📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

မဇ္ဈိမနိကာယေ

ဥပရိပဏ္ဏာသ-ဋီကာ

၁။ ဒေဝဒဟဝဂ္ဂေါ

၁။ ဒေဝဒဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁။ ဒိဗ္ဗန္တိ ကာမဂုဏေဟိ ကီဠန္တိ၊ လဠန္တိ၊ တေသု ဝါ ဝိဟရန္တိ၊ ဝိဇယသမတ္ထတာယောဂေန ပစ္စတ္ထိကေ ဝိဇေတုံ ဣစ္ဆန္တိ၊ ဣဿရိယဋ္ဌာနာဒိသက္ကာရဒါနဂ္ဂဟဏံ တံတံအတ္ထာနုသာသနဉ္စ ကရောန္တာ ဝေါဟရန္တိ၊ ပုညာနုဘာဝပ္ပတ္တာယ ဇုတိယာ ဇောတေန္တိ ဝါတိ ဒေဝါ ဝုစ္စန္တိ ရာဇာနော။ တထာ ဟိ တေ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ဇနံ ရဉ္ဇယန္တာ သယံ ယထာဝုတ္တေဟိ ဝိသေသေဟိ ရာဇန္တိ ဒိဗ္ဗန္တိ သောဘန္တီတိ စ၊ ‘‘ရာဇာနော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ နိဂမဒေသေ။ သာတိ ပေါက္ခရဏီ။ တန္တိ တံ၊ ‘‘ဒေဝဒဟ’’န္တိ လဒ္ဓနာမံ ပေါက္ခရဏိံ ဥပါဒါယ၊ တဿ အဒူရဘဝတ္တာတိ ကေစိ။ သဗ္ဗံ သုခါဒိဘေဒံ ဝေဒယိတံ။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရိမဇာတိယံ။ ကတကမ္မပစ္စယာတိ ကတဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဘာဝတော ဇာတံ ကမ္မံ ပဋိစ္စ။ တေန သဗ္ဗာပိ ဝေဒနာ ကမ္မဖလဘူတာ ဧဝ အနုဘဝိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိ။ အနိယမေတွာ ဝုတ္တန္တိ၊ ‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဧဝံဝါဒိနော’’တိ ဧဝံ ဣမေ နာမာတိ အဝိသေသေတွာ ဝုတ္တမတ္ထံ။ နိယမေတွာတိ၊ ‘‘ဧဝံဝါဒိနော၊ ဘိက္ခဝေ၊ နိဂဏ္ဌာ’’တိ ဧဝံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတိ။

ကလိသာသနန္တိ ပရာဇယံ။ ကလီတိ ဟိ အနတ္ထော ဝုစ္စတိ၊ ကလီတိ သသတိ ဝိပ္ဖရတီတိ ကလိသာသနံ၊ ပရာဇယော။ ကလီတိ ဝါ ကောဓမာနာဒိကိလေသဇာတိ၊ တာယ ပန အယုတ္တဝါဒိတာ ကလိသာသနံ။ တံ အာရောပေတုကာမော ဝိဘာဝေတုကာမော ။ ယေ ကမ္မံ ကတံ အကတံ ဝါတိ န ဇာနန္တိ၊ တေ ကထံ တံ ဧဒိသန္တိ ဇာနိဿန္တိ။ ယေ စ ကမ္မံ ပဘေဒတော န ဇာနန္တိ၊ တေ ကထံ တဿ ဝိပါကံ ဇာနိဿန္တိ၊ ဝိပါကပရိယောသိတဘာဝံ ဇာနိဿန္တိ၊ ယေ စ ပါပဿ ကမ္မဿ ပဋိပက္ခမေဝ န ဇာနန္တိ၊ တေ ကထံ တဿ ပဟာနံ ကုသလကမ္မဿ စ သမ္ပာဒနဝိဓိံ ဇာနိဿန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဥတ္တရိ ပုစ္ဆာယပိ ဧသေဝ နယော’’တိ အာဟ။

၂။ ကိဉ္စာပိ စူဠဒုက္ခက္ခန္ဓေပိ၊ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၀) ‘‘ဧဝံ သန္တေ’’တိ ဣမိနာ တေသံ နိဂဏ္ဌာနံ အဇာနနဘာဝေါ ဧဝ ဥဇုကံ ပကာသိတော ဟေဋ္ဌာ ဒေသနာယ တထာ ပဝတ္တတ္တာ။ တထာ ဟိ အဋ္ဌကထာယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၈၀) ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝံ သန္တေတိ တုမှာကံ ဧဝံ အဇာနနဘာဝေ သတီ’’တိ၊ တထာပိ တတ္ထ ဥပရိဒေသနာယ သမ္ဗဒ္ဓါ ဧဝမတ္ထော ဝုစ္စမာနော ယုဇ္ဇတိ၊ န အညထာတိ ဒဿေတုံ ဣဓ၊ ‘‘မဟာနိဂဏ္ဌဿ ဝစနေ သစ္စေ သန္တေတိ အတ္ထော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္တကဿ ဌာနဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ ပဉ္စပရိမာဏဿ ကာရဏဿ။

၃။ အနေကဝါရံ ဝိသရဉ္ဇနံ ဣဓ ဂါဠှာပလေပနံ၊ န သာဋကဿ ဝိယ လိတ္တတာတိ အာဟ – ‘‘ဗဟလူပ…ပေ… လိတ္တေန ဝိယာ’’တိ။ ဝုတ္တမေဝ၊ န ပုန ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဣမေသံ နိဂဏ္ဌာနံ တာဒိသဿ တေသံ အဘာဝတော၊ ‘‘ဇာနနကာလော သိယာ’’တိ ပရိကပ္ပဝသေန ဝဒတိ။ တေန ဧဝံ ဇာနိတုံ တေဟိ သက္ကာ သိယာ၊ တေသဉ္စ ဒဿနံ သစ္စံ သိယာ။ ယသ္မာ တေသံ ဒဿနံ အသစ္စံ၊ တသ္မာ တေ န ဇာနိံသူတိ ဒဿေတိ။ စတူသု ကာလေသူတိ ဝဏမုခဿ ပရိကန္တနကာလော၊ သလ္လဿ ဧသနကာလော၊ အဗ္ဗုဟနကာလော၊ ဝဏမုခေ အဂဒင်္ဂါရဩဒဟနကာလောတိ ဣမေသု စတူသု ကာလေသု။ သုဒ္ဓန္တေတိ သုဒ္ဓကောဋ္ဌာသေ၊ ဒုက္ခဿ အနဝသေသတော နိဇ္ဇီရဏဋ္ဌေန နိဒ္ဒုက္ခဘာဝေတိ အတ္ထော။ ဧကာယ ဥပမာယာတိ၊ ‘‘သလ္လေန ဝိဒ္ဓဿ ဟိ ဝိဒ္ဓကာလေ ဝေဒနာယ ပါကဋကာလော ဝိယာ’’တိ ဣမာယ ဧကာယ ဥပမာယ။ တယော အတ္ထာတိ ပုဗ္ဗေ အဟုဝမှာ ဝါ နော ဝါ၊ ပါပကမ္မံ အကရိမှာ ဝါ နော ဝါ၊ ဧဝရူပံ ဝါ ပါပကမ္မံ အကရိမှာတိ ဣမေ တယော အတ္ထာ။ စတူဟိ ဥပမာဟီတိ ဝဏမုခပရိကန္တနာဒီဟိ စတူဟိ ဥပမာဟိ။ ဧကော အတ္ထောတိ၊ ‘‘ဧတ္တကံ ဒုက္ခံ နိဇ္ဇိဏ္ဏ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တော ဧကော အတ္ထော။ သော ဟိ ဒုက္ခနိဇ္ဇီရဏဘာဝသာမညာ ဧကော အတ္ထောတိ ဝုတ္တော။

၄။ ဣမေပန နိဂဏ္ဌာ။ အာသင်္ကာယ ဝိဒ္ဓါသ္မီတိ သညံ ဥပ္ပာဒေတွာ။ ပစ္စာဟရိတုန္တိ ပစ္စာဝတ္တိတုံ၊ ပရိဟရိတုန္တိ အတ္ထော။

၅။ အတီတဝါဒံ သဒ္ဒဟန္တာနန္တိ၊ ‘‘အတ္ထိ ခေါ၊ ဘော၊ နိဂဏ္ဌာ ပုဗ္ဗေ ပါပကမ္မံ ကတ’’န္တိ ဧဝံ အတီတံသံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တံ မဟာနိဂဏ္ဌဿ ဝါဒံ သဒ္ဒဟန္တာနံ။ ဘူတတ္တာတိ ယထာဘူတတ္တာ ကိံ အဝိပရီတမေဝ အတ္ထံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တာတိ ပုစ္ဆတိ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သဟ ဓမ္မေနာတိ သဟဓမ္မော၊ သော ဧဝ သဟဓမ္မိကော ယထာ ‘‘ဝေနယိကော’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၁၁၊ ပါရာ။ ၈)။ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ – ‘‘သဟေတုကံ သကာရဏ’’န္တိ။ ပဋိဟရတိ ပဋိဝတ္တေတီတိ ပဋိဟာရော၊ ဝါဒေါ ဧဝ ပဋိဟာရော ဝါဒပဋိဟာရော၊ တံ၊ ဥတ္တရန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘ပစ္စာဂမနကဝါဒ’’န္တိ၊ စောဒနံ ပရိဝတ္တေတွာ ပဋိပါကတိကကရဏန္တိ အတ္ထော။ တေသန္တိ ဣဒံ အာဝုတ္တိဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ‘‘တေသံ သဒ္ဓါဆေဒကဝါဒံ နာမ တေသံ ဒဿေတီ’’တိ။

၆။ အဝိဇ္ဇာ အညာဏာ သမ္မောဟာတိ ပရိယာယဝစနမေတံ။ အဝိဇ္ဇာတိ ဝါ အဝိဇ္ဇာယ ကရဏဘူတာယ။ အညာဏေနာတိ အဇာနနေန။ သမ္မောဟေနာတိ သမ္မုယှနေန မဟာမုဠှတာယ။ သာမံယေဝ ဩပက္ကမိကာ ဧတရဟိ အတ္တနော ဥပက္ကမဟေတု ဒုက္ခဝေဒနံ ဝေဒိယမာနံ – ‘‘ယံကိဉ္စာယံ…ပေ… ပုဗ္ဗေကတဟေတူ’’တိ ဝိပရီတတော သဒ္ဒဟထ။ ပုဗ္ဗေကတဟေတုဝါဒသညိတံ ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟံ ဂဏှထ။

၇။ ဒိဋ္ဌဓမ္မော ဝုစ္စတိ ပစ္စက္ခဘူတော၊ တတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဖလံ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယံ။ တေနာဟ – ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကဒါယက’’န္တိ။ ပယောဂေနာတိ ကာယိကေန ပယောဂေန ဝါ ဝါစသိကေန ဝါ ပယောဂေန။ ပဓာနေနာတိ ပဒဟနေန စေတသိကေန ဥဿာဟနေန။ အာသန္နေ ဘဝန္တရေ ဝိပါစေတုံ န သက္ကာ၊ ပဂေဝ ဒူရေတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဒုတိယေ ဝါ တတိယေ ဝါ အတ္တဘာဝေ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗတ္တကဘာဝတော သုခဝေဒနာယ ဟိတန္တိ သုခဝေဒနီယံ။ သာ ပန ဝိပါကဝေဒနာဘာဝတော ဧကန္တတော ဣဋ္ဌာရမ္မဏာ ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏဝိပါကဒါယက’’န္တိ။ ဝိပရီတန္တိ အနိဋ္ဌာရမ္မဏဝိပါကဒါယကံ။ နိပ္ဖန္နေတိ သဒ္ဓိံ အညေန ကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တေ။ သမ္ပရာယဝေဒနီယဿာတိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယဿ အပရာပရိယဝေဒနီယဿ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ကာမံ ပရိပက္ကဝေဒနီယန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယမေဝ ဝုစ္စတိ၊ တထာပိ အတ္ထေတ္ထ အတိသယော ဒိဋ္ဌဓမ္မဝိသေသဘာဝတော ပရိပက္ကဝေဒနီယဿာတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘အယမေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မိံ ဒိဝသေ ကတံ၊ တတော သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေ။

တတြာတိ တသ္မိံ ပရိပက္ကဝေဒနီယကမ္မဿ သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေ ဝိပါကဒါနေ။ ဧကဝါရံ ကသိတွာ နိသီဒိ ဆာတဇ္ဈတ္တော ဟုတွာ။ အာဂစ္ဆန္တီ အာဟ – ‘‘ဥဿူရေ ဘတ္တံ အာဟရီယိတ္ထာ’’တိ ဒေါမနဿံ အနုပ္ပာဒေတွာ ယထာ ကတပုညံ အနုမောဒတိ။ ဝိဇ္ဇောတမာနံ ဒိသွာ၊ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣဒမ္ပိ တပ္ပကာရော၊ မမ စိတ္တဝိကပ္ပမတ္တံ၊ ဥဒါဟု သုဝဏ္ဏမေဝါ’’တိ ဝီမံသန္တော ယဋ္ဌိယာ ပဟရိတွာ။

ဝါဠယက္ခသဉ္စရဏတ္တာ ရာဇဂဟူပစာရဿ နဂရေ သဟဿဘဏ္ဍိကံ စာရေသုံ။ ဥပ္ပန္နရာဂေါ စူဠာယ ဍံသိ။ ရညော အာစိက္ခိတွာတိ တံ ပဝတ္တိံ ရညော အာစိက္ခိတွာ။ မလ္လိကာယ ဝတ္ထု ဓမ္မပဒဝတ္ထုမှိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။မလ္လိကာဒေဝီဝတ္ထု) အာဂတေန နယေန ကထေတဗ္ဗံ။

မရဏသန္တိကေပိ ကတံ၊ ပဂေဝ တတော ပုရေတရံ အတီတတ္တဘာဝေသု စ ကတံ။ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တိတဝိပါကောတိ ဝုတ္တော အဝဿံဘာဝိဘာဝတော။ သမ္ပရာယဝေဒနီယမေဝ ဘဝန္တရေ ဝိပါကဒါယကဘာဝတော။ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တိတဂုဏောတွေဝ ဝုတ္တော၊ န ဣဓ နိဗ္ဗတ္တိတဝိပါကောတိ ဝိမုတ္တိဘာဝတော။ ပရိပက္ကဝေဒနီယန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပရိပက္ကဝေဒနီယလက္ခဏာနတိဝတ္တနတော။ သဗ္ဗလဟုံ ဖလဒါယိကာတိ ဧတေန ဖလုပ္ပာဒနသမတ္ထတာယောဂေန ကမ္မဿ ပရိပက္ကဝေဒနီယတာတိ ဒဿေတိ။

စတုပ္ပဉ္စက္ခန္ဓဖလတာယ သညာဘဝူပဂံ ကမ္မံ ဗဟုဝေဒနီယန္တိ ဝုတ္တံ။ ဧကခန္ဓဖလတ္တာ အသညာဘဝူပဂံ ကမ္မံ အပ္ပဝေဒနီယံ။ ကေစိ ပန၊ ‘‘အရူပါဝစရကမ္မံ ဗဟုကာလံ ဝေဒိတဗ္ဗဖလတ္တာ ဗဟုဝေဒနီယံ၊ ဣတရံ အပ္ပဝေဒနီယံ။ ရူပါရူပါဝစရကမ္မံ ဝါ ဗဟုဝေဒနီယံ၊ ပရိတ္တကမ္မံ အပ္ပဝေဒနီယ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သဝိပါကံ ကမ္မန္တိ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ ဝိပါကုပ္ပာဒနသမတ္ထံ၊ န အာရဒ္ဓဝိပါကမေဝ။ အဝိပါကံ ကမ္မန္တိ ပစ္စယဝေကလ္လေန ဝိပစ္စိတုံ အသမတ္ထံ အဟောသိကမ္မာဒိဘေဒံ။

၈။ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာဒီနန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဝေဒနီယာဒီနံ ဒသန္နံ ကမ္မာနံ ဥပက္ကမေန ကမ္မာနံ အညာထာဘာဝဿ အနာပါဒနီယတ္တာ ယထာသဘာဝေနေဝ ကမ္မာနိ တိဋ္ဌန္တိ။ တတ္ထ နိဂဏ္ဌာနံ ဥပက္ကမော နိပ္ပယောဇနောတိ အာဟ ‘‘အဖလော’’တိ။ နိဂဏ္ဌာနံ ပဒဟနဿ မိစ္ဆာဝါယာမဿ နိပ္ဖလဘာဝပ္ပဝေဒနော ပဓာနစ္ဆေဒကဝါဒေါ။ ပရေဟိ ဝုတ္တကာရဏေဟီတိ ယေဟိ ကာရဏေဟိ နိဂဏ္ဌာနံ ဝါဒေသု ဒေါသံ ဒဿေန္တိ။ တေဟိ ပရေဟိ ဝုတ္တကာရဏေဟိ။ န ဟိ လက္ခဏယုတ္တေန ဟေတုနာ ဝိနာ ပရဝါဒေသု ဒေါသံ ဒဿေတုံ သက္ကာ။ တေနာဟ ‘‘သကာရဏာ ဟုတွာ’’တိ။ နိဂဏ္ဌာနံ ဝါဒါ စ အနုဝါဒါ စာတိ နိဂဏ္ဌေဟိ ဝုစ္စမာနာ သကသကသမယပ္ပဝေဒိကာ ဝါဒါစေဝ သာဝကေဟိ ဝုစ္စမာနာ တေသံ အနုဝါဒါ စ။ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗံ ကာရဏံ အာဂစ္ဆန္တီတိ၊ ‘‘အယမေတ္ထ ဒေါသော’’တိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိညူဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဂရဟာရဟံ ကာရဏံ ဥပဂစ္ဆန္တိ၊ ပါပုဏန္တီတိ အတ္ထော။ တဿတ္ထောတိအာဒီသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော ၊ ‘‘ဝုတ္တနယေန ပရေဟိ ဝုတ္တေန ကာရဏေန သကာရဏာ ဟုတွာ ဒေါသဒဿနဝသေန နိဂဏ္ဌာနံ ဝါဒါ အနုပ္ပတ္တာ၊ တတော ဧဝ တံ ဝါဒံ အပ္ပသာဒနီယဘာဝဒဿနေန သောသေန္တာ ဟေတုသမ္ပတ္တိဝေါဟာရသုက္ခနေန မိလာပေန္တာ ဒုက္ကဋကမ္မကာရိနောတိအာဒယော ဒသ ဂါရယှာပဒေသာ ဥပဂစ္ဆန္တီ’’တိ။

၉။ သင်္ဂတိဘာဝဟေတူတိ တတ္ထ တတ္ထ ယဒိစ္ဆာယ သမုဋ္ဌိတသင်္ဂတိနိမိတ္တံ။ သာ ပန သင်္ဂတိ နိယတိလက္ခဏာတိ အာဟ ‘‘နိယတိဘာဝကာရဏာ’’တိ။ အစ္ဆေဇ္ဇသုတ္တာဝုတအဘေဇ္ဇမဏိ ဝိယ ဟိ ပဋိနိယတတာ နိယတိပဝတ္တီတိ။ ဆဠဘိဇာတိဟေတူတိ ကဏှာဘိဇာတိ နီလာဘိဇာတိ လောဟိတာဘိဇာတိ ဟလိဒ္ဒါဘိဇာတိ သုက္ကာဘိဇာတိ ပရမသုက္ကာဘိဇာတီတိ ဣမာသု အဘိဇာတီသု ဇာတိနိမိတ္တံ။ ပါပသင်္ဂတိကာတိ နိဟီနသင်္ဂတိကာ။

၁၀။ အနဒ္ဓဘူတန္တိ ဧတ္ထ အဓိ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထော အဒ္ဓ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ – ‘‘အနဒ္ဓဘူတန္တိ အနဓိဘူတ’’န္တိ။ ယထာ အာပါယိကော အတ္တဘာဝေါ မဟတာ ဒုက္ခေန အဘိဘုယျတိ၊ န တထာ အယန္တိ အာဟ – ‘‘ဒုက္ခေန အနဓိဘူတော နာမ မနုဿတ္တဘာဝေါ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ‘‘အစေလကော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၉၄) ဝုတ္တာယ နာနပ္ပကာရာယ ဒုက္ကရကာရိကာယ ကိလမထေန။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ ဓုတင်္ဂဓရာတိ အာဟ ‘‘ယေ ပနာ’’တိအာဒိ။ နိယျာနိကသာသနသ္မိဉှိ ဝီရိယန္တိ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတံ ကတွာ ပဝတ္တိယမာနံ ဝီရိယံ သရီရံ ခေဒန္တမ္ပိ သမ္မာဝါယာမော နာမ ဟောတိ ဉာယာရဒ္ဓဘာဝတော။

ထေရောတိ ဧတ္ထ အာဂတမဟာရက္ခိတတ္ထေရော။ တိဿော သမ္ပတ္တိယော မနုဿဒေဝနိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိယော၊ သီလသမာဓိပညာသမ္ပတ္တိယော ဝါ။ ခုရဂ္ဂေယေဝါတိ ခုရေ သီသဂ္ဂေ ဧဝ၊ ခုရေ သီသဂ္ဂတော အပနီတေ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ အယန္တိ၊ ‘‘ဣဿရကုလေ နိဗ္ဗတ္တော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော။ န သဗ္ဗေ ဧဝ သက္ကာရပုဗ္ဗကံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏန္တီတိ အာဟ ‘‘ယော ဒါသိကုစ္ဆိယ’’န္တိအာဒိ။ ရဇတမုဒ္ဒိကန္တိ ရဇတမယံ အင်္ဂုလိမုဒ္ဒိကံ။ ဂေါရကပိယင်္ဂုမတ္တေနပီတိ ကပိတ္ထဆလ္လိကင်္ဂုပုပ္ဖဂန္ဓမတ္တေနပိ။

ဓမ္မေန ဉာယေန အာဂတသုခံ ဓမ္မသုခန္တိ အာဟ – ‘‘သင်္ဃတော ဝါ…ပေ… ပစ္စယသုခ’’န္တိ။ အမုစ္ဆိတောတိ အနဇ္ဈာပန္နော။ ဣဒါနိ တံ အနဇ္ဈာပန္နတံ တဿ စ ဖလံ ဒဿေတုံ ‘‘ဓမ္မိကံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣမဿာတိ သမုဒယဿ။ သော ဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓဿ ဒုက္ခဿ ကာရဏဘူတတ္တာ အာသန္နော ပစ္စက္ခော ကတွာ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာန’’န္တိအာဒိ။ သင်္ခါရန္တိ ယထာရဒ္ဓါယ သာတိသယံ ကရဏတော သင်္ခါရန္တိ လဒ္ဓနာမံ ဗလဝဝီရိယံ ဥဿောဠှိံ။ ပဒဟတောတိ ပယုဉ္ဇန္တဿ ပဝတ္တေန္တဿ။ မဂ္ဂေန ဝိရာဂေါ ဟောတီတိ အရိယမဂ္ဂေန ဒုက္ခနိဒါနဿ ဝိရဇ္ဇနာ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ဣမိနာ သုခါပဋိပဒါ ခိပ္ပာဘိညာ ကထိတာ အကသိရေနေဝ သီဃတရံ မဂ္ဂပဇာနတာယ ဗောဓိတတ္တာ။ မဇ္ဈတ္တတာကာရောတိ ဝီရိယူပေက္ခမာဟ။ သင်္ခါရံ တတ္ထ ပဒဟတီတိ ပဓာနသင်္ခါရံ တတ္ထ ဒုက္ခနိဒါနဿ ဝိရဇ္ဇနနိမိတ္တံ ဝိရဇ္ဇနတ္ထံ ပဒဟတိ။ ကထံ? မဂ္ဂပ္ပဓာနေန စတုကိစ္စပ္ပဓာနေ အရိယမဂ္ဂေ ဝါယာမေန ပဒဟတိ ဝါယမတိ။ အဇ္ဈုပေက္ခတောတိ ဝီရိယဿ အနစ္စာရဒ္ဓနာတိသိထိလတာယ ဝီရိယသမတာယောဇနေ ဗျာပါရာကရဏေန အဇ္ဈုပေက္ခတော။ တေနာဟ ‘‘ဥပေက္ခံ ဘာဝေန္တဿာ’’တိ။ ဥပေက္ခာဘာဝနာ စ နာမေတ္ထ တထာပဝတ္တာ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာ ဧဝါတိ အာဟ – ‘‘မဂ္ဂဘာဝနာယ ဘာဝေတီ’’တိ။

ဧတ္ထ စ ဧဝံ ပါဠိယာ ပဒယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ – ‘‘သော ဧဝံ ပဇာနာတိ။ ကထံ? သင်္ခါရံ မေ ပဒဟတော သင်္ခါရပဒဟနာ ဣမဿ ဒုက္ခနိဒါနဿ ဝိရာဂေါ ဟောတိ ၊ အဇ္ဈုပေက္ခတော မေ ဥပေက္ခနာ ဣမဿ ဒုက္ခနိဒါနဿ ဝိရာဂေါ ဟောတီ’’တိ။ ပဋိပဇ္ဇမာနဿ စာယံ ပုဗ္ဗဘာဂဝီမံသဿာတိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ သင်္ခါရပ္ပဓာနာတိ သမ္မသနပဒေန သုခေနေဝ ခိပ္ပတရံ ဘာဝနာဥဿုက္ကာပနဝီရိယံ ဒဿိတန္တိ သုခါပဋိပဒါ ခိပ္ပာဘိညာ ဒဿိတာ။ အဇ္ဈုပေက္ခတောတိ ဧတ္ထ ကဿစိ နာတိဒဠှံ ကတွာ ပဝတ္တိတဝီရိယေနပိ ဒုက္ခနိဒါနဿ ဝိရာဂေါ ဟောတိ ဝိပဿနမနုယုဉ္ဇတီတိ ဒဿိတံ။ ဥဘယတ္ထာပိ စတုတ္ထီယေဝ ပဋိပဒါ ဝိဘာဝိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ၊ ‘‘ယဿ ဟိ ခွာဿ…ပေ… ဥပေက္ခံ တတ္ထ ဘာဝေတီ’’တိ ဝါရေဟိ တာသံယေဝ ပဋိပဒါနံ ဝသေန တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ ပဋိပတ္တိ ဒဿိတာ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဒါနဿ ပရိဇိဏ္ဏံ ဣမေဟိ ဝါရေဟိ ဒုက္ခက္ခယော ဝိဘာဝိတော။

၁၁။ ဗဒ္ဓစိတ္တောတိ သမ္ဗဒ္ဓစိတ္တော။ ဗဟလစ္ဆန္ဒောတိ ဗဟလတဏှာဆန္ဒော။ အတိစရိတွာတိ အတိက္ကမိတွာ။ နဋသတ္ထဝိဓိနာ နစ္စနကာ နဋာ၊ နစ္စကာ ဣတရေ။ သောမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘‘ဤဒိသံ နာမ ဣတ္ထိံ ပရိစ္စဇိ’’န္တိ။ ဆိဇ္ဇာတိ ဒွိဓာ ဟောတု။ ဘိဇ္ဇာတိ ဘိဇ္ဇတု။ ‘‘ဆိဇ္ဇ ဝါ ဘိဇ္ဇဝါ’’တိ ပဒဒွယေနပိ ဝိနာသမေဝ ဝဒတိ။ ဉတွာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏေန ဇာနိတွာ။ တဒုဘယန္တိ သင်္ခါရပဒဟနဥပေက္ခာဘာဝနံ။

၁၂။ ပေသေန္တဿာတိ ဝါယမန္တဿ။ တံ သန္ဓာယာတိ ဒုက္ခာယ ပဋိပဒါယ နိယျာနတံ သန္ဓာယ။

ဥသုကာရော ဝိယ ယောဂီ တေဇနဿ ဝိယ စိတ္တဿ ဥဇုကရဏတော။ ဂေါမုတ္တဝင်္ကံ၊ စန္ဒလေခါကုဋိလံ၊ နင်္ဂလကောဋိဇိမှံ စိတ္တံ။ အလာတာ ဝိယ ဝီရိယံ အာတာပန-ပရိတာပနတော။ ကဉ္စိကတေလံဝိယ သဒ္ဓါ သိနေဟနတော။ နမနဒဏ္ဍကော ဝိယ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေ စိတ္တဿ နာမနတော။ လောကုတ္တရမဂ္ဂေန စိတ္တဿ ဥဇုကရဏံ ဘာဝနာဘိသမယတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အန္တဒွယဝဇ္ဇိတာ မဇ္ဈိမာ ပဋိပတ္တီတိ ကတွာ ကိလေသဂဏဝိဇ္ဈနံ ပဟာနာဘိသမယော။ ဣတရာ ပန ပဋိပဒါ ဒန္ဓာဘိညာတိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနံ ဣမာသု ဒွီသု ယထာဝုတ္တာသု ခိပ္ပာဘိညာသု ကထိတာသု၊ ဣတရာပိ ကထိတာဝ ဟောန္တိ လက္ခဏဟာရနယေန ပဋိပဒါသာမညတော။ သဟာဂမနီယာပိ ဝါ ပဋိပဒါ ကထိတာဝ၊ ‘‘န ဟေဝ အနဒ္ဓဘူတံ အတ္ထာန’’န္တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ကထိတတ္တာ။ ‘‘အာဂမနီယပဋိပဒါ ပန န ကထိတာ’’တိ ဣဒံ သဝိသေသံ အဇ္ဈုပေက္ခဿ အကထိတတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိက္ခမနဒေသနန္တိ နိက္ခမနုပါယံ ဒေသနံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဒေဝဒဟသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ ပဉ္စတ္တယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁။ ဧကေတိ ဧတ္ထ ဧက-သဒ္ဒေါ အညတ္ထော၊ န ဂဏနာဒိအတ္ထောတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကစ္စေ’’တိ အာဟ။ ယံ ပန ပါဠိယံ ‘‘သန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ ဝိဇ္ဇမာနတာယ အဝိစ္ဆိန္နတာ၊ တတော စ နေသံ မိစ္ဆာဂဟဏတော သိထိလကရဏဝိဝေစနေဟိ အတ္တနော ဒေသနာယ ကိစ္စကာရိတာ အဝိတထတာ စ ဒီပိတာ ဟောတိ။ ပရမတ္ထသမဏဗြာဟ္မဏေသု အပရန္တကပ္ပိကတာယ လေသောပိ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ပရိဗ္ဗဇုပဂတဘာဝေနာ’’တိအာဒိ။ သဿတာဒိဝသေန အပရန္တံ ကပ္ပေန္တီတိ အပရန္တကပ္ပိနော၊ တေ ဧဝ အပရန္တကပ္ပိကာ။ ယသ္မာ တေဟိ အပရန္တံ ပုရိမတရသိဒ္ဓေဟိ တဏှာဒိဋ္ဌိကပ္ပေဟိ ကပ္ပေတွာ အာသေဝနဗလဝတာယ စ ဝိကပ္ပေတွာ အပရဘာဂသိဒ္ဓေဟိ အဘိနိဝေသဘူတေဟိ တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟေဟိ ဂဏှန္တိ အဘိနိဝိသန္တိ ပရာမသန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘အပရန္တံ ကပ္ပေတွာ ဝိကပ္ပေတွာ ဂဏှန္တီ’’တိ။ တဏှုပါဒါနဝသေန ကပ္ပနဂဟဏာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တဏှာပစ္စယာ ဟိ ဥပါဒါနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ မဟာနိဒ္ဒေသေ ဥဒ္ဒါနတော သင်္ခေပတော။ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ တဏှာယ ဒိဋ္ဌိယာ စ ဝသေန။ ဒိဋ္ဋိယာ ဝါ ဥပနိဿယဘူတာယ သဟဇာတာယ အဘိနန္ဒနကာယ စ တဏှာယ သဿတာဒိအာကာရေန အဘိနိဝိသန္တဿ မိစ္ဆာဂါဟဿ စ ဝသေန။ အနာဂတဓမ္မဝိသယာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ အနာဂတကာလဝါစကော ဣဓ အပရ-သဒ္ဒေါ။ ရူပါဒိခန္ဓဝိနိမုတ္တဿ ကပ္ပနဝတ္ထုနော အဘာဝါ အန္တ-သဒ္ဒေါ ဘာဂဝါစကောတိ အာဟ – ‘‘အနာဂတံ ခန္ဓကောဋ္ဌာသ’’န္တိ။ ကပ္ပေတွာတိ စ တသ္မိံ အပရန္တေ တဏှာယ နာဘိနိဝေသာနံ သမတ္တနံ ပရိနိဋ္ဌာပနမာဟ။ ဌိတာတိ တဿာ လဒ္ဓိယာ အဝိဇဟနံ။

အနုဂတာတိ အာရမ္မဏကရဏဝသေန အနု အနု ဂတာ အပရန္တေ ပဝတ္တာ။ အာရဗ္ဘာတိ အာလမ္ဗိတွာ။ ဝိသယော ဟိ တဿာ ဒိဋ္ဌိယာ အပရန္တော။ ဝိသယဘာဝတော ဧဝ ဟိ သော တဿာ အာဂမနဋ္ဌာနံ အာရမ္မဏပစ္စယော စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာဂမ္မ ပဋိစ္စာ’’တိ။ အဓိဝစနပဒါနီတိ ပညတ္တိပဒါနိ၊ ဒါသာဒီသု သိရိဝဍ္ဎကာဒိသဒ္ဒေါ ဝိယ ဝစနမတ္တမေဝ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တိယာ အဓိဝစနံ ပညတ္တိ။ အထ ဝါ အဓိ-သဒ္ဒေါ ဥပရိဘာဝေ၊ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ၊ ဥပရိ ဝစနံ အဓိဝစနံ၊ ဥပါဒါနဘူတရူပါဒီနံ ဥပရိ ပညာပိယမာနာ ဥပါဒါပညတ္တီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ပညတ္တိဒီပကပဒါနီတိ အတ္ထော။ ပညတ္တိမတ္တဉှေတံ ဝုစ္စတိ၊ ယဒိဒံ၊ ‘‘အတ္တာ လောကော’’တိ စ၊ န ရူပဝေဒနာဒယော ဝိယ ပရမတ္ထော။ အဓိကဝုတ္တိတာယ ဝါ အဓိမုတ္တိယောတိ ဒိဋ္ဌိယော ဝုစ္စန္တိ။ အဓိကဉှိ သဘာဝဓမ္မေသု သဿတာဒိံ ပကတိအာဒိံ ဒြဗျာဒိံ ဇီဝါဒိံ ကာယာဒိဉ္စ အဘူတမတ္ထံ အဇ္ဈာရောပေတွာ ဒိဋ္ဌိယော ပဝတ္တန္တီတိ။ အဘိဝဒန္တီတိ၊ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ အဘိနိဝိသိတွာ ဝဒန္တိ၊ ‘‘အယံ ဓမ္မော၊ နာယံ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ ဝိဝဒန္တိ။ အဘိဝဒနကိရိယာယ အဇ္ဇာပိ အဝိစ္ဆေဒဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝတ္တမာနကာလဝစနံ။

သညာ ဧတဿ အတ္ထီတိ သညီတိ အာဟ ‘‘သညာသမင်္ဂီ’’တိ။ နတ္ထိ ဧတဿ ရောဂေါ ဘင်္ဂေါတိ အရောဂေါတိ အရောဂသဒ္ဒဿ နိစ္စပရိယာယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရောဂရဟိတတာသီသေန ဝါ နိဗ္ဗိကာရတာယ နိစ္စတံ ပဋိဇာနာတိ ဒိဋ္ဌိဂတိကောတိ အာဟ ‘‘အရောဂေါတိ နိစ္စော’’တိ။ ဣမိနာတိ၊ ‘‘သညီ အတ္တာ အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန။ သောဠသ သညီဝါဒါတိ – ရူပီစတုက္ကံ၊ အရူပီစတုက္ကံ၊ အန္တဝါစတုက္ကံ၊ ဧကန္တသုခီစတုက္ကန္တိ – ဣမေသံ စတုန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန သောဠသ သညီဝါဒါ ကထိတာ။ ဣမေသုယေဝ ပုရိမာနံ ဒွိန္နံ စတုက္ကာနံ ဝသေန အဋ္ဌ သညီဝါဒါ အဋ္ဌ စ နေဝသညီနာသညီဝါဒါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါတိ မနုဿတ္တဘာဝေ ကာမာဝစရဒေဝတ္တဘာဝေ ရူပါဝစရဒေဝတ္တဘာဝေ စတုဗ္ဗိဓာရုပ္ပတ္တဘာဝေ စဝိတွာ သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒပညာပနဝသေန သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ကထိတာ။ အသတော ဝိနာသာသမ္ဘဝတော အတ္ထိဘာဝနိဗန္ဓနော ဥစ္ဆေဒဝါဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘သတောတိ ဝိဇ္ဇမာနဿာ’’တိ။ ယာဝါယံ အတ္တာ န ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ တာဝ ဝိဇ္ဇတိ ဧဝါတိ ဂဟဏတော နိရုဒယဝိနာသော ဣဓ ဥစ္ဆေဒေါတိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဥပစ္ဆေဒ’’န္တိ။ ဝိသေသေန နာသော ဝိနာသော၊ အဘာဝေါ၊ သော ပန မံသစက္ခု-ပညာစက္ခု-ဒဿနပထာတိက္ကမောဝါတိ အာဟ ‘‘အဒဿန’’န္တိ။ အဒဿနေ ဟိ နာသ-သဒ္ဒေါ လောကေ နိရုဠှော။ ဘဝဝိဂမန္တိ သဘာဝါပဂမနံ ယော ဟိ နိရုဒယဝိနာသဝသေန ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ န သော အတ္တနော သဘာဝေနေဝ တိဋ္ဌတိ။

ပဉ္စ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒါတိ ပဉ္စကာမဂုဏသုခမနုဘောဂဝသေန စတုဗ္ဗိဓရူပဇ္ဈာနသုခပရိဘောဂဝသေန စ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိပညာပနဝါဒါ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ဒဿနဘူတေန ဉာဏေန ဥပလဒ္ဓဓမ္မော။ တတ္ထ ယော အနိန္ဒြိယဝိသယော၊ သောပိ သုပါကဋဘာဝေန ဣန္ဒြိယဝိသယော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မောတိ ပစ္စက္ခဓမ္မော ဝုစ္စတီ’’တိ။ တေနေဝ စ၊ ‘‘တတ္ထ တတ္ထ ပဋိလဒ္ဓအတ္တဘာဝဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သညီတိ အာဒိဝသေန တီဟာကာရေဟိ သန္တန္တိ သညီ အသညီ နေဝသညီနာသညီတိ ဣမေဟိ အာကာရေဟိ ဝိဇ္ဇမာနံ၊ သဒါ ဥပလဗ္ဘမာနံ သဿတန္တိ အတ္ထော။ သညီ အတ္တာတိအာဒီနိ တီဏိ ဒဿနာနိ။ သန္တအတ္ထဝသေန ဧကန္တိ သဿတဿ အတ္တနော ဝသေန ဧကံ ဒဿနံ။ ဣတရာနိ ဒွေတိ ဥစ္ဆေဒဝါဒ-ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒသညိတာနိ ဒွေ ဒဿနာနိ။ တီဏိ ဟုတွာ ပဉ္စ ဟောန္တီတိ ဣဒံ၊ ‘‘သန္တအတ္ထဝသေန ဧက’’န္တိ သင်္ဂဟဝသေန ဝုတ္တဿ သညီတိ အာဒိဝိဘာဂဝသေန ဝုတ္တတ္တာ သုဝိညေယျန္တိ အဋ္ဌကထာယံ န ဥဒ္ဓဋံ။

၂၂။ ရူပီံဝါတိ ဧတ္ထ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇၆-၇၇) ယဒိ ရူပံ အဿ အတ္ထီတိ ရူပီတိ အယမတ္ထော အဓိပ္ပေတော။ ဧဝံ သတိ ရူပဝိနိမုတ္တေန အတ္တနာ ဘဝိတဗ္ဗံ သညာယ ဝိယ ရူပဿပိ အတ္တနိယတ္တာ။ န ဟိ သညီ အတ္တာတိ ဧတ္ထ သညာ အတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၆-၇၇) ‘‘တတ္ထ ပဝတ္တသညဉ္စဿ သညာတိ ဂဟေတွာတိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဧဝံ သန္တေ၊ ‘‘ကသိဏရူပံ အတ္တာတိ ဂဏှာတီ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ – ‘‘ရူပံ အဿ အတ္ထီတိ ရူပီ’’တိ၊ အထ ခေါ ‘‘ရုပ္ပနသီလော ရူပီ’’တိ။ ရုပ္ပနဉ္စေတ္ထ ရူပသရိက္ခတာယ ကသိဏရူပဿ ဝဍ္ဎိတာဝဍ္ဎိတကာလဝသေန ဝိသေသာပတ္တိ၊ သာ စ နတ္ထီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ပရိတ္တဝိပုလတာဒိဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ ယဒိ ဧဝံ ဣမဿ ဝါဒဿ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော န ယုဇ္ဇတီတိ? နော န ယုဇ္ဇတိ ကာယဘေဒတော ဥဒ္ဓံ အတ္တနော နိဗ္ဗိကာရတာယ တေန အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အရောဂေါ ပရံ မရဏာ’’တိ။ အထ ဝါ ‘‘ရူပံ အဿ အတ္ထီတိ ရူပီ’’တိ ဝုစ္စမာနေပိ န ဒေါသော။ ကပ္ပနာသိဒ္ဓေနပိ ဟိ ဘေဒေန သာမိနိဒ္ဒေသဒဿနတော ယထာ ‘‘သိလာပုတ္တကဿ သရီရ’’န္တိ ။ ရုပ္ပနံ ဝါ ရုပ္ပနသဘာဝေါ ရူပံ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ရူပီ၊ အတ္တာ ‘‘ရူပိနော ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၁ ဒုကမာတိကာ) ဝိယ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ရူပသဘာဝတ္တာ အတ္တနော ‘‘ရူပံ အတ္တာ’’တိ ဝစနံ ဉာယာဂတမေဝါတိ ‘‘ကသိဏရူပံ အတ္တာတိ ဂဏှာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရူပိန္တိ ဧတ္တာပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ယထာရဟံ အတ္ထော ဝတ္တဗ္ဗော။ သန္တသုခုမံ မုဉ္စိတွာ တဗ္ဗိပရီတဿ ဂဟဏေ ကာရဏံ နတ္ထီတိ လာဘီ၊ ‘‘ကသိဏရူပံ အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတီတိ လာဘိတက္ကိနော ဌပေတွာ၊ သေသတက္ကီ လာဘိဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတာ။ အနုဿုတိတက္ကိကောပိ သုဒ္ဓတက္ကိကောပိ ဝါ နိရင်္ကုသတ္တာ တက္ကနဿ ကသိဏရူပမ္ပိ အတ္တာတိ ကဒါစိပိ ဂဏှေယျာတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဥဘောပိ ရူပါနိ ဂဏှာတိယေဝါ’’တိ။ သုဒ္ဓတက္ကိကဿ ဥဘယဂ္ဂဟဏံ န ကတံ၊ တသ္မာ သာသင်္ကဝစနံ။

ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသ-ပဌမာရုပ္ပဝိညာဏ-နတ္ထိဘာဝအာကိဉ္စညာယတနာနိ အရူပသမာပတ္တိနိမိတ္တံ။ ဌပေတွာ သညာက္ခန္ဓန္တိ ဣဒံ သညာယ အတ္တနိယတံ ဟဒယေ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ရူပိံ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန ပန အတ္ထေ ဝုစ္စမာနေ သညာက္ခန္ဓံ ဗဟိဒ္ဓါ အကတွာ ‘‘အရူပဓမ္မေ’’ဣစ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ။ မိဿကဂ္ဂါဟဝသေနာတိ ရူပါရူပသမာပတ္တီနံ နိမိတ္တာနိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ၊ ‘‘ဧကော အတ္တာ’’တိ၊ တတ္ထ ပဝတ္တသညဉ္စဿ၊ ‘‘သညာ’’တိ ဂဟဏဝသေန။ အယဉှိ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ရူပါရူပသမာပတ္တိလာဘိတာယ တံနိမိတ္တံ ရူပဘာဝေန အရူပဘာဝေန စ ဂဟေတွာ ဥပတိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ၊ ‘‘ရူပီ အရူပီ စာ’’တိ အဘိနိဝေသံ ဇနေတိ အဇ္ဈတ္တဝါဒိနော ဝိယ တက္ကမတ္တေနေဝ ဝါ ရူပါရူပဓမ္မေ မိဿကဝသေန ဂဟေတွာ၊ ‘‘ရူပီ စ အရူပီစ အတ္တာ ဟောတီ’’တိ။ တက္ကဂါဟေနေဝါတိ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တဓမ္မာ ဝိယ စ အစ္စန္တသုခုမဘာဝပတ္တိယာ သကိစ္စသာဓနာသမတ္ထတာယ ထမ္ဘကုဋ္ဋဟတ္ထပါဒါနံ သင်္ဃာတော ဝိယ နေဝ ရူပီ၊ ရူပသဘာဝါနတိဝတ္တနတော န အရူပီတိ ဧဝံ ပဝတ္တတက္ကဂါဟေန။ လာဘိဝသေနပိ ဝါ အန္တာနန္တိကစတုတ္ထဝါဒေ ဝက္ခမာနနယေန အညမညပဋိပက္ခဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလံ ပန တတ္ထ ဒေသကာလဘေဒဝသေန တတိယစတုတ္ထဝါဒါ ဣစ္ဆိတာ၊ ဣဓ ကာလဝတ္ထု ဘေဒဝသေနာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ကာလဘေဒဝသေန စေတ္ထ တတိယဝါဒဿ ပဝတ္တိ ရူပါရူပနိမိတ္တာနံ သဟ အနုပဋ္ဌာနတော၊ စတုတ္ထဝါဒဿ ပန ဝတ္ထုဘေဒဝသေန ပဝတ္တိ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သမူဟတော၊ ‘‘ဧကော အတ္တာ’’တိ တက္ကဝသေနာတိ တတ္ထ ဝက္ခမာနနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယဒိပိ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘိနော ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဝသေန သမာပတ္တိဘေဒေန သညာနာနတ္တသမ္ဘဝတော ဒုတိယဒိဋ္ဌိပိ သမာပန္နကဝသေန လဗ္ဘတိ၊ တထာပိ သမာပတ္တိယံ ဧကရူပေနေဝ သညာယ ဥပဋ္ဌာနတော၊ ‘‘ပဌမဒိဋ္ဌိ သမာပန္နကဝါရေန ကထိတာ’’တိ အာဟ။ တေနေဝေတ္ထ သမာပန္နကဂ္ဂဟဏံ ကတံ။ ဧကသမာပတ္တိလာဘိနော ဧဝ ဝါ ဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမာပတ္တိ ဘေဒေန သညာဘေဒသမ္ဘဝေပိ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏေ သညာနာနတ္တေန ဩဠာရိကေန နာနတ္တသညီတိ၊ ‘‘ဒုတိယဒိဋ္ဌိ အသမာပန္နကဝါရေနာ’’တိ အာဟ။ အဝဍ္ဎိတကသိဏဝသေန ပရိတ္တသညိတံ၊ ဝဍ္ဎိတကသိဏဝသေန အပ္ပမာဏသညိတံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘တတိယဒိဋ္ဌိ သုပ္ပမတ္တေန ဝါ သရာဝမတ္တေန ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အင်္ဂုဋ္ဌပ္ပမာဏော ဝါ အတ္တာ ယဝပ္ပမာဏော၊ အဏုမတ္တော ဝါ အတ္တာ’’တိအာဒိဒဿနဝသေန (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၄၊ ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇၆-၇၇) ပရိတ္တော သညီတိ ပရိတ္တသညီ။ ကပိလကဏာဒါဒယော (ဝိဘ။ အနုဋီ။ ၁၈၉) ဝိယ အတ္တနော သဗ္ဗဂတဘာဝပဋိဇာနနဝသေန အပ္ပမာဏော သညီတိ အပ္ပမာဏသညီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧတန္တိ၊ ‘‘ရူပိံ ဝါ’’တိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တအတ္တဝါဒံ။ ဧကေသန္တိ ဧကစ္စာနံ။ ဥပါတိဝတ္တတန္တိ အတိက္ကမန္တာနံ။ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ။ ဝိညာဏကသိဏမေကေ အဘိဝဒန္တီတိ ယောဇနာ။ တေနာဟ – ‘‘သညံ…ပေ… အဘိဝဒန္တီ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘သညံ ဌပေတွာ သေသာနိ တီဏီ’’တိ ဣဒံ သညာယ စတုက္ကမ္ပိ ပရိပုဏ္ဏမေဝ ဂဟေတွာ၊ အပရေ အဋ္ဌကန္တိ ဝဒန္တိ။ တဒုဘယန္တိ တံ သညာအဋ္ဌကန္တိ ဝုတ္တံ ဥဘယံ။ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတီတိ၊ ‘‘စတဿော ရူပသညီ’’တိအာဒိနာ ဥပရိ ပကာသေဿတိ။ ဝက္ခတိ ဟိ – ‘‘ကောဋ္ဌာသတော အဋ္ဌ၊ အတ္ထတော ပန သတ္တ သညာ ဟောန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၂၂)။ ဧတ္ထာတိ၊ ‘‘ဧတံ ဝါ ပနာ’’တိ ဧတသ္မိံ ဝါကျေ။ သမတိက္ကမိတုံ သက္ကောန္တိ တတ္ထ အာဒီနဝဒဿနေန တဒုဒ္ဓံ အာနိသံသဒဿနေန စ ဗြူဟိတသဒ္ဓါဒိ ဂုဏတ္တာ၊ ဝိပရိယာယေန အသက္ကုဏနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယေ သက္ကောန္တိ၊ တေဝ ဂဟိတာ တေသံယေဝ ဝသေန ဝက္ခမာနဿ ဝိသေသဿ ဝတ္တုံ သက္ကုဏေယျတ္တာ။ သက္ကောန္တာနဉ္စ နေသံ ဥပါတိဝတ္တနံ အတ္တနော ဉာဏဗလာနုရူပန္တိ ဣမမတ္ထံ ဥပမာယ ဒဿေတုံ၊ ‘‘တေသံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အပ္ပမာဏန္တိ အပ္ပမာဏာရမ္မဏော ၊ အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာ စဿ အာဂမနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ အနန္တာရမ္မဏတော ဝါ။ န ဟိ အာရမ္မဏေ အနန္တန္တိ ပရမာနန္တဿ ပမာဏံ ဝါ ဂဏှာတိ။ သုခဒုက္ခေဟိ အနိဉ္ဇနတော ရူပဝိရာဂဘာဝနာဝိသေသတာယ စ အာနေဉ္ဇံ ပတွာ တိဋ္ဌတိ၊ အယံ နော အတ္တာတိ အဘိဝဒန္တာ တိဋ္ဌန္တိ။ ဝိညာဏကသိဏမေကေတိ ဝိညာဏဉ္စာယတနံ ဧကေ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ အတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတနံ တာဝ ဒဿေတု’’န္တိ။ တဿ ပန အာရမ္မဏဘူတံ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ပဝတ္တဝိညာဏန္တိ အပရေ။ တဉှိ ကသိဏံ မနသိကာရဝသေန၊ ‘‘ဝိညာဏကသိဏ’’န္တိ၊ ဝိညာဏဉ္စ တံ အာရမ္မဏဋ္ဌေန အာယတနဉ္စာတိ၊ ‘‘ဝိညာဏဉ္စာယတန’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ အာကိဉ္စညာယတနမေကေတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

တယိဒန္တိ ယ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရောတိ အာဟ ‘‘တံ ဣဒ’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌိဂတန္တိ ယထာ ဝုတ္တံ ‘‘သညီ အတ္တာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဒိဋ္ဌိံ။ ဒိဋ္ဌိယေဝ ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတံ ‘‘မုတ္တဂတံ (မ။ နိ။ ၂။၁၁၉၊ အ။ နိ။ ၉။၁၁)၊ သင်္ခါရဂတ’’န္တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၄၁) ဝိယ။ ဂန္တဗ္ဗာဘာဝတော ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ ဂတမတ္တံ ဒိဋ္ဌိဂတံ၊ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟဏမတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌိပကာရော ဝါ ဒိဋ္ဌိဂတံ။ လောကိယာ ဟိ ဝိဓယုတ္တဂတပကာရသဒ္ဒေ သမာနတ္ထေ ဣစ္ဆန္တိ။ ဒိဋ္ဌိပစ္စယော ဒိဋ္ဌိကာရဏံ၊ အဝိဇ္ဇာဒိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာပိ ဟိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ဥပနိဿယာဒိဘာဝတော။ ယထာဟ – ‘‘အဿုတဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုထုဇ္ဇနော အရိယာနံ အဒဿာဝီ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒေါ’’တိအာဒိ (ဓ။ သ။ ၁၀၀၇)။ ဖဿောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ ‘‘တဒပိ ဖဿပစ္စယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၁၈-၁၂၄)။ သညာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ ‘‘သညာနိဒါနာ ဟိ ပပဉ္စသင်္ခါ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၈၀၊ မဟာနိ။ ၁၀၉)။ ဝိတက္ကောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ – ‘‘တက္ကဉ္စ ဒိဋ္ဌီသု ပကပ္ပယိတွာ၊ သစ္စံ မုသာတိ ဒွယဓမ္မမာဟူ’’တိ (သု။ နိ။ ၈၉၂၊ မဟာနိ။ ၁၂၁)။ အယောနိသောမနသိကာရောပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ – ‘‘တဿေဝံ မနသိကရောတော ဆန္နံ ဒိဋ္ဌီနံ အညတရာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အတ္ထိ မေ အတ္တာတိ တဿ သစ္စတော ထေတတော ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၉)။ ဒိဋ္ဌာရမ္မဏန္တိ ဒိဋ္ဌိအာရမ္မဏဘူတံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ။ တေနာဟ – ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၀)။ ရူပဝေဒနာဒိဝိနိမုတ္တဿ ဒိဋ္ဌိယာ အာရမ္မဏဿ အဘာဝတော အနာဒိယိတွာ ဣဒမေဝ ဒဿေတိ – ‘‘ဣမိနာ ပစ္စယေန ဣဒံ နာမ ဒဿနံ ဂဟိတ’’န္တိ။ ဣမိနာ ပစ္စယေနာတိ ဝါ ဧတ္ထ ပစ္စယဂ္ဂဟဏေန အာရမ္မဏမ္ပိ ဂဟိတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တဒေဝါတိ ဒိဋ္ဌိဂတဉ္စေဝ ဒိဋ္ဌိပစ္စယဉ္စ။ ရူပသညာနန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော၊ ‘‘ယဒိ ရူပသညာန’’န္တိအာဒိနာ ပကာရေန ဝုတ္တသညာနန္တိ အတ္ထော။ နိရုပက္ကိလေသာ နီဝရဏာဒိ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တိတော။ ဥတ္တမာ ပဏီတဘာဝပ္ပတ္တိတော၊ တတော ဧဝ သေဋ္ဌာ၊ သေဋ္ဌတ္တာ ဧဝ ဥတ္တရိတရာဘာဝတော အနုတ္တရိယာ။ အက္ခာယတီတိ ဥပဋ္ဌာတိ။ အာကိဉ္စညာယတနသညာယ ဝိသုံ ဝုစ္စမာနတ္တာ စတုတ္ထာရုပ္ပသညာယ စ ဣမသ္မိံ သညီဝါဒေ အနောတရဏတော၊ ‘‘ယဒိ အာရုပ္ပသညာနန္တိ ဣမိနာ အာကာသာနဉ္စာယတန-ဝိညာဏဉ္စာယတနသညာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဣတရေဟိ ပန ဒွီဟီတိ၊ ‘‘ယဒိ ဧကတ္တသညာနံ၊ ယဒိ နာနတ္တသညာန’’န္တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ။ သမာပန္နကဝါရော စ တထာ ဣဓ ကထိတောတိ အဓိပ္ပာယော။ ကောဋ္ဌာသတော အဋ္ဌ သညာ စတုက္ကဒွယသင်္ဂဟတော။ ဧကတ္တသညီပဒံ ဌပေတွာ အတ္ထတော ပန သတ္တ သညာ ဟောန္တိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ – ‘‘သမာပန္နက…ပေ… သင်္ဂဟိတောယေဝါ’’တိ။

သညာဂတန္တိ သညာဝသေန ဂတံ၊ သညာသင်္ဂဟံ ဂတံ ဝါ။ တဿ ပန အဒိဋ္ဌိဂတဿပိ ဥပလဗ္ဘမာနတ္တာ၊ ‘‘သဒ္ဓိံ ဒိဋ္ဌိဂတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စယေဟိ သမာဂန္တွာ ကတန္တိ သဟ ကာရဏဘူတေဟိ ပစ္စယေဟိ တေနေဝ သဟ ကာရဏဘာဝေန သမာဂန္တွာ နိဗ္ဗတ္တိတံ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နန္တိ အတ္ထော။ သင်္ခတတ္တာ ဩဠာရိကံ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တသဗ္ဘာဝတော။ ယဿ ဟိ ဥပ္ပာဒေါ ပညာယတိ၊ ဝယော ပညာယတိ၊ ဌိတဿ အညထတ္တံ ပညာယတိ၊ တံ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနသဘာဝတော ပဿန္တဿ ပါကဋဘူတဝိကာရံ ဩဠာရိကံ သိယာ။ န စေတ္ထ မဂ္ဂဖလဓမ္မာ နိဒဿေတဗ္ဗာ တေသံ တထာ အနနုပဿိတဗ္ဗတော၊ တေသမ္ပိ သင်္ခတဘာဝေန ဣတရေဟိ သမာနယောဂက္ခမတာယ ဒုန္နိဝါရယဘာဝတော။ တထာ ဟိ ‘‘အသေသဝိရာဂနိရောဓာ’’တိ (ဥဒါ။ ၃) ဝစနတော မဂ္ဂဿပိ နိဿရဏဘာဝေန ‘‘အတ္ထိ ခေါ ပန သင်္ခါရာနံ နိရောဓော’’တိ နိဗ္ဗာနမေဝေတ္ထ ပဋိယောဂဘာဝေန ဥဒ္ဓဋံ ‘‘နိရုဇ္ဈန္တိ ဧတ္ထာ’’တိ ကတွာ။ နိရောဓသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ နာမ အတ္ထီတိ ဧတ္ထ၊ – ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇာတံ အဘူတံ အသင်္ခတ’’န္တိ သုတ္တပဒံ (ဥဒါ။ ၇၃) အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ။ နိဗ္ဗာနဒဿီတိ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန နိဗ္ဗာနဒဿီ၊ တတော ဧဝ ဣတရာဘိသမယတ္ထသိဒ္ဓိယာ တံ သင်္ခတံ အတိက္ကန္တော။

၂၃။ အဋ္ဌသု အသညီဝါဒေသူတိ ဣဒံ ဗြဟ္မဇာလေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇၈-၈၀) အာဂတနယေန ဝုတ္တမေဝ ဟိ သန္ဓာယ ဟေဋ္ဌာ၊ ‘‘သညီတိ ဣမိနာ အဋ္ဌ အသညီဝါဒါ ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန စတ္တာရော ဝါဒါ ဧဝ ဥဒ္ဓဋာ။ တေနာဟ ‘‘အသညီ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော ပရတော ‘‘အဋ္ဌသု နေဝသညီနာသညီဝါဒေသူ’’တိ ဧတ္ထာပိ။ သညာယ သတိ တာယ ဝေဒနာဂါဟသဗ္ဘာဝတော ‘‘အာဗာဓနဋ္ဌေန သညာ ရောဂေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခတာသူလယောဂတော ကိလေသာသုစိပဂ္ဃရဏတော ဥပ္ပာဒဇရာဘင်္ဂေဟိ ဥဒ္ဓုမာတပက္ကပဘိဇ္ဇနတော စ သညာ ဂဏ္ဍော၊ သွာယမတ္ထော ဒေါသဒုဋ္ဌတာယ ဧဝ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘သဒေါသဋ္ဌေန ဂဏ္ဍော’’တိ။ ပီဠာဇနနတော အန္တောတုဒနတော ဒုရုဒ္ဓရဏတော စ သညာ သလ္လံ၊ သွာယမတ္ထော အတ္တဘာဝံ အနုပဝိသိတွာ အဝဋ္ဌာနေနာတိ အာဟ ‘‘အနုပဝိဋ္ဌဋ္ဌေန သလ္လ’’န္တိ။ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ ဝိညာဏံ ကုတောစိ အာဂတံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိသန္ဓိဝသေန အာဂတိ’’န္တိ။ ဂတိန္တိ ပဝတ္တိံ။ သာ ပန တာသု တာသု ဂတီသု ဝုတ္တိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘စုတိဝသေန ဂတိ’’န္တိ၊ ဝဍ္ဎနဝသေန ဃနပဗန္ဓဝသေနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အပရာပရ’’န္တိ။ အပရာပရဉှိ ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနံ ဝိညာဏံ နန္ဒူပသေစနံ၊ ဣတရံ ခန္ဓတ္တယံ ဝါ နိဿာယ အဘိဝုဒ္ဓိံ ပတိဋ္ဌံ မဟန္တဉ္စ ပါပုဏာတီတိ။ ပဝဍ္ဎဝသေန ဝါ ဂတိံ၊ နိက္ခေပဝသေန စုတိံ၊ တတော အပရာပရဉ္စ ရူပပဝတ္တနဝသေန ဥပပတ္တိံ၊ ဣန္ဒြိယပရိပါကဝသေန ဝုဍ္ဎိံ တဿ တဿ ကမ္မဿ ကတူပစိတဘာဝေန ဝိရုဠှိံ၊ တဿ ကမ္မဿ ဖလနိဗ္ဗတ္တိယာ ဝေပုလ္လန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ကာမဉ္စာတိအာဒိနာ ‘‘အညတြ ရူပါ’’တိအာဒိကာ စောဒနာ လက္ခဏဝသေန ဝုတ္တာတိ ဒဿေတွာ အယဉ္စ နယော စောဒနာယ အဝိသိဋ္ဌဝိသယတာယ သိယာ၊ ဝိသိဋ္ဌဝိသယာ ပနာယံ စောဒနာတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘အယံ ပန ပဉှော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္တကေ ခန္ဓေတိ ယထာဝုတ္တေ ရူပဝေဒနာဒိကေ စတ္တာရော ခန္ဓေ။ အညတြ ရူပါတိ ဣမိနာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ရူပေန ဝိနာ ဝိညာဏဿ ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတိ။ ဘဝဝိသေသစောဒနာယ သဘာဝတော ဧဝ ဝိညာဏေန ဝိနာ ရူပဿပိ ပဝတ္တိ နတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘အရူပဘဝေပိ ရူပံ၊ အသညာဘဝေ စ ဝိညာဏံ အတ္ထီ’’တိ။ နိရောဓသမာပန္နဿာတိ သညာဝေဒယိတနိရောဓံ သမာပန္နဿပိ ဝိညာဏံ အတ္ထိ။ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာယ စေ အတ္ထံ ပဋိဗာဟသီတိ ယဒိ သဒ္ဒတ္ထမေဝ ဂဟေတွာ အဓိပ္ပာယံ န ဂဏှသိ နေယျတ္ထံ သုတ္တန္တိ။ ဧတ္ထ စ အသညဘဝေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တဝသေန ပဌမဝါဒေါ၊ သညံ အတ္တတော သမနုပဿတီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန သညံယေဝ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ တဿ ကိဉ္စနဘာဝေန ဌိတာယ အညာယ သညာယ အဘာဝတော အသညီတိ ပဝတ္တော ဒုတိယဝါဒေါ၊ တထာ သညာယ သဟ ရူပဓမ္မေ သဗ္ဗေ ဧဝ ဝါ ရူပါရူပဓမ္မေ အတ္တာတိ ဂဟေတွာ ပဝတ္တော တတိယဝါဒေါ၊ တက္ကဂ္ဂါဟဝသေနေဝ ပဝတ္တော စတုတ္ထဝါဒေါ။ တေသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နေဝသညီနာသညီဝါဒေပိ အသညဘဝေ နိဗ္ဗတ္တဿ သတ္တဿ စုတိပဋိသန္ဓီသု၊ သဗ္ဗတ္ထ ဝါ ပဋုသညာကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထာယ သုခုမာယ သညာယ အတ္ထိဘာဝပဋိဇာနနဝသေန ပဌမဝါဒေါ၊ အသညီဝါဒေ ဝုတ္တနယေန သုခုမာယ သညာယ ဝသေန သဉ္ဇာနနသဘာဝတာပဋိဇာနနဝသေန စ ဒုတိယဝါဒါဒယော ပဝတ္တာတိ။ ဧဝမေတ္ထ ဧတေသံ ဝါဒါနံ သဗ္ဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

၂၄။ ယတ္ထ န သညာ၊ တတ္ထ ဉာဏဿ သမ္ဘဝေါ ဧဝ နတ္ထီတိ အာဟ – ‘‘အသညာ သမ္မောဟော’’တိ၊ အသညဘာဝေါ နာမ သမ္မောဟပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ ယထာ နိယျန္တီတိ နိယျာနိယာတိ ဗဟုလံ ဝစနတော ကတ္တုသာဓနော နိယျာနိယသဒ္ဒေါ၊ ဧဝံ ဣဓ ဝိညာတဗ္ဗသဒ္ဒေါတိ အာဟ – ‘‘ဝိဇာနာတီတိဝိညာတဗ္ဗ’’န္တိ၊ ဝိဇာနနံ ဝိညာဏန္တိ အတ္ထော။ တေန ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဗ္ဗမတ္တေနာတိ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာဏပ္ပမာဏေနာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနာဟ – ‘‘ပဉ္စဒွါရိကသညာပဝတ္တိမတ္တေနာ’’တိ၊ နိဗ္ဗိကပ္ပဘာဝတော ပဉ္စဒွါရိကသညာပဝတ္တိသမေန ဘာဝနာဘိနီဟာရေနာတိ အတ္ထော။ ဩဠာရိကသင်္ခါရပ္ပဝတ္တိမတ္တေနာတိ ဩဠာရိကာနံ သင်္ခါရာနံ ပဝတ္တိယာ။ ဩဠာရိကသင်္ခါရာတိ စေတ္ထ အာကိဉ္စညာယတနပရိယောသာနာ သမာပတ္တိဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။ ဥပသမ္ပဒန္တိ ယေ သညာယ၊ အသညိဘာဝေ စ ဒေါသံ ဒိသွာ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဝဏ္ဏေန္တာပိ ရူပဇ္ဈာနပဋိလာဘမတ္တေန တဿ သမ္ပာဒနံ ပဋိလာဘံ အဓိဂမံ ပညပေန္တိ၊ တေသံ တဿ ဗျသနံ အက္ခာယတိ အနုပါယဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိနာသော’’တိအာဒိ။ ဝုဋ္ဌာနန္တိ သဒိသသမာပဇ္ဇနပုဗ္ဗကံ ပရိဝုဋ္ဌာနံ။ သမာပတ္တိ ဧဝ တေသံ နတ္ထိ အနဓိဂတတ္တာ။ ဩဠာရိကသင်္ခါရပ္ပဝတ္တိယာ အန္တမသော အာကိဉ္စညာယတနသင်္ခါရပ္ပဝတ္တိယာပိ ပတ္တဗ္ဗန္တိ န အက္ခာယတိ တေပိ သမတိက္ကမိတွာ ပတ္တဗ္ဗတော။ သင်္ခါရာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ အဝသေသာတိ ဣတော ပရံ သုခုမဘာဝေါ နာမ နတ္ထီတိ သုခုမဘာဝါပတ္တိယာ အဝသေသာ။ တေနာဟ – ‘‘ဘာဝနာဝသေန သဗ္ဗသုခုမဘာဝံ ပတ္တာ သင်္ခါရာ’’တိ။ ဧတန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနံ၊ ပတ္တဗ္ဗံ နာမ ဟောတိ တာဒိသသင်္ခါရပ္ပတ္တိယံ တဗ္ဗောဟာရတော။ သင်္ခတံ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတတ္တာ။

၂၅။ ‘‘ယေ တေ သမဏဗြာဟ္မဏာ သတော သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒံ ဝိနာသံ ဝိဘဝံ ပညပေန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၅) ဝက္ခမာနတ္တာ သဗုဒ္ဓိယံ ဝိပရိဝတ္တမာနေ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ၊ ‘‘တတြာ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘တတြာတိ သတ္တသု ဥစ္ဆေဒဝါဒေသု ဘုမ္မ’’န္တိ။ ဥဒ္ဓံ သရန္တိ ဥဒ္ဓံ ဂတံ သရန္တာတိ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဥဒ္ဓံ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒိ။ သရန္တာတိ ယတ္ထ ပတ္ထေန္တိ န လဘန္တိ၊ တံ ဇာနန္တာ။ အာသတ္တိန္တိ အာသီသနံ။ ပေစ္စာတိ ပရလောကေ။ ဝါဏိဇူပမာ ဝိယာတိ ဘဝပရိယာပန္နဖလဝိသေသာပေက္ခာယ ပဋိပဇ္ဇနတော။ သက္ကာယဿ ဘယာတိ သန္တော ကာယောတိ သက္ကာယော၊ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနော ဓမ္မသမူဟောတိ ကတွာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ၊ တတော ဘာယနေန။ မာ ခီယိ မာ ပရိက္ခယံ အဂမာသိ။ မာ ဩသီဒိ မာ ဟေဋ္ဌာ ဘဿိ။ အဗ္ဘန္တိ အာကာသံ မာ ဥန္ဒြိယိ မာ ဘိဇ္ဇိတွာ ပတိ။ ဂဒ္ဒုလေန ဗဒ္ဓါ ဂဒ္ဒုလဗဒ္ဓါ။ ဒဠှထမ္ဘော ဝိယ ခီလော ဝိယ စ သက္ကာယော ဒုမ္မောစနီယတော။ သာ ဝိယ ဒိဋ္ဌိဂတိကော တဿ အနုပရိဝတ္တနတော။ ဒဏ္ဍကော ဝိယ ဒိဋ္ဌိ ဆေဒနကရဏာယ အသမတ္ထဘာဝကရဏတော။ ရဇ္ဇု ဝိယ တဏှာ ဗန္ဓနတော စ၊ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သမန္နာဂမနဝသေန စ သမ္ဗဒ္ဓဘာဝတော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဒိဋ္ဌိဒဏ္ဍကေ ပဝေသိတာယ တဏှာရဇ္ဇုယာ’’တိ။

၂၆။ ဘဂဝါ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသေန ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန (စတုစတ္တာရီသ အပရန္တကပ္ပိကဝါဒါ တတ္ထ တတ္ထ အန္တောဂဓာတိ) ဥဒ္ဒေသဝသေန ပဉ္စေဝ သင်္ဂဟေတွာ ယထုဒ္ဒေသံ နိဂမေန္တော၊ ‘‘ဣမာနေဝပဉ္စာယတနာနီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဒုက္ခဿ နိမိတ္တဘာဝတော ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ကာရဏဋ္ဌေန အာယတနတ္ထောတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဣမာနေဝ ပဉ္စ ကာရဏာနီ’’တိ။ သညီအာဒိဝသေန တီဏိ ဥစ္ဆေဒဝါဒေါတိ စတ္တာရိ ဘာဇိတာနိ။ ဣတရံ ပန ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ ကုဟိံ ပဝိဋ္ဌံ? သရူပတော အဘာဇိတတ္တာ ယထာဘာဇိတေသု ဝါဒေသု ကတ္ထ အန္တောဂဓန္တိ ပုစ္ဆတိ။ ဥဒ္ဒေသေ ပန သရူပတော ဂဟိတမေဝ၊ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနံ ဝါ ပနေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိ။ ဣတရော ဧကတ္တသညီဝါဒေ နာနတ္တသညီဝါဒေ အန္တောဂဓန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကတ္တ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ ယထာသုခဉ္စေတံ ဝုတ္တံ။ ပဌမော ဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မနိဗ္ဗာနဝါဒေါ နာနတ္တသညီဝါဒေ အန္တောဂဓော၊ ဣတရေ စတ္တာရော ဧကတ္တသညီဝါဒေ။

၂၇။ အတီတကောဋ္ဌာသသင်္ခါတန္တိ အတီတံ ခန္ဓကောဋ္ဌာသသင်္ခါတံ ပုဗ္ဗန္တံ။ ပုဗ္ဗေ နိဝုတ္ထဓမ္မဝိသယာ ကပ္ပနာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ အတီတကာလဝါစကော ဣဓ ပုဗ္ဗသဒ္ဒေါ၊ ရူပါဒိခန္ဓဝိနိမုတ္တဉ္စ ကပ္ပနာဝတ္ထု နတ္ထိ၊ အန္တသဒ္ဒေါ စ ကောဋ္ဌာသဝါစကော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတီတကောဋ္ဌာသသင်္ခါတံ ပုဗ္ဗန္တံ ကပ္ပေတွာ’’တိ။ ‘‘ကပ္ပေတွာ’’တိ စ တသ္မိံ ပုဗ္ဗန္တေ တဏှာယနာဘိနိဝိသာနံ သမတ္ထနံ ပရိနိဋ္ဌာပနံ ဝဒတိ။ သေသမ္ပီတိ ‘‘ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌီ’’တိ ဧဝမာဒိကံ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရန္တိ ‘‘အပရန္တာနုဒိဋ္ဌိနော’’တိအာဒီသု ဝုတ္တပ္ပကာရံ။ ဧကေကသ္မိဉ္စ အတ္တာတိ အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ ကတွာ၊ လောကောတိ လောကိယန္တိ ဧတ္ထ ပုညပါပါနိ တဗ္ဗိပါကာ စာတိ ကတွာ၊ တံ တံ ဂဟဏဝိသေသံ ဥပါဒါယ ပညာပနံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ရူပါဒီသု အညတရံ အတ္တာတိ စ လောကောတိ စ ဂဟေတွာ’’တိ။ သဗ္ဗဒါဘာဝေန သဿတော။ အမရော နိစ္စော ဓုဝေါတိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ မရဏာဘာဝေန အမရော၊ ဥပ္ပာဒါဘာဝေန သဗ္ဗကာလံ ဝတ္တနတော နိစ္စော၊ ထိရဋ္ဌေန ဝိကာရာဘာဝေန ဓုဝေါ၊ ယထာဟာတိအာဒိနာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ နိဒ္ဒေသပဋိသမ္ဘိဒါပါဠီဟိ ဝိဘာဝေတိ။ အယဉ္စ အတ္ထော ‘‘ရူပံ အတ္တတော သမနုပဿတိ၊ ဝေဒနံ… သညံ… သင်္ခါရေ… ဝိညာဏံ အတ္တတော သမနုပဿတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၀-၁၃၁) ဣမိဿာ ပဉ္စဝိဓာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန ဝုတ္တော။ ‘‘ရူပဝန္တ’’န္တိအာဒိကာယ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၃၀-၁၃၁) ပန ပဉ္စဒသဝိဓာယ သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန စတ္တာရော စတ္တာရော ခန္ဓေ၊ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဒညံ – ‘‘လောကော’’တိ ပညပေန္တီတိ အယမ္ပိ အတ္ထော လဗ္ဘတိ၊ တထာ ဧကံ ခန္ဓံ၊ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဂဟေတွာ တဒညေ ‘‘လောကော’’တိ ပညပေန္တီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ယထာ ‘‘ရူပါဒီသု အညတရံ အတ္တာတိ စ လောကောတိ စ ဂဟေတွာ သဿတော…ပေ… ဓုဝေါ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဧဝံ အသဿတော အနိစ္စော အဓုဝေါ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတိ န ဟောတိ ပရံ မရဏာ၊ နိစ္စော စ အနိစ္စော စ နေဝနိစ္စော နာနိစ္စောတိ ဧဝမာဒိမတ္ထံ အတိဒိသတိ။

စတ္တာရော သဿတဝါဒါတိ လာဘီဝသေန တယော၊ တက္ကီဝသေန ဧကောတိ ဧဝံ စတ္တာရော။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏလာဘီ တိတ္ထိယော မန္ဒပညော အနေကဇာတိသတသဟဿမတ္တံ အနုဿရတိ၊ မဇ္ဈိမပညော ဒသ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပာနိ၊ တိက္ခပညော စတ္တာရီသ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပာနိ၊ န တတော ပရံ။ သော ဧဝံ အနုဿရန္တော အတ္တာ စ လောကော စာတိ အဘိဝဒတိ။ တက္ကီ ပန တက္ကပရိယာဟတံ ဝီမံသာနုစရိတံ သယံပဋိဘာနံ သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာတိ အဘိဝဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘လာဘီဝသေန တယော၊ တက္ကီဝသေန ဧကောတိ ဧဝံ စတ္တာရော သဿတဝါဒါ’’တိ။ ဧတေနေဝ စ အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိကဝါဒေါ ဝိယ သဿတဝါဒေါ ကသ္မာ ဒုဝိဓေန န ဝိဘတ္တောတိ စေ? ပဋိက္ခိတ္တတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧတ္ထ စ၊ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဝါဒေ အယမယုတ္တတာဝိဘာဝနာ – ယဒိ ဟိ ပရေန ပရိကပ္ပိတော အတ္တာ၊ လောကော ဝါ သဿတော သိယာ၊ တဿ နိဗ္ဗိကာရတာယ ပုရိမရူပါဝိဇဟနတော ကဿစိ ဝိသေသာဓာနဿ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အဟိတတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဟိတေ စ ပဋိပတ္တိအတ္ထံ ဥပဒေသော ဧဝ နိပ္ပယောဇနော သိယာ သဿတဝါဒိနော။ ကထံ ဝါ သော ဥပဒေသော ပဝတ္တီယတိ ဝိကာရာဘာဝတော၊ ဧဝဉ္စ အတ္တနော အဇဋာကာသဿ ဝိယ ဒါနာဒိကိရိယာ ဟိံသာဒိကိရိယာ စ န သမ္ဘဝတိ၊ တထာ သုခဿ ဒုက္ခဿ စ အနုဘဝနနိဗန္ဓော ဧဝ သဿတဝါဒိနော န ယုဇ္ဇတိ ကမ္မဗဒ္ဓါဘာဝတော၊ ဇာတိအာဒီနံ အသမ္ဘဝတော ကုတော ဝိမောက္ခော။ အထ ပန ဓမ္မမတ္တံ တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ဝိနဿတိ စ၊ ယဿ ဝသေနာယံ ကိရိယာဒိဝေါဟာရောတိ ဝဒေယျ။ ဧဝမ္ပိ ပုရိမရူပါဝိဇဟနေန အဝဋ္ဌိတဿ အတ္တနော ဓမ္မမတ္တန္တိ န သက္ကာ သမ္ဘာဝေတုံ၊ တေ ဝါ ပနဿ ဓမ္မာ အဝတ္ထာဘူတာ တတော အညေ ဝါ သိယုံ အနညေ ဝါ၊ ယဒိ အညေ၊ န တာဟိ တဿ ဥပ္ပန္နာဟိပိ ကောစိ ဝိသေသော အတ္ထိ။ ယော ဟိ ကရောတိ ပဋိသံဝေဒေတိ စဝတိ ဥပပဇ္ဇတိ စာတိ ဣစ္ဆိတံ။ တသ္မာ တဒဝတ္ထော ဧဝ ယထာဝုတ္တဒေါသော၊ ကိဉ္စ ဓမ္မကပ္ပနာပိ နိရတ္ထကာ သိယာ။ အထ အနညေ၊ ဥပ္ပာဒဝိနာသဝန္တီဟိ အဝတ္ထာဟိ အနညဿ အတ္တနော တာသံ ဝိယ ဥပ္ပာဒဝိနာသသမ္ဘဝါပတ္တိတော ကုတော နိစ္စတာဝကာသော။ တာသမ္ပိ ဝါ အတ္တနော ဝိယ နိစ္စတာတိ ဗန္ဓနဝိမောက္ခာနံ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ န ယုဇ္ဇတိ ဧဝ သဿတဝါဒေါ၊ န စေတ္ထ ကောစိ ဝါဒီ ဓမ္မာနံ သဿတဘာဝေ ပရိသုဒ္ဓံ ယုတ္တိံ ဝတ္တုံ သမတ္ထော အတ္ထိ၊ ယုတ္တိရဟိတဉ္စ ဝစနံ န ပဏ္ဍိတာနံ စိတ္တမာရာဓေတီတိ ဝိညူဟိ ဆဍ္ဍိတော ဧဝါယံ သဿတဝါဒေါတိ။

သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါတိ ဧတ္ထ တေ သရူပမတ္တတော ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတာ ဧဝ၊ တတ္ထ ဒွေ ဇနာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှန္တိ လာဘီ စ အလာဘီ စ။ တတ္ထ လာဘီ နာမ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏလာဘီ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ အရဟတော စုတိံ ဒိသွာ ဥပပတ္တိံ အပဿန္တော။ ယော ဝါ ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ စုတိမတ္တမေဝ ဒဋ္ဌုံ သက္ကောတိ၊ ပုဗ္ဗယောဂါဘာဝေန ပရိကမ္မာကရဏေန ဝါ ဥပပါတံ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကောတိ။ သော ‘‘တတ္ထ တတ္ထေဝ အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ အလာဘီ – ‘‘ကော ပရလောကံ ဇာနာတိ၊ ဧတ္တကော ဇီဝဝိသယော၊ ယာဝ ဣန္ဒြိယဂေါစရော’’တိ အတ္တနော ဓီတုယာ ဟတ္ထဂ္ဂဏှနကရာဇာ ဝိယ ကာမသုခဂိဒ္ဓတာယ ဝါ၊ ‘‘ယထာ ရုက္ခပဏ္ဏာနိ ရုက္ခတော ပတိတာနိ န ပဋိသန္ဓိယန္တိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ အပ္ပဋိသန္ဓိကမရဏမေဝ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဇလဗုဗ္ဗုဠကူပမာ သတ္တာ’’တိ တက္ကမတ္တဝသေန ဝါ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ တတ္ထ ယံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တံ – ‘‘မနုဿတ္တဘာဝေ ကာမာဝစရဒေဝတ္တဘာဝေ ရူပါဝစရဒေဝတ္တဘာဝေ စတုဗ္ဗိဓအရူပတ္တဘာဝေ စဝိတွာ သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒပညာပနဝသေန သတ္တ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ကထိတာ’’တိ။ တတ္ထ ယုတ္တံ တာဝ ပုရိမေသု တီသု ဝါဒေသု ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝပရိယာပန္နံ အတ္တဘာဝံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ တေသံ ဝါဒါနံ၊ န ယုတ္တံ စတုဝေါကာရဘဝပရိယာပန္နံ အတ္တဘာဝံ နိဿာယ ပဝတ္တေသု စတုတ္ထာဒီသု စတူသု ဝါဒေသု၊ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ အရူပီနံ ကာယော အတ္ထီတိ? သစ္စမေတံ၊ ရူပဘဝေ ပဝတ္တဝေါဟာရေနေဝ ဒိဋ္ဌိဂတိကော အရူပဘဝေပိ ကာယဝေါဟာရမာရောပေတွာ အာဟ ‘‘ကာယဿ ဘေဒါ’’တိ။ ယထာ ဒိဋ္ဌိဂတိကေဟိ ဒိဋ္ဌိယော ပညတ္တာ၊ တထေဝ ဘဂဝါ ဒဿေသီတိ။ အရူပကာယဘာဝတော ဝါ ဖဿာဒိဓမ္မသမူဟဘူတေ အရူပတ္တဘာဝေ ကာယနိဒ္ဒေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘ကာမာဝစရဒေဝတ္တဘာဝါဒိနိရဝသေသဝိဘဝပတိဋ္ဌာပကာနံ ဒုတိယဝါဒါဒီနံ ယုတ္တော အပရန္တကပ္ပိကဘာဝေါ အနာဂတဒ္ဓဝိသယတ္တာ တေသံ ဝါဒါနံ၊ န ပန ဒိဋ္ဌိဂတိက-ပစ္စက္ခဘူတ-မနုဿတ္တဘာဝ-သမုစ္ဆေဒပတိဋ္ဌာပကဿ ပဌမဝါဒဿ ပစ္စုပ္ပန္နဝိသယတ္တာ’’တိ။ ယဒိ ဧဝံ ယထာ ဟိ ဒုတိယာဒိဝါဒါနံ၊ ပုရိမပုရိမဝါဒသင်္ဂဟိတဿေဝ အတ္တနော ဥတ္တရုတ္တရဘဝေါပပတ္တိယာ သမုစ္ဆေဒနတော ယုဇ္ဇတိ အပရန္တကပ္ပိကတာ၊ တထာ စ ‘‘နော စ ခေါ၊ ဘော၊ အယံ အတ္တာ ဧတ္တာဝတာ သမ္မာ သမုစ္ဆိန္နော ဟောတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အနာဂတဿေဝ မနုဿတ္တဘာဝသမုစ္ဆေဒဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ပဌမဝါဒဿပိ အပရန္တကပ္ပိကတာ ယုဇ္ဇတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗဿပိ ပုဗ္ဗန္တတော အာဂတဿ ဥစ္ဆေဒပညာပနဝသေန ဣဓ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကေသု ဒေသနာ ဂတာ။ ဧတေ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ဟေဋ္ဌာ အပရန္တကပ္ပိကေသု ဒေသနာ ဂတာ။ ဧတေ ဥစ္ဆေဒဝါဒါ ဟေဋ္ဌာ အပရန္တကပ္ပိကေသု တတ္ထ တတ္ထေဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ န တတော ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တိ အတ္ထီတိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ ဇလဗုဗ္ဗုဠကူပမာ ဟိ သတ္တာတိ တဿ လဒ္ဓိ။

ဣဓာတိ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကေသု။ ဣဓေဝ မနုဿတ္တဘာဝါဒိကေ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဋ္ဌဝိနာသဝသေန။ ဧဝံ အနာဂတေ အနုပ္ပတ္တိဒဿနပရာနံ ဥစ္ဆေဒဝါဒါနံ အပရန္တကပ္ပိကေသု ဂဟဏံ၊ ပုဗ္ဗန္တတော ပန အာဂတဿ အတ္တနော ဣဓေဝ ဥစ္ဆေဒဒဿနပရာနံ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကေသု ဂဟဏံ။ ဣတော ပရံ န ဂစ္ဆတီတိ ပန ဣဒံ အတ္ထတော အာပန္နဿ အတ္ထဿ ဒဿနံ။ သတ္တေသု သင်္ခါရေသု စ ဧကစ္စသဿတန္တိ ပဝတ္တော ဧကစ္စသဿတဝါဒေါ ။ သော ပန ဗြဟ္မကာယိက-ခိဍ္ဍာပဒေါသိက-မနောပဒေါသိကတ္တဘာဝတော စဝိတွာ ဣဓာဂတာနံ တက္ကိနော စ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန စတုဗ္ဗိဓောတိ အာဟ ‘‘စတ္တာရော ဧကစ္စသဿတဝါဒါ’’တိ။ ‘‘သင်္ခါရေကစ္စသဿတိကာ’’တိ ဣဒံ တေဟိ သဿတဘာဝေန ဂယှမာနာနံ ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ၊ န ပနေကစ္စသဿတိကမတဒဿနဝသေန။ တဿ ဟိ သဿတာဘိမတံ အသင်္ခတမေဝါတိ လဒ္ဓိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၉) ဗြဟ္မဇာလေ – ‘‘စိတ္တန္တိ ဝါ မနောတိ ဝါ ဝိညာဏန္တိ ဝါ အယံ အတ္တာ နိစ္စော ဓုဝေါ သဿတော အဝိပရိဏာမဓမ္မော သဿတိသမံ တထေဝ ဌဿတီ’’တိ။ န ဟိ ယဿ ဘာဝဿ ပစ္စယေဟိ အဘိသင်္ခတဘာဝံ ပဋိဇာနာတိ၊ တဿေဝ နိစ္စဓုဝါဒိဘာဝေါ အနုမ္မတ္တကေန န သက္ကာ ပဋိညာတုံ။ ဧတေန၊ ‘‘ဥပ္ပာဒဝယဓုဝတာယုတ္တဘာဝါ သိယာ နိစ္စာ၊ သိယာ အနိစ္စာ၊ သိယာ န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တဿ သတ္တဘင်္ဂဝါဒဿ အယုတ္တတာ ဝိဘာဝိတာ ဟောတိ။

တတ္ထာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၃၈) အယုတ္တတာဝိဘာဝနာ – ယဒိ၊ ‘‘ယေန သဘာဝေန ယော ဓမ္မော အတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ၊ တေနေဝ သဘာဝေန သော ဓမ္မော နတ္ထီ’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စေယျ၊ သိယာ အနေကန္တဝါဒေါ၊ အထ အညေန၊ သိယာ န အနေကန္တဝါဒေါ၊ န စေတ္ထ ဒေသန္တရာဒိသမ္ဗဒ္ဓဘာဝေါ ယုတ္တော ဝတ္တုံ တဿ သဗ္ဗလောကသိဒ္ဓတ္တာ ဝိဝါဒါဘာဝတော။ ယေ ပန ဝဒန္တိ – ‘‘ယထာ သုဝဏ္ဏဃဋေ မကုဋေ ကတေ ဃဋဘာဝေါ နဿတိ၊ မကုဋဘာဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သုဝဏ္ဏဘာဝေါ တိဋ္ဌတိယေဝ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဘာဝါနံ ကောစိ ဓမ္မော နဿတိ၊ ကောစိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သဘာဝေါ ပန တိဋ္ဌတီ’’တိ။ တေ ဝတ္တဗ္ဗာ – ကိံ တံ သုဝဏ္ဏံ၊ ယံ ဃဋေ မကုဋေ စ အဝဋ္ဌိတံ? ယဒိ ရူပါဒိ၊ သော သဒ္ဒေါ ဝိယ အနိစ္စော၊ အထ ရူပါဒိသမူဟော၊ သမူဟော နာမ သမ္မုတိမတ္တံ။ တဿ ဝေါဟာရမတ္တဿ အတ္ထိတာ နတ္ထိတာ နိစ္စတာ ဝါ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ တဿ ပရမတ္ထသဘာဝေန အနုပလဗ္ဘနတောတိ အနေကန္တဝါဒေါ န သိယာ။ ဓမ္မာ စ ဓမ္မိတော အညေ ဝါ သိယုံ အနညေ ဝါ။ ယဒိ အညေ၊ န တေသံ အနိစ္စတာယ ဓမ္မီ အနိစ္စော အညတ္တာ။ န ဟိ ရူပါ စက္ခုဝိညာဏံ အညတ္တာ၊ န စ ရူပေ စက္ခုဝိညာဏသဒ္ဒေါ ဟောတိ၊ ကိဉ္စ ဓမ္မကပ္ပနာပိ နိရတ္ထိကာ သိယာ ဓမ္မိနော နိစ္စာနိစ္စတာယ အသိဇ္ဈနတော အထ အနညေ၊ ဥပ္ပာဒဝိနာသဝန္တေဟိ အနညဿ ဓမ္မိနော တေသံ ဝိယ ဥပ္ပာဒဝိနာသသဗ္ဘာဝတော ကုတော နိစ္စတာဝကာသော၊ တေသမ္ပိ ဝါ ဓမ္မိနော ဝိယ နိစ္စတာပတ္တိ သိယာ။ အပိစ နိစ္စာနိစ္စနဝတ္တဗ္ဗရူပေါ အတ္တာ စ လောကော စ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနတာပဋိဇာနနတော ယထာ နိစ္စာဒီနံ အညတရံ ရူပံ၊ ယထာ ဝါ ဒီပါဒယော။ န ဟိ ဒီပါဒီနံ ဥဒယဗ္ဗယသဘာဝါနံ နိစ္စာနိစ္စနဝတ္တဗ္ဗသဘာဝတာ သက္ကာ ဝတ္တုံ ဇီဝဿ နိစ္စာဒီသု အညတရံ ရူပံ ဝိယာတိ ဧဝံ သတ္တဘင်္ဂဿ ဝိယ သေသဘင်္ဂါနမ္ပိ အသမ္ဘဝေါယေဝါတိ သတ္တဘင်္ဂဝါဒဿ အယုတ္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။

ဧတ္ထ စ၊ ‘‘ဣဿရော နိစ္စော၊ အညေ သတ္တာ အနိစ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝါဒါ သတ္တေကစ္စသဿတဝါဒါ၊ သေယျထာပိ ဣဿရဝါဒါဒယော။ ‘‘ပရမာဏဝေါ နိစ္စာ ဓုဝါ၊ ဒွိအဏုကာဒယော အနိစ္စာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝါဒါ သင်္ခါရေကစ္စသဿတဝါဒါ၊ သေယျထာပိ ကဏာဒဝါဒါဒယော။ နနု စ ‘‘ဧကစ္စေ ဓမ္မာ သဿတာ၊ ဧကစ္စေ အသဿတာ’’တိ၊ ဧတသ္မိံ ဝါဒေ စက္ခာဒီနံ အသဿတတာသန္နိဋ္ဌာနံ ယထာသဘာဝါဝဗောဓော ဧဝ၊ တယိဒံ ကထံ မိစ္ဆာဒဿနန္တိ၊ ကော ဧဝမာဟ – ‘‘စက္ခာဒီနံ အသဿတဘာဝသန္နိဋ္ဌာနံ မိစ္ဆာဒဿန’’န္တိ? အသဿတေသုယေဝ ပန ကေသဉ္စိ ဓမ္မာနံ သဿတဘာဝါဘိနိဝေသော ဣဓ မိစ္ဆာဒဿနံ၊ တေန ပန ဧကဝါရေ ပဝတ္တမာနေန စက္ခာဒီနံ အသဿတဘာဝါဝဗောဓော ဝိဒူသိတော သံသဋ္ဌဘာဝတော၊ ဝိသသံသဋ္ဌော ဝိယ သပ္ပိမဏ္ဍော သကိစ္စကာရဏာသမတ္တတာယ သမ္မာဒဿနပက္ခေ ဌပေတဗ္ဗတံ နာရဟတိ။ အထ ဝါ အသဿတဘာဝေန နိစ္ဆိတာပိ စက္ခုအာဒယော သမာရောပိတဇီဝသဘာဝါ ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတိ ကေဟိ ဂယှန္တီတိ တဒဝဗောဓဿ မိစ္ဆာဒဿနဘာဝေါ န သက္ကာ နိဝါရေတုံ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ဗြဟ္မဇာလေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၉) – ‘‘စက္ခုန္တိ ဝါ…ပေ… ကာယောတိ ဝါ အယံ မေ အတ္တာ’’တိအာဒိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အသင်္ခတာယ သင်္ခတာယ စ ဓာတုယာ ဝသေန ယထာက္ကမံ ဧကစ္စေ ဓမ္မာ သဿတာ၊ ဧကစ္စေ အသဿတာတိ ဧဝံ ပဝတ္တော ဝိဘဇ္ဇဝါဒေါပိ ဧကစ္စသဿတဝါဒေါ အာပဇ္ဇတီတိ ဧဝံပကာရာ စောဒနာ အနောကာသာ ဟောတိ အဝိပရီတဓမ္မသဘာဝသမ္ပဋိပတ္တိဘာဝတော။

န မရတီတိ အမရာ။ ကာ သာ? ‘‘ဧဝန္တိပိ မေ နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၂) နယေန ပရိယန္တရဟိတာ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဒိဋ္ဌိ စ ဝါစာ စ၊ အမရာယ ဒိဋ္ဌိယာ ဝါစာယ ဝိဝိဓော ခေပေါတိ အမရာဝိက္ခေပေါ။ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ အမရာဝိက္ခေပေါ။ အထ ဝါ အမရာတိ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ၊ သာ ဥမ္မုဇ္ဇနနိမ္မုဇ္ဇနာဒိဝသေန ဥဒကေ သန္ဓာဝမာနာ ဂါဟံ န ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမေဝံ အယမ္ပိ ဝါဒေါ ဣတော စိတော စ သန္ဓာဝတိ၊ ဂါဟံ နာဂစ္ဆတီတိ အမရာဝိက္ခေပေါ၊ သော ဧဝ အမရာဝိက္ခေပိကော။ သွာယံ ဝါဒေါ မုသာဝါဒအနုယောဂဆန္ဒရာဂမောဟဟေတုကတာယ စတုဓာ ပဝတ္တောတိ အာဟ – ‘‘စတ္တာရော အမရာဝိက္ခေပိကာ ဝုတ္တာ’’တိ။ နနု စေတ္ထ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၆၅-၆၆) စတုဗ္ဗိဓောပိ အမရာဝိက္ခေပိကော ကုသလာဒိကေ ဓမ္မေ ပရလောကတ္တိကာဒီနိ စ ယထာဘူတံ အနဝဗုဇ္ဈမာနော၊ တတ္ထ တတ္ထ ပဉှံ ပုဋ္ဌော ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပနမတ္တံ အာပဇ္ဇတီတိ တဿ ကထံ ဒိဋ္ဌိဂတိကဘာဝေါ။ န ဟိ အဝတ္တုကာမဿ ဝိယ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ အဇာနန္တဿ ဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ ယုတ္တာတိ? န ဟေဝံ ပုစ္ဆာဝိက္ခေပကရဏမတ္တေန တဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကတာ ဣစ္ဆိတာ၊ အထ ခေါ မိစ္ဆာဘိနိဝေသေန။ သဿတဝသေန မိစ္ဆာဘိနိဝိဋ္ဌောယေဝ ဟိ မန္ဒဗုဒ္ဓိတာယ ကုသလာဒိဓမ္မေ ပရလောကတ္တိကာဒီနိ စ၊ ယာထာဝတော အပ္ပဋိပဇ္ဇမာနော အတ္တနာ အဝိညာတဿ အတ္ထဿ ပရံ ဝိညာပေတုံ အသမတ္ထတာယ မုသာဝါဒါဒိဘယေန စ ဝိက္ခေပံ အာပဇ္ဇတီတိ။ တထာ ဟိဿ ဝါဒဿ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော ဝုတ္တော။ အထ ဝါ ပုညပါပါနံ၊ တဗ္ဗိပါကာနဉ္စ အနဝဗောဓေန၊ အသဒ္ဒဟနေန စ၊ ‘‘တဗ္ဗိသယာယ ပုစ္ဆာယ ဝိက္ခေပကရဏံယေဝ ယုတ္တံ သုန္ဒရဉ္စာ’’တိ၊ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ အဘိနိဝိသန္တဿ ဥပ္ပန္နာ ဝိသုံယေဝေကာ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ သတ္တဘင်္ဂဒိဋ္ဌိ ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ စေဝ ဝုတ္တံ – ‘‘ပရိယန္တရဟိတာ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဒိဋ္ဌိ စေဝ ဝါစာ စာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၁)။ ကထံ ပနဿာ သဿတဒိဋ္ဌိသင်္ဂဟော? ဥစ္ဆေဒဝသေန အနဘိနိဝေသတော။ ‘‘နတ္ထိ ကောစိ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတဝေဒီ ဝိဝါဒဗဟုလတ္တာ လောကဿ၊ ‘ဧဝမေဝ’န္တိ ပန သဒ္ဒန္တရေန ဓမ္မေ နိဇ္ဈာနနာ အနာဒိကာလိကာ လောကေ’’တိ ဂါဟဝသေန သဿတလေသောပေတ္ထ လဗ္ဘတိယေဝ။

အမတိ ဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ သဘာဝေါ ဩသာနန္တိ အန္တော၊ မရိယာဒေါ၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ အန္တဝါ။ တေနာဟ ‘‘သပရိယန္တော’’တိ။ အဝဍ္ဎိတကသိဏဿ ပုဂ္ဂလဿ ဧဝံ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဒုတိယဝါဒေါ ‘‘အနန္တဝါ လောကော’’တိ ဝါဒေါ။ တတိယဝါဒေါ ‘‘အန္တဝါ စ အနန္တဝါ စာ’’တိ ဝါဒေါ။ စတုတ္ထဝါဒေါ ‘‘နေဝန္တဝါ နာနန္တဝါ’’တိ ဝါဒေါ။ ဧတေ ဧဝ စတ္တာရော ဝါဒိနော သန္ဓာယ ဗြဟ္မဇာလေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၃) – ‘‘အန္တာနန္တိကာ အန္တာနန္တံ လောကဿ ပညပေန္တိ စတူဟိ ဝတ္ထူဟီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၅၃) ယုတ္တံ တာဝ ပုရိမာနံ တိဏ္ဏံ ဝါဒီနံ အန္တတ္တဉ္စ အနန္တတ္တဉ္စ အန္တာနန္တတ္တဉ္စ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တဝါဒတ္တာ အန္တာနန္တိကတ္တံ။ ပစ္ဆိမဿ ပန တဒုဘယပဋိသေဓဝသေန ပဝတ္တဝါဒတ္တာ ကထမန္တာနန္တိကတ္တန္တိ? တဒုဘယပဋိသေဓဝသေန ပဝတ္တဝါဒတ္တာ ဧဝ။ ယသ္မာ ပဋိသေဓဝါဒေါပိ အန္တာနန္တဝိသယော ဧဝ တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ။ အပရေ အာဟု – ‘‘ယထာ တတိယဝါဒေ သမ္ဘေဒဝသေန ဧတဿေဝ အန္တဝန္တတာ အနန္တတာ စ သမ္ဘဝတိ၊ ဧဝံ တက္ကီဝါဒေပိ ကာလဘေဒဝသေန ဥဘယသမ္ဘဝတော အညမညပဋိသေဓေန ဥဘယညေဝ ဝုစ္စတိ။ ကထံ? အန္တဝန္တတာပဋိသေဓေန ဟိ အနန္တတာ ဝုစ္စတိ၊ အနန္တတာပဋိသေဓေန စ အန္တဝန္တတာ၊ အန္တာနန္တာနဉ္စ တတိယဝါဒဘာဝေါ ကာလဘေဒဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ယသ္မာ အယံ လောကသညိတော အတ္တာ ဈာယီဟိ အဓိဂတဝိသေသေဟိ အနန္တော ကဒါစိ သက္ခိ ဒိဋ္ဌော အနုသုယျတိ၊ တသ္မာ နေဝန္တဝါ။ ယသ္မာ ပန တေဟိ ဧဝ ကဒါစိ အန္တဝါ သက္ခိ ဒိဋ္ဌော အနုသုယျတိ၊ တသ္မာ န ပန အနန္တဝါ’’တိ။ ယထာ စ အနုဿုတိတက္ကီဝသေန၊ ဧဝံ ဇာတိဿရတက္ကိအာဒီနဉ္စ ဝသေန ယထာသမ္ဘဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အယဉှိ တက္ကိကော အဝဍ္ဎိတဘာဝပုဗ္ဗကတ္တာ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာနံ ဝဍ္ဎိတဘာဝဿ ဝဍ္ဎိတကာလဝသေန အပစ္စက္ခကာရိတာယ အနုဿဝါဒိမတ္တေ ဌတွာ – ‘‘နေဝန္တဝါ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ၊ အဝဍ္ဎိတကာလဝသေန ပန ‘‘နာနန္တော’’တိ။ န ပန အန္တဝန္တတာနန္တတာနံ အစ္စန္တမဘာဝေန ယထာ တံ ‘‘နေဝသညီနာသညီ’’တိ၊ အဝဿဉ္စ ဧတံ ဧဝံ ဝိညာတဗ္ဗံ၊ အညထာ ဝိက္ခေပပက္ခံယေဝ ဘဇေယျ စတုတ္ထဝါဒေါ။ န ဟိ အန္တဝန္တတာနန္တတာတဒုဘယဝိနိမုတ္တော အတ္တနော ပကာရော အတ္ထိ၊ တက္ကီဝါဒီ စ ယုတ္တိမဂ္ဂကော၊ ကာလဘေဒဝသေန စ တဒုဘယမ္ပိ ဧကသ္မိံ န န ယုဇ္ဇတီတိ။ အနန္တရစတုက္ကန္တိ ဧကတ္တသညီတိ အာဂတသညီစတုက္ကံ။

ဧကန္တသုခီတိ ဧကန္တေနေဝ သုခီ။ တံ ပနဿ သုခံ ဒုက္ခေန အဝေါမိဿံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိရန္တရသုခီ’’တိ။ ဧကန္တသုခမေဝါတိ ဣဒံ သုခဗဟုလတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အတီတာသု သတ္တသု ဇာတီသူတိ ဣဒံ တတော ပရံ ဇာတိဿရဉာဏေန အနုဿရိတုံ န သက္ကာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တာဒိသမေဝါတိ သုခသမင်္ဂိမေဝ အတ္တဘာဝံ။ ‘‘ဧဝံ သုခသမင်္ဂီ’’တိ တံ အနုဿရန္တဿ ဇာတိဿရဿ အတီတဇာတိယမ္ပိ ဣဓ ဝိယ ဒုက္ခဖုဋ္ဌဿ တံ အနုဿရန္တဿ။

သဗ္ဗေသမ္ပီတိ လာဘီနံ တက္ကီနမ္ပိ။ တထာတိ ဣမိနာ ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပီ’’တိ ဣဒံ ပဒံ အာကဍ္ဎတိ။ ကာမာဝစရံ နာမ အဒုက္ခမသုခံ အနုဠာရံ အဝိဘူတန္တိ အာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနဝသေနာ’’တိ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ကာရဏဘူတံ ဧတဿ အတ္ထိ၊ တေန ဝါ နိဗ္ဗတ္တန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနိကံ။ မဇ္ဈတ္တဿာတိ မဇ္ဈတ္တဘူတဿ မဇ္ဈတ္တဝေဒနာဗဟုလဿ။ မဇ္ဈတ္တဘူတဋ္ဌာနမေဝ အတ္တနော မဇ္ဈတ္တတာပတ္တမေဝ ဘူတပုဗ္ဗံ အနုဿရန္တဿ။ ဧကစ္စသဿတိကာတိ ဧကစ္စသဿတဝါဒိနော ဝုတ္တာ။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဟိ ဧကစ္စသဿတိကာ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နဝါဒေါ သဿတဝါဒသမုဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ကတွာ ‘‘ဒွေ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နိကာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။

၂၈။ ဒိဋ္ဌုဒ္ဓါရန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ ဒိဋ္ဌီနံ အနိယျာနိကဘာဝဒဿနဝသေန ပဒုဒ္ဓရဏံ။ ပစ္စတ္တံယေဝ ဉာဏန္တိ အပရပ္ပစ္စယံ အတ္တနိယေဝ ဉာဏံ။ တံ ပန အတ္တပစ္စက္ခံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ပစ္စက္ခဉာဏ’’န္တိ။ သုဝဏ္ဏဿ ဝိယ ဒေါသာပဂမေန ဥပက္ကိလေသဝိဂမေန ဉာဏဿ ဝိသုဒ္ဓန္တိ အာဟ ‘‘ပရိသုဒ္ဓန္တိ နိရုပက္ကိလေသ’’န္တိ။ ကိလေသန္ဓကာရဝိဂမတော သပ္ပဘာသမုဇ္ဇလမေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ပရိယောဒါတန္တိ ပဘဿရ’’န္တိ ဗာဟိရသမယသ္မိမ္ပိ ဟောန္တိ ဈာနဿ သမိဇ္ဈနတော။ မယမိဒံ ဇာနာမာတိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ စ မိစ္ဆာဂါဟဝသေန အညာဏဘာဂမေဝ ပရိဗြူဟေတွာ တတော ဧဝ ယထာဂဟိတံ ဂါဟံ သန္ဓာယ – ‘‘မယမိဒံ အတ္ထံ တတ္ထ ဇာနာမာ’’တိ ဧဝံ တတ္ထ မိစ္ဆာဂါဟေ အဝိဇ္ဇမာနံ ဉာဏကောဋ္ဌာသံ ဩတာရေန္တိယေဝ အနုပ္ပဝေသေန္တိယေဝ။ န တံ ဉာဏံ၊ မိစ္ဆာဒဿနံ နာမေတံ၊ ကိံ ပန တံ မိစ္ဆာဒဿနံ နာမ? သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာတိအာဒိနာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘တဒပိ…ပေ… အတ္ထော’’တိ။ ယံ တံ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပနိဿယဘူတံ ဉာဏံ၊ တံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘ဇာနနမတ္တလက္ခဏတ္တာ ဉာဏဘာဂမတ္တမေဝါ’’တိ။ ဉာဏမ္ပိ ဟိ ဒိဋ္ဌိယာ ဥပနိဿယော ဟောတိယေဝ လာဘိနော ဣတရဿ စ တထာ တထာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသတော။ အနုပါတိဝတ္တနတော အနတိက္ကမနတော။ အသာဓာရဏတော န ဥပါတိဝတ္တန္တိ ဧတေနာတိ အနုပါတိဝတ္တနံ၊ တတော။ ဥပါဒါနပစ္စယတောတိ ဥပါဒါနဿ ပစ္စယဘာဝတော။ ဧတေန ဖလူပစာရေနေဝ ဥပါဒါနမာဟ။ ယဒိ ဗြဟ္မဇာလေ အာဂတာ သဗ္ဗာပိ ဒိဋ္ဌိယော ဣဓ ကထိတာ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ သန္တေ ဣဒံ သုတ္တံ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တေန ဧကသဒိသန္တိ အာဟ – ‘‘ဗြဟ္မဇာလေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ‘‘အညတြ ရူပံ အညတြ ဝေဒနာ သက္ကာယံယေဝ အနုပရိဓာဝန္တီ’’တိ ဝစနတော ဣဓ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ အာဂတာ။ ဗြဟ္မဇာလံ ကထိတမေဝ ဟောတိ တတ္ထ အာဂတာနံ ဒွါသဋ္ဌိယာပိ ဒိဋ္ဌီနံ ဣဓာဂတတ္တာ။ သဿတုစ္ဆေဒါဘိနိဝေသော အတ္တာဘိနိဝေသပုဗ္ဗကော၊ ‘‘အတ္တာ သဿတော အတ္တာ ဥစ္ဆေဒေါ’’တိ ပဝတ္တနတော။

၃၀။ ဒွါသဋ္ဌိ…ပေ… ဒဿေတုန္တိ ကထံ ပနာယမတ္ထော ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စော’’တိအာဒိပါဠိယာ ဒဿိတော ဟောတီတိ? အပ္ပဟီနသက္ကာယဒိဋ္ဌိကဿ ပုဗ္ဗန္တာပရန္တဒိဋ္ဌိဥပါဒိယနဇောတနတော။ ပရိစ္စာဂေနာတိ ဝိက္ခမ္ဘနေန။ စတုတ္ထဇ္ဈာနနိရောဓာ တတိယဇ္ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ ဧတ္ထ န ပရိဟီနစတုတ္ထဇ္ဈာနဿ တတိယဇ္ဈာနံ ဘဝတိ၊ တတိယဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတဿ ပန စတုတ္ထဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌိတဿ စ တတိယံ ပဋိလောမနယေန သမ္ဘဝတိ။ တေနာဟ ‘‘အယံပနေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ပဝိဝေကာ ပီတိ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဣဒံ၊ ‘‘နိရာမိသသုခဿနိရောဓာ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယ ဝုဋ္ဌာနနိရောဓဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ ဟီနဇ္ဈာနပရိယာဒါနကဒေါမနဿန္တိ နီဝရဏသဟဂတဒေါမနဿမာဟ။ တဉှိ ဈာနပရိယာဒါနကရံ။ ကမ္မနီယဘာဝေါတိ သမာပတ္တိံ ပတ္တော ဝိယ သမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနဘာဝေ ကမ္မက္ခမဘာဝေါ။ သောမနဿဝိဓုရတ္တာ ဒေါမနဿံ ဝိယာတိ ဒေါမနဿန္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝိဝေကာ ပီတီ’’တိ ပုန ဝုတ္တာ ပီတိ ဈာနဒွယပီတိ။ ယံ ဌာနံ ဆာယာ ဇဟတီတိ ယံ ပဒေသံ အာတပေန အဘိဘုယျမာနံ ဆာယာ ဇဟတိ။ တတ္ထ အာတပေ ဆာယာတိ ပဒေသေန အာတပသညိတာနံ ဘူတသင်္ခတာနံ ပဟာနဋ္ဌာနမာဟ။ တေနာဟ ‘‘ယသ္မိံ ဌာနေ’’တိအာဒိ။

၃၁။ နိရာမိသံ သုခန္တိ တတိယဇ္ဈာနသုခံ ဒူရသမုဿာရိတကာမာမိသတ္တာ။

၃၂။ အဒုက္ခမသုခန္တိ စတုတ္ထဇ္ဈာနဝေဒနံ၊ န ယံ ကိဉ္စိ ဥပေက္ခာဝေဒနံ။

၃၃။ နိဂ္ဂဟဏောတိ မမံကာရဘာဝေန ကိဉ္စိပိ အဂဏှန္တော။ နိဗ္ဗာနဿ သပ္ပာယန္တိ နိဗ္ဗာနာဓိဂမဿ၊ နိဗ္ဗာနဿေဝ ဝါ အဝိလောမဝသေန ဧကန္တိကုပါယတာယ သပ္ပာယံ။ တေနာဟ ‘‘ဥပကာရဘူတ’’န္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု တေဘူမကဓမ္မေသု။ ဧတန္တိ ဧတံ ယထာဝုတ္တသမထဘာဝနာယ ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘနံ။ သဗ္ဗတ္ထ နိကန္တိယာ အသုက္ခာပိတတ္တာ ကထံ နိဗ္ဗာနဿ ဥပကာရပဋိပဒါ နာမ ဇာတံ? န ဇာယတေ ဝါတျဓိပ္ပာယော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိအာဒိကေ သဗ္ဗသ္မိံ။ အဂ္ဂဏှနဝသေနာတိ တဏှာဂါဟေန အဂ္ဂဟဏဝသေန။ ယတ္ထ ဟိ တဏှာဂါဟော ဝိမောစိတော၊ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိမာနဂ္ဂါဟာ သုက္ခာ ဝိယ ဟောန္တိ တဒေကဋ္ဌဘာဝတော။ တာဒိသဿ နိဗ္ဗာနဂါမိနီ ပဋိပဒါ ဧဝ အာသန္နေ၊ န ဒူရေ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဥပကာရပဋိပဒါ နာမ ဇာတ’’န္တိ။ တာဒိသဿ စ သန္တောဟမသ္မီတိအာဒိကာ သမနုပဿနာ အဓိမာနပက္ခေ တိဋ္ဌတီတိ အာဟ – ‘‘အဘိဝဒတီတိ အဘိမာနေန ဥပဝဒတီ’’တိ။ ဣဒမေဝ ဥပါဒိယတီတိ နိယမာဘာဝတော ‘‘အဋ္ဌာရသဝိဓမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သေသပဒေပိ ဧသေဝ နယော။ ဒိဋ္ဌုပါဒါနေ သတိ သေသဥပါဒါနသမ္ဘဝေါ အဝုတ္တသိဒ္ဓါတိ တဒေဝ ဥဒ္ဓဋံ။

သေ အာယတနေ ဝေဒိတဗ္ဗေတိ နိရောဓဿ ကာရဏံ နိဗ္ဗာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒွိန္နံ အာယတနာနန္တိ စက္ခာယတနာဒီနံ ဒွိန္နံ အာယတနာနံ။ ပဋိက္ခေပေန နိဗ္ဗာနံ ဒဿိတံ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန။

နဂါဓတီတိ န ပတိဋ္ဌာတိ။ အတောတိ အသ္မာ နိဗ္ဗာနာ။ သရာတိ တဏှာ။ သင်္ခါရပဋိက္ခေပေနာတိ သင်္ခါရေကဒေသဘူတာနံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ပဋိက္ခေပေန။

ဝိညာဏန္တိ ဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန ဇာနိတဗ္ဗံ။ တတော ဧဝ အနိဒဿနံ အစက္ခုဝိညေယျံ အနိန္ဒြိယဂေါစရံ။ အနန္တန္တိ အန္တရဟိတံ၊ နိစ္စန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတော ပဘန္တိ ကိလေသန္ဓကာရာဘာဝတော စ သမန္တတော ပဘဿရံ။ ‘‘သဗ္ဗတော ပပ’’န္တိ ဝါ ပါဌော၊ သဗ္ဗတော ပတတိတ္ထန္တိ အတ္ထော။ စတ္တာရီသကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေဟိ တိတ္ထေဟိ ဩတရိတွာ အနုပဝိသိတဗ္ဗံ အမတသရန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနုပါဒါ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အဂ္ဂဟေတွာ ဝိမုစ္စန္တိ ဧတ္ထာတိ အနုပါဒါဝိမောက္ခော၊ နိဗ္ဗာနံ။ အနုပါဒါ ဝိမုစ္စတိ ဧတေနာတိ အနုပါဒါဝိမောက္ခော၊ အဂ္ဂမဂ္ဂေါ။ အနုပါဒါဝိမောက္ခန္တိကတာယ ပန အရဟတ္တဖလံ အနုပါဒါဝိမောက္ခောတိ ဝုတ္တံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပဉ္စတ္တယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ ကိန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၄။ ဘဝေါတိ ပရိတ္တော။ အဘဝေါတိ မဟန္တော။ ဝုဒ္ဓိအတ္ထော ဟိ အယံ အ-ကာရော၊ ‘‘သံဝရာသံဝရော၊ ဖလာဖလ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ၊ တသ္မာ ဘဝါဘဝဟေတူတိ ခုဒ္ဒကဿ မဟန္တဿ ဝါ ဘဝဿ ဟေတု၊ တံ ပစ္စာသီသမာနောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေ သုခံ ဝေဒိဿာမီ’’တိအာဒိ။

၃၅။ လောကုတ္တရဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ ဥဒ္ဒိဿ ပုထုဇ္ဇနာနံ ဝိဝါဒေါ သမ္ဘဝတီတိ အာဟ – ‘‘လောကိယလောကုတ္တရာဝ ကထိတာ’’တိ။ လောကိယာပိ ဟိ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ လောကုတ္တရဓမ္မာဓိဂမဿ အာသန္နကာရဏတ္တာ ဝိသေသကာရဏန္တိ ယာဝ အညေဟိ လောကိယဓမ္မေဟိ အဘိဝိသိဋ္ဌောတိ ကတွာ၊ ‘‘ဣမေသု သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေသူ’’တိ အဝိသေသေန ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော နာနံ ဟောတီတိ အတ္ထတော ဘေဒေါ ဟောတိ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ သမဓိဂတတ္တာ။ န ဟိ ကာယာဒယော ဘာဝေတဗ္ဗာ၊ သတိယေဝ ပန ဘာဝေတဗ္ဗာတိ။ ဗျဉ္ဇနတော နာနံ ဘေဒံ။ ဣမိနာပိ ကာရဏေနာတိ ဣမာယပိ ယုတ္တိယာ။ ဣဒါနိ တံ ယုတ္တိံ ဒဿေန္တော – ‘‘အတ္ထဉ္စ ဗျဉ္ဇနဉ္စာ’’တိအာဒိမာဟ ။ တတ္ထ သမာနေတွာတိ သုတ္တန္တရတော သမာနေတွာ၊ သုတ္တန္တရပဒေဟိ စ သမာနေတွာ။ အညထာတိ အညတော၊ ဘူတတော အပဂတံ ကတွာတိ အတ္ထော။ မိစ္ဆာ ရောပိတဘာဝေါတိ အယာထာဝတော ဌပိတဘာဝေါ။ အတ္ထဉ္စ ဗျဉ္ဇနဉ္စ ဝိညာပနကာရဏမေဝါတိ အဝိပရီတတ္ထဿ သဒ္ဒဿ စ ဗုဇ္ဈနဟေတုတာယ။

၃၇။ ဣဓ ဓမ္မဝိနယဋ္ဌာနေ သတိယေဝ သတိပဋ္ဌာနန္တိ ဂဟိတာ၊ အတ္ထတော သမေတိ နာမ ယာထာဝတော အတ္ထဿ ဂဟိတတ္တာ။ အသဘာဝနိရုတ္တိဘာဝတော ဗျဉ္ဇနတော နာနတ္တန္တိ တံ လိင်္ဂဘေဒေန ဝစနဘေဒေန စ ဒဿေန္တော၊ ‘‘သတိပဋ္ဌာနောတိ ဝါ သတိပဋ္ဌာနာတိ ဝါ မိစ္ဆာ ရောပေထာ’’တိ အာဟ။ အပ္ပမတ္တကန္တိ အဏုမတ္တံ သလ္လဟုကံ၊ န ဂရုတရံ အဓနိတံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗမ္ပိ ဓနိတံ ဃောသဝန္တံ ကတွာ ရောပိတေ ဝုတ္တဒေါသာဘာဝတောတိ တေနာဟ – ‘‘နိဗ္ဗုတိံ ပတ္တုံ သက္ကာ ဟောတီ’’တိ။

ဗျဉ္ဇနဿ မိစ္ဆာရောပနံ န ဝိသေသန္တရာယကရံ ဟောတီတိ ဉာပနတ္ထံ၊ စတုသု မဂ္ဂေသု ပဉှံ ကထေတွာဝ ပရိနိဗ္ဗုတော။ သုတ္တန္တဗျဉ္ဇနံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ – ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ခေါ ပနာ’’တိ။

၃၈။ အထ စတုတ္ထဝါရေ ဝိဝါဒေါ ကသ္မာ ဇာတော? ယာဝတာ နေသံ ဝစနံ အတ္ထတော စေဝ သမေတိ ဗျဉ္ဇနတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။ သညာယ ဝိဝါဒေါတိ ကိဉ္စာပိ သမေတိ အတ္ထတော စေဝ ဗျဉ္ဇနတော စ၊ သညာ ပန နေသံ အဝိသုဒ္ဓါ၊ တာယ သညာယ ဝသေန ဝိဝါဒေါ ဇာတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘အဟ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အဟံ သတိပဋ္ဌာနန္တိ ဝဒါမိ၊ အယံ သတိပဋ္ဌာနောတိ ဝဒတီတိ ဧဝံ တေသံ ဉာဏံ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ၊ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။

၃၉။ န စောဒနတ္ထာယ ဝေဂါယိတဗ္ဗန္တိ သီဃံ သီဃံ န စောဒနာ ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧကစ္စော ကောဓနဘာဝေန ဧဝံ ပဋိပ္ဖရိ၊ တသ္မာ။ အနာဒါနဒိဋ္ဌီတိ အာဒိယိတွာ အနဘိနိဝိသနတော အနာဒါနဒိဋ္ဌီ အဒဠှဂ္ဂါဟီ။ ပက္ခိပန္တော ဝိယာတိ ဂိလိတွာ ပက္ခိပန္တော ဝိယ။

ဥပဃာတောတိ စိတ္တပ္ပဃာတော ဖရသုပဃာတော ဝိယ။ ဝဏဃဋ္ဋိတဿ ဝိယာတိ ဝဏေ ဃဋ္ဋိတဿ ဝိယ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိ စိတ္တဒုက္ခုပ္ပတ္တိ။ ဒွေ ဝါရေ ဝတွာပိ ဝိသဇ္ဇေတီတိ သုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂီ ဧဝံ ပဂေဝ စောဒိတမတ္တေ ဝိဿဇ္ဇေတိ စေတိ အဓိပ္ပာယော ။ ကထနဝသေန စ ကာယစိတ္တကိလမထော။ ဧဝရူပေါတိ သဟသာ အဝိဿဇ္ဇေန္တေန စောဒကဿ ဝိဟေသာဝါဒေါ ဟုတွာပိ အက္ကောဓနာဒိသဘာဝေါ။

ဥပေက္ခာတိ သကေန ကမ္မေန ပညာယိဿတီတိ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေ အဇ္ဈုပေက္ခဏာ။ ဥပေက္ခံ အတိမညတိ နာမ တဿ အနာစာရဿ အနဇ္ဈုပေက္ခဏတော။

၄၀။ ဝစနသဉ္စာရောတိ ပေသုညဝသေန အညထာဝစနုပသံဟာရော။ ဒိဋ္ဌိပဠာသောတိ ယုဂဂ္ဂါဟဝသေန လဒ္ဓိ။ သာ ပန စိတ္တဿ အနာရာဓနိယဘာဝေါ သတ္ထုစိတ္တဿ အနာရာဓကဘာဝေါ။ ကလဟောတိ အဓိကရဏုပ္ပာဒဝသေန ပဝတ္တော ဝိဂ္ဂဟော ဘဏ္ဍနဿ ပုဗ္ဗဘာဂေါ။

ယေန ကာရဏေနာတိ ယေန ဓမ္မေန သတ္ထုသာသနေန။ တမေဝ ဟိ သန္ဓာယ ဝဒတိ – ‘‘ဓမ္မောတိ သာရဏီယဓမ္မော အဓိပ္ပေတော’’တိ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ဓမ္မဿ စာနုဓမ္မ’’န္တိ ဧတ္ထ။ ဓမ္မောတိ သမ္ဗုဒ္ဓဿ တဿ တထာ ပဝတ္တံ ဗျာကရဏံ ယထာ ဝိဝါဒါပန္နာ သညတ္တိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘တေသံ ဘိက္ခူနံ သညတ္တိကရဏ’’န္တိ။ တဒေဝ ဗျာကရဏံ အနုဓမ္မောတိ ဘိက္ခုနာ ဝုစ္စမာနော အနုပဝတ္တော ဓမ္မော။ တေနာဟ – ‘‘တဒေဝ ဗျာကရောတိ နာမာ’’တိ။ ကောစီတိ ယော ကောစိ။ သဟဓမ္မိကော သကာရဏော။ အညတ္ထော အယံ ကိံ သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘အညော’’တိ။ အဿာတိ ဝုတ္တနယေန ပဋိပန္နဘိက္ခုနော၊ တဿ ပဋိပတ္တိ န ကေနစိ ဂရဟဏီယာ ဟောတီတိ အတ္ထော။ သေသံ သဗ္ဗံ သုဝိညေယျမေဝ။

ကိန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ သာမဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၁။ ဒွေဓိကဇာတာတိ ဇာတဒွေဓိကာ သဉ္ဇာတဘေဒါ။ ဒွေဇ္ဈဇာတာတိ ဒုဝိဓဘာဝံ ပတ္တာ။ ဘဏ္ဍန္တိ ပရိဘာသန္တိ ဧတေနာတိ ဘဏ္ဍနံ၊ ဝိရုဒ္ဓစိတ္တတာ။ တန္တိ ဘဏ္ဍနံ။ ဓမ္မဝိနယန္တိ ပါဝစနံ။ ဝိတုဇ္ဇန္တာ မုခသတ္တီဟိ။ သဟိတံ မေတိ မယှံ ဝစနံ သဟိတံ သိလိဋ္ဌံ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓံ အတ္ထယုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အတ္ထသံဟိတ’’န္တိ။ အဓိစိဏ္ဏန္တိ အာစိဏ္ဏံ။ ဝိပရာဝတ္တန္တိ ဝိရောဓဒဿနဝသေန ပရာဝတ္တိတံ၊ ပရာဝတ္တံ ဒူသိတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘စိရကာလဝသေန…ပေ… နိဝတ္တ’’န္တိ။ ပရိယေသမာနော စရ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ သိက္ခာဟီတိ အတ္ထော။ သစေ သက္ကောသိ၊ ဣဒါနိမေဝ မယာ ဝေဌိတဒေါသံ နိဗ္ဗေဌေဟိ။ မရဏမေဝါတိ အညမညဃာတဝသေန မရဏမေဝ။

နာဋပုတ္တဿ ဣမေတိ နာဋပုတ္တိယာ။ တေ ပန တဿ သိဿာတိ အာဟ ‘‘အန္တေဝါသိကေသူ’’တိ။ ပုရိမပဋိပတ္တိတော ပဋိနိဝတ္တနံ ပဋိဝါနံ၊ တံ ရူပံ သဘာဝေါ ဧတေသန္တိ ပဋိဝါနရူပါ။ တေနာဟ ‘‘နိဝတ္တနသဘာဝါ’’တိ။ ကထနံ အတ္ထဿ အာစိက္ခနံ။ ပဝေဒနံ တဿ ဟေတုဒါဟရဏာနိ အာဟရိတွာ ဗောဓနံ။ န ဥပသမာယ သံဝတ္တတီတိ အနုပသမသံဝတ္တနံ၊ တဒေဝ အနုပသမသံဝတ္တနိကံ၊ တသ္မိံ။ သမုဿိတံ ဟုတွာ ပတိဋ္ဌာဟေတုဘာဝတော ထူပံ ပတိဋ္ဌာတိ အာဟ – ‘‘ဘိန္နထူပေတိ ဘိန္နပတိဋ္ဌေ’’တိ။ ထူပေါတိ ဝါ ဓမ္မဿ နိယျာနဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အညဓမ္မေ အဘိဘုယျ သမုဿိတဋ္ဌေန။ သော နိဂဏ္ဌဿ သမယေ ကေဟိစိ အဘိန္နသမ္မတောပိ ဘိန္နော ဝိနဋ္ဌောယေဝ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝတောတိ ဘိန္နထူပေါ။ သော ဧဝ နိယျာနဘာဝေါ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော မုစ္စိတုကာမာနံ ပဋိသရဏံ၊ တံ ဧတ္ထ နတ္ထီတိ အပ္ပဋိသရဏော၊ တသ္မိံ ဘိန္နထူပေ အပ္ပဋိသရဏေတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အာစရိယပ္ပမာဏန္တိ အာစရိယမုဋ္ဌိ ဟုတွာ ပမာဏဘူတံ။ နာနာနီဟာရေနာတိ နာနာကာရေန။ ‘‘ဝိဝါဒေါ န ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိ ဝတွာ တဿ အနုပ္ပတ္တိကာရဏံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘သတ္ထာ ဟိ…ပေ… အဝိဝါဒကာရဏံ ကတွာဝ ပရိနိဗ္ဗာယီ’’တိ ဝတွာ တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဘဂဝတာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပတိဋ္ဌာ စ အဝဿယော စ၊ ‘‘အယံ ဓမ္မော အယံ ဝိနယော ဣဒံ သတ္ထုသာသန’’န္တိ ဝိနိစ္ဆယနေ မဟာပဒေသာ၊ ပဉှဗျာကရဏာနိ စ၊ ယသ္မာ တေသု ပတိဋ္ဌာယ တေ အဝဿာယ ဓမ္မဝိနယဓရာ စ နိစ္ဆယံ ဂစ္ဆန္တိ။ တထာ ဟိ သုတ္တန္တမဟာပဒေသတော ဝိနယေ ကေနစိ ပုစ္ဆိတော အတ္ထော စတုန္နံ ပဉှဗျာကရဏာနံ ဝသေန သုဝိနိစ္ဆိတရူပေါ၊ တသ္မာ ဓမ္မဝိနယော ဣဓ သတ္ထု ကိစ္စံ ကာတုံ သက္ကောတီတိ အာဟ – ‘‘တေနေဝါ’’တိအာဒိ၊ တသ္မာ ဥဠာရာယ ဒေသနာယ ဘာဇနန္တိ အဓိပ္ပာယော။

၄၂။ ပဋိပဝိဋ္ဌံ ကတွာ အာဟရိတဗ္ဗတော၊ သစ္စံ ကာရိတဗ္ဗတော ပါဘတံ မူလန္တိ အာဟ – ‘‘ကထာပါဘတ’’န္တိ၊ ဓမ္မကထာယ မူလကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ယေသံ ဝသေန ဝိဝါဒေါ ဥပ္ပန္နော၊ တေယေဝ အဓမ္မဝါဒိနော၊ တေသံ တာဝ သော အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တတု၊ တတော အညေသံ ဒေဝမနုဿာနံ ကထန္တိ၊ စောဒနာ ပရမ္ပရာယ သံကိလေသဝတ္ထုဘာဝတောတိ ပရိဟာရော။ တေနာဟ – ‘‘ကောသမ္ဗကက္ခန္ဓကေ ဝိယာ’’တိအာဒိ။

၄၃။ အဘိညာ ဒေသိတာတိ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ ဇာနိတွာ ဗောဓိတာ။ ပတိဿယမာနရူပါတိ အပဒိဿ ပတိဿယမာနာ ဂရုကဝသေန နိဿယမာနသဘာဝါ။ တေနာဟ – ‘‘ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တီ’’တိ၊ ဂရုတရံ နိဿယံ ကတွာ ဝိဟရန္တီတိ အတ္ထော။ ပရိဝါရေ ပညတ္တာနီတိ၊ ‘‘အာဇီဝဟေတု အာဇီဝကာရဏာ’’တိ၊ ဧဝံ နိဒ္ဓါရေတွာ ပရိဝါရပါဠိယံ (ပရိ။ ၃၃၆) အာသင်္ကရဝသေန ဌပိတာနိ။ ‘‘ဧဝဉ္စ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမံ သိက္ခာပဒံ ဥဒ္ဒိသေယျာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉၊ ၄၂၊ ၄၃) ဝိဘင်္ဂပါဌဝသေနေဝ ဟိ တာနိ ဘဂဝတာ ပညတ္တာနိ။ တာနိ ဌပေတွာ သေသာနိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ အဓိပါတိမောက္ခံ နာမာတိ၊ ဣဒံ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တေသမ္ပိ အဓိပါတိမောက္ခဘာဝတော။

တတြာယံ နယောတိ တသ္မိံ သုပ္ပဇဟနာယ အပ္ပမတ္တကဘာဝေ အယံ ဝက္ခမာနော။ တာနီတိ ပဏီတဘောဇနာနိ။ ယော ကောစီတိ ဘိက္ခု ဝါ ဘိက္ခုနီ ဝါ။ ဒုက္ကဋဝတ္ထုကန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဒုက္ကဋာပတ္တိဝတ္ထုကံ။ တေနာတိ သုပ္ပဇဟနဘာဝေန မူလာပတ္တိဝီတိက္ကမဿ အဏုမတ္တတာယ။

ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂန္တိ လောကိယမဂ္ဂံ။ တတြာတိ တသ္မိံ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂံ နိဿာယ ဝိဝါဒုပ္ပာဒေ။ ဩဘာသဉာဏန္တိ ဩဘာသဿ ဥပ္ပတ္တိဟေတုဘူတံ ဉာဏံ။ တတ္ထ ပန သော မဂ္ဂသညိဘာဝေန မဂ္ဂေါ စ စတုဗ္ဗိဓောတိ သုတတ္တာ၊ ‘‘ပဋ္ဌမမဂ္ဂေါ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ အသန္ဒိဒ္ဓံ အပရိသင်္ကိတံ ပရိစ္စတ္တံ ကတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတုံ န သက္ကောတိ။

စေတိယံ န ဒိဋ္ဌန္တိ တဿ ကတံ ထူပံ ဝဒတိ။ နိန္ဒိယေ ပုထုဇ္ဇနဘာဝေ ဌိတံ ပါသံသံ အရိယဘာဝံ အာရောပေတွာ တံ မိစ္ဆာလဒ္ဓိံ အဘိနိဝိဿ ပဂ္ဂယှ ဝေါဟရဏတော သဂ္ဂေါပိ မဂ္ဂေါပိ ဝါရိတောယေဝါတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယော နိန္ဒိယံ ပသံသတိ၊ တံ ဝါ နိန္ဒတိ ယော ပသံသိယော၊

ဝိစိနာတိ မုခေန သော ကလိံ၊ ကလိနာ တေန သုခံ န ဝိန္ဒတီ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၆၆၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၈၀-၁၈၁၊ အ။ နိ။ ၄။၃၊ နေတ္တိ။ ၉၂)၊

‘‘ခဏေနေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ သမတ္ထကမ္မဋ္ဌာနကထံ အာစိက္ခိဿာမီ’’တိ ဟိ ဣမိနာ တတ္ထ ကောဟညမ္ပိ ဒိဿတိ၊ ဣတရေသု ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ဥပ္ပာဋေတွာတိ ဥဒ္ဓရိတွာ။ ‘‘အထ တေ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ သေသံ နာမ။ ‘‘အမတံ တေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ ယေ ကာယဂတာသတိံ ပရိဘုဉ္ဇန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၆၀၀) ဝစနံ ဒုဂ္ဂဟိတံ ဂဏှာပေတွာ၊ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ဝေါ အမတံ ပရိဘုတ္တံ နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။

၄၄။ ဧဝန္တိ အာကာရလက္ခဏမေတံ၊ န အာကာရနိယမနံ။ တေန ဣမိနာဝ ကာရဏေန စ ယော ဝိဝါဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဂရုသ္မိံ ဂရူတိ ပဝတ္တံ စိတ္တံ ဂရုဝိသယတ္တာ တံသဟစရိတတ္တာ ဂရု၊ တဿ ဘာဝေါ ဂါရဝံ၊ ဂရုကရဏံ၊ တံ ဧတ္ထ နတ္ထီတိ အဂါရဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ဂါရဝဝိရဟိတော’’တိ။ ဂရုဿ ဂါရဝဝသေန ပတိဿယနံ ပတိဿောတိ ဝုစ္စတိ နီစဝုတ္တိတာ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော အပ္ပတိဿောတိ အာဟ – ‘‘အပ္ပတိဿယော အနီစဝုတ္တီ’’တိ။ ဧတ္ထ ယထာယံ ပုဂ္ဂလော သတ္ထရိ အဂါရဝေါ နာမ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဧတ္ထ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တီသုကာလေသု ဥပဋ္ဌာနံ န ယာတီတိအာဒိ သမုဒါယကိတ္တနအနဝသေသဒဿနံ၊ အဝယဝတော ပန အဂါရဝသိဒ္ဓိ ယထာ တံ သာမညတော သိက္ခာပဒသမာဒါနံ တဗ္ဗိသေသော ဘေဒေါ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

သက္ကစ္စံ န ဂစ္ဆတီတိ အာဒရဝသေန န ဂစ္ဆတိ။ သင်္ဃေ ကတောယေဝ ဟောတိ သင်္ဃပရိယာပန္နတ္တာ တဿ၊ ယထာ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ ဒိန္နံ ဧကေန ဘိက္ခုနာ ပဋိဂ္ဂဟိတံ သင်္ဃဿ ဒိန္နမေဝ ဟောတိ။ အပရိပူရယမာနောဝ သိက္ခာယ အဂါရဝေါ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘သိက္ခာယ န ပရိပူရကာရီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၃၅)။ အတ္တနော ပရိသာယ ဥပ္ပန္နံ ဝိဝါဒမူလံ ဝိသေသတော အတ္တနာ ဝူပသမေတဗ္ဗတော အတ္တနော စ အနတ္ထာဝဟတော ‘‘အဇ္ဈတ္တ’’န္တွေဝ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော ဗဟိဒ္ဓါတိ ဧတ္ထာပိ။

၄၆။ ဆဌာနာနီတိ ဆမူလာနိ။ ယထာ သမနဝသေန သမထာနံ ဝိဝါဒါဒီသု အဓိကတ္တုဘာဝေါ၊ ဧဝံ ဝိဝါဒါဒီနံ တေဟိ အဓိကတ္တဗ္ဗတာပီတိ အာဟ – ‘‘ဝူပသမနတ္ထာယ…ပေ… အဓိကရဏာနီ’’တိ။ တေန အဓိကရဏသဒ္ဒဿ ကမ္မတ္ထတံ အာဟ။ သမထာ ဝါ သမနဝသေန အဓိကရီယန္တိ ဧတ္ထာတိ အဓိကရဏာနိ၊ ဝိဝါဒါဒယော။

ဝိဝါဒေါ ဥပ္ပန္နမတ္တောဝ ဟုတွာ ပရတော ကက္ခဠတ္ထာယ သံဝတ္တနတော ယံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ ပဌမံ ဥပ္ပန္နော ဝိဝါဒါနုသာရေန မူလကံ ဝိယ အနုဗန္ဓရောဂေါ တမေဝ တဒညံ ဝါ ဝတ္ထုံ ကတွာ ပဝဍ္ဎန္တော ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ပတွာ ဥပရိ ဝဍ္ဎတိ နာမ၊ အနုဝါဒါပတ္တိကိစ္စာဓိကရဏံ ပတွာ ဝိဝါဒဿ စ ဝဍ္ဎနံ ပါကဋမေဝ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘စတ္တာရိ အဓိကရဏာနိ ပတွာ ဥပရိ ဝဍ္ဎန္တော သော ဝိဝါဒေါ’’တိ။ ဥပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပန္နာနန္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၃။၃၃၁) ဥဋ္ဌိတာနံ ဥဋ္ဌိတာနံ။ သမထတ္ထန္တိ သမနတ္ထံ။

အဋ္ဌာရသဟိ ဝတ္ထူဟီတိ လက္ခဏဝစနမေတံ ယထာ ‘‘ယဒိ မေ ဗျာဓီ ဒါဟေယျုံ။ ဒါတဗ္ဗမိဒမောသဓ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၃၉-၄၂၊ ကင်္ခါ။ အဘိ။ ဋီ။ အဓိကရဏသမထဝဏ္ဏနာ)၊ တသ္မာ တေသု အညတရေန ဝိဝဒန္တာ၊ ‘‘အဋ္ဌာရသဟိ ဝတ္ထူဟိ ဝိဝဒန္တီ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဥပဝဒနာတိ အက္ကောသော။ စောဒနာတိ အနုယောဂေါ။

အဓိကရဏဿ သမ္မုခါဝ ဝိနယနတော သမ္မုခါဝိနယော။ သန္နိပတိတပရိသာယ ဓမ္မဝါဒီနံ ယေဘုယျတာယ ယေဘုယျသိကကမ္မဿ ကရဏံ ယေဘုယျသိကာ။ ကာရကသင်္ဃဿ သာမဂ္ဂိဝသေန သမ္မုခီဘာဝေါ၊ န ယထာ တထာ ကာရကပုဂ္ဂလာနံ သမ္မုခတာမတ္တံ။ ဘူတတာတိ တစ္ဆတာ။ သစ္စပရိယာယော ဟိ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဓမ္မဝါဒီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၉) ဝိယ။ ဝိနေတိ ဧတေနာတိ ဝိနယော၊ တဿ တဿ အဓိကရဏဿ ဝူပသမာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝိဓိ၊ တဿ ဝိနယဿ သမ္မုခတာ ဝိနယသမ္မုခတာ။ ဝိဝါဒဝတ္ထုသင်္ခါတေ အတ္ထေ ပစ္စတ္ထိကာ အတ္ထပစ္စတ္ထိကာ၊ တေသံ အတ္ထပစ္စတ္ထိကာနံ။ သင်္ဃသမ္မုခတာ ပရိဟာယတိ သမ္မတပုဂ္ဂလေဟေဝ ဝူပသမနတော။

နန္တိ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ။ ‘‘န ဆန္ဒာဂတိံ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒိနာ (ပရိ။ ၃၈၃) ဝုတ္တံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ။ ဂုဠှကာဒီသု အလဇ္ဇုဿန္နာယ ပရိသာယ ဂုဠှကော သလာကဂ္ဂါဟော ကာတဗ္ဗော၊ လဇ္ဇုဿန္နာယ ဝိဝဋကော၊ ဗာလုဿန္နာယ သကဏ္ဏဇပ္ပကော။ ယဿာ ကိရိယာယ ဓမ္မဝါဒိနော ဗဟုတရာ၊ သာ ယေဘုယျသိကာတိ အာဟ – ‘‘ဓမ္မဝါဒီနံ ယေဘုယျတာယာ’’တိအာဒိ။

ဧဝံ ဝိနိစ္ဆိတန္တိ အာပတ္တိံ ဒဿေတွာ ရောပနဝသေန ဝိနိစ္ဆိတံ၊ ပဋိကမ္မံ ပန အာပတ္တာဓိကရဏသမထေ ပရတော အာဂမိဿတိ။ န သမဏသာရုပ္ပံ အဿာမဏကံ၊ သမဏေဟိ အကာတဗ္ဗံ၊ တသ္မိံ။ အဇ္ဈာစာရေ ဝီတိက္ကမေသတိ။ ပဋိစရတောတိ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ။ ပါပုဿန္နတာယ ပါပိယော၊ ပုဂ္ဂလော၊ တဿ ကာတဗ္ဗကမ္မံ တဿပါပိယသိကံ။

သမ္မုခါဝိနယေနေဝ ဝူပသမော နတ္ထိ ပဋိညာယ၊ တထာရူပါယ ခန္တိယာ ဝါ ဝိနာ အဝူပသမနတော ။ ဧတ္ထာတိ အာပတ္တိဒေသနာယံ။ ပဋိညာတေ အာပန္နဘာဝါဒိကေ ကရဏကိရိယာ၊ ‘‘အာယတိံ သံဝရေယျာသီ’’တိ၊ ပရိဝါသဒါနာဒိဝသေန စ ပဝတ္တံ ဝစီကမ္မံ ပဋိညာတကရဏံ။

ယထာနုရူပန္တိ ‘‘ဒွီဟိ စတူဟိ တိဟိ ဧကေနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန ယထာနုရူပံ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ၊ ဧတသ္မိံ ဝါ သမထဝိစာရေ။ ဝိနိစ္ဆယနယောတိ ဝိနိစ္ဆယေ နယမတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရော ပနာ’’တိအာဒိ။

၄၇။ သင်္ခေပတောဝ ဝုတ္တော၊ န သမထက္ခန္ဓကေ ဝိယ ဝိတ္ထာရတော။ တထာတိ ဣမိနာ ‘‘ဓမ္မာ’’တိ ပဒံ အာကဍ္ဎတိ၊ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ဧဝမာဒိနာ ဣမိနာ ပကာရေနာတိ ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ ဧကန္တာနဝဇ္ဇဘာဝတော နတ္ထိ အဓမ္မဘာဝေါ၊ ဘဂဝတော ဒေသိတာကာရံ ဟာပေတွာ ဝဍ္ဎေတွာ ဝါ ကထနံ ယထာဓမ္မံ အကတန္တိ ကတွာ အဓမ္မဘာဝေါတိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘တယော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ။

နိယျာနိကန္တိ သပါဋိဟီရံ အပ္ပဋိဝါနံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ တထေဝါတိ ဣမိနာ ‘‘ဧဝံ အမှာက’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တမတ္ထံ အာကဍ္ဎတိ။ ဘူတေန…ပေ… ကာတဗ္ဗကမ္မံ ဓမ္မော နာမ ယထာဓမ္မံ ကရဏတော၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော ဣတော ပရံ အဓမ္မော။ အယံ ဝိနယော နာမ ရာဂါဒီနံ သံဝရဏတော ပဟာနတော ပဋိသင်္ခါနတော စ။ အယံ အဝိနယော နာမ ရာဂါဒီနံ အဝိနယနတော။ အယံ ဝိနယော နာမ ယထာဝိနယကရဏတော၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဣတရော အဝိနယော။ ဝတ္ထုသမ္ပတ္တိအာဒိနာ ဧဝ သဗ္ဗေသံ ဝိနယကမ္မာနံ အကုပ္ပတာတိ အာဟ – ‘‘ဝတ္ထုသမ္ပတ္တိ…ပေ… အယံ ဝိနယော နာမာ’’တိ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော အဝိနယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဝတ္ထုဝိပတ္တီ’’တိအာဒိ။

သမ္မာပဋိပတ္တိယာ နယနဋ္ဌေန ယထာဝုတ္တော ဓမ္မော ဧဝ နေတ္တိ၊ တတော ဧဝ သတ္တဿ ဝိယ ရဇ္ဇု အသိထိလပဝတ္တိဟေတုတာယ ဓမ္မရဇ္ဇူတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ သုတ္တန္တပရိယာယေန တာဝ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ ဓမ္မောတိ ဧဝံ ဝုတ္တာ။ သာ ဧဝ ဝါ ဟောတု ဓမ္မနေတ္တိ၊ ယော ဣဓ ဣမိဿာ ဝဏ္ဏနာယ၊ ‘‘ဆတ္တိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ ဓမ္မေန စ ဝိနယေန စ ဝုတ္တော၊ သော ဧဝ ဝါ ဓမ္မနေတ္တိ ဟောတူတိ အာနေတွာ ယောဇနာ။ တာယ ဓမ္မနေတ္တိယာ သမေတိ တာယ ယထာဝုတ္တာယ ဓမ္မနေတ္တိယာ သံသန္ဒတိ၊ ဧကလက္ခဏမေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝိဝါဒဝတ္ထုဘူတော ဓမ္မော စေ ‘‘ဓမ္မော’’တိ၊ အဓမ္မော စေ ‘‘အဓမ္မော’’တိ၊ ဝိနယော စေ ‘‘ဝိနယော’’တိ၊ အဝိနယော စေ ‘‘အဝိနယော’’တိ နိစ္ဆိနန္တေန ဧကစ္စာနံ ဝိဝါဒါဓိကရဏမေဝ ဒဿိတံ တဿ ဝူပသမဓမ္မာနံ အပရိယောသာပိတတ္တာ။

၄၈။ တံ ပနေတန္တိ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ပစ္စာမသတိ။ ဝါရေ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာဝသေန ပတ္တေပိ။ ဒွီဟီတိ ယသ္မိံ အာဝါသေ ဝိဝါဒါဓိကရဏံ ဥပ္ပန္နံ၊ တတ္ထ ဝါသီဟိ ဒွီဟိပိ ဘိက္ခူဟိ အတိရေကတရာ။

၄၉။ ခန္ဓသာမန္တန္တိ အာပတ္တိက္ခန္ဓဘာဝေန သမီပံ။ အာပတ္တိသာမန္တံ နာမ ပုဗ္ဗဘာဂါ အာပဇ္ဇိတဗ္ဗအာပတ္တိ။ မေထုနရာဂဝသေန ကာယသံသဂ္ဂေ ဒုက္ကဋဿ ဝတ္ထူတိ အာဟ – ‘‘ပဌမပါရာဇိကဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဒုက္ကဋ’’န္တိ။ သေသာနံ တိဏ္ဏံ ပါရာဇိကာနံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ထုလ္လစ္စယမေဝ။

၅၀။ ပရိက္ကမိတွာ ဥပက္ကမိတွာ။ အာပတ္တာဓိကရဏံ ဒဿိတံ တတ္ထေဝ ဝိသေသတော ပဋိညာယ ကာရေတဗ္ဗတာယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။

၅၂။ ကမ္မဿ ဝတ္ထု ဒဿိတံ န သမထောတိ အဓိပ္ပာယော။ နနု စာယံ သမထာဓိကာရောတိ? သစ္စံ၊ သမထဿ ပန ကာရဏေ ဒဿိတေ သမထော ဒဿိတောဝ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝရူပဿ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၅၃။ ဣဒံ ကမ္မန္တိ ‘‘ဣဒံ အမှာကံ ဘဏ္ဍနဇာတာန’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တကမ္မံ။ တိဏဝတ္ထာရကသဒိသတ္တာတိ တံသဒိသတာယ တဗ္ဗောဟာရောတိ ဒဿေတိ ယထာ – ‘‘ဧသ ဗြဟ္မဒတ္တော’’တိ။ အာကာရမတ္တမေဝ တိဏဝတ္ထာရကကမ္မံ နာမ၊ န ပန တဿ သဗ္ဗသော ကရဏဝိဓာနံ။ တေနာဟ ‘‘ခန္ဓကေ’’တိအာဒိ။ ဂိဟီနံ ဟီနေန ခုံသနဝမ္ဘနံ ယထာ ‘‘တိလသံဂုဠိကာ နတ္ထီ’’တိ။ ဓမ္မိကပဋိဿဝေသု ဝိသံဝါဒနဝသေန အာပန္နာ အာပတ္တိ။ အဿာတိ ကိစ္စာဓိကရဏဿ။ သမ္မုခါဝိနယေနေဝ ဝူပသမော သင်္ဃသမ္မုခတာဒိနာဝ ဝူပသမနတော။

၅၄။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယဝစနတော ကောသမ္ဗိယသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၄၉၂) သောတာပတ္တိမဂ္ဂသမ္မာဒိဋ္ဌိ ကထိတာ၊ ဣဓ ပန ‘‘ဒိဋ္ဌိသာမညဂတော ဝိဟရတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တတ္တာ၊ ‘‘ဣမသ္မိံ သုတ္တေ သောတာပတ္တိဖလသမ္မာဒိဋ္ဌိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပါပကမ္မဿ အပ္ပတာ မဟန္တတာ သာဝဇ္ဇဘာဝဿ မုဒုတိက္ခဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘အဏုန္တိ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ။ ထူလန္တိ မဟာသာဝဇ္ဇ’’န္တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သာမဂါမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ သုနက္ခတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၅။ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိ ဉာတမရိယာဒါယ ပဇာနနတော အညာ၊ မဂ္ဂပညာ။ တဿ ဖလဘာဝတော အဂ္ဂဖလပညာ၊ တံသဟဂတာ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယော စ ‘‘အညာ’’တိ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘အညာတိ အရဟတ္တ’’န္တိ။ စတူဟိ ပဒေဟိ ကထိတာ၊ ‘‘ပရိစိဏ္ဏာ မေ ဘဂဝါ’’တိအာဒီသု ဝိယ န ဧကပဒေနေဝ။ ‘‘လောကုတ္တရော ဓမ္မော အဓိဂတော မယာ’’တိ မညနာမတ္တံ အဓိမာနောတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘အပ္ပတ္တေ ပတ္တသညိနော’’တိအာဒိမာဟ။

၅၆။ ဣဒံ ဌာနန္တိ ဣဒံ ဩဘာသာဒိသမ္မုတိဟေတုဘူတံ ဥဠာရတရံ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏံ။ ဥဠာရတရဘာဝေန ဟိ တံ မဂ္ဂဖလပညာယ ပစ္စယော ဟုတွာ ယာထာဝတော ဒုဗ္ဗိညေယျတာယ ဝိပဿကံ ဝိသံဝါဒေတိ။ တေနာဟ ‘‘အဝိဘူတံ အန္ဓကာရ’’န္တိ။ ဣမံ ပဉှန္တိ ဣမံ သုတ္တံ ဂမ္ဘီရံ လောကုတ္တရပဋိသံယုတ္တံ အတ္တနာ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ အတ္ထံ။ ဥဂ္ဂဟေတွာတိ ကေဝလံ ပိဋကသမ္ပာဒနဝသေနေဝ ဥဂ္ဂဏှိတွာ။ တေနာဟ ‘‘အဇာနိတွာ’’တိ။ ဝိသေဝမာနာတိ ကိလေသဝိသေ အဝမာနေန္တာ၊ သာသနဿ ဝါ အနုပကာရဝိရူပပစ္စယေ သေဝမာနာ။ ဧဝမဿာတိ ဧဝံ ဝုတ္တနယေန တေသံ ကရဏဟေတု အဿ စိတ္တဿ ဓမ္မဒေသနာဝသေန ပဝတ္တဿ။ အညထာဘာဝေါ အဒေသေတုကာမတာ ဟောတိ။ တန္တိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သန္ဓာယ။ ဧတန္တိ ‘‘တဿပိ ဟောတိ အညထတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။

၅၈။ ကိလေသေဟိ အာမသီယတီတိ အာမိသံ၊ လောကေပရိယာပန္နံ အာမိသန္တိ ဣဓ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ အဓိပ္ပေတာတိ တေသု ဝဋ္ဋာမိသဘာဝေပိ လဘိတေ ကာမာမိသဘာဝေါ သိဒ္ဓါတိ အာဟ – ‘‘ဝဋ္ဋာမိသကာမာမိသလောကာမိသဘူတေသူ’’တိ။ ကာမဂုဏာ ဟိ ဝဋ္ဋဿ ဝဍ္ဎနတော ဝဋ္ဋာမိသံ၊ ကာမေတဗ္ဗတော ကာမတဏှာယ အာမသိတဗ္ဗတော ကာမာမိသံ၊ ယေဘူယျတော သတ္တလောကဿ အာမိသဘာဝတော လောကာမိသံ။ ကာမဂုဏသဘာဂါတိ ကာမဂုဏာနုလောမာ ကာမဂုဏပဋိသံယုတ္တာ။ အာနေဉ္ဇသမာပတ္တိပဋိသံယုတ္တာယာတိ ကိလေသိဉ္ဇနရဟိတတာယ ဣဓ အာနေဉ္ဇာတိ အဓိပ္ပေတာဟိ ဟေဋ္ဌိမာဟိ အရူပသမာပတ္တီဟိ ပဋိသံယုတ္တာယ။ ဧဝရူပေါတိ လောကာမိသဘူတေသု ပစ္စယေသု အဓိမုတ္တော တန္နိန္နော တဂ္ဂရုကော တပ္ပဗ္ဘာရော။ ဧတ္တာဝတာတိ ဧဝံ သဒ္ဓါနံ မနုဿာနံ ဒဿနေန တေသံ ပဝတ္တိတာသယေန စ။ သီသံ နိက္ခန္တံ ဟောတီတိ လာဘာသာယ သီသံ ဗဟိ နိက္ခန္တံ ဝိယ ဟောတိ။ ဥဒရံ ဖလိတန္တိ အတိဗဟုဘဏ္ဍံ ပက္ခိပိယမာနံ ပသိဗ္ဗကံ ဝိယ လဒ္ဓဗ္ဗဿ အတိပဟူတဘာဝေန ဥဒရံ ဖီတံ ဟောတိ။

၅၉။ ယထာ ပုရိမာ ဒွေ အရူပသမာပတ္တိယော အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ အနိဉ္ဇနတော ‘‘အနိဉ္ဇာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ ဣတရာပိ။ တံ ပဝုတ္တန္တိ လောကာမိသသံယောဇနံ ဝိဂတံ။

၆၀။ နိဃံသန္တိ ‘‘ဧတ္တကော အယ’’န္တိ ပရိစ္ဆေဒန္တိ အတ္ထော။ သိလေသေနာတိ စမ္မကာရသိလေသာဒိသိလေသေန၊ ဝဇိရလေပသိလေသေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ တံ ဘိန္နန္တိ အာနေဉ္ဇသံယောဇနံ ဘိန္နံ ဝိဓမိတံ သမတိက္ကန္တံ တာသု သမာပတ္တီသု အပေက္ခာဘာဝတော။ အဇ္ဈာသယေန အသမ္ဗဒ္ဓတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဒွေဓာဘိန္နာ သေလာ ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ တေနာဟ – ‘‘တံ သမာပဇ္ဇိဿာမီတိ စိတ္တံ န ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။

၆၁။ ဝန္တန္တိ ဆဍ္ဍိတံ၊ ဝိဿဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။

၆၂။ ဥပရိသမာပတ္တိလာဘိနောတိ ဧတ္ထ ဥပရိသမာပတ္တီတိ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ အဓိပ္ပေတာ၊ အရဟတော စ မဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ အနာဂါမိဖလသမာပတ္တိ၊ သေက္ခာနံ ဝိသယာ ဟေဋ္ဌိမာ ဖလသမာပတ္တိယော ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ။ လောကိယာ ပန နိကန္တိပ္ပဟာနေန ပဋိနိဿဋ္ဌာတိ အာဟ – ‘‘ဟေဋ္ဌာ…ပေ… န ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။

၆၃။ ‘‘ပဉ္စ ခေါ ဣမေ၊ သုနက္ခတ္တ၊ ကာမဂုဏာ’’တိအာဒိနာ အာရဒ္ဓဒေသနာ၊ ‘‘သမ္မာ နိဗ္ဗာနာဓိမုတ္တော ပုရိသပုဂ္ဂလော’’တိ အရဟတ္တကိတ္တနေန နိဋ္ဌာပိတာတိ တတော ပရံ၊ ‘‘ဌာနံ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိကာ ဒေသနာ၊ ‘‘ပါဋိယေက္ကော အနုသန္ဓီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယထာ ခီဏာသဝဿ သမာပတ္တိလာဘိနောတိ ယောဇနာ၊ ဧဝံ ဝါ ခီဏာသဝဿ သုက္ခဝိပဿကဿာတိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပဋိက္ခိတ္တံ အဋ္ဌကထာယံ။ တဿ ပဋိက္ခေပဿ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘သမာပတ္တိလာဘိနော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထာ သုက္ခဝိပဿကော အဓိမာနိကော သမာပတ္တိလာဘိနော သမာနယောဂက္ခမော အပ္ပတ္တေ ပတ္တသညိတာယ ဘေဒါဘာဝတော၊ ဧဝံ သုက္ခဝိပဿကော ခီဏာသဝေါ သမာနယောဂက္ခမော ခီဏာသဝဘာဝေန ဝိသေသာဘာဝတော၊ တသ္မာ ‘‘သမာပတ္တိလာဘိမှိ ကထိတေ ဣတရောပိ ကထိတောဝ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒွိန္နံ ဘိက္ခူနန္တိ သမာပတ္တိလာဘိနော အဓိမာနိကဿ ခီဏာသဝဿ စ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပုထုဇ္ဇနဿ တာဝါ’’တိအာဒိ။

ယဒဂ္ဂေနာတိ ယေန ဘာဂေန။ ယဒိပိ ခီဏာသဝဿ အသပ္ပာယာရမ္မဏံ ကိလေသာနံ ဥပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယော န ဟောတိ တေသံ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ သန္တဝိဟာရပရိပန္ထော ပန သိယာ ဝိသဘာဂတောတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ခီဏာသဝဿပိ အသပ္ပာယမေဝါ’’တိ။ တေနာဟ – ‘‘ဝိသံ နာမ…ပေ… ဝိသမေဝါ’’တိ။ ဧတေန ‘‘ယထာ ဝိသဇာနနံ အပ္ပမာဏံ၊ ဝိကာရုပ္ပာဒနတော ပန တံ ပရိဟရိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ ပရိညာတမ္ပိ ဝတ္တု အတ္ထဝိသေသာဘာဝေန ဧကရူပမေဝါတိ တံ ပရိဟရိတဗ္ဗမေဝါ’’တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ န ဟိ အသံဝုတေန ဘဝိတဗ္ဗံ အသာရုပ္ပဘာဝတော။ ယုတ္တပယုတ္တေနေဝါတိ သဘာဂါရမ္မဏဿ အာလောကနာဒီသု ယုတ္တေနေဝ ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ။

၆၄။ ယတ္ထ သယံ နိပတတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ သန္တာနဿ ဝိပ္ပသန္နဝသေန ရုပ္ပနတော၊ ဝိသသင်္ခါတဿ ဒုက္ခဿ မူလဘာဝတော စ ‘‘အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတော ဝိသဒေါသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ရုပ္ပတီတိ ကတ္တဗ္ဗာဒိမုစ္ဆာပါဒနေန ဝိကာရံ ဥပ္ပာဒေတိ။ အနုဒ္ဓံသေယျာတိ ဝိဗာဓေယျ။ ရာဂေါ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောဝ ကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဩကာသံ အဒေန္တော တံ ဝိဗာဓတိ၊ တထာဘူတော သဒ္ဓါသိနေဟဿ သမထဝိပဿနာဘိဝုဍ္ဎိယာ ဝမနေန စ တံ ဝိသောသေတိ မိလာပေတိ။ တေနာဟ ‘‘သောသေယျ မိလာပေယျာ’’တိ။ သဂဟဏသေသန္တိ ဂဟေတဗ္ဗဝိသံ သာဝသေသံ ကတွာတိ အတ္ထော။ န အလံ န သမတ္ထန္တိ အနလံ။ သူကပရိယာယော ပါဠိယံ ဝုတ္တော သုက-သဒ္ဒေါတိ အာဟ – ‘‘ဝီဟိသုကာဒိ စ သူက’’န္တိ။

သဥပါဒါနသလ္လုဒ္ဓါရောဝိယ အပ္ပဟီနော အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော မဟာနတ္ထုပ္ပာဒနတော။ အသပ္ပာယ…ပေ… အသံဝုတကာလော ဒဋ္ဌဗ္ဗော အတ္တဘာဝဿ အပရိဟရဏဘာဝတော။ မရဏံ ဝိယ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တနံ အဓိသီလသင်္ခါတဿ အာယုနော အပေတတ္တာ။ မရဏမတ္တံ ဒုက္ခံ ဝိယ အာပတ္တိယာ အာပဇ္ဇနံ ယထာဝုတ္တဿ အာယုနော ဥပပီဠနကဘာဝတော။ ဣမိနာဝ နယေန ဩပမ္မသံသန္ဒနန္တိ ဧတ္ထ အနုပါဒိသေသသလ္လုဒ္ဓါရော ဝိယ ပဟီနော အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသော၊ သပ္ပာယ…ပေ… သုသံဝုတကာလော၊ တဒုဘယေန ဝဏေ ပုထုတ္တံ န ဂတေ မရဏာဘာဝေါ ဝိယ သိက္ခာယ အပစ္စက္ခာနံ၊ မရဏမတ္တဒုက္ခာဘာဝေါ ဝိယ အညတရာယ သံကိလိဋ္ဌာယ အာပတ္တိယာ အနာပဇ္ဇနန္တိ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၆၅။ သတိယာတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ‘‘အရိယာယာ’’တိ န ဝိသေသိတန္တိ အာဟ – ‘‘သတိ ပညာဂတိကာ’’တိအာဒိ။ ပညာ စေတ္ထ လောကိယာ အဓိပ္ပေတာ၊ န လောကုတ္တရာတိ အာဟ – ‘‘ပရိသုဒ္ဓါယ ဝိပဿနာပညာယာ’’တိ။

ခီဏာသဝဿ ဗလန္တိ ဥဠာရတမေသု ဒိဗ္ဗသဒိသေသုပိ အာရမ္မဏေသု မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ အနုပနမနဟေတုဘူတံ သုသံဝုတကာရိသင်္ခါတံ ခီဏာသဝဗလံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘သံဝုတကာရီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဥက္ကံသဂတသတိဝေပုလ္လတ္တာ ယထာ အသံဝရဿ အသံဝရော ဟောတိ၊ ဧဝံ သတိသမ္ပဇညဗလေန စက္ခာဒိဒွါရာနိ သံဝရိတွာ ဒဿနာဒိကိစ္စကာရီ။ ဧဝံ ဇာနိတွာတိ ‘‘ဥပဓိ ဒုက္ခဿ မူလ’’န္တိ ဧဝံ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ဇာနိတွာ။ ဥပဓီယတိ ဒုက္ခံ ဧတေဟီတိ ဥပဓီ၊ ကိလေသာတိ အာဟ – ‘‘ကိလေသုပဓိပဟာနာ နိရုပဓီ’’တိ။ တတော ဧဝ ဥပါဒီယတိ ဒုက္ခံ ဧတေဟီတိ ကိလေသာ ‘‘ဥပါဒါနာ’’တိပိ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ – ‘‘နိရုပါဒါနောတိ အတ္ထော’’တိ။ ဥပဓီ သမ္မဒေဝ ခီယန္တိ ဧတ္တာတိ ဥပဓိသင်္ခယော၊ နိဗ္ဗာနန္တိ အာဟ – ‘‘ဥပဓီနံ သင်္ခယဘူတေ နိဗ္ဗာနေ’’တိ။ အာရမ္မဏတောတိ အာရမ္မဏံ ကတွာ တဒါရမ္မဏာယ ဖလဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တော။ ကာမုပဓိသ္မိံ ကာယံ ဥပသံဟရိဿတီတိ ‘‘ကာမေသေဝိဿာမီ’’တိ တတ္ထ ကာယံ ဥပနာမေဿတိ၊ ကာယူပသံဟာရော တာဝ တိဋ္ဌတု၊ တထာ စိတ္တံ ဝါ ဥပ္ပာဒေဿတီတိ ဧတံ ကာရဏံ နတ္ထီတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သုနက္ခတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ အာနေဉ္ဇသပ္ပာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၆။ ခဏပဘင်္ဂုတာယ န နိစ္စာ န ဓုဝါတိ အနိစ္စာ။ တတော ဧဝ ပဏ္ဍိတေဟိ န ဣစ္စာ န ဥပဂန္တဗ္ဗာတိပိ အနိစ္စာ။ သော စာယံ အနိစ္စတ္ထော ဥဒယဝယပရိစ္ဆိန္နတာယ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စာ’’တိ အာဟ၊ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝိနဿနတောတိ အတ္ထော။ အယဉ္စ အနိစ္စတာ ဝက္ခမာနာ စ တုစ္ဆာဒိတာ ဒွိန္နမ္ပိ ကာမာနံ သာဓာရဏောတိ အာဟ – ‘‘ဝတ္ထုကာမာပိ ကိလေသကာမာပီ’’တိ။ ရိတ္တာ ဝိဝိတ္တာ၊ တေသံ နိစ္စသာရာဒီနံ အတ္တနိ အဘာဝတော တေဟိ ဝိသုံဘူတာ။ ယထာ ပန သဗ္ဗသော သဘာဝရဟိတမာကာသံ ‘‘တုစ္ဆံ ရိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ န ဧဝမေတေ။ ဧတေ ပန ကေဝလံ နိစ္စသာရာဒိဝိရဟတော ဧဝ တုစ္ဆာ ရိတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘န ဟိ တုစ္ဆမုဋ္ဌိ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဣဒံ လောကသမညာဝသေန ဝုတ္တံ၊ လောကသမညာ လောကိယကထာ န လင်္ဃိတဗ္ဗာ။

မုသာတိ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနတာယ န ဒိဿတီတိ အာဟ ‘‘မုသာတိ နာသနကာ’’တိ။ ဝိသံဝါဒနဋ္ဌေန ဝါ မုသာ။ ဧတေ ဟိ အသုဘာဒိသဘာဝါပိ ဗာလာနံ သုဘာဒိဘာဝေန ဥပဋ္ဌဟန္တာ သုဘာဒိဂ္ဂဟဏဿ ပစ္စက္ခဘာဝေန သတ္တေ ဝိသံဝါဒေန္တိ။ နဿနသဘာဝါတိ ခဏဘင်္ဂတ္တာ ဣတ္တရပစ္စုပဋ္ဌာနတာယ ဒိဿမာနာ ဝိယပိ ဟုတွာ အပညာယနကပကတိကာ။ တေနာဟ ‘‘ခေတ္တံ ဝိယာ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ‘‘ဇာတိဓမ္မာန’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၉၈) ဝိယ ပကတိပရိယာယော၊ တထာ သဘာဝသဒ္ဒေါ စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ မောသဓမ္မာတိ မောသနပကတိကာ၊ ကုသလဘဏ္ဍဟရဏသဘာဝါတိ အတ္ထော။ မာယာကတန္တိ မာယာယ ကတံ ဥဒကာဒိမဏိအာဒိအာကာရေန မာယာဒိနာ ဥပဋ္ဌာပိတံ၊ မာယာကတံ ဝိယ မာယာကတံ အညသဘာဝါ ဟုတွာ အတထာ ဥပဋ္ဌဟနတော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ စက္ခုပထေ ဧဝ ကတဝိဇ္ဇာယ၊ န တတော ပရန္တိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဒဿနူပစာရေ ဌိတဿေဝ တထာ ပညာယတီ’’တိ။ တယိဒံ သမ္ဗရဝိဇ္ဇာဝသေန ဝုတ္တံ။

ဧဝံ တာဝကာလိကဘာဝေန ကာမာနံ မာယာကတဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတော အညေနပိ ပကာရေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အနိစ္စာဒိသဘာဝါနံ ကာမာနံ နိစ္စာဒိသဘာဝဒဿနံ ဝိပလ္လာသသဟဂတတာယ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗာလာနံ လာပနတောတိ အပရိညာတဝတ္ထုကာနံ အန္ဓဗာလာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝိပလ္လာသဟေတုတော။ မနုဿလောကေ ဌတွာ မနုဿာနံ ဝါ ဝသေန ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ ကာမာတိ မာနုသကာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ’’တိ ။ တတော ဧဝ စ ‘‘သမ္ပရာယိကာတိ တေ ဌပေတွာ အဝသေသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မာ ပစ္စက္ခသဘာဝါ အာရမ္မဏဘူတာ ဧတာသံ အတ္ထီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ။ သမ္ပရာယိကေ ကာမေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နသညာ သမ္ပရာယိကာ။ တေ သမေစ္စ ဓီယတိ ဧတ္ထ အာဏာတိ ဓေယျံ၊ အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ မာရဿ ဓေယျန္တိ မာရဓေယျံ တဿ ဣဿရိယပဝတ္တနတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ယေဟီ’’တိအာဒိ။ ဂဟိတန္တိ ဝိသယဝိသယီဘာဝေန ဂဟိတံ၊ အာရမ္မဏဝသေန အာရမ္မဏကရဏဝသေန စ ဂဟိတန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂဟဏံ နာမ ‘‘ဣဒံ မယှ’’န္တိ အဝိဘာဂေန ပရိဂ္ဂဟကရဏံ၊ အာရမ္မဏဝသေန ပန ဂဟဏံ ဘာဂသော အာရမ္မဏာနုဘဝနန္တိ ဝဒန္တိ။ ဥဘယဿပိ ပန တဏှာရာဂဝသေန ဂဟဏံ သန္ဓာယ၊ ‘‘ဥဘယမေတံ ဂဟိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ မာရောတိ ကိလေသမာရော။ ယဒဂ္ဂေန ကိလေသမာရော၊ တဒဂ္ဂေန ဒေဝပုတ္တမာရောပိ တေ အတ္တနော ဝသံ ဝတ္တေတိ။ တံ သန္ဓာယာတိ ဓမ္မမုခေန ပုဂ္ဂလဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ။

အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသာ ဟိ ပုဂ္ဂလာ ကာမာဓိမုတ္တာ မာရဿ ဣဿရိယဝတ္တနဋ္ဌာနတာယ ‘‘မာရဓေယျ’’န္တိ ဝုတ္တာ၊ တထာ မာရဿ နိဝါပဂေါစရပရိယာယေဟိပိ တေ ဧဝံ ဝုတ္တာတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ယထာ စောဠဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ နိဝပတီတိ နိဝါပေါ၊ သော ဧဝ ဗီဇန္တိ နိဝါပဗီဇံ။ တေတိ ကာမဂုဏာ။ ယတ္ထာတိ ယသ္မိံ ပဒေသေ။

မနသိ ဘဝါတိ မာနသာတိ အာဟ ‘‘စိတ္တသမ္ဘူတာ’’တိ။ တေ ပန အဝိဇ္ဇာဒယော ပါဠိယံ အာဂတာ။ ဧဝဉှိ လောဟိတသန္နိဿယော ပုဗ္ဗော ဝိယ အနုရောဓူပနိဿယော ဝိရောဓောတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘မမာယိတေ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေဓာတိ ဧတ္ထ ဣဓာတိ နိပါတမတ္တံ ‘‘ဣဓာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘုတ္တာဝီ အဿ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀) ဝိယ။ ကာမလောကန္တိ ကာမဂုဏသင်္ခါတံ သင်္ခါရလောကံ၊ ယတ္ထ ဝါ လောကေ ကာမဂုဏဝန္တံ လောကံ။ စိတ္တေန အဓိဋ္ဌဟိတွာတိ ဈာနာရမ္မဏံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ ဘာဝနာစိတ္တေန ဥပ္ပာဒေတွာ။ ပရိတ္တံ နာမ ဝိက္ခမ္ဘနအသမတ္ထတ္တာ ကိလေသေဟိ ပရိတော ခဏ္ဍိတံ ဝိယ ဟောတိ။ တဿ ပဋိက္ခေပေနာတိ ပရိတ္တဘာဝပဋိက္ခေပေန။ ပမာဏန္တိပိ ကာမာဝစရမေဝ ပါပကာနံ ပမာဏကရဏဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန အပ္ပဇဟနတော။ တပ္ပဋိက္ခေပဝသေန အပ္ပမာဏံ နာမ မဟဂ္ဂတန္တိ အာဟ – ‘‘ရူပါဝစရံ အရူပါဝစရ’’န္တိ။ သမုစ္ဆေဒဝသေန ကိလေသာနံ အပ္ပဟာနေန မဟဂ္ဂတဇ္ဈာနမ္ပိ သုဘာဝိတံ နာမ န ဟောတိ၊ ပဂေဝ ပရိတ္တဇ္ဈာနန္တိ အာဟ – ‘‘သုဘာဝိတန္တိ…ပေ… လောကုတ္တရဿေဝေတံ နာမ’’န္တိ။ ဧတဿ ဝသေနာတိ ‘‘သုဘာဝိတ’’န္တိ ပဒဿ ဝသေန။

တမေဝ ပဋိပဒန္တိ တမေဝ အဘိဇ္ဈာဒိပဟာနာဝဟံ ဈာနပဋိပဒံ။ အရဟတ္တေ တဿ ဥပါယဘူတာယ ဝိပဿနာယ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ တဿ ဥပါယဘူတေ ဥပစာရေ ဝါ သတိ စိတ္တံ ပသန္နမေဝ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘အရဟတ္တံ ဝါ…ပေ… ဥပစာရံ ဝါ’’တိ။ အဓိမောက္ခသမ္ပသာဒေါတိ ‘‘အဇ္ဇေဝ အရဟတ္တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝါ ဝိပဿနာယ ဝီထိပဋိပန္နတ္တာ၊ ‘‘အဇ္ဇေဝ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမီ’’တိ ဝါ ဥပစာရသမာဓိနာ စိတ္တဿ သမာဟိတတ္တာ အဓိမုစ္စနဘူတော သမ္ပသာဒေါ။ ပဋိလာဘသမ္ပသာဒေါတိ အရဟတ္တဿ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ ဝါ အဓိဂမသင်္ခါတော သမ္ပသာဒေါ။ ပဋိလာဘောပိ ဟိ ကိလေသကာလုသိယာဘိဘဝနတော စိတ္တဿ သုပ္ပသန္နဘာဝါဝဟတ္တာ ‘‘သမ္ပသာဒေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ပစ္စယာတိ နာမရူပပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာဒယော။ သဗ္ဗထာတိ သမုဒယတော အတ္ထင်္ဂမတော အဿာဒတော အာဒီနဝတော နိဿရဏတောတိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန။ အာသာတိ အဓိမုစ္စနဝသေန အာသီသနာ။ တေနာဟ – ‘‘အာသာ သန္တိဋ္ဌတိ၊ အဓိမောက္ခံ ပဋိလဘတီ’’တိ။

ပါဒကန္တိ ပဒဋ္ဌာနံ။ ကိလေသာ သန္နိသီဒန္တီတိ နီဝရဏသဟဂတာ ဧဝ ကိလေသာ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝူပသမန္တိ။ သတီတိ ဥပစာရဇ္ဈာနာဝဟာ သတိ သန္တိဋ္ဌတိ။ သင်္ခါရဂတန္တိ ဘာဝနာယ သမတာယ ပဝတ္တမာနတ္တာ၊ ဣမေ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော ဧကရသာ ဟုတွာ ပဝတ္တန္တီတိ၊ ဘာဝနာစိတ္တုပ္ပာဒပရိယာပန္နံ သင်္ခါရဂတံ ဝိဘူတံ ပါကဋံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ။ စိတ္တုပ္ပာဒေါတိ ဘာဝနာစိတ္တုပ္ပာဒေါ။ လေပပိဏ္ဍေတိ သိလေသပိဏ္ဍေ လဂ္ဂမာနော ဝိယ အပ္ပိတော ဝိယ ဟောတိ။ ဥပစာရေန သမာဓိယတိ ဥပစာရဇ္ဈာနေန သမာဓိယတိ။ အယန္တိ အယံ ဒုဝိဓောပိ အဓိမုစ္စနာကာရော အဓိမောက္ခသမ္ပသာဒေါ နာမ။ တသ္မိံ သမ္ပသာဒေ သတီတိ ဧတသ္မိံ ဝိပဿနာလက္ခဏေ၊ ဥပစာရဇ္ဈာနေ ဝါ အဓိမောက္ခသမ္ပသာဒေ သတိ။ ယော ပန အရဟတ္တံ ဝါ ပဋိလဘတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဝါ၊ တဿ စိတ္တံ ဝိပ္ပသန္နံ ဟောတိယေဝ၊ အယံ နိပ္ပရိယာယတော ပဋိလာဘသမ္ပသာဒေါ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ဣဓာမိပ္ပေတမေဝ ဒဿေတုံ ၊ ‘‘ဣဓ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိပဿနာ ဟီတိအာဒိ ဝုတ္တဿ သမတ္ထနံ။ တတ္ထ ပညာယာတိ အရဟတ္တပညာယ။ အဓိမုစ္စနဿာတိ သဒ္ဒဟနံ ဥဿုက္ကာပဇ္ဇနဿ။ ဥပစာရန္တိ ဥပစာရဇ္ဈာနံ။ အာနေဉ္ဇသမာပတ္တိယာ အဓိမုစ္စနဿ ကာရဏန္တိ ယောဇနာ။

ဧတရဟိ ဝါတိ ဣဒါနိမေဝ။ အာနေဉ္ဇံ ဝါတိ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဝါ။ သမာပဇ္ဇတီတိ အဓိဂစ္ဆတိ။ ဣဒံ ဟီတိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရတိ။ အရဟတ္တသစ္ဆိကိရိယာ နာမ အဂ္ဂမဂ္ဂဘာဝနာယ သတိ အတ္ထတော အာပန္နာ ဟောတိ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာ ဧဝ တဒတ္ထံ အဓိမုစ္စိတဗ္ဗာတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘အထ ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပန္တရမာဟ။ တတ္ထ ယထာ နာမ ပါသာဒဿ အတ္ထာယ သမာနီတဒဗ္ဗသမ္ဘာရာဝယဝေ အပ္ပဟောန္တေ ကူဋာဂါရံ ကာတုံ န ပဟောန္တိယေဝ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒန္တိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘တံ အနဘိသမ္ဘုဏန္တော အာနေဉ္ဇံ ဝါ သမာပဇ္ဇတီ’’တိ အာဟ။ စတုသစ္စံဝါ သစ္ဆိကရောတိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂါဓိဂမနဝသေန အာနေဉ္ဇံ ဝါ သမာပဇ္ဇတိ ဥဘယဿပိ ဟေတုပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ။

တတြာတိ တသ္မိံ ‘‘ပညာယ ဝါ အဓိမုစ္စတိ၊ အာနေဉ္ဇံ ဝါ သမာပဇ္ဇတီ’’တိ ယထာဝုတ္တေ ဝိသေသာဓိဂမေ အယံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနော ယောဇနာနယော။ ဧဝံ ဟောတီတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန စိတ္တာဘိနီဟာရော ဟောတိ။ ကိစ္စန္တိ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ။ တတောတိ အရဟတ္တာဓိဂမနတော။ ဩသက္ကိတမာနသောတိ သံကုစိတစိတ္တော။ အန္တရာ န တိဋ္ဌတီတိ အသမာဟိတဘူမိယံ န တိဋ္ဌတိ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ တဿ ပုရိသဿ ဝနမဟိံသံ ဂဟေတုံ ဥဿာဟဝတော ဩသက္ကန္တဿ သသဂေါဓာဒိဂ္ဂဟဏေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ၊ ဧဝံ ဣမဿပိ ဘိက္ခုနော အရဟတ္တံ ဂဟေတုံ ဥဿာဟဝတော တတော ဩသက္ကိတွာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ။ ဧသေဝ နယောတိ ယထာဝုတ္တံ ဥပမံ ဥပမာသံသန္ဒနဉ္စ မဂ္ဂဘာဝနာယောဇနာယံ စတုသစ္စသစ္ဆိကိရိယာယောဇနာယဉ္စ အတိဒိသတိ။

ဟေတုအတ္ထဇောတနော ယန္တိ နိပါတော၊ ကရဏေ ဝါ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယေန ကာရဏေနာ’’တိ။ တဿ သံဝတ္တနံ အရဟတိ၊ တံ ဝါ ပယောဇနံ ဧတဿာတိ တံသံဝတ္တနိကံ။ ဝိညာဏန္တိ ဝိပါကဝိညာဏံ။ အာနေဉ္ဇသဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတီတိ အာနေဉ္ဇူပဂံ။ ယထာ ကုသလံ အာနေဉ္ဇသဘာဝံ၊ ဧဝံ တံ ဝိပါကဝိညာဏမ္ပိ အာနေဉ္ဇသဘာဝံ ဥပဂတံ အဿ ဘဝေယျ။ တေနာဟ – ‘‘ကာဒိသမေဝ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော’’တိ။ ကေစီတိ အဘယဂိရိဝါသိနော။ ကုသလဝိညာဏန္တိ ဝိပါကဝိညာဏမ္ပိ တံ ကုသလံ ဝိယ ဝဒန္တိ။ တန္နာမကမေဝါတိ ကုသလံ ဝိယ အာနေဉ္ဇနာမကမေဝ သိယာ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမဝိကပ္ပေ ‘‘အာနေဉ္ဇူပဂ’’န္တိ တံသဒိသတာ ဝုတ္တာ၊ ဒုတိယဝိကပ္ပေ တတော ဧဝ တံသမညတာ။ သော ပနာယမတ္ထောတိ အာနေဉ္ဇသဒိသတာယ ဝိပါကကာလေပိ တံနာမကမေဝ အဿာတိ ယထာဝုတ္တော အတ္ထော။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဣမိနာ ဝုတ္တနယေန။ ဧတ္ထ ဟိ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရဟေတုဝိပါကဝိညာဏံ ‘‘အာနေဉ္ဇူပဂံ ဟောတိ ဝိညာဏ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ တံနာမကမေဝ ကတွာ ဒီပိတံ။ အရဟတ္တဿာပီတိ အပိသဒ္ဒေန အဂ္ဂမဂ္ဂဘာဝနာယပိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဘာဝနာယပီတိ အတ္ထော သင်္ဂဟိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမာဓိဝသေန ဩသက္ကနာ ကထိတာတိ ‘‘ဝိပုလေန မဟဂ္ဂတေန စေတသာ ဝိဟရေယျ’’န္တိ သမထနယံ ဒဿေတွာ ဒေသနာ ကထိတာ။

၆၇။ အယဉှိ ဘိက္ခူတိ ယံ ဥဒ္ဒိဿ အယံ ဒုတိယာနေဉ္ဇသပ္ပာယဒေသနာယ ဘိက္ခု ဝုတ္တော။ ပညဝန္တတရောတိ ဝတွာ တံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧကတော ကတွာ သမ္မသတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌိမဿ ဟိ ‘‘ယေ စ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ ကာမာ’’တိအာဒိနာ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗာနေဝ ရူပမုခေန ဝိပဿနာဘိနိဝေသော ကတော၊ ဣမဿ ပန ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ သကလရူပဓမ္မဝသေန။ ဘဂဝါ ဟိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ဘိက္ခုနော ကာရဏဗလာနုရူပမေဝ ပဌမံ ဘာဝနာဘိနိဝေသံ ဒဿေတိ၊ သော ပစ္ဆာ ဉာဏေ ဝိပုလံ ဂစ္ဆန္တေ အနဝသေသတော ဓမ္မံ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ရူပပဋိဗာဟနေနာတိ ရူပဝိရာဂဘာဝနာယ သဗ္ဗသော သမတိက္ကမေန။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု တတိယာနေဉ္ဇာဒီသု။

ပညဝန္တတရောတိ ပညုတ္တရော။ တိဏ္ဏမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧကတော ကတွာတိ ကာမဂုဏာ သဗ္ဗရူပဓမ္မာ ကာမသညာတိ ဧဝံ တိဏ္ဏံ ပုဂ္ဂလာနံ ကမ္မဋ္ဌာနဝသေန တိဓာ ဝုတ္တေ သမ္မသနူပဂဓမ္မေ ဧကတော ကတွာ၊ ‘‘သဗ္ဗမေတံ အနိစ္စ’’န္တိ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ၊ သမ္မသတိ ယထာ – ‘‘ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ၊ သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၆၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၄၊ ၇၊ ၈၊ တိဿမေတ္တေယျမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၁၀၊ ၁၁၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀)။ တေနာဟ – ‘‘ဥဘယမေတံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိ။ ကာမရူပသညာဝသေန ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဘေဒတော အဋ္ဌ ဧကေကကောဋ္ဌာသာတိ ဧဝံ ကတံ ဥဘယန္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိက…ပေ… ဝသေန သင်္ခိပိတွာ ဥဘယန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ။ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေနာတိ တဏှာဘိနန္ဒနာဝသေန ‘‘ဧတံ မမာ’’တိ၊ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာဝသေန ‘‘ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ ဧဝံ အဘိနန္ဒိတုံ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ အဘိနန္ဒိတုံ အဇ္ဈောသာယ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပေတွာ ဌာတုန္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ကာမပဋိဗာဟနေနာတိ ဣဒံ အာဂမနပဋိပဒါဒဿနတ္ထံ၊ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထဉ္စ ဝုတ္တံ။ ရူပပဋိဗာဟနံ ဟိဿ အာသန္နံ၊ တတောပိ အာကာသာနဉ္စာယတနသမတိက္ကမော၊ တံသမတိက္ကမေန သဟေဝ သဗ္ဗေ တာ ဝိပဿနာဝသေန ဩသက္ကနာ ကထိတာ ‘‘ဥဘယမေတံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိဝစနတော။

၆၈။ ဣဓ အတ္တနော စာတိ အာကိဉ္စညာယတနကမ္မဋ္ဌာနံ သန္ဓာယာဟ။ နိရုဇ္ဈန္တိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂနိရောဓေန၊ သမာပဇ္ဇနက္ခဏေ ပန အနုပ္ပာဒနေနပိ။ တေနာဟ ‘‘အာကိဉ္စညာယတနံ ပတွာ’’တိ။ အတပ္ပကဋ္ဌေနာတိ ဥဠာရတရဘာဝေန ဈာနသမာပတ္တိယာ အတိတ္တိကရဘာဝေန။ တမေဝ ပဋိပဒန္တိ အာကိဉ္စညာယတနဘာဝနမာဟ။ သမာဓိဝသေန ဩသက္ကနာ ကထိတာ တတိယာရုပ္ပကမ္မဋ္ဌာနဿ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ယတ္ထေတာ’’တိအာဒိနာ။

ဣဓ အတ္တနောတိ ဒွိကောဋိကသုညတာမနသိကာရသင်္ခါတံ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပဋိပဒန္တိ အနန္တရံ ဝုတ္တအာကိဉ္စညာယတနကမ္မဋ္ဌာနံ။ သတိ သမထဘာဝနာယံ သုညတာမနသိကာရဿ ဣဓ သာတိသယတ္တာ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒုတိယာကိဉ္စညာယတနေ ဝိပဿနာဝသေန ဩသက္ကနာ ကထိတာ’’တိ။

၇၀။ တတိယာကိဉ္စညာယတနေ အတ္တနောတိ စတုကောဋိကသုညတာမနသိကာရသင်္ခါတံ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သုညတာနုပဿနာဓိကာရေ။ ကွစီတိ ကတ္ထစိ ဌာနေ၊ ကာလေ၊ ဓမ္မေ ဝါ။ အထ ဝါ ကွစီတိ အဇ္ဈတ္တံ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ဝါ။ အတ္တနော အတ္တာနန္တိ သကတ္တာနံ။ ‘‘အယံ ခေါ၊ ဘော ဗြဟ္မာ…ပေ… ဝသီ ပိတာ ဘူတဘဗျာန’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၂) ပရပရိကပ္ပိတံ အတ္တာနဉ္စ ကဿစိ ကိဉ္စနဘူတံ န ပဿတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ကဿစီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပရဿာတိ ‘‘ပရာ ပဇာ’’တိ ‘‘ပရော ပုရိသော’’တိ စ ဧဝံ ဂဟိတဿ။ န စ မမ ကွစနီတိ ဧတ္ထ မမ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနပယုတ္တောတိ အာဟ ‘‘မမသဒ္ဒံ တာဝ ဌပေတွာ’’တိ။ ပရဿ စာတိ အတ္တတော အညဿ၊ ‘‘ပရော ပုရိသော နာမ အတ္ထိ မမတ္ထာယ သဇိတော၊ တဿ ဝသေန မယှံ သဗ္ဗံ ဣဇ္ဈတီ’’တိ ဧဝံ ဧကစ္စဒိဋ္ဌိဂတိကပရိကပ္ပိတဝသေန ပရံ အတ္တာနံ၊ တဉ္စ အတ္တနော ကိဉ္စနဘူတံ န ပဿတီတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘န စ ကွစနီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ စ နာဟံ ကွစနီတိ သကအတ္တနော အဘာဝံ ပဿတိ။ န ကဿစိ ကိဉ္စနတသ္မိန္တိ သကအတ္တနော ဧဝ ကဿစိ အနတ္တနိယတံ ပဿတိ။ န စ၊ မမာတိ ဧတံ ဒွယံ ယထာသင်္ချံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ၊ အတ္ထီတိ ပစ္စေကံ။ ‘‘န စ ကွစနိ ပရဿ အတ္တာ အတ္ထီ’’တိ ပရဿ အတ္တနော အဘာဝံ ပဿတိ၊ ‘‘တဿ ပရဿ အတ္တနော မမ ကိသ္မိဉ္စိ ကိဉ္စနတာ န စတ္ထီ’’တိ ပရဿ အတ္တနော အနတ္တနိယတံ ပဿတိ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ စ ခန္ဓာနံ အတ္တတ္တနိယသုညတာ သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇတာ စတုကောဋိကသုညတာပရိဂ္ဂဏှနေန ဒိဋ္ဌာ ဟောတိ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပဋိပဒန္တိ ဣဓာပိ အာကိဉ္စညာယတနကမ္မဋ္ဌာနမေဝ ဝဒတိ။ ဝိပဿနာဝသေနေဝ ဩသက္ကနာ ကထိတာ စတုကောဋိကသုညတာဒဿနဝိသေသဘာဝတော၊ တပ္ပဓာနတ္တာ စဿ မနသိကာရဿ။

ဣဓ အတ္တနောတိ နေဝသညာနာသညာယတနကမ္မဋ္ဌာနမာဟ။ သဗ္ဗသညာတိ ရူပသညာ ပဋိဃသညာ နာနတ္တသညာ ဟေဋ္ဌိမာ တိဿော အရူပသညာတိ ဧဝံ သဗ္ဗသညာ အနဝသေသာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ’’တိ ပန ဝိသေသိတတ္တာ ဣမသ္မိံ အာဂတာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသညာဒယော အပိ သညာတိ အပရေ။ တန္တိ သမ္မုတိမတ္တံ ကာမသညာပဋိဗာဟနဝသေနေဝ တေသံ နာနတ္တသညာဒိနိရောဓဿ အတ္ထသိဒ္ဓတ္တာ။ သမာဓိဝသေန ဩသက္ကနာ ကထိတာ နေဝသညာနာသညာယတနဘာဝနာယ သမထကမ္မဋ္ဌာနဘာဝတော။

၇၁။ ပုဗ္ဗေ ပဉ္စဝိဓံ ကမ္မဝဋ္ဋန္တိ ပုရိမကမ္မဘဝသ္မိံ မောဟော အဝိဇ္ဇာ အာယူဟနာ သင်္ခါရာ နိကန္တိတဏှာ ဥပဂမနံ ဥပါဒါနံ စေတနာ ဘဝေါတိ ဧဝမာဂတော သပရိက္ခာရော ကမ္မပ္ပဗန္ဓော။ န အာယူဟိတံ အဿာတိ န စေတိတံ ပကပ္ပိတံ ဘဝေယျ။ ဧတရဟိ ဧဝံ ပဉ္စဝိဓံ ဝိပါကဝဋ္ဋန္တိ ဝိညာဏနာမရူပသဠာယတနဖဿဝေဒနာသင်္ခါတော ပစ္စုပ္ပန္နော ဝိပါကပ္ပဗန္ဓော နပ္ပဝတ္တေယျ ကာရဏဿ အနိပ္ဖန္နတ္တာ။ သစေ အာယူဟိတံ န ဘဝိဿတီတိ ယဒိ စေတိတံ ပကပ္ပိတံ န သိယာ။ ယံ အတ္ထီတိ ယံ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနကံ။ တေနာဟ ‘‘ဘူတ’’န္တိ။ တဉှိ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တတာယ ‘‘ဘူတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ပဇဟာမီတိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန တတော ဧဝ အာယတိံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနဝသေန ပဇဟာမိ ပရိစ္စဇာမိ။

ပရိနိဗ္ဗာယီတိ သဟ ပရိကပ္ပနေန အတီတတ္ထေတိ အာဟ ‘‘ပရိနိဗ္ဗာယေယျာ’’တိ။ ပရိနိဗ္ဗာယေယျ နု ခေါတိ ဝါ ပါဌော၊ သော ဧဝတ္ထော။ န ကိဉ္စိ ကထိတန္တိ နေဝသညာနာသညာယတနသမာပတ္တိယာ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝေန ဉာဏုတ္တရဿေဝ ဝိသယဘာဝတော သရူပတော န ကိဉ္စိ ကထိတံ၊ နယေန ပနဿ ဝိသေသံ ဉာပေတုကာမတ္တာ။ ဘဂဝတော ကိရ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဣမိဿံယေဝ ပရိသတိ နိသိန္နော အာနန္ဒော အနုသန္ဓိကုသလတာယ နေဝသညာနာသညာယတနံ ပါဒကံ ကတွာ ဌိတဿ ဘိက္ခုနော ပဋိသန္ဓိံ အရဟတ္တဉ္စ သန္ဓာယ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿတိ၊ ဣမိနာ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိနာ တမတ္ထံ ဒေသေဿာမီ’’တိ။ ဩသက္ကနာယ စ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ ဘိန္နရသဒေသနာ ဟောတီတိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ ပုစ္ဆိတာ။ တသ္မိဉှိ အသတိ အနုသန္ဓိဘေဒဘိန္နေသာ ဒေသနာ၊ န စ ဗုဒ္ဓါစိဏ္ဏာ ဘိန္နရသဒေသနာတိ။ ဝိပဿနာနိဿိတန္တိ တန္နိဿိတံ။ တဿ ဘိက္ခုနော။ ဥပါဒိယတိ ဧတေနာတိ စ ဥပါဒါနံ။ န ပရိနိဗ္ဗာယတိ ပဟာတဗ္ဗဿ အပ္ပဇဟနတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဓမ္မာပိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဟာတဗ္ဗာ၊ ပဂေဝ အဓမ္မာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။ ဥပါဒါနသေဋ္ဌန္တိ ဣဒံ နေဝသညာနာသညာယတနဘဝဿ သဗ္ဗဘဝဂ္ဂတာဒဿနပရံ၊ န ပန အရိယဘဝဂ္ဂဿ ဥပါဒါနသေဋ္ဌတာပဋိသေဓပရံ။

၇၃။ နိဿာယာတိ ဘဝပရိယာပန္နံ နာမ ဓမ္မံ နိဿာယ တပ္ပရိယာပန္နံ နာမ နိဿာယ ဩဃနိတ္ထရဏာ ဘဂဝတာ အက္ခာတာ၊ အဟော အစ္ဆရိယမေတံ၊ အဟော အဗ္ဘုတမေတန္တိ။

နဝသုပိ ဌာနေသု သမထယာနိကဿေဝ ဝသေန ဒေသနာယ အာဂတတ္တာ၊ ဣဓ စ ကဿစိပိ ပါဒကဇ္ဈာနဿ အနာမဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘အရိယသာဝကောတိ သုက္ခဝိပဿကော အရိယသာဝကော’’တိ။ နဝန္နမ္ပိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဧကတော ကတွာ သမ္မသတီတိ ဣဒံ ဈာနဓမ္မေပိ အနုဿဝလဒ္ဓေ ဂဟေတွာ သမ္မသနံ သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ တေဘူမကသင်္ခါရဂတံ ဣဓ ဝုတ္တန္တိ အနဝသေသတော ပရိဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ယာဝတာ သက္ကာယော’’တိ။

ဧတံအမတန္တိ အမတံ နိဗ္ဗာနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယာ ဧတံ အရဟတ္တံ အမတရသံ။ တေနာဟ – ‘‘ဧတံ အမတံ သန္တံ၊ ဧတံ ပဏီတ’’န္တိ။ ‘‘အနုပါဒါယ ကိဉ္စိပိ အဂ္ဂဟေတွာ စိတ္တံ ဝိမုစ္စီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာပိ အနုပါဒါ စိတ္တဿ ဝိမောက္ခော နိဗ္ဗာနံ အညတ္ထ သုတ္တေ ဝုစ္စတိ။

တိဏ္ဏံဘိက္ခူနန္တိ အဘိနိဝေသဘေဒေန တိဝိဓာနံ။ ပါဒကံ ကတွာ ဌိတဿ ဩသက္ကနာယ အဘာဝေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သမောဓာနေတွာတိ သမ္မဒေဝ ဩဒဟိတွာ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထပေတွာ။ သုကထိတံ နာမ ဟောတိ ကထေတဗ္ဗဿ အနဝသေသေတွာ ကထိတတ္တာ။

အာနေဉ္ဇသပ္ပာယသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ ဂဏကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၄။ ယထာ ဟေဋ္ဌိမသောပါနဖလကံ ဩရောဟန္တဿ ပစ္ဆိမံ နာမ ဟောတိ၊ ဧဝံ အာရောဟန္တဿ ပဌမံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ယာဝ ပစ္ဆိမသောပါနကဠေဝရာတိ ယာဝ ပဌမသောပါနဖလကာ’’တိ။ ဝတ္ထုံ သောဓေတွာတိ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာစရိယေန ဝုတ္တဝိဓိနာ ပါသာဒဝတ္ထုနော သောဓနဝိဓိံ ကတွာ။ ဧတ္ထာတိ ပါသာဒကရဏေ။ သတ္တဓာ ဘိန္နဿ ဝါလဂ္ဂဿ အံသုကောဋိဝေဓကော ဝါလဝေဓိ နာမ။ ဌာနသမ္ပာဒနန္တိ ဝေသာခမဏ္ဍလာဒီနံ သမ္ပာဒနံ။ မုဋ္ဌိကရဏာဒီဟီတိ ဥသုမုဋ္ဌိကရဏဇိယာဂါဟဇိယာဝိဇ္ဈာဒီဟိ။ ဧဝံ ဂဏာပေမာတိ ဧကံ နာမ ဧကမေဝ၊ ဒွေ ဒုကာ စတ္တာရိ၊ တီဏိ တိကာနိ နဝ၊ စတ္တာရိ စတုက္ကာနိ သောဠသာတိအာဒိနာ ဧဝံ ဂဏနံ သိက္ခာပေမ။

၇၅။ ကေရာဋိကာ ဟောန္တီတိ သမယဿ အနုပက္ကိလိဋ္ဌကရဏမာယာသာဌေယျေန သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ။ တံ ဒမနံ ဇီဝိတဟေတုပိ နာတိက္ကမတိ၊ အယမဿ ဇာတိဒေါသာဘာဝေါ။

၇၆။ သတိသမ္ပဇညာဟိ သမင်္ဂိဘာဝတ္ထာယာတိ သတတဝိဟာရိဘာဝသာဓနေဟိ သတိသမ္ပဇညေဟိ သမန္နာဂမတ္ထာယ။ နနု စ ခီဏာသဝါ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ စ၊ ကထံ တဿ သတိသမ္ပဇညံ ပယောဂသာဓနီယံ ပဝတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒွေ ဟီ’’တိအာဒိ။ သတတဝိဟာရီတိ သတတံ သမာပတ္တိဝိဟာရိဗဟုလာ၊ တသ္မာ တေ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တိ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန နောသတတဝိဟာရိနော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ အနာစိဏ္ဏဘာဝတော။

တံ ဝိတက္ကေန္တောတိ ‘‘သာမဏေရဿ သေနာသနံ နတ္ထိ၊ အရညဉ္စ သီဟာဒီဟိ သပရိဿယံ၊ ကိံ နု ခေါ တဿ ဘဝိဿတီ’’တိ တံ ဝိတက္ကေန္တော။ ဧဝရူပေါတိ ဧဒိသော ယထာဝုတ္တသာမဏေရသဒိသော ခီဏာသဝေါ။ ဣမေ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အာဂတေ သီလာဒိဓမ္မေ။ အာဝဇ္ဇိတွာဝါတိ အတ္တနော ပရိသုဒ္ဓသီလတာဒိအာဝဇ္ဇနဟေတု ဧဝ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ခိဿတိ။

၇၈။ ‘‘ယေမေ၊ ဘော ဂေါတမာ’’တိ ဝစနဿ သမ္ဗန္ဓံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘တထာဂတေ ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝန္တိ ‘‘ယေမေ၊ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒိအာကာရေဟိ ဝတ္တုမာရဒ္ဓါ။

အဇ္ဇဓမ္မေသူတိ အပုရာတနဓမ္မေသု။ တက္ကနမတ္တာနိ ဟိ တေဟိ ကပ္ပေတွာ သယံပဋိဘာနံ ဝိရစိတာနိ။ ပုရာတနတာယ ပရိပုဏ္ဏတာယ ဧကန္တနိယျာနိကတာယ စ ပရမော ဥတ္တမော။ တေနာဟ – ‘‘တေသု…ပေ… ဥတ္တမောတိ အတ္ထော’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဂဏကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၉။ ကမ္မံယေဝ ကမ္မန္တော၊ သော ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ကမ္မကရဏဋ္ဌာနံ ‘‘ကမ္မန္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မန္တဋ္ဌာန’’န္တိ။ တေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ။ တေ ပန သဗ္ဗညုတညာဏပ္ပမုခါတိ ကတွာ အာဟ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏဓမ္မေဟီ’’တိ။ သဗ္ဗေန သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗပ္ပကာရေန အနဝသေသံ၊ ဧတ္တကော ဂုဏာနံ ပကာရဘေဒေါ၊ တေသု ကိဉ္စိပိ ပကာရံ အနဝသေသေတွာ။ သဗ္ဗကောဋ္ဌာသေဟိ သဗ္ဗန္တိ ယတ္တကာ ဂုဏဘာဂါ၊ တေဟိ သဗ္ဗေဟိ အနဝသေသံ နိဿေသမေဝ ကတွာ။ ယောပိ အဟောသီတိ ယောပိ ကောသမ္ဗိဝါသီနံ ဘိက္ခူနံ ဝသေန ကောသမ္ဗိယံ ကလဟော အဟောသိ။ သောပိ တတ္ထေဝ ဥပ္ပန္နဋ္ဌာနေယေဝ ဥပ္ပန္နမတ္တော ဝူပသမိတော။ ပရိနိဗ္ဗုတကာလေ ပနဿာတိ အဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပရိနိဗ္ဗုတကာလေ ပန။ ဘိယျောသောမတ္တာယ ဘိက္ခူ သမဂ္ဂါ ဇာတာ၊ ကထဉ္စ သံဝေဂေါ ဇာတောတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌသဋ္ဌီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သာတိသယံ အဘိဏှဉ္စ ဥပသမပ္ပတ္တိယာ အတိဝိယ ဥပသန္တုပသန္တာ။ အနုသံယာယမာနောတိ အနု အနု သမ္မဒေဝ ဇာနန္တော ဝိစာရေန္တော ဝေါသာသမာနော။ ‘‘အနုသညာယမာနော’’တိ ဝါ ပါဌော။ တတ္ထ ယ-ကာရဿ ဉ-ကာရံ ကတွာ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘အနုဝိစရမာနော’’တိ။

၈၀။ ဟေဋ္ဌိမပုစ္ဆမေဝါတိ ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနေန ပုစ္ဆိတပုစ္ဆမေဝ။ သော ဟိ ‘‘တေဟိ ဓမ္မေဟီ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘အတ္ထိ ကောစိ တုမှာကံ သာသနဿ သာရဘူတော ဘိက္ခူ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အယဉ္စ တမေဝ ‘‘ပဋိသရဏော’’တိ ပရိယာယေန ပုစ္ဆိ။ အပ္ပဋိသရဏေတိ ယံ တုမှေ ဘိက္ခုံ ပဋိဗောဓေယျာထ၊ တာဒိသဿ အဘာဝေန အပ္ပဋိသရဏေ။ တထာဂတေန ပဝေဒိတော ဓမ္မော ပဋိသရဏံ ဧတေသန္တိ ဓမ္မပဋိသရဏာ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မော အဝဿယော’’တိ။

၈၁။ အာဂစ္ဆတီတိ ဝါစုဂ္ဂတဘာဝေန အာဂစ္ဆတိ။ ဝတ္ထုဝီတိက္ကမသင်္ခါတေ ဂရုဂရုတရလဟုလဟုတရာဒိဘေဒေ အဇ္ဈာစာရေ အာပတ္တိသမညာတိ အာဟ – ‘‘အာပတ္တိ…ပေ… အာဏာတိက္ကမနမေဝါ’’တိ။ ယထာဓမ္မန္တိ ဓမ္မာနုရူပံ။ ယထာသိဋ္ဌန္တိ ယထာနုသိဋ္ဌံ။ ဓမ္မော နောတိ ဧတ္ထ နော-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေ ‘‘န နော သမံ အတ္ထိ တထာဂတေနာ’’တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ ၂၂၆) ဝိယ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဓမ္မောဝ ကာရေတီ’’တိ။

၈၃။ ‘‘ယထာ တံ တုမှာဒိသေဟိ ရက္ခကေဟိ ဂေါပကေဟီ’’တိ ဧဝံ ပသန္နဝေသေန အတ္တာနံ ဥက္ကံသာပေတုကာမော ။ အရိယူပဝါဒပါပံ ခမာပနေ သတိ အန္တရာယာယ န ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဣစ္စေတံ ကုသလ’’န္တိ။ ဂေါနင်္ဂလမက္ကဋောတိ ဂေါနင်္ဂုဋ္ဌမက္ကဋော။

၈၄။ အယံ ဥက္ကံသာပေတုံ ဣစ္ဆိတံ ယထာရဒ္ဓမတ္ထံ ဝိသံဝါဒေတိ အဝဏ္ဏိတမ္ပိ ဝဏ္ဏိတံ ကတွာ ကထေန္တော၊ ဣမဿ ဝစနဿ ပဋိက္ခေပေန ဣမိနာ ဒါတဗ္ဗပိဏ္ဍပါတဿ အန္တရာယော မာ ဟောတူတိ ဧဝံ ပိဏ္ဍပါတံ ရက္ခိတုံ န ခေါ ပန သက္ကာတိ ယောဇနာ။ ဣဒန္တိ ‘‘န ခေါ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိဒေသနံ။ အဗ္ဘန္တရံ ကရိတွာတိ နိဗ္ဗာနန္တောဂဓံ ကတွာ၊ အန္တရံ ဝါ တဿ နိဇ္ဈာနဿ ကာရဏံ ကတွာ။ ကာမရာဂဝသေန ဟိ တံ နိဇ္ဈာနံ ဟောတီတိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တပဒေသေ။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဇ္ဈာနန္တိ လောကိယလောကုတ္တရဿ အန္တရာယော မာ ဟောတူတိ ဧဝံ ကတွာပိ ရူပါဝစရဿ မဂ္ဂဈာနဿ ဖလဈာနဿာတိ သဗ္ဗဿပိ သင်္ဂဏှနဝသေန ဒေသိတတ္တာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဇ္ဈာနံ နာမ ကထိတံ။

ယံ နော မယန္တိ ဧတ္ထ နောတိ နိပါတမတ္တံ။ တံ နောတိ ဧတ္ထ ပန နောတိ အမှာကန္တိ အတ္ထော။ ဥသူယတိ ရာဇကိစ္စပသုတတာဓီနတာယ ဧကတ္ထာဘိနိဝေသဘာဝတော ။ မန္ဒပညတာယ ဝဿကာရဂတဣဿာဘိဘူတစိတ္တတာယ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဝုတ္တမ္ပိ အတ္ထံ အနုပဓာရေန္တော အာဟ – ‘‘ဧကဒေသမေဝ ကထေသီ’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဂေါပကမောဂ္ဂလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ မဟာပုဏ္ဏမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၅။ တသ္မိံအဟူတိ တသ္မိံ အဟနီတိ အာဟ ‘‘တသ္မိံ ဒိဝသေ’’တိ။ အနသနေနာတိ သဗ္ဗသော အာဟာရဿ အဘုဉ္ဇနေန သာသနိကသီလေန ဗာဟိရကအနသနေန ဥပေတာ ဟုတွာတိ ယောဇနာ။ ဝါ-သဒ္ဒေန ခီရပါနမဓုသာယနာဒိဝိဓိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဥပေစ္စ ဝသိတဗ္ဗတော ဥပေါသထော၊ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော။ ဥပေတေန သမန္နာဂတေန ဟုတွာ ဝသိတဗ္ဗတော သန္တာနေ ဝါသေတဗ္ဗတော ဥပေါသထော၊ သီလံ။ အနသနာဒိဓမ္မာဒိံ ဝါ ဥပေစ္စ ဝသနံ ဥပဝါသော ဥပေါသထော။ တထာရူပေ ဟတ္ထိဇာတိဝိသေသေ ဥပေါသထောတိ သမညာမတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ဥပေါသထော နာမ နာဂရာဇာတိအာဒီသု ပညတ္တီ’’တိ။ ဝုတ္တနယေန ဥပဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥပေါသထော၊ ဒိဝသော။ သော ပနေသ ဥပေါသထော။ မာသပုဏ္ဏတာယာတိ မာသဿ ပူရိတဘာဝေန။ သမ္ပုဏ္ဏာတိ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏာ။ တာယ ဟိ ရတ္တိယာ ဝသေန မာသော အနဝသေသတော ပုဏ္ဏော ဟောတိ။ မာသဒ္ဓမာသာဒိဘေဒံ ကာလံ မာတိ မိနန္တော ဝိယ ဟောတီတိ စ ‘‘မာ’’ဣတိ စန္ဒော ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတိဿာ ရတ္တိယာ။ ပုဏ္ဏော ပရိပုဏ္ဏကလော ဇာတောတိ ပုဏ္ဏမာ။ တဉှိ စန္ဒပါရိပူရိယာ မာသပါရိပူရိယာ ဧဝမာဟ။ ဧတေန တဿ ဥပေါသထဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဒိဿတိ ဖလံ သန္ဒိဿတီတိ ဒေသော၊ ဟေတူတိ အာဟ ‘‘ဒေသန္တိ ကာရဏ’’န္တိ။ သဗ္ဗံ ကထေန္တိ သဗ္ဗံ အတ္တနာ ပရိဂ္ဂဟိတပ္ပကာရံ ကထေန္တိ။ ကထေတုံ န သက္ကောန္တိ အဝိသယတ္တာ။ ပါသာဒပရိဝေဏေတိ ပါသာဒဿ ပုရတော ဝိဝဋင်္ဂဏေ။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနာတိ သေခသုတ္တေ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၂) ဝုတ္တနယေန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

၈၆။ ဣမေ နု ခေါတိ ဧတ္ထ နူတိ သံသယဇောတနောတိ အာဟ – ‘‘ဝိမတိပုစ္ဆာ ဝိယ ကထိတာ’’တိ။ ဇာနန္တေနာတိအာဒိ ပုစ္ဆာဝတ္တဒဿနပရံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ပုစ္ဆကဿ သတ္ထု အတ္တနော အဇာနနဘာဝဒီပနပရံ။ ဇာနာတိ ဟိ ဘဂဝါ။ အဇာနန္တေန ဝိယ ဟုတွာ ပုစ္ဆိတေ။ ယထာဘူတသဘာဝံ ဇာနန္တော ဝိယ ပုစ္ဆတိ ကောဟညေ ဌတွာ။ တေနာဟ – ‘‘ထေရော ဧဝရူပံ ဝစနံ ကိံ ကရိဿတီ’’တိ ကာရဏဿ သုပ္ပဟီနတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဆန္ဒမူလကာတိ တဏှာဆန္ဒမူလကာ။ တဏှာ ဟိ ဒုက္ခသမုဒယော။ ကုသလသညော ဝါ ထိရဝိသဒနိပုဏသညော ဝါ၊ ကုသလသင်္ခါရော ဝါ တိခိဏထိရဝိသဒသင်္ခါရော ဝါ၊ သုဝိသုဒ္ဓဝိပုလောဒါရဝိညာဏော ဝါတိ ဣမမတ္ထံ ‘‘သညာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနာဂတကာလဝသေနေဝ ဒေသနာ အာဂတာတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။

ခန္ဓာနံ ခန္ဓပဏ္ဏတ္တီတိ ခန္ဓသဒ္ဒါဘိဓေယျာနံ ရုပ္ပနာနုဘဝနသဉ္ဇာနနာဘိသင်္ခရဝိဇာနနသဘာဝါနံ အတ္ထာနံ ‘‘ခန္ဓော’’တိ အယံ သမညာ။ ကိတ္တကေနာတိ ကိံပရိမာဏေန အတ္ထေန၊ ရာသတ္ထဘာဂတ္ထာဒီသု ကီဒိသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဟေတုဟေတူတိ ဟေတုပစ္စယဘူတော ဟေတု။ ယော ဟိ လောဘာဒီနံ သဟဇာတဓမ္မေသု မူလဋ္ဌေနုပကာရကဘာဝေါ နိပ္ပရိယာယေန ဟေတုတ္ထော၊ သော ပထဝီအာဒီသုပိ ပစ္စယဘာဝမတ္တေန ဟေတုပရိယာယဒဿနတော ဒုတိယေန ဟေတု-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တော ‘‘ဟေတုဟေတူ’’တိ။ အဝိဇ္ဇာ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒီနံ သာဓာရဏပစ္စယတ္တာ သာဓာရဏဟေတု၊ ‘‘အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နာနံ ကမ္မသမာဒါနာနံ ဌာနသော ဟေတုသော ဝိပါက’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနေသုပိ အညေသု ပစ္စယေသု ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပါကနိယာမကတ္တာ ကမ္မံ တဿ ပဓာနကာရဏန္တိ အာဟ – ‘‘ကုသလာကုသလံ အတ္တနော အတ္တနော ဝိပါကဒါနေ ဥတ္တမဟေတူ’’တိ။ ‘‘မဟာဘူတာ ဟေတူ’’တိ အယမေဝတ္ထော ‘‘မဟာဘူတာ ပစ္စယော’’တိ ဣမိနာပိ ဝုတ္တောတိ ဟေတုသဒ္ဒပစ္စယသဒ္ဒါနံ သမာနတ္ထတ္တာ ပစ္စယော ဧဝ ဟေတု ပစ္စယဟေတု၊ ယော စ ရူပက္ခန္ဓဿ ဟေတု၊ သော ဧဝ တဿ ပညာပနာယ ပစ္စယောတိ ဝုတ္တောတိ အာဟ – ‘‘ဣဓ ပစ္စယဟေတု အဓိပ္ပေတော’’တိ။ ယဒဂ္ဂေန ပစ္စယဓမ္မော အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဥပ္ပာဒါယ ဌိတိယာ စ ပစ္စယော၊ တဒဂ္ဂေန တဿ ဘာဝတော သမညာတော ပညာပနာယပိ သော ပစ္စယောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ။ ပါဠိယံ အဝိဘာဂေန ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ၊ ‘‘တတ္ထ ပထဝီဓာတူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပညာပနာယာတိ သဟေတုအဟေတုကန္တိအာဒိအာကာရေဟိ ဗောဓနာယ ။ တံ ပန သဗ္ဗောဓနံ ဉာဏေန ဒဿနံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒဿနတ္ထာယာ’’တိ။

ဖဿောတိ ဖဿသမင်္ဂီဘာဝေါ။ သော စေတ္ထ သကိစ္စနိပ္ဖာဒနသမတ္ထဿ ဖဿဿ နိဗ္ဗတ္တိ။ နိဗ္ဗတ္တော ဟိ ဖဿော တထာရူပါယ ဝေဒနာယ ပစ္စယော ဟောတီတိ။ ဧတဒတ္ထမေဝေတ္ထ ဘဂဝတာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ ကတာ၊ တသ္မာ ပစ္စုပ္ပန္နာတီတကာလဝသေန ဒွိကာလိကော ဖဿသဒ္ဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဖဿေ သတိ ဝေဒေတိ ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ယထေဝ ဟိ ဝေဒနာယ ဧဝံ သညာယ သင်္ခါရာနမ္ပိ ဖဿော ဝိသေသပစ္စယော တသ္မိံ အသတိ အဘာဝတော။ စေတနာဂ္ဂဟဏေန အာယူဟနာနုရူပတာယ တပ္ပဓာနတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာ ဂဟိတာ။ တထာ ဟိ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ သင်္ခါရက္ခန္ဓဘာဇနီယေ (ဝိဘ။ ၂၁၊ ၂၂) စ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇာ စေတနာ’’တိအာဒိနာ စေတနာဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ဝိညာဏက္ခန္ဓဿာတိ ဧတ္ထ ဧကသ္မိံ ဘဝေ အာဒိဘူတဝိညာဏဿ နာမရူပပစ္စယတံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန တာဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဂဗ္ဘသေယျကဿ သဘာဝကဿ ရူပပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ‘‘ဥပရိမပရိစ္ဆေဒေနာ’’တိ ဝုတ္တံ သမတိံသတော ဥပရိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ တဿ ရူပါနံ အသမ္ဘဝတော။ ဣဒါနိ ပဝတ္တိဝိညာဏဿ နာမရူပပစ္စယံ ဒွါရဝသေန ဒဿေတုံ၊ ‘‘စက္ခုဒွါရေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နနု စ ဝိညာဏဿပိ ဖဿော ပစ္စယော၊ ကသ္မာ တယော ဧဝ ခန္ဓာ ဖဿပစ္စယာ ဝုတ္တာတိ? သစ္စမေတံ၊ ယထာ ပန ဝိညာဏသဟိတော ဖဿော ဝေဒနာဒီနံ ပစ္စယော၊ န ဧဝံ ဝိညာဏဿ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ မ။ နိ။ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅၊ ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၄၊ ၄၅၊ ၂။၄။၆၀) ဖဿော ဝိယ နာမရူပံ ဝိညာဏဿ ဝိသေသပစ္စယော ယထာ နာမရူပပစ္စယာပိ ဝိညာဏန္တိ။ တသ္မာ ဣမံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ နာမရူပဿေဝ ဝိညာဏပစ္စယတာ ဝုတ္တာ၊ န ဖဿဿ။

၈၇။ ယာဝ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ သမုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တာဝ ဝဋ္ဋဿ ပရိယန္တော နတ္ထေဝါတိ အပ္ပဟီနသက္ကာယဒိဋ္ဌိကော ဝဋ္ဋေ ပရိဗ္ဘမတီတိ အာဟ – ‘‘ကထံ ပန၊ ဘန္တေတိ ဝဋ္ဋံ ပုစ္ဆန္တော’’တိ။ ယထာ စ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဇောတနာ ဝဋ္ဋပုစ္ဆာ၊ ဧဝံ တဗ္ဘေဒနဇောတနာ ဝိဝဋ္ဋပုစ္ဆာတိ အာဟ – ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌိ န ဟောတီတိ ဝိဝဋ္ဋံ ပုစ္ဆန္တော’’တိ။

၈၈။ အယံရူပေ အဿာဒေါတိ ယာထာဝတော ဒဿနံ ပရိညာဘိသမယော၊ ဒုက္ခသစ္စပရိယာပန္နဉ္စ ရူပန္တိ အာဟ – ‘‘ဣမိနာ ပရိညာပဋိဝေဓော စေဝ ဒုက္ခသစ္စဉ္စ ကထိတ’’န္တိ။ ‘‘ယံ ရူပံ အနိစ္စ’’န္တိအာဒိဝစနတော အနိစ္စာဒိဘာဝေါ တတ္ထ အာဒီနဝေါ၊ သော စဿ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိတာယ ပစ္စယော သမုဒယသစ္စန္တိ သမုဒယပ္ပဟာနေန အာဒီနဝသမတိက္ကမောတိ အာဒီနဝဂ္ဂဟဏေန သိဒ္ဓမတ္ထမာဟ – ‘‘ပဟာနပဋိဝေဓော စေဝ သမုဒယသစ္စဉ္စာ’’တိ။ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿရဏံ နိဗ္ဗာနဉ္စ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗန္တိ အာဟ – ‘‘ဣမိနာ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓော စေဝ နိရောဓသစ္စဉ္စာ’’တိ။ ဣမေသု တီသု ဌာနေသူတိ ယထာဝုတ္တေသု ဒုက္ခာဒီသု တီသု အဘိသမယဋ္ဌာနေသု။ ယေ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော ဓမ္မာတိ ယေ အရိယမဂ္ဂသညိတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော အဋ္ဌ၊ သတ္တ ဝါ ဓမ္မာ။ ဘာဝနာပဋိဝေဓော မဂ္ဂသစ္စန္တိ ဘာဝနာဘိသမယဝသေန ပဝတ္တံ မဂ္ဂသစ္စံ။ သေသပဒေသုပီတိ၊ ‘‘အယံ ဝေဒနာယ အဿာဒေါ’’တိအာဒိပဒေသုပိ။

၈၉။ ဣမသ္မိန္တိ အာသန္နပစ္စက္ခတာယ သကအတ္တဘာဝေါ ဂဟိတော၊ တဒေဝ အဇ္ဈတ္တာ ခန္ဓာတိ တပ္ပဋိယောဂိတာယ၊ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါတိ ပရဿ သဝိညာဏကေ ကာယေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗနိမိတ္တေသူတိ သဗ္ဗေသု ရူပနိမိတ္တာဒီသုပိ ။ တာနိ ပန ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါနိပိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓါနိပိ တံသဘာဝါနီတိ အာဟ ‘‘အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓမ္ပိ သင်္ဂဏှာတီ’’တိ။ ဝိညာဏဂ္ဂဟဏေနေဝေတ္ထ ဝေဒနာဒယောပိ ဂဟိတာ အဝိနာဘာဝတောတိ၊ ‘‘သဝိညာဏကေ ကာယေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ကာယော’’တိ ဝါ ခန္ဓသမူဟောတိ အတ္ထော။

၉၀။ အနတ္တနိ ဌတွာတိ အတ္တရဟိတေ အနတ္တသဘာဝေ ခန္ဓကောဋ္ဌာသေ ဌတွာ တံ အာဓာရံ ကတွာ ကတာနိ ကမ္မာနိ။ ကတရသ္မိံ အတ္တနိ ဌတွာတိ ကီဒိသေ အတ္တနိ နိဿယဝိပါကံ ဒဿန္တိ ဝိပစ္စိဿန္တိ။ ဧတေန ကာရကဝေဒကရဟိတတ္တာ အတ္တပက္ခကမ္မကာနိ န ယုဇ္ဇန္တီတိ ဒဿေတိ၊ ခန္ဓာနံ ခဏိကတ္တာ စ ကတနာသအကတဗ္ဘာဂမဒေါသော စ အာပဇ္ဇတီတိ။

တတြာယံ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၇၄၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၅) စောဒနာသောဓနာဝိဓိ – ပါဏာတိပါတဝသေန တာဝ ကမ္မပထသမ္ဗန္ဓဝိဘာဝနာ၊ ခဏေ ခဏေ ဟိ နိရုဇ္ဈနသဘာဝေသု သင်္ခါရေသု ကော ဟန္တိ၊ ကော ဝါ ဟညတိ၊ ယဒိ စိတ္တစေတသိကသန္တာနော၊ သော အရူပတ္တာ န ဆေဒနဘေဒနာဒိဝသေန ဝိကောပနသမတ္ထော၊ နပိ ဝိကောပနီယော။ အထ ရူပသန္တာနော၊ သော အစေတနတ္တာ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရူပမောတိ န တတ္ထ ဆေဒနာဒိနာ ပါဏာတိပါတာပုညံ ပသဝတိ ယထာ မတသရီရေ။ ပယောဂေါပိ ပါဏာတိပါတဿ ပဟရဏပ္ပဟာရာဒိကော အတီတေသု ဝါ သင်္ခါရေသု ဘဝေယျ၊ အနာဂတေသု၊ ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဝါ၊ တတ္ထ န တာဝ အတီတာနာဂတေသု သမ္ဘဝတိ တေသံ အဘာဝတော၊ ပစ္စုပ္ပန္နေသု စ သင်္ခါရာနံ ခဏိကတ္တာ သရသေနေဝ နိရုဇ္ဈနသဘာဝတာယ ဝိနာသာဘိမုခေသု နိပ္ပယောဇနော ပယောဂေါ သိယာ၊ ဝိနာသဿ စ ကာရဏရဟိတတ္တာ န ပဟရဏပ္ပဟာရာဒိပ္ပယောဂဟေတုကံ မရဏံ၊ နိရီဟကတာယ စ သင်္ခါရာနံ ကဿ သော ပယောဂေါ? ခဏိကတ္တာ ဝဓာဓိပ္ပာယသမကာလဘိဇ္ဇနကဿ ကိရိယာပရိယောသာနကာလာနဝဋ္ဌာနတော ကဿ ပါဏာတိပါတကမ္မဗဒ္ဓါတိ?

ဝုစ္စတေယထာဝုတ္တဝဓကစေတနာသဟိတော သင်္ခါရပုဉ္ဇော သတ္တသင်္ခါတော ဟန္တိ။ တေန ပဝတ္တိတဝဓပ္ပယောဂနိမိတ္တံ အပဂတဥသ္မာဝိညာဏဇီဝိတိန္ဒြိယော မတဝေါဟာရပဝတ္တိနိဗန္ဓနော ယထာဝုတ္တဝပ္ပယောဂကရဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော ရူပါရူပဓမ္မသမူဟော ဟညတိ၊ ကေဝလော ဝါ စိတ္တစေတသိကသန္တာနော။ ဝဓပ္ပယောဂါဝိသယဘာဝေပိ တဿ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ရူပသန္တာနာဓီနဝုတ္တိတာယ ရူပသန္တာနေ ပရေန ပယောဇိတဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကပယောဂဝသေန တန္နိဗ္ဗတ္တိတဝိဗန္ဓကဝိသဒိရူပုပ္ပတ္တိယာ ဝိဂတေ ဝိစ္ဆေဒေါ ဟောတီတိ န ပါဏာတိပါတဿ အသမ္ဘဝေါ၊ နာပိ အဟေတုကော ပါဏာတိပါတော၊ န စ ပယောဂေါ နိပ္ပယောဇနော ပစ္စုပ္ပန္နေသု သင်္ခါရေသု ကတပ္ပယောဂဝသေန တဒနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ သင်္ခါရကလာပဿ တထာ အနုပ္ပတ္တိတော။ ခဏိကာနံ သင်္ခါရာနံ ခဏိကမရဏဿ ဣဓ မရဏဘာဝေန အနဓိပ္ပေတတ္တာ သန္တတိမရဏဿ စ ယထာဝုတ္တနယေန သဟေတုကဘာဝတော န အဟေတုကံ မရဏံ ၊ န စ ကတ္တုရဟိတော ပါဏာတိပါတပ္ပယောဂေါ နိရီဟကေသုပိ သင်္ခါရေသု သန္နိဟိတတာမတ္တေန ဥပကာရကေသု အတ္တနော အတ္တနော အနုရူပဖလုပ္ပာဒနေ နိယတေသု ကာရဏေသု ကတ္တုဝေါဟာရသိဒ္ဓိတော ယထာ – ‘‘ပဒီပေါ ပကာသေတိ၊ နိသာကရော စန္ဒိမာ’’တိ။ န စ ကေဝလဿ ဝစာဓိပ္ပာယသဟဘုနော စိတ္တစေတသိကကလာပဿ ပါဏာတိပါတော ဣစ္ဆိတော သန္တာနဝသေန အဝဋ္ဌိတဿေဝ ပဋိဇာနနတော၊ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနာနဉ္စ ပဒီပါဒီနံ အတ္ထကိရိယသိဒ္ဓိ ဒိဿတီတိ အတ္ထေဝ ပါဏာတိပါတေန ကမ္မုနာ ဗဒ္ဓါ၊ တတော ဧဝ ယသ္မိံ သန္တာနေ ပါဏာတိပါတစေတနာ ပဝတ္တာ၊ တတ္ထေဝ သန္တာနေ ပစ္စယန္တရသမဝါယေန ဘဝန္တရေ နိရယာဒီသု တဿာ ဖလပ္ပဝတ္တီတိ နတ္ထေဝ ကတဝိနာသော အကတဗ္ဘာဂမော စ။ ဣမိနာ နယေန အဒိန္နာဒါနာဒီနဉ္စ ဝသေန ယထာရဟံ ကမ္မပထသမ္ဗန္ဓဝိဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။

သဗ္ဗော ဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟော တဏှာဝသဂတဿေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘တဏှာဓိပတေယျေနာ’’တိ။ တေသု တေသု ဓမ္မေသူတိ မယာ ဒေသိယမာနဒဿနဓမ္မေသု။ ပကတိကမ္မဋ္ဌာနန္တိ တဿ ထေရဿ သန္တိကေ ဂဟေတွာ ပရိဟရိယမာနကမ္မဋ္ဌာနံ။ အညံ နဝကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဘဂဝတော ဒေသနာနုသာရေန ဂဟိတံ အညံ နဝံ ကမ္မဋ္ဌာနံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာပုဏ္ဏမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ စူဠပုဏ္ဏမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၁။ တုဏှီဘူတံတုဏှီဘူတန္တိ အာမေဍိတဝစနံ ဗျာပနိစ္ဆာဝသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ယံ ယံ ဒိသ’’န္တိအာဒိ။ အနုဝိလောကေတွာတိ ဧတ္ထ အနုသဒ္ဒေါပိ ဗျာပနိစ္ဆာယမေဝါတိ အနု အနု ဝိလောကေတွာတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ – ‘‘တတော တတော ဝိလောကေတွာ’’တိ။ အသန္တော နီစော ပုရိသောတိ အသပ္ပုရိသောတိ အာဟ – ‘‘ပါပပုရိသော လာမကပုရိသော’’တိ။ သောတိ အသပ္ပုရိသော။ တန္တိ အသပ္ပုရိသံ ဇာနိတုံ န သက္ကောတိ အသပ္ပုရိသဓမ္မာနံ ယာထာဝတော အဇာနနတော။ ပါပဓမ္မသမန္နာဂတောတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိအသန္တုဋ္ဌိတာဒိလာမကဓမ္မသမန္နာဂတော။ အသပ္ပုရိသေ ဘတ္တိ ဧတဿာတိ အသပ္ပုရိသဘတ္တိ။ တေနာဟ – ‘‘အသပ္ပုရိသသေဝနော’’တိ။ အသပ္ပုရိသဓမ္မော အသပ္ပုရိသော ဥတ္တရပဒလောပေန၊ တေသံ စိန္တနသီလောတိ အသပ္ပုရိသစိန္တီ။ တေနာဟ ‘‘အသပ္ပုရိသစိန္တာယ စိန္တကော’’တိ၊ ဒုစ္စိန္တိတစိန္တီတိ အတ္ထော။ အသပ္ပုရိသမန္တနန္တိ အသာဓုဇနဝိစာရံ အသပ္ပုရိသဝီမံသံ။ အသပ္ပုရိသဝါစန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ ဒုဗ္ဘာသိတံ။ အသပ္ပုရိသကမ္မံ နာမ တိဝိဓမ္ပိ ကာယဒုစ္စရိတံ။ အသပ္ပုရိသဒိဋ္ဌိ နာမ ဝိသေသတော ဒသဝတ္ထုကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ၊ တာယ သမန္နာဂတော အသပ္ပုရိသဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော၊ အသပ္ပုရိသဒါနံ နာမ အသက္ကစ္စဒါနာဒိ။ သဗ္ဗောပါယမတ္ထော ပါဠိတော ဧဝ ဝိညာယတိ။

‘‘ပါဏံ ဟနိဿာမီ’’တိအာဒိကာ စေတနာ ကာမံ ပရဗျာဗာဓာယပိ ဟောတိယေဝ၊ ယထာ ပန သာ အတ္တနော ဗလဝတရဒုက္ခတ္ထာယ ဟောတိ၊ တထာ န ပရဿာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘အတ္တနော ဒုက္ခတ္ထာယ စိန္တေတိ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တော။ ယထာ အသုကော အသုကန္တိအာဒီဟိ ပါပကော ပါပဝိပါကေကဒေသံ ဗလဝံ ဂရုတရံ ဝါ ပစ္စနုဘောန္တောပိ ယထာ ပရော ပစ္စနုဘောတိ၊ န တထာ သယန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ပရဗျာဗာဓာယာ’’တိ။ ဂဟေတွာတိ ပါပကိရိယာယ သဟာယဘာဝေန ဂဟေတွာ။

အသက္ကစ္စန္တိ အနာဒရံ ကတွာ။ ဒေယျဓမ္မဿ အသက္ကရဏံ အပ္ပသန္နာကာရော၊ ပုဂ္ဂလဿ အသက္ကရဏံ အဂရုကရဏန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဒေယျဓမ္မံ န သက္ကရောတိ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ အစိတ္တီကတွာတိ န စိတ္တေ ကတွာ၊ န ပူဇေတွာတိ အတ္ထော။ ပူဇေန္တော ဟိ ပူဇေတဗ္ဗဝတ္ထုံ စိတ္တေ ဌပေတိ၊ တတော န ဗဟိ ကရောတိ။ စိတ္တံ ဝါ အစ္ဆရိယံ ကတွာ ပဋိပတ္တိ စိတ္တီကရဏံ၊ သမ္ဘာဝနကိရိယာ။ တပ္ပဋိက္ခေပတော အစိတ္တီကရဏံ၊ အသမ္ဘာဝနကိရိယာ။ အပဝိဒ္ဓန္တိ ဥစ္ဆိဋ္ဌာဒိဆဍ္ဍနီယဓမ္မံ ဝိယ အဝခိတ္တကံ။ တေနာဟ – ‘‘ဆဍ္ဍေတုကာမော ဝိယာ’’တိအာဒိ။ ရောဂံ ပက္ခိပန္တောဝိယာတိ ရောဂိကသရီရံ ဩဒနာဒီဟိ ပမဇ္ဇိတွာ ဝမ္မိကေ ရောဂံ ပက္ခိပန္တော ဝိယ။ အဒ္ဓါ ဣမဿ ဒါနဿ ဖလံ မမေဝ အာဂစ္ဆတီတိ ဧဝံ ယဿ တထာ ဒိဋ္ဌိ အတ္ထိ၊ သော အာဂမနဒိဋ္ဌိကော၊ အယံ ပန န တာဒိသောတိ အာဟ ‘‘အနာဂမနဒိဋ္ဌိကော’’တိ။ တေနာဟ – ‘‘နော ဖလပါဋိကင်္ခီ ဟုတွာ ဒေတီ’’တိ။

ကာမဉ္စာယံ ယထာဝုတ္တပုဂ္ဂလော အသဒ္ဓမ္မာဒီဟိ ပါပဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော၊ တေဟိ ပန သဗ္ဗေဟိပိ မိစ္ဆာဒဿနံ မဟာသာဝဇ္ဇန္တိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘တာယ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ နိရယေ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တပဋိပက္ခနယေနာတိ ကဏှပက္ခေ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခေ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘သဒေဝကံ လောက’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁) ဒေဝသဒ္ဒေါ ဆကာမာဝစရဒေဝေသု၊ ဧဝမိဓာတိ အာဟ ‘‘ဆကာမာဝစရဒေဝါ’’တိ။ တတ္ထ ဗြဟ္မာနံ ဝိသုံ ဂဟိတတ္တာ ကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏန္တိ စေ? ဣဓ ဒါနဖလဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ၊ တတ္ထာပိ ဆကာမာဝစရဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဒေဝမဟတ္တတာဒိဝစနတော။ တိဏ္ဏံ ကုလာနံ သမ္ပတ္တီတိ ခတ္တိယမဟတ္တာဒီနံ တိဏ္ဏံ ကုလာနံ သမ္ပတ္တိ၊ န ကေဝလံ ကုလသမ္ပဒါ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ၊ အထ ခေါ တတ္ထ အာယုဝဏ္ဏယသဘောဂဣဿရိယာဒိသမ္ပဒါပိ အဓိပ္ပေတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဥဠာရဿ ဒါနမယပုညဿ ဝသေန တေသမ္ပိ သမိဇ္ဈနတော။ သုဒ္ဓဝဋ္ဋဝသေနေဝ ကထိတံ သုက္ကပက္ခေပိ သဗ္ဗသော ဝိဝဋ္ဋဿ အနာမဋ္ဌတ္တာ။ သဒ္ဓါဒယော ဟိ လောကိယကုသလသမ္ဘာရာ ဧဝေတ္ထ အဓိပ္ပေတာတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

စူဠပုဏ္ဏမသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ ဒေဝဒဟဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။