📜

၃။ သုညတဝဂ္ဂေါ

၁။ စူဠသုညတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇၆။ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ¶ ¶ ကတွာတိ သမာပဇ္ဇန္တေဟိ နာမ ကာလပရိစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ထေရော ပန ဘဂဝတော ဝတ္တကရဏတ္ထံ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကရောတိ၊ ‘‘ဧတ္တကေ ကာလေ ဝီတိဝတ္တေ ဣဒံ နာမ ဘဂဝတော ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ သော တတ္ထကံယေဝ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ’’တိ။ သုညတာဖလသမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာတိ ဧတေန ဣတရေ၊ ‘‘န သောတာပန္နသကဒါဂါမီ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ဝါဒံ ပဋိသေဓေတိ။ သုညတောတိ အတ္တသုညတော စ နိစ္စသုညတော စ သင်္ခါရာ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ သေက္ခာနဉှိ သုညတာပဋိဝေဓော ပါဒေသိကော သုဘသုခသညာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ၊ တသ္မာ သော ထေရော သုညတာကထံ သောတုကာမော ဇာတော။ ဓုရေန ဓုရံ ပဟရန္တေန ဝိယာတိ ရထဓုရေန ရထဓုရံ ပဟရန္တေန ဝိယ ကတွာ ဥဇုကမေဝ သုညတာ…ပေ… ဝတ္ထုံ န သက္ကာတိ ယောဇနာ။ ဧကံ ပဒန္တိ ဧကံ သုညတာပဒံ။

ပုဗ္ဗေပါဟန္တိအာဒိနာ ဘဂဝါ ပဌမဗောဓိယမ္ပိ အတ္တနော သုညတာဝိဟာရဗာဟုလ္လံ ပကာသေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပဌမဗောဓိယမ္ပီ’’တိ အာဟ။ ဧကောတိအာဒိ ထေရဿ သုညတာကထာယ ဘာဇနဘာဝဒဿနတ္ထံ။ သောတုန္တိ အဋ္ဌိံ ကတွာ မနသိ ကတွာ သဗ္ဗစေတသာ သမန္နာဟရိတွာ သောတုမ္ပိ။ ဥဂ္ဂဟေတုမ္ပိတိ ယထာဘူတံ ဓမ္မံ ဓာရဏပရိပုစ္ဆာပရိစယဝသေန ဟဒယေန ဥဂ္ဂဟိတံ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တသီဟဝသာ ဝိယ အဝိနဋ္ဌေ ကာတုမ္ပိ။ ကထေတုမ္ပီတိ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒဿေတုမ္ပိ သက္ကာ။ တတ္ထာတိ မိဂါရမာတုပါသာဒေ။ ကဋ္ဌရူပပေါတ္ထကရူပစိတ္တရူပဝသေန ကတာတိ ထမ္ဘာဒီသု ဥတ္တိရိတွာ ကတာနံ ကဋ္ဌရူပါနံ၊ နိယျူဟာဒီသု ပဋိမာဝသေန ရစိတာနံ ပေါတ္ထကရူပါနံ၊ သိတ္တိပဿေ စိတ္တကမ္မဝသေန ဝိရစိတာနံ စိတ္တရူပါနဉ္စ ကတာ နိဋ္ဌပိတာ။ ဝေဿဝဏမန္ဓာတာဒီနန္တိ ပဋိမာရူပေန ကတာနံ ဝေဿဝဏမန္ဓာတုသက္ကာဒီနံ။ စိတ္တကမ္မဝသေနာတိ အာရာမာဒိစိတ္တကမ္မဝသေန။ သဏ္ဌိတမ္ပီတိ အဝယဝဘာဝေန သဏ္ဌိတံ ဟုတွာ ဌိတမ္ပိ။ ဇိဏ္ဏပဋိသင်္ခရဏတ္ထန္တိ ဇိဏ္ဏာနံ နိယျူဟကူဋာဂါရပါသာဒါဝယဝါနံ အဘိသင်္ခရဏတ္ထာယ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ¶ ရဟဿသညာဏေန ဌပိတံ။ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ တသ္မိံ ¶ တသ္မိံ ကိစ္စေ ဝိနိယုဉ္ဇနဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဿ။ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ၊ ‘‘အယံ မိဂါရမာတုပါသာဒေါ သုညော’’တိအာဒိကံ ဝုတ္တံ။

နိစ္စန္တိ သဗ္ဗကာလံ ရတ္တိဉ္စ ဒိဝါ စ။ ဧကဘာဝံ ဧကံ အသုညတန္တိ ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂဝစနံ၊ ဧကတ္တံ ဧကော အသုညတောတိ အတ္ထော။ ဂါမောတိ ပဝတ္တနဝသေနာတိ ဂေဟသန္နိဝေသဝီထိစစ္စရသိင်္ဃာဋကာဒိကေ ဥပါဒါယ ဂါမောတိ လောကုပ္ပတ္တိဝသေန။ ကိလေသဝသေနာတိ တတ္ထ အနုနယပဋိဃဝသေန။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ‘‘ပဝတ္တဝသေန ဝါ ကိလေသဝသေန ဝါ ဥပ္ပန္နံ မနုဿသည’’န္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ဂါမဂ္ဂဟဏေန ဃရာဒိသညာ သင်္ဂဟိတာ၊ ဧဝံ မနုဿဂ္ဂဟဏေန ဣတ္ထိပုရိသာဒိသညာ သင်္ဂဟိတာ။ ယသ္မာ ရုက္ခာဒိကေ ပဋိစ္စ အရညသညာ တတ္ထ ပဗ္ဗတဝနသဏ္ဍာဒယော အန္တောဂဓာ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ တံ ဝိဘာဂံ အဂ္ဂဟေတွာ ဧကံ အရညံယေဝ ပဋိစ္စ အရညသညံ မနသိ ကရောတိ။ ဩတရတီတိ အနုပ္ပဝိသတိ။ အဓိမုစ္စတီတိ နိစ္ဆိနောတိ။ ပဝတ္တဒရထာတိ တထာရူပါယ ပဿဒ္ဓိယာ အဘာဝတော ဩဠာရိကဓမ္မပ္ပဝတ္တိသိဒ္ဓါ ဒရထာ။ ကိလေသဒရထာတိ အနုနယပဋိဃသမ္ဘဝါ ကိလေသဒရထာ။ ဒုတိယပဒေတိ ‘‘ယေ အဿု ဒရထာ မနုဿသညံ ပဋိစ္စာ’’တိ ဣမသ္မိံ ပဒေ။ မနသိကာရသန္တတာယ၊ – ‘‘နာယံ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဩဠာရိကာ၊ ဓမ္မပ္ပဝတ္တီ’’တိ သင်္ခါရဒဿနဒရထာနံ သုခုမတာ သလ္လဟုကတာ စ စရိတတ္ထာတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တဒရထမတ္တာ အတ္ထီ’’တိ။

ယံ ကိလေသဒရထဇာတံ၊ တံ ဣမိဿာ ဒရထသညာယ န ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ပဝတ္တဒရထမတ္တံ အဝသိဋ္ဌံ ဟောတိ၊ ဝိဇ္ဇမာနမေဝ အတ္ထိ ဣဒန္တိ ပဇာနာတီတိ ယောဇနာ။ သုညတာ နိဗ္ဗတ္တီတိ သုညတန္တိ ပဝတ္တိ။ သုညတာ သဟစရိတဉှိ သုညံ၊ ဣဓ သုညတာတိ ဝုတ္တာ။

၁၇၇။ အဿာတိ ဘဂဝတော ဧဝံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန စိတ္တပ္ပဝတ္တိ အဟောသိ။ အစ္စန္တသုညတန္တိ ‘‘ပရမာနုတ္တရ’’န္တိ ဝုတ္တံ အရဟတ္တံ ဒေသေဿာမီတိ။ အရညသညာယ ဝိသေသာနဓိဂမနတောတိ၊ ‘‘အရညံ အရည’’န္တိ မနသိကာရေန ဈာနာဒိဝိသေသဿ အဓိဂမာဘာဝတော၊ ‘‘ပထဝီ’’တိ မနသိကာရေန ဝိသေသာဓိဂမနတော။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ ဝပိတေ သာလိအာဒယော သမ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဓုဝသေဝနန္တိ နိယတသေဝနံ ပါရိဟာရိယကမ္မဋ္ဌာနံ။ ပဋိစ္စာတိ ဧတ္ထ ‘‘သမ္ဘူတ’’န္တိ ဝစနသေသော ဣစ္ဆိတောတိ အာဟ ‘‘ပဋိစ္စ သမ္ဘူတ’’န္တိ။ ပထဝိံ ပဋိစ္စ သမ္ဘူတာ ဟိ သညာတိ။

ပထဝီကသိဏေ ¶ သော ပထဝီသညီ ဟောတိ၊ န ပကတိပထဝိယံ။ တဿာတိ ပထဝီကသိဏဿ။ တေဟီတိ ¶ ဂဏ္ဍာဒီဟိ။ သုဋ္ဌု ဝိဟတန္တိ ယထာ ဝလီနံ လေသောပိ န ဟောတိ၊ ဧဝံ သမ္မဒေဝ အာကောဋိတံ။ နဒီတဠာကာဒီနံ တီရပ္ပဒေသော ဥဒကဿ အာကရဋ္ဌေန ကူလံ၊ ဥန္နတဘာဝတော ဥဂ္ဂတံ ကူလံ ဝိယာတိ ဥက္ကူလံ၊ ဘူမိယာ ဥစ္စဋ္ဌာနံ။ ဝိဂတံ ကူလန္တိ ဝိက္ကူလံ၊ နီစဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဥစ္စနီစ’’န္တိ။ ဧကံ သညန္တိ ဧကံ ပထဝီတိသညံယေဝ။

၁၈၂။ သတိပိ သင်္ခါရနိမိတ္တဝိရဟေ ယာဒိသာနံ နိမိတ္တာနံ အဘာဝေန ‘‘အနိမိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တာနိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘နိစ္စနိမိတ္တာဒိဝိရဟိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ စတုမဟာဘူတိကံ စတုမဟာဘူတနိဿိတံ။ သဠာယတနပဋိသံယုတ္တံ စက္ခာယတနာဒိသဠာယတနသဟိတံ။

၁၈၃။ ဝိပဿနာယ ပဋိဝိပဿနန္တိ ဓမ္မာနဉ္စ ပုန ဝိပဿနံ။ ဣဓာတိ အတ္တနော ပစ္စက္ခဘူတယထာဓိဂတမဂ္ဂဖလံ ဝဒတီတိ အာဟ – ‘‘အရိယမဂ္ဂေ စေဝ အရိယဖလေ စာ’’တိ။ ဥပါဒိသေသဒရထဒဿနတ္ထန္တိ သဗ္ဗသော ကိလေသုပဓိယာ ပဟီနာယ ခန္ဓောပဓိ အဝိသိဋ္ဌာ၊ တပ္ပစ္စယာ ဒရထာ ဥပါဒိသေသဒရထာ၊ တံ ဒဿနတ္ထံ။ ယသ္မာ ဝိသယတော ဂါမသညာ ဩဠာရိကာ၊ မနုဿသညာ သုခုမာ၊ တသ္မာ မနုဿသညာယ ဂါမသညံ နိဝတ္တေတွာ။ ယသ္မာ ပန မနုဿသညာပိ သဘာဂဝတ္ထုပရိဂ္ဂဟတော ဩဠာရိကာ၊ သဘာဂဝတ္ထုတော အရညသညာ သုခုမာ၊ တသ္မာ အရညသညာယ မနုဿသညံ နိဝတ္တေတွာ။ ပထဝီသညာဒိနိဝတ္တနေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ သုတ္တန္တရေသု စ ဝုတ္တမေဝ။ အနုပုဗ္ဗေနာတိ မဂ္ဂပ္ပဋိပါဋိယာ။ နိစ္စသာရာဒီနံ သဗ္ဗသော အဝတ္ထုတာယ အစ္စန္တမေဝ သုညတ္တာ အစ္စန္တသုညတာ။

၁၈၄။ သုညတဖလသမာပတ္တိန္တိ သုညတဝိမောက္ခဿ ဖလဘူတတ္တာ၊ သုညတာနုပဿနာယ ဝသေန သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ စ သုညတဖလသမာပတ္တိန္တိ လဒ္ဓနာမံ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိံ။ ယသ္မာ အတီတေ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါ အဟေသုံ၊ အနာဂတေ ဘဝိဿန္တိ၊ ဣဒါနိ ပန ဗုဒ္ဓသာသနဿ ဓရမာနတ္တာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ န ဝတ္တန္တိ၊ တသ္မာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဂ္ဂဟဏံ အကတွာ၊ ‘‘ဧတရဟိပိ ဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကသင်္ခါတာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဓရန္တေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘဝန္တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

စူဠသုညတသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၂။ မဟာသုညတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၅။ ဆဝိဝဏ္ဏေန ¶ ¶ သော ကာဠော၊ န နာမေန။ ပလာလသန္ထာရောတိ အာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကောစ္ဆစိမိလိကာကဋသာရာဒီနံ ဂဟဏံ။ ဂဏဘိက္ခူနန္တိ ဂဏဗန္ဓနဝသေန ဘိက္ခူနံ။

ယဒိ သံသယော နာမ နတ္ထိ၊ ‘‘သမ္ဗဟုလာ နု ခေါ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကပုဗ္ဗဘာဂါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိတက္ကော ပုဗ္ဗဘာဂေါ ဧတိဿာတိ ဝိတက္ကပုဗ္ဗဘာဂါ၊ ပုစ္ဆာ။ သာ ‘‘သမ္ဗဟုလာ နော ဧတ္ထ ဘိက္ခူဝိဟရန္တီ’’တိ ဝစနံ၊ ဝိတက္ကော ပန ‘‘သမ္ဗဟုလာ နု ခေါ ဣဓ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တီ’’တိ ဣမိနာ အာကာရေန တဒါ ဘဂဝတော ဥပ္ပန္နော စိတ္တသင်္ကပ္ပော၊ တဿ ပရိဝိတက္ကဿ တဗ္ဘာဝဇောတနောယံ နု-ကာရော ဝုတ္တောတိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဝိတက္ကပုဗ္ဗဘာဂေ စာယံ နု-ကာရော နိပါတမတ္တော’’တိ။ ကိဉ္စာပိ ဂစ္ဆန္တော ဒိသွာ၊ ‘‘သမ္ဗဟုလာ နော ဧတ္ထ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တီ’’တိ ပုစ္ဆာဝသေန ဘဂဝတာ ဝုတ္တော၊ အထ ခေါ ‘‘န ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု သောဘတိ သင်္ဂဏိကာရာမော’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၁၈၅) ဥပရိဒေသနာဝသေန မတ္ထကံ ဂစ္ဆန္တေ အဝိနိစ္ဆိတော နာမ န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ဝိသုံ ဝိနိစ္ဆိတော ဧဝ ဟောတိ၊ ဒိသွာ နိစ္ဆိနိတွာဝ ကထာသမုဋ္ဌာပနတ္ထံ တထာ ပုစ္ဆတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဇာနန္တာပိ တထာဂတာ ပုစ္ဆန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၆)။ တေနာဟ ‘‘ဣတော ကိရာ’’တိအာဒိ။

ယထာ နဒီဩတိဏ္ဏံ ဥဒကံ ယထာနိန္နံ ပက္ခန္ဒတိ၊ ဧဝံ သတ္တာ ဓာတုသော သံသန္ဒန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဂဏဝါသော နဒီဩတိဏ္ဏဥဒကသဒိသော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ – ‘‘နိရယတိရစ္ဆာနယောနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကုရုဝိန္ဒာဒိနှာနီယစုဏ္ဏာနိ သဏှသုခုမဘာဝတော နာဠိယံ ပက္ခိတ္တာနိ နိရန္တရာနေဝ တိဋ္ဌန္တီတိ အာဟ – ‘‘စုဏ္ဏဘရိတာ နာဠိ ဝိယာ’’တိ။ သတ္တပဏ္ဏာသ ကုလသတသဟဿာနီတိ သတ္တသတသဟဿာဓိကာနိ ပညာသ ကုလာနံယေဝ သတသဟဿာနိ၊ မနုဿာနံ ပန ဝသေန သတ္တ ကောဋိယော တဒါ တတ္ထ ဝသိံသု။

တတော စိန္တေသိ၊ ကထံ? ကာမဉ္စာယံ လောကပကတိ၊ မယှံ ပန သာသနေ အယုတ္တောဝ သောတိ အာဟ – ‘‘မယာ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မန္တိ သဘာဝသိဒ္ဓံ။ သံဝေဂေါတိ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ ဝုစ္စတိ။ န ခေါ ပနေတံ သက္ကာ ဂိလာနုပဋ္ဌာနဩဝါဒါနုသာသနိအာဒိဝသေန သမာဂမဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ။ ဂဏဘေဒနန္တိ ဂဏသင်္ဂဏိကာယ ဝိဝေစနံ။

၁၈၆။ ကတပရိဘဏ္ဍန္တိ ¶ ¶ ပုဗ္ဗေ ကတသံဝိဓာနဿ စီဝရဿ ဝုတ္တာကာရေန ပဋိသင်္ခရဏံ။ နောတိ အမှာကံ။ အနတ္တမနောတိ အနာရာဓိတစိတ္တော။

သကဂဏေန သဟဘာဝတော သင်္ဂဏိကာတိ အာဟ ‘‘သကပရိသသမောဓာန’’န္တိ။ ဂဏောတိ ပန ဣဓ ဇနသမူဟောတိ ဝုတ္တံ ‘‘နာနာဇနသမောဓာန’’န္တိ။ သောဘတိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနတော။ ကာမတော နိက္ခမတီတိ နိက္ခမော၊ ဧဝံ နိက္ခမဝသေန ဥပ္ပန္နံ သုခံ။ ဂဏသင်္ဂဏိကာကိလေသသင်္ဂဏိကာဟိ ပဝိဝိတ္တိ ပဝိဝေကော။ ပဝိဝေကဝသေန ဥပ္ပန္နံ သုခံ။ ရာဂါဒီနံ ဥပသမာဝဟံ သုခံ ဥပသမသုခံ။ မဂ္ဂသမ္ဗောဓာဝဟံ သုခံ သမ္ဗောဓိသုခံ။ နိကာမေတဗ္ဗဿ၊ နိကာမံ ဝါ လာဘီ နိကာမလာဘီ။ နိဒုက္ခံ သုခေနေဝ လဘတီတိ အဒုက္ခလာဘီ။ ကသိရံ ဝုစ္စတိ အပ္ပကန္တိ အာဟ – ‘‘အကသိရလာဘီတိ ဝိပုလလာဘီ’’တိ။

သာမာယိကန္တိ သမယေ ကိလေသဝိမုစ္စနံ အစ္စန္တမေဝါတိ သာမာယိကံ မ-ကာရေ အ-ကာရဿ ဒီဃံ ကတွာ။ တေနာဟ – ‘‘အပ္ပိတပ္ပိတသမယေ ကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တ’’န္တိ။ ကန္တန္တိ အင်္ဂသန္တတာယ အာရမ္မဏသန္တတာယ စ ကမနီယံ မနောရမ္မံ။ အသာမာယိကံ အစ္စန္တဝိမုတ္တံ။

ဧတ္တာဝတာတိအာဒိနာ သင်္ဂဏိကာရာမဿ ဝိသေသာဓိဂမဿ အန္တရာယိကဘာဝံ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ သဟ နိဒဿနေန ဒဿေတိ။ တတ္ထ သာ ဒုဝိဓာ အန္တရာယိကတာ ဝေါဒါနဓမ္မာနံ အနုပ္ပတ္တိဟေတုကာ၊ သံကိလေသဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတုကာ စ။

တေ ပဌမံ ‘‘သင်္ဂဏိကာရာမော’’တိအာဒိနာ ဝိဘာဝေတွာ ဣတရံ ဝိဘာဝေတုံ၊ ‘‘ဣဒါနိ ဒေါသုပ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အဋ္ဌိဉ္စ ပဋိစ္စ နှာရုဉ္စ ပဋိစ္စ စမ္မဉ္စ ပဋိစ္စ မံသဉ္စ ပဋိစ္စ အာကာသော ပရိဝါရိတော ရူပန္တွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀၆) ဝိယ ဣဓ ရူပသဒ္ဒေါ ကရဇကာယပရိယာယောတိ ‘‘ရူပန္တိ သရီရ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘နာဟံ၊ အာနန္ဒ…ပေ… ဒေါမနဿုပါယာသာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? နနု ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခစိတ္တာနံ အာရဒ္ဓဝိပဿကာနမ္ပိ အသပ္ပာယဝဇ္ဇနသပ္ပာယသေဝနဝသေန ကာယဿ ပရိဟရဏံ ဟောတီတိ? သစ္စံ၊ တံ ပန ယော ကလ္လသရီရံ နိဿာယ ဓမ္မသာဓနာယ အနုယုဉ္ဇိတုကာမော ဟောတိ၊ တဿေဝ ဓမ္မသာဓနတာဝသေန။ ဓမ္မသာဓနဘာဝဉှိ အပေက္ခိတွာ အသပ္ပာယံ ဝဇ္ဇေတွာ သပ္ပာယဝသေန ပေါသေတွာ သုဋ္ဌုတရံ ဟုတွာ ¶ အနုယုဉ္ဇနတော ကာယဿ ပရိဟရဏံ၊ န သော ကာယေ အဘိရတော နာမ ဟောတိ ပစ္စဝေက္ခဏာယတ္တတ္တာ အပေက္ခာယ ဝိနောဒိတဗ္ဗော တာဒိသောတိ။ ဥပါလိဂဟပတိနောတိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ဒသဗလသာဝကတ္တုပဂမနသင်္ခါတေနာ’’တိ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။

၁၈၇။ မဟာကရုဏာဝသေန ¶ ပရိဝုတာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ နိသိန္နောပိ ဧကန္တဝိဝေကဇ္ဈာသယတ္တာ ဧကကောဝ။ ဧတေန သတ္ထုနော ပဝိဝိတ္တဿ ပဝိဝေကတ္တေန ဝိဝိတ္တတံ ဒဿေတိ။ ရူပါရူပပဋိဘာဂနိမိတ္တေဟိ နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ရူပါဒီနံ သင်္ခတနိမိတ္တာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အတိဝိယ သန္တတရပဏီတတမဘာဝေန ဝိသေသတော သိနောတိ ဗန္ဓတီတိ ဝိသယော၊ သော ဧဝ သသန္တတိပရိယာပန္နတာယ အဇ္ဈတ္တံ။ ကိံ ပန တန္တိ အာဟ – ‘‘သုညတန္တိ သုညတဖလသမာပတ္တိ’’န္တိ။ ဥပဓိဝိဝေကတာယ အသင်္ခတာ ဓာတု ဣဓ ဝိဝေကောတိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ – ‘‘ဝိဝေကနိန္နေနာ’’တိအာဒိ။ ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ အသေသေတွာ အာသဝဋ္ဌာနိယာနဉ္စ ဓမ္မာနံ တတ္ထ ဝိဂတတ္တာ တေသံ ဝသေန ဝိဂတန္တေန၊ ဧဝံဘူတံ တေသံ ဗျန္တိဘာဝံ ပတ္တန္တိ ပါဠိယံ ‘‘ဗျန္တိဘူတေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥယျောဇနံ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထိ၊ ဥယျောဇေတိ ဝိဿဇ္ဇေတီတိ ဝါ ဥယျောဇနိကံ။ ယသ္မာ န သဗ္ဗကထာ ဥယျောဇနဝသေနေဝ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥယျောဇနိကပဋိသံယုတ္တ’’န္တိ။

တေလပါကံ ဂဏှန္တော ဝိယာတိ ယထာ တေလပါကော နာမ ပရိစ္ဆိန္နကာလော န အတိက္ကမိတဗ္ဗော၊ ဧဝံ အတ္တနော သမာပတ္တိကာလံ အနတိက္ကမိတွာ။ ယထာ ဟိ ကုသလော ဝေဇ္ဇော တေလံ ပစန္တော တံ တံ တေလကိစ္စံ စိန္တေတွာ ယဒိ ဝါ ပတ္ထိန္နပါကော၊ ယဒိ ဝါ မဇ္ဈိမပါကော၊ ယဒိ ဝါ ခရပါကော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ တဿ ကာလံ ဥပဓာရေတွာ ပစတိ၊ ဧဝံ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဝေနေယျာနံ ဉာဏပရိပါကံ ဥပဓာရေတွာ တံ တံ ကာလံ အနတိက္ကမိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ပရိသံ ဥယျောဇေန္တော စ ဝိဝေကနိန္နေနေဝ စိတ္တေန ဥယျောဇေတိ။ ဒွေ ပဉ္စဝိညာဏာနိပိ တဒဘိနီဟတမနောဝိညာဏဝသေန နိဗ္ဗာနနိန္နာနေဝ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ သင်္ခါရာနံ သုဋ္ဌု ပရိညာတတာယ ပဏီတာနမ္ပိ ရူပါဒီနံ အာပါထဂမနေ ပဂေဝ ဣတရေသံ ပဋိကူလတာဝ သုပါကဋာ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တသ္မာ ဃမ္မာဘိတတ္တဿ ဝိယ သီတဇလဋ္ဌာနနိန္နတာ နိဗ္ဗာနနိန္နမေဝ စိတ္တံ ဟောတိ၊ တဿ အတိဝိယ သန္တပဏီတဘာဝတော။

၁၈၈။ အဇ္ဈတ္တမေဝါတိ ¶ ဣဓ ဈာနာရမ္မဏံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဂေါစရဇ္ဈတ္တမေဝါ’’တိ။ ဣဓ နိယကဇ္ဈတ္တံ သုညတံ။ အပဂုဏပါဒကဇ္ဈာနဉှိ ဧတ္ထ ‘‘နိယကဇ္ဈတ္တ’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ ဝိပဿနာဝိသေသဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ နိယကဇ္ဈတ္တံ နိဇ္ဇီဝနိဿတ္တတံ၊ အနတ္တတန္တိ အတ္ထော။ အသမ္ပဇ္ဇနဘာဝဇာနနေနာတိ ဣဒါနိ မေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝီထိပဋိပန္နံ န ဟောတိ၊ ဥပ္ပထမေဝ ပဝတ္တတီတိ ဇာနနေန။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဘဂဝတာ ဝိပဿနာယ ဧဝ ပါဒကေ ဈာနေ အဝတွာ ပါဒကဇ္ဈာနံ ဂဟိတန္တိ အာဟ – ‘‘အပ္ပဂုဏပါဒကဇ္ဈာနတော’’တိအာဒိ။ န ပက္ခန္ဒတိ သမ္မာ န သမာဟိတတ္တာ။ သော ပန ‘‘အဇ္ဈတ္တဓမ္မာ ¶ မယှံ နိဇ္ဇဋာ နိဂုမ္ဗာ ဟုတွာ န ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ ဟန္ဒာဟံ ဗဟိဒ္ဓါဓမ္မေ မနသိ ကရေယျံ ဧကစ္စေသု သင်္ခါရေသု ဥပဋ္ဌိတေသု ဣတရေပိ ဥပဋ္ဌဟေယျုမေဝါ’’တိ ပရဿ…ပေ… မနသိ ကရောတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနဝသေန ဝိယ သမ္မသိတဇ္ဈာနဝသေနပိ ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တော ဟောတိယေဝါတိ အာဟ – ‘‘အရူပသမာပတ္တိယံ နု ခေါ ကထန္တိ အာနေဉ္ဇံ မနသိ ကရောတီ’’တိ။ န မေ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီတိ မယှံ ဝိပဿနာစိတ္တံ ဝီထိပဋိပန္နံ ဟုတွာ န ဝဟတီတိ။ ပါဒကဇ္ဈာနမေဝါတိ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘူတမေဝ ဈာနံ။ ပုနပ္ပုနံ မနသိ ကာတဗ္ဗန္တိ ပုနပ္ပုနံ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗံ ဝိပဿနာယ တိက္ခဝိသဒတာပါဒနာယ။ အဝဟန္တေ နိပုဏာဘာဝေန ဆေဒနကိရိယာယ အပ္ပဝတ္တန္တေ။ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝိပဿနာယ တိက္ခကမ္မကရဏံ သမထဝိပဿနာဝိဟာရေနာတိ အာဟ – ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနေ မနသိကာရော ဝဟတီ’’တိ။

၁၈၉။ သမ္ပဇ္ဇတိ မေတိ ဝီထိပဋိပတ္တိယာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသာဘာဝတော သမ္ပဇ္ဇတိ မေ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဇာနနေန။ ဣရိယာပထံ အဟာပေတွာတိ ယထာ ပရိဿမော နာဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ အတ္တနော ဗလာနုရူပံ တဿ ကာလံ နေတွာ ပမာဏမေဝ ပဝတ္တနေန ဣရိယာပထံ အဟောပေတွာ။ သဗ္ဗဝါရေသူတိ ဌာနနိသဇ္ဇာသယနဝါရေသု။ ကထာဝါရေသု ပန ဝိသေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝဒန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တန္တိ ဣဒံ၊ ‘‘ဣမိနာ ဝိဟာရေနာ’’တိအာဒိဝစနံ ဝုတ္တံ။

၁၉၀။ ကာမဝိတက္ကာဒယော ဩဠာရိကကာမရာဂဗျာပါဒသဘာဂါတိ အာဟ – ‘‘ဝိတက္ကပဟာနေန ဒွေ မဂ္ဂေ ကထေတွာ’’တိ။ ကာမဂုဏေသူတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ကိလေသုပ္ပတ္တိကာရဏေတိ တဿ ပုဂ္ဂလဿ ကိလေသုပ္ပတ္တိကာရဏံ ¶ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အညထာ သဗ္ဗေပိ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ကိလေသုပ္ပတ္တိကာရဏမေဝ။ သမုဒါစရတီတိ သမုဒါစာရောတိ အာဟ ‘‘သမုဒါစရဏတော’’တိ။ သော ပန ယသ္မာ စိတ္တဿ၊ န သတ္တဿ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ပါဠိယံ ‘‘စေတသော’’တိ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော ဧ-ကာရဿ စ အကာရော ကတောတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ သန္တေ ဧတန္တိ။

၁၉၁။ အနုသယောတိ မာနာနုသယော ဘဝရာဂါနုသယော အဝိဇ္ဇာနုသယောတိ တိဝိဓောပိ အနုသယော ပဟီယတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ၊ ‘‘တတော မဂ္ဂါနန္တရံ ဖလံ၊ ဖလတော ဝုဋ္ဌာယ ပစ္စဝေက္ခမာနော ပဟီနဘာဝံ ဇာနာတိ၊ တဿ ဇာနနေန သမ္ပဇာနော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တနယေန။

ကုသလတော အာယာတီတိ အာယတော၊ သော ဧတေသန္တိ ကုသလာယတိကာ။ တေနာဟ ‘‘ကုသလတော အာဂတာ’’တိ။ တံ ပန နေသံ ကုသလာယတိကတ္တံ ဥပနိဿယဝသေန ဟောတိ သဟဇာတဝသေနပီတိ တဒုဘယံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘သေယျထိဒ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ယသ္မာ ¶ ပန ယထာဝုတ္တဓမ္မေသု ကေစိ လောကိယာ၊ ကေစိ လောကုတ္တရာ၊ အထ ကသ္မာ ဝိသေသေန ‘‘လောကုတ္တရာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘လောကေ ဥတ္တရာ ဝိသိဋ္ဌာ’’တိ။ တေန လောကိယဓမ္မေသု ဥတ္တမဘာဝေန ဈာနာဒယော လောကုတ္တရာ ဝုတ္တာ၊ န လောကဿ ဥတ္တရဏတောတိ ဒဿေတိ။ ယံ ကိဉ္စိ မဟဂ္ဂတစိတ္တံ မာရဿ အဝိသယော အကာမာဝစရတ္တာ၊ ပဂေဝ တံ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘူတံ သုဝိက္ခာလိတမလန္တိ အာဟ – ‘‘ဇာနိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။ ဧကော အာနိသံသော အတ္ထိ ဘာဝနာနုယောဂဿ သပ္ပာယဓမ္မကထာပဋိလာဘော။

၁၉၂။ ဧတဒတ္ထန္တိ ကေဝလဿ သုတဿ အတ္ထာယ။ သပ္ပာယာသပ္ပာယဝသေနာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? နနု သပ္ပာယဝသေန ဒသကထာဝတ္ထူနိ အာဂတာနီတိ? သစ္စမေတံ၊ အသပ္ပာယကထာဝဇ္ဇနပုဗ္ဗိကာယ သပ္ပာယ ကထာယ ဝသေန အာဂတတ္တာ ‘‘သပ္ပာယာသပ္ပာယဝသေန အာဂတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုတပရိယတ္တိဝသေနာတိ သရူပေန တတ္ထ အနာဂတာနိပိ ဒသကထာဝတ္ထူနိ သုတ္တဂေယျာဒိအန္တောဂဓတ္တာ၊ ‘‘သုတပရိယတ္တိဝသေန အာဂတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပရိပူရဏဝသေန သရူပတော အာဂတတ္တာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဌတွာ ကထေတဗ္ဗာနိ။ အတ္ထောတိ သာမညတ္ထော။

၁၉၃။ အနုအာဝတ္တန္တီတိ ¶ အနုအနု အဘိမုခါ ဟုတွာ ဝတ္တန္တိ၊ ပယိရုပါသနာဒိဝသေန အနုကူလယန္တိ။ မုစ္ဆနတဏှန္တိ ပစ္စယေသု မုစ္ဆနာကာရံ။ တဏှာယ ပတ္ထနာ နာမ တေနာကာရေန ပဝတ္တီတိ အာဟ – ‘‘ပတ္ထေတိ ပဝတ္တေတီ’’တိ။ ကိလေသူပဒ္ဒဝေနာတိ ကိလေသသင်္ခါတေန ဥပဒ္ဒဝေန။ ကိလေသာ ဟိ သတ္တာနံ မဟာနတ္ထကရဏတော ‘‘ဥပဒ္ဒဝေါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အတ္တနော အဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပန္နေန ကိလေသူပဒ္ဒဝေန အန္တေဝါသိနော၊ ဥပဒ္ဒဝေါ အန္တေဝါသူပဒ္ဒဝေါ၊ ဗြဟ္မစရိယဿ ဥပဒ္ဒဝေါ ဗြဟ္မစာရုပဒ္ဒဝေါတိ ဣမမတ္ထံ ‘‘သေသုပဒ္ဒဝေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။ ဂုဏမရဏံ ကထိတံ၊ န ဇီဝိတမရဏံ။

အပ္ပလာဘာတိ အပ္ပမတ္တကလာဘီ ဝိသေသာနံ။ ဧဝံ ဝုတ္တောတိ ယထာဝုတ္တဗြဟ္မစာရုပဒ္ဒဝေါ ဒုက္ခဝိပါကတရော စေဝ ကဋုကဝိပါကတရော စာတိ ဧဝံ ဝုတ္တော။ အာစရိယန္တေဝါသိကူပဒ္ဒဝေါ ဟိ ဗာဟိရကသမယဝသေန ဝုတ္တော၊ ဗြဟ္မစာရုပဒ္ဒဝေါ ပန သာသနဝသေန။ ဒုရက္ခာတေ ဟိ ဓမ္မဝိနယေ ဒုပ္ပဋိပတ္တိ န မဟာသာဝဇ္ဇာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဿ သိထိလဝါယာမဘာဝတော၊ သွာချာတေ ပန ဓမ္မဝိနယေ ဒုပ္ပဋိပတ္တိ မဟာသာဝဇ္ဇာ မဟတော အတ္ထဿ ဗာဟိရဘာဝကရဏတော။ တေနာဟ ‘‘သာသနေ ပနာ’’တိအာဒိ။

၁၉၆။ တသ္မာတိ ဣဒံ ပုဗ္ဗပရာပေက္ခံ ပုရိမဿ စ အတ္ထဿ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသနန္တိ အာဟ ¶ ‘‘ယသ္မာ’’တိအာဒိ။ မိတ္တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ မိတ္တဝါ၊ တဿ ဘာဝေါ မိတ္တဝတာ၊ တာယ။ မိတ္တဝသေန ပဋိပဇ္ဇနန္တိ အာဟ ‘‘မိတ္တပဋိပတ္တိယာ’’တိ။ သပတ္တဝတာယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ဒုက္ကဋဒုဗ္ဘာသိတမတ္တမ္ပီတိ ဣမိနာ ပဂေဝ ဣတရံ ဝီတိက္ကမန္တောတိ ဒဿေတိ။ သာဝကေသု ဟိတပရက္ကမနံ ဩဝါဒါနုသာသနီဟိ ပဋိပဇ္ဇနန္တိ အာဟ – ‘‘တထာ န ပဋိပဇ္ဇိဿာမီ’’တိ။ အာမကမတ္တန္တိ ကုလာလဘာဇနံ ဝုစ္စတိ။ နာဟံ တုမှေသု တထာ ပဋိပဇ္ဇိဿာမီတိ ကုမ္ဘကာရော ဝိယ အာမကဘာဇနေသု အဟံ တုမှေသု ကေဝလံ ဇာနာပေန္တော န ပဋိပဇ္ဇိဿာမိ။ နိဂ္ဂဏှိတွာတိ နီဟရိတွာ။ လောကိယဂုဏာပိ ဣဓ သာရောတွေဝ အဓိပ္ပေတာ လောကုတ္တရဂုဏာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာသုညတသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၃။ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၇။ ဝိဘတ္တိပတိရူပကာ ¶ ¶ စ နိပါတာ ဟောန္တီတိ ယထာရဟံ တံတံဝိဘတ္တိအတ္ထဒီပကာ၊ ဣဓ ပစ္စတ္တဝစနော ယတြသဒ္ဒေါ၊ ဟိသဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော၊ နာမသဒ္ဒေါ အစ္ဆရိယတ္ထော၊ ပဒတ္တယဿ ပန အစ္ဆရိယတ္ထနိဒ္ဒိဋ္ဌတာယ ‘‘အစ္ဆရိယတ္ထေ နိပါတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကံသတော ပနေတံ ပဒတ္တယံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ၊ ‘‘ယတြာတိ နိပါတဝသေန အနာဂတဝစန’’န္တိ။ ပပဉ္စသဒ္ဒေါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော။ ဆိန္နဝဋုမေတိ ဣမိနာ သဗ္ဗကိလေသဝဋ္ဋဿ အကုသလကမ္မဝဋ္ဋဿ စ ဆိန္နတ္တာ ဝိပါကဝဋ္ဋဿ စ ဥပရိ ဝက္ခမာနတ္တာ အာဟ – ‘‘ဝဋုမန္တိ ကုသလာကုသလကမ္မဝဋ္ဋံ ဝုစ္စတီ’’တိ။ နိပါတဝသေန ယတြသဒ္ဒယောဂေန။ အနာဂတဝစနန္တိ ဣဒံ အနာဂတဝစနသဒိသတ္တာ ဝုတ္တံ။ အနာဂတတ္ထဝါစီ ဟိ အနာဂတဝစနံ၊ အတ္ထော စေတ္ထ အတီတောတိ။ အနုဿရီတိ ဣဒံ အနုဿရိတဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘န အနုဿရိဿတီ’’တိ သဒ္ဒပယောဂဿ အတီတဝိသယတ္တာ။ ယဒါ ပန တေဟိ ဘိက္ခူဟိ ယာ ကထာ ပဝတ္တိတာ၊ တတော ပစ္ဆာပိ ဘဂဝတော တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ အနုဿရဏံ ဟောတိယေဝ။

ခတ္တိယဇစ္စာတိအာဒိကာလတော ပဋ္ဌာယ အသမ္ဘိန္နာယ ခတ္တိယဇာတိယာ ဥဒိတောဒိတာယ။ ဗြဟ္မဇစ္စာတိ ဗြာဟ္မဏဇစ္စာ။ ဧဝံဂေါတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ လောကိယလောကုတ္တရသီလေနာတိ ပါရမိတာသမ္ဘူတေန ဗုဒ္ဓါဝေဏိကတ္တာ အနညသာဓာရဏေန လောကိယေန လောကုတ္တရေန စ သီလေန။ ဧဝံသီလာတိ အနဝသေသသီလာနံ ဝိသုံ ပစ္စဝေက္ခဏကရဏေန ဧဝံသီလာတိ အနုဿရိဿတိ။ ဧသ နယော သေသေသု။ ယထာ ဝိဇ္ဇာဘာဂိယာ ဝိဇ္ဇာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ၊ ဧဝံ သမာဓိပက္ခာ သမာဓိသမ္ပယုတ္တဓမ္မာပိ သတိဝီရိယာဒယောတိ အာဟ – ‘‘ဟေဋ္ဌာ သမာဓိပက္ခာနံ ဓမ္မာနံ ဂဟိတတ္တာ ဝိဟာရော ဂဟိတောဝါ’’တိ။ တသ္မာ သမာဓိပက္ခဓမ္မဝိနိမုတ္တော ဧဝ ဣဓ ဝိဟာရော အဓိပ္ပေတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒံ ဟီ’’တိအာဒိ။

ယထာ ဝါ အဋ္ဌသမာပတ္တိဝိပဿနာမဂ္ဂဖလသင်္ဂဟိတာ လောကိယလောကုတ္တရာ သမာဓိပညာ ‘‘ဧဝံဓမ္မာ ဧဝံပညာ’’တိ ပဒေဟိ ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတာပိ ယထာသကံ ပဋိပက္ခတော မုစ္စနဿ ပဝတ္တိဝိသေသံ ဥပါဒါယ ‘‘ဧဝံဝိမုတ္တာ’’တိ ဧတ္ထ ပုန ဂဟိတာ၊ တထာ ‘‘ဧဝံဓမ္မာ’’တိ ဧတ္ထ ဂဟိတာပိ သမာဓိပက္ခဓမ္မာ ဒိဗ္ဗဗြဟ္မအာနေဉ္ဇအရိယဝိဟာရသင်္ခါတံ အတ္တနော ပဝတ္တိဝိသေသံ ဥပါဒါယ၊ ‘‘ဧဝံဝိဟာရီ’’တိ ဧတ္ထ ပုန ဂဟိတာတိ ဝုစ္စမာနေ န ကောစိ ဝိရောဓော။ ဖလဓမ္မာနံ ပဝတ္တိကာလေပိ ¶ ကိလေသာနံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ န တံအာနုဘာဝဇာတာ၊ အထ ခေါ အရိယမဂ္ဂေန ကိလေသာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာတိ ¶ အာဟ – ‘‘မဂ္ဂါနုဘာဝေန ကိလေသာနံ ပဋိပဿဒ္ဓန္တေ ဥပ္ပန္နတ္တာ’’တိ။ ယော ယံ ပဇဟတိ၊ သော ပဟာယကော ပဟာတဗ္ဗတော ဝိမုတ္တောတိ ဝုစ္စတိ ဝိသံသဋ္ဌဘာဝတောတိ ပဟာနဝိဘာဂေန ဝုစ္စမာနေ အပဟာယကဿ နိဗ္ဗာနဿ ကထံ ဝိမုတ္တတာ? ဝိသံသဋ္ဌာဘာဝတော ဧဝ။ တဉှိ ပကတိယာဝ သဗ္ဗသော ကိလေသေဟိ ဝိသံသဋ္ဌံ ဝိနိဿဋံ သုဝိဒူရဝိဒူရေ ဌိတံ၊ တသ္မာဿ တတော နိဿဋတ္တာ နိဿရဏဝိမုတ္တိ နိဿရဏပဟာနန္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိအာဒိ။

၁၉၉။ ဣမေ တထာဂတဿ အစ္ဆရိယအဗ္ဘုတဓမ္မာ၊ န သာဝကဝိသယာ၊ မမ ပန ဒေသနာ တယာ သုတာ ဧဝါတိ တေ ထေရဿေဝ ဘာရံ ကရောန္တော၊ ‘‘တံ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပဋိဘန္တူ’’တိ အာဟ။ သတော သမ္ပဇာနောတိ ဧတ္ထ ကာလဘေဒဝသေန လဗ္ဘမာနမ္ပိ သမ္ပဇာနဘာဝံ အနာမသိတွာ ဂတိဝိဘာဂေန တံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဒွေ သမ္ပဇညာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ – အဋ္ဌ ဝရေ ဂဏှန္တောတိ ဧတ္ထ ကထံ ဝရံ ဒေဝတာ ဒေတိ၊ ပရဿ ဒီယမာနဉ္စ တံ ကထံ ပရဿ သမိဇ္ဈတီတိ? ကမ္မဗလေနေဝ။ ယဒိ ဟိ တံ ကမ္မံ ကတောကာသံ ယဿ တဒပဒေသေန ဖလံ ဝိပစ္စတိ၊ ဧဝံ ဒေဝတာယ တဿ ဝရံ ဒိန္နံ၊ ဣတရေန စ လဒ္ဓန္တိ ဝေါဟာရော ဟောတီတိ။ အပိစ ပရဿ ပတ္ထိတဝရာနိ နာမ ဝိပစ္စမာနဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဘူတော ပယောဂဝိသေသောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တာနိ ဝိပစ္စနေ ဧကန္တိကာနိပိ အပ္ပေသက္ခာ ဒေဝတာ – ‘‘အယမဿ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈိဿတိ၊ နော’’တိ န ဇာနန္တိ၊ သက္ကော ပန ပညဝါ တာနိ ဧကစ္စံ ဇာနာတိယေဝ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သက္ကေန ပသီဒိတွာ ဒိန္နေ အဋ္ဌ ဝရေ ဂဏှန္တော’’တိအာဒိ။

ပဌမဇဝနဝါရေတိ ဥပ္ပန္နဿ သဗ္ဗပဌမဇဝနဝါရေ။ သော ဟိ ပဋိသန္ဓိယာ အာသန္နဘာဝတော အဝိသဒေါ ဟောတိ၊ ဒေဝဘာဝေ နိကန္တိဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော န ဇာနာတိ။ အညာဟိ ဒေဝတာဟိ အသာဓာရဏဇာနနံ ဟောတိ ဒုတိယဇဝနဝါရတော ပဋ္ဌာယ ပဝတ္တနတော။

အညေပိ ဒေဝါတိအာဒိနာ ဗောဓိသတ္တဿ တတ္ထ သမ္ပဇညေနေဝ ဌိတဘာဝံ ဗျတိရေကမုခေန ဝိဘာဝေတိ။ အာဟာရူပစ္ဆေဒေန ကာလင်္ကရောန္တီတိ ဣဒံ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကဝသေန ဝုတ္တံ။ ဣတရေသမ္ပိ ဒိဗ္ဗဘောဂေဟိ မုစ္ဆိတတံ အဇ္ဈာပန္နာနံ တိဋ္ဌန္တာနံ သမ္ပဇညာဘာဝေါ ဟောတိယေဝ။ ကိံ တထာရူပံ အာရမ္မဏံ ¶ နတ္ထီတိ ယထာရူပံ ဥဠာရံ ပဏီတဉ္စ အာရမ္မဏံ ပဋိစ္စ တေ ဒေဝါ သံမုစ္ဆိတာ အာဟာရူပစ္ဆေဒမ္ပိ ကရောန္တိ၊ ကိံ တထာရူပံ ဥဠာရံ ပဏီတဉ္စ အာရမ္မဏံ ဗောဓိသတ္တဿ နတ္ထီတိ ဗောဓိသတ္တဿ သမ္ပဇညာနုဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ? ဗောဓိသတ္တော ဟိ ယတ္ထ ယတ္ထ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ အညေ သတ္တေ ဒသဟိ ဝိသေသေဟိ အဓိဂ္ဂဏှာတိ၊ ပဂေဝ တတ္ထ ဒေဝဘူတော၊ တထာပိ ‘‘သတော သမ္ပဇာနော’’တိ အယမေတ္ထ အစ္ဆရိယဓမ္မော ဝုတ္တော။

၂၀၀။ သမ္ပတ္တိဘဝေ ¶ ဒီဃာယုကတာ နာမ ပညာဗလေန ဟောတိ၊ ဗောဓိသတ္တော စ မဟာပညော၊ တသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ တေန ဒီဃာယုကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယေန၊ ‘‘သေသတ္တဘာဝေသု ကိံ ယာဝတာယုကံ န တိဋ္ဌတီ’’တိ စောဒေတိ။ ဣတရော ‘‘အာမ န တိဋ္ဌတီ’’တိ ပဋိဇာနိတွာ၊ ‘‘အညဒါ ဟီ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ။ ‘‘ဣဓ န ဘဝိဿာမီ’’တိ အဓိမုစ္စနဝသေန ကာလကိရိယာ အဓိမုတ္တိကာလကိရိယာ။ ပါရမိဓမ္မာနဉှိ ဥက္ကံသပ္ပတ္တိယာ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အဘိညာသမာပတ္တီဟိ သန္တာနဿ ဝိသေသိတတ္တာ အတ္တသိနေဟဿ တနုဘာဝေန သတ္တေသု စ မဟာကရုဏာယ ဥဠာရဘာဝေန အဓိဋ္ဌာနဿ တိက္ခဝိသဒဘာဝါပတ္တိယာ ဗောဓိသတ္တာနံ အဓိပ္ပာယာ သမိဇ္ဈန္တိ၊ စိတ္တေ ဝိယ ကမ္မေသု စ တေသံ ဝသိဘာဝေါ၊ တသ္မာ ယတ္ထုပပန္နာနံ ပါရမိယော သမ္မဒေဝ ပရိဗြူဟေန္တိ၊ ဝုတ္တနယေန ကာလံ ကတွာ တတ္ထ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ တထာ ဟိ အယံ မဟာသတ္တော ဣမသ္မိံယေဝ ကပ္ပေ နာနာဇာတီသု အပရိဟီနဇ္ဈာနော ကာလံ ကတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အပ္ပကမေဝ ကာလံ တတ္ထ ဌတွာ တတော စဝိတွာ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တော။ တေနာဟ – ‘‘အယံ ကာလကိရိယာ အညေသံ န ဟောတီ’’တိ။ သဗ္ဗပါရမီနံ ပူရိတတ္တာတိ ဣမိနာ ပယောဇနာဘာဝတော တတ္ထ ဌတွာ အဓိမုတ္တိကာလကိရိယာ နာမ န ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ အပိစ စရိမဘဝေ စတုမဟာနိဓိသမုဋ္ဌာနပုဗ္ဗိကာယ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိသဒိသာယ မဟာသမ္ပတ္တိယာ နိဗ္ဗတ္တိ ဝိယ ဗုဒ္ဓဘူတဿ အသဒိသဒါနာဒိဝသေန အနညသာဓာရဏလာဘုပ္ပတ္တိ ဝိယ စ ဣတော ပရံ မဟာပုရိသဿ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိအနုဘဝနံ နာမ နတ္ထီတိ ယာဝတာယုကဋ္ဌာနံ ဥဿာဟဇာတဿ ပုညသမ္ဘာရဿ ဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယဉှေတ္ထ ဓမ္မတာ။

မနုဿဂဏနာဝသေန၊ န ဒေဝဂဏနာဝသေန။ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနီတိ စုတိယာ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ။ အမိလာယိတွာတိ ဧတ္ထ အမိလာတဂ္ဂဟဏေနေဝ တာသံ မာလာနံ ဝဏ္ဏသမ္ပဒါပိ ဂန္ဓသမ္ပဒါပိ သောဘာသမ္ပဒါပိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဗာဟိရဗ္ဘန္တရာနံ ¶ ရဇောဇလ္လာနံ လေသဿပိ အဘာဝတော ဒေဝါနံ သရီရဂတာနိ ဝတ္ထာနိ သဗ္ဗကာလံ ပရိသုဒ္ဓပဘဿရာနေဝ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝတ္ထေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ နေဝ သီတံ န ဥဏှန္တိ ယဿ သီတဿ ပတီကာရဝသေန အဓိကံ သေဝိယမာနံ ဥဏှံ၊ သယမေဝ ဝါ ခရတရံ ဟုတွာ အဓိဘဝန္တံ သရီရေ သေဒံ ဥပ္ပာဒေယျ၊ တာဒိသံ နေဝ သီတံ န ဥဏှံ ဟောတိ။ တသ္မိံ ကာလေတိ ယထာဝုတ္တေ မရဏာသန္နကာလေ။ ဗိန္ဒုဗိန္ဒုဝသေနာတိ မုတ္တဂုဠိကာ ဝိယ ဗိန္ဒု ဗိန္ဒု ဟုတွာ သေဒါ မုစ္စန္တိ။ ဒန္တာနံ ခဏ္ဍိတဘာဝေါ ခဏ္ဍိစ္စံ။ ကေသာနံ ပလိတဘာဝေါ ပါလိစ္စံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝလိတ္တစတံ သင်္ဂဏှာတိ။ ကိလန္တရူပေါ အတ္တဘာဝေါ ဟောတိ၊ န ပန ခဏ္ဍိစ္စပါလိစ္စာဒီဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥက္ကဏ္ဌိတာတိ အနဘိရတိ၊ သာ နတ္ထိ ဥပရူပရိ ဥဠာရုဠာရာနမေဝ ဘောဂါနံ ဝိသေသတော ရုစိဇနကာနံ ဥပတိဋ္ဌနတော။

ပဏ္ဍိတာ ဧဝါတိ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာ ဧဝ ဒေဝတာ။ ယထာ ဒေဝတာ ‘‘သမ္ပတိ ဇာတာ ကီဒိသေန ပုညကမ္မေန ¶ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘ဣမိနာ နာမ ပုညကမ္မေန ဣဓ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဇာနန္တိ၊ ဧဝံ အတီတဘဝေ အတ္တနာ ကတံ ဧကစ္စံ အညမ္ပိ ပုညံ ဇာနန္တိယေဝ မဟာပုညာတိ အာဟ – ‘‘ယေ မဟာပုညာ’’တိအာဒိ။

န ပညာယန္တိ စိရတရကာလတ္တာ ပရမာယုနော။ အနိယျာနိကန္တိ န နိယျာနာဝဟံ သတ္တာနံ အဘာဇနဘာဝတော။ သတ္တာ န ပရမာယုနော ဟောန္တိ နာမ ပါပုဿန္နတာယာတိ အာဟ – ‘‘တဒါ ဟိ သတ္တာ ဥဿန္နကိလေသာ ဟောန္တီ’’တိ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘ကသ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓါ မနုဿလောကေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န ဒေဝဗြဟ္မလောကေသူ’’တိ။ ဒေဝလောကေ တာဝ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ ဗြဟ္မစရိယဝါသဿ အနောကာသဘာဝတော တထာ အနစ္ဆရိယဘာဝတော။ အစ္ဆရိယဓမ္မာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော၊ တေသံ သာ အစ္ဆရိယဓမ္မတာ ဒေဝတ္တဘာဝေ ဌိတာနံ န ပါကဋာ ဟောတိ ယထာ မနုဿဘူတာနံ။ ဒေဝဘူတေ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ဒိဿမာနံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒေဝါနုဘာဝတောဝ လောကော ဒဟတိ၊ န ဗုဒ္ဓါနုဘာဝတော၊ တထာ သတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ နာဓိမုစ္စတိ န သမ္ပသီဒတိ ဣဿရကုတ္တဂ္ဂါဟံ န ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ ဒေဝတ္တဘာဝဿ စ စိရကာလပဝတ္တနတော ဧကစ္စသဿတဝါဒတော န ပရိမုစ္စတိ။ ‘‘ဗြဟ္မလောကေ နုပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ ¶ နယော။ သတ္တာနံ တာဒိသဂါဟဝိမောစနတ္ထဉှိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော မနုဿသုဂတိယံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န ဒေဝသုဂတိယံ၊ မနုဿသုဂတိယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ ဩပပါတိကာ န ဟောန္တိ၊ သတိ စ ဩပပါတိကူပပတ္တိယံ ဝုတ္တဒေါသာနတိဝတ္တနတော။ ဓမ္မဝေနေယျာနံ အတ္ထာယ ဓမ္မတန္တိယာ ဌပနဿ ဝိယ ဓာတုဝေနေယျာနံ အတ္ထာယ ဓာတူနံ ဌပနဿ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ စ။ န ဟိ ဩပပါတိကာနံ ပရိနိဗ္ဗာနတော ဥဒ္ဓံ သရီရဓာတုယော တိဋ္ဌန္တိ၊ တသ္မာ န ဩပပါတိကာ ဟောန္တိ၊ စရိမဘဝေ စ မဟာဗောဓိသတ္တာ၊ မနုဿဘာဝဿ ပါကဋကရဏာယ ဒါရပရိဂ္ဂဟမ္ပိ ကရောန္တာ ယာဝ ပုတ္တမုခဒဿနာ အဂါရမဇ္ဈေ တိဋ္ဌန္တိ။ ပရိပါကဂတသီလနေက္ခမ္မပညာဒိပါရမိကာပိ န အဘိနိက္ခမန္တိ၊ ကိံ ဝါ ဧတာယ ကာရဏစိန္တာယ? သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏာ၊ ယဒိဒံ မနုဿဘူတာနံယေဝ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနာ၊ န ဒေဝဘူတာနန္တိ အယမေတ္ထ ဓမ္မတာ။ တထာ ဟိ တဒတ္ထော မဟာဘိနီဟာရောပိ မနုဿဘူတာနံယေဝ ဣဇ္ဈတိ၊ န ဣတရေသံ။

ကသ္မာ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န သေသဒီပေသူတိ? ကေစိ တာဝ အာဟု – ‘‘ယသ္မာ ပထဝိယာ နာဘိဘူတာ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝသဟိတာ အစလဋ္ဌာနဘူတာ ဗောဓိမဏ္ဍဘူမိ ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ၊ ‘‘တထာ ဣတရေသမ္ပိ အဝိဇဟိတဋ္ဌာနာနံ တတ္ထေဝ လဗ္ဘမာနတော’’တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အမှာကံ ခန္တိ – ယသ္မာ ပုရိမဗုဒ္ဓါနံ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနဉ္စ နိဗ္ဗတ္တိယာ သာဝကဗောဓိသတ္တာနံ သာဝကဗောဓိယာ အဘိနီဟာရော သာဝကပါရမီနံ သမ္ဘရဏံ ပရိပါစနဉ္စ ဗုဒ္ဓခေတ္တဘူတေ ဣမသ္မိံ စက္ကဝါဠေ ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ ¶ ဣဇ္ဈတိ၊ န အညတ္ထ။ ဝေနေယျာနံ ဝိနယနတ္ထော စ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါတိ အဂ္ဂသာဝကာဒိဝေနေယျဝိသေသာပေက္ခာယ ဧကသ္မိံ ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ န သေသဒီပေသု။ အယဉ္စ နယော သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏောတိ တေသံ ဥတ္တမပုရိသာနံ တတ္ထေဝ ဥပ္ပတ္တိ သမ္ပတ္တိစက္ကာနံ ဝိယ အညမညုပနိဿယတော အပရာပရံ ဝတ္တတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ – ‘‘တီသု ဒီပေသု ဗုဒ္ဓါ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ ဒီပံ ပဿတီ’’တိ။ ဣမိနာ နယေန ဒေသနိယမေပိ ကာရဏံ ဝတ္တဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ စ ခတ္တိယကုလံ လောကသမ္မတံ ဗြာဟ္မဏာနမ္ပိ ပူဇနီယဘာဝတော။ ရာဇာ မေ ပိတာ ဘဝိဿတီတိ ကုလံ ပဿိ ပိတုဝသေန ကုလဿ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတော ¶ ။ ဒသန္နံ မာသာနံ ဥပရိ သတ္တ ဒိဝသာနီတိ ပဿိ တေန အတ္တနော အန္တရာယာဘာဝံ အညာသိ၊ တဿာ စ တုသိတဘဝေ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိပစ္စနုဘဝနံ။

တာ ဒေဝတာတိ ဒသသဟဿိစက္ကဝါဠဒေဝတာ။ ကထံ ပန တာ ဗောဓိသတ္တဿ ပူရိတပါရမိဘာဝံ ဘာဝိနဉ္စ သမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဇာနန္တီတိ? မဟေသက္ခာနံ ဒေဝတာနံ ဝသေန၊ ယေဘုယျေန စ တာ ဒေဝတာ အဘိသမယဘာဂိနော။ တထာ ဟိ ဘဂဝတော စ ဓမ္မဒါနသံဝိဘာဂေ အနေကဝါရံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဝါသိဒေဝတာသန္နိပါတော အဟောသိ။

စဝါမီတိ ပဇာနာတိ စုတိအာသန္နဇဝနေဟိ ဉာဏသဟိတေဟိ စုတိယာ ဥပဋ္ဌိတဘာဝဿ ပဋိသံဝိဒိတတ္တာ။ စုတိစိတ္တံ န ဇာနာတိ စုတိစိတ္တက္ခဏဿ ဣတ္တရဘာဝတော။ တထာ ဟိ တံ စုတူပပါတဉာဏဿပိ အဝိသယော ဧဝ။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေပိ ဧသေဝ နယော။ အာဝဇ္ဇနပရိယာယောတိ အာဝဇ္ဇနက္ကမော။ ယသ္မာ ဧကဝါရံ အာဝဇ္ဇိတမတ္တေန အာရမ္မဏံ နိစ္ဆိနိတုံ န သက္ကာ၊ တသ္မာ တမေဝါရမ္မဏံ ဒုတိယံ တတိယဉ္စ အာဝဇ္ဇိတွာ နိစ္ဆီယတိ၊ အာဝဇ္ဇနသီသေန စေတ္ထ ဇဝနဝါရော ဂဟိတော။ တေနာဟ – ‘‘ဒုတိယတတိယစိတ္တဝါရေယေဝ ဇာနိဿတီ’’တိ။ စုတိယာ ပုရေတရံ ကတိပယစိတ္တဝါရတော ပဋ္ဌာယ မရဏံ မေ အာသန္နန္တိ ဇာနနတော၊ ‘‘စုတိက္ခဏေပိ စဝါမီတိ ပဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိသန္ဓိယာ ပန အပုဗ္ဗဘာဝတော ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ န ဇာနာတိ။ နိကန္တိယာ ဥပ္ပတ္တိတော ပရတော အသုကသ္မိံ ဌာနေ မယာ ပဋိသန္ဓိ ဂဟိတာတိ ပဇာနာတိ၊ ဒုတိယဇဝနတော ပဋ္ဌာယ ဇာနာတီတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ တသ္မိံ ကာလေတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏကာလေ။ ဒသသဟဿီ ကမ္ပတီတိ ဧတ္ထ ကမ္ပနကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ မဟာကာရုဏိကာ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော သတ္တာနံ ဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရတာယ ဗဟုလံ သောမနဿိကာဝ ဟောန္တီတိ တေသံ ပဌမမဟာဝိပါကစိတ္တေန ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏံ အဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၊ ဓ။ သ။ ၄၉၈၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၉၉) ဝုတ္တံ။ မဟာသီဝတ္ထေရော ပန ¶ ယဒိပိ မဟာကာရုဏိကာ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော သတ္တာနံ ဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာ၊ ဝိဝေကဇ္ဈာသယာ ပန ဝိသင်္ခါရနိန္နာ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု အဇ္ဈုပေက္ခဏဗဟုလာတိ ပဉ္စမေန မဟာဝိပါကစိတ္တေန ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏမာဟ။

ပုရေ ပုဏ္ဏမာယ သတ္တမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယာတိ ပုဏ္ဏမာယ ပုရေ သတ္တမဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ၊ သုက္ကပက္ခေ နဝမိတော ပဋ္ဌာယာတိ အတ္ထော။ သတ္တမေ ဒိဝသေတိ ¶ အာသာဠှီပုဏ္ဏမာယ။ ဣဒံ သုပိနန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရံ သုပိနံ။ နေသံ ဒေဝိယောတိ မဟာရာဇူနံ ဒေဝိယော။

သော စ ခေါ ပုရိသဂဗ္ဘော၊ န ဣတ္ထိဂဗ္ဘော၊ ပုတ္တော တေ ဘဝိဿတီတိ ဧတ္တကမေဝ တေ ဗြာဟ္မဏာ အတ္တနော သုပိနသတ္ထနယေန ကထေသုံ။ သစေ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသိဿတီတိအာဒိ ပန ဒေဝတာဝိဂ္ဂဟေန ဘာဝိနမတ္ထံ ယာထာဝတော ပဝေဒေသုံ။

ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိယောတိ ဧတ္ထ ဂဗ္ဘော ဝုစ္စတိ မာတုကုစ္ဆိ၊ တတ္ထ ဥပ္ပတ္တိ အဝက္ကန္တိ၊ တာဝ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိ၊ ယာဝ န နိက္ခမတိ။ ဌိတကာဝ နိက္ခမန္တိ ဓမ္မာသနတော ဩတရန္တော ဓမ္မကထိကော ဝိယ။

၂၀၁။ ဝတ္တမာနသမီပေ ဝတ္တမာနေ ဝိယ ဝေါဟရီယတီတိ ဩက္ကမတီတိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ဩက္ကန္တော ဟောတီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဧဝံ ဟောတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေနဿ သမ္ပဇာနနာ ဟောတိ။ န ဩက္ကမမာနေ ပဋိသန္ဓိက္ခဏဿ ဒုဝိညေယျတ္တာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ – ‘‘ပဋိသန္ဓိစိတ္တံ န ဇာနာတီ’’တိ။ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠပတ္ထရဏေန ဝါ အပ္ပမာဏော။ အတိဝိယ သမုဇ္ဇလဘာဝေန ဥဠာရော။ ဒေဝါနုဘာဝန္တိ ဒေဝါနံ ပဘာနုဘာဝံ။ ဒေဝါနဉှိ ပဘံသော ဩဘာသော အဓိဘဝတိ၊ န တေသံ အာဓိပစ္စံ။ တေနာဟ ‘‘ဒေဝါန’’န္တိအာဒိ။

ရုက္ခဂစ္ဆာဒိနာ ကေနစိ န ဟညတီတိ အဃာ၊ အဗာဓာ။ တေနာဟ ‘‘နိစ္စဝိဝဋာ’’တိ။ အသံဝုတာတိ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ စ ကေန စိ န ပိဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဟေဋ္ဌာပိ အပ္ပတိဋ္ဌာ’’တိ။ တတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေန ယထာ ဟေဋ္ဌာ ဥဒကဿ ပိဓာယိကာ ပထဝီ နတ္ထီတိ အသံဝုတာ လောကန္တရိကာ၊ ဧဝံ ဥပရိပိ စက္ကဝါဠေသု ဝိယ ဒေဝဝိမာနာနံ အဘာဝတော အသံဝုတာ အပ္ပတိဋ္ဌာတိ ဒဿေတိ။ အန္ဓကာရော ဧတ္ထ အတ္ထီတိ အန္ဓကာရာ။ စက္ခုဝိညာဏံ န ဇာယတိ အာလောကဿာဘာဝတော၊ န စက္ခုနော။ တထာ ဟိ ‘‘တေန ဩဘာသေန အညမညံ သဉ္ဇာနန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဇမ္ဗုဒီပေ ဌိတမဇ္ဈနှိကဝေလာယံ ပုဗ္ဗဝိဒေဟဝါသီနံ အတ္ထင်္ဂမနဝသေန ဥပဍ္ဎံ သူရိယမဏ္ဍလံ ပညာယတိ၊ အပရဂေါယာနဝါသီနံ ¶ ဥဂ္ဂမနဝသေန၊ ဧဝံ သေသဒီပေသုပီတိ အာဟ – ‘‘ဧကပ္ပဟာရေနေဝ တီသု ဒီပေသု ပညာယန္တီ’’တိ။ ဣတော အညထာ ပန ဒွီသု ဧဝ ဒီပေသု ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ပညာယတီတိ။ ဧကေကာယ ဒိသာယ နဝ နဝ ယောဇနသတသဟဿာနိ အန္ဓကာရဝိဓမနမ္ပိ ဣမိနာ နယေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဘာယ နပ္ပဟောန္တီတိ ¶ အတ္တနော ပဘာယ ဩဘာသိတုံ န အဘိသမ္ဘုဏန္တိ။ ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတမတ္ထကပ္ပမာဏေ အာကာသေ ဝိစရဏတော၊ ‘‘စက္ကဝါဠပဗ္ဗတဿ ဝေမဇ္ဈေန စရန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝါဝဋာတိ ခါဒနတ္ထံ ဂဏှိတုံ ဥပက္ကမန္တာ။ ဝိပရိဝတ္တိတွာတိ ဝိဝဋ္ဋိတွာ။ ဆိဇ္ဇိတွာတိ မုစ္ဆာပတ္တိယာ ဌိတဋ္ဌာနတော မုစ္စိတွာ၊ အင်္ဂပစ္စင်္ဂစ္ဆေဒနဝသေန ဝါ ဆိဇ္ဇိတွာ။ အစ္စန္တခါရေတိ အာတပသန္တာပါဘာဝေန အတိသီတဘာဝံ သန္ဓာယ အစ္စန္တခါရတာ ဝုတ္တာ သိယာ။ န ဟိ တံ ကပ္ပသဏ္ဌာနဥဒကံ သမ္ပတ္တိကရမဟာမေဃဝုဋ္ဌံ ပထဝီသန္ဓာရကံ ကပ္ပဝိနာသကဥဒကံ ဝိယ ခါရံ ဘဝိတုမရဟတိ။ တထာ ဟိ သတိ ပထဝီပိ ဝိလီယေယျ။ တေသံ ဝါ ပါပကမ္မဗလေန ပေတာနံ ပကတိဥဒကဿ ပုဗ္ဗခေဠဘာဝါပတ္တိ ဝိယ တဿ ဥဒကဿ တဒါ ခါရဘာဝါပတ္တိ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အစ္စန္တခါရေ ဥဒကေ’’တိ။ သမန္တတောတိ သဗ္ဗဘာဂတော ဆပ္ပကာရမ္ပိ။

၂၀၂။ စတုန္နံ မဟာရာဇူနံ ဝသေနာတိ ဝေဿဝဏာဒိစတုမဟာရာဇဘာဝသာမညေန။

၂၀၃။ သဘာဝေနေဝါတိ ပရဿ သန္တိကေ ဂဟဏေန ဝိနာ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ သယမေဝ အဓိဋ္ဌဟိတွာ သီလသမ္ပန္နာ။

မနုဿေသူတိ ဣဒံ ပကတိစာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ – ‘‘မနုဿိတ္ထိယာ နာမ မနုဿပုရိသေသု ပုရိသာဓိပ္ပာယစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ၊ ဗောဓိသတ္တမာတု ပန ဒေဝေသူပိ တာဒိသံ စိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတေဝ။ ယထာ ဗောဓိသတ္တဿ အာနုဘာဝေန ဗောဓိသတ္တဿ မာတု ပုရိသာဓိပ္ပာယစိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ တဿ အာနုဘာဝေနေဝ သာ ကေနစိ ပုရိသေန အနတိက္ကမနီယာတိ အာဟ – ‘‘ပါဒါ န ဝဟန္တိ၊ ဒိဗ္ဗသင်္ခလိကာ ဝိယ ဗဇ္ဈန္တီ’’တိ။

ပုဗ္ဗေ ‘‘ကာမဂုဏူပသံဟိတံ စိတ္တံ နုပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပုန ‘‘ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတာ သမင်္ဂီဘူတာ ပရိစာရေတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကထမိဒံ အညမညံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ’’တိအာဒိ။ ဝတ္ထုပဋိက္ခေပေါတိ အဗြဟ္မစရိယဝတ္ထုပဋိသေဓော။ တေနာဟ ‘‘ပုရိသာဓိပ္ပာယဝသေနာ’’တိ။ အာရမ္မဏပဋိလာဘောတိ ရူပါဒိပဉ္စကာမဂုဏာရမ္မဏဿေဝ ပဋိလာဘော။

၂၀၄။ ကိလမထောတိ ¶ ခေဒေါ။ ကာယဿ ဟိ ဂရုဘာဝကဌိနဘာဝါဒယောပိ တဿာ တဒါ န ဟောန္တိ ဧဝ။ ‘‘တိရောကုစ္ဆိဂတံ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကဒါ ¶ ပဋ္ဌာယ ပဿတီတိ အာဟ – ‘‘ကလလာဒိကာလံ အတိက္ကမိတွာ’’တိအာဒိ။ ဒဿနေ ပယောဇနံ သယမေဝ ဝဒတိ၊ တဿ အဘာဝတော ကလလာဒိကာလေ န ပဿတိ။ ပုတ္တေနာတိ ဒဟရေန မန္ဒေန ဥတ္တာနသေယျကေန။ ယံ တံ မာတူတိအာဒိ ပကတိစာရိတ္တဝသေန ဝုတ္တံ။ စက္ကဝတ္တိဂဗ္ဘတောပိ ဟိ သဝိသေသံ ဗောဓိသတ္တဂဗ္ဘော ပရိဟာရံ လဘတိ ပုညသမ္ဘာရဿ သာတိသယတ္တာ၊ တသ္မာ ဗောဓိသတ္တမာတာ အတိဝိယ သပ္ပာယာဟာရာစာရာ စ ဟုတွာ သက္ကစ္စံ ပရိဟရတိ။ ပုရတ္ထာဘိမုခေါတိ မာတု ပုရတ္ထာဘိမုခေါ။ ဣဒါနိ တိရောကုစ္ဆိဂတဿ ဒိဿမာနတာယ အဗ္ဘန္တရံ ဗာဟိရဉ္စ ကာရဏံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဿာတိ ဒေဝိယာ။ ဝတ္ထုန္တိ ကုစ္ဆိံ။ ဖလိကအဗ္ဘပဋလာဒိနော ဝိယ ဗောဓိသတ္တမာတုကုစ္ဆိတစဿ ပဋလဘာဝေန အာလောကဿ ဝိဗန္ဓာဘာဝတော ယထာ ဗောဓိသတ္တမာတာ ကုစ္ဆိဂတံ ဗောဓိသတ္တံ ပဿတိ၊ ကိမေဝံ ဗောဓိသတ္တောပိ မာတရံ အညဉ္စ ပုရတော ရူပဂတံ ပဿတိ၊ နောတိ အာဟ၊ ‘‘ဗောဓိသတ္တော ပနာ’’တိအာဒိ။ ကသ္မာ ပန သတိ စက္ခုမှိ အာလောကေ စ န ပဿတီတိ အာဟ – ‘‘န ဟိ အန္တောကုစ္ဆိယံ စက္ခုဝိညာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ အဿာသပဿာသာ ဝိယ ဟိ တတ္ထ စက္ခုဝိညာဏမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ တဇ္ဇာသမန္နာဟာရဿာဘာဝတော။

၂၀၅။ ယထာ အညာ ဣတ္ထိယော ဝိဇာတပစ္စယာ တာဒိသေန ရောဂေန အဘိဘူတာပိ ဟုတွာ မရန္တိ၊ ဗောဓိသတ္တမာတု ပန ဗောဓိသတ္တေ ကုစ္ဆိဂတေ န ကောစိ ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကေဝလံ အာယုပရိက္ခယေနေဝ ကာလံ ကရောတိ၊ သွာယမတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ဗောဓိသတ္တေန ဝသိတဋ္ဌာနံ ဟီတိအာဒိနာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ။ အပနေတွာတိ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနတော နီဟရိတွာ။ အနုရက္ခိတုံ န သက္ကောတီတိ သမ္မာ ဂဗ္ဘပရိဟာရံ နာနုယုဉ္ဇတိ၊ တေန ဂဗ္ဘော ဗဟွာဗာဓော ဟောတိ။ ဝတ္ထုဝိသဒံ ဟောတီတိ ဂဗ္ဘာသယော ပရိသုဒ္ဓါ ဟောတိ။ မာတု မဇ္ဈိမဝယဿ တတိယကောဋ္ဌာသေ ဗောဓိသတ္တဿ ဂဗ္ဘောက္ကမနမ္ပိ တဿာ အာယုပရိမာဏဝိလောကနေနေဝ သင်္ဂဟိတံ ဝယောဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိကာရဿ ပရိဝဇ္ဇနတော၊ ဣတ္ထိသဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိကာရော ပန ဗောဓိသတ္တဿ အာနုဘာဝေနေဝ ဝူပသမ္မတိ။

သတ္တမာသဇာတောတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော သတ္တမေ မာသေ ဇာတော။ သော သီတုဏှက္ခမော န ဟောတိ အတိဝိယ သုခုမာလတာယ။ အဋ္ဌမာသဇာတော ကာမံ သတ္တမာသဇာတတော ဗုဒ္ဓိအဝယဝေါ၊ ဧကစ္စေ ပန စမ္မပဒေသာ ¶ ဗုဒ္ဓိံ ပါပုဏန္တာ ဃဋ္ဋနံ န သဟန္တိ၊ တေန သော န ဇီဝတိ။ သတ္တမာသဇာတဿ ပန န တာဝ တေ ဇာတာတိ ဝဒန္တိ။

ဌိတာဝ ဟုတွာတိ နိဒ္ဒုက္ခတာယ ဌိတာ ဧဝ ဟုတွာ။ ဒုက္ခဿ ဟိ ဗလဝဘာဝတော တံ ဒုက္ခံ အသဟမာနာ ¶ အညာ ဣတ္ထိယော နိသိန္နာ ဝါ နိပန္နာ ဝါ ဝိဇာယန္တိ။ ဥပဝိဇညာတိ ဥပဂတဝိဇာယနကာလာ။ သကလနဂရဝါသိနောတိ ကပိလဝတ္ထုံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတေသု ဒေဝဒဟာဒီသု ဆသု နဂရေသု ဝသန္တာ။

ဒေဝါ နံ ပဌမံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တီတိ လောကနာထံ မဟာပုရိသံ မယမေဝ ပဌမံ ပဋိဂ္ဂဏှာမာတိ သဉ္ဇာတဂါရဝဗဟုမာနာ အတ္တနော ပီတိံ ပဝေဒေန္တာ ခီဏာသဝါ သုဒ္ဓါဝါသဗြဟ္မာနော အာဒိတော ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ။ သူတိဝေသန္တိ သူတိဇဂ္ဂနဓာတိဝေသံ။ ဧကေတိ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။ မစ္ဆက္ခိသဒိသံ ဆဝိဝသေန။

၂၀၆။ အဇိနပ္ပဝေဏိယာတိ အဇိနစမ္မေဟိ သိဗ္ဗေတွာ ကတပဝေဏိယာ။ မဟာတေဇောတိ မဟာနုဘာဝေါ။ မဟာယသောတိ မဟာပရိဝါရော ဝိပုလကိတ္တိဃောသော စ။

ဘဂ္ဂဝိဘဂ္ဂါတိ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနတော နိက္ခမနေန ဝိဘာဝိတတ္တာ ဘဂ္ဂါ ဝိဘဂ္ဂါ ဝိယ စ ဟုတွာ။ တေန နေသံ အဝိသဒဘာဝမေဝ ဒဿေတိ။ အလဂ္ဂေါ ဟုတွာတိ ဂဗ္ဘာသယေ ယောနိပဒေသေ စ ကတ္ထစိ အလဂ္ဂေါ အသတ္တော ဟုတွာ။ ဥဒကေနာတိ ဂဗ္ဘာသယဂတေန ဥဒကေန အမက္ခိတော နိက္ခမတိ သမ္မက္ခိတဿ တာဒိသဿ ဥဒကသေမှာဒိကဿေဝ တတ္ထ အဘာဝတော။ ဗောဓိသတ္တဿ ဟိ ပုညာနုဘာဝေန ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ တံ ဌာနံ ဝိသုဒ္ဓံ ပရမသုဂန္ဓဂန္ဓကုဋိ ဝိယ စန္ဒနဂန္ဓံ ဝါယန္တံ တိဋ္ဌတိ။ ဥဒကဝဋ္ဋိယောတိ ဥဒကက္ခန္ဓာ။

၂၀၇။ မုဟုတ္တဇာတောတိ မုဟုတ္တေန ဇာတော ဟုတွာ မုဟုတ္တမတ္တောဝ။ အနုဓာရိယမာနေတိ အနုကူလဝသေန နီယမာနေ။ အာဂတာနေဝါတိ တံ ဌာနံ ဥပဂတာနိ ဧဝ။

အနေကသာခန္တိ ရတနမယာနေကသတပတိဋ္ဌာနဟီရကံ။ သဟဿမဏ္ဍလန္တိ တေသံ ဥပရိ ပတိဋ္ဌိတံ အနေကသဟဿမဏ္ဍလဟီရကံ။ မရူတိ ဒေဝါ။

န ¶ ခေါ ပနေဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ သတ္တပဒဝီတိဟာရတော ပဂေဝ ဒိသာဝိလောကနဿ ကတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘မဟာသတ္တော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧကင်္ဂဏာနီတိ ဝိဝဋဘာဝေန ဝိဟာရင်္ဂဏပရိဝေဏင်္ဂဏာနိ ဝိယ ဧကင်္ဂဏသဒိသာနိ အဟေသုံ။ သဒိသောပိ နတ္ထီတိ တုမှာကံ ဣဒံ ဝိလောကနံ ဝိသိဋ္ဌေ ပဿိတုံ ဣဓ တုမှေဟိ သဒိသောပိ နတ္ထိ၊ ကုတော ဥတ္တရိတရောတိ အာဟံသု။ သဗ္ဗပဌမောတိ သဗ္ဗပ္ပဓာနော။ ပဓာနပရိယာယော ဟိ ဣဓ ပဌမသဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ဣတရာနီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ မဟေသက္ခာ တာဝ ဒေဝါ ¶ တထာ ဝဒန္တိ၊ ဣတရေ ပန ကထန္တိ? မဟာသတ္တဿ အာနုဘာဝဒဿနေနေဝ။ မဟေသက္ခာနဉှိ ဒေဝါနံ မဟာသတ္တဿ အာနုဘာဝေါ ဝိယ တေန သဒိသာနမ္ပိ အာနုဘာဝေါ ပစ္စက္ခော အဟောသိ။ ဣတရေ ပန တေသံ ဝစနံ သုတွာ သဒ္ဒဟန္တာ အနုမိနန္တာ တထာ အာဟံသု။

ဇာတမတ္တဿေဝ ဗောဓိသတ္တဿ ဌာနာဒီနိ ယေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘူတာနီတိ တေ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာနံ စတုဣဒ္ဓိပါဒပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ဣဒ္ဓိပါဒဝသေန လောကုတ္တရဓမ္မေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသမိဇ္ဈနတော။ ဥတ္တရာဘိမုခဘာဝေါ လောကဿ ဥတ္တရဏဝသေန ဂမနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ သတ္တပဒဂမနံ သတ္တဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိဂမနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ ဝိသုဒ္ဓဆတ္တဓာရဏံ သုဝိသုဒ္ဓဝိမုတ္တိဆတ္တဓာရဏဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ ပဉ္စရာဇကကုဓဘဏ္ဍာနိ ပဉ္စဝိဓဝိမုတ္တိဂုဏပရိဝါရတာယ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ အနာဝဋဒိသာနုဝိလောကနံ အနာဝဋဉာဏတာယ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မီ’’တိအာဒိဝစနံ အပ္ပဋိဝတ္တိယဓမ္မစက္ကပဝတ္တနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ အယမန္တိမာ ဇာတီတိ အာယတိံ ဇာတိယာ အဘာဝကိတ္တနာ အနုပါဒိ…ပေ… ပုဗ္ဗနိမိတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တဿ တဿ အနာဂတေ လဒ္ဓဗ္ဗဝိသေသဿ တံ တံ နိမိတ္တံ အဗျဘိစာရီနိမိတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န အာဂတောတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အညတ္ထ စ ဝက္ခမာနာယ အနုပုဗ္ဗိယာ အနာဂတတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အာဟရိတွာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သုတ္တေ အဋ္ဌကထာသု စ အာဂတနယေန အာဟရိတွာ ဒီပေတဗ္ဗော။

ဒသသဟဿိလောကဓာတု ကမ္ပီတိ ပန ဣဒံ သတိပိ ဣဓ ပါဠိယံ အာဂတတ္တေ ဝက္ခမာနာနမစ္ဆရိယာနံ မူလဘူတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ အညမ္ပီဒိသံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တန္တိ ဗဒ္ဓါ ဝီဏာ၊ စမ္မဗဒ္ဓါ ဘေရိယောတိ ပဉ္စင်္ဂိကတူရိယဿ နိဒဿနမတ္တံ၊ စ-သဒ္ဒေန ဝါ ဣတရေသမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘိဇ္ဇိံသူတိ ပါဒေသု ဗဒ္ဓဋ္ဌာနေသုယေဝ ¶ ဘိဇ္ဇိံသု။ ဝိဂစ္ဆိံသူတိ ဝူပသမိံသု။ သကတေဇောဘာသိတာနီတိ အတိဝိယ သမုဇ္ဇလာယ အတ္တနော ပဘာယ ဩဘာသိတာနိ အဟေသုံ။ န ပဝတ္တီတိ န သန္ဒီ။ ဝါတော န ဝါယီတိ ခရော ဝါတော န ဝါယိ၊ မုဒုသုခေါ ပန သတ္တာနံ သုခါဝဟော ဝါယိ။ ပထဝီဂတာ အဟေသုံ ဥစ္စဋ္ဌာနေ ဌာတုံ အဝိသဟန္တာ။ ဥတုသမ္ပန္နောတိ အနုဏှာသီတတာသင်္ခါတေန ဥတုနာ သမ္ပန္နော။ ဝါမဟတ္ထံ ဥရေ ဌပေတွာ ဒက္ခိဏေန ပုထုပါဏိနာ ဟတ္ထတာဠနေန သဒ္ဒကရဏံ အပ္ဖောဋနံ။ မုခေန ဥဿေဠနံ သဒ္ဒမုဉ္စနံ သေဠနံ။ ဧကဒ္ဓဇမာလာ အဟောသီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန ဝိစိတ္တပုပ္ဖသုဂန္ဓပုပ္ဖဝဿဒေဝါ ဝဿိံသု၊ သူရိယေ ဒိဗ္ဗမာနေ ဧဝ တာရကာ ဩဘာသိံသု၊ အစ္ဆံ ဝိပ္ပသန္နံ ဥဒကံ ပထဝိတော ဥဗ္ဘိဇ္ဇိ၊ ဗိလာသယာ ဒရိသယာ တိရစ္ဆာနာ အာသယတော နိက္ခမိံသု၊ ရာဂဒေါသမောဟာပိ တနု ဘဝိံသု၊ ပထဝိယံ ရဇော ဝူပသမိ၊ အနိဋ္ဌဂန္ဓော ဝိဂစ္ဆိ၊ ဒိဗ္ဗဂန္ဓော ဝါယိ၊ ရူပိနော ဒေဝါ သရူပေနေဝ မနုဿာနံ အာပါထမဂမံသု ¶ ၊ သတ္တာနံ စုတုပပါတာ နာဟေသုန္တိ ဣမေသံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယာနိ မဟာဘိနီဟာရသမယေ ဥပ္ပန္နာနိ ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ၊ တာနိ အနဝသေသာနိ တဒါ အဟေသုန္တိ။

တတြာပီတိ တေသုပိ ပထဝိကမ္ပာဒီသု ဧဝံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ကေဝလံ သမ္ပတိဇာတဿ ဌာနာဒီသု ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ သဗ္ဗညုတညာဏပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ သဗ္ဗဿ ဉေယျဿ တိတ္ထကရမတဿ စ စာလနတော။ ကေနစိ အနုဿာဟိတာနံယေဝ ဣမသ္မိံယေဝ ဧကစက္ကဝါဠေ သန္နိပါတော၊ ကေနစိ အနုဿာဟိတာနံယေဝ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ သန္နိပတိတွာ ဓမ္မပဋိဂ္ဂဏှနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ ပဌမံ ဒေဝတာနံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဒိဗ္ဗဝိဟာရပဋိလာဘဿ၊ ပစ္ဆာ မနုဿာနံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ တတ္ထေဝ ဌာနဿ နိစ္စလသဘာဝတော အာနေဉ္ဇဝိဟာရပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ဝီဏာနံ သယံ ဝဇ္ဇနံ ပရူပဒေသေန ဝိနာ သယမေဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရပဋိလာဘဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ဘေရီနံ ဝဇ္ဇနံ စက္ကဝါဠပရိယန္တာယ ပရိသာယ ပဝေဒနသမတ္ထဿ ဓမ္မဘေရိယာ အနုသာဝနဿ အမတဒုန္ဒုဘိဃောသနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ အန္ဒုဗန္ဓနာဒီနံ ဆေဒေါ မာနဝိနိဗန္ဓဆေဒနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ၊ သုပဋ္ဋနသမ္ပာပုဏနံ အတ္ထာဒိ အနုရူပံ အတ္ထာဒီသု ဉာဏဿ ဘေဒါဓိဂမဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။

နိဗ္ဗာနရသေနာတိ ကိလေသာနံ နိဗ္ဗာယနရသေန။ ဧကရသဘာဝဿာတိ သာသနဿ သဗ္ဗတ္ထ ဧကရသဘာဝဿ။ ဝါတဿ အဝါယနံ ကိဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတဘိန္ဒနဿာ’’တိ။ အာကာသာဒိအပ္ပတိဋ္ဌဝိသမစဉ္စလဋ္ဌာနံ ပဟာယ ¶ သကုဏာနံ ပထဝီဂမနံ တာဒိသံ မိစ္ဆာဂါဟံ ပဟာယ သတ္တာနံ ပါဏေဟိ ရတနတ္တယသရဏဂမနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ဒေဝတာနံ အပ္ဖောဋနာဒီဟိ ကီဠနံ ပမောဒနုပ္ပတ္တိဥဒါနဿ ဘဝဝန္တဂမနေန ဓမ္မသဘာဝဗောဓနေန စ ပမောဒဝိဘာဝနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ဓမ္မဝေဂဝဿနဿာတိ ဒေသနာဉာဏဝေဂေန ဓမ္မာမတဿ ဝဿနဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ကာယဂတာသတိဝသေန လဒ္ဓဇ္ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပာဒိတမဂ္ဂဖလသုခါနုဘဝေါ ကာယဂတာသတိအမတပဋိလာဘော၊ တဿ ပန ကာယဿပိ အတပ္ပကသုခါဝဟတ္တာ ခုဒါပိပါသာပီဠနာဘာဝေါ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ဝုတ္တော။ အရိယဒ္ဓဇမာလာမာလိတာယာတိ သဒေဝကဿ လောကဿ အရိယမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂဓဇမာလာဟိ မာလိတဘာဝဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ။ ယံ ပနေတ္ထ အနုဒ္ဓဋံ၊ တံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဧတ္ထာတိ ‘‘သမ္ပတိဇာတော’’တိအာဒိနာ အာဂတေ ဣမသ္မိံ ဌာနေ။ ဝိဿဇ္ဇိတောဝ၊ တသ္မာ အမှေဟိ ဣဓ အပုဗ္ဗံ ဝတ္တဗ္ဗံ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ တဒါ ပထဝိယံ ဂစ္ဆန္တောပိ မဟာသတ္တော အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဝိယ မဟာဇနဿ ဥပဋ္ဌာသီတိ အယမေတ္ထ နိယတိ ဓမ္မနိယာမော ဗောဓိသတ္တာနံ ဓမ္မတာတိ ဣဒံ နိယတိဝါဒဝသေန ကထနံ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ ပုရိမဇာတီသု တာဒိသဿ ပုညသမ္ဘာရကမ္မဿ ကတတ္တာ ¶ ဥပစိတတ္တာ မဟာဇနဿ တထာ ဥပဋ္ဌာသီ’’တိ ဣဒံ ပုဗ္ဗေကတကမ္မဝါဒဝသေန ကထနံ။ ဣမေသံ သတ္တာနံ ဥပရိ ဤသနသီလတာယ ယထာသကံ ကမ္မမေဝ ဣဿရော နာမ၊ တဿ နိမ္မာနံ အတ္တနော ဖလဿ နိဗ္ဗတ္တနံ၊ မဟာပုရိသောပိ သဒေဝကံ လောကံ အဘိဘဝိတုံ သမတ္ထေန ဥဠာရေန ပုညကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တိတော တေန ဣဿရေန နိမ္မိတော နာမ၊ တဿ စာယံ နိမ္မာနဝိသေသော၊ ယဒိဒံ မဟာနုဘာဝတာ။ ယာယ မဟာဇနဿ တထာ ဥပဋ္ဌာသီတိ ဣဒံ ဣဿရနိမ္မာနဝါဒဝသေန ကထနံ။ ဧဝံ တံ တံ ဗဟုံ ဝတွာ ကိံ ဣမာယ ပရိယာယကထာယာတိ အဝသာနေ ဥဇုကမေဝ ဧဝံ ဗျာကာသိ။ သမ္ပတိဇာတော ပထဝိယံ ကထံ ပဒသာ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံမဟာနုဘာဝေါ အာကာသေန မညေ ဂစ္ဆတီတိ ပရိကပ္ပနဿ ဝသေန အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဝိယ အဟောသိ။ သီဃတရံ ပန သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတတ္တာ ဒိဿမာနရူပေါပိ မဟာဇနဿ အဒိဿမာနော ဝိယ အဟောသိ။ အစေလကဘာဝေါ ခုဒ္ဒကသရီရတာ စ တာဒိသဿ ဣရိယာပထဿ အနနုစ္ဆဝိကာတိ ကမ္မာနုဘာဝသဉ္ဇနိတပါဋိဟာရိယဝသေန အလင်္ကာရပဋိယတ္တော ဝိယ၊ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော ဝိယ စ မဟာဇနဿ ဥပဋ္ဌာသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ဗုဒ္ဓဘာဝါနုစ္ဆဝိကဿ ¶ ဗောဓိသတ္တာနုဘာဝဿ ယာထာဝတော ပဝေဒိတတ္တာ ဗုဒ္ဓေန ဝိယ…ပေ… အတ္တမနာ အဟောသိ။

ပါကဋာ ဟုတွာတိ ဝိဘူတာ ဟုတွာ။ ဗုဒ္ဓါနံ ယေ ယေ သင်္ခါရေ ဝဝတ္ထပေတုကာမာ၊ တေ တေ ဥပ္ပာဒက္ခဏေပိ သဗ္ဗသော သုပ္ပဋိဝိဒိတာ သုပါကဋာ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ သုဋ္ဌု ဝိဘူတာ ဧဝ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ အနောကာသဂတေတိ ပရိဂ္ဂဟဿ အနောကာသကာလေ ပဝတ္တေ။ နိပ္ပဒေသေတိ နိရဝသေသေ။ ဩကာသပ္ပတ္တေတိ ဌာနဂမနာဒိကာလေ ဥပ္ပန္နေ၊ တေ ဟိ သမ္မသနဿ ယောဂျကာလေ ဥပ္ပတ္တိယာ ဩကာသပ္ပတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ သတ္တဒိဝသဗ္ဘန္တရေတိ ဣဒံ ဗုဒ္ဓါနံ ပါကတိကသမ္မသနဝသေန ဝုတ္တံ၊ အာကင်္ခန္တာ ပန တေ ယဒါ ကဒါစိ ဥပ္ပန္နသင်္ခါရေ သမ္မသန္တိယေဝ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အစ္ဆရိယဗ္ဘုတသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၄။ ဗာကုလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၀၉။ ယထာ ¶ ‘‘ဒွတ္တိံသာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဒွိ-သဒ္ဒဿ ဗာ-အာဒေသံ ကတွာ ဗာတ္တိံသာတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဧတ္ထ ဗာ-ကာရာဒေသံ ကတွာ ဗာကုလောတိ သမညာ အဟောသိ၊ သာယံ တဿ အနွတ္ထသညာတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သီသံ နှာပေတွာတိ မင်္ဂလတ္ထံ မဟာဂင်္ဂါယ သီသံ နှာပေတွာ။ နိမုဇ္ဇနဝသေနာတိ ဇဏ္ဏုပမာဏေ ဥဒကေ ထောကံယေဝ နိမုဇ္ဇနဝသေန။ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာတာ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ။ ပဟရိယမာနာ မရန္တိ၊ န ဇာလေန ဗန္ဓိတမတ္တေန။ ဒါရကဿ တေဇေနာတိ ဒါရကဿ ပုညတေဇေန။ နီဟဋမတ္တောဝ မတော၊ တဿ မရဏတ္ထံ ဥပက္ကမော န ကတော၊ ယေန ဥပက္ကမေန ဒါရကဿ ဗာဓော သိယာ။ တန္တိ မစ္ဆံ။ သကလမေဝါတိ ပရိပုဏ္ဏာဝယဝမေဝ။

န ကေလာယတီတိ န မမာယတိ ကိသ္မိဉ္စိ န မညတိ။ ဒါရကဿ ပုညတေဇေန ပိဋ္ဌိတော ဖာလေန္တီ။ ဒါရကံ လဘတီတိ ဥဂ္ဃောသနဝသေန ဘေရိံ စရာပေတွာ။ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိ၊ အတ္တနော ပုတ္တဘာဝံ ကထေသိ။ ကုစ္ဆိယာ ဓာရိတတ္တာ အမာတာ ကာတုံ န သက္ကာ ဇနနီဘာဝတော။ မစ္ဆံ ဂဏှန္တာပီတိ မစ္ဆံ ကိဏိတွာ ဂဏှန္တာပိ။ တထာ ဂဏှန္တာ စ တပ္ပရိယာပန္နံ သဗ္ဗံ ဂဏှာတိ နာမာတိ ¶ အာဟ – ‘‘ဝက္ကယကနာဒီနိ ဗဟိ ကတွာ ဂဏှန္တာ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ အယမ္ပိ အမာတာ ကာတုံ န သက္ကာ သာမိကဘာဝတော။ ဒါရကော ဥဘိန္နမ္ပိ ကုလာနံ ဒါယာဒေါ ဟောတု ဒွိန္နံ ပုတ္တဘာဝတော။

အသီတိမေတိ ဇာတိယာ အသီတိမေ ဝဿေ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တေန ကိလေသာနံ အသမုစ္ဆိဇ္ဇနတော ဝီတိက္ကမိတုံ ကာမသညာ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗာတိ ပုစ္ဆာ ပန ပုစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ – ‘‘ဧဝဉ္စ ခေါ မံ၊ အာဝုသော ကဿပ၊ ပုစ္ဆိတဗ္ဗ’’န္တိ။

၂၁၀။ နိယမေတွာတိ တံ တံဝါရေ သေသဝါရေန နိယမေတွာ။ ကမ္မပထဘေဒကောတိ ကမ္မပထဝိသေသကရော။ တတ္ထ ကာမဝိတက္ကော ယထာ ကာယဝစီဒွါရေသု စောပနပ္ပတ္တော ကမ္မပထပ္ပတ္တော နာမ ဟောတိ၊ မနောဒွါရေ ပရဘဏ္ဍဿ အတ္တနော ပရိဏာမနဝသေန ပဝတ္တအဘိဇ္ဈာသဟဂတော၊ ဧဝံ ကာမသညာတိ၊ တထာ ဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကသညာတိ ထေရော၊ ‘‘ဥဘယမ္ပေတံ ကမ္မပထဘေဒကမေဝါ’’တိ အာဟ။ ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တံ သညံ သန္ဓာယ၊ ‘‘သညာ ဥပ္ပန္နမတ္တာဝါ’’တိ ဝုစ္စမာနေ ဝိတက္ကိတမ္ပိ သမာနံ ကမ္မပထံ အပ္ပတ္တမေဝ၊ ဥဘယဿ ပန ဝသေန သုတ္တပဒံ ပဝတ္တန္တိ ထေရဿ အဓိပ္ပာယော။

၂၁၁။ အာယူဟနကမ္မန္တိ ¶ အတ္တနာ အာယူဟိတဗ္ဗကမ္မံ။ လောမကိလိဋ္ဌာနီတိ ကိလိဋ္ဌလောမာနိ၊ ကိလိဋ္ဌံသူနီတိ အတ္ထော။ ကိမေဝံ ဘောဂေသု ပရနိမ္မိတဘဝေ ဝသဝတ္တိဒေဝါနံ ဝိယ သဗ္ဗသော အာယူဟနကမ္မေန ဝိနာ အညဿပိ ပဗ္ဗဇိတဿ ပစ္စယလာဘော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော သုတပုဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အနစ္ဆရိယဉ္စေတ’’န္တိ။ ကုလူပကထေရာနမေတံ ကမ္မံ၊ ထေရော ပန ကဒါစိပိ ကုလူပကော နာဟောသိ။

ဂဒ္ဒုဟနမတ္တန္တိ ဂေါဒုဟနမတ္တကာလံ။ ဣဓ ပန သကလော ဂေါဒုဟနော အဓိပ္ပေတောတိ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဂါဝိံ…ပေ… ကာလမတ္တမ္ပီ’’တိ အာဟ။ နိဗန္ဓီတိ နိဗဒ္ဓဒါတဗ္ဗံ ကတွာ ဌပေသိ။

သကိလေသပုဂ္ဂလဿ အသေရိဘာဝကရဏေန ရဏေန သဒိသတာယ ရဏော၊ သံကိလေသော။ အညာ ဥဒပါဒီတိ ပနာဟ၊ တသ္မာ အရဟတ္တံ န ပဋိညာတန္တိ ဒဿေတိ။ နနု တထာ ဝစနံ ပဋိဇာနနံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ။

၂၁၂။ အဝါပုရတိ ¶ ဒွါရံ ဧတေနာတိ အဝါပုရဏံ။ ပဌမသင်္ဂဟတော ပစ္ဆာ ဒေသိတတ္တာ ဒုတိယသင်္ဂဟေ သင်္ဂိတံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဗာကုလသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၅။ ဒန္တဘူမိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁၃။ ဖုသေယျာတိ ¶ ဉာဏဖုသနာ နာမ အဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ လဘေယျာတိ အဓိဂစ္ဆေယျ။ ဧဝံ ပဋိပန္နောတိ၊ ‘‘အပ္ပမတ္တော အာတာပီ ပဟိတတ္တော’’တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပဋိပန္နော။ အဇာနနကောဋ္ဌာသေယေဝါတိ အဝဓာရဏေန အတ္တနိ ကတံ ဒေါသာရောပနံ နိဝတ္တေတိ။

၂၁၄။ အပ္ပနာဥပစာရန္တိ အပ္ပနဉ္စေဝ ဥပစာရဉ္စ ပါပေတွာ ကထေသီတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ အပ္ပနာသဟိတော ပန ဥပစာရော အပ္ပနာဥပစာရော၊ တံ ပါပေတွာ ကထေသီတိ အတ္ထော။

နိက္ခမတီတိ နိက္ခမော၊ အဝဂ္ဂါဟကာမတော နိက္ခမနံ နိက္ခမော ဧဝ နေက္ခမ္မော၊ ပဌမဇ္ဈာနာဒိ။ သတိ ကိလေသကာမေ အတ္တနော ဥပဟာရံ ဥပစာရေတွာ အဿာဒေတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ နာမာတိ အာဟ – ‘‘ဒုဝိဓေပိ ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇမာနော’’တိ။ ဒုဝိဓေပီတိ ဟီနပဏီတာဒိဝသေန ဒုဝိဓေ။

၂၁၅။ ကူဋာကာရန္တိ ဂါဠှသာဌေယျံ အပ္ပတိရူပေ ဌာနေ ခန္ဓဂတပါတနာဒိ။ ဒန္တဂမနန္တိ ဒန္တေဟိ နိဗ္ဗိသေဝနေဟိ ဂန္ဓဗ္ဗဂတိံ။ ပတ္တဗ္ဗံ ဘူမိန္တိ သမ္မာကိရိယာယ လဒ္ဓဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ။

၂၁၆။ ဗျတိဟရဏဝသေန လင်္ဃကံ ဝိလင်္ဃကံ၊ အညမညဟတ္ထဂ္ဂဟဏံ။ တေနာဟ – ‘‘ဟတ္ထေန ဟတ္ထံ ဂဟေတွာ’’တိ။

၂၁၇။ ဂဟေတုံ သမတ္ထောတိ ဂဏိကာရဟတ္ထိနီဟိ ဥပလာပေတွာ အရညဟတ္ထိံ ဝစနဝသေန ဂဟေတုံ သမတ္ထော။ အတိပဿိတွာ အတိဋ္ဌာနဝသေန ပဿိတွာ။ ဧတ္ထဂေဓာတိ ဧတသ္မိံ အရညေ နာဂဝနေ ပဝတ္တဂေဓာ။ သုခါယတီတိ သုခံ အယတိ ပဝတ္တေတိ၊ ‘‘သုခံ ဟရတီ’’တိ ဝါ ပါဌော။ ဍိဏ္ဍိမော အာနကော။ နိဟိတသဗ္ဗဝင်္ကဒေါသောတိ အပဂတသဗ္ဗသာဌေယျဒေါသော။ အပနီတကသာဝေါတိ အပေတသာရမ္ဘကသာဝေါ။

၂၁၉။ ပဉ္စကာမဂုဏနိဿိတသီလာနန္တိ ¶ အကုသလာနံ။ ဂေဟဿိတသီလာနန္တိ ဝါ ဝဋ္ဋသန္နိဿိတသီလာနံ။

၂၂၂။ ဧသ ¶ နယော သဗ္ဗတ္ထာတိ၊ ‘‘မဇ္ဈိမော၊ ဒဟရော’’တိ အာဂတေသု ဥပမာဝါရေသု၊ ‘‘ထေရော’’တိအာဒိနာ အာဂတေသု ဥပမေယျဝါရေသူတိ ပဉ္စသု သံကိလေသပက္ခိယေသု ဝါရေသု ဧသ ယထာဝုတ္တောဝ နယောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဒန္တဘူမိသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၆။ ဘူမိဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂၃။ အာသဉ္စေပိ ¶ ကရိတွာတိ၊ ‘‘ဣမိနာဟံ ဗြဟ္မစရိယေန ဒေဝေါ ဝါ ဘဝေယျံ ဒေဝညတရော ဝါ၊ ဒုက္ခတော ဝါ မုစ္စေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ကတွာ စေပိ စရန္တိ၊ အဘဗ္ဗာ ဖလဿ အဓိဂမာယ တဏှာယ ဗြဟ္မစရိယဿ ဝိဒူသိတတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ အနာသဉ္စေပိ ကရိတွာတိ ဝုတ္တနယေန ပတ္ထနံ အကတွာ။ အဘဗ္ဗာ ဖလဿ အဓိဂမာယ အနိယမိတဘာဝတော။ ပဏိဓာနဝသေန ဟိ ပုညဖလံ နိယတံ နာမ ဟောတိ၊ တဒဘာဝတော ကတံ ပုညံ န လဘတီတိ အဓိပ္ပာယော။ တတိယပက္ခေ ဥဘယဋ္ဌာနေဟိ ဝုတ္တံ၊ စတုတ္ထပက္ခော သမ္မာဝတာရော ဣတိ စတုကောဋိကော ပဉှော ဇာလဝသေန အာဟဋော၊ တတ္ထ အာသာ နာမ ပတ္ထနာ၊ မိစ္ဆာဂါဟသ္မိံ သတိ န ဝိပစ္စတိ၊ သမ္မာဂါဟသ္မိံ သတိ ဝိပစ္စတိ၊ ဥဘယထာပိ ဥဘယာပေက္ခာနာမ၊ ယော မိစ္ဆတ္တဓမ္မေ ပုရက္ခတွာ ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ၊ တဿ ယထာဓိပ္ပာယဖလံ သမိဇ္ဈတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ အယောနိသော ဗြဟ္မစရိယဿ စိဏ္ဏတ္တာ၊ ယော ပန သမ္မတ္တံ ပုရက္ခတွာ ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ၊ တဿ ယထာဓိပ္ပာယံ ဗြဟ္မစရိယဖလံ န သမိဇ္ဈတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ ယောနိသော ဗြဟ္မစရိယဿ စိဏ္ဏတ္တာ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အာသဉ္စေပိ ကရိတွာ အယောနိသော ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တီ’’တိအာဒိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဘူမိဇသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၇။ အနုရုဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၀။ ဥပသင်္ကမိတွာ ¶ ¶ ဧဝမာဟံသူတိ ဝုတ္တံ ဥပသင်္ကမနကာရဏံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘တဿ ဥပါသကဿ အဖာသုကကာလော အဟောသီ’’တိ အာဟ။ အဝိရာဓိတန္တိ အဝိရဇ္ဈနကံ။ ယဒိ ဝါ တေ ဓမ္မာ နာနတ္ထာ၊ ယဒိ ဝါ ဧကတ္ထာ၊ ယံ တတ္ထ အဝိရဇ္ဈနကံ၊ တံ တံယေဝ ပဋိဘာတူတိ ယောဇနာ။ ဈာနမေဝါတိ အပ္ပမာဏဇ္ဈာနမေဝ၊ ‘‘စေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ပန ဝုတ္တတ္တာ စိတ္တေကဂ္ဂတာယေဝ ဧဝံ ဝုစ္စတီတိ ဥပါသကဿ အဓိပ္ပာယော။

၂၃၁။ ယာဝတာ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ ဆာယာ ဖရတိ၊ နိဝါတေ ပဏ္ဏာနိ ပတန္တိ၊ ဧတ္တာဝတာ ‘‘ရုက္ခမူလ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဧကရုက္ခမူလပ္ပမာဏဋ္ဌာနံ။ ကသိဏနိမိတ္တေန ဩတ္ထရိတွာတိ ကသိဏာရမ္မဏံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇန္တော တသ္မိံ ကသိဏ…ပေ… ဝိဟရတီတိ ဝုတ္တော။ အာဘောဂေါ နတ္ထိ ဈာနက္ခဏေ။ ကာမံ သမာပတ္တိက္ခဏေ အာဘောဂေါ နတ္ထိ တတော ပန ပုဗ္ဗေ ဝါ သိယာ သော အာဘောဂေါ၊ တမ္ပိ သန္ဓာယ မဟဂ္ဂတန္တိ ကေစိ။ ဣဒါနိ တာသံ စေတောဝိမုတ္တီနံ သတိပိ ကေနစိ ဝိသေသေန အဘေဒေ ဝိသယာဒိတော လဗ္ဘမာနဘေဒံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဧတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိမိတ္တံ န ဝဍ္ဎတိ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗဿ နိမိတ္တဿေဝ အဘာဝတော။ ပထဝီကသိဏာဒီနံ ဝိယ အာကာသဘာဝနာယ ဥဂ္ဃာဋနံ န ဇာယတိ။ တာနိ ဈာနာနီတိ ဗြဟ္မဝိဟာရဇ္ဈာနာနိ။ စုဒ္ဒသဝိဓေန ပရိဒမနာဘာဝတော အဘိညာနံ ပါဒကာနိ န ဟောန္တိ။ နိမိတ္တုဂ္ဃာဋဿေဝ အဘာဝတော အရူပဇ္ဈာနာနံ အနဓိဋ္ဌာနတာယ နိရောဓဿ ပါဒကာနိ န ဟောန္တီတိ။ ကမ္မဝဋ္ဋဘာဝေန ကိလေသဝဋ္ဋဝိပါကဝဋ္ဋာနံ တိဏ္ဏံ ဝဋ္ဋာနံ ပစ္စယဘာဝေါ ဝဋ္ဋပါဒကတာ။ ဥပပဇ္ဇနဝသေနေဝ တံ တံ ဘဝံ ဩက္ကမတိ ဧတေဟီတိ ဘဝေါက္ကမနာနိ။ ဒုတိယနယဿ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဥဂ္ဃာဋနဿ လဗ္ဘနတော အရူပဇ္ဈာနောပရိ သမတိက္ကမော ဟောတီတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ဧဝန္တိ ယထာဝုတ္တေန နိမိတ္တာဝဍ္ဎနနိမိတ္တဝဍ္ဎနာဒိပ္ပကာရေန။ နာနတ္ထာတိ နာနာသဘာဝါ။ ဧဝန္တိ အပ္ပမာဏမဟဂ္ဂတသဒ္ဒဝစနီယတာယ နာနာဗျဉ္ဇနာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ အပ္ပမာဏသမာပတ္တိတောပိ နီဟရိတွာ ဝက္ခမာနဘဝူပပတ္တိကာရဏံ ဒဿေတုံ သက္ကာ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ကသိဏဈာနတောဝ နီဟရိတွာ ယောဇနာ ကတာတိ တထာ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ မဟဂ္ဂတဂဟဏေနေတ္ထ အပ္ပမာဏာတိ ဝုတ္တဗြဟ္မဝိဟာရာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော တဿာ သမညာယ ဥဘယေသမ္ပိ သာဓာရဏဘာဝတော။

၂၃၂။ ဧဝံ ¶ ဝုတ္တောတိ အသတိပိ တထာရူပေ အာဘောဂေ ‘‘ပရိတ္တာဘာတိ ဖရိတွာ အဓိမုစ္စိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ ¶ ဝုတ္တော။ အပ္ပမာဏံ ကတွာ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေန္တဿ ကသိဏဝဍ္ဎနဝသေန ဗဟုလီကာရသမ္ဘဝတော သိယာ ဈာနဿ ဗလဝတရတာ၊ တဒဘာဝေ စ ဒုဗ္ဗလတာ၊ အာစိဏ္ဏဝသိတာယ ပန ပစ္စနီကဓမ္မာနံ သမ္မာ အပရိသောဓနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဈာနဿ အပ္ပဂုဏတံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘သုပ္ပမတ္တေ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ဈာနဿ အပ္ပာနုဘာဝတာယ ဧဝ တန္နိမိတ္တာ ပဘာပိ အပ္ပတရာ အပရိသုဒ္ဓါဝ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဝဏ္ဏော…ပေ… သံကိလိဋ္ဌော စာ’’တိ။ ဒုတိယနယော ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထာပိ ကသိဏဿ ပရိတ္တဘာဝေန ဝဏ္ဏဿ ပရိတ္တတာ၊ ပရိတ္တာရမ္မဏာယ အနုရူပတာယ ဝါ နိမိတ္တံ ပဘာမဏ္ဍလကမ္ပိ ပရိတ္တမေဝ သိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိပုလပရိကမ္မန္တိ ဝိပုလဘာဝေန ပရိကမ္မံ။ သေသံ တတိယစတုတ္ထနယေသု ဝတ္တဗ္ဗံ ပဌမဒုတိယနယေသု ဝုတ္တသဒိသမေဝ။

ဝဏ္ဏနာနတ္တန္တိ ယဒိ ပီတံ ယဒိ လောဟိတံ ယဒိ ဝါ ဩဒါတန္တိ သရီရဝဏ္ဏနာနတ္တံ။ အာဘာနာနတ္တန္တိ ပရိတ္တဝိပုလတာဝသေန ပဘာယ နာနတ္တံ။ အစ္စိနာနတ္တန္တိ တေဇောဓာတုဿ ဒီဃာဒိဝသေန ဝေမတ္တတာ။ အဘိနိဝိသန္တီတိ အဘိရတိဝသေန နိဝိသန္တိ နိသီဒန္တိ တိဋ္ဌန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဝသန္တီ’’တိ။

၂၃၄။ အာဘန္တိ ဒိဗ္ဗန္တီတိ အာဘာတိ အာဟ ‘‘အာဘာသမ္ပန္နာ’’တိ။ တဒင်္ဂေနာတိ ဝါ တဿာ ပရိတ္တတာယ အပ္ပမာဏတာယ စ အာဘာကာရဏံ၊ တံ ပန အတ္ထတော ဘဝူပပတ္တိကာရဏမေဝါတိ အာဟ – ‘‘တဿာ ဘဝူပပတ္တိယာ အင်္ဂေနာ’’တိ။ ကာယာလသိယဘာဝေါ တန္ဒီအာဒီနံ ဟေတုဘူတာ ကာယဿ ဝိတ္ထာယိတတာ။

၂၃၅။ ပါရမိယောတိ မဟာသာဝကသံဝတ္တနိကာ သာဝကပါရမိယော ပူရေန္တော။ ဗြဟ္မလောကေတိ ဗြဟ္မတ္တဘာဝေ၊ ဗြဟ္မလောကေ ဝါ ဥပ္ပတ္တိံ ပဋိလဘိ၊ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ထေရဂါထာသု။ အဝေါကိဏ္ဏန္တိ အညေဟိ အသမ္မိဿန္တိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေ သဉ္စရိတန္တိ အတီတဘဝေသု ဇာတိဝသေန သဉ္စရဏံ မမ၊ သဉ္စရိတန္တိ တံ မမဿာတိ အတ္ထော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အနုရုဒ္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၈။ ဥပက္ကိလေသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၆။ တသ္မာတိ ¶ ¶ အတ္ထကာမတ္တာ ဧဝမာဟ၊ န ဘဂဝတော ဝစနံ အနာဒိယန္တော။ ယေ ပန တဒါ သတ္ထုဝစနံ န ဂဏှိံသု၊ တေ ကိဉ္စိ အဝတွာ တုဏှီဘူတာ မင်္ကုဘူတာ အဋ္ဌံသု၊ တသ္မာ ဥဘယေသမ္ပိ သတ္ထရိ အဂါရဝပဋိပတ္တိ နာဟောသိ။

ယေနပိ ဇနေန န ဒိဋ္ဌောတိ ယေန ဥဘယဇနေန အညဝိဟိတတာယ ကုဍ္ဍကဝါဋာဒိအန္တရိကတာယ ဝါ န ဒိဋ္ဌော။ ဒမနတ္ထန္တိ တေဟိ ဥပါသကေဟိ နိမ္မဒဘာဝံ အာပါဒိတာနံ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဒမနတ္ထံ။ ဌပယိံသူတိ ယော ဣမေသံ ဘိက္ခူနံ ဒေတိ၊ တဿ သတံ ဒဏ္ဍောတိ၊ သဟဿန္တိ စ ဝဒန္တိ။

၂၃၇။ ဝဂ္ဂဘာဝေနေဝ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ မဟာဝဂ္ဂေါ ၃။၄၆၄) နာနာသဒ္ဒေါ အဿာတိ ပုထုသဒ္ဒေါ။ သမဇနောတိ ဘဏ္ဍနေ သမဇ္ဈာသယော ဇနော။ ဗာလလက္ခဏေ ဌိတောပိ ‘‘အဟံ ဗာလော’’တိ န မညတိ။ ဘိယျော စာတိ အတ္တနော ဗာလဘာဝဿ အဇာနနတောပိ ဘိယျော စ ဘဏ္ဍနဿ ဥပရိ ဖောဋော ဝိယ သင်္ဃဘေဒဿ အတ္တနော ကာရဏဘာဝမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ န မညိ နညာသိ။

ကလဟဝသေန ပဝတ္တဝါစာယေဝ ဂေါစရော ဧတေသန္တိ ဝါစာဂေါစရာ ဟုတွာ။ မုခါယာမန္တိ ဝိဝါဒဝသေန မုခံ အာယမေတွာ ဘာဏိနော။ န တံ ဇာနန္တီတိ တံ ကလဟံ န ဇာနန္တိ။ ကလဟံ ကရောန္တော စ တံ န ဇာနန္တော နာမ နတ္ထိ။ ယထာ ပန န ဇာနန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ အာဟ – ‘‘ဧဝံ သာဒီနဝေါ အယ’’န္တိ။ အယံ ကလဟော နာမ အတ္တနော ပရေသဉ္စ အတ္ထဇာပနတော အနတ္ထုပ္ပာဒနတော ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သမ္ပရာယေ စ သာဒီနဝေါ၊ သဒေါသောတိ အတ္ထော။

ဥပနယှန္တီတိ ဥပနာဟဝသေန အနုဗန္ဓန္တိ။ ပေါရာဏောတိ ပုရိမေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏတာယ ပုရာတနော။

န ဇာနန္တီတိ အနိစ္စသညံ န ပစ္စုပဋ္ဌာပေန္တိ။

တထာ ပဝတ္တဝေရာနန္တိ အဋ္ဌိဆိန္နာဒိဘာဝံ နိဿာယ ဥပနယဝသေန စိရကာလံ ပဝတ္တဝေရာနံ။

ဗာလသဟာယတာယ ¶ ¶ ဣမေ ဘိက္ခူ ကလဟပသုတာ၊ ပဏ္ဍိတသဟာယာနံ ပန ဣဒံ န သိယာတိ ပဏ္ဍိတသဟာယဿ ဗာလသဟာယဿ စ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏဒီပနတ္ထံ ဝုတ္တာ။ သီဟဗျဂ္ဃာဒိကေ ပါကဋပရိဿယေ ရာဂဒေါသာဒိကေ ပဋိစ္ဆန္နပရိဿယေ စ အဘိဘဝိတွာ။

မာတင်္ဂေါ အရညေ မာတင်္ဂရညေတိ သရလောပေန သန္ဓိ။ မာတင်္ဂသဒ္ဒေနေဝ ဟတ္ထိဘာဝဿ ဝုတ္တတ္တာ နာဂဝစနံ တဿ မဟတ္တဝိဘာဝနတ္ထန္တိ အာဟ – ‘‘နာဂေါတိ မဟန္တာဓိဝစနမေတ’’န္တိ။ မဟန္တပရိယာယောပိ ဟိ နာဂ-သဒ္ဒေါ ဟောတိ ‘‘ဧဝံ နာဂဿ နာဂေန၊ ဤသာဒန္တဿ ဟတ္ထိနော’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၅၊ မဟာဝ။ ၄၆၇)။

၂၃၈။ ကိရသဒ္ဒေါ အနုဿဝသူစနတ္ထော နိပါတော။ တေန အယမေတ္ထ သုတိပရမ္ပရာတိ ဒဿေတိ။ ဘဂဝတာ ဟိ သော အာဒီနဝေါ ပဂေဝ ပရိညာတော၊ န တေန သတ္ထာ နိဗ္ဗိဏ္ဏော ဟောတိ၊ တသ္မိံ ပန အန္တောဝဿေ ကေစိ ဗုဒ္ဓဝေနေယျာ နာဟေသုံ၊ တေန အညတ္ထ ဂမနံ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဒမနုပါယောတိ ပါလိလေယျကံ ဥဒ္ဒိဿ ဂစ္ဆန္တော ဧကဝိဟာရိံ အာယသ္မန္တံ ဘဂုံ၊ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသန္တေ စ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရာဒိကေ သမ္ပဟံသေတုံ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ စ။ ဣမံ ဥပက္ကိလေသောဝါဒံ ဒါတုံ တတ္ထ ဂတော၊ တသ္မာ ကလဟကာရကေ ကိရဿာတိ ဧတ္ထာပိ ကိရသဒ္ဒဂ္ဂဟဏေ ဧသေဝ နယော။ ဝုတ္တနယမေဝ ဂေါသိင်္ဂသာလသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၃၂၅ အာဒယော)။

၂၄၁။ ‘‘ယထာ ကထံ ပနာ’’တိ ဝုတ္တပုစ္ဆာနံ ပစ္ဆိမဘာဝတော ‘‘အတ္ထိ ပန ဝေါတိ ပစ္ဆိမပုစ္ဆာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပုန ‘‘အတ္ထိ ပန ဝေါ’’တိ ပဝတ္တနဿ ပုစ္ဆနဿ အတ္ထိဘာဝတော။ သော ပန လောကုတ္တရဓမ္မော။ ထေရာနန္တိ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရာဒီနံ နတ္ထိ။ ပရိကမ္မောဘာသံ ပုစ္ဆတီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေ ကတာဓိကာရတ္တာ တဿ ဥပ္ပာဒနတ္ထံ ပရိကမ္မောဘာသံ ပုစ္ဆတိ။ ပရိကမ္မောဘာသန္တိ ပရိကမ္မသမာဓိနိဗ္ဗတ္တံ ဩဘာသံ၊ ဥပစာရဇ္ဈာနသဉ္ဇနိတံ ဩဘာသန္တိ အတ္ထော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနလာဘီ ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိကမ္မတ္ထံ ဩဘာသကသိဏံ ဘာဝေတွာ ဥပစာရေ ဌပိတော သမာဓိ ပရိကမ္မသမာဓိ၊ တတ္ထ ဩဘာသော ပရိကမ္မောဘာသောတိ ဝုတ္တော။ တံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘ဩဘာသဉ္စေဝ သဉ္ဇာနာမာတိ ပရိကမ္မောဘာသံ သဉ္ဇာနာမာ’’တိ။ ယတ္တကေ ဟိ ဌာနေ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ရူပဂတံ ဒဋ္ဌုကာမော၊ တတ္တကံ ဌာနံ ဩဘာသကသိဏံ ဖရိတွာ ဌိတော။ တံ ¶ ဩဘာသံ တတ္ထ စ ရူပဂတံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေန ပဿတိ၊ ထေရာ စ တထာ ပဋိပဇ္ဇိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဩဘာသဉ္စေဝ သဉ္ဇာနာမ ဒဿနဉ္စ ရူပါန’’န္တိ။ ယသ္မာ ပန တေသံ ရူပဂတံ ပဿန္တာနံ ပရိကမ္မဝါရော အတိက္ကမိ၊ တတော ဩဘာသော အန္တရဓာယိ၊ တသ္မိံ အန္တရဟိတေ ရူပဂတမ္ပိ န ပညာယတိ။ ပရိကမ္မန္တိ ဟိ ယထာဝုတ္တကသိဏာရမ္မဏံ ဥပစာရဇ္ဈာနံ၊ ရူပဂတံ ပဿန္တာနံ ကသိဏောဘာသဝသေန ရူပဂတဒဿနံ၊ ကသိဏောဘာသော ¶ စ ပရိကမ္မဝသေနာတိ တဒုဘယမ္ပိ ပရိကမ္မဿ အပ္ပဝတ္တိယာ နာဟောသိ၊ တယိဒံ ကာရဏံ အာဒိကမ္မိကဘာဝတော ထေရာ န မညိံသု၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နပ္ပဋိဝိဇ္ဈာမာ’’တိ။

နိမိတ္တံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗန္တိ ကာရဏံ ပစ္စက္ခတော ဒဿေတွာ သုဝိသုဒ္ဓဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေ ထေရံ ပတိဋ္ဌာပေတုကာမော သတ္ထာ ဝဒတိ။ ကိံ န အာဠုလေဿန္တီတိ ကိံ န ဗျာမောဟေဿန္တိ၊ ဗျာမောဟေဿန္တိ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥဒပါဒီတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ယထာဥပဋ္ဌိတေသု ရူပဂတေသု အပုဗ္ဗတာယ၊ ‘‘ဣဒံ နု ခေါ ရူပဂတံ ကိံ၊ ဣဒံ နု ခေါ ကိ’’န္တိ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နတ္တာ ဝိစိကိစ္ဆာ သံသယော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သမာဓိ စဝီတိ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဥပ္ပန္နတ္တာ ပရိကမ္မသမာဓိ ဝိဂစ္ဆိ။ တတော ဧဝ ဟိ ပရိကမ္မောဘာသောပိ အန္တရဓာယိ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာပိ ရူပံ န ပဿိ။ န မနသိ ကရိဿာမီတိ မနသိကာရဝသေန မေ ရူပါနိ ဥပဋ္ဌဟိံသု၊ ရူပါနိ ပဿတော ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဣဒါနိ ကိဉ္စိ န မနသိ ကရိဿာမီတိ တုဏှီ အဟောသိ တံ ပန တုဏှီဘာဝပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အမနသိကာရော ဥဒပါဒီ’’တိ။

တထာဘူတဿ အမနသိကာရဿ အဘာဝံ အာဂမ္မ ဥပ္ပိလံ ဥဒပါဒိ။ ဝီရိယံ ဂါဠှံ ပဂ္ဂဟိတန္တိ ထိနမိဒ္ဓဆမ္ဘိတတ္တာနံ ဝူပသမနတ္ထံ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယံ အဟောသိ၊ တေန စိတ္တေ သမာဓိဒူသိကာ ဂေဟဿိတာ ဗလဝပီတိ ဥပ္ပန္နာ။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပိလံ ဥပ္ပန္န’’န္တိ။ တတောတိ သိထိလဝီရိယတ္တာ။ ပတမေယျာတိ အတိဝိယ ခိန္နံ ဘဝေယျ။ တံ မမာတိ ပတ္ထနာအဘိဘဝနီယမနသီသေန ဇပ္ပေတီတိ အဘိဇပ္ပာ၊ တဏှာ။ နာနတ္တာ နာနာသဘာဝါ သညာ နာနတ္တသညာ။ အတိဝိယ ဥပရိ ကတွာ နိဇ္ဈာနံ ပေက္ခနံ အတိနိဇ္ဈာယိတတ္တံ။

၂၄၃။ ပရိကမ္မောဘာသမေဝါတိ ပရိကမ္မသမုဋ္ဌိတံ ဩဘာသမေဝ။ န စ ရူပါနိ ပဿာမီတိ ဩဘာသမနသိကာရပသုတတာယ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ရူပါနိ န ပဿာမိ။ ဝိသယရူပမေဝါတိ တေန ဖရိတွာ ဌိတဋ္ဌာနေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ဝိသယဘူတံ ရူပဂတမေဝ မနသိ ကရောမိ။

ကသိဏရူပါနံ ¶ ဝသေနေတ္ထ ဩဘာသဿ ပရိတ္တတာတိ အာဟ ‘‘ပရိတ္တဋ္ဌာနေ ဩဘာသ’’န္တိ။ ပရိတ္တာနိ ရူပါနီတိ ကတိပယာနိ၊ သာ စ နေသံ ပရိတ္တတာ ဌာနဝသေနေဝါတိ အာဟ ‘‘ပရိတ္တကဋ္ဌာနေ ရူပါနီ’’တိ။ ‘‘အပ္ပမာဏဉ္စေဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော ဒုတိယဝါရော။ ဩဘာသပရိတ္တတံ သန္ဓာယ ပရိကမ္မသမာဓိ ‘‘ပရိတ္တော’’တိ ဝုတ္တော တဿေဝ ဩဘာသဿ အပ္ပမာဏတာယ အပ္ပမာဏသမာဓီတိ ဝစနတော။ တသ္မိံ သမယေတိ တသ္မိံ ပရိတ္တသမာဓိနော ဥပ္ပန္နသမယေ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုပိ ပရိတ္တကံ ဟောတိ ပရိတ္တရူပဂတဒဿနတော။

၂၄၅။ ဒုကတိကဇ္ဈာနသမာဓိန္တိ ¶ စတုက္ကနယေ ဒုကဇ္ဈာနသမာဓိံ၊ ပဉ္စကနယေ တိကဇ္ဈာနသမာဓိန္တိ ယောဇနာ။ ဒုကဇ္ဈာနသမာဓိန္တိ စတုက္ကနယေ တတိယစတုတ္ထဝသေန ဒုကဇ္ဈာနသမာဓိံ၊ ပဉ္စကနယေ စတုတ္ထပဉ္စမဝသေန ဒုကဇ္ဈာနသမာဓိံ။ တိကစတုက္ကဇ္ဈာနသမာဓိန္တိ စတုက္ကနယေ တိကဇ္ဈာနသမာဓိံ၊ ပဉ္စကနယေ စတုက္ကဇ္ဈာနသမာဓိန္တိ ယောဇနာ။

တိဝိဓန္တိ သပ္ပီတိကဝသေန တိပ္ပကာရံ သမာဓိံ။ တဒန္တောဂဓာတိ သပ္ပီတိကာဒိသဘာဝါ။ ကာမံ ဘဂဝါ ပုရိမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ၊ ပစ္ဆိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေန္တောပိ ဣမာနိ ဉာဏာနိ ဘာဝေသိယေဝ။ ဝိပဿနာပါဒကာနိ ပန ဉာဏာနိ သန္ဓာယ၊ ‘‘ပစ္ဆိမယာမေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စမဇ္ဈာနဿာတိ ပဉ္စမဇ္ဈာနိကဿ ဝသေန ပဌမဇ္ဈာနိကော မဂ္ဂေါ နတ္ထိ။ သောတိ ပဉ္စကနယော ဘဂဝတော လောကိယော အဟောသိ။ ဧတန္တိ ဧတံ၊ ‘‘သဝိတက္ကမ္ပိ သဝိစာရံ သမာဓိံ ဘာဝေမီ’’တိအာဒိဝစနံ။ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘လောကိယံ ဝါ လောကုတ္တရမေဝ ဝါ’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝါတိ။

ဥပက္ကိလေသသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၉။ ဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄၆။ ဧတေဟီတိ ¶ ဒုစိန္တိတာဒီဟိ။ ဧတေန လက္ခဏသဒ္ဒဿ ကရဏတ္ထတမာဟ။ တာနေဝါတိ လက္ခဏာနိ ဧဝ။ တဿာတိ ဗာလဿ။ ‘‘အယံ ဗာလော’’တိ နိမီယတိ သဉ္စာနီယတိ ဧတေဟီတိ ဗာလနိမိတ္တာနိ။ အပဒါနံ ဝုစ္စတိ ဝိချာတံ ကမ္မံ။ ဒုစိန္တိတာဒီနိ စ ဗာလေ ဝိချာတာနိ၊ အဝဓာရဏဘာဝေ ဝါ၊ တသ္မာ ဗာလဿ အပဒါနာနီတိ ဗာလာပဒါနာနိ။ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ¶ ဒုဋ္ဌံ ဒူသိတံ စိန္တေတီတိ ဒုစိန္တိတစိန္တီ။ လောဘာဒီဟိ ဒုဋ္ဌံ ဘာသိတံ မုသာဝါဒါဒိံ ဘာသတီတိ ဒုဗ္ဘာသိတဘာသီ။ တေသံ တေသံယေဝ ဝသေန ကတ္တဗ္ဗတော ဒုက္ကဋကမ္မံ ပါဏာတိပါတာဒိံ ကရောတီတိ ဒုက္ကဋကမ္မကာရီ။ တေနာဟ ‘‘စိန္တယန္တော’’တိအာဒိ။ တာနိ ဥပနိဿာယ ဇာတန္တိ တဇ္ဇံ။ တတော ဧဝ တေသံ သာရုပ္ပံ အနုရူပန္တိ တဿာရုပ္ပံ။ တေနာဟ ‘‘တဇ္ဇာတိက’’န္တိအာဒိ။ ကစ္ဆမာနာယာတိ ကထိယမာနာယ။

၂၄၈။ ယသ္မာ သတ္တာနံ ယထူပစိတာနိ ကမ္မာနိ ကတောကာသာနိ တဒုပဋ္ဌာပိတာနိ ကမ္မနိမိတ္တဂတိနိမိတ္တာနိ မရဏဿ အာသန္နကာလေ စိတ္တဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တာနိ၊ တဒါ ဩလမ္ဗန္တာနိ ဝိယ အဘိဘဝန္တာနိ ဝိယ အဇ္ဈောတ္ထရန္တာနိ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဩလမ္ဗနာဒိအာကာရေန ဟိ တာနိ ဥပဋ္ဌဟန္တီ’’တိ။ ဥပဋ္ဌာနာကာရော ဧဝ တဒါ စိတ္တဿ ဂေါစရဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ အာဟ – ‘‘တသ္မိံ ဥပဋ္ဌာနာကာရေ အာပါထဂတေ’’တိ။

၂၄၉။ န သက္ကာတိ န ဝဒတီတိ ဧတေန ဒွေပိ ပဋိသေဓာ ပကတိအတ္ထာတိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။ န သုကရာတိ ပန ဣမိနာ ဒုက္ကရဘာဝေါ ဒီပိတော၊ ဒုက္ကရဉ္စ တာဝ ဥပါယေန သက္ကာ ကာတုန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘န သုကရံ ပနာ’’တိအာဒိ။ တေနာတိ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂမနေန အညမညံ သံဝိဇ္ဈနေန။ အဿာတိ စောရဿ။ ဣတော ဥတ္တရိပီတိ မဇ္ဈနှိကသမယံ သာယနှသမယဉ္စ သတ္တိသတေန။

၂၅၀။ သင်္ခမ္ပိ န ဥပေတီတိ ဣမိနာ သင်္ခါတဗ္ဗမတ္တံ နတ္ထီတိ ဒီပိတံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဂဏနာမတ္တမ္ပိ န ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ဥပနိက္ခေပနမတ္တမ္ပီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကလဘာဂန္တိ ကလာနံ သင်္ဂဏနကောဋ္ဌာသံ။ တေနာဟ ‘‘သတိမံ ကလ’’န္တိအာဒိ။ ဩလောကိတမတ္တမ္ပီတိ ဥပနိက္ခေပနဝသေန ဩလောကနမတ္တကမ္ပိ။ တံ ကမ္မကာရဏန္တိ တံ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏံ စတုန္နမ္ပိ ပဿာနံ ဝသေန သမ္ပရိဝတ္တေတွာ ကရောန္တိယေဝ၊ ပါဠိယံ ပန ဧကပဿဝသေန အာဂတာ။ ဂေဟဿာတိ ¶ မဟတော ဂေဟဿ။ သဗ္ဗတောတိ သဗ္ဗာဝယဝတော။ သမ္ပဇ္ဇလိတေ ဧကဇာလီဘူတေ။ သုပက္ကုထိတာယာတိ သုဋ္ဌု နိပက္ကာယ။

ဝိဘတ္တောတိ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တကသတ္တာနံ သာဓာရဏကမ္မုနာ ဝိဘတ္တော ဝိယ နိဗ္ဗတ္တော။ အယောပါကာရေန ပရိတော အတ္တော ဂဟိတောတိ အယောပါကာရပရိယတ္တော ပရိက္ခိတ္တော။

ယမကဂေါဠကာတိ ¶ ဒါရကာနံ ကီဠနယုဂဠာ။ ဧဝမ္ပိ ဒုက္ခောတိ ယထာဝုတ္တဥဿဒနိရယဝသေနပိ သောတ-ဃာန-ဇိဝှာ-ကာယ-မနော-ဂေါစရတာဝသေနပိ ဣမိနာ အာကာရေန ဒုက္ခောတိ။

၂၅၁။ ဒန္တေဟိ ဥလ္လေဟိတွာတိ ဥတ္တရဒန္တေဟိ အဉ္ဆိတွာ။ ရသဝသေန အတိတ္တော အဿာဒေါ ရသာဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ရသဂေဓေန ပရိဘုတ္တရသော’’တိ။

၂၅၂။ ဒုရူပေါတိ ဝိရူပေါ။ ဒုဒ္ဒသောတိ တေနေဝ ဝိရူပဘာဝေန အနိဋ္ဌဒဿနော။ လကုဏ္ဌကောတိ ရဿော။ ပဝိဋ္ဌဂီဝေါတိ ခန္ဓန္တရံ အနုပဝိဋ္ဌဂီဝေါ။ မဟောဒရောတိ ဝိပုလကုစ္ဆိ။ ယေဘုယျေန ဟိ လကုဏ္ဋကာ သတ္တာ ရဿဂီဝါ ပုထုလကုစ္ဆိကာဝ ဟောန္တီတိ တထာ ဝုတ္တံ။ ကာဏော နာမ စက္ခုဝိကလောတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧကက္ခိကာဏော ဝါ ဥဘယက္ခိကာဏော ဝါ’’တိ။ ကုဏီတိ ဟတ္ထဝိကလော ဝုစ္စတီတိ အာဟ – ‘‘ဧကဟတ္ထကုဏီ ဝါ ဥဘယဟတ္ထကုဏီ ဝါ’’တိ။ ဝါတာဒိနာ ဥပဟတကာယပက္ခော ဣဓ ပက္ခဟတောတိ အဓိပ္ပေတော၊ န ပက္ခိဟတောတိ အာဟ – ‘‘ပက္ခဟတောတိ ပီဌသပ္ပီ’’တိ။ ဒုက္ခာနုပဗန္ဓဒဿနတ္ထန္တိ အပရာပရဇာတီသု ဝိပါကဒုက္ခဿ အနုပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ။

ကလီယတိ ခလီယတိ အပ္ပဟီယတိ သာသနံ ဧတေနာတိ ကလိ၊ ဇုတပရာဇယော။ သော ဧဝ ဂဟသဒိသတာယ ‘‘ကလိဂ္ဂဟော’’တိ ဝုတ္တော။ အဓိဗန္ဓန္တိ ကုဋုမ္ဗဿ အဓိဝုတ္ထဿ မူလဘူတဿ အတ္တနော ဗန္ဓိတဗ္ဗတံ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနာပိ ဗန္ဓံ နိဂစ္ဆေယျာ’’တိ။ ဗာလဘူမိယာ ဗာလဘာဝဿ မတ္ထကပ္ပတ္တိ နိရယဂါမိကမ္မကာရိတာတိ ‘‘နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ ပန တတော မုဒုမုဒုတရာဒိကမ္မဝသေန သေသာပါယေသု အပရာပရနိဗ္ဗတ္တာဒိဗာလဘူမိ ဝိဘာဝိတာ ဟောတီတိ။

၂၅၃။ ဝုတ္တာနုသာရေနာတိ ‘‘ဗာလော အယ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ အတ္ထဝစနဿ ‘‘ပဏ္ဍိတော အယ’’န္တိ ဧတေဟိ လက္ခီယတီတိအာဒိနာ အနုသာရေန။ မနောသုစရိတာဒီနံ ဝသေနာတိ စိန္တေန္တော အနဘိဇ္ဈာ-အဗျာပါဒ-သမ္မာဒဿနံ သုစိန္တိတမေဝ စိန္တေတီတိအာဒိနာ မနောသုစရိတာနံ တိဏ္ဏံ သုစရိတာနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ။

စက္ကရတနဝဏ္ဏနာ

၂၅၆။ ဥပေါသထံ ¶ ¶ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂၄၃) ဝုစ္စတိ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ သဗ္ဗဒိဝသေသု ဂဟဋ္ဌေဟိ ရက္ခိတဗ္ဗသီလံ၊ သမာဒါနဝသေန တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဥပေါသထိကော၊ တဿ။ တေနာဟ ‘‘သမာဒိန္နဥပေါသထင်္ဂဿာ’’တိ။ တဒါတိ တသ္မိံ ကာလေ၊ ယသ္မိံ ပန ကာလေ စက္ကဝတ္တိဘာဝသံဝတ္တနိယ-ဒါန-သီလာဒိ-ပုညသမ္ဘာရသမုဒါဂမသမ္ပန္နော ပူရိတစက္ကဝတ္တိဝတ္တော ကာဒီပဒေသဝိသေသပစ္စာဇာတိယာ စေဝ ကုလရူပဘောဂါဓိပတေယျာဒိဂုဏဝိသေသသမ္ပတ္တိယာ စ တဒနုရူပေ အတ္တဘာဝေ ဌိတော ဟောတိ၊ တသ္မိံ ကာလေ။ တာဒိသေ ဟိ ကာလေ စက္ကဝတ္တိဘာဝီ ပုရိသုတ္တမော ယထာဝုတ္တဂုဏသမန္နာဂတော ရာဇာ ခတ္တိယော ဟုတွာ မုဒ္ဓါဝသိတ္တော ဝိသုဒ္ဓသီလော အနုပေါသထံ သတသဟဿဝိဿဇ္ဇနာဒိနာ သမ္မာပဋိပတ္တိံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ န ယဒါ စက္ကရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ ဧဝ။ တေနာဟ – ‘‘ပါတော…ပေ… ဓမ္မတာ’’တိ။ (တတ္ထ ဒမော ဣန္ဒြိယသံဝရော၊ သံယမော သီလသံဝရော။)

ဝုတ္တပ္ပကာရပုညကမ္မပစ္စယန္တိ စက္ကဝတ္တိဘာဝါဝဟဒါနဒမသံယမာဒိပုညကမ္မဟေတုကံ။ နီလမဏိသင်္ဃာဋသဒိသန္တိ ဣန္ဒနီလမဏိသဉ္စယသမာနံ။ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝယုတ္တတ္တာတိ ဒဿနီယတာ မနုညဃောသတာ အာကာသဂါမိတာ ဩဘာသဝိဿဇ္ဇနာ အပ္ပဋိဃာတတာ ရညော ဣစ္ဆိတတ္ထနိပ္ဖတ္တိကာရဏတာတိ ဧဝမာဒီဟိ ဒိဗ္ဗသဒိသေဟိ အာနုဘာဝေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ။ သဗ္ဗေဟိ အာကာရေဟီတိ သဗ္ဗေဟိ သုန္ဒရေဟိ အာကာရေဟိ။ ပရိပူရန္တိ ပရိပုဏ္ဏံ။ သာ စဿ ပါရိပူရိ ဣဒါနေဝ ဝိတ္ထာရီယတိ။

ပနာဠီတိ ဆိဒ္ဒံ။ သုဒ္ဓသိနိဒ္ဓဒန္တပန္တိယာ နိဗ္ဗိဝရာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ နာဘိပနာဠိ ပရိက္ခေပပဋ္ဋေသူတိ နာဘိပရိက္ခေပပဋ္ဋေ စေဝ နာဘိယာ ပနာဠိပရိက္ခေပပဋ္ဋေ စ။ သုဝိဘတ္တာဝါတိ အညမညံ အသံကိဏ္ဏတ္တာ သုဋ္ဌု ဝိဘတ္တာ။ ပရိစ္ဆေဒလေခန္တရေသု မဏိကာ သုဝိဘတ္တာ ဟုတွာ ပညာယန္တီတိ ဝဒန္တိ။

ပရိစ္ဆေဒလေခါဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မာလာကမ္မာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သုရတ္တာတိအာဒီသု သုရတ္တဂ္ဂဟဏေန မဟာနာမဝဏ္ဏတံ ပဋိက္ခိပတိ၊ သုဒ္ဓဂ္ဂဟဏေန သံကိလိဋ္ဌတံ၊ သိနိဒ္ဓဂ္ဂဟဏေန လူခတံ။ ကာမံ တဿ စက္ကရတနဿ နေမိမဏ္ဍလံ အသန္ဓိကံဝ နိဗ္ဗတ္တံ၊ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပန ကေဝလံ ပဝါဠဝဏ္ဏောဝ ¶ န သောဘတီတိ ပကတိစက္ကဿ သန္ဓိယုတ္တေသု ဌာနေသု ရတ္တဇမ္ဗုနဒပရိက္ခတံ အဟောသိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သန္ဓီသု ပနဿာ’’တိအာဒိ။

နေမိမဏ္ဍလပိဋ္ဌိယန္တိ ¶ နေမိမဏ္ဍလဿ ပိဋ္ဌိပဒေသေ။ ဒသန္နံ ဒသန္နံ အရာနမန္တရေတိ ဒသန္နံ ဒသန္နံ အရာနံ အန္တရသမီပေ ပဒေသေ။ ဆိဒ္ဒမဏ္ဍလစိတ္တောတိ မဏ္ဍလသဏ္ဌာနဆိဒ္ဒဝိစိတ္တော။ သုကုသလသမန္နာဟတဿာတိ သုဋ္ဌု ကုသလေန သိပ္ပိနာ ပဟတဿ၊ ဝါဒိတဿာတိ အတ္ထော။ ဝဂ္ဂူတိ မနောရမော ရဇနီယောတိ သုဏန္တာနံ ရာဂုပ္ပာဒကော။ ကမနီယောတိ ကန္တော။ သမောသရိတကုသုမဒါမာတိ ဩလမ္ဗိတသုဂန္ဓကုသုမဒါမာ။ နေမိပရိက္ခေပဿာတိ နေမိပရိယန္တပရိက္ခေပဿ။ နာဘိပနာဠိယာ ဒွိန္နံ ပဿာနံ ဝသေန ‘‘ဒွိန္နမ္ပိ နာဘိပနာဠီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧကာ ဧဝ ဟိ သာ ပနာဠိ။ ယေဟီတိ ယေဟိ ဒွီဟိ သီဟမုခေဟိ။ ပုန ယေဟီတိ မုတ္တာကလာပေဟိ။

ဩဓာပယမာနန္တိ သောတုံ အဝဟိတာနိ ကုရုမာနံ။ စန္ဒော ပုရတော၊ စက္ကရတနံ ပစ္ဆာတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗာပရိယေန ပုဗ္ဗာပရဘာဂေန။

အန္တေ ပုရဿာတိ အနုရာဓပုရေ ရညော အန္တေပုရဿ ဥတ္တရသီဟပဉ္ဇရအာသန္နေ တဒါ ရညော ပါသာဒေ တာဒိသဿ ဥတ္တရဒိသာယ သီဟပဉ္ဇရဿ လဗ္ဘမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ သုခေန သက္ကာတိ ကိဉ္စိ အနာရုဟိတွာ သရီရဉ္စ အနုလ္လင်္ဃိတွာ ယထာဌိတေနေဝ ဟတ္ထေန ပုပ္ဖမုဋ္ဌိယော ခိပိတွာ သုခေန သက္ကာ ဟောတိ ပူဇေတုံ။

နာနာဝိရာဂရတနပ္ပဘာသမုဇ္ဇလန္တိ နာနာဝိဓစိတ္တဝဏ္ဏရတနောဘာသပဘဿရံ။ အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပဝတ္တေတိ။ အာဂန္တွာ ဌိတဋ္ဌာနတော ဥပရိ အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပဝတ္တေ။

သန္နိဝေသက္ခမောတိ ခန္ဓဝါရသန္နိဝေသယောဂျော။ သုလဘာဟာရူပကရဏောတိ သုခေနေဝ လဒ္ဓဗ္ဗဓညဂေါရသဒါရုတိဏာဒိဘောဇနသာဓနော။ ပရစက္ကန္တိ ပရဿ ရညော သေနာ၊ အာဏာ ဝါ။

အာဂတနန္ဒနောတိ အာဂတော ဟုတွာ နန္ဒိဇနနော။ အာဂတံ ဝါ အာဂမနံ၊ တေန နန္ဒတီတိ အာဂတနန္ဒနော။ ဂမနေန သောစေတီတိ ဂမနသောစနော။ ဥပကပ္ပေထာတိ ဥပရူပရိ ကပ္ပေထ သံဝိဒဟထ၊ ဥပနေထာတိ ¶ အတ္ထော။ ဥပပရိက္ခိတွာတိ ဟေတုတောပိ သဘာဝတောပိ ဖလတောပိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကအာဒီနဝတောပိ ဝီမံသိတွာ။

ဝိဘာဝေန္တိ ပညာယ အတ္ထံ ဝိဘူတံ ကရောန္တီတိ ဝိဘာဝိနော၊ ပညဝန္တော။ အနုယန္တာတိ အနုဝတ္တကာ။ ဩဂစ္ဆမာနန္တိ ဩသီဒန္တံ။ ယောဇနမတ္တန္တိ ဝိတ္ထာရတော ယောဇနမတ္တံ ပဒေသံ။ ဂမ္ဘီရဘာဝေန ¶ ပန ယထာ ဘူမိ ဒိဿတိ၊ ဧဝံ ဩဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘မဟာသမုဒ္ဒတလ’’န္တိအာဒိ။ အန္တေ စက္ကရတနံ ဥဒကေန သေနာယ အနဇ္ဈောတ္ထရဏတ္ထံ။

၂၅၇။ ပုရတ္ထိမော သမုဒ္ဒေါ ပရိယန္တော အဿာတိ ပုရတ္ထိမသမုဒ္ဒပရိယန္တော၊ ပုရတ္ထိမသမုဒ္ဒံ ပရိယန္တံ ကတွာ။ စာတုရန္တာယာတိ စာတုသမုဒ္ဒန္တာယ ပုဗ္ဗဝိဒေဟာဒိစတုကောဋ္ဌာသန္တာယ။

ဟတ္ထိရတနဝဏ္ဏနာ

၂၅၈။ ဟရိစန္ဒနာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စတုဇ္ဇာတိယဂန္ဓာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အာဂမနံ စိန္တေထာတိ ဝဒန္တိ စက္ကဝတ္တိဝတ္တဿ ပူရိတတာယ ပရိစိတတ္တာ။ ဘူမိဖုသနကေဟိ ဝါလဓိ၊ ဝရင်္ဂံ ဟတ္ထောတိ ဣမေဟိ စ တီဟိ၊ စတူဟိ ပါဒေဟိ စာတိ သတ္တဟိ အဝယဝေဟိ ဌိတတ္တာ သတ္တပတိဋ္ဌော။ ဣတရေသံ အမစ္စာဒီနံ စိန္တယန္တာနံ န အာဂစ္ဆတိ။ အပနေတွာတိ အတ္တနော အာနုဘာဝေန အပနေတွာ။ ဂန္ဓမေဝ ဟိ တဿ ဣတရေ ဟတ္ထိနော န သဟန္တိ။

အဿရတနဝဏ္ဏနာ

သိန္ဓဝကုလတောတိ သိန္ဓဝဿာဇာနီယကုလတော။

မဏိရတနဝဏ္ဏနာ

သကဋနာဘိသမပ္ပမာဏန္တိ ပရိဏာဟတော မဟာသကဋဿ နာဘိယာ သမပ္ပမာဏံ။ ဥဘောသု အန္တေသူတိ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ စာတိ ဒွီသု အန္တေသု။ ကဏ္ဏိကပရိယန္တတောတိ ဒွိန္နံ ကဉ္စနပဒုမာနံ ကဏ္ဏိကာယ ပရိယန္တတော။ မုတ္တာဇာလကေ ဌပေတွာတိ သုဝိသုဒ္ဓေ မုတ္တာမယေ ဇာလကေ ပတိဋ္ဌပေတွာ။

ဣတ္ထိရတနဝဏ္ဏနာ

‘‘ဣတ္ထိရတနံ ¶ ပါတုဘဝတီ’’တိ ဝတွာ အဿ ပါတုဘဝနာကာရံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘မဒ္ဒရာဇကုလတော ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မဒ္ဒရဋ္ဌံ ကိရ အဘိရူပါနံ ဣတ္ထီနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ သဏ္ဌာနပါရိပူရိယာတိ ဟတ္ထပါဒါဒိသရီရာဝယဝါနံ သုသဏ္ဌိတတာယ။ အဝယဝပါရိပူရိယာ ဟိ သမုဒါယပါရိပူရိသိဒ္ဓိ။ ရူပန္တိ သရီရံ။ ဒဿနီယာတိ သုရူပဘာဝေန ပဿိတဗ္ဗယုတ္တာ။ သောမနဿဝသေန စိတ္တံ ပသာဒေတိ ယောနိသော ¶ စိန္တေန္တာနံ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ ဝသေန။ ပသာဒါဝဟတ္တာတိ ကာရဏဝစနေန ယထာ ပါသာဒိကတာယ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာသိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ၊ ဧဝံ ဒဿနီယတာယ ပါသာဒိကတာသိဒ္ဓိ၊ အဘိရူပတာယ စ ဒဿနီယတာသိဒ္ဓိ ဝတ္တဗ္ဗာတိ နယံ ဒဿေတိ။ ပဋိလောမတော ဝါ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ ပါသာဒိကတာသိဒ္ဓိ၊ ပါသာဒိကတာယ ဒဿနီယတာသိဒ္ဓိ၊ ဒဿနီယတာယ အဘိရူပတာသိဒ္ဓိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဧဝံ သရီရသမ္ပတ္တိဝသေန အဘိရူပတာဒိကေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သရီရေ ဒေါသာဘာဝဝသေနပိ တေ ဒဿေတုံ၊ ‘‘အဘိရူပါ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ ပမာဏယုတ္တာ၊ ဧဝံ အာရောဟပရိဏာဟယောဂတော စ ပါသာဒိကာ နာတိဒီဃတာဒယော။ ဧဝံ မနုဿာနံ ဒိဗ္ဗရူပတာသမ္ပတ္တိပီတိ ‘‘အပ္ပတ္တာ ဒိဗ္ဗဝဏ္ဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကာယဝိပတ္တိယာတိ သရီရဒေါသဿ။ အဘာဝေါတိ အစ္စန္တမေဝ ဒူရီဘာဝေါ။

သတဝိဟတဿာတိ သတက္ခတ္တုံ ဝိဟတဿ။ သတဝိဟတဿာတိ စ ဣဒံ ကပ္ပာသပိစုဝသေန ဝုတ္တံ၊ တူလပိစုနော ပန ဝိဟနနမေဝ နတ္ထိ။ ကုင်္ကုမတဂရတုရုက္ခယဝနပုပ္ဖာနိ စတုဇ္ဇာတိ။ တမာလတဂရတုရုက္ခယဝနပုပ္ဖာနီတိ အပရေ။

အဂ္ဂိဒဍ္ဎာ ဝိယာတိ အာသနဂတေန အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎာ ဝိယ။ ပဌမမေဝါတိ အညကိစ္စတော ပဌမမေဝ၊ ဒဿနသမကာလမေဝါတိ အတ္ထော။ တံ တံ အတ္တနာ ရညော ကာတဗ္ဗကိစ္စံ ကိံ ကရောမီတိ ပုစ္ဆိတဗ္ဗတာယ ကိံ ကရဏန္တိ ပဋိဿာဝေတီတိ ကိင်္ကာရပဋိဿာဝိနီ။

မာတုဂါမော နာမ ယေဘုယျေန သဌဇာတိကော၊ ဣတ္ထိရတနဿ ပန တံ နတ္ထီတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘သွာဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂုဏာတိ ရူပဂုဏာ စေဝ အာစာရဂုဏာ စ။ ပုရိမကမ္မာနုဘာဝေနာတိ တဿာ ပုရိမကမ္မာနုဘာဝေန။ ဣတ္ထိရတနဿ တဗ္ဘာဝသံဝတ္တနိယပုရိမကမ္မဿ အာနုဘာဝေန၊ စက္ကဝတ္တိနောပိ ပရိဝါရသံဝတ္တနိယံ ပုညကမ္မံ တာဒိသဿ ဖလဝိသေသဿ ဥပနိဿယော ဟောတိယေဝ။ တေနာဟ ‘‘စက္ကဝတ္တိနော ပုညံ ဥပနိဿာယာ’’တိ။ ဧတေန သေသရတနေသုပိ ¶ တေသံ ဝိသေသာနံ တဒုပနိဿယတာ ဝိဘာဝိတာ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုဗ္ဗေ ဧကဒေသဝသေန လဗ္ဘမာနပါရိပူရီ ရညော စက္ကဝတ္တိဘာဝူပဂမနတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗာကာရပါရိပူရာ ဇာတာ။

ဂဟပတိရတနဝဏ္ဏနာ

ပကတိယာဝါတိ သဘာဝေနေဝ၊ စက္ကရတနပါတုဘာဝတော ပုဗ္ဗေပိ။

ပရိဏာယကရတနဝဏ္ဏနာ

နိဿာယာတိ ဥပနိဿာယ။

၂၆၀။ ကဋဂ္ဂဟော ¶ ဝုစ္စတိ ဇယဂ္ဂဟော သကာနံ ပဏာနံ ကဋဘာဝေန အတ္ထသိဒ္ဓိဝသေန သင်္ဂဏှနန္တိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဇယဂ္ဂါဟေနာ’’တိ။ ဧကပ္ပဟာရေနေဝါတိ ဧကပ္ပယောဂေနေဝ သတသဟဿာနိ အဓိဂစ္ဆေယျာတိ ယောဇနာ။ သေသံ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။

ဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

၁၀။ ဒေဝဒူတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၆၁။ ဒွေ ¶ အဂါရာတိအာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘သဒွါရာ…ပေ… အနုဝိစရန္တေပီ’’တိ ဧတမတ္ထံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္တကမေဝ ဟိ အဿပုရသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၄၃၂၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၃၂) ဝိတ္ထာရိတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ’’တိအာဒိ ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၉၇) တထာ ဝိတ္ထာရိတမ္ပိ သုတ္တသံဝဏ္ဏနာ ဟောတီတိ ကတွာ၊ ‘‘အဿပုရသုတ္တေ ဝိတ္ထာရိတမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၆၂။ နိရယတော ပဋ္ဌာယ ဒေသနံ ဒေဝလောကေန ဩသာပေတီတိ သံကိလေသဓမ္မေဟိ သံဝေဇေတွာ ဝေါဒါနဓမ္မေဟိ နိဋ္ဌာပေန္တော။ ဒုတိယံ ပန ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တဒိဒံ ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝိသိဋ္ဌန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣဒါနိ သင်္ခိပိတွာ ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ၊ ‘‘သစေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောတိ ဘဂဝါ။

ဧကစ္စေ ¶ ထေရာတိ (ကထာ။ အနုဋီ။ ၈၆၆-၈၆၈၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၃၆) အန္ဓကာဒိကေ၊ ဝိညာဏဝါဒိနော စ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ နေရယိကေ နိရယေ ပါလေန္တိ တတော နိဂ္ဂန္တုမပ္ပဒါနဝသေန ရက္ခန္တီတိ နိရယပါလာ။ နေရယိကာနံ နရကဒုက္ခေန ပရိယောနဒ္ဓါယ အလံ သမတ္ထာတိ ဝါ နိရယပါလာ။ တန္တိ ‘‘နတ္ထိ နိရယပါလာ’’တိဝစနံ။ ပဋိသေဓိတမေဝါတိ ‘‘အတ္ထိ နိရယေ နိရယပါလာ၊ အတ္ထိ စ ကာရဏိကာ’’တိအာဒိနာ နယေန အဘိဓမ္မေ (ကထာ။ ၈၆၆) ပဋိသေဓိတမေဝ။ ယဒိ နိရယပါလာ နာမ န သိယုံ၊ ကမ္မကာရဏာပိ န ဘဝေယျ။ သတိ ဟိ ကာရဏိကေ ကမ္မကာရဏာယ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထာဟ – ‘‘ကိံ ပနေတေ နိရယပါလာ နေရယိကာ၊ ဥဒါဟု အနေရယိကာ’’တိ။ ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ နေရယိကာ၊ ဣမေ နိရယသံဝတ္တနိယေန ကမ္မုနာ နိဗ္ဗတ္တာတိ သယမ္ပိ နိရယဒုက္ခံ အနုဘဝေယျုံ၊ တထာ သတိ အညေသံ နေရယိကာနံ ယာတနာယ အသမတ္ထာ သိယုံ၊ ‘‘ဣမေ နေရယိကာ၊ ဣမေ နိရယပါလာ’’တိ ဝဝတ္ထာနဉ္စ န သိယာ၊ ယေ စ ယေ ယာတေန္တိ၊ တေဟိ သမာနရူပဗလပ္ပမာဏေဟိ ဣတရေသံ ဘယသန္တာသာ န သိယုံ။ အထ အနေရယိကာ၊ နေသံ တတ္ထ ကထံ သမ္ဘဝေါတိ ဝုစ္စတေ – အနေရယိကာ နိရယပါလာ အနိရယဂတိသံဝတ္တနိယကမ္မနိဗ္ဗတ္တိတော။ နိရယူပပတ္တိသံဝတ္တနိယကမ္မတော ဟိ အညေနေဝ ကမ္မုနာ တေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ ရက္ခသဇာတိကတ္တာ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ သဗ္ဗတ္ထိဝါဒိနော –

‘‘ကောဓနာ ¶ ကုရူရကမ္မန္တာ၊ ပါပါဘိရုစိနော သဒါ၊

ဒုက္ခိတေသု စ နန္ဒန္တိ၊ ဇာယန္တိ ယမရက္ခသာ’’တိ။ (ကထာ။ အနုဋီ။ ၈၆၆-၈၆၈၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၃။၃၆)၊

တတ္ထ ယဒေကေ ဝဒန္တိ ‘‘ယာတနာဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေယျုံ၊ အထ ဝါ အညမညံ ယာတေယျု’’န္တိအာဒိ၊ တယိဒံ အသာရံ နိရယပါလာနံ နေရယိကဘာဝဿေဝ အဘာဝတော။ ယဒိပိ အနေရယိကာ နိရယပါလာ၊ အယောမယာယ ပန အာဒိတ္တာယ သမ္ပဇ္ဇလိတာယ သဇောတိဘူတာယ နိရယဘူမိယာ ပရိက္ကမမာနာ ကထံ ဒါဟဒုက္ခံ နာနုဘဝန္တီတိ? ကမ္မာနုဘာဝတော။ ယထာ ဟိ ဣဒ္ဓိမန္တော စေတောဝသိပ္ပတ္တာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနာဒယော နေရယိကေ အနုကမ္ပန္တာ ဣဒ္ဓိဗလေန နိရယဘူမိံ ဥပဂတာ ဒါဟဒုက္ခေန န ဗာဓီယန္တိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣဒ္ဓိဝိသယဿ ¶ အစိန္တေယျဘာဝတောတိ စေ? ဣဒမ္ပိ တံသမာနံ ကမ္မဝိပါကဿ အစိန္တေယျဘာဝတော။ တထာရူပေန ဟိ ကမ္မုနာ တေ နိဗ္ဗတ္တာ။ ယထာ နိရယဒုက္ခေန အဗာဓိတာ ဧဝ ဟုတွာ နေရယိကေ ယာတေန္တိ၊ န စေတ္တကေန ဗာဟိရဝိသယာဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာယ ပစ္စေကံ ဒွါရပုရိသေသု ဝိဘတ္တသဘာဝတ္တာ။ တထာ ဟိ ဧကစ္စဿ ဒွါရဿ ပုရိသဿ စ ဣဋ္ဌံ ဧကစ္စဿ အနိဋ္ဌံ၊ ဧကစ္စဿ စ အနိဋ္ဌံ ဧကစ္စဿ ဣဋ္ဌံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ယဒေကေ ဝဒန္တိ – ‘‘နတ္ထိ ကမ္မဝသေန တေဇသာ ပရူပတာပန’’န္တိအာဒိ၊ တဒပါဟတံ ဟောတိ။ ယံ ပန ဝဒန္တိ – ‘‘အနေရယိကာနံ နေသံ ကထံ တတ္ထ သမ္ဘဝေါ’’တိ နိရယေ နေရယိကာနံ ယာတနာသဗ္ဘာဝတော။ နေရယိကသတ္တယာတနာယောဂျဉှိ အတ္တဘာဝံ နိဗ္ဗတ္တေန္တံ ကမ္မံ တာဒိသနိကန္တိဝိနာမိတံ နိရယဋ္ဌာနေယေဝ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ တေ စ နေရယိကေဟိ အဓိကတရဗလာရောဟပရိဏာဟာ အတိဝိယ ဘယာနကဒဿနာ ကုရူရတရပယောဂါ စ ဟောန္တိ။ ဧတေနေဝ တတ္ထ နေရယိကာနံ ဝိဗာဓကကာကသုနခါဒီနမ္ပိ နိဗ္ဗတ္တိ သံဝဏ္ဏိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ကထံ အညဂတိကေဟိ အညဂတိကဗာဓနန္တိ စ န ဝတ္တဗ္ဗံ အညတ္ထာပိ တထာ ဒဿနတော။ ယံ ပနေကေ ဝဒန္တိ – ‘‘အသတ္တသဘာဝါ ဧဝ နိရယပါလာ နိရယသုနခါဒယော စာ’’တိ တမ္ပိ တေသံ မတိမတ္တံ အညတ္ထ တထာ အဒဿနတော။ န ဟိ ကာစိ အတ္ထိ တာဒိသီ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိ၊ ယာ အသတ္တသဘာဝါ၊ သမ္ပတိသတ္တေဟိ အပ္ပယောဇိတာ စ သတ္တကိစ္စံ သာဓေန္တီ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ။ ပေတာနံ ပါနီယနိဝါရကာနံ ဒဏ္ဍာဒိဟတ္ထပုရိသာနမ္ပိ သဗ္ဘာဝေ၊ အသတ္တဘာဝေ စ ဝိသေသကာရဏံ နတ္ထိ။ သုပိနောပဃာတောပိ အတ္ထိ၊ ကိစ္စသမတ္ထတာ ပန အပ္ပမာဏံ ဒဿနာဒိမတ္တေနပိ တဒတ္ထသိဒ္ဓိတော။ တထာ ဟိ သုပိနေ အာဟာရူပဘောဂါဒိနာ န အတ္ထသိဒ္ဓိ၊ ဣဒ္ဓိနိမ္မာနရူပံ ပနေတ္ထ လဒ္ဓပရိဟာရံ ဣဒ္ဓိဝိသယဿ ¶ အစိန္တေယျဘာဝတော။ ဣဓာပိ ကမ္မဝိပါကဿ အစိန္တေယျဘာဝတောတိ စေ? တံ န၊ အသိဒ္ဓတ္တာ။ နေရယိကာနံ ကမ္မဝိပါကတော နိရယပါလာတိ အသိဒ္ဓမေတံ၊ ဝုတ္တနယေန ပန ပါဠိတော စ တေသံ သတ္တဘာဝေါ ဧဝ သိဒ္ဓါတိ။ သက္ကာ ဟိ ဝတ္တုံ၊ ‘‘သတ္တသင်္ခါတာ နိရယပါလသညိတာ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိ သာဘိသန္ဓိကပရူပဃာတီ အတ္ထိ ကိစ္စသဗ္ဘာဝတော ဩဇာဟာရာဒိရက္ခသသန္တတိ ¶ ဝိယာ’’တိ။ အဘိသန္ဓိပုဗ္ဗကတာ စေတ္ထ န သက္ကာ ပဋိက္ခိပိတုံ တထာ တထာ အဘိသန္ဓိယာ ယာတနတော၊ တတော ဧဝ န သင်္ဃာတပဗ္ဗတာဒီဟိ အနေကန္တိကတာ။ ယေ ပန ဝဒန္တိ – ‘‘ဘူတဝိသေသာ ဧဝ ဧတေ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝိသေသဝန္တော ဘေရဝါကာရာ ‘နရကပါလာ’တိ သမညံ လဘန္တီ’’တိ။ တဒသိဒ္ဓံ ဥဇုကမေဝ ပါဠိယံ၊ – ‘‘အတ္ထိ နိရယေသု နိရယပါလာ’’တိ (ကထာ။ ၈၆၆) ဝါဒဿ ပတိဋ္ဌာပိတတ္တာ။

အပိစ ယထာ အရိယဝိနယေ နရကပါလာနံ ဘူတမတ္တတာ အသိဒ္ဓါ၊ တထာ ပညတ္တိမတ္တဝါဒိနောပိ တေသံ ဘူတမတ္တတာ အသိဒ္ဓါဝ သဗ္ဗသော ရူပဓမ္မာနံ အတ္ထိ ဘာဝဿေဝ အပ္ပဋိဇာနနတော။ န ဟိ တဿ ဘူတာနိ နာမ ပရမတ္ထတော သန္တိ။ ယဒိ ပရမတ္ထံ ဂဟေတွာ ဝေါဟရတိ၊ အထ ကသ္မာ စက္ခုရူပါဒီနိ ပဋိက္ခိပတီတိ? တိဋ္ဌတေသာ အနဝဋ္ဌိတတက္ကာနံ အပ္ပဟီနသမ္မောဟဝိပလ္လာသာနံ ဝါဒဝီမံသာ၊ ဧဝံ၊ ‘‘အတ္ထေဝ နိရယေ နိရယပါလာ’’တိ နိဋ္ဌမေတ္ထ ဂန္တဗ္ဗံ။ သတိ စ နေသံ သဗ္ဘာဝေ၊ အသတိပိ ဗာဟိရေ ဝိသယေ နရကေ ဝိယ ဒေသာဒိနိယမော ဟောတီတိ ဝါဒေါ န သိဇ္ဈတိ၊ သတိ ဧဝ ပန ဗာဟိရေ ဝိသယေ ဒေသာဒိနိယမောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဒေဝဒူတသရာပနဝသေန သတ္တေ ယထူပစိတေ ပုညကမ္မေ ယမေတိ နိယမေတီတိ ယမော၊ တဿ ယမဿ ဝေမာနိကပေတာနံ ရာဇဘာဝတော ရညော။ တေနာဟ – ‘‘ယမရာဇာ နာမ ဝေမာနိကပေတရာဇာ’’တိ။ ကမ္မဝိပါကန္တိ အကုသလကမ္မဝိပါကံ။ ဝေမာနိကပေတာတိ ကဏှသုက္ကဝသေန မိဿကကမ္မံ ကတွာ ဝိနိပါတိကဒေဝတာ ဝိယ သုက္ကေန ကမ္မုနာ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တိ။ တထာ ဟိ တေ မဂ္ဂဖလဘာဂိနောပိ ဟောန္တိ၊ ပဝတ္တိယံ ပန ကမ္မာနုရူပံ ကဒါစိ ပုညဖလံ၊ ကဒါစိ အပုညဖလံ ပစ္စနုဘဝန္တိ။ ယေသံ ပန အရိယမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေသံ မဂ္ဂါဓိဂမတော ပဋ္ဌာယ ပုညဖလမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပုညဖလံ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ကဋုကံ န ဟောတိ။ မနုဿတ္တဘာဝေ ဌိတာနံ မုဒုကမေဝ ဟောတီတိ အပရေ။ ဓမ္မိကော ရာဇာတိ ဧတ္ထ တဿ ဓမ္မိကဘာဝေါ ဓမ္မဒေဝပုတ္တဿ ဝိယ ဥပ္ပတ္တိနိယမိတဓမ္မဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒွါရေသူတိ အဝီစိမဟာနရကဿ စတူသု ဒွါရေသု။

ဇာတိဓမ္မောတိ ကမ္မကိလေသဝသေန ဇာတိပကတိကော။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိသဘာဝေါ’’တိ။ သဘာဝေါ စ ¶ နာမ တေဇောဓာတုယာ ဥဏှတာ ဝိယ န ကဒါစိပိ ဝိဂစ္ဆတီတိ အာဟ ‘‘အပရိမုတ္တော ဇာတိယာ’’တိအာဒိ။

၂၆၃။ ဣဒါနိ ¶ ဇာတိယာ ဒေဝဒူတဘာဝံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဒဟရကုမာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒတိ နာမာတိ ဝါစာယ အဝဒန္တောပိ အတ္ထာပတ္တိတော ဧဝံ ဝဒန္တော ဝိယ ဟောတိ ဝိညူနန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံ တုမှာကမ္ပိ ဇာတိ အာဂမိဿတီတိ ဧဝံ သံကိလိဋ္ဌဇေဂုစ္ဆအသမတ္ထဒဟရာဝတ္ထာ ဇာတိ တုမှာကံ အာဂမိဿတိ။ ကာမဉ္စာယံ အာဂတာ ဧဝ၊ သာ ပန အတီတာနာဂတာယ ဥပရိပိ အာဂမနာယ ပယောဂေါ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ အနာဂတာယ န ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဇာတိ အာဂမိဿတီ’’တိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဣတိ တဿာ…ပေ… ကရောထာ’’တိ။ တေနာတိ တေန ကာရဏေန ဝိညူနံ ဝေဒဝတ္ထုဘာဝေနာတိ အတ္ထော။

ဦရုဗလန္တိ ဦရုဗလီ။ တေန ဒူရေပိ ဂမနာဂမနလင်္ဃနာဒိသမတ္ထတံ ဒဿေတိ၊ ဗာဟုဗလန္တိ ပန ဣမိနာ ဟတ္ထေဟိ ကာတဗ္ဗကိစ္စသမတ္ထတံ၊ ဇဝဂ္ဂဟဏေန ဝေဂဿ ပဝတ္တိသမတ္ထတံ။ အန္တရဟိတာ နဋ္ဌာ။ သေသံ ပဌမဒေဝဒူတေ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဝိဝိဓံ ဒုက္ခံ အာဒဟတီတိ ဗျာဓိ၊ ဝိသေသေန ဝါ အာဓီယတိ ဧတေနာတိ ဗျာဓိ၊ တေန ဗျာဓိနာ။ အဘိဟတောတိ ဗာဓိတော၊ ဥပဒ္ဒုတောတိ အတ္ထော။

၂၆၅။ ကာရဏာ နာမ ‘‘ဟတ္ထစ္ဆေဒါဒိဘေဒါ အဓိကပီဠာ ကရီယတိ ဧတာယာ’’တိ ကတွာ ယာတနာ၊ သာ ဧဝ ကာရဏိကေဟိ ကာတဗ္ဗဋ္ဌေန ကမ္မန္တိ ကမ္မကာရဏာ ယာတနာကမ္မန္တိ အတ္ထော။

၂၆၆။ ဗဟုံ ပါပံ ကတန္တိ ဗဟုသော ပါပံ ကတံ။ တေန ပါပဿ ဗဟုလီကရဏမာဟ။ ဗဟူတိ ဝါ မဟန္တံ။ မဟတ္ထောပိ ဟိ ဗဟုသဒ္ဒေါ ဒိဿတိ၊ ‘‘ဗဟု ဝတ ကတံ အဿာ’’တိအာဒီသု၊ ဂရုကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သောတိ ဂရုကံ ဗဟုလံ ဝါ ပါပံ ကတွာ ဌိတော နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိယေဝ၊ န ယမပုရိသေဟိ ယမဿ သန္တိကံ နီယတိ။ ပရိတ္တန္တိ ပမာဏပရိတ္တတာယ ကာလပရိတ္တတာယ စ ပရိတ္တံ၊ ပုရိမသ္မိံ ပက္ခေ အဂရုန္တိ အတ္ထော၊ ဒုတိယသ္မိံ အဗဟုလန္တိ။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ၊ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကတ္တဗ္ဗမေဝါတိ ဒဏ္ဍမေဝ။ အနုဝိဇ္ဇိတွာ ဝီမံသိတွာ။ ဝိနိစ္ဆယဋ္ဌာနန္တိ အဋ္ဋကရဏဋ္ဌာနံ။ ပရိတ္တပါပကမ္မာတိ ဒုဗ္ဗလပါပကမ္မာ။ တေ ဟိ ပါပကမ္မဿ ဒုဗ္ဗလဘာဝတော ကတူပစိတဿ စ ဩကာသာရဟကုသလကမ္မဿ ဗလဝဘာဝတော အတ္တနော ဓမ္မတာယပိ သရန္တိ။

အာကာသစေတိယန္တိ ¶ ¶ ဂိရိသိခရေ ဝိဝဋင်္ဂဏေ ကတစေတိယံ။ အဂ္ဂိဇာလသဒ္ဒန္တိ ‘‘ပဋပဋာ’’တိ ပဝတ္တမာနံ အဂ္ဂိဇာလာယ သဒ္ဒံ သုတွာ၊ ‘‘မယာ တဒါ အာကာသစေတိယေ ပူဇိတရတ္တပဋာ ဝိယာ’’တိ အတ္တနော ပူဇိတပဋံ အနုဿရိ။ ပဉ္စဟိပိ န သရတီတိ ဗလဝတာ ပါပကမ္မေန ဗျာမောဟိတော ပဉ္စ သညာဏာနိ န ဂဏှာတိ။ တုဏှီ ဟောတိ ကမ္မာရဟော အယန္တိ တတ္ထ ပတီကာရံ အပဿန္တော။

၂၆၇။ အဝီစိမဟာနိရယော ဥဗ္ဗေဓေနပိ ယောဇနသတမေဝါတိ ဝဒန္တိ။ နဝနဝယောဇနိကာ ဟောတိ ပုထုလတော။ မဟာနိရယဿ မဟန္တတ္တာ တထာပိ ဘိတ္တိသတံ ယောဇနသဟဿံ ဟောတီတိ ဥဿဒဿ သဗ္ဗဿ ပရိက္ခေပတော ‘‘ဒသယောဇနသဟဿံ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၆၈။ ဈာယတီတိ ပဋိပါကတိကံ ဟောတိ။ တာဒိသမေဝါတိ ပုရိမသဒိသတ္တာ ‘‘ဥဗ္ဘတံ သဒိသမေဝ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဗဟုသမ္ပတ္တောတိ ဝါ ဗဟုဋ္ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ပုရတ္ထိမဒွါရံ သမ္ပတ္တော ဟောတိ။

ဆန္နံ ဇာလာနန္တိ စတူဟိ ဒိသာဟိ ဟေဋ္ဌာ ဥပရိ စ ဥဗ္ဘတာနံ ဆန္နံ ဇာလာနံ။ သတ္တာနံ နိရန္တရတာ နိရယသံဝတ္တနိယကမ္မကတာနဉ္စ ဗဟုဘာဝတော ဇာလာနံ တာဝ သတ္တာနဉ္စ နိရန္တရတ္တာ အဝီစိ ဟောတု၊ ဒုက္ခဿ ပန ကထံ နိရန္တရတာတိ တံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ကာယဒွါရေ…ပေ… ဧကံ ဒုက္ခသဟဂတ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အာဝဇ္ဇနံ သမ္ပဋိစ္ဆနံ သန္တီရဏံ ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနံ ဒွေ တဒါရမ္မဏစိတ္တာနီတိ ဆ ဥပေက္ခာသဟဂတာနိ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ယဒိပိ တတ္ထ ဥပေက္ခာသဟဂတစိတ္တာနိပိ ပဝတ္တန္တိ ဥပေက္ခာဝေဒနာပိ လဒ္ဓါဝသရာ၊ ဒုက္ခဝေဒနာ ပန ဗလဝတရာ နိသိတနိသိတေန တိခိဏေန သတ္ထေန နိရန္တရံ သရီရံ ဆိန္ဒန္တီ ဝိယ ဒုက္ခံ ဥပနေန္တီ ဝိယ တာ ဝေဒနာ အဘိဘဝန္တီ အဇ္ဈောတ္ထရန္တီ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ နိရန္တရာ ဝိယ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အနုဒဟနဗလဝတာယာ’’တိအာဒိ။ ဥပေက္ခာဝေဒနာတိ ဝါ တတ္ထ အတိဝိယ အနိဋ္ဌဖလတာယ အနိဋ္ဌာရမ္မဏာ ဥပေက္ခာဝေဒနာ ဒုက္ခာတိ ဝုစ္စတိ၊ ယထာ ဣဋ္ဌဖလဗဟုတာယ ဣဋ္ဌာရမ္မဏာ ဈာနာဒိပရိယာပန္နေ စ သုဂတိဘဝေ စ ဥပေက္ခာဝေဒနာ သုခါတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဒုက္ခဿ နိရန္တရတာယ အဝီစီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၆၉။ ဧကော ¶ ပါဒေါ မဟာနိရယေ ဟောတိ၊ ဧကော ဂူထနိရယေ နိပတတိ၊ ကမ္မဝေဂုက္ခိတ္တော အန္တရာ ပဒမာဝဟတိ သေသာရမ္ဘတာယ။ ဟတ္ထိဂီဝပ္ပမာဏာ ပရိဏာဟေန။ ဧကဒေါဏိကနာဝါပ္ပမာဏာ အာယာမေန။

ပေါက္ခရပတ္တာနီတိ ¶ ခုရဓာရာသဒိသာနိ တိခိဏဂ္ဂါနိ အယောသူလမယာနေဝ ပဒုမပတ္တာနိ။ ဟေဋ္ဌာ ခုရဓာရာတိ ဟေဋ္ဌာဘူမိယံ နိက္ခိတ္တာ၊ ဝေတ္တလတာယော စ တိခိဏဓာရကဏ္ဋကာ အယောမယာ ဧဝ။ တေနာဟ – ‘‘သော တတ္ထ ဒုက္ခာ’’တိအာဒိ။ ကုသတိဏာနီတိ ကုသတိဏဇာတိတာယ တထာ ဝုတ္တာနိ။ ခရဝါလိကာတိ ခရာ တိခိဏကောဋိကာ သိင်္ဃာဋကသဏ္ဌာနာ ဝါလိကာ။

၂၇၀။ ဒန္တေ သမ္ဖုသေတီတိ ဟေဋ္ဌိမဒန္တေ ယထာ ကိဉ္စိ မုခေ ပက္ခိပိတုံ န သက္ကာ၊ ဧဝံ သုဖုသိတေ ကရောတိ။ တမ္ဗလောဟပါနတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝုတ္တကာရဏတော ပဋိလောမတောပိ ဧဝံ ကမ္မကာရဏာနံ ကာရဏမာဟ။ ဒုတိယေနာတိ ကုဌာရီဟိ တစ္ဆနေန။ တတိယေနာတိ ဝါသီဟိ တစ္ဆနေန။ အဝိဇဟိတမေဝ သံဝေဂဟေတုတာယ လောကဿ မဟတော အတ္ထဿ သံဝတ္တနတော။

၂၇၁။ ဟီနကာယံ ဟီနံ ဝါ အတ္တဘာဝံ ဥပဂတာ။ ဥပါဒါနေတိ စတုဗ္ဗိဓေပိ ဥပါဒါနေ။ တံ အတ္ထတော တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟောတိ အာဟ ‘‘တဏှာဒိဋ္ဌိဂဟဏေ’’တိ။ သမ္ဘဝတိ ဇရာမရဏံ ဧတေနာတိ သမ္ဘဝေါ၊ ဥပါဒါနန္တိ အာဟ – ‘‘ဇာတိယာ မရဏဿ စ ကာရဏဘူတေ’’တိ။ အနုပါဒါတိ အနုပါဒါယ။ တေနာဟ ‘‘အနုပါဒိယိတွာ’’တိ။

သဗ္ဗဒုက္ခာတိက္ကန္တာ နာမာတိ သကလမ္ပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အတိက္ကန္တာ ဧဝ ဟောန္တိ စရိမစိတ္တနိရောဓေန ဝဋ္ဋဒုက္ခလေသဿပိ အသမ္ဘဝတော။

ဒေဝဒူတသုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။

နိဋ္ဌိတာ စ သုညတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။