📜

၄။ မဟာယမကဝဂ္ဂေါ

၁။ စူဠဂေါသိင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၂၅။ ဉာတီနံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၆။၁၉) နိဝါသဋ္ဌာနဘူတော ဂါမော ဉာတိကော၊ သော ဧဝ နာတိကော။ သော ကိရ ဂါမော ယေသံ သန္တကော၊ တေသံ ပုဗ္ဗပုရိသေန အတ္တနော ဉာတီနံ သာဓာရဏဘာဝေန နိဝေသိတော၊ တေန ‘‘နာတိကော’’တိ ပညာယိတ္ထ။ အထ ပစ္ဆာ တတ္ထ ဒွီဟိ ဒါယာဒေဟိ ဒွိဓာ ဝိဘဇိတွာ ပရိဘုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဒွိန္နံ စူဠပိတိမဟာပိတိပုတ္တာနံ ဒွေ ဂါမာ’’တိ။ ဂိဉ္ဇကာ ဝုစ္စန္တိ ဣဋ္ဌကာ၊ ဂိဉ္ဇကာဟိယေဝ ကတော အာဝသထော ဂိဉ္ဇကာဝသထော။ တသ္မိံ ကိရ ပဒေသေ မတ္တိကာ သက္ခရမရုမ္ဗဝါလိကာဒီဟိ အသမ္မိဿာ အကဌိနာ သဏှာ သုခုမာ၊ တာယ ကတာနိ ကုလာလဘာဇနာနိပိ သိလာမယာနိ ဝိယ ဒဠှာနိ၊ တသ္မာ တေ ဥပါသကာ တာယ မတ္တိကာယ ဒီဃပုထုလဣဋ္ဌကာ ကာရေတွာ တာဟိ ဌပေတွာ ဒွါရဗာဟဝါတပါနကဝါဋတုလာယော သေသံ သဗ္ဗံ ဒဗ္ဗသမ္ဘာရေန ဝိနာ ဣဋ္ဌကာဟိ ဧဝ ပါသာဒံ ကာရေသုံ။ တေနာဟ ‘‘ဣဋ္ဌကာဟေဝါ’’တိအာဒိ။

ဂေါသိင်္ဂသာလဝနဒါယန္တိ ဂေါသိင်္ဂသာလဝနန္တိ လဒ္ဓနာမံ ရက္ခိတံ အရညံ။ ဇေဋ္ဌကရုက္ခဿာတိ ဝနပ္ပတိဘူတဿ သာလရုက္ခဿ။ သာမဂ္ဂိရသန္တိ သမဂ္ဂဘာဝါဒိဂုဏံ ဝိဝေကသုခံ။ ဥပရိပဏ္ဏာသကေ ဥပက္ကိလေသသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၂၃၇-၂၃၈) ပုထုဇ္ဇနကာလော ကထိတော၊ ဣဓ စူဠဂေါသိင်္ဂသုတ္တေ ခီဏာသဝကာလော ကထိတော။ ကတကိစ္စာပိ ဟိ တေ မဟာထေရာ အတ္တနော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရံ ပရေသံ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇနဉ္စ သမ္ပဿန္တာ ပရမဉ္စ ဝိဝေကံ အနုဗြူဟန္တာ သာမဂ္ဂိရသံ အနုဘဝမာနာ တတ္ထ ဝိဟရန္တိ။ တဒါတိ တသ္မိံ ဥပက္ကိလေသသုတ္တဒေသနာကာလေ။ တေတိ အနုရုဒ္ဓပ္ပမုခါ ကုလပုတ္တာ။ လဒ္ဓဿာဒါတိ ဝိပဿနာယ ဝီထိပဋိပတ္တိယာ အဓိဂတဿာဒါ။ ဝိပဿနာ ဟိ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသံ အာဝဟန္တီ ပဝတ္တမာနာ သာတိသယံ ပီတိသောမနဿံ အာဝဟတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ၊ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

လဘတိ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄)၊

လဒ္ဓပတိဋ္ဌာ မဂ္ဂဖလာဓိဂမနေန။ သတိ ဟိ မဂ္ဂဖလာဓိဂမေ သာသနေ ပတိဋ္ဌာ လဒ္ဓါ နာမ ဟောတိ၊ နော အညထာ။

ကာမံ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာပိ မဟာသာဝကပရိယာပန္နာဝ၊ အဂ္ဂသာဝကဘာဝေန ပန နေသံ ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ‘‘ဓမ္မသေနာပတိမဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရေသု ဝါ’’တိ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ သတိပိ ဟိ သာမညယောဂေ ဝိသေသဝန္တော ဝိသုံ ဂယှန္တိ ယထာ ‘‘ဗြာဟ္မဏာ အာဂတာ၊ ဝါသိဋ္ဌောပိ အာဂတော’’တိ။ တေသု ပန ဝိသုံ ဂဟိတေသုပိ ‘‘အသီတိမဟာသာဝကေသူ’’တိ အသီတိဂ္ဂဟဏံ အပ္ပကံ ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနုပဂံ န ဟောတီတိ။ အန္တမသောတိ ဣဒံ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကဿ ဥပဋ္ဌာကဘာဝေန အာသန္နစာရိတာယ ဝုတ္တံ။ အနီကာတိ ဟတ္ထာနီကာ၊ ဟတ္ထာနီကတော ဟတ္ထိသမူဟတောတိ အတ္ထော။ ကာဠသီဟော ယေဘုယျေန ယူထစရောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ယူထာ နိဿဋော ကာဠသီဟော ဝိယာ’’တိ။ ကေသရီ ပန ဧကစရောဝ။ ဝါတစ္ဆိန္နော ဝလာဟကော ဝိယာတိ ဝါတစ္ဆိန္နော ပဗ္ဗတကူဋပ္ပမာဏော ဝလာဟကစ္ဆေဒေါ ဝိယ။ တေသံ ပဂ္ဂဏှနတောတိ ယထာ နာမ ဇိဃစ္ဆိတဿ ဘောဇနေ၊ ပိပါသိတဿ ပါနီယေ၊ သီတေန ဖုဋ္ဌဿ ဥဏှေ၊ ဥဏှေန ဖုဋ္ဌဿ သီတေ၊ ဒုက္ခိတဿ သုခေ အဘိရုစိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝမေဝံ ဘဂဝတော ကောသမ္ဗကေ ဘိက္ခူ အညမညံ ဝိဝါဒါပန္နေ ဒိသွာ အပရေ သမဂ္ဂါဝါသံ ဝသန္တေ အာဝဇ္ဇိတဿ ဣမေ တယော ကုလပုတ္တာ အာပါထံ အာဂမိံသု၊ အထ နေ ပဂ္ဂဏှိတုကာမော ဥပသင်္ကမိ၊ ဧဝါယံ ပဋိပတ္တိအနုက္ကမေန ကောသမ္ဗကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝိနယနုပါယော ဟောတီတိ။ တေနာဟ ‘‘တေသံ ပဂ္ဂဏှနတော’’တိ။ ဧတေနေဝ ပစ္ဆိမဇနတံ အနုကမ္ပနတောတိ ဣဒမ္ပိ ကာရဏံ ဧကဒေသေန သံဝဏ္ဏိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥက္ကံသိတွာတိ ယထာဘူတေဟိ ဂုဏေဟိ သမ္ပဟံသနေန ဝိသေသေတွာ ဝိသိဋ္ဌေ ကတွာ ပသံသာဝသေန စေတံ အာမေဍိတဝစနံ။

တံ အရညံ ရက္ခတိ ဝနသာမိနာ အာဏတ္တော။ ရက္ခိတဂေါပိတံ ဝနသဏ္ဍံ၊ န မဟာဝနာဒိ ဝိယ အပရိဂ္ဂဟိတံ။ သီလာဒိပ္ပဘေဒါယ အတ္တတ္ထာယ ပဋိပန္နာ အတ္တကာမာ၊ န အပရိစ္စတ္တသိနေဟာတိ အာဟ ‘‘အတ္တနော ဟိတံ ကာမယမာနာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဘိန္ဒေယျာတိ ဝိနာသေယျ။

ဒုဗ္ဗလမနုဿာတိ ပညာယ ဒုဗ္ဗလာ အဝိဒ္ဒသုနော မနုဿာ။ တာနီတိ အဘိဇာတိအာဒီသု ဥပ္ပန္နပါဋိဟာရိယာနိ။ စီဝရဂဗ္ဘေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာတိ စီဝရသင်္ခါတေ ဩဝရကေ နိဂူဟိတွာ ဝိယ။ န ဟိ စီဝရပါရုပနမတ္တေန ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ ပဋိစ္ဆန္နော ဟောတိ။ ‘‘မာ သုဓ ကောစိမံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ အညာသီ’’တိ ပန တထာရူပေန ဣဒ္ဓါဘိသင်္ခါရေန တံ ဆာဒေတွာ ဂတော ဘဂဝါ တထာ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အညာတကဝေသေန အဂမာသီ’’တိ။

အဘိက္ကမထာတိ ပဒံ အဘိမုခဘာဝေန ဝိဓိမုခေန ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဣတော အာဂစ္ဆထာ’’တိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ကာယော နာမ သုဝိသုဒ္ဓဇာတိမဏိ ဝိယ သောဘနော၊ ကိဉ္စိ မလံ အပနေတဗ္ဗံ နတ္ထိ၊ ကိမတ္ထံ ဘဂဝါ ပါဒေ ပက္ခာလေသီတိ အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိ။

၃၂၆။ အနုရုဒ္ဓါတိ ဝါ ဧကသေသနယေန ဝုတ္တံ ဝိရူပေကသေသဿပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသောပိ သမတ္ထိတော ဟောတိ။ ဣရိယာပထော ခမတီတိ သရီရဿ လဟုဋ္ဌာနတာယ စတုဗ္ဗိဓောပိ ဣရိယာပထော သုခပ္ပဝတ္တိကော။ ဇီဝိတံ ယာပေတီတိ ယာပနာလက္ခဏံ ဇီဝိတံ ဣမံ သရီရယန္တံ ယာပေတိ သုခေန ပဝတ္တေတိ။ ဥဠုင်္ကယာဂုံ ဝါ ကဋစ္ဆုဘိက္ခံ ဝါတိ ဣဒံ မကရဝုတ္တိယာ မိဿကဘတ္တေန ယာပနံ ဝတ္တန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဘိက္ခာစာရဝတ္တံ ပုစ္ဆတီ’’တိ။

အညမညံ သံသန္ဒတီတိ သတိပိ ဥဘယေသံ ကလာပါနံ ပရမတ္ထတော ဘေဒေ ပစုရဇနေဟိ ဒုဝိညေယျနာနတ္တံ ခီရောဒကသမ္မောဒိတံ အစ္စန္တမေဝ သံသဋ္ဌံ ဝိယ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသုံ န ဟောတိ၊ ဧကတ္တံ ဝိယ ဥပေတီ’’တိ။ ပိယဘာဝဒီပနာနိ စက္ခူနိ ပိယစက္ခူနိ။ ပိယာယတိ၊ ပိယာယိတဗ္ဗောတိ ဝါ ပိယောတိ။ သမဂ္ဂဝါသဿ ယံ ဧကန္တကာရဏံ၊ တံ ပုစ္ဆန္တော ဘဂဝါ ‘‘ယထာ ကထံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟာတိ ‘‘ကထန္တိ ကာရဏပုစ္ဆာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယော နေသံ မေတ္တာသဟိတာနံယေဝ ကမ္မာဒီနံ အညမညသ္မိံ ပစ္စုပဋ္ဌာနာကာရော၊ တံ သန္ဓာယ ‘‘ကထ’’န္တိ ပုစ္ဆာ။ တထာ ဟိ ပရတော ‘‘ဧဝံ ခေါ မယံ၊ ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ ထေရေဟိ ဝိဿဇ္ဇနံ ကထိတံ။

မိတ္တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ၊ ကာယကမ္မံ။ အာဝီတိ ပကာသံ။ ရဟောတိ အပ္ပကာသံ။ ယဉှိ ဥဒ္ဒိဿ မေတ္တံ ကာယကမ္မံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတိ၊ တံ တဿ သမ္မုခါ စေ၊ ပကာသံ ဟောတိ၊ ပရမ္မုခါ စေ၊ အပ္ပကာသံ။ တေနာဟ ‘‘အာဝိ စေဝ ရဟော စာတိ သမ္မုခါ စေဝ ပရမ္မုခါ စာ’’တိ။ ဣတရာနီတိ ပရမ္မုခါ ကာယဝစီကမ္မာနိ။ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမ္မဇ္ဇနာဒိဝသေန ပဋိဇဂ္ဂိတဗ္ဗယုတ္တံ ဌာနံ ဝါ။ တထေဝါတိ ယထာ သမ္မုခါ ကတေ မေတ္တာကာယကမ္မေ ဝုတ္တံ၊ တထေဝ ။ ‘‘ကစ္စိ ခမနီယ’’န္တိ ဧဝမာဒိကာ ကထာ သမ္မောဒနီယကထာ။ ယထာ ပရေဟိ သဒ္ဓိံ အတ္တနော ဆိဒ္ဒံ န ဟောတိ၊ တထာ ပဋိသန္ထာရဝသေန ပဝတ္တာ ကထာ ပဋိသန္ထာရကထာ။ ‘‘အဟော တဒါ ထေရေန မယှံ ဒိန္နော ဩဝါဒေါ၊ ဒိန္နာ အနုသာသနီ’’တိ ဧဝံ ကာလန္တရေ သရိတဗ္ဗယုတ္တာ၊ ဆသာရဏီယပဋိသံယုတ္တာ ဝါ ကထာ သာရဏီယကထာ။ သုတ္တပဒံ နိက္ခိပိတွာ တဿ အတ္ထနိဒ္ဒေသဝသေန သီလာဒိဓမ္မပဋိသံယုတ္တာ ကထာ ဓမ္မီကထာ။ သရေန သုတ္တဿ ဥစ္စာရဏံ သရဘညံ။ ပဉှဿ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ ပုစ္ဆနံ ပဉှပုစ္ဆနံ။ တဿ ယထာပုစ္ဆိတဿအာဒိသနံ ပဉှဝိဿဇ္ဇနံ။ ဧဝံ သမန္နာဟရတောတိ ဧဝံ မနသိကရောတော၊ ဧဝံ မေတ္တံ ဥပသံဟရတောတိ အတ္ထော။

ဧကတော ကာတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မာ နာနာ။ ဟိတဋ္ဌေနာတိ အတ္တနော ဝိယ အညမညဿ ဟိတဘာဝေန။ နိရန္တရဋ္ဌေနာတိ အန္တရာဘာဝေန ဘေဒါဘာဝေန။ အဝိဂ္ဂဟဋ္ဌေနာတိ အဝိရောဓဘာဝေန။ သမဂ္ဂဋ္ဌေနာတိ သဟိတဘာဝေန။ ပရိဘဏ္ဍံ ကတွာတိ ဗဟလတနုမတ္တိကာလေပေဟိ လိမ္ပေတွာ။ စီဝရံ ဝါ ဓောဝန္တီတိ အတ္တနော စီဝရံ ဝါ ဓောဝန္တိ။ ပရိဘဏ္ဍံ ဝါတိ အတ္တနော ပဏ္ဏသာလာယ ပရိဘဏ္ဍံ ဝါ ကရောန္တိ။

၃၂၇။ ပဋိဝိရုဒ္ဓါ ဧဝါတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တေသံ အပ္ပမာဒလက္ခဏန္တိ တေသံ အပ္ပမဇ္ဇနသဘာဝံ။ ကစ္စိ ပန ဝေါ အနုရုဒ္ဓါ သမဂ္ဂါတိ ဧတ္ထာပိ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ၊ ပစ္စတ္တဝစနံ ဝါ၊ ကစ္စိ တုမှေတိ ဧဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမုဂ္ဂပါတိန္တိ သမုဂ္ဂပုဋသဒိသံ ပါတိံ။

ပဏ္ဏသာလာယံ အန္တော ဗဟိ စ သမ္မဇ္ဇနေန သောဓိတင်္ဂဏတာ ဝတ္တပဋိပတ္တိ။ ပဋိဝိသမတ္တမေဝါတိ အတ္တနော ယာပနပဋိဝိသမတ္တမေဝ။ ဩသာပေတွာတိ ပက္ခိပိတွာ။ ပမာဏမေဝါတိ အတ္တနော ယာပနပမာဏမေဝ။ ဝုတ္တနယေန ဇဟိတွာတိ ပါဠိယံ ဝုတ္တနယေန ဇဟိတွာ။

ဟတ္ထေန ဟတ္ထံ သံသိဗ္ဗန္တာတိ အတ္တနော ဟတ္ထေန ဣတရဿ ဟတ္ထံ ဒဠှဂ္ဂဟဏဝသေန ဗန္ဓန္တာ။ ဝိလင်္ဃေတိ ဒေသန္တရံ ပါပေတိ ဧတေနာတိ ဝိလင်္ဃကော၊ ဟတ္ထော။ ဟတ္ထော ဧဝ ဝိလင်္ဃကော ဟတ္ထဝိလင်္ဃကော၊ တေန ဟတ္ထဝိလင်္ဃကေန။

တံ အခဏ္ဍံ ကတွာတိ တံ တီသုပိ ဒိဝသေသု ဓမ္မဿဝနံ ပဝတ္တနဝသေန အခဏ္ဍိကံ ကတွာ။ ဧတန္တိ ‘‘ပဉ္စာဟိကံ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိဝစနံ။ ပဉ္စမေ ပဉ္စမေ အဟနိ ဘဝတီတိ ပဉ္စာဟိကံ။ ဘဂဝတာ ပုစ္ဆိတေန အနုရုဒ္ဓတ္ထေရေန။ ပမာဒဋ္ဌာနေသုယေဝါတိ အညေသံ ပမာဒဋ္ဌာနေသုယေဝ။ ‘‘ပမာဒဋ္ဌာနေသုယေဝါ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘အညေသဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပပဉ္စကရဏဋ္ဌာနာနီတိ ကထာပပဉ္စဿ ကရဏဋ္ဌာနာနိ ဝိဿဋ္ဌကထာပဝတ္တနေန ကမ္မဋ္ဌာနေ ပမဇ္ဇနဋ္ဌာနာနိ။ တတ္ထာပိ ‘‘မယံ၊ ဘန္တေ၊ ကမ္မဋ္ဌာနဝိရုဒ္ဓံ န ပဋိပဇ္ဇာမာ’’တိ သိခါပ္ပတ္တံ အတ္တနော အပ္ပမာဒလက္ခဏံ ထေရော ဒဿေတိ။ ဧတ္တကံ ဌာနံ မုဉ္စိတွာတိ ပန ဣဒံ တဒါ ဝိဟာရသမာပတ္တီနံ ဝဠဉ္ဇာဘာဝေန ဝုတ္တံ။

၃၂၈။ ဈာနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော သမ္မာပဋိပန္နတာယ သတ္ထု စိတ္တာရာဓနတ္ထံ တဿ စ ဝိသေသာဓိဂမဿ သတ္ထု ပစ္စက္ခဘာဝတော ထေရော ‘‘ကိဉှိ နော သိယာ၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ ယာဝဒေဝါတိ ယတ္တကံ ကာလံ ဧကံ ဒိဝသဘာဂံ ဝါ သကလရတ္တိံ ဝါ ယာဝ သတ္တ ဝါ ဒိဝသေ။

၃၂၉။ သမတိက္ကမာယာတိ သမ္မဒေဝ အတိက္ကမနာယ။ သတိ ဟိ ဥပရိ ဝိသေသာဓိဂမေ ဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနံ သမတိက္ကန္တံ နာမ ဟောတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ စ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ’’တိ။ ဉာဏဒဿနဝိသေသောတိ ကာရဏူပစာရေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝေဒယိတသုခတောတိ ဝေဒနာသဟိတဇ္ဈာနသုခတော ဝါ ဖလသုခတော ဝါ။ အဝေဒယိတသုခန္တိ နိဗ္ဗာနသုခံ ဝိယ ဝေဒနာရဟိတံ သုခံ။ အဝေဒယိတသုခန္တိ စ နိဒဿနမတ္တမေတံ၊ တံ ပန အဖဿံ အသညံ အစေတနန္တိ သဗ္ဗစိတ္တစေတသိကရဟိတမေဝ။ တတော စ သတိပိ ရူပဓမ္မပ္ပဝတ္တိယံ တဿ အစေတနတ္တာ သဗ္ဗသော သင်္ခါရဒုက္ခဝိရဟိတတာယ သန္တတရာ ပဏီတတရာ စ နိရောဓသမာပတ္တီတိ ဝုစ္စတေ။ တေနာဟ ‘‘အဝေဒယိတသုခံ သန္တတရံ ပဏီတတရံ ဟောတီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣမမှာ စာ’’တိအာဒိ။

၃၃၀။ သာမဂ္ဂိရသာနိသံသမေဝ နေသံ ဘဂဝါ ကထေသိ အဇ္ဈာသယာနုကူလတ္တာ တဿ။ အနုသာဝေတွာတိ အနုပဂမနဝသေန သမ္မဒေဝ အာရောစေတွာ။ ‘‘အနုသံသာဝေတွာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ သော ဧဝတ္ထော။ တတော ပဋိနိဝတ္တိတွာတိ ဧတရဟိ ဘဂဝတော ဧကဝိဟာရေ အဇ္ဈာသယောတိ သတ္ထု မနံ ဂဏှန္တာ ‘‘ဣဓေဝ တိဋ္ဌထာ’’တိ ဝိဿဇ္ဇိတဋ္ဌာနတော နိဝတ္တိတွာ ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဥပသမ္ပဒါ-ဝိသုဒ္ဓိ-ဓုတကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂ-ဈာနဝိမောက္ခ-သမာပတ္တိ-ဉာဏဒဿန-မဂ္ဂဘာဝနာ-ဖလသစ္ဆိကိရိယာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ အဓိဂန္တွာပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ယထာဓိဂတာနမ္ပိ။ အတ္တနော ဂုဏကထာယ အဋ္ဋိယမာနာတိ ဘဂဝန္တံ နိဿာယ အဓိဂန္တွာပိ ဓမ္မာဓိကရဏံ သတ္ထုဝိဟေသာဘာဝဒီပနေ ဘဂဝတော ပါကဋဂုဏာနံ ကထာယ အဋ္ဋိယမာနာပီတိ ယောဇနာ။ ဒေဝတာတိ တံတံသမာပတ္တိလာဘိနိယော ဒေဝတာ။ မုခံ မေ သဇ္ဇန္တိ မုခံ မေ ကထနေ သမတ္ထံ၊ ကထနေ ယောဂျန္တိ အတ္ထော။

၃၃၁။ ဧဝံ အာဂတောတိ ဧဝံ အာဋာနာဋိယသုတ္တေ အာဂတော။ ပလိဝေဌေန္တေတိ စောဒေန္တေ။ မစ္ဆရာယန္တီတိ အတ္တနော ဂုဏာနံ ဘဂဝတောပိ အာရောစနံ အသဟမာနာ မစ္ဆရာယန္တီတိ သော စိန္တေတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

၀၁တေသံလာဘာတိ တေသံ ဝဇ္ဇိရာဇူနံ ဝဇ္ဇိရဋ္ဌဝါသီနဉ္စ မနုဿတ္တံ၊ ပတိရူပဒေသဝါသာဒိကော၊ ဘဂဝတော တိဏ္ဏဉ္စ ကုလပုတ္တာနံ ဒဿနဝန္ဒနဒါနဓမ္မဿဝနာဒယော လာဘာ။ သုလဒ္ဓါ လာဘာတိ ယောဇနာ။ ပသန္နစိတ္တံ အနုဿရေယျာတိ တံ ကုလဉှေတံ သီလာဒိဂုဏေ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ အနုဿရေယျ။ ဝုတ္တံ တေသံ ‘‘အနုဿရဏမ္ပာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရံ ဝဒါမီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၀၄၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၈၄)။

စူဠဂေါသိင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ မဟာဂေါသိင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၃၂။ ကောစိဒေဝါတိ ဂေါသိင်္ဂသာလဝနသာမန္တတော နိဝိဋ္ဌေသု ယော ကောစိ ဂါမော ဂေါစရဂါမော ဘဝိဿတိ၊ တသ္မာ အနိဗဒ္ဓဘာဝတော ဂေါစရဂါမော န ဂဟိတော၊ ဝသနဋ္ဌာနမေဝ ပရိဒီပိတံ၊ တတော ဧဝ အရညနိဒါနကံ နာမေတံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ဒေဝလောကေ မနုဿလောကေ စ။ ထိရကာရကေဟီတိ သာသနေ ထိရဘာဝကာရကေဟိ။ သဝနန္တေ ဇာတတ္တာတိ စတုသစ္စဂဗ္ဘဿ ဓမ္မဿဝနဿ ပရိယောသာနေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတ္တာ။ ယထာ ပဋိဝေဓဗာဟုသစ္စံ ဣဇ္ဈတိ၊ တထာ ဓမ္မဿ သဝနတော သာဝကာ ။ သူရိယော ဝိယ ဘာသုရဂုဏရံသိတာယ မောဟန္ဓကာရဝိဓမနတော။ စန္ဒော ဝိယ ရမဏီယမနောဟရသီတလဂုဏတာယ ကိလေသပရိဠာဟဝူပသမတော။ သာဂရော ဝိယ ဂမ္ဘီရထိရဝိပုလာနေကဂုဏတာယ ဌိတဓမ္မသဘာဝတော။ ဂုဏမဟန္တတာယ ထေရဿ အဘိညာတတာ၊ ဂုဏမဟန္တတာ စ သုတ္တေသု အာဂတနယေနေဝ ဉာတဗ္ဗာတိ တံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သီဟနာဒသုတ္တန္တိ မဇ္ဈိမနိကာယေ အာဂတံ မဟာသီဟနာဒသုတ္တံ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၆)။ ထေရပဉှသုတ္တန္တိ သုတ္တနိပါတေ အဋ္ဌကဝဂ္ဂေ အာဂတံ သာရိပုတ္တသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၉၆၁-၉၈၁)။ ထေရသီဟနာဒသုတ္တန္တိ ဣမဿ စ ထေရဿ ဇနပဒစာရိကာယ သတ္ထု သမ္မုခါ သီဟနာဒသုတ္တံ။ အဘိနိက္ခမနန္တိ ထေရဿေဝ မဟတာ ဉာတိပရိဝဋ္ဋေန မဟတာ စ ဘောဂပရိဝဋ္ဋေန သဟ ဃရာဝါသပရိစ္စာဂေါ အဘိနိက္ခမနံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ ယဒိဒန္တိ နိပါတော၊ ယော အယန္တိ အတ္ထော။

မဟာပညေ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာတိ အာယသ္မတော ကိရ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ပရိဝါရဘိက္ခူပိ မဟာပညာ ဧဝ အဟေသုံ။ ဓာတုသော ဟိ သတ္တာ သံသန္ဒန္တိ။ သယံ ဣဒ္ဓိမာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပနတ္ထော ဓာတုသံယုတ္တေန (သံ။ နိ။ ၂။၉၉) ဒီပေတဗ္ဗော – ဂိဇ္ဈကူဋပဗ္ဗတေ ဂိလာနသေယျာယ နိသိန္နော ဘဂဝါ အာရက္ခတ္ထာယ ပရိဝါရေတွာ ဝသန္တေသု သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာဒီသု ဧကမေကံ အတ္တနော ပရိသာယ သဒ္ဓိံ စင်္ကမန္တံ ဝေါလောကေတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ပဿထ နော တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာရိပုတ္တံ သမ္ဗဟုလေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ စင်္ကမန္တန္တိ။ ဧဝံ၊ ဘန္တေ။ သဗ္ဗေ ခေါ ဧတေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူ မဟာပညာ’’တိ သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

ဝနန္တေတိ ဥပဝနန္တေ။ မေဃဝဏ္ဏာယာတိ နီလာဘာယ။ သမုဒ္ဒကုစ္ဆိတော ဥဂ္ဂစ္ဆန္တဿ ဝိယ ဥပဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတမတ္ထကသမီပေ အာဘာဖရဏဝသေန ပဝတ္တိယာ ‘‘ပါစီနစက္ကဝါဠပဗ္ဗတမတ္ထကေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န စက္ကဝါဠပဗ္ဗတမတ္ထကေ စန္ဒမဏ္ဍလဿ ဝိစရဏတော။ တထာ သတိ လောကန္တရိကနိရယေသုပိ စန္ဒိမသူရိယာနံ အာဘာ ဖရေယျ။ ဥဗ္ဗေဓဝသေန ဟိ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတဿ ဝေမဇ္ဈတော စန္ဒိမသူရိယာ ဝိစရန္တိ။ သာလကုသုမပဘာနံ အတိရတ္တတာယ ဝုတ္တံ ‘‘လာခါရသေန သိဉ္စမာနံ ဝိယာ’’တိ။ ဥပဂါယမာနာ ဝိယာတိ ပယိရုပါသနဝသေန ဥပေစ္စ ဂါယမာနာ ဝိယ ။ ကာယ နု ခေါ အဇ္ဇ ရတိယာတိ အဇ္ဇ ဈာနသမာပတ္တိရတိယာ ဧဝ နု ခေါ၊ ဥဒါဟု ဓမ္မသာကစ္ဆာရတိယာ ဓမ္မဒေသနာရတိယာတိ စိန္တေသိ။

ဒွေ စန္ဒမဏ္ဍလာနိ ဝိယ ပရမသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာယ ကန္တိယာ။ ဒွေ သူရိယမဏ္ဍလာနိ ဝိယ အတိဝိယ သုဝိသုဒ္ဓသမုဇ္ဇလာယ ဂုဏဝိဘူတိယာ။ ဒွေ ဆဒ္ဒန္တနာဂရာဇာနော ဝိယ မဟာနုဘာဝတာယ။ ဒွေ သီဟာ ဝိယ တေဇုဿဒတာယ။ ဒွေ ဗျဂ္ဃာ ဝိယ အနောလီနဝုတ္တိတာယ။ သဗ္ဗပါလိဖုလ္လမေဝါတိ သဗ္ဗမေဝ သမန္တတော ဝိကသိတံ။

၃၃၃။ ကထာ ဥပစရတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ကထာဥပစာရော၊ သဝနူပစာရော ပဒေသော၊ တံ ကထာဥပစာရံ။ ရမဏီယမေဝ ရာမဏေယျကံ။ ဥဇ္ဇင်္ဂလေတိ လူခပဒေသေ ကဌိနပဒေသေ။ ဒေါသေဟိ ဣတာ အပဂတာတိ ဒေါသိနာ တ-ကာရဿ န-ကာရံ ကတွာ။ ဒိဗ္ဗာ မညေ ဂန္ဓာတိ ဒေဝလောကေ ဂန္ဓာ ဝိယ။ ဒိဝိ ဘဝါတိ ဒိဗ္ဗာ။ ဒွေ ထေရာတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရအာနန္ဒတ္ထေရာ။ အာနန္ဒတ္ထေရော တာဝ မမာယတု အခီဏာသဝဘာဝတော၊ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ကထန္တိ? န ဣဒံ မမာယနံ ဂေဟဿိတပေမဝသေန၊ အထ ခေါ ဂုဏဘတ္တိဝသေနာတိ နာယံ ဒေါသော။

အနုမတိယာ ပုစ္ဆာ အနုမတိပုစ္ဆာ၊ အနုမတိဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပုစ္ဆနံ။ တတ္ထ ယသ္မာ အဓမ္မိကမ္ပိ ဝုဒ္ဓဿ အနုမတိံ ဣတရော ပဋိက္ခိပိတုံ န လဘတိ၊ တေန သာ အနုဇာနိတဗ္ဗာဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ သင်္ဃခုဒ္ဒကတော ပဋ္ဌာယ အနုမတိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘အနုမတိပုစ္ဆာ နာမေသာ’’တိအာဒိ။ ခုဒ္ဒကတော ပဋ္ဌာယာတိ ကဏိဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ။ ပဋိဘာတိ ဥပဋ္ဌာတီတိ ပဋိဘာနံ၊ ယထာဓိပ္ပေတော အတ္ထော၊ တံ ပဋိဘာနံ။ သိခါပ္ပတ္တာ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ န ဘဝိဿတိ ပဒေသဉာဏေ ဌိတေဟိ ဘာသိတတ္တာ။ သိခါပ္ပတ္တာ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ ဘဝိဿတိ သဗ္ဗညုတညာဏေန သံသန္ဒိတတ္တာ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပစ္စတ္ထိကာ အဋ္ဋိယန္တိ ဒုက္ခာယန္တိ ဧတေနာတိ အဋ္ဋော၊ ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗဝေါဟာရော။ ဂါမဘောဇကန္တိ ယသ္မိံ ဂါမေ သော ဥပ္ပန္နော၊ တံ ဂါမဘောဇကံ။ ဇနပဒဘောဇကန္တိ ယသ္မိံ ဇနပဒေ သော ဥပ္ပန္နော၊ တံ ဇနပဒဘောဇကံ။ မဟာဝိနိစ္ဆယအမစ္စန္တိ ယသ္မိံ ရဇ္ဇေ သော ဇနပဒေါ၊ တဿ ရာဇဓာနိယံ မဟာဝိနိစ္ဆယအမစ္စံ။ သေနာပတိန္တိ ယဿ ရညော သော အမစ္စော၊ တဿ သေနာပတိံ။ တထာ ဥပရာဇန္တိ ။ ဣဒံ ပနေတ္ထ ပကတိစာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ ဥပမေယျတ္ထာနုရူပတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပရာပရံ န သဉ္စရတိ ဝိနိစ္ဆယနာရဟေန ဝိနိစ္ဆိတဘာဝတော။

ပကဋ္ဌာနံ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၂၂) ဥက္ကဋ္ဌာနံ သီလာဒိအတ္ထာနံ ဗောဓနတော၊ သဘာဝနိရုတ္တိဝသေန ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဘာသိတတ္တာ စ ပကဋ္ဌာနံ ဝစနပ္ပဗန္ဓာနံ အာဠီတိ ပါဠိ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မော။ ပုရိမဿ အတ္ထဿ ပစ္ဆိမေန အတ္ထေန အနုသန္ဓာနံ အနုသန္ဓိ။ အတ္ထမုခေန ပန ပါဠိပဒေသာနမ္ပိ အနုသန္ဓိ ဟောတိယေဝ၊ သော စ ပုဗ္ဗာပရာနုသန္ဓိ-ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ-အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ-ယထာနုသန္ဓိဝသေန စတုဗ္ဗိဓော။ တံတံဒေသနာနံ ပန ပုဗ္ဗာပရသံသန္ဒနံ ပုဗ္ဗာပရံ။ ပါဠိဝသေန အနုသန္ဓိဝသေန ပုဗ္ဗာပရဝသေနာတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟိတန္တိ ဗျဉ္ဇနသော အတ္ထသော စ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဂဟိတံ၊ ပရိယာပုဏနဝသေန စေဝ ပရိပုစ္ဆာဝသေန စ ဟဒယေန ဂဟိတန္တိ အတ္ထော။ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထိကေဟိ သောတဗ္ဗတော သုတံ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မော၊ တံ ဓာရေတီတိ သုတဓရော။ ယော ဟိ သုတဓရော၊ သုတံ တသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သုတဿ အာဓာရဘူတော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧကပဒံ ဧကက္ခရမ္ပိ အဝိနဋ္ဌံ ဟုတွာ သန္နိစီယတီတိ သန္နိစယော၊ သုတံ သန္နိစယော ဧတသ္မိန္တိ သုတသန္နိစယော။ အဇ္ဈောသာယာတိ အနုပဝိသိတွာ။ တိဋ္ဌတီတိ န မုဿတိ။

ဌိတာ ပဂုဏာတိ ပဂုဏာ ဝါစုဂ္ဂတာ။ နိစ္စလိတန္တိ အပရိဝတ္တိတံ။ သံသန္ဒိတွာတိ အညေဟိ သံသန္ဒိတွာ။ သမနုဂ္ဂါဟိတွာတိ ပရိပုစ္ဆာဝသေန အတ္ထံ ဩဂါဟေတွာ။ ပဗန္ဓဿ ဝိဗန္ဓာဘာဝတော ဂင်္ဂါသောတသဒိသံ၊ ‘‘ဘဝင်္ဂသောတသဒိသ’’န္တိ ဝါ ပါဌော၊ အကိတ္တိမံ သုခပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ သုတ္တေကဒေသဿ သုတ္တဿ စ ဝစသာ ပရိစယော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော၊ ဝဂ္ဂါဒိဝသေန ပန အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘သုတ္တဒသက…ပေ… သဇ္ဈာယိတာ’’တိ၊ ‘‘ဒသ သုတ္တာနိ ဂတာနိ၊ ဒသ ဝဂ္ဂါဂတာ’’တိအာဒိနာ သလ္လက္ခေတွာ ဝါစာယ သဇ္ဈာယိတာတိ အတ္ထော။ မနသာ အနု အနု ပေက္ခိတာ ဘာဂသော နိဇ္ဈာယိတာ စိန္တိတာ မနသာနုပေက္ခိတာ။ ရူပဂတံ ဝိယ ပညာယတီတိ ရူပဂတံ ဝိယ စက္ခုဿ ဝိဘူတံ ဟုတွာ ပညာယတိ။ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဇဋံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ ကတွာ သုဋ္ဌု ယာထာဝတော ပဋိဝိဒ္ဓါ။

ပဇ္ဇတိ အတ္ထော ဉာယတိ ဧတေနာတိ ပဒံ၊ တဒေဝ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတီတိ ဗျဉ္ဇနန္တိ အာဟ ‘‘ပဒမေဝ အတ္ထဿ ဗျဉ္ဇနတော ပဒဗျဉ္ဇန’’န္တိ။ အက္ခရပါရိပူရိယာ ပဒဗျဉ္ဇနဿ ပရိမဏ္ဍလတာ၊ သာ ပန ပါရိပူရီ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဒသဝိဓဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယော အပရိဟာပေတွာ’’တိ။ အညံ ဥပါရမ္ဘကရန္တိ ယထာနိက္ခိတ္တသုတ္တတော အညံ တဿ အနနုလောမကံ သုတ္တံ အာဟရတိ။ တဒတ္ထံ ဩတာရေတီတိ တဿ အာဟဋသုတ္တဿေဝ အတ္ထံ ဝိစာရေတိ။ တဿ ကထာ အပရိမဏ္ဍလာ နာမ ဟောတိ အတ္ထဿ အပရိပုဏ္ဏဘာဝတော။ ယထာနိက္ခိတ္တဿ သုတ္တဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေနေဝ သုတ္တန္တရမ္ပိ အာနေန္တော ဗဟိ ဧကပဒမ္ပိ န ဂစ္ဆတိ နာမ။ အမက္ခေန္တောတိ အဝိနာသေန္တော။ တံ တံ အတ္ထံ သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထိတံ ကတွာ ဒဿေန္တော တုလိကာယ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော ဝိယ။ ဂမ္ဘီရတရမတ္ထံ ဂမေန္တော ဂမ္ဘီရမာတိကာယ ဥဒကံ ပေသေန္တော ဝိယ။ ဥတ္တာနမာတိကာယ ဟိ မရိယာဒံ ဩတ္ထရိတွာ ဥဒကံ အညထာ ဂစ္ဆေယျ။ ဧကံယေဝ ပဒံ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ ပုနပ္ပုနံ သံဝဏ္ဏေန္တော ပဒံ ကောဋ္ဋေန္တော သိန္ဓဝါဇာနီယော ဝိယ။ သော ဟိ ဝဂ္ဂိတာယ ဂတိယာ ပဒေ ပဒံ ကောဋ္ဋေန္တော ဂစ္ဆတိ။ ကထာမဂ္ဂေန တဿ ကထာ ပရိမဏ္ဍလာ နာမ ဟောတိ ဓမ္မတော အတ္ထတော အနုသန္ဓိတော ပုဗ္ဗာပရတော အာစရိယုဂ္ဂဟတောတိ သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏဘာဝတော။

အနုပ္ပဗန္ဓေဟီတိ ဝိဿဋ္ဌေဟိ အာသဇ္ဇမာနေဟိ။ နာတိသီဃံ နာတိသဏိကံ နိရန္တရံ ဧကရသဉ္စ ကတွာ ပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဓမ္မံ ကထေန္တော ဝိဿဋ္ဌာယ ကထာယ ကထေတိ နာမ၊ န အညထာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။ အရဏိံ မန္ထေန္တော ဝိယ၊ ဥဏှခါဒနီယံ ခါဒန္တော ဝိယာတိ သီဃံ သီဃံ ကထနဿ ဥဒါဟရဏံ၊ ဂဟိတံ ဂဟိတမေဝါတိအာဒိ လင်္ဃေတွာ ကထနဿ။ ပုရာဏပဏ္ဏန္တရေသု ဟိ ပရိပါတိယမာနဂေါဓာ ကဒါစိ ဒိဿတိ၊ ဧဝမေကစ္စဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတ္ထစိ န ဒိဿတိ။ ဩဟာယာတိ ဌပေတွာ။ ယောပီတိအာဒိနာ ဧကရူပေန ကထာယ အကထနံ ဒဿေတိ။ ပေတဂ္ဂိ နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတဿ မုခတော နိစ္ဆရဏကအဂ္ဂိ။ ဝိတ္ထာယတီတိ အပ္ပဋိတာနတမာပဇ္ဇတိ။ ကေနစိ ရောဂေန ဒုက္ခံ ပတ္တော ဝိယ နိတ္ထုနန္တော။ ကန္ဒန္တော ဝိယာတိ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တော ဝိယ။ အပ္ပဗန္ဓာ နာမ ဟောတိ သုခေန အပ္ပဝတ္တဘာဝတော။ အာစရိယေဟိ ဒိန္နနယေ ဌိတောတိ အာစရိယုဂ္ဂဟံ အမုဉ္စန္တော၊ ယထာ စ အာစရိယာ တံ တံ သုတ္တံ သံဝဏ္ဏေသုံ၊ တေနေဝ နယေန သံဝဏ္ဏေန္တောတိ အတ္ထော။ အစ္ဆိန္နဓာရံ ကတွာတိ ‘‘နာတိသီဃံ နာတိသဏိက’’န္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန အဝိစ္ဆိန္နံ ကထာပဗန္ဓံ ကတွာ။ အနုသယသမုဂ္ဃာတာယာတိ ဣမိနာ တဿာ ကထာယ အရဟတ္တပရိယောသာနတံ ဒဿေတိ ။ ဧဝရူပေနာတိ နယိဒံ ဧကဝစနံ တတ္တကဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အထ ခေါ လက္ခဏေ ပဝတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တထာရူပေနေဝ ဘိက္ခုသတေန ဘိက္ခုသဟဿေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပလ္လင်္ကေနာတိ ပလ္လင်္ကပဒေသေန၊ ပလ္လင်္ကာသနန္တေနာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဝါရန္တရသာဓာရဏံ အတ္ထံ အတိဒိသတိ၊ အသာဓာရဏံ ပန ဝက္ခတေဝါတိ။

၃၃၄။ အာရမတိ ဧတေနာတိ အာရာမော။

၃၃၅။ ဓုဝသေဝနန္တိ နိယတသေဝိတံ။ ပါသာဒပရိဝေဏေတိ ပါသာဒင်္ဂဏေ။ နာဘိယာ ပတိဋ္ဌိတာနန္တိ နာဘိယာ ဘူမိယံ ပတိဋ္ဌိတာနံ။ အရန္တရာနီတိ အရဝိဝရာနိ တံတံအရာနံ ဝေမဇ္ဈဋ္ဌာနာနိ။

၃၃၆။ သမာဒိန္နအရညဓုတင်္ဂေါ အာရညိကော၊ န အရညဝါသမတ္တေန။

၃၃၇။ နဩသာဒေန္တီတိ န အဝသာဒေန္တိ၊ န အဝသာဒနာပေက္ခာ အညမညံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ ပဝတ္တိနီတိ ပဂုဏာ။

၃၃၈။ လောကုတ္တရာ ဝိဟာရသမာပတ္တိ နာမ ထေရဿ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိယော၊ ပရိယာယတော ပန နိရောဓသမာပတ္တိပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၃၃၉။ သာဓုကာရော အာနန္ဒတ္ထေရဿ ဒိန္နော။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယထာ တံ အာနန္ဒောဝ သမ္မာ ဗျာကရမာနော ဗျာကရေယျာ’’တိအာဒိ။ သမ္မာတိ သုဋ္ဌု၊ ယထာအဇ္ဈာသယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ယေန ဟိ ယံ ယထာစိတ္တံ ကထိတံ၊ တံ သမ္မာ ကထိတံ နာမ ဟောတိ။ သမ္ပတ္တဝသေန ဟိ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ သောဘတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော အနုစ္ဆဝိကမေဝါ’’တိအာဒိ။ ဗဟုဿုတော ဘိက္ခု တတ္ထ တတ္ထ သုတ္တေ သီလာဒီနံ အာဂတဋ္ဌာနေ တေသံ သုဝိဒိတတ္တာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနော တာနိ ပရိပူရေတီတိ အာဟ ‘‘သီလဿ အာဂတဋ္ဌာနေ’’တိအာဒိ။ မဂ္ဂါဒိပသဝနာယ ဝိပဿနာဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတွာ ပရိပါကံ ဂမေတွာတိ အတ္ထော။

၃၄၀။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ အတိဒေသဝသေန သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘အာယသ္မာ ဟိ ရေဝတော’’တိအာဒိမာဟ။

၃၄၂။ အပရေပိနာနပ္ပကာရေ ကိလေသေတိ အပရေပိ နာနပ္ပကာရေ ဒေါသမောဟာဒိကိလေသေ။ ဓုနိတွာတိ ဝိဓမေတွာ။

၃၄၃။ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဧဝံ ဗျာကာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ သကလမ္ပိ စက္ခုဝိညာဏဝီထိဂတံ စိတ္တံ စက္ခုဝိညာဏန္တိ အဂ္ဂဟေတွာ စက္ခုသန္နိဿိတမေဝ ပန ဝိညာဏံ စက္ခုဝိညာဏံ၊ တဒနန္တရံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ၊ တဒနန္တရံ သန္တီရဏန္တိအာဒိနာ သဏှံ သုခုမံ အတိဣတ္တရခဏဝန္တံ စိတ္တန္တရံ စိတ္တနာနတ္တံ။ ခန္ဓာဒီနဉ္စ နာနတ္တသင်္ခါတံ ခန္ဓန္တရာဒိ။ ပထဝီကသိဏေ ပဌမဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တထေဝ တတိယံ ဈာနန္တိအာဒိနာ အာရမ္မဏံ အနုက္ကမိတွာ ဈာနဿေဝ ဧကန္တရိကဘာဝေန ဥက္ကမနံ ဈာနောက္ကန္တိကံ နာမ။ ပထဝီကသိဏေ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ပုန တဒေဝ တေဇောကသိဏေတိအာဒိနာ ဈာနံ အနုက္ကမိတွာ အာရမ္မဏဿေဝ ဧကန္တရိကဘာဝေန ဥက္ကမနံ အာရမ္မဏောက္ကန္တိကံ နာမ။ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနံ ပဉ္စင်္ဂိက’’န္တိအာဒိနာ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဒုဝင်္ဂိကန္တိ ဈာနင်္ဂမတ္တဿေဝ ဝဝတ္ထာပနံ အင်္ဂဝဝတ္ထာနံ။ ‘‘ဣဒံ ပထဝီကသိဏံ…ပေ… ဣဒံ ဩဒါတကသိဏ’’န္တိ အာရမ္မဏမတ္တဿေဝ ဝဝတ္ထာပနံ အာရမ္မဏဝဝတ္ထာနံ။ ပထဝီကသိဏေ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ ဣတရေသမ္ပိ သမာပဇ္ဇနံ အင်္ဂသင်္ကန္တိ။ ပထဝီကသိဏေ ပဌမံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တဒေဝ အာပေါကသိဏေတိ ဧဝံ သဗ္ဗကသိဏေသု ဧကဿေဝ ဈာနဿ သမာပဇ္ဇနံ အာရမ္မဏသင်္ကန္တိ။ ဧကတောဝဍ္ဎနံ ဥဘတောဝဍ္ဎနန္တိ ဣဒံ ခန္ဓာဒိဒေသနာယံ လဗ္ဘတိ။ အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ ဟိ ဝေဒနာက္ခန္ဓံ ဘာဇေန္တော ဘဂဝါ တိကေ ဂဟေတွာ ဒုကေသု ပက္ခိပိ၊ ဒုကေ ဂဟေတွာ တိကေသု ပက္ခိပိ၊ ဣဒံ ဧကတောဝဍ္ဎနံ။ တိကေ စ ဒုကေ စ ဥဘတောဝဍ္ဎနနီဟာရေန ကထေသိ၊ ဣဒံ ဥဘတောဝဍ္ဎနံ။ ဧဝံ သေသခန္ဓေသု ဓာတာယတနာဒီသု စ ယထာရဟံ ဝိဘင်္ဂပ္ပကရဏေ (ဝိဘ။ ၃၂-၃၃၊ ၁၅၅-၁၅၆၊ ၁၈၃-၁၈၄) အဘိဓမ္မဘာဇနီယေ အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အာဘိဓမ္မိကဓမ္မကထိကဿေဝ ပါကဋ’’န္တိ။ ခန္ဓာဒီသု သဘာဝဓမ္မေသု တီသု လက္ခဏေသု ပညတ္တိယံ သမယန္တရေသု စ ကောသလ္လာဘာဝတော အယံ သကဝါဒေါ အယံ ပရဝါဒေါတိ န ဇာနာတိ။ တတော ဧဝ သကဝါဒံ…ပေ… ဓမ္မန္တရံ ဝိသံဝါဒေတိ။ ခန္ဓာဒီသု ပန ကုသလတာယ အာဘိဓမ္မိကော သကဝါဒံ…ပေ… န ဝိသံဝါဒေတိ။

၃၄၄။ စိတ္တံအတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ ပဋိသင်္ခါနဘာဝနာဗလေဟိ ပရိဂ္ဂဏှနသမတ္ထတ္တာ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဗျတိရေကတော အနွယတော စ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဒုပ္ပညော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗာနဿာတိ သဗ္ဗာနိ အဿ။ ဝိသေဝိတဝိပ္ဖန္ဒိတာနီတိ ကိလေသဝိသူကာယိကာနိ စေဝ ဒုစ္စရိတဝိပ္ဖန္ဒိတာနိ စ။ ဘဉ္ဇိတွာတိ မဒ္ဒိတွာ။ ဗဟီတိ ကမ္မဋ္ဌာနတော ဗဟိ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ။

၃၄၅။ ပရိယာယေနာတိ ဧတ္ထ ပရိယာယ-သဒ္ဒေါ ‘‘အတ္ထိ ခွေသ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ပရိယာယော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၃-၉) ဝိယ ကာရဏတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သောဘနကာရဏံ အတ္ထီ’’တိ။ ယဒိ ဘဂဝါ – ‘‘ဣဓ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဘိက္ခု ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော’’တိအာဒိနာ အတ္တနော မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကံ သန္ဓာယာဟ၊ ဧဝံ သန္တေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟေဝ သင်္ဃာရာမော သောဘေတဗ္ဗော၊ န အညေဟီတိ အာပန္နန္တိ အာဟ ‘‘အပိစ ပစ္ဆိမံ ဇနတ’’န္တိအာဒိ။ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ ပဋိပတ္တိသာရံ ဧတဿာတိ ပဋိပတ္တိသာရော၊ တံ ပဋိပတ္တိသာရံ။ နိပ္ပရိယာယေနေဝါတိ ကေနစိ ပရိယာယေန လေသေန ဝိနာ မုချေန နယေနေဝ။ ယော ‘‘အရဟတ္တံ အပ္ပတွာ န ဝုဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ဒဠှသမာဒါနံ ကတွာ နိသိန္နော တံ အဓိဂန္တွာဝ ဥဋ္ဌဟတိ။ ဧဝရူပေန ဣဒံ ဂေါသိင်္ဂသာလဝနံ သောဘတိ၊ သာသနေ သဗ္ဗာရမ္ဘာနံ တဒတ္ထတ္တာတိ အတ္ထော။ အာသဝက္ခယာဝဟံ ပဋိပတ္တိံ အာရဘိတွာ အာသဝက္ခယေနေဝ ဒေသနာယ ပရိယောသာပိတတ္တာ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသီတိ။

မဟာဂေါသိင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ မဟာဂေါပါလကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၄၆။ တတ္ထာတိ ဂေါပါလကသုတ္တေ။ တိဿော ကထာတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၁။၁၇) တိဿော အဋ္ဌကထာ၊ တိဝိဓာ သုတ္တဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာတိ အတ္ထော။ ဧကေကံ ပဒံ နာဠံ မူလံ ဧတိဿာတိ ဧဝံသညိတာ ဧကနာဠိကာ၊ ဧကေကံ ဝါ ပဒံ နာဠံ အတ္ထနိဂ္ဂမနမဂ္ဂေါ ဧတိဿာတိ ဧကနာဠိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကေကပဒဿ အတ္ထကထန’’န္တိ။ စတ္တာရော အံသာ ဘာဂါ အတ္ထသလ္လက္ခဏူပါယာ ဧတိဿာတိ စတုရဿာ။ တေနာဟ ‘‘စတုက္ကံ ဗန္ဓိတွာ ကထန’’န္တိ။ နိယမတော နိသိန္နဿ အာရဒ္ဓဿ ဝတ္တော သံဝတ္တော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ နိသိန္နဝတ္တိကာ၊ ယထာရဒ္ဓဿ အတ္ထဿ ဝိသုံ ဝိသုံ ပရိယောသာပိကာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတံ ဂေါပါလကံ ဒဿေတွာ’’တိအာဒိ။ ဧကေကပဒဿာတိ ပိဏ္ဍတ္ထဒဿနဝသေန ဗဟုန္နံ ပဒါနံ ဧကဇ္ဈံ အတ္ထံ အကထေတွာ ဧကမေကဿ ပဒဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ အယံ သဗ္ဗတ္ထေဝ လဗ္ဘတိ။ စတုက္ကံ ဗန္ဓိတွာတိ ကဏှပက္ခေ ဥပမူပမေယျဒွယံ၊ တထာ သုက္ကပက္ခေတိ ဣဒံ စတုက္ကံ ယောဇေတွာ။ အယံ ဤဒိသေသု ဧဝ သုတ္တေသု လဗ္ဘတိ။ ပရိယောသာနဂမနန္တိ ကေစိ တာဝ အာဟု – ‘‘ကဏှပက္ခေ ဥပမံ ဒဿေတွာ ဥပမာ စ နာမ ယာဝဒေဝ ဥပမေယျသမ္ပဋိဒါနတ္ထာတိ ဥပမေယျတ္ထံ အာဟရိတွာ သံကိလေသပက္ခနိဒ္ဒေသော စ ဝေါဒါနပက္ခဝိဘာဝနတ္ထာယာတိ သုက္ကပက္ခမ္ပိ ဥပမူပမေယျဝိဘာဂေန အာဟရိတွာ သုတ္တတ္ထဿ ပရိယောသာပန’’န္တိ။ ကဏှပက္ခေ ဥပမေယျံ ဒဿေတွာ ပရိယောသာနဂမနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အပရေ ပန ‘‘ကဏှပက္ခေ သုက္ကပက္ခေ စ တံတံဥပမူပမေယျတ္ထာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ပရိယောသာပေတွာဝ ကထနံ ပရိယောသာနဂမန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ အယန္တိ နိသိန္နဝတ္တိကာ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ဂေါပါလကသုတ္တေ။ သဗ္ဗာစရိယာနံ အာစိဏ္ဏာတိ သဗ္ဗေဟိပိ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ အာစရိတာ သံဝဏ္ဏိတာ၊ တထာ စေဝ ပါဠိ ပဝတ္တာတိ။

အင်္ဂီယန္တိ အဝယဝဘာဝေန ဉာယန္တီတိ အင်္ဂါနိ၊ ဘာဂါ။ တာနိ ပနေတ္ထ ယသ္မာ သာဝဇ္ဇသဘာဝါနိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အင်္ဂေဟီတိ အဂုဏကောဋ္ဌာသေဟီ’’တိ။ ဂေါမဏ္ဍလန္တိ ဂေါသမူဟံ။ ပရိဟရိတုန္တိ ရက္ခိတုံ။ တံ ပန ပရိဟရဏံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိစရဏန္တိ အာဟ ‘‘ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝိစရိတု’’န္တိ။ ဝဍ္ဎိန္တိ ဂုန္နံ ဗဟုဘာဝံ ဗဟုဂေါရသတာသင်္ခါတံ ပရိဝုဒ္ဓိံ။ ‘‘ဧတ္တကမိဒ’’န္တိ ရူပီယတီတိ ရူပံ၊ ပရိမာနပရိစ္ဆေဒေါပိ သရီရရူပမ္ပီတိ အာဟ ‘‘ဂဏနတော ဝါ ဝဏ္ဏတော ဝါ’’တိ။ န ပရိယေသတိ ဝိနဋ္ဌဘာဝဿေဝ အဇာနနတော။ နီလာတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန သေတသဗလာဒိဝဏ္ဏံ သင်္ဂဏှာတိ။

ဓနုသတ္တိသူလာဒီတိ ဧတ္ထ ဣဿာသာစရိယာနံ ဂါဝီသု ကတံ ဓနုလက္ခဏံ။ ကုမာရဘတ္တိဂဏာနံ ဂါဝီသု ကတံ သတ္တိလက္ခဏံ။ ဣဿရဘတ္တိဂဏာနံ ဂါဝီသု ကတံ သူလလက္ခဏန္တိ ယောဇနာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ရာမဝါသုဒေဝဂဏာဒီနံ ဂါဝီသု ကတံ ဖရသုစက္ကာဒိလက္ခဏံ သင်္ဂဏှာတိ။

နီလမက္ခိကာတိ ပိင်္ဂလမက္ခိကာ၊ ခုဒ္ဒမက္ခိကာ ဧဝ ဝါ။ သဋတိ ရုဇတိ ဧတာယာတိ သာဋိကာ၊ သံဝဒ္ဓါ သာဋိကာတိ အာသာဋိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဝဍ္ဎန္တီ’’တိအာဒိ။

ဝါကေနာတိ ဝါကပတ္တေန။ စီရကေနာတိ ပိလောတိကေန။ အန္တောဝဿေတိ ဝဿကာလဿ အဗ္ဘန္တရေ။ နိဂ္ဂါဟန္တိ သုသုမာရာဒိဂ္ဂါဟရဟိတံ။ ပီတန္တိ ပါနီယဿ ပီတဘာဝံ။ သီဟဗျဂ္ဃာဒိပရိဿယေန သာသင်္ကော သပ္ပဋိဘယော။

ပဉ္စ အဟာနိ ဘူတာနိ ဧတဿာတိ ပဉ္စာဟိတော၊ သော ဧဝ ဝါရောတိ ပဉ္စာဟိကဝါရော။ ဧဝံ သတ္တာဟိကဝါရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ စိဏ္ဏဋ္ဌာနန္တိ စရိတဋ္ဌာနံ ဂေါစရဂ္ဂဟိတဋ္ဌာနံ။

ပိတုဋ္ဌာနန္တိ ပိတရာ ကာတဗ္ဗဋ္ဌာနံ၊ ပိတရာ ကာတဗ္ဗကရဏန္တိ အတ္ထော။ ယထာရုစိံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တီတိ ဂုန္နံ ရုစိအနုရူပံ ဂေါစရဘူမိယံ ဝါ နဒိပါရံ ဝါ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ ဂေါဘတ္တန္တိ ကပ္ပာသဋ္ဌိကာဒိမိဿံ ဂေါဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ ဘတ္တံ၊ ဘတ္တဂ္ဂဟဏေနေဝ ယာဂုပိ ဂဟိတာ။

၃၄၇။ ‘‘ဒွီဟာကာရေဟီ’’တိ ဝုတ္တံ အာကာရဒွယံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂဏနတော ဝါ သမုဋ္ဌာနတော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ပါဠိယံ အာဂတာတိ ‘‘ဥပစယော သန္တတီ’’တိ ဇာတိံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဟဒယဝတ္ထုံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘ဒသ အာယတနာနိ ပဉ္စဒသ သုခုမရူပါနီ’’တိ ဧဝံ ရူပကဏ္ဍပါဠိယံ (ဓ။ သ။ ၆၅၁-၆၅၅) အာဂတာ။ ပဉ္စဝီသတိ ရူပကောဋ္ဌာသာတိ သလက္ခဏတော အညမညသင်္ကရာဘာဝတော ရူပဘာဂါ။ ရူပကောဋ္ဌာသာတိ ဝါ ဝိသုံ ဝိသုံ အပ္ပဝတ္တိတွာ ကလာပဘာဝေနေဝ ပဝတ္တနတော ရူပကလာပါ။ ကောဋ္ဌာသာတိ စ အံသာ၊ အဝယဝါတိ အတ္ထော။ ကောဋ္ဌန္တိ ဝါ သရီရံ၊ တဿ အံသာ ကေသာဒယော ကောဋ္ဌာသာတိ အညေပိ အဝယဝါ ကောဋ္ဌာသာ ဝိယ ကောဋ္ဌာသာ။ သေယျထာပီတိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ တတ္ထ ရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ ယထာဝုတ္တံ ရူပံ သလက္ခဏတော ဉာဏေန ပရိဂ္ဂဏှိတွာ။ အရူပံ ဝဝတ္ထပေတွာတိ တံ ရူပံ နိဿာယ အာရမ္မဏဉ္စ ကတွာ ပဝတ္တမာနေ ဝေဒနာဒိကေ စတ္တာရော ခန္ဓေ ‘‘အရူပ’’န္တိ ဝဝတ္ထပေတွာ။ ရူပါရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ ပုန တတ္ထ ယံ ရုပ္ပနလက္ခဏံ၊ တံ ရူပံ၊ တဒညံ အရူပံ၊ ဥဘယဝိနိမုတ္တံ ကိဉ္စိ နတ္ထိ အတ္တာ ဝါ အတ္တနိယံ ဝါတိ ဧဝံ ရူပါရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ တဒုဘယဉ္စ အဝိဇ္ဇာဒိနာ ပစ္စယေန သပ္ပစ္စယန္တိ ပစ္စယံ သလ္လက္ခေတွာ အနိစ္စာဒိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ယော ကလာပသမ္မသနာဒိက္ကမေန ကမ္မဋ္ဌာနံ မတ္ထကံ ပါပေတုံ န သက္ကောတိ၊ သော န ဝဍ္ဎတီတိ ယောဇနာ။

ဧတ္တကံရူပံ ဧကသမုဋ္ဌာနန္တိ စက္ခာယတနံ၊ သောတဃာနဇိဝှာကာယာယတနံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ ပုရိသိန္ဒြိယံ ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ အဋ္ဌဝိဓံ ကမ္မဝသေန၊ ကာယဝိညတ္တိ ဝစီဝိညတ္တီတိ ဣဒံ ဒွယံ စိတ္တဝသေနာတိ ဧတ္တကံ ရူပံ ဧကသမုဋ္ဌာနံ။ သဒ္ဒါယတနမေကံ ဥတုစိတ္တဝသေန ဒွိသမုဋ္ဌာနံ။ ရူပဿ လဟုတာ မုဒုတာ ကမ္မညတာတိ ဧတ္တကံ ရူပံ ဥတုစိတ္တာဟာရဝသေန တိသမုဋ္ဌာနံ။ ရူပဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ အာကာသဓာတု အာပေါဓာတု ကဗဠီကာရော အာဟာရောတိ ဧတ္တကံ ရူပံ ဥတုစိတ္တာဟာရကမ္မဝသေန စတုသမုဋ္ဌာနံ။ ဥပစယော သန္တတိ ဇရတာ ရူပဿ အနိစ္စတာတိ ဧတ္တကံ ရူပံ န ကုတောစိ သမုဋ္ဌာတီတိ န ဇာနာတိ။ သမုဋ္ဌာနတော ရူပံ အဇာနန္တောတိအာဒီသု ဝတ္တဗ္ဗံ ‘‘ဂဏနတော ရူပံ အဇာနန္တော’’တိအာဒေသု ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကမ္မလက္ခဏောတိ အတ္တနာ ကတံ ဒုစ္စရိတကမ္မံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ ကမ္မလက္ခဏော၊ ဗာလော။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာလဿ ဗာလလက္ခဏာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ဒုစ္စိန္တိတစိန္တီ ဟောတိ၊ ဒုဗ္ဘာသိတဘာသီ၊ ဒုက္ကဋကမ္မကာရီ။ ဣမာနိ ခေါ…ပေ… လက္ခဏာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၂၊ နေတ္တိ။ ၁၁၆)။ အတ္တနာ ကတံ သုစရိတကမ္မံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ ကမ္မလက္ခဏော၊ ပဏ္ဍိတော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတဿ ပဏ္ဍိတလက္ခဏာနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? သုစိန္တိတစိန္တီ ဟောတိ၊ သုဘာသိတဘာသီ၊ သုကတကမ္မကာရီ။ ဣမာနိ ခေါ…ပေ… ပဏ္ဍိတလက္ခဏာနီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၃၊ အ။ နိ။ ၃။၃၊ နေတ္တိ။ ၁၁၆)။ တေနာဟ ‘‘ကုသလာကုသလံ ကမ္မံ ပဏ္ဍိတမာလလက္ခဏ’’န္တိ။ ဗာလေ ဝဇ္ဇေတွာ ပဏ္ဍိတေ န သေဝတီတိ ယံ ဗာလပုဂ္ဂလေ ဝဇ္ဇေတွာ ပဏ္ဍိတသေဝနံ အတ္ထကာမေန ကာတဗ္ဗံ၊ တံ န ကရောတိ။ တထာဘူတဿ အယမာဒီနဝေါတိ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ဗာလေ ဝဇ္ဇေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယံ ဘဂဝတာ ‘‘ဣဒံ ဝေါ ကပ္ပတီ’’တိ အနုညာတံ၊ တဒနုလောမဉ္စေ၊ တံ ကပ္ပိယံ။ ယံ ‘‘ဣဒံ ဝေါ န ကပ္ပတီ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ တဒနုလောမဉ္စေ၊ တံ အကပ္ပိယံ။ ယံ ကောသလ္လသမ္ဘူတံ၊ တံ ကုသလံ၊ တပ္ပဋိပက္ခံ အကုသလံ။ တဒေဝ သာဝဇ္ဇံ၊ ကုသလံ အနဝဇ္ဇံ။ အာပတ္တိတော အာဒိတော ဒွေ အာပတ္တိက္ခန္ဓာ ဂရုကံ၊ တဒညံ လဟုကံ။ ဓမ္မတော မဟာသာဝဇ္ဇံ ဂရုကံ၊ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ လဟုကံ။ သပ္ပဋိကာရံ သတေကိစ္စံ၊ အပ္ပဋိကာရံ အတေကိစ္ဆံ။ ဓမ္မတာနုဂတံ ကာရဏံ၊ ဣတရံ အကာရဏံ။ တံ အဇာနန္တောတိ ကပ္ပိယာကပ္ပိယံ ဂရုကလဟုကံ သတေကိစ္ဆာတေကိစ္ဆံ အဇာနန္တော သုဝိသုဒ္ဓံ ကတွာ သီလံ ရက္ခိတုံ န သက္ကောတိ၊ ကုသလာကုသလံ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇံ ကာရဏာကာရဏံ အဇာနန္တော ခန္ဓာဒီသု အကုသလတာယ ရူပါရူပပရိဂ္ဂဟမ္ပိ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ ကုတော တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝဍ္ဎနာ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝဍ္ဎေတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။

ဂေါဝဏသဒိသေ အတ္တဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တတ္ထ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိဟေတုတော မိစ္ဆာဝိတက္ကာ အာသာဋိကာ ဝိယာတိ အာသာဋိကာတိ အာဟ ‘‘အကုသလဝိတက္ကံ အာသာဋိကံ အဟာရေတွာ’’တိ။

‘‘ဂဏ္ဍောတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စန္နေတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝစနတော (အ။ နိ။ ၈။၅၆) ဆဟိ ဝဏမုခေဟိ ဝိဿန္ဒမာနယူသော ဂဏ္ဍော ဝိယ ပိလောတိကခဏ္ဍေန ဆဟိ ဒွါရေဟိ ဝိဿန္ဒမာနကိလေသာသုစိ အတ္တဘာဝဝဏော သတိသံဝရေန ပိဒဟိတဗ္ဗော၊ အယံ ပန ဧဝံ န ကရောတီတိ အာဟ ‘‘ယထာ သော ဂေါပါလကော ဝဏံ န ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ ဧဝံ သံဝရံ န သမ္ပာဒေတီ’’တိ။

ယထာ ဓူမော ဣန္ဓနံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သဏှော သုခုမော တံ တံ ဝိဝရံ အနုပဝိဿ ဗျာပေန္တော သတ္တာနံ ဍံသမကသာဒိပရိဿယံ ဝိနောဒေတိ၊ အဂ္ဂိဇာလသမုဋ္ဌာနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဟောတိ၊ ဧဝံ ဓမ္မဒေသနာဉာဏဿ ဣန္ဓနဘူတံ ရူပါရူပဓမ္မဇာတံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သဏှာ သုခုမာ တံ တံ ခန္ဓန္တရံ အာယတနန္တရဉ္စ အနုပဝိဿ ဗျာပေတိ၊ သတ္တာနံ မိစ္ဆာဝိတက္ကာဒိပရိဿယံ ဝိနောဒေတိ၊ ဉာဏဂ္ဂိဇာလသမုဋ္ဌာနဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ ဓူမော ဝိယာတိ ဓူမောတိ အာဟ ‘‘ဂေါပါလကော ဓူမံ ဝိယ ဓမ္မဒေသနာဓူမံ န ကရောတီ’’တိ။ အတ္တနော သန္တိကံ ဥပဂန္တွာ နိသိန္နဿ ကာတဗ္ဗာ တဒနုစ္ဆဝိကာ ဓမ္မကထာ ဥပနိသိန္နကထာ။ ကတဿ ဒါနာဒိပုညဿ အနုမောဒနကထာ အနုမောဒနာ။ တတောတိ ဓမ္မကထာဒီနံ အကရဏတော။ ‘‘ဗဟုဿုတော ဂုဏဝါ’’တိ န ဇာနန္တီတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု အတ္တနော ဇာနာပနတ္ထံ ဓမ္မကထာဒိ န ကာတဗ္ဗမေဝါတိ? သစ္စံ၊ န ကာတဗ္ဗမေဝ၊ သုဒ္ဓါသယေန ပန ဓမ္မေ ကထိတေ တဿ ဂုဏဇာနနတံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘နာဘာသမာနံ ဇာနန္တိ၊ မိဿံ ဗာလေဟိ ပဏ္ဍိတံ၊

ဘာသယေ ဇောတယေ ဓမ္မံ၊ ပဂ္ဂဏှေ ဣသိနံ ဓဇ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၂။၂၄၁)၊

တရန္တိ ဧတ္ထာတိ တိတ္ထံ၊ နဒီတဠာကာဒီနံ နဟာနာဒိအတ္ထံ ဩတရဏဋ္ဌာနံ။ ယထာ ပန တံ ဥဒကေန ဩတိဏ္ဏသတ္တာနံ သရီရမလံ ပဝါဟေတိ၊ ပရိဿမံ ဝိနောဒေတိ၊ ဝိသုဒ္ဓိံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ ဧဝံ ဗဟုဿုတာ အတ္တနော သမီပံ ဩတိဏ္ဏသတ္တာနံ ဓမ္မူဒကေန စိတ္တမလံ ပဝါဟေန္တိ၊ ပရိဿမံ ဝိနောဒေန္တိ၊ ဝိသုဒ္ဓိံ ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ တသ္မာ တေ တိတ္ထံ ဝိယာတိ တိတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘တိတ္ထဘူတေ ဗဟုဿုတဘိက္ခူ’’တိ။ ဗျဉ္ဇနံ ကထံ ရောပေတဗ္ဗန္တိ၊ ဘန္တေ၊ ဣဒံ ဗျဉ္ဇနံ အယံ သဒ္ဒေါ ကထံ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ရောပေတဗ္ဗော၊ ကေန ပကာရေန ဣမဿ အတ္ထဿ ဝါစကော ဇာတော။ ‘‘နိရူပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝါ ပါဌော၊ နိရူပေတဗ္ဗံ အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ ကထမေတ္ထ နိရုဠှာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣမဿ ဘာသိတဿ ကော အတ္ထောတိ သဒ္ဒတ္ထံ ပုစ္ဆတိ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ ဣမသ္မိံ ပါဠိပဒေသေ။ ပါဠိ ကိံ ဝဒေတီတိ ဘာဝတ္ထံ ပုစ္ဆတိ။ အတ္ထော ကိံ ဒီပေတီတိ ဘာဝတ္ထံ ဝါ သင်္ကေတတ္ထံ ဝါ။ န ပရိပုစ္ဆတီတိ ဝိမတိစ္ဆေဒနပုစ္ဆာဝသေန သဗ္ဗသော ပုစ္ဆံ န ကရောတိ။ န ပရိပဉှတီတိ ပရိ ပရိ အတ္တနော ဉာတုံ ဣစ္ဆံ န အာစိက္ခတိ န ဝိဘာဝေတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဇာနာပေတီ’’တိ။ တေတိ ဗဟုဿုတဘိက္ခူ။ ဝိဝရဏံ နာမ အတ္ထဿ ဝိဘဇိတွာ ကထနန္တိ အာဟ ‘‘ဘာဇေတွာ န ဒဿေန္တီ’’တိ။ အနုတ္တာနီကတန္တိ ဉာဏေန အပါကဋီကတံ ဂုယှံ ပဋိစ္ဆန္နံ။ န ဥတ္တာနီကရောန္တီတိ သိနေရုမူလကံ ဝါလိကံ ဥဒ္ဓရန္တော ဝိယ ပထဝီသန္ဓာရောဒကံ ဝိဝရိတွာ ဒဿေန္တော ဝိယ စ ဥတ္တာနံ န ကရောန္တိ။ ဧဝံ ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန ဗဟုဿုတာ ‘‘တိတ္ထ’’န္တိ ဝုတ္တာ ပရိယာယတော၊ ဣဒါနိ တမေဝ ဓမ္မံ နိပ္ပရိယာယတော တိတ္ထန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မော ဟိ တရန္တိ ဧတေန နိဗ္ဗာနံ နာမ တဠာကန္တိ ‘‘တိတ္ထ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ သုမေဓဘူတော –

‘‘ဧဝံ ကိလေသမလဓောဝံ၊ ဝိဇ္ဇန္တေ အမတန္တဠေ၊

န ဂဝေသတိ တံ တဠာကံ၊ န ဒေါသော အမတန္တဠေ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၁၄)၊

ဓမ္မဿေဝ နိဗ္ဗာနဿောတရဏတိတ္ထဘူတဿ ဩတရဏပကာရံ အဇာနန္တော ‘‘ဓမ္မတိတ္ထံ န ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တော။

ပီတာပီတန္တိ ဂေါဂဏေ ပီတံ အပီတဉ္စ ဂေါရူပံ န ဇာနာတိ န ဝိန္ဒတိ။ အဝိန္ဒန္တော ဟိ န လဘတီတိ ဝုတ္တော။ ‘‘အာနိသံသံ န ဝိန္ဒတီ’’တိ ဝတွာ တဿ အဝိန္ဒနာကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဓမ္မဿဝနဂ္ဂံ ဂန္တွာ’’တိအာဒိမာဟ။

အယံ လောကုတ္တရောတိ ပဒံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အရိယ’’န္တိ။ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန အနန္တရဝိဓိပ္ပဋိသေဓော ဝါ၊ အရိယ-သဒ္ဒေါ ဝါ နိဒ္ဒေါသပရိယာယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဋ္ဌင်္ဂိကန္တိ စ ဝိသုံ ဧကဇ္ဈဉ္စ အဋ္ဌင်္ဂိကံ ဥပါဒါယ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ အဋ္ဌင်္ဂတာ ဗာဟုလ္လတော စ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သတ္တင်္ဂဿပိ အရိယမဂ္ဂဿ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။

စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေတိအာဒီသု အဝိသေသေန သတိပဋ္ဌာနာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မာရမ္မဏာ သတိပဋ္ဌာနာ လောကိယာ၊ တတ္ထ သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနဝသေန ပဝတ္တာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာ လောကုတ္တရာတိ ဧဝံ ဣမေ လောကိယာ၊ ဣမေ လောကုတ္တရာတိ ယထာဘူတံ န ပဇာနာတိ။

အနဝသေသံ ဒုဟတီတိ ပဋိဂ္ဂဟဏေ မတ္တံ အဇာနန္တော ကိသ္မိဉ္စိ ဒါယကေ သဒ္ဓါဟာနိယာ ကိသ္မိဉ္စိ ပစ္စယဟာနိယာ အနဝသေသံ ဒုဟတိ။ ဝါစာယ အဘိဟာရော ဝါစာဘိဟာရော။ ပစ္စယာနံ အဘိဟာရော ပစ္စယာဘိဟာရော။

ဣမေ အမှေသု ဂရုစိတ္တီကာရံ န ကရောန္တီတိ ဣမိနာ နဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မသမ္ပဋိပတ္တိယာ အဘာဝံ ဒဿေတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယေသု ပိတုပေမဿ အနုပဋ္ဌာပနတော။ တေန စ သိက္ခာဂါရဝတာဘာဝဒီပနေန သင်္ဂဟဿ အဘာဇနဘာဝံ၊ တေန ထေရာနံ တေသု အနုဂ္ဂဟာဘာဝံ။ န ဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သာသနေ ထိရဘာဝပ္ပတ္တာ အနနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗေ သဗြဟ္မစာရီ အနုဂ္ဂဏှန္တိ၊ နိရတ္ထကံ ဝါ အနုဂ္ဂဟံ ကရောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘နဝကေ ဘိက္ခူ’’တိ။ ဓမ္မကထာဗန္ဓန္တိ ပဝေဏိအာဂတံ ပကိဏ္ဏကဓမ္မကထာမဂ္ဂံ။ သစ္စသတ္တပဋိသန္ဓိပစ္စယာကာရပဋိသံယုတ္တံ သုညတာဒီပနံ ဂုယှဂန္ထံ။ ဝုတ္တဝိပလ္လာသဝသေနာတိ ‘‘န ရူပညူ’’တိအာဒီသု ဝုတ္တဿ ပဋိသေဓဿ ပဋိက္ခေပဝသေန အဂ္ဂဟဏဝသေန။ ယောဇေတွာတိ ‘‘ရူပညူ ဟောတီတိ ဂဏနာတော ဝါ ဝဏ္ဏတော ဝါ ရူပံ ဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘တဿ ဂေါဂဏောပိ န ပရိဟာယတိ၊ ပဉ္စဂေါရသပရိဘောဂတောပိ န ပရိဗာဟိရော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ စ အတ္ထံ ယောဇေတွာ။ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ပဒေသေ ယထာရဟံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

မဟာဂေါပါလကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ စူဠဂေါပါလကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၅၀။ စေလုက္ကာဟီတိ စေလမယာဟိ ဥက္ကာဟိ။ ဥက္ကဘူတာနိ စေလာနိ ဧတ္ထာတိ ဥက္ကစေလာ၊ နဂရံ။ သဗ္ဗာ ဂင်္ဂါ ပါကဋာ ဟုတွာ ပညာယတီတိ ပကတိစက္ခုဿ ပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ ပန သမန္တစက္ခုဿ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိသိန္နဿပိ ဘဂဝတော ပါကဋာ ဟုတွာ ပညာယတေဝ။ သောတ္ထီတိ အနုပဒ္ဒဝေါ။ ဝဍ္ဎီတိ အပရိဟာနိ။ အာရောဂျန္တိ အရောဂတာ အာဗာဓာဘာဝေါ။

မဂဓော ဇနပဒေါ နိဝါသော ဧတဿာတိ မာဂဓော၊ မာဂဓောဝ မာဂဓိကော။ ပညာယ နာမ ဒုဋ္ဌုဘာဝေါ နတ္ထိ ဧကန္တာနဝဇ္ဇတာယ၊ တသ္မာ ဒု-သဒ္ဒေါ အဘာဝဝါစီ ‘‘ဒုဿီလော’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ ဇာတိ-သဒ္ဒေါ စ သဘာဝတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နိပ္ပညသဘာဝေါ’’တိ။ -သဒ္ဒေါ အာရမ္ဘတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ပတာရေသီတိ တာရေတုံ အာရဘီ’’တိ ပရတီရံ ဂါဝီနံ အပ္ပတ္တတ္တာ။ သုဝိဒေဟာနန္တိ သုန္ဒရဝိဒေဟာနံ။ ဝိဒေဟရဋ္ဌံ ကိရ ဘူမိဘာဂဒဿနသမ္ပတ္တိယာ စ ဝနရာမဏေယျကာဒိနာ စ သုန္ဒရံ။ အာမဏ္ဍလိကံ ကရိတွာတိ အာဝတ္တေ ပတိတာ တေမဏ္ဍလာကာရေန ပရိဗ္ဘမိတွာ။ ကတိပယာပိ ဂါဝိယော အသေသေတွာ နဒီသောတေန ဝူဠှတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အဝဍ္ဎိံ ဝိနာသံ ပါပုဏိံသူ’’တိ။ ကတိပယာသုပိ ဟိ အဝသိဋ္ဌာသု ဂါဝီသု အနုက္ကမေနပိ သိယာ ဂေါဂဏဿ ဝဍ္ဎီတိ။ ဝိဿမဋ္ဌာနန္တိ ပရိဿမဝိနောဒနဋ္ဌာနံ။ တိတ္ထာ ဘဋ္ဌာတိ ဂဟေတုံ အသမတ္ထတာယ တိတ္ထံ အပ္ပတ္တာ။ အရောဂေါ နာမ နာဟောသီတိ လောမမတ္တမ္ပိ အသေသေတွာ သဗ္ဗာ ဂါဝိယော နဒီသောတေ ဝိနဋ္ဌာတိ အတ္ထော။

ယေသု ခန္ဓာယတနဓာတူသု ဣဓ လောကသမညာ၊ တေ အဇာနန္တာ ‘‘အကုသလာ ဣမဿ လောကဿာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဣဓလောကေ ခန္ဓဓာတာယတနေသု အကုသလာ အဆေကာ’’တိ။ အယမေဝ နယော ‘‘အကုသလာ ပရဿ လောကဿာ’’တိ ဧတ္ထာပီတိ အာဟ ‘‘ပရလောကေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ မာရော ဧတ္ထ ဓီယတီတိ မာရဓေယျံ။ မာရောတိ စေတ္ထ ကိလေသမာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရာ ဟိ တဿ ပဝတ္တနဘာဝေန ဂဟိတာ၊ မစ္စုမာရော ဝိသုံ ဂဟိတော ဧဝ၊ ကိလေသမာရဝသေနေဝ စ ဒေဝပုတ္တမာရဿ ကာမဘဝေ အာဓိပစ္စန္တိ။ တေသန္တိ ယေ ဣဓလောကာဒီသု အဆေကာ၊ တေသံ။ တေ ပန ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣမိနာ ဆ သတ္ထာရော ဒဿိတာ’’တိ။

၃၅၁။ ဗလဝဂါဝေါတိ ဗလဝန္တေ ဂေါရူပေ။ တေ ပန ဒမ္မတံ ဥပဂတဂေါဏာ စေဝ ဓေနုယော စာတိ အာဟ ‘‘ဒန္တဂေါဏေ စေဝ ဓေနုယော စာ’’တိ ။ အဝိဇာတဂါဝေါတိ န ဝိဇာတဂါဝိယော။ ဝစ္ဆကေတိ ခုဒ္ဒကဝစ္ဆေ။ အပ္ပတ္ထော ဟိ အယံ က-သဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘တရုဏဝစ္ဆကေ’’တိ။ ကိသာဗလကေတိ ဒုဗ္ဗလေ။

၃၅၂။ မာရဿ တဏှာသောတံ ဆေတွာတိ ခန္ဓမာရသမ္ဗန္ဓီတဏှာသင်္ခါတံ သောတံ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ။ တယော ကောဋ္ဌာသေ ခေပေတွာ ဌိတာတိ အနာဂါမိနော သန္ဓာယာဟ။ သဗ္ဗဝါရေသူတိ သကဒါဂါမိသောတာပန္နအဋ္ဌမကဝါရေသု။ တတ္ထ ပန ယထာက္ကမံ စတုမဂ္ဂဝဇ္ဈာနံ ကိလေသာနံ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ ခေပေတွာ ဌိတာ၊ ဧကကောဋ္ဌာသံ ခေပေတွာ ဌိတာ၊ ပဌမံ ကောဋ္ဌာသံ ခေပေန္တောတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဓမ္မံ အနုဿရန္တိ၊ ဓမ္မဿ ဝါ အနုဿရဏသီလာတိ ဓမ္မာနုသာရိနော။ ဓမ္မောတိ စေတ္ထ ပညာ အဓိပ္ပေတာ။ သဒ္ဓံ အနုဿရန္တိ၊ သဒ္ဓါယ ဝါ အနုဿရဏသီလာတိ သဒ္ဓါနုသာရိနော။

ဇာနတာတိ ဧတ္ထ ဇာနနကိရိယာဝိသယဿ အဝိသေသိတတ္တာ အဓိကာရဝသေန အနဝသေသဉေယျဝိသေသာ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေ ဇာနန္တေနာ’’တိ။ အန္တောသာရဝိရဟတော အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန စ နဠော ဝိယာတိ နဠော၊ မာနောတိ အာဟ ‘‘ဝိဂတမာနနဠံ ကတ’’န္တိ။ ခေမံ ပတ္ထေထာတိ ဧတ္ထ စတူဟိ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒဝတ္တာ ‘‘ခေမ’’န္တိ အရဟတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ပတ္ထနာ စ ဆန္ဒပတ္ထနာ၊ န တဏှာပတ္ထနာတိ အာဟ ‘‘ကတ္တုကမျတာဆန္ဒေန အရဟတ္တံ ပတ္ထေထာ’’တိ။ ပတ္တာယေဝ နာမ တဿ ပတ္တိယာ န ကောစိ အန္တရာယော။ သောတ္ထိနာ ပါရဂမနံ ဥဒ္ဒိဿ ဒေသနံ အာရဘိတွာ ခေမပ္ပတ္တိယာ ဒေသနာယ ပရိယောသာပိတတ္တာ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသီတိ။

စူဠဂေါပါလကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ စူဠသစ္စကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၅၃။ ဟံသဝဋ္ဋကစ္ဆန္နေနာတိ ဟံသဝဋ္ဋကပဋိစ္ဆန္နေန၊ ဟံသမဏ္ဍလာကာရေနာတိ အတ္ထော။

ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ မဂ္ဂေါ။ ကိံ ဝဒန္တိ? ဥတ္တရံ။ ဝါဒါနံ သတာနိ ဝါဒသတာနိ။ ‘‘နိဂဏ္ဌော ပဉ္စဝါဒသတာနိ၊ နိဂဏ္ဌီ ပဉ္စဝါဒသတာနီ’’တိ ဧဝံ နိဂဏ္ဌောစ နိဂဏ္ဌီ စ ပဉ္စ ပဉ္စ ဝါဒသတာနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဝိစရန္တာ။ ကိရိယတော တေ ပုစ္ဆိံသု၊ လိင်္ဂတော ပန နိဂဏ္ဌဘာဝေါ ဉာတော။ တေနာဟ ‘‘အဟံ ဝါဒံ အာရောပေဿာမီ’’တိ။

ဇဂ္ဂန္တော သမ္မဇ္ဇနာဒိဝသေန။ ဒိဝါတရန္တိ အတိဒိဝံ။ ‘‘ကဿ ပုစ္ဆာ၊ ကဿ ဝိဿဇ္ဇနံ ဟောတူ’’တိ ပရိဗ္ဗာဇိကာဟိ ဝုတ္တေ ထေရော အာဟ ‘‘ပုစ္ဆာ နာမ အမှာကံ ပတ္တာ’’တိ။ ပုစ္ဆာ ဝါဒါနံ ပုဗ္ဗပက္ခော၊ ယသ္မာ တုမှေ ဝါဒပသုတာ ဝါဒါဘိရတာ ဓဇံ ပဂ္ဂယှ ဝိစရထ၊ တသ္မာ ဝါဒါနံ ပုဗ္ဗပက္ခော အမှာကံ ပတ္တော၊ ဧဝံ သန္တေပိ တုမှာကံ မာတုဂါမဘာဝတော ပုဗ္ဗပက္ခံ ဒေမာတိ အာဟ ‘‘တုမှေ ပန မာတုဂါမာ နာမ ပဌမံ ပုစ္ဆထာ’’တိ။ တာ ပရိဗ္ဗာဇိကာ ဧကေကာ အဍ္ဎတေယျသတဝါဒမဂ္ဂံ ပုစ္ဆန္တိယော ဝါဒသဟဿံ ပုစ္ဆိံသု။ ယထာ နိသိတဿ ခဂ္ဂဿ ကုမုဒနာဠစ္ဆေဒနေ ကိမတ္ထိ ဘာရိယံ၊ ဧဝံ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တဿ သာဝကေသု ပညဝန္တာနံ အဂ္ဂဘာဝေ ဌိတဿ ဓမ္မသေနာပတိနော ပုထုဇ္ဇနပရိကပ္ပိတပဉှဝိဿဇ္ဇနေ ကိမတ္ထိ ဘာရိယံ။ တေနာဟ ‘‘ထေရော ခဂ္ဂေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ နိဇ္ဇဋံ နိဂ္ဂဏ္ဌိံ ကတွာတိ ယထာ တာ ပုန တတ္ထ ဇဋံ ဂဏ္ဌိံ ကာတုံ န ဝိသဟန္တိ၊ တထာ ဝိဇဋေတွာ ကထေသိ။ အယံ ထေရော စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေ အန္ဓကာရေ သဟဿဝဋ္ဋိကံ ဒီပေန္တော ဝိယ အညေသံ အဝိသယေ အန္ဓကာရဘူတေ ပဉှေ ပုစ္ဆိတမတ္တေယေဝ ဝိဿဇ္ဇေသီတိ ထေရဿ ပညာဝေယျတ္တိယံ ဒိသွာ သယဉ္စ အန္တိမဘဝိကတာယ ကောဟညေ ဌာတုံ အသက္ကောန္တိယော ‘‘ဧတ္တကမေဝ၊ ဘန္တေ၊ မယံ ဇာနာမာ’’တိ အာဟံသု။ ထေရဿ ဝိသယန္တိ ထေရဿ ပညာဝိသယံ။

နေဝ အန္တံ န ကောဋိံ အဒ္ဒသံသူတိ ဧကန္တိ ဝတ္တဗ္ဗဿ ဗဟုဘာဝတော တဿာ ပုစ္ဆာယ အတ္ထော ဧဝမန္တော ဧဝမဝသာနကောဋီတိ န ပဿိံသု န ဇာနိံသု။ ထေရော တာသံ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေန္တော ပဗ္ဗဇ္ဇာရုစိံ ဒိသွာ အာဟ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ? ဥတ္တရိတရပညောတိ ဝါဒမဂ္ဂပရိစယေန မေဓာဝိတာယ စ ယာဒိသာ တာသံ ပညာ၊ တတော ဥတ္တရိတရပညော။

ကထာမဂ္ဂေါတိ ဝါဒမဂ္ဂေါ။ တသ္မာ တေဟိ တေဟိ ပရပ္ပဝါဒါဒီဟိ ဘဿံ ဝါဒမဂ္ဂံ ပကာရေဟိ ဝဒေတီတိ ဘဿပ္ပဝါဒကော။ ပဏ္ဍိတဝါဒေါတိ အဟံ ပဏ္ဍိတော နိပုဏော ဗဟုဿုတောတိ ဧဝံဝါဒီ။ ယံ ယံ နက္ခတ္တာစာရေန အာဒိသတီတိ နက္ခတ္တဂတိယာ ကာလဉာဏေန ‘‘အသုကဒိဝသေ စန္ဒဂ္ဂါဟော ဘဝိဿတိ၊ သူရိယဂ္ဂါဟော ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိနာ ယံ ယံ အာဒေသံ ဘဏတိ။ သာဓုလဒ္ဓိကော ဉာဏသမ္ပတ္တိယာ သုန္ဒရော။ အာရောပိတောတိ ပဋိညာဟေတုနိဒဿနာဒိဒေါသံ ဥပရိ အာရောပိတော ဝါဒေါ သွာရောပိတော။ ဒေါသပဒံ အာရောပေန္တေန ဝါဒိနာ ပရဝါဒိမှိ အဘိဘုယျ တဿ ဓာတုက္ခောဘောပိ သိယာ၊ စိတ္တဝိက္ခေပေန ယေန ဒေါသော တေန သင်္ကပ္ပိတော သမ္ပဝေဓိတောတိ။ ထူဏန္တိ သရီရံ ခေါဘိတန္တိ ကတွာ။ ထူဏန္တိ ဟိ လောဟိတပိတ္တသေမှာနံ အဓိဝစနံ သဗ္ဗင်္ဂသရီရဓာရဏတော။ အပိစ ထူဏပဒေါ နာမ အတ္ထိ ကထာမဂ္ဂေါ ဝါဒမဂ္ဂံ ဂဏှန္တာနံ။ သစ္စကော ပန ကောဟညေ ဌတွာ အတ္တနော ဝါဒပ္ပဘေဒဝသေန ပရေ ဝိမှာပေန္တော ‘‘ထူဏံ စေပါဟ’’န္တိအာဒိမာဟ။ သာဝကာနံ ဝိနယံ နာမ သိက္ခာပဒံ၊ တဉ္စ ဓမ္မဒေသနာ ဟောတီတိ ဧသာ ဧဝ စဿ အနုသာသနီတိ ဝိနယနာဒိမုခေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ မတံ သာသနံ ပုစ္ဆန္တော သစ္စကော ‘‘ကထံ ပန၊ ဘော၊ အဿဇီ’’တိအာဒိမာဟ။ အထဿ ထေရော ‘‘လက္ခဏတ္တယကထာ နာမ အနညသာဓာရဏာ ဗုဒ္ဓါဝေဏိကာ ဓမ္မဒေသနာ၊ တတြ စ မယာ အနိစ္စကထာယ သမုဋ္ဌာပိတာယ တံ အသဟန္တော သစ္စကော တုစ္ဆမာနေန ပဋပဋာယန္တော ကုရုမာနော လိစ္ဆဝီ ဂဟေတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ အာဂမိဿတိ၊ အထဿ ဘဂဝါ ဝါဒံ မဒ္ဒိတွာ အနိစ္စန္တိ ပတိဋ္ဌပေန္တော ဓမ္မံ ကထေဿတိ၊ တဒါ ဘဝိဿတိ ဝိဇဟိတဝါဒေါ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ပတိဋ္ဌိတော’’တိ စိန္တေတွာ အနိစ္စာနတ္တလက္ခဏပဋိသံယုတ္တံ ဘဂဝတော အနုသာသနံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ၊ ဘော၊ အဂ္ဂိဝေဿနာ’’တိအာဒိမာဟ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဒုက္ခလက္ခဏံ အဂ္ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ထေရော ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဥပါရမ္ဘဿ ဩကာသော ဟောတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘မဂ္ဂဖလာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပရိယာယေနာတိ သင်္ခါရဒုက္ခတာပရိယာယေန။ အယန္တိ သစ္စကော။ နယိဒံ တုမှာကံ သာသနံ နာမာတိ ယတ္ထ တုမှေ အဝဋ္ဌိတာ၊ ဣဒံ တုမှာကံ သဗ္ဗညုသာသနံ နာမ န ဟောတိ ဒုက္ခတော အနိဿရဏတ္တာ၊ အထ ခေါ မဟာအာဃာတနံ နာမေတံ၊ မဟာဒုက္ခနိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ပန နိရယုဿဒေါ နာမ ဥဿဒနိရယော နာမ၊ တသ္မာ နတ္တိ နာမ တုမှာကံ သုခါသာ။ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယာတိ ဥဿုက္ကံ ကတွာ၊ ဒုက္ခမေဝ ဇီရာပေန္တာ သဗ္ဗသော ဒုက္ခမေဝ အနုဘဝန္တာ၊ အာဟိဏ္ဍထ ဝိစရထာတိ။ သဗ္ဗမိဒံ တဿ မိစ္ဆာပရိကပ္ပိတမေဝ။ ကသ္မာ? ဒုက္ခသစ္စူပသဉှိတာယေဝ ဟေတ္ထ နိပ္ပရိယာယကထာ နာမ။ တဿ ဟိ ပရိညတ္ထံ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ။ မဂ္ဂဖလာနိ သင်္ခါရဘာဝေန ‘‘ယဒနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ ပရိယာယတော ဒုက္ခံ၊ န နိပ္ပရိယာယတော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ သောတုံ အယုတ္တံ မိစ္ဆာဝါဒတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၅၄။ သဟ အတ္ထာနုသာသနံ အဂါရန္တိ သန္ဓာဂါရံ၊ ရာဇကုလာနံ သန္ထာပနအဂါရန္တိပိ သန္ဓာဂါရံ၊ တသ္မိံ သန္ထာဂါရေတိ အတ္ထော။ ဧကသ္မိံ ကာလေ တာဒိသေ ကာလေ ရာဇကိစ္စာနံ သန္ထာနမေတ္ထ ဝိစာရေန္တီတိ သန္ဓာဂါရံ၊ တသ္မိံ သန္ထာဂါရေတိပိ အတ္ထော။ ပတိဋ္ဌိတန္တိ ‘‘အနိစ္စံ အနတ္တာ’’တိ စ ပဋိညာတံ။ ဣဒါနေဝ ပိဋ္ဌိံ ပရိဝတ္တေန္တောတိ ဘဂဝတော နလာဋံ အနောလောကေတွာ ဝိမုခဘာဝံ အာပဇ္ဇန္တော။ သုရာဃရေတိ သုရာသမ္ပာဒကဂေဟေ။ ပိဋ္ဌကိလဉ္ဇန္တိ ပိဋ္ဌဌပနကိဠဉ္ဇံ။ ဝါလန္တိ စင်္ဂဝါရံ။ သာဏသာဋကကရဏတ္ထန္တိ သာဏသာဋကံ ကရောန္တိ ဧတေနာတိ သာဏသာဋကကရဏံ၊ သုတ္တံ၊ တဒတ္ထံ။ သာဏဝါကာ ဧတေသု သန္တီတိ သာဏဝါကာ၊ သာဏဒဏ္ဍာ။ တေ ဂဟေတွာ သာဏာနံ ဓောဝနသဒိသံ ကီဠိတဇာတံ ယထာ ‘‘ဥဒ္ဒါလပုပ္ဖဘဉ္ဇိကာ၊ သာဏဘဉ္ဇိကာ’’တိ စ။ ကိံ သော ဘဝမာနောတိ ကီဒိသော ဟုတွာ သော ဘဝမာနော၊ ကိံ ဟောန္တော လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝါဒါရောပနံ နာမ တတော ဥတ္တရိတရသူရဂုဏော ဧဝ ယက္ခာဒိဘာဝေန သော ဘဝမာနော အဘိသမ္ဘုဏေယျ။ အယံ ပန အပ္ပာနုဘာဝတာယ ပိသာစရူပေါ ကိံ ဧတ္တကံ ကာလံ နိဒ္ဒါယန္တော အဇ္ဇ ပဗုဇ္ဈိတွာ ဧဝံ ဝဒတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ကိံ ယက္ခော’’တိအာဒိ။

၃၅၅။ မဟာမဇ္ဈနှိကသမယေတိ မဟတိ မဇ္ဈနှိကကာလေ၊ ဂဂနမဇ္ဈေ သူရိယဂတဝေလာယ။ ဒိဝါပဓာနိကာ ပဓာနာနုယုဉ္ဇကာ။ ဝတ္တံ ဒဿေတွာတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဒိဝါဝိဟာရူပဂမနတော ပုဗ္ဗေ ကာတဗ္ဗဝတ္တံ ဒဿေတွာ ပဋိပဇ္ဇိတွာ။ ဘဂဝန္တံ ဒဿေန္တောတိ ဘဂဝတိ ဂါရဝဗဟုမာနံ ဝိဘာဝေန္တော ဥဘော ဟတ္ထေ ကမလမကုလာကာရေ ကတွာ ဥက္ခိပ္ပ ဘဂဝန္တံ ဒဿေန္တော။

တံ သန္ဓာယာတိ တံ အပရိစ္ဆိန္နဂဏနံ သန္ဓာယ ဧဝံ ‘‘မဟတိယာ လိစ္ဆဝိပရိသာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိံ သီသေန ဘူမိံ ပဟရန္တေနေဝ ဝန္ဒနာ ကတာ ဟောတိ? ကေရာဋိကာတိ သဌာ။ မောစေန္တာတိ ဘိက္ခာဒါနတော မောစေန္တာ။ အဝက္ခိတ္တမတ္တိကာပိဏ္ဍော ဝိယာတိ ဟေဋ္ဌာခိတ္တမတ္တိကာပိဏ္ဍော ဝိယ။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ အတ္တနော အနုရူပံ ဝစနံ အသလ္လပေန္တော ယတ္ထ ကတ္ထစိ။

၃၅၆။ ဒိဿတိ ‘‘ဣဒံ ဣမဿ ဖလ’’န္တိ အပဒိဿတိ ဧတေနာတိ ဒေသော၊ ကာရဏံ၊ တဒေဝ တဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဩကာသောတိ အာဟ ‘‘ကဉ္စိဒေဝ ဒေသန္တိ ကဉ္စိ ဩကာသံ ကိဉ္စိ ကာရဏ’’န္တိ။ ဩကာသော ဌာနန္တိ စ ကာရဏံ ဝုစ္စတိ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၆၁၊ မ။ နိ။ ၃။၁၂၈-၁၃၁၊ အ။ နိ။ ၁။၂၆၈-၂၉၅၊ ဝိဘ။ ၈၀၉)။ ယဒါကင်္ခသီတိ န ဝဒန္တိ အနဝသေသဓမ္မဝိသယတ္တာ ပဋိညာယ။ တုမှန္တိ တုမှာကံ။ ယက္ခ…ပေ… ပရိဗ္ဗာဇကာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပုစ္ဆာဝုသော၊ ယဒါကင်္ခသီ’’တိအာဒီနိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ အာဠဝကသုတ္တ) ပုစ္ဆာဝစနာနိ ယထာက္ကမံ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။

ဉတွာသယံ လောကမိမံ ပရဉ္စာတိ ဣဒံ မဟာသတ္တော နိရယံ သဂ္ဂဉ္စ တေသံ ပစ္စက္ခတော ဒဿေတွာ အာဟ။

တဂ္ဃ တေ အဟမက္ခိဿံ၊ ယထာပိ ကုသလော တထာတိ ယထာ ပကာရေန သုကုသလော သဗ္ဗညူ ဇာနာတိ ကထေတိ၊ တထာ အဟံ ကထေဿာမိ။ တဿ ပန ကာရဏံ အကာရဏဉ္စ အဝိဇာနန္တော ရာဇာနံ ကရောတု ဝါ မာ ဝါ၊ အဟံ ပန တေ အက္ခိဿာမီတိ အာဟ ‘‘ရာဇာ စ ခေါ…ပေ… န ဝါ’’တိ။

ကထိတနိယာမေနေဝ ကထေန္တောတိ တေပရိဝဋ္ဋကထာယ ဒုက္ခလက္ခဏမ္ပေသ ကထေဿတိ၊ ဣဓ ပန အညထာ သာဝကေန အဿဇိနာ ကထိတံ၊ အညထာ သမဏေန ဂေါတမေနာတိ ဝစနောကာသပရိဟရဏတ္ထံ ဒုက္ခလက္ခဏံ အနာမသိတွာ ထေရေန ကထိတနိယာမေနေဝ အနိစ္စာနတ္တလက္ခဏမေဝ ကထေန္တေန ဘဂဝတာ – ‘‘ရူပံ အနတ္တာ ယာဝ ဝိညာဏံ အနတ္တာ’’တိ ဝုတ္တေ သစ္စကော တံ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တော ဥပမာယ အတ္ထဉာပနေ ဥပမာပမာဏံ ယထာ ‘‘ဂေါ ဝိယ ဂဝယော’’တိ အတ္တာနံ ဥပမေယျံ ကတွာ ဥပမာပမာဏေန ပတိဋ္ဌာပေတုကာမော အာဟ ‘‘ဥပမာ မံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ပဋိဘာတီ’’တိ၊ ဥပမံ တေ ကရိဿာမိ၊ ဥပမာယပိဓေကစ္စေ ဝိညူ ပုရိသာ ဘာသိတဿ အတ္ထံ အာဇာနန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘဂဝါ ဥပမာသတေန၊ အညေန ဝါပိ ပမာဏေန တဝ အတ္တာ ပတိဋ္ဌာပေတုံ န လဗ္ဘာ အတ္တနော ဝိယ ပမာဏဿပိ အနုပလဗ္ဘနတောတိ အာဟ ‘‘ပဋိဘာတု တံ အဂ္ဂိဝေဿနာ’’တိ။ ယထာ ဟိ အတ္တာ နာမ ကောစိ ပရမတ္ထတော န ဥပလဗ္ဘတိ ဧကံသေန အနုပလဒ္ဓိတော၊ ဧဝဿ ဉာပကပုဂ္ဂလံ ပမာဏမ္ပိ န ဥပလဗ္ဘတိ။ တေနာဟ ‘‘အာဟရ တံဥပမံ ဝိဿတ္ထော’’တိ၊ န တေန တဝ အတ္တဝါဒေါ ပတိဋ္ဌံ လဘတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ယံ ဒိဋ္ဌံ ကာယိကံ ဝါ ပုညာပုညံ ပုရိသပုဂ္ဂလေ ဥပလဗ္ဘတိ၊ တေန ဝိညာယတိ ရူပတ္တာယံ ပုရိသပုဂ္ဂလော၊ တထာ ယံ ဒိဋ္ဌံ သုခဒုက္ခပဋိသံဝေဒနံ ပုရိသပုဂ္ဂလေ ဥပလဗ္ဘတိ၊ ယံ ဒိဋ္ဌံ နီလာဒိသဉ္ဇာနနံ၊ ယံ ဒိဋ္ဌံ ရဇ္ဇနဒုဿနာဒိ၊ ယံ ဒိဋ္ဌံ အာရမ္မဏပဋိဝိဇာနနံ ပုရိသပုဂ္ဂလေ ဥပလဗ္ဘတိ၊ တေန ဝိညာယတိ ဝိညာဏတ္တာယံ ပုရိသပုဂ္ဂလောတိ။ ဧဝံ ရူပါဒိလက္ခဏော အတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ ကာယေ ကလျာဏပါပကာနံ ကမ္မာနံ ဝိပါကံ သုခဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေတိ၊ ဧဝဉ္စေတံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ အညထာ ကမ္မဖလသမ္ဗန္ဓော န ယုဇ္ဇေယျာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ ကိံ ဒီပေတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တေတိ သတ္တာ။ ပတိဋ္ဌာယာတိ နိဿာယ။ ‘‘ရူပတ္တာယံ ပုရိသပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိနာ ရူပါဒိဓမ္မေ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ရူပေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိံ ဝဒန္တော အယံ နိဂဏ္ဌော အတ္တနော ဝါဒံ ဘိန္ဒတိ ပတိဋ္ဌာနဿ၊ ပတိဋ္ဌာယကဿ စ အဘေဒဒီပနတော။ ရူပါဒယော ဝေဒနာဒိသဘာဝါ အတ္တာ တန္နိဿယေန ပုညာဒိကိရိယာသမုပလဒ္ဓိတော ဣဓ ယံ နိဿာယ ပုညာဒိကိရိယာ သမုပလဗ္ဘတိ၊ တေ ရူပါဒယော သတ္တသညိတာ အတ္တသဘာဝါ ဒိဋ္ဌာ ယထာ တံ ဒေဝတာဒီသု၊ ယေ ပန သတ္တသညိတာ တတော အညေ အသတ္တသဘာဝါ ဒိဋ္ဌာ ယထာ တံ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရာဒီသူတိ ဧဝံ သာဓေတဗ္ဗံ အတ္ထံ သဟေတုံ ကတွာ ဒဿေန္တော နိဂဏ္ဌော နိဒဿနံ အာနေသီတိ အာဟ ‘‘အတိဝိယ သကာရဏံ ကတွာ ဥပမံ အာဟရီ’’တိ။ တဿ ပန ‘‘ဗလကရဏီယာ’’တိ ဝုတ္တပုရိသပ္ပယောဂါ ဝိယ ဗီဇဂါမဘူတဂါမာပိ သဇီဝါ ဧဝါတိ လဒ္ဓီတိ တေ သဒိသူဒါဟရဏဘာဝေန ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစေ ပန ယေ ဇီဝဿ အာဓာရဏဘာဝေန သဟိတေန ပဝတ္တေတဗ္ဗဘာဝေန သလ္လက္ခေတဗ္ဗာ၊ တေ သဇီဝါတိ ဣစ္ဆိတာ၊ န ကေဝလေန ပဝတ္တေတဗ္ဗဘာဝေန။ ဧဝံ သတိ ‘‘ဗလကရဏီယာ ကမ္မန္တာ’’တိ ဝဒန္တေန ဝိသဒိသူဒါဟရဏဘာဝေန ဥပနီတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ အတ္တဝါဒဘဉ္ဇနဿ အနတ္တတာပတိဋ္ဌာပနဿ စ သုဂတာဝေဏိကတ္တာ။ ယံ ပနေတရဟိ သာသနိကာ ယထာသတ္တိ တဒုဘယံ ကရောန္တိ၊ တံ ဗုဒ္ဓေဟိ ဒိန္နနယေ ဌတွာ တေသံ ဒေသနာနုသာရတော။ နိဝတ္တေတွာတိ နီဟရိတွာ၊ ဝိသုံ ကတွာတိ အတ္ထော။ သကလံ ဝေသာလိန္တိ သဗ္ဗဝေသာလိဝါသိနံ ဇနံ နိဿယူပစာရေန နိဿိတံ ဝဒတိ ယထာ ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိ။ သံဝဋ္ဋိတွာတိ သမ္ပိဏ္ဍိတွာ၊ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။

၃၅၇။ ပတိဋ္ဌပေတွာတိ ယထာ တံ ဝါဒံ န အဝဇာနာတိ၊ ဧဝံ ပဋိညံ ကာရေတွာတိ အတ္ထော။ ဃာတိ-သဒ္ဒေါ ဟိံသနတ္ထော၊ တတော စ သဒ္ဒဝိဒူ အရဟတ္ထံ တာယ-သဒ္ဒံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဃာတေတာယန္တိ ရူပသိဒ္ဓိံ ဣစ္ဆန္တီတိ အာဟ ‘‘ဃာတာရဟ’’န္တိ။ ဇာပေတာယန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝတ္တိတုဉ္စ မရဟတီတိ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဝိသေသေတွာ ဒီပေတီတိ ‘‘ဝတ္တတိ’’ဣစ္စေဝ အဝတွာ ‘‘ဝတ္တိတုဉ္စ မရဟတီ’’တိ ဒုတိယေန ပဒေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ ဝိသေသေတွာ ဒီပေတိ။

ပါသာဒိကံ အဘိရူပန္တိ အဘိမတရူပသမ္ပန္နံ သဗ္ဗာဝယဝံ။ တတော ဧဝ သုသဇ္ဇိတံ သဗ္ဗကာလံ သုဋ္ဌု သဇ္ဇိတာကာရမေဝ။ ဧဝံဝိဓန္တိ ယာဒိသံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ တံ ဒဿေတိ ‘‘ဒုဗ္ဗဏ္ဏ’’န္တိအာဒိနာ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ ‘‘ဝတ္တတိ တေ တသ္မိံ ရူပေ ဝသော’’တိ ဧတသ္မိံ ကာရဏဂ္ဂဟဏေ။ ကာရဏဉှေတံ ဘဂဝတာ ဂဟိတံ ‘‘ဝတ္တတိ…ပေ… မာ အဟောသီ’’တိ။ တေနေတံ ဒဿေတိ ရူပံ အနတ္တာ အဝသဝတ္တနတော၊ ယဉှိ ဝသေ န ဝတ္တတိ၊ တံ အနတ္တကမေဝ ဒိဋ္ဌံ ယထာ တံ သမ္ပတ္တိ။ ဝါဒန္တိ ဒေါသံ နိဂ္ဂဟံ အာရောပေဿတိ။ သတ္တဓာ မုဒ္ဓါ ဖလတီတိ သဟဓမ္မိကသာကစ္ဆာဟိ တထာဂတေ၊ ပုစ္ဆန္တေ အဗျာကရဏေန ဝိဟေသာယ ကယိရမာနတ္တာ တတိယေ ဝါရေ ဓမ္မတာဝသေန ဝိဟေသကဿ သတ္တဓာ မုဒ္ဓါ ဖလတိ ယထာ တံ သဗ္ဗညုပဋိညာယ ဘဂဝတော သမ္မုခဘာဝူပဂမနေ။ ဝဇိရပါဏိ ပန ကသ္မာ ဌိတော ဟောတီတိ? ဘဂဝါ ဝိယ အနုကမ္ပမာနော မဟန္တံ ဘယာနကံ ရူပံ မာပေတွာ တာသေတွာ ဣမံ ဒိဋ္ဌိံ ဝိဿဇ္ဇာပေမီတိ တဿ ပုရတော အာကာသေ ဝဇိရံ အာဟရန္တော တိဋ္ဌတိ၊ န မုဒ္ဓံ ဖာလေတုကာမော။ န ဟိ ဘဂဝတော ပုရတော ကဿစိ အနတ္ထော နာမ ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝါ ဧကံသတော သဟဓမ္မိကမေဝ ပဉှံ ပုစ္ဆတိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပုစ္ဆိတေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။

အာဒိတ္တန္တိ ဒိပ္ပမာနံ။ အက္ခိနာသာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဧဠကသီသသဒိသကေသမဿုအာဒီနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌိဝိဿဇ္ဇာပနတ္ထ’’န္တိ ဝတွာ နယိဒံ ယဒိစ္ဆာဝသေန အာဂမနံ၊ အထ ခေါ အာဒိတော မဟာဗြဟ္မာနံ ပုရတော ကတွာ အတ္တနာ ကတပဋိညာဝသေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ န္တိ ဝဇိရပါဏိံ။ တံ သစ္စကဿ ပဋိညာယ ပရိဝတ္တနကာရဏံ။ အညေပိ နု ခေါတိအာဒိ သစ္စကဿ ဝီမံသကဘာဝဒဿနံ။ အဝီမံသကေန ဟိ တံ ဒိသွာ မဟာယက္ခောတိ ဝဒေယျ၊ တေနဿ အသာရုပ္ပံ သိယာ၊ အယံ ပန အညေသံ အဘီတဘာဝံ ဥပဓာရေတွာ ‘‘အဒ္ဓါမေ ယက္ခံ န ပဿန္တိ၊ တသ္မာ မယှမေဝ ဘယံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ တီရေတွာ ယုတ္တပ္ပတ္တဝသေန ပဋိပဇ္ဇိ။

၃၅၈။ ဥပဓာရေတွာတိ ဗျာကာတဗ္ဗမတ္ထံ သလ္လက္ခေတွာ။ ဧသေဝ နယောတိ သင်္ခါရဝိညာဏေသုပိ သညာယ ဝိယ နယောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေနာတိ ‘‘အကုသလာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ မာ အဟောသိ၊ အကုသလာ ဒေါမနဿသမ္ပယုတ္တာ သညာ မာ အဟောသီ’’တိအာဒိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သပ္ပဒဋ္ဌဝိသန္တိ သဗ္ဗသတ္တာနံ သပ္ပဒဋ္ဌဋ္ဌာနေ သရီရပဒေသေ ပတိတံ ဝိသံ။ အလ္လီနောတိ သံသိလိဋ္ဌော။ ဥပဂတောတိ န အပဂတော။ အဇ္ဈောသိတောတိ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဌိတော။ ပရိတော ဇာနေယျာတိ သမန္တတော သဗ္ဗသော ကိဉ္စိပိ အသေသေတွာ ဇာနေယျ။ ပရိက္ခေပေတွာတိ အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနဝသေန သဗ္ဗသော ခေပေတွာ။ တထာဘူတော စဿ ခယဝယံ ဥပနေတိ နာမာတိ အာဟ ‘‘ခယံ ဝယံ အနုပ္ပာဒံ ဥပနေတွာ’’တိ။

၃၅၉။ အတ္တနော ဝါဒဿ အသာရဘာဝတော၊ ယထာပရိကပ္ပိတဿ ဝါ သာရဿ အဘာဝတော အန္တောသာရဝိရဟိတော ရိတ္တော။ ဝိပ္ပကာရန္တိ ဒိဋ္ဌိယာ သီလာစာရဿ စ ဝသေန ဝိရူပတံ သာပရာဓတံ သာဝဇ္ဇတံ တေသံ ဥပရိ အာရောပေတွာ။ သိန္နပတ္တောတိ တနုကပတ္တော။ ဝိဖာရိတန္တိ ဝိဖာဠိတံ။

အသာရကရုက္ခပရိစိတောတိ ပလာသာဒိအသာရရုက္ခကောဋ္ဋနေ ကတပရိစယော။ ထဒ္ဓဘာဝန္တိ ဝိပက္ကဘာဝံ၊ တိက္ခဘာဝန္တိ အတ္ထော။ နတ္ထီတိ သဒါ နတ္ထီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပရိသတီတိ စတုပရိသမဇ္ဈေ ။ တထာ ဟိ ‘‘ဂဏ္ဌိကံ ပဋိမုဉ္စိတွာ ပဋိစ္ဆန္နသရီရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယန္တာရုဠှဿ ဝိယာတိ ဗျာကရဏတ္ထံ ဝါယမယန္တံ အာရုဠှဿ ဝိယ။

၃၆၀။ ဒိဋ္ဌိဝိသူကာနီတိ ဒိဋ္ဌိကိဉ္စကာနိ။ ဒိဋ္ဌိသဉ္စရိတာနီတိ ဒိဋ္ဌိတာဠနာနိ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတာနီတိ ဒိဋ္ဌိဣဉ္ဇိတာနိ။ တေသံ အဓိပ္ပာယံ ဉတွာတိ တေသံ လိစ္ဆဝိကုမာရာနံ ဣဉ္ဇိတေနေဝ အဇ္ဈာသယံ ဇာနိတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဣမေ’’တိအာဒိ။

၃၆၁။ ယသ္မိံ အဓိဂတေ ပုဂ္ဂလော သတ္ထုသာသနေ ဝိသာရဒေါ ဟောတိ ပရေဟိ အသံဟာရိယော၊ တံ ဉာဏံ ဝိသာရဒဿ ဘာဝေါတိ ကတွာ ဝေသာရဇ္ဇန္တိ အာဟ ‘‘ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ ဉာဏပ္ပတ္တော’’တိ။ တတော ဧဝမဿ န ပရော ပစ္စေတဗ္ဗော ဧတဿ အတ္ထီတိ အပရပ္ပစ္စယော။ န ပရော ပတ္တိယော သဒ္ဒဟာတဗ္ဗော ဧတဿ အတ္ထီတိ အပရပ္ပတ္တိယော။ ကာမံ သစ္စကော သေက္ခဘူမိ အသေက္ခဘူမီတိ ဣဒံ သာသနဝေါဟာရံ န ဇာနာတိ။ ပဿတီတိ ပန ဒဿနကိရိယာယ ဝိပ္ပကတဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘န ဧတ္တာဝတာ ဘိက္ခုကိစ္စံ ပရိယောသိတ’’န္တိ အညာသိ၊ တသ္မာ ပုန ‘‘ကိတ္တာဝတာ ပနာ’’တိ ပုစ္ဆံ အာရဘိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဿတီတိ ဝုတ္တတ္တာ’’တိအာဒိ။

ယထာဘူတံ ပဿတီတိ ဒဿနံ၊ ဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေန အနုတ္တရိယံ၊ ဒဿနမေဝ အနုတ္တရိယန္တိ ဒဿနာနုတ္တရိယံ၊ ဒဿနေသု ဝါ အနုတ္တရိယံ ဒဿနာနုတ္တရိယံ။ လောကိယပညာတိ စေတ္ထ ဝိပဿနာပညာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ ဟိ သဗ္ဗလောကိယပညာဟိ ဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေန ‘‘အနုတ္တရာ’’တိ ဝုတ္တာ။ လောကိယပဋိပဒါနုတ္တရိယေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒါနိ နိပ္ပရိယာယတောဝ တိဝိဓမ္ပိ အနုတ္တရိယံ ဒဿေတုံ ‘‘သုဒ္ဓလောကုတ္တရမေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတိပိ သဗ္ဗေသမ္ပိ လောကုတ္တရဓမ္မာနံ အနုတ္တရဘာဝေ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန အဂ္ဂမဂ္ဂပညာ တတော ဥတ္တရိတရဿ အဘာဝတော ဒဿနာနုတ္တရိယံ။ တေနာဟ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ။ သေသာနိ မဂ္ဂင်္ဂါနီတိ သေသာနိ အရဟတ္တမဂ္ဂင်္ဂါနိ။ တာနိ ဟိ မတ္ထကပ္ပတ္တာနိ နိဗ္ဗာနဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ။ အဂ္ဂဖလဝိမုတ္တီတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဿ ဖလဝိမုတ္တိ အရဟတ္တဖလံ။ ခီဏာသဝဿာတိ သဗ္ဗသော ခီယမာနာသဝဿ။ နိဗ္ဗာနဒဿနန္တိ အဂ္ဂမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယမာဟ။ တတ္ထ မဂ္ဂင်္ဂါနီတိ အဋ္ဌ မဂ္ဂင်္ဂါနိ။ စတုသစ္စန္တောဂဓတ္တာ သဗ္ဗဿ ဉေယျဓမ္မဿ ‘‘စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။ သစ္စာနုဂတသမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနေနေဝ ဟိ ဘဂဝတော သဗ္ဗသော ဉေယျာဝရဏပ္ပဟာနံ။ နိဗ္ဗိသေဝနောတိ နိရုဒ္ဓကိလေသဝိသေဝနော။

၃၆၂။ ဓံသီတိ အနုဒ္ဓံသနသီလာ။ အနုပဟတန္တိ အဝိက္ခိတ္တံ။ သကလန္တိ အနူနံ။ ကာယင်္ဂန္တိ ကာယမေဝ အင်္ဂန္တိ ဝဒန္တိ၊ ကာယသင်္ခါတံ အင်္ဂံ သီသာဒိအဝယဝန္တိ အတ္ထော။ တထာ ‘‘ဟောတု၊ သာဓူ’’တိ ဧဝမိဒံ ဝါစာယ အဝယဝေါ ဝါစင်္ဂန္တိ။

၃၆၃။ အာဟရန္တီတိ အဘိဟရန္တိ။ ပုညန္တိ ပုညဖလသင်္ခါတော အာနုဘာဝေါ။ ပုညဖလမ္ပိ ဟိ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘ပုည’’န္တိ ဝုစ္စတိ – ‘‘ကုသလာနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတု ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀)။ တေနာဟ ‘‘အာယတိံ ဝိပါကက္ခန္ဓာ’’တိ။ ပုညမဟီတိ မဟတိ ပုညဖလဝိဘူတိ သေတစ္ဆတ္တမကုဋစာမရာဒိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပါကက္ခန္ဓာနံယေဝ ပရိဝါရော’’တိ။ လိစ္ဆဝီဟိ ပေသိတေန ခါဒနီယဘောဇနီယေန သမဏော ဂေါတမော သသာဝကသင်္ဃော မယာ ပရိဝိသိတော၊ တသ္မာ လိစ္ဆဝီနမေဝ တံ ပုညံ ဟောတီတိ။ တေနာဟ ‘‘တံ ဒါယကာနံ သုခါယ ဟောတူ’’တိ။ ယသ္မာ ပန ဘဂဝတော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ သစ္စကေန ဒါနံ ဒိန္နံ၊ န လိစ္ဆဝီဟိ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ သစ္စကဿ သတိံ ပရိဝတ္တေန္တော ‘‘ယံ ခေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣတိ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ နိဂဏ္ဌဿ မတေန ဝိနာယေဝါတိ သစ္စကဿ စိတ္တေန ဝိနာ ဧဝ တဿ ဒက္ခိဏံ ခေတ္တဂတံ ကတွာ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော ဒိန္နံ ဒက္ခိဏံ…ပေ… နိယျာတေသီ’’တိ။

စူဠသစ္စကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ မဟာသစ္စကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၆၄။ ဧကံသမယံ ဘဂဝါ ဝေသာလိယံ ဝိဟရတီတိ ဣမိနာ တဒါ ဘဂဝတော ဝေသာလိယံ နိဝါသပရိစ္ဆိန္နော ပုဗ္ဗဏှာဒိဘေဒေါ သဗ္ဗော သမယော သာဓာရဏတော ဂဟိတော၊ တထာ တေန ခေါ ပန သမယေနာတိ စ ဣမိနာ။ ပုဗ္ဗဏှသမယန္တိ ပန ဣမိနာ တဗ္ဗိသေသော၊ ယော ဘိက္ခာစာရတ္ထာယ ပစ္စဝေက္ခဏကာလော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘တီဟိ ပဒေဟိ ဧကောဝ သမယော ဝုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ ဝိသေသဿ သာမညန္တောဂဓတ္တာ။ မုခဓောဝနဿ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာဘာဝသာမညတော ဝုတ္တံ ‘‘မုခံ ဓောဝိတွာ’’တိ။ မုခံ ဓောဝိတွာ ဧဝ ဟိ ဝါသဓုရော စေ၊ ဝေလံ သလ္လက္ခေတွာ ယထာစိဏ္ဏံ ဘာဝနာနုယောဂံ၊ ဂန္ထဓုရော စေ၊ ဂန္ထပရိစယေ ကတိပယေ နိသဇ္ဇဝါရေ အနုယုဉ္ဇိတွာ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ဝိတက္ကမာဠံ ဥပဂစ္ဆတိ။

ကာရဏံ ယုတ္တံ၊ အနုစ္ဆဝိကန္တိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ ယထာစိန္တိတံ ပဉှံ အပုစ္ဆိတွာ အညံ ပုစ္ဆန္တော မဂ္ဂံ ဌပေတွာ ဥမ္မဂ္ဂတော ပရိဝတ္တေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပဿေန တာဝ ပရိဟရန္တော’’တိ။

၃၆၅။ ဦရုက္ခမ္ဘောပိ နာမ ဘဝိဿတီတိ ဧတ္ထ နာမ-သဒ္ဒေါ ဝိမှယတ္ထောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိမှယတ္ထဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘အန္ဓော နာမ ပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိဿတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဝိမှယဝါစီသဒ္ဒယောဂေန ဟိ ‘‘ဘဝိဿတီ’’တိ အနာဂတဝစနံ။ ကာယနွယန္တိ ကာယာနုဂတံ။ ‘‘အယမ္ပိ ခေါ ကာယော ဧဝံဓမ္မော ဧဝံဘာဝီ ဧဝံအနတီတော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၉၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၂၊ မ။ နိ။ ၃။၁၅၄) ကာယဿ အသုဘာနိစ္စာဒိတာယ အနုပဿနာ ကာယဘာဝနာတိ အာဟ ‘‘ကာယဘာဝနာတိ ပန ဝိပဿနာ ဝုစ္စတီ’’တိ။ အနာဂတရူပန္တိ အဘီတေ အတ္ထေ အနာဂတသဒ္ဒါရောပနံ အနာဂတပ္ပယောဂေါ န သမေတိ။ အတ္ထောပီတိ ‘‘ဦရုက္ခမ္ဘောပိ နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝုတ္တအတ္ထောပိ န သမေတိ။ အယန္တိ အတ္တကိလမထာနုယောဂေါ။ တေသန္တိ နိဂဏ္ဌာနံ။

၃၆၆။ အတ္တနော အဓိပ္ပေတကာယဘာဝနံ ဝိတ္ထာရေန္တော ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ယေ တံ အနုယုတ္တာ၊ တေ နာမဂေါတ္တတော ဝိဘာဝေန္တော ‘‘နန္ဒော ဝစ္ဆော’’တိအာဒိမာဟ။ ကိလိဋ္ဌတပါနန္တိ ကာယဿ ကိလေသနတပါနံ ပုဂ္ဂလာနံ။ ဇာတမေဒန္တိ မေဒဘာဝါပတ္တိဝသေန ဥပ္ပန္နမေဒံ။ ပုရိမံ ပဟာယာတိ ကာလပရိစ္ဆေဒေန အနာဟာရအပ္ပာဟာရတာဒိဝသေန ကာယဿ အပစိနနံ ခေဒနံ ပရိစ္စဇိတွာ။ ကာယဘာဝနာပန န ပညာယတီတိ နိယမံ ပရမတ္ထတော ကာယဘာဝနာပိ တဝ ဉာဏေန န ဉာယတိ၊ သေသတောပိ န ဒိဿတိ။

၃၆၇။ ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေတိ ‘‘ကာယဘာဝနမ္ပိ ခေါ တွံ၊ အဂ္ဂိဝေဿန၊ န အညာသိ၊ ကုတော ပန တွံ စိတ္တဘာဝနံ ဇာနိဿသီ’’တိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ။ တထာ ‘‘ယော တွံ ဧဝံ ဩဠာရိကံ ဒုဗ္ဗလံ ကာယဘာဝနံ န ဇာနာသိ၊ သော တွံ ကုတော သန္တသုခုမံ စိတ္တဘာဝနံ ဇာနိဿသီ’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထဝဏ္ဏနာဌာနေ။ အဗုဒ္ဓဝစနံ နာမေတံ ပဒန္တိ ကာယဘာဝနာသညိတဝိပဿနာတော စိတ္တဘာဝနာ သန္တာ၊ ဝိပဿနာ ပန ပါဒကဇ္ဈာနတော ဩဠာရိကာ စေဝ ဒုဗ္ဗလာ စာတိ အယဉ္စ ဧတဿ ပဒဿ အတ္ထော။ ‘‘အဗုဒ္ဓဝစနံ နာမေတံ ဝစနံ သိယာ’’တိ ဝတွာ ထေရော ပက္ကမိတုံ အာရဘတိ။ အထ နံ မဟာသီဝတ္ထေရော ‘‘ဝိပဿနာ နာမေသာ န အာဒိတော သုဗြူဟိတာ ဗလဝတီ တိက္ခာ ဝိသဒါ ဟောတိ၊ တသ္မာ တရုဏဝသေနာယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒိဿတိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ သုတ္တပဒံ (သံ။ နိ။ ၂။၆၂) အာဟရိ။ တတ္ထ အာဒါနန္တိ ပဋိသန္ဓိ။ နိက္ခေပနန္တိ စုတိ။ ဩဠာရိကန္တိ အရူပဓမ္မေဟိ ဒုဋ္ဌုလ္လဘာဝတ္တာ ဩဠာရိကံ။ ကာယန္တိ စတုသန္တတိရူပသမူဟဘူတံ ကာယံ။ ဩဠာရိကန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ ဩဠာရိကာကာရေနာတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဝုတ္တံ ‘‘အာဒါနမ္ပိ နိက္ခေပနမ္ပီ’’တိ။

၃၆၈။ သုခသာရာဂေန သမန္နာဂတောတိ သုခဝေဒနာယ ဗလဝတရရာဂေန သမင်္ဂီဘူတော။ ပဋ္ဌာနေ ပဋိသိဒ္ဓါ အဝစနေနေဝ။ တသ္မာတိ သုခေ ဌိတေ ဧဝ ဒုက္ခဿာနုပ္ပဇ္ဇနတော။ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ နိရောဓာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ န အနန္တရာဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ခေပေတွာတိ ကုသလာနိ ခေပေတွာ။ ဂဏှိတွာ အတ္တနော ဧဝ ဩကာသံ ဂဟေတွာ။ ဥဘတောပက္ခံ ဟုတွာတိ ‘‘ကဒါစိ သုခဝေဒနာ၊ ကဒါစိ ဒုက္ခဝေဒနာ’’တိ ပက္ခဒွယဝသေနပိ ဝေဒနာ စိတ္တဿ ပရိယာဒါယ ဟောတိ ယထာက္ကမံ အဘာဝိတကာယဿ အဘာဝိတစိတ္တဿ။

၃၆၉။ ဝိပဿနာ စ သုခဿ ပစ္စနီကာတိ သုက္ခဝိပဿကဿအာဒိကမ္မိကဿ မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟာဒိကာလေ ဗဟိ စိတ္တစာရံ နိသေဓေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ ဧဝ သတိံ သံဟရန္တဿ အလဒ္ဓဿာဒံ ကာယသုခံ န ဝိန္ဒတိ၊ သမ္ဗာဓေ ဝဇေ သန္နိရုဒ္ဓါ ဂေါဂဏော ဝိယ ဝိဟညတိ ဝိပ္ဖန္ဒတိ၊ အစ္စာသန္နဟေတုကဉ္စ သရီရေ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခဿ အာသန္နာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ’’တိအာဒိ။ အဒ္ဓါနေ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေတိ မဟာဘူတပရိဂ္ဂဟာဒိဝသေန ကာလေ ဂစ္ဆန္တေ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သရီရပဒေသေ။ ဒုက္ခံ ဒူရာပဂတံ ဟောတိ သမာပတ္တိဗလေန ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ အပ္ပနာဘာဝတော။ အနပ္ပကံ ဝိပုလံ။ သုခန္တိ ဈာနသုခံ ။ ဩက္ကမတီတိ ဈာနသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပဝသေန ရူပကာယံ အနုပဝိသတိ၊ နာမကာယောက္ကမနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ကာယပဿဒ္ဓိကမ္မိကဿပိ သမ္မသနဘာဝနာ ပဋ္ဌပေတွာ နိသိန္နဿ ကဿစိ အာဒိတောဝ ကာယကိလမထစိတ္တုပဃာတာပိ သမ္ဘဝန္တိ၊ သမာဓိဿ ပန အပစ္စနီကတ္တာ သိနိဒ္ဓဘာဝတော စ န သုက္ခဝိပဿနာ ဝိယ သုခဿ ဝိပစ္စနီကော၊ အနုက္ကမေန စ ဒုက္ခံ ဝိက္ခမ္ဘေတီတိ အာဟ ‘‘ယထာ သမာဓီ’’တိ။ ယထာ သမာဓိ၊ ဝိပဿနာယ ပနေတံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘န စ တထာ ဝိပဿနာ’’တိ။ တေန ဝုတ္တန္တိ ယသ္မာ ဝိပဿနာ သုခဿ ပစ္စနီကာ၊ သာ စ ကာယဘာဝနာ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥပ္ပန္နာပိ သုခါ ဝေဒနာ စိတ္တံ န ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတိ၊ ဘာဝိတတ္တာ ကာယဿာ’’တိ။ တထာ ယသ္မာ သမာဓိ ဒုက္ခဿ ပစ္စနီကော၊ သော စ စိတ္တဘာဝနာ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥပ္ပန္နာပိ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ စိတ္တံ န ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတိ၊ ဘာဝိတတ္တာ စိတ္တဿာ’’တိ ယောဇနာ။

၃၇၀။ ဂုဏေ ဃဋ္ဋေတွာတိ အပဒေသေန ဝိနာ သမီပမေဝ နေတွာ။ တံ ဝတ မမ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နာ သုခါ ဝေဒနာ ပရိယာဒါယ ဌဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။

၃၇၁။ ကိံ န ဘဝိဿတိ၊ သုခါပိ ဒုက္ခာပိ ဝေဒနာ ယထာပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝါတိ အတ္ထော။ တမတ္ထန္တိ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ အတ္တနော စိတ္တဿ အနဘိဘဝနီယတာသင်္ခါတံ အတ္ထံ။ တတ္ထ တာဝ ပါသရာသိသုတ္တေ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ နိသဇ္ဇာ ‘‘တတ္ထေဝ နိသီဒိ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဣဓ မဟာသစ္စကသုတ္တေ ဒုက္ကရကာရိကာယ ဒုက္ကရစရဏေ နိသဇ္ဇာ ‘‘တတ္ထေဝ နိသီဒိ’’န္တိ ဝုတ္တာ။

၃၇၄။ ဆန္ဒကရဏဝသေနာတိ တဏှာယနဝသေနာတိ အတ္ထော။ သိနေဟကရဏဝသေနာတိ သိနေဟနဝသေန။ မုစ္ဆာကရဏဝသေနာတိ မောဟနဝသေန ပမာဒါပါဒနေန။ ဝိပါသာကရဏဝသေနာတိ ပါတုကမျတာဝသေန။ အနုဒဟနဝသေနာတိ ရာဂဂ္ဂိနာ အနုဒဟနဝသေန။ လောကုတ္တရမဂ္ဂဝေဝစနမေဝ ဝဋ္ဋနိဿရဏဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

အလ္လဂ္ဂဟဏေန ကိလေသာနံ အသမုစ္ဆိန္နဘာဝံ ဒဿေတိ၊ သသ္နေဟဂ္ဂဟဏေန အဝိက္ခမ္ဘိတဘာဝံ၊ ဥဒကေ ပက္ခိတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏေန သမုဒါစာရာဝတ္ထံ၊ ဥဒုမ္ဗရကဋ္ဌဂ္ဂဟဏေန အတ္တဘာဝဿ အသာရကတ္တံ။ ဣမိနာဝ နယေနာတိ ‘‘အလ္လံ ဥဒုမ္ဗရကဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ သပုတ္တဘရိယပဗ္ဗဇ္ဇာယာတိ ပုတ္တဘရိယေဟိ သဒ္ဓိံ ကတပရိဗ္ဗာဇကပဗ္ဗဇ္ဇာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကုဋီစကဗဟူဒကဟံသ-ပရမဟံသာဒိဘေဒါ ဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇ္ဇာ။

၃၇၆။ ကုတောပိ ဣမဿ အာပေါသိနေဟော နတ္ထီတိ ကောဠာပံ။ တေနာဟ ‘‘ဆိန္နသိနေဟံ နိရာပ’’န္တိ။ ကောဠန္တိ ဝါ သုက္ခကလိင်္ဂရံ ဝုစ္စတိ၊ ကောဠံ ကောဠဘာဝံ အာပန္နန္တိ ကောဠာပံ။ ပဋိပန္နဿ ဥပက္ကမမဟတ္တနိဿိတတာ ပကတိယာ ကိလေသေဟိ အနဘိဘူတတာယ။ အတိန္တတာ ပဋိပက္ခဘာဝနာယ။ တထာ ဟိ သုက္ခကောဠာပဘာဝေါ၊ အာရကာ ဥဒကာ ထလေ နိက္ခိတ္တဘာဝေါ စ နိဒဿိတော။ ဩပက္ကမိကာဟီတိ ကိလေသအတိနိဂ္ဂဏှနုပက္ကမပ္ပဘဝါဟိ။ ဝေဒနာဟီတိ ပဋိပတ္တိဝေဒနာဟိ။ ဒုက္ခာ ပဋိပဒါ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။

၃၇၇။ ကိံ ပန န သမတ္ထော၊ ယတော ဧဝံ ပရေဟိ စိန္တိတုမ္ပိ အသက္ကုဏေယျံ ဒုက္ကရစရိယံ ဆဗ္ဗဿာနိ အကာသီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကတွာပိ အကတွာပိ သမတ္ထောဝ ကာရဏဿ နိပ္ဖန္နတ္တာ။ ‘‘ယထာပိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ခေါ ဗောဓိသတ္တာနံ စရိမဘဝေ အန္တမသော သတ္တာဟမတ္တမ္ပိ ဓမ္မတာဝသေန ဒုက္ကရစရိယာ ဟောတိယေဝ၊ ဧဝံ ဘဂဝါ သမတ္ထော ဒုက္ကရစရိယံ ကာတုံ၊ ဧဝဉ္စ နံ အကာသိ၊ န ပန တာယ ဗုဒ္ဓါ ဇာတော၊ အထ ခေါ မဇ္ဈိမာယ ဧဝ ပဋိပတ္တိယာ’’တိ တဿာ ဗျတိရေကမုခေန သဒေဝကဿ လောကဿ ဗောဓာယ အမဂ္ဂဘာဝဒီပနတ္ထံ၊ ဣမဿ ပန ဘဂဝတော ကမ္မဝိပါကဝသေန ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရစရိယာ အဟောသိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အဝစာဟံ ဇောတိပါလော၊ ကဿပံ သုဂတံ တဒါ၊

ကုတော နု ဗောဓိ မုဏ္ဍဿ၊ ဗောဓိ ပရမဒုလ္လဘာ။

တေန ကမ္မဝိပါကေန၊ အစရိံ ဒုက္ကရံ ဗဟုံ၊

ဆဗ္ဗဿာနုရုဝေလာယံ၊ တတော ဗောဓိမပါပုဏိံ။

နာဟံ ဧတေန မဂ္ဂေန၊ ပါပုဏိံ ဗောဓိမုတ္တမံ၊

ကုမဂ္ဂေန ဂဝေသိဿံ၊ ပုဗ္ဗကမ္မေန ဝါရိတော’’တိ။

ဒုက္ကရစရိယာယ ဗောဓာယ အမဂ္ဂဘာဝဒဿနတ္ထံ ဒုက္ကရစရိယံ အကာသီတိ ကေစိ။ အထ ဝါ လောကနာထဿ အတ္တနော ပရက္ကမသမ္ပတ္တိဒဿနတ္ထာယ ဒုက္ကရစရိယာ။ ပဏီတာဓိမုတ္တိယာ ဟိ ပရမုက္ကံသဂတဘာဝတော အဘိနီဟာရာနုရူပံ သမ္ဗောဓိယံ တိဗ္ဗဆန္ဒတာယ သိခါပ္ပတ္တိယာ တဒတ္ထံ ဤဒိသမ္ပိ နာမ ဒုက္ကရစရိယံ အကာသီတိ လောကေ အတ္တနော ဝီရိယာနုဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ – ‘‘သော စ မေ ပစ္ဆာ ပီတိသောမနဿာဝဟော ဘဝိဿတီ’’တိ လောကနာထော ဒုက္ကရစရိယံ အကာသိ။ တေနာဟ ‘‘သဒေဝကဿ လောကဿာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝီရိယနိမ္မထနဂုဏောတိ ဝီရိယဿ သံဝဍ္ဎနသမ္ပာဒနဂုဏော။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ပါသာဒေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သင်္ဂါမေ ဒွေ တယော သမ္ပဟာရေတိ ဒွိက္ခတ္တုံ တိက္ခတ္တုံ ဝါ ပရသေနာယ ပဟာရပယောဂေ။ ပဓာနဝီရိယန္တိ သမ္မပ္ပဓာနေဟိ အာသေဝနဝီရိယံ၊ သဗ္ဗံ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂဝီရိယံ။

အဘိဒန္တန္တိ အဘိဘဝနဒန္တံ၊ ဥပရိဒန္တန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဥပရိဒန္တ’’န္တိ။ သော ဟိ ဣတရံ မုသလံ ဝိယ ဥဒုက္ခလံ ဝိသေသတော ကဿစိ ခါဒနကာလေ အဘိဘုယျ ဝတ္တတိ။ ကုသလစိတ္တေနာတိ ဗလဝသမ္မာသင်္ကပ္ပယုတ္တေန ကုသလစိတ္တေန။ အကုသလစိတ္တန္တိ ကာမဝိတက္ကာဒိသဟိတံ အကုသလစိတ္တံ။ အကုသလစိတ္တဿ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနံ နိဂ္ဂဟော။ တံတံပဋိက္ခေပဝသေန ဝိနောဒနံ အဘိနိပ္ပီဠနံ။ ဝီရိယတာပေန ဝိက္ခမ္ဘနံ အဘိသန္တာပနံ။ သဒရထောတိ သပရိဠာဟော။ ပဓာနေနာတိ ပဒဟနေန၊ ကာယဿ ကိလမထုပ္ပာဒကေန ဝီရိယေနာတိ အတ္ထော။ ဝိဒ္ဓဿာတိ တုဒဿ။ သတောတိ သမာနဿ။

၃၇၈။ သီသဝေဌနန္တိ သီသံ ရဇ္ဇုယာ ဗန္ဓိတွာ ဒဏ္ဍကေန ပရိဝတ္တကဝေဌနံ။ အရဟန္တော နာမ ဧဝရူပါ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ ယထာယံ၊ ဧဝံ ဝိသညီဘူတာပိ ဟုတွာ ဝိဟရန္တီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘မတကသဒိသာ’’တိ၊ ဝေဒနာပ္ပတ္တာ ဝိယ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ သုပိနပ္ပဋိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယာတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ သေတဝါရဏသုပိနံ ပဿိတွာ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဗျာကတကာလတော ပဋ္ဌာယ။

၃၇၉။ ဓမ္မသရီရဿ အရောဂဘာဝေန သာဓူတိ မရိသနိယောတိ မာရိသော၊ ပိယာယနဝစနမေတံ။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပိယာယမာနာ’’တိအာဒိ။ အဇဇ္ဇိတန္တိ ဧဝံ အဘုဉ္ဇိတံ ဘကာရဿ ဇကာရာဒေသံ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘အဘောဇန’’န္တိ။ ဧဝံ မာ ကရိတ္ထာတိ ‘‘လောမကူပေဟိ အဇ္ဈောဟာရေဿာမ အနုပ္ပဝေသေဿာမာ’’တိ ယထာ တုမှေဟိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ မာ ကရိတ္ထ။ ကသ္မာ? ယာပေဿာမဟန္တိ အဟဉ္စ ယာဝဒတ္ထံ အာဟာရမတ္တံ ဘုဉ္ဇန္တော ယထာ ယာပေဿာမိ၊ ဧဝံ အာဟာရံ ပဋိသေဝိဿာမိ။

၃၈၀-၈၁။ ဧတာဝ ပရမန္တိ ဧတ္တကံ ပရမံ၊ န ဣတော ပရံ ဩပက္ကမိကဒုက္ခဝေဒနာဝေဒိယနံ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ရညော ဂဟေတဗ္ဗနင်္ဂလတော အညာနိ သန္ဓာယ ‘‘ဧကေန ဦန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ သုဝဏ္ဏပရိက္ခတံ၊ ဣတရာနိ ရဇတပရိက္ခတာနိ။ တေနာဟ ‘‘အမစ္စာ ဧကေနူနအဋ္ဌသတရဇတနင်္ဂလာနီ’’တိ။ အာဠာရုဒကသမာဂမေ လဒ္ဓဇ္ဈာနာနိ ဝဋ္ဋပါဒကာနိ၊ အာနာပါနသမာဓိ ပန ကာယဂတာသတိပရိယာပန္နတ္တာ သဗ္ဗေသဉ္စ ဗောဓိသတ္တာနံ ဝိပဿနာပါဒကတ္တာ ‘‘ဗောဓာယ မဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယာတိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ၊ သဗ္ဗဿေဝ ဝါ ဉေယျဓမ္မဿ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနာယ ။ သတိယာ အနုဿရဏကဝိညာဏံ သတာနုသာရိဝိညာဏံ။ ကဿာ ပန သတိယာတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘နယိဒ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၃၈၂။ ပစ္စုပဋ္ဌိတာတိ တံတံဝတ္တကရဏဝသေန ပတိဥပဋ္ဌိတာ ဥပဋ္ဌာယကာ။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဏသာလာ’’တိအာဒိ။ ပစ္စယဗာဟုလ္လိကောတိ ပစ္စယာနံ ဗာဟုလ္လာယ ပဋိပန္နော။ အာဝတ္တောတိ ပုဗ္ဗေ ပစ္စယဂေဓပ္ပဟာနာယ ပဋိပန္နော၊ ဣဒါနိ တတော ပဋိနိဝတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ရသဂိဒ္ဓါ…ပေ… အာဝတ္တော’’တိ။ ဓမ္မနိယာမေနာတိ ဓမ္မတာယ။ တမေဝ ဓမ္မတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဗောဓိသတ္တဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဗာရာဏသိမေဝ တတ္ထာပိ စ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အဝိဇဟိတဓမ္မစက္ကပဝတ္တနဋ္ဌာနမေဝ အဂမံသု။ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ ကိရ ဝိသာခမာသဿ အဒ္ဓမာသိယံ ဂတာ။ တေနာဟ ‘‘တေသု ဂတေသု အဍ္ဎမာသံ ကာယဝိဝေကံ လဘိတွာ’’တိ။

၃၈၇။ ‘‘အဒ္ဓါဘောတော ဂေါတမဿ သာဝကာစိတ္တဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တာ ဝိဟရန္တိ၊ နော ကာယဘာဝန’’န္တိ ဣမံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧကံ ပဉှံ ပုစ္ဆိ’’န္တိ။ ဣမံ ဓမ္မဒေသနန္တိ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟ’’န္တိအာဒိကံ ဓမ္မဒေသနံ။ အသလ္လီနော တဏှာဒိဋ္ဌိကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ တေဟိ သဗ္ဗသော န လိတ္တော။ အနုပလိတ္တောတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ တဏှာနန္ဒိယာ အဘာဝေန။ ဂေါစရဇ္ဈတ္တမေဝါတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တသညိတေ ဖလသမာပတ္တိယာ အာရမ္မဏေ၊ နိဗ္ဗာနေတိ အတ္ထော။ ယံ သန္ဓာယ ပါဠိယံ ‘‘ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ သန္နိသီဒါပေမီတိ ဖလသမာပတ္တိသမာဓိနာ အစ္စန္တသမာဒါနဝသေန စိတ္တံ သမ္မဒေဝ နိသီဒါပေမိ။ ပုဗ္ဗာဘောဂေနာတိ သမာပဇ္ဇနတော ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တအာဘောဂေန။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ သမာပဇ္ဇနက္ခဏံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ တေနာဟ ‘‘သာဓုကာရ…ပေ… အဝိစ္ဆိန္နေယေဝါ’’တိ။ ဧဝမဿ ပရိစ္ဆိန္နကာလသမာပဇ္ဇနံ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလံ ဝုဋ္ဌာနဉ္စ ဗုဒ္ဓါနံ န ဘာရိယံ ဝသီဘာဝဿ တထာသုပ္ပဂုဏဘာဝတောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မသမ္ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ အဿာသဝါရေ ဝါ။ တဒါ ဟိ ဒေသိယမာနံ ဓမ္မံ ဥပဓာရေတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ခဏေ ဒေသိတဒေသနာ နိရတ္ထကာ သိယာ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ နိရတ္ထကာ ကိရိယာ အတ္ထိ။

ဩကပ္ပနီယမေတန္တိ ‘‘တဿာ ဧဝ ကထာယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ အတိဝိယ အစ္ဆရိယဂတံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ သုတွာ ဤဒိသီ ပဋိပတ္တိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿေဝ ဟောတီတိ ဥပဝါဒဝသေန ဝဒတိ၊ န သဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘သတ္ထရိ ပသာဒမတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပန္န’’န္တိ။ ကာယဒရထောတိ ပစ္စယဝိသေသဝသေန ရူပကာယဿ ပရိဿမာကာရော။ ဥပါဒိန္နကေတိ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓေ။ အနုပါဒိန္နကေတိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓေ။ ဝိကသန္တိ သူရိယရသ္မိသမ္ဖဿေန။ တဒဘာဝေန မကုလာနိ ဟောန္တိ။ ကေသဉ္စိ တိန္တိနိကာဒိရုက္ခာနံ ။ ပတိလီယန္တိ နိဿယရူပဓမ္မအဝိပ္ဖာရိကတာယ။ အရူပဓမ္မတာယ ပဉ္စဝိညာဏာနဉ္စေဝ ကိရိယာမယဝိညာဏာနဉ္စ အပ္ပဝတ္တိသညိတာ အဝိပ္ဖာရိကတာ ဟောတိ၊ ယတ္ထ နိဒ္ဒါသမညာ။ တေနာဟ ‘‘ဒရထဝသေန ဘဝင်္ဂသောတဉ္စ ဣဓ နိဒ္ဒါတိ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ တတ္ထ ဒရထဝသေနာတိ ဒရထဝသေနေဝ၊ န ထိနမိဒ္ဓဝသေနာတိ အဝဓာရဏံ အဝဓာရဏဖလဉ္စ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗံ။ တံ သန္ဓာယာတိ ကာယဿ ဒရထသင်္ခါတသရီရဂိလာနဟေတုကံ နိဒ္ဒံ သန္ဓာယ။ သရီရဂိလာနဉ္စ ဘဂဝတော နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ပိဋ္ဌိ မေ အာဂိလာယတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၀၊ မ။ နိ။ ၂။၂၂၊ စူဠဝ။ ၃၄၅) ဝစနတော။ သမ္မောဟဝိဟာရသ္မိန္တိ ပစ္စတ္တေ ဧတံ ဘုမ္မဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သမ္မောဟဝိဟာရောတိ ဝဒန္တီ’’တိ၊ သမ္မောဟဝိဟာရသ္မိံ ဝါ ပရိယာပန္နံ ဧတံ ဝဒန္တိ၊ ယဒိဒံ ဒိဝါ နိဒ္ဒေါက္ကမနန္တိ ယောဇနာ။

၃၈၉။ ဥပနီတေဟီတိ ဒေါသမဂ္ဂံ နိန္ဒာပထံ ဥပနီတေဟိ။ အဘိနန္ဒိတွာတိ သမ္ပိယာယိတွာ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တေန သမ္ပဋိစ္ဆန္တော’’တိ။ အနုမောဒိတွာတိ ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ ဒေသနာယ ထောမနဝသေန အနုမောဒိတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဝါစာယပိ ပသံသန္တော’’တိ။ သမ္ပတ္တေ ကာလေတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယောဂ္ဂေ ကာလေ အနုပ္ပတ္တေ။

ဂဏံ ဝိနောဒေတွာတိ ဂဏံ အပနေတွာ ဂဏပလိဗောဓံ ဆိန္ဒိတွာ။ ပပဉ္စန္တိ အဝသေသကိလေသံ။ ‘‘ပုညဝါ ရာဇပူဇိတော’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘တသ္မိဉှိ ကာလေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒဝါသဟရဏေန ဥပေါသထကမ္မံ ကရောန္တော။

သကလံ ရတ္တိံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံယေဝ ကထိတတ္တာ ထေရဿ ဉာဏံ ဒေသနာဝိဘဝဉ္စ ဝိဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘ဧတ္တကာဝ၊ ဘန္တေ၊ ဗုဒ္ဓဂုဏာ’’တိ။ ဣမာယ၊ ဘန္တေ၊ တုမှာကံ ဓမ္မကထာယ အနဝသေသတော ဗုဒ္ဓဂုဏာ ကထိတာ ဝိယ ဇာယန္တိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ အနန္တာပရိမေယျာဝ တေ၊ ကိံ ဣတော ပရေပိ ဝိဇ္ဇန္တေဝါတိ ထေရံ တတ္ထ သီဟနာဒံ နဒါပေတုကာမော အာဟ ‘‘ဥဒါဟု အညေပိ အတ္ထီ’’တိအာဒိ။ ရဇ္ဇဿ ပဒေသိကတ္တာ၊ ယထာဝုတ္တသုဘာသိတဿ စ အနဂ္ဃတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အယံ မေ ဒုဂ္ဂတပဏ္ဏာကာရော’’တိ။ တိယောဇနသတိကန္တိ ဣဒံ ပရိက္ခေပဝသေန ဝုတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ မနုဿာနံ ပရိဘောဂဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

မဟာသစ္စကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ စူဠတဏှာသင်္ခယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၉၀။ တတြာတိ တသ္မိံ ပုဗ္ဗာရာမမိဂါရမာတုပါသာဒါနံ အတ္ထဝိဘာဝနေ အယံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာ အနုပုဗ္ဗီ ကထာ။ မဏီနန္တိ ဧတ္ထ ပဒုမရာဂမဏီနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ အာဟ ‘‘အညေဟိ စာ’’တိ။ တေန ဣန္ဒနီလာဒိမဏီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရကဗရဝဏ္ဏဝသေန သတ္တဝဏ္ဏေဟိ။

တဏှာ သဗ္ဗသော ခီယန္တိ ဧတ္ထာတိ တဏှာသင်္ခယော (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၇။၆၁)၊ တသ္မိံ။ တဏှာသင်္ခယေတိ စ ဝိသယေ ဣဒံ ဘုမ္မန္တိ အာဟ ‘‘တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိ။ ဝိမုတ္တစိတ္တတာယာတိ သဗ္ဗသံကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တစိတ္တတာယ။ အပရဘာဂပဋိပဒါ နာမ အရိယသစ္စာဘိသမယော၊ သာ သာသနစာရိဂေါစရာ ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗတောတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒံ သံခိတ္တေန ဒေသေထာတိ ပုစ္ဆတီ’’တိ။ အကုပ္ပဓမ္မတာယ ခယဝယသင်္ခါတံ အန္တံ အတီတာတိ အစ္စန္တာ၊ သော ဧဝ အပရိဟာနသဘာဝတ္တာ အစ္စန္တာ နိဋ္ဌာ ဧတဿာတိ အစ္စန္တနိဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘ဧကန္တနိဋ္ဌော သတတနိဋ္ဌောတိ အတ္ထော’’တိ။ န ဟိ ပဋိဝိဒ္ဓဿ လောကုတ္တရဓမ္မဿ ဒဿနံ ကုပ္ပနံ နာမ အတ္ထိ။ အစ္စန္တမေဝ စတူဟိ ယောဂေဟိ ခေမော ဧတဿ အတ္ထီတိ အစ္စန္တယောဂက္ခေမီ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဝုသိတတ္တာ၊ တဿ စ အပရိဟာနသဘာဝတ္တာ အစ္စန္တံ ဗြဟ္မစာရီတိ အစ္စန္တဗြဟ္မစာရီ။ တေနာဟ ‘‘နိစ္စဗြဟ္မစာရီတိ အတ္ထော’’တိ။ ပရိယောသာနန္တိ ဗြဟ္မစရိယဿ ပရိယောသာနံ။

ဝေဂါယတီတိ တုရိတာယတိ။ သလ္လက္ခေသီတိ စိန္တေသိ၊ အတ္တနာ ယထာ သုတာယ သတ္ထု ဒေသနာယ အနုဿရဏဝသေန ဥပဓာရေသိ။ အနုဂ္ဂဏှိတွာဝါတိ အတ္ထဝိနိစ္ဆယဝသေန အနုဂ္ဂဟေတွာ ဧဝ။ ဆသု ဒွါရေသု နိယုတ္တာတိ ဆဒွါရိကာ၊ တေဟိ။

ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ သက္ကာယသဗ္ဗဉှိ သန္ဓာယ ဣဓ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ ဝိပဿနာဝိသယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ တသ္မာ အာယတနဓာတုယောပိ တဂ္ဂတိကာ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘နာလံ အဘိနိဝေသာယာ’’တိ။ န ယုတ္တာ အဘိနိဝေသာယ ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ အဇ္ဈောသာနာယ။ ‘‘အလမေဝ နိဗ္ဗိန္ဒိတုံ အလံ ဝိရဇ္ဇိတု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၇၂၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄-၁၂၅၊ ၁၂၈၊ ၁၃၄၊ ၁၄၃) ဝိယ အလံ-သဒ္ဒေါ ယုတ္တတ္ထောပိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘န ယုတ္တာ’’တိ။ သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဘဝန္တိ။ ယဒိပိ ‘‘တတိယာ၊ စတုတ္ထီ’’တိ ဣဒံ ဝိသုဒ္ဓိဒွယံ အဘိညာပညာ၊ တဿာ ပန သပ္ပစ္စယနာမရူပဒဿနဘာဝတော၊ သတိ စ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ သပ္ပစ္စယတ္တာ (နာမရူပဿ အနိစ္စတာ၊ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ၊ ဒုက္ခဉ္စ အနတ္တာတိ အတ္ထတော) လက္ခဏတ္တယံ သုပါကဋမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ ဉာတပရိညာယ အဘိဇာနာတီ’’တိ။ တထေဝ တီရဏပရိညာယာတိ ဣမိနာ အနိစ္စာဒိဘာဝေန နာလံ အဘိနိဝေသာယာတိ နာမရူပဿ ဥပသံဟရတိ၊ န အဘိညာပညာနံ သမ္ဘာရဓမ္မာနံ။ ပုရိမာယ ဟိ အတ္ထတော အာပန္နလက္ခဏတ္တယံ ဂဏှာတိ သလက္ခဏသလ္လက္ခဏပရတ္တာ တဿာ၊ ဒုတိယာယ သရူပတော တဿာ လက္ခဏတ္တယာရောပနဝသေန သမ္မသနဘာဝတော။ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတာယ အဘိနိပါတမတ္တတာယ စ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ။ ရူပပရိဂ္ဂဟဿ ဩဠာရိကဘာဝတော အရူပပရိဂ္ဂဟံ ဒဿေတိ။ ဒဿေန္တော စ ဝေဒနာယ အာသန္နဘာဝတော၊ ဝိသေသတော သုခသာရာဂိတာယ၊ ဘဝဿာဒဂဓိတမာနသတာယ စ သက္ကဿ ဝေဒနာဝသေန နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဒဿေတိ။

ဥပ္ပာဒဝယဋ္ဌေနာတိ ဥဒယဗ္ဗယသဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈနေန။ အနိစ္စာတိ အဒ္ဓု ဝါ။ အနိစ္စလက္ခဏံ အနိစ္စတာ ဥဒယဝယတာ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ခယတော ဝယတော ဒဿနဉာဏံ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ တံသမင်္ဂီ စ ပုဂ္ဂလော အနိစ္စာနုပဿီ ၊ တသ္မာ။ ခယဝိရာဂေါတိ ခယသင်္ခါတော ဝိရာဂေါ သင်္ခါရာနံ ပလုဇ္ဇနာ။ ယံ အာဂမ္မ သဗ္ဗသော သင်္ခါရေဟိ ဝိရဇ္ဇနာ ဟောတိ၊ တံ နိဗ္ဗာနံ အစ္စန္တဝိရာဂေါ။ နိရောဓာနုပဿိမှိပီတိ နိရောဓာနုပဿိပဒေပိ။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ အဘိဒိသိတွာ တံ ဧကဒေသေန ဝိဝရန္တော ‘‘နိရောဓောပိ ဟိ…ပေ… ဒုဝိဓောယေဝါ’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗာသဝသံဝရေ ဝုတ္တဝေါဿဂ္ဂေါဝ ဣဓ ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဋိနိဿဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ ဝေါဿဂ္ဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။ ပရိစ္စာဂဝေါဿဂ္ဂေါ ဝိပဿနာ။ ပက္ခန္ဒနဝသေန အပ္ပနတော ပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂေါ မဂ္ဂေါ အညဿ တဒဘာဝတော။ သောတိ မဂ္ဂေါ။ အာရမ္မဏတောတိ ကိစ္စသာဓနဝသေန အာရမ္မဏကရဏတော။ ဧဝဉှိ မဂ္ဂတော အညေသံ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာနံ ပက္ခန္ဒနဝေါဿဂ္ဂါဘာဝေါ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ပရိစ္စဇနေန ပက္ခန္ဒနေန စာတိ ဒွီဟိပိ ဝါ ကာရဏေဟိ။ သဗ္ဗေသံ ခန္ဓာနံ ဝေါဿဇ္ဇနံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓသံကိလေသပ္ပဟာနေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ စိတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ ဥဘယမ္ပေတံ ဝေါဿဇ္ဇနံ။ တဒုဘယသမင်္ဂီတိ ဝိပဿနာသမင်္ဂီ မဂ္ဂသမင်္ဂီ စ။ ‘‘အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညံ ပဇဟတီ’’တိအာဒိဝစနတော (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၂) ယထာ ဝိပဿနာယ ကိလေသာနံ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ လဗ္ဘတိ၊ ဧဝံ အာယတိံ တေဟိ ကိလေသေဟိ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗခန္ဓာနမ္ပိ ပရိစ္စာဂပဋိနိဿဂ္ဂေါ ဝတ္တဗ္ဗော၊ ပက္ခန္ဒနပဋိနိဿဂ္ဂေါ ပန မဂ္ဂေ လဗ္ဘမာနာယ ဧကန္တကာရဏဘူတာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ မဂ္ဂေ ပန တဒုဘယမ္ပိ ဉာယာဂတမေဝ နိပ္ပရိယာယတောဝ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘တဒုဘယသမင်္ဂီ ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိ။

ပုစ္ဆန္တဿ အဇ္ဈာသယဝသေန ‘‘န ကိဉ္စိ လောကေ ဥပါဒိယတီ’’တိ ဧတ္ထ ကာမုပါဒါနဝသေန ဥပါဒိယနံ ပဋိက္ခိပီယတီတိ အာဟ ‘‘တဏှာဝသေန န ဥပါဒိယတီ’’တိ။ တဏှာဝသေန ဝါ အသတိ ဥပါဒိယနေ ဒိဋ္ဌိဝသေန ဥပါဒိယနံ အနဝကာသမေဝါတိ ‘‘တဏှာဝသေန’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ န ပရာမသတီတိ နာဒိယတိ၊ ဒိဋ္ဌိပရာမာသဝသေန ဝါ ‘‘နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ န ပရာမသတိ။ သံခိတ္တေနေဝ ခိပ္ပံ ကထေသီတိ တဿ အဇ္ဈာသယဝသေန ပပဉ္စံ အကတွာ ကထေသိ။

၃၉၁။ အဘိသမာဂန္တွာတိ အဘိမုခဉာဏေန ဉေယျံ သမာဂန္တွာ ယာထာဝတော ဝိဒိတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဇာနိတွာ’’တိ။ ယထာပရိသဝိညာပကတ္တာတိ ယထာပရိသံ ဓမ္မသမ္ပဋိဂ္ဂါဟိကာယ မဟတိယာ၊ အပ္ပကာယ ဝါ ပရိသာယ အနုရူပမေဝ ဝိညာပနတော။ ပရိယန္တံ န နိစ္ဆရတီတိ န ပဝတ္တတိ။ မာ နိရတ္ထကာ အဂမာသီတိ ဣဒံ ဓမ္မတာဝသေန ဝုတ္တံ၊ န သတ္ထု အဇ္ဈာသယဝသေန။ ဧကဉှေတံ သတ္ထု ဝစီဃောသဿ အဋ္ဌသု အင်္ဂေသု၊ ယဒိဒံ ပရိသပရိယန္တတာ။ ဆိဒ္ဒဝိဝရောကာသောတိ ဆိဒ္ဒဘူတော၊ ဝိဝရဘူတော ဝါ ဩကာသောပိ နတ္ထိ၊ ဘဂဝတော သဒ္ဒါသဝနကာရဏံ ဝုတ္တမေဝ။ တသ္မာတိ ယထာဝုတ္တကာရဏတော။

ပဉ္စ အင်္ဂါနိ ဧတဿာတိ ပဉ္စင်္ဂံ၊ ပဉ္စင်္ဂံ ဧဝ ပဉ္စင်္ဂိကံ။ မဟတီအာဒိ ဝီဏာဝိသေသောပိ အာတတမေဝါတိ ‘‘စမ္မပရိယောနဒ္ဓေသူ’’တိ ဝိသေသိတံ။ ဧကတလံ ကုမ္ဘထူဏဒဒ္ဒရာဒိ။ စမ္မပရိယောနဒ္ဓံ ဟုတွာ တန္တိဗဒ္ဓံ အာတတဝိတတံ။ တေနာဟ ‘‘တန္တိဗဒ္ဓပဏဝါဒီ’’တိ။ ဂေါမုခီအာဒီနမ္ပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝံသာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သင်္ခသိင်္ဂါဒီနံ သင်္ဂဟော။ သမ္မာဒီတိ သမ္မတာဠကံသတာဠသိလာသလာကတာဠာဒိ။ တတ္ထ သမ္မတာဠံ နာမ ဒဏ္ဍမယတာဠံ။ ကံသတာဠံ လောဟမယံ။ သိလာယ အယောပတ္တေန စ ဝါဒနတာဠံ သိလာသလာကတာဠံ။ သမပ္ပိတောတိ သမ္မာ အပ္ပိတော ဥပေတော။ တေနာဟ ‘‘ဥပဂတော’’တိ။ ဥပဋ္ဌာနဝသေန ပဉ္စဟိ တူရိယသတေဟိ ဥပေတော။ ဧဝံဘူတော စ ယသ္မာ တေဟိ ဥပဋ္ဌိတော သမန္နာဂတော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမင်္ဂီဘူတောတိ တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ ပရိစာရေတီတိ ပရိတော စာရေတိ။ ကာနိ ပန စာရေတိ၊ ကထံ ဝါ စာရေတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပတ္တိံ…ပေ… စာရေတီ’’တိ။ တတ္ထ တတော တတောတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝါဒိတေ တတ္ထ တတ္ထ စ ဝါဒကဇနေ။ အပနေတွာတိ ဝါဒကဇနေ နိသေဓေတွာ။ တေနာဟ ‘‘နိဿဒ္ဒါနိ ကာရာပေတွာ’’တိ။ ဒေဝစာရိကံ ဂစ္ဆတိယေဝ ဒေဝတာနံ မနုဿာနဉ္စ အနုကမ္ပာယ။ သွာယမတ္ထော ဝိမာနဝတ္ထူဟိ (ဝိ။ ဝ။ ၁) ဒီပေတဗ္ဗော။

၃၉၂။ အပ္ပေဝ သကေန ကရဏီယေနာတိ မာရိသ၊ မောဂ္ဂလ္လာန၊ မယံ သကေန ကရဏီယေန အပ္ပေဝ ဗဟုကိစ္စာပိ န ဟောမ။ အပိစ ဒေဝါနံယေဝါတိ အပိစ ခေါ ပန ဒေဝါနံယေဝ တာဝတိံသာနံ ကရဏီယေန ဝိသေသတော ဗဟုကိစ္စာတိ အတ္ထယောဇနာ။ ဘုမ္မဋ္ဌကဒေဝတာနမ္ပိ ကေစိ အဋ္ဋာ သက္ကေန ဝိနိစ္ဆိတဗ္ဗာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပထဝိတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ။ နိယမေန္တောတိ အဝဓာရေန္တော။ တံ ပန ကရဏီယံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဒေဝါနံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တာသန္တိ ဒေဝဓီတုဒေဝပုတ္တပါဒပရိစာရိကာနံ။ မဏ္ဍနပသာဓနကာရိကာတိ မဏ္ဍနပသာဓနသံဝိဓာယိကာ။ အဋ္ဋကရဏံ နတ္ထိ သံသယဿေဝ အဘာဝတော။

ယန္တိ သဝနုဂ္ဂဟဏာဒိဝသေန သုပရိစိတမ္ပိ ယံ အတ္ထဇာတံ။ န ဒိဿတိ၊ ပညာစက္ခုနော သဗ္ဗသော န ပဋိဘာတီတိ အတ္ထော။ ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ။ သောမနဿသံဝေဂန္တိ သောမနဿသမုဋ္ဌာနံ သံဝေဂံ၊ န စိတ္တသန္တာသံ။

သမုပဗျူဠှောတိ ယုဇ္ဈနဝသေန သဟပတိတော သမောဂါဠှော။ ဧဝံဘူတော စ ယသ္မာ သမူဟဝသေန သမ္ပိဏ္ဍိတော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သန္နိပတိတော ရာသိဘူတော’’တိ။ အနန္တရေ အတ္တဘာဝေတိ ဣဒံ ဒုတိယံ သက္ကတ္တဘာဝံ တတော အနန္တရာတီတေန သက္ကတ္တဘာဝေန သက္ကတ္တဘာဝသာမညတော ဧကမိဝ ကတွာ ဂဟဏဝသေန ဝုတ္တံ၊ အညထာ ‘‘တတိယေ အတ္တဘာဝေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ မဃတ္တဘာဝေါ ဟိ ဣတော တတိယောတိ။ အထ ဝါ ယသ္မိံ အတ္တဘာဝေ သော ဒေဝါသုရသင်္ဂါမော အဟောသိ၊ တဿ အနန္တရတ္တာ မဃတ္တဘာဝဿ ဝုတ္တံ ‘‘အနန္တရေ အတ္တဘာဝေ’’တိ။ သတ္တာနံ ဟိတေသိတာယ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနာဒိနာ စရိယာဟိ ဗောဓိသတ္တစရိယာ ဝိယဿ စရိယာ အဟောသိ။ သတ္တ ဝတပဒါနီတိ သတ္တ ဝတကောဋ္ဌာသေ။

မဟာပါနန္တိ မဟန္တံ သုရာပါနံ။ ဂဏ္ဍပါနန္တိ ဂဏ္ဍသုရာပါနံ၊ အဓိမတ္တပါနန္တိ အတ္ထော။ ပရိဟရမာနာတိ ပရိဝါရေန္တာ။ ဝေဒိကာပါဒါတိ သိနေရုဿ ပရိယန္တေ ဝေဒိကာပရိက္ခေပါ။ ပဉ္စသု ဌာနေသူတိ ပဉ္စသု ပရိဘဏ္ဍဋ္ဌာနေသု နာဂသေနာဒီဟိ အာရက္ခံ ဌပေသိ။

၃၉၃။ ရာမဏေယျကန္တိ ရမဏီယဘာဝံ။ မသာရဂလ္လတ္ထမ္ဘေတိ ကဗရမဏိမယေ ထမ္ဘေ။ သုဝဏ္ဏာဒိမယေ ဃဋကေတိ ‘‘ရဇတတ္ထမ္ဘေသု သုဝဏ္ဏမယေ၊ သုဝဏ္ဏတ္ထမ္ဘေသု ရဇတမယေ’’တိအာဒိနာ သုဝဏ္ဏာဒိမယေ ဃဋကေ ဝါဠရူပကာနိ စ။ ပဗာဠှံ မတ္တောတိ ပမတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အတိဝိယ မတ္တော’’တိ။ နာဋကပရိဝါရေနာတိ အစ္ဆရာပရိဝါရေန။

အစ္ဆရိယဗ္ဘုတန္တိ ပဒဒွယေနပိ ဝိမှယနာကာရောဝ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ သဉ္ဇာတံ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတံ ဝိမှယနာကာရော ဧတေသန္တိ သဉ္ဇာတအစ္ဆရိယအဗ္ဘုတာ၊ တထာ ပဝတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါ။ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဟေတုကာ သဉ္ဇာတာ တုဋ္ဌိ ဧတေသန္တိ သဉ္ဇာတတုဋ္ဌိနော။ သံဝိဂ္ဂန္တိ သဉ္ဇာတသံဝေဂံ။ သွာယံ သံဝေဂေါ ယသ္မာ ပုရိမာဝတ္ထာယ စိတ္တဿ စလနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စလိတ’’န္တိ။

၃၉၄။ တမံ ဝိနောဒိတန္တိ ပါဋိဟာရိယဒဿနေန ‘‘အဟော ထေရဿ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေါ’’တိ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ သဉ္ဇာတဗဟုမာနော၊ ဤဒိသံ နာမ သာသနံ လဘိတွာပိ မယံ နိရတ္ထကေန ဘောဂမဒေန သမ္မတ္တာ ဘဝါမာတိ ယောနိသော မနသိကာရုပ္ပာဒနေန သမ္မောဟတမံ ဝိနောဒိတံ ဝိဓမိတံ။ ဧတေတိ မဟာထေရော သက္ကော စာတိ တေ ဒွေပိ သမာနဗြဟ္မစရိယတာယ သဗြဟ္မစာရိနော။

၃၉၅။ ပညာတာနန္တိ ပါကဋာနံ စာတုမဟာရာဇ-သုယာမ-သန္တုသိတ-ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိမဟာဗြဟ္မာနံ အညတရော၊ န ယေသံ ကေသဉ္စီတိ အဓိပ္ပာယော။ အာရဒ္ဓဓမ္မဝသေနေဝ ပရိယောသာပိတတ္တာ ယထာနုသန္ဓိနာဝ နိဋ္ဌပေသိ။

စူဠတဏှာသင်္ခယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ မဟာတဏှာသင်္ခယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၉၆။ လဒ္ဓိမတ္တန္တိ မိစ္ဆာဂါဟမတ္တံ၊ န ဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသော။ သဿတဒိဋ္ဌီတိ နိစ္စာဘိနိဝေသော။ သောတိ အရိဋ္ဌော ဘိက္ခု။ ကထေတွာ သမောဓာနေန္တန္တိ ယောဇနာ။ သမောဓာနေန္တန္တိ စ နိဂမေန္တန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ တတ္ထေဝါတိ တေသု တေသု ဧဝ ဘဝေသု နိရုဇ္ဈန္တိ၊ န ဘဝန္တရံ သင်္ကမန္တိ။ ဝိညာဏံ ပန အဘိန္နသဘာဝံ အနညန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဓလောကတောတိ ဣမသ္မာ အတ္တဘာဝါ။ ပရလောကန္တိ ပရဘဝသညိတံ အတ္တဘာဝံ။ သန္ဓာဝတီတိ နိစ္စတာယ ကေနစိ အသမ္ဗဒ္ဓံ ဝိယ ဂစ္ဆတိ။ တေန ဣဓလောကတော ပရလောကဂမနမာဟ။ သံသရတီတိ ဣမိနာ ပရလောကတော ဣဓာဂမနံ။ သန္ဓာဝတီတိ ဝါ ဘဝန္တရသင်္ကမနမာဟ။ သံသရတီတိ တတ္ထ တတ္ထ အပရာပရသဉ္စရဏံ။

‘‘ပစ္စယေ သတိ ဘဝတီ’’တိအာဒိနာ ဝိညာဏဿ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နဘာဝံ ဒဿေန္တော သဿတဘာဝံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဗုဒ္ဓေန အကထိတံ ကထေသီတိ ဣမိနာ ‘‘ယံ အဘာသိတံ အလပိတံ တထာဂတေန၊ တံ ဘာသိတံ လပိတံ တထာဂတေနာတိ ဒီပေတီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၅၂၊ ၃၅၃) ဣမသ္မိံ ဘေဒကရဝတ္ထုသ္မိံ သန္ဒိဿတီတိ ဒဿေတိ။ ဇိနစက္ကေ ပဟာရံ ဒေတီတိ ‘‘တဒေဝိဒံ ဝိညာဏံ…ပေ… အနည’’န္တိ နိစ္စတံ ပဋိဇာနန္တော – ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇)၊ ရူပံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနိစ္စ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၉၃-၉၄) စ အာဒိနယပ္ပဝတ္တေ သတ္ထု ဓမ္မစက္ကေ ခီလံ ဥပ္ပာဒေန္တော ပဟာရံ ဒေတိ။ သဗ္ဗညုတညာဏေန အနိစ္စန္တိ ဒိဋ္ဌံ ပဝေဒိတဉ္စ ဝိညာဏံ နိစ္စန္တိ ပဋိဇာနန္တော ဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ ပဋိဗာဟတိ။ သောတုကာမံ ဇနန္တိ အရိယဓမ္မာဓိဂမဿ ဧကန္တဥပါယဘူတံ ဝိပဿနာမဂ္ဂံ သောတုကာမံ ဇနံ နိစ္စဂ္ဂါဟပဂ္ဂဏှနေန ဝိသံဝါဒေတိ။ တတော ဧဝ အရိယပထေ အရိယဓမ္မဝီထိယံ တဿာ ပဋိက္ခိပနေန တိရိယံ နိပတိတွာ။

၃၉၈။ ဝိညာဏသီသေန အတ္တနာ ဂဟိတံ အတ္တာနံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယွာယံ၊ ဘန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝဒေါ ဝေဒေယျောတိအာဒယော သဿတဒိဋ္ဌိယာ ဧဝ အဘိနိဝေသာကာရာ။ ဝဒတီတိ ဝဒေါ၊ ဝစီကမ္မဿ ကာရကောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ဟိ ကာရကဘာဝုပါယိကသတ္တာနံ ဟိတသုခါဝဗောဓနသမတ္ထတံ အတ္တနော ဒဿေတိ။ ဝေဒိယောဝ ဝေဒေယျော၊ ဇာနာတိ အနုဘဝတိ စာတိ အတ္ထော။ ဤဒိသာနဉှိ ပဒါနံ ဗဟုလာ ကတ္တုသာဓနတံ သဒ္ဒဝိဒူ မညန္တိ။ ဝေဒယတီတိ တံ တံ အနုဘဝိတဗ္ဗံ အနုဘဝတိ။ တဟိံ တဟိန္တိ တေသု တေသု ဘဝယောနိဂတိဌိတိသတ္တာဝါသသတ္တနိကာယေသု။

၃၉၉။ တံ ဝါဒံ ပဂ္ဂယှ ဌိတတ္တာ သာတိဿ ဆိန္နပစ္စယတာ အဝိရုဠှဓမ္မတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဟေဋ္ဌာတိ အလဂဒ္ဒသုတ္တသံဝဏ္ဏနံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၃၆-၂၃၇) သန္ဓာယာဟ။ ပရတော ဟေဋ္ဌာတိ ဝုတ္တဋ္ဌာနေပိ ဧသေဝ နယော။ ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီတိ တီဟိပိ အနုသန္ဓီဟိ အဝေါမိဿော ဝိသုံယေဝေကော အနုသန္ဓိ။ နနု စာယမ္ပိ သာတိဿ အဇ္ဈာသယဝသေန ပဝတ္တိတတ္တာ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိယေဝါတိ? န၊ နိယျာနမုခေန အပ္ပဝတ္တတ္တာ။ နိယျာနဉှိ ပုရက္ခတွာ ပုစ္ဆာဒိဝသေန ပဝတ္တာ ဣတရာ ဒေသနာပုစ္ဆာနုသန္ဓိအာဒယော။ ဣဓ တဒဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီ’’တိ။ ပရိသာယ လဒ္ဓိံ သောဓေန္တောတိ ယာဒိသီ သာတိဿ လဒ္ဓိ၊ တဒဘာဝဒဿနဝသေန ပရိသာယ လဒ္ဓိံ သောဓေန္တော၊ ပရိသာယ လဒ္ဓိသောဓနေနေဝ သာတိ ဂဏတော နိဿာရိတော နာမ ဇာတော။

၄၀၀။ ယံ ယဒေဝါတိ ဣဒံ ယဒိပိ အဝိသေသတော ပစ္စယဓမ္မဂ္ဂဟဏံ၊ ‘‘ဝိညာဏန္တွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ တံတံဝိညာဏဿ သမညာနိမိတ္တပစ္စယဇာတံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ပါဠိယံ – ‘‘စက္ခုဝိညာဏန္တွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိ။ အထ ဝါ တံတံဒွါရနိယတံ ဣတရမ္ပိ သဗ္ဗံ တဿ တဿ ဝိညာဏဿ ပစ္စယဇာတံ ဣဓ ‘‘ယံ ယဒေဝါ’’တိ ဂဟိတံ၊ တတ္ထ ပန ယံ အသာဓာရဏံ၊ တေန သမညာတိ ‘‘စက္ခုဝိညာဏန္တွေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒွါရသင်္ကန္တိယာ အဘာဝန္တိ ဝိညာဏဿ ဒွါရန္တရသင်္ကမနဿ အဘာဝံ။ သွာယံ ဩဠာရိကနယေန မန္ဒဗုဒ္ဓီနံ သုခါဝဗောဓနတ္ထံ နယဒဿနဝသေန ဝုတ္တော။ န ဟိ ကဒါစိ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဝိညာဏံ ဝိဂစ္ဆန္တံ အနန္တရဝိညာဏံ သင်္ကမတိ အနန္တရာဒိပစ္စယာလာဘေ တဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။

ဧဝမေဝါတိ ယထာ အဂ္ဂိ ဥပါဒါနံ ပဋိစ္စ ဇလန္တော အနုပါဒါနော တတ္ထေဝ နိဗ္ဗာယတိ၊ န ကတ္ထစိ သင်္ကမတိ၊ ဧဝမေဝ။ ‘‘ပစ္စယဝေကလ္လေန တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ န ဟေတ္ထ အနုပ္ပာဒနိရောဓော ဣစ္ဆိတော တာဒိသဿ နိရောဓဿ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာ၊ အထ ခေါ ခဏနိရောဓော၊ သော စ သာဘာဝိကတ္တာ န ပစ္စယဝေကလ္လဟေတုကော? သစ္စမေတံ၊ တံတံဒွါရိကဿ ပန ဝိညာဏဿ ဒွါရန္တရံ အသင်္ကမိတွာ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈနံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ ယေသဉ္စ ပစ္စယာနံ ဝသေန ဒွါရန္တရိကဝိညာဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တေသံ တဒဘာဝတော ပစ္စယဝေကလ္လဂ္ဂဟဏံ၊ တသ္မာ ပစ္စယဝေကလ္လေန န သောတာဒီနိ သင်္ကမိတွာ သောတဝိညာဏန္တိအာဒိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီတိ ယောဇနာ။ ဧတေန ယံ ဝိညာဏံ စက္ခုရူပါဒိပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ ဝသေန စက္ခုဝိညာဏသင်္ချံ ဂစ္ဆတိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈတိ တာဝကာလိကဘာဝတော၊ တဿ ပန သောတသဒ္ဒါဒိပစ္စယာဘာဝတော ကုတော သောတဝိညာဏာဒိသမညာ၊ ဧဝမပ္ပဝတ္တိတော တဿ ကုတော သင်္ကမောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဝိညာဏပ္ပဝတ္တေတိ ဝိညာဏပ္ပဝတ္တိယံ။ ဒွါရသင်္ကန္တိမတ္တန္တိ ဒွါရန္တရသင်္ကမနမတ္တမ္ပိ န ဝဒါမိ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇနတော ပစ္စယဿ ဥပ္ပာဒဝန္တတော သတိ စ ဥပ္ပာဒေ အဝဿံဘာဝီ နိရောဓောတိ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စတာ ဒီပိတာ ဟောတီတိ။

၄၀၁။ ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ ဝိညာဏံ ဝုတ္တံ မယာ၊ အညတြ ပစ္စယာ နတ္ထိ ဝိညာဏဿ သမ္ဘဝေါ’’တိ ပါဠိယာ အနွယတော စ ဗျတိရေကတော စ ဝိညာဏဿ သင်္ခတတာဝ ဒဿိတာတိ အာဟ ‘‘သပ္ပစ္စယဘာဝံ ဒဿေတွာ’’တိ။ ဟေတုပစ္စယေဟိ ဇာတံ နိဗ္ဗတ္တံ ‘‘ဘူတ’’န္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ တံ အတ္ထတော ပဉ္စက္ခန္ဓာ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ သပ္ပစ္စယဿ အဘာဝတော၊ ယဉ္စ ခန္ဓပဉ္စကံ အတ္တနော တေသဉ္စ ဘိက္ခူနံ၊ တံ ‘‘ဘူတမိဒ’’န္တိ ဘဂဝါ အဝေါစာတိ အာဟ ‘‘ဣဒံ ခန္ဓပဉ္စက’’န္တိ။ အတ္တနော ဖလံ အာဟရတီတိ အာဟာရော၊ ပစ္စယော။ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝေါ၊ အာဟာရော သမ္ဘဝေါ ဧတဿာတိ အာဟာရသမ္ဘဝံ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စယသမ္ဘဝ’’န္တိ။ တဿ ပစ္စယဿ နိရောဓာတိ ယေန အဝိဇ္ဇာဒိနာ ပစ္စယေန ခန္ဓပဉ္စကံ သမ္ဘဝတိ၊ တဿ ပစ္စယဿ အနုပ္ပာဒနိရောဓာ။ ခဏနိရောဓော ပန ကာရဏနိရပေက္ခော။

နောဿူတိ သံသယဇောတနော နိပါတောတိ အာဟ ‘‘ဘူတံ နု ခေါ ဣဒံ၊ န နု ခေါ ဘူတ’’န္တိ။ ဘူတမိဒံ နောဿူတိ စ ဣမိနာ ခန္ဓပဉ္စကမေဝ နု ခေါ ဣဒံ၊ ဥဒါဟု အတ္တတ္တနိယန္တိ ဧဝံဇာတိကော သံသယနာကာရော ဂဟိတော။ တဒါဟာရသမ္ဘဝံ နောဿူတိ ပန ဣမိနာ သဟေတုကံ နု ခေါ ဣဒံ ဘူတံ၊ ဥဒါဟု အဟေတုကန္တိ ယထာ အဟေတုကဘာဝါပန္နော သံသယနာကာရော ဂဟိတော၊ ဧဝံ ဝိသမဟေတုကဘာဝါပန္နောပိ သံသယနာကာရော ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိသမဟေတုနောပိ ပရမတ္ထတော ဘူတဿ အဟေတုကဘာဝတော။ ဝိသမဟေတုဝါဒေါပိ ပရေဟိ ပရိကပ္ပိတမတ္တတာယ သဘာဝနိယတိယဒိစ္ဆာဒိဝါဒေဟိ သမာနယောဂက္ခမောတိ။ နိရောဓဓမ္မံ နောဿူတိ ဣမိနာ ယထာ အနိစ္စံ နု ခေါ ဣဒံ ဘူတံ၊ ဥဒါဟု နိစ္စန္တိ အနိစ္စတံ ပဋိစ္စ သံသယနာကာရော ဂဟိတော၊ ဧဝံ ဒုက္ခံ နု ခေါ၊ ဥဒါဟု န ဒုက္ခံ၊ အနတ္တာ နု ခေါ၊ ဥဒါဟု န အနတ္တာတိပိ သံသယနာကာရော ဂဟိတောယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ အနိစ္စဿ ဒုက္ခဘာဝါဒိအဝဿံဘာဝတော၊ နိစ္စေ စ တဒုဘယာဘာဝတော။ ယာထာဝသရသလက္ခဏတောတိ အဝိပရီတသရသတော သလက္ခဏတော စ၊ ကိစ္စတော စေဝ သဘာဝတော စာတိ အတ္ထော။ ဝိပဿနာယ အဓိဋ္ဌာနဘူတာပိ ပညာ ဝိပဿနာ ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပဿနာပညာယာ’’တိ။ သရသတောတိ စ သဘာဝတော။ သလက္ခဏတောတိ သာမညလက္ခဏတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာပညာယ သမ္မာ ပဿန္တဿာ’’တိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ယာထာဝသရသလက္ခဏတော’’တိ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ယေ ယေတိ တဿံ ပရိသာယံ ယေ ယေ ဘိက္ခူ။ သလ္လက္ခေသုန္တိ သမ္မဒေဝ ဥပဓာရေသုံ။

တေဟီတိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ။ တတ္ထာတိ တိဿံ ဝိပဿနာပညာယံ။ နိတ္တဏှဘာဝန္တိ တဏှာဘာဝံ ‘‘ဧတံ မမ’’န္တိ တဏှာဂ္ဂါဟဿ ပဟီနတံ။ ဧတေနပိ ဘဂဝါ ‘‘အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေသုပိ တဏှာပဟာနမေဝ ဝဏ္ဏေမိ၊ သာတိ ပန မောဃပုရိသော အတ္တဘာဝေပိ တဏှာသံဝဒ္ဓနိံ ဝိပရီတဒိဋ္ဌိံ ပဂ္ဂယှ တိဋ္ဌတီ’’တိ သာတိံ နိဂ္ဂဏှာတိ။ သဘာဝဒဿနေနာတိ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝဒဿနေန။ ပစ္စယဒဿနေနာတိ ကာရဏဒဿနေန အနဝသေသတော ဟေတုနော ပစ္စယဿ စ ဒဿနေန။ အလ္လီယေထာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန နိဿယေထ။ တေနာဟ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌီဟီ’’တိ။ ကေလာယေထာတိ ပရိဟရဏကေဠိယာ ပရိဟရေယျာထ။ တေနာဟ ‘‘ကီဠမာနာ ဝိဟရေယျာထာ’’တိ။ ဓနံ ဝိယ ဣစ္ဆန္တာတိ ဓနံ ဝိယ ဒြဗျံ ဝိယ ဣစ္ဆံ တဏှံ ဇနေန္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဂေဓံ အာပဇ္ဇေယျာထာ’’တိ။ မမတ္တံ ဥပ္ပာဒေယျာထာတိ ‘‘မမမိဒ’’န္တိ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန အဘိနိဝေသံ ဇနေယျာထ။ နိကန္တိဝသေနပိ ဂဟဏတ္ထာယ နော ဒေသိတော၊ တဿ ဝါ သဏှသုခုမဿ ဝိပဿနာဓမ္မဿ ဂဟဏံ နာမ နိကန္တိယာ ဧဝ သိယာ၊ န ဩဠာရိကတဏှာယာတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိကန္တိဝသေနာ’’တိ။

၄၀၂။ ပဋိစ္စ ဧတသ္မာ ဖလံ ဧတီတိ ပစ္စယော၊ သဗ္ဗော ကာရဏဝိသေသောတိ အာဟ ‘‘ခန္ဓာနံ ပစ္စယံ ဒဿေန္တော’’တိ။ ယာဝ အဝိဇ္ဇာ ဟိ သဗ္ဗော နေသံ ကာရဏဝိသေသော ဣဓ ဒဿိတော။ ပုန အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ၊ အန္တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အာဒီတိ အနုလောမတော ပဋိလောမတော စ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋဒဿနဝသေန နာနာနယေဟိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဒဿိတော၊ နိစ္စဂ္ဂါဟဿ နိမိတ္တဘူတော ကိလေသောပိ ဣဓ နတ္ထီတိ ဒီပေတိ။ တမ္ပိ ဝုတ္တတ္ထမေဝါတိ တမ္ပိ ‘‘ဣမေ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတ္တာရော အာဟာရာ’’တိအာဒိ ယာဝ ‘‘တဏှာပဘဝါ’’တိ ပါဠိပဒံ၊ တာဝ ဝုတ္တတ္ထမေဝ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၉)။ သေသံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကထာဘာဝတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၇၀) ဝိတ္ထာရိတာဝါတိ ဣမိနာဝ သင်္ဂဟိတံ။

၄၀၄။ ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၄၀၇။ ပဋိဓာဝနာတိ ပဋိသရဏံ၊ ပုဗ္ဗေ အတ္တနော အာဂတံ အတီတံ အဒ္ဓါနံ ဥဒ္ဒိဿ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ပဋိဂမနန္တိ အတ္ထော။ နနု ဝိစိကိစ္ဆာဝသေန ပါဠိယံ ပဋိဓာဝနာ အာဂတာတိ? သစ္စံ အာဂတာ၊ သာ ပန တဏှာဒိဋ္ဌိဟေတုကာတိ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ယထာဓိဂတေ ဉာဏဒဿနေ။

နိစ္စလဘာဝန္တိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ၊ တိတ္ထိယဝါဒဝါတေဟိ အကမ္ပိယဘာဝဉ္စ။ ဂရူတိ ဂရုဂုဏယုတ္တော။ ဘာရိကော ပါသာဏစ္ဆတ္တသဒိသော။ အကာမာ အနုဝတ္တိတဗ္ဗောတိ သဒ္ဓါမတ္တကေနေဝ အနုဝတ္တနမာဟ၊ န အဝေစ္စပ္ပသာဒေန။ ကိစ္စန္တိ သတ္ထုကိစ္စံ။ ဗြာဟ္မဏာနန္တိ ဇာတိမန္တဗြာဟ္မဏာနံ။ ဝတသမာဒါနာနီတိ မဂဝတာဒိဝတသမာဒါနာနိ။ ဒိဋ္ဌိကုတူဟလာနီတိ တံတံဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန ‘‘ဣဒံ သစ္စံ၊ ဣဒံ သစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ဂဟေတဗ္ဗကုတူဟလာနိ။ ဧဝံ နိဿဋ္ဌာနီတိ ယထာ မယာ တုမှာကံ ဩဝါဒေါ ဒိန္နော၊ ဧဝံ နိဿဋ္ဌာနိ ဝတာဒီနိ တံ အတိက္ကမိတွာ ကိံ ဂဏှေယျာထ။ သယံ ဉာဏေန ဉာတန္တိ ပရနေယျတံ မုဉ္စိတွာ အတ္တနော ဧဝ ဉာဏေန ယာထာဝတော ဉာတံ။ ဧဝံဘူတဉ္စ သယံ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌံ နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သယံ ပညာစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ။ သယံ ဝိဘာဝိတန္တိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ တဿ အတ္ထဿ ပစ္စတ္တံ ဝိဘူတဘာဝံ အာပါဒိတံ။ ဥပနီတာတိ ဥပက္ကမေန ဓမ္မဒေသနာနုသာရေန နီတာ။ မယာတိ ကတ္တရိ ကရဏဝစနံ။ ဓမ္မေနာတိ ကာရဏေန။ ဧတံ ဝစနန္တိ ဧတံ ‘‘သန္ဒိဋ္ဌိကော’’တိအာဒိဝစနံ။

၄၀၈။ တံ သမ္မောဟဋ္ဌာနံ အဿ လောကဿ။ သမောဓာနေနာတိ သမာဂမေန။ ဂဗ္ဘတိ အတ္တဘာဝဘာဝေန ဝတ္တတီတိ ဂဗ္ဘော၊ ကလလာဒိအဝတ္ထော ဓမ္မပဗန္ဓော၊ တန္နိဿိတတ္တာ ပန သတ္တသန္တာနော ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝုတ္တော ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ တန္နိဿယဘာဝတော မာတုကုစ္ဆိ ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဂဗ္ဘော ဝိယာတိ ဝါ။ ယထာ ဟိ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ သတ္တာနံ ဩဝရကော ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ယာဝ အဘိဇာတိ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ မာတုကုစ္ဆိ ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝုတ္တောတိ။

ယမေကရတ္တိန္တိ ယဿံ ဧကရတ္တိယံ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ဥပယောဂဝစနံ၊ အစ္စန္တသံယောဂေ ဝါ။ ပဌမန္တိ သဗ္ဗပဌမံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ။ ဂဗ္ဘေတိ မာတုကုစ္ဆိယံ။ မာဏဝေါတိ သတ္တော။ ယေဘုယျေန သတ္တာ ရတ္တိယံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တီတိ ရတ္တိဂ္ဂဟဏံ။ အဗ္ဘုဋ္ဌိတောဝါတိ ဥဋ္ဌိတအဗ္ဘော ဝိယ၊ အဘိမုခဘာဝေန ဝါ ဥဋ္ဌိတော ဧဝ မရဏဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ သော ယာတီတိ သော မာဏဝေါ ယာတိ ပဌမက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ဂစ္ဆတေဝ။ သ ဂစ္ဆံ န နိဝတ္တတီတိ သော ဧဝံ ဂစ္ဆန္တော ခဏမတ္တမ္ပိ န နိဝတ္တတိ၊ အညဒတ္ထု မရဏမေဝ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဂါထာယ အတ္ထော။

ဥတုသမယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န လောကသမညာတရဇဿ လဂ္ဂနဒိဝသမတ္တံ။ ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘မာတုဂါမဿ ကိရ ယသ္မိ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဂဗ္ဘာသယေ။ သဏ္ဌဟိတွာတိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ။ ဘိဇ္ဇိတွာတိ အဂ္ဂဟိတဂဗ္ဘာ ဧဝ ဘိန္နာ ဟုတွာ။ အယဉှိ တဿာ သဘာဝေါ။ ဝတ္ထု သုဒ္ဓံ ဟောတီတိ ပဂ္ဃရိတလောဟိတတ္တာ အနာမယတ္တာ စ ဂဗ္ဘာသယော သုဒ္ဓါ ဟောတိ။ သုဒ္ဓဝတ္ထုတ္တာ တတော ပရံ ကတိပယဒိဝသာနိ ခေတ္တမေဝ ဟောတိ ဂဗ္ဘသဏ္ဌဟနဿ ပရိတ္တဿ လောဟိတလေသဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ သမ္ဘဝဿ ပန ကထံ သဗ္ဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိအာဒိ။ ဣတ္ထိသန္တာနေပိ သုက္ကဓာတု လဗ္ဘတေဝ။ တေနာဟ ‘‘အင်္ဂပရာမသနေနပိ ဒါရကော နိဗ္ဗတ္တတိယေဝါ’’တိ။ ယထာ ပါရိကာယ နာဘိပရာမသနေန သာမဿ ဗောဓိသတ္တဿ၊ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ နာဘိပရာမသနေန မဏ္ဍဗျဿ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဂန္ဓဗ္ဗောတိ ဂန္ဓနတော ဥပ္ပဇ္ဇနဂတိယာ နိမိတ္တုပဋ္ဌာပနေန သူစနတော ဂန္ဓောတိ လဒ္ဓနာမေန ဘဝဂါမိကမ္မုနာ အဗ္ဗတိ ပဝတ္တတီတိ ဂန္ဓဗ္ဗော၊ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇနကသတ္တော။ တေနာဟ ‘‘တတြူပဂသတ္တော’’တိ။ ကမ္မယန္တယန္တိတောတိ တတြူပပတ္တိအာဝဟေန ကမ္မသင်္ခါတေန ပေလ္လနကယန္တေန တထတ္တာယ ပေလ္လိတော ဥပနီတော။ မဟန္တေန ဇီဝိတသံသယေနာတိ ဝိဇာယနပရိက္ကိလေသေန ‘‘ဇီဝိဿာမိ ခေါ၊ န နု ခေါ ဇီဝိဿာမိ အဟံ ဝါ၊ ပုတ္တော ဝါ မေ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တေန ဇီဝိတသံသယေန ဝိပုလေန ဂရုတရေန သံသယေန။ တံ ဌာနန္တိ ထနပ္ပဒေသမာဟ။ ကီဠန္တိ တေနာတိ ကီဠနံ၊ ကီဠနမေဝ ကီဠနကံ။

၄၀၉။ သာရဇ္ဇတီတိ သာရတ္တစိတ္တော ဟောတိ။ ဗျာပဇ္ဇတီတိ ဗျာပန္နစိတ္တော ဟောတိ။ ကာယေ ကေသာဒိဒွတ္တိံသာသုစိသမုဒါယေ တံသဘာဝါရမ္မဏာ သတိ ကာယသတိ။ အနုပဋ္ဌပေတွာတိ အနုပ္ပာဒေတွာ၊ ယထာသဘာဝတော ကာယံ အနုပဓာရေတွာတိ အတ္ထော။ ပရိတ္တစေတသောတိ ကိလေသေဟိ ပရိတော ခဏ္ဍိတစိတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အကုသလစိတ္တော’’တိ။ ဧတေ အကုသလဓမ္မာ။ နိရုဇ္ဈန္တီတိ နိရောဓံ ပတ္တာ ဟောန္တိ။ တဏှာဝသေန အဘိနန္ဒတီတိ သပ္ပီတိကတဏှာဝသေန အဘိမုခံ ဟုတွာ နန္ဒတိ။ အဘိဝဒတီတိ တဏှာဝသေန တံ တံ အာရမ္မဏံ အဘိနိဝိဿ ဝဒတိ။ အဇ္ဈောသာယာတိ အနညသာဓာရဏံ ဝိယ အာရမ္မဏံ တဏှာဝသေန အနုပဝိသိတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ’’တိ။ ဒုက္ခံ ကထံ အဘိနန္ဒတီတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခဟေတုကံ အဘိနန္ဒန္တော ဒုက္ခံ အဘိနန္ဒတိ နာမာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ယာဝတာ ယဿ ဒုက္ခေ ဒိဋ္ဌိတဏှာ အဘိနန္ဒနာ အပ္ပဟီနာ၊ တာဝတာယံ ဒုက္ခံ အဘိနန္ဒတိ နာမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဟံ ဒုက္ခိတော မမ ဒုက္ခန္တိ ဂဏှန္တော အဘိနန္ဒတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဂါဟဒွယဟေတုကာ တတ္ထ အဘိနန္ဒနာတိ ဒဿေတိ။ ပုန ဧကဝါရန္တိ ပုနပိ ဧကဝါရံ။ ဖလဟေတုသန္ဓိဟေတုဖလသန္ဓိဝသေန ဒွိသန္ဓီ။ ‘‘ဂဗ္ဘဿာဝက္ကန္တိ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ အတ္ထတော သရူပတော စ ဧတရဟိ ဖလသင်္ခေပဿ။ သရူပေနေဝ စ ဣတရဒွယဿ ဒေသိတတ္တာ အာဟ ‘‘တိသင်္ခေပ’’န္တိ။

၄၁၀-၄၁၄။ သမထယာနိကဿ ဘိက္ခုနော ဝေဒနာမုခေန သင်္ခေပေနေဝ ယာဝ အရဟတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဣဓ ကထိတန္တိ အာဟ ‘‘သံခိတ္တေန တဏှာသင်္ခယဝိမုတ္တိံ ဓာရေထာ’’တိ။ ‘‘ဣမံ တဏှာသင်္ခယဝိမုတ္တိ’’န္တိ စ ဘဂဝါ ယထာဒေသိတံ ဒေသနံ အဝေါစာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣမံ…ပေ… ဝိမုတ္တိဒေသန’’န္တိ ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဒေသနာ ဝိမုတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာ ဟိ…ပေ… ဝိမုတ္တီတိ ဝုတ္တာ’’တိ။ ယဿာ တဏှာယ ဝသေန သာတိ ဘိက္ခု သဿတဂ္ဂါဟမဟာသင်္ဃာဋပဋိမုက္ကော၊ သာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာ ဟတ္ထာဝလမ္ဗမာနေပိ ဒုရုဂ္ဃာဋိယာ ဇာတာတိ အာဟ ‘‘မဟာတဏှာဇာလတဏှာသင်္ဃာဋပဋိမုက္က’’န္တိ။ မဟာတဏှာဇာလေတိ မဟန္တေ တဏှာဇဋေ။ တဏှာသင်္ဃာဋေတိ တဏှာယ သင်္ဃာဋေ။ တထာဘူတော စ တဿ အဗ္ဘန္တရေ ကတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုပဝိဋ္ဌော အန္တောဂဓော’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာတဏှာသင်္ခယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ မဟာအဿပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၁၅။ ဇာနပဒိနောတိ ဇနပဒဝန္တော၊ ဇနပဒဿ ဝါ ဣဿရာ ရာဇကုမာရာ ဂေါတ္တဝသေန အင်္ဂါ နာမ။ တေသံ နိဝါသော ယဒိ ဧကော ဇနပဒေါ ၊ ကထံ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ရုဠှီသဒ္ဒေနာ’’တိ။ အက္ခရစိန္တကာ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ယုတ္တေ ဝိယ သလိင်္ဂဝစနာနိ (ပါဏိနိ ၁။၂။၅၁) ဣစ္ဆန္တိ။ အယမေတ္ထ ရုဠှီ ယထာ ‘‘ကုရူသု ဝိဟရတိ၊ မလ္လေသု ဝိဟရတီ’’တိ စ။ တဗ္ဗိသေသနေ ပန ဇနပဒသဒ္ဒေ ဇာတိသဒ္ဒေ ဧကဝစနမေဝ။ တေနာဟ ‘‘အင်္ဂေသု ဇနပဒေ’’တိ။ အဿာ ဝုစ္စန္တိ ပါသာဏာနိ၊ တာနိ သုန္ဒရာနိ တတ္ထ သန္တီတိ ‘‘အဿပုရ’’န္တိ သော နိဂမော ဝုတ္တောတိ ကေစီ။ အပရေ ပန အာဇာနီယော အဿော ရညော တတ္ထ ဂဟဏံ ဥပဂတောတိ ‘‘အဿပုရ’’န္တိ ဝုတ္တောတိ ဝဒန္တိ။ ကိံ တေဟိ၊ နာမမေတံ တဿ နိဂမဿ။ ယသ္မာ ပန တတ္ထ ဘဂဝတော နိဗဒ္ဓဝသနဋ္ဌာနံ ကိဉ္စိ နာဟောသိ၊ တသ္မာ ‘‘တံ ဂေါစရဂါမံ ကတွာ ဝိဟရတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘အဿပုရံ နာမ အင်္ဂါနံ နိဂမော’’တိ ဂေါစရဂါမကိတ္တနမေဝ ကတံ။

ဧဝရူပေန သီလေနာတိအာဒီသု သီလဂ္ဂဟဏေန ဝါရိတ္တသီလမာဟ။ တေန သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝေ ဒဿေတိ။ အာစာရဂ္ဂဟဏေန စာရိတ္တသီလံ။ တေန ပရိသုဒ္ဓံ ကာယဝစီသမာစာရံ။ ပဋိပတ္တိဂ္ဂဟဏေန သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဖလသင်္ဂဟံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ။ လဇ္ဇိနောတိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တသီလာစာရမူလကာရဏံ။ ပေသလာတိ ဣမိနာ ပါရိသုဒ္ဓိံ။ ဥဠာရဂုဏာတိ ဣမိနာ ပဋိပတ္တိယာ ပါရိပူရိံ။ ဘိက္ခုသင်္ဃဿေဝ ဝဏ္ဏံ ကထေန္တီတိ ဣဒံ တေသံ ဥပါသကာနံ ယေဘုယျေန ဘိက္ခူနံ ဂုဏကိတ္တနပသုတတာယ ဝုတ္တံ။ တေ ပန သဒ္ဓမ္မေပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေပိ အဘိပ္ပသန္နာ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓမာမကာ ဓမ္မမာမကာ’’တိ။ ဝတ္ထုတ္တယေ ဟိ ဧကသ္မိံ အဘိပ္ပသန္နာ ဣတရဒွယေ အဘိပ္ပသန္နာ ဧဝ တဒဝိနာဘာဝတော။ ပိဏ္ဍပါတာပစာယနေတိ လက္ခဏဝစနမေတံ ယထာ ‘‘ကာကေဟိ သပ္ပိ ရက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ၊ တသ္မာ ပစ္စယပဋိပူဇနေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္စယဒါယကာနဉှိ ကာရဿ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မဟပ္ဖလဘာဝဿ ကရဏံ ဣဓ ‘‘ပိဏ္ဍပါတာပစာယန’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။

သမဏကရဏာတိ သမဏဘာဝကရာ၊ သမဏဘာဝဿ ကာရကာတိ အတ္ထော။ တေ ပန ဧကန္တတော အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒိတာ ဝဍ္ဎိတာ စ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သမာဒါယ ပရိပူရိတာ’’တိ။ သမဏဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ သမဏဝသေန၊ န သာမညမတ္တေနာတိ အာဟ ‘‘သမိတပါပသမဏ’’န္တိ။ ဗြာဟ္မဏကရဏာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗျဉ္ဇနတော ဧဝ စာယံ ဘေဒေါ၊ ယဒိဒံ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ ၊ န အတ္ထတော။ သမဏေနကတ္တဗ္ဗဓမ္မာတိ သမဏဓမ္မေ ဌိတေန သမ္ပာဒေတဗ္ဗဓမ္မာ။ ယော ဟိ ဟေဋ္ဌိမသိက္ခာသင်္ခါတသမဏဘာဝေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော၊ တေန ယေ ဥပရိသိက္ခာသင်္ခါတသမဏဘာဝါ သမ္ပာဒေတဗ္ဗာ၊ တေသံ ဝသေနေဝ ဝုတ္တသမဏေန ကတ္တဗ္ဗဓမ္မာ ဝုတ္တာတိ။ တထာ ဟိ တေသံ သမဏဘာဝါဝဟတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တေပိ စ သမဏကရဏာ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ။ ဣဓ ပနာတိ မဟာအဿပုရေ။ ဟိရောတ္တပ္ပာဒိဝသေန ဒေသနာ ဝိတ္ထာရိတာတိ ဟိရောတ္တပ္ပ-ပရိသုဒ္ဓကာယဝစီမနောသမာစာရာဇီဝဣန္ဒြိယသံဝရ-ဘောဇနေမတ္တညုတ- ဇာဂရိယာနုယောဂသတိသမ္ပဇည-ဈာနဝိဇ္ဇာဝသေန သမဏကရဏဓမ္မဒေသနာ ဝိတ္ထာရတော ဒေသိတာ၊ န တိကနိပါတေ ဝိယ သင်္ခေပတော။ ဖလဂ္ဂဟဏေနေဝ ဝိပါကဖလံ ဂဟိတံ၊ တံ ပန ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန စတုဗ္ဗိဓံ သာမညဖလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာနိသံသဂ္ဂဟဏေန ပိယမနာပတာဒိဥဒြယော။ တဿေဝ အတ္ထောတိ တဿေဝ အဝဉ္စာပဒဿေဝ အတ္ထနိဒ္ဒေသော။ ‘‘ယဿာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဗျတိရေကဝသေန အတ္ထံ ဝဒတိ။ ဧတ္တကေန ဌာနေနာတိ ဧတ္တကေန ပါဠိပဒေသေန။ ဟိရောတ္တပ္ပာဒီနံ ဥပရိ ပါဠိယံ ဝုစ္စမာနာနံ သမဏကရဏဓမ္မာနံ။ ဝဏ္ဏံ ကထေသီတိ ဂုဏံ အာနိသံသံ အဘာသိ။ သတိပဋ္ဌာနေ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အပိစ ဝဏ္ဏဘဏနမေတ’’န္တိအာဒိနာ သတိပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၆) ဝုတ္တနယေန။

၄၁၆။ ယံ ဟိရီယတီတိ ယေန ဓမ္မေန ဟေတုဘူတေန ဝါ ဇိဂုစ္ဆတိ။ ကရဏေ ဟေတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ယန္တိ ဝါ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တော၊ ဓမ္မောတိ အတ္ထော။ ဟိရီယိတဗ္ဗေနာတိ ဥပယောဂတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ ဟိရီယိတဗ္ဗယုတ္တကံ ကာယဒုစ္စရိတာဒိန္တိ အတ္ထော။ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အဇ္ဈတ္တံ နိယကဇ္ဈတ္တံ ဇာတိအာဒိ သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိရီ၊ ဗဟိဒ္ဓါ အတ္တတော ဗဟိဘူတော ပရသတ္တော သမုဋ္ဌာနံ ဧတိဿာတိ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ။ အတ္တာဓိပတိတော အာဂတာ အတ္တာဓိပတေယျာ၊ အတ္တာနံ အဓိပတိံ ကတွာ ပဝတ္တာ။ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာတိ ပါပဇိဂုစ္ဆနသဘာဝဋ္ဌာယိနီ။ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏတ္တာ ဂရုနာ ကိသ္မိဉ္စိ ဝုတ္တေ ဂါရဝဝသေန ပတိဿဝနံ ပတိဿဝေါ၊ သဟ ပတိဿဝေနာတိ သပ္ပတိဿဝံ၊ ပတိဿဝဘူတံ တံသဘာဝဉ္စ ယံ ကိဉ္စိ ဂါရဝံ။ ဇာတိအာဒိမဟတ္တတာပစ္စဝေက္ခဏေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စ ဟိရီ တတ္ထ ဂါရဝဝသေန ပဝတ္တတီတိ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏာတိ ဝုစ္စတိ။ ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတန္တိ ပါပတော ဘာယနသဘာဝဋ္ဌာယီ၊ ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏတ္တာ ဝဇ္ဇံ ဘာယတိ တံ ဘယတော ပဿတီတိ ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝီ၊ ဧဝံသဘာဝံ ဩတ္တပ္ပံ။ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိတာ စ ဟိရောတ္တပ္ပာနံ တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋဘာဝေနေဝ ဝုစ္စတိ၊ န ပရေသံ ကဒါစိ အညမညဝိပ္ပယောဂါ။ န ဟိ လဇ္ဇနံ နိဗ္ဘယံ၊ ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ ဟောတီတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဗလရာသိဝဏ္ဏနာ) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ လောကမရိယာဒဿ ပါလနတော လောကပါလဓမ္မာ နာမ။ သုက္ကာတိ ဩဒါတာ ပဘဿရဘာဝကာရကာ၊ သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတာယ ဝါ သုက္ကာ။ သမ္ဘေဒန္တိ အာစာရမရိယာဒါသင်္ကရံ။ ဒေဝဘာဝါဝဟာ ဓမ္မာတိ ဒေဝဓမ္မာ။

သုက္ကဓမ္မသမာဟိတာတိ ယထာဝုတ္တသုက္ကဓမ္မသမင်္ဂိနော။ သန္တောတိ ဝူပသန္တဒေါသာ။ သပ္ပုရိသာတိ သန္တဇနာ။ သပရဟိတသာဓကာ ဟိ သာဓဝေါ။

အဝယဝဝိနိမုတ္တဿ သမုဒါယဿ အဘာဝတော၊ အဝယဝေန စ သမုဒါယဿ အပဒိသိတဗ္ဗတော ဩဝါဒူပသမ္ပဒါဝဟဩဝါဒေကဒေသော ဩဝါဒူပသမ္ပဒါတိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ အဿပုရေ။ ဧတေ ဟိရောတ္တပ္ပဓမ္မာ။ သမဏဓမ္မာ နာမာတိ ဒဿိတာ မူလဘူတသမဏဘာဝကရာ ဓမ္မာတိ ကတွာ။ တထာ ဟိ တေသံ အာဒိတော ဂဟဏံ။

ယဿ အဓိဂမေန နိပ္ပရိယာယတော သမဏာ နာမ ဟောန္တိ၊ သော အရိယမဂ္ဂေါ ‘‘သမဏဿ ကမ္မံ ပဋိပဒါ’’တိ ကတွာ သာမညံ၊ တဿ ပန ဖလဘာဝတော၊ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အရဏီယတော ဖလနိဗ္ဗာနာနိ သာမညတ္ထော။ ရာဂံ ခေပေတီတိ ရာဂက္ခယော၊ အရိယမဂ္ဂေါ။ ရာဂေါ ခီယတိ ဧတ္ထာတိ ရာဂက္ခယော၊ နိဗ္ဗာနံ။ ဖလံ ပန ကာရဏူပစာရေန ရာဂက္ခယော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒေါသက္ခယော မောဟက္ခယောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သာမညဘူတော အတ္ထော သာမညတ္ထော၊ မဂ္ဂေါ၊ သာမညဿ အတ္ထောတိ သာမညတ္ထော၊ ဖလန္တိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂမ္ပိ ဖလမ္ပိ ဧကတော ကတွာ သာမညတ္ထော ကထိတော’’တိ။ တယိဒံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဝုတ္တံ။ သီလာဒိပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါပိ ဟိ ဣဓ ‘‘သာမညတ္ထော’’တိ ဂဟိတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သတိ ဥတ္တရိကရဏီယေ’’တိ။ ပဋိဝေဒယာမီတိ ပုနပ္ပုနံ ဉာပေမိ။

၄၁၇။ ကမ္မပထဝသေနေဝါတိ အကုသလကမ္မပထဘာဝေနေဝ၊ တတော တာဒိသမ္ပိ အကုသလကမ္မံ ဘိက္ခုဿ ကာတုံ န ယုတ္တန္တိ ဒုဋ္ဌုလ္လဘာဝေနေဝ တတော ဩရမတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သိက္ခာပဒဗဒ္ဓေနာတိ သိက္ခာပဒပညာပနေန။ ပါနီယဃဋေ ဝါ ပတ္တေ ဝါ ကာကာနံ ဟတ္ထံ ဝါ ဒဏ္ဍံ ဝါ လေဍ္ဍုံ ဝါတိ သဗ္ဗမိဒံ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဟိ ဌိတာနံ အညေသမ္ပိ ပါဏီနံ ဥဋ္ဌာပနာဒိ သဗ္ဗံ အနိဋ္ဌကရဏံ ဣဓ အပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရဘာဝေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ။ ဥတ္တာနောတိ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ တနောတီတိ ဥတ္တာနော။ ဧဝံဘူတော စ ကေနစိ အနုပ္ပာဒဘူမိယံ သဉ္ဇာတသာလကလျာဏီခန္ဓော ဝိယ ဥပရူပရိ ဥဂ္ဂတုဂ္ဂတော ပါကဋော စ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥဂ္ဂတော ပါကဋော’’တိ။ အနာဝဋောတိ အနိဝုတော။ တေနာဟ ‘‘အသဉ္ဆန္နော’’တိ၊ နစ္ဆာဒေတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ ဧကသဒိသော ဝိသုဒ္ဓဘာဝေန။ အန္တရန္တရေ ဆိဒ္ဒရဟိတော ပုဗ္ဗေနာပရံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သန္ဓာနေန။ သံဝုတော ကာယိကဿ သံဝရဿ အနုပက္ကိလေသတော။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသာနံ ဒွါရံ ပိဒဟနေနာ’’တိ။

၄၁၈။ ဧတ္ထ ယထာ လဟုကတရံ ကာကုဋ္ဌာပနာဒိကာယကမ္မံ ကာယသမာစာရဿ အပရိသုဒ္ဓဘာဝါဝဟံ သလ္လေခဝိကောပနတော၊ မိစ္ဆာဝိတက္ကနမတ္တဉ္စ မနောသမာစာရဿ၊ ဧဝံ ယံ ကိဉ္စိ အနိယျာနကထာကထနမတ္တံ ဝစီသမာစာရဿ အပရိသုဒ္ဓဘာဝါဝဟံ သလ္လေခဝိကောပနတော၊ န ဟသာဓိပ္ပာယေန မုသာကထနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဟသာဓိပ္ပာယေန ဟိ မုသာကထနံ သိက္ခာပဒဗဒ္ဓေနေဝ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ။

၄၂၀။ အာဇီဝေါပိ ဧကစ္စော ကမ္မပထဝသေန ဝါရိတော လဗ္ဘတိ။ သော ပန အတိဩဠာရိကော ကာယဝစီသမာစာရဝါရေသု ဝုတ္တနယော ဧဝါတိ န ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယေ ပန ‘‘တာဒိသော ဘိက္ခူနံ အယောဂျတော န ဂဟိတော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ မိစ္ဆာ တထာ သတိ ကာယဝစီသမာစာရဝါရေပိ တဿ အဂ္ဂဟေတဗ္ဗဘာဝါပတ္တိတော။ ‘‘ခါဒထ ပိဝထာ’’တိ ပုစ္ဆာ အတ္တနော ခါဒိတုကာမတာဒီပနေန၊ ပရိယာယကထာဘာဝတော ပနေသာ သလ္လေခဝိကောပနာ ဇာတာ။

၄၂၂။ အနေသနံ ပဟာယ ဓမ္မေန သမေန ပစ္စယေ ပရိယေသန္တော ပရိယေသနမတ္တညူ နာမ။ ဒါယကဿ ဒေယျဓမ္မဿ အတ္တနော စ ပမာဏညုတာပဋိဂ္ဂဏှန္တော ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တညူ နာမ။ ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တော ပရိဘောဂမတ္တညူ နာမ။

၄၂၃။ ဧကသ္မိံကောဋ္ဌာသေတိ မဇ္ဈိမယာမသညိတေ ဧကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ။ ‘‘ဝါမေန ပဿေန သေန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ။ ဒက္ခိဏပဿေန သယာနော နာမ နတ္ထိ ဒက္ခိဏဟတ္ထဿ သရီရဂ္ဂဟဏာဒိပယောဂက္ခမတော။ ပုရိသဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။

တေဇုဿဒတ္တာတိ ဣမိနာ သီဟဿ အဘီရုကဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဘီရုကာ ဟိ သေသမိဂါ အတ္တနော အာသယံ ပဝိသိတွာ သန္တာသပုဗ္ဗကံ ယထာ တထာ သယန္တိ၊ သီဟော ပန အဘီရုကဘာဝတော သတောကာရီ ဘိက္ခု ဝိယ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာဝ သယတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒွေ ပုရိမပါဒေ’’တိအာဒိ။ သေတိ အဗျာဝဋဘာဝေန ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ သေယျာ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ သေယျာ။ ကိံ ပန တံ စတုတ္ထဇ္ဈာနန္တိ? အာနာပါနစတုတ္ထဇ္ဈာနံ။ တတ္ထ ဟိ ဌတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ ဘဂဝါ အနုက္ကမေန အဂ္ဂမဂ္ဂံ အဓိဂတော တထာဂတော ဇာတောတိ ကေစိ၊ တယိဒံ ပဒဋ္ဌာနံ နာမ န သေယျာ။ အပရေ ပန ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနသမနန္တရာ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗာယီ’’တိ ဝုတ္တပဒံ ဂဟေတွာ ‘‘လောကိယစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိ တထာဂတသေယျာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တထာ သတိ ပရိနိဗ္ဗာနကာလိကာ တထာဂတသေယျာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ ဘဂဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇနဗဟုလော ဝိဟာသိ၊ အဂ္ဂဖလဈာနံ ပနေတ္ထ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာန’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တတ္ထ ယထာ သတ္တာနံ နိဒ္ဒုပဂမနလက္ခဏာ သေယျာ ဘဝင်္ဂစိတ္တဝါရဝသေန ဟောတိ၊ တဉ္စ တေသံ ပဌမဇာတိသမနွယံ ယေဘုယျဝုတ္တိကံ၊ ဧဝံ ဘဂဝတော အရိယဇာတိသမနွယံ ယေဘုယျဝုတ္တိကံ အဂ္ဂဖလဘူတံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ‘‘တထာဂတသေယျာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သီဟသေယျာတိ သေဋ္ဌသေယျာတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမသေယျာ’’တိ။

၄၂၆။ ဝိဂတန္တာနီတိ ဣဏမူလာနိ။ တေသန္တိ ဣဏမူလာနံ။ ပရိယန္တောတိ အဝသေသော။

ပဝတ္တိနိဝါရဏေန စတုဣရိယာပထံ ဆိန္ဒန္တော။ အာဗာဓတီတိ ပီဠေတိ။ ဒုက္ခိတောတိ သဉ္ဇာတဒုက္ခော။ အပ္ပံ ဗလံ ဗလမတ္တာ။ အပ္ပတ္ထော ဟိ အယံ မတ္တာ-သဒ္ဒေါ ‘‘မတ္တာသုခပရိစ္စာဂါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၂၉၀) ဝိယ၊ ဗလဝတ္ထော ပန မတ္တာ-သဒ္ဒေါ အနတ္ထန္တရော။ သေသန္တိ ‘‘တဿ ဟိ ဗန္ဓနာ မုတ္တောမှီတိ အာဝဇ္ဇယတော တဒုဘယံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗံ သန္ဓာယာဟ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ဝုတ္တာဝသိဋ္ဌေသု သဗ္ဗပဒေသု။ ယေနကာမံ ယထာရုစိ ဂစ္ဆတီတိ ယေနကာမံဂမောတိ အနုနာသိကလောပံ အကတွာ နိဒ္ဒေသော။ ဘုဇော အတ္တနော ယထာသုခဝိနိယောဂေါ ဣဿော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော ဧတ္ထာတိ ဘုဇိဿော၊ သာမိကော။ သော ပန အပရသန္တကတာယ ‘‘အတ္တနော သန္တကော’’တိ ဝုတ္တော။ ဒုလ္လဘအာပတာယ ကံ တာရေန္တိ ဧတ္ထာတိ ကန္တာရောတိ အာဟ ‘‘နိရုဒကံ ဒီဃမဂ္ဂ’’န္တိ။

ဝိနာသေတီတိ ခါဒနဒုဗ္ဗိနိယောဇနာဒီဟိ ယထာ ဣဏမူလံ ကိဉ္စိ န ဟောတိ၊ တထာ ကရောတိ။ ယမှိ ရာဂဝတ္ထုမှိ။ သော ပုဂ္ဂလော။ တေန ရာဂဝတ္ထုနာ၊ ပုရိသော စေ ဣတ္ထိယာ၊ ဣတ္ထီ စေ ပုရိသေန။ ဣဏံ ဝိယ ကာမစ္ဆန္ဒော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ပီဠာသမာနတော။

န ဝိန္ဒတီတိ န ဇာနာတိ။ ဥပဒ္ဒဝေထာတိ သုခဝိဟာရဿ ဥပဒ္ဒဝံ ကရောထ၊ ဝိဗာဓေထာတိ အတ္ထော။ ရောဂေါ ဝိယ ဗျာပါဒေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော သုခဘဉ္ဇနသမာနတော။

နာနာဝိဓဟေတူပါယာလင်္ကတတာယ ခန္ဓာယတနဓာတုပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိဓမ္မနီတိဝိစိတ္တတာယ စ ဝိစိတ္တနယေ။ ဓမ္မဿဝနေတိ ဓမ္မကထာယံ။ ကထာ ဟိ သောတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘သဝန’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဧဝမေတ္ထ သီလံ ဝိဘတ္တံ၊ ဧဝံ ဈာနာဘိညာ၊ ဧဝံ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလာနီတိ နေဝ တဿ ဓမ္မဿဝနဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဇာနာတိ။ ဥဋ္ဌိတေတိ နိဋ္ဌိတေ။ အဟော ကာရဏန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ပဋိညာနုရူပေန နိက္ခိတ္တသာဓနဝသေန ဂဟိတကာရဏံ။ အဟော ဥပမာတိ တဿေဝ ကာရဏဿ ပတိဋ္ဌာပနဝသေန အနွယတော ဗျတိရေကတော စ ပတိဋ္ဌံ ဥဒါဟရဏာဒိ။ ဗန္ဓနာဂါရံ ဝိယ ထိနမိဒ္ဓံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဒုက္ခတော နိယျာနဿ ဝိဗန္ဓနတော။

ယသ္မာ ကုက္ကုစ္စနီဝရဏံ ဥဒ္ဓစ္စရဟိတံ နတ္ထိ၊ ယသ္မာ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ သမာနကိစ္စာဟာရပဋိပက္ခံ၊ တသ္မာ ကုက္ကုစ္စဿ ဝိသယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိနယေ အပကတညုနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာ ဟိ ဥဒ္ဓစ္စံ သတ္တဿ အဝူပသမကရံ၊ တထာ ကုက္ကုစ္စမ္ပိ။ ယထာပိ ဥဒ္ဓစ္စဿ ဉာတိဝိတက္ကာဒိ အာဟာရော၊ တထာ ကုက္ကုစ္စဿပိ။ ယထာ စ ဥဒ္ဓစ္စဿ သမထော ပဋိပက္ခော၊ တထာ ကုက္ကုစ္စဿပီတိ။ ဒါသဗျံ ဝိယ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ အသေရိဘာဝါပါဒနတော။

သောဠသဝတ္ထုကာ ဝိစိကိစ္ဆာ အဋ္ဌဝတ္ထုကံ ဝိစိကိစ္ဆံ အနုပဝိဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌသု ဌာနေသု ဝိစိကိစ္ဆာ’’တိ။ ဝိစိကိစ္ဆန္တောတိ သံသယန္တော။ အဓိမုစ္စိတွာတိ ပတ္တိယာယေတွာ။ ဂဏှိတုန္တိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုံ ပရိဂ္ဂဟေတုံ။ အဘိမုခံ သပ္ပနံ အာသပ္ပနံ၊ ပရိတော သပ္ပနံ ပရိသပ္ပနံ။ ပဒဒွယေနပိ စိတ္တဿ အနိစ္ဆနာကာရမေဝ ဝဒတိ။ ခေမန္တဂါမိမဂ္ဂံ န ပရိယောဂါဟတိ ဧတေနာတိ အပရိယောဂါဟနံ၊ ဥဿင်္ကိတပရိသင်္ကိတဘာဝေန ဆမ္ဘိတံ ဟောတိ စိတ္တံ ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန၊ သော ဓမ္မော ဆမ္ဘိတတ္တန္တိ ဝိစိကိစ္ဆနာကာရမာဟ။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒယမာနာ’’တိ။ ကန္တာရဒ္ဓါနမဂ္ဂေါ ဝိယာတိ သာသင်္ကကန္တာရဒ္ဓါနမဂ္ဂေါ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ အပ္ပဋိပတ္တိဟေတုဘာဝတော။

နတ္ထိ ဧတ္ထ ဣဏန္တိ အဏဏော၊ တဿ ဘာဝေါ အာဏဏျံ၊ ကဿစိ ဣဏဿ အဓာရဏံ။ သမိဒ္ဓကမ္မန္တောတိ နိပ္ဖန္နဇီဝိကပ္ပယောဂေါ။ ပရိဗုန္ဓတိ ဥပရောဓေတီတိ ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ ပလိဗောဓော၊ အသေရိဝိဟာရော၊ တဿ မူလံ ကာရဏန္တိ ပလိဗောဓမူလံ။ ဆ ဓမ္မေ ဘာဝေတွာတိ အသုဘနိမိတ္တဂ္ဂါဟာဒိကေ ဆ ဓမ္မေ ဥပ္ပာဒေတွာ ဝဍ္ဎေတွာ။ ဆ ဓမ္မေ ဘာဝေတွာတိ စ မေတ္တာနိမိတ္တဂ္ဂါဟာဒယော စ တတ္ထ တတ္ထ ဆ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဇဟတီတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဇဟတိ။ တေနာဟ ‘‘အာစာရပဏ္ဏတ္တိအာဒီနိ သိက္ခာပိယမာနော’’တိအာဒိ။ ပရဝတ္ထုမှီတိ ဝိသဘာဂဝတ္ထုသ္မိံ၊ ပရဝိသယေ ဝါ။ ပရဝိသယာ ဟေတေ ဘိက္ခုနော၊ ယဒိဒံ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ အာဏဏျမိဝ ကာမစ္ဆန္ဒပ္ပဟာနံ အာဟ ပိယဝတ္ထုအဘာဝါဝဟတော။

အာစာရဝိပတ္တိပဋိဗာဟကာနိ သိက္ခာပဒါနိ အာစာရပဏ္ဏတ္တိအာဒီနိ။ အာရောဂျမိဝ ဗျာပါဒပ္ပဟာနံ အာဟ ကာယစိတ္တာနံ ဖာသုဘာဝါဝဟတော။

ဗန္ဓနာ မောက္ခမိဝ ထိနမိဒ္ဓပ္ပဟာနံ အာဟ စိတ္တဿ နိဂ္ဂဟိတဘာဝါဝဟတော။

ဘုဇိဿံ ဝိယ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စပ္ပဟာနံ အာဟ စိတ္တဿ သေရိဘာဝါဝဟတော။

တိဏံဝိယာတိ တိဏမိဝ ကတွာ။ အဂဏေတွာတိ အစိန္တေတွာ။ ခေမန္တဘူမိံ ဝိယ ဝိစိကိစ္ဆာပဟာနံ အာဟ အနုဿင်္ကိတာပရိသင်္ကိတဘာဝေန သမ္မာပဋိပတ္တိဟေတုဘာဝတော။

၄၂၇။ ကိရီယတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၂၈-၂၉) ဂဗ္ဘာသယေ ခိပီယတီတိ ကရော၊ သမ္ဘဝေါ၊ ကရတော ဇာတောတိ ကရဇော၊ မာတာပေတ္တိကသမ္ဘဝေါတိ အတ္ထော။ မာတုယာ ဟိ သရီရသဏ္ဌာပနဝသေန ကရတော ဇာတောတိ ကရဇောတိ အပရေ။ ဥဘယထာပိ ကရဇကာယန္တိ စတုသန္တတိရူပမာဟ။ တေမေတီတိ တိန္တံ ကရောတိ။ ကော ပနေတ္ထ တိန္တဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သ္နေဟေတီ’’တိ၊ ပီတိသ္နေဟေန ပီဏနံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တပီတိသုခံ ကရောတီ’’တိ။ ပီတိသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပေဟိ သကလဿ ကရဇကာယဿ ပရိဖုဋတာယ စေတ္ထ တံသမုဋ္ဌာပကပီတိသုခါနံ သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တိ ဇောတိတာ။ ပရိသန္ဒေတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထာပိ ဟိ ‘‘သမန္တတော သန္ဒေတိ တေမေတိ သ္နေဟေတိ၊ သဗ္ဗတ္ထ ပဝတ္တပီတိသုခံ ကရောတီ’’တိအာဒိနာ ယထာရဟံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပရိပူရေတီတိ ဝါယုနာ ဘသ္တံ ဝိယ ဣမံ ကရဇကာယံ ပီတိသုခေန ပူရေတိ။ သမန္တတော ဖုသတီတိ ဣမံ ကရဇကာယံ ပီတိသုခေန ဖုသတိ။ သဗ္ဗာဝတောတိ အ-ကာရဿ အာ-ကာရော ကတော၊ သဗ္ဗာဝယဝဝတောတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗကောဋ္ဌာသဝတော’’တိ၊ မံသာဒိသဗ္ဗာဘာဂဝတောတိ အတ္ထော။ အဖုဋံ နာမ န ဟောတိ ပီတိသုခသမုဋ္ဌာနေဟိ ရူပေဟိ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဗျာပိတတ္တာ။ ကာတုဉ္စေဝ ယောဇေတုဉ္စ ဆေကော သန္နေတုံ ပဋိဗလောတိ ယောဇနာ။ နှာနီယစုဏ္ဏာနံ ပရိမဒ္ဒနဝသေန ပိဏ္ဍံ ကရောန္တေန ဟတ္ထေန ဘာဇနံ နိပ္ပီဠေတဗ္ဗံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သန္နေန္တဿ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ။ အနုဂတာတိ အနုပဝိဋ္ဌာ။ ပရိဂတာတိ ပရိတော သမန္တတော တိန္တာ။ တိန္တဘာဝေနေဝ သမံ အန္တရံ ဗာဟိရဉ္စ ဧတိဿာတိ သန္တရဗာဟိရာ။ သဗ္ဗတ္ထကမေဝါတိ သဗ္ဗတ္ထေဝ။ န စ ပဂ္ဃရိဏီ ပမာဏယုတ္တဿေဝ ဥဒကဿ သိတ္တတ္တာ။ ဧတ္ထ စ နှာနီယပိဏ္ဍံ ဝိယ ကရဇကာယော၊ တံ တေမေတွာ သမ္ပိဏ္ဍိတပမာဏယုတ္တဥဒကံ ဝိယ ပဌမဇ္ဈာနသုခံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၄၂၈။ ဟေဋ္ဌာ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတွာ ဥဂ္ဂစ္ဆနဥဒကောတိ ရဟဒဿ အဓောထူလဓာရာဝသေန ဥဗ္ဘိဇ္ဇ ဥဋ္ဌဟနဥဒကော။ အန္တောယေဝ ဥဗ္ဘိဇ္ဇနဥဒကောတိ ရဟဒဿ အဗ္ဘန္တရေယေဝ ထူလဓာရာ အဟုတွာ ဥဋ္ဌိတဥဒကသိရာမုခေဟိ ဥဗ္ဘိဇ္ဇနကော။ အာဂမနမဂ္ဂေါတိ နဒီတဠာကကန္ဒရသရအာဒိတော အာဂမနမဂ္ဂေါ။

၄၂၉။ ဥပ္ပလဂစ္ဆာနိ ဧတ္ထ သန္တီတိ ဥပ္ပလိနီ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၂၈-၂၉)၊ ဝါရိ။ အယမေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော၊ တထာ ဟိ လောကေ ရတ္တက္ခိကော ‘‘ပုဏ္ဍရီကက္ခော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကေစိ ပန ‘‘ရတ္တံ ပဒုမံ၊ သေတံ ပုဏ္ဍရီက’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဥပ္ပလာဒီနိ ဝိယ ကရဇကာယော၊ ဥဒကံ ဝိယ တတိယဇ္ဈာနသုခန္တိ အယမ္ပိ အတ္ထော ‘‘ပုရိမနယေနာ’’တိ အတိဒေသေနေဝ ဝိဘာဝိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၄၃၀။ နိရုပက္ကိလေသဋ္ဌေနာတိ ရဇောဇလ္လာဒိနာ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ အမလီနဘာဝေန။ အမလီနမ္ပိ ကိဉ္စိ ဝတ္ထု ပဘဿရသဘာဝံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဘဿရဋ္ဌေနာ’’တိ။ ဥတုဖရဏန္တိ ဥဏှဥတုဖရဏံ။ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဈာနသုခေန ဖုဋ္ဌော ကရဇကာယော ယထာ ဥတုနာ ဖုဋ္ဌဝတ္ထသဒိသောတိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထံ ဝိယ ကရဇကာယော’’တိ။ တသ္မာတိ ‘‘ဝတ္ထံ ဝိယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဟေတုဘာဝေန ပစ္စာမသတိ၊ ကရဇကာယဿ ဝတ္ထသဒိသတ္တာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသုခဿ စ ဥတုဖရဏသဒိသတ္တာတိ အတ္ထော။ သန္တသဘာဝတ္တာ ဉာဏုတ္တရတ္တာ စေတ္ထ ဥပေက္ခာပိ သုခေ သင်္ဂဟိတာတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနေပိ သုခဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေန ပရိယောဒါတေန ဖရိတွာ နိသိန္နော ဟောတီ’’တိ ဝစနတော စတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တဿ ဝတ္ထသဒိသတာ ဝုတ္တာ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမုဋ္ဌာနရူပေဟိ ဘိက္ခုနော ကာယဿ ဖုဋဘာဝံ သန္ဓာယ ‘‘တံသမုဋ္ဌာနရူပံ ဥတုဖရဏံ ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုရိသဿ ကာယော ဝိယ ဘိက္ခုနော ကရဇကာယောတိ အယံ ပနတ္ထော ပါကဋောတိ န ဂဟိတော၊ ဂဟိတော ဧဝ ဝါ ‘‘ယထာ ဟိ ကတ္ထစိ…ပေ… ကာယော ဖုဋော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။

၄၃၁။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဥပမာယန္တိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏဿ ဒဿိတဥပမာယံ။ တံဒိဝသံကတကိရိယာဂဟဏံ ပါကတိကသတ္တဿပိ ယေဘုယျေန ပါကဋာ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ။ တံဒိဝသဂတဂါမတ္တယဂ္ဂဟဏေနေဝ မဟာဘိနီဟာရေဟိ အညေသမ္ပိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏလာဘီနံ တီသု ဘဝေသု ကတာ ကိရိယာ ယေဘုယျေန ပါကဋာ ဟောတီတိ ဒီပိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၄၃၂။ သမ္မုခဒွါရာတိ အညမညဿ အဘိမုခဒွါရာ။ အပရာပရံ သဉ္စရန္တေတိ တံတံကိစ္စဝသေန ဣတော စိတော စ သဉ္စရန္တေ။ ဣတော ပန ဂေဟာ…ပေ… ပဝိသနဝသေနပီတိ ဣဒံ စုတူပပါတဉာဏဿ ဝိသယဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒွိန္နံ ဂေဟာနံ အန္တရေ ဌတွာတိ ဒွိန္နံ ဂေဟဒွါရာနံ သမ္မုခဋ္ဌာနဘူတေ အန္တရဝီထိယံ ဝေမဇ္ဈေ ဌတွာ။ တေသု ဟိ ဧကဿ စေ ပါစီနမုခဒွါရံ ဣတရဿ ပစ္ဆိမမုခံ၊ တဿ သမ္မုခံ ဥဘိန္နံ အန္တရဝီထိယံ ဌိတဿ ဒက္ခိဏာမုခဿ၊ ဥတ္တရာမုခဿ ဝါ စက္ခုမတော ပုရိသဿ တတ္ထ ပဝိသနကနိက္ခမနကပုရိသာ ယထာ သုခေနေဝ ပါကဋာ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏသမင်္ဂိနော စဝနကဥပပဇ္ဇနကပုရိသာ။ ယထာ ပန တဿ ပုရိသဿ အညေနေဝ ခဏေန ပဝိသန္တဿ ဒဿနံ၊ အညေန နိက္ခမန္တဿ ဒဿနံ၊ ဧဝံ ဣမဿပိ အညေနေဝ ခဏေန စဝမာနဿ ဒဿနံ၊ အညေန ဥပပဇ္ဇမာနဿ ဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဉာဏဿ ပါကဋာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ တဿာတိ ဉာဏဿ။

၄၃၃။ ပဗ္ဗတသိခရံ ယေဘုယျေန သံခိတ္တံ သင်္ကုစိတံ ဟောတီတိ ဣဓ ပဗ္ဗတမတ္ထကံ ‘‘ပဗ္ဗတသင်္ခေပေါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပဗ္ဗတပရိယာပန္နော ဝါ ပဒေသော ပဗ္ဗတသင်္ခေပေါ။ အနာဝိလောတိ အကာလုဿော။ သာ စဿ အနာဝိလတာ ကဒ္ဒမာဘာဝေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိက္ကဒ္ဒမော’’တိ။ ဌိတာသုပိ နိသိန္နာသုပိ ဂါဝီသု။ ဝိဇ္ဇမာနာသူတိ လဗ္ဘမာနာသု။ ဣတရာ ဌိတာပိ နိသိန္နာပိ စရန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ သဟစရဏဉာယေန။ တိဋ္ဌန္တမေဝ၊ န ကဒါစိပိ စရန္တံ။ ဒွယန္တိ သိပ္ပိသမ္မုကံ မစ္ဆဂုမ္ဗန္တိ ဣမံ ဥဘယံ တိဋ္ဌန္တန္တိ ဝုတ္တံ၊ စရန္တမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကိံ ဝါ ဣမာယ သဟစရိယာယ၊ ယထာလာဘဂ္ဂဟဏံ ပနေတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သက္ခရကထလဿ ဟိ ဝသေန ‘‘တိဋ္ဌန္တ’’န္တိ၊ သိပ္ပိသမ္ဗုကဿ မစ္ဆဂုမ္ဗဿ စ ဝသေန ‘‘တိဋ္ဌန္တမ္ပိ၊ စရန္တမ္ပီ’’တိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

၄၃၄။ ဘိက္ခူတိ ဘိန္နကိလေသောတိ ဘိက္ခု။ သော ဟိ ပရမတ္ထတော သမဏောတိနာမကော။ တတ္ထ အရိယမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ပါပါနံ သမိတာဝီတိ သမဏော။ တေနာဟ ‘‘သမိတပါပတ္တာ’’တိ။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မာ ဝုစ္စတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တတော အာဂတောတိ ဗြဟ္မာ၊ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တံ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန အညာသီတိ ဗြာဟ္မဏော။ တံသမင်္ဂိတာယ ဟိဿ ပါပါနံ ဗာဟိတဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြာဟ္မဏော’’တိ။ အဋ္ဌင်္ဂိကေန အရိယမဂ္ဂဇလေန နှာတဝါ နိဒ္ဓါတကိလေသောတိ နှာတကော။ ဂတတ္တာတိ ပဟာနာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိဒိတတ္တာ’’တိ။ နိဿုတတ္တာတိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန သန္တာနတော သဗ္ဗသော နိဟတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အပဟတတ္တာ’’တိ၊ မရိယာဒဝသေန ကိလေသာနံ ဟိံသိတတ္တာ အရိယမဂ္ဂေဟိ ဩဓိသော သဗ္ဗသော ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဟတတ္တာ’’တိ။ အာရကတ္တာတိ သုပ္ပဟီနတာယ ဝိပ္ပကဋ္ဌဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဒူရီဘူတတ္တာ’’တိ။ ဥဘယမ္ပိ ဥဘယတ္ထ ယောဇေတဗ္ဗံ – ကိလေသာနံ အာရကတ္တာ ဟတတ္တာ ဒူရီဘူတတ္တာ စ အရိယော၊ တထာ အရဟန္တိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ၊ တံ ဥတ္တာနတ္ထတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာအဿပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ စူဠအဿပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၃၅။ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ ‘‘အဿပုရဝါသီနံ ဘိက္ခုသင်္ဃေ ဂါရဝဗဟုမာနံ နိပစ္စကာရဉ္စ ဒိသွာ ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍပါတာပစာယနေ နိယောဇေန္တော ဣဒံ သုတ္တံ အဘာသီ’’တိ ပုရိမသုတ္တေ မဟာအဿပုရေ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၅) ဝုတ္တသဒိသမေဝ။ သမဏာနံ အနုစ္ဆဝိကာတိ သမဏာနံ သမဏဘာဝဿ အနုစ္ဆဝိကာ ပတိရူပါ။ သမဏာနံ အနုလောမပ္ပဋိပဒါတိ သမဏာနံ သာမညသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂဿ အနုကူလပ္ပဋိပဒါ။

၄၃၆။ ဧတေ ဓမ္မာတိ ဧတေ ပါဠိယံ အာဂတာ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒါဒယော ပါပဓမ္မာ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဧဝ၊ ပဂေဝ သန္တာနေ ဘာဝိတာ။ မလိနေတိ မလဝန္တေ ကိလိဋ္ဌေ။ မလဂ္ဂဟိတေတိ ဂဟိတမလေ သဉ္ဇာတမလေ။ သမဏမလာတိ သမဏာနံ သမဏဘာဝဿ မလာ။ ဒုဿန္တီတိ ဝိပဇ္ဇန္တိ ဝိနဿန္တိ။ သမဏဒေါသာတိ သမဏာနံ သမဏဘာဝဒူသနာ။ ကသဋေတိ အသာရေ။ နိရောဇေတိ နိတ္တေဇေ။ အယတော သုခတော အပေတာတိ အပါယာ၊ နိရယာဒယော၊ တံ ဖလံ အရဟန္တိ၊ တံ ပယောဇနံ ဝါ ဧတေသန္တိ အာပါယိကာ။ ဌာနာနိ အဘိဇ္ဈာဒယော။ တေနာဟ ‘‘အပါယေ’’တိအာဒိ။ ကာရဏဘာဝေန ဒုဂ္ဂတိပရိယာပန္နာယ ဝေဒနာယ ဟိတာနီတိ ဒုဂ္ဂတိဝေဒနိယာနိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုဂ္ဂတိယံ ဝိပါကဝေဒနာယ ပစ္စယာန’’န္တိ။ တိခိဏံ အယန္တိ ဝေကန္တကသဒိသံ သာရအယံ။ အယေနာတိ အယောဃံသကေန။ ကောဉ္စသကုဏာနံ ကိရ ကုစ္ဆိယံ နိဝုတ္ထံ ယံ ကိဉ္စိ ခရံ တိခိဏဉ္စ ဟောတိ။ တထာ ဟိ တေသံ ဝစ္စံ အဋ္ဌိမ္ပိ ပါသာဏမ္ပိ ဝိလီယာပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကောဉ္စသကုဏေ ခါဒါပေန္တီ’’တိ။ တံ ကိရ အယစုဏ္ဏံ အဂ္ဂိနာပိ ကိစ္ဆေန ဒယှတိ၊ ဘေသဇ္ဇဗလေန ပန သုခေန ဒယှေယျ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သုသိက္ခိတာ စ နံ အယကာရာ ဗဟုဟတ္ထကမ္မမူလံ လဘိတွာ ကရောန္တီ’’တိအာဒိ။ အတိတိခိဏံ ဟောတိ၊ အညတရံ အယောဗန္ဓနံ ဖေဂ္ဂုဒဏ္ဍံ ဝိယ သုခေနေဝ ဆိန္ဒန္တိ။ သသဗိဠာရစမ္မေဟိ သင်္ဃဋိတဋ္ဌေန သင်္ဃာဋီတိ ဝုစ္စတိ အာဝုဓပရိစ္ဆဒေါတိ အာဟ ‘‘သင်္ဃာဋိယာတိ ကောသိယာ’’တိ။ ပရိယောနဒ္ဓန္တိ ပရိတော ဩနဒ္ဓံ ဆာဒိတံ။ သမန္တတော ဝေဌိတန္တိ သဗ္ဗသော ပိဟိတံ။

၄၃၇။ ရဇောတိ အာဂန္တုကရဇော။ ဇလ္လန္တိ သရီရေ ဥဋ္ဌာနကလောဏာဒိမလံ။ ရဇောဇလ္လဉ္စ ဝတသမာဒါနဝသေန အနပနီတံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ရဇောဇလ္လိကော၊ တဿ။ တေနာဟ ‘‘ရဇောဇလ္လဓာရိနော’’တိ။ ဥဒကံ ဩရောဟန္တဿာတိအာဒီနမတ္ထော မဟာသီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တောယေဝ။ သဗ္ဗမေတန္တိအာဒီသု သဗ္ဗသောပိ ဝတသမာဒါနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယသ္မာ သဗ္ဗမေတံ ဗာဟိရသမယဝသေနေဝ ကထိတံ၊ တသ္မာ သင်္ဃာဋိကဿာတိ ပိလောတိကခဏ္ဍေဟိ သင်္ဃဋိတတ္တာ ‘‘သင်္ဃာဋီ’’တိ လဒ္ဓနာမဝတ္ထဓာရိနောတိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘သင်္ဃာဋိကဿ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ဘိက္ခုနော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဘဂဝတာ သင်္ဃာဋိကတ္တာဒီနိယေဝ ဝတသမာဒါနာနိ ပဋိက္ခိတ္တာနီတိ? နယဒဿနမေတံ အညေသမ္ပိ ပဉ္စာတပမူဂဝတာဒီနံ တပ္ပဋိက္ခေပေနေဝ ပသိဒ္ဓိတော။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ – ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ဃာဋိကဿ သင်္ဃာဋိဓာရဏမတ္တေန သာမညံ ဝဒါမီ’’တိ ဝုတ္တေ တတ္ထ နိသိန္နော ကောစိ တိတ္ထန္တရလဒ္ဓိကော အစေလကတ္တံ နု ခေါ ကထန္တိ စိန္တေသိ၊ အပရေ ရဇောဇလ္လကတ္တံ နု ခေါ ကထန္တိ၊ ဧဝံ တံ တံ စိန္တေန္တာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဘဂဝါ ဣမာနေဝ ဝတသမာဒါနာနိ ဣဓ ပဋိက္ခိပီတိ။ သင်္ဃာဋိကန္တိ နိဝါသနပါရုပနဝသေန သင်္ဃာဋိဝန္တံ။ တေနာဟ ‘‘သင်္ဃာဋိကံ ဝတ္ထ’’န္တိအာဒိ။ အတ္တနော ရုစိယာ မိတ္တာဒယော သင်္ဃာဋိကံ ကရေယျုံ၊ ပစ္ဆာ ဝိညုတံ ပတ္တကာလေ သင်္ဃာဋိကတ္တေ သမာဒပေယျုံ။

၄၃၈။ အတ္တာနံ ဝိသုဇ္ဈန္တံ ပဿတိ အဘိဇ္ဈာဒီနံ သမုဒါစာရာဘာဝတော။ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နတ္တာ ဝိသုဒ္ဓါတိ ပန န ဝတ္တဗ္ဗော။ ပါမောဇ္ဇန္တိ တရုဏပီတိမာဟ။ တဿ ဟိ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ စိတ္တဿ ဝိသုဒ္ဓတံ ပဿန္တဿ ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတိ၊ တံ တုဋ္ဌာကာရံ။ တေနာဟ ‘‘တုဋ္ဌာကာရော’’တိ။ ပီတီတိ ပဿဒ္ဓိအာဝဟာ ဗလဝပီတိ။ နာမကာယော ပဿမ္ဘတီတိ ဣမိနာ ဥဘယမ္ပိ ပဿဒ္ဓိံ ဝဒတိ။ ဝေဒိယတီတိ အနုဘဝတိ ဝိန္ဒတိ။ ဣဒါနိ တေန နီဝရဏေဟိ စိတ္တဿ ဝိသောဓနတ္တံ လဒ္ဓန္တိ အာဟ ‘‘အပ္ပနာပ္ပတ္တံ ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ အညတ္ထ ဥဋ္ဌိတာ အညံ ဌာနံ ဥပဂတာတိ ဧတ္တကေန ဥပမာဘာဝေန ဥစ္စနီစတာသာမညေန ဟေဋ္ဌာ အသဒ္ဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဝသေန ဒေသနာယ ပရိယောသာပိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ယထာနုသန္ဓိနာ’’တိ။ မဟာသီဟနာဒသုတ္တေ မဂ္ဂေါ ပေါက္ခရဏိယာ ဥပမိတော ‘‘သေယျထာပိ၊ သာရိပုတ္တ၊ ပေါက္ခရဏီ’’တိအာဒိံ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၄) အာရဘိတွာ ဥပမာသံသန္ဒနေ ‘‘တထာယံ ပုဂ္ဂလော ပဋိပန္နော၊ တထာ စ ဣရိယတိ၊ တဉ္စ မဂ္ဂံ သမာရုဠှော၊ ယထာ အာသဝါနံ ခယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၄) ဝုတ္တတ္တာ။ ယထာ ဟိ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာဟိ အာဂတာ ပုရိသာ တံ ပေါက္ခရဏိံ အာဂမ္မ ဝိသုဒ္ဓရူပကာယာ ဝိဂတပရိဠာဟာ စ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ခတ္တိယာဒိကုလတော အာဂတာ တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ သာသနံ အာဂမ္မ ဝိသုဒ္ဓနာမကာယာ ဝိဂတကိလေသပရိဠာဟာ စ ဟောန္တိ။ တသ္မာ သဗ္ဗကိလေသာနံ သမိတတ္တာ ပရမတ္ထသမဏော ဟောတီတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

စူဠအဿပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ မဟာယမကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။