📜

၅။ စူဠယမကဝဂ္ဂေါ

၁။ သာလေယျကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၃၉။ မဟာဇနကာယေသန္နိပတိတေတိ ကေစိ ‘‘ပဟံသနဝိဓိံ ဒဿေတွာ ရာဇကုမာရံ ဟာသေဿာမာ’’တိ၊ ကေစိ ‘‘တံ ကီဠနံ ပဿိဿာမာ’’တိ ဧဝံ မဟာဇနသမူဟေ သန္နိပတိတေ။ ဒေဝနဋန္တိ ဒိဗ္ဗဂန္ဓဗ္ဗံ။ ကုသလံ ကုသလန္တိ ဝစနံ ဥပါဒါယာတိ ‘‘ကစ္စိ ကုသလံ? အာမ ကုသလ’’န္တိ ဝစနပဋိဝစနဝသေန ပဝတ္တကုသလဝါဒိတာယ တေ မနုဿာ အာဒိတော ကုသလာတိ သမညံ လဘိံသု။ တေသံ ကုသလာနံ ဣဿရာတိ ရာဇကုမာရာ ကောသလာ။ ကောသလေ ဇာတာ။ တေသံ နိဝါသောတိ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယမေဝ။ တေနာဟ ‘‘သော ပဒေသော ကောသလာတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

စာရိကံ စရမာနောတိ သာမညဝစနမ္ပိ ‘‘မဟတာ…ပေ… တဒဝသရီ’’တိ ဝစနတော ဝိသေသံ နိဝိဋ္ဌမေဝါတိ အာဟ ‘‘အတုရိတစာရိကံ စရမာနော’’တိ။ မဟတာတိ ဂုဏမဟတ္တေနပိ သင်္ချာမဟတ္တေနပိ မဟတာ။ တသ္မိဉှိ ဘိက္ခုသမူဟေ ကေစိ အဓိသီလသိက္ခာဝသေန သီလသမ္ပန္နာ၊ တထာ ကေစိ သီလသမာဓိသမ္ပန္နာ၊ ကေစိ သီလသမာဓိပညာသမ္ပန္နာတိ ဂုဏမဟတ္တေနပိ သော ဘိက္ခုသမူဟော မဟာတိ။ တံ အနာမသိတွာ သင်္ချာမဟတ္တမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘သတံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အညဂါမပဋိဗဒ္ဓဇီဝိကာဝသေန သမောသရန္တိ ဧတ္ထာတိ သမောသရဏံ၊ ဂါမော နိဝါသဂါမော။ န္တိ သာလံ ဗြာဟ္မဏဂါမံ။ ဝိဟာရောတိ ဘဂဝတော ဝိဟရဏဋ္ဌာနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သာလေယျကသုတ္တေ။ အနိယမိတောတိ အသုကသ္မိံ အာရာမေ ပဗ္ဗတေ ရုက္ခမူလေ ဝါတိ န နိယမိတော၊ သရူပဂ္ဂဟဏဝသေန န နိယမိတွာ ဝုတ္တော။ တသ္မာတိ အနိယမိတတ္တာ။ အတ္ထာပတ္တိသိဒ္ဓမတ္ထံ ပရိကပ္ပနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဝနသဏ္ဍော ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ၊ အဒ္ဓါ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။

ဥပလဘိံသူတိ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၂၅၅၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၆၄) သဝနဝသေန ဥပလဘိံသူတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သောတဒွါရ…ပေ… ဇာနိံသူ’’တိ အာဟ။ အဝဓာရဏဖလတ္တာ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါကျံ အန္တောဂဓာဝဓာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏမတ္တေ ဝါနိပါတော’’တိ။ အဝဓာရဏတ္ထေတိ ပန ဣမိနာ ဣဋ္ဌတ္ထာဝဓာရဏတ္ထံ ခေါ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏန္တိ ဒဿေတိ။ ‘‘အဿောသု’’န္တိ ပဒံ ခေါ-သဒ္ဒေ ဂဟိတေ တေန ဖုလ္လိတမဏ္ဍိတဝိဘူသိတံ ဝိယ ဟောန္တံ ပူရိတံ နာမ ဟောတိ၊ တေန စ ပုရိမပစ္ဆိမပဒါနိ သံသိလိဋ္ဌာနိ ဟောန္တိ၊ န တသ္မိံ အဂ္ဂဟိတေတိ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏေန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာမတ္တမေဝါ’’တိ။ မတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော။ တေနဿ အနတ္ထန္တရဒီပနတံ ဒဿေတိ၊ ဧဝ-သဒ္ဒေန ပန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ ဧကန္တိကတံ။ သာလာယံ ဇာတာ သံဝဍ္ဎကာ သာလေယျကာ ယထာ ‘‘ကတ္တေယျကာ ဥဗ္ဘေယျကာ’’တိ။

သမိတပါပတ္တာတိ အစ္စန္တံ အနဝသေသတော သဝါသနံ သမိတပါပတ္တာ။ ဧဝဉှိ ဗာဟိရကဝီတရာဂသေက္ခာသေက္ခပါပသမနတော ဘဂဝတော ပါပသမနံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ။ အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ ဣဓ အနုဿဝတ္ထော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ခလူတိ အနုဿဝနတ္ထေ နိပါတော’’တိ။ အာလပနမတ္တန္တိ ပိယာလာပဝစနံ။ ပိယသမုဒါဟာရာ ဟေတေ ‘‘ဘော’’တိ ဝါ ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝါ ‘‘ဒေဝါနံပိယာ’’တိ ဝါ။ ဂေါတ္တဝသေနာတိ ဧတ္ထ တံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ။ ဂေါတမောတိ ဟိ ပဝတ္တမာနံ အဘိဓာနံ ဗုဒ္ဓိဉ္စ ဧကံသိကဝိသယတာယ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဂေါတမဂေါတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓိ အာရမ္မဏဘူတေန အတ္ထေန ဝိနာ န ဝတ္တတိ၊ ဧဝံ အဘိဓာနံ အဘိဓေယျဘူတေန၊ တသ္မာ သော တာနိ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ သော ပန အတ္ထတော အညကုလပရမ္ပရာသာဓာရဏံ တဿ ကုလဿ အာဒိပုရိသသမုဒါဂတံ တံကုလပရိယာပန္နသာဓာရဏံ သာမညရူပန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဥစ္စာကုလပရိဒီပနံ ဥဒိတောဒိတဝိပုလခတ္တိယကုလဝိဘာဝနတော။ သဗ္ဗခတ္တိယာနဉှိ အာဒိဘူတမဟာသမ္မတမဟာရာဇတော ပဋ္ဌာယ အသမ္ဘိန္နံ ဥဠာရတမံ သကျရာဇကုလံ။ ကေနစိ ပါရိဇုညေနာတိ ဉာတိပါရိဇုညဘောဂပါရိဇုညာဒိနာ ကေနစိပိ ပါရိဇုညေန ပရိဟာနိယာ အနဘိဘူတော အနဇ္ဈောတ္ထဋော။ တထာ ဟိ ကဒါစိပိ တဿ ကုလဿ တာဒိသပါရိဇုညာဘာဝေါ၊ အဘိနိက္ခမနကာလေ စ တတော သမိဒ္ဓတမဘာဝေါ လောကေ ပါကဋော ပညာတောတိ။ သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတောတိ ဣဒံ ဝစနံ ဘဂဝတော သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝဒီပနံ ဝုတ္တံ မဟန္တံ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ မဟန္တဉ္စ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတဘာဝဒီပနတော။ ဧတ္ထ စ သမဏောတိ ဣမိနာ ပရိက္ခကဇနေဟိ ဘဂဝတော ဗဟုမတဘာဝေါ ဒဿိတော သမိတပါပတာဒီပနတော၊ ဂေါတမောတိ ဣမိနာ လောကိယဇနေဟိ ဥဠာရတမကုလီနတာဒီပနတော။

အဗ္ဘုဂ္ဂတောတိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒေါ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနေ၊ တံယောဂတော ပန ‘‘ဘဝန္တံ ဂေါတမ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ သာမိအတ္ထေပိ သမာနံ ဣတ္ထမ္ဘူတယောဂဒီပနတော ‘‘ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တဿ ခေါ ပန ဘောတော ဂေါတမဿာတိ အတ္ထော’’တိ။ ကလျာဏောတိ ဘဒ္ဒကော။ သာ စဿ ကလျာဏတာ ဥဠာရဝိသယတာယာတိ အာဟ ‘‘ကလျာဏဂုဏသမန္နာဂတော’’တိ။ တံဝိသယတာ ဟေတ္ထ သမန္နာဂမော။ သေဋ္ဌောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော ယထာ ‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌ’’န္တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၂၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀)။ ‘‘ဘဂဝါ အရဟ’’န္တိအာဒိနာ ဂုဏာနံ သံကိတ္တနတော သံသဒ္ဒနတော စ ကိတ္တိသဒ္ဒေါ ဝဏ္ဏောတိ အာဟ ‘‘ကိတ္တိယေဝါ’’တိ။ ကိတ္တိပရိယာယောပိ ဟိ သဒ္ဒ-သဒ္ဒေါ ယထာ တံ ‘‘ဥဠာရသဒ္ဒါ ဣသယော ဂုဏဝန္တော တပဿိနော’’တိ။ ထုတိဃောသောတိ အဘိတ္ထဝုဒါဟာရော။ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာတိ ပဋိပက္ခာဘာဝေန အနညသာဓာရဏတာယ စ အဘိဘဝိတွာ။

သော ဘဂဝါတိ ယော သော သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ လောကနာထော ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါတိ လဒ္ဓနာမော၊ သော ဘဂဝါ။ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဟိ ဣဒံ သတ္ထု နာမကိတ္တနံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတ’’န္တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၁၄၉၊ ၁၉၈၊ ၂၁၀၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂)။ ပရတော ပန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဂုဏကိတ္တနမေဝ။ ဧဝံ ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ ယေ သဒေဝကေ လောကေ အတိဝိယ ပညာတာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ၊ တေ နာနပ္ပကာရတော ဝိဘာဝိတာတိ ဒဿေတုံ ပစ္စေကံ ဣတိပိ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဣတိပိ အရဟံ၊ ဣတိပိ သမာသမ္ဗုဒ္ဓါ…ပေ… ဣတိပိ ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘ဣတိပေတံ ဘူတံ၊ ဣတိပေတံ တစ္ဆ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၆) ဝိယ ဟိ ဣဓ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာသန္နပစ္စက္ခကာရဏတ္ထော၊ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော တေန တေသံ ဂုဏာနံ ဗဟုဘာဝဒီပနတော။ တာနိ ဂုဏသလ္လက္ခဏကာရဏာနိ သဒ္ဓါသမ္ပန္နာနံ ဝိညုဇာတိကာနံ ပစ္စက္ခာနိ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ တတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော။ တေသန္တိ ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီနံ။ ဝိတ္ထာရော အတ္ထနိဒ္ဒေသော ဂဟေတဗ္ဗော။ တတော ဧဝ တံသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၃၀) ဝုတ္တော ‘‘အာရကာတိ အရဟံ သုဝိဒူရဘာဝတော၊ အာရကာတိ အရဟံ အာသန္နဘာဝတော၊ ရဟိတဗ္ဗဿ အဘာဝတော၊ သယဉ္စ အရဟိတဗ္ဗတော၊ နတ္ထိ ဧတဿ ရဟောဂမနံ ဂတီသု ပစ္စာဇာတိ၊ ပါသံသဘာဝတော ဝါ အရဟ’’န္တိအာဒိနာ ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထော ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဘဝန္တိ စေတ္ထ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၃၀၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ) –

‘‘သမ္မာ နပ္ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ ယေ နိဟီနာသယာ နရာ၊

အာရကာ တေဟိ ဘဂဝါ၊ ဒူရေ တေနာရဟံ မတော။

ယေ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ သုပ္ပဏီတာဓိမုတ္တိကာ၊

ဘဂဝါ တေဟိ အာသန္နော၊ တေနာပိ အရဟံ ဇိနော။

ပါပဓမ္မာ ရဟာ နာမ၊ သာဓူဟိ ရဟိတဗ္ဗတော၊

တေသံ သုဋ္ဌု ပဟီနတ္တာ၊ ဘဂဝါ အရဟံ မတော။

ယေ သစ္ဆိကတသဒ္ဓမ္မာ၊ အရိယာ သုဒ္ဓဂေါစရာ၊

န တေဟိ ရဟိတော ဟောတိ၊ နာထော တေနာရဟံ မတော။

ရဟော ဝါ ဂမနံ ယဿ၊ သံသာရေ နတ္ထိ သဗ္ဗသော၊

ပဟီနဇာတိမရဏော၊ အရဟံ သုဂတော မတော။

ဂုဏေဟိ သဒိသော နတ္ထိ၊ ယသ္မာ လောကေ သဒေဝကေ၊

တသ္မာ ပါသံသိယတ္တာပိ၊ အရဟံ ဒွိပဒုတ္တမော။

အာရကာ မန္ဒဗုဒ္ဓီနံ၊ အာသန္နာ စ ဝိဇာနတံ၊

ရဟာနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ၊ ဝိဒူနမရဟေယျတော၊

ဘဝေသု စ ရဟာဘာဝါ၊ ပါသံသာ အရဟံ ဇိနော’’တိ။

သုန္ဒရန္တိ ဘဒ္ဒကံ။ တဉ္စ ပဿန္တဿ ဟိတသုခါဝဟဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘အတ္ထာဝဟံ သုခါဝဟ’’န္တိ။ တတ္ထ အတ္ထာဝဟန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထသဉှိတဟိတာဝဟံ။ သုခါဝဟန္တိ တပ္ပရိယာပန္နတိဝိဓသုခါဝဟံ။ တထာရူပါနန္တိ တာဒိသာနံ။ ယာဒိသေဟိ ပန ဂုဏေဟိ ဘဂဝါ သမန္နာဂတော၊ တေဟိ စတုပ္ပမာဏိကဿ လောကဿ သဗ္ဗထာပိ အစ္စန္တာယ ပသာဒနီယောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အနေကေဟိပီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာဘူတ…ပေ… အရဟတန္တိ ဣမိနာ ဓမ္မပ္ပမာဏာနံ လူခပ္ပမာဏာနံ သတ္တာနံ ဘဂဝတော ပသာဒါဝဟတမာဟ၊ ဣတရေန ဣတရေသံ။ ဒဿနမတ္တမ္ပိသာဓုဟောတီတိ ဧတ္ထ ကောသိယသကုဏဿ ဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။ ဧကံ ပဒမ္ပိ သောတုံ လဘိဿာမ၊ သာဓုတရံယေဝ ဘဝိဿတီတိ ဧတ္ထ မဏ္ဍူကဒေဝပုတ္တဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။

ဣမိနာ နယေန အဂါရိကပုစ္ဆာ အာဂတာတိ ဣဒံ ယေဘုယျဝသေန ဝုတ္တံ။ ယေဘုယျေန ဟိ အဂါရိကာ ဧဝံ ပုစ္ဆန္တိ။ အနဂါရိကပုစ္ဆာယပိ ဧသေဝ နယော။ ယထာ န သက္ကောန္တိ…ပေ… ဝိဿဇ္ဇေန္တောတိ ဣမိနာ သတ္ထု တေသံ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာနံ နိဂ္ဂဏှနဝိဓိံ ဒဿေတိ။ တေသဉှိ သံခိတ္တရုစိတာယ သင်္ခေပဒေသနာ၊ တာယ အတ္ထံ အဇာနန္တာ ဝိတ္ထာရဒေသနံ အာယာစန္တိ၊ သာ စ နေသံ သံခိတ္တရုစိတာ ပဏ္ဍိတမာနိတာယ၊ သော စ မာနော ယထာဒေသိတဿ အတ္ထဿ အဇာနန္တေ အပ္ပတိဋ္ဌော ဟောတိ ၊ ဣတိ ဘဂဝါ တေသံ မာနနိဂ္ဂဟဝိဓိံ စိန္တေတွာ သင်္ခေပေနေဝ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ န သဗ္ဗသော ဒေသနာယ အသလ္လက္ခဏတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတမာနိကာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ မံ တုမှေ ယာစထ၊ သံခိတ္တေန ဝုတ္တမတ္ထံ န ဇာနိတ္ထာတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၄၀။ ‘‘ဧကဝိဓေန ဉာဏဝတ္ထု’’န္တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၅၁) ဝိယ ကောဋ္ဌာသတ္ထော ဝိဓ-သဒ္ဒေါ၊ သော စ ဝိဘတ္တိဝစနဝိပလ္လာသံ ကတွာ ပစ္စတ္တေ ကရဏဝစနဝသေန ‘‘တိဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တော။ အတ္ထော ပန ကရဏပုထုဝစနဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘တိဝိဓန္တိ တီဟိ ကောဋ္ဌာသေဟီ’’တိ။ ပကာရတ္ထော ဝါ ဝိဓ-သဒ္ဒေါ၊ ပကာရတ္ထတ္တာယေဝ လဗ္ဘမာနံ အဓမ္မစရိယာဝိသမစရိယာဘာဝသာမညံ၊ ကာယဒွါရိကဘာဝသာမညံ ဝါ ဥပါဒါယ ဧကတ္တံ နေတွာ ‘‘တိဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပကာရဘေဒေ ပန အပေက္ခိတေ ‘‘တိဝိဓာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကာယေနာတိ ဧတ္ထ ကာယောတိ စောပနကာယော အဓိပ္ပေတော၊ သော စ အဓမ္မစရိယာယ ဒွါရဘူတော တေန ဝိနာ တဿာ အပ္ပဝတ္တနတော။ ကာယေနာတိ စ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ အဓမ္မစရိယာသင်္ခါတစေတနာသမုဋ္ဌာနာ သာ ဝိညတ္တိ၊ န စ သာ ပဋ္ဌာနေ အာဂတေသု စတုဝီသတိယာ ပစ္စယေသု ဧကေနပိ ပစ္စယေန စေတနာယ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တဿာ ပန တထာပဝတ္တမာနာယ ကာယကမ္မသညိတာယ စေတနာယ ပဝတ္တိ ဟောတီတိ တေန ဒွါရေန လက္ခိတဗ္ဗဘာဝတော တဿာ ကာရဏံ ဝိယ စ သဗ္ဗောဟာရမတ္တံ ဟောတိ။ ကာယဒွါရေနာတိ ဝါ ကာယေန ဒွါရဘူတေန ကာယဒွါရဘူတေနာတိ တံ ဣတ္ထမ္ဘူတလက္ခဏေ ကရဏဝစနံ။ အဓမ္မံ စရတိ ဧတာယာတိ အဓမ္မစရိယာ၊ တထာပဝတ္တာ စေတနာ။ အဓမ္မောတိ ပန တံသမုဋ္ဌာနော ပယောဂေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဓမ္မတော အနပေတာတိ ဓမ္မာ၊ န ဓမ္မာတိ အဓမ္မာ၊ အဓမ္မာ စ သာ စရိယာ စာတိ အဓမ္မစရိယာ။ ပစ္စနီကသမနဋ္ဌေန သမံ၊ သမာနံ သဒိသံ ယုတ္တန္တိ ဝါ သမံ၊ သုစရိတံ။ သမတော ဝိဂတံ၊ ဝိရုဒ္ဓံ ဝါ တဿာတိ ဝိသမံ၊ ဒုစ္စရိတံ။ သာ ဧဝ ဝိသမာ စရိယာတိ ဝိသမစရိယာ။ သဗ္ဗေသု ကဏှသုက္ကပဒေသူတိ ‘‘စတုဗ္ဗိဓံ ဝါစာယ အဓမ္မစရိယာဝိသမစရိယာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝသေန အာဂတေသု သဗ္ဗေသု ကဏှပဒေသု – ‘‘တိဝိဓံ ခေါ ဂဟပတယော ကာယေန ဓမ္မစရိယာသမစရိယာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဥဒ္ဒေသနိဒ္ဒေသဝသေန အာဂတေသု သဗ္ဗေသု သုက္ကပဒေသု စ။

ရောဒေတိ ကုရူရကမ္မန္တတာယ ပရပဋိဗဒ္ဓေ သတ္တေ အဿူနိ မောစေတီတိ ရုဒ္ဒေါ၊ သော ဧဝ လုဒ္ဒေါ ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ။ ကက္ခဠောတိ လုဒ္ဒေါ။ ဒါရုဏောတိ ဖရုသော။ သာဟသိကောတိ သာဟဿကာရီ။ သစေပိ န လိပ္ပန္တိ။ တထာဝိဓော ပရေသံ ဃာတနသီလော လောဟိတပါဏီတွေဝ ဝုစ္စတိ ယထာ ဒါနသီလော ပရေသံ ဒါနတ္ထံ အဓောတဟတ္ထောပိ ‘‘ပယတပါဏီ’’တွေဝ ဝုစ္စတိ။ ပဟရဏံ ပဟာရဒါနမတ္တံ ဟတံ၊ ပဝုဒ္ဓံ ပဟရဏံ ပရဿ မာရဏံ ပဟတန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဟတေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိဝိဋ္ဌောတိ အဘိနိဝိဋ္ဌော ပသုတော။

ယဿ ဝသေန ‘‘ပရဿာ’’တိ သာမိနိဒ္ဒေသော၊ တံ သာပတေယျံ။ ယဉှိ သာမညတော ဂဟိတံ၊ တံ တေနေဝ သာမိနိဒ္ဒေသေန ပကာသိတန္တိ အာဟ ‘‘ပရဿ သန္တက’’န္တိ။ ပရဿပရဝိတ္တူပကရဏန္တိ ဝါ ဧကမေဝေတံ သမာသပဒံ၊ ယံ ကိဉ္စိ ပရသန္တကံ ဝိသေသတော ပရဿ ဝိတ္တူပကရဏံ ဝါတိ အတ္ထော။ တေဟိ ပရေဟီတိ ယေသံ သန္တကံ၊ တေဟိ။ ယဿ ဝသေန ပုရိသော ‘‘ထေနော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ထေယျန္တိ အာဟ ‘‘အဝဟရဏစိတ္တဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ ထေယျသင်္ခါတေန၊ န ဝိဿာသတာဝကာလိကာဒိဝသေနာတိ အတ္ထော။

မတေ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝုတ္တဝိကပ္ပတ္ထော။ တေန ပဗ္ဗဇိတာဒိဘာဝံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတေနုပါယေနာတိ ယံ မာတရိ မတာယ၊ နဋ္ဌာယ ဝါ ပိတာ ရက္ခတိ၊ သာ ပိတုရက္ခိတာ။ ယံ ဥဘောသု အသန္တေသု ဘာတာ ရက္ခတိ၊ သာ ဘာတုရက္ခိတာတိ ဧဝမာဒိံ သန္ဓာယာဟ။ သဘာဂကုလာနီတိ အာဝါဟကိရိယာယ သဘာဂါနိ ကုလာနိ။ ဒဿုကဝိဓိံ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ဌပိတဒဏ္ဍာရာဇာဒီဟိ။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုတ္တေ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၈၉) ‘‘အသဒ္ဓမ္မာဓိပ္ပာယေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ အဂမနီယဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တမိစ္ဆာစာရလက္ခဏဝသေန။

ဟတ္ထပါဒါဒိဟေတူတိ ဟတ္ထပါဒါဒိဘေဒနဟေတု။ ဓနဟေတူတိ ဓနဿ လာဘဟေတု ဇာနိဟေတု စ။ လာဘောတိ ဃာသစ္ဆာဒနာနိ လဗ္ဘတီတိ လာဘော။ ကိဉ္စိက္ခန္တိ ကိဉ္စိမတ္တကံ အာမိသဇာတံ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ဝါ’’တိအာဒိ။ ဇာနန္တောယေဝါတိ မုသာဘာဝံ တဿ ဝတ္ထုနော အတ္ထိ၊ တံ ဇာနန္တော ဧဝ။

အဏ္ဍကာတိ ဝုစ္စတိ ရုက္ခေ အဏ္ဍသဒိသာ ဂဏ္ဌိယော။ ယထာ ထဒ္ဓါ ဝိသမာ ဒုဗ္ဗိနီတာ စ ဟောန္တိ၊ ဧဝမေဝံ ခုံသနဝမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တဝါစာပိ ဟိ ‘‘အဏ္ဍကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ သဒေါသေ ရုက္ခေ’’တိအာဒိ။ ကက္ကသာတိ ဖရုသာ ဧဝ၊ သော ပနဿာ ကက္ကသဘာဝေါ ဗျာပါဒနိမိတ္တတာယ တတော ပူတိကာတိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ။ ကဋုကာတိ အနိဋ္ဌာ။ အမနာပါတိ န မနဝဍ္ဎနီ၊ တတော ဧဝ ဒေါသဇနနီ၊ စိတ္တသန္ဒောသုပ္ပတ္တိကာရိကာ။ မမ္မေသူတိ ဃဋ္ဋနေန ဒုက္ခုပ္ပတ္တိတော မမ္မသဒိသေသု ဇာတိအာဒီသု။ လဂ္ဂနကာရီတိ ဧဝံ ဝဒန္တဿ ဧဝံ ဝဒါမီတိ အတ္ထာဓိပ္ပာယေန လဂ္ဂနကာရီ၊ န ဗျဉ္ဇနဝသေန။ ကောဓဿ အာသန္နာ တဿ ကာရဏဘာဝတော။ သဒေါသဝါစာယာတိ အတ္တနော သမုဋ္ဌာပကဒေါသဿ ဝသေန သဒေါသဝါစာယ ဝေဝစနာနိ။

အကာလေနာတိ အယုတ္တကာလေန။ အကာရဏနိဿိတန္တိ နိပ္ဖလံ။ ဖလဉှိ ကာရဏနိဿိတံ နာမ တဒဝိနာဘာဝတော။ အကာရဏနိဿိတံ နိပ္ဖလံ၊ သမ္ဖန္တိ အတ္ထော။ အသဘာဝဝတ္တာတိ အယာထာဝဝါဒီ။ အသံဝရဝိနယပဋိသံယုတ္တဿာတိ သံဝရဝိနယရဟိတဿ၊ အတ္တနော သုဏန္တဿ စ န သံဝရဝိနယာဝဟဿ ဝတ္တာ။ ဟဒယမဉ္ဇူသာယံ နိဓေတုန္တိ အဟိတသံဟိတတ္တာ စိတ္တံ အနုပ္ပဝိသေတွာ နိဓေတုံ ။ အယုတ္တကာလေတိ ဓမ္မံ ကထေန္တေန ယော အတ္ထော ယသ္မိံ ကာလေ ဝတ္တဗ္ဗော၊ တတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ တဿ အကာလော၊ တသ္မိံ အယုတ္တကာလေ ဝတ္တာ ဟောတိ။ အနပဒေသန္တိ ဘဂဝတာ အသုကသုတ္တေ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ သုတ္တာပဒေသဝိရဟိတံ။ အပရိစ္ဆေဒန္တိ ပရိစ္ဆေဒရဟိတံ ။ ယထာ ပန ဝါစာ ပရိစ္ဆေဒရဟိတာ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သုတ္တံ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပလဗ္ဘန္တိ အနုယောဂံ။ ဗာဟိရကထံယေဝါတိ ယံ သုတ္တံ၊ ဇာတကံ ဝါ နိက္ခိတ္တံ၊ တဿ သရီရဘူတံ ကထံ အနာမသိတွာ တတော ဗဟိဘူတံယေဝ ကထံ။ သမ္ပဇ္ဇိတွာတိ ဝိရုဠှံ အာပဇ္ဇိတွာ။ ပဝေဏိဇာတကာဝါတိ အနုဇာတပါရောဟမူလာနိယေဝ တိဋ္ဌန္တိ။ အာဟရိတွာတိ နိက္ခိတ္တသုတ္တတော အညမ္ပိ အနုယောဂဥပမာဝတ္ထုဝသေန တဒနုပယောဂိနံ အာဟရိတွာ။ ဇာနာပေတုန္တိ ဧတဒတ္ထမိဒံ ဝုတ္တန္တိ ဇာနာပေတုံ ယော သက္ကောတိ။ တဿ ကထေတုန္တိ တဿ တထာရူပဿ ဓမ္မကထိကဿ ဗဟုမ္ပိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ န အတ္ထနိဿိတန္တိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ န ဟိတာဝဟံ။

အဘိဇ္ဈာယနံ ယေဘုယျေန ပရသန္တကဿ ဒဿနဝသေန ဟောတီတိ ‘‘အဘိဇ္ဈာယ ဩလောကေတာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဘိဇ္ဈာယန္တော ဝါ အဘိဇ္ဈာယိတံ ဝတ္ထုံ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတမ္ပိ ပစ္စက္ခတော ပဿန္တော ဝိယ အဘိဇ္ဈာယတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဘိဇ္ဈာယ ဩလောကေတာ ဟောတီ’’တိ။ ကမ္မပထဘေဒေါ န ဟောတိ၊ ကေဝလံ လောဘမတ္တောဝ ဟောတိ ပရိဏာမနဝသေန အပ္ပဝတ္တတ္တာ။ ယထာ ပန ကမ္မပထဘေဒေါ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယဒါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိဏာမေတီတိ အတ္တနော သန္တကဘာဝေန ပရိဂ္ဂယှ နာမေတိ။

ဝိပန္နစိတ္တောတိ ဗျာပါဒေန ဝိပတ္တိံ အာပါဒိတစိတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ပူတိဘူတစိတ္တော’’တိ။ ဗျာပါဒေါ ဟိ ဝိသံ ဝိယ လောဟိတဿ စိတ္တံ ပူတိဘာဝံ ဇနေတိ။ ဒေါသေန ဒုဋ္ဌစိတ္တသင်္ကပ္ပောတိ ဝိသေန ဝိယ သပ္ပိအာဒိကောပေန ဒူသိတစိတ္တသင်္ကပ္ပော။ ဃာတီယန္တူတိ ဟနီယန္တု။ ဝဓံ ပါပုဏန္တူတိ မရဏံ ပါပုဏန္တု။ မာ ဝါ အဟေသုန္တိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ န ဟောန္တု။ တေနာဟ ‘‘ကိဉ္စိပိ မာ အဟေသု’’န္တိ၊ အနဝသေသဝိနာသံ ပါပုဏန္တူတိ အတ္ထော။ ဟညန္တူတိ အာဒိစိန္တနေနေဝါတိ ဧကန္တတော ဝိနာသစိန္တာယ ဧဝ။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကောတိ အယောနိသော ဥပ္ပန္နဒိဋ္ဌိကော။ သော စ ဧကန္တတော ကုသလပဋိပက္ခဒိဋ္ဌိကောတိ အာဟ ‘‘အကုသလဒဿနော’’တိ။ ဝိပလ္လတ္ထဒဿနောတိ ဓမ္မတာယ ဝိပရိယာသဂ္ဂါဟီ။ နတ္ထိ ဒိန္နန္တိ ဒေယျဓမ္မသီသေန ဒါနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒိန္နဿ ဖလာဘာဝံ သန္ဓာယ ဝဒတီ’’တိ။ ဒိန္နံ ပန အန္နာဒိဝတ္ထုံ ကထံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဧသ နယော ‘‘ယိဋ္ဌံ ဟုတ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ။ မဟာယာဂေါတိ သဗ္ဗသာဓာရဏံ မဟာဒါနံ။ ပဟေဏကသက္ကာရောတိ ပါဟုနကာနံ ကတ္တဗ္ဗသက္ကာရော။ ဖလန္တိ အာနိသံသဖလဉ္စ နိဿန္ဒဖလဉ္စ။ ဝိပါကောတိ သဒိသံ ဖလံ။ ပရလောကေ ဌိတဿ အယံ လောကော နတ္ထီတိ ပရလောကေ ဌိတဿ ကမ္မုနာ လဒ္ဓဗ္ဗော အယံ လောကော န ဟောတိ။ ဣဓလောကေ ဌိတဿပိ ပရလောကော နတ္ထီတိ ဣဓလောကေ ဌိတဿ ကမ္မုနာ လဒ္ဓဗ္ဗော ပရလောကော န ဟောတိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘သဗ္ဗေ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တီ’’တိ ။ ဣမေ သတ္တာ ယတ္ထ ယတ္ထ ဘဝယောနိဂတိအာဒီသု ဌိတာ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တိ နိရုဒယဝိနာသဝသေန ဝိနဿန္တိ။ ဖလာဘာဝဝသေနာတိ မာတာပိတူသု သမ္မာပဋိပတ္တိမိစ္ဆာပဋိပတ္တီနံ ဖလဿ အဘာဝဝသေန ‘‘နတ္ထိ မာတာ၊ နတ္ထိ ပိတာ’’တိ ဝဒတိ၊ န မာတာပိတူနံ၊ နာပိ တေသု သမ္မာပဋိပတ္တိမိစ္ဆာပဋိပတ္တီနံ အဘာဝဝသေန တေသံ လောကပစ္စက္ခတ္တာ။ ဗုဗ္ဗုဠကဿ ဝိယ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပာဒေါ နာမ ကေဝလောဝ၊ န စဝိတွာ အာဂမနပုဗ္ဗကောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘စဝိတွာ ဥပပဇ္ဇနကသတ္တာ နာမ နတ္ထီတိ ဝဒတီ’’တိ။ သမဏေန နာမ ယာထာဝတော ဇာနန္တေန ကဿစိ ကိဉ္စိ အကထေတွာ သညတေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အညထာ အဟောပုရိသိကာ နာမ သိယာ၊ ကိံ ပရော ပရဿ ကရိဿတိ၊ တထာ အတ္တနော သမ္ပာဒနဿ ကဿစိ အဝသရော ဧဝ နတ္ထိ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇနတောတိ အာဟ ‘‘ယေ ဣမဉ္စ…ပေ… ပဝေဒေန္တီ’’တိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနာ ဗျပဒေသေန။ ဒသဝတ္ထုကာတိ ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာနိ ဒသ ဝတ္ထူနိ ဧတိဿာတိ ဒသဝတ္ထုကာ။

၄၄၁။ အနဘိဇ္ဈာဒယော ဟေဋ္ဌာ အတ္ထတော ပကာသိတတ္တာ ဥတ္တာနတ္ထာယေဝ။

၄၄၂။ သဟ ဗျယတိ ဂစ္ဆတီတိ သဟဗျော၊ သဟဝတ္တနကော၊ တဿ ဘာဝေါ သဟဗျတာ၊ သဟပဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘သဟဘာဝံ ဥပဂစ္ဆေယျ’’န္တိ။ ဗြဟ္မာနံ ကာယော သမူဟောတိ ဗြဟ္မကာယော၊ တပ္ပရိယာပန္နတာယ တတ္ထ ဂတာတိ ဗြဟ္မကာယိကာ။ ကာမံ စေတာယ သဗ္ဗဿပိ ဗြဟ္မနိကာယဿ သမညာယ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ‘‘အာဘာန’’န္တိအာဒိနာ ပန ဒုတိယဇ္ဈာနဘူမိကာဒီနံ ဥပရိ ဂဟိတတ္တာ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယေန တဒဝသေသာနံ အယံ သမညာတိ အာဟ ‘‘ဗြဟ္မကာယိကာနံ ဒေဝါနန္တိ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိဒေဝါန’’န္တိ။ အာဘာ နာမ ဝိသုံ ဒေဝါ နတ္ထိ၊ ပရိတ္တာဘာဒီနံယေဝ ပန အာဘာဝန္တတာသာမညေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တံ ဧတံ အဓိဝစနံ၊ ယဒိဒံ ‘‘အာဘာ’’တိ ယထာ ‘‘ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇဗြဟ္မပုရောဟိတမဟာဗြဟ္မာနံ ဗြဟ္မကာယိကာ’’တိ။ ပရိတ္တာဘာနန္တိအာဒိ ပနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အပ္ပမာဏာဘာနံ ဒေဝါနံ အာဘဿရာနံ ဒေဝါနန္တိ ဣမံ ပါဠိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧကတော အဂ္ဂဟေတွာတိ အာဘာတိ ဝါ၊ ဧကတ္တကာယနာနတ္တသညာတိ ဝါ ဧကတော အဂ္ဂဟေတွာ။ တေသံယေဝါတိ အာဘာတိ ဝုတ္တဒေဝါနံယေဝ။ ဘေဒတော ဂဟဏန္တိ ကာရဏဿ ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နတာဒဿနဝသေန ပရိတ္တာဘာဒိဂ္ဂဟဏံ။ ဣတိ ဘဂဝါ အာသဝက္ခယံ ဒဿေတွာတိ ဧဝံ ဘဂဝါ ဓမ္မစရိယံ၊ သမစရိယံ၊ ဝဋ္ဋနိဿိတံ သုဂတိဂါမိပဋိပဒံ၊ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတံ အာသဝက္ခယဂါမိပဋိပဒံ ကတွာ တိဘဝဘဉ္ဇနတော အာသဝက္ခယံ ဒဿေတွာ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသိ။

ဣဓ ဌတွာတိ ဣမသ္မိံ ဓမ္မစရိယာသမစရိယာယ နိဒ္ဒေသေ ဌတွာ။ ဒေဝလောကာ သမာနေတဗ္ဗာတိ ဆဗ္ဗီသတိပိ ဒေဝလောကာ သမောဓာနေတဗ္ဗာ။ ဝီသတိ ဗြဟ္မလောကာတိ တံတံဘဝပရိယာပန္နနိကာယဝသေန ဝီသတိ ဗြဟ္မလောကာ၊ ဝီသတိ ဗြဟ္မနိကာယာတိ အတ္ထော။ ဒသကုသလကမ္မပထေဟီတိ ယထာရဟံ ဒသကုသလကမ္မပထေဟိ ကမ္မူပနိဿယပစ္စယဘူတေဟိ ကေဝလံ ဥပနိဿယဘူတေဟိ စ နိဗ္ဗတ္တိ ဒဿိတာ။

တိဏ္ဏံ သုစရိတာနန္တိ တိဏ္ဏံ ကာမာဝစရသုစရိတာနံ။ ကာမာဝစရဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ မနောသုစရိတာပေက္ခာယ။ ဝိပါကေနေဝါတိ ဣမိနာ ဝိပါကုပ္ပာဒေနေဝ နိဗ္ဗတ္တိ ဟောတိ၊ န ဥပနိဿယတာမတ္တေနာတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဥပနိဿယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဒသ ကုသလကမ္မပထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယာဒီနိ ဘာဝေတွာတိအာဒီသုပိ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ဥပနိဿယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ နနု ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၁) – ‘‘ပဌမေန ဈာနေန နီဝရဏာနံ ပဟာနံ သီလံ၊ ဝေရမဏိ သီလံ၊ စေတနာ သီလံ၊ သံဝရော သီလံ၊ အဝီတိက္ကမော သီလ’’န္တိအာဒိနာ သဗ္ဗေသုပိ ဈာနေသု သီလံ ဥဒ္ဓဋန္တိ တဿ ဝသေန ဥပရိဒေဝလောကာနမ္ပိ ဝိပါကေန နိဗ္ဗတ္တိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ? န၊ တဿ ပရိညာယ ဒေသနတ္တာ၊ ပရိညာယ ဒေသနတာ စဿ ‘‘ယတ္ထ စ ပဟာန’’န္တိအာဒိနာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၈၃၇၊ ၈၃၉) ပကာသိတာ ဧဝ။ တထာ ဟိ ဣဓာပိ ‘‘ဒသ ကုသလကမ္မပထာ ဟိ သီလ’’န္တိအာဒိနာ သီလဿ ရူပါရူပဘဝါနံ ဥပနိဿယတာ ဝိဘာဝိတာ၊ န နိဗ္ဗတ္တကတာယ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဘာဝနာလက္ခဏာယ ဓမ္မစရိယာယ ဘဝဝိသေသေ ဝိဘဇိယမာနေ အသညဘဝေါ န ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘အသညဘဝေါပန…ပေ… န နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ။ ဗာဟိရကာ ဟိ အယထာဘူတဒဿိတာယ အသညဘဝံ ဘဝဝိပ္ပမောက္ခံ မညမာနာ တဒုပဂဇ္ဈာနံ ဘာဝေတွာ အသညေသု နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဗြဟ္မဇာလဋ္ဌကထာယံ တံသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၈-၇၃၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၆၈-၇၃) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သာလေယျကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ ဝေရဉ္ဇကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၄၄။ ဝေရဉ္ဇဝါသိနောတိ ဝေရဉ္ဇဂါမဝါသိနော။ ကေစိ ပန ‘‘ဝိဝိဓရဋ္ဌဝါသိနော ဝေရဉ္ဇကာ’’တိ ဧတမတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ တေသံ မတေန ‘‘ဝေရဇ္ဇကာ’’တိ ပါဠိယာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ အနိယမိတကိစ္စေနာတိ ‘‘ဣမိနာ နာမာ’’တိ ဧဝံ န နိယမိတေန ကိစ္စေန။ အယံ ဝိသေသောတိ အယံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဓမ္မာဓိဋ္ဌာနကတော ဣမေသု ဒွီသု သုတ္တေသု ဒေသနာယ ဝိသေသော၊ အတ္ထော ပန ဒေသနာနယော စ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ အဝိသိဋ္ဌောတိ ဒဿေတိ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ ကတ္ထစိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဒေသနံ ဒေသေတိ၊ ကတ္ထစိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနန္တိ? ဒေသနာဝိလာသတော ဝေနေယျဇ္ဈာသယတော စ။ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော၊ တေ ယထာရုစိ ကတ္ထစိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ၊ ကတ္ထစိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ ယေ ပန ဝေနေယျာ သာသနက္ကမံ အနောတိဏ္ဏာ၊ တေသံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဒေသနံ ဒေသေန္တိ။ ယေ ဩတိဏ္ဏာ၊ တေသံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ။ သမ္မုတိသစ္စဝိသယာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ၊ ဣတရာ ပရမတ္ထသစ္စဝိသယာ။ ပုရိမာ ကရုဏာနုကူလာ၊ ဣတရာ ပညာနုကူလာ။ သဒ္ဓါနုသာရိဂေါတ္တာနံ ဝါ ပုရိမာ။ တေ ဟိ ပုဂ္ဂလပ္ပမာဏာ၊ ပစ္ဆိမာ ဓမ္မာနုသာရီနံ။ သဒ္ဓါစရိတတာယ ဝါ လောကာဓိပတီနံ ဝသေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ၊ ပညာစရိတတာယ ဓမ္မာဓိပတီနံ ဝသေန ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာ။ ပုရိမာ စ နေယျတ္ထာ၊ ပစ္ဆိမာ နီတတ္ထာ။ ဣတိ ဘဂဝါ တံ တံ ဝိသေသံ အဝေက္ခိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဒုဝိဓံ ဒေသနံ ဒေသေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝေရဉ္ဇကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ မဟာဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၄၉။ ဂရုဘာဝေါ ဂါရဝံ၊ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုကရဏီယတာ။ သဟ ဂါရဝေနာတိ သဂါရဝေါ၊ ဂရုနာ ကိသ္မိဉ္စိ ဝုတ္တေ ဂါရဝဝသေန ပတိဿဝနံ ပတိဿဝေါ၊ သဟ ပတိဿဝေန သပ္ပတိဿဝေါ၊ ပတိဿဝဘူတံ တံသဘာဂဉ္စ ယံ ကိဉ္စိ ဂရုကရဏံ။ သဂါရဝေ သပ္ပတိဿဝစနံ သဂါရဝသပ္ပတိဿဝစနံ။ ဂရုကရဏံ ဝါ ဂါရဝေါ၊ သဂါရဝဿ သပ္ပတိဿဝစနံ သဂါရဝသပ္ပတိဿဝစနံ။ ဧတေန သဘာဝေနေဝ သဂါရဝဿ တထာပဝတ္တံ ဝစနန္တိ ဒဿေတိ။ အညတ္ထ ဒု-သဒ္ဒေါ ဂရဟတ္ထောပိ ဟောတိ ‘‘ဒုက္ခံ ဒုပ္ပုတ္တော’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ ဣဓ ပန သော န သမ္ဘဝတိ ကုစ္ဆိတာယ ပညာယ အဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘ပညာယ ဒုဋ္ဌံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ဒုဿီလော’’တိအာဒီသု ဝိယ အဘာဝတ္ထော ဒု-သဒ္ဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပညော နိပ္ပညောတိ အတ္ထော’’တိ။ ကိတ္တကေနာတိ ကေန ပရိမာဏေန။ တံ ပန ပရိမာဏံ ယသ္မာ ပရိမေယျဿ အတ္ထဿ ပရိစ္ဆိန္ဒနံ ဟောတိ၊ နု-သဒ္ဒေါ စ ပုစ္ဆာယ ဇောတကော၊ တသ္မာ ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါတိ ကာရဏပရိစ္ဆေဒပုစ္ဆာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိတ္တကေန နု ခေါ ဧဝံ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကာရဏပရိစ္ဆေဒပုစ္ဆာ’’တိ ဣမိနာ ‘‘ကိတ္တာဝတာ’’တိ သာမညတော ပုစ္ဆာဘာဝေါ ဒဿိတော၊ န ဝိသေသတော၊ တဿ ပုစ္ဆာဝိသေသဘာဝဉာပနတ္ထံ မဟာနိဒ္ဒေသေ အာဂတာ သဗ္ဗာဝ ပုစ္ဆာ အတ္ထုဒ္ဓါရနယေန ဒဿေတိ ‘‘ပုစ္ဆာ စ နာမာ’’တိအာဒိနာ။ အဒိဋ္ဌံ ဇောတီယတိ ဧတာယာတိ အဒိဋ္ဌဇောတနာ၊ ပုစ္ဆာ။ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ သာကစ္ဆာဝသေန ဝိနိစ္ဆယကရဏံ။ ဝိမတိ ဆိဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ။ အနုမတိယာ ပုစ္ဆာ အနုမတိပုစ္ဆာ။ ‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိပုစ္ဆာယ ဟိ ‘‘ကိံ တုမှာကံ အနုမတီ’’တိ အနုမတိ ပုစ္ဆိတာ ဟောတိ။ ကထေတုံ ကမျတာယ ပုစ္ဆာ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ။

လက္ခဏန္တိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော ယော ကောစိ သဘာဝေါ။ အညာတန္တိ ယေန ကေနစိ ဉာဏေန အညာတဘာဝံ အာဟ။ အဒိဋ္ဌန္တိ ဒဿနဘူတေန ပစ္စက္ခံ ဝိယ အဒိဋ္ဌတံ။ အတုလိတန္တိ ‘‘ဧတ္တကံ ဣဒ’’န္တိ တုလနဘူတေန အတုလိတတံ။ အတီရိတန္တိ တီရဏဘူတေန အကတဉာဏကိရိယာသမာပနတံ။ အဝိဘူတန္တိ ဉာဏဿ အပါကဋဘာဝံ။ အဝိဘာဝိတန္တိ ဉာဏေန အပါကဋီကတဘာဝံ။ ဣဓ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ အဓိပ္ပေတာ၊ န အဒိဋ္ဌဇောတနာ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ စာတိ။

ကထမယံ အတ္ထော ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ထေရော ဟီ’’တိအာဒိ။ သယံ ဝိနိစ္ဆိနန္တောတိ သယမေဝ တေသံ ပဉှာနံ အတ္ထံ ဝိသေသေန နိစ္ဆိနန္တော။ ဣဒံ သုတ္တန္တိ ဣဒံ ပဉ္စဝီသတိပဉှပဋိမဏ္ဍိတသုတ္တံ၊ န ယံ ကိဉ္စိ အနဝသေသေနေဝ မတ္ထကံ ပါပေသီတိ။ ‘‘သယမေဝ ပဉှံ သမုဋ္ဌာပေတွာ သယံ ဝိနိစ္ဆိနန္တော’’တိ ဧတ္ထ စတုက္ကောဋိကံ ဘဝတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကစ္စော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဉှံ သမုဋ္ဌာပေတုံယေဝ သက္ကောတီတိ ပုစ္ဆနဝိဓိံယေဝ ဇာနာတိ။ န နိစ္ဆေတုန္တိ နိစ္ဆေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဝိဿဇ္ဇနဝိဓိံ န ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဝိသေသဋ္ဌာနန္တိ အညေဟိ အသဒိသဋ္ဌာနံ။ ထေရေန သဒိသောတိ ထေရေန သဒိသော သာဝကော နတ္ထိ။

သံသန္ဒိတွာတိ သံယောဇေတွာ သမာနံ ကတွာ၊ ယထာ တတ္ထ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဝတ္တံ၊ တထာ တံ အဝိလောမေတွာတိ အတ္ထော။ လီဠာယန္တောတိ လီဠံ ကရောန္တော။ ဓမ္မကထိကတာယ အဂ္ဂဘာဝပ္ပတ္တိယာ တတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏတာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဝိယ စတုန္နံ ပရိသာနံ ဂမနံ ဂဏှန္တော ဓမ္မကထံ ကထေတိ။

ဣတော ဝါ ဧတ္တော ဝါ အနုက္ကမိတွာတိ ဥဂ္ဂဟိတကထာမဂ္ဂတော ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဤသကမ္ပိ အနုက္ကမိတွာ ဥဂ္ဂဟိတနိယာမေနေဝါတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ယဋ္ဌိကောဋိ’’န္တိအာဒိ။ ဧကပဒိကန္တိ ဧကပဒနိက္ခေပမတ္တံ။ ဒဏ္ဍကသေတုန္တိ ဧကဒဏ္ဍကမယံ သေတုံ။ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ သုတ္တပဒါနံ အာဟရဏေန တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဟေဋ္ဌုပရိယံ ကရောန္တော။ ဇာတဿရသဒိသဉ္စ ဂါထံ၊ သုတ္တပဒံ ဝါ နိက္ခိပိတွာ တတ္ထ နာနာဥပမာကာရဏာနိ အာဟရန္တော တာနိ စ တေဟိ သုတ္တပဒေဟိ ဗောဓေန္တော သမုဋ္ဌာပေန္တော ‘‘ဇာတဿရေ ပဉ္စဝဏ္ဏာနိ ကုသုမာနိ ဖုလ္လာပေန္တော ဝိယ သိနေရုမတ္ထကေ ဝဋ္ဋိသဟဿံ ဇာလေန္တော ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တော။

ဧကပဒုဒ္ဓါရေတိ ဧကသ္မိံ ပဒုဒ္ဓါရဏက္ခဏေ။ ပဒဝသေန သဋ္ဌိ ပဒသတသဟဿာနိ ဂါထာဝသေန ပန္နရသ ဂါထာသဟဿာနိ။ အာကဍ္ဎိတွာ ဂဏှန္တော ဝိယာတိ ပစ္စေကံ ပုပ္ဖာနိ အနောစိနိတွာ ဝလ္လိမေဝ အာကဍ္ဎိတွာ ဧကဇ္ဈံ ပုပ္ဖာနိ ကတွာ ဂဏှန္တော ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနေဝါ’’တိ။ ဂတိမန္တာနန္တိ အတိသယာယ ဉာဏဂတိယာ ယုတ္တာနံ။ ဓိတိမန္တာနန္တိ ဓာရဏဗလေန ယုတ္တာနံ။

အနန္တနယုဿဒန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နဘာသိတတ္ထနိဗ္ဗာနဝိပါကကိရိယာဒိဝသေန အနန္တပဘေဒေ ဝိသယေ ပဝတ္တိယာ အနန္တနယေဟိ ဥဿန္နံ ဥပစိတံ။ စတုရောဃနိတ္ထရဏတ္ထိကာနံ တိတ္ထေ ဌပိတနာဝါ ဝိယာတိ ယောဇနာ။ သဟဿယုတ္တအာဇညရထောတိ ဝေဇယန္တရထံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

ယသ္မာ ပုစ္ဆာယံ ဗျာပနိစ္ဆာနယေန ‘‘ဒုပ္ပညော ဒုပ္ပညော’’တိ အာမေဍိတဝသေန ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ပုစ္ဆာသဘာဂေန ‘‘နပ္ပဇာနာတိ နပ္ပဇာနာတီ’’တိ အာမေဍိတဝသေနေဝါဟ။ တတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ နပ္ပဇာနာတိ၊ တသ္မာ ဒုပ္ပညောတိဝုစ္စတီ’’တိ အာဟ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ဣဒံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ။ တဉ္စ ခေါ ရုပ္ပနံ ဝေဒိယနံ သဉ္ဇာနနံ အဘိသင်္ခရဏံ ဝိဇာနနန္တိ သင်္ခေပတော ဧတ္တကံ။ ဣတော ဥဒ္ဓံ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ နာမ နတ္ထီတိ ယာထာဝသရသလက္ခဏတော ပဝတ္တိက္ကမတော စေဝ ပီဠနသင်္ခတသန္တာပဝိပရိဏာမလက္ခဏတော စ ယထာဘူတံ အရိယမဂ္ဂပညာယ နပ္ပဇာနာတိ။ အဝသေသပစ္စယသမာဂမေ ဥဒယတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သွာယံ သမုဒယော သံသာရပဝတ္တိဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တိဒုက္ခပဘာဝိကာ’’တိ၊ ဒုက္ခသစ္စဿ ဥပ္ပာဒိကာတိ အတ္ထော။ ယာထာဝသရသလက္ခဏတောတိ ယထာဘူတံ အနုပစ္ဆေဒကရဏရသတော စေဝ သမ္ပိဏ္ဍနနိဒါနသံယောဂပလိဗောဓလက္ခဏတော စ။

ဣဒံ နာမ ဌာနံ ပတွာတိ ဣဒံ နာမ အပ္ပဝတ္တိကာရဏံ အာဂမ္မ။ နိရုဇ္ဈတီတိ အနုပ္ပာဒနိရောဓဝသေန နိရုဇ္ဈတိ၊ တေနာဟ ‘‘ဥဘိန္နံ အပ္ပဝတ္တီ’’တိ။ ယာထာဝသရသလက္ခဏတောတိ ယထာဘူတံ အစ္စုတိရသတော စေဝ နိဿရဏဝိဝေကာသင်္ခတာမတလက္ခဏတော စ။ အယံ ပဋိပဒါတိ အယံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိကာ သမောဓာနလက္ခဏာ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ ပဋိပဒါ။ ဒုက္ခနိရောဓံ ဂစ္ဆတီတိ ဒုက္ခနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန ဂစ္ဆတိ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတိ။ ယာထာဝသရသလက္ခဏတောတိ ယထာဘူတံ ကိလေသပ္ပဟာနကရဏသရသတော စေဝ နိယျာနဟေတုဒဿနာဓိပတေယျလက္ခဏတော စ နပ္ပဇာနာတိ။ အနန္တရဝါရေတိ ဒုတိယဝါရေ။ ဣမိနာဝ နယေနာတိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဧတ္တကံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပဌမဝါရေ ဝုတ္တနယေန။ တတ္ထ ဟိ ဒုပ္ပညနိဒ္ဒေသတ္တာ ပဇာနနပဋိက္ခေပဝသေန ဒေသနာ အာဂတာ၊ ဣဓ ပညဝန္တနိဒ္ဒေသတ္တာ ပဇာနနဝသေနာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ဧတ္ထာတိ ဒုတိယဝါရေ။

သဝနတောတိ ကမ္မဋ္ဌာနဿ သဝနတော ဥဂ္ဂဏှာတိ။ ဂန္ထသဝနမုခေန ဟိ တဒတ္ထဿ ဥဂ္ဂဟဏံ။ ဌပေတွာ တဏှန္တိအာဒိ တဿ ဥဂ္ဂဟဏာကာရနိဒဿနံ။ အဘိနိဝိသတီတိ ဝိပဿနာဘိနိဝေသဝသေန အဘိနိဝိသတိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ ပဋ္ဌပေတိ။ နော ဝိဝဋ္ဋေတိ ဝိဝဋ္ဋေ အဘိနိဝေသော န ဟောတိ အဝိသယတ္တာ။ အယန္တိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကော။

ပဉ္စက္ခန္ဓာတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ခန္ဓဝသေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသဿ စက္ခာဒိဝသေန ဝေဒနာဒိဝသေန စ သတိပိ အနေကဝိဓတ္တေ သုကရံ သုဝိညေယျန္တိ စတုဓာတုမုခေန တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနဝသေန ဩတရိတွာ’’တိ အာဟ။ ရူပန္တိ ဝဝတ္ထပေတီတိ ရုပ္ပနဋ္ဌေန ရူပန္တိ အသင်္ကရတော ပရိစ္ဆိန္ဒတိ။ တဒါရမ္မဏာတိ တံ ရူပံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တနကာ။ နာမန္တိ ဝေဒနာဒိစတုက္ကံ နမနဋ္ဌေန နာမန္တိ ဝဝတ္ထာပေတိ။ ယမကတာလက္ခန္ဓံ ဘိန္ဒန္တော ဝိယ ယမကံ ဘိန္ဒိတွာ ‘‘အရူပံ၊ ရူပဉ္စာ’’တိ ဒွေဝ ဣမေ ဓမ္မာ၊ န ဧတ္ထ ကောစိ အတ္တာ ဝါ အတ္တနိယံ ဝါတိ နာမရူပံ ဝဝတ္ထပေတိ ပရိစ္ဆိန္ဒတိ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ ဒဿိတာ။ တံ ပနေတံ နာမရူပံ န အဟေတုကံ။ ယသ္မာ သဗ္ဗံ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒါ စ နတ္ထိ၊ တသ္မာ သဟေတုကံ။ ကီဒိသေန ဟေတုနာ? န ဣဿရာဒိဝိသမဟေတုနာ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၄၄၇) ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ သဟေတုကတ္တာ ဧဝ သပစ္စယံ။ အဝိဇ္ဇာဒယောတိ အဝိဇ္ဇာတဏှုပါဒါနကမ္မာဟာရာဒယော။ ဧဝန္တိ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အဝိဇ္ဇာဒိကေ ပစ္စယေ စေဝ ရူပဝေဒနာဒိကေ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မေ စ ဝဝတ္ထပေတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အဝိဇ္ဇာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော၊ တဏှာသမုဒယာ ရူပသမုဒယော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၅၀)။ ဧတ္တာဝတာ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။

ဟုတွာတိ ဟေတုပစ္စယသမဝါယေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ။ အဘာဝဋ္ဌေနာတိ တဒနန္တရမေဝ ဝိနဿနဋ္ဌေန။ အနိစ္စာတိ အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ။ အနိစ္စလက္ခဏံ အာရောပေတီတိ တေသု ပဉ္စသု ခန္ဓေသု အနိစ္စတာသင်္ခါတံ သာမညလက္ခဏံ နိရောပေတိ။ တတောတိ အနိစ္စလက္ခဏာရောပနတော ပရံ၊ တတော ဝါ အနိစ္စဘာဝတော။ ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠနာကာရေနာတိ ဥပ္ပာဒနိရောဓေဟိ ပတိ ပတိ အဘိက္ခဏံ ပီဠနာကာရေန ဟေတုနာ ဒုက္ခာ အနိဋ္ဌာ၊ ဒုက္ခမာ ဝါ။ အဝသဝတ္တနာကာရေနာတိ ကဿစိ ဝသေန အဝသဝတ္တနာကာရေန။ အနတ္တာတိ န သယံ အတ္တာ၊ နာပိ နေသံ ကောစိ အတ္တာ အတ္ထီတိ အနတ္တာတိ။ တိလက္ခဏံအာရောပေတွာတိ ဧဝံ အနိစ္စဿ ဒုက္ခဘာဝတော၊ ဒုက္ခဿ စ အနတ္တဘာဝတော ခန္ဓပဉ္စကေ တိဝိဓမ္ပိ သာမညလက္ခဏံ အာရောပေတွာ။ သမ္မသန္တောတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏုပ္ပတ္တိယာ ဥပ္ပန္နေ ဝိပဿနုပက္ကိလေသေ ပဟာယ မဂ္ဂါမဂ္ဂံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော ဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ လောကုတ္တရမဂ္ဂံ ပါပုဏာတိ။

ဧကပဋိဝေဓေနာတိ ဧကေနေဝ ဉာဏေန ပဋိဝိဇ္ဈနေန။ ပဋိဝေဓော ပဋိဃာတာဘာဝေန ဝိသယေ နိဿင်္ဂစာရသင်္ခါတံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနံ။ အဘိသမယော အဝိရဇ္ဈိတွာ အဓိဂမနသင်္ခါတော အဝဗောဓော။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဧတ္တံ ဒုက္ခံ၊ န ဣတော ဘိယျော’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ယာထာဝတော ဇာနနမေဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ပရိညာပဋိဝေဓော၊ ဣဒဉ္စ ယထာ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ ဒုက္ခဿ သရူပါဒိပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ၊ တထာ ပဝတ္တိံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ၊ န ပန မဂ္ဂဉာဏဿ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘တသ္မိဉ္စဿ ခဏေ’’တိအာဒိ။ ပဟီနဿ ပုန အပဟာတဗ္ဗတာယ ပကဋ္ဌံ ဟာနံ စဇနံ သမုစ္ဆိန္ဒနံ ပဟာနံ၊ ပဟာနမေဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ပဟာနပဋိဝေဓော။ အယမ္ပိ ယေန ကိလေသေန အပ္ပဟီယမာနေန မဂ္ဂဘာဝနာယ န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အသတိ စ မဂ္ဂဘာဝနာယ ယော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တဿ ပဒဃာတံ ကရောန္တဿ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တဿ ဉာဏဿ တထာပဝတ္တိယာ ပဋိဃာတာဘာဝေန နိဿင်္ဂစာရံ ဥပါဒါယ ဧဝံ ဝုတ္တော။ သစ္ဆိကိရိယာ ပစ္စက္ခကရဏံ အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကာဒိကေ မုဉ္စိတွာဝ သရူပတော အာရမ္မဏကရဏံ ‘‘ဣဒံ တ’’န္တိ ယာထာဝသဘာဝတော ဂဟဏံ၊ သာ ဧဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓော။ အယမ္ပိ ယဿ အာဝရဏဿ အသမုစ္ဆိန္ဒနတော ဉာဏံ နိရောဓံ အာလမ္ဗိတုံ န သက္ကောတိ၊ တဿ သမုစ္ဆိန္ဒနတော တံ သရူပတော ဝိဘာဝိတမေဝ ပဝတ္တတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တော။

ဘာဝနာ ဥပ္ပာဒနာ ဝဍ္ဎနာ စ။ တတ္ထ ပဌမမဂ္ဂေ ဥပ္ပာဒနဋ္ဌေန ဘာဝနာ၊ ဒုတိယာဒီသု ဝဍ္ဎနဋ္ဌေန၊ ဥဘယတ္ထာပိ ဝါ ဥဘယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဌမမဂ္ဂေါပိ ဟိ ယထာရဟံ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယံ ပဝတ္တံ ပရိဇာနနာဒိံ ဝဍ္ဎေန္တော ပဝတ္တောတိ တတ္ထာပိ ဝဍ္ဎနဋ္ဌေန ဘာဝနာတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ ဒုတိယာဒီသုပိ အပ္ပဟီနကိလေသပ္ပဟာနတော ပုဂ္ဂလန္တရသာဓနတော စ ဥပ္ပာဒနဋ္ဌေန ဘာဝနာ၊ သာ ဧဝ ဝုတ္တနယေန ပဋိဝေဓောတိ ဘာဝနာပဋိဝေဓော။ အယမ္ပိ ယထာ ဉာဏေ ပဝတ္တေ ပစ္ဆာ မဂ္ဂဓမ္မာနံ သရူပပရိစ္ဆေဒေ သမ္မောဟော န ဟောတိ၊ တထာ ပဝတ္တိံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တော။ တိဋ္ဌန္တု တာဝ ယထာဓိဂတာ မဂ္ဂဓမ္မာ၊ ယထာပဝတ္တေသု ဖလေသုပိ အယံ ယထာဓိဂတသစ္စဓမ္မေသု ဝိယ ဝိဂတသမ္မောဟောဝ ဟောတိ သေက္ခောပိ သမာနော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော ပတ္တဓမ္မော ဝိဒိတဓမ္မော ပရိယောဂါဠှဓမ္မော’’တိ (မဟာဝ။ ၂၇)။ ယထာ စဿ ဓမ္မာ တာသံ ဇောတိတာ ယထာဓိဂတသစ္စဓမ္မာဝလမ္ဗိနိယော မဂ္ဂဝီထိတော ပရတော မဂ္ဂဖလပဟီနာဝသိဋ္ဌကိလေသနိဗ္ဗာနာနံ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပဝတ္တန္တိ။ ဒုက္ခသစ္စဓမ္မာ ဟိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒယော။ အယဉ္စ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပရိညာဘိသမယေနာတိအာဒီသုပိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာ။ ကိစ္စတောတိ အသမ္မောဟတော။ နိရောဓံ အာရမ္မဏတောတိ ဧတ္ထ ‘‘အာရမ္မဏတောပီ’’တိ ပိ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော နိရောဓေပိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဿ လဗ္ဘနတော။ ဧတဿာတိ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ပုဂ္ဂလဿ။

ပညဝါတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော နိပ္ပရိယာယတော ပညဝန္တတာယ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ပါဠိတောတိ ဓမ္မတော။ အတ္ထတောတိ အဋ္ဌကထာတော။ အနုသန္ဓိတောတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သုတ္တေ တံတံအနုသန္ဓိတော။ ပုဗ္ဗာပရတောတိ ပုဗ္ဗေနာပရဿ သံသန္ဒနတော။ သင်္ဂီတိက္ကမေန စေတ္ထ ပုဗ္ဗာပရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံတံဒေသနာယမေဝ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂေန အပရဘာဂဿ သံသန္ဒနတော။ ဝိညာဏစရိတောတိ ဝိဇာနနစရိတော ဝီမံသနစရိတော တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဝိစာရဏာစာရဝေပုလ္လတော။ ပညဝါတိ န ဝတ္တဗ္ဗော မဂ္ဂေနာဂတာယ ပညာယ အဘာဝတော။ အဇ္ဇ အဇ္ဇေဝ အရဟတ္တန္တိ ဣတ္တရံ အတိခိပ္ပမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ပညဝါပက္ခံ ဘဇတိ သေက္ခပရိယာယသဗ္ဘာဝတော။ သုတ္တေ ပန ပဋိဝေဓောဝ ကထိတော သစ္စာဘိသမယဝသေန အာဂတတ္တာ။

ဧသာတိ အနန္တရေ ဝုတ္တော အရိယပုဂ္ဂလော။ ကမ္မကာရကစိတ္တန္တိ ဘာဝနာကမ္မဿ ပဝတ္တနကစိတ္တံ ။ သုခဝေဒနမ္ပိ ဝိဇာနာတီတိ ကော ဝေဒိယတိ၊ ကဿ ဝေဒနာ၊ ကိံကာရဏာ ဝေဒနာ၊ သောပိ ကဿစိ အဘာဝဂ္ဂဟဏမုခေန သုခံ ဝေဒနံ သဘာဝတော သမုဒယတော အတ္ထင်္ဂမတော အဿာဒတော အာဒီနဝတော စ ယထာဘူတံ ပရိစ္ဆိန္ဒန္တော ပရိဂ္ဂဏှန္တော သုခံ ဝေဒနံ ဝိဇာနာတိ နာမ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ယသ္မာ ‘‘သတိပဋ္ဌာနေ’’တိ ဣမိနာ သတိပဋ္ဌာနကထံ ဥပလက္ခေတိ။ တာယ ဟိ တဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တသ္မာ တံသံဝဏ္ဏနာယမ္ပိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃၈၀) ဝုတ္တနယေန တဿတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော ။ ကာမဉ္စေတံ ဝိညာဏံ ဝေဒနာတော အညမ္ပိ အာရမ္မဏံ ဝိဇာနာတိ၊ အနန္တရဝါရေ ပန ရူပမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသဿ ဒဿိတတ္တာ ဣဓ အရူပမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘သုခန္တိပိ ဝိဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ ပုစ္ဆန္တဿ ဝါ အဇ္ဈာသယဝသေန။

သံသဋ္ဌာတိ သမ္ပယုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဧကုပ္ပာဒါဒိလက္ခဏေန သံယောဂဋ္ဌေနာ’’တိ။ ဝိသံသဋ္ဌာတိ ဝိပ္ပယုတ္တာ။ ဘိန္ဒိတွာတိ အညဘူမိကဿ အညဘူမိဒဿနေနေဝ ဝိနာသေတွာ၊ သံဘိန္ဒိတွာ ဝါ။ သံသဋ္ဌဘာဝံ ပုစ္ဆတီတိ တံစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာနံ ပဉ္စဝိညာဏာနံ သံသဋ္ဌဘာဝံ ပုစ္ဆတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ပုစ္ဆာယ အဝသရော ဝိသံသဋ္ဌဘာဝါသင်္ကာယ ဧဝ အဘာဝတော? န၊ စိတ္တုပ္ပာဒန္တရဂတာနံ မဂ္ဂပညာမဂ္ဂဝိညာဏာနံ ဝိပဿနာပညာဝိပဿနာဝိညာဏာနဉ္စ ဝေါမိဿကသံသဋ္ဌဘာဝဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ။ ဝိနိဝဋ္ဋေတွာတိ အညမညတော ဝိဝေစေတွာ။ နာနာကရဏံ ဒဿေတုံ န သက္ကာတိ ဣဒံ ကေဝလံ သံသဋ္ဌဘာဝမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န သဘာဝဘေဒံ၊ သဘာဝဘေဒတော ပန နာနာကရဏံ နေသံ ပါကဋမေဝ။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏတော ဝါ ဝတ္ထုတော ဝါ ဥပ္ပာဒတော ဝါ နိရောဓတော ဝါ’’တိ။ ဣဒါနိ တမေဝ သဘာဝဘေဒံ ဝိသယဘေဒေန သုဋ္ဌု ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တေသံ တေသံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိသယောတိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ဣဿရိယဘူမိ၊ ယေန စိတ္တပညာနံ တတ္ထ တတ္ထ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ ဝုစ္စတိ။

ကာမဉ္စ ဝိပဿနာပိ ပညာဝသေနေဝ ကိစ္စကာရီ၊ မဂ္ဂေါပိ ဝိညာဏသဟိတောဝ၊ န ကေဝလော၊ ယထာ ပန လောကိယဓမ္မေသု စိတ္တံ ပဓာနံ တတ္ထဿ ဓောရယှဘာဝေန ပဝတ္တိသဗ္ဘာဝတော။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ဆဒွါရာဓိပတိ ရာဇာ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၈၁) ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ လောကုတ္တရဓမ္မေသု ပညာ ပဓာနာ ပဋိပက္ခဝိဓမနဿ ဝိသေသတော တဒဓီနတ္တာ။ တထာ ဟိ မဂ္ဂဓမ္မေ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဧဝ ပဌမံ ဂဟိတာ။ အယဉ္စ နေသံ ဝိသယဝသေန ပဝတ္တိဘေဒေါ၊ တထာ စ ပညာပနဝိဓိ န ကေဝလံ ထေရေဟေဝ ဒဿိတော၊ အပိစ ခေါ ဘဂဝတာပိ ဒဿိတောတိ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယတ္ထ ပညာ န လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထ စိတ္တဝသေန ပုစ္ဆနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ ယထာ ‘‘ကိံစိတ္တော တွံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၃၂-၁၃၅)။ ယတ္ထ ပန ပညာ လဗ္ဘတိ၊ တတ္ထာပိ စိတ္တဝသေန ဇောတနာ ဟောတိ ယထာ – ‘‘အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေတိ သန္နိသာဒေတိ ဧကောဒိံ ကရောတိ သမာဒဟတိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၃၂)၊ ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁)။ အဋ္ဌကထာယံ ပန လောကိယဓမ္မေသု စိတ္တဝသေန၊ လောကုတ္တရဓမ္မေသု ပညာဝသေန စောဒနံ ဗျတိရေကမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘ကတမာ တေ ဘိက္ခု ပညာ အဓိဂတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယေဘုယျဝသေန စေတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ကတ္ထစိ လောကိယဓမ္မာ ပညာသီသေနပိ နိဒ္ဒိသီယန္တိ – ‘‘ပဌမဿ ဈာနဿ လာဘိနော ကာမသဟဂတာ သညာမနသိကာရာ သမုဒါစရန္တိ ဟာနဘာဂိနီ ပညာ’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁)။ သညာသီသေနပိ – ‘‘ဥဒ္ဓုမာတကသညာတိ ဝါ သေသရူပါရူပသညာတိ ဝါ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကတ္ထာ၊ ဥဒါဟု နာနတ္ထာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၄၅။ပဒဘာဇနီယဝဏ္ဏနာ)။ တထာ လောကုတ္တရဓမ္မာပိ ကတ္ထစိ စိတ္တသီသေန နိဒ္ဒိသီယန္တိ – ‘‘ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ စိတ္တံ ဘာဝေတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၂၇၇)၊ တထာ ဖဿာဒိသီသေနပိ – ‘‘ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဖဿံ ဘာဝေတိ၊ ဝေဒနံ သညံ စေတနံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၂၇၇)။

စတူသု သောတာပတ္တိယင်္ဂေသူတိ သပ္ပုရိသသေဝနာ၊ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ၊ ယောနိသောမနသိကာရော၊ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီတိ ဣမေသု စတူသု သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ကာရဏေသု။ ကာမံ စေတေသု သတိအာဒယောပိ ဓမ္မာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာဝ တေဟိ ဝိနာ တေသံ အသမ္ဘဝတော၊ တထာပိ စေတ္ထ သဒ္ဓါ ဝိသေသတော ကိစ္စကာရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဒ္ဒေါ ဧဝ ဟိ သပ္ပုရိသေ ပယိရုပါသတိ၊ သဒ္ဓမ္မံ သုဏာတိ၊ ယောနိသော စ မနသိ ကရောတိ၊ အရိယမဂ္ဂဿ စ အနုဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဧတ္ထ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣမိနာ နယေန သေသိန္ဒြိယေသုပိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စတူသု သမ္မပ္ပဓာနေသူတိ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဘာဝနာယ။ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသူတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧတ္ထ စ သောတာပတ္တိယင်္ဂေသု သဒ္ဓါ ဝိယ သမ္မပ္ပဓာနဘာဝနာယ ဝီရိယံ ဝိယ စ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ – ‘‘သတိမာ ဝိနေယျ လောကေ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၆၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၈၄၊ ၄၀၇) ဝစနတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ကိစ္စတော သတိ အဓိကာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သမာဓိကမ္မိကဿ သမာဓိ၊ ‘‘အရိယသစ္စဘာဝနာ ပညာဘာဝနာ’’တိ ကတွာ တတ္ထ ပညာ ပုဗ္ဗဘာဂေ အဓိကာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ပါကဋောယမတ္ထော၊ အဓိဂမက္ခဏေ ပန သမာဓိပညာနံ ဝိယ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဣန္ဒြိယာနံ သဒ္ဓါဒီနံ သမရသတာဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဧတ္ထ သဒ္ဓိန္ဒြိယ’’န္တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ဧတ္ထဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဧဝန္တိ ယံ ဌာနံ၊ တံ ဣန္ဒြိယသမတ္တာဒိံ ပစ္စာမသတိ။ သဝိသယသ္မိံယေဝါတိ အတ္တနော အတ္တနော ဝိသယေ ဧဝ။ လောကိယလောကုတ္တရာ ဓမ္မာ ကထိတာတိ လောကိယဓမ္မာ လောကုတ္တရဓမ္မာ စ တေန တေန ပဝတ္တိဝိသေသေန ကထိတာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သဒ္ဓါပဉ္စမေသု ဣန္ဒြိယေသု သဟ ပဝတ္တမာနေသု တတ္ထ တတ္ထ ဝိသယေ သဒ္ဓါဒီနံ ကိစ္စာဓိကတာယ တဿ တဿေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗတာ ဝုတ္တာ၊ န သဗ္ဗေသံ။ ဧဝံ အညေပိ လောကိယလောကုတ္တရာ ဓမ္မာ ယထာသကံ ဝိသယေ ပဝတ္တိဝိသေသဝသေန ဗောဓိတာတိ။

ဣဒါနိ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ တတ္ထ တတ္ထ အတိရေကကိစ္စတံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြိဒံ ဥပမာသံသန္ဒနံ ရာဇပဉ္စမာ သဟာယာ ဝိယ ဝိမုတ္တိပရိပါစကာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ။ နေသံ ကီဠနတ္ထံ ဧကဇ္ဈံ ဝီထိဩတရဏံ ဝိယ ဣန္ဒြိယာနံ ဧကဇ္ဈံ ဝိပဿနာဝီထိဩတရဏံ။ သဟာယေသု ပဌမာဒီနံ ယထာသကဂေဟေဝ ဝိစာရဏာ ဝိယ သဒ္ဓါဒီနံ သောတာပတ္တိအင်္ဂါဒီနိ ပတွာ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ။ သဟာယေသု ဣတရေသံ တတ္ထ တတ္ထ တုဏှီဘာဝေါ ဝိယ သေသိန္ဒြိယာနံ တတ္ထ တတ္ထ တဒနွယတာ။ တဿ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘူတဿ ဣန္ဒြိယဿ ကိစ္စာနုဂတတာ။ န ဟိ တဒါ တေသံ သသမ္ဘာရပထဝီအာဒီသု အာပါဒီနံ ဝိယ ကိစ္စံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ သဒ္ဓါဒီနံယေဝ ပန ကိစ္စံ ဝိဘူတံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ ပုရေတရံ တထာပစ္စယေဟိ စိတ္တသန္တာနဿ အဘိသင်္ခတတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ဝိပဿနာကမ္မိကဿ ဘာဝနာ ဝိသေသတော ပညုတ္တရာတိ ဒဿနတ္ထံ ရာဇာနံ နိဒဿနံ ကတွာ ပညိန္ဒြိယံ ဝုတ္တံ။ ဣတီတိအာဒိ ယထာဓိဂတဿ အတ္ထဿ နိဂမနံ။

မဂ္ဂဝိညာဏမ္ပီတိ အရိယမဂ္ဂသဟဂတံ အပစယဂါမိဝိညာဏမ္ပိ။ တထေဝ တံ ဝိဇာနာတီတိ သစ္စဓမ္မံ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ နယေနေဝ ဝိဇာနာတိ ဧကစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နတ္တာ မဂ္ဂါနုကူလတ္တာ စ။ ယံ ဝိဇာနာတီတိ ဧတ္ထ ဝိဇာနနပဇာနနာနိ ဝိပဿနာစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာနိ အဓိပ္ပေတာနိ၊ န ‘‘ယံ ပဇာနာတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ မဂ္ဂစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာတိ အာဟ ‘‘ယံ သင်္ခါရဂတ’’န္တိအာဒိ။ တထေဝါတိ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ နယေန။ ဧကစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နတ္တာ ဝိပဿနာဘာဝတော စ သမာနပစ္စယေဟိ သဟ ပဝတ္တိကတာ ဧကုပ္ပာဒတာ၊ တတော ဧဝ ဧကဇ္ဈံ သဟေဝ နိရုဇ္ဈနံ ဧကနိရောဓတာ၊ ဧကံယေဝ ဝတ္ထုံ နိဿာယ ပဝတ္တိ ဧကဝတ္ထုကတာ၊ ဧကံယေဝ အာရမ္မဏံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိ ဧကာရမ္မဏတာ။ ဟေတုမှိ စေတံ ကရဏဝစနံ။ တေန ဧကုပ္ပာဒါဒိတာယ သံသဋ္ဌဘာဝံ သာဓေတိ။ အနဝသေသပရိယာဒါနဉ္စေတံ၊ ဣတော တီဟိပိ သမ္ပယုတ္တလက္ခဏံ ဟောတိယေဝ။

မဂ္ဂပညံသန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ သာ ဟိ ဧကန္တတော ဘာဝေတဗ္ဗာ၊ န ပရိညေယျာ၊ ပညာယ ပန ဘာဝေတဗ္ဗတာယ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ တဂ္ဂတိကာဝ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘တံသမ္ပယုတ္တံ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ ဝိပဿနာပညာယ ဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တနတော တံသမ္ပယုတ္တဝိညာဏမ္ပိ တထေဝ ပဝတ္တတိ၊ တဿ ပန ပရိညေယျဘာဝါနတိဝတ္တနတော ပရိညေယျတာ ဝုတ္တာ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ယမ္ပိ တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ တမ္ပိ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ။

၄၅၀။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ဝေဒနာတိ ဧဝံ သာမညဂ္ဂဟဏေ သတိပိ။ တေဘူမိကသမ္မသနစာရဝေဒနာဝါတိ ဘူမိတ္တယပရိယာပန္နာ၊ တတော ဧဝ သမ္မသနဉာဏဿ ဂေါစရဘူတာ ဝေဒနာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ သဗြဟ္မစာရီနံ ဥပကာရာဝဟဘာဝေန ဒေသနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘စတုရောဃနိတ္ထရဏတ္ထိကာန’’န္တိအာဒိ ။ ဧသ နယော ပညာယပိ။ ဣဓ သုခါဒိသဒ္ဒါ တဒါရမ္မဏဝိသယာတိ ဣမမတ္ထံ သုတ္တေန သာဓေတုံ ‘‘ရူပဉ္စ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကန္တဒုက္ခန္တိ ဧကန္တေနေဝ အနိဋ္ဌံ၊ တတော ဧဝ ဒုက္ခမတာယ ဒုက္ခံ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဒုက္ခဝေဒနာယ အနုပတိတံ၊ ဩတိဏ္ဏဉ္စာတိ ဒုက္ခာနုပတိတံ၊ ဒုက္ခာဝက္ကန္တံ။ သုခေန အနဝက္ကန္တံ အဘဝိဿာတိ ယောဇနာ။ နယိဒန္တိ ဧတ္ထ ဣဒန္တိ နိပါတမတ္တံ။ သာရဇ္ဇေယျုန္တိ သာရာဂံ ဥပ္ပာဒေယျုံ။ သုခန္တိ သဘာဝတော စ ဣဋ္ဌံ။ သာရာဂါ သံယုဇ္ဇန္တီတိ ဗဟလရာဂဟေတု ယထာရဟံ ဒသဟိပိ သံယောဇနေဟိ သံယုဇ္ဇန္တိ။ သံယောဂါ သံကိလိဿန္တီတိ တထာ သံယုတ္တတာယ တဏှာသံကိလေသာဒိဝသေန သံကိလိဿန္တိ၊ ဝိဗာဓီယန္တိ ဥပတာပီယန္တိ စာတိ အတ္ထော။ အာရမ္မဏန္တိ ဣဋ္ဌံ၊ အနိဋ္ဌံ၊ မဇ္ဈတ္တဉ္စ အာရမ္မဏံ ယထာက္ကမံ သုခံ၊ ဒုက္ခံ၊ အဒုက္ခမသုခန္တိ ကထိတံ။ ဧဝံ အဝိသေသေန ပဉ္စပိ ခန္ဓေ သုခါဒိအာရမ္မဏဘာဝေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝေဒနာ ဧဝ သုခါဒိအာရမ္မဏဘာဝေန ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပါကတိကပစုရဇနဝသေနာယံ ကထိတာတိ ကတွာ ‘‘ပုရိမံ သုခံ ဝေဒနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသလာဘီ ပန အနာဂတမ္ပိ သုခံ ဝေဒနံ အာရမ္မဏံ ကရောတေဝ။ ဝုတ္တမေတံ သတိပဋ္ဌာနဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၉)။ ဝေဒနာယ ဟိ အာရမ္မဏံ ဝေဒိယန္တိယာ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော ဝေဒေတီတိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတိ။

သဗ္ဗသညာယာတိ သဗ္ဗာယပိ စတုဘူမိကသညာယ။ သဗ္ဗတ္ထကသညာယာတိ သဗ္ဗသ္မိံ စိတ္တုပ္ပာဒေ ပဝတ္တနကသညာယ။ ဝတ္ထေ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ဝဏ္ဏဓာတုံ သင်္ဂဏှာတိ ။ ပါပေန္တောတိ ဘာဝနံ ဥပစာရံ ဝါ အပ္ပနံ ဝါ ဥပနေန္တော။ ဥပ္ပဇ္ဇနကသညာပီတိ ‘‘နီလံ ရူပံ၊ ရူပါရမ္မဏံ နီလ’’န္တိ ဥပ္ပဇ္ဇနကသညာပိ။

အသဗ္ဗသင်္ဂါဟိကတ္တာတိ သဗ္ဗေသံ ဝေဒနာသညာဝိညာဏာနံ အသင်္ဂဟိတတ္တာ။ တက္ကဂတန္တိ သုတ္တကန္တနကတက္ကမှိ၊ သုတ္တဝတ္တနကတက္ကမှိ ဝါ ဝေဌနဝသေန ဌိတံ။ ပရိဝဋ္ဋကာဒိဂတန္တိ သုတ္တဝေဌနပရိဝဋ္ဋကာဒိဂတံ။ ဝိဿဋ္ဌတ္တာဝ န ဂဟိတာ၊ ယဒဂ္ဂေန ပညာ ဝိညာဏေန သဒ္ဓိံ သမ္ပယောဂံ လဘာပိတာ၊ တဒဂ္ဂေန ဝေဒနာသညာဟိပိ သမ္ပယောဂံ လဘာပိတာ ဧဝါတိ။ တဒေဝ သဉ္ဇာနာတိ သံသဋ္ဌဘာဝတော။

သဉ္ဇာနာတိ ဝိဇာနာတီတိ ဧတ္ထ ‘‘ပဇာနာတီ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ ပဇာနနဝသေနပိ ဝိသေသဿ ဝက္ခမာနတ္တာ။ ဇာနာတီတိ အယံ သဒ္ဒေါ စ လဒ္ဒတောယေဝေတ္ထ အဝိသေသော၊ အတ္ထတော ပန ဝိသေသတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော။ အနေကတ္ထတ္တာ ဟိ ဓာတူနံ တေန အာချာတပဒေန နာမပဒေန စ ဝုတ္တမတ္ထံ ဥပသဂ္ဂပဒံ ဇောတကဘာဝေန ဝိသေသေတိ၊ န ဝါစကဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘တဿပိ ဇာနနတ္ထေ ဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ။ ဧတေန သညာဝိညာဏပညာပဒါနိ အန္တောဂဓဇာနနတ္ထေ ယထာသကံ ဝိသိဋ္ဌဝိသယေ စ နိဋ္ဌာနီတိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သညာ ဟီ’’တိအာဒိ။ သဉ္ဇာနနမတ္တမေဝါတိ ဧတ္ထ မတ္တ-သဒ္ဒေန ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထေန ဝိဇာနနပဇာနနာကာရေ နိဝတ္တေတိ၊ ဧဝ-သဒ္ဒေန ကဒါစိပိ ဣမိဿာ တေ ဝိသေသာ နတ္ထေဝါတိ အဝဓာရေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိညာဏကိစ္စမ္ပိ ကာတုံ အသက္ကောန္တီ သညာ ကုတော ပညာကိစ္စံ ကရေယျာတိ ‘‘လက္ခဏပဋိဝေဓံ ပါပေတုံ န သက္ကောတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ ‘‘မဂ္ဂပါတုဘာဝ’’န္တိ။

အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနံ ဝိညာဏံ န သညာ ဝိယ နီလပီတာဒိမတ္တသဉ္ဇာနနဝသေန ပဝတ္တတိ၊ အထ ခေါ တတ္ထ အညမ္ပိ တာဒိသံ ဝိသေသံ ဇာနန္တမေဝ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဝိညာဏ’’န္တိအာဒိ။ ကထံ ပန ဝိညာဏံ လက္ခဏပဋိဝေဓံ ပါပေတီတိ? ပညာယ ဒဿိတမဂ္ဂေန။ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယ ဟိ အနေကဝါရံ လက္ခဏာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ပဝတ္တမာနာယ ပဂုဏဘာဝတော ပရိစယဝသေန ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေနပိ ဝိပဿနာ သမ္ဘဝတိ၊ ယထာ တံ ပဂုဏဿ ဂန္ထဿ အဇ္ဈယနေ တတ္ထ တတ္ထ ဂတာပိ ဝါရာ န ဥပဓာရီယန္တိ။ ‘‘လက္ခဏပဋိဝေဓ’’န္တိ စ လက္ခဏာနံ အာရမ္မဏကရဏမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပဋိဝိဇ္ဈနံ။ ဥဿက္ကိတွာတိ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာဒိဉာဏပဋိပါဋိယာ အာရဘိတွာ။ မဂ္ဂပါတုဘာဝံ ပါပေတုံ န သက္ကောတိ အသမ္ဗောဓသဘာဝတ္တာ။ အာရမ္မဏမ္ပိ သဉ္ဇာနာတိ အဝဗုဇ္ဈနဝသေနေဝ၊ န သဉ္ဇာနနမတ္တေန။ တထာ လက္ခဏပဋိဝေဓမ္ပိ ပါပေတိ၊ န ဝိဇာနနမတ္တေန၊ အတ္တနော ပန အညာသာဓာရဏေန အာနုဘာဝေန ဥဿက္ကိတွာ မဂ္ဂပါတုဘာဝမ္ပိ ပါပေတိ။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဇာတဗုဒ္ဓီတိ အသဉ္ဇာတဗျဝဟာရဗုဒ္ဓိ။ ဥပဘောဂပရိဘောဂန္တိ ဥပဘောဂပရိဘောဂါရဟံ၊ ဥပဘောဂပရိဘောဂဝတ္ထူနံ ပဋိလာဘယောဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ ကူဋောတိ ကဟာပဏပတိရူပကော တမ္ဗကံသာဒိမယော။ ဆေကောတိ မဟာသာရော။ ကရတောတိ အဍ္ဎသာရော။ သဏှောတိ မုဒုဇာတိကော သမသာရော။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန ပါဒသာရပရောပါဒသာရအဍ္ဎသာရာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဇာနန္တော စ ပန နံ ရူပံ ဒိသွာပိ…ပေ… အသုကာစရိယေန ကတောတိပိ ဇာနာတိ တထာ ဟေရညိကဂန္ထဿ သုဂ္ဂဟိတတ္တာ။ ဧဝမေဝန္တိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ သညာဝိဘာဂံ အကတွာ ပိဏ္ဍဝသေနေဝ အာရမ္မဏဿ ဂဟဏတော ဒါရကဿ ကဟာပဏဒဿနသဒိသာ ဝုတ္တာ။ တထာ ဟိ သာ ယထာဥပဋ္ဌိတဝိသယပဒဋ္ဌာနာ ဝုစ္စတိ။ ဝိညာဏံ အာရမ္မဏေ ဧကစ္စဝိသေသဂ္ဂဟဏသမတ္ထဘာဝတော ဂါမိကပုရိသကဟာပဏဒဿနသဒိသံ ဝုတ္တံ။ ပညာ ပန အာရမ္မဏေ အနဝသေသာဝဗောဓတော ဟေရညိကကဟာပဏဒဿနသဒိသာ ဝုတ္တာ။ နေသန္တိ သညာဝိညာဏပညာနံ ။ ဝိသေသောတိ သဘာဝဝိသေသော။ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈော ပကတိပညာယ။ ဣမိနာဝ နေသံ အစ္စန္တသုခုမတံ ဒဿေတိ။

ဧကာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာနန္တိ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနာနံ။ တေန အဘိန္နဝိသယာဘိန္နကာလတာဒဿနေန အဝိနိဗ္ဘောဂဝုတ္တိတံ ဝိဘာဝေန္တော ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတံယေဝ ဥလ္လိင်္ဂေတိ။ ဝဝတ္ထာနန္တိ အသင်္ကရတော ဌပနံ။ အယံ ဖဿော…ပေ… ဣဒံ စိတ္တန္တိ နိဒဿနမတ္တမေတံ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဝါ အာဒိအတ္ထော။ တေန သေသဓမ္မာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဒန္တိ အရူပီနံ ဓမ္မာနံ ဝဝတ္ထာနကရဏံ။ တတောတိ ယံ ဝုတ္တံ တိလတေလာဒိဥဒ္ဓရဏံ၊ တတော။ ယဒိ ဒုက္ကရတရံ၊ ကထံ တန္တိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ ပနာ’’တိအာဒိ။

၄၅၁။ နိဿဋေနာတိ နိက္ခန္တေန အတံသမ္ဗန္ဓေန။ ပရိစ္စတ္တေနာတိ ပရိစ္စတ္တသဒိသေန ပစ္စယဘာဝါနုပဂမနေန ပစ္စယုပ္ပန္နသမ္ဗန္ဓာဘာဝတော။ နိဿက္ကဝစနံ အပါဒါနဒီပနတော။ ကရဏဝစနံ ကတ္တုအတ္ထဒီပနတော။ ကာမာဝစရမနောဝိညာဏံ န နိယမတော ‘‘ဣဒံ နာမ ပဉ္စဒွါရိကာသမ္ဗန္ဓာ’’တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ ရူပါဝစရဝိညာဏံ ပန န တထာတိ၊ တဿေဝ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ နိဿဋတာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနစိတ္တေနာ’’တိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဂ္ဂဟဏံ တဿေဝ အရူပါဝစရဿ ပဒဋ္ဌာနဘာဝတော။ ပရိသုဒ္ဓေနာတိ ဝိသေသတော အသံကိလေသိကတ္တာဝ။ တဉှိ ဝိဂတူပက္ကိလေသတာယ ဝိသေသတော ပရိသုဒ္ဓံ။ တေနာဟ ‘‘နိရုပက္ကိလေသေနာ’’တိ။ ဇာနိတဗ္ဗံ နေယျံ၊ သပရသန္တာနေသု ဣဒံ အတိသယံ ဇာနိတဗ္ဗတော ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗံ ဗောဓေတဗ္ဗံ ဝါတိ အတ္ထော။ နေယျန္တိ ဝါ အတ္တနော သန္တာနေ နေတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တေတုံ သက္ကာ ဟောတိ။ ဧတ္ထ ဌိတဿ ဟိ သာ ဣဇ္ဈတီ’’တိ။ ပါဋိယေက္ကန္တိ ဝိသုံ ဝိသုံ၊ အနုပဒဓမ္မဝသေနာတိ အတ္ထော။ အဘိနိဝေသာဘာဝတောတိ ဝိပဿနာဘိနိဝေသဿ အသမ္ဘဝတော။ ကလာပတော နယတောတိ ကလာပသမ္မသနသင်္ခါတတော နယဝိပဿနတော။ ဘိက္ခုနောတိ သာဝကဿ။ သာဝကဿေဝ ဟိ တတြ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနာ န သမ္ဘဝတိ၊ န သတ္ထု။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဝိဿဇ္ဇေသီတိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟတိ။

ဟတ္ထဂတတ္တာတိ ဟတ္ထဂတသဒိသတ္တာ၊ အာသန္နတ္တာတိ အတ္ထော။ ယဒါ ဟိ လောကနာထော ဗောဓိမူလေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော – ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၅၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၊ ၁၀) ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသံ ကတွာ အဓိဂန္တဗ္ဗသဗ္ဗညုတညာဏာနုရူပံ ဆတ္တိံသကောဋိသဟဿမုခေန မဟာဝဇိရဉာဏံ နာမ မဟာဗောဓိသတ္တသမ္မသနံ ပဝတ္တေန္တော အနေကာကာရသမာပတ္တိဓမ္မသမ္မသနေ အနုပဒမေဝ နေဝသညာနာသညာယတနဓမ္မေပိ အပရာပရံ သမ္မသိ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝါ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပရောပညာသာတိ ဒွေပညာသံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ကေစိ ဓမ္မာ ဝေဒနာဒယော ဖဿပဉ္စမကာဒီသု ဝုတ္တာပိ ဈာနကောဋ္ဌာသာဒီသုပိ သင်္ဂဟိတာ၊ တံတံပစ္စယဘာဝဝိသိဋ္ဌေန ပန အတ္ထဝိသေသေန ဓမ္မန္တရာနိ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ လောကုတ္တရစိတ္တုပ္ပာဒေသု နဝိန္ဒြိယတာ ဝုစ္စတိ။ အင်္ဂုဒ္ဓါရေနာတိ တတ္ထ လဗ္ဘမာနဈာနင်္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါနံ ဥဒ္ဓရဏေန။ အင်္ဂ-သဒ္ဒေါ ဝါ ကောဋ္ဌာသပရိယာယော၊ တသ္မာ အင်္ဂုဒ္ဓါရေနာတိ ဖဿပဉ္စမကာဒိကောဋ္ဌာသာနံ သမုဒ္ဓရဏေန။ ယာဝတာ သညာသမာပတ္တိယောတိ ယတ္တကာ သညာသဟဂတာ ဈာနသမာပတ္တိယော၊ တာဟိ ဝုဋ္ဌာယ အဓိဂန္ဓဗ္ဗတ္တာ တာဝတိကာ ဝေနေယျာနံ အညာပဋိဝေဓော အရဟတ္တသမဓိဂမော။

ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌေနာတိ အန္ဓဿ ယဋ္ဌိကောဋိံ ဂဟေတွာ မဂ္ဂဒေသကော ဝိယ ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝဒဿနသင်္ခါတေန ပရိဏာယကဘာဝေန။ ယထာ ဝါ သော တဿ စက္ခုဘူတော၊ ဧဝံ သတ္တာနံ ပညာ။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုဘူတာယ ပညာယာ’’တိ။ သမာဓိသမ္ပယုတ္တာ ပညာ သမာဓိပညာ။ သမာဓိ စေတ္ထ အာရုပ္ပသမာဓီတိ ဝဒန္တိ၊ သမ္မသနပယောဂေါ ပန ကောစိ ဈာနသမာဓီတိ ယုတ္တံ။ ဝိပဿနာဘူတာ ပညာ ဝိပဿနာပညာ။ သမာဓိပညာယ အန္တောသမာပတ္တိယံ ကိစ္စတော ပဇာနာတိ၊ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ ပန ဝစနတော (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉-၁၀၀၊ ၃။၅။၁၀၇၁-၁၀၇၂၊ နေတ္တိ။ ၄၀၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၄) အသမ္မောဟတော ပဇာနာတိ။ တတ္ထ ကိစ္စတောတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ အာရမ္မဏကရဏကိစ္စတော။ အသမ္မောဟတောတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု သမ္မောဟဝိဓမနတော ယထာ ပီတိပဋိသံဝေဒနာဒီသု။ ကိမတ္ထိယာတိ ကိံပယောဇနာတိ အာဟ ‘‘ကော ဧတိဿာ အတ္ထော’’တိ။ အဘိညေယျေ ဓမ္မေတိ ယာထာဝသရသလက္ခဏာဝဗောဓဝသေန အဘိမုခံ ဉေယျေ ဇာနိတဗ္ဗေ ခန္ဓာယတနာဒိဓမ္မေ။ အဘိဇာနာတီတိ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ အဘိမုခံ အဝိရဇ္ဈနဝသေန ဇာနာတိ။ ဧတေန ဉာတပရိညာဗျာပါရမာဟ။ ပရိညေယျေတိ အနိစ္စာတိပိ ဒုက္ခာတိပိ အနတ္တာတိပိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနိတဗ္ဗေ။ ပရိဇာနာတီတိ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ…ပေ… အနိစ္စံ ခယဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈) ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဇာနာတိ။ ဣမိနာ တီရဏပရိညာဗျာပါရမာဟ။ ပဟာတဗ္ဗေ ဓမ္မေတိ နိစ္စသညာဒိကေ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂဝဇ္ဈာ သဗ္ဗေ ပါပဓမ္မေ။ ပဇဟတိ ပကဋ္ဌတော ဇဟတိ၊ ဝိက္ခမ္ဘေတိ စေဝ သမုစ္ဆိန္ဒတိ စာတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ ပဟာနပရိညာဗျာပါရမာဟ။ သာ ပနေသာ ပညာ လောကိယာပိ တိပ္ပကာရာ လောကုတ္တရာပိ၊ တာသံ ဝိသေသံ သယမေဝါဟ။ ကိစ္စတောတိ အဘိဇာနနဝသေန အာရမ္မဏကိစ္စတော။ အသမ္မောဟတောတိ ယထာဗလံ အဘိညေယျာဒီသု သမ္မောဟဝိဓမနတော။ နိဗ္ဗာနမာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တနတော အဘိညေယျာဒီသု ဝိဂတသမ္မောဟတော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘လောကုတ္တရာ အသမ္မောဟတော’’တိ။

၄၅၂။ ကမ္မဿကတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ စ ဝဋ္ဋနိဿိတတ္တာ ဣဓ နာဓိပ္ပေတာ၊ ဝိဝဋ္ဋကထာ ဟေသာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စာ’’တိ။ ပရတော ဃောသောတိ ပရတော သတ္ထုတော၊ သာဝကတော ဝါ လဗ္ဘမာနော ဓမ္မဃောသော။ တေနာဟ ‘‘သပ္ပာယဓမ္မဿဝန’’န္တိ။ တဉှိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သက္ကောတိ၊ န ယော ကောစိ ပရတောဃောသော။ ဥပါယမနသိကာရောတိ ယေန နာမရူပပရိဂ္ဂဟာဒိ သိဇ္ဈတိ၊ တာဒိသော ပထမနသိကာရော။ အယဉ္စ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စယောတိ နိယမပက္ခိကော၊ န သဗ္ဗသံဂါဟကောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယောနိသောမနသိကာရသ္မိံယေဝါတိ အဝဓာရဏေန ပရတောဃောသမေဝ နိဝတ္တေတိ၊ န ပဒဋ္ဌာနဝိသေသံ ပဋိယောဂီနိဝတ္တနတ္ထတ္တာ ဧဝ-သဒ္ဒဿ။

လဒ္ဓုပကာရာတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၅။၂၅) ယထာရဟံ နိဿယာဒိဝသေန လဒ္ဓပစ္စယာ။ ဝိပဿနာသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ အနုဂ္ဂဟိတဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌီသု စ အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ အနန္တရဿ ဟိ ဝိဓိ၊ ပဋိသေဓော ဝါ။ အဂ္ဂဖလသမာဓိမှိ တပ္ပရိက္ခာရဓမ္မေသုယေဝ စ ကေဝလော စေတောပရိယာယော နိရုဠှောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ အရဟတ္တမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ။ ဖလက္ခဏေတိ အနန္တရေ ကာလန္တရေ စာတိ ဒုဝိဓေ ဖလက္ခဏေ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန သဗ္ဗသံကိလေသေဟိ စေတော ဝိမုစ္စတိ ဧတာယာတိ စေတောဝိမုတ္တိ၊ အဂ္ဂဖလပညံ ဌပေတွာ အဝသေသာ ဖလဓမ္မာ။ တေနာဟ ‘‘စေတောဝိမုတ္တိ ဖလံ အဿာတိ။ စေတောဝိမုတ္တိသင်္ခါတံ ဖလံ အာနိသံသော’’တိ၊ သဗ္ဗသံကိလေသေဟိ စေတသော ဝိမုစ္စနသင်္ခါတံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနသညိတံ ပဟာနံ ဖလံ အာနိသံသော စာတိ ယောဇနာ။ ဣဓ စ စေတောဝိမုတ္တိ-သဒ္ဒေန ပဟာနမတ္တံ ဂဟိတံ၊ ပုဗ္ဗေ ပဟာယကဓမ္မာ၊ အညထာ ဖလဓမ္မာ ဧဝ အာနိသံသောတိ ဂယှမာနေ ပုနဝစနံ နိရတ္ထကံ သိယာ။

ပညာဝိမုတ္တိဖလာနိသံသာတိ ဧတ္ထာပိ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ သီလသဘာဝတ္တာ ဝိသေသတော သမာဓိဿ ဥပကာရာ၊ တထာ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ဈာနသဘာဝတ္တာ။ တထာ ဟိ သော ‘‘အပ္ပနာ’’တိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော။ သမ္မာသတိသမ္မာဝါယာမာ ပန သမာဓိပက္ခိယာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အဝသေသာ ဓမ္မာ စေတောဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလန္တိ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမဿ ပဒဋ္ဌာနဘူတံ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ သုတာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အတ္တနော စိတ္တပ္ပဝတ္တိအာရောစနဝသေန သဟ ကထနံ သံကထာ၊ သံကထာဝ သာကစ္ဆာ။ ဣဓ ပန ကမ္မဋ္ဌာနပဋိဗဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနေ…ပေ… ကထာ’’တိ။ တတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနဿ ဧကဝါရံ ဝီထိယာ အပ္ပဋိပဇ္ဇနံ ခလနံ၊ အနေကဝါရံ ပက္ခလနံ၊ တဒုဘယဿ ဝိစ္ဆေဒနီကထာ ခလနပက္ခလနဆေဒနကထာ။ ပူရေန္တဿာတိ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတံ ကတွာ ပါလေန္တဿ ဗြူဟေန္တဿ စ။ သုဏန္တဿာတိ ‘‘ယထာဥဂ္ဂဟိတကမ္မဋ္ဌာနံ ဖာတိံ ဂမိဿတီ’’တိ ဧဝံ သုဏန္တဿ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘သပ္ပာယဓမ္မဿဝန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မံ ကရောန္တဿာတိ ဘာဝနာနုယောဂကမ္မံ ကရောန္တဿ။

ပဉ္စသုပိ ဌာနေသု အန္တ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထဇောတနော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စမာနာ အမ္ဗုပမာ စ ယုဇ္ဇေယျ။ ဥဒကကောဋ္ဌကန္တိ အာလဝါလံ။ ထိရံ ကတွာ ဗန္ဓတီတိ အသိထိလံ ဒဠှံ နာတိမဟန္တံ နာတိခုဒ္ဒကံ ကတွာ ယောဇေတိ။ ထိရံ ကရောတီတိ ဥဒကသိဉ္စနကာလေ တတော တတော ဝိဿရိတွာ ဥဒကဿ အနိက္ခမနတ္ထံ အာလဝါလံ ထိရတရံ ကရောတိ။ သုက္ခဒဏ္ဍကောတိ တဿေဝ အမ္ဗဂစ္ဆကဿ သုက္ခော သာခါသီသကော။ ကိပိလ္လိကပုဋောတိ တမ္ဗကိပိလ္လိကကုဋဇံ။ ခဏိတ္တိန္တိ ကုဒါလံ။ ကောဋ္ဌကဗန္ဓနံ ဝိယ သီလံ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝဍ္ဎနုပါယဿ မူလဘာဝတော။ ဥဒကသိဉ္စနံ ဝိယ ဓမ္မဿဝနံ ဘာဝနာယ ပရိဗြူဟနတော။ မရိယာဒါယ ထိရဘာဝကရဏံ ဝိယ သမထော ယထာဝုတ္တဘာဝနာဓိဋ္ဌာနာယ သီလမရိယာဒါယ ဒဠှဘာဝါပါဒနတော။ သမာဟိတဿ ဟိ သီလံ ထိရတရံ ဟောတိ။ သမီပေ ဝလ္လိအာဒီနံ ဟရဏံ ဝိယ ကမ္မဋ္ဌာနေ ခလနပက္ခလနစ္ဆေဒနံ ဣဇ္ဈိတဗ္ဗဘာဝနာယ ဝိဗန္ဓာပနယနတော။ မူလခဏနံ ဝိယ သတ္တန္နံ အနုပဿနာနံ ဘာဝနာ တဿာ ဝိဗန္ဓဿ မူလကာနံ တဏှာမာနဒိဋ္ဌီနံ ပလိခဏနတော။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ သုပရိသုဒ္ဓသီလဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ သပ္ပာယဓမ္မဿဝနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ တတော ယထာသုတေ အတ္ထေ သာကစ္ဆာသမာပဇ္ဇနံ၊ တတော ကမ္မဋ္ဌာနဝိသောဓနေန သမထနိပ္ဖတ္တိ၊ တတော သမာဟိတဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဝိပဿနာပါရိပူရိ။ ပရိပုဏ္ဏဝိပဿနော မဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိံ ပရိဗြူဟေတီတိ ဧဝမေတေသံ အင်္ဂါနံ ပရမ္ပရာယ သမ္မုခါ စ အနုဂ္ဂဏှနတော အယမာနုပုဗ္ဗီ ကထိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၄၅၃။ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတီတိ ဣဓ ဧဝံ အရဟတ္တဖလံ ပါပိတာယ ဒေသနာယ ‘‘ကတိ ပနာဝုသော၊ ဘဝါ’’တိ ဘဝံ ပုစ္ဆန္တော ကီဒိသံ အနုသန္ဓိံ ဥပါဒါယ ပုစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဟိ ‘‘မူလမေဝ ဂတော အနုသန္ဓီ’’တိ ဝတွာ အဓိပ္ပာယံ ပကာသေန္တော ‘‘ဒုပ္ပညော’’တိအာဒိမာဟ။ ဒုပ္ပညောတိ ဟိ ဣဓ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စော အဓိပ္ပေတော၊ န ဇဠော ဧဝ။ ကာမဘဝေါတိအာဒီသု ကမ္မောပပတ္တိဘေဒတော ဒုဝိဓောပိ ဘဝေါ အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမဘဝူပဂံ ကမ္မ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေတံသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၄၇၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၆၄၆-၆၄၇) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုနဗ္ဘဝဿာတိ ပုနပ္ပုနံ အပရာပရံ ဘဝနတော ဇာယနတော ပုနဗ္ဘဝေါတိ လဒ္ဓနာမဿ ဝဋ္ဋပဗန္ဓဿ။ တေနာဟ ‘‘ဣဓ ဝဋ္ဋံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တီတိ ဘဝယောနိဂတိအာဒိဝသေန နိဗ္ဗတ္တိ။ တဟိံ တဟိံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝါဒိကေ။ အဘိနန္ဒနာတိ တဏှာအဘိနန္ဒနဟေတု။ ဂမနာဂမနံ ဟောတီတိအာဒိနာ ဘဝါဒီသု သတ္တာနံ အပရာပရံ စုတိပဋိသန္ဓိယော ဒဿေတိ။ ခယနိရောဓေနာတိ အစ္စန္တခယသင်္ခါတေန အနုပ္ပာဒနိရောဓေန။ ဥဘယမေတံ န ဝတ္တဗ္ဗံ ပဟာနာဘိသမယဘာဝနာဘိသမယာနံ အစ္စာသန္နကာလတ္တာ။ ဝတ္တဗ္ဗံ တံ ဟေတုဖလဓမ္မူပစာရဝသေန။ ယထာ ဟိ ပဒီပုဇ္ဇလနဟေတုကော အန္ဓကာရဝိဂမော၊ ဧဝံ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒဟေတုကော အဝိဇ္ဇာနိရောဓော၊ ဟေတုဖလဓမ္မာ စ သမာနကာလာပိ ပုဗ္ဗာပရကာလာ ဝိယ ဝေါဟရီယန္တိ ယထာ – ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ မ။ နိ။ ၃။၄၂၀၊ ၄၂၅၊ ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၅၊ ၂။၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅၊ ၄၆၇) ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နကိရိယာ။ ဂမနံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ ဣဓ ကာမဘဝေ ပရိနိဗ္ဗာနေန။ အာဂမနံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ တတ္ထ ရူပါရူပေသု ပရိနိဗ္ဗာနေန။ ဂမနာဂမနံ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ သဗ္ဗသော အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော။

၄၅၄။ ဝိဝဋ္ဋကထာယ ပရတော ဇောတိတံ ပဌမံ ဈာနံ ဝိဝဋ္ဋံ ပတွာ ဌိတဿ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တဿ နိရောဓသာဓကံ ဝိဘာဝိတုံ ယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကတမံ ပနာဝုသောတိ ဣဓ ကိံ ပုစ္ဆတီ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ အနန္တရံ နိရောဓသမာပဇ္ဇနကေန ဘိက္ခုနာ ဇာနိတဗ္ဗာနိ ပဌမဿ ဈာနဿ သမ္ပယောဂပဟာနင်္ဂါနိ ပုစ္ဆိတာနိ။ အင်္ဂဝဝတ္ထာနန္တိ ဈာနင်္ဂဝဝတ္ထာနံ။ ကောဋ္ဌာသပရိစ္ဆေဒေါတိ တတ္ထ လဗ္ဘမာနဖဿပဉ္စမကာဒိဓမ္မကောဋ္ဌာသပရိစ္ဆေဒေါ ဇာနိတဗ္ဗော။ ဣမသ္မိံ ဈာနေ ဧတ္တကာ ဓမ္မာ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ ဧတ္တကာ နိရောဓိတာတိ ဇာနိတဗ္ဗံ။ ဥပကာရာနုပကာရာနိ အင်္ဂါနီတိ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဥပကာရာနိ စ အနုပကာရာနိ စ အင်္ဂါနိ။ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ဟိ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟိ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟိ စ ပတ္တဗ္ဗတ္တာ တံတံဉာဏဿ သမာဓိစရိယာဟိ သမတိက္ကမိတဗ္ဗာ ဓမ္မာ အနုပကာရကင်္ဂါနိ၊ သမတိက္ကမကာ ဥပကာရကင်္ဂါနိ။ တေသဉှိ ဝသေန ယထာနုပုဗ္ဗံ ဥပသန္တုပသန္တဩဠာရိကဘာဝါယ ဘဝဂ္ဂသမာပတ္တိယာ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမတံ ပတ္တာ စိတ္တစေတသိကာ ယထာပရိစ္ဆိန္နံ ကာလံ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ အပ္ပဝတ္တိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တဿာတိ နိရောဓဿ။ အနန္တရပစ္စယန္တိ အနန္တရပစ္စယသဒိသံ။ န ဟိ နိရောဓဿ ကောစိ ဓမ္မော အနန္တရပစ္စယော နာမ အတ္ထိ။ ယဉှိ တဒါ စိတ္တစေတသိကာနံ တထာ နိရုဇ္ဈနံ၊ တံ ယထာဝုတ္တပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရဟေတုကာယ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာ အဟောသီတိ သာ တဿ အနန္တရပစ္စယော ဝိယ ဟောတီတိ တံ ဝုတ္တံ။ ဆ သမာပတ္တိယောတိ သုတ္တန္တနယေန ဝုတ္တသုတ္တန္တပိဋကသံဝဏ္ဏနာတိ ကတွာ။ ‘‘သတ္တ သမာပတ္တိယော’’တိ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ၊ အညထာ ဣဒံ ‘‘စတုရင်္ဂိက’’န္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ နယံ ဝါ ဒဿေတွာတိ အာဒိအန္တဒဿနဝသေန နယဒဿနံ ကတွာ။

၄၅၅။ ဧဝံ နိရောဓဿ ပါဒကံ ဝိဘာဝေတွာ ဣဒါနိ အန္တောနိရောဓေ အနုပဗန္ဓဘာဝတော ပဉ္စန္နံ ပသာဒါနံ ပစ္စယပုစ္ဆနေ ပဌမံ တာဝ တေ သရူပတော အာဝေဏိကတော အာဝေဏိကဝိသယတော ပဋိဿရဏတော စ ပုစ္ဆနဝသေန ပါဠိ ပဝတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိညာဏနိဿယေ ပဉ္စ ပသာဒေ ပုစ္ဆန္တော’’တိ အာဟ။ ဂေါစရဝိသယန္တိ ဧတ္ထ ကာမံ တဗ္ဗဟုလစာရိတာပေက္ခံ ဂေါစရဂ္ဂဟဏံ၊ အနညတ္ထဘာဝါပေက္ခံ ဝိသယဂ္ဂဟဏန္တိ အတ္ထေဝ ဂေါစရဝိသယဘာဝါနံ ဝိသေသော၊ ဝိဝရိယမာနံ ပန ဥဘယမ္ပိ အာရမ္မဏသဘာဝမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဂေါစရဘူတံ ဝိသယ’’န္တိ။ ဧကေကဿာတိ ဧကော ဧကဿ၊ အညော အညဿာတိ အတ္ထော။ အညတ္ထော ဟိ အယံ ဧက-သဒ္ဒေါ ‘‘ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇) ဝိယ။ သစေ ဟီတိအာဒိ အဘူတပရိကပ္ပနဝစနမေတံ။ တတ္ထ သမောဓာနေတွာတိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ။ ဝိနာပိ မုခေနာတိအာဒိနာ အတ္ထသလ္လာပိကနိဒဿနံ နာမ ဒဿေတိ။ ယထာ ဝိညာဏာဓိဋ္ဌိတမေဝ စက္ခု ရူပံ ပဿတိ၊ န ကေဝလံ၊ ဧဝံ စက္ခုနိဿယမေဝ ဝိညာဏံ တံ ပဿတိ၊ န ဣတရန္တိ အာဟ ‘‘စက္ခုပသာဒေ ဥပနေဟီ’’တိ။ တေန တေသံ တတ္ထ သံဟစ္စကာရိတံ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဝါ နီလံ ယဒိ ဝါ ပီတကန္တိ ဣဒံ နီလပီတာဒိသဘာဝဇာနနမတ္တံ သန္ဓာယာဟ။ နီလံ ပီတကန္တိ ပဇာနနံ စက္ခုဝိညာဏဿ နတ္ထေဝ အဝိကပ္ပကဘာဝတော။ ဧတေသံ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ။ နိဿယသီသေန နိဿိတပုစ္ဆာ ဟေသာ၊ ဧဝဉှိ ဝိသယာနုဘဝနစောဒနာ သမတ္ထိတာ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုဝိညာဏံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယထာသကံ ဝိသယံ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန အနုဘဝိတုံ အသမတ္ထာနိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနိ၊ တတ္ထ သမတ္ထတာယေဝ စ နတ္ထိ၊ န ကိဉ္စိ အတ္ထတော ပဋိသရန္တာနိ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကိံ ဧတာနိ ပဋိသရန္တီ’’တိ။ ဇဝနမနော ပဋိသရဏန္တိ ပဉ္စဒွါရိကံ ဣတရဉ္စ သာဓာရဏတော ဝတွာ ပုန ယာယ’ဿ ရဇ္ဇနာဒိပဝတ္တိယာ ပဋိသရဏတာ၊ သာ သဝိသေသာ ယတ္ထ လဗ္ဘတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘မနောဒွါရိကဇဝနမနော ဝါ’’တိ အာဟ။ ဧတသ္မိံ ပန ဒွါရေတိ စက္ခုဒွါရေ ဇဝနံ ရဇ္ဇတိ ဝါ ဒုဿတိ ဝါ မုယှတိ ဝါ၊ ယတော တတ္ထ အညာဏာဒိအသံဝရော ပဝတ္တတိ။

တတြာတိ တသ္မိံ ဇဝနမနဿေဝ ပဋိသရဏဘာဝေ။ ဒုဗ္ဗလဘောဇကာတိ ဟီနသာမတ္ထိယာ ရာဇဘောဂ္ဂါ။ သေဝကာနံ ဂဏနာယ ယောဇိတဒိဝသေ လဗ္ဘမာနကဟာပဏော ယုတ္တိကဟာပဏော။ အန္ဒုဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓဿ ဝိဿဇ္ဇနေန လဗ္ဘမာနကဟာပဏော ဗန္ဓကဟာပဏော။ ကိဉ္စိ ပဟရန္တေ မာ ပဟရန္တူတိ ပဋိက္ခိပတော ဒါတဗ္ဗဒဏ္ဍော မာပဟာရကဟာပဏော။ သော သဗ္ဗောပိ ပရိတ္တကေသု ဂါမိကမနုဿေသု တထာ လဗ္ဘမာနော ဧတ္တကော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌကဟာပဏော ဝါ’’တိအာဒိ။ သတဝတ္ထုကန္တိ သတကရီသဝတ္ထုကံ။ ဧသ နယော သေသပဒဒွယေပိ။ တတ္ထာတိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဓနံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

၄၅၆။ အန္တောနိရောဓသ္မိံ ပဉ္စ ပသာဒေတိ နိရောဓသမာပန္နဿ ပဝတ္တမာနေ ပဉ္စ ပသာဒေ။ ကိရိယမယပဝတ္တသ္မိန္တိ ဇဝနာဒိကိရိယာနိဗ္ဗတ္တကဓမ္မပ္ပဝတ္တိယံ။ ဗလဝပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ပစ္ဆာဇာတဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ ဥပတ္ထမ္ဘကဘာဝေန ဗလဝပစ္စယာ ဟောန္တိ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စာတိ ဣန္ဒြိယအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယဝသေန ပစ္စယဘူတံ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ပဋိစ္စ ပဉ္စဝိဓောပိ ပသာဒေါ တိဋ္ဌတိ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယေန ဝိနာ န တိဋ္ဌတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယရဟိတဿ ကမ္မသမုဋ္ဌာနရူပကလာပဿ အဘာဝတော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ အနုပါလနလက္ခဏေန ဇီဝိတေန အနုပါလိတာ ဧဝ ဥသ္မာ ပဝတ္တတိ၊ န တေန အနနုပါလိတာ၊ တသ္မာ ဥသ္မာ အာယုံ ပဋိစ္စ တိဋ္ဌတိ။ ဇာလသိခံ ပဋိစ္စ အာဘာ ပညာယတီတိ ဇာလသိခါသင်္ခါတဘူတသင်္ဃာတံ သဟေဝ ပဝတ္တမာနံ နိဿာယ ‘‘အာဘာ’’တိ လဒ္ဓနာမာ ဝဏ္ဏဓာတု ‘‘ဥဇ္ဇလတိ၊ အန္ဓကာရံ ဝိဓမတိ၊ ရူပဂတာနိ စ ဝိဒံသေတီ’’တိအာဒီဟိ ပကာရေဟိ ဉာယတိ။ တံ အာလောကံ ပဋိစ္စာတိ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အာလောကံ ပစ္စယံ လဘိတွာ။ ဇာလသိခါ ပညာယတီတိ ‘‘အပ္ပိကာ၊ မဟတီ၊ ဥဇု၊ ကုဋိလာ’’တိအာဒိနာ ပါကဋာ ဟောတိ။

ဇာလသိခါဝိယ ကမ္မဇတေဇော နိဿယဘာဝတော။ အာလောကော ဝိယ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ တန္နိဿိတဘာဝတော။ ဣဒါနိ ဥပမောပမိတဗ္ဗာနံ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာလသိခါ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာလောကံ ဂဟေတွာဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဣမိနာ ယထာ ဇာလသိခါယ သဟေဝ အာလောကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ကမ္မဇုသ္မနာ သဟေဝ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဿေတိ။ ဇာလသိခါသန္နိဿယော တဿာ သတိယေဝ ဟောန္တော အာလောကော တာယ ဥပ္ပာဒိတော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အတ္တနာ ဇနိတအာလောကေနေဝါ’’တိ။ ဥသ္မာ နာမေတ္ထ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ တေဇောဓာတု တန္နိဿိတဉ္စ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ တဒနုပါလကဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဇမဟာဘူတသမ္ဘဝေန ဇီဝိတိန္ဒြိယေန ဥသ္မာယ အနုပါလန’’န္တိ။ န ကေဝလံ ခဏဋ္ဌိတိယာ ဧဝ၊ အထ ခေါ ပဗန္ဓာနုပစ္ဆေဒဿပိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဝဿသတမ္ပိ ကမ္မဇတေဇပဝတ္တံ ပါလေတီ’’တိ။ ဥသ္မာ အာယုနော ပစ္စယော ဟောန္တော သေသဘူတသဟိတော ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မဟာဘူတာနီ’’တိ။ တထာ အာယုပိ သဟဇာတရူပံ ပါလေန္တမေဝ ဥသ္မာယ ပစ္စယော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာဘူတာနိ ပါလေတီ’’တိ။

၄၅၇။ အာယု ဧဝ ဣန္ဒြိယပစ္စယာဒိဝသေန သဟဇာတဓမ္မာနံ အနုပါလနဝသေန သင်္ခရဏတော အာယုသင်္ခါရော။ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ပန အနေကသတသဟဿဘေဒေသု ရူပကလာပေသု ပဝတ္တိယာ အနေကဘေဒန္တိ ကတွာ။ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝန္တီတိ ဝေဒနိယာ ယထာ ‘‘နိယျာနိကာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝေဒနာ ဓမ္မာဝါ’’တိ။ သုခါဒိဘေဒဘိန္နတ္တာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော။ ဣမေသံ အာယုသင်္ခါရဝေဒနာနံ ဧကန္တနိရောဓံ သမာပန္နဿ မရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ ဝေဒနာယ နိရုဒ္ဓတ္တာ။ အာယုသင်္ခါရာနံ တထာ အနိရုဒ္ဓတ္တာ နိရောဓဿ သမာပဇ္ဇနမေဝ န သိယာ၊ ကုတော ဝုဋ္ဌာနံ။ တေန ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘တေ စ ဟာဝုသော’’တိအာဒိ။ ဝုဋ္ဌာနံ ပညာယတိ သညာဝေဒနာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိယာ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥက္ကဏ္ဌိတွာတိ နာနာရမ္မဏာပါတတော နိဗ္ဗိန္ဒိတွာ။ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဝသေနာတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နေ ကာလေ သမ္ပတ္တေ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယပစ္စယာတိ ဣန္ဒြိယပစ္စယဘူတာ ။ ဇာလာပဝတ္တံ ဝိယ အရူပဓမ္မာ တေဇုဿဒဘာဝတော ဝိသယောဘာသနတော စ။ ဥဒကပ္ပဟာရော ဝိယ နိရောဓသမာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရော။ ပိဟိတအင်္ဂါရာ ဝိယ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ ဥသ္မာမတ္တတာယ အနောဘာသနတော ။ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလာဂမနန္တိ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလဿ ဥပဂမနံ။ အနုရူပပတ္တိဝသေနေဝ ရူပပဝတ္တိဂ္ဂဟဏံ။ ဣမံ ရူပကာယံ ဇဟန္တီတိ ဣမသ္မာ ရူပကာယာ ကဠေဝရာ ဝိဂစ္ဆန္တိ နပ္ပဝတ္တန္တိ။

ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ ကာယသင်္ခါရာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ။ ဝါစံ သင်္ခရောန္တီတိ ဝစီသင်္ခါရာ။ ဝိတက္ကေတွာ ဝိစာရေတွာ ဟိ ဝါစံ ဘိန္ဒတိ ကထေတိ။ စိတ္တေန သင်္ခရီယန္တီတိ စိတ္တသင်္ခါရာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတော။ စိတ္တသင်္ခါရနိရောဓစောဒနာယ ရူပနိရောဓော ဝိယ စိတ္တနိရောဓော အစောဒိတော တေသံ တတော အညတ္တာတိ န စိတ္တသမ္ပယုတ္တနိရောဓော ဧကန္တိကော ဝိတက္ကာဒိနိရောဓေ တဒဘာဝတော။ ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ဝါစာ အနိရုဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ၊ တမ္ပိ န။ ဝါစံ သင်္ခရောန္တီတိ ဟိ ဝစီသင်္ခါရာ၊ တေသု နိရုဒ္ဓေသု ကထံ ဝါစာယ အနိရောဓော။ စိတ္တံ ပန နိရုဒ္ဓေသုပိ စိတ္တသင်္ခါရေသု တေဟိ အနဘိသင်္ခတတ္တာ ဝိတက္ကာဒိနိရောဓော ဝိယ ပဝတ္တတိယေဝါတိ အယမေတ္ထ ပရဿ အဓိပ္ပာယော။ အာနန္တရိယကမ္မံ ကတံ ဘဝေယျ၊ စိတ္တဿ အနိရုဒ္ဓတ္တာ တံ နိဿာယ စ ရူပဓမ္မာနံ အနပဂတတ္တာ တေ ဇီဝန္တိ ဧဝ နာမာတိ။ ဗျဉ္ဇနေ အဘိနိဝေသံ အကတွာတိ ‘‘စိတ္တသင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ’’တိ ဝစနတော တေဝ နိရုဒ္ဓါ၊ န စိတ္တန္တိ ဧဝံ နေယျတ္ထံ သုတ္တံ ‘‘နီတတ္ထ’’န္တိ အဘိနိဝေသံ အကတွာ။ အာစရိယာနံ နယေ ဌတွာတိ ပရမ္ပရာဂတာနံ အာစရိယာနံ အဓိပ္ပာယေ ဌတွာတိ အတ္ထော။ ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗောတိ သုတ္တန္တရာဂမတော သုတ္တန္တရပဒဿ အဝိပရီတော အတ္ထော ဝီမံသိတဗ္ဗော။ ယထာ ဟိ ‘‘အသညဘဝေါ’’တိ ဝစနတော ‘‘သညာဝ တတ္ထ နတ္ထိ၊ ဣတရေ ပန စိတ္တစေတသိကာ သန္တီ’’တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော န ဂယှတိ။ ယထာ စ ‘‘နေဝသညာနာသညာယတန’’န္တိ ဝစနတော ‘‘သညာဝ တတ္ထ တာဒိသီ၊ န ဖဿာဒယော’’တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော န ဂယှတိ သညာသီသေန ဒေသနာတိ ကတွာ၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘စိတ္တသင်္ခါရာ နိရုဒ္ဓါ’’တိ၊ ‘‘သညာဝေဒယိတနိရောဓော’’တိ စ ဒေသနာသီသမေဝ။ သဗ္ဗေပိ ပန စိတ္တစေတသိကာ တတ္ထ နိရုဇ္ဈန္တေဝါတိ အယမေတ္ထ အဝိပရီတော အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တထာပုဗ္ဗာဘိသင်္ခါရေန သဗ္ဗေသံယေဝ စိတ္တစေတသိကာနံ တတ္ထ နိရုဇ္ဈနတော။ ဧတေန ယံ ပုဗ္ဗေ ‘‘အညတ္တာ၊ တဒဘာဝတော’’တိ စ ယုတ္တိဝစနံ၊ တဒယုတ္တံ အဓိပ္ပာယာနဝဗောဓတောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထော ဟိ ပဋိသရဏံ၊ န ဗျဉ္ဇန’’န္တိ။

ဥပဟတာနီတိ ဗာဓိတာနိ။ မက္ခိတာနီတိ ဓံသိတာနိ။ အာရမ္မဏဃဋ္ဋနာယ ဣန္ဒြိယာနံ ကိလမထော စက္ခုနာ ဘာသုရရူပသုခုမရဇဒဿနေန ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဥဏှကာလေ ပုရတော အဂ္ဂိမှိ ဇလန္တေ ခရဿရေ စ ပဏဝေ အာကောဋိတေ အက္ခီနိ ဘေဒါနိ ဝိယ န သဟန္တိ သောတာနိ ‘‘သိခရေန ဝိယ အဘိဟညန္တီ’’တိ ဝတ္တာရော ဟောန္တိ။

၄၅၈။ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ ရူပဝိရာဂဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တံ အရူပဇ္ဈာနန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘သုခဿ စ ပဟာနာ’’တိအာဒိနာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ အပဂမနေန ဝိဂမေန ပစ္စယာ အပဂမနပစ္စယာ သုခါဒိပ္ပဟာနာနိ။ အဓိဂမပစ္စယာ ပန ကသိဏေသု ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဟေဋ္ဌိမာ တယော စ အာရုပ္ပာ။ န ဟိ သက္ကာ တာနိ အနဓိဂန္တွာ နေဝသညာနာသညာယတနမဓိဂန္တုံ။ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနကဖလသမာပတ္တိန္တိ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနဘူတံ အနိစ္စာနုပဿနာသမုဒါဂတဖလသမာပတ္တိံ။ သာ ဟိ ‘‘အနိမိတ္တာ စေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ သမထနိဿန္ဒော အဘိညာ၊ မေတ္တာကရုဏာမုဒိတာဗြဟ္မဝိဟာရနိဿန္ဒော ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရော၊ ကသိဏနိဿန္ဒော အာရုပ္ပာ၊ သမထဝိပဿနာနိဿန္ဒော နိရောဓသမာပတ္တိ၊ ဧဝံ ဝိပဿနာယ နိဿန္ဒဖလဘူတံ သာမညဖလန္တိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာနိဿန္ဒာယ ဖလသမာပတ္တိယာ’’တိ။ အာရမ္မဏာ နာမ သာရမ္မဏဓမ္မာနံ ဝိသေသတော ဥပ္ပတ္တိနိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာနန္တိ ရူပါဒီနံ သဗ္ဗာရမ္မဏာန’’န္တိ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ကိဉ္စိ သင်္ခါရနိမိတ္တန္တိ အနိမိတ္တာ၊ အသင်္ခတာ ဓာတူတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာပဂတာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ’’တိ။ ဖလသမာပတ္တိသဟဇာတံ မနသိကာရံ သန္ဓာယာဟ၊ န အာဝဇ္ဇနမနသိကာရံ။ န ဟေတ္ထ တဿ သမ္ဘဝေါ အနုလောမာနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။

ဣမသ္မိံ ဌာနေတိ ဣဓ ဝုတ္တနိရောဓဿ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနာနံ ဂဟိတာနံ ဣမသ္မိံ ပရိယောသာနဿ ဂဟိတဋ္ဌာနေ။ ဒွီဟိ ဗလေဟီတိ သမထဝိပဿနာဗလေဟိ။ တယော စ သင်္ခါရာနန္တိ ကာယသင်္ခါရာဒီနံ တိဏ္ဏံ သင်္ခါရာနံ။ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟီတိ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ ဒုက္ခာ၊ အနတ္တာ၊ နိဗ္ဗိဒါ၊ ဝိရာဂါ၊ နိရောဓာ၊ ပဋိနိဿဂ္ဂါ၊ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ…ပေ… အရဟတ္တဖလသမာပတ္တီတိ ဣမာဟိ သောဠသဟိ ဉာဏစရိယာဟိ။ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟီတိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိအာဒီဟိ နဝဟိ သမာဓိစရိယာဟိ။ ယော ယထာဝုတ္တာသု စရိယာသု ပုဂ္ဂလဿ ဝသီဘာဝေါ၊ သာ ဝသီဘာဝတာပညာ။ အဿာ သာ ကထိတာတိ ယောဇနာ။ ဝိနိစ္ဆယကထာတိ ဝိနိစ္ဆယဝသေန ပဝတ္တာ အဋ္ဌကထာ ကထိတာ။ တသ္မာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၆၈-၈၆၉) တံသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၈၆၈) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဝလဉ္ဇနသမာပတ္တိ အရိယဝိဟာရဝသေန ဝိဟရဏသမာပတ္တိ။ ဌိတိယာတိ ဧတ္ထ ပဗန္ဓဋ္ဌိတိ အဓိပ္ပေတာ၊ န ခဏဋ္ဌိတိ။ ကသ္မာ? သမာပဇ္ဇနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဌိတိယာတိ စိရဋ္ဌိတတ္ထ’’န္တိ။ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒေါတိ ဧတ္တကံ ကာလံ သမာပတ္တိယာ ဝီတိနာမေဿာမီတိ ပဂေဝ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ။ ရူပါဒိနိမိတ္တဝသေနာတိ ကမ္မကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တေသု ယထာရဟံ လဗ္ဘမာနရူပါဒိနိမိတ္တဝသေန။ တတ္ထ ယသ္မာ ကမ္မနိမိတ္တေ ဆဗ္ဗိဓမ္ပိ အာရမ္မဏံ လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ န သဗ္ဗေသံ အာရမ္မဏာနံ ဧကဇ္ဈံ၊ ဧကန္တတော ဝါ မနသိကာတဗ္ဗတော။ လက္ခဏဝစနဉှေတံ ယထာ ‘‘ဒါတဗ္ဗမေတံ ဘေသဇ္ဇံ၊ ယဒိ မေ ဗျာဓိတာ သိယု’’န္တိ။

၄၅၉။ နီလမ္ပိ သဉ္ဇာနာတီတိအာဒိနာ နီလာဒိဂ္ဂဟဏမုခေန တံဝဏ္ဏာနံ သတ္တာနံ သဉ္ဇာနနံ အဝေရာဒိဘာဝမနသိကရဏံ ဇောတိတန္တိ အာဟ ‘‘ဧတသ္မိဉှိ ဌာနေ အပ္ပမာဏာ စေတောဝိမုတ္တိ ကထိတာ’’တိ။ ဧတ္ထ အာကိဉ္စညံ ကထိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ဧတ္ထ သုညတာ’’တိ၊ ‘‘ဧတ္ထ အနိမိတ္တာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ န္တိ ‘‘ဣဓ အညံ အဘိနဝံ နာမ နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ အတ္ထဝစနံ။ ဧတာတိ အပ္ပမာဏစေတောဝိမုတ္တိအာဒယော။ ဧကနာမကာတိ ဧကေကနာမကာ၊ ယေ နာနာဗျဉ္ဇနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ ဧကော ဓမ္မောတိ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ။ စတုနာမကောတိ အပ္ပမာဏစေတောဝိမုတ္တိအာဒိနာမကော။ ဧတန္တိ ဧတမတ္ထံ။ အပ္ပမာဏာတိ အနောဓိသော၊ ဩဓိသောပိ ဝါ ‘‘ဧတ္တကာ’’တိ အပရိမိတာ။ အသေသေတွာတိ အသုဘသမာပတ္တိ ဝိယ ဧကဿေဝ အဂ္ဂဟဏတော။

ကိဉ္စာပိ အသုဘနိမိတ္တာရမ္မဏမ္ပိ ကိဉ္စနံ ဟောတိ၊ အာရမ္မဏသင်္ဃဋ္ဋနဿ ကိဉ္စနဿ အသုဘသမာပတ္တီနမ္ပိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တသင်္ခါတံ အာရမ္မဏံ သဗိမ္ဗံ ဝိယ ဝိဂ္ဂဟံ ကိဉ္စနံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ န တထာ ဣမဿာတိ။ နနု ဗြဟ္မဝိဟာရပဌမာရုပ္ပာနမ္ပိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတံ ကိဉ္စိ အာရမ္မဏံ နတ္ထီတိ? သစ္စံ နတ္ထိ၊ အယံ ပန ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏံ ဝိယ န ပဋိဘာဂနိမိတ္တဘူတအာရမ္မဏတာယ ဧဝံ ဝုတ္တာ။ အတ္တေနာတိ အတ္တနာ။ ဘဝတိ ဧတေန အတ္တာတိ အဘိဓာနံ ဗုဒ္ဓိ စာတိ ဘာဝေါ၊ အတ္တာ။ ဘာဝ-သဒ္ဒေါပိ အတ္တပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဘာဝပေါသပုဂ္ဂလာဒိသင်္ခါတေနာ’’တိ။ နေသံ အပ္ပမာဏသမာဓိအာဒီနံ စတုန္နံ။ ‘‘နာနတာ ပါကဋာဝါ’’တိ ဝုတ္တံ နာနတ္တံ ဘူမိတော အာရမ္မဏတော စ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိတ္တာဒိဘာဝေန အတီတာဒိဘာဝေန အဇ္ဈတ္တာဒိဘာဝေန စ န ဝတ္တဗ္ဗံ အာရမ္မဏံ ဧတိဿာတိ နဝတ္တဗ္ဗာရမ္မဏာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏဖလသမာပတ္တိဘာဝတော။

ဧတ္တကောတိ ရာဂါဒီဟိ သံကိလိဋ္ဌတာယ ဧတ္တကပ္ပမာဏော၊ ဥတ္တာနော ပရိတ္တစေတသောတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ အပ္ပမာဏမေဝ ပမာဏကရဏာနံ အဘာဝေနာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ အကုပ္ပာတိ အရဟတ္တဖလစေတောဝိမုတ္တိ ပဋိပက္ခေဟိ အကောပနီယတာယ။ ကိဉ္စတီတိ ကတ္တရိ ပဌိတော ဓာတု မဒ္ဒနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စတိ မဒ္ဒတီ’’တိ။ တဿ ပယောဂံ ဒဿေတုံ ‘‘မနုဿာ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သမူဟာဒိဃနဝသေန သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ စ သဝိဂ္ဂဟာ ဝိယ ဥပဋ္ဌိတာ သင်္ခါရာ နိစ္စာဒိဂ္ဂါဟဿ ဝတ္ထုတာယ ‘‘နိစ္စနိမိတ္တံ သုခါဒိနိမိတ္တ’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဝိပဿနာ ပန တတ္ထ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂံ ကရောန္တီ နိစ္စာဒိဂ္ဂါဟံ ဝိဓမေန္တီ ‘‘နိမိတ္တံ သမုဂ္ဃာတေတီ’’တိ ဝုတ္တာ ဃနနိမိတ္တဿ အာရမ္မဏဘူတဿ အဘာဝါ။ န ဂဟိတာတိ ဧကတ္ထပဒနိဒ္ဒေသေ ပါဠိယံ ကသ္မာ န ဂဟိတာ? သာတိ သုညတာ စေတောဝိမုတ္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အပ္ပမာဏာစေတောဝိမုတ္တိအာဒိနိဒ္ဒေသေသု။ အာရမ္မဏဝသေနာတိ အာရမ္မဏဝသေနပိ ဧကတ္ထာ၊ န ကေဝလံ သဘာဝသရသတောဝ။ ဣမိနာ ပရိယာယေနာတိ အပ္ပမာဏတောတိအာဒိနာ အာရမ္မဏတော လဒ္ဓပရိယာယေန။ အညသ္မိံ ပန ဌာနေတိ အာကိဉ္စညာဒိသဒ္ဒပဝတ္တိဟေတုတော အညေန ဟေတုနာ အပ္ပမာဏာတိသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယံ ဧတဿ စေတောဝိမုတ္တိယာ ဟောန္တိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဣမိနာ ပရိယာယေနာတိ ဣမိနာ တာယ တာယ သမညာယ ဝေါဟရိတဗ္ဗတာပရိယာယေန။ သစ္စာနံ ဒဿနမုခေန ဝဋ္ဋဝသေန ဥဋ္ဌိတဒေသနံ အရဟတ္တေန ကူဋံ ဂဏှန္တော ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ စူဠဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၆၀။ အယံ ဒေသနာ ယသ္မာ ပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တာ၊ တသ္မာ ပုစ္ဆကဝိဿဇ္ဇကေ ပုစ္ဆာနိမိတ္တဉ္စ သမုဒါယတော ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကော ပနာယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပါသကတ္တန္တိ အမဂ္ဂါဂတံ ဥပါသကတ္တံ။ တေသန္တိ ဧကာဒသနဟုတာနံ။ မဂ္ဂါဂတေန ဥပသမေန သန္တိန္ဒြိယော သန္တမာနသော။

‘‘ကိံ နု ခေါ အဇ္ဇ ဘဝိဿတိ အယျပုတ္တော’’တိ ဝီထိံ ဩလောကယမာနာ။ ဩလမ္ဗနတ္ထန္တိ တဿ ဟတ္ထာဝလမ္ဗနတ္ထံ ပုဗ္ဗာစိဏ္ဏဝသေန အတ္တနော ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ ဗဟိဒ္ဓါတိ အတ္တနာ အညံ ဝိသဘာဂဝတ္ထုံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ပရိဘေဒကေနာတိ ပေသုညဝါဒိနာ။

အဓိဂမပ္ပိစ္ဆတာယ ‘‘န ပကာသေတဗ္ဗော’’တိ စိန္တေသိ။ ပုန တံ အနုကမ္ပန္တော ‘‘သစေ ခေါ ပနာဟ’’န္တိအာဒိံ စိန္တေသိ။ ဧသော ဓမ္မောတိ ဧသော လောကုတ္တရဓမ္မော။ ဝိဝဋ္ဋံ ဥဒ္ဒိဿ ဥပစိတံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ကုသလံ ဥပနိဿယော။ ‘‘ယဒိ မေ ဥပနိဿယော အတ္ထိ၊ သက္ကာ ဧတံ ပဋိလဒ္ဓုံ။ သစေပိ နတ္ထိ၊ အာယတိံ ဥပနိဿယော ဘဝိဿတီ’’တိ စိရကာလပရိဘာဝိတာယ ဃဋေ ပဒီပဇာလာ ဝိယ အဗ္ဘန္တရေ ဒိပ္ပမာနာယ ဟေတုသမ္ပတ္တိယာ စောဒိယမာနာ အာဟ ‘‘ဧဝံ သန္တေ မယှံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာထာ’’တိ။

လာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ သုစိရကာလံ ကတူပစိတပုညတာယ။ အဘိနီဟာရသမ္ပန္နတ္တာတိ သုဇာတတ္ထေရဿ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော အဂ္ဂသာဝကဿ နိပစ္စကာရံ ကတွာ – ‘‘တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿ ဘာဂီ အဿ’’န္တိ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ဒါနံ ဒတွာ ကတပတ္ထနာသင်္ခါတသမ္ပန္နာဘိနီဟာရတ္တာ။ နာတိစိရံ ကိလမိတ္ထာတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေန္တီ ဝိပဿနာယ ပရိပါကဝသေန စိရံ န ကိလမိတ္ထ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယဂမနေနာတိ ပဗ္ဗာဇနတ္ထံ ဂမနတော ဒုတိယဂမနေန။

ဥပနေတွာတိ ပဉှဿ အတ္ထဘာဝေန ဥပနေတွာ။ သက္ကာယန္တိ သကာယံ။ ဥပနိက္ခိတ္တံ ကိဉ္စိ ဝတ္ထုံ သမ္ပဋိစ္ဆမာနာ၊ ဝိယ သမ္ပဋိစ္ဆန္တီ ဝိယ။ ဧကော ဧဝ ပါသော ဧတိဿာတိ ဧကပါသကာ၊ ဂဏ္ဌိ။ သာ ဟိ သုမောစိယာ၊ အနေကပါသာ ပန ဒုမ္မောစိယာ၊ ဧကပါသဂ္ဂဟဏံ ဝိဿဇ္ဇနဿ သုကရဘာဝဒဿနတ္ထံ ။ ပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယေ ဌတွာတိ ဧတေန ထေရိယာ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒတံ ဒဿေတိ။ ပစ္စယဘူတာတိ အာရမ္မဏာဒိဝသေန ပစ္စယဘူတာ။

ထေရိယာ ဝိသေသာဓိဂမဿ အတ္တနော အဝိသယတာယ ဝိသာခေါ ‘‘န သက္ကာ’’တိအာဒိနာ စိန္တေသီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သစ္စဝိနိဗ္ဘောဂပဉှဗျာကရဏေနာတိ သစ္စပရိယာပန္နဿ ဓမ္မဿ ဒဿနတော အညာနညတ္ထနိဒ္ဓါရဏဘေဒနာသင်္ခါတဿ ဝိနိဗ္ဘောဂပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇနေန။ ဒွေ သစ္စာနီတိ ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာနိ။ ပဋိနိဝတ္တေတွာတိ ပရိဝတ္တေတွာ။ ဂဏ္ဌိပဉှန္တိ ဒုဗ္ဗိနိဗ္ဗေဓတာယ ဂဏ္ဌိဘူတံ ပဉှံ။

န တံယေဝ ဥပါဒါနံ တေ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဧကဒေသဿ သမုဒါယတာဘာဝတော၊ သမုဒါယဿ စ ဧကဒေသတာဘာဝတော။ နာပိ အညတြ ပဉ္စဟိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေဟိ ဥပါဒါနံ တဿ တဒေကဒေသဘာဝတော။ န ဟိ ဧကဒေသော သမုဒါယဝိနိမုတ္တော ဟောတိ။ ယဒိ ဟိ တညေဝါတိအာဒိနာ ဥဘယပက္ခေပိ ဒေါသံ ဒဿေတိ။ ရူပါဒိသဘာဝမ္ပီတိ ရူပဝေဒနာသညာဝိညာဏသဘာဝမ္ပိ၊ ဖဿစေတနာဒိသဘာဝမ္ပိ ဥပါဒါနံ သိယာ။ အညတြ သိယာတိ ပဉ္စဟိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေဟိ ဝိသုံယေဝ ဥပါဒါနံ ယဒိ သိယာ။ ပရသမယေတိ နိကာယဝါဒေ။ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တော အနုသယောတိ နိဒဿနမတ္တမေတံ နိကာယဝါဒေ စိတ္တသဘာဝါဘာဝဝိညာဏာဒီနမ္ပိ စိတ္တဝိပ္ပယုတ္တဘာဝပဋိဇာနနတော။ ဧဝံ ဗျာကာသီတိ ‘‘န ခေါ၊ အာဝုသော’’တိအာဒိနာ ခန္ဓဂတဆန္ဒရာဂဘာဝေန ဗျာကာသိ။ အတ္ထဓမ္မနိစ္ဆယသမ္ဘဝတော အသမ္ဗန္ဓေန။ တေသု ကတ္ထစိပိ အသမ္မုယှနတော အဝိတ္ထာယန္တေန။ ပုစ္ဆာဝိသယေ မောဟန္ဓကာရဝိဂမနေန ပဒီပသဟဿံ ဇာလေန္တေန ဝိယ။ သဥပါဒါနုပါဒါနဋ္ဌာနံ အနုတ္တာနတာယ ပစုရဇနဿ ဂူဠှော။ အဂ္ဂဟိတသင်္ကေတာနံ ကေသဉ္စိ ပဋိစ္ဆာဒိတသဒိသတ္တာ ပဋိစ္ဆန္နော။ တိလက္ခဏဗ္ဘာဟတဓမ္မဝိသယတာယ တိလက္ခဏာဟတော။ ဂမ္ဘီရဉာဏဂေါစရတာယ ဂမ္ဘီရော။ လဒ္ဓပတိဋ္ဌာ အရိယသစ္စသမ္ပဋိဝေဓနတော။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌဓမ္မာဒိဘာဝတော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တာ။ သဗ္ဗသော နိဝုတ္ထဗြဟ္မစရိယတာယ တိဏ္ဏံ ဘဝါနမ္ပိ အပရဘာဂေ နိဗ္ဗာနေ နိဝုတ္ထဝတီတိ ဘဝမတ္ထကေ ဌိတာ။

၄၆၁။ ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ ပဒုဒ္ဓါရံ ကတွာ ‘‘ဣဓေကစ္စော’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၀) ပဋိသမ္ဘိဒါပါဌေန တဒတ္ထံ ဝိဝရတိ။ တတ္ထ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ အတ္တာတိ သမနုပဿတိ၊ အတ္တဘာဝေန သမနုပဿတိ။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ အဟံဗုဒ္ဓိနိဗန္ဓနဉှိ အတ္တာနံ အတ္တဝါဒီ ပညပေတိ၊ တသ္မာ ယံ ရူပံ သော အဟန္တိ ယဒေတံ မမ ရူပံ နာမ၊ သော အဟန္တိ ဝုစ္စမာနော မမ အတ္တာ တံ မမ ရူပန္တိ ရူပဉ္စ အတ္တဉ္စ အဒွယံ အနညံ သမနုပဿတိ။ တထာ ပဿတော စ အတ္တာ ဝိယ ရူပံ၊ ရူပံ ဝိယ ဝါ အတ္တာ အနိစ္စောတိ အာပန္နမေဝ ။ အစ္စီတိ ဇာလသိခါ။ သာ စေ ဝဏ္ဏော၊ စက္ခုဝိညေယျာဝ သိယာ၊ န ကာယဝိညေယျာ၊ ဝဏ္ဏောပိ ဝါ ကာယာဒိဝိညေယျော အစ္စိယာ အနညတ္တာတိ ဥပမေယျံ ဝိယ ဥပမာပိ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ အယုတ္တာဝ။ ဒိဋ္ဌိပဿနာယာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတာယ ပဿနာယ ပဿတိ၊ န တဏှာမာနပညာနုပဿနာယ။ အရူပံ ဝေဒနာဒိံ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ ဆာယာယ ရုက္ခာဓီနတာယ ဆာယာဝန္တံ ရုက္ခံ ဝိယ၊ ရူပဿ သန္တကဘာဝေန အတ္တာဓီနတာယ ရူပဝန္တံ အတ္တာနံ သမနုပဿတိ။ ပုပ္ဖာဓီနတာယ ပုပ္ဖသ္မိံ ဂန္ဓံ ဝိယ အာဓေယျဘာဝေန အတ္တာဓီနတာယ ရူပဿ အတ္တနိ ရူပံ သမနုပဿတိ။ ယထာ ကရဏ္ဍော မဏိနော အာဓာရော၊ ဧဝံ ရူပမ္ပိ အတ္တနော အာဓာရောတိ ကတွာ အတ္တာနံ ရူပသ္မိံ သမနုပဿတိ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ အတ္တနော ဝေဒနာဒီဟိ အနညတ္တံ တေသဉ္စာဓာရဏတံ နိဿိတတဉ္စ ယထာဝုတ္တံ အတိဒိသတိ။

အရူပံ အတ္တာတိ ကထိတံ ‘‘ဝေဒနာဝန္တ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ရူပေန ဝေါမိဿကတာယ အဘာဝတော။ ရူပါရူပမိဿကော အတ္တာ ကထိတော ရူပေန သဒ္ဓိံ သေသာရူပဓမ္မာနံ အတ္တာတိ ဂဟိတတ္တာ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ ကထိတာ ရူပါဒီနံ ဝိနာသဒဿနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ရူပံ အတ္တာတိ ယော ဝဒေယျ၊ တံ န ဥပပဇ္ဇတိ၊ အတ္တာ မေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စ ဝေတိ စာတိ ဣစ္စဿ ဧဝမာဂတံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ အဝသေသေသူတိ ပန္နရသသု ဌာနေသု။ သဿတဒိဋ္ဌိ ကထိတာ ရူပဝန္တာဒိဘာဝေန ဂဟိတဿ အနိဒ္ဓါရိတရူပတ္တာ။

ဒိဋ္ဌိဂတိကော ယံ ဝတ္ထုံ အတ္တာတိ သမနုပဿတိ၊ ယေဘုယျေန တံ နိစ္စံ သုခန္တိ စ သမနုပဿတေဝ။ သာဝကော ပန တပ္ပဋိက္ခေပေန သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာတိ သုဒိဋ္ဌတ္တာ ရူပံ အတ္တာတိ န သမနုပဿတိ၊ တထာဘူတော စ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ သမနုပဿတိ၊ တထာ ဝေဒနာဒယောတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ရူပံ အတ္တတော’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝံ ဘဝဒိဋ္ဌိပိ အဝိဇ္ဇာဘဝတဏှာ ဝိယ ဝဋ္ဋဿ သမုဒယောယေဝါတိ ဒိဋ္ဌိကထာယံ ‘‘ဧတ္တကေန ဂမနံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ဒိဋ္ဌိပ္ပဟာနကထာယဉ္စ ‘‘ဧတ္တကေန ဂမနံ န ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၄၆၂။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမတ္ထမေဝ ပုစ္ဆိတတ္တာ ‘‘ထေရိယာ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗော’’တိ ဝတွာ ပဋိပုစ္ဆနဝိဓိံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပါသကာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိပတ္တိဝသေနာတိ သက္ကာယနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါဘာဝေန။ သင်္ခတာသင်္ခတဝသေန လောကိယလောကုတ္တရဝသေန သင်္ဂဟိတာသင်္ဂဟိတဝသေနာတိ ‘‘ဝသေနာ’’တိ ပဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ကာမံ အသင်္ခတော နာမ မဂ္ဂေါ နတ္ထိ၊ ကိံ သင်္ခတော၊ ဥဒါဟု အသင်္ခတောတိ ပန ပုစ္ဆာဝသေန တထာ ဝုတ္တံ? ‘‘အရိယော’’တိ ဝစနေနေဝ မဂ္ဂဿ လောကုတ္တရတော သိဒ္ဓါ၊ သင်္ဂါဟကခန္ဓပရိယာပန္နာနံ ပန မဂ္ဂဓမ္မာနမ္ပိ သိယာ လောကိယတာတိ ဣဓ လောကိယဂ္ဂဟဏံ။ ကိဉ္စာပိ သင်္ဂဟိတပဒမေဝ ပါဠိယံ အာဂတံ၊ န အသင်္ဂဟိတပဒံ၊ ယေ ပန သင်္ဂါဟကဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ တေ သင်္ဂဟိတာ န ဟောန္တီတိ အဋ္ဌကထာယံ အသင်္ဂဟိတဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သင်္ခတောတိအာဒီသု သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတောတိ သင်္ခတော။ တထာဘူတော စ တံသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလဿ ပုဗ္ဗဘာဂစေတနာတိ မယှံ မဂ္ဂေါ အဋ္ဌင်္ဂိကော ဟောတု သတ္တင်္ဂိကော ဝါတိ စေတိတဘာဝေန စေတိတော။ သဟဇာတစေတနာယပိ စေတိတောဝ တဿာ သဟကာရီကာရဏဘာဝတော၊ တတော ဧဝ ပကပ္ပိတော အာယူဟိတော။ ပစ္စယေဟိ နိပ္ဖာဒိတတ္တာ ကတော နိဗ္ဗတ္တိတော စ။ သမာပဇ္ဇန္တေန အတ္တနော သန္တာနေ သမ္မဒေဝ အာပဇ္ဇန္တေန ဥပ္ပာဒေန္တေန။ ဣတိ သတ္တဟိပိ ပဒေဟိ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တိတံယေဝ အရိယမဂ္ဂဿ ဒဿေတိ။

အသင်္ဂဟိတော ခန္ဓာနံ ပဒေသော ဧတဿ အတ္ထီတိ မဂ္ဂေါ သပ္ပဒေသော။ နတ္ထိ ဧတေသံ ပဒေသာတိ ခန္ဓာ နိပ္ပဒေသာ။ ပဒိဿတိ ဧတေန သမုဒါယောတိ ဟိ ပဒေသော၊ အဝယဝေါ။ အယန္တိ မဂ္ဂေါ။ သပ္ပဒေသတ္တာ ဧကဒေသတ္တာ။ နိပ္ပဒေသေဟိ သမုဒါယဘာဝတော နိရဝသေသပဒေသေဟိ။ ယထာ နဂရံ ရဇ္ဇေကဒေသဘူတံ တဒန္တောဂဓတ္တာ ရဇ္ဇေန သင်္ဂဟိတံ၊ ဧဝံ အရိယမဂ္ဂေါ ခန္ဓတ္တယေကဒေသဘူတော တဒန္တောဂဓတ္တာ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟိတောတိ ဒဿေတိ ‘‘နဂရံ ဝိယ ရဇ္ဇေနာ’’တိ ဣမိနာ။ သဇာတိတောတိ သမာနဇာတိတာယ၊ သမာနသဘာဝတ္တာ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ သီလက္ခန္ဓော ‘‘နဝ ကောဋိသဟဿာနီ’’တိအာဒိနာ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၀၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၅၅။၅၅၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၃၇) ဝုတ္တပဘေဒဝသေန စေဝ သမ္ပတ္တသမာဒါနဝိရတိအာဒိဝသေန စ ဂယှမာနော နိပ္ပဒေသော၊ မဂ္ဂသီလံ ပန အာဇီဝဋ္ဌမကမေဝ သမုစ္ဆေဒဝိရတိမတ္တမေဝါတိ သပ္ပဒေသံ။ သမာဓိက္ခန္ဓော ပရိတ္တမဟဂ္ဂတာဒိဝသေန စေဝ ဥပစာရပ္ပနာသမာဓိဝသေန စ အနေကဘေဒတာယ နိပ္ပဒေသော၊ မဂ္ဂသမာဓိ ပန လောကုတ္တရောဝ ၊ အပ္ပနာသမာဓိ ဧဝါတိ သပ္ပဒေသော။ တထာ ပညာက္ခန္ဓော ပရိတ္တမဟဂ္ဂတာဒိဝသေန စေဝ သုတမယဉာဏာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒတာယ နိပ္ပဒေသော၊ မဂ္ဂပညာ ပန လောကုတ္တရာဝ၊ ဘာဝနာမယာ ဧဝါတိ သပ္ပဒေသာ။ အတ္တနော ဓမ္မတာယာတိ သဟကာရီကာရဏံ အနပေက္ခိတွာ အတ္တနော သဘာဝေန အတ္တနော ဗလေန အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ ဝီရိယေန အနုပတ္ထမ္ဘိတံ၊ သတိယာ စ အနုပဋ္ဌိတံ။ ပဂ္ဂဟကိစ္စန္တိ ယထာ ကောသဇ္ဇပက္ခေ န ပတိတာ စိတ္တဋ္ဌိတိ၊ တထာ ပဂ္ဂဏှနကိစ္စံ။ အပိလာပနကိစ္စန္တိ ယထာ အာရမ္မဏေ န ပိလဝတိ၊ ဧဝံ အပိလာပနကိစ္စံ။

ဧကတော ဇာတာတိ သဟဇာတာ။ ပိဋ္ဌိံ ဒတွာ ဩနတသဟာယော ဝိယ ဝါယာမော သမာဓိဿ အာရမ္မဏေ အပ္ပနာယ ဝိသေသပစ္စယဘာဝတော။ အံသကူဋံ ဒတွာ ဌိတသဟာယော ဝိယ သတိ သမာဓိဿ အာရမ္မဏေ ဒဠှပဝတ္တိယာ ပစ္စယဘာဝတော။ ကိရိယတောတိ ဥပကာရကိရိယတော။

အာကောဋေတွာတိ အာရမ္မဏံ အာဟနိတွာ။ တထာ ဟိ ဝိတက္ကော ‘‘အာဟနနရသော’’တိ၊ ယောဂါဝစရော စ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ တက္ကာဟတံ ဝိတက္ကပရိယာဟတံ ကရောတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓာပီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပေသု။ ကိရိယတောတိ ဝုတ္တပ္ပကာရဥပကာရကိရိယတော။

သုဘသုခါဒိနိမိတ္တဂ္ဂါဟဝိဓမနံ စတုကိစ္စသာဓနံ။ ပစ္စယတ္တေနာတိ သဟဇာတာဒိပစ္စယဘာဝေန။ စတုကိစ္စသာဓနဝသေနေဝါတိ ဣဒံ မဂ္ဂဝီရိယဿေဝ ဂဟိတဘာဝဒဿနံ။ တဉှိ ဧကံယေဝ ဟုတွာ စတုကိစ္စံ ယထာဝုတ္တဥပကာရကသဘာဝေန စ ပရိဝါရဋ္ဌေန ပရိက္ခာရော ဟောတိ။ မဂ္ဂသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနန္တိ ဣမိနာ မဂ္ဂဓမ္မာနမ္ပိ ဂဟဏံ၊ န တံသမ္ပယုတ္တဖဿာဒီနံယေဝ။ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာတိ မဂ္ဂစိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ဧကစိတ္တက္ခဏိကာ။

သတ္တဟိ ဉာဏေဟီတိ ပရမုက္ကံသဂတေဟိ သတ္တဟိ ဇဝနေဟိ သမ္ပယုတ္တဉာဏေဟိ၊ သတ္တဟိ ဝါ အနုပဿနာဉာဏေဟိ။ အာဒိတော သေဝနာ အာသေဝနာ၊ တတော ပရံ ဝဍ္ဎနာ ဘာဝနာ၊ ပုနပ္ပုနံ ကရဏံ ဗဟုလီကမ္မန္တိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘အညေန စိတ္တေနာ’’တိအာဒိ။ အဓိပ္ပာယဝသေန နိဒ္ဓါရေတွာ ဂဟေတဗ္ဗတ္ထံ သုတ္တံ နေယျတ္ထံ။ ယထာရုတဝသေန ဂဟေတဗ္ဗတ္ထံ နီတတ္ထံ။ ဧဝံ သန္တေတိ ယဒိ ဣဒံ သုတ္တံ နီတတ္ထံ၊ အာသေဝနာဒိ စ ဝိသုံ ဝိသုံ စိတ္တေဟိ ဟောတိ၊ ဧဝံ သန္တေ။ အာသေဝနာဒိ နာမ စိတ္တဿ အနေကဝါရံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဟောတိ ၊ န ဧကဝါရမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဧကံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – အာသေဝနာဝသေန ပဝတ္တမာနံ စိတ္တံ သုစိရမ္ပိ ကာလံ အာသေဝနာဝသေနေဝ ပဝတ္တေယျ၊ တထာ ဘာဝနာဗဟုလီကမ္မဝသေန ပဝတ္တမာနာနိပိ၊ န စေတ္ထ ဧတ္တကာနေဝ စိတ္တာနိ အာသေဝနာဝသေန ပဝတ္တန္တိ၊ ဧတ္တကာနိ ဘာဝနာဝသေန၊ ဗဟုလီကမ္မဝသေနာတိ နိယမော လဗ္ဘတိ။ ဣတိ အနေကစိတ္တက္ခဏိကအရိယမဂ္ဂံ ဝဒန္တဿ ဒုန္နိဝါရိယောဝါယံ ဒေါသော။ ယထာ ပန ပုဗ္ဗဘာဂေပိ နာနာစိတ္တေသု ပဝတ္တပရိညာဒိကိစ္စာနံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ ပဋိဝေဓကာလေ ယထာရဟံ စတုကိစ္စသာဓနံ၊ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာ စ ပဝတ္တိ၊ ဧဝံ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တာဘိသင်္ခါရဝသေန အာသေဝနာဘာဝနာဗဟုလီကမ္မာနိ ပဋိဝေဓကာလေ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာနေဝ ဟောန္တီတိ ဝဒန္တာနံ အာစရိယာနံ န ကောစိ ဒေါသော အာသေဝနာဒီဟိ ကာတဗ္ဗကိစ္စဿ တဒါ ဧကစိတ္တက္ခဏေယေဝ သိဇ္ဈနတော။ တေနာဟ ‘‘ဧကစိတ္တက္ခဏိကာဝါ’’တိအာဒိ။ သစေ သဉ္ဇာနာတီတိ သစေ သညတ္တိံ ဂစ္ဆတိ။ ယာဂုံ ပိဝါဟီတိ ဥယျောဇေတဗ္ဗော ဓမ္မသာကစ္ဆာယ အဘဗ္ဗဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

၄၆၃။ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကာယသဉ္စေတနာဒိ လက္ခဏေ ကာယသင်္ခါရာဒိကေပိ သင်္ဂဏှာတိ၊ န အပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရေ ဧဝ။ ကာယပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ကာယေန သင်္ခရီယတိ၊ န ကာယသမုဋ္ဌာနတ္တာ။ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိ တေ ဓမ္မာတိ။ နိဗ္ဗတ္တီယတီတိ စ ဣဒံ ကာယေ သတိ သဗ္ဘာဝံ ၊ အသတိ စ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဝါစန္တိ ဝစီဃောသံ။ သင်္ခရောတီတိ ဇနေတိ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တေတီ’’တိ။ န ဟိ တံ ဝိတက္ကဝိစာရရဟိတစိတ္တံ ဝစီဃောသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ သက္ကောတိ။ စိတ္တပဋိဗဒ္ဓတ္တာတိ ဧတေန စိတ္တဿ နိဿယာဒိပစ္စယဘာဝေါ စိတ္တသင်္ခါရသင်္ခရဏန္တိ ဒဿေတိ။ အညမညမိဿာတိ အတ္ထတော ဘိန္နာပိ ကာယသင်္ခါရာဒိဝစနဝစနီယဘာဝေန အညမညမိဿိတာ အဘိန္နာ ဝိယ၊ တတော ဧဝ အာလုဠိတာ သံကိဏ္ဏာ အဝိဘူတာ အပါကဋာ ဒုဒ္ဒီပနာ ဒုဝိညာပယာ။ အာဒါနဂ္ဂဟဏမုဉ္စနစောပနာနီတိ ယဿ ကဿစိ ကာယေန အာဒါတဗ္ဗဿ အာဒါနသင်္ခါတံ ဂဟဏံ၊ ဝိဿဇ္ဇနသင်္ခါတံ မုဉ္စနံ၊ ယထာတထာစလနသင်္ခါတံ စောပနန္တိ ဣမာနိ ပါပေတွာ သာဓေတွာ ဥပ္ပန္နာ။ ကာယတော ပဝတ္တာ သင်္ခါရာ၊ ကာယေန သင်္ခရီယန္တီတိ စ ကာယသင်္ခါရာတွေဝ ဝုစ္စန္တိ။ ဟနုသံစောပနန္တိ ဟနုသဉ္စလနံ။ ဝစီဘေဒန္တိ ဝါစာနိစ္ဆာရဏံ။ ဝါစံ သင်္ခရောန္တီတိ ကတွာ ဣဓ ဝစီသင်္ခါရာတွေဝ ဝုစ္စန္တိ။

၄၆၄။ သမာပဇ္ဇိဿန္တိ ပဒံ နိရောဓဿ အာသန္နာနာဂတဘာဝဝိသယံ အာသန္နံ ဝဇ္ဇေတွာ ဒူရဿ ဂဟဏေ ပယောဇနာဘာဝတော။ နိရောဓပါဒကဿ နေဝသညာနာသညာယတနစိတ္တဿ စ ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ နိရောဓံ သမာပဇ္ဇတိ နာမာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ပဒဒွယေန နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိကာလော ကထိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ စိတ္တံ ဘာဝိတံ ဟောတီတိ ဧတ္ထ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒစိတ္တဂ္ဂဟဏံ ဣတရေသံ နာနန္တရိယဘာဝတော။ န ဟိ ဗလဒွယဉာဏသမာဓိစရိယာနံ ဝသီဘာဝါပါဒနစိတ္တေဟိ ဝိနာ အဒ္ဓါနပရိစ္ဆေဒစိတ္တံ အစိတ္တကဘာဝါယ ဟောတိ။

သေသသင်္ခါရေဟီတိ ကာယသင်္ခါရစိတ္တသင်္ခါရေဟိ။ ဒုတိယဇ္ဈာနေယေဝ နိရုဇ္ဈတိ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓေန။ ဣတရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝုဋ္ဌဟိဿန္တိ ပဒံ ဝုဋ္ဌဟနဿ အာသန္နာနာဂတဘာဝဝိသယံ အာသန္နံ ဝဇ္ဇေတွာ ဒူရဿ ဂဟဏေ ပယောဇနာဘာဝတော။ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာနဿ စ စိတ္တုပ္ပာဒေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ တတော ဩရမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပဒဒွယေန အန္တောနိရောဓကာလော ကထိတော’’တိ။ တထာ စိတ္တံ ဘာဝိတံ ဟောတီတိ ယထာ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလမေဝ အစိတ္တကဘာဝေါ၊ တတော ပရံ သစိတ္တကဘာဝေါ ဟောတိ၊ တထာ နိရောဓဿ ပရိကမ္မစိတ္တံ ဥပ္ပာဒိတံ ဟောတိ။

ပဋိသင်္ခါတိ ပဋိသင်္ခါယ ဣဒမေဝ ကာတဗ္ဗံ ဇာနိတွာ အပ္ပဝတ္တိမတ္တံ။ သမာပဇ္ဇန္တီတိ အစိတ္တကဘာဝံ သမ္ပဒေဝ အာပဇ္ဇန္တိ။ အထ ကသ္မာ သတ္တာဟမေဝ သမာပဇ္ဇန္တီတိ? ယထာကာလပရိစ္ဆေဒကရဏတော၊ တဉ္စ ယေဘုယျေန အာဟာရူပဇီဝီနံ သတ္တာနံ ဥပါဒိန္နကပဝတ္တဿ ဧကဒိဝသံ ဘုတ္တာဟာရဿ သတ္တာဟမေဝ ယာပနတော။

သဗ္ဗာ ဖလသမာပတ္တိ အဿာသပဿာသေ န သမုဋ္ဌာပေတီတိ ဣဒံ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ။ ယာ ပန န သမုဋ္ဌာပေတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမဿ ပန…ပေ… န သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဣမဿာတိ ဣဓ ပါဠိယံ ဝုတ္တနိရောဓသမာပဇ္ဇနဘိက္ခုနော။ တဿ ပန ဖလသမာပတ္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကာဝါတိ နိယမော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ကိံ ဝါ ဧတေနာ’’တိအာဒိ။ အဗ္ဗောဟာရိကာတိ သုခုမတ္တဘာဝပ္ပတ္တိယာ ‘‘အတ္ထီ’’တိ ဝေါဟရိတုံ အသက္ကုဏေယျာတိ ကေစိ။ နိရောဓဿ ပန ပါဒကဘူတာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနာဒိသမာဓိစရိယာယ ဝသေန အစတုတ္ထဇ္ဈာနိကာပိ နိရောဓာနန္တရဖလသမာပတ္တိ အဿာသပဿာသေ န သမုဋ္ဌာပေတီတိ အဘာဝတော ဧဝ တေ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝုတ္တာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ သဉ္ဇီဝတ္ထေရဝတ္ထုမှိ အာနီတသမာပတ္တိဖလနိဒဿနမ္ပိ သုဋ္ဌု ဥပပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘဝင်္ဂသမယေနေဝေတံ ကထိတ’’န္တိ။ ကိရိယမယပဝတ္တဝဠဉ္ဇနကာလေတိ ဧတ္ထ ကိရိယမယပဝတ္တံ ကာယဝစီဝိညတ္တိဝိပ္ဖာရော၊ တဿ ဝဠဉ္ဇနကာလေ ပဝတ္တနသမယေ။ ဝါစံ အဘိသင်္ခါတုံ န သက္ကောန္တိ အဝိညတ္တိဇနကတ္တာ တေသံ ဝိတက္ကဝိစာရာနံ။

သဂုဏေနာတိ သရသေန၊ သဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ သုညတာ နာမ ဖလသမာပတ္တိ ရာဂါဒီဟိ သုညတ္တာ။ တထာ ရာဂနိမိတ္တာဒီနံ အဘာဝါ အနိမိတ္တာ၊ ရာဂပဏိဓိအာဒီနံ အဘာဝါ အပ္ပဏိဟိတာတိ အာဟ ‘‘အနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ အနိမိတ္တံ အပ္ပဏိဟိတဉ္စ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဥပ္ပန္နဖလသမာပတ္တိယံ ဖဿော အနိမိတ္တော ဖဿော အပ္ပဏိဟိတော ဖဿော နာမာတိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။

အတ္တသုညတာဒဿနတော အနတ္တာနုပဿနာ သုညတာ၊ နိစ္စနိမိတ္တုဂ္ဃာဋနတော အနိစ္စာနုပဿနာ အနိမိတ္တာ၊ သုခပ္ပဏိဓိပဋိက္ခေပတော ဒုက္ခာနုပဿနာ အပ္ပဏိဟိတာတိ အာဟ – ‘‘သုညတာ…ပေ… ဝိပဿနာပိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ အနိစ္စတော ဝုဋ္ဌာတီတိ သင်္ခါရာနံ အနိစ္စာကာရဂ္ဂါဟိနိယာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိယာ ပရတော ဧကတောဝုဋ္ဌာနဥဘတောဝုဋ္ဌာနေဟိ နိမိတ္တပဝတ္တတော ဝုဋ္ဌာတိ။ အနိစ္စတော ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ စ ဣဒံ ‘‘န ဧကန္တိကံ ဧဝမ္ပိ ဟောတီ’’တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အပ္ပဏိဟိတဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါတိအာဒိနာ၊ သုညတဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါတိအာဒိနာ စ ယောဇနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ။ ဝိကပ္ပော အာပဇ္ဇေယျ အာဂမနဿ ဝဝတ္ထာနဿ အဘာဝေန အဝဝတ္ထာနကရတ္တာ။ ဧဝဉှိ တယော ဖဿာ ဖုသန္တီတိ ဧဝံ သဂုဏတော အာရမ္မဏတော စ နာမလာဘေ သုညတာဒိနာမကာ တယော ဖဿာ ဖုသန္တီတိ အနိယမဝစနံ။ သမေတိ ယုဇ္ဇတိ ဧကဿေဝ ဖဿဿ နာမတ္တယယောဂတော။

သဗ္ဗသင်္ခတဝိဝိတ္တတာယ နိဗ္ဗာနံ ဝိဝေကော နာမ ဥပဓိဝိဝေကောတိ ကတွာ။ နိန္နတာ တပ္ပဋိပက္ခဝိမုခဿ တဒဘိမုခတာ။ ပေါဏတာ ဩနမနံ၊ ပဗ္ဘာရတာ တတော ဝိဿဋ္ဌဘာဝေါ။

၄၆၅။ စက္ခာဒိတော ရူပါဒီသု ပဝတ္တရူပကာယတော ဥပ္ပဇ္ဇနတော ပဉ္စဒွါရိကံ သုခံ ကာယိကံ နာမ၊ မနောဒွါရိကံ စေတောဖဿဇာတာယ စေတသိကံနာမ။ သဘာဝနိဒ္ဒေသော သုခယတီတိ ကတွာ။ မဓုရဘာဝဒီပကန္တိ ဣဋ္ဌဘာဝဇောတနံ။ ဝေဒယိတဘာဝဒီပကန္တိ ဝေဒကဘာဝဝိဘာဝကံ။ ဝေဒနာ ဧဝ ဟိ ပရမတ္ထတော အာရမ္မဏံ ဝေဒေတိ၊ အာရမ္မဏံ ပန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ။ ဒုက္ခန္တိ သဘာဝနိဒ္ဒေသောတိဧဝမာဒိအတ္ထဝစနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ။ ဌိတိသုခါတိ ဌိတိယာ ဓရမာနတာယ သုခါ၊ န ဌိတိက္ခဏမတ္တေန။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထိဘာဝေါ သုခ’’န္တိ။ ဝိပရိဏာမဒုက္ခာတိ ဝိပရိဏမနေန ဝိဂမနေန ဒုက္ခာ၊ န နိရောဓက္ခဏေန။ တေနာဟ ‘‘နတ္ထိဘာဝေါ ဒုက္ခ’’န္တိ။ အပရိညာတဝတ္ထုကာနဉှိ သုခဝေဒနုပရမော ဒုက္ခတော ဥပဋ္ဌာတိ။ သွာယမတ္ထော ပိယဝိပ္ပယောဂေန ဒီပေတဗ္ဗော။ ဌိတိဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမသုခါတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထိဘာဝေါ ဒုက္ခံ၊ နတ္ထိဘာဝေါ သုခ’’န္တိ။ ဒုက္ခဝေဒနုပရမော ဟိ သတ္တာနံ သုခတော ဥပဋ္ဌာတိ။ ဧဝဉှိ ဝဒန္တိ – ‘‘တဿ ရောဂဿ ဝူပသမေန အဟော သုခံ ဇာတ’’န္တိ။ ဇာနနဘာဝေါတိ ယာထာဝသဘာဝတော အဝဗုဇ္ဈနံ။ အဒုက္ခမသုခဉှိ ဝေဒနံ ဇာနန္တဿ သုခံ ဟောတိ တဿ သုခုမဘာဝတော၊ ယထာ တဒညေ ဓမ္မေ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ သမ္မဒေဝ အဝဗောဓော ပရမံ သုခံ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ၊ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄)၊

အဇာနနဘာဝေါတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒုက္ခဉှိ သမ္မောဟဝိဟာရောတိ။ အပရော နယော ဇာနနဘာဝေါတိ ဇာနနဿ ဉာဏဿ သဗ္ဘာဝေါ။ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ဟိ ဉာဏောပနိဿယာ စ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ သုခါ ဣဋ္ဌာကာရာ။ ယထာဟ ‘‘ဣဋ္ဌာ စေဝ ဣဋ္ဌဖလာ စာ’’တိ။ အဇာနနဘာဝေါ ဒုက္ခန္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကတမော အနုသယော အနုသေတီတိ ကာမရာဂါနုသယာဒီသု သတ္တသု အနုသယေသု ကတမော အနုသယော အနုသယဝသေန ပဝတ္တတိ? အပ္ပဟီနဘာဝေန ဟိ သန္တာနေ အနုသယန္တီတိ အနုသယာ၊ အနုရူပံ ကာရဏံ လဘိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ကာရဏလာဘေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတာ နေသံ ဒဿိတာ။ အပ္ပဟီနာ ဟိ ကိလေသာ ကာရဏလာဘေ သတိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပဟီနဋ္ဌေန သယိတော ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ တေ စ နိပ္ပရိယာယတော အနာဂတာ ကိလေသာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ အတီတာ ပစ္စုပ္ပန္နာ စ တံသဘာဝတ္တာ တထာ ဝုစ္စန္တိ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ ကာလဘေဒေန သဘာဝဘေဒေါ အတ္ထိ။ ယဒိ အပ္ပဟီနဋ္ဌော အနုသယဋ္ဌော၊ နနု သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ အပ္ပဟီနာ အနုသယာ ဘဝေယျုန္တိ? န မယံ အပ္ပဟီနတာမတ္တေန အနုသယဋ္ဌံ ဝဒါမ၊ အထ ခေါ ပန အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ထာမဂတာ ကိလေသာ အနုသယာ။ ဣဒံ ထာမဂမနဉ္စ ရာဂါဒီနမေဝ အာဝေဏိကော သဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ယတော အဘိဓမ္မေ – ‘‘ထာမဂတံ အနုသယံ ပဇဟတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သောတိ ရာဂါနုသယော။ အပ္ပဟီနောတိ အပ္ပဟီနဘာဝမုခေန အနုသယနဋ္ဌမာဟ။ သော စ အပရိညာတက္ခန္ဓဝတ္ထုတော၊ ပရိညာတေသု ပတိဋ္ဌံ န လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘န သဗ္ဗာယ သုခါယ ဝေဒနာယ သော အပ္ပဟီနော’’တိ။ အာရမ္မဏဝသေန စာယံ အနုသယဋ္ဌော အဓိပ္ပေတော။ တေနာဟ ‘‘န သဗ္ဗံ သုခံ ဝေဒနံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော’’တိ။

ဝတ္ထုဝသေနပိ ပန အနုသယဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ယော ‘‘ဘူမိလဒ္ဓ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၈၃၄) ဝုတ္တံ –

‘‘ဘူမီတိ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတာ တေဘူမကာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ဘူမိလဒ္ဓံ နာမ တေသု ခန္ဓေသု ဥပ္ပတ္တိရဟံ ကိလေသဇာတံ။ တေန ဟိ သာ ဘူမိလဒ္ဓါ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝုစ္စတိ၊ သာ စ ခေါ န အာရမ္မဏဝသေန။ အာရမ္မဏဝသေန ဟိ သဗ္ဗေပိ အတီတာနာဂတေ ပရိညာတေပိ စ ခီဏာသဝါနံ ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ ကိလေသာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ မဟာကစ္စာနဥပ္ပလဝဏ္ဏာဒီနံ ခန္ဓေ အာရဗ္ဘ သောရေယျသေဋ္ဌိနန္ဒမာဏဝကာဒီနံ ဝိယ။ ယဒိ စ တံ ဘူမိလဒ္ဓံ နာမ သိယာ၊ တဿ အပ္ပဟေယျတော န ကောစိ ဘဝမူလံ ပဇဟေယျ၊ ဝတ္ထုဝသေန ပန ဘူမိလဒ္ဓံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟိ ဝိပဿနာယ အပရိညာတာ ခန္ဓာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဥပ္ပာဒတော ပဘုတိ တေသု ဝဋ္ဋမူလံ ကိလေသဇာတံ အနုသေတိ။ တံ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ။

ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထာတိ ဣမိနာ ‘‘န သဗ္ဗာယ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ သော အပ္ပဟီနော၊ န သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိံ အတိဒိသတိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ယော အနုသယော ယတ္ထ အနုသေတိ ၊ သော ပဟီယမာနော တတ္ထ ပဟီနော နာမ ဟောတီ’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ပဟာနပုစ္ဆာ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကိံ ပဟာတဗ္ဗန္တိ အယံ ပဟာနပုစ္ဆာ နာမာ’’တိ။

ဧကေနေဝ ဗျာကရဏေနာတိ ‘‘ဣဓာဝုသော၊ ဝိသာခ၊ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၃၇၄) ဧကေနေဝ ဝိဿဇ္ဇနေန။ ဒွေ ပုစ္ဆာတိ အနုသယပုစ္ဆာ ပဟာနပုစ္ဆာတိ ဒွေပိ ပုစ္ဆာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ‘‘ရာဂံ တေန ပဇဟတီ’’တိ ဣဒမေကံ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ ‘‘န တတ္ထ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိ ဣဒမေကံ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ ပုစ္ဆာနုက္ကမဉ္စေတ္ထ အနာဒိယိတွာ ပဟာနက္ကမေန ဝိဿဇ္ဇနာ ပဝတ္တာ ။ ‘‘ဒွေ ပုစ္ဆာ ဝိဿဇ္ဇေသီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣဓာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တထာဝိက္ခမ္ဘိတမေဝ ကတွာတိ ဣမိနာ ယော ရာဂံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ပုန ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနတော တထာဝိက္ခမ္ဘိတမေဝ ကတွာ မဂ္ဂေန သမုဂ္ဃာတေတိ၊ တဿ ဝသေန ‘‘ရာဂံ တေန ပဇဟတိ၊ န တတ္ထ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ကာမောဃာဒီဟိ စတူဟိ ဩဃေဟိ သံသာရဘဝေါဃေနေဝ ဝါ ဝေဂသာ ဝုယှမာနေသု သတ္တေသု တံ ဥတ္တရိတွာ ပတ္တဗ္ဗံ၊ တဿ ပန ဂါဓဘာဝတော ပတိဋ္ဌာနဘူတံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘တိဏ္ဏော ပါရင်္ဂတော ထလေ တိဋ္ဌတိ ဗြာဟ္မဏော’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၈၊ ဣတိဝု။ ၆၉၊ ပု။ ပ။ ၁၈၇)။

သုညတာဒိဘေဒေန အနေကဘေဒတ္တာ ပါဠိယံ ‘‘အနုတ္တရေသူ’’တိ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသောတိ ‘‘အနုတ္တရာ ဝိမောက္ခာ’’တိ ဝတွာ ပုန တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ အရဟတ္တဘာဝသာမညေန ‘‘အရဟတ္တေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသယေ စေတံ ဘုမ္မံ။ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေန္တဿာတိ ‘‘အဟော ဝတာဟံ အရဟတ္တံ လဘေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ဥပဋ္ဌပေန္တဿ၊ ပတ္ထေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ပဋ္ဌပေန္တဿာတိ စေတ္ထ ဟေတုမှိ အန္တသဒ္ဒေါ။ ကထံ ပန အရဟတ္တဝိသယာ ပတ္ထနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ? န ကာစိ အရဟတ္တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပတ္ထနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ အနဓိဂတတ္တာ အဝိသယဘာဝတော။ ပရိကပ္ပိတရူပံ ပန တံ ဥဒ္ဒိဿ ပတ္ထနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပိဟာပစ္စယာ’’တိ ဝုတ္တံ ပရမ္ပရပစ္စယတံ သန္ဓာယ၊ ဥဇုကံ ပန ပစ္စယဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘န ပတ္ထနာယ ပဋ္ဌပနမူလကံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ဣဒံ ပန သေဝိတဗ္ဗံ ဒေါမနဿံ အကုသလပ္ပဟာနဿ ကုသလာဘိဝုဍ္ဎိယာ စ နိမိတ္တဘာဝတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဒေါမနဿမ္ပာဟံ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဒုဝိဓေန ဝဒါမိ သေဝိတဗ္ဗမ္ပိ အသေဝိတဗ္ဗမ္ပီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၉-၃၆၂)။ တီဟိ မာသေဟိ သမ္ပဇ္ဇနကာ တေမာသိကာ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမသ္မိံ ဝါရေတိ ဣမသ္မိံ ပဝါရဏဝါရေ။ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏန္တိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ အဟ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏံ။ အရဟန္တာနမေဝ ဟေသ ပဝါရဏာ။

န ကဒါစိ ပဟာတဗ္ဗဿ ပဟာယကတာ အတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဒေါမနဿေန ဝါ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ပရိယာယေနေတံ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော ဝိတ္ထာရေန အာဂမိဿတိ။ ပဋိပဒံ ဂဟေတွာ ပတ္ထနံ ကတွာ ပတ္ထနံ ဌပေတွာ။ ပဋိသဉ္စိက္ခတီတိ ဩဝါဒဝသေန အတ္တာနံ သမုတ္တေဇေန္တော ကထေတိ။ သီလေန ဟီနဋ္ဌာနန္တိ အညေဟိ အရဟတ္တာယ ပဋိပဇ္ဇန္တေဟိ သီလေန ဟီနဋ္ဌာနံ ကိံ တုယှံ အတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ သုပရိသုဒ္ဓန္တိ အခဏ္ဍာဒိဘာဝတော သုဓောတဇာတိမဏိ ဝိယ သုဋ္ဌု ပရိသုဒ္ဓံ။ သုပဂ္ဂဟိတန္တိ ကဒါစိပိ သင်္ကောစာဘာဝတော ဝီရိယံ သုဋ္ဌု ပဂ္ဂဟိတံ။ ပညာတိ ဝိပဿနာပညာ ပဋိပက္ခေဟိ အနဓိဘူတတာယ အကုဏ္ဌာ တိက္ခဝိသဒါ သင်္ခါရာနံ သမ္မသနေ သူရာ ဟုတွာ ဝဟတိ ပဝတ္တတိ။ ပရိယာယေနာတိ တဿ ဒေါမနဿဿ အရဟတ္တုပနိဿယတာပရိယာယေန။ အာရမ္မဏဝသေန အနုသယနံ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘န တံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ အနုပ္ပဇ္ဇနမေတ္ထ ပဟာနံ နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဟီနောဝ တတ္ထ ပဋိဃာနုသယောတိ အတ္ထော’’တိ။ တတိယဇ္ဈာနေန ဝိက္ခမ္ဘေတဗ္ဗာ အဝိဇ္ဇာ၊ သာ ဧဝ အရိယမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္ဒီယတီတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာနုသယံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ အနုသယသဒိသတာယ ဝါ။ ‘‘ရာဂါနုသယံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ နာနုသေတိ နာမ တတ္ထ ကာတဗ္ဗကိစ္စာကရဏတော။

၄၆၆။ တသ္မာတိ ပစ္စနီကတ္တာ သဘာဝတော ကိစ္စတော ပစ္စယတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိသဘာဂပဋိဘာဂေါ ကထိတော ‘‘ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂါ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အန္ဓကာရာတိ အန္ဓကာရသဒိသာ အပ္ပကာ သဘာဝတော။ အဝိဘူတာ အပါကဋာ အနောဠာရိကဘာဝတော။ တတော ဧဝ ဒုဒ္ဒီပနာ ဒုဝိညာပနာ။ တာဒိသာဝါတိ ဥပေက္ခာသဒိသာဝ။ ယထာ ဥပေက္ခာ သုခဒုက္ခာနိ ဝိယ န ဩဠာရိကာ၊ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာ ရာဂဒေါသာ ဝိယ န ဩဠာရိကာ။ အထ ခေါ အန္ဓကာရာ အဝိဘူတာ ဒုဒ္ဒီပနာ ဒုဝိညာပနာတိ အတ္ထော။ သဘာဂပဋိဘာဂေါ ကထိတော ‘‘ပဏိဓိ ပဋိဃောသော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ယတ္တကေသု ဌာနေသူတိ ဒုက္ခာဒီသု ယတ္တကေသု ဌာနေသု၊ ယတ္ထ ဝါ ဉေယျဋ္ဌာနေသု။ ဝိသဘာဂပဋိဘာဂေါတိ အန္ဓကာရဿ ဝိယ အာလောကော ဝိဃာတကပဋိဘာဂေါ။ ဝိဇ္ဇာတိ မဂ္ဂဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ၊ ဝိမုတ္တီတိ ဖလန္တိ အာဟ ‘‘ဥဘောပေတေ ဓမ္မာ အနာသဝါ’’တိ။ အနာသဝဋ္ဌေနာတိအာဒီသု ပဏီတဋ္ဌေနာတိပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သောပိ ဟိ ဝိမုတ္တိနိဗ္ဗာနာနံ သာဓာရဏော၊ ဝိမုတ္တိယာ အသင်္ခတဋ္ဌေန နိဗ္ဗာနဿ ဝိသဘာဂတာပိ လဗ္ဘတေဝ။ ပဉှံ အတိက္ကမိတွာ ဂတောသိ၊ အပုစ္ဆိတဗ္ဗံ ပုစ္ဆန္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပဉှာနံ ပရိစ္ဆေဒပမာဏံ ဂဟေတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ အဋ္ဌတွာ တတော ပရံ ပုစ္ဆန္တော နာသက္ခိ ပဉှာနံ ပရိယန္တံ ဂဟေတုံ။ အပ္ပဋိဘာဂဓမ္မဿာတိ နိပ္ပရိယာယတော သဘာဂပဋိဘာဂေန အပ္ပဋိဘာဂဓမ္မဿ။ အနာဂတာဒိပရိယာယေန နိဗ္ဗာနဿ သဘာဂပဋိဘာဂေါ ဝုတ္တော၊ ဝိသဘာဂေ စ အတ္ထေဝ သင်္ခတဓမ္မာ၊ တသ္မာ နိပ္ပရိယာယတော ကိဉ္စိ သဘာဂပဋိဘာဂံ သန္ဓာယ ပုစ္ဆတီတိ ကတွာ ‘‘အစ္စယာသီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသင်္ခတဿ ဟိ အပ္ပတိဋ္ဌဿ ဧကန္တနိစ္စဿ သတော နိဗ္ဗာနဿ ကုတော နိပ္ပရိယာယေန သဘာဂဿ သမ္ဘဝေါ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနံ နာမေတ’’န္တိအာဒိ။

ဝိရဒ္ဓါတိ ဧတ္ထ သဘာဂပဋိဘာဂံ ပုစ္ဆိဿာမီတိ နိစ္ဆယာဘာဝတော ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဝိရဇ္ဈိတွာဝ ပုစ္ဆိ၊ န အဇာနိတွာတိ အတ္ထော။ ဧတေန ဟေဋ္ဌာ သဗ္ဗပုစ္ဆာ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနနယေန ဇာနိတွာဝ ပဝတ္တာတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ထေရီ ပန တံ တံ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ သဘာဝတော ဝိဘာဝေန္တီ သတ္ထု ဒေသနာဉာဏံ အနုဂန္တွာဝ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ နိဗ္ဗာနောဂဓန္တိ နိဗ္ဗာနံ ဩဂါဟိတွာ ဌိတံ နိဗ္ဗာနန္တောဂဓံ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနဗ္ဘန္တရံ နိဗ္ဗာနံ အနုပဝိဋ္ဌ’’န္တိ။ အဿာတိ ဗြဟ္မစရိယဿ။

၄၆၇။ ပဏ္ဍိစ္စေနသမန္နာဂတာတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တပဏ္ဍိစ္စံ ဒဿေတုံ ‘‘ဓာတုကုသလာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ပဏ္ဍိတော ဟောတိ? ယတော ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု ဓာတုကုသလော စ ဟောတိ၊ အာယတနကုသလော စ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကုသလော စ ဌာနာဋ္ဌာနကုသလော စ။ ဧတ္တာဝတာ နု ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု ပဏ္ဍိတော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၄)။ ပညာမဟတ္တံ နာမ ထေရိယာ အသေက္ခပ္ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တာယ ပဋိသမ္ဘိဒါယော ပူရေတွာ ဌိတတာတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘မဟန္တေ အတ္ထေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ရာဇယုတ္တေဟီတိ ရညော ကမ္မေ နိယုတ္တပုရိသေဟိ။ အာဟစ္စဝစနေနာတိ သတ္ထာရာ ကရဏာဒီနိ အာဟနိတွာ ပဝတ္တိတဝစနေန။ ယဒေတ္ထ အတ္ထတော န ဝိဘတ္တံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

စူဠဝေဒလ္လသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ စူဠဓမ္မသမာဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၆၈။ ဓမ္မောတိဂဟိတဂဟဏာနီတိ ဓမ္မော ဝါ ဟောတု ဣတရော ဝါ၊ ဓမ္မောတိ ပဂ္ဂဟိတဂ္ဂါဟပ္ပဝတ္တာ စရိယာဝ။ အာယူဟနက္ခဏေတိ တဿ ဓမ္မောတိ ဂဟိတဿ ပဝတ္တနက္ခဏေ။ သုခန္တိ အကိစ္ဆံ။ တေနာဟ ‘‘သုကရ’’န္တိ။ ဒုက္ခဝိပါကန္တိ အနိဋ္ဌဖလဝိပစ္စနံ။

၄၆၉။ ယထာ စက္ခာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ယထာသကံ ဝိသယဂ္ဂဟဏံ သဘာဝသိဒ္ဓံ၊ ဧဝံ မနသောပိ။ တေ စ ဝိသယာ ဣဋ္ဌာကာရတော ဂဟဏေ န ကောစိ ဒေါသော၊ ပုရိသတ္တဘာဝေ န စ တေ ဒေါသံ ပဝတ္တေန္တီတိ အယံ တေသံ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ လဒ္ဓီတိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထုကာမေသုပိ ကိလေသကာမေသုပိ ဒေါသော နတ္ထီ’’တိ၊ အဿာဒေတွာ ဝိသယပရိဘောဂေ နတ္ထိ အာဒီနဝေါ၊ တပ္ပစ္စယာ န ကောစိ အန္တရာယောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပါတဗျတံ အာပဇ္ဇန္တီတိ ပရိဘုဉ္ဇနကတံ ဥပဂစ္ဆန္တိ။ ပရိဘောဂတ္ထော ဟိ အယံ ပါ-သဒ္ဒေါ ကတ္တုသာဓနော စ တဗျ-သဒ္ဒေါ၊ ယထာရုစိ ပရိဘုဉ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ ကိလေသကာမောပိ အဿာဒိယမာနော ဝတ္ထုကာမန္တောဂဓောယေဝ၊ ကိလေသကာမဝသေန ပန နေသံ အဿာဒေတဗ္ဗတာတိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမေန ပါတဗျတ’’န္တိ။ ကိလေသကာမေနာတိ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ ပါတဗျတံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတန္တိ ဧတ္ထာပိ ကတ္တုဝသေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မောဠိံ ကတွာတိ ဝေဏိဗန္ဓဝသေန မောဠိံ ကတွာ။ တာပသပရိဗ္ဗာဇိကာဟီတိ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇူပဂတာဟိ။ ပရိညံ ပညပေန္တီတိ ဣဒံ ‘‘ပဟာနမာဟံသူ’’တိ ပဒဿေဝ ဝေဝစနန္တိ ‘‘ပဟာနံ သမတိက္ကမံ ပညပေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ကာမာ နာမေတေ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာတိ ယာထာဝတော ပရိဇာနနံ ဣဓ ‘‘ပဟာန’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ န ဝိနာဘာဝမတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ မာလုဝါသိပါဋိကာတိ မာလုဝါဝိဒလံ မာလုဝါဖလေ ပေါဋ္ဋလိကာ။ သန္တာသံ အာပဇ္ဇေယျာတိ သာလေ အဓိဝတ္ထဒေဝတာယ ပဝတ္တိံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ တဒါ ဟိ တဿာ ဧဝံ ဟောတိ။ ကောဝိဠာရပတ္တသဒိသေဟီတိ မဟာကောဝိဠာရပတ္တသဏ္ဌာနေဟိ။ သဏ္ဌာနဝသေန ဟေတံ ဝုတ္တံ၊ မာလုဝါပတ္တာ ပန ကောဝိဠာရပတ္တေဟိ မဟန္တတရာနိ စေဝ ဃနတရာနိ စ ဟောန္တိ။ ဝိပုလဗဟုဃနဂရုပတ္တတာယ မဟန္တံ ဘာရံ ဇနေတွာ။ သာတိ မာလုဝါလတာ။ ဩဃနန္တိ ဟေဋ္ဌတော ဩလမ္ဗနဟေတုဘူတံ ဃနဘာဝံ။

အန္ဓဝနသုဘဂဝနဂ္ဂဟဏံ တေသံ အဘိလက္ခိတဘာဝတော။ နာဠိကေရာဒီသု တိဏဇာတီသု။ ခါဒနုပလက္ခဏံ ဥပစိကာနံ ဥဋ္ဌဟနဂ္ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ဥဋ္ဌဟေယျု’’န္တိ။ ကေဠိံ ကရောန္တီ ဝိယာတိ ဝိလမ္ဗနနဒီ ဝိယ ကေဠိံ ကရောန္တီ။ ဣဒါနိ အဟံ တံ အဇ္ဈောတ္ထရိန္တိ ပမောဒမာနာ ဝိယ ဣတော စိတော စ ဝိပ္ဖန္ဒမာနာ ဝိလမ္ဗန္တီ။ သမ္ဖဿောပိ သုခေါ မုဒုတလုဏကောမလဘာဝတော။ ဒဿနမ္ပိ သုခံ ဃနဗဟလပတ္တသံဟတတာယ။ သောမနဿဇာတာတိ ပုဗ္ဗေ အနုဿဝဝသေန ဘဝနဝိနာသဘယာ သန္တာသံ အာပဇ္ဇိ၊ ဣဒါနိ တဿာ သမ္ပတ္တိဒဿနေန ပလောဘိတာ သောမနဿဇာတာ အဟောသိ။

ဝိဋဘိံ ကရေယျာတိ အာတာနဝိတာနဝသေန ဇဋေန္တီ ဇာလံ ကရေယျ။ တထာဘူတာ စ ဃနပတ္တသဉ္ဆန္နတာယ ဆတ္တသဒိသီ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဆတ္တာကာရေန တိဋ္ဌေယျာ’’တိ။ သကလံ ရုက္ခန္တိ ဥပရိ သဗ္ဗသာခါပသာခံ သဗ္ဗရုက္ခံ။ ဘဿမာနာတိ ပလိဝေဌနဝသေနေဝ ဩတရမာနာ။ ယာဝ မူလာ ဩတိဏ္ဏသာခါဟီတိ မာလုဝါ ဘာရေန ဩနမိတွာ ရုက္ခဿ ယာဝ မူလာ ဩတိဏ္ဏသာခါဟိ ပုန အဘိရုဟမာနာ။ သဗ္ဗသာခါတိ ဟေဋ္ဌာ မဇ္ဈေ ဥပရိ စာတိ သဗ္ဗာပိ သာခါယော ပလိဝေဌေန္တီ။ သံသိဗ္ဗိတွာ ဇာလသန္တာနကနိယာမေန ဇဋေတွာ။ ဧဝံ အပရာပရံ သံသိဗ္ဗနေန အဇ္ဈောတ္ထရန္တီ။ သဗ္ဗသာခါ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ သယံ ဥပရိ ဌတွာ မဟာဘာရဘာဝေန ဝါတေ ဝါ ဝါယန္တေ ဒေဝေ ဝါ ဝဿန္တေ ပဒါလေယျ။ သာခဋ္ဌကဝိမာနန္တိ သာခါပဋိဗဒ္ဓံ ဝိမာနံ။ ယသ္မာ ဣဓ သတ္ထာရာ ‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ ဘူတပုဗ္ဗမေဝ ဝတ္ထု ဥပမာဘာဝေန အာဟဋံ၊ တသ္မာ ‘‘ဣဒံ ပန ဝိမာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၄၇၁။ ဗဟလရာဂသဘာဝေါတိ ပစ္စဝေက္ခဏာဟိ နီဟရိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ဗလဝါ ဟုတွာ အဘိဘဝနရာဂဓာတုကော။ ရာဂဇန္တိ ရာဂနိမိတ္တဇာတံ။ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌေ အာရမ္မဏေတိ ဒိဋ္ဌေ ဒိဋ္ဌေ ဝိသဘာဂါရမ္မဏေ။ နိမိတ္တံ ဂဏှာတီတိ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘူတံ အနုဗျဉ္ဇနသော နိမိတ္တံ ဂဏှာတိ၊ သိက္ခာဂါရဝေန ပန ကိလေသေဟိ နိဿိတံ မဂ္ဂံ န ပဋိပဇ္ဇတိ၊ တတော ဧဝ အာစရိယုပဇ္ဈာယေဟိ အာဏတ္တံ ဒဏ္ဍကမ္မံ ကရောတေဝ။ တေနာဟ ‘‘န တွေဝ ဝီတိက္ကမံ ကရောတီ’’တိ။ ဟတ္ထပရာမာသာဒီနီတိ – ‘‘ဧဟိ တာဝ တယာ ဝုတ္တံ မယာ ဝုတ္တဉ္စ အမုတြ ဂန္တွာ ဝီမံသိဿာမာ’’တိအာဒိနာ ဟတ္ထဂ္ဂဟဏာဒီနိ ကရောန္တော၊ န ကရုဏာမေတ္တာနိဒါနဝသေန။ မောဟဇာတိကောတိ ဗဟလမောဟသဘာဝေါ။

၄၇၂။ ကမ္မနိယာမေနာတိ ပုရိမဇာတိသိဒ္ဓေန လောဘုဿဒတာဒိနိယမိတေန ကမ္မနိယာမေန။ ဣဒါနိ တံ လောဘုဿဒတာဒိံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ကမ္မာယူဟနက္ခဏေတိ ကမ္မကရဏဝေလာယ။ လောဘော ဗလဝါတိ တဇ္ဇာယ သာမဂ္ဂိယာ သာမတ္ထိယတော လောဘော အဓိကော ဟောတိ။ အလောဘော မန္ဒောတိ တပ္ပဋိပက္ခော အလောဘော ဒုဗ္ဗလော ဟောတိ။ ကထံ ပနေတေ လောဘာလောဘာ အညမညံ ဥဇုဝိပစ္စနီကဘူတာ ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တန္တိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တန္တီ’’တိ၊ နိကန္တိက္ခဏံ ပန အာယူဟနက္ခဏမေဝ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ပရိယာဒါတုန္တိ အဘိဘဝိတုံ န သက္ကောတိ။ ယော ဟိ ‘‘ဧဝံသုန္ဒရံ ဧဝံဝိပုလံ ဧဝံမဟဂ္ဃဉ္စ န သက္ကာ ပရဿ ဒါတု’’န္တိအာဒိနာ အမုတ္တစာဂတာဒိဝသေန ပဝတ္တာယ စေတနာယ သမ္ပယုတ္တော အလောဘော သမ္မဒေဝ လောဘံ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောတိ။ ဒေါသမောဟာနံ အနုပ္ပတ္တိယံ တာဒိသပစ္စယလာဘေနေဝ အဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော။ တသ္မာတိ လောဘာဒေါသာမောဟာနံ ဗလဝဘာဝတော အလောဘဒေါသမောဟာနဉ္စ ဒုဗ္ဗလဘာဝတောတိ ဝုတ္တမေဝ ကာရဏံ ပစ္စာမသတိ။ သောတိ တံသမင်္ဂီ။ တေန ကမ္မေနာတိ တေန လောဘာဒိဥပနိဿယဝတာ ကုသလကမ္မုနာ။ သုခသီလောတိ သခိလော။ တမေဝတ္ထံ အက္ကောဓနောတိ ပရိယာယေန ဝဒတိ။

မန္ဒာ အလောဘာဒေါသာ လောဘဒေါသေ ပရိယာဒါတုံ န သက္ကောန္တိ၊ အမောဟော ပန ဗလဝါ မောဟံ ပရိယာဒါတုံ သက္ကောတီတိ ဧဝံ ယထာရဟံ ပဌမဝါရေ ဝုတ္တနယေနေဝ အတိဒေသတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန။ ဒုဋ္ဌောတိ ကောဓနော။ ဒန္ဓောတိ မန္ဒမညော။ သုခသီလကောတိ သုခသီလော။

ဧတ္ထ စ လောဘဝသေန၊ ဒေါသမောဟ-လောဘဒေါသ-လောဘမောဟ-ဒေါသမောဟ-လောဘဒေါသမောဟဝသေနာတိ တယော ဧကကာ၊ တယော ဒုကာ၊ ဧကော တိကောတိ လောဘာဒိဥဿဒဝသေန အကုသလပက္ခေ ဧဝ သတ္တ ဝါရာ၊ တထာ ကုသလပက္ခေ အလောဘာဒိဥဿဒဝသေနာတိ စုဒ္ဒသ ဝါရာ လဗ္ဘန္တိ။ တတ္ထ အလောဘဒေါသမောဟာ၊ အလောဘာဒေါသမောဟာ၊ အလောဘဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တောတိ အာဂတေဟိ ကုသလပက္ခေ တတိယဒုတိယပဌမဝါရေဟိ ဒေါသုဿဒမောဟုဿဒဒေါသမောဟုဿဒဝါရာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ တထာ အကုသလပက္ခေ လောဘာဒေါသာမောဟာ၊ လောဘဒေါသာမောဟာ၊ လောဘာဒေါသမောဟာ ဗလဝန္တောတိ အာဂတေဟိ တတိယဒုတိယပဌမဝါရေဟိ အဒေါသုဿဒအမောဟုဿဒအဒေါသာမောဟုဿဒဝါရာ ဂဟိတာ ဧဝါတိ အကုသလကုသလပက္ခေသု တယော တယော ဝါရေ အန္တောဂဓေ ကတွာ အဋ္ဌေဝ ဝါရာ ဒဿိတာ။ ယေ ပန ဥဘယသမ္မိဿတာဝသေန လောဘာလောဘုဿဒဝါရာဒယော အပရေ ဧကူနပညာသ ဝါရာ ကာမံ ဒဿေတဗ္ဗာ၊ တေသံ အသမ္ဘဝတော ဧဝ န ဒဿိတာ။ န ဟိ ‘‘ဧကသ္မိံ သန္တာနေ အန္တရေန အဝတ္ထန္တရံ လောဘော စ ဗလဝါ အလောဘော စာ’’တိအာဒိ ယုဇ္ဇတိ။ ပဋိပက္ခဝသေန ဝါပိ ဧတေသံ ဗလဝဒုဗ္ဗလဘာဝေါ သဟဇာတဓမ္မဝသေန ဝါ။ တတ္ထ လောဘဿ တာဝ ပဋိပက္ခဝသေန အနဘိဘူတတာယ ဗလဝဘာဝေါ၊ တထာ ဒေါသမောဟာနံ အဒေါသာမောဟေဟိ။ အလောဘာဒီနံ ပန လောဘာဒိအနဘိဘဝနတော။ သဗ္ဗေသဉ္စ သမာနဇာတိယသမဓိဘုယျ ပဝတ္တိဝသေန သဟဇာတဓမ္မတော ဗလဝဘာဝေါ။ တေန ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၇၂) – ‘‘လောဘော ဗလဝါ၊ အလောဘော မန္ဒော။ အဒေါသာမောဟာ ဗလဝန္တော၊ ဒေါသမောဟာ မန္ဒာ’’တိအာဒိ၊ သော စ နေသံ မန္ဒဗလဝဘာဝေါ ပုရိမူပနိဿယတော တထာ အာသယဿ ပရိဘာဝိတတာယ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကမ္မနိယာမေနာ’’တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

စူဠဓမ္မသမာဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ မဟာဓမ္မသမာဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၇၃။ ဧဝံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရော ကာမော ကာမနံ ဣစ္ဆာ ဧတေသန္တိ ဧဝံကာမာ။ ဧဝံ ဆန္ဒော ဆန္ဒနံ ရောစနံ အဇ္ဈာသယော ဧတေသန္တိ ဧဝံဆန္ဒာ။ အဘိမုခံ၊ အဘိနိဝိဿ ဝါ ပကာရေဟိ ဧတိ ဥပဂစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယော၊ လဒ္ဓိ။ သာ ဟိ လဒ္ဓဗ္ဗဝတ္ထုံ အဘိမုခံ ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ အဘိနိဝိသန္တီ တေန တေန ပကာရေန ဥပဂစ္ဆတိ၊ ဟတ္ထဂတံ ကတွာ တိဋ္ဌတိ န ဝိဿဇ္ဇေတိ။ ဧဝံ ဝုစ္စမာနာကာရော အဓိပ္ပာယော ဧတေသန္တိ ဧဝံအဓိပ္ပာယာ။ ဘဂဝါ မူလံ ကာရဏံ ဧတေသံ ယာထာဝတော အဓိဂမာယာတိ ဘဂဝံမူလကာ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝန္တဉှိ နိဿာယ မယံ ဣမေ ဓမ္မေ အာဇာနာမ ပဋိဝိဇ္ဈာမာ’’တိ။ အမှာကံဓမ္မာတိ တေဟိ အတ္တနာ အဓိဂန္တဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ။ သေဝိတဗ္ဗာနဉှိ ယာထာဝတော အဓိဂမဉာဏာနိ အဓိဂစ္ဆနကသမ္ဗန္ဓီနိ၊ တာနိ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမူလကာနိ အနညဝိသယတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကဿပသမ္ဗုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိ။ ဘဂဝါ နေတာ တေသန္တိ ဘဂဝံနေတ္တိကာ။ နေတာတိ သေဝိတဗ္ဗဓမ္မေ ဝိနေယျသန္တာနံ ပါပေတာ။ ဝိနေတာတိ အသေဝိတဗ္ဗဓမ္မေ ဝိနေယျသန္တာနတော အပနေတာ။ တဒင်္ဂဝိနယာဒိဝသေန ဝါ ဝိနေတာ။ အနုနေတာတိ ဣမေ ဓမ္မာ သေဝိတဗ္ဗာ၊ ဣမေ န သေဝိတဗ္ဗာတိ ဥဘယသမ္ပာပနာပနယနတ္ထံ ပညပေတာ။ တေနာဟ ‘‘ယထာသဘာဝတော’’တိအာဒိ။

ပဋိသရန္တိ ဧတ္ထာတိ ပဋိသရဏံ၊ ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ ဧတေသန္တိ ဘဂဝံပဋိသရဏာ။ ပဋိသရတိ သဘာဝသမ္ပဋိဝေဓဝသေန ပစ္စေကမုပဂစ္ဆတီတိ ဝါ ပဋိသရဏံ၊ ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ ဧတေသန္တိ ဘဂဝံပဋိသရဏာ။ ပဋိဝေဓဝသေနာတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာဝသေန။ အသတိပိ မုခေ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဖဿော အာဂစ္ဆတိ၊ အဟံ ဘဂဝါ ကိံ နာမော’’တိ။ ပဋိဘာတူတိ ဧတ္ထ ပဋိ-သဒ္ဒါပေက္ခာယ ‘‘ဘဂဝန္တ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ၊ အတ္ထော ပန သာမိဝစနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဘဂဝတော’’တိ ပဋိဘာတူတိ စ ဘဂဝတော ဘာဂေါ ဟောတု။ ဘဂဝတော ဟိ ဧသ ဘာဂေါ၊ ယဒိဒံ ဓမ္မဿ ဒေသနာ၊ အမှာကံ ပန ဘာဂေါ သဝနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန ပဋိဘာတူတိ ပဒိဿတူတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ ဉာဏေန ဒိဿတု၊ ဒေသီယတူတိ ဝါ အတ္ထော။ ဥပဋ္ဌာတူတိ စ ဉာဏဿ ပစ္စုပဋ္ဌာတု။

၄၇၄။ နိဿယိတဗ္ဗေတိ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒနဝသေန အပဿယိတဗ္ဗေ။ တတိယစတုတ္ထဓမ္မသမာဒါနာနိ ဟိ အပဿာယ သတ္တာနံ ဧတရဟိ အာယတိဉ္စ သမ္ပတ္တိယော အဘိဝဍ္ဎန္တိ။ ဘဇိတဗ္ဗေတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သေဝိတဗ္ဗေတိ ဝါ သပ္ပုရိသုပဿယသဒ္ဓမ္မဿဝနယောနိသောမနသိကာရေ သန္ဓာယာဟ။ ဘဇိတဗ္ဗေတိ တပ္ပစ္စယေ ဒါနာဒိပုညဓမ္မေ။

၄၇၅။ ဥပ္ပဋိပါဋိအာကာရေနာတိ ပဌမံ သံကိလေသဓမ္မေ ဒဿေတွာ ပစ္ဆာ ဝေါဒါနဓမ္မဒဿနံ သတ္ထု ဒေသနာပဋိပါဋိ၊ ယထာ – ‘‘ဝါမံ မုဉ္စ၊ ဒက္ခိဏံ ဂဏှာ’’တိ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၄၉၈၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၄)၊ တထာ ဥပ္ပဋိပါဋိပကာရေန၊ သာ စ ခေါ ပုရိမေသု ဒွီသု ဓမ္မသမာဒါနေသု ၊ ပစ္ဆိမေသု ပန ပဋိပါဋိယာဝ မာတိကာ ပဋ္ဌပိတာ။ ယထာဓမ္မရသေနေဝါတိ ပဟာတဗ္ဗပဟာယကဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝေနေဝ။ သဘာဝေါ ဟိ ယာထာဝတော ရသိတဗ္ဗတော ဇာနိတဗ္ဗတော ‘‘ရသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဌမံ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မေ ဒဿေတွာ တဒနန္တရံ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ဧတေဟိ ပဟီယန္တီ’’တိ ပဟာယကဓမ္မဒဿနံ ဒေသနာနုပုဗ္ဗီ။ ဂဟဏံ အာဒိယနံ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒနံ။

၄၇၈။ ဝဓဒဏ္ဍာဒီဟိ ဘီတဿ ဥပသင်္ကမနေ၊ မိစ္ဆာ စရိတွာ တထာ အပဂမနေ စ ပုဗ္ဗာပရစေတနာနံ ဝသေန မိစ္ဆာစာရော ဒုက္ခဝေဒနော ဟောတိ၊ တထာ ဣဿာနိန္ဒာဒီဟိ ဥပဒ္ဒုတဿ အပရစေတနာဝသေန၊ ဧဝံ အဘိဇ္ဈာမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီသုပိ ယထာရဟံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိဿန္နမ္ပိ စေတနာနန္တိ ပုဗ္ဗာပရသန္နိဋ္ဌာပကစေတနာနံ။ အဒိန္နာဒါနံ မုသာဝါဒေါ ပိသုဏဝါစာ သမ္ဖပ္ပလာပေါတိ ဣမေသံ စတုန္နံ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာနံ သုခသမ္ပယုတ္တာ ဝါ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တာ ဝါတိ အယံ နယော ဣဓ အဓိကတတ္တာ န ဥဒ္ဓဋော။ ဒေါမနဿမေဝ စေတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂစေတနာပိ စေတ္ထ အာသန္နာ ဒေါမနဿသဟဂတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အနာသန္နာ ပန သန္ဓာယ ‘‘ပရိယေဋ္ဌိံ ဝါ အာပဇ္ဇန္တဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ မိစ္ဆာစာရာဘိဇ္ဈာမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီနံ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂစေတနာ အာသန္နာ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာဂတိကာဝါတိ ဒဿိတံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပရိယေဋ္ဌိန္တိ မိစ္ဆာစာရာဒီသု ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဝတ္ထုမာလာဂန္ဓာဒိပရိယေသနံ။ ပါဏာတိပါတာဒီသု မာရေတဗ္ဗဝတ္ထုအာဝုဓာဒိပရိယေသနံ အာပဇ္ဇန္တဿ။ အကိစ္ဆေနပိ တေသံ ပရိယေသနံ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။

၄၇၉။ သုခဝေဒနာ ဟောန္တီတိ သုခဝေဒနာပိ ဟောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တာသံ စေတနာနံ အသုခဝေဒနတာပိ လဗ္ဘတီတိ ‘‘သုခဝေဒနာပိ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကဝစနံ။ သောမနဿမေဝ စေတ္ထ သုခန္တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂစေတနာပိ သောမနဿသဟဂတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တဉ္စ ခေါ မိစ္ဆာစာရဝဇ္ဇာနံ ဆန္နံ ဝသေန။ မိစ္ဆာစာရဿ ပန ပုဗ္ဗာပရဘာဂဿ ဝသေန ‘‘ကာယိကံ သုခမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ သာသင်္ကဝစနံ။

၄၈၀။ ဒေါသဇပရိဠာဟဝသေနဿ သိယာ ကာယိကမ္ပိ ဒုက္ခန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘သော ဂဏှန္တောပိ ဒုက္ခိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ စေတောဒုက္ခမေဝ ဝါ သန္ဓာယ တဿ အပရာပရုပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒုက္ခိတော ဒေါမနဿိတော’’တိ ဝုတ္တံ။

၄၈၁။ ဒသသုပိပဒေသူတိ ဒသသုပိ ကောဋ္ဌာသေသု၊ ဝါကျေသု ဝါ။ ဥပေက္ခာသမ္ပယုတ္တတာပိ သမ္ဘဝတီတိ ‘‘သုခသမ္ပယုတ္တာ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ ဣဓ သာသင်္ကဝစနံ။ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတဿ ကာယောပိ သိယာ ဝိဂတဒရထပရိဠာဟောတိ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိအာဒိပစ္စယာ ကာယိကပဋိသံဝေဒနာပိ သမ္ဘဝတီတိ သဟာပိ သုခေနာတိ ဧတ္ထ ကာယိယသုခမ္ပိ ဝဋ္ဋတိယေဝ။

၄၈၂။ တိတ္တကာလာဗူတိ ဥပဘုတ္တဿ ဥမ္မာဒါဒိပါပနေန ကုစ္ဆိတတိတ္တကရသော အလာဗု။ န ရုစ္စိဿတိ အနိဋ္ဌရသတာယ အနိဋ္ဌဖလတာယ စ။

၄၈၃။ ရသံ ဒေတီတိ ရသံ ဒဿေတိ ဝိဘာဝေတိ။

၄၈၄။ ပူတိမုတ္တန္တိ ပူတိသဘာဝမုတ္တံ။ တရုဏန္တိ ဓာရာဝသေန နိပတန္တံ ဟုတွာ ဥဏှံ။ တေနဿ ဥပရိမုတ္တတမာဟ။ မုတ္တဉှိ ပဿာဝမဂ္ဂတော မုစ္စမာနံ ကာယုသ္မာဝသေန ဥဏှံ ဟောတိ။

၄၈၅။ ယံ ဘဂန္ဒရသံသဋ္ဌံ လောဟိတံ ပက္ခန္ဒတီတိ ဘဂန္ဒရဗျာဓိသဟိတာယ လောဟိတပက္ခန္ဒတာယ ဝသေန ယံ လောဟိတံ ဝိဿဝတိ။ ပိတ္တသံသဋ္ဌံ လောဟိတံ ပက္ခန္ဒတီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။

၄၈၆။ ဥဗ္ဗိဒ္ဓေတိ ဒူရေ။ အဗ္ဘမဟိကာဒိဥပက္ကိလေသဝိဂမေန ဟိ အာကာသံ ဥတ္တုင်္ဂံ ဝိယ ဒူရံ ဝိယ စ ခါယတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒူရီဘူတေ’’တိ။ တမံယေဝ တမဂတံ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁) ယထာ။ ဘာသတေ စ တပတေ စ ဝိရောစတေ စ ဣဒံ စတုတ္ထံ ဓမ္မသမာဒါနံ ဝိဘဇန္တေန ကုသလကမ္မပထဿ ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတတ္တာ။

သင်္ဂရရုက္ခော ကန္ဒမာဒသပေါဝ။ သရဘညဝသေနာတိ အတ္ထံ အဝိဘဇိတွာ ပဒသော သရဘညဝသေန။ ဩသာရေန္တဿာတိ ဥစ္စာရေန္တဿ။ သဒ္ဒေတိ ဩသာရဏသဒ္ဒေ။ အဓိဂတဝိသေသံ အနာရောစေတုကာမာ ဒေဝတာ တတ္ထေဝ အန္တရဓာယိ။ တံ ဒိဝသန္တိ သတ္ထာရာ ဒေသိတဒိဝသေ။ ဣတိ အတ္တနော ဝိသေသာဓိဂမနိမိတ္တတာယ အယံ ဒေဝတာ ဣမံ သုတ္တံ ပိယာယတိ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။

မဟာဓမ္မသမာဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ ဝီမံသကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၈၇။ အတ္ထဝီမံသကောတိ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိအတ္ထဝိဇာနနကော။ သင်္ခါရဝီမံသကောတိ သင်္ခတဓမ္မေ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော ဝါ အာယတနာဒိဝိဘာဂတော စ ဝီမံသကော။ သတ္ထုဝီမံသကောတိ ‘‘သတ္ထာ နာမ ဂုဏတော ဧဒိသော ဧဒိသော စာ’’တိ သတ္ထု ဥပပရိက္ခကော။ ဝီမံသကောတိ ဝိစာရကော။ ယံ စေတသော သရာဂါဒိဝိဘာဂတော ပရိစ္ဆိန္ဒနံ၊ တံ စေတောပရိယာယော။ တေနာဟ ‘‘စိတ္တပရိစ္ဆေဒ’’န္တိ။ ယသ္မာ စေတောပရိယာယဉာဏလာဘီ – ‘‘ဣဒံ စိတ္တံ ဣတော ပရံ ပဝတ္တံ ဣဒမိတော ပရ’’န္တိ ပရဿ စိတ္တုပ္ပတ္တိံ ပဇာနာတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စေတောပရိယာယန္တိ စိတ္တဝါရ’’န္တိ။ ဝါရတ္ထေပိ ဟိ ပရိယာယ-သဒ္ဒေါ ဟောတိ – ‘‘ကဿ နု ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ ပရိယာယော အဇ္ဇ ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၉၈)။ စိတ္တစာရန္တိပိ ပါဌော၊ စိတ္တပဝတ္တိန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝိဇာနနတ္ထာယာတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန ဝီမံသနတ္ထာယ။

၄၈၈။ ကလျာဏမိတ္တူပနိဿယန္တိ ကလျာဏမိတ္တသင်္ခါတံ ဗြဟ္မစရိယဝါသဿ ဗလဝသန္နိဿယံ။ ဥပဍ္ဎံ အတ္တနော အာနုဘာဝေနာတိ ဣမိနာ ပုဂ္ဂလေန သမ္ပာဒိယမာနဿ ဗြဟ္မစရိယဿ ဥပဍ္ဎဘာဂမတ္တံ အတ္တနော ဝိမုတ္တိပရိပါစကဓမ္မာနုဘာဝေန သိဇ္ဈတိ။ ဥပဍ္ဎံ ကလျာဏမိတ္တာနုဘာဝေနာတိ ဣတရော ပန ဥပဍ္ဎဘာဂေါ ယံ နိဿာယ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတိ၊ တဿ ကလျာဏမိတ္တဿ ဥပဒေသာနုဘာဝေန ဟောတိ၊ သိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ လောကသိဒ္ဓါ ဧဝ အယမတ္ထော။ လောကိယာ ဟိ –

‘‘ပါဒေါ သိဒ္ဓါ အာစရိယာ၊ ပါဒေါ ဟိဿာနုဘာဝတော၊

တံဝိဇ္ဇာသေဝကာ ပါဒေါ၊ ပါဒေါ ကာလေန ပစ္စတီ’’တိ။ –

ဝဒန္တိ။ အတ္တနော ဓမ္မတာယာတိ အတ္တနော သဘာဝေန၊ ဉာဏေနာတိ အတ္ထော။ ကလျာဏမိတ္တတာတိ ကလျာဏော ဘဒြော သုန္ဒရော မိတ္တော ဧတဿာတိ ကလျာဏမိတ္တော၊ တဿ ဘာဝေါ ကလျာဏမိတ္တတာ၊ ကလျာဏမိတ္တဝန္တတာ။ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေဟိ ကလျာဏပုဂ္ဂလေဟေဝ အယနံ ပဝတ္တိ ကလျာဏသဟာယတာ။ တေသု ဧဝ စိတ္တေန စေဝ ကာယေန စ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဘာဝေန ပဝတ္တိ ကလျာဏသမ္ပဝင်္ကတာ။ မာဟေဝန္တိ ဧဝံ မာ အာဟ၊ ‘‘ဥပဍ္ဎံ ဗြဟ္မစရိယဿာ’’တိ မာ ကထေဟီတိ အတ္ထော။ တဒမိနာတိ ဧတ္ထ န္တိ နိပါတမတ္တံ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော ဣ-ကာရဿ အ-ကာရံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ ဣမိနာပီတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေနပီတိ အတ္ထော။ ပရိယာယေနာတိ ကာရဏေန။ ဣဒါနိ တံ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘မမံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ယထာ စေတ္ထ၊ အညေသုပိ သုတ္တေသု ကလျာဏမိတ္တုပနိဿယမေဝ ဝိသေသောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဘိက္ခူနံ ဗာဟိရင်္ဂသမ္ပတ္တိံ ကထေန္တောပီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝိမုတ္တိပရိပါစနိယဓမ္မေတိ ဝိမုတ္တိယာ အရဟတ္တဿ ပရိပါစကဓမ္မေ။ ပစ္စယေတိ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇေ။ မဟာဇစ္စောတိ မဟာကုလီနော။

ကာယိကော သမာစာရောတိ အဘိက္ကမပဋိက္ကမာဒိကော သတိသမ္ပဇညပရိက္ခတော ပါကတိကော စ။ ဝီမံသကဿ ဥပပရိက္ခကဿ။ စက္ခုဝိညေယျော နာမ စက္ခုဒွါရာနုသာရေန ဝိညာတဗ္ဗတ္တာ။ သောတဝိညေယျောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သံကိလိဋ္ဌာတိ ရာဂါဒိသံကိလေသဓမ္မေဟိ ဝိဗာဓိတာ၊ ဥပတာပိတာ ဝိဒူသိတာ မလီနာ စာတိ အတ္ထော။ တေ ပန တေဟိ သမန္နာဂတာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ကိလေသသမ္ပယုတ္တာ’’တိ။ ယဒိ န စက္ခုသောတဝိညေယျာ၊ ပါဠိယံ ကထံ တထာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကာယဝစီသမာစာရာပိသံကိလိဋ္ဌာယေဝ နာမ သံကိလိဋ္ဌစိတ္တသမုဋ္ဌာနတော။ ဘဝတိ ဟိ တံဟေတုကေပိ တဒုပစာရော ယထာ ‘‘သေမှော ဂုဠော’’တိ။ ‘‘မာ မေ ဣဒံ အသာရုပ္ပံ ပရော အညာသီ’’တိ ပန ပဋိစ္ဆန္နတာယ န န ဥပလဗ္ဘန္တိ။ ‘‘န ခေါ မယံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတော ကိဉ္စိ ဂရဟာမာ’’တိ ဝတွာ ဂရဟိတဗ္ဗာဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘဂဝါ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အဘာဝိတမဂ္ဂဿ ဟိ ဂရဟိတဗ္ဗတာ နာမ သိယာ၊ န ဘာဝိတမဂ္ဂဿ။ ဧသ ဥတ္တရော မာဏဝေါ ‘‘ဗုဒ္ဓမ္ပိ ဂရဟိတွာ ပက္ကမိဿာမီ’’တိ ကတွာ အနုဗန္ဓိ။ ဧဝံ စိန္တေသိ မဟာဘိနိက္ခမနဒိဝသေ အတ္တနော ဝစနေ အဋ္ဌိတတ္တာ။ ကိဉ္စိ ဝဇ္ဇံ အပဿန္တော မာရော ဧဝမာဟ –

‘‘သတ္တ ဝဿာနိ ဘဂဝန္တံ၊ အနုဗန္ဓိံ ပဒါပဒံ၊

ဩတာရံ နာဓိဂစ္ဆိဿံ၊ သမ္ဗုဒ္ဓဿ သတီမတော’’တိ။ (သု။ နိ။ ၄၄၈)၊

ကာလေ ကဏှာ၊ ကာလေ သုက္ကာတိ ယထာသမာဒိန္နံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ပရိသုဒ္ဓံ ကတွာ ပဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တဿ ကဒါစိ ကဏှာ အပရိသုဒ္ဓါ ကာယသမာစာရာဒယော၊ ကဒါစိ သုက္ကာ ပရိသုဒ္ဓါတိ ဧဝံ အန္တရန္တရာ ဗျာမိဿဝသေန ဝေါမိဿကာ။ နိက္ကိလေသာတိ နိရုပက္ကိလေသာ အနုပက္ကိလိဋ္ဌာ။

အနဝဇ္ဇံ ဝဇ္ဇရဟိတတ္တာ။ ဒီဃရတ္တန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ သမာပန္နောတိ သမ္မာ အာပန္နော သမင်္ဂီဘူတော။ တေနာဟ ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ။ အတ္တနာ ကတဿ အသာရုပ္ပဿ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ အာရညကောဝိယ ဟုတွာ။ တဿ ပရိဟာရန္တိ ဥဠာရေဟိ ပူဇာသက္ကာရေဟိ မနုဿေဟိ တဿ ပရိဟရိယမာနတံ။ အတိဒပ္ပိတောတိ ဧဝံ မနုဿာနံ သမ္ဘာဝနာယ အတိဝိယ ဒတ္တော ဂဗ္ဗိတော။

န ဣတ္တရသမာပန္နောတိ ဇာနာတိ။ ကသ္မာ? သီလံ နာမ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ န ဣတ္တရေန။ ဣဒါနိ အနေကဇာတိသမုဒါစာရဝသေန တထာဂတော ဣမံ ကုသလံ ဓမ္မံ ဒီဃရတ္တံ သမာပန္နော၊ တဉ္စဿ အတိဝိယ အစ္ဆရိယန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အနစ္ဆရိယံ စေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အရညဂါမကေတိ အရညပဒေသေ ဧကသ္မိံ ခုဒ္ဒကဂါမေ။ တတ္ထ နေသံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ပိဏ္ဍာယ စရဏဿ အဝိစ္ဆိန္နတံ ဒဿေတုံ ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပိဝန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဒုလ္လဘလောဏော ဟောတိ သမုဒ္ဒဿ ဒူရတာယ။

တဒါ ကိရ ဝိဒေဟရဋ္ဌေ သောဠသ ဂါမသဟဿာနိ မဟန္တာနေဝ။ တေနာဟ – ‘‘ဟိတွာ ဂါမသဟဿာနိ၊ ပရိပုဏ္ဏာနိ သောဠသာ’’တိ။ ဣဒါနိ ကသ္မာ ‘‘သန္နိဓိံ ဒါနိ ကုဗ္ဗသီ’’တိ မံ ဃဋ္ဋေထာတိ ဝတ္ထုကာမော တံ အနာဝိကတွာ ‘‘လောဏ…ပေ… န ကရောထာ’’တိ အာဟ။ ဂန္ဓာရော တဿာဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေတုကာမော ‘‘ကိံ မယာ ကတံ ဝေဒေဟီသီ’’တိ အာဟ။

ဣတရော အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ဟိတွာ’’တိ ဂါထမာဟ။ ဣတရော ‘‘ဓမ္မံ ဘဏာမီ’’တိ ဂါထန္တိ ဧဝံ သဗ္ဗာပိ နေသံ ဝစနပဋိဝစနဂါထာ။ တတ္ထ ပသာသသီတိ ဃဋ္ဋေန္တော ဝိယ အနုသာသသိ။ န ပါပမုပလိမ္ပတိ စိတ္တပ္ပကောပါဘာဝတော။ မဟတ္ထိယန္တိ မဟာအတ္ထသံဟိတံ။ နော စေ အဿ သကာ ဗုဒ္ဓီတိအာဒိ ဝေဒေဟဣသိနော – ‘‘အာစရိယော မမ ဟိတေသိတာယ ဌတွာ ဓမ္မံ ဧဝ ဘဏတီ’’တိ ယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇနာကာရဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ’’တိအာဒိ။

‘‘ဉတ္တာ’’တိ လောကေ ဉာယတိ ဝိဿုတောတိ ဉာတော၊ ဉာတဿ ဘာဝေါ ဉတ္တံ။ အဇ္ဈာပန္နောတိ ဥပဂတော။ ဉတ္တ-ဂ္ဂဟဏေန ပတ္ထဋယသတာ ဝိဘာဝိတာတိ အာဟ ‘‘ယသဉ္စ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိ’’န္တိ။ ကိန္တိ ကိံပယောဇနံ၊ ကော ဧတ္ထ ဒေါသောတိ အဓိပ္ပာယော။

တတ္ထ တတ္ထ ဝိဇ္ဈန္တောတိ ယသမဒေန ပရိဝါရမဒေန စ မတ္တော ဟုတွာ ဂါမေပိ ဝိဟာရေပိ ဇနဝိဝိတ္တေပိ သင်္ဃမဇ္ဈေပိ အညေ ဘိက္ခူ ဃဋ္ဋေန္တော ‘‘မယှံ နာမ ပါဒါ ဣတရေသံ ပါဒဖုသနဋ္ဌာနံ ဖုသန္တီ’’တိ အဖုသိတုကာမတာယ အဂ္ဂပါဒေန ဘူမိံ ဖုသန္တော ဝိယ စရတိ။ ဩနမတီတိ နိဝါတဝုတ္တိတာယ အဝနမတိ အနုဒ္ဓတော အတ္ထဒ္ဓါ ဟောတိ။ အကိဉ္စနဘာဝန္တိ ‘‘ပဗ္ဗဇိတေန နာမ အကိဉ္စနဉာဏေန သမပရိဂ္ဂဟေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ အကိဉ္စနဇ္ဈာသယံ ပဋိအဝေက္ခိတွာ။ လာဘေပိ တာဒီ၊ အလာဘေပိ တာဒီတိ ယထာ အလာဘကာလေ လာဘဿ လဒ္ဓကာလေပိ တထေဝါတိ တာဒီ ဧကသဒိသော။ ယသေ သတိပိ မဟာပရိဝါရကာလေပိ။

အဘယော ဟုတွာ ဥပရတောတိ နိဗ္ဘယော ဟုတွာ ဘယဿ အဘာဝေနေဝ ဩရမိတဗ္ဗတော ဥပရတော ဘယဟေတူနံ ပဟီနတ္တာ။ တဉ္စ ခေါ န ကတိပယကာလံ၊ အထ ခေါ အစ္စန္တမေဝ ဥပရတောတိ အစ္စန္တူပရတော။ အထ ခေါ ဘာယိတဗ္ဗဝတ္ထုံ အဝေက္ခိတွာ တတော ဘယေန ဥပရတော။ ကိလေသာ ဧဝ ဘာယိတဗ္ဗတော ကိလေသဘယံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သတ္တ သေက္ခာတိ သတ္တ သေက္ခာပိ ဘယူပရတာ၊ ပဂေဝ ပုထုဇ္ဇနောတိ အဓိပ္ပာယော။

ထဏ္ဍိလပီဌကန္တိ ထဏ္ဍိလမဉ္စသဒိသံ ပီဌကန္တိ အတ္ထော။ နိဿာယာတိ အပဿာယ တံ အပဿာယံ ကတွာ။ ဒွိန္နံ မဇ္ဈေ ထဏ္ဍိလပီဌကာ ဒွါရေ ဌတွာ ဩလောကေန္တဿ နေဝါသိကဘိက္ခုဿ န ပညာယိ။ အသညတနီဟာရေနာတိ န သညတာကာရေန။ ‘‘မံ ဘာယန္တော ဟေဋ္ဌာမဉ္စံ ပဝိဋ္ဌော ဘဝိဿတီ’’တိ ဟေဋ္ဌာမဉ္စံ ဩလောကေတွာ။ ဥက္ကာသိ ‘‘ဗဟိ ဂစ္ဆန္တော အက္ကောသိတွာ မာ အပုညံ ပသဝီ’’တိ။ အဓိဝါသေတုန္တိ တာဒိသံ ဣဒ္ဓါနဘာဝံ ဒိသွာပိ ပဋပဋာယန္တော အတ္တနော ကောဓံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော။

ခယေနေဝါတိ ရာဂဿ အစ္စန္တက္ခယေနေဝ ဝီတရာဂတ္တာ။ န ပဋိသင်္ခါယ ဝါရေတွာတိ န ပဋိသင်္ခါနဗလေန ရာဂပရိယုဋ္ဌာနံ နိဝါရေတွာ ဝီတရာဂတ္တာ။ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ကာယသမာစာရာဒီနံ သံကိလိဋ္ဌာနံ ဝီတိက္ကမိယာနဉ္စ အဘာဝံ အာစာရဿ ဝေါဒါနံ စိရကာလသမာစိဏ္ဏတာယ ဉာတဿ သဟိတဘာဝေပိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ အဘယူပရတဘာဝသမန္နေသနာယ အာကရီယတိ ဉာပေတုံ ဣစ္ဆိတော အတ္ထော ပကာရတော ဉာပီယတိ ဧတေဟီတိ အာကာရာ၊ ဥပပတ္တိသာဓနကာရဏာနိ။ တာနိ ပန ယသ္မာ အတ္တနော ယထာနုမတဿ အတ္ထဿ ဉာပကဘာဝေန ဝဝတ္ထီယန္တိ၊ တသ္မာ တာနိ တေသံ မူလကာရဏဘူတာနိ အနုမာနဉာဏာနိ စ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ – ‘‘ကေ ပနာယသ္မတော အာကာရာ ကေ အနွယာ’’တိ အဝေါစာတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အာကာရာတိ ကာရဏာနိ၊ အနွယာတိ အနုဗုဒ္ဓိယော’’တိ အာဟ။ ယထာ ဟိ လောကေ ဒိဋ္ဌေန ဓူမေန အဒိဋ္ဌံ အဂ္ဂိံ အနွေတိ အနုမာနတော ဇာနာတိ၊ ဧဝံ ဝီမံသကော ဘိက္ခု – ‘‘ဘဂဝါ ဧကေကဝိဟာရေသု သုပ္ပဋိပန္နေသု ဒုပ္ပဋိပန္နေသု စ ယထာ ဧကသဒိသတာဒဿနေန အဘယူပရတတံ အနွေတိ အနုမာနတော ဇာနာတိ၊ သုပ္ပဋိပန္နဒုပ္ပဋိပန္နပုဂ္ဂလေသု အနုဿာဒနာနပသာဒနပ္ပတ္တာယ သတ္ထု အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတံ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိဉ္စ အနွေတိ အနုမာနတော ဇာနာတိ၊ ဧဝံ ဇာနန္တော စ အဘယူပရတော တထာဂတော သဗ္ဗဓိ ဝီတရာဂတ္တာ၊ ယော ယတ္ထ ဝီတရာဂေါ၊ န သော တန္နိမိတ္တံ ကိဉ္စိ ဘယံ ပဿတိ သေယျထာပိ ဗြဟ္မာ ကာမဘဝနိမိတ္တံ၊ တထာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနတ္တာ၊ သွာခါတော ဓမ္မော ဧကန္တနိယျာနိကတ္တာ၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃော အဝေစ္စပ္ပသန္နတ္တာ’’တိ ဝတ္ထုတ္တယံ ဂုဏတော ယာထာဝတော ဇာနာတိ။

ဂဏဗန္ဓနေနာတိ ‘‘မမ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ မမ အန္တေဝါသိကာ’’တိ ဧဝံ ဂဏေ အပေက္ခာသင်္ခါတေန ဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါ ပယုတ္တာ။ တာယ တာယ ပဋိပတ္တိယာတိ ‘‘သုဂတာ ဒုဂ္ဂတာ’’တိ ဝုတ္တာယ သုပ္ပဋိပတ္တိယာ ဒုပ္ပဋိပတ္တိယာ စ။ ဥဿာဒနာတိ ဂုဏဝသေန ဥက္ကံသနာ။ အပသာဒနာတိ ဟီဠနာ။ ဥဘယတ္ထ ဂေဟဿိတဝသေနာတိ ဣမိနာ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ပရေသံ ဥယျောဇနတ္ထံ – ‘‘ပဏ္ဍိတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာကစ္စာနော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၅၊ ၃။၂၈၅၊ ၃၂၂) ဂုဏတော ဥက္ကံသနမ္ပိ အာယတိံ သံဝရာယ ယထာပရာဓံ ဂရဟဏမ္ပိ န နိဝါရေတိ။

၄၈၉။ ဝီမံသကဿပိ အဓိပ္ပာယော ဝီမံသနဝသေန ပဝတ္တော။ မူလဝီမံသကော ဟေတုဝါဒိတာယ။ ဂဏ္ဌိဝီမံသကဿ အနုဿုတိဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘ပရဿေဝ ကထာယ နိဋ္ဌင်္ဂတော’’တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ပရဿ စေတောပရိယာယံ အဇာနန္တေနာ’’တိ။ တထာဂတောဝ ပဋိပုစ္ဆိတဗ္ဗောတိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗေ သာဓာရဏတော ဝုတ္တံ အနုမာနံ ဥက္ကံသံ ပါပေတွာ ဝဒတိ။ ဥက္ကံသဂတဉှေတံ အနုမာနံ၊ ယဒိဒံ သဗ္ဗညုဝစနံ အဝိသံဝါဒံ သာမညတော အပုထုဇ္ဇနဂေါစရဿ အတ္ထဿ အနုမာနတော။ တိဝိဓော ဟိ အတ္ထော၊ ကောစိ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓါ၊ ယော ရူပါဒိဓမ္မာနံ ပစ္စတ္တဝေဒနိယော အနိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာကာရော။ ကောစိ အနုမာနသိဒ္ဓါ၊ ယော ဃဋာဒီသု ပသိဒ္ဓေန ပစ္စယာယတ္တဘာဝေန သာဓိယမာနော သဒ္ဒါဒီနံ အနိစ္စတာဒိအာကာရော။ ကောစိ ဩကပ္ပနသိဒ္ဓါ၊ ယော ပစုရဇနဿ အစ္စန္တမဒိဋ္ဌော သဒ္ဓါဝိသယော ပရလောကနိဗ္ဗာနာဒိ။ တတ္ထ ယဿ သတ္ထုနော ဝစနံ ပစ္စက္ခသိဒ္ဓေ အနုမာနသိဒ္ဓေ စ အတ္ထေ န ဝိသံဝါဒေတိ အဝိပရီတပ္ပဝတ္တိယာ၊ တဿ ဝစနေန သဒ္ဓေယျတ္ထသိဒ္ဓိ၊ သဒ္ဓေယျရူပါ ဧဝ စ ယေဘုယျေန သတ္ထုဂုဏာ အစ္စန္တသမ္ဘဝတော။

ဧသ မယှံ ပထောတိ ယွာယံ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလသင်္ခါတော မယှံ ဩရမတ္တကော ဂုဏော၊ ဧသ အပရစိတ္တဝိဒုနော ဝီမံသကဿ ဘိက္ခုနော မမ ဇာနနပထော ဇာနနမဂ္ဂေါ။ ဧသ ဂေါစရောတိ ဧသော ဧတ္တကော ဧဝ တဿ မယိ ဂေါစရော၊ န ဣတော ပရံ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မဇာလေပိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇) ဘဂဝတာ အာဇီဝဋ္ဌမကသီလမေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ ဧတာပါထောတိ ဧတ္တကာပါထော။ ယော သီလေ ပတိဋ္ဌိတော ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ၊ ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဒေဝေါ ဝါ ဘဝိဿာမိ ဒေဝညတရော ဝါ’’တိ တဏှာယ ပရာမသန္တော၊ တဿ ဝိသေသဘာဂိယတာယ၊ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတာယ ဝါ အကာရဏေန တဏှံ အနတိဝတ္တနတော သော တမ္မယော နာမ။ တေနာဟ ‘‘န တမ္မယော န သတဏှော’’တိအာဒိ။

သုတဿ ဥပရူပရိ ဝိသေသာဝဟဘာဝေန ဥတ္တရုတ္တရဉ္စေဝ တဿ စ ဝိသေသဿ အနုက္ကမေန ပဏီတတရဘာဝတော ပဏီတတရဉ္စ ကတွာ ဒေသေတိ။ သဝိပက္ခန္တိ ပဟာတဗ္ဗပဟာယကဘာဝေန သပ္ပဋိပက္ခံ။ ကဏှံ ပဋိဗာဟိတွာ သုက္ကန္တိ ဣဒံ ဓမ္မဇာတံ ကဏှံ နာမ၊ ဣမဿ ပဟာယကံ ဣဒံ သုက္ကံ နာမာတိ ဧဝံ ကဏှံ ပဋိဗာဟိတွာ သုက္ကံ။ သုက္ကံ ပဋိဗာဟိတွာ ကဏှန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဓ ပန ‘‘ဣမိနာ ပဟာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သဥဿာဟန္တိ သဗျာပါရံ။ ကိရိယမယစိတ္တာနဉှိ အနုပစ္ဆိန္နာဝိဇ္ဇာတဏှာမာနာဒိကေ သန္တာနေ သဗျာပါရတာ သဥဿာဟတာ၊ သဝိပါကဓမ္မတာတိ အတ္ထော။ တသ္မိံ ဒေသိတေ ဓမ္မေတိ တသ္မိံ သတ္ထာရာ ဒေသိတေ လောကိယလောကုတ္တရဓမ္မေ။ ဧကစ္စံ ဧကဒေသဘူတံ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ပဋိဝေဓဓမ္မံ အဘိညာယ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ မဂ္ဂပညာယ ဇာနိတွာ။ ပဋိဝေဓဓမ္မေန မဂ္ဂေန။ ဒေသနာဓမ္မေတိ ဒေသနာရုဠှေ ပုဗ္ဗဘာဂိယေ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ နိဋ္ဌံ ဂစ္ဆတိ – ‘‘အဒ္ဓါ ဣမာယ ပဋိပဒါယ ဇရာမရဏတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ။ ပုဗ္ဗေ ပေါထုဇ္ဇနိကသဒ္ဓါယပိ ပသန္နော၊ တတော ဘိယျောသောမတ္တာယ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သော ဘဂဝါတိ သတ္ထရိ ပသီဒတိ။ နိယျာနိကတ္တာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော ဧဝ တတော နိယျာနာဝဟတ္တာ။ ဝင်္ကာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အညံ အသာမီစိပရိယာယံ သဗ္ဗံ ဒေါသံ သင်္ဂဏှာတိ။

၄၉၀။ ဣမေဟိ သတ္ထုဝီမံသနကာရဏေဟီတိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရတာဒီဟိ စေဝ ဥတ္တရုတ္တရိပဏီတပဏီတအဝိပရီတဓမ္မဒေသနာဟိ စာ’’တိ ဣမေဟိ ယထာဝုတ္တေဟိ သတ္ထုဥပပရိက္ခနကာရဏေဟိ။ အက္ခရသမ္ပိဏ္ဍနပဒေဟီတိ တေသံယေဝ ကာရဏာနံ သမ္ဗောဓနေဟိ အက္ခရသမုဒါယလက္ခဏေဟိ ပဒေဟိ။ ဣဓ ဝုတ္တေဟိ အက္ခရေဟီတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ဝုတ္တေဟိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ အဘိဗျဉ္ဇနတော ဗျဉ္ဇနသညိတေဟိ အက္ခရေဟိ။ ဩကပ္ပနာတိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုံ ဩက္ကန္တိတွာ ပသီဒနတော ဩကပ္ပနလက္ခဏာ။ သဒ္ဓါယ မူလံ နာမာတိ အဝေစ္စပ္ပသာဒဘူတာယ သဒ္ဓါယ မူလံ နာမ ကာရဏန္တိ သဒ္ဒဟနဿ ကာရဏံ ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရာဒိကံ။ ထိရာ ပဋိပက္ခသမုစ္ဆေဒေန သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ။ ဟရိတုံ န သက္ကာတိ အပနေတုံ အသက္ကုဏေယျာ။ ဣတရေသု သမဏဗြာဟ္မဏဒေဝေသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သမိတပါပသမဏေန ဝါ’’တိအာဒိ။

‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ကေသဉ္စိ သာဝကာနဉ္စ ဝိဗာဓနတ္ထံ မာရော ဥပဂစ္ဆတီ’’တိ သုတပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘အယံ မာရော အာဂတော’’တိ စိန္တေသိ။ အာနုဘာဝသမ္ပန္နေန အရိယသာဝကေန ပုစ္ဆိတတ္တာ မုသာဝါဒံ ကာတုံ နာသက္ခိ။ ဧတေတိ ယထာဝုတ္တေ သမိတပါပသမဏာဒယော ဌပေတွာ။ သဘာဝသမန္နေသနာတိ ယာထာဝသမန္နေသနာ အဝိပရီတဝီမံသာ။ သဘာဝေနေဝါတိ သဗ္ဘာဝေနေဝ ယထာဘူတဂုဏတော ဧဝ။ သုဋ္ဌု သမ္မဒေဝ။ သမန္နေသိတောတိ ဥပပရိက္ခိတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

ဝီမံသကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ ကောသမ္ဗိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၉၁။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ကောသမ္ဗရုက္ခဝတီ၊ တသ္မာ နဂရံ ကောသမ္ဗီတိသင်္ခမဂမာသိ။ ကုသမ္ဗဿ ဝါ ဣသိနော နိဝါသဘူမိ ကောသမ္ဗီ၊ တဿာဝိဒူရေ ဘဝတ္တာ နဂရံ ကောသမ္ဗီ။

ဃောသိတသေဋ္ဌိနာကာရိတေ အာရာမေတိ ဧတ္ထ ကော ဃောသိတသေဋ္ဌိ၊ ကထဉ္စာနေန အာရာမော ကာရိတောတိ အန္တောလီနာယ စောဒနာယ ဝိဿဇ္ဇနေ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ ဃောသိတသေဋ္ဌိံ ဒဿေတုံ ‘‘အဒ္ဒိလရဋ္ဌံ နာမ အဟောသီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကေဒါရပရိစ္ဆိန္နန္တိ တတ္ထ တတ္ထ ကေဒါရဘူမိယာ ပရိစ္ဆိန္နံ။ ဂစ္ဆန္တောတိ ကေဒါရပါဠိယာ ဂစ္ဆန္တော။ ပဟူတပါယသန္တိ ပဟူတတရံ ပါယသံ၊ တံ ပန ဂရု သိနိဒ္ဓံ အန္တရာမဂ္ဂေ အပ္ပာဟာရတာယ မန္ဒဂဟဏိကော သမာနော ဇီရာပေတုံ နာသက္ခိ။ တေနာဟ ‘‘ဇီရာပေတုံ အသက္ကောန္တော’’တိအာဒိ။ ယသဝတိ ရူပဝတိ ကုလဃရေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဃောသိတသေဋ္ဌိ နာမ ဇာတောတိ ဧဝမေတ္ထ သင်္ခေပေနေဝ ဃောသိတသေဋ္ဌိဝတ္ထုံ ကထေတိ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဓမ္မပဒဝတ္ထုမှိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။သာမာဝတီဝတ္ထု) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဥပသံကပ္ပနဝသေနာတိ ဥပသင်္ကပ္ပနနိယာမေန။ အာဟာရပရိက္ခီဏကာယဿာတိ အာဟာရနိမိတ္တပရိက္ခီဏကာယဿ၊ အာဟာရက္ခယေန ပရိက္ခီဏကာယဿာတိ အတ္ထော။ သုညာဂါရေတိ ဇနဝိဝိတ္တေ ဖာသုကဋ္ဌာနေ။

ကလဟဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ဘဏ္ဍနံ နာမာတိ ကလဟဿ ဟေတုဘူတာ ပရိဘာသာ တံသဒိသီ စ အနိဋ္ဌကိရိယာ ဘဏ္ဍနံ နာမ။ ဟတ္ထပရာမာသာဒိဝသေနာတိ ကုဇ္ဈိတွာ အညမညဿ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ပရာမသနအစ္စန္တဗန္ဓနာဒိဝသေန။ ‘‘အယံ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ ဝိရုဒ္ဓဝါဒဘူတံ အာပန္နာတိ ဝိဝါဒါပန္နာ။ တေနာဟ ‘‘ဝိရုဒ္ဓဘူတ’’န္တိအာဒိ။ မုခသန္နိဿိတတာယ ဝါစာ ဣဓ ‘‘မုခ’’န္တိ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ ‘‘မုခသတ္တီဟီတိ ဝါစာသတ္တီဟီ’’တိ။ သညတ္တိန္တိ သညာပနံ ‘‘အယံ ဓမ္မော၊ အယံ ဝိနယော’’တိ သညာပေတဗ္ဗတံ။ နိဇ္ဈတ္တိန္တိ ယာထာဝတော တဿ နိဇ္ဈာနံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သညတ္တိဝေဝစနမေဝေတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

သစေ ဟောတိ ဒေသေဿာမီတိ သုဗ္ဗစတာယ သိက္ခာကာမတာယ စ အာပတ္တိံ ပဿိ။ နတ္ထိ တေ အာပတ္တီတိ အနာပတ္တိပက္ခောပိ ဧတ္ထ သမ္ဘဝတီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ။ သာ ပနာပတ္တိ ဧဝ။ တေနာဟ – ‘‘တဿာ အာပတ္တိယာ အနာပတ္တိဒိဋ္ဌိ အဟောသီ’’တိ။

၄၉၂။ ကလဟဘဏ္ဍနဝသေနာတိ ကလဟဘဏ္ဍနဿ နိမိတ္တဝသေန။ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဂတန္တိ ကလဟဘဏ္ဍနာနံ သာရဏီယဓမ္မပဋိပက္ခတ္တာ တဒုပသမာဝဟာ ဟေဋ္ဌာဒေသနာယ အနုရူပါဝ ဥပရိဒေသနာတိ ယထာနုသန္ဓိနာဝ ဥပရိသုတ္တဒေသနာ ပဝတ္တာ။ သရိတဗ္ဗယုတ္တာတိ အနုဿရဏာရဟာ။ သဗြဟ္မစာရီနန္တိ သဟဓမ္မိကာနံ။ ပိယံ ပိယာယိတဗ္ဗံ ကရောန္တီတိ ပိယကရဏာ။ ဂရုံ ဂရုဋ္ဌာနိယံ ကရောန္တီတိ ဂရုကရဏာ။ သင်္ဂဟဏတ္ထာယာတိ သင်္ဂဟဝတ္ထုဝိသေသဘာဝတော သဗြဟ္မစာရီနံ သင်္ဂဏှနာယ သံဝတ္တန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဝိဝါဒနတ္ထာယာတိ သင်္ဂဟဝတ္ထုဘာဝတော ဧဝ န ဝိဝါဒနာယ။ သတိ စ အဝိဝါဒနဟေတုဘူတသင်္ဂါဟဏတ္တေ တေသံ ဝသေန သဗြဟ္မစာရီနံ သမဂ္ဂဘာဝေါ ဘေဒါဘာဝေါ သိဒ္ဓါယေဝါတိ အာဟ ‘‘သာမဂ္ဂိယာ’’တိအာဒိ။ မိဇ္ဇတိ သိနိယှတိ ဧတာယာတိ မေတ္တာ၊ မိတ္တဘာဝေါ၊ မေတ္တာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ၊ ကာယကမ္မံ။ တံ ပန ယသ္မာ မေတ္တာသဟဂတစိတ္တသမုဋ္ဌာနံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မေတ္တစိတ္တေန ကတ္တဗ္ဗံ ကာယကမ္မ’’န္တိ။ ဣမာနိ မေတ္တကာယကမ္မာဒီနိ ဘိက္ခူနံ ဝသေန အာဂတာနိ ပါဌေ ဘိက္ခူဟိ ပစ္စုပဋ္ဌပေတဗ္ဗတာဝစနတော။ ဘိက္ခုဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ သေသသဟဓမ္မိကာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဘိက္ခုနော သဗ္ဗမ္ပိ အနဝဇ္ဇကာယကမ္မံ အာဘိသမာစာရိကကမ္မန္တောဂဓမေဝါတိ အာဟ – ‘‘မေတ္တစိတ္တေန…ပေ… ကာယကမ္မံ နာမာ’’တိ။ ဝတ္တဝသေန ပဝတ္တိယမာနာ စေတိယဗောဓီနံ ဝန္ဒနာ မေတ္တာသဒိသီတိ ကတွာ တဒတ္ထာယ ဂမနံ မေတ္တံ ကာယကမ္မန္တိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန စေတိယဗောဓိဘိက္ခူသု ဝုတ္တာဝသေသအပစာယနာဒိံ မေတ္တာဝသေန ပဝတ္တံ ကာယိကံ ကိရိယံ သင်္ဂဏှာတိ။

တေပိဋကမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ကထိယမာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တီဏိ သုစရိတာနိ ကာယဝစီမနောသုစရိတာနိ။ စိန္တနန္တိ ဣမိနာ ဧဝံ စိန္တနမတ္တမ္ပိ မေတ္တံ မနောကမ္မံ၊ ပဂေဝ ဝိဓိပဋိပန္နာ ဘာဝနာတိ ဒဿေတိ။

သဟာယဘာဝူပဂမနံ တေသံ ပုရတော။ တေသု ကရောန္တေသုယေဝ ဟိ သဟာယဘာဝူပဂမနံ သမ္မုခါ ကာယကမ္မံ နာမ ဟောတိ။ ကေဝလံ ‘‘ဒေဝေါ’’တိ အဝတွာ ဂုဏေဟိ ထိရဘာဝဇောတနံ ဒေဝတ္ထေရောတိ ဝစနံ ပဂ္ဂယှ ဝစနံ။ မမတ္တဗောဓနံ ဝစနံ မမာယနဝစနံ။ ဧကန္တတိရောက္ခကဿ မနောကမ္မဿ သမ္မုခတာ နာမ ဝိညတ္တိသမုဋ္ဌာပနဝသေနေဝ ဟောတိ၊ တဉ္စ ခေါ လောကေ ကာယကမ္မန္တိ ပါကဋံ ပညာတံ ဟတ္ထဝိကာရာဒိံ အနာမသိတွာ ဧဝ ဒဿေန္တော ‘‘နယနာနိ ဥမ္မီလေတွာ’’တိ အာဟ။ တထာ ဟိ ဝစီဘေဒဝသေန ပဝတ္တိ န ဂဟိတာ။

လဒ္ဓပစ္စယာ လဗ္ဘန္တီတိ လာဘာ၊ ပရိသုဒ္ဓါဂမနာ ပစ္စယာ။ န သမ္မာ ဂယှမာနာပိ န ဓမ္မလဒ္ဓါ နာမ န ဟောန္တီတိ တပ္ပဋိသေဓနတ္ထံ ပါဠိယံ ‘‘ဓမ္မလဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒေယျံ ဒက္ခိဏေယျဉ္စ အပ္ပဋိဝိဘတ္တံ ကတွာ ဘုဉ္ဇတီတိ အပ္ပဋိဝိဘတ္တဘောဂီ။ တေနာဟ ‘‘ဒွေ ပဋိဝိဘတ္တာနိ နာမာ’’တိအာဒိ။ စိတ္တေန ဝိဘဇနန္တိ ဧတေန – ‘‘စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေနပိ ဝိဘဇနံ ပဋိဝိဘတ္တံ နာမ၊ ပဂေဝ ပယောဂတော’’တိ ဒဿေတိ။

ပဋိဂ္ဂဏှန္တောဝ…ပေ… ပဿတီတိ ဣမိနာ အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ သာဓာရဏဗုဒ္ဓိံ ဥပဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ ဟိဿ သာဓာရဏဘောဂိတာ သုကရာ၊ သာရဏီယဓမ္မော စဿ သုပူရော ဟောတိ။ ဝတ္တန္တိ သာရဏီယဓမ္မပူရဏဝတ္တံ။

ဒါတဗ္ဗန္တိ အဝဿံ ဒါတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ပလိဗောဓဝသေန သပလိဗောဓဿေဝ ပူရေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဩဒိဿကဒါနမ္ပိဿ န သဗ္ဗတ္ထ ဝါရိတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တေန ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဒါတုမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဒုဿီလဿပိ အတ္ထိကဿ သတိ သမ္ဘဝေ ဒါတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ ဒါနဉှိ နာမ ကဿစိ န နိဝါရိတံ။

မဟာဂိရိဂါမော နာမ နာဂဒီပပဿေ ဧကော ဂါမော။ သာရဏီယဓမ္မော မေ၊ ဘန္တေ၊ ပူရိတော…ပေ… ပတ္တဂတံ န ခီယတီတိ အာဟ တေသံ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒနတ္ထံ။ တံ သုတွာ တေပိ ထေရာ ‘‘သာရဏီယဓမ္မပူရကော အယ’’န္တိ အဗ္ဘညံသု။ ဒဟရကာလေ ဧဝ ကိရေသ သာရဏီယဓမ္မပူရကော အဟောသိ၊ တဿာ စ ပဋိပတ္တိယာ အဝဉ္ဈဘာဝဝိဘာဝနတ္ထံ ‘‘ဧတေ မယှံ ပါပုဏိဿန္တီ’’တိ အာဟ။

အဟံ သာရဏီယဓမ္မပူရိကာ၊ မမ ပတ္တပရိယာပန္နေနပိ သဗ္ဗာပိမာ ဘိက္ခုနိယော ယာပေဿန္တီတိ အာဟ ‘‘မာ တုမှေ တေသံ ဂတဘာဝံ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ။

သတ္တသု အာပတ္တိက္ခန္ဓေသု အာဒိမှိ ဝါ အန္တေ ဝါ၊ ဝေမဇ္ဈေတိ စ ဣဒံ ဥဒ္ဒေသာဂတပါဠိဝသေန ဝုတ္တံ။ န ဟိ အညော ကောစိ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အနုက္ကမော အတ္ထိ။ ပရိယန္တေ ဆိန္နသာဋကော ဝိယာတိ ဝတ္ထန္တေ၊ ဒသန္တေ ဝါ ဆိန္နဝတ္ထံ ဝိယ။ ခဏ္ဍန္တိ ခဏ္ဍဝန္တံ၊ ခဏ္ဍိတံ ဝါ။ ဆိဒ္ဒန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော ။ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေန ဥပဍ္ဎံ၊ တတိယဘာဂံ ဝါ သမ္ဘိန္နဝဏ္ဏံ သဗလံ၊ ဝိသဘာဂဝဏ္ဏေဟေဝ ပန ဗိန္ဒူဟိ အန္တရန္တရာ ဝိမိဿံ ကမ္မာသံ၊ အယံ ဣမေသံ ဝိသေသော။ တဏှာဒါသဗျတော မောစနဝစနေနေဝ တေသံ သီလာနံ ဝိဝဋ္ဋုပနိဿယတမာဟ။ ဘုဇိဿဘာဝကရဏတောတိ ဣမိနာ ဘုဇိဿကရာနိ ဘုဇိဿာနီတိ ဥတ္တရပဒလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ ဒဿေတိ။ အဝိညူနံ အပ္ပမာဏတာယ ‘‘ဝိညုပ္ပသတ္ထာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အပရာမဋ္ဌတ္တာတိ – ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဒေဝေါ ဝါ ဘဝိဿာမိ ဒေဝညတရော ဝါ’’တိ တဏှာပရာမာသေန – ‘‘ဣမိနာဟံ သီလေန ဒေဝေါ ဟုတွာ တတ္ထ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဒိဋ္ဌိပရာမာသေန စ အပရာမဋ္ဌတ္တာ။ ပရာမဋ္ဌုန္တိ စောဒေတုံ။ သီလံ နာမ အဝိပ္ပဋိသာရာဒိပါရမ္ပရိယေန ယာဝဒေဝ သမာဓိသမ္ပာဒနတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘သမာဓိသံဝတ္တကာနီ’’တိ။ သမာနဘာဝေါ သာမညံ၊ ပရိပုဏ္ဏစတုပါရိသုဒ္ဓိဘာဝေန မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏဿ ဝိယ ဘေဒါဘာဝတော သီလေန သာမညံ သီလသာမညံ၊ တံ ဂတော ဥပဂတောတိ သီလသာမညဂတော။ တေနာဟ ‘‘သမာနဘာဝူပဂတသီလော’’တိ။

ယာယံ ဒိဋ္ဌီတိ ယာ အယံ ဒိဋ္ဌိ မယှဉ္စေဝ တုမှာကဉ္စ ပစ္စက္ခဘူတာ။ စတုသစ္စဒဿနဋ္ဌေန ဒိဋ္ဌိ၊ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ၊ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ၊ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ၊ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ၊ သွာခါတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော၊ သုပ္ပဋိပန္နော သင်္ဃော’’တိ စ ဒိဋ္ဌိယာ သာမညံ သမာနဒိဋ္ဌိဘာဝံ။ အဂ္ဂံ ဣတရေသံ သာရဏီယဓမ္မာနံ ပဓာနဘာဝတော။ ဧတသ္မိံ သတိ သုခသိဒ္ဓိတော တေသံ သင်္ဂါဟိကံ၊ တတော ဧဝ တေသံ သင်္ဃာဋနိကံ ဂေါပါနသိယော အပရိပတန္တေ ကတွာ သင်္ဂဏှာတိ ဓာရေတီတိ သင်္ဂါဟိကံ။ သင်္ဃာဋန္တိ အဂ္ဂဘာဝေန သင်္ဃာဋဘာဝံ။ သင်္ဃာဋနံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ သင်္ဃာဋနိကံ၊ သင်္ဃာဋနိယန္တိ ဝါ ပါဌော၊ သင်္ဃာဋနေ နိယုတ္တန္တိ ဝါ သင်္ဃာဋနိကံ၊ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ သင်္ဃာဋနိယံ။ သာမညတော ဧဝ ဂဟိတတ္တာ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။

၄၉၃။ ပဌမမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိပိ ဧဝံသဘာဝါ၊ အညမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌီသု ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ယာယံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဒိဋ္ဌီ’’တိ။ ဧတ္တာဝတာပီတိ ဧတ္တကေနပိ ရာဂါဒီသု ဧကေကေန ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တတာယပိ ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တောယေဝ နာမ ဟောတိ၊ ပဂေဝ ဒွီဟိ၊ ဗဟူဟိ ဝါ ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တတာယ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု အဋ္ဌသုပိ ဝါရေသု။ သုဋ္ဌု ဌပိတန္တိ ယထာ မဂ္ဂဘာဝနာ ဥပရိ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓော ဟောတိ၊ ဧဝံ သမ္မာ ဌပိတံ။ တေနာဟ ‘‘သစ္စာနံ ဗောဓာယာ’’တိ။ တံ ဉာဏန္တိ ‘‘နတ္ထိ ခေါ မေ တံ ပရိယုဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ အရိယာနံ ဟောတီတိ အရိယာနမေဝ ဟောတိ။ တေသဉှိ ဧကဒေသတောပိ ပဟီနံ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ တေနာဟ ‘‘န ပုထုဇ္ဇနာန’’န္တိ။ အရိယန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘အရိယေသု ဇာတ’’န္တိ ကတွာ။ လောကုတ္တရဟေတုကတာယ လောကုတ္တရန္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယေသံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိဿ ပုထုဇ္ဇနေဟိ အသာဓာရဏတာ။ တေနာဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနာနံ ပန အဘာဝတော’’တိ။ သဗ္ဗဝါရေသူတိ သဗ္ဗေသု ဣတရေသု ဆသု ဝါရေသု။

၄၉၄။ ပစ္စတ္တန္တိ ပါဋိယေက္ကံ အတ္တနိ မမ စိတ္တေယေဝ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော စိတ္တေ’’တိ။ ‘‘ပစ္စတ္တံ အတ္တနော စိတ္တေ နိဗ္ဗုတိံ ကိလေသဝူပသမံ လဘာမီ’’တိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။

၄၉၅။ တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာတိ ဣဒံ ‘‘ယထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော’’တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ပစ္စာမသနန္တိ အာဟ ‘‘တထာရူပါယ ဒိဋ္ဌိယာတိ ဧဝရူပါယ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဒိဋ္ဌိယာ’’တိ။

၄၉၆။ သဘာဝေနာတိ နိယတပဉ္စသိက္ခာပဒတာဒိသဘာဝေန။ သင်္ဃကမ္မဝသေနာတိ မာနတ္တစရိယာဒိသင်္ဃကမ္မဝသေန။ ဒဟရောတိ ဗာလော။ ကုမာရောတိ ဒါရကော။ ယသ္မာ ဒဟရော ‘‘ကုမာရော’’တိ စ ‘‘ယုဝါ’’တိ စ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ မန္ဒောတိ ဝုတ္တံ။ မန္ဒိန္ဒြိယတာယ ဟိ မန္ဒော။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုသောတာဒီနံ မန္ဒတာယာ’’တိ။ ဧဝမ္ပိ ယုဝါဝတ္ထာပိ ကေစိ မန္ဒိန္ဒြိယာ ဟောန္တီတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဥတ္တာနသေယျကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဥတ္တာနသေယျကော၊ ကထမဿ အင်္ဂါရက္ကမနန္တိ? ယထာ တထာ အင်္ဂါရဿ ဖုသနံ ဣဓ ‘‘အက္ကမန’’န္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဣတော စိတော စာ’’တိအာဒိ။ မနုဿာနန္တိ မဟလ္လကမနုဿာနံ။ န သီဃံ ဟတ္ထော ဈာယတိ ကထိနဟတ္ထတာယ။ ခိပ္ပံ ပဋိသံဟရတိ မုဒုတလုဏသရီရတာယ။ အဓိဝါသေတိ ကိဉ္စိ ပယောဇနံ အပေက္ခိတွာ။

၄၉၇။ ဥစ္စာဝစာနီတိ မဟန္တာနိ စေဝ ခုဒ္ဒကာနိ စ။ တတ္ထေဝါတိ သုဓာကမ္မာဒိမှိယေဝ။ ကသာဝပစနံ သုဓာဒိသင်္ခရဏတ္ထံ၊ ဥဒကာနယနံ ဓောဝနာဒိအတ္ထံ၊ ဟလိဒ္ဒိဝဏ္ဏဓာတုလေပနတ္ထံ ကုစ္ဆကရဏံ။ ဗဟလပတ္ထနောတိ ဒဠှဆန္ဒော။ ဝစ္ဆကန္တိ နိဗ္ဗတ္တဓေနုပဂဝစ္ဆံ။ အပစိနာတီတိ အပဝိန္ဒတိ၊ အာလောကေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အပလောကေတီ’’တိ။ တန္နိန္နော ဟောတီတိ အဓိသီလသိက္ခာဒိနိန္နောဝ ဟောတိ ဥစ္စာဝစာနမ္ပိ ကိံကရဏီယာနံ စာရိတ္တသီလဿ ပူရဏဝသေနေဝ ကရဏတော၊ ယောနိသောမနသိကာရဝသေနေဝ စ တေသံ ပဋိပဇ္ဇနတော။ ထေရဿ သန္တိကေ အဋ္ဌာသိ ယောနိသောမနသိကာရာဘာဝတော ‘‘တံ တံ သမုလ္လပိဿာမီ’’တိ။

၄၉၈။ ဗလံ ဧဝ ဗလတာတိ အာဟ ‘‘ဗလေန သမန္နာဂတော’’တိ။ အတ္ထိကဘာဝံ ကတွာတိ တေန ဓမ္မေန သဝိသေသံ အတ္ထိကဘာဝံ ဥပ္ပာဒေတွာ။ သကလစိတ္တေနာတိ ဒေသနာယအာဒိမှိ မဇ္ဈေ ပရိယောသာနေတိ သဗ္ဗတ္ထေဝ ပဝတ္တတာယ သကလေန အနဝသေသေန စိတ္တေန။

၅၀၀။ သဘာဝေါတိ အရိယသာဝကဿ ပုထုဇ္ဇနေဟိ အသာဓာရဏတာယ အာဝေဏိကော သဘာဝေါ။ သုဋ္ဌု သမန္နေသိတောတိ သမ္မဒေဝ ဥပပရိက္ခိတော။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယာတိ သောတာပတ္တိဖလဿ သစ္ဆိကရဏေန၊ သစ္ဆိကတဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကတဉာဏေနာ’’တိ။ ပဌမမဂ္ဂဖလဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဝိသေသာ ဟေတေ ပဝတ္တိအာကာရဘိန္နာ။ တေနေဝါဟ ‘‘သတ္တဟိ မဟာပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေဟီ’’တိ။ အယံ တာဝ အာစရိယာနံ သမာနကထာတိ ‘‘ဣဒမဿ ပဌမံ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ၊ န မဂ္ဂဉာဏာနီတိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ပရမ္ပရာဂတာ ပုဗ္ဗာစရိယာနံ သမာနာ သာဓာရဏာ ဣမိဿာ ပါဠိယာ အဋ္ဌကထာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဟိ ဗဟုစိတ္တက္ခဏိကော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ယဒိ သော ဗဟုစိတ္တက္ခဏိကော သိယာ နာနာဘိသမယော၊ တထာ သတိ သံယောဇနတ္တယာဒီနံ ဧကဒေသပ္ပဟာနံ ပါပုဏာတီတိ အရိယမဂ္ဂဿ အနန္တရဖလတ္တာ ဧကဒေသသောတာပန္နတာဒိဘာဝေါ အာပဇ္ဇတိ၊ ဖလာနံ ဝါ အနေကဘာဝေါ၊ သဗ္ဗမေတံ အယုတ္တန္တိ တသ္မာ ဧကစိတ္တက္ခဏိကောဝ အရိယမဂ္ဂေါ။

ယံ ပန သုတ္တပဒံ နိဿာယ ဝိတဏ္ဍဝါဒီ အရိယမဂ္ဂဿ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတံ ပဋိက္ခိပတိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘သတ္တ ဝဿာနီတိ ဟိ ဝစနတော’’တိ အာဟ။ ကိလေသာ ပန လဟု…ပေ… ဆိဇ္ဇန္တီတိ ဝဒန္တေန ဟိ ခိပ္ပံ တာဝ ကိလေသပ္ပဟာနံ၊ ဒန္ဓပဝတ္တိကာ မဂ္ဂဘာဝနာတိ ပဋိညာတံ ဟောတိ။ တတ္ထ သစေ မဂ္ဂဿ ဘာဝနာယ အာရဒ္ဓမတ္တာယ ကိလေသာ ပဟီယန္တိ၊ သေသာ မဂ္ဂဘာဝနာ နိရတ္ထကာ သိယာ၊ အထ ပစ္ဆာ ကိလေသပ္ပဟာနံ၊ ကိလေသာ ပန လဟု ဆိဇ္ဇန္တီတိ ဣဒံ မိစ္ဆာ၊ ‘‘သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယာ’’တိ ဝက္ခတီတိ။ တတော သုတ္တပဋိဇာနနတော။ မဂ္ဂံ အဘာဝေတွာတိ အရိယမဂ္ဂံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ အဘာဝေတွာ။ အတ္ထရသံ ဝိဒိတွာတိ သုတ္တဿ အဝိပရီတော အတ္ထော ဧဝ အတ္ထရသော၊ တံ ယာထာဝတော ဉတွာ။ ဧဝံ ဝိတဏ္ဍဝါဒိဝါဒံ ဘိန္ဒိတွာ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဂမေတုံ ‘‘ဣမာနိ သတ္တ ဉာဏာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ကောသမ္ဗိယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ ဗြဟ္မနိမန္တနိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၀၁။ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၀) ဧဝံ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ သဿတဒိဋ္ဌိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၇၅)။ သဟ ကာယေနာတိ သဟ တေန ဗြဟ္မတ္တဘာဝေန။ ဗြဟ္မဋ္ဌာနန္တိ အတ္တနော ဗြဟ္မဝတ္ထုံ။ ‘‘အနိစ္စံ နိစ္စ’’န္တိ ဝဒတိ အနိစ္စတာယ အတ္တနော အပညာယမာနတ္တာ။ ထိရန္တိ ဒဠှံ၊ ဝိနာသာဘာဝတော သာရဘူတန္တိ အတ္ထော။ ဥပ္ပာဒဝိပရိဏာမာဘာဝတော သဒါ ဝိဇ္ဇမာနံ။ ကေဝလန္တိ ပရိပုဏ္ဏံ။ တေနာဟ ‘‘အခဏ္ဍ’’န္တိ။ ကေဝလန္တိ ဝါ ဇာတိအာဒီဟိ အမိဿံ၊ ဝိရဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဥပ္ပာဒါဒီနံ အဘာဝတော ဧဝ အစဝနဓမ္မံ။ ကောစိ ဇာယနကော ဝါ…ပေ… ဥပပဇ္ဇနကော ဝါ နတ္ထိ နိစ္စဘာဝတော။ ဌာနေန သဒ္ဓိံ တန္နိဝါသီနံ နိစ္စဘာဝဉှိ သော ပဋိဇာနာတိ။ တိဿော ဈာနဘူမိယောတိ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိယော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိဝိသေသာ ဟိ အသညသုဒ္ဓါဝါသာရုပ္ပဘဝါ။ ပဋိဗာဟတီတိ သန္တံယေဝ သမာနံ အဇာနန္တောဝ နတ္ထီတိ ပဋိက္ခိပတိ။ အဝိဇ္ဇာယ ဂတောတိ အဝိဇ္ဇာယ သဟ ဂတော ပဝတ္တော။ သဟယောဂေ ဟိ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ။ အညာဏီတိ အဝိဒွါ။ ပညာစက္ခုဝိရဟတော အန္ဓော ဘူတော၊ အန္ဓဘာဝံ ဝါ ပတ္တောတိ အန္ဓီဘူတော။

၅၀၂။ တဒါ ဘဂဝတော သုဘဂဝနေ ဝိဟရဏဿ အဝိစ္ဆိန္နတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သုဘဂဝနေ ဝိဟရတီတိ ဉတွာ’’တိ။ တတ္ထ ပန တဒါဿ ဘဂဝတော အဒဿနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ ဂတောတိ ဩလောကေန္တော’’တိ။ ဗြဟ္မလောကံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာတိ ဣမိနာ ကတိပယစိတ္တဝါရဝသေန တဒါ ဘဂဝတော ဗြဟ္မလောကဂမနံ ဇာတံ၊ န ဧကစိတ္တက္ခဏေနာတိ ဒဿေတိ။ န စေတ္ထ ကာယဂတိယာ စိတ္တပရိဏာမနံ အဓိပ္ပေတံ – ‘‘သေယျထာပိ နာမ ဗလဝါ ပုရိသော သမိဉ္ဇိတံ ဝါ ဗာဟံ ပသာရေယျာ’’တိအာဒိဝစနတော (မ။ နိ။ ၁။၅၀၁)။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဝိဆန္ဒန္တိ ဆန္ဒဝိဂမံ။ အပသာဒိတောတိ ဒိဋ္ဌိယာ ဂါဟဿ ဝိပရိဝတ္တနေန သန္တဇ္ဇိတော။ ‘‘မေတမာသဒေါ’’တိ ဝစနေန ဥပတ္ထမ္ဘော ဟုတွာ။

အနွာဝိသိတွာတိ အာဝိသနဝသေန တဿ အတ္တဘာဝံ အဓိဘဝိတွာ။ တထာ အဘိဘဝတော ဟိ တဿ သရီရံ ပဝိဋ္ဌော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သရီရံ ပဝိသိတွာ’’တိ။ ယဉှိ သတ္တံ ဒေဝယက္ခနာဂါဒယော အာဝိသန္တိ၊ တဿ ပါကတိကကိရိယမယံ စိတ္တပ္ပဝတ္တိံ နိဝါရေတွာ အတ္တနော ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ယံ ဣစ္ဆိတံ ဟသိတလပိတာဒိ၊ တံ တေန ကာရာပေန္တိ၊ ကာရေန္တာ စ အာဝိဋ္ဌပုဂ္ဂလဿ စိတ္တဝသေန ကာရေန္တိ။ ‘‘အတ္တနောဝါ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗမေတံ အစိန္တေယျတ္တာ ကမ္မဇဿ ဣဒ္ဓါနုဘာဝဿာတိ ကေစိ။ အပရေ ပန ယထာ တဒါ စက္ခုဝိညာဏာဒိပဝတ္တိ အာဝိဋ္ဌပုဂ္ဂလဿေဝ၊ ဧဝံ ကိရိယမယစိတ္တပဝတ္တိပိ တဿေဝ၊ အာဝေသကာနုဘာဝေန ပန သာမညတာ ပရိဝတ္တတိ။ တထာ ဟိ မဟာနုဘာဝံ ပုဂ္ဂလံ တေ အာဝိသိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တိကိစ္ဆာဝုဋ္ဌာပနေ ပန ဆဝသရီရံ အနုပဝိသိတွာ သတန္တံ ကရောတိ ဝိဇ္ဇာနုဘာဝေန။ ကောရခတ္တိယာဒီနံ ပန ဆဝသရီရဿ ဥဋ္ဌာနံ ဝစီနိစ္ဆာရဏဉ္စ ကေဝလံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန။ အစိန္တေယျာ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝါတိ။ အဘိဘဝိတွာ ဌိတောတိ သကလလောကံ အတ္တနော အာနုဘာဝေန အဘိဘဝိတွာ ဌိတော။ ဇေဋ္ဌကောတိ ပဓာနော၊ တာဒိသံ ဝါ အာနုဘာဝသမ္ပန္နတ္တာ ဥတ္တမော။ ပဿတီတိ ဒသော။ ဝိသေသဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော အနဝသေသဝိသယော ဒသော-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ ပဿတီ’’တိ။ သဗ္ဗဇနန္တိ လဒ္ဓနာမံ သဗ္ဗသတ္တကာယံ။ ဝသေ ဝတ္တေတိ၊ သေဋ္ဌတ္တာ နိမ္မာပကတ္တာ စ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတိ။ လောကဿ ဤသနသီလတာယ ဣဿရော။ သတ္တာနံ ကမ္မဿ ကာရကဘာဝေန ကတ္တာ။ ထာဝရဇင်္ဂမဝိဘာဂံ သကလံ လောကံ နိမ္မာနေတီတိ နိမ္မာတာ။

ဂုဏဝိသေသေန လောကေ ပါသံသတ္တာ သေဋ္ဌော။ တာဒိသော စ ဥက္ကဋ္ဌတမော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမော’’တိ။ သတ္တာနံ နိမ္မာနံ တထာ တထာ သဇနံ ဝိသဇနံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တွံ ခတ္တိယော’’တိအာဒိ။ ဈာနာဒီသု အတ္တနော စိတ္တေ စ စိဏ္ဏဝသိတ္တာ ဝသီ။ ဘူတာနန္တိ နိဗ္ဗတ္တာနံ။ ဘဝံ အဘိဇာတံ အရဟန္တီတိ ဘဗျာ၊ သမ္ဘဝေသိနော၊ တေသံ ဘဗျာနံ။ တေနာဟ ‘‘အဏ္ဍဇဇလာဗုဇာ သတ္တာ’’တိအာဒိ။

ပထဝီအာဒယော နိစ္စာ ဓုဝါ သဿတာ။ ယေ တေသံ ‘‘အနိစ္စာ’’တိအာဒိနာ ဂရဟကာ ဇိဂုစ္ဆာ သတ္တာ၊ တေ အယထာဘူတဝါဒိတာယ မတကာလေ အပါယနိဋ္ဌာ အဟေသုံ။ ယေ ပန ပထဝီအာဒီနံ ‘‘နိစ္စာ ဓုဝါ’’တိအာဒိနာ ပသံသကာ၊ တေ ယထာဘူတဝါဒိတာယ ဗြဟ္မကာယူပဂါ အဟေသုန္တိ မာရော ပါပိမာ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ ပထဝီအာဒိမုခေန သင်္ခါရာနံ ပရိညာပညာပနေ အာဒီနဝံ ဝိဘာဝေတိ တတော ဝိဝေစေတုကာမော။ တေနာဟ ‘‘ပထဝီဂရဟကာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ မာရော ပထဝီအာဒိဓာတုမဟာဘူတဂ္ဂဟဏေန မနုဿလောကံ၊ ဘူတဂ္ဂဟဏေန စာတုမဟာရာဇိကေ၊ ဒေဝဂ္ဂဟဏေန အဝသေသကာမဒေဝလောကံ၊ ပဇာပတိဂ္ဂဟဏေန အတ္တနော ဌာနံ၊ ဗြဟ္မဂ္ဂဟဏေန ဗြဟ္မကာယိကေ ဂဏှိ။ အာဘဿရာဒယော ပန အဝိသယတာယ ဧဝ အနေန အဂ္ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ တဏှာဘိနန္ဒနာယ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာယ စ ဝသေန။ ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ အဘိနန္ဒိနော အဘိနန္ဒကာ၊ အဘိနန္ဒနသီလာ ဝါ။ ဗြဟ္မုနော ဩဝါဒေ ဌိတာနံ ဣဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒဿေတီတိ တေသံ တတ္ထ သန္နိပတိတဗြဟ္မာနံ ဣဒ္ဓါနုဘာဝံ တဿ မဟာဗြဟ္မုနော ဩဝါဒေ ဌိတတ္တာ နိဗ္ဗတ္တံ ကတွာ ဒဿေတိ။ ယသေနာတိ အာနုဘာဝေန။ သိရိယာတိ သောဘာယ။ မံ ဗြဟ္မပရိသံ ဥပနေသီတိ ယာဒိသာ ဗြဟ္မပရိသာ ဣဿရိယာဒိသမ္ပတ္တိယာ၊ တတ္ထ မံ ဥယျောဇေသိ။ မဟာဇနဿ မာရဏတောတိ မဟာဇနဿ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿယဂုဏဝိနာသနေန အာနုဘာဝေန မာရဏတော။ အယသန္တိ ယသပဋိပက္ခံ အကိတ္တိကမ္မာနုဘာဝဉ္စာတိ အတ္ထော။

၅၀၃။ ကသိဏံ အာယုန္တိ ဝဿသတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဥပနိဿာယ သေတီတိ ဥပသယော၊ ဥပသယောဝ ဩပသာယိကော ယထာ ‘‘ဝေနယိကော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈) အာဟ ‘‘သမီပသယော’’တိ။ သယဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ နိဒဿနမတ္တန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘မံ ဂစ္ဆန္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ ဝတ္တနတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ မမ ဝတ္ထုသ္မိံ သယနကောတိ မယှံ ဌာနေ ဝိသယေ ဝတ္တနကော။ ဗာဟိတွာတိ နီစံ ကတွာ၊ အဘိဘဝိတွာ ဝါ။ ဇဇ္ဈရိကာဂုမ္ဗတောတိ ဧတ္ထ ဇဇ္ဈရိကာ နာမ ပထဝိံ ပတ္ထရိတွာ ဇာတာ ဧကာ ဂစ္ဆဇာတိ။

ဣမိနာတိ ‘‘သစေ ခေါ တွံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိဝစနေန။ ဧသ ဗြဟ္မာ။ ဥပလာပေတီတိ သင်္ဂဏှာတိ။ အပသာဒေတီတိ နိဂ္ဂဏှာတိ။ သေသပဒေဟီတိ ဝတ္ထုသာယိကော ယထာကာမကရဏီယော ဗာဟိတေယျောတိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ။ မယှံ အာရက္ခံ ဂဏှိဿသီတိ မမ အာရက္ခကော ဘဝိဿသိ။ လကုဏ္ဍကတရန္တိ နီစတရံ နိဟီနဝုတ္တိသရီရံ။

ဖုသိတုမ္ပိ သမတ္ထံ ကိဉ္စိ န ပဿတိ၊ ပဂေဝ ဉာဏဝိဘဝန္တိ အဓိပ္ပာယော။ နိပ္ဖတ္တိန္တိ နိပ္ဖဇ္ဇနံ၊ ဖလန္တိ အတ္ထော။ တဉှိ ကာရဏဝသေန ဂန္တဗ္ဗတော အဓိဂန္တဗ္ဗတော ဂတီတိ ဝုစ္စတိ။ အာနုဘာဝန္တိ ပဘာဝံ။ သော ဟိ ဇောတနဋ္ဌေန ဝိရောစနဋ္ဌေန ဇုတီတိ ဝုစ္စတိ။ မဟတာ အာနုဘာဝေန ပရေသံ အဘိဘဝနတော မဟေသောတိ အက္ခာယတီတိ မဟေသက္ခော။ တယိဒံ အဘိဘဝနံ ကိတ္တိသမ္ပတ္တိယာ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ စာတိ အာဟ ‘‘မဟာယသော မဟာပရိဝါရော’’တိ။

ပရိဟရန္တီတိ သိနေရုံ ဒက္ခိဏတော ကတွာ ပရိဝတ္တန္တိ။ ဒိသာတိ ဘုမ္မတ္ထေ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဒိသာသု ဝိရောစမာနာ’’တိ။ အတ္တနော ဇုတိယာ ဒိဗ္ဗမာနာယ ဝါ။ တေဟီတိ စန္ဒိမသူရိယေဟိ။ တတ္တကေန ပမာဏေနာတိ ယတ္တကေ စန္ဒိမသူရိယေဟိ ဩဘာသိယမာနော လောကဓာတုသင်္ခါတော ဧကော လောကော၊ တတ္တကေန ပမာဏေန။ ဣဒံ စက္ကဝါဠံ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ပဓာနံ၊ တသ္မာ ယေဘုယျေန ဧတ္ထုပပန္နာ ဒေဝတာ အညေသု စက္ကဝါဠေသု ဒေဝတာ အဘိဘုယျ ဝတ္တန္တိ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ ဒသသဟဿဗြဟ္မပရိဝါရော ဘဂဝတော သန္တိကံ ဥပဂဉ္ဆိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ စက္ကဝါဠသဟဿေ တုယှံ ဝသော ဝတ္တတီ’’တိ။ ဣဒါနိ ‘‘ဧတ္ထ တေ ဝတ္တတေ ဝသော’’တိ ဝုတ္တံ ဝသေ ဝတ္တနံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ပရောပရဉ္စ ဇာနာသီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယံ ဝုတ္တံ ဧတ္ထ-သဒ္ဒံ အာနေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္ထ စက္ကဝါဠသဟဿေ’’တိ အာဟ။ ဥစ္စနီစေတိ ဇာတိကုလရူပဘောဂပရိဝါရာဒိဝသေန ဥဠာရေ စ အနုဠာရေ စ။ အယံ ဣဒ္ဓါအယံ ပကတိမနုဿောတိ ဣမိနာ ‘‘သရူပတော ဧဝဿ သတ္တာနံ ပရောပရဇာနနံ၊ န သမုဒါဂမတော’’တိ ဒဿေတိ။ ယံ ပန ဝက္ခတိ ‘‘သတ္တာနံ အာဂတိံ ဂတိန္တိ၊ တံ ကာမလောကေ သတ္တာနံ အာဒါနနိက္ခေပဇာနနမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ကမ္မဝိပါကဇာနနံ။ ယဒိ ဟိ သမုဒါဂမတော ဇာနေယျ၊ အတ္တနောပိ ဇာနေယျ၊ န စဿ တံ အတ္ထီတိ၊ တထာ အာဟ ‘‘ဣတ္ထမ္ဘာဝေါတိဣဒံ စက္ကဝါဠ’’န္တိအာဒိ။ ရာဂယောဂတော ရာဂေါ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဝါ ရာဂေါ၊ ဝိရဇ္ဇနသီလော ဝိရာဂီ၊ တံ ရာဂဝိရာဂိနံ။ သဟဿိဗြဟ္မာ နာမ တွံ စူဠနိယာ ဧဝ လောကဓာတုယာ ဇာနနတော။ တယာတိ နိဿက္ကေ ကရဏဝစနံ။ စတုဟတ္ထာယာတိ အနေကဟတ္ထေန သာဏိပါကာရေန ကာတဗ္ဗပဋပ္ပမာဏံ ဒီဃတော စတုဟတ္ထာယ၊ ဝိတ္ထာရတော ဒွိဟတ္ထာယ ပိလောတိကာယ ကာတုံ ဝါယမန္တော ဝိယ ဂေါပ္ဖကေ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိတုကာမော ဝိယ စ ပမာဏံ အဇာနန္တော ဝိဟညတီတိ နိဂ္ဂဏှာတိ။

၅၀၄။ တံ ကာယန္တိ တဒေဝ နိကာယံ။ ဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ပတွာပီတိ အနညသာဓာရဏာ မယှံ သီလာဒယော ဂုဏဝိသေသာ တာဝ တိဋ္ဌန္တု၊ ဤဒိသံ လောကိယံ ပရိတ္တကံ ဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌာနမ္ပိ ပတွာ။ အယံ ဣမေသံ အတိသယေန နီစောတိ နီစေယျော၊ တဿ ဘာဝေါ နီစေယျန္တိ အာဟ ‘‘တယာ နီစတရဘာဝေါ ပန မယှံ ကုတော’’တိ။

ဟေဋ္ဌူပပတ္တိကောတိ ဥပရူပရိတော စဝိတွာ ဟေဋ္ဌာ လဒ္ဓူပပတ္တိကော။ ဧဝံ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ’’တိ အာဟ။ ဟေဋ္ဌူပပတ္တိကံ ကတွာတိ ဟေဋ္ဌူပပတ္တိကံ ပတ္ထနံ ကတွာ။ ယထာ ကေနစိ ဗဟူသု အာနန္တရိယေသု ကတေသု ယံ တတ္ထ ဂရုတရံ ဗလဝံ၊ တဒေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ၊ ဣတရာနိ ပန တဿ အနုဗလပ္ပဒါယကာနိ ဟောန္တိ၊ န ပဋိသန္ဓိဒါယကာနိ၊ ဧဝံ စတူသု ရူပဇ္ဈာနေသု ဘာဝိတေသု ယံ တတ္ထ ဂရုတရံ ဆန္ဒပဏိဓိအဓိမောက္ခာဒိဝသေန သာဘိသင်္ခါရဉ္စ၊ တဒေဝ စ ပဋိသန္ဓိံ ဒေတိ၊ ဣတရာနိ ပန အလဒ္ဓါကာသတာယ တဿ အနုဗလပ္ပဒါယကာနိ ဟောန္တိ၊ န ပဋိသန္ဓိဒါယကာနိ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တိတဇ္ဈာနေနေဝ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တတိယဇ္ဈာနံ ပဏီတံ ဘာဝေတွာ’’တိ။ တတ္ထာတိ သုဘကိဏှဗြဟ္မလောကေ။ ပုန တတ္ထာတိ အာဘဿရဗြဟ္မလောကေ။ ပဌမကာလေတိ တသ္မိံ ဘဝေ ပဌမသ္မိံ ကာလေ။ ဥဘယန္တိ အတီတံ အတ္တနော နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ၊ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိယာ ဟေတုဘူတံ အတ္တနော ကတကမ္မန္တိ ဥဘယံ။ ပမုဿိတွာ ကာလဿ စိရတရဘာဝတော။ ဝီတိနာမေတိ ပဋိပဇ္ဇန္တီတိ စ တဒါ တဿာ ကိရိယာယ ပဝတ္တိက္ခဏံ ဥပါဒါယ ပဝတ္တမာနပယောဂေါ။

အပါယေသီတိ ပါယေသိ။ ပိပါသိတေတိ တသိတေ။ ဃမ္မနီတိ ဃမ္မကာလေ။ သမ္ပရေတေတိ ဃမ္မပရိဠာဟေန ပိပါသာယ အဘိဘူတေ။ န္တိ ပါနီယဒါနံ။ ဝတသီလဝတ္တန္တိ သမာဒါနဝသေန ဝတဘူတံ စာရိတ္တသီလဘာဝေန သမာစိဏ္ဏတ္တာ သီလဝတ္တံ။ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓါဝ အနုဿရာမီတိ သုပိတွာ ပဗုဒ္ဓမတ္တော ဝိယ သုပိနံ တဝ ပုဗ္ဗနိဝုတ္ထံ မမ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန အနုဿရာမိ၊ သဗ္ဗညုတညာဏေန ဝိယ ပစ္စက္ခတော ပဿာမီတိ အတ္ထော။

ကရမရေတိ ဝိလုမ္ပိတွာ အာနီတေ။ ကမ္မသဇ္ဇန္တိ ယုဒ္ဓသဇ္ဇံ၊ အာဝုဓာဒါယိနိန္တိ အတ္ထော။

ဧဏီကူလသ္မိန္တိ ဧဏီမိဂဗာဟုလ္လေန ‘‘ဧဏီကူလ’’န္တိ သင်္ခံ ဂတေ ဂင်္ဂါယ တီရပ္ပဒေသေ။ ဂယှက နီယမာနန္တိ ဂယှဝသေန ကရမရဘာဝေန စောရေဟိ အတ္တနော ဌာနံ နီယမာနံ။

အာဝါဟဝိဝါဟဝသေန မိတ္တသန္ထဝံ ကတွာ။ ‘‘ဧဝံ အမှေသု ကီဠန္တေသု ဂင်္ဂေယျကော နာဂေါ ကုပိတော’’တိ မယိ သညမ္ပိ န ကရောန္တီတိ။ သုသုကာရန္တိ သုသူတိ ပဝတ္တံ ဘေရဝနာဂနိဿာသံ။

ဂဟီတနာဝန္တိ ဝိဟေဌေတုကာမတာယ ဂတိနိဝါရဏဝသေန ဂဟိတံ နိဂ္ဂဟိတံ နာဝံ။ လုဒ္ဒေနာတိ ကုရူရေန။ မနုဿကပ္ပာတိ နာဝါဂတာနံ မနုဿာနံ ဝိဟေဌေတုကာမတာယ။

ဗဒ္ဓစရောတိ ပဋိဗဒ္ဓစရိယော။ တေနာဟ ‘‘အန္တေဝါသိကော’’တိ။ တံ နိဿာယေဝါတိ ရညာ ဥပဋ္ဌိယမာနောပိ ရာဇာနံ ပဟာယ တံ ကပ္ပံ အန္တေဝါသိံ နိဿာယေဝ။

သမ္ဗုဒ္ဓိမန္တံ ဝတိနံ အမညီတိ အယံ သမ္မဒေဝ ဗုဒ္ဓိမာ ဝတသမ္ပန္နောတိ အမညိ သမ္ဘာဝေသိ စ။

နာနတ္တဘာဝေသူတိ နာနာ ဝိသုံ ဝိသုံ အတ္တဘာဝေသု။

အဒ္ဓါတိ ဧကံသေန။ မမေတမာယုန္တိ မယှံ ဧတံ ယထာဝုတ္တံ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပဝတ္တံ အာယုံ။ န ကေဝလံ မမ အာယုမေဝ၊ အထ ခေါ အညမ္ပိ သဗ္ဗညေယျံ ဇာနာသိ၊ န တုယှံ အဝိဒိတံ နာမ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ တုဝံ။ နော စေ ကထမယမတ္ထော ဉာတော? တထာ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ဧဝ တေ အယံ ဇလိတော ဇောတမာနော အာနုဘာဝေါ ဩဘာသယံ သဗ္ဗမ္ပိ ဗြဟ္မလောကံ ဩဘာသေန္တော ဒိဗ္ဗမာနော တိဋ္ဌတီတိ သတ္ထု အသမသမတံ ပဝေဒေသိ။

ပထဝတ္တေနာတိ ပထဝီအတ္တေန။ တေနာဟ ‘‘ပထဝီသဘာဝေနာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ – ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိ’’အာဒိနာ (မဟာဝ။ ၇၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၆၄၊ ၆၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂) သာဓာရဏတော၊ ‘‘ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ’’တိ အသာဓာရဏတော စ ပထဝိယာ အသဘာဝေန နိဗ္ဗာနဿ ဂဟေတဗ္ဗတာ အတ္ထိ၊ တံ နိဝတ္တေတွာ ပထဝိယာ အနညသာဓာရဏံ သဘာဝံ ဂဟေတုံ ‘‘ပထဝိယာ ပထဝတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နာပဟောသိန္တိ န ပါပုဏိံ။ ဣဓ ပထဝိယာ ပါပုဏနံ နာမ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌိမာနဂ္ဂါဟေဟိ န ဂဏှိ’’န္တိ။

ဝါဒိတာယာတိ ဝါဒသီလတာယ။ သဗ္ဗန္တိ အက္ခရံ နိဒ္ဒိသိတွာတိ ‘‘သဗ္ဗံ ခေါ အဟံ ဗြဟ္မေ’’တိအာဒိနာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗ-သဒ္ဒံ – ‘‘သစေ ခေါ တေ မာရိသ သဗ္ဗဿ သဗ္ဗတ္တေန အနနုဘူတ’’န္တိ ပစ္စနုဘာသနဝသေန နိဒ္ဒိသိတွာ။ အက္ခရေ ဒေါသံ ဂဏှန္တောတိ ဘဂဝတာ သက္ကာယသဗ္ဗံ သန္ဓာယ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေ ဂဟိတေ သဗ္ဗသဗ္ဗဝသေန တဒတ္ထပရိဝတ္တနေန သဗ္ဗ-သဒ္ဒဝစနီယတာသာမညေန စ ဒေါသံ ဂဏှန္တော။ တေနာဟ ‘‘သတ္ထာ ပနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယဒိ သဗ္ဗံ အနနုဘူတံ ‘‘နတ္ထိ သဗ္ဗ’’န္တိ လောကေ အနဝသေသံ ပုစ္ဆတိ။ သစေ သဗ္ဗဿ သဗ္ဗတ္တေန အနဝသေသသဘာဝေန အနနုဘူတံ အပ္ပတ္တံ၊ တံ ဂဂနကုသုမံ ဝိယ ကိဉ္စိ န သိယာ။ အထဿ အနနုဘူတံ အတ္ထီတိ အဿ သဗ္ဗတ္တေန အနနုဘူတံ ယဒိ အတ္ထိ၊ ‘‘သဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ မိစ္ဆာ၊ သဗ္ဗံ နာမ တံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘မာ ဟေဝ တေ ရိတ္တကမေဝါ’’တိအာဒိ။

အဟံ သဗ္ဗဉ္စ ဝက္ခာမိ၊ အနနုဘူတဉ္စ ဝက္ခာမီတိ အဟံ ‘‘သဗ္ဗ’’န္တိ စ ဝက္ခာမိ၊ ‘‘အနနုဘူတ’’န္တိ စ ဝက္ခာမိ၊ ဧတ္ထ ကော ဒေါသောတိ အဓိပ္ပာယော။ ကာရဏံ အာဟရန္တောတိ သဗ္ဗဿ သဗ္ဗတ္တေန အနနုဘူတဿ အတ္ထိဘာဝေ ကာရဏံ နိဒ္ဒိသန္တော။ ဝိဇာနိတဗ္ဗန္တိ မဂ္ဂဖလပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေဟိ ဝိသေသတော သဗ္ဗသင်္ခတဝိသိဋ္ဌတာယ ဇာနိတဗ္ဗံ။ အနိဒဿနန္တိ ဣဒံ နိဗ္ဗာနဿ သနိဒဿနဒုကေ ဒုတိယပဒသဟိတတာဒဿနန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘စက္ခုဝိညာဏဿ အာပါထံ အနုပဂမနတော အနိဒဿနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသင်္ခတဝိဓုရတာယ ဝါ နတ္ထိ ဧတဿ နိဒဿနန္တိ အနိဒဿနံ။ နတ္ထိ ဧတဿ အန္တောတိ အနန္တံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တယိဒ’’န္တိအာဒိ။

ဘူတာနီတိ ပစ္စယသမ္ဘူတာနိ။ အသမ္ဘူတန္တိ ပစ္စယေဟိ အသမ္ဘူတံ၊ နိဗ္ဗာနန္တိ အတ္ထော။ အပဘဿရဘာဝဟေတူနံ သဗ္ဗသော အဘာဝါ သဗ္ဗတော ပဘာတိ သဗ္ဗတောပဘံ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနတော ဟီ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘တမော တတ္ထ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၁၀၄) ပဘူတမေဝါတိ ပကဋ္ဌဘာဝေန ဥက္ကဋ္ဌဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနမေဝ။ အရူပီဘာဝေန အဒေသိကတ္တာ သဗ္ဗတော ပဘဝတိ ဝိဇ္ဇတီတိ သဗ္ဗတောပဘံ။ တေနာဟ ‘‘ပုရတ္ထိမဒိသာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ပဝိသန္တိ ဧတ္ထာတိ ပဝိသံ၊ တဒေဝ သ-ကာရဿ ဘ-ကာရံ၊ ဝိ-ကာရဿ စ လောပံ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဘ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘တိတ္ထဿ နာမ’’န္တိ။ ဝါဒံ ပတိဋ္ဌပေသီတိ ဧဝံ မယာ သဗ္ဗဉ္စ ဝုတ္တံ၊ အနနုဘူတဉ္စ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ယံ တယာ အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တေန သဟသာ အပ္ပဋိသင်္ခါယ ဒေါသဂ္ဂဟဏံ၊ တံ မိစ္ဆာတိ ဗြဟ္မာနံ နိဂ္ဂဏှန္တော ဘဂဝါ အတ္တနော ဝါဒံ ပတိဋ္ဌပေသိ။

ဂဟိတဂဟိတန္တိ ‘‘ဣဒံ နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ဂဟိတဂဟိတံ ဂါဟံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဒေါသဒဿနမုခေန နိဂ္ဂဏှန္တေန သတ္ထာရာ ဝိဿဇ္ဇာပိတော ကိဉ္စိ ဂဟေတဗ္ဗံ အတ္တနော ပဋိသရဏံ အဒိသွာ ပရာဇယံ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ လဠိတကံကာတုကာမော ဝါဒံ ပဟာယ ဣဒ္ဓိယာ ပါဋိဟာရိယလီဠံ ဒဿေတုကာမော။ ယဒိ သက္ကောသိ မယှံ အန္တရဓာယိတုံ၊ န ပန သက္ခိဿသီတိ အဓိပ္ပာယော။ မူလပဋိသန္ဓိံ ဂန္တုကာမောတိ အတ္တနော ပါကတိကေန အတ္တဘာဝေန ဌာတုကာမော။ သော ဟိ ပဋိသန္ဓိကာလေ နိဗ္ဗတ္တသဒိသတာယ မူလပဋိသန္ဓီတိ ဝုတ္တော။ အညေသန္တိ ဟေဋ္ဌာ အညကာယိကာနံ ဗြဟ္မူနံ။ န အဒါသိ အဘိသင်္ခတကာယေနေဝါယံ တိဋ္ဌတု၊ န ပါကတိကရူပေနာတိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသိ။ တေန သော အဘိသင်္ခတကာယံ အပနေတုံ အဝိသဟန္တော အတ္တဘာဝပဋိစ္ဆာဒကံ အန္ဓကာရံ နိမ္မိနိတုံ အာရဘိ။ သတ္ထာ တံ တမံ ဝိဒ္ဓံသေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မူလပဋိသန္ဓိံ ဝါ’’တိအာဒိ။

ဘဝေဝါဟန္တိ ဘဝေ ဧဝ အဟံ။ အယဉ္စ ဧဝ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပယုတ္တောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဟံ ဘဝေ ဘယံ ဒိသွာယေဝါ’’တိ၊ သဗ္ဗသ္မိံ ဘဝေ ဇာတိအာဒိဘယံ ဉာဏစက္ခုနာ ယာထာဝတော ဒိသွာ။ သတ္တဘဝန္တိ သတ္တသင်္ခါတံ ဘဝံ။ ကမ္မဘဝပစ္စယေ ဟိ ဥပပတ္တိဘဝေ သတ္တသမညာ။ ဝိဘဝန္တိ ဝိမုတ္တိံ။ ပရိယေသမာနမ္ပိ ဥပါယဿ အနဓိဂတတ္တာ ဘဝေယေဝ ဒိသွာ။ ဘဝဉ္စ ဝိဘဝေသိနံ ဝိဘဝံ နိဗ္ဗုတိံ ဧသမာနာနံ သတ္တာနံ ဘဝံ၊ ဘဝေသု ဥပ္ပတ္တိဉ္စ ဒိသွာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န အဘိဝဒိန္တိ ‘‘အဟော ဝတ သုခ’’န္တိ ဧဝံ အဘိဝဒါပနာကာရာဘာဝတော န အဘိနိဝိသိံ၊ လက္ခဏဝစနမေတံ။ ဂါဟတ္ထော ဧဝ ဝါ အဘိဝါဒ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘နာဘိဝဒိ’’န္တိ၊ ‘‘နဂဝေသိ’’န္တိ။ ဘဝဂ္ဂဟဏေနေတ္ထ ဒုက္ခသစ္စံ၊ နန္ဒီဂဟဏေန သမုဒယသစ္စံ၊ ဝိဘဝဂ္ဂဟဏေန နိရောဓသစ္စံ၊ နန္ဒိဉ္စ န ဥပါဒိယိန္တိ ဣမိနာ မဂ္ဂသစ္စံ ပကာသိတန္တိ အာဟ ‘‘ဣတိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပကာသေန္တော’’တိ။ တဒိဒံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဂါထာယ ဝိဘာဝနဒဿနံ။ သတ္ထာ ပန တေသံ ဗြဟ္မူနံ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ သစ္စာနိ ဝိတ္ထာရတော ပကာသေန္တော ဝိပဿနံ ပါပေတွာ အရဟတ္တေန ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဏှိ။ တေ စ ဗြဟ္မာနော ကေစိ သောတာပတ္တိဖလေ၊ ကေစိ သကဒါဂါမိဖလေ၊ ကေစိ အနာဂါမိဖလေ၊ ကေစိ အရဟတ္တေ စ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သစ္စာနိ ပကာသေန္တော သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေသီ’’တိအာဒိ။ အစ္ဆရိယဇာတာတိ သဉ္ဇာတစ္ဆရိယာ။ သမူလံ ဘဝန္တိ တဏှာဝိဇ္ဇာဟိ သမူလံ ဘဝံ။

၅၀၅။ မမဝသံ အတိဝတ္တိတာနီတိ သဗ္ဗသော ကာမဓာတုသမတိက္ကမနပဋိပဒါယ မယှံ ဝိသယံ အတိက္ကမိတာနိ။ ကထံ ပနာယံ တေသံ အရိယဘူမိသမောက္ကမနံ ဇာနာတီတိ? နယဂ္ဂါဟတော – ‘‘သမဏော ဂေါတမော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သံသာရေ အာဒီနဝံ၊ နိဗ္ဗာနေ စ အာနိသံသံ ပကာသေန္တော ဝေနေယျဇနံ နိဗ္ဗာနံ ဒိဋ္ဌမေဝ ကရောတိ၊ တဿ ဒေသနာ အဝဉ္ဈာ အမောဃာ ဣန္ဒေန ဝိဿဋ္ဌဝဇိရသဒိသာ၊ တဿ စ အာဏာယ ဌိတာ သံသာရေ န ဒိဿန္တေဝါ’’တိ နယဂ္ဂါဟေန အနုမာနေန ဇာနာတိ။ သစေ တွံ ဧဝံ အနုဗုဒ္ဓါတိ ယထာ တွံ ပရေသံ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓံ ဝဒတိ၊ ဧဝံ တွံ အတ္တနော အနုရူပတော သယမ္ဘုဉာဏေန ဗုဒ္ဓါ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတော။ တံ ဓမ္မံ မာ ဥပနယသီတိ တယာ ပဋိဝိဒ္ဓဓမ္မံ မာ သာဝကပဋိဝေဓံ ပါပေသိ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ အနန္တရံ ဝုတ္တံ ဗြဟ္မလောကေ ပတိဋ္ဌာနံယေဝ သန္ဓာယ မာရော ဝဒတိ၊ တေ ဒဿေန္တော ‘‘အနုပ္ပန္နေ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အပါယပတိဋ္ဌာနံ ပန အာဇီဝကနိဂဏ္ဌာဒိပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂတေ တိတ္ထကရေ၊ ယေ ကေစိ ဝါ ပဗ္ဗဇိတွာ မိစ္ဆာပဋိပန္နေ ဇနေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ အနုပ္ပန္နေတိ အသဉ္ဇာတေ၊ အပ္ပတ္တေတိ အတ္ထော။ အနုလ္လပနတာယာတိ ယထာ မာရော ဥပရိ ကိဉ္စိ ဥတ္တရံ လပိတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝံ တထာ ဥတ္တရဘာသနေန။ နိမန္တနဝစနေနာတိ ဝိညာပနဝစနေန။ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ နိမန္တနံ၊ ဗြဟ္မုနော ဝါ နိမန္တနံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဗြဟ္မနိမန္တနိကံ၊ သုတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဗြဟ္မနိမန္တနိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ မာရတဇ္ဇနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၀၆။ ကောဋ္ဌမနုပဝိဋ္ဌောတိ အာသယော ဝစ္စဂုတ္တဋ္ဌာနတာယ ကောဋ္ဌံ၊ တဿ အဗ္ဘန္တရဉှေတ္ထ ကောဋ္ဌံ။ အနုရူပေါ ဟုတွာ ပဝိဋ္ဌော အနုပဝိဋ္ဌော။ သုခုမဉှိ တဒနုစ္ဆဝိကံ အတ္တဘာဝံ မာပေတွာ အယံ တတ္ထ ပဝိဋ္ဌော။ ဂရုဂရော ဝိယာတိ ဂရုကဂရုကော ဝိယ။ ဥ-ကာရဿ ဟိ ဩ-ကာရံ ကတွာ အယံ နိဒ္ဒေသော၊ အတိဝိယ ဂရုကော မညေတိ အတ္ထော။ ဂရုဂရု ဝိယ ဣစ္စေဝ ဝါ ပါဌော။ မာသဘတ္တံ မာသော ဥတ္တရပဒလောပေန၊ မာသဘတ္တေန အာစိတံ ပူရိတံ မာသာစိတံ မညေ။ တေနာဟ ‘‘မာသဘတ္တံ ဘုတ္တဿ ကုစ္ဆိ ဝိယာ’’တိ။ ဥတ္တရပဒလောပေန ဝိနာ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘မာသပူရိတပသိဗ္ဗကော ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိန္တမာသော ဝိယာတိ တိန္တမာသော ပသိဗ္ဗကော ဝိယ။ ကိံ နု ခေါ ဧတံ မမ ကုစ္ဆိယံ ပုဗ္ဗံ ဘာရိကတ္တံ၊ ကိံ နု ခေါ ကထံ နု ခေါ ဇာတန္တိ အဓိပ္ပာယော? ဥပါယေနာတိ ပထေန ဉာယေန။ ဗျတိရေကတော ပနဿ အနုပါယံ ဒဿေတုံ ‘‘သစေ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတ္တာနမေဝ ဝါ သန္ဓာယ ‘‘မာ တထာဂတံ ဝိဟေသေသီ’’တိ အာဟ။ ယထာ ဟိ အရိယသင်္ဃော ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ၊ သင်္ဃံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၆။၁၈၊ သု။ နိ။ ၂၄၁) တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ တပ္ပရိယာပန္နာ အရိယပုဂ္ဂလာ၊ ယထာ စ ပုရိမကာ ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကာ ကပ္ပာနံ သတသဟဿာဓိကံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ ပါရမိယော ပူရေတွာ အာဂတာ၊ အယမ္ပိ မဟာထေရော တထာ အာဂတောတိ တထာဂတောတိ။ ပတိအဂ္ဂဠေဝ အဋ္ဌာသီတိ အဂ္ဂဠဿ ဗဟိဘာဂေ အဋ္ဌာသိ။

၅၀၇။ ရုက္ခဒေဝတာ နာမ စာတုမဟာရာဇိကေသု နိဟီနော ကာယော၊ တသ္မာ နေသံ မနုဿဂန္ဓော ပရိစိတတ္တာ နာတိဇေဂုစ္ဆောတိ အာဟ ‘‘အာကာသဋ္ဌဒေဝတာန’’န္တိ။ အာဗာဓံ ကရောတီတိ ဒုက္ခံ ဇနေတိ။ နာဂရိကောတိ သုကုမာရော။ ပရိစောက္ခောတိ သဗ္ဗသော သုစိရူပေါ။ ဉာတိကောဋိန္တိ ဉာတိဘာဂံ။ အနာဒိမတိ ဟိ သံသာရေ ဉာတိဘာဂရဟိတော နာမ သတ္တော ကဿစိပိ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒန္တိ ‘‘သော မေ တွံ ဘာဂိနေယျော ဟောသီ’’တိ ဣဒံ ဝစနံ။ ပဝေဏိဝသေနာတိ တဒါ မယှံ ဘာဂိနေယျော ဟုတွာ ဣဒါနိ မာရဋ္ဌာနေ ဌိတောတိ ဣမိဿာ ပဝေဏိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ။ အညဿ ဝါ ဝေသမံ ဓုရော ဝိဓုရော။ တေနာဟ ‘‘အညေဟိ သဒ္ဓိံ အသဒိသော’’တိ။ အပ္ပဒုက္ခေနာတိ သုခေနေဝ။ ပန္ထာနံ အဝန္တိ ဂစ္ဆန္တီတိ ပထာဝိနော။ ဧတ္တကေနာတိ ဧတ္တာဝတာ စိတကသန္နိသယေန။ ဥဒကလေဏန္တိ ဥဒကနိဿန္ဒနလေဏံ။ သမာပတ္တိတောတိ နိရောဓသမာပတ္တိတော။ သမာပတ္တိဖလန္တိ နိရောဓသမာပတ္တိဖလံ။

၅၀၈။ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟီတိ ဒသဟိပိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ၊ တတော ကိဉ္စိ အဟာပေန္တာ။ ပရိဘာသထာတိ ဂရဟထ။ ဃဋ္ဋေထာတိ အနူနာဟိ ကထာဟိ ဣမေသု ဩဝိဇ္ဈထ။ ဒုက္ခာပေထာတိ စိတ္တေ ဒုက္ခံ ဇနေထ။ ဧတေသန္တိ တေသံ ဘိက္ခူနံ တုမှာကံ အက္ကောသနာဒီဟိ ဘိက္ခူနံ ကိလေသုပ္ပတ္တိယာ။ တေနေတ္ထ ဒူသီ မာရော ဩတာရံ လဘတိ နာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥပဋ္ဌာတဗ္ဗံ ဣဘံ အရဟန္တီတိ ဣဗ္ဘာ၊ ဟတ္ထိဘဏ္ဍကာ၊ ဟီနဇီဝိကတာယ ဟေတေ ဣဗ္ဘာ ဝိယာတိ ဣဗ္ဘာ၊ တေ ပန သဒုတိယကဝသေန ‘‘ဂဟပတိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ကဏှာတိ ကဏှာဘိဇာတိကာ။ ပါဒတော ဇာတတ္တာ ပါဒါနံ အပစ္စာ။ အာလသိယဇာတာတိ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိကမ္မဿ အကရဏေန သဉ္ဇာတာလသိယာ။ ဂူထနိဒ္ဓမနပနာဠီတိ ဝစ္စကူပတော ဂူထဿ နိက္ခမပဒေသော။

မနုဿာနံ အကုသလံ န ဘဝေယျ တေသံ တာဒိသာယ အဘိသန္ဓိယာ အဘာဝတော။ အာဝေသကဿ အာနုဘာဝေန အာဝိဋ္ဌဿ စိတ္တသန္တတိ ဝိပရိဝတ္တတီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ဝိသဘာဂဝတ္ထုန္တိ ဘိက္ခူနံ သန္တိကေ ဣတ္ထိရူပံ၊ ဘိက္ခုနီနံ သန္တိကေ ပုရိသရူပန္တိ ဤဒိသံ၊ အညံ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာနံ အသာရုပ္ပံ ဝိသဘာဂဝတ္ထုံ။ ဝိပ္ပဋိသာရာရမ္မဏန္တိ ပဿန္တာနံ ဝိပ္ပဋိသာရဿ ပစ္စယံ။ လေပယဋ္ဌိန္တိ လေပလိတ္တံ ဝါကုရယဋ္ဌိံ။

၅၁၀။ သောမနဿဝသေနာတိ ဂေဟဿိတသောမနဿဝသေန။ အညထတ္တန္တိ ဥပ္ပိလာဝိတတ္တံ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘သစေ မာရော မနုဿာနံ သရီရေ အဓိမုစ္စိတွာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေန။ ယဒိ မာရောဝ တထာ ကရေယျ၊ မနုဿာနံ ကုသလံ န ဘဝေယျ၊ မာရဿေဝ ဘဝေယျ၊ သရီရေ ပန အနဓိမုစ္စိတွာ တာဒိသံ ပသာဒနီယံ ပသာဒဝတ္ထုံ ဒဿေသိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။

၅၁၁။ အသုဘသညာပရိစိတေနာတိ သကလံ ကာယံ အသုဘန္တိ ပဝတ္တာယ သညာယ သဟဂတဇ္ဈာနံ အသုဘသညာ၊ တေန ပရိစိတေန ပရိဘာဝိတေန။ စေတသာ စိတ္တေန။ ဗဟုလန္တိ အဘိဏှံ။ ဝိဟရတောတိ ဝိဟရန္တဿ၊ အသုဘသမာပတ္တိဗဟုလဿာတိ အတ္ထော။ ပတိလီယတီတိ သင်္ကုစတိ တတ္ထ ပဋိကူလတာယ သဏ္ဌိတတ္တာ။ ပတိကုဋတီတိ အပသက္ကတိ။ ပတိဝတ္တတီတိ နိဝတ္တတိ။ တတော ဧဝ န သမ္ပသာရိယတိ။ ရသတဏှာယာတိ မဓုရာဒိရသဝိသယာယ တဏှာယ။

သဗ္ဗလောကေ အနဘိရတိသညာတိ တီသုပိ ဘဝေသု အရုစ္စနဝသေန ပဝတ္တာ ဝိပဿနာဘာဝနာ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ ဟေသာ။ လောကစိတြေသူတိ ဟတ္ထိအဿရထပါသာဒကူဋာဂါရာဒိဘေဒေသု စေဝ အာရာမရာမဏေယျကာဒိဘေဒေသု စ လောကေ စိတ္တဝိစိတ္တေသု။ ရာဂသန္တာနိ ဝူပသန္တရာဂါနိ။ ဒေါသမောဟသန္တာနီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣမေသံ ဧဝံ ကမ္မဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏံ သဗ္ဗေသံ သပ္ပာယဘာဝတော။

၅၁၂။ သက္ခရံဂဟေတွာတိ သက္ခရာသီသေန တတ္တကံ ဘိန္နပါသာဏမုဋ္ဌိန္တိ အာဟ ‘‘အန္တောမုဋ္ဌိယံ တိဋ္ဌနပမာဏံ ပါသာဏ’’န္တိ။ မုဋ္ဌိပရိယာပန္နန္တိ အတ္ထော။ အယဉှိ ပါသာဏဿ ဟေဋ္ဌိမကောဋိ။ ဟတ္ထိနာဂေါတိ မဟာဟတ္ထီ။ မဟန္တပရိယာယော နာဂ-သဒ္ဒေါတိ ကေစိ။ အဟိနာဂါဒိတော ဝါ ဝိသေသနတ္ထံ ဟတ္ထိနာဂေါတိ ဝုတ္တံ။ သကလသရီရေနေဝ နိဝတ္တိတွာ အပလောကေသီတိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ဝါယန္တိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နေဝ ပမာဏံ အညာသီ’’တိ။ သဟာပလောကနာယာတိ စ ဝစနတောတိ ဣမိနာ ဝစနေန ဣမံ ဝစနမတ္တံ ဂဟေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥဠာရေတိ ဥဠာရဂုဏေ။ ဘဂဝန္တဉှိ ဌပေတွာ နတ္ထိ တဒါ သဒေဝကေ လောကေ တာဒိသော ဂုဏဝိသေသယုတ္တောတိ။

ဝိသုံ ဝိသုံ ပစ္စတ္တဝေဒနိယော အယသူလေန သဒ္ဓိံ ဘူတာနိ ဆ ဖဿာယတနာနိ ဧတဿာတိ ဆ ဖဿာယတနံ၊ ဒုက္ခံ။ တံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ဆ ဖဿာယတနိကော၊ နိရယော။ တေနာဟ ‘‘ဆသု ဖဿာ…ပေ… ပစ္စယော’’တိ။ သမာဟနတီတိ သမာဟတော၊ အနေကသတဘေဒေါ သင်္ကုသမာဟတော ဧတ္ထ အတ္ထီတိ သင်္ကုသမာဟတော၊ နိရယော။ ဝိသေသပစ္စယတာယ ဝေဒနာယ ဌိတောတိ ဝေဒနိယော၊ ကာရဏာကာရကေန ဝိနာ ပစ္စတ္တံ သယမေဝ ဝေဒနိယောတိ ပစ္စတ္တဝေဒနိယော။ အယသူလေန သဒ္ဓိံ အယသူလန္တိ ပါဒပဒေသတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရံ အဘိဟနနဝသေန အာဂတေန ပဏ္ဏာသာယ ဇနေဟိ ဂဟိတေန အယသူလေန သဟ သီသပဒေသတော ပဋ္ဌာယ အာဂတံ။ အယသူလဘာဝသာမညေန စေတံ ဧကဝစနံ၊ သတမတ္တာနိ ပတိတာနိ သူလာနိ။ ဣမိနာ တေ ဌာနေန စိန္တေတွာတိ နိဿိတဝေါဟာရေန နိဿယံ ဝဒတိ။ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘တဒါ ဇာနေယျာသိ ဝဿသဟဿံ မေ နိရယေ ပစ္စမာနဿာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဝုဋ္ဌာနိမန္တိ ဝုဋ္ဌာနေ ဘဝံ၊ အန္တိမန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပါကဝုဋ္ဌာနဝေဒန’’န္တိ၊ ဝိပါကဿ ပရိယောသာနံ ဝေဒနန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခတရာ ဟောတိ ပဒီပဿ ဝိဇ္ဈာယနက္ခဏေ မဟန္တဘာဝေါ ဝိယ။

၅၁၃။ ဃဋ္ဋယိတွာ ပေါထေတွာ။ ပါဋိယေက္ကဝေဒနာဇနကာတိ ပစ္စေကံ မဟာဒုက္ခသမုပ္ပာဒကာ။ အယတော အပဂတော နိရယော၊ သော ဒေဝဒူတသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၃။၂၆၁) ဒီပေတဗ္ဗော။ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပနဿ ပရတော သယမေဝ အာဂမိဿတိ။ ဣမံ ပန အတီတဝတ္ထုံ အာဟရိတွာ အတ္တနော ဉာဏာနုဘာဝဒီပနမုခေန မာရံ သန္တဇ္ဇေန္တော မဟာထေရော ‘‘ယောဧတမဘိဇာနာတီ’’တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယော မဟာဘိညော ဧတံ ကမ္မံ ကမ္မဖလဉ္စ ဟတ္ထတလေ ဌပိတံ အာမလကံ ဝိယ အဘိမုခံ ကတွာ ပစ္စက္ခတော ဇာနာတိ။ သဗ္ဗသော ဘိန္နကိလေသတာယ ဘိက္ခု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အဂ္ဂသာဝကော၊ တာဒိသံ ဥဠာရဂုဏံ အာသဇ္ဇ ဃဋ္ဋယိတွာ ဧကန္တကာဠကေဟိ ပါပဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ကဏှ မာရ အာယတိံ မဟာဒုက္ခံ ဝိန္ဒိဿသိ။

ဥဒကံ ဝတ္ထုံ ကတွာတိ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တနကသတ္တာနံ သာဓာရဏကမ္မဖလေန မဟာသမုဒ္ဒဥဒကမေဝ အဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ။ တထာ ဟိ တာနိ ကပ္ပဋ္ဌိတိကာနိ ဟောန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ကပ္ပဋ္ဌာယိနော’’တိ။ တေသန္တိ ဝိမာနာနံ။ ဧတံ ယထာဝုတ္တဝိမာနဝတ္ထုံ တာသံ အစ္ဆရာနံ သမ္ပတ္တိံ၊ တဿ စ ကာရဏံ အတ္တပစ္စက္ခံ ကတွာ ဇာနာတိ။ ပါဒင်္ဂုဋ္ဌေန ကမ္ပယီတိ ပုဗ္ဗာရာမေ ဝိသာခါယ မဟာဥပါသိကာယ ကာရိတံ သဟဿဂဗ္ဘပဋိမဏ္ဍိတမဟာပါသာဒံ အတ္တနော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌေန ကမ္ပေသိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ပါသာဒကမ္ပနသုတ္တေန ဒီပေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣဒန္တိ ‘‘ယော ဝေဇယန္တ’’န္တိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဇာတံ စူဠတဏှာသင်္ခယဝိမုတ္တိသုတ္တေနေဝ (မ။ နိ။ ၁။၃၉၃) ဒီပေတဗ္ဗံ။

တဿ ဗြဟ္မဂဏဿ တထာစိန္တနသမနန္တရမေဝ တသ္မိံ ဗြဟ္မလောကေ သုဓမ္မံ ဗြဟ္မသဘံ ဂန္တွာ။ တေပီတိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနာဒယော။ ပစ္စေကံ ဒိသာသူတိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ပုရတ္ထိမဒိသာယံ၊ မဟာကဿပတ္ထေရော ဒက္ခိဏဒိသာယံ၊ မဟာကပ္ပိနတ္ထေရော ပစ္ဆိမဒိသာယံ၊ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော ဥတ္တရဒိသာယန္တိ ဧဝံ စတ္တာရော ထေရာ ဗြဟ္မပရိသမတ္ထကေ မဇ္ဈေ နိသိန္နဿ ဘဂဝတော သမန္တတော စတုဒ္ဒိသာ နိသီဒိံသု။ ဂါထာ ဝုတ္တာတိ ‘‘ယော ဗြဟ္မံ ပရိပုစ္ဆတီ’’တိ ဂါထာ ဝုတ္တာ။ အညတရဗြဟ္မသုတ္တေနာတိ – ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန အညတရဿ ဗြဟ္မုနော ဧဝရူပံ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၆) မဟာဝဂ္ဂေ အာဂတေန အညတရဗြဟ္မသုတ္တေန။

ဈာနဝိမောက္ခေန ဖုသီတိ ဈာနဝိမောက္ခသန္နိဿယေန အဘိညာဉာဏေန ဖဿယိ။ ဝနန္တိ ဇမ္ဗုဒီပံ အဖဿယီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဇမ္ဗုဒီပေါ ဟိ ဝနဗဟုလတာယ ဣဓ ‘‘ဝန’’န္တိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဇမ္ဗုသဏ္ဍဿ ဣဿရော’’တိ။ ပုဗ္ဗဝိဒေဟာနံ ဒီပန္တိ ပုဗ္ဗဝိဒေဟဝါသီနံ ဒီပံ၊ ပုဗ္ဗဝိဒေဟဒီပန္တိ အတ္ထော။ ဘူမိသယာ နရာ နာမ အပရဂေါယာနကာ ဥတ္တရကုရုကာ စ။ ယသ္မာ တေ ဂေဟပရိဂ္ဂဟာဘာဝတော ဘူမိယံယေဝ သယန္တိ၊ န ပါသာဒါဒီသု။ ပဋိလဘီတိ ဥပ္ပာဒေသိ။ ဧတံ အာသံ မာ အကာသီတိ ဧသာ ယထာ ပုဗ္ဗေ ဒူသိမာရဿ၊ ဧဝံ တုယှံ အာသာ ဒီဃရတ္တံ အနတ္ထာဝဟာ၊ တသ္မာ ဧဒိသံ အာသံ မာ အကာသီတိ မာရဿ ဩဝါဒံ အဒါသိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမနိကာယဋ္ဌကထာယ

မာရတဇ္ဇနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ စူဠယမကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

မူလပဏ္ဏာသဋီကာ သမတ္တာ။

ဒုတိယော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။