📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

မဇ္ဈိမနိကာယေ

မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသဋီကာ

၁။ ဂဟပတိဝဂ္ဂေါ

၁။ ကန္ဒရကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁။ အာရာမပေါက္ခရဏီအာဒီသူတိ ¶ ¶ အာရာမပေါက္ခရဏီဥယျာနစေတိယဋ္ဌာနာဒီသု။ ဥဿန္နာတိ ဗဟုလာ။ အသောကကဏိကာရကောဝိဠာရကုမ္ဘီရာဇရုက္ခေဟိ သမ္မိဿတာယ တံ စမ္ပကဝနံ နီလာဒိပဉ္စဝဏ္ဏကုသုမပဋိမဏ္ဍိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န စမ္ပကရုက္ခာနံယေဝ နီလာဒိပဉ္စဝဏ္ဏကုသုမတာယာတိ ဝဒန္တိ။ ဘဂဝါ ကုသုမဂန္ဓသုဂန္ဓေ စမ္ပကဝနေ ဝိဟရတီတိ ဣမိနာ န မာပနကာလေ ဧဝ တသ္မိံ နဂရေ စမ္ပကရုက္ခာ ဥဿန္နာ၊ အထ ခေါ အပရဘာဂေပီတိ ဒဿေတိ။ ‘‘ပဉ္စသတမတ္တေဟိ အဍ္ဎတေဠသေဟီ’’တိ ဧဝံ အဒဿိတပရိစ္ဆေဒေန။ ဟတ္ထိနော စာရေတိ သိက္ခာပေတီတိ ဟတ္ထာစရိယော ဟတ္ထီနံ သိက္ခာပကော၊ တဿ ပုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဟတ္ထာစရိယဿ ပုတ္တော’’တိ။ တဒါ ဘဂဝါ တေသံ ပသာဒဇနနတ္ထံ အတ္တနော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ အနိဂုဟိတွာဝ နိသိန္နောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဆဗ္ဗဏ္ဏာနံ ဃနဗုဒ္ဓရသ္မီန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝတော စေဝ ဂါရဝေနာတိ ဘဂဝတော ဂရုဘာဝေန၊ ဘဂဝတိ ဂါရဝေနာတိ ဝါ ပါဌော။

နိစ္စံ ¶ န ဟောတီတိ အဘိဏှံ န ဟောတိ၊ ကဒါစိဒေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ အဘိဏှနိစ္စတာ ဟိ ဣဓ အဓိပ္ပေတာ၊ န ကူဋဋ္ဌနိစ္စတာ။ လောကေ ကိဉ္စိ ဝိမှယာဝဟံ ဒိသွာ ဟတ္ထဝိကာရမ္ပိ ကရောန္တိ၊ အင်္ဂုလိံ ဝါ ဖောဋယန္တိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ¶ ‘‘အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယုတ္တ’’န္တိ။ အဘူတပုဗ္ဗံ ဘူတန္တိ အယံ နိရုတ္တိနယော ယေဘုယျေန ဥပါဒါယ ရုဠှီဝသေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ပါဠိယံ ‘‘ယေပိ တေ၊ ဘော ဂေါတမ၊ အဟေသုံ အတီတမဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ကိဉ္စိ အကတ္တဗ္ဗမ္ပိ ကရိယမာနံ ဒုက္ကရဘာဝေန ဝိမှယာဝဟံ ဟောတိ၊ တထာ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ၊ ပုရိမံ ဂရဟစ္ဆရိယံ၊ ပစ္ဆိမံ ပသံသစ္ဆရိယံ၊ တဒုဘယံ သုတ္တပဒသော ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သမ္မာ ပဋိပါဒိတောတိ သမ္မာပဋိပဒါယံ ဌပိတော။ ဧသာ ပဋိပဒါ ပရမာတိ ဧတပရမံ၊ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသောယံ ယထာ ‘‘ဝိသမံ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဝတ္တန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၀)။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဘဂဝါ ဘိက္ခုသင်္ဃော ပဋိပဒါယ တုမှေဟိ ပဋိပါဒိတော၊ အတီတေပိ ကာလေ ဗုဒ္ဓါ ဧတပရမံယေဝ ဘိက္ခုသင်္ဃံ သမ္မာ ပဋိပါဒေသုံ၊ အနာဂတေပိ ကာလေ ဧတပရမံယေဝ ဘိက္ခုသင်္ဃံ သမ္မာ ပဋိပါဒေဿန္တီတိ ပရိဗ္ဗာဇကော နယဂ္ဂါဟေန ဒိဋ္ဌေန အဒိဋ္ဌံ အနုမိနန္တော သဗ္ဗေသမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနေ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိံ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ သမသမံ ကတွာ ဒဿေတိ၊ ဧဝံ ဒဿေန္တော စ တေသံ သုဓမ္မတဉ္စ တထာ ဒဿေတိ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာ ပန နေသံ သရူပေနေဝ ဒဿိတာတိ။ န ဣတော ဘိယျောတိ ဣမိနာ ပါဠိယံ ဧတပရမံယေဝါတိ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတံ ဒဿေတိ သီလပဒဋ္ဌာနတ္တာ သမာဓိဿ၊ သမာဓိပဒဋ္ဌာနတ္တာ စ ပညာယ သီလေပိ စ အဘိသမာစာရိကပုဗ္ဗကတ္တာ အာဒိဗြဟ္မစရိယကဿ ဝုတ္တံ ‘‘အာဘိသမာစာရိကဝတ္တံ အာဒိံ ကတွာ’’တိ။

၂။ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအာဒီသု အနန္တောဂဓတ္တာ ‘‘ပါဋိဧက္ကော အနုသန္ဓီ’’တိ ဝတွာ တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘ဘဂဝါ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပသန္တကာရဏန္တိ ဥပသန္တဘာဝကာရဏံ။ တဉှိ အရိယာနံယေဝ ဝိသယော၊ တတ္ထာပိ စ ဗုဒ္ဓါနံ ဧဝ အနဝသေသတော ဝိသယောတိ ဣမမတ္ထံ ဗျတိရေကတော အနွယတော စ ဒဿေတုံ န ဟိ တွန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဉာတတ္ထစရိယာ ကာကဇာတကာဒိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ လောကတ္ထစရိယာ တံတံပါရမိပူရဏဝသေန၊ ဗုဒ္ဓတ္ထစရိယာ မဟာဗောဓိဇာတကာဒိဝသေန။ အစ္ဆရိယံ ဘော ဂေါတမာတိအာဒိနာ ကန္ဒရကေန ကတံ ပသာဒပဝေဒနံ ဒဿေတိ။

ယေပိ တေတိအာဒိနာ တေန ဝုတ္တမတ္ထံ ပစ္စနုဘာသန္တေန ဘဂဝတာ သမ္ပဋိစ္ဆိတန္တိ စရိတတ္တာ အာဟ – ‘‘သန္တိ ဟိ ကန္ဒရကာတိ အယမ္ပိ ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီ’’တိ ¶ ။ ယော ဟိ ကန္ဒရကေန ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဥပသန္တဘာဝေါ ကိတ္တိတော၊ တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေန္တောပိ တေန အပုစ္ဆိတောယေဝ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေန ဘဂဝါ ‘‘သန္တိ ဟီ’’တိအာဒိနာ ဒေသနံ အာရဘိ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝတော ကိရ ဧတဒဟောသီ’’ ¶ တိအာဒိ။ ကပ္ပေတွာတိ အညထာ သန္တမေဝ အတ္တာနံ အညထာ ဝိဓာယ။ ပကပ္ပေတွာတိ သနိဒဿနဝသေန ဂဟေတွာ။ တေနာဟ ‘‘ကုဟကဘာဝေနာ’’တိအာဒိ။ ပဋိပဒံ ပူရယမာနာတိ ကာမံ အဝိသေသေန သေက္ခာ ဝုစ္စန္တိ၊ တေ ပန အဓိဂတမဂ္ဂဝသေန ‘‘ပူရယမာနာ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ ကိစ္စဿ နိဋ္ဌိတတ္တာ။ မဂ္ဂေါ ဟိ ဧကစိတ္တက္ခဏိကောတိ အာဟ ‘‘ဥပရိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနာယ ဥပသန္တာ’’တိ။ ဣတော မုတ္တာတိ မဂ္ဂေနာဂတူပသမတော မုတ္တာ။ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘စတူဟိ သတိပဋ္ဌာနေဟိ ဥပသန္တာ’’တိ။

သတတသီလာတိ အဝိစ္ဆိန္နသီလာ။ သာတိသယော ဟိ ဧတေသံ သီလဿ အခဏ္ဍာဒိဘာဝေါ။ သုပရိသုဒ္ဓသီလတာဝသေန သန္တတာ ဝုတ္တိ ဧတေသန္တိ သန္တတဝုတ္တိနောတိ အာဟ ‘‘တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ ဧဝံ သီလဝုတ္တိဝသေန ‘‘သန္တတဝုတ္တိနော’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ ဇီဝိတဝုတ္တိဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘သန္တတဇီဝိကာဝါတိ အတ္ထော’’တိ အာဟ။ သာသနဿ ဇီဝိတဝုတ္တိ သီလသန္နိဿိတာ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘တသ္မိ’’န္တိအာဒိ။

နိပယတိ ဝိသောသေတိ ရာဂါဒိသံကိလေသံ၊ တတော ဝါ အတ္တာနံ နိပါတီတိ နိပကော၊ ပညဝါ။ တေနာဟ ‘‘ပညဝန္တော’’တိ။ ပညာယ ဌတွာ ဇီဝိကာကပ္ပနံ နာမ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌမိစ္ဆာဇီဝံ ပဟာယ သမ္မာဇီဝေန ဇီဝနန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ဧကစ္စော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄) တံသံဝဏ္ဏနာယဉ္စ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၄) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရထဝိနီတပဋိပဒါဒယော တေသု တေသု သုတ္တေသု ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတော အညတ္ထ မဟာဂေါပါလကသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၄၆ အာဒယော) လောကုတ္တရသတိပဋ္ဌာနာ ကထိတာတိ အာဟ – ‘‘ဣဓ ပန လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ သတိပဋ္ဌာနာ ကထိတာ’’တိ၊ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တေပိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃-၃၇၄၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၆ အာဒယော) ဝေါမိဿကာဝ ကထိတာတိ။ ဧတ္တကေနာတိ ဧတ္တကာယ ဒေသနာယ။

၃။ ကာရကဘာဝန္တိ ¶ ပဋိပတ္တိယံ ပဋိပဇ္ဇနကဘာဝံ။ မယမ္ပိ နာမ ဂိဟီ ဗဟုကိစ္စာ သမာနာ ကာလေန ကာလံ သတိပဋ္ဌာနေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တာ ဝိဟရာမ၊ ကိမင်္ဂံ ပန ဝိဝေကဝါသိနောတိ အတ္တနော ကာရကဘာဝံ ပဝေဒေန္တော ဧဝံ ဘိက္ခုသင်္ဃဉ္စ ဥက္ခိပတိ။ တေနာဟ ‘‘အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော’’တိအာဒိ။ နာနာရမ္မဏေသု အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ရာဂါဒိကိလေသာနံ ဃနဇဋိတသင်္ခါတာကာရေန ပဝတ္တိ ကိလေသဂဟနေန ဂဟနတာ၊ တေနာဟ ‘‘အန္တော ဇဋာ ဗဟိ ဇဋာ၊ ဇဋာယ ဇဋိတာ ပဇာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၁၉၂)။ မနုဿာနံ အဇ္ဈာသယဂဟဏေန သာဌေယျမ္ပီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကသဋသာဌေယျေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ ယထာ သပ္ပိမဓုဖာဏိတာဒီသု ကစဝရဘာဝေါ၊ ¶ သော ကသဋောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သန္တာနေ အပရိသုဒ္ဓါ သံကိလေသဘာဝေါ ကသဋန္တိ အာဟ ‘‘အပရိသုဒ္ဓဋ္ဌေန ကသဋတာ’’တိ။ အတ္တနိ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနံ ကေရာဋိယဋ္ဌော။ ဇာနာတီတိ ‘‘ဣဒံ အဟိတံ န သေဝိတဗ္ဗံ၊ ဣဒံ ဟိတံ သေဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝိစာရေတိ ဒေသေတိ။ ဝိစာရဏတ္ထောပိ ဟိ ဟောတိ ဇာနာတိ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘အာယသ္မာ ဇာနာတီ’’တိ။ သဗ္ဗာပိ…ပေ… အဓိပ္ပေတာ ‘‘ပသုပါလကာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဣဓ အန္တရ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဝိဇ္ဇန္တရိကာယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၄၉) ဝိယ ခဏတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ယတ္တကေန ခဏေနာ’’တိ။ တေနာတိ ဟတ္ထိနာ။ တာနီတိ သာဌေယျာဒီနိ။

အတ္ထတော ကာယစိတ္တုဇုကတာပဋိပက္ခဘူတာဝ လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒဿ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသာတိ တာနိ ပဝတ္တိအာကာရေန ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဿာတိ ပါဏဘူတဿ အဿဿ ဝါ ဟတ္ထိနော ဝါ။ ဌဿာမီတိ တတ္ထေဝ သပ္ပဋိဘယေ ဌာနေ ဂန္တွာ ဌဿာမီတိ န ဟောတိ။ ဣမဿ သာဌေယျတာယ ပါကဋကရဏံ ဝဉ္စနာဓိပ္ပာယဘာဝတော။ တထာ ဟိ စတူသု ဌာနေသု ‘‘ဝဉ္စေတွာ’’ ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ နိဂုဟန္တော ပန တတ္ထေဝ ဂန္တွာ တိဋ္ဌေယျ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပဋိမဂ္ဂံ အာရောဟိတုကာမဿာတိ အာဂတမဂ္ဂမေဝ နိဝတ္တိတွာ ဂန္တုကာမဿ။ လေဏ္ဍဝိဿဇ္ဇနာဒီသု ကာလန္တရာပေက္ခာဘာဝံ ‘‘တထာ’’တိ ဣမိနာ ဥပသံဟရတိ။

အန္တောဇာတကာတိ အတ္တနော ဒါသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ဇာတာ။ ဓနက္ကီတာတိ ဓနံ ဒတွာ ဒါသဘာဝေန ဂဟိတာ။ ကရမရာနီတာတိ ဒါသဘာဝေန ကရမရဂ္ဂါဟဂဟိတာ။ ဒါသဗျန္တိ ဒါသဘာဝံ။ ပေဿာတိ အဒါသာ ဧဝ ဟုတွာ ဝေယျာဝစ္စကရာ။ ဣမံ ဝိဿဇ္ဇေတွာတိ ဣမံ အတ္တနော ဟတ္ထဂတံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ။ ဣမံ ¶ ဂဏှန္တာတိ ဣမံ တဿ ဟတ္ထဂတံ ဂဏှန္တာ။ သမ္မုခတော အညထာ ပရမ္မုခကာလေ ကာယဝါစာသမုဒါစာရဒဿနေနေဝ စိတ္တဿ နေသံ အညထာ ဌိတဘာဝေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၄။ အယမ္ပိ ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီတိ ဧတ္ထာပိ အနန္တရေ ဝုတ္တနယေနေဝ အနုသန္ဓိယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနေဝါဟ ‘‘အယဉှီ’’တိအာဒိ။ စတုတ္ထော ဟိတပဋိပဒံ ပဋိပန္နောတိ ယောဇနာ။ ပုဂ္ဂလသီသေန ပုဂ္ဂလပဋိပတ္တိံ ဒဿေန္တော ‘‘ပုဂ္ဂလေ ပဟာယာ’’တိ အာဟ။ ပဋိပတ္တိ ဟိ ဣဓ ပဟာတဗ္ဗာ၊ န ပုဂ္ဂလာ။ ယထာ အဿဒ္ဓါဒိပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနေန သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိဘာဝနာ ဣဇ္ဈန္တိ၊ ဧဝံ မိစ္ဆာပဋိပန္နပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနေန မိစ္ဆာပဋိပဒါ ဝဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ အာဟ – ‘‘ပုရိမေ တယော ပုဂ္ဂလေ ပဟာယာ’’တိ။ စတုတ္ထပုဂ္ဂလဿာတိ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ဝုတ္တစတုတ္ထပုဂ္ဂလဿ ဟိတပဋိပတ္တိယံယေဝ ပဋိပါဒေမိ ပဝတ္တေမီတိ ဒဿေန္တော။ သန္တာတိ သမံ ဝိနာသံ နိရောဓံ ပတ္တာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နိရုဒ္ဓါ သန္တာတိ ဝုတ္တာ’’တိ။ ပုန သန္တာတိ ဘာဝနာဝသေန ကိလေသပရိဠာဟဝိဂမတော သန္တာတိ ¶ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗုတာ’’တိ။ သန္တာတိ အာနေတွာ ယောဇနာ။ သန္တော ဟဝေတိ ဧတ္ထ သမဘာဝကရေန သာဓုဘာဝဿ ဝိသေသပစ္စယဘူတေန ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတာ အရိယာ ‘‘သန္တော’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ – ‘‘သန္တော ဟဝေ…ပေ… ပဏ္ဍိတာ’’တိ။

အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၁၉၈) အတ္တဘာဝေါ၊ ဣဓ ပန ယော ပရော န ဟောတိ၊ သော အတ္တာ၊ တံ အတ္တာနံ။ ပရန္တိ အတ္တတော အညံ။ ဆာတံ ဝုစ္စတိ တဏှာ ဇိဃစ္ဆာဟေတုတာယ။ အန္တော တာပနကိလေသာနန္တိ အတ္တနော သန္တာနေ အတ္တပရိဠာဟဇနနသန္တပ္ပနကိလေသာနံ။ စိတ္တံ အာရာဓေတီတိ စိတ္တံ ပသာဒေတိ၊ သမ္ပဟံသေတီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန တထာဘူတော စိတ္တံ သမ္ပာဒေန္တော အဇ္ဈာသယံ ဂဏှန္တော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တံ သမ္ပာဒေတီ’’တိအာဒိ။

၅။ ဒုက္ခံ ပဋိက္ကူလံ ဇေဂုစ္ဆံ ဧတဿာတိ ဒုက္ခပဋိက္ကူလော တံ ဒုက္ခပဋိက္ကူလံ။ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗတာ ဟိ ကာမစာရာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဒုက္ခဿ ဝိသေသိတဗ္ဗတံ သန္ဓာယ ဗာဟိရတ္ထသမာသံ အနာဒိယိတွာ ‘‘ဒုက္ခဿ ပဋိက္ကူလ’’န္တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ယေန ဟိ ဘာဂေန ပုရိသဿ ဒုက္ခံ ပဋိက္ကူလံ၊ တေန ဒုက္ခဿ ပုရိသောပီတိ။ တေနာဟ – ‘‘ပစ္စနီကသဏ္ဌိတ’’န္တိ။

၆။ စတူဟိ ¶ ကာရဏေဟီတိ ဓာတုကုသလတာဒီဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ။ ကမ္မံ ကရောတီတိ ယောဂကမ္မံ ကရောတိ။ ယသ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓါ ပရေသံ မဂ္ဂဖလာဓိဂမာယ ဥဿာဟဇာတာ၊ တတ္ထ နိရန္တရံ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ ဧဝ ဟောန္တိ၊ တေ ပဋိစ္စ တေသံ အန္တရာယော န ဟောတိယေဝါတိ အာဟ ‘‘န ပန ဗုဒ္ဓေ ပဋိစ္စာ’’တိ။ ကိရိယပရိဟာနိယာ ဒေသကဿ တဿေဝ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ တဇ္ဇပယောဂါဘာဝတော။ ‘‘ဒေသကဿ ဝါ’’တိ ဣဒံ သာဝကာနံ ဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မဟတာ အတ္ထေနာတိ ဧတ္ထ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ အာနိသံသပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဒွီဟိ အာနိသံသေဟီ’’တိ။ ပသာဒံ ပဋိလဘတိ ‘‘အရဟန္တော’’တိအာဒိနာ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိယာ သုတတ္တာ။ အဘိနဝေါ နယော ဥဒပါဒိ သန္တတသီလတာဒိဝသေန အနတ္တန္တပတာဒိဝသေန၊ သောပိ တံ သုတွာ ဒါသာဒီသု သဝိသေသံ လဇ္ဇီ ဒယာပန္နော ဟိတာနုကမ္ပီ ဟုတွာ သေက္ခပဋိပဒံ သီလံ သာဓေန္တော အနုက္ကမေန သတိပဋ္ဌာနဘာဝနံ ပရိဗြူဟေတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘မဟတာ အတ္ထေန သံယုတ္တော’’တိ။

၈။ ပရေသံ ဟနနဃာတနာဒိနာ ရောဒါပနတော လုဒ္ဒေါ၊ တထာ ဝိဃာတကဘာဝေန ကာယစိတ္တာနံ ဝိဒါရဏတော ဒါရုဏော၊ ဝိရုဒ္ဓဝါဒတာယ ကက္ခဠော၊ ဗန္ဓနာဂါရေ နိယုတ္တော ဗန္ဓနာဂါရိကော။

၉။ ခတ္တိယာဘိသေကေနာတိ ¶ ခတ္တိယာနံ ကတ္တဗ္ဗအဘိသေကေန။ သန္ထာဂါရန္တိ သန္ထာရဝသေန ကတံ အဂါရံ ယညာဝါဋံ။ သပ္ပိတေလေနာတိ သပ္ပိမယေန တေလေန၊ ယမကသ္နေဟေန ဟိ တဒါ ကာယံ အဗ္ဘဉ္ဇတိ။ ဝစ္ဆဘာဝံ တရိတွာ ဌိတော ဝစ္ဆတရော။ ပရိက္ခေပကရဏတ္ထာယာတိ ဝနမာလာဟိ သဒ္ဓိံ ဒဗ္ဘေဟိ ဝေဒိယာ ပရိက္ခေပနတ္ထာယ။ ယညဘူမိယန္တိ အဝသေသယညဋ္ဌာနေ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

ကန္ဒရကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ အဋ္ဌကနာဂရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇။ အဝိဒူရေတိ ¶ ¶ ဣမိနာ ပါဠိယံ ‘‘ဝေသာလိယ’’န္တိ ဣဒံ သမီပေ ဘုမ္မဝစနန္တိ ဒဿေတိ။ သာရပ္ပတ္တကုလဂဏနာယာတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၁။၁၆) မဟာသာရမဟပ္ပတ္တကုလဂဏနာယ။ ဒသမေ ဌာနေတိ အညေ အညေတိ ဒသဂဏနဋ္ဌာနေ။ အဋ္ဌကနဂရေ ဇာတော ဘဝေါ အဋ္ဌကနာဂရော။ ကုက္ကုဋာရာမောတိ ပါဋလိပုတ္တေ ကုက္ကုဋာရာမော၊ န ကောသမ္ဗိယံ။

၁၈။ ပကတတ္ထနိဒ္ဒေသော တ-သဒ္ဒေါတိ တဿ ‘‘ဘဂဝတာ’’တိအာဒီဟိ ပဒေဟိ သမာနာဓိကရဏဘာဝေန ဝုတ္တဿ ယေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေန ဘဂဝါ ပကတော အဓိဂတော သုပါကဋော စ၊ တံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ သဒ္ဓိံ အာဂမနီယပဋိပဒါယ အတ္ထဘာဝေန ဒဿေန္တော ‘‘ယော သော…ပေ… အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ အာဟ။ သတိပိ ဉာဏဒဿန-သဒ္ဒါနံ ဣဓ ပညာဝေဝစနဘာဝေ တေန တေန ဝိသေသေန တေသံ ဝိသယဝိသေသေ ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ အသာဓာရဏဉာဏဝိသေသဝသေန ဝိဇ္ဇာတ္တယဝသေန ဝိဇ္ဇာအဘိညာနာဝရဏဉာဏဝသေန သဗ္ဗညုတဉာဏမံသစက္ခုဝသေန ပဋိဝေဓဒေသနာဉာဏဝသေန စ တဒတ္ထံ ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော ‘‘တေသံ တေသ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာသယာနုသယံ ဇာနတာ အာသယာနုသယဉာဏေန သဗ္ဗံ ဉေယျဓမ္မံ ပဿတာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏေဟိ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီဟီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာသဝက္ခယဉာဏေဟိ။ ပဋိဝေဓပညာယာတိ အရိယမဂ္ဂပညာယ။ ဒေသနာပညာယ ပဿတာတိ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မာနံ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရံ ဗောဓနေယျပုဂ္ဂလာနဉ္စ အာသယာနုသယစရိတာဓိမုတ္တိအာဒိဘေဒံ ဓမ္မဒေသနာပညာယ ယာထာဝတော ပဿတာ။ အရီနန္တိ ကိလေသာရီနံ၊ ပဉ္စဝိဓမာရာနံ ဝါ၊ သာသနဿ ဝါ ပစ္စတ္ထိကာနံ အညတိတ္ထိယာနံ တေသံ ပန ဟနနံ ပါဋိဟာရိယေဟိ အဘိဘဝနံ အပ္ပဋိဘာနတာကရဏံ အဇ္ဈုပေက္ခနမေဝ ဝါ၊ ကေသိဝိနယသုတ္တဉ္စေတ္ထ နိဒဿနံ။

တထာ ဌာနာဋ္ဌာနာဒိဝိဘာဂံ ဇာနတာ ယထာကမ္မူပဂသတ္တေ ပဿတာ၊ သဝါသနာနံ အာသဝါနံ ခီဏတ္တာ အရဟတာ၊ အဘိညေယျာဒိဘေဒေ ဓမ္မေ အဘိညေယျာဒိတော အဝိပရီတာဝဗောဓတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန။ အထ ဝါ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏတာယ ဇာနတာ၊ ကာယကမ္မာဒိဝသေန တိဏ္ဏံ ကမ္မာနံ ဉာဏာနုပရိဝတ္တိတော နိသမ္မကာရိတာယ ပဿတာ၊ ဒဝါဒီနံ အဘာဝသာဓိကာယ ¶ ပဟာနသမ္ပဒါယ အရဟတာ၊ ဆန္ဒာဒီနံ အဟာနိဟေတုဘူတာယ အက္ခယပဋိဘာနသာဓိကာယ သဗ္ဗညုတာယ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာတိ ဧဝံ ဒသဗလအဋ္ဌာရသအာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မဝသေနပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

၁၉။ အဘိသင်္ခတန္တိ ¶ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ အဘိသမ္မုခဘာဝေန သမေစ္စ သမ္ဘူယျ ကတံ၊ သွဿ ကတဘာဝေါ ဥပ္ပာဒနေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ဥပ္ပန္နဿ ပဋိသင်္ခရဏေနာတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပာဒိတ’’န္တိ။ တေ စဿ ပစ္စယာ စေတနာပဓာနာတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘အဘိသင်္ခတံ အဘိသဉ္စေတယိတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘စေတယိတံ ပကပ္ပိတ’’န္တိ အတ္ထမာဟ။ အဘိသင်္ခတံ အဘိသဉ္စေတယိတန္တိ စ ဈာနဿ ပါတုဘာဝဒဿနမုခေန ဝိဒ္ဓံသနဘာဝံ ဥလ္လိင်္ဂေတိ ယဉှိ အဟုတွာ သမ္ဘဝတိ၊ တံ ဟုတွာ ပဋိဝေတိ။ တေနာဟ ပါဠိယံ ‘အဘိသင်္ခတ’န္တိအာဒိ။ သမထဝိပဿနာဓမ္မေ ဌိတောတိ သမထဓမ္မေ ဌိတတ္တာ သမာဟိတော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ နိစ္စသညာဒယော ပဇဟန္တော အနုက္ကမေန တံ အနုလောမဉာဏံ ပါပေတာ ဟုတွာ ဝိပဿနာဓမ္မေ ဌိတော။ သမထဝိပဿနာသင်္ခါတေသု ဓမ္မေသု ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ၊ နန္ဒနဋ္ဌေန နန္ဒီတိ။ တတ္ထ သုခုမာ အပေက္ခာ ဝုတ္တာ၊ ယာ ‘‘နိကန္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ ယထာရုတဝသေန စ ဣမဿ သုတ္တပဒဿ အတ္ထေ ဂဟေတဗ္ဗေ သတိ။ သမထဝိပဿနာသု ဆန္ဒရာဂေါ ကတ္တဗ္ဗောတိ အနာဂါမိဖလံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တဒတ္ထာယ သမထဝိပဿနာပိ အနိဗ္ဗတ္တေတွာ ကေဝလံ တတ္ထ ဆန္ဒရာဂေါ ကတ္တဗ္ဗော ဘဝိဿတိ။ ကသ္မာ? တေသု သမထဝိပဿနာသင်္ခါတေသု ဓမ္မေသု ဆန္ဒရာဂမတ္တေန အနာဂါမိနာ လဒ္ဓဗ္ဗဿ အလဒ္ဓါနာဂါမိဖလေန လဒ္ဓဗ္ဗတ္တာ တထာ သတိ တေန အနာဂါမိဖလမ္ပိ လဒ္ဓဗ္ဗမေဝ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘အနာဂါမိဖလံ ပဋိဝိဒ္ဓံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သဘာဝတော ရသိတဗ္ဗတ္တာ အဝိပရီတော အတ္ထော ဧဝ အတ္ထရသော။ အညာပိ ကာစိ သုဂတိယောတိ ဝိနိပါတိကေ သန္ဓာယာဟ။ အညာပိ ကာစိ ဒုဂ္ဂတိယောတိ အသုရကာယမာဟ။

သမထဓုရမေဝ ဓုရံ သမထယာနိကဿ ဝသေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ။ မဟာမာလုကျောဝါဒေ ‘‘ဝိဝိစ္စ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ သဝိတက္ကံ သဝိစာရ’’န္တိ ပါဒကဇ္ဈာနံ ကတွာ ‘‘သော ယဒေဝ တတ္ထ ဟောတိ ရူပဂတံ ဝေဒနာဂတ’’န္တိအာဒိနာ ဝိပဿနံ ဝိတ္ထာရေတွာ ‘‘သော တတ္ထ ဌိတော အာသဝါနံ ခယံ ¶ ပါပုဏာတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၃၃) အာဂတတ္တာ ‘‘မဟာမာလုကျောဝါဒေ ဝိပဿနာဝ ဓုရ’’န္တိ အာဟ။ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃ အာဒယော၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၆ အာဒယော) သဗ္ဗတ္ထကမေဝ တိက္ခတရာယ ဝိပဿနာယ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိပဿနုတ္တရံ ကထိတ’’န္တိ။ ကာယဂတာသတိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၃။၁၅၃-၁၅၄) အာနာပါနဇ္ဈာနာဒိဝသေန သဝိသေသံ သမထဝိပဿနာယ အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သမထုတ္တရံ ကထိတ’’န္တိ။

အပ္ပံ ယာစိတေန ဗဟုံ ဒေန္တေန ဥဠာရပုရိသေန ဝိယ ဧကံ ဓမ္မံ ပုစ္ဆိတေန ‘‘အယမ္ပိ ဧကဓမ္မော’’တိ ¶ ကထိတတ္တာ ဧကာဒသပိ ဓမ္မာ ပုစ္ဆာဝသေန ဧကဓမ္မော နာမ ဇာတော ပစ္စေကံ ဝါကျပရိသမာပနဉာယေန။ ဧကဝီသတိ ပဗ္ဗာနိ တေဟိ ဗောဓိယမာနာယ ပဋိပဒါယ ဧကရူပတ္တာ ပဋိပဒါဝသေန ဧကဓမ္မော နာမ ဇာတောတိ။ ဣဓ ဣမသ္မိံ အဋ္ဌကနာဂရသုတ္တေ။ နေဝသညာနာသညာယတနဓမ္မာနံ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တတာယ တတ္ထ သာဝကာနံ ဒုက္ကရန္တိ န စတုတ္ထာရုပ္ပဝသေနေတ္ထ ဒေသနာ အာဂတာတိ စတုန္နံ ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ၊ ဟေဋ္ဌိမာနံ တိဏ္ဏံ အာရုပ္ပာနဉ္စ ဝသေန ဧကာဒသ။ ပုစ္ဆာဝသေနာတိ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ၊ ဘန္တေ အာနန္ဒ၊ တေန…ပေ… သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဧကဓမ္မော အက္ခာတော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈) ဧဝံ ပဝတ္တပုစ္ဆာဝသေန။ အမတုပ္ပတ္တိယတ္ထေနာတိ အမတဘာဝဿ ဥပ္ပတ္တိဟေတုတာယ၊ သဗ္ဗာနိပိ ကမ္မဋ္ဌာနာနိ ဧကရသမ္ပိ အမတာဓိဂမပဋိပတ္တိယာတိ အတ္ထော၊ ဧဝမေတ္ထ အဂ္ဂဖလဘူမိ အနာဂါမိဖလဘူမီတိ ဒွေဝ ဘူမိယော သရူပတော အာဂတာ၊ နာနန္တရိယတာယ ပန ဟေဋ္ဌိမာပိ ဒွေ ဘူမိယော အတ္ထတော အာဂတာ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

၂၁။ ပဉ္စ သတာနိ အဂ္ဃော ဧတဿာတိ ပဉ္စသတံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။

အဋ္ဌကနာဂရသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ သေခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂။ သန္ထာဂါရန္တိ ¶ အတ္ထာနုသာသနာဂါရံ။ တေနာဟ – ‘‘ဥယျောဂကာလာဒီသူ’’တိအာဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန မင်္ဂလမဟာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သန္ထမ္ဘန္တီတိ ဝိဿမန္တိ၊ ပရိဿမံ ဝိနောဒေန္တီတိ အတ္ထော။ သဟာတိ သန္နိဝေသဝသေန ¶ ဧကဇ္ဈံ။ သဟ အတ္ထာနုသာသနံ အဂါရန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ တ္ထ-ကာရဿ န္ထ-ကာရံ ကတွာ သန္ထာဂါရန္တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သန္ထရန္တီတိ သမ္မန္တနဝသေန တိဋ္ဌန္တိ။

တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ အာဂတမေဝ ဘဝိဿတီတိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ အာဂမနသီသေန အရိယဖလဓမ္မာနမ္ပိ အာဂမနံ ဝုတ္တမေဝ၊ တိယာမရတ္တိံ တတ္ထ ဝသန္တာနံ ဖလသမာပတ္တိဝဠဉ္ဇနံ ဟောတီတိ။ တသ္မိဉ္စ ဘိက္ခုသင်္ဃေ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေန္တာ ဟောန္တီတိ စေ? အရိယမဂ္ဂဓမ္မာနံ တတ္ထ အာဂမနံ ဟောတိယေဝ။

အလ္လဂေါမယေနာတိ အစ္ဆေန အလ္လဂေါမယရသေန။ ဩပုဉ္ဆာပေတွာတိ ဝိလိမ္ပိတွာ။ စတုဇ္ဇာတိယဂန္ဓေဟီတိ တဂရကုင်္ကုမယဝနပုပ္ဖတမာလပတ္တာနိ ပိသိတွာ ကတဂန္ဓေဟိ နာနာဝဏ္ဏေတိ နီလာဒိဝသေန နာနာဝဏ္ဏေ၊ န ဘိတ္တိဝိသေသဝသေန။ ဘိတ္တိဝိသေသဝသေန ပန နာနာသဏ္ဌာနရူပမေဝ။ မဟာပိဋ္ဌိကကောဇဝကေတိ ဟတ္ထိပိဋ္ဌီသု အတ္ထရိတဗ္ဗတာယ မဟာပိဋ္ဌိကာတိ လဒ္ဓသမညေ ကောဇဝေတိ ဝဒန္တိ။ ကုတ္တကေ ပန သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ဟတ္ထတ္ထရဏာ ဟတ္ထိရူပဝိစိတ္တာ။ အဿတ္ထရကသီဟတ္ထရကာဒယောပိ အဿသီဟရူပါဒိဝိစိတ္တာ ဧဝ အတ္ထရကာ၊ စိတ္တတ္ထရကံ နာနာရူပေဟိ စေဝ နာနာဝိဓမာလာကမ္မာဒီဟိ စ ဝိစိတ္တံ အတ္ထရကံ။

ဥပဓာနန္တိ အပဿယနံ ဥပဒဟိတွာတိ အပဿယယောဂ္ဂဘာဝေန ဌပေတွာ ဂန္ဓေဟိ ကတမာလာ ဂန္ဓဒါမံ၊ တမာလပတ္တာဒီဟိ ကတံ ပတ္တဒါမံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဟိင်္ဂုလတက္ကောလဇာတိဖလဇာတိပုပ္ဖာဒီဟိ ကတဒါမံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပလ္လင်္ကာကာရေန ကတပီဌံ ပလ္လင်္ကပီဌံ၊ တီသု ပဿေသု၊ ဧကပဿေ ဧဝ ဝါ သဥပဿယံ အပဿယပီဌံ၊ အနပဿယံ မုဏ္ဍပီဌံ ယောဇနာဝဋ္ဋေတိ ယောဇနပရိက္ခေပေ။

သံဝိဓာယာတိ အန္တရဝါသကဿ ကောဏပဒေသဉ္စ ဣတရပဒေသဉ္စ သမံ ကတွာ ဝိဓာယ။ တေနာဟ – ‘‘ကတ္တရိယာ ပဒုမံ ကန္တန္တော ဝိယာ’’တိ တိမဏ္ဍလံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တောတိ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါနံ ရူပသမ္ပဒါ ဝိယ အာကပ္ပသမ္ပဒါပိ ပရမုက္ကံသဂတာ၊ တသ္မာ တဒါ ဘဂဝါ ဧဝံ သောဘတီတိ ¶ ဒဿေန္တော ‘‘သုဝဏ္ဏပါမင်္ဂေနာ’’တိအာဒိမာဟ၊ တတ္ထ အသမေန ဗုဒ္ဓဝေသေနာတိအာဒိနာ ¶ တဒါ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဿ နိဂုဟဏေ ကာရဏာဘာဝတော တတ္ထ သန္နိပတိတဒေဝမနုဿနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီနံ ပသာဒဇနနတ္ထံ အတ္တနော သဘာဝပကတိကိရိယာယေဝ ကပိလဝတ္ထုံ ပါဝိသီတိ ဒဿေတိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ကာယပ္ပဘာ နာမ ပကတိယာ အသီတိဟတ္ထမတ္တမေဝ ပဒေသံ ဖရတီတိ အာဟ – ‘‘အသီတိဟတ္ထဋ္ဌာနံ အဂ္ဂဟေသီ’’တိ နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရာနံ ဝသေန ဆဗ္ဗဏ္ဏာ ဗုဒ္ဓရသ္မိယော။

သဗ္ဗပါလိဖုလ္လောတိ မူလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂါ ဖုလ္လော ဝိကသိတော။ ပဋိပါဋိယာ ဌပိတာနန္တိအာဒိ ပရိကပ္ပူပမာ။ ယထာ တံ…ပေ… အလင်္ကတံ အညော ဝိရောစတိ၊ ဧဝံ ဝိရောစိတ္ထ၊ သမတိံသာယ ပါရမိတာဟိ အဘိသင်္ခတတ္တာ ဧဝံ ဝိရောစိတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဉ္စဝီသတိယာ နဒီနန္တိ ဂင်္ဂါဒီနံ စန္ဒဘာဂါပရိယောသာနာနံ ပဉ္စဝီသတိယာ မဟာနဒီနံ။ သမ္ဘိဇ္ဇာတိ သမ္ဘေဒံ မိဿီဘာဝံ ပတွာ မုခဒွါရေတိ သမုဒ္ဒံ ပဝိဋ္ဌဋ္ဌာနေ။

ဒေဝမနုဿနာဂသုပဏ္ဏဂန္ဓဗ္ဗယက္ခာဒီနံ အက္ခီနီတိ စေတံ ပရိကပ္ပနဝသေန ဝုတ္တံ။ သဟဿေနာတိ ပဒသဟဿေန၊ ဘာဏဝါရပ္ပမာဏေန ဂန္ထေနာတိ အတ္ထော။

ကမ္ပယန္တော ဝသုန္ဓရန္တိ အတ္တနော ဂုဏဝိသေသေဟိ ပထဝီကမ္ပံ ဥပ္ပာဒေန္တော၊ ဧဝံဘူတောပိ အဟေဌယန္တော ပါဏာနိ။ သဗ္ဗဒက္ခိဏတ္တာ ဗုဒ္ဓါနံ ဒက္ခိဏံ ပဌမံ ပါဒံ ဥဒ္ဓရန္တော။ သမံ သမ္ဖုသတေ ဘူမိံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာယ။ ယဒိပိ ဘူမိံ သမံ ဖုသတိ၊ ရဇသာနုပလိပ္ပတိ သုခုမတ္တာ ဆဝိယာ။ နိန္နဋ္ဌာနံ ဥန္နမတီတိအာဒိ ဗုဒ္ဓါနံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒသင်္ခါတဿ မဟာပုရိသလက္ခဏပဋိလာဘဿ နိဿန္ဒဖလံ။ နာတိဒူရေ ဥဒ္ဓရတီတိ အတိဒူရေ ဌပေတုံ န ဥဒ္ဓရတိ။ နစ္စာသန္နေ စ နိက္ခိပန္တိ အစ္စာသန္နေ စ ဌာနေ အနိက္ခိပန္တော နိယျာတိ။ ဟာသယန္တော သဒေဝကေ လောကေ တောသယန္တော။ စတူဟိ ပါဒေဟိ စရတီတိ စတုစာရီ။

ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဿ ပကာသနဝသေန ဂတတ္တာ ဝဏ္ဏကာလော နာမ ကိရေသ။ သရီရဝဏ္ဏေ ဝါ ဂုဏဝဏ္ဏေ ဝါ ကထိယမာနေ ဒုက္ကထိတန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? အပရိမာဏဝဏ္ဏာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော၊ ဗုဒ္ဓဂုဏသံဝဏ္ဏနာ ဇာနန္တဿ ယထာဓမ္မသံဝဏ္ဏနံယေဝ အနုပဝိသတီတိ။

ဒုကူလစုမ္ဗဋကေနာတိ ¶ ဂန္ထိတွာ ဂဟိတဒုကူလဝတ္ထေန၊ နာဂဝိက္ကန္တစရဏောတိ ဟတ္ထိနာဂသဒိသပဒနိက္ခေပေါ။ သတပုညလက္ခဏောတိ အနေကသတပုညနိမ္မိတမဟာပုရိသလက္ခဏော မဏိဝေရောစနော ယထာတိ အတိဝိယ ဝိရောစမာနော မဏိ ဝိယ ဝေရောစနော နာမ ဧကော မဏိဝိသေသောတိ ကေစိ မဟာသာလောဝါတိ ¶ မဟန္တော သာလရုက္ခော ဝိယ၊ ကောဝိဠာရာဒိမဟာရုက္ခော ဝိယ ဝါ ပဒုမော ကောကနဒေါ ယထာတိ ကောကနဒသင်္ခါတံ မဟာပဒုမံ ဝိယ၊ ဝိကသမာနပဒုမံ ဝိယ ဝါ။

အာကာသဂင်္ဂံ ဩတာရေန္တော ဝိယာတိအာဒိ တဿာ ပကိဏ္ဏကကထာယ အညေသံ ဒုက္ကရဘာဝဒဿနဉ္စေဝ သုဏန္တာနံ အစ္စန္တသုခါဝဟဘာဝဒဿနဉ္စ ပထဝီဇံ အာကဍ္ဎေန္တော ဝိယာတိ နာဠိယန္တံ ယောဇေတွာ မဟာပထဝိယာ ဟေဋ္ဌိမတလေ ပပ္ပဋကောဇံ ဥဒ္ဓံမုခံ ကတွာ အာကဍ္ဎေန္တော ဝိယ ယောဇနိကန္တိ ယောဇနပ္ပမာဏံ မဓုဘဏ္ဍန္တိ မဓုပဋလံ။

မဟန္တန္တိ ဥဠာရံ။ သဗ္ဗဒါနံ ဒိန္နမေဝ ဟောတီတိ သဗ္ဗမေဝ ပစ္စယဇာတံ အာဝါသဒါယကေန ဒိန္နမေဝ ဟောတိ။ တထာဟိ ဒွေ တယော ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကိဉ္စိ အလဒ္ဓါ အာဂတဿပိ ဆာယူဒကသမ္ပန္နံ အာရာမံ ပဝိသိတွာ နှာယိတွာ ပဋိဿယေ မုဟုတ္တံ နိပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ နိသိန္နဿ ကာယေ ဗလံ အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ဟောတိ။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ကာယေ ဝဏ္ဏဓာတု ဝါတာတပေဟိ ကိလမတိ၊ ပဋိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ မုဟုတ္တံ နိသိန္နဿ ဝိသဘာဂသန္တတိ ဝူပသမ္မတိ၊ သဘာဂသန္တတိ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဝဏ္ဏဓာတု အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တာ ဝိယ ဟောတိ၊ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ပါဒေ ကဏ္ဋကော ဝိဇ္ဈတိ၊ ခါဏု ပဟရတိ၊ သရီသပါဒိပရိဿယော စေဝ စောရဘယဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဋိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ နိပန္နဿ ပန သဗ္ဗေ ပရိဿယာ န ဟောန္တိ၊ အဇ္ဈယန္တဿ ဓမ္မပီတိသုခံ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တဿ ဥပသမသုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခေပါဘာဝတော၊ ဗဟိ ဝိစရန္တဿ စ ကာယေ သေဒါ မုစ္စန္တိ၊ အက္ခီနိ ဖန္ဒန္တိ၊ သေနာသနံ ပဝိသနက္ခဏေ မဉ္စပီဌာဒီနိ န ပညာယန္တိ၊ မုဟုတ္တံ နိသိန္နဿ ပန အက္ခိပသာဒေါ အာဟရိတွာ ပက္ခိတ္တော ဝိယ ဟောတိ၊ ဒွါရဝါတပါနမဉ္စပီဌာဒီနိ ပညာယန္တိ၊ ဧတသ္မိမ္ပိ စ အာဝါသေ ဝသန္တံ ဒိသွာ မနုဿာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အာဝါသဒါနသ္မိံ ဒိန္နေ သဗ္ဗံ ဒါနံ ဒိန္နမေဝ ဟောတီ’’တိ။ ဘူမဋ္ဌက…ပေ… န သက္ကာတိ အယမတ္ထော မဟာသုဒဿနဝတ္ထုနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၁ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော။

သီတန္တိ ¶ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၂၄၃) အဇ္ဈတ္တဓာတုက္ခောဘဝသေန ဝါ ဗဟိဒ္ဓဥတုဝိပရိဏာမဝသေန ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနကသီတံ။ ဥဏှန္တိ အဂ္ဂိသန္တာပံ။ တဿ ပန ဒဝဒါဟာဒီသု သမ္ဘဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပဋိဟန္တီတိ ပဋိဗာဟတိ။ ယထာ တဒုဘယဝသေန ကာယစိတ္တာနံ ဗာဓနာနိ န ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ကရောတိ။ သီတုဏှဗ္ဘာဟတေ ဟိ သရီရေ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဘိက္ခု ယောနိသော ပဒဟိတုံ န သက္ကောတိ။ ဝါဠမိဂါနီတိ သီဟဗျဂ္ဃာဒိဝါဠမိဂေ။ ဂုတ္တသေနာသနဉှိ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ နိသိန္နဿ တေ ပရိဿယာ န ဟောန္တိ ¶ ။ သရီသပေတိ ယေ ကေစိ သရန္တာ ဂစ္ဆန္တေ ဒီဃဇာတိကေ။ မကသေတိ နိဒဿနမေတံ၊ ဍံသာဒီနံ ဧတေနေဝ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သိသိရေတိ သီတကာလဝသေန သတ္တာဟဝဒ္ဒလိကာဒိဝသေန စ ဥပ္ပန္နေ သိသိရသမ္ဖဿေ။ ဝုဋ္ဌိယောတိ ယဒါ တဒါ ဥပ္ပန္နာ ဝဿဝုဋ္ဌိယော ပဋိဟနတီတိ ယောဇနာ။

ဝါတာတပေါ ဃောရောတိ ရုက္ခဂစ္ဆာဒီနံ ဥမ္မူလဘဉ္ဇနဝသေန ပဝတ္တိယာ ဃောရော သရဇအရဇာဒိဘေဒေါ ဝါတော စေဝ ဂိမှပရိဠာဟသမယေသု ဥပ္ပတ္တိယာ ဃောရော သူရိယာတပေါ စ။ ပဋိဟညတီတိ ပဋိဗာဟီယတိ။ လေဏတ္ထန္တိ နာနာရမ္မဏတော စိတ္တံ နိဝတ္တေတွာ ပဋိသလ္လာနာရာမတ္ထံ။ သုခတ္ထန္တိ ဝုတ္တပရိဿယာဘာဝေန ဖာသုဝိဟာရတ္ထံ။ ဈာယိတုန္တိ အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏေသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ စိတ္တံ ဥပနိဇ္ဈာယိတုံ။ ဝိပဿိတုန္တိ အနိစ္စာဒိတော သဗ္ဗသင်္ခါရေ သမ္မသိတုံ။

ဝိဟာရေတိ ပဋိဿယေ။ ကာရယေတိ ကာရာပေယျ။ ရမ္မေတိ မနောရမေ နိဝါသသုခေ။ ဝါသယေတ္ထ ဗဟုဿုတေတိ ကာရေတွာ ပန ဧတ္ထ ဝိဟာရေသု ဗဟုဿုတေ သီလဝန္တေ ကလျာဏဓမ္မေ နိဝါသေယျ။ တေ နိဝါသေန္တော ပန တေသံ ဗဟုဿုတာနံ ယထာ ပစ္စယေဟိ ကိလမထော န ဟောတိ၊ ဧဝံ အန္နဉ္စ ပါနဉ္စ ဝတ္ထသေနာသနာနိ စ ဒဒေယျ ဥဇုဘူတေသု အဇ္ဈာသယသမ္ပန္နေသု ကမ္မဖလာနံ ရတနတ္တယဂုဏာနဉ္စ သဒ္ဒဟနေန ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။

ဣဒါနိ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာနံ အညမညူပကာရတံ ဒဿေတုံ ‘‘တေ တဿာ’’တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ တေတိ ဗဟုဿုတာ တဿာတိ ဥပါသကဿ။ ဓမ္မံ ဒေသေန္တီတိ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခပနုဒနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ။ ယံ သော ဓမ္မံ ဣဓညာယာတိ သော ပုဂ္ဂလော ယံ သဒ္ဓမ္မံ ဣမသ္မိံ သာသနေ သမ္မာပဋိပဇ္ဇနေန ဇာနိတွာ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန အနာသဝေါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ။

ပူဇာသက္ကာရဝသေနေဝ ¶ ပဌမယာမော ခေပိတော၊ ဘဂဝတော ဒေသနာယ အပ္ပာဝသေသော မဇ္ဈိမယာမော ဂတောတိ ပါဠိယံ ‘‘ဗဟုဒေဝ ရတ္တိ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အတိရေကတရံ ဒိယဍ္ဎယာမ’’န္တိ။ သန္ဒဿေသီတိ အာနိသံသံ ဒဿေသိ၊ အာဝါသဒါနပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မိံ ကထံ သုတွာ တတော ပရံ၊ ‘‘မဟာရာဇ၊ ဣတိပိ သီလံ၊ ဣတိပိ သမာဓိ၊ ဣတိပိ ပညာ’’တိ သီလာဒိဂုဏေ တေသံ သမ္မာ ဒဿေသိ၊ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဝိယ ပစ္စက္ခတော ပကာသေသိ။ သမာဒပေသီတိ ‘‘ဧဝံ သီလံ သမာဒါတဗ္ဗံ၊ သီလေ ပတိဋ္ဌိတေန ဧဝံ သမာဓိ၊ ဧဝံ ပညာ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ ယထာ တေ သီလာဒိဂုဏေ အာဒိယန္တိ၊ တထာ ဂဏှာပေသိ။ သမုတ္တေဇေသီတိ ယထာ သမာဒိန္နံ သီလံ သုဝိသုဒ္ဓံ ဟောတိ၊ သမထဝိပဿနာ စ ဘာဝိယမာနာ ယထာ သုဋ္ဌု ဝိသောဓိတာ ဥပရိဝိသေသာဝဟာ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ စိတ္တံ သမုတ္တေဇေသိ နိသာမနဝသေန ဝေါဒါပေသိ။ သမ္ပဟံသေသီတိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ဌိတသီလာဒိဂုဏေဟိ သမ္ပတိ လဒ္ဓဂုဏာနိသံသေဟိ ¶ စေဝ ဥပရိ လဒ္ဓဗ္ဗဖလဝိသေသေဟိ စ ဥပရိစိတ္တံ သမ္မာ ပဟံသေသိ၊ လဒ္ဓဿာသဝသေန သုဋ္ဌု တောသေသိ။ ဧဝမေတေသံ ပဒါနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သမုဒါယဝစနောပိ အသီတိမဟာထေရ-သဒ္ဒေါ တဒေကဒေသေပိ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘အသီတိမဟာထေရေသု ဝိဇ္ဇမာနေသူ’’တိ။ အာနန္ဒတ္ထေရောပိ ဟိ အန္တောဂဓော ဧဝါတိ။ သာကိယမဏ္ဍလေတိ သာကိယရာဇသမူဟေ။

ပဋိပဒါယ နိယုတ္တတ္တာ ပါဋိပဒေါ။ တေနာဟ – ‘‘ပဋိပန္နကော’’တိ။ သိက္ခနသီလတာဒိနာ သေခေါ၊ ဩဓိသော သမိတပါပတာယ သမဏော။ သေခေါ ပါဋိပဒေါ ပဋိပဇ္ဇနပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ပဋိပဒါဒေသနံ နိယမေန္တော ပဋိပဒါယ ပုဂ္ဂလံ နိယမေတိ နာမာတိ ‘‘ပဋိပဒါယ ပုဂ္ဂလံ နိယမေတွာ ဒဿေတီ’’တိ။ သေခပ္ပဋိပဒါ သာသနေ မင်္ဂလပဋိပဒါ သမ္မဒေဝ အသေဝိတဗ္ဗပရိဝဇ္ဇနေန သေဝိတဗ္ဗသမာဒါနေန ဥက္ကံသဝတ္ထူသု စ ဘာဝတော အသေခဓမ္မပါရိပူရိယာ အာဝဟတ္တာ စ ဝဍ္ဎမာနကပဋိပဒါ။ အကိလမန္တာဝ သလ္လက္ခေဿန္တီတိ ဣဒံ တဒါ တေသံ အသေခဘူမိအဓိဂမာယ အယောဂျတာယ ဝုတ္တံ။ အကိလမန္တာဝါတိ ဣမိနာ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တဿပိ အနဓိဂတမဂ္ဂသညာပနာ ဘာရိယာတိ ဒဿေတိ။ ဩသဋာတိ အနုပ္ပဝိဋ္ဌာ။ သကလံ ဝိနယပိဋကံ ကထိတမေဝ ဟောတိ တဿ သီလကထာဗာဟုလ္လတော သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ တီဟိ ပိဋကေဟီတိ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ။ တေန တံတံပိဋကာနံ တဿာ တဿာ သိက္ခာယ သာဓကတမဘာဝံ ဒဿေတိ။

ပိဋ္ဌိဝါတော ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥပါဒိန္နကသရီရဿ တထာရူပတ္တာ သင်္ခါရာနဉ္စ အနိစ္စတာယ ဒုက္ခာနုဗန္ဓတ္တာ။ အကာရဏံ ဝါ ဧတန္တိ ယေနာဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ၊ တမေဝ အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ပဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စတူဟိ ဣရိယာပထေဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမော အဟောသိ သကျရာဇူနံ အဇ္ဈာသယဝသေန။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သတ္ထာပိ တဒေဝ သန္ဓာယ တတ္ထ သင်္ဃာဋိံ ပညပေတွာ နိပဇ္ဇီတီ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပိဋ္ဌိ မေ အာဂိလာယတီ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဥပါဒိန္နကသရီရဉ္စ နာမာ’’တိအာဒိ။

၂၃။ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန…ပေ… သမ္ပန္နော’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၅၁၁) သမန္နာဂတတ္ထော သမ္ပန္န-သဒ္ဒေါ၊ ဣဓ ပန ပါရိပူရိအတ္ထောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိပုဏ္ဏသီလောတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ယော ပန သမ္ပန္နသီလောယေဝ၊ သော ပရိပုဏ္ဏသီလော။ ပရိသုဒ္ဓဉှိ သီလံ ‘‘ပရိပုဏ္ဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ န သဗလံ ကမ္မာသံ ဝါ။ သုန္ဒရဓမ္မေဟီတိ သောဘနဓမ္မေဟိ။ ယသ္မိံ သန္တာနေ ဥပ္ပန္နာ တဿ သောဘနဘာဝတော။ တေဟိ သပ္ပုရိသဘာဝသာဓနတော သပ္ပုရိသာနံ ဓမ္မေဟိ။

၂၄။ ဣမိနာ ¶ ဧတ္တကေန ဌာနေနာတိ ‘‘ဣဓ၊ မဟာနာမ၊ အရိယသာဝကော’’တိ အာရဘိတွာ ယာဝ ‘‘အကသိရလာဘီ’’တိ ပဒံ ဣမိနာ ဧတ္တကေန ဥဒ္ဒေသပဒေန မာတိကံ ဌပေတွာ။ ပဋိပါဋိယာတိ ဥဒ္ဒေသပဋိပါဋိယာ။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ဧဝံ ကထဉ္စ၊ မဟာနာမာ’’တိအာဒိနာ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေန ဒဿိတာကာရေန အာဟ။

၂၅။ ဟိရီယတီတိ လဇ္ဇီယတိ ပီဠီယတိ။ ယသ္မာ ဟိရီ ပါပဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏာ၊ တသ္မာ ‘‘ဇိဂုစ္ဆတီတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဩတ္တပ္ပတီတိ ဥတ္တပ္ပတိ။ ပါပုတြာသလက္ခဏဉှိ ဩတ္တပ္ပံ။ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယောတိ သင်္ကောစံ အနာပန္နဝီရိယော။ တေနာဟ ‘‘အနောသက္ကိတမာနသော’’တိ။ ပဟာနတ္ထာယာတိ သမုစ္ဆိန္ဒနတ္ထာယ။ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒါ နာမ အဓိဂမော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ပဋိလာဘတ္ထာယာ’’တိ။ သတိနေပက္ကေနာတိ သတိယာ နေပက္ကေန တိက္ခဝိသဒသူရဘာဝေန။ အဋ္ဌကထာယံ ပန နေပက္ကံ နာမ ပညာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘သတိယာ စ နိပကဘာဝေန စာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဧဝံ သတိ အညော နိဒ္ဒိဋ္ဌော နာမ ဟောတိ။ သတိမာတိ စ ဣမိနာဝ ဝိသေသာ သတိ ဂဟိတာ၊ ပရတော ‘‘စိရကတမ္ပိ ¶ စိရဘာသိတမ္ပိ သရိတာ အနုဿရိတာ’’တိ သတိကိစ္စမေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ န ပညာကိစ္စံ၊ တသ္မာ သတိနေပက္ကေနာတိ သတိယာ နေပက္ကဘာဝေနာတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ တေနေဝ ဟိ ပစ္စယဝိသေသဝသေန အညဓမ္မနိရပေက္ခော သတိယာ ဗလဝဘာဝေါ။ တထာ ဟိ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေနပိ အဇ္ဈယနသမ္မသနာနိ သမ္ဘဝန္တိ။

စေတိယင်္ဂဏဝတ္တာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဗောဓိယင်္ဂဏဝတ္တာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ အသီတိမဟာဝတ္တပဋိပတ္တိပူရဏန္တိ ဧတ္ထ အသီတိဝတ္တပဋိပတ္တိပူရဏံ မဟာဝတ္တပဋိပတ္တိပူရဏန္တိ ဝတ္တပဋိပတ္တိပူရဏ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ တတ္ထ မဟာဝတ္တာနိ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၄၀၆) နာမ ဝတ္တခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၅၆ အာဒယော) ဝုတ္တာနိ အာဂန္တုကဝတ္တံ အာဝါသိကံ ဂမိကံ အနုမောဒနံ ဘတ္တဂ္ဂံ ပိဏ္ဍစာရိကံ အာရညိကံ သေနာသနံ ဇန္တာဃရံ ဝစ္စကုဋိ ဥပဇ္ဈာယံ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အာစရိယံ အန္တေဝါသိကဝတ္တန္တိ စုဒ္ဒသ။ တတော အညာနိ ပန ကဒါစိ တဇ္ဇနီယကမ္မကတာဒိကာလေ ပါရိဝါသိကာဒိကာလေ စ စရိတဗ္ဗာနိ အသီတိ ခုဒ္ဒကဝတ္တာနိ သဗ္ဗာသု အဝတ္ထာသု န စရိတဗ္ဗာနိ၊ တသ္မာ မဟာဝတ္တေသု၊ အဂ္ဂဟိတာနိ။ တတ္ထ ‘‘ပါရိဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝတ္တံ ပညပေဿာမီ’’တိ အာရဘိတွာ ‘‘န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗံ…ပေ… န ဆမာယံ စင်္ကမန္တေ စင်္ကမေ စင်္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၈၁) ဝုတ္တာနိ ပကဘတ္တေ စရိတဗ္ဗဝတ္တာဝသာနာနိ ဆသဋ္ဌိ၊ တတော ပရံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ ပါရိဝါသိကဝုဍ္ဎတရေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ မူလာယပဋိကဿနာရဟေန မာနတ္တာရဟေန မာနတ္တစာရိကေန အဗ္ဘာနာရဟေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိအာဒီနိ (စူဠဝ။ ၈၂) ပကတတ္တေ စရိတဗ္ဗေဟိ အနညတ္တာ ဝိသုံ ဝိသုံ အဂဏေတွာ ပါရိဝါသိကဝုဍ္ဎတရာဒီသု ပုဂ္ဂလန္တရေသု ¶ စရိတဗ္ဗတ္တာ တေသံ ဝသေန သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဧကေကံ ကတွာ ဂဏိတဗ္ဗာနိ ပဉ္စာတိ ဧကသတ္တတိဝတ္တာနိ၊ ဥက္ခေပနိယကမ္မကတဝတ္တေသု ဝတ္တပညာပနဝသေန ဝုတ္တံ – ‘‘န ပကတတ္တဿ ဘိက္ခုနော အဘိဝါဒနံ ပစ္စုဋ္ဌာနံ…ပေ… နှာနေ ပိဋ္ဌိပရိကမ္မံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၅၁) ဣဒံ အဘိဝါဒနာဒီနံ အသာဒိယနံ ဧကံ၊ ‘‘န ပကတတ္တော ဘိက္ခု သီလဝိပတ္တိယာ အနုဒ္ဓံသိတဗ္ဗော’’တိအာဒီနိ စ ဒသာတိ ဧဝမေတာနိ ဒွါသီတိ။ ဧတေသွေဝ ပန ကာနိစိ တဇ္ဇနီယကမ္မာဒိဝတ္တာနိ ကာနိစိ ပါရိဝါသိကာဒိဝတ္တာနီတိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ဒွါသီတိ၊ ဧဝံ အပ္ပကံ ပန ဦနမဓိကံ ဝါ ဂဏနုပဂံ န ဟောတီတိ ဣဓ ‘‘အသီတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အညတ္ထ ပန အဋ္ဌကထာပဒေသေ ‘‘ဒွါသီတိ ခန္ဓကဝတ္တာနီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သက္ကစ္စံ ¶ ဥဒ္ဒိသနံ သက္ကစ္စံ ဥဒ္ဒိသာပနန္တိ ပစ္စေကံ သက္ကစ္စံ-သဒ္ဒေါ ယောဇေတဗ္ဗော။ ဥဒ္ဒိသနံ ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏံ။ ဓမ္မောသာရဏံ ဓမ္မဿ ဥစ္စာရဏံ။ ဓမ္မဒေသနာ –

‘‘အာဒိမှိ သီလံ ဒေသေယျ၊ မဇ္ဈေ ဈာနံ ဝိပဿနံ၊

ပရိယောသာနေ စ နိဗ္ဗာနံ၊ ဧသာ ကထိကသဏ္ဌိတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၉၀၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။၂၄၆) –

ဧဝံ ကထိတလက္ခဏာ ဓမ္မကထာ။ ဥပဂန္တွာ နိသိန္နဿ ယဿ ကဿစိ ဂဟဋ္ဌဿ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ တင်္ခဏာနုရူပါ ဓမ္မီ ကထာ ဥပနိသိန္နကထာ။ ဘတ္တာနုမောဒနကထာ အနုမောဒနိယာ။ သရိတာတိ ဧတ္ထ န ကေဝလံ စိရကတစိရဘာသိတာနံ သရဏမနုဿရဏမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ တထာပဝတ္တရူပါရူပဓမ္မာနံ ပရိဂ္ဂဟမုခေန ပဝတ္တဝိပဿနာစာရေ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသမုဋ္ဌာပနန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မိံ ကာယေန စိရကတေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သကိမ္ပိ သရဏေနာတိ ဧကဝါရံ သရဏေန။ ပုနပ္ပုနံ သရဏေနာတိ အနု အနု သရဏေန။ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂမ္ပိ ဝိဝေကနိဿိတံ ဝိရာဂနိဿိတံ နိရောဓနိဿိတံ ဝေါသဂ္ဂပရိဏာမိဉ္စ ကတွာ သရန္တော တတ္ထ တတ္ထ ဇဝနဝါရေ သရဏဇဝနဝါရေ ပရိတ္တဇဝနဝသေန အနုဿရိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂတိအတ္ထာ ဓာတုသဒ္ဒါ ဗုဒ္ဓိအတ္ထာ ဟောန္တီတိ အာဟ – ‘‘ဥဒယဉ္စ ဝယဉ္စ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ သမတ္ထာယာ’’တိ။ မိဿကနယေနာယံ ဒေသနာ အာဂတာတိ အာဟ – ‘‘ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန စ သမုစ္ဆေဒဝသေန စာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိပဿနာပညာယ စေဝါ’’တိအာဒိ။ ဝိပဿနာပညာယ နိဗ္ဗေဓိကပရိယာယတော။ သာ စ ခေါ ပဒေသိကာတိ နိပ္ပဒေသိကံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂပညာယ ပဋိလာဘသံဝတ္တနတော စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခက္ခယဂါမိနိဘာဝေပိ ဧသေဝ နယော။ သမ္မာတိ ယာထာဝတော။ အကုပ္ပဓမ္မတာယ ¶ ဟိ မဂ္ဂပညာ ခေပိတခေပနာယ န ပုန ကိစ္စံ အတ္ထီတိ ဥပါယေန ဉာယေန ယာ ပဝတ္တိ သာ ဧဝါတိ အာဟ – ‘‘ဟေတုနာ နယေနာ’’တိ။

၂၆။ အဓိကံ စေတော အဘိစေတော၊ မဟဂ္ဂတစိတ္တံ၊ တဿ ပန အဓိကတာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပဋိပက္ခဝိဂမေန ဝိသိဋ္ဌဘာဝပ္ပတ္တိ၊ တန္နိဿိတာနိ အာဘိစေတသိကာနိ။ တေနာဟ ‘‘အဘိစိတ္တံ သေဋ္ဌစိတ္တံ သိတာန’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာနန္တိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဖာသုဝိဟာရဘူတာနံ။ တေဟိ ¶ ပန သမင်္ဂိတက္ခဏေ ယသ္မာ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ အပီတိဇံ သတိပါရိသုဒ္ဓိဉာဏသုခဉ္စ ပဋိလဘတိ ဝိန္ဒတိ၊ တသ္မာ အာဟ – ‘‘အပ္ပိတပ္ပိတက္ခဏေ သုခပဋိလာဘဟေတူန’’န္တိ။ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ သမာပဇ္ဇိတာတိ ဣမိနာ တေသု ဈာနေသု သမာပဇ္ဇနဝသီဘာဝမာဟ၊ ‘‘နိကာမလာဘီ’’တိ ပန ဝစနတော အာဝဇ္ဇနာဓိဋ္ဌာနာ ပစ္စဝေက္ခဏဝသိယော စ ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိဒုက္ခလာဘီတိ ဣမိနာ တေသံ ဈာနာနံ သုခပဋိပဒါခိပ္ပာဘိညတံ ဒဿေတိ၊ ဝိပုလလာဘီတိ ဣမိနာ ပဂုဏတံ တပ္ပမာဏဒဿိတဘာဝဒီပနတော။ တေနာဟ ‘‘ပဂုဏဘာဝေနာ’’တိအာဒိ။ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ကောတိ သမာပဇ္ဇနဝသီဘာဝတာယ သာဓိတတ္တာ။ သမာဓိပါရိပန္ထိကဓမ္မေတိ ဝသီဘာဝဿ ပစ္စနီကဓမ္မေ။ ဈာနာဓိဂမဿ ပန ပစ္စနီကဓမ္မာ ပဂေဝ ဝိက္ခမ္ဘိတာ၊ အညထာ ဈာနာဓိဂမော ဧဝ န သိယာ။ အကိလမန္တော ဝိက္ခမ္ဘေတုံ န သက္ကောတီတိ ကိစ္ဆေန ဝိက္ခမ္ဘေတိ ဝိသောဓေတိ၊ ကာမာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ အညေသံ သမာဓိပါရိပန္ထိကာနံ ဒူရသမုဿာရဏံ ဣဓ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဝိသောဓနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၇။ ဝိပဿနာဟိတာယ ဥပရူပရိဝိသေသာဝဟတ္တာ ဝဍ္ဎမာနာယ ပုဗ္ဗဘာဂသီလာဒိပဋိပဒါယ။ သာ ဧဝ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ ယထာဘာဝိတတာယ အဝဿံ ဘာဝိနံ ဝိသေသံ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ အဏ္ဍံ ဝိယာတိ အဏ္ဍံ၊ ကိလေသေဟိ အဒူသိတတာယ အပူတိ အဏ္ဍံ ဧတဿာတိ အပုစ္စဏ္ဍော၊ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ ဌိတပုဂ္ဂလော၊ တဿ ဘာဝေါ အပုစ္စဏ္ဍတာ။ ဝိပဿနာဒိဉာဏပ္ပဘေဒါယာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏာဒိဉာဏပဘေဒါယ။ တတ္ထာတိ စေတောခိလသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၅) ‘‘သ ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧဝံ ဥဿောဠှိပန္နရသင်္ဂသမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဘဗ္ဗော အဘိနိဗ္ဗိဒါယာ’’တိ အာဂတတ္တာ ဥဿောဠှိပန္နရသေဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတဘာဝေါတိ ဧဝံ ယံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ အာဂတံ၊ တံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ ဣဓ ဣမသ္မိံ သေခသုတ္တေ ယောဇေတွာ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။

၂၈။ မဟဂ္ဂတာဒိဘာဝေန ဟေဋ္ဌိမာနံ ဈာနာနံ အနုရူပမ္ပိ အတ္တနော ဝိသေသေန တေ ဥတ္တရိတွာ အတိက္ကမိတွာန ဌိတန္တိ အနုတ္တရံ၊ တေနာဟ – ‘‘ပဌမာဒိဇ္ဈာနေဟိ အသဒိသံ ဥတ္တမ’’န္တိ။ ဒုတိယာဒီသုပိ ¶ အဘိနိဗ္ဘိဒါသု။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ယထာ အတ္တနော ဝိသယပဋိစ္ဆာဒကံ ကိလေသန္ဓကာရံ ဝိဓမန္တမေဝ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ အတ္တနော ဝိသယေ ကဉ္စိ ဝိသေသံ ကရောန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ – ‘‘ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန ပဌမံ ဇာယတီ’’တိ၊ သေသဉာဏဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

၂၉။ စရဏသ္မိန္တိ ပစ္စတ္တေ ဘုမ္မဝစနန္တိ အာဟ ‘‘စရဏံ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော’’တိ။ တေနာတိ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ အဂတပုဗ္ဗဒိသာဂမနေ တေသံ သာဓကတမဘာဝတော။

အဋ္ဌ ဉာဏာနီတိ ဣဓ အာဂတာနိ စ အနာဂတာနိ စ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၄ အာဒယော) အာဂတာနိ ဂဟေတွာ ဝဒတိ။ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသပဋိစ္ဆာဒကာဒိကိလေသတမံ ဘိန္ဒိတွာ ပဒါလေတွာ။

၃၀။ သနင်္ကုမာရေနာတိ သနန္တနကုမာရေန။ တဒေဝ ဟိ တဿ သနန္တနကုမာရတံ ဒဿေတုံ ‘‘စိရကာလတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သော အတ္တဘာဝေါတိ ယေန အတ္တဘာဝေန မနုဿပထေ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေသိ၊ သော ကုမာရတ္တဘာဝေါ၊ တသ္မာ ဗြဟ္မဘူတောပိ တာဒိသေန ကုမာရတ္တဘာဝေန စရတိ။

ဇနိတသ္မိံ-သဒ္ဒေါ ဧဝ ဣ-ကာရဿ ဧ-ကာရံ ကတွာ ‘‘ဇနေတသ္မိ’’န္တိ ဝုတ္တော၊ ဇနိတသ္မိန္တိ စ ဇနသ္မိန္တိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဇနိတသ္မိန္တိ သာမညဂ္ဂဟဏေပိ ယတ္ထ စတုဝဏ္ဏသမညာ၊ တတ္ထေဝ မနုဿလောကေ။ ခတ္တိယော သေဋ္ဌောတိ လောကသမညာပိ မနုဿလောကေယေဝ၊ န ဒေဝကာယေ ဗြဟ္မကာယေ ဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ ဂေါတ္တပဋိသာရိနော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိသရန္တီတိ ‘‘အဟံ ဂေါတမော၊ အဟံ ကဿပေါ’’တိ ပတိ ပတိ အတ္တနော ဂေါတ္တံ အနုသရန္တိ ပဋိဇာနန္တိ ဝါတိ အတ္ထော။

ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘သာဓု သာဓု အာနန္ဒာ’’တိ ဧတ္တကေန သာဓုကာရဒါနေန။ ဇိနဘာသိတံ နာမ ဇာတန္တိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ ထေရဘာသိတံ ဗုဒ္ဓဘာသိတမေဝ နာမ ဇာတံ။ ‘‘ကိမ္ပနိဒံ သုတ္တံ သတ္ထုဒေသနာနုဝိဓာနတော ဇိနဘာသိတံ၊ ဥဒါဟု သာဓုကာရဒါနမတ္တေနာ’’တိ ဧဝရူပါ စောဒနာ ဣဓ အနောကာသာ ထေရဿ ဒေသနာယ ဘဂဝတော ဒေသနာနုဝိဓာနဟေတုကတ္တာ သာဓုကာရဒါနဿာတိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

သေခသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ ပေါတလိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၁။ အင်္ဂါ ¶ နာမ ¶ ဇနပဒိနော ရာဇကုမာရာ၊ တေသံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရုဠှိဝသေန အင်္ဂါတွေဝ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘အင်္ဂါယေဝ သော ဇနပဒေါ’’တိ။ မဟိယာ ပနဿ ဥတ္တရေန ယာ အာပေါတိ မဟိယာ နဒိယာ ယာ အာပေါ တဿ ဇနပဒဿ ဥတ္တရေန ဟောန္တိ။ တာသံ အဝိဒူရတ္တာ သော ဇနပဒေါ ဥတ္တရာပေါတိ ဝုစ္စတိ။ သာ ပန မဟီ ကတ္ထစိ ကတ္ထစိ ဘိဇ္ဇိတွာ ဂတာတိ အာဟ ‘‘ကတရမဟိယာ ဥတ္တရေန ယာ အာပေါ’’တိ။ တတ္ထာတိ တဿာ မဟိယာ အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ အယံ အာဝိဘာဝကထာ။ ယသ္မာ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၈။၁၉) လောကိယာ ဇမ္ဗုဒီပေါ ဟိမဝါ တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတသမုဒ္ဒဒဟပဗ္ဗတနဒိယောတိ ဧတေသု ယံ ယံ န မနုဿဂေါစရံ၊ တတ္ထ သယံ သမ္မူဠှာ အညေပိ သမ္မောဟယန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထ သမ္မောဟဝိဓမနတ္ထံ ‘‘အယံ ကိရ ဇမ္ဗုဒီပေါ’’တိအာဒိမာရဒ္ဓံ။ ဒသသဟဿယောဇနပရိမာဏော အာယာမတော စ ဝိတ္ထာရတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဥဒကေန အဇ္ဈောတ္ထဋော တဒုပဘောဂိသတ္တာနံ ပုညက္ခယေန။

သုန္ဒရဒဿနံ ကူဋန္တိ သုဒဿနကူဋံ၊ ယံ လောကေ ‘‘ဟေမကူဋ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ မူလဂန္ဓော ကာဠာနုသာရိယာဒိ။ သာရဂန္ဓော စန္ဒနာဒိ။ ဖေဂ္ဂုဂန္ဓော သလလာဒိ။ တစဂန္ဓော လဝင်္ဂါဒိ။ ပပဋိကဂန္ဓော ကဗိတ္ထာဒိ။ ရသဂန္ဓော သဇ္ဇာဒိ၊ ပတ္တဂန္ဓော တမာလဟိရိဝေရာဒိ။ ပုပ္ဖဂန္ဓော နာဂကုင်္ကုမာဒိ။ ဖလဂန္ဓော ဇာတိဖလာဒိ။ ဂန္ဓဂန္ဓော သဗ္ဗေသံ ဂန္ဓာနံ ဂန္ဓော။ ယဿ ဟိ ရုက္ခဿ သဗ္ဗေသမ္ပိ မူလာဒီနံ ဂန္ဓော အတ္ထိ၊ သော ဣဓ ဂန္ဓော နာမ။ တဿ ဂန္ဓဿ ဂန္ဓော ဂန္ဓဂန္ဓော။ သဗ္ဗာနိ ပုထုလတော ပညာသယောဇနာနိ၊ အာယာမတော ပန ဥဗ္ဗေဓတော ဝိယ ဒွိယောဇနသတာနေဝါတိ ဝဒန္တိ။

မနောဟရသိလာတလာနီတိ ဩတရဏတ္ထာယ မနုညသောပါနသိလာတလာနိ။ သုပဋိယတ္တာနီတိ တဒုပဘောဂိသတ္တာနံ သာဓာရဏကမ္မာနုဘာဝေန သုဋ္ဌု ပဋိယတ္တာနိ သုပ္ပဝတ္တိတာနိ ဟောန္တိ။ မစ္ဆကစ္ဆပါဒယော ဥဒကံ မလိနံ ကရောန္တိ၊ တဒဘာဝတော ဖလိကသဒိသနိမ္မလုဒကာနိ။ တိရိယတော ဒီဃံ ဥဂ္ဂတကူဋန္တိ ‘‘တိရစ္ဆာနပဗ္ဗတ’’န္တိ အာဟ။

အာပဏာနိ ¶ ဧဝ ဝေါဟာရဿ မုခဘူတာနီတိ အာဟ ‘‘အာပဏမုခသဟဿာနီ’’တိ။ ဝိဘတ္တာနီတိ ¶ ဝဝတ္ထိတာနိ အညမညာသမ္ဘိန္နာနိ။ ဝသနဋ္ဌာနန္တိ အတ္တနော ယထာဖာသုကံ ဝသိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ အာသတိ ဧတ္ထာတိ အာသနံ၊ နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနာနိ။

အသာရုပ္ပံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ဆာဒနတော ဆန္နံ အနုစ္ဆဝိကံ၊ တဒေဝ အဇ္ဈာသယသမ္ပတ္တိံ ပတိရူပေတိ ပကာသေတီတိ ပတိရူပံ။ တေနာဟ ‘‘နပ္ပတိရူပ’’န္တိ။ ကာရဏဝေဝစနာနီတိ ဉာပကကာရဏဝေဝစနာနိ။ ဉာပကဉှိ ကာရဏံ အဓိပ္ပေတံ။ အတ္ထံ အာကရောတိ ပကာသေတီတိ အာကာရော၊ တမေဝ လီနံ ဂုဠှံ အတ္ထံ ဂမေတီတိ လိင်္ဂံ၊ သော တေန နိမီယတီတိ နိမိတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဒီဃဒသဝတ္ထ…ပေ… နိမိတ္တာတိ ဝုတ္တာ’’တိ အာဟ။ တေတိ အာကာရာဒယော။ တထာ ဟိ ပန မေတိအာဒိနာ ပေါတလိယော ဂဟပတိ ‘‘ပရိဗ္ဗာဇကနိယာမေန အဟံ ဇီဝါမိ၊ တသ္မာ ဂဟပတိ န ဟောမီတိ ဝဒတိ။ ဩဝဒန္တောတိ အနုသာသန္တော။ ဥပဝဒန္တောတိ ပရိဘာသန္တော။

၃၂။ ဂေဓဘူတော လောဘောတိ ဂိဇ္ဈနသဘာဝေါ လောဘော။ အဂိဇ္ဈနလက္ခဏော န လောဘော၊ အနိန္ဒာဘူတံ အဃဋ္ဋနန္တိ နိန္ဒာယ ပဋိပက္ခဘူတံ ပရေသံ အဃဋ္ဋနံ။ နိန္ဒာဃဋ္ဋနာတိ နိန္ဒာဝသေန ပရေသံ ဃဋ္ဋနာ အက္ကောသနာ။ ဗျဝဟာရဝေါဟာရောပီတိ ကယဝိက္ကယလက္ခဏော သဗျောဟာရောပိ ဒါနဂ္ဂဟဏံ ဝေါဟာရော။ ‘‘ဒတ္တော တိဿော’’ တိအာဒိနာ ဝေါဟရဏံ ပညာပနန္တိ ပညတ္တိ ဝေါဟာရော။ ယထာဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ဝေါဟရဏံ ကထနံ ဗောဓနန္တိ ဝစနံ ဝေါဟာရော။ ယာထာဝတော အယာထာဝတော စ ဝေါဟရတိ ဧတေနာတိ ဝေါဟာရော၊ စေတနာ။ အယမိဓာဓိပ္ပေတောတိ အယံ စေတနာလက္ခဏော ဝေါဟာရော ဣဓ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အဓိပ္ပေတော၊ သော စ ခေါ သာဝဇ္ဇောဝ သမုစ္ဆေဒဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ဣဒါနိ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဝေါဟာရဿ ဣဓ သမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂိဟီတိ စေတနာ နတ္ထီတိ အဟံ ဂိဟီတိ စေတနာပဝတ္တိ နတ္ထိ။ ဂိဟီတိ ဝစနံ နတ္ထီတိ ဂိဟီတိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ ဝစနပ္ပဝတ္တိ နတ္ထိ။ ဂိဟီတိ ပဏ္ဏတ္တိ နတ္ထီတိ ဂိဟီတိ သမညာ နတ္ထိ။ ဂိဟီတိ ဗျဝဟာရော နတ္ထီတိ သမုဒါစာရော နတ္ထိ။

၃၃။ ပါဏာတိပါတောဝ သံယောဇနံ။ ကသ္မာ? ဗန္ဓနဘာဝေန ပဝတ္တနတော နိဿရိတုံ အပ္ပဒါနတော။ ပါဏာတိပါတဿ အတ္ထိတာယ သော ပုဂ္ဂလော ¶ ‘‘ပါဏာတိပါတီ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ – ‘‘ပါဏာတိပါတဿ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ ယဉှိ ယဿ အတ္ထိ၊ တေန သော အပဒိဿတီတိ။ ဗဟုတာယာတိ အစက္ခုကာဒိဘေဒေန ဗဟုဘာဝတော။ ပါဏာတိပါတဿ ပဋိပက္ခော အပါဏာတိပါတော။ သော ပန အတ္ထတော ကာယဒွါရိကော သီလသံဝရောတိ အာဟ ‘‘ကာယိကသီလသံဝရေနာ’’တိ။ အတ္တာပိ မံ ဥပဝဒေယျာတိအာဒိ ပါဏာတိပါတေ အာဒီနဝဒဿနံ။ အာဒီနဝဒဿိနော ဟိ တတော ဩရမဏံ။ ဒေသနာဝသေနာတိ ¶ အညတ္ထ သုတ္တေ အဘိဓမ္မေ စ ဒသသု သံယောဇနေသု ပဉ္စသု နီဝရဏေသု ဒေသနာဝသေန အပရိယာပန္နမ္ပိ သံယောဇနန္တိပိ နီဝရဏန္တိပိ ဣဓ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ? တဒတ္ထသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ – ‘‘ဝဋ္ဋဗန္ဓနဋ္ဌေန ဟိတပ္ပဋိစ္ဆာဒနဋ္ဌေန စာ’’တိ၊ ပါဏာတိပါတော ဟိ အပါဏာတိပါတပစ္စယံ ဟိတံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တောဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဧကော အဝိဇ္ဇာသဝေါတိ ဣဒံ သဟဇာတဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဥပနိဿယဝသေန ပန ဣတရေသမ္ပိ အာသဝါနံ ယထာရဟံ သမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပါဏာတိပါတီ ဟိ ပုဂ္ဂလော ‘‘တပ္ပစ္စယံ အတ္ထံ ကရိဿာမီ’’တိ ကာမေ ပတ္ထေတိ။ ဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ၊ ဘဝဝိသေသံ ပစ္စာသီသတိ။ တတ္ထ ဥပ္ပန္နံ ဝိဟနတိ ဗာဓတီတိ ဝိဃာတော၊ ဒုက္ခံ၊ ပရိဠာဟနံ အနတ္ထုပ္ပာဒဝသေန ဥပတာပနံ ပရိဠာဟော၊ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ဝါရေသု။ ဣမိနာ ဥပါယေနာတိ အတိဒေသေန ပန ပရိဂ္ဂဟိတော အတ္ထော ပရတော အာဂမိဿတီတိ။

၃၄-၄၀။ ဣမသ္မိံ ပဒေတိ ဧတေန သတ္တသုပိ ဝါရေသု တထာ အာဂတံ ပဒံ သာမညတော ဂဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိ။ ရောသနံ ကာယိကံ ဝါစသိကဉ္စာတိ တပ္ပဋိပက္ခော အရောသောပိ တထာ ဒုဝိဓောတိ အာဟ ‘‘ကာယိကဝါစသိကသံဝရေနာ’’တိ။ ယထာ အဘိဇ္ဈာ လောဘော၊ အနဘိဇ္ဈာ အလောဘော၊ ဧဝံ အကောဓူပါယာသော အဗျာပါဒေါ၊ သံဝရေ သုခန္တိ သံဝရောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အနတိလောဘော ပန သတိသံဝရေ၊ အနတိမာနော ဉာဏသံဝရေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမေသု ပန ပဒေသု ဧဝံ သဗ္ဗဝါရေသု ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဧဝံ အာသဝုပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဿပိ ဧကဇ္ဈံ ဝုစ္စမာနတ္တာ ‘‘ပုန အယံ သင်္ခေပဝိနိစ္ဆယော’’တိ ဝုတ္တံ။ အသမ္မောဟတ္ထံ အာရမ္မဏဿ။ ပုရိမေသု တာဝ စတူသု ဝါရေသု ဝိရမိတုံ န သက္ကောမီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ‘‘အတ္တာပိ မံ ဥပဝဒေယျာ’’တိ ဧတဿ ပဒဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ ‘‘န သက္ကောမီ’’တိ၊ ‘‘အနုဝိဇ္ဇာပိ မံ ဝိညူ ဂရဟေယျု’’န္တိ ဧတဿ ပဒဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာယံ ‘‘န သက္ကောတီ’’တိ ¶ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဣမိနာ နယေန ပစ္ဆိမေသုပိ စတူသု ယထာရဟံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အတိမာနေ ဘဝါသဝအဝိဇ္ဇာသဝါတိ ဝုတ္တံ မာနေန သဟ ဒိဋ္ဌိယာ အနုပ္ပဇ္ဇနတော၊ အတိမာနော ပန ကာမရာဂေနပိ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝါတိ ‘‘အတိမာနေ ကာမာသဝအဝိဇ္ဇာသဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ သွာယံ နယော ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျောတိ န ဒဿိတော။ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလံ ကထိတံ အာဒိတော စတူဟိ ဆဋ္ဌေန ဝါတိ ပဉ္စဟိ ဝါရေဟိ၊ သေသေဟိ တီဟိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ ဌိတဿ ဘိက္ခုနော ပဋိသင်္ခါပဟာနံ၊ သဗ္ဗေဟိပိ ပန ဘိက္ခုဘာဝေ ဌိတဿ ဂိဟိဝေါဟာရသမုစ္ဆေဒေါ ကထိတော။ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထ ဝတ္တံ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မယှံ ကာတုံ နပ္ပတိရူပ’’န္တိ ပဋိသင်္ခါနဝသေန အကရဏံ ပဇဟနဉ္စ ပဋိသင်္ခါပဟာနံ။

ကာမာဒီနဝကထာဝဏ္ဏနာ

၄၂။ ဥပသုမ္ဘေယျာတိ ¶ ဧတ္ထ ဥပ-သဒ္ဒေါ သမီပတ္ထော၊ သုမ္ဘနံ ဝိက္ခေပနံ။ တေနေဝ တမေနန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ – ‘‘တဿ သမီပေ ခိပေယျာ’’တိ၊ တဿ ကုက္ကုရဿ သမီပေ အဋ္ဌိကင်္ကလံ ခိပေယျာတိ အတ္ထော။ နိမ္မံသတ္တာ ကင်္ကလန္တိ ဝုစ္စတီတိ ဣမိနာ ဝိဂတမံသာယ အဋ္ဌိကင်္ကလိကာယ ဥရဋ္ဌိမှိ ဝါ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ ဝါ သီသဋ္ဌိမှိ ဝါ ကင်္ကလ-သဒ္ဒေါ နိရုဠှောတိ ဒဿေတိ။ သုနိက္ကန္တန္တိ နိလ္လိခိတံ ကတွာဝ နိဗ္ဗိသေသံ လိခိတံ။

ဧကတ္တုပဋ္ဌာနဿ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေန ပဝတ္တိယာ ဧကတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘စတုတ္ထဈာနုပေက္ခာ’’တိ။ ယသ္မာ ပနဿ အာရမ္မဏမ္ပိ ဧကသဘာဝမေဝ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိ။ လောကာမိသသင်္ခါတာတိ အပရိညာတဝတ္ထုနာ လောကေန အာမသိတဗ္ဗတော၊ လောကေ ဝါ အာမိသောတိ သင်္ခံ ဂတာယ ဝသေန ကာမဂုဏာနံ ကာမဘာဝေါ စ အာမိသဘာဝေါ စ၊ သော ဧဝ နိပ္ပရိယာယတော အာမိသန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ကာမဂုဏာမိသာတိ ကာမဂုဏေ ဆန္ဒရာဂါ။ ဂဟဏဋ္ဌေန ဘုသံ အာဒါနဋ္ဌေန။

၄၃။ ဍယနံ အာကာသေန ဂမနန္တိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပတိတွာ ဂစ္ဆေယျာ’’တိ။ ဂိဇ္ဈာဒီနံ ဝါသိဖရသု န ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘မုခတုဏ္ဍကေန ဍသန္တာ တစ္ဆေယျု’’န္တိ။ ဝိဿဇ္ဇေယျုန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဝိဿဇ္ဇန’’န္တိ အာကဍ္ဎနံ အဓိပ္ပေတံ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနံ၊ အာကဍ္ဎနဉ္စ အနုဗန္ဓိတွာ ပါတနန္တိ အာဟ ‘‘မံသပေသိံ နခေဟိ ကဍ္ဎိတွာ ပါတေယျု’’န္တိ။

၄၇။ ပုရိသဿ ¶ အာရောဟနယောဂျံ ပေါရိသေယျံ။

၄၈။ သမ္ပန္နံ သုန္ဒရံ ဖလမဿာတိ သမ္ပန္နဖလံ။ ဖလူပပန္နန္တိ ဖလေဟိ ဥပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဗဟုဖလ’’န္တိ။

၅၀။ သုဝိဒူရဝိဒူရေတိ အရိယဿ ဝိနယေ ဝေါဟာရသမုစ္ဆေဒတော သုဋ္ဌု ဝိဒူရဘူတေ ဧဝ ဝိဒူရေ အဟံ ဌိတော။ ကဿစိ နာမ အတ္ထဿပိ အဇာနနတော န အာဇာနန္တီတိ အနာဇာနီယာတိ ကတ္တုသာဓနမဿ ဒဿေန္တော အဇာနနကေတိ အဇာနန္တဘောဇနသီသေန တေသံ ဒါတဗ္ဗပစ္စယေ ဝဒတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပေါတလိယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ ဇီဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၁။ ကုမာရေန ¶ ဘတော ပေါသာပိတောတိ ကုမာရဘတော၊ ကုမာရဘတော ဧဝ ကောမာရဘစ္စော ယထာ ‘‘ဘိသက္ကမေဝ ဘေသဇ္ဇ’’န္တိ။

အာရဘန္တီတိ ဧတ္ထ အာရဘ-သဒ္ဒေါ ကာမံ ကာမာယူဟနယညုဋ္ဌာပနအာပတ္တိအာပဇ္ဇနဝိညာပနာဒီသုပိ အာဂတော၊ ဣဓ ပန ဟိံသနေ ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အာဟ – ‘‘အာရဘန္တီတိ ဃာတေန္တီ’’တိ။ ဥဒ္ဒိသိတွာ ကတန္တိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၈။၁၂၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၉၄) အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ မာရဏဝသေန ကတံ နိဗ္ဗတ္တိတံ။ ပဋိစ္စကမ္မန္တိ ဧတ္ထ ကမ္မ-သဒ္ဒေါ ကမ္မသာဓနော အတီတကာလိကောတိ အာဟ – ‘‘အတ္တာနံ ပဋိစ္စ ကတ’’န္တိ။ နိမိတ္တကမ္မဿေတံ အဓိဝစနံ ‘‘ပဋိစ္စ ကမ္မံ ဖုသတီ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၄။၇၅) ဝိယ။ နိမိတ္တကမ္မဿာတိ နိမိတ္တဘာဝေန လဒ္ဓဗ္ဗကမ္မဿ၊ န ကရဏကာရာပနဝသေန။ ပဋိစ္စကမ္မံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ မံသံ ပဋိစ္စကမ္မံ ယထာ ‘‘ဗုဒ္ဓံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ တေသန္တိ နိဂဏ္ဌာနံ။ အညေပိ ဗြာဟ္မဏာဒယော တံလဒ္ဓိကာ အတ္ထေဝ။

ကာရဏန္တိ ဧတ္ထ ယုတ္တိ အဓိပ္ပေတာ၊ သာ ဧဝ စ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ – ‘‘ကာရဏံ နာမ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓမစ္ဆမံသပရိဘောဂေါ’’တိ။ အနုကာရဏံ နာမ မဟာဇနဿ တထာ ဗျာကရဏံ ယုတ္တိယာ ဓမ္မဿ အနုရူပဘာဝတော မံသံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ အနုညာတံ တထေဝ ကထနန္တိ ကတွာ။ တန္တိ ‘‘ဇာနံ ဥဒ္ဒိဿကတံ မံသံ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇနံ နေဝ ကာရဏံ ဟောတိ ¶ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝတော သတိ စ အယုတ္တိယံ အဓမ္မောတိ ကတွာ။ တထာ ဗျာကရဏန္တိ ‘‘ဇာနံ ဥဒ္ဒိဿကတံ မံသံ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ ကထနံ ယုတ္တိယာ ဓမ္မဿ အနနုရူပဘာဝတော န အနုကာရဏံ ဟောတိ။ ပရေဟိ ဝုတ္တကာရဏေန သကာရဏော ဟုတွာတိ ပရေ တိတ္ထိယာ ‘ဇာန’န္တိအာဒိနာ ဓမ္မံ ကထေန္တိ ဝဒန္တိ၊ တေန ကာရဏဘူတေန သကာရဏော ဟုတွာ။ တေဟိ တထာ ဝတ္တဗ္ဗော ဧဝ ဟုတွာ တုမှာကံ ဝါဒေါ ဝါ အနုဝါဒေါ ဝါ ‘‘မံသံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဝတ္တာ တုမှာကံ ကထာ ဝါ ပရတော ပရေဟိ တထာ ပဝတ္တိတာ တဿာ အနုကထာ ဝါ။ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗကာရဏန္တိ တိတ္ထိယာ တာဝ တိဋ္ဌန္တု၊ တတော အညေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဂရဟိတဗ္ဗကာရဏံ။ ကောစိ န အာဂစ္ဆတီတိ ဂရဟိတဗ္ဗတံ န အာပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ အဘိဘဝိတွာ အာစိက္ခန္တီတိ အဘိဘုယျ မဒ္ဒိတွာ ကထေန္တိ၊ အဘိဘူတေန အက္ကောသန္တီတိ အတ္ထော။

၅၂။ ကာရဏေဟီတိ ¶ ပရိဘောဂစိတ္တဿ အဝိသုဒ္ဓတာဟေတူဟိ။ ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိဿကတံ ဒိဋ္ဌံ။ တာဒိသမံသဉှိ ပရိဘောဂါနာရဟတ္တာ စိတ္တအဝိသုဒ္ဓိယာ ကာရဏံ စိတ္တသံကိလေသာဝဟတော။ ဣဒါနိ ဒိဋ္ဌသုတပရိသင်္ကိတာနိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဒိဋ္ဌာဒီသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဒုဘယဝိမုတ္တပရိသင်္ကိတန္တိ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတ’’န္တိ ဣမံ ဥဘယံ အနိဿာယ – ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣမံ ဘိက္ခုံ ဥဒ္ဒိဿ ဝဓိတွာ သမ္ပာဒိတ’’န္တိ ကေဝလမေဝ ပရိသင်္ကိတံ။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကောတိ သဗ္ဗေသံ တိဏ္ဏံ ပရိသင်္ကိတာနံ သင်္ဂဏှနကော။

မင်္ဂလာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဟုနပါဟုနာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။ နိဗ္ဗေမတိကာ ဟောန္တီတိ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ပရိသင်္ကိတာဘာဝမာဟ။ ဣတရေသန္တိ အဇာနန္တာနံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဇာနတော ဧဝေတ္ထ အာပတ္တိ ဟောတိ။ တေယေဝါတိ ယေ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ၊ တေယေဝ။

ဥဒ္ဒိဿကတမံသပရိဘောဂတော အကပ္ပိယမံသပရိဘောဂဿ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘အကပ္ပိယမံသံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမသ္မိံ သစိတ္တကာ အာပတ္တိ၊ ဣတရသ္မိံ အစိတ္တကာ။ တေနာဟ – ‘‘အကပ္ပိယမံသံ အဇာနိတွာ ဘုတ္တဿပိ အာပတ္တိယေဝါ’’တိ။ ပရိဘောဂန္တိ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဝဒါမီတိ အတ္ထော။

၅၃။ တာဒိသဿာတိ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓဿ မစ္ဆမံသဿ ပရိဘောဂေ။ မေတ္တာဝိဟာရိနောပီတိ အပိ-သဒ္ဒေန အမေတ္တာဝိဟာရိနောပိ။ မေတ္တာဝိဟာရိနော ပရိဘောဂေ သိခါပ္ပတ္တာ အနဝဇ္ဇတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓ၊ ဇီဝက၊ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ ¶ ဝုတ္တံ။ အနိယမေတွာတိ အဝိသေသေတွာ သာမညတော။ ယသ္မာ ဘဂဝတာ – ‘‘ယတော ခေါ၊ ဝစ္ဆ၊ ဘိက္ခုနော တဏှာ ပဟီနာ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ မဟာဝစ္ဆဂေါတ္တသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၁၉၄) အတ္တာ အနိယမေတွာ ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ ဝစ္ဆဂေါတ္တော – ‘‘တိဋ္ဌတု ဘဝံ ဂေါတမော၊ အတ္ထိ ပန ဘောတော ဂေါတမဿ ဧကဘိက္ခုပိ သာဝကော အာသဝါနံ ခယာ…ပေ… ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ အာဟ၊ ‘‘ဣဓ၊ ဘာရဒွါဇ၊ ဘိက္ခု အညတရံ ဂါမံ ဝါ နိဂမံ ဝါ ဥပနိဿာယ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ စင်္ကီသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၄၃၀) အတ္တာ အနိယမေတွာ ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ တတ္ထ ပရတော – ‘‘ယံ ခေါ ပန အယမာယသ္မာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ဂမ္ဘီရော သော ဓမ္မော ဒုဒ္ဒသော ဒုရနုဗောဓော သန္တော ပဏီတော အတက္ကာဝစရော နိပုဏော ပဏ္ဍိတဝေဒနီယော၊ န သော ဓမ္မော သုဒေသနီယော လုဒ္ဒေနာ’’တိအာဒိနာ ဒေသနာ အာဂတာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဂဝတာ ဟိ မဟာဝစ္ဆဂေါတ္တသုတ္တေ၊ စင်္ကီသုတ္တေ ဣမသ္မိံ သုတ္တေတိ တီသု ဌာနေသု အတ္တာနံယေဝ သန္ဓာယ ဒေသနာ ကတာ’’တိ။ မံသူပသေစနောဝ အဓိပ္ပေတော မစ္ဆမံသသဟိတဿ အာဟာရဿ ပရိဘောဂဘာဝတော မစ္ဆမံသဿ စ ဣဓ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

အဂထိတော ¶ အပ္ပဋိဗဒ္ဓါ။ တဏှာမုစ္ဆနာယာတိ တဏှာယနဝသေန မုစ္ဆာပတ္တိယာ။ အနဇ္ဈောပန္နော တဏှာယ အဘိဘဝိတွာ န အဇ္ဈောတ္ထဋော၊ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ န သဏ္ဌိတောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘သဗ္ဗံ အာလုမ္ပိတွာ’’တိအာဒိ။ ဣဓ အာဒီနဝေါ အာဟာရဿ ပဋိကူလဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဧကရတ္တိဝါသေနာ’’တိအာဒိ။ အယမတ္ထော အာဟာရပရိဘောဂေါတိ အတ္ထသံယောဇနပရိစ္ဆေဒိကာ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၂၊ မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၂။၂၄၊ ၃။၇၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၁၂၀) ပဝတ္တာ အာဟာရပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂနိဿရဏဘူတာ ပညာ အဿ အတ္ထီတိ နိဿရဏပညော။ ဣဒမတ္ထန္တိ ဧတမတ္ထာယ။ ဧဝံ သန္တေတိ ‘‘ဗြဟ္မာတိ စ မေတ္တာဝိဟာရိနော သမညာ’’တိ အဝတွာ ယေ ဓမ္မာ မေတ္တာဝိဟာရဿ ပဋိပက္ခဘူတာ၊ တတ္ထ သာဝသေသံ ပဟာသိ ဗြဟ္မာ၊ အနဝသေသံ ပဟာသိ ဘဂဝါတိ သစေ တေ ဣဒံ သန္ဓာယ ဘာသိတံ၊ ဧဝံ သန္တေ တဝ ဣဒံ ယထာဝုတ္တဝစနံ အနုဇာနာမိ၊ န မေတ္တာဝိဟာရိတာသာမညမတ္တတောတိ အတ္ထော။

၅၅။ ‘‘ပါဋိယေက္ကော ¶ အနုသန္ဓီ’’တိ ဝတွာ ဝိသုံ အနုသန္ဓိဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမသ္မိံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒွါရံ ထကေတီတိ မစ္ဆမံသပရိဘောဂါနုညာယ အညေသံ ဝစနဒွါရံ ပိဒဟတိ၊ စောဒနာပထံ နိရုန္ဓတိ။ ကထံ သတ္တာနုဒ္ဒယံ ဒဿေတိ? သတ္တာနုဒ္ဒယမုခေန ဗာဟိရကာနံ မစ္ဆမံသပရိဘောဂပဋိက္ခေပေါ တယိဒံ မိစ္ဆာ၊ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓဿေဝ မစ္ဆမံသဿ ပရိဘောဂေါ ဘဂဝတာ အနုညာတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘တီဟိ ခေါ အဟံ၊ ဇီဝက၊ ဌာနေဟိ မံသံ ပရိဘောဂန္တိ ဝဒါမီ’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၅၂)။ ဝိနယေပိ (ပါရာ။ ၄၀၉၊ စူဠဝ။ ၃၄၃) ဝုတ္တံ – ‘‘တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ၊ ဒေဝဒတ္တ၊ မစ္ဆမံသံ မယာ အနုညာတ’’န္တိ။ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓဉ္စ ဘုဉ္ဇန္တာနံ သတ္တေသု အနုဒ္ဒယာ နိစ္စလာ။ ‘‘သတ္တာနုဒ္ဒယံ ဒဿေတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘သစေ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။

ပဌမေန ကာရဏေနာတိ ဒေသနာဝသေနပိ ပယောဂဝသေနပိ ပဌမေန ပရူပဃာတဟေတုနာ။ ကဍ္ဎိတော သော ပါဏော။ ဂလေန ပဝေဓေန္တေနာတိ ယောတ္တဂလေန ကရဏေန အသယှမာနေန။ ဗဟုပုညမေဝ ဟောတိ အာသာဒနာပေက္ခာယ အဘာဝတော၊ ဟိတဇ္ဈာသယတ္တာ ဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧသာဟံ၊ ဘန္တေတိအာဒိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ သရဏဂမနဝသေနေဝ ဂဟိတသရဏောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အယ’’န္တိအာဒိ။ ဩဂါဟန္တောတိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ သုတ္တံ အနုဿရန္တော အတ္ထံ ဥပဓာရေန္တော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဇီဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ ဥပါလိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၆။ ပါဝါရံ ¶ ပါရုပတီတိ ပါဝါရိကော၊ ဣဒံ တဿ ကုလသမုဒါဂတံ နာမံ၊ သော ပန မဟဒ္ဓနော မဟာဘောဂေါ နဂရေ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနေ ဌိတော။ တေနာဟ ‘‘ဒုဿပါဝါရိကသေဋ္ဌိနော’’တိ။ ဒီဃတ္တာ ဒီဃတမတ္တာ။ သော ကိရ ပမာဏတော ဥပဝစ္ဆယတော ဒိယဍ္ဎရတနံ အတိက္ကမ္မ ဌိတော။ ဧဝံလဒ္ဓနာမောတိ ‘‘ဒီဃတပဿီ’’တိ လဒ္ဓသမညော။ ဗာဟိရာယတနေတိ တိတ္ထိယသမယေ ပိဏ္ဍပါတောတိ ဝေါဟာရော နတ္ထိ၊ တသ္မာ သာသနဝေါဟာရေန ‘‘ပိဏ္ဍပါတပ္ပဋိက္ကန္တော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဒဿေတီတိ ¶ ဒေသေတိ။ ဌပေတီတိ အညမညသင်္ကရတော ဝဝတ္ထပေတိ။ ကိရိယာယာတိ ကရဏေန။ ပဝတ္တိယာတိ ပဝတ္တနေန။ ဒဏ္ဍာနိ ပညပေတီတိ ဧတ္ထ ကသ္မာ ဘဂဝတာ အာဒိတောဝ တထာ န ပုစ္ဆိတန္တိ? ယသ္မာ သာ တသ္မိံ အတ္ထေ သဘာဝနိရုတ္တိ န ဟောတိ၊ သာသနေ လောကေ သမယန္တရေသု စ တာဒိသော သမုဒါစာရော နတ္ထိ၊ ကေဝလံ ပန တဿေဝ နိဂဏ္ဌဿာယံ ကောဋ္ဌာလကသဒိသော သမုဒါစာရောတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ကမ္မာနိ ပညပေတိ’’ ဣစ္စေဝါဟ။ အစိတ္တကန္တိ စိတ္တရဟိတံ၊ စိတ္တေန အသမုဋ္ဌာပိတန္တိ အတ္ထော။ ကထံ ပန တဒုဘယဿ စိတ္တေန ဝိနာ သမ္ဘဝေါတိ စောဒနံ သန္ဓာယ တတ္ထ နိဒဿနမာဟ ‘‘ယထာ ကိရာ’’တိအာဒိ။ ပဋိဝိဘတ္တာနန္တိ အတ္ထတော ဘိန္နာနံ။ ပဋိဝိသိဋ္ဌာနန္တိ ဝိသေသနပဒဝသေန သဒ္ဒတောပိ ဘိန္နာနံ။ ဝစနံ ပတိဋ္ဌပေတုကာမောတိ ဒီဃတပဿိနော ယထာဝုတ္တဝစနံ ပတိဋ္ဌပေတုကာမော။ တသ္မိဉှိ ပတိဋ္ဌာပိတေ တေနပ္ပသင်္ဂေန အာဂတော၊ ဥပါလိ ဂဟပတိ တသ္မိံ ပဒေသေ ဓမ္မံ ဒိသွာ သာသနေ အဘိပ္ပသီဒိဿတိ။

ကထာ ဧဝ ဥပရိ ဝါဒါရောပနဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ကထာဝတ္ထု။ ကထာယံ ပတိဋ္ဌပေသီတိ ကထာဝတ္ထုသ္မိံ၊ တဒတ္ထေ ဝါ ပတိဋ္ဌပေသိ။ ယထာ တံ ဝါဒါရောပနဘယေန န အဝဇာနာတိ၊ ဧဝံ တဿံ ကထာယံ၊ တသ္မိံ ဝါ အတ္ထေ ဒီဃတပဿိံ ယာဝတတိယံ ဝါဒေ ပတိဋ္ဌပေသိ။ ဝါဒန္တိ ဒေါသံ။

၅၇။ ဣဒါနိ စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မမ္ပိ ဂဟေတွာ ကာယကမ္မာဒိဝသေန သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတံ ကာယကမ္မံ နာမာတိအာဒိ ‘‘ကမ္မဿ ကိရိယာယာ’’တိ ပါဠိယံ အကုသလကမ္မဿ အဓိဂတတ္တာ ဝုတ္တံ၊ ပုဗ္ဗေ ပန အဋ္ဌကာမာဝစရကုသလစေတနာတိအာဒိ သာဝဇ္ဇံ အနဝဇ္ဇဉ္စ သာမညတော ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဒဿိတံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ စေတနာ န ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ကမ္မံ ဓုရ’’န္တိ။ ကာယကမ္မာဒိဘေဒံ ကမ္မမေဝ ¶ ဓုရံ ဇေဋ္ဌကံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ၊ န စေတနာမတ္တမေဝ။ ဧဝမာဂတေပီတိ ကမ္မာနီတိ ဧဝံ နာမေန အာဂတေပိ စေတနာ ဓုရံ၊ တတ္ထ စေတနံ ဇေဋ္ဌကံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ကထံ ပန တတ္ထ ကမ္မန္တိ ဝါ ကမ္မာနီတိ ဝါ အာဂတေ တေသံ စေတနာယ ဓုရဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ယတ္ထ ကတ္ထစိ…ပေ… လဘတီ’’တိ။ တတ္ထ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ဒွါရေ။ သာ ဝုတ္တာဝါတိ သာ စေတနာ ဝုတ္တာဝ၊ ယာ ကာယသင်္ခါရာဒိပရိယာယေန (ယဿ ကဿစိ ကမ္မဿ ကာယဒွါရာဒီသု ပဝတ္တာပနစေတနာ) သမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ ¶ တဒဂ္ဂေန လောကိယာပိ လောကုတ္တရာပိ ကမ္မမေဝ၊ အဘိဇ္ဈာဒယော ပန စေတနာပက္ခိကာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

မဟန္တန္တိ ကဋုကဖလံ။ န ကိလမတိ သပ္ပာဋိဟာရိယတ္တာ ပဋိညာယ။ ဣဒါနိ တေသံ သပ္ပာဋိဟာရိယတံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ အကုသလံ ပတွာ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ မဟန္တန္တိ ဝဒန္တော န ကိလမတိ၊ အထ ကသ္မာ ဘဂဝါ ဣဓ အကုသလံ မနောကမ္မံ မဟာသာဝဇ္ဇံ ကထေသီတိ အာဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ပန ဌာနေ’’တိအာဒိ။ ယာဝတတိယံ ပတိဋ္ဌာပနမတ္တေန ဂတမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇန္တော။ တေနာဟ ‘‘ကိဉ္စိ အတ္ထနိပ္ဖတ္တိံ အပဿန္တောပီ’’တိ။

၅၈။ နိဝါသဋ္ဌာနဘူတော ဗာလကော ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဗာလကိနီ။ သတ္ထုပဋိညာတတာယ နိဂဏ္ဌာနံ မဟာတိ သမ္ဘာဝိတတ္တာ မဟာနိဂဏ္ဌော။

၆၀။ အာဝဋ္ဋေတိ ပုရိမာကာရတော နိဝတ္တေတိ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတိ ဧတာယာတိ အာဝဋ္ဋနီ၊ မာယာ။ တေနာဟ ‘‘အာဝဋ္ဋေတွာ ဂဟဏမာယ’’န္တိ။ သတ္ထုပဋိညာနံ ဗုဒ္ဓဒဿနေ စိတ္တမေဝ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အယမေတ္ထ ဓမ္မတာ။ သစေ ပန သော တံ ပဋိညံ အပ္ပဟာယ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မုခီဘာဝံ ဥပဂစ္ဆေယျ၊ သတ္တဓာ မုဒ္ဓါ ဖလေယျ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ ‘‘မာ အယံ ဗာလော ဝိနဿီ’’တိအာဒိတောဝ ယထာ သမ္မုခီဘာဝံ န လဘတိ၊ တထာ ကရောတိ။ သွာယမတ္ထော ပါထိကပုတ္တသမာဂမေန ဒီပေတဗ္ဗော။ ဒဿနသမ္ပတ္တိနိယာမမာဟ ‘‘တထာဂတံ ဟီ’’တိအာဒိ။ အာဂမာ နု ခေါ ဣဓ တုမှာကံ သန္တိကံ။

၆၁။ ဝစီသစ္စေ ပတိဋ္ဌဟိတွာတိ ယထာပဋိညာတာယ ပဋိညာယ ဌတွာ။

၆၂။ သီတောဒကေ အမတာ ပါဏာ ပါနကာလေ ပန မရန္တိ၊ တေပိ တေန သီတောဒကပရိဘောဂေန မာရိတာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ တပဿိနာ နာမ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သီတောဒကံ န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ တေသံ လဒ္ဓိ။ ပါကတိကံ ဝါ ဥဒကံ သတ္တောတိ ပုရာတနာနံ နိဂဏ္ဌာနံ လဒ္ဓိ။ တေနာဟ ‘‘သတ္တသညာယ သီတောဒကံ ပဋိက္ခိပန္တီ’’တိ။ တေသံ တံ အဓုနာတနနိဂဏ္ဌာနံ ဝါဒေန ဝိရုဇ္ဈတိ။ တေ ဟိ ပထဝီအာဒိနဝပဒတ္ထတော ¶ အညမေဝ ဇီဝိတံ ပဋိဇာနန္တိ။ စိတ္တေန သီတောဒကံ ပါတုကာမော ပရိဘုဉ္ဇိတုကာမော ဟောတိ ရောဂေ ဌတွာပိ သတ္တာနံ စိတ္တဿ တထာ န ဝိတတတာ။ တေနာဟ – ‘‘တေနဿ မနောဒဏ္ဍော တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇတီ’’တိ။ တေနာတိ သီတောဒကံ ပါတုံ ပရိဘုဉ္ဇိတုဉ္စ ဣစ္ဆနေန။ အဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ နိဂဏ္ဌဿ။ တတ္ထေဝါတိ တထာစိတ္တုပ္ပာဒနေ ဧဝ။ ဘိဇ္ဇတိ သံဝရဿ ဝိကောပိတတ္တာ။ တထာဘူတော သော နိဂဏ္ဌော သီတောဒကံ ¶ စေ လဘေယျ၊ ကတိပယံ ကာလံ ဇီဝေယျ၊ အလာဘေန ပန ပရိသုဿမာနကဏ္ဌောဋ္ဌတာလုဇိဝှာအာဒိကော သဗ္ဗသော ပရိဒါဟာဘိဘူတော မရေယျ။ တေနာဟ – ‘‘သီတောဒကံ အလဘမာနော ကာလံ ကရေယျာ’’တိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သီတောဒကံ ပိဝါယ သန္နိဿိတစိတ္တဿ မရဏံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မနောဒဏ္ဍော ပန ဘိန္နောပိ စုတိမ္ပိ အာကဍ္ဎတီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန တထာဘူတစိတ္တဿ နိဂဏ္ဌဿ မနောသတ္တေသု နာမ ဒေဝေသု ဥပပတ္တိ ဟောတီတိ တိတ္ထိယာနံ လဒ္ဓိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မနောဒဏ္ဍော ပန ဘိန္နောပိ ပဋိသန္ဓိမ္ပိ အာကဍ္ဎတီ’’တိ။ ဣတီတိ ဧဝံ ‘‘ဣဓာဿ နိဂဏ္ဌော’’တိအာဒိအာကာရေန။ နန္တိ ဥပါလိံ ဂဟပတိံ။ မဟန္တောတိ ဝဒါပေသိ ‘‘မနောပဋိဗဒ္ဓါ ကာလင်္ကရောတီ’’တိ ဝဒန္တောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဥပါသကဿာတိ ဥပါလိဿ ဂဟပတိဿ။ မုစ္ဆာဝသေနာတိအာဒိနာ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ မနောဒဏ္ဍဿ မဟန္တတံ ဝိဘာဝေတိ။ စိတ္တသန္တတိပ္ပဝတ္တိမတ္တေနေဝါတိ ဝိနာ ကာယဒဏ္ဍေန ဝစီဒဏ္ဍေန စ ကေဝလံ စိတ္တသန္တတိပ္ပဝတ္တိမတ္တေန။ ဘိဇ္ဇိတွာပီတိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန အဘိဇ္ဇိတွာပိ။ အနိယျာနိကာတိ အပ္ပာဋိဟီရာ၊ အယုတ္တာတိ အတ္ထော။ သလ္လက္ခေသိ ဥပါသကောတိ ဝိဘတ္တိံ ဝိပရိဏာမေတွာ ယောဇနာ။ ပဉှပဋိဘာနာနီတိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတေ အတ္ထေ ဥပ္ပဇ္ဇနကပဋိဘာနာနိ။

‘‘မနောပဋိဗဒ္ဓါ ကာလံ ကရောတီ’’တိ ဝဒန္တေန အတ္ထတော မနောဒဏ္ဍဿ တဒုတ္တရဘာဝေါ ပဋိညာတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣဒါနိ မနောဒဏ္ဍော မဟန္တောတိ ဣဒံ ဝစန’’န္တိ။ တထာ စေဝ ဝုတ္တံ – ‘‘မနောဒဏ္ဍောဝ ဗလဝါ မဟန္တောတိ ဝဒါပေသီ’’တိ။

၆၃။ ပါဏာတိပါတာဒိတော ယမနံ ယာမော၊ စတုဗ္ဗိဓော ယာမော စတုယာမော၊ စတုယာမသင်္ခါတေန သံဝရေန သံဝုတော စာတုယာမသံဝရသံဝုတော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ယာမ-သဒ္ဒေါ ကောဋ္ဌာသပရိယာယောတိ ‘‘ဣမိနာ စတုကောဋ္ဌာသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပိယဇာတိကံ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ရာဂဝသေန ဗာလေဟိ ဘာဝနီယတ္တာ ‘‘ဘာဝိတ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဘာဝိတန္တိ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ’’တိ။

ယော သဗ္ဗံ ပါပံ အာသဝဉ္စ ဝါရေတီတိ သဗ္ဗဝါရီ၊ တဿ နဝသု ပဒတ္ထေသု သတ္တမော ပဒတ္ထော၊ တေန သဗ္ဗဝါရိနာ ပါပံ ဝါရိတွာ ဌိတောတိ သဗ္ဗဝါရိဝါရိတော ¶ ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေန ပါပဝါရဏေန ဝါရိတပါပေါ’’တိ။ ¶ တတော ဧဝ သဗ္ဗဿ ဝါရိတဗ္ဗဿ အာသဝဿ ဓုနနတော သဗ္ဗဝါရိဓုတော။ ဝါရိတဗ္ဗဿ နိဝါရဏဝသေန သဗ္ဗဝါရိနော ဖုဋော ဖုသိတောတိ သဗ္ဗဝါရိဖုဋော။ သင်္ဃာတန္တိ သဟသာ ဟနနံ၊ အသဉ္စေတနိကဝဓန္တိ အတ္ထော။ ကတရသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေတိ တီသု ဒဏ္ဍကောဋ္ဌာသေသု ကတရကောဋ္ဌာသေ။

၆၄။ ခလိယတိ သမာဒိယတီတိ ခလံ၊ ရာသီတိ အာဟ – ‘‘ဧကံ မံသခလန္တိ ဧကံ မံသရာသိ’’န္တိ။ ဝိဇ္ဇာဓရဣဒ္ဓိယာ ဣဒ္ဓိမာ။ သာ ပန ဣဒ္ဓိ ယသ္မာ အာနုဘာဝသမ္ပန္နဿေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ န ယဿ ကဿစိ။ တသ္မာ အာဟ ‘‘အာနုဘာဝသမ္ပန္နော’’တိ။ ဝိဇ္ဇာနုဘာဝဝသေနေဝ အာနုဘာဝသမ္ပန္နော။ စိတ္တေ ဝသီဘာဝပ္ပတ္တော အာနုဘာဝါယ ဧဝ ဝိဇ္ဇာယ ပဂုဏဘာဝါပါဒနေန။ ဧတေန ဝသီဘာဝံ လောကိယသမညာဝသေန ဘဂဝါ ဥပါလိံ ဂဟပတိံ ပညပေတုကာမော ဧဝမာဟ။ လောကိကာ ဟိ ‘‘ဘာဝနာမယဣဒ္ဓိယာ ဣဒ္ဓိမာ စေတောဝသီဘာဝပ္ပတ္တော ပရူပဃာတံ ကရောတီ’’တိ မညန္တိ။ တထာ ဟိ တေ ဣသယော ပရေသံ သံဝဏ္ဏေန္တိ၊ ဣသီနံ အာနုဘာဝံ ကိတ္တေန္တိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော အာဂမိဿတီတိ။

၆၅။ အရညမေဝ ဟုတွာတိ သဗ္ဗသော အရညမေဝ ဟုတွာ။ အရညဘာဝေန အရညံ ဇာတံ၊ န နာမမတ္တေန။ ဣသီနံ အတ္ထာယာတိ ဣသီနံ အာသာဒနတ္ထာယ။

ဂေါဓာဝရီတီရတော နာတိဒူရေ။ ဥသူယမာနောတိ ‘‘န မံ ဧသ ဇနော ပရိဝါရေတီ’’တိ ဥသူယံ ကရောန္တော။ ကိလိဋ္ဌော ဝတာတိ ပင်္ကဒန္တရဇသိရတာဒီဟိ ကိလိဋ္ဌသရီရော။ အနဉ္ဇိတမဏ္ဍိတောတိ အနဉ္ဇိတက္ခိကော သဗ္ဗေန၊ သဗ္ဗံ အမဏ္ဍိတော စ။ တသ္မိံ ကာလေ ‘‘ကာလဿေဝ အက္ခီနံ အဉ္ဇနံ မင်္ဂလ’’န္တိ မနုဿာနံ လဒ္ဓိ၊ တသ္မာ အနဉ္ဇနံ ဝိသုံ ဂဟိတံ။

ရာဇာ တဿ ဝစနံ ဂဟေတွာတိ ‘‘ဝေဒေသု ဤဒိသံ အာဂတံ ဘဝိဿတီတိ ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ ရာဇာ တဿ ပုရောဟိတဿ ဝစနံ ဂဟေတွာ။ ဥသုမဇာတဟဒယောတိ ဥတ္တတ္တဟဒယော။ နာသိကာနံ အပ္ပဟောန္တေ မုခေန အဿသန္တော။

ဝိဇိတဇယေဟိ အာဂန္တွာ နက္ခတ္တယုတ္တံ အာဂမေန္တေဟိ နိသီဒိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဇယခန္ဓာဝါရဋ္ဌာနံ။ ဥဒကဝုဋ္ဌိပါတနာဒိ တသ္မိံ ပါပကမ္မေ အသမင်္ဂိဘူတာနမ္ပိ သမနုညတာယ ¶ အန္တောကရဏတ္ထံ ကတံ။ ကတဘဏ္ဍဝုဋ္ဌီတိ အာဘရဏဝဿံ။ မဟာဇနော သမနုညော ဇာတောတိ ယောဇနာ။ မာတုပေါသကရာမောတိ မာတရိ သမ္မာပဋိပန္နော ရာမော နာမ ဧကော ပုရိသော။ အသမင်္ဂိဘူတာနန္တိ အသမနုညာနံ။

အဝကိရိယာတိ ¶ အသုဿူသတံ ပဋိစ္စ။ ဖုလိင်္ဂါနီတိ အဂ္ဂိကဏာနိ။ ပတန္တိ ကာယေတိ ကာယေ ဣတော စိတော နိပတန္တိ။ ဧတေ ကိရ နိရယံ ဝိဝရိတွာ မဟာဇနဿ ဒဿေန္တိ။

ယထာဖာသုကဋ္ဌာနန္တိ မယံ ကဉ္စိပိ ဒေသံ ဥဒ္ဒိဿ န ဂစ္ဆာမ၊ ယတ္ထ ပန ဝသန္တဿ ပဗ္ဗဇိတဿ ဖာသု ဟောတိ၊ တံ ယထာဖာသုကဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ သင်္ဃာတိ သံဟတာ။ ဂဏာတိ တံတံသေဏိဘာဝေန ဂဏိတဗ္ဗတာယ ဂဏာ။ ဂဏီဘူတာတိ ဧကဇ္ဈာသယာ ဟုတွာ ရာသိဘူတာ။ အဒိန္နာဒါနန္တိအာဒီသုပိ နိရယေ ပစ္စိတွာ မနုဿလောကံ အာဂတဿ ဝိပါကာဝသေသေနာတိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ပဂ္ဂဏှိဿာမီတိ သမ္ဘာဝနံ ဥပ္ပာဒေဿာမိ။ နေသံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ စိန္တေသီတိ ယောဇနာ။ ကိံ စိန္တေသိ? အာဃာတံ ဥပ္ပာဒေတွာ အနတ္ထကရဏူပါယံ။ တေနာဟ ‘‘သော ဓမ္မကထာပရိယောသာနေ’’တိအာဒိ။ နာဂဗလပိစ္ဆိလ္လာဒီနန္တိ နာဂဗလသာသပအင်္ကောလတေလကဏိကာရနိယျာသာဒီနံ စိက္ခလ္လာနံ။ ဝိဟေဌယိံသု နိရယာဒိကထာဟိ ဃဋ္ဋေန္တာ။ ဆဒွါရာရမ္မဏေတိ စက္ခာဒီနံ ဆန္နံ ဒွါရာနံ အာရမ္မဏဘူတေ ရူပါဒိဝိသယေ။

နဝ ဝုဋ္ဌိယောတိ ဥဒကဝုဋ္ဌိ သုမနပုပ္ဖဝုဋ္ဌိ မာသကဝုဋ္ဌိ ကဟာပဏဝုဋ္ဌိ အာဘရဏဝုဋ္ဌိ အာဝုဓဝုဋ္ဌိ အင်္ဂါရဝုဋ္ဌိ ပါသာဏဝုဋ္ဌိ ဝါလိကာဝုဋ္ဌီတိ ဣမာ နဝ ဝုဋ္ဌိယော။ အဝဉ္စယီတိ သက္ကာရံ ကရောန္တော ဝိယ ဟုတွာ အသက္ကာရံ ကရောန္တော အနတ္ထစရဏေန ဝဉ္စယိ။ အဒူသကေတိ အနပရာဓေ။

‘‘ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာ ဗြာဟ္မဏကညာ’’တိ ဇာတကဋ္ဌကထာဒီသု (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၄။၁၅။မာတင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ) အာဂတံ၊ ဣဓ ပန ‘‘သေဋ္ဌိဓီတာ’’တိ။ ဝါရေယျတ္ထာယာတိ အာဝါဟတ္ထာယ၊ အဿာတိ ပေသိတပုဂ္ဂလဿ။ တာဒိသေန နီစကုလသံဝတ္တနိယေန ကမ္မုနာ လဒ္ဓါကာသေန စဏ္ဍာလယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော။

စမ္မဂေဟေတိ ¶ စမ္မေန ဆာဒိတေ ဂေဟေ။ မာတင်္ဂေါတွေဝဿ နာမံ အဟောသိ ဇာတိသမုဒါဂတံ။ တန္တိ ဃဏ္ဋံ။ ဝါဒေန္တော တာလနေန သဒ္ဒံ ကရောန္တော။ မဟာပထံ ပဋိပဇ္ဇိ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ ဂေဟဒွါရသမီပေန။

တဿာ ဝေယျာဝစ္စကရာ စေဝ ဥပဋ္ဌာကမနုဿာ ပဋိဗဒ္ဓါ စ သုရာသောဏ္ဍာဒယော ဇာဏုကပ္ပရာဒီဟိ သုကောဋ္ဋိတံ ကောဋ္ဋိတဘာဝေန မုစ္ဆံ အာပန္နတ္တာ မတောတိ သညာယ ဆဍ္ဍေသုံ။

အထ ဗောဓိသတ္တော ¶ အာယုအဝသေသဿ အတ္ထိတာယ မန္ဒမန္ဒေ ဝါတေ ဝါယန္တေ စိရေန သညံ ပဋိလဘတိ။ တေနာဟ ‘‘မဟာပုရိသော’’တိအာဒိ။ ဂေဟင်္ဂဏေတိ ဂေဟဿ မဟာဒွါရတော ဗဟိ ဝိဝဋင်္ဂဏေ။ ပတိတောတိ ပါတံ ကတွာ ဣစ္ဆိတတ္ထနိပ္ဖတ္တိံ အန္တရံ ကတွာ အနုပ္ပဝေသေန နိပန္နော။ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယာတိ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာကာရဏေန။

ယသန္တိ ဝိဘဝံ ကိတ္တိသဒ္ဒဉ္စ။ စန္ဒန္တိ စန္ဒမဏ္ဍလံ၊ စန္ဒဝိမာနန္တိ အတ္ထော။ ဥစ္ဆိဋ္ဌဂေဟေတိ ပရေဟိ ပရိဘုတ္တဂေဟေ။ မဏ္ဍပေတိ နဂရမဇ္ဈေ မဟာမဏ္ဍပေ။

ခီရမဏိမူလန္တိ ခီရမူလံ၊ ပါဒေသု ဗဒ္ဓမဏိမူလဉ္စ။ ယာဝတာ ဝါစုဂ္ဂတာ ပရိယတ္တီတိ ယတ္တကော မနုဿဝစီဒွါရတော ဥဂ္ဂတော နိက္ခန္တော ပဝတ္တော၊ ယံကိဉ္စိ ဝစီမယန္တိ အတ္ထော။ အာကာသင်္ဂဏေတိ ဝိဝဋင်္ဂဏေ။

ဒုမ္မဝါသီတိ ဓူမော ဓူသရော၊ အနဉ္ဇိတာမဏ္ဍိတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဩတလ္လကောတိ နိဟီနဇ္ဈာသယော၊ အပ္ပာနုဘာဝေါတိ အတ္ထော။ ပဋိမုဉ္စ ကဏ္ဌေတိ ယာဝ ဂလဝါဋကာ ပါရုပိတွာ။ ကော ရေ တုဝန္တိ အရေ ကော နာမ တွံ။

ပကတန္တိ ပဋိယတ္တံ နာနပ္ပကာရတော အဘိသင်္ခတံ။ ဥတ္တိဋ္ဌပိဏ္ဍန္တိ အန္တရဃရံ ဥပဂမ္မ ဌတွာ လဒ္ဓဗ္ဗပိဏ္ဍံ၊ ဘိက္ခာဟာရန္တိ အတ္ထော။ လဘတန္တိ လစ္ဆတု။ သပါကောတိ မဟာသတ္တော ဇာတိဝသေန ယထာဘူတံ အတ္တာနံ အာဝိကရောတိ။

အတ္ထတ္ထိတံ သဒ္ဒဟတောတိ သမ္ပရာယိကဿ အတ္ထဿ အတ္ထိဘာဝံ သဒ္ဒဟန္တဿ။ အပေဟီတိ အပဂစ္ဆ။ ဧတ္တောတိ ဣမသ္မာ ဌာနာ။ ဇမ္မာတိ လာမက။

အနူပခေတ္တေတိ ¶ အဇင်္ဂလေ ဥဒကသမ္ပန္နေ ခေတ္တေ ဖလဝိသေသံ ပစ္စာသီသန္တာ။ ဧတာယ သဒ္ဓါယ ဒဒါဟိ ဒါနန္တိ နိန္နံ ထလဉ္စ ပူရေန္တော မေဃော ဝိယ ဂုဏဝန္တေ နိဂ္ဂုဏေ စ ဒါနံ ဒေဟိ၊ ဧဝံ ဒေန္တော စ အပ္ပေဝ အာရာဓယေ ဒက္ခိဏေယျေတိ။ ဒက္ခိဏေယျေတိ သီလာဒိဂုဏသမန္နာဂတေ။

တာနီတိ တေ ဗြာဟ္မဏာ။ ဝေဏုပဒရေနာတိ ဝေဠုဝိလီဝေန။

ဂိရိံ နခေန ¶ ခဏသီတိ ပဗ္ဗတံ အတ္တနော နခေန ခဏန္တော ဝိယ အဟောသိ။ အယောတိ ကာလလောဟံ။ ပဒဟသီတိ အဘိဘဝသိ၊ အတ္တနော သရီရေန အဘိဘဝန္တော ဝိယ အဟောသိ။

အာဝေဓိတန္တိ စလိတံ ဝိပရိဝတ္တေတွာ ဌိတံ။ ပိဋ္ဌိတောတိ ပိဋ္ဌိပဿေန။ ဗာဟုံ ပသာရေတိ အကမ္မနေယျန္တိ အကမ္မက္ခမံ ဗာဟုဒွယံ ထဒ္ဓံ သုက္ခဒဏ္ဍကံ ဝိယ ကေဝလံ ပသာရေတိ၊ န သမိဉ္ဇေတိ၊ သေတာနိ အက္ခီနိ ပရိဝတ္တနေန ကဏှမဏ္ဍလဿ အဒိဿနတော။

ဇီဝိတန္တိ ဇီဝနံ။

ဝေဟာယသန္တိ အာကာသေ။ ပထဒ္ဓုနောတိ ပထဘူတဒ္ဓုနော ဝိယ။

သညမ္ပိ န ကရောတီတိ ‘‘ဣမေ ကုလပ္ပသုတာ’’တိ သညာမတ္တမ္ပိ န ကရောတိ။ ဒန္တကဋ္ဌကုစ္ဆိဋ္ဌကန္တိ ခါဒိတဒန္တကဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဧတဿေဝ ဥပရိ ပတိဿတိ အပ္ပဒုဋ္ဌပဒေါသဘာဝတော၊ မဟာသတ္တဿ တဒါ ဥက္ကံသဂတခေတ္တဘာဝတော။ ဣဒ္ဓိဝိသယော နာမ အစိန္တေယျော၊ တသ္မာ ကထံ သူရိယဿ ဥဂ္ဂန္တုံ နာဒါသီတိ န စိန္တေတဗ္ဗံ။ အရုဏုဂ္ဂံ န ပညာယတီတိ တသ္မိံ ပဒေသေ အရုဏပဘာ န ပညာယတိ၊ အန္ဓကာရော ဧဝ ဟောတိ။

ယက္ခာဝဋ္ဋော နု ခေါ အယံ ကာလဝိပရိယာယော။ မဟာပညန္တိ မဟန္တာနံ ပညာနံ အဓိဋ္ဌာနဘူတံ။ ဇနပဒဿ မုခံ ပဿထာတိ ဣမဿ ဇနပဒဝါသိနော ဇနဿ ဥပဒ္ဒဝေန မင်္ကုဘူတံ မုခံ ပဿထ။

ဧတဿ ကထာ ဧတဿေဝ ဥပရိ ပတိဿတီတိ ယာဟိ တေန ပါရမိတာပရိဘာဝနသမိဒ္ဓါဟိ နာနာသမာပတ္တိဝိဟာရပရိပူရိတာဟိ သီလဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါဟိ သုသင်္ခတသန္တာနေ မဟာကရုဏာဓိဝါသေ မဟာသတ္တေ အရိယူပဝါဒကမ္မအဘိသပသင်္ခါတာ ဖရုသဝါစာ ပဝတ္တိတာ၊ သာ အဘိသပိ တဿ ခေတ္တဝိသေသဘာဝတော တဿ စ အဇ္ဈာသယဖရုသတာယ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနိယကမ္မံ ဟုတွာ ¶ သစေ သော မဟာသတ္တံ န ခမာပေတိ၊ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဝိပစ္စနသဘာဝံ ဇာတံ၊ ခမာပိတေ ပန မဟာသတ္တေ ပယောဂသမ္ပတ္တိ ပဋိဗာဟိတတ္တာ အဝိပါကဓမ္မတံ အာပဇ္ဇတိ အဟောသိကမ္မဘာဝတော။ အယဉှိ အရိယူပဝါဒပါပဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနိယဿ ဓမ္မတာ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘ဧတဿ ကထာ ဧတဿေဝ ဥပရိ ပတိဿတီ’တိအာဒိ။ မဟာသတ္တော ပန တံ တဿ ဥပရိ ပတိတုံ န အဒါသိ၊ ဥပါယေန မောစေသိ။ တေန ဝုတ္တံ စရိယာပိဋကေ (စရိယာ။ ၂။၆၄) –

‘‘ယံ သော ¶ တဒါ မံ အဘိသပိ၊ ကုပိတော ဒုဋ္ဌမာနသော၊

တဿေဝ မတ္ထကေ နိပတိ၊ ယောဂေန တံ ပမောစယိ’’န္တိ။

ယဉှိ တတ္ထ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဗောဓိသတ္တေန သူရိယုဂ္ဂမနနိဝါရဏံ ကတံ၊ အယမေတ္ထ ယောဂေါတိ အဓိပ္ပေတော။ ယောဂေန ဟိ ဥဗ္ဗဠှာ သရာဇိကာ ပရိသာ နဂရဝါသိနော နေဂမာ စေဝ ဇာနပဒါ စ ဗောဓိသတ္တဿ သန္တိကံ တာပသံ အာနေတွာ ခမာပေသုံ။ သော စ ဗောဓိသတ္တဿ ဂုဏေ ဇာနိတွာ တသ္မိံ စိတ္တံ ပသာဒေသိ။ ယံ ပနဿ မတ္ထကေ မတ္တိကာပိဏ္ဍဿ ဌပနံ၊ တဿ စ သတ္တဓာ ဖာလနံ ကတံ၊ တံ မနုဿာနံ စိတ္တာနုရက္ခဏတ္ထံ။ အညထာ ဟိ – ‘‘ဣမေ ပဗ္ဗဇိတာ သမာနာ စိတ္တဿ ဝသေ ဝတ္တန္တိ၊ န ပန စိတ္တံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တာပေန္တီ’’တိ မဟာသတ္တမ္ပိ တေန သဒိသံ ကတွာ ဂဏှေယျုံ၊ တဒဿ တေသံ ဒီဃရတ္တံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယာတိ။ တေနာဟ ‘‘အထဿာ’’တိအာဒိ။

လောဟကူဋဝဿန္တိ အယဂုဠဝဿံ။ တဒါ ဟိ ရတနမတ္တာနိ ဒိယဍ္ဎရတနမတ္တာနိပိ တိခိဏံသာနိ အယဂုဠမဏ္ဍလာနိ ဣတော စိတော စ နိပတန္တာ မနုဿာနံ သရီရာနိ ခဏ္ဍခဏ္ဍကာနိ အကံသု။ ကလလဝဿန္တိ တနုကကဒ္ဒမပဋလကဒ္ဒမံ။ ဥပဟစ္စာတိ အာဃာဋေတွာ။ တဒေဝ မဇ္ဈာရညံ။

၆၇။ အနုဝိစ္စကာရန္တိ အနုဝိစ္စကရဏံ။ ကာရဏေဟိ ဒွီဟိ အနိယျာနိကသာသနေ ဌိတာနံ အတ္တနော သာဝကတ္တံ ဥပဂတေ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၆၉။ အနုပုဗ္ဗိံ ကထန္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၇၅-၇၆၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၈။၁၂) အနုပုဗ္ဗိယာ အနုပုဗ္ဗံ ကထေတဗ္ဗကထံ၊ ကာ ပန သာ? ဒါနာဒိကထာ။ ဒါနကထာ တာဝ ပစုရဇနေသုပိ ပဝတ္တိယာ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ သုကရတ္တာ သီလေ ပတိဋ္ဌာနဿ ဥပါယဘာဝတော စ အာဒိတောဝ ကထိတာ ¶ ။ ပရိစ္စာဂသီလော ဟိ ပုဂ္ဂလော ပရိဂ္ဂဟဝတ္ထူသု နိဿင်္ဂဘာဝတော သုခေနေဝ သီလာနိ သမာဒိယတိ၊ တတ္ထ စ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ။ သီလေန ဒါယကပဋိဂ္ဂဟဏဝိသုဒ္ဓိတော ပရာနုဂ္ဂဟံ ဝတွာ ပရပီဠာနိဝတ္တိဝစနတော၊ ကိရိယဓမ္မံ ဝတွာ အကိရိယဓမ္မဝစနတော၊ ဘောဂယသသမ္ပတ္တိဟေတုံ ဝတွာ ဘဝသမ္ပတ္တိဟေတုဝစနတော စ ဒါနကထာနန္တရံ သီလကထာ ကထိတာ။ တဉ္စ သီလံ ဝဋ္ဋနိဿိတံ၊ အယံ ဘဝသမ္ပတ္တိ တဿ ဖလန္တိ ဒဿနတ္ထံ၊ ဣမေဟိ စ ဒါနသီလမယေဟိ ပဏီတစရိယဘေဒဘိန္နေဟိ ပုညကိရိယဝတ္ထူဟိ ဧတာ စာတုမဟာရာဇိကာဒီသု ပဏီတတရာဒိဘေဒဘိန္နာ အပရိမေယျာ ဘောဂဘဝသမ္ပတ္တိယောတိ ဒဿနတ္ထံ တဒနန္တရံ သဂ္ဂကထာ။ သွာယံ သဂ္ဂေါ ရာဂါဒီဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌော သဗ္ဗဒါ အနုပက္ကိလိဋ္ဌော အရိယမဂ္ဂေါတိ ဒဿနတ္ထံ သဂ္ဂါနန္တရံ မဂ္ဂေါ၊ မဂ္ဂဉ္စ ကထေန္တေန ¶ တဒဓိဂမူပါယသန္ဒဿနတ္ထံ သဂ္ဂပရိယာပန္နာပိ ပဂေဝ ဣတရေ သဗ္ဗေပိ ကာမာ နာမ ဗဟွာဒီနဝါ အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ ဝိပရိဏာမဓမ္မာတိ ကာမာနံ အာဒီနဝေါ။ ဟီနာ ဂမ္မာ ပေါထုဇ္ဇနိကာ အနရိယာ အနတ္ထသဉှိတာတိ တေသံ ဩကာရော လာမကဘာဝေါ၊ သဗ္ဗေပိ ဘဝါ ကိလေသာနံ ဝတ္ထုဘူတာတိ တတ္ထ သံကိလေသော။ သဗ္ဗသော ကိလေသဝိပ္ပမုတ္တံ နိဗ္ဗာနန္တိ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသော စ ကထေတဗ္ဗောတိ အယမတ္ထော မဂ္ဂန္တီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေန ဒဿိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သုခါနံ နိဒါနန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ သမ္ပရာယိကာနံ နိဗ္ဗာနသဉှိတာနဉ္စာတိ သဗ္ဗေသမ္ပိ သုခါနံ ကာရဏံ။ ယဉှိ ကိဉ္စိ လောကေ ဘောဂသုခံ နာမ၊ တံ သဗ္ဗံ ဒါနနိဒါနန္တိ ပါကဋော အယမတ္ထော။ ယံ ပန ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တံ သုခံ၊ တဿပိ ဒါနံ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတိယေဝ။ သမ္ပတ္တီနံ မူလန္တိ ယာ ဣမာ လောကေ ပဒေသရဇ္ဇသိရိဿရိယသတ္တရတနသမုဇ္ဇလစက္ကဝတ္တိသမ္ပဒါတိ ဧဝံပဘေဒါ မာနုသိကာ သမ္ပတ္တိယော၊ ယာ စ စာတုမဟာရာဇာဒိဂတာ ဒိဗ္ဗာ သမ္ပတ္တိယော၊ ယာ ဝါ ပနညာပိ သမ္ပတ္တိယော၊ တာသံ သဗ္ဗာသံ ဣဒံ မူလကာရဏံ။ ဘောဂါနန္တိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘ဘောဂေါ’’န္တိ လဒ္ဓနာမာနံ မနာပိယရူပါဒီနံ၊ တန္နိဿယာနံ ဝါ ဥပဘောဂသုခါနံ၊ ပတိဋ္ဌာ နိစ္စလာဓိဋ္ဌာနတာယ။ ဝိသမဂတဿာတိ ဗျသနပ္ပတ္တဿ။ တာဏန္တိ ရက္ခာ တတော ပရိပါလနတော။ လေဏန္တိ ဗျသနေဟိ ပရိပါတိယမာနဿ ဩလီယနပဒေသော။ ဂတီတိ ဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ပရာယဏန္တိ ပဋိသရဏံ။ အဝဿယောတိ ဝိနိပတိတုံ အဒေန္တော နိဿယော။ အာရမ္မဏန္တိ ဩလုဗ္ဘာရမ္မဏံ။

ရတနမယသီဟာသနသဒိသန္တိ ¶ သဗ္ဗရတနမယသတ္တင်္ဂမဟာသီဟာသနသဒိသံ၊ မဟဂ္ဃံ ဟုတွာ သဗ္ဗသော ဝိနိပတိတုံ အပ္ပဒါနတော။ မဟာပထဝိသဒိသံ ဂတဂတဋ္ဌာနေ ပတိဋ္ဌာသမ္ဘဝတော။ ယထာ ဒုဗ္ဗလဿ ပုရိသဿ အာလမ္ဗနရဇ္ဇု ဥတ္တိဋ္ဌတော တိဋ္ဌတော စ ဥပတ္ထမ္ဘော၊ ဧဝံ ဒါနံ သတ္တာနံ သမ္ပတ္တိဘဝေ ဥပပတ္တိယာ ဌိတိယာ စ ပစ္စယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အာလမ္ဗနဋ္ဌေန အာလမ္ဗနရဇ္ဇုသဒိသ’’န္တိ။ ဒုက္ခနိတ္ထရဏဋ္ဌေနာတိ ဒုဂ္ဂတိဒုက္ခနိတ္ထရဏဋ္ဌေန။ သမဿာသနဋ္ဌေနာတိ လောဘမစ္ဆရိယာဒိပဋိသတ္တုပဒ္ဒဝတော သမ္မဒေဝ အဿာသနဋ္ဌေန။ ဘယပရိတ္တာဏဋ္ဌေနာတိ ဒါလိဒ္ဒိယဘယတော ပရိပါလနဋ္ဌေန။ မစ္ဆေရမလာဒီဟီတိ မစ္ဆေရလောဘဒေါသဣဿာမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒိ စိတ္တမလေဟိ။ အနုပလိတ္တဋ္ဌေနာတိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ။ တေသန္တိ မစ္ဆေရမလာဒီနံ။ ဧတေသံ ဧဝ ဒုရာသဒဋ္ဌေန။ အသန္တာသနဋ္ဌေနာတိ အသန္တာသဟေတုဘာဝေန။ ယော ဟိ ဒါယကော ဒါနပတိ၊ သော သမ္ပတိပိ န ကုတောစိ သန္တသတိ၊ ပဂေဝ အာယတိံ။ ဗလဝန္တဋ္ဌေနာတိ မဟာဗလဝတာယ။ ဒါယကော ဟိ ဒါနပတိ သမ္ပတိ ပက္ခဗလေန ဗလဝါ ဟောတိ၊ အာယတိံ ပန ကာယဗလာဒီဟိ။ အဘိမင်္ဂလသမ္မတဋ္ဌေနာတိ ‘‘ဝုဍ္ဎိကာရဏ’’န္တိ အဘိသမ္မတဘာဝေန။ ဝိပတ္တိတော သမ္ပတ္တိယာ နယနံ ခေမန္တဘူမိသမ္ပာပနံ။

ဣဒါနိ ¶ မဟာဗောဓိစရိယဘာဝေနပိ ဒါနဂုဏံ ဒဿေတုံ ဒါနံ နာမေတန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အတ္တာနံ နိယျာဒေန္တေနာတိ ဧတေန ဒါနဖလံ သမ္မဒေဝ ပဿန္တာ မဟာပုရိသာ အတ္တနော ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇန္တိ၊ တသ္မာ ကော နာမ ဝိညုဇာတိကော ဗာဟိရေ ဝတ္ထုမှိ သင်္ဂံ ကရေယျာတိ ဩဝါဒံ ဒေတိ။ ဣဒါနိ ယာ လောကိယာ လောကုတ္တရာ စ ဥက္ကံသဂတာ သမ္ပတ္တိယော၊ တာ သဗ္ဗာ ဒါနတောယေဝ ပဝတ္တန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒါနဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သက္ကမာရဗြဟ္မသမ္ပတ္တိယော အတ္တဟိတာယ ဧဝ၊ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိ ပန အတ္တဟိတာယ စ ပရဟိတာယ စာတိ ဒဿေတုံ သာ တာသံ ပရတော ဝုတ္တာ။ ဧတာ လောကိယာ၊ ဣမာ ပန လောကုတ္တရာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သာဝကပါရမီဉာဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တာသုပိ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌတရုက္ကဋ္ဌတမမေဝ ဒဿေတုံ ကမေန ဉာဏတ္တယံ ဝုတ္တံ။ တေသံ ပန ဒါနဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ဧတေနေဝ တဿ ဗြဟ္မသမ္ပတ္တိယာပိ ပစ္စယဘာဝေါ ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒါနဉ္စ နာမ ဟိတဇ္ဈာသယေန၊ ပူဇာဝသေန ဝါ အတ္တနော သန္တကဿ ပရေသံ ပရိစ္စဇနံ၊ တသ္မာ ဒါယကော ပုရိသပုဂ္ဂလော ပရေသံ သန္တကံ ဟရိဿတီတိ ¶ အဋ္ဌာနမေတန္တိ အာဟ – ‘‘ဒါနံ ဒဒန္တော သီလံ သမာဒါတုံ သက္ကောတီ’’တိ။ သီလာလင်္ကာရသဒိသော အလင်္ကာရော နတ္ထိ သောဘာဝိသေသာဝဟတ္တာ သီလဿ။ သီလပုပ္ဖသဒိသံ ပုပ္ဖံ နတ္ထီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သီလဂန္ဓသဒိသော ဂန္ဓော နတ္ထီတိ ဧတ္ထ ‘‘စန္ဒနံ တဂရံ ဝါပီ’’တိအာဒိကာ (ဓ။ ပ။ ၅၅၊ မိ။ ပ။ ၄။၁။၁) ဂါထာ – ‘‘ဂန္ဓော ဣသီနံ စိရဒိက္ခိတာနံ၊ ကာယာ စုတော ဂစ္ဆတိ မာလုတေနာ’’တိအာဒိကာ (ဇာ။ ၂။၁၇။၅၅) ဇာတကဂါထာယော စ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ သီလဉှိ သတ္တာနံ အာဘရဏဉ္စေဝ အလင်္ကာရော စ ဂန္ဓဝိလေပနဉ္စ ဒဿနီယဘာဝါဝဟဉ္စ။ တေနာဟ ‘‘သီလာလင်္ကာရေန ဟီ’’တိအာဒိ။

အယံ သဂ္ဂေါ လဗ္ဘတီတိ ဣဒံ မဇ္ဈိမေဟိ ဆန္ဒာဒီဟိ သမာဒါနသီလံ သန္ဓာယာဟ။ တေနာဟ သက္ကော ဒေဝရာဇာ –

‘‘ဟီနေန ဗြဟ္မစရိယေန၊ ခတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇတိ၊

မဇ္ဈိမေန စ ဒေဝတ္တံ၊ ဥတ္တမေန ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၈။၇၅၊ ၂။၂၂။၄၂၉၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၇၅-၇၆)၊

ဣဋ္ဌောတိ သုခေါ။ ကန္တောတိ ကမနီယော။ မနာပေါတိ မနဝဍ္ဎနကော။ တံ ပန တဿ ဣဋ္ဌာဒိဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘နိစ္စမေတ္ထ ကီဠာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဒေါသောတိ အနိစ္စတာဒိနာ အပ္ပဿာဒါဒိနာ စ ဒူသိတဘာဝေါ၊ ယတော တေ ဝိညူနံ စိတ္တံ နာရာဓေန္တိ ¶ ။ အထ ဝါ အာဒီနံ ဝါတိ ပဝတ္တေတီတိ အာဒီနဝေါ၊ ပရမကပဏတာ။ တထာ စ ကာမာ ယထာဘူတံ ပစ္စဝေက္ခန္တာနံ ပစ္စုပတိဋ္ဌန္တိ။ လာမကဘာဝေါတိ အသေဋ္ဌေဟိ သေဝိတဗ္ဗော၊ သေဋ္ဌေဟိ န သေဝိတဗ္ဗော နိဟီနဘာဝေါ။ သံကိလိဿနန္တိ ဝိဗာဓကတာ ဥပတာပတာ စ။

နေက္ခမ္မေ အာနိသံသန္တိ ဧတ္ထ ယတ္တကာ ကာမေသု အာဒီနဝါ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော တတ္တကာ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသာ။ အပိစ – ‘‘နေက္ခမ္မံ နာမေတံ အသမ္ဗာဓံ အသံကိလိဋ္ဌံ နိက္ခန္တံ ကာမေဟိ၊ နိက္ခန္တံ ကာမသညာယ၊ နိက္ခန္တံ ကာမဝိတက္ကေဟိ၊ နိက္ခန္တံ ကာမပရိဠာဟေဟိ၊ နိက္ခန္တံ ဗျာပါဒသညာယာ’’တိအာဒိနာ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂ ၃။၂၆၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၇၅-၇၆) နယေန နေက္ခမ္မေ အာနိသံသေ ပကာသေသိ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဈာနာဒီသု စ ဂုဏေ ဝိဘာဝေသိ ဝဏ္ဏေသိ။ ကလ္လစိတ္တန္တိ ဟေဋ္ဌာ ပဝတ္တိတဒေသနာယ အဿဒ္ဓိယာဒီနံ စိတ္တဒေါသာနံ ဝိဂတတ္တာ ဥပရိဒေသနာယ ဘာဇနဘာဝူပဂမနေန ကမ္မက္ခမစိတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ယသ္မာ အဿဒ္ဓိယာဒယော စိတ္တဿ ရောဂဘူတာ ¶ ၊ တဒါ တေ ဝိဂတာ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အရောဂစိတ္တ’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌိမာနာဒိကိလေသဝိဂမေန မုဒုစိတ္တံ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိဝိဂမေန ဝိနီဝရဏစိတ္တံ။ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ဥဠာရပီတိပါမောဇ္ဇယောဂေန ဥဒဂ္ဂစိတ္တံ။ တတ္ထ သဒ္ဓါသမ္ပတ္တိယာ ပသန္နစိတ္တံ။ ယဒါ ဘဂဝါ အညာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝါ ကလ္လစိတ္တန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒဝိဂမေန အရောဂစိတ္တံ။ မုဒုစိတ္တန္တိ ဗျာပါဒဝိဂမေန မေတ္တာဝသေန အကထိနစိတ္တံ။ ဝိနီဝရဏစိတ္တန္တိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဝိဂမေန ဝိက္ခေပဿ ဝိဂတတ္တာ တေန အပိဟိတစိတ္တံ။ ဥဒဂ္ဂစိတ္တန္တိ ထိနမိဒ္ဓဝိဂမေန သမ္ပဂ္ဂဟိတဝသေန အလီနစိတ္တံ။ ပသန္နစိတ္တန္တိ ဝိစိကိစ္ဆာဝိဂမေန သမ္မာပဋိပတ္တိယံ အဓိမုတ္တစိတ္တန္တိ ဧဝမေတ္ထ သေသပဒါနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သေယျထာပီတိအာဒိနာ ဥပမာဝသေန ဥပါလိဿ သံကိလေသပ္ပဟာနံ အရိယမဂ္ဂနိပ္ဖာဒနဉ္စ ဒဿေတိ။ အပဂတကာဠကန္တိ ဝိဂတကာဠကံ။ သမ္မဒေဝါတိ သုဋ္ဌု ဧဝ။ ရဇနန္တိ နီလပီတာဒိရင်္ဂဇာတံ။ ပဋိဂ္ဂဏှေယျာတိ ဂဏှေယျ ပဘဿရံ ဘဝေယျ။ တသ္မိံယေဝ အာသနေတိ တိဿံ ဧဝ နိသဇ္ဇာယံ။ ဧတေနဿ လဟုဝိပဿကတာ တိက္ခပညတာ သုခပဋိပဒါခိပ္ပာဘိညတာ စ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ဝိရဇန္တိ အပါယဂမနီယရာဂရဇာဒီနံ ဝိဂမေန ဝိရဇံ။ အနဝသေသဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာမလာပဂမေန ဝီတမလံ။ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနန္တိ ဟေဋ္ဌိမာနံ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂါနံ။ တဿ ဥပ္ပတ္တိအာကာရဒဿနန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? နနု မဂ္ဂဉာဏံ အသင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တံ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဋိဝိဇ္ဈန္တန္တိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ။ တေနာဟ ‘‘ကိစ္စဝသေနာ’’တိ။

တတြိဒံ ¶ ဥပမာသံသန္ဒနံ – ဝတ္ထံ ဝိယ စိတ္တံ၊ ဝတ္ထဿ အာဂန္တုကမလေဟိ ကိလိဋ္ဌဘာဝေါ ဝိယ စိတ္တဿ ရာဂါဒိမလေဟိ သံကိလိဋ္ဌဘာဝေါ၊ ဓောဝနသိလာ ဝိယ အနုပုဗ္ဗီကထာ၊ ဥဒကံ ဝိယ သဒ္ဓါ၊ ဥဒကေ တေမေတွာ ဦသဂေါမယဆာရိကာဘရေဟိ ကာဠကပဒေသေ သမ္မဒ္ဒိတွာ ဝတ္ထဿ ဓောဝနပယောဂေါ ဝိယ သဒ္ဓါသိနေဟေန တေမေတွာ သတိသမာဓိပညာဟိ ဒေါသေ သိထိလေ ကတွာ သုတာဒိဝိဓိနာ စိတ္တဿ သောဓနေ ဝီရိယာရမ္ဘော။ တေန ပယောဂေန ဝတ္ထေ ကာဠကာပဂမော ဝိယ ဝီရိယာရမ္ဘေန ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနံ၊ ရင်္ဂဇာတံ ဝိယ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တေန သုဒ္ဓဿ ဝတ္ထဿ ပဘဿရဘာဝေါ ဝိယ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသဿ စိတ္တဿ မဂ္ဂေန ပရိယောဒပနန္တိ။

ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ဝတွာ ဒဿနံ နာမ ဉာဏဒဿနတော အညမ္ပိ အတ္ထီတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပတ္တဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တိ စ ဉာဏသမ္ပတ္တိတော အညာပိ ဝိဇ္ဇတီတိ ¶ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ဝိဒိတဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပနေသာ ဝိဒိတဓမ္မတာ ဓမ္မေသု ဧကဒေသနာပိ ဟောတီတိ နိပ္ပဒေသတော ဝိဒိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ပရိယောဂါဠှဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနဿ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓံယေဝ ဒီပေတိ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ ဧကာဘိသမယဝသေန ပရိညာဒိကိစ္စံ သာဓေန္တံ နိပ္ပဒေသေန စတုသစ္စဓမ္မံ သမန္တတော ဩဂါဟန္တံ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌော အရိယသစ္စဓမ္မော ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိ။ တိဏ္ဏာ ဝိစိကိစ္ဆာတိ သပ္ပဋိဘယကန္တာရသဒိသာ သောဠသဝတ္ထုကာ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ စ တိဏ္ဏာ ဝိစိကိစ္ဆာ တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆာ။ ဝိဂတကထံကထောတိ ပဝတ္တိအာဒီသု ‘‘ဧဝံ နု ခေါ၊ ကိံ နု ခေါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တိကာ ဝိဂတာ သမုစ္ဆိန္နာ ကထံကထာ။ သာရဇ္ဇကရာနံ ပါပဓမ္မာနံ ပဟီနတ္တာ တပ္ပဋိပက္ခေသု သီလာဒိဂုဏေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဝေသာရဇ္ဇံ ဝိသာရဒဘာဝံ ဝေယျတ္တိယံ ပတ္တော။ အတ္တနာ ဧဝ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌတ္တာ န တဿ ပရော ပစ္စေတဗ္ဗော အတ္ထီတိ အပရပ္ပစ္စယော။

၇၁။ ပဏ္ဍိတောတိ ပညဝါ။

၇၂။ တေန ဟိ သမ္မာတိ ဒေါဝါရိကေန သဒ္ဓိံ သလ္လပတိယေဝ၊ ‘‘ဧတ္ထေဝါ’’တိ တေန ဝုတ္တဝစနံ သုတွာပိ တဿ အတ္ထံ အသလ္လက္ခေန္တော။ ကသ္မာ? ပရိဒေဝတာယ။ တေနာဟ ‘‘ဗလဝသောကေန အဘိဘူတော’’တိ။

၇၃။ တေနေဝါတိ ယေန ဥတ္တရာသင်္ဂေန အာသနံ သမ္မဇ္ဇတိ၊ တေနေဝ ဥဒရေ ပရိက္ခိပန္တော ‘‘မာဟံ သတ္ထာရံ မမ သရီရေန ဖုသိ’’န္တိ အန္တရံ ကရောန္တော ဥတ္တရာသင်္ဂေန တံ ဥဒရေ ပရိက္ခိပန္တော ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ ‘‘ဒတ္တပညတ္တ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁) ဝိယ ဒတ္တ-သဒ္ဒေါ ဧတ္ထ ဗာလပရိယာယောတိ ¶ အာဟ ‘‘ဇဠောသိ ဇာတော’’တိ။ ဥပဋ္ဌာကဿ အညထာဘာဝေနာတိ ပုဗ္ဗေ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကဿ ဣဒါနိ အနုပဋ္ဌာကဘာဝေန။

၇၅။ အဝိညာဏကံ ဒါရုသာခါဒိမယံ။ ဗဟလဗဟလံ ပီတာဝလေပနံ ရင်္ဂဇာတန္တိ အတိဝိယ ဗဟလံ ပီတဝဏ္ဏမဉ္ဇိဋ္ဌအာဒိအဝလေပနရဇနံ။ ဃဋ္ဋေတွာ ဥပ္ပာဒိတစ္ဆဝိံ၊ ယာ ရင်္ဂံ ပိဝတိ။ နိလ္လောမတန္တိ ပုနပ္ပုနံ အနုလိမ္ပနေန။ ခဏ္ဍခဏ္ဍိတန္တိ ခဏ္ဍခဏ္ဍိတဘာဝံ။ ရင်္ဂက္ခမော ရဇနိယော။ တေနာဟ ‘‘ရာဂမတ္တံ ဇနေတီ’’တိ။ အနုယောဂန္တိ စောဒနံ။ ဝီမံသန္တိ ဝိစာရဏံ။ ထုသေ ကောဋ္ဋေတွာ တဏ္ဍုလပရိယေသနံ ¶ ဝိယ ကဒလိယံ သာရပရိယေသနံ ဝိယ စ နိဂဏ္ဌဝါဒေ သာရဝီမံသနံ။ တတော ဧဝ စ တံ ဝီမံသန္တော ရိတ္တကော တုစ္ဆကောဝ ဟောတီတိ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ စတုသစ္စဝိနိမုတ္တံ နတ္ထိ၊ တဉ္စ ဝီမံသိယမာနံ ဝိညူနံ ပီတိသောမနဿမေဝ ဇနေတိ၊ အတပ္ပကဉ္စ အသေစနာဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘စတုသစ္စကထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ယထာ ယထာတိ ယဒိ ခန္ဓမုခေန ယဒိ ဓာတာယတနာဒီသု အညတရမုခေန ဗုဒ္ဓဝစနံ ဩဂါဟိဿတိ၊ တထာ တထာ ဂမ္ဘီရဉာဏာနံယေဝ ဂေါစရဘာဝတော ဂမ္ဘီရမေဝ ဟောတိ။ ယော စေတ္ထ ပဏ္ဍိတော နိပုဏော ကတပရပ္ပဝါဒေါ ပဏိဓာယ သဗ္ဗထာမေန စောဒနံ အာရမ္ဘတိ တဿ စောဒနာ ကေသဂ္ဂမတ္တမ္ပိ စာလေတုံ န သက္ကောတိ။ ပုန သုစိရမ္ပိ ကာလံ ဝိစာရေန္တေသုပိ ဝိမဒ္ဒက္ခမတော၊ ဧဝံ တထာဂတဝါဒေါ သွာချာတဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘အနုယောဂက္ခမော ဝိမဇ္ဇနက္ခမော စာ’’တိ။

၇၆။ ဝိသယပရိညာဏေန ဒဟတိ ပဋိပက္ခေ သောဓေတီတိ ဓီရော၊ သွာယမဿ ဓီရဘာဝေါ သဗ္ဗသော သမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနတာယာတိ အာဟ – ‘‘ယာ ပညာ…ပေ… တေန သမန္နာဂတဿာ’’တိ။ ပဘိန္နခီလဿာတိ သမုစ္ဆိန္နသဗ္ဗစေတောခီလဿ၊ ကိလေသမစ္စုမာရဝိဇယေနေဝ အဘိသင်္ခါရခန္ဓမာရာ ဇိတာဝ ဟောန္တီတိ တေသံ ဒွိန္နံ ဣဓ အဂ္ဂဟဏံ။ ဤဃ-သဒ္ဒေါ ဒုက္ခပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘နိဒ္ဒုက္ခဿာ’’တိ။ တတ္ထ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ ကိလေသေန နိဒ္ဒုက္ခတာ၊ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ ဝိပါကဒုက္ခေန နိဒ္ဒုက္ခတာ။ ရဇ္ဇနဒုဿနမုယှနာဒိဝသေန ဝိဝိဓံ ဤသနတော ဝီသံ၊ ဝီသမေဝ ဝေသံ၊ ရာဂါဒီတိ အာဟ – ‘‘ဝေသန္တရဿာတိ ရာဂါဒိဝီသံ တရိတွာ ဝိတရိတွာ ဌိတဿာ’’တိ။

တုသိတဿာတိ ကရုဏာယနဝသေန တုသိယာ ဣတဿ သံဝတ္တဿ။ ဧဝံ သတိ ‘‘မုဒိတဿာ’’တိ ဣဒံ ပုနရုတ္တမေဝ ဟောတိ။ မနုဇဿာတိ ပဌမာယ ဇာတိယာ ဘဂဝါ မနုဿဇာတိယော ဟုတွာ ဝုတ္တာနံ ဝက္ခမာနာနဉ္စ ဝသေန သဒေဝကံ အဘိဘဝိတွာ ဌိတော အစ္ဆရိယော ဘဂဝါတိ ဒဿေတိ။ သဒေဝကံ လောကံ သံသာရတော နိဗ္ဗာနသုခံ နရတိ နေတိ ပါပေတီတိ နရော၊ နာယကောတိ အတ္ထော၊ တဿ နရဿ၊ တေနာဟ ¶ ‘‘ပုနရုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘မနုဇဿာ’’တိ ဝတွာ ‘‘နရဿာ’’တိ ပုနရုတ္တံ ပဒံ။ အတ္ထဝသေန အညထာ ဝုစ္စမာနေ ဧကေကဂါထာယ ဒသဂုဏာ နပ္ပဟောန္တိ၊ န ပူရေန္တီတိ အတ္ထော။

ဝိနေတီတိ ဝိနယော၊ ဝိနယော ဧဝ ဝေနေယိကောတိ အာဟ ‘‘သတ္တာနံ ဝိနာယကဿာ’’တိ။ ဝိညူနံ ရုစိံ ရာတိ၊ ဤရေတီတိ ဝါ ရုစိရော၊ သွာယမဿ ရုစိရဘာဝေါ ¶ ကုသလတာယာတိ အာဟ ‘‘သုစိဓမ္မဿာ’’တိ။ ပဘာသကဿာတိ ဉာဏာလောကေန ပဘဿရဘာဝကရဿ။ နိဿင်္ဂဿာတိ အဋ္ဌသုပိ ပရိသာသု၊ သဒေဝေ ဝါ သဗ္ဗသ္မိံ လောကေ အဂ္ဂဏှာပနပရိစ္စာဂေန နိဿဋဿ။ ဂမ္ဘီရဂုဏဿာတိ ပရေသံ ဉာဏေန အပ္ပတိဋ္ဌဘာဝါ ဂမ္ဘီရဂုဏဿ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညေဝ ဓမ္မာ ဂမ္ဘီရာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈)။ အရိယာယ ဝါ တုဏှီဘာဝေန မောနပ္ပတ္တဿ။ ဓမ္မေ ဌိတဿာတိ ဓမ္မကာယေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဿ။ သံဝုတတ္တဿာတိ အရက္ခိယကာယသမာစာရာဒိတာယ သံဝုတသဘာဝဿ။

အာဂုံ န ကရောတီတိအာဒီဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ၊ ပန္တသေနာသနဿာတိ ဝိဝိတ္တသေနာသနဿ။ ပဋိမန္တနပညာယာတိ သဗ္ဗပရပ္ပဝါဒါနံ ဝိပရာဝတ္တမန္တနပညာယ။ မောနံ ဝုစ္စတိ ဉာဏံ သဗ္ဗတော ကိလေသာနံ နိဓုနနတော။

ဣသိသတ္တမဿာတိ သဗ္ဗဣသီသု ဇေဋ္ဌဿ သာဓုတမဿ။ သေဋ္ဌပ္ပတ္တဿာတိ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပတ္တဿ။ အက္ခရာဒီနီတိ အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရ-နိရုတ္တိနိဒ္ဒေသ-သံကာသနပကာသန-ဝိဝရဏ-ဝိဘဇနုတ္တာနီကရဏာနီတိ ဗျဉ္ဇနတ္ထပဒါနိ။ သမောဓာနေတွာ ဝိနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ပကာသနတော ကထနတော ပဒကဿ။ ပုရိ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပုဗ္ဗေ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထောတိ အာဟ – ‘‘ပုရိန္ဒဒဿာတိ သဗ္ဗပဌမံ ဓမ္မဒါနဒါယကဿာ’’တိ။ ဘဂဝါ အသယှံ သဟိတုံ သမတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သမတ္ထဿာ’’တိ။ တေနာဟ – ‘‘တထာဂတံ ဗုဒ္ဓမသယှသာဟိန’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၃၈)။ တေ ပတ္တဿာတိ တေ ဂုဏေ အနဝသေသတော ပတ္တဿ။ ဝိတ္ထာရေတွာ သံကိလေသဝေါဒါနဓမ္မံ ဗျာကရောတီတိ ဗျာကရဏော၊ ဗျာကရဏော ဧဝ ဝေယျာကရဏော။ တန္တိပဒန္တိ တန္တိံ အာရောပေတွာ ဌပိတံ ပဒံ။

တဏှာဗန္ဓနေန သဗ္ဗေန ဝါ ကိလေသဗန္ဓနေန အဗဒ္ဓဿ။ မဟာပညာယာတိ မဟာနုဘာဝါယ ပညာယ၊ မဟာဝိသယာယ ဝါ ပညာယ။ သဗ္ဗာ ဟိ ဘဂဝတော ပညာ မဟာနုဘာဝါ၊ ယထာသကံ ဝိသယေ မဟာဝိသယာ စ ဧကာဒိဝသေန အနဝသေသတော မဟာဝိသယာ နာမ သဗ္ဗညုတာဝ။ အာနုဘာဝဒဿနဋ္ဌေနာတိ အစ္ဆရိယာစိန္တေယျာပရိမေယျဿ အတ္တနော အာနုဘာဝဿ လောကဿ ဒဿနဋ္ဌေန ¶ ။ ယက္ခဿာတိ ဝါ လောကေန ပူဇနီယဿ ¶ ။ အယံ ဥပါသကော ခုဇ္ဇုတ္တရာ ဝိယ ဥပါသိကာ သေခပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တောတိ အာဟ ‘‘သောတာပတ္တိမဂ္ဂေနေဝ ပဋိသမ္ဘိဒါ အာဂတာ’’တိ။ ကိလေသပ္ပဟာနဝဏ္ဏံ ကထေန္တောတိ ကိလေသပ္ပဟာနံ ဝိသယံ နိမိတ္တံ ကတွာ ဝဏ္ဏံ ကထေန္တော။

၇၇။ သမ္ပိဏ္ဍိတာတိ သန္နိစိတာ၊ ဂန္ထိတာတိ အတ္ထော။ ဣမေ သတ္တာတိ ယံ ယဒေဝ ပရိဗ္ဘမန္တာ သတ္တာ။ အတ္တနောဝ စိန္တယန္တီတိ အဝီတတဏှတာယ သကံယေဝ ပယောဇနံ စိန္တေန္တိ။ တထာ ဟိ မတေ ဉာတကေ အနုသောစန္တာပိ တေဟိ သာဓေတဗ္ဗဿ အတ္တနော ပယောဇနဿေဝ ဝသေန အနုသောစန္တိ။ ဥဏှံ အဟောသီတိ ဗလဝတာ စိတ္တဿ သန္တာပေန သန္တတ္တံ အဗ္ဘန္တရံ ဟဒယဋ္ဌာနံ ခဒိရင်္ဂါရသန္တာပိတံ ဝိယ ဥဏှံ အဟောသိ။ တေနာဟ ‘‘လောဟိတံ ဝိလီယိတ္ထာ’’တိ။ ပတ္တမတ္တန္တိ ဧကပတ္တပူရမတ္တံ။ အဘိသမယသာဓိကာယ စတုသစ္စဒေသနာယ သင်္ခေပေနေဝ ဒေသိတတ္တာ အာဟ – ‘ဥဂ္ဃဋိတညုပုဂ္ဂလဿ ဝသေန ဓမ္မဒေသနာ ပရိနိဋ္ဌိတာ’’တိ။

ဥပါလိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ ကုက္ကုရဝတိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၈။ ကောလိယေသူတိ ¶ ဗဟုဝစနဝသေနာယံ ပါဠိ အာဂတာ။ ဧဝံနာမကေ ဇနပဒေတိ အတ္ထဝစနံ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။ န နိယမိတောတိ ‘‘အသုကမှိ နာမ ဝိဟာရေ’’တိ န နိယမေတွာ ဝုတ္တော။ သေနာသနေယေဝါတိ အာဝါသေယေဝ၊ န ရုက္ခမူလာဒိကေ။ ဝေသကိရိယာ ဃာသဂ္ဂဟဏာဒိနာ သမာဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဂေါဝတံ၊ တသ္မိံ နိယုတ္တော ဂေါဝတိကော။ တေနာဟ ‘‘သမာဒိန္နဂေါဝတော’’တိ။ ယံ သန္ဓာယာဟု ဝေဒဝေဒိနော – ‘‘ဂစ္ဆံ ဘက္ခေတိ၊ တိဋ္ဌံ မုတ္တေတိ၊ ဥပါဟာ ဥဒကံ ဓူပေတိ၊ တိဏာနိ ဆိန္ဒတီ’’တိအာဒိ။ အယံ အစေလောတိ အစေလကပဗ္ဗဇ္ဇာဝသေန အစေလော၊ ပုရိမော ပန ဂေါဝတိကော ကုက္ကုရဝတိကောတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ ပလိကုဏ္ဌိတွာတိ ဥဘော ဟတ္ထေ ဥဘော ပါဒေ စ သမိဉ္ဇိတွာ။ ‘‘ဥက္ကုဋိကော ဟုတွာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဂမနံ နိပ္ဖဇ္ဇနံ ဂတီတိ အာဟ – ‘‘ကာ ¶ ဂတီတိ ကာ နိပ္ဖတ္တီ’’တိ။ နိပ္ဖတ္တိပရိယောသာနာ ဟိ ဝိပါကဓမ္မပ္ပဝတ္တိ။ ကတူပစိတကမ္မဝသေန အဘိသမ္ပရေတိ ဧတ္ထာတိ အဘိသမ္ပရာယော၊ ပရလောကော။ တတ္ထဿ စ နိပ္ဖတ္တိံ ပုစ္ဆတီတိ အာဟ – ‘‘အဘိသမ္ပရာယမှိ ကတ္ထ နိဗ္ဗတ္တီ’’တိ။ ကုက္ကုရဝတသမာဒါနန္တိ ကုက္ကုရဘာဝသမာဒါနံ၊ ‘‘အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ အဟံ ကုက္ကုရော’’တိ ကုက္ကုရဘာဝါဓိဋ္ဌာနံ။

၇၉။ ပရိပုဏ္ဏန္တိ ယတ္တကာ ကုက္ကုရဝိကာရာ၊ တေဟိ ပရိပုဏ္ဏံ။ တေနာဟ ‘‘အနူန’’န္တိ။ အဗ္ဗောကိဏ္ဏန္တိ တေဟိ အဝေါမိဿံ။ ကုက္ကုရာစာရန္တိ ကုက္ကုရာနံ ဂမနာကာရောတိအာဒိအာစာရေန ကုက္ကုရဘာဝါဓိဋ္ဌာနစိတ္တမာဟ။ တထာ တထာ အာကပ္ပေတဗ္ဗတော အာကပ္ပော၊ ပဝတ္တိအာကာရော။ သော ပနေတ္ထ ဂမနာဒိကောတိ အာဟ ‘‘ကုက္ကုရာနံ ဂမနာကာရော’’တိအာဒိ။ အာစာရေနာတိ ကုက္ကုရသီလာစာရေန။ ဝတသမာဒါနေနာတိ ကုက္ကုရဝတာဓိဋ္ဌာနေန။ ကုက္ကုရစရိယာဒိယေဝ ဒုက္ကရတပစရဏံ။ တေန ဂတိဝိပရိယေသာကာရေန ပဝတ္တာ လဒ္ဓိ။ အဿ ကုက္ကုရဝတိကဿ အညာ ဂတိ နတ္ထီတိ ဣတရဂတိံ ပဋိက္ခိပတိ၊ ဣတရာသံ ပန သမ္ဘဝေါ ဧဝ နတ္ထီတိ။ နိပဇ္ဇမာနန္တိ ဝတသီလာဒီနံ သံဂေါပနဝသေန သိဇ္ဈမာနံ။ ယထာ သကမ္မကဓာတုသဒ္ဒါ အတ္ထဝိသေသဝသေန အကမ္မကာ ဟောန္တိ ‘‘ဝိဗုဒ္ဓါ ပုရိသော ဝိဗုဒ္ဓါ ကမလသဏ္ဍော’’တိ၊ ဧဝံ အတ္ထဝိသေသဝသေန အကမ္မကာပိ သကမ္မကာ ဟောန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ပရိဒေဝါမိ န အနုတ္ထုနာမီ’’တိအာဒိမာဟ။ အနုတ္ထုနသဒ္ဒေါ စ သကမ္မကဝသေန ပယုဇ္ဇတိ ‘‘ပုရာဏာနိ အနုတ္ထုန’’န္တိအာဒီသု။ အယဉ္စေတ္ထ ပယောဂေါတိ ဣမိနာ ဂါထာယဉ္စ အနုတ္ထုနနရောဒနံ အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဿေတိ။

၈၀။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ¶ ဣမိနာ ဂေါဝတန္တိ ဂေါဝတသမာဒါနံ။ ဂေါသီလန္တိ ဂဝါစာရံ။ ဂေါစိတ္တန္တိ ‘‘အဇ္ဇ ပဋ္ဌာယ ဂေါဟိ ကာတဗ္ဗံ ကရိဿာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နစိတ္တန္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ဂွာကပ္ပေ ပန ဝတ္တဗ္ဗံ အဝသိဋ္ဌံ ‘‘ကုက္ကုရာကပ္ပေ ဝုတ္တသဒိသမေဝါ’’တိ ဣမိနာဝ အတိဒိဋ္ဌံ၊ ဝိသိဋ္ဌဉ္စ ယထာ ပန တတ္ထာတိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ကုက္ကုရဝတာဒီသု ဝုတ္တနယမေဝ။

၈၁။ ဧကစ္စကမ္မကိရိယာဝသေနာတိ ဧကစ္စဿ အကုသလကမ္မဿ ကုသလကမ္မဿ ကရဏပ္ပသင်္ဂေန။ ဣမေသန္တိ ဂေါဝတိကကုက္ကုရဝတိကာနံ။ ကိရိယာတိ ဂေါဝတဘာဝနာဒိဝသေန ပဝတ္တာ ကိရိယာ။ ပါကဋာ ဘဝိဿတီတိ ‘‘ဣမသ္မိံ ကမ္မစတုက္ကေ ဣဒံ နာမ ကမ္မံ ဘဇတီ’’တိ ပါကဋာ ဘဝိဿတိ။

ကာဠကန္တိ ¶ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၂၃၂) မလီနံ၊ စိတ္တဿ အပဘဿရဘာဝကရဏန္တိ အတ္ထော။ တံ ပနေတ္ထ ကမ္မပထသမ္ပတ္တမေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဒသအကုသလကမ္မပထ’’န္တိ။ ကဏှန္တိ ကဏှာဘိဇာတိဟေတုတော ဝါ ကဏှံ။ တေနာဟ ‘‘ကဏှဝိပါက’’န္တိ။ အပါယူပပတ္တိ မနုဿေသု စ ဒေါဘဂ္ဂိယံ ကဏှဝိပါကော၊ ယထာ တမဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ဧကတ္တနိဒ္ဒေသေန ပန ‘‘အပါယေ နိဗ္ဗတ္တနတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ နိဗ္ဗတ္တာပနတောတိ အတ္ထော။ သုက္ကန္တိ ဩဒါတံ၊ စိတ္တဿ ပဘဿရဘာဝကရဏန္တိ အတ္ထော၊ သုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတော ဝါ သုက္ကံ။ တေနာဟ ‘‘သုက္ကဝိပါက’’န္တိ။ သဂ္ဂူပပတ္တိ မနုဿလောကေ သောဘဂ္ဂိယဉ္စ သုက္ကဝိပါကော၊ ယထာ စ ဇောတိဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ဧကတ္တနိဒ္ဒေသေန ပန ‘‘သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တနတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ နိဗ္ဗတ္တာပနတောတိ အတ္ထော၊ ဝေါမိဿကကမ္မန္တိ ကာလေန ကဏှံ၊ ကာလေန သုက္ကန္တိ ဧဝံ မိဿကဝသေန ကတကမ္မံ။ ‘‘သုခဒုက္ခဝိပါက’’န္တိ ဝတွာ သုခဒုက္ခာနံ ပဝတ္တိအာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘မိဿကကမ္မဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မဿ ကဏှသုက္ကသမညာ ကဏှသုက္ကာဘိဇာတိဟေတုတာယာတိ၊ အပစ္စယဂါမိတာယ တဒုဘယဝိနိမုတ္တဿ ကမ္မက္ခယကရကမ္မဿ ဣဓ သုက္ကပရိယာယောပိ န ဣစ္ဆိတောတိ အာဟ – ‘‘ဥဘယ…ပေ… အသုက္ကန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တတ္ထ ဥဘယဝိပါကဿာတိ ယထာဓိဂတဿ ဝိပါကဿ။ သမ္ပတ္တိဘဝပရိယာပန္နော ဟိ ဝိပါကော ဣဓ ‘‘သုက္ကဝိပါကော’’တိ အဓိပ္ပေတော၊ န အစ္စန္တပရိသုဒ္ဓါ။

သဒုက္ခန္တိ အတ္တနာ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗေန ဒုက္ခေန သဒုက္ခံ၊ ဒုက္ခသံဝတ္တနိကန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဣမသ္မိံ သုတ္တေ စေတနာ ဓုရံ၊ ဥပါလိသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၂။၅၆) ကမ္မ’’န္တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမ္ပိ အတ္ထံ ဣဓ သာဓယတိ ဝိဇာနနတ္ထံ။ အဘိသင်္ခရိတွာတိ အာယူဟိတွာ။ တံ ပန ပစ္စယသမဝါယသိဒ္ဓိတော သံကဍ္ဎနံ ပိဏ္ဍနံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘သင်္ကဍ္ဎိတွာ၊ ပိဏ္ဍံ ကတွာတိ အတ္ထော’’တိ၊ သဒုက္ခံ လောကန္တိ ¶ အပါယလောကမာဟ။ ဝိပါကဖဿာတိ ဖဿသီသေန တတ္ထ ဝိပါကပဝတ္တမာဟ။ ဘူတကမ္မတောတိ နိဗ္ဗတ္တကမ္မတော အတ္တနာ ကတူပစိတကမ္မတော။ ယထာဘူတန္တိ ယာဒိသံ။ ကမ္မသဘာဂဝသေနာတိ ကမ္မသရိက္ခကဝသေန။ ဥပပတ္တိ ဟောတီတိ အပဒါဒိဘေဒါ ဥပပတ္တိ။ ကမ္မေန ဝိယ ဝုတ္တာတိ ယံ ကရောတိ၊ တေန ဥပပဇ္ဇတီတိ ဧကကမ္မေနေဝ ဇာယမာနာ ဝိယ ဝုတ္တာ အပဒါဒိဘေဒါ။ ဥပပတ္တိ စ နာမ ဝိပါကေန ဟောတိ ဝိပါကေ သမ္ဘဝန္တေ ဧကံသေန တေ ဥပပတ္တိဝိသေသာ သမ္ဘဝန္တိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘တေန ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ ဥပပတ္တိကမ္မဟေတုကာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ယေန ကမ္မဝိပါကေန နိဗ္ဗတ္တောတိ ¶ ယေန ကမ္မဝိပါကေန ဝိပစ္စမာနေန အယံ သတ္တော နိဗ္ဗတ္တောတိ ဝုစ္စတိ။ တံကမ္မဝိပါကဖဿာတိ တဿ တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကဘူတာ ဖဿာ။ ကမ္မေန ဒါတဗ္ဗံ ဒါယံ တဗ္ဗိပါကံ အာဒိယန္တီတိ ကမ္မဒါယာဒါ၊ ဖဿာ။ ကမ္မဿ ဒါယဇ္ဇတာ ကမ္မဖလဿ ဒါယဇ္ဇံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကမ္မဒါယဇ္ဇာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မမေဝ နေသံ ဒါယဇ္ဇံ သန္တက’’န္တိ။

တိဿော စ ဟေဋ္ဌိမဇ္ဈာနစေတနာတိ ဣဒံ အဗျာဗဇ္ဈဝေဒနံ ဝေဒိယနဧကန္တသုခုပ္ပတ္တိယာ ဟေတုဘာဝသာဓနံ။ ယဒိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တာ ဈာနစေတနာ တာဝ ဟောတု ဧကန္တသုခုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော။ ကာမာဝစရာ ကိန္တီတိ ကာမာဝစရာ ပန ကုသလစေတနာ တံသဘာဝါဘာဝတော ကိန္တိ ကေန ပကာရေန အဗျာဗဇ္ဈမနောသင်္ခါရော နာမ ဇာတောတိ စောဒေတိ၊ ဣတရော ပန န သဗ္ဗာ ကာမာဝစရကုသလစေတနာ တထာ ဂဟိတာ၊ အထ ခေါ ဧကစ္စာ ဈာနစေတနာနုကူလာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကသိဏသဇ္ဇနကာလေ ကသိဏာသေဝနကာလေ လဗ္ဘန္တီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ကသိဏာသေဝနစေတနာ ဂဟေတဗ္ဗာ၊ သာ ဥပစာရဇ္ဈာနဿ သာဓိကာ။ တေန ကာမာဝစရစေတနာ ပဌမဇ္ဈာနစေတနာယ ဃဋိတာတိ ကသိဏသဇ္ဇနစေတနာပိ ကဒါစိ တာဒိသာ ဟောတီတိ ဂဟိတာ။ ပရိကမ္မာဒိဝသေန ဟိ ပဝတ္တာ ဘာဝနာမယာ ကာမာဝစရကုသလစေတနာ ပဌမဇ္ဈာနဿ အာသန္နတာယ ဝုတ္တာ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနစေတနာ တတိယဇ္ဈာနစေတနာယ ဃဋိတာတိ ဣဒံ ဧကတ္တကာယဧကတ္တသညီသတ္တာဝါသဝတာယ တံသရိက္ခကာ ဥပေက္ခာပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု သုခသရိက္ခတာ၊ ဧဝံ သန္တသဘာဝတာ ဉာဏသဟိတတာ စ။ ကေစိ ပန စတုတ္ထဇ္ဈာနစေတနာနုဂုဏာတိ နိဒဿေန္တာ ကသိဏသဇ္ဇနကာလေ ကသိဏဇ္ဈာနကာလေ ကသိဏာသေဝနကာလေ လဗ္ဘတီတိ တတိယဇ္ဈာနစေတနာယ အာသန္နဃဋိတတာ ဝုတ္တာတိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ၊ ဝုတ္တနယေနေဝ တာသံ ဃဋိတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥဘယမိဿကဝသေနာတိ ဥဘယေသံ ကုသလာကုသလသင်္ခါရာနံ သုခဒုက္ခာနဉ္စ မိဿကဘာဝဝသေန။ ဝေမာနိကပေတာနန္တိ ဣဒံ ဗာဟုလ္လတော ဝုတ္တံ၊ ဣတရေသမ္ပိ ဝိနိပါတိကာနံ ကာလေန ဒုက္ခံ ဟောတိယေဝ။

တဿ ¶ ပဟာနာယာတိ တဿ ယထာဝုတ္တဿ ကမ္မဿ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနာယ။ ယာ စေတနာတိ ယာ အပစယဂါမိနိစေတနာ။ ကမ္မံ ပတွာတိ သုခကမ္မန္တိ ဝုစ္စမာနေ မဂ္ဂစေတနာယ အညော ပဏ္ဍရတရော ဓမ္မော နာမ နတ္ထိ ¶ အစ္စန္တပါရိသုဒ္ဓိဘာဝတော။ အကဏှာ အသုက္ကာတိ အာဂတာတိ ဧတ္ထ သုက္ကဘာဝပဋိက္ခေပကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ပန ကမ္မစတုက္ကံ ပတွာ’’တိအာဒိ။

၈၂။ အနိယျာနိကပက္ခေတိ အစေဠကပဗ္ဗဇ္ဇာယ ကုက္ကုရဝတေ စ။ ယောဂေတိ ဉာယဓမ္မပဋိပတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ယောနေနာတိ ယော တိတ္ထိယပရိဝါသော တေန ဘဂဝတာ ပညတ္တော။ ယံ တိတ္ထိယပရိဝါသံ သမာဒိယိတွာတိ အယမေတ္ထ ယောဇနာ။ ဃံသိတွာ သုဝဏ္ဏံ ဝိယ နိဃံသောပ္ပလေ။ ကောဋ္ဋေတွာ ဟတ္ထေန ဝိယ ကုလာလဘာဇနံ။

ဝူပကဋ္ဌောတိ ဝိဝိတ္တော ဧကီဘူတော။ ပေသိတတ္တောတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိ ပေသိတတ္တော။ ကာမံ တဒနုတ္တရံ ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာနံ…ပေ… ဝိဟာသီတိ ဣမိနာဝ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနာ နိဋ္ဌာပိတာ ဟောတိ၊ အာယသ္မတော ပန သေနိယဿ ပဋိပတ္တိကိတ္တနပရမေတံ ဥဇုကံ အာပန္နအရဟတ္တဘာဝဒီပနံ၊ ယဒိဒံ ‘‘အညတရော ခေါ ပနာ’’တိအာဒိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အရဟတ္တနိကူဋေနေဝါ’’တိ။ အရဟတ္တာဓိဂမောယေဝ တဿ တေသံ အဗ္ဘန္တရတာ။ သေသံ သဗ္ဗံ သုဝိညေယျမေဝ။

ကုက္ကုရဝတိကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ အဘယရာဇကုမာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၃။ ဇာတိယာ ¶ အသမာနော နိဟီနာစရိယော ပရဒတ္တူပဇီဝိကာယ မာတုယာ ကုစ္ဆိယံ ဇာတော ပါဒသိကပုတ္တော။ နိန္ဒာဝသေန ဝဒတိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ အဂုဏောတိ အာဟ – ‘‘ဝါဒံ အာရောပေဟီတိ ဒေါသံ အာရောပေဟီ’’တိ။ နိဗ္ဗတ္တဝသေန နိရယံ အရဟတိ၊ နိရယသံဝတ္တနိယေန ဝါ ကမ္မေန နိရယေ နိယုတ္တော နေရယိကော။ အာပါယိကောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အဝီစိမှိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တတ္ထ အာယုကပ္ပသညိတံ အန္တရကပ္ပံ တိဋ္ဌတီတိ ကပ္ပဋ္ဌော။ နိရယူပပတ္တိပရိဟရဏဝသေန တိကိစ္ဆိတုံ သက္ကုဏေယျောတိ တေကိစ္ဆော၊ န တေကိစ္ဆော အတေကိစ္ဆော။ ဒွေ အန္တေ မောစေတွာတိ ဖရုသံ ဝါ အပ္ပိယံ ဝါ ကပ္ပေယျာတိ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ မုဉ္စိတွာ ¶ တေ အနာမသိတွာ ပုစ္ဆိတံ အတ္ထံ တတော ဗဟိ ကရောန္တော ဥဂ္ဂိလတိ နာမ။ တံ ပန ဧဝံ ကာတုံ န သက္ကောတီတိ အာဟ – ‘‘ဥဂ္ဂိလိတုံ ဗဟိ နီဟရိတုံ န သက္ခိတီ’’တိ။ ဧဝမေဝါယံ ပုစ္ဆာ န ဂဟေတဗ္ဗာ၊ အယမေတ္ထ ဒေါသောတိ တံ အပုစ္ဆံ ကရောန္တော အပနယန္တော ဩဂိလတိ နာမ၊ တထာ ပန အသက္ကောန္တော ပတိဋ္ဌာပေန္တော န ဩဂိလတိ နာမ၊ ဘဂဝါ ပန တမတ္ထံ ဩကာသမ္ပိ အကရောန္တော ဥဘယထာပိ အသက္ခီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ? ဘဂဝါ ဟိ ‘‘န ခွေတ္ထ ရာဇကုမာရ ဧကံသေနာ’’တိ ဝဒန္တော နိဂဏ္ဌဿ အဓိပ္ပာယံ ဝိပရိဝတ္တေတိ၊ ဥဘော အန္တေ မောစေတွာ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ ဧဝံ တာဝ ဥဂ္ဂိလိတုံ အသက္ခိ။ ‘‘န တတြ ရာဇကုမာရ ဧကံသေနာ’’တိ ဝဒန္တော ဧဝ စ ‘‘နာယံ ပုစ္ဆာ ဧဝံ အဝိဘာဂေန ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ ဝိဘဇိတွာ ပန ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ’’တိ ပုစ္ဆာယ ဒေါသံ ဒီပေန္တော တံ ဟာရေန္တော ဩဂိလိတုမ္ပိ သက္ခတီတိ။

ဥဋ္ဌာတုံ န သက္ခိဿတိ စိတ္တဿ အညထာ ပဝတ္တိယာ။ အဘယော ဒွေ မဂ္ဂေ ကတပရိစယော ဆေကော နိပုဏော ဝါဒသီလော စ ဟုတွာ ဝိစရတိ။ တေနာဟ – ‘‘သော ဝါဒဇ္ဈာသယတာယ တဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော ‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’တိ အာဟာ’’တိ။

၈၅။ ဧဝရူပန္တိ ယာ ပရေသံ အပ္ပိယာ အမနာပါ ဒုရုတ္တဝါစာ၊ ဧဝရူပါ ဝါစာ၊ န ပန ဖရုသဝါစာ။ ဖရုသဝါစာယ ဟိ သေတုဃာတော တထာဂတာနံ။ စေတနာဖရုသတာယ ဟိ ဖရုသဝါစာ ဣစ္ဆိတာ၊ န ပရေသံ အပ္ပိယတာမတ္တေန။ နဋ္ဌာ နိဂဏ္ဌာ ဩဂိလိကာဒိသမ္မတဿ ပဉှဿ ဧကဝစနေန ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ။

၈၆။ ဒါရကဿ အင်္ကေ နိသီဒနဿ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘လေသဝါဒိနော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ လေသဝါဒိနောတိ ¶ ဆလဝါဒိနော၊ ဝါဒမဂ္ဂေ ဝါ အပရိပုဏ္ဏတာယ လေသမတ္တေနေဝ ဝါဒသီလာ။ ဩသဋသင်္ဂါမောတိ အနေကဝါရံ ပရဝါဒမဒ္ဒနဝသေန ဩတိဏ္ဏဝါဒသင်္ဂါမော။ ဝိဇ္ဈိတွာတိ နခေန ဝိဇ္ဈိတွာ။ ဣမမေဝါတိ ယွာယံ ဒါရကော အတ္တနော ဝါဒဘင်္ဂပရိဟရဏတ္ထံ ဣမိနာ အင်္ကေ နိသီဒါပိတော၊ ဣမမေဝ အဿ ဒါရကံ ဥပမံ နိဿယံ ကတွာ ဝါဒံ ဘိန္ဒိဿာမိ။ ‘‘အဿ ဝါဒံ အပ္ပဋိတတာယ ဥပမာယ ဘဉ္ဇိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ။

အပနေယျံ ¶ အဿ အဟန္တိ အဿ ဒါရကဿ မုခတော အဟံ တံ အပနေယျံ။ အဘူတတ္ထောဝ အဘူတံ ဥတ္တရပဒလောပေနာတိ အာဟ ‘‘အဘူတန္တိ အဘူတတ္ထ’’န္တိ။ အတစ္ဆန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အတစ္ဆန္တိ န တစ္ဆ’’န္တိ။ အဘူတန္တိ ဝါ အသန္တံ အဝိဇ္ဇမာနံ။ အတစ္ဆန္တိ အတထာကာရံ။ အနတ္ထသံဟိတန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကေန၊ သမ္ပရာယိကေန ဝါ အနတ္ထေန သံဟိတံ၊ အနတ္ထေ ဝါ သံဟိတံ၊ န အတ္ထောတိ ဝါ အနတ္ထော၊ အတ္ထဿ ပဋိပက္ခော သဘာဝေါ၊ တေန သံဟိတန္တိ အနတ္ထသံဟိတံ၊ ပိသုဏဝါစံ သမ္ဖပ္ပလာပဉ္စာတိ အတ္ထော။ ဧဝမေတ္ထ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဝစီဒုစ္စရိတဿ ဂဟိတတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဒုပ္ပယုတ္တောတိ ဒုပ္ပဋိပန္နော။ န တံ တထာဂတော ဘာသတိ အဘူတတာဒိဒေါသဒုဋ္ဌတ္တာ။ တမ္ပိ တထာဂတော န ဘာသတိ ဘူတတ္ထေပိ အနတ္ထသံဟိတတာဒိဒေါသဒုဋ္ဌတ္တာ။

ဌာနံ ကာရဏံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဌာနိယာ က-ကာရဿ ယ-ကာရံ ကတွာ၊ န ဌာနိယာတိ အဋ္ဌာနိယာ၊ နိက္ကာရဏာ အယုတ္တိယုတ္တာ၊ သာ ဧဝ ကထာတိ အဋ္ဌာနိယကထာ။ အတ္တပစ္စက္ခကထံ ကထေမာတိ အတ္တနာ ဧဝ ပစ္စက္ခံ ကတွာ ပဝတ္တိယမာနံ ဆလကထံ ကထေမ။

ဂါမိကမဟလ္လကော ‘‘ဣမေ မံ ဝဉ္စေတုကာမာ၊ အဟမေဝ ဒါနိ ဣမေ ဝဉ္စေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဧဝံ ဘဝိဿတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘န မယံ ဒါသာ’’တိပိ ဝတ္တုံ နာသက္ခိံသု ပုဗ္ဗေ တထာကတိကာယ ကတတ္တာ။

တတိယံ တတိယမေဝါတိ ဒွီသုပိ ပက္ခေသု တတိယံ တတိယမေဝ ဝါစံ။ ဘာသိတဗ္ဗကာလံ အနတိက္ကမိတွာတိ ယဿ ယဒါ ယထာ ဘာသိတဗ္ဗံ၊ တဿ တဒါ တထေဝ စ ဘာသနတော ဘာသိတဗ္ဗံ ကာရဏံ ဘာသိတဗ္ဗကာလဉ္စ အနတိက္ကမိတွာဝ ဘာသတိ။

၈၇။ ဌာနုပ္ပတ္တိကဉာဏေနာတိ ¶ ဌာနေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကဉာဏေန။ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာရဏေ တဿ တံ တံ အဝတ္ထာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကဉာဏေန၊ ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝတော အဝဗုဇ္ဈနသဘာဝေါတိ ဓမ္မသဘာဝေါ။ ဓမ္မေ သဘာဝဓမ္မေ အနဝသေသေ ဝါ ယာထာဝတော ဥပဓာရေတီတိ ဓမ္မဓာတု၊ သဗ္ဗညုတာ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓန္တိ သဗ္ဗံ ဉေယျဓမ္မံ သုဋ္ဌု ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန၊ သုဋ္ဌု ပဋိဝိဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဟတ္ထဂတံ ဘဂဝတော’’တိ။ နေယျပုဂ္ဂလဝသေန ပရိနိဋ္ဌိတာတိ ကထာပရိဝိဘာဂေန အယမေဝ ¶ ဒေသနာ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ဒဿေန္တော အရဟတ္တံ ပစ္စက္ခာသီတိ။

အဘယရာဇကုမာရသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ ဗဟုဝေဒနိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၈။ ပဉ္စကင်္ဂေါတိ ¶ ဝဍ္ဎကီကိစ္စသာဓနေ ဝါသိအာဒိပဉ္စကံ အင်္ဂံ သံဓနံ ဧတသ္မိန္တိ ပဉ္စကင်္ဂေါ။ ထမ္ဘာဒိဝတ္ထူနံ ထပနဋ္ဌေန ထပတိ။ ပဏ္ဍိတဥဒါယိတ္ထေရော၊ န ကာဠုဒါယီ ထေရော။

၈၉။ ပရိယာယတိ အတ္တနော ဖလံ ဝတ္တေတီတိ ပရိယာယော၊ ကာရဏံ။ ဝေဒနာသန္နိဿိတော စ ကာယိကစေတသိကဘာဝေါ ကာရဏံ။ တေနာဟ – ‘‘ကာယိကစေတသိကဝသေန ဒွေ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ တတ္ထ ပသာဒကာယသန္နိဿိတာ ကာယိကာ၊ စေတောသန္နိဿိတာ စေတသိကာ။ သုခါဒိဝသေန တိဿောတိ ဧတ္ထ သုခနဒုက္ခနုပေက္ခနာနိ သုခါဒိဝေဒနာယ ကာရဏံ။ တာနိ ဟိ ပဝတ္တိနိမိတ္တာနိ ကတွာ တတ္ထ သုခါဒိသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ၊ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ ယထာရဟံ ကာရဏံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဥပဝိစာရဝသေနာတိ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ သဝိသေသပဝတ္တိဝသေန။ ယသ္မိဉှိ အာရမ္မဏေ သောမနဿဝေဒနာ ပဝတ္တတိ၊ အာရမ္မဏတာယ တံ ဥပဂန္တွာ ဣတရဝေဒနာဟိ ဝိသိဋ္ဌတာယ သဝိသေသံ တတ္ထ ပဝတ္တိ။ တေနာဟ ‘‘သောမနဿဋ္ဌာနိယံ ရူပံ ဥပဝိစရတီ’’တိ။ ဧသ နယော သေသဝေဒနာသု ဂေဟဿိတာနီတိ ဂေဟနိဿိတာနိ။

၉၀။ ပရိယာယေနာတိ ‘‘ဣဒမေတ္ထ ဒုက္ခသ္မိန္တိ ဝဒါမီ’’တိ ဝုတ္တဋ္ဌာနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ တံ ဒဿေန္တောတိ ကာမဉ္စေတ္ထ သုတ္တေ – ‘‘ဒွေပါနန္ဒ၊ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ’’တိ ဒွေ အာဒိံ ကတွာ ဝေဒနာ ဒဿိတာ၊ ဧကာပိ ပန ဒဿိတာ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော။ ဥပတ္ထမ္ဘေတုန္တိ ဧကာပိ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ မယာ ပရိယာယေန၊ ဧဝံ သတိ ဒွေပိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ ဧဝံ တဿ ဝါဒံ ဥပတ္ထမ္ဘေတုံ။ ကထံ ပန ဧကာ ဝေဒနာ ဝုတ္တာတိ? ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ သုခံ ဝါ ဒုက္ခံ ဝါ အဒုက္ခမသုခံ ဝါ၊ ဣဒမေတ္ထ ဒုက္ခသ္မိန္တိ ဝဒါမီတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဣတိဝုတ္တကဝဏ္ဏနာယံ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၅၂ အာဒယော) ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကထံ ¶ ပနေတ္ထ ရူပါဝစရစတုတ္ထေ အရူပေသု သညာဝေဒယိတနိရောဓေ သုခံ ဥဒ္ဓတန္တိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ သန္တဋ္ဌေနာတိ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဝူပသန္တဘာဝေန။ ပဏီတဋ္ဌေနာတိ ဘာဝနာဝိသေသဝိသိဋ္ဌေန အတပ္ပကဘာဝေနေဝ သေဋ္ဌဘာဝေန စ၊ ပစ္စယဝိသေသေန ပဓာနဘာဝံ နီတန္တိပိ ပဏီတံ။ ဝေဒယိတသုခံ နာမ ဝေဒနာဘူတံ သုခန္တိ ကတွာ။ အဝေဒယိတသုခံ နာမ ယာဝတာ နိဒ္ဒုက္ခတာ၊ တာဝတာ သုခန္တိ ဝုစ္စတီတိ။အထ ဝါ နိရောဓော သုဋ္ဌု ခါဒတိ ခနတိ ကာယိကစေတသိကာဗာဓန္တိ ¶ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ သတ္တာဟမ္ပိ တတ္ထ ဒုက္ခဿ နိရုဇ္ဈနတော။ တေနာဟ ‘‘နိဒ္ဒုက္ခဘာဝသင်္ခါတေန သုခဋ္ဌေနာ’’တိ။

၉၁။ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဘဝေ၊ စိတ္တုပ္ပာဒေ၊ အဝတ္ထာယ ဝါ နိဒ္ဒုက္ခဘာဝေါ၊ ဒုက္ခဿ ပဋိပက္ခတာ အနုပလဗ္ဘနေန ဒုက္ခဝိဝိတ္တံ၊ တံ သုခသ္မိံယေဝ ပညပေတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဗဟုဝေဒနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ အပဏ္ဏကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၃။ နာနာဝိဓာတိ ¶ နာနာဝိဓဒိဋ္ဌိကာ သမဏဗြာဟ္မဏာတိ ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တေန သမဏာ၊ ဇာတိမတ္တေန ဗြာဟ္မဏာ စ။ ဒဿနန္တိ ဒိဋ္ဌိ။ ဂဟိတန္တိ အဘိနိဝိဿ ဂဟိတံ။ ဣတိ တေ အတ္တနော ဒဿနံ ဂဟေတုကာမာ ပုစ္ဆန္တိ။ ဝိနာ ဒဿနေန လောကော န နိယျာတီတိ ဝိမောက္ခဘာဝနာယ ဧကေန ဒဿနေန ဝိနာ လောကော သံသာရဒုက္ခတော န နိဂစ္ဆတိ။ ဧကဒိဋ္ဌိယမ္ပိ ပတိဋ္ဌာတုံ နာသက္ခိံသု သဒ္ဓါကာရာဘာဝတော။ တထာ ဟိ တေ ဣမာယ ဒေသနာယ သရဏေသု ပတိဋ္ဌဟိံသု။ ယသ္မာ အဝိပရီတေ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ ဥပ္ပန္နသဒ္ဓါ ‘‘အာကာရဝတီ’’တိ အဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ ယော လောကေ အဝိပရီတဓမ္မဒေသနာ၊ အယမေဝေသာတိ ပဝတ္တာ မဂ္ဂသာဓနဂတာယ သဒ္ဓါယ ကာရဏဘာဝတော တန္နိဿယာ သဒ္ဓါ၊ သာ အာကာရဝတီတိ ဝုတ္တာ။ အဝတ္ထုသ္မိဉှိ သဒ္ဓါ အယုတ္တကာရဏတာယ န အာကာရဝတီ။ အာကာရဝတီတိ ဧတ္ထ ဝတီ-သဒ္ဒေါ န ကေဝလံ အတ္ထိတာမတ္တဒီပကော၊ အထ ခေါ အတိသယတ္ထဒီပကော ပါသံသတ္ထဒီပကော ဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန အာကာရဝတီတိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုဝသေန အတိသယကာရဏဝတီတိ ဝါ ပါသံသကာရဏဝတီတိ ဝါ ¶ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ အပဏ္ဏကောတိ ဧတ္ထ ယထာ ကဉ္စိ အတ္ထံ သာဓေတုံ အာရဒ္ဓဿ ပယောဂေါ ဝိရဒ္ဓါ၊ တတ္ထ အကာရကော ဝိယ ဟောတိ ပုနပိ အာရဘိတဗ္ဗတာယ။ အဝိရဒ္ဓါ ပန အတ္ထဿ သာဓနတော အပဏ္ဏကော၊ ဧဝံ အယမ္ပိ ဓမ္မော အဘိဘဝိတွာ ပဝတ္တနတော ဧကံသတော ‘‘အပဏ္ဏကော’’တိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘အဝိရဒ္ဓါ အဒွေဇ္ဈဂါမီ ဧကံသဂါဟိကော’’တိ။

၉၄။ တဗ္ဗိပစ္စနီကဘူတာတိ တဿာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ ပစ္စနီကဘူတာ။

၉၅။ နေသန္တိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ။ အကုသလတော နိက္ခန္တဘာဝေတိ အသံကိလိဋ္ဌဘာဝေ။ အာနိသံသောတိ သုဒ္ဓဝိပါကတာ။ ဝိသုဒ္ဓိပက္ခောတိ ဝိသုဒ္ဓိဘာဝေါ ပရိယောဒါတတာ။ အဘူတဓမ္မဿ ဒိဋ္ဌိဘာဝဿ သညာပနာ အာစိက္ခနာ အဘူတဓမ္မသညာပနာ။ သာဝဇ္ဇေသု ပရမဝဇ္ဇေ မိစ္ဆာဒဿနေ ပဂ္ဂဟဏန္တိ ကုတော သုသီလျဿ ပဂ္ဂဟောတိ အာဟ – ‘‘မိစ္ဆာဒဿနံ ဂဏှန္တဿေဝ သုသီလျံ ပဟီနံ ဟောတီ’’တိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒယောတိ ဧတ္ထ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော ပရလောကာဘာဝစိန္တာ၊ မိစ္ဆာဝါစာ ပရလောကာဘာဝဝါဒဘူတော မုသာဝါဒေါ၊ အရိယာနံ ပစ္စနီကတာဒယော။ အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေနာတိ ပုနပ္ပုနံ စိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန။ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာတိ ပစ္စဝေက္ခဏသညာပနာဒိကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇနကာ တထာပဝတ္တာ အကုသလခန္ဓာ။

ကလိဂ္ဂဟောတိ ¶ အနတ္ထပရိဂ္ဂဟော။ သော ပန ယသ္မာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အဘိသမ္ပရာယဉ္စ ပရာဇယော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပရာဇယဂ္ဂါဟော’’တိ။ ဒုဿမတ္တောတိ ဧတ္ထ ဒု-သဒ္ဒေါ ‘‘သမာဒိန္နော’’တိ ဧတ္ထာပိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဒုပ္ပရာမဋ္ဌော’’တိ။ ယထာ ဒုပ္ပရာမဋ္ဌော ဟောတိ၊ ဧဝံ သမာဒိန္နော ဒုဿမတ္တော ဒုသမာဒိန္နော ဝုတ္တော။ သကဝါဒမေဝ ဖရိတွာတိ အတ္တနော နတ္ထိကဝါဒမေဝ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၇၊ ၃။၂၇-၂၈) အဝဓာရေန္တော အညဿ ဩကာသအဒါနဝသေန ဖရိတွာ။ တေနာဟ ‘‘အဓိမုစ္စိတွာ’’တိ။ ‘‘သမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိ အဓိမုစ္စနာကာရဒဿနံ။ ရိဉ္စတီတိ ဝိဝေစေတိ အပနေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝဇ္ဇေတီ’’တိ။

၉၆။ ကဋဂ္ဂဟောတိ ကတံ သဗ္ဗသော သိဒ္ဓိမေဝ ကတွာ ဂဟဏံ။ သော ပန ဇယလာဘော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဇယဂ္ဂါဟော’’တိ။ သုဂ္ဂဟိတောတိ သုဋ္ဌုကရဏဝသေန ဂဟိတော။ သုပရာမဋ္ဌောတိ သုဋ္ဌု ပရာပရံ အာသေဝနဝသေန အာမဋ္ဌော ¶ ။ ဥဘယေနပိ တဿ ကမ္မဿ ကတူပစိတဘာဝံ ဒဿေတိ၊ သောတ္ထိဘာဝါဝဟတ္တဉ္စ သဂ္ဂုပပတ္တိသံဝတ္တနတော ပါပသဘာဝပဟာနတော စ။

၉၇။ သဟတ္ထာ ကရောန္တဿာတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၆၆၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၂၁၁) သဟတ္ထေနေဝ ကရောန္တဿ။ နိဿဂ္ဂိယထာဝရာဒယောပိ ဣဓ သဟတ္ထကရဏေနေဝ သင်္ဂဟိတာ။ ပစနံ ဒဟနံ ဝိဗာဓနန္တိ အာဟ ‘‘ဒဏ္ဍေန ပီဠေန္တဿာ’’တိ။ သောကံ သယံ ကရောန္တဿာတိ ပရဿ သောကကာရဏံ သယံ ကရောန္တဿ၊ သောကံ ဝါ ဥပ္ပာဒေန္တဿ။ ပရေဟိ အတ္တနော ဝစနကရေဟိ။ သယမ္ပိ ဖန္ဒတောတိ ပရဿ ဝိဗာဓနပယောဂေန သယမ္ပိ ဖန္ဒတော။ အတိပါတယတောတိ ပဒံ သုဒ္ဓကတ္တုအတ္ထေ ဟေတုကတ္တုအတ္ထေ စ ဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဟနန္တဿပိ ဟနာပေန္တဿာပီ’’တိ။

ဃရဿ ဘိတ္တိ အန္တော ဗဟိ စ သန္ဓိတာ ဟုတွာ ဌိတာ ဃရသန္ဓိ။ ကိဉ္စိပိ အသေသေတွာ နိရဝသေသမေဝ လောပေါတိ နိလ္လောပေါ။ ဧကာဂါရေ နိယုတ္တော ဝိလောပေါ ဧကာဂါရိကော။ ပရိတော သဗ္ဗသော ပန္ထေ ဟနနံ ပရိပန္ထော။ ပါပံ န ကရီယတိ ပုဗ္ဗေ အသတော ဥပ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ၊ တသ္မာ နတ္ထိ ပါပံ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ သတ္တာ ပါပံ ပဋိပဇ္ဇန္တီတိ အာဟ – ‘‘သတ္တာ ပန ကရောမာတိ ဧဝံသညိနော ဟောန္တီ’’တိ။ ဧဝံ ကိရဿ ဟောတိ ‘‘ဣမေသဉှိ သတ္တာနံ ဟိံသာဒိကိရိယာ န အတ္တာနံ ဖုသတိ တဿ နိစ္စတာယ နိဗ္ဗိကာရတ္တာ၊ သရီရံ ပန အစေတနံ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရူပမံ၊ တသ္မိံ ဝိကောပိတေပိ န ကိဉ္စိ ပါပ’’န္တိ။ ခုရနေမိနာတိ နိသိတခုရမယနေမိနာ။ ဂင်္ဂါယ ဒက္ခိဏဒိသာ အပ္ပတိရူပဒေသော၊ ဥတ္တရဒိသာ ပတိရူပဒေသောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဒက္ခိဏဉ္စေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဒက္ခိဏတီရေ မနုဿာ ကက္ခဠာ’’တိအာဒိမာဟ။

မဟာယာဂန္တိ ¶ မဟာဝိဇိတယညသဒိသံ မဟာယာဂံ။ သီလသံယမေနာတိ ကာယိကဝါစသိကသံဝရေန။ သစ္စဝစနေနာတိ သစ္စဝါစာယ။ တဿ ဝိသုံ ဝစနံ လောကေ ဂရုတရပုညသမ္မတဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ပါပဓမ္မေသု မုသာဝါဒေါ ဂရု၊ ဧဝံ ပုညဓမ္မေသု သစ္စဝါစာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဧကံ ဓမ္မမတီတဿာ’’တိအာဒိ (ဓ။ ပ။ ၁၇၆)။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ကဏှပက္ခေ ဝုတ္တနယေန။ တတ္ထ ဟိ – ‘‘နတ္ထိ ပါပံ၊ နတ္ထိ ပါပဿ အာဂမော’’တိ အာဂတံ၊ ဣဓ ‘‘အတ္ထိ ပုညံ၊ အတ္ထိ ပုညဿ အာဂမော’’တိ အာဂတံ၊ အယမေဝ ဝိသေသော။ သေသံ ဝုတ္တသဒိသမေဝါတိ ¶ ‘‘တေသမေတံ ပါဋိကင်္ခ’’န္တိ ဧဝမာဒိံ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ပုရိမဝါရသဒိသံ။

၁၀၀။ ဥဘယေနာတိ ဟေတုပစ္စယပဋိသေဓဝစနေန။ သံကိလေသပစ္စယန္တိ သံသာရေ ပရိဗ္ဘမနေန ကိလိန္နဿ မလိနဘာဝဿ ကာရဏံ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝိသုဒ္ဓိပစ္စယန္တိ သဒ္ဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗလန္တိအာဒီသု သတ္တာနံ သံကိလေသာဝဟံ ဝေါဒါနာဝဟဉ္စ ဥဿာဟသင်္ခါတံ ဗလံ ဝါ၊ သူရဝီရဘာဝသင်္ခါတံ ဝီရိယံ ဝါ၊ ပုရိသေန ကတ္တဗ္ဗော ပုရိသထာမော ဝါ၊ သော ဧဝ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနပ္ပတ္တိယာ ပုရိသပရက္ကမော ဝါ နတ္ထိ န ဥပလဗ္ဘတိ။

သတွယောဂတော၊ ရူပါဒီသု သတ္တဝိသတ္တတာယ စ သတ္တာ။ ပါဏနတော အဿာသပဿာသဝသေန ပဝတ္တိယာ ပါဏာ။ တေ ပန သော ဧကိန္ဒြိယာဒိဝသေန ဝိဘဇိတွာ ဝဒတီတိ အာဟ ‘‘ဧကိန္ဒြိယော’’တိအာဒိ။ အဏ္ဍကောသာဒီသု ဘဝနတော ဘူတာတိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘အဏ္ဍကောသ…ပေ… ဝဒန္တီ’’တိ။ ဇီဝနတော ပါဏံ ဓာရေန္တော ဝိယ ဝဍ္ဎနတော ဇီဝါတိ ဧဝံ သတ္တပါဏဘူတဇီဝေသု သဒ္ဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နတ္ထိ ဧတေသံ သံကိလေသဝိသုဒ္ဓီသု ဝသောတိ အဝသာ။ နတ္ထိ နေသံ ဗလံ ဝီရိယဉ္စာတိ အဗလာ အဝီရိယာ။ နိယတတာတိ အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတာဘေဇ္ဇမဏိ ဝိယ နိယတပဝတ္တနတာယ ဂတိဇာတိဗန္ဓပဇဟဝသေန နိယာမော။ တတ္ထ တတ္ထ ဂမနန္တိ ဆန္နံ အဘိဇာတီနံ တာသု တာသု ဂတီသု ဥပဂမနံ သမဝါယေန သမာဂမော။ သဘာဝေါယေဝါတိ ယထာ ကဏ္ဋကဿ တိက္ခတာ၊ ကဗိဋ္ဌဖလာနံ ပရိမဏ္ဍလတာ၊ မိဂပက္ခီနံ ဝိစိတ္တာကာရတာ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဿပိ လောကဿ ဟေတုပစ္စယေန ဝိနာ တထာ တထာ ပရိဏာမော၊ အယံ သဘာဝေါယေဝ အကိတ္တိမောယေဝ။ တေနာဟ ‘‘ယေန ဟီ’’တိအာဒိ။

သကုဏေ ဟနတီတိ သာကုဏိကော၊ တထာ သူကရိကော။ လုဒ္ဒေါတိ အညောပိ ယော ကောစိ မာဂဝိကော နေသာဒေါ။ ပါပကမ္မပသုတတာယ ကဏှာဘိဇာတိ နာမ။ ဘိက္ခူတိ သာကိယာ ဘိက္ခူ၊ မစ္ဆမံသခါဒနတော နီလာဘိဇာတီတိ ဝဒန္တိ။ ဉာယလဒ္ဓေပိ ပစ္စယေ ဘုဉ္ဇမာနာ အာဇီဝကသမယဿ ဝိလောမဂါဟိတာယ ‘‘ပစ္စယေသု ကဏ္ဋကေ ပက္ခိပိတွာ ခါဒန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧကေ ပဗ္ဗဇိတာ ¶ ၊ ယေ သဝိသေသံ အတ္တကိလမထာနုယောဂမနုယုတ္တာ။ တထာ ¶ ဟိ တေ ကဏ္ဋကေ ဝတ္တေန္တာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ကဏ္ဋကဝုတ္တိကာတိ ဝုတ္တာ။ ဌတွာ ဘုဉ္ဇနဒါနပဋိက္ခေပါဒိဝတသမာယောဂေန ပဏ္ဍရတရာ။ အစေလကသာဝကာတိ အာဇီဝကသာဝကေ ဝဒတိ။ တေ ကိရ အာဇီဝကလဒ္ဓိယာ ဝိသုဒ္ဓစိတ္တတာယ နိဂဏ္ဌေဟိပိ ပဏ္ဍရတရာ။ နန္ဒာဒယော ဟိ တထာရူပါယ ပဋိပတ္တိယာ ပတ္တဗ္ဗာ၊ တသ္မာ နန္ဒာဒယော နိဂဏ္ဌေဟိ အာဇီဝကသာဝကေဟိ စ ပဏ္ဍရတရာတိ ဝုတ္တာ ‘‘သုက္ကာဘိဇာတီ’’တိ။

အယမေတေသံ လဒ္ဓီတိ သာကုဏိကာဒိဘာဝူပဂမနေန ကဏှာဘိဇာတိအာဒီသု ဒုက္ခံ သုခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေန္တာ အနုက္ကမေန မဟာကပ္ပာနံ စုလ္လာသီတိသဟဿာနိ ခေပေတွာ အာဇီဝကဘာဝူပဂမနေန ပရမသုက္ကာဘိဇာတိယံ ဌတွာ သံသာရတော သုဇ္ဈန္တီတိ အယံ တေသံ နိယတိ အာဇီဝကာနံ လဒ္ဓိ။

‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိ ဝဒန္တော နတ္ထိကော ဒါနဿ ဖလံ ပဋိက္ခိပတီတိ အာဟ – ‘‘နတ္ထိကဒိဋ္ဌိ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟတီ’’တိ။ တထာ စေဝ ဟေဋ္ဌာ သံဝဏ္ဏိတံ ‘‘နတ္ထိကဒိဋ္ဌိ ဟိ နတ္ထိတမာဟာ’’တိ။ အဟေတုကဒိဋ္ဌိ ဥဘယန္တိ ကမ္မံ ဝိပါကဉ္စ ဥဘယံ။ သော ဟိ ‘‘အဟေတူ အပစ္စယာ သတ္တာ သံကိလိဿန္တိ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ ဝဒန္တော ကမ္မဿ ဝိယ ဝိပါကဿပိ သံကိလေသဝိသုဒ္ဓီနံ ပစ္စယတ္တာဘာဝဝစနတော တဒုဘယံ ပဋိဗာဟတိ နာမ။ ဝိပါကော ပဋိဗာဟိတော ဟောတိ အသတိ ကမ္မေ ဝိပါကာဘာဝတော။ ကမ္မံ ပဋိဗာဟိတံ ဟောတိ အသတိ ဝိပါကေ ကမ္မဿ နိရတ္ထကဘာဝါပတ္တိတော။ အတ္ထတောတိ သရူပေန။ ဥဘယပဋိဗာဟကာတိ ဝိသုံ ဝိသုံ တံတံဒိဋ္ဌိတာ ဝုတ္တာပိ သဗ္ဗေ တေ နတ္ထိကာဒယော နတ္ထိကဒိဋ္ဌိအာဒိဝသေန ပစ္စေကံ တိဝိဓဒိဋ္ဌိကာ ဧဝ ဥဘယပဋိဗာဟကတ္တာ။ ‘‘ဥဘယပဋိဗာဟကာ’’တိ ဟိ ဟေတုဝစနံ။ အဟေတုကဝါဒါ စာတိအာဒိ ပဋိညာဝစနံ။ ယော ဟိ ဝိပါကပဋိဗာဟနေန နတ္ထိကဒိဋ္ဌိကော၊ သော အတ္ထတော ကမ္မပဋိဗာဟနေန အကိရိယဒိဋ္ဌိကော၊ ဥဘယပဋိဗာဟနေန အဟေတုကဒိဋ္ဌိကော စ ဟောတိ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

သဇ္ဈာယန္တီတိ တံ ဒိဋ္ဌိဒီပကံ ဂန္ထံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပဌန္တိ။ ဝီမံသန္တီတိ တဿ အတ္ထံ ဝိစာရေန္တိ။ တေသန္တိအာဒိ ဝီမံသနာကာရဒဿနံ။ တသ္မိံ အာရမ္မဏေတိ ယထာပရိကပ္ပိတကမ္မဖလာဘာဝဒီပကေ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ လဒ္ဓိယာ အာရမ္မဏေ။ မိစ္ဆာသတိ သန္တိဋ္ဌတီတိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိဝသေန ¶ အနုဿဝူပလဒ္ဓေ အတ္ထေ တဒါကာရပရိဝိတက္ကနေဟိ သဝိဂ္ဂဟေ ဝိယ သရူပတော စိတ္တဿ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ စိရကာလပရိစယေန ‘‘ဧဝမေတ’’န္တိ နိဇ္ဈာနက္ခမဘာဝူပဂမနေန နိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ တထာ ဂဟိတေ ပုနပ္ပုနံ တထေဝ အာသေဝန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ မိစ္ဆာဝိတက္ကေန သမာဒိယမာနာ မိစ္ဆာဝါယာမုပတ္ထမ္ဘိတာ အတံသဘာဝံ ‘‘တံသဘာဝ’’န္တိ ဂဏှန္တီ မိစ္ဆာသတီတိ လဒ္ဓနာမာ တံလဒ္ဓိသဟဂတာ တဏှာ သန္တိဋ္ဌတိ ¶ ။ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတီတိ ယထာဝုတ္တဝိတက္ကာဒိပစ္စယလာဘေန တသ္မိံ အာရမ္မဏေ အဝဋ္ဌိတတာယ အနေကဂ္ဂံ ပဟာယ ဧကဂ္ဂံ အပ္ပိတံ ဝိယ ဟောတိ။ မိစ္ဆာသမာဓိပိ ဟိ ပစ္စယဝိသေသေဟိ လဒ္ဓဘာဝနာဗလေဟိ ကဒါစိ သမာဓာနပတိရူပကိစ္စကရော ဟောတိယေဝ ဝါလဝိဇ္ဈနာဒီသု ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဇဝနာနိ ဇဝန္တီတိ အနေကက္ခတ္တုံ တေနာကာရေန ပုဗ္ဗဘာဂိယေသု ဇဝနဝါရေသု ပဝတ္တေသု သဗ္ဗပစ္ဆိမေ ဇဝနဝါရေ သတ္တ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ ပဌမဇဝနေ ပန သတေကိစ္ဆာ ဟောန္တိ၊ တထာ ဒုတိယာဒီသူတိ ဓမ္မသဘာဝဒဿနမေတံ၊ န ပန တသ္မိံ ခဏေ တေသံ သတေကိစ္ဆဘာဝါပါဒနံ ကေနစိ သက္ကာ ကာတုံ။

တတ္ထာတိ တေသု တီသု မိစ္ဆာဒဿနေသု။ ကောစိ ဧကံ ဒဿနံ ဩက္ကမတီတိ ယဿ ဧကသ္မိံယေဝ အဘိနိဝေသော အာသေဝနာ စ ပဝတ္တာ၊ သော ဧကံယေဝ ဒဿနံ ဩက္ကမတိ။ ယဿ ပန ဒွီသု၊ တီသုပိ ဝါ အဘိနိဝေသနာ ပဝတ္တာ၊ သော ဒွေ တီဏိ ဩက္ကမတိ။ ဧတေန ယာ ပုဗ္ဗေ ဥဘယပဋိဗာဟနတာမုခေန ဝုတ္တာ အတ္ထသိဒ္ဓါ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိကတာ၊ သာ ပုဗ္ဗဘာဂိယာ။ ယာ ပန မိစ္ဆတ္တနိယာမောက္ကန္တိ ဘူတာ၊ သာ ယထာသကံ ပစ္စယသမုဒါဂမသိဒ္ဓိတော ဘိန္နာရမ္မဏာနံ ဝိယ ဝိသေသာဓိဂမာနံ အညမညံ ဧကဇ္ဈံ အနုပ္ပတ္တိယာ အသံကိဏ္ဏာ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ ဧကသ္မိံ ဩက္ကန္တေပီတိအာဒိနာ တိဿန္နမ္ပိ ဒိဋ္ဌီနံ သမာနဗလတံ သမာနဖလတဉ္စ ဒဿေတိ၊ တသ္မာ တိဿောပိ စေတာ ဧကဿ ဥပ္ပန္နာ အညမညံ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာ ဧဝ၊ ဧကာယ ဝိပါကေ ဒိန္နေ ဣတရာ အနုဗလပ္ပဒါယိကာ ဟောန္တိ။ ဝဋ္ဋခါဏု နာမာတိ ဣဒံ ဝစနံ နေယျတ္ထံ၊ န နီတတ္ထန္တိ တံ ဝိဝရိတွာ ဒဿေတုံ ကိံ ပနေသာတိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ အကုသလံ နာမေတံ အဗလံ ဒုဗ္ဗလံ၊ န ကုသလံ ဝိယ မဟာဗလန္တိ အာဟ – ‘‘ဧကသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ နိယတော’’တိ။ အညထာ သမ္မတ္တနိယာမော ဝိယ မိစ္ဆတ္တနိယာမောပိ အစ္စန္တိကော သိယာ။ ယဒိ ဧဝံ ဝဋ္ဋခါဏုကဇောတနာ ကထန္တိ အာဟ ‘‘အာသေဝနဝသေန ပနာ’’တိအာဒိ၊ တသ္မာ ယထာ ‘‘သကိံ နိမုဂ္ဂေါ ¶ နိမုဂ္ဂေါဝ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၁၅) ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ ဝဋ္ဋခါဏုကဇောတနာ။ ယာဒိသေ ဟိ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ အယံ တံတံဒဿနံ ဩက္ကန္တော ပုန ကဒါစိ တပ္ပဋိပက္ခေ ပစ္စယေ ပဋိစ္စ တတော သီသုက္ခိပနမဿ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ။

တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ သံသာရခါဏုဘာဝဿပိ ပစ္စယော အကလျာဏဇနော၊ တသ္မာ။ ဘူတိကာမောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထာနံ ဝသေန အတ္တနော ဂုဏေဟိ ဝဍ္ဎိကာမော။ ယံ ပနေတ္ထ ကေစိ ဝဒန္တိ ‘‘ယထာ စိရကာလဘာဝနာယ ပရိပါကူပဂမလဒ္ဓဗလတ္တာ ဥပနိဿယကုသလာ အကုသလေ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္ဒန္တိ၊ ဧဝံ အကုသလဓမ္မာ တတောပိ စိရကာလဘာဝနာသမ္ဘဝတော လဒ္ဓဗလာ ဟုတွာ ကဒါစိ ကုသလဓမ္မေပိ သမုစ္ဆိန္ဒန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဒဠှမိစ္ဆာဘိနိဝေသဿ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကဿ ဝဋ္ဋခါဏုကဘာဝဇောတနာပိ ¶ သမတ္ထိတာ ဟောတီ’’တိ ယထာ တံ ‘‘ဝဿဘညာနံ ဒိဋ္ဌီ’’တိ၊ တံ န၊ မိစ္ဆတ္တနိယတဓမ္မာနံ စိရကာလဘာဝနာမတ္တေန န ပဋိပက္ခဿ ပဇဟနသမတ္ထတာ၊ အထ ခေါ ဓမ္မတာသိဒ္ဓေန ပစ္စယဝိသေသာဟိတသာမတ္ထိယေန အတ္တနော ပဟာယကသဘာဝေန ပဟာယကဘာဝေါ ဘာဝနာကုသလာနံယေဝ ဝုတ္တော၊ အကုသလာနံယေဝ စ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေါ ‘‘ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ နယေန၊ အကုသလာနံယေဝ ဒုဗ္ဗလဘာဝေါ ‘‘အဗလာနံ ဗလီယန္တီ’’တိအာဒိနာ (သု။ နိ။ ၇၇၆၊ မဟာနိ။ ၅) (ယုတ္တိနာပိ နာမတော ဝါ အဓိဂမနိယော အာလောကော အာလောကဘာဝတော ဗာဟိရာရဏေကာ ဝိယ န စေတ္ထ ပဋိညတ္တေ ဘာဝေသတာ သောတုနော အာသံကိတဗ္ဗာ ဝိသေသဝဿ သာဓေတဗ္ဗတော သာမညဿ စ သောတုဘာဝေန အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝေဒ-သဒ္ဒဿ လောပေါ ဒီပေ သဘာဝေ သာဓနေ ယထာ တံ သဒ္ဒယဘာဝဿ နာပိ ဝိသုဒ္ဓကအနုမာနာဒိဝိရောဓသမ္ဘာဝတော။ န ဟိ သက္ကာ အန္တရာလောကဿ ဗာဟိရာလောကဿ ဝိယ ရူပကာယံ ဥပါဒါယ ရူပတာ စက္ခုဝိညေယျတ္တာဒိကေ ပတိဋ္ဌာပေတုံ သက္ကာတိ ဝုတ္တံ၊ နနုပိ အန္တရာလောကော အဝိဂ္ဂဟတ္တာ ဝေဒနာ ဝိယာတိ သဒ္ဓေဝ ဉာဏာလောကဿ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရာ ဝိယ ဝိဓမနိယဘာဝေ သဗ္ဗေသမ္ပိ ကုသလဓမ္မာနံ ကေနစိပိ အကုသလဓမ္မေန သမုစ္ဆိန္ဒနိယတာ သိဒ္ဓါဝ ဟောတိ)။ ဝဋ္ဋခါဏုကစောဒနာယ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝါတိ တိဋ္ဌတေသာ ဗာလဇနဝိကတ္ထနာ။

၁၀၃။ ဈာနစိတ္တမယာတိ ¶ ရူပါဝစရဇ္ဈာနစိတ္တေန နိဗ္ဗတ္တာ။ တထာ ဟိ တေသံ ဝိသေသေန ဈာနမနသာ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ‘‘မနောမယာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ အဝိသေသေန ပန အဘိသင်္ခါရမနသာ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ မနောမယာ ဧဝ။ သညာမယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တေနာဟ ‘‘အရူပဇ္ဈာနသညာယာ’’တိ။ အယန္တိ ရူပိတာဘာဝပဋိပဇ္ဇနကပုဂ္ဂလော။ အပ္ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနောတိ အနဓိဂတရူပဇ္ဈာနော။ တဿပီတိ တက္ကိနောပိ။ ရူပဇ္ဈာနေ ကင်္ခါ နတ္ထိ အနုဿဝဝသေန လဒ္ဓဝိနိစ္ဆယတ္တာ။

၁၀၄။ သာရာဂါယာတိ သရာဂဘာဝါယ။ သန္တိကေတိ သမီပေ၊ န ထာမဂတာ ဒိဋ္ဌိနာတိဒူရတ္တာ သရာဂါ၊ န သမ္ပယုတ္တတ္တာ။ သာ ဟိ န ထာမဂတာ ဝဋ္ဋပရိယာပန္နေသု ဓမ္မေသု ရဇ္ဇတီတိ ဝိညာယတီတိ အာဟ – ‘‘ရာဂဝသေန ဝဋ္ဋေ ရဇ္ဇနဿာ’’တိ။ သဗ္ဗေပိ သံယောဇနာ တဏှာဝသေနေဝ သမ္ဘဝန္တီတိ အာဟ – ‘‘တဏှာဝသေန သံယောဇနတ္ထာယာ’’တိ။ အာရုပ္ပေ ပနဿ ကင်္ခါ နတ္ထီတိ အနုဿဝဝသေန လဒ္ဓနိစ္ဆယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကာမံ ဒုဂ္ဂတိဒုက္ခာနံ ဧကန္တသံဝတ္တနေန နတ္ထိကဒိဋ္ဌိအာဒီနံ အပဏ္ဏကတာ ပါကဋာ ဧဝ၊ နိပ္ပရိယာယေန ပန အနဝဇ္ဇဿ အတ္ထဿ ဧကန္တသာဓကံ အပဏ္ဏကန္တိ ကတွာ စောဒနာ၊ သာဝဇ္ဇဿပိ အတ္ထဿ သာဓနေ ဧကံသိကဘာဝံ ဂဟေတွာ ပရိဟာရော။ တေနာဟ ‘‘ဂဟဏဝသေနာ’’တိအာဒိ။ တေန ရုဠှီဝသေန ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒီနိ အပဏ္ဏကင်္ဂါနိ ဇာတာနီတိ ဒဿေတိ။

၁၀၅။ ဟေဋ္ဌာ ¶ တယော ပုဂ္ဂလာဝ ဟောန္တီတိ အတ္တန္တပေါ ပရန္တပေါတိ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ဟေဋ္ဌာ တယော ပုဂ္ဂလာ ဟောန္တိ။ ယထာဝုတ္တာ ပဉ္စပိ ပုဂ္ဂလာ ဒုပ္ပဋိပန္နာဝ၊ တတော အတ္ထိကဝါဒါဒယော ပဉ္စပုဂ္ဂလာ သမ္မာပဋိပန္နတာယ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ဧကော စတုတ္ထပုဂ္ဂလောဝ ဟောတိ။ ဧတမတ္ထံ ဒဿေတုန္တိ ဣဓ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပုဂ္ဂလပဉ္စကဒွယံ ဣမသ္မိံ စတုက္ကေ ဧဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဝိဘာဂေန ဒုပ္ပဋိပတ္တိသုပ္ပဋိပတ္တိယော ဒဿေတုံ ဘဂဝါ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘီတိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

အပဏ္ဏကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ဂဟပတိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။