သဗ္ဗသင်္ဃာနံ အဂ္ဂဘာဝဒီပနတော။ အထ ဝါ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ အရိယသင်္ဃဿ ဝိသုဒ္ဓနိဿယဘာဝဒီပနံ၊ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ သမ္မာဥဇုဉာယသာမီစိပ္ပဋိပန္နဘာဝဒီပနံ၊ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ အာဟုနေယျာဒိဘာဝဒီပနံ၊ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ အနုတ္တရပုညက္ခေတ္တဘာဝဒီပနံ။ တထာ ‘‘သုဂတဿ ဩရသာနံ ပုတ္တာန’’န္တိ ဧတေန အရိယသင်္ဃဿ လောကုတ္တရသရဏဂမနသဗ္ဘာဝံ ဒီပေတိ။ လောကုတ္တရသရဏဂမနေန ဟိ တေ ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တာ ဇာတာ။ ‘‘မာရသေနမထနာန’’န္တိ ဧတေန အဘိနီဟာရသမ္ပဒါသိဒ္ဓံ ပုဗ္ဗဘာဂေ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ကတာဘိနီဟာရာ ဟိ သမ္မာပဋိပန္နာ မာရံ မာရပရိသံ ဝါ အဘိဝိဇိနန္တိ။ ‘‘အဋ္ဌန္နမ္ပိ သမူဟ’’န္တိ ဧတေန ပဋိဝိဒ္ဓသ္တဝိပက္ခေ သေက္ခာသေက္ခဓမ္မေ ဒဿေတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန မဂ္ဂဖလဓမ္မာနံ ပကာသိတတ္တာ။ ‘‘အရိယသင်္ဃ’’န္တိ အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျဘာဝံ ဒဿေတိ။ သရဏဂမနဉ္စ သာဝကာနံ သဗ္ဗဂုဏာနံ အာဒိ၊ သပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ သေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော မဇ္ဈေ၊ အသေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ပရိယောသာနန္တိ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏာ သင်္ခေပတော သဗ္ဗေ အရိယသင်္ဃဂုဏာ ပကာသိတာ ဟောန္တိ။

၄။ ဧဝံ ဂါထာတ္တယေန သင်္ခေပတော သကလဂုဏသံကိတ္တနမုခေန ရတနတ္တယဿ ပဏာမံ ကတွာ ဣဒါနိ တံနိပစ္စကာရံ ယထာဓိပ္ပေတေ ပယောဇနေ ပရိဏာမေန္တော ‘‘ဣတိ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ၊ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃာ။ တေသဉှိ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဘူတဂုဏေ အာဝဇ္ဇေန္တဿ အမတာဓိဂမဟေတုဘူတံ အနပ္ပကံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယထာဟ –

‘‘ယသ္မိံ မဟာနာမ၊ သမယေ အရိယသာဝကော တထာဂတံ အနုဿရတိ၊ နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န ဒေါသ…ပေ… န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ…ပေ… ဥဇုဂတစိတ္တော ခေါ မဟာနာမ၊ အရိယသာဝကော လဘတိ အတ္ထဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မဝေဒံ၊ လဘတိ ဓမ္မူပသံဟိတံ ပါမောဇ္ဇံ၊ ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၁၁။၁၁)။

စိတ္တီကတာဒိဘာဝေါ ဝါ ရတနဋ္ဌော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၂၂၃၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀)၊

စိတ္တိကတဘာဝါဒယော စ အနညသာဓာရဏာ ဗုဒ္ဓါဒီသု ဧဝ လဗ္ဘန္တီတိ။

ဝန္ဒနာဝ ဝန္ဒနာမယံ ယထာ ‘‘ဒါနမယံ သီလမယ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဣတိဝု။ ၆၀)။ ဝန္ဒနာ စေတ္ထ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဂုဏနိန္နတာ၊ ထောမနာ ဝါ။ ပုဇ္ဇဘဝဖလနိဗ္ဗတ္တနတော ပုညံ၊ အတ္တနော သန္တာနံ ပုနာတီတိ ဝါ။ သုဝိဟတန္တရာယောတိ သုဋ္ဌု ဝိဟတန္တရာယော။ ဧတေန အတ္တနော ပသာဒသမ္ပတ္တိယာ ရတနတ္တယဿ စ ခေတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိယာ တံ ပုညံ အတ္ထပ္ပကာသနဿ ဥပဃာတကဥပဒ္ဒဝါနံ ဝိဟနနေ သမတ္ထန္တိ ဒဿေတိ။ ဟုတွာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာ။ တဿ ‘‘အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ဧတေန သမ္ဗန္ဓော။ တဿာတိ ယံ ရတနတ္တယဝန္ဒနာမယံ ပုညံ၊ တဿ။ အာနုဘာဝေနာတိ ဗလေန။

၅။ ဧဝံ ရတနတ္တယဿ နိပစ္စကာရေ ပယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယဿာ ဓမ္မဒေသနာယ အတ္ထံ သံဝဏ္ဏေတုကာမော၊ တဿာ တာဝ ဂုဏာဘိတ္ထဝနဝသေန ဥပညာပနတ္ထံ ‘‘မဇ္ဈိမပမာဏသုတ္တင်္ကိတဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မဇ္ဈိမပမာဏသုတ္တင်္ကိတဿာတိ နာတိဒီဃနာတိခုဒ္ဒကပမာဏေဟိ သုတ္တန္တေဟိ လက္ခိတဿ။ ယထာ ဟိ ဒီဃာဂမေ ဒီဃပမာဏာနိ သုတ္တာနိ၊ ယထာ စ သံယုတ္တင်္ဂုတ္တရာဂမေသု ဒွီသု ခုဒ္ဒကပမာဏာနိ၊ န ဧဝံ ဣဓ။ ဣဓ ပန ပမာဏတော မဇ္ဈိမာနိ သုတ္တာနိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မဇ္ဈိမပမာဏသုတ္တင်္ကိတဿာတိ နာတိဒီဃနာတိခုဒ္ဒကပမာဏေဟိ သုတ္တန္တေဟိ လက္ခိတဿတိ အတ္ထော’’တိ။ ဧတေန ‘‘မဇ္ဈိမော’’တိ အယံ ဣမဿ အတ္ထာနုဂတသမညာတိ ဒဿေတိ။ နနု စ သုတ္တာနိ ဧဝ အာဂမော၊ ကဿ ပန သုတ္တေဟိ အင်္ကနန္တိ? သစ္စမေတံ ပရမတ္ထတော၊ သုတ္တာနိ ပန ဥပါဒါယ ပညတ္တော အာဂမော။ ယထေဝ ဟိ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမုဒါယေ ‘‘သုတ္တ’’န္တိ ဝေါဟာရော၊ ဧဝံ သုတ္တသမုဒါယေ အယံ ‘‘အာဂမော’’တိ ဝေါဟာရော။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ။ အာဂမိဿန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဧတသ္မာ ဝါ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒယောတိ အာဂမော၊ အာဒိကလျာဏာဒိဂုဏသမ္ပတ္တိယာ ဥတ္တမဋ္ဌေန တံတံအဘိပတ္ထိတသမိဒ္ဓိဟေတုတာယ ပဏ္ဍိတေဟိ ဝရိတဗ္ဗတော ဝရော၊ အာဂမော စ သော ဝရော စာတိ အာဂမဝရော။ အာဂမသမ္မတေဟိ ဝါ ဝရောတိ အာဂမဝရော၊ မဇ္ဈိမော စ သော အာဂမဝရော စာတိ မဇ္ဈိမာဂမဝရော၊ တဿ။

ဗုဒ္ဓါနံ အနုဗုဒ္ဓါနံ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓါ၊ ဗုဒ္ဓါနံ သစ္စပဋိဝေဓံ အနုဂမ္မ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာ အဂ္ဂသာဝကာဒယော အရိယာ။ တေဟိ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဂုဏသံဝဏ္ဏနာနံ ဝသေန သံဝဏ္ဏိတဿ။ အထ ဝါ ဗုဒ္ဓါ စ အနုဗုဒ္ဓါ စ ဗုဒ္ဓါနုဗုဒ္ဓါတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနေဝ ဟိ ဝိနယသုတ္တာဘိဓမ္မာနံ ပကိဏ္ဏကဒေသနာဒိဝသေန ယော ပဌမံ အတ္ထော ဝိဘတ္တော၊ သော ဧဝ ပစ္ဆာ တဿ တဿ သံဝဏ္ဏနာဝသေန သင်္ဂီတိကာရေဟိ သင်္ဂဟံ အာရောပိတောတိ။ ပရဝါဒမထနဿာတိ အညတိတ္ထိယာနံ ဝါဒနိမ္မထနဿ၊ တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတဘဉ္ဇနဿာတိ အတ္ထော။ အယဉှိ အာဂမော မူလပရိယာယသုတ္တသဗ္ဗာသဝသုတ္တာဒီသု ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဒိဋ္ဌိဂတဒေါသဝိဘာဝနတော သစ္စကသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၃၅၃) ဥပါလိသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၅၆) သစ္စကာဒီနံ မိစ္ဆာဝါဒနိမ္မထနဒီပနတော ဝိသေသတော ‘‘ပရဝါဒမထနော’’တိ ထောမိတောတိ။ သံဝဏ္ဏနာသု စာယံ အာစရိယဿ ပကတိ၊ ယာ တံတံသံဝဏ္ဏနာသု အာဒိတော တဿ တဿ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ဝိသေသဂုဏကိတ္တနေန ထောမနာ။ တထာ ဟိ သုမင်္ဂလဝိလာသိနီသာရတ္ထပကာသိနီမနောရထပူရဏီသု အဋ္ဌသာလိနီအာဒီသု စ ယထာက္ကမံ ‘‘သဒ္ဓါဝဟဂုဏဿ၊ ဉာဏပ္ပဘေဒဇနနဿ၊ ဓမ္မကထိကပုင်္ဂဝါနံ ဝိစိတ္တပဋိဘာနဇနနဿ၊ တဿ ဂမ္ဘီရဉာဏေဟိ ဩဂါဠှဿ အဘိဏှသော နာနာနယဝိစိတ္တဿ အဘိဓမ္မဿာ’’တိအာဒိနာ ထောမနာ ကတာ။

၆။ အတ္ထော ကထီယတိ ဧတာယာတိ အတ္ထကထာ၊ သာ ဧဝ အဋ္ဌကထာ တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ ယထာ ‘‘ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၇၊ ၂။၈) အာဒိတောတိအာဒိမှိ ပဌမသင်္ဂီတိယံ။ ဆဠဘိညတာယ ပရမေန စိတ္တိဿရိယဘာဝေန သမန္နာဂတတ္တာ ဈာနာဒီသု ပဉ္စဝိဓဝသိတာသဗ္ဘာဝတော စ ဝသိနော၊ ထေရာ မဟာကဿပါဒယော။ တေသံ သတေဟိ ပဉ္စဟိ။ ယာတိ ယာ အဋ္ဌကထာ။ သင်္ဂီတာတိ အတ္ထံ ပကာသေတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ‘‘အယံ ဧတဿ အတ္ထော၊ အယံ ဧတဿ အတ္ထော’’တိ သင်္ဂဟေတွာ ဝုတ္တာ။ အနုသင်္ဂီတာ စ ယသတ္ထေရာဒီဟိ ပစ္ဆာပိ ဒုတိယတတိယသင်္ဂီတီသု။ ဣမိနာ အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ အာဂမနသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။

၇။ သီဟဿ လာနတော ဂဟဏတော သီဟဠော၊ သီဟကုမာရော။ တံဝံသဇာတတာယ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပေ ခတ္တိယာနံ၊ တေသံ နိဝါသတာယ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဿ စ သီဟဠဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဘတာတိ ဇမ္ဗုဒီပတော အာနီတာ။ အထာတိ ပစ္ဆာ။ အပရဘာဂေ ဟိ နိကာယန္တရလဒ္ဓီဟိ အသင်္ကရတ္ထံ သီဟဠဘာသာယ အဋ္ဌကထာ ဌပိတာတိ။ တေန မူလဋ္ဌကထာ သဗ္ဗသာဓာရဏာ န ဟောတီတိ ဣဒံ အတ္ထပ္ပကာသနံ ဧကန္တေန ကရဏီယန္တိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒီပဝါသီနမတ္ထာယာ’’တိ။ တတ္ထ ဒီပဝါသီနန္တိ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနံ၊ သီဟဠဒီပဝါသီနံ ဝါ အတ္ထာယ သီဟဠဘာသာယ ဌပိတာတိ ယောဇနာ။

၈။ အပနေတွာနာတိ ကဉ္စုကသဒိသံ သီဟဠဘာသံ အပနေတွာ။ တတောတိ အဋ္ဌကထာတော။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ၊ မနောရမံ ဘာသန္တိ မာဂဓဘာသံ။ သာ ဟိ သဘာဝနိရုတ္တိဘူတာ ပဏ္ဍိတာနံ မနံ ရမယတီတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘တန္တိနယာနုစ္ဆဝိက’’န္တိ၊ ပါဠိဂတိယာ အနုလောမိကံ ပါဠိဘာသာယာနုဝိဓာယိနိန္တိ အတ္ထော။ ဝိဂတဒေါသန္တိ အသဘာဝနိရုတ္တိဘာသန္တရရဟိတံ။

၉။ သမယံ အဝိလောမေန္တောတိ သိဒ္ဓန္တံ အဝိရောဓေန္တော။ ဧတေန အတ္ထဒေါသာဘာဝမာဟ။ အဝိရုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ဟိ ထေရဝါဒါပိ ဣဓ ပကာသီယိဿန္တိ။ ထေရဝံသဒီပါနန္တိ ထိရေဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ထေရာ၊ မဟာကဿပါဒယော။ တေဟိ အာဂတာ အာစရိယပရမ္ပရာ ထေရဝံသော၊ တပ္ပရိယာပန္နာ ဟုတွာ အာဂမာဓိဂမသမ္ပန္နတ္တာ ပညာပဇ္ဇောတေန တဿ သမုဇ္ဇလနတော ထေရဝံသဒီပါ၊ မဟာဝိဟာရဝါသိနော၊ တေသံ။ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နိစ္ဆီယတီတိ ဝိနိစ္ဆယော၊ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနေသု ခီလမဒ္ဒနာကာရေန ပဝတ္တာ ဝိမတိစ္ဆေဒနီ ကထာ။ သုဋ္ဌု နိပုဏော သဏှော ဝိနိစ္ဆယော ဧတေသန္တိ သုနိပုဏဝိနိစ္ဆယာ။ အထ ဝါ ဝိနိစ္ဆိနောတီတိ ဝိနိစ္ဆယော၊ ယထာဝုတ္တတ္ထဝိသယံ ဉာဏံ။ သုဋ္ဌု နိပုဏော ဆေကော ဝိနိစ္ဆယော ဧတေသန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧတေန မဟာကဿပါဒိထေရပရမ္ပရာဘတော၊ တတော ဧဝ စ အဝိပရီတော သဏှော သုခုမော မဟာဝိဟာရဝါသီနံ ဝိနိစ္ဆယောတိ တဿ ပမာဏဘူတတံ ဒဿေတိ။

၁၀။ သုဇနဿစာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန ‘‘န ကေဝလံ ဇမ္ဗုဒီပဝါသီနမေဝ အတ္ထာယ၊ အထ ခေါ သာဓုဇနတောသနတ္ထဉ္စာ’’တိ ဒဿေတိ။ တေန စ ‘‘တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပဝါသီနမ္ပိ အတ္ထာယာ’’တိ အယမတ္ထော သိဒ္ဓါ ဟောတိ ဥဂ္ဂဟဏာဒိသုကရတာယ တေသမ္ပိ ဗဟုကာရတ္တာ။ စိရဋ္ဌိတတ္ထန္တိ စိရဋ္ဌိတိအတ္ထံ၊ စိရကာလဋ္ဌိတိယာတိ အတ္ထော။ ဣဒဉှိ အတ္ထပ္ပကာသနံ အဝိပရီတပဒဗျဉ္ဇနသုနိက္ခေပဿ အတ္ထသုနယဿ စ ဥပါယဘာဝတော သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတိယာ သံဝတ္တတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သဒ္ဓမ္မဿ ဌိတိယာ အသမ္မောသာယ အနန္တရဓာနာယ သံဝတ္တန္တိ။ ကတမေ ဒွေ? သုန္နိက္ခိတ္တဉ္စ ပဒဗျဉ္ဇနံ အတ္ထော စ သုနီတော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၂၀)။

၁၁။ ယံ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော၊ တဿာ မဟတ္တံ ပရိဟရိတုံ ‘‘သီလကထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘န တံ ဣဓ ဝိစာရယိဿာမီ’’တိ။ အထ ဝါ ယံ အဋ္ဌကထံ ကတ္တုကာမော၊ တဒေကဒေသဘာဝေန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ဂဟေတဗ္ဗောတိ ကထိကာနံ ဥပဒေသံ ကရောန္တော တတ္ထ ဝိစာရိတဓမ္မေ ဥဒ္ဒေသဝသေန ဒဿေတိ ‘‘သီလကထာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ သီလကထာတိ စာရိတ္တဝါရိတ္တာဒိဝသေန သီလဿ ဝိတ္ထာရကထာ။ ဓုတဓမ္မာတိ ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂါဒယော တေရသ ကိလေသဓုနနကဓမ္မာ။ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ သဗ္ဗာနီတိ ပါဠိယံ အာဂတာနိ အဋ္ဌတိံသ၊ အဋ္ဌကထာယံ ဒွေတိ နိရဝသေသာနိ ယောဂကမ္မဿ ဘာဝနာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ။ စရိယာဝိဓာနသဟိတောတိ ရာဂစရိတာဒီနံ သဘာဝါဒိဝိဓာနေန သဟိတော။ ဈာနာနိ စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ၊ သမာပတ္တိယော စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော။ အဋ္ဌပိ ဝါ ပဋိလဒ္ဓမတ္တာနိ ဈာနာနိ၊ သမာပဇ္ဇနဝသီဘာဝပ္ပတ္တိယာ သမာပတ္တိယော။ ဈာနာနိ ဝါ ရူပါရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ၊ သမာပတ္တိယော ဖလသမာပတ္တိနိရောဓသမာပတ္တိယော။

၁၂။ လောကိယလောကုတ္တရဘေဒါ ဆ အဘိညာယော သဗ္ဗာ အဘိညာယော။ ဉာဏဝိဘင်္ဂါဒီသု (ဝိဘ။ ၇၅၁) အာဂတနယေန ဧကဝိဓာဒိနာ ပညာယ သံကလေတွာ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ နိစ္ဆယော ပညာသင်္ကလနနိစ္ဆယော။

၁၃။ ပစ္စယဓမ္မာနံ ဟေတာဒီနံ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ ဟေတုပစ္စယာဒိဘာဝေါ ပစ္စယာကာရော၊ တဿ ဒေသနာ ပစ္စယာကာရဒေသနာ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကထာတိ အတ္ထော။ သာ ပန နိကာယန္တရလဒ္ဓိသင်္ကရရဟိတတာယ သုဋ္ဌု ပရိသုဒ္ဓါ၊ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂဿ သုဒုက္ကရတာယ နိပုဏာ သဏှသုခုမာ၊ ဧကတ္တနယာဒိသဟိတာ စ တတ္ထ ဝိစာရိတာတိ အာဟ ‘‘သုပရိသုဒ္ဓနိပုဏနယာ’’တိ။ ပဋိသမ္ဘိဒါဒီသု အာဂတနယံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဝိစာရိတတ္တာ အဝိမုတ္တတန္တိမဂ္ဂါ။

၁၄။ ဣတိပန သဗ္ဗန္တိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပရိသမာပနေ၊ ပန-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရေ၊ ဧတံ သဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဣဓာတိ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ။ န တံ ဝိစာရယိဿာမိ ပုနရုတ္တိဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၅။ ဣဒါနိ တဿေဝ အဝိစာရဏဿ ဧကန္တကာရဏံ နိဒ္ဓါရေန္တော ‘‘မဇ္ဈေ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘မဇ္ဈေ ဌတွာ’’တိ ဧတေန မဇ္ဈဋ္ဌဘာဝဒီပနေန ဝိသေသတော စတုန္နံ အာဂမာနံ သာဓာရဏဋ္ဌကထာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ၊ န သုမင်္ဂလဝိလာသိနီအာဒယော ဝိယ အသာဓာရဏဋ္ဌကထာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဝိသေသတော’’တိ စ ဣဒံ ဝိနယာဘိဓမ္မာနမ္ပိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ ယထာရဟံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဟောတိ ဧဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

၁၆။ ဣစ္စေဝါတိ ဣတိ ဧဝ။ တမ္ပီတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂမ္ပိ။ ဧတာယာတိ ပပဉ္စသူဒနိယာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သီဟဠဒီပံ အာဘတာ’’တိအာဒိနာ အဋ္ဌကထာကရဏဿ နိမိတ္တံ ဒဿေတိ၊ ‘‘ဒီပဝါသီနမတ္ထာယ၊ သုဇနဿ စ တုဋ္ဌတ္ထံ၊ စိရဋ္ဌိတတ္ထဉ္စ ဓမ္မဿာ’’တိ ဧတေန ပယောဇနံ၊ ‘‘မဇ္ဈိမာဂမဝရဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ဧတေန ပိဏ္ဍတ္ထံ၊ ‘‘အပနေတွာန တတောဟံ သီဟဠဘာသ’’န္တိအာဒိနာ၊ ‘‘သီလကထာ’’တိအာဒိနာ စ ကရဏပ္ပကာရံ။ သီလကထာဒီနံ အဝိစာရဏမ္ပိ ဟိ ဣဓ ကရဏပ္ပကာရော ဧဝါတိ။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ

၁။ ဝိဘာဂဝန္တာနံ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနမုခေနေဝ ဟောတီတိ ပဌမံ တာဝ ပဏ္ဏာသဝဂ္ဂသုတ္တာဒိဝသေန မဇ္ဈိမာဂမဿ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘မဇ္ဈိမာဂမဝရဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ၊ တသ္မိံ ဝစနေ။ ယာ မဇ္ဈိမာဂမပရိယာယေန မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိ ဝုတ္တာ၊ သာ ပဏ္ဏာသာဒိတော ဧဒိသာတိ ဒဿေတိ ‘‘မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိ နာမာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထာတိ ဝါ ‘‘ဧတာယ အဋ္ဌကထာယ ဝိဇာနာထ မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိယာ အတ္ထ’’န္တိ ဧတ္ထ ယဿာ မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိယာ အတ္ထံ ဝိဇာနာထာတိ ဝုတ္တံ၊ သာ မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိ နာမ ပဏ္ဏာသာဒိတော ဧဒိသာတိ ဒဿေတိ။ ပဉ္စ ဒသကာ ပဏ္ဏာသာ၊ မူလေ အာဒိမှိ ပဏ္ဏာသာ၊ မူလဘူတာ ဝါ ပဏ္ဏာသာ မူလပဏ္ဏာသာ။ မဇ္ဈေ ဘဝါ မဇ္ဈိမာ၊ မဇ္ဈိမာ စ သာ ပဏ္ဏာသာ စာတိ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသာ။ ဥပရိ ဥဒ္ဓံ ပဏ္ဏာသာ ဥပရိပဏ္ဏာသာ။ ပဏ္ဏာသတ္တယသင်္ဂဟာတိ ပဏ္ဏာသတ္တယပရိဂဏနာ။

အယံ သင်္ဂဟော နာမ ဇာတိသဉ္ဇာတိကိရိယာဂဏနဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ တတ္ထ ‘‘ယာ စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဝါစာ၊ ယော စ သမ္မာကမ္မန္တော၊ ယော စ သမ္မာအာဇီဝေါ ၊ ဣမေ ဓမ္မာ သီလက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) အယံ ဇာတိသင်္ဂဟော။ ‘‘ယော စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဝါယာမော။ ယာ စ သမ္မာသတိ၊ ယော စ သမ္မာသမာဓိ၊ ဣမေ ဓမ္မာ သမာဓိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ အယံ သဉ္ဇာတိသင်္ဂဟော။ ‘‘ယာ စာဝုသော ဝိသာခ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ ယော စ သမ္မာသင်္ကပ္ပော၊ ဣမေ ဓမ္မာ ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟိတာ’’တိ အယံ ကိရိယာသင်္ဂဟော။ ‘‘ဟဉ္စိ စက္ခာယတနံ ရူပက္ခန္ဓဂဏနံ ဂစ္ဆတိ၊ တေန ဝတ ရေ ဝတ္တဗ္ဗေ စက္ခာယတနံ ရူပက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတ’’န္တိ (ကထာ။ ၄၇၁) အယံ ဂဏနသင်္ဂဟော။ အယမေဝ စ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဏ္ဏာသတ္တယသင်္ဂဟာတိ ပဏ္ဏာသတ္တယပရိဂဏနာ’’တိ။

ဝဂ္ဂတောတိ သမူဟတော၊ သော ပနေတ္ထ ဒသကဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယေဘုယျေန ဟိ သာသနေ ဒသကေ ဝဂ္ဂဝေါဟာရော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧကေကာယ ပဏ္ဏာသာယ ပဉ္စ ပဉ္စ ဝဂ္ဂေ ကတွာ’’တိ။ ပန္နရသဝဂ္ဂသမာယောဂါတိ ပန္နရသဝဂ္ဂသံယောဂါတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန သမာယောဂသဒ္ဒံ သမုဒါယတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ပဒတောတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌက္ခရော ဂါထာပါဒေါ ‘‘ပဒ’’န္တိ အဓိပ္ပေတော၊ တသ္မာ ‘‘အက္ခရတော ဆ အက္ခရသတသဟဿာနိ စတုရာသီတုတ္တရသတာဓိကာနိ စတုစတ္တာလီသ သဟဿာနိ စ အက္ခရာနီ’’တိ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ပန နဝက္ခရော ယာဝ ဒွါဒသက္ခရော စ ဂါထာပါဒေါ သံဝိဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တာဒိသာနမ္ပိ ဂါထာနံ ဝသေန အဍ္ဎတေယျဂါထာသတံ ဘာဏဝါရော ဟောတီတိ ကတွာ ‘‘အက္ခရတော သတ္တ အက္ခရသတသဟဿာနိ စတ္တာလီသဉ္စ သဟဿာနိ တေပညာသဉ္စ အက္ခရာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉှိ ပဒဘာဏဝါရဂဏနာဟိ အက္ခရဂဏနာ သံသန္ဒတိ၊ နေတရထာ။ ဘာဏဝါရောတိ စ ဒွတ္တိံသက္ခရာနံ ဂါထာနံ ဝသေန အဍ္ဎတေယျဂါထာသတံ၊ အယဉ္စ အက္ခရဂဏနာ ဘာဏဝါရဂဏနာ စ ပဒဂဏနာနုသာရေန လဒ္ဓါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမမေဝ ဟိ အတ္ထံ ဉာပေတုံ သုတ္တဂဏနာနန္တရံ ဘာဏဝါရေ အဂဏေတွာ ပဒါနိ ဂဏိတာနိ။ တတြိဒံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ဘာဏဝါရာ ယထာပိ ဟိ၊ မဇ္ဈိမဿ ပကာသိတာ၊

ဥပဍ္ဎဘာဏဝါရော စ၊ တေဝီသတိပဒါဓိကော။

သတ္တ သတသဟဿာနိ၊ အက္ခရာနံ ဝိဘာဝယေ၊

စတ္တာလီသ သဟဿာနိ၊ တေပညာသဉ္စ အက္ခရ’’န္တိ။

အနုသန္ဓိတောတိ ဒေသနာနုသန္ဓိတော။ ဧကသ္မိံ ဧဝ ဟိ သုတ္တေ ပုရိမပစ္ဆိမာနံ ဒေသနာဘာဂါနံ သမ္ဗန္ဓော အနုသန္ဓာနတော အနုသန္ဓိ။ ဧတ္ထ စ အတ္တဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ပရဇ္ဈာသယာနုသန္ဓီတိ ဒုဝိဓော အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ။ သော ပန ကတ္ထစိ ဒေသနာယ ဝိပ္ပကတာယ ဓမ္မံ သုဏန္တာနံ ပုစ္ဆာဝသေန၊ ကတ္ထစိ ဒေသေန္တဿ သတ္ထု သာဝကဿ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာနဉ္စ အဇ္ဈာသယဝသေန၊ ကတ္ထစိ ဒေသေတဗ္ဗဿ ဓမ္မဿ ဝသေန ဟောတီတိ သမာသတော တိပ္ပကာရော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိယထာနုသန္ဓိဝသေန သင်္ခေပတော တိဝိဓော အနုသန္ဓီ’’တိ။ သင်္ခေပေနေဝ စ စတုဗ္ဗိဓော အနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ အညတရော ဘိက္ခု ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ ‘ကိံ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဩရိမံ တီရံ၊ ကိံ ပါရိမံ တီရံ၊ ကော မဇ္ဈေ သံသီဒေါ၊ ကော ထလေ ဥဿာဒေါ၊ ကော မနုဿဂ္ဂါဟော၊ ကော အမနုဿဂ္ဂါဟော၊ ကော အာဝတ္တဂ္ဂါဟော၊ ကော အန္တောပူတိဘာဝေါ’တိ’’ (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၁)? ဧဝံ ပုစ္ဆန္တာနံ ဝိဿဇ္ဇေန္တေန ဘဂဝတာ ပဝတ္တိတဒေသနာဝသေန ပုစ္ဆာနုသန္ဓီ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘အထ ခေါ အညတရဿ ဘိက္ခုနော ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘ဣတိ ကိရ ဘော ရူပံ အနတ္တာ… ဝေဒနာ… သညာ… သင်္ခါရာ… ဝိညာဏံ အနတ္တာ၊ အနတ္တကတာနိ ကမ္မာနိ ကမတ္တာနံ ဖုသိဿန္တီ’တိ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ တဿ ဘိက္ခုနော စေတသာ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ ဌာနံ ခေါ ပနေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယံ ဣဓေကစ္စော မောဃပုရိသော အဝိဒွါ အဝိဇ္ဇာဂတော တဏှာဓိပတေယျေန စေတသာ သတ္ထုသာသနံ အတိဓာဝိတဗ္ဗံ မညေယျ ‘ဣတိ ကိရ ဘော ရူပံ အနတ္တာ…ပေ… ဖုသိဿန္တီ’တိ။ တံ ကိံ မညထ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ နိစ္စံ ဝါ အနိစ္စံ ဝါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၉၀) ဧဝံ ပရေသံ အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ ဘဂဝတာ ပဝတ္တိတဒေသနာဝသေန ပရဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘တဿ မယှံ ဗြာဟ္မဏ ဧတဒဟောသိ ‘ယံနူနာဟံ ယာ တာ ရတ္တိယော အဘိညာတာ အဘိလက္ခိတာ စာတုဒ္ဒသီ ပဉ္စဒသီ အဋ္ဌမီ စ ပက္ခဿ၊ တထာရူပါသု ရတ္တီသု ယာနိ တာနိ အာရာမစေတိယာနိ ဝနစေတိယာနိ ရုက္ခစေတိယာနိ ဘိံသနကာနိ သလောမဟံသာနိ၊ တထာရူပေသု သေနာသနေသု ဝိဟရေယျံ အပ္ပေဝ နာမာဟံ ဘယဘေရဝံ ပဿေယျ’န္တိ’’ (မ။ နိ။ ၁။၄၉) ဧဝံ ဘဂဝတာ၊ ‘‘တတြာဝုသော လောဘော စ ပါပကော ဒေါသော စ ပါပကော လောဘဿ စ ပဟာနာယ ဒေါသဿ စ ပဟာနာယ အတ္ထိ မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ၊ စက္ခုကရဏီ ဉာဏကရဏီ ဥပသမာယ အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၃) ဧဝံ ဓမ္မသေနာပတိနာ စ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ပဝတ္တိတဒေသနာဝသေန အတ္တဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယေန ပန ဓမ္မေန အာဒိမှိ ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ၊ တဿ အနုရူပဓမ္မဝသေန ဝါ ပဋိပက္ခဓမ္မဝသေန ဝါ ယေသု သုတ္တေသု ဥပရိ ဒေသနာ အာဂစ္ဆတိ၊ တေသံ ဝသေန ယထာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေယျထိဒံ အာကင်္ခေယျသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၆၅) ဟေဋ္ဌာ သီလေန ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ အဘိညာ အာဂတာ။ ဝတ္ထုသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၇၀) ဟေဋ္ဌာ ကိလေသေန ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ ဗြဟ္မဝိဟာရာ အာဂတာ။ ကောသမ္ဗကသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၄၉၁) ဟေဋ္ဌာ ဘဏ္ဍနေန ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ သာရဏီယဓမ္မာ အာဂတာ။ ကကစူပမေ (မ။ နိ။ ၁။၂၂၂) ဟေဋ္ဌာ အက္ခန္တိယာ ဝသေန ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ၊ ဥပရိ ကကစူပမာ အာဂတာတိ။

ဝိတ္ထာရတော ပနေတ္ထာတိ ဧဝံ သင်္ခေပတော တိဝိဓော စတုဗ္ဗိဓော စ အနုသန္ဓိ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ မဇ္ဈိမနိကာယေ တသ္မိံ တသ္မိံ သုတ္တေ ယထာရဟံ ဝိတ္ထာရတော ဝိဘဇိတွာ ဝိညာယမာနာ နဝသတာဓိကာနိ တီဏိ အနုသန္ဓိသဟဿာနိ ဟောန္တိ။ ယထာ စေတံ ပဏ္ဏာသာဒိဝိဘာဂဝစနံ မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိယာ သရူပဒဿနတ္ထံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပက္ခေပဒေါသပရိဟရဏတ္ထဉ္စ ဟောတိ။ ဧဝဉှိ ပဏ္ဏာသာဒီသု ဝဝတ္ထိတေသု တဗ္ဗိနိမုတ္တံ ကိဉ္စိ သုတ္တံ ယာဝ ဧကံ ပဒမ္ပိ အာနေတွာ ဣမံ မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိယာတိ ကဿစိ ဝတ္တုံ ဩကာသော န သိယာတိ။

ဧဝံ ပဏ္ဏာသဝဂ္ဂသုတ္တဘာဏဝါရာနုသန္ဓိဗျဉ္ဇနတော မဇ္ဈိမသင်္ဂီတိံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဣဒါနိ နံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သံဝဏ္ဏေတုကာမော အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ တဿာ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေနေဝ ပဝတ္တဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ ပဏ္ဏာသာသု မူလပဏ္ဏာသာ အာဒီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာပစ္စယံ တတ္ထ တတ္ထ ဒေသိတတ္တာ ပညတ္တတ္တာ စ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာနံ ဓမ္မဝိနယာနံ သင်္ဂဟေတွာ ဂါယနံ ကထနံ သင်္ဂီတိ၊ မဟာဝိသယတ္တာ ပူဇနီယတ္တာ စ မဟတီ သင်္ဂီတီတိ မဟာသင်္ဂီတိ၊ ပဌမာ မဟာသင်္ဂီတိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ၊ တဿာ ပဝတ္တိတကာလော ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလော၊ တသ္မိံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ။ နိဒဒါတိ ဒေသနံ ဒေသကာလာဒိဝသေန အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ကတွာ နိဒဿေတီတိ နိဒါနံ၊ ယော လောကိယေဟိ ‘‘ဥပေါဂ္ဃာတော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သွာယမေတ္ထ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိကော ဂန္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ပန ‘‘သနိဒါနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မံ ဒေသေမီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၂၆) ဝိယ အဇ္ဈာသယာဒိဒေသနုပ္ပတ္တိဟေတု။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိကံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တံ နိဒါနမာဒီ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ယဿံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေန သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော၊ သာ ဝိတ္ထာရတော ဝတ္တဗ္ဗာ။ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ) ပန အတ္တနာ ဝိတ္ထာရိတတ္တာ တတ္ထေဝ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဣမိဿာ သံဝဏ္ဏနာယ မဟန္တတံ ပရိဟရန္တော ‘‘သာ ပနေသာ’’တိအာဒိမာဟ။

နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။