📜

၃။ ဩပမ္မဝဂ္ဂေါ

၁။ ကကစူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂၂။ မောဠိန္တိ ¶ ¶ ကေသရစနံ။ ဝေဟာယသန္တိ အာကာသေ။ ရတနစင်္ကောဋဝရေနာတိ ရတနသိလာမယဝရစင်္ကောဋကေန သဟဿနေတ္တော သိရသာ ပဋိဂ္ဂဟိ။ ‘‘သုဝဏ္ဏစင်္ကောဋကဝရေနာ’’တိပိ (ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၂၃ ဒူရေနိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂ အဝိဒူရေနိဒါနကထာ) ပါဌော။

သာတိ မောဠိ။ မောဠိ ဧတဿ အတ္ထီတိ မောဠိကော၊ မောဠိကော ဧဝ မောဠိယော။ ဖဂ္ဂုနောတိ ပန နာမံ။ သင်္ခါတိ သမညာ။ ဝေလီယတိ ခဏမုဟုတ္တာဒိဝသေန ဥပဒိသီယတီတိ ဝေလာ၊ ကာလောတိ အာဟ ‘‘တာယံ ဝေလာယံ…ပေ… အယံ ကာလဝေလာ နာမာ’’တိ။ ဝေလယတိ ပရိစ္ဆေဒဝသေန တိဋ္ဌတီတိ ဝေလာ၊ သီမာ။ ဝေလယတိ သံကိလေသပက္ခံ စာလယတီတိ ဝေလာ၊ သီလံ။ အနတိက္ကမနဋ္ဌောပိ စဿ သံကိလေသဓမ္မနိမိတ္တံ အစလနမေဝ။ ဝိညုပုရိသာဘာဝေ ဆပဉ္စဝါစာမတ္တံ ဩဝါဒေ ပမာဏံ နာမ။ဒဝသဟဂတံ ကတွာတိ ကီဠာသဟိတံ ကတွာ။

မိဿီဘူတောတိ အနနုလောမိကသံသဂ္ဂဝသေန မိဿီဘူတော။ ‘‘အဝဏ္ဏံ ဘာသတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘တာပနပစနကောဋ္ဋနာဒီနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဓိကရဏမ္ပိ ကရောတီတိ ဧတ္ထ ယထာ သော အဓိကရဏာယ ပရိသက္ကတိ၊ တံဒဿနံ ‘‘ဣမေသံ ဘိက္ခူန’’န္တိအာဒိ။ အဓိကရဏံ အာကဍ္ဎတီတိ အဓိကရဏံ ဥဒ္ဒိဿ တေ ဘိက္ခူ အာကဍ္ဎတိ၊ အဓိကရဏံ ဝါ တေသု ဥပ္ပာဒေန္တော အာကဍ္ဎတိ။ ဥဒ္ဒေသပဒံ ဝါတိ ပဒသော ဥဒ္ဒေသမတ္တံ ဝါ။ နေဝ ပိယကမျတာယာတိ နေဝ အတ္တနိ သတ္ထုနော ပိယဘာဝကာမတာယ။ န ဘေဒါဓိပ္ပာယေနာတိ န သတ္ထုနော တေန ဘိက္ခုနာ ဘေဒါဓိပ္ပာယေန။ အတ္ထကာမတာယာတိ မောဠိယဖဂ္ဂုနဿ ဟိတကာမတာယ။

၂၂၄။ အဝဏ္ဏဘာသနေတိ ¶ ဘိက္ခုနီနံ အဂုဏကထနေ။ ဆန္ဒာဒီနံ ဝတ္ထုဘာဝတော ကာမဂုဏာ ဂေဟံ ဝိယ ဂေဟံ၊ တေ စ တေ သိတာ နိဿိတာတိ ဂေဟဿိတာတိ ဝုတ္တာ။ တဏှာဆန္ဒာပိ တာသံ ကတ္တုကာမတာပီတိ ဥဘယေပိ တဏှာဆန္ဒာ၊ ပဋိဃဆန္ဒာ ပန တေသံ ကတ္တုကာမတာ ဧဝ။ ဖလိကမဏိ ဝိယ ပကတိပဘဿရဿ စိတ္တသန္တာနဿ ဥပသင်္ဂေါ ဝိယ ဝိပရိဏာမကာရဏံ ရာဂါဒယောတိ အာဟ ‘‘ရတ္တမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတ’’န္တိအာဒိ။ ဟိတာနုကမ္ပီတိ ¶ ကရုဏာယ ပစ္စုပဋ္ဌာပနမာဟ။ ‘‘ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါ’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀) ဝိယ အန္တရ-သဒ္ဒေါ စိတ္တပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဒေါသန္တရောတိ ဒေါသစိတ္တော’’တိ။

၂၂၅။ ဒုဗ္ဗစတာယ ဩဝါဒံ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တော စိတ္တေနေဝ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ အဋ္ဌာသိ။ ဂဏှိံသု စိတ္တံ၊ ဟဒယဂါဟိနိံ ပဋိပဇ္ဇိံသူတိ အတ္ထော။ ပူရယိံသု အဇ္ဈာသယန္တိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ သမယေ ပဌမဗောဓိယံ။ ဧကာသနံ ဘောဇနဿ ဧကာသနဘောဇနံ၊ ဧကဝေလာယမေဝ ဘောဇနံ။ တဉ္စ ခေါ ပုဗ္ဗဏှေ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဧကံ ပုရေဘတ္တဘောဇန’’န္တိအာဒိ။ သတ္တက္ခတ္တုံ ဘုတ္တဘောဇနမ္ပိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဧကာသနဘောဇနန္တေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ န ဧကာသနိကတာယ ဧကာယ ဧဝ နိသဇ္ဇာယ ဘောဇနံ။ ‘‘အပ္ပဍံသ…ပေ… သမ္ဖဿ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ အဘာဝတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နိရာဗာဓတံ၊ နိဒ္ဒုက္ခတ’’န္တိ။ ပဓာနာဒိဝသေန သလ္လဟုကံ အကိစ္ဆံ ဥဋ္ဌာနံ သလ္လဟုကဥဋ္ဌာနံ။ န ဧကပ္ပဟာရေနာတိ န ဧကဝါရေန၊ န ဧကသ္မိံယေဝ ကာလေတိ အဓိပ္ပာယော။ ဒွေ ဘောဇနာနီတိ ‘‘အပရဏှေ ရတ္တိယ’’န္တိ ကာလဝသေန ဒွေ ဘောဇနာနိ။ ပဉ္စ ဂုဏေတိ အပ္ပာဗာဓာဒိကေ ပဉ္စ အာနိသံသေ။ သတုပ္ပာဒကရဏီယမတ္တမေဝါတိ သတုပ္ပာဒမတ္တကရဏီယမေဝ၊ နိဝါရေတဗ္ဗဿ ပုနပ္ပုနံ သမာဒပနဉ္စ နာဟောသိ။

မဏ္ဍဘူမီတိ ဩဇဝန္တဘူမိ၊ ယတ္ထ ပရိသိဉ္စနေန ဝိနာ သဿာနိ ကိဋ္ဌာနိ သမ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယုဂေ ယောဇေတဗ္ဗာနိ ယောဂ္ဂါနိ၊ တေသံ အာစရိယော ယောဂ္ဂါစရိယော၊ တေသံ သိက္ခာပနကော။ ဂါမဏိဟတ္ထိအာဒယောပိ ‘‘ယောဂ္ဂါ’’တိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ပါဠိယံ ‘‘အဿဒမ္မသာရထီ’’တိ။ စတူသု မဂ္ဂေသု ယေန ယေန မဂ္ဂေန ဣစ္ဆတိ။ ဇဝသမဂါဒိဘေဒါသု ဂတီသု ယံ ယံ ဂတိံ။ တံ တံ မဂ္ဂံ အာရုဠှာဝ ဩတိဏ္ဏာယေဝ။ နေဝ ဝါရေတဗ္ဗာ ရသ္မိဝိနိဂ္ဂဏှနေန။ န ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗာ ပတောဒလဋ္ဌိယာ။ ဂမနမေဝါတိ ဣမေ ယုတ္တာ မမ ဣစ္ဆာနုရူပံ မန္ဒံ ဂစ္ဆန္တိ၊ သမံ ဂစ္ဆန္တိ၊ သီဃံ ဂစ္ဆန္တီတိ ခုရေသု နိမိတ္တဂ္ဂဟဏံ ပဋ္ဌပေတွာ သာရထိနာ တေသံ ဂမနမေဝ ပဿိတဗ္ဗံ ဟောတိ၊ န တတ္ထ နိယောဇနံ ¶ ။ တေဟိပိ ဘိက္ခူဟိ။ ပဇဟိံသု ပဇဟိတဗ္ဗံ။ သာလဒူသနာတိ သာလရုက္ခဝိသနာသကာ။ အညာ စ ဝလ္လိယော သာလရုက္ခေ ဝိနန္ဓိတွာ ဌိတာ။ ဗဟိ နီဟရဏေနာတိ သာလဝနတော ဗဟိ ဆဍ္ဍနေန။ သုသဏ္ဌိတာတိ သဏ္ဌာနသမ္ပန္နာ၊ မရိယာဒံ ¶ ဗန္ဓိတွာတိ အာလဝါလသမ္ပာဒနဝသေန မရိယာဒံ ဗန္ဓိတွာ။ ကိပိလ္လပုဋကံ တမ္ဗကိပိလ္လကပုဋကံ။ သုက္ခဒဏ္ဍကဟရဏံ အာလဝါလဗ္ဘန္တရာ။

၂၂၆။ ဝိဒေဟရဋ္ဌေ ဇာတသံဝဍ္ဎတာယ ဝေဒေဟိကာ။ ပဏ္ဍာ ဝုစ္စတိ ပညာ၊ တာယ ဣတာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ ပဏ္ဍိတာ။ ဂဟပတာနီတိ ဂေဟသာမိနီ။ သောရစ္စေနာတိ သံယမေန။ နိဝါတဝုတ္တီတိ ပဏိပါတကာရီ။ နိဗ္ဗုတာတိ နိဗ္ဗုတဒုစ္စရိတပရိဠာဟာ။ ဥဋ္ဌာဟိကာတိ ဥဋ္ဌာနဝီရိယဝတီ။ ကိဗ္ဗိသာတိ ကုရူရာ။

၂၂၇။ ဧဝံ အက္ခန္တိယာ ဒေါသံ ဒဿေတွာတိ ‘‘ဂုဏဝန္တော’’တိ လောကေ ပတ္ထဋကိတ္တိသဒ္ဒါနမ္ပိ အက္ခန္တိနိမိတ္တံ အယသုပ္ပတ္တိဂုဏပရိဟာနိအာဒိံ အက္ခမတာယအာဒီနဝံ ပကာသေတွာ။ ဝစနပထေတိ ဝစနမဂ္ဂေ ယုတ္တကာလာဒိကေ။ သဏှာဘာဝေါပိ ဟိ ဝစနဿ ပဝတ္တိအာကာရောတိ ကတွာ ‘‘ဝစနပထော’’ တွေဝ ဝုတ္တော။ တေသံယေဝ ကာလာဒီနံ။ မေတ္တာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ၊ ဥပ္ပန္နံ မေတ္တစိတ္တံ ဧတေသန္တိ ဥပ္ပန္နမေတ္တစိတ္တာ။ ပုန ‘‘ကာလေန ဝါ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ (ပရိ။ ၃၆၂၊ ၃၆၃) ပါဠိ ဓမ္မသဘာဝဒဿနဝသေန ပဝတ္တာ ‘‘ပရံ စောဒနာဝသေန ဝဒန္တာ နာမ ဣမေဟိ အာကာရေဟိ ဝဒန္တီ’’တိ။ အဓိမုဉ္စိတွာတိ အဘိရတိဝသေန တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ ဘာဝနာစိတ္တံ မုဉ္စိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတွာ။ သော ပုဂ္ဂလော အာရမ္မဏံ ဧတဿာတိ တဒါရမ္မဏံ၊ မေတ္တစိတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ ပဒေသဝိသယံ တံ ကထံ နိပ္ပဒေသဝိသယံ ဝိယ ဟောတီတိ စောဒေန္တော ‘‘ကထံ တဒါရမ္မဏံ သဗ္ဗာဝန္တံ လောကံ ကရောတီ’’တိ အာဟ၊ ဣတရော ‘‘ပဉ္စ ဝစနပထေ’’တိအာဒိနာ ပရိဟရတိ။ ဣဓ တဒါရမ္မဏဉ္စာတိ တဿေဝ မေတ္တစိတ္တဿ အာရမ္မဏံ ကတွာတိ ပါဠိယံ ဝစနသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ပုန တဿေဝါ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗာ သတ္တကာယသင်္ခါတာ ပဇာ ဧတဿ အတ္ထီတိ သဗ္ဗာဝန္တောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗာဝန္တ’’န္တိ အာဟ။ ဝိပုလေနာတိ မဟာဇနာရမ္မဏေန။ မဟန္တပရိယာယော ဟိ ဝိပုလ-သဒ္ဒေါ၊ မဟတ္တဉ္စေတ္ထ ဗဟုကဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘အနေကသတ္တာရမ္မဏေနာ’’တိ။ တဉ္စ ပုဂ္ဂလန္တိ ပဉ္စ ဝစနပထေ ဂဟေတွာ အာဂတပုဂ္ဂလံ။ စိတ္တဿာတိ မေတ္တာသဟဂတစိတ္တဿ။ ဧတ္ထ စ မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဝိဟရိဿာမာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ကထန္တိ အာဟ ‘‘တဉ္စ ပုဂ္ဂလံ သဗ္ဗဉ္စ လောကံ တဿ စိတ္တဿ အာရမ္မဏံ ကတွာ အဓိမုစ္စိတွာ’’တိ။

၂၂၈။ တဒတ္ထဒီပိကန္တိ ¶ ¶ ယာ မေတ္တံ စေတောဝိမုတ္တိံ သမ္မဒေဝ ဘာဝေတွာ ဌိတဿ နိဗ္ဗိကာရတော ကေနစိ ဝိကာရံ န အာပါဒေတဗ္ဗတာ၊ တဒတ္ထဇောတိကံ။ အပထဝိန္တိ ပထဝီ န ဟောတီတိ အပထဝီ။ နိပ္ပထဝိန္တိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပထဝီဘာဝါဘာဝံ။ တိရိယံ ပန အပရိစ္ဆိန္နာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု စက္ကဝါဠပဗ္ဗတေဟိ တံ တံ စက္ကဝါဠံ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ? န၊ တဒညစက္ကဝါဠပထဝိယာ ဧကာဗဒ္ဓဘာဝတော။ တိဏ္ဏဉှိ စက္ကာနံ အန္တရသဒိသေ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ လောကဓာတူနံ အန္တရေယေဝ ပထဝီ နတ္ထိ လောကန္တရနိရယဘာဝတော။ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတန္တရေဟိ သမ္ဗဒ္ဓဋ္ဌာနေ ပထဝီ ဧကာဗဒ္ဓါဝ။ ဝိဝဋ္ဋကာလေ ဟိ သဏ္ဌဟမာနာပိ ပထဝီ ယထာသဏ္ဌိတပထဝိယာ ဧကာဗဒ္ဓါဝ သဏ္ဌဟတိ။ တေနာဟ ‘‘တိရိယံ ပန အပရိစ္ဆိန္နာ’’တိ။ ဣမိနာဝ ဂမ္ဘီရဘာဝေန ဝုတ္တပရိမာဏတော ပရံ နတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။

၂၂၉။ ဟလိဒ္ဒီတိ ဟလိဒ္ဒိဝဏ္ဏံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ပီတကဝဏ္ဏ’’န္တိ။ ဝဏ္ဏသင်္ခါတံ ရူပံ အဿ အတ္ထီတိ ရူပီ၊ န ရူပီတိ အရူပီတိ အာဟ ‘‘အရူပေါ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သနိဒဿနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။

၂၃၀။ ပဉ္စ ယောဇနသတာနီတိ ဟိမဝန္တတော သမုဒ္ဒံ ပဝိဋ္ဌဋ္ဌာနဝသေန ဝုတ္တံ၊ န အနောတတ္တဒဟမုခတော။ အညာ နဒိယော ဥပါဒါယ လဗ္ဘမာနံ ဂမ္ဘီရတံ အပ္ပမေယျဥဒကတဉ္စ ဂဟေတွာ ‘‘ဂမ္ဘီရာ အပ္ပမေယျာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန တိဏုက္ကာယ တာပေတဗ္ဗတ္တာဘာဝဒဿနပရမေတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတေန ပယောဂေနာ’’တိအာဒိ။

၂၃၁။ တူလိနီ ဝိယ တူလိနီတိ အာဟ ‘‘သိမ္ဗလိတူလလတာတူလသမာနာ’’တိ။ သဿရန္တိ ဧဝံပဝတ္တော သဒ္ဒေါ သဿရသဒ္ဒေါ။ အနုရဝဒဿနဉှေတံ။ တထာ ဘဗ္ဘရသဒ္ဒေါ။ သဗ္ဗမေတံ မေတ္တာဝိဟာရိနော စိတ္တဿ ဒူသေတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝဒဿနပရံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ မဟာပထဝီ ကေနစိ ပုရိသေန အပထဝိံ ကာတုံ န သက္ကာ၊ ယထာ အာကာသေ ကိဉ္စိ ရူပံ ပဋ္ဌပေတုံ န သက္ကာ၊ ယထာ ဂင်္ဂါယ ဥဒကံ တိဏုက္ကာယ တာပေတုံ န သက္ကာ၊ ယထာ စ ဗိဠာရဘသ္တံ ထဒ္ဓံ ဖရုသဉ္စ သမ္ဖဿံ ကာတုံ န သက္ကာ၊ ဧဝမေဝံ မေတ္တာယ စေတောဝိမုတ္တိယာ အာသေဝိတာယ ဘာဝိတာယ ဗဟုလီကတာယ ပဉ္စ ဝစနပထေ ဂဟေတွာ အာဂတပုရိသေန ကေနစိ ပရိယာယေန စိတ္တဿ အညထတ္တံ ကာတုံ န သက္ကာတိ။

၂၃၂။ ဩစရကာတိ ¶ ¶ ပရူပဃာတဝသေန ဟီနကမ္မကာရိနော။ တေနာဟ ‘‘နီစကမ္မကာရကာ’’တိ။ အနဓိဝါသနေနာတိ အက္ခမနေန။ မယှံ ဩဝါဒကရော န ဟောတီတိ ပရမှိ အနတ္ထကာရိမှိ စိတ္တပဒေါသနေန အာဃာတုပ္ပာဒနေန မမ သာသနေ သမ္မာပဋိပဇ္ဇမာနော နာမ န ဟောတိ။

၂၃၃။ အဏုန္တိ အပ္ပကံ တနု ပရိတ္တကံ။ ထူလန္တိ မဟန္တံ ဩဠာရိကံ။ ဝစနပထဿ ပန အဓိပ္ပေတတ္တာ တံ သာဝဇ္ဇဝိဘာဂေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အပ္ပသာဝဇ္ဇံ ဝါ မဟာသာဝဇ္ဇံ ဝါ’’တိ။ ခန္တိယာ ဣဒံ ဘာရိယံ န ဟောတီတိ အဝေါစုံ ‘‘အနဓိ…ပေ… ပဿာမာ’’တိ။ ဒီဃရတ္တန္တိ စိရကာလံ၊ အစ္စန္တမေဝါတိ အတ္ထော။ အစ္စန္တဉ္စ ဟိတသုခံ နာမ အညာဓိဂမေနေဝါတိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တေန ကူဋံ ဂဏှန္တော’’တိ။

ကကစူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ အလဂဒ္ဒူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၄။ ဗာဓယိံသူတိ ¶ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ပါစိတ္တိယ ၃။၄၁၇) ဟနိံသု။ တံတံသမ္ပတ္တိယာ ဝိဗန္ဓနဝသေန သတ္တသန္တာနဿ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေ ဧတိ အာဂစ္ဆတီတိ အန္တရာယော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိအနတ္ထော၊ အနတိက္ကမနဋ္ဌေန တသ္မိံ အန္တရာယေ နိယုတ္တာ၊ အန္တရာယံ ဝါ ဖလံ အရဟန္တိ၊ အန္တရာယဿ ဝါ ကရဏသီလာတိ အန္တရာယိကာ။ တေနာဟ ‘‘အန္တရာယံ ကရောန္တီတိ အန္တရာယိကာ’’တိ။ အာနန္တရိယဓမ္မာတိ အာနန္တရိယသဘာဝစေတနာဓမ္မာ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – စုတိအနန္တရဖလံ အနန္တရံ နာမ၊ တသ္မိံ အနန္တရေ နိယုတ္တာ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တနေန အနန္တရကရဏသီလာ၊ အနန္တရပယောဇနာတိ ဝါ အာနန္တရိကာ၊ တေ ဧဝ အာနန္တရိယာတိ ဝုတ္တာ။ ကမ္မာနိ ဧဝ အန္တရာယိကာတိ ကမ္မန္တရာယိကာ။ မောက္ခဿေဝ အန္တရာယံ ကရောတိ၊ န သဂ္ဂဿ မိစ္ဆာစာရလက္ခဏာဘာဝတော။ န ဟိ ဘိက္ခုနိယာ ဓမ္မရက္ခိတဘာဝေါ အတ္ထိ။ ပါကတိကဘိက္ခုနီဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ၊ အရိယာယ ပန ပဝတ္တံ အပါယသံဝတ္တနိယမေဝ။ နန္ဒမာဏဝကော စေတ္ထ နိဒဿနံ။ ဥဘိန္နံ သမာနစ္ဆန္ဒတာဝသေန ဝါ အသဂ္ဂန္တရာယိကတာ၊ မောက္ခန္တရာယိကတာ ပန မောက္ခတ္ထပဋိပတ္တိယာ ဝိဒူသနတော၊ အဘိဘဝိတွာ ပန ပဝတ္တိယံ ¶ သဂ္ဂန္တရာယိကတာပိ န သက္ကာ နိဝါရေတုန္တိ။ အဟေတုကဒိဋ္ဌိအကိရိယဒိဋ္ဌိနတ္ထိကဒိဋ္ဌိယောဝ နိယတဘာဝံ ပတ္တာ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဓမ္မာ။ ပဋိသန္ဓိဓမ္မာတိ ပဋိသန္ဓိစိတ္တုပ္ပာဒမာဟ။ ပဏ္ဍကာဒိဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တံ သဗ္ဗာယပိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ ဝိပါကန္တရာယိကဘာဝတော။ ယာ ဟိ အရိယေ ဥပဝဒတိ၊ သာ စေတနာ အရိယူပဝါဒဓမ္မာ။ တတော ပရန္တိ ခမာပနတော ဥပရိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ မဟာသီဟနာဒဿ လီနတ္ထပကာသနေ ဝုတ္တမေဝ။ ယာဝ ဘိက္ခုဘာဝံ ပဋိဇာနာတိ ပါရာဇိကံ အာပန္နော။ န ဝုဋ္ဌာတိ သေသံ ဂရုကာပတ္တိံ။ န ဒေသေတိ လဟုကာပတ္တိံ။

အယံ ဘိက္ခု အရိဋ္ဌော။ ရသေန ရသံ သံသန္ဒိတွာတိ အနဝဇ္ဇေန ပစ္စယပရိဘုဉ္ဇနရသေန သာဝဇ္ဇံ ကာမဂုဏပရိဘောဂရသံ သမာနေတွာ။ ဥပနေန္တော ဝိယာတိ ဗန္ဓနံ ဥပနေန္တော ဝိယ။ ‘‘ဃဋေန္တော ဝိယာ’’တိပိ ပါဌော။ ဥပသံဟရန္တော ဝိယာတိ သဒိသတံ ဥပသံဟရန္တော ဝိယ ဧကန္တသာဝဇ္ဇေ အနဝဇ္ဇဘာဝပက္ခေပေန။ ပါပကန္တိ လာမကဋ္ဌေန ဒုဂ္ဂတိသမ္ပာပနဋ္ဌေန စ ပါပကံ။ သေတုကရဏဝသေန မဟာသမုဒ္ဒံ ဗန္ဓန္တေန ဝိယ။ သဗ္ဗညုတညာဏေန ‘‘သာဝဇ္ဇ’’န္တိ ဒိဋ္ဌံ ‘‘အနဝဇ္ဇ’’န္တိ ဂဟဏေန တေန ပဋိဝိရုဇ္ဈန္တော။ ဧကန္တတော အနန္တရာယိကန္တိ ဂဟဏေန ဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ ပဋိဗာဟန္တော။ ကာမကဏ္ဋကေဟိ အရိယမဂ္ဂသမ္မာပဋိပတ္တိ န ဥပက္ကိလိဿတီတိ ဝဒန္တော ‘‘အရိယမဂ္ဂေ ခါဏုကဏ္ဋကာဒီနိ ¶ ပက္ခိပန္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ပဌမပါရာဇိကသိက္ခာပဒသင်္ခါတေ၊ ‘‘အဗြဟ္မစရိယံ ပဟာယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၈၊ ၁၉၄) အာဒိဒေသနာသင်္ခါတေ စ အာဏာစက္ကေ။

ပုစ္ဆမာနာ သမနုယုဉ္ဇန္တိ နာမ။ ပုစ္ဆာ ဟိ အနုယောဂေါတိ။ တေနာဓိဂတာယ လဒ္ဓိယာ အနုဝဇ္ဇနတ္ထံ ပစ္စနုဘာသနေန ပုန ပဋိဇာနာပနံ ပတိဋ္ဌာပနံ၊ တံ ပနဿ အာဒါယ သမာဒါပနံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမနုဂါဟန္တိ နာမာ’’တိ။ တဿာ ပန လဒ္ဓိယာ အနုယုဉ္ဇိတာယ ဝုစ္စမာနမ္ပိ ကာရဏံ ကာရဏပတိရူပကမေဝါတိ တဿ ပုစ္ဆနံ သမနုဘာသနံ။ အနုဒဟနဋ္ဌေန အနုပါယပဋိပတ္တိယာ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ အနုဒဟနဋ္ဌေန။ မဟာဘိတာပနဋ္ဌေန အနဝဋ္ဌိတသဘာဝတာယ။ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနဋ္ဌေန မုဟုတ္တရမဏီယတာယ။ တာဝကာလိကဋ္ဌေန ပရေဟိ အဘိဘဝနီယတာယ။ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂပလိဘဉ္ဇနဋ္ဌေန ဆေဒနဘေဒနာဒိအဓိကရဏဘာဝေန။ ဥဂ္ဃာဋသဒိသတာယ ¶ အဓိကုဋ္ဋနဋ္ဌေန။ အဝဏေ ဝဏံ ဥပ္ပာဒေတွာ အန္တော အနုပဝိသနသဘာဝတာယ ဝိနိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကအနတ္ထနိမိတ္တတာယ သာသင်္ကသပ္ပဋိဘယဋ္ဌေန။ဒိဋ္ဌိထာမေနာတိ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ထာမဂတဘာဝေန။ ဒိဋ္ဌိပရာမာသေနာတိ ဒိဋ္ဌိသင်္ခါတပရာမသနေန။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဟိ ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော အာမသနေန ပရာမာသော။ အဘိနိဝိဿာတိ တဏှာဘိနိဝေသပုဗ္ဗင်္ဂမေန ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသေန ‘‘ဣဒမေဝေတ္ထ တထ’’န္တိ အဘိနိဝိသိတွာ။ ယသ္မာ ဟိ အဘိနိဝေသနံ တတ္ထ အဘိနိဝိဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ။တသ္မာ အာဟ ‘‘အဓိဋ္ဌဟိတွာ’’တိ။

၂၃၅။ နတ္ထီတိ ဝတ္တုကာမောပီတိ အတ္တနော လဒ္ဓိံ နိဂုဟေတုကာမတာယ အဝဇာနိတုကာမောပိ။ သမ္ပဋိစ္ဆတိ ပဋိဇာနာတိ။ ဒွေ ကထာတိ ဝိသံဝါဒနကထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အဘူတကထာ ဟိ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တာ ဘူတကထာယ ဝသေန ဒွေ ကထာတိ ဝုစ္စတိ။

၂၃၆။ ကဿ ခေါ နာမာတိ ဣမိနာ သတ္ထာ ‘‘န မမ တုယှံ တာဒိသဿ အတ္ထာယ ဓမ္မဒေသနာ နာမ ဘူတပုဗ္ဗာ’’တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ခတ္တိယဿ ဝါ’’တိအာဒိ။

ဉာဏမယာ ဥသ္မာ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဥသ္မီ၊ တထာရူပေဟိ ပစ္စယေဟိ အနုသ္မီကတော တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ပဋိဝေဓဂဗ္ဘောအပိ ဥသ္မီကတောတိ ဝိကတဘာဝတော ပညာဗီဇမဿ ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ အပိ နု အတ္ထီတိ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ ပုစ္ဆတိ။ တေ ပဋိက္ခိပန္တာ ဝဒန္တိ ဌာနဂတေန ဒုစ္စရိတေန ဉာဏုပဟတဘာဝံ သမ္ပဿန္တာ။ နိတ္တေဇဘူတောတိ နိတ္တေဇံ ဘူတော တေဇောဟာနိပ္ပတ္တော။ တတော ဧဝ ဘိက္ခူနမ္ပိ ¶ သမ္မုခါ ဩလောကေတုံ အသမတ္ထတာယ ပတ္တက္ခန္ဓော အဓောမုခေါ။ သဟဓမ္မိကံ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ အဝိသဟနတော အပ္ပဋိဘာနော။ သမ္ပတ္တူပဂန္တိ သမ္ပတ္တိအာဝဟံ။ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေန္တောတိ ပဋိသေဓေန္တော။

၂၃၇။ အန္တရာယကရလဒ္ဓိယာ သဘာဝဝိဘာဝနေန ပရိသံ သောဓေတိ။ နိဿာရေတိ နီဟရတိ အဝိသုဒ္ဓဒိဋ္ဌိတာယ။ ကဿစိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ အဇာနန္တဿ။ တဿ ဟိ ဧဝံ ဘဝေယျ ‘‘သဟသာ ကထိတ’’န္တိ။ န ဟိ ကဒါစိ ဗုဒ္ဓါနံ သဟသာ ကိရိယာ နာမ အတ္ထိ။ အဿာတိ ‘‘ကဿစီ’’တိ ဝုတ္တဘိက္ခုဿ။ သုတွာပိ ¶ တုဏှီဘာဝံ အာပဇ္ဇေယျာတိ အထာပိ သိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တံ သဗ္ဗန္တိ ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ ပရိကပ္ပနံ။ န ကရိဿန္တီတိ ပရိသာယ လဒ္ဓိံ သောဓေတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ လဒ္ဓိံ ပကာသေန္တောတိ မဟာသာဝဇ္ဇတာဝသေန ပကာသေန္တော။ သညာဝိတက္ကေဟီတိ သုဘနိမိတ္တာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟာဒိဝသေန ပဝတ္တေဟိ သညာဝိတက္ကေဟိ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသကာမသမ္ပယုတ္တေဟီ’’တိ။ မေထုနသမာစာရန္တိ ဣဒံ အဓိကာရဝသေန ဝုတ္တံ။ တဒညမ္ပိ ပန – ‘‘အပိစ ခေါ မာတုဂါမဿ ဥစ္ဆာဒနံ ပရိမဒ္ဒနံ နဟာပနံ သမ္ဗာဟနံ သာဒိယတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၅၀) အာဂတံ ဝိသဘာဂဝတ္ထုဝိသယံ အာမိသပရိဘောဂံ။ ‘‘အညတြေဝ ကာမေဟိ အညတြ ကာမသညာဟိ အညတြ ကာမဝိတက္ကေဟိ သမာစရိဿတီ’’တိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။

၂၃၈။ ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခဏေန နတ္ထိ ဧတ္ထ ဆန္ဒရာဂေါတိ နိစ္ဆန္ဒရာဂေါ၊ တံ နိစ္ဆန္ဒရာဂံ။ ကဒါစိ ဥပေါသထိကဘာဝေန သမာဒိန္နသီလာပိ ဟောန္တိ ကဒါစိ နောတိ အနိဗဒ္ဓသီလာနံ ဂဟဋ္ဌာနံ။ သီလသမာဒါနဘာဝတော အန္တရာယကရံ။ ဝတ္ထုကာမာနံ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ။ အပစ္စဝေက္ခဏေန ဘိက္ခူနံ အာဝရဏကရံ။ ပစ္စယာနံ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဉ္စ။ အယံ အရိဋ္ဌော ဒုဂ္ဂဟိတာယ ပရိယတ္တိယာ ဝသေန အမှေ စေဝ အဗ္ဘာစိက္ခတိ၊ အတ္တာနဉ္စ ခနတိ၊ ဗဟုဉ္စ အပုညံ ပသဝတီတိ ဧဝံ သညာ မာ ဟောန္တူတိ ဒုဂ္ဂဟိတာယ ပရိယတ္တိယာ ဒေါသံ ဒဿေန္တော အာဟ။ ဥဂ္ဂဏှန္တီတိ သဇ္ဈာယန္တိ စေဝ ဝါစုဂ္ဂတံ ကရောန္တာ ဓာရေန္တိ စာတိ အတ္ထော။

သုတ္တန္တိအာဒိနာ နဝပ္ပဘေဒမ္ပိ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ပရိယာဒိယတိ။ ကထံ သုတ္တံ နဝပ္ပဘေဒံ? သဂါထကဉှိ သုတ္တံ ဂေယျံ၊ နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏံ၊ တဒုဘယဝိနိမုတ္တဉ္စ သုတ္တံ ဥဒါနာဒိဝိသေသသညာဝိရဟိတံ နတ္ထိ၊ ယံ သုတ္တင်္ဂံ သိယာ၊ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနဉ္စ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ ဂါထာဘာဝတော ဓမ္မပဒါဒီနံ ဝိယ၊ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော ဝါ သိယာ သဂါထကတ္တာ သဂါထာဝဂ္ဂဿ ဝိယ၊ တထာ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနန္တိ? ဝုစ္စတေ –

သုတ္တန္တိ ¶ သာမညဝိဓိ၊ ဝိသေသဝိဓယော ပရေ၊

သနိမိတ္တာ နိရူဠှတ္တာ၊ သဟတာညေန နညတော။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။နိဒါနကထာဝဏ္ဏနာ၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၆၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဗာဟိရနိဒါနကထာ)၊

သဗ္ဗဿပိ ¶ ဟိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သုတ္တန္တိ အယံ သာမညဝိဓိ။ တေနေဝါဟ အာယသ္မာ မဟာကစ္စာနော နေတ္တိယံ (နေတ္တိ။ ၁။သင်္ဂဟဝါရ) ‘‘နဝဝိဓသုတ္တန္တပရိယေဋ္ဌီ’’တိ။ ‘‘ဧတ္တကံ တဿ ဘဂဝတော သုတ္တာဂတံ သုတ္တပရိယာပန္နံ (ပါစိ။ ၆၅၅၊ ၁၂၄၂)၊ သကဝါဒေ ပဉ္စ သုတ္တသတာနီ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ကထာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) ဧဝမာဒိ စ ဧတဿ အတ္ထဿ သာဓကံ။ တဒေကဒေသေသု ပန ဂေယျာဒယော ဝိသေသဝိဓယော တေန တေန နိမိတ္တေန ပတိဋ္ဌိတာ။ တထာ ဟိ ဂေယျဿ သဂါထကတ္တံ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ လောကေပိ ဟိ သသိလောကံ သဂါထကံ ဝါ စုဏ္ဏိယဂန္ထံ ‘‘ဂေယျ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဂါထာဝိရဟေ ပန သတိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တံ။ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဉှိ ‘‘ဗျာကရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဗျာကရဏမေဝ ဝေယျာကရဏံ။

ဧဝံ သန္တေ သဂါထကာဒီနမ္ပိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာနံ ဝေယျာကရဏဘာဝေါ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ဂေယျာဒိသညာနံ အနောကာသဘာဝတော၊ ‘‘ဂါထာဝိရဟေ သတီ’’တိ ဝိသေသိတတ္တာ စ။ တထာ ဟိ ဓမ္မပဒါဒီသု ကေဝလံ ဂါထာဗန္ဓေသု၊ သဂါထကတ္တေပိ သောမနဿဉာဏမယိကဂါထာယုတ္တေသု၊ ‘‘ဝုတ္တဉှေတ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၁) အာဒိဝစနသမ္ဗန္ဓေသု၊ အဗ္ဘုတဓမ္မပဋိသံယုတ္တေသု စ သုတ္တဝိသေသေသု ယထာက္ကမံ ဂါထာ-ဥဒါန-ဣတိဝုတ္တက-အဗ္ဘုတဓမ္မ-သညာ ပတိဋ္ဌိတာ၊ တထာ သတိပိ ဂါထာဗန္ဓဘာဝေ ဘဂဝတော အတီတာသု ဇာတီသု စရိယာနုဘာဝပ္ပကာသကေသု ဇာတကသညာ၊ သတိပိ ပဉှဝိဿဇ္ဇနဘာဝေ သဂါထကတ္တေ စ ကေသုစိ သုတ္တန္တေသု ဝေဒဿ လဘာပနတော ဝေဒလ္လသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဧဝံ တေန တေန သဂါထကတ္တာဒိနာ နိမိတ္တေန တေသု တေသု သုတ္တဝိသေသေသု ဂေယျာဒိသညာ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဝိသေသဝိဓယော သုတ္တင်္ဂတော ပရေ ဂေယျာဒယော။ ယံ ပနေတ္ထ ဂေယျင်္ဂါဒိနိမိတ္တရဟိတံ၊ တံ သုတ္တင်္ဂံ ဝိသေသသညာပရိဟာရေန သာမညသညာယ ပဝတ္တနတောတိ။ နနု စ သဂါထကံ သုတ္တံ ဂေယျံ၊ နိဂ္ဂါထကံ သုတ္တံ ဝေယျာကရဏန္တိ သုတ္တင်္ဂံ န သမ္ဘဝတီတိ စောဒနာ တဒဝတ္ထာ ဧဝါတိ? န တဒဝတ္ထာ သောဓိတတ္တာ။ သောဓိတဉှိ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဂါထာဝိရဟေ သတိ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဘာဝေါ ဝေယျာကရဏဿ တဗ္ဘာဝနိမိတ္တ’’န္တိ။

ယဉ္စ ဝုတ္တံ ‘‘ဂါထာဘာဝတော မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တင်္ဂသင်္ဂဟော န သိယာ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၅။၁၊ သု။ နိ။ ၂၆၁)၊ တံ န၊ နိရုဠှတ္တာ။ နိရုဠှော ဟိ မင်္ဂလသုတ္တာဒီနံ သုတ္တဘာဝေါ။ န ဟိ ¶ တာနိ ဓမ္မပဒဗုဒ္ဓဝံသာဒယော ဝိယ ဂါထာဘာဝေန ပညာတာနိ၊ ကိန္တု သုတ္တဘာဝေနေဝ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သုတ္တနာမက’’န္တိ နာမဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘သဂါထကတ္တာ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ ¶ ၊ တဒပိ နတ္ထိ၊ ယသ္မာ သဟတာညေန။ သဟ ဂါထာဟီတိ ဟိ သဂါထကံ၊ သဟဘာဝေါ စ နာမ အတ္ထတော အညေန ဟောတိ၊ န စ မင်္ဂလသုတ္တာဒီသု ဂါထာဝိနိမုတ္တော ကောစိ သုတ္တပဒေသော အတ္ထိ၊ ယော ‘‘သဟ ဂါထာဟီ’’တိ ဝုစ္စေယျ၊ န စ သမုဒါယော နာမ ကောစိ အတ္ထိ။ ယဒပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီသု သဂါထကပ္ပဒေသာနံ ဂေယျင်္ဂသင်္ဂဟော သိယာ’’တိ၊ တဒပိ န အညတော။ အညာ ဧဝ ဟိ တာ ဂါထာ ဇာတကာဒိပရိယာပန္နတ္တာ၊ အတော န တာဟိ ဥဘတောဝိဘင်္ဂါဒီနံ ဂေယျင်္ဂဘာဝေါတိ။ ဧဝံ သုတ္တာဒီနံ အင်္ဂါနံ အညမညသင်္ကရာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အတ္ထတ္ထန္တိ အတ္ထဘူတံ ယထာဘူတံ အတ္ထံ။ အနတ္ထမ္ပိ ကေစိ ဝိပလ္လာသဝသေန ‘‘အတ္ထော’’တိ ဂဏှန္တီတိ ‘‘အတ္ထတ္ထ’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ ကာရဏတ္ထန္တိ ကာရဏဘူတံ အတ္ထံ၊ သီလံ သမာဓိဿ ကာရဏံ၊ သမာဓိ ဝိပဿနာယာတိ ဧဝံ တဿ တဿ ကာရဏဘူတံ အတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလ’’န္တိအာဒိ။ တေနေတံ ဒဿေတိ – ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလံ ကထိတံ၊ တဉ္စ ယာဝဒေဝ သမာဓတ္ထံ၊ သမာဓိ ဝိပဿနတ္ထော၊ ဝိပဿနာ မဂ္ဂတ္ထာ၊ မဂ္ဂေါ ဖလတ္ထော၊ ဝဋ္ဋံ ကထိတံ ယာဝဒေဝ ဝိဝဋ္ဋာဓိဂမတ္ထန္တိ ဇာနိတုံ န သက္ကောန္တီတိ။ ဧဝံ ပါဠိယံ ‘‘အတ္ထ’’န္တိ ဣမိနာ ဘာသိတတ္ထပယောဇနတ္ထာနံ ဂဟိတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န ပရိဂ္ဂဏှန္တီတိ န ဝိစာရေန္တိ၊ နိဇ္ဈာနပညာက္ခမာ န ဟောန္တိ၊ နိဇ္ဈာယိတွာ ပညာယ ရောစေတွာ ဂဟေတဗ္ဗာ န ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတိ ဧဝံ ဧတာယ ပရိယတ္တိယာ ဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသာ အတ္တနော ဥပရိ ပရေဟိ အာရောပိတဝါဒဿ နိဂ္ဂဟဿ မောက္ခပယောဇနာ ဟုတွာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ။ ဝါဒပ္ပမောက္ခော ဝါ နိန္ဒာပမောက္ခော။ ယဿ စာတိ ယဿ စ သီလာဒိပူရဏေန ပတ္တဗ္ဗဿ၊ မဂ္ဂဿ ဝါ တဒဓိဂမေန ပတ္တဗ္ဗဿ၊ ဖလဿ ဝါ တဒဓိဂမေန ပတ္တဗ္ဗဿ၊ အနုပါဒါဝိမောက္ခဿ ဝါ အတ္ထာယ။ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ၊ ဉာယေန ပရိယာပုဏန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ နာနုဘောန္တိ န ဝိန္ဒန္တိ။ တေသံ တေ ဓမ္မာ ဒုဂ္ဂဟိတာ ဥပါရမ္ဘမာနဒပ္ပမက္ခပဠာသာဒိဟေတုဘာဝေန ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ။

၂၃၉။ အလံ ¶ ပရိယတ္တော ဂဒေါ အဿာတိ အလဂဒ္ဒေါ အနုနာသိကလောပံ ဒ-ကာရာဂမဉ္စ ကတွာ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခကန္တာရတော နိတ္ထရဏတ္ထာယ ပရိယတ္တိ နိတ္ထရဏပရိယတ္တိ။ ဘဏ္ဍာဂါရေ နိယုတ္တော ဘဏ္ဍာဂါရိကော၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကော ဝိယ ဘဏ္ဍာဂါရိကော၊ ဓမ္မရတနာနုပါလကော။ အညံ အတ္ထံ အနပေက္ခိတွာ ဘဏ္ဍာဂါရိကဿေဝ သတော ပရိယတ္တိ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ။ ‘‘ဝံသာနုရက္ခကောဝါ’’တိ အဝဓာရဏံ သီဟာဝလောကနဉာယေန တန္တိဓာရကောဝ ပဝေဏိပါလကောဝါတိ ပုရိမပဒဒွယေပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ယဒိ တန္တိဓာရဏာဒိအတ္ထံ ဗုဒ္ဓဝစနဿ ပရိယာပုဏနံ ဘဏ္ဍာဂါရိကပရိယတ္တိ၊ ကသ္မာ ‘‘ခီဏာသဝဿာ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဧကစ္စဿ ပုထုဇ္ဇနဿပိ အယံ နယော လဗ္ဘတီတိ အနုယောဂံ ¶ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိ။ အတ္တနော ဌာနေတိ နိတ္ထရဏဋ္ဌာနေ။ ကာမံ ပုထုဇ္ဇနော ‘‘ပဝေဏိံ ပါလေဿာမီ’’တိ အဇ္ဈာသယေန ပရိယာပုဏာတိ။ အတ္တနော ပန ဘဝကန္တာရတော အနိတ္တိဏ္ဏတ္တာ တဿ သာ ပရိယတ္တိ နိတ္ထရဏပရိယတ္တိ ဧဝ နာမ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိအာဒိ။

နိဇ္ဈာနံ ခမန္တီတိ နိဇ္ဈာနပညံ ခမန္တိ။ တတ္ထ တတ္ထ အာဂတေ သီလာဒိဓမ္မေ နိဇ္ဈာယိတွာ ပညာယ ရောစေတွာ ယာထာဝတော ဂဟေတဗ္ဗာ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓ သီလ’’န္တိအာဒိ။ န ကေဝလံ သုဂ္ဂဟိတံ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ မဂ္ဂဘာဝနာဖလသစ္ဆိကိရိယာ၊ ပရဝါဒနိဂ္ဂဟသကဝါဒပတိဋ္ဌာပနာဒီနိပိ ဣဇ္ဈန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရဝါဒေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ပရပ္ပဝါဒံ သဟဓမ္မေန သုနိဂ္ဂဟံ နိဂ္ဂဟိတွာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၆၈)။ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတဋ္ဌာနန္တိ ဒိဋ္ဌိဝိနိဝေဌနာဒိဝသေန ဣစ္ဆိတံ ဣစ္ဆိတံ ပါဠိပဒေသံ။ မောစေတုန္တိ အပနေတုံ။ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ အသံဝတ္တနမ္ပိ တဒဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဟိတသုခဿ ကာရဏမေဝ တသ္မိံ သတိ ဘာဝတောတိ။ သုဂ္ဂဟိတအလဂဒ္ဒဿပိ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၂၄၀။ ဥတ္တရန္တိ ဧတေနာတိ ဥတ္တရော၊ သိနန္တိ ဗန္ဓန္တီတိ သေတု၊ ဥတ္တရော စ သော သေတု စာတိ ဥတ္တရသေတု။ ကူလံ ပရတီရံ ဝဟတိ ပါပေတီတိ ကုလ္လံ။ ကလာပံ ကတွာ ဗဒ္ဓါတိ ဝေဠုနဠာဒီဟိ ကလာပဝသေန ဗဒ္ဓါ။ အဏုန္တိ ဣဒံ အဋ္ဌသမာပတ္တိအာရမ္မဏံ သညောဇနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ထူလန္တိ ¶ ဣတရံ။ ဒိဋ္ဌိန္တိ ယထာဘူတဒဿနံ၊ ဝိပဿနန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ပရိသုဒ္ဓံ ဧဝံ ပရိယောဒါတန္တိ တေဘူမကေသု ဓမ္မေသု ဉာတံ ‘‘နေတံ မမ၊ နေသောဟမသ္မိ၊ န မေသော အတ္တာ’’တိ၊ ဧဝံ တဏှာဒိဋ္ဌိသံကိလေသာဘာဝေန သဗ္ဗသော ဝိသုဒ္ဓံ၊ ပရိသုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ ပရိယောဒါတံ။ န အလ္လီယေထာတိ နိကန္တိဝသေန န နိဿယေထ။ န ကေလာယေထာတိ န မမာယေထ။ န ဓနာယေထာတိ ဓနံ ဒြဗျံ န ကယိရာထ။ ဥဘယတ္ထာတိ သမထေ ဝိပဿနာယ စ။

အသဒ္ဓမ္မေတိအာဒီသု အသတံ ဟီနဇ္ဈာသယာနံ ဓမ္မောတိ အသဒ္ဓမ္မော။ ဂါမဝါသီနံ ဓမ္မောတိ ဂါမဓမ္မော။ ကိလေသာနံ ဝဿနသဘာဝတာယ ဝသလဓမ္မော။ ကိလေသေဟိ ဒူသိတတ္တာ ထူလတ္တာ စ ဒုဋ္ဌုလ္လော။ ဥဒကသုဒ္ဓိပရိယောသာနတာယ ဩဒကန္တိကော။ ‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိ ဣမိနာပိ ဩဝါဒေန ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိဿ ကထေန္တောပိ အရိဋ္ဌံယေဝ နိဂ္ဂဏှာတိ။

၂၄၁။ တိဝိဓဂ္ဂါဟဝသေနာတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘အဟံ မမာတိ ဂဏှာတီ’’တိ ဂါဟဒွယမေဝ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ? နယိဒမေဝံ တတ္ထာပိ ဂါဟတ္တယဿေဝ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘အဟ’’န္တိ ¶ ဟိ ဣမိနာ မာနဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟာ ဝုတ္တာ ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ ဂါဟသာမညတော။ ဒိဋ္ဌိပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ပုရိမုပ္ပန္နာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိယာ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ သဿတဒိဋ္ဌိယာ စ ကာရဏဘာဝတော။ အာရမ္မဏံ ပဉ္စ ခန္ဓာ၊ ရူပါရမ္မဏာဒီနိ စ။ ဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယော အဝိဇ္ဇာ-ဖဿ-သညာ-ဝိတက္က-အယောနိသောမနသိကာရ-ပါပမိတ္တပရတောဃောသာဒိကော ဒိဋ္ဌိယာ ဥပနိဿယာဒိပစ္စယော။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၄)‘‘ကတမာနိ အဋ္ဌ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ အဝိဇ္ဇာပိ ဖဿောပိ သညာပိ ဝိတက္ကောပိ အယောနိသောမနသိကာရောပိ ပါပမိတ္တောပိ ပရတောဃောသောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။ ရူပါရမ္မဏာတိ ရုပ္ပနသဘာဝဓမ္မာရမ္မဏာ။ ရူပံ ပန အတ္တာတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ဣဓ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၁၊ ၃၄၅) ဣမဿ ဂါဟဿ အနဓိပ္ပေတတ္တာ။ သော ဟိ ‘‘ယမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိနာ ပရတော ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ‘‘ရူပဝန္တံ အတ္တာနံ သမနုပဿတိ၊ အတ္တနိ ရူပံ၊ ရူပသ္မိံ အတ္တာန’’န္တိ ဣမေ တယော ဂါဟာ အဓိပ္ပေတာတိ ကေစိ၊ တဒယုတ္တံ။ ယသ္မာ ရူပံ အတ္တာ န ဟောတိ၊ အတ္တဂ္ဂါဟဿ ပန အာလမ္ဗနံ ဟောတိ၊ အတ္တသဘာဝေယေဝ ဝါ ရူပါဒိဓမ္မေ အာရဗ္ဘ အတ္တဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န အတ္တာနံ တဿ ပရမတ္ထတော အနုပလဗ္ဘနတော၊ တသ္မာ ရူပါဒိအာရမ္မဏာဝ အတ္တဒိဋ္ဌီတိ ကတွာ ¶ ဝုတ္တံ၊ ရူပံ ပန ‘‘အတ္တာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ‘‘ယမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိနာ ပန ဝိပဿနာပဋိဝိပဿနာ ဝိယ ဒိဋ္ဌိအနုပဿနာ နာမ ဒဿိတာ။

ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနာနံ သမ္ပတ္တဂါဟိန္ဒြိယဝိသယတာယ ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတာ။ တဉှိ တဿ အတ္တနော ဝိသယံ ပရိဘုတွာ သမ္ဗန္ဓံ ဟုတွာ ဂဏှာတိ။ အဝသေသာနိ သတ္တာယတနာနိ ဝိညာတံ နာမ မနသာ ဝိညာတဗ္ဗတော။ အညထာ ဣတရေသမ္ပိ ဝိညာတတာ သိယာ။ ပတ္တန္တိ အဓိဂတံ။ ပရိယေသိတန္တိ ဂဝေသိတံ။ အနုဝိစရိတန္တိ စိန္တိတံ။ တေနာဟ ‘‘မနသာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ပတ္တပရိယေသနာနံ အပဋိက္ခေပဿ၊ ဝိသုံ၊ ဧကဇ္ဈံ ပဋိက္ခေပဿ စ ဝသေန စတုက္ကောဋိကံ ဒဿေတွာ ပတ္တပရိယေသိတေဟိ အနုဝိစရိတဿ ဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘လောကသ္မိဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိယေသိတွာ ပတ္တံ ပဌမံ စေတသာ ပစ္ဆာ ကာယေန ပတ္တတ္တာ ပတ္တံ နာမ။ ပရိယေသိတွာ နောပတ္တံ ပရိယေသိတံ နာမ ကေဝလံ ပရိယေသိတဘာဝတော။ အပရိယေသိတွာ ပတ္တဉ္စ နောပတ္တဉ္စ မနသာ အနုဝိစရိတဗ္ဗတော မနသာနုဝိစရိတံ နာမ။

အယဉ္စ ဝိကပ္ပော အာကုလော ဝိယာတိ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တဋ္ဌေနာတိ ပတ္တဘာဝေန ပတ္တတာသာမညေန။ အပရိယေသိတွာ နောပတ္တံ မနသာနုဝိစရိတံ နာမ ပတ္တိယာ ပရိယေသနာယ စ အဘာဝတော။ သဗ္ဗံ ဝါ ဧတန္တိ ‘‘ပရိယေသိတွာ ပတ္တမ္ပီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ။ ဣမိနာတိ ‘‘ယမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ’’တိအာဒိဝစနေန။ ဝိညာဏာရမ္မဏာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိယော ကထိတာ ပါရိသေသဉာယေန ¶ ။ ဧဝံ ပါရိသေသဉာယပရိဂ္ဂဟေ ကိံ ပယောဇနန္တိ အာဟ ‘‘ဒေသနာဝိလာသေနာ’’တိအာဒိ။ ယေသံ ဝိနေယျာနံ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဿ သရူပံ အနာမသိတွာ အာရမ္မဏကိစ္စ-သမ္ပယုတ္တဓမ္မ-ဖလဝိသေသာဒိ-ပကာရန္တရဝိဘာဝနေန ပဋိဝေဓော ဟောတိ၊ တေသံ တပ္ပကာရဘေဒေဟိ ဓမ္မေဟိ၊ ယေသံ ပန ယေန ဧကေနေဝ ပကာရေန သရူပေနေဝ ဝါ ဝိဘာဝနေ ကတေ ပဋိဝေဓော ဟောတိ၊ တေသံ တံ ဝတွာ ဓမ္မိဿရတ္တာ တဒညံ နိရဝသေသာကာရဝိဘာဝနဉ္စ ဒေသနာဝိလာသော။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌာဒိအာရမ္မဏဝသေန ဝိညာဏံ ဒဿိတ’’န္တိ။

ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ယံ ရူပံ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ ‘‘လောကော စ အတ္တာ စာ’’တိ ဂဏှာတိ။ တံ ရူပံ သန္ဓာယ ‘‘သော လောကော သော အတ္တာ’’တိ ဝစနံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ။ သော ပေစ္စဘဝိဿာမီတိ ¶ ဥဒ္ဓမာဃာတနိကဝါဒဝသေနာယံ ဒိဋ္ဌီတိ အာဟ ‘‘သော အဟံ ပရလောကံ ဂန္တွာ နိစ္စော ဘဝိဿာမီ’’တိအာဒိ။ ဓုဝေါတိ ထိရော။ သဿတောတိ သဗ္ဗဒါဘာဝီ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မောတိ ဇရာယ မရဏေန စ အဝိပရိဏာမေတဗ္ဗသဘာဝေါ၊ နိဗ္ဗိကာရောတိ အတ္ထော။ တမ္ပိ ဒဿနန္တိ တမ္ပိ တထာဝုတ္တံ ဒိဋ္ဌိဒဿနံ အတ္တာနံ ဝိယ တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝိသေသေန ဂဏှာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌာရမ္မဏာတိ ဒိဋ္ဌိဝိသယာ။ ကထံ ပန ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဝိသယာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာယာ’’တိအာဒိ။ ပဋိဝိပဿနာကာလေတိ ယမကတော သမ္မသနာဒိကာလံ သန္ဓာယာဟ။ တတ္ထ အက္ခရစိန္တကာနံ သဒ္ဒေ ဝိယ၊ ဝေဒဇ္ဈာယီနံ ဝေဒသတ္ထေ ဝိယ စ ဒိဋ္ဌိယံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟပ္ပဝတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

သမနုပဿတီတိ ပဒဿ စ တဿော သမနုပဿနာ အတ္ထောတိ ယောဇနာ။ တေန သမနုပဿနာ နာမ စတုဗ္ဗိဓာတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဉာဏံ တာဝ သမဝိသမံ သမ္မာ ယာထာဝတော အနုပဿတီတိ သမနုပဿနာ။ ဣတရာ ပန သံကိလေသဝသေန အနု အနု ပဿန္တီတိ သမနုပဿနာ။ ယဒိ ဧဝံ ဟောတု တာဝ ဒိဋ္ဌိသမနုပဿနာ မိစ္ဆာဒဿနဘာဝတော၊ ကထံ တဏှာမာနာတိ? တဏှာယပိ သတ္တာနံ ပါပကရဏေ ဥပါယဒဿနဝသေန ပညာပတိရူပိကာ ပဝတ္တိ လဗ္ဘတေဝ၊ ယာယ ဝဉ္စနနိကတိသာစိယောဂါ သမ္ဘဝန္တိ။ မာနောပိ သေယျာဒိနာ ဒဿနဝသေနေဝ တထာ အတ္တာနံ ဦဟတီတိ တဏှာမာနာနံ သမနုပဿနာပတိရူပိကာ ပဝတ္တိ လဗ္ဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝိဇ္ဇမာနေတိ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ ဧဝံ ဂဟေတဗ္ဗေ တဏှာဝတ္ထုသ္မိံ အဇ္ဈတ္တခန္ဓပဉ္စကေ အနုပလဗ္ဘမာနေ ဝိနဋ္ဌေ။ န ပရိတဿတိ ဘယပရိတ္တာသတဏှာပရိတ္တာသာနံ မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာတိတတ္တာ။

၂၄၂။ စတူဟိ ကာရဏေဟီတိ ‘‘အသတိ န ပရိတဿတီ’’တိ ဝုတ္တမ္ပိ ဣတရေဟိ တီဟိ သဟ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ စတူဟိ ကာရဏေဟီတိ စတုက္ကောဋိကသုညတာကထနဿ ကာရဏေဟိ။ ဗဟိဒ္ဓါ အသတီတိ ဗာဟိရေ ¶ ဝတ္ထုသ္မိံ အဝိဇ္ဇမာနေ။ သာ ပနဿ အဝိဇ္ဇမာနတာ လဒ္ဓဝိနာသေန ဝါ အလဒ္ဓါလာဘေန ဝါတိ ပါဠိယံ – ‘‘အဟု ဝတ မေ၊ တံ ဝတ မေ နတ္ထိ၊ သိယာ ဝတ မေ၊ တံ ဝတာဟံ န လဘာမီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ တဒုဘယံ ပရိက္ခာရဝသေန ဝိဘဇိတွာ တတ္ထ ပရိတဿနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ပရိက္ခာရဝိနာသေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယာနံ ‘‘ရထော ဝယှ’’န္တိ ဧဝမာဒိ။ ဝါဟနံ ဟတ္ထိအဿာဒိ။

ယေဟိ ¶ ကိလေသေဟီတိ ယေဟိ အသန္တပတ္ထနာဒီဟိ ကိလေသေဟိ။ ဧဝံ ဘဝေယျာတိ ဧဝံ ‘‘အဟု ဝတ မေ’’တိအာဒိနာ စောဒနာဒိ ဘဝေယျ။ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာဓိဋ္ဌာနပရိယုဋ္ဌာနာဘိနိဝေသာနုသယာနန္တိ ဧတ္ထ အပရာပရံ ပဝတ္တာသု ဒိဋ္ဌီသု ယာ ပရတော ဥပ္ပန္နာ ဒိဋ္ဌိယော၊ တာသံ ပုရိမုပ္ပန္နာ ဒိဋ္ဌိယော ကာရဏဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ။ အဓိကရဏဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌာဓိဋ္ဌာနာနိ၊ ပရိယုဋ္ဌာနပ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိပရိယုဋ္ဌာနာနိ။ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၀၂၊ ၄၂၇၊ ၃။၂၇-၂၉၊ ဥဒါ။ ၅၅၊ မဟာနိ။ ၂၀၊ နေတ္တိ။ ၅၉) ပဝတ္တိယာ အဘိနိဝေသာ။ အပ္ပဟီနဘာဝေန သန္တာနေ သယန္တီတိ အနုသယာတိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာဒီနံ ပဒါနံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဏှာဒီဟိ ကမ္ပနိယတာယ သဗ္ဗသင်္ခါရာဝ ဣဉ္ဇိတာနီတိ သဗ္ဗသင်္ခါရဣဉ္ဇိတာနိ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဥပဓိ၊ ခန္ဓာဝ ဥပဓိ ခန္ဓူပဓိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ တဒေဝ စ အာဂမ္မ တဏှာ ခီယတိ ဝိရဇ္ဇတိ နိရုဇ္ဈတီတိ ယောဇနာ။ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿာမိ နာမဿူတိအာဒီသု နိပါတမတ္တံ၊ သံသယေ ဝါ။ တာသောတိ အတ္တနိယာဘာဝံ ပဋိစ္စ တဏှာပရိတ္တာသော စေဝ ဘယပရိတ္တာသော စ။ တေနာဟ ‘‘တာသော ဟေသော’’တိအာဒိ။ နော စဿံ၊နော စ မေ သိယာတိ ‘‘အဟ’’န္တိ ကိရ ကောစိ နော စဿံ၊ ‘‘မေ’’တိ စ ကိဉ္စိ နော သိယာတိ။ တာသပ္ပတီကာရဒဿနဉှေတံ။

၂၄၃။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ’’တိအာဒိနာ၊ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိဝသေန ပဝတ္တာယ ‘‘ဆယိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁) ဝါ။ သာပိ ဟိ အဇ္ဈတ္တခန္ဓဝိနာသေ ပရိတဿနကံ ဒဿေတွာ အပရိတဿနကံ ဒဿေန္တီ ပဝတ္တာတိ တဿနကဿ သုညတာဒဿနံ အကိစ္စသာဓကမ္ပိ သုညတာဒဿနမေဝါတိ ဣမေသံ ဝသေန ‘‘စတုက္ကောဋိကာ သုညတာ ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗဟိဒ္ဓါ ပရိက္ခာရန္တိ ဗာဟိရံ သဝိညာဏကံ အဝိညာဏကဉ္စ သတ္တောပကရဏံ။ တဉှိ ဇီဝိတဝုတ္တိယာ ပရိက္ခာရကဋ္ဌေန ‘‘ပရိက္ခာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိဂ္ဂဟံ နာမ ကတွာတိ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဟေတဗ္ဗတာယ ပရိဂ္ဂဟိတံ နာမ ကတွာ။ သဗ္ဗောပိ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟော ‘‘အတ္တာ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော၊ အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတီ’’တိအာဒိနာ အတ္တဒိဋ္ဌိသန္နိဿယောယေဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌိပမုခါ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိယော’’တိ။ အယာထာဝဂ္ဂါဟိနာ အဘိနိဝေသနပညာပနာနံ ဥပတ္ထမ္ဘဘာဝတော ဒိဋ္ဌိ ဧဝ နိဿယောတိ ဒိဋ္ဌိနိဿယော။ ပရိဂ္ဂဏှေယျာတိ နိစ္စာဒိဝိသေသယုတ္တံ ကတွာ ¶ ပရိဂ္ဂဏှေယျ။ ကိမေဝံ ပရိဂ္ဂဟေတုံ သက္ကုဏေယျ ¶ ? သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတ္တဝါဒုပါဒါနံ ဥပါဒိယေထ၊ တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဋ္ဌိနိဿယံ နိဿယေထာ’’တိ ဧတေသုပိ။

၂၄၄။ အတ္တနိ ဝါ သတီတိ ယဿ အတ္တနော သန္တကဘာဝေန ကိဉ္စိ အတ္တနိယန္တိ ဝုစ္စေယျ၊ တသ္မိံ အတ္တနိ သတိ၊ သော ဧဝ ပန အတ္တာ ပရမတ္ထတော နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ သက္ကာ ဟိ ဝတ္တုံ ဗာဟိရကပရိကပ္ပိတော အတ္တာ ‘‘ပရမတ္ထော’’တိ? သိယာ ခန္ဓပဉ္စကံ ဉေယျသဘာဝတ္တာ ယထာ တံ ဃဋော၊ ယဒိ ပန တဒညံ နာမ ကိဉ္စိ အဘဝိဿ၊ န တံ နိယမတော ဝိပရီတံ သိယာတိ? န စ သော ပရမတ္ထတော အတ္ထိ ပမာဏေဟိ အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ တုရင်္ဂမဝိသာဏံ ဝိယာတိ။ အတ္တနိယေ ဝါ ပရိက္ခာရေ သတီတိ ‘‘ဣဒံ နာမ အတ္တနော သန္တက’’န္တိ တဿ ကိဉ္စနဘာဝေန နိစ္ဆိတေ ကိသ္မိဉ္စိ ဝတ္ထုသ္မိံ သတိ။ အတ္တနော ဣဒန္တိ ဟိ အတ္တနိယန္တိ။ အဟန္တိ သတီတိ ‘‘အဟံ နာမာယ’’န္တိ အဟံကာရဝတ္ထုဘူတေ ပရမတ္ထတော နိဒ္ဓါရိတသရူပေ ကိသ္မိဉ္စိ သတိ တဿ သန္တကဘာဝေန မမာတိ ကိဉ္စိ ဂဟေတုံ ယုတ္တံ ဘဝေယျ။ မမာတိ သတိ ‘‘အဟ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိ ပရမတ္ထတော အတ္တနော အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ အတ္တနိယံ ကိဉ္စိ ပရမတ္ထတော နတ္ထေဝါတိ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ အနတ္တတာယ အနတ္တနိယတံ၊ အနတ္တနိယတာယ စ အနတ္တကတံ ဒဿေတိ။ ဘူတတောတိ ဘူတတ္ထတော။ တထတောတိ တထသဘာဝတော။ ထိရတောတိ ဌိတသဘာဝတော နိဗ္ဗိကာရတော။

ယသ္မာ ဟုတွာ န ဟောတီတိ ယသ္မာ ပုဗ္ဗေ အသန္တံ ပစ္စယသမဝါယေန ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပုန ဘင်္ဂုပဂမေန န ဟောတိ၊ တသ္မာ န နိစ္စန္တိ အနိစ္စံ၊ အဓုဝန္တိ အတ္ထော။ တတော ဧဝ ဥပ္ပာဒဝယဝတ္တိတောတိ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန နိရုဇ္ဈနဝသေန စ ပဝတ္တနတော။ သဘာဝဝိဂမော ဣဓ ဝိပရိဏာမော၊ ခဏိကတာ တာဝကာလိကတာ၊ နိစ္စသဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ နိစ္စပဋိက္ခေပေါ။ အနိစ္စဓမ္မာ ဟိ တေနေဝ အတ္တနော အနိစ္စဘာဝေန အတ္ထတော နိစ္စတံ ပဋိက္ခိပန္တိ နာမ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘န နိစ္စန္တိ အနိစ္စ’’န္တိ။ ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂဝသေန ရူပဿ နိရန္တရဗာဓတာတိ ပဋိပီဠနာကာရေနဿ ဒုက္ခတာ။ သန္တာပေါ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တာပနံ ပရိဒဟနံ၊ တတော ဧဝဿ ဒုဿဟတာယ ဒုက္ခမတာ။ တိဿန္နံ ဒုက္ခတာနံ သံသာရဒုက္ခဿ စ အဓိဋ္ဌာနတာယ ဒုက္ခဝတ္ထုကတာ။ သုခသဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ သုခပဋိက္ခေပေါ။ ဝိပရိဏာမဓမ္မန္တိ ဇရာယ မရဏေန စ ဝိပရိဏမနသဘာဝံ။ ယသ္မာ ဣဒံ ရူပံ ပစ္စယသမဝါယေန ¶ ဥပ္ပာဒံ၊ ဥပ္ပာဒါနန္တရံ ဇရံ ပတွာ အဝဿမေဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ ဘိန္နဉ္စ ဘိန္နမေဝ၊ နာဿ ကဿစိ သင်္ကမောတိ ဘဝန္တရာနုပဂမနသင်္ခါတေန သင်္ကမာဘာဝေန ဝိပရိဏာမဓမ္မတံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘ဘဝသင်္ကန္တိ ဥပဂမနသဘာဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပကတိဘာဝဝိဇဟနံ သဘာဝဝိဂမော နိရုဇ္ဈနမေဝ။ န္တိ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ ဝိပရိဏာမဓမ္မံ ရူပံ။ ဣမိနာတိ ‘‘နော ဟေတံ၊ ဘန္တေ’’တိ ရူပဿ တဏှာဒိဂ္ဂါဟာနံ ဝတ္ထုဘာဝပဋိက္ခေပေန။ ရူပဉှိ ဥပ္ပန္နံ ဌိတိံ ¶ မာ ပါပုဏာတု၊ ဌိတိပ္ပတ္တံ မာ ဇီရတု၊ ဇရပ္ပတ္တံ မာ ဘိဇ္ဇတု၊ ဥဒယဗ္ဗယေဟိ မာ ကိလမိယတူတိ န ဧတ္ထ ကဿစိ ဝသီဘာဝေါ အတ္ထိ၊ သွာယမဿ အဝသဝတ္တနဋ္ဌော အနတ္တတာသလ္လက္ခဏဿ ကာရဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဝသဝတ္တနာကာရေန ရူပံ၊ ဘန္တေ၊ အနတ္တာတိ ပဋိဇာနန္တီ’’တိ။ နိဝါသိကာရကဝေဒကအဓိဋ္ဌာယကဝိရဟေန တတော သုညတာ သုညဋ္ဌော၊ သာမိဘူတဿ ကဿစိ အဘာဝေါ အဿာမိကဋ္ဌော၊ ယထာဝုတ္တဝသဝတ္တိဘာဝါဘာဝေါ အနိဿရဋ္ဌော၊ ပရပရိကပ္ပိတအတ္တသဘာဝါဘာဝေါ ဧဝ အတ္တပဋိက္ခေပဋ္ဌော။

ယသ္မာ အနိစ္စလက္ခဏေန ဝိယ ဒုက္ခလက္ခဏံ၊ တဒုဘယေန အနတ္တလက္ခဏံ သုဝိညာပယံ၊ န ကေဝလံ၊ တသ္မာ တဒုဘယေနေတ္ထ အနတ္တလက္ခဏဝိဘာဝနံ ကတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနိစ္စဝသေနာတိ အနိစ္စတာဝသေန။ ဒုက္ခဝသေနာတိ ဒုက္ခတာဝသေန။ န ဥပပဇ္ဇတီတိ န ယုဇ္ဇတိ။ တမေဝ အယုဇ္ဇမာနတံ ဒဿေတုံ ‘‘စက္ခုဿ ဥပ္ပာဒေါပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ အတ္တဝါဒီ အတ္တာနံ နိစ္စံ ပညပေတိ၊ စက္ခုံ ပန အနိစ္စံ၊ တသ္မာ စက္ခု ဝိယ အတ္တာပိ အနိစ္စော အာပန္နော။ တေနာဟ ‘‘ယဿ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝေတီတိ ဝိဂစ္ဆတိ နိရုဇ္ဈတိ။ ဣတိ စက္ခု အနတ္တာတိ စက္ခုဿ ဥဒယဗ္ဗယဝန္တတာယ အနိစ္စတာ၊ အတ္တနော စ အတ္တဝါဒိနာ အနိစ္စတာယ အနိစ္ဆိတတ္တာ စက္ခု အနတ္တာ။

ကာမံ အနတ္တလက္ခဏသုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၃။၅၉၊ မဟာဝ။ ၂၀) – ‘‘ယသ္မာ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ အနတ္တာ၊ တသ္မာ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တတီ’’တိ ရူပဿ အနတ္တတာယ ဒုက္ခတာ ဝိဘာဝိတာ ဝိယ ဒိဿတိ၊ တထာပိ ‘‘ယသ္မာ ရူပံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တတိ၊ တသ္မာ အနတ္တာ’’တိ ပါကဋတာယ သာဗာဓတာယ ရူပဿ အတ္တသာရာဘာဝေါ ဝိဘာဝိတော၊ တတော ဧဝ စ ‘‘န လဗ္ဘတိ ရူပေ ဧဝံ မေ ရူပံ ဟောတု၊ ဧဝံ မေ ရူပံ မာ အဟောသီ’’တိ ရူပေ ကဿစိ အနိဿရတာ၊ တဿ စ အဝသဝတ္တနာကာရော ဒဿိတောတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ခဝသေန အနတ္တတံ ¶ ဒဿေတီ’’တိ။ ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခန္တိ ယံ ဝတ္ထု အနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခံ ဥဒယဗ္ဗယပဋိပီဠိတတ္တာ၊ ယံ ပန နိစ္စံ တဒဘာဝတော၊ တံ သုခံ ယထာ တံ နိဗ္ဗာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ယံ တန္တိ ကာရဏနိဒ္ဒေသောဝါယံ၊ ယသ္မာ ရူပံ အနိစ္စံ၊ တံ တသ္မာတိ အတ္ထော။ ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အနိစ္စန္တိ ဣမိနာ ဃဋာဒိ ဝိယ ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာ ရူပံ အနိစ္စန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဣမိနာဝ နယေန ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝတ္တုံ လဗ္ဘမာနေပိ ‘‘အနတ္တာ’’တိ ဝတ္တာ နာမ နတ္ထိ။ ဧဝံ ဒုက္ခန္တိ ဝဒန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘အက္ခိသူလာဒိဝိကာရပ္ပတ္တကာလေ ဝိယ ပစ္စယုပ္ပန္နတ္တာ ဒုက္ခံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ။ ဒုဒ္ဒသံ ဒုပ္ပညာပနံ။ တထာ ဟိ သရဘင်္ဂါဒယောပိ သတ္ထာရော နာဒ္ဒသံသု၊ ကုတော ပညာပနာ။ တယိဒံ အနတ္တလက္ခဏံ။

တသ္မာတိဟာတိအာဒိနာ ¶ တိယဒ္ဓဂတရူပံ လက္ခဏတ္တယံ အာရောပေတွာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧတရဟိ အညဒါပီ’’တိ။ တံ ပန ယာဒိသံ တာဒိသမ္ပိ တထာ ဝုတ္တန္တိ အဇ္ဈတ္တာဒိဝိသေသောပိ ဝတ္တဗ္ဗော။ ပိ-သဒ္ဒေန ဝါ တဿာပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၂၄၅။ ဥက္ကဏ္ဌတီတိ နာဘိရမတိ။ အညတ္ထ ‘‘နိဗ္ဗိဒါ’’တိ ဗလဝဝိပဿနာ ဝုစ္စတိ၊ သာနုလောမာ ပန သင်္ခါရုပေက္ခာ ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ’’တိ၊ သာ ဣဓ ကထံ နိဗ္ဗိဒါ နာမ ဇာတာတိ အာဟ ‘‘ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣမိနာ သိခါပတ္တနိဗ္ဗေဒတာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဣဓ နိဗ္ဗိဒါနာမေန ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ။

‘‘သော အနုပုဗ္ဗေန သညဂ္ဂံ ဖုသတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၁၄၊ ၄၁၅) ဝတွာ ‘‘သညာ ခေါ ပေါဋ္ဌပါဒ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပစ္ဆာ ဉာဏ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၁၆) ဝုတ္တတ္တာ သညဂ္ဂန္တိ ဝုတ္တာ လောကိယာသု ပဟာနသညာသု သိခါပတ္တဘာဝတော။ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိ ဝုတ္တာ ဣဒပ္ပစ္စယတာဒဿနဿ မတ္ထကပ္ပတ္တီတိ ကတွာ။ တတော ပရဉှိ အသင်္ခတာရမ္မဏံ ဉာဏံ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘ပုဗ္ဗေ ခေါ သုသိမ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ ပစ္ဆာ နိဗ္ဗာနေ ဉာဏ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၇၀)။ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂန္တိ ဝုတ္တာ မဂ္ဂါဓိဂမဿ ပရိပန္ထဘူတသဗ္ဗသံကိလေသဝိသုဒ္ဓိ ပဓာနိကဿ ယောဂိနော၊ ပဓာနဘာဝနာယ ဝါ ဇာတံ အင်္ဂန္တိ ကတွာ။ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဝုတ္တာ ပရမုက္ကံသဂတပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိဘာဝတော။ အတမ္မယတန္တိ ဧတ္ထ တမ္မယတာ နာမ တဏှာ၊ ကာမတဏှာဒီသု တာယ တာယ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ တမ္မယံ နာမ တေဘူမိကပ္ပဝတ္တံ၊ တဿ ¶ ဘာဝေါတိ ကတွာ။ တဿာ တဏှာယ ပရိယာဒါနတော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ အတမ္မယတာတိ ဝုစ္စတိ။ နိဿာယာတိ တံ အတမ္မယတံ ပစ္စယံ ကတွာ။ အာဂမ္မာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ နာနတ္တာတိ နာနာသဘာဝါ ဗဟူ အနေကပ္ပကာရာ။ နာနတ္တသိတာတိ နာနာရမ္မဏနိဿိတာ ရူပါဒိဝိသယာ။ ဧကတ္တာတိ ဧကသဘာဝါ။ ဧကတ္တသိတာတိ ဧကံယေဝ အာရမ္မဏံ နိဿိတာ။ တံ နိဿာယာတိ တံ ဧကတ္တသိတံ ဥပေက္ခံ ပစ္စယံ ကတွာ။ ဧတိဿာတိ ဧတိဿာ ဥပေက္ခာယ။ ပဟာနံ ဟောတီတိ အညာဏုပေက္ခတော ပဘုတိ သဗ္ဗံ ဥပေက္ခံ ပဇဟိတွာ ဌိတဿ ‘‘အတမ္မယတာ’’တိ ဝုတ္တာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ အရူပါဝစရသမာပတ္တိဥပေက္ခာယ ဝိပဿနုပေက္ခာယ စ ပဟာနံ ဟောတီတိ ပရိယာဒါနန္တိ ဝုတ္တာတိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရဂတဿ မုဉ္စိတုကမျတာပဋိသင်္ခါနဿ သိခါပတ္တဘာဝတော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ မုဉ္စိတုကမျတာ ပဋိသင်္ခါနန္တိ စ ဝုတ္တာ။ မုဒုမဇ္ဈာဒိဝသေန ပဝတ္တိအာကာရမတ္တံ၊ အတ္ထတော ¶ ဧကတ္ထာ မုဉ္စိတုကမျတာဒယော၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ ဒွီဟိ နာမေဟီတိ ဂေါတြဘု၊ ဝေါဒါနန္တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ နာမေဟိ။

ဝိရာဂေါတိ မဂ္ဂေါ၊ အစ္စန္တမေဝ ဝိရဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဝိရာဂေါ၊ တေန။ မဂ္ဂေန ဟေတုဘူတေန။ ဝိမုစ္စတီတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိဝသေန ဝိမုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ဖလံ ကထိတ’’န္တိ။

မဟာခီဏာသဝေါတိ ပသံသာဝစနံ ယထာ ‘‘မဟာရာဇာ’’တိ။ တထာ ဟိ တံ ပသံသန္တော သတ္ထာ ‘‘အယံ ဝုစ္စတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဥက္ခိတ္တပလိဃော ဣတိပီ’’တိအာဒိမာဟာတိ။ တဒတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣဒါနိ တဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာဘူတေဟီတိ ယာထာဝတော ဘူတေဟိ။ ဒုရုက္ခိပနဋ္ဌေနာတိ ပစုရဇနေဟိ ဥက္ခိပိတုံ အသက္ကုဏေယျဘာဝေန။ နိဗ္ဗာနနဂရပ္ပဝေသေ ဝိဗန္ဓနေန ပလိဃော ဝိယာတိ ပလိဃောတိ ဝုစ္စတိ။ မတ္ထကစ္ဆိန္နော တာလော ပတ္တဖလာဒီနံ အနင်္ဂတော တာလာဝတ္ထု အသိဝေ ‘‘သိဝါ’’တိ သမညာ ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘သီသစ္ဆိန္နတာလော ဝိယ ကတာ’’တိ။ ပုနဗ္ဘဝဿ ကရဏသီလော၊ ပုနဗ္ဘဝံ ဝါ ဖလံ အရဟတီတိ ပေါနောဘဝိကော။ ဧဝံဘူတော ပန ပုနဗ္ဘဝံ ဒေတိ နာမာတိ အာဟ ‘‘ပုနဗ္ဘဝဒါယကော’’တိ။ ပုနဗ္ဘဝခန္ဓာနံ ပစ္စယောတိ ဣမိနာ ဇာတိသံသာရောတိ ဖလူပစာရေန ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ပရိက္ခာတိ ဝုစ္စတိ သန္တာနဿ ပရိက္ခိပနတော။ သံကိဏ္ဏတ္တာတိ သဗ္ဗသော ကိဏ္ဏတ္တာ ဝိနာသိတတ္တာ။ ဂဗ္ဘီရာနုဂတဋ္ဌေနာတိ ဂမ္ဘီရံ အနုပဝိဋ္ဌဋ္ဌေန။ လုဉ္စိတွာတိ ¶ ဥဒ္ဓရိတွာ။ ဧတာနီတိ ကာမရာဂသညောဇနာဒီနိ။ အဂ္ဂဠာတိ ဝုစ္စန္တိ အဝဓာရဏဋ္ဌေန။ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပတိတော မာနဒ္ဓဇော ဧတဿာတိ ပတိတမာနဒ္ဓဇော။ ဣတရဘာရောရောပနဿ ပုရိမပဒေဟိ ပကာသိတတ္တာ ‘‘မာနဘာရဿေဝ ဩရောပိတတ္တာ ပန္နဘာရောတိ အဓိပ္ပေတော’’တိ ဝုတ္တံ။ မာနသံယောဂေနေဝ ဝိသံယုတ္တတ္တာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စပိ ခန္ဓေ အဝိသေသတော အသ္မီတိ ဂဟေတွာ ပဝတ္တမာနော ‘‘အသ္မိမာနော’’တိ အဓိပ္ပေတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပေ အသ္မီတိ မာနော’’တိအာဒိ။

နဂရဒွါရဿ ပရိဿယပဋိဗာဟနတ္ထဉ္စေဝ သောဘနတ္ထဉ္စ ဥဘောသု ပဿေသု ဧသိကတ္ထမ္ဘေ နိခဏိတွာ ဌပေန္တီတိ အာဟ ‘‘နဂရဒွါရေ ဥဿာပိတေ ဧသိကတ္ထမ္ဘေ’’တိ။ ပါကာရဝိဒ္ဓံသနေနေဝ ပရိက္ခာယ ဘူမိသမကရဏံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပါကာရံ ဘိန္ဒန္တော ပရိက္ခံ သံကိရိတွာ’’တိ။ ဧဝန္တိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ သန္တော သံဝိဇ္ဇမာနော ကာယော ဓမ္မသမူဟောတိ သက္ကာယော၊ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ။ ဒွတ္တိံသ ကမ္မကာရဏာ ဒုက္ခက္ခန္ဓေ အာဂတာ။ အက္ခိရောဂသီသရောဂါဒယော အဋ္ဌနဝုတိ ရောဂါ။ ရာဇဘယာဒီနိ ပဉ္စဝီသတိ မဟာဘယာနိ။

၂၄၆။ အနဓိဂမနီယဝိညာဏတန္တိ ¶ ‘‘ဣဒံ နာမ နိဿာယ ဣမိနာ နာမ အာကာရေန ပဝတ္တတီ’’တိ ဧဝံ ဒုဝိညေယျစိတ္တတံ။ အနွေသန္တိ ပစ္စတ္တေ ဧကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အနွေသန္တော’’တိ။ သတ္တောပိ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ ‘‘တထာဂတော ပရံ မရဏာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၅) ဝိယ။ သတ္တော ဟိ ယထေကော ကမ္မကိလေသေဟိ ဣတ္ထတ္တံ အာဂတော၊ တထာ အပရောပိ အာဂတောတိ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥတ္တမပုဂ္ဂလောတိ ဘဂဝန္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ခီဏာသဝေါပီတိ ယော ကောစိ ခီဏာသဝေါပိ ‘‘တထာဂတော’’တိ အဓိပ္ပေတော။ သောပိ ဟိ ယထေကော စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သူပဋ္ဌိတစိတ္တော သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ယထာဘူတံ ဘာဝေတွာ အနုတ္တရံ အရဟတ္တံ အာဂတော အဓိဂတော၊ တထာ အပရောပိ အာဂတောတိ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အသံဝိဇ္ဇမာနောတိ ပရမတ္ထတော အနုပလဗ္ဘနီယော။ အဝိန္ဒေယျောတိ န ဝိန္ဒိတဗ္ဗော၊ ဒုဝိညေယျောတိ အတ္ထော။

တထာဂတော သတ္တော ပုဂ္ဂလောတိ န ပညပေမိ ပရမတ္ထတော သတ္တဿေဝ အဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ကိံ ပညပေဿာမိ ပညတ္တိဥပါဒါနဿပိ ဓရမာနကဿ ¶ အဘာဝတော။ ‘‘အနုပ္ပာဒေါ ခေမံ၊ အနုပ္ပတ္တိ ခေမ’’န္တိအာဒိနာ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ ပက္ခန္ဓနဝသေန ပဝတ္တံ အဂ္ဂဖလသမာပတ္တိအတ္ထံ ဝိပဿနာစိတ္တံ ဝါ။

တုစ္ဆာတိ ကရဏေ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တုစ္ဆကေနာ’’တိ။ ဝိနယတီတိ ဝိနယော၊ သော ဧဝ ဝေနယိကော။ တထာ မန္တိ တထာဘူတံ မံ။ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနဿ ဟိ သတ္တဿ အဘာဝံ ဝဒန္တော သတ္တဝိနာသပညာပကော စ နာမ သိယာ၊ အဟံ ပန ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနံ တံ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဝဒါမိ။ ယထာ စ လောကော ဝေါဟရတိ၊ တထေဝ တံ ဝေါဟရာမိ၊ တထာဘူတံ မံ ယေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ‘‘ဝေနယိကော သမဏော ဂေါတမော’’တိ ဝဒန္တာ အသတာ တုစ္ဆာ မုသာ အဘူတေန အဗ္ဘာစိက္ခန္တီတိ ယောဇနာ။ အပ္ပဋိသန္ဓိကဿ ခီဏာသဝဿ စရိမစိတ္တံ နိရုပါဒါနတော အနုပါဒါနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ ပရိနိဗ္ဗုတံ ဣဒံ နာမ နိဿိတန္တိ န ပညာယတီတိ ဝဒန္တော ကိမေတ္တာဝတာ ဥစ္ဆေဒဝါဒီ ဘဝေယျ၊ နာဟံ ကဒါစိပိ အတ္ထိ၊ နာပိ ကောစိ အတ္ထီတိ ဝဒါမိ။ ဧဝံ သန္တေ ကိံ နိဿာယ တေ မောဃပုရိသာ သတော သတ္တဿ နာမ ဥစ္ဆေဒံ ဝိနာသံ ဝိဘဝံ ပညပေတီတိ ဝဒန္တာ အသတာ…ပေ… အဗ္ဘာစိက္ခန္တီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။

မဟာဗောဓိမဏ္ဍမှီတိ ဗောဓိမဏ္ဍဂ္ဂဟဏေန သတ္တသတ္တာဟမာဟ။ တေန ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနတော (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ တန္တိဒေသနံ ဝဒတိ ¶ ။ စတုသစ္စမေဝ ပညပေမီတိ ဧတေန သစ္စဝိမုတ္တာ သတ္ထုဒေသနာ နတ္ထီတိ ဒဿေတိ။ ဧတ္ထ စ – ‘‘ပုဗ္ဗေ စေဝ ဧတရဟိ စ ဒုက္ခဉ္စေဝ ပညပေမိ ဒုက္ခဿ စ နိရောဓ’’န္တိ ဝဒန္တော ဘဂဝါ နာဟံ ကဒါစိပိ ‘‘အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ ဝိနဿတီ’’တိ ဝါ၊ ‘‘အတ္တာ နာမ ကောစိ အတ္ထီ’’တိ ဝါ ဝဒါမိ။ ဧဝံ သန္တေ ကိံ နိဿာယ တေ မောဃပုရိသာ ‘‘သတော သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒံ ဝိနာသံ ဝိဘဝံ ပညပေတီ’’တိ အသတာ တုစ္ဆေန အဗ္ဘာစိက္ခန္တီတိ ဒဿေတိ။ ပရေတိ အမာမကာ၊ မမ ဩဝါဒဿ အဘာဇနဘူတာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သစ္စာနိ…ပေ… အသမတ္ထပုဂ္ဂလာ’’တိ။ အဓိပ္ပာယေနာတိ ဣမိနာ တေသံ အဓိပ္ပာယမတ္တံ၊ ရောသနဝိဟေသနာနိ ပန တထာဂတဿ အာကာသဿ ဝိလိခနံ ဝိယ န သမ္ဘဝန္တိယေဝါတိ ဒဿေတိ။ အာဟနတိ စိတ္တန္တိ အာဃာတော။ အပ္ပတီတာ ဟောန္တိ ဧတေနာတိ အပ္ပစ္စယော။ စိတ္တံ န အဘိရာဓယတီတိ အနဘိရဒ္ဓိ။ အတုဋ္ဌီတိ တုဋ္ဌိပဋိပက္ခော တထာပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ၊ ကောဓော ဧဝ ဝါ။

ပရေတိ ¶ အညေ ဧကစ္စေ။ အာနန္ဒန္တိ ပမောဒန္တိ ဧတေနာတိ အာနန္ဒော၊ ပီတိယာ ဧဝေတံ အဓိဝစနံ။ သောဘနမနတာ သောမနဿံ၊ စေတသိကသုခဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥပ္ပိလတိ ပုရိမာဝတ္ထာယ ဘိဇ္ဇတိ ဝိသေသံ အာပဇ္ဇတီတိ ဥပ္ပိလံ၊ တဒေဝ ဥပ္ပိလာဝိတံ၊ တဿ ဘာဝေါ ဥပ္ပိလာဝိတတ္တံ။ ယာယ ဥပ္ပန္နာယ ကာယစိတ္တံ ဝါတပူရိတဘတ္တာ ဝိယ ဥဒ္ဓုမာယနာကာရပ္ပတ္တံ ဟောတိ၊ တဿာ ဂေဟဿိတာယ ဩဒဂ္ဂိယပီတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ အသမတ္ထာတိ ဒုက္ခမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နိရုဇ္ဈတိ စ၊ န အညော သတ္တော နာမ အတ္ထီတိ ဧဝံ ဇာနိတုံ အသမတ္ထာ ‘‘အတ္တာ နာမ အတ္ထီ’’တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိနော အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသာ။ ဥတ္တမံ ပသာဒနီယဋ္ဌာနံ တထာဂတမ္ပိ အက္ကောသန္တိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန ဘိက္ခူတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၄၇။ အနတ္တနိယေပိ ခန္ဓပဉ္စကေ မိစ္ဆာဂါဟဝသေန အတ္တနိယသညာယ ပဝတ္တဿ ဆန္ဒရာဂဿ ပဟာနံ။ အမှာကံ နေဝ အတ္တာတိ ယသ္မာ ရူပဝေဒနာဒိယေဝ အတ္တဂ္ဂါဟဝတ္ထု တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ လောဘနေယျဿ အဘာဝတော။ ဧတံ တိဏကဋ္ဌသာခါပလာသံ န အမှာကံ ရူပံ၊ န ဝိညာဏံ၊ တသ္မာ အမှာကံ နေဝ အတ္တာတိ ယောဇနာ။ အဇ္ဈတ္တိကဿ ဝတ္ထုနော နေဝ အတ္တာတိ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ဗာဟိရဝတ္ထု အတ္တနိယဘာဝေန ပဋိက္ခိတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အမှာကံ စီဝရာဒိပရိက္ခာရောပိ န ဟောတီ’’တိ။ ခန္ဓပဉ္စကံယေဝါတိ ဗာဟိရဝတ္ထုံ နိဒဿနံ ကတွာ ခန္ဓပဉ္စကံယေဝ န တုမှာကန္တိ ပဇဟာပေတိ။ န ဥပ္ပာဋေတွာ ကန္ဒံ ဝိယ။ န လုဉ္စိတွာ ဝါ ကေသေ ဝိယာတိ။ ဣမိနာ ရူပါဒီနံ နာမမုခေန ပဟာနံ ဣစ္ဆန္တိ။ ဥလ္လိင်္ဂိတမတ္ထံ ဆန္ဒရာဂဝိနယေန ပဇဟာပေတီတိ သရူပတော ဒဿေတိ။

၂၄၈။ ‘‘တံ ¶ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ နိစ္စံ ဝါ’’တိအာဒိ ဒေသနာ တိပရိဝဋ္ဋံ။ ယာဝ ဣမံ ဌာနန္တိ ‘‘ဧဝံ သွာက္ခာတော’’တိ ယာဝါယံ ပါဠိပဒေသော။ သုဝိညေယျဘာဝေန အက္ခာတတ္တာပိ သွာက္ခာတောတိ အာဟ ‘‘သုကထိတတ္တာ ဧဝ ဥတ္တာနော ဝိဝဋော ပကာသိတော’’တိ။ တိရိယံ ဝိဒါရဏေန ဆိန္နံ၊ ဒီဃသော ဖာလနေန ဘိန္နံ၊ တတော ဧဝ တတ္ထ တတ္ထ သိဗ္ဗိတဂဏ္ဌိကတဇိဏ္ဏဝတ္ထံ ပိလောတိကာ၊ တဒဘာဝတော ဆိန္နပိလောတိကော၊ ပိလောတိကရဟိတောတိ အတ္ထော။ ဣရိယာပထ-သဏ္ဌပနအဝိဇ္ဇမာနဈာန-ဝိပဿနာနိ ဆိန္နာယ အဝိဇ္ဇမာနာယ ပဋိပတ္တိယာ သိဗ္ဗနဂဏ္ဌိကရဏသဒိသာနိ၊ တာဒိသံ ဣဓ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘န ဟေတ္ထ…ပေ… အတ္ထီ’’တိ။ ပတိဋ္ဌာတုံ န လဘတီတိ ပေသလေဟိ ¶ သဒ္ဓိံ သံဝါသဝသေနပိ ပတိဋ္ဌာတုံ န လဘတိ၊ ဝိသေသာဓိဂမဝသေန ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။

ကာရဏ္ဍဝံ နိဒ္ဓမထာတိ ဝိပန္နသီလတာယ ကစဝရဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ကစဝရမိဝ နိရပေက္ခာ အပနေထ။ ကသမ္ဗုဉ္စာပကဿထာတိ ကသဋဘူတဉ္စ နံ ခတ္တိယာဒီနံ မဇ္ဈဂတံ သမ္ဘိန္နံ ပဂ္ဃရိတကုဋ္ဌံ စဏ္ဍာလံ ဝိယ အပကဿထ နိက္ကဍ္ဎထ။ ကိံ ကာရဏံ? သင်္ဃာရာမော နာမ သီလဝန္တာနံ ကတော၊ န ဒုဿီလာနံ၊ ယတော ဧတဒေဝ။ တတော ပလာပေ ဝါဟေထ၊ အဿမဏေ သမဏမာနိနေတိ ယထာ ပလာပါ အန္တောသာရရဟိတာ အတဏ္ဍုလာ ဗဟိ ထုသေန ဝီဟိ ဝိယ ဒိဿန္တိ၊ ဧဝံ ပါပဘိက္ခူ အန္တောသီလရဟိတာပိ ဗဟိ ကာသာဝါဒိပရိက္ခာရေန ဘိက္ခူ ဝိယ ဒိဿန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ပလာပါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တေ ပလာပေ ဝါဟေထ ဩဓုနာထ ဝိဓမထ။ ပရမတ္ထတော အဿမဏေ ဝေသမတ္တေန သမဏမာနိနေ ဧဝံ နိဒ္ဓမိတွာန…ပေ…ပတိဿတာတိ။ တတ္ထ ကပ္ပယဝှောတိ ကပ္ပေထ၊ ကရောထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပတိဿတာတိ ပတိ ပတိ သတာ သမ္ပဇာနန္တာ သုဋ္ဌု ပဇာနန္တာ။ ပတိဿတာ ဝါ သပ္ပတိဿာ အညမညံ သဂါရဝါ။ အထေဝံ သုဒ္ဓါ သုဒ္ဓေဟိ သံဝါသံ ကပ္ပေန္တာ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သမဂ္ဂါ။ အနုက္ကမေန ပရိပါကဂတပညတာယ နိပကာ။ သဗ္ဗဿေဝိမဿ ဒုက္ခဝဋ္ဋဿ အန္တံ ကရိဿထ၊ ပရိနိဗ္ဗာနံ ပါပုဏိဿထာတိ အတ္ထော။

ဝဋ္ဋံ တေသံ နတ္ထိ ပညာပနာယ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နဝဋ္ဋမူလကတ္တာ။

ဓမ္မံ အနုဿရန္တိ၊ ဓမ္မဿ ဝါ အနုဿရဏသီလာတိ ဓမ္မာနုသာရိနော။ ဧဝံ သဒ္ဓါနုသာရိနောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိပန္နဿာတိ ပဋိပဇ္ဇမာနဿ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌောပိ အဓိပ္ပေတော။ အဓိမတ္တန္တိ ဗလဝံ။ ပညာဝါဟီတိ ပညံ ဝါဟေတိ၊ ပညာ ဝါ ဣမံ ပုဂ္ဂလံ ဝဟတီတိ ပညာဝါဟီတိပိ ဝဒန္တိ။ ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ ပညံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော ပညာသင်္ခါတေန ဓမ္မေန သရတိ အနုဿရတီတိ ဓမ္မာနုသာရီ။ သဒ္ဓါဝါဟီတိ သဒ္ဓံ ဝါဟေတိ၊ သဒ္ဓါ ဝါ ¶ ဣမံ ပုဂ္ဂလံ ဝဟတီတိ သဒ္ဓါဝါဟီတိပိ ဝဒန္တိ။ သဒ္ဓါပုဗ္ဗင်္ဂမန္တိ သဒ္ဓံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော သဒ္ဓါယ သရတိ အနုဿရတီတိ သဒ္ဓါနုသာရီ။ သဒ္ဓါမတ္တန္တိ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာယ သဒ္ဒဟနမတ္တံ။ မတ္တ-သဒ္ဒေန အဝေစ္စပ္ပသာဒံ နိဝတ္တေတိ။ ပေမမတ္တန္တိ ယထာဝုတ္တသဒ္ဓါနုသာရေန ဥပ္ပန္နံ တုဋ္ဌိမတ္တံ။ သိနေဟောတိ ကေစိ။ ဧဝံ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ နိသိန္နာနန္တိ ¶ ကလာပသမ္မသနာဒိဝသေန အာရဒ္ဓဝိပဿနာနံ။ ဧကာ သဒ္ဓါတိ ဝိပဿနာနုသာရေန သွာက္ခာတဓမ္မတာ သိဒ္ဓါ၊ တတော ဧဝ ဧကာ သေဋ္ဌာ ဥဠာရာ သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧကံ ပေမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သဂ္ဂေ ဌပိတာ ဝိယ ဟောန္တီတိ တေသံ သဒ္ဓါပေမာနံ သဂ္ဂသံဝတ္တနိယတာယ အဗျဘိစာရီဘာဝမာဟ။ စူဠသောတာပန္နောတိ ဝဒန္တိ ဧကဒေသေန သစ္စာနုဗောဓေ ဌိတတ္တာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အလဂဒ္ဒူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ ဝမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄၉။ ပိယဝစနန္တိ ¶ ပိယသမုဒါစာရော။ ဝိညုဇာတိကာ ဟိ ပရံ ပိယေန သမုဒါစရန္တာ ‘‘ဘဝ’’န္တိ ဝါ၊ ‘‘ဒေဝါနံ ပိယော’’တိ ဝါ၊ ‘‘အာယသ္မာ’’တိ ဝါ သမုဒါစရန္တိ၊ တသ္မာ သမ္မုခါ သမ္ဗောဓနဝသေန ‘‘အာဝုသော’’တိ၊ တိရောက္ခံ ‘‘အာယသ္မာ’’တိ အယမ္ပိ သမုဒါစာရော။ မဟာကဿပဥရုဝေလကဿပါဒယော အညေပိ ကဿပနာမကာ အတ္ထီတိ ‘‘ကတရဿ ကဿပဿာ’’တိ ပုစ္ဆန္တိ။ ရညာတိ ကောသလရညာ။ ‘‘သဉ္ဇာနိံသူ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အဿာတိ ကုမာရကဿပဿ၊ ‘‘သဉ္ဇာနိံသူ’’တိ ဝုတ္တသဉ္ဇာနနဿ ဝါ။ ပုညာနိ ကရောန္တောတိ ကပ္ပသတသဟဿံ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ဘာဝေန္တော။ ဩသက္ကန္တေတိ ပရိဟာယမာနေ။ ပဌမန္တိ ကုမာရိကာကာလေ။ သတ္ထာ ဥပါလိတ္ထေရံ ပဋိစ္ဆာပေသိ တံ အဓိကရဏံ ဝိနယကမ္မေနေဝဿာ ဘိက္ခုနိယာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အရောဂဘာဝံ။

ပညတ္တိဝိဘာဝနာတိ ‘‘အန္ဓဝန’’န္တွေဝ ပညာယမာနဿ ဝိဘာဝနာ။ ဩလီယတီတိ သင်္ကုစတိ သဏိကံ ဝတ္တတိ။ ဘာဏကောတိ သရဘာဏကော။ ယံ အတ္ထိ၊ တံ ဂဟေတွာတိ ဣဒါနိ ပရိယေသိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ နတ္ထိ၊ ယထာဂတံ ပန ယံ အတ္ထိ၊ တံ ဂဟေတွာ။ ဗလဝဂုဏေတိ အဓိမတ္တဂုဏေ။ ကဿပဘဂဝတော ကာလေ နိရုဠှသမညာဝသေန ဝစနသန္တတိယာ အဝိစ္ဆေဒေန စ ဣမသ္မိမ္ပိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ တံ ‘‘အန္ဓဝန’’န္တွေဝ ပညာယိတ္ထ၊ ဥပရူပရိဝဍ္ဎမာနာယ ပထဝိယာ ဥပရိ ရုက္ခဂစ္ဆာဒီသု သဉ္ဇာယန္တေသုပီတိ။ သေက္ခပဋိပဒန္တိ သေက္ခဘာဝါဝဟံ ဝိသုဒ္ဓိပဋိပတ္တိံ။

အညတရ-သဒ္ဒေါ ¶ အပါကဋေ ဝိယ ပါကဋေပိ ဝတ္တတိ ဧက-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိဇာနာတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘယဘေရဝဒဿိတမ္ပိ အဘိက္ကန္တ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရံ ဣဓ ဒဿေန္တော ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ တတ္ထ တတ္ထ ကတာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ပရတော တသ္မိံ တသ္မိံ သုတ္တပဒေသေ ယထာရဟံ ဝတ္တဗ္ဗာတိ နယဒဿနံ ကရောတိ။ ကဉ္စနသန္နိဘတ္တစတာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဆဝိယ’’န္တိ။ ဆဝိဂတာ ပန ဝဏ္ဏဓာတု ဧဝ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော’’တိ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ အပရေ။ ဝဏ္ဏီယတိ ကိတ္တီယတိ ဥဂ္ဃောသနန္တိ ဝဏ္ဏော၊ ထုတိ။ ဝဏ္ဏီယတိ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထပီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ကုလဝဂ္ဂေါ။ ဝဏ္ဏီယတိ ဖလံ ဧတေန ယထာသဘာဝတော ဝိဘာဝီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ကာရဏံ။ ဝဏ္ဏနံ ဒီဃရဿာဒိဝသေန သဏ္ဌဟနန္တိ ဝဏ္ဏော၊ သဏ္ဌာနံ။ ဝဏ္ဏီယတိ အဏုမဟန္တာဒိဝသေန ပမီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ပမာဏံ။ ဝဏ္ဏေတိ ဝိကာရမာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ ¶ ဝဏ္ဏော၊ ရူပါယတနံ။ ဧဝံ တေန တေန ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဝဏ္ဏ-သဒ္ဒဿ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အနဝသေသတ္တံ သကလတာ ကေဝလတာ။ ကေဝလကပ္ပာတိ ဧတ္ထ ကေစိ ဤသံ အသမတ္တာ ကေဝလာ ကေဝလကပ္ပာတိ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ သတိ အနဝသေသတ္ထော ဧဝ ကေဝလ-သဒ္ဒေါ သိယာ။ အနတ္ထန္တရေန ပန ကပ္ပ-သဒ္ဒေန ပဒဝဍ္ဎနံ ကတွာ ကေဝလာ ဧဝ ကေဝလကပ္ပာ။ တထာ ဝါ ကပ္ပနီယတ္တာ ပညပေတဗ္ဗတ္တာ ကေဝလကပ္ပာ။ ယေဘုယျတာ ဗဟုလဘာဝေါ။ အဗျာမိဿတာ ဝိဇာတိယေန အသင်္ကရော သုဒ္ဓတာ။ အနတိရေကတာ တံမတ္တတာ ဝိသေသာဘာဝေါ။ ကေဝလကပ္ပန္တိ ကေဝလံ ဒဠှံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ကေဝလံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗသင်္ခတဝိဝိတ္တတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသံယောဂါဒိအနေကတ္ထော’’တိ။ ကေဝလံ ဧတဿ အဓိဂတံ အတ္ထီတိ ကေဝလီ၊ သစ္ဆိကတနိရောဓော ခီဏာသဝေါ။

ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ပနာယံ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စာတိ အဓိပ္ပာယေန ဩကပ္ပနီယပဒေ လဗ္ဘမာနံ ဩကပ္ပသဒ္ဒမတ္တံ နိဒဿေတိ၊ အညထာ ကပ္ပ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ ဩကပ္ပနီယပဒံ အနိဒဿနမေဝ သိယာ။ သမဏကပ္ပေဟီတိ ဝိနယသိဒ္ဓေဟိ ¶ သမဏဝေါဟာရေဟိ။ နိစ္စကပ္ပန္တိ နိစ္စကာလံ။ ပညတ္တီတိ နာမံ။ နာမဉှေတံ တဿ အာယသ္မတော၊ ယဒိဒံ ကပ္ပောတိ။ ကပ္ပိတကေသမဿူတိ ကတ္တရိကာယ ဆေဒိတကေသမဿု။ ဒွင်္ဂုလကပ္ပောတိ မဇ္ဈနှိကဝေလာယ ဝီတိက္ကန္တာယ ဒွင်္ဂုလတာဝိကပ္ပော။ လေသောတိ အပဒေသော။ အနဝသေသံ ဖရိတုံ သမတ္ထဿပိ ဩဘာသဿ ကေနစိ ကာရဏေန ဧကဒေသဖရဏမ္ပိ သိယာ၊ အယံ ပန သဗ္ဗသောဝ ဖရီတိ ဒဿေတုံ သမန္တတ္ထော ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘အနဝသေသံ သမန္တတော’’တိ။

သမဏသညာသမုဒါစာရေနာတိ ‘‘အဟံ သမဏော’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နသညာသမုဋ္ဌိတေန သမုဒါစာရေန၊ တန္နိမိတ္တေန ဝါ တဗ္ဗောဟာရေန။ ပုဗ္ဗယောဂေတိ ပုဗ္ဗယောဂကထာယံ။ ပပဉ္စော ဧသာတိ ဧသော တုမှေသု အာဂတေသု ယထာပဝတ္တော ပဋိသန္ထာရော ကထာသမုဒါစာရော စ အမှာကံ ပပဉ္စော။ ဧတ္တကမ္ပိ အကတွာ သမဏဓမ္မမေဝ ကရောမာတိ အဓိပ္ပာယော။

အရိယဘူမိံ ပတ္တောတိ အနာဂါမိဖလံ အဓိဂတော။ ပက္ကုသာတိကုလပုတ္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဝိဘဇိတွာတိ ဝိဘာဂံ ကတွာ။ တုရိတာလပနဝသေနာတိ တုရိတံ အာလပနဝသေန။ တေန ဒုလ္လဘော အယံ သမဏော၊ တသ္မာ သီဃမဿ ပဉှော ကထေတဗ္ဗော၊ ဣမိနာ စ သီဃံ ဂန္တွာ သတ္ထာ ပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ တုရိတံ အာလပီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ယထာ ဝါ’’တိအာဒိနာ ပန ဝစနာလင်္ကာရဝသေန ဒွိက္ခတ္တုံ အာလပတိ။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ဘိက္ခု ဘိက္ခူ’’တိ ဧဝံ ဒွိက္ခတ္တုံ အဝေါစ။

ဝမ္မိကပရိယာယေန ¶ ကရဇကာယံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ဒဿေန္တီ ဒေဝတာ ‘‘အယံ ဝမ္မိကော’’တိ အာဟ။ တာယ ပန ဘာဝတ္ထဿ အဘာသိတတ္တာ သဒ္ဒတ္ထမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ပုရတော ဌိတံ…ပေ… အယန္တိ အာဟာ’’တိ အဝေါစ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ မဏ္ဍူကန္တိ ထလမဏ္ဍူကံ။ သော ဟိ ဥဒ္ဓုမာယိကာတိ ဝုစ္စတိ၊ န ဥဒကမဏ္ဍူကော။ တဿ နိဝါသတော ဝါတော မာ ခေါ ဗာဓယိတ္ထာတိ ‘‘ဥပရိဝါတတော အပဂမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထံ ပနာယံ ဒေဝတာ ဣမိနာ နီဟာရေန ဣမေ ပဉှေ ထေရဿ အာစိက္ခီတိ? ကေစိ တာဝ အာဟု – ယထာသုတမတ္ထံ ဥပမာဘာဝေန ဂဟေတွာ အတ္တနော ပဋိဘာနေန ဥပမေယျတ္ထံ မနသာ စိန္တေတွာ တံ ဘဂဝါဝ ဣမဿ အာစိက္ခိဿတိ။ သာ စ ဒေသနာ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဟောတီတိ ‘‘အယံ ဝမ္မိကော’’တိအာဒိနာ ဥပမာဝသေနေဝ ပန္နရသ ပဉှေ ထေရဿ အာစိက္ခိ။ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ကိရ ဗာရာဏသိယံ ဧကော သေဋ္ဌိ အဍ္ဎော မဟဒ္ဓနော မဟန္တံ နိဓာနံ ¶ နိဒဟိတွာ ပလိဃာဒိအာကာရာနိ ကာနိစိပိ လင်္ဂါနိ တတ္ထ ဌပေသိ။ သော မရဏကာလေ အတ္တနော သဟာယဿ ဗြာဟ္မဏဿ အာရောစေသိ – ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ မယာ နိဓာနံ နိဒဟိတံ၊ တံ မမ ပုတ္တဿ ဝိညုတံ ပတ္တဿ ဒဿေတီ’’တိ ဝတွာ ကာလမကာသိ။ ဗြာဟ္မဏော သဟာယကပုတ္တဿ ဝိညုတံ ပတ္တကာလေ တံ ဌာနံ ဒဿေသိ။ သော နိခနိတွာ သဗ္ဗပစ္ဆာ နာဂံ ပဿိ၊ နာဂေါ အတ္တနော ပုတ္တံ ဒိသွာ ‘‘သုခေနေဝ ဓနံ ဂဏှတူ’’တိ အပဂစ္ဆိ။ သွာယမတ္ထော တဒါ လောကေ ပါကဋော ဇာတော။ အယံ ပန ဒေဝတာ တဒါ ဗာရာဏသိယံ ဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော သတ္ထရိ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဥရံ ဒတွာ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတော ပဉ္စဟိ သဟာယကဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ သမဏဓမ္မမကာသိ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စ ဘိက္ခူ နိဿေဏိံ ဗန္ဓိတွာ’’တိအာဒိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယထာသုတမတ္ထံ ဥပမာဘာဝေန ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ။ အပရေ ပန ‘‘ဒေဝတာ အတ္တနော ပဋိဘာနေန ဣမေ ပဉှေ ဧဝံ အဘိသင်္ခရိတွာ ထေရဿ အာစိက္ခီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒေဝပုတ္တေ နိဿက္ကံ ဒေဝပုတ္တပဉှတ္တာ တဿ အတ္ထဿ။

၂၅၁။ စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ နိဗ္ဗတ္တောတိ စာတုမဟာဘူတိကော။ တေနာဟ ‘‘စတုမဟာဘူတမယဿာ’’တိ။ ဝမတိ ဥဂ္ဂိရန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဝန္တကောတိ ဥစ္ဆဍ္ဍကော။ ဝန္တုဿယောတိ ဥပစိကာဟိ ဝန္တဿ မတ္တိကာပိဏ္ဍဿ ဥဿယဘူတော။ ဝန္တသိနေဟသမ္ဗဒ္ဓါတိ ဝန္တေန ခေဠသိနေဟေန သမ္ပိဏ္ဍိတော။ အသုစိကလိမလံ ဝမတီတိ ဧတ္ထ မုခါဒီဟိ ပါဏကာနံ နိဂ္ဂမနတော ပါဏကေ ဝမတီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတေဝ။ အရိယေဟိ ဝန္တကောတိ ကာယဘာဝသာမညေန ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခသစ္စပရိညာယ ဝါ သဗ္ဗဿပိ တေဘူမကဓမ္မဇာတဿ ပရိညာတတ္တာ သဗ္ဗောပိ ကာယော အရိယေဟိ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ဝန္တော ဧဝ။ တံ သဗ္ဗန္တိ ယေဟိ တီဟိ အဋ္ဌိသတေဟိ ဥဿိတော၊ ယေဟိ နှာရူဟိ သမ္ဗဒ္ဓါ၊ ယေဟိ မံသေဟိ အဝလိတ္တော၊ ယေန အလ္လစမ္မေန ပရိယောနဒ္ဓါ၊ ယာယ ဆဝိယာ ရဉ္ဇိတော၊ တံ အဋ္ဌိအာဒိသဗ္ဗံ အစ္စန္တမေဝ ဇိဂုစ္ဆိတွာ ဝိရတ္တတာယဝန္တမေဝ။ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗောပမတောပိ ဝမ္မိကော ဝိယ ဝမ္မိကောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။

သမ္ဘဝတိ ¶ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝေါ၊ မာတာပေတ္တိကော သမ္ဘဝေါ ဧတဿာတိ မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါ။ တဿ။ ဥပစိယတိ ဧတေနာတိ ဥပစယော’ ဩဒနကုမ္မာသံ ဥပစယော ဧတဿာတိ ဩဒနကုမ္မာသူပစယော။ တဿ။ အဓုဝသဘာဝတာယ ¶ အနိစ္စဓမ္မဿ၊ သေဒဂူထ-ပိတ္တ-သေမှာဒိ-ဓာတုက္ခောဘ-ဂရုဘာဝဒုဂ္ဂန္ဓာနံ ဝိနောဒနာယ ဥစ္ဆာဒေတဗ္ဗဓမ္မဿ၊ ပရိတော သမ္ဗာဟနေန ပရိမဒ္ဒိတဗ္ဗဓမ္မဿ၊ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနသဘာဝတာယ ဘေဒနဓမ္မဿ၊ တတော ဧဝ ဝိကိရဏသဘာဝတာယ ဝိဒ္ဓံသနဓမ္မဿာတိ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တနုဝိလေပနေနာတိ ကာယာဝလေပနေန ဥစ္ဆာဒနဝိလေပနေန။ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါဗာဓဝိနောဒနတ္ထာယာတိ တာဒိသသမုဋ္ဌာန-သရီရဝိကာရဝိဂမာယ။ ယသ္မာ သုက္ကသောဏိတံ အာဟာရော၊ ဥစ္ဆာဒနံ ပရိမဒ္ဒနဉ္စ ယထာရဟံ ဥပ္ပာဒဿ၊ ဝုဍ္ဎိယာ စ ပစ္စယော၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘မာတာပေတ္တိက…ပေ… ကထိတော’’တိ။ ဥစ္စာဝစဘာဝေါတိ ယထာရဟံ ယောဇေတဗ္ဗော – ဩဒနကုမ္မာသူပစယ-ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနဂ္ဂဟဏေဟိ ဥစ္စဘာဝေါ၊ ဝဍ္ဎီ။ မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝဂ္ဂဟဏေန သမုဒယော။ ဣတရေဟိ အဝစဘာဝေါ၊ ပရိဟာနိ၊ အတ္ထင်္ဂမော ပကာသိတော။ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ သဏ္ဌပနမ္ပိ ဟိ ဝဋ္ဋပစ္စယတ္တာ ဝဋ္ဋန္တိ။

ကောဓော ဓူမောတိ ဧတ္ထ ဓူမပရိယာယေန ကောဓဿ ဝုတ္တတ္တာ ဓူမ-သဒ္ဒေါ ကောဓေ ဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဓူမော ဝိယ ဓူမော’’တိ။ ဘသ္မနီတိ ဘသ္မံ။ မောသဝဇ္ဇန္တိ မုသာဝါဒေါ။ ဓူမော ဧဝ ဓူမာယိတံ။ ဣစ္ဆာ ဓူမာယိတံ ဧတိဿာတိ ဣစ္ဆာဓူမာယိတာ၊ ပဇာ။ ဣစ္ဆာဓူမာယိတသဒ္ဒဿ တဏှာယ ဝုတ္တိ ဝုတ္တနယော ဧဝ။ ဓူမာယန္တောတိ ဝိတက္ကသန္တာပေန သံတပ္ပေန္တော၊ ဝိတက္ကေန္တောတိ အတ္ထော။ ပလိပေါတိ ဒုက္ကရမဟာကဒ္ဒမံ။ တိမူလန္တိ တီဟိ မူလေဟိ ပတိဋ္ဌိတံ ဝိယ အစလံ ပဝတ္တန္တိ ဝုတ္တံ။ ရဇော စ ဓူမော စ မယာ ပကာသိတာတိ ရဇသဘာဝကရဏဋ္ဌေန ‘‘ရဇော’’တိ စ ဓူမသဘာဝကရဏဋ္ဌေန ‘‘ဓူမော’’တိ စ မယာ ပကာသိတာ။ ပကတိဓူမော ဝိယ အဂ္ဂိဿ ကိလေသဂ္ဂိဇာလဿ ပညာဏဘာဝတော။ ဓမ္မဒေသနာဓူမော ဉာဏဂ္ဂိသန္ဓီပနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘာဝတော။ အယံ ရတ္တိံ ဓူမာယနာတိ ယာ ဒိဝါ ကတ္တဗ္ဗကမ္မန္တေ ဥဒ္ဒိဿ ရတ္တိယံ အနုဝိတက္ကနာ၊ အယံ ရတ္တိံ ဓူမာယနာ။

သတ္တန္နံ ဓမ္မာနန္တိ ဣဒံ သုတ္တေ (စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၈) အာဂတနယေန ဝုတ္တံ။ သုတ္တဉ္စ တထာ အာရာဓနဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန။ တဒေကဋ္ဌတာယ ဝါ တဒညကိလေသာနံ။ သုန္ဒရပညောတိ ဉာတတီရဏပဟာနပရိညာယ ပညာယ သုန္ဒရပညော။

ဧတန္တိ ¶ ‘‘သတ္ထ’’န္တိ ဧတံ အဓိဝစနံ သံကိလေသဓမ္မာနံ သသနတော သမုစ္ဆိန္ဒနတော။ န္တိ ဝီရိယံ။ ပညာဂတိကမေဝ ပညာယ ဟိတဿေဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ လောကိယာယ ပညာယ အာရမ္ဘကာလေ လောကိယဝီရိယံ ¶ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ လောကုတ္တရာယ ပညာယ ပဝတ္တိက္ခဏေ လောကုတ္တရဝီရိယံ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယောဇနာ။ အတ္ထဒီပနာတိ ဥပမေယျတ္ထဒီပနီ ဥပမာ။

ဂါမတောတိ အတ္တနော ဝသနဂါမတော။ မန္တေတိ အာထဗ္ဗနမန္တေ။ တေ ဟိ ဗြာဟ္မဏာ အရညေ ဧဝ ဝါစေန္တိ ‘‘မာ အညေ အဿောသု’’န္တိ။ တထာ အကာသီတိ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေ အကာသိ။ ဧဝမေတ္ထ ဝမ္မိကပဉှဿေဝ ဝသေန ဥပမာ အာဂတာ၊ သေသာနံ ဝသေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

လင်္ဂနဋ္ဌေန နိဝါရဏဋ္ဌေန လင်္ဂီ၊ ပလိဃော။ ဉာဏမုခေတိ ဝိပဿနာဉာဏဝီထိယံ။ ပတတီတိ ပဝတ္တတိ။ ကမ္မဋ္ဌာနဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဝသေနာတိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဿ ဥဂ္ဂဏှနေန တဿ အတ္ထပရိပုစ္ဆာဝသေန စေဝ ဝိပဿနာသင်္ခါတ-အတ္ထဝိနိစ္ဆယ-ပရိပုစ္ဆာဝသေန စ။ သဗ္ဗသော ဉာတုံ ဣစ္ဆာ ဟိ ပရိပုစ္ဆာ။ ဝိပဿနာ စ အနိစ္စာဒိတော သဗ္ဗတေဘူမကဓမ္မာနံ ဉာတုံ ဣစ္ဆတိ။ ဧဝံ ဝိပဿနာဝသေန အဝိဇ္ဇာပဟာနမာဟ၊ ဥပရိကတ္တဗ္ဗသဗ္ဘာဝတော န တာဝ မဂ္ဂဝသေန။

ဝလ္လိအန္တရေ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ ပံသုအန္တရေ ဝါ မတ္တိကန္တရေ ဝါတိ အဝုတ္တဝိကပ္ပတ္ထော။ စိတ္တာဝိလမတ္တကောဝါတိ စိတ္တက္ခောဘမတ္တကောဝ။ အနိဂ္ဂဟိတောတိ ပဋိသင်္ခါနဗလေန အနိဝါရိတော။ မုခဝိကုလနံ မုခသင်္ကောစော။ ဟနုသဉ္စောပနံ ပါပေတိ အန္တောဇပ္ပနာဝတ္ထာယံ။ ဒိသာ ဝိလောကနံ ပါပေတိ ယတ္ထ ဗာဓေတဗ္ဗော ဌိတော၊ တံဒဿနတ္ထံ နိဝါရကပရိဝါရဏတ္ထံ။ ဒဏ္ဍသတ္ထာဘိနိပါတန္တိ ဒဏ္ဍသတ္ထာနံ ပရဿ ဥပရိ နိပါတနာဝတ္ထံ။ ယေန ကောဓေန အနိဂ္ဂဟိတေန မာတာဒိကံ အဃာတေတဗ္ဗံ ဥဂ္ဃာတေတွာ ‘‘အယုတ္တံ ဝတ မယာ ကတ’’န္တိ အတ္တာနမ္ပိ ဟနတိ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ပရဃာတနမ္ပိ အတ္တဃာတနမ္ပိ ပါပေတီ’’တိ။ ယေန ဝါ ပရဿ ဟညမာနဿ ဝသေန ဃာတကောပိ ဃာတနံ ပါပုဏာတိ၊ တာဒိသဿ ဝသေနာယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကောဓသာမညေန ဟေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ပရံ ဃာတေတွာ အတ္တာနံ ဃာတေတီ’’တိ။ ပရမုဿဒဂတောတိ ပရမုက္ကံသဂတော။ ဒဠှံ ပရိဿယမာဝဟတာယ ကောဓောဝ ကောဓူပါယာသော။ တေနာဟ ‘‘ဗလဝပ္ပတ္တော’’တိအာဒိ။

ဒွေဓာပထသမာ ¶ ဟောတိ အပ္ပဋိပတ္တိဟေတုဘာဝတော။

ကုသလဓမ္မော န တိဋ္ဌတိ နီဝရဏေဟိ နိဝါရိတပရမတ္တာ။ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမံ ဝိပဿနံ ဘာဝယတော ပဌမံ သမထေန နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနံ ဟောတိ၊ ဝိပဿနာ ပန တဒင်္ဂဝသေနေဝ တာနိ နီဟရတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂဝသေနာ’’တိ။

‘‘ကုမ္မောဝ ¶ အင်္ဂါနိ သကေ ကပါလေ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၇) ကုမ္မဿ အင်္ဂဘာဝေန ဝိသေသတော ပါဒသီသာနိ ဧဝ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စေဝ အင်္ဂါနိ ဟောန္တီ’’တိ။ ဝိပဿနာစာရဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ အဓိကာရတော သမ္မသနီယာနမေဝ ဓမ္မာနံ ဣဓ ဂဟဏန္တိ ‘‘သဗ္ဗေပိ သင်္ခတာ ဓမ္မာ’’တိ ဝိသေသံ ကတွာဝ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ပဉ္စန္နေတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ။

သုနန္တိ ကောဋ္ဋန္တိ ဧတ္ထာတိ သူနာ၊ အဓိကုဋ္ဋနန္တိ အာဟ ‘‘သူနာယ ဥပရီ’’တိ။ အသိနာတိ မံသကန္တနေန။ ဃာတိယမာနာတိ ဟညမာနာ ဝိဗာဓိယမာနာ။ ဝတ္ထုကာမာနံ ဥပရိ ကတွာတိ ဝတ္ထုကာမေသု ဌပေတွာ တေ အစ္စာဓာနံ ကတွာ။ ကန္တိတာတိ ဆိန္ဒိတာ။ ကောဋ္ဋိတာတိ ဗိလသော ဝိဘဇိတာ။ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနန္တိ ဆန္ဒရာဂဿ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ။

သမ္မတ္တာတိ မုစ္ဆိတာ သမ္မူဠှာ။ နန္ဒီရာဂံ ဥပဂမ္မ ဝဋ္ဋံ ဝဍ္ဎေန္တီတိ သမ္မူဠှတ္တာ ဧဝအာဒီနဝံ အပဿန္တာ နန္ဒီရာဂဿ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ တံ ပရိဗြူဟေန္တိ။ နန္ဒီရာဂဗဒ္ဓါတိ နန္ဒီရာဂေ လဂ္ဂတ္တာ တေန ဗဒ္ဓါ။ ဝဋ္ဋေ လဂ္ဂန္တီတိ တေဘူမကေ ဝဋ္ဋေ သဇ္ဇန္တိ။ တတ္ထ သဇ္ဇတ္တာ ဧဝ ဒုက္ခံ ပတွာပိ န ဥက္ကဏ္ဌန္တိ န နိဗ္ဗိန္ဒန္တိ။ ဣဓ အနဝသေသပ္ပဟာနံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘စတုတ္ထမဂ္ဂေန နန္ဒီရာဂပ္ပဟာနံ ကထိတ’’န္တိ။

အနင်္ဂဏသုတ္တေ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၃) ပကာသိတော ဧဝ ‘‘ဆန္ဒာဒီဟိ န ဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒိနာ။ ‘‘ဗုဒ္ဓါ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိ ‘‘နမော ကရောဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၉၊ ၂၅၁) ဝုတ္တနမက္ကာရဿ ကရဏာကာရဒဿနံ။ ဗောဓာယာတိ စတုသစ္စသမ္ဗောဓာယ။ တထာ ဒမထသမထတရဏပရိနိဗ္ဗာနာနိ အရိယမဂ္ဂဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သမထပရိနိဗ္ဗာနာနိ ပန အနုပါဒိသေသဝသေနပိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဟောသီတိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ အဟောသိ။ ဧတဿ ပဉှဿာတိ ဧတဿ ပန္နရသမဿ ပဉှဿ အတ္ထော။ ဧဝံ ဣတရေသုပိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ခီဏာသဝဂုဏေဟိ မတ္ထကံ ပါပေန္တော ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသိ၊ န ¶ ပုစ္ဆိတာနုသန္ဓိနာတိ အဓိပ္ပာယော။ နနု စ ပုစ္ဆာဝသေနာယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါတိ? သစ္စံ အာရဒ္ဓါ၊ ဧဝံ ပန ‘‘ပုစ္ဆာဝသိကော နိက္ခေပေါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ‘‘ပုစ္ဆာနုသန္ဓိဝသေန နိဋ္ဌပိတာ’’တိ။ အန္တရပုစ္ဆာဝသေန ဒေသနာယ အပရိဝတ္တိတတ္တာ အာရမ္ဘာနုရူပမေဝ ပန ဒေသနာ နိဋ္ဌပိတာ။

ဝမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ ရထဝိနီတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၅၂။ မဟာဂေါဝိန္ဒေန ¶ ပရိဂ္ဂဟိတတာကိတ္တနံ တဒါ မဂဓရာဇေန ပရိဂ္ဂဟိတူပလက္ခဏံ။ တဿ ဟိ သော ပုရောဟိတော။ မဟာဂေါဝိန္ဒောတိ ပုရာတနော ဧကော မဂဓရာဇာတိ ကေစိ။ ဂယှတီတိ ဂဟော၊ ရာဇူနံ ဂဟော ရာဇဂဟံ။ နဂရ-သဒ္ဒါပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ အညေပေတ္ထ ပကာရေတိ ရာဇူဟိ ဒိသွာ သမ္မာ ပတိဋ္ဌာပိတတ္တာ တေသံ ဂဟံ ဂေဟဘူတန္တိပိ ရာဇဂဟံ။ အာရက္ခသမ္ပတ္တိအာဒိနာ အနတ္ထုပ္ပတ္တိဟေတုတာယ ဥပဂတာနံ ပဋိရာဇူနံ ဂဟံ ဂဟဘူတန္တိပိ ရာဇဂဟံ၊ အာရာမရာမဏီယကာဒီဟိ ရာဇတေ၊ နိဝါသသုခတာဒိနာ သတ္တေဟိ မမတ္တဝသေန ဂယှတိ၊ ပရိဂ္ဂယှတီတိ ဝါ ရာဇဂဟန္တိ ဧဝမာဒိကေ ပကာရေ။ ဗုဒ္ဓကာလေ စ စက္ကဝတ္တိကာလေ စာတိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ဝေဠူဟိ ပရိက္ခိတ္တံ အဟောသိ၊ န ပန ကေဝလံ ကဋ္ဌကပဝနမေဝ။ ရညော ဥယျာနကာလေ ပတိဋ္ဌာပိတအဋ္ဋာလကဝသေန အဋ္ဋာလကယုတ္တံ။

ဇနနံ ဇာတိ၊ ဇာတိယာ ဘူမိ ဇာတိဘူမံ၊ ဇာယိ ဝါ မဟာဗောဓိသတ္တော ဧတ္ထာဘိ ဇာတိ၊ သာ ဧဝ ဘူမီတိ ဇာတိဘူမံ၊ သာ ဣမေသံ နိဝါသောတိ ဇာတိဘူမကာတိ အာဟ ‘‘ဇာတိဘူမကာတိ ဇာတိဘူမိဝါသိနော’’တိ။ ကဿ ပနာယံ ဇာတိဘူမီတိ အာဟ ‘‘တံ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေန အနညသာဓာရဏာယ ဇာတိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ သဒေဝကေ လောကေ သုပါကဋဘာဝတော ဝိသေသနေန ဝိနာပိ ဝိသိဋ္ဌဝိသယောဝ ဣဓ ဇာတိ-သဒ္ဒေါ ဝိညာယတီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗညုဗောဓိသတ္တဿ ဇာတဋ္ဌာနသာကိယဇနပဒေါ’’တိ။ တတ္ထပိ ကပိလဝတ္ထုသန္နိဿယော ပဒေသောတိ အာဟ ‘‘ကပိလဝတ္ထာဟာရော’’တိ။

ဂရုဓမ္မဘာဝဝဏ္ဏနာ

သာကိယမဏ္ဍလဿာတိ ¶ သာကိယရာဇသမူဟဿ။ ဒသန္နံ အပ္ပိစ္ဆကထာဒီနံ ဝတ္ထု ဒသကထာဝတ္ထု၊ အပ္ပိစ္ဆတာဒိ။ တတ္ထ သုပ္ပတိဋ္ဌိတတာယ တဿ လာဘီ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘီ။ တတ္ထာတိ ဒသကထာဝတ္ထုသ္မိံ။

ဂရုကရဏီယတာယ ဓမ္မော ဂရု ဧတဿာတိ ဓမ္မဂရု၊ တဿ ဘာဝေါ ဓမ္မဂရုတာ၊ တာယ။ ‘‘အဇ္ဈာသယေန ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ န ကေဝလံ အဇ္ဈာသယေနေဝ၊ အထ ခေါ ကာယဝစီပယောဂေဟိပိ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ¶ ဒဿေန္တော ‘‘ဓမ္မဂရုတာယေဝ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တိယာမရတ္တိံ ဓမ္မကထံ ကတွာတိ ဧတ္ထ ‘‘ကုမ္ဘကာရဿ နိဝေသနေ တိယာမရတ္တိံ ဝသန္တော ဓမ္မကထံ ကတွာ’’တိ ဧဝံ ဝစနသေသဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အညထာ ယထာလာဘဝသေန အတ္ထေ ဂယှမာနေ တိယာမရတ္တိံ ဓမ္မကထာ ကတာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ တံ အတ္ထိ။ ဝက္ခတိ ဟိ ‘‘ဗဟုဒေဝ ရတ္တိန္တိ ဒိယဍ္ဎယာမမတ္တ’’န္တိ။ ဒသဗလာဒိဂုဏဝိသေသာ ဝိယ ဓမ္မဂါရဝဟေတုကာ ပရဟိတပဋိပတ္တိပိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ သဒိသာ ဧဝါတိ ဣမဿ ဘဂဝတော ဓမ္မဂါရဝကိတ္တနေ ‘‘ကဿပေါပိ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ကဿပဘဂဝတော ဓမ္မဂါရဝံ ဒဿေတိ။

စာရိကံ နိက္ခမီတိ ဇနပဒစာရိကံ စရိတုံ နိက္ခမိ။ ဇနပဒစာရိကာယ အကာလေ နိက္ခန္တတ္တာ ကောသလရာဇာဒယော ဝါရေတုံ အာရဘိံသု။ ပဝါရေတွာ ဟိ စရဏံ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ။ ပုဏ္ဏာယ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ပစ္စာသီသန္တော ဘဂဝါ ‘‘ကိံ မေ ကရိဿသီ’’တိ အာဟ။

အနဟာတောဝါတိ ဓမ္မသဝနုဿုက္ကေန သာယနှေ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏံ နှာနံ အကတွာဝ။ အတ္တဟိတပရဟိတပဋိပတ္တီသု ဧကိဿာ ဒွိန္နဉ္စ အတ္ထိတာသိဒ္ဓါ စတုဗ္ဗိဓတာ ပဋိပတ္တိကတာ ဧဝ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိပန္နကော စ နာမ…ပေ… စတုဗ္ဗိဓော ဟောတီ’’တိ။ ပဋိက္ခေပပုဗ္ဗကောပိ ဟိ ပဋိပန္နော အတ္ထတော ပဋိပန္နတ္ထော ဧဝါတိ။ ကာမံ အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နော တာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သာသနံ သောဘတိ၊ န ပန သာသနံ ဝဍ္ဎေတိ အပ္ပောဿုက္ကဘာဝတော၊ န စ ကာရုဏိကဿ ဘဂဝတော သဗ္ဗထာ မနောရထံ ပူရေတိ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ ပဌမဗောဓိယံ ဧကသဋ္ဌိယာ စ အရဟန္တေသု ဇာတေသု ¶ – ‘‘စရထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗဟုဇနဟိတာယာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၈၆-၈၈၊ မဟာဝ။ ၃၂) ဘိက္ခူ ပရဟိတပဋိပတ္တိယံ နိယောဇေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝရူပံ ဘိက္ခုံ ဘဂဝါ န ပုစ္ဆတိ၊ ကသ္မာ? န မယှံ သာသနဿ ဝုဍ္ဎိပက္ခေ ဌိတော’’တိ။

သမုဒါယော အပ္ပကေန ဦနောပိ အနူနော ဝိယ ဟောတီတိ ဗာကုလတ္ထေရံ စတုတ္ထရာသိတော ဗဟိ ကတွာပိ ‘‘အသီတိမဟာထေရာ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အသီတိမဟာထေရသမညာ ဝါ အဝယဝေပိ အဋ္ဌသမာပတ္တိသာမညာ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဤဒိသေ ဌာနေ ဗဟူနံ ဧကတော ကထနံ မဟတာ ကဏ္ဌေန စ ကထနံ သတ္ထု စိတ္တာရာဓနမေဝါတိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ တထာ ပဋိပန္နန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တေ ဘိက္ခူ မေဃသဒ္ဒံ သုတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဂုဏသမ္ဘာဝနာယာတိ ဝက္ခမာနဂုဏဟေတုကာယ သမ္ဘာဝနာယ သမ္ဘာဝိတော၊ န ယေန ကေနစိ ကိစ္စသမတ္ထတာဒိနာ။

ဂရုဓမ္မဘာဝဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အပ္ပိစ္ဆတာဒိဝဏ္ဏနာ

အပ္ပ-သဒ္ဒဿ ¶ ပရိတ္တပရိယာယတံ မနသိ ကတွာ အာဟ ‘‘ဗျဉ္ဇနံ သာဝသေသံ ဝိယာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ တဿာ’’တိအာဒိ။ အပ္ပ-သဒ္ဒေါ ပနေတ္ထ အဘာဝတ္ထောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ ‘‘အပ္ပာဗာဓတဉ္စ သဉ္ဇာနာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၂၅၊ ၂။၁၃၄) ဝိယ။

အတြိစ္ဆတာ နာမ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၆၃) အတြ အတြ ဣစ္ဆာတိ ကတွာ။ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနတာတိ အတ္တနိ အဝိဇ္ဇမာနံ ဂုဏာနံ ဝိဇ္ဇမာနာနံ ဝိယ ပရေသံ ပကာသနာ။ သဒ္ဓါတိ မံ ဇနော ဇာနာတူတိ ဝတ္တပဋိပတ္တိကာရကဝိသေသလာဘီတိ ဇာနာတု ‘‘ဝတ္တပဋိပတ္တိအာပါထကဇ္ဈာယိတာ’’တိ ဧဝမာဒိနာ။ သန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာတိ ဣစ္ဆာစာရေ ဌတွာ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနသီလဓုတဓမ္မာဒိဂုဏဝိဘာဝနာ။ တာဒိသဿ ဟိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အမတ္တညုတာပိ ဟောတိ။

ဂဏှန္တောယေဝ ဥမ္မုဇ္ဇိ အညေသံ အဇာနန္တာနံယေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

အပ္ပိစ္ဆတာပဓာနံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန စတုဗ္ဗိဓံ ဣစ္ဆာပဘေဒံ ဒဿေတွာ ပုနပိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန စတုဗ္ဗိဓံ ဣစ္ဆာပဘေဒံ ဒဿေန္တော ‘‘အပရောပိ စတုဗ္ဗိဓော ¶ အပ္ပိစ္ဆော’’တိအာဒိမာဟ။ ဒါယကဿ ဝသန္တိ ဒါယကဿ စိတ္တဝသံ။ ဒေယျဓမ္မဿ ဝသန္တိ ဒေယျဓမ္မဿ အပ္ပဗဟုဘာဝံ။ အတ္တနော ထာမန္တိ အတ္တနော ယာပနမတ္တကထာမံ။

ဧကဘိက္ခုပိ န အညာသိ သောသာနိကဝတ္တေ သမ္မဒေဝ ဝုတ္တိတ္တာ။ အဗ္ဗောကိဏ္ဏန္တိ အဝိစ္ဆေဒံ။ ဒုတိယော မံ န ဇာနေယျာတိ ဒုတိယော သဟာယဘူတောပိ ယထာ မံ ဇာနိတုံ န သက္ကုဏေယျ၊ တထာ သဋ္ဌိ ဝဿာနိ နိရန္တရံ သုသာနေ ဝသာမိ၊ တသ္မာ အဟံ အဟော သောသာနိကုတ္တမော။

ဓမ္မကထာယ ဇနတံ ခေါဘေတွာတိ လောမဟံသနသာဓုကာရဒါနစေလုက္ခေပါဒိဝသေန သန္နိပတိတံ ဣတရဉ္စ ‘‘ကထံ နု ခေါ အယျဿ သန္တိကေဝ ဓမ္မံ သောဿာမာ’’တိ ကောလာဟလဝသေန မဟာဇနံ ခေါဘေတွာ။ ဂတောတိ ‘‘အယံ သော၊ တေန ရတ္တိယံ ဓမ္မကထာ ကတာ’’တိ ဇာနနဘယေန ပရိယတ္တိအပ္ပိစ္ဆတာယ ပရိဝေဏံ ဂတော။

တယော ¶ ကုလပုတ္တာ ဝိယာတိ ပါစီနဝံသဒါယေ သမဂ္ဂဝါသံ ဝုတ္ထာ တယော ကုလပုတ္တာ ဝိယ။ ပဟာယာတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ပစ္ဆာ အဂ္ဂမဂ္ဂေနေဝ ပဇဟိတွာ။

အပ္ပိစ္ဆတာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒွါဒသဝိဓသန္တောသဝဏ္ဏနာ

ပကတိဒုဗ္ဗလာဒီနံ ဂရုစီဝရာဒီနိ နဖာသုဘာဝါဝဟာနိ သရီရခေဒါဝဟာနိ စ ဟောန္တီတိ ပယောဇနဝသေန နအတြိစ္ဆတာဒိဝသေန တာနိ ပရိဝတ္တေတွာ လဟုကစီဝရပရိဘောဂေါ န သန္တောသဝိရောဓီတိ အာဟ ‘‘လဟုကေန ယာပေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတီ’’တိ။ မဟဂ္ဃစီဝရံ၊ ဗဟူနိ ဝါ စီဝရာနိ လဘိတွာပိ တာနိ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တဒညဿ ဂဟဏံ ယထာသာရုပ္ပနယေ ဌိတတ္တာ န သန္တောသဝိရောဓီတိ အာဟ ‘‘တေသံ…ပေ… ဓာရေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတီ’’တိ။ ဧဝံ သေသပစ္စယေသုပိ ယထာဗလယထာသာရုပ္ပသန္တောသနိဒ္ဒေသေသု အပိသဒ္ဒဂ္ဂဟဏေ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသောယေဝ အဂ္ဂေါ အလောဘဇ္ဈာသယဿ ဥက္ကံသနတော။

ဒွါဒသဝိဓသန္တောသဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တိဝိဓပဝိဝေကဝဏ္ဏနာ

ဧကောတိ ¶ ဧကာကီ။ ဂစ္ဆတီတိ စုဏ္ဏိကဣရိယာပထဝသေန ဝုတ္တံ။ စရတီတိ ဝိဟာရတော ဗဟိ သဉ္စာရဝသေန၊ ဝိဟရတီတိ ဒိဝါဝိဟာရာဒိဝသေန။ ကာယဝိဝေကောတိ စ နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တဿ ဘာဝနာနုယောဂဝသေန ဝိဝေကဋ္ဌကာယတာ၊ န ဈာနဝိဝေကမတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘နေက္ခမ္မာဘိရတာန’’န္တိ။ ပရိသုဒ္ဓစိတ္တာနန္တိ နီဝရဏာဒိသံကိလေသတော ဝိသုဒ္ဓစိတ္တာနံ။ ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာနန္တိ ဝိတက္ကာဒိတံတံဈာနပဋိပက္ခဝိဂမေန ပရမံ ဥတ္တမံ ဝေါဒါနံ ပတ္တာနံ။ နိရုပဓီနန္တိ ကိလေသုပဓိအာဒီနံ ဝိဂမေန နိရုပဓီနံ။

တိဝိဓပဝိဝေကဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စဝိဓသံသဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

သံသီဒတိ ¶ ဧတေနာတိ သံသဂ္ဂေါ၊ ရာဂေါ။ သဝနဟေတုကော၊ သဝနဝသေန ဝါ ပဝတ္တော သံသဂ္ဂေါ သဝနသံသဂ္ဂေါ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ကာယသံသဂ္ဂေါ ပန ကာယပရာမာသော။ ဣတ္ထီ ဝါတိ ဝဓူ၊ ယုဝတီ ဝါ။ သန္ဓာနေတုန္တိ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဃဋေတုံ။ သောတဝိညာဏဝီထိဝသေနာတိ ဣဒံ မူလဘူတံ သဝနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တဿ ပိဋ္ဌိဝတ္တကမနောဒွါရိကဇဝနဝီထီသု ဥပ္ပန္နောပိ ရာဂေါ သဝနသံသဂ္ဂေါယေဝ။ ဒဿနသံသဂ္ဂေပိ ဧသေဝ နယော။ အနိတ္ထိဂန္ဓဗောဓိသတ္တော ပရေဟိ ကထိယမာနဝသေန ပဝတ္တသဝနသံသဂ္ဂဿ နိဒဿနံ။ တိဿဒဟရော အတ္တနာ သုယျမာနဝသေန။ တတ္ထ ပဌမံ ဇာတကေ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ဣတရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒဟရော ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကာမရာဂေန ဝိဒ္ဓါတိ ရာဂသလ္လေန ဟဒယေ အပ္ပိတော အန္တော အနုဝိဒ္ဓါ။

သောတိ ဒဿနသံသဂ္ဂေါ။ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဝတ္ထုဝသေန ပါကဋံ ကရောတိ။ တသ္မိံ ကိရ ဂါမေ ယေဘုယျေန ဣတ္ထိယော အဘိရူပါ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ၊ တသ္မာ ထေရော ‘‘သစေ အန္တောဂါမေ န စရိဿသီ’’တိ အာဟ။ ကာလဿေဝ ပဝိဋ္ဌတ္တာ ယာဂုံ အဒါသိ၊ တသ္မာ ယာဂုမေဝ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တံ ‘‘နိဝတ္တထ၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခံ ဂဏှာဟီ’’တိ အာဟံသု။ ယာစိတွာတိ ‘‘န မယံ၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခံ ဒါတုကာမာ နိဝတ္တေမ၊ အပိစ ဣဒံ ဘန္တေ ကာရဏ’’န္တိ ယာစိတွာ။

အာဒိတော ¶ လပနံ အာလာပေါ၊ ဝစနပဋိဝစနဝသေန ပဝတ္တော လာပေါ သလ္လာပေါ။ ဘိက္ခုနိယာတိ ဣဒံ နိဒဿနမတ္တံ။ ယာယ ကာယစိပိ ဣတ္ထိယာ သန္တကပရိဘောဂဝသေန ဥပ္ပန္နရာဂေါပိ သမ္ဘောဂသံသဂ္ဂေါဝ။

ပဉ္စဝိဓသံသဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဂါဟဂါဟကာဒိဝဏ္ဏနာ

ဘိက္ခုနော ဘိက္ခူဟိ ကာယပရာမာသော ကာယသမ္ဗာဟနာဒိဝသေန။ ကာယသံသဂ္ဂန္တိ ကာယပရာမာသသံသဂ္ဂံ။ ဂါဟဂါဟကောတိ ဂဏှနကာနံ ဂဏှနကောတိ အတ္ထော။ ဂါဟမုတ္တကောတိ အယောနိသော အာမိသေဟိ သင်္ဂဏှနကေဟိ သယံ မုစ္စနကော။ မုတ္တဂါဟကောတိ ယထာဝုတ္တသင်္ဂဟတော မုတ္တာနံ သင်္ဂဏှနကော။ မုတ္တမုတ္တကောတိ မုစ္စနကေဟိ သယမ္ပိ မုစ္စနကော။ ဂဟဏဝသေန သင်္ဂဏှနဝသေန။ ဥပသင်္ကမန္တိ တတော ကိဉ္စိ ¶ လောကာမိသံ ပစ္စာသီသန္တာ၊ န ဒက္ခိဏေယျဝသေန။ ဘိက္ခုပက္ခေ ဂဟဏဝသေနာတိ ပစ္စယလာဘာယ သင်္ဂဏှနဝသေနာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အာမိသေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။

ဌာနန္တိ အတ္တနော ဌာနာဝတ္ထံ။ ပါပုဏိတုံ န ဒေတိ ဥပ္ပန္နမေဝ တံ ပဋိသင်္ခါနဗလေန နီဟရန္တော ဝိက္ခမ္ဘေတိ။ တေနာဟ ‘‘မန္တေနာ’’တိအာဒိ။ ယထာ ဇီဝိတုကာမော ပုရိသော ကဏှသပ္ပေန၊ အမိတ္တေန ဝါ သဟ န သံဝသတိ၊ ဧဝံ ခဏမတ္တမ္ပိ ကိလေသေဟိ သဟ န သံဝသတီတိ အတ္ထော။

စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ လောကိယံ လောကုတ္တရဉ္စ။ တထာ သမာဓိပိ။ ဝိပဿနာယ ပါဒကာ ဝိပဿနာပါဒကာတိ အဋ္ဌသမာပတ္တိဂ္ဂဟဏေန ယထာ လောကိယသမာဓိ ဂဟိတော၊ ဧဝံ ဝိပဿနာပါဒကာ ဧတေသန္တိ ဝိပဿနာပါဒကာတိ အဋ္ဌသမာပတ္တိဂ္ဂဟဏေနေဝ လောကုတ္တရော သမာဓိ ဂဟိတော။ ယထာ ဟိ စတ္တာရိ ရူပဇ္ဈာနာနိ အဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ပဝတ္တော မဂ္ဂသမာဓိ ဝိပဿနာပါဒကော၊ ဧဝံ စတ္တာရိ အရူပဇ္ဈာနာနိ အဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ပဝတ္တောပိ။ သမာပတ္တိပရိယာယော ပန ပုဗ္ဗဝေါဟာရေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဋိပက္ခသမုစ္ဆေဒနေန သမ္မာ အာပဇ္ဇနတော ဝါ ယထာ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ’’တိ။ ဧဝမေတ္ထ သီလသမာဓီနမ္ပိ မိဿကဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ပညာယ ဧဝ။ ဝိမုတ္တီတိ အရိယဖလန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိမုတ္တိသမ္ပန္နော’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ တဉှိ နိပ္ဖာဒနဋ္ဌေန သမ္ပာဒေတဗ္ဗံ၊ န နိဗ္ဗာနန္တိ။

ဧတ္ထ ¶ စ အပ္ပိစ္ဆတာယ လဒ္ဓပစ္စယေန ပရိတုဿတိ၊ သန္တုဋ္ဌတာယ လဒ္ဓါ တေ အဂဓိတော အမုစ္ဆိတောအာဒီနဝဒဿီ နိဿရဏပညော ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ ဧဝံဘူတော စ ကတ္ထစိ အလဂ္ဂမာနသတာယ ပဝိဝေကံ ပရိဗြူဟေန္တော ကေနစိ အသံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ ဂဟဋ္ဌေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတေန ဝါ။ သော ဧဝံ အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နော ဝီရိယံ အာရဘတိ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ၊ အနဓိဂမဿ အဓိဂမာယ။ အာရဘန္တော စ ယထာသမာဒိန္နံ အတ္တနော သီလံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တဿ သီလဿ သုပရိသုဒ္ဓတံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အဝိပ္ပဋိသာရော၊ အယမဿ သီလသမ္ပဒါ။ တဿ အဝိပ္ပဋိသာရမူလကေဟိ ပါမောဇ္ဇပီတိပဿဒ္ဓိသုခေဟိ သမ္မာ ဗြူဟိတံ စိတ္တံ သမ္မဒေဝ သမာဓိယတိ၊ အယမဿ သမာဓိသမ္ပဒါ။ တတော ယထာဘူတံ ဇာနံ ပဿံ နိဗ္ဗိန္ဒတိ၊ နိဗ္ဗိန္ဒံ ဝိရဇ္ဇတိ၊ ဝိရာဂါ ဝိမုစ္စတိ၊ အယမဿ ပညာသမ္ပဒါ။ ဝိမုတ္တစိတ္တတာ ပနဿ ဝိမုတ္တိသမ္ပဒါ၊ တတော ဝိမုတ္တိတော ဉာဏဒဿနန္တိ ဧတေသံ ဒသန္နံ ကထာဝတ္ထူနံ အနုပုဗ္ဗီ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တဿ ယော ဒသဟိ ကထာဝတ္ထူဟိ သမန္နာဂမော၊ အယံ အတ္တဟိတာယ ပဋိပတ္တိ။ ယာ နေသံ ပရေသံ သံကိတ္တနံ၊ အယံ ပရဟိတာယ ပဋိပတ္တိ။ တာသု ပုရိမာ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ စ၊ ဣတရာ ကရုဏာပုဗ္ဗင်္ဂမာ ကရုဏာသမ္ပယုတ္တာ စာတိ သဗ္ဗံ ဉာဏကရုဏာကဏ္ဍံ ဝတ္တဗ္ဗံ။

ဒသဟိ ¶ ကထာဝတ္ထူဟိ ကရဏဘူတေဟိ ဘိက္ခူနံ ဩဝါဒံ ဒေတိ၊ ‘‘ဘိက္ခုနာ နာမ အတြိစ္ဆတာဒိကေ ဒူရတော ဝဇ္ဇေတွာ သမ္မဒေဝ အပ္ပိစ္ဆေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ တံ တံ ကထာဝတ္ထုံ ဘိက္ခူနံ ဥပဒိသတီတိ အတ္ထော။ ဥပဒိသန္တော ဟိ တာနိ ‘‘တေဟိ ဘိက္ခူ ဩဝဒတီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဩဝဒတိယေဝ သရူပဒဿနမတ္တေန။ သုခုမံ အတ္ထံ ပရိဝတ္တေတွာတိ ဧဝမ္ပိ အပ္ပိစ္ဆတာ ဟောတိ ဧဝမ္ပီတိ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဝသေန အပရာပရံ အပ္ပိစ္ဆတာဝုတ္တိံ ဒဿေတွာ တတ္ထ သုခုမနိပုဏံ အပ္ပိစ္ဆတာသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဇာနာပေတုံ န သက္ကောတိ။ ဝိညာပေတီတိ ယထာဝုတ္တေဟိ ဝိသေသေဟိ ဝိညာပေတိ။ ကာရဏန္တိ ယေန ကာရဏေန အပ္ပိစ္ဆတာ ဣဇ္ဈတိ၊ တံ ပန ‘‘မဟိစ္ဆတာဒီသု ဧတေ ဒေါသာ၊ အပ္ပိစ္ဆတာယ အယမာနိသံသော’’တိအာဒီနဝါနိသံသဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမ္မာ ဟေတုနာ အပ္ပိစ္ဆတံ ဒဿေတီတိ သန္ဒဿကော။ ဂါဟေတုန္တိ ယထာ ဂဏှတိ၊ တထာ ကာတုံ၊ တတ္ထ ပဋ္ဌပေတုန္တိ အတ္ထော။ ဥဿာဟဇနနဝသေနာတိ ယထာ တံ သမာဒါနံ နိစ္စလံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဥဿောဠှိယာ ဥပ္ပာဒနဝသေန သမ္မဒေဝ ဥတ္တေဇေတီတိ သမုတ္တေဇကော။ ဥဿာဟဇာတေတိ အပ္ပိစ္ဆတာယ ဇာတုဿာဟေ။ ဝဏ္ဏံ ဝတွာ တတ္ထ သမ္ပတ္တိံ အာယတိဉ္စ လဗ္ဘမာနဂုဏံ ကိတ္တေတွာ သမ္ပဟံသေတိ သမ္မဒေဝ ပကာရေဟိ တောသေတီတိ ¶ သမ္ပဟံသကော။ ဧဝံ သန္တုဋ္ဌိအာဒီသု ယထာရဟံ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

ဂါဟဂါဟကာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စလာဘဝဏ္ဏနာ

၂၅၃။ သတ္ထု သမ္မုခါ ဧဝံ ဝဏ္ဏော အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ။ ဣမိနာ တဿ ဝဏ္ဏဿ ယထာဘူတဂုဏသမုဋ္ဌိတတံ ဒဿေတိ။ မန္ဒမန္ဒော ဝိယာတိ အတိ ဝိယ အဆေကော ဝိယ။ အဗလဗလော ဝိယာတိ အတိ ဝိယ အဗလော ဝိယ။ ဘာကုဋိကဘာကုဋိကော ဝိယာတိ အတိ ဝိယ ဒုမ္မုခေါ ဝိယ။ အနုမဿာတိ အနုမသိတွာ၊ ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ သရူပတော ဝိသေသတော စ အနုပရိဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ ပရိဂ္ဂဏှနံ ပန နေသံ အနုပဝိသနံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနုပဝိသိတွာ’’တိ။ သဗြဟ္မစာရီဟိ ဝဏ္ဏဘာသနံ ဧကော လာဘောတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ပတ္ထယမာနော ဧဝမာဟ ဓမ္မဂရုတာယာတိ အဓိပ္ပာယော။

ပဉ္စလာဘဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စာရိကာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၅၄။ အဘိရမနံ ¶ အဘိရတံ၊ တဒေဝ အနုနာသိကလောပံ အကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အဘိရန္တ’’န္တိ။ ဘာဝနပုံသကဉ္စေတံ။ အနဘိရတိ နာမ နတ္ထိ၊ အဘိရမိတွာ စိရဝိဟာရောပိ နတ္ထိ သမ္မဒေဝ ပရိညာတဝတ္ထုကတ္တာ။ သဗ္ဗသဟာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော အသယှလာဘိနော။

ပုဗ္ဗေ ဓမ္မဂရုတာကိတ္တနပသင်္ဂေန ဂဟိတံ အဂ္ဂဟိတဉ္စ မဟာကဿပပစ္စုဂ္ဂမနာဒိံ ဧကဒေသေန ဒဿေတွာ ဝနဝါသိတိဿသာမဏေရဿ ဝတ္ထုံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဇနပဒစာရိကံ ကထေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အာကာသဂါမီဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္တုကာမော ‘‘ဆဠဘိညာနံ အာရောစေဟီ’’တိ အာဟ။ သင်္ဃကမ္မေန သိဇ္ဈမာနာပိ ဥပသမ္ပဒါ သတ္ထု အာဏာဝသေနေဝ သိဇ္ဈနတော ‘‘ဗုဒ္ဓဒါယဇ္ဇံ တေ ဒဿာမီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ‘‘အပရိပုဏ္ဏဝီသတိဝဿဿေဝ တဿ ဥပသမ္ပဒံ အနုဇာနန္တော သတ္ထာ ‘ဗုဒ္ဓဒါယဇ္ဇံ တေ ¶ ဒဿာမီ’တိ အဝေါစာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဥပသမ္ပာဒေတွာတိ ဓမ္မသေနာပတိနာ ဥပဇ္ဈာယေန ဥပသမ္ပာဒေတွာ။

နဝယောဇနသတိကံ မဇ္ဈိမဒေသပရိယာပန္နမေဝ၊ တတော ပရံ နာဓိပ္ပေတံ ဒန္ဓတာဝသေန ဂမနတော။ သမန္တာတိ ဂတဂတဋ္ဌာနဿ စတူသု ပဿေသု။ အညေနပိ ကာရဏေနာတိ ဘိက္ခူနံ သမထဝိပဿနာတရုဏဘာဝတော အညေနပိ မဇ္ဈိမမဏ္ဍလေ ဝေနေယျာနံ ဉာဏပရိပါကာဒိကာရဏေန နိက္ခမတိ၊ အန္တောမဏ္ဍလံ ဩတရတိ။ သတ္တဟိ ဝါတိအာဒိ ‘‘ဧကံ မာသံ ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနုက္ကမေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

သရီရဖာသုကတ္ထာယာတိ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ နိဗဒ္ဓဝါသေန ဥဿန္နဓာတုကဿ သရီရဿ ဝိရေစနေန ဖာသုဘာဝတ္ထာယ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလာဘိကင်္ခနတ္ထာယာတိ အဂ္ဂိက္ခန္ဓူပမသုတ္တ (အ။ နိ။ ၇။၇၂) မဃဒေဝဇာတကာဒိဒေသနာနံ (ဇာ။ ၁။၁။၉) ဝိယ ဓမ္မဒေသနာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာလဿ အာကင်္ခနေန။ သုရာပါနသိက္ခာပဒပညာပနေ (ပါစိ။ ၃၂၆) ဝိယ သိက္ခာပဒပညာပနတ္ထာယ။ ဗောဓနေယျသတ္တေ အင်္ဂုလိမာလာဒိကေ ဗောဓနတ္ထာယ။ နိဗဒ္ဓဝါသဉ္စ ပုဂ္ဂလံ ဥဒ္ဒိဿ စာရိကာ နိဗဒ္ဓစာရိကာ။

၂၅၅။ အပရိဂ္ဂဟဘာဝံ ကတ္ထစိ အလဂ္ဂဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယူထံ ပဟာယ…ပေ… မတ္တဟတ္ထီ ဝိယာ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ အသဟာယကိစ္စောတိ သဟာယကိစ္စရဟိတော သီဟော ဝိယ။ တေနဿ ဧကဝိဟာရိတံ တေဇဝန္တတဉ္စ ဒဿေတိ။ တဒါ ပန ကာယဝိဝေကော န သက္ကာ လဒ္ဓုန္တိ ဣဒမေတ္ထ ကာရဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဗဟူဟီတိအာဒိ ပန သဘာဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ထေရဿ ပရိသာ သုဝိနီတာ စိဏ္ဏဂရုဝါသာ ဂရုနော ဣစ္ဆာနုရူပမေဝ ဝတ္တတိ။

ဝုတ္တကာရဏယုတ္တေ အဒ္ဓါနဂမနေ စာရိကာနံ ဝေါဟာရော သာသနေ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ကေနစိဒေဝ နိမိတ္တေန ကိသ္မိဉ္စိ အတ္ထေ ပဝတ္တာယ သညာယ တန္နိမိတ္တရဟိတေပိ အညသ္မိံ ပဝတ္တိ ရုဠှီ နာမ။ ဝိဇိတမာရတ္တာ သင်္ဂါမဝိဇယမဟာယောဓော ဝိယ။ အညံ သေဝိတွာတိ ‘‘မမ အာဂတဘာဝံ သတ္ထု အာရောစေဟီ’’တိ အာရောစနတ္ထံ အညံ ဘိက္ခုံ သေဝိတွာ။

ဘဂဝါ ¶ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော တံတံပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယာနုရူပံ တဒနုစ္ဆဝိကမေဝ ဓမ္မိံ ကထံ ကရောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘စူဠဂေါသိင်္ဂသုတ္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာမဂ္ဂိရသာနိသံသန္တိ ‘‘ကစ္စိ ပန ဝေါ၊ အနုရုဒ္ဓါ၊ သမဂ္ဂါ သမ္မောဒမာနာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၂၆) သာမဂ္ဂိရသာနိသံသံ ကထေသိ။ အာဝသထာနိသံသန္တိ ‘‘သီတံ ဥဏှံ ပဋိဟနတီ’’တိအာဒိနာ (စူဠဝ။ ၂၉၅၊ ၃၁၅) အာဝသထပဋိသံယုတ္တံ အာနိသံသံ။ သတိပဋိလာဘိကန္တိ ဇောတိပါလတ္ထေရေ လာမကံ ဌာနံ ဩတိဏ္ဏမတ္တေ မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကေ ပန သဗ္ဗညုတံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ ပတ္ထနံ ကတွာ ပါရမိယော ပူရေန္တော အာဂတော။ တာဒိသဿ နာမ ပမာဒဝိဟာရော န ယုတ္တောတိ ယထာ ကဿပေါ ဘဂဝါ ဗောဓိသတ္တဿ သတိံ ပဋိလဘိတုံ ဓမ္မိံ ကထံ ကထေသိ၊ တထာ အယံ ဘဂဝါ တမေဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသပဋိသံယုတ္တကထံ ဘိက္ခူနံ ဃဋိကာရသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၂။၂၈၂) ကထေသိ။ စတ္တာရော ဓမ္မုဒ္ဒေသေတိ – ‘‘ဥပနီယတိ လောကော အဒ္ဓုဝေါ၊ အတာဏော လောကော အနဘိဿရော၊ အဿကော လောကော သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယံ၊ ဦနော လောကော အတိတ္တော တဏှာဒါသော စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၅) ဣမေ စတ္တာရော ဓမ္မုဒ္ဒေသေ ကထေသိ။ ကာမဉ္စေတေ ဓမ္မုဒ္ဒေသာ ရဋ္ဌပါလသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၄) အာယသ္မတာ ရဋ္ဌပါလတ္ထေရေန ရညော ကောရဗျဿ ကထိတာ၊ တေ ပန ဘဂဝတော ဧဝ အာဟရိတွာ ထေရေန တတ္ထ ကထိတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ရဋ္ဌပါလသုတ္တေ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သုတ္တေ – ‘‘အတ္ထိ ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ တေန ဘဂဝတာ ဇာနတာ ပဿတာ အရဟတာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန စတ္တာရော ဓမ္မုဒ္ဒေသာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၃၀၅) ပါနကာနိသံသကထန္တိ ‘‘အဂ္ဂိဟုတ္တံ မုခံ ယညာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၂။၄၀၀၊ သု။ နိ။ ၅၇၃) အနုမောဒနံ ဝတွာ ပုန ပကိဏ္ဏကကထာဝသေန ပါနကပဋိသံယုတ္တံ အာနိသံသကထံ ကထေသိ။ ဧကီဘာဝေ အာနိသံသံ ကထေသိ၊ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ ဘဂုံ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေသီ’’တိအာဒိ ¶ (မ။ နိ။ ၃။၂၃၈)။ အနန္တနယန္တိ အပရိမာဏဒေသနာနယံ အပ္ပိစ္ဆတာဒိပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မိံ ကထံ။ တေနာဟ ‘‘ပုဏ္ဏ၊ အယမ္ပိ အပ္ပိစ္ဆကထာယေဝါ’’တိအာဒိ ဗဟူဟိ ပရိယာယေဟိ နာနာနယံ ဒေသေတိ။ ကထံ တထာ ဒေသိတံ ထေရော အညာသီတိ အာဟ ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တဿ…ပေ… အဟောသီ’’တိ။

စာရိကာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတ္တဝိသုဒ္ဓိပဉှဝဏ္ဏနာ

၂၅၆။ တတော ¶ ပဋ္ဌာယာတိ။ ယဒါ ဇာတိဘူမကာ ဘိက္ခူ သတ္ထု သမ္မုခါ ထေရဿ ဝဏ္ဏံ ဘာသိံသု၊ တတော ပဋ္ဌာယ။ သီသာနုလောကီ ဟုတွာ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓနံ ထေရေန သမာဂမေ အာဒရဝသေန ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပါဌေ ‘‘အပ္ပေဝ နာမာ’’တိအာဒိ၊ ‘‘တရမာနရူပေါ’’တိ စ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိလီန’’န္တိအာဒိ၊ တံ အကာရဏံ။ န ဟိ ဓမ္မသေနာပတိ တဿ ထေရဿ နိသိန္နဋ္ဌာနံ အဘိညာဉာဏေန ဇာနိတုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ကစ္စိ နု ခေါ မံ အဒိသွာဝ ဂမိဿတီ’’တိ အယမ္ပိ စိန္တာ အာဒရဝသေနေဝါတိ ယုတ္တံ။ န ဟိ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုံ အာဂတော သာဝကော အပိ အာယသ္မာ အညာတကောဏ္ဍညော သတ္ထုကပ္ပံ ဓမ္မသေနာပတိံ တတ္ထ ဝသန္တံ အဒိသွာဝ ဂစ္ဆနကော နာမ အတ္ထိ။ ဒိဝါဝိဟာရန္တိ သမ္ပဒါနေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဒိဝါဝိဟာရတ္ထာယာ’’တိ။

၂၅၇။ ပုရိမကထာယာတိ ပဌမာလာပေ။ အပ္ပတိဋ္ဌိတာယာတိ နပ္ပဝတ္တိတာယ။ ပစ္ဆိမကထာ န ဇာယတီတိ ပစ္ဆာ ဝတ္တဗ္ဗကထာယ အဝသရော န ဟောတိ။ သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော ပုစ္ဆိ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနဝသေန။ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ နာမ အရိယမဂ္ဂေါ။ ယသ္မာ တတော ဥတ္တရိမ္ပိ ပတ္တဗ္ဗံ အတ္ထေဝ၊ တသ္မာ ‘‘စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာဒီသု ဌိတဿပိ ဗြဟ္မစရိယဝါသော မတ္ထကံ န ပါပုဏာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာတိ ဗြဟ္မစရိယဝါသဿ မတ္ထကံ အပ္ပတ္တတ္တာ။ သဗ္ဗံ ပဋိက္ခိပီတိ သတ္တမမ္ပိ ပဉှံ ပဋိက္ခိပိ၊ ဣတရေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။

အပ္ပစ္စယပရိနိဗ္ဗာနန္တိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနမာဟ။ ဣဒါနိ ပကာရန္တရေနပိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေဓာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဂဟဏူပါဒါနန္တိ ဒဠှဂ္ဂဟဏဘူတံ ဥပါဒါနံ ¶ ။ တေနာဟ ‘‘ကာမုပါဒါနာဒိက’’န္တိ။ ပစ္စယူပါဒါနန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယမာဟ။ သော ဟိ အတ္တနော ဖလံ ဥပါဒိယတိ ဥပါဒါနဝသေန ဂဏှတီတိ ဥပါဒါနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စယူပါဒါနံ နာမ…ပေ… ပစ္စယာ’’တိ။ ‘‘အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီ’’တိ ဝစနတော (မဟာဝ။ ၂၈၊ ၃၀) အရဟတ္တဖလံ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနန္တိ ကထေန္တိ။ န စ ဥပါဒါနသမ္ပယုတ္တန္တိ ဥပါဒါနေဟိ ဧတံ န သဟိတံ နာပိ ဥပါဒါနေဟိ သဟ ပဝတ္တိ ဟုတွာ။ န စ ကဉ္စိ ဓမ္မံ ဥပါဒိယတီတိ ကဿစိ ဓမ္မဿ အာရမ္မဏကရဏဝသေန န ဥပါဒိယတိ ¶ ။ ပရိနိဗ္ဗုတန္တေတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ကာတဗ္ဗကိလေသပရိနိဗ္ဗာနပရိယောသာနန္တေ ဇာတတ္တာ။ အမတဓာတုမေဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ ကထေန္တိ၊ ကထေန္တာနဉ္စ ယထာ တဿ ကောစိ ပစ္စယော နာမ နတ္ထိ၊ ဧဝံ အဓိဂတောပိ ယထာ ကောစိ ပစ္စယော နာမ န ဟောတိ၊ တထာ ပရိနိဗ္ဗာနံ အပစ္စယပရိနိဗ္ဗာနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ အန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ ပုန ပုစ္ဆံ အာရဘိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ သရူပတော ပတိဋ္ဌာပေတုကာမော။

၂၅၈။ သဗ္ဗပရိဝတ္တေသူတိ သဗ္ဗေသု ပဉှပရိဝတ္တနေသု၊ ပဉှဝါရေသူတိ အတ္ထော။ သဂဟဏဓမ္မမေဝါတိ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ ဂဏှတီတိ ဂဟဏံ၊ သဟ ဂဟဏေနာတိ သဂဟဏံ၊ ဥပါဒါနိယန္တိ အတ္ထော။ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတဿ အဘာဝတော ဝဋ္ဋမေဝ အနုဂတောတိ ဝဋ္ဋာနုဂတော။ တေနာဟ ‘‘စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလမတ္တဿပိ အဘာဝတော’’တိ။ ယော ပန စတုဗ္ဗိဓေ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယေ သီလေ ဌိတော၊ သောပိ ‘‘အညတြ ဣမေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။

သတ္တဝိသုဒ္ဓိပဉှဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတ္တရထဝိနီတဝဏ္ဏနာ

၂၅၉။ နိဿက္ကဝစနမေတံ ‘‘ယာဝ ဟေဋ္ဌိမသောပါနကဠေဝရာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အတ္ထောတိ ပယောဇနံ။ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ ဟေတ္ထ သီလဝိသုဒ္ဓိံ ပယောဇေတိ တဿ တဒတ္ထတ္တာ။ သီလဝိသုဒ္ဓိကိစ္စံ ကတံ နာမ ဟောတိ သမာဓိသံဝတ္တနတော။ သမာဓိသံဝတ္တနိကာ ဟိ သီလဝိသုဒ္ဓိ နာမ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ‘‘စိတ္တဝိသုဒ္ဓိ ယာဝဒေဝ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓတ္ထာ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗပဒေသု၊ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယံ ဌိတဿ စိတ္တဝိသုဒ္ဓကိစ္စံ ကတံ နာမ ဟောတီတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

သာဝတ္ထိနဂရံ ဝိယ သက္ကာယနဂရံ အတိက္ကမိတဗ္ဗတ္တာ။ သာကေတနဂရံ ဝိယ နိဗ္ဗာနနဂရံ ပါပုဏိတဗ္ဗတ္တာ ¶ ။ အစ္စာယိကဿ ကိစ္စဿ ဥပ္ပာဒကာလော ဝိယ နဝမေနေဝ ခဏေန ပတ္တဗ္ဗဿ အဘိသမယကိစ္စဿ ဥပါဒကာလော။ ယထာ ရညော သတ္တမေန ရထဝိနီတေန သာကေတေ အန္တေပုရဒွါရေ ဩရုဠှဿ န တာဝ ကိစ္စံ နိဋ္ဌိတံ နာမ ဟောတိ၊ သံဝိဓာတဗ္ဗသံဝိဓာနံ ဉာတိမိတ္တဂဏပရိဝုတဿ သုရသဘောဇနပရိဘောဂေ နိဋ္ဌိတံ နာမ သိယာ၊ ဧဝမေတံ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ ကိလေသေ ခေပေတွာ တေသံယေဝ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပဟာနသာဓကအရိယဖလသမင်္ဂိကာလေ အဘိသမယကိစ္စံ နိဋ္ဌိတံ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ¶ ‘‘ယောဂိနော…ပေ… ကာလော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။ တတ္ထ ပရောပဏ္ဏာသ ကုသလဓမ္မာ နာမ စိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာ ဖဿာဒယော ပရောပဏ္ဏာသ အနဝဇ္ဇဓမ္မာ။ နိရောဓသယနေတိ နိဗ္ဗာနသယနေ။

‘‘ဝိသုဒ္ဓိယော’’တိ ဝါ ‘‘ကထာဝတ္ထူနီ’’တိ ဝါ အတ္ထတော ဧကံ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနန္တိ တေသံ အတ္ထတော အနညဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတီ’’တိ အာရဒ္ဓံ။ အာယသ္မာ ပုဏ္ဏော ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ ဝိဿဇ္ဇေသီတိ သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော နာမ ဝိဿဇ္ဇန္တောပိ ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ ဝိဿဇ္ဇေသိ တေသံ အတ္ထတော အနညတ္တာ။ ဧတေနေဝ ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရော သတ္တ ဝိသုဒ္ဓိယော ပုစ္ဆန္တော ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ ပုစ္ဆီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဝုတ္တောဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ န္တိ ပဉှံ။ ကိံ ဇာနိတွာ ပုစ္ဆီတိ ဝိသုဒ္ဓိပရိယာယေန ကထာဝတ္ထူနိ ပုစ္ဆာမီတိ ကိံ ဇာနိတွာ ပုစ္ဆိ။ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိနံ ထေရံ ဝိသုဒ္ဓိယော ပုစ္ဆန္တော ပုစ္ဆိတဋ္ဌာနေယေဝ ပုစ္ဆနေန ကိံ တိတ္ထကုသလော ဝါ ပန ဟုတွာ ဝိသယသ္မိံ ပုစ္ဆိ၊ ဥဒါဟု ပါနီယတ္ထိကမတိတ္ထေဟိ ဆိန္နတဋေဟိ ပါတေန္တော ဝိယ အတိတ္ထကုသလော ဟုတွာ အပုစ္ဆိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ အဝိသယသ္မိံ ပုစ္ဆီတိ ယောဇနာ။ ဣမိနာ နယေန ဝိဿဇ္ဇနပက္ခေပိ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဒတ္ထမဿ ဝိစာရဏာ အာရဒ္ဓါ၊ တံ ဒဿေန္တေန ‘‘တိတ္ထကုသလော ဟုတွာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ဝိသုဒ္ဓိကထာဝတ္ထူနံ အတ္ထတော အနညတ္တေပိ အယံ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဒမိနာတိ ယံ ‘‘သံခိတ္တံ၊ ဝိတ္ထိဏ္ဏ’’န္တိ စ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣမိနာ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေန နယေန ဝိဓိနာ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧကာ သီလဝိသုဒ္ဓီတိ ဝိသုဒ္ဓီသု ဝိသုံ ဧကာ သီလဝိသုဒ္ဓိ။ ဒသသု ကထာဝတ္ထူသု စတ္တာရိ ကထာဝတ္ထူနိ ဟုတွာ အာဂတာ အပ္ပိစ္ဆတာဒီဟိ ဝိနာ သီလဝိသုဒ္ဓိယာ အသမ္ဘဝတော။ အပ္ပိစ္ဆကထာတိအာဒီသု ကထာသီသေန ဒသကထာဝတ္ထု ဂဟိတံ။ ကထေတဗ္ဗတ္တာ ဝါ ဝတ္ထု ကထာဝတ္ထူတိ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ဥပကာရတော၊ သဘာဝတော ဝါ စတုန္နံ ကထာဝတ္ထူနံ သီလဝိသုဒ္ဓိသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တိဏ္ဏံ ကထာဝတ္ထူနံ စိတ္တဝိသုဒ္ဓိသင်္ဂဟေပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိယောတိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေါ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ၊ သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနံ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိ၊ ဝိပဿနုပက္ကိလေသေ ပဟာယ ဥပ္ပန္နံ ဝိပဿနာဉာဏံ ¶ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ၊ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိ နဝဝိဓဉာဏံ ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ၊ အရိယမဂ္ဂဉာဏံ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓီတိ ဣမာ ပဉ္စ ဝိသုဒ္ဓိယော။

သတ္တရထဝိနီတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂၆၀။ သမ္မောဒိတုန္တိ ¶ အနန္တရံ ဝုစ္စမာနေန သမ္မောဒိတုံ။ အဋ္ဌာနပရိကပ္ပေနာတိ အကာရဏဿ ဝတ္ထုနော ပရိကပ္ပနေန တဒါ အသမ္ဘဝန္တံ အတ္ထံ ပရိကပ္ပေတွာ ဝစနေန။ အဘိဏှဒဿနဿာတိ နိစ္စဒဿနဿ၊ နိယတဒဿနဿာတိ အတ္ထော။

ဥက္ခိပီတိ ဂုဏတော ကထိတဘာဝေန ဥက္ကံသေတိ။ ထေရဿာတိ အာယသ္မတော ပုဏ္ဏတ္ထေရဿ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဣမသ္မိံ ကာရဏေ ဧကပဒေနေဝ သာဝကဝိသယေ အနညသာဓာရဏဂုဏာဝိကရဏနိမိတ္တံ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘အမစ္စဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပစာယမာနောတိ ပူဇယန္တော။

‘‘အနုမဿ အနုမဿ ပုစ္ဆိတာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝိစာရဏဝသေနာဟ ‘‘ကိံ ပန ပဉှဿ ပုစ္ဆနံ ဘာရိယံ ဥဒါဟု ဝိဿဇ္ဇန’’န္တိ။ သဟေတုကံ ကတွာတိ ယုတ္တာယုတ္တံ ကတွာ။ သကာရဏန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပုစ္ဆနမ္ပီတိ ဧဝံ သဟဓမ္မေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗမတ္ထံ သယံ သမ္ပာဒေတွာ ပုစ္ဆနမ္ပိ ဘာရိယံ ဒုက္ကရံ။ ဝိဿဇ္ဇနမ္ပီတိ သဟဓမ္မေန ဝိဿဇ္ဇနမ္ပိ ဒုက္ကရံ။ ဧဝဉှိ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဝိညူနံ စိတ္တံ အာရာဓေတီတိ။ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနာ နိဋ္ဌိတာအာဒိတော သပရိက္ခာရံ သီလံ၊ မဇ္ဈေ သမာဓိံ၊ အန္တေ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တံ ပညံ ဒဿေတွာ ဒေသနာယ နိဋ္ဌာပိတတ္တာတိ။

ရထဝိနီတသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ နိဝါပသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၆၁။ နိဝပ္ပတီတိ ¶ နိဝါပေါ၊ နိဝါပံ ဝတ္တေတိ၊ နိဝါပဘောဇနံ ဝါ ဧတဿာတိ နေဝါပိကော၊ နိဝါပေန မိဂေ ပလောဘေတွာ ဂဏှနကမာဂဝိကော။ တိဏဗီဇာနီတိ နိဝါပတိဏဗီဇာနိ။ ဝပ္ပန္တိ သဿံ ဝိယ ဝပိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝပ္ပံ။ ‘‘မယံ ဝိယ အညေ ကေ ဤဒိသံ လဘိဿန္တီ’’တိ မာနမဒံ အာပဇ္ဇိဿန္တိ။ ဝိဿဋ္ဌသတိဘာဝန္တိ အနုဿင်္ကိတပရိသင်္ကိတဘာဝံ။ တိရစ္ဆာနာ ဟိ ဝိဇာတိယဗလဝတိရစ္ဆာနဝသနဋ္ဌာနေသု သာသင်္ကာ ဥဗ္ဗိဂ္ဂဟဒယာ အပ္ပမတ္တာ ဟောန္တိ ဝိသေသတော မာဂဝိကာဒိမနုဿူပစာရေ၊ ရသတဏှာယ ပန ဗဒ္ဓါ ပမာဒံ အာပဇ္ဇဿန္တိ။ နိဝပတိ ဧတ္ထာတိ နိဝါပေါ၊ နိဝါပဘူမိ နိဝါပဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘နိဝါပဋ္ဌာနေ’’တိ။ ‘‘ယထာကာမကရဏီယာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဧကံ ကိရာ’’တိအာဒိ ¶ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နီဝါရဝနံ ဝိယာတိ နီဝါရဿ သမူဟော ဝိယ။ နီဝါရော နာမ အရညေ သယံဇာတဝီဟိဇာတိ။ မေဃမာလာ ဝိယာတိ မေဃဃဋာ ဝိယ။ ဧကဂ္ဃနန္တိ ဧကဇ္ဈံ ဝိယ အဝိရဋ္ဌံ။ ပက္ကမန္တီတိ အာသင်္ကပရိသင်္ကာ ဟုတွာ ပက္ကမန္တိ။ ကဏ္ဏေ စာလယမာနာတိ အနာသင်္ကန္တာနံ ပဟဋ္ဌာကာရဒဿနံ။ မဏ္ဍလဂုမ္ဗန္တိ မဏ္ဍလကာကာရေန ဌိတံ ဂုမ္ဗံ။

၂၆၂။ ကပ္ပေတွာတိ ဥပမာဘာဝေန ပရိကပ္ပေတွာ။ မိဂေ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တာပနံ ဝသီဘာဝေါ။ သော ဧဝ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ၊ ပဘာဝနဋ္ဌေန အာနုဘာဝေါ။

၂၆၃။ ဘယေန ဘောဂတောတိ ဘယေန သဟ သဘယံ နိဝါပပရိဘောဂတော။ ဗလဝီရိယန္တိ ကာယဗလဉ္စ ဥဋ္ဌာနဝီရိယဉ္စ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဗလမေဝ ဝီရိယံ။ ဗလန္တိ စ သရီရဗလံ၊ တဉ္စ အတ္ထတော မနသိကာရမဂ္ဂေဟိ အပရာပရံ သဉ္စရဏကဝါတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အပရာပရံ သဉ္စရဏဝါယောဓာတူ’’တိ။

၂၆၄။ သိက္ခိတကေရာဋိကာတိ ပရိစိတသာဌေယျာ၊ ဝဉ္စကာတိ အတ္ထော။ ဣဒ္ဓိမန္တော ဝိယ အာနုဘာဝဝန္တော ဝိယ။ ပစုရဇနေဟိ ပရဘူတာ ဇာတာတိ ပရဇနာ၊ မဟာဘူတာ။ တေနာဟ ‘‘ယက္ခာ’’တိ။ သမန္တာ သပ္ပဒေသန္တိ သမန္တတော ပဒေသဝန္တံ ဝိပုလောကာသသန္နိဝါသဋ္ဌာနံ။ တဿ ပန သပ္ပဒေသတာ မဟာဩကာသတာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟန္တံ ဩကာသ’’န္တိ။

၂၆၅။ ဃဋ္ဋေဿန္တီတိ ‘‘သဘယသမုဋ္ဌာန’’န္တိ သညာဒါနဝသေန စိတ္တံ စေတေဿန္တိ၊ တာသေဿန္တီတိ ¶ အတ္ထော။ ပရိစ္စဇိဿန္တီတိ နိဗ္ဗိသိဿန္တိ။ မဟလ္လကောတိ ဇာတိယာ မဟလ္လကော ဇိဏ္ဏော။ ဒုဗ္ဗလောတိ ဗျာဓိဝသေန၊ ပကတိယာ ဝါ ဗလဝိရဟိတော။

၂၆၇။ နိဝါပသဒိသတာယ နိဝါပေါတိ ဝါ။ လောကပရိယာပန္နံ ဟုတွာ ကိလေသေဟိ အာမသိတဗ္ဗတာယ လောကာမိသာနီတိ ဝါ။ ဝဋ္ဋေ အာမိသဘူတတ္တာ ဝဋ္ဋာမိသဘူတာနံ။ ဝသံ ဝတ္တေတီတိ ကာမဂုဏေဟိ ကာမဂုဏေ ဂိဒ္ဓေ သတ္တေ တဿေဝ ဂေဓဿ ဝသေန အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတီတိ။ တေနာဟ –

‘‘အန္တလိက္ခစရော ¶ ပါသော၊ ယွာယံ စရတိ မာနသော၊

တေန တံ ဗာဓယိဿာမိ၊ န မေ သမဏ မောက္ခသီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ မဟာဝ။ ၃၃)၊

အယန္တိ ပဌမမိဂဇာတူပမာ။ ဝါနပတ္ထဿ သတောဝ ပပဉ္စပရဒတ္တိကာဒိသပုတ္တဒါရနိက္ခမနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သပုတ္တဘရိယပဗ္ဗဇ္ဇာယာ’’တိ။

၂၆၈။ ကာမတော စိတ္တဿ ဝိမုတ္တိ ဣဓ စေတောဝိမုတ္တီတိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘စေတောဝိမုတ္တိ နာမ…ပေ… ဥပ္ပန္နအဇ္ဈာသယော’’တိ။ ကာမေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုန တတ္ထ နိမုဂ္ဂတာယ ဒုတိယသမဏဗြာဟ္မဏာ ဒုတိယမိဂဇာတူပမာ ဝုတ္တာ။

၂၆၉။ တတိယသမဏဗြာဟ္မဏာ ယထာပရိစ္စတ္တေ ကာမေ ပရိစ္စဇိတွာ ဧဝံ ဌိတာ၊ န ဒုတိယာ ဝိယ တတ္ထ နိမုဂ္ဂါတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ကိံ ပန တေ အကံသူ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ ဣတရေ ကာမံ ဥဇုကံ ကာမဂုဏေသု န နိမုဂ္ဂါ၊ ပရိယာယေန ပန နိမုဂ္ဂါ ဒိဋ္ဌိဇာလေန စ အဇ္ဈောတ္ထဋာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဂါမနိဂမဇနပဒရာဇဓာနိယော’’တိအာဒိမာဟ။ ဒိဋ္ဌိဇာလမ္ပိ တဏှာဇာလာနုဂတမေဝါတိ အာဟ ‘‘မာရဿ ပါပိမတော ဒိဋ္ဌိဇာလေန ပရိက္ခိပိတွာ’’တိ။

၂၇၁။ ခန္ဓကိလေသာဘိသင်္ခါရမာရာ ဝါ ဣဓ မာရဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အက္ခီနိ ဘိန္ဒိ ဒဋ္ဌုံ အသမတ္ထဘာဝါပါဒနေန။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာပါဒကဇ္ဈာန’’န္တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ မာရော ယံ ကိဉ္စိ ဈာနံ သမာပန္နဿပိ ဘိက္ခုနော စိတ္တံ ဣမံ နာမ အာရမ္မဏံ နိဿာယ ဝတ္တတီတိ န ဇာနာတိ၊ ဣဓာဓိပ္ပေတဿ ပန ဘိက္ခုနော ဝသေန ‘‘ဝိပဿနာပါဒကဇ္ဈာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ ပရိယာယေနာတိ ‘‘န မာရဿ အက္ခီနိ ဘိန္ဒီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ ယထာဝုတ္တပရိယာယေန။ အဒဿနံ ဂတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ စက္ခုဿ ပဒံ ပတိဋ္ဌာတိ စ ဣဓ အာရမ္မဏံ အဓိပ္ပေတံ တံ ပရိဂ္ဂယှ ¶ ပဝတ္တနတောတိ အာဟ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ နိရာရမ္မဏ’’န္တိ။ သောတိ မာရော။ ဒိသွာတိ ဒဿနဟေတု။ ယသ္မာ မဂ္ဂေန စတုသစ္စဒဿနဟေတု အာသဝါ န ပရိက္ခီဏာ။ ဖလက္ခဏေ ဟိ တေ ခီဏာတိ ဝုစ္စန္တီတိ။

လောကေတိ သတ္တလောကေ သင်္ခါရလောကေ စ။ သတ္တဝိသတ္တဘာဝေနာတိ လဂ္ဂဘာဝေန စေဝ သဝိသေသံ အာသတ္တဘာဝေန စ။ အထ ဝါတိအာဒိနာ နိဒ္ဒေသနယဝသေန (မဟာနိ။ ၃၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၂၊ ၂၃၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၄) ဝိသတ္တိကာပဒံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဝိသတာတိ ဝိတ္ထဋာ ¶ ရူပါဒီသု တေဘူမကဓမ္မေသု ဗျာပနဝသေန ဝိသဋာတိ ပုရိမဝစနမေဝ တကာရဿ ဋကာရံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိသာလာတိ ဝိပုလာ။ ဝိသက္ကတီတိ ပရိသက္ကတိ သဟတိ။ ရတ္တော ဟိ ရာဂဝတ္ထုနာ ပါဒေန တာလိယမာနောပိ သဟတိ။ ဩသက္ကနံ၊ ဝိပ္ဖန္ဒနံ ဝါ ဝိသက္ကနန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဝိသံဟရတီတိ ယထာ တထာ ကာမေသု အာနိသံသံ ဒဿေန္တီ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နေက္ခမ္မာဘိမုခပ္ပဝတ္တိတော စိတ္တံ သံဟရတိ သင်္ခိပတိ၊ ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခံ၊ တံ ဟရတိ ဥပနေတီတိ အတ္ထော။ ဝိသံဝါဒိကာတိ အနိစ္စာဒိံ နိစ္စာဒိတော ဂဏှာပေန္တီ ဝိသံဝါဒိကာ ဟောတိ။ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကဿ ကမ္မဿ ဟေတုဘာဝတော ဝိသမူလာ၊ ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခဒုက္ခာဒိဘူတာ ဝေဒနာ မူလံ ဧတိဿာတိ ဝိသမူလာ။ ဒုက္ခသမုဒယတ္တာ ဝိသံ ဖလံ ဧတိဿာတိ ဝိသဖလာ။ တဏှာယ ရူပါဒိကဿ ဒုက္ခဿေဝ ပရိဘောဂေါ ဟောတိ၊ န အမတဿာတိ သာ ‘‘ဝိသပရိဘောဂါ’’တိ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ နိရုတ္တိဝသေန သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယော ပနေတ္ထ ပဓာနော အတ္ထော၊ တံ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ဝိသာလာ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိတ္တိဏ္ဏော ဥတ္တိဏ္ဏောတိ ဥပသဂ္ဂဝသေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ။ နိရဝသေသတော ဝါ တိဏ္ဏော နိတ္တိဏ္ဏော။ တေန တေန မဂ္ဂေန ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ တိဏ္ဏော ဥတ္တိဏ္ဏော။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

နိဝါပသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ ပါသရာသိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၇၂။ သာဓုမယန္တိ ¶ ဧတ္ထ သာဓု-သဒ္ဒေါ အာယာစနတ္ထော၊ န ‘‘သာဓာဝုသော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၂) ဝိယ အဘိနန္ဒနာဒိအတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အာယာစန္တာ’’တိ။ တေနာဟ ပါဠိယံ ‘‘လဘေယျာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န သက္ကောန္တိ၊ ကသ္မာ? ဗုဒ္ဓါ ဟိ ဂရူ ဟောန္တိ၊ ပရမဂရူ ဥတ္တမံ ဂါရဝဋ္ဌာနံ၊ န ယထာ တထာ ဥပသင်္ကမနီယာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကစာရိကော သီဟော’’တိအာဒိ။

‘‘ပါကဋကိရိယာယာ’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝါ သဗ္ဗကာလံ ကိမေဝမကာသီတိ? န သဗ္ဗကာလမေဝမကာသိ။ ယဒါ ပန အကာသိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝါ ပဌမဗောဓိယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မနုဿတ္တဘာဝေတိ ဣမိနာ ပုရိသတ္တဘာဝံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ဓနပရိစ္စာဂေါ ကတော နာမ နတ္ထိ ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေတိ အဓိပ္ပာယော။

မာလာကစဝရန္တိ ¶ မိလာတမာလာကစဝရံ။ ရဇောဇလ္လံ န ဥပလိမ္ပတိ အစ္ဆတရဆဝိဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သုခုမတ္တာ ဆဝိယာ ကာယေ ရဇောဇလ္လံ န လိမ္ပတီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဘဂဝါ နဟာယတီတိ အာဟ ‘‘ဥတုဂ္ဂဟဏတ္ထ’’န္တိ။

ဝိဟာရောတိ ဇေတဝနဝိဟာရော။ ဝီသတိဥသဘံ ဂါဝုတဿ စတုတ္ထော ဘာဂေါတိ ဝဒန္တိ။ ကဒါစီတိ ကသ္မိဉ္စိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ။ အစလမေဝါတိ အပရိဝတ္တမေဝ အနညဘာဝတော၊ မဉ္စာနံ ပန အပ္ပမဟန္တတာဟိ ပါဒါနံ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနဿ ဟာနိဝဍ္ဎိယော ဟောန္တိယေဝ။

ယန္တနာဠိကာဟိ ပရိပုဏ္ဏသုဝဏ္ဏရသဓာရာဟိ။ နှာနဝတ္တန္တိ ‘‘ပဗ္ဗဇိတေန နာမ ဧဝံ နှာယိတဗ္ဗ’’န္တိ နဟာနစာရိတ္တံ ဒဿေတွာ။ ယသ္မာ ဘဂဝတော သရီရံ သုဓန္တစာမီကရသမာနဝဏ္ဏံ သုပရိသောဓိတပဝါဠရုစိရကရစရဏာဝရံ သုဝိသုဒ္ဓနီလရတနာဝဠိသဒိသကေသတနုရုဟံ၊ တသ္မာ တဟံ တဟံ ဝိနိဿတဇာတိဟိင်္ဂုလကရသူပသောဘိတံ ဥပရိ မဟဂ္ဃရတနာဝဠိသဉ္ဆာဒိတံ ဇင်္ဂမမိဝ ကနကဂိရိသိခရံ ဝိရောစိတ္ထ။ တသ္မိဉ္စ သမယေ ဒသဗလဿ သရီရတော နိက္ခမိတွာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရသ္မိယော သမန္တတော အသီတိဟတ္ထပ္ပမာဏေ ပဒေသေ အာဓာဝန္တီ ဝိဓာဝန္တီ ရတနာဝဠိရတနဒါမ-ရတနစုဏ္ဏ-ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ ဝိယ၊ ပသာရိတရတနစိတ္တကဉ္စနပဋ္ဋမိဝ၊ အာသိဉ္စမာနလာခါရသဓာရာ-စိတမိဝ ¶ ၊ ဥက္ကာသတနိပါတသမာကုလမိဝ၊ နိရန္တရံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏ-ကဏိကာရ-ကိင်္ကိဏိက-ပုပ္ဖမိဝ၊ ဝါယုဝေဂသမုဒ္ဓတ-စိနပိဋ္ဌစုဏ္ဏ-ရဉ္ဇိတမိဝ၊ ဣန္ဒဓနု-ဝိဇ္ဇုလတာ-ဝိတာနသန္ထတမိဝ၊ ဂဂနတလံ တံ ဌာနံ ပဝနဉ္စ သမ္မာ ဖရန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝဏ္ဏဘူမိ နာမေသာ’’တိအာဒိ။ အတ္ထန္တိ ဥပမေယျတ္ထံ။ ဥပမာယောတိ ‘‘ဤဒိသော စ ဟောတီ’’တိ ယထာရဟံ တဒနုစ္ဆဝိကာ ဥပမာ။ ကာရဏာနီတိ ဥပမုပမေယျသမ္ဗန္ဓဝိဘာဝနာနိ ကာရဏာနိ။ ပူရေတွာတိ ဝဏ္ဏနံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ။ ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘အတိတ္ထေ ပက္ခန္ဒော’’တိ အဝတ္တဗ္ဗတ္တာ။

၂၇၃။ ကဏ္ဏိကာတိ သရီရဂတဗိန္ဒုကတာနိ မဏ္ဍလာနိ။ ပရိက္ခာရဘဏ္ဍန္တိ ဥတ္တရာသင်္ဂံ သင်္ဃာဋိဉ္စ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ကိံ ပနာယံ နယော ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ သရီရေ ဟောတီတိ? န ဟောတိ၊ ဝတ္တဒဿနတ္ထံ ပနေတံ ကတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂမနဝသေန ကာယဿာဘိနီဟရဏံ ဂမနာဘိဟာရော။ ယထာဓိပ္ပာယာဝတ္တနံ အဓိပ္ပာယကောပနံ။

အညတရာယ ပါရမိယာတိ နေက္ခမ္မပါရမိယာ။ ဝီရိယပါရမိယာတိ အပရေ။ မဟာဘိနိက္ခမနဿာတိ မဟန္တဿ စရိမဘဝေ အဘိနိက္ခမနဿ။ တဉှိ မဟန္တံ ¶ ဘောဂက္ခန္ဓံ မဟန္တဉ္စ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ မဟန္တဉ္စ စက္ကဝတ္တိသိရိံ ပဇဟိတွာ သဒေဝကဿ လောကဿ သမာရကဿ စ အစိန္တေယျာပရိမေယျဘေဒဿ မဟတော အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ပဝတ္တတ္တာ မဟနီယတာယ စ မဟန္တံ အဘိနိက္ခမနန္တိ ဝုစ္စတိ။

ပုရိမောတိ ‘‘ကတမာယ နု ကထာယ သန္နိသိန္နာ ဘဝထာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တအတ္ထော။ ကာ စ ပန ဝေါတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ။ တေန ယထာပုစ္ဆိတာယ ကထာယ ဝက္ခမာနံ ဝိပ္ပကတဘာဝံ ဇောတေတိ။ ပန-သဒ္ဒေါ ဝစနာလင်္ကာရေ။ ယာယ ဟိ ကထာယ တေ ဘိက္ခူ သန္နိသိန္နာ၊ သာ ဧဝ အန္တရာကထာဘူတာ ဝိပ္ပကတာ ဝိသေသေန ပုန ပုစ္ဆီယတိ။ အညာတိ အန္တရာ-သဒ္ဒဿ အတ္ထမာဟ။ အညတ္ထော ဟိ အယံ အန္တရာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဘူမန္တရံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ) သမယန္တရ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ၊ အန္တရာတိ ဝါ ဝေမဇ္ဈေတိ အတ္ထော။ ဒသကထာဝတ္ထုနိဿိတာတိ ‘‘ကိံ သီလံ နာမ၊ ကထဉ္စ ပူရေတဗ္ဗံ၊ ကာနိ စဿ သံကိလေသဝေါဒါနာနီ’’တိအာဒိနာ အပ္ပိစ္ဆာဒိနိဿိတာ သီလာဒိနိဿိတာ စ ကထာ။ အရိယောတိ နိဒ္ဒေါသော။ အထ ဝါ အတ္ထကာမေဟိ အရဏီယောတိ အရိယော၊ အရိယာနံ အယန္တိ ဝါ အရိယောတိ။ ဘာဝနာမနသိကာရဝသေန တုဏှီ ဘဝန္တိ၊ န ဧကစ္စဗာဟိရကပဗ္ဗဇိတာ ဝိယ မူဂဗ္ဗတသမာဒါနေန။ ဒုတိယဇ္ဈာနမ္ပိ အရိယော တုဏှီဘာဝေါ ဝစီသင်္ခါရပဟာနတော။ မူလကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ပါရိဟာရိယ ကမ္မဋ္ဌာနမ္ပိ။ ဈာနန္တိ ဒုတိယဇ္ဈာနံ။

၂၇၄။ ‘‘သန္နိပတိတာနံ ¶ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွယ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၃၊ ဥဒါ။ ၁၂၊ ၂၈၊ ၂၉) အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ တဿာ ဥပရိဒေသနာယ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိယေသနာတိ ကော အနုသန္ဓီ’’တိ အနုသန္ဓိံ ပုစ္ဆတိ။ အယံ တုမှာကံ ပရိယေသနာတိ ယာ မဟာဘိနိက္ခမနပဋိဗဒ္ဓါ ဓမ္မီ ကထာ၊ သာ တုမှာကံ ဓမ္မပရိယေသနာ ဓမ္မဝိစာရဏာ အရိယပရိယေသနာ နာမ။ အပါယမဂ္ဂန္တိ အနတ္ထာဝဟံ မဂ္ဂံ။ ဥဒ္ဒေသာနုက္ကမံ ဘိန္ဒိတွာတိ ဥဒ္ဒေသာနုပုဗ္ဗိံ လင်္ဃိတွာ။ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ‘‘အမောသဓမ္မံ နိဗ္ဗာန’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ပကတိပရိယာယော။ ဇာယနသဘာဝေါတိ ဇာယနပကတိကောတိ အတ္ထော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။

သဗ္ဗတ္ထာတိ ယထာ ‘‘ပုတ္တဘရိယ’’န္တိ ဒွန္ဒသမာသဝသေန ဧကတ္တံ၊ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ ‘‘ဒါသိဒါသ’’န္တိအာဒီသု သဗ္ဗပဒေသု။ ပရတော ဝိကာရံ အနာပဇ္ဇိတွာ ¶ သဗ္ဗဒါ ဇာတရူပမေဝ ဟောတီတိ ဇာတရူပံ၊ သုဝဏ္ဏံ။ ဓဝလသဘာဝတာယ ရဉ္ဇီယတီတိ ရဇတံ၊ ရူပိယံ။ ဣဓ ပန သုဝဏ္ဏံ ဌပေတွာ ယံ ကိဉ္စိ ဥပဘောဂပရိဘောဂါရဟံ ရဇတံတေဝ ဂဟိတံ။ ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဥပဓယော။ စုတီသင်္ခါတံ မရဏန္တိ ဧကဘဝပရိယာပန္နံ ခန္ဓနိရောဓသင်္ခါတံ မရဏမာဟ။ ခဏိကနိရောဓော ပန ခဏေ ခဏေ။ တေနာဟ ‘‘သတ္တာနံ ဝိယာ’’တိ။ သံကိလိဿတီတိ ဒူသဝိသေန ဝိယ အတ္တာနံ ဒူသိဿတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ပဉ္စိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇာတရူပဿ ဥပက္ကိလေသာ အယော လောဟ’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၅။၂၃)။ မလံ ဂဟေတွာတိ ယေဟိ သဟယောဂတော မလိနံ ဟောတိ၊ တေသံ မလိနဘာဝပစ္စယာနံ ဝသေန မလံ ဂဟေတွာ။ ဇီရဏတော ဇရာဓမ္မဝါရေ ဇာတရူပံ ဂဟိတန္တိ ယောဇနာ။ ယေ ပန ဇာတိဓမ္မဝါရေပိ ဇာတရူပံ န ပဌန္တိ၊ တေသံ ဣတရေသံ ဝိယ ဇီရဏဓမ္မဝါရေ သရူပတော အနာဂတမ္ပိ ဥပဓိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိဂ္ဂဟေ ဌိတာနံ ပန ဝသေန ဝုစ္စမာနေ အပါကဋာနမ္ပိ ဇာတိဇရာမရဏာနံ ဝသေန ယောဇနာ လဗ္ဘတေဝ။ ဇာတရူပသီသေန စေတ္ထ သဗ္ဗဿပိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓဿ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ပုတ္တဘရိယာဒိဂ္ဂဟဏေန ဝိယ မိတ္တာမစ္စာဒိဂ္ဂဟဏံ။

၂၇၅။ အရိယေဟိ ပရိယေသနာ၊ အရိယာနံ ပရိယေသနာတိ ဝါ အရိယပရိယေသနာတိ သမာသဒွယံ ဒဿေတိ ‘‘အယံ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ။

၂၇၆။ မူလတော ပဋ္ဌာယာတိ ယံ မဟာဘိနိက္ခမနဿ မူလဘာဝေသုအာဒီနဝဒဿနံ၊ တတော ပဋ္ဌာယ။ ယသ္မာ တေ ဘိက္ခူ တတ္ထ မဟာဘိနိက္ခမနကထာယ သန္နိသိန္နာ၊ သာ စ နေသံ အန္တရာကထာ ဝိပ္ပကတာ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ တေသံ မူလတော ပဋ္ဌာယ မဟာဘိနိက္ခမနကထံ ကထေတုံ အာရဘိ။ အဟမ္ပိ ပုဗ္ဗေတိ ဝိသေသဝစနံ အပရိပက္ကဉာဏေန သယံ စရိမဘဝေ တီသု ပါသာဒေသု တိဝိဓနာဋကပရိဝါရဿ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိသဒိသာယ မဟာသမ္ပတ္တိယာ အနုဘဝနံ၊ အဘိနိက္ခမိတွာ ပဓာနပဒဟနဝသေန ¶ အတ္တကိလမထာနုယောဂဉ္စ သန္ဓာယာဟ။ အနရိယပရိယေသနံ ပရိယေသိန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာပီတိ ယထာသကံ ဂိဟိဘောဂံ အနုယုတ္တာ တံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ အတ္တကိလမထာနုယောဂေ ဌိတာ သတ္ထု ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနဒေသနာယ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) တမ္ပိ ပဟာယ အရိယပရိယေသနံ ပရိယေသိံသူတိ။

၂၇၇။ ကာမံ ¶ ဒဟရ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဒဟရံ ကုမာရံ မန္ဒံ ဥတ္တာနသေယျက’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၉၆) ဧတ္ထ ဗာလဒါရကေ အာဂတော၊ ‘‘ဘဒြေန ယောဗ္ဗနေန သမန္နာဂတော’’တိ ပန ဝက္ခမာနတ္တာ ယုဝါဝတ္ထာ ဣဓ ဒဟရ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘တရုဏောဝ သမာနော’’တိ။ ပဌမဝယေန ဧကူနတိံသဝယတ္တာ။ ဇာတိယာ ဟိ ယာဝ တေတ္တိံသဝယာ ပဌမဝယော။ အနာဒရတ္ထေ သာမိဝစနံ ယထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ ရုဒန္တဿ ပဗ္ဗဇီ’’တိ။ ကာမံ အဿုမုစ္စနံ ရောဒနံ၊ တံ အဿုမုခါနန္တိ ဣမိနာ ပကာသိတံ၊ တံ ပန ဝတွာ ‘‘ရုဒန္တာန’’န္တိ ဝစနံ ဗလဝသောကသမုဋ္ဌာနံ အာရောဒနဝတ္ထုံ ပကာသေတီတိ အာဟ ‘‘ကန္ဒိတွာ ရောဒမာနာန’’န္တိ။ ကိံ ကုသလန္တိ ဂဝေသမာနောတိ ကိန္တိ သဗ္ဗသော အဝဇ္ဇရဟိတံ ဧကန္တ နိယျာနိကံ ပရိယေသမာနော။ ဝရပဒန္တိ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထိကေဟိ ဧကန္တေန ဝရဏီယဋ္ဌေန ဝရံ၊ ပဇ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ပဒံ။ တုင်္ဂသရီရတာယ ဒီဃော၊ ပိင်္ဂလစက္ခုတာယ ပိင်္ဂလောတိ ဒီဃပိင်္ဂလော။ ဓမ္မောတိ ဝိနယော၊ သမယောတိ အတ္ထော။ သုတွာဝ ဥဂ္ဂဏှိန္တိ တေန ဝုစ္စမာနဿ သဝနမတ္တေနေဝ ဥဂ္ဂဏှိံ ဝါစုဂ္ဂတံ အကာသိံ။

ပဋိလပနမတ္တကေနာတိ ပုန လပနမတ္တကေန။ ဇာနာတီတိ ဉာဏော၊ ဉာဏောတိ ဝါဒေါ ဉာဏဝါဒေါ၊ တံ ဉာဏဝါဒံ။ ‘‘ဝဒါမီ’’တိ အာဂတတ္တာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဇာနာမီ’’တိ ဥတ္တမပုရိသဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော။ အညေပိ ဗဟူတိ အညေပိ ဗဟူ မမ တထာဘာဝံ ဇာနန္တာ ‘‘အယံ ဣမံ ဓမ္မံ ဇာနာတီ’’တိ၊ ‘‘အကမ္ပနီယတာယ ထိရော’’တိ ဝါ ဧဝံ ဝဒန္တိ။ လာဘီတိ အညာသီတိ ဓမ္မဿ ဥဒ္ဒိသနေန မဟာပညတာယ ‘‘အယံ အတ္တနာ ဂတမဂ္ဂံ ပဝေဒေတိ၊ န အနုဿုတိကော’’တိ အညာသိ။ အဿာတိ ဗောဓိသတ္တဿ။ ဧတဒဟောသီတိ ဧတံ ‘‘န ခေါ အာဠာရော ကာလာမော’’တိအာဒိ မနသိ အဟောသိ၊ စိန္တေသီတိ အတ္ထော။

ဟေဋ္ဌိမသမာပတ္တီဟိ ဝိနာ ဥပရိမသမာပတ္တီနံ သမ္ပာဒနဿ အသမ္ဘဝတော ‘‘သတ္တ သမာပတ္တိယော မံ ဇာနာပေသီ’’တိ အာဟ။ ပယောဂံ ကရေယျန္တိ ဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇေယျန္တိ အတ္ထော။ ဧဝမာဟာတိ ဧဝံ ‘‘အဟံ၊ အာဝုသော’’တိအာဒိမာဟ၊ သတ္တန္နံ သမာပတ္တီနံ အဓိဂမံ ပစ္စညာသီတိ အတ္ထော။

အနုသူယကောတိ အနိဿုကီ။ တေန မဟာပုရိသေ ပသာဒံ ပဝေဒေသိ။ ဗောဓိသတ္တဿ တာ သမာပတ္တိယော ¶ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဌိတဿ ပုရိမဇာတိပရိစယေန ဉာဏဿ စ မဟန္တတာယ တာသံ ဂတိ စ အဘိသမ္ပရာယော စ ဥပဋ္ဌာသိ ¶ ။ တေန ‘‘ဝဋ္ဋပရိယာပန္နာ ဧဝေတာ’’တိ နိစ္ဆယော ဥဒပါဒိ။ တေနာဟ ‘‘နာယံ ဓမ္မော နိဗ္ဗိဒါယာ’’တိအာဒိ။ ဧကစ္စာနံ ဝိရာဂဘာဝနာသမတိက္ကမာဝဟောပိ နေဝ တေသမ္ပိ အစ္စန္တာယ သမတိက္ကမာဝဟော၊ သယဉ္စ ဝဋ္ဋပရိယာပန္နောယေဝ၊ တသ္မာ နေဝ ဝဋ္ဋေ နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယ၊ ယဒဂ္ဂေန န နိဗ္ဗိဒါယ၊ တဒဂ္ဂေန န ဝိရဇ္ဇနတ္ထာယ၊ ရာဂါဒီနံ ပါပဓမ္မာနံ န နိရုဇ္ဈနတ္ထာယ၊ န ဥပသမတ္ထာယ၊ တသ္မာ တံ အဘိညေယျဓမ္မံ န အဘိဇာနနတ္ထာယ…ပေ… သံဝတ္တတီတိ ယောဇနာ။

ယာဝဒေဝ အာကိဉ္စညာယတနုပပတ္တိယာတိ သတ္တသု သမာပတ္တီသု ဥက္ကဋ္ဌံ ဂဟေတွာ ဝဒတိ။ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ အစုတိဓမ္မံ ပရိယေသိတုံ ယုတ္တတ္တာ တဉ္စ အနတိက္ကန္တဇာတိဓမ္မမေဝါတိ မဟာသတ္တော ပဇဟတီတိ အာဟ ‘‘ယဉ္စ ဌာနံ ပါပေတီ’’တိအာဒိ။ တတော ပဋ္ဌာယာတိ ယဒါ သမာပတ္တိဓမ္မဿ ဂတိဉ္စ အဘိသမ္ပရာယဉ္စ အဗ္ဘညာသိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ။ မက္ခိကာဝသေနာတိ ဘောဇနဿ မက္ခိကာမိဿတာဝသေန။ မနံ န ဥပ္ပာဒေတိ ဘုဉ္ဇိတုန္တိ အဓိပ္ပာယော။ မဟန္တေန ဥဿာဟေနာတိ ဣဒံ ကတိပါဟံ တတ္ထ ဘာဝနာနုယောဂမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န အညေသံ ဝိယ ကသိဏပရိကမ္မာဒိကရဏံ။ န ဟိ အန္တိမဘဝိကဗောဓိသတ္တာနံ သမာပတ္တိနိဗ္ဗတ္တနေ ဘာရိယံ နာမ။ အနလင်္ကရိတွာတိ အနု အနု အလံကတွာ ပုနပ္ပုနံ ‘‘ဣမိနာ န ကိဉ္စိ ပယောဇန’’န္တိ ကတွာ။

၂၇၈။ ဝါစာယ ဥဂ္ဂဟိတမတ္တောဝါတိ ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၂၇၉။ မဟာဝေလာ ဝိယ မဟာဝေလာ၊ ဝိပုလဝါလိကပုဉ္ဇတာယ မဟန္တော ဝေလာတဋော ဝိယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘မဟာဝါလိကရာသီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဥရု မရု သိကတာ ဝါလုကာ ဝဏ္ဏု ဝါလိကာတိ ဣမေ သဒ္ဒါ သမာနတ္ထာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။

သေနာ နိဂစ္ဆိ နိဝိသိ ဧတ္ထာတိ သေနာနိဂမော၊ သေနာယ နိဝိဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ သေနာနိဂါမောတိ ပန အယံ သမညာ အပရကာလိကာ။ ဂေါစရဂါမနိဒဿနဉ္စေတံ။ ဥပရိသုတ္တသ္မိန္တိ မဟာသစ္စကသုတ္တေ။ ဣဓ ပန ဗောဓိပလ္လင်္ကော အဓိပ္ပေတော အရိယပရိယေသနာယ ဝုစ္စမာနတ္တာ။

၂၈၀။ ‘‘ဉာဏဒဿန’’န္တိ ¶ စ ဧကဇ္ဈံ ဂဟိတပဒဒွယဝိသယဝိသေသဿ အနာမဋ္ဌတ္တာ ‘‘မေ’’တိ စ ဂဟိတတ္တာ အနဝသေသဉေယျာဝဗောဓနသမတ္ထမေဝ ဉာဏဝိသေသံ ဗောဓေတိ၊ န ဉာဏမတ္တံ၊ န ဒဿနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မဒဿနသမတ္ထဉ္စ မေ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဥဒပါဒီ’’တိ။ အကုပ္ပတာယာတိ ဝိမောက္ခန္တတာယ သဗ္ဗသော ပဋိပက္ခဓမ္မေဟိ အသင်္ခေါဘနီယတာယ။ တေနာဟ ‘‘ရာဂါဒီဟိ ¶ န ကုပ္ပတီ’’တိ။ အာရမ္မဏသန္တတာယပိ တဒါရမ္မဏာနံ အတ္ထိ ဝိသေသော ယထာ တံ ‘‘အာနေဉ္ဇဝိဟာရေ’’တိ အာဟ ‘‘အကုပ္ပာရမ္မဏတာယ စာ’’တိ။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏမ္ပီတိ န ကေဝလံ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ၊ အထ ခေါ ယထာဓိဂတေ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မေ ဧကူနဝီသတိဝိဓပစ္စဝေက္ခဏဉာဏမ္ပိ။

၂၈၁။ ပဋိဝိဒ္ဓါတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၆၄၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၇၂၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၇) သယမ္ဘုဉာဏေန ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပဋိမုခံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနဝသေန ပတ္တော၊ ယထာဘူတံ အဝဗုဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ဂမ္ဘီရောတိ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ မကသတုဏ္ဍသူစိယာ အညတြ သမုပစိတပရိပက္ကဉာဏသမ္ဘာရေဟိ အညေသံ ဉာဏေန အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တာနဘာဝပဋိက္ခေပဝစနမေတ’’န္တိ။ ယော အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော၊ သော ဩဂါဟိတုမသက္ကုဏေယျတာယ သရူပတော စ ပဿိတုံ န သက္ကာတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရတ္တာဝ ဒုဒ္ဒသော’’တိ။ ဒုက္ခေန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ကိစ္ဆေန ကေနစိဒေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယံ ပန ဒဋ္ဌုမေဝ န သက္ကာ၊ တဿ ဩဂါဟေတွာ အနု အနု ဗုဇ္ဈနေ ကထာ ဧဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဒုဒ္ဒသတ္တာဝ ဒုရနုဗောဓော’’တိ။ ဒုက္ခေန အဝဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော အဝဗောဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ – ‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကတမံ နု ခေါ ဒုက္ကရတရံ ဝါ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရံ ဝါ’’တိ သုတ္တပဒံ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၁၅) ဝတ္တဗ္ဗံ။ သန္တာရမ္မဏတာယ ဝါ သန္တော။ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟတာယ နိဗ္ဗုတော။ ပဓာနဘာဝံ နီတောတိ ဝါ ပဏီတော။ အတိတ္တိကရဋ္ဌေန အတပ္ပကော သာဒုရသဘောဇနံ ဝိယ။ ဧတ္ထ စ နိရောဓသစ္စံ သန္တံ အာရမ္မဏန္တိ သန္တာရမ္မဏံ၊ မဂ္ဂသစ္စံ သန္တံ သန္တာရမ္မဏဉ္စာတိ သန္တာရမ္မဏံ။ အနုပသန္တသဘာဝါနံ ကိလေသာနံ သင်္ခါရာနဉ္စ အဘာဝတော နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟတာယ သန္တပဏီတဘာဝေနေဝ စ အသေစနကတာယ အတပ္ပကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ဒွယံ လောကုတ္တရမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဥတ္တမဉာဏဝိသယတ္တာ န တက္ကေန အဝစရိတဗ္ဗော၊ တတော ဧဝ နိပုဏဉာဏဂေါစရတာယ စ သဏှော။ သုခုမသဘာဝတ္တာ စ နိပုဏော၊ ဗာလာနံ အဝိသယတ္တာ ¶ ပဏ္ဍိတေဟိ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယော။ အာလီယန္တိ အဘိရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန သေဝီယန္တီတိ အာလယာ၊ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ အာလယန္တိ အလ္လီယန္တီ အဘိရမဏဝသေန သေဝန္တီတိ အာလယာ၊ တဏှာဝိစရိတာနိ။ ရမန္တီတိ ရတိံ ဝိန္ဒန္တိ ကီဠန္တိ လဠန္တိ။ အာလယရတာတိ အာလယနိရတာ။

ဌာနံ သန္ဓာယာတိ ဌာန-သဒ္ဒံ သန္ဓာယ။ အတ္ထတော ပန ဌာနန္တိ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဧဝ အဓိပ္ပေတော။ တိဋ္ဌတိ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌာနံ၊ သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယဘူတာ အဝိဇ္ဇာဒယော။ ဣမေသံ သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယာတိ ဣဒပ္ပစ္စယာ၊ အဝိဇ္ဇာဒယောဝ။ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ ယထာ ‘‘ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာ’’တိ၊ ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒီနံ အတ္တနော ဖလံ ပတိ ပစ္စယဘာဝေါ ¶ ဥပ္ပာဒနသမတ္ထတာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ တေန သမတ္ထပစ္စယလက္ခဏော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ ပဋိစ္စ သမုပ္ပဇ္ဇတိ ဖလံ ဧတသ္မာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ။ ပဒဒွယေနပိ ဓမ္မာနံ ပစ္စယဋ္ဌော ဧဝ ဝိဘာဝိတော။ တေနာဟ ‘‘သင်္ခါရာဒိပစ္စယာနံ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၅၇၂-၅၇၃) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိအာဒိ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထာဒိသဒ္ဒါဘိဓေယျံ သဗ္ဗံ အတ္ထတော နိဗ္ဗာနမေဝ။ ဣဒါနိ တဿ နိဗ္ဗာနဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အာဂမ္မာတိ ပဋိစ္စ အရိယမဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝဟေတု။ သမ္မန္တီတိ အပ္ပဋိသန္ဓိကူပသမဝသေန သမ္မန္တိ။ တထာ သန္တာ သဝိသေသံ ဥပသန္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝူပသမ္မန္တီ’’တိ။ ဧတေန ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ သမ္မန္တိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော၊ နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗသင်္ခတဝိသံယုတ္တေ စ နိဗ္ဗာနေ သဗ္ဗသင်္ခါရဝူပသမပရိယာယော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပဋိနိဿဋ္ဌာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပရိစ္စတ္တာ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗာ တဏှာတိ အဋ္ဌသတပ္ပဘေဒါ သဗ္ဗာပိ တဏှာ။ သဗ္ဗေ ကိလေသရာဂါတိ ကာမရာဂရူပရာဂါဒိဘေဒါ သဗ္ဗေပိ ကိလေသဘူတာ ရာဂါ၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ ကိလေသာ ဣဓ ‘‘ကိလေသရာဂါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န လောဘဝိသေသာ ဧဝ စိတ္တဿ ဝိပရိဏတဘာဝါပါဒနတော ¶ ။ ယထာဟ ‘‘ရတ္တမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတံ၊ ဒုဋ္ဌမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတံ၊ မူဠှမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၇၁)။ ဝိရဇ္ဇန္တီတိ ပလုဇ္ဇန္တိ။

စိရနိသဇ္ဇာစိရဘာသနေဟိ ပိဋ္ဌိအာဂိလာယနတာလုဂလသောသာဒိဝသေန ကာယကိလမထော စေဝ ကာယဝိဟေသာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ စ ခေါ ဒေသနာယ အတ္ထံ အဇာနန္တာနံ ဝသေန ဝုတ္တာ၊ ဇာနန္တာနံ ပန ဒေသနာယ ကာယပရိဿမောပိ သတ္ထု အပရိဿမောဝ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘န စ မံ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဟေသေသီ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၀)။ တေနေဝါဟ ‘‘ယာ အဇာနန္တာနံ ဒေသနာ နာမ၊ သော မမ ကိလမထော အဿာ’’တိ။ ဥဘယန္တိ စိတ္တကိလမထော စေဝ စိတ္တဝိဟေသာ စာတိ ဥဘယမ္ပေတံ ဗုဒ္ဓါနံ နတ္ထိ ဗောဓိမူလေယေဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။

အနုဗြူဟနံ သမ္ပိဏ္ဍနံ။ သောတိ ‘‘အပိဿူ’’တိ နိပါတော။ မန္တိ ပဋိ-သဒ္ဒယောဂေန သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘မမာ’’တိ။ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ ဝါ အစ္ဆရိယာ အနစ္ဆရိယာ။ ဝုဒ္ဓိအတ္ထောပိ ဟိ အ-ကာရော ဟောတိ ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁။တိကမာတိကာ)။ ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ စတ္တာရိ စ အသင်္ချေယျာနိ သဒေဝကဿ လောကဿ ဓမ္မသံဝိဘာဂကရဏတ္ထမေဝ ပါရမိယော ပူရေတွာ ¶ ဣဒါနိ အဓိဂတဓမ္မရဇ္ဇဿ တတ္ထ အပ္ပောဿုက္ကတာပတ္တိဒီပနတာ၊ ဂါထာတ္ထဿ အစ္ဆရိယတာ၊ တဿ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တိ စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထဒွါရေန ဟိ ဂါထာနံ အနစ္ဆရိယတာ။ ဂေါစရာ အဟေသုန္တိ ဥပဋ္ဌဟေသုံ။ ဥပဋ္ဌာနဉ္စ ဝိတက္ကေတဗ္ဗတာတိ အာဟ ‘‘ပရိဝိတက္ကယိတဗ္ဗတံ ပါပုဏိံသူ’’တိ။

ယဒိ သုခါပဋိပဒါဝ၊ ကထံ ကိစ္ဆတာတိ အာဟ ‘‘ပါရမီပူရဏကာလေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝမာဒီနိ ဒုပ္ပရိစ္စဇာနိ ဒေန္တဿ။ ဟ-ဣတိ ဝါ ‘‘ဗျတ္တ’’န္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နိပါတော။ ဧကံသတ္ထေတိ ကေစိ။ ဟ ဗျတ္တံ၊ ဧကံသေန ဝါ အလံ နိပ္ပယောဇနံ ဧဝံ ကိစ္ဆေန အဓိဂတဿ ဓမ္မဿ ဒေသိတန္တိ ယောဇနာ။ ဟလန္တိ ဝါ ‘‘အလ’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ ပဒံ ‘‘ဟလန္တိ ဝဒါမီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၆၅၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၇၂) ဝိယ။ ရာဂဒေါသပရိဖုဋ္ဌေဟီတိ ဖုဋ္ဌဝိသေန ဝိယ သပ္ပေန ရာဂေန ဒေါသေန စ သမ္ဖုဋ္ဌေဟိ အဘိဘူတေဟိ။ ရာဂဒေါသာနုဂတေဟီတိ ရာဂေန စ ဒေါသေန စ အနုဗန္ဓေဟိ။

ကာမရာဂရတ္တာ ¶ ဘဝရာဂရတ္တာ စ နီဝရဏေဟိ နိဝုတတာယ၊ ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တာ ဝိပရီတာဘိနိဝေသေန။ န ဒက္ခန္တီတိ ယာထာဝတော ဓမ္မံ န ပဋိဝိဇ္ဈိဿန္တိ။ ဧဝံ ဂါဟာပေတုန္တိ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ သဘာဝေန ယာထာဝတော ဓမ္မံ ဇာနာပေတုံ။ ရာဂဒေါသပရေတတာပိ နေသံ သမ္မူဠှဘာဝေနေဝါတိ အာဟ ‘‘တမောခန္ဓေန အာဝုဋာ’’တိ။

၂၈၂။ ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပောဿုက္ကတာပတ္တိယာ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိနာ သယမေဝ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တတ္ထ အညာတဝေသေနာတိ ဣမဿ ဘဂဝတော သာဝကဘာဝူပဂမနေန အညာတရူပေန။ တာပသဝေသေနာတိ ကေစိ။ သော ပန အရဟတ္တာဓိဂမေနေဝ ဝိဂစ္ဆေယျ။ တိဝိဓံ ကာရဏံ အပ္ပောဿုက္ကတာပတ္တိယာ ပဋိပက္ခဿ ဗလဝဘာဝေါ၊ ဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရတာ၊ တတ္ထ စ သာတိသယံ ဂါရဝန္တိ၊ တ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ (တတ္ထ ပဋိပက္ခာ နာမ ရာဂါဒယော ကိလေသာ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အန္တရာယကရတ္တာ။ တေသံ ဗလဝဘာဝတော စိရပရိဘာဝနာယ သတ္တသန္တာနတော ဒုဗ္ဗိသောဓိယတာယ တေ သတ္တေ မတ္တဟတ္ထိနော ဝိယ ဒုဗ္ဗလပုရိသံ အဓိဘဝိတွာ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အနယဗျသနံ အာပါဒေန္တာ အနေကသတယောဇနာယာမဝိတ္ထာရံ သုနိစိတံ ဃနသန္နိဝေသံ ကဏ္ဋကဒုဂ္ဂမ္ပိ အဓိသေန္တိ။ ဒူရပ္ပဘေဒဒုစ္ဆေဇ္ဇတာဟိ ဒုဗ္ဗိသောဓိယတံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘အထဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ အန္တော အမဋ္ဌတာယ ကဉ္ဇိယပုဏ္ဏာ လာဗု။ စိရပါရိဝါသိကတာယ တက္ကဘရိတာ စာဋိ။ သ္နေဟတိန္တဒုဗ္ဗလဘာဝေန ဝသာပီတပိလောတိကာ။ တေလမိဿိတတာယ အဉ္ဇနမက္ခိတဟတ္ထော ဒုဗ္ဗိသောဓနီယာ ဝုတ္တာ၊ ဟီနူပမာ စေတာ ရူပပဗန္ဓဘာဝတော အစိရကာလိကတ္တာ စ မလီနတာယ၊ ကိလေသသံကိလေသော ဧဝ ပန ဒုဗ္ဗိသောဓနီယတရော အနာဒိကာလိကတ္တာ ¶ အနုသယိတတ္တာ စ။ တေနာဟ ‘‘အတိသံကိလိဋ္ဌာ’’တိ။ ယထာ စ ဒုဗ္ဗိသောဓနီယတရတာယ၊ ဧဝံ ဂမ္ဘီရဒုဒ္ဒသဒုရနုဗောဓာနမ္ပိ ဝုတ္တဥပမာ ဟီနူပမာဝ)။

ပဋိပက္ခဝိဂမနေန ဂမ္ဘီရောပိ ဓမ္မော သုပါကဋော ဘဝေယျ။ ပဋိပက္ခဝိဂမနံ ပန သမ္မာပဋိပတ္တိပဋိဗဒ္ဓံ၊ သာ သဒ္ဓမ္မဿဝနာဓီနာ။ တံ သတ္ထရိ ဓမ္မေ စ ပသာဒါယတ္တံ၊ သော ဂရုဋ္ဌာနိယာနံ အဇ္ဈေသနဟေတုကောတိ ပနာဠိကာယ သတ္တာနံ ဓမ္မသမ္ပဋိပတ္တိယာ ဗြဟ္မယာစနာနိမိတ္တန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဥပက္ကိလေသဘူတံ ¶ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇံ ဧတဿာတိ အပ္ပရဇံ၊ အပ္ပရဇံ အက္ခိ ပညာစက္ခု ယေသံ တေ တံသဘာဝါတိ ကတွာ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝိတော ‘‘ပညာမယေ’’တိအာဒိနာ။ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇံ ယေသံ တံသဘာဝါ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ဧဝမ္ပိ သဒ္ဒတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ ဒါနာဒိဒသပုညကိရိယဝတ္ထူနိ သရဏဂမနပရဟိတပရိဏာမနေဟိ သဒ္ဓိံ (ဒွါဒသ ဟောန္တီတိ) ‘‘ဒွါဒသပုညကိရိယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ရာဂါဒိမလေန သမလေဟိ ပူရဏာဒီဟိ ဆဟိ သတ္ထာရေဟိ သတ္ထုပဋိညေဟိ ကဗ္ဗရစနာဝသေန စိန္တာကဝိအာဒိဘာဝေ ဌတွာ တက္ကပရိယာဟတံ ဝီမံသာနုစရိတံ သယံပဋိဘာနံ စိန္တိတော။ တေ ကိရ ဗုဒ္ဓကောလာဟလာနုဿဝေန သဉ္ဇာတကုတူဟလံ လောကံ ဝဉ္စေတွာ ကောဟညေ ဌတွာ သဗ္ဗညုတံ ပဋိဇာနန္တာ ယံ ကိဉ္စိ အဓမ္မံယေဝ ဓမ္မောတိ ဒီပေသုံ။ တေနာဟ ‘‘တေ ဟိ ပုရေတရံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒိ။ အပါပုရေတန္တိ ဧတံ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနန္တရဓာနတော ပဘုတိ ပိဟိတံ နိဗ္ဗာနနဂရဿ မဟာဒွါရံ အရိယမဂ္ဂံ သဒ္ဓမ္မဒေသနာဟတ္ထေန အပါပုရ ဝိဝရ။

သေလပဗ္ဗတော ဥစ္စော ဟောတိ ထိရော စ၊ န ပံသုပဗ္ဗတော မိဿကပဗ္ဗတော စာတိ အာဟ ‘‘သေလေ ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနီ’’တိ။ ဓမ္မမယံ ပါသာဒန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မမာဟ။ သော ဟိ သဗ္ဗသော ပသာဒါဝဟော၊ သဗ္ဗဓမ္မေ အတိက္ကမ္မ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပါသာဒသဒိသော စ။ ပညာပရိယာယော ဝါ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ။ သာ ဟိ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ‘‘ပါသာဒေါ’’တိ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၆) နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တထာ စာဟ –

‘‘ပညာပါသာဒမာရုယှ၊ အသောကော သောကိနိံ ပဇံ၊

ပဗ္ဗတဋ္ဌောဝ ဘူမဋ္ဌေ၊ ဓီရော ဗာလေ အဝေက္ခတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၈)၊

ဥဋ္ဌေဟီတိ ¶ ဝါ ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပောဿုက္ကတာသင်္ခါတသင်္ကောစာပတ္တိတော ကိလာသုဘာဝတော ဥဋ္ဌဟ။

၂၈၃။ ဂရုဋ္ဌာနိယံ ပယိရုပါသိတွာ ဂရုတရံ ပယောဇနံ ဥဒ္ဒိဿ အဘိပတ္ထနာ အဇ္ဈေသနာ၊ သာပိ အတ္ထတော ယာစနာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈေသနန္တိ ယာစန’’န္တိ။ ပဒေသဝိသယံ ဉာဏဒဿနံ အဟုတွာ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ¶ အာဝေဏိကဘာဝတော ဣဒံ ဉာဏဒွယံ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဣမေသဉှိ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ဗုဒ္ဓစက္ခူတိ နာမ’’န္တိ။ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဉာဏာနန္တိ ဟေဋ္ဌိမာနံ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဉာဏာနံ ‘‘ဓမ္မစက္ခူ’’တိ နာမံ စတုသစ္စဓမ္မဒဿနမတ္တဘာဝတော။ ယတော တာနိ ဉာဏာနိ ဝိဇ္ဇူပမဘာဝေန ဝုတ္တာနိ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏံ ပန ဉာဏကိစ္စဿ သိခါပ္ပတ္တိယာ န ဒဿနမတ္တံ ဟောတီတိ ‘‘ဓမ္မစက္ခူ’’တိ န ဝုစ္စတိ၊ တတော တံ ဝဇိရူပမဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အပ္ပရဇက္ခာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန။ ယသ္မာ မန္ဒကိလေသာ ‘‘အပ္ပရဇက္ခာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ဗဟလကိလေသာ ‘‘မဟာရဇက္ခာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိပက္ခဝိဓမနသမတ္ထတာယ တိက္ခာနိ သူရာနိ ဝိသဒါနိ၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန မုဒူနိ။ သဒ္ဓါဒယော အာကာရာတိ သဒ္ဒဟနာဒိပ္ပကာရေ ဝဒတိ။ သုန္ဒရာတိ ကလျာဏာ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၄) ပန ‘‘ယေသံ အာသယာဒယော ကောဋ္ဌာသာ သုန္ဒရာ၊ တေ သွာကာရာ၊ ဝိပရီတာ ဒွါကာရာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣမာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတိ သမေတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကာရဏံ နာမ ပစ္စယာကာရော၊ သစ္စာနိ ဝါ။

အယံ ပနေတ္ထ ပါဠီတိ ဧတ္ထ အပ္ပရဇက္ခာဒိပဒါနံ အတ္ထဝိဘာဝနေ အယံ တဿတ္ထဿ ဝိဘာဝနီ ပါဠိ။ သဒ္ဓါဒီနံ ဝိမုတ္တိပရိပါစကဓမ္မာနံ ဗလဝဘာဝေါ တပ္ပဋိပက္ခာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေနေဝ ဟောတိ၊ တေသဉ္စ ဗလဝဘာဝေါ သဒ္ဓါဒီနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေနာတိ ဝိမုတ္တိပရိပါစကဓမ္မာနံ အတ္ထိတာနတ္ထိတာဝသေန အပ္ပရဇက္ခမဟာရဇက္ခတာဒယော ပါဠိယံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတာ။ ခန္ဓာဒယော ဧဝ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော။ သမ္ပတ္တိဘဝဘူတော လောကော သမ္ပတ္တိဘဝလောကော၊ သုဂတိသင်္ခါတော ဥပပတ္တိဘဝေါ။ သမ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတိ ဧတေနာတိ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကော။ သုဂတိသံဝတ္တနိယော ကမ္မဘဝေါ။ ဒုဂ္ဂတိ သင်္ခါတဥပပတ္တိဘဝဒုဂ္ဂတိ သံဝတ္တနိယကမ္မဘဝါ ဝိပတ္တိဘဝလောကဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကာ။

ပုန ဧကကဒုကာဒိဝသေန လောကံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကော လောကော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဟာရာဒယော ဝိယ ဟိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ သင်္ခါရာ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ။ ဧတ္ထ ဧကော လောကော သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ယာယံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိ၊ တာယ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဧကောဝ လောကော ဧကဝိဓော ပကာရန္တရဿ အဘာဝတော။ ဒွေ လောကာတိအာဒီသုပိ ဣမိနာ ¶ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နာမဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ နိဗ္ဗာနဿ အဂ္ဂဟဏံ တဿ အလောကသဘာဝတ္တာ။ နနု စ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ဧတ္ထ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ မဂ္ဂဖလာနမ္ပိ လောကတာ ¶ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ ပရိညေယျာနံ ဒုက္ခသစ္စဓမ္မာနံ ဣဓ ‘‘လောကော’’တိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အထ ဝါ န လုဇ္ဇတိ န ပလုဇ္ဇတီတိ ယော ဂဟိတော တထာ န ဟောတိ၊ သော လောကောတိ တံ-ဂဟဏရဟိတာနံ လောကုတ္တရာနံ နတ္ထိ လောကတာ။ ဥပါဒါနာနံ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ဒသာယတနာနီတိ ဒသ ရူပါယတနာနိ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

ဝိဝဋ္ဋဇ္ဈာသယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ တဿ စ သဗ္ဗံ တေဘူမကကမ္မံ ဂရဟိတဗ္ဗံ ဝဇ္ဇိတဗ္ဗဉ္စ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေ အဘိသင်္ခါရာ ဝဇ္ဇံ၊ သဗ္ဗေ ဘဝဂါမိကမ္မာ ဝဇ္ဇ’’န္တိ။ အပ္ပရဇက္ခမဟာရဇက္ခာဒီသု ပဉ္စသု ဒုကေသု ဧကေကသ္မိံ ဒသ ဒသ ကတွာ ‘‘ပညာသာယ အာကာရေဟိ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရောပရိယတ္တံ ဇာနာတီတိ ကတွာ တထာ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ အပ္ပရဇက္ခာဒိဘဗ္ဗာဒိဝသေန အာဝဇ္ဇေန္တဿ ဘဂဝတော တေ သတ္တာ ပုဉ္ဇပုဉ္ဇာဝ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ န ဧကေကာ။

ဥပ္ပလာနိ ဧတ္ထ သန္တီတိ ဥပ္ပလိနီ၊ ဂစ္ဆောပိ ဇလာသယောပိ၊ ဣဓ ပန ဇလာသယော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပလဝနေ’’တိ။ ယာနိ ဥဒကဿ အန္တော နိမုဂ္ဂါနေဝ ဟုတွာ ပုသန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ၊ တာနိ အန္တောနိမုဂ္ဂပေါသီနိ။ ဒီပိတာနီတိ အဋ္ဌကထာယံ ပကာသိတာနိ၊ ဣဓေဝ ဝါ ‘‘အညာနိပီ’’တိအာဒိနာ ဘာသိတာနိ။

ဥဂ္ဃဋိတညူတိ ဥဂ္ဃဋိတံ နာမ ဉာဏုဂ္ဃဋနံ၊ ဉာဏေ ဥဂ္ဃဋိတမတ္တေ ဧဝ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဝိပဉ္စိတံ ဝိတ္ထာရိတမေဝ အတ္ထံ ဇာနာတီတိ ဝိပဉ္စိတညူ။ ဥဒ္ဒေသာဒီဟိ နေတဗ္ဗောတိ နေယျော။ သဟ ဥဒါဟဋဝေလာယာတိ ဥဒါဟာရေ ဥဒါဟဋမတ္တေယေဝ။ ဓမ္မာဘိသမယောတိ စတုသစ္စဓမ္မဿ ဉာဏေန သဒ္ဓိံ အဘိသမယော။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ နယေန သံခိတ္တေန မာတိကာယ ဌပိယမာနာယ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ အရဟတ္တံ ဂဏှိတုံ သမတ္ထော ပုဂ္ဂလော ‘‘ဥဂ္ဃဋိတညူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ သံခိတ္တေန မာတိကံ ဌပေတွာ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထေ ¶ ဝိဘဇိယမာနေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ သမတ္ထော ပုဂ္ဂလော ‘‘ဝိပဉ္စိတညူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥဒ္ဒေသတောတိ ဥဒ္ဒေသဟေတု၊ ဥဒ္ဒိသန္တဿ၊ ဥဒ္ဒိသာပေန္တဿ ဝါတိ အတ္ထော။ ပရိပုစ္ဆတောတိ အတ္ထံ ပရိပုစ္ဆန္တဿ။ အနုပုဗ္ဗေန ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတီတိ အနုက္ကမေန အရဟတ္တပ္ပတ္တိ ဟောတိ။ န တာယ ဇာတိယာ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတီတိ တေန အတ္တဘာဝေန မဂ္ဂံ ဝါ ဖလံ ဝါ အန္တမသော ဈာနံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ပဒပရမောတိ အယံ ပုဂ္ဂလော ဗျဉ္ဇနပဒမေဝ ပရမံ အဿာတိ ပဒပရမောတိ ဝုစ္စတိ။

ကမ္မာဝရဏေနာတိ ¶ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၂၆) ပဉ္စဝိဓေန အာနန္တရိယကမ္မေန။ ဝိပါကာဝရဏေနာတိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ။ ယသ္မာ ပန ဒုဟေတုကာနမ္ပိ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဒုဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိပိ ‘‘ဝိပါကာဝရဏမေဝါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကိလေသာဝရဏေနာတိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ။ အဿဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု သဒ္ဓါရဟိတာ။ အစ္ဆန္ဒိကာတိ ကတ္တုကမျတာကုသလစ္ဆန္ဒရဟိတာ။ ဥတ္တရကုရုကာ မနုဿာ အစ္ဆန္ဒိကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ။ ဒုပ္ပညာတိ ဘဝင်္ဂပညာယ ပရိဟီနာ။ ဘဝင်္ဂပညာယ ပန ပရိပုဏ္ဏာယပိ ယဿ ဘဝင်္ဂံ လောကုတ္တရဿ ပစ္စယော န ဟောတိ၊ သောပိ ဒုပ္ပညော ဧဝ နာမ။ အဘဗ္ဗာ နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တန္တိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တနိယာမသင်္ခါတံ မဂ္ဂံ ဩက္ကမိတုံ အဓိဂန္တုံ အဘဗ္ဗာ။ န ကမ္မာဝရဏေနာတိအာဒီနိ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

နိဗ္ဗာနဿ ဒွါရံ ပဝိသနမဂ္ဂေါ။ ဝိဝရိတွာ ဌပိတော မဟာကရုဏူပနိဿယေန သယမ္ဘုဉာဏေန အဓိဂတတ္တာ။ သဒ္ဓံ ပမုဉ္စန္တူတိ အတ္တနော သဒ္ဓံ ပဝေသေန္တု၊ သဒ္ဒဟနာကာရံ ဥပဋ္ဌပေန္တူတိ အတ္ထော။ သုခေန အကိစ္ဆေန ပဝတ္တနီယတာယ သုပ္ပဝတ္တိတံ။ န ဘာသိံ န ဘာသိဿာမီတိ စိန္တေသိံ။

၂၈၄။ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီတိ ဧဝံ ပဝတ္တိတဓမ္မဒေသနာပဋိသံယုတ္တဿ ဝိတက္ကဿ သတ္တမသတ္တာဟတော ပရံ အဋ္ဌမသတ္တာဟေယေဝ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ’’တိ။ န ဣတရသတ္တာဟာနိ ဝိယ ပဋိနိယတကိစ္စလက္ခိတဿ အဋ္ဌမသတ္တာဟဿ နာမ ပဝတ္တိတဿ သဗ္ဘာဝါ။

ဝိဝဋန္တိ ¶ ဒေဝတာဝိဂ္ဂဟေန ဝိဝဋအင်္ဂပစ္စင်္ဂနိဒ္ဒါယ ဇနာနံ ပါကဋံ ဝိပ္ပကာရန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဗုဒ္ဓတ္တံ အနဓိဂန္တွာ န ပစ္စာဂမိဿာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကာတိသယဟေတုကေန ပထဝီပရိဝတ္တနစေတိယံ နာမ ဒဿေတွာ။ သာကိယကောလိယမလ္လရဇ္ဇဝသေန တီဏိ ရဇ္ဇာနိ။ ရုက္ခမူလေတိ နိဂြောဓမူလေ။ ဝတွာ ပက္ကာမိ၊ ပက္ကမန္တိယာ စဿာ မဟာသတ္တော အာကာရံ ဒဿေသိ သုဝဏ္ဏထာလဂ္ဂဟဏာယ၊ သာ ‘‘တုမှာကံ တံ ပရိစ္စတ္တမေဝါ’’တိ ပက္ကာမိ။

ဒိဝါဝိဟာရံ ကတွာတိ နာနာသမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇနေန ဒိဝါဝိဟာရံ ဝိဟရိတွာ။ ‘‘ကာမံ တစော စ နှာရု စ၊ အဋ္ဌိ စ အဝသိဿတု၊ ဥပသုဿတု သရီရေ မံသလောဟိတ’’န္တိအာဒိနာ သုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၃၇၊ အ။ နိ။ ၂။၅၊ ၈။၁၃၊ မဟာနိ။ ၁၇၊ ၁၉၆) အာဂတနယေန စတုရင်္ဂဝီရိယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ။

နဝယောဇနန္တိ ဥဗ္ဗေဓတော ဝုတ္တံ၊ ပုထုလတော ဒွါဒသယောဇနာ၊ ဒီဃတော ယာဝ စက္ကဝါဠာ အာယတာတိ ¶ ဝဒန္တိ။ အဇ္ဈောတ္ထရန္တော ဥပသင်္ကမိတွာ – ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ သော၊ သိဒ္ဓတ္ထ၊ အဟံ ဣမဿ ပလ္လင်္ကဿ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ ဝတွာ တတ္ထ သက္ခိံ ဩတာရေန္တော အတ္တနော ပရိသံ နိဒ္ဒိသိ။ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ – ‘‘အယမေဝ အနုစ္ဆဝိကော၊ အယမေဝ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ ကောလာဟလမကာသိ၊ တံ သုတွာ မဟာသတ္တော…ပေ… ဟတ္ထံ ပသာရေတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘အစေတနာယံ ပထဝီ၊ အဝိညာယ သုခံ ဒုခံ၊

သာပိ ဒါနဗလာ မယှံ၊ သတ္တက္ခတ္တုံ ပကမ္ပထာ’’တိ။ (စရိယာ။ ၁။၁၂၄)၊

ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ ဝိသောဓေတွာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော သီဟာဝလောကနဉာယေန။ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ သမ္မသိတွာတိ စတုသစ္စမနသိကာရံ သန္ဓာယာဟ။ ဣမဿ ပလ္လင်္ကဿ အတ္ထာယာတိ ပလ္လင်္ကသီသေန အဓိဂတဝိသေသံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဟိ သိခါပ္ပတ္တဝိမုတ္တိသုခံ အဝိဇဟန္တော အန္တရန္တရာ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂံ မနသိကရောန္တော ဧကပလ္လင်္ကေန နိသီဒိ။ ဧကစ္စာနန္တိ ယာ အဓိဂတမဂ္ဂါ သစ္ဆိကတနိရောဓာ ဧကဒေသေန စ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ဇာနန္တိ၊ တာ ဌပေတွာ တဒညေသံ ဒေဝတာနံ။ အညေပိ ဗုဒ္ဓတ္တကရာတိ ဝိသာခါပုဏ္ဏမတော ပဋ္ဌာယ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဧဝံ နိစ္စသမာဟိတဘာဝဟေတုကာနံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဥပရိ အညေပိ ¶ ဗုဒ္ဓတ္တသာဓကာ၊ ‘‘အယံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဗုဒ္ဓဘာဝဿ ပရေသံ ဝိဘာဝနာ ဓမ္မာ ကိံ နု ခေါ အတ္ထီတိ ယောဇနာ။

အနိမိသေဟီတိ ဓမ္မပီတိဝိပ္ဖာရဝသေန ပသာဒဝိကသိတနိစ္စလတာယ နိမေသရဟိတေဟိ။ ရတနစင်္ကမေတိ ဒေဝတာဟိ မာပိတေ ရတနမယစင်္ကမေ။ ရတနဘူတာနံ သတ္တန္နံ ပကရဏာနံ တတ္ထ စ အနန္တနယဿ ဓမ္မရတနဿ သမ္မသနေန တံ ဌာနံ ရတနဃရစေတိယံ နာမ ဇာတန္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဧဝန္တိ ဝက္ခမာနာကာရေန။ ဆဗ္ဗဏ္ဏာနံ ရသ္မီနံ ဒန္တေဟိ နိက္ခမနတော ဆဒ္ဒန္တနာဂကုလံ ဝိယာတိ နိဒဿနံ ဝုတ္တံ။

ဟေဋ္ဌာ လောဟပါသာဒပ္ပမာဏောတိ နဝဘူမကဿ သဗ္ဗပဌမဿ လောဟပါသာဒဿ ဟေဋ္ဌာ လောဟပါသာဒပ္ပမာဏော။ ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၅) ပန တတ္ထ ‘‘ဘဏ္ဍာဂါရဂဗ္ဘပ္ပမာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ပစ္စဂ္ဃေတိ အဘိနဝေ။ ပစ္စေကံ မဟဂ္ဃတာယ ပစ္စဂ္ဃေတိ ကေစိ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော မဟဂ္ဃံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ ဝါ။ ပိဏ္ဍပါတန္တိ ဧတ္ထ မန္ထဉ္စ မဓုပိဏ္ဍိကဉ္စ ¶ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အယံ ဝိတက္ကောတိ – ‘‘ကဿ နု ခေါ အဟံ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ အယံ ပရိဝိတက္ကော။

ပဏ္ဍိစ္စေနာတိ သမာပတ္တိပဋိလာဘသံသိဒ္ဓေန အဓိဂမဗာဟုသစ္စသင်္ခါတေန ပဏ္ဍိတဘာဝေန။ ဝေယျတ္တိယေနာတိ သမာပတ္တိပဋိလာဘပစ္စယေန ပါရိဟာရိယပညာသင်္ခါတေန ဗျတ္တဘာဝေန။ မေဓာဝီတိ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာသင်္ခါတာယ တံတံဣတိကတ္တဗ္ဗတာပညာသင်္ခါတာယ စ မေဓာယ သမန္နာဂတောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မဟာဇာနိယောတိ မဟာပရိဟာနိကော။ အာဂမနပါဒါပိ နတ္ထီတိ ဣဒံ ပဌမံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အထာဟံ တတ္ထ ဂစ္ဆေယျံ၊ ဂန္တွာ ဒေသိယမာနံ ဓမ္မမ္ပိဿ သောတုံ သောတပသာဒေါပိ နတ္ထီတိ ယောဇနာ။ ကိံ ပန ဘဂဝတာ အတ္တနော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန တေ ဓမ္မံ ဉာပေတုံ န သက္ကာတိ? အာမ၊ န သက္ကာ။ န ဟိ ပရတော ဃောသံ အန္တရေန သာဝကာနံ ဓမ္မာဘိသမယော သမ္ဘဝတိ၊ အညထာ ဣတရပစ္စယရဟိတဿပိ ဓမ္မာဘိသမယေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ န စ တံ အတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပစ္စယာ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပာဒါယ ပရတော စ ဃောသော အဇ္ဈတ္တဉ္စ ယောနိသောမနသိကာရော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၁၂၇)။ ပါဠိယံ ရာမဿေဝ သမာပတ္တိလာဘိတာ အာဂတာ၊ န ဥဒကဿ၊ တံ တဿ ဗောဓိသတ္တေန သမာဂတကာလဝသေန ဝုတ္တံ ¶ ။ သော ဟိ ပုဗ္ဗေပိ တတ္ထ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဝိဟရန္တော မဟာပုရိသေန ခိပ္ပညေဝ သမာပတ္တီနံ နိဗ္ဗတ္တိတဘာဝံ သုတွာ သံဝေဂဇာတော မဟာသတ္တေ တတော နိဗ္ဗိဇ္ဇ ပက္ကန္တေ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော နစိရဿေဝ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နေဝသညာနာသညာယတနေ နိဗ္ဗတ္တောတိ အဒ္ဒသာ’’တိ။ ဧတေ အဋ္ဌ ဗြာဟ္မဏာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဆဠင်္ဂဝါတိ ဆဠင်္ဂဝိဒုနော။ မန္တန္တိ မန္တပဒံ။ ‘‘နိဇ္ဈာယိတွာ’’တိ ဝစနသေသော၊ မန္တေတွာတိ အတ္ထော။ ဝိယာကရိံသူတိ ကထေသုံ။

ယထာမန္တပဒန္တိ လက္ခဏမန္တသင်္ခါတဝေဒဝစနာနုရူပံ။ ဂတာတိ ပဋိပန္နာ။ ‘‘ဒွေဝ ဂတိယော ဘဝန္တိ အနညာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၊ ၃။၁၉၉-၂၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၄၊ ၃၉၈) ဝုတ္တနိယာမေန နိစ္ဆိနိတုံ အသက္ကောန္တာ ဗြာဟ္မဏာ ဝုတ္တမေဝ ပဋိပဇ္ဇိံသု၊ န မဟာပုရိသဿ ဗုဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တိံ ပစ္စာသီသိံသု။ ဣမေ ပန ကောဏ္ဍညာဒယော ပဉ္စ ‘‘ဧကံသတော ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာတနိစ္ဆယတ္တာ မန္တပဒံ အတိက္ကန္တာ။ ပုဏ္ဏပတ္တန္တိ တုဋ္ဌိဒါနံ။ နိဗ္ဗိတက္ကာတိ နိဗ္ဗိကပ္ပာ၊ န ဒွေဓာ တက္ကာ။

ဝပ္ပကာလေတိ ဝပနကာလေ။ ဝပနတ္ထံ ဗီဇာနိ နီဟရဏန္တေန တတ္ထ အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဒါနံ ဗီဇဂ္ဂဒါနံ နာမ။ လာယနဂ္ဂါဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဓညဖလဿ နာတိပရိဏတကာလေ ပုထုကကာလေ။ လာယနေတိ သဿလာယနေ။ ယထာ လူနံ ဟတ္ထကံ ကတွာ ဝေဏိဝသေန ဗန္ဓနံ ဝေဏိကရဏံ။ ဝေဏိယော ပန ပုရိသဘာရဝသေန ¶ ဗန္ဓနံ ကလာပေါ။ ခလေ ကလာပါနံ ဌပနဒိဝသေ အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဒါနံ ခလဂ္ဂံ။ မဒ္ဒိတွာ ဝီဟီနံ ရာသိကရဏဒိဝသေ အဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ဒါနံ ဘဏ္ဍဂ္ဂံ။ ကောဋ္ဌာဂါရေ ဓညဿ ပက္ခိပနဒိဝသေ ဒါနံ ကောဋ္ဌဂ္ဂံ။ ဥဒ္ဓရိတွာတိ ခလတော ဓညဿ ဥဒ္ဓရိတွာ။ နဝန္နံ အဂ္ဂဒါနာနံ ဒိန္နတ္တာတိ ဣဒံ တဿ ရတ္တညူနံ အဂ္ဂဘာဝတ္ထာယ ကတာဘိနီဟာရာနုရူပံ ပဝတ္တိတသာဝကပါရမိယာ စိဏ္ဏန္တေ ပဝတ္တိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ တိဏ္ဏမ္ပိ ဟိ ဗောဓိသတ္တာနံ တံတံပါရမိယာ သိခါပ္ပတ္တကာလေ ပဝတ္တိတံ ပုညံ အပုညံ ဝါ ဂရုတရဝိပါကမေဝ ဟောတိ၊ ဓမ္မဿ စ သဗ္ဗပဌမံ သစ္ဆိကိရိယာယ ဝိနာ ကထံ ရတ္တညူနံ အဂ္ဂဘာဝသိဒ္ဓီတိ။ ဗဟုကာရာ ခေါ ဣမေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာတိ ဣဒံ ပန ဥပကာရာနုဿရဏမတ္တကမေဝ ပရိစယဝသေန အာဠာရုဒကာနုဿရဏံ ဝိယ။

၂၈၅။ ဝိဝရေတိ မဇ္ဈေ။ တေနာဟ ‘‘တိဂါဝုတန္တရေ ဌာနေ’’တိ။ အယောဇိယမာနေ ဥပယောဂဝစနံ န ပါပုဏာတိ သာမိဝစနဿ ပသင်္ဂေ အန္တရာ-သဒ္ဒယောဂေန ¶ ဥပယောဂဝစနဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အန္တရာသဒ္ဒေန ပန ယုတ္တတ္တာ ဥပယောဂဝစနံ ကတ’’န္တိ။

သဗ္ဗံ တေဘူမကဓမ္မံ အဘိဘဝိတွာ ပရိညာဘိသမယဝသေန အတိက္ကမိတွာ။ စတုဘူမကဓမ္မံ အနဝသေသံ ဉေယျံ သဗ္ဗသော ဉေယျာဝရဏဿ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏေန အဝေဒိံ။ ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနာဒိနာ ကိလေသေန။ အပ္ပဟာတဗ္ဗမ္ပိ ကုသလာဗျာကတံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓကိလေသမထနေန ပဟီနတ္တာ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ တေဘူမကဓမ္မံ ဇဟိတွာ ဌိတော’’တိ။ အာရမ္မဏတောတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန။

ကိဉ္စာပိ လောကိယဓမ္မာနမ္ပိ ယာဒိသော လောကနာထဿ အဓိဂမော၊ န တာဒိသော အဓိဂမော ပရူပဒေသော အတ္ထိ၊ လောကုတ္တရဓမ္မေ ပနဿ လေသောပိ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘လောကုတ္တရဓမ္မေ မယှံ အာစရိယော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ပဋိဘာဂပုဂ္ဂလောတိ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ပဋိနိဓိဘူတော ပုဂ္ဂလော။ သဟေတုနာတိ သဟဓမ္မေန သပါဋိဟီရကတာယ။ နယေနာတိ အဘိဇာနနတာဒိဝိဓိနာ။ စတ္တာရိ သစ္စာနီတိ ဣဒံ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ ဉေယျဿ အဘာဝတော ဝုတ္တံ။ သယံ ဗုဒ္ဓါတိ သယမေဝ သယမ္ဘုဉာဏေန ဗုဒ္ဓါ။ ဝိဂတပရိဠာဟတာယ သီတိဘူတော။ တတော ဧဝ နိဗ္ဗုတော။ အာဟဉ္ဆန္တိ အာဟနိဿာမိ။ ဝေနေယျာနံ အမတာဓိဂမာယ ဥဂ္ဃောသနာဒိံ ကတွာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာ အမတဒုန္ဒုဘီတိ ဝုတ္တာ။

အနန္တဉာဏော ဇိတကိလေသောတိ အနန္တဇိနော။ ဧဝမ္ပိ နာမ ဘဝေယျာတိ ဧဝံဝိဓေ နာမ ရူပရတနေ ဤဒိသေန ဉာဏေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အယံ ဟိဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပစ္စယော ဇာတော၊ ကတာဓိကာရော စေသ။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ တေန သမာဂမတ္ထံ ပဒသာဝ တံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။

ကောဋ္ဌာသသမ္ပန္နာတိ ¶ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသင်္ခါတအဝယဝသမ္ပန္နာ။ အဋ္ဋီယတီတိ အဋ္ဋော ဟောတိ၊ ဒေါမနဿံ အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

အဝိဟံ ဥပပန္နာသေတိ အဝိဟေသု နိဗ္ဗတ္တာ။ ဝိမုတ္တာတိ အဂ္ဂဖလဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တာ။ တေ ဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ ဒိဗ္ဗယောဂံ ဥပဇ္ဈဂုန္တိ တေ ဥပကာ ဒယော မာနုသံ အတ္တဘာဝံ ဇဟိတွာ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနပ္ပဟာနေန အဝိဟေသု နိဗ္ဗတ္တမတ္တာဝ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန ဒိဗ္ဗယောဂံ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနံ သမတိက္ကမိံသု။

၂၈၆။ သဏ္ဌပေသုန္တိ ¶ ‘‘နေဝ အဘိဝါဒေတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၁၂) သဏ္ဌံ ကိရိယာကာရံ အကံသု။ တေနာဟ ‘‘ကတိကံ အကံသူ’’တိ။ ပဓာနတောတိ ပုဗ္ဗေ အနုဋ္ဌိတဒုက္ကရစရဏတော။ ပဘာဝိတန္တိ ဝါစာသမုဋ္ဌာနံ၊ ဝစီနိစ္ဆာရဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အယံ န ကိဉ္စိ ဝိသေသံ အဓိဂမိဿတီ’’တိ အနုက္ကဏ္ဌနတ္ထံ။ ‘‘မယံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဂမိဿာမာ’’တိ မာ ဝိတက္ကယိတ္ထ။ ဩဘာသောတိ ဝိပဿနောဘာသော။ နိမိတ္တန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနနိမိတ္တံ။ ဧကပဒေနေဝါတိ ဧကဝစနေနေဝ။ ‘‘အနေန ပုဗ္ဗေပိ န ကိဉ္စိ မိစ္ဆာ ဝုတ္တပုဗ္ဗ’’န္တိ သတိံ လဘိတွာ။ ယထာဘူတဝါဒီတိ ဥပ္ပန္နဂါရဝါ။

အန္တောဝိဟာရေယေဝ အဟောသိ ဒဟရကုမာရော ဝိယ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ပရိဟရိတော။ မလေတိ သံကိလေသေ။ ဂါမတော ဘိက္ခူဟိ နီဟဋံ ဥပနီတံ ဘတ္တံ ဧတဿာတိ နီဟဋဘတ္တော၊ တေန နီဟဋဘတ္တေန ဘဂဝတာ။ ဧတ္တကံ ကထာမဂ္ဂန္တိ – ‘‘ဒွေမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပရိယေသနာ’’တိ အာရဘိတွာ ယာဝ – ‘‘နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ ပဒံ၊ ဧတ္တကံ ဒေသနာမဂ္ဂံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ – ‘‘တုမှေပိ မမဉ္စေဝ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနဉ္စ မဂ္ဂံ အာရူဠှာ၊ အရိယပရိယေသနာ တုမှာကံ ပရိယေသနာ’’တိ အဋ္ဌကထာဝစနံ။ တေန ပန – ‘‘သော ခေါ အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတ္တနာ ဇာတိဓမ္မော သမာနော…ပေ… အသံကိလိဋ္ဌံ အနုတ္တရံ ယောဂက္ခေမံ နိဗ္ဗာနံ အဇ္ဈဂမန္တိ၊ အထ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ မယာ ဧဝံ ဩဝဒိယမာနာ…ပေ… အနုတ္တရံ ယောဂက္ခေမံ နိဗ္ဗာနံ အဇ္ဈဂမံသု…ပေ… နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါ’’တိ ဣမဿေဝ သုတ္တပဒဿ အတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝါ ယံ ပုဗ္ဗေ အဝစ တုမှေပိ မမဉ္စေဝ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနဉ္စ မဂ္ဂံ အာရုဠှာ၊ အရိယပရိယေသနာ တုမှာကံ ပရိယေသနာတိ။ ဣမံ ဧကမေဝ အနုသန္ဓိံ ဒဿေန္တော အာဟရီ’’တိ။

၂၈၇။ အနဂါရိယာနမ္ပီတိ ပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ။ ပဉ္စကာမဂုဏဝသေန အနရိယပရိယေသနာ ဟောတိ ဂဓိတာဒိဘာဝေန ပရိဘုဉ္ဇနတော။ မိစ္ဆာဇီဝဝသေနပိ အနရိယပရိယေသနာ ဟောတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ¶ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဣဒါနိ စတူသု ပစ္စယေသု ကာမဂုဏေ နိဒ္ဓါရေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိဘောဂရသောတိ ပရိဘောဂပစ္စယပီတိသောမနဿံ။ အယံ ပန ရသသမာနတာဝသေန ဂဟဏံ ဥပါဒါယ ¶ ‘‘ရသော’’တိ ဝုတ္တော၊ န သဘာဝတော။ သဘာဝေန ဂဟဏံ ဥပါဒါယ ပီတိသောမနဿံ ဓမ္မာရမ္မဏံ သိယာ၊ န ရသာရမ္မဏံ။ အပ္ပစ္စဝေက္ခဏပရိဘောဂေါတိ ပစ္စဝေက္ခဏရဟိတော ပရိဘောဂေါ၊ ဣဒမတ္ထိတံ အနိဿာယ ဂဓိတာဒိဘာဝေန ပရိဘောဂေါတိ အတ္ထော။ ဂဓိတာတိ တဏှာယ ဗဒ္ဓါ။ မုစ္ဆိတာတိ မုစ္ဆံ မောဟံ ပမာဒံ အာပန္နာ။ အဇ္ဈောဂါဠှာတိ အဓိဩဂါဠှာ၊ တံ တံ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဌိတာ။ အာဒီနဝံ အပဿန္တာတိ သစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂေ ဒေါသံ အဇာနန္တာ။ အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂဟေတုအာဒီနဝံ နိဿရတိ အတိက္ကမတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။

ပါသရာသိန္တိ ပါသသမုဒါယံ။ လုဒ္ဒကော ဟိ ပါသံ ဩဍ္ဍေန္တော န ဧကံယေဝ၊ န စ ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဩဍ္ဍေတိ၊ အထ ခေါ တံတံမိဂါနံ အာဂမနမဂ္ဂံ သလ္လက္ခေတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဩဍ္ဍေန္တော ဗဟူယေဝ ဩဍ္ဍေတိ၊ တသ္မာ တေ စိတ္တေန ဧကတော ဂဟေတွာ ‘‘ပါသရာသီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝါဂုရဿ ဝါ ပါသပဒေသာနံ ဗဟုဘာဝတော ‘‘ပါသရာသီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပါသရာသိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ စူဠဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၈၈။ သေတပရိဝါရောတိ ¶ သေတပဋိစ္ဆဒေါ၊ သေတဝဏ္ဏာလင်္ကာရောတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ ပန ‘‘သေတာလင်္ကာရာ’’တိ အဿာလင်္ကာရော ဂဟိတော၊ ဣဓ စက္ကပဉ္ဇရကုဗ္ဗရာဒိရထာဝယဝေသု ကာတဗ္ဗာလင်္ကာရော။ ဧဝံ ဝုတ္တေနာတိ ဧဝံ ‘‘သေတာယ သုဒ’’န္တိအာဒိနာ ပကာရေန သံယုတ္တမဟာဝဂ္ဂေ (သံ။ နိ။ ၅။၄) ဝုတ္တေန။ နာတိမဟာ ယုဒ္ဓမဏ္ဍလေ သဉ္စာရသုခတ္ထံ။ ယောဓော သာရထီတိ ဒွိန္နံ၊ ပဟရဏဒါယကေန သဒ္ဓိံ တိဏ္ဏံ ဝါ။

နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောတိ နဂရသောဘနတ္ထံ။ ဣဒံ ကိရ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဇာဏုဿောဏိဋ္ဌာနန္တရံ ဇာတိသိဒ္ဓံ ပရမ္ပရာဂတံ စာရိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဣတော ဧတ္တကေဟိ ဒိဝသေဟီ’’တိအာဒိ။ စာရိတ္တဝသေန နဂရဝါသိနောပိ တထာ တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ ပုညဝါဒိမင်္ဂလကထနေ နိယုတ္တာ မာင်္ဂလိကာ။ သုဝတ္ထိပတ္တနာယ သောဝတ္ထိကာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝန္ဒီအာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ယသသိရိသမ္ပတ္တိယာတိ ယသသမ္ပတ္တိယာ သိရိသမ္ပတ္တိယာ စ၊ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ စေဝ ဝိဘဝသောဘာသမ္ပတ္တိယာ စာတိ အတ္ထော။

နဂရာဘိမုခေါ ¶ ပါယာသိ အတ္တနော ဘိက္ခာစာရဝေလာယ။ ပဏ္ဍိတော မညေတိ ဧတ္ထ မညေတိ ဣဒံ ‘‘မညတီ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ နိပါတပဒံ။ တဿ ဣတိ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ပဏ္ဍိတောတိ မညတီ’’တိ အာဟ။ အနုမတိပုစ္ဆာဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥဒါဟု နော’’တိ။ ‘‘တံ ကိံ မညတိ ဘဝံ ဝစ္ဆာယနော သမဏဿ ဂေါတမဿ ပညာဝေယျတ္တိယ’’န္တိ ဟိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပုန ဂဏှန္တော ‘‘ပဏ္ဍိတော မညေ’’တိ အာဟ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဝံ ဝစ္ဆာယနော၊ သမဏံ ဂေါတမံ ပဏ္ဍိတောတိ မညတိ၊ ဥဒါဟု နော’’တိ၊ ယထာ တေ ခမေယျ၊ တထာ နံ ကထေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။

အဟံ ကော နာမ၊ မမ အဝိသယော ဧသောတိ ဒဿေတိ။ ကော စာတိ ဟေတုနိဿက္ကေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ကုတော စာ’’တိ။ တထာ စာဟ ‘‘ကေန ကာရဏေန ဇာနိဿာမီ’’တိ၊ ယေန ကာရဏေန သမဏဿ ဂေါတမဿ ပညာဝေယျတ္တိယံ ဇာနေယျံ၊ တံ ကာရဏံ မယိ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဗုဒ္ဓါယေဝ ဘဝေယျ၊ အဗုဒ္ဓဿ သဗ္ဗထာ ဗုဒ္ဓဉာဏာနုဘာဝံ ဇာနိတုံ န သက္ကာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဩရမတ္တကံ သီလမတ္တကံ၊ ယေန ပုထုဇ္ဇနော တထာဂတဿ ဝဏ္ဏံ ဝဒမာနော ဝဒေယျ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇)၊ အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ ဒုဒ္ဒသာ ဒုရနုဗောဓာ ¶ …ပေ… ယေဟိ တထာဂတဿ ယထာဘုစ္စံ ဝဏ္ဏံ သမ္မာ ဝဒမာနော ဝဒေယျာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈) စ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘သောပိ နူနဿ တာဒိသောဝါ’’တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ။ ပသတ္ထ ပသတ္ထောတိ ပသတ္ထေဟိ အတ္တနော ဂုဏေဟေဝ သော ပသတ္ထော၊ န တဿ ကိတ္တိနာ၊ ပသံသာသဘာဝေနေဝ ပါသံသောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗဂုဏာန’’န္တိအာဒိ။ မဏိရတနန္တိ စက္ကဝတ္တိနော မဏိရတနံ။ သဒေဝကေ လောကေ ပါသံသာနမ္ပိ ပါသံသောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပသတ္ထေဟိ ဝါ’’တိ ဒုတိယဝိကပ္ပော ဂဟိတော။

အရဏီယတော အတ္ထော၊ သော ဧဝ ဝသတီတိ ဝသောတိ အတ္ထဝသော၊ တဿ တဿ ပယောဂဿ အာနိသံသဘူတံ ဖလန္တိ အာဟ ‘‘အတ္ထဝသန္တိ အတ္ထာနိသံသ’’န္တိ။ အတ္ထော ဝါ ဝုတ္တလက္ခဏော ဝသော ဧတဿာတိ အတ္ထဝသော၊ ကာရဏံ။ နာဂဝနဝါသိကောတိ ဟတ္ထိနာဂါနံ ဝိစရဏဝနေ တေသံ ဂဟဏတ္ထံ ဝသနကော။ အနုဂ္ဂဟိတသိပ္ပောတိ အသိက္ခိတဟတ္ထိသိပ္ပော အာယတဝိတ္ထတဿ ပဒမတ္တဿ ဒဿနေန ‘‘မဟာ ဝတ၊ ဘော နာဂေါ’’တိ နိဋ္ဌာဂမနတော။ ပရတော ပန ဘဂဝတာ ဝုတ္တဋ္ဌာနေ။ ဥဂ္ဂဟိတသိပ္ပော ပုရိသော နာဂဝနိကောတိ အာဂတော အာယတဝိတ္ထတဿ ¶ ပဒဿ ဥစ္စဿ စ နိသေဝိတဿ ဗျဘိစာရဘာဝံ ဉတွာ တတ္တကေန နိဋ္ဌံ အဂန္တွာ မဟာဟတ္ထိံ ဒိသွာဝ နိဋ္ဌာဂမနတော။ ဉာဏံ ပဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ ဉာဏပဒါနိ၊ ခတ္တိယပဏ္ဍိတာဒီနံ ဓမ္မဝိနယေ ဝိနီတတ္တာ ဝိနယေဟိ အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ။ တာနိ ဟိ တထာဂတဂန္ဓဟတ္ထိနော ဒေသနာဉာဏေန အက္ကန္တဋ္ဌာနာနိ။ စတ္တာရီတိ ပန ဝိနေယျာနံ ဣဓ ခတ္တိယပဏ္ဍိတာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓာနံယေဝ ဂဟိတတ္တာ။

၂၈၉။ ပုဂ္ဂလေသု ပညာယ စ နိပုဏတာ ပဏ္ဍိတသမညာ နိပုဏတ္ထဿ ဒဿနသမတ္ထတာဝသေနေဝါတိ အာဟ ‘‘သုခုမအတ္ထန္တရပဋိဝိဇ္ဈနသမတ္ထေ’’တိ။ ကတ-သဒ္ဒေါ ဣဓ နိပ္ဖန္နပရိယာယော။ ပရေ ပဝဒန္တိ ဧတ္ထ၊ ဧတေနာတိ ပရပ္ပဝါဒေါ၊ ပရသမယော။ ပရေဟိ ပဝဒနံ ပရပ္ပဝါဒေါ၊ ဝိဂ္ဂါဟိကကထာယ ပရဝါဒမဒ္ဒနံ။ တဒုဘယမ္ပိ ဧကတော ကတွာ ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝိညာတပရပ္ပဝါဒေ စေဝ ပရေဟိ သဒ္ဓိံ ကတဝါဒပရိစယေ စာ’’တိ၊ ပရသမယေသု ပရဝါဒမဒ္ဒနေသု စ နိပ္ဖန္နေတိ အတ္ထော။ ဝါလဝေဓိရူပေတိ ဝါလဝေဓိပတိရူပေ။ တေနာဟ ‘‘ဝါလဝေဓိဓနုဂ္ဂဟသဒိသေ’’တိ။ ဝါလန္တိ အနေကဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဿ အံသုသင်္ခါတံ ဝါလံ။ ဘိန္ဒန္တာ ဝိယာတိ ဃဋာဒိံ သဝိဂ္ဂဟံ မုဂ္ဂရာဒိနာ ဘိန္ဒန္တာ ဝိယ၊ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ဧကံသတော ဘိန္ဒန္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘အတ္ထံ ဂုယှံ ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ ပုစ္ဆိဿာမာ’’တိ သင်္ခတံ ပဒပဉှံ ပုစ္ဆန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုပဒမ္ပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဒေါသော။ ပုစ္ဆီယတီတိ ပဉှော၊ အတ္ထော။ ပုစ္ဆတိ ဧတေနာတိ ပဉှော၊ သဒ္ဒေါ။ တဒုဘယံ ဧကတော ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ဧဝရူပေ ပဉှေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဧဝံ ပုစ္ဆေယျ၊ ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇေယျာ’’တိ ¶ စ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနာနံ သိခါဝဂမနံ ဒဿေတိ။ သေယျောတိ ဥတ္တမော၊ ပရမော လာဘောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧဝံ အတ္တနော ဝါဒဝိဓမနဘယေနပိ ပရေ ဘဂဝန္တံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ န ဝိသဟန္တီတိ ဝတွာ ဣဒါနိ ဝါဒဝိဓမနေန ဝိနာပိ န ဝိသဟန္တိ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ စိတ္တံ ပသီဒတိ ပရေ အတ္တနော အတ္တဘာဝမ္ပိ ဝိဿတ္ထံ နိယျာဒေတုကာမာ ဟောန္တိ ဩဓိသကမေတ္တာဖရဏသဒိသတ္တာ တဿ မေတ္တာယနဿ။ ဒဿနသမ္ပန္နာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာယ သမ္ပန္နာ ဒဿနာနုတ္တရိယဘာဝတော၊ အတိဝိယ ဒဿနီယာတိ အတ္ထော။

သရဏဂမနဝသေန ¶ သာဝကာတိ လောကိယသရဏဂမနေန သာဝကာ၊ လောကုတ္တရသရဏဂမနေန ပန သာဝကတ္တံ ပရတော အာဂမိဿတိ၊ တဉ္စ ပဗ္ဗဇိတဝသေန ဝုစ္စတိ၊ ဣဓ ဂဟဋ္ဌဝသေန၊ ဥဘယတ္ထာပိ သရဏဂမနေန သာဝကတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေ ဟိ ပရလောကဝဇ္ဇဘယဒဿာဝိနော ကုလပုတ္တာ၊ အာစာရကုလပုတ္တာပိ တာဒိသာ ဘဝန္တိ။ ထောကေနာတိ ဣမိနာ ‘‘မနံ အနဿာမာ’’တိ ပဒဿတ္ထံ ဝဒတိ။

၂၉၀။ ဥဒါဟရီယတိ ဥဗ္ဗေဂပီတိဝသေနာတိ၊ တထာ ဝါ ဥဒါဟရဏံ ဥဒါနံ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒါဟာရံ ဥဒါဟရီ’’တိ။ အဿ ဓမ္မဿာတိ အဿ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မပုဗ္ဗကဿ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မဿ။ သောတိ ဟတ္ထိပဒေါပမော ဟတ္ထိပဒေါပမဘာဝေန ဝုစ္စမာနော ဓမ္မော။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧတ္တကေန ပရိဗ္ဗာဇကေန ဝုတ္တကထာမဂ္ဂမတ္တေန။ ကာမံ တေန ဝုတ္တကထာမဂ္ဂေနပိ ဟတ္ထိပဒေါပမဘာဝေန ဝုစ္စမာနော ဓမ္မော ပရိပုဏ္ဏောဝ အရဟတ္တံ ပါပေတွာ ပဝေဒိတတ္တာ၊ သော စ ခေါ သင်္ခေပတော၊ န ဝိတ္ထာရတောတိ အာဟ ‘‘န ဧတ္တာဝတာ ဝိတ္ထာရေန ပရိပူရော ဟောတီ’’တိ။ ယဒိ ယထာ ဝိတ္ထာရေန ဟတ္ထိပဒေါပမော ပရိပူရော ဟောတိ၊ တထာ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ၊ အထ ကသ္မာ ကုသလောတိ န ဝုတ္တောတိ စောဒနာ။

၂၉၁။ အာယာမတောပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဥဗ္ဗေဓေနပိ ရဿာတိ ဒဿေတိ။ နီစကာယာ ဟိ တာ ဟောန္တိ။ ဥစ္စာတိ ဥစ္စကာ။ နိသေဝနံ၊ နိသေဝတိ ဧတ္ထာတိ ဝါ နိသေဝိတံ။ နိသေဝနဉ္စေတ္ထ ကဏ္ဍုယိတဝိနောဒနတ္ထံ ဃံသနံ။ တေနာဟ ‘‘ခန္ဓပ္ပဒေသေ ဃံသိတဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဥစ္စာတိ အနီစာ၊ ဥဗ္ဗေဓဝန္တိယောတိ အတ္ထော။ ကာဠာရိကာတိ ဝိရဠဒန္တာ၊ ဝိသင်္ဂတဒန္တာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဒန္တာန’’န္တိအာဒိ။ ကဠာရတာယာတိ ဝိရဠတာယ။ အာရဉ္ဇိတာနီတိ ရဉ္ဇိတာနိ၊ ဝိလိခိတာနီတိ အတ္ထော။ ကဏေရုတာယာတိ ကုဋုမလသဏ္ဌာနတာယ။ အယံ ဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ သံသယိတနိစ္ဆယတ္ထော ယထာ အညတ္ထာပိ ‘‘အယံ ဝါ ဣမေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဗ္ဗဗာလော သဗ္ဗမူဠှော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၈၁)။

နာဂဝနံ ¶ ဝိယာတိ မဟာဟတ္ထိနော ဝါမနိကာဒီနဉ္စ ပဒဒဿနဋ္ဌာနဘူတံ နာဂဝနံ ဝိယ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နီဝရဏပ္ပဟာနာ ဓမ္မဒေသနာ တထာဂတဿ ¶ ဗာဟိရပရိဗ္ဗာဇကာဒီနဉ္စ ပဒဒဿနဘာဝတော။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယာတိ စ ‘‘တံ သုဏာဟီ’’တိ ပဒတော ပဋ္ဌာယ။ ကုသလော နာဂဝနိကော ဝိယ ယောဂါဝစရော ပရိယေသနဝသေန ပမာဏဂ္ဂဟဏတော။ မတ္ထကေ ဌတွာတိ ဣမဿ သုတ္တဿ ပရိယောသာနေ ဌတွာ။ ဣမသ္မိမ္ပိ ဌာနေတိ ‘‘ဧဝမေဝ ခေါ ဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိနာ ဥပမေယျဿ အတ္ထဿ ဥပညာသနဋ္ဌာနေပိ။

သွာယန္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၉၀) ဣဓ-သဒ္ဒမတ္တံ ဂဏှာတိ၊ န ယထာဝိသေသိတဗ္ဗံ ဣဓ-သဒ္ဒံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ကတ္ထစိ ပဒပူရဏမတ္တမေဝါ’’တိ။ လောကံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ လောက-သဒ္ဒေန သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တတ္တာ။ သေသပဒဒွယေ ပန သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနမတ္တေန တံ တံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဩကာသန္တိ ကဉ္စိ ပဒေသံ ဣန္ဒသာလဂုဟာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ပဒပူရဏမတ္တမေဝ ဩကာသာပဒိသနဿပိ အသမ္ဘဝတော။

တထာဂတ-သဒ္ဒါဒီနံ အတ္ထဝိသေသော မူလပရိယာယဋ္ဌကထာ(မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၂) ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာသု ဝုတ္တော ဧဝ။ တထာဂတဿ သတ္တနိကာယန္တောဂဓတာယ ‘‘ဣဓ ပန သတ္တလောကော အဓိပ္ပေတော’’တိ ဝတွာ တတ္ထာယံ ယသ္မိံ သတ္တနိကာယေ၊ ယသ္မိဉ္စ ဩကာသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေတိ ဣမိဿာ ဧဝ လောကဓာတုယာ။ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျု’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁၊ မ။ နိ။ ၃။၁၂၉၊ အ။ နိ။ ၁။၂၇၈၊ နေတ္တိ။ ၅၇၊ မိ။ ပ။ ၅။၁။၁) ဧတ္ထ ဇာတိခေတ္တဘူတာ ဒသသဟဿိလောကဓာတု ‘‘ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဣဓ ပန ဣမံယေဝ လောကဓာတုံ သန္ဓာယ ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိဿော ဟိ သင်္ဂီတိယော အာရုဠှေ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဝိသယခေတ္တံ အာဏာခေတ္တံ ဇာတိခေတ္တန္တိ တိဝိဓေ ခေတ္တေ ဌပေတွာ ဣမံ စက္ကဝါဠံ အညသ္မိံ စက္ကဝါဠေ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သုတ္တံ နတ္ထိ၊ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပန အတ္ထိ။ ကထံ? ‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထိ၊ သဒိသော မေ န ဝိဇ္ဇတိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၁၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ မိ။ ပ။ ၄။၅။၁၁)၊ ဧကောမှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ မဟာဝ။ ၁၁) ဧဝမာဒီနိ ဣမိဿာ လောကဓာတုယာ ဌတွာ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ – ‘‘ကိံ ပနာဝုသော၊ သာရိပုတ္တ၊ အတ္ထေတရဟိ ¶ အညော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဘဂဝတာ သမသမော သမ္ဗောဓိယန္တိ ဧဝံ ပုဋ္ဌာဟံ၊ ဘန္တေ၊ နောတိ ဝဒေယျ’’န္တိ ဝတွာ တဿ ကာရဏံ ဒဿေတုံ – ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော၊ ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ¶ ဣမံ သုတ္တံ ဒဿေန္တေန ဓမ္မသေနာပတိနာ စ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ ဣမံ လောကဓာတုံ ဌပေတွာ အညတ္ထ အနုပ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ ဟောတီတိ။

သုဇာတာယာတိအာဒိနာ ဝုတ္တေသု စတူသု ဝိကပ္ပေသု ပဌမော ဝိကပ္ပော ဗုဒ္ဓဘာဝါယ အာသန္နတရပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန ဝုတ္တော။ အာသန္နတရာယ ဟိ ပဋိပတ္တိယံ ဌိတော ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုစ္စတိ ဥပ္ပာဒဿ ဧကန္တိကတ္တာ၊ ပဂေဝ ပဋိပတ္တိယာ မတ္ထကေ ဌိတော။ ဒုတိယော ဗုဒ္ဓဘာဝါဝဟပဗ္ဗဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ အာသန္နပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန၊ တတိယော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မပါရိပူရိတော ပဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ပဋိပတ္တိဒဿနဝသေန။ န ဟိ မဟာသတ္တာနံ တုသိတဘဝူပပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏံ နာမ အတ္ထိ။ စတုတ္ထော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ။ ဗောဓိယာ နိယတဘာဝါပတ္တိတော ပဘုတိ ဟိ ဝိညူဟိ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတ္တုံ သက္ကာ ဥပ္ပာဒဿ ဧကန္တိကတ္တာ၊ ယထာ ပန ‘‘တိဋ္ဌန္တိ ပဗ္ဗတာ၊ သန္ဒန္တိ နဒိယော’’တိ တိဋ္ဌနသန္ဒနကိရိယာနံ အဝိစ္ဆေဒမုပါဒါယ ဝတ္တမာနပယောဂေါ၊ ဧဝံ ဥပ္ပာဒတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇနကိရိယာယ အဝိစ္ဆေဒမုပါဒါယ စတူသု ဝိကပ္ပေသု ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗပဌမံ ဥပ္ပန္နဘာဝန္တိ သဗ္ဗေဟိ ဥပရိ ဝုစ္စမာနေဟိ ဝိသေသေဟိ ပဌမံ တထာဂတဿ ဥပ္ပန္နတာသင်္ခါတံ အတ္ထိတာဝိသေသံ။

သော ဘဂဝါတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၆၄) ယော ‘‘တထာဂတော အရဟ’’န္တိအာဒိနာ ကိတ္တိတဂုဏော၊ သော ဘဂဝါ။ ဣမံ လောကန္တိ နယိဒံ မဟာဇနဿ သမ္မုခါမတ္တံ လောကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ အနဝသေသံ ပရိယာဒါယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ နိဒဿေတီ’’တိ။ ပဇာတတ္တာတိ ယထာသကံ ကမ္မကိလေသေဟိ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ။ ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပါရိသေသဉာယေန ဣတရေသံ ပဒန္တရေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ သဒေဝကန္တိ စ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထော။ ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန။ တတ္ထ ဟိ သော ဇာတော တန္နိဝါသီ စ။ ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပစ္စတ္ထိကပစ္စာမိတ္တသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏန္တိ ¶ နိဒဿနမတ္တမေတံ အပစ္စတ္ထိကာနံ အသမိတာဗာဟိတပါပါနဉ္စ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သဿမဏဗြာဟ္မဏိဝစနေန ဂဟိတတ္တာ။ ကာမံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိဝိသေသနာနံ ဝသေန သတ္တဝိသယော လောက-သဒ္ဒေါတိ ဝိညာယတိ တုလျယောဂဝိသယတ္တာ တေသံ၊ ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ပန အတုလျယောဂေပိ အယံ သမာသော လဗ္ဘတီတိ ဗျဘိစာရဒဿနတော ပဇာဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။

အရူပိနော ¶ သတ္တာ အတ္တနော အာနေဉ္ဇဝိဟာရေန ဝိဟရန္တာ ‘‘ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝါ’’တိ ဣမံ နိဗ္ဗစနံ လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရဒေဝလောကော ဂဟိတော’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၁၇)။ သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော ဂဟိတော တဿ သဝိသေသံ မာရဿ ဝသေ ဝတ္တနတော။ ရူပီ ဗြဟ္မလောကော ဂဟိတော အရူပီဗြဟ္မလောကဿ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ။ စတုပရိသဝသေနာတိ ခတ္တိယာဒိစတုပရိသဝသေန။ ဣတရာ ပန စတဿော ပရိသာ သမာရကာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ ဧဝါတိ။ အဝသေသသဗ္ဗသတ္တလောကော နာဂဂရုဠာဒိဘေဒေါ။

ဧတ္တာဝတာ ဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေန တေန ဝိသေသေန အဘာဂသောဝ လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတောတိ ဥက္ကံသဂဘိဝိဇာနနေန။ ပဉ္စသု ဟိ ဂတီသု ဒေဝလောကောဝ သေဋ္ဌော။ တတ္ထာပိ အရူပိနော ‘‘ဒူရသမုဿာရိတကိလေသဒုက္ခတာယ၊ သန္တပဏီတအာနေဉ္ဇဝိဟာရသမင်္ဂိတာယ၊ အတိဝိယ ဒီဃာယုကတာယာ’’တိ ဧဝမာဒီဟိ ဝိသေသေဟိ အတိဝိယ ဣတရေဟိ ဥက္ကဋ္ဌာ။ ဗြဟ္မာ မဟာနုဘာဝေါတိအာဒိံ ဒသသဟဿိယံ မဟာဗြဟ္မုနော ဝသေန ဝဒတိ။ ‘‘ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ အနုတ္တရန္တိ သေဋ္ဌံ နဝလောကုတ္တရံ။ ဘာဝါနုက္ကမော ဘာဝဝသေန ပရေသံ အဇ္ဈာသယဝသေန ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒီနံ ပဒါနံ အနုက္ကမော။ တီဟာကာရေဟီတိ ဒေဝမာရဗြဟ္မသဟိတတာသင်္ခါတေဟိ တီဟိ ပကာရေဟိ။ တီသု ပဒေသူတိ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒီသု တီသု ပဒေသု။ တေန တေနာကာရေနာတိ သဒေဝကတ္တာဒိနာ တေန တေန ပကာရေန။ တေဓာတုကမေဝ ပရိယာဒိန္နန္တိ ပေါရာဏာ ပနာဟူတိ ယောဇနာ။

အဘိညာတိ ¶ ယ-ကာရလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသော၊ အဘိဇာနိတွာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဘိညာယ၊ အဓိကေန ဉာဏေန ဉတွာ’’တိ။ အနုမာနာဒိပဋိက္ခေပေါတိ အနုမာနဥပမာနအတ္ထာပတ္တိအာဒိပဋိက္ခေပေါ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏာစာရတာယ ဟိ သဗ္ဗပစ္စက္ခာ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။ အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခန္တိ ဖလသမာပတ္တိသုခံ။ တေန ဝီတိမိဿာပိ ကဒါစိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဟိတွာပီ’’တိ။ ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ယသ္မိံ ခဏေ ပရိသာ သာဓုကာရံ ဝါ ဒေတိ၊ ယထာသုတံ ဝါ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တံ ခဏံ ပုဗ္ဗဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ ယထာပရိစ္ဆေဒဉ္စ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။

ဒေသကာယတ္တေန အာဏာဒိဝိဓိနာ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာတိ သာ ပရိယတ္တိဓမ္မဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာယ တာဝ စတုပ္ပဒိကာယပိ ဂါထာယာ’’တိအာဒိ။ သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဂတေန ယထာပရာဓာဒိသာသိတဗ္ဗဘာဝေန ¶ အနုသာသနံ တဒင်္ဂဝိနယာဒိဝသေန ဝိနယနံ သာသနန္တိ တံ ပဋိပတ္တိဓမ္မဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သီလသမာဓိဝိပဿနာ’’တိအာဒိ။ ကုသလာနန္တိ မဂ္ဂကုသလာနံ၊ ကုသလာနန္တိ ဝါ အနဝဇ္ဇာနံ။ တေန ဖလဓမ္မာနမ္ပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ အာဒိဘာဝေါ သီလဒိဋ္ဌီနံ တမ္မူလကတ္တာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ကထာဝဓိသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓော ဂါထာဝသေန သုတ္တဝသေန စ ဝဝတ္ထိတော ပရိယတ္တိဓမ္မော၊ ယော ဣဓေဝ ‘‘ဒေသနာ’’တိ ဝုတ္တော။ တဿ ပန အတ္ထော ဝိသေသေန သီလာဒိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော…ပေ… နိဗ္ဗာနံ ဒဿေတီ’’တိ။ တတ္ထ သီလံ ဒဿေတွာတိ သီလဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရံ သီလံ ဂဟိတံ။ တထာ မဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရော မဂ္ဂေါတိ တဒုဘယေန အနဝသေသတော ပရိယတ္တိအတ္ထံ ပရိယာဒိယတိ။ တေနာတိ သီလာဒိဒဿနေန။ အတ္ထဝသေန ဟိ ဣဓ ဒေသနာယ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝေါ အဓိပ္ပေတော။ ကထိကသဏ္ဌိတီတိ ကထိကဿ သဏ္ဌာနံ ကထနဝသေန သမဝဋ္ဌာနံ။

န သော သာတ္ထံ ဒေသေတိ နိယျာနတ္ထဝိရဟတော တဿာ ဒေသနာယ။ ဧကဗျဉ္ဇနာဒိယုတ္တာ ဝါတိ သိထိလာဒိဘေဒေသု ဗျဉ္ဇနေသု ဧကပ္ပကာရေနေဝ၊ ဒွိပ္ပကာရေနေဝ ဝါ ဗျဉ္ဇနေန ယုတ္တာ ဝါ ဒမိဠဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗတ္ထ နိရောဋ္ဌံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗတာယ သဗ္ဗနိရောဋ္ဌဗျဉ္ဇနာ ဝါ ကိရာတဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗတ္ထေဝ ဝိဿဇ္ဇနီယယုတ္တတာယ ¶ သဗ္ဗဝိဿဋ္ဌဗျဉ္ဇနာ ဝါ ယဝနဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗတ္ထေဝ သာနုသာရတာယ သဗ္ဗနိဂ္ဂဟိတဗျဉ္ဇနာ ဝါ ပါရသိကာဒိမိလက္ခဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗာပေသာ ဧကဒေသဗျဉ္ဇနဝသေနေဝ ပဝတ္တိယာ အပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနာတိ ကတွာ ‘‘အဗျဉ္ဇနာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အမက္ခေတွာတိ အပလိစ္ဆေတွာ အဝိနာသေတွာ၊ အဟာပေတွာတိ ဝါ အတ္ထော။

ဘဂဝါ ယမတ္ထံ ဉာပေတုံ ဧကဂါထမ္ပိ ဧကဝါကျမ္ပိ ဒေသေတိ၊ တမတ္ထံ တာယ ဒေသနာယ သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏမေဝ ကတွာ ဒေသေတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထာတိ အာဟ ‘‘ဧကဒေသနာပိ အပရိပုဏ္ဏာ နတ္ထီ’’တိ။ ဥလ္လုမ္ပနသဘာဝသဏ္ဌိတေနာတိ သံကိလေသပက္ခတော ဝဋ္ဋဒုက္ခတော စ ဥဒ္ဓရဏသဘာဝါဝဋ္ဌိတေန စိတ္တေန။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သိက္ခာတ္တယသင်္ဂဟံ သကလံ သာသနံ ဣဓ ‘‘ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏာနိ သဗ္ဗပဒါနိ ယောဇေတွာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ…ပေ… ပကာသေတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ အာဟ။

ဒူရသမုဿာရိတမာနဿေဝ သာသနေ သမ္မာပဋိပတ္တိ သမ္ဘဝတိ၊ န မာန ဇာတိကဿာတိ အာဟ ‘‘နိဟတမာနတ္တာ’’တိ။ ဥဿန္နတ္တာတိ ဗဟုလဘာဝတော။ ဘောဂါရောဂျာဒိဝတ္ထုကာ မဒါ သုပ္ပဟေယျာ ဟောန္တိ နိမိတ္တဿ အနဝဋ္ဌာနတော’ န တထာ ကုလဝိဇ္ဇာမဒါတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏကုလီနာနံ ပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ ဇာတိဝိဇ္ဇာ နိဿာယ မာနဇပ္ပနံ ဒုပ္ပဇဟန္တိ အာဟ ‘‘ယေဘုယျေန ဟိ…ပေ… မာနံ ကရောန္တီ’’တိ ¶ ။ ဝိဇာတိတာယာတိ နိဟီနဇာတိတာယ။ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောန္တီတိ သုဝိသုဒ္ဓိံ ကတွာ သီလံ ရက္ခိတုံ န သက္ကောန္တိ။ သီလဝသေန ဟိ သာသနေ ပတိဋ္ဌာတိ။ ပတိဋ္ဌာတုန္တိ ဝါ သစ္စပဋိဝေဓေန လောကုတ္တရာယ ပတိဋ္ဌာယ ပတိဋ္ဌာတုံ။ ယေဘုယျေန ဟိ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ သုဇာတာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ န ဒုဇ္ဇာတာ။

ပရိသုဒ္ဓန္တိ ရာဂါဒီနံ အစ္စန္တမေဝ ပဟာနဒီပနတော နိရုပက္ကိလေသတာယ သဗ္ဗသော ဝိသုဒ္ဓံ။ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတီတိ ပေါထုဇ္ဇနိကသဒ္ဓါဝသေန သဒ္ဒဟတိ။ ဝိညုဇာတိကာနဉှိ ဓမ္မသမ္ပတ္တိဂဟဏပုဗ္ဗိကာ သဒ္ဓါသိဒ္ဓိ ဓမ္မပမာဏဓမ္မပ္ပသန္နဘာဝတော။ ဇာယမ္ပတိကာ ဝသန္တီတိ ကာမံ ‘‘ဇာယမ္ပတိကာ’’တိ ဝုတ္တေ ဃရသာမိကဃရသာမိနိဝသေန ဒွိန္နံယေဝ ဂဟဏံ ဝိညာယတိ။ ယဿ ပန ¶ ပုရိသဿ အနေကာ ပဇာပတိယော ဟောန္တိ၊ တတ္ထ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗံ? ဧကာယပိ တာယ ဝါသော သမ္ဗာဓောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒွေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရာဂါဒိနာ သကိဉ္စနဋ္ဌေန၊ ခေတ္တဝတ္ထုအာဒိနာ သပလိဗောဓဋ္ဌေန။ ရာဂရဇာဒီနံ အာဂမနပထတာပိ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနတာ ဧဝါတိ ဒွေပိ ဝဏ္ဏနာ ဧကတ္ထာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ အလဂ္ဂနဋ္ဌေနာတိ အသဇ္ဇနဋ္ဌေန အပ္ပဋိဗဒ္ဓဘာဝေန။ ဧဝံ အကုသလကုသလပ္ပဝတ္တီနံ ဌာနဘာဝေန ဃရာဝါသပဗ္ဗဇ္ဇာနံ သမ္ဗာဓဗ္ဘောကာသတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကုသလပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ အဋ္ဌာနဌာနဘာဝေန တေသံ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သင်္ခေပကထာတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဒုဒ္ဓါရံ အကတွာ သင်္ခေပတော အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ ဧကမ္ပိ ဒိဝသန္တိ ဧကဒိဝသမတ္တမ္ပိ။ အခဏ္ဍံ ကတွာတိ ဒုက္ကဋမတ္တဿပိ အနာပဇ္ဇနေန အခဏ္ဍိတံ ကတွာ။ ကိလေသမလေန အမလီနန္တိ တဏှာသံကိလေသာဒိဝသေန အသံကိလိဋ္ဌံ ကတွာ။ ပရိဒဟိတွာတိ နိဝါသေတွာ စေဝ ပါရုပိတွာ စ။ အဂါရဝါသော အဂါရံ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ တဿ ဝဍ္ဎိအာဝဟံ အဂါရဿ ဟိတံ။ ဘောဂက္ခန္ဓောတိ ဘောဂရာသိ ဘောဂသမုဒါယော။ အာဗန္ဓနဋ္ဌေနာတိ ‘‘ပုတ္တော နတ္တာ’’တိအာဒိနာ ပေမဝသေန သပရိစ္ဆေဒံ သမ္ဗန္ဓနဋ္ဌေန။ ‘‘အမှာကမေတေ’’တိ ဉာယန္တီတိ ဉာတီ။ ပိတာမဟပိတုပုတ္တာဒိဝသေန ပရိဝတ္တနဋ္ဌေန ပရိဝဋ္ဋော။

၂၉၂။ သာမညဝါစီပိ သိက္ခာ-သဒ္ဒေါ သာဇီဝ-သဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဥပရိ ဝုစ္စမာနဝိသေသာပေက္ခာယ စ ဝိသေသနိဝိဋ္ဌောဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယာ ဘိက္ခူနံ အဓိသီလသင်္ခါတာ သိက္ခာ’’တိ။ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန သိက္ခာ။ သဟ အာဇီဝန္တိ ဧတ္ထာတိ သာဇီဝေါ။ သိက္ခနဘာဝေနာတိ သိက္ခာယ သာဇီဝေ စ သိက္ခနဘာဝေန။ သိက္ခံ ပရိပူရေန္တောတိ သီလသံဝရံ ပရိပူရေန္တော။ သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တောတိ – ‘‘နာမကာယော ပဒကာယော နိရုတ္တိကာယော ဗျဉ္ဇနကာယော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၃၉) ဝုတ္တသိက္ခာပဒံ ဘဂဝတော ဝစနံ အဝီတိက္ကမန္တော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဣဒမေဝ ¶ စ ဒွယံ ‘‘သိက္ခန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာဇီဝါနတိက္ကမော သိက္ခာပါရိပူရိယာ ပစ္စယော။ တတော ဟိ ယာဝ မဂ္ဂါ သိက္ခာပါရိပူရီ ဟောတီတိ။

ပဇဟိတွာတိ သမာဒါနဝသေန ပရိစ္စဇိတွာ။ ပဟီနကာလတော ပဋ္ဌာယ…ပေ… ဝိရတောဝါတိ ဧတေန ပဟာနဿ ဝိရတိယာ စ သမာနကာလတံ ဒဿေတိ ¶ ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပဟာယာ’’တိ ကထံ ပုရိမကာလနိဒ္ဒေသောတိ? တထာ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဥပါဒါယ။ ဓမ္မာနဉှိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ အပေက္ခိတေ သဟဇာတာနမ္ပိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ဂဟဏံ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဝေနေဝ ဟောတီတိ ဂဟဏပဝတ္တိအာကာရဝသေန ပစ္စယဘူတေသု ဟိရောတ္တပ္ပဉာဏာဒီသု ပဟာနကိရိယာယ ပုရိမကာလဝေါဟာရော၊ ပစ္စယုပ္ပန္နာသု စ ဝိရတီသု ဝိရမဏကိရိယာယ အပရကာလဝေါဟာရော စ ဟောတီတိ ‘‘ပဟာယ ပဋိဝိရတော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဟာယာတိ ဝါ သမာဒါနကာလဝသေန ဝုတ္တံ၊ ပစ္ဆာ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုသမာယောဂဝသေန ပဋိဝိရတောတိ။ ပဟာယာတိ ဝါ –

‘‘နိဟန္တွာန တမောခန္ဓံ၊ ဥဒိတောယံ ဒိဝါကရော၊

ဝဏ္ဏပဘာယ ဘာသေတိ၊ ဩဘာသေတွာ သမုဂ္ဂတော’’တိ စ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၅၇၈) –

ဧဝမာဒီသု ဝိယ သမာနကာလဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ပါဏော အတိပါတီယတိ ဧတေနာတိ ပါဏာတိပါတော၊ ပါဏဃာတဟေတုဘူတော အဟိရိကာနောတ္တပ္ပဒေါသမောဟဝိဟိံ သာဒိကော စေတနာပဓာနော သံကိလေသဓမ္မော၊ တံ သမာဒါနဝသေန ပဟာယ။ တတော…ပေ… ဝိရတောဝ ဟောတီတိ အဝဓာရဏေန တဿာ ဝိရတိယာ ကာလာဒိဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတိ။ ယထာ ဟိ အညေ သမာဒိန္နဝိရတိကာပိ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တတာယ လာဘဇီဝိကာဒိဟေတု သမာဒါနံ ဘိန္ဒန္တေဝ၊ န ဧဝမယံ။ အယံ ပန ပဟီနကာလတော ပဋ္ဌာယ ဩရတော ဝိရတောတိ။ အဒိန္နာဒါနံ ပဟာယာတိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒဏ္ဍနံ ဒဏ္ဍနိပါတနံ ဒဏ္ဍော။ မုဂ္ဂရာဒိပဟရဏဝိသေသောပိ ဣဓ ပဟရဏဝိသေသောတိ အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘ဌပေတွာ ဒဏ္ဍံ သဗ္ဗမ္ပိ အဝသေသံ ဥပကရဏ’’န္တိ။ ဒဏ္ဍနသင်္ခါတဿ ပရဝိဟေဌနဿ ပရိဝဇ္ဇိတဘာဝဒီပနတ္ထံ ဒဏ္ဍသတ္ထာနံ နိက္ခေပဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ပရူပဃာတတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ ဝိဟိံသနဘာဝတောတိ ဝိဗာဓနဘာဝတော။ လဇ္ဇီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တလဇ္ဇာယ ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ပါပဇိဂုစ္ဆနပါပုတ္တာသရဟိတံ၊ ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထိ။ ယဿ ဝါ ဓမ္မဂရုတာယ ဓမ္မဿ စ အတ္တာဓီနတ္တာ အတ္တာဓိပတိဘူတာ လဇ္ဇာကိစ္စကာရီ၊ တဿ ¶ လောကာဓိပတိဘူတံ ဩတ္တပ္ပံ ကိစ္စကရန္တိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ‘‘လဇ္ဇီ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဒယံ မေတ္တစိတ္တတံ အာပန္နောတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ¶ ဒယာ-သဒ္ဒေါ ‘‘အဒယာပန္နော’’တိအာဒီသု ကရုဏာယ ဝတ္တတီတိ? သစ္စမေတံ၊ အယံ ပန ဒယာ-သဒ္ဒေါ အနုရက္ခဏတ္ထံ အန္တောနီတံ ကတွာ ပဝတ္တမာနော မေတ္တာယ စ ကရုဏာယ စ ပဝတ္တတီတိ ဣဓ မေတ္တာယ ပဝတ္တမာနော ဝုတ္တော။ မိဇ္ဇတိ သိနိယှတီတိ မေတ္တာ၊ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ၊ မေတ္တံ စိတ္တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တစိတ္တော၊ တဿ ဘာဝေါ မေတ္တစိတ္တတာ၊ မေတ္တာဣစ္စေဝ အတ္ထော။

သဗ္ဗပါဏဘူတဟိတာနုကမ္ပီတိ ဧတေန တဿာ ဝိရတိယာ သတ္တဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတိ။ ပါဏဘူတေတိ ပါဏဇာတေ။ အနုကမ္ပကောတိ ကရုဏာယနကော။ ယသ္မာ ပန မေတ္တာ ကရုဏာယ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တာယ ဧဝ ဒယာပန္နတာယာ’’တိ။ ဧဝံ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ပါဏာတိပါတာ ဝိရတိ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တေဟိ လဇ္ဇာမေတ္တာကရုဏာဓမ္မေဟိ သမင်္ဂိဘာဝေါ ဒဿိတော၊ သဒ္ဓိံ ပိဋ္ဌိဝဋ္ဋကဓမ္မေဟီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထာဟ – ကသ္မာ ‘‘ပါဏာတိပါတံ ပဟာယာ’’တိ ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော၊ နနု နိရဝသေသာနံ ပါဏာနံ အတိပါတတော ဝိရတိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ? တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗပါဏဘူတဟိတာနုကမ္ပီ ဝိဟရတီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗေ ပါဏဘူတေ ဟိတေန အနုကမ္ပကော’’တိ ပုထုဝစနနိဒ္ဒေသောတိ? သစ္စမေတံ၊ ပါဏဘာဝသာမညဝသေန ပနေတ္ထ ပါဠိယံ အာဒိတော ဧကဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော၊ သဗ္ဗသဒ္ဒသန္နိဓာနေန ပုထုတ္တံ ဝိညာယမာနမေဝါတိ သာမညနိဒ္ဒေသံ အကတွာ ဘေဒဝစနိစ္ဆာဝသေန ဒဿေတုံ အဋ္ဌကထာယံ ဗဟုဝစနဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော။ ကိဉ္စ ဘိယျော – သာမညတော သံဝရသမာဒါနံ၊ တဗ္ဗိသေသတော သံဝရဘေဒေါတိ ဣမဿ ဝိသေသဿ ဒဿနတ္ထံ အယံ ဝစနဘေဒေါ ကတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိဟရတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရော ဟုတွာ ဧကသ္မိံ ဣရိယာပထေ ဥပ္ပန္နံ ဒုက္ခံ အညေန ဣရိယာပထေန ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ အတ္တဘာဝံ ဟရတိ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဣရိယတိ ပါလေတီ’’တိ။

န ကေဝလံ ကာယဝစီပယောဂဝသေန အာဒါနမေဝ၊ အထ ခေါ အာကင်္ခပိဿ ပရိစ္စတ္တဝတ္ထုဝိသယာဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တေနပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ထေနေတိ ထေယျံ ကရောတီတိ ထေနော၊ စောရော။ သုစိဘူတေနာတိ ဧတ္ထ သုစိဘာဝေါ အဓိကာရတော သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနတော စ ထေယျသံကိလေသဝိရမဏန္တိ အာဟ ‘‘အထေနတ္တာယေဝ သုစိဘူတေနာ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘လဇ္ဇီ ¶ ဒယာပန္နော’’တိအာဒိ န ဝုတ္တံ၊ အဓိကာရဝသေန ပန အတ္ထတော ဝါ ဝုတ္တမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ လဇ္ဇာဒယော ပါဏာတိပါတပဟာနဿ ဝိသေသပစ္စယော၊ ဧဝံ အဒိန္နာဒါနပဟာနဿပီတိ၊ တသ္မာ သာပိ ပါဠိ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ အထ ဝါ သုစိဘူတေနာတိ ဧတေန ဟိရောတ္တပ္ပာဒီဟိ ¶ သမန္နာဂမော၊ အဟိရိကာဒီနဉ္စ ပဟာနံ ဝုတ္တမေဝါတိ ‘‘လဇ္ဇီ’’တိအာဒိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အသေဋ္ဌစရိယန္တိ အသေဋ္ဌာနံ စရိယံ၊ အသေဋ္ဌံ ဝါ စရိယံ။ မိထုနာနံ ဝုတ္တာကာရေန သဒိသဘူတာနံ အယန္တိ မိထုနော၊ ယထာဝုတ္တော ဒုရာစာရော။ အာရာစာရီ မေထုနာတိ ဧတေန – ‘‘ဣဓ ဗြာဟ္မဏ၊ ဧကစ္စော…ပေ… န ဟေဝ ခေါ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ အပိစ ခေါ မာတုဂါမဿ ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနနှာပနသမ္ဗာဟနံ သာဒိယတိ၊ သော တဒဿာဒေတိ၊ တံ နိကာမေတိ၊ တေန စ ဝိတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၅၀) ဝုတ္တာ သတ္တဝိဓမေထုနသံယောဂါပိ ပဋိဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သစ္စေန သစ္စန္တိ ပုရိမေန ဝစီသစ္စေန ပစ္ဆိမံ ဝစီသစ္စံ သန္ဒဟတိ အသစ္စေန အနန္တရိကတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဟလိဒ္ဒိရာဂေါ ဝိယ န ထိရကတော ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကထာယ အနဝဋ္ဌိတဘာဝေန ဟလိဒ္ဒိရာဂသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ပုဂ္ဂလဿ။ ပါသာဏလေခါ ဝိယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သဒ္ဓါ အယတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ သဒ္ဓါယော၊ သဒ္ဓါယော ဧဝ သဒ္ဓါယိကော ယထာ ‘‘ဝေနယိကော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈)၊ သဒ္ဓါယ ဝါ အယိတဗ္ဗော သဒ္ဓါယိကော၊ သဒ္ဓေယျောတိ အတ္ထော။ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိဝိသံဝါဒနတောတိ အဓိပ္ပာယော။

အနုပ္ပဒါတာတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၉၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၁၉၈) အနုဗလပ္ပဒါတာ၊ အနုဝတ္တနဝသေန ဝါ ပဒါတာ။ ကဿ ပန အနုဝတ္တနံ ပဒါနဉ္စာတိ? ‘‘သဟိတာန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ သန္ဓာနဿာတိ ဝိညာယတိ။ တေနာဟ ‘‘သန္ဓာနာနုပ္ပဒါတာ’’တိ။ ယသ္မာ ပန အနုဝတ္တနဝသေန သန္ဓာနဿ ပဒါနံ အာဓာနံ၊ ရက္ခဏံ ဝါ ဒဠှီကရဏံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ ဇနေ သမဂ္ဂေ ဒိသွာ’’တိအာဒိ။ အာရမန္တိ ဧတ္ထာတိ အာရာမော၊ ရမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ယသ္မာ ပန အာ-ကာရေန ဝိနာပိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမဂ္ဂရာမောတိပိ ပါဠိ၊ အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော’’တိ။

ဧတ္ထာတိ ¶ –

‘‘နေလင်္ဂေါ သေတပစ္ဆာဒေါ၊ ဧကာရော ဝတ္တတီ ရထော၊

အနီဃံ ပဿ အာယန္တံ၊ ဆိန္နသောတံ အဗန္ဓန’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇၊ ဥဒါ။ ၆၅၊ ပေဋကော။ ၂၅၊ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၉) –

ဣမိဿာ ¶ ဂါထာယ။ သီလဉှေတ္ထ ‘‘နေလင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ – စိတ္တော ဂဟပတိ၊ ‘‘နေလင်္ဂန္တိ ခေါ၊ ဘန္တေ၊ သီလာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၉)။ သုကုမာရာတိ အဖရုသတာယ မုဒုကာ။ ပုရဿ ဧသာတိ ဧတ္ထ ပုရ-သဒ္ဒေါ တန္နိဝါသီဝါစကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၉) ဝိယ။ တေနေဝါဟ ‘‘နဂရဝါသီန’’န္တိ။ မနံ အပ္ပာယတိ ဝဍ္ဎေတီတိ မနာပါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဝုဒ္ဓိကရာ’’တိ။

ကာလဝါဒီတိအာဒိ သမ္ဖပ္ပလာပါပဋိဝိရတဿ ပဋိပတ္တိဒဿနံ။ အတ္ထသံဟိတာပိ ဟိ ဝါစာ အယုတ္တကာလပယောဂေန အတ္ထာဝဟာ န သိယာတိ အနတ္ထဝိညာပနဝါစံ အနုလောမေတိ၊ တသ္မာ သမ္ဖပ္ပလာပံ ပဇဟန္တေန အကာလဝါဒိတာ ပရိဟရိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာလဝါဒီ’’တိ။ ကာလေ ဝဒန္တေနပိ ဥဘယာနတ္ထသာဓနတော အဘူတံ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဘူတဝါဒီ’’တိ။ ဘူတဉ္စ ဝဒန္တေန ယံ ဣဓလောက-ပရလောက-ဟိတသမ္ပာဒကံ၊ တဒေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထံ ဝဒန္တေနပိ လောကိယဓမ္မသန္နိဿိတမေဝ အဝတွာ လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဓမ္မဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ စ အတ္ထော လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတော ဟောတိ၊ တံဒဿနတ္ထံ ‘‘ဝိနယဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စန္နဉှိ သံဝရဝိနယာနံ၊ ပဉ္စန္နဉ္စ ပဟာနဝိနယာနံ ဝသေန ဝုစ္စမာနော အတ္ထော နိဗ္ဗာနာဓိဂမဟေတုဘာဝတော လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတော ဟောတီတိ။ ဧဝံ ဂုဏဝိသေသယုတ္တောဝ အတ္ထော ဝုစ္စမာနော ဒေသနာကောသလ္လေ သတိ သောဘတိ၊ ကိစ္စကရော စ ဟောတိ၊ န အညထာတိ ဒဿေတုံ ‘‘နိဓာနဝတိံ ဝါစံ ဘာသိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တံ ဒေသနာကောသလ္လံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကာလေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုစ္ဆာဒိဝသေန ဟိ ဩတိဏ္ဏဝါစာဝတ္ထုသ္မိံ ဧကံသာဒိဗျာကရဏဝိဘာဂံ သလ္လက္ခေတွာ ဌပနာဟေတုဥဒါဟရဏံ သံသန္ဒနာဒိံ တံတံကာလာနုရူပံ ဝိဘာဝေန္တိယာ ပရိမိတပရိစ္ဆိန္နရူပါယ ဝိပုလတရ-ဂမ္ဘီရောဒါရ-ပရမတ္ထ-ဝိတ္ထာရသင်္ဂါဟိကာယ ကထာယ ဉာဏဗလာနုရူပံ ပရေ ယာထာဝတော ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာပေန္တော ‘‘ဒေသနာကုသလော’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၉၃။ ဧဝံ ¶ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ မူလသိက္ခာပဒါနိ ဝိဘာဝေတွာ သတိပိ အဘိဇ္ဈာဒိပဟာနဣန္ဒြိယသံဝရသတိသမ္ပဇညဇာဂရိယာနုယောဂါဒိကေ ဥတ္တရဒေသနာယံ ဝိဘာဝေတုံ တံ ပရိဟရိတွာ အာစာရသီလဿေဝ ဝိဘဇနဝသေန ပါဠိ ပဝတ္တာတိ တဒတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဗီဇာနံ ဂါမော သမူဟော ဗီဇဂါမော။ ဘူတာနံ ဇာတာနံ နိဗ္ဗတ္တာနံ ရုက္ခဂစ္ဆလတာဒီနံ သမူဟော ဘူတဂါမော။ နနု စ ရုက္ခာဒယော စိတ္တရဟိတတာယ န ဇီဝါ၊ စိတ္တရဟိတတာ စ ပရိပ္ဖန္ဒာဘာဝတော ဆိန္နေ ဝိရုဟနတော ဝိသဒိသဇာတိကဘာဝတော စတုယောနိအပရိယာပန္နတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဝုဍ္ဎိ ပန ပဝါဠသိလာလဝဏာနမ္ပိ ဝိဇ္ဇတီတိ န တေသံ ဇီဝဘာဝေ ¶ ကာရဏံ၊ ဝိသယဂ္ဂဟဏဉ္စ နေသံ ပရိကပ္ပနာမတ္တံ သုပနံ ဝိယ စိဉ္စာဒေနံ၊ တထာ ဒေါဟဠာဒယော၊ တတ္ထ ကသ္မာ ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ပဋိဝိရတိ ဣစ္ဆိတာတိ? သမဏသာရုပ္ပတော တန္နိဝါသိသတ္တာနုရက္ခဏတော စ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဇီဝသညိနော ဟိ မောဃပုရိသ မနုဿာ ရုက္ခသ္မိ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၈၉)။

မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ၊ မူလဗီဇံ ဧတဿာတိပိ မူလဗီဇံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဖဠုဗီဇန္တိ ပဗ္ဗဗီဇံ။ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟဏသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇသဒ္ဒေါ တဒတ္ထသံသိဒ္ဓိယာ မူလာဒီသုပိ ကေသုစိ ပဝတ္တတီတိ မူလာဒိတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကေန ဗီဇ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗီဇဗီဇ’’န္တိ ‘‘ရူပရူပံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၄၄၉)၊ ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၇၊ ၅။၁၆၅၊ နေတ္တိ။ ၁၁) စ ယထာ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဗီဇဂါမဘူတဂါမံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဗီဇဂါမော ဧဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ နနု အဝေါစုမှ – ‘‘မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ၊ မူလဗီဇံ ဧတဿာတိပိ မူလဗီဇ’’န္တိ။ တတ္ထ ပုရိမေန ဗီဇဂါမော နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ ဒုတိယေန ဘူတဂါမော၊ ဒုဝိဓောပေသ မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇန္တိ သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဧကသေသနယေန ဝါ ဥဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဉ္စဝိဓဿာ’’တိအာဒိ။ နီလတိဏရုက္ခာဒိကဿာတိ အလ္လတိဏဿ စေဝ အလ္လရုက္ခာဒိကဿ စ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆလတာဒီနံ သင်္ဂဟော။

ဧကံ ဘတ္တံ ဧကဘတ္တံ၊ တံ အဿ အတ္ထီတိ ဧကဘတ္တိကော။ သော ပန ရတ္တိဘောဇနေနပိ သိယာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ အာဟ ‘‘ရတ္တူပရတော’’တိ။ ဧဝမ္ပိ အပရဏှဘောဇီပိ သိယာ ဧကဘတ္တိကောတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဝိရတော ဝိကာလဘောဇနာ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ အရုဏုဂ္ဂမနကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈနှိကာ အယံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏော ဘောဇနဿ ကာလော နာမ၊ တဒညော ဝိကာလော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဒုတိယပဒေန ရတ္တိဘောဇနဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ‘‘အတိက္ကန္တေ မဇ္ဈနှိကေ ယာဝ သူရိယတ္ထင်္ဂမနာ ဘောဇနံ ဝိကာလဘောဇနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။

‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃၊ နေတ္တိ။ ၃၀၊ ၅၀၊ ၁၁၆၊ ၁၂၄) ဘဂဝတော သာသနံ အစ္စန္တရာဂုပ္ပတ္တိယာ နစ္စာဒိဒဿနံ န အနုလောမေတီတိ အာဟ ‘‘သာသနဿ အနနုလောမတ္တာ’’တိ။ အတ္တနာ ပယောဇိယမာနံ၊ ပရေဟိ ပယောဇာပိယမာနဉ္စ နစ္စံ နစ္စဘာဝသာမညေန ပါဠိယံ ဧကေနေဝ နစ္စ-သဒ္ဒေန ဂဟိတံ၊ တထာ ဂီတဝါဒိတ-သဒ္ဒေန စာတိ အာဟ ‘‘နစ္စနနစ္စာပနာဒိဝသေနာ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂါယနဂါယာပနဝါဒနဝါဒါပနာနိ သင်္ဂယှန္တိ။ ဒဿနေန စေတ္ထ သဝနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဝိရူပေကသေသနယေန ¶ ။ ယထာသကံ ဝိသယဿ အာလောစနသဘာဝတာယ ဝါ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ သဝနကိရိယာယပိ ဒဿနသင်္ခေပသဗ္ဘာဝတော ‘‘ဒဿနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စဟိ ဝိညာဏေဟိ န ကဉ္စိ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇာနာတိ အညတြ အဘိနိပါတမတ္တာ’’တိ။ အဝိသူကဘူတဿ ဂီတဿ သဝနံ ကဒါစိ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသူကဘူတာ ဒဿနာ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပရမတ္ထဇောတိကာယံ ခုဒ္ဒကဋ္ဌကထာယံ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၂။ပစ္ဆိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) ‘‘ဓမ္မူပသံဟိတံ ဂီတံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဂီတူပသံဟိတော ဓမ္မော န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ယံ ကိဉ္စီတိ ဂန္ထိတံ ဝါ အဂန္ထိတံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ပုပ္ဖံ။ ဂန္ဓဇာတန္တိ ဂန္ဓဇာတိကံ။ တဿပိ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ဝစနတော ပိသိတဿ အပိသိတဿပိ ယဿ ကဿစိ ဝိလေပနာဒိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။

ဥစ္စာတိ ဥစ္စ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဧကံ သဒ္ဒန္တရံ။ သေတိ ဧတ္ထာတိ သယနံ။ ဥစ္စာသယနံ မဟာသယနဉ္စ သမဏသာရုပ္ပရဟိတံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ပမာဏာတိက္ကန္တံ အကပ္ပိယတ္ထရဏ’’န္တိ။ အာသနဉ္စေတ္ထ သယနေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပန အာဓာရေ ပဋိက္ခိတ္တေ တဒါဓာရာ ကိရိယာ ပဋိက္ခိတ္တာဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥစ္စာသယနမဟာသယနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ အတ္ထတော ¶ ပန တဒုပဘောဂဘူတနိသဇ္ဇာနိပဇ္ဇနေဟိ ဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဥစ္စာသယနမဟာသယနဉ္စ ဥစ္စာသယနမဟာသယနဉ္စ ဥစ္စာသယနမဟာသယနန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဧကသေသေန အယံ နိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၊ ဥဒါ။ ၁)၊ အာသနကိရိယာပုဗ္ဗကတ္တာ ဝါ သယနကိရိယာယ သယနဂ္ဂဟဏေန အာသနမ္ပိ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒါရုမာသကောတိ ယေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဣတိ-သဒ္ဒေန ဧဝံပကာရေ ဒဿေတိ။ အညေဟိ ဂါဟာပနေ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနေ စ ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘နေဝ နံ ဥဂ္ဂဏှာတိ၊ န ဥဂ္ဂဏှာပေတိ၊ န ဥပနိက္ခိတ္တံ သာဒိယတီ’’တိ။ အထ ဝါ တိဝိဓံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ကာယေန ဝါစာယ မနသာတိ။ တတ္ထ ကာယေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဏှနံ၊ ဝါစာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဟာပနံ၊ မနသာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သာဒိယနန္တိ တိဝိဓမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နေဝ နံ ဥဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော အာမကဓညပဋိဂ္ဂဟဏာတိအာဒီသုပိ။ နီဝါရာဒိဥပဓညဿ သာလိအာဒိမူလဓညန္တောဂဓတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တဝိဓဿာ’’တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ မစ္ဆဝသံ သုသုကာဝသံ သုကရဝသံ ဂဒြဘဝသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ ဩဒိဿ အနုညာတံ နာမ၊ တဿ ပန ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝဋ္ဋတိ။ သတိ ပစ္စယေတိ အာဟ ‘‘အညတြ ဩဒိဿ အနုညာတာ’’တိ။

သရူပေန ¶ ဝဉ္စနံ ရူပကူဋံ၊ ပတိရူပေန ဝဉ္စနာတိ အတ္ထော။ အင်္ဂေန အတ္တနော သရီရာဝယဝေန ဝဉ္စနံ အင်္ဂကူဋံ။ ဂဟဏဝသေန ဝဉ္စနံ ဂဟဏကူဋံ။ ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ ဝဉ္စနံ ပဋိစ္ဆန္နကူဋံ။ အက္ကမတီတိ နိပ္ပီဠေတိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ အက္ကမတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဟဒယန္တိ နာဠိအာဒီနံ မာနဘာဇနာနံ အဗ္ဘန္တရံ။ တိလာဒီနံ နာဠိအာဒီဟိ မိနနကာလေ ဥဿာပိတသိခါယေဝ သိခါ။ သိခါဘေဒေါ တဿာဟာပနံ။

ကေစီတိ ¶ သာရသမာသာစရိယာ၊ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော စ။ ဝဓောတိ မုဋ္ဌိပဟာရကသာတာဠနာဒီဟိ ဝိဟေသနံ၊ ဝိဗာဓနန္တိ အတ္ထော။ ဝိဟေဌနတ္ထောပိ ဟိ ဝဓ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘အတ္တာနံဝဓိတွာ ဝဓိတွာ ရောဒတီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၈၇၉၊ ၈၈၁)။ ယထာ ဟိ အပရိဂ္ဂဟဘာဝသာမညေ သတိပိ ပဗ္ဗဇိတေဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗဝတ္ထုဝိဘာဂသန္ဒဿနတ္ထံ ဣတ္ထိကုမာရိဒါသိဒါသာဒယော ဝိဘာဂေန ဝုတ္တာ။ ဧဝံ ပရဿ ဟရဏဘာဝတော အဒိန္နာဒါနဘာဝသာမညေ သတိပိ တုလာကူဋာဒယော အဒိန္နာဒါနဝိသေသဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝိဘာဂေန ဝုတ္တာ၊ န ဧဝံ ပါဏာတိပါတပရိယာယဿ ဝဓဿ ပုန ဂဟဏေ ပယောဇနံ အတ္ထိ၊ တတ္ထ သယံကာရော၊ ဣဓ ပရံကာရောတိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ဆပ္ပယောဂါ’’တိ ဝစနတော။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တော ဧဝေတ္ထ အတ္ထော ယုတ္တော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဝဓောတိ မာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ပေါထနမေဝ သန္ဓာယာတိ စ သက္ကာ ဝိညာတုံ မာရဏ-သဒ္ဒဿပိ ဝိဟိံသနေ ဒိဿနတော။

၂၉၄။ စီဝရပိဏ္ဍပါတာနံ ယထာက္ကမံ ကာယကုစ္ဆိပရိဟရဏမတ္တဇောတနာယံ အဝိသေသတော အဋ္ဌန္နံ ပရိက္ခာရာနံ အန္တရေ တပ္ပယောဇနတာ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တေ သဗ္ဗေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတေပီတိ နဝပရိက္ခာရိကာဒယောပိ အပ္ပိစ္ဆာဝ သန္တုဋ္ဌာဝ။ န ဟိ တတ္ထကေန မဟိစ္ဆတာ၊ အသန္တုဋ္ဌိတာ ဝါ ဟောတီတိ။

စတူသု ဒိသာသု သုခံ ဝိဟရတိ၊ တတော ဧဝ သုခဝိဟာရဋ္ဌာနဘူတာ စတဿော ဒိသာ အဿ သန္တီတိ ဝါ စာတုဒ္ဒိသော။ တတ္ထ စာယံ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ဘယေန န ပဋိဟညတီတိ အပ္ပဋိဃော။ ဒွါဒသဝိဓဿ သန္တောသဿ ဝသေန သန္တုဿနကော သန္တုဿမာနော။ ဣတရီတရေနာတိ ဥစ္စာဝစေန။ ပရိဿယာနံ ဗာဟိရာနံ သီဟဗျဂ္ဃာဒီနံ၊ အဗ္ဘန္တရာနဉ္စ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ကာယစိတ္တုပဒ္ဒဝါနံ အဘိဘဝနတော ပရိဿယာနံ သဟိတာ။ ထဒ္ဓဘာဝကရဘယာဘာဝေန အစ္ဆမ္ဘီ။ ဧကော အသဟာယော။ တတော ဧဝ ခဂ္ဂမိဂသိင်္ဂသဒိသတာယ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပော စရေယျာတိ အတ္ထော။

ဆိန္နပက္ခော ¶ ၊ အသဉ္ဇာတပက္ခော ဝါ သကုဏော ဂန္တုံ န သက္ကောတီတိ ‘‘ပက္ခီ သကုဏော’’တိ ပက္ခိ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ သကုဏော ပါဠိယံ ဝုတ္တောတိ ¶ အာဟ ‘‘ပက္ခယုတ္တော သကုဏော’’တိ။ ယဿ သန္နိဓိကာရပရိဘောဂေါ ကိဉ္စိ ဌပေတဗ္ဗံ သာပေက္ခာယ ဌပနဉ္စ နတ္ထိ၊ တာဒိသော အယံ ဘိက္ခူတိ ဒဿေန္တော ‘‘အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော’’တိအာဒိမာဟ။ အရိယန္တိ အပေန္တိ တတော ဒေါသာ၊ တေဟိ ဝါ အာရကာတိ အရိယောတိ အာဟ ‘‘အရိယေနာတိ နိဒ္ဒေါသေနာ’’တိ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ အတ္တနိ။ နိဒ္ဒေါသသုခန္တိ နိရာမိသသုခံ ကိလေသဝဇ္ဇရဟိတတ္တာ။

၂၉၅။ ယထာဝုတ္တေ သီလသံဝရေ ပတိဋ္ဌိတဿေဝ ဣန္ဒြိယသံဝရော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော တဒဓိဋ္ဌာနတော၊ တဿ စ ပရိပါလကဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သော ဣမိနာ အရိယေန သီလက္ခန္ဓေန သမန္နာဂတော ဘိက္ခူ’’တိ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတီ’’တိအာဒီသု ပဒေသု။ ယသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၅) ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ တဿ လီနတ္ထပ္ပကာသိနိယံ သံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၅) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပါဒီသု နိမိတ္တာဒိဂ္ဂါဟပရိဝဇ္ဇနလက္ခဏတ္တာ ဣန္ဒြိယသံဝရဿ ကိလေသေဟိ အနဝသိတ္တသုခတာ အဝိကိဏ္ဏသုခတာ စဿ ဝုတ္တာ။

၂၉၆။ ပစ္စယသမ္ပတ္တိန္တိ ပစ္စယပါရိပူရိံ။ ဣမေ စတ္တာရောတိ သီလသံဝရော သန္တောသော ဣန္ဒြိယသံဝရော သတိသမ္ပဇညန္တိ ဣမေ စတ္တာရော အရညဝါသဿ သမ္ဘာရာ။ တိရစ္ဆာနဂတေဟိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ ဣသိသိင်္ဂဿ ပိတုအာဒယော ဝိယ။ ဝနစရကေဟီတိ ဝနစရကမာတုဂါမေဟိ။ ဘေရဝသဒ္ဒံ သာဝေန္တိ၊ တာဝတာ အပလာယန္တာနံ ဟတ္ထေဟိ သီသံ…ပေ… ကရောန္တိ။ ပဏ္ဏတ္တိဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ကာဠကံ ဝါ။ မိစ္ဆာဝိတက္ကသင်္ခါတံ တိလကံ ဝါ။ တန္တိ ပီတိံ ဝိဘူတဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော ခယတော သမ္မသန္တော။

ဝိဝိတ္တန္တိ ဇနဝိဝိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သုည’’န္တိ။ သာ စ ဝိဝိတ္တတာ နိဿဒ္ဒဘာဝေန လက္ခိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃောသ’’န္တိ။ အာဝသထဘူတံ သေနာသနံ ဝိဟရိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝိဟာရသေနာသနံ။ မသာရကာဒိ မဉ္စပီဌံ တတ္ထ အတ္ထရိတဗ္ဗံ ဘိသိဥပဓာနဉ္စ မဉ္စပီဌသမ္ဗန္ဓိတော မဉ္စပီဌသေနာသနံ။ စိမိလိကာဒိ ဘူမိယံ သန္ထရိတဗ္ဗတာယ သန္ထတသေနာသနံ။ ရုက္ခမူလာဒိ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ စင်္ကမနာဒီနံ ဩကာသဘာဝတော ဩကာသသေနာသနံ။

‘‘အနုစ္ဆဝိကံ ¶ ဒဿေန္တော’’တိ ဝတွာ တမေဝ အနုစ္ဆဝိကဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တတ္ထ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အစ္ဆန္နန္တိ ဣဋ္ဌကဆဒနာဒိနာ အန္တမသော ရုက္ခသာခါဟိပိ န ဆန္နံ။

ဘတ္တဿ ¶ ပစ္ဆတောတိ ဘတ္တဘုဉ္ဇနဿ ပစ္ဆတော။ ဦရုဗဒ္ဓါသနန္တိ ဦရူနံ အဓောဗန္ဓနဝသေန နိသဇ္ဇံ။ ဟေဋ္ဌိမကာယဿ အနုဇုကဋ္ဌပနံ နိသဇ္ဇာဝစနေနေဝ ဗောဓိတန္တိ။ ဥဇုံ ကာယန္တိ ဧတ္ထ ကာယ-သဒ္ဒေါ ဥပရိမကာယဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ဥပရိမံ သရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ’’တိ။ တံ ပန ဥဇုကဋ္ဌပနံ သရူပတော ပယောဇနတော စ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌာရသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ပဏမန္တီတိ န ဩဏမန္တိ။ န ပရိပတတီတိ န ဝိဂစ္ဆတိ၊ ဝီထိံ န ဝိလင်္ဃေတိ။ တတော ဧဝ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသပ္ပတ္တိယာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဥပဂစ္ဆတိ။ မုခသမီပေတိ မုခဿ သမီပေ နာသိကဂ္ဂေ ဝါ ဥတ္တရောဋ္ဌေ ဝါ။ ဣဓ ပရိ-သဒ္ဒေါ အဘိ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော နိဝါရေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံယေဝ ပုရက္ခတွာတိ အတ္ထော။ ပရီတိ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော ‘‘ပရိဏာယိကာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆) ဝိယ။ နိယျာနဋ္ဌော ပဋိပက္ခတော နိဂ္ဂမနဋ္ဌော၊ တသ္မာ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနသတိန္တိ သဗ္ဗထာ ဂဟိတာသမ္မောသံ ပရိစ္စတ္တသမ္မောသံ သတိံ ကတွာ၊ ပရမံ သတိနေပက္ကံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။

ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဝိက္ခမ္ဘနံ အနုပ္ပာဒနံ အပ္ပဝတ္တနံ န ပဋိပက္ခေန သုပ္ပဟီနတာ။ ပဟီနတ္တာတိ စ ပဟီနသဒိသတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဈာနဿ အနဓိဂတတာ။ တထာပိ နယိဒံ စက္ခုဝိညာဏံ ဝိယ သဘာဝတော ဝိဂတာဘိဇ္ဈံ၊ အထ ခေါ ဘာဝနာဝသေန။ တေနာဟ ‘‘န စက္ခုဝိညာဏသဒိသေနာ’’တိ။ ဧသေဝ နယောတိ ယထာ စက္ခုဝိညာဏံ သဘာဝေန ဝိဂတာဘိဇ္ဈံ အဗျာပန္နဉ္စ၊ န ဘာဝနာယ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ၊ န ဧဝမိဒံ။ ဣဒံ ပန စိတ္တံ ဘာဝနာယ ပရိသောဓိတတ္တာ အဗျာပန္နံ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓံ အနုဒ္ဓတံ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဥဘယန္တိ သတိသမ္ပဇညမာဟ။

၂၉၇။ ဥစ္ဆိန္ဒိတွာ ပါတေန္တီတိ ဧတ္ထ ဥစ္ဆိန္ဒနံ ပါတနဉ္စ တာသံ ပညာနံ အနုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနမေဝ။ ဣတိ မဟဂ္ဂတာနုတ္တရပညာနံ ဧကစ္စာယ စ ပရိတ္တပညာယ အနုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ နီဝရဏာ ဓမ္မာ ဣတရာယ စ သမတ္ထတံ ဝိဟနန္တိယေဝါတိ ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏာ ဝုတ္တာ။ ဣဒမ္ပိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဝေနေယျသန္တာနေ ပတိဋ္ဌာပိယမာနံ ဉာဏံ ပဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ ဉာဏပဒံ။ ဉာဏံ ဝဠဉ္ဇေတိ ဧတ္ထာတိ ဉာဏဝဠဉ္ဇံ။

၂၉၉။ န ¶ တာဝ နိဋ္ဌံ ဂတော ဗာဟိရကာနံ ဉာဏေန အက္ကန္တဋ္ဌာနာနိပိ သိယုန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ အနညသာဓာရဏေ မဂ္ဂဉာဏပဒေ ကထံ န နိဋ္ဌင်္ဂတောတိ အာဟ ¶ ‘‘မဂ္ဂက္ခဏေပီ’’တိအာဒိ။ တီသု ရတနေသု နိဋ္ဌံ ဂတော ဟောတီတိ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဓမ္မသုဓမ္မတံ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိတဉ္စ အာရဗ္ဘ ဉာဏေန နိဋ္ဌံ နိစ္ဆယံ ဥပဂတော ဟောတိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ သဗ္ဗသော ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗဿပိ အရိယသာဝကဿ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါ နတ္ထိ၊ တတ္ထ ပန ယထာ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တဿ အရဟတော သဝိသယေ ဉာဏံ သဝိသေသံ ဩဂါဟတိ၊ န တထာ အနာဂါမိအာဒီနန္တိ ရတနတ္တယေ သာတိသယံ ဉာဏနိစ္ဆယဂမနံ သန္ဓာယ ‘‘အဂ္ဂမဂ္ဂဝသေန တတ္ထနိဋ္ဌာဂမနံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

စူဠဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ မဟာဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၀၀။ ဇင်္ဂလာနန္တိ ¶ ဧတ္ထ ယော နိပိစ္ဆလေန အမုဒုကော နိရုဒကတာယ ထဒ္ဓလူခဘူမိပ္ပဒေသော၊ သော ‘‘ဇင်္ဂလော’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဗ္ဗဟုလတာယ ပန ဣဓ သဗ္ဗော ဘူမိပ္ပဒေသော ဇင်္ဂလော၊ တသ္မိံ ဇင်္ဂလေ ဇာတာ၊ ဘဝါတိ ဝါ ဇင်္ဂလာ၊ တေသံ ဇင်္ဂလာနံ။ ဧဝဉှိ နဒီစရာနမ္ပိ ဟတ္ထီနံ သင်္ဂဟော ကတော ဟောတိ။ သမောဓာတဗ္ဗာနံ ဝိယ ဟိ သမောဓာယကာနမ္ပိ ဇင်္ဂလဂ္ဂဟဏေန ဂဟေတဗ္ဗတော။ ပထဝီတလစာရီနန္တိ ဣမိနာ ဇလစာရိနော န နိဝတ္တေတိ အဒိဿမာနပါဒတ္တာ။ ပါဏာနန္တိ သာဓာရဏဝစနမ္ပိ ‘‘ပဒဇာတာနီ’’တိ သဒ္ဒန္တရသန္နိဓာနေန ဝိသေသနိဝိဋ္ဌမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သပါဒကပါဏာန’’န္တိ။ ‘‘မုတ္တဂတ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဂတ-သဒ္ဒေါ အနတ္ထန္တရော ဝိယ၊ ဇာတ-သဒ္ဒေါ အနတ္ထန္တရောတိ အာဟ ‘‘ပဒဇာတာနီတိ ပဒါနီ’’တိ။ သမောဓာနန္တိ သမဝရောဓံ၊ အန္တောဂမံ ဝါ။ မဟန္တတ္တေနာတိ ဝိပုလဘာဝေန။

ကုသလာ ဓမ္မာတိ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာ ဓမ္မာ၊ န အနဝဇ္ဇမတ္တဓမ္မာ။ ကုသလတ္တိကေ အာဂတနယေန ဟိ ဣဓ ကုသလာ ဓမ္မာ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ န ဗာဟိတိကသုတ္တေ အာဂတနယေန။ စတုဗ္ဗိဓော သင်္ဂဟောတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဧကဝိဓောဝေတ္ထ သင်္ဂဟော အဓိပ္ပေတောတိ? န၊ အတ္ထံ အဂ္ဂဟေတွာ အနိဒ္ဓါရိတတ္ထဿ သဒ္ဒဿေဝ ဂဟိတတ္တာ။ သင်္ဂဟ-သဒ္ဒေါ တာဝ အတ္တနော အတ္ထဝသေန ¶ စတုဗ္ဗိဓောတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ အတ္ထောပိ ဝါ အနိဒ္ဓါရိတဝိသေသော သာမညေန ဂဟေတဗ္ဗတံ ပတ္တော ‘‘သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ဧတ္ထ သင်္ဂဟ-သဒ္ဒေန ဝစနီယတံ ဂတောတိ န ကောစိ ဒေါသော၊ နိဒ္ဓါရိတေ ဝိသေသေ တဿ ဧကဝိဓတာ သိယာ၊ န တတော ပုဗ္ဗေတိ။ သဇာတိသင်္ဂဟောတိ သမာနဇာတိယာ၊ သမာနဇာတိကာနံ ဝါ သင်္ဂဟော။ ဓာတုကထာဝဏ္ဏနာယံ ပန ‘‘ဇာတိသင်္ဂဟော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ တံ ဇာတိ-သဒ္ဒဿ သာပေက္ခသဒ္ဒတ္တာ ဇာတိယာ သင်္ဂဟောတိ ဝုတ္တေ အတ္တနော ဇာတိယာတိ ဝိညာယတိ သမ္ဗန္ဓာရဟဿ အညဿ အဝုတ္တတ္တာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ရူပကဏ္ဍဝဏ္ဏနာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၅၉၄) ဝိယ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သဇာတိသင်္ဂဟော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ သဉ္ဇာယန္တိ ဧတ္ထာတိ သဉ္ဇာတိ၊ သဉ္ဇာတိယာ သင်္ဂဟော သဉ္ဇာတိသင်္ဂဟော၊ သဉ္ဇာတိဒေသဝသေန သင်္ဂဟောတိ အတ္ထော။ ‘‘သဗ္ဗေ ရထိကာ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေ ရထယောဓာ ရထေန ယုဇ္ဈနကိရိယာယ ဧကသင်္ဂဟောတိ။ ‘‘သဗ္ဗေ ဓနုဂ္ဂဟာ’’တိ ဝုတ္တေ သဗ္ဗေ ဣဿာသာ ဓနုနာ ဝိဇ္ဈနကိရိယာယ ဧကသင်္ဂဟောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ကိရိယဝသေန သင်္ဂဟော’’တိ။ ရူပက္ခန္ဓေန သင်္ဂဟိတန္တိ ရူပက္ခန္ဓေန ဧကသင်္ဂဟံ ရူပက္ခန္ဓောတေဝ ဂဏိတံ၊ ဂဟဏံ ဂတန္တိ အတ္ထော။

ဒိယဍ္ဎမေဝ ¶ သစ္စံ ဘဇတိ မဂ္ဂသစ္စဒုက္ခသစ္စေကဒေသဘာဝတော။ သစ္စေကဒေသန္တောဂဓမ္ပိ သစ္စန္တောဂဓမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သစ္စာနံ အန္တောဂဓတ္တာ’’တိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ သာသနတော စ လောကတော စ ဥပမံ အာဟ ရိတွာ ဒီပေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သာဓိကမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိယဍ္ဎသိက္ခာပဒသတန္တိ ဣဒံ ယသ္မိံ ကာလေ တံ သုတ္တံ ဒေသိတံ၊ တဒါ ပညတ္တသိက္ခာပဒဝသေန ဝုတ္တံ၊ တတော ပရံ ပန သာဓိကာနိ ဒွေသတာနိ သိက္ခာပဒါနီတိ။ သိက္ခာနံ အန္တောဂဓတ္တာ အဓိသီလသိက္ခာယ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သီလံ သိက္ခန္တောပိ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခတီ’’တိ ဝိသမောယံ ဥပညာသော။ တတ္ထ ဟိ ယော ပဟာတဗ္ဗံ ပဇဟတိ၊ သံဝရိတဗ္ဗတော သံဝရံ အာပဇ္ဇတိ၊ အယမဿ အဓိသီလသိက္ခာ။ ယော တတ္ထ စေတသော အဝိက္ခေပေါ၊ အယမဿ အဓိစိတ္တသိက္ခာ။ ယာ တတ္ထ ဝီမံသာ၊ အယမဿ အဓိပညာသိက္ခာ။ ဣတိ သော ကုလပုတ္တော သရူပတော လဗ္ဘမာနာ ဧဝ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခတီတိ ဒီပိတော၊ န သိက္ခာနံ အန္တောဂဓတာမတ္တေန။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ယော တထာဘူတဿ သံဝရော၊ အယမေတ္ထ အဓိသီလသိက္ခာ၊ ယော တထာဘူတဿ ¶ သမာဓိ၊ အယမေတ္ထ အဓိစိတ္တသိက္ခာ၊ ယာ တထာဘူတဿ ပညာ၊ အယံ အဓိပညာသိက္ခာ။ ဣမာ တိဿော သိက္ခာ တသ္မိံ အာရမ္မဏေ တာယ သတိယာ တေန မနသိကာရေန သိက္ခတိ အာသေဝတိ ဘာဝေတိ ဗဟုလီကရောတီ’’တိ။ ဣဓ ပန သစ္စာနံ အန္တောဂဓတ္တာ သစ္စ-သဒ္ဒါဘိဓေယျတာမတ္တေန စတူသု သစ္စေသု ဂဏနန္တောဂဓာ ဟောန္တီတိ? န၊ တတ္ထာပိ ဟိ နိပ္ပရိယာယတော အဓိသီလသိက္ခာဝ လဗ္ဘတိ၊ ဣတရာ ပရိယာယတောတိ ကတွာ ‘‘သိက္ခာနံ အန္တောဂဓတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

စတူသု အရိယသစ္စေသု သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တီတိ စ တတော အမုစ္စိတွာ တဿေဝ အန္တောဂဓတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ယထာ စ ဧကဿ ဟတ္ထိပဒဿာ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတာ ဟတ္ထိပဒေါပမာ သမတ္ထိတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧကသ္မိမ္ပိ ဒွီသုပိ တီသုပိ သစ္စေသု ဂဏနံ ဂတာ ဓမ္မာတိ ဣဒံ န ကုသလတ္တိကဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အထ ခေါ တိကဒုကေသု ယထာရဟံ လဗ္ဘမာနပဒဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဧကသ္မိံ သစ္စေ ဂဏနံ ဂတော ဓမ္မော အသင်္ခတဓမ္မော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဒွီသု သစ္စေသု ဂဏနံ ဂတာ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ တထာ အကုသလာ ဓမ္မာ၊ အဗျာကတာ စ ဓမ္မာ၊ တီသု သစ္စေသု ဂဏနံ ဂတာ သင်္ခတာ ဓမ္မာ၊ ဧဝံ အညေသမ္ပိ တိကဒုကပဒါနံ ဝသေန အယမတ္ထော ယထာရဟံ ဝိဘဇိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဧကသ္မိမ္ပိ…ပေ… ဂတာဝ ဟောန္တီ’’တိ။ ဧကဒေသော ဟိ သမုဒါယန္တောဂဓတ္တာ ဝိသေသော ဝိယ သာမညေန သမူဟေန သင်္ဂဟံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘သစ္စာနံ အန္တောဂဓတ္တာ’’တိ။ ဒေသနာနုက္ကမောတိ အရိယသစ္စာနိ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဒုက္ခသစ္စနိဒ္ဒေသဝသေန ပဉ္စန္နံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ ဝိဘဇနံ။ တတ္ထ စ ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသဝသေနအာဒိတော အဇ္ဈတ္တိကာယ ပထဝီဓာတုယာ ဝိဘဇနန္တိ။ အယံ ဣမိဿာ ဒေသနာယ အနုက္ကမော။

၃၀၁။ တံ ¶ ပနေတံ ဥပမာဟိ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုဇာတန္တိ သုန္ဒရံ၊ သုသဏ္ဌိတံ သုပရိဏတဉ္စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပေသိယောတိ ဝိလီဝေ။ မုဒုဘာဝတော ကုစ္ဆိဘာဂံ အာဒါယ။ ဣတရေ စ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေတိ ပဉ္စဓာ ဘိန္နကောဋ္ဌာသေသု ဣတရေ စ စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသေ။ ဣတရေ စ တယော ကောဋ္ဌာသေတိအာဒိတော စတုဓာ ဘိန္နကောဋ္ဌာသေသု ဣတရေ စ တယော ကောဋ္ဌာသေ။

ရာဇပုတ္တူပမာယာတိ ရညော ဇေဋ္ဌပုတ္တဥပမာယ။ န္တိ ပိဠန္ဓနံ။ ဥရေ ဝါယာမဇနိတအရိယဇာတိယာ ဩရသော။ မုခတော ဇာတောတိ မုခတော နိဂ္ဂတဓမ္မဒေသနာယ ¶ ဇာတော၊ ဗုဒ္ဓါနံ ဝါ ဓမ္မကာယဿ မုခဘူတအရိယဓမ္မတော ဇာတော။ တတော ဧဝ ဓမ္မဇော ဓမ္မနိမ္မိတော။ သတ္ထု ဓမ္မဒါယာဒဿေဝ ဂဟိတတ္တာ ဓမ္မဒါယာဒေါ။ တေနာဟ ‘‘နော အာမိသဒါယာဒေါ’’တိ။ န္တိ ‘‘ဘဂဝတော ပုတ္တော’’တိအာဒိဝစနံ။ မဟာပညတာဒိဂုဏေဟိ သာတိသယံ အနုပုဗ္ဗဘာဝေ ဌိတတ္တာ သမ္မာ ယထာဘူတံ ဝဒမာနော ဝတ္တုံ သက္ကောန္တော ဝဒေယျ။

အကုတောဘယံ နိဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိဉ္စ။ ရာဂရဇာဒီနံ ဝိဂမေန ဝိဂတရဇံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ သုဂတံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဘိက္ခူနံ ပရောသဟဿံ ပယိရုပါသတီတိ ယောဇနာ။

‘‘သေဝေထ ဘဇထာ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတာ ဘိက္ခူ အနုဂ္ဂါဟကာ’’တိ။ ပဏ္ဍိတာပိ သမာနာ န အပ္ပဿုတာ၊ အထ ခေါ ဩဝါဒါနုသာသနီဟိ အနုဂ္ဂါဟကာတိ ပုရိမာ ဥပမာ ထေရဿေဝ ဝသေန ဥဒါဟဋာ၊ ဒုတိယာ ပန ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿပိ ဝသေန ဥဒါဟဋာ။

၃၀၂။ အဇ္ဈတ္တိကာတိ သတ္တသန္တာနပရိယာပန္နာ။ အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တန္တိ ပဒဒွယေနပိ တံတံပါဋိပုဂ္ဂလိကဓမ္မာ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ဥဘယမ္ပေတံ နိယကာဓိဝစနမေဝါ’’တိ။ သသန္တတိပရိယာပန္နတာယ ပန အတ္တာတိ ဂဟေတဗ္ဗဘာဝူပဂမနဝသေန အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တံ အဇ္ဈတ္တံ၊ တံတံသတ္တသန္တာနပရိယာပန္နတာယ ပစ္စတ္တံ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၇) ‘‘အတ္တနိ ပဝတ္တတ္တာ အဇ္ဈတ္တံ၊ အတ္တာနံ ပဋိစ္စ ပဋိစ္စ ပဝတ္တတ္တာ ပစ္စတ္တ’’န္တိ။ ကက္ခဠန္တိ ကထိနံ။ ယသ္မာ တံ ထဒ္ဓဘာဝေန သဟဇာတာနံ ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ထဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ခရိဂတန္တိ ခရသဘာဝေသု ဂတံ တပ္ပရိယာပန္နံ၊ ခရသဘာဝမေဝါတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန ခရသဘာဝံ ဖရုသာကာရေန ဥပဋ္ဌာနတော ဖရုသာကာရံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဖရုသ’’န္တိ။ ဥပါဒိန္နံ နာမ သရီရဋ္ဌကံ။ တတ္ထ ယံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ၊ တံ နိပ္ပရိယာယတော ‘‘ဥပါဒိန္န’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဣတရံ အနုပါဒိန္နံ။ တဒုဘယမ္ပိ ဣဓ တဏှာဒီဟိ အာဒိန္နဂဟိတပရာမဋ္ဌဝသေန ဥပါဒိန္နမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သရီရဋ္ဌကဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာဒိန္နန္တိ အဘိနိဝိဋ္ဌံ။ မမန္တိ ဂဟိတံ။ အဟန္တိ ပရာမဋ္ဌံ ¶ ။ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနိကဿာတိ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနဝသေန ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ ပရိဟရန္တဿ။ ဧတ္ထာတိ ¶ ဧတသ္မိံ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနေ။ တီသု ကောဋ္ဌာသေသူတိ တိပ္ပကာရေသု ကောဋ္ဌာသေသု။ န ဟိ တေ တယော စတ္တာရော ကောဋ္ဌာသာ။

ဝုတ္တပ္ပကာရာတိ ‘‘ကေသာ လောမာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရာ။ နာနာသဘာဝတောတိ သတိပိ ကက္ခဠဘာဝသာမညေ သသမ္ဘာရဝိဘတ္တိတော ပန ကေသာဒိသင်္ဃာတဂတနာနာသဘာဝတော။ အာလယောတိ အပေက္ခာ။ နိကန္တီတိ နိကာမနာ။ ပတ္ထနာတိ တဏှာပတ္ထနာ။ ပရိယုဋ္ဌာနန္တိ တဏှာပရိယုဋ္ဌာနံ။ ဂဟဏန္တိ ကာမုပါဒါနံ။ ပရာမာသောတိ ပရတော အာမသနာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသော။ န ဗလဝါ အာလယာဒိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝိဘင်္ဂေ ဗာဟိရာပိ ပထဝီဓာတု ဝိတ္ထာရေနေဝ ဝိဘတ္တာတိ? ယထာဓမ္မဒေသနတ္တာ တတ္ထ ဝိတ္ထာရေနေဝ ဒေသနာ ပဝတ္တာ၊ ယထာနုလောမဒေသနတ္တာ ပနေတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဒေသနာ သံခိတ္တာ။

ယောဇေတွာ ဒဿေတီတိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဒဿေတိ။ သာတိ အဇ္ဈတ္တိကာ ပထဝီဓာတု။ သုခပရိဂ္ဂဟော ဟောတိ ‘‘န မေ သော အတ္တာ’’တိ။ သိဒ္ဓေ ဟိ အနတ္တလက္ခဏေ ဒုက္ခလက္ခဏံ အနိစ္စလက္ခဏဉ္စ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ သင်္ခတဓမ္မေသု တဒဝိနာဘာဝတောတိ။ ဝိသူကာယတီတိ ဝိသူကံ ဝိရူပကိရိယံ ပဝတ္တေတိ။ သာ ပန အတ္ထတော ဝိပ္ဖန္ဒနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝိပ္ဖန္ဒတီ’’တိ။ အဿာတိ အဇ္ဈတ္တိကာယ ပထဝီဓာတုယာ။ အစေတနာဘာဝေါ ပါကဋော ဟောတိ ဓာတုမတ္တတာယ ဒဿနတော။ တံ ဥဘယမ္ပီတိ တံ ပထဝီဓာတုဒွယမ္ပိ။

တတော ဝိသေသတရေနာတိ တတော ဗာဟိရမဟာပထဝိတော ဝိသေသဝန္တတရေန၊ လဟုတရေနာတိ အတ္ထော။ ကုပ္ပတီတိ လုပ္ပတိ။ ဝိလီယမာနာတိ ပကတိဥဒကေ လောဏံ ဝိယ ဝိလယံ ဂစ္ဆန္တီ။ ဥဒကာနုဂတာတိ ဥဒကံ အနုဂတာ ဥဒကဂတိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဥဒကမေဝ ဟောတီ’’တိ။ အဘာဝေါ ဧဝ အဘာဝတာ၊ န ဘဝတီတိ ဝါ အဘာဝေါ၊ တထာသဘာဝေါ ဓမ္မော။ တဿ ဘာဝေါ အဘာဝတာ။ ဝယော ဝိနာသော ဓမ္မော သဘာဝေါ ဧတဿာတိ ဝယဓမ္မော၊ တဿ ဘာဝေါ ဝယဓမ္မတာ၊ အတ္ထတော ခယော ဧဝ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေဟိပိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ အနိစ္စလက္ခဏမေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဝိဒ္ဓံသနဘာဝဿ ပန ပဝေဒိတဗ္ဗတ္တာ ကာမံ အနိစ္စလက္ခဏမေဝ ဝုတ္တံ သရူပတော၊ ဣတရာနိပိ အတ္ထတော ဝုတ္တာနေဝါတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယံ ပနာ’’တိအာဒိ။

မတ္တံ ¶ ခဏမတ္တံ တိဋ္ဌတီတိ မတ္တဋ္ဌော၊ အပ္ပမတ္တဋ္ဌော မတ္တဋ္ဌကော၊ အတိဣတ္တရခဏိကောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရိတ္တဋ္ဌိတိကဿာ’’တိ။ ဌိတိပရိတ္တတာယာတိ ဧကစိတ္တပဝတ္တိမတ္တတာဌာနလက္ခဏဿ ဣတရဘာဝေန ¶ ။ ဧကဿ စိတ္တဿ ပဝတ္တိက္ခဏမတ္တေနေဝ ဟိ သတ္တာနံ ပရမတ္ထတော ဇီဝနက္ခဏော ပရိစ္ဆိန္နော။ တေနာဟ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိ။

ဇီဝိတန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ သုခဒုက္ခာတိ သုခဒုက္ခာ ဝေဒနာ။ ဥပေက္ခာပိ ဟိ သုခဒုက္ခာသွေဝ အန္တောဂဓာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘာဝတော။ အတ္တဘာဝေါတိ ဇီဝိတဝေဒနာဝိညာဏာနိ ဌပေတွာ အဝသိဋ္ဌဓမ္မာ ဝုတ္တာ။ ကေဝလာတိ အတ္တနိစ္စဘာဝေန အဝေါမိဿာ။ ဧကစိတ္တသမာယုတ္တာတိ ဧကေန စိတ္တေန သဟိတာ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာ။ လဟုသော ဝတ္တတေ ခဏောတိ တာယ ဧဝ ဧကက္ခဏိကတာယ လဟုကော အတိဣတ္တရော ဇီဝိတာဒီနံ ခဏော ဝတ္တတိ ဝီတိဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ဣဒန္တိ ဂါထာဝစနံ။

ယသ္မာ သတ္တာနံ ဇီဝိတံ အဿာသပဿာသာနံ အပရာပရသဉ္စရဏံ လဘမာနမေဝ ပဝတ္တတိ၊ န အလဘမာနံ၊ တသ္မာ အဿာသပဿာသူပနိဗဒ္ဓံ။ တထာ မဟာဘူတာနံ သမဝုတ္တိတံ လဘမာနမေဝ ပဝတ္တတိ။ ပထဝီဓာတုယာ ဟိ အာပေါဓာတုအာဒီနံ ဝါ အညတရပကောပေန ဗလသမ္ပန္နောပိ ပုရိသော ပတ္ထဒ္ဓကာယော ဝါ၊ အတိသာရာဒိဝသေန ကိလိန္နပူတိကာယော ဝါ၊ မဟာဍာဟပရေတော ဝါ၊ သဉ္ဆိဇ္ဇမာနသန္ဓိဗန္ဓနော ဝါ ဟုတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏာတိ။ ကဗဠီကာရာဟာရာနံ ယုတ္တကာလေ လဘန္တဿေဝ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ၊ အလဘန္တဿ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ၊ ဝိညာဏေ ပဝတ္တမာနေယေဝ စ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ၊ န တသ္မိံ အပ္ပဝတ္တမာနေ။ ဇီဝိတန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေန ဣရိယာပထူပနိဗဒ္ဓတာသီတုဏှူပနိဗဒ္ဓတာဒီနံ သင်္ဂဟော။ စတုန္နဉှိ ဣရိယာပထာနံ သမဝုတ္တိတံ လဘမာနမေဝ ဇီဝိတံ ပဝတ္တတိ၊ အညတရဿ ပန အဓိမတ္တတာယ အာယုသင်္ခါရာ ဥပစ္ဆိဇ္ဇန္တိ၊ သီတုဏှာနမ္ပိ သမဝုတ္တိတံ လဘမာနမေဝ ပဝတ္တတိ၊ အတိသီတေန ပန အတိဥဏှေန ဝါ အဘိဘူတဿ ဝိပဇ္ဇတီတိ။

တဏှုပါဒိန္နဿာတိ ဣမိနာ ဟိ ပစ္စယုပ္ပန္နတာကိတ္တနေန သရသပဘင်္ဂုတံယေဝ ဝိဘာဝေတိ။ ဒုက္ခာနုပဿနာယ တဏှာဂ္ဂါဟဿ အနိစ္စာနုပဿနာယ မာနဂ္ဂါဟဿ အနတ္တာနုပဿနာယ ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဿ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတော ဧကံသေနေဝ တီဟိ အနုပဿနာဟိ ဂါဟာပိ ဝိဂစ္ဆန္တီတိ အာဟ ‘‘နောတေဝ ဟောတီ’’တိ။ ဧကံယေဝ အာဂတံ ဗာဟိရာယ ပထဝီဓာတုယာ အန္တရဓာနဒဿနပဝတ္တဇောတနာယ။

ပရိဂ္ဂဟန္တိ ¶ ဓာတုပရိဂ္ဂဟဏံ။ ပဋ္ဌပေန္တောတိ အာရဘန္တော ဒေသေန္တော။ သောတဒွါရေ ဗလံ ဒဿေတီတိ ယောဇနာ။ ကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ဗလဒဿနာပဒေသေန ကမ္မဋ္ဌာနဿ အာနုဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဝါစာယ ဃဋ္ဋနမေဝ ဝုတ္တံ သောတဒွါရေ ဗလဒဿနဘာဝတော။ ဗလန္တိ စ ဗာဟိရာယ ဝိယ အဇ္ဈတ္တိကာယပိ ပထဝီဓာတုယာ အစေတနာဘာဝဒဿနေန ¶ ရုက္ခဿ ဝိယ အက္ကောသန္တေပိ ပဟရန္တေပိ နိဗ္ဗိကာရတာ။ သမ္ပတိဝတ္တမာနုပ္ပန္နဘာဝေနာတိ တဒါ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝေန။ သမုဒါစာရုပ္ပန္နဘာဝေနာတိ အာပါထဂတေ တသ္မိံ အနိဋ္ဌေ သဒ္ဒါရမ္မဏေ အာရမ္မဏကရဏသင်္ခါတဥပ္ပတ္တိဝသေန သောတဒွါရေ ဇဝနဝေဒနာ ဒုက္ခာတိ ဝစနတော။ တထာ ဟိ ‘‘ဥပနိဿယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝေဒနာဒယောပီတိ ‘‘ဝေဒနာ အနိစ္စာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝေဒနာ စေဝ သညာဒယော စ။ တေ ဟိ ဖဿေန သမာနဘူမိကာ န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝေဒနာ။ ဓာတုသင်္ခါတမေဝ အာရမ္မဏန္တိ ယထာပရိဂ္ဂဟိတံ ပထဝီဓာတုသင်္ခါတမေဝ ဝိသယံ။ ပက္ခန္ဒတီတိ ဝိပဿနာစိတ္တံ အနိစ္စန္တိပိ ဒုက္ခန္တိပိ အနတ္တာတိပိ သမ္မသနဝသေန အနုပဝိသတိ။ ဧတေန ဗဟိဒ္ဓါဝိက္ခေပါဘာဝမာဟ၊ ပသီဒတီတိ ပန ဣမိနာ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝီထိပဋိပန္နတံ။ သန္တိဋ္ဌတီတိ ဣမိနာ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဝဟဘာဝေန အဝတ္ထာနံ ပဋိပက္ခာဘိဘဝေန နိစ္စလဘာဝတော။ ဝိမုစ္စတီတိ ဣမိနာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟတော ဝိသေသေန မုစ္စနံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သမုဋ္ဌာနဝသေန အတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘အဓိမောက္ခံ လဘတီ’’တိ။ သောတဒွါရမှိ အာရမ္မဏေ အာပါထဂတေတိ ဣဒံ မူလပရိညာယ မူလဒဿနံ။ သောတဒွါရေဟိ အာဝဇ္ဇနဝေါဋ္ဌဗ္ဗနာနံ အယောနိသော အာဝဇ္ဇယတော ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဝသေန ဣဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ လောဘော၊ အနိဋ္ဌေ စ ပဋိဃော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မနောဒွါရေ ပန ‘‘ဣတ္ထီ၊ ပုရိသော’’တိ ရဇ္ဇနာဒိ ဟောတိ၊ တဿ ပဉ္စဒွါရဇဝနံ မူလံ၊ သဗ္ဗံ ဝါ ဘဝင်္ဂါဒိ။ ဧဝံ မနောဒွါရဇဝနဿ မူလဝသေန ပရိညာ။ အာဂန္တုကတာဝကာလိကပရိညာ ပန ပဉ္စဒွါရဇဝနဿေဝ အပုဗ္ဗဘာဝဝသေန ဣတရဘာဝဝသေန စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန သတိပဋ္ဌာနသံဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော ဧဝ။

ယာထာဝတော ဓာတူနံ ပရိဂ္ဂဏှနဝသေန ကတပရိဂ္ဂဟဿပိ အနာဒိကာလဘာဝနာဝသေန အယောနိသော အာဝဇ္ဇနံ သစေပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပတွာတိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကိစ္စတံ ပတွာ။ ဧကံ ဒွေ ဝါရေ အာသေဝနံ လဘိတွာ၊ န အာသေဝနပစ္စယံ။ န ဟိ ဥပေက္ခာသဟဂတာဟေတုကစိတ္တံ အာသေဝနပစ္စယဘူတံ အတ္ထိ။ ယဒိ သိယာ၊ ပဋ္ဌာနေ ကုသလတ္တိကေ ပဋိစ္စဝါရာဒီသု ¶ ‘‘န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဒွေ၊ အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဒွေ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ ‘‘န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဧကံ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၂၂၁)၊ အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဧက’’န္တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၁၅၂) စ ပန ဝုတ္တံ။ ဧကံ ဒွေ ဝါရေတိ ဧတ္ထ စ ဧကဂ္ဂဟဏံ ဝစနသိလိဋ္ဌတာယ ဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဒုတိယေ မောဃဝါရေ ဧကဝါရမေဝ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပဝတ္တတိ။ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ တဿ ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဧကဝါရဂ္ဂဟဏံ၊ တိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဒွေဝါရဂ္ဂဟဏံ။ တတ္ထ ဒုတိယံ တတိယဉ္စ ပဝတ္တမာနံ လဒ္ဓါသေဝနံ ဝိယ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပတွာ ဧကံ ဒွေ ဝါရေအာသေဝနံ လဘိတွာ စိတ္တံ ဘဝင်္ဂမေဝ ဩတရတီ’’တိ ဣဒံ ဒုတိယမောဃဝါရဝသေန ဝုတ္တံ ဘဝေယျ။ သော စ အာရမ္မဏဒုဗ္ဗလတာယ ဧဝ ဟောတီတိ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ နိယမိတော။ ဣဓ ပန တိက္ခာနုပဿနာနုဘာဝေန အကုသလုပ္ပတ္တိယာ အသမ္ဘဝဝသေန အယောနိသောဝ အာဝဇ္ဇတော အယောနိသော ဝဝတ္ထာနံ ¶ သိယာ၊ န ယောနိသော၊ တသ္မိဉ္စ ပဝတ္တေ မဟတိ အတိမဟတိ ဝါ အာရမ္မဏေ ဇဝနံ န ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ အယမတ္ထော ဝိစာရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။

ဧတဿေဝ ဝါ သတိပိ ဒုဝိဓတာပရိကပ္ပနေ သော စ ယဒိ အနုလောမေ ဝေဒနာတ္တိကေ ပဋိစ္စဝါရာဒီသု ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဒွေ၊ န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဒွေ’’တိ စ ဝုတ္တံ သိယာ၊ (လဗ္ဘေယျ)၊ န စ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ပန ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနမ္ပိ အာသေဝနပစ္စယော သိယာ၊ ကုသလာကုသလာနမ္ပိ သိယာ။ န ဟိ အာသေဝနပစ္စယံ လဒ္ဓုံ ယုတ္တဿ အာသေဝနပစ္စယတာပိ ဓမ္မော အာသေဝနပစ္စယော ဟောတီတိ အဝုတ္တော အတ္ထိ၊ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ ပန ကုသလာကုသလာနံ အာသေဝနပစ္စယဘာဝေါ အဝုတ္တော – ‘‘ကုသလံ ဓမ္မံ ပဋိစ္စ ကုသလော ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာသေဝနပစ္စယာ။ အကုသလံ…ပေ… နာသေဝနပစ္စယာ’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၉၃-၉၄) ဝစနတော ပဋိက္ခိတ္တော စ။ အထာပိ သိယာ အသမာနဝေဒနာနံ ဝသေနေဝ ဝုတ္တန္တိ စ၊ ဧဝမပိ ယထာ – ‘‘အာဝဇ္ဇနာ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ တံ ဇာတိဘေဒါ န ဝုတ္တန္တိ စေ? ဘူမိဘိန္နဿ ကာမာဝစရဿ ရူပါဝစရာဒီနံ အာသေဝနပစ္စယဘာဝေါ ဝိယ ဇာတိဘိန္နဿပိ ဘဝေယျာတိ ဝတ္တဗ္ဗော ဧဝ သိယာ၊ အဘိန္နဇာတိကဿ စ ဝသေန ယထာ – ‘‘အာဝဇ္ဇနာ သဟေတုကာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ¶ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ‘‘အာသေဝနပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န စ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ ဝေဒနာတ္တိကေပိ ‘‘အာသေဝနပစ္စယာ န မဂ္ဂေ ဧကံ၊ န မဂ္ဂပစ္စယာ အာသေဝနေ ဧက’’န္တိ ဧဝံ ဂဏနာယ နိဒ္ဓါရိယမာနာယ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနဿ အာသေဝနပစ္စယတ္တဿ အဘာဝါ အယံ မောဃဝါရော ဥပပရိက္ခိတွာ ဂဟေတဗ္ဗော။

ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ပန ဝီထိဝိပါကသန္တတိယာ အာဝဋ္ဋနတော အာဝဇ္ဇနာ၊ တတော ဝိသဒိသဿ ဇဝနဿ ကရဏတော မနသိကာရောတိ စ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘေယျ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ပဋ္ဌာနေ ‘‘ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ကုသလာနံ ခန္ဓာနံ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိအာဒိ န ဝုတ္တံ၊ ‘‘အာဝဇ္ဇနာ’’ဣစ္စေဝ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ဝုတ္တံ၊ တမ္ပိ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနတော ပရံ စတုန္နံ ပဉ္စန္နံ ဝါ ဇဝနာနံ အာရမ္မဏပုရေဇာတံ ဘဝိတုံ အသက္ကောန္တံ ရူပါဒိံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမာနံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ဇဝနဋ္ဌာနေ ဌတွာ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ။ ဇဝနဋ္ဌာနေ ဌတွာတိ စ ဇဝနဿ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ဒွိက္ခတ္တုံ ပဝတ္တိတွာတိ အတ္ထော၊ န ဇဝနဘာဝေနာတိ။ အာသေဝနံ လဘိတွာတိ စေတ္ထ အာသေဝနံ ဝိယ အာသေဝနန္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ဝိပ္ဖာရိကတ္တာ စဿ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝါ တိက္ခတ္တုံ ဝါ ပဝတ္တိယေဝ စေတ္ထ အာသေဝနသဒိသတာ။ ဝိပ္ဖာရိကတာယ ဟိ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပကတာ စဿ ဝုစ္စတိ။ ဝိပ္ဖာရိကမ္ပိ ဇဝနံ ဝိယ အနေကက္ခတ္တုံ အပ္ပဝတ္တိယာ အသုပ္ပတိဋ္ဌိတတာယ စ န နိပ္ပရိယာယတော အာသေဝနဘာဝေန ¶ ဝတ္တတီတိ န ဣမဿ အာသေဝနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဖလစိတ္တေသု မဂ္ဂပရိယာယော ဝိယ ပရိယာယဝသေန ဝုတ္တံ။

အယန္တိ ‘‘သစေပီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော ဧကဝါရမ္ပိ ရာဂါဒီနံ အနုပ္ပာဒနဝသေန ဝိပဿနာယ ကမ္မံ ကရောန္တော ယောဂါဝစရော။ ကောဋိပ္ပတ္တောတိ မတ္ထကံ ပတ္တော။ ပဋိပက္ခေဟိ အနဘိဘူတတ္တာ ဝိသဒဝိပဿနာဉာဏတာယ တိက္ခဝိပဿကော။ အာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ ‘‘ဧဝံ မေ ဇဝနံ ဇဝိတ’’န္တိ သာရမ္မဏဿ ဇဝနဿ ဟုတွာ အဘာဝဝဝတ္ထာပနဿ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝတော၊ တထာ အာဝဇ္ဇနဝသေန ဝါ တံ အာရမ္မဏံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တာဝဒေဝ မူလကမ္မဋ္ဌာနဘူတံ အာရမ္မဏံ ပရိဂ္ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ဒုတိယဿ ပန ဝသေနာတိ ‘‘အပရဿ ရာဂါဒိဝသေန ဧကဝါရံ ဇဝနံ ဇဝတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ နာတိတိက္ခဝိပဿကဿ ဝသေန ‘‘တဿ ဓာတာရမ္မဏမေဝ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီ’’တိအာဒိနာ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အာဂတတ္တာ။ ‘‘တမေနံ ဥပဓိပဟာနာယ ပဋိပန္နံ ဥပဓိပဋိနိဿဂ္ဂါယ ကဒါစိ ကရဟစိ သတိသမ္မောသာ ဥပဓိပဋိသံယုတ္တာ သရသင်္ကပ္ပာ သမုဒါစရန္တိ။ ဒန္ဓော ဥဒါယိ သတုပ္ပာဒေါ၊ အထ ခေါ ¶ နံ ခိပ္ပမေဝ ပဇဟတိ ဝိနောဒေတိ ဗျန္တီကရောတိ အနဘာဝံ ဂမေတီ’’တိ လဋုကိကောပမေ။ တဿ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သောတာပန္နာဒယော တာဝ ပဇဟန္တု၊ ပုထုဇ္ဇနော ကထံ ပဇဟတီ’’တိ စောဒနံ ပဋ္ဌပေတွာ ‘‘အာရဒ္ဓဝိပဿကော ဟိ သတိသမ္မောသေန သဟသာ ကိလေသေ ဥပ္ပန္နေ ‘မာဒိသဿ နာမ ဘိက္ခုနော ကိလေသော ဥပ္ပန္နော’တိ သံဝေဂံ ကတွာ ဝီရိယံ ပဂ္ဂယှ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂေန ကိလေသေ သမုဂ္ဃာတေတိ၊ ဣတိ သော ပဇဟတိ နာမာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တဿ ဓာတာရမ္မဏမေဝ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိအာဒိနာ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အာဂတတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဣန္ဒြိယဘာဝနေ စ မဇ္ဈိမဿ ဝသေန အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပရိဂ္ဂဟဝသေနာတိ ဓာတုပရိဂ္ဂဟဝသေန။ မမ္မစ္ဆေဒနာဒိဝသေန ပဝတ္တအက္ကောသနာဒိံ အနိဋ္ဌံ အာရမ္မဏံ ပတွာ သောတဒွါရေ ကိလမတိ ပုဂ္ဂလော၊ တထာ ပေါထနပဟရဏာဒိကံ အနိဋ္ဌံ အာရမ္မဏံ ပတွာ ကာယဒွါရေ ကိလမတိ။

သမုဒါစရန္တီတိ သဗ္ဗသော ဥဒ္ဓံ အာစရန္တိ။ တယိဒံ အမနာပေဟိ သမုဒါစရဏံ နာမ ပေါထနပဟရဏာဒိဝသေန ဥပက္ကမနမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဥပက္ကမန္တီ’’တိ၊ ဗာဓန္တီတိ အတ္ထော။ တထာသဘာဝေါတိ ယထာ ပါဏိပ္ပဟာရာဒီဟိ ဃဋ္ဋိတမတ္တော ဝိကာရံ အာပဇ္ဇတိ၊ တထာသဘာဝေါ။ ‘‘ဥဘတောဒဏ္ဍကေန စေပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကကစေနာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၂) ဩဝါဒဒါနံ နာမ အနညသာဓာရဏံ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ အာဝေဏိကန္တိ အာဟ ‘‘ဝုတ္တံ ခေါ ပနေတံ ဘဂဝတာတိ အနုဿရန္တောပိ…ပေ… ကကစူပမောဝါဒံ အနုဿရန္တောပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿပိ ပရိယတ္တိဓမ္မဘာဝတောတိ ကေစိ ¶ ။ ယံ ပန ကကစောကန္တကေသုပိ မနုဿေသု အပ္ပဒုဿနံ နိဗ္ဗိကာရံ၊ တံ သတ္ထုသာသနံ အနုဿရန္တောပိ သမ္မာပဋိပတ္တိလက္ခဏံ ဓမ္မံ အနုဿရတိယေဝါတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘိက္ခုနော ဂုဏန္တိ အရိယဓမ္မာဓိဂမနသိဒ္ဓံ ဂုဏမာဟ။ သော စ သဗ္ဗေသမ္ပိ အရိယာနံ ဂုဏောတိ တံ အနုဿရန္တောပိ သင်္ဃံ အနုဿရတိ ဧဝါတိ ဝုတ္တံ။

ဝိပဿနုပေက္ခာ အဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ ဥပေက္ခာ ကုသလနိဿိတာ န သဏ္ဌာတီတိ ဝိပဿနာဝသေန သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ သင်္ခါရဂတေ အဇ္ဈုပေက္ခနံ န လဘတီတိ အတ္ထော။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဝိယ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု နိဗ္ဗိကာရတာသာမညေန ¶ ။ တေနာဟ ‘‘သာ ပနေသာ’’တိအာဒိ။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဌာနေ ဌပေတိ ‘‘လာဘာ ဝတ မေ၊ သုလဒ္ဓံ ဝတ မေ’’တိအာဒိနာ အတ္တမနတံ အာပဇ္ဇန္တော။

၃၀၃။ အာပေါဂတန္တိ အာဗန္ဓနဝသေန အာပေါ၊ တဒေဝ အာပေါသဘာဝံ ဂတတ္တာ အာပေါဂတံ၊ သဘာဝေနေဝ အာပေါဘာဝံ ဝါ ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန သော အာပေါဘာဝသင်္ခါတော အလ္လယူသဘာဝေါ သသမ္ဘာရပထဝီသသမ္ဘာရဥဒကာဒိဂတေ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ အာပသ္မိံ ဝိဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗအာပေသု ဂတံ အလ္လယူသဘာဝလက္ခဏ’’န္တိ၊ ဒြဝဘာဝလက္ခဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ပကုပ္ပတီ’’တိ ပါကတိကပကောပံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဩဃဝသေန ဝဍ္ဎတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘အယမဿ ပါကတိကော ပကောပေါ’’တိ။ ဣတရံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘အာပေါသံဝဋ္ဋကာလေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဩဂစ္ဆန္တီတိ ဧတ္ထ ဩဂမနန္တိ ပရိယာဒါနံ အဓိပ္ပေတံ၊ န အဓောဂမနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥဒ္ဓနေ…ပေ… ပါပုဏန္တီ’’တိ။

၃၀၄။ သဗ္ဗတေဇေသု ဂတန္တိ ဣန္ဓနာဒိဝသေန အနေကဘေဒေသု သဗ္ဗေသု တေဇောကောဋ္ဌာသေသု ဂတံ ပဝတ္တံ။ ယထာ ပီတိ ဧဝ ပီတိဂတံ၊ ဧဝံ တေဇော ဧဝ တေဇောဂတံ၊ တေဇနဝသေန ပဝတ္တိမတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ အာပေါဂတံ၊ ဝါယောဂတဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပုရိမေ’’တိအာဒိ။ ဧကာဟိကဇရာဒိဘာဝေနာတိ ဧကာဟိကာဒိဇရာဘေဒေန။ ဥသုမဇာတောတိ ဥသ္မာဘိဘူတော။ ဇီရတီတိ ဇိဏ္ဏော ဟောတိ။ တေဇောဓာတုဝသေန လဗ္ဘမာနာ ဣမသ္မိံ ကာယေ ဇရာပဝတ္တိ ပါကဋဇရာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣန္ဒြိယဝေကလ္လတ္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝလိပလိတာဒိဘာဝန္တိ ဝလိတပလိတဘာဝံ၊ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ သိထိလဘာဝဉ္စ။ ကုပ္ပိတေနာတိ ခုဘိတေန။ သတက္ခတ္တုံ တာပေတွာ တာပေတွာ သီတူဒကေ ပက္ခိပိတွာ ဥဒ္ဓဋသပ္ပိ သတဓောတသပ္ပီတိ ဝဒန္တိ။ သရီရေ ပကတိဥသုမံ အတိက္ကမိတွာ ဥဏှဘာဝေါ သန္တာပေါ၊ သရီရဿ ဒဟနဝသေန ပဝတ္တော မဟာဒါဟော ပရိဒါဟောတိ အယမေဝ တေသံ ဝိသေသော။ အသိတန္တိ သုတ္တံ။ ခါယိတန္တိ ခါဒိတံ။ သာယိတန္တိ အဿာဒိတံ။ သမ္မာ ပရိပါကံ ဂစ္ဆတီတိ သမဝေပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အသမ္မာပရိပါကောပိ ဝိသမပါကိနိယာ ဂဟဏိယာ ¶ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရသာဒိဘာဝေနာတိ ရသရုဓိရမံသမေဒနှာရုအဋ္ဌိအဋ္ဌိမိဉ္ဇသုက္ကဘာဝေန။ ဝိဝေကန္တိ ပုထုဘာဝံ အညမညံ ဝိသဒိသဘာဝံ။ အသိတာဒိဘေဒဿ ¶ အာဟာရဿ ပရိဏာမေ ရသော ဟောတိ၊ တံ ပဋိစ္စ ရသဓာတု ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ရသဿ ပရိဏာမေ ‘‘ရုဓိရ’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗံ နေတဗ္ဗံ။

ဟရိတန္တန္တိ ဟရိတမေဝ၊ အန္တ-သဒ္ဒေန ပဒဝဍ္ဎနံ ကတံ ယထာ ‘‘ဝနန္တံ သုတ္တန္တ’’န္တိ။ စမ္မနိလ္လေခနံ စမ္မံ လိခိတွာ ဆဍ္ဍိတကသဋံ။

၃၀၅။ ဥဂ္ဂါရဟိက္ကာရာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥဒ္ဒေကခီပနာဒိပဝတ္တကဝါတာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥစ္စာရပဿာဝါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပိတ္တသေမှလသိကာဒိနီဟရဏဝါတဿ စေဝ ဥသုမဝါတဿ စ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယဒိပိ ကုစ္ဆိ-သဒ္ဒေါ ဥဒရပရိယာယော၊ ကောဋ္ဌ-သဒ္ဒေန ပန အဗ္ဘန္တရဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ တဒဝသိဋ္ဌော ဥဒရပဒေသော ဣဓ ကုစ္ဆိ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ကုစ္ဆိသယာ ဝါတာတိ အန္တာနံ ဗဟိဝါတာ’’တိ။ သမိဉ္ဇနပသာရဏာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာလောကနဝိလောကနဥဒ္ဓရဏာဒိကာ သဗ္ဗာ ကာယိကကိရိယာ သင်္ဂဟိတာ။ အဝသဝတိ ဥဒကံ ဧတသ္မာတိ ဩဿဝနံ၊ ဆဒနန္တော။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ။

၃၀၆။ နိဿတ္တဘာဝန္တိ အနတ္တကတံ။ ယထာဒဿိတာ ဟိ စတဿော ဓာတုယော အနတ္တနိယံ ကေဝလံ ဓာတုမတ္တာ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ပရိဝါရိတောတိ ပရိဝါရိတဘာဝေန ဌိတော ပရိဝုတော။ တေနာဟ ‘‘ဧတာနီ’’တိအာဒိ၊ ကဋ္ဌာဒီနိ သန္နိဝေသဝိသေသဝသေန ဌပိတာနီတိ အဓိပ္ပာယော။ အညထာ အဂါရသမညာယ ဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ကဋ္ဌာဒီသု ပနာ’’တိအာဒိ။ ယဒတ္ထံ ပါဠိယံ ‘‘သေယျထာပိ၊ အာဝုသော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ၊ တမတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ကဋ္ဌာဒီနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ကာမံ ဟေဋ္ဌာ ‘‘မတ္တဋ္ဌကဿ ကာယဿာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၂) အဝိဘာဂေန ဧကဒေသေန စ ဥပါဒါရူပမ္ပိ ကထိတံ၊ တထာ ဝေဒနာဒယော ခန္ဓဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ န ကထိတာ၊ တထာ တဏှာပိ သမုဒယသစ္စဘာဝေန။ ဣတရာနိ ပန သစ္စာနိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ကထိတာနိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာ…ပေ… န ကထိတာနီ’’တိ။ စက္ခုပသာဒေ နိရုဒ္ဓေတိ စက္ခုပသာဒေ ဝိနဋ္ဌေ။ ဥပဟတေတိ ပုဗ္ဗကိမိအာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတေ။ ပလိဗုဒ္ဓေတိ ပုဗ္ဗာဒိဥပ္ပတ္တိယာ ဝိနာ ပဋိစ္ဆာဒိတေ။ တဇ္ဇောတိ တဿာနုရူပေါ၊ စက္ခုဝိညာဏုပ္ပတ္တိယာ အနုရူပေါတိ အတ္ထော။ စက္ခုဿ ¶ ရူပါရမ္မဏေ အာပါထဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနမနသိကာရော ဟဒယသန္နိဿယောပိ စက္ခုမှိ သတိ ဟောတိ၊ အသတိ န ဟောတီတိ ¶ ကတွာ ‘‘စက္ခုံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနမနသိကာရော’’တိ ဝုတ္တော။ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနံ တဿ ယထာ အာရမ္မဏပစ္စယေ၊ ဧဝံ ပသာဒပစ္စယေပိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုဉ္စ ရူပေ စ ပဋိစ္စာ’’တိ။ န္တိ စက္ခုဒွါရေ ကိရိယမနောဓာတုစိတ္တံ။ အညဝိဟိတဿာတိ အညာရမ္မဏပသုတဿ။ တဒနုရူပဿာတိ တေသံ စက္ခုရူပတဒါဘောဂါနံ အနုရူပဿ။

စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဒဿေတိ သရူပတော အတ္ထာပတ္တိတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။ တပ္ပကာရော ဘူတော၊ တပ္ပကာရံ ဝါ ပတ္တော တထာဘူတော၊ တဿ၊ ယထာ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တာဒိသဿ ပစ္စယာကာရသမဝေတဿာတိ အတ္ထော။ တိသမုဋ္ဌာနရူပန္တိ ဥတုကမ္မာဟာရသမုဋ္ဌာနရူပံ။ ဣဒဉ္စ သတိပိ တဒါ ဘဝင်္ဂါဝဋ္ဋနစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပေ ကေဝလံ စက္ခုဝိညာဏသမုဋ္ဌိတရူပဿ အဘာဝမတ္တံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ နဂရံ ဝိယ ရဇ္ဇေ ရူပက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟေတဗ္ဗတံ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဂစ္ဆတိ။ ‘‘တထာဘူတဿာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဝေဒနာဒယော စက္ခုဝိညာဏသမ္ပယုတ္တာဝ၊ ဝိညာဏမ္ပိ စက္ခုဝိညာဏမေဝ။ သင်္ခါရာတိ စေတနာဝ ဝုတ္တာ စေတနာပဓာနတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ တတ္ထ ပန ဖဿဇီဝိတိန္ဒြိယမနသိကာရစိတ္တဋ္ဌိတိယောပိ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာဝ။ ဧကတော သင်္ဂဟော ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိ ဧကတော ဂဏနာ။ သမာဂမောတိ ယထာသကံ ပစ္စယဝသေန သမောဓာနံ။ သမဝါယောတိ အညမညဿ ပစ္စယဘာဝေန သမဝေတတာယ သမုဒိတဘာဝေါ။

ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မော ပဋိစ္စ သမုပ္ပဇ္ဇတိ ဧတသ္မာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ၊ ပစ္စယာကာရော။ ပစ္စယဓမ္မေ ပဿန္တောပိ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေ ပဿတိ၊ တေ ပဿန္တောပိ ပစ္စယဓမ္မေ ပဿတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒ’’န္တိအာဒိ။ ဆန္ဒကရဏဝသေနာတိ တဏှာယနဝသေန။ အာလယကရဏဝသေနာတိ အပေက္ခာကရဏဝသေန။ အနုနယကရဏဝသေနာတိ အနုရဇ္ဇနဝသေန။ အဇ္ဈောဂါဟိတွာတိ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ ဂိလိတွာ ဝိယ နိဋ္ဌပေတွာ ဝိယ ဒဠှဂ္ဂဟဏဝသေန။ ဆန္ဒရာဂေါ ဝိနယတိ ပဟီယတိ ဧတ္ထာတိ ဆန္ဒရာဂဝိနယော ဆန္ဒရာဂပဟာနဉ္စာတိ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ။ အာဟရိတွာတိ ပါဠိယံ သရူပတော အနာဂတမ္ပိ အတ္ထတော အာနေတွာ သင်္ဂဏှနဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာဟရဏဝိဓိံ ပန ဒဿေန္တော ‘‘ယာ ဣမေသူ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣမေသု တီသု ဌာနေသူတိ ယထာဝုတ္တေသု သုခဒုက္ခာဒီသု တီသု အဘိသမယဋ္ဌာနေသု။ ဒိဋ္ဌီတိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ပဝတ္တာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ယာထာဝဒဿနံ။ ဧဝံ သင်္ကပ္ပာဒယောပိ ¶ ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘာဝနာပဋိဝေဓောတိ ဘာဝနာဝသေန ပဋိဝေဓော၊ န အာရမ္မဏကရဏမတ္တေန။ အယံ မဂ္ဂေါတိ အယံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန ပဝတ္တော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ။ ဧတ္တာဝတာပီတိ ဧဝံ ဧကသ္မိံ စက္ခုဒွါရေ ဝတ္ထု ပရိဂ္ဂဟမုခေနပိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဿ မတ္ထကံ ပါပနေန ဗဟုံ ဝိပုလံ ပရိပုဏ္ဏမေဝ ဘဂဝတော သာသနံ ကတံ အနုဋ္ဌိတံ ဟောတိ။

ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ¶ နိရုဒ္ဓမေဝ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ အာဝဇ္ဇနစိတ္တဿ ပစ္စယော ဘဝတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တံ နိရုဒ္ဓမ္ပီ’’တိ။ မန္ဒထာမဂတမေဝါတိ မဟတိယာ နိဒ္ဒါယ အဘိဘူတဿ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ကပိမိဒ္ဓပရေတဿ ပန ဘဝင်္ဂစိတ္တံ ကဒါစိ အာဝဇ္ဇနဿ ပစ္စယော ဘဝေယျာတိ။ ဘဝင်္ဂသမယေနေဝါတိ ဘဝင်္ဂဿေဝ ပဝတ္တနသမယေန ပဂုဏဇ္ဈာနပဂုဏကမ္မဋ္ဌာနပဂုဏဂန္ထေသု တေသံ ပဂုဏဘာဝေနေဝ အာဘောဂေန ဝိနာပိ မနသိကာရော ပဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ ပဂုဏံ ဂန္ထံ ပဂုဏဘာဝေနေဝ နိရန္တရံ ဝိယ အဇ္ဈယမာနေ အညဝိဟိတတာယ ‘‘ဧတ္တကော ဂန္ထော ဂတော၊ ဧတ္တကော အဝသိဋ္ဌော’’တိ သလ္လက္ခဏာ န ဟောတိ။ စတုသမုဋ္ဌာနမ္ပီတိ သဗ္ဗံ စတုသမုဋ္ဌာနရူပံ၊ န ပုဗ္ဗေ ဝိယ တိသမုဋ္ဌာနမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ ဩဠာရိကတ္တာ စ ဖဿစေတနာဝ သင်္ခါရက္ခန္ဓောတိ ဂဟိတာ၊ န အညေသံ အဘာဝါ။ ဧကဒေသမေဝ သမ္မသန္တောတိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌံ အတ္ထံ ဟေဋ္ဌာ အနဝသေသတော အနိဒ္ဒိသိတွာ ဧကဒေသမေဝ နိဒ္ဒိသနဝသေန ဒေသနာယ အာမသန္တော။ ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ အတ္ထဿ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဉ္စေဝ၊ အာဝုသော၊ စက္ခု’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၆) ဆဒွါရဝသေန နိဒ္ဒိသနဋ္ဌာနေ။ ဟေဋ္ဌာ ပရိဟီနဒေသနန္တိ – ‘‘ယံ ဥပါဒါရူပံ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာ ဥပရိ တီဏိ အရိယသစ္စာနီ’’တိ နိဒ္ဒေသဝသေန ပရိဟီနံ အတ္ထဇာတံ သဗ္ဗံ။ တံတံဒွါရဝသေနာတိ စက္ခုဒွါရာဒိကံ တံတံဒွါရဝသေန။ စတုသစ္စဝသေန အာရဒ္ဓါ ဒေသနာ စတုသစ္စေနေဝ ပရိယောသာပိတာတိ အာဟ ‘‘ယထာနုသန္ဓိနာဝ သုတ္တန္တံ နိဋ္ဌပေသီ’’တိ။

မဟာဟတ္ထိပဒေါပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ မဟာသာရောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၀၇။ နစိရပက္ကန္တေတိ ¶ ¶ န စိရံ ပက္ကန္တေ၊ ပက္ကန္တဿ သတော န စိရဿေဝ။ သလိင်္ဂေနေဝါတိ မုဏ္ဍိယကာသာယဂ္ဂဟဏာဒိနာ အတ္တနော ပုရိမလိင်္ဂေနေဝ။ ပါဋိယေက္ကေ ဇာတေတိ ဝိပန္နာစာရဒိဋ္ဌိတာယ ပကာသနီယကမ္မကရဏတော ပရံ အညတိတ္ထိယသဒိသေ ဝိသုံ ဘူတေ။ ကုလပုတ္တောတိ ဇာတိမတ္တေန ကုလပုတ္တော။ အသမ္ဘိန္နာယာတိ သမ္ဘေဒရဟိတာယ၊ ဇာတိသင်္ကရဝိရဟိတာယာတိ အတ္တော။ ဇာတိသီသေန ဣဓ ဇာတိဝတ္ထုကံ ဒုက္ခံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဩတိဏ္ဏောတိ ယဿ ဇာတိ အန္တော အနုပဝိဋ္ဌာ’’တိ။ ဇာတော ဟိ သတ္တော ဇာတကာလတော ပဋ္ဌာယ ဇာတိနိမိတ္တေန ဒုက္ခေန အန္တော အနုပဝိဋ္ဌော ဝိယ ဝိဗာဓီယတိ။ ဇရာယာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ စတ္တာရော ပစ္စယာ လဗ္ဘန္တီတိ လာဘာ၊ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ လဗ္ဘမာနာနံ သုကတဘာဝေါ သုဋ္ဌု အဘိသင်္ခတဘာဝေါ။ ဝဏ္ဏဘဏနန္တိ ဂုဏကိတ္တနံ။ အပညာတာတိ သမ္ဘာဝနာဝသေန န ပညာတာ။ လာဘာဒိနိဗ္ဗတ္တိယာဘာဝဒဿနဉှေတံ။ တေနာဟ ‘‘ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တမ္ပိ န လဘန္တီ’’တိ။ အပ္ပေသက္ခာတိ အပ္ပာနုဘာဝါ။ သာ ပန အပ္ပေသက္ခတာ အဓိပတေယျသမ္ပတ္တိယာ စ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ စ အဘာဝေန ပါကဋာ ဟောတိ။ တတ္ထ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အပ္ပပရိဝါရာ’’တိ အာဟ။

သာရေနပိ ကေစိ အဇာနနေန အညာလာဘေန ဝါ အသာရဘူတမ္ပိ ကတ္တဗ္ဗံ ကရောန္တီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘သာရေန သာရကရဏီယ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အက္ခစက္ကယုဂနင်္ဂလာဒိက’’န္တိ အာဟ။ ဗြဟ္မစရိယဿာတိ သိက္ခာတ္တယသင်္ဂဟဿ သာသနဗြဟ္မစရိယဿ။ မဟာရုက္ခဿ မဂ္ဂဖလသာရဿ ဉာဏဒဿနဖေဂ္ဂုကဿ သမာဓိတစဿ သီလပပဋိကဿ စဉ္စလသဘာဝါ သံသပ္ပစာရီတိ စ စတ္တာရော ပစ္စယာ သာခါပလာသံ နာမ။ တေနေဝါတိ လာဘသက္ကာရသိလောကနိဗ္ဗတ္တနေနေဝ။ သာရော မေ ပတ္တောတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ အဓိဂန္တဗ္ဗသာရော နာမ ဣမိနာ လာဘာဒိနိဗ္ဗတ္တနေန အနုပ္ပတ္တောတိ ဝေါသာနံ နိဋ္ဌိတကိစ္စံ အာပန္နော။

၃၁၀။ ဉာဏဒဿနန္တိ ဉာဏဘူတံ ဒဿနံ ဝိသယဿ သစ္ဆိကရဏဝသေန ပဝတ္တံ အဘိညာဉာဏံ။ သုခုမံ ရူပန္တိ ဒေဝါဒီနံ၊ အညမ္ပိ ဝါ သုခုမသဘာဝံ ရူပံ။ တေနာဟ ‘‘အန္တမသော…ပေ… ဝိဟရန္တီ’’တိ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခု ဟိ ဣဓ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ‘‘ဉာဏဒဿန’’န္တိ ဂဟိတံ။

၃၁၁။ အသမယဝိမောက္ခံ ¶ ¶ အာရာဓေတီတိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပေတံ အသမယဝိမောက္ခံ ပါဠိယာ ဧဝ ဒဿေတုံ ‘‘ကတမော အသမယဝိမောက္ခော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌန္နဉှိ သမာပဇ္ဇနသမယောပိ အတ္ထိ အသမယောပိ၊ မဂ္ဂဝိမောက္ခေန ပန ဝိမုစ္စနဿ သမယော ဝါ အသမယော ဝါ နတ္ထိ။ ယဿ သဒ္ဓါ ဗလဝတီ၊ ဝိပဿနာ စ အာရဒ္ဓါ၊ တဿ ဂစ္ဆန္တဿ တိဋ္ဌန္တဿ နိသီဒန္တဿ ဘုဉ္ဇန္တဿ စ မဂ္ဂဖလပဋိဝေဓော နာမ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဣတိ မဂ္ဂဝိမောက္ခေန ဝိမုစ္စန္တဿ သမယော ဝါ အသမယော ဝါ နတ္ထီတိ သော အသမယဝိမောက္ခော။ တေနာဟ ‘‘လောကိယသမာပတ္တိယော ဟီ’’တိအာဒိ။

န ကုပ္ပတိ၊ န နဿတီတိ အကုပ္ပာ၊ ကဒါစိပိ အပရိဟာနသဘာဝါ။ သဗ္ဗသံကိလေသေဟိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန စေတသော ဝိမုတ္တီတိ စေတောဝိမုတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တီ’’တိ။ အယမတ္ထော ပယောဇနံ ဧတဿာတိ ဧတဒတ္ထံ၊ သာသနဗြဟ္မစရိယံ၊ တဿ ဧသာ ပရမကောဋိ။ ယထာရဒ္ဓဿ သာရောပမေန ဖလေန ဒေသနာ နိဋ္ဌာပိတာတိ အာဟ ‘‘ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသီ’’တိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာသာရောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ စူဠသာရောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၁၂။ ပိင်္ဂလဓာတုကောတိ ¶ ပိင်္ဂလသဘာဝေါ ပိင်္ဂလစ္ဆဝိကော၊ ပိင်္ဂလက္ခောတိ ဝါ အတ္ထော။ ပဗ္ဗဇိတသမူဟသင်္ခါတော သင်္ဃော၊ န သီလာဒိဂုဏေဟိ သင်္ဂဟိတဗ္ဗဘာဝေန။ သင်္ဃော ဧတေသံ အတ္ထိ ပရိဝါရဘူတောတိ သင်္ဃိနော။ သွေဝါတိ သော ဧဝ ပဗ္ဗဇိတသမူဟသင်္ခါတော။ အာစာရသိက္ခာပနဝသေနာတိ အတ္တနာ ပရိကပ္ပိတအစေလဝတာဒိအာစာရသိက္ခာပနဝသေန။ ပညာတာတိ ယထာသကံ သမာဒိန္နဝတဝသေန စေဝ ဝိညာတလဒ္ဓိဝသေန စ ပညာတာ။ လဒ္ဓိကရာတိ တဿာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ဥပ္ပာဒကာ။ ဗဟုဇနဿာတိ ပုထုဇနဿ။ တဿ ပန အာဂမသမ္ပဒါပိ နာမ နတ္ထိ၊ ကုတော အဓိဂမောတိ ဧကံသတော အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အဿုတဝတော အန္ဓဗာလပုထုဇ္ဇနဿာ’’တိ။ န ဟိ ဝိညူ အပ္ပသာဒနီယေ ပသီဒန္တိ။ မင်္ဂလေသု ကာတဗ္ဗဒါသကိစ္စကရော ဒါသော မင်္ဂလဒါသော။

တန္တာဝုတာနန္တိ ¶ တန္တေ ပသာရေတွာ ဝီတာနံ။ ဂဏ္ဌနကိလေသောတိ သံသာရေ ဗန္ဓနကိလေသော။ ဧဝံ ဝါဒိတာယာတိ ဧဝံ ပဋိညတာယ၊ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိတာယ ဝါ။ နိယျာနိကာတိ နိယျာနဂတိသပ္ပာဋိဟီရကာ အနုပါရမ္ဘဘူတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ နော စေ နိယျာနိကာတိ အာနေတွာ ယောဇနာ။ တေသံ သဗ္ဗညုပဋိညာယ အဘူတတ္တာ တဿာ အဘူတဘာဝကထနေန တဿ ဗြာဟ္မဏဿ န ကာစိ အတ္ထသိဒ္ဓီတိ အာဟ ‘‘နေသံ အနိယျာနိကဘာဝကထနေန အတ္ထာဘာဝတော’’တိ။

၃၁၈။ နိဟီနလောကာမိသေ လီနော အဇ္ဈာသယော ဧတဿ၊ န ပန နိဗ္ဗာနေတိ။ လီနဇ္ဈာသယော။ သာသနံ သိထိလံ ကတွာ ဂဏှာတိ သိက္ခာယ န တိဗ္ဗဂါရဝတ္တာ။

၃၂၃။ ဟေဋ္ဌာတိ အနန္တရာတီတသုတ္တေ မဟာသာရောပမေ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဓမ္မာ ဝိပဿနာပါဒကာတိ ဝိပဿနာယ ပဒဋ္ဌာနဘူတာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ စူဠသာရောပမေ အာဂတာ။ နိရောဓပါဒကာတိ အနာဂါမိနော၊ အရဟန္တော ဝါ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတုံ သမတ္ထာ။ တသ္မာတိ နိရောဓပါဒကတ္တာ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဓမ္မာ ဉာဏဒဿနတော ဥတ္တရိတရာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

စူဠသာရောပမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ဩပမ္မဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။