📜

၃။ ပရိဗ္ဗာဇကဝဂ္ဂေါ

၁။ တေဝိဇ္ဇဝစ္ဆသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၅။ တတ္ထာတိ ဧကပုဏ္ဍရီကသညိတေ ပရိဗ္ဗာဇကာရာမေ။ အနာဂတပုဗ္ဗော လောကိယသမုဒါဟာရဝသေန ‘‘စိရဿံ ခေါ၊ ဘန္တေ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စတိ၊ အယံ ပနေတ္ထ အာဂတပုဗ္ဗတံ ဥပါဒါယ တထာ ဝုတ္တော။ ဘဂဝါ ဟိ ကေသဉ္စိ ဝိမုတ္တိဇနနတ္ထံ၊ ကေသဉ္စိ ဣန္ဒြိယပရိပါကတ္ထံ၊ ကေသဉ္စိ ဝိသေသာဓိဂမတ္ထံ ကဒါစိ တိတ္ထိယာရာမံ ဥပဂစ္ဆတိ။ အနနုညာယ ဌတွာတိ အနနုဇာနိတဗ္ဗေ ဌတွာ။ အနုဇာနိတဗ္ဗံ သိယာ အနညာတဿ ဉေယျဿ အဘာဝတော။ ယာဝတကဉှိ ဉေယျံ၊ တာဝတကံ ဘဂဝတော ဉာဏံ၊ ယာဝတကဉ္စ ဘဂဝတော ဉာဏံ တာဝတကံ ဉေယျံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘န တဿ အဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စိ၊ အထော အဝိညာတမဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၂၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၁)။ သဗ္ဗညုတညာဏေန ဟိ ဘဂဝါ အာဝဇ္ဇေတွာ ပဇာနာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓံ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏ’’န္တိ (မိ။ ပ။ ၄။၁။၂)။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘စရံ သမာဟိတော နာဂေါ၊ တိဋ္ဌံ နာဂေါ သမာဟိတော’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၄၃) ဣဒံ သုတ္တပဒံ ကထန္တိ? ဝိက္ခေပါဘာဝဒီပနပဒမေတံ၊ န အနာဝဇ္ဇနေနပိ ဉာဏာနံ ပဝတ္တိပရိဒီပနံ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝိတ္ထာရတော ဝုတ္တမေဝ။

၁၈၆။ ယာဝဒေဝါတိ ဣဒံ ယထာရုစိ ပဝတ္တိ ဝိယ အပရာပရုပ္ပတ္တိပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ တဒဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘သကိံ ခီဏာနံ အာသဝါနံ ပုန ခေပေတဗ္ဗာဘာဝါ’’တိ။ ပစ္စုပ္ပန္နဇာနနဂုဏန္တိ ဣဒံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ ပရိဘဏ္ဍဉာဏံ အနာဂတံသဉာဏံ အနာဒိယိတွာ ဝုတ္တံ၊ တဿ ပန ဝသေန အနာဂတံသဉာဏဂုဏံ ဒဿေတီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။

ဂိဟိပရိက္ခာရေသူတိ ဝတ္ထာဘရဏာဒိဓနဓညာဒိဂိဟိပရိက္ခာရေသု။ ဂိဟိလိင်္ဂံ ပန အပ္ပမာဏံ၊ တသ္မာ ဂိဟိဗန္ဓနံ ဆိန္ဒိတွာ ဒုက္ခဿန္တကရာ ဟောန္တိယေဝ။ သတိ ပန ဒုက္ခဿန္တကိရိယာယ ဂိဟိလိင်္ဂေ တေ န တိဋ္ဌန္တိယေဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ သုက္ခာပေတွာ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ။ အရဟတ္တံ ပတ္တဒိဝသေယေဝ ပဗ္ဗဇနံ ဝါ ပရိနိဗ္ဗာနံ ဝါတိ အယံ နယော န သဗ္ဗသာဓာရဏောတိ အာဟ ‘‘ဘူမဒေဝတာ ပန တိဋ္ဌန္တီ’’တိ။ တတ္ထ ကာရဏဝစနံ ‘‘နိလီယနောကာသဿ အတ္ထိတာယာ’’တိ။ အရညပဗ္ဗတာဒိပဝိဝေကဋ္ဌာနံ နိလီယနောကာသော။ သေသကာမဘဝေတိ ကာမလောကေ။ လဠိတဇနဿာတိ အာဘရဏာလင်္ကာရနစ္စဂီတာဒိဝသေန ဝိလာသယုတ္တဇနဿ။

သောပီတိ ‘‘သော အညတြ ဧကေနာ’’တိ ဝုတ္တော သောပိ။ ကရတော န ကရီယတိ ပါပန္တိ ဧဝံ န ကိရိယံ ပဋိဗာဟတိ။ ယဒိ အတ္တာနံယေဝ ဂဟေတွာ ကထေတိ၊ အထ ကသ္မာ မဟာသတ္တော တဒါ အာဇီဝကပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂစ္ဆီတိ အာဟ ‘‘တဒါ ကိရာ’’တိအာဒိ။ တဿပီတိ န ကေဝလံ အညေသံ ဧဝ ပါသဏ္ဍာနံ၊ တဿပိ။ ဝီရိယံ န ဟာပေသီတိ တပေါဇိဂုစ္ဆဝါဒံ သမာဒိယိတွာ ဌိတော ဝိရာဂတ္ထာယ တံ သမာဒိဏ္ဏဝတ္တံ န ပရိစ္စဇိ၊ သတ္ထုသာသနံ န ဆဍ္ဍေသိ။ တေနာဟ – ‘‘ကိရိယဝါဒီ ဟုတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ။

တေဝိဇ္ဇဝစ္ဆသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ အဂ္ဂိဝစ္ဆသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၇။ လောကဿ သဿတတာပဝတ္တိပဋိက္ခေပဝသေန ပဝတ္တော ဝါဒေါ ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ ဧဝ ဟောတီတိ သဿတဂ္ဂါဟာဘာဝေ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟဘာဝတော ပုန ပရိဗ္ဗာဇကေန ‘‘အသဿတော လောကော’’တိ ဝဒန္တေန ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟော ပုစ္ဆိတော၊ ဘဂဝတာပိ သော ဧဝ ပဋိက္ခိတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒုတိယေ နာဟံ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကော’’တိ။ အန္တာနန္တိကာဒိဝသေနာတိ ဧတ္ထ အန္တာနန္တိကဂ္ဂဟဏေန အန္တဝါ လောကော အနန္တဝါ လောကောတိ ဣမံ ဝါဒဒွယမာဟ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘တံ ဇီဝံ တံ သရီရ’’န္တိအာဒိဝါဒစတုက္ကံ သင်္ဂဏှာတိ၊ ဣတရံ ပန ဒွယံ သရူပေနေဝ ဂဟိတန္တိ။ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ‘‘တတိယေ နာဟံ အန္တဝါဒိဋ္ဌိကော၊ စတုတ္ထေ နာဟံ အနန္တဝါဒိဋ္ဌိကော’’တိ ဧဝမာဒိနာ ပဋိက္ခေပေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ’’တိ အယမ္ပိ သဿတဝါဒေါ၊ သော စ ခေါ အပရန္တကပ္ပိကဝသေန၊ ‘‘သဿတော လောကော’’တိ ပန ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကဝသေနာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ ‘‘န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ’’တိ အယမ္ပိ ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ၊ သော စ ခေါ သတ္တဝသေန၊ ‘‘အသဿတော လောကော’’တိ ပန သတ္တသင်္ခါရဝသေနာတိ ဝဒန္တိ။

၁၈၉။ သပ္ပတိဘယံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သဟ ဒုက္ခေနာတိ သဒုက္ခံ။ တေနာဟ ‘‘ကိလေသဒုက္ခေနာ’’တိအာဒိ။ တေသံယေဝါတိ ကိလေသဒုက္ခဝိပါကဒုက္ခာနံယေဝ။ သဥပဃာတကန္တိ သဗာဓံ။ သဥပါယာသန္တိ သပရိဿမံ သဥပတာပံ သပီဠံ။ သပရိဠာဟန္တိ သဒရထံ။

ကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌိဂတန္တိ ဣမာ တာဝ အဋ္ဌ ဒိဋ္ဌိယော မာ ဟောန္တု၊ အတ္ထိ ပန၊ ဘော ဂေါတမ၊ ယံ ကိဉ္စိ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဂဟိတံ။ န ဟိ တာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဝိနာ ကဉ္စိ သမယံ ပဝတ္တေတုံ ယုဇ္ဇတီတိ အဓိပ္ပာယေန ပုစ္ဆတိ။ အပဝိဒ္ဓန္တိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ဆဍ္ဍိတံ။ ပညာယ ဒိဋ္ဌန္တိ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ဘဂဝတာ ပဋိဝိဒ္ဓံ။ ယတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တံ သတ္တံ မထေန္တိ သမ္မဒ္ဒန္တီတိ မထိတာတိ အာဟ ‘‘မထိတာနန္တိ တေသံယေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ ကဉ္စိ ဓမ္မန္တိ ရူပဓမ္မံ အရူပဓမ္မံ ဝါ။ အနုပါဒိယိတွာတိ အဂ္ဂဟေတွာ။

၁၉၀။ န ဥပေတီတိ သင်္ခံ န ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘န ယုဇ္ဇတီ’’တိ။ အနုဇာနိတဗ္ဗံ သိယာ အနုပါဒါဝိမုတ္တဿ ကဉ္စိပိ ဥပ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော။ ‘‘ဧဝံ ဝိမုတ္တစိတ္တော န ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ ကာမဉ္စေတံ သဘာဝပဝေဒနံ ပရိနိဗ္ဗာနံ၊ ဧကေ ပန ဥစ္ဆေဒဝါဒိနော ‘‘မယမ္ပိ ‘သတ္တော အာယတိံ န ဥပပဇ္ဇတီ’တိ ဝဒါမ၊ သမဏော ဂေါတမောပိ တထာ ဝဒတီ’’တိ ဥစ္ဆေဒဘာဝေယေဝ ပတိဋ္ဌဟိဿန္တိ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ ‘‘န ဥပပဇ္ဇတီတိ ခေါ ဝစ္ဆ န ဥပေတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ ပန ဝုတ္တေ သဿတမေဝ ဂဏှေယျာတိ ယောဇနာ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ အပ္ပတိဋ္ဌောတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒါဒိဝသေန ပတိဋ္ဌာရဟိတော။ အနာလမ္ဗောတိ တေသံယေဝ ဝါဒါနံ ဩလမ္ဗာရမ္မဏဿ အဘာဝေန အနာလမ္ဗော။ သုခပဝေသနဋ္ဌာနန္တိ တေသညေဝ ဝါဒါနံ သုခပဝေသနောကာသံ မာ လဘတူတိ။ အနနုညာယ ဌတွာတိ ‘‘န ဥပပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ အနုဇာနိတဗ္ဗာယ ပဋိညာယ ဌာနဟေတု။ အနုညမ္ပီတိ အနုဇာနိတဗ္ဗမ္ပိ ဒုတိယပဉှံ ပဋိက္ခိပိ။ ပရိယတ္တော ပန ဓမ္မော အတ္ထတော ပစ္စယာကာရော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဓမ္မောတိ ပစ္စယာကာရဓမ္မော’’တိ။ အညတ္ထ ပယောဂေနာတိ ဣမမှာ နိယျာနိကသာသနာ အညသ္မိံ မိစ္ဆာသမယေ ပဝတ္တပ္ပယောဂေန၊ အနိယျာနိကံ ဝိဝိဓံ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇန္တေနာတိ အတ္ထော။ ‘‘အညဝါဒိယကေနာ’’တိပိ ပါဌော၊ ပစ္စယာကာရတော အညာကာရဒီပကအာစရိယဝါဒံ ပဂ္ဂယှ တိဋ္ဌန္တေနာတိ အတ္ထော။

၁၉၁။ အပ္ပစ္စယောတိ အနုပါဒါနော၊ နိရိန္ဓနောတိ အတ္ထော။

၁၉၂။ ယေန ရူပေနာတိ ယေန ဘူတုပါဒါဒိဘေဒေန ရူပဓမ္မေန။ တံ ရူပံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓသံယောဇနပ္ပဟာနေန ခီဏာသဝ-တထာဂတဿ ပဟီနံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပန္နံ။ တေန ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘အနုပ္ပာဒဓမ္မ’’န္တိအာဒိ။ အညေသံ ဇာနနာယ အဘာဝဂုဏတာယ ဂုဏဂမ္ဘီရော။ ‘‘ဧတ္တကာ ဂုဏာ’’တိ ပမာဏံ ဂဏှိတုံ န သက္ကုဏေယျော။ ‘‘ဤဒိသာ ဧတဿ ဂုဏာ’’တိ ပရိယောဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ဒုပ္ပရိယောဂါဠှောတိ။ ဒုဇ္ဇာနောတိ အဂါဓတာယ ဂမ္ဘီရော ‘‘ဧတ္တကာနိ ဥဒကဠှကသတာနီ’’တိအာဒိနာ ပမေတုံ န သက္ကာတိ အပ္ပမေယျော၊ တတော ဧဝ ဒုဇ္ဇာနော။ ဧဝမေဝါန္တိ ယထာ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဂမ္ဘီရော အပ္ပမေယျော ဒုဇ္ဇာနော၊ ဧဝမေဝ ခီဏာသဝေါပိ ဂုဏဝသေန၊ တသ္မာ အယံ ရူပါဒိံ ဂဟေတွာ ရူပီတိအာဒိဝေါဟာရော ဘဝေယျ၊ ပရိနိဗ္ဗုတဿ ပန တဒဘာဝါ တထာ ပညာပေတုံ န သက္ကာ၊ တတော တံ အာရဗ္ဘ ဥပပဇ္ဇတီတိအာဒိ န ယုဇ္ဇေယျ။ ယထာ ပန ဝိဇ္ဇမာနော ဧဝ ဇာတဝေဒေါ ဗျတ္တေန ပုရိသေန နီယမာနော ပုရတ္ထိမာဒိဒိသံ ဂတောတိ ဝုစ္စေယျ၊ န နိဗ္ဗုတော၊ ဧဝံ ခီဏာသဝေါပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝမေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။

အနိစ္စတာတိ ဧတ္ထ အနိစ္စတာဂဟဏံ အသာရနိဒဿနံ။ တေန ယထာ သော သာလရုက္ခော သာခါပလာသာဒိအသာရာပဂမေန သုဒ္ဓါ သာရေ ပတိဋ္ဌိတော၊ ဧဝမယံ ဓမ္မဝိနယော သာသဝသင်္ခါတအသာရဝိဂမေန လောကုတ္တရဓမ္မသာရေ ပတိဋ္ဌိတောတိ ဒဿေတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အဂ္ဂိဝစ္ဆသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ မဟာဝစ္ဆသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၃။ သဟ ကထာ ဧတဿ အတ္ထီတိ သဟကထီ၊ ‘‘မယံ ပုစ္ဆာဝသေန တုမှေ ဝိဿဇ္ဇနဝသေနာ’’တိ ဧဝံ သဟပဝတ္တကထောတိ အတ္ထော။ ဧတဿေဝ ကထိတာနိ၊ တတ္ထ ပဌမေ ဝိဇ္ဇာတ္တယံ ဒေသိတံ၊ ဒုတိယေ အဂ္ဂိနာ ဒဿိတန္တိ တေဝိဇ္ဇဝစ္ဆသုတ္တံ အဂ္ဂိဝစ္ဆသုတ္တန္တိ နာမံ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ။ သီဃံ လဒ္ဓိံ န ဝိဿဇ္ဇေန္တိ၊ ယသ္မာ သင်္ခါရာနံ နိယတောယံ ဝိနာသော အနညသမုပ္ပာဒေါ၊ ဟေတုသမုပ္ပန္နာပိ န စိရေန နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ၊ န လဟုံ။ တေနာဟ ‘‘ဝသာတေလ…ပေ… သုဇ္ဈန္တီ’’တိ။ ပစ္ဆိမဂမနံ ဉာဏဿ ပရိပါကံ ဂတတ္တာ။ ယဋ္ဌိံ အာလမ္ဗိတွာ ဥဒကံ တရိတုံ ဩတရန္တော ပုရိသော ‘‘ယဋ္ဌိံ ဩတရိတွာ ဥဒကေ ပတမာနော’’တိ ဝုတ္တော။ ကမ္မပထဝသေန ဝိတ္ထာရဒေသနန္တိ သံခိတ္တဒေသနံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘မူလဝသေန စေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဝိတ္ထာရသဒိသာတိ ကမ္မပထဝသေန ဣဓ ဒေသိတဒေသနာဝ မူလဝသေန ဒေသိတဒေသနံ ဥပါဒါယ ဝိတ္ထာရသဒိသာ။ ဝိတ္ထာရဒေသနာ နာမ နတ္ထီတိ န ကေဝလံ အယမေဝ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗာပိ ဗုဒ္ဓါနံ နိပ္ပရိယာယေန ဥဇုကေန နိရဝသေသတော ဝိတ္ထာရဒေသနာ နာမ နတ္ထိ ဒေသနာဉာဏဿ မဟာဝိသယတာယ ကရဏသမ္ပတ္တိယာ စ တဇ္ဇာယ မဟာနုဘာဝတ္တာ သဗ္ဗညုတညာဏဿ။ သဗ္ဗညုတညာဏသမင်္ဂိတာယ ဟိ အဝသေသပဋိသမ္ဘိဒါနုဘာဝိတာယ အပရိမိတကာလသမ္ဘတဉာဏသမ္ဘာရသမုဒါဂတာယ ကဒါစိပိ ပရိက္ခယာနရဟာယ အနညသာဓာရဏာယ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါယ ပဟူတဇိဝှာဒိတဒနုရူပရူပကာယသမ္ပတ္တိသမ္ပဒါယ ဝိတ္ထာရိယမာနာ ဘဂဝတော ဒေသနာ ကထံ ပရိမိတာ ပရိစ္ဆိန္နာ ဘဝေယျ၊ မဟာကာရုဏိကတာယ ပန ဘဂဝါ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ တတ္ထ တတ္ထ ပရိမိတံ ပရိစ္ဆိန္နံ ကတွာ နိဋ္ဌပေတိ။ အယဉ္စ အတ္ထော မဟာသီဟနာဒသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၁။၁၄၆ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော။ သဗ္ဗံ သံခိတ္တမေဝ အတ္တဇ္ဈာသယဝသေန အကထေတွာ ဗောဓနေယျပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန ဒေသနာယ နိဋ္ဌာပိတတ္တာ။ န စေတ္ထ ဓမ္မသာသနဝိရောဓော ပရိယာယံ အနိဿာယ ယထာဓမ္မံ ဓမ္မာနံ ဗောဓိတတ္တာ သဗ္ဗလဟုတ္တာ စာတိ။

၁၉၄။ သတ္တ ဓမ္မာ ကာမာဝစရာ သမ္ပတ္တသမာဒါနဝိရတီနံ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ။

အနိယမေတွာတိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သာဝကော’’တိ ဝါ နိယမံ ဝိသေသေန အကတွာ။ အတ္တာနမေဝ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တထာ ဟိ ပရိဗ္ဗာဇကော ‘‘တိဋ္ဌတု ဘဝံ ဂေါတမော’’တိ အာဟ။

၁၉၅။ သတ္ထာဝအရဟာ ဟောတိ ပဋိပတ္တိယာ ပါရိပူရိဘာဝတော။ တသ္မိံ ဗျာကတေတိ တသ္မိံ ‘‘ဧကဘိက္ခုပိ သာဝကော’’တိအာဒိနာ သုဋ္ဌု ပဉှေ ကထိတေ။

၁၉၆။ သမ္ပာဒကောတိ ပဋိပတ္တိသမ္ပာဒကော။

၁၉၇။ သေခါယဝိဇ္ဇာယာတိ သေခလက္ခဏပ္ပတ္တာယ မဂ္ဂပညာယ သာတိသယံ ကတွာ ကရဏဝသေန ဝုတ္တာ၊ ဖလပညာ ပန တာယ ပတ္တဗ္ဗတ္တာ ကမ္မဘာဝေန ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌိမဖလတ္တယံ ပတ္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ဣမံ ပနေတ္ထ အဝိပရီတမတ္ထံ ပါဠိတော ဧဝ ဝိညာယမာနံ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈနတော ဝိတဏ္ဍဝါဒီ ‘‘ယာဝတကံ သေခေန ပတ္တဗ္ဗံ၊ အနုပ္ပတ္တံ တံ မယာ’’တိ ဝစနလေသံ ဂဟေတွာ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေါပိ အနေန ပတ္တောယေဝါ’’တိ ဝဒတိ။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာယ ဂါထာယ။

ကိလေသာနိ ပဟာယ ပဉ္စာတိ ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနသင်္ခါတေ သံကိလေသေ ပဟာယ ပဇဟိတွာ၊ ပဟာနဟေတု ဝါ။ ပရိပုဏ္ဏသေခေါတိ သဗ္ဗသော ဝဍ္ဎိတသေခဓမ္မော။ အပရိဟာနဓမ္မောတိ အပရိဟာနသဘာဝေါ။ န ဟိ ယဿ ဖာတိဂတေဟိ သီလာဒိဓမ္မေဟိ ပရိဟာနိ အတ္ထိ၊ သမာဓိမှိ ပရိပူရကာရိတာယ စေတောဝသိပ္ပတ္တော။ တေနာဟ ‘‘သမာဟိတိန္ဒြိယော’’တိ။ အပရိဟာနဓမ္မတ္တာဝ ဌိတတ္တော။

အနာဂါမိနာ ဟိ အသေခဘာဝါဝဟာ ဓမ္မာ ပရိပူရေတဗ္ဗာ၊ န သေခဘာဝါဝဟာတိ သော ဧကန္တပရိပုဏ္ဏေ သေခေါ ဝုတ္တော။ ဧတံ န ဗုဒ္ဓဝစနန္တိ ‘‘မဂ္ဂေါ ဗဟုစိတ္တက္ခဏိကော’’တိ ဧတံ ဝစနံ န ဗုဒ္ဓဝစနံ အနန္တရေကန္တဝိပါကဒါနတော၊ ဗဟုက္ခတ္တုံ ပဝတ္တနေ ပယောဇနာဘာဝတော စ လောကုတ္တရကုသလဿ၊ ‘‘သမာဓိမာနန္တရိကညမာဟု (ခု။ ပါ။ ၆။၅၊ သု။ နိ။ ၂၂၈)၊ န ပါရံ ဒိဂုဏံ ယန္တီ’’တိ (သု။ နိ။ ၇၁၉) ဧဝမာဒီနိ သုတ္တပဒါနိ ဧတဿတ္ထသာဓကာနိ။ ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနပ္ပဟာနေန သေက္ခဓမ္မပရိပူရိဘာဝဿ ဝုတ္တတာယ အတ္ထော တဝ ဝစနေန ဝိရုဇ္ဈတီတိ။ အဿ အာယသ္မတော ဝစ္ဆဿ။

၁၉၈။ အဘိညာ ဝါ ကာရဏန္တိ ယဉှိ တံ တတြ တတြ သက္ခိဘဗ္ဗတာသင်္ခါတံ ဣဒ္ဓိဝိဓပစ္စနုဘဝနာဒိ၊ တဿ အဘိညာ ကာရဏံ။ အထ ဣဒ္ဓိဝိဓပစ္စနုဘဝနာဒိ အဘိညာ၊ ဧဝံ သတိ အဘိညာပါဒကဇ္ဈာနံ ကာရဏံ။ အဝသာနေ ဆဋ္ဌာဘိညာယ ပန အရဟတ္တံ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ပဌမသုတ္တေ အာသဝက္ခယော အဓိပ္ပေတော၊ အာသဝါ ခီဏာ ဧဝ၊ န ပုန ခေပေတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ တတ္ထ ‘‘ယာဝဒေဝါ’’တိ န ဝုတ္တံ။ ဣဓ ဖလသမာပတ္တိ အဓိပ္ပေတာ၊ သာ စ ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇီယတိ၊ တသ္မာ ‘‘ယာဝဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော ဧဝ ဟိ ‘‘အရဟတ္တံ ဝါ ကာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ‘‘ကုဒါဿု နာမာဟံ တဒါယတနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိဿာမိ၊ ယဒရိယာ ဧတရဟိ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅၊ ၃။၃၀၇) အနုတ္တရေသု ဝိမောက္ခေသု ပိဟံ ဥပဋ္ဌပေတွာ အဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေန္တဿ ကာရဏံ၊ တယိဒံ သဗ္ဗသာဓာရဏံ န ဟောတီတိ သာဓာရဏဝသေန နံ ဒဿေန္တော ‘‘အရဟတ္တဿ ဝိပဿနာ ဝါ’’တိ အာဟ။

၂၀၀။ ပရိစရန္တိ နာမ ဝိပ္ပကတဗြဟ္မစရိယဝါသတ္တာ။ ပရိစိဏ္ဏော ဟောတိ သာဝကေန နာမ သတ္ထု ဓမ္မေ ကတ္တဗ္ဗာ ပရိစရိယာ သမ္မဒေဝ နိဋ္ဌာပိတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဣတိ…ပေ… ထေရော ဧဝမာဟာ’’တိ။ တေသံ ဂုဏာနန္တိ တေသံ အသေက္ခဂုဏာနံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာဝစ္ဆသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ ဒီဃနခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၀၁။ ခနနံ ခတံ၊ သူကရဿ ခတံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ သူကရခတာ၊ သူကရဿ ဝါ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ပဌမံ ခတံ ဥပါဒါယ သူကရခတာ၊ တာယ။ ဧဝံနာမကေတိ ဧဝံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန လဒ္ဓနာမကေ။ ပံသုဓောတေတိ ဓောတပံသုကေ။ ဩတရိတွာ အဘိရုဟိတဗ္ဗန္တိ ပကတိဘူမိတော အနေကေဟိ သောပါနဖလကေဟိ ဩတရိတွာ ပုန လေဏဒွါရံ ကတိပယေဟိ အဘိရုဟိတဗ္ဗံ။

ဌိတကောဝါတိ မာတုလဿ ဌိတတ္တာ တတ္ထ သဂါရဝသပတိဿဝသေန ဌိတကောဝ။ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ အဝိသေသတော အနဝသေသပရိယာဒါယကော၊ ဝတ္ထုအဓိပ္ပာယာနုရောဓီ ပန သဒ္ဒပ္ပယောဂေါတိ တမတ္ထံ သန္ဓာယ ပရိဗ္ဗာဇကော ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ အာဟ။ ယာ လောကေ မနုဿဥပပတ္တိယောတိအာဒိကာ ဥပပတ္တိယော၊ တာ အနတ္ထသမုဒါဂတာ တတ္ထ တတ္ထေဝ သတ္တာနံ ဥစ္ဆိဇ္ဇနတော၊ တသ္မာ သမယဝါဒီဟိ ဝုစ္စမာနာ သဗ္ဗာ အာယတိံ ဥပ္ပဇ္ဇနဥပပတ္တိ န ဟောတိ။ ဇလဗုဗ္ဗုဠကာ ဝိယ ဟိ ဣမေ သတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ သမယေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဘိဇ္ဇန္တိ၊ တေသံ တတ္ထ ပဋိသန္ဓိ နတ္ထီတိ အဿ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ပဋိသန္ဓိယော’’တိအာဒိ။ အဿ အဓိပ္ပာယံ မုဉ္စိတွာတိ ယေနာဓိပ္ပာယေန ပရိဗ္ဗာဇကော ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ အာဟ၊ တံ တဿ အဓိပ္ပာယံ ဇာနန္တောပိ အဇာနန္တော ဝိယ ဟုတွာ တဿ အက္ခရေ တာဝ ဒေါသံ ဒဿေန္တောတိ ပဒေသသဗ္ဗံ သန္ဓာယ တေန ဝုတ္တံ၊ သဗ္ဗသဗ္ဗဝိသယံ ကတွာ တတ္ထ ဒေါသံ ဂဏှန္တော။ ယထာ လောကေ ကေနစိ ‘‘သဗ္ဗံ ဝုတ္တံ၊ တံ မုသာ’’တိ ဝုတ္တေ တဿ ဝစနဿ သဗ္ဗန္တောဂဓတ္တာ မုသာဘာဝေါ အာပဇ္ဇေယျ၊ ဧဝံ ဣမဿပိ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ဝဒတော တထာ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိပိ နက္ခမတီတိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဧသာပိ တေ ဒိဋ္ဌိ နက္ခမတီ’’တိ။ ယထာ ပန ကေနစိ ‘‘သဗ္ဗံ ဝုတ္တံ မုသာ’’တိ ဝုတ္တေ အဓိပ္ပာယာနုရောဓိနီ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ၊ တဿ ဝစနံ မုဉ္စိတွာ တဒညေသမေဝ မုသာဘာဝေါ ဉာယာဂတော၊ ဧဝမိဓာပိ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ဝစနတော ယဿာ ဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ တေန ဝုတ္တံ၊ တံ ဒိဋ္ဌိံ မုဉ္စိတွာ တဒညမေဝ ယထာဓိပ္ပေတံ သဗ္ဗံ နက္ခမတီတိ အယမတ္ထော ဉာယာဂတော၊ ဘဂဝါ ပန ဝါဒီဝရော သုခုမာယ အာဏိယာ ထူလံ အာဏိံ နီဟရန္တော ဝိယ ဥပါယေန တဿ ဒိဋ္ဌိဂတံ နီဟရိတုံ တဿ အဓိပ္ပာယေန အဝတွာ သဒ္ဒဝသေန တာဝ လဗ္ဘမာနံ ဒေါသံ ဒဿေန္တော ‘‘ယာပိ ခေါ တေ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အဿ အဓိပ္ပာယံ မုဉ္စိတွာ အက္ခရေ တာဝ ဒေါသံ ဒဿေန္တော’’တိ။

ပရိဗ္ဗာဇကော ပန ယံ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ မယာ ဝုတ္တံ၊ ‘‘အယံ သော’’တိ ယထာဝုတ္တဒေါသပရိဟရဏတ္ထံ တသ္မိံ အတ္ထေ ဝုစ္စမာနေ ဧသ ဒေါသော သဗ္ဗော န ဟောတိ၊ ဧဝမ္ပိ သမဏော ဂေါတမော မမ ဝါဒေ ဒေါသမေဝ အာရောပေယျာတိ အတ္တနော အဇ္ဈာသယံ နိဂုဟိတွာ ယထာဝုတ္တဒေါသံ ပရိဟရိတုကာမော ‘‘ဧသာ မေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တမ္ပဿ တာဒိသမေဝါတိ ယံ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ဂဟိတံ ဝတ္ထု၊ တမ္ပိ တာဒိသမေဝ ဘဝေယျာတိ။ အယဉ္စ သဗ္ဗန္တောဂဓဒိဋ္ဌိ မယှမ္ပိ ဒိဋ္ဌိဝတ္ထု၊ တံ မေ ခမေယျဝါတိ။ ယသ္မာ ပန ‘‘ဧသာပိ ဒိဋ္ဌိ တုယှံ နက္ခမတီ’’တိ ယာပိ ဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာ ဘဝတာ ဂေါတမေန၊ သာပိ မယှံ နက္ခမတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတေဝါတိ ပရိဗ္ဗာဇကဿ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ – ‘‘တံ ပရိဟရာမီတိ သညာယ ဝဒတီ’’တိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘တသ္မာပိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ မယှံ နက္ခမတီ’’တိ။ ‘‘ဧသာ မေ ဒိဋ္ဌီ’’တိ ယာ ဌိတိဘူတာ ဒိဋ္ဌိ၊ တာယ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ပနေတ္ထ သဗ္ဗဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ အာဟ – ‘‘အတ္ထတော ပနဿ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ န မေ ခမတီတိ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ အယံ ဒေါသောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧသာတိ ဒိဋ္ဌိ။ ရုစိတန္တိ ဒိဋ္ဌိဒဿနေန အဘိနိဝိသိတွာ ရောစေတွာ ဂဟိတံ။ တေန ဟိ ဒိဋ္ဌိအက္ခမေန အရုစိတေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ သတိ ဒိဋ္ဌိယာ အက္ခမဘာဝေ တတော တာယ ဂဟိတာယ ခမေယျ ရုစ္စေယျ ယထာ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဿ အက္ခမဘာဝေတိ အပရဘာဂေ သဗ္ဗံ ခမတိ ရုစ္စတီတိ အာပဇ္ဇတိ။ န ပနေသ တံ သမ္ပဋိစ္ဆတီတိ ဧသ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ဧဝံ ဝဒန္တော ဥစ္ဆေဒဝါဒီ တံ ဝုတ္တနယေန သဗ္ဗဿ ခမနံ ရုစ္စနံ န သမ္ပဋိစ္ဆတိ။ ဉာယေန ဝုတ္တမတ္ထံ ကထံ န သမ္ပဋိစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘ကေဝလံ တဿာပိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ ဥစ္ဆေဒမေဝ ဂဏှာတီ’’တိ။ သဗ္ဗေသဉှိ ဓမ္မာနံ အာယတိံ ဥပ္ပာဒံ အရုစ္စိတွာ တံ သန္ဓာယ အယံ ‘‘သဗ္ဗံ မေ နက္ခမတီ’’တိ ဝဒတိ၊ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကေသု စ ဥစ္ဆိန္နေသု ကုတော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဘာဝေါတိ။

တေနာတိ တေန ကာရဏေန၊ ယသ္မာ ဣဓေကစ္စေ သတ္တာ ဤဒိသံ ဒိဋ္ဌိံ ပဂ္ဂယှ တိဋ္ဌန္တိ၊ တသ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဇဟနကေန ဝါ စိတ္တေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ပဇဟနကေဟိ အပ္ပဇဟနကေ နိဒ္ဓါရေတုံ ဘဂဝါ ‘‘အတော…ပေ… ဗဟုတရာ’’တိ အဝေါစာတိ အာဟ – ‘‘ပဇဟနကေသု နိဿက္က’’န္တိ ယထာ ‘‘ပဉ္စသီလေဟိ ပဘာဝနာ ပညဝန္တတရာ’’တိ။ ‘‘ဗဟူ’’တိ ဝတွာ န ကေဝလံ ဗဟူ၊ အထ ခေါ အတိဝိယ ဗဟူတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဗဟုတရာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဗဟူ ဟီ’’တိ နယိဒံ နိဿက္ကဝစနံ၊ အထ ခေါ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ကထံ ဟိ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ဟိ-ကာရော နိပါတမတ္တ’’န္တိ။ အနိဿက္ကဝစနံ တာဝ တဿ ပဇဟနကာနံ ဗဟုဘာဝတော တေပိ ပရတော ‘‘ဗဟုတရာ’’တိ ဝုစ္စီယန္တိ။ မူလဒဿနန္တိ ယေ တာဒိသံ ဒဿနံ ပဌမံ ဥပါဒိယန္တိ၊ တဇ္ဇာတိကမေဝ ပစ္ဆာ ဂဟိတဒဿနံ။ ဝိဇာတိယဉှိ ပဌမံ ဂဟိတဒဿနံ အပ္ပဟာယ ဝိဇာတိယဿ ဂဟဏံ န သမ္ဘဝတိ ဝိရုဒ္ဓဿ အဘိနိဝေသဿ သဟ အနဝဋ္ဌာနတော ။ အဝိရုဒ္ဓံ ပန မူလဒဿနံ အဝိဿဇ္ဇိတွာ ဝိသယာဒိဘေဒဘိန္နံ အပရဒဿနံ ဂဟေတုံ လဗ္ဘတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ ကိဉ္စာပိ ဧကစ္စသဿတဝါဒေါ သဿတုစ္ဆေဒါဘိနိဝေသာနံ ဝသေန ယထာက္ကမံ သဿတုစ္ဆေဒဂ္ဂါဟနဇာတိကော၊ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟေန ပန သဿတာဘိနိဝေသဿ တံဂါဟေန စ အသဿတာဘိနိဝေသဿ ဝိရုဇ္ဈနတော ဥဘယတ္ထပိ ‘‘ဧကစ္စသဿတံ ဝါ ဂဟေတုံ န သက္ကာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တထာ ‘‘သဿတံ ဝါ ဥစ္ဆေဒံ ဝါ န သက္ကာ ဂဟေတု’’န္တိ စ။ မူလသဿတဉှိ ပဌမံ ဂဟိတံ။ အာယတနေသုပိ ယောဇေတဗ္ဗန္တိ ပဌမံ စက္ခာယတနံ သဿတန္တိ ဂဟေတွာ အပရဘာဂေ န ကေဝလံ စက္ခာယတနမေဝ သဿတံ၊ သောတာယတနမ္ပိ သဿတံ၊ ဃာနာယတနာဒိပိ သဿတန္တိ ဂဏှာတီတိအာဒိနာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အာယတနေသုပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန ဓာတူနံ ဣန္ဒြိယာနမ္ပိ ဂါဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဒံ သန္ဓာယာတိ ‘‘မူလေ သဿတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပဌမဂ္ဂါဟဿ သမာနဇာတိယံ အပရဂ္ဂါဟံ သန္ဓာယ။

ဒုတိယဝါရေ ပဌမဝါရေ ဝုတ္တသဒိသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အာဒီနဝံ ဒိသွာတိ ‘‘ယဒိ ရူပံ သဿတံ သိယာ၊ နယိဒံ အာဗာဓာယ သံဝတ္တေယျ။ ယသ္မာ စ ခေါ ဣဒံ ရူပံ အသဿတံ၊ တသ္မာ အဘိဏှပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဥဒယဝယဝန္တတာယ ရူပံ အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ၊ သဿတာဘိနိဝေသော မိစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ သဿတဝါဒေ အာဒီနဝံ ဒေါသံ ဒိသွာ။ ဩဠာရိကန္တိ တသ္မာ ပဋိပီဠနဋ္ဌေန အယာထာဝဂ္ဂါဟတာယ ရူပံ န သဏှံ ဩဠာရိကမေဝ။ ဝေဒနာဒီနမ္ပိ အနိစ္စာဒိဘာဝဒဿနံ ရူပဝေဒနာအာဒီနံ သမာနယောဂက္ခမတ္တာ။ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ ပဇဟတိ။

တိဿော လဒ္ဓိယောတိ သဿတုစ္ဆေဒဧကစ္စသဿတဒိဋ္ဌိယော။ ယသ္မာ သဿတဒိဋ္ဌိကာ ဝဋ္ဋေ ရဇ္ဇနဿ အာသန္နာ။ တထာ ဟိ တေ ဩလီယန္တီတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဘဝါဘဝဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန ဣမေသံ သတ္တာနံ သံသာရတော သီသုက္ခိပနံ နတ္ထီတိ ဧတာဝ တိဿော ဝိသေသတော ဂဟေတဗ္ဗာ။

ဣဓလောကံ ပရလောကဉ္စ အတ္ထီတိ ဇာနာတီတိ ဧတ္တာဝတာ သဿတဒဿနဿ အပ္ပသာဝဇ္ဇတာကာရဏမာဟ၊ ဝဋ္ဋံ အဿာဒေတိ၊ အဘိနန္ဒတီတိ ဣမိနာ ဒန္ဓဝိရာဂတာယ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။ ဣဓလောကံ ပရလောကဉ္စ အတ္ထီတိ ဇာနာတီတိ ဣမိနာ တာသု တာသု ဂတီသု သတ္တာနံ သံသရဏံ ပဋိက္ခိပတီတိ ဒဿေတိ၊ သုကတဒုက္ကဋာနံ ကမ္မာနံ ဖလံ အတ္ထီတိ ဇာနာတီတိ ဣမိနာ ကမ္မဖလံ။ ကုသလံ န ကရောတီတိ ဣမိနာ ကမ္မံ၊ အကုသလံ ကရောန္တော န ဘာယတီတိ ဣမိနာ ပုညာပုညာနိ သဘာဝတော ဇာယန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဝဋ္ဋံ အဿာဒေတိ အဘိနန္ဒတိ တန္နိန္နဘာဝတော ။ သီဃံ လဒ္ဓိံ ဇဟိတုံ န သက္ကောတိ ဝဋ္ဋုပစ္ဆေဒဿ အရုစ္စနတော။ ဥစ္ဆေဒဝါဒီ ဟိ တသ္မိံ ဘဝေ ဥစ္ဆေဒံ မညတိ။ တတော ပရံ ဣဓလောကံ ပရလောကဉ္စ အတ္ထီတိ ဇာနာတိ သုကတဒုက္ကဋာနံ ဖလံ အတ္ထီတိ ဇာနာတိ ကမ္မဖလဝါဒီဘာဝတော။ ယေဘုယျေန ဟိ ဥစ္ဆေဒဝါဒီ သဘာဝနိယတိယဒိစ္ဆာဘိနိဝေသေသု အညတြာဘိနိဝေသော ဟောတိ။ သီဃံ ဒဿနံ ပဇဟတိ ဝဋ္ဋာဘိရတိယာ အဘာဝတော။ ပါရမိယော ပူရေတုံ သက္ကောန္တော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ၊ လောကဝေါဟာရမတ္တေနေဝ သော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတီတိ ယောဇနာ။ အသက္ကောန္တောတိ ဗုဒ္ဓါ ဟောတုံ အသက္ကောန္တော။ အဘိနီဟာရံကတွာ အဂ္ဂသာဝကာဒိဘာဝဿ အဘိနီဟာရံ သမ္ပာဒေတွာ။ သာဝကော ဟုတွာတိ အဂ္ဂသာဝကော မဟာသာဝကော ဟုတွာ၊ တတ္ထာပိ တေဝိဇ္ဇော ဆဠဘိညော ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တော ဝါ သုက္ခဝိပဿကော ဧဝ ဝါ ဗုဒ္ဓသာဝကော ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ။ သဗ္ဗမိဒံ ဥစ္ဆေဒဝါဒိနော ကလျာဏမိတ္တနိဿယေန သမ္မတ္တနိယာမောက္ကမနေ ခိပ္ပဝိရာဂတာဒဿနတ္ထံ အာဂတံ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ။

၂၀၂။ ကဉ္ဇိယေနေဝါတိ အာရနာဠေန။ ကဉ္ဇိယသဒိသေန ဥစ္ဆေဒဒဿနေန။ ပူရိတောတိ ပရိပုဏ္ဏဇ္ဈာသယော။ သောတိ ပရိဗ္ဗာဇကော။ အပ္ပဟာယာတိ အဘိန္ဒိတွာ။ ဝိဂ္ဂဟောတိ ကလဟော ဣဒမေဝ သစ္စံ၊ မောဃမညန္တိ အညမညံ ဝိရုဒ္ဓဂ္ဂါဟောတိ ကတွာ။ ဝိဝါဒန္တိ ဝိရုဒ္ဓဝါဒံ။ ဝိဃာတန္တိ ဝိရောဓဟေတုကံ စိတ္တဝိဃာတံ။ ဝိဟေသန္တိ ဝိဂ္ဂဟဝိဝါဒနိမိတ္တံ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ ကိလမထံ။ အာဒီနဝံ ဒိသွာတိ ဧတာသံ ဒိဋ္ဌီနံ ဧဝရူပေါ အာဒီနဝေါ၊ အနိယျာနိကဘာဝတာယ ပန သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ မဟာဒီနဝေါတိ ဧဝံ အာဒီနဝံ ဒိသွာ။

၂၀၅။ ‘‘ဧသောဟမသ္မိ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၁၊ သံ။ နိ။ ၃။၈) ကာယံ အနွေတီတိ ကာယနွယော၊ သောယေဝ၊ တဿ ဝါ သမူဟော ကာယနွယတာ၊ ကာယပဋိဗဒ္ဓါ ကိလေသော။ တေနာဟ ‘‘ကာယံ…ပေ… အတ္ထော’’တိ။

အသမ္မိဿဘာဝန္တိ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထိတဘာဝံ။ တေန တာသံ ယထာသကံ ပစ္စယာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝိဂမံ ဒဿေတိ။ ဧဝဉှိ တာသံ ကဒါစိပိ သင်္ကရော နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော’’တိအာဒိ။ သရူပံ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အညာ ဝေဒနာ’’တိ အနိယမေန ဝုတ္တတ္တာ တမေဝ ဝိဂမံ ဒဿေန္တော ‘‘အနုပ္ပန္နာဝ ဟောန္တိ အန္တရဟိတာ ဝါ’’တိ အာဟ။ သရူပတော နိယမေတွာ ဝုစ္စမာနေ ကာစိ အနုပ္ပန္နာ ဝါ ဟောတိ၊ ကာစိ အန္တရဟိတာ ဝါတိ။ စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏဘာဝဒဿနတ္ထန္တိ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇမာနဘာဝဒဿနတ္ထံ။

န ကေနစိသံဝဒတီတိ ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန သဒ္ဓိံ ဒိဋ္ဌိရာဂဝသေန သံကိလိဋ္ဌစိတ္တော န ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘သဿတံ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ။ န ဝိဝဒတီတိ ဝိရုဒ္ဓဘာဝေါ ဟုတွာ န ဝိဝဒတိ။ ပရိဝတ္တေတွာတိ ဥစ္ဆေဒံ ဂဟေတွာ ဧကစ္စသဿတံ ဂဟေတွာ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန တယောပိ ဝါဒါ ပရိဝတ္တေတွာ ယောဇေတဗ္ဗာ ။ တေန ဝေါဟရတီတိ တေန လောကဝေါဟာရေန လောကသမညံ အနတိဓာဝန္တော သတ္တော ပုရိသော ပုဂ္ဂလောတိအာဒိနာ ဝေါဟရတိ၊ န ပန ဣတော ဗာဟိရကာ ဝိယ အဘိနိဝိသတိ။ တေနာဟ ‘‘အပရာမသန္တော’’တိ။ ကဉ္စိ ဓမ္မန္တိ ရူပါဒီသု ဧကံ ဓမ္မမ္ပိ။ ပရာမာသဂ္ဂါဟေန အဂ္ဂဏှန္တောတိ ‘‘နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ၊ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ စ ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော အာမသိတွာ ဂဟဏေန အဂ္ဂဏှန္တော။

ကတာဝီတိ ကတကိစ္စော။ သော ဝဒေယျာတိ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု အဟင်္ကာရမမင်္ကာရေသု သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နေသုပိ အဟံ ဝဒါမီတိ ဝဒေယျ။ တတ္ထ အဟန္တိ နိယကဇ္ဈတ္တသန္တာနေ။ မမန္တိ တဿ သန္တကဘူတေ ဝတ္ထုသ္မိံ လောကနိရုဠှေ။ သမညန္တိ တတ္ထ သုကုသလတာယ လောကေ သမညာ ကုသလော ဝိဒိတွာ။ ဝေါဟာရမတ္တေနာတိ ကေဝလံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ မဟာဗောဓိပါရမိယော ပူရေတုံ အသက္ကောန္တော သာဝကော ဟုတွာ ဒေသဝေါဟာရမတ္တေန န အပ္ပဟီနတဏှော ဝိယ အန္ဓပုထုဇ္ဇနော အဘိနိဝေသနဝသေန။

၂၀၆။ သဿတာဒီသူတိ သဿတာဘိနိဝေသာဒီသု။ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ သဿတံ အဘိညာယာတိ သဿတဒိဋ္ဌိံ သမုဒယတော အတ္ထင်္ဂမတော အဿာဒတော နိဿရဏတော အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ ပဟာနန္တိ အစ္စန္တပ္ပဟာနံ သမုစ္ဆေဒံ။ ရူပဿ ပဟာနန္တိ ရူပဿ တပ္ပဋိဗဒ္ဓသညောဇနပ္ပဟာနေန ပဟာနံ။ အနုပ္ပာဒနိရောဓေန နိရုဒ္ဓေဟိ အာသဝေဟိ အဂ္ဂဟေတွာဝ စိတ္တံ ဝိမုစ္စိ။ ‘‘အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စီ’’တိ ဧတ္ထ ကိဉ္စိပိ အဂ္ဂဟေတွာ အသေသေတွာ။ သောဠသ ပညာတိ မဟာပညာဒိကာ သောဠသ ပညာ။ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတောတိ ပုဏ္ဏဥပေါသထဒိဝသတာ၊ ကေနစိ အနာမန္တိတမေဝ အနေကသတာနံယေဝ အနေကသဟဿာနံ ဝါ ဘိက္ခူနံ သန္နိပတိတတာ၊ သဗ္ဗေသံ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ဥပသမ္ပန္နတာ၊ ဆဠဘိညတာ စာတိ။ တေနာဟ ‘‘တတြိမာနိ အင်္ဂါနီ’’တိအာဒိ။ ယံ ပနေတ္ထ အတ္ထတော အဝိဘတ္တံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဒီဃနခသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ မာဂဏ္ဍိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၀၇။ ဒွေမာဂဏ္ဍိယာတိ ဒွေ မာဂဏ္ဍိယနာမကာ။ ဒေဝဂဗ္ဘသဒိသန္တိ ဒေဝါနံ ဝသနဩဝရကသဒိသံ။ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ဘာရဒွါဇဂေါတ္တဿ ဗြာဟ္မဏဿ အဂျာဂါရေ တိဏသန္ထာရကေ’’တိ ဧတံ ဝုတ္တံ။ န ကေဝလံ တံ ဒိဝသမေဝါတိ ယံ ဒိဝသံ မာဂဏ္ဍိယော ပရိဗ္ဗာဇကော တိဏသန္ထာရကံ ပညတ္တံ၊ န ကေဝလံ တံ ဒိဝသမေဝ ဘဂဝါ ယေနညတရော ဝနသဏ္ဍော၊ တေနုပသင်္ကမီတိ ယောဇနာ။ ဂါမူပစာရေတိ ဂါမသမီပေ။ သညာဏံ ကတွာတိ သညာဏံ ကတွာ ဝိယ။ န ဟိ ဘဂဝတော တဿ သညာဏကရဏေ ပယောဇနံ အတ္ထိ။

သမဏသေယျာနုရူပန္တိ သမဏဿ အနုစ္ဆဝိကာ သေယျာ။ ပါသံသတ္ထော ဟိ အယံ ရူပ-သဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ဣမံ တိဏသန္ထာရက’’န္တိအာဒိ။ အနာကိဏ္ဏောတိ ဝိလုဠိတော အဃဋ္ဋိတော။ ဟတ္ထပါဒသီသေဟိ တတ္ထ တတ္ထ ပဟဋေန န စလိတော အဘိန္နော၊ အစလိတတ္တာ ဧဝ အဘိန္နံ အတ္ထရဏံ။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပညတ္တော ဝိယာတိ အယံ ဆေကေန စိတ္တကာရေန စိန္တေတွာ တုလိကာယ ပရိစ္ဆိန္နလေခါယ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ လိခိတာ စိတ္တကတသေယျာ ဝိယ။ ဘူနံ ဝုစ္စတိ ဝဍ္ဎိတံ၊ တံ ဟန္တီတိ ဘူနဟုနော။ တေနာဟ ‘‘ဟတဝဍ္ဎိနော’’တိ။ တံ ပနာယံ စက္ခာဒီသု သံဝရဝိဓာနံ ဝဍ္ဎိဟနနံ မညတိ။ တေနာဟ ‘‘မရိယာဒကာရကဿာ’’တိ။ ဗြူဟေတဗ္ဗန္တိ ဥဠာရဝိသယူပဟာရေန ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ ပီဏေတဗ္ဗံ။ တံ ပန အနနုဘူတာနုဘဝနေန ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဒိဋ္ဌံ ဒက္ခိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အနုဘူတံ ပန အပဏီတံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဋ္ဌံ သမတိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ။ သေသဝါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ပရမဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒီ ကိရေသ ပရိဗ္ဗာဇကော၊ တသ္မာ ဧဝံ ဆသု ဒွါရေသု ဝဍ္ဎိံ ပညပေတိ။ ယသ္မာ ယံ ဆန္နမ္ပိ စက္ခာဒီနံ ယထာသကံ ဝိသယဂ္ဂဟဏံ ပဋိက္ခိပန္တော လောကဿ အဝဍ္ဎိတံ ဝိနာသမေဝ ပညပေတိ၊ တသ္မာ သော သယမ္ပိ ဝဍ္ဎိဟတော ဟတဝဍ္ဎိတော။

သံကိလေသတော အာရကတ္တာ အရိယော နိယျာနိကဓမ္မဘာဝတော ဉာယော ဓမ္မော။ ဝဇ္ဇလေသဿပိ အဘာဝတော ကုသလော။ တေနာဟ ‘‘ပရိသုဒ္ဓေ ကာရဏဓမ္မေ အနဝဇ္ဇေ’’တိ။ ဥဂ္ဂတဿာတိ ဥစ္စကုလီနတာဒိနာ ဥဠာရဿ။ မုခေ အာရက္ခံ ဌပေတွာတိ မုခေန သံယတော ဟုတွာ။ အမ္ဗဇမ္ဗူအာဒီနိ ဂဟေတွာ ဝိယ အပူရယမာနောတိ အမ္ဗဇမ္ဗူအာဒီနိ အညမညဝိသဒိသာနိ ဝိယ ပူရဏကထာနယေန ယံ ကိဉ္စိ အကထေတွာ။ တေနာဟ ‘‘မယာ ကထိတနိယာမေနာ’’တိ။

၂၀၈။ ဖလသမာပတ္တိယာဝုဋ္ဌိတောတိ ဒိဝါဝိဟာရတော ဝုဋ္ဌိတောတိ အတ္ထော။ ဒိဝါဝိဟာရောပိ ဟိ ‘‘ပဋိသလ္လာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ရဟောဂတဿ ပဋိသလ္လီနဿ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁၈)။ ဘဂဝါ ဟိ ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနုတ္တရကာလံ တေသံ ကထာသလ္လာပံ သုတွာ ဒိဝါဝိဟာရတော ဝုဋ္ဌာယ တတ္ထ ဂတော။ သံဝေဂေါ နာမ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ၊ တံ နိဗ္ဗိန္ဒနဝသေနပိ ဟောတိ၊ သံဝေဂနိဿိတံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပီတိသံဝေဂေန သံဝိဂ္ဂေါ’’တိ။ သော ပန ယသ္မာ ပုရိမာဝတ္ထာယ စလနံ ဟောတိ စိတ္တဿ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘စလိတော ကမ္ပိတော’’တိ။ တိခိဏသောတေန ပုရိသေနာတိ ဘဂဝန္တံ သန္ဓာယာဟ။

၂၀၉။ ဓမ္မဒေသနံ အာရဘိ ယထာ ဝိနေယျဒမနကုသလော ဝသနဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဣဒံ အာရမိတဗ္ဗဘာဝဿ ဘာဝလက္ခဏဝစနံ။ အာရမတိ ဧတ္ထာတိ အာရာမော၊ ရူပံ အာရာမော ဧတဿာတိ ရူပါရာမံ၊ တတော ဧဝ တန္နိန္နဘာဝေန ရူပေ ရတန္တိ ရူပရတံ၊ တေန သမ္မော ဒုပ္ပတ္တိယာ ရူပေန သမ္မုဒိတန္တိ ရူပသမ္မုဒိတံ၊ တဒေတံ တဒဘိဟတဇဝနကိစ္စံ တတ္ထ အာရောပေတွာ ဝုတ္တံ။ ဒန္တန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဒန္တံ ဒမိတံ။ နိဗ္ဗိသေဝနန္တိ ဝိဂတဝိသုကာယိကံ။ ဂုတ္တန္တိ သတိယာ ဂုတ္တံ။ ရက္ခိတန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ သံဝုတန္တိ အပနီတံ ပဝေသနိဝါရဏေန။ တေနာဟ ‘‘ပိဟိတ’’န္တိ။

၂၁၀။ ဥပ္ပဇ္ဇနပရိဠာဟန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇနကိလေသပရိဠာဟံ။ ကိံ ဝစနံ ဝတ္တဗ္ဗံ အဿာတိ ရူပါရမ္မဏံ အနုဘဝိတွာ သမုဒယာဒိပဟာနံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ ပရိနိဗ္ဗိန္ဒိတွာ ဝိရဇ္ဇိတွာ ယော ဝိမုတ္တော၊ တတ္ထ ကိံ ဝုဒ္ဓိဟတပရိယာယော အဝဿံ လဘတိ န လဘတီတိ ပုစ္ဆတိ။ ပရိဗ္ဗာဇကော တာဒိသေ သာရဗဒ္ဓဝိမုတ္တိကေ ဝုဒ္ဓိဟတောတိ န ဝဒေယျာတိ အာဟ ‘‘န ကိဉ္စိ၊ ဘော၊ ဂေါတမာ’’တိ။

၂၁၁။ တေတိ တယာ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဝဿံ ဝါသော ဝဿံ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ ဝဿိတုံ အရဟတီတိ ဝဿိကော၊ ဝဿကာလေ နိဝါသာနုစ္ဆဝိကောတိ အတ္ထော။

နာတိဥစ္စော ဟောတိ နာတိနီစောတိ ဂိမှိကော ဝိယ ဥစ္စော၊ ဟေမန္တိကော ဝိယ နီစော န ဟောတိ၊ အထ ခေါ တဒုဘယဝေမဇ္ဈလက္ခဏတာယ နာတိဥစ္စော ဟောတိ နာတိနီစော။ နာတိတနူနီတိ ဟေမန္တိကဿ ဝိယ န ခုဒ္ဒကာနိ။ နာတိဗဟူနီတိ ဂိမှိကဿ ဝိယ န အတိဗဟူနိ။ မိဿကာနေဝါတိ ဟေမန္တိကဂိမှိကေသု ဝုတ္တလက္ခဏဝေါမိဿကာနိ။ ဥဏှပဝေသနတ္ထာယာတိ နိယူဟေသု ပုရေဘတ္တံ ပစ္ဆာဘတ္တဉ္စ ပတိတသူရိယောဘာသဝသေန ဥဏှဿ အဗ္ဘန္တရပဝေသနတ္ထာယ။ ဘိတ္တိနိယူဟာနိ နီဟရီယန္တီတိ ဒက္ခိဏပဿေ ဘိတ္တီသု နိယူဟာနိ နီဟရိတွာ ကရီယန္တိ။ ဝိပုလဇာလာနီတိ ပုထုလဆိဒ္ဒါနိ။ ဥဒကယန္တာနီတိ ဥဒကဝါဟကယန္တာနိ။

နီလုပ္ပလဂစ္ဆကေ ကတွာတိ ဝိကသိတေဟိ နီလုပ္ပလေဟိ ဂစ္ဆကေ နဠိနိကေ ကတွာ။ ဂန္ဓကလလန္တိ ဂန္ဓမိဿကကဒ္ဒမံ။ ယမကဘိတ္တီတိ ယုဂဠဘိတ္တိ၊ တဿာ အန္တရေ နာဠိ၊ ယတော ဥဒကံ အဘိရုဟတိ။ လောဟနာဠိန္တိ လောဟမယယန္တနာဠိံ။ ဇာလန္တိ တမ္ဗလောဟမယံ ဇာလံ။ ဟေဋ္ဌာ ယန္တံ ပရိဝတ္တေန္တီတိ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ဥဒကယန္တံ ဂမေန္တိ။ ဥဒကဖုသိတေ တေမေန္တေ ဝိဝဏ္ဏတာ မာဟောသီတိ နီလပဋံ နိဝါသေတိ။ ဒိဝါကာလေတိ ဒိဝသဝေလာယ။ အဇ္ဈတ္တံ ဝူပသန္တစိတ္တော ဝိဟရာမီတိ ဧတေန အတ္တနော ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရော ဘဂဝတာ ဒဿိတောတိ အာဟ – ‘‘တာယ ရတိယာ ရမမာနောတိ ဣဒံ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကဖလသမာပတ္တိရတိံ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။

၂၁၂။ မဟာစ နေသံ ပပဉ္စောတိ နေသံ ရာဇူနံ မဟာပပဉ္စော ရာဇိဒ္ဓိဝသေန သဗ္ဗဒါ သမ္ပတ္တိဝိသယော စ၊ အနုဘဝိတုံ န လဘန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ မန္တေ ဂဝေသန္တာ ဝိစရန္တိ၊ န ဘောဂသုခံ။ ဂဏနာ နာမ အစ္ဆိန္နဂဏနာ၊ န ဝိဂဏဂဏနာ န ပဏဂဏနာ။ အာဝဋ္ဋောတိ ယထာဓိဂတေ ဒိဗ္ဗေ ကာမေ ပဟာယ ကာမဟေတု အာဝဋ္ဋော နိဝတ္တော ပရိဝတ္တိတော ဘဝေယျ။ ဧဝံ မာနုသကာ ကာမာတိ ယထာ ကောစိ ကုသဂ္ဂေန ဥဒကံ ဂဟေတွာ မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒကံ မိနေယျ။ တတ္ထ မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒကမေဝ မဟန္တံ ဝိပုလံ ပဏီတဉ္စ၊ ဧဝံ ဒိဗ္ဗာနံ ကာမာနံ သမီပေ ဥပနိဓာယ မာနုသကာ ကာမာ အပ္ပမတ္တကာ ဩရမတ္တကာ နိဟီနာ၊ ဒိဗ္ဗာဝ ကာမာ မဟန္တာ ဝိပုလာ ဥဠာရာ ပဏီတာ။ သမဓိဂယှာတိ သမ္မာ အဓိဂမနဝသေန နိဂ္ဂယှ ဒိဗ္ဗမ္ပိ သုခံ ဟီနံ ကတွာ တိဋ္ဌတိ။

၂၁၃။ အာရောဂျဟေတုကံ သုခံ အဿ အတ္ထီတိ သုခီ၊ တံ ပနဿ ရောဂဝိဂမတောဝါတိ အာဟ ‘‘ပဌမံ ဒုက္ခိတော ပစ္ဆာ သုခိတော’’တိ။ သေရီ နာမ အတ္တာဓီနဝုတ္တီတိ အာဟ ‘‘သေရီ ဧကကော ဘဝေယျာ’’တိ။ အတ္တနော ဝသော သယံဝသော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ သယံဝသီ။ အင်္ဂါရကပလ္လံ ဝိယ ကာမဝတ္ထုပရိဠာဟဟေတုတော။ တစ္ဆေတွာတိ ဃဋ္ဋေတွာ၊ ကဏ္ဍူယိတွာတိ အတ္ထော။

၂၁၄။ ယေန ကာယော မဓုရကဇာတော ဟောတိ၊ တံ ကိရ ကုဋ္ဌံ ဆဝိံ ဝိနာသေတိ၊ စမ္မံ ဆိဒ္ဒဇာတံ ဝိယ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဥပဟတကာယပ္ပသာဒေါ’’တိ။ ပစ္စလတ္ထာတိ ပဋိလဘိ။ အဝိဇ္ဇာဘိဘူတတာယ ဝိရောဓိပစ္စယသမာယောဂေန ပညိန္ဒြိယဿ ဥပဟတတ္တာ။ အာယတိံ ဒုက္ခဖလတာယ ဧတရဟိ စ ကိလေသဒုက္ခဗဟုလတာယ ကာမာနံ ဒုက္ခသမ္ဖဿတာ၊ တဒုဘယသံယုတ္တေသု တေသု စ တံ အသလ္လက္ခိတွာ ဧကန္တသုခါဘိနိဝေသော ဝိပရီတသညာယ၊ န ကေဝလာယ သုခဝေဒနာယ သုခါတိ ပဝတ္တသညီ။

၂၁၅။ တာနီတိ ကုဋ္ဌသရီရေ ဝဏမုခါနိ။ အသုစီနီတိ အသုဘာနိ။ ဒုဂ္ဂန္ဓာနီတိ ဝိဿဂန္ဓာနိ။ ပူတီနီတိ ကုဏပဘူတာနိ။ ဣဒါနီတိ ဧတရဟိ။ နခေဟိ ဝိပ္ပတစ္ဆနအဂ္ဂိပရိတာပနေဟိ အတိနိပ္ပီဠနကာလေ ပါဏကာ…ပေ… ပဂ္ဃရန္တိ၊ တေန ဝေဒနာ တနုကာ ဟောတိ။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တနယေန ဝေဒနာယ တနုကဘာဝတော။

အာရောဂျဘာဝေ ဓနလာဘာဒိလာဘုပ္ပတ္တိတော၊ အသတိ စ အာရောဂျေ လာဘဿ နိရတ္ထကဘာဝတော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိသဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ လာဘဿ နိမိတ္တဘာဝတော စ အာရောဂျပရမာ လာဘာ။ နိဗ္ဗာနေ သုခုပ္ပတ္တိတော၊ အသတိ စ နိဗ္ဗာနာဓိဂမေ တာဒိသဿ သုခဿ အနုပလဗ္ဘနတော၊ သဗ္ဗသင်္ခတဝိဝိတ္တတ္တာ စ သဗ္ဗသော စ သံသာရဒုက္ခာဘာဝတော၊ အဓိဂတေ စ တသ္မိံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခာဘာဝတော စ နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခံ။ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂါနန္တိ ကာယာနုပဿနာဒိဘေဒဘိန္နာနံ အရိယမဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂိယာနံ မဂ္ဂါနံ။ တေသဉ္စ အမတဂါမိတာ နာမ တန္နိန္နတာဝသေနေဝ သစ္ဆိကိရိယာဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂဂမနေနေဝ အမတဂါမိန’’န္တိ။ အဋ္ဌင်္ဂိကော အရိယမဂ္ဂေါ ခေမော သဗ္ဗပရိဿယသမုဂ္ဃာတနေန အနုပဒ္ဒုတတ္တာ၊ တံသမင်္ဂီနံ သဗ္ဗသော အနုပဒ္ဒုတတ္တာ တံသမင်္ဂီနံ သဗ္ဗသော အနုပဒ္ဒဝဟေတုတော စ။ လဒ္ဓိဝသေန ဂဟိတာတိ သဿတဝါဒါဒီဟိ ကေဝလံ တေသံ လဒ္ဓိဝသေန တထာ ဂဟိတာ။ ခေမအမတဂါမိနန္တိ ဣမိနာ ဟိ ‘‘ခေမံအမတဂါမိန’’န္တိ ဝိဘတ္တိအလောပေန နိဒ္ဒေသော၊ အတ္ထော ပန ဝိဘတ္တိလောပေန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဒဿေတိ။

၂၁၆။ အနောမဇ္ဇတီတိ အနု အနု ဩမဇ္ဇတိ။ အပရာပရံ ဟတ္ထံ ဟေဋ္ဌာ ဩတာရေန္တော မဇ္ဇတိ။

၂၁၇။ ဆေကန္တိ ဃနဘာဝေန ဝီတံ။ ဃနမဋ္ဌဘာဝေန သုန္ဒရံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပန္န’’န္တိ။ သာဓူဟိ ပရမပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌေဟိ လာတော ဂဟိတောတိ သာဟုဠိ။ သင်္ကာရစောဠကံ နိစ္စကာဠကံ။

၂၁၈။ တတ္ထ တတ္ထ ရုဇနဋ္ဌေန ဝိဗာဓနဋ္ဌေန ရောဂေါဝ ဘူတော။ ဝိပဿနာဉာဏေနပိ သိခါပ္ပတ္တေန အာရောဂျံ ဧကဒေသေန ပဿတိ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဝဋ္ဋပဋိပက္ခတောတိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာဉာဏဉ္စေဝါ’’တိ။

၂၁၉။ အန္တရာတိ ပဌမုပ္ပတ္တိ ဇရာမရဏာနံ ဝေမဇ္ဈေ။ ဥပဟတောတိ ပိတ္တသေမှာဒိဒေါသေဟိ ဒူသိတဘာဝေန ကထိတော။ ပိတ္တာဒိဒေါသေ ပန ဘေသဇ္ဇသေဝနာယ နိဝတ္တေန္တော ဥပဟတံ ပဋိပါကတိကံ ကရောန္တော စက္ခူနိ ဥပ္ပာဒေတိ နာမ။ ဝိနဋ္ဌာနီတိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပန္နာနိ။

၂၂၀။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေ သာဟုဠိယစီရေ။ ဝဋ္ဋေ အနုဂတစိတ္တေနာတိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ အနာဒီနဝဒဿိတာယ အနုဂါမိစိတ္တေန။

၂၂၁။ ဓမ္မဿာတိ နိဗ္ဗာနဿ။ အနုဓမ္မန္တိ အနုရူပံ နိယျာနဓမ္မံ။ တေနာဟ ‘‘အနုစ္ဆဝိကံ ပဋိပဒ’’န္တိ။ ပဉ္စက္ခန္ဓေတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓေ ဒဿေတိ။ ‘‘ဒီဃရတ္တံ ဝတ၊ ဘော’’တိအာဒိနာ ပါဠိယံ ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿိတံ။ တေနာဟ ‘‘ဥပါဒါနနိရောဓာတိ ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေန္တော’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မာဂဏ္ဍိယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ သန္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂၃။ ဒေဝေန ဝဿေန ကတော သောဗ္ဘော ဒေဝကတသောဗ္ဘော။ တေနာဟ ‘‘ဝဿော…ပေ… ရဟဒေါ’’တိ။ ဂုဟာတိ ပံသုဂုဟာ ပါသာဏဂုဟာ မိဿကဂုဟာတိ တိဿော ဂုဟာ။ တတ္ထ ပံသုဂုဟာ ဥဒကမုတ္တဋ္ဌာနေ အဟောသိ နိန္နဋ္ဌာနံ ပန ဥဒကေန အဇ္ဈောတ္ထတံ။ ဥမင်္ဂံ ကတွာတိ ဟေဋ္ဌာ သုဒုဂ္ဂံ ကတွာ။ အနမတဂ္ဂိယံပစ္စဝေက္ခိတွာတိ ‘‘န ခေါ သော သတ္တာဝါသော သုလဘရူပေါ၊ ယော ဣမိနာ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ အနာဝုဋ္ဌပုဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၆၀) ဣဒဉ္စ တဠာကံ မယာ ဝုတ္ထပုဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ၊ တမ္ပိ ဌာနံ သော စ အတ္တဘာဝေါ အပညတ္တိကဘာဝံ ဂတောတိ ဧဝံ အနမတဂ္ဂိယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ တာဒိသံ ဌာနံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဣမိနာ နယေန သမုဒ္ဒပဗ္ဗတဒဿနာဒီသုပိ ပစ္စဝေက္ခဏာဝိဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဥစ္စံ နဒမာနာယာတိ ဥစ္စံ ကတွာ သဒ္ဒံ ကရောန္တိယာ ကာမဿာဒဘဝဿာဒါဒိဝတ္ထုန္တိ ‘‘အယဉ္စ အယဉ္စ ကာမော ဣဋ္ဌော ကန္တော မနာပေါ၊ အသုကော ဘဝေါ ဣဋ္ဌော ကန္တော မနာပေါ၊ ဧဝမယံ လောကော ပိယေဟိ ပိယတရော’’တိ ဧဝံ ကာမဿာဒဘဝဿာဒလောကဿာဒါဒိသင်္ခါတံ ဝတ္ထုံ။ ဒုဂ္ဂတိတော သံသာရတော စ နိယျာတိ ဧတေနာတိ နိယျာနံ၊ သဂ္ဂမဂ္ဂေါ မောက္ခမဂ္ဂေါ စ၊ တံ နိယျာနံ အရဟတိ၊ နိယျာနေ ဝါ နိယုတ္တာတိ နိယျာနိကာ၊ နိယျာနံ ဝါ ဖလံ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ နိယျာနိကာ၊ ဝစီဒုစ္စရိတာဒိသံကိလေသတော နိယျာတီတိ ဝါ နိယျာနီယာ၊ ဤ-ကာရဿ ရဿတ္တံ ယ-ကာရဿ စ က-ကာရံ ကတွာ နိယျာနိကာ၊ စေတနာယ သဒ္ဓိံ သမ္ဖပ္ပလာပါ ဝေရမဏိ။ တပ္ပဋိပက္ခတော အနိယျာနိကာ၊ တဿာ ဘာဝေါ အနိယျာနိကတ္တံ၊ တသ္မာ အနိယျာနိကတ္တာ။ တိရစ္ဆာနဘူတာတိ တိရောကရဏဘူတာ။ ဂေဟဿိတကထာတိ ကာမပဋိသံယုတ္တကထာ။ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေတိ အနိစ္စတာပဋိသံယုတ္တစတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေ။ သဟ အတ္ထေနာတိ သာတ္ထကံ၊ ဟိတပဋိသံယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝိသိခါတိ ဃရသန္နိဝေသော၊ ဝိသိခါဂဟဏေန စ တန္နိဝါသိနော ဂဟိတာ ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။အာစရိယပရမ္ပရကထာဝဏ္ဏနာ) ဝိယ။ တေနေဝါဟ ‘‘သူရာ သမတ္ထာ’’တိ ‘‘သဒ္ဓါ ပသန္နာ’’တိ စ။ ကုမ္ဘဋ္ဌာနပ္ပဒေသေန ကုမ္ဘဒါသိယော ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကုမ္ဘဒါသိကထာ ဝါ’’တိ။

၂၂၈။ ဝေါဟာရော ဝိယ တေသံ တထာ ဝေါဟာရမတ္တံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗြဟ္မစရိယဝါသေ’’တိ။ အကတာတိ သမေန၊ ဝိသမေန ဝါ ကေနစိ ဟေတုနာ န ကတာ န ဝိဟိတာ။ ကတဝိဓော ကရဏဝိဓိ နတ္ထိ ဧတေသန္တိ အကဋဝိဓာ။ ပဒဒွယေနပိ လောကေ ကေနစိ ဟေတုပစ္စယေန နေသံ အနိဗ္ဗတ္တတံ ဒဿေတိ။ ဣဒ္ဓိယာပိ န နိမ္မိတာတိ ကဿစိ ဣဒ္ဓိမတော စေတောဝသိပ္ပတ္တဿ ဒေဝဿ၊ ဣဿရာဒိနော ဝါ ဣဒ္ဓိယာပိ န နိမ္မိတာ။ အနိမ္မာတာတိ ကဿစိ အနိမ္မာပိတာ။ ရူပါဒိဇနကဘာဝန္တိ ရူပသဒ္ဒါဒီနံ ပစ္စယဘာဝံ၊ ရူပါဒယောပိ ပထဝိယာဒီဟိ အပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိကာတိ တဿ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ ပဗ္ဗတကူဋံ ကေနစိ အနိဗ္ဗတ္တိတံ ကဿစိ စ အနိဗ္ဗတ္တနကံ၊ ဧဝမေတေပီတိ အာဟ ‘‘ပဗ္ဗတကူဋာ ဝိယ ဌိတာတိ ကူဋဋ္ဌာ’’တိ။ ယမိဒံ ဗီဇတော အင်္ကုရာဒိ ဇာယတီတိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ တတော နိက္ခမတိ နာဝိဇ္ဇမာနံ၊ အညထာ အညတောပိ အညဿ ဥပလဒ္ဓိ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝံ ဌိတာတိ ဧဝံ နိဗ္ဗိကာရာ ဌိတာ။ ဥဘယေနပီတိ အတ္ထဒွယေနပီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ကူဋဋ္ဌာ ဧသိကဋ္ဌာယိဋ္ဌိတာ’’တိ ပဒဒွယေနပိ။ တေသံ သတ္တန္နံ ကာယာနံ။ ဌိတတ္တာတိ နိဗ္ဗိကာရာဘာဝေန ဌိတတ္တာ။ န စလန္တီတိ ဝိကာရံ နာပဇ္ဇန္တိ။ ဝိကာရာဘာဝတော ဟိ တေသံ သတ္တန္နံ ကာယာနံ ဧသိကဋ္ဌာယိဋ္ဌိတတာ။ အနိဉ္ဇနဉ္စ အတ္ထတော ပကတိယာ အဝဋ္ဌာနမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘န ဝိပရိဏာမေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ အဝိပရိဏာမဓမ္မတ္တာ ဧဝ တေ အညမညံ န ဗျာဗာဓေန္တိ။ သတိ ဟိ ဝိကာရံ အာပါဒေတဗ္ဗတာယ ဗျာဗာဓကတာပိ သိယာ၊ တထာ အနုဂ္ဂဟေတဗ္ဗတာယ အနုဂ္ဂါဟကတာတိ တဒဘာဝံ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘နာလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ပထဝီ ဧဝ ကာယေကဒေသတ္တာ ပထဝီကာယော။ ဟန္တုံ ဝါ ဃာတေတုံ ဝါ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ ဇီဝသတ္တမာနံ ကာယာနံ နိစ္စတာယ နိဗ္ဗိကာရဘာဝတော၊ ဧတေနေဝ နေသမဟန္တဗ္ဗတာ အဃာတေတဗ္ဗတာ အတ္ထတော ဝုတ္တာယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တန္နံတွေဝ ကာယာန’’န္တိအာဒိ။ သောတုံ ဝါ သာဝေတုံ ဝါ သမတ္ထော နာမ နတ္ထီတိ ပစ္စေကံ နေသံ သဝနေသု အသမတ္ထတ္တာ တဒေကဒေသာဒီသုပိ အသမတ္ထတံ ဒီပေတိ။ ယဒိ ကောစိ ဟန္တာ နတ္ထိ၊ ကထံ သတ္ထပ္ပဟာရောတိ အာဟ ‘‘ယထာ မုဂ္ဂရာသိအာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ကေဝလံ သညာမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ ဟနနဃာတနာဒိ ပန ပရမတ္ထတော နတ္ထေဝ ကာယာနံ အဝိကောပနီယဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ကေဝလံ တက္ကမတ္တေန နိရတ္ထကံ ဒိဋ္ဌိံ ဒီပေတီတိ ဧတေန ယသ္မာ တက္ကိကာ နိရင်္ကုသတာယ ပရိကပ္ပနဿ ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနာ ပရိကပ္ပိတံ သာရတော မညမာနာ တထေဝ အဘိနိဝိဿ တက္ကဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟံ ဂဏှန္တိ၊ တသ္မာ န တေသံ ဒိဋ္ဌိဝတ္ထုသ္မိံ ဝိညူဟိ ဝိစာရဏာ ကတ္တဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ။ ပဉ္စိန္ဒြိယဝသေနာတိ ပဉ္စရူပိန္ဒြိယဝသေန။ ကမ္မန္တိ လဒ္ဓိ ကမ္မဘာဝေန သုပါကဋတ္တာ။ အဝင်္ကကထာတာရဏာဒိကာ ဒွါသဋ္ဌိ ပဋိပဒါ။ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေတိ ဧကသ္မိံ မဟာကပ္ပေ။

ပုရိသဘူမိယောတိ ပဓာနပုဂ္ဂလေန နိဒ္ဒေသော၊ ဣတ္ထီနမ္ပေတာ ဘူမိယော ဣစ္ဆန္တေဝ။ ဘိက္ခု စ ပန္နကောတိအာဒိ တေသံ ပါဠိယေဝ။ တတ္ထ ပန္နကောတိ ဘိက္ခာယ ဝိစရဏကောတိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ ဝါ ပဋိပတ္တိံ ပဋိပန္နကော။ ဇိနောတိ ဇိဏ္ဏော၊ ဇရာဝသေန နိဟီနဓာတုကောတိ ဝဒန္တိ၊ အတ္တနော ဝါ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိပက္ခံ ဇိနိတွာ ဌိတော။ သော ကိရ တထာဘူတော ကဿစိပိ ဓမ္မံ န ကထေတိ၊ တေနာဟ ‘‘န ကိဉ္စိ အာဟာ’’တိ။ အလာဘိန္တိ ‘‘သော န ကုမ္ဘိမုခါ ပဋိဂ္ဂဏှတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၉၄) နယေန ဝုတ္တအလာဘဟေတုသမာယောဂေန အလာဘိံ။ တတော ဧဝ ဇိဃစ္ဆာဒုဗ္ဗလပရေတတာယ သယနပရာယဏံ သမဏံ ပန္နဘူမီတိ ဝဒတိ။

အာဇီဝဝုတ္တိသတာနီတိ သတ္တာနံ အာဇီဝဘူတာနိ ဇီဝိကာဝုတ္တိသတာနိ။ ပသုဂ္ဂဟဏေန ဧဠကဇာတိ ဂဟိတာ၊ မိဂဂ္ဂဟဏေန ရုရုဂဝယာဒိသဗ္ဗမိဂဇာတိ။ ဗဟူ ဒေဝါတိ စာတုမဟာရာဇိကာဒိဗြဟ္မကာယိကာဒိဝသေန နေသံ အန္တရဘေဒဝသေန ဗဟူ ဒေဝါ။ တတ္ထ စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဧကစ္စော အန္တရဘေဒေါ ‘‘မဟာသမယသုတ္တေန’’ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၁ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗော။ မာနုသာပိ အနန္တာတိ ဒီပဒေသကုလဝံသာဇီဝါဒိဝိဘာဂဝသေန မာနုသာပိ အနန္တဘေဒါ။ ပိသာစာ ဧဝ ပေသာစာ၊ တေ အပရပေတာဒယော မဟန္တာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဆဒ္ဒန္တဒဟမန္ဒာကိနိယော ကုဠီရမုစလိန္ဒနာမေန ဝဒတိ။ ဂဏ္ဌိကာတိ ပဗ္ဗဂဏ္ဌိကာ။ ပဏ္ဍိတောပိ…ပေ… ဥဒ္ဓံ န ဂစ္ဆတိ၊ ကသ္မာ? သတ္တာနံ သံသရဏကာလဿ နိယတဘာဝတော။

အပရိပက္ကံ သံသရဏနိမိတ္တံ သီလာဒိနာ ပရိပါစေတိ နာမ သီဃံယေဝ ဝိသုဒ္ဓိပ္ပတ္တိယာ။ ပရိပက္ကံ ဖုဿ ဖုဿ ပတွာ ပတွာ ပရိပက္ကဘာဝါပါဒနေန ဗျန္တိံ ကရောတိ နာမ။ သုတ္တဂုဠေတိ သုတ္တဝဋ္ဋိယံ။ နိဗ္ဗေဌိယမာနမေဝ ပလေတီတိ ဥပမာယ သတ္တာနံ သံသာရော အနုက္ကမေန ခီယတေဝ၊ န တဿ ဝဒ္ဓီတိ ဒဿေတိ ပရိစ္ဆိန္နရူပတ္တာ။

၂၂၉။ နိယတိဝါဒေ ပက္ခိပန္တောတိ သဗ္ဗညုတံ ပဋိဇာနိတွာပိ ပဒေသညုတာယ အသမ္ပာယမာနော တတ္ထ အတ္တနော အညာဏကိရိယံ ပရိဟရိတုံ အသက္ကောန္တော စ ‘‘ဧဝမေသာ နိယတီ’’တိ နိယတိဝါဒေ ပက္ခိပန္တော။

၂၃၀။ ဓမ္မကထာယ အပဿယဘူတော အနုဿဝေါ ဧတဿ အတ္ထီတိ အနုဿဝီ၊ တေနေဝဿ အပဿယဝါဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အနုဿဝနိဿိတော’’တိ အာဟ။ သဝနံ သစ္စတောတိ ယံ ကိဉ္စိ အနုဿဝံ၊ တံ သဝနံ သစ္စန္တိ ဂဟေတွာ ဌိတော။ ပိဋကသမ္ပဒါယာတိ ဂန္ထသမ္ပာဒနေန၊ တာဒိသံ ဂန္ထံ ပဂုဏံ ဝါစုဂ္ဂတံ ကတွာ တံ နိဿာယ ဓမ္မံ ကထေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝဂ္ဂပဏ္ဏာသကာယာ’’တိအာဒိ။

၂၃၂။ မန္ဒပညောတိ ပရိတ္တပညော။ မောမူဟောတိ သမ္မုယှကော။ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ ဝိဝိဓော နာနပ္ပကာရော ခေပေါ ဝါစာယ ပရဝါဒါနံ ခီပနံ ဝါစာဝိက္ခေပေါ၊ တံ ဝါစာဝိက္ခေပံ၊ န မရတိ န ပစ္ဆိဇ္ဇတိ ယထာဝုတ္တော ဝါဒဝိက္ခေပေါ ဧတာယာတိ အမရာ၊ တတ္ထ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ အမရာဝိက္ခေပေါ၊ တံ အမရာဝိက္ခေပံ။ အပရိယန္တဝိက္ခေပန္တိ ‘‘ဧဝမ္ပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ ပုစ္ဆိတဿ အပရိယောသာပနဝသေန ဝိက္ခေပံ။ ဣတော စိတော စ သန္ဓာဝတိ ဧကသ္မိံ သဘာဝေ အနဝဋ္ဌာနတော။ ဂါဟံ န ဥပဂစ္ဆတီတိ မိစ္ဆာဂါဟတာယ ဥတ္တရဝိဓာနာယ ပုရိမပက္ခံ ဌပေတွာ ဂါဟံ န ဥပဂစ္ဆတိ။ အမရာသဒိသာယ အမရာယ ဝိက္ခေပေါတိ အမရာဝိက္ခေပေါ။

ဣဒံ ကုသလန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော၊ ဣမိနာ ပကာရေနာတိ အတ္ထော။ အမရာဝိက္ခေပိကော ယထာ ကုသလေ၊ ဧဝံ အညသ္မိံ ယံ ကိဉ္စိ ကေနစိ ပုစ္ဆိတံ အတ္ထံ အတ္တနော အရုစ္စနတာယ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ဝိက္ခေပညေဝ အာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိ တတ္ထ တတ္ထ ပုစ္ဆိတာကာရပဋိသေဓနဝသေန ဝိက္ခိပနာကာရဒဿနံ။ နနု စေတ္ထ ဝိက္ခေပဝါဒိနော ဝိက္ခေပပက္ခဿ အနနုဇာနနံ ဝိက္ခေပပက္ခေ အဝဋ္ဌာနံ ယုတ္တန္တိ? န၊ တတ္ထာပိ တဿ သမ္မူဠှဿ ပဋိက္ခေပဝသေနေဝ ဝိက္ခေပဝါဒဿ ပဝတ္တနတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နော’’တိ။ တထာ ဟိ သဉ္စယော ဗေလဋ္ဌပုတ္တော ရညာ အဇာတသတ္တုနာ သန္ဒိဋ္ဌိကံ သာမညဖလံ ပုဋ္ဌော ပရလောကတ္တိကာဒီနံ ပဋိသေဓနမုခေန ဝိက္ခေပံ ဗျာကာသိ။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘နနု စာယံ သဗ္ဗောပိ အမရာဝိက္ခေပိကော ကုသလာဒယော ဓမ္မေ ပရလောကတ္တိကာဒီနိ စ ယထာဘူတံ အနဝဗုဇ္ဈမာနော တတ္ထ တတ္ထ ပဉှံ ပုဋ္ဌော သမာနော ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပမတ္တံ အာပဇ္ဇတိ၊ တဿ ကထံ ဒိဋ္ဌိဂတဘာဝေါ။ န ဟိ အဝတ္တုကာမဿ ဝိယ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ အဇာနန္တဿ ဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန တဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ ယုတ္တာ’’တိ? ဝုစ္စတေ – န ဟေဝ ခေါ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန တဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ၊ အထ ခေါ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေန။ သဿတာဘိနိဝေသေန မိစ္ဆာဘိနိဝိဋ္ဌောယေဝ ဟိ ပုဂ္ဂလော မန္ဒဗုဒ္ဓိတာယ ကုသလာဒိဓမ္မေ ပရလောကတ္တိကာဒီနိ စ ယာထာဝတော အပ္ပဋိပဇ္ဇမာနော အတ္တနာ အဝိညာတဿ အတ္ထဿ ပရံ ဝိညာပေတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ မုသာဝါဒဘယေန စ ဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇတီတိ။ အထ ဝါ ပုညပါပါနံ တဗ္ဗိပါကာနဉ္စ အနဝဗောဓေန အသဒ္ဒဟနေန စ တဗ္ဗိသယာယ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏံယေဝ သုန္ဒရန္တိ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ အဘိနိဝိသန္တဿ ဥပ္ပန္နာ ဝိသုံယေဝ သာ ဧကာ ဒိဋ္ဌိ သတ္တဘင်္ဂဒိဋ္ဌိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓတော စ တတိယဋ္ဌာနဘာဝေ ဒဿိတော။

၂၃၄။ သန္နိဓိကာရကံကာမေတိ ဧတ္ထ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါနိ အဓိပ္ပေတာနီတိ တိလတဏ္ဍုလာဒိဂ္ဂဟဏံ၊ တဿ လောကဿ အပ္ပသာဒပရိဟာရတ္ထံ ကဒါစိ တဏ္ဍုလနာဠိအာဒိသင်္ဂဟဏကရဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘တိလတဏ္ဍုလာဒယော ပညာယန္တီ’’တိ။

၂၃၆။ အာဇီဝကာ မတာ နာမာတိ ဣမေ အာဇီဝကာ သဗ္ဗသော သမ္မာပဋိပတ္တိရဟိတာ မိစ္ဆာ ဧဝ စ ပဋိပဇ္ဇမာနာ အဓိသီလသင်္ခါတဿ သီလဇီဝိတဿ အဘာဝေန မတာ နာမ။ ပုတ္တမတာတိ မတပုတ္တာ။ သမဏေ ဂေါတမေ ဗြဟ္မစရိယဝါသော အတ္ထီတိ သမဏံ ဧဝ ဂေါတမံ ပရိသုဒ္ဓါ သုပရိပုဏ္ဏော တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာဝဟော ဗြဟ္မစရိယဝါသော အတ္ထိ။ ဧတေနေတ္ထ ဓမ္မသုဓမ္မတာဒိဒီပနေန ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတဉ္စ ဒီပေတိ၊ အညတ္ထ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ဗာဟိရကေသု တဿ အဘာဝံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သန္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ မဟာသကုလုဒါယိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၇။ အဘိညာတာတိ ဧဒိသော ဧဒိသော စာတိ အဘိလက္ခဏဝသေန ဉာတာ။ အပ္ပသဒ္ဒဿ ဝိနီတော၊ အပ္ပသဒ္ဒတာယ မန္ဒဘာဏိတာယ ဝိနီတောတိ စ အပ္ပသဒ္ဒဝိနီတောတိ ဝုစ္စမာနေ အညေန ဝိနီတဘာဝေါ ဒီပိတော ဟောတိ၊ ဘဂဝါ ပန သယမ္ဘုဉာဏေန သယမေဝ ဝိနီတော။ တသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘အပ္ပသဒ္ဒဝိနီတော’’တိ န ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ ဘဂဝါ အညေန ဝိနီတော’’တိ။

၂၃၈။ ဟိယျောဒိဝသံဥပါဒါယ တတော အာသန္နာနိ ကတိပယာနိ ဒိဝသာနိ ပုရိမာနိ နာမ ဟောန္တိ၊ ပုရိမာနီတိ စ ပုဗ္ဗကာနိ၊ အတီတာနီတိ အတ္ထော။ တတော ပရန္တိ ယထာ ဝုတ္တအတီတဒိဝသတော အနန္တရံ ပရံ ပုရိမတရံ အတိသယေန ပုရိမတ္တာ။ ဣတိ ဣမေသု ဒွီသု ပဝတ္တိတော ယထာက္ကမံ ပုရိမပုရိမတရဘာဝေါ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ယဒေတ္ထ ‘‘ပုရိမတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တတော ပဘုတိ ယံ ယံ ဩရံ၊ တံ တံ ပရံ၊ ယံ ယံ ပရံ၊ တံ တံ ‘‘ပုရိမတရ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကုတူဟလယုတ္တာ သာလာ ကုတူဟလသာလာ ယထာ ‘‘အာဇညရထော’’တိ။ ဣမေ ဒဿနာဒယော။

အယထာဘူတဂုဏေဟီတိ အယထာဘူတံ မိစ္ဆာဒီပိတအတ္ထမတ္တေနေဝ ဥဂ္ဃောသိတဂုဏေဟိ သမုဂ္ဂတော ဃောသိတော။ တရန္တိ အတိက္ကမန္တိ ဧတေနာတိ တိတ္ထံ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂေါ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကမဂ္ဂေါ ပန အယထာဘူတောပိ တေသံ တထာ ဝိတရဏံ ဥပါဒါယ တိတ္ထန္တိ ဝေါဟရီယတီတိ တံ ကရောန္တာ တိတ္ထကရာ။ ဩသရတီတိ ပဝိသတိ။

၂၃၉။ သဟိတန္တိ ပုဗ္ဗာပရာဝိရုဒ္ဓံ။ န ကိဉ္စိ ဇာတန္တိ ပဋိညာဒေါသဟေတုဒေါသဥဒါဟရဏဒေါသဒုဋ္ဌဒေါသတာယ န ကိဉ္စိ ဇာတံ။ တေနာဟ ‘‘အာရောပိတော တေ ဝါဒေါ’’တိ။ ဝဒန္တိ တေန ပရိဘာသန္တီတိ ဝါဒေါ ဒေါသော။ သဘာဝက္ကောသေနာတိ သဘာဝတော ပဝတ္တကောဋ္ဌာသေန။

၂၄၀။ ပီဠေယျာတိ မဓုဘဏ္ဍေန သဟ ဘာဇနေ ပီဠေတွာ ဒဒေယျ။ သဗြဟ္မစာရီဟိ သမ္ပယောဇေတွာတိ သဟဓမ္မိကေဟိ ဝိဟေဌနပယောဂံ ကတွာ၊ တေနာဟ ‘‘ဝိဝါဒံ ကတွာ’’တိ။

၂၄၁။ ဣတရီတရေနာတိ ပဏီတတော ဣတရေန။ တေနာဟ ‘‘လာမကလာမကေနာ’’တိ။

၂၄၂။ ဘတ္တကောသကေနာတိ ကောသကဘတ္တေန၊ ခုဒ္ဒကသရာဝဘတ္တကေနာတိ အတ္ထော။ ဗေလုဝမတ္တဘတ္တာဟာရာတိ ဗိလ္လပမာဏဘတ္တဘောဇနာ။ ဩဋ္ဌဝဋ္ဋိယာတိ မုခဝဋ္ဋိယာ။ သဗ္ဗာကာရေနေဝါတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေနေဝ။ အနပ္ပာဟာရောတိ န ဝတ္တဗ္ဗော ကဒါစိ အပ္ပာဟာရောတိ ကတွာ။ တတ္ထ အတိဝိယ အညေဟိ အဝိသယှံ အပ္ပာဟာရတံ ဘဂဝတော ဒဿေတုံ ‘‘ပဓာနဘူမိယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မယာတိ နိဿက္ကဝစနံ။ ဝိသေသတရာတိ တေန ဓမ္မေန ဝိသေသဝန္တတရာ။

ဝတသမာဒါနဝသေနေဝ ပံသုကူလံ ဓာရေန္တီတိ ပံသုကူလိကာတိ အာဟ – ‘‘သမာဒိန္နပံသုကူလိကင်္ဂါ’’တိ၊ သဒ္ဒတ္ထော ပန ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ’’ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၄) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပိဏ္ဍပါတိကာ သပဒါနစာရိနောတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ တတ္ထ သတ္ထေန ဆိန္ဒိတတ္တာ သတ္ထလူခါနိ။ ယံ ယံ သပ္ပာယံ၊ တဿေဝ ဂဟဏံ ဥစ္စိနန္တိ အာဟ ‘‘ဥစ္စိနိတွာ…ပေ… ထိရဋ္ဌာနမေဝ ဂဟေတွာ’’တိ။ အလာဗုလောမသာနီတိ အလာဗုလောမာနိ ဝိယ သုခုမတရာနိ စီဝရသုတ္တံသူနိ ဧတေသံ သန္တီတိ အလာဗုလောမသာနိ။ ပါတိတသာဏပံသုကူလန္တိ ကဠေဝရေန သဒ္ဓိံ ဆဍ္ဍိတသာဏမယံ ပံသုကူလံ၊ ယံ တုမ္ဗမတ္တေ ပုဠဝေ ဩဓုနိတွာ သတ္ထာ ဂဏှိ။

‘‘ယထာပိ ဘမရော ပုပ္ဖ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ ပ။ ၄၉) ဝုတ္တံ မဓုကရဘိက္ခာစာရဝတံ ‘‘ပိဏ္ဍိယာလောပဘောဇနံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိ (မဟာဝ။ ၇၃၊ ၁၂၈) ဝစနတော ဘိက္ခူနံ ပကတိဘူတံ ဝတန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဉ္ဆာသကေ ဝတေ ရတာ’’တိ။ ဝတ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ပကတိဝတသင်္ခါတံ သကဝတံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘ဥဉ္ဆာစရိယသင်္ခါတေ ဘိက္ခူနံ ပကတိဝတေ’’တိ။ ဥစ္စနီစဃရဒွါရဋ္ဌာယိနောတိ မဟန္တခုဒ္ဒကဂေဟာနံ ဗဟိဒွါရကောဋ္ဌကဋ္ဌာယိနော။ ကဗရမိဿကံ ဘတ္တံ သံဟရိတွာတိ ကဏာဇကမိဿကံ ဘတ္တံ သမ္ပိဏ္ဍိတွာ။ ဥမ္မာရတော ပဋ္ဌာယာတိ ဃရုမ္မာရတော ပဋ္ဌာယ။

စီဝရာနုဂ္ဂဟတ္ထန္တိ စီဝရာနုရက္ခဏတ္ထံ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါ နာမ သဒေဝကေ လောကေ အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ၊ သာ စဿ ပုညက္ခေတ္တတာ ပရမုက္ကံသဂတာ၊ တသ္မာ သတ္တာနံ တာဒိသံ ဥပကာရံ အာစိက္ခိတွာ တေ စ အနုဂ္ဂဏှန္တာ ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယန္တိ၊ စတုပစ္စယသန္တောသေ ပန နေ ပရမုက္ကံသဂတာ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၂၄၄။ သပ္ပစ္စယန္တိ သဟေတုကံ သကာရဏံ ဟုတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ စောဒကော ပန အဓိပ္ပာယံ အဇာနန္တော ‘‘ကိံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣတရော ‘‘နော န ဒေသေတီ’’တိအာဒိနာ အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရတိ။ နိဒါနန္တိ စေတ္ထ ဉာပကံ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ အဓိပ္ပေတံ၊ တဉ္စ တဿ တဿ အနုပ္ပတ္တိယုတ္တဿ အတ္ထဿ ပဋိပက္ခဟရဏတော ‘‘သပ္ပာဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ပုရိမဿေဝေတံဝေဝစန’’န္တိ။ ရာဂါဒီနံ ဝါ ပဋိဟရဏံ ပဋိဟာရိယံ၊ တဒေဝ ပါဋိဟာရိယံ၊ သဟ ပါဋိဟာရိယေနာတိ သပ္ပာဋိဟာရိယံ။ ရာဂါဒိပဋိသေဓဝသေနေဝ ဟိ သတ္ထာ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။

၂၄၅။ တဿတဿ ပဉှဿာတိ ယံ ယံ ပဉှံ ပရော အဘိသင်္ခရိတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆတိ၊ တဿ တဿ ပဉှဿ။ ဥပရိ အာဂမနဝါဒပထန္တိ ဝိဿဇ္ဇနေ ကတေ တတော ဥပရိ အာဂစ္ဆနကံ ဝါဒမဂ္ဂံ။ ဝိသေသေတွာ ဝဒန္တောတိ ဝတ္တတိ၊ ‘‘ဘော ဂေါတမ၊ ဝတ္တုမရဟတီ’’တိ အတ္တနော ဝါဒဘေဒနတ္ထံ အာဟတံ ကာရဏံ အတ္တနော မာရဏတ္ထံ အာဝုဓံ နိဒဿေန္တော ဝိယ ဝိသေသေတွာ ဝဒန္တော ပဟာရကေန ဝစနေန။ အန္တရန္တရေတိ မယာ ဝုစ္စမာနကထာပဗန္ဓဿ အန္တရန္တရေ။ ဒဒေယျ ဝဒေယျ။ ဧဝရူပေသု ဌာနေသူတိ ပရဝါဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဝါဒပဋိဝါဒဋ္ဌာနေသု။ တေ နိဂ္ဂဟေတုံ မယာ ဒေသိတံ သုတ္တပဒံ အာနေတွာ မမယေဝ အနုသာသနိံ ဩဝါဒံ ပစ္စာသီသန္တိ။

၂၄၆။ သမ္ပာဒေမီတိ မနောရထံ သမ္ပာဒေမိ။ ပရိပူရေမီတိ အဇ္ဈာသယံ ပရိပူရေမိ။ အဓိသီလေတိ အဓိကေ ဥတ္တမသီလေ။ သာဝကသီလတော စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓသီလတော စ ဗုဒ္ဓါနံ သီလံ အဓိကံ ဥက္ကဋ္ဌံ ပရမုက္ကံသတော အနညသာဓာရဏဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဗုဒ္ဓသီလံ နာမ ကထိတ’’န္တိ။ ဌာနုပ္ပတ္တိကပညာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဌာနသော ဥပ္ပန္နပညာ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ အဝသေသာ ပညာတိ ဣဓ ပါဠိယံ အာဂတာ အနာဂတာ စ ယထာဝုတ္တဉာဏဒွယဝိနိမုတ္တာ ပညာ။

၂၄၇။ ဝိသေသာဓိဂမာနန္တိ သတိပဋ္ဌာနာဒီနံ အဓိဂန္ဓဗ္ဗဝိသေသာနံ။ အဘိညာ နာမ ဆ အဘိညာ၊ တာသု ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန ဆဠဘိညာရဟတောဝ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာ ဣဓ အဘိညာတိ အဓိပ္ပေတာ၊ တဿ ဝေါသာနံ ပရိယောသာနံ ပါရမီ ပရမုက္ကံသာတိ အဝကံသာတိ စ အဂ္ဂဖလံ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘အဘိညာ…ပေ… အရဟတ္တံ ပတ္တာ’’တိ။

ဥပါယပဓာနေတိ အရိယဖလာဓိဂမနဿ ဥပါယဘူတေ ပဓာနေ။ ‘‘အနုပ္ပန္နပါပကာနုပ္ပာဒါဒိအတ္ထာ’’တိ ဂဟိတာ တထေဝ ဟောန္တိ၊ တံ အတ္ထံ သာဓေန္တိယေဝါတိ ဧတဿ အတ္ထဿ ဒီပကော သမ္မာ-သဒ္ဒေါတိ ယထာအဓိပ္ပေတတ္ထဿ အနုပ္ပန္နပါပကာနုပ္ပာဒါဒိနော ဥပါယဘူတေ၊ ပဓာနဥပါယဘူတေတိ အတ္ထော။ သမ္မာ-သဒ္ဒဿ ဝါ ယောနိသော အတ္ထဒီပကတံ သန္ဓာယ ‘‘ယောနိသော ပဓာနေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဆန္ဒံ ဇနေတီတိ ကတ္တုကမျတာကုသလစ္ဆန္ဒံ ဥပ္ပာဒေတိ ပဝတ္တေတိ ဝါ။ ဝါယမတီတိ ပယောဂပရက္ကမံ ကရောတိ။ ဝီရိယံ အာရဘတီတိ ကာယိကစေတသိကဝီရိယံ ကရောတိ။ စိတ္တံ ဥက္ခိပတီတိ တေနေဝ သဟဇာတဝီရိယေန ကောသဇ္ဇပက္ခတော စိတ္တံ ဥက္ခိပတိ။ ပဒဟတီတိ သမ္မပ္ပဓာနဘူတံ ဝီရိယံ ပဝတ္တေတိ။ ပဋိပါဋိယာ ပနေတာနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ အာသေဝနာဘာဝနာဗဟုလီကမ္မသာတစ္စကိရိယာဟိ ယောဇေတဗ္ဗာနိ။ ‘‘ပဒဟတီ’’တိ ဝါ ဣမိနာ အာသေဝနာဒီဟိ သဒ္ဓိံ သိခါပတ္တံ ဥဿောဠှိဝီရိယံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဝဍ္ဎိယာ ပရိပူရဏတ္ထန္တိ ယာဝတာ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပရိပူရဏတ္ထံ။ ယာ ဌိတီတိ ယာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဝိဂမေန အဝဋ္ဌိတိ။ သော အသမ္မောသောတိ သော အဝိနာသော။ ယံ ဝေပုလ္လန္တိ ယော သဗ္ဗသော ဝိပုလဘာဝေါ မဟန္တတာ။ ဘာဝနာပါရိပူရီတိ ဘာဝနာယ ပရိပူရိတာ။ အတ္ထောတိပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ပုရိမပစ္ဆိမပဒါနံ သမာနတ္ထဘာဝတော။

ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ ကထိတာတံတံဝိသေသာဓိဂမဿ ပဋိပဒါဝိဘာဝနာယ အာရဒ္ဓတ္တာ။ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပဇ္ဇနေန အနတ္ထာဝဟတာ နာမ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ’’တိ ဝစနံ ဥပ္ပန္နာနံ ရာသန္တရဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ။ တထာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနေနာတိ ဝုတ္တံ – အနုပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ဝစနံ ဥပ္ပန္နာနံ ရာသန္တရဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ။ နိရုဇ္ဈမာနာတိ ပဋိပက္ခသမာယောဂေန ဝိနဿမာနာ၊ န ခဏနိရောဓဝသေန နိရုဇ္ဈမာနာ။

လောဘာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ယေ အာရဒ္ဓဝိပဿကာနံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ။ သကိံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာတိ သဘာဝကထနမတ္တမေတံ။ ဧကဝါရမေဝ ဟိ မဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ နိရုဇ္ဈမာနောတိ သရသေနေဝ နိရုဇ္ဈမာနော။ န ဟိ တဿ ပဋိပက္ခသမာယောဂေါ နာမ အတ္ထိ။ ဖလဿာတိ အနန္တရကာလေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကဖလဿ။ ပစ္စယံ ဒတွာဝ နိရုဇ္ဈတီတိ ဣမိနာ မဂ္ဂေါ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ ဧကန္တေနေဝ အတ္ထာဝဟောတိ ဒဿေတိ။ ပုရိမသ္မိမ္ပီတိ ‘‘အနုပ္ပန္နာ မေ ကုသလာ ဓမ္မာ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာ အနတ္ထာယ သံဝတ္တေယျု’’န္တိ ဧတသ္မိံ တတိယဝါရေပိ။ ‘‘သမထဝိပဿနာ ဂဟေတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ၊ တံ ပန မဂ္ဂဿ အနုပ္ပန္နတာယ သဗ္ဘာဝတော၊ အနုပ္ပဇ္ဇမာနေ စ တသ္မိံ ဝဋ္ဋာနတ္ထသဗ္ဘာဝတောတိ မဂ္ဂဿပိ သာဓာရဏဘာဝတော န ယုတ္တန္တိ ပဋိက္ခိပတိ။ ယဒိ သမထဝိပဿနာနမ္ပိ အနုပ္ပတ္တိ အနတ္ထာဝဟာ၊ မဂ္ဂဿ အနုပ္ပတ္တိယာ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထီတိ။

မဟန္တံ၊ ဂါရဝံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘သင်္ဃဂါရဝေန ယထာရုစိ ဝန္ဒိတုံ န လဘာမီ’’တိ သင်္ဃေန သဟ န နိက္ခမိ။ ဧတ္တကံ ဓာတူနံ နိဓာနံ နာမ အညတြ နတ္ထိ၊ မဟာဓာတုနိဓာနတော ဟိ နီဟရိတွာ ကတိပယာ ဓာတုယော တတ္ထ တတ္ထ စေတိယေ ဥပနီတာ၊ ဣဓ ပန ရာမဂါမထူပေ ဝိနဋ္ဌေ နာဂဘဝနံ ပဝိဋ္ဌာ ဒေါဏမတ္တာ ဓာတုယော ဥပနီတာ။ အတိမန္ဒာနိ နောတိ နနု အတိဝိယ မန္ဒာနိ။

သံဝိဇ္ဇိတွာတိ ‘‘ကထဉှိ နာမ မာဒိသော ဤဒိသံ အနတ္ထံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ သံဝေဂံ ဇနေတွာ။ ဤဒိသံ နာမ မာဒိသံ အာရဗ္ဘ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ကိံ ဝဒတီတိ တံ ဝစနံ အနာဒိယန္တော။

သန္တသမာပတ္တိတော အညံ သန္ထမ္ဘနကာရဏံ ဗလဝံ နတ္ထီတိ တတော ပရိဟီနော သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ပတိဋ္ဌာ ကထံ ဘဝိဿတီတိ အာဟ ‘‘သန္တာယ…ပေ… န သက္ကောတီ’’တိ။ န ဟိ မဟာရဇ္ဇုယာ ဆိန္နာယ သုတ္တတန္တူ သန္ထမ္ဘေတုံ သက္ကောန္တီတိ။ သမထေ ဒဿေတွာ တေန သမာနဂတိကာ ဣမသ္မိံ ဝိသယေ ဝိပဿနာပီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဧဝံ ဥပ္ပန္နာ သမထဝိပဿနာ…ပေ… သံဝတ္တန္တီ’’တိ။

ကာသာဝန္တိ ကာသာဝဝတ္ထံ။ ကစ္ဆံ ပီဠေတွာ နိဝတ္ထန္တိ ပစ္ဆိမံ ဩဝဋ္ဋိကံ ပီဠေန္တော ဝိယ ဒဠှံ ကတွာ နိဝတ္ထံ အဒ္ဒသံသူတိ ယောဇနာ။

ဝုတ္တနယေနာတိ (အ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၃၉၄) ‘‘ကာမာ နာမေတေ အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေသု အာဒီနဝဒဿနပုဗ္ဗကနေက္ခမ္မပဋိပတ္တိယာ ဆန္ဒရာဂံ ဝိက္ခမ္ဘယတော သမုစ္ဆိန္ဒန္တဿ စ ‘‘အနုပ္ပန္နော စ ကာမာသဝေါ န ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ သဗ္ဗာသဝသုတ္တဝဏ္ဏနာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၅ အာဒယော၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅ အာဒယော) ဝုတ္တနယေန။ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝိတွာ နိရုဒ္ဓဝိပါကောတိ တဒါရမ္မဏမာဟ။ အနုဘဝိတွာ ဘဝိတွာ စ ဝိဂတံ ဘူတဝိဂတံ။ အနုဘူတဘူတာ ဟိ ဘူတတာသာမညေန ဘူတ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာ။ သာမညမေဝ ဟိ ဥပသဂ္ဂေန ဝိသေသီယတီတိ။ အနုဘူတသဒ္ဒေါ စ ကမ္မဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော အနုဘဝကဝါစကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိပါကော အာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓါ ဘုတွာဝိဂတောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ၊ ဝိကပ္ပဂါဟဝသေန ရာဂါဒီဟိ တဗ္ဗိပက္ခေဟိ စ အကုသလံ ကုသလဉ္စ ကမ္မံ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝိတွာ ဝိဂတန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ယထာဝုတ္တော ပန ဝိပါကော ကေဝလံ အာရမ္မဏရသာနုဘဝနဝသေနေဝ ပဝတ္တတီတိ အနုဘဝိတွာ ဝိဂတတ္တာ နိပ္ပရိယာယေနေဝ ဝုတ္တော၊ တဿ စ တထာ ဝုတ္တတ္တာ ကမ္မံ ဘဝိတွာ ဝိဂတပရိယာယေန၊ ယံ ‘‘ဥပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ၊ ဥပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဌိတိယာ’’တိ ဧတ္ထ ‘‘ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဂဟေတွာ တံသဒိသာနံ ပဟာနံ၊ ဝုဒ္ဓိ စ ဝုတ္တာ။ ဝိပစ္စိတုံ ဩကာသကရဏဝသေန ဥပ္ပတိတံ အတီတကမ္မဉ္စ တတော ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အာရဒ္ဓါ အနာဂတော ဝိပါကော စ ‘‘ဩကာသကတုပ္ပန္နော’’တိ ဝုတ္တော။ ယံ ဥပ္ပန္နသဒ္ဒေန ဝိနာပိ ဝိညာယမာနံ ဥပ္ပန္နံ သန္ဓာယ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဉ္စေတနိကာန’’န္တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၂၁၇၊ ၂၁၉) ဝုတ္တံ။

တေသူတိ ဝိပဿနာယ ဘူမိဘူတေသု ခန္ဓေသု။ အနုသယိတကိလေသာတိ အနုသယဝသေန ပဝတ္တာ အပ္ပဟီနာ မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗာ ကိလေသာ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာဟ ‘‘အတီတာ…ပေ… န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ။ တေသဉှိ အမ္ဗရုက္ခောပမာယ ဝတ္တမာနာဒိတာ န ဝတ္တဗ္ဗာ မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗာနံ တာဒိသဿ ဝိဘာဂဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ အပ္ပဟီနာဝ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန အနုသယဋ္ဌောတိ ဒဿေတိ။ ဣဒံဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နံ နာမာတိ ဣဒံ တေသု ခန္ဓေသု ဥပ္ပတ္တိရဟကိလေသဇာတံ တာယ ဧဝ ဥပ္ပတ္တိရဟတာယ ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နံ နာမ၊ တေဘူမကဘူမိလဒ္ဓါ နာမ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တာသု တာသု ဘူမီသူတိ မနုဿဒေဝါဒိအတ္တဘာဝသင်္ခါတေသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု။ တသ္မိံ တသ္မိံ သန္တာနေ အနုပ္ပတ္တိအနာပါဒိတတာယ အသမုဂ္ဃာတိတာ။ ဧတ္ထ စ လဒ္ဓဘူမိကံ ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တံ အဂ္ဂိအာဟိတော ဝိယ။

ဩကာသကတုပ္ပန္န-သဒ္ဒေပိ စ ဩကာသော ကတော ဧတေနာတိ ဩကာသော ကတော ဧတဿာတိ စ အတ္ထဒွယေပိ ကတ-သဒ္ဒဿ ပရနိပါတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဟတခီရရုက္ခော ဝိယ နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေန အဓိဂ္ဂဟိတံ အာရမ္မဏံ၊ အနာဟတခီရရုက္ခော ဝိယ အဝိက္ခမ္ဘိတတာယ အန္တောဂဓကိလေသံ အာရမ္မဏံ။ နိမိတ္တဂ္ဂါဟကာဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသာ ဝါ ပုဂ္ဂလာ အာဟတာနာဟတခီရရုက္ခသဒိသာ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ အဝိက္ခမ္ဘိတုပ္ပန္နေ ဝိယ ‘‘ဣမသ္မိံ နာမ ဌာနေ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တီတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? အသမုဂ္ဃာတိတတ္တာ’’တိ ယောဇေတွာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

ဝုတ္တံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ။ တတ္ထ စ မဂ္ဂေန ပဟီနကိလေသာနမေဝ တိဓာ နဝတ္တဗ္ဗတံ အပါကဋံ သုပါကဋံ ကာတုံ အဇာတဖလရုက္ခော ဥပမာဘာဝေန အာဂတော။ အတီတာဒီနံ အပ္ပဟီနတာ ဒဿနတ္ထမ္ပိ ‘‘ဇာတဖလရုက္ခေန ဒီပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ အစ္ဆိန္နေ ရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တာရဟာနိ ဖလာနိ ဆိန္နေ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာနိ န ကဒါစိ သသဘာဝါနိ အဟေသုံ ဟောန္တိ ဘဝိဿန္တိ စာတိ တာနိ အတီတာဒိဘာဝေန န ဝတ္တဗ္ဗာနိ၊ ဧဝံ မဂ္ဂေန ပဟီနကိလေသာ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယထာ ဆေဒေ အသတိ ဖလာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တိ၊ သတိ စ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တီတိ ဆေဒဿ သာတ္ထကတာ၊ ဧဝံ မဂ္ဂဘာဝနာယ စ သာတ္ထကတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။

တေပိ ပဇဟတိယေဝ ကိလေသပ္ပဟာနေနေဝ တေသမ္ပိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနတော။ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿာတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ။ ဥပါဒိန္နအနုပါဒိန္နတောတိ ဥပါဒိန္နခန္ဓတော စေဝ ကိလေသတော စ။ ဥပပတ္တိဝသေန ဝုဋ္ဌာနံ ဒဿေတုမာဟ – ‘‘ဘဝဝသေန ပနာ’’တိအာဒိ။ ယေ သောတာပန္နဿ သတ္တ ဘဝါ အပ္ပဟီနာ၊ တတော ပဉ္စ ဌပေတွာ ဣတရေ ဒွေ ‘‘သုဂတိဘဝေကဒေသာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ သုဂတိကာမဘဝတောတိ သုဂတိဘဝေကဒေသဘူတကာမဘဝတော။ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ရူပါရူပဘဝတော ဝုဋ္ဌာတိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနသမုဂ္ဃာတဘာဝတော။ ယဒိ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဧဝ အရိယမဂ္ဂေါ သိယာ၊ သော ဧဝ သဗ္ဗကိလေသေ ပဇဟေယျ၊ သဗ္ဗဘဝေဟိပိ ဝုဋ္ဌဟေယျ။ ယသ္မာ ပန ဩဓိသောဝ ကိလေသာ ပဟီယန္တိ၊ တသ္မာ ဟေဋ္ဌိမဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိ ပဟီနာဝသေသေ ကိလေသေ သော ပဇဟတိ၊ ဣတိ ဣမံ သာမတ္ထိယံ သန္ဓာယ ‘‘သဗ္ဗဘဝေဟိ ဝုဋ္ဌာတိယေဝါတိပိ ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ သော ဧဝ ‘‘ဝဇိရူပမော’’တိ ဝုတ္တော။

ဟောတု တာဝ ဝုတ္တနယေန အနုပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ အနုပ္ပာဒါယ၊ ဥပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပန္နသဒိသာနံ ပဟာနာယ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနာယ မဂ္ဂဘာဝနာ၊ အထ မဂ္ဂက္ခဏေ ကထံ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဥပ္ပာဒါယ ဥပ္ပန္နာနဉ္စ ဌိတိယာ ဘာဝနာ ဟောတိ ဧကစိတ္တက္ခဏိကတ္တာ တဿာတိ စောဒေတိ၊ ဣတရော ‘‘မဂ္ဂပ္ပဝတ္တိယာယေဝါ’’တိ ပရိဟာရမာဟ။ မဂ္ဂေါ ဟိ ကာမဉ္စေကစိတ္တက္ခဏိကော၊ တထာရူပေါ ပနဿ ပဝတ္တိဝိသေသော၊ ယံ အနုပ္ပန္နာ ကုသလာ ဓမ္မာ သာတိသယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ စ သဝိသေသံ ပါရိပူရိံ ပါပုဏန္တိ။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂေါ ဟီ’’တိအာဒိ။ ကိဉ္စာပိ အရိယမဂ္ဂေါ ဝတ္တမာနက္ခဏေ အနုပ္ပန္နော နာမ န ဟောတိ၊ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗတံ ဥပါဒါယ ဥပစာရဝသေန တထာ ဝုစ္စတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အနာဂတပုဗ္ဗံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယမေဝါတိ အယံ မဂ္ဂဿ ယထာပစ္စယပဝတ္တိ ဧဝ ဌိတိ နာမာတိ၊ မဂ္ဂသမင်္ဂီ ပုဂ္ဂလော မဂ္ဂမ္ပိ ဘာဝေန္တော ဧဝ တဿ ဌိတိယာ ဘာဝေတီတိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။

ဥပသမမာနံ ဂစ္ဆတီတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသေ ဥပသမေန္တံ ဝတ္တတိ။ ပုဗ္ဗဘာဂိန္ဒြိယာနိ ဧဝ ဝါ အဓိပ္ပေတာနိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ကိလေသူပသမတ္ထံ ဝါ ဂစ္ဆတီ’’တိ။

၂၄၈။ အဓိမုစ္စနဋ္ဌေနာတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၂၉၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၈။၆၆) အဓိကံ သဝိသေသံ မုစ္စနဋ္ဌေန၊ တေနာဟ ‘‘သုဋ္ဌု မုစ္စနဋ္ဌော’’တိ။ ဧတေန သတိပိ သဗ္ဗဿပိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဋိပက္ခတော ဝိမုတ္တဘာဝေ ယေန ဘာဝနာဝိသေသေန တံ ဈာနံ သာတိသယံ ပဋိပက္ခတော ဝိမုစ္စိတွာ ပဝတ္တတိ၊ သော ဘာဝနာဝိသေသော ဒီပိတော။ ဘဝတိ ဟိ သမာနဇာတိယုတ္တောပိ ဘာဝနာဝိသေသေန ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသော။ ယထာ တံ သဒ္ဓါဝိမုတ္တတော ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တဿ၊ တထာ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တတာယ ဧဝ အနိဂ္ဂဟိတဘာဝေန နိရာသင်္ကတာယ အဘိရတိဝသေန သုဋ္ဌု အဓိမုစ္စနဋ္ဌေနပိ ဝိမောက္ခော။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏေ စာ’’တိအာဒိ။ အယံ ပနတ္ထောတိ အယံ အဓိမုစ္စနတ္ထော ပစ္ဆိမဝိမောက္ခေ နိရောဓေ နတ္ထိ။ ကေဝလော ဝိမုတ္တတ္ထော ဧဝ တတ္ထ လဗ္ဘတိ၊ တံ သယမေဝ ပရတော ဝက္ခတိ။

ရူပီတိ ယေနာယံ သသန္တတိပရိယာပန္နေန ရူပေန သမန္နာဂတော၊ တံ ယဿ ဈာနဿ ဟေတုဘာဝေန ဝိသိဋ္ဌံ ရူပံ ဟောတိ။ ယေန ဝိသိဋ္ဌေန ရူပေန ‘‘ရူပီ’’တိ ဝုစ္စေယျ ရူပီ-သဒ္ဒဿ အတိသယတ္ထဒီပနတော၊ တဒေဝ သသန္တတိပရိယာပန္နရူပနိမိတ္တံ ဈာနမိဝ ပရမတ္ထတော ရူပီဘာဝသာဓကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ရူပဇ္ဈာနံ ရူပံ ဥတ္တရပဒလောပေန။ ရူပါနီတိ ပနေတ္ထ ပုရိမပဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နီလကသိဏာဒီနိ ရူပါနီ’’တိ။

အန္တောအပ္ပနာယံ သုဘန္တိ အာဘောဂေါ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗာဘောဂဝသေန အဓိမုတ္တိ သိယာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝဉှေတ္ထ တထာဝတ္တဗ္ဗတာပတ္တိစောဒနာ အနဝကာသာ ဟောတိ။ ယသ္မာ သုဝိသုဒ္ဓေသု နီလာဒီသု ဝဏ္ဏကသိဏေသု တတ္ထ ကတာဓိကာရာနံ အဘိရတိဝသေန သုဋ္ဌု အဓိမုတ္တိ သိယာ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ တထာ တတိယော ဝိမောက္ခော သံဝဏ္ဏိတော။ ယသ္မာ ပန မေတ္တာဒိဝသေန ပဝတ္တမာနာ ဘာဝနာ သတ္တေ အပ္ပဋိကူလတော ဒဟတိ၊ တေ သုဘတော အဓိမုစ္စိတွာဝ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁၂) ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာ ‘‘သုဘဝိမောက္ခော’’တိ ဝုတ္တာ၊ တယိဒံ ဥဘယမ္ပိ တေန တေန ပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဗ္ဗသောတိ အနဝသေသတော။ န ဟိ စတုန္နံ အရူပက္ခန္ဓာနံ ဧကဒေသောပိ တတ္ထ အဝသိဋ္ဌောတိ။ ဝိဿဋ္ဌတ္တာတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နေ ကာလေ နိရောဓိတတ္တာ။ ဥတ္တမော ဝိမောက္ခော နာမ အရိယေဟေဝ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော၊ အရိယဖလပရိယောသာနတ္တာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိဘာဝတော စ။

၂၄၉။ အဘိဘဝတီတိ အဘိဘု (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၇၃၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၆။၆၁-၆၅) ပရိကမ္မံ၊ ဉာဏံ ဝါ။ အဘိဘု အာယတနံ ဧတဿာတိ အဘိဘာယတနံ၊ ဈာနံ။ အဘိဘဝိတဗ္ဗံ ဝါ အာရမ္မဏသင်္ခါတံ အာယတနံ ဧတဿာတိ အဘိဘာယတနံ၊ ဈာနံ။ အာရမ္မဏာဘိဘဝနတော အဘိဘု စ တံ အာယတနဉ္စ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော မနာယတနဓမ္မာယတနဘာဝတော စာတိပိ သသမ္ပယုတ္တံ ဈာနံ အဘိဘာယတနံ။ တေနာဟ ‘‘အဘိဘဝနကာရဏာနီ’’တိအာဒိ။ တာနီတိ အဘိဘာယတနသညိတာနိ ဈာနာနိ။ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿ အာဘောဂေါ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာဝသေန ဈာနက္ခဏေ ပဝတ္တံ အဘိဘဝနာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပရိကမ္မဝသေန အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ၊ န အပ္ပနာဝသေန။ န ဟိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာရမ္မဏာ အပ္ပနာ အဇ္ဈတ္တဝိသယာ သမ္ဘဝတိ။ တံ ပန အဇ္ဈတ္တ ပရိကမ္မဝသေန လဒ္ဓံ ကသိဏနိမိတ္တံ အသုဝိသုဒ္ဓမေဝ ဟောတိ၊ န ဗဟိဒ္ဓါ ပရိကမ္မဝသေန လဒ္ဓံ ဝိယ ဝိသုဒ္ဓံ။

ပရိတ္တာနီတိ ယထာလဒ္ဓါနိ သုပ္ပသရာဝမတ္တာနိ။ တေနာဟ ‘‘အဝဍ္ဎိတာနီ’’တိ။ ပရိတ္တဝသေနေဝါတိ ဝဏ္ဏဝသေန အာဘောဂေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ပရိတ္တဝသေနေဝ ဣဒမဘိဘာယတနံ ဝုတ္တံ။ ပရိတ္တတာ ဟေတ္ထ အဘိဘဝနဿ ကာရဏံ။ ဝဏ္ဏာဘောဂေ သတိပိ အသတိပိ အဘိဘာယတနဘာဝနာ နာမ တိက္ခပညဿေဝ သမ္ဘဝတိ၊ န ဣတရဿာတိ ‘‘ဉာဏုတ္တရိကော ပုဂ္ဂလော’’တိ။ အဘိဘဝိတွာ သမာပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ အဘိဘဝနံ သမာပဇ္ဇနဉ္စ ဥပစာရဇ္ဈာနာဓိဂမသမနန္တရမေဝ အပ္ပနာဈာနုပ္ပာဒနန္တိ အာဟ ‘‘သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ ပါပေတီ’’တိ။ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနာတိ စ အပ္ပနာပရိဝါသာဘာဝဿ လက္ခဏဝစနမေတံ။ ယော ‘‘ခိပ္ပာဘိညော’’တိ ဝုစ္စတိ ၊ တတောပိ ဉာဏုတ္တရဿေဝ အဘိဘာယတနဘာဝနာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ နိမိတ္တေ။ အပ္ပနံ ပါပေတီတိ ဘာဝနာ အပ္ပနံ နေတိ။

ဧတ္ထ စ ကေစိ ‘‘ဥပ္ပန္နေ ဥပစာရဇ္ဈာနေ တံ အာရဗ္ဘ ယေ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ ပဝတ္တန္တိ၊ တေ ဥပစာရဇ္ဈာန ပက္ခိကာ ဧဝ၊ တဒနန္တရဉ္စ ဘဝင်္ဂပရိဝါသေန ဥပစာရာသေဝနာယ စ ဝိနာ အပ္ပနာ ဟောတိ၊ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝ အပ္ပနံ ပါပေတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ န ဟိ ပါရိဝါသိကပရိကမ္မေန အပ္ပနာဝါရော ဣစ္ဆိတော၊ နာပိ မဟဂ္ဂတပ္ပမာဏဇ္ဈာနေသု ဝိယ ဥပစာရဇ္ဈာနေ ဧကန္တတော ပစ္စဝေက္ခဏာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဥပစာရဇ္ဈာနာဓိဂမတော ပရံ ကတိပယဘဝင်္ဂစိတ္တာဝသာနေ အပ္ပနံ ပါပုဏန္တော ‘‘သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ ပါပေတီ’’တိ ဝုတ္တော။ ‘‘သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနာ’’တိ စ အဓိပ္ပာယိကမိဒံ ဝစနံ၊ န နီတတ္ထံ၊ အဓိပ္ပာယော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

န အန္တောသမာပတ္တိယံ တဒါ တထာရူပဿ အာဘောဂဿ အသမ္ဘဝတော၊ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿ အာဘောဂေါ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာဝသေန ဈာနက္ခဏေ ပဝတ္တံ အဘိဘဝနာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၄) ပန ‘‘ဣမိနာ ပနဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ကထိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ အန္တောသမာပတ္တိယံ တထာ အာဘောဂါဘာဝေ ကသ္မာ ‘‘ဈာနသညာယပီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဘိဘဝ…ပေ… အတ္ထီ’’တိ။

ဝဍ္ဎိတပ္ပမာဏာနီတိ ဝိပုလပ္ပမာဏာနီတိ အတ္ထော၊ န ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလာဒိဝသေန ဝဍ္ဎိတပ္ပမာဏာနီတိ တထာ ဝဍ္ဎနဿေဝေတ္ထ အသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ ‘‘မဟန္တာနီ’’တိ။

ရူပေ သညာ ရူပသညာ၊ သာ အဿ အတ္ထီတိ ရူပသညီ၊ န ရူပသညီ အရူပသညီ။ သညာသီသေန ဈာနံ ဝဒတိ။ ရူပသညာယ အနုပ္ပာဒနမေဝေတ္ထ အလာဘိတာ။ ဗဟိဒ္ဓါဝ ဥပ္ပန္နန္တိ ဗဟိဒ္ဓါဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ဥပ္ပန္နံ။ အဘိဓမ္မေ ပန ‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ၊ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဧဝံ စတုန္နံ အဘိဘာယတနာနံ အာဂတတ္တာ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၄) ‘‘ကသ္မာ ပန ယထာ သုတ္တန္တေ – ‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနီ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ အဝတွာ ဣဓ စတူသုပိ အဘိဘာယတနေသု အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညိတာဝ ဝုတ္တာ’’တိ စောဒနံ ကတွာ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတော’’တိ ကာရဏံ ဝတွာ ‘‘တတ္ထ ဝါ ဟိ ဣဓ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါရူပါနေဝ အဘိဘဝိတဗ္ဗာနိ၊ တသ္မာ တာနိ နိယမတော ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ တတြာပိ ဣဓာပိ ဝုတ္တာနိ။ ‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ’တိ ဣဒံ ပန သတ္ထု ဒေသနာဝိလာသမတ္တမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဧတ္ထ စ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ သဟိတာနိ စ သဗ္ဗာနိ ‘‘ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ၊ တထာ ‘‘အပ္ပမာဏာနီ’’တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ အတ္ထိ ဟိ ဧသော ပရိယာယော ‘‘ပရိတ္တာနိ အဘိဘုယျ တာနိ စေ ကဒါစိ ဝဏ္ဏဝသေန အာဘုဇိတာနိ ဟောန္တိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ အဘိဘုယျာ’’တိ။ ပရိယာယကထာ ဟိ သုတ္တန္တဒေသနာတိ။ အဘိဓမ္မေ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ ဝိသုံ ဝုတ္တာနိ၊ တထာ သဟိတာနိ။ အတ္ထိ ဟိ ဥဘယတ္ထ အဘိဘဝနပရိယာယောတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိအာဒိနာ ပဌမဒုတိယအဘိဘာယတနေသု ပဌမဝိမောက္ခော၊ တတိယစတုတ္ထာဘိဘာယတနေသု ဒုတိယဝိမောက္ခော၊ ဝဏ္ဏာဘိဘာယတနေသု တတိယဝိမောက္ခော စ အဘိဘဝနပ္ပဝတ္တိတော သင်္ဂဟိတော၊ အဘိဓမ္မေ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝိမောက္ခာဘိဘာယတနာနိ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ဝိမောက္ခေ ဝဇ္ဇေတွာ အဘိဘာယတနာနိ ကထိတာနိ၊ သဗ္ဗာနိ စ ဝိမောက္ခကိစ္စာနိ ဈာနာနိ ဝိမောက္ခဒေသနာယံ ဝုတ္တာနိ။ တဒေတံ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိ အာဂတဿ အဘိဘာယတနဒွယဿ အဘိဓမ္မေ အဘိဘာယတနေသု အဝစနတော ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီနဉ္စ သဗ္ဗဝိမောက္ခကိစ္စသာဓာရဏဝစနဘာဝတော ဝဝတ္ထာနံ ကတန္တိ ဝိညာယတိ။

‘‘အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတော’’တိ ဣဒံ အဘိဓမ္မေ ကတ္ထစိပိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ အဝတွာ သဗ္ဗတ္ထ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါရူပါနိ ပဿတီ’’တိ၊ တဿ ကာရဏဝစနံ။ တေန ယံ အညဟေတုကံ၊ တံ တေန ဟေတုနာ ဝုတ္တံ၊ ယံ ပန ဒေသနာဝိလာသဟေတုကံ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညိတာယ ဧဝ အဘိဓမ္မေ ဝစနံ၊ န တဿ အညံ ကာရဏံ မဂ္ဂိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတာ စ တေသံ ဗဟိဒ္ဓါရူပါနံ ဝိယ အဝိဘူတတ္တာ၊ ဒေသနာဝိလာသော စ ယထာဝုတ္တဝဝတ္ထာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဝိဇ္ဇမာနပရိယာယကထနဘာဝတော။ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဧတေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ နီလာဒိအဘိဘာယတနာနိ န ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ စေ? န၊ နီလာဒီသု ကတာဓိကာရာနံ နီလာဒိဘာဝဿေဝ အဘိဘဝနကာရဏတ္တာ။ န ဟိ တေသံ ပရိသုဒ္ဓါပရိသုဒ္ဓဝဏ္ဏာနံ ပရိတ္တတာ တဒပ္ပမာဏတာ ဝါ အဘိဘဝနကာရဏံ၊ အထ ခေါ နီလာဒိဘာဝေါ ဧဝါတိ။ ဧတေသု စ ပရိတ္တာဒိကသိဏရူပေသု ယံ စရိတဿ ဣမာနိ အဘိဘာယတနာနိ ဣဇ္ဈန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေနာတိ သကလနီလဝဏ္ဏနီလနိဒဿနနီလနိဘာသာနံ သာဓာရဏဝသေန။ ဝဏ္ဏဝသေနာတိ သဘာဝဝဏ္ဏဝသေန။ နိဒဿနဝသေနာတိ ပဿိတဗ္ဗတာဝသေန။ ဩဘာသဝသေနာတိ သပ္ပဘာသတာယ အဝဘာသနဝသေန။ ဥမာပုပ္ဖန္တိ အတသိပုပ္ဖံ။ နီလမေဝ ဟောတိ ဝဏ္ဏသင်္ကရာဘာဝတော။ ဗာရာဏသိယံ ဘဝန္တိ ဗာရာဏသိယံ သမုဋ္ဌိတံ။

တေ ဓမ္မေတိ တေ သတိပဋ္ဌာနာဒိဓမ္မေ စေဝ အဋ္ဌဝိမောက္ခဓမ္မေ စ။ စိဏ္ဏဝသီဘာဝါယေဝ တတ္ထ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ ပရိယောသာနုတ္တရံ သတံ ဂတာ အဘိညာဝေါသာနပါရမိပ္ပတ္တာ။

၂၅၀။ သကလဋ္ဌေနာတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၃၄၆၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၁၀။၂၅) သကလဘာဝေန၊ အသုဘနိမိတ္တာဒီသု ဝိယ ဧကဒေသေ အဋ္ဌတွာ အနဝသေသတော ဂဟေတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ယထာ ခေတ္တံ သဿာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎိဋ္ဌာနဉ္စ၊ ဧဝမေဝ တံတံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာနန္တိ အာဟ ‘‘ခေတ္တဋ္ဌေနာ’’တိ။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ဣဒံ ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဧဝ ဟိ သဗ္ဗတ္ထ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ တေန တေန ကာရဏေနာတိ ဥပရိအာဒီသု တေန တေန ကသိဏေန။ ယထာ ကိန္တိ အာဟ – ‘‘အာလောကမိဝ ရူပဒဿနကာမော’’တိ၊ ယထာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဥဒ္ဓံ စေ ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော၊ ဥဒ္ဓံ အာလောကံ ပသာရေတိ၊ အဓော စေ၊ အဓော၊ သမန္တတော စေ ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော၊ သမန္တတော အာလောကံ ပသာရေတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗကသိဏန္တိ အတ္ထော။ ဧကဿာတိ ပထဝီကသိဏာဒီသု ဧကေကဿ။ အညဘာဝါနုပဂမနတ္ထန္တိ အညကသိဏဘာဝါနုပဂမနဒီပနတ္ထံ၊ အညဿ ဝါ ကသိဏဘာဝါနုပဂမနဒီပနတ္ထံ။ န ဟိ အညေန ပသာရိတကသိဏံ တတော အညေန ပသာရိတကသိဏဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမ္ပိ နေသံ အညကသိဏသမ္ဘေဒါဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ န အညံ ပထဝီအာဒိ။ န ဟိ ဥဒကေန ဌိတဋ္ဌာနေ သသမ္ဘာရပထဝီ အတ္ထိ။ အညကသိဏသမ္ဘေဒေါတိ အာပေါကသိဏာဒိနာ သင်္ကရော ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု သေသကသိဏေသု။ ဧကဒေသေ အဋ္ဌတွာ အနဝသေသဖရဏံ ပမာဏဿ အဂ္ဂဟဏတော အပ္ပမာဏံ။ တေနေဝ ဟိ နေသံ ကသိဏသမညာ။ တထာ ဟိ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စေတသာ ဖရန္တောတိ ဘာဝနာစိတ္တေန အာရမ္မဏံ ကရောန္တော။ ဘာဝနာစိတ္တဉှိ ကသိဏံ ပရိတ္တံ ဝါ ဝိပုလံ ဝါ သကလမေဝ မနသိ ကရောတိ။

ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ပဝတ္တံ ဝိညာဏံ ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန ‘‘ဝိညာဏကသိဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ဝိညာဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ကသိဏဝသေနာတိ ဥဂ္ဃာဋိတကသိဏဝသေန ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ဥဒ္ဓံအဓောတိရိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယတ္တကဉှိ ဌာနံ ကသိဏံ ပသာရိတံ၊ တတ္တကံ အာကာသဘာဝနာဝသေန အာကာသံ ဟောတီတိ။ ဧဝံ ယတ္တကံ ဌာနံ အာကာသံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌိတံ၊ တတ္တကံ အာကာသမေဝ ဟုတွာ ဝိညာဏဿ ပဝတ္တနတော အာဂမနဝသေန ဝိညာဏကသိဏေပိ ဥဒ္ဓံအဓောတိရိယတာ ဝုတ္တာတိ ‘‘ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသဝသေန တတ္ထ ပဝတ္တဝိညာဏေ ဥဒ္ဓံအဓောတိရိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။

၂၅၂။ ဝုတ္တောယေဝ ဝမ္မိကသုတ္တေ။ နိဿိတဉ္စ ဆဝတ္ထုနိဿိတတ္တာ ဝိပဿနာဉာဏဿ။ ပဋိဗဒ္ဓဉ္စ တေန ဝိနာ အပ္ပဝတ္တနတော ကာယသညိတာနံ ရူပဓမ္မာနံ အာရမ္မဏကရဏတော စ။ သုဋ္ဌု ဘာတိ ဩဘာသတီတိ ဝါ သုဘော။ ကုရုဝိန္ဒဇာတိအာဒိဇာတိဝိသေသောပိ မဏိ အာကရပါရိသုဒ္ဓိမူလကော ဧဝါတိ အာဟ ‘‘သုပရိသုဒ္ဓအာကရသမုဋ္ဌိတော’’တိ။ ဒေါသနီဟရဏဝသေန ပရိကမ္မနိပ္ဖတ္တီတိ အာဟ ‘‘သုဋ္ဌု ကတပရိကမ္မော အပနီတပါသာဏသက္ခရော’’တိ။ ဓောဝနဝေဓနာဒီဟီတိ စတူသု ပါသာဏေသု ဓောဝနေန စေဝ ကာဠကာဒိအပဟရဏတ္ထာယ သုတ္တေန အာဝုနနတ္ထာယ စ ဝိဇ္ဈနေန။ တာပသဏှကရဏာဒီနံ သင်္ဂဟော အာဒိ-သဒ္ဒေန။ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိန္တိ သုတ္တဿ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိံ။

မဏိ ဝိယ ကရဇကာယော ပစ္စဝေက္ခိတဗ္ဗတော။ အာဝုတသုတ္တံ ဝိယ ဝိပဿနာဉာဏံ အနုပဝိသိတွာ ဌိတတ္တာ။ စက္ခုမာ ပုရိသော ဝိယ ဝိပဿနာလာဘီ ဘိက္ခု သမ္မဒေဝ တဿ ဒဿနတော။ တဒါရမ္မဏာနန္တိ ရူပဓမ္မာရမ္မဏာနံ။ ဖဿပဉ္စမကစိတ္တစေတသိကဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတဓမ္မာပိ ဝိပဿနာစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝဉှိ တေသံ ဝိပဿနာဉာဏဂတိကတ္တာ ‘‘အာဝုတသုတ္တံ ဝိယ ဝိပဿနာဉာဏ’’န္တိ ဝစနံ အဝိရောဓိတံ ဟောတိ။

ဉာဏဿာတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ။ ယဒိ ဧဝံ ဉာဏဿ ဝသေန ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ပုဂ္ဂလဿာတိ အာဟ ‘‘တဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ မဂ္ဂဿ အနန္တရံ၊ တသ္မာ လောကိယာဘိညာနံ ပရတော ဆဋ္ဌာဘိညာယ ပုရတော ဝတ္တဗ္ဗံ ဝိပဿနာဉာဏံ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ယဒိပါယံ ဉာဏာနုပုဗ္ဗဋ္ဌိတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ဧတဿ အန္တရာ ဝါရော နတ္ထီတိ ပဉ္စသု လောကိယာဘိညာသု ကထိတာသု အာကင်္ခေယျသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၆၄ အာဒယော) ဝိယ ဆဋ္ဌာဘိညာ ကထေတဗ္ဗာတိ ဧတဿ အနဘိညာလက္ခဏဿ ဝိပဿနာဉာဏဿ တာသံ အန္တရာ ဝါရော န ဟောတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ အဝသရာဘာဝတော ဣဓေဝ ရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနာနန္တရမေဝ ဒဿိတံ ဝိပဿနာဉာဏံ။ ယသ္မာ စာတိ စ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ တေန န ကေဝလံ တဒေဝ၊ အထ ခေါ ဣဒမ္ပိ ကာရဏံ ဝိပဿနာဉာဏဿ ဣဓေဝ ဒဿနေတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဘေရဝရူပံ ပဿတောတိ ဧတ္ထ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏေန ဘေရဝံ ရူပံ နိမ္မိနိတွာ စက္ခုနာ ပဿတောတိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဧဝမ္ပိ အဘိညာလာဘိနော အပရိညာဏဝတ္ထုကဿ ဘယသန္တာသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥစ္စဝါလိကဝါသီမဟာနာဂတ္ထေရဿ ဝိယ။ ဣဓာပီတိ ဣမသ္မိံ ဝိပဿနာဉာဏေပိ၊ န သတိပဋ္ဌာနာဒီသု ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၅၃။ မနောမယိဒ္ဓိယံ စိဏ္ဏဝသိတာယ အဘိညာ ဝေါသာနပါရမိပ္ပတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ယောဇနာ။ မနေန နိဗ္ဗတ္တန္တိ အဘိညာမနေန နိဗ္ဗတ္တိတံ။ တံ သဒိသဘာဝဒဿနတ္ထမေဝါတိ သဏ္ဌာနတောပိ ဝဏ္ဏတောပိ အဝယဝဝိသေသတောပိ သဒိသဘာဝဒဿနတ္ထမေဝ။ သဇာတိယံ ဌိတော၊ န နာဂိဒ္ဓိယာ အညဇာတိရူပေါ။ သုပရိကမ္မကတမတ္တိကာဒယော ဝိယ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏံ ဝိကုဗ္ဗနကိရိယာယ နိဿယဘာဝတော။

၂၅၅။ အပ္ပကသိရေနေဝါတိ အကိစ္ဆေနေဝ။

၂၅၆။ မန္ဒော ဥတ္တာနသေယျကဒါရကောပိ ‘‘ဒဟရော’’တိ ဝုစ္စတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ယုဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယုဝါပိ ကောစိ အနိစ္ဆနတော အမဏ္ဍနသီလော ဟောတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘မဏ္ဍနကဇာတိကော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယုဝါပီ’’တိအာဒိ။ ကာဠတိလပ္ပမာဏာ ဗိန္ဒဝေါ ကာဠတိလကာနိ။ နာတိကမ္မာသတိလပ္ပမာဏာ ဗိန္ဒဝေါ တိလကာနိ။ ဝင်္ကံ နာမ ပိယင်္ဂံ။ ယောဗ္ဗနပီဠကာဒယော မုခဒူသိပီဠကာ။ မုခဂတော ဒေါသော မုခဒေါသော၊ လက္ခဏဝစနဉ္စေတံ မုခေ အဒေါသဿပိ ပါကဋဘာဝဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ။ ယထာ ဝါ မုခေ ဒေါသော၊ ဧဝံ မုခေ အဒေါသောပိ မုခဒေါသော သရလောပေန၊ မုခဒေါသော စ မုခဒေါသော စ မုခဒေါသောတိ ဧကသေသနယေနပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ ပရေသံ သောဠသဝိဓံ စိတ္တံ ပါကဋံ ဟောတီတိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။

၂၅၉။ ပဋိပဒါဝသေနာတိ ယထာရဟံ သမထဝိပဿနာမဂ္ဂပဋိပဒါဝသေန။ အဋ္ဌသု ကောဋ္ဌာသေသူတိ သတိပဋ္ဌာနာဒီသု ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မကောဋ္ဌာသေသု၊ ဝိမောက္ခကောဋ္ဌာသေသု ဝါတိ ဣမေသု အဋ္ဌသု ကောဋ္ဌာသေသု။ သေသေသူတိ ဝုတ္တာဝသေသေသု အဘိဘာယတနကောဋ္ဌာသာဒီသု။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာသကုလုဒါယိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၆၀။ ဥဂ္ဂဟိတုန္တိ သိက္ခိတုံ။ ဥဂ္ဂါဟေတုန္တိ သိက္ခာပေတုံ၊ ပါဌတော အတ္တနာ ယထာဥဂ္ဂဟိတမတ္ထံ တဗ္ဗိဘာဝနတ္ထာယ ဥစ္စာရဏဝသေန ပရေသံ ဂါဟေတုန္တိ အတ္ထော။ သမယန္တိ ဒိဋ္ဌိံ။ သာ ဟိ သံယောဇနဘာဝတော သမေတိ သမ္ဗန္ဓာ ဧတိ ပဝတ္တတိ၊ ဒဠှဂ္ဂဟဏဘာဝတော ဝါ သံယုတ္တာ အယန္တိ ပဝတ္တန္တိ သတ္တာ ယထာဘိနိဝေသံ ဧတေနာတိ သမယောတိ ဝုစ္စတိ။ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တီတိ။ သူရိယဿ ဥဂ္ဂမနတော အတ္ထင်္ဂမာ အယံ ဧတ္တကော ကာလော ရတ္တန္ဓကာရဝိဓမနတော ဒိဝါ နာမ၊ တဿ ပန မဇ္ဈိမပဟာရသညိတော ကာလော သမုဇ္ဇလိတပဘာတေဇဒဟနဘာဝေန ဒိဝါ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဝသဿပိ ဒိဝါဘူတေ’’တိ။ ပဋိသံဟရိတွာတိ နိဝတ္တေတွာ။ ဧဝံ စိတ္တဿ ပဋိသံဟရဏံ နာမ ဂေါစရက္ခေတ္တေ ဌပနန္တိ အာဟ ‘‘ဈာနရတိသေဝနဝသေန ဧကီဘာဝံ ဂတော’’တိ။ ဧတေန ကာယဝိဝေကပုဗ္ဗကံ စိတ္တဝိဝေကမာဟ။ သီလာဒိဂုဏဝိသေသယောဂတော မနသာ သမ္ဘာဝနီယာ၊ တေ ပန ယသ္မာ အတ္တနော သီလာဒိဂုဏေဟိ ဝိညူနံ မနာပါ ဟောန္တိ (ကိလေသအနိဂ္ဂဟဿ ပဉ္စပသာဒါယတ္တတ္တာ၊) တသ္မာ အာဟ ‘‘မနဝဍ္ဎနကာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥန္နမတီတိ ဥဒဂ္ဂံ ဟောတိ။ ဝဍ္ဎတီတိ သဒ္ဓါဝသေန ဝဍ္ဎတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အနုဿရဏမ္ပဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရံ ဝဒါမီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၀၄၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၈၄)။

၂၆၁။ ပညပေမီတိ ပဇာနနဘာဝေန ဉာပေမိ တထာ ဝဝတ္ထပေမိ။ တေနာဟ ‘‘ဒဿေမိ ဌပေမီ’’တိ။ ပရိပုဏ္ဏကုသလန္တိ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏကုသလဓမ္မံ၊ ဥတ္တမကုသလန္တိ ဥတ္တမဘာဝံ သေဋ္ဌဘာဝံ ပတ္တကုသလဓမ္မံ။ အယောဇ္ဈန္တိ ဝါဒယုဒ္ဓေန အယောဓနီယံ၊ ဝါဒယုဒ္ဓံ ဟောတု၊ တေန ပရာဇယော န ဟောတီတိ ဒဿေတိ၊ တေနာဟ ‘‘ဝါဒယုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိ။ သံဝရပ္ပဟာနန္တိ ပဉ္စသု သံဝရေသု ယေန ကေနစိ သံဝရေန သံဝရလက္ခဏံ ပဟာနံ။ ပဋိသေဝနပ္ပဟာနံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ပရိဝဇ္ဇနပ္ပဟာနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘န ဘာသတီ’’တိအာဒီသု ပဒေသု။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ‘‘အဘာသနမတ္တမေဝ ဝဒတီ’’တိ ဧဝမာဒိံ အတိဒိသတိ။

နာဘိနန္ဒီတိ န သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သာသနေ တိဏ္ဏံ ဒုစ္စရိတာနံ မိစ္ဆာဇီဝဿ ဝိဝဇ္ဇနံ ဝဏ္ဏီယတိ၊ အယဉ္စ ဧဝံ ကထေတိ၊ တသ္မာ သာသနဿ အနုလောမံ ဝိယ ဝဒတိ၊ ဝဒန္တော စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ဓမ္မေ စဿ အပ္ပသာဒံ န ဒဿေတိ၊ တသ္မာ ပသန္နကာရမ္ပိ ဝဒတီတိ မညမာနော တဿ ဝါဒံ န ပဋိသေဓေတိ။

၂၆၂။ ယထာတဿ ဝစနံ၊ ဧဝံ သန္တေတိ ယထာ တဿ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ဝစနံ၊ ဧဝံ သမဏဘာဝေ သန္တေ လဗ္ဘမာနေ။ မယံ ပန ဧဝံ န ဝဒါမာတိ ဧတေန သမဏဘာဝေါ နာမ ဧဝံ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ယော ဟိ ဓမ္မော ယာဒိသော၊ တထေဝ တံ ဗုဒ္ဓါ ဒီပေန္တိ။ ဝိသေသဉာဏံ န ဟောတီတိ ကာယဝိသေသဝိသယဉာဏံ တဿ တဒါ နတ္ထိ၊ ယတော ပရကာယေ ဥပက္ကမံ ကရေယျာတိ ဒဿေတိ၊ တဿ ပန တတ္ထ ဝိသေသဉာဏမ္ပိ နတ္ထေဝါတိ။ ယသ္မာ ကာယပဋိဗဒ္ဓံ ကာယကမ္မံ၊ တသ္မာ တံ နိဝတ္တေန္တော အာဟ ‘‘အညတြ ဖန္ဒိတမတ္တာ’’တိ။ ကိလေသသဟဂတစိတ္တေနေဝါတိ ဒုက္ခသမ္ဖဿဿ အသဟနနိမိတ္တေန ဒေါမနဿသဟဂတစိတ္တေနေဝ။ ဒုတိယဝါရေပိ ဧသေဝ နယော။ ဇိဃစ္ဆာပိပါသဒုက္ခဿ အသဟနနိမိတ္တေန ဒေါမနဿေနေဝ။ ဝိကူဇိတမတ္တာတိ ဧတ္ထ ဝိရူပံ ကူဇိတံ ဝိကူဇိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသသန္နိဿယံ ဥပယံ၊ တံ ပနေတ္ထ ရောဒနဟသနသမုဋ္ဌာပကစိတ္တသဟဂတန္တိ ဒေါသသဟဂတံ လောဘသဟဂတဉ္စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ စိတ္တန္တိ ကုသလစိတ္တံ။ အကုသလစိတ္တံ ပန အတီတာရမ္မဏံ ပဝတ္တတီတိ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ သရိတွာတိ ယာဝ န သတိသဏ္ဌာပနာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တာဝ သုပိနန္တေ အနုဘူတံ ဝိယ ဒုက္ခံ သရိတွာ ရောဒန္တိ။ ဟသန္တီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အယဉ္စ နယော ယေ လဒ္ဓသုခါရမ္မဏာ ဟုတွာ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကာ မာတုကုစ္ဆိတောပိ သုခေနေဝ နိက္ခမန္တိ၊ တေသံ ဝသေန ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပါယန္တိယာတိ အတ္တနော ဇနပဒဒေသရူပေန ပါယန္တိယာ။ အယမ္ပီတိ အာဇီဝေါပိ မာတု အညဝိဟိတကာလေ စ လောကဿာဒဝသေန ကိလေသသဟဂတစိတ္တေနေဝ ဟောတိ။

၂၆၃။ သမဓိဂယှာတိ သမ္မာ အဓိဂတဘာဝေန ဂဟေတွာ အဘိဘဝိတွာ ဝိသေသေတွာ ဝိသိဋ္ဌော ဟုတွာ။ ခီဏာသဝံ သန္ဓာယာတိ ဗျတိရေကဝသေန ခီဏာသဝံ သန္ဓာယ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ခီဏာသဝမ္ပိ သောတာပန္နကုသလံ ပညပေတိ သေက္ခဘူမိယံ ဌိတတ္တာ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။

တီဏိ ပဒါနိ နိဿာယာတိ န ကာယေန ပါပကံ ကမ္မံ ကရောတိ၊ န ပါပကံ ဝါစံ ဘာသတိ၊ န ပါပကံ အာဇီဝံ အာဇီဝတီတိ ဣမာနိ တီဏိ ပဒါနိ နိဿာယ ကုသလသီလမူလကာ စ အကုသလသီလမူလကာ စာတိ ဒွေ ပဌမစတုက္ကာ ဌပိတာ။ ဧကံ ပဒံ နိဿာယာတိ န ပါပကံ သင်္ကပ္ပံ သင်္ကပ္ပေတီတိ ဣမံ ဧကပဒံ နိဿာယ ကုသလသင်္ကပ္ပမူလကာ အကုသလသင်္ကပ္ပမူလကာ စာတိ ဣမေ ဒွေ ပစ္ဆိမစတုက္ကာ ဌပိတာ။

၂၆၄။ ဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသဟဂတစိတ္တဒွယမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ ဗလဝတာ မောဟေန သမန္နာဂတတ္တာ။ တထာ ဟိ တာနိ ‘‘မောမူဟစိတ္တာနီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။

ကုဟိန္တိ ကိံနိမိတ္တံ။ ကတရံဌာနံ ပါပုဏိတွာတိ ကိံ ကာရဏံ အာဂမ္မ။ ဧတ္ထေတေတိ ဧတ္ထာတိ ကာယဝစီမနောသုစရိတဘာဝနာသာဇီဝနိပ္ဖတ္တိယံ ။ သာ ပန ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ သောတာပတ္တိဖလေန ဒီပေတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သောတာပတ္တိဖလေ ဘုမ္မ’’န္တိ။ ယသ္မာ အာဇီဝဋ္ဌမကံ အဝသိဋ္ဌဉ္စ သီလံ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလဿ စ ပါရိသုဒ္ဓိပါတိမောက္ခာဓိဂမေန သောတာပတ္တိဖလပ္ပတ္တိယာ သိဒ္ဓါ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ပါတိမောက္ခ…ပေ… နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။ ‘‘သုခသီလော ဒုက္ခသီလော’’တိအာဒီသု ဝိယ ပကတိအတ္ထသီလသဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အကုသလသီလ’’န္တိအာဒိ။

၂၆၅။ ကာမာဝစရကုသလစိတ္တမေဝ ဝုတ္တံ သမ္ပတ္တသမာဒါနဝိရတိပုဗ္ဗကဿ သီလဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနာဟ – ‘‘ဧတေန ဟိ ကုသလသီလံ သမုဋ္ဌာတီ’’တိ။

သီလဝါတိ ဧတ္ထ ဝါ-သဒ္ဒေါ ပါသံသတ္ထောဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘သီလသမ္ပန္နော ဟောတီ’’တိ။ ယော သီလမတ္တေ ပတိဋ္ဌိတော၊ န သမာဓိပညာသု၊ သော သီလမယဓမ္မပူရိတတာယ သီလမယော။ တေနာဟ ‘‘အလမေတ္တာဝတာ’’တိအာဒိ။ ယတ္ထာတိ ယဿံ စေတောဝိမုတ္တိယံ ပညာဝိမုတ္တိယဉ္စ။ တဒုဘယဉ္စ ယသ္မာ အရဟတ္တဖလေ သင်္ဂဟိတံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အရဟတ္တဖလေ ဘုမ္မ’’န္တိ။ အသေသံ နိရုဇ္ဈတိ သုခဝိပါကဘာဝဿ သဗ္ဗသော ပဋိပ္ပဿမ္ဘနတော။

၂၆၆။ ကာမပဋိသံယုတ္တာ သညာ ကာမသညာ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတရာ ဒွေတိ ဗျာပါဒဝိဟိံသာသညာ။

အနာဂါမိဖလပဌမဇ္ဈာနန္တိ အနာဂါမိဖလသဟဂတံ ပဌမဇ္ဈာနံ။ ဧတ္ထာတိ ယထာဝုတ္တေ ပဌမဇ္ဈာနေ။ ဧတ္ထ စ ဥဇုဝိပစ္စနီကေန ပဋိပက္ခပ္ပဟာနံ သာတိသယန္တိ ပဌမဇ္ဈာနဂ္ဂဟဏံ။ တေနာဟ ‘‘အပရိသေသာ နိရုဇ္ဈန္တီ’’တိ။ နေက္ခမ္မသညာနံ ကာမာဝစရစိတ္တသဟဂတတာ တဿ သီလဿ သမုဋ္ဌာနတာ စ သမ္ပယုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၆၇။ ကုသလသင်္ကပ္ပနိရောဓဒုတိယဇ္ဈာနိကအရဟတ္တဖလအကုသလသင်္ကပ္ပနိရောဓ- ပဌမဇ္ဈာနိကအနာဂါမိဖလဂ္ဂဟဏေန သမဏော ဒဿိတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သမဏမုဏ္ဍိကာပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ စူဠသကုလုဒါယိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၇၁။ ပဉှောတိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော အတ္ထော၊ တဒေဝ ဓမ္မဒေသနာယ နိမိတ္တဘာဝတော ကာရဏံ။ ဥပဋ္ဌာတူတိ ဉာဏဿ ဂေါစရဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတု။ ယေန ကာရဏေနာတိ ယေန တုယှံ ဥပဋ္ဌိတေန ကာရဏေန ဓမ္မဒေသနာ ဥပဋ္ဌဟေယျ၊ တံ ပန ပရိဗ္ဗာဇကဿ အဇ္ဈာသယဝသေန တထာ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေန ဟိ…ပေ… ဒီပေတီ’’တိ။ ဧကင်္ဂဏာနီတိ ပိဓာနာဘာဝေန ဧကင်္ဂဏသဒိသာနိ။ တေနာဟ ‘‘ပါကဋာနီ’’တိ။

ဇာနန္တောတိ အတ္တနော တထာဘာဝံ သယံ ဇာနန္တော။ သက္ကစ္စံ သုဿူသတီတိ ‘‘တထာဘူတံယေဝ မံ တထာ အဝေါစာ’’တိ သာဒရံ သုဿူသတိ။ တသ္မာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုလာဘိနော အနာဂတံသဉာဏလာဘတော။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ယော ခေါ၊ ဥဒါယိ၊ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ’’တိ အာရဘိတွာ ‘‘သော ဝါ မံ အပရန္တံ အာရဗ္ဘ ပဉှံ ပုစ္ဆေယျာ’’တိ ဧဝံ အဝေါစ။

ဣတရန္တိ အဝသိဋ္ဌံ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝုတ္တနယမေဝါတိ ‘‘ယော ဟိ လာဘီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယမေဝ။ အတီတေတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏဿ ဝိသယဘူတေ အတ္ထေ။ အနာဂတေတိ အနာဂတံသဉာဏဿ ဝိသယဘူတေ အနာဂတေ အတ္ထေ။

ပံသုပဒေသေ နိဗ္ဗတ္တနတော ပံသုသမောကိဏ္ဏသရီရတာယ ပံသုပိသာစကံ။ ဧကံ မူလံ ဂဟေတွာတိ ဒီဃသော ဟေဋ္ဌိမန္တေန စတုရင်္ဂုလံ၊ ဥပရိမန္တေန ဝိဒတ္ထိကံ ရုက္ခဂစ္ဆလတာဒီသု ယဿ ကဿစိ ဧကံ မူလံ ဂဟေတွာ အညဇာတိကာနံ အဒိဿမာနကာယော ဟောတိ။ အယံ ကိရ နေသံ ဇာတိသိဒ္ဓါ ဓမ္မတာ။ တတြာတိ တဿ မူလဝသေန အဒိဿမာနကတာယ။ န ဒိဿတိ ဉာဏေန န ပဿတိ။

၂၇၂။ န စ အတ္ထံ ဒီပေယျာတိ အဓိပ္ပေတမတ္ထံ သာ ဝါစာ သရူပတော န စ ဒီပေယျ၊ ကေဝလံ ဝါစာမတ္တမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ပဋိဟရိတဗ္ဗဋ္ဌေန ပရသန္တာနေ နေတဗ္ဗဋ္ဌေန ပဋိဟာရိယ-သဒ္ဒဒွါရေန ဝိညာတဗ္ဗော ဘာဝတ္ထော၊ သောဝ ပါဋိဟီရကော နိရုတ္တိနယေန၊ နတ္ထိ ဧတဿ ပါဋိဟီရကန္တိ အပ္ပာဋိဟီရကတံ၊ တ-သဒ္ဒေန ပဒံ ဝဍ္ဎေတွာ တထာ ဝုတ္တံ၊ အနိယျာနံ။ တေနာဟ ‘‘နိရတ္ထကံ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ သုဘကိဏှဒေဝလောကေ ခန္ဓာ ဝိယ ဇောတေတီတိ ဣမိနာ – ‘‘ဒိဗ္ဗော ရူပီ မနောမယော သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂီ အဟီနိန္ဒြိယော အတ္တာ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။

၂၇၃။ သဥပသဂ္ဂပဒဿ အတ္ထော ဥပသဂ္ဂေန ဝိနာပိ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ဝိဒ္ဓေတိ ဥဗ္ဗိဒ္ဓေ’’တိ။ သာ စဿ ဥဗ္ဗိဒ္ဓတာ ဥပက္ကိလေသဝိဂမေန သုစိဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘မေဃဝိဂမေန ဒူရီဘူတေ’’တိ။ ဣန္ဒနီလမဏိ ဝိယ ဒိဗ္ဗတိ ဇောတေတီတိ ဒေဝေါ၊ အာကာသော။ ‘‘အဍ္ဎရတ္တသမယေ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဘုမ္မတ္ထေ ဝိဟိတဝစနာနံ အစ္စန္တသံယောဂါဘာဝါ ဥပယောဂဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပုဏ္ဏမာသိယဉှိ ဂဂနမဇ္ဈဿ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ အန္တေ ဌိတေ အဍ္ဎရတ္တေ သမယော ဘိန္နော နာမ ဟောတိ၊ မဇ္ဈေ ဧဝ ပန ဌိတော အဘိန္နော နာမ။ တေနာဟ ‘‘အဘိန္နေ အဍ္ဎရတ္တသမယေ’’တိ။

ယေ အနုဘောန္တီတိ ယေ ဒေဝါ စန္ဒိမသူရိယာနံ အာဘာ အနုဘောန္တိ ဝိနိဘုဉ္ဇန္တိ ဝဠဉ္ဇန္တိ စ တေဟိ ဒေဝေဟိ ဗဟူ စေဝ ဗဟုတရာ စ စန္ဒိမသူရိယာနံ အာဘာ အနနုဘောန္တော။ တေနာဟ – ‘‘အတ္တနော သရီရောဘာသေနေဝ အာလောကံ ဖရိတွာ ဝိဟရန္တီ’’တိ။

၂၇၄။ ပုစ္ဆာမူဠှော ပန ဇာတော ‘‘အယံ ပရမော ဝဏ္ဏော’’တိ ဂဟိတပဒဿ ဝိဓမနေန။ အစေလကပါဠိန္တိ ‘‘အစေလကော ဟောတိ မုတ္တာစာရော’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၉၄) အစေလကပဋိပတ္တိဒီပကဂန္ထံ၊ ဂန္ထသီသေနေဝ တေန ပကာသိတဝါဒါနိ ဝဒတိ။ သုရာမေရယပါနမနုယုတ္တပုဂ္ဂလဿ သုရာပါနတော ဝိရတိ တဿ ကာယံ စိတ္တဉ္စ တာပေန္တီ သံဝတ္တတီတိ သုရာပါနဝိရတိ (တပေါ၊ သောယေဝ ဂုဏော။ တေနာဟ ‘‘သုရာပါနဝိရတီတိ အတ္ထော’’တိ)။

၂၇၅။ ဧကန္တံ အစ္စန္တမေဝ သုခံ အဿာတိ ဧကန္တသုခံ။ ပဉ္စသု ဓမ္မေသူတိ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတီ’’တိအာဒီသု ပဉ္စသု သီလာစာရဓမ္မေသု။ န ဇာနိံသူတိ သမ္မောသေန အနုပဋ္ဌဟန္တိ တဒတ္ထံ န ဗုဇ္ဈန္တိ။ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေန ကိရ ဝိဟတတေဇာနိ မဟာနုဘာဝါနိ မန္တပဒါနိ ဝိယ ဗာဟိရကာနံ ယောဂါဝစရဂန္ထေန သဒ္ဓိံ ယောဂါဝစရပဋိပဒါ နဿတိ။ ဥဂ္ဂဏှိံသူတိ ‘‘ပဉ္စ ပုဗ္ဗဘာဂဓမ္မေ’’တိအာဒိဝစနမတ္တံ ဥဂ္ဂဏှိံသု။ တတိယဇ္ဈာနတောတိ ကာရဏောပစာရေန ဖလံ ဝဒတိ၊ ဖလဘူတတော တတိယဇ္ဈာနတော။

၂၇၆။ ဧကန္တသုခဿ လောကဿ ပဋိလာဘေန ပတ္တိယာ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာ။ ဧကန္တသုခေ လောကေ အနဘိနိဗ္ဗတ္တိတွာ ဧဝ ဣဒ္ဓိယာ တတ္ထ ဂန္တွာ တဿ သတ္တလောကဿ ဘာဇနလောကဿ စ ပစ္စက္ခတော ဒဿနံ ပစ္စက္ခသစ္ဆိကိရိယာ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။

၂၇၇။ ဥဒဉ္စနိကောတိ ဥဒဉ္စနော။ ဝိဉ္ဈုပဗ္ဗတပဿေ ဂါမာနံ အနိဝိဋ္ဌတ္တာ တိံသယောဇနမတ္တံ ဌာနံ အဋဝီ နာမ၊ တတ္ထ သေနာသနံ၊ တသ္မိံ အဋဝိသေနာသနေ ပဓာနကမ္မိကာနံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူနံ တတ္ထ နိဝါသေန ဧကံ ပဓာနဃရံ အဟောသိ။

စူဠသကုလုဒါယိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ ဝေခနသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၈၀။ သဟ ဝတ္ထုကာမေန ကိလေသကာမော ဂရု ဂရုကာတဗ္ဗော ဧတဿာတိ ကာမဂရု။ တေသွေဝ ကာမေသု နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဇ္ဈာသယောတိ ကာမာဓိမုတ္တော။ ပဗ္ဗဇ္ဇာပဌမဇ္ဈာနာဒိကံ နေက္ခမ္မံ ဂရု ဂရုကာတဗ္ဗံ ဧတဿာတိ နေက္ခမ္မဂရု။ တတ္ထ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရဇ္ဈာသယော နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တော သွာယမတ္ထော ယထာ ဧကစ္စေ ဂဟဋ္ဌေ လဗ္ဘတိ၊ ဧဝံ ဧကစ္စေ အနဂါရေပီတိ အာဟ ‘‘ပဗ္ဗဇိတောပီ’’တိအာဒိ။ အယံ ပန ဝေခနသော ပရိဗ္ဗာဇကော။ သော ဟိ ဝေခနသတာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ဥပဂန္တွာ ဝေခနသေန ဣမိနာ ဒိဋ္ဌိမာဒါယ သမာဒိယိတွာ ဌိတတ္တာ ‘‘ဝေခနသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ လောကော သယံ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ အာဒိတ္တောပိ သမာနော ပစ္စက္ခတော အနုဘဝိယမာနံ သာလာကိကံ အဂ္ဂိသန္တာပံ ဝိယ အနာဒိကာလာနုဂတသမ္မာကဝစရသန္တာပံ အာဒိတ္တတာယ န သလ္လက္ခေတိ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ပန မဟာကရုဏာသမုဿာဟိတမာနသေန ‘‘သဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာဒိတ္တ’’န္တိ အာဒိတ္တပရိယာယေ (သံ။ နိ။ ၄။၂၈၊ မဟာဝ။ ၅၄) ဒေသိယမာနေ သလ္လက္ခေတိ၊ ဧဝံ အယမ္ပိ အနာဒိကာလပရိဘာဝိတံ အတ္တအဇ္ဈာသယေ အဝဋ္ဌိတံ ကာမာဓိမုတ္တံ သရသေန အနုပဓာရေန္တော သတ္ထာရာ – ‘‘ပဉ္စ ခေါ ဣမေ၊ ကစ္စာန၊ ကာမဂုဏာ’’တိအာဒိနာ ကာမဂုဏေသု ကာမသုခေ ဘာသိယမာနေ ‘‘ကာမာဓိမုတ္တံ ဝတ ပဗ္ဗဇိတဿ စိတ္တ’’န္တိ ဥပဓာရေဿတီတိ အာဟ – ‘‘ဣမာယ ကထာယ ကထိယမာနာယ အတ္တနော ကာမာဓိမုတ္တတံ သလ္လက္ခေဿတီ’’တိ။ ကာမဂ္ဂသုခန္တိ ကာမေတဗ္ဗဝတ္ထူဟိ အဂ္ဂဘူတံ သုခံ။ သဗ္ဗေ ဟိ တေဘူမကဓမ္မာ ကာမနီယဋ္ဌေန ကာမာ၊ တေ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇနသုခတော နိဗ္ဗာနသုခမေဝ အဂ္ဂဘူတံ သုခံ။ ယထာဟ – ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ၊ ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) – ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပရမံ သုခ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၁၅၊ ၂၁၇၊ ဓ။ ပ။ ၂၀၃) စ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နိဗ္ဗာနံ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။

၂၈၁။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏလာဘိနော ပုဗ္ဗန္တံ အာရဗ္ဘ ဝုစ္စမာနကထာ အနုစ္ဆဝိကာ တဒတ္ထဿ ပစ္စက္ခဘာဝတော၊ တဒဘာဝတော ဝေခနသဿ အနနုစ္ဆဝိကာတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ…ပေ… နတ္ထီ’’တိ။ အနာဂတကထာယ…ပေ… နတ္ထီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အာရက္ခတ္ထာယာတိ ဒေဝတာဟိ မန္တပဒေဟိ သဟ ဌိတာ တတ္ထ အာရက္ခတ္ထာယ။ အဝိဇ္ဇာယာတိ ဣဒံ လက္ခဏဝစနံ၊ တံမူလကတ္တာ ဝါ သဗ္ဗကိလေသဓမ္မာနံ အဝိဇ္ဇာဝ ဂဟိတာ။ ဇာနနံ ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဝေခနသသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ပရိဗ္ဗာဇကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။