📜

၂။ သီဟနာဒဝဂ္ဂေါ

၁။ စူဠသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃၉။ သုတ္တဒေသနာဝတ္ထုသင်္ခါတဿ ¶ ¶ အတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ၊ သာ တဿ အတ္ထီတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ လာဘသက္ကာရပစ္စယာတိ လာဘသက္ကာရနိမိတ္တံ၊ ဘဂဝတော သင်္ဃဿ စ ဥပ္ပန္နလာဘသက္ကာရဟေတု၊ အတ္တနော ဝါ လာဘသက္ကာရုပ္ပာဒနဟေတု။ တိတ္ထိယပရိဒေဝိတေတိ တိတ္ထိယာနံ ‘‘ကိံ ဘော သမဏောယေဝ ဂေါတမော သမဏော’’တိအာဒိနာ ဝိပ္ပလပနိမိတ္တံ။ ‘‘မဟာလာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိ ဝတွာ သမန္တပါသာဒိကတ္ထံ တဿ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘စတုပ္ပမာဏိကော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ စတ္တာရိ ပမာဏာနိ စတုပ္ပမာဏာနိ၊ စတုပ္ပမာဏာနိ ဧတဿ အတ္ထီတိ စတုပ္ပမာဏိကော။ လောကောယေဝ သင်္ဂမ္မ သမာဂမ္မ ဝသနဋ္ဌေန လောကသန္နိဝါသော၊ သတ္တကာယောတိ အတ္ထော။ ပမိနာတိ ဥဠာရတာဒိဝိသေသံ ဧတေနာတိ ပမာဏံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၆၅) ရူပံ ရူပကာယော ပမာဏံ ဧတဿာတိ ရူပပ္ပမာဏော။ တတော ဧဝ ရူပေ ပသန္နောတိ ရူပပ္ပသန္နော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော ¶ ။ ဃောသောတိ ပဝတ္တထုတိဃောသော (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၆၅)။ လူခန္တိ ပစ္စယလူခတာ။ ဓမ္မောတိ သီလာဒယော ဂုဏဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။

တေသံ ¶ ပုဂ္ဂလာနံ။ အာရောဟန္တိ ဥစ္စတံ။ သာ စ ခေါ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ ပမာဏယုတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ပရိဏာဟန္တိ နာတိကိသနာတိထူလတာဝသေန မိတပရိဏာဟံ။ သဏ္ဌာနန္တိ တေသံ တေသံ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ သုသဏ္ဌိတတံ။ ပါရိပူရိန္တိ သဗ္ဗေသံ သရီရာဝယဝါနံ ပရိပုဏ္ဏတံ အဝေကလ္လတံ။ တတ္ထ ပမာဏံ ဂဟေတွာတိ တသ္မိံ ရူပေ ရူပသမ္ပတ္တိယံ ပမာဏဘာဝံ ဥပါဒါယ။ ပသာဒံ ဇနေတီတိ အဓိမောက္ခံ ဥပ္ပာဒေတိ။

ပရဝဏ္ဏနာယာတိ ‘‘အမုကော ဧဒိသော စ ဧဒိသော စာ’’တိ ယသဂုဏဝစနေန။ ပရထောမနာယာတိ သမ္မုခါဝ ပရဿ သိလာဃုပ္ပာဒနေန အဘိတ္ထဝနေန။ ပရပသံသနာယာတိ ပရမ္မုခါ ပရဿ ဂုဏသံကိတ္တနေန။ ပရဝဏ္ဏဟာရိကာယာတိ ပရမ္ပရဝဏ္ဏဟာရိကာယ ပရမ္ပရာယ ပရဿ ကိတ္တိသဒ္ဒူပသံဟာရေန။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ထုတိဃောသေ။

စီဝရလူခန္တိ ထူလဇိဏ္ဏဗဟုတုန္နကတာဒိံ စီဝရဿ လူခဘာဝံ။ ပတ္တလူခန္တိ အနေကဂန္ထိကာဟတာဒိံ ပတ္တဿ လူခဘာဝံ။ ဝိဝိဓံ ဝါ ဒုက္ကရကာရိကန္တိ ဓုတင်္ဂသေဝနာဒိဝသေန ပဝတ္တံ နာနာဝိဓံ ဒုက္ကရစရိယံ။

သီလံ ဝါ ပဿိတွာတိ သီလပါရိပူရိဝသေန ဝိသုဒ္ဓံ ကာယဝစီသုစရိတံ ဉာဏစက္ခုနာ ပဿိတွာ။ ဈာနာဒိအဓိဂမသိဒ္ဓံ သမာဓိံ ဝါ။ ဝိပဿနာဘိညာသင်္ခါတံ ပညံ ဝါ။

ဘဂဝတော သရီရံ ဒိသွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ရူပပ္ပမာဏောပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေယေဝ ပသီဒတိ အပရိမိတကာလသမုပစိတပုညာနုဘာဝနိပ္ဖန္နာယ သဗ္ဗသော အနဝဇ္ဇာယ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏာဝယဝါယ ရူပကာယသမ္ပတ္တိယာ သမန္တပါသာဒိကတ္တာ၊ ယဿာ ရုစိရဘာဝေါ ဝိသုဒ္ဓေ ဝိဂတဝလာဟကေ ဒေဝေ ပုဏ္ဏမာသိယံ ပရိပုဏ္ဏကလာဘာဂမဏ္ဍလံ စန္ဒမဏ္ဍလံ အဘိဘဝိတွာ အတိရောစတိ၊ ပဘဿရဘာဝေါ သရဒသမယံ သံဝဒ္ဓိတဒိဂုဏတေဇကိရဏဇာလသမုဇ္ဇလံ သူရိယမဏ္ဍလံ အဘိဘဝတိ၊ သောမ္မကိရဏရသသမုဇ္ဇလဘာဝေဟိ တဒုဘယေဟိ အဘိဘုယျ ဝတ္တမာနံ ဧကသ္မိံ ခဏေ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဝိဇ္ဇောတနသမတ္ထံ မဟာဗြဟ္မုနော ပဘာသမုဒယံ အဘိဝိဟစ္စ ဘာသတေ တပတေ ဝိရောစတိ စ။

သတိပိ ¶ အင်္ဂပရိစ္စာဂါဒီနံ ဒါနပါရမိဘာဝေ ပရိစ္စာဂဝိသေသဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စေဝ သုဒုက္ကရဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ အင်္ဂပရိစ္စာဂါဒိဂ္ဂဟဏံ၊ တတ္ထာပိ စ အင်္ဂပရိစ္စာဂတော ဝိသုံ နယနပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏံ၊ ပရိစ္စာဂဘာဝသာမညေပိ ရဇ္ဇပရိစ္စာဂတော ¶ ပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ အာဒိနာ နယေနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယာဒိဟေတုသမ္ပတ္တိယာ၊ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၅၇၊ ၂၅၅) ဝုတ္တာယ ဖလသမ္ပတ္တိယာ၊ ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၅) ဝုတ္တာယ သတ္တုပကာရကိရိယာယ စ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေယေဝ ပသီဒတိ ယထာဝုတ္တဂုဏာနံ အနညသာဓာရဏဘာဝတော အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဘာဝတော စ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

‘‘စီဝရလူခံ ဒိသွာ’’တိ ဝတွာ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာဏပံသုကူလစီဝရေနာတိ မတကဠေဝရံ ပလိဝေဌေတွာ ဆဍ္ဍိတေန တုမ္ဗမတ္တေ ကိမီ ပပ္ဖောဋေတွာ ဂဟိတေန သာဏပံသုကူလစီဝရေန။ ဘာရိယန္တိ ဂရုကံ၊ ဒုက္ကရန္တိ အတ္ထော။ ဝဓုယုဝတီမဇ္ဈိမိတ္ထိဝသေန၊ ဗာလယောဗ္ဗနပုရာဏဝသေန ဝါ တိဝိဓနာဋကတာ။ ဟရေဏုယူသံ မဏ္ဍလကလာယရသော။ ‘‘ယာပေဿတိ နာမာ’’တိ နာမ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ နာမ-သဒ္ဒယောဂေန ဟိ အနာဂတကာလဿ ဝိယ ပယောဂေါ၊ ယာပေတိ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ အပ္ပာဏကန္တိ နိရဿာသံ နိရောဓိတဿာသပဿာသံ။

သမာဓိဂုဏန္တိ သာဓာရဏတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရတိ ဈာနာဒိဂ္ဂဟဏေန။ မာနဒဗ္ဗနိမ္မဒနေန နိဗ္ဗိသေဝနဘာဝါပါဒနမ္ပိ ဒမနမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါထိကပုတ္တဒမနာဒီနီ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သစ္စကာဠဝကဗကဒမနာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဗာဝေရုန္တိ ဧဝံနာမကံ ဝိသယံ။ သရသမ္ပန္နောတိ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတေန သရေန သမန္နာဂတော။ တေန ဗြဟ္မဿရတာကရဝီကဘာဏိတာဒဿနေန လက္ခဏဟာရနယေန အဝသေသလက္ခဏပါရိပူရိံ ဝိယ တဒဝိနာဘာဝတော ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာဝိလာသဉ္စ ဝိဘာဝေတိ။

ဟတပ္ပဘာတိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ဝိဂတတေဇာ။ ကာဠပက္ခူပမေတိ သတ္တာနံ ဗျာမောဟန္ဓကာရာဘိဘဝေန ကာဠပက္ခရတ္တူပမေ။ သူရိယေတိ သူရိယေ ဥဒယိတွာ ဩဘာသေန္တေတိ အဓိပ္ပာယော။

သိင်္ဃာဋကေတိ တိကောဏရစ္ဆာယံ။ စတုက္ကေတိ သန္ဓိယံ။ ပရိဒေဝန္တီတိ အနုတ္ထုနနဝသေန ဝိပ္ပလပန္တိ။ သောကာဓိကကတော ဟိ ဝစီပလာပေါ ပရိဒေဝေါ။ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေယေဝ ဥပ္ပန္နာတိ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိဝါဒဿ ပုရာတနဘာဝံ ဒီပေန္တိ။

သေသပဒေသုပီတိ ¶ ¶ ‘‘ဣဓ ဒုတိယော သမဏော’’တိအာဒီသု သေသဝါရေသုပိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၂၄၁-၂၄၂) ယထာ ဟိ ‘‘ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃) ဧတ္ထ ကတော နိယမော ‘‘ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၁၊ ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၃) ဧတ္ထာပိ ကတောယေဝ ဟောတိ သာဝဓာရဏဿေဝ အတ္ထဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ၊ ဧဝမိဓာပီတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒုတိယာဒယောပီ’’တိအာဒိ။ သာမညဖလာဓိဂမဝသေန နိပ္ပရိယာယတော သမဏဘာဝေါတိ တေသံ ဝသေနေတ္ထ စတ္တာရော သမဏာ ဒေသိတာတိ တမတ္ထံ သုတ္တန္တရေန သမတ္ထေတုံ ‘‘တေနေဝါဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိပတ္တိက္ကမေန ဒေသနာက္ကမေန စ သကဒါဂါမိအာဒီနံ ဒုတိယာဒိတာ ဝုတ္တာတိ သောတာပန္နဿ ပဌမတာ အဝုတ္တသိဒ္ဓါတိ န စောဒိတာ။ ဖလဋ္ဌကသမဏာဝ အဓိပ္ပေတာ သမိတပါပသမဏဂ္ဂဟဏတော။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ မဟာပရိနိဗ္ဗာနေ ဝိယ မဂ္ဂဋ္ဌာ တဒတ္ထာယ ပဋိပန္နာ စ န ဂဟိတာတိ? ဝေနေယျဇ္ဈာသယတော။ တတ္ထ ဟိ မဂ္ဂါဓိဂမတ္ထာယ ဝိပဿနာပိ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ နတ္ထိ၊ ကုတော မဂ္ဂဖလာနီတိ ဒဿေန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ဉာယဿ ဓမ္မဿ ပဒေသဝတ္တီ၊ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ သမဏောပိ နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန နိဋ္ဌာနပ္ပတ္တမေဝ တံတံသမဏဘာဝံ ဂဏှန္တေန ဖလဋ္ဌကသမဏာဝ ဂဟိတာ ‘‘မဂ္ဂဋ္ဌတော ဖလဋ္ဌော သဝိသေသံ ဒက္ခိဏေယျော’’တိ။ သွာယမတ္ထော ဒွီသု သုတ္တေသု ဒေသနာဘေဒေနေဝ ဝိညာယတီတိ။

ရိတ္တာတိ ဝိဝိတ္တာ။ တုစ္ဆာတိ နိဿာရာ ပဋိပန္နကသာရာဘာဝတော။ ပဝဒန္တိ ဧတေဟီတိ ပဝါဒါ၊ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ နာနာဒိဋ္ဌိဒီပကာ သမယာတိ အာဟ ‘‘စတ္တာရော သဿတဝါဒါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော အာဂမိဿတိ။ တေတိ ယထာဝုတ္တသမဏာ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ပရပ္ပဝါဒါ’’တိ ဝုတ္တေ ဗာဟိရကသမယေ။

ယန္တိ ယသ္မိံ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ဉာယော ဝုစ္စတိ သဟ ဝိပဿနာယ အရိယမဂ္ဂေါ။ တေန ဟိ နိဗ္ဗာနံ ဉာယတိ ဂမ္မတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ။ သော ဧဝ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကဟေတုတာယ ဓမ္မောတိ အာဟ ‘‘ဉာယဿ ဓမ္မဿာ’’တိ။

တေသံ ပရပ္ပဝါဒသာသနာနံ အခေတ္တတာ ခေတ္တတာ စ အရိယမဂ္ဂဿ အဘာဝဘာဝါ သုပရိသုဒ္ဓဿ သီလဿ သုပရိသုဒ္ဓါယ သမထဝိပဿနာယ အဘာဝတော သာဝတော စ။ တဒုဘယဉ္စ ဒုရက္ခာတသွာက္ခာတဘာဝဟေတုကံ၊ သော စ အသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပဝေဒိတတာယာတိ ပရာဇိကာယ ¶ သတ္ထု ဝိပတ္တိဟေတုတာယ သာသနဿ အနိယျာနဘာဝေါတိ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ ¶ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ပရိယာယတော စ ပါဠိယာ စ သမတ္ထေတုံ ‘‘တေနာဟ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ပါဠိံ ဒဿေတွာ ဥပမာပဒေသေန တတ္ထ သုတ္တံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဧကစ္စာနံ ဝိသေသတော သီဟာနံ ပုရိမံ ပါဒဒွယံ ဟတ္ထကိစ္စမ္ပိ ကရောတိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘သုရတ္တဟတ္ထပါဒေါ’’တိ။ သီဟဿ ကေသာ နာမ ကေသရာယတနာ ခန္ဓလောမာ။ ဂေါစရိယဟတ္ထိကုလံ နာမ ပကတိဟတ္ထိကုလံ၊ ယံ ‘‘ကာလာဝက’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဃောဋကော နာမ အဿခဠုင်္ကော။ သိနေရုပရိဘဏ္ဍေ သိမ္ဗလိရုက္ခေဟိ သဉ္ဆာဒိတော ပညာသယောဇနော ဒဟော သိမ္ဗလိဒဟော၊ တံ ပရိဝါရေတွာ မဟန္တံ သိမ္ဗလိဝနံ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သိမ္ဗလိဒဟဝနေ’’တိ။ အညတိတ္ထာဝါသဘူမိယံ ဣမေသု သမဏေသု ဧကစ္စော န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဤဒိသော ပနေတ္ထ ဝိကပ္ပော နတ္ထိ၊ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကသမဏောပီ’’တိ အာဟ။ အရိယမဂ္ဂပရိက္ခတေတိ အရိယမဂ္ဂုပ္ပတ္တိယာ အဘိသင်္ခတေ၊ ယဒါ သာသနိကာနံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အရိယမဂ္ဂေါ ဒိဗ္ဗတိ၊ တဒါတိ အတ္ထော။

သမ္မာတိ သုဋ္ဌု။ သုဋ္ဌု နဒနံ နာမ ဟေတုယုတ္တံ သုဋ္ဌု ကတွာ ကထနန္တိ အာဟ ‘‘ဟေတုနာ’’တိ။ သော စ ဟေတု အဝိပရီတော ဧဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘နယေနာ’’တိ၊ ဉာယေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံဘူတော စ သော ယထာဓိပ္ပေတတ္ထံ ကရောတိ သာဓေတီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကာရဏေနာ’’တိ။ ယဒိ တိရစ္ဆာနသီဟဿ နာဒေါ သဗ္ဗတိရစ္ဆာနဧကစ္စမနုဿာမနုဿနာဒတော သေဋ္ဌတ္တာ သေဋ္ဌနာဒေါ၊ ကိမင်္ဂံ ပန တထာဂတသီဟနာဒေါတိ အာဟ ‘‘သီဟနာဒန္တိ သေဋ္ဌနာဒ’’န္တိ။ ယဒိ တိရစ္ဆာနသီဟနာဒဿ သေဋ္ဌနာဒတာ နိဗ္ဘယတာယ အပ္ပဋိသတ္တုတာယ ဣစ္ဆိတာ၊ တထာဂတသီဟနာဒဿေဝ အယမတ္ထော သာတိသယောတိ အာဟ ‘‘အဘီတနာဒံ အပ္ပဋိနာဒ’’န္တိ။ ဣဒါနိဿ သေဋ္ဌနာဒဘာဝံ ကာရဏေန ပဋိပါဒေန္တော ‘‘ဣမေသဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ‘‘သမ္မာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ တတ္ထ အတ္ထိတာယာတိ ဣမိနာ သီဟနာဒဿ ဥတ္တမတ္ထတံ ဒဿေတိ။ ဘူတဋ္ဌော ဟိ ဥတ္တမဋ္ဌော။ တာယ ဧဝ ဘူတဋ္ဌတာယ အဘီတနာဒတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမေ သမဏာ…ပေ… နာမ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ အဘူတဉှိ ဝဒတော ကုတောစိ ¶ ဘယံ ဝါ အာသင်္ကာ ဝါ သိယာတိ ‘‘ဣဓေဝါ’’တိ နိယမဿ အဝိပရီတတံ ဒဿေန္တော ‘‘အမှာကမ္ပိ…ပေ… အပ္ပဋိနာဒေါ နာမ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ယဉှိ အညတ္ထာပိ အတ္ထိ၊ တံ ဣဓေဝါတိ အဝဓာရေတုံ န ယုတ္တန္တိ။

၁၄၀။ ခေါတိ အဝဓာရဏေ။ တေန ဝိဇ္ဇတိ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ ယန္တိ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယေန ကာရဏေနာ’’တိ။ တိတ္ထံ နာမ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ ကဿစိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတဿ အဘာဝတော။ ပါရဂမနသင်္ခါတံ တရဏံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၆၂) တတ္ထ တတ္ထေဝ အပရာပရံ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမုဇ္ဇနဝသေန ပိလဝနန္တိ အာဟ ‘‘တရန္တိ ဥပ္ပလဝန္တီ’’တိ။ ဥပ္ပာဒေတာတိ ပူရဏာဒိကော။ တိတ္ထေ ဇာတာတိ တိတ္ထိယာ၊ ယထာဝုတ္တံ ဝါ ဒိဋ္ဌိဂတသင်္ခါတံ ¶ တိတ္ထံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ တိတ္ထိကာ၊ တိတ္ထိကာ ဧဝ တိတ္ထိယာ။ အဿသန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေနာတိ ဝါ အဿာသော၊ အဝဿယော။

ပကတတ္ထနိဒ္ဒေသော ယံ-တံ-သဒ္ဒေါတိ တဿ ‘‘ဘဂဝတာ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တဿ ယေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေန ဘဂဝါ ပကတော သတ္ထုဘာဝေန အဓိဂတော သုပါကဋော စ၊ တံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ သဒ္ဓိံ အာဂမနပဋိပဒါယ အတ္ထဘာဝေန ဒဿေန္တော ‘‘ယော သော…ပေ… အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ အာဟ။ သတိပိ ဉာဏဒဿနသဒ္ဒါနံ ဣဓ ပညာဝေဝစနဘာဝေ တေန တေန ဝိသေသေန နေသံ သဝိသယေ ဝိသေသပ္ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၁) အသာဓာရဏဝိသေသဝသေန ဝိဇ္ဇာတ္တယဝသေန ဝိဇ္ဇာဘိညာနာဝရဏဝသေန သဗ္ဗညုတညာဏမံသစက္ခုဝသေန ပဋိဝေဓဒေသနာဉာဏဝသေန စ တေ ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာသယာနုသယံ ဇာနတာ အာသယာနုသယဉာဏေန၊ သဗ္ဗံ ဉေယျဓမ္မံ ပဿတာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏေဟိ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီဟီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသအာသဝက္ခယဉာဏေဟိ။ အနညသာဓာရဏပုညာနုဘာဝနိဗ္ဗတ္တော အနုတ္တရဉာဏာဓိဂမလဒ္ဓပုရာဝတ္တကော စ ဘဂဝတော ရူပကာယော အတိက္ကမ္မေဝ ဒေဝါနံ ဒေဝါနုဘာဝံ ဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗသတ္တာနံ…ပေ… ပဿတာ’’တိ။ ပဋိဝေဓပညာယာတိ မဂ္ဂပညာယ။ တာယ ဟိ သဗ္ဗသော ဉေယျဓမ္မေသု သမ္မောဟဿ ဝိဓမိတတ္တာ ပစ္ဆာ ပဝတ္တဇာနနံ တဿ ဇာနနံ ဝိယ ဝုစ္စတိ။

အရီနန္တိ ကိလေသာရီနံ၊ ပဉ္စဝိဓမာရာနံ ဝါ သာသနပစ္စတ္ထိကာနံ ဝါ အညတိတ္ထိယာနံ၊ တေသံ ဟနနံ ပါဋိဟာရိယေဟိ အဘိဘဝနံ အပ္ပဋိဘာနတာကရဏံ အဇ္ဈုပေက္ခနံ ¶ ဝါ။ ကေသိဝိနယသုတ္တဉ္စေတ္ထ (အ။ နိ။ ၄။၁၁၁) နိဒဿနံ။ တထာ စ ဌာနာဋ္ဌာနာဒီနိ ဝါ ဇာနတာ၊ ယထာကမ္မုပဂေ သတ္တေ ပဿတာ၊ သဝါသနာနမာသဝါနံ ခီဏတ္တာ အရဟတာ၊ အဘိညေယျာဒိဘေဒေ ဓမ္မေ အဘိညေယျာဒိတော အဝိပရီတာဝဗောဓေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ အထ ဝါ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏတာယ ဇာနတာ၊ ကာယကမ္မာဒီနံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တနေန နိသမ္မကာရိတာယ ပဿတာ၊ ရဝါဒီနမ္ပိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပရိဝါရ ၃။၁) အဘာဝသာဓိကာယ ပဟာနသမ္ပဒါယ အရဟတာ၊ ဆန္ဒာဒီနံ အဟာနိဟေတုဘူတာယ အက္ခယပဋိဘာနသာဓိကာယ သဗ္ဗညုတာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ ဧဝံ ဒသဗလအဋ္ဌာရသာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မဝသေနပိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယေတိ စတုရော ဓမ္မေ။ အတ္တနီတိ အမှေသု။ န ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီသု ဥပတ္ထမ္ဘံ သမ္ပဿမာနာ၊ န ကာယဗလံ သမ္ပဿမာနာတိ ယောဇနာ။

ဥပ္ပန္နပသာဒေါတိ အဝေစ္စပ္ပသာဒံ ဝဒတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘စတ္တာရိ သောတာပန္နဿ အင်္ဂါနိ ကထိတာနီ’’တိ ¶ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၀)။ ကာမံ အသေက္ခာပိ အသေက္ခာယ သမသိက္ခတာယ သဟဓမ္မိကာ ဧဝ၊ စိဏ္ဏဗြဟ္မစရိယတာယ ပန သဟဓမ္မံ စရန္တီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာတိ အသေက္ခဝါရော န ဂဟိတော။ သဗ္ဗေပေတေတိ ဧတေ ယထာဝုတ္တာ ဘိက္ခုအာဒယော သောတာပန္နာဒယော စ ပုထုဇ္ဇနာ အရိယာ စာတိ သဗ္ဗေပိ ဧတေ တံတံသိက္ခာဟိ သမာနဓမ္မတ္တာ သဟဓမ္မတ္တာ ‘‘သဟဓမ္မိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣဒါနိ နိဗ္ဗတ္တိတအရိယဓမ္မဝသေနေဝ သဟဓမ္မိကေ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ မဂ္ဂဒဿနမှီတိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန သစ္စပဋိဝေဓေန ‘‘နဝ မဂ္ဂင်္ဂါနိ၊ အဋ္ဌ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနီ’’တိအာဒိနာ ဝိဝါဒေါ နတ္ထိ။ ဧကဓမ္မစာရိတာယာတိ သမာနဓမ္မစာရိတာယ။ န ဟိ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာနံ ‘‘မယာ ဓမ္မော သုဒိဋ္ဌော၊ တယာ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိအာဒိနာ ဝိဝါဒေါ အတ္ထိ။ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သင်္ဃာတာ ဟိ တေ ဥတ္တမပုရိသာ။ ဣမိနာတိ ‘‘သဟဓမ္မိကာ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိဝစနေန။ တတ္ထ ပိယမနာပဂ္ဂဟဏေန သီလေသု ပရိပူရကာရိတာပဒေသေန ဧကဒေသေန ဂဟိတံ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဒဿေတိ။ ယေ ဟိ သမ္ပန္နသီလာ သုဝိသုဒ္ဓဒဿနာ၊ တေ ဝိညူနံ ပိယာ မနာပါတိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘အတ္ထိ ခေါ နော အာဝုသော’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန ရတနတ္တယပသာဒဇောတနေန အက္ခာတာ တေသု တေသု သုတ္တပဒေသေသု။

၁၄၁။ သတ္ထရိ ပသာဒေါတိ ပသာဒဂ္ဂဟဏေန ‘‘ဘဂဝတာ’’တိအာဒိနာ ဝါ ပသာဒနီယာ ဓမ္မာ ဂဟိတာ။ တေန ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဒဿေတိ၊ တထာ ‘‘ဓမ္မေ ¶ ပသာဒေါ’’တိ ဣမိနာ ဓမ္မသုဓမ္မတံ၊ ဣတရေန သင်္ဃသုပ္ပဋိပန္နတံ။ ယေန စိတ္တေန အညတ္ထ အနုပလဗ္ဘမာနေန သာသနေယေဝ သမဏော ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ နတ္ထီတိ အယမတ္ထော၊ သမ္မဒေဝ၊ ပတိဋ္ဌာပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတြာယံ ယောဇနာ – ယသ္မာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အမှာကံ သတ္ထာ၊ တသ္မာ အတ္ထိ ခေါ နော၊ အာဝုသော၊ သတ္ထရိ ပသာဒေါ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ စဿ သွာခါတော ဓမ္မောတိ အတ္ထိ ဓမ္မေ ပသာဒေါ၊ တတော ဧဝ စ အတ္ထိ သီလေသု ပရိပူရကာရိတာတိ သဟဓမ္မိကာ…ပေ… ပဗ္ဗဇိတာ စာတိ ဧဝမေတ္ထ သတ္ထရိ ပသာဒေန ဓမ္မေ ပသာဒေါ၊ တေန သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တီတိ အယဉ္စ နယော လေသေနပိ ပရပ္ပဝါဒေသု နတ္ထီတိ ဣဓေဝ သမဏော…ပေ… သမဏေဟိ အညေဟီတိ။

ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာနံ ပဟီနာနုရောဓာနံ ဂေဟဿိတပေမဿ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ ‘‘ဣဒါနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဥပဇ္ဈာယေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဒ္ဓိဝိဟာရိကမှိ ပုတ္တပေမံ ဥပဋ္ဌပေတဗ္ဗံ’’တိအာဒိဝစနံ (မဟာဝ။ ၆၅) ကထန္တိ? နယိဒံ ဂေဟဿိတပေမံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တံသဒိသတ္တာ ပန ပေမမုခေန ဝုတ္တော မေတ္တာသ္နေဟော။ န ဟိ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ သံကိလေသေ နိယောဇေတိ။ ဧဝရူပံ ပေမံ သန္ဓာယာတိ ပသာဒါဝဟဂုဏာဝဟတော ပူရဏာဒီသု ဘတ္တိ ပသာဒေါ န ဟောတိ၊ ပသာဒပတိရူပကာ ပန လောဘပဝတ္တီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ထေရောတိ မဟာသင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရော။ ယေန အဋ္ဌကထာ ပေါတ္ထကံ ¶ အာရောပိတာ။ ဧကောဝ သတ္ထာ အနညသာဓာရဏဂုဏတ္တာ၊ အညထာ အနစ္ဆရိယတ္တာ သတ္ထုလက္ခဏမေဝ န ပရိပူရေယျ။ ဝိသုံ ကတွာတိ အညေဟိ ဝိဝေစေတွာ အတ္တနော အာဝေဏိကံ ကတွာ။ ‘‘အမှာကံ သတ္ထာ’’တိ ဗျာဝဒန္တာနံ အညေသံ သတ္ထာ န ဟောတီတိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝ ဟောတိ၊ တထာ စ ပဒေသဝတ္တိနိံ တဿ သတ္ထုတံ ပဋိဇာနန္တာ ပရိပုဏ္ဏလက္ခဏသတ္ထုတံ ဣစ္ဆန္တာနမ္ပိ တတော ဝိရုဒ္ဓါ သတ္ထုဘာဝပရိယေသနေန ပရာဇိတာ ဟောန္တိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မေတိ အဓိကဗြဟ္မဂုဏသုတ္တဂေယျာဒိပ္ပဘေဒသမယေ။ တတ္ထ အဇသီလ…ပေ… ကုက္ကုရသီလာဒီသူတိ ဣဒံ ယေဘုယျေန အညတိတ္ထိယာနံ တာဒိသံ ဝတသမာဒါနသဗ္ဘာဝတော ဝုတ္တံ၊ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယမနိယမစာတုယာမသံဝရာဒီနံ သင်္ဂဟောတိ။ အဓိပ္ပယာသောတိ အဓိကံ ပယသတိ ပယုဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ အဓိပ္ပယာသော၊ သဝိသေသံ အဓိကတ္တဗ္ဗကိရိယာ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၁၁၇)။ တေနာဟ ‘‘အဓိကပ္ပယောဂေါ’’တိ။

တဿ ¶ ပသာဒဿ ပရိယောသာနဘူတာတိ တဿ သတ္ထရိ ဓမ္မေ စ ပသာဒဿ နိဋ္ဌာနဘူတာ။ နိဋ္ဌာတိ မောက္ခော။ သမယဝါဒီနဉှိ တသ္မိံ တသ္မိံ သမယေ တဒုပဒေသကေ စ ပသာဒေါ ယာဝဒေဝ မောက္ခာဓိဂမနဋ္ဌော။ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ တထာ တထာ အတ္တနော လဒ္ဓိဝသေန နိဋ္ဌံ ပရိကပ္ပေန္တိ ယေဝါတိ အာဟ ‘‘နိဋ္ဌံ အပညပေန္တော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ဗြာဟ္မဏာနန္တိ ဗြာဟ္မဏဝါဒီနံ။ တေသံ ဧကစ္စေ ဗြဟ္မုနာ သလောကတာ နိဋ္ဌာတိ ဝဒန္တိ၊ ဧကစ္စေ တဿ သမီပတာ၊ ဧကစ္စေ တေန သံယောဂေါ နိဋ္ဌာတိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ယေ သလောကတာဝါဒိနော သမီပတာဝါဒိနော စ၊ တေ ဒွေဓာဝါဒိနော၊ ဣတရေ အဒွေဓာဝါဒိနော။ သဗ္ဗေပိ တေ အတ္ထတော ဗြဟ္မလောကုပပတ္တိယံယေဝ နိဋ္ဌာသညိနော။ တတ္ထ ဟိ နေသံ နိစ္စာဘိနိဝေသော ယထာ တံ ဗကဿ ဗြဟ္မုနော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗြဟ္မလောကော နိဋ္ဌာ’’တိ။ ဗြဟ္မလောကောတိ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိ။ မဟာတာပသာနန္တိ ဝေခနသာဒိတာပသာနံ။ မဟာဗြဟ္မာ ဝိယ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ အာဘဿရေသု ဧကော သဗ္ဗသေဋ္ဌော နတ္ထီတိ ‘‘အာဘဿရာ’’တိ ပုထုဝစနံ။ ပရိဗ္ဗာဇကာနန္တိ သဉ္စယာဒိပရိဗ္ဗာဇကာနံ။ အန္တော စ မနော စ ဧတဿ နတ္ထီတိ အနန္တမာနသော။ အာဇီဝကာနဉှိ သဗ္ဗဒါဘာဝတော အနန္တော၊ သုခဒုက္ခာဒိသမတိက္ကမနတော အမာနသော။ ဣမိနာ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌစိတ္တတံ ဒဿေတိ။

ပပဉ္စေ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ တဏှာဒိဋ္ဌိယောဝ အဓိပ္ပေတာ မမင်္ကာရအဟင်္ကာရဝိဂမဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယထာ ပဉ္စသု ဌာနေသု ဧကောဝ ကိလေသော လောဘော အာဂတော၊ ဧဝံ ဒွီသု ဌာနေသု တယော ကိလေသာ အာဂတာ ‘‘ဒေါသော မောဟော ဒိဋ္ဌီ’’တိ။ ‘‘သဒေါသဿာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ပဋိဃံ အကုသလမူလံ ဂဟိတံ၊ ‘‘ပဋိဝိရုဒ္ဓဿာ’’တိ ဝိရောဓော၊ ‘‘သမောဟဿာ’’တိ မောဟော အကုသလမူလံ၊ ‘‘အဝိဒ္ဒသုနော’’တိ မလျံ၊ အသမ္ပဇညံ ဝါ၊ ‘‘သဥပါဒါနဿာ’’တိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဂဟဏံ၊ ‘‘ပပဉ္စာရာမဿာ’’တိ ပပဉ္စုပ္ပတ္တိဝသေန။

အာကာရတောတိ ¶ ပဝတ္တိအာကာရတော။ ပဒန္တရေန ရာဂဝိသေသဿ ဝုစ္စမာနတ္တာအာဒိတော ဝုတ္တံ သရာဂဝစနံ ဩဠာရိကံ ရာဂဝိသယန္တိ အာဟ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဝသေနာ’’တိ။ ဂဟဏဝသေနာတိ ဒဠှဂ္ဂဟဏဝသေန။ ‘‘အနုရုဒ္ဓပဋိဝိရုဒ္ဓဿာ’’တိ ဧကပဒဝသေန ပါဠိယံ အာဂတတ္တာ ဧကဇ္ဈံ ပဒုဒ္ဓါရော ကတော။ တတ္ထ ပန ‘‘အနုရုဒ္ဓဿာ’’တိ သုဘဝသေနာတိ ဧဝမတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ န ဟိ ပဋိဝိရုဇ္ဈနံ သုဘဝသေန ဟောတိ။ ပပဉ္စုပ္ပတ္တိဒဿနဝသေနာတိ ကိလေသကမ္မဝိပါကာနံ အပရာပရုပ္ပတ္တိပစ္စယတာယ ¶ သံသာရဿ ပပဉ္စနံ ပပဉ္စော၊ တဿ ဥပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝဒဿနဝသေန။ တဏှာ ဟိ ဘဝုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသပစ္စယော။ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနဒဿနဝသေနာတိ တဏှာပစ္စယဿ ဥပါဒါနဿ ဒဿနဝသေန၊ ယဒဝတ္ထာ တဏှာ ဥပါဒါနဿ ပစ္စယော၊ တဒဝတ္ထာဒဿနဝသေန။ ဖလေန ဟိ ဟေတုဝိသေသကိတ္တနမေတန္တိ။ ဧဝံ ဝိဒ္ဓံသေထာတိ ကာမရာဂဘဝတဏှာဒိဝသေန လောဘံ ကသ္မာ ဧဝံ ဝိပ္ပကိရေထ။ တဏှာကရဏဝသေနာတိ တဏှာယနကရဏဝသေန သုဘာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန။ သုဘန္တိ ဟိ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တော ရာဂေါ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝုတ္တော။

၁၄၂။ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဒိဋ္ဌိဝါဒေါ။ ဒိဋ္ဌိဝသေန ဟိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ၊ အသဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ စ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ပညပေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒွေမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဋ္ဌိယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၂)။ တဏှာရဟိတာယ ဒိဋ္ဌိယာ အဘာဝတော တဏှာဝသေနေဝ စ အတ္တနော သဿတဘာဝါဘိနိဝေသောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာ’’တိ။ အလ္လီနာတိ နိဿိတာ။ ဥပဂတာတိ အဝိဿဇ္ဇနဝသေန ဧကိဘာဝမိဝ ဂတာ။ အဇ္ဈောသိတာတိ တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပိတာ ဝိယ တဒန္တောဂဓာ။ တေနာဟ ‘‘အနုပဝိဋ္ဌာ’’တိ။ ယထာ ဂဟဋ္ဌာနံ ကာမဇ္ဈောသာနံ ဝိဝါဒမူလံ၊ ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒိဋ္ဌဇ္ဈောသာနန္တိ အာဟ ‘‘ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယာ တေ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိရောဓေန ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကဝိရောဓော။

ခဏိကသမုဒယော ဥပ္ပာဒက္ခဏောတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌီနံ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိနိဗ္ဗတ္တိဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ယထာ ဒိဋ္ဌီနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နတာ ဝိဘာဝိတာ၊ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဝတ္ထုနောပီတိ ဥဘယေသမ္ပိ အနိစ္စတာ ဒုက္ခတာ အနတ္တတာ စ ဝိဘာဝိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယာနိ ပဋိသမ္ဘိဒါနယေန (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၂) ‘‘ပစ္စယသမုဒယော အဋ္ဌ ဌာနာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ၊ တာနိ ဒဿေန္တော ‘‘ခန္ဓာပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ခန္ဓာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ အာရမ္မဏဋ္ဌေန ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိဝစနတော (သံ။ နိ။ ၃။၈၁၊ ၄။၃၄၅)။ အဝိဇ္ဇာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ဥပနိဿယာဒိဝသေန ပစ္စယဘာဝတော။ ယထာဟ – ‘‘အဿုတဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုထုဇ္ဇနော အရိယာနံ အဒဿာဝီ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၊ ၄၆၁၊ သံ။ နိ။ ၃။၁၊ ၇)။ ဖဿောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာ စာဟ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၁၈-၁၃၀)၊ ဖုဿ ဖုဿ ပဋိသံဝေဒိယန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၄၄) စ ¶ ။ သညာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါတိ ¶ (သု။ နိ။ ၈၈၀)၊ ပထဝိံ ပထဝိတော သညတွာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂) စ အာဒိ။ ဝိတက္ကောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာ၊ သစ္စံ မုသာတိ ဒွယဓမ္မမာဟူ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၉၂၊ မဟာနိ။ ၁၂၁) ‘‘တက္ကီ ဟောတိ ဝီမံသီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၄) စ အာဒိ။ အယောနိသောမနသိကာရောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ ဘဂဝါ ‘‘တဿေဝ အယောနိသော မနသိကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အတ္ထိ မေ အတ္တာတိ အဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉)။ သမုဋ္ဌာတိ ဧတေနာတိ သမုဋ္ဌာနံ၊ တဿ ဘာဝေါ သမုဋ္ဌာနဋ္ဌော၊ တေန။ ခဏိကတ္ထင်္ဂမော ခဏိကနိရောဓော။ ပစ္စယတ္ထင်္ဂမော အဝိဇ္ဇာဒီနံ အစ္စန္တနိရောဓော။ သော ပန ယေန ဟောတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ’’တိ အာဟ။ စတ္တာရော ဟိ အရိယမဂ္ဂါ ယထာရဟံ တဿ တဿ သင်္ခါရဂတဿ အစ္စန္တနိရောဓဟေတု၊ ခဏိကနိရောဓော ပန အဟေတုကော။

အာနိသံသန္တိ ဥဒယံ။ သော ပန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဝသေန ဒုဝိဓော။ တတ္ထ သမ္ပရာယိကော ဒုဂ္ဂတိပရိကိလေသတာယအာဒီနဝပက္ခိကော ဧဝါတိ ဣတရံ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ သန္ဓာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ အာဒီနဝမ္ပိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏမူလကံ ဥပဒ္ဒဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သောတိအာဒီနဝေါ။ အာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန နဂ္ဂိယာနသနသင်္ကဋိဝတာဒီနံ သင်္ဂဟော။ နိဿရတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏန္တိ ဝုစ္စမာနေ ဒဿနမဂ္ဂေါ ဧဝ ဒိဋ္ဌီနံ နိဿရဏံ သိယာ၊ တဿ ပန အတ္ထင်္ဂမပရိယာယေန ဂဟိတတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋံ နိဗ္ဗာနံ ဒိဋ္ဌီဟိပိ နိဿဋန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌီနံ နိဿရဏံ နာမ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ ဣမိနာတိအာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗံ အနုယောဂဝတ္တေ ဝုတ္တနယမေဝ။

၁၄၃။ ဒိဋ္ဌိစ္ဆေဒနံ ဒဿေန္တောတိ သဗ္ဗုပါဒါနပရိညာဒဿနေန သဗ္ဗသော ဒိဋ္ဌီနံ သမုစ္ဆေဒဝိဓိံ ဒဿေန္တော။ ဝုတ္တာယေဝါတိ –

‘‘ဥပါဒါနာနိ စတ္တာရိ၊ တာနိ အတ္ထဝိဘာဂတော၊

ဓမ္မသင်္ခေပဝိတ္ထာရာ၊ ကမတော စ ဝိဘာဝယေ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၄၅) –

ဂါထံ ဥဒ္ဒိသိတွာ အတ္ထဝိဘာဂါဒိဝသေန ဝုတ္တာယေဝ။ ကာမံ ဣတော ဗာဟိရကာနံ ‘‘ဣမာနိ ဥပါဒါနာနိ ဧတ္တကာနိ စတ္တာရိ၊ န ဣတော ဘိယျော’’တိ ဤဒိသံ ဉာဏံ နတ္ထိ၊ ကေဝလံ ပန ကေစိ ‘‘ကာမာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ကေစိ ‘‘နတ္ထိ ပရော လောကောတိ စ၊ မိစ္ဆာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ အပရေ ‘‘သီလဗ္ဗတေန သုဒ္ဓီတိ ¶ စ၊ မိစ္ဆာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ အတ္တဒိဋ္ဌိယာ ပန မိစ္ဆာဘာဝံ သဗ္ဗသော န ဇာနန္တိ ဧဝ။ ယတ္တကံ ပန ဇာနန္တိ၊ တဿပိ အစ္စန္တပ္ပဟာနံ န ဇာနန္တိ၊ တထာပိ သဗ္ဗဿ ပရိညေယျဿ ¶ ပရိညေယျံ ပညပေမဣစ္စေဝ တိဋ္ဌန္တိ။ ဧဝံဘူတာနံ ပန နေသံ တတ္ထ ယာဒိသီ ပဋိပတ္တိ၊ တံ ဒဿေန္တော သတ္ထာ ‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သန္တီတိ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ တေန တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝိဇ္ဇမာနတာယ အဝိစ္ဆေဒတံ ဒဿေတိ။ ဧကေတိ ဧကစ္စေ။ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇုပဂမနေန သမဏာ၊ ဇာတိမတ္တေန စ ဗြာဟ္မဏာ။ သဗ္ဗေသန္တိ အနဝသေသာနံ ဥပါဒါနာနံ သမတိက္ကမံ ပဟာနံ။ သမ္မာ န ပညပေန္တီတိ ယေသံ ပညပေန္တိ၊ တေသမ္ပိ သမ္မာ ပရိညံ န ပညပေန္တိ။ ဣဒါနိ တံ အတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကေစီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟောတိက-ကုဋီစက-ဗဟူဒက-ဟံသ-ပရမဟံသ-ကာဇက-တိဒဏ္ဍ-မောနဝတ-သေဝ-ပါရုပက-ပဉ္စမရတ္တိက- သောမကာရက-မုဂဗ္ဗတ-စရဗာက-တာပသ-နိဂန္ထာ-ဇီဝက-ဣသိ-ပါရာယနိက-ပဉ္စာတပိက-ကာပိလ- ကာဏာဒ-သံသာရမောစက-အဂ္ဂိဘတ္တိက-မဂဝတိက-ဂေါဝတိက-ကုက္ကုရဝတိက-ကာမဏ္ဍလုက- ဝဂ္ဂုလိဝတိက-ဧကသာဋက-ဩဒကသုဒ္ဓိက-သရီရသန္တာပက-သီလသုဒ္ဓိက-ဈာနသုဒ္ဓိက-စတုဗ္ဗိဓ- သဿတဝါဒါဒယော ဆန္နဝုတိ တဏှာပါသေန ဍံသနတော၊ အရိယဓမ္မဿ ဝါ ဝိဗာဓနတော ပါသဏ္ဍာ။ ဝတ္ထုပဋိသေဝနံ ကာမန္တိ ဗျာပါရဿ ဝတ္ထုနော ပဋိသေဝနသင်္ခါတံ ကာမံ။ ထေယျေန သေဝန္တီတိ ပဋိဟတ္ထအာဒိသမညာယ လောကဿ ဝစနဝသေန သေဝန္တိ။ တီဏိ ကာရဏာနီတိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာနိ ဒိဋ္ဌိဝိသေသဘူတာနိ ဝဋ္ဋကာရဏာနိ။

အတ္ထသလ္လာပိကာတိ အတ္ထဿ သလ္လာပိကာ၊ ဒွိန္နံ အဓိပ္ပေတတ္ထသလ္လာပဝိဘာဝိနီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒွိန္နဉှိ ဝစနံ သလ္လာပေါ။ တေနာဟ ‘‘ပထဝီ ကိရာ’’တိအာဒိ။

ယော တိတ္ထိယာနံ အတ္တနော သတ္ထရိ ဓမ္မေ သဟဓမ္မိကေသု စ ပသာဒေါ ဝုတ္တော၊ တဿ အနာယတနဂတတ္တာ အပ္ပသာဒကဘာဝဒဿနံ ပသာဒပစ္ဆေဒေါ။ တထာပဝတ္တော ဝါဒေါ ပသာဒပစ္ဆေဒဝါဒေါ ဝုတ္တော။ ဧဝရူပေတိ ဤဒိသေ ဝုတ္တနယေန ကိလေသာနံ အနုပသမသံဝတ္တနိကေ။ ဓမ္မေတိ ဓမ္မပတိရူပကေ။ ဝိနယေတိ ဝိနယပတိရူပကေ။ တိတ္ထိယာ ဟိ ကောဟညေ ဌတွာ လောကံ ဝဉ္စေန္တာ ဓမ္မံ ကထေမာတိ ‘‘သတ္တိမေ ကာယာ အကဋာ အကဋဝိဓာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၄) ယံ ကိဉ္စိ ကထေတွာ တထာ ‘‘ဝိနယံ ပညပေမာ’’တိ ¶ ဂေါသီလဝဂ္ဂုလိဝတာဒီနိ ပညပေတွာ တာဒိသံ သာဝကေ သိက္ခာပေတွာ ‘‘ဓမ္မဝိနယော’’တိ ကထေန္တိ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ဓမ္မဝိနယေ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဘယေနပိ အနိယျာနိကံ သာသနံ ဒဿေတီ’’တိ။ ပရိတ္တမ္ပိ နာမ ပုညံ ကာတုကာမံ မစ္ဆေရမလာဘိဘူတတာယ နိဝါရေန္တဿ အန္တရာယံ တဿ ကရောတော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗတာ သမ္ပရာယေ စ ဒုဂ္ဂတိ ပါဋိကင်္ခါ၊ ကိမင်္ဂံ ပန သကလဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏာဝဟေ ဇိနစက္ကေ ပဟာရဒါယိနော တိတ္ထကရဿ တဒေါဝါဒကရဿ စာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အနိယျာနိကသာသနမှိ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာ သော ပသာဒေါ ¶ သမ္ပရာယေ န သမ္မဂ္ဂတော အတ္တနော ပဝတ္တိဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကဉ္စိ ကာလံ ဂန္တွာပိ ပစ္ဆာ ဝိနဿတိ ယေဝါ’’တိ အာဟ၊ အဝေစ္စပ္ပသာဒေါ ဝိယ အစ္စန္တိကော န ဟောတီတိ အတ္ထော။

သမ္ပဇ္ဇမာနာ ယထာဝိဓိပဋိပတ္တိယာ တိရစ္ဆာနယောနိံ အာဝဟတိ။ ကမ္မသရိက္ခကေန ဟိ ဝိပါကေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗမ္ပိ ကာရဏဘေဒန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ ယထာဝုတ္တံ တိတ္ထကရာနံ သာဝကာနံ အပါယဒုက္ခာဝဟံ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိသင်္ခါတံ ကာရဏဝိသေသံ။ သော ပနေသ ပသာဒေါ န နိယျာတိ မိစ္ဆတ္တပက္ခိကတ္တာ သုရာပီတသိင်္ဂါလေ ပသာဒေါ ဝိယ။ သုရံ ပရိဿာဝေတွာ ဆဍ္ဍိတကသဋံ သုရာဇလ္လိကံ။ ဗြာဟ္မဏာ နာမ ဓနလုဒ္ဓါတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဣမံ ဝဉ္စေဿာမီ’’တိ။ ကံသသတာတိ ကဟာပဏသတာ။

၁၄၄။ တဿာတိ ပသာဒဿ။ သဗ္ဗောပိ လောဘော ကာမုပါဒါနန္တေဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေန ကာမုပါဒါနဿ ပဟာနပရိည’’န္တိ။ ဧဝရူပေတိ ဤဒိသေ သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ ဥပသမသံဝတ္တနိကေ။ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနာနံ အပါယေသု အပတနဝသေန ဓာရဏဋ္ဌေန ဓမ္မေ။ သဗ္ဗသော ဝိနယနဋ္ဌေန ဝိနယေ။ တတ္ထ ဘဝဒုက္ခနိဿရဏာယ သံဝတ္တနေ။

နမဿမာနော အဋ္ဌာသိ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ ပစ္စေကဗောဓိပါရမီနံ ပူရဏေန တတ္ထ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပရိစယေန စ ဘဂဝတိ ပသန္နစိတ္တတာယ စ။ ‘‘ဥလူကာ’’တျာဒိဂါထာ ရုက္ခဒေဝတာယ ဘာသိတာ။ ကာလုဋ္ဌိတန္တိ သာယနှကာလေ ဒိဝါဝိဟာရတော ဥဋ္ဌိတံ။ ဒုဂ္ဂတေသော န ဂစ္ဆတီတိ ဒုဂ္ဂတိံ ဧသော န ဂမိဿတိ။ မောရဇိကော မုရဇဝါဒကော။ မဟာဘေရိဝါဒကဝတ္ထုအာဒီနိပိ သိတပါတုကရဏံ အာဒိံ ကတွာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗာနိ။

ပရမတ္ထေတိ ¶ လောကုတ္တရဓမ္မေ။ ကိံ ပန ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဓမ္မေပိ ပရမတ္ထေ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ သုဏန္တာနံ။ သာမဏေရဝတ္ထူတိ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသေယေဝ သပ္ပေန ဒဋ္ဌော ဟုတွာ ကာလံ ကတွာ ဒေဝလောကံ ဥပပန္နသာမဏေရဝတ္ထု။

ခီရောဒနန္တိ ခီရေန သဒ္ဓိံ သမ္မိဿံ ဩဒနံ။ တိမ္ဗရုသကန္တိ တိန္ဒုကဖလံ။ တိပုသသဒိသာ ဧကာ ဝလ္လိဇာတိ တိမ္ဗရုသံ၊ တဿ ဖလံ တိမ္ဗရုသကန္တိ စ ဝဒန္တိ။ ကက္ကာရိကန္တိ ခုဒ္ဒကဧလာဠုကံ။ မဟာတိပုသန္တိ စ ဝဒန္တိ။ ဝလ္လိပက္ကန္တိ ခုဒ္ဒကတိပုသဝလ္လိယာ ဖလံ။ ဟတ္ထပတာပကန္တိ မန္ဒာမုခိ။ အမ္ဗကဉ္ဇိကန္တိ အမ္ဗိလကဉ္ဇိကံ။ ခဠယာဂုန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဒေါဏိနိမ္မဇ္ဇနိန္တိ သတေလံ တိလပိညာကံ။ ဝိဓုပနန္တိ စတုရဿဗီဇနိံ ¶ ။ တာလဝဏ္ဋန္တိ တာလပတ္တေဟိ ကတမဏ္ဍလဗီဇနိံ။ မောရဟတ္ထန္တိ မောရပိဉ္ဆေဟိ ကတံ မကသဗီဇနိံ။

ဝုတ္တနယာနုသာရေနေဝါတိ ယသ္မာ ဣဓာပိ ယထာဝုတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ကာရဏဘေဒံ ဧကတော ကတွာ ဒဿေန္တော သတ္ထာ ‘‘တံ ကိဿ ဟေတူ’’န္တိအာဒိမာဟ၊ တသ္မာ တတ္ထ အနိယျာနိကသာသနေ ဝုတ္တနယဿ အနုဿရဏဝသေန ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၁၄၅။ ပရိညန္တိ ပဟာနပရိညံ။ တေသံ ပစ္စယံ ဒဿေတုန္တိ ဥပါဒါနာနံ ပရိညာ နာမ ပဟာနပရိညာ။ တေသံ အစ္စန္တနိရောဓော အဓိပ္ပေတော၊ သော စ ပစ္စယနိရောဓေန ဟောတီတိ တေသံ ပစ္စယံ မူလကာရဏတော ပဘုတိ ဒဿေတုံ။ အယန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနော ဧတ္ထ ‘‘ဣမေ စာ’’တိအာဒိပါဌေ ‘‘ကိံ နိဒါနာ’’တိအာဒိသမာသပဒါနံ အတ္ထော။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ‘‘တဏှာသမုဒယာ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗေသု ပဒေသု။ ဣမိနာ ဧဝ စ သဗ္ဗဂ္ဂဟဏေန ‘‘ဖဿနိဒါနာ’’တိအာဒီနမ္ပိ ပဒါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣမေ အညတိတ္ထိယာ ဥပါဒါနာနမ္ပိ သမုဒယံ န ဇာနန္တိ၊ ကုတော နိရောဓံ၊ တထာဂတော ပန တေသံ တပ္ပစ္စယပစ္စယာနမ္ပိ သမုဒယဉ္စ အတ္ထင်္ဂမဉ္စ ယာထာဝတော ဇာနာတိ၊ တသ္မာ – ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော…ပေ… သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘိ အညေဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉) ယထာရဒ္ဓသီဟနာဒံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမေ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတ္တာရော ဥပါဒါနာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၅) နယေန ဒေသနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဩတာရေန္တော ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာ ‘‘ယတော စ ခေါ’’တိအာဒိနာ ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေန္တော အရဟတ္တေန ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဏှိ၊ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ ပန ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

စူဠသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဝေသာလီနဂရဝဏ္ဏနာ

၁၄၆။ အပရာပရန္တိ ¶ ¶ ပုနပ္ပုနံ။ ဝိသာလီဘူတတာယာတိ ဂါဝုတန္တရံ ဂါဝုတန္တရံ ပုထုဘူတတာယ။ တတြာတိ တဿံ ဝိသာလီဘူတတာယံ။ ဆဍ္ဍိတမတ္တေတိ ဝိဿဋ္ဌမတ္တေ။ ဦမိဘယာဒီဟီတိ ဦမိကုမ္ဘီလအာဝဋ္ဋသံသုကာဘယေဟိ။ ဥဒကပ္ပဝါဟေနာဂတဿပိ စ ဥသ္မာ န ဝိဂစ္ဆတိ၊ ဥသ္မာ စ နာမ ဤဒိသဿ သဝိညာဏကတာယ ဘဝေယျာတိ ‘‘သိယာ ဂဗ္ဘော’’တိ စိန္တေသိ။ တထာ ဟီတိအာဒိ တတ္ထ ကာရဏစိန္တာ။ ပုညဝန္တတာယ ဒုဂ္ဂန္ဓံ နာဟောသိ၊ သဥသုမတာယ ပူတိကဘာဝေါ။ ဒါရကာနံ ပုညူပနိဿယတော အင်္ဂုဋ္ဌကတော စဿ ခီရံ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ခီရဘတ္တဉ္စ လဘိ။ စရိမကဘဝေ ဗောဓိသတ္တေ ကုစ္ဆိဂတေ ဗောဓိသတ္တမာတု ဝိယ ဥဒရစ္ဆဝိယာ အစ္ဆဝိပ္ပသန္နတာယ နိစ္ဆဝိ ဝိယာတိ ကတွာ အာဟ ‘‘နိစ္ဆဝီ အဟေသု’’န္တိ။ တေသန္တိ ဒွိန္နံ ဒါရကာနံ။ မာတာပိတရောတိ ပေါသကမာတာပိတရော။ အဘိသိဉ္စိတွာ ရာဇာနံ အကံသု ရဇ္ဇသမ္ပတ္တိယာ ဒါယကဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ၊ အသမ္ဘိန္နေ ဧဝ ရာဇကုလေ ဥပ္ပန္နတ္တာ စ။ ကုမာရဿ ပုညာနုဘာဝသဉ္စောဒိတာ ဒေဝတာဓိဂ္ဂဟိတာတိ ကေစိ။

ပုရဿ အပရေတိ ပုရဿ အပရဒိသာယ ဂါဝုတမတ္တေ ဌာနေ ဇီဝကမ္ဗဝနံ ဝိယ သပါကာရမန္ဒိရကေ။ အစိရပက္ကန္တောတိ ဧတ္ထ န ဒေသန္တရပက္ကမနံ အဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ သာသနတော အပက္ကမနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိဗ္ဘမိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣမသ္မာ ဓမ္မဝိနယာ’’တိ။ ပရိသတီတိ ပရိသာယံ၊ ဇနသမူဟေတိ အတ္ထော။ ဇနသမူဟဂတော ပန ‘‘ပရိသမဇ္ဈေ’’တိ ဝုတ္တော။ ဘာဝနာမနသိကာရေန ဝိနာ ပကတိယာဝ မနုဿေဟိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗော ဓမ္မောတိ မနုဿဓမ္မော၊ မနုဿတ္တဘာဝါဝဟော ဝါ ဓမ္မော မနုဿဓမ္မော၊ အနုဠာရံ ပရိတ္တကုသလံ။ ယံ အသတိပိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဝတ္တတိ၊ ယဉ္စ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဟီနေန ဗြဟ္မစရိယေန၊ ခတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ။ ‘‘အမှာကံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဗုဒ္ဓေ မမတ္တကာရိနော ဗုဒ္ဓမာမကာ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာဒိဝဏ္ဏနာ

အလံ ¶ အရိယာယ အရိယဘာဝါယာတိ အလမရိယော၊ ရူပါယတနံ ဇာနာတိ စက္ခုဝိညာဏံ ဝိယ ပဿတိ စာတိ ဉာဏဒဿနံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခု။ သမ္မသနုပဂေ စ ပန ဓမ္မေ လက္ခဏတ္တယဉ္စ တထာ ဇာနာတိ ¶ ပဿတိ စာတိ ဉာဏဒဿနံ၊ ဝိပဿနာ။ နိဗ္ဗာနံ၊ စတ္တာရိ ဝါ သစ္စာနိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓတော ဇာနာတိ ပဿတိ စာတိ ဉာဏဒဿနံ၊ မဂ္ဂေါ။ ဖလံ ပန နိဗ္ဗာနဝသေနေဝ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပစ္စဝေက္ခဏာ မဂ္ဂါဓိဂတဿ အတ္ထဿ ပစ္စက္ခတော ဇာနနဋ္ဌေန ဉာဏဒဿနံ၊ သဗ္ဗညုတာ အနာဝရဏတာယ သမန္တစက္ခုတာယ စ ဉာဏဒဿနံ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ အဓိပ္ပေတော၊ တသ္မိဉှိ ပဋိသိဒ္ဓေ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ အသမ္ဘဝေါတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘တဉှိ သော ဘဂဝတော ပဋိသေဓေတီ’’တိ။

သုခုမံ ဓမ္မန္တရံ နာမ ဈာနဝိပဿနာဒိကံ အာစရိယာနုဂ္ဂဟေန ဂဟိတံ နာမ နတ္ထိ။ တက္ကပရိယာဟတန္တိ ‘‘ဣတိ ဘဝိဿတိ၊ ဧဝံ ဘဝိဿတီ’’တိ တံတံဒဿေတဗ္ဗမတ္ထတက္ကနေန ဝိတက္ကနမတ္တေန ပရိတော အာဟတံ ပရိဝတ္တိတံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘တက္ကေတွာ’’တိအာဒိ။ လောကိယပညံ အနုဇာနာတိ ဥပနိသိန္နပရိသာယ အနုကူလဓမ္မကထနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘သမဏော ဂေါတမော’’တိအာဒိ။ ပဋိဘာတီတိ ပဋိဘာနံ၊ ‘‘ဣတိ ဝက္ခာမီ’’တိ ဧဝံပဝတ္တံ ကထနစိတ္တံ၊ တတော ပဋိဘာနတော ဇာနနံ ပဋိဘာနံ၊ အာဂမာဘာဝတော သယမေဝ ဥပဋ္ဌိတတ္တာ သယံပဋိဘာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာဿ ဓမ္မေသု ပစ္စက္ခဘာဝံ ပဋိဗာဟတီ’’တိ။ သုဖုသိတန္တိ နိဗ္ဗိဝရံ။ အဖုသိတတ္တေ ဟိ သုခေန ဝစီဃောသော န နိစ္ဆရတိ။ ဒန္တာဝရဏန္တိ ဩဋ္ဌဒွယံ။ ဇိဝှာပိ ထဒ္ဓတာယ သုခေန ဝစီဃောသော န နိစ္ဆရတီတိ အာဟ ‘‘မုဒုကာ ဇိဝှာ’’တိ။ ကရဝီကရုတမဉ္ဇုတာယ မဓုရော သရော။ ဧလံ ဝုစ္စတိ ဒေါသော၊ ဧလံ ဂဠတီတိ ဧလဂဠာ၊ န ဧလဂဠာ အနေလဂဠာ၊ နိဒ္ဒေါသာ၊ န ရုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗမေတံ ရဉ္ဇနဿေဝ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ဝဒတိ။

ပဉ္စ ဓမ္မာတိ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယဘူတာနံ ခန္ဓာဒီနံ ဥဂ္ဂဟဏ-သဝန-ဓာရဏ-ပရိစယ-ယောနိသောမနသိကာရေ သန္ဓာယာဟ။ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာတိ ဧတ္ထ သမ္မာ-သဒ္ဒေါ ဥဘယတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘သမ္မာ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာ’’တိ။ ယော ဟိ သမ္မာ ဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ တဿေဝ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယော ဟောတိ။ ယော ပန ဝုတ္တနယေန တက္ကရော၊ တဿ နိယျာနံ အတ္ထတော ဓမ္မဿေဝ နိယျာနန္တိ အာဟ ‘‘သော ဓမ္မော…ပေ… နိယျာတိ ဂစ္ဆတီ’’တိ။

၁၄၇။ ကောဓနောတိ ¶ ကုဇ္ဈနသီလော။ ယသ္မာ ပန သုနက္ခတ္တော ကောဓဝသေန ကုရူရော ဖရုသဝစနော စ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ကောဓနောတိ စဏ္ဍော ဖရုသော စာ’’တိ။ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ မဂ္ဂဖလာနံ ဥပနိဿယော နတ္ထီတိ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနံ မဂ္ဂဖလာနံ ဥပနိဿယော နတ္ထိ။ တံ ဗုဒ္ဓါ ‘‘မောဃပုရိသော’’တိ ဝဒန္တိ ယထာ တံ သုဒိန္နလာဠုဒါယိအာဒိကေ။ ဥပနိဿယေ သတိပိ တသ္မိံ ခဏေ မဂ္ဂေ ဝါ ဖလေ ဝါ အသတိ ‘‘မောဃပုရိသော’’တိ ဝဒန္တိ ယထာ တံ ဓနိယူပသေနတ္ထေရာဒိကေ။ သမုစ္ဆိန္နောပနိဿယေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ယထာ ‘‘မက္ခလိ မောဃပုရိသော မနုဿခိပ္ပံ ¶ မညေ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၁) တထာ သုနက္ခတ္တောပီတိ အာဟ ‘‘ဣမဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ အဿာတိ ဧတေန။ ကတ္တရိ ဟိဒံ သာမိဝစနံ။ ကောဓေနာတိ ကောဓဟေတုနာ။

ဘဂဝတောတိ သမ္ပဒါနဝစနံ ကုဒ္ဓပဒါပေက္ခာယ။ ပုဗ္ဗေတိ ဘိက္ခုကာလေ။ သဒ္ဒံ သောတုကာမောတိ သော ကိရ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ တာဝတိံသဘဝနေ ဒေဝတာနံ ရူပံ ပဿန္တော ဩဋ္ဌစလနံ ပဿတိ၊ န ပန သဒ္ဒံ သုဏာတိ၊ တသ္မာ တာသံ သဒ္ဒံ သောတုကာမော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဒ္ဒံ သောတုကာမော…ပေ… ပုစ္ဆီ’’တိ။ သော စ အတီတေ ဧကံ သီလဝန္တံ ဘိက္ခုံ ကဏ္ဏသက္ခလိယံ ပဟရိတွာ ဗဓိရမကာသိ၊ တသ္မာ ပရိကမ္မံ ကရောန္တောပိ အဘဗ္ဗောဝ ဒိဗ္ဗသောတာဓိဂမာယ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပနိဿယော နတ္ထီတိ ဉတွာ ပရိကမ္မံ န ကထေသီ’’တိ။ စိန္တေသီတိ အတ္တနော မိစ္ဆာပရိဝိတက္ကိတေန အယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇန္တော စိန္တေသိ။

နိယျာနိကတ္တာဝဗောဓနတော အဘေဒေါပစာရေန ‘‘ဒေသနာဓမ္မော နိယျာနိကော’’တိ ဝုတ္တော။ နိယျာနော ဝါ အရိယမဂ္ဂေါ ဗောဓေတဗ္ဗော ဧတဿ အတ္ထီတိ နိယျာနိကော ဒေသနာဓမ္မော။ အတ္တနိ အတ္ထိတံ ဒဿေတိ ကိစ္စသိဒ္ဓိဒဿနေန တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋီကတတ္တာ၊ န ပဋိညာမတ္တေန။ တထာ ဟိ ယထာပရာဓံ တံတံသိက္ခာပဒပညတ္တိယာ ယထာဓမ္မံ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပဉ္စ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနာယ ဒေဝမနုဿေဟိ ယထာဘိသင်္ခတပဉှာနံ တဒဇ္ဈာသယာနုကူလံ ဌာနသော ဝိဿဇ္ဇနေန စ ဘဂဝတော သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရဘာဝေန သဗ္ဗညုတညာဏံ ဝိညူနံ ပါကဋံ၊ တထာ တတ္ထ တတ္ထ ယမကပါဋိဟာရိယကရဏာဒီသု ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနီတိ။ တေနာဟ ‘‘မယှဉ္စာ’’တိအာဒိ။ အနွေတိ ယထာဂဟိတသင်္ကေတဿ အနုဂမနဝသေန ဧတိ ¶ ဇာနာတီတိ အနွယော။ တေနာဟ ‘‘အနုဗုဇ္ဈတီတိ အတ္ထော’’တိ။ သင်္ကေတာနုဂမနဉ္စေတ္ထ ‘‘ယထာပရာဓံ တံတံသိက္ခာပဒပညတ္တိယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ယထာ သဗ္ဗညုတညာဏေန ယောဇနာ ကတာ၊ ဧဝံ ‘‘ဧဝရူပမ္ပိ နာမ မယှံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏသင်္ခါတံ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မ’’န္တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒသဗလဉာဏဝဏ္ဏနာ

၁၄၈။ ယဒိပိ အာဒိတော အဘိညာတ္တယဝသေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ စေတောပရိယဉာဏာနန္တရံ ဥပရိ တိဿော အဘိညာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုန္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ အတ္ထတော ပန ဝိဇ္ဇာတ္တယံ ယထာဝုတ္တအဘိညာတ္တယမေဝါတိ ¶ ကတွာ ‘‘တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘တာသု ဝုတ္တာသု ဥပရိ ဒသဗလဉာဏံ န ပရိပူရတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ နနု ဣမာနိ ဉာဏာနိ သေသာဘိညာ ဝိယ အတ္တနော ဝိသယဿ အဘိဇာနနဋ္ဌံ ဥပါဒါယ အဘိညာသု ဝတ္တဗ္ဗာနိ၊ အကမ္ပိယဋ္ဌံ ပန ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌဉ္စ ဥပါဒါယ ဗလဉာဏေသု ယထာ သမ္မာသတိအာဒယော ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂေသူတိ? နယိဒမေဝံ။ တတ္ထ ဟိ ဓမ္မာနံ ဓမ္မကိစ္စဝိသေသဝိဘာဝနပရာယ ဒေသနာယ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ပန သတ္ထု ဂုဏဝိသေသဝိဘာဝနပရာယ ဒေသနာယ တထာ ဝတ္တုံ န သက္ကာ အတ္ထတော အနညတ္တာ၊ ဧကစ္စာနံ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဧဝံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ ‘‘ကိမိဒံ ဘဂဝါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တဂုဏေ ပုနပိ ဂဏှန္တော ဂုဏာဓိကဒဿနံ ကရောတီ’’တိ။ တသ္မာ သုဝုတ္တမေတံ ‘‘ဥပရိ ဒသဗလဉာဏံ န ပရိပူရတီ’’တိ။

အညေဟိ အသာဓာရဏာနီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၀။၂၁)၊ နနု စေတာနိ သာဝကာနမ္ပိ ဧကစ္စာနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ? ကာမံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ယာဒိသာနိ ပန ဗုဒ္ဓါနံ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏာဒီနိ၊ န တာဒိသာနိ တဒညေသံ ကဒါစိပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အညေဟိ အသာဓာရဏာနီတိ။ တေနာဟ ‘‘တထာဂတဿေဝ ဗလာနီ’’တိ။ ဣမမေဝ ဟိ ယထာဝုတ္တလေသံ အပေက္ခိတွာ တဒဘာဝတော အာသယာနုသယဉာဏာဒီသု ဧဝ အသာဓာရဏဂုဏသမညာ နိရုဠှာ။ ကာမံ ဉာဏဗလာနံ ဉာဏသမ္ဘာရော ဝိသေသပစ္စယော၊ ပုညသမ္ဘာရောပိ ပန နေသံ ပစ္စယော ဧဝ ¶ ၊ ဉာဏသမ္ဘာရဿပိ ဝါ ပုညသမ္ဘာရဘာဝတော ‘‘ပုညုဿယသမ္ပတ္တိယာ အာဂတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပကတိဟတ္ထိကုလန္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၂) ဂိရိစရနဒီစရဝနစရာဒိပ္ပဘေဒါ ဂေါစရိယကာလာဝကနာမာ သဗ္ဗာပိ ဗလေန ပါကတိကာ ဟတ္ထိဇာတိ။ ဒသန္နံ ပုရိသာနန္တိ ထာမမဇ္ဈိမာနံ ဒသန္နံ ပုရိသာနံ။ ဧကဿ တထာဂတဿ ကာယဗလန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကဿာတိ စ တထာ ဟေဋ္ဌာကထာယံ အာဂတတ္တာ ဒေသနာသောတေန ဝုတ္တံ။ နာရာယနသင်္ဃာတဗလန္တိ ဧတ္ထ နာရာ ဝုစ္စန္တိ ရသ္မိယော၊ တာ ဗဟူ နာနာဝိဓာ ဣတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ နာရာယနံ၊ ဝဇိရံ၊ တသ္မာ နာရာယနသင်္ဃာတဗလန္တိ ဝဇိရသင်္ဃာတဗလန္တိ အတ္ထော။ ဉာဏဗလံ ပန ပါဠိယံ အာဂတမေဝ၊ န ကာယဗလံ ဝိယ အဋ္ဌကထာရုဠှမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘သံယုတ္တကေ အာဂတာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနီ’’တိ ဝုတ္တံ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၇၆၀)၊ တတ္ထ ပန နိဒါနဝဂ္ဂေ သတ္တသတ္တတိ အာဂတာနိ စတုစတ္တာရီသဉ္စ၊ တေသတ္တတိ ပန ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၇၃ မာတိကာ) သုတမယာဒီနိ အာဂတာနိ ဒိဿန္တိ၊ န သံယုတ္တကေ။ အညာနိပီတိ ဧတေန ဉာဏဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ ဧကကာဒိဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ အညတ္ထ စ ‘‘ပုဗ္ဗန္တေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၀၇၆) ဗြဟ္မဇာလာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၆) စ ‘‘တယိဒံ တထာဂတော ပဇာနာတိ၊ ဣမာနိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ ဧဝံ ဂဟိတာနီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနိ အနေကာနိ ဉာဏပ္ပဘေဒါနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ယာထာဝပဋိဝေဓတော သယဉ္စ ¶ အကမ္ပိယံ ပုဂ္ဂလဉ္စ တံသမင်္ဂိံ နေယျေသု အဓိဗလံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌေန စာ’’တိ။

ဥသဘဿ ဣဒန္တိ အာသဘံ၊ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၈) သေဋ္ဌံ ဌာနံ။ သဗ္ဗညုတပဋိဇာနနဝသေန အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တိ၊ အဋ္ဌ ဝါ ပရိသာ ဥပသင်္ကမန္တီတိ အာသဘာ၊ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါ။ ဣဒံ ပနာတိ ဗုဒ္ဓါနံ ဌာနံ သဗ္ဗညုတမေဝ ဝဒတိ။ တိဋ္ဌမာနောဝါတိ အဝဒန္တောပိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၂၂) တိဋ္ဌမာနောဝ ပဋိဇာနာတိ နာမာတိ အတ္ထော။ ဥပဂစ္ဆတီတိ အနုဇာနာတိ။

အဋ္ဌသု ပရိသာသူတိ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ အနေကသတံ ခတ္တိယပရိသံ…ပေ… တတြ ဝတ မံ ဘယံ ဝါ သာရဇ္ဇံ ဝါ ဩက္ကမိဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ၊ သာရိပုတ္တ၊ န သမနုပဿာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၁) ဝုတ္တာသု အဋ္ဌသု ပရိသာသု။ အဘီတနာဒံ ¶ နဒတီတိ ပရတော ဒဿိတဉာဏယောဂေန ဒသဗလောဟန္တိ အဘီတနာဒံ နဒတိ။ သီဟနာဒသုတ္တေန ခန္ဓဝဂ္ဂေ (သံ။ နိ။ ၃။၇၈) အာဂတေန။

‘‘ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁) သုတ္တသေသေန သပ္ပုရိသူပဿယာဒီနံ ဖလသမ္ပတ္တိပဝတ္တိ၊ ပုရိမသပ္ပုရိသူပဿယာဒိံ ဥပနိဿာယ ပစ္ဆိမသပ္ပုရိသူပဿယာဒီနံ သမ္ပတ္တိပဝတ္တိ ဝါ ဝုတ္တာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တတ္ထ စ စက္က-သဒ္ဒဿ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိစက္ကသဏ္ဌာနာ အသနိ ဧဝ အသနိဝိစက္ကံ။ ဥရစက္ကာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဏာသမူဟာဒီသုပိ စက္က-သဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သင်္ဃဘေဒံ ကရိဿာမ စက္ကဘေဒ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၄၀၉၊ စူဠဝ။ ၃၄၃) ဟိ အာဏာ ‘‘စက္က’’န္တိ ဝုတ္တာ၊ ‘‘ဒေဝစက္ကံ အသုရစက္က’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၈) သမူဟောတိ။ ပဋိဝေဓနိဋ္ဌတ္တာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ ပဋိဝေဓောတိ ‘‘ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ပဋိလဒ္ဓဿပိ ဒေသနာဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ ပရဿ ဗုဇ္ဈနမတ္တေန ဟောတီတိ ‘‘အညာတကောဏ္ဍညဿ သောတာပတ္တိ…ပေ… ဖလက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော ပရံ ပန ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ဒေသနာဉာဏပ္ပဝတ္တိ တဿေဝ ပဝတ္တိတဿ ဓမ္မစက္ကဿ ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ပဝတ္တိတစက္ကဿ စက္ကဝတ္တိနော စက္ကရတနဿ ဌာနံ ဝိယ။

‘‘တိဋ္ဌတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကိံ ဘူမိယံ ပုရိသော ဝိယ? နောတိ အာဟ ‘‘တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာ’’တိ။ ဌာနန္တိ စေတ္ထ အတ္တလာဘော ဓရမာနတာ စ၊ န ဂတိနိဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စာ’’တိ ¶ ။ ယတ္ထ ပနေတံ ဒသဗလဉာဏံ ဝိတ္ထာရိတံ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဘိဓမ္မေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

သမာဒိယန္တီတိ သမာဒါနာနိ၊ တာနိ ပန သမာဒိယိတွာ ကတာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သမာဒိယိတွာ ကတာန’’န္တိ။ ကမ္မမေဝ ဝါ ကမ္မသမာဒါနန္တိ ဧတေန သမာဒါနသဒ္ဒဿ အပုဗ္ဗတ္ထာဘာဝံ ဒဿေတိ မုတ္တဂတသဒ္ဒေ ဂတသဒ္ဒဿ ဝိယ။ ဂတီတိ နိရယာဒိဂတိယော။ ဥပဓီတိ အတ္တဘာဝေါ။ ကာလောတိ ကမ္မဿ ဝိပစ္စနာရဟကာလော။ ပယောဂေါတိ ဝိပါကုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘူတာ ကိရိယာ။

အဂတိဂါမိနိန္တိ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘နိဗ္ဗာနဉ္စာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ပဇာနာမိ နိဗ္ဗာနဂါမိဉ္စ မဂ္ဂံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၃)။ ဗဟူသုပိ မနုဿေသု ဧကမေဝ ¶ ပါဏံ ဃာတေန္တေသု ကာမံ သဗ္ဗေသံ စေတနာ တဿေဝေကဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယာရမ္မဏာ၊ တံ ပန ကမ္မံ တေသံ နာနာကာရံ။ တေသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၁) ဟိ ဧကော အာဒရေန ဆန္ဒဇာတော ကရောတိ၊ ဧကော ‘‘ဧဟိ တွမ္ပိ ကရောဟီ’’တိ ပရေဟိ နိပ္ပီဠိတော ကရောတိ၊ ဧကော သမာနစ္ဆန္ဒော ဝိယ ဟုတွာ အပ္ပဋိဗာဟမာနော ဝိစရတိ။ တေသု ဧကော တေနေဝ ကမ္မေန နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ ဧကော တိရစ္ဆာနယောနိယံ၊ ဧကော ပေတ္တိဝိသယေ။ တံ တထာဂတော အာယူဟနက္ခဏေ ဧဝ – ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန အာယူဟိတတ္တာ ဧသ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ ဧသ တိရစ္ဆာနယောနိယံ၊ ဧသ ပေတ္တိဝိသယေ’’တိ ဇာနာတိ။ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တမာနမ္ပိ – ‘‘ဧသ မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ ဧသ ဥဿဒနိရယေ’’တိ ဇာနာတိ။ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တမာနမ္ပိ – ‘‘ဧသ အပါဒကော ဘဝိဿတိ၊ ဧသ ဒွိပါဒကော၊ ဧသ စတုပ္ပဒေါ၊ ဧသ ဗဟုပ္ပဒေါ’’တိ ဇာနာတိ။ ပေတ္တိဝိသယေ နိဗ္ဗတ္တမာနမ္ပိ – ‘‘ဧသ နိဇ္ဈာမတဏှိကော ဘဝိဿတိ၊ ဧသ ခုပ္ပိပါသိကော၊ ဧသ ပရဒတ္တူပဇီဝီ’’တိ ဇာနာတိ။ တေသု စ ကမ္မေသု – ‘‘ဣဒံ ကမ္မံ ပဋိသန္ဓိမာကဍ္ဎိဿတိ၊ ဣဒံ အညေန ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပဓိဝေပက္ကံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။

တထာ သကလဂါမဝါသိကေသု ဧကတော ပိဏ္ဍပါတံ ဒဒမာနေသု ကာမံ သဗ္ဗေသမ္ပိ စေတနာ ပိဏ္ဍပါတာရမ္မဏာဝ၊ တံ ပန ကမ္မံ တေသံ နာနာကာရံ။ တေသု ဟိ ဧကော အာဒရေန ကရောတီတိ သေသံ ပုရိမသဒိသံ၊ တသ္မာ တေသု ကေစိ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ကေစိ မနုဿလောကေ၊ တံ တထာဂတော အာယူဟနက္ခဏေယေဝ ဇာနာတိ – ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန အာယူဟိတတ္တာ ဧသ မနုဿလောကေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ ဧသ ဒေဝလောကေ၊ တတ္ထာပိ ဧသ ခတ္တိယကုလေ၊ ဧသ ဗြာဟ္မဏကုလေ၊ ဧသ ဝေဿကုလေ၊ ဧသ သုဒ္ဒကုလေ၊ ဧသ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီသု၊ ဧသ နိမ္မာနရတီသု၊ ဧသ တုသိတေသု၊ ဧသ ယာမေသု၊ ဧသ ¶ တာဝတိံသေသု၊ ဧသ စာတုမဟာရာဇိကေသု၊ ဧသ ဘုမ္မဒေဝေသူ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ဟီနပဏီတသုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏအပ္ပပရိဝါရမဟာပရိဝါရတာဒိဘေဒံ တံ တံ ဝိသေသံ အာယူဟနက္ခဏေယေဝ ဇာနာတိ။

တထာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေန္တေသုယေဝ – ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန ဧသ ကိဉ္စိ သလ္လက္ခေတုံ န သက္ခိဿတိ၊ ဧသ မဟာဘူတမတ္တမေဝ ဝဝတ္ထပေဿတိ၊ ဧသ ရူပပရိဂ္ဂဟေယေဝ ဌဿတိ၊ ဧသ အရူပပရိဂ္ဂဟေယေဝ၊ ဧသ နာမရူပပရိဂ္ဂဟေယေဝ ¶ ၊ ဧသ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ဧဝ၊ ဧသ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ဧဝ၊ ဧသ ပဌမဖလေယေဝ၊ ဧသ ဒုတိယဖလေ ဧဝ၊ ဧသ တတိယဖလေ ဧဝ၊ ဧသ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ ကသိဏပရိကမ္မံ ကရောန္တေသုပိ – ‘‘ဣမဿ ပရိကမ္မမတ္တမေဝ ဘဝိဿတိ၊ ဧသ နိမိတ္တံ ဥပ္ပာဒေဿတိ၊ ဧသ အပ္ပနံ ဧဝ ပါပုဏိဿတိ၊ ဧသ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အရဟတ္တံ ဂဏှိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမဿ စေတနာ’’တိအာဒိ။

ကာမနတော၊ ကာမေတဗ္ဗတော၊ ကာမပဋိသံယုတ္တတော စ ကာမော ဓာတု ကာမဓာတု။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဗျာပါဒဓာတု-ရူပဓာတု-အာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဝိလက္ခဏတာယာတိ ဝိသဒိသသဘာဝတာယ။ ခန္ဓာယတနဓာတုလောကန္တိ အနေကဓာတုံ နာနာဓာတုံ ခန္ဓလောကံ အာယတနလောကံ ဓာတုလောကံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘အယံ ရူပက္ခန္ဓော နာမ…ပေ… အယံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော နာမ။ တေသုပိ ဧကဝိဓေန ရူပက္ခန္ဓော၊ ဧကာဒသဝိဓေန ရူပက္ခန္ဓော (ဝိဘ။ ၃၃)။ ဧကဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော၊ ဗဟုဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော (ဝိဘ။ ၃၄-၆၁)။ ဧကဝိဓေန သညာက္ခန္ဓော၊ ဗဟုဝိဓေန သညာက္ခန္ဓော (ဝိဘ။ ၆၂-၉၁)။ ဧကဝိဓေန သင်္ခါရက္ခန္ဓော၊ ဗဟုဝိဓေန သင်္ခါရက္ခန္ဓော (ဝိဘ။ ၉၂-၁၂၀)။ ဧကဝိဓေန ဝိညာဏက္ခန္ဓော၊ ဗဟုဝိဓေန ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ (ဝိဘ။ ၁၂၁-၁၄၉) ဧဝံ တာဝ ခန္ဓလောကဿ၊ ‘‘ဣဒံ စက္ခာယတနံ နာမ…ပေ… ဣဒံ ဓမ္မာယတနံ နာမ။ တတ္ထ ဒသာယတနာ ကာမာဝစရာ၊ ဒွေ စာတုဘူမကာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၅၆-၁၇၁) အာယတနလောကဿ၊ ‘‘အယံ စက္ခုဓာတု နာမ…ပေ… အယံ မနောဝိညာဏဓာတု နာမ၊ တတ္ထ သောဠသ ဓာတုယော ကာမာဝစရာ၊ ဒွေ စာတုဘူမကာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၁၇၂-၁၈၈) ဓာတုလောကဿ အနေကသဘာဝံ နာနာသဘာဝဉ္စ ပဇာနာတိ။ န ကေဝလံ ဥပါဒိန္နကသင်္ခါရလောကဿေဝ၊ အထ ခေါ အနုပါဒိန္နကသင်္ခါရလောကဿပိ – ‘‘ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နတ္တာ ဣမဿ ရုက္ခဿ ခန္ဓော သေတော၊ ဣမဿ ကာဠော၊ ဣမဿ မဋ္ဌော၊ ဣမဿ သကဏ္ဋကော၊ ဣမဿ ဗဟလတ္တစော၊ ဣမဿ တနုတ္တစော၊ ဣမဿ ပတ္တံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ဧဝရူပံ၊ ဣမဿ ပုပ္ဖံ နီလံ ပီတံ လောဟိတံ ဩဒါတံ သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ၊ ဣမဿ ဖလံ ခုဒ္ဒကံ မဟန္တံ ဒီဃံ ရဿံ ဝဋ္ဋံ သုသဏ္ဌာနံ ဒုဿဏ္ဌာနံ မုဒုကံ ဖရုသံ သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ မဓုရံ တိတ္တကံ ကဋုကံ ¶ အမ္ဗိလံ ကသာဝံ၊ ဣမဿ ကဏ္ဋကော တိခိဏော ကုဏ္ဌော ဥဇုကော ¶ ကုဋိလော တမ္ဗော ကာဠော ဩဒါတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ပဇာနာတိ။ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါဒီနံ ဧဝ ဟိ ဧတံ ဗလံ၊ န အညေသံ။

နာနာဓိမုတ္တိကတန္တိ နာနာအဇ္ဈာသယတံ။ အဓိမုတ္တိ နာမ အဇ္ဈာသယဓာတု အဇ္ဈာသယသဘာဝေါ။ သော ပန ဟီနပဏီတတာသာမညေန ပါဠိယံ ဒွိဓာဝ ဝုတ္တောပိ ဟီနပဏီတာဒိဘေဒေန အနေကဝိဓောတိ အာဟ ‘‘ဟီနာဒီဟိ အဓိမုတ္တီဟိ နာနာဓိမုတ္တိကဘာဝ’’န္တိ။ တတ္ထ တတ္ထ ယေ ယေ သတ္တာ ယံယံအဓိမုတ္တိကာ၊ တေ တေ တံတဒဓိမုတ္တိကေ ဧဝ သေဝန္တိ ဘဇန္တိ ပယိရုပါသန္တိ ဓာတုသဘာဂတော။ ယထာ ဂူထာဒီနံ ဓာတုသဘာဝေါ ဧသော၊ ယံ ဂူထာဒီဟိ ဧဝ သံသန္ဒန္တိ သမေန္တိ၊ ဧဝံ (ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဿေဝေသ သဘာဝေါ၊ ယံ) (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၈၁၃) ဟီနဇ္ဈာသယာ ဒုဿီလာဒီဟိ ဧဝ သံသန္ဒန္တိ သမေန္တိ၊ သမ္ပန္နသီလာဒယော စ သမ္ပန္နသီလာဒီဟေဝ။ တံ နေသံ နာနာဓိမုတ္တိကတံ ဘဂဝါ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ။

ဝုဒ္ဓိဉ္စ ဟာနိဉ္စာတိ ပစ္စယဝိသေသေန သာမတ္ထိယတော အဓိကတံ အနဓိကတဉ္စ။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ (ဝိဘ။ ၈၁၄၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃) ‘‘အာသယံ ဇာနာတိ အနုသယံ ဇာနာတီ’’တိ အာသယာဒိဇာနနံ ကသ္မာ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ? အာသယဇာနနာဒိနာ ယေဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ပရောပရေဟိ သတ္တာ ကလျာဏပါပါသယာဒိကာ ဟောန္တိ၊ တေသံ ဇာနနဿ ဝိဘာဝနတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တအာသယာနုသယဉာဏာနံ ဝိသုံ အသာဓာရဏတာ၊ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တနာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏာနံ ဝိသုံ ဗလတာ စ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ တတ္ထ အာသယန္တိ ယတ္ထ သတ္တာ နိဝသန္တိ၊ တံ တေသံ နိဝါသဋ္ဌာနံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဝါ ယထာဘူတဉာဏံ ဝါ အာသယော။အနုသယော အပ္ပဟီနဘာဝေန ထာမဂတော ကိလေသော။ တံ ပန ဘဂဝါ သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနန္တော တေသံ တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ၊ ဝိပဿနာမဂ္ဂဉာဏာနဉ္စ အပ္ပဝတ္တိက္ခဏေပိ ဇာနာတိ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ –

‘‘ကာမံ သေဝန္တံယေဝ ဘဂဝါ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော ကာမဂရုကော ကာမာသယော ကာမာဓိမုတ္တော’တိ။ ကာမံ သေဝန္တညေဝ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော နေက္ခမ္မဂရုကော နေက္ခမ္မာသယော နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တော’တိ။ နေက္ခမ္မံ သေဝန္တညေဝ ဇာနာတိ။ ဗျာပါဒံ၊ အဗျာပါဒံ၊ ထိနမိဒ္ဓံ၊ အာလောကသညံ သေဝန္တံယေဝ ¶ ဇာနာတိ ‘အယံ ပုဂ္ဂလော ထိနမိဒ္ဓဂရုကော ထိနမိဒ္ဓါသယော ထိနမိဒ္ဓါဓိမုတ္တော’တိ’’ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃)။

ပဌမာဒီနံ စတုန္နံ ဈာနာနန္တိ ရူပါဝစရာနံ ပဌမာဒီနံ ပစ္စနီကဈာပနဋ္ဌေန အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဋ္ဌေန စ ဈာနာနံ။ စတုက္ကနယေန ဟေတံ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနန္တိ ဧတ္ထ ပဋိပါဋိယာ ¶ သတ္တ အပ္ပိတပ္ပိတက္ခဏေ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ဝိမုစ္စနတော အာရမ္မဏေ စ အဓိမုစ္စနတော ဝိမောက္ခာ နာမ၊ အဋ္ဌမော ပန သဗ္ဗသော သညာဝေဒယိတေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ အပဂမဝိမောက္ခော နာမ။ စတုက္ကနယပဉ္စကနယေသု ပဌမဈာနသမာဓိ သဝိတက္ကသဝိစာရော နာမ၊ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနသမာဓိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော၊ နယဒွယေပိ ဥပရိ တီသု ဈာနေသု သမာဓိ အဝိတက္ကအဝိစာရော၊ သမာပတ္တီသု ပဋိပါဋိယာ အဋ္ဌန္နံ သမာဓီတိပိ နာမံ၊ သမာပတ္တီတိပိ စိတ္တေကဂ္ဂတာသဗ္ဘာဝတော၊ နိရောဓသမာပတ္တိယာ တဒဘာဝတော န သမာဓီတိ နာမံ။ ဟာနဘာဂိယဓမ္မန္တိ အပ္ပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ကာမာဒိအနုပက္ခန္ဒနံ။ ဝိသေသဘာဂိယဓမ္မန္တိ ပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိပက္ခန္ဒနံ။ ဣတိ သညာမနသိကာရာနံ ကာမာဒိဒုတိယဇ္ဈာနာဒိပက္ခန္ဒနာနိ ဟာနဘာဂိယဝိသေသဘာဂိယဓမ္မာတိ ဒဿိတာနိ၊ တေဟိ ပန ဈာနာနံ တံသဘာဝတာ ဓမ္မ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာ။ တသ္မာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဟေတုဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ ဝေါဒါနန္တိ ပဂုဏတာသင်္ခါတံ ဝေါဒါနံ။ တဉှိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအဓိဂမဿ ပစ္စယတ္တာ ‘‘ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယေ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၀။၂၁) ပန ‘‘နိရောဓတော ဖလသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနန္တိ ပါဠိ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေ ‘‘နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဖလသမာပတ္တိယာ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ။ ယော သမာပတ္တိလာဘီ သမာနော ဧဝ ‘‘န လဘာမဟ’’န္တိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ သမာနံ ဧဝ ‘‘န ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ သညီ ဟောတိ၊ သော သမ္ပတ္တိံယေဝ သမာနံ ‘‘ဝိပတ္တီ’’တိ ပစ္စေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၄၉။ အပ္ပနန္တိ နိဂမနံ။ န တထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ယထာ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တံ၊ တထာ န ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သကသကကိစ္စမေဝ ဇာနာတီတိ ဌာနာဋ္ဌာနဇာနနာဒိံ သကံ သကံယေဝ ကိစ္စံ ကာတုံ ဇာနာတိ၊ ယထာသကမေဝ ဝိသယံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ တမ္ပီတိ တေဟိ ဒသဗလဉာဏေဟိ ဇာနိတဗ္ဗမ္ပိ။ ကမ္မန္တရဝိပါကန္တရမေဝါတိ ¶ ကမ္မန္တရဿဝိပါကန္တရမေဝ ဇာနာတိ၊ စေတနာစေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ နိရယာဒိနိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပဒါဘူတေ ကမ္မန္တိ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ကမ္မပရိစ္ဆေဒမေဝါ’’တိ။ ဓာတုနာနတ္တဉ္စ ဓာတုနာနတ္တကာရဏဉ္စ ဓာတုနာနတ္တကာရဏန္တိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဉှိ ဉာဏံ တဒုဘယမ္ပိ ဇာနာတိ၊ ‘‘ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နတ္တာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၂) တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတံ။ သစ္စပရိစ္ဆေဒမေဝါတိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန သစ္စာနံ ပရိစ္ဆိန္ဒနမေဝ။ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ အဋ္ဌမနဝမဗလာနိ ဝိယ တံသဒိသံ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဝိယ ဝိကုဗ္ဗိတုံ။ ဧတေနဿ ဗလသဒိသတဉ္စ နိဝါရေတိ။ ဈာနာဒိဉာဏံ ဝိယ ဝါ အပ္ပေတုံ ဝိကုဗ္ဗိတုဉ္စ။ ယဒိပိ ဟိ ‘‘ဈာနာဒိပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏံ သတ္တမဗလ’’န္တိ တဿ သဝိတက္ကသဝိစာရတာ ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ‘‘ဈာနာဒီဟိ ဝိနာ ပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထီ’’တိ ¶ ဈာနာဒိသဟဂတံ ဉာဏံ တဒန္တောဂဓံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဈာနာဒိကိစ္စံ ဝိယ န သဗ္ဗံ ဗလကိစ္စံ ကာတုံ သက္ကောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဈာနံ ဟုတွာ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ ဣဒ္ဓိ ဟုတွာ ဝိကုဗ္ဗိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ကဿစိ ဗလဿ ဈာနဣဒ္ဓိဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ကိစ္စဝိသေသဝသေနပိ ဒသဗလဉာဏသဗ္ဗညုတညာဏာနံ ဝိသေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိတက္ကတ္တိကဘူမန္တရဝသေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိပါဋိယာတိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပဋိပါဋိယာ။

အနုပဒဝဏ္ဏနံ ကတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိလေသာဝရဏံ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ၊ ကိလေသာဝရဏဿ အဘာဝေါ အာသဝက္ခယာဓိဂမဿ ဌာနံ၊ တဗ္ဘာဝေါ အဋ္ဌာနံ၊ အနဓိဂမဿ ပန တဒုဘယံ ယထာက္ကမံ အဋ္ဌာနဉ္စ ဌာနဉ္စာတိ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘လောကိယ…ပေ… ဒဿနတော စာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဌိတိ အာသဝက္ခယာဓိဂမဿ ဌာနံ ကိလေသာဝရဏာဘာဝဿ ကာရဏတ္တာ။ သာ ဟိ တသ္မိံ သတိ န ဟောတိ၊ အသတိ စ ဟောတိ။ ဧတေန တဿာ အဋ္ဌိတိယာ တဿ အဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ နေသံ ဝေနေယျသတ္တာနံ။ ဓာတုဝေမတ္တဒဿနတောတိ ကာမဓာတုအာဒီနံ ပဝတ္တိဘေဒဒဿနတော။ ယဒဂ္ဂေန ဓာတုဝေမတ္တံ ဇာနာတိ၊ တဒဂ္ဂေန စရိယာဝိသေသမ္ပိ ဇာနာတိ။ ဓာတုဝေမတ္တဒဿနတောတိ ဝါ ဓမ္မဓာတုဝေမတ္တဒဿနတော။ သဗ္ဗာပိ ဟိ စရိယာ ¶ ဓမ္မဓာတုပရိယာပန္နာ ဧဝါတိ။ ပယောဂံ အနာဒိယိတွာပိ သန္တတိမဟာမတ္တာဒီနံ (ဓ။ ပ။ ၁၄၂) ဝိယ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာနုဘာဝတော ပတ္တဗ္ဗေနာတိ ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပရဿ ဟဒယဝတ္ထုသန္နိဿယလောဟိတဝဏ္ဏဒဿနမုခေန တဒါ ပဝတ္တမာနစိတ္တဇာနနတ္ထံ ပရိကမ္မကရဏံ နာမ သာဝကာနံ၊ တဉ္စ ခေါ အာဒိကမ္မိကာနံ၊ ယတော ဒိဗ္ဗစက္ခုအာနုဘာဝတော စေတောပရိယဉာဏဿ ပတ္တဗ္ဗတာ သိယာ၊ ဗုဒ္ဓါနံ ပန ယဒိပိ အာသဝက္ခယဉာဏာဓိဂမတော ပဂေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာဓိဂမော၊ တထာပိ တထာ ပရိကမ္မကရဏံ နတ္ထိ ဝိဇ္ဇာတ္တယသိဒ္ဓိယာ သိဇ္ဈနတော။ သေသာဘိညာတ္တယေ စေတောပရိယဉာဏံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာဓိဂမေန ပတ္တန္တိ စ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပုန ဧဝရူပိံ ဝါစံ န ဝက္ခာမီတိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေန္တော တံ ဝါစံ ပဇဟတိ နာမ။ ဝါစာယ ပန သော အတ္ထော ပါကဋော ဟောတီတိ ‘‘ဝဒန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိံ န ဂဏှိဿာမီတိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟပဋိက္ခေပေါ။ ဒိဋ္ဌိယာ အနုပ္ပာဒနံ ပဇဟနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပဇဟန္တော’’တိ။ သော အရိယူပဝါဒီ နိရယေ ဌပိတောယေဝ၊ နာဿ နိရယူပပတ္တိယာ ကောစိ ဝိဗန္ဓော ဧကံသိကော အယမတ္ထောတိ အဓိပ္ပာယော။

အဿာတိ ¶ ဧကံသိကဘာဝဿ။ သိက္ခာဟိ သီလသမာဓိပညာဟိ၊ တဒတ္ထာယ ဝိပဿနာယ စ ဝိနာ အညာရာဓနဿ အသမ္ဘဝတော ‘‘လောကိယလောကုတ္တရာ သီလသမာဓိပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ ပုန အာသန္နတရေ သီလာဒိကေ ဒဿေန္တော ‘‘လောကုတ္တရဝသေနေဝ ဝိနိဝတ္တေတုမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာဟ၊ တသ္မာ အဂ္ဂမဂ္ဂပရိယာပန္နာ သီလာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဂ္ဂမဂ္ဂဋ္ဌဿ ဟိ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဧကံသိကာ အညာရာဓနာ၊ ဣတရေသံ အနေကံသိကာတိ။ သမ္ပဇ္ဇနံ သမ္ပဒါ၊ နိပ္ဖတ္တီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ဧဝံသမ္ပဒန္တိ ဧဝံအဝိရဇ္ဈနကနိပ္ဖတ္တိကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမမ္ပိ ကာရဏ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ကာရဏန္တိ ယုတ္တိ။ တတြာယံ ယုတ္တိနိဒ္ဓါရဏာ ‘‘နိရယူပဂေါ အရိယူပဝါဒီ တဒါဒါယဿ အဝိဇ္ဇမာနတော သေယျထာပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘တံ ဝါစံ အပ္ပဟာယာ’’တိအာဒိဝစနေန တဒါဒါယဿ အပ္ပဟာနေန စ အရိယူပဝါဒေါ အန္တရာယိကော အနတ္ထာဝဟော စ၊ ပဟာနေန ပန အစ္စယံ ဒေသေတွာ ခမာပနေန အနန္တရာယိကော အတ္ထာဝဟော စ ယထာ တံ ဝုဋ္ဌိတာ ဒေသိတာ စ အာပတ္တီတိ ဒဿေတိ။

ဒသဗလဉာဏဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏဝဏ္ဏနာ

၁၅၀။ ဗျာမောဟဘယဝသေန ¶ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၈) သရဏပရိယေသနံ သာရဇ္ဇနံ သာရဒေါ၊ ဗျာမောဟဘယံ၊ ဝိဂတော သာရဒေါ ဧတဿာတိ ဝိသာရဒေါ၊ တဿ ဘာဝေါ ဝေသာရဇ္ဇံ။ တံ ပန ဉာဏသမ္ပဒံ ပဟာနသမ္ပဒံ ဒေသနာဝိသေသသမ္ပဒံ ခေမံ နိဿာယ ပဝတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ တေနာဟ ‘‘စတူသု ဌာနေသူ’’တိအာဒိ။ ဒဿိတဓမ္မေသူတိ ဝုတ္တဓမ္မေသု။ ဝစနမတ္တမေဝ ဟိ တေသံ၊ န ပန ဒဿနံ တာဒိသဿေဝ ဓမ္မဿ အဘာဝတော။ ဘဂဝတာ ဧဝ ဝါ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ပရဿ ဝစနဝသေန ဒဿိတဓမ္မေသု။ ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၁၈) ဝိယ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဟေတုပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘သဟဓမ္မေနာတိ သဟေတုနာ’’တိ။ ဟေတူတိ စ ဥပပတ္တိသာဓနဟေတု ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ကာရကော သမ္ပာပကော စ။ အပ္ပမာဏန္တိ အနိဒဿနံ။ နိဒဿနဉှိ အနွယတော ဗျတိရေကတော ပမာဏင်္ဂတာယ ‘‘ပမာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ နိမိတ္တန္တိ စောဒနာယ ကာရဏံ။ တတ္ထ စောဒကော စောဒနံ ကရောတီတိ ကာရဏံ၊ ဓမ္မော စောဒနံ ကရောတိ ဧတေနာတိ ကာရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ပုဂ္ဂလောပီ’’တိအာဒိ။ ခေမန္တိ ကေနစိ အပ္ပဋိဗန္ဓိယဘာဝေန အနုပဒ္ဒုတတံ။

အန္တရာယော ¶ ဧတေသံ အတ္ထိ၊ အန္တရာယေဝါ ယုတ္တာတိ အန္တရာယိကာ။ ဧဝံဘူတာ ပန တေ ယသ္မာ အန္တရာယကရာ နာမ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အန္တရာယံ ကရောန္တီတိ အန္တရာယိကာ’’တိ။ အသဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကမော န တထာ သာဝဇ္ဇောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သဉ္စိစ္စ ဝီတိက္ကန္တာ’’တိ။ သတ္တ အာပတ္တိက္ခန္ဓာတိအာဒိ နိဒဿနမတ္တံ ဣတရေသမ္ပိ စတုန္နံ ‘‘အန္တရာယိကာ’’တိ ဝုတ္တဓမ္မာနံ တဗ္ဘာဝေ ဗျဘိစာရာဘာဝတော။ ဣဓ ပန မေထုနဓမ္မော အဓိပ္ပေတောတိ ဣဒံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဝုတ္တံ အရိဋ္ဌသိက္ခာပဒံ (ပါစိ။ ၄၁၇-၄၂၂) ဝိယ။ ယသ္မာ တင်္ခဏမ္ပိ ကာမေသု (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၈) အာဒီနဝံ ဒိသွာ ဝိရတ္တော (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၈) ဟောတိ စေ၊ ဝိသေသံ အဓိဂစ္ဆတိ၊ န ကာမေသု အာသတ္တော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မေထုနံ…ပေ… အန္တရာယော ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ ယဿ ကဿစီတိ န ကေဝလံ ပဗ္ဗဇိတဿေဝ၊ အထ ခေါ ယဿ ကဿစိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘မေထုနမနုယုတ္တဿ၊ မုဿတေဝါပိ သာသန’’န္တိ။ တသ္မိံ အနိယျာနိကဓမ္မေတိ တသ္မိံ ပရေန ပရိကပ္ပိတအနိယျာနိကဓမ္မနိမိတ္တံ။ နိမိတ္တတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ကမ္မသံယောဂေ ဘုမ္မံ။

စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဋ္ဌပရိသဝဏ္ဏနာ

၁၅၁။ ပုရိသဿ ¶ သူရတရဘာဝေါ နာမ သင်္ဂါမေ ပါကဋော ဟောတိ၊ န ဂေဟေ နိသိန္နကာလေ၊ ဧဝံ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏဿ အာနုဘာဝေါ ပဏ္ဍိတပရိသာသု ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝေသာရဇ္ဇဉာဏဿ ဗလဒဿနတ္ထ’’န္တိ အာဟ။ သန္နိပတိတွာ နိသိန္နဋ္ဌာနန္တိ ဌာနသီသေန သန္နိပတိတခတ္တိယပရိသမေဝ ဒဿေတိ။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗတ္ထာတိ အတိဒေသေန အာဝိဘာဝိတမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘မာရကာယိကာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ သဒိသတ္ထဝိသယတ္တာ အတိဒေသဿ။ ယထာ ဟိ ခတ္တိယာနံ သမူဟော ခတ္တိယပရိသာတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ၊ န ဧဝံ ‘‘မာရပရိသာ’’တိ ဧတ္ထ၊ မာရဿ ပရိသာတိ ပန မာရပရိသာတိ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘မာရကာယိကာနံ…ပေ… န မာရာန’’န္တိ။ မာရကာယိကာနန္တိ မာရပက္ခိယာနံ။ ဥဂ္ဂဋ္ဌာနဒဿနဝသေနာတိ သာရဇ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌာနဒဿနဝသေန၊ ဧဝံ ဥဂ္ဂါ ခတ္တိယာ အတ္တနော ပုညတေဇေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဗြာဟ္မဏာ တီသု ဝေဒေသူတိ ဣဒံ ဣတရေသံ အဝိသယဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝေဒေ သဇ္ဈာယန္တာပိ ဟိ ခတ္တိယာ ဝေဿာ စ တဒတ္ထဝိစာရဏာယ ယေဘုယျေန အသမတ္ထာ ဧဝါတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ယာမာဒိပရိသာ န ဂဟိတာတိ? ဘုသံ ကာမာဘိဂိဒ္ဓတာယ ယောနိသောမနသိကာရဝိရဟတော။ ယာမာဒယော ဟိ ဥဠာရုဠာရေ ကာမေ ပဋိသေဝန္တာ တတ္ထာဘိဂိဒ္ဓတာယ ဓမ္မဿဝနာယ သဘာဝေန စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပန ဗုဒ္ဓါနဉ္စ ¶ အာနုဘာဝေန အာကဍ္ဎိယမာနာ ကဒါစိ တေသံ ပယိရုပါသနာဒီနိ ကရောန္တိ တာဒိသေ မဟာသမယေ။ တေနေဝ ဟိ ဝိမာနဝတ္ထုဒေသနာပိ တန္နိမိတ္တာ ဗဟုလာ နာဟောသိ။ မနုဿာနံ ဝသေနာယံ ကတာ။

ပရစက္ကဝါဠေသု စ မနုဿာနံ ဝိသေသာဓိဂမော နတ္ထီတိ ပုစ္ဆတိ ‘‘ကိံ ပန ဘဂဝါ အညာနိ စက္ကဝါဠာနိပိ ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ဣတရော ယဒိပိ တေသံ အရိယဓမ္မာဓိဂမော နတ္ထိ၊ ဝါသနာယ ပန တတ္ထ ဂန္တွာ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အာမဂစ္ဆတီ’’တိ အာဟ။ ကေယူရံ နာနာဝိဓရတနပရိသိဗ္ဗိတသုဝဏ္ဏဇာလဝိနဒ္ဓံ ဘုဇာဘရဏံ။ အင်္ဂဒံ နာနာဂန္ဓဂန္ဓိတံ၊ ကေဝလံ ဝါ သုဝဏ္ဏမယံ ဗာဟုဝလယံ။ ဆိန္နဿရာတိ ဒွိဓာဘူတဿရာ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂) ဂဂ္ဂရဿရာတိ ဂဂ္ဂရိကာယ ဝိယ ဂဂ္ဂရာယမာနခရဿရာ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၈။၆၉)။ ဘာသန္တရန္တိ တေသံ ဘာသံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၈။၆၉) သန္ဓာယာဟ။ ‘‘ဝီမံသာ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သင်္ဂမ္မာတိ သမာဂန္တွာ။ အာဒိတော လာပေါ အာလာပေါ၊ ဝစနပဋိဝစနဝသေန သမံ လာပေါ သလ္လာပေါ။ သမ္မာ၊ သမညာ ဝါ ကထာ သံကထာ၊ သံကထာဝ သာကစ္ဆာ။

အဋ္ဌပရိသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုယောနိဝဏ္ဏနာ

၁၅၂။ ယဝန္တိ တာယ သတ္တာ အမိဿိတာပိ သမာနဇာတိတာယ မိဿိတာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ယောနိ။ သာ ပန အတ္ထတော အဏ္ဍာဒိဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဝိသိဋ္ဌော ခန္ဓာနံ ဘာဂသော ပဝတ္တိဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ခန္ဓကောဋ္ဌာသော ယောနိ နာမာ’’တိ။ အဏ္ဍေ ဇာတာတိ ပဌမာယ ဇာတိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဒုတိယာယ ပန အဏ္ဍတော၊ အဏ္ဍေ ဝါ ဘိဇ္ဇမာနေ ဇာတာတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘အဘိနိဗ္ဘိဇ္ဇ ဇာယန္တီ’’တိ။ ဝိနာတိ ဧတေဟိ အဏ္ဍာဒီဟိ ဗာဟိရပစ္စယေဟိ ဝိနာ။ ဥပ္ပတိတွာ ဝိယာတိ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန ပတိတွာ ဝိယ။ ဗာဟိရပစ္စယနိရပေက္ခတ္တာယေဝ ဝါ ဥပပတနေ သာဓုကာရိနော ဥပပါတိကာ၊ တေ ဧဝ ဣဓ ဩပပါတိကာတိ ဝုတ္တာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂဗ္ဘမလေ နိဗ္ဗတ္တမဟာပဒုမကုမာရာဒီနံ သင်္ဂဟော။ နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတာနံ နိစ္စံ ဒုက္ခာတုရတာယ ကာမသေဝနာ နတ္ထိ ¶ ၊ တသ္မာ တေ ဂဗ္ဘသေယျကာ န ဟောန္တိ၊ ဇာလဝန္တတာယ န တာသံ ကုစ္ဆိယံ ဂဗ္ဘော သဏ္ဌာတိ၊ တသ္မာ တေ ဩပပါတိကာယေဝ သံသေဒဇတ္တာယပိ အသမ္ဘဝတော။ နေရယိကာ ဝိယာတိ နိဒဿနာပဒေသေန တေသမ္ပိ ဩပပါတိကတ္တံ ဒီပေတိ။ အဝသေသာတိ နိဇ္ဈာမတဏှိကနေရယိကေ ဌပေတွာ အဝသေသာ ဝိနိပါတိကာ။ ယက္ခာနံ စာတုမဟာရာဇိကတာယ ဩပပါတိကဘာဝေ ဧဝ အာပန္နေ တံ နိဝတ္တေတုံ ‘‘ဧဝံ ယက္ခာပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တေ န ဘုမ္မဒေဝါ န စ ဝိနိပါတိကာတိ။

စတုယောနိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စဂတိဝဏ္ဏနာ

၁၅၃။ ဂန္တဗ္ဗာတိ ¶ ဥပပဇ္ဇိတဗ္ဗာ။ ယထာ ဟိ ကမ္မဘဝေါ ပရမတ္ထတော အသတိပိ ကာရကေ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ သိဒ္ဓါ တံသမင်္ဂိနာ သန္တာနလက္ခဏေန သတ္တေန ကတောတိ ဝေါဟရီယတိ၊ တထာ ဥပပတ္တိဘဝလက္ခဏာ ဂတိယော ပရမတ္ထတော အသတိပိ ဂမကေ တံတံကမ္မဝသေန ယေသံ တာနိ ကမ္မာနိ၊ တေဟိ ဂန္တဗ္ဗာတိ ဝေါဟရီယန္တီတိ။ ဧဝံ သဒ္ဒတ္ထတော ဂတိံ ဒဿေတွာ အတ္ထုဒ္ဓါရနယေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယေသု နိရယာဒိဘေဒေသု ဥပပတ္တိဘဝေသု ဂတိ-သဒ္ဒေါ နိရူဠှော၊ တတော အညတ္ထာပိ ဂတိသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ အတ္ထိ၊ တံ ဧကေန ဂတိ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ အာဟ ‘‘ဂတိဂတီ’’တိ ယထာ ‘‘ဒုက္ခဒုက္ခံ၊ (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၇) ရူပရူပ’’န္တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၄၉) စ။ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ ဂမနံ ဥပဂမနန္တိ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိဂတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဂတိန္တိ စိတ္တဂတိံ။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဈာသယဂတိ နာမာ’’တိ၊ အဇ္ဈာသယပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ တဒဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၀၃) ပန ‘‘ဂတိန္တိ နိပ္ဖတ္တိ’’န္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဗြဟ္မနိမန္တနသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၃) ဟိ အယံ ပါဠီတိ။ ဇုတိန္တိ အာနုဘာဝံ။ ဝိဘဝေါတိ ဝိနာသော။ သော ဟိ ဝိဂမောတိ အတ္ထေန ဂတိ။ တေနေဝ နိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတီတိ (ပရိ။ ၃၃၉) အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတိ ဝိဂမော ဝိဘဝေါတိ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ။ ဒွေယေဝ ဂတိယောတိ ဒွေဝ နိပ္ဖတ္တိယောတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အယံ နိပ္ဖတ္တိဂတိ နာမာ’’တိ။

ယဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဗြူဟေန္တော ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အယော၊ သုခံ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အယောတိ နိရယော။ တတော ဧဝ ရမိတဗ္ဗံ အဿာဒေတဗ္ဗံ တတ္ထ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နိရတိအတ္ထေန နိရဿာဒဋ္ဌေန နိရယော’’တိ။ တိရိယံ အဉ္စိတာတိ ဒေဝမနုဿာဒယော ဝိယ ဥဒ္ဓံ ဒီဃာ အဟုတွာ တိရိယံ ဒီဃာဘိ အတ္ထော။ ပကဋ္ဌတော သုခတော အယနံ အပဂမော ပေစ္စဘာဝေါ၊ တံ ပေစ္စဘာဝံ ပတ္တာနံ ဝိသယောတိ ¶ ပေတယောနိမေဝ ဝဒတိ။ မနသော ဥဿန္နတ္တာတိ သတိသူရဘာဝဗြဟ္မစရိယယောဂျတာဒိဂုဏဝသေန ဥပစိတမာနသတာယ ဥက္ကဋ္ဌဂုဏစိတ္တတာယာတိ အတ္တော။ အယံ ပနတ္ထော နိပ္ပရိယာယတော ဇမ္ဗုဒီပဝါသီဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာဟ – ‘‘တီဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဌာနေဟိ ဇမ္ဗုဒီပိကာ မနုဿာ ဥတ္တရကုရုကေ မနုဿေ အဓိဂ္ဂဏှန္တိ ဒေဝေ စ တာဝတိံသေ။ ကတမေဟိ တီဟိ? သူရာ သတိမန္တော ဣဓ ဗြဟ္မစရိယဝါသော’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၂၁)။ တေဟိ ပန သမာနရူပါဒိတာယ သဒ္ဓိံ ပရိတ္တဒီပဝါသီဟိ ဣတရမဟာဒီပဝါသိနောပိ ¶ မနုဿာတေဝ ပညာယိံသု။ လောကိယာ ပန ‘‘မနုနော အပစ္စဘာဝေန မနုဿာ’’တိ ဝဒန္တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဝိမာနဝတ္ထုသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၃) ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗော။ အာနုဘာဝေဟီတိ ဒေဝါနုဘာဝသင်္ခါတေဟိ ဣဒ္ဓိဝိသေသေဟိ။ တတ္ထ ကာမာ ဒေဝါ ကာမဂုဏေဟိ စေဝ ဣဒ္ဓိဝိသေသေဟိ စ ဣတရေ ဣဒ္ဓိဝိသေသေဟေဝ ဒိဗ္ဗန္တိ ကီဠန္တိ ဇောတန္တိ၊ သရဏန္တိ ဝါ ဂမ္မန္တိ၊ အဘိတ္ထဝိယန္တီတိ ဝါ ဒေဝါတိ။

တိရစ္ဆာနယောနိဉ္စာတိအာဒီသူတိ ဧတ္ထ တိရစ္ဆာနယောနိပေတ္တိဝိသယဂ္ဂဟဏေန ခန္ဓာနံ ဧဝ ဂဟဏံ တေသံ တာဒိသဿ ပရိစ္ဆိန္နဿ ဩကာသဿ အဘာဝတော။ ယတ္ထ ဝါ တေ အရညသမုဒ္ဒပဗ္ဗတာဒိကေ နိဗဒ္ဓဝါသံ ဝသန္တိ၊ တာဒိသဿ ဌာနဿ ဝသေန ဩကာသောပိ ဂဟေတဗ္ဗော။ နိရယူပဂါဒီဟိ သတ္တေဟိ မဂ္ဂိတဗ္ဗတော မဂ္ဂေါ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ပဋိပဒါ စာတိ တံ တံ ကမ္မမေဝ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥဘယေနပီ’’တိအာဒိ။ ယထာ စ ပဋိပန္နောတိ ဣမိနာ တဿ ကမ္မဿ ကတူပစိတာကာရမာဟ။ ဧတ္ထ စ နိရယဂါမိဉ္စ မဂ္ဂံ နိရယဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒန္တိ ဣမိနာ သာဓာရဏတော နိရယသံဝတ္တနိယံ ကမ္မံ ဝတွာ ပုန တံ တံ သန္တာနပတိတတာယ အသာဓာရဏတံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာပဋိပန္နော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိနိပတန္တီတိ ဝိဝသာ၊ ဝိရူပံ ဝါ နိပတန္တိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ ‘‘နိဗ္ဗာနဉ္စာဟ’’န္တိအာဒိမာဟာတိ အနုယောဂံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣဒံ ပနာ’’တိအာဒိ။ န ဟိ ဘဂဝါ အတ္တနော ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဝိဘာဝေန္တော သာဝသေသံ ကတွာ ဒေသနံ ဒေသေတိ။

ပဉ္စဂတိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဉာဏပဝတ္တာကာရဝဏ္ဏနာ

၁၅၄။ ဉာဏပ္ပဝတ္တာကာရန္တိ ဉာဏဿ ပဝတ္တိအာကာရံ၊ ဉာဏဿ ဝါ ပဝတ္တိပကာရံ။ ဧကန္တဒုက္ခာတိ ဧကန္တေန ဒုက္ခာ အစ္စန္တဒုက္ခာ။ တာ ပန သဗ္ဗကာလံ ဒုက္ခာ သုခါလယေနပိ အသမ္မိဿာတိ ¶ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နိစ္စဒုက္ခာ နိရန္တရဒုက္ခာ’’တိ။ ဗဟလာတိ အတနုကာ၊ မဟန္တာတိ အတ္ထော ¶ ။ တိဗ္ဗာတိ ဝါ တိခိဏာ။ ခရာတိ ကက္ခဠာ။ ကဋုကာတိ ဝါ အနိဋ္ဌာ။ ကဿတိ ခဏီယတီတိ ကာသု၊ အာဝါဋော။ ကသီယတိ စီယတီတိ ကာသု၊ ရာသိ။ ဖုနန္တီတိ ဒွီဟိ ဟတ္ထေဟိ အင်္ဂါရာနိ ဥက္ခိပိတွာ ပဋိဝါတံ ဩဖုနန္တိ၊ တေန တေသံ သကလသရီရံ ဍယှတိ။ တေနာဟ ‘‘ပရိဒဍ္ဎဂတ္တာ’’တိ။ ပုရိသပ္ပမာဏံ ပေါရိသံ။ ဧကပထေနေဝါတိ ဧကမဂ္ဂဘူတေနေဝ။ အနုက္ကမနီယေနာတိ ဥက္ကမိတုံ အပက္ကမိတုံ အသက္ကုဏေယျေန။

နနု စ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ပစ္စုပ္ပန္နဝဏ္ဏာရမ္မဏံ၊ တေန ကထံ ရူပန္တရသမင်္ဂိံ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တံ ‘‘အယံ သော’’တိ ဇာနာတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ယထာကမ္မူပဂဉာဏေန ‘‘အယံ သော’’တိ သလ္လက္ခေတိ၊ တဿ ပန ဒိဗ္ဗစက္ခုအာနုဘာဝေန ပတ္တဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုဗလံ နာမ ဧတန္တိ ဝုတ္တံ။

ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ဂူထကူပေါ ဝိယ တိရစ္ဆာနယောနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ အင်္ဂါရကာသုပမာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဗဟုလာ ဧတာသူတိ ဒုက္ခဗဟုလာ။ ဗဟလပတ္တပလာသောတိ အဝိရဠတနုဝိပုလပဏ္ဏော။ သုခပရိဘောဂံ မဟာပါသာဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒီဃပါသာဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ စတုရဿပါသာဒါဒီနံ ခုဒ္ဒကတ္တာ။ ဥဏ္ဏာမယအတ္ထရဏေနာတိ ဥဏ္ဏာမယလောဟိတအတ္ထရဏေန။ ဥတ္တရံ ဥပရိဘာဂံ ဆာဒေတီတိ ဥတ္တရစ္ဆဒေါ၊ ဝိတာနံ။ တံ ပန လောဟိတဝိတာနံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ ‘‘ရတ္တဝိတာနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

အပရဘာဂယောဇနာတိ ပါဠိယံ ‘‘အပရေန သမယေနာ’’တိ ဝုတ္တဿ အပရဘာဂဿ ယောဇနာ။ သာ ပန ဧကဒေသေန ပုရိမဘာဂေ ဝုတ္တေ ဧဝ သုဝိညေယျာ ဟောတီတိ ‘‘ယထာ သော’’တိအာဒိမာဟ။ မဂ္ဂါရုဠှမေဝါတိ မဂ္ဂံ ဥပဂတမတ္တမေဝ။

နိယမာဘာဝါတိ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုနာဝ ပဿတီ’’တိ နိယမဿ အဘာဝါ။ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုနာပိ ပဿိဿတီ’’တိ ဣဒံ န အနုတ္တရသုခါနုဘဝနဿ ဒိဗ္ဗစက္ခုဂေါစရတ္တာ ဝုတ္တံ၊ အနာဂတဿ ပန တဿ ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိဘဏ္ဍဘူတေန အနာဂတံသဉာဏေန ဒဿနမေဝါတိ ကာရဏူပစာရေန ဝုတ္တံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ပဇာနာမိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္ထတော ပန နာနာ ဟောတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဒေဝလောကသုခံ ဟီ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ¶ ယထာဒဿိတဥပမာဟိပိ အယမတ္ထော ပါကဋော ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဥပမာယမ္ပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဂေါတြဘုဉာဏုပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယ နိရောဓံ ပဿိတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏဝသေန စေဝ ပရတော ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနဝသေန စ အရိယသာဝကော နိရောဓေ ¶ သယိတော ဝိယ ဟောတိ တဒပဿယေနေဝ ပဝတ္တနတောတိ အာဟ ‘‘နိရောဓသယနဝရဂတ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနာ…ပေ… ပဿတီ’’တိ။

ဉာဏပဝတ္တာကာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုက္ကရကာရိကာဒိသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ

၁၅၅။ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအာဒိအနုသန္ဓိတ္တယတော အညတ္တာ ‘‘ပါဋိယေက္ကံ အနုသန္ဓိဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ကေဝလံ ‘‘ဒုက္ကရကာရိကာယ သုဒ္ဓိ ဟောတီ’’တိ ဧဝံလဒ္ဓိကော ဧဝ၊ အထ ခေါ ဒုက္ကရစာရီသု အဘိပ္ပသန္နောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတုကုဏ္ဍိကောတိ ဒွီဟိ ပါဒေဟိ ဟတ္ထေဟီတိ စတူဟိ အင်္ဂေဟိ ကုဏ္ဍနကော အာဟိဏ္ဍနကော။ ဆမာနိကိဏ္ဏန္တိ ဘူမိယံ ခိတ္တံ။ ဘက္ခသန္တိ အာဟာရံ။

မစ္ဆရိယမလာဒိပါပဓမ္မဝိဂမနတော မေတ္တာဒိဂုဏာနုဗြူဟနတော စ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ စရိယန္တိ ဗြဟ္မစရိယံ၊ ဒါနံ။ တထာ ဟိ တံ ဘဂဝတာ ပဏ္ဍိတပညတ္တံ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ ယထာရဟံ ဗြဟ္မစရိယပရိယာယော နိဒ္ဓါရေတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ ကိန္တိ ကီဒိသံ။ ဝတန္တိ သမာဒိန္နဝတံ။ သုစိဏ္ဏဿာတိ သုဋ္ဌု စိဏ္ဏဿ ပုညဿ။ ဣဒ္ဓီတိ အာနုဘာဝေါ။ ဇုတီတိ ဝတ္ထာဘရဏောဘာသသမုဇ္ဇလာ သရီရပ္ပဘာ။ ဗလဝီရိယူပပတ္တီတိ ကာယဗလေန စေဝ ဥဿာဟေန စ သမန္နာဂမော။

တေန ပါဏိ ကာမဒဒေါတိ တေန အဒ္ဓိကာနံ ဥပဂစ္ဆန္တာနံ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ အသယှသေဋ္ဌိနော ဒါနဋ္ဌာနဒဿနမယေန ပုညေန ဣဒါနိ မယှံ ဟတ္ထော ကပ္ပရုက္ခော ဝိယ ကာမဒဒေါ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဒါယီ၊ ကာမဒဒေါ ဟောန္တော စ မဓုဿဝေါ ဣဋ္ဌဝတ္ထုဝိဿဇ္ဇနကော ဇာတော။ တေန မေ ဗြဟ္မစရိယေနာတိ တေန မမ ယထာဝုတ္တကာယဝေယျာဝဋိယကမ္မသင်္ခါတေန သေဋ္ဌစရိယေန။ ပုညန္တိ ပုညဖလံ။ တမ္ပိ ဟိ ပုဇ္ဇသဘာဝတော၊ ဥတ္တရပဒလောပေန ဝါ ‘‘ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀) ‘‘ပုည’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

ပဉ္စ ¶ သိက္ခာပဒါနိ သမာဟဋာနိ ပဉ္စသိက္ခာပဒံ ယထာ ‘‘တိဘဝံ၊ တိသကဋ’’န္တိ စ။ ဗြဟ္မစရိယသ္မိန္တိ ¶ ဓမ္မဒေသနာယ။ သာ ဟိ ဝိနေယျာနံ ဗြဟ္မဘာဝါဝဟနတော ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ စရိယံ၊ ဗြဟ္မုနော ဝါ ဘဂဝတော ဝါစသိကံ စရိယန္တိ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

သဟဿံ မစ္စုဟာယိနန္တိ သဟဿမတ္တာ အရဟတ္တသမဓိဂမေန မစ္စုဝိသယာတိက္ကမေန မစ္စုပဟာယိနော ဇာတာ။ ဗြဟ္မစာရီ ဘဝိဿာမာတိ ဧတ္ထ ယေန ဗြဟ္မစရိယေန တေ ဗြဟ္မစာရိနောတိ ဝုစ္စန္တိ၊ တံ ဗြဟ္မစရိယံ နိဒ္ဓါရေတွာ အာဟ ‘‘မေထုနဝိရတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဝုတ္တာ’’တိ။

နာတိက္ကမာမာတိ န အတိစရာမ အဂမနီယဋ္ဌာနေပိ ဣတရတ္ထာပိ န ဝီတိက္ကမာမ။ တေနာဟ ‘‘အညတြ တာဟိ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမာ’’တိ။ အမှန္တိ အမှာကံ။

အတ္တဒမနဝသေနာတိ ယထာပဋိညံ အရဟန္တာနံ အနုကရဏာကာရေန ပဝတ္တစိတ္တဒမနဝသေန၊ မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ ဒမနေနာတိ အတ္ထော။ သိခါပ္ပတ္တသေဋ္ဌစရိယတာယ အရိယမဂ္ဂေါ ဗြဟ္မစရိယံ။ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ စရတိ ဧတေနာတိ ဗြဟ္မစရိယံ၊ သတ္ထုသာသနံ။

အတရမာနာနန္တိ န တရမာနာနံ ဒေသကာလံ ဥဒိက္ခန္တာနံ။ ဖလာသာဝ သမိဇ္ဈတီတိ သုဒုလ္လဘဖလေပိ အာသာ သမ္မာပယောဂမနွာယ သမိဇ္ဈတိ ဧဝ။ ဝိပက္ကဗြဟ္မစရိယောသ္မီတိ ဝိသေသေန နိပ္ဖန္နပဏီတဇ္ဈာသယော ပရိပုဏ္ဏဥဠာရမနောရထော။ သော ဟိ သေဋ္ဌမနောသမာစာရတာယ ဗြဟ္မစရိယပရိယာယေန ဝုတ္တော။

ဣဒမေဝ သုတ္တံ အာဂတဋ္ဌာနန္တိ အဓိပ္ပာယော တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဣဒမေဝ သုတ္တပဒံ ‘‘ဝီရိယံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အာဂတဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ ဝီရိယဉှိ တသ္မိံ ဝိသယေ ဥတ္တမံ ပရမုက္ကံသဂတံ တာဒိသစရိယာဟေတု စာတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဣဓ ဝုတ္တံ။ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတန္တိ စတုဗ္ဗိဓဒုက္ကရကိရိယာယ သာဓကဿ စတုဗ္ဗိဓဿ အတ္တနော ပဝတ္တိအာကာရဿ ဝသေန စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ။

ကောစိ ဆိန္နဘိန္နပဋပိလောတိကဓရော ဒသန္တယုတ္တဿ ဝတ္ထဿ အဘာဝတော နိစ္စေလောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘေယျာတိ တံ နိဝတ္တေန္တော အာဟ ‘‘နဂ္ဂေါ’’တိ။ ဧဝံ အကာသိံ၊ ဧဝမ္ပိ သတ္တပီဠာ မာ အဟောသီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ ¶ ‘‘အဘိဟဋံ န သာဒိယာမီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၅) ဘိက္ခာပရိယေသနေ ဥက္ကဋ္ဌစာရိတာဒဿနံ၊ ဧဝံ ‘‘နဧဟိ ဘဒ္ဒန္တိကာဒိဘာဝေါပီ’’တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပုရိသန္တရဂတာယာတိ ပုရိသသမီပဂတာယ။ သံကိတ္တီယန္တိ ဧတာယာတိ သံကိတ္တိ၊ ဂါမဝါသိအာဒီဟိ သမုဒါယဝသေန ကရိယမာနကိရိယာ။ ဣဓ ပန ဘတ္တသံကိတ္တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘သံကိတ္တေတွာ ကတဘတ္တေသူ’’တိ။ ဒဒန္တိ ¶ တာယာတိ ဒတ္တိ။ ဧကာဟံ အန္တရဘူတံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဧကာဟိကံ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ ဧကာဟဝါရေနာတိ ဧကာဟိကဝါရေန။ ‘‘ဧကာဟိက’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိဓိမေဝ ပဋိပါဋိယာ ပဝတ္တဘာဝံ ဒဿေတုံ ပုန ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ ဧဝရူပ’’န္တိအာဒိ။

ဧရကတိဏာဒီနိ ဝါတိ ဧရကတိဏာဒီနိ ဂန္ထိတွာ ကတနိဝါသနာနိ ဆဝဒုဿာနိ၊ နိဟီနဒုဿာနီတိ အတ္ထော။ တန္တာဝုတာနန္တိ တန္တံ ပသာရေတွာ ဝီတာနံ။ ပကတိကဏ္ဋကေတိ သလာကကဏ္ဋကေ။

၁၅၆။ နေကဝဿဂဏသဉ္ဇာတန္တိ အနေကဝဿသမူဟသဉ္ဇာတံ။ နနု စ ဣဒါနေဝ ‘‘သာယတတိယကမ္ပိ ဥဒကောရောဟနာနုယောဂမနုယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘နေကဝဿဂဏိကံ ရဇောဇလ္လံ ကာယေ သန္နိစိတ’’န္တိ စ၊ တဒုဘယံ ဧကသ္မိံ ကထံ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ ‘‘ဣဒံ အတ္တနော ရဇောဇလ္လကဝတသမာဒါနကာလံ သန္ဓာယ ဝဒတီ’’တိ။ ဧတေနေဝ ‘‘အစေလကော ဟောမီ’’တိ ဝုတ္တအစေလကပဋိညာ၊ ‘‘သာဏာနိပိ ဓာရေမီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဆန္နကပဋိညာ၊ တတ္ထာပိ သာဏ-မသာဏ-ဆဝဒုဿာဒိ-နိဝတ္ထ-ပဋိညာ စ အဝိရုဒ္ဓါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ တထာ တထာ ပဋိပန္နတ္တာ။ တေတိ အစေလကာ။ သင်္ဃာတန္တိ သဗ္ဗသော ဃာတံ။ တေနာဟ ‘‘ဝဓ’’န္တိ။ သီလဝါ နာမ နတ္ထိ ‘‘အနဘိသန္ဓိကမ္ပိ ပါပံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ လဒ္ဓိကတ္တာ။ သီလံ အဓိဋ္ဌာယာတိ ဣဒံ ပဋိက္ကမနကိရိယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

ပါသဏ္ဍပရိဂ္ဂဟဏတ္ထာယာတိ ပါသဏ္ဍေသု အသာရသာရဘာဝဝီမံသနတ္ထာယ။ တံ ပဗ္ဗဇ္ဇန္တိ အာဇီဝကပဗ္ဗဇ္ဇံ။ ဝိကဋဘောဇနေတိ ဝိကတဘောဇနေ ဝိရူပဘောဇနေ။ တေနာဟ ‘‘အပကတိဘောဇနေ’’တိ။

၁၅၇။ ဘိံသနကတသ္မိန္တိ ဘာဝသာဓနဘာဝီ ဣဒံ ပဒန္တိ အာဟ ‘‘ဘိံသနကတသ္မိံ ဘိံသနကကိရိယာယာ’’တိ။ ‘‘ဘိံသနကတ္တသ္မိ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဿ တ-ကာရဿ ¶ လောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေဘုယျဂ္ဂဟဏံ လောမဝန္တဝသေနပိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ န လောမဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ဗဟုတရာနံ ဝါ’’တိအာဒိ။

သု-သဒ္ဒေ ဥ-ကာရဿ ဩ-ကာရံ ကတွာ ပါဠိယံ ‘‘သောတတ္တော’’တိ ဝုတ္တန္တိ တဒတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘သုတတ္တော’’တိ အာဟ။ သုဋ္ဌု အဝတတ္တောတိ ဝါ သောတတ္တော။ သောသိန္နောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သုဒ္ဓိဝသနတ္ထာယာတိ သံသာရသုဒ္ဓိဂဝေသနတ္ထာယ။

ဝိဟာရသ္မိန္တိ ¶ ပစ္စတ္တေ ဘုမ္မဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဝိဟာရော ဧဝ ဟိ ‘ဝိဟာရသ္မိ’န္တိ ဝုတ္တော’’တိ။ တေနေဝ စာတိ တေနေဝ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသဝသေန။ ဧဝံ အတ္ထောတိ အယံ ဧဝံ လိင်္ဂဝိပလ္လာသဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုက္ခပ္ပတ္တောတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သုခဒုက္ခေ လာဘာလာဘာဒိကေ စ။ တုလိတောတိ တုလာသဒိသော။

ဒုက္ကရကာရိကာဒိသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာဟာရသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ

၁၅၈။ သုဇ္ဈိတုန္တိ သံသာရတော သုဇ္ဈိတုံ။

၁၅၉။ အာသီတိကပဗ္ဗာနီတိ အာသီတိကပိဋ္ဌိပဗ္ဗာနိ၊ ‘‘ကာဠပဗ္ဗာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပဗ္ဗာနံ မဇ္ဈေ။ ဥန္နတုန္နတာနီတိ မံသေ မိလာတေ ဒွိန္နံ သန္ဓီနံ အန္တရေ ဝါတေနုဒ္ဓုမာတဓမနီဇာလတာယ ဥန္နတာနိ ဥန္နတာနီတိ။ အာနိသဒန္တိ အာနိသဒဋ္ဌာနံ။ နိသိန္နဋ္ဌာနန္တိ ပံသူဟိ၊ ဝါလိကာဟိ ဝါ နိစိတံ နိသိန္နဋ္ဌာနံ။ သရပေါင်္ခေနာတိ သရဿ ပေါင်္ခပ္ပဒေသေန၊ သရပေါင်္ခသညိတေန ဝါ မဂ္ဂေန။ အက္ကန္တန္တိ အက္ကန္တဋ္ဌာနံ။ တက္ကဂေါဠိကသဒိသာနံ၊ သရီရဃံသနတ္ထံ ကတ ကုရုဝိန္ဒဂေါဠကာနံ ဝါ အာဝဠိ ဝဋ္ဋနာဟာရော။ ဝံသတောတိ ပိဋ္ဌိဝံသတော။ မဏ္ဍလေတိ ဘိတ္တိပါဒါနံ မတ္ထကေ ဌပိတမဏ္ဍလကေ သီသဂ္ဂေန ပတိဋ္ဌဟန္တိ။ န ဧဝံ ဖာသုဠိယောတိ ယထာ ယထာ ဝုတ္တဂေါပါနသိယော ပပတာ တိဋ္ဌန္တိ၊ န ဧဝံ ဗောဓိသတ္တဿ ဖာသုကာပိ ပပတာ ဌိတာ။

ဩက္ခာယိကာတိ အဝက္ခာယိကာ၊ ဟေဋ္ဌာ ဟုတွာ နိန္နဘာဝေန ပညာယမာနာ။ ဧဝရူပါတိ ယထာဝုတ္တရူပါ၊ နိန္နတရာတိ အတ္ထော။ ယာဝ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံအလ္လီနာ ¶ ဟောတီတိ မယှံ ဥဒရစ္ဆဝိ ယာဝ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ၊ တာဝ တံ အာဟစ္စ ဌိတတ္တာ အလ္လီနာ ဟောတိ ဥဒရိယဿ ပရိက္ခယေန အန္တာနဉ္စ သုဋ္ဌုမိလာတတာယ။ ဘာရိယဘာရိယာတိ ဂရုတရာ။ သဟဥဒရစ္ဆဝိံ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ၊ သဟပိဋ္ဌိကဏ္ဋကံ ဥဒရစ္ဆဝိန္တိ ယောဇနာ။ နေဝ နိက္ခမတိ အာဟာရသန္နိဿယအာပေါဓာတုယာ သဗ္ဗသော ဝိသုက္ခတ္တာ။ ပူတိမူလာနီတိ လောမမူလာနံ ပရိဗြူဟနကေ မံသေ လောဟိတေ စ ပရိက္ခီဏေ တာနိ သုက္ခာနိ ဌာနတော ဘဋ္ဌာနိ အဘာဝေနေဝ ‘‘ပူတိမူလာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ တေနာဟ ‘‘တဿ ပနာ’’တိအာဒိ။

အဓိဂတာတိ ဣဒါနိ အဓိဂတာ။ ယထာ ဧတရဟိ ဝိပဿနာပညာယ အဓိဂတတ္တာတိ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ ¶ မဟာဗောဓိသတ္တာ ပရိပါကဂတဉာဏာ ဝသီဘူတဇ္ဈာနာဘိညာ ဝိပဿနာယ ပရိကမ္မံ ကရောန္တိ၊ ယထာ စ နေသံ စရိမဘဝေ ဝိပဿနာစာရော၊ န တထာ တဒါတိ ဒဿေတိ။ ဧတဒေဝါတိ ယံ ယေန ဝုတ္တံ အတ္ထဇာတံ၊ ဧတဒေဝ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ ပါဌပဒေသေ ယုတ္တံ ပုဗ္ဗေနာပရံ အဝိရုဇ္ဈနတော။ ဣတရထာတိ ဘိက္ခူဟိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အနနုရူပေါ သိယာ ‘‘ဣမိဿာ’’တိ ဝုတ္တာယ အညတ္တေ။

အာဟာရသုဒ္ဓိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သံသာရသုဒ္ဓိအာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၆၀။ သံသာရေနာတိ အပရာပရံ စဝနုပပဇ္ဇနဝသေန ဘဝေသု သံသရဏေန။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ၊ ဓာတုအာယတနာန စ၊

အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ၊ သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၁၉၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၅၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၆၀၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၁၉၉၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၂၂၆၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၂၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၃၉၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၁၄၊ ၅၈၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၇၊ ၉၉၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၅၈၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၆၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁။၁၁၇၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၂၇၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၉၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁)၊

ဗဟုကန္တိ ဗဟုကာလံ ဗဟုက္ခတ္တုံ။ ဥပပဇ္ဇိတွာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ။ အာဝါသေနာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သတ္တာဝါသေ အာဝသနေန နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဇီဝနေန။ ခန္ဓာယေဝ ဝုတ္တာ တေသံယေဝ ပဝတ္တိဝိသေသဿ တေန တေန ¶ ပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ။ ဗဟုယာဂေတိ အဇသူကရဂေါမာယွာဒိကေ ဗဟုဝိဓေ မဟာယညေ။ ဗဟုအဂ္ဂီတိ ဝါစာပေယျာဒိဝသေန အန္တမသော ပါကယညာဒိဝသေန စ ဗဟုကေပိ အဂ္ဂီ ပရိစရဏေန။

၁၆၁။ ဗာလဒါရကောပိ ‘‘ဒဟရော’’တိ ဝုစ္စတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ယုဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိက္ကန္တပဌမဝယာ သတ္တာ သဘာဝေန ပလိတသိရာ ဟောန္တီတိ ပဌမဝယေ ဌိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘သုသုကာဠကေသော’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ ဇရာဇိဏ္ဏောတိ ဇရာယ ဇိဏ္ဏော၊ န အကာလိကေန ဇရာယ အဘိဘူတော။ ဥက္ကံသဂတဗုဒ္ဓတာယ ဝုဒ္ဓါ။ တေနာဟ ‘‘ဝဍ္ဎိတွာ ဌိတအင်္ဂပစ္စင်္ဂေါ’’တိ၊ အာရောဟပရိဏာဟဝသေန ဝုဒ္ဓိရဟိတောတိ အတ္ထော။ ဇာတိမဟလ္လကောတိ ဇာတိယာ မဟလ္လကော၊ န ဘောဂပရိဝါရာဒီဟီတိ အတ္ထော။ အဒ္ဓဂတောတိ ဧတ္ထ အဒ္ဓ-သဒ္ဒေါ ဒီဃကာလဝါစီတိ အာဟ ‘‘ဗဟုအဒ္ဓါနံ ဂတော’’တိ။ ဝယောတိအာဒိပဒလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ပစ္ဆိမဝယ’’န္တိ။ ပဒသတမ္ပိ…ပေ… သမတ္ထတာတိ ပဒသတမ္ပိ ပဒသဟဿမ္ပိ သောတပထမာဂစ္ဆန္တမေဝ ဥဂ္ဂဟဏသမတ္ထတာ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သမတ္ထတာ။ အယဉ္စ ဂတိယာ ဗျာပါရောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ ဂဟဏမတ္တဘာဝတော။ တဒေဝါတိ ပဒသတမ္ပိ ပဒသဟဿမ္ပိ။ အာဓာရဏံ အပိလာပနဝသေန ဟဒယေ ဓာရဏံ။ ဥပနိဗန္ဓနံ ယထာ န ပမုဋ္ဌံ ဟောတိ၊ တထာ ဥပေစ္စ အပရာပရံ နိဗန္ဓနံ။ အယံ ပန သတိယာ ဗျာပါရောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ပါဠိယဉ္စ ‘‘ပရမာယ ဂတိယာ စ သတိယာ စ ဓိတိယာ စာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပရတော စ ‘‘ဧဝံ အဓိမတ္တဂတိမန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ သမတ္ထဝီရိယံ ဓိတိ နာမာတိ ဝိသိဋ္ဌဝိသယံ ဒဿေန္တော ယထာဝုတ္တသတိသမာယောဂံ တဿ ဒီပေတိ။ တဿာတိ ယထာဝုတ္တဂတိသတိဓိတီဟိ သုဘဓာတဝစီပရိစိတဿ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ အာဂမဝသေန အတ္ထဒဿနသမတ္ထတာ ယုတ္တိဝသေန ကာရဏဒဿနသမတ္ထတာ။

ဒဠှံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၉။၃၈) ထိရံ ဓနု ဧတဿာတိ ဒဠှဓနွာ၊ သော ဧဝ ဣဓ ‘‘ဒဠှဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တော။ ပဋိသတ္တုဝိဓမနတ္ထံ ဓနုံ ဂဏှာတီတိ ဓနုဂ္ဂဟော၊ သော ဧဝ ဥသုံ သရံ အသတိ ခိပတီတိ ဣဿာသောတိ အာဟ ‘‘ဓနုံ ဂဟေတွာ ဌိတော ဣဿာသော’’တိ။ ဒွိသဟဿပလံ လောဟာဒိဘာရံ ဝဟိတုံ သမတ္ထံ ဒွိသဟဿထာမံ။ တေနာဟ ‘‘ဒွိသဟဿထာမံ နာမာ’’တိအာဒိ။ ဒဏ္ဍေတိ ဓနုဒဏ္ဍေ။ ယာဝ ကဏ္ဍပ္ပမာဏာတိ ဒီဃတော ယတ္တကံ ကဏ္ဍဿ ပမာဏံ၊ တတ္တကေ ¶ ဓနုဒဏ္ဍေ ဥက္ခိတ္တမတ္တေ အာရောပိတော စေဝ ဟောတိ ဇိယာဒဏ္ဍော၊ သော စ ဘာရော ပထဝိတော မုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဣဒံ ‘‘ဒွိသဟဿထာမံ နာမ ဓနူတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပောတိ ဥဂ္ဂဟိတဓနုသိပ္ပော။ ကတဟတ္ထောတိ ထိရတရံ လက္ခေသု အဝိရဇ္ဈနသရက္ခေပေါ။ ဤဒိသော ပန တတ္ထ ဝသီဘူတော ကတဟတ္ထော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စိဏ္ဏဝသီဘာဝေါ’’တိ။ ကတံ ရာဇကုလာဒီသု ဥပေစ္စ အသနံ ဧတေန သော ကတူပါသနောတိ အာဟ ‘‘ရာဇကုလာဒီသု ဒဿိတသိပ္ပော’’တိ။ ဧဝံ ကတန္တိ ဧဝံ အန္တောသုသိရကရဏာဒိနာ သလ္လဟုကံ ကတံ။

ဩလောကေတီတိ ဥဒိက္ခတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ တေသံ ဝါရော ပညာယတီတိ တေသံ ဘိက္ခူနံ ‘‘အယံ ပဌမံ ပုစ္ဆတိ၊ အယံ ဒုတိယ’’န္တိအာဒိနာ ပုစ္ဆနဝါရော တာဒိသဿ ပညဝတော ပညာယတိ သုခုမဿ အန္တရဿ လဗ္ဘနတော။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန ဝါရောတိ ဤဒိသေ ဌာနေ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာဝါရော အညေသံ နပညာယနတော ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ပညာယတိ။ ဣဒါနိ တမေဝ ပညာယနတံ ယုတ္တိတော ဒဿေန္တော ‘‘ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလဆာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အစ္ဆရာသင်္ဃာဋမတ္တေ ခဏေ အနေက-ကောဋိသဟဿ-စိတ္တပဝတ္တိသမ္ဘဝတော ¶ ‘‘ဝိဒတ္ထိစတုရင်္ဂုလဆာယံ အတိက္ကမနတော ပုရေတရံယေဝ ဘဂဝါ…ပေ… ကထေတီ’’တိ ဝတွာ တတော လဟုတရာပိ သတ္ထု ဒေသနာပဝတ္တိ အတ္ထေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘တိဋ္ဌန္တု ဝါ တာဝ ဧတေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣဒါနိ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောဠသ ပဒါနိ ကထေတီတိ ဧတေန လောကိယဇနဿ ဧကပဒုစ္စာရဏက္ခဏေ ဘဂဝါ အဋ္ဌဝီသသတပဒါနိ ကထေတီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တဿပိ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဓမ္မောတိ ပါဠိ။ ပဇ္ဇတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ပဒံ၊ တဒတ္ထော။ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတီတိ ဗျဉ္ဇနံ၊ အက္ခရံ။ တဉှိ ပဒဝါကျက္ခရဘာဝေဟိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇမာနံ တံ တံ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတိ ပကာသေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မပဒဗျဉ္ဇနန္တိ ပါဠိယာ ပဒဗျဉ္ဇနံ၊ တဿ တဿ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇနကံ အက္ခရ’’န္တိ။ ဧတေန အပရာပရေဟိ ပဒဗျဉ္ဇနေဟိ သုစိရမ္ပိ ကာလံ ကထေန္တဿ တထာဂတဿ န ကဒါစိ တေသံ ပရိယာဒါနံ အတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ပဉှံ ဗျာကရောန္တိ ဧတေနာတိ ပဉှဗျာကရဏံ၊ တထာပဝတ္တပဋိဘာနံ။ အပရိက္ခယပဋိဘာနာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော၊ ယတော ဝုတ္တံ ¶ ‘‘နတ္ထိ ဓမ္မဒေသနာယ ဟာနီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၄၁၊ ၃၀၅၊ ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၁။သုတ္တန္တဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ)။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ ကိံ ဒဿေတီ’’တိအာဒိ။ တထာ အာသန္နပရိနိဗ္ဗာနဿပိ ဘဂဝတော ဒေသနာယ ဣတရာယ စ ဝိသေသာတာဝေါတိ ပဌမဗုဒ္ဓဝစနမ္ပိ မဇ္ဈိမဗုဒ္ဓဝစနမ္ပိ ပစ္ဆိမဗုဒ္ဓဝစနမ္ပိ သဒိသမေဝ။ အာသီတိကဝဿတော ပရံ ပဉ္စမော အာယုကောဋ္ဌာသော။

၁၆၂။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဘဂဝတာ နာဂသမာလတ္ထေရဿ အစ္ဆရိယအဗ္ဘုတပဝေဒနမုခေန အတ္တနော လောမာနံ ဟဋ္ဌဘာဝဿ ပဝေဒိတတ္တာ ‘‘လောမဟံသနပရိယာယော’’တိ နာမံ ဂဟိတံ၊ တထာပိ သဗ္ဗညုတညာဏာဒိ-အနညသာဓာရဏဉာဏာနုဘာဝ-ဝိဘာဝနာဒိဝသေန သောဠသသမူဟတော သီဟနာဒဿ နဒနေန ဒေသနာယ ပဝတ္တိတတ္တာ ‘‘မဟာသီဟနာဒေါ’’တွေဝ သင်္ဂီတိကာရမဟာထေရေဟိ နာမံ ဌပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ မဟာဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၆၃။ တတော ¶ ပရန္တိ တိဏ္ဏံ ဇနာနံ ဥပရိ သင်္ဃော စတုဝဂ္ဂကရဏီယာဒိကမ္မေဟိ ပဋိကမ္မပ္ပတ္တတ္တာ။ ဂါမံ ဂတောတိ ဝုစ္စတိ ဂါမံ ဥဒ္ဒိဿ ဂတတ္တာ၊ ဧဝံ သာဝတ္ထိံ ပဝိသိတုံ ဝိဟာရတော နိက္ခန္တာ ‘‘ပဝိသိံသူ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပရိညန္တိ ပဟာနပရိညံ။ သာ ဟိ သမတိက္ကမော၊ န ဣတရာ။ ရူပဝေဒနာသုပီတိ ‘‘ရူပါနံ ပရိညံ၊ ဝေဒနာနံ ပရိည’’န္တိ ဧတ္ထာပိ။ ကာမံ သဗ္ဗေသံ တိတ္ထိယာနံ ကာမာဒိပရိညာပညာပနဟေတုဘူတော သမယော နတ္ထိ၊ ယေသံ ပန အတ္ထိ၊ တေ ဥပါဒါယ ‘‘သကသမယံ ဇာနန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယတော ယတော ခေါ ဘော အယံ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ ဧတ္တာဝတာ ခေါ ဘော ကာမာနံ ပရိညာ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ သရူပတော ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိဘာဝေတုံ အသက္ကောန္တာပိ ကေဝလံ အစ္စန္တပ္ပဟာနသညာယ ကာမာနံ ပရိညံ ပညပေယျုံ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝဒမာနာ။ တံ ကိဿ ဟေတု? တာဒိသဿ အာဂမာဓိဂမဿာဘာဝတော။ ရူပဝေဒနာပရိညာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝုစ္စေထာတိ ဝုစ္စေယျ။ ဒုတိယပဒေပီတိ ‘‘အနုသာသနိယာ ဝါ အနုသာသနိ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တဝါကျေပိ။ တေ ကိရ ဘိက္ခူ။

၁၆၅။ န ¶ စေဝ သမ္ပာယိဿန္တီတိ န စေဝ သမ္မဒေဝ ပကာရေဟိ ဂမေဿန္တိ ဉာပေဿန္တိ။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပာဒေတွာ ကထေတုံ န သက္ခိဿန္တီ’’တိ။ ယသ္မာ အဝိသယေ ပဉှော ပုစ္ဆိတော ဟောတိ၊ တသ္မာ အာပဇ္ဇိဿန္တီတိ ယောဇနာ။ သဒေဝကေတိ အရူပဒေဝဂ္ဂဟဏံ။ တေ ဟိ လောကိယဒေဝေဟိ ဒီဃာယုကတာဒိနာ ဥက္ကဋ္ဌာ။ သမာရကေတိ ကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ။ သဗြဟ္မကေတိ ရူပါဝစရဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ။ သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာတိ ဧတ္ထ သမဏဂ္ဂဟဏေန ပဗ္ဗဇိတေ၊ ဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏေန ဇာတိဗြာဟ္မဏေ၊ ပုန ဒေဝဂ္ဂဟဏေန သမ္မုတိဒေဝေ၊ မနုဿဂ္ဂဟဏေန အဝသိဋ္ဌမနုဿကာယံ ပရိယာဒိယတိ။ လောကပဇာဂ္ဂဟဏေန ပန ပယောဇနံ အဋ္ဌကထာယံ ဒဿိတမေဝ။ အညထာ အာရာဓနံ နာမ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ကာမရူပဝေဒနာသု အဿာဒါဒီနံ ယာထာဝတော အဝဗောဓော ဧဝ ဣတော ဗာဟိရကာနံ နတ္ထိ၊ ကုတော ပဝေဒနာတိ ဒဿေတိ။

၁၆၆။ စိတ္တာရာဓနန္တိ ယာထာဝပဝေဒနေန ပရေသံ စိတ္တဿ ပရိတောသနံ။ ဗန္ဓနဋ္ဌေန ဂုဏာတိ ကာမရာဂသံယောဇနဿ ပစ္စယဘာဝေန ဝတ္ထုကာမေသုပိ ဗန္ဓနဋ္ဌော ဝုတ္တော၊ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌော ဝါ ဂုဏဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တရယန္တီတိ တရမာနာ ယန္တိ ဂစ္ဆန္တိ။ အတီတာဒိဘိန္နပဌမာဒိဝယာ ဧဝ စိတ္တတာ ရာသိဘာဝေန ဝယောဂုဏာတိ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ရာသဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော’’တိ။ စက္ခုဝိညေယျာတိ ဝါ စက္ခုဝိညာဏတံဒွါရိကဝိညာဏေဟိ ¶ ဝိဇာနိတဗ္ဗာ။ သောတဝိညေယျာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘူတာတိ သဘာဝေနေဝ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဇာတိကာ၊ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘာဝံ ဝါ ပတ္တာ။ ကမနီယာတိ ကာမေတဗ္ဗာ။ မနဝဍ္ဎနကာတိ မနောဟရာ။ ဧတေန ပရိကပ္ပနတောပိ ဣဋ္ဌဘာဝံ ဂဏှာတိ။ ပိယဇာတိကာတိ ပိယာယိတဗ္ဗသဘာဝါ။ ကာမူပသံဟိတာတိ ကာမရာဂေန ဥပေစ္စ သန္ဓာနိယာ သမ္ဗဒ္ဓါ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၆။၆၃) ကာတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိ။

၁၆၇။ သညံ ဌပေတွာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ အင်္ဂုလိကာဒိပဗ္ဗေ ဂဟိတေ သတံ ဟောတိ၊ ဣမသ္မိံ သဟဿ’’န္တိအာဒိနာ သညာဏံ ကတွာ ဂဏနာ။ အစ္ဆိဒ္ဒဂဏနာတိ ‘‘ဧကံ ဒွေ’’တိအာဒိနာ နဝန္တဝိဓိနာ နိရန္တရဂဏနာ။ ပိဏ္ဍဂဏနာတိ သင်္ကလနပဋုပ္ပာဒနာဒိနာ ပိဏ္ဍိတွာ ဂဏနာ။ တေနာဟ ‘‘ခေတ္တံ ဩလောကေတွာ’’တိအာဒိ။ ကသနံ ကသီတိ ကသိဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗော ကသိပဋိဗဒ္ဓါ ¶ ဇီဝိကူပါယော ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘ကသီတိ ကသိကမ္မ’’န္တိ။ ဇင်္ဃဝဏိဇ္ဇာတိ ဇင်္ဃသတ္ထဝသေန ဝဏိဇ္ဇံ အာဟ၊ ထလဝဏိဇ္ဇာတိ သကဋသတ္ထဝသေန။ အာဒိ-သဒ္ဒေန နာဝါပဏာဒိဝသေန ဝေါဟာရံ။ ဝဏိပ္ပထောတိ ဝဏိဇမဂ္ဂေါ၊ ဒါနဂ္ဂဟဏဝသေန သံဝေါဟာရောတိ အတ္ထော။ ဥသူနံ အသနကမ္မံ ဣဿတ္တံ၊ ဓနုသိပ္ပေန ဇီဝိကာ၊ ဣဓ ပန ဣဿတ္တံ ဝိယာတိ ဣဿတ္တံ၊ သဗ္ဗအာဝုဓဇီဝိကာတိ အာဟ ‘‘အာဝုဓံ ဂဟေတွာ ဥပဋ္ဌာနကမ္မ’’န္တိ။ ပေါရောဟိစ္စာမစ္စကမ္မာဒိ ရာဇကမ္မံ။အာဒိ-သဒ္ဒေန ရထသိပ္ပခတ္တဝိဇ္ဇာသိပ္ပာဒိ-ဝုတ္တာဝသေသံ မဟာသိပ္ပံ ခုဒ္ဒကသိပ္ပဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ သီတဿ ပုရက္ခတောတိ သီတဿ ပုရတော ကတော။ ယော ဟိ သီတကာလေ ဇီဝိကာဟေတု သီတလပဒေသံ ပက္ခန္ဒတိ၊ သော ဝါဠမိဂါဒီဟိ ဝိယ သီတေန ပရိပါတိယမာနော တေန ပုရတော ကတော ဝိယ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘သီတေန ဗာဓိယမာနော’’တိ။ ဥဏှဿ ပုရက္ခတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သရိတွာတိ သံသပ္ပိတွာ။ ဃဋ္ဋိယမာနောတိ ဟိံသိယမာနော ဗာဓိယမာနော။ အာဗာဓနံ အာဗာဓော၊ ပီဠာတိ အတ္ထော။ ကာမဟေတုန္တိ ဝါ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော ယထာ ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၀)။ တထာ သေသပဒဒွယေပိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကာမာနမေဝ ဟေတူ’’တိ။ ကာမာနံ ဟေတူတိ ဧတ္ထ ပုရိမပဒါဝဓာရဏမယုတ္တံ တဒညပစ္စယပဋိက္ခေပါပတ္တိတော၊ တထာ ဥတ္တရပဒါဝဓာရဏံ ကာမာနံ ကဒါစိ အဟေတုဘာဝဿပိ သမ္ဘဝတော၊ တသ္မာ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဥဋ္ဌဟတောတိ ဣမိနာ ဥဋ္ဌာနဝီရိယံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အာဇီဝသမုဋ္ဌာပကဝီရိယေနာ’’တိ။ တံ ဝီရိယန္တိ အာဇီဝိကသမုဋ္ဌာပကဝီရိယံ။ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဃဋေန္တဿာတိ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရံ ပဝတ္တေန္တဿ။ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နဗလဝသောကေန သောစတီတိ စိတ္တသန္တာပေန အန္တော နိဇ္ဈာယတိ။ ကာယေ ဥပ္ပန္နဒုက္ခေနာတိ တဿေဝ သောကဿ ဝသေန ကာယေ ဥပ္ပန္နဒုက္ခေန။ သောကုဒ္ဒေသေန တံ တံ ဝိပ္ပလပေန္တော ဝါ ပရိဒေဝတိ။ ဥရံ တာဠေတွာတိ ဝက္ခပ္ပဒေသံ ပဟရိတွာ။ ‘‘မောဃ’’န္တိအာဒိ ပရိဒေဝနာကာရဒဿနဉ္စေဝ ¶ သမ္မောဟာပဇ္ဇနာကာရဒဿနဉ္စ။ မေတိ ဝတွာ ပုန နောတိ ပုထုဝစနံ အတ္တနော ဥဘယထာပိ ဝေါဟရိတဗ္ဗတော၊ ဗျာမူဠှဝစနံ ဝါ သောကဝသေန။

၁၆၈။ ဣဓ ¶ ကာမဂ္ဂဟဏေန ဝိသေသတော ဝတ္ထုကာမာ ဂဟိတာတိ ကာမာဒိဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ နာနန္တရိယတာယ ပန ကိလေသကာမောပိ ဂဟိတော ဧဝ။ အသိစမ္မန္တိ ဧတ္ထ စမ္မဂ္ဂဟဏေန န ကေဝလံ စမ္မမယဿ၊ စမ္မပရိသိဗ္ဗိတဿေဝ ဝါ ဂဟဏံ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗဿပိ အာဝုဓဗာဓကဿ ဂဟဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ခေဋကဖလကာဒီနီ’’တိ အာဟ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သရာဒိသင်္ဂဟော။ ဓနုကလာပံ သန္နယှိတွာတိ ဓနုဉ္စေဝ ခုရပ္ပတူဏိဉ္စ သန္နယှိတွာ၊ ဓနုဒဏ္ဍဿ ဇိယာယ တထာဘာဝကရဏာဒိပိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၇၆) ဓနုနော သန္နယှနန္တိ။ ဒွိန္နံ သေနာနံ ဗျူဟသံဝိဓာနေန ဝါ ဥဘတောဗျူဠှံ။ ဝိဇ္ဇောတလန္တေသူတိ နိသိတပီတဖလတာယ ဝိဇ္ဇောတနဝသေန ပရိဝတ္တမာနေသု။

ပါကာရသမီပါတိသင်္ခါရတာယ ပါကာရပါဒါ ဥပကာရိယော၊ ယာ ‘‘ဥဒ္ဒါပါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ သတဒန္တေနာတိ အနေကသတဒန္တကေန၊ ယဿ တိခိဏဒန္တာနိ အနေကသတာနိ မူလာနိ ဟောန္တိ။ အတိဘာရတာယ ဒသဝီသမတ္တာပိ ဇနာ ဥက္ခိပိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ ယန္တဝသေန ပန ဥက္ခိပိတွာ ဗန္ဓိတွာ ဌပေန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌဒန္တာကာရေနာ’’တိအာဒိ။ ဩမဒ္ဒန္တီတိ ဩဋ္ဌပေန္တိ။

၁၆၉။ သန္ဓိမ္ပိ ဆိန္ဒန္တိ စောရိကာယ ဇီဝိတုကာမာ။ နိလ္လောပန္တိ နိဿေသဝိလောပံ၊ ဧကံ ပရိတ္တံ ဂါမံ ပရိဝါရေတွာ တတ္ထ ကိဉ္စိပိ ဂယှူပဂံ အသေသေတွာ ကရမရဂ္ဂဟဏံ။ တေနာဟ ‘‘မဟာဝိလောပ’’န္တိ။ ပန္ထဒုဟနကမ္မံ အဋဝိမဂ္ဂေ ဌတွာ အဒ္ဓိကာနံ ဝိလုမ္ပနံ။ ပဟာရသာဓနတ္ထံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၁) ဒဏ္ဍပ္ပဟာရဿ သုခသိဒ္ဓိအတ္ထံ။ ကဉ္ဇိတော နိဗ္ဗတ္တံ ကဉ္ဇိယံ၊ အာရနာလံ။ ယံ ‘‘ဗိလင်္ဂ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ယတ္ထ သိဉ္စတိ၊ သာ ကဉ္ဇိယဥက္ခလိကာ။ ဗိလင်္ဂထာလိကသဒိသကရဏံ ဗိလင်္ဂထာလိယံ။ သီသကပါလံ ဥပ္ပာဋေတွာတိ အယောဂုဠပဝေသနပ္ပမာဏံ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ။ သင်္ခမုဏ္ဍကမ္မကာရဏန္တိ သင်္ခံ ဝိယ မုဏ္ဍကမ္မကာရဏံ။

ရာဟုမုခကမ္မကာရဏန္တိ ရာဟုမုခဂတ-သူရိယသဒိသ-ကမ္မကာရဏံ။ ဇောတိမာလိကန္တိ ဇောတိမာလဝန္တံ ကမ္မကာရဏံ။ ဟတ္ထပဇ္ဇောတိကန္တိ ဟတ္ထပဇ္ဇောတနကမ္မကာရဏံ။ ဧရကဝတ္တကမ္မကာရဏန္တိ ဧရကဝတ္တသဒိသေ သရီရတော ဗဒ္ဓေ ဥပ္ပာဋနကမ္မကာရဏံ။ စီရကဝါသိကကမ္မကာရဏန္တိ သရီရတော ဥပ္ပာဋိတဗဒ္ဓစီရကာဟိ နိဝါသာပနကမ္မကာရဏံ။ တံ ကရောန္တာ ယထာ ဂီဝတော ပဋ္ဌာယ ဗဒ္ဓေ ကန္တိတွာ ကဋိယမေဝ ဌပေန္တိ၊ ဧဝံ ဂေါပ္ဖကတော ပဋ္ဌာယ ¶ ကန္တိတွာ ကဋိယမေဝ ဌပေန္တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကဋိတော ပဋ္ဌာယ ကန္တိတွာ ဂေါပ္ဖကေသု ဌပေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဏေယျကကမ္မကာရဏန္တိ ဧဏီမိဂသဒိသကမ္မကာရဏံ ¶ ။ အယဝလယာနိ ဒတွာတိ အယဝလယာနိ ပဋိမုဉ္စိတွာ။ အယသူလာနိ ကောဋ္ဋေန္တီတိ ကပ္ပရဇဏ္ဏုကကောဋီသု အယသူလာနိ ပဝေသေန္တိ။ န္တိ တံ တထာကတကမ္မကာရဏံ သတ္တံ။

ဗဠိသမံသိကန္တိ ဗဠိသေဟိ မံသုပ္ပာဋနကမ္မကာရဏံ။ ကဟာပဏိကန္တိ ကဟာပဏမတ္တသော ဆိန္ဒနကမ္မကာရဏံ။ ကောဋ္ဋေန္တီတိ ဆိန္ဒန္တိ။ ခါရာပတစ္ဆိကန္တိ တစ္ဆေတွာ ခါရာဝသိဉ္စနကမ္မကာရဏံ။ ပလိဃပရိဝတ္တိကန္တိ ပလိဃဿ ဝိယ ပရိဝတ္တနကမ္မကာရဏံ။ ဧကာဗဒ္ဓံ ကရောန္တိ အယသူလဿ ကောဋ္ဋနေန။ ပလာလပီဌကန္တိ ပလာလပီဌဿ ဝိယ သရီရဿ သံဝေလ္လနကမ္မကာရဏံ။ ကာရဏိကာတိ ဃာတနကာရကာ။ ပလာလဝဋ္ဋိံ ဝိယ ကတွာတိ ယထာ ပလာလပီဌံ ကရောန္တာ ပလာလဝဋ္ဋိံ ကတွာ သံဝေလ္လနဝသေန နံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၁) ဝေဌေန္တိ၊ ဧဝံ ကရောန္တီတိ အတ္ထော။ ဆာတကေဟီတိ ဗုဘုက္ခိတေဟိ ကောလေယျကသုနခေဟိ။ ဗလဝန္တော ဟိ တေ ဇဝယောဂ္ဂါ သူရာ စ ဟောန္တိ။ ကမ္မဝသေန သမ္ပရေတိ ဧတ္ထာတိ သမ္ပရာယော၊ ပရလောကော။ တတ္ထ ဘဝေါတိ သမ္ပရာယိကော။

၁၇၀။ ဆန္ဒရာဂေါ ဝိနီယတိ စေဝ ပဟီယတိ စ ဧတ္ထာတိ နိဗ္ဗာနံ ဆန္ဒရာဂဝိနယော ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနဉ္စာတိ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနဉှီ’’တိ။ တတ္ထ အာဂမ္မာတိ ဣဒံ ယော ဆန္ဒရာဂံ ဝိနေတိ ပဇဟတိ၊ တဿ အာရမ္မဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တီဟိ ပရိညာဟီတိ ဣမိနာ ဉာတတီရဏပရိညာဟိ ပရိဇာနိဿန္တီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ ကော ပန ဝါဒေါ ပဟာနပရိညာယာတိ ဒဿေတိ? တထဘာဝါယာတိ ပရိဇာနနကဘာဝါယ။

၁၇၁။ အပရိတ္တေနာတိ အဟီနေန။ ဝိပုလေနာတိ မဟတာ။ ယဒိ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ၊ ဝဏ္ဏဒသကံ ကသ္မာ န ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘မာတုဂါမဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဘောဇနသမ္ပဒါဒီနံ အလာဘေပီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒုဂ္ဂတကုလေ နိဗ္ဗတ္တဿပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ထောကံ ထောကံ ဝဏ္ဏာယတနံ ပသီဒတိ မံသဿ ပရိဗြူဟနတော ထနမံသာနိ ဝဍ္ဎန္တိ ဇာယန္တိ။ ဝဏ္ဏေတိ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝဏ္ဏော။ သော ဧဝ သာမဂ္ဂေါပဘောဂါဒိနာ နိဘာတီတိ နိဘာ။ တေနာဟ ‘‘ဝဏ္ဏနိဘာတိ ဝဏ္ဏောယေဝါ’’တိ။

ဘောဂ္ဂန္တိ ¶ အတိဝိယ ဝင်္ကတာယ ဘောဂ္ဂံ။ တာဒိသံ ပန သရီရံ ဘဂ္ဂံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဘဂ္ဂ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာပိဿ ဝင်္ကဘာဝမေဝ ဒီပေတီ’’တိ။ ဒန္တာနံ ဆိန္နဘိန္နတာယ ဧကစ္စာနံ ပတနေန စ ခဏ္ဍိတဒန္တံ။ ကေသာနံ သေတဝဏ္ဏတာယ ပလိတန္တိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဍရကေသ’’န္တိ။ ကေသာနံ မတ္တသော သိယနေ ခလ္လာဋဝေါဟာရောတိ ဗဟုသော သိယနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မဟာခလ္လာဋသီသ’’န္တိ။ ဝဿသတိကကာလေ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇနတိလကာနိ သန္ဓာယာဟ ‘‘တိလကာဟတဂတ္တ’’န္တိ။ တာနိ ပန ကာနိစိ သေတာနိ ဟောန္တိ ကာနိစိ ကာဠာနီတိ အာဟ ‘‘သေတကာဠတိလကေဟီ’’တိ။ ဗျာဓိကန္တိ သဉ္စာတဗျာဓိံ။ ဗာဠှဂိလာနန္တိ မာရဏန္တိ ကဂေလညေန ဂိလာနံ။

၁၇၃။ တသ္မိံ သမယေတိ တသ္မိံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရဏသမယေ။ န စေတေတီတိ န အဘိသန္ဒဟတိ။ ဗျာဗာဓနဋ္ဌေန ဗျာဗာဓော၊ ဗျာဗာဓောဝ ဗျာဗဇ္ဈံ၊ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဗျာဗဇ္ဈန္တိ အဗျာဗဇ္ဈံ၊ ဒုက္ခရဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘နိဒ္ဒုက္ခမေဝါ’’တိ။

၁၇၄။ အနိစ္စာဒိအာကာရောတိ အနိစ္စာကာရော ဒုက္ခာကာရော ဝိပရိဏာမာကာရော စလာဒိအာကာရော စ။

မဟာဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ စူဠဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇၅။ သက္ကေသူတိ ¶ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ တံ ဧကဒေသေန ဒဿေန္တော ‘‘သော ဟီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ယေန ရာဇကုမာရာ သကျာ နာမ ဇာတာ၊ ယတော တေသံ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ ဇနပဒေါ တထာ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သကျာနံ ပန ဥပ္ပတ္တိ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ အာဂတာဝါ’’တိ။ ကပိလဝတ္ထူတိ ဝုတ္တံ ပုရိမသညာဝသေန။

နာနပ္ပကာရကန္တိ ‘‘လောဘဓမ္မာ’’တိ ဗဟုဝစနဿ နိမိတ္တံ ဝဒတိ။ လောဘော ဟိ တေန တေန အဝတ္ထာဝိသေသေန ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန ‘‘ဆန္ဒော ရာဂေါတဏှာ အာသတ္တိ အပေက္ခာ’’တိအာဒိနာ အနေကပ္ပဘေဒေါ၊ လုဗ္ဘနလက္ခဏေန ပန ‘‘လောဘော’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘နာနပ္ပကာရကံ လောဘံယေဝါ’’တိ။ တထာ ‘‘ဒေါသော ပဋိဃော ကောဓော ဥပနာဟော ¶ ဝိရောဓော’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘မုယှနံ အသမပေက္ခနံ အပစ္စဝေက္ခဏာ ဒုမ္မေဇ္ဈံ ဗာလျ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၃၉၀) စ ဒေါသမောဟာနံ နာနပ္ပကာရတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဣတရေသုပိ ဒွီသု ဧသေဝ နယော’’တိ။ ပရိယာဒိယိတွာတိ ပရိတော သဗ္ဗသော အာဒါယ။ ဂဟေတွာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဂဟဏေ အာဂတ’’န္တိ။ ပရိယာဒိယတီတိ ပရိက္ခီဏောတိ။ ဒီ-သဒ္ဒဉှိ သဒ္ဒဝိဒူ ခယတ္ထံ ဝဒန္တိ။

ဧကဒါတိ အာမေဍိတလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဧကေကသ္မိံ ကာလေ’’တိ။ လောဘဒေါသမောဟာတိ ပဌမမဂ္ဂေန ပဟီနာဝသေသာ လောဘဒေါသမောဟာ။ နိရဝသေသာ ပဟီယန္တိ၊ အညထာ ဒုတိယမဂ္ဂေန ကိံ ကတံ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ သမုဒါစာရပ္ပတ္တံ ပန ဒိသွာ ‘‘အပ္ပဟီနံ မေ အတ္ထီ’’တိပိ ဇာနာတိ။ ဧဝံ ကထံ နိရဝသေသပ္ပဟာနသညာတိ အာဟ ‘‘အပ္ပဟီနကံ…ပေ… သညီ ဟောတီ’’တိ။ ဧဝံ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ သမုစ္ဆိန္နသံသယဿ ‘‘ကော သု နာမ မေ ဓမ္မော အဇ္ဈတ္တံ အပ္ပဟီနောတိ ဧဝံ သန္ဓေဟော ကထံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပဏ္ဏတ္တိယာ အကောဝိဒတ္တာ’’တိ ကာရဏမာဟ။ ဝိနယကုက္ကုစ္စံ ဝိယ ဟိ ပဏ္ဏတ္တိယံ အကုသလတာယ အရိယာနမ္ပိ ကတ္ထစိ ဝိမတိမတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ယထာ တံ သဗ္ဗသော အပ္ပဟီနသမ္မောဟာနန္တိ။ အတ္တနော အဝိသယေ အနဘိဇာနနံ ပဏ္ဏတ္တိကောသလ္လေန ကိမေတ္ထ ပယောဇနံ၊ ပစ္စဝေက္ခဏာမတ္တေန အယမတ္ထော သိဇ္ဈတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကိံ တဿ ပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ဣတရော ‘‘နတ္ထီ’’တိ န သက္ကာ ဝတ္တုန္တိ ကတွာ ‘‘အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ လဗ္ဘမာနဝိဘာဂံ ဒဿေန္တော ‘‘သာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာတိ ¶ ပစ္စဝေက္ခဏာ။ သဗ္ဗေသန္တိ သဗ္ဗေသံ အရိယာနံ။ ယထာ ပရိပုဏ္ဏာ န ဟောတိ၊ န ဧဝံ သဗ္ဗသော န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣမာသု ပနာ’’တိအာဒိ။

၁၇၆။ အဇ္ဈတ္တန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘တဝ သန္တာနေ’’တိ။ အပ္ပဟီနောတိ အနဝသေသတော အပ္ပဟီနော။ ဒုဝိဓေတိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေ။ ကိလေသကာမောပိ ဟိ ယဒဂ္ဂေန အဿာဒီယတိ၊ တဒဂ္ဂေန ပရိဘုဉ္ဇီယတိ။

၁၇၇။ အဿာဒီယတီတိ အဿာဒေါ၊ သုခံ။ အပ္ပော အပ္ပမတ္တကော အဿာဒေါ ဧတေသူတိ အပ္ပဿာဒါ။ တေနာဟ ‘‘ပရိတ္တသုခါ’’တိ။ ပရိယေသနဒုက္ခာဒိဟေတုကံ ¶ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ တတ္ထ ဒုစ္စရိတစရဏေန သမ္ပရာယိကဉ္စ ဒုက္ခမေတ္ထ ကာမေသု ဗဟုကန္တိ ဗဟုဒုက္ခာ။ ဗဟုပါယာသာတိ ဗဟုပရိက္ကိလေသာ။ တေ ပန ပရိက္ကိလေသာ ဝက္ခမာနနယေန ဗဟူယေဝေတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာပီတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိက…ပေ… ဗဟူ’’တိ။ တေ စ ပရိက္ကိလေသာ ယသ္မာ တံသမင်္ဂိနော ဟိတပဋိပတ္တိယာ အန္တရာယကရာ ဣဓ စေဝ ပရလောကေ စ အာဒီနဝကာရဏဉ္စ ပဝတ္တန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိက…ပေ… ဗဟူ’’တိ။ ဧဝံ စေပီတိ ဧဝံ ‘‘အပ္ပဿာဒါ ကာမာ’’တိအာဒိနာ အာကာရေန။ နယေနာတိ ဓမ္မေန။ ကာရဏေနာတိ ယုတ္တိယာ။ သုဋ္ဌု ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိပဿနာပညာယာတိ အရိယမဂ္ဂပညာယ။ သာ စတ္တာရိပိ သစ္စာနိ ဝိသေသတော ပဿတီတိ ဝိပဿနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာမဂ္ဂဒွယဉာဏေနာတိ အတ္ထော’’တိ။ ပီတိသုခန္တိ ပီတိသုခဝန္တံ ဈာနဒွယံ။ ဒွေ မဂ္ဂေတိ ဟေဋ္ဌာမဂ္ဂေ။ အာဝဋ္ဋနသီလော အာဘုဇနသီလော န ဟောတီတိ အနာဝဋ္ဋီ နေဝ ဟောတိ သဗ္ဗသော အပ္ပဟီနကာမရာဂဆန္ဒော။ တေနာဟ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဩရောဓနာဋကာ ပဇဟနပညာတိ အာဒီနဝါနုပဿနာဉာဏမာဟ။

၁၇၉။ အဿာဒေါပိ ကထိတော၊ ‘‘အပ္ပဿာဒါ’’တိ ဟိ ဣမိနာ ယာဝတကော ကာမေသု အဿာဒေါ၊ တံ သဗ္ဗံ အနဝသေသတော ပရိဂ္ဂဟေတွာ စဿ ပရိတ္တဘာဝေါ ဒဿိတောတိ အာဒီနဝေါပိ ကထိတော သင်္ခေပေနေဝ သေသဿအာဒီနဝဿ ဒဿိတတ္တာ။ တံ ကထေတုန္တိ တံ နိဿရဏံ ‘‘ဧကန္တသုခပဋိသံဝေဒီ’’တိ ဣမိနာ ကထေတုံ။ ဣမေဟိ အန္တေဟီတိ ‘‘ပဉ္စိမေ၊ မဟာနာမ၊ ကာမဂုဏာ’’တိအာဒိနာ ကာမဂုဏဒဿနမုခေန ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂံ ‘‘ဥဗ္ဘဋ္ဌကာ ဟောန္တိ အာသနပဋိက္ခိတ္တာ’’တိအာဒိနာ အတ္တကိလမထာနုယောဂဉ္စ ဒဿေတွာ ဣမေဟိ ဒွီဟိ အန္တေဟိ မုတ္တံ မမ သာသနန္တိ၊ ဖလသမာပတ္တိပရိယောသာနတ္တာ သာသနသမ္ပတ္တိယာ ‘‘ဥပရိဖလသမာပတ္တိသီသေန သကလသာသနံ ဒဿေတု’’န္တိ အာဟ။ ဂိဇ္ဈသဒိသော ကူဋောတိ မဇ္ဈေပဒလောပီသမာသော ယထာ ‘‘သာကပတ္ထိဝေါ’’တိ (ပါဏိနိ။ ၂။၁။၆၀)။ ဒုတိယေ ပနေတ္ထ ဂိဇ္ဈဝန္တတာယ ဂိဇ္ဈာ ကူဋေ ဧတဿာတိ ¶ ဂိဇ္ဈကူဋော။ ဥဒ္ဓံယေဝ တိဋ္ဌနကာ နိသဇ္ဇာယ ဝုဋ္ဌိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဧကဋ္ဌာနေနေဝ တိဋ္ဌနကာ။ တေနာဟ ‘‘အနိသိန္နာ’’တိ။ နိဂဏ္ဌဿာတိ နာဋပုတ္တဿ။ နတ္ထိ ဧတဿ ပရိသေသန္တိ အပရိသေသံ။ ဧဝံ သင်္ခါဘဝစနမတ္တမဿာတိ အာဟ ‘‘အပရိသေသသင်္ခါတ’’န္တိ။ နိစ္စဋ္ဌေန ¶ သတတ-သဒ္ဒေန အဘိဏှပ္ပဝတ္တိ ဇောတိတာ သိယာတိ ‘‘သမိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေန နိရန္တရပ္ပဝတ္တိံ ဒဿေတီတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၁၈၀။ ယံ ကရောတိ၊ တံ ဇာနာတီတိ ဒုက္ခဿ နိဇ္ဇရဏခေပနံ နာမ ဝိညူနံ ကိစ္စံ၊ ဝိညုနာ စ ပုရိသေန ကတာကတံ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ တသ္မာ တုမှေဟိ ပုရာဏာနံ ကမ္မာနံ ဗျန္တိဘာဝံ ကရောန္တေဟိ ပဌမံ တာဝ ဧတ္တကာနိ ပုရာဏာနိ ကမ္မာနီတိ ဇာနိတဗ္ဗာနိ၊ တတော ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ ကတေန တပသာ ဧတ္တကာနိ တာနိ ဗျန္တိကတာနိ၊ ဣဒါနိ ဧတ္တကာနိ ကာတဗ္ဗာနီ’’တိအာဒိနာ အယံ ဝိဓိ ပုရိသေန ဝိယ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကိစ္စံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘တုမှေဟိပိ တထာ ဉာတဗ္ဗံ သိယာ’’တိ။ သုဒ္ဓန္တန္တိ သုဒ္ဓကောဋ္ဌာသံ၊ အာယတိံ အနဝဿဝသိဒ္ဓံ ကမ္မက္ခယံ၊ တတော ဝါ ဒုက္ခက္ခယန္တိ အတ္ထော။ သုဒ္ဓန္တံ ပတ္တော အတ္ထီတိ ပုစ္ဆတီတိ ဣမိနာ အကုသလာနံ ပဟာနံ၊ ကုသလာနံ ဘာဝနာ စ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ နိဂဏ္ဌသမယေ နတ္ထိ သဗ္ဗသော ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနာယ အဘာဝတော၊ တသ္မာ ကုတော ဒုက္ခက္ခယဿ သမ္ဘဝေါတိ ဒဿေတိ။

ဧဝံ အဇာနနဘာဝေ သတီတိ ‘‘အဟုဝမှေဝ မယ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ အဇာနနေ သတိ၊ တသ္မိံ တုမှေဟိ အညာယမာနေတိ အတ္ထော။ လုဒ္ဒါတိ ဃောရာ။ တေ ပန ယသ္မာ ကာယဝါစာဟိ နိဟီနမေဝ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘လုဒ္ဒါစာရာ’’တိ။ လောဟိတပါဏိတွေဝ ဝုစ္စတိ တဇ္ဇာကိရိယာစရဏတော။ မာဂဝိကကေဝဋ္ဋစောရဃာတကာဒယော မာဂဝိကာဒယော။ ကက္ခဠကမ္မာတိ ဖရုသကမ္မာ။ တေ နိဂဏ္ဌေသု ပဗ္ဗဇန္တီတိ ပုဗ္ဗေ မဟာဒုက္ခသံဝတ္တနိယကမ္မဿ ကတတ္တာ ဟိ တုမှေ ဧတရဟိ ဤဒိသံ မဟာဒုက္ခံ ပစ္စနုဘဝထာတိ ဒဿေတိ။

ဝါဒေတိ ဒိဋ္ဌိယံ၊ သမယေတိ အတ္ထော။ သုခေန သုခန္တိ ဧတ္ထ သုခေနာတိ ပဋိပတ္တိသုခေန၊ သုခါယ ပဋိပတ္တိယာတိ အတ္ထော။ သုခန္တိ ဝိမောက္ခသုခံ၊ ဣဓ လောကေ သုခံ အဓိဂစ္ဆန္တာ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိဒုက္ခပဋိပတ္တိယာဝ အဓိဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ မောက္ခသုခမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ သရီရာဝယဝသမ္ပတ္တိယာပိ ဗိမ္ဗိနော သာရောတိ ဗိမ္ဗိသာရော။ တေ နိဂဏ္ဌာ…ပေ… သန္ဓာယ ဝဒန္တိ၊ န ပန ဘဂဝတော အစ္စန္တသန္တပဏီတံ နိဗ္ဗာနသုခပဋိဝေဒနံ ဇာနန္တိ။ သဟသာတိ ရဝါ။ အပ္ပဋိသင်္ခါတိ န ပဋိသင်္ခါယ အဝိစာရေတွာ။ တေနာဟ ‘‘သာဟသံ ကတွာ’’တိအာဒိ။

အညာဟိ ¶ ¶ ဝေဒနာဟိ အဝေါမိဿံ ဧကန္တံ သုခံ ဧကန္တသုခံ၊ တဿ ပဋိသံဝေဒီ။ တေနာဟ ‘‘နိရန္တရသုခပဋိသံဝေဒီ’’တိ။ ကထာပတိဋ္ဌာပနတ္ထန္တိ ‘‘ဧကန္တသုခပဋိသံဝေဒီ’’တိ ဧဝံ အာရဒ္ဓကထာယ ပတိဋ္ဌာပနတ္ထံ။ ရာဇဝါရေတိ ရာဇာနံ ဥဒ္ဒိဿ အာဂတဒေသနာဝါရေ။ သုခံ ပုစ္ဆိတုံ ဟောတီတိ ‘‘ယဒိ သတ္တ ရတ္တိန္ဒိဝါနိ နပ္ပဟောတိ၊ ကိံ ဆ ရတ္တိန္ဒိဝါနိ ပဟောတီ’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆနသုခံ ဟောတိ။ ‘‘အဟံ ခေါ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တော သုဒ္ဓဝါရော သုဒ္ဓနိဿန္ဒဿ ဖလသမာပတ္တိသုခဿ ဝသေန အာဂတတ္တာ။ အနစ္ဆရိယံ ဟောတိ၊ သတ္တ ရတ္တိန္ဒိဝါနိ ပဟောန္တဿ ဧကသ္မိံ ရတ္တိန္ဒိဝေ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ။ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျတ္တာ။

စူဠဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ အနုမာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၁။ ဝုတ္တာနုသာရေနာတိ ¶ ‘‘ကုရူသု၊ သက္ကေသူ’’တိ စ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန၊ ‘‘ဘဂ္ဂါ နာမ ဇာနပဒိနော ရာဇကုမာရာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝစနတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဝတ္ထုပရိဂ္ဂဟဒိဝသေတိ နဂရမာပနတ္ထံ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယေန နဂရဋ္ဌာနဿ ပရိဂ္ဂဏှနဒိဝသေ။ အထာတိ ပစ္ဆာ။ နဂရေ နိမ္မိတေတိ တတ္ထ အနန္တရာယေန နဂရေ မာပိတေ။ တမေဝ သုသုမာရဂိရဏံ သုဘနိမိတ္တံ ကတွာ ‘‘သုသုမာရဂိရိ’’တွေဝဿ နာမံ အကံသု။ သုသုမာရသဏ္ဌာနတ္တာ သုသုမာရော နာမ ဧကော ဂိရိ၊ သော တဿ နဂရဿ သမီပေ၊ တသ္မာ တံ သုသုမာရဂိရိ ဧတဿ အတ္ထီတိ ‘‘သုသုမာရဂိရီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ကေစိ။ ဘေသကဠာတိ ဝုစ္စတိ ဃမ္မဏ္ဍဂစ္ဆံ၊ ကေစိ ‘‘သေတရုက္ခ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ ဗဟုလတာယ ပန တံ ဝနံ ဘေသကဠာဝနန္တေဝ ပညာယိတ္ထ။ ဘေသော နာမ ဧကော ယက္ခော အယုတ္တကာရီ၊ တဿ တတော ဂဠိတဋ္ဌာနတာယ တံ ဝနံ ဘေသဂဠာဝနံ နာမ ဇာတန္တိ ကေစိ။ အဘယဒိန္နဋ္ဌာနေ ဇာတံ ဝိရူဠှံ၊ သံဝဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။

ဣစ္ဆာပေတီတိ ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနိ ဂရဟိတဗ္ဗံ ဝတ္တုံ သဗြဟ္မစာရီနံ ဣစ္ဆံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တဒတ္ထာယ တေသံ အတ္တာနံ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ အတ္ထော။ ပဌမံ ဒိန္နော ဟိတူပဒေသော ဩဝါဒေါ၊ အပရာပရံ ဒိန္နော အနုသာသနီ။ ပစ္စုပ္ပန္နာတီတဝိသယော ¶ ဝါ ဩဝါဒေါ၊ အနာဂတဝိသယော အနုသာသနီ။ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုကော ဩဝါဒေါ၊ ဣတရော အနုသာသနီ။ သော စာတိ ဧဝံ ပဝါရေတာ သော ဘိက္ခု။ ဒုက္ခံ ဝစော ဧတသ္မိံ ဝိပ္ပဋိကူလဂ္ဂါဟေ ဝိပစ္စနီကသာတေ အနာဒရေ ပုဂ္ဂလေတိ ဒုဗ္ဗစော။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခေန ဝတ္တဗ္ဗော’’တိ။ ဥပရိ အာဂတေဟီတိ ‘‘ပါပိစ္ဆော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၁) အာဂတေဟိ သောဠသဟိ ပါပဓမ္မေဟိ။ ပကာရေဟိ အာဝဟံ ပဒက္ခိဏံ၊ တတော ပဒက္ခိဏတော ဂဟဏသီလော ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ၊ န ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ အပ္ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ။ ဝါမတောတိ အပသဗျတော၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယတောတိ အဓိပ္ပာယော။

အသန္တသမ္ဘာဝနပတ္ထနာနန္တိ အသန္တေဟိ အဝိဇ္ဇမာနေဟိ ဂုဏေဟိ သမ္ဘာဝနဿ ပတ္ထနာဘူတာနံ။ ပဋိ-သဒ္ဒေါ ပစ္စတ္တိကပရိယာယော၊ ဖရဏံ ဝါယမနံ ဣဓ တထာဝဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိပ္ဖရတီတိ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ ပစ္စနီကော ဟုတွာ တိဋ္ဌတီ’’တိ။ အပသာဒေတီတိ ခိပေတိ တဇ္ဇေတိ။ တထာဘူတော ¶ စ ပရံ ဃဋ္ဋေန္တော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဃဋ္ဋေတီ’’တိ။ ပဋိအာရောပေတီတိ ယာဒိသေန ဝုတ္တော၊ တဿ ပဋိဘာဂဘူတံ ဒေါသံ စောဒကဿ ဥပရိ အာရောပေတိ။

ပဋိစရတီတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၆၈) ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန စရတိ ပဝတ္တတိ၊ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထော ဧဝ ဝါ စရတိ-သဒ္ဒေါ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒေတီ’’တိ။ အညေနညန္တိ ပဋိစ္ဆာဒနာကာရဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘အညေန ကာရဏေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အညံ ကာရဏံ ဝစနံ ဝါတိ ယံ စောဒကေန စုဒိတကဿ ဒေါသဝိဘာဝနံ ကာရဏံ၊ ဝစနံ ဝါ ဝုတ္တံ၊ တတော အညေနေဝ ကာရဏေန၊ ဝစနေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ ကာရဏေနာတိ စောဒနာယ အမူလိကဘာဝဒီပနိယာ ယုတ္တိယာ။ ဝစနေနာတိ တဒတ္ထဗောဓနေန။ ကော အာပန္နောတိအာဒိနာ စောဒနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိက္ခေပါပဇ္ဇနံ အညေနညံ ပဋိစရဏန္တိ ဒဿေတိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ကထာအပနာမနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာတိ အယမေဝ တေသံ ဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘ဣတ္ထန္နာမ’’န္တိအာဒိ။

အပဒီယန္တိ ဒေါသာ ဧတေန ရက္ခီယန္တိ၊ လူယန္တိ၊ ဆိဇ္ဇန္တီတိ ဝါ အပဒါနံ၊ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၂) သတ္တာနံ သမ္မာ၊ မိစ္ဆာ ဝါ ပဝတ္တပယောဂေါ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော စရိယာယာ’’တိ။

၁၈၃။ အနုမိနိတဗ္ဗန္တိ ¶ အနု အနု မိနိတဗ္ဗော ဇာနိတဗ္ဗော။ အတ္တာနံ အနုမိနိတဗ္ဗန္တိ စ ဣဒံ ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘အနုမိနိတဗ္ဗော တုလေတဗ္ဗော တီရေတဗ္ဗော’’တိ။ အတ္တာနံ အနုမိနိတဗ္ဗန္တိ ဝါ အတ္တနိ အနုမာနဉာဏံ ပဝတ္တေတဗ္ဗံ။ တတြာယံ နယော – အပ္ပိယဘာဝါဝဟာ မယိ ပဝတ္တာ ပါပိစ္ဆတာ ပါပိစ္ဆာဘာဝတော ပရသ္မိံ ပဝတ္တပါပိစ္ဆတာ ဝိယ။ ဧသ နယော သေသဓမ္မေသုပိ။ အပရော နယော – သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယဘာဝံ ဣစ္ဆန္တေန ပါပိစ္ဆတာ ပဟာတဗ္ဗာ သီလဝိသုဒ္ဓိဟေတုဘာဝတော အတ္တုက္ကံသနာဒိပ္ပဟာနံ ဝိယ။ သေသဓမ္မေသုပိ ဧသေဝ နယော။

၁၈၄။ ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗောတိ ‘‘န ပါပိစ္ဆော ဘဝိဿာမိ၊ န ပါပိကာနံ ဣစ္ဆာနံ ဝသံ ဂတော’’တိအာဒိနာ ပတိ ပတိ ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တုံ ဝါ ဉာဏစက္ခုနာ အဝေက္ခိတဗ္ဗံ၊ ဉာဏံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ပါပိစ္ဆတာဒီနံ ပဟာနံ ပတိ အဝေက္ခိတဗ္ဗံ၊ အယဉ္စ အတ္ထော တဗ္ဗ-သဒ္ဒဿ ဘာဝတ္ထတာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ကမ္မတ္ထတာဝသေန ပန အဋ္ဌကထာယံ ‘‘အတ္တာန’’န္တိ ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂဝစနံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သိက္ခန္တေနာတိ တိဿောပိ သိက္ခာ သိက္ခန္တေန။ တေနာဟ ‘‘ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ။

တိလကန္တိ ¶ ကာဠတိလသေတတိလာဒိတိလကံ။ သဗ္ဗပ္ပဟာနန္တိ သဗ္ဗပ္ပကာရပ္ပဟာနံ။ ဖလေ အာဂတေတိ ဖလေ ဥပ္ပန္နေ။ နိဗ္ဗာနေ အာဂတေတိ နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂတတ္တာ။ ဘိက္ခုပါတိမောက္ခန္တိ ‘‘သော သမဏော၊ သ ဘိက္ခူ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခံ၊ န ဥပသမ္ပန္နာနံ ဧဝ န ပဗ္ဗဇိတာနံ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မာ စိဒံ ဘိက္ခုပါတိမောက္ခံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒံ ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တု’’န္တိအာဒိ။ အပစ္စဝေက္ခိတုံ န ဝဋ္ဋတိ အတ္တဝိသုဒ္ဓိယာ ဧကန္တဟေတုဘာဝတော။

အနုမာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ စေတောခိလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၅။ စေတော ¶ တေဟိ ခိလယတိ ထဒ္ဓဘာဝံ အာပဇ္ဇတီတိ စေတောခိလာ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တဿ ထဒ္ဓဘာဝါ’’တိ။ ယသ္မာ တေဟိ ဥပ္ပန္နေဟိ စိတ္တံ ဥက္လာပီဇာတံ ဌာနံ ဝိယ အမနုညံ ခေတ္တံ ဝိယ စ ခါဏုကနိစိတံ အမဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကစဝရဘာဝါ ခါဏုကဘာဝါ’’တိ။ ‘‘စိတ္တဿာ’’တိ အာနေတွာ ¶ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ စိတ္တံ ဗန္ဓိတွာတိ တဏှာပဝတ္တိဘာဝတော ကုသလစာရဿ အဝသရစဇနဝသေန စိတ္တံ ဗဒ္ဓံ ဝိယ သမောရောဓေတွာ။ တေနာဟ ‘‘မုဋ္ဌိယံ ကတွာ ဝိယ ဂဏှန္တီ’’တိ။ သဒ္ဒတ္ထတော ပန စေတော ဝိရူပံ နိဗန္ဓီယတိ သံယမီယတိ ဧတေဟီတိ စေတသော ဝိနိဗန္ဓာ ယဿ စတုဗ္ဗိဓံ သီလံ အခဏ္ဍာဒိဘာဝပ္ပတ္တိယာ သုပရိသုဒ္ဓံ ဝိသေသဘာဂိယတ္တာ အပ္ပကသိရေနေဝ မဂ္ဂဖလာဝဟံ မဟာသင်္ဃရက္ခိတတ္ထေရဿ ဝိယ၊ သော တာဒိသေန သီလေန ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ ဝုဒ္ဓိံ အာပဇ္ဇိဿတီတိ အာဟ ‘‘သီလေန ဝုဒ္ဓိ’’န္တိ။ ယဿ ပန အရိယမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တော ဝိရူဠှမူလော ဝိယ ပါဒပေါ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော၊ သော သာသနေ ဝိရူဠှိံ အာပန္နောတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေန ဝိရူဠှိ’’န္တိ။ ယော သဗ္ဗသော ကိလေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တော၊ သော အရဟာ သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓပါရိပူရိယာ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနေန ဝေပုလ္လ’’န္တိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ အတ္ထော ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မကာယော ဝိယ ရူပကာယောပိ အနညသာဓာရဏတာယ အနုတ္တရဂုဏာဓိဋ္ဌာနတာယ စ အပစ္စက္ခကာရီနံ သံသယဝတ္ထု ဟောတိယေဝါတိ ‘‘သရီရေ ဝါ ဂုဏေ ဝါ ကင်္ခတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ မဟာပုရိသလက္ခဏေန အနုဗျဉ္ဇနာဒယော ရူပကာယဂုဏာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ အဝိနာဘာဝတောတိ ‘‘ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏပ္ပဋိမဏ္ဍိတ’’မိစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ အနာဝရဏဉာဏေန သဗ္ဗေပိ အနန္တာပရိမေယျဘေဒါ ဓမ္မကာယဂုဏာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ သဗ္ဗညုတညာဏဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ နာနန္တရိယဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကင်္ခဟီတိ ‘‘အဟော ဝတ တေ ဂုဏာ န ဘဝေယျုံ၊ ဘဝေယျုံ ဝါ’’တိ ပတ္ထနုပ္ပာဒနဝသေန ကင်္ခတိ။ ပုရိမော ဟိ ဝိပရီတဇ္ဈာသယော၊ ဣတရော ယထာဘူတဉာဏဇ္ဈာသယော။ ဝိစိနန္တောတိ ဝိစယဘူတာယ ပညာယ တေ ဝိဝေစေတုကာမော တဒဘာဝတော ကိစ္ဆံ ဒုက္ခံ အာပဇ္ဇတိ၊ ကိစ္ဆပ္ပတ္တိ စ တတ္ထ နိစ္ဆေတုံ အသမတ္ထတာယေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိနိစ္ဆေတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။ အဓိမောက္ခံ န ပဋိလဘတီတိ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ ဩကပ္ပနဝသေန ဂုဏေသု ဝိနိစ္ဆယံ နာဓိဂစ္ဆတိ။ ဩတရိတွာတိ ဉာဏေန အနုပဝိသိတွာ။ ပသီဒိတုန္တိ ‘‘ပသန္နရူပဓမ္မကာယဂုဏေဟိ ဘဂဝါ’’တိ ပသီဒိတုံ။ အနာဝိလော အကာလုဿော ဟောတုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ကင်္ခတီ’’တိ ¶ ဣမိနာ ဒုဗ္ဗလာ ဝိမတိ ဝုတ္တာ၊ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆတီ’’တိ ဣမိနာ မဇ္ဈိမာ၊ ‘‘နာဓိမုစ္စတီ’’တိ ဣမိနာ ဗလဝတီ၊ ‘‘န သမ္ပသီဒတီ’’တိ ဣမိနာ တိဝိဓာယပိ ဝိမတိယာ ဝသေန ဥပ္ပန္နစိတ္တကာလုဿိယံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အာတပ္ပာယာတိအာဒိတော ¶ တပတိ သန္တပတိ ကိလေသေတိ အာတပ္ပံ၊ အာရမ္ဘဓာတု၊ တဒတ္ထာယ။ အနုယောဂါယာတိ ယထာ သံကိလေသဓမ္မာနံ အဝသရော န ဟောတိ၊ ဧဝံ အနု အနု ယုဉ္ဇနံ အနုယောဂေါ၊ နိက္ကမဓာတု၊ တဒတ္ထာယ။ တေနာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ယောဂါယာ’’တိ။ သာတစ္စာယာတိ ယထာ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဓိဂမော ဟောတိ၊ တထာ သတတဿ နိရန္တရပဝတ္တဿ အနုယောဂဿ ဘာဝေါ သာတစ္စံ၊ ပရက္ကမဓာတု၊ တဒတ္ထာယ။ ပဓာနာယာတိ သန္တမေဝံ တိဝိဓဓာတုသံဝဍ္ဎိတာနုဘာဝံ သဗ္ဗကိလေသဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထံ ပဓာနသင်္ခါတံ ဝီရိယံ၊ တဒတ္ထာယ။ ဧတ္ထ စ အာတပ္ပာယ စိတ္တံ န နမတိ ယထာဝုတ္တကင်္ခါဝသေန၊ ပဂေဝ အနုယောဂါဒိအတ္ထန္တိ ဒဿေတုံ စတ္တာရိပိ ပဒါနိ ဂဟိတာနိ၊ အနဝသေသဝိသေသဒဿနတ္ထံ ဝါ။ ကေစိ ပန ‘‘အာတပ္ပဝေဝစနာနေဝ အနုယောဂါဒိပဒါနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝါ သတ္ထရိ ကင်္ခါယ စိတ္တဿ ထဒ္ဓကစဝရခါဏုကဘာဝေန အကုသလဘာဝါဒိအာပါဒနတော စေတောခိလဘာဝံ ဒဿေတိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

သိက္ခာဂ္ဂဟဏေန ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မဿ ဂဟိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိယတ္တိဓမ္မေ စ ပဋိဝေဓဓမ္မေ စာ’’တိ။ ပရိယတ္တိဓမ္မေ ယတ္ထ ကင်္ခါယ သမ္ဘဝေါ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘စတုရာသီတိ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ပရမ္ပရာယ ပဋိဝေဓာဝဟဘာဝါဒိဝသေနပိ ဧကစ္စာနံ တတ္ထ သံသယုပ္ပတ္တိတော။ ယထာ စ ပဋိဝေဓေ ကင်္ခါ ဝုတ္တာ၊ ဧဝံ အဓိဂမဓမ္မေပိ ပဝတ္တတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဧကစ္စေ ‘‘ကသိဏာဒိဘာဝနာယ ဈာနာနိ ဣဇ္ဈန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကသိဏနိဿန္ဒော အာရုပ္ပာတိ၊ မေတ္တာဒိနိဿန္ဒော စတုတ္ထဗြဟ္မဝိဟာရော’’တိ ဧဝမာဒိနာ ကင်္ခတိယေဝါတိ။ ဧတ္ထ စ နဝလောကုတ္တရေသု ပညတ္တိယံယေဝ ကင်္ခါပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ အသံကိလေသိကတ္တာ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ။

ဧဝရူပန္တိ ဧဒိသံ သုပ္ပဋိပတ္တိ-ဥဇုပ္ပဋိပတ္တိ-ဉာယပ္ပဋိပတ္တိ-သာမီစိပ္ပဋိပတ္တိ-သင်္ခါတံ သမ္မာပဋိပဒံ။ အဓိသီလသိက္ခာဒယော လောကုတ္တရဓမ္မဿ အနုဓမ္မဘူတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧဝဉှိ မဂ္ဂဖလသိက္ခာဟိ ဣမာသံ ဝိသေသော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သိက္ခာဂ္ဂဟဏေန ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မဿ ဂဟိတတ္တာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဝတ္ထုတ္တယဿ သိက္ခာယ စ ဂုဏေသု အနဓိမုစ္စနအသမ္ပသီဒနဝသေန အပ္ပဋိပတ္တိဘာဝတော စိတ္တဿ ထဒ္ဓဘာဝေါ အာသပ္ပနပရိသပ္ပနဝသေန ပဝတ္တိယာ ကစဝရခါဏုကဘာဝေါ စ၊ ဧဝံ သဗြဟ္မစာရီသု အာဃာတစဏ္ဍိက္ကာဒိဝသေန ¶ စိတ္တဿ ထဒ္ဓဘာဝေါ စ ဥပဟနနဝိရုဇ္ဈနာဒိဝသေန ¶ ကစဝရခါဏုကဘာဝေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အရိယသင်္ဃဝိသယာ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ ပုဂ္ဂလဝိသယာ ကာစိ နတ္ထီတိ သင်္ဃဝိသယာဝ ဂဟိတာ၊ သာသနိကဝသေန စာယံ စေတောခိလဒေသနာတိ သဗြဟ္မစာရီဝိသယောဝ ကောပေါ ဂဟိတော။

၁၈၆။ ယထာ ဝတ္ထုကာမော၊ ဧဝံ ကိလေသကာမောပိ အဿာဒနီယော ဧဝါတိ ‘‘ကိလေသကာမေပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ရူပတဏှာ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ၊ ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧတ္ထ နိဝိသမာနာ နိဝိသတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၁။၁၃၃၊ ဝိဘ။ ၂၀၃)။ ကာမနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၁) သဗ္ဗေပိ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကာမနီယဋ္ဌေန ‘‘ကာမာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ဗလဝကာမရာဂဝတ္ထုဘူတာယေဝေတ္ထ ကာမဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ။ ဝိနိဗဒ္ဓဝတ္ထုဘာဝေန ယထာ ဝိသုံ အတ္တနော ကာယော ဂဟိတော၊ တထာ ပရေသံ တထာရူပါ ရူပဓမ္မာ သမူဟဋ္ဌေနာတိ အာဟ ‘‘ရူပေတိ ဗဟိဒ္ဓါရူပေ’’တိ။ ယထာ ဟိ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ဈာနာဒိဝိသေသာဓိဂမဿ ဝိနိဗဒ္ဓါယ သံဝတ္တတိ၊ ဧဝံ အတ္တနော ကာယေ အပေက္ခာ ဗဟိဒ္ဓါ စ သကပရိက္ခာရဉာတိမိတ္တာဒီသု အပေက္ခာတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ရူပေတိ ရူပဇ္ဈာနေ’’တိအာဒိနာ ပပဉ္စေန္တိ။ တဒယုတ္တံ ဈာနာဓိဂမဝိနိဗဒ္ဓါနံ သီလဿ စ သံကိလေသဘူတာနံ စေတောဝိနိဗဒ္ဓဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ။

ယာဝဒတ္ထန္တိ ယာဝ အတ္ထေတိ အဘိကင်္ခတိ၊ တာဝ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္တကံ ဣစ္ဆတိ၊ တတ္တက’’န္တိ။ န္တိ ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရပူရံ ဘုတ္တံ။ အဝဒေဟနတော ပူရဏတော။ သေယျသုခန္တိ သေယျံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ။ ပဿသုခန္တိ ပဿာနံ သမ္ပရိဝတ္တနေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ။ နိဒ္ဒါသုခန္တိ နိဒ္ဒါယနေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ။

သီလေနာတိအာဒိ ပတ္ထနာကာရဒဿနံ။ ဝတသမာဒါနန္တိ ဓုတင်္ဂါဒိဝတာနုဋ္ဌာနံ။ တပေါတိ ဝီရိယာရမ္ဘော။ သော ဟိ ကိလေသာနံ တပနဋ္ဌေန နိဂ္ဂဏှနဋ္ဌေန တပစရဏန္တိ ဝုတ္တံ။

၁၈၉။ ဆန္ဒံ နိဿာယာတိ ဆန္ဒံ ဓုရံ၊ ဆန္ဒံ ဇေဋ္ဌကံ၊ ဆန္ဒံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ပဝတ္တိဝသေန ဆန္ဒံ နိဿာယ။ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေန ပဓာနဘူတာ၊ ပဓာနဘာဝံ ဝါ ပတ္တာတိ ပဓာနဘူတာ။ တေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ဆန္ဒနိဿယေန ပဝတ္တသမာဓိနာ စေဝ ‘‘ပဓာနသင်္ခါရော’’တိ ဝုတ္တဝီရိယေန စ။ ဥပေတန္တိ သမ္ပယုတ္တံ။ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ၊ နိပ္ဖတ္တိအတ္ထေန ပဋိလာဘဋ္ဌေန စာတိ အတ္ထော၊ တဿာ ဣဒ္ဓိယာ ပါဒံ ပါဒကံ ¶ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ။ အထ ဝါ ဣဇ္ဈန္တိ တာယ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣဒ္ဓိ၊ သာဝ ဥပရိဝိသေသာနံ ¶ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ပါဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒ္ဓိဘူတံ ဝါ ပါဒန္တိ ဣဒ္ဓိပါဒ’’န္တိ။ သေသေသုပီတိ ဝီရိယိဒ္ဓိပါဒါဒီသုပိ။ အဿာတိ ဣဒ္ဓိပါဒဿ။ အတ္ထော ဒီပိတောတိ ဒီပနတ္ထံ ကတံ၊ တသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၃၆၉) တဿ အတ္ထဝိစာရော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဣဒ္ဓိပါဒါနံ သမာဓိပဓာနတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ ကထိတ’’န္တိ။ တေသံ တေသံ ကုသလဓမ္မာနံ အနုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပာဒနကိရိယာယ ဥပ္ပန္နာနံ ပရိဗြူဟနကိရိယာယ ဥဿဟနတော ဥဿောဠှီ၊ ထာမပ္ပတ္တာ ပရက္ကမဓာတု။ သာ ပန စတုန္နံ ဣဒ္ဓိပါဒါနံ ဝိသေသပစ္စယဘူတာ တေ ဥပါဒါယ ‘‘ပဉ္စမီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ သာ စ ယသ္မာ သမထဝိပဿနာဘာဝနာသု တတ္ထ စအာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနေသု သာဓေတဗ္ဗံ ဝီရိယံ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဥဿောဠှီတိ သဗ္ဗတ္ထ ကတ္တဗ္ဗဝီရိယံ ဒဿေတီ’’တိ။ ပုဗ္ဗဘာဂိယသမထဝိပဿနာသာဓနံ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မဝိဘာဂေန ဘိန္ဒိတွာ အာဟ ‘‘ပဉ္စ စေတောခိလပ္ပဟာနာနိ ပဉ္စ ဝိနိဗန္ဓပ္ပဟာနာနီ’’တိ။ ဘဗ္ဗောတိ ယုတ္တော အရဟတိ နိပ္ဖတ္တိယာ။ ဉာဏေနာတိ မဂ္ဂဉာဏေန။ ကိလေသဘေဒါယာတိ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနာယ။ ခေမဿာတိ အနုပဒ္ဒဝဿ။

သမ္ဘာဝနတ္ထေတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၁၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၇။၇၁) ‘‘အပိ နာမေဝံ သိယာ’’တိ ဝိကပ္ပနတ္ထော သမ္ဘာဝနတ္ထော။ ဧဝံ ဟီတိ ဧဝံ ဧကမေဝ သင်္ချံ အဝတွာ အပရာယ သင်္ချာယ သဒ္ဓိံ ဝစနံ လောကေ သိလိဋ္ဌဝစနံ ဟောတိ ယထာ ‘‘ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ဥဒကဖုသိတာနီ’’တိ။ သမ္မာ အဓိသယိတာနီတိ ပါဒါဒီဟိ အတ္တနာ နေသံ ကိဉ္စိ ဥပဃာတံ အကရောန္တိယာ ဗဟိဝါတာဒိပရိဿယပရိဟရဏတ္ထံ သမ္မဒေဝ ဥပရိ သယိတာနိ။ ဥတုံ ဂါဟာပေန္တိယာတိ တေသံ အလ္လသိနေဟပရိယာဒါနတ္ထံ အတ္တနော ကာယုသ္မာဝသေန ဥတုံ ဂဏှာပေန္တိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဥသ္မီကတာနီ’’တိ။ သမ္မာ ပရိဘာဝိတာနီတိ သမ္မဒေဝ သဗ္ဗသော ကုက္ကုဋဝါသနာယ ဝါသိတာနိ။ တေနာဟ ‘‘ကုက္ကုဋဂန္ဓံ ဂါဟာပိတာနီ’’တိ။ အယဉ္စ ကုက္ကုဋဂန္ဓပရိဘာဝနာ သမ္မာအဓိသယနသမ္မာပရိသေဒနနိပ္ဖတ္တိယာ ‘‘အနုနိပ္ဖာဒီ’’တိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁၁) ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေဟိ ပန သဒ္ဓိံယေဝ ဣဇ္ဈနတော ဝုတ္တံ ‘‘တိဝိဓကိရိယာကရဏေနာ’’တိ။ ကိဉ္စာပိ န ဧဝံ ‘‘အဟော ဝတိမေ’’တိအာဒိနာ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ကာရဏဿ ပန သမ္ပာဒိတတ္တာ အထ ခေါ ဘဗ္ဗာဝ အဘိနိဗ္ဘိဇ္ဇိတုန္တိ ယောဇနာ ¶ ။ ကသ္မာ ဘဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘တေ ဟိ ယသ္မာ တာယာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ ယထာ ကပါလဿ တနုတာ အာလောကဿ အန္တော ပညာယမာနဿ ကာရဏံ၊ တထာ ကပါလဿ တနုတာယ နခသိခါမုခတုဏ္ဍကာနံ ခရတာယ စ အလ္လသိနေဟဿ ပရိယာဒါနံ ကာရဏဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ တသ္မာတိ အာလောကဿ အန္တော ပညာယမာနတော၊ သယဉ္စ ပရိပါကဂတတ္တာ။

ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနန္တိ ဩပမ္မတ္ထဿ ဥပမေယျေန သမ္မဒေဝ ပဋိပါဒနံ။ အတ္ထေနာတိ ဥပမေယျတ္ထေန။ ယထာ ကုက္ကုဋိယာ အဏ္ဍေသု တိဝိဓကိရိယာယ ကရဏံ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကာနံ အဏ္ဍကောသတော ¶ နိက္ခမနဿ မူလကာရဏံ၊ ဧဝံ ဘိက္ခုနော ဥဿောဠှီပန္နရသာနိ အင်္ဂါနိ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသတော နိက္ခမနဿ မူလကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘တဿာ ကုက္ကုဋိယာ…ပေ… သမန္နာဂတဘာဝေါ’’တိ။ ပဋိစ္ဆာဒနသာမညေန အဝိဇ္ဇာယ အဏ္ဍကောသသဒိသတာယ ဗလဝဝိပဿနာဝသေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသဿ တနုဘာဝေါ၊ ဝိပဿနာဉာဏဿ ပရိဏာမကာလော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဘာဝါပတ္တိ၊ တဒါ စ သာ မဂ္ဂဉာဏဂဗ္ဘံ ဓာရေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏကာလော’’တိ။ အဘိညာပက္ခေတိ လောကိယာဘိညာပက္ခေ။ လောကုတ္တရာဘိညာ ဟိ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလိကာတိ။ ဂါထာယ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဟရတီတိ ဒေသနာဝိလာသေန ဝိနေယျသန္တာနဂတံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ဃဋ္ဋေတိ၊ ယထာဌာနေ ဌာတုံ န ဒေတိ။

ပဋိသင်္ခါနပ္ပဟာနန္တိ တဒင်္ဂပ္ပဟာနပုဗ္ဗကံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ။ ပုဗ္ဗဘာဂိယာ ဣဒ္ဓိပါဒါ ပါဠိယံ ဂဟိတာတိ ‘‘ဣဒ္ဓိပါဒေဟိ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥဿောဠှိပန္နရသင်္ဂသမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဘဗ္ဗော အဘိနိဗ္ဗိဒါယာ’’တိအာဒိဝစနတော (မ။ နိ။ ၁။၁၈၉) လောကုတ္တရိဒ္ဓိပါဒါ ပန သမ္ဗောဓဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ။ မဂ္ဂေ အာဂတေတိ ဥဿောဠှီပန္နရသင်္ဂသမန္နာဂတဿ ဘိက္ခုနော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပယတော မဂ္ဂေ အာဂတေ ဥပ္ပန္နေ၊ ပါဠိယံ ဝါ အဘိနိဗ္ဘိဒါသမ္ဗောဓဂ္ဂဟဏေဟိ မဂ္ဂေ အာဂတေ။ ဖလေ အာဂတေတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိဗ္ဗာနဿ ပန ပါဠိယံ အနာဂတတ္တာ နိဿရဏပ္ပဟာနံ န ဂဟိတံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

စေတောခိလသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ ဝနပတ္ထပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၀။ ဝနီယတိ ¶ ¶ ဝိဝေကကာမေဟိ ဘဇီယတိ၊ ဝနုတေ ဝါ တေ အတ္တသမ္ပတ္တိယာ ဝသနတ္ထာယ ယာစန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝနံ၊ ပတိဋ္ဌန္တိ ဧတ္ထ ဝိဝေကကာမာ ယထာဓိပ္ပေတဝိသေသာဓိဂမေနာတိ ပတ္ထံ၊ ဝနေသု ပတ္ထံ ဂဟနဋ္ဌာနေ သေနာသနံ ဝနပတ္ထံ။ ပရိယာယတိ အတ္တနော ဖလံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္တတီတိ ပရိယာယော၊ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဝနပတ္ထပရိယာယန္တိ ဝနပတ္ထကာရဏ’’န္တိ။ ဝနပတ္ထဉှိ တံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတော ဥပနိဿယကာရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ဝနပတ္ထံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတီ’’တိ။ ပရိယာယတိ ဒေသေတဗ္ဗမတ္ထံ ပတိဋ္ဌပေတီတိ ပရိယာယော၊ ဒေသနာ။ ဝနပတ္ထံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ ဒေသနာ ဝနပတ္ထဒေသနာ၊ တံ၊ ဥဘယတ္ထာပိ ဝနပတ္ထဂ္ဂဟဏံ လက္ခဏမတ္တံ ဂါမာဒီနမ္ပေတ္ထ ကာရဏဘာဝဿ၊ ဒေသနာယ ဝိသယဘာဝဿ စ လဗ္ဘမာနတ္တာ။

၁၉၁။ နိဿာယာတိ အပဿာယ၊ ဝိဝေကဝါသဿ အပဿယံ ကတွာတိ အတ္ထော။ န ဥပဋ္ဌာတီတိအာဒီဟိ တသ္မိံ ဝနပတ္ထေ သေနာသနသပ္ပာယာဘာဝံ၊ ဥတုပုဂ္ဂလဓမ္မဿဝနသပ္ပာယာဘာဝမ္ပိ ဝါ ဒဿေတိ။ ဇီဝိတသမ္ဘာရာတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၉။၆) ဇီဝိတပ္ပဝတ္တိယာ သမ္ဘာရာ ပစ္စယာ။ သမုဒါနေတဗ္ဗာတိ သမ္မာ ဉာယေန အနဝဇ္ဇဥဉ္ဆာစရိယာဒိနာ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ အာနေတဗ္ဗာ ပါပုဏိတဗ္ဗာ။ တေ ပန တထာ သမုဒါနိတာ သမာဟဋာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သမာဟရိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဒုက္ခေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သုလဘုပ္ပာဒါ န ဟောန္တိ။ ဧတေန ဘောဇနသပ္ပာယာဒိအဘာဝံ ဒဿေတိ။ ရတ္တိဘာဂံ ဝါ ဒိဝသဘာဂံ ဝါတိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ရတ္တိကောဋ္ဌာသေ ဝါ ဒိဝသကောဋ္ဌာသေ ဝါ’’တိ။ ရတ္တိံယေဝ ပက္ကမိတဗ္ဗံ သမဏဓမ္မဿ တတ္ထ အနိပ္ဖဇ္ဇနတော။

၁၉၂-၃။ သင်္ခါပီတိ ‘‘ယဒတ္ထမဟံ ပဗ္ဗဇိတော၊ န မေတံ ဣဓ နိပ္ဖဇ္ဇတိ၊ စီဝရာဒိ ပန သမုဒါဂစ္ဆတိ၊ နာဟံ တဒတ္ထံ ပဗ္ဗဇိတော၊ ကိံ မေ ဣဓ ဝါသေနာ’’တိ ပဋိသင်္ခါယပိ။ အနန္တရဝါရေ သင်္ခါပီတိ ‘‘ယဒတ္ထမဟံ ပဗ္ဗဇိတော၊ တံ မေ ဣဓ နိပ္ဖဇ္ဇတိ၊ စီဝရာဒိ ပန န သမုဒါဂစ္ဆတိ၊ နာဟံ တဒတ္ထံ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ ပဋိသင်္ခါယပီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သမဏဓမ္မဿ နိပ္ဖဇ္ဇနဘာဝံ ဇာနိတွာ’’တိ။

၁၉၅-၇။ သော ¶ ပုဂ္ဂလော အနာပုစ္ဆာ ပက္ကမိတဗ္ဗံ၊ နာနုဗန္ဓိတဗ္ဗောတိ ‘‘သော ပုဂ္ဂလော’’တိ ပဒဿ ‘‘နာနုဗန္ဓိတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ယဿ ယေန ဟိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဒူရဋ္ဌေနပိ သော ဘဝတိ ¶ ။ တံ ပုဂ္ဂလန္တိ ‘‘သော ပုဂ္ဂလော’’တိ ပစ္စတ္တဝစနံ ဥပယောဂဝသေန ပရိဏာမေတွာ တံ ပုဂ္ဂလံ အနာပုစ္ဆာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အတ္ထဝသေန ဟိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမောတိ။ တံ အာပုစ္ဆာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အာပုစ္ဆာ ပက္ကမိတဗ္ဗန္တိ စ ကတညုတကတဝေဒိတာယ နိယောဇနံ။

၁၉၈။ ဧဝရူပေါတိ ယံ နိဿာယ ဘိက္ခုနော ဂုဏေဟိ ဝုဒ္ဓိယေဝ ပါဋိကင်္ခါ၊ ပစ္စယေဟိ စ န ပရိဿမော၊ ဧဝရူပေါ ဒဏ္ဍကမ္မာဒီဟိ နိဂ္ဂဏှာတိ စေပိ၊ န ပရိစ္စဇိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ ‘‘သစေပီ’’တိအာဒိနာ။

ဝနပတ္ထပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ မဓုပိဏ္ဍိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၉။ ဇာတိဝနန္တိ ¶ သယံဇာတံ ဝနံ။ တေနာဟ ‘‘အရောပိမ’’န္တိ။ ပဋိသလ္လာနတ္ထာယာတိ ဧကီဘာဝတ္ထာယ၊ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော ဝါ စိတ္တံ ပဋိနိဝတ္တေတွာ အစ္စန္တသန္တေ နိဗ္ဗာနေ ဖလသမာပတ္တိဝသေန အလ္လီယာပနတ္ထံ။ ဒဏ္ဍော ပါဏိမှိ အဿာတိ ဒဏ္ဍပါဏိ။ ယထာ သော ‘‘ဒဏ္ဍပါဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒဏ္ဍဝိတ္တတာယာတိ ဒဏ္ဍေ သောဏ္ဍတာယ။ သော ဟိ ဒဏ္ဍပသုတော ဒဏ္ဍသိပ္ပေ စ သုကုသလော တတ္ထ ပါကဋော ပညာတော၊ တသ္မာ ဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာဝ ဝိစရတိ။ ဇင်္ဃာကိလမထဝိနောဒနတ္ထန္တိ ရာဇသဘာယ စိရနိသဇ္ဇာယ ဥပ္ပန္နဇင်္ဃာပရိဿမဿ အပနယနတ္ထံ။ အဓိစ္စနိက္ခမနောတိ ယာဒိစ္ဆကနိက္ခမနော၊ န အဘိဏှနိက္ခမနော။ ဩလုဗ္ဘာတိ သန္နိရုမ္ဘိတွာ ဌိတော။ ယထာ သော ‘‘ဩလုဗ္ဘာ’’တိ ဝုတ္တော၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂေါပါလကဒါရကော ဝိယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၂၀၀။ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဒိဋ္ဌီတိ အာဟ ‘‘ကိံ ဝါဒီတိ၊ ကိံ ဒိဋ္ဌိကော’’တိ? ကိမက္ခာယီတိ ကိမာစိက္ခကော၊ ကီဒိသဓမ္မကထော? အစိတ္တီကာရေနာတိ အနာဒရေန။ တထာပုစ္ဆနေ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ နဿတေတန္တိ နဿတု ဧတံ ကုလံ။

အတ္ထံ ¶ န ဇာနာတီတိ အတ္ထံ စေ ဧကဒေသေန ဇာနေယျ၊ တံ မိစ္ဆာ ဂဟေတွာ ပဋိပ္ဖရိတွာပိ တိဋ္ဌေယျ။ တဿ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယာတိ တဒဿ အတ္ထာဇာနနံ ဘဂဝတာ ဣစ္ဆိတံ။ ဝိဂ္ဂါဟိကကထန္တိ ဝိဂ္ဂဟကထံ၊ သာရမ္ဘကထန္တိ အတ္ထော။ နနု ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ လောကေ ပုထူ သမဏဗြာဟ္မဏာ နာနာဝါဒါ သန္တီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တထာဂတော ဟီ’’တိအာဒိ။ န ဝိဝဒတိ ဝိဝါဒဟေတုကာနံ ကာမဒိဋ္ဌိဇ္ဈောသာနာနံ မဂ္ဂေနေဝ သမုဂ္ဃာတိတတ္တာ၊ တဒဘာဝတော ပန လောကော တထာဂတေန ဝိဝဒတိ။ ဓမ္မဝါဒီ ယထာဘူတဝါဒီ ဓမ္မဝါဒီဟိ န ဝိဝဒတိ တေသံ ဝိဝဒိတုကာမတာယ ဧဝ အဘာဝတော၊ အဓမ္မဝါဒီ ပန တိဏာယပိ နမညမာနော တေဟိ ကိဉ္စိ ဝိဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မဝါဒီ ကေနစိ လောကသ္မိံ ဝိဝဒတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၉၄)။ အဓမ္မဝါဒီ ပန အသမုစ္ဆိန္နဝိဝါဒဟေတုကတ္တာ ဝိဝဒတေဝ။ တထာ စာဟ ‘‘အဓမ္မဝါဒီဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဝဒတီ’’တိ။

ယထာ စ ပနာတိ ဧတ္ထ ယထာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ယထာ စ အနုပ္ပန္နဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥပ္ပာဒေါ ဟောတိ၊ တဉ္စ ¶ ပဇာနာတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၂၂) ဝိယ ကာရဏတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ယေန ကာရဏေနာ’’တိ။ ကာရဏာကာရော ဝါ ဣဓ ယထာ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တော၊ သော ပန အတ္ထတော ကာရဏမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန ကာရဏေနာ’’တိ။ ‘‘ဣဒံ ကထံ ဣဒံ ကထံ’’တိ ပဝတ္တနတော ကထံကထာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ။ သာ ယဿ နတ္ထိ၊ သော အကထံကထီ၊ တံ အကထံကထိံ။ ဝိပ္ပဋိသာရကုက္ကုစ္စံ ဘဂဝတာ အနာဂါမိမဂ္ဂေနေဝ ဆိန္နံ၊ ဟတ္ထပါဒကုက္ကုစ္စံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန အာဝေဏိကဓမ္မာဓိဂမတော။ အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇနကဘဝေါ ‘‘ဘဝါဘဝေါ’’တိ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနဗ္ဘဝေ’’တိ။ သံဝရာသံဝရော ဖလာဖလံ ဝိယ ခုဒ္ဒကမဟန္တော ဘဝေါ ‘‘ဘဝါဘဝေါ’’တိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဟီနပဏီတေ ဝါ ဘဝေ’’တိ။ ဘဝေါ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော ‘‘အဘဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁။တိကမာတိကာ)။ ကိလေသသညာတိ ကာမသညာဒိကေ ဝဒတိ။ ကိလေသာ ဧဝ ဝါ သညာနာမေန ဝုတ္တာ ‘‘သညာ ပဟာယ အမတံ ဧဝ ပါပုဏာတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အတ္တနော ခီဏာသဝဘာဝံ ဒီပေတီတိ ဣမိနာဝ ပရေသဉ္စ တထတ္တာယ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နီဟရိတွာ ကီဠာပေတွာတိ နီဟရိတွာ စေဝ ကီဠာပေတွာ စ၊ နီဟရဏဝသေန ဝါ ကီဠာပေတွာ။ တိဝိသာခန္တိ တိဘင်္ဂဘာကုဋိ ဝိယ နလာဋေ ဇာတတ္တာ နလာဋိကံ။

၂၀၁။ ကိန္တိ ¶ နု ခေါတိ ကိံ ကာရဏေနာတိ အတ္ထော။ အနုသန္ဓိံ ဂဟေတွာတိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိံ ဥဋ္ဌပေတွာ။ ယတောနိဒါနန္တိ ယံနိဒါနံ၊ ယံကာရဏာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုရိမပဒေ ဟိ ဝိဘတ္တိ အလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော၊ ဆအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနာဒိနိဒါနန္တိ အယမေဝ အတ္ထော။ သင်္ခါယန္တိ သင်္ခါဘာဝေန ဉာယန္တီတိ သင်္ခါတိ အာဟ ‘‘သင်္ခါတိ ကောဋ္ဌာသာ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ မာနောပိ ပပဉ္စော၊ အဘိနန္ဒနသဘာဝေ ဧဝ ပန ဂဏှန္တော ‘‘တဏှာမာနဒိဋ္ဌိပပဉ္စသမ္ပယုတ္တာ’’တိ အာဟ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘အဘိနန္ဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။ သမုဒါစရန္တီတိ သဗ္ဗသော ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ပရိယာဒါယ ပဝတ္တန္တိ။ မရိယာဒတ္ထော ဟိ အယမာကာရော၊ တေန စ ယောဂေန ပုရိသန္တိ ဥပယောဂဝစနံ ယထာ ‘‘တထာဂတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရဟန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒွေ ဝိတက္ကာ သမုဒါစရန္တီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၃၈)။ တဏှာဒယော စ ယထာသကံ ပဝတ္တိအာကာရံ အဝိလင်္ဃန္တိယော အာသေဝနဝသေန ဥပရူပရိ ပဝတ္တန္တိ။ တထာ ဟိ တာ ‘‘ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိ ဝုတ္တာ။

ကာရဏေတိ ပဝတ္တိပစ္စယေ။ ဧကာယတနမ္ပိ …ပေ… နတ္ထီတိ စက္ခာယတနာဒိ ဧကမ္ပိ အာယတနံ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗံ အဘိဝဒိတဗ္ဗံ အဇ္ဈောသိတဗ္ဗဉ္စ နတ္ထိ စေ၊ နနု နတ္ထိ ဧဝ၊ ကသ္မာ ‘‘နတ္ထိ စေ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? သစ္စံ နတ္ထိ၊ အပ္ပဟီနာဘိနန္ဒနာဘိဝဒနအဇ္ဈောသာနာနံ ပန ပုထုဇ္ဇနာနံ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗာဒိပ္ပကာရာနိ အာယတနာနိ ဟောန္တီတိ တေသံ န သက္ကာ နတ္ထီတိ ဝတ္တု၊ ပဟီနာဘိနန္ဒနာဒီနံ ပန သဗ္ဗထာ နတ္ထီတိ ‘‘နတ္ထိ စေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဟံ မမန္တိ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗန္တိ ¶ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာယ ‘‘အဟ’’န္တိ တဏှာဘိနန္ဒနာယ ‘‘မမ’’န္တိ ရောစေတဗ္ဗံ။ အဘိဝဒိတဗ္ဗန္တိ အဘိနိဝိသနသမုဋ္ဌာပနဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အဟံ မမန္တိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ အဇ္ဈောသိတွာတိ ဒိဋ္ဌိ တဏှာ ဝတ္ထုံ အနုပဝိသိတွာ ဂါဟဒွယံ အနညသာဓာရဏံ ဝိယ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ’’တိ။ ဧတေနာတိ ‘‘ဧတ္ထ စေ နတ္ထီ’’တိအာဒိဝစနေန။ ဧတ္ထာတိ အာယတနေသု။ တဏှာဒီနံ အဝတ္ထုဘာဝဒဿနမုခေန တဏှာဒီနံယေဝ အပ္ပဝတ္တိံ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနံ ကထိတန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဧသေဝန္တော’’တိအာဒိ၊ အယမေဝ အဘိနန္ဒနာဒီနံ နတ္ထိဘာဝကရော မဂ္ဂေါ၊ တပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဘူတံ ဖလံ၊ တံနိဿရဏံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ ရာဂါနုသယာဒီနံ အန္တော အဝသာနံ အပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အယံ …ပေ… အန္တော’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘ဧသေဝန္တော ပဋိဃာနုသယာနံ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗပဒေသု။

အာဒိယတီတိ ¶ ပဟာရဒါနာဒိဝသေန ဂယှတိ။ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ကလဟန္တိ ဘဏ္ဍနာဒိမတ္တေ အဋ္ဌတွာ မုခသတ္တီဟိ ဝိတုဒနာဒိဝသေန မတ္ထကပ္ပတ္တံ ကလဟံ။ ယာယ ကရောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိရုဒ္ဓဂ္ဂါဟဝသေန နာနာဂါဟမတ္တံ၊ တထာ ဝိရုဒ္ဓဝါဒဝသေန နာနာဝါဒမတ္တံ။ ဧဝံ ပဝတ္တန္တိ ဂရုကာတဗ္ဗေသုပိ ဂါရဝံ အကတွာ ‘‘တုဝံ တုဝ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ သာရမ္ဘကထံ၊ ယာယ စေတနာယ ယံ ကရောတိ၊ သာ တုဝံ တုဝံ။ နိဿာယာတိ ပဋိစ္စ၊ နိဿယာဒိပစ္စယေ ကတွာတိ အတ္ထော။ ကိလေသာနံ ဥပ္ပတ္တိနိမိတ္တတာ တာဝ အာယတနာနံ ဟောတု တဗ္ဘာဝေ ဘာဝတော၊ နိရောဓနိမိတ္တတာ ပန ကထံ။ န ဟေတ္ထ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော လောကိယာနံယေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘နိရုဇ္ဈမာနာပီ’’တိအာဒိ။ နာမမတ္တေန နိမိတ္တတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယတ္ထုပ္ပန္နာ၊ တတ္ထေဝ နိရုဒ္ဓါ ဟောန္တီ’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ သုတ္တန္တရေန သာဓေန္တော ‘‘သွာယမတ္ထော’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ သမုဒယသစ္စပဉှေနာတိ မဟာသတိပဋ္ဌာနေ သမုဒယသစ္စနိဒ္ဒေသေန။ သော ဟိ ‘‘ကတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ပဉှောတိ ဝုတ္တော။ နနု တတ္ထ တဏှာယ ဥပ္ပတ္တိနိရောဓာ ဝုတ္တာ၊ န သဗ္ဗကိလေသာနန္တိ ဤဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယထေဝ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ လဒ္ဓဝေါဟာရေတိ ဣမိနာ ရာဂါဒီနံ အပ္ပဝတ္တိနိမိတ္တတာယ အန္တောတိ သမညာ နိဗ္ဗာနဿာတိ ဒဿေတိ။ ဧတေနေဝ အဘိနန္ဒနာဒီနံ အဘာဝေါတိ စ ဣဒံ သံဝဏ္ဏိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကထံ ပန သဗ္ဗသင်္ခတဝိနိဿဋေ နိဗ္ဗာနေ အကုသလဓမ္မာနံ နိရောဓသမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘ယဉှိ ယတ္ထ နတ္ထိ၊ တံ တတ္ထ နိရုဒ္ဓံ နာမ ဟောတီ’’တိ။ ယွာယံ အပ္ပဝတ္တိယံ နိရောဓဝေါဟာရော ဝုတ္တော၊ သွာယမတ္ထော နိရောဓပဉှေန ဒီပေတဗ္ဗော။ န ဟိ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓါ ဝိတက္ကဝိစာရာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါတိ ဝုတ္တာ၊ အထ ခေါ အပ္ပဝတ္တာ ဧဝါတိ။

၂၀၃။ ဧဝံသမ္ပဒန္တိ ¶ ဧဝံသမ္ပဇ္ဇနကံ ဧဝံ ပဿိတဗ္ဗံ ဣဒံ မမ အဇ္ဈေသနံ။ တေနာဟ ‘‘ဤဒိသန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ဇာနံ ဇာနာတီတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၀။၁၁၃-၁၁၆) သဗ္ဗညုတညာဏေန ဇာနိတဗ္ဗံ သဗ္ဗံ ဇာနာတိ။ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဟိ အဝိသေသဂ္ဂဟဏေန စ ‘‘ဇာန’’န္တိ ဣမိနာ နိရဝသေသံ ဉေယျဇာတံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ တဗ္ဗိသယာယ ဇာနနကိရိယာယ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ ¶ ကရဏံ ဘဝိတုံ ယုတ္တံ။ အထ ဝါ ပကရဏဝသေန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန စာယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ ပဿိတဗ္ဗမေဝ ပဿတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခု-ပညာစက္ခု-ဓမ္မစက္ခု-ဗုဒ္ဓစက္ခု-သမန္တစက္ခု-သင်္ခါတေဟိ ဉာဏစက္ခူဟိ ပဿိတဗ္ဗံ ပဿတိ ဧဝ။ အထ ဝါ ဇာနံ ဇာနာတီတိ ယထာ အညေ သဝိပလ္လာသာ ကာမရူပပရိညာဝါဒိနော ဇာနန္တာပိ ဝိပလ္လာသဝသေန ဇာနန္တိ၊ န ဧဝံ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ပန ပဟီနဝိပလ္လာသတ္တာ ဇာနန္တော ဇာနာတိ ဧဝ၊ ဒိဋ္ဌိဒဿနဿ စ အဘာဝါ ပဿန္တော ပဿတိယေဝါတိ အတ္ထော။ ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌေနာတိ ယထာ စက္ခု သတ္တာနံ ဒဿနတ္ထံ ပရိဏေတိ၊ ဧဝံ လောကဿ ယာထာဝဒဿနသာဓနတော ဒဿနကိစ္စပရိဏာယကဋ္ဌေန စက္ခုဘူတော၊ ပညာစက္ခုမယတ္တာ ဝါ သယမ္ဘုဉာဏေန ပညာစက္ခုံ ဘူတော ပတ္တောတိ ဝါ စက္ခုဘူတော။ ဉာဏဘူတောတိ ဧတဿ စ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဓမ္မာ ဝါ ဗောဓိပက္ခိယာ တေဟိ ဥပ္ပန္နတ္တာ လောကဿ စ တဒုပ္ပာဒနတော၊ အနညသာဓာရဏံ ဝါ ဓမ္မံ ပတ္တောတိ ဓမ္မဘူတော။ ဗြဟ္မာ ဝုစ္စတိ မဂ္ဂေါ တေန ဥပ္ပန္နတ္တာ လောကဿ စ တဒုပ္ပာဒနတ္တာ၊ တဉ္စ သယမ္ဘုဉာဏေန ပတ္တောတိ ဗြဟ္မဘူတော။ စတုသစ္စဓမ္မံ ဝဒတီတိ ဝတ္တာ။ စိရံ သစ္စပဋိဝေဓံ ပဝတ္တေန္တော ဝဒတီတိ ပဝတ္တာ။ အတ္ထံ နီဟရိတွာတိ ဒုက္ခာဒိအတ္ထံ တတ္ထာပိ ပီဠနာဒိအတ္ထံ ဥဒ္ဓရိတွာ။ ပရမတ္ထံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ ပါပယိတာ၊ အမတသစ္ဆိကိရိယံ သတ္တေသု ဥပ္ပာဒေန္တော အမတံ ဒဒါတီတိ အမတဿ ဒါတာ။ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ တဒါယတ္တဘာဝတော ဓမ္မဿာမီ။

၂၀၄။ သော ဝါ ဥဒ္ဒေသော အတ္တနောပိ ဟောတီတိ ထေရော ‘‘ယံ ခေါ နော’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗလောကသာဓာရဏာ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာတိ။ ဣဒါနိ ယေဟိ ဒွါရာရမ္မဏေဟိ ပုရိသံ ပပဉ္စသညာသင်္ခါ သမုဒါစရန္တိ၊ တာနိ တာဝ ဒဿေန္တော ပပဉ္စသညာသင်္ခါ ဒဿေတုံ ယေန သဠာယတနဝိဘင်္ဂေန နိဒ္ဒေသော ကတော၊ တဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘စက္ခုဉ္စာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ နိဿယဘာဝေနာတိ နိဿယပစ္စယဘာဝေန။ နိဿယပစ္စယော စ ပသာဒစက္ခုယေဝ ဟောတိ၊ န စုဒ္ဒသသမ္ဘာရံ၊ စတုစတ္တာလီသသမ္ဘာရံ ဝါ သသမ္ဘာရစက္ခုန္တိ အာဟ ‘‘စက္ခုပသာဒဉ္စ ပဋိစ္စာ’’တိ။ အာရမ္မဏဘာဝေနာတိ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေန။ အာရမ္မဏပစ္စယော စ စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပေသု ယံ ကိဉ္စိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပေ စ ပဋိစ္စာ’’တိ။

ဧတ္ထ စက္ခု ဧကမ္ပိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ရူပါယတနံ ပန အနေကမေဝ သံဟတန္တိ ¶ ဣမဿ ¶ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ နိဿယဘာဝေန ‘‘စက္ခုပသာဒဉ္စ အာရမ္မဏဘာဝေန စတုသမုဋ္ဌာနိကရူပေ စာ’’တိ ဝစနဘေဒေါ ကတော။ ကိံ ပန ကာရဏံ စက္ခု ဧကမ္ပိ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ရူပံ ပန အနေကမေဝါတိ? ပစ္စယဘာဝဝိသေသတော။ စက္ခု ဟိ စက္ခုဝိညာဏဿ နိဿယပုရေဇာတဣန္ဒြိယဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောန္တံ အတ္ထိဘာဝေနေဝ ဟောတိ တသ္မိံ သတိ တဿ ဘာဝတော၊ အသတိ အဘာဝတော၊ ယတော တံ အတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုစ္စတိ၊ တန္နိဿိတတာ စဿ န ဧကဒေသေန အလ္လီယနဝသေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ အရူပဘာဝတော။ အထ ခေါ ဂရုရာဇာဒီသု သိဿရာဇပုရိသာဒီနံ ဝိယ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ၊ ဣတရေ ပန ပစ္စယာ တေန တေန ဝိသေသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သစာယံ ပစ္စယဘာဝေါ န ဧကသ္မိံ န သမ္ဘဝတီတိ ဧကမ္ပိ စက္ခု စက္ခုဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘စက္ခုဉ္စာဝုသော၊ ပဋိစ္စာ’’တိ ဧကဝစနဝသေန ဝုတ္တံ။ ရူပံ ပန ယဒိပိ စက္ခု ဝိယ ပုရေဇာတအတ္ထိ-အဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောတိ ပုရေတရံ ဥပ္ပန္နံ ဟုတွာ ဝိဇ္ဇမာနက္ခဏေ ဧဝ ဥပကာရကတ္တာ တထာပိ အနေကမေဝ သံဟတံ ဟုတွာ ပစ္စယော ဟောတိ အာရမ္မဏဘာဝတော။ ယဉှိ ပစ္စယဓမ္မံ သဘာဝဘူတံ၊ ပရိကပ္ပိတာကာရမတ္တံ ဝါ ဝိညာဏံ ဝိဘာဝေန္တံ ပဝတ္တတိ၊ တဒညေသဉ္စ သတိပိ ပစ္စယဘာဝေ သော တဿ သာရမ္မဏသဘာဝတာယ ယံ ကိဉ္စိ အနာလမ္ဘိတွာ ပဝတ္တိတုံ အသမတ္ထဿ ဩလုဗ္ဘပဝတ္တိကာရဏဘာဝေန အာလမ္ဗနီယတော အာရမ္မဏံ နာမ၊ တဿ ယသ္မာ ယထာ တထာ သဘာဝူပလဒ္ဓိ ဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယလာဘော၊ တသ္မာ စက္ခုဝိညာဏံ ရူပံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနံ တဿ သဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တမေဝ ပဝတ္တတိ။ သာ စဿ ဣန္ဒြိယာဓီနဝုတ္တိကဿ အာရမ္မဏသဘာဝူပလဒ္ဓိ န ဧကဒွိကလာပဂတဝဏ္ဏဝသေန ဟောတိ၊ နာပိ ကတိပယကလာပဂတဝဏ္ဏဝသေန၊ အထ ခေါ အာဘောဂါနုရူပံ အာပါထဂတဝဏ္ဏဝသေနာတိ အနေကမေဝ ရူပံ သံဟစ္စကာရိတာယ ဝိညာဏဿ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ ဗဟုဝစနဝသေနာဟ။

ယံ ပန ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂ ပစ္စယနိဒ္ဒေသ) ‘‘ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဓာတုယာ တံသမ္ပယုတ္တကာနဉ္စ ဓမ္မာနံ အာရမ္မဏပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ယာဒိသံ ရူပါယတနံ စက္ခုဝိညာဏဿ အာရမ္မဏပစ္စယော၊ တာဒိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကီဒိသံ ပန တန္တိ ¶ ? သမုဒိတန္တိ ပါကဋောယမတ္ထော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ယဒေကေ ဝဒန္တိ ‘‘အာယတနသလ္လက္ခဏဝသေန စက္ခုဝိညာဏာဒယော သလ္လက္ခဏဝိသယာ၊ န ဒြဗျသလ္လက္ခဏဝသေနာ’’တိ၊ တမ္ပိ သုဝုတ္တမေဝ ဟောတိ။ န စေတ္ထ သမုဒါယာရမ္မဏတာ အာသင်္ကိတဗ္ဗာ သမုဒါယာဘောဂဿေဝ အဘာဝတော၊ သမုဒိတာ ပန ဝဏ္ဏဓမ္မာ အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ကထံ ပန ပစ္စေကံ အသမတ္ထာ သမုဒိတာ အာရမ္မဏပစ္စယာ ဟောန္တိ။ န ဟိ ¶ ပစ္စေကံ ဒဋ္ဌုံ အသက္ကောန္တာ အန္ဓာ သမုဒိတာ ပဿန္တီတိ? နယိဒမေကန္တိကံ ဝိသုံ ဝိသုံ အသမတ္ထာနမ္ပိ သိဝိကာဝဟနာဒီသု သမတ္ထတာယ ဒဿနတော။ ကေသာဒီနဉ္စ ယသ္မိံ ဌာနေ ဌိတာနံ ပစ္စေကံ ဝဏ္ဏံ ဂဟေတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ သမုဒိတာနံ တံ ဂဟေတုံ သက္ကာတိ ဘိယျောပိ တေသံ သံဟစ္စကာရိတာ ပရိဗျတ္တာ။ ဧတေန ကိံ စက္ခုဝိညာဏဿ ပရမာဏုရူပံ အာရမ္မဏံ၊ ဥဒါဟု တံသမုဒါယောတိအာဒိကာ စောဒနာ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘သောတဉ္စ၊ အာဝုသော၊ ပဋိစ္စာ’’တိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စက္ခုဝိညာဏံ နာမာတိ စက္ခုနိဿိတရူပဝိဇာနနလက္ခဏံ စက္ခုဝိညာဏံ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိယာတိ စက္ခု၊ ရူပံ၊ စက္ခုဝိညာဏန္တိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိယာ သမောဓာနေန။ ဖဿော နာမာတိ အရူပဓမ္မောပိ သမာနော အာရမ္မဏေ ဖုသနာကာရေနေဝ ပဝတ္တနတော ဖုသနလက္ခဏော ဖဿော နာမ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သဟဇာတာဒိဝသေနာတိ စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာယ သဟဇာတအညမညာဒိဝသေန၊ အနန္တရာယ အနန္တရာဒိဝသေန၊ ဣတရာယ ဥပနိဿယဝသေန ပစ္စယဘာဝတော ဖဿပစ္စယာ ဖဿကာရဏာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အနုဘဝနသမကာလမေဝ အာရမ္မဏဿ သဉ္ဇာနနံ ဟောတီတိ ‘‘တာယ ဝေဒနာယ ယံ အာရမ္မဏံ ဝေဒေတိ၊ တဒေဝ သညာ သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ စက္ခုဒွါရိကာ ဓမ္မာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ တဒနုသာရေန ပန အပရာပရုပ္ပန္နာနံ ဝေဒနာဒီနံ ဂဟဏေ သတိ၊ ယန္တိ ဝါ ကာရဏဝစနံ၊ ယသ္မာ အာရမ္မဏံ ဝေဒေတိ၊ တသ္မာ တံ သဉ္ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ န ဟိ အသတိ ဝေဒယိတေ ကဒါစိ သညုပ္ပတ္တိ အတ္ထိ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သညာယ ဟိ ယထာသညာတံ ဝိဇ္ဇမာနံ၊ အဝိဇ္ဇမာနံ ဝါ အာရမ္မဏံ ဝိတက္ကဝသေန ပရိကပ္ပေတိ၊ ယထာပရိကပ္ပိတဉ္စ တံ ဒိဋ္ဌိတဏှာမာနမညနာဟိ မညမာနော ပပဉ္စေတီတိ ဝုတ္တော။ တေနေဝါဟ ‘‘ပထဝိံ ပထဝိတော သဉ္ဇာနာ’’တိ၊ ‘‘ပထဝိံ ပထဝိတော ¶ သညတွာ ပထဝိံ မညတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂)၊ ‘‘တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာ၊ သစ္စံ မုသာတိ ဒွယဓမ္မမာဟူ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၉၂၊ မဟာနိ။ ၁၂၁) စ။ ဗလပ္ပတ္တပပဉ္စဝသေနေဝါယမတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ပရိဒုဗ္ဗလဝသေန။

စက္ခုရူပါဒီဟိ ကာရဏေဟီတိ စက္ခုဝိညာဏဖဿဝေဒနာသညာဝိတက္ကေဟိ ကာရဏဘူတေဟိ။ အကာရဏဘူတာနမ္ပိ တေသံ အတ္ထိတာယ ကာရဏဂ္ဂဟဏံ။ ပရိညာတာ ဟိ တေ အကာရဏံ။ တေနာဟ ‘‘အပရိညာတကာရဏ’’န္တိ။ တီဟိပိ ပရိညာဟိ အပရိညာတဝတ္ထုကံ။ အဘိဘဝန္တီတိ အဇ္ဈောတ္ထရန္တိ။ သဟဇာတာ ဟောန္တီတိ ဧတ္ထ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော အတ္ထိ ကုသလော’တိအာဒိဝစနတော ဝေဒနာသညာ အသဟဇာတာပိ ဂဟေတဗ္ဗာ။ ယဒိ ဧဝန္တိ ‘‘ပပဉ္စေတီ’’တိ ဧတ္ထ ယဒိ ပဉ္စဒွါရဇဝနသဟဇာတာ ပပဉ္စသင်္ခါ အဓိပ္ပေတာ တာသံ ပစ္စုပ္ပန္နဝိသယတ္တာ၊ ကသ္မာ အတီတာနာဂတဂ္ဂဟဏံ ¶ ကတန္တိ စောဒေတိ။ ဣတရော ‘‘တထာ ဥပ္ပဇ္ဇနတော’’တိအာဒိနာ ပရိဟရတိ။ တတ္ထ တထာ ဥပ္ပဇ္ဇနတောတိ ယထာ ဝတ္တမာနကာလေ၊ ဧဝံ အတီတကာလေ အနာဂတကာလေ စ စက္ခုဒွါရေ ပပဉ္စသင်္ခါနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော အတီတာနာဂတဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ န အတီတေသု၊ အနာဂတေသု ဝါ စက္ခုရူပေသု စက္ခုဒွါရိကာနံ တာသံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။

မနဉ္ဇာဝုသော၊ ပဋိစ္စာတိ ဧတ္ထ ဒုဝိဓံ မနံ ကေဝလံ ဘဝင်္ဂံ၊ သာဝဇ္ဇနံ ဝါ။ ဒုဝိဓာ ဟိ ကထာ။ ဥပ္ပတ္တိဒွါရကထာယံ ဒွိက္ခတ္တုံ စလိတံ ဘဝင်္ဂံ မနောဒွါရံ နာမ၊ စက္ခာဒိ ဝိယ ရူပါဒိနာ ယေန တံ ဃဋ္ဋိတံ တတ္ထ ဥပရိ ဝိညာဏုပ္ပတ္တိယာ ဒွါရဘာဝတော။ ပစ္စယကထာယံ သာဝဇ္ဇနဘဝင်္ဂံ၊ ‘‘မနောသမ္ဖဿပစ္စယာ အတ္ထိ ကုသလော’’တိအာဒီသု ဟိ သာဝဇ္ဇနမနောသမ္ဖဿော ဣစ္ဆိတော၊ န ဘဝင်္ဂမနောသမ္ဖဿော အသမ္ဘဝတော။ တတ္ထ ပဌမနယံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မနန္တိ ဘဝင်္ဂစိတ္တ’’န္တိ။ ဓမ္မေတိ တေဘူမကဓမ္မာရမ္မဏန္တိ ဣမိနာ သဘာဝဓမ္မေသု ဧဝ ကိလေသုပ္ပတ္တီတိ ကေစိ၊ တဒယုတ္တံ တဒုပါဒါနာယပိ ပညတ္တိယာ ဓမ္မာရမ္မဏတာယ ဝုတ္တတ္တာ။ ဣဓ ပန တေဘူမကာပိ ဓမ္မာ လဗ္ဘန္တီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘တေဘူမကဓမ္မာရမ္မဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န ပညတ္တိယာ အနာရမ္မဏတ္တာ။ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အညထာ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါ အနာရမ္မဏာ နာမ သိယုံ။ ဥပ္ပတ္တိဒွါရကထာယံ စက္ခုဝိညာဏာဒိ ဝိယ အာဝဇ္ဇနမ္ပိ ဒွါရပက္ခိကမေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘မနောဝိညာဏန္တိ အာဝဇ္ဇနံ ဝါ’’တိ။ ပစ္စယကထာယံ ပန အာဝဇ္ဇနံ ဂဟိတန္တိ ‘‘ဇဝနံ ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ နယဒွယေ ဓမ္မာနံ သဟဇာတဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘အာဝဇ္ဇနေ ¶ ဂဟိတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယုတ္တမေဝါတိ နိပ္ပရိယာယတော ယုတ္တမေဝ။

သော ယာဝ န ပစ္စယပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ၊ တာဝ ပညတ္တိမုခေနေဝ သဘာဝဓမ္မာ ပညာယန္တိ ပစ္စေကံ အပညာပနေတိ အာဟ ‘‘ဖဿော နာမ ဧကော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ဧဝံ ဖဿပညတ္တိံ ပညပေဿတီတိ ပညပေတွာ တဗ္ဗိသယဒဿနံ ဉာဏံ ဥပ္ပာဒေဿတိ။ ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီတိ ဣမသ္မိံ စက္ခုအာဒိကေ ပစ္စယေ သတိ ဣဒံ ဖဿာဒိကံ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဟောတိ။ ဒွါဒသာယတနဝသေနာတိ ဒွါဒသန္နံ အာယတနာနံ ဝသေန အာဂတေန ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒနယဝသေန။ ဒွါဒသာယတနပဋိက္ခေပဝသေနာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတီ’’တိ ပစ္စယာဘာဝပစ္စယုပ္ပန္နာဘာဝဒဿနက္ကမေ ဒွါဒသန္နံ အာယတနာနံ ပဋိက္ခေပဝသေန။

သာဝကေန ပဉှော ကထိတောတိ အယံ ပဉှော သာဝကေန ကထိတော၊ ဣတိ ဣမိနာ ကာရဏေန မာ နိက္ကင်္ခါ အဟုဝတ္ထ။ အထ ဝါ သံခိတ္တေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရေန ဝိဘဇန္တေန ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတေန မဟာသာဝကေန ပဉှော ကထိတောတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဧတသ္မိံ ပဉှေ မာ နိက္ကင်္ခါ အဟုဝတ္ထ၊ ဟေရညိကေ ¶ သတိ ကဟာပဏံ သယံ နိစ္ဆိနန္တာ ဝိယ အဟုတွာ ဘဂဝတော ဧဝ သန္တိကေ နိက္ကင်္ခါ ဟောထ။

၂၀၅။ အာကရောန္တိ ဖလံ တာယ တာယ မရိယာဒါယ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ အာကာရာ၊ ကာရဏာနိ။ ပါဋိယေက္ကကာရဏေဟီတိ ဆန္နံ ဒွါရာနံ ဝသေန ဝိသုံ ဝိသုံ ပပဉ္စကာရဏဿ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ယဒိပိ ယတ္တကေဟိ ဓမ္မေဟိ ယံ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တေသံ သမုဒိတာနံယေဝ ကာရဏဘာဝေါ သာမဂ္ဂိယာဝ ဖလုပ္ပတ္တိတော၊ တထာပိ ပစ္စေကံ တဿ ကာရဏမေဝါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပါဋိယေက္ကကာရဏေဟီ’’တိ။ ပဒေဟီတိ နာမာဒိပဒေဟိ စေဝ တံသမုဒါယဘူတေဟိ ဝါကျေဟိ စ။ တေနာဟ ‘‘အက္ခရသမ္ပိဏ္ဍနေဟီ’’တိ။ အက္ခရာနိယေဝ ဟိ အတ္ထေသု ယထာဝစ္စံ ပဒဝါကျဘာဝေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇန္တိ။ ဗျဉ္ဇနေဟီတိ အတ္ထဿ အဘိဗျဉ္ဇနတော ဗျဉ္ဇနသညိတေဟိ ဝဏ္ဏေဟိ။ တာနိ ပန ယသ္မာ ပရိယာယဿ အက္ခရဏတော ‘‘အက္ခရာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အက္ခရေဟီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ဣမေဟိ အာကာရေဟိ ဣမေဟိ ပဒဗျဉ္ဇနေဟိ ပပဉ္စသမုဒါစာရဿ ဝဋ္ဋဿ စ ဝိဝဋ္ဋဿ စ ဒဿနအတ္ထော ဝိဘတ္တောတိ ယောဇနာ။ ပဏ္ဍိစ္စေနာတိ ပညာယ။ ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ပဏ္ဍိတော ဟောတိ ¶ ? ယတော ခေါ ဘိက္ခု ဓာတုကုသလော စ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၄) အာဒိသုတ္တပဒဝသေန ပဏ္ဍိတလက္ခဏံ ဒဿေန္တော ‘‘စတူဟိ ဝါ ကာရဏေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ သစ္စပဋိဝေဓဝသေန ပဏ္ဍိစ္စံ ဒဿိတန္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန မဟာပညတံ ဒဿေတုံ ‘‘မဟန္တေ အတ္ထေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဂုဠပူဝန္တိ ဂုဠေ မိဿိတွာ ကတပူဝံ။ ဗဒ္ဓသတ္တုဂုဠကန္တိ မဓုသက္ခရာဟိ ပိဏ္ဍီကတံ သတ္တုပိဏ္ဍံ။ အသေစိတဗ္ဗကံ မဓုအာဒိနာ ပဂေဝ တေဟိ သမယောဇိတဗ္ဗတ္တာ။ စိန္တကဇာတိကောတိ ဓမ္မစိန္တာယ စိန္တကသဘာဝေါ။ သဗ္ဗညုတညာဏေနေဝဿာတိ သဗ္ဗညုတညာဏေနေဝ အဿ သုတ္တဿ ဂုဏံ ပရိစ္ဆိန္ဒာပေတွာ နာမံ ဂဏှာပေဿာမိ။

မဓုပိဏ္ဍိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ ဒွေဓာဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၀၆။ ဒွေ ¶ ဒွေ ဘာဂေတိ ဒွေ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘ဣမံ ဧကံ ဘာဂမကာသိံ၊ ဣမံ ဒုတိယဘာဂမကာသိ’’န္တိ ဝစနတော သဗ္ဗေပိ ဝိတက္ကာ သံကိလေသဝေါဒါနဝိဘာဂေန ဒွေဝ ဘာဂါ ကတာ၊ အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ ပနေတေသံ အဘိဏှာစာရံ ဥပါဒါယ ပါဠိယံ ‘‘ဒွိဓာ ကတွာ’’တိ အာမေဍိတဝစနန္တိ ‘‘ဒွေ ဒွေ ဘာဂေ ကတွာ’’တိ အာမေဍိတဝစနဝသေနေဝ ဝုတ္တော။ အထ ဝါ ဘာဂဒွယဿ သပ္ပဋိဘာဂတာယ တတ္ထ ယံ ယံ ဒွယမ္ပိ ခေါ ဥဇုဝိပစ္စနီကံ၊ တံ တံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟေတုကာမော ဘဂဝါ အာဟ ‘‘ဒွိဓာ ကတွာ ဝိတက္ကေ ဝိဟရေယျ’’န္တိ။ ဧဝံ ပန စိန္တေတွာ တတ္ထ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ သမ္မာဝိတက္ကာနဉ္စ အနဝသေသံ အသင်္ကရတော စ ဂဟိတဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမံ ဧကံ ဘာဂမကာသိံ၊ ဣမံ ဒုတိယဘာဂမကာသိ’’န္တိ အဝေါစ။ ကာမပဋိသံယုတ္တောတိ ကာမရာဂသင်္ခါတေန ကာမေန သမ္ပယုတ္တော၊ ကာမေန ပဋိဗဒ္ဓါ ဝါ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဗျာပဇ္ဇတိ စိတ္တံ ဧတေနာတိ ဗျာပါဒေါ၊ ဒေါသော။ ဝိဟိံသတိ ဧတာယ သတ္တေ၊ ဝိဟိံသနံ ဝါ တေသံ ဧတန္တိ ဝိဟိံသာ၊ ပရေသံ ဝိဟေဌနာကာရေန ပဝတ္တဿ ကရုဏာပဋိပက္ခဿ ပါပဓမ္မဿေတံ အဓိဝစနံ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ အဇ္ဈတ္တဓမ္မာရမ္မဏမာဟ။ ဗဟိဒ္ဓါတိ ဗာဟိရဓမ္မာရမ္မဏံ။ ဩဠာရိကောတိ ဗဟလကာမရာဂါဒိပဋိသံယုတ္တော။ တဗ္ဗိပရိယာယေန သုခုမော။ ဝိတက္ကောအကုသလပက္ခိကောယေဝါတိ ¶ ဣမိနာ ဝိတက္ကဘာဝသာမညေန တတ္ထာပိ အကုသလဘာဝသာမညေန ဧကဘာဂကရဏံ၊ န ဧကစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နတာဒိဝသေနာတိ ဒဿေတိ။

နေက္ခမ္မံ ဝုစ္စတိ လောဘာတိက္ကန္တတ္တာ ပဌမဇ္ဈာနံ၊ သဗ္ဗာကုသလေဟိ နိက္ခန္တတ္တာ သဗ္ဗံ ကုသလံ။ ဣဓ ပန ကာမဝိတက္ကပဋိပက္ခဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ အာဟ ‘‘ကာမေဟိ နိဿဋော နေက္ခမ္မပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော’’တိ။ သောတိ နေက္ခမ္မဝိတက္ကော။ ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနာတိ ပဌမသမန္နာဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပဌမဇ္ဈာနံ ဧတ္ထုပ္ပန္နော ဝိတက္ကော နေက္ခမ္မဝိတက္ကောယေဝ။ ပဌမဇ္ဈာနန္တိ စ ဣဒံ တတော ပရံ ဝိတက္ကာဘာဝတော ဝုတ္တံ။ န ဗျာပဇ္ဇတိ စိတ္တံ ဧတေန၊ ဗျာပါဒဿ ဝါ ပဋိပက္ခောတိ အဗျာပါဒေါ၊ မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂေါ မေတ္တာဘာဝနာရမ္ဘော။ န ဝိဟိံသန္တိ ဧတာယ၊ ဝိဟိံသာယ ဝါ ပဋိပက္ခောတိ အဝိဟိံသာ၊ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေါ ကရုဏာဘာဝနာရမ္ဘော။

မဟာဗောဓိသတ္တာနံ မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခန္တကာလတော ပဋ္ဌာယ လဒ္ဓါဝသရာ သမ္မာသင်္ကပ္ပာ ဥပရူပရိ သဝိသေသံ ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ဆဗ္ဗဿာနိ…ပေ… ပဝတ္တိံသူ’’တိ။ ဉာဏဿ အပရိပက္ကတ္တာ ¶ ပုဗ္ဗဝါသနာဝသေန သတိသမ္မောသတော ကဒါစိ မိစ္ဆာဝိတက္ကလေသောပိ ဟောတိယေဝါတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သတိသမ္မောသေန…ပေ… တိဋ္ဌန္တီ’’တိ အာဟ။ ယထာ နိစ္စပိဟိတေပိ ဂေဟေ ကဒါစိ ဝါတပါနေ ဝိဝဋမတ္တေ လဒ္ဓါဝသရော ဝါတော အန္တော ပဝိသေယျ၊ ဧဝံ ဂုတ္တိန္ဒြိယေပိ ဗောဓိသတ္တသန္တာနေ သတိသမ္မောသဝသေန လဒ္ဓါဝသရော အကုသလဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ ဥပ္ပန္နော စ ကုသလဝါရံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ၊ အထ မဟာသတ္တော တံမုဟုတ္တုပ္ပန္နမေဝ ပဋိဝိနောဒေတွာ တေသံ အာယတိံ အနုပ္ပာဒါယ ‘‘ဣမေ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ၊ ဣမေ သမ္မာဝိတက္ကာ’’တိ ယာထာဝတော တေ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ အဝသရံ အဒေန္တော သမ္မာဝိတက္ကေ ပရိဝဍ္ဎေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မယှံ ဣမေ’’တိအာဒိ။

၂၀၇။ ပမာဒေါ နာမ သတိဝိပ္ပဝါသောတိ အာဟ ‘‘အပ္ပမတ္တဿာတိ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေ ဌိတဿာ’’တိ။ အာတာပဝီရိယဝန္တဿာတိ ကိလေသာနံ နိဂ္ဂဏှနဝီရိယဝတော။ ပေသိတစိတ္တဿာတိ ဘဝဝိမောက္ခာယ ဝိဿဋ္ဌစိတ္တဿ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခဿ။ ‘‘ဧဝံ ပဋိပါကတိကော ဇာတော’’တိ အတ္တနော အတ္တဘာဝံ နိဿာယ ပဝတ္တံ သောမနဿာကာရံ ဂေဟဿိတသောမနဿပက္ခိကံ အကာသိ၊ ပညာမဟန္တတာယ သုခုမဒဿိတာ။

အပရိညာယံ ¶ ဌိတဿာတိ န ပရိညာယံ ဌိတဿ၊ အပရိဂ္ဂဟိတပရိညဿာတိ အတ္ထော။ ဝိတက္ကော…ပေ… ဧတာနိ တီဏိ နာမာနိ လဘတီတိ တာဒိသဿ ဥပ္ပန္နော မိစ္ဆာဝိတက္ကော ယထာရဟံ အတ္တဗျာဗာဓကော ဥဘယဗျာဗာဓကော စ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော တံ သဘာဝါနတိဝတ္တနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အနုပ္ပန္နာနုပ္ပာဒဥပ္ပန္နပရိဟာနိနိမိတ္တတာယ ပညံ နိရောဓေတီတိ ပညာနိရောဓိကော။ တေနာဟ ‘‘အနုပ္ပန္နာယာ’’တိအာဒိ။ နတ္ထိဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ ပဋိသင်္ခါနဗလေန ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနမာဟ။ နိရုဇ္ဈတီတိအာဒီဟိပိ တဒေဝ ဝဒတိ။ ဝိဂတန္တန္တိအာဒီဟိ ပန သမူလံ ဥဒ္ဓဋံ ဝိယ တဒါ အပ္ပဝတ္တနကံ အကာသိန္တိ ဝဒတိ။

၂၀၈။ စိတ္တဝိပရိဏာမဘာဝေါ စိတ္တဿ အညထတ္တံ ပကတိစိတ္တဝိဂမော။ အနေကဂ္ဂတာကာရော ဝိက္ခေပေါ။ တတ္ထ ဝိတက္ကေန စိတ္တံ ဝိဟညမာနံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တံ ဂဟေတွာ ဝိဟိံသာဝိတက္ကံ အကာသီ’’တိ။ ကာရုညန္တိ ပရဒုက္ခနိမိတ္တံ စိတ္တခေဒံ ဝဒတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ပရဒုက္ခေ သတိ သာဓူနံ မနံ ကမ္ပေတီတိ ကရုဏာ’’တိ (မ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁)။ န္တိ ကရုဏာယနဝသေန ပဝတ္တစိတ္တပကမ္ပနံ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝိဟိံသာဝိတက္ကော’’တိ အာဟ၊ န သတ္တေသု ဝိဟိံသာ ပဝတ္တတီတိ အဓိပ္ပာယော။

တေန တေန စဿာကာရေနာတိ ယေန ယေန အာကာရေန ဘိက္ခုနာ အနုဝိတက္ကိတံ အနုဝိစာရိတံ၊ တေန ¶ တေန အာကာရေနဿ စေတသော နတိ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကာမဝိတက္ကာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ပဟာသီတိ ကာလဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဇဟတီ’’တိ။ ပဟာနံ ပနဿ သိဒ္ဓမေဝ ပဋိပက္ခဿ သိဒ္ဓတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဟာသီ’’တိ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘အသာမိဘောဂေ ဂါမိကာအာဒီယိံသူ’’တိ။ ဗဟုလမကာသီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝမေဝံ နမတီတိ ကာမဝိတက္ကသမ္ပယောဂါကာရမေဝ ဟောတိ၊ ကာမဝိတက္ကသမ္ပယုတ္တာကာရေန ဝါ ပရိဏမတိ။ ကသနံ ကိဋ္ဌံ၊ ကသီတိ အတ္ထော၊ တန္နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ပန ကာရဏူပစာရေန သဿံ ‘‘ကိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဿသမ္ဗာဓေ’’တိ။ စတ္တာရိ ဘယာနီတိ ဝဓဗန္ဓဇာနိဂရဟာနိ။ ဥပဒ္ဒဝန္တိ အနတ္ထုပ္ပာဒဘာဝံ။ လာမကန္တိ နိဟီနဘာဝံ။ ဓန္ဓေသူတိ အတ္တနော ခန္ဓေသု။ ဩတာရန္တိ အနုပ္ပဝေသံ ကိလေသာနံ။ သံကိလေသတော ဝိသုဇ္ဈနံ ဝိသုဒ္ဓိ၊ သာ ဧဝ ဝေါဒါနန္တိ အာဟ ‘‘ဝေါဒါနပက္ခန္တိ ဣဒံ တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။

၂၀၉။ သဗ္ဗကုသလံ ¶ နေက္ခမ္မံ သဗ္ဗာကုသလပဋိပက္ခတာယ တတော နိဿဋတ္တာ။ နိဗ္ဗာနမေဝ နေက္ခမ္မံ သဗ္ဗကိလေသတော သဗ္ဗသင်္ခတတော စ နိဿဋတ္တာ။ ကိဋ္ဌသမ္ဗာဓံ ဝိယ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ပမာဒေ သတိ အနတ္ထုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော။ ကူဋဂါဝေါ ဝိယ ကူဋစိတ္တံ ဒုဒ္ဒမဘာဝတော။ ပဏ္ဍိတဂေါပါလကော ဝိယ ဗောဓိသတ္တော ဥပါယကောသလ္လယောဂတော။ စတုဗ္ဗိဓဘယံ ဝိယ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ သပ္ပဋိဘယဘာဝတော။ ပညာယ ဝုဒ္ဓိ ဧတဿ အတ္ထီတိ ပညာဝုဒ္ဓိကော။ ဝိဟညတိ စိတ္တံ ဧတေနာတိ ဝိဃာတော၊ စေတောဒုက္ခံ၊ တပ္ပက္ခိကော ဝိဃာတပက္ခိကော၊ န ဝိဃာတပက္ခိကောတိ အဝိဃာတပက္ခိကော။ နိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကော နိဗ္ဗာနဝဟော။ ဥဂ္ဃာတီယေယျာတိ ဥဒ္ဓတံ သိယာ ဝိက္ခိတ္တဉ္စ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ သဏ္ဌပေမီတိ သမ္မဒေဝ ပဋ္ဌပေမိ။ ယထာ ပန ဌပိတံ သဏ္ဌပိတံ နာမ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သန္နိသီဒါပေမီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သန္နိသီဒါပေမီတိ သမာဓိပဋိပက္ခေ ကိလေသေ သန္နိသီဒါပေန္တော စိတ္တံ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ သန္နိသီဒါပေမိ။ အဗျဂ္ဂဘာဝါပါဒကေန ဧကဂ္ဂံ ကရောမိ၊ ယထာ အာရမ္မဏေ သုဋ္ဌု အပ္ပိတံ ဟောတိ၊ ဧဝံ သမ္မာ သမ္မဒေဝ အာဒဟာမိ သမာဟိတံ ကရောမိ၊ ယသ္မာ တထာသမာဟိတံ စိတ္တံ သုဋ္ဌု အာရမ္မဏေ အာရောပိတံ နာမ ဟောတိ၊ န တတော ပရိပတတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သုဋ္ဌု အာရောပေမီတိ အတ္ထော’’တိ။ မာ ဥဂ္ဃာတီယိတ္တာတိ မာ ဟညိတ္ထ၊ မာ ဦဟတံ အတ္ထာတိ အတ္ထော။

၂၁၀။ သောယေဝ…ပေ… ဝုတ္တောတိ ဣမိနာ ကိဉ္စာပိ ဧကံယေဝ ကုသလဝိတက္ကံ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိယ တိဝိဓတ္တသမ္ဘဝတော တိဝိဓနာမိကံ ကတွာ ဒဿိတံ ဝိယ ဟောတိ၊ န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဗန္ဓပဝတ္တဉှိ ဥပါဒါယ ဧကတ္တနယေန ‘‘သောယေဝ ဗျာပါဒပစ္စနီကဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကဇာတိယေသု ဟိ ကုသလစိတ္တေသု ဥပ္ပန္နော ဝိတက္ကော သမာနာကာရတာယ သော ဧဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ ယထာ ‘‘သာ ဧဝ တိတ္တိရီ၊ တာနိ ဧဝ ဩသဓာနီ’’တိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၁၉)။ န ဟိ တဒါ မဟာပုရိသဿ အသုဘမေတ္တာကရုဏာသန္နိဿယာ တေ ဝိတက္ကာ ဧဝံ ဝုတ္တာတိ။

သမာပတ္တိံ ¶ နိဿာယာတိ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ၊ တတော ဝုဋ္ဌဟိတွာတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာပိ တရုဏာတိ ယောဇနာ။ ကာယော ကိလမတိ သမထဝိပဿနာနံ တရုဏတာယ ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသဿ အလဗ္ဘမာနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တံ ဟညတိ ဝိဟညတီ’’တိ။ ဝိပဿနာယဗဟူပကာရာ ¶ သမာပတ္တိ၊ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘သမာဓိံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘာဝေထ၊ သမာဟိတော ယထာဘူတံ ဇာနာတိ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁)။

ယထာ ဝိဿမဋ္ဌာနံ ယောဓာနံ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတိ၊ တထာ ပရိဿမဝိနောဒနတ္ထံ ဖလကေဟိ ကာတဗ္ဗံ ဝိဿမဋ္ဌာနံ ဖလကကောဋ္ဌကော၊ သမာပတ္တိယာ ပန ဝိပဿနာ ဗဟုကာရတရာ သမာဓိပရိပန္ထကာနံ၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ ကိလေသာနံ ဝိမထနေန ဒုဗ္ဗလဘာဝါပဇ္ဇနတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာ ထာမဇာတာ သမာပတ္တိမ္ပိ ရက္ခတိ၊ထာမဇာတံ ကရောတီ’’တိ။ နနု စေဝံ ဣတရီတရသန္နိဿယဒေါသော အာပဇ္ဇတီတိ? နယိဒမေကန္တိကံ၊ ဣတရီတရသန္နိဿယာပိ ကိစ္စသိဒ္ဓိ လောကေ လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဂါမန္တံ အာဟဋေသူတိ ဂါမသမီပံ ဥပနီတေသု။ ဧတာဂါဝေါတိ သတိ ဥပ္ပာဒနမတ္တမေဝ ကာတဗ္ဗံ ယထာ ဂါဝေါ ရက္ခိတဗ္ဗာ၊ တဒဘာဝတော။ တဒါတိ သမထဝိပဿနာနံ ထာမဇာတကာလေ။ အနုပဿနာနံ လဟုံ လဟုံ ဥပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနေဝ အာရုဠှောဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကမေနေဝ ပန အနုပဿနာပဋိပါဋိံ အာရောဟတိ။

၂၁၅။ ဧဝံ ဘဂဝါ အတ္တနော အပ္ပမာဒပဋိပဒံ၊ တာယ စ လဒ္ဓံ အနညသာဓာရဏံ ဝိသေသံ ဒဿေန္တော ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ ဖလသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သတ္တူပကာရသမ္ပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘သေယျထာပီ’’တိအာဒိမာဟာတိ ဧဝံ ဧတ္ထ အနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အရညလက္ခဏယောဂ္ဂမတ္တေန အရညံ။ မဟာဝနတာယ ပဝနံ။ ပဝဒ္ဓဉှိ ဝနံ ပဝနံ။ စတူဟိ ယောဂေဟီတိ ဇိဃစ္ဆာပိပါသာဘယပဋိပတ္တိသင်္ခါတယောဂေဟိ။ ခေမံ အနုပဒ္ဒဝတံ။ သုဝတ္ထိံ အနုပဒ္ဒဝံ အာဝဟတီတိ သောဝတ္ထိကော။ ပီတိံ ကုဋ္ဌိံ ဂမေတိ ဥပနေတီတိ ပီတိဂမနီယော။ ပီတံ ပါနတိတ္ထံ ဂစ္ဆတီတိ ပီတဂမနီယော။ သာခါဒီဟီတိ ကဏ္ဋကသာခါကဏ္ဋကလတာဝနေဟိ။ အနာသယဂါမိတာယ ဥဒကသန္နိရုဒ္ဓါပိ အမဂ္ဂေါ ဝုတ္တော၊ ဣတရာနိ အပီတိဂမနီယတာယပိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂဟနံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ဩကေမိဂလုဒ္ဒကဿ ဂေါစရေ စရတီတိ ဩကစရော၊ ဒီပကမိဂေါ။ အရညေ မိဂေ ဒိသွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပလာယေယျာတိ ဒီဃရဇ္ဇုဗန္ဓနံ။

ဣဓ ဝသန္တီတိ မိဂါနံ အာသယံ ဝဒတိ၊ တတော အာသယတော ဣမိနာ မဂ္ဂေန နိက္ခမန္တိ။ ဧတ္ထ ¶ စရန္တီတိ ဧတသ္မိံ ဌာနေ ဂေါစရံ ဂဏှန္တိ။ ဧတ္ထပိဝန္တီတိ ¶ ဧတသ္မိံ နိပါနတိတ္ထေ ဥဒကံ ပိဝန္တိ။ ဣမိနာ မဂ္ဂေန ပဝိသန္တီတိ ဣမိနာ မဂ္ဂေန နိပါနတိတ္ထံ ပဝိသန္တိ။ မဂ္ဂံ ပိဓာယာတိ ပကတိမဂ္ဂံ ပိဒဟိတွာ။ န တာဝ ကိဉ္စိ ကရောတိ အနဝသေသေ ဝနမိဂေ ဃာတေတုကာမော။

အဝိဇ္ဇာယ အညာဏာ ဟုတွာတိ အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတတ္တာ ဉာဏရဟိတာ ဟုတွာ၊ နန္ဒီရာဂေန ဥပနီတာ ရူပါရမ္မဏာဒီနိ အာဗန္ဓိတွာ။ ပလောဘနတော ဩကစရံ နန္ဒီရာဂေါတိ။ ဗျာမောဟနတော ဩကစာရိကံ အဝိဇ္ဇာတိ ကတွာ ဒဿေတိ။ တေသန္တိ ဩကစရောကစာရိကာနံ။ သာခါဘင်္ဂေနာတိ တာဒိသေန လူခတရဂန္ဓေန သာခါဘင်္ဂေန။ မနုဿဂန္ဓံ အပနေတွာ တဿ သာခါဘင်္ဂဿ ဂန္ဓေန။ သမ္မတ္တောတိ သမ္မဇ္ဇိတော ဗျာမုဉ္ဆော။

ဗုဒ္ဓါနံ ခေမမဂ္ဂဝိစရဏံ ကုမ္မဂ္ဂပိဓာနဉ္စ သဗ္ဗလောကသာဓာရဏမ္ပိ အတ္ထတော ဝေနေယျပုဂ္ဂလာပေက္ခမေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘အညာတကောဏ္ဍညာဒီနံ ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာန’’န္တိ အာဟ။ ဦဟတောတိ သမူဟတော နီဟတောတိ အာဟ ‘‘ဒွေဓာ ဆေတွာ ပါတိတော’’တိ။ နာသိတာတိ အဒဿနံ ဂမိတာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သမုဂ္ဃာဋိတာ’’တိ။ ဟိတူပစာရန္တိ သတ္တာနံ ဟိတစရိယံ။

ဒွေဓာဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ ဝိတက္ကသဏ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁၆။ ဒသကုသလကမ္မပထဝသေနာတိ ¶ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဝဋ္ဋပါဒကသမာပတ္တိစိတ္တဿပိ ဣဓ အဓိစိတ္တဘာဝေန အနိစ္ဆိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာပါဒကအဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တ’’န္တိ။ အထ ဝါ အနုတ္တရိမနုဿဓမ္မသင်္ဂဟိတမေဝ ကေဝလံ ‘‘ပကတိစိတ္တ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒသကုသလကမ္မပထဝသေန ဥပ္ပန္နံ စိတ္တံ စိတ္တမေဝါ’’တိ ဝတွာ ယဒေတ္ထ အဓိစိတ္တန္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ တံ တဒေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိပဿနာပါဒကအဋ္ဌသမာပတ္တိစိတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ဣတရဿ ပနေတ္ထ ဝိဓိ န ပဋိသေဓေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာယ သမ္ပယုတ္တံ အဓိစိတ္တန္တိ ကေစိ။ အနုယုတ္တေနာတိ အနုပ္ပန္နဿ ဥပ္ပာဒနဝသေန၊ ဥပ္ပန္နဿ ပရိဗြူဟနဝသေန အနု အနု ယုတ္တေန။ မူလကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ပါရိဟာရိယကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဂဟေတွာ ဝိဟရန္တောတိ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တော။ ဘာဝနာယ အပ္ပနံ အပ္ပတ္တောပိ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တောယေဝ တဒတ္ထေပိ တံသဒ္ဒဝေါဟာရတော။

ယေဟိ ¶ ဖလံ နာမ ယထာ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ပကပ္ပိယမာနံ ဝိယ ဟောတိ၊ တာနိ နိမိတ္တာနိ။ တေနာဟ ‘‘ကာရဏာနီ’’တိ။ ကာလေန ကာလန္တိ ဧတ္ထ ကာလေနာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သမယေ သမယေ’’တိ။ နနု စ…ပေ… နိရန္တရံ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု စ ဘာဝနာယ ဝီထိပဋိပန္နတ္တာ အဗ္ဗုဒနီဟရဏဝိဓိံ ဒဿေန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘ပဉ္စ နိမိတ္တာနိ ကာလေန ကာလံ မနသိ ကာတဗ္ဗာနီ’’တိ အယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါတိ? ‘‘အဓိစိတ္တမနုယုတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဝိစ္ဆေဒဝသေန ဘာဝနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော အဓိစိတ္တမနုယုတ္တော နာမာတိ စောဒကဿ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရော ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿအာဒိကမ္မိကဿ ကဒါစိ ဘာဝနုပက္ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ တတော စိတ္တဿ ဝိသောဓနတ္ထာယ ယထာကာလံ ဣမာနိ နိမိတ္တာနိ မနသိ ကာတဗ္ဗာနီတိ ‘‘ကာလေန ကာလ’’န္တိ သတ္ထာ အဝေါစာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပါဠိယဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣမာနီတိ ဣမာနိ ပါဠိယံ အာဂတာနိ ပဉ္စ နိမိတ္တာနိ။ အဗ္ဗုဒန္တိ ဥပဒ္ဒဝံ။

ဆန္ဒသဟဂတာ ရာဂသမ္ပယုတ္တာတိ တဏှာဆန္ဒသဟဂတာ ကာမရာဂသမ္ပယုတ္တာ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌအသမပေက္ခိတေသူတိ ဣဋ္ဌေသု ပိယေသု၊ အနိဋ္ဌေသု အပ္ပိယေသု၊ အသမံ အသမ္မာ ပေက္ခိတေသု။ အသမပေက္ခနန္တိ ဂေဟဿိတအညာဏုပေက္ခာဝသေန အာရမ္မဏဿ အယောနိသော ဂဟဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ ဥပေက္ခာ ဗာလဿ မူဠှဿ ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၃၀၈)။ တေ ပရိဝိတက္ကာ။ တတော နိမိတ္တတော အညန္တိ တတော ဆန္ဒူပသံဟိတာဒိအကုသလဝိတက္ကုပ္ပတ္တိကာရဏတော ¶ အညံ နဝံ နိမိတ္တံ။ ‘‘မနသိကရောတော’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ အာရမ္မဏံ၊ တာဒိသော ပုရိမုပ္ပန္နော စိတ္တပ္ပဝတ္တိအာကာရော ဝါ နိမိတ္တံ။ ကုသလနိဿိတံ နိမိတ္တန္တိ ကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိကာရဏံ မနသိ ကာတဗ္ဗံ စိတ္တေ ဌပေတဗ္ဗံ၊ ဘာဝနာဝသေန စိန္တေတဗ္ဗံ၊ စိတ္တသန္တာနေ ဝါ သင်္ကမိတဗ္ဗံ။ အသုဘဉှိ အသုဘနိမိတ္တန္တိ။ သင်္ခါရေသု ဥပ္ပန္နေ ဆန္ဒူပသံဟိတေ ဝိတက္ကေတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ‘‘ဒေါသူပသဉှိတေ’’တိအာဒီသု ယထာရဟံ တံ တံ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ‘‘သတ္တေသု သင်္ခါရေသူ’’တိ ယတ္ထ ကတ္ထစိ။ ပဉ္စဓမ္မူပနိဿယောတိ ပဉ္စဝိဓော ဓမ္မူပသံဟိတော ဥပနိဿယော။

ဧဝံ ‘‘ဆန္ဒူပသဉှိတေ’’တိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဣမဿ ဟတ္ထာ ဝါ သောဘနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ‘‘အသုဘတော ¶ ဥပသံဟရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဥပသံဟရဏာကာရဿ ဒဿနံ ‘‘ကိမှိ သာရတ္တောသီ’’တိ။ ဆဝိရာဂေနာတိ ဆဝိရာဂတာယ ကာဠသာမာဒိဝဏ္ဏနိဘာယ။ ကုဖဠပူရိတောတိ ပက္ကေဟိ ကုဏပဖလေဟိ ပုဏ္ဏော။ ‘‘ကလိဖလပူရိတော’’တိ ဝါ ပါဌော။

အဿာမိကတာဝကာလိကဘာဝဝသေနာတိ ဣဒံ ပတ္တံ အနုက္ကမေန ဝဏ္ဏဝိကာရဉ္စေဝ ဇိဏ္ဏဘာဝဉ္စ ပတွာ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ ဘိန္နံ ဝါ ဟုတွာ ကပါလနိဋ္ဌံ ဘဝိဿတိ။ ဣဒံ စီဝရံ အနုပုဗ္ဗေန ဝဏ္ဏဝိကာရံ ဇိဏ္ဏတဉ္စ ဥပဂန္တွာ ပါဒပုဉ္ဆနစောဠကံ ဟုတွာ ယဋ္ဌိကောဋိယာ ဆဍ္ဍနီယံ ဘဝိဿတိ။ သစေ ပန နေသံ သာမိကော ဘဝေယျ၊ န နေသံ ဧဝံ ဝိနဿိတုံ ဒဒေယျာတိ ဧဝံ အဿာမိကဘာဝဝသေန၊ ‘‘အနဒ္ဓနိယံ ဣဒံ တာဝကာလိက’’န္တိ ဧဝံ တာဝကာလိကဘာဝဝသေန စ မနသိကရောတော။

အာဃာတဝိနယ…ပေ… ဘာဝေတဗ္ဗာတိ – ‘‘ပဉ္စိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဃာတပဋိဝိနယာ။ ယတ္ထ ဟိ ဘိက္ခုနော ဥပ္ပန္နော အာဃာတော သဗ္ဗသော ပဋိဝိနေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ နယေန အာဂတဿ အာဃာတဝိနယသုတ္တဿ (အ။ နိ။ ၅။၁၆၁) စေဝ ကကစူပမောဝါဒ(မ။ နိ။ ၁။၂၂၂-၂၃၃) ဆဝါလာတူပမာဒီနဉ္စ (ဣတိဝု။ ၉၁) ဝသေန အာဃာတံ ပဋိဝိနောဒေတွာ မေတ္တာ ဘာဝေတဗ္ဗာ။

ဂရုသံဝါသောတိ ဂရုံ ဥပနိဿာယ ဝါသော။ ဥဒ္ဒေသောတိ ပရိယတ္တိဓမ္မဿ ဥဒ္ဒိသာပနဉ္စေဝ ဥဒ္ဒိသနဉ္စ။ ဥဒ္ဒိဋ္ဌပရိပုစ္ဆနန္တိ ယထာဥဂ္ဂဟိတဿ ဓမ္မဿ အတ္ထပရိပုစ္ဆာ။ ပဉ္စ ဓမ္မူပနိဿာယာတိ ဂရုသံဝါသာဒိကေ ပဉ္စ ဓမ္မေ ပဋိစ္စ။ မောဟဓာတူတိ မောဟော။

ဥပနိဿိတဗ္ဗာတိ ဥပနိဿယိတဗ္ဗာ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ယတ္တပ္ပဋိယတ္တောတိ ယတ္တော စ ဂါမပ္ပဝေသနာပုစ္ဆာကရဏေသု ဥဿုက္ကံ အာပန္နော သဇ္ဇိတော စ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အထဿ မောဟော ပဟီယတီတိ ¶ အဿ ဘိက္ခုနော ဧဝံ တတ္ထ ယုတ္တပ္ပယုတ္တဿ ပစ္ဆာ သော မောဟော ဝိဂစ္ဆတိ။ ဧဝမ္ပီတိ ဧဝံ ဥဒ္ဒေသေ အပ္ပမဇ္ဇနေနပိ။ ပုန ဧဝမ္ပီတိ အတ္ထပရိပုစ္ဆာယ ကင်္ခါဝိနောဒနေပိ။ တေသု တေသု ဌာနေသု အတ္ထော ပါကဋော ဟောတီတိ သုယျမာနဿ ဓမ္မဿ တေသု တေသု ပဒေသု ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ၊ ဣဓ သမာဓိ၊ ဣဓ ပညာ’’တိ သော သော အတ္ထော ဝိဘူတော ဟောတိ။ ဣဒံ စက္ခုရူပါလောကာဒိ ¶ ဣမဿ စက္ခုဝိညာဏဿ ကာရဏံ၊ ဣဒံ သာလိဗီဇဘူမိသလိလာဒိ ဣမဿ သာလိအင်္ကုရဿ ကာရဏံ။ ဣဒံ န ကာရဏန္တိ တဒေဝ စက္ခုရူပါလောကာဒိ သောတဝိညာဏဿ၊ တဒေဝ သာလိဗီဇာဒိ ကုဒြုသကင်္ကုရဿ န ကာရဏန္တိ ဌာနာဋ္ဌာနဝိနိစ္ဆယေ ဆေကော ဟောတိ။

အာရမ္မဏေသူတိ ကမ္မဋ္ဌာနေသု။ ဣမေ ဝိတက္ကာတိ ကာမဝိတက္ကာဒယော။ သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကုသလပဋိပက္ခာတိ ကတွာ ‘‘ပဟီယန္တီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ န သဗ္ဗေ သဗ္ဗေသံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာတိ ‘‘ပဟီယန္တိ ဧဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမာနီ’’တိအာဒိ။

ကုသလနိဿိတန္တိ ကုသလေန နိဿိတံ နိဿယိတဗ္ဗံ။ ကုသလဿ ပစ္စယဘူတန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ၊ ကုသလုပ္ပတ္တိကာရဏံ ယထာဝုတ္တအသုဘနိမိတ္တာဒိမေဝ ဝဒတိ။ သာရဖလကေတိ စန္ဒနမယေ သာရဖလကေ။ ဝိသမာဏိန္တိ ဝိသမာကာရေန တတ္ထ ဌိတံ အာဏိံ။ ဟနေယျာတိ ပဟရေယျ နိက္ခာမေယျ။

၂၁၇။ အဋ္ဋောတိ အာတုရော၊ ဒုဂ္ဂန္ဓဗာဓတာယ ပီဠိတော။ ဒုက္ခိတောတိ သဉ္ဇာတဒုက္ခော။ ဣမိနာပိ ကာရဏေနာတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတတာယ ကုသလပဋိပက္ခတာယ ဂေဟဿိတရောဂေန သရောဂတာယ စ ဧတေ အကုသလာ ဝိညုဂရဟိတဗ္ဗတာယ ဇိဂုစ္ဆနီယတာယ စ သာဝဇ္ဇာ အနိဋ္ဌဖလတာယ နိရဿာဒသံဝတ္တနိယတာယ စ ဒုက္ခဝိပါကာတိ ဧဝံ တေန တေန ကာရဏေန အကုသလာဒိဘာဝံ ဥပပရိက္ခတော။

‘‘အာတုရံ အသုစိံ ပူတိံ၊ ပဿ နန္ဒေ သမုဿယံ၊

ဥဂ္ဃရန္တံ ပဂ္ဃရန္တံ၊ ဗာလာနံ အဘိနန္ဒိတ’’န္တိ။ (အပ။ ထေရီ ၂။၄။၁၅၇) –

ဧဝမာဒိ ကာယဝိစ္ဆန္ဒနီယကထာဒီဟိ ဝါ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန –

‘‘တဿေဝ တေန ပါပိယော၊ ယော ကုဒ္ဓံ ပဋိကုဇ္ဈတိ၊

ကုဒ္ဓံ အပ္ပဋိကုဇ္ဈန္တော၊ သင်္ဂါမံ ဇေတိ ဒုဇ္ဇယ’’န္တိ။ (ထေရဂါ။ ၄၄၂) –

ဧဝမာဒိ ပဋိဃဝူပသမနကထာဒိကာပိ သင်္ဂဏှာတိ။

၂၁၈။ န ¶ သရဏံ အသတိ၊ အနနုဿရဏံ။ အမနသိကရဏံ အမနသိကာရော။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ နိသီဒိတဗ္ဗန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေနေဝ နိသီဒိတဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟိတော ဓမ္မကထာပဗန္ဓောတိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥပကာရော ဓမ္မကထာပဗန္ဓော။ မုဋ္ဌိပေါတ္ထကောတိ မုဋ္ဌိပ္ပမာဏော ပါရိဟာရိယပေါတ္ထကော။ သမန္နာနေန္တေနာတိ ¶ သမန္နာဟရန္တေန။ ဩကာသော န ဟောတိ အာရဒ္ဓဿ ပရိယောသာပေတဗ္ဗတော။ အာရဒ္ဓဿ အန္တဂမနံ အနာရမ္ဘောဝါတိ ထေရဝါဒေါ။ တဿာတိ ဥပဇ္ဈာယဿ။ ပဗ္ဘာရသောဓနံ ကာယကမ္မံ၊ အာရဘန္တော ဧဝ ဝိတက္ကနိဂ္ဂဏှနတ္ထံ သံယုတ္တနိကာယသဇ္ဈာယနံ ဝစီကမ္မံ၊ ဒဿနကိစ္စပုဗ္ဗကမ္မကရဏတ္ထံ တေဇောကသိဏပရိကမ္မန္တိ တီဏိ ကမ္မာနိ အာစိနောတိ။ ထေရော တဿ အာသယံ ကသိဏဉ္စ သဝိသေသံ ဇာနိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ’’တိအာဒိမဝေါစ။ တေနဿ ယထာဓိပ္ပာယံ သဗ္ဗံ သမ္ပာဒိတံ။ အသတိပဗ္ဗံ နာမ အသတိယာ ဝိတက္ကနိဂ္ဂဟဏဝိဘာဝနတော။

၂၁၉။ ဝိတက္ကမူလဘေဒံ ပဗ္ဗန္တိ ဝိတက္ကမူလဿ တမ္မူလဿ စ ဘေဒဝိဘာဝနံ ဝိတက္ကမူလဘေဒံ ပဗ္ဗံ။ ဝိတက္ကံ သင်္ခရောတီတိ ဝိတက္ကသင်္ခါရော၊ ဝိတက္ကပစ္စယော သုဘနိမိတ္တာဒီသုပိ သုဘာဒိနာ အယောနိသောမနသိကာရော။ သော ပန ဝိတက္ကသင်္ခါရော သံတိဋ္ဌတိ ဧတ္ထာတိ ဝိတက္ကသင်္ခါရသဏ္ဌာနံ၊ အသုဘေ သုဘန္တိအာဒိ သညာဝိပလ္လာသော။ တေနာဟ ‘‘ဝိတက္ကာနံ မူလဉ္စ မူလမူလဉ္စ မနသိ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဝိတက္ကာနံ မူလမူလံ ဂစ္ဆန္တဿာတိ ဥပပရိက္ခနဝသေန မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ မူလံ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ ဉာဏဂတိယာ ဂစ္ဆန္တဿ။ ယာထာဝတော ဇာနန္တဿ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝိတက္ကာ အဘိဏှံ နပ္ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကစာရော သိထိလော ဟောတီ’’တိ။ တသ္မိံ သိထိလီဘူတေ မတ္ထကံ ဂစ္ဆန္တေတိ ဝုတ္တနယေန ဝိတက္ကစာရော သိထိလဘူတော၊ တသ္မိံ ဝိတက္ကာနံ မူလဂမနေ အနုက္ကမေန ထိရဘာဝပ္ပတ္တိယာ မတ္ထကံ ဂစ္ဆန္တေ။ ဝိတက္ကာ သဗ္ဗသော နိရုဇ္ဈန္တီတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ သဗ္ဗေပိ ဂစ္ဆန္တိ န သမုဒါစရန္တိ၊ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ဝါ အနဝသေသာ ပဟီယန္တိ။

ကဏ္ဏမူလေ ပတိတန္တိ သသကဿ ကဏ္ဏသမီပေ ကဏ္ဏသက္ခလိံ ပဟရန္တံ ဝိယ ဥပပတိတံ။ တဿ ကိရ သသကဿ ဟေဋ္ဌာ မဟာမူသိကာဟိ ခတမဟာဝါဋံ ဥမင်္ဂသဒိသံ အဟောသိ၊ တေနဿ ပါတေန မဟာသဒ္ဒေါ အဟောသိ။ ပလာယိံသု ‘‘ပထဝီ ဥဒြီယတီ’’တိ။ မူလမူလံ ဂန္တွာ အနုဝိဇ္ဇေယျန္တိ ‘‘ပထဝီ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ ယတ္ထာယံ သသော ဥဋ္ဌိတော၊ တတ္ထ ဂန္တွာ တဿ မူလကာရဏံ ယံနူန ဝီမံသေယျံ။ ပထဝိယာ ဘိဇ္ဇနဋ္ဌာနံ ဂတေ ‘‘ကော ဇာနာတိ၊ ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ သသော ‘‘န သက္ကောမိ သာမီ’’တိ အာဟ။ အာဓိပစ္စဝတော ဟိ ယာစနံ သဏှမုဒုကံ။ ဒုဒ္ဒုဘာယတီတိ ဒုဒ္ဒုဘာတိ သဒ္ဒံ ကရောတိ။ အနုရဝဒဿနဉှေတံ။ ဘဒ္ဒန္တေတိ မိဂရာဇဿ ပိယသမုဒါစာရော၊ မိဂရာဇ၊ ဘဒ္ဒံ တေ အတ္ထူတိ အတ္ထော။ ကိမေတန္တိ ကိံ ဧတံ၊ ကိံ တဿ မူလကာရဏံ? ဒုဒ္ဒုဘန္တိ ဣဒမ္ပိ တဿ အနုရဝဒဿနမေဝ။ ဧဝန္တိ ယထာ သသကဿ မဟာပထဝီဘေဒနံ ရဝနာယ ¶ မိစ္ဆာဂါဟသမုဋ္ဌာနံ ¶ အမူလံ၊ ဧဝံ ဝိတက္ကစာရောပိ သညာဝိပလ္လာသသမုဋ္ဌာနော အမူလော။ တေနာဟ ‘‘ဝိတက္ကာန’’န္တိအာဒိ။

၂၂၀။ အဘိဒန္တန္တိ အဘိဘဝနဒန္တံ၊ ဥပရိဒန္တန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဥပရိဒန္တ’’န္တိ။ သော ဟိ ဣတရံ မုသလံ ဝိယ ဥဒုက္ခလံ ဝိသေသတော ကဿစိ ခါဒနကာလေ အဘိဘုယျ ဝတ္တတိ။ ကုသလစိတ္တေနာတိ ဗလဝသမ္မာသင်္ကပ္ပသမ္ပယုတ္တေန။ အကုသလစိတ္တန္တိ ကာမဝိတက္ကာဒိသဟိတံ အကုသလစိတ္တံ။ အဘိနိဂ္ဂဏှိတဗ္ဗန္တိ ယထာ တဿ အာယတိံ သမုဒါစာရော န ဟောတိ၊ ဧဝံ အဘိဘဝိတွာ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာ အာပါဒေတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ ကေ စ တုမှေ သတိပိ စိရကာလဘာဝနာယ ဧဝံ အဒုဗ္ဗလာ ကော စာဟံ မမ သန္တိကေ လဒ္ဓပ္ပတိဋ္ဌေ ဝိယ ဌိတေပိ ဣဒါနေဝ အပ္ပတိဋ္ဌေ ကရောန္တော ဣတိ ဧဝံ အဘိဘဝိတွာ။ တံ ပန အဘိဘဝနာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမံ တစော စာ’’တိအာဒိနာ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတဝီရိယပဂ္ဂဏှနမာဟ။ အတ္ထဒီပိကန္တိ ဧကန္တတော ဝိတက္ကနိဂ္ဂဏှနတ္ထဇောတကံ။ ဥပမန္တိ ‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗလဝါ ပုရိသော’’တိအာဒိကံ ဥပမံ။

၂၂၁။ ပရိယာဒါနဘာဇနီယန္တိ ယံ တံ အာဒိတော ‘‘အဓိစိတ္တမနုယုတ္တေန ဘိက္ခုနာ ပဉ္စ နိမိတ္တာနိ ကာလေန ကာလံ မနသိ ကာတဗ္ဗာနီ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ တတ္ထ တဿ နိမိတ္တဿ မနသိကရဏကာလပရိယာဒါနဿ ဝသေန ဝိဘဇနံ။ နိဂမနံ ဝါ ဧတံ၊ ယဒိဒံ ‘‘ယတော ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ။ ယထာဝုတ္တဿ ဟိ အတ္ထဿ ပုန ဝစနံ နိဂမနန္တိ။ တထာပဋိပန္နဿ ဝါ ဝသီဘာဝဝိသုဒ္ဓိဒဿနတ္ထံ ‘‘ယတော ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတ္ထာစရိယောတိ ဓနုဗ္ဗေဒါစရိယော။ ယထာ ဟိ သသနတော အသတ္ထမ္ပိ သတ္ထဂ္ဂဟဏေနေဝ သင်္ဂယှတိ၊ ဧဝံ ဓနုသိပ္ပမ္ပိ ဓနုဗ္ဗေဒပရိယာပန္နမေဝါတိ။

ပရိယာယတိ ပရိဝိတက္ကေတီတိ ပရိယာယော။ ဝါရောတိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကဝါရပထေသူ’’တိ၊ ဝိတက္ကာနံ ဝါရေန ပဝတ္တနမဂ္ဂေသု။ စိဏ္ဏဝသီတိ အာသေဝိတဝသီ။ ပဂုဏဝသီတိ သုဘာဝိတဝသီ။ သမ္မာဝိတက္ကံယေဝ ယထိစ္ဆိတံ တထာဝိတက္ကနတော၊ ဣတရဿ ပနဿ သေတုဃာတောယေဝါတိ။

ဝိတက္ကသဏ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ သီဟနာဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။