📜

၁။ ဒေဝတာသံယုတ္တံ

၁။ နဠဝဂ္ဂေါ

၁။ ဩဃတရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဝိဘာဂဝန္တာနံ ¶ ¶ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနဝသေနေဝ ဟောတီတိ ပဌမံ တာဝ သံယုတ္တဝဂ္ဂသုတ္တာဒိဝသေန သံယုတ္တာဂမဿ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ သံယုတ္တာဂမော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ယံ ဝုတ္တံ – ‘‘သံယုတ္တာဂမဝရဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ၊ တသ္မိံ ဝစနေ။ တတ္ထာတိ ဝါ ‘‘ဧတာယ အဋ္ဌကထာယ ဝိဇာနာထ သံယုတ္တနိဿိတံ အတ္ထ’’န္တိ ဧတ္ထ ယံ သံယုတ္တဂ္ဂဟဏံ ကတံ၊ တတ္ထ။ ပဉ္စ ဝဂ္ဂါ ဧတဿာတိ ပဉ္စဝဂ္ဂေါ။ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော၊ သမုဒါယော သမာသတ္ထော။

ဣဒါနိ တံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သံဝဏ္ဏေတုကာမော အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ တဿ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေနေဝ ပဝတ္တဘာဝံ ဒဿေတုံ၊ ‘‘တဿ ဝဂ္ဂေသု သဂါထာဝဂ္ဂေါ အာဒီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာပစ္စယံ တတ္ထ တတ္ထ ဒေသိတတ္တာ ပညတ္တတ္တာ စ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာနံ ဓမ္မဝိနယာနံ သင်္ဂဟေတွာ ဂါယနံ ကထနံ သင်္ဂီတိ၊ မဟာဝိသယတ္တာ ပူဇနိယတ္တာ စ မဟတီ သင်္ဂီတိ မဟာသင်္ဂီတိ။ ပဌမာ မဟာသင်္ဂီတိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ၊ တဿာ ပဝတ္တိတကာလော ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလော၊ တသ္မိံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ။

နိဒဒါတိ ဒေသနံ ဒေသကာလာဒိဝသေန အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ကတွာ နိဒဿေတီတိ နိဒါနံ။ ယော လောကေ ဂန္ထဿ ဥပေါဂ္ဃာတောတိ ဝုစ္စတိ၊ သွာယမေတ္ထ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ-အာဒိကော ဂန္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ပန ‘‘သနိဒါနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မံ ဒေသေမီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၂၆) ဝိယ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိဒေသနုပ္ပတ္တိဟေတု။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဧဝံ မေ သုတန္တိ-အာဒိကံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တံ နိဒါနမာဒီ’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ယဿံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေန သံဝဏ္ဏနံ ကတ္တုကာမော၊ သာ ဝိတ္ထာရတော ဝတ္တဗ္ဗာ၊ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယံ ¶ ပန အတ္တနာ ဝိတ္ထာရိတတ္တာ တတ္ထေဝ ဂဟေတဗ္ဗာတိ ဣမိဿာ သံဝဏ္ဏနာယ မဟတ္တံ ပရိဟရန္တော ‘‘သာ ပနေသာ’’တိအာဒိမာဟ။

၁။ ဧဝံ ဗာဟိရနိဒါနေ ဝတ္တဗ္ဗံ အတိဒိသိတွာ ဣဒါနိ အဗ္ဘန္တရနိဒါနံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘ယံ ပနေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ သံဝဏ္ဏနံ ကရောန္တေန သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပဒဝိဘာဂံ ပဒတ္ထဉ္စ ဒဿေတွာ တတော ပရံ ပိဏ္ဍတ္ထာဒိဒဿနဝသေန သံဝဏ္ဏနာ ကာတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ပဒါနိ တာဝ ဒဿေန္တော ¶ ‘‘ဧဝန္တိ နိပါတပဒ’’န္တိ-အာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဒဝိဘာဂေါတိ ပဒါနံ ဝိသေသော၊ န ပဒဝိဂ္ဂဟော။ အထ ဝါ ပဒါနိ စ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဘာဂေါ။ ပဒဝိဂ္ဂဟော စ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဘာဂေါတိ ဝါ ဧကသေသဝသေန ပဒပဒဝိဂ္ဂဟာ ပဒဝိဘာဂသဒ္ဒေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပဒဝိဂ္ဂဟော ‘‘ဇေတဿ ဝနံ ဇေတဝန’’န္တိအာဒိနာ သမာသပဒေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အတ္ထတောတိ ပဒတ္ထတော။ တံ ပန ပဒတ္ထံ အတ္ထုဒ္ဓါရက္ကမေန ပဌမံ ဧဝံသဒ္ဒဿ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံသဒ္ဒေါ တာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝဓာရဏာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣဒမတ္ထပုစ္ဆာပရိမာဏာဒိအတ္ထာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘ဧဝံဂတာနိ ပုထုသိပ္ပာယတနာနိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၃၊ ၁၆၅)၊ ဧဝံဝိဓော ဧဝမာကာရော’’တိ စ အာဒီသု ဣဒံ-သဒ္ဒဿ အတ္ထေ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ။ ဂတ-သဒ္ဒေါ ဟိ ပကာရပရိယာယော၊ တထာ ဝိဓာကာရ-သဒ္ဒေါ စ။ တထာ ဟိ ဂတဝိဓအာကာရသဒ္ဒေ လောကိယာ ပကာရတ္ထေ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ သု တေ သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ ကပ္ပိတကေသမဿူ အာမုတ္တမာလာဘရဏာ ဩဒါတဝတ္ထဝသနာ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတာ သမင်္ဂီဘူတာ ပရိစာရေန္တိ၊ သေယျထာပိ တွံ ဧတရဟိ သာစရိယကောတိ။ နော ဟိဒံ၊ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈၆) ပုစ္ဆာယံ၊ ‘‘ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ (အ။ နိ။ ၁။၄၈)၊ ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိ (ပါရာ။ ၁၂) စ အာဒီသု ပရိမာဏေ။

နနု စ ‘‘ဧဝံ သု တေ သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ၊ ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပုစ္ဆနာကာရပရိမာဏာကာရာနံ ဝုတ္တတ္တာ အာကာရတ္ထော ဧဝ ဧဝံ-သဒ္ဒေါတိ? န၊ ဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ အာကာရမတ္တဝါစကော ဟိ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ၊ အာကာရတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတော ယထာ ‘‘ဧဝံ ဗျာခေါ’’တိအာဒီသု၊ န ပန အာကာရဝိသေသဝါစကော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ၊ ‘‘ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေနာ’’တိအာဒီနိ (ဓ။ ပ။ ၅၃) ဥပမာဒီသု ဥဒါဟရဏာနိ ဥပပန္နာနိ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ‘‘ယထာပိ…ပေ… ဗဟု’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၅၃)? ဧတ္ထ ပုပ္ဖရာသိဋ္ဌာနိယတော မနုဿူပပတ္တိသပ္ပုရိသူပနိဿယ-သဒ္ဓမ္မဿဝန- ယောနိသောမနသိကာရ-ဘောဂသမ္ပတ္တိအာဒိဒါနာဒိပုညကိရိယဟေတုသမုဒါယတော သောဘာသုဂန္ဓတာဒိဂုဏယောဂတော မာလာဂုဠသဒိသိယော ပဟူတာ ပုညကိရိယာ မရိတဗ္ဗသဘာဝတာယ မစ္စေန သတ္တေန ကတ္တဗ္ဗာတိ ဇောတိတတ္တာ ¶ ပုပ္ဖရာသိမာလာဂုဠာဝ ဥပမာ၊ တေသံ ဥပမာကာရော ယထာ-သဒ္ဒေန အနိယမတော ဝုတ္တောတိ ‘‘ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဥပမာကာရနိဂမနတ္ထော’’တိ ¶ ဝတ္ထုံ ယုတ္တံ၊ သော ပန ဥပမာကာရော နိယမိယမာနော အတ္ထတော ဥပမာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပမာယံ အာဂတော’’တိ။ တထာ ‘‘ဧဝံ ဣမိနာ အာကာရေန အဘိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ဥပဒိသိယမာနာယ သမဏသာရုပ္ပာယ အာကပ္ပသမ္ပတ္တိယာ ယော တတ္ထ ဥပဒိသနာကာရော၊ သော အတ္ထတော ဥပဒေသော ဧဝါတိ ဝုတ္တံ၊ ‘‘ဧဝံ တေ…ပေ… ဥပဒေသေ’’တိ။ တထာ ‘‘ဧဝမေတံ ဘဂဝါ၊ ဧဝမေတံ သုဂတာ’’တိ ဧတ္ထ စ ဘဂဝတာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ အဝိပရီတတော ဇာနန္တေဟိ ကတံ တတ္ထ သံဝိဇ္ဇမာနဂုဏာနံ ပကာရေဟိ ဟံသနံ ဥဒဂ္ဂတာကရဏံ သမ္ပဟံသနံ။ ယော တတ္ထ သမ္ပဟံသနာကာရောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဧဝမေဝံ ပနာယန္တိ ဧတ္ထ ဂရဟဏာကာရောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ သော စ ဂရဟဏာကာရော ဝသလီတိ-အာဒိခုံသနသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဣဓ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပကာသိတောတိ ဝိညာယတိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ဥပမာကာရာဒယောပိ ဥပမာဒိဝသေန ဝုတ္တာနံ ပုပ္ဖရာသိအာဒိသဒ္ဒါနံ သန္နိဓာနတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ၊ ဘန္တေတိ ပန ဓမ္မဿ သာဓုကံ သဝနမနသိကာရေ သန္နိယောဇိတေဟိ ဘိက္ခူဟိ အတ္တနော တတ္ထ ဌိတဘာဝဿ ပဋိဇာနနဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထော’’တိ ဝုတ္တော။ တေန ဧဝံ၊ ဘန္တေတိ သာဓု၊ ဘန္တေ၊ သုဋ္ဌု၊ ဘန္တေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ဝဒေဟီတိ ယထာဟံ ဝဒါမိ၊ ဧဝံ သမဏံ အာနန္ဒံ ဝဒေဟီတိ ယော ဧဝံ ဝဒနာကာရော ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗော၊ သော ဧဝံ-သဒ္ဒေန နိဒဿီယတီတိ ‘‘နိဒဿနတ္ထော’’တိ ဝုတ္တောတိ။ ဧဝံ နောတိ ဧတ္ထာပိ နေသံ ယထာဝုတ္တဓမ္မာနံ အဟိတဒုက္ခာဝဟဘာဝေ သန္နိဋ္ဌာနဇနနတ္ထံ အနုမတိဂဟဏဝသေန ‘‘သံဝတ္တန္တိ ဝါ နော ဝါ၊ ကထံ ဝေါ ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ကတာယ ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒါကာရသန္နိဋ္ဌာနံ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝိဘာဝိတန္တိ ဝိညာယတိ။ သော ပန တေသံ ဓမ္မာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တနာကာရော နိယမိယမာနော အဝဓာရဏတ္ထော ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီတိအာဒီသု အဝဓာရဏေ’’တိ။

နာနာနယနိပုဏန္တိ ဧကတ္တနာနတ္တအဗျာပါရဧဝံဓမ္မတာသင်္ခါတာ၊ နန္ဒိယာဝဋ္ဋတိပုက္ခလသီဟဝိက္ကီဠိတအင်္ကုသဒိသာလောစနသင်္ခါတာ ဝါ အာဓာရာဒိဘေဒဝသေန နာနာဝိဓာ နယာ နာနာနယာ။ နယာ ဝါ ပါဠိဂတိယော တာ စ ပညတ္တိအနုပညတ္တိအာဒိဝသေန သံကိလေသဘာဂိယာဒိလောကိယာဒိတဒုဘယဝေါမိဿကာဒိဝသေန ကုသလာဒိဝသေန ခန္ဓာဒိဝသေန သင်္ဂဟာဒိဝသေန သမယဝိမုတ္တာဒိဝသေန ဌပနာဒိဝသေန ကုသလမူလာဒိဝသေန တိကပ္ပဋ္ဌာနာဒိဝသေန ¶ စ နာနပ္ပကာရာတိ နာနာနယာ၊ တေဟိ နိပုဏံ သဏှံ သုခုမန္တိ နာနာနယနိပုဏံ။ အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော၊ တေ စ သဿတာဒိဘေဒေန တတ္ထ စ အပ္ပရဇက္ခတာဒိဘေဒေန အနေကေ၊ အတ္တဇ္ဈာသယာဒယော ဧဝ ဝါ သမုဋ္ဌာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတု ဧတဿာတိ အနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ ¶ ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နန္တိ အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏံ ဥပနေတဗ္ဗာဘာဝတော၊ သင်္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတန္တိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယန္တိ ဧတ္ထ ပါဋိဟာရိယပဒဿ ဝစနတ္ထံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ၊ ဓ။ သ။ မူလဋီ။ ၂) ‘‘ပဋိပက္ခဟရဏတော ရာဂါဒိကိလေသာပနယနတော ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဘဂဝတော ပန ပဋိပက္ခာ ရာဂါဒယော န သန္တိ ယေ ဟရိတဗ္ဗာ၊ ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ အဋ္ဌဂုဏသမန္နာဂတေ စိတ္တေ ဟတပဋိပက္ခေ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ပဝတ္တဝေါဟာရေန စ န သက္ကာ ဣဓ ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝတ္တုံ။ သစေ ပန မဟာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျဂတာ စ ကိလေသာ ပဋိပက္ခာ၊ တေသံ ဟရဏတော ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ယုတ္တမေတံ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော စ သာသနဿ စ ပဋိပက္ခာ တိတ္ထိယာ၊ တေသံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယံ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနေ အသမတ္ထဘာဝေန စ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဟိ ဟရိတာ အပနီတာ ဟောန္တီတိ။ ပဋီတိ ဝါ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘ပစ္ဆာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဗောဓေတိ ‘‘တသ္မိံ ပဋိပဝိဋ္ဌမှိ၊ အညော အာဂဉ္ဆိ ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၉၈၅၊ စူဠနိ။ ဝတ္ထုဂါထာ ၄) ဝိယ၊ တသ္မာ သမာဟိတေ စိတ္တေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ ကတကိစ္စေန ပစ္ဆာဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဟာရိယံ၊ အတ္တနော ဝါ ဥပက္ကိလေသေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမဂ္ဂေဟိ ဟရိတေသု ပစ္ဆာ ဟရဏံ ပဋိဟာရိယံ၊ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိယော စ ဝိဂတူပက္ကိလေသေန ကတကိစ္စေန စ သတ္တဟိတတ္ထံ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ၊ ဟရိတေသု စ အတ္တနော ဥပတ္တိလေသေသု ပရသတ္တာနံ ဥပက္ကိလေသဟရဏာနိ ဟောန္တီတိ ပဋိဟာရိယာနိ ဘဝန္တိ၊ ပဋိဟာရိယမေဝ ပါဋိဟာရိယံ။ ပဋိဟာရိယေ ဝါ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိသမုဒါယေ ဘဝံ ဧကေကံ ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဟာရိယံ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ မဂ္ဂေါ စ ပဋိပက္ခဟရဏတော၊ တတ္ထ ဇာတံ၊ တသ္မိံ ဝါ နိမိတ္တဘူတေ၊ တတော ဝါ အာဂတန္တိ ပါဋိဟာရိယံ။ တဿ ပန ဣဒ္ဓိအာဒိဘေဒေန ဝိသယဘေဒေန စ ဗဟုဝိဓဿ ¶ ဘဂဝတော ဒေသနာယံ လဗ္ဘမာနတ္တာ အာဟ ‘‘ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယ’’န္တိ။

န အညထာတိ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတာကာရတော န အညထာတိ အတ္ထော၊ န ပန ဘဂဝတော ဒေသိတာကာရတော။ အစိန္တေယျာနုဘာဝါ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတု’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဘဝတိ၊ ဓာရဏဗလဒဿနဉ္စ န ဝိရုဇ္ဈတိ သုတာကာရအဝိရဇ္ဈနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ န ဟေတ္ထ အတ္ထန္တရတာပရိဟာရော ဒွိန္နမ္ပိ အတ္ထာနံ ဧကဝိသယတ္တာ။ ဣတရထာ ထေရော ဘဂဝတော ဒေသနာယ သဗ္ဗထာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ သမတ္ထော အသမတ္ထော စာတိ အာပဇ္ဇေယျာတိ။

‘‘ယော ¶ ပရော န ဟောတိ၊ သော အတ္တာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာယ နိယကဇ္ဈတ္တသင်္ခါတာယ သသန္တတိယာ ဝတ္တနတော တိဝိဓောပိ မေ-သဒ္ဒေါ ကိဉ္စာပိ ဧကသ္မိံ ဧဝ အတ္ထေ ဒိဿတိ၊ ကရဏသမ္ပဒါနသာမိနိဒ္ဒေသဝသေန ပန ဝိဇ္ဇမာနံ ဘေဒံ သန္ဓာယာဟ၊ ‘‘မေ-သဒ္ဒေါ တီသု အတ္ထေသု ဒိဿတီ’’တိ။

ကိဉ္စာပိ ဥပသဂ္ဂေါ ကိရိယံ ဝိသေသေတိ၊ ဇောတကဘာဝတော ပန သတိပိ တသ္မိံ သုတ-သဒ္ဒေါ ဧဝ တံ တံ အတ္တံ ဝဒတီတိ အနုပသဂ္ဂဿ သုတ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ သဥပသဂ္ဂဿ ဂဟဏံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ အဿာတိ သုတ-သဒ္ဒဿ။ ကမ္မဘာဝသာဓနာနိ ဣဓ သုတသဒ္ဒေ သမ္ဘဝန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပဓာရိတန္တိ ဝါ ဥပဓာရဏန္တိ ဝါ အတ္ထော’’တိ။ မယာတိ အတ္ထေ သတီတိ ယဒါ မေ-သဒ္ဒဿ ကတ္တုဝသေန ကရဏနိဒ္ဒေသော၊ တဒါတိ အတ္ထော။ မမာတိ အတ္ထေ သတီတိ ယဒါ သမ္ဗန္ဓဝသေန သာမိနိဒ္ဒေသော၊ တဒါ။

သုတ-သဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန သဝနကိရိယာဇောတကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝန္တိ သောတဝိညာဏာဒိဝိညာဏကိစ္စနိဒဿန’’န္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ ပဉ္စဒွါရိကဝိညာဏာနံ တဒဘိနီဟဋာနဉ္စ မနောဒွါရိကဝိညာဏာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါကျာနံ ဧဝကာရတ္ထသဟိတတ္တာ ‘‘သုတ’’န္တိ ဧတဿ သုတမေဝါတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။ ဧတေန အဝဓာရဏေန နိရာသင်္ကတံ ဒဿေတိ။ ယထာ စ သုတံ သုတမေဝါတိ နိယမေတဗ္ဗံ၊ တံ သမ္မာ သုတံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ အထ ဝါ သဒ္ဒန္တရတ္ထာပေါဟနဝသေန ¶ သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ဝဒတီတိ သုတန္တိ အသုတံ န ဟောတီတိ အယမေတဿ အတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌာဒိဝိနိဝတ္တနံ ကရောတိ။

ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – န ဣဒံ မယာ ဒိဋ္ဌံ၊ န သယမ္ဘူဉာဏေန သစ္ဆိကတံ၊ အထ ခေါ သုတံ၊ တဉ္စ ခေါ သမ္မဒေဝါတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ အဝဓာရဏတ္ထေ ဝါ ဧဝံ-သဒ္ဒေ အယမတ္ထယောဇနာ ကရီယတီတိ တဒပေက္ခဿ သုတ-သဒ္ဒဿ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘အဿဝနဘာဝပဋိက္ခေပတော’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘အနူနာနဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ သဝနသဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကမ္မတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘သုယျတီ’’တိ။

ဧဝံ သဝနဟေတုသဝနဝိသေသဝသေန ပဒတ္တယဿ ဧကေန ပကာရေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပကာရန္တရေဟိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာ ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဿာတိ ယာ သာ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ¶ ဓမ္မဿဝနာကာရေန ပဝတ္တာ မနောဒွါရဝိညာဏဝီထိ၊ တဿာ။ သာ ဟိ နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တေတုံ သမတ္ထာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ ‘‘သောတဒွါရာနုသာရေနာ’’တိ။ နာနပ္ပကာရေနာတိ ဝက္ခမာနာနံ အနေကဝိဟိတာနံ ဗျဉ္ဇနတ္ထဂ္ဂဟဏာနံ နာနာကာရေန။ ဧတေန ဣမိဿာ ယောဇနာယ အာကာရတ္ထော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ ဒီပေတိ။ ပဝတ္တိဘာဝပ္ပကာသနန္တိ ပဝတ္တိယာ အတ္ထိတာပကာသနံ။ သုတန္တိ ဓမ္မပ္ပကာသနန္တိ ယသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဝိညာဏဝီထိ နာနပ္ပကာရေန ပဝတ္တာ၊ တဿ ဓမ္မတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န သုတ-သဒ္ဒဿ ဓမ္မတ္ထတ္တာ။ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပါကဋီကရဏံ ‘‘အယံ ဟေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိညာဏဝီထိယာတိ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ မယာတိ ကတ္တုအတ္ထေ။

ဧဝန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗပ္ပကာသနန္တိ နိဒဿနတ္ထမေဝံ သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ နိဒဿေတဗ္ဗဿ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗတ္တာဘာဝါဘာဝတော။ တေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန သကလမ္ပိ သုတ္တံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ ဒဿေတိ။ သုတ-သဒ္ဒဿ ကိရိယာသဒ္ဒတ္တာ သဝနကိရိယာယ စ သာဓာရဏဝိညာဏပ္ပဗန္ဓပဋိဗဒ္ဓတ္တာ တတ္ထ စ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သုတန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စပ္ပကာသန’’န္တိ။ န ဟိ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရရဟိတေ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ သဝနကိရိယာ လဗ္ဘတီတိ။

ယဿ စိတ္တသန္တာနဿာတိအာဒိပိ အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ပုရိမယောဇနာယ အညထာ အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာကာရပညတ္တီတိ ဥပါဒါပညတ္တိ ဧဝ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိအာကာရုပါဒါနဝသေန တထာ ¶ ဝုတ္တာ။ သုတန္တိ ဝိသယနိဒ္ဒေသောတိ သောတဗ္ဗဘူတော ဓမ္မော သဝနကိရိယာကတ္တုပုဂ္ဂလဿ သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စိတ္တသန္တာနဝိနိမုတ္တဿ ပရမတ္ထတော ကဿစိ ကတ္တု အဘာဝေပိ သဒ္ဒဝေါဟာရေန ဗုဒ္ဓိပရိကပ္ပိတဘေဒဝစနိစ္ဆာယ စိတ္တသန္တာနတော အညံ ဝိယ တံသမင်္ဂိံ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တသန္တာနေန တံသမင်္ဂီနော’’တိ။ သဝနကိရိယာဝိသယောပိ သောတဗ္ဗဓမ္မော သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တစိတ္တသန္တာနဿ ဣဓ ပရမတ္ထတော ကတ္တုဘာဝတော၊ သဝနဝသေန စိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ ဧဝ ဝါ သဝနကိရိယာဘာဝတော တံကိရိယာကတ္တု စ ဝိသယော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တံသမင်္ဂီနော ကတ္တုဝိသယေ’’တိ။ သုတာကာရဿ စ ထေရဿ သမ္မာနိစ္ဆိတဘာဝတော အာဟ ‘‘ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဧတေန ဝါ အဝဓာရဏတ္ထံ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ အယမတ္ထယောဇနာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပုဗ္ဗေ သုတာနံ နာနာဝိဟိတာနံ သုတ္တသင်္ခါတာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနာနံ ဥပဓာရိတရူပဿ အာကာရဿ နိဒဿနဿ၊ အဝဓာရဏဿ ဝါ ပကာသနသဘာဝေါ ဧဝံ-သဒ္ဒေါတိ တဒါကာရာဒိဥပဓာရဏဿ ပုဂ္ဂလပညတ္တိယာ ဥပါဒါနဘူတဓမ္မပ္ပဗန္ဓဗျာပါရတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ သဝနကိရိယာ ပန ပုဂ္ဂလဝါဒိနောပိ ဝိညာဏနိရပေက္ခာ နတ္ထီတိ ဝိသေသတော ဝိညာဏဗျာပါရောတိ အာဟ ¶ ‘‘သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ မေတိ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယာ ဧကန္တေနေဝ သတ္တဝိသယတ္တာ ဝိညာဏကိစ္စဿ စ တတ္ထေဝ သမောဒဟိတဗ္ဗတော ‘‘မေတိ ဥဘယကိစ္စယုတ္တပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိသဘာဝါ ယထာက္ကမံ ဧဝံ-သဒ္ဒသုတ-သဒ္ဒါနံ အတ္ထာတိ တေ တထာရူပ-ပညတ္တိ-ဥပါဒါနဘူတ-ဓမ္မပ္ပဗန္ဓဗျာပါရဘာဝေန ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော၊ သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ကရဏကိရိယာကတ္တုကမ္မ-ဝိသေသပ္ပကာသနဝသေန ပုဂ္ဂလဗျာပါရဝိသယ-ပုဂ္ဂလဗျာပါရနိဒဿနဝသေန ဂဟဏာကာရဂါဟကတဗ္ဗိသယဝိသေသနိဒ္ဒေသဝသေန ကတ္တုကရဏဗျာပါရ-ကတ္တုနိဒ္ဒေသဝသေန စ ဒုတိယာဒယော စတဿော အတ္ထယောဇနာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဗ္ဗဿပိ သဒ္ဒါဓိဂမနီယဿ အတ္ထဿ ပညတ္တိမုခေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗပညတ္တီနဉ္စ ဝိဇ္ဇမာနာဒိဝသေန ဆသု ပညတ္တိဘေဒေသု အန္တောဂဓတ္တာ တေသု ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒီနံ ပညတ္တီနံ သရူပံ နိဒ္ဓါရေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝန္တိ စ မေတိ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ စ မေတိ စ ဝုစ္စမာနဿ အတ္ထဿ အာကာရာဒိနော ¶ ဓမ္မာနံ အသလက္ခဏဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ တတ္ထ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေနာတိ ဘူတတ္ထဥတ္တမတ္ထဝသေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော မာယာမရီစိအာဒယော ဝိယ အဘူတတ္ထော၊ အနုဿဝါဒီဟိ ဂဟေတဗ္ဗော ဝိယ အနုတ္တမတ္ထော စ န ဟောတိ၊ သော ရူပသဒ္ဒါဒိသဘာဝေါ၊ ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိသဘာဝေါ ဝါ အတ္ထော သစ္စိကဋ္ဌော ပရမတ္ထော စာတိ ဝုစ္စတိ၊ န တထာ ဧဝံ မေတိ ပဒါနံ အတ္ထောတိ။ ဧတမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ကိဉှေတ္ထတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုတန္တိ ပန သဒ္ဒါယတနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ယဉှိ တံ ဧတ္ထ သောတေန ဥပလဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပလဒ္ဓန္တိ ပန ဝုတ္တေ အတ္ထဗျဉ္ဇနာဒိ သဗ္ဗံ လဗ္ဘတီတိ။ တံ တံ ဥပါဒါယ ဝတ္တဗ္ဗတောတိ သောတပထမာဂတေ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ တေသံ ဥပဓာရိတာကာရာဒိနော ပစ္စာမသနဝသေန ဧဝန္တိ၊ သသန္တတိပရိယာပန္နေ ခန္ဓေ ဥပါဒါယ မေတိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌာဒိသဘာဝရဟိတေ သဒ္ဒါယတနေ ပဝတ္တမာနောပိ သုတဝေါဟာရော ‘‘ဒုတိယံ တတိယ’’န္တိအာဒိကော ဝိယ ပဌမာဒီနိ ဒိဋ္ဌမုတဝိညာတေ အပေက္ခိတွာ ပဝတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗတော’’တိ။ အသုတံ န ဟောတီတိ ဟိ သုတန္တိ ပကာသိတောယမတ္ထောတိ။

အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓါ သုတ္တဿ ပကာရဝိသေသာ ဧဝန္တိ ထေရေန ပစ္စာမဋ္ဌာတိ အာဟ ‘‘အသမ္မောဟံ ဒီပေတီ’’တိ။ နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓသမတ္ထော ဟောတီတိ ဧတေန ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ နာနပ္ပကာရတံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတဉ္စ ဒဿေတိ။ သုတဿ အသမ္မောသံ ဒီပေတီတိ သုတာကာရဿ ယာထာဝတော ဒဿိယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ အသမ္မောဟေနာတိ သမ္မောဟာဘာဝေန၊ ပညာယ ဧဝ ဝါ သဝနကာလသမ္ဘူတာယ တဒုတ္တရကာလပညာသိဒ္ဓိ ¶ ။ ဧဝံ အသမ္မောသေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဗျဉ္ဇနာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော နာတိဂမ္ဘီရော ယထာသုတဓာရဏမေဝ တတ္ထ ကရဏီယန္တိ သတိယာ ဗျာပါရော အဓိကော၊ ပညာ တတ္ထ ဂုဏီဘူတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယာ’’တိအာဒိ ပညာယ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ ကတွာ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ စေတ္ထ ပဓာနတာ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာယ ဝါ စက္ခုဝိညာဏာဒီသု အာဝဇ္ဇနာဒီနံ ဝိယ အပ္ပဓာနတ္တေ ပညာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဧတိဿာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သတိ ပုဗ္ဗင်္ဂမာယာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ယထာသမ္ဘဝံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿာတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏဿ ¶ ၊ သင်္ကာသန-ပကာသန-ဝိဝရဏ-ဝိဘဇန-ဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ၊ အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတဿာတိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ယောနိသော မနသိကာရံ ဒီပေတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနာနံ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထာနံ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဝိက္ခေပံ ဒီပေတီတိ ‘‘ဩဃတရဏသုတ္တံ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိပုစ္ဆာဝသေန ပကရဏပ္ပဝတ္တဿ ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ သဝနံ သမာဓာနမန္တရေန န သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿာတိအာဒိ တဿေဝတ္ထဿ သမတ္ထနဝသေန ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနဒေသက-ပယောဇနာဒိသမ္ပတ္တိယာ။ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယေဟိ ဝိယ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထေဟိ ယောနိသောမနသိကာရဿ၊ သဒ္ဓမ္မဿဝနေန ဝိယ စ အဝိက္ခေပဿ ယထာ ယောနိသောမနသိကာရေန ဖလဘူတေန အတ္တသမ္မာပဏိဓိပုဗ္ဗေကတပုညတာနံ သိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ တဒဝိနာဘာဝတော၊ ဧဝံ အဝိက္ခေပေနေဝ ဖလဘူတေန ကာရဏဘူတာနံ သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာနံ သိဒ္ဓိ ဒဿေတဗ္ဗာ သိယာ အဿုတဝတော သပ္ပုရိသူပနိဿယရဟိတဿ စ တဒဘာဝတော။ ‘‘န ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တော’’တိအာဒိနာ သမတ္ထနဝစနေန ပန အဝိက္ခေပေန ကာရဏဘူတေန သပ္ပုရိသူပနိဿယေန စ ဖလဘူတဿ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ သိဒ္ဓိ ဒဿိတာ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ယုတ္တော သိယာ၊ သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာ န ဧကန္တေန အဝိက္ခေပဿ ကာရဏံ ဗာဟိရင်္ဂတ္တာ။ အဝိက္ခေပေါ ပန သပ္ပုရိသူပနိဿယော ဝိယ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ ဧကန္တကာရဏန္တိ၊ ဧဝမ္ပိ အဝိက္ခေပေန သပ္ပုရိသူပနိဿယသိဒ္ဓိဇောတနာ န သမတ္ထိတာဝ၊ နော န သမတ္ထိတာ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာနံ သပ္ပုရိသပယိရူပါသနာဘာဝဿ အတ္ထသိဒ္ဓိတော။ ဧတ္ထ စ ပုရိမံ ဖလေန ကာရဏဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ နဒီပူရေန ဝိယ ဥပရိ ဝုဋ္ဌိသဗ္ဘာဝဿ။ ဒုတိယံ ကာရဏေန ဖလဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဧကန္တဝဿိနာ ဝိယ မေဃဝုဋ္ဌာနေန ဝုဋ္ဌိပ္ပဝတ္တိယာ။

ဘဂဝတော ဝစနဿ အတ္ထဗျဉ္ဇနပဘေဒ-ပရိစ္ဆေဒဝသေန သကလသာသနသမ္ပတ္တိ-ဩဂါဟနာကာရော နိရဝသေသပရဟိတ-ပါရိပူရိကာရဏန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဘဒ္ဒကော အာကာရော’’တိ။ ယသ္မာ န ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော ¶ ။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိန္တိ အတ္တသမ္မာပဏိဓိ-ပုဗ္ဗေကတပုညတာ-သင်္ခါတံ ဂုဏဒွယံ။ အပရာပရဝုတ္တိယာ စေတ္ထ စက္ကဘာဝေါ၊ စရန္တိ ဧတေဟိ သတ္တာ၊ သမ္ပတ္တိဘဝေသူတိ ဝါ ¶ ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စက္ကာနိ၊ ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁)။ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဝေါ စေတ္ထ ဒေသနက္ကမဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာတိ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယဿ စ အတ္ထိတာယ။ သမ္မာပဏိဟိတတ္တော ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညော သုဒ္ဓါသယော ဟောတိ တဒသုဒ္ဓိဟေတူနံ ကိလေသာနံ ဒူရီဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘အာသယသုဒ္ဓိ သိဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘သမ္မာပဏိဟိတံ စိတ္တံ၊ သေယျသော နံ တတော ကရေ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၄၃) ‘‘ကတပုညောသိ၊ တွံ အာနန္ဒ၊ ပဓာနမနုယုဉ္ဇ၊ ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၇) စ။ တေနေဝါဟ ‘‘အာသယသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီ’’တိ။ ပယောဂသုဒ္ဓိယာတိ ယောနိသောမနသိကာရပုဗ္ဗင်္ဂမဿ ဓမ္မဿဝနပယောဂဿ ဝိသဒဘာဝေန။ တထာ စာဟ ‘‘အာဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီ’’တိ၊ သဗ္ဗဿ ဝါ ကာယဝစီပယောဂဿ နိဒ္ဒေါသဘာဝေန။ ပရိသုဒ္ဓကာယဝစီပယောဂေါ ဟိ ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝတော အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပရိယတ္တိယံ ဝိသာရဒေါ ဟောတီတိ။

နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓဒီပကေနာတိအာဒိနာ အတ္ထဗျဉ္ဇနေသု ထေရဿ ဧဝံ-သဒ္ဒသုတ-သဒ္ဒါနံ အသမ္မောဟာသမ္မောသဒီပနတော စတုပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ သောတဗ္ဗဘေဒပဋိဝေဓဒီပကေနာတိ ဧတေန အယံ သုတ-သဒ္ဒေါ ဧဝံ-သဒ္ဒသန္နိဓာနတော၊ ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ ဝါ သာမညေနေဝ သောတဗ္ဗဓမ္မဝိသေသံ အာမသတီတိ ဒီပေတိ။ မနောဒိဋ္ဌီဟိ ပရိယတ္တိဓမ္မာနံ အနုပေက္ခနသုပ္ပဋိဝေဓာ ဝိသေသတော မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓါတိ တေ ဝုတ္တနယေန ယောနိသောမနသိကာရဒီပကေန ဧဝံ သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ၊ သဝနဓာရဏဝစီပရိစယာ ပရိယတ္တိဓမ္မာနံ ဝိသေသေန သောတာဝဓာနပဋိဗဒ္ဓါတိ တေ ဝုတ္တနယေန အဝိက္ခေပဒီပကေန သုတ-သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော သာသနသမ္ပတ္တိယာ ဓမ္မဿဝနေ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ တတ္ထ ဓမ္မာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မာ။ မနသာ အနုပေက္ခိတာတိ ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ၊ ဣဓ သမာဓိ၊ ဣဓ ပညာ၊ ဧတ္တကာ ဧတ္ထ အနုသန္ဓိယော’’တိအာဒိနာ နယေန မနသာ အနုပေက္ခိတာ။ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဈာနက္ခန္တိ ဘူတာယ၊ ဉာတပရိညာသင်္ခါတာယ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘ဣတိ ရူပံ၊ ဧတ္တကံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထပေတွာ ပဋိဝိဒ္ဓါ။

သကလေန ဝစနေနာတိ ပုဗ္ဗေ တီဟိ ပဒေဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော အဒဟန္တောတိ ‘‘မမေဒ’’န္တိ အတ္တနိ အဋ္ဌပေန္တော။ ဘုမ္မတ္ထေ စေတံ ¶ သာမိဝစနံ။ အသပ္ပုရိသဘူမိန္တိ အကတညုတံ။ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပါပဘိက္ခု တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အတ္တနော ဒဟတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၅) ဧဝံ ဝုတ္တံ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထံ၊ သာ ဧဝ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထာ အသဒ္ဓမ္မော ¶ ။ နနု စ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ‘‘မမေဒံ ဝစန’’န္တိ အဓိမာနဿ၊ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီနဉ္စ တဒါသင်္ကာယ အဘာဝတော အသပ္ပုရိသဘူမိ-သမတိက္ကမာဒိဝစနံ နိရတ္ထကန္တိ? နယိဒမေဝံ။ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဝဒန္တေန အယမ္ပိ အတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ဒဿနတော။ ကေစိ ပန ‘‘ဒေဝတာနံ ပရိဝိတက္ကာပေက္ခံ တထာဝစနန္တိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တသ္မိံ ကိရ ခဏေ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘‘ဘဂဝါ စ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ အယဉ္စ အာယသ္မာ ဒေသနာကုသလော ဣဒါနိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ သကျကုလပ္ပသုတော တထာဂတဿ ဘာတာ စူဠပိတုပုတ္တော။ ကိံ နု ခေါ သယံ သစ္ဆိကတံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ? ဥဒါဟု ဘဂဝတော ဧဝ ဝစနံ ယထာသုတ’’န္တိ၊ ဧဝံ တဒါသင်္ကိတပ္ပကာရတော အသပ္ပုရိသဘူမိသမောက္ကမာဒိတော အတိက္ကမာဒိ ဝိဘာဝိတန္တိ။ အပ္ပေတီတိ နိဒဿေတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိက-သမ္ပရာယိက-ပရမတ္ထေသု ယထာရဟံ သတ္တေ နေတီတိ နေတ္တိ၊ ဓမ္မော ဧဝ နေတ္တိ ဓမ္မနေတ္တိ။

ဒဠှတရနိဝိဋ္ဌာ ဝိစိကိစ္ဆာ ကင်္ခါ၊ နာတိသံသပ္ပနာ မတိဘေဒမတ္တာ ဝိမတိ။ အဿဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတီတိ ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ သမ္မုခါဝဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ခလိတဒုရုတ္တာဒိဂဟဏဒေါသာဘာဝတော စ။ ဧတ္ထ စ ပဌမာဒယော တိဿော အတ္ထယောဇနာ အာကာရာဒိအတ္ထေသု အဂ္ဂဟိတဝိသေသမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဒဿိတာ၊ တတော ပရာ စတဿော အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝိဘာဝိတာ။ ပစ္ဆိမာ ပန တိဿော ယထာက္ကမံ အာကာရတ္ထံ နိဒဿနတ္ထံ အဝဓာရဏတ္ထဉ္စ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ယောဇိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧက-သဒ္ဒေါ အညသေဋ္ဌအသဟာယသင်္ခယာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ၊ ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇) အညတ္ထေ ဒိဿတိ။ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ ပါရာ။ ၁၁) သေဋ္ဌေ၊ ‘‘ဧကော ဝူပကဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၀၅) အသဟာယေ၊ ‘‘ဧကောဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၂၉) သင်္ခယာယံ။ ဣဓာပိ သင်္ခယာယန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧကန္တိ ¶ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ကာလဉ္စ သမယဉ္စာတိ ယုတ္တကာလဉ္စ ပစ္စယသာမဂ္ဂိဉ္စ။ ခဏောတိ ဩကာသော။ တထာဂတုပ္ပာဒါဒိကော ဟိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဩကာသော တပ္ပစ္စယဿ ပဋိလာဘဟေတုတ္တာ။ ခဏော ဧဝ စ သမယော၊ ယော ခဏောတိ စ သမယောတိ စ ဝုစ္စတိ၊ သော ဧကော ဧဝါတိ ဟိ အတ္ထော။ မဟာသမယောတိ မဟာသမူဟော။ သမယောပိ ခေါတိ သိက္ခာပဒပူရဏဿ ဟေတုပိ။ သမယပ္ပဝါဒကေတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပဝါဒကေ။ တတ္ထ ဟိ နိသိန္နာ တိတ္ထိယာ အတ္တနော အတ္တနော သမယံ ပဝဒန္တိ။ အတ္ထာဘိသမယာတိ ဟိတပဋိလာဘာ။ အဘိသမေတဗ္ဗောတိ အဘိသမယော၊ အဘိသမယော အတ္ထော အဘိသမယတ္ထောတိ ပီဠနာဒီနိ အဘိသမေတဗ္ဗဘာဝေန ဧကီဘာဝံ ဥပနေတွာ ¶ ဝုတ္တာနိ။ အဘိသမယဿ ဝါ ပဋိဝေဓဿ ဝိသယဘူတော အတ္ထော အဘိသမယတ္ထောတိ တာနေဝ တထာ ဧကတ္တေန ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ပီဠနံ ဒုက္ခသစ္စဿ တံသမင်္ဂိနော ဟိံသနံ အဝိပ္ဖာရိကတာကရဏံ၊ သန္တာပေါ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တာပနံ ပရိဒဟနံ။

တတ္ထ သဟကာရိကာရဏံ သန္နိဇ္ဈံ သမေတိ သမဝေတီတိ သမယော၊ သမဝါယော။ သမေတိ သမာဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ တဒါဓာရပုဂ္ဂလေဟီတိ သမယော၊ ခဏော။ သမေတိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါ သံဂစ္ဆတိ သတ္တော၊ သဘာဝဓမ္မော ဝါ သဟဇာတာဒီဟိ၊ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ ဝါတိ သမယော၊ ကာလော။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ အတ္ထတော အဘူတောပိ ဟိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ ကရဏံ ဝိယ စ ပရိကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန ဝေါဟရီယတီတိ။ သမံ၊ သဟ ဝါ အဝယဝါနံ အယနံ ပဝတ္တိ အဝဋ္ဌာနန္တိ သမယော၊ သမူဟော ယထာ ‘‘သမုဒါယော’’တိ။ အဝယဝသဟာဝဋ္ဌာနမေဝ ဟိ သမူဟောတိ။ အဝသေသပစ္စယာနံ သမာဂမေ ဧတိ ဖလံ ဧတသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတိ စာတိ သမယော၊ ဟေတု ယထာ ‘‘သမုဒယော’’တိ။ သမေတိ သံယောဇနဘာဝတော သမ္ဗန္ဓော ဧတိ အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ ဒဠှဂ္ဂဟဏဘာဝတော ဝါ သံယုတ္တာ အယန္တိ ပဝတ္တန္တိ သတ္တာ ယထာဘိနိဝေသံ ဧတေနာတိ သမယော၊ ဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တီတိ။ သမိတိ သံဂတိ သမောဓာနန္တိ သမယော၊ ပဋိလာဘော။ သမဿ နိရောဓဿ ယာနံ၊ သမ္မာ ဝါ ယာနံ အပဂမော အပဝတ္တိ သမယော၊ ပဟာနံ။ အဘိမုခံ ဉာဏေန သမ္မာ ဧတဗ္ဗော အဓိဂန္တဗ္ဗောတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတော သဘာဝေါ။ အဘိမုခဘာဝေန သမ္မာ ဧတိ ဂစ္ဆတိ ဗုဇ္ဈတီတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝါဝဗောဓော ¶ ။ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ သမယသဒ္ဒပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမယသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ အဘိသမယသဒ္ဒဿ ဥဒါဟရဏံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဿာတိ သမယသဒ္ဒဿ။ ကာလော အတ္ထော သမဝါယာဒီနံ အတ္ထာနံ ဣဓ အသမ္ဘဝတော ဒေသဒေသကပရိသာနံ ဝိယ သုတ္တဿ နိဒါနဘာဝေန ကာလဿ အပဒိသိတဗ္ဗတော စ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနိယမိတဝသေနေဝ ကာလော နိဒ္ဒိဋ္ဌော? န ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမိတောတိ အာဟ ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမံ အကတွာ သမယသဒ္ဒဿ ဝစနေ အယမ္ပိ ဂုဏော လဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ဝါ ဣမေ’’တိအာဒိမာဟ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော ဒေဝသိကံ ဈာနဖလသမာပတ္တီဟိ ဝီတိနာမနကာလော၊ ဝိသေသတော သတ္တသတ္တာဟာနိ။ သုပ္ပကာသာတိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုပကမ္ပန-ဩဘာသပါတုဘာဝါဒီဟိ ပါကဋာ။ ယထာဝုတ္တပ္ပဘေဒေသု ဧဝ သမယေသု ဧကဒေသံ ပကာရန္တရေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယော စာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တထာ ဟိ ဉာဏကိစ္စသမယော၊ အတ္တဟိတပဋိပတ္တိသမယော ¶ စ အဘိသမ္ဗောဓိသမယော၊ အရိယတုဏှီဘာဝသမယော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော၊ ကရုဏာကိစ္စပရဟိတပဋိပတ္တိဓမ္မီကထာသမယာ၊ ဒေသနာသမယော ဧဝ။

ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ အဘိဓမ္မတဒညသုတ္တပဒဝိနယေသု။ တထာတိ ဘုမ္မကရဏေဟိ။ အဓိကရဏတ္ထော အာဓာရတ္ထော။ ဘာဝေါ နာမ ကိရိယာ၊ တာယ ကိရိယန္တရလက္ခဏံ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏံ။ တတ္ထ ယထာ ကာလော သဘာဝဓမ္မပရိစ္ဆိန္နော သယံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ အာဓာရဘာဝေန ပညာတော တင်္ခဏပ္ပဝတ္တာနံ တတော ပုဗ္ဗေ ပရတော စ အဘာဝတော ‘‘ပုဗ္ဗဏှေ ဇာတော၊ သာယနှေ ဂစ္ဆတီ’’တိ စ အာဒီသု၊ သမူဟော စ အဝယဝဝိနိမုတ္တော ဝိသုံ အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓါ အဝယဝါနံ အာဓာရဘာဝေန ပညာပီယတိ ယထာ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ၊ ယဝရာသိယံ သမ္ဘူတော’’တိအာဒီသု၊ ဧဝံ ဣဓာပီတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဓိကရဏဉှိ…ပေ… ဓမ္မာန’’န္တိ။ ယသ္မိံ ကာလေ၊ ဓမ္မပုဉ္ဇေ ဝါ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဧဝ ကာလေ ဓမ္မပုဉ္ဇေ စ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ အယံ ဟိ တတ္ထ အတ္ထော။ ယထာ စ ‘‘ဂါဝီသု ဒုယှမာနာသု ဂတော၊ ဒုဒ္ဓါသု အာဂတော’’တိ ဒေါဟနကိရိယာယ ဂမနကိရိယာ လက္ခီယတိ၊ ဧဝံ ဣဓာပိ ယသ္မိံ သမယေ၊ တသ္မိံ သမယေတိ စ ဝုတ္တေ ¶ ‘‘သတီ’’တိ အယမတ္ထော ဝိညာယမာနော ဧဝ ဟောတိ ပဒတ္ထဿ သတ္တာဝိရဟာဘာဝတောတိ သမယဿ သတ္တာကိရိယာယ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒကိရိယာ ဖဿာဒိဘဝနကိရိယာ စ လက္ခီယတိ။ ယသ္မိံ သမယေတိ ယသ္မိံ နဝမေ ခဏေ၊ ယသ္မိံ ယောနိသောမနသိကာရာဒိဟေတုမှိ၊ ပစ္စယသမဝါယေ ဝါ သတိ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံယေဝ ခဏေ၊ ဟေတုမှိ၊ ပစ္စယသမဝါယေ ဝါ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ ဥဘယတ္ထ သမယသဒ္ဒေ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသော ကတော လက္ခဏဘူတဘာဝယုတ္တောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ခဏ…ပေ… လက္ခီယတီ’’တိ။

ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ ‘‘အန္နေန ဝသတိ၊ ဝိဇ္ဇာယ ဝသတိ၊ ဖရသုနာ ဆိန္ဒတိ၊ ကုဒါလေန ခဏတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဝီတိက္ကမဉှိ သုတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ သန္နိပါတာပေတွာ ဩတိဏ္ဏဝတ္ထုကံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဝိဂရဟိတွာ စ တံ တံ ဝတ္ထုဩတိဏ္ဏကာလံ အနတိက္ကမိတွာ တေနေဝ ကာလေန သိက္ခာပဒါနိ ပညပေန္တော ဘဂဝါ ဝိဟရတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော တတိယပါရာဇိကာဒီသု ဝိယ။

အစ္စန္တမေဝ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒေသနာနိဋ္ဌာနံ။ ပရဟိတပဋိပတ္တိသင်္ခါတေန ကရုဏာဝိဟာရေန။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထဇောတနတ္ထံ။ ဥပယောဂနိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘မာသံ သဇ္ဈာယတီ’’တိ ¶ ။ ပေါရာဏာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါတိ ဝစနမတ္တေန ဝိသေသော။ တေန သုတ္တဝိနယေသု ဝိဘတ္တိဗျတ္တယော ကတောတိ ဒဿေတိ။

သေဋ္ဌန္တိ သေဋ္ဌဝါစကံ ဝစနံ ‘‘သေဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တံ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏတော၊ တထာ ‘‘ဥတ္တမ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ။ ဂါရဝယုတ္တောတိ ဂရုဘာဝယုတ္တော ဂရုဂုဏယောဂတော၊ ဂရုကရဏာရဟတာယ ဝါ ဂါရဝယုတ္တော။ ဝုတ္တောယေဝ၊ န ပန ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ ဧကဒေသဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

အပရော နယော (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၄၄) – ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ၊ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ၊ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ၊ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ၊ ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ၊ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ၊ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။

‘‘ဘာဂဝါ ¶ ဘတဝါ ဘာဂေ၊ ဘဂေ စ ဝနိ ဘတ္တဝါ၊

ဘဂေ ဝမိ တထာ ဘာဂေ၊ ဝမီတိ ဘဂဝါ ဇိနော’’။

တတ္ထ ကထံ ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ သီလာဒယော ဓမ္မက္ခန္ဓာ ဂုဏဘာဂါ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ၊ တေ အနညသာဓာရဏာ နိရတိသယာ တထာဂတေ အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘန္တိ။ တထာ ဟိဿ သီလံ သမာဓိ ပညာ ဝိမုတ္တိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ၊ ဟိရီ ဩတ္တပ္ပံ၊ သဒ္ဓါ ဝီရိယံ၊ သတိ သမ္ပဇညံ၊ သီလဝိသုဒ္ဓိ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ၊ သမထော ဝိပဿနာ၊ တီဏိ ကုသလမူလာနိ၊ တီဏိ သုစရိတာနိ၊ တယော သမ္မာဝိတက္ကာ၊ တိဿော အနဝဇ္ဇသညာ၊ တိဿော ဓာတုယော၊ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ၊ စတ္တာရိ အရိယဖလာနိ၊ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏာနိ၊ စတ္တာရော အရိယဝံသာ၊ စတ္တာရိ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ၊ ပဉ္စ ပဓာနိယင်္ဂါနိ၊ ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓိ၊ ပဉ္စဉာဏိကော သမ္မာသမာဓိ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ၊ ပဉ္စ ဗလာနိ၊ ပဉ္စ နိဿာရဏီယာ ဓာတုယော၊ ပဉ္စ ဝိမုတ္တာယတနဉာဏာနိ၊ ပဉ္စ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ သညာ၊ ဆ အနုဿတိဋ္ဌာနာနိ၊ ဆ ဂါရဝါ၊ ဆ နိဿာရဏီယာ ဓာတုယော၊ ဆ သတတဝိဟာရာ၊ ဆ အနုတ္တရိယာနိ၊ ဆ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ သညာ၊ ဆ အဘိညာ၊ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ၊ သတ္တ အပရိဟာနိယာ ဓမ္မာ၊ သတ္တ အရိယဓမ္မာ၊ သတ္တ အရိယဓနာနိ၊ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ သတ္တ သပ္ပုရိသဓမ္မာ၊ သတ္တ နိဇ္ဇရဝတ္ထူနိ၊ သတ္တ သညာ၊ သတ္တဒက္ခိဏေယျပုဂ္ဂလဒေသနာ၊ သတ္တခီဏာသဝဗလဒေသနာ၊ အဋ္ဌပညာပဋိလာဘဟေတုဒေသနာ အဋ္ဌ သမ္မတ္တာနိ၊ အဋ္ဌလောကဓမ္မာတိက္ကမော၊ အဋ္ဌ ¶ အာရမ္ဘဝတ္ထူနိ၊ အဋ္ဌအက္ခဏဒေသနာ၊ အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကာ၊ အဋ္ဌအဘိဘာယတနဒေသနာ၊ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခာ၊ နဝ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ၊ နဝ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂါနိ၊ နဝသတ္တာဝါသဒေသနာ၊ နဝ အာဃာတပဋိဝိနယာ၊ နဝ သညာ၊ နဝနာနတ္တာ၊ နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ၊ ဒသ နာထကရဏာ ဓမ္မာ၊ ဒသ ကသိဏာယတနာနိ၊ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ၊ ဒသ သမ္မတ္တာနိ၊ ဒသ အရိယဝါသာ၊ ဒသ အသေက္ခဓမ္မာ၊ ဒသ တထာဂတဗလာနိ၊ ဧကာဒသ မေတ္တာနိသံသာ၊ ဒွါဒသ ဓမ္မာစက္ကာကာရာ၊ တေရသ ဓုတဂုဏာ၊ စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ၊ ပဉ္စဒသ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ၊ သောဠသဝိဓာ အာနာပါနဿတိ၊ သောဠသ အပရန္တပနီယာ ဓမ္မာ၊ အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ၊ ဧကူနဝီသတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ၊ စတုစတ္တာလီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ၊ ပညာသ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာနိ၊ ပရောပညာသ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏဝတ္ထူနိ၊ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခသမာပတ္တိသဉ္စာရိမဟာဝဇိရဉာဏံ ¶ ၊ အနန္တနယသမန္တပဋ္ဌာန-ပဝိစယ-ပစ္စဝေက္ခဏဒေသနာဉာဏာနိ၊ တထာ အနန္တာသု လောကဓာတူသု အနန္တာနံ သတ္တာနံ အာသယာဒိဝိဘာဝနဉာဏာနိ စာတိ ဧဝမာဒယော အနန္တာပရိမာဏဘေဒါ အနညသာဓာရဏာ နိရတိသယာ ဂုဏဘာဂါ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ သံဝိဇ္ဇန္တိ ဥပလဗ္ဘန္တိ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂါ ဂုဏဘာဂါ အဿ အတ္ထီတိ ‘‘ဘာဂဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အာကာရဿ ရဿတ္တံ ကတွာ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တော။ ဧဝံ တာဝ ဘာဂဝါတိ ဘဂဝါ။

‘‘ယသ္မာ သီလာဒယော သဗ္ဗေ၊ ဂုဏဘာဂါ အသေသတော၊

ဝိဇ္ဇန္တိ သုဂတေ တသ္မာ၊ ဘဂဝါတိ ပဝုစ္စတိ’’။

ကထံ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ သဗ္ဗလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပန္နေဟိ မနုဿတ္တာဒိကေ အဋ္ဌ ဓမ္မေ သမောဓာနေတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ ကတမဟာဘိနီဟာရေဟိ မဟာဗောဓိသတ္တေဟိ ပရိပူရိတဗ္ဗာ ဒါနပါရမီ၊ သီလ၊ နေက္ခမ္မ၊ ပညာ၊ ဝီရိယ၊ ခန္တိ၊ သစ္စ၊ အဓိဋ္ဌာန၊ မေတ္တာ၊ ဥပေက္ခာပါရမီတိ ဒသ ပါရမိယော၊ ဒသ ဥပပါရမိယော၊ ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတိံသ ပါရမိယော၊ ဒါနာဒီနိ စတ္တာရိ သင်္ဂဟဝတ္ထူနိ၊ သစ္စာဒီနိ စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ၊ အင်္ဂပရိစ္စာဂေါ၊ ဇီဝိတ၊ ရဇ္ဇ၊ ပုတ္တ၊ ဒါရပရိစ္စာဂေါတိ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂါ၊ ပုဗ္ဗယောဂေါ၊ ပုဗ္ဗစရိယာ၊ ဓမ္မက္ခာနံ၊ ဉာတတ္ထစရိယာ၊ လောကတ္ထစရိယာ၊ ဗုဒ္ဓိစရိယာတိ ဧဝမာဒယော၊ သင်္ခေပတော ဝါ သဗ္ဗေ ပုညဉာဏသမ္ဘာရာ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မာ၊ တေ မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ကပ္ပာနံ သတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ယထာ ဟာနဘာဂိယာ သံကိလေသဘာဂိယာ ဌိတိဘာဂိယာ ဝါ န ဟောန္တိ၊ အထ ခေါ ဥတ္တရုတ္တရိ ဝိသေသဘာဂိယာဝ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ အနဝသေသတော ဘတာ သမ္ဘတာ အဿ အတ္ထီတိ ‘‘ဘတဝါ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တော နိရုတ္တိနယေန တ-ကာရဿ ဂ-ကာရံ ကတွာ ¶ ။ အထ ဝါ ဘတဝါတိ တေယေဝ ယထာဝုတ္တေ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘရိ၊ သမ္ဘရိ၊ ပရိပူရေသီတိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပိ ဘတဝါတိ ဘဂဝါ။

‘‘သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ သဗ္ဗေ၊ ဒါနပါရမိအာဒိကေ၊

သမ္ဘာရေ ဘတဝါ နာထော၊ တသ္မာပိ ဘဂဝါ မတော’’။

ကထံ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ? ယေ တေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနကသမာပတ္တိဘာဂါ၊ တေ အနဝသေသတော လောကဟိတတ္ထံ ¶ အတ္တနော စ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရတ္ထံ နိစ္စကပ္ပံ ဝနိ၊ ဘဇိ၊ သေဝိ၊ ဗဟုလမကာသီတိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ အဘိညေယျဓမ္မေသု ကုသလာဒီသု ခန္ဓာဒီသု စ ယေ တေ ပရိညေယျာဒိဝသေန သင်္ခေပတော ဝါ စတုဗ္ဗိဓာ အဘိသမယဘာဂါ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန ‘‘စက္ခု ပရိညေယျံ သောတံ…ပေ… ဇရာမရဏံ ပရိညေယျ’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁) အနေကေ ပရိညေယျဘာဂါ၊ ‘‘စက္ခုဿ သမုဒယော ပဟာတဗ္ဗော…ပေ… ဇရာမရဏဿ သမုဒယော ပဟာတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ ပဟာတဗ္ဗဘာဂါ၊ ‘‘စက္ခုဿ နိရောဓော…ပေ… ဇရာမရဏဿ နိရောဓော သစ္ဆိကာတဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗဘာဂါ၊ ‘‘စက္ခုနိရောဓဂါမိနီပဋိပဒါ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ စ အနေကဘေဒါ ဘာဝေတဗ္ဗဘာဂါ စ ဓမ္မာ၊ တေ သဗ္ဗေ ဝနိ၊ ဘဇိ၊ ယထာရဟံ ဂေါစရဘာဝနာသေဝနာနံ ဝသေန သေဝိ။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ‘‘ယေ ဣမေ သီလာဒယော ဓမ္မက္ခန္ဓာ သာဝကေဟိ သာဓာရဏာ ဂုဏကောဋ္ဌာသာ ဂုဏဘာဂါ၊ ကိန္တိ နု ခေါ တေ ဝိနေယျသန္တာနေသု ပတိဋ္ဌပေယျ’’န္တိ မဟာကရုဏာယ ဝနိ အဘိပတ္ထယိ၊ သာ စဿ အဘိပတ္ထနာ ယထာဓိပ္ပေတဖလာဝဟာ အဟောသိ။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။

‘‘ယသ္မာ ဉေယျသမာပတ္တိ-ဂုဏဘာဂေ တထာဂတော၊

ဘဇိ ပတ္ထယိ သတ္တာနံ၊ ဟိတာယ ဘဂဝါ တတော’’။

ကထံ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ? သမာသတော တာဝ ကတပုညေဟိ ပယောဂသမ္ပန္နေဟိ ယထာဝိဘဝံ ဘဇီယန္တီတိ ဘဂါ၊ လောကိယလောကုတ္တရသမ္ပတ္တိယော။ တတ္ထ လောကိယေ တာဝ တထာဂတော သမ္မာသမ္ဗောဓိတော ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တဘူတော ပရမုက္ကံသဂတေ၊ ဝနိ၊ ဘဇိ၊ သေဝိ၊ ယတ္ထ ပတိဋ္ဌာယ နိရဝသေသတော ဗုဒ္ဓကရဓမ္မေ သမန္နာနေန္တော ဗုဒ္ဓဓမ္မေ ပရိပါစေသိ၊ ဗုဒ္ဓဘူတော ပန တေ နိရဝဇ္ဇေသု ဥပသံဟိတေ အနညသာဓာရဏေ လောကုတ္တရေပိ၊ ဝနိ၊ ဘဇိ၊ သေဝိ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန ပဒေသရဇ္ဇ-ဣဿရိယစက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိ-ဒေဝရဇ္ဇသမ္ပတ္တိအာဒိဝသေန ဈာန-ဝိမောက္ခ-သမာဓိသမာပတ္တိ-ဉာဏဒဿန-မဂ္ဂဘာဝနာ-ဖလသစ္ဆိ-ကိရိယာဒိ-ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မဝသေန ¶ စ အနေကဝိဟိတေ အနညသာဓာရဏေ၊ ဘဂေ၊ ဝနိ၊ ဘဇိ၊ သေဝိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂေ ဝနီတိ ဘဂဝါ။

‘‘ယာ ¶ တာ သမ္ပတ္တိယော လောကေ၊ ယာ စ လောကုတ္တရာ ပုထု၊

သဗ္ဗာ တာ ဘဇိ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာပိ ဘဂဝါ မတော’’။

ကထံ သတ္တဝါတိ ဘဂဝါ? ဘတ္တာ ဒဠှဘတ္တိကာ အဿ ဗဟူ အတ္ထီတိ ဘတ္တဝါ။ တထာဂတော ဟိ မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိ-အပရိမိတနိရုပမပ္ပဘာဝ-ဂုဏဝိသေသသမင်္ဂိဘာဝတော သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော၊ သဗ္ဗာနတ္ထပရိဟာရပုဗ္ဗင်္ဂမာယ နိရဝသေသဟိတသုခဝိဓာနတပ္ပရာယ နိရတိသယာယ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အစ္စန္တုပကာရိတာယ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတိ အနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာဒိ အနညသာဓာရဏဝိသေသပဋိမဏ္ဍိတရူပကာယတာယ ယထာဘုစ္စဂုဏာဓိဂတေန ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေန လောကတ္တယဗျာပိနာ သုဝိပုလေန သုဝိသုဒ္ဓေန စ ထုတိဃောသေန သမန္နာဂတတ္တာ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တာသု အပ္ပိစ္ဆတာသန္တုဋ္ဌိအာဒီသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝတော ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒိ-နိရတိသယဂုဏဝိသေသ-သမင်္ဂီဘာဝတော စ ရူပပ္ပမာဏော ရူပပ္ပသန္နော၊ ဃောသပ္ပမာဏော ဃောသပ္ပသန္နော၊ လူခပ္ပမာဏော လူခပ္ပသန္နော၊ ဓမ္မပ္ပမာဏော ဓမ္မပ္ပသန္နောတိ ဧဝံ စတုပ္ပမာဏိကေ လောကသန္နိဝါသေ သဗ္ဗထာပိ ပသာဒါဝဟဘာဝေန သမန္တပါသာဒိကတ္တာ အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ သဒေဝမနုဿာနံ အာဒရဗဟုမာနဂါရဝါယတနတာယ ပရမပေမသမ္ဘတ္တိဋ္ဌာနံ။ ယေ တဿ ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌိတာ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ၊ ကေနစိ အသံဟာရိယာ တေသံ ပသာဒဘတ္တိ သမဏေန ဝါ ဗြာဟ္မဏေန ဝါ ဒေဝေန ဝါ မာရေန ဝါ ဗြဟ္မုနာ ဝါ။ တထာ ဟိ တေ အတ္တနော ဇီဝိတပရိစ္စာဂေပိ တတ္ထ ပသာဒံ န ပရိစ္စဇန္တိ၊ တဿ ဝါ အာဏံ ဒဠှဘတ္တိဘာဝတော။

တေနေဝါဟ –

‘‘ယော ဝေ ကတညူ ကတဝေဒိ ဓီရော၊

ကလျာဏမိတ္တော ဒဠှဘတ္တိ စ ဟောတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၇၈)၊

‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဌိတဓမ္မော ဝေလံ နာတိဝတ္တတိ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယံ မယာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ တံ မမ သာဝကာ ဇီဝိတဟေတုပိ နာတိက္ကမန္တီ’’တိ (ဥဒါ။ ၄၅၊ စူဠဝ။ ၃၈၅) စ။ –

ဧဝံ ¶ ¶ ဘတ္တဝါတိ ဘဂဝါ နိရုတ္တိနယေန ဧကဿ တ-ကာရဿ လောပံ ကတွာ ဣတရဿ ဂ-ကာရံ ကတွာ။

‘‘ဂုဏာတိသယယုတ္တဿ၊ ယသ္မာ လောကဟိတေသိနော၊

သမ္ဘတ္တာ ဗဟဝေါ သတ္ထု၊ ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။

ကထံ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ? ယသ္မာ တထာဂတော ဗောဓိသတ္တဘူတောပိ အပရိမာဏာသု ဇာတီသု ပါရမိယော ပရိပူရေန္တော ဘဂသင်္ခါတံ သိရိံ ဣဿရိယံ ယသဉ္စ ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ၊ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယိ၊ စရိမတ္တဘာဝေပိ ဟတ္ထဂတံ စက္ကဝတ္တိသိရိံ ဒေဝလောကာဓိပစ္စသဒိသံ စတုဒီပိဿရိယံ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိသန္နိဿယံ သတ္တရတနသမုဇ္ဇလံ ယသဉ္စ တိဏာယပိ အမညမာနော နိရပေက္ခော ပဟာယ အဘိနိက္ခမိတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ဣမေ သိရီအာဒိကေ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ဘာနိ နာမ နက္ခတ္တာနိ၊ တေဟိ သမံ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဘဂါ၊ သိနေရုယုဂန္ဓရဥတ္တရကုရုဟိမဝန္တာဒိဘာဇနလောကဝိသေသသန္နိဿယာ သောဘာ ကပ္ပဋ္ဌိယဘာဝတော၊ တေပိ ဘဂဝါ ဝမိ တန္နိဝါသိသတ္တာဝါသသမတိက္ကမတော တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန ပဇဟီတိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။

‘‘စက္ကဝတ္တိသိရိံ ယသ္မာ၊ ယသံ ဣဿရိယံ သုခံ၊

ပဟာသိ လောကစိတ္တဉ္စ၊ သုဂတော ဘဂဝါ တတော’’။

ကထံ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ? ဘာဂါ နာမ သဘာဂဓမ္မကောဋ္ဌာသာ၊ တေ ခန္ဓာယတနဓာတာဒိဝသေန၊ တတ္ထာပိ ရူပဝေဒနာဒိဝသေန ပထဝိယာဒိဝသေန အတီတာဒိဝသေန စ အနေကဝိဓာ၊ တေ စ ဘဂဝါ သဗ္ဗံ ပပဉ္စံ သဗ္ဗံ ယောဂံ သဗ္ဗံ ဂန္ထံ သဗ္ဗံ သံယောဇနံ သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ အမတဓာတုံ သမဓိဂစ္ဆန္တော ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ၊ အနပေက္ခော ဆဍ္ဍယိ န ပစ္စာဝမိ။ တထာ ဟေသ ‘‘သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပထဝိံ အာပံ တေဇံ ဝါယံ၊ စက္ခုံ သောတံ ဃာနံ ဇိဝှံ ကာယံ မနံ၊ ရူပေ သဒ္ဒေ ဂန္ဓေ ရသေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဓမ္မေ၊ စက္ခုဝိညာဏံ…ပေ… မနောဝိညာဏံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ သညံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ သညံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ စေတနံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ စေတနံ၊ ရူပတဏှံ…ပေ… ဓမ္မတဏှံ၊ ရူပဝိတက္ကံ…ပေ… ဓမ္မဝိတက္ကံ၊ ရူပဝိစာရံ…ပေ… ဓမ္မဝိစာရ’’န္တိအာဒိနာ အနုပဒဓမ္မဝိဘာဂဝသေနပိ သဗ္ဗေဝ ဓမ္မကောဋ္ဌာသေ အနဝသေသတော ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ၊ အနပေက္ခပရိစ္စာဂေန ဆဍ္ဍယိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယံ ¶ တံ၊ အာနန္ဒ၊ စတ္တံ ဝန္တံ မုတ္တံ ပဟီနံ ပဋိနိဿဋ္ဌံ၊ တံ တထာဂတော ပုန ပစ္စာဝမိဿတီတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈၃)။ ဧဝမ္ပိ ¶ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။ အထ ဝါ ဘာဂေ ဝမီတိ သဗ္ဗေပိ ကုသလာကုသလေ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇေ ဟီနပဏီတေ ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂေ ဓမ္မေ အရိယမဂ္ဂဉာဏမုခေန ဝမိ ဥဂ္ဂိရိ၊ အနပေက္ခော ပရိစ္စဇိ ပဇဟိ၊ ပရေသဉ္စ တထတ္တာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ဓမ္မာပိ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဟာတဗ္ဗာ၊ ပဂေဝ အဓမ္မာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။ ကုလ္လူပမံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ နိတ္ထရဏတ္ထာယ၊ နော ဂဟဏတ္ထာယာ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၀)။ ဧဝမ္ပိ ဘာဂေ ဝမီတိ ဘဂဝါ။

‘‘ခန္ဓာယတနဓာတာဒိ-ဓမ္မဘာဂါ-မဟေသိနာ၊

ကဏှသုက္ကာ ယတော ဝန္တာ၊ တတောပိ ဘဂဝါ မတော’’။

တေန ဝုတ္တံ –

‘‘ဘာဂဝါ ဘတဝါ ဘာဂေ၊ ဘဂေ စ ဝနိ ဘတ္တဝါ၊

ဘဂေ ဝမိ တထာ ဘာဂေ၊ ဝမီတိ ဘဂဝါ ဇိနော’’တိ။

ဓမ္မသရီရံ ပစ္စက္ခံ ကရောတီတိ ‘‘ယော ဝေါ၊ အာနန္ဒ၊ မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော၊ သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ ဝစနတော ဓမ္မဿ သတ္ထုဘာဝပရိယာယော ဝိဇ္ဇတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရသင်္ဃာတသမာနကာယော ပရေဟိ အဘေဇ္ဇသရီရတ္တာ။ န ဟိ ဘဂဝတော ရူပကာယေ ကေနစိ သက္ကာ အန္တရာယံ ကာတုန္တိ။ ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဝက္ခမာနဿ သကလဿ သုတ္တဿ ‘‘ဧဝ’’န္တိ နိဒဿနတော။ သာဝကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တေန ပဉ္စသု ဌာနေသု ဘဂဝတာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတေန မယာ မဟာသာဝကေန သုတံ၊ တဉ္စ ခေါ မယာဝ သုတံ၊ န အနုဿုတံ န ပရံပရာဘတန္တိ ဣမဿတ္ထဿ ဒီပနတော။ ကာလသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဘဂဝါသဒ္ဒသန္နိဓာနေ ပယုတ္တဿ သမယသဒ္ဒဿ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပဋိမဏ္ဍိတဘာဝဒီပနတော။ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပရမာ ဟိ ကာလသမ္ပဒါ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ကပ္ပကသာယေ ကလိယုဂေ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ အဟော မဟစ္ဆရိယံ၊

ဟုတာဝဟမဇ္ဈေ ဇာတံ၊ သမုဒိတမကရန္ဒမရဝိန္ဒ’’န္တိ။

ဘဂဝါတိ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဘာဝဒီပနတော ဂရုဂါရဝါဓိဝစနဘာဝတော။

အဝိသေသေနာတိ ¶ ¶ န ဝိသေသေန၊ ဝိဟာရဘာဝသာမညေနာတိ အတ္ထော။ ဣရိယာပထ…ပေ… ဝိဟာရေသူတိ ဣရိယာပထဝိဟာရော၊ ဒိဗ္ဗဝိဟာရော၊ ဗြဟ္မဝိဟာရော၊ အရိယဝိဟာရောတိ ဧတေသု စတူသု ဝိဟာရေသု။ သမင်္ဂီပရိဒီပနန္တိ သမင်္ဂီဘာဝပရိဒီပနံ။ ဧတန္တိ ‘‘ဝိဟရတီ’’တိ ဧတံ ပဒံ။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ဣဓေကစ္စော ဂိဟီဟိ သံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ သဟနန္ဒီ သဟသောကီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဣရိယာပထဝိဟာရေ အာဂတံ။ ‘‘ယသ္မိံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ…ပေ… ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၀၊ ဝိဘ။ ၆၂၄) ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗဝိဟာရေ။ ‘‘သော မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇၊ ၂။၃၀၉၊ ၃။၂၃၀) ဗြဟ္မဝိဟာရေ။ ‘‘သော ခေါ အဟံ၊ အဂ္ဂိဝေဿန၊ တဿာယေဝ ကထာယ ပရိယောသာနေ တသ္မိံ ဧဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ သန္နိသာဒေမိ ဧကောဒိံ ကရောမိ သမာဒဟာမိ၊ ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) အရိယဝိဟာရေ။

တတ္ထ ဣရိယနံ ဝတ္တနံ ဣရိယာ၊ ကာယပ္ပယောဂေါ။ တဿာ ပဝတ္တနုပါယဘာဝတော ဌာနာဒိ ဣရိယာပထော။ ဌာနသမင်္ဂီ ဝါ ဟိ ကာယေန ကိဉ္စိ ကရေယျ ဂမနာဒီသု အညတရသမင်္ဂီ ဝါ။ အထ ဝါ ဣရိယတိ ပဝတ္တတိ ဧတေန အတ္တဘာဝေါ ကာယကိစ္စံ ဝါတိ ဣရိယာ၊ တဿာ ပဝတ္တိဥပါယဘာဝတော ဣရိယာ စ သော ပထော စာတိ ဣရိယာပထော၊ ဌာနာဒိ ဧဝ။ သော စ အတ္ထတော ဂတိနိဝတ္တိအာဒိအာကာရေန ပဝတ္တော စတုသန္တတိရူပပဗန္ဓော ဧဝ။ ဝိဟရဏံ၊ ဝိဟရတိ ဧတေနာတိ ဝါ ဝိဟာရော၊ ဣရိယာပထော ဧဝ ဝိဟာရော ဣရိယာပထဝိဟာရော။ ဒိဝိ ဘဝေါ ဒိဗ္ဗော၊ တတ္ထ ဗဟုလပ္ပဝတ္တိယာ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒိဒေဝလောကေ ဘဝေါတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ယော ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေါ၊ တဒတ္ထာယ သံဝတ္တတီတိ ဝါ ဒိဗ္ဗော၊ အဘိညာဘိနီဟာရဝသေန မဟာဂတိကတ္တာ ဝါ ဒိဗ္ဗော၊ ဒိဗ္ဗော စ သော ဝိဟာရော စာတိ ဒိဗ္ဗဝိဟာရော၊ စတဿော ရူပါဝစရသမာပတ္တိယော။ အာရုပ္ပသမာပတ္တိယောပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဗြဟ္မူနံ၊ ဗြဟ္မာနော ဝါ ဝိဟာရာ ဗြဟ္မဝိဟာရာ၊ စတဿော အပ္ပမညာယော။ အရိယာနံ၊ အရိယာ ဝါ ဝိဟာရာ အရိယဝိဟာရာ၊ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ။ သော ဟိ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနန္တိအာဒိ ယဒိပိ ဘဂဝါ ဧကေနပိ ဣရိယာပထေန စိရတရံ ကာလံ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ၊ တထာပိ ဥပါဒိန္နကသရီရဿ နာမ အယံ သဘာဝေါတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ ¶ ။ ယသ္မာ ဝါ ဘဂဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသန္တော ဝိနေယျာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော၊ နာနာသမာပတ္တီဟိ စ ကာလံ ဝီတိနာမေန္တော ဝသတီတိ သတ္တာနံ အတ္တနော စ ဝိဝိဓံ ဟိတသုခံ ဟရတိ ဥပနေတိ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တသ္မာ ဝိဝိဓံ ဟရတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပစ္စတ္ထိကေ ဇိနာတီတိ ဇေတော။ ဇေတ-သဒ္ဒေါ ဟိ သောတ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ကတ္တုသာဓနောပိ အတ္ထီတိ။ ရညော ¶ ဝါ ပစ္စတ္ထိကာနံ ဇိတကာလေ ဇာတတ္တာ ဇေတော။ ရညော ဟိ အတ္တနော ဇယံ တတ္ထ အာရောပေတွာ ဇိတဝါတိ ဇေတောတိ ကုမာရော ဝုတ္တော။ မင်္ဂလကာမတာယ ဝါ ဇေတောတိဿ နာမံ ကတံ၊ တသ္မာ ‘‘ဇေယျော’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘ဇေတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဿ ဇေတဿ ရာဇကုမာရဿ။ ဝနေတိအာဒိတော ပဋ္ဌာယေဝ တံ တဿ သန္တကန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိတာယ ဝိဂတမလမစ္ဆေရတာယ ကရုဏာဒိဂုဏသမင်္ဂိတာယ စ နိစ္စကာလံ ဥပဋ္ဌပိတော အနာထာနံ ပိဏ္ဍော ဧတဿ အတ္ထီတိ အနာထပိဏ္ဍိကော၊ တဿ အနာထပိဏ္ဍိကဿ။ ယဒိ ဇေတဝနံ၊ ကထံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမောတိ အာဟ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကေနာ’’တိအာဒိ။ ပဉ္စဝိဓသေနာသနင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ အာရမန္တိ ဧတ္ထ ပဗ္ဗဇိတာတိ အာရာမော၊ တသ္မိံ အာရာမေ။ ယဒိပိ သော ဘူမိဘာဂေါ ကောဋိသန္ထရေန မဟာသေဋ္ဌိနာ ကီတော၊ ရုက္ခာ ပန ဇေတေန န ဝိက္ကီတာတိ တံ ‘‘ဇေတဝန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ ဝဒန္တိ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ဝါ တတ္ထ ပရိစ္စာဂဝိသေသကိတ္တနတ္ထံ ဥဘယဝစနံ၊ ဇေတေနပိ ဟိ ဘူမိဘာဂဝိက္ကယေန လဒ္ဓဓနံ တတ္ထ ဒွါရကောဋ္ဌကကရဏဝသေန ဝိနိယုတ္တံ။ သာဝတ္ထိဇေတဝနာနံ ဘူမိဘာဂဝသေန ဘိန္နတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘န ဟိ သက္ကာ ဥဘယတ္ထ ဧကံ သမယံ ဝိဟရိတု’’န္တိ။

အပါကဋာတိ သက္ကော သုယာမောတိအာဒိနာ အနဘိညာတာ။ အဘိညာတာနမ္ပိ အညတရသဒ္ဒေါ ဒိဿတေဝ ဧကသဒိသာယတ္တတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိဇာနာတိ နော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဟုနာ ဣဒါနေဝ။ သာဓာရဏဝစနံ ဒိဗ္ဗတံ အန္တောနီတံ ကတွာ။ ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာ ပုရိသေပိ ဝတ္တနတော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ’’တိအာဒိ။ နနု စ ရူပါဝစရသတ္တာနံ ပုရိသိန္ဒြိယံ နတ္ထိ၊ ယေန တေ ပုရိသာတိ ဝုစ္စေယျုံ? ယဒိပိ ပုရိသိန္ဒြိယံ နတ္ထိ၊ ပုရိသသဏ္ဌာနဿ ပန ပုရိသဝေသဿ စ ဝသေန ပုရိသပုဂ္ဂလာတွေဝ ဝုစ္စန္တိ ပုရိသပကတိဘာဝတော။

အဘိက္ကန္တာတိ ¶ အတိက္ကန္တာ၊ ဝိဂတာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ခယေ ဒိဿတီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော’’တိ ဥပရိ ဝုတ္တံ။ အဘိက္ကန္တတရောတိ အတိဝိယ ကန္တတရော။ တာဒိသော စ သုန္ဒရော ဘဒ္ဒကော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုန္ဒရေ ဒိဿတီ’’တိ။ ကောတိ ဒေဝနာဂယက္ခဂန္ဓဗ္ဗာဒီသု ကော ကတမော? မေတိ မမ။ ပါဒါနီတိ ပါဒေ။ ဣဒ္ဓိယာတိ ဣမာယ ဧဝရူပါယ ဒေဝိဒ္ဓိယာ။ ယသသာတိ ဣမိနာ ဧဒိသေန ပရိဝါရေန ပရိစ္ဆဒေန စ။ ဇလန္တိ ဝိဇ္ဇောတမာနော။ အဘိက္ကန္တေနာတိ အတိဝိယ ကန္တေန ကမနိယေန အဘိရူပေန။ ဝဏ္ဏေနာတိ ဆဝိဝဏ္ဏေန သရီရဝဏ္ဏနိဘာယ။ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာတိ သဗ္ဗာပိ ဒိသာ ပဘာသေန္တော စန္ဒော ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကာလောကံ ကရောန္တောတိ ဂါထာယ အတ္ထော။ အဘိရူပေတိ ဥဠာရရူပေ သမ္ပန္နရူပေ။

ကဉ္စနသန္နိဘတ္တစတာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဆဝိယ’’န္တိ။ ဆဝိဂတာ ¶ ပန ဝဏ္ဏဓာတု ဧဝ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော’’တိ ဧတ္ထ ဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာတိ အပရေ။ ဝဏ္ဏနံ ကိတ္တိယာ ဥဂ္ဃောသနန္တိ ဝဏ္ဏော၊ ထုတိ။ ဝဏ္ဏီယတိ အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထပီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ကုလဝဂ္ဂေါ။ ဝဏ္ဏီယတိ ဖလံ ဧတေန ယထာသဘာဝတော ဝိဘာဝီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ကာရဏံ။ ဝဏ္ဏနံ ဒီဃရဿာဒိဝသေန သဏ္ဌဟနန္တိ ဝဏ္ဏော၊ သဏ္ဌာနံ။ ဝဏ္ဏီယတိ အဏုမဟန္တာဒိဝသေန ပမီယတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ပမာဏံ။ ဝဏ္ဏေတိ ဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ ဝဏ္ဏော၊ ရူပါယတနံ။ ဧဝံ တေန တေန ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဝဏ္ဏသဒ္ဒဿ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒ္ဓိံ မာပေတွာတိ ဝတ္ထာလင်္ကာရကာယာဒီဟိ ဩဘာသမုဉ္စနာဒိဝသေန ဒိဗ္ဗံ ဣဒ္ဓါနုဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ။ ကာမာဝစရာ အနဘိသင်္ခတေနပိ အာဂန္တုံ သက္ကောန္တိ ဩဠာရိကရူပတ္တာ။ တထာ ဟိ တေ ကဗဠီကာရဘက္ခာ။ ရူပါဝစရာ န သက္ကောန္တိ တတော သုခုမတရရူပတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘တေသံ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ‘‘အတိသုခုမော’’တိ မူလပဋိသန္ဓိရူပံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ န တေန ဣရိယာပထကပ္ပနံ ဟောတီတိ ဧတေန ဗြဟ္မလောကေပိ ဗြဟ္မာနော ယေဘုယျေန နိမ္မိတရူပေနေဝ ပဝတ္တန္တီတိ ဒဿေတိ။ ဣတရဉှိ အတိဝိယ သုခုမံ ရူပံ ကေဝလံ စိတ္တုပ္ပာဒဿ နိဿယာဓိဋ္ဌာနဘူတံ သဏ္ဌာနဝန္တံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။

အနဝသေသတ္တံ သကလတာ။ ယေဘုယျတာ ဗဟုလဘာဝေါ။ အဗျာမိဿတာ ဝိဇာတိယေန အသင်္ကရော။ သုခေန ဟိ အဝေါကိဏ္ဏတာ တတ္ထ အဓိပ္ပေတာ ¶ ။ အနတိရေကတာ တံပရမတာ ဝိသေသာဘာဝေါ။ ကေဝလကပ္ပန္တိ ကေဝလံ ဒဠှံ ကတွာတိ အတ္ထော။ သင်္ဃဘေဒါယာတိ သင်္ဃေ ဝိဝါဒါယ၊ ဝိဝါဒုပ္ပာဒါယာတိ အတ္ထော။ ကေဝလံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗသင်္ခတဝိဝိတ္တတ္တာ၊ ဧတဿ တံ အတ္ထီတိ ကေဝလီ၊ သစ္ဆိကတနိရောဓော ခီဏာသဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ဝိသံယောဂေါ အတ္ထော’’တိ။

ကပ္ပသဒ္ဒေါ ပနာယံ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စာတိ အဓိပ္ပာယေန ဩကပ္ပနိယပဒေ လဗ္ဘမာနံ ကပ္ပသဒ္ဒမတ္တံ ဒဿေတိ၊ အညထာ ကပ္ပပဒံ အနိဒဿနမေဝ သိယာ။ သမဏကပ္ပေဟီတိ ဝိနယသိဒ္ဓေဟိ သမဏဝေါဟာရေဟိ။ နိစ္စကပ္ပန္တိ နိစ္စကာလံ။ ပညတ္တီတိ နာမံ။ နာမဉှေတံ တဿ အာယသ္မတော၊ ယဒိဒံ ကပ္ပောတိ။ ကပ္ပိတကေသမဿူတိ ကတ္တရိကာယ ဆေဒိတကေသမဿု။ ဒွင်္ဂုလကပ္ပောတိ မဇ္ဈနှိကဝေလာယ ဝီတိက္ကန္တာယ ဒွင်္ဂုလတာဝိကပ္ပော။ လေသောတိ အပဒေသော။ အနဝသေသံ ဖရိတုံ သမတ္ထဿပိ ဩဘာသဿ ကေနစိပိ ကာရဏေန ဧကဒေသဖရဏမ္ပိ သိယာ၊ အယံ ပန သဗ္ဗသောဝ ဖရတီတိ ဒဿေတုံ သမန္တတ္ထော ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ အာဟ ‘‘အနဝသေသံ သမန္တတော’’တိ။ ဤသံ အသမတ္တံ၊ ကေဝလံ ဝါ ကေဝလကပ္ပံ။ ဘဂဝတော အာဘာယ အနောဘာသိတမေဝ ဟိ ပဒေသံ ဒေဝတာ အတ္တနော ပဘာယ ဩဘာသေန္တိ။ န ဟိ ဘဂဝတော ပဘာ ကာယစိ ပဘာယ အဘိဘုယျတိ၊ သူရိယာဒီနမ္ပိ ပဘံ သာ အဘိဘုယျ တိဋ္ဌတီတိ။

ယေန ¶ ဝါ ကာရဏေနာတိ ဟေတုမှိ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ ကိရိယာယ ကာရဏံ၊ န ကရဏံ ဝိယ ကိရိယတ္ထော၊ တသ္မာ နာနပ္ပကာရ-ဂုဏဝိသေသာဓိဂမနတ္ထာ ဣဓ ဥပသင်္ကမနကိရိယာတိ ‘‘အန္နေန ဝသတိ၊ ဝိဇ္ဇာယ ဝသတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟေတုအတ္ထမေဝ တံ ကရဏဝစနံ ယုတ္တံ န ကရဏတ္ထံ တဿ အယုဇ္ဇမာနတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန ဝါ ကာရဏေနာ’’တိအာဒိ။ ဘဂဝတော သတတပ္ပဝတ္တနိရတိသယ-သာဒုဝိပုလမတရသ-သဒ္ဓမ္မဖလတာယ သာဒုဖလနိစ္စဖလိတမဟာရုက္ခေန ဘဂဝါ ဥပမိတော။ သာဒုဖလူပဘောဂါဓိပ္ပာယဂ္ဂဟဏေနေဝ ဟိ မဟာကာရုဏိကဿ သာဒုဖလတာ ဂဟိတာတိ။ ဥပသင်္ကမီတိ ဥပသင်္ကန္တာ။ သမ္ပတ္တကာမတာယ ဟိ ကိဉ္စိ ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော ¶ တံတံပဒေသာတိက္ကမနေန ဥပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကန္တောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတိ။ တေနာဟ ‘‘ဂတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ၊ ဥပဂတာတိ အတ္ထော။ ဥပသင်္ကမိတွာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာနိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ဥပသင်္ကမနပရိယောသာနဒီပန’’န္တိ။ တတောတိ ယံ ဌာနံ ပတ္တာ ‘‘ဥပသင်္ကမီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တတော ဥပဂတဋ္ဌာနတော။

ဂတိနိဝတ္တိအတ္ထတော သာမညတော အာသနမ္ပိ ဌာနဂ္ဂဟဏေန ဂယှတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာသနကုသလတာယ ဧကမန္တံ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ။ နိသိန္နာပိ ဟိ ဂမနတော နိဝတ္တာ နာမ ဟောန္တိ ဌတွာ နိသီဒိတဗ္ဗတ္တာ၊ ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနာဒယောပိ အာသနေနေဝ သင်္ဂဟိတာတိ။ အတိဒူရအစ္စာသန္နပဋိက္ခေပေန နာတိဒူရနစ္စာသန္နံ နာမ ဂဟိတံ။ တံ ပန အဝကံသတော ဥဘိန္နံ ပသာရိတဟတ္ထသင်္ဃဋ္ဋနေန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဂီဝံ ပသာရေတွာတိ ဂီဝံ ပရိဝတ္တနဝသေန ပသာရေတွာ။

ကာမံ ‘‘ကထ’’န္တိ အယမာကာရပုစ္ဆာ၊ တရဏာကာရော ဣဓ ပုစ္ဆိတော။ သော ပန တရဏာကာရော အတ္ထတော ကာရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘ကထံ နူတိ ကာရဏပုစ္ဆာ’’တိ? ပါကဋော အဘိသမ္ဗောဓိယံ မဟာပထဝီကမ္ပနာဒိအနေကစ္ဆရိယပါတုဘာဝါဒိနာ။

မရိသနဋ္ဌေန ပါပါနံ ရောဂါဒိအနတ္ထာနံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန မာရိသော၊ ဒုက္ခရဟိတော။ တေနာဟ ‘‘နိဒ္ဒုက္ခာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ နိရယပက္ခေ ပိယာလပနဝစနဝသေန ဥပစာရဝစနဉ္စေတံ ယထာ ‘‘ဒေဝါနံ ပိယာ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယဒိ ဧဝ’’န္တိအာဒိ။ သင်္ကုနာ သင်္ကူတိ မတ္ထကတော သမကောဋ္ဋိတေန ယာဝ ဟဒယပဒေသာ နိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ ဩတိဏ္ဏေန သင်္ကုနာ ပါဒတလတော သမကောဋ္ဋိတော သင်္ကု နိဗ္ဗိဇ္ဈိတွာ အာရောဟန္တော ဟဒယေ ဟဒယဿ ပဒေသေ သမာဂစ္ဆေယျ၊ အထ နေသံ သင်္ကူနံ သမာဂမသမကာလေ နံ ယထာတိက္ကန္တသင်္ကုကရဏကာလံ ဇာနေယျာသိ။ ကိဉ္စိ နိမိတ္တံ ဥပါဒါယ ကိသ္မိဉ္စိ အတ္ထေ ပဝတ္တဿ သဒ္ဒဿ တန္နိမိတ္တရဟိတေ ပဝတ္တိ ရုဠှီ နာမ ဂမနကိရိယာရဟိတေ သာသနာဒိမတိ ပဋိပိဏ္ဍေ ယထာ ဂေါသဒ္ဒဿ။

ဩဃမတရီတိ ¶ ယေသံ ဩဃာနံ တရဏံ ပုစ္ဆိတံ၊ တေ ဂဏနပရိစ္ဆေဒတော သရူပတော စ ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ စတ္တာရော ¶ ဧဝ ဩဃာ ဝုတ္တာ၊ တေ စ ကာမာဒယော ဧဝါတိ? န စောဒေတဗ္ဗမေတံ၊ ယသ္မာ ဓမ္မာနံ သဘာဝကိစ္စဝိသေသညုနာ ဘဂဝတာ သဗ္ဗံ ဉေယျံ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ ဧတ္တကာဝ ဩဃာ ဒေသိတာ၊ ဣမေ ဧဝ စ ဒေသိတာတိ။ ဝဋ္ဋသ္မိံ ဩဟနန္တိ ဩသီဒါပေန္တီတိ ဩဃာ၊ ဩဟနန္တိ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ ဟနန္တိ ဂါမေန္တိ၊ တထာဘူတာ သတ္တေ အဓော ဂါမေန္တိ နာမ။ အယဉ္စ အတ္ထော ‘‘သဗ္ဗောပိ စေသာ’’တိအာဒိနာ ပရတော အဋ္ဌကထာယမေဝ အာဂမိဿတိ။ ကာမနဋ္ဌေန ကာမော၊ ကာမော စ သော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန ဩဃော စာတိ၊ ကာမေသု ဩဃောတိ ဝါ ကာမောဃော။ ဘဝေါဃော နာမ ဘဝရာဂေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဈာနနိကန္တိ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုမင်္ဂလဝိလာသိနီအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၃၁၂) ပန ‘‘သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတရာဂေါ စာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဌမော ဥပပတ္တိဘဝေသု ရာဂေါ၊ ဒုတိယော ကမ္မဘဝေ။ ဘဝဒိဋ္ဌိဝိနိမုတ္တဿ ဒိဋ္ဌိဂတဿ အဘာဝတော။ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိယော ဒိဋ္ဌောဃော’’တိ ဝုတ္တံ၊ စတုသစ္စန္တောဂဓတ္တာ သဗ္ဗဿ ဉေယျဿ ‘‘စတူသု သစ္စေသု အညာဏံ အဝိဇ္ဇောဃော’’တိ အာဟ။

ဣဒါနိ တေသံ ဩဃသင်္ခါတာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ ပန ကာမဂုဏာဒယော ဒဿိတာ ဧဝ။ ‘‘ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ဆန္ဒရာဂေါ ကာမောဃော’’တိ ဧတ္ထ ဘဝေါဃံ ဌပေတွာ သဗ္ဗော လောဘော ကာမောဃောတိ ယုတ္တံ သိယာ။ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ဘဝဒိဋ္ဌိသမ္ပယုတ္တတ္တာ ဘဝေါဃောတိ အဋ္ဌကထာသု ဝုတ္တော၊ ဘဝေါဃော ပန ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တေသု ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ပါဠိယံ ဝုတ္တော။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဘဝေါဃော စတူသု ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တလောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ တသ္မာ ဒိဋ္ဌိသဟဂတလောဘောပိ ကာမောဃောတိ ယုတ္တံ သိယာ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဒုက္ခာနဉှိ ကာရဏဘူတာ ကာမာသဝါဒယောပိ ဒွိဓာ ဝုတ္တာ၊ အာသဝါ ဧဝ စ ဩဃာ။ ကာမာသဝနိဒ္ဒေသေ စ ကာမေသူတိ ကာမရာဂဒိဋ္ဌိရာဂါဒီနံ အာရမ္မဏဘူတေသု တေဘူမကေသု ဝတ္ထုကာမေသူတိ အတ္ထော သမ္ဘဝတိ။ တတ္ထ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ သာယံ တဏှာ သဗ္ဗာပိ န ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနာမံ န လဘတီတိ။

ယဒိ ပန ပဉ္စကာမဂုဏိကော စ ရာဂေါ ကာမောဃောတိ ဝုတ္တောတိ ကတွာ ဗြဟ္မာနံ ဝိမာနာဒီသု ရာဂဿ ဒိဋ္ဌိရာဂဿ စ ကာမောဃဘာဝေါ ပဋိသေဓိတဗ္ဗော သိယာ၊ ဧဝံ သတိ ကာမောဃဘဝေါဃဝိနိမုတ္တေန နာမ လောဘေန ဘဝိတဗ္ဗံ ¶ ။ သော ယဒါ ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒါ တေန သမ္ပယုတ္တော အဝိဇ္ဇောဃော ဩဃဝိပ္ပယုတ္တောတိ ဒေါမနဿဝိစိကိစ္ဆုဒ္ဓစ္စသမ္ပယုတ္တဿ ဝိယ တဿပိ ဩဃဝိပ္ပယုတ္တတာ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယာ ‘‘စတူသုပိ ဒိဋ္ဌိဂတဝိပ္ပယုတ္တလောဘသဟဂတေသု စိတ္တုပ္ပာဒေသု ဥပ္ပန္နော မောဟော သိယာ ဩဃသမ္ပယုတ္တော သိယာ ဩဃဝိပ္ပယုတ္တော’’တိ။ ‘‘ကာမောဃော အဋ္ဌသု လောဘသဟဂတေသု ¶ စိတ္တုပ္ပာဒေသု ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ၊ ‘‘ကာမောဃံ ပဋိစ္စ ဒိဋ္ဌောဃော အဝိဇ္ဇောဃော’’တိ စ ဝစနတော ဒိဋ္ဌိသဟဂတော ကာမောဃော န ဟောတီတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ။ တထာ ဟေတ္ထ ‘‘ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဈာနနိကန္တိ စ ဘဝေါဃော နာမာတိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ၊ န ဝုတ္တံ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ’’တိ။

အဓောဂမနဋ္ဌေနာတိ ဟေဋ္ဌာပဝတ္တနဋ္ဌေန။ ဟေဋ္ဌာပဝတ္တနဉ္စေတ္ထ န ကေဝလံ အပါယဂမနိယဘာဝေန၊ အထ ခေါ သံသာရတရကာဝရောဓနေနပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဥပရိဘဝဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ကာမံ နိဗ္ဗာနံ အရူပိဘာဝါ အဒေသံ၊ န တဿ ဌာနဝသေန ဥပရိဂဟဏံ၊ သဗ္ဗသင်္ခတဝိနိဿဋတ္တာ ပန သဗ္ဗဿပိ ဘဝဿ ဥပရီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပရိဘဝံ နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ ‘‘မဟာဥဒကောဃော’’တိအာဒီသု ရာသဋ္ဌော ဩဃ-သဒ္ဒေါတိ ‘‘မဟာ ဟေသော ကိလေသရာသီ’’တိ ဝုတ္တံ သေသေသုပီတိ ဘဝေါဃာဒီသုပိ။

အပ္ပတိဋ္ဌဟန္တောတိ ကိလေသာဒီနံ ဝသေန အသန္တိဋ္ဌန္တော၊ အသံသီဒန္တောတိ အတ္ထော။ အနာယူဟန္တောတိ အဘိသင်္ခါရာဒိဝသေန န အာယူဟန္တော မဇ္ဈိမံ ပဋိပဒံ ဝိလင်္ဃိတွာ နိဗ္ဗုယှန္တော။ တေနာဟ – ‘‘အဝါယမန္တော’’တိ၊ မိစ္ဆာဝါယာမဝသေန အဝါယမန္တောတိ အဓိပ္ပာယော။ ဂူဠှန္တိ သံဝုတံ။ ပဋိစ္ဆန္နန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အတ္ထဝသေန ဝါ သံဝုတ္တံ ဂူဠှံ၊ သဒ္ဒဝသေနပိ အပါကဋံ ပဋိစ္ဆန္နံ အန္တရဒီပါဒိကေ ဌာတဗ္ဗဋ္ဌာနေ။ အာယူဟန္တာတိ ဟတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ စ ဝါယမန္တာ။ ဧတံ အတ္ထဇာတံ၊ ဧတံ ဝါ ဝိဿဇ္ဇနံ။

ဣဒါနိ ယေနာဓိပ္ပာယေန ဘဂဝတာ တထာဂူဠှံ ကတွာ ပဉှော ကထိတော၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကိံ ပနာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိဂ္ဂဟမုခေနာတိ ဝေနေယျာနံ ဝိနယဥပါယဘူတနိဂ္ဂဟဝသေန။ တေနာဟ ယေ ပဏ္ဍိတမာနိနော’’တိအာဒိ။ ပဝယှ ပဝယှာတိ ဩဖုဏိတွာ ဩဖုဏိတွာ။

သောတိ ¶ ဒေဝပုတ္တော နိဟတမာနော အဟောသိ ယထာဝိဿဇ္ဇိတဿ အတ္ထဿ အဇာနန္တော။ ယထာတိ အနိယမဝစနံ နိယမနိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ၊ တံသမ္ဗန္ဓဉ္စ ကထန္တိ ပုစ္ဆာဝစနန္တိ တဒုဘယဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာဟံ ဇာနာမိ၊ ဧဝံ မေ ကထေဟီ’’တိ အာဟ။

ယဒါသွာဟန္တိ ယဒါ သု အဟံ၊ သု-ကာရော နိပါတမတ္တံ ‘‘ယဒိဒံ ကထံ သူ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ‘‘တဒါဿု သံသီဒါမီ’’တိအာဒီသု တီသုပိ ပဒေသု။ အတရန္တောတိ ဩဃာနံ အတိက္ကမနတ္ထံ တရဏပ္ပယောဂံ အကရောန္တော။ တတ္ထေဝါတိ ဩဃနိယဩဃေသု ဧဝ။ ဩသီဒါမီတိ နိမုဇ္ဇာမိ ¶ ဩဃေဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋော ဟောမိ။ နိဗ္ဗုယှာမီတိ ဩဃေဟိ နိဗ္ဗူဠှော ဟောမိ။ ဌာတုံ အသက္ကောန္တော အသံသီဒန္တော။ အတိဝတ္တာမီတိ အနုပယောဂံ အတိက္ကမာမိ၊ အပနိဓာနဝသေန သမ္မာပဋိပတ္တိံ ဝိရာဓေမီတိ အတ္ထော။ ဌာနေ စ ဝါယာမေ စာတိ ဝက္ခမာနဝိဘာဂေ ပတိဋ္ဌဟနေ ဝါယာမေ စ ဒေါသံ ဒိသွာတိ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနေသု သံသီဒနနိဗ္ဗုယှနသင်္ခါတံ တရဏဿ ဝိဗန္ဓနဘူတံ အာဒီနဝံ ဒိသွာန။ ဣဒံ ဘဂဝတာ ဗောဓိမူလေ အတ္တနာ ပဝတ္တိတ-ပုဗ္ဗဘာဂ-မနသိကာရဝသေန ဝုတ္တံ။ အတိဋ္ဌန္တော အဝါယမန္တောတိ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနကရဏကိလေသာဒီနံ ပရိဝဇ္ဇနေန အသံသီဒန္တော အနိဗ္ဗုယှန္တော။ ဒေဝတာယပိ ပဋိဝိဒ္ဓါ တဒတ္ထော ဥပနိဿယသမ္ပန္နတာယ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယဓမ္မာနံ ပရိပက္ကတ္တာ။ န ပန ပါကဋော ဝိပဉ္စိတညူအာဒီနံ၊ ဥဂ္ဃဋိတညူနံ ပန ယထာ တဿာ ဒေဝတာယ၊ တထာ ပါကဋော ဧဝါတိ။ သတ္တ ဒုကာ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနရူပါ ဒဿိတာ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ။ ကိလေသဝသေန သန္တိဋ္ဌန္တောတိ လောဘာဒီဟိ အဘိဘူတတာယ သံသာရေ ပတိဋ္ဌဟန္တော သမ္မာ အပ္ပဋိပဇ္ဇနေန တတ္ထေဝ သံသီဒတိ နာမ။ အဘိသင်္ခါရဝသေနာတိ တတ္ထေဝါဘိသင်္ခါရစေတနာယ စေတေန္တော သမ္မာပဋိပတ္တိယောဂျဿ ခဏဿ အတိဝတ္တနေန နိဗ္ဗုယှတိ နာမ။ ဣမိနာ နယေန သေသဒုကေသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ဝဋ္ဋမူလကာ ကိလေသာတိ တေသံ ဝသေန သံသာရေ အဝဋ္ဌာနံ တံတံကမ္မုနာ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ၊ ကိလေသာ ပန တေသံ ပစ္စယမတ္တံ။ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ အပရာပရံ နိဗ္ဗတ္တေန္တော သံသာရေ နိဗ္ဗုယှတိ နာမာတိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒဿနဝသေန ပဌမဒုကော ဝုတ္တော။ ဣမေ သတ္တာ သံသာရေ ပရိဗ္ဘမန္တာ ဒုဝိဓာ တဏှာစရိတာ ဒိဋ္ဌိစရိတာ စာတိ တေသံ သံသာရနာယိကဘူတာနံ ဓမ္မာနံ ဝသေန သန္တိဋ္ဌနံ၊ တဒညေသံ ပဝတ္တိပစ္စယာနံ ဝသေန ¶ အာယူဟနန္တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒဿနဝသေန ဒုတိယဒုကော ဝုတ္တော။ သံယောဇနိယေသု ဓမ္မေသု အဿာဒဒဿနသဘာဝါယ တဏှာယ ဝသေန ဝိသေသတော ပတိဋ္ဌာနံ၊ အမုတ္တိမဂ္ဂေ မုတ္တိမဂ္ဂပရာမာသတော တထာ အာယူဟနမ္ပိ ဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန ဟောတီတိ ဒဿေတုံ တတိယဒုကော ဝုတ္တော။ စတုတ္ထဒုကေ ပန အဓိပ္ပာယော အဋ္ဌကထာယ ဧဝ ဝိဘာဝိတော။ ယသ္မာ ‘‘သဿတော အတ္တာ’’တိ အဘိနိဝိသန္တော အရူပရာဂံ၊ အသညူပဂံ ဝါ အဝိမောက္ခံယေဝ ဝိမောက္ခောတိ ဂဟေတွာ သံသာရေ ဧဝ ဩလီယတိ။ တေနာဟ ‘‘ဩလီယနာဘိနိဝေသာ ဟိ ဘဝဒိဋ္ဌီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန ကာမဘဝါဒီသု ယံ ဝါ တံ ဝါ ဘဝံ ပတွာ အတ္တာ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတိ၊ န ဟောတိ ပရံ မရဏာတိ အဘိနိဝိသန္တော ဘဝဝိပ္ပမောက္ခာဝဟာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အပ္ပဋိပဇ္ဇနေန တံ အတိဝတ္တတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတိဓာဝနာဘိနိဝေသာ ဝိဘဝဒိဋ္ဌီ’’တိ။

လီနဝသေန သန္တိဋ္ဌန္တောတိ ကောသဇ္ဇာဒိဝသေန သံကောစာပဇ္ဇနေန သမ္မာ အပ္ပဋိပဇ္ဇန္တော။ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန အာယူဟန္တောတိ သမ္မာသမာဓိနော အဘာဝေန ဝိက္ခေပဝသေန ပဉ္စမော ဒုကော ဝုတ္တော။ ယထာ ကာမသုခံ ပဝိဋ္ဌဿ သမာဓာနံ နတ္ထိ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလိဋ္ဌတ္တာ၊ ဧဝံ အတ္တပရိတာပနမနုယုတ္တဿ ကာယဿ ¶ ဥပက္ကိလိဋ္ဌတ္တာ။ ဣတိ စိတ္တကာယပရိက္ကိလေသကရာ ဒွေ အန္တာ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယတာယ သံသီဒနနိဗ္ဗုယှနနိမိတ္တာ ဝုတ္တာ ဆဋ္ဌဒုကေ။ ပုဗ္ဗေ သပ္ပဒေသတောဝ သံကိလေသဓမ္မာ ‘‘သံသီဒနနိမိတ္တ’’န္တိ ဒဿိတာတိ ဣဒါနိ နိပ္ပဒေသတော ဒဿနဝသေန၊ ပုဗ္ဗေ စ သာဓာရဏတော အဘိသင်္ခါရဓမ္မာ ‘‘နိဗ္ဗုယှနနိမိတ္တ’’န္တိ ဒဿိတာတိ ဣဒါနိ ပုညာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရေ ဧဝ ‘‘အာယူဟနနိမိတ္တ’’န္တိ ဒဿနဝသေန သတ္တမဒုကော ဝုတ္တော။ ဧဝဉှိ ဒုဂ္ဂတိသုဂတူပပတ္တိဝသေန သံသီဒနနိဗ္ဗုယှနာနိ ဝိဘဇ္ဇ ဒဿိတာနိ ဟောန္တီတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိ။ အဓောဘာဂံ ဒုဂ္ဂတိံ ဂမေန္တီတိ အဓောဘာဂင်္ဂမနီယာ အနုနာသိကလောပံ အကတွာ။ တထာ ဥပရိဘာဂံ ဂမေန္တီတိ ဥပရိဘာဂင်္ဂမနီယာ။

ဧတ္ထ စ ဩဃတရဏံ ပုစ္ဆိတေန ဘဂဝတာ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟ’’န္တိ တဿ ပဟာနင်္ဂမေဝ ဒဿိတံ၊ န သမ္ပယောဂင်္ဂန္တိ? န ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ယာဝတာ ယေန ပတိဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ ယေန စ အာယူဟနံ၊ တဒုဘယပဋိက္ခေပမုခေန တပ္ပဋိပက္ခဓမ္မဒဿနမေတန္တိ။ န ဟေသ အ-ကာရော ကေဝလံ ပဋိသေဓေ၊ အထ ¶ ခေါ ပဋိပက္ခေ ‘‘အကုသလာ ဓမ္မာ၊ အဟိတော၊ အဓမ္မော’’တိအာဒီသု ဝိယ၊ တသ္မာ အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာနံ ပဋိပက္ခဝသေန ပဝတ္တမာနော တထာပဝတ္တိဟေတူဝါတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ခေါတိ စ အဝဓာရဏတ္ထေ နိပါတော ‘‘အဿောသိ ခေါ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၁) ဝိယ။ တေန အပ္ပတိဋ္ဌာနဿ ဧကံသိကတံ ဒဿေတိ။ သောယံ ခေါ-သဒ္ဒေါ ‘‘အနာယူဟ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ အနာယူဟနမ္ပိ ဟိ ဧကံသိကမေဝါတိ တဿ ပဋိပက္ခော သဟ ဝိပဿနာယ အရိယမဂ္ဂေါ။ တေန ဟိ ဩဃတရဏံ ဟောတိ၊ န အညထာ။ ဧဝမယံ ယထာနုသန္ဓိဒေသနာ ကတာ၊ ဒေဝတာ စ သဟဝိပဿနံ မဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈီတိ ပဌမဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣမံ ပဉှဝိဿဇ္ဇန’’န္တိအာဒိ။

‘‘စိရဿာ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ ပဒန္တရမေတန္တိ အာဟ ‘‘စိရဿ ကာလဿာ’’တိ ယထာ ‘‘မမံ ဝါ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅-၆) ဧတ္ထ ‘‘မမာ’’တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထံ ပဒန္တရံ မမန္တိ။ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာတိ အဒဿာဝီ။ အဒဿာဝိတာ စ ဒိသွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စဿ အသိဒ္ဓတာယ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အညထာ ကာ နာမ သာ ဒေဝတာ၊ ယာ ဘဂဝန္တံ န ဒိဋ္ဌဝတီ? တေနာဟ ‘‘ကိံ ပနိမာယာ’’တိအာဒိ။ ဒဿနံ ဥပါဒါယ ဧဝံ ဝတ္တုံ ဝတ္တတီတိ ယဒါ ကဒါစိ ကဉ္စိ ပိယဇာတိကံ ဒိသွာ တံ ဒဿနံ ဥပါဒါယ ‘‘စိရေန ဝတ မယံ အာယသ္မန္တံ ပဿာမာ’’တိ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဝါ ဧဝံ ဝတ္တုံ ယုဇ္ဇတိ၊ အယံ လောကေ နိရုဠှေ သမုဒါစာရောတိ ဒဿေတိ။ ဗြဟ္မံ ဝါ ဝုစ္စတိ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တဿ အဏနတော ဇာနနတော ပဋိဝိဇ္ဈနတော ဗြာဟ္မဏော။ ကိလေသနိဗ္ဗာနေနာတိ ကိလေသာနံ ¶ အစ္စန္တသမုစ္ဆေဒသင်္ခါတေန နိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတံ သမ္မဒေဝ ဝူပသန္တ-သဗ္ဗကိလေသဒရထ-ပရိဠာဟံ။ အာသတ္တဝိသတ္တာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိသတာဒိအာကာရေ သင်္ဂဏှာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဝိသတာတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသဋာတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသာလာတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသက္ကတီတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသံဝါဒိကာတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသံ ဟရတီတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသမူလာတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသဖလာတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသပရိဘောဂေါတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသာလာ ဝါ ပန သာ တဏှာ ရူပေ သဒ္ဒေ ဂန္ဓေ ရသေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ဓမ္မေ ကုလေ ဂဏေ ဝိသတာ ဝိတ္ထတာတိ ဝိသတ္တိကာ’’တိ (မဟာနိ။ ၃)။

တတ္ထ ¶ ဝိသတာတိ ဝိတ္ထတာ ရူပါဒီသု တေဘူမကဓမ္မေသု အဘိဗျာပနဝသေန ဝိသဋာတိ ပုရိမဝစနမေဝ တ-ကာရဿ ဋ-ကာရံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိသာလာတိ ဝိပုလာ။ ဝိသက္ကတီတိ ပရိသက္ကတိ၊ သဟတိ ဝါ။ ရတ္တော ဟိ ရာဂဝတ္ထုနာ ပါဒေန တာဠိယမာနောပိ သဟတီတိ။ ဩသက္ကနံ ဝိပ္ဖန္ဒနံ ဝါ ‘‘ဝိသက္ကန’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ အနိစ္စာဒိံ နိစ္စာဒိတော။ ဂဏှာတီတိ ဝိသံဝါဒိကာ ဟောတိ။ ဝိသံ ဟရတီတိ တထာ တထာ ကာမေသု အာနိသံသံ ပဿန္တီ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နေက္ခမ္မာဘိမုခပ္ပဝတ္တိတော စိတ္တံ သံဟရတိ သံခိပတိ၊ ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခံ၊ တံ ဟရတိ၊ ဝဟတီတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကကမ္မဿ ဟေတုဘာဝတော ဝိသမူလာ။ ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခာဘိဘူတာ ဝေဒနာ မူလံ ဧတိဿာတိ ဝိသမူလာ။ ဒုက္ခသမုဒယတ္တာ ဝိသံ ဖလံ ဧတိဿာတိ ဝိသဖလာ။ တဏှာယ ရူပါဒိကဿ ဒုက္ခဿေဝ ပရိဘောဂေါ ဟောတိ၊ န အမတဿာတိ ဝိသပရိဘောဂေါတိ ဝုတ္တာ၊ သဗ္ဗတ္ထ နိရုတ္တိဝသေန ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယော ပနေတ္ထ ပဓာနော အတ္ထော၊ တံ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ဝိသာလာ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဧဝမေတ္ထ ဝိသတ္တိကာပဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တိဏ္ဏံ ပဌမဒုတိယမဂ္ဂေဟိ။ နိတ္တိဏ္ဏံ တတိယမဂ္ဂေန။ ဥတ္တိဏ္ဏံ စတုတ္ထမဂ္ဂေန။

သမနုညောတိ သမ္မဒေဝ ကတာနုညော။ တေနာဟ ‘‘ဧကဇ္ဈာသယော အဟောသီ’’တိ။ အန္တရဓာယီတိ အဒဿနံ အဂမာသိ။ ယထာ ပန အန္တရဓာယိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အဘိသင်္ခတကာယ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မာလေဟီတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ၊ ‘‘မာလာဟီ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ၊ ‘‘မလျေဟီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ယ-ကာရလောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ အယံ တာဝ အဋ္ဌကထာယ လီနတ္ထဝဏ္ဏနာ။

နေတ္တိနယဝဏ္ဏနာ

ဣဒါနိ ပကရဏနယေန ပါဠိယာ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမ။ သာ ပန အတ္ထဝဏ္ဏနာ ယသ္မာ ဒေသနာယ ¶ သမုဋ္ဌာနပ္ပယောဇနဘာဇနေသု ပိဏ္ဍတ္ထေသု စ နိဒ္ဓါရိတေသု သုကရာ ဟောတိ သုဝိညေယျာ စ၊ တသ္မာ သုတ္တဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမံ နိဒ္ဓါရယိဿာမ။ တတ္ထ သမုဋ္ဌာနံ တာဝ ဒေသနာနိဒါနံ၊ တံ သာဓာရဏံ အသာဓာရဏန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သာဓာရဏမ္ပိ အဗ္ဘန္တရဗာဟိရဘေဒတော ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သာဓာရဏံ အဗ္ဘန္တရသမုဋ္ဌာနံ နာမ လောကနာထဿ မဟာကရုဏာ။ တာယ ဟိ သမုဿာဟိတဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျာနံ ဓမ္မဒေသနာယ စိတ္တံ ဥဒပါဒိ၊ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘သတ္တေသု စ ¶ ကာရုညတံ ပဋိစ္စ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေသီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၉)။ ဧတ္ထ စ ဟေတုအဝတ္ထာယပိ မဟာကရုဏာယ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယာဝဒေဝ သံသာရမဟောဃတော သဒ္ဓမ္မဒေသနာဟတ္ထဒါနေဟိ သတ္တသန္တာရဏတ္ထံ တဒုပ္ပတ္တိတော။ ယထာ စ မဟာကရုဏာ၊ ဧဝံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဒသဗလဉာဏာဒီနိ စ ဒေသနာယ အဗ္ဘန္တရသမုဋ္ဌာနဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗာနိ။ သဗ္ဗဉှိ ဉေယျဓမ္မံ တေသံ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရံ သတ္တာနဉ္စ အာသယာနုသယာဒိံ ယာထာဝတော ဇာနန္တော ဘဂဝါ ဌာနာဋ္ဌာနာဒီသု ကောသလ္လေန ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိစိတ္တနယဒေသနံ ပဝတ္တေသီတိ။ ဗာဟိရံ ပန သာဓာရဏံ သမုဋ္ဌာနံ ဒသသဟဿမဟာဗြဟ္မပရိဝါရ-သဟမ္ပတိမဟာဗြဟ္မုနော အဇ္ဈေသနံ။ တဒဇ္ဈေသနုတ္တရကာလဉှိ ဓမ္မဂမ္ဘီရတာပစ္စဝေက္ခဏာဇနိတံ အပ္ပောဿုက္ကတံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ ဓမ္မဿာမီ ဓမ္မဒေသနာယ ဥဿာဟဇာတော အဟောသိ။ အသာဓာရဏမ္ပိ အဗ္ဘန္တရဗာဟိရဘေဒတော ဒုဝိဓမေဝ။ တတ္ထ အဗ္ဘန္တရံ ယာယ မဟာကရုဏာယ ယေန စ ဒေသနာဉာဏေန ဣဒံ သုတ္တံ ပဝတ္တိတံ၊ တဒုဘယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ဗာဟိရံ ပန တဿာ ဒေဝတာယ ပုစ္ဆာ၊ ပုစ္ဆာဝသိကော ဟေသ သုတ္တနိက္ခေပေါ။ တယိဒံ ပါဠိယံ အာဂတမေဝ။

ပယောဇနမ္ပိ သာဓာရဏာသာဓာရဏတော ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သာဓာရဏံ အနုက္ကမေန ယာဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ ဝိမုတ္တိရသတ္တာ ဘဂဝတော ဒေသနာယ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဧတဒတ္ထာ ကထာ၊ ဧတဒတ္ထာ မန္တနာ’’တိအာဒိ (ပရိ။ ၃၆၆)။ အသာဓာရဏံ ပန တဿာ ဒေဝတာယ ဒဿနမဂ္ဂသမဓိဂမော၊ ဥဘယမ္ပေတံ ဗာဟိရမေဝ။ သစေ ပန ဝေနေယျသန္တာနဂတမ္ပိ ဒေသနာဗလသိဒ္ဓိသင်္ခါတံ ပယောဇနံ အဓိပ္ပာယသမိဇ္ဈနဘာဝတော ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိယာ မဟာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတောပိ ပယောဇနမေဝါတိ ဂဏှေယျ၊ ဣမိနာ ပရိယာယေနဿ အဗ္ဘန္တရတာပိ သိယာ။

အပိစ တဿာ ဒေဝတာယ ဩဃတရဏာကာရဿ ယာထာဝတော အနဝဗောဓော ဣမိဿာ ဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနံ၊ တဒဝဗောဓော ပယောဇနံ။ သော ဟိ ဣမာယ ဒေသနာယ ဘဂဝန္တံ ပယောဇေတိ တန္နိပ္ဖာဒနပရာယံ ဒေသနာတိ ကတွာ။ ယဉှိ ဒေသနာယ သာဓေတဗ္ဗံ ဖလံ၊ တံ အာကင်္ခိတဗ္ဗတ္တာ ဒေသကံ ဒေသနာယ ပယောဇေတီတိ ပယောဇနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ ဒေဝတာယ တဒညေသဉ္စ ဝိနေယျာနံ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနဝိဿဇ္ဇနဉ္စေတ္ထ ပယောဇနံ ¶ ။ တထာ သံသာရစက္ကနိဝတ္တိ-သဒ္ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တိသဿတာဒိမိစ္ဆာစာရ-နိရာကရဏံ ¶ သမ္မာဝါဒပုရေက္ခာရော အကုသလမူလသမူဟနနံ ကုသလမူလသမာရောပနံ အပါယဒွါရပိဒဟနံ သဂ္ဂမောက္ခဒွါရဝိဝရဏံ ပရိယုဋ္ဌာနဝူပသမနံ အနုသယသမုဂ္ဃာတနံ ‘‘မုတ္တော မောစေဿာမီ’’တိ ပုရိမပဋိညာအဝိသံဝါဒနံ တပ္ပဋိပက္ခမာရမနောရထဝိသံဝါဒနံ တိတ္ထိယသမယနိမ္မထနံ ဗုဒ္ဓဓမ္မပတိဋ္ဌာပနန္တိ ဧဝမာဒီနိပိ ပယောဇနာနိ ဣဓ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ယထာ ဒေဝတာ ဩဃတရဏေ သံသယပက္ခန္ဒာ၊ တာဒိသာ အညေ စ သင်္ခါတဓမ္မာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ စ ပဋိပတ္တိံ အဇာနန္တာ အသဒ္ဓမ္မဿဝန-ဓာရဏ-ပရိစယ-မနသိကာရဝိပလ္လတ္ထဗုဒ္ဓိကာ သဒ္ဓမ္မဿဝန-ဓာရဏ-ပရိစယဝိမုခါ စ ဘဝဝိမောက္ခေသိနော ဝိနေယျာ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ဘာဇနံ။

ပိဏ္ဍတ္ထာ ပန ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟ’’န္တိ ပဒဒွယေ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂဝသေန ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော ကုသလမူလသမာယောဂေါ ဩလီယနာတိဓာဝနာဝိဿဇ္ဇနံ ဥပါယဝိနိဗန္ဓဝိဓမနံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဒူရီဘာဝေါ တဏှာဝိဇ္ဇာဝိသောဓနံ ဝဋ္ဋတ္တယဝိစ္ဆေဒနုပါယော အာသဝေါဃ-ယောဂ-ဂန္ထာဂတိ-တဏှုပ္ပာဒုပါဒါနဝိယောဂေါ စေတောခိလဝိဝေစနံ အဘိနန္ဒနနိဝါရဏံ သံသဂ္ဂါတိက္ကမော ဝိဝါဒမူလပရိစ္စာဂေါ အကုသလကမ္မပထဝိဒ္ဓံသနံ မိစ္ဆတ္တာတိဝတ္တနံ အနုသယမူလစ္ဆေဒေါ။ သဗ္ဗကိလေသ-ဒရထပရိဠာဟ-သာရမ္ဘပဋိပ္ပဿမ္ဘနံ ဒဿနသဝနနိဒ္ဒေသော ဝိဇ္ဇူပမဝဇိရူပမဓမ္မာပဒေသော အပစယဂါမိဓမ္မဝိဘာဝနာ ပဟာနတ္တယဒီပနာ သိက္ခတ္တယာနုယောဂေါ သမထဝိပဿနာနုဋ္ဌာနံ ဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယာသိဒ္ဓိ သီလက္ခန္ဓာဒိပါရိသုဒ္ဓီတိ ဧဝမာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတ္ထ ယေသံ ကိလေသာဒီနံ ဝသေန ပတိဋ္ဌာတိ သံသီဒတိ၊ ယေသဉ္စ အဘိသင်္ခါရာဒီနံ ဝသေန အာယူဟတိ နိဗ္ဗုယှတိ၊ ဥဘယမေတံ သမုဒယသစ္စံ၊ တပ္ပဘာဝိတာ တဒုဘယနိဿိတာ စ ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စံ၊ တဒုဘယမတ္ထော၊ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟ’’န္တိ အဓိပ္ပေတဿ အတ္ထဿ ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ ဒေသနာ ဥပါယော မာနနိဂ္ဂဏှနဝသေန တဿာ ဒေဝတာယ သစ္စာဘိသမယကာရဏဘာဝတော ပတိဋ္ဌာနာယူဟနပဋိက္ခေပေါပဒေသေန စတုရောဃနိရတ္ထရဏတ္ထိကေဟိ အန္တဒွယရဟိတာ မဇ္ဈိမာ ပဋိပတ္တိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာတိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အာဏတ္တီတိ အယံ ဒေသနာဟာရော။

ပရသံသယပက္ခန္ဒနတာယ ¶ ဉာတုကာမတာယ စ ကထံ နူတိ ပုစ္ဆာဝသေန ဝုတ္တံ? အဘိမုခဘာဝတော ဧကပုဂ္ဂလဘာဝတော စ ‘‘တွ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပရမုက္ကံသဂတဿ ဂရုဘာဝဿ အနညယောဂျဿ သဒ္ဓမ္မဓုရဿ ပရိဒီပနတော သာဓူတိ မရိသသီလာဒိဂုဏတာယ ‘‘မာရိသာ’’တိ ဝုတ္တံ ¶ ။ အဝဟနနတော ရာသိဘာဝတော စ ‘‘ဩဃ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ ကတတ္တာ ပရိယောသာပိတတ္တာ ‘‘ဣတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သံသီဒနလက္ခဏဿ ပတိဋ္ဌာနဿ အကာတဗ္ဗတော သဗ္ဗသော စ အကတတ္တာ။ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ အကရဏံ ဧကံသိကန္တိ ခေါတိ အဝဓာရဏဝသေန ဝုတ္တံ။ တဿ စ အပ္ပတိဋ္ဌာနဿ သသန္တတိဂတတ္တာ ‘‘တွ’’န္တိ စ ပုစ္ဆိတတ္တာ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒေဝတာယ သမ္ဗောဓနတော ပိယာလပနတော စ၊ ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗုယှနလက္ခဏဿ အာယူဟနဿ အကာတဗ္ဗတော သဗ္ဗသော စ အကတတ္တာ အနာယူဟန္တိ ဝုတ္တံ။ တိဏ္ဏာကာရဿ ဩဃာနံ အနိစ္ဆိတဘာဝတော ဧဝ တတ္ထ သံသယဿ အနပဂတတ္တာ ဩဃတရဏဿ စ အဝိသေသတ္တာ ‘‘ယထာ ကထံ ပနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ သံသီဒနလက္ခဏံ ပတိဋ္ဌာနံ သံသာရေ စ သဏ္ဌာနန္တိ အနတ္ထန္တရတ္တာ အဘိန္နကာလိကံ။ တထာ နိဗ္ဗုယှနလက္ခဏံ အာယူဟနံ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အတိဝတ္တနန္တိ အနတ္ထန္တရတ္တာ အဘိန္နကာလိကန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ယဒါ သွာဟံ…ပေ… တဒါဿု နိဗ္ဗုယှာမီ’’တိ။ တဒုဘယဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော ပဋိဗာဟနတော စ ဩဃာတိဏ္ဏာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ခွာဟံ…ပေ… ဩဃမတရိ’’န္တိ။

ဧကဗုဒ္ဓန္တရန္တရိကတ္တာ သုဒူရကာလိကတာယ ‘‘စိရဿ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အန္တရာ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗတာယ ဝိမှယနီယတာယ စ ‘‘ဝတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒါ ဥပလဗ္ဘမာနတာယ အတ္တပစ္စက္ခတာယ စ ‘‘ပဿာမီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗာဟိတပါပတော ဗြဟ္မဿ စ အရိယမဂ္ဂဿ အဏနတော ပဋိဝိဇ္ဈနတော ‘‘ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကိလေသသန္တာပဝူပသမနတော ဒုက္ခသန္တာပဝူပသမနတော စ သဗ္ဗသော နိဗ္ဗုတတ္တာ ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တရဏပယောဂဿ နိဗ္ဗတ္တိတတ္တာ ဥပရိ တရိတဗ္ဗာဘာဝတော စ ‘‘တိဏ္ဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဉာဏစက္ခုနာ ဩလောကေတဗ္ဗတော လုဇ္ဇနတော ပလုဇ္ဇနတော စ ‘‘လောကေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသယေသု သဉ္ဇနတော ဇာတဘာဝတော ‘‘ဝိသတ္တိက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဉာဏဿ ပစ္စက္ခဘာဝတော နိဂမနတော စ ‘‘ဣဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘာသိတတ္တာ ပရိသမတ္တတ္တာ စ ‘‘အဝေါစာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဌမံ ဂဟိတတ္တာ ပစ္စာမသနတော စ ‘‘သာ ဒေဝတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိက္ခေပဿ အဘာဝတော အတ္ထဿ အနုမောဒိတဗ္ဗတော ‘‘သမနုညော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိနေယျာနံ ¶ သာသနတော ပရမတ္ထသမ္ပတ္တိတော စ ‘‘သတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ စက္ခုပထာတိက္ကမေန တိရောဘာဝူပဂမနတော ‘‘အန္တရဓာယီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အယံ အနုပဒဝိစယတော ဝိစယဟာရော။

အပ္ပတိဋ္ဌာနာနာယူဟနေဟိ ဩဃတရဏံ ယုဇ္ဇတိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရဝိဇဟနေန ပါရသမ္ပတ္တိသမိဇ္ဈနတော။ သဗ္ဗကိလေသ-တဏှာဒိဋ္ဌိ-တဏှာယတန-သဿတာဒိဝသေန သန္တိဋ္ဌတော သံသာရေ သံသီဒနံ ဟောတီတိ ယုဇ္ဇတိ ကာရဏဿ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝတော။ အဘိသင်္ခရဏကိစ္စေ ကိလေသာဘိသင်္ခါရေ ဝိဇ္ဇမာနေ သဗ္ဗဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသ-အတိဓာဝနာဘိနိဝေသာဒီနံ ဝသေန အာယူဟန္တဿ သံသာရမဟောဃေန နိဗ္ဗုယှနံ ¶ ဟောတီတိ ယုဇ္ဇတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အတိဝတ္တနတော။ ဗြဟ္မဿ အရိယမဂ္ဂဿ အဏနတော ပဋိဝိဇ္ဈနတော ဗြာဟ္မဏဘာဝေါ ယုဇ္ဇ္ဇတိ ဗာဟိတပါပတ္တာ။ သမ္မဒေဝ သန္တဓမ္မသမဓိဂမတော ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ သဗ္ဗသော သဝါသနပဟီနကိလေသတ္တာ။ တထာ စ ဝိသတ္တိကာယ တိဏ္ဏဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ ယထာ ယာယ လေသောပိ န ဒိဿတိ၊ ဧဝံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန တဿာ သမုစ္ဆိန္နတ္တာတိ အယံ ယုတ္တိဟာရော။

ကိလေသဝဋ္ဋဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ ဝိသေသတော ကမ္မဝဋ္ဋဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ အဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနဉ္စ ဝိပါကဝဋ္ဋဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ အပ္ပတိဋ္ဌာနာနာယူဟနာနိ ဩဃတရဏဿ ပဒဋ္ဌာနံ၊ ဩဃတရဏံ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဿ။ တဏှာဝသေန ပတိဋ္ဌာနဿ အဿာဒါနုပဿိတာ ပဒဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘သံယောဇနိယေသု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၅၂၊ ၅၆)။

ခန္ဓာဝိဇ္ဇာ-ဖဿ-သညာ-ဝိတက္ကာယောနိသောမနသိကာရ-ပါပမိတ္တပရတောဃောသာ ဒိဋ္ဌိဝသေန ပတိဋ္ဌာနဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ယထာဟ – ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၄) ‘‘ခန္ဓာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ၊ အဝိဇ္ဇာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနအဝသေသကိလေသာဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနဿ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဣမိနာ နယေန ယထာရဟံ တဏှာဒိဋ္ဌာဒိဝသေန ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာနံ ပဒဋ္ဌာနဘာဝေါ ဝတ္တဗ္ဗော။ သေသမေတ္ထ ပါဠိတော ဧဝ သုနိဒ္ဓါရိယံ။ အယံ ပဒဋ္ဌာနဟာရော။

အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနပဋိက္ခေပေန ဝိဿဇ္ဇေန္တေန နိယျာနာဝဟာ သမ္မာပဋိပတ္တိ ဂဟိတာ ဧကန္တတော ဩဃနိတ္ထရဏူပါယဘာဝတော။ တဂ္ဂဟဏေန စ သဗ္ဗေပိ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ဂဟိတာ ဟောန္တိ နိယျာနလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာတိ အယံ လက္ခဏဟာရော။

နိဒါနမဿာ ¶ ဒေဝတာယ ဩဃတရဏာကာရဿ ယာထာဝတော အနဝဗောဓောတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ အညေပိ ယေ ဣမံ ဒေသနံ နိဿာယ ဩဃတရဏူပါယံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ၊ တေပိ ဣမိဿာ ဒေသနာယ နိဒါနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘ကထံ နု ခေါ ဣမံ ဒေသနံ နိဿာယ သမ္မဒေဝ ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃံ တရန္တာ သကလသံသာရမဟောဃတော နိတ္ထရေယျုံ၊ ပရေ စ တတ္ထ ပတိဋ္ဌပေယျု’’န္တိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယော။ ပဒနိဗ္ဗစနံ နိရုတ္တံ၊ တံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနိဒါနပဒါနံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိပါဠိပဒါနဉ္စ အဋ္ဌကထာယ တဿာ လီနတ္ထဝဏ္ဏနာယ စ ဝုတ္တနယာနုသာရေန သုကရတ္တာ အတိဝိတ္ထာရဘယေန န ဝိတ္ထာရယိမှ။

ပဒ-ပဒတ္ထ-ဒေသနာ-နိက္ခေပ-သုတ္တသန္ဓိ-ဝသေန ပဉ္စဝိဓာ သန္ဓိ။ တတ္ထ ပဒဿ ပဒန္တရေန သမ္ဗန္ဓော ¶ ပဒသန္ဓိ။ တထာ ပဒတ္ထဿ ပဒတ္ထန္တရေန သမ္ဗန္ဓော ပဒတ္ထသန္ဓိ၊ ယော ‘‘ကိရိယာကာရကသမ္ဗန္ဓော’’တိ ဝုတ္တော။ နာနာနုသန္ဓိကဿ တံတံအနုသန္ဓီတိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဧကာနုသန္ဓိကဿ ပန ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓော ဒေသနာသန္ဓိ၊ ယာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ယထာနုသန္ဓီ’’တိ တိဓာ ဝိဘတ္တာ။ အဇ္ဈာသယော စေတ္ထ အတ္တဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယောတိ ဒွိဓာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ နိက္ခေပသန္ဓိ စတုန္နံ သုတ္တနိက္ခေပါနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပပဉ္စသူဒနီဋီကာယံ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ သုတ္တသန္ဓိ ဣဓ ပဌမနိက္ခေပဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

‘‘ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဩဃတရဏသုတ္တမေဝ ပဌမံ နိက္ခိတ္တ’’န္တိ နာယမနုယောဂေါ ကတ္ထစိ န ပဝတ္တတိ? အပိစ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟံ ဩဃမတရိ’’န္တိ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနပဋိက္ခေပဝသေန အန္တဒွယဝိဝဇ္ဇနမုခေန ဝါ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ ဝိဘာဝနတော သဗ္ဗပဌမမိဒံ သုတ္တံ ဣဓ နိက္ခိတ္တံ။ အန္တဒွယံ အနုပဂမ္မ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပတ္တိယာ သင်္ကာသနပရဉှိ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနန္တိ။ ယံ ပန ဧကိဿာ ဒေသနာယ ဒေသနန္တရေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒနံ၊ အယမ္ပိ ဒေသနာသန္ဓိ။ သာ ဣဓ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ –

‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ…ပေ… အနာယူဟံ ဩဃမတရိ’’န္တိ အယံ ဒေသနာ –

‘‘သဗ္ဗဒါ သီလသမ္ပန္နော၊ ပညဝါ သုသမာဟိတော၊

အာရဒ္ဓဝီရိယော ပဟိတတ္တော၊ ဩဃံ တရတိ ဒုတ္တရံ။

‘‘ဝိရတော ကာမသညာယ၊ ရူပသံယောဇနာတိဂေါ၊

နန္ဒီရာဂပရိက္ခီဏော၊ သော ဂမ္ဘီရေ န သီဒတိ၊ (သံ။ နိ။ ၁။၉၆)၊

သဒ္ဓါယ ¶ တရတိ ဩဃံ၊ အပ္ပမာဒေန အဏ္ဏဝံ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၈၆)၊

‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ ပဉ္စ ဇဟေ၊ ပဉ္စ စုတ္တရိ ဘာဝယေ၊

ပဉ္စသင်္ဂါတိဂေါ ဘိက္ခု၊ ဩဃတိဏ္ဏောတိ ဝုစ္စတိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၅၊ ဓ။ ပ။ ၃၇၀)၊

‘‘တသ္မာ ¶ ဇန္တု သဒါ သတော၊ ကာမာနိ ပရိဝဇ္ဇယေ၊

တေ ပဟာယ တရေ ဩဃံ၊ နာဝံ သိတွာဝ ပါရဂူ။ (သု။ နိ။ ၇၇၇၊ မဟာနိ။ ၆၊ နေတ္တိ။ ၅)၊

‘‘ဧကာယနံ ဇာတိခယန္တဒဿီ၊ မဂ္ဂံ ပဇာနာတိ ဟိတာနုကမ္ပီ၊

ဧတေန မဂ္ဂေန တရိံသု ပုဗ္ဗေ၊ တရိဿန္တိ ယေ စ တရန္တိ ဩဃ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၅။၃၈၄၊ ၄၀၉၊ မဟာနိ။ ၁၉၁၊ စူဠနိ။ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၇၊ ပဌမဝဂ္ဂ ၁၂၁၊ နေတ္တိ။ ၁၇၀) –

ဧဝမာဒီဟိ ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတီတိ အယံ စတုဗျူဟော ဟာရော။

အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ဧတ္ထ သံကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ အာယူဟနဉ္စ။ တေန အယောနိသောမနသိကာရော ဒီပိတော၊ သန္တကိလေသဝသေန အနာယူဟနေန ယောနိသောမနသိကာရော။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကရောတော တဏှာဝိဇ္ဇာ ပဝဍ္ဎတိ။ တေသု တဏှာဂဟဏေန စ တဏှာမူလကာ ဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ။ အဝိဇ္ဇာဂဟဏေန အဝိဇ္ဇာမူလကံ သဗ္ဗံ ဘဝစက္ကံ အာဝတ္တတိ။ ယောနိသောမနသိကာရဂ္ဂဟဏေန စ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ အာဝတ္တန္တိ စတုဗ္ဗိဓဉ္စ သမ္ပတ္တိစက္ကံ။ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနပဋိက္ခေပေန ပန သမ္မာပဋိပတ္တိ ဒီပိတာ၊ သာ စ သင်္ခေပတော သီလာဒိသင်္ဂဟာ။ တတ္ထ သီလဂ္ဂဟဏေန ဧကာဒသ သီလာနိသံသာ အာဝတ္တန္တိ၊ သမာဓိဂ္ဂဟဏေန ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓိ ပဉ္စညာဏိကော သမ္မာသမာဓိ သမာဓိပရိက္ခာရာ စ အာဝတ္တန္တိ။ ပညာဂဟဏေန ပညာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသုဒဿနာ သဗ္ဗေပိ အရိယမဂ္ဂဓမ္မာ အာဝတ္တန္တီတိ အယံ အာဝတ္တော ဟာရော။

ပတိဋ္ဌာနံ ကိလေသာဒိဝသေန သတ္တဝိဓံ။ အာယူဟနံ အဘိသင်္ခါရာဒိဝသေန သတ္တဝိဓံ။ တထာ တပ္ပဋိပက္ခတော အပ္ပတိဋ္ဌာနံ အနာယူဟနဉ္စ။ အယမေတ္ထ ဓမ္မဝိဘတ္တိ။ ပဒဋ္ဌာနဘူမိဝိဘတ္တိယော ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယံ ဝိဘတ္တိဟာရော။

ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒံ သမ္မဒေဝ သမ္ပာဒေတွာ သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ကတွာ ဘာဝနံ ဥဿက္ကေန္တော ကိလေသာဒီနံ ဒူရီကရဏတော တေသံ ဝသေန အသံသီဒန္တော ¶ အနိဗ္ဗုယှန္တော အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟံ ဩဃံ တရတိ။ ကိလေသာဒီနံ ဝသေန ပန သံသီဒန္တော နိဗ္ဗုယှန္တော သံသာရေ ပတိဋ္ဌာနတော အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ အာယူဟနတော ဩဃံ န တရတီတိ အယံ ပရိဝတ္တော ဟာရော။

အပ္ပတိဋ္ဌံ ¶ အသန္တိဋ္ဌန္တော အသံသီဒန္တော အနိဗ္ဗိသံ အနဝိနိဗ္ဗိသန္တိ ပရိယာယဝစနံ၊ အနာယူဟံ အနိဗ္ဗုယှန္တော အစေတေန္တော အပကပ္ပေန္တောတိ ပရိယာယဝစနံ၊ ဩဃံ ကိလေသသမုဒ္ဒန္တိ ပရိယာယဝစနံ၊ အတရိ အတိက္ကမိ အစ္စဝါယီတိ ပရိယာယဝစနံ။ ဣမိနာ နယေန သေသပဒေသုပိ ပရိယာယဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အယံ ဝေဝစနော ဟာရော။

အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌံ အာယူဟန္တိ ကိလေသာနံ ကိစ္စကရဏပညတ္တိ။ ပရိယုဋ္ဌာနာနံ ဝိဘာဝနပညတ္တိ။ အဘိသင်္ခါရာနံ ဝိရုဟနပညတ္တိ။ တဏှာယ အဿာဒပညတ္တိ။ ဒိဋ္ဌိယာ ပရိနိပ္ဖန္ဒနပညတ္တိ။ ဘဝဒိဋ္ဌိယာ ဘဝါဘိနိဝေသပညတ္တိ။ ဝိဘဝဒိဋ္ဌိယာ ဝိပလ္လာသပညတ္တိ။ ကာမသုခါနုယောဂဿ ကာမေသု အနုဂိဇ္ဈနပညတ္တိ။ အတ္တကိလမထာနုယောဂဿ အတ္တပရိတာပနပညတ္တိ။ အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ပန အဘိညေယျဓမ္မာနံ အဘိညာပညတ္တိ။ ပရိညေယျဓမ္မာနံ ပရိညာပညတ္တိ။ ဩဃမတရိန္တိ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မာနံ ပဟာနပညတ္တိ။ မဂ္ဂဿ ဘာဝနာပညတ္တိ။ နိရောဓဿ သစ္ဆိကိရိယာပညတ္တီတိ အယံ ပညတ္တိဟာရော။

အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနဂ္ဂဟဏေန ဩဃဂ္ဂဟဏေန စ သမုဒယသစ္စံ ဂဟိတံ။ အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟံ အတရိန္တိ ပန ပဒတ္တယေန မဂ္ဂသစ္စံ ဂဟိတံ၊ ဟေတုဂဟဏေန စ ဟေတုမတော ဂဟဏံ သိဒ္ဓမေဝါတိ ဒုက္ခနိရောဓသစ္စာနိ အတ္ထတော ဂဟိတာနေဝါတိ အယံ သစ္စေဟိ ဩတရဏာ။ တတ္ထ ယေ လောကိယာ ပဉ္စက္ခန္ဓာ၊ ယေသံ ဝသေန ပတိဋ္ဌာနာယူဟနသိဒ္ဓိ။ ယေ လောကုတ္တရာ စတ္တာရော ခန္ဓာ၊ ယေသံ ဝသေန ဩဃတရဏသိဒ္ဓိ။ အယံ ခန္ဓမုခေန ဩတရဏာ။ ယေ ဧဝ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဒွါဒသာယတနာနိ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော၊ တေ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဒွါယတနာနိ ဒွေ ဓာတုယောတိ အယံ အာယတနမုခေန ဓာတုမုခေန စ ဩတရဏာ။ တထာ အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနဂ္ဂဟဏေန ကိလေသာဘိသင်္ခါရာဒီနံ ဂဟဏံ။ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာဒယော ဩဃာ စ သင်္ခါရက္ခန္ဓာ ဓမ္မာယတနံ ဓမ္မဓာတု စ၊ အပ္ပတိဋ္ဌာနာနာယူဟနဂ္ဂဟဏေန ဩဃတရဏဝစနေန စ သဟ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂေါ ကထိတော။ ဧဝဉ္စ သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဓမ္မာယတနံ ဓမ္မဓာတု စ ¶ ဂဟိတာတိ ဧဝမ္ပိ ခန္ဓမုခေန အာယတနမုခေန ဓာတုမုခေန ဩတရဏာ။ ဝိပဿနာ စေ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ အနိမိတ္တမုခေန ဝိမောက္ခမုခံ၊ ဒုက္ခာနုပဿနာ စေ၊ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခမုခံ၊ အနတ္တာနုပဿနာ စေ၊ သုညတဝိမောက္ခမုခန္တိ ဧဝံ ဝိမောက္ခမုခေန ဩတရဏံ။ မဂ္ဂေ သေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဓမ္မာယတနဓမ္မဓာတူ အနာသဝါ စ ဧဝမ္ပိ ခေါ ခန္ဓာဒိမုခေန ဩတရဏာတိ အယံ ဩတရဏော ဟာရော။

အပ္ပတိဋ္ဌန္တိ အာရမ္ဘော။ အနာယူဟန္တိ ပဒသုဒ္ဓိ၊ နော အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ၊ တထာ ဩဃန္တိ။ အတရိန္တိ ပန ပဒသုဒ္ဓိ စေဝ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စာတိ အယံ သောဓနော ဟာရော။

အပ္ပတိဋ္ဌံ ¶ အနာယူဟန္တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ တဏှာဒိဋ္ဌိအာဒိဝသေန ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာနံ သာဓာရဏတော ပဋိက္ခေပစောဒနာတိ ကတွာ ဩဃမတရိန္တိ တံ ဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ။ ဩဃတရဏဉှိ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ။ တတ္ထ ပဌမဒုတိယမဂ္ဂါ အဝိသေသေန ဒိဋ္ဌောဃတရဏံ၊ တတိယမဂ္ဂေါ ကာမောဃတရဏံ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂေါ သေသောဃတရဏန္တိ အယံ အဓိဋ္ဌာနော ဟာရော။

ကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာနဿ အယောနိသောမနသိကာရော ဟေတု။ အဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနဿ ကိလေသာ ဟေတူ။ အပ္ပတိဋ္ဌာနာနာယူဟနာနံ ပန ယထာက္ကမံ ယောနိသောမနသိကာရပဟာနာနိ ဟေတူ။ သံယောဇနိယေသု ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿနာ တဏှာဝသေန ယထာရဟံ တဿ ဟေတူ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘သံယောဇနိယေသု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေသု အဿာဒါနုပဿိနော တဏှာ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ။ ခန္ဓာဝိဇ္ဇာဖဿသညာဝိတက္ကာယောနိသောမနသိကာရပါပမိတ္တပရတောဃောသာ ဒိဋ္ဌိဝသေန ပတိဋ္ဌာနဿ ဟေတူ။ တေနာဟ – ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ‘‘ခန္ဓာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနံ၊ အဝိဇ္ဇာပိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာန’’န္တိအာဒိ။ တဏှာဘိနန္ဒနာ အဝသေသကိလေသာဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနဿ ဟေတူ။ ဣမိနာ နယေန ယထာရဟံ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာနံ ဟေတုဝိဘာဂေါ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗော၊ တဗ္ဗိပရိယာယေန အပ္ပတိဋ္ဌာနာနာယူဟနာနံ။ ကိလေသုပ္ပာဒနေ ဟိ သမ္မဒေဝ အာဒီနဝဒဿနံ အပ္ပတိဋ္ဌာနဿ ဟေတူ၊ အဘိသင်္ခရဏေ အာဒီနဝဒဿနံ အနာယူဟနဿ ဟေတူ၊ ဝိပဿနာယ ဥဿုက္ကာပနံ ဩဃတရဏဿ ဟေတူတိ အယံ ပရိက္ခာရော ဟာရော။

ယထာဝုတ္တဝိဘာဂေဟိ ¶ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနေဟိ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဩဃဿ ပရိသုဒ္ဓိ။ အပ္ပတိဋ္ဌာနာနာယူဟနေဟိ ပန သောတာနံ သံဝရော သဗ္ဗသော ပိဓာနဉ္စာတိ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဩဃဿ ဝိသေသတော ပိဓာနံ အပ္ပဝတ္တိကရဏံ။ အရိယမဂ္ဂဿ ဘာဝနာယ ဟိ ကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ အဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနံ ဥပစ္ဆိန္နံ၊ တဿ သဗ္ဗေပိ ဩဃာ တိဏ္ဏာ သမ္မတိဏ္ဏာ ပဟီနာ ဟောန္တီတိ အယံ သမာရောပနော ဟာရော။

အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟန္တိ ဧတ္ထ ပတိဋ္ဌာဂဟဏေန တဏှာဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာ။ တာသံ ဟိ ဝသေန သတ္တော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပတိဋ္ဌာတိ။ အာယူဟနဂ္ဂဟဏေန တပ္ပစ္စယာ အဘိသင်္ခါရဓမ္မာ ဂဟိတာ။ တတ္ထ တဏှာယ ဝိသေသတော ရူပဓမ္မာ အဓိဋ္ဌာနံ၊ အဝိဇ္ဇာယ အရူပဓမ္မာ။ တေသံ ယထာက္ကမံ သမထော စ ဝိပဿနာ စ ပဋိပက္ခာ၊ တေ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌံ အနာယူဟံ ဩဃမတရိ’’န္တိ ပဒေဟိ ပကာသိတာ ဟောန္တိ၊ တေသု သမထဿ စေတောဝိမုတ္တိ ဖလံ၊ ဝိပဿနာယ ပညာဝိမုတ္တိ။ တထာ ဟိ သာ ‘‘ရာဂဝိရာဂါ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ’’တိ ဝိသေသေတွာ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ တဏှာဝိဇ္ဇာ အဘိသင်္ခါရော စ သမုဒယသစ္စံ၊ တေသံ အဓိဋ္ဌာနဘူတာ ရူပါရူပဓမ္မာ ဒုက္ခသစ္စံ၊ တေသံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ၊ နိရောဓပဇာနနာ ပဋိပဒါ ဩဃတရဏပရိယာယေန ဝုတ္တာ မဂ္ဂသစ္စံ။ တဏှာဂဟဏေန စေတ္ထ မာယာ-သာဌေယျမာနာတိမာန-မဒပ္ပမာဒ-ပါပိစ္ဆတာ-ပါပမိတ္တတာ-အဟိရိကာနောတ္တပ္ပာဒိဝသေန ¶ အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ အဝိဇ္ဇာဂဟဏေန ဝိပရီတမနသိကာရ-ကောဓူပနာဟ-မက္ခပဠာသ-ဣဿာမစ္ဆရိယ-သာရမ္ဘ- ဒေါဝစဿတာ-ဘဝဒိဋ္ဌိအာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အမာယာအသာဌေယျာဒိအဝိပရီတမနသိကာရာဒိဝသေန။ တထာ သမထပက္ခိယာနံ သဒ္ဓိန္ဒြိယာနံ ဝိပဿနာပက္ခိယာနံ အနိစ္စသညာဒီနဉ္စ ဝသေန ဝေါဒါနပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ အယံ နန္ဒိယာဝတ္တဿ နယဿ ဘူမိ။

တထာ ဝုတ္တနယေန ဂဟိတေသု တဏှာဝိဇ္ဇာတပ္ပက္ခိယဓမ္မေသု တဏှာ လောဘော၊ အဝိဇ္ဇာ မောဟော၊ အဝိဇ္ဇာယ သမ္ပယုတ္တော လောဟိတေ သတိ ပုဗ္ဗော ဝိယ တဏှာယ သတိ သိဇ္ဈမာနော အာဃာတော ဒေါသော ဣတိ တီဟိ အကုသလမူလေဟိ ဂဟိတေဟိ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိဝစနေဟိ စ တီဏိ အကုသလမူလာနိ တီဏိ ကုသလမူလာနိ စ သိဒ္ဓါနိ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဣဓာပိ လောဘော သဗ္ဗာနိ သာသဝကုသလမူလာနိ အာယူဟနဓမ္မာ စ သမုဒယသစ္စံ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တာ တေသံ အဓိဋ္ဌာနဂေါစရဘူတာ စ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စန္တိအာဒိနာ သစ္စယောဇနာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဖလံ ပနေတ္ထ ဝိမောက္ခတ္တယဝသေန ¶ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗံ၊ တီဟိ အကုသလမူလေဟိ တိဝိဓဒုစ္စရိတ-သံကိလေသမလဝိသမအကုသလသညာ-ဝိတက္ကာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော၊ တထာ တီဟိ ကုသလမူလေဟိ တိဝိဓသုစရိတ-သမကုသလသညာ-ဝိတက္က-သမာဓိ-ဝိမောက္ခမုခါဒိဝသေန ဝေါဒါနပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ အယံ တိပုက္ခလဿ နယဿ ဘူမိ။

တထာ ဝုတ္တနယေန ဂဟိတေသု တဏှာဝိဇ္ဇာတပ္ပက္ခိယဓမ္မေသု ဝိသေသတော တဏှာဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ၊ ဒုက္ခေ ‘‘သုခ’’န္တိ စ ဝိပလ္လာသာ၊ အဝိဇ္ဇာဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန ‘‘အနိစ္စေ နိစ္စ’’န္တိ အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝိပလ္လာသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသံ ပဋိပက္ခတော ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိဝစနေဟိ စ လဒ္ဓေဟိ သတိဝီရိယသမာဓိပညိန္ဒြိယေဟိ စတ္တာရိ သတိပဋ္ဌာနာနိ သိဒ္ဓါနေဝ ဟောန္တိ။

တတ္ထ စတူဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ဒုဝိဓော ဟိ တဏှာစရိတော မုဒိန္ဒြိယော တိက္ခိန္ဒြိယောတိ၊ တထာ ဒိဋ္ဌိစရိတော။ တေသု ပဌမော အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟီ သတိဗလေန ယထာဘူတံ ကာယသဘာဝံ သလ္လက္ခေန္တော ဘာဝနာဗလေန တံ ဝိပလ္လာသံ သမုဂ္ဃာတေတွာ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ။ ဒုတိယော အသုခေ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟီ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန ဝီရိယသံဝရဘူတေန ဝီရိယဗလေန ပဋိပက္ခံ ဝိနောဒေန္တော ဘာဝနာဗလေန တံ ဝိပလ္လာသံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ။ တတိယော ¶ အနိစ္စေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ အယာထာဝဂ္ဂါဟီ သမထဗလေန သမာဟိတစိတ္တော သင်္ခါရာနံ တင်္ခဏိကဘာဝံ သလ္လက္ခေန္တော ဘာဝနာဗလေန တံ ဝိပလ္လာသံ သမုဂ္ဃာတေတွာ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ။ စတုတ္ထော သန္တတိ-သမူဟ-ကိစ္စာရမ္မဏ-ဃနဝဉ္စိတတာယ ဖဿာဒိဓမ္မပုဉ္ဇမတ္တေ အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ မိစ္ဆာဘိနိဝေသီ စတုကောဋိကသုညတာမနသိကာရေန တံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ သာမညဖလံ သစ္ဆိကရောတိ။ သုဘသညာသုခသညာဒီဟိ စတူဟိ ဝါ ဝိပလ္လာသေဟိ သမုဒယသစ္စံ၊ တေသမဓိဋ္ဌာနာရမ္မဏဘူတာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စန္တိအာဒိနာ သစ္စယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဖလံ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ၊ စတူဟိ စေတ္ထ ဝိပလ္လာသေဟိ စတုရာသဝေါဃယောဂ-ကာယဂန္ထ-အဂတိ-တဏှုပ္ပာဒုပါဒါန-သတ္တဝိညာဏဋ္ဌိတိ-အပရိညာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော၊ တထာ စတူဟိ သတိပဋ္ဌာနေဟိ စတုဗ္ဗိဓဈာန-ဝိဟာရာဓိဋ္ဌာန-သုခဘာဂိယဓမ္မ-အပ္ပမညာသမ္မပ္ပဓာနိဒ္ဓိပါဒါဒိဝသေန ဝေါဒါနပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ အယံ သီဟဝိက္ကီဠိတဿ နယဿ ဘူမိ။

ဣမေသံ ¶ ပန တိဏ္ဏံ အတ္ထနယာနံ သိဒ္ဓိယာ ဝေါဟာရနယဒွယံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ တထာ ဟိ အတ္ထနယာနံ ဒိသာဘူတဓမ္မာလောစနံ ဒိသာလောစနံ၊ တေသံ သမာနယနံ အင်္ကုသောတိ ပဉ္စပိ နယာ ဣဓ နိယုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဒဉ္စ သုတ္တံ သောဠသဝိဓေ သုတ္တန္တပဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗေဓသေက္ခဘာဂိယံ ဗျတိရေကမုခေန ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာနိ ဂဟိတာနီတိ သံကိလေသနိဗ္ဗေဓသေက္ခဘာဂိယံ စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓေ ပန သုတ္တန္တပဋ္ဌာနေ လောကိယလောကုတ္တရံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ ဉာဏဉေယျံ ဒဿနဘာဝနံ သကဝစနံ ဝိဿဇ္ဇနီယံ ကုသလံ အနုညာတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဩဃတရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ နိမောက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂။ ပဌမမာဂတန္တိ သံဝဏ္ဏနာဝသေန ပဌမသုတ္တာဒီသု ပဌမံ အာဂတပဒံ။ ဥတ္တာနတ္ထန္တိ ပါကဋတ္ထံ။ အပုဗ္ဗံယေဝ ဟိ ဒုဝိညေယျတ္ထဉ္စ ပဒံ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗံ။ နောတိ ပုစ္ဆာယံ နု-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထော နိပါတောတိ အာဟ ‘‘ဇာနာသိ နောတိ ဇာနာသိ နူ’’တိ။ ဝဋ္ဋတော နိမုစ္စန္တိ တေန သတ္တာတိ နိမောက္ခော၊ မဂ္ဂေါ။ သော စ ပမုစ္စန္တိ တေနာတိ ပမောက္ခော၊ ပမုစ္စနန္တေ ပန အဓိဂန္တဗ္ဗတ္တာဖလံ ‘‘ပမောက္ခော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယထာ အရဟတ္တံ ‘‘ရာဂက္ခယော ဒေါသက္ခယော မောဟက္ခယော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေတိ သတ္တာ။ ဝိဝိစ္စတီတိ ဝိသုံ အသမ္မိဿော ဟောတိ၊ ဝိဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။ ဝိဝိစ္စတိ ဒုက္ခံ ဧတသ္မာတိ ဝိဝေကော။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန သကလဝဋ္ဋဒုက္ခတော သတ္တာ နိမုစ္စန္တိ ဧတ္ထ ပမုစ္စန္တိ ဝိဝိစ္စန္တိ စာတိ နိမောက္ခော ပမောက္ခော ဝိဝေကော၊ နိဗ္ဗာနန္တိ အတ္ထော ¶ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာတိ စ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝဓာရဏတ္ထော ခေါ-ကာရော ‘‘အဿောသိ ခေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ။

နန္ဒီမူလကော ဘဝေါ နန္ဒီဘဝေါ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘သာကဘက္ခော ပတ္ထဝေါ သာကပတ္ထဝေါ’’တိ ယထာ။ ပဌမံ ကမ္မဝဋ္ဋပဓာနံ အတ္ထံ ဝတွာ ပုန ကိလေသကမ္မာနံ ဝသေန ဥဘယပ္ပဓာနံ အတ္ထံ ဝဒန္တော ‘‘နန္ဒိယာ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုရိမနယေတိ နန္ဒီမူလကော ကမ္မဘဝေါ နန္ဒီဘဝေါတိ ဧတသ္မိံ ပက္ခေ။ နန္ဒီဘဝေနာတိ နန္ဒီဘဝပဒေန။ တိဝိဓကမ္မာဘိသင်္ခါရဝသေနာတိ ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိဝသေန ကာယသင်္ခါရာဒိဝသေန စ တိပ္ပကာရဿ ကမ္မာဘိသင်္ခါရဿ ¶ ဝသေန။ သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဂဟိတော စေတနာပဓာနတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓဿ။ သညာဝိညာဏေဟီတိ ‘‘သညာဝိညာဏသင်္ခယာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တသညာဝိညာဏပဒေဟိ။ တံသမ္ပယုတ္တာ စာတိ တေန ယထာဝုတ္တသင်္ခါရက္ခန္ဓေန သမံ ယုတ္တာ ဧဝ။ ဒွေ ခန္ဓာတိ သညာဝိညာဏက္ခန္ဓာ။

နနု ဧတ္ထ ဝေဒနာက္ခန္ဓော န ဂဟိတောတိ? နော န ဂဟိတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘တေဟိ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တီဟိ ခန္ဓေဟီတိ သညာသင်္ခါရဝိညာဏက္ခန္ဓေဟိ။ ဂဟိတာဝ အဝိနာဘာဝတော။ န ဟိ ဝေဒနာရဟိတော ကောစိ စိတ္တုပ္ပာဒေါ အတ္ထိ။ အနုပါဒိဏ္ဏကာနန္တိ ကုသလာကုသလာနံ။ န ဟေတ္ထ ကိရိယာခန္ဓာနံ အပ္ပဝတ္တိ အဓိပ္ပေတာ။ အပ္ပဝတ္တိဝသေနာတိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပတ္တိဝသေန။ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန ကမ္မကိလေသေဟိ ဥပါဒီယတီတိ ဥပါဒိ၊ ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ဥပါဒိနော သေသော ဥပါဒိသေသော၊ သဟ ဥပါဒိသေသေနာတိ သဥပါဒိသေသံ။ နိဗ္ဗာနံ ကထိတံ သကလကမ္မကိလေသဝူပသမတ္ထဿ ဇောတိတတ္တာ။ ဟေဋ္ဌာ ဒွီဟိ ပဒေဟိ အနုပါဒိဏ္ဏကက္ခန္ဓာ ဂဟိတာတိ ‘‘ဝေဒနာန’’န္တိ ဧတ္ထ ဥပါဒိဏ္ဏကဂ္ဂဟဏံ ယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥပါဒိဏ္ဏကဝေဒနာန’’န္တိ။ နိရောဓေနာတိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂနိရောဓဝသေန နိရုဇ္ဈနေန။ ဥပသမေနာတိ အစ္စန္တူပသမေန အပ္ပဝတ္တနေန။ ဧဝဉ္စ ကတွာ စ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ တေသန္တိ တဿာ ဝေဒနာယ တံသမ္ပယုတ္တာနဉ္စ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ။ ဝတ္ထာရမ္မဏဝသေနာတိ ဝတ္ထုဘူတာနံ ဆန္နံ အာရမ္မဏဘူတာနဉ္စ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥပါဒိဏ္ဏကရူပဓမ္မာနံ ဝသေန။

ကသ္မာ ပန ဟေဋ္ဌာ စတ္တာရော အရူပက္ခန္ဓာယေဝ ဝုတ္တာ၊ ရူပက္ခန္ဓော န ဂဟိတောတိ? ဝိသေသဘာဝတော။ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယဉှိ ဥပါဒိဏ္ဏကရူပဓမ္မာနံ ဝိယ အနုပါဒိဏ္ဏကရူပဓမ္မာနံ အပ္ပဝတ္တိယေဝ နတ္ထိ။ ဒုတိယနယေတိ နန္ဒိယာ စ ဘဝဿ စာတိ ဧတမှိ ပက္ခေ။ နန္ဒိဂ္ဂဟဏေန သင်္ခါရက္ခန္ဓော ဂဟိတော တံသဟစရဏတော။ ဥပပတ္တိဘဝသင်္ခါတော ရူပက္ခန္ဓောတိ ဥပါဒိဏ္ဏကရူပဓမ္မမေဝ ဝဒတိ။ တဂ္ဂဟဏေနေဝ စ တန္နိမိတ္တကာနိ ဥတုအာဟာရဇာနိ၊ ဝိညာဏဂ္ဂဟဏေန ¶ စိတ္တဇာနီတိ စတုသန္တတိရူပဿပေတ္ထ ဂဟိတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သညာဒီဟီတိ သညာဝိညာဏဝေဒနာဂဟဏေဟိ တယော ခန္ဓာ ဂဟိတာ၊ တဉ္စ ခေါ ဥပါဒိဏ္ဏာ အနုပါဒိဏ္ဏာတိ ဝိဘာဂံ အကတွာ အဝိသေသတော။ အဝိသေသေန ဟိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ အပ္ပဝတ္တိ နိဗ္ဗာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ…ပေ… နိဗ္ဗာနံ ကထိတံ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဟိ ဣဓ အမတမဟာနိဗ္ဗာနံ အဓိပ္ပေတံ။ ဣမမေဝ စ နယန္တိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တံ ဒုတိယမေဝ။ စတ္တာရော ¶ မဟာနိကာယေ ဓာရေတီတိ စတုနိကာယိကော။ ဘဏ္ဍိကနာမကော ထေရော ဘဏ္ဍိကတ္ထေရော။ ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ နိဗ္ဗာနဝသေနေဝါတိ ပဌမနယေ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဿ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဿ စ၊ ဒုတိယေ ပန ‘‘အမတမဟာနိဗ္ဗာနဿာ’’တိ သဗ္ဗထာပိ နိဗ္ဗာနဿေဝ ဝသေန ဘဂဝါ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသိ သမာပေသီတိ။

နိမောက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဥပနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃။ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတုသဒ္ဒါနံ ဥပသဂ္ဂဝသေန အတ္ထဝိသေသဝါစကော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပနီယတီတိ ပရိက္ခီယတိ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။ ဝိနဿတီတိ အတ္ထော။ ဥပနီယတီတိ ဝါ သရသေနေဝ ဇီဝိတဿ မရဏူပဂမနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ဥပဂစ္ဆတိ ဝါ၊ အနုပုဗ္ဗေန မရဏံ ဥပေတီတိ အတ္ထော’’တိ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘ဥပနီယတီ’’တိ ပဒံ အပါကဋကမ္မဝိသေသံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ပန ‘‘သဗ္ဗံ အာရောဂျံ ဗျာဓိပရိယောသာနံ၊ သဗ္ဗံ ယောဗ္ဗနံ ဇရာပရိယောသာနံ၊ သဗ္ဗံ ဇီဝိတံ မရဏပရိယောသာန’’န္တိ၊ ‘‘ဥပနီယတိ ဇီဝိတ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘မရဏံ ဥပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မကတ္တုဝသေန ဟေတံ ဝုတ္တံ။

ဣဒါနိ ကမ္မသာဓနဝသေန အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂေါပါလေန ဂေါဂဏော နီယတိ ယထိစ္ဆိတံ ဌာနံ။ ဇီဝန္တိ တေန သတ္တာ၊ သဟဇာတဓမ္မာ ဝါတိ ဇီဝိတံ၊ တဒေဝ တေသံ အနုပါလနေ အာဓိပစ္စသဗ္ဘာဝတော ဣန္ဒြိယန္တိ အာဟ ‘‘ဇီဝိတန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယ’’န္တိ ပရိတ္တန္တိ ဣတ္တရံ။ တေနာဟ ‘‘ထောက’’န္တိ။ ပဗန္ဓာနုပစ္ဆေဒဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဣဓ ဇီဝိတဿ မရဏကိစ္စန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘သရသပရိတ္တတာယ စာ’’တိအာဒိ။ အာယူတိ စ ပရမာယု ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ တဉ္စ အဇ္ဇကာလဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣမသ္မိဉှိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ အယံ ကထာတိ ဇီဝိတဿ အတိဣတ္တရဘာဝဒီပနပရာ အယံ ဒေသနာ။ ဇီဝိတိန္ဒြိယဝသေန ဇီဝိတက္ခယံ နိယမေန္တော ‘‘ဧကစိတ္တပ္ပဝတ္တိမတ္တောယေဝါ’’တိ အာဟ၊ ဧကဿ စိတ္တုပ္ပာဒဿ ¶ ပဝတ္တိက္ခဏမတ္တော ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဝတ္တမာနန္တိ နေမိရထီသာ ဝတ္တန္တီ ဧကေနေဝ နေမိပ္ပဒေသေန ¶ ပဝတ္တတိ ဧကသ္မိံ ခဏေတိ အဓိပ္ပာယော။ ‘‘ဧကေနေဝ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဧကစိတ္တက္ခဏိကန္တိ ဧကစိတ္တက္ခဏမတ္တဝန္တံ။ တသ္မိံ စိတ္တေတိ တသ္မိံ ယသ္မိံ ကိသ္မိဉ္စိ ဧကသ္မိံ စိတ္တေ။ နိရုဒ္ဓမတ္တေတိ နိရုဒ္ဓဘာဝပ္ပတ္တမတ္တေ။ နိရုဒ္ဓါတိ ဝုစ္စတီတိ မတောတိ ဝုစ္စတိ တံသမင်္ဂီ သတ္တော ပရမတ္ထတော။ အဝိသေသဝိဒုနော ပန အဝိညာယမာနန္တရေန အနုသန္ဓာနဿ နိရုဒ္ဓနံ နိရောဓံ သလ္လက္ခေန္တိ။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သုတ္တေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန တီသုပိ ကာလေသု သတ္တာနံ ပရမတ္ထတော ဇီဝနံ မရဏံ စိတ္တက္ခဏဝသေနေဝါတိ ဒဿေတိ။

ဇီဝိတန္တိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ အတ္တဘာဝေါတိ ဇီဝိတဝေဒနာဝိညာဏာနိ ဌပေတွာ အဝသိဋ္ဌဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ။ သုခဒုက္ခာတိ သုခဒုက္ခာ ဝေဒနာ၊ ဥပေက္ခာပိ ဣဓ သုခဒုက္ခာသွေဝ အန္တောဂဓာ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဘာဝတော။ ကေဝလာတိ အတ္တနာ၊ နိစ္စဘာဝေန ဝါ အဝေါမိဿာ။ ဧကစိတ္တသမာယုတ္တာတိ ဧကကေန စိတ္တေန သဟိတာ။ လဟုသော ဝတ္တတေ ခဏောတိ ဝုတ္တနယေန ဧကစိတ္တက္ခဏိကတာယ လဟုကော အတိဣတ္တရော ဇီဝိတာဒီနံ ခဏော ဝတ္တတိ။

ယေ နိရုဒ္ဓါ မရန္တဿာတိ စဝန္တဿ သတ္တဿ စုတိတော ဥဒ္ဓံ နိရုဒ္ဓါတိ ဝတ္တဗ္ဗာ ယေ ခန္ဓာ။ တိဋ္ဌမာနဿ ဝါ ဣဓာတိ ယေ ဝါ ဣဓ ပဝတ္တိယံ တိဋ္ဌမာနဿ ဓရန္တဿ ဘင်္ဂပ္ပတ္တိယာ နိရုဒ္ဓါ ခန္ဓာ၊ သဗ္ဗေပိ သဒိသာ တေ သဗ္ဗေပိ ဧကသဒိသာ ဂတာ အတ္ထင်္ဂတာ အပ္ပဋိသန္ဓိယာ ပုန အာဂန္တွာ ပဋိသန္ဓာနာဘာဝေန ဝိဂတာ။ ယထာ ဟိ စုတိခန္ဓာ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ဧဝံ တတော ပုဗ္ဗေပိ ခန္ဓာ။ တသ္မာ ဧကစိတ္တက္ခဏိကံ သတ္တာနံ ဇီဝိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။

အနိဗ္ဗတ္တေန န ဇာတောတိ အနုပ္ပန္နေန စိတ္တေန ဇာတော န ဟောတိ ‘‘အနာဂတေ စိတ္တက္ခဏေ န ဇီဝိတ္ထ န ဇီဝတိ ဇီဝိဿတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတော။ ပစ္စုပ္ပန္နေန ဝတ္တမာနေန စိတ္တေန ဇီဝတိ ဇီဝမာနော နာမ ဟောတိ၊ န ဇီဝိတ္ထ န ဇီဝိဿတိ။ စိတ္တဘင်္ဂါ မတော လောကောတိ စုတိစိတ္တဿ ဝိယ သဗ္ဗဿပိ တဿ တဿ စိတ္တဿ ဘင်္ဂပ္ပတ္တိယာ အယံ လောကော ပရမတ္ထတော မတော နာမ ဟောတိ ‘‘အတီတေ စိတ္တက္ခဏေ ဇီဝိတ္ထ န ဇီဝတိ န ဇီဝိဿတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတော၊ နိရုဒ္ဓဿ အပ္ပဋိသန္ဓိကတ္တာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပညတ္တိ ပရမတ္ထိယာ၊ ယာယံ တံ တံ ပဝတ္တံ စိတ္တံ ဥပါဒါယ ‘‘တိဿော ဇီဝတိ၊ ဖုဿော ဇီဝတီ’’တိ ဝစနပ္ပဝတ္တိယာ ¶ ဝိသယဘူတာ သန္တာနပညတ္တိ၊ သာ ဧတ္ထ ပရမတ္ထိယာ ပရမတ္ထဘူတာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘နာမဂေါတ္တံ န ဇီရတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၆)။

န ¶ သန္တိ တာဏာတိ ဇရံ ဥပဂတဿ တတော တံနိမိတ္တံ ယံ ဝါ ပါပကာရိနော ပါပကမ္မာနံ ဥပဋ္ဌာနဝသေန ပုညကာရိနော ပိယဝိပ္ပယောဂဝသေန စိတ္တဒုက္ခံ ဥဘယေသမ္ပိ ဗန္ဓနစ္ဆေဒနာဒိဝသေန ဝိတုဇ္ဇမာနံ အနပ္ပကံ သရီရဒုက္ခံ သမ္မောဟပ္ပတ္တိ စ ဟောတိ၊ တတော တာယန္တာ န သန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘တာဏံ လေဏံ သရဏံ ဘဝိတုံ သမတ္ထာ နာမ ကေစိ နတ္ထီ’’တိ။ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ၊ ဘယနိမိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဘယဝတ္ထူ’’တိ။ တဂ္ဂဟဏေန စ စိတ္တုတြာသလက္ခဏံ ဘယံ ဂဟိတမေဝ၊ သတိ နိမိတ္တေ နေမိတ္တံ သန္တမေဝါတိ။ ပုဗ္ဗစေတနန္တိ ဧကာဝဇ္ဇနဝီထိယံ နာနာဝဇ္ဇနဝီထိယံ သမ္ပဝတ္တံ ဥပစာရဇ္ဈာနစေတနံ။ အပရစေတနန္တိ ဝသီဘာဝါပါဒနဝသေန ပရတော သမာပဇ္ဇနဝသေန စ ပဝတ္တံ သမာပတ္တိစေတနံ။ မုဉ္စစေတနန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဝတ္တံ ပဌမပ္ပနာစေတနံ။ ကုသလဇ္ဈာနဿ ဝိပါကဇ္ဈာနေဝ လဗ္ဘမာနံ သုခံ ဈာနသုခံ။ ဣဋ္ဌပရိယာယော စေတ္ထ သုခ-သဒ္ဒေါ။ ဈာနေ အပေက္ခာ ဈာနနိကန္တိ။ ဈာနဿ အဿာဒဝသေန ပဝတ္တော လောဘော ဈာနဿာဒေါ။ ယေန တေ တေ ဗြဟ္မာနော ဈာနတော ဝုဋ္ဌာယ ‘‘အဟော သုခံ အဟော သုခ’’န္တိ ဝါစံ နိစ္ဆာရေသုန္တိ။ ယထာ ဒေဝါ သုခဗဟုလာ တိဟေတုပဋိသန္ဓိကာဝါတိ ပဋိပဇ္ဇန္တာ ဈာနံ အဓိဂန္တုံ ဘဗ္ဗာ၊ န ဣတရေတိ ‘‘ကာမာဝစရဒေဝေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာမာဝစရာ စ ဥပရိဒေဝါ စ ကာမာဝစရဒေဝါတိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန မနုဿာနမ္ပိ ဧကစ္စာနံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ ပတ္ထနာပရိကပ္ပနာယ ဝိသယဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘အဟော ဝတိမေ စ…ပေ… တိဋ္ဌေယျု’’န္တိ။ ထုလ္လာနိ ဖုသိတာနိ ဝိပ္ဖုရာနိ ဧတ္ထာတိ ထုလ္လဖုသိတကော၊ ကာလော၊ ဒေသော ဝါ။ တသ္မိံ ထုလ္လဖုသိတကေ။

‘‘ပုညာနိ ကယိရာထ သုခါဝဟာနီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အနိယျာနိကံ ဝဋ္ဋကထံ ကထေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော၊ ကိလေသေဟိ အာမသိတဗ္ဗတော အာမိသဉ္စာတိ လောကာမိသံ။ နိပ္ပရိယာယာမိသံ ပန လောကေ အာမိသန္တိပိ လောကာမိသံ။ ပရိယာယေတိ သဘာဝတော ပရိဝတ္တေတွာ ဉာပေတိ ဧတေနာတိ ပရိယာယော၊ လေသော၊ ကာရဏံ ဝါတိ အာဟ ‘‘နိပ္ပရိယာယေန စတ္တာရော ပစ္စယာ’’တိ၊ ဝဋ္ဋဿ ဧကန္တတော ဗာလလောကေဟေဝ ¶ အာမသိတဗ္ဗဘာဝတော ပရိယာယာမိသတာ ဝုတ္တာ။ ဣဓ ပရိ။။ပေ… အဓိပ္ပေတံ ဝိဝဋ္ဋပဋိယောဂိနော ဣစ္ဆိတတ္တာ။ စတုပစ္စယာပေက္ခဉှိ ပဟာနံ။ ဧကစ္စဿ သကလဝဋ္ဋာပေက္ခပ္ပဟာနဿပိ ပစ္စယော ဟောတီတိ ‘‘ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ ဝူပသမတိ ဧတ္ထ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခန္တိ သန္တိ၊ အသင်္ခတဓာတူတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနသင်္ခါတ’’န္တိ။

ဥပနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အစ္စေန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄။ ကာလယန္တိ ¶ ခေပေန္တီတိ ကာလာ။ ပုရေဘတ္တာဒယော ဟိ ကာလာ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနာပိ လောကသင်္ကေတမတ္တသိဒ္ဓါ တဿာယေဝ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ ဂတဂတာယ အနိဝတ္တနတော တံ တံ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိံ ခေပေန္တာ ဝိနာသယန္တာ ဝိယ သယဉ္စ တာဟိ သဒ္ဓိံ အစ္စေန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ။ တေနာဟ – ‘‘ကာလော ဃသတိ ဘူတာနိ၊ သဗ္ဗာနေဝ သဟတ္တနာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၀)။ ‘‘တရယန္တိ ရတ္တိယော’’တိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ဧတံ ဘယံ မရဏေ ပေက္ခမာနော’’တိ ဝုစ္စမာနတ္တာ ပုဂ္ဂလံ မရဏူပဂမနာယ တရယန္တီတိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဝယောဂုဏာတိ ဧတ္ထ ကောဋ္ဌာသာ ဂုဏာ။ တိတ္ထိယာနံ ဟိ စရိမစိတ္တေန သကလစိတ္တေ ဝယသမူဟေ ဝယသမညာတိ အာဟ – ‘‘ပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမဝယာနံ ဂုဏာ၊ ရာသယောတိ အတ္ထော’’တိ။ အာနိသံသဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော ‘‘ဝါကစိရံ နိဝါသေသိံ၊ ဒွါဒသဂုဏမုပါဂတ’’န္တိအာဒီသု (ဗု။ ဝံ။ ၂။၃၀) ဝိယ။ ‘‘တန္ဒိဂုဏာဟံ ကရိဿာမိ၊ ဒိဂုဏံ ဒိဂုဏံ ဝဒ္ဓေယျာ’’တိ စ ဧဝမာဒီသု ပန တဗ္ဘာဝဝုတ္တိအတ္ထော ဂုဏဋ္ဌော။

‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ၊ သဂုဏေန မဟေသိနော၊

ဂုဏေန နာမမုဒ္ဓေယျံ၊ အပိ နာမ သဟဿတော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၁၃၊ ဥဒါ။ ၅၃၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၇၆) –

အာဒီသု ပသံသဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ဝယောဂုဏာ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တီ’’တိ ဧတ္ထ အတ္ထော ‘‘အစ္စေန္တိ ကာလာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယော ဧဝ။ ပဌမမဇ္ဈိမဝယာတိ ပဌမဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဝယဿ ဂတဿ အပုနရာဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ကတံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘မရဏက္ခဏေ ပန တယောပိ ဝယာ ဇဟန္တေဝါ’’တိ။

ဧတ္ထ ¶ စ ပါဠိယံ ‘‘အစ္စေန္တိ ကာလာ’’တိ သာမညတော ကာလဿ အပဂမနံ ဒဿိတံ၊ ပုန တံ ဝိသေသတောပိ ဒဿေတုံ ဣတရဒွယံ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန မုဒိန္ဒြိယဿ ဝသေန ‘‘ဝယောဂုဏာ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ မဇ္ဈိမိန္ဒြိယဿ ဝသေန ‘‘တရယန္တိ ရတ္တိယော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ကာလာတိ ပုရေဘတ္တာဒယော ကာလာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ တတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပစ္ဆာဘတ္တပဌမယာမ-မုဟုတ္တကာလာဒိ-ကာလကောဋ္ဌာသော ဧဝ အဏုပဘေဒေါ ကာလဝိဘာဂေါ ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသန္တိ ဣဓ ဒွီသု ဂါထာသု ပစ္ဆိမဒ္ဓါ။ သော ဟိ ဣဓ အတ္ထတော အဓိဂတတ္တာ အနန္တရသုတ္တေ စ ဝုတ္တတ္တာ အတိဒိသိတော။

အစ္စေန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ကတိဆိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅။ ဆိန္ဒန္တောတိ ¶ သမုစ္ဆိန္ဒန္တော။ ကတိ ဆိန္ဒေယျာတိ ကိတ္တကေ ပါပဓမ္မေ သမုစ္ဆိန္ဒေယျ၊ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ ပါပေယျ။ သေသပဒေသုပီတိ သေသေသုပိ ဒွီသု ပဒေသု။ ဇဟန္တော ကတိ ဇဟေယျ၊ ဘာဝေန္တော ကတိ ဥတ္တရိ ဘာဝေယျာတိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိသတိ။ စတုတ္ထပဒဿ ပန အတ္ထော သရူပေနေဝ ဒဿိတော။ အတ္ထတော ဧကန္တိ ဘာဝတ္ထတော ဧကံ။ ယဒိ ဧဝံ ကိမတ္ထံ ပရိယာယန္တရံ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ဂါထာဗန္ဓဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ အတ္ထတော ဧတ္ထ ပုနရုတ္တိ အတ္ထေဝါတိ အာဟ ‘‘သဒ္ဒပုနရုတ္တိံ ဝဇ္ဇယန္တီ’’တိ။ သင်္ဂံ အတိက္ကမယတီတိ သင်္ဂါတိဂေါတိ အာဟ ‘‘အယမေဝတ္ထော’’တိ။

ဩရံ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု၊ ပဋိသန္ဓိယာ ပစ္စယဘာဝေန တဉ္စ ဘဇန္တီတိ ဩရမ္ဘာဂိယာနိ။ တတ္ထ စ ကမ္မံ တဗ္ဗိပါကံ သတ္တေ ဒုက္ခံ၊ ကမ္မုနာ ဝိပါကံ၊ သတ္တေန ဒုက္ခံ သံယောဇေန္တီတိ သံယောဇနာနိ၊ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ-ဝိစိကိစ္ဆာ-သီလဗ္ဗတပရာမာသ-ကာမရာဂ-ပဋိဃာ။ ဥဒ္ဓံ ဝုစ္စတိ စတဿော အရူပဓာတုယော၊ ဝုတ္တနယေန တံ ဘဇန္တီတိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယာနိ၊ သံယောဇနာနိ ရူပါရူပရာဂမာနုဒ္ဓစ္စာဝိဇ္ဇာ။ အာရောပိတဝစနာနုရူပေနေဝ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ ပဉ္စ ဇဟေ’’တိ ဧဝံ ကထေသိ တဿာ ဒေဝတာယ သုခဂ္ဂဟဏတ္ထံ။ န ကေဝလံ တာယ ဒေဝတာယ ဝုတ္တဝစနာနုရူပတော ဧဝ၊ အထ ခေါ တေသု သံယောဇနေသု ¶ ဝတ္တဗ္ဗာကာရတောပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန ဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ နာမ ဂရူနိ ဒုစ္ဆေဒါနိ ဂါဠှဗန္ဓနဘာဝတော၊ တသ္မာ တာနိ သန္ဓာယ ‘‘ပဉ္စ ဆိန္ဒေ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနိ ပန လဟူနိ သုစ္ဆေဒါနိ ဟေဋ္ဌာ ပဝတ္တိတာနုက္ကမေန ဘာဝနာနယေန ပဟာတဗ္ဗတော၊ တသ္မာ တာနိ သန္ဓာယ ‘‘ပဉ္စ ဇဟေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ပါဒေသု ဗဒ္ဓပါသသကုဏော ဝိယာ’’တိအာဒိ။ ဝိသေသန္တိ ဘာဝနာနံ ဝိသေသံ ဝိပဿနာဘာဝနံ ဘာဝေန္တော ဥပ္ပာဒေန္တော ဝိပစ္စေန္တော ဝဍ္ဎေန္တော စ။ သံသာရပင်္ကေ သဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ ဧဝ သင်္ဂေါ ‘‘ရာဂသင်္ဂေါ’’။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ယသ္မာ ဧတ္ထ ရာဂ-မောဟ-ဒိဋ္ဌိ-တဗ္ဘာဂိယသက္ကာယဒိဋ္ဌိ-သီလဗ္ဗတပရာမာသ-ကာမရာဂါဝိဇ္ဇာ အတ္ထတော ဩဃာ ဧဝ၊ ဣတရေ တဒေကဋ္ဌာ၊ တသ္မာ ဘဂဝါ သံယောဇနပ္ပဟာနသင်္ဂါတိက္ကမေဟိ ဩဃတရဏံ ကထေသိ။ လောကိယလောကုတ္တရာနိ ကထိတာနိ ‘‘ဘာဝယေ’’တိ ပုဗ္ဗဘာဂါယ မဂ္ဂဘာဝနာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

ကတိဆိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဇာဂရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆။ ဇာဂရတန္တိ ¶ အနာဒရေ သာမိဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ဣန္ဒြိယေသု ဇာဂရန္တေသူ’’တိ။ ‘‘ဝိဿဇ္ဇနဂါထာယံ ပနာ’’တိ ဣမဿ ပဒဿ ‘‘အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ပုစ္ဆာဂါထာယ ပန အတ္ထော ဣမိနာဝ နယေန ဝိညာယတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပဉ္စ ဇာဂရတံ သုတ္တာတိ ဧတ္ထ ‘‘သုတ္တာ’’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ပဉ္စာတိ ပစ္စတ္တဝစနံ ‘‘ဇာဂရတ’’န္တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ သာမိဝသေန ပရိဏာမေတဗ္ဗံ ‘‘ပဉ္စန္နံ ဇာဂရတ’’န္တိ။ တေနာဟ – ‘‘ပဉ္စသု ဣန္ဒြိယေသု ဇာဂရန္တေသူ’’တိ၊ ဇာဂရန္တေသု ဗဒ္ဓါဘာဝေန သကိစ္စပ္ပသုတတာယ သကိစ္စသမတ္ထတာယ စာတိ အတ္ထော။ သောတ္တံဝ သုတ္တာ ပမာဒနိဒ္ဒါဘာဝတော။ တမေဝ သုတ္တဘာဝံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ ဒဿေတုံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပမဇ္ဇတိ၊ ပမာဒေါ ဝါ ဧတဿ အတ္ထီတိ ပမာဒေါ၊ တဿ ဘာဝေါ ပမာဒတာ၊ တာယ၊ ပမတ္တဘာဝေနာတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ¶ ဂါထာယ ပဌမဿ ပါဒဿ အတ္ထံ ဝတွာ ဒုတိယဿ ဝတ္တုံ ‘‘ဧဝံ သုတ္တေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ အပ္ပဟီနသုပနကိရိယာဝသေန သနီဝရဏဿ ပုဂ္ဂလဿ အနုပ္ပန္နရာဂရဇာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ ပဝဍ္ဎန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘နီဝရဏေဟေဝ ကိလေသရဇံ အာဒိယတီ’’တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပုရိမာ’’တိအာဒိ။ ပုရိမာနံ ပစ္ဆိမာနံ အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘာဝေါ ဟေတ္ထ အာဒိယနံ။ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ပရိသုဇ္ဈတီတိ မဂ္ဂပရိယာပန္နေဟိ သဒ္ဓါဒီဟိ ပဉ္စဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သကလသံကိလေသတော ဝိသုဇ္ဈတိ။ ပညိန္ဒြိယမေဝ ဟိ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယာဒီနိ၊ ဣတရာနိ စ အနွယာနီတိ။

ဇာဂရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အပ္ပဋိဝိဒိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇။ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုဝိဘာဂဿ ဓမ္မဿပိ စတုသစ္စန္တောဂဓတ္တာ အာဟ ‘‘ဓမ္မာတိ စတုသစ္စဓမ္မာ’’တိ။ စတ္တာရိပိ ဟိ အရိယသစ္စာနိ စတုသစ္စန္တောဂဓာနိ။ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန အနဘိသမိတာ။ ဒိဋ္ဌိဂတဝါဒေသူတိ ဒိဋ္ဌိဂတသညိတေသု ဝါဒေသု။ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ တေ ပဝတ္တိတာ။ ဣတော ပရေသန္တိ ဣတော သာသနိကေဟိ ပရေသံ အညေသံ။ ဓမ္မတာယာတိ သဘာဝေန၊ သယမေဝါတိ အတ္ထော။ ဂစ္ဆန္တီတိ ပဝတ္တန္တိ ဒိဋ္ဌိဝါဒံ ပဂ္ဂယှ တိဋ္ဌန္တိ။ ပရေနာတိ ဒိဋ္ဌိဂတိကေန။ နီယန္တီတိ ဒိဋ္ဌိဝါဒသင်္ဂဏှနေ ဥယျောဇီယန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ပဗုဇ္ဈိတုန္တိ ¶ ပမာဒနိဒ္ဒါယ ပဋိဗုဇ္ဈိတုံ။ ပဋိပဒါ ယထာဒေသိတဿ ဓမ္မဿ ကထိတတာယ၊ ပဋိဗုဇ္ဈိတုံ ယောနိသော ပဝတ္တိယမာနတ္တာ ဘဒ္ဒိကာ။

ဟေတုနာတိ ဉာယေန။ ကာရဏေနာတိ စတုသစ္စာနံ သမ္ဗောဓယုတ္တိယာ။ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ သဗ္ဗံ ဉေယျံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညူ၊ တေနေဝ သဗ္ဗညုတာဘိသမ္ဗောဓေန ဗုဒ္ဓါတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါ။ ပစ္စေကံ ပရေဟိ အသာဓာရဏတာယ ဝိသုံ သယမ္ဘုဉာဏေန သစ္စာနိ ဗုဒ္ဓဝါတိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ။ ပရောပဒေသေန စတုသစ္စံ ဗုဇ္ဈတီတိ စတုသစ္စဗုဒ္ဓါ။ တထာ ဟိ သော သယမ္ဘုတာယ အဘာဝတော ကေဝလံ စတုသစ္စဗုဒ္ဓါတိ ဝုစ္စတိ။ သုတေန သုတမယဉာဏေန ခန္ဓာဒိဘေဒံ ဉေယျံ ဗုဒ္ဓဝါတိ သုတဗုဒ္ဓါ။ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ¶ ဌပေတွာ အဝသေသာ အဂ္ဂသာဝကမဟာသာဝကာပိ ပကတိသာဝကာပိ ဝီတရာဂါ အဝသေသာ ခီဏာသဝါ။ တယောပိ ပုရိမာ ဝဋ္ဋန္တိ သမ္ဗုဒ္ဓါတိအာဒိဝစနတော။ သန္နိဝသတိ ဧတေနာတိ သန္နိဝါသော၊ စရိတံ။ လောကဿ သန္နိဝါသော လောကသန္နိဝါသော၊ တသ္မိံ။ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဘေဒေ ဝိသမေ။ သတိသမ္မောသေန ဝိသမေ ဝါ သတ္တနိကာယေ။ သော ဟိ ဝိသမယောဂတော ဝိသမော။ ရာဂဝိသမာဒိကေ ဝိသမေ ဝါ ကိလေသဇာတေ။ တံ ဝိသမံ ပဟာယ တံ ဝိသမံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ သမံ သဒိသံ ယုတ္တရူပံ၊ ပုရိမကေဟိ ဝါ သမ္ဗုဒ္ဓေဟိ သမံ သဒိသံ စရန္တိ ဝတ္တန္တိ။

အပ္ပဋိဝိဒိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ သုသမ္မုဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈။ သုသမ္မုဋ္ဌာတိ သုဋ္ဌု အတိဝိယ သမ္မုဋ္ဌာ။ သတ္တ သေက္ခာ ဟိ သုသမ္မုသိတာ ဝိနဋ္ဌာ။ ကထံ ပန တေ အနဓိဂတာ နဋ္ဌာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ အဓိဂတဿာတိ အဓိဂတော အဿ။ သော ဝဒန္တောတိ သမ္ဗန္ဓော။ သေသန္တိ ‘‘ဓမ္မာ’’တိအာဒိ။ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ အနန္တရဂါထာယ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။

သုသမ္မုဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ မာနကာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉။ သေယျာဒိဘေဒံ မာနံ အပ္ပဟာယ တံ ပဂ္ဂယှ ဝိစရန္တော ကာမေန္တော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မာနံ ကာမေန္တဿ ဣစ္ဆန္တဿာ’’တိ။ ဒမတိ စိတ္တံ ဧတေနာတိ ဒမော၊ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိကော သမာဓိပက္ခိကော ဒမော။ မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဣန္ဒြိယာနိ ဒမေတီတိ ဒမော၊ ဣန္ဒြိယသံဝရော။ ကိလေသေ ဒမေတိ ပဇဟတီတိ ဒမော၊ ပညာ။ ဥပဝသနဝသေန ကာယကမ္မာဒိံ ဒမေတီတိ ဒမော၊ ဥပေါသထကမ္မံ။ ကောဓူပနာဟမက္ခမာနာဒိကေ ¶ ဒမေတိ ဝိနေတီတိ ဒမော၊ အဓိဝါသနခန္တိ။ တေနေဝါတိ ‘‘ဒမော’’တိ သမာဓိပက္ခိကဓမ္မာနံ ဧဝ အဓိပ္ပေတတ္တာ ¶ ။ ‘‘န မောနံ အတ္ထီ’’တိ စ ပါဌော။ အသမာဟိတဿာတိ သမာဓိပဋိက္ခေပေါ ဇောတိတော။

မစ္စုဓေယျဿ ပါရတရဏဿ ဝုစ္စမာနတ္တာ ‘‘မောနန္တိ စတုမဂ္ဂဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ တတော အညေန တံ သမ္ဘဝတိ။ ဇာနာတိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ မစ္စု ဓီယတိ ဧတ္ထာတိ မစ္စုဓေယျံ၊ ခန္ဓပဉ္စကံ မရဏဓမ္မတ္တာ။ တဿေဝါတိ မစ္စုဓေယျဿေဝ။ ပါရံ ပရတီရဘူတံ နိဗ္ဗာနံ။ တရေယျာတိ ဧတ္ထ တရဏံ နာမ အရိယမဂ္ဂဗျာပါရောတိ အာဟ ‘‘ပဋိဝိဇ္ဈေယျ ပါပုဏေယျာ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ပဋိဝေဓတရဏံ နာမ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘န တရေယျ န ပဋိဝိဇ္ဈေယျ န ပါပုဏေယျ ဝါ’’တိ အယမေတ္ထ ပါဌော ယုတ္တော။ အညထာ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျ။ ဧကော အရညေ ဝိဟရန္တောတိ ဧကာကီ ဟုတွာ အရညေ ဝိဟရန္တောတိ အတ္ထော။

ကာမံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိပိ ဧကစ္စဿ မာနဿ ပဟာနံ လဗ္ဘတိ။ အဂ္ဂမဂ္ဂေနေဝ ပန တဿ အနဝသေသတော ပဟာနန္တိ အာဟ – ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေန နဝဝိဓမာနံ ပဇဟိတွာ’’တိ။ ဥပစာရသမာဓိပုဗ္ဗကော အပ္ပနာသမာဓီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပစာရပ္ပနာသမာဓီဟီ’’တိ၊ န ဥပစာရသမာဓိမတ္တေန သမာဓိမတ္တံ သန္ဓာယ ပစ္စေကံ ဝါကျပရိသမာပနဿ အယုဇ္ဇနတော။ န ဟိ အပ္ပနံ အပ္ပတ္တံ လောကုတ္တရဇ္ဈာနံ အတ္ထိ။ ‘‘သုစေတသော’’တိ စိတ္တဿ ဉာဏသဟိတတာယ လက္ခဏဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ဉာဏသမ္ပယုတ္တတာယာ’’တိအာဒိ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘သုစေတသောတိ ဧတ္ထ စိတ္တေန ပညာ ဒဿိတာ’’တိ။ ‘‘သဗ္ဗဓိ ဝိပ္ပမုတ္တော’’တိ သဗ္ဗေသု ဘဝါဒီသု ဝိသံသဋ္ဌစိတ္တော သဗ္ဗသော ခန္ဓာဒီဟိ ဝိသံယုတ္တော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေသု ခန္ဓာယတနာဒီသု ဝိပ္ပမုတ္တော ဟုတွာ’’တိ။ ပရိညာပဋိဝေဓော သစ္ဆိကိရိယပဋိဝေဓေန ဝိနာ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘တေဘူမက…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။

မာနံ နိဿာယ ဒုစ္စရိတစရဏတော မာနော နာမာယံ သီလဘေဒနော။ တသ္မာတိ မာနဿ သီလပဋိပက္ခဘာဝတော။ ဣမိနာ ပဋိပက္ခပ္ပဟာနကိတ္တနေန။ အဓိစိတ္တသိက္ခာ ကထိတာ သရူပတော ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတ္ထ စိတ္တေနာတိ သု-သဒ္ဒေန ဝိသေသိတစိတ္တေန။ တသ္မာတိ ပညာယ ဒဿိတတ္တာ။ ဣမိနာတိ ‘‘သုစေတသော’’တိ ဣမိနာ ပဒေန။ အဓိသီလသိက္ခာ အဓိစိတ္တသိက္ခာ အဓိပညာသိက္ခာတိ သီလာဒီနိပိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တာနိ။ သမ္ဘဝေ ဗျဘိစာရေ စ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗတာတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဓိသီလဉ္စ နာမ သီလေ သတိ ဟောတီ’’တိအာဒိံ ဝတွာ တဒုဘယံ ¶ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဌမနယော သင်္ကရဝသေန ပဝတ္တောတိ အသင်္ကရဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိနာ ¶ ဒုတိယနယော ဝုတ္တော။ ‘‘သမာပန္နာ’’တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထယန္တေနာ’’တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိပဿနာယ ပါဒကဘာဝံ အနုပဂတာပိ တဒတ္ထံ နိဗ္ဗတ္တနာဒိဝသေန သမာပန္နာတိ အယမတ္ထော ပုရိမနယတော ဝိသေသော။ အဓိပညာယ ပနေတ္ထ ပုရိမနယတော ဝိသေသော နတ္ထီတိ သာ အနုဒ္ဓဋာ။ သမောဓာနေတွာတိ ပရိယာယတော သရူပတော စ သင်္ဂဟေတွာ။ သကလသာသနန္တိ တိဿန္နံ ကထိတတ္တာ ဧဝ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သကလသာသနံ ကထိတံ ဟောတီတိ။

မာနကာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ အရညသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀။ သန္တကိလေသာနန္တိ ဝူပသန္တကိလေသပရိဠာဟာနံ။ ယသ္မာ သီလာဒိဂုဏသမ္ဘဝံ တတော ဧဝ ဘယသန္တဉ္စ ဥပါဒါယ ပဏ္ဍိတာ ‘‘သန္တော’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဏ္ဍိတာနံ ဝါ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘သန္တော ဟဝေ’’တိအာဒိ။ သေဋ္ဌစာရီနန္တိ သေဋ္ဌစရိယံ စရန္တာနံ။ ယသ္မာ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခု မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝသတိ နာမ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝသန္တာန’’န္တိ။ အရိယာနံ ပန မုခဝဏ္ဏဿ ပသီဒနေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ မူလကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ပါရိဟာရိယကမ္မဋ္ဌာနံ။ ဝိသဘာဂသန္တတီတိ နာနာရမ္မဏေသု ပဝတ္တစိတ္တသန္တတိ။ သာ ဟိ ဝိက္ခေပဗျာကုလတာယ အပ္ပသန္နာ သမာဟိတစိတ္တသန္တတိယာ ဝိသဘာဂသန္တတိ။ ဩက္ကမတီတိ သမာဓိသဘာဂါ စိတ္တသန္တတိ သမထဝီထိံ အနုပဝိသတိ။ စိတ္တံ ပသီဒတီတိ ကမ္မဋ္ဌာနနိရတံ ဘာဝနာစိတ္တံ သန္ဓာယာဟ၊ တံ ပသန္နံ ဟုတွာ ပဝတ္တတိ။ လောဟိတံ ပသီဒတီတိ စိတ္တကာလုဿိယဿာဘာဝတော လောဟိတံ အနာဝိလံ ဟောတိ။ ပရိသုဒ္ဓါနိ ဟောန္တိ ကာရဏဿ ပရိသုဒ္ဓဘာဝတော။ တာလဖလမုခဿ ဝိယ မုခဿ ဝဏ္ဏော ဟောတီတိ မုခ-သဒ္ဒဿ အာဒိမှိ ပမုတ္တပဒေန ယောဇေတဗ္ဗော။ ဧဝဉှိ စဿ ပမုတ္တဂ္ဂဟဏံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ တာလဖလမုခဿ ဝဏ္ဏသမ္ပဒါသဒိသတ္တာ။ တိဘူမကော ဧဝ တေဘူမကော။

အတီတံ နာနုသောစန္တိ အတီတံ ပစ္စယလာဘံ လက္ခဏံ ကတွာ န သောစန္တိ န အနုတ္ထုနန္တိ။ ဇပ္ပနတဏှာယ ဝသေန န ပရိကပ္ပန္တီတိ အာဟ ‘‘န ပတ္ထေန္တီ’’တိ ¶ ။ ယေန ကေနစီတိ ဣတရီတရေန။ တင်္ခဏေ လဒ္ဓေနာတိ သန္နိဓိကာရပရိဘောဂါဘာဝမာဟ။ တိဝိဓေနပိ ကာရဏေနာတိ တိပ္ပကာရေန ဟေတုနာ၊ တိလက္ခဏသန္တောသနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။

ဝိနာသန္တိ ဝိနာသနဟေတုံ။ ဝိနဿန္တိ ဧတေဟီတိ ဝိနာသော၊ လောဘဒေါသာ တဒေကဋ္ဌာ စ ပါပဓမ္မာ ¶ ။ အရူပကာယဿ ဝိယ ရူပကာယဿပိ ဝိသေသတော သုက္ခဘာဝကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဧတေန ကာရဏဒွယေနာ’’တိ။ လုတောတိ လူနော။

အရညသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နဠဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ နန္ဒနဝဂ္ဂေါ

၁။ နန္ဒနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁။ ‘‘တတြ ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တေ န တထာ ဗျဉ္ဇနာနံ သိလိဋ္ဌတာ၊ ယထာ ‘‘တတြ ခေါ ဘဂဝါ’’တိ ဝုတ္တေတိ အာဟ ‘‘ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာဝသေနာ’’တိ။ ပရိသဇေဋ္ဌကေတိ ပရိသာယ ဇေဋ္ဌကေ၊ ယေ တဿာ ဒေသနာယ ဝိသေသတော ဘာဇနဘူတာ။ ပရိသဇေဋ္ဌကေ ဘိက္ခူတိ စတုပရိသဇေဋ္ဌကေ ဘိက္ခူ။ စတုန္နံ ဟိ ပရိသာနံ ဇေဋ္ဌာ ဘိက္ခုပရိသာ ပဌမုပ္ပန္နတ္တာ။ အာမန္တေသီတိ သမ္ဗောဓေသိ၊ သမ္ဗောဓနဉ္စ ဇာနာပနန္တိ အာဟ ‘‘ဇာနာပေသီ’’တိ။ ဘဒန္တေတိ ဂရုဂါရဝသပ္ပတိဿဝဝစနမေတံ၊ အတ္ထတော ပန ဘဒန္တေတိ ဘဒ္ဒံ တဝ ဟောတု အတ္တနော နိဋ္ဌာနပရိယောသာနတ္တာ ပရေသဉ္စ သန္တတာဝဟတ္တာ။ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသုန္တိ ဧတ္ထ ဘဂဝတောတိ သာမိဝစနံ အာမန္တနမေဝ သမ္ဗန္ဓိအတ္ထပဒံ အပေက္ခတီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဘဂဝတော ဝစနံ ပတိအဿောသု’’န္တိ။ ဘဂဝတောတိ ပန ဣဒံ ပတိဿဝနသမ္ဗန္ဓေန သမ္ပဒါနဝစနံ ယထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ ပဋိဿုဏာတီ’’တိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ နိဒါနဝဂ္ဂဿ အာဒိသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ အာဂမိဿတိ။

တာဝတိံသကာယောတိ တာဝတိံသသညိတော ဒေဝနိကာယော။ ဒုတိယဒေဝလောကောတိ ဆသု ကာမလောကေသု ဒုတိယော ဒေဝလောကော။ တေတ္တိံသ ဇနာ သဟပုညကာရိနော တတ္ထ ဥပ္ပန္နာ၊ တံသဟစရိတဋ္ဌာနံ တာဝတိံသံ ¶ ၊ တန္နိဝါသိနောပိ တာဝတိံသနာမကာ သဟစရဏဉာယေနာတိ အာဟ ‘‘မဃေန မာဏဝေနာ’’တိအာဒိ။ အယံ ပန ကေစိဝါဒေါ ဗျာပန္နော ဟောတီတိ တံ အရောစေန္တေန ‘‘ဝဒန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဗျာပန္နတံ ဒဿေန္တော ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ ‘‘ဧဝံ ဟိ နိဒ္ဒေါသံ ပဒံ ဟောတီ’’တိ။ နာမပဏ္ဏတ္တိယေဝါတိ အတ္ထနိရပေက္ခတ္တာ နိရုဠှသမညာ ဧဝ။

တံ ဝနန္တိ တံ ဥပဝနံ။ ပဝိဋ္ဌေ ပဝိဋ္ဌေ ဒုက္ခပ္ပတ္တေပိ အတ္တနော သမ္ပတ္တိယာ နန္ဒယတိ၊ ပဂေဝ ¶ အဒုက္ခပ္ပတ္တေတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စသု ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဝေသိတာနန္တိ ပကောဋ္ဌဝါရေန ပဝေသိတာနမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ စဝနကာလေယေဝ ထောကံ ဒိဿမာနဝိကာရာ ဟုတွာ စဝန္တိ၊ တေ သန္ဓာယ ‘‘ဟိမပိဏ္ဍော ဝိယ ဝိလီယန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယေ ပန အဒိဿမာနဝိကာရာ သဟသာ အန္တရဓာယန္တိ၊ တေ သန္ဓာယ ‘‘ဒီပသိခါ ဝိယ ဝိဇ္ဈာယန္တီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ နန္ဒယတိ ပကတိယာ သောမနဿိတံ ဒေါမနဿိတဉ္စ။ နန္ဒနေတိ ဧဝံအနွတ္ထနာမကေ ဥယျာနေ။ ပရိဝုတာတိ ‘‘ဒေဝတာ’’တိ ဝစနံ ဥပါဒါယ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒေဝပုတ္တော ဟိ သော။

ဒိဝိ ဘဝတ္တာ ဒိဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တေဟီ’’တိ။ ကာမေတဗ္ဗတာယ ကာမဗန္ဓနေဟိ၊ တထာ အညမညံ အသံကိဏ္ဏသဘာဝတာယ ကာမကောဋ္ဌာသေဟိ။ ဥပေတာတိ ဥပဂတာ သမန္နာဂတာ။ ပရိစာရယမာနာတိ ပရိရမမာနာ။ ဣဒဉှိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ‘‘ကာမဂုဏေဟီ’’တိ ကတ္တရိ ကရဏဝစနံ၊ ပုရိမာနိ အပေက္ခိတွာ သဟယောဂေ။ ရမမာနာ စရန္တီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ရမမာနာ’’တိ။ ပရိစာရယမာနာတိ ဝါ ပရိတော သမန္တတော စာရယမာနာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဣန္ဒြိယာနိ သဉ္စာရယမာနာ’’တိ။ ပဌမနယေ ဟိ အနုဘဝနတ္ထော ပရိစရဏသဒ္ဒေါ၊ ဒုတိယနယေ ပရိဝတ္တနတ္ထော။ သော ပနာတိ ‘‘တာယံ ဝေလာယ’’န္တိ ဝုတ္တကာလော။ အဓုနာတိ သမ္ပတိ။ သော ဝိစရီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကာမဂုဏေဟီတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ။ ဩဝုတောတိ ယထာ တံ န ဉာယတိ၊ ဧဝံ ပိဟိတစိတ္တော။ နိဝုတော ပရိယောနဒ္ဓါတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘လောကာဘိဘူတော’’တိ။ အာသဘိန္တိ သေဋ္ဌံ ‘‘အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿာ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၇) ဘာသန္တော ဗောဓိသတ္တော ဝိယ။

ကေဝလံ ¶ ဒဿနံ ကိမတ္ထိယန္တိ အာဟ – ‘‘ယေ…ပေ… ဝသေနာ’’တိ၊ တသ္မိံ နန္ဒနဝနေ အဝဋ္ဌိတကာမဘာဂါနုဘဝနဝသေနာတိ အတ္ထော။ နရဒေဝါနန္တိ ပုရိသဘူတဒေဝတာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဒေဝပုရိသာန’’န္တိ။ အပ္ပကံ အဓိကံ ဦနံ ဝါ ဂဏနူပဂံ နာမ န ဟောတီတိ ‘‘တိက္ခတ္တုံ ဒသန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘တေတ္တိံသာန’’န္တိ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗေ အယံ ရုဠှီ။ ပရိဝါရသင်္ခါတေန၊ န ကိတ္တိသင်္ခါတေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ သီလာစာရာဒိဂုဏနေမိတ္တိကာ ဟိ ကိတ္တိ။ ‘‘တာဝတိံသာ ဒေဝါ ဒီဃာယုကာ ဝဏ္ဏဝန္တော သုခဗဟုလာ’’တိ ဧဝမာဒိဝစနေန ယသေ ဣစ္ဆိတေ အဝိသေသေတွာဝ ‘‘ယသေန သမ္ပန္နာန’’န္တိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။

အရိယသာဝိကာတိ သောတာပန္နာ။ ‘‘သကဒါဂါမိနီ’’တိ ကေစိ။ အဓိပ္ပာယံ ဝိဝဋ္ဋေတွာတိ ယထာ တွံ အန္ဓဗာလေ မညသိ၊ ဓမ္မသဘာဝေါ ဧဝံ န ဟောတီတိ တဿာ ဒေဝတာယ အဓိပ္ပာယံ ဝိပရိဝတ္တေတွာ။ ဧကန္တတော သုခံ နာမ နိဗ္ဗာနမေဝ။ ကာမာ ဟိ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာတိ ဣမိနာ ¶ အဓိပ္ပာယေန တဿာ အဓိပ္ပာယံ ပဋိက္ခိပိတွာ။ ကာမံ စတုတ္ထဘူမကာပိ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ ဧဝ၊ တေ ပန သမ္မသနူပဂါ န ဟောန္တီတိ တေဘူမကဂ္ဂဟဏံ သမ္မသနယောဂ္ဂေန။ ဟုတွာတိ ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇမာနာ ပစ္စယသမဝါယေန ဘဝိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ။ ဧတေန နေသံ ဘာဝဘာဂေါ ဒဿိတော။ အဘာဝတ္ထေနာတိ သရသနိရောဓဘူတေန ဝိဒ္ဓံသနဘာဝေန။

အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ၊ တတော ဧဝ ‘‘မယှံ ဣမေ သုခါ’’တိ ဝါ န ဣစ္စာတိ အနိစ္စာ။ ဥပ္ပာဒဝယသဘာဝါတိ ခဏေ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနနိရုဇ္ဈနသဘာဝါ။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပ…ပေ… ဝေဝစန’’န္တိ။ ပုရိမဿ ဝါ ပစ္ဆိမံ ကာရဏဝေဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ဝါ’’တိအာဒိ။ တဒနန္တရာတိ တေသံ ဥပ္ပာဒဝယာနံ အန္တရေ။ ဝေမဇ္ဈဋ္ဌာနန္တိ ဌိတိက္ခဏံ ဝဒတိ။ ယေ ပန ‘‘သင်္ခါရာနံ ဌိတိ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ တံ မိစ္ဆာ။ ယထာ ဟိ တဿေဝ ဓမ္မဿ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာယ ဘိန္နာ ဘင်္ဂါဝတ္ထာ ဣစ္ဆိတာ၊ အညထာ အညံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အညံ နိရုဇ္ဈတီတိ အာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ ဥပ္ပန္နဿ ဘင်္ဂါဘိမုခါဝတ္ထာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ သာဝ ဌိတိက္ခဏော။ န ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဘိဇ္ဇတီတိ သက္ကာ ဝိညာတုန္တိ။ ဝူပသမသင်္ခါတန္တိ အစ္စန္တံ ဝူပသမသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနမေဝ သုခံ၊ န တယာ အဓိပ္ပေတာ ကာမာတိ အဓိပ္ပာယော။

နန္ဒနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ နန္ဒတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂။ နန္ဒတီတိ ¶ ဧတ္ထ နန္ဒနံ သပ္ပီတိကကာမတဏှာကိစ္စန္တိ အာဟ – ‘‘တုဿတီ’’တိ၊ တသ္မာ ကာမပရိတောသေန ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ပုတ္တိမာတိ ပုတ္တဝါ။ ပဟူတေ စာယံ မာ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ဗဟုပုတ္တော’’တိ။ ဗဟုပုတ္တတာဂဟဏေန ဣဒံ ပယောဇနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပူရေန္တီတိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ဓညဿာတိ သာမိဝစနံ။ ဣတိ အာဟာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ၊ ဧဝံအဓိပ္ပာယော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဂေါသာမိကောတိ ဂေါမာ။ ဣဓာပိ ပဟူတေ မာ-သဒ္ဒေါ။ ဂေါရသသမ္ပတ္တိန္တိ ဂေါရသေဟိ နိပ္ဖဇ္ဇနသမ္ပတ္တိံ။ ဥပဓီတိ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနံ။ ဟီတိ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော။ နန္ဒယန္တိ ပီတိသောမနဿံ ဇနယန္တီတိ နန္ဒနာ။ ကာမံ ဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော နိပ္ပရိယာယတော ကာမာ ‘‘ဥပဓီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ၊ တဿာ ပန ဒေဝတာယ အဓိပ္ပာယဝသေနာဟ ‘‘သုခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော’’တိ။ ကိလေသဝတ္ထုဟေတုကတ္တာ သေသပဒဒွယဿ ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗံ သံသာရဒုက္ခံ ကိလေသဟေတုကံ၊ ဝိသေသတော ပန ပါပဓမ္မာ အပါယူပပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ အာဟ – ‘‘ကိလေသာပိ အပါယဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော’’တိ။ ဥပသံဟရမာနာတိ ဥပနေန္တာ ဥပ္ပာဒေန္တာ။ မနုဿဇာတိကောပိ ဒုလ္လဘဃာသစ္ဆာဒနတာယ ¶ ဒုက္ခဗဟုလော ပေတော ဝိယာတိ မနုဿပေတော။ မနုဿဇာတိကောပိ ဝုတ္တရူပေါ အနတ္ထပါတိတော ပရေဟိ ဟိံသိတော သမာနော နေရယိကော ဝိယာတိ မနုဿနေရယိကော။

ဖလေန ရုက္ခတော ဖလံ ပါတေန္တော ဝိယ။ တထေဝ နဝဟာကာရေဟီတိ ယထာ တီသု ကာလေသု နာသမရဏဘေဒနဝသေန ပုတ္တိမာ ပုတ္တနိမိတ္တံ၊ တထေဝ ဂေါမာ ဂေါနိမိတ္တံ သောစတိ နဝပ္ပကာရေဟိ။ ပဉ္စ ကာမဂုဏောပဓီပိ နရံ သောစေန္တီတိ ယောဇနာ။ တဿာတိ ယော ဥတ္တရိ အနုဂိဇ္ဈတိ တဿ။ ကာမယာနဿာတိ ဇာတကာမစ္ဆန္ဒဿ။ ဇန္တုနောတိ သတ္တဿ။ ပရိဟာယန္တိ စေ ဝိနဿန္တိ စေ။ သလ္လဝိဒ္ဓါဝါတိ သလ္လေန ဝိဒ္ဓါ ဝိယ။ ရုပ္ပတီတိ ဝိကာရံ အာပဇ္ဇတိ၊ သောစတီတိ အတ္ထော။ နရဿ သောစနာ သောကဃဋ္ဋနပစ္စယော။ ဥပဓယော နတ္ထီတိ ကာမံ ကိလေသာဘိသင်္ခါရူပဓယော တာဝ ခီဏာသဝဿ နတ္ထေဝ မဂ္ဂါဓိဂမေန နိရောဓိတတ္တာ၊ ခန္ဓူပဓယော ပန ကထန္တိ? တေပိ တဿ သဥပါဒိသေသကာလေပိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ န သန္တေဝ၊ အယဉ္စ အနုပါဒိသေသကာလေ။ တေနာဟ ‘‘သော နိရုပဓိ မဟာခီဏာသဝေါ’’တိ။

နန္ဒတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ နတ္ထိပုတ္တသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃။ ပုတ္တပေမံ ¶ ပုတ္တဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတံ ဥတ္တရပဒလောပေနာတိ အာဟ ‘‘ပုတ္တပေမသမ’’န္တိ။ ဂေါသမိတန္တိ ဂေါဟိ သမံ ကတံ။ တေနာဟ ‘‘ဂေါဟိ သမ’’န္တိ။ သူရိယဿ သမာတိ သူရိယသမာ။ အဝယဝသမ္ဗန္ဓေ စေတံ သာမိဝစနံ။ အဝယဝေါ စေတ္ထ အာဘာ ဧဝါတိ ဝိညာယတိ ‘‘အနန္တရံ အာဘာ’’တိ ဝုစ္စမာနတ္တာတိ အာဟ ‘‘သူရိယာဘာယ သမာ’’တိအာဒိ။ မဟောဃဘာဝေန သရန္တိ သဝန္တီတိ သရာ၊ မဟန္တာ ဇလာသယာ။ သဗ္ဗေ တေ သမုဒ္ဒပရမာ ဩရိမဇနေဟိ အဒိဋ္ဌပရတီရတ္တာ တဿ။

နတ္ထိ အတ္တသမံ ပေမန္တိ ဂါထာယ ပဌမဂါထာယံ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တပေမေန သမံ ပေမံ နာမ နတ္ထီတိ အယမတ္ထော။ အနုဒကကန္တာရေ ဃမ္မသန္တာပံ အသဟန္တိယာ အင်္ကေ ဌပိတပုတ္တကံ ကန္ဒန္တံ ဘူမိယံ နိပဇ္ဇာပေတွာ တဿ ဥပရိ ဌတွာ မတဣတ္ထိဝတ္ထုနာ ဒီပေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ – ‘‘မာတာပိတာဒယော ဟိ ဆဍ္ဍေတွာပိ ပုတ္တဓီတာဒယော’’တိ။ တထာ စာဟ –

‘‘သဗ္ဗာ ဒိသာ အနုပရိဂမ္မ စေတသာ၊

နေဝဇ္ဈဂါ ပိယတရမတ္တနာ ကွစိ၊

ဧဝံ ¶ ပိယော ပုထု အတ္တာ ပရေသံ၊

တသ္မာ န ဟိံသေ ပရမတ္တကာမော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၁၉၊ ဥဒါ။ ၄၁၊ နေတ္တိ။ ၁၁၃)၊

ဓညေန သမံ ဓနံ နာမ နတ္ထိ၊ ယသ္မာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ အာဟာရူပဇီဝီနံ သတ္တာနံ ဇီဝိတဝုတ္တိ။ တထာရူပေ ကာလေတိ ဒုဗ္ဘိက္ခကာလေ။ ဧကဒေသံယေဝ ဩဘာသန္တီတိ ဧကသ္မိံ ခဏေ စတူသု မဟာဒီပေသု ဩဘာသံ ဖရိတုံ အသမတ္ထတ္တာ သူရိယဿပိ၊ ပဂေဝ ဣတရေသံ။ ဗောဓိသတ္တဿ ဥဒယဗ္ဗယဿ ဉာဏာနုဘာဝေန သကလဇာတိခေတ္တံ ဧကာလောကံ အဟောသီတိ အာဟ ‘‘ပညာ…ပေ… သက္ကောတီ’’တိ။ တမံ ဝိဓမတီတိ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏာဒယော ပညာ ယတ္ထ ပဝတ္တန္တိ၊ တမနဝသေသံ ဗျာပေတွာ ဧကပ္ပဟာရေန ပဝတ္တနတော။ ‘‘ဝုဋ္ဌိယာ ပန ပဝတ္တမာနာယ ယာဝ အာဘဿရဘဝနာ’’တိ ပစုရဝသေန ဝုတ္တံ။

နတ္ထိပုတ္တသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ခတ္တိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၄။ ခေတ္တတော ¶ ဝိဝါဒါ သတ္တေ တာယတီတိ ခတ္တိယော။ ဝဒတိ ဒေဝတာ အတ္တနော အဇ္ဈာသယဝသေန။ ဒွိပဒါဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန စတုပ္ပဒဘရိယပုတ္တာ ဂဟိတာ။ ဗုဒ္ဓါဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဇာနီယသုဿူသဘရိယဿဝပုတ္တာ။ ဒွိပဒါနံ သေဋ္ဌောတိ ဧတ္ထ ဒွိပဒါနံ ဧဝ သေဋ္ဌောတိ နာယံ နိယမော ဣစ္ဆိတော၊ သေဋ္ဌော ဧဝါတိ ပန ဣစ္ဆိတော၊ တသ္မာ သမ္ဗုဒ္ဓါ ဒွိပဒေသု အညေသု တတ္ထ စ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သေဋ္ဌော ဧဝ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥတ္တရိတရဿ အဘာဝတောတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ပနေသာ’’တိအာဒိ။ ကာရဏာကာရဏံ အာဇာနာတီတိ အာဇာနီယော။ ဂဏှာပေထာတိ ယထာ ဥဒကော န တေမိဿတိ၊ ဧဝံ ဝါဠံ ဂဏှာပေထ။ ‘‘အသုဿူသာ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ။ အာသုဏမာနောတိ သပ္ပဋိဿဝေါ ဟုတွာ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆကော။

ခတ္တိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သဏမာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၅။ ဌိတေ မဇ္ဈနှိကေတိ ပုဗ္ဗဒ္ဓံ နိက္ခမိတွာ အပရဒ္ဓံ အပ္ပတွာ ဌိတမဇ္ဈနှေ။ သန္နိသီဝေသူတိ ပရိဿမဝိနောဒနတ္ထံ သဗ္ဗသော သန္နိသီဒန္တေသု။ ဒ-ကာရဿ ဟိ ဝ-ကာရံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော။ တေနာဟ ‘‘သန္နိသိန္နေသု ဝိဿမမာနေသူ’’တိ။ သဗ္ဗသတ္တာနန္တိ သဗ္ဗေသဉ္စ အာဟာရူပဇီဝိတသတ္တာနံ ¶ ဃမ္မတာပနေ သန္တတ္တကာယာနံ ဣရိယာပထဒုဗ္ဗလျကာလောတိ ဌာနာဒိဣရိယာပထဿ အသမတ္ထကာလော။ သဏတိ ဝိယာတိ သဒ္ဒံ ကရောတိ ဝိယ၊ ယထာ တံ အညမ္ပိ မဟာဝနံ ဝက္ခမာနနယေန။ တေနာဟ ‘‘တပ္ပဋိဘာဂံ နာမေတ’’န္တိ ဆိဒ္ဒဝေဏုပဗ္ဗာနန္တိ ရန္ဓဇာတကီစကမဟာဝေဠုပဗ္ဗာနံ။ ဒုတိယကံ သဟာယံ အလဘန္တီ အနဘိရတိပရိတဿနာယ ဧဝမာဟ။ အနပ္ပကံ သုခန္တိ ဝိပုလံ ဥဠာရံ ဝိဝေကသုခံ။

ဧကဝိဟာရတာယ သုညာဂါရံ ပဝိဋ္ဌဿ။ တေန ကာယဝိဝေကံ ဒဿေတိ။ အနိစ္စာနုပဿနာဒီဟိ နိစ္စသညာဒိပ္ပဟာနေန သန္တစိတ္တဿ။ တေန စိတ္တဝိဝေကံ ဒဿေတိ။ သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခနတော ဘိက္ခုနော ဥဘယဝိဝေကသမ္ပန္နဿ၊ တတော ¶ ဧဝ ဥတ္တရိံ မနုဿဓမ္မတော ရတိံ လာဘိနော။ အမာနုသီ ရတီတိ ဘာဝနာရတိ။ ပုရတောတိ ပုရိမဘာဂေ။ ပစ္ဆတောတိ ပစ္ဆိမဘာဂေ။ အပရောတိ အညော။ ပုရတောတိ ဝါ အနာဂတေ၊ အနာဂတံ အာရဗ္ဘာတိ အတ္ထော။ ပစ္ဆတောတိ အတီတေ အတီတံ အာရဗ္ဘ ပဋိပတ္တိယာ ဝိဗာဓနတော။ ပရောတိ ကောဓော စိတ္တပဋိဒုဿနတာယ။ န ပရောတိ အပရော၊ လောဘော၊ သော စေ န ဝိဇ္ဇတိ။ ဧတေန အနာဂတပ္ပဇပ္ပနာယ အတီတာနုသောစနာယ စ အဘာဝံ ဒဿေတိ။ အတီဝ ဖာသု ဘဝတီတိ နီဝရဏဇေဋ္ဌကဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဝိဂမေန ဝိက္ခမ္ဘိတနီဝရဏဿ ဈာနဿ ဝသေန အတိဝိယ ဖာသုဝိဟာရော ဟောတိ။ ဧကဿ ဝသတော ဝနေတိ တဏှာဒုတိယိကာဘာဝေန ဧကဿ အရညေ ဝိဝေကဝါသံ ဝသတော။ သေသံ တာဒိသမေဝါတိ သေသမေတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပဌမဂါထာယံ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။

သဏမာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ နိဒ္ဒါတန္ဒီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၆။ ပစ္ဆိမေ မာသေ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပ္ပဋိက္ကန္တော စတုဂ္ဂုဏံ သင်္ဃာဋိံ ပညပေတွာ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သတော သမ္ပဇာနောတိ ဧတ္တကံ ပါဌံ သင်္ခိပိတွာ ‘‘နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိရိယာမယစိတ္တေဟိ အဝေါမိဿော ဘဝင်္ဂသောတော အဗျာကတနိဒ္ဒါ။ သာ ဟိ ခီဏာသဝါနံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ၊ တဿာ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂေသု…ပေ… ဥပ္ပန္နံ ထိနမိဒ္ဓံ ဣဓာဓိပ္ပေတာ နိဒ္ဒါ၊ သာ အခီဏာသဝါနံ ယေဘုယျေန အနိယတကာလာ၊ တဗ္ဗိဓုရနိယတသဗ္ဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အတိစ္ဆာတ…ပေ… အာဂန္တုကံ အာလသိယ’’န္တိ အာဟ။ ကာယာလသိယပစ္စယာ ဝီရိယဿ ပဋိပက္ခဘူတာ စတ္တာရော အကုသလက္ခန္ဓာ တန္ဒီ နာမ။ တန္ဒီတိ သဘာဝနိဒ္ဒေသော။ တန္ဒိယနာတိ အာကာရနိံဒ္ဒေသော။ တန္ဒီမနတာတိ တန္ဒီဘူတစိတ္တတာ။ အာလသျန္တိ အလသဘာဝါဟရဏံ။ အာလသျာယိတတ္တန္တိ အလသဘာဝပ္ပတ္တိ။ ကာယဝိဇမ္ဘနာတိ ကာယဿ ဝိနာမနာ။ အကုသလပက္ခာ ဥက္ကဏ္ဌိတတာတိ အကုသလပက္ခိယာ ¶ အနဘိရတိ။ ဘတ္တကိလမထောတိ ယထာဝုတ္တဿ ဘတ္တဝတ္ထုကဿ အာဟာရဿ ဝသေန သရီရေ ဥပ္ပဇ္ဇနကခေဒေါ။ ဥပက္ကိလိဋ္ဌောတိ ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌစိတ္တော။ စိတ္တဿ အသမာဟိတတ္တာ နိဝါရိတပါတုဘာဝေါ။ အရိယမဂ္ဂဿ ဇောတနံ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇနမေဝါတိ အာဟ ‘‘န ဇောတတိ ¶ ၊ န ပါတုဘဝတီတိ အတ္ထော’’တိ။ န ဟိ အရိယမဂ္ဂေါ ဇောတိအဇောတိနာမော ပဝတ္တတိ။

မဂ္ဂသဟဇာတဝီရိယေနာတိ လောကိယလောကုတ္တရမဂ္ဂသဟဇာတဝီရိယေန။ မိဿကမဂ္ဂေါ ဟိ ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ နီဟရိတွာတိ နီဟရဏဟေတု။ ဟေတုအတ္ထော ဟိ အယံ တွာ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပညာယ စဿ ဒိသွာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၇၁) ဝိယ။ တေန ‘‘မဂ္ဂေါ ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။ ‘‘အရိယမဂ္ဂံ ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ။

နိဒ္ဒါတန္ဒီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဒုက္ကရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇။ ဒုက္ခံ တိတိက္ခန္တိ ဒုတ္တိတိက္ခံ။ တဉ္စ ဒုက္ခမံ ဒုဿဟနံ အာရမ္ဘဝသေန ဒုက္ကရံ၊ အနုယုဉ္ဇနဝသေန ဒုတ္တိတိက္ခန္တိ။ အဗျတ္တေနာတိ သာမညဿ ဥပကာရာနုပကာရေ ဓမ္မေ ဇာနနသမတ္ထာယ ဝေယျတ္တိယသင်္ခါတာယ ပညာယ အဘာဝတော န ဗျတ္တေန။ တေနာဟ ‘‘ဗာလေနာ’’တိ။ ယသ္မိံ ဓမ္မေ သတိ သမဏောတိ ဝုစ္စတိ၊ တံ သာမညန္တိ အာဟ ‘‘သမဏဓမ္မော’’တိ။ ဣမိနာတိ ‘‘ဒုက္ကရံ ဒုတ္တိတိက္ခဉ္စ၊ အဗျတ္တေန စ သာမည’’န္တိ ဣမိနာ ဂါထဒ္ဓေန ဣဒံ ဒဿေတီတိ ဣဒံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနံ အတ္ထဇာတံ ဒဿေတိ။ အဘိဒန္တန္တိ အဘိဘဝနဒန္တံ၊ ဥပရိဒန္တန္တိ အတ္ထော။ သော ဟိ ဣတရံ မုသလံ ဝိယ ဥဒုက္ခလံ ဝိသေသတော ကဿစိ ခါဒနကာလေ အဘိဘုယျ ဝတ္တတိ။ အာဓာယာတိ နိပ္ပီဠနဝသေနေဝ ဌပေတွာ။ တာလုံ အာဟစ္စာတိ တာလုပဒေသမာဟနိတွာ ဝိယ။ စေတသာတိ ကုသလစိတ္တေန။ စိတ္တန္တိ အကုသလစိတ္တံ။ အဘိနိဂ္ဂဏှိတွာတိ ယထာ အတိသမုဒါစာရော န ဟောတိ၊ ဧဝံ ဝိဗာဓနဝသေန နိဂ္ဂဟေတွာ။ အာပါဏကောဋိကန္တိ ပါဏကောဋိပရိယောသာနံ၊ ပရိဇီဝန္တိ အတ္ထော။ သမ္ဗာဓေတီတိ သမ္ဗာဓော၊ အန္တရာယိကော။ ဗဟူ ပရိဿယာတိ အယောနိသော ကာမဝိတက္ကာဒိဝသေန။

ပဇ္ဇတိ စိတ္တမေတ္ထာတိ ပဒံ၊ အာရမ္မဏံ။ ဣရိယာပထံ ဧဝ ပဒံ ဣရိယာပထပဒံ။

ဂီဝါ ¶ စတ္တာရော ပါဒါတိ ဂီဝပဉ္စမာနိ။ သမောဒဟန္တိ ဝါ သမောဓာနဟေတူတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ – ‘‘သမောဒဟိတွာ ဝါ’’တိ၊ သမ္မာ ဩဓာယ အန္တော ပဝေသေတွာတိ အတ္ထော။ သကေ အာရမ္မဏကပါလေတိ ဂေါစရဇ္ဈတ္တံ ဝဒတိ။ သမောဒဟန္တိ သမောဒဟန္တော။ အနိဿိတောတိ တေဘူမကဓမ္မေသု ကဉ္စိပိ ¶ ဓမ္မံ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသဝသေန အနိဿိတော။ အဝိဟိံသမာနော ဝိဟိံသာနိမိတ္တာနံ ပဇဟနေန။ ဥလ္လုမ္ပနသဘာဝသဏ္ဌိတေနာတိ သီလဗျသနတော ဥဒ္ဓရဏရူပေ သဏ္ဌိတေန၊ ကရုဏာယုတ္တေနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ကာရုညတံ ပဋိစ္စာ’’တိ။

ဒုက္ကရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဟိရီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈။ နိသေဓေတီတိ နိဝါရေတိ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတိ။ ပုစ္ဆတိ ဒေဝတာ။ အပဟရန္တောတိ အပနေန္တော၊ ယထာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အက္ကောသဝတ္ထု န ဟောတိ၊ ဧဝံ ပရိဟရန္တောတိ အတ္ထော။ ဗုဇ္ဈတိ သာရထိဝိဓံ။ အတ္တနိ နိပါတံ န ဒေတိ၊ အာဇာနီယော ဟိ ယုတ္တံ ပဇာနာတိ။ အဘူတေန အဘူတက္ကောသေန ပရိမုတ္တော နာမ နတ္ထိ ဗာလာနဉ္စ ဇနာနံ ပရာပဝါဒေ ယုတ္တပယုတ္တဘာဝတော။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘နိန္ဒန္တိ တုဏှိမာသီနံ၊ နိန္ဒန္တိ ဗဟုဘာဏိနံ၊

မိတဘာဏိမ္ပိ နိန္ဒန္တိ၊ နတ္ထိ လောကေ အနိန္ဒိတော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၂၇)၊

တနုယာတိ ဝါ ကတိပယာ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပကာ’’တိ။ သဒါ သတာတိ ဟိရိနိသေဓဘာဝေ ကာရဏဝစနံ။ ပပ္ပုယျာတိ ပတွာ အဓိဂန္တွာ။ ဝါနတော နိက္ခန္တတ္တာ နိဗ္ဗာနံ၊ အသင်္ခတဓာတု။

ဟိရီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ကုဋိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉။ အန္တောတိ ကုစ္ဆိအဗ္ဘန္တရေ။ ဝသနဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ဝသနဘာဝေန။ ကုလပဝေဏိန္တိ ကုလာစာရံ ကုလတန္တိံ။ သန္တာနကဋ္ဌေနာတိ ကုလသန္တတိယာ ဗန္ဓနဘာဝေန ¶ ။ ဧဝံ သဗ္ဗပဒေဟိ ပုစ္ဆိတတ္ထဿ အနုဇာနနဝသေန ‘‘ဧကံသဝစနေ နိပါတော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာပါဒိကာ ပေါသိကာ မာတုစ္ဆာ မဟာပဇာပတိ မာတာ ဧဝါတိ ကတွာ ‘‘ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ’’တိ အဝိသေသတော ဝုတ္တံ။ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ နတ္ထီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ပုန မာတုကုစ္ဆိဝါသာဒီနံ အဘာဝဝစနေနေဝ ဝဋ္ဋမှိ ဗန္ဓနဿ အဘာဝေါ ဒီပိတော ဟောတီတိ န ဂဟိတော။ အယံ ကိရ ဒေဝတာ ယထာ ပုထုဇ္ဇနာ ဗုဒ္ဓါနံ ဂုဏေ န ဇာနန္တိ၊ ဧဝံ န ဇာနာတိ၊ တသ္မာ ‘‘မယာ သန္နာဟံ ဗန္ဓိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။

ကုဋိကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ သမိဒ္ဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၀။ တပနဘာဝေန ¶ တပနောဒကတ္တာ တပေါဒါတိ တဿ ရဟဒဿ နာမံ။ တေနာဟ ‘‘တတ္တောဒကဿ ရဟဒဿာ’’တိ။ တတောတိ နာဂဘဝနေ ဥဒကရဟဒတော တပေါဒါ နာမ နဒီ သန္ဒတိ။ သာ ဟိ နဒီ ဘူမိတလံ အာရောဟတိ။ ‘‘ဧဒိသာ ဇာတာ’’တိ ဝစနသေသော။ ပေတလောကောတိ လောဟကုမ္ဘိနိရယာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ ဝဒန္တိ။ ရဟဒဿ ပန အာဒိတော ပဗ္ဗတပါဒဝနန္တရေသု ဗဟူ ပေတာ ဝိဟရန္တိ၊ သွာယမတ္ထော ပေတဝတ္ထုပါဠိယာလက္ခဏသံယုတ္တေန စ ဒီပေတဗ္ဗော။ ယတာယန္တိ ယတော ရဟဒတော အယံ။ သာတောဒကောတိ မဓုရောဒကော။ သေတောဒကောတိ ပရိသုဒ္ဓါဒကော၊ အနာဝိလောဒကောတိ အတ္ထော။ တတောတိ တပေါဒါနဒိတော။

သမိဒ္ဓါတိ အဝယဝါနံ သမ္ပုဏ္ဏတာယ သံသိဒ္ဓိယာဝ သမ္မာ ဣဒ္ဓါ။ တေနာဟ ‘‘အဘိရူပေါ’’တိအာဒိ။ ပဓာနေ သမ္မသနဓမ္မေ နိယုတ္တော၊ တံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ ပဓာနိကော။ သေနာသနံ သုဋ္ဌပိတဒွါရဝါတပါနံ၊ တေသံ ပိဒဟနေန ဥတုံ ဂါဟာပေတွာ။

ပုဗ္ဗာပယမာနောတိ နှာနတော ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိယ ဝေါဒကဘာဝံ အာပဇ္ဇမာနော ဂမေန္တော။ အဝတ္တံ ပဋိက္ခိပိတွာ ဝတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ…ပေ… န ဩတရိတဗ္ဗ’’န္တိ ပဌမံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗဒိသာပလောကနံ ယထာ နှာယနဋ္ဌာနဿ မနုဿေဟိ ဝိဝိတ္တဘာဝဇာနနတ္ထံ။ ခါဏုအာဒိဝဝတ္ထာပနံ စီဝရာဒီနံ ဌပနတ္ထံ ဥဒကသမီပေတိ ¶ အဓိပ္ပာယော။ ဥက္ကာသနံ အမနုဿာနံ အပဂမနတ္ထံ။ အဝကုဇ္ဇဋ္ဌာနံ တင်္ခဏေပိ ဥပရိမကာယဿ ဥဇုကံ အဝိဝဋကရဏတ္ထံ။ စီဝရပိဋ္ဌေယေဝ ဌပေတဗ္ဗံ ယတ္ထ ဝါ တတ္ထ ဝါ အဋ္ဌပေတွာ။ ဥဒကန္တေတိ ဥဒကသမီပေ။ သိန္နဋ္ဌာနန္တိ သေဒဂတပဒေသော။ ပသာရေတဗ္ဗံ တဿ သုက္ခာပနတ္ထံ။ သံဟရိတွာ ဌပနံ ပုန သုခေန ဂဟေတွာ နိဝါသနတ္ထံ။ နာဘိပ္ပမာဏမတ္တံဩတရဏံ တာဝတာ ဥဒကပဋိစ္ဆာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တတော။ ဝီစိံ အနုဋ္ဌာပေန္တေနာတိအာဒိ သံယတကာရိတာဒဿနံ။ နိဝါသနံ ပရိက္ခိပိတွာတိ အန္တရဝါသကံ ကဋိပ္ပဒေသဿ ယထာ ပရိတော ဟောတိ၊ ဧဝံ ခိပိတွာ ပရိဝသိတွာ။

သရီရဝဏ္ဏောပိ ဝိပ္ပသီဒိ သမ္မဒေဝ ဘာဝနာနုဿတိမ္ပိ ဝိန္ဒန္တဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ သမနံ နိဂ္ဂဟေတုန္တိ ကိလေသဝသံ ဂတံ အတ္တနော စိတ္တံ နိဂ္ဂဏှိတုံ။ ကာမူပနီတာတိ ကာမံ ဥပဂတစိတ္တာ။ အထ ဝါ ကိလေသကာမေန ထေရေ ဥပနီတစိတ္တာ။

အပရိဘုဉ္ဇိတွာတိ အနနုဘောတွာ။ အနုဘဝိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏေ’’တိ ¶ ။ ဘိက္ခသီတိ ယာစသိ။ တဉ္စ ဘိက္ခာစရိယဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ပိဏ္ဍာယ စရသီ’’တိ။ ကာမပရိဘောဂဂရုဂမနကာလော နာမ ဝိသေသတော ပဌမယောဗ္ဗနာဝတ္ထာတိ အာဟ ‘‘ဒဟရယောဗ္ဗနကာလော’’တိ။ ဩဘဂ္ဂေနာတိ မဇ္ဈေ သံဘဂ္ဂကာယေန။ ဇိဏ္ဏကာလေ ဟိ သတ္တာနံ ကဋိယံ ကာယော ဩဘဂ္ဂေါ ဟောတိ။

ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ ‘‘ယေ ဟိ ဝေါ အရိယာ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ သတ္တာနန္တိ သာမညဝစနံ၊ န မနုဿာနံ ဧဝ။ ဒေဟနိက္ခေပနန္တိ ကဠေဝရဋ္ဌပိတဋ္ဌာနံ။ နတ္ထိ ဧတေသံ နိမိတ္တန္တိ အနိမိတ္တာ၊ ‘‘ဧတ္တကံ အယံ ဇီဝတီ’’တိအာဒိနာ သဉ္ဇာနနနိမိတ္တရဟိတာတိ အတ္ထော။ န နာယရေတိ န ဉာယန္တိ။ ဣတော ပရန္တိ ဧတ္ထ ပရန္တိ အညံ ကာလံ။ တေန ဩရကာလဿပိ သင်္ဂဟော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ ပရမာယုနော ဩရကာလေ ဧဝ စေတ္ထ ပရန္တိ အဓိပ္ပေတံ တတော ပရံ သတ္တာနံ ဇီဝိတဿ အဘာဝတော။ ဝဝတ္ထာနာဘာဝတောတိ ကာလဝသေန ဝဝတ္ထာနာဘာဝတော။ ဝဝတ္ထာနန္တိ စေတ္ထ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န အသင်္ကရတော ဝဝတ္ထာနံ၊ နိစ္ဆယော ဝါ။ အဗ္ဗုဒပေသီတိအာဒီသု အဗ္ဗုဒကာလော ပေသိကာလောတိအာဒိနာ ကာလ-သဒ္ဒေါ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗော။ ကာလောတိ ဣဓ ပုဗ္ဗဏှာဒိဝေလာ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာဟ ပုဗ္ဗဏှေပိ ဟီတိအာဒိ ¶ ။ ဣဓေဝ ဒေဟေန ပတိတဗ္ဗန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ အနေကပ္ပကာရတောတိ နဂရေ ဇာတာနံ ဂါမေ၊ ဂါမေ ဇာတာနံ နဂရေ၊ ဝနေ ဇာတာနံ ဇနပဒေ၊ ဇနပဒေ ဇာတာနံ ဝနေတိအာဒိနာ အနေကပ္ပကာရတော။ ဣတော စုတေနာတိ ဣတော ဂတိတော စုတေန။ ဣဓ ဣမိဿံ ဂတိယံ။ ယန္တေ ယုတ္တဂေါဏော ဝိယာတိ ယထာ ယန္တေ ယုတ္တဂေါဏော ယန္တံ နာတိဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ကာလော ဂတိပဉ္စကန္တိ ဧဝံ ဥပမာသံသန္ဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အယံ ကာလောတိ အယံ မရဏကာလော။ ပစ္ဆိမေ ကာလေတိ ပစ္ဆိမေ ဝယေ။ တိဿော ဝယောသီမာတိ။ ပဌမာဒိကာ တိဿော ဝယဿ သီမာ အတိက္ကန္တေန။ ပုရိမာနံ ဟိ ဒွိန္နံ ဝယာနံ သဗ္ဗသော သီမာ အတိက္ကမိတွာ ပစ္ဆိမဿ အာဒိသီမံ အတိက္ကန္တော တထာ ဝုတ္တော။ ‘‘အယဉှိ သမဏဓမ္မော…ပေ… န သက္ကာ ကာတု’’န္တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘တဒါ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂဏှိတုန္တိ ပါဠိတော အတ္ထတော စ ဟဒယေ ဌပနဝသေန ဂဏှိတုံ။ ပရိဘုဉ္ဇိတုန္တိ ဝုတ္တဓမ္မပရိဟရဏသုခံ အနုဘဝိတုံ။ ဧကဿ ကထနတော ပဌမံ ဂါထံ သုတ္တံ ဝါ ဥဿာရေတိ၊ တသ္မိံ နိဋ္ဌိတေ ဣတရော ဓမ္မကထိကော တံယေဝ ဝိတ္ထာရေန္တော ဓမ္မံ ကထေတိ၊ အယံ သရဘာဏဓမ္မကထာ။ သုတ္တဂေယျာနုသာရေန ယာဝ ပရိယောသာနာ ဥဿာရဏံ သရဘညဓမ္မကထာ။ ‘‘မာ မံ ကာလော ဥပစ္စဂါ’’တိ ဝဒန္တော ‘‘သမဏဓမ္မဿ ကရဏဿ အယံ မေ ကာလော’’တိ ကထေတိ၊ တတော ပရော ‘‘ပစ္ဆိမဝယော အညော ကာလော’’တိ ကထေတိ။ ‘‘ကာလံ ဝေါဟံ…ပေ… တသ္မာ အဘုတွာ ဘိက္ခာမီ’’တိ ဝဒန္တော အတ္တနာ ကတံ ပဋိပတ္တိဉ္စ သဟေတုကံ သာနိသံသံ ကထေတိ။

တံ ¶ ဂါရဝကာရဏံ သန္ဓာယ။ ဧတန္တိ ‘‘အထ ခေါ သာ ဒေဝတာ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌဟိတွာ’’တိ ဧတံ ဝုတ္တံ။ ဒဟရော တွန္တိအာဒိမာဟ လောဘာဘိဘူတတာယ အဓိဂတတ္တာ။ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယုတ္တောတိ ဘောဂသမ္ပဒါ ပရိဝါရသမ္ပဒါတိ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီဟိ ယုတ္တော။ အလင်္ကာရပရိဟာရန္တိ အလင်္ကာရကရဏံ။ အနိက္ကီဠိတာဝီတိ အကီဠိတပုဗ္ဗော။ ကီဠနဉ္စေတ္ထ ကာမာနံ ပရိဘောဂေါတိ အာဟ ‘‘အဘုတ္တာဝီ’’တိ။ အကတကာမကီဠောတိ အကတကာမာနုဘဝနပ္ပယောဂေါ။ သယံ အတ္တနာ ဧဝ ဒိဿန္တီတိ သန္ဒိဋ္ဌာ၊ သန္ဒိဋ္ဌာ ဧဝ သန္ဒိဋ္ဌိကာ၊ အတ္တပစ္စက္ခတော သန္ဒိဋ္ဌိကာ။ ပကဋ္ဌော ကာလော ပတ္တော ဧတေသန္တိ ကာလိကာ၊ တေ ကာလိကေ။

စိတ္တာနန္တရန္တိ ¶ ဣစ္ဆိတစိတ္တာနန္တရံ၊ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတာရမ္မဏာကာရေတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘စိတ္တာနန္တရံ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတာရမ္မဏာနုဘဝနံ န သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိ။ စိတ္တာနန္တရံ လဒ္ဓဗ္ဗတာယာတိ အနန္တရိတသမာဓိစိတ္တာနန္တရံ လဒ္ဓဗ္ဗဖလတာယ။ သမောဟိတေသုပီတိ သမ္ဘတေသုပိ။ သမ္ပန္နကာမဿာတိ သမိဒ္ဓကာမဿ။ စိတ္တကာရာ ရူပလာဘေန၊ ပေါတ္ထကာရာ ပဋိမာကာရကာ၊ ရူပကာရာ ဒန္တရူပကဋ္ဌရူပ-လောဟရူပါဒိကာရကာ။ အာဒိသဒ္ဒေန နာနာရူပဝေသဓာရီနံ နဋာဒီနံ သင်္ဂဟော။ သေသဒွါရေသူတိ ဧတ္ထ ဂန္ဓဗ္ဗမာလာကာရသူပကာရာဒယော ဝတ္တဗ္ဗာ။

သောတိ သမိဒ္ဓိတ္ထေရော။ သမောဟိတသမ္ပတ္တိနာတိ သင်္ဂါဟဘောဂူပကရဏသမ္ပတ္တိနာ။ ပတ္တဗ္ဗဒုက္ခဿာတိ ကာမာနံ အာပဇ္ဇနရက္ခဏဝသေန လဒ္ဓဗ္ဗဿ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခဿ။ ဥပါယာသဿာတိ ဒဠှပရိဿမဿ ဝိရတဿ။ ‘‘ဝိဿာတဿာ’’တိ ကေစိ။ ‘‘ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေနာ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ။ အသုကသ္မိံ နာမ ကာလေ ဖလံ ဟောတီတိ ဧဝံ ဥဒိက္ခိတဗ္ဗော နဿ ကာလောတိ အကာလော။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု နဝသု လောကုတ္တရဓမ္မေသု။ ဧဟိပဿဝိဓိန္တိ ‘‘ဧဟိ ပဿာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝိဓိဝစနံ။ ဥပနေတဗ္ဗောတိ ဝါ ဥပနေယျော၊ သော ဧဝ ဩပနေယျိကော။ ဝိညူဟီတိ ဝိဒူဟိ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စေဟိ။ တေ ဧကံသတော ဥဂ္ဃဋိတညူအာဒယော ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဥဂ္ဃဋိတညူအာဒီဟီ’’တိ။ ‘‘ပစ္စတ္တ’’န္တိ ဧတဿ ပတိအတ္တနီတိ ဘုမ္မဝသေန အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘အတ္တနိ အတ္တနီ’’တိ။

သဗ္ဗပဒေဟိ သမ္ဗန္ဓောတိ ‘‘ကထံ အာဒီနဝေါ ဧတ္ထ ဘိယျော၊ ကထံ အကာလိကော’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗေဟိ ပစ္စေကံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။

နဝေါတိ တရုဏော န စိရဝဿော။ ယေ ဘိက္ခုနောဝါဒကလက္ခဏပ္ပတ္တာ၊ တေ သန္ဓာယ ‘‘ဝီသတိဝဿတော ပဋ္ဌာယ ထေရော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ သာသနံ နာမ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ ပိဋကတ္တယန္တိ အာဟ ‘‘ဓမ္မေန ¶ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဓမ္မေန ဝိနယော ဧတ္ထ ဝိနာ ဒဏ္ဍသတ္ထေဟီတိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မာယ ဝိနယော ဧတ္ထ န အာမိသတ္ထန္တိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မတော ဝိနယော န အဓမ္မတောတိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မော ဝါ ဘဂဝါ ဓမ္မဿာမီ ဓမ္မကာယတ္တာ၊ တဿ ဓမ္မသညိတဿ သတ္ထု ဝိနယော၊ န တက္ကိကာနန္တိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မေ ဝိနယော န အဓမ္မေ ဝိနယော။ ဓမ္မော စ သော ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ သတ္တေ အပါယေသု အပတမာနေ ဓာရေတီတိ၊ သဗ္ဗေ သံကိလေသတော ဝိနေတီတိ ဝိနယော စာတိ ဓမ္မဝိနယော။ တေနာဟ ‘‘ဥဘယမ္ပေတံ သာသနဿေဝ နာမ’’န္တိ။

ဓမ္မဝိနယောတိ ¶ ဓမ္မေန ယုတ္တော ဝိနယောတိ ဓမ္မဝိနယော အာဇညရထော ဝိယ။ ဓမ္မော စ ဝိနယော စာတိ ဝါ ဓမ္မဝိနယော၊ တံ ဓမ္မဝိနယံ။ ဓမ္မဝိနယာနဉှိ သတ္ထုဘာဝဝစနတော ဓမ္မဝိနယတ္တသံသိဒ္ဓိ ဓမ္မဝိနယာနံ အညမညံ ဝိသေသနတော။ အဘိဓမ္မေပိ ဝိနယဝစနန္တိ ဓမ္မဝိနယဒွယသိဒ္ဓိ၊ ဒေသိတပညတ္တဝစနတော ဓမ္မဝိနယသိဒ္ဓိ။ ဓမ္မော စတုဓာ ဒေသိတော သန္ဒဿန-သမာဒါပန-သမုတ္တေဇန-သမ္ပဟံသနဝသေန၊ ဝိနယော စတုဓာ ပညတ္တော သီလာစာရတော ပရာဇိတဝသေန။ ဓမ္မစရိယာ သကဝိသယော၊ ဝိနယပညတ္တိ ဗုဒ္ဓဝိသယော။ ပရိယာယေန ဒေသိတော ဓမ္မော၊ နိပ္ပရိယာယေန ပညတ္တော ဝိနယော။ ဓမ္မဒေသနာ အဓိပ္ပာယတ္ထပ္ပဓာနာ၊ ဝိနယပညတ္တိ ဝစနတ္ထပ္ပဓာနာ။ ပရမတ္ထသစ္စပ္ပဓာနော ဓမ္မော၊ သမ္မုတိသစ္စပ္ပဓာနော ဝိနယော။ အာသယသုဒ္ဓိပဓာနော ဓမ္မော၊ ပယောဂသုဒ္ဓိပဓာနော ဝိနယော။

ကိရိယဒွယသိဒ္ဓိယာ ဓမ္မဝိနယသိဒ္ဓိ။ ဓမ္မေန ဟိ အနုသာသနသိဒ္ဓိ၊ ဝိနယေန ဩဝါဒသိဒ္ဓိ။ ဓမ္မေန ဓမ္မကထာသိဒ္ဓိ၊ ဝိနယေန အရိယတုဏှီဘာဝသိဒ္ဓိ။ သာဝဇ္ဇဒွယပရိဝဇ္ဇနတော ဓမ္မဝိနယသိဒ္ဓိ။ ဓမ္မေန ဟိ ဝိသေသတော ပကတိသာဝဇ္ဇပရိစ္စာဂသိဒ္ဓိ၊ ဝိနယေန ပညတ္တိသာဝဇ္ဇပရိစ္စာဂသိဒ္ဓိ။ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာနံ သာဓာရဏာသာဓာရဏဂုဏဒွယသိဒ္ဓိ။ ဗဟုဿုတသုတပသန္နဒွယတော ပရိယတ္တိ-ပရိယာပုဏန-ဓမ္မဝိဟာရ-ဝိဘာဂတော ဓမ္မဓရဝိနယဓရဝိဘာဂတော စ ဓမ္မဝိနယဒွယသိဒ္ဓိ၊ သရဏဒွယသိဒ္ဓိယာ ဓမ္မဝိနယဒွယသိဒ္ဓိ။ ဣဓ သတ္တာနံ ဒုဝိဓံ သရဏံ ဓမ္မော အတ္တာ စ။ တတ္ထ ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သရဏံ။ ‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိ’’န္တိ (ထေရဂါ။ ၃၀၃၊ ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂၊ ၁။၁၅။၃၈၅) ဟိ ဝုတ္တံ။ သုဒန္တော အတ္တာပိ သရဏံ ‘‘အတ္တာ ဟိ အတ္တနော နာထော’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၆၀၊ ၃၈၀) ဝစနတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သရဏဒွယသိဒ္ဓိယာ ဓမ္မဝိနယသိဒ္ဓီ’’တိ။ တတ္ထ ယတဿ ဓမ္မသိဒ္ဓိ၊ ယတော စ ဝိနယသိဒ္ဓိ၊ တဒုဘယံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဓမ္မေန ဟေတ္ထ ဒွေ ပိဋကာနိ ဝုတ္တာနိ၊ ဝိနယေန ဝိနယပိဋက’’န္တိ။ အဓုနာ အာဂတော ဣဒါနေဝ န စိရဿေဝ ဥပဂတော။

မဟန္တေ ¶ ဌာနေ ဌပေတွာတိ မဟေသက္ခတာဒဿနတ္ထံ အတ္တနော ပရိဝါရေန မဟန္တဋ္ဌာနေ ဌပိတဘာဝံ ပဝေဒေတွာ။ မဟတိယာတိ ဥပသင်္ကမနဝန္ဒနာဒိဝစနာပဇ္ဇနဝသေန သမာစိဏ္ဏာယ။ သဗ္ဗေပိ ကိရ နိသီဒန္တာ တံ ဌာနံ ဌပေတွာဝ နိသီဒန္တိ။ ထိရကရဏဝသေနာတိ ဒဠှီကရဏဝသေန။ အယံ ကိရ ဒေဝတာ ဉာဏသမ္ပန္နာ မာနဇာတိကာ၊ တသ္မာ နာယံ မာနံ အပ္ပဟာယ ¶ မမ ဒေသနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ သက္ကောတီတိ မာနနိဂ္ဂဏှနတ္ထံ အာဒိတော ဒုဝိညေယျံ ကထေန္တော ဘဂဝါ ‘‘အက္ခေယျသညိနော’’တိအာဒိနာ တာယ ဉာတုမိစ္ဆိတကာမာနံ ကာလိကာဒိဘာဝံ၊ ဓမ္မဿ စ သန္ဒိဋ္ဌိကာဒိဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ။

အက္ခေယျတောတိ ဂိဟိလိင်္ဂပရိယာယနာမဝိသေသာဒိဝသေန တထာ တထာ အက္ခာတဗ္ဗတော။ တေနာဟ ‘‘ကထာနံ ဝတ္ထုဘူတတော’’တိ။ ဧတေသန္တိ သတ္တာနံ။ ပတိဋ္ဌိတာတိ ပဝတ္တိတာ အာသတ္တာ။ ပဉ္စန္နံ ကာမသင်္ဂါဒီနံ ဝသေန အာသတ္တာ ဟောန္တု၊ ဣတရေသံ ပန ကထန္တိ? အနိဋ္ဌင်္ဂတောပိ ဟိ ‘‘ဣဒံ နု ခေါ’’တိအာဒိနာ ကင်္ခတော တတ္ထ အာသတ္တော ဧဝ နာမ အဝိဇဟနတော၊ တထာ ဝိက္ခေပဂတော ဝိက္ခေပဝတ္ထုသ္မိံ၊ အနုသယာနံ ပန အာသတ္တဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ မစ္စုနော ယောဂန္တိ၊ မစ္စုဗန္ဓနံ၊ မရဏဓမ္မတန္တိ အတ္ထော။ ယသ္မာ အပရိညာတဝတ္ထုကာ အနတီတမရဏတ္တာ မစ္စုနာ ယထာရုစိ ပယောဇေတဗ္ဗာ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဥပရူပရိ စ ခိပိတာယ အာဏာယ အဗ္ဘန္တရေ ဧဝ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပယောဂံ…ပေ… အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ယသ္မာ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကမနီယဋ္ဌေန ကာမာ၊ နေသမ္ပိ ကာလဿ လဒ္ဓဗ္ဗတာယ ကာလိကတာ ဣဓ အက္ခေယျဝစနေန ပဝေဒိတာ။ တေနာဟ – ‘‘ဧဝမိမာယ ဂါထာယ ကာလိကာ ကာမာ ကထိတာ’’တိ။ သဗ္ဗေပိ တေဘူမကာ ဓမ္မာ ကမနီယာ၊ ယသ္မာ စ ကာလိကာနံ ကာမာနံ တထာသဘာဝတာ ကထိတာ။ အယမ္ပိ ဂါထာ တဒတ္ထမေဝ ဒီပေတီတိ ဣမာယ တေ ကထိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ယေ စ သတ္တာ ပဉ္စသု ခန္ဓေသု ဒိဋ္ဌိတဏှာဒိဝသေန ပတိဋ္ဌိတာ ‘‘ဣတ္ထီ၊ ပုရိသော၊ အဟံ၊ မမာ’’တိ စ အဘိနိဝိသိယ ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ တေ မရဏံ နာတိဝတ္တန္တိ။ ဧဝမ္ပေတ္ထ ကာမာနံ ကာလိကတ္ထော ကထိတောတိ အာဟ ‘‘ကာလိကာ ကာမာ ကထိတာ’’တိ။

အယံ ဉာတပရိညာတိ ရူပါရူပဓမ္မေ လက္ခဏာဒိတော ဉာတေ ကတွာ ပရိစ္ဆိန္ဒနပညာ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ဉာတံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ ပဒဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ တေသံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ပစ္စယော ဂဟိတောတိ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟဿပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တီရေတိ တုလေတိ ဝီမံသတိ။ ဒွါစတ္တာလီသာယ အာကာရေဟီတိ ဣမိနာ မတ္ထကပ္ပတ္တံ မဟာဝိပဿနံ ဒဿေတိ။ တေ ပန အာကာရာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အနိစ္စာနုပဿနာယ နိစ္စသညံ ပဇဟတီ’’တိအာဒိနာ ဝိပဿနာက္ခဏေပိ ဧကဒေသေန ပဟာနံ လဗ္ဘတေဝ၊ အနဝသေသတော ပန ပဟာနဝသေန ပဟာနပရိညံ ဒဿေန္တော ¶ အာဟ ‘‘အဂ္ဂမဂ္ဂေန ¶ …ပေ… အယံ ပဟာနပရိညာ’’တိ။ တထာ စ အာဟ ‘‘ဧဝံ တီဟိ ပရိညာဟီ’’တိအာဒိ။

အက္ခာတာရန္တိ အက္ခာတဗ္ဗံ၊ န အက္ခေယျကံ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မဝသေန ကာရက’’န္တိအာဒိ။ ကာရကန္တိ စ သာဓနမာဟ။ န မညတီတိ ဝါ မညနံ နပ္ပဝတ္တေတိ အက္ခာတာရန္တိ ခီဏာသဝံ။ အထ ဝါ တဉှိ တဿ န ဟောတီတိ တံ ကာရဏံ တဿ ခီဏာသဝဿ န ဟောတိ န ဝိဇ္ဇတိ၊ ယေန ဒိဋ္ဌိတဏှာဒိကာရဏေန အက္ခေယျံ ခန္ဓပဉ္စကံ ‘‘တိဿော’’တိ ဝါ ‘‘ဖုဿော’’တိ ဝါ ‘‘ဣတ္ထီ’’တိ ဝါ ‘‘ပုရိသော’’တိ ဝါ အဘိနိဝိဿ ဝဒေယျာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မနုဿနာဂါဒီဟိ ပူဇနီယတ္တာ ‘‘ယက္ခော’’တိ သဗ္ဗဒေဝါနံ သာဓာရဏဝစနန္တိ ဒေဝဓီတာပိ ‘‘ယက္ခီ’’တိ ဝုတ္တာ။ အက္ခေယျန္တိ ပဟာနပရိညာယ ပဟာနမဂ္ဂေါ၊ တဿ အာရမ္မဏဘူတံ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ဂဟိတံ။ န မညတီတိ ခီဏာသဝဿ အဿ ဖလပ္ပတ္တီတိ အာဟ ‘‘နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော ကထိတော’’တိ။

ဝိသေသီတိ ဝိသေသဇာတိအာဒိဝသေန သေယျောတိ အတ္ထော။ တေသု ဂဟိတေသူတိ တေသု သေယျမာနာဒီသု တီသု မာနေသု ဂဟိတေသု။ တယော သေယျမာနာ၊ တယော သဒိသမာနာ၊ တယော ဟီနမာနာ ဂဟိတာဝ ဟောန္တိ။ သော ပုဂ္ဂလောတိ သော အပ္ပဟီနမညနပုဂ္ဂလော။ တေနေဝ မာနေန ဟေတုဘူတေန။ ဥပဍ္ဎဂါထာယာတိ ပုရိမဒ္ဓေန ပန ဝတ္ထုကာမာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကာလိကာ ကာမာ ကထိတာ’’တိ။

ဝိဓီယတိ ဝိသဒိသာကာရေန ဌပီယတီတိ ဝိဓာ၊ ကောဋ္ဌာသော။ ကထံဝိဓန္တိ ကထံ ပတိဋ္ဌိတံ၊ ကေန ပကာရေန ပဝတ္တိတန္တိ အတ္ထော။ ဝိဒဟနတော ဟီနာဒိဝသေန ဝိဝိဓေနာကာရေန ဒဟနတော ဥပဓာရဏတော ဝိဓာ၊ မာနော။ မာနေသူတိ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ၊ မာနဟေတူတိ အတ္ထော။ န စလတီတိ န ဝေဓတိ အတ္တနော ပရိသုဒ္ဓပကတိံ အဝိဇဟနတော။

ပညာ ‘‘သင်္ခါ’’တိ အာဂတာ၊ ပညာတိ ယောနိသော ပဋိသင်္ခါနံ။ သင်္ခါယကောတိ သင်္ကလနပဒုပ္ပာဒနာဒိ-ပိဏ္ဍဂဏနာဝသေန ဂဏကော ပပဉ္စသင်္ခါတိ မာနာဒိပပဉ္စဘာဂါ။ တေ တေ ဓမ္မာ သမ္မာ ယာထာဝတော သင်္ခါယန္တိ ဥပတိဋ္ဌန္တိ ဧတာယာတိ သင်္ခါ၊ ပညာ။ ဧကံ ဒွေတိအာဒိနာ သင်္ခါနံ ဂဏနံ ပရိစ္ဆိန္ဒနန္တိ သင်္ခါ၊ ဂဏနာ။ သင်္ခါယတိ ဘာဂသော ကထီယတီတိ သင်္ခါ ¶ ၊ ကောဋ္ဌာသော။ သင်္ခါနံ သတ္တော ပုဂ္ဂလောတိအာဒိနာ သညာပနန္တိ သင်္ခါ၊ ရတ္တောတိအာဒိ ပဏ္ဏတ္တိ။ ခီဏာသဝေါ ဇဟိ ပဇဟိ ရာဂါဒီနံ သုပ္ပဟီနတ္တာ။ နဝဘေဒံ ပဘေဒတော၊ သင်္ခေပတော တိဝိဓမာနန္တိ အတ္ထော။ နဝဝိဓန္တိ ဝါ ပါဌေ နဝဘေဒတ္တာ အန္တရဘေဒဝသေန နဝဝိဓန္တိ အတ္ထော။ ပစ္စယဝိသေသေဟိ ဣတ္ထိဘာဝါဒိဝိသေသေဟိ ဝိသေသေန ¶ မာနီယတိ ဂဗ္ဘော ဧတ္ထာတိ ဝိမာနံ၊ ဂဗ္ဘာသယော။ န ဥပဂစ္ဆီတိ န ဥပဂမိဿတိ။ တေနာဟ ‘‘အနာဂတတ္ထေ အတီတဝစန’’န္တိ။ ‘‘နာဇ္ဈဂါ’’တိ ဟိ အတီတံ ‘‘န ဂမိဿတီ’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ။ ဆိန္ဒိ အရိယမဂ္ဂသတ္ထေန။ ဩလောကယမာနာ ဥပပတ္တီသု။ သတ္တနိဝေသနေသူတိ သတ္တာနံ ဥပပဇ္ဇဋ္ဌာနေသု။ လောကုတ္တရဓမ္မမေဝ ကထေသိ အရဟတ္တဿ ပဝေဒိတတ္တာ။

‘‘ဂါထာယ အတ္ထံ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အတ္ထ-သဒ္ဒေါ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဝသေနပီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သတိသမ္ပဇညံ နာမ ကုသလဓမ္မာနုယောဂေ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဒသကုသလကမ္မပထကာရဏ’’န္တိ။

အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂဝသေန စ ဂါထာအတ္ထဝစနေ အယံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနော ဝိတ္ထာရ-နယော။ တသ္မိံ ကိရ ဌာနေတိ တသ္မိံ ကိရ ဒေဝတာယ ပုစ္ဆိတံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇနဋ္ဌာနေ။ ဒေဝတာယ ဉာဏပရိပါကံ ဩလောကေတွာ အနုပုဗ္ဗိယာ ကထာယ သဒ္ဓိံ သာမုက္ကံသိကဒေသနာ မဟတီ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသိ။ ဉာဏံ ပေသေတွာတိ သတ္ထုဒေသနာယ အနုဿရဏဝသေန ပတ္တဝိသုဒ္ဓိပဋိပါဋိပဝတ္တံ ဘာဝနာဉာဏံ ဗန္ဓိတွာ။ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယာတိ သတ္ထုဒေသနာဝိလာသေန အတ္တနော စ ပရိပက္ကဉာဏတ္တာ ပဌမံ ဖလံ ပတွာ။ ဧဝမာဟာတိ ဧဝံ ‘‘ပါပံ န ကယိရာ’’တိအာဒိပ္ပကာရေန ဂါထမာဟ။ အင်္ဂံ န ဟောတိ၊ အာဇီဝေါ ယထာ ကုပ္ပမာနော ဝါစာကမ္မန္တဝသေန ကုပ္ပတိ၊ တထာ သမ္ပဇ္ဇမာနောပီတိ။ သော ဝါစာကမ္မန္တပက္ခိကော၊ တသ္မာ တဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတောဝ ဟောတိ။ ဝါယာမသတိသမာဓယော ဂဟိတာ သမာဓိက္ခန္ဓသင်္ဂဟတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိသမ္မာသင်္ကပ္ပာ ဂဟိတာ ပညာက္ခန္ဓသင်္ဂဟတော။ အန္တဒွယဝိဝဇ္ဇနံ ဂဟိတံ သရူပေနေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတီတိအာဒိ နိဂမနံ။

သမိဒ္ဓိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နန္ဒနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သတ္တိဝဂ္ဂေါ

၁။သတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁။ ဒေသနာသီသန္တိ ¶ ဒေသနာပဒေသလက္ခဏဝစနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဩမဋ္ဌောတိ အဓောမုခံ ကတွာ ဒိန္နပ္ပဟာရော။ ဣမိနာ ဧဝ ပသင်္ဂေန ပဟာရေ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ ¶ ။ ဥပရိ ဌတွာတိ ဟတ္ထိအာဒီနံ ဥပရိ ဌတွာ။ အဓောမုခံ ဒိန္နပ္ပဟာရောတိ ခဂ္ဂကရဝါလာဒီနံ အဓောမုခံ ကတွာ ပဟတပဟာရော။ ဥမ္မဋ္ဌော ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိဝိဓပ္ပဟာရော ဝိမဋ္ဌော။ ‘‘ဩမဋ္ဌော ဂဟိတော’’တိ ဝတွာ တဿေဝ ဂဟဏေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုဂ္ဂန္ဓကိမိအာဒီနံ ဝသေန အန္တောဒေါသော။ မဉ္စေန သဒ္ဓိံ ဗန္ဓိတွာတိ ယသ္မိံ မဉ္စေ ဝဏိကပုဂ္ဂလော နိပန္နော၊ တတ္ထ တံ သုဗန္ဓံ ကတွာ ပါဒဋ္ဌာနံ ဥဒ္ဓံ ကရောန္တေဟိ သီသဋ္ဌာနံ အဓော ကာတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အဓောသိရော ကာတဗ္ဗော’’တိ။ ပရိဗ္ဗဇေတိ ပဝတ္တေယျ။ သာ ပန ပဝတ္တိ ဘာဝနာဝိဟာရေန ယုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဝိဟရေယျာ’’တိ။

သလ္လဿ ဥဗ္ဗဟနံ သလ္လုဗ္ဗဟနံ။ အတ္ထံ ပရိတ္တကံ ဂဟေတွာ ဌိတာ ဥပမာကာရဿ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ပုနပ္ပုန’’န္တိအာဒိ။ အနုဗန္ဓောဝ ဟောတိ သတိ ပစ္စယေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတော ဒေဝတာယ ကာမရာဂပ္ပဟာနဿ ဇောတိတတ္တာ။ နနု ဘဂဝတာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ဒေသနာ နိဋ္ဌာပေတဗ္ဗာတိ? န၊ ဣတရိဿာ ဉာဏဗလာနုရူပဒေသနာယ ပဝတ္တေတဗ္ဗတော။ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုကုလဉှိ ဓမ္မံ ဓမ္မဿာမီ ဒေသေတီတိ။

သတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဖုသတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂။ ကမ္မံ အဖုသန္တန္တိ ကမ္မဖဿံ အဖုသန္တံ၊ ကမ္မံ အကရောန္တန္တိ အတ္ထော။ ဝိပါကော န ဖုသတီတိ ဝိပါကဖဿော န ဖုသတိ၊ ဝိပါကော န ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ ကာရဏဿ အဘာဝတော။ ဧဝံ ဗျတိရေကမုခေန ကမ္မဝဋ္ဋေန ဝိပါကဝဋ္ဋံ သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ အတ္ထံ ဝတွာ ဣဒါနိ ကေဝလံ ကမ္မဝဋ္ဋဝသေန အတ္ထံ ဝဒန္တော ‘‘ကမ္မမေဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နာကရောတော ကရိယတီတိ ကမ္မံ အကုဗ္ဗတော န ကယိရတိ၊ အနဘိသန္ဓိကတကမ္မံ နာမ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ ¶ တမေဝတ္ထံ အနွယတော ဒဿေတုံ ‘‘ဖုသန္တဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တတောတိ ဖုသနဟေတု။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သကာရဏံ ကတွာ ပရိဝေဌိတဝသေန ဝိဘူတံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာ ဖုသန္တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဓမ္မတာတိ ကာရကဿေဝ ကမ္မဝိပါကာနုဗန္ဓော၊ နာကာရကဿာတိ အယံ ကမ္မဝိပါကာနံ သဘာဝေါ။

ပစ္စေတိ ဥပဂစ္ဆတိ အနုဗန္ဓတိ။ ပါပန္တိ ပါပကံ ကမ္မံ ဖလဉ္စ။ အယဉ္စ အတ္ထော အရညေ လုဒ္ဒကဿ ဥယျောဇနာယ သုနခေဟိ ပရိဝါရိယမာနဿ ဘိက္ခုနော ဘယေန ရုက္ခံ အာရုဠှဿ ¶ စီဝရေ လုဒ္ဒဿ ဥပရိ ပတိတေ တဿ သုနခေဟိ ခါဒိတွာ မာရိတဝတ္ထုနာ ဒီပေတဗ္ဗောတိ။

ဖုသတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဇဋာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃။ ယေန အတ္ထေန တဏှာ ‘‘ဇဋာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တမေဝတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာလိနိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ဟိ အဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတပဘေဒါ အတ္တနော အဝယဝဘူတာ ဧဝ ဇာလာ ဧတိဿာ အတ္ထီတိ ဇာလိနီတိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒါနိဿာ ဇဋာကာရေန ပဝတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသူတိ တဿာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနမာဟ ရူပါဒိဆဠာရမ္မဏဝိနိမုတ္တဿ တဏှာဝိသယဿ အဘာဝတော။ ဟေဋ္ဌုပရိယဝသေနာတိ ကဒါစိ ရူပါရမ္မဏေ ကဒါစိ ယာဝ ဓမ္မာရမ္မဏာ၊ ကဒါစိ ဓမ္မာရမ္မဏေ ကဒါစိ ယာဝ ရူပါရမ္မဏာတိ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ စ ဥပရိ စ ပဝတ္တိဝသေန။ ဒေသနာက္ကမေန စေတ္ထ ဟေဋ္ဌုပရိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ကာမရာဂါဒိဝသေနပိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သင်္ခါရာနံ ခဏိကဘာဝတော အပရာပရုပ္ပတ္တိ ဧတ္ထ သံသိဗ္ဗနန္တိ အာဟ ‘‘ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေနာ’’တိ။ ဣဒံ ယေန သမ္ဗန္ဓေန ဇဋာ ဝိယာတိ ဇဋာတိ ဇဋာတဏှာနံ ဥပမူပမေယျတာ၊ တံဒဿနံ။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ယထာ ဇာလိနီ ဝေဠုဂုမ္ဗဿ သာခါ၊ တာသံ သဉ္စယာဒယော စ အတ္တနော အဝယဝေဟိ သံသိဗ္ဗိတာ ဝိနဒ္ဓါ ‘‘ဇဋာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ တဏှာပိ သံသိဗ္ဗနသဘာဝေနာတိ။

ဣမေ ¶ သတ္တာ ‘‘မမ ဣဒ’’န္တိ ပရိဂ္ဂဟိတံ အတ္တနိဗ္ဗိသေသံ မညမာနာ အဗ္ဘန္တရိမံ ကရောန္တိ။ အဗ္ဘန္တရဋ္ဌော စ အန္တော-သဒ္ဒေါတိ သကပရိက္ခာရေသု ဥပ္ပဇ္ဇနမာနာပိ တဏှာ ‘‘အန္တောဇဋာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ပဗ္ဗဇိတဿ ပတ္တာဒိ၊ ဂဟဋ္ဌဿ ဟတ္ထိအာဒိ သကပရိက္ခာရော။ အတ္တာတိ ဘဝတိ ဧတ္ထ အဘိမာနောတိ အတ္တဘာဝေါ၊ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ။ သရီရန္တိ ကေစိ။ ‘‘မမ အတ္တဘာဝေါ သုန္ဒရော၊ အသုကဿ ဝိယ မမ အတ္တဘာဝေါ ဘဝေယျာ’’တိအာဒိနာ သကအတ္တဘာဝါဒီသု တဏှာယ ဥပ္ပဇ္ဇနာကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္တနော စက္ခာဒီနိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ၊ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ရူပါဒီနိ ဗာဟိရာယတနာနိ၊ ပရေသံ သဗ္ဗာနိ ဝါ။ သပရသန္တတိပရိယာပန္နာနိ ဝါ စက္ခာဒီနိ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ၊ တထာ ရူပါဒီနိ ဗာဟိရာယတနာနိ။ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတဘဝေသု ပဝတ္တိယာပိ တဏှာယ အန္တောဇဋာဗဟိဇဋာဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကာမဘဝေါ ဟိ ကဿစိပိ ကိလေသဿ အဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ ကတ္ထစိပိ အဝိမုတ္တော အဇ္ဈတ္တဂ္ဂဟဏဿ ဝိသေသပစ္စယောတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ အန္တော’’တိ ¶ စ ဝုစ္စတိ၊ တဗ္ဗိပရိယာယတော ရူပါရူပဘဝေါ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ဗဟီ’’တိ စ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အဇ္ဈတ္တသံယောဇနော ပုဂ္ဂလော၊ ဗဟိဒ္ဓါသံယောဇနော ပုဂ္ဂလော’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၃၇)။

ဝိသယဘေဒေန ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန အနေကဘေဒဘိန္နမ္ပိ တဏှံ ဇဋာဘာဝသာမညေန ဧကန္တိ ဂဟေတွာ ‘‘တာယ ဧဝံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ ဇဋာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပန ပဇာတိ ဝုတ္တသတ္တသန္တာနပရိယာပန္နာ ဧဝ ဟုတွာ ပုနပ္ပုနံ တံ ဇဋေန္တီ ဝိနန္ဓန္တီ ပဝတ္တတီတိ အာဟ ‘‘ဇဋာယ ဇဋိတာ ပဇာ’’တိ။ တထာ ဟိ ပရမတ္ထတော ယဒိပိ အဝယဝဗျတိရေကေန သမုဒါယော နတ္ထိ၊ ဧကဒေသော ပန သမုဒါယော နာမ န ဟောတီတိ အဝယဝတော သမုဒါယံ ဘိန္နံ ကတွာ ဥပမူပမေယျံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ နာမ ဝေဠုဇဋာဒီဟိ…ပေ… သံသိဗ္ဗိတာ’’တိ အာဟ။ ဣမံ ဇဋန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ တီသု ဓာတူသု ဧကမ္ပိ အသေသေတွာ သံသိဗ္ဗနေန တေဓာတုကံ ဇဋေတွာ ဌိတံ။ တေနဿာ မဟာဝိသယတံ ဝိဇဋနဿ စ သုဒုက္ကရဘာဝမာဟ။ ဝိဇဋေတုံ ကော သမတ္ထောတိ ဣမိနာ ‘‘ဝိဇဋယေ’’တိ ပဒံ သတ္တိအတ္ထံ၊ န ဝိဓိအတ္ထန္တိ ဒဿေတိ။

ဧဝံ ‘‘အန္တောဇဋာ’’တိအာဒိနာ ပုဋ္ဌော အထဿ ဘဂဝါ တမတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ သီလေတိ ကုသလသီလေ။ တံ ပန ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိဘေဒေသု ပရိသုဒ္ဓမေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေ’’တိ။

နရတိ ¶ နေတီတိ နရော၊ ပုရိသော။ ကာမံ ဣတ္ထီပိ တဏှာဇဋာဝိဇဋနေ သမတ္ထာ အတ္ထိ၊ ပဓာနမေဝ ပန သတ္တံ ဒဿေန္တော ‘‘နရော’’တိ အာဟ ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန အဝိဘာဂေန ပုဂ္ဂလပရိယာယော အယန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘နရောတိ သတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝိပါကဘူတာယ သဟ ပညာယ ဘဝတီတိ သပညော။ တာယ ဟိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သန္တာနဝသေန ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနာယ အယံ သတ္တော သဝိသေသံ သပညောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ဝိပါကပညာပိ ဟိ သန္တာနဝိသေသေန ဘာဝနာပညုပ္ပတ္တိယာ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတိ အဟေတုကဒွိဟေတုကာနံ တဒဘာဝတော။ ကမ္မဇတိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာယာတိ ကမ္မဇာယ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိယံ ပညာယာတိ ဧဝံ တိဟေတုကသဒ္ဒေါ ပဋိသန္ဓိသဒ္ဒေန သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော၊ န ပညာသဒ္ဒေန။ န ဟိ ပညာ တိဟေတုကာ အတ္ထိ။ ပဋိသန္ဓိတော ပဘုတိ ပဝတ္တမာနာ ပညာ ‘‘ပဋိသန္ဓိယံ ပညာ’’တိ ဝုတ္တာ တံမူလကတ္တာ၊ န ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ပဝတ္တာ ဧဝ။

စိန္တေတိ အာရမ္မဏံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ စိတ္တံ၊ သမာဓိ။ သော ဟိ သာတိသယံ ဥပနိဇ္ဈာနကိစ္စော။ န ဟိ ဝိတက္ကာဒယော ဝိနာ သမာဓိနာ တမတ္ထံ သာဓေန္တိ၊ သမာဓိ ပန တေဟိ ဝိနာပိ ¶ သာဓေတီတိ။ ပဂုဏဗလဝဘာဝါပါဒနေန ပစ္စယေဟိ စိတ္တံ၊ အတ္တသန္တာနံ စိနောတီတိပိ စိတ္တံ၊ သမာဓိ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန စိတ္တဝိစိတ္တတာယ ဣဒ္ဓိဝိဓာဒိစိတ္တကရဏေန စ သမာဓိ စိတ္တန္တိ ဝိနာပိ ပရောပဒေသေနဿ စိတ္တပရိယာယော လဗ္ဘတေဝ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန စိတ္တ-သဒ္ဒေါ ဝိညာဏေ နိရုဠှောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တသီသေန ဟေတ္ထ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ကထိတာ’’တိ။ ယထာသဘာဝံ ပကာရေဟိ ဇာနာတီတိ ပညာ။ သာ ယဒိပိ ကုသလာဒိဘေဒတော ဗဟုဝိဓာ၊ ‘‘ဘာဝယ’’န္တိ ပန ဝစနတော ဘာဝေတဗ္ဗာ ဣဓာဓိပ္ပေတာတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ပညာနာမေန ဝိပဿနာ ကထိတာ’’တိ။ ယဒိပိ ကိလေသာနံ ပဟာနံ အာတာပနံ၊ တံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနမ္ပိ အတ္ထေဝ၊ အာတပ္ပသဒ္ဒေါ ဝိယ ပန အာတာပ-သဒ္ဒေါ ဝီရိယေ ဧဝ နိရုဠှောတိ အာဟ ‘‘အာတာပီတိ ဝီရိယဝါ’’တိ။ ယထာ ကမ္မဋ္ဌာနံ တာယ ပညာယ ပရိတော ဟရီယတိ ပဝတ္တီယတိ၊ ဧဝံ သာပိ တဒတ္ထံ ယောဂိနာတိ အာဟ ‘‘ပါရိဟာရိယပညာ’’တိ။ အဘိက္ကမာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ သာတ္ထကသမ္ပဇညာဒိဝသေန ပရိစ္ဆိဇ္ဇ နေတီတိ သဗ္ဗကိစ္စပရိဏာယိကာ။

ယသ္မာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဂါထာ ဘာသိတာ၊ တသ္မာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနမေဝ ဥပမံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ နာမ ပုရိသော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုနိသိတန္တိ သုဋ္ဌု ¶ နိသိတံ၊ အတိဝိယ တိခိဏန္တိ အတ္ထော။ သတ္ထဿ နိသိတတရဘာဝကရဏံ နိသာနသိလာယံ၊ ဗာဟုဗလေန စဿ ဥက္ခိပနန္တိ ဥဘယမ္ပေတံ အတ္ထာပန္နံ ကတွာ ဥပမာ ဝုတ္တာတိ တဒုဘယံ ဥပမေယျံ ဒဿေန္တော ‘‘သမာဓိသိလာယံ သုနိသိတံ…ပေ… ပညာဟတ္ထေန ဥက္ခိပိတွာ’’တိ အာဟ။ သမာဓိဂုဏေန ဟိ ပညာယ တိက္ခဘာဝေါ။ ယထာဟ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅၊ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁)။ ဝီရိယဉ္စဿာ ဥပတ္ထမ္ဘကံ ပဂ္ဂဏှနတော။ ဝိဇဋေယျာတိ ဝိဇဋေတုံ သက္ကုဏေယျ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာယ ဟိ ဝတ္တမာနာယ ယောဂါဝစရော တဏှာဇဋံ ဝိဇဋေတုံ သမတ္ထော နာမ။ ဝိဇဋနဉ္စေတ္ထ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနန္တိ အာဟ – ‘‘သဉ္ဆိန္ဒေယျ သမ္ပဒါလေယျာ’’တိ။

မဂ္ဂက္ခဏေ ပနေသ ဝိဇဋေတိ နာမ၊ အဂ္ဂဖလက္ခဏေ သဗ္ဗသော ဝိဇဋိတဇဋော နာမ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒါနီ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ဇဋာယ ဝိဇဋနံ အရိယမဂ္ဂေန၊ တဉ္စ ခေါ နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ၊ တသ္မာ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဇဋာယ ဝိဇဋနောကာသ’’န္တိ။ ယတ္ထ ပန သာ ဝိဇဋီယတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယတ္ထ နာမဉ္စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဋိဃံ ရူပသညာ စာ’’တိ ဂါထာသုခတ္ထံ သာနုနာသိကံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော၊ ‘‘ပဋိဃရူပသညာ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပဋိဃသညာဝသေန ကာမဘဝေါ ဂဟိတော ကာမဘဝပရိယာပန္နတ္တာ တာယ။ ပထဝီကသိဏာဒိရူပေ သညာ ရူပသညာ။ ဥဘယတ္ထာပိ သညာသီသေန စိတ္တုပ္ပာဒဿေဝ ဂဟဏံ။ ဘဝသင်္ခေပေနာတိ ဘဝဘာဝေန သင်္ခိပိတဗ္ဗတာယ၊ ဘဝလက္ခဏေန ဧကလက္ခဏတ္တာတိ အတ္ထော။ ရူပေ ဝါ ဝိရဇ္ဇနဝသေန စ ဝတ္တုံ သက္ကုဏေယျာ ဣဓ ရူပသညာတိ ဝုတ္တာ ¶ ၊ ဧဝမ္ပေတ္ထ အရူပဘဝဿ စ ဂဟိတတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘နာမဉ္စ ရူပဉ္စာ’’တိ အနဝသေသတော နာမရူပံ ဂဟိတန္တိ အရူပဘဝ-အသညဘဝါနမ္ပေတ္ထ ဂဟဏံ သိဒ္ဓန္တိ အပရေ။ ပရိယာဒိယနဋ္ဌာနေတိ ပရိယာဒိယနကာရဏေ သဗ္ဗသော ခေပနနိမိတ္တေ နိဗ္ဗာနေ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနံ…ပေ… ဒဿိတော ဟောတီ’’တိ။

ဇဋာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ မနောနိဝါရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄။ ဧဝံလဒ္ဓိကာတိ သဗ္ဗထာပိ စိတ္တုပ္ပတ္တိ သဒုက္ခာ၊ သဗ္ဗထာပိ အစိတ္တကဘာဝေါ သေယျော၊ တသ္မာ ယတော ကုတောစိ စိတ္တံ နိဝါရေတဗ္ဗန္တိ ဧဝံဒိဋ္ဌိကာ ¶ ။ သောတိ သတ္တော။ အနိယျာနိကကထံ ကထေတိ အယောနိသော စိတ္တနိဝါရဏံ ဝဒန္တီ။ သံယတဘာဝံ အာဂတန္တိ ရာဂဝိသေဝနာဒိတော သမ္မဒေဝ သံယတဘာဝံ ဩတရဘာဝံ။ ဓမ္မစရိယာဝသေန ဟိ ပဝတ္တမာနေ စိတ္တေ နတ္ထိ ဤသကမ္ပိ ရာဂါဒိဝိသေဝနံ၊ န တဿ သမ္ပတိ အာယတိဉ္စ ကောစိ အနတ္ထော သိယာ၊ တသ္မာ တံ မနော သဗ္ဗတော အနဝဇ္ဇဝုတ္တိတော န နိဝါရေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ဒါနံ ဒဿာမီ’’တိအာဒိ။ ယတော ယတောတိ ယတော ယတော သာဝဇ္ဇဝုတ္တိတော အယောနိသောမနသိကာရတော။ တန္တိ မနော နိဝါရေတဗ္ဗံ အနတ္ထာဝဟတ္တာ။

မနောနိဝါရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ အရဟန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၅။ ကတာဝီတိ ကတဝါ၊ ပရိညာဒိကိစ္စံ ကတွာ နိဋ္ဌပေတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ကတကိစ္စော’’တိ။ သွာယမတ္ထော အရဟန္တိအာဒိသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဝိညာယတိ။ ဧဝံ ‘‘အဟံ ဝဒါမီ’’တိအာဒိအာကာရေန ပုစ္ဆတိ။

ခန္ဓာဒီသု ကုသလောတိ ခန္ဓာယတနာဒီသု သလက္ခဏာဒီသု စ သမူဟာဒိဝသေန ပဝတ္တိယဉ္စ ဆေကော ယထာဘူတဝေဒီ။ ဥပလဒ္ဓိနိဿိတကထန္တိ အတ္တုပလဒ္ဓိနိဿိတကထံ ဟိတွာ။ ဝေါဟာရဘေဒံ အကရောန္တောတိ ‘‘အဟံ ပရမတ္ထံ ဇာနာမီ’’တိ လောကဝေါဟာရံ ဘိန္ဒန္တော အဝိနာသေန္တော လောကေ လောကသမညမေဝ နိဿာယ ‘‘အဟံ၊ မမာ’’တိ ဝဒေယျ။ ခန္ဓာ ဘုဉ္ဇန္တီတိအာဒိနာ ဝေါဟာရဘေဒံ၊ တတ္ထ စ အာဒီနဝံ ဒဿေတိ။

မာနော နာမ ဒိဋ္ဌိယာ သမဓုရော။ တထာ ဟိ ဒုတိယမဂ္ဂါဒီသု သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ပဟာနာဘိသမယဿ ¶ ပဋိဝိပစ္စနီကေ ပဋိပတ္တိသိဒ္ဓိ။ တေနာဟ ‘‘ယဒိ ဒိဋ္ဌိယာ ဝသေန န ဝဒတိ၊ မာနဝသေန နု ခေါ ဝဒတီတိ စိန္တေတွာ’’တိ။ ဝိဓူပိတာတိ သန္တာပိတာ ဉာဏဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎာ။ တေ ပန ဝိဒ္ဓံသိတာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိဓမိတာ’’တိ။ မမင်္ကာရာဒယော မယန္တိ သတ္တသန္တာနေ သတိ ပဝတ္တန္တိ ဧတေနာတိ မယော၊ မညနာ။ မယော ဧဝ မယတာတိ အာဟ ‘‘မယတန္တိ မညန’’န္တိ။

အရဟန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ပဇ္ဇောတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၆။ ဒိဝါရတ္တိန္တိ ¶ န အာဒိစ္စော ဝိယ ဒိဝါ ဧဝ၊ န စန္ဒိမာ ဝိယ ရတ္တိံ ဧဝ၊ အထ ခေါ ဒိဝါ စ ရတ္တိဉ္စ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ယတ္ထ ယတ္ထ သမ္ပဇ္ဇလိတော၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ ပဒေသေ၊ န အာဒိစ္စော ဝိယ စန္ဒိမာ ဝိယ သကလံ မဟာဒိသံ ဒိသန္တရာဠဉ္စ။ ဉာဏာနုဘာဝေန ဥပ္ပန္နာလောကော ဉာဏာလောကောတိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ ပုဗ္ဗေ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု စက္ခုံ ဥဒပါဒိ ဉာဏံ ဥဒပါဒိ ပညာ ဥဒပါဒိ ဝိဇ္ဇာ ဥဒပါဒိ အာလောကော ဥဒပါဒီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ပန ဝစနတော မဂ္ဂေါ ဉာဏာလောကော။ ‘‘တမော ဝိဟတော၊ အာလောကော ဥပ္ပန္နော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၈၆၊ ပါရာ။ ၁၂) ဝါ ဝစနတော ဝိဇ္ဇတ္တယာလောကော ဉာဏာလောကော။ ပဌမာဘိသမ္ဗောဓိယံ ဝိယ သဉ္ဇာတပီတိဝိပ္ဖာရော၊ ဝိသေသတော ရတနဃရေ သမန္တပဋ္ဌာနဝိစိနနေ သဉ္ဇာတပီတိဝသေန ဥပ္ပန္နသရီရောဘာသော ဝါ ပီတိအာလောကော။ တတ္ထေဝ ဥပ္ပန္နပသာဒဝသေန သဉ္ဇာတအာလောကောဝ ပသာဒါလောကော။ ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနေ ‘‘အညာသိ ဝတ၊ ဘော၊ ကောဏ္ဍညော’’တိ ဥပ္ပန္နပသာဒါလောကောတိ စ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထေဝ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာ သတ္တာနံ ဟဒယတမံ ဝိဓမန္တီ ဓမ္မကထာအာလောကော။ သဗ္ဗောပိ ဗုဒ္ဓါနံ ပါတုဘာဝါ ဥပ္ပန္နော အာလောကောတိ ဣမိနာ သာဝကာနံ ဒေသနာယ သဉ္ဇာတဓမ္မာလောကောပိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါတိ ဒဿေတိ။

ပဇ္ဇောတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၇။ သရဏတော အဝိစ္ဆေဒဝသေန ပဝတ္တနတော ခန္ဓာဒီနံ ပဋိပါဋိ သရာ။ တေနာဟ ‘‘ဣမေ သံသာရသရာ’’တိ။ ကုတောတိ ကေန ကာရဏေန၊ ကိမှိ ဝါ? တေနာဟ ‘‘ကိံ အာဂမ္မာ’’တိ? န ပတိဋ္ဌာတိ ပစ္စယာဘာဝတော။ အာပေါတိအာဒိနာ ပါဠိယံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ အပ္ပတိဋ္ဌာနာပဒေသေန တတ္ထ ကာမရူပဘဝါနံ အဘာဝေါ ဒဿိတော။ တဒုဘယာဘာဝဒဿနေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ အရူပဘဝဿပိ ¶ အဘာဝေါ ဒဿိတောဝ ဟောတိ၊ ယထာရုတဝသေန ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပုရိမာ ဒွေ ဂဟိတာ၊ ဂဟိတဉ္စ အတ္ထံ ပရိဂ္ဂဟေတွာဝ ပစ္ဆိမတ္ထော ပဝတ္တောတိ။

သရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ မဟဒ္ဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၈။ နိဓီယတီတိ ¶ နိဓာနံ။ နိဓာတဗ္ဗတံ ဂတံ နိဟိတန္တိ အတ္ထော။ မုတ္တသာရာဒီတိ မုတ္တာမဏိဝေဠုရိယပဝါဠရဇတဇာတရူပါဒိ။ သုဝဏ္ဏရဇတဘာဇနာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကဟာပဏ-ဓညကောဋ္ဌဘဏ္ဍာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ တမ္ပိ ဟိ နိစ္စပရိဗ္ဗယဝသေန ဘုဉ္ဇီယတီတိ ‘‘ဘောဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အညမညံ အဘိဂိဇ္ဈန္တီတိ အညမညဿ သန္တကံ အဘိဂိဇ္ဈန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ပတ္ထေန္တီ’’တိ။ အနလင်္ကတာတိ န အလံ ပရိယတ္တန္တိ ဧဝံ ကတစိတ္တာ၊ အတြိစ္ဆတာမဟိစ္ဆတာဟိ အဘိဘူတာ။ တေနာဟ ‘‘အတိတ္တာ အပရိယတ္တဇာတာ’’တိ။ ဥဿုက္ကဇာတေသူတိ တံတံကိစ္စေ သဉ္ဇာတဥဿုက္ကေသု။ နာနာကိစ္စဇာတေသူတိ နာနာဝိဓကိစ္စေသု၊ သဉ္ဇာတနာနာကိစ္စေသု ဝါ။ ဝဋ္ဋဂါမိကပသုတေန ဝဋ္ဋသောတံ အနုသရန္တေသု။ တဏှာနိဝါသတာယ ဂေဟန္တိပိ အဂါရန္တိပိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဂေဟ’’န္တိ။ ဝိရာဇိယာတိ ဟေတုအတ္ထဒီပကံ ပဒန္တိ အာဟ ‘‘ဝိရာဇေတွာ’’တိ၊ တွာ-သဒ္ဒေါပိ စာယံ ဟေတုအတ္ထောတိ။

မဟဒ္ဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ စတုစက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၉။ ဣရိယာ ဝုစ္စတိ ကာယေန ကတ္တဗ္ဗကိရိယာ၊ တဿာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော ဣရိယာပထော၊ ဂမနာဒိ။ တံ အပရာပရပ္ပဝတ္တိယာ စက္ကံ။ တေနာဟ ‘‘စတုစက္ကန္တိ စတုဣရိယာပထ’’န္တိ။ နဝဒွါရန္တိ ကရဇကာယော အဓိပ္ပေတော။ သော စ ကေသာဒိအသုစိပရိပူရောတိ အာဟ ‘‘ပုဏ္ဏန္တိ အသုစိပူရ’’န္တိ။ တဏှာယ သံယုတ္တန္တိ တဏှာသဟိတံ။ တေန န ကေဝလံ သဘာဝတော ဧဝ၊ အထ ခေါ နိဿိတဓမ္မော စ အသုစိံ ဒဿေတိ။ မာတုကုစ္ဆိသင်္ခါတေ အသုစိပင်္ကေ ဇာတတ္တာ ပင်္ကဇာတံ၊ ကေသာဒိအသုစိပင်္ကဇာတတ္တာ စ ပင်္ကဇာတံ။ ယာတြာတိ အပဂမော။ တေန သဘာဝတော နိဿိတဓမ္မတော စ အသုစိသဘာဝတော ကာယတော ကထံ အပဂမော သိယာတိ ပုစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတဿာ’’တိအာဒိ။

နဟနဋ္ဌေန ဗန္ဓနဋ္ဌေန နဒ္ဓီတိ ဥပနာဟော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘နဒ္ဓိန္တိ ဥပနာဟ’’န္တိ။ သော ပန ဣတော ပုဗ္ဗကာလေ ကောဓောတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗကာလေ’’တိအာဒိ ¶ ။ ပါဠိနိဒ္ဒိဋ္ဌေတိ ဥပနာဟဣစ္စာဒိကေ ¶ ဣဓ ပါဠိယံ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ကိလေသေ ဌပေတွာ အဝသေသာ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒယော သတ္တ ကိလေသာ ဒုမ္မောစယတာယ ဝရတ္တာ ဝိယာတိ ဝရတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏသဘာဝတော ဧကော ဧဝေသ ဓမ္မော၊ ပဝတ္တိ-အာကာရဘေဒေန ပန ဣစ္ဆနဋ္ဌေန ပတ္ထနဋ္ဌေန ဣစ္ဆာ၊ လုဗ္ဘနဋ္ဌေန ဂိဇ္ဈနဋ္ဌေန လောဘောတိ ဝုတ္တော။ ပဌမုပ္ပတ္တိကာတိ ဧကသ္မိံ အာရမ္မဏေ၊ ဝါရေ ဝါ ပဌမံ ဥပ္ပန္နာ။ အပရာပရုပ္ပတ္တိကောတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနကော။ အလဒ္ဓပတ္ထနာ အပ္ပဋိလဒ္ဓဝတ္ထုမှိ အာသတ္တိ လောဘော။ ဥပ္ပာဋေတွာတိ သသန္တာနတော ဥဒ္ဓရိတွာ။

စတုစက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဧဏိဇင်္ဃသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၀။ ဧဏိမိဂဿ ဝိယာတိ ဧဏိမိဂဿ ဇင်္ဃာ ဝိယ။ အဝယဝီသမ္ဗန္ဓေ ဟိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ ပိဏ္ဍိမံသဿ ပရိတော သမသဏ္ဌိတတ္တာ သုဝဋ္ဋီတဇင်္ဃော။ ကိသန္တိ ထူလဘာဝပဋိက္ခေပပရာဇောတနာ၊ န သုဋ္ဌု ကိသဘာဝဒီပနပရာတိ အာဟ ‘‘အထူလံ သမသရီရ’’န္တိ။ အာတပေန မိလာတန္တိ တပသာ မိလာတကာယံ ဣန္ဒြိယသန္တာပနဘာဝတော။ တေနေဝါဟ – ‘‘တပေါ မိလာတ’’န္တိအာဒိ၊ တထာ စာဟ ပါဠိယံ ‘‘အပ္ပာဟာရံ အလောလုပ’’န္တိ။ ယထာ ‘‘ဝီရဿ ဘာဝေါ ဝီရိယ’’န္တိ ဝီရဘာဝေန ဝီရိယံ လက္ခီယတိ၊ ဧဝံ ဝီရိယသမ္ဘဝေန ဝီရဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဝီရန္တိ ဝီရိယဝန္တ’’န္တိ။ ‘‘စတ္တာရော ပဉ္စ အာလောပေ၊ အဘုတွာ ဥဒကံ ပိဝေ’’တိ (ထေရဂါ။ ၉၈၃၊ မိ။ ပ။ ၆။၅။၁၀) ဓမ္မသေနာပတိဝုတ္တနိယာမေန ပရိမိတဘောဇိတာယ အပ္ပာဟာရတာ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ။ ‘‘မိတာဟာရ’’န္တိ ဝတွာ ပုန ပရိစ္ဆိန္နကာလဘောဇိတာယပိ အပ္ပာဟာရတံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိကာလ…ပေ… ပရိတ္တာဟာရ’’န္တိ အာဟ။ စတူသု ပစ္စယေသု လောလုပ္ပဝိရဟိတံ ဗောဓိမူလေ ဧဝ သဗ္ဗသော လောလုပ္ပဿ ပဟီနတ္တာ။ ‘‘စတူသု ပစ္စယေသူ’’တိ ဟိ ဣမိနာဝ သဗ္ဗတ္ထ လောလုပ္ပဝိဂမော ဒီပိတောဝါတိ။ ရသတဏှာပဋိက္ခေပေါ ဝါ ဧသ ‘‘အပ္ပာဟာရ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘အလောလုပ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ။ ‘‘သီဟံ ဝါ’’တိ ဧတ္ထ ဧကစရသဒ္ဒေါ ဝိယ ဣဝ-သဒ္ဒေါ အတ္ထတော ‘‘နာဂ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ အာနေတွာ၊ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗောတိ ¶ အာဟ – ‘‘ဧကစရံ သီဟံ ဝိယ၊ ဧကစရံ နာဂံ ဝိယာ’’တိ။ ဧကစရာ အပ္ပမတ္တာ ဧကီကတာယ။

ပဉ္စကာမဂုဏဝသေန ရူပံ ဂဟိတံ တေသံ ရူပသဘာဝတ္တာ။ မနေန နာမံ ဂဟိတံ မနဿ နာမသဘာဝတ္တာ။ အဝိနိဘုတ္တဓမ္မေတိ အဝိနာဘာဝဓမ္မေ ဂဟေတွာ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာယတနဓာတုအာဒယော ဂဟိတာ။ ကာမဂုဏဂ္ဂဟဏေန ဟေတ္ထ ရူပဘာဝသာမညေန ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ၊ မနောဂဟဏေန ဓမ္မာယတနံ၊ ဧဝံ ဒွါဒသာယတနာနိ ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ။ ဣမိနာ နယေန ဓာတုအာဒီနမ္ပိ ¶ ဂဟိတတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာဒိဝသေနပေတ္ထ ဘုမ္မံ ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ။ ဧတ္ထာတိ ပါဠိယံ။ ကာမဝတ္ထု ဘုမ္မံ။

ဧဏိဇင်္ဃသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတ္တိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သတုလ္လပကာယိကဝဂ္ဂေါ

၁။ သဗ္ဘိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၁။ သတံ သာဓူနံ သရဏဂမနသီလာဒိဘေဒဿ ဓမ္မဿ ဥလ္လပနတော၊ အတ္တနော ဝါ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိယာ တဿ ဓမ္မဿ ဥလ္လပနတော ကထနတော သတုလ္လပါ၊ ဒေဝတာ၊ တာသံ ကာယော သမူဟော၊ တတ္ထ ဘဝါတိ သတုလ္လပကာယိကာ။ တေနာဟ ‘‘သတံ ဓမ္မ’’န္တိအာဒိ။ သမာဒါနဝသေန ဥလ္လပေတွာ၊ န ဝဏ္ဏနာကထနမတ္တေန တတြာတိ တသ္မိံ တာသံ ဒေဝတာနံ သတုလ္လပကာယိကဘာဝေ။ ဣဒံ ဝတ္ထူတိ ဣဒံ ကာရဏံ။ သမုဒ္ဒဝါဏိဇာတိ သံယတ္တိကာ။ ခိတ္တသရဝေဂေနာတိ ဇိယာမုတ္တသရသဒိသဝေဂေန၊ သီဃဩဃေနာတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပတတီတိ ဥပ္ပာတော။ ဥပ္ပာတေ ဘဝံ ဗျသနံ ဥပ္ပာတိကံ။ ပတိဋ္ဌာတိ ဟိတပတိဋ္ဌာ။ ပရလောကေ ဟိတသုခါဝဟံ အဘယကာရဏံ။ ဇင်္ဃသတန္တိ မနုဿသတံ။ ဇင်္ဃာသီသေန ဟိ မနုဿေ ဝဒတိ သဟစာရိဘာဝတော။ အဂ္ဂဟေသိ ပဉ္စသီလာနိ။ အာသန္နာနာသန္နေသု အာသန္နဿေဝ ပဌမံ ဝိပစ္စနတော ‘‘အာသန္နကာလေ ဂဟိတသီလံ နိဿာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဃဋာဝသေနာတိ သမူဟဝသေန။

သဗ္ဘီတိ ¶ သာဓူဟိ။ တေ ဟိ သပရဟိတသာဓနတော ပါသံသတာယ သန္တဂုဏတာယ စ သန္တောတိ ဝုစ္စတိ။ တေ ပန ယသ္မာ ပဏ္ဍိတလက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ပဏ္ဍိတေဟီ’’တိ အာဟ။ သမာသေထာတိ သံဝသေထာတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယောတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဣရိယာပထေ’’တိအာဒိ။ မိတ္တသန္ထဝန္တိ မေတ္တိသန္ဓာနံ။ သတ္တာနံ ဟိတေသိတာလက္ခဏာ ဟိ မေတ္တိ၊ သာ စ ဉာဏသဟိတာ ဉာဏပုဗ္ဗင်္ဂမာဝါတိ မိတ္တသန္ထဝေါ အသံကိလိဋ္ဌော၊ ဣတရော သံကိလိဋ္ဌောတိ အာဟ ‘‘န ကေနစိ သဒ္ဓိံ ကာတဗ္ဗော’’တိ။ သဒ္ဓမ္မန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဟိတာဝဟံ သုန္ဒရဓမ္မံ။ သေယျောတိ ဟိတဝဍ္ဎနတာဒိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝဍ္ဎီ’’တိ။

သတံ သာဓူနံ၊ ပဏ္ဍိတာနန္တိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ တပ္ပဋိယောဂဝိသယတ္တာ အည-သဒ္ဒဿ ဝုတ္တံ ‘‘အညတော ¶ အန္ဓဗာလတော’’တိ။ သောကနိမိတ္တံ သောကကာရဏံ ဥတ္တရပဒလောပေန ဣဓ သောကသဒ္ဒေန ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘သောကဝတ္ထူန’’န္တိအာဒိ။ သောကဝတ္ထူနိ နာမ စောရာဒယော အစ္ဆိန္ဒနာဒိဝသေန ပရေသံ သောကကရဏတော။ သောကာနုဂတာ သောကပ္ပတ္တာ။

ထေရဿာတိ သံကိစ္စတ္ထေရဿ။ အတ္တနော ဘဂိနိယာ ဇေဋ္ဌတ္တာ ‘‘တုမှေ’’တိ အာဟ။ အယံ ‘‘ဣဓ စောရာ ပဋိပဇ္ဇိံသူ’’တိ အမှေ တိဏာယပိ န မညတီတိ စိန္တေတွာ ဧကစ္စေ ‘‘မာရေမ န’’န္တိ အာဟံသု။ ကရုဏာယ ဧကစ္စေ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေမာ’’တိ အာဟံသု။ မန္တေတွာတိ ဘာသေတွာ။

အဟု အဟောသိ၊ ဘူတပုဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ အရညသ္မိံ ဗြဟာဝနေတိ တာဒိသေ ဗြဟာဝနေ၊ မဟာရညေ နိဝါသီတိ အတ္ထော စေတောတိ ဗျာဓော။ ကူဋာနီတိ ဝါကုရာဒယော။ ဩဍ္ဍေတွာတိ သဇ္ဇေတွာ။ သသကန္တိ ပေလကံ ဥဗ္ဗိဂ္ဂါတိ ဘီတတသိတာ။ ဧကရတ္တိန္တိ ဧကရတ္တေနေဝ။ ဓနဇာနီတိ ပရိဗ္ဗယဝသေန အဒ္ဓိကေဟိ လဒ္ဓဗ္ဗဓနတော ဟာနိ၊ ‘‘သမဏမ္ပိ နာမ ဟန္တိ၊ ကိံ အမှေသု လဇ္ဇိဿတီ’’တိ အဒ္ဓိကာနံ အနာဂမနတော ဧကဒိဝသံ လဒ္ဓဗ္ဗပရိဗ္ဗယမ္ပိ န လဘိဿန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဉာတယောပိ မာတာပိတုဘာတုဘဂိနိအာဒိကေ ဉာတကေ။ တေ ကိရ အဓိမုတ္တဿ ဘဂိနိယာ သန္တိကံ ဥပဂစ္ဆန္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ တေန သမာဂတာ၊ အဓိမုတ္တော ¶ သစ္စဝါစံ အနုရက္ခန္တော စောရဘယံ တေသံ နာရောစေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တေသမ္ပီ’’တိအာဒိ။ တံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ‘‘အဓိမုတ္တသာမဏေရဿ သန္တိကေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ဥပသမ္ပဒါစရိယော ဟုတွာ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တနော အန္တေဝါသိကေ ကတွာ’’တိ။ သစ္စာနုရက္ခဏေန အနုတ္တရဂုဏာဓိဂမေန စ ဉာတိမဇ္ဈေ ဝိရောစတိ။

သာတတန္တိ သတတံ။ သ-သဒ္ဒဿ ဟိ ဣဓ သာဘာဝေါ ယထာ ‘‘သာရာဂေါ’’တိအာဒီသု။ သာတဘာဝေါ ဝါ သာတတန္တိ အာဟ ‘‘သုခံ ဝါ’’တိ။ ကာရဏေနာတိ တေန တေန ကာရဏေန။ သဗ္ဗာသံ တာသံ ဝစနံ သုဘာသိတံ၊ ဘဂဝတော ပန ဥက္ကံသဂတံ သုဘာသိတမေဝ။ သွာယမတ္ထော တံတံဂါထာပဒေနေဝ ဝိညာယတီတိ တံ နီဟရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန သပ္ပုရိသူပသံသေဝသဒ္ဓမ္မာဘိယောဂေါ ယထာ သတ္တာနံ ဝဍ္ဎိယာ ပညာပဋိလာဘဿ ဧကန္တိကံ ကာရဏံ၊ ဧဝံ သောကပစ္စယေ သတိ ဝိသောကဘာဝဿ၊ ဉာတိမဇ္ဈေ သောဘာယ၊ သုဂတိဂမနဿ၊ စိရံ သုခဋ္ဌာနဿ၊ ဝဋ္ဋဒုက္ခမောစနဿပိ အညာသာဓာရဏံ ဟောတီတိ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဗ္ဘိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ မစ္ဆရိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၂။ ပမဇ္ဇနာကာရေန ¶ ပဝတ္တာ အနုပလဒ္ဓိ ပမာဒေါ။ တေန ဧကန္တတော သတိရဟိတာ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သတိဝိပ္ပဝါသလက္ခဏေနာ’’တိ။ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒယော စေတ္ထ ပမာဒေနေဝ သင်္ဂဟိတာ။ ဣဒါနိ ယထာ မစ္ဆရိယနိမိတ္တဉ္စ ပမာဒနိမိတ္တဉ္စ ဒါနံ န ဒီယတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကစ္စော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရိက္ခယံ ဂမိဿတီတိ ဘောဂပရိဟာနိံ ဂမိဿတိ။ ခိဍ္ဍာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဏ္ဍနဝိဘူသနဆဏနက္ခတ္တကိစ္စဗျသနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ယသဒါယကန္တိ ကိတ္တိယသဿ ပရိဝါရယသဿ စ ဒါယကံ။ သိရီဒါယကန္တိ သောဘဂ္ဂဒါယကံ။ သမ္ပတ္တိဒါယကန္တိ ကုလဘောဂရူပဘောဂသမ္ပဒါဟိ သမ္ပတ္တိဒါယကံ။ ပုညန္တိ ဝါ ဣဓ ပုညဖလံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ‘‘ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၈၀) ဝိယ။ အတ္ထိ ဒါနဿ ဖလန္တိ ဧတ္ထ ဒေယျဓမ္မဿ အနဝဋ္ဌိတတံ ဗဟုလသာဓာရဏတံ၊ တံ ပဟာယ ဂမနီယတံ ¶ ၊ တဗ္ဗိသယာယ ပီတိယာ သာဝဇ္ဇတံ၊ ဒါနဓမ္မဿ အနညသာဓာရဏတံ အနုဂါမိကတံ၊ တဗ္ဗိသယာယ ပီတိယာ အနဝဇ္ဇတံ၊ လောဘာဒိပါပဓမ္မာနံ ဝိနောဒနံ၊ သေသပုညာနံ ဥပနိဿယဉ္စ ဇာနန္တေနာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

တံယေဝ ဗာလန္တိ ယော မစ္ဆရီ၊ တမေဝ။ အဒါနသီလာ ဗာလာ။ ဧကစ္စော ဓနဿ ပရိဘောဂပရိက္ခယဘယေန အတ္တနာပိ န ပရိဘုဉ္ဇတိ အတိလောဘသေဋ္ဌိ ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ဣဓလောကပရလောကေသူ’’တိ။

ယသ္မာ ဧကစ္စော အဒါနသီလော ပုရိသော အဒ္ဓိကေ ဒိသွာ ပဿန္တောပိ န ပဿတိ၊ တေသံ ကထံ သုဏန္တောပိ န သုဏောတိ၊ သယံ ကိဉ္စိ န ကထေတိ၊ အဒါတုကမျတာထမ္ဘေ ဗဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ မတလိင်္ဂါနိ ဥပလဗ္ဘန္တိယေဝါတိ အာဟ ‘‘အဒါနသီလတာယ မရဏေန မတေသူ’’တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဒါနမတ္တမေဝ ဂဟေတွာ မတေနဿ သမတံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒါနသီလဿ ပန အမတလိင်္ဂါနိ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဝဇန္တိ ပုထုတ္တေ ဧကဝစနံ၊ တသ္မာ ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သဟ ဝဇန္တာ’’တိ။ ဒါနသီလာဒိဓမ္မော ပုရာတနော၊ န အဇ္ဇတနောတိ သနန္တနော၊ သော ဧတေသု အတ္ထီတိ သနန္တနာ၊ ပဏ္ဍိတာ၊ တေသံ ဓမ္မာတိ တေသံ ဝသေနပိ ဓမ္မော သနန္တနောတိ အာဟ ‘‘သနန္တနာနံ ဝါ ပဏ္ဍိတာနံ ဧသ ဓမ္မော’’တိ။ အပ္ပသ္မိမ္ပိ ဒေယျဓမ္မေ သတိ ဧကေ ဒါနံ ဒဒန္တိ၊ ဧကေ န ဒဒန္တိ မစ္ဆရိဘာဝါ။ သဟဿဒါနသဒိသာတိ ဧကာပိ ဒက္ခိဏာ ပရိစ္စာဂစေတနာယ ဥဠာရဘာဝတော သဟဿဒါနသဒိသာ ဟောတိ။

ဒုရနုဂမနောတိ အသမင်္ဂိနာ အနုဂန္တုံ ဒုက္ကရော။ အနနုဂမနဉ္စဿ ဓမ္မဿ အပူရဏမေဝါတိ အာဟ ¶ ‘‘ဒုပ္ပူရော’’တိ။ ‘‘ဓမ္မံ စရေ’’တိ အယံ ဓမ္မစရိယာ ဂဟဋ္ဌဿ ဝသေန အာရဒ္ဓါတိ အာဟ ‘‘ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မံ စရတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဒါရဉ္စ ပေါသ’’န္တိ။ သမုဉ္ဇကန္တိ ကဿကေဟိ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗံ ကတွာ ဝိသဋ္ဌဓညကရဏတော ခလေ ဥဉ္ဆာစရိယဝသေန သမုဉ္ဇနိအာဒိနာ ဆဍ္ဍိတဓညသံဟရဏံ။ တေနာဟ ‘‘ယော အပိ…ပေ… သမုဉ္ဇကံ စရတီ’’တိ။ ဧတေနာတိ သတသဟဿသဟဿယာဂိဂ္ဂဟဏေန ဒသန္နမ္ပိ ဘိက္ခုကောဋီနံ ပိဏ္ဍပါတော ဒဿိတော ဟောတိ။ ‘‘ဒိန္နော’’တိ ပဒံ အာနေတွာ ယောဇနာ။ ဒသန္နံ ဝါ ကဟာပဏကောဋီနံ ပိဏ္ဍပါတောတိ ဒသန္နံ ကဟာပဏကောဋီနံ ဝိနိယုဉ္ဇနဝသေန သမ္ပာဒိတပိဏ္ဍပါတော။ တယိဒံ သတသဟဿံ ¶ သဟဿယာဂီနံ ဒါနံ ဧတ္တကံ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သမုဉ္ဇကံ စရန္တောပီတိ သမုဉ္ဇကံ စရိတွာပိ၊ သမုဉ္ဇကစရဏဟေတူတိ အတ္ထော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဒါရံ ပေါသေန္တောပိ ဓမ္မံ စရတိ၊ အပ္ပကသ္မိံ ဒဒန္တောပိ ဓမ္မံ စရတီတိ ယောဇနာ။ တထာဝိဓဿာတိ တာဒိသဿ တထာဓမ္မစာရိနော ယာ ဓမ္မစရိယာ၊ တဿာ ကလမ္ပိ နဂ္ဃန္တိ ဧတေ သဟဿယာဂိနော အတ္တနော သဟဿယာဂိတာယ။ ယံ တေန ဒလိဒ္ဒေနာတိအာဒိ တဿေဝတ္ထဿ ဝိဝရဏံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ တေသန္တိ ‘‘သတံသဟဿာနံ သဟဿယာဂိန’’န္တိ ဝုတ္တာနံ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ။ ဣတရေသန္တိ ‘‘တထာဝိဓဿာ’’တိ ဝုတ္တပုရိသတော အညေသံ။ ဒသကောဋိသဟဿဒါနန္တိ ဒသကောဋိသင်္ခါတံ တတော အနေကသဟဿဘေဒတာယ သဟဿဒါနံ။

‘‘ကလံ နဂ္ဃတီ’’တိ ဣဒံ တေသံ ဒါနတော ဣမဿ ဒါနဿ ဥဠာရတရဘာဝေန ဝိပုလတရဘာဝေန ဝိပုလတရဖလတာယ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကထံ နု ခေါ ဧတံ မဟပ္ဖလတရန္တိ ဇာနနတ္ထ’’န္တိ။ ပစ္စယဝိသေသေန မဟတ္တံ ဂတောတိ မဟဂ္ဂတော၊ ဥဠာရောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဝိပုလဿေတံ ဝေဝစန’’န္တိ။ သမေနာတိ ဉာယေန၊ ဓမ္မေနာတိ အတ္ထော။ ဝိသမေတိ န သမေ မစ္ဆရိယလက္ခဏပ္ပတ္တေ။ ဆေတွာတိ ပီဠေတွာ။ တံ ပန ပီဠနံ ပေါထနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ပေါထေတွာ’’တိ အာဟ။ အဿုမုခါတိ တိန္တအဿုမုခသမ္မိဿာ ပရံ ရောဒါပေတွာ။ မဟာဒါနန္တိ ယထာဝုတ္တံ ဗဟုဒေယျဓမ္မဿ ပရိစ္စဇနေန မဟန္တဒါနံ။ ဥပ္ပတ္တိယာ အပရိသုဒ္ဓတာယာတိ အဇ္ဈာသယဿ ဒေယျဓမ္မဂဝေသနာယ စ သုဒ္ဓတာယ မလီနတ္တာ။ ဣတရံ ဓမ္မစရိယာယ နိဗ္ဗတ္တိတဒါနံ။ ပရိတ္တဒါနန္တိ ပရိတ္တဿ ဒေယျဓမ္မဿ ဝသေန ပရိတ္တဒါနံ။ အတ္တနော ဥပ္ပတ္တိယာ ပရိသုဒ္ဓတာယာတိ အဇ္ဈာသယဿ ဒေယျဓမ္မဂဝေသနာယ စ ဝိသုဒ္ဓတာယ။ ဧဝန္တိအာဒိမာဟာတိ ‘‘ဧဝံ သဟဿာနံ သဟဿယာဂိန’’န္တိ အဝေါစ။ တတ္ထ သဟဿာနန္တိ သတံသဟဿာနံ။ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ သတဂ္ဂဟဏံ န ကတံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

မစ္ဆရိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သာဓုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၃။ ဥဒါနံ ¶ ဥဒါနေသီတိ ပီတိဝေဂေန ဥဂ္ဂိရိတဗ္ဗတာယ ဥဒါနံ ဥဂ္ဂိရိ ဥစ္စာရေသိ။ တယိဒံ ယသ္မာ ပီတိသမုဋ္ဌာပိတံ ဝစနံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဒါဟာရံ ဥဒါဟရီ’’တိ ¶ ။ ယထာ ပန တံ ဝစနံ ‘‘ဥဒါန’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓါယာတိ ဧတ္ထ ယ-ကာရော ဟေတုအတ္ထော။ ပရိစ္စာဂစေတနာယ ဟိ သဒ္ဓါ ဝိသေသပစ္စယော အဿဒ္ဓဿ တဒဘာဝတော။ ပိ-သဒ္ဒေါ ဝုတ္တတ္ထသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ‘‘သာဟူ’’တိ ပဒံ သာဓုသဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကထန္တိ ဒါနယုဒ္ဓါနံ ဝိပက္ခသဘာဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧတံ ဥဘယန္တိ ဒါနံ ယုဒ္ဓန္တိ ဣဒံ ဒွယံ။ ဇီဝိတဘီရုကောတိ ဇီဝိတဝိနာသဘီရုကော။ ခယဘီရုကောတိ ဘောဂက္ခယဿ ဘီရုကော။ ဝဒန္တောတိ ဇီဝိတေ သာလယတံ၊ တတော ဧဝ ယုဇ္ဈနေ အသမတ္ထတံ ပဝေဒေန္တော။ ဆေဇ္ဇန္တိ ဟတ္ထပါဒါဒိဆေဒေါ။ ဥဿဟန္တောတိ ဝီရိယံ ကရောန္တော။ ဧဝံ ဘောဂေ ရက္ခိဿာမီတိ တထာ ဘောဂေ အပရိက္ခီဏေ ကရိဿာမီတိ။ ဝဒန္တောတိ ဣဓ ဘောဂေသု လောဘံ၊ တတော ဧဝ ဒါတုံ အသမတ္ထတံ ပဝေဒေန္တော။ ဧဝန္တိ ဧဝံ ဇီဝိတဘောဂနိရပေက္ခတာယ ဒါနဉ္စ ယုဒ္ဓဉ္စ သမံ ဟောတိ။ သဒ္ဓါဒိသမ္ပန္နောတိ သဒ္ဓါဓမ္မဇီဝိတာဝီမံသာသီလာဒိဂုဏသမန္နာဂတော။ သော ဟိ ဒေယျဝတ္ထုနော ပရိတ္တကတ္တာ အပ္ပကမ္ပိ ဒဒန္တော အတ္တနော ပန စိတ္တသမ္ပတ္တိယာ ခေတ္တသမ္ပတ္တိယာ စ ဗဟုံ ဥဠာရပုညံ ပဝဍ္ဎေန္တော ဗဟုဝိဓံ လောဘ-ဒေါသ-ဣဿာ-မစ္ဆရိယ-ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒိဘေဒံ တပ္ပဋိပက္ခံ အဘိဘဝတိ၊ တတော ဧဝ စ တံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘မစ္ဆေရံ မဒ္ဒတိ’’စ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ တဿ ပန ဥဇုဝိပစ္စနီကဘာဝတော။

ပရတ္ထာတိ ပရလောကေ။ ဧကသာဋကဗြာဟ္မဏဝတ္ထု အနွယဝသေန၊ အင်္ကုရဝတ္ထု ဗျတိရေကဝသေန ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

ဓမ္မော လဒ္ဓါ ဧတေနာတိ ဓမ္မလဒ္ဓါ၊ ပုဂ္ဂလော။ အဂ္ဂိအာဟိတပဒဿ ဝိယ သဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘ဥဋ္ဌာနန္တိ ကာယိကံ ဝီရိယံ၊ ဝီရိယန္တိ စေတသိက’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဥဋ္ဌာနန္တိ ဘောဂုပ္ပာဒေ ယုတ္တပယုတ္တတာ။ ဝီရိယန္တိ တဇ္ဇော ဥဿာဟော။ ယမဿ အာဏာပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ ဝေတရဏိမ္ပိ ဣတရေ နိရယေ စ အတိက္ကမ္မ။ တေ ပန အဗ္ဗုဒါဒီနံ ဝသေန အဝီစိံ ဒသဓာ ကတွာ အဝသေသမဟာနိရယေ သတ္တပိ အာယုပ္ပမာဏဘေဒေန တယော တယော ကတွာ ဧကတိံသာတိ ဝဒန္တိ။ သဉ္ဇီဝါဒိနိရယသံဝတ္တနဿ ကမ္မဿ တိက္ခမဇ္ဈမုဒုဘာဝေန တဿ အာယုပ္ပမာဏဿ တိဝိဓတာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာ။ အပရေ ပန ‘‘အဋ္ဌ မဟာနိရယာ သောဠသ ဥဿဒနိရယာ အာဒိတော စတ္တာရော သိတနိရယေ ဧကံ ကတွာ သတ္တ သိတနိရယာတိ ဧဝံ ဧကတိံသ မဟာနိရယာ’’တိ ¶ ဝဒန္တိ။ မဟာနိရယဂ္ဂဟဏတော အာဒိတော စတ္တာရော သိတနိရယာ ဧကော နိရယော ကတောတိ။

တေသန္တိ ¶ ဝိစိနိတွာ ဂဟိတပစ္စယာနံ။ ပဉ္စနဝုတိပါသဏ္ဍဘေဒါ ပပဉ္စသူဒနိသံဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထာတိ တေသု ဒွီသု ဝိစိနနေသု။ ဒက္ခိဏာဝိစိနနံ အာဟ၊ ဥပမာနာနိ ဟိ နာမ ယာဝဒေဝ ဥပမေယျတ္ထဝိဘာဝနတ္ထာနိ။ ဧတေန သုခေတ္တဂဟဏတောပိ ဒက္ခိဏေယျဝိစိနနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပါဏေသု သံယမောတိ ဣမိနာ ဒသဝိဓမ္ပိ ကုသလကမ္မပထဓမ္မံ ဒဿေတိ။ ယထာ ဟိ ‘‘ပါဏေသု သံယမော’’တိ ဣမိနာ သတ္တာနံ ဇီဝိတာဝေါရောပနတော သံယမော ဝုတ္တော၊ ဧဝံ တေသံ သာပတေယျာဝဟာရတော ပရဒါရာမသနတော ဝိသံဝါဒနတော အညမညဘေဒနတော ဖရုသဝစနေန သင်္ဃဋ္ဋနတော နိရတ္ထကဝိပ္ပလပနတော ပရသန္တကာဘိဇ္ဈာနတော ဥစ္ဆေဒစိန္တနတော မိစ္ဆာဘိနိဝေသနတော စ သံယမော ဟောတီတိ။ တေနာဟ ‘‘သီလာနိသံသံ ကထေတုမာရဒ္ဓါ’’တိ။ ဖရုသဝစနသံယမော ပနေတ္ထ သရူပေနေဝ ဝုတ္တော။

ပရဿ ဥပဝါဒဘယေနာတိ ပါပကိရိယဟေတု ပရေန အတ္တနော ဝတ္တဗ္ဗဥပဝါဒဘယေန။ ဥပဝါဒဘယာတိ ဥပဝါဒဘယနိမိတ္တံ။ ‘‘ကထံ နု ခေါ အမှေ ပရေ န ဥပဝဒေယျု’’န္တိ အာသီသန္တာ ပါပံ န ကရောန္တိ။ ဓမ္မပဒမေဝါတိ အသင်္ခတဓမ္မကောဋ္ဌာသော ဧဝ သေယျော သေဋ္ဌော။ ယသ္မာ သဗ္ဗသင်္ခတံ အနိစ္စံ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မံ၊ တသ္မာ တဒဓိဂမာယ ဥဿာဟော ကရဏီယောတိ ဒဿေတိ။ ပုဗ္ဗသဒ္ဒေါ ကာလဝိသေသဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ စ ကဿပဗုဒ္ဓါဒိကာလေပီ’’တိအာဒိ။ ပုန အကာလဝိသေသော အပါဋိယေက္ကော ဘုမ္မတ္ထဝိသယောဝါတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေပိ ဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သဗ္ဗေပိ ဝါတိ ဧတေ သဗ္ဗေပိ ကဿပဗုဒ္ဓါဒယော လောကနာထာ သန္တော နာမ ဝူပသန္တသဗ္ဗကိလေသသန္တာပါ သန္တသဗ္ဘူတဂုဏတ္တာ။

သာဓုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ နသန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၄။ ကမနီယာနီတိ ¶ ကန္တာနိ။ တတော ဧဝ ဧတာနိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏာနိ သုခါရမ္မဏာနိ ရူပါဒီနိ၊ တေ ပန ဝတ္ထုကာမာ၊ တဒါရမ္မဏကိလေသကာမာ ဝါ။ ‘‘န သန္တိ ကာမာ မနုဇေသူ’’တိ ဒေသနာသီသမေတံ၊ နိစ္ဆယေန ကာမာ အနိစ္စာယေဝ။ မစ္စု ဓီယတိ ဧတ္ထာတိ မစ္စုဓေယျံ။ န ပုန အာဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ တံ အပုနာဂမနံ။ အပုနာဂမနသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ အနုပဂစ္ဆနတော။ နိဗ္ဗာနံ ဟီတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ဝိဝရဏံ။ ဗဒ္ဓါတိ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော။ ပမတ္တောတိ ဝေါဿဂ္ဂပမာဒံ အာပန္နော။

တဏှာဆန္ဒတော ¶ ဇာတံ တဿ ဝိသေသပစ္စယတ္တာ။ ဣစ္ဆိတံ ဟနတီတိ အဃံ၊ ဒုက္ခံ။ ဣဓ ပန အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခန္တိ။ ဆန္ဒဝိနယာ အဃဝိနယောတိ ဟေတုနိရောဓေန ဟိ ဖလနိရောဓော၊ ဧဝံ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဝတွာ အဃဝိနယာ ဒုက္ခဝိနယောတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဝဒတိ။

စိတြာနီတိ ကိလေသကာမာပိ ဝေဒနာဒိဋ္ဌိသမ္ပယောဂဘေဒေန ဟောန္တိ၊ အာကာရဘေဒေန စ အတ္ထိ သဝိဃာတာဝိဃာတာတိ တတော ဝိသေသေတုံ ‘‘အာရမ္မဏစိတ္တာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သင်္ကပ္ပိတရာဂေါတိ သုဘာဒိဝသေန သင်္ကပ္ပိတဝတ္ထုမှိ ရာဂေါ။ ကိလေသကာမော ကာမောတိ ဝုတ္တော တဿေဝိဓ ဝိသေသတော ကာမဘာဝသိဒ္ဓိတော။ ပသူရသုတ္တေန ဝိဘာဝေတဗ္ဗော ‘‘န တေ ကာမာ’’တိအာဒိနာ တဿ ဝတ္ထုမှိ အာဂတတ္တာ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ သင်္ခေပေနေဝ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ပသူရပရိဗ္ဗာဇကော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ န တေ ကာမာ ယာနိ စိတြာနိ လောကေတိ တေ စေ ကာမာ န ဟောန္တိ၊ ယာနိ လောကေ စိတြာနိ ရူပါဒိအာရမ္မဏာနိ။ ဝေဒေသီတိ ကေဝလံ သင်္ကပ္ပရာဂဉ္စ ကာမံ ကတွာ ဝဒေသိ စေ။ ဟေဟိန္တီတိ ဘဝေယျုန္တိ အတ္ထော။ သုဏန္တော သဒ္ဒါနိ မနောရမာနိ၊ သတ္ထာပိ တေ ဟေဟိတိ ကာမဘောဂီတိ ပစ္စေကံ ဂါထာ၊ ဣဓ ပန သံခိပိတွာ ဒဿိတာ။ ဓီရာ နာမ ဓိတိသမ္ပန္နာတိ အာဟ ‘‘ပဏ္ဍိတာ’’တိ။

တဿာတိ ယော ပဟီနကောဓမာနော သဗ္ဗသော သံယောဇနာတိဂေါ နာမရူပသ္မိံ အသဇ္ဇန္တော ရာဂါဒိကိဉ္စနရဟိတော၊ တဿ။ မောဃရာဇာ နာမ ထေရော ဗာဝရီဗြာဟ္မဏဿ ပရိစာရကာနံ သောဠသန္နံ အညတရော။ ယထာနုသန္ဓိံ အပ္ပတ္တော သာဝသေသ-အတ္ထော၊ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော ¶ ။ သဗ္ဗသော ဝိမုတ္တတ္တာဝ ဒေဝမနုဿာ နမဿန္တိ၊ ယေ တံ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ တေသံ ကိံ ဟောတိ? ကိဉ္စိပိ န သိယာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထဝိသေသော? ဒသဗလံ သန္ဓာယေဝမာဟ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန။ အနုပဋိပတ္တိယာတိ ပဋိပတ္တိံ အနုဂန္တွာ ပဋိပဇ္ဇနေန။ နမဿန္တိ တံ ပူဇေန္တိ။

စတုသစ္စဓမ္မံ ဇာနိတွာတိ တေန ပဋိဝိဒ္ဓံ စတုသစ္စဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ တထာ စ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာယ နိဗ္ဗေမတိကာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆံ ပဟာယာ’’တိ။ တတော ပရံ ပန အနုက္ကမေန အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန သင်္ဂါတိဂါပိ ဟောန္တိ။ အသေက္ခဓမ္မပါရိပူရိယာ ပသံသိယာ ဝိညူနံ ပသံသာပိ ဟောန္တီတိ။

နသန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဥဇ္ဈာနသညိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၅။ ဥဇ္ဈာနဝသေန ¶ ပဝတ္တာ သညာ ဧတေသံ အတ္ထိ၊ ဥဇ္ဈာနဝသေန ဝါ သဉ္ဇာနန္တီတိ ဥဇ္ဈာနသညီ။ ကာရယေတိ ကတာနံ ပရိယန္တံ ကာရယေတိ အတ္ထော။ ပရိယန္တကာရိတန္တိ ပရိစ္ဆိန္နကာရိတံ ပရိမိတဝစနန္တိ အတ္ထော။ ပံသုကူလာဒိပဋိပက္ခနယေန ပတ္တုဏ္ဏဒုကုလာဒိ ဝုတ္တံ။ နာမံ ဂဟိတန္တိ ဧတေန ‘‘ဥဇ္ဈာနသညိကာ’’တိ ဧတ္ထ က-သဒ္ဒေါ သညာယန္တိ ဒဿေတိ။

အညေနာကာရေန ဘူတန္တိ အတ္တနာ ပဝေဒိယမာနာကာရတော အညေန အသုဒ္ဓေန အာကာရေန ဝိဇ္ဇမာနံ ဥပလဗ္ဘမာနံ အတ္တာနံ။ ဝဉ္စေတွာတိ ပလမ္ဘေတွာ။ တဿ ကုဟကဿ။ တံ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ ပရိဘုဉ္ဇနံ။ ပရိဇာနန္တီတိ တဿ ပဋိပတ္တိံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနန္တိ။ ကာရကောတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ကတ္တာ၊ သမ္မာပဋိပဇ္ဇိတာတိ အတ္ထော။

ဣဒန္တိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ၊ အယန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပဒါတိ နိဗ္ဗာနဓမ္မဿ အနုစ္ဆဝိကတာယ အနုဓမ္မဘူတာ ပဋိပဒါ။ ပဋိပက္ခဝိဓမနေ အသိထိလတာယ ဒဠှာ။ ဘာသိတမတ္တေန စ သဝနမတ္တေန စာတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော။ တေန ဘာသိတဿ သုတဿ စ သမ္မာပဋိပတ္တိဝိသေသံ နိဝတ္တေတိ။ လောကပရိယာယန္တိ လောကဿ ပရိဝိဓမနံ ဥပ္ပာဒနိရောဓဝသေန သင်္ခါရာနံ ပရာဝုတ္တိံ။ တေနာဟ ‘‘သင်္ခါရလောကဿ ဥဒယဗ္ဗယ’’န္တိ။ သွာယမတ္ထော သစ္စပဋိဝေဓေနေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စတုသစ္စဓမ္မဉ္စ အညာယာ’’တိ ¶ ။ ဧဝံ န ကုဗ္ဗန္တီတိ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနမ္ပိ ဂုဏံ အနာဝီကရောန္တော ‘‘ယထာ တုမှေ ဝဒထ၊ ဧဝံ န ကုဗ္ဗန္တီ’’တိ အဝိဇ္ဇမာနတံ ဗျာကရောတီတိ အတ္ထော။

အကာရကမေဝါတိ ဒေါသံ အကာရကမေဝ။ အစ္စယဿ ပဋိဂ္ဂဏှနံ နာမ အဓိဝါသနံ၊ ဧဝံ သော ဒေသကေန ဒေသိယမာနော တတော ဝိဂတော နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဋိဂ္ဂဏှာတူတိ ခမတူ’’တိ။

သဘာဝေနာတိ သဘာဝတော။ ဧကသဒိသန္တိ ပရေသံ စိတ္တာစာရံ ဇာနန္တမ္ပိ အဇာနန္တေဟိ သဟ ဧကသဒိသံ ကရောန္တာ။ ပရတောတိ ပစ္ဆာ။ ကထာယ ဥပ္ပန္နာယာတိ ‘‘ကဿစ္စယာ န ဝိဇ္ဇန္တီ’’တိအာဒိကထာယ ပဝတ္တမာနာယ ‘‘တထာဂတဿ ဗုဒ္ဓဿာ’’တိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓဗလံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒီပေတွာ။ ခမိဿာမီတိ အစ္စယဒေသနံ ပဋိဂ္ဂဏှိဿာမိ။ တပ္ပဋိဂ္ဂဟော ဟိ ဣဓ ခမနန္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ သတ္ထာ ပန သဗ္ဗကာလံ ခမော ဧဝ။

ကောပေါ ¶ အန္တရေ စိတ္တေ ဧတဿာတိ ကောပန္တရော။ ဒေါသော ဂရု ဂရုကာတဗ္ဗော အဿာတိ ဒေါသဂရု။ ‘‘ပဋိမုစ္စတီ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ အယမေဝ အတ္ထော။ အစ္စာယိကကမ္မန္တိ သဟသာ အနုပဓာရေတွာ ကိရိယာ။ နော စိဓာတိ နော စေ ဣဓ။ ဣဓာတိ နိပါတမတ္တံ။ အပဂတံ အပနီတံ။ ဒေါသော နော စေ သိယာ၊ တေန ပရိယာယေန ယဒိ အပရာဓော နာမ န ဘဝေယျာတိ။ န သမ္မေယျုံ န ဝူပသမေယျုံ။ ကုသလောတိ အနဝဇ္ဇော။

ဓီရော သတောတိ ပဒဒွယေန ဝဋ္ဋဆိန္ဒံ အာဟ။ ကော နိစ္စမေဝ ပဏ္ဍိတော နာမာတိ အတ္ထောတိ ‘‘ကဿစ္စယာ’’တိအာဒိကာယ ပုစ္ဆာဂါထာယ အတ္ထော။ ဒီဃမဇ္ဈိမသံဝဏ္ဏနာသု တထာဂတ-သဒ္ဒေါ ဝိတ္ထာရတော သံဝဏ္ဏိတောတိ အာဟ ‘‘ဧဝမာဒီဟိ ကာရဏေဟိ တထာဂတဿာ’’တိ။ ဗုဒ္ဓတ္တာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဗောဓေတာ ပဇာယာ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇) နိဒ္ဒေသေ အာဂတကာရဏာနိ သင်္ဂယှန္တိ။ ဝိမောက္ခံ ဝုစ္စတိ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တဿ အန္တော အဂ္ဂဖလံ၊ တတ္ထ ဘဝါ ပဏ္ဏတ္တိ၊ တဿာ ဝသေန။ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဗလံ ဒီပေတိ။ ဣဒါနိ ခိတ္တံ သင်္ခေပေန သံဟရာပိတံ ဟောတီတိ ဒဿေတိ။

ဥဇ္ဈာနသညိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သဒ္ဓါသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၆။ တတွဿာတိ ¶ ဩ-ကာရဿ ဝ-ကာရာဒေသံ အ-ကာရဿ စ လောပံ ကတွာ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘တတော အဿာ’’တိ။ ‘‘တတဿာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ တတောတိ စ သဒ္ဓါဟေတူတိ အတ္ထော။ နာနုပတန္တီတိ န ဝတ္တန္တိ။ ပမာဒံ ကရောန္တီတိ ပမဇ္ဇန္တိ၊ မိစ္ဆာ ပဋိပဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ လက္ခဏာနီတိ အနိစ္စာဒိလက္ခဏာနိ။ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဥပေစ္စ ဉာဏစက္ခုနာ ပေက္ခတိ၊ အနုပဿတီတိ အတ္ထော။ အာဂတကိစ္စန္တိ အာဟတကိစ္စံ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ သာဓေတီတိ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန နိပ္ဖာဒေတိ၊ တထလက္ခဏံ နိရောဓသစ္စံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ အယမတ္ထော မဂ္ဂေပိ ဝတ္တဗ္ဗော တေန ဝိနာ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဿ အသမ္ဘဝတော။ ကသိဏာရမ္မဏဿာတိ ဣဒံ လက္ခဏဝစနံ။ အကသိဏာရမ္မဏသမာပတ္တိယောပိ ဟိ သန္တီတိ။ ယထာ စ ကသိဏာရမ္မဏာနိ အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ အဝသေသာနဉ္စ တဒါရမ္မဏာနံ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန စိတ္တာနံ၊ ဧဝံ တေန တာနိ အာရမ္မဏာနိ ဂဟိတာနီတိ ‘‘ကသိဏာရမ္မဏဿ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ပရမံ ဥတ္တမံ သုခန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတော ပရမသုခံ အရဟတ္တံ။

သဒ္ဓါသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သမယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇။ ဥဒါနံ ¶ ပဋိစ္စာတိ ဥက္ကာကရညာ ဇာတိသမ္ဘေဒပရိဟာရနိမိတ္တံ အတ္တနော ဝံသပရိသုဒ္ဓံ နိဿာယ ဝုတ္တံ ပီတိဥဒါဟာရံ ပဋိစ္စ ဂေါတ္တဝသေန ‘‘သက္ကာ’’တိ လဒ္ဓနာမာနံ။ ယဒိ ဧကောပိ ဇနပဒေါ၊ ကထံ ဗဟုဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ရုဠှီသဒ္ဒေနာ’’တိ။ အက္ခရစိန္တိကာ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ယုတ္တေ ဝိယ သလိင်္ဂဝစနာနိ ဣစ္ဆန္တိ၊ အယမေတ္ထ ရုဠှီ ယထာ ‘‘အဝန္တီ ကုရူ’’တိ၊ တဗ္ဗိသေသနေ ပန ဇနပဒသဒ္ဒေ ဇာတိသဒ္ဒတာယ ဧကဝစနမေဝ။ အရောပိမေတိ ကေနစိ န ရောပိမေ။

အာဝရဏေနာတိ သေတုနာ။ ဗန္ဓာပေတွာတိ ပဏ္ဍုပလာသပါသာဏမတ္တိကခဏ္ဍာဒီဟိ အာလိံ ထိရံ ကာရာပေတွာ။ သဿာနိ ကာရေန္တီတိ ဇေဋ္ဌမာသေ ကိရ ဃမ္မဿ ဗလဝဘာဝေန ဟိမဝန္တေ ဟိမံ ဝိလီယိတွာ သန္ဒိတွာ အနုက္ကမေန ရောဟိဏိံ နဒိံ ပဝိသတိ၊ တံ ဗန္ဓိတွာ သဿာနိ ကာရေန္တိ။ ‘‘ဇာတိံ ¶ ဃဋ္ဋေတွာ ကလဟံ ဝဍ္ဎယိံသူ’’တိ သင်္ခေပေန ဝုတ္တမတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ကောလိယကမ္မကရာ ဝဒန္တီ’’တိ အာဟ။ နိယုတ္တအမစ္စာနန္တိ တသ္မိံ သဿပရိပါလနကမ္မေ နိယောဇိတမဟာမတ္တာနံ။

တီဏိ ဇာတကာနီတိ ‘‘ကုဌာရိဟတ္ထော ပုရိသော’’တိအာဒိနာ ဖန္ဒနဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၃။၁၄ အာဒယော) ‘‘ဒုဒ္ဒုဘာယတိ ဘဒ္ဒန္တေ’’တိအာဒိနာ ဒုဒ္ဒုဘဇာတကံ၊ (ဇာ။ ၁။၄။၈၅ အာဒယော) ‘‘ဝန္ဒာမိ တံ ကုဉ္ဇရာ’’တိအာဒိနာ လဋုကိကဇာတကန္တိ (ဇာ။ ၁။၅။၃၉ အာဒယော) ဣမာနိ တီဏိ ဇာတကာနိ။ ဒွေ ဇာတကာနီတိ –

‘‘သာဓု သမ္ဗဟုလာ ဉာတီ၊ အပိ ရုက္ခာ အရညဇာ၊

ဝါတော ဝဟတိ ဧကဋ္ဌံ၊ ဗြဟန္တမ္ပိ ဝနပ္ပတိ’’န္တိ။ –

အာဒိနာ ရုက္ခဓမ္မဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁။၇၄)။

‘‘သမ္မောဒမာနာ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဇာလမာဒါယ ပက္ခိနော၊

ယဒါ တေ ဝိဝဒိဿန္တိ၊ တဒါ ဧဟိန္တိ မေ ဝသ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၃၃) –

အာဒိနာ သမ္မောဒမာနဇာတကန္တိ ဣမာနိ ဒွေ ဇာတကာနိ။

‘‘အတ္တဒဏ္ဍာ ¶ ဘယံ ဇာတံ၊ ဇနံ ပဿထ မေဓဂံ၊

သံဝေဂံ ကိတ္တယိဿာမိ၊ ယထာ သံဝိဇိတံ မယာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၉၄၁) –

အာဒိနာ အတ္တဒဏ္ဍသုတ္တံ။

တေနာတိ ဘဂဝတာ။ ကလဟကရဏဘာဝေါတိ ကလဟကရဏဿ အတ္ထိဘာဝေါ။ မဟာပထဝိယာ မဟဂ္ဃေ ခတ္တိယေ ကသ္မာ နာသေထာတိ ဒဿေတွာ ကလဟံ ဝူပသမေတုကာမော ဘဂဝါ ပထဝိံ နိဒဿနဘာဝေန ဂဏှီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ပထဝီ နာမ ကိံ အဂ္ဃတီ’’တိအာဒိမာဟ။ အဋ္ဌာနေတိ အကာရဏေ။ ဝေရံ ကတွာတိ ဝိရောဓံ ဥပ္ပာဒေတွာ။ တံတံပလောဘနကိရိယာယ ပရက္ကမန္တိယော ‘‘ဥက္ကဏ္ဌန္တူ’’တိ သာသနံ ပေသေန္တိ။ ကုဏာလဒဟေတိ ကုဏာလဒဟတီရေ ပတိဋ္ဌာယ။ ပုစ္ဆိတံ ကထေသိ အနုက္ကမေန ကုဏာလသကုဏရာဇဿ ပုစ္ဆာပသင်္ဂေန ကုဏာလဇာတကံ (ဇာ။ ၂။၂၁။ကုဏာလဇာတက) ကထေဿာမီတိ။ အနဘိရတိံ ဝိနောဒေသိ ဣတ္ထီနံ ဒေါသဒဿနမုခေန ကာမာနံ အာဒီနဝေါကာရသံကိလေသဝိဘာဝနဝသေန။ ပုရိသပုရိသေဟီတိ ကောသဇ္ဇံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ ပုရိသထာမဗြူဟနေန ဥတ္တမပုရိသေဟိ နော ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဥပ္ပန္နစိတ္တာ ¶ ။ အဝိဿဋ္ဌသမဏကမ္မန္တာ အပရိစ္စတ္တကမ္မဋ္ဌာနာဘိယောဂါတိ အတ္ထော။ နိသီဒိတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဘဂဝါ စိန္တေသီတိ ယောဇနာ။

ပဒုမိနိယန္တိ ပဒုမဝနေ။ ဝိကသိံသု ဂုဏဂဏဝိဗောဓေန။ အယံဣမဿ…ပေ… န ကထေသီတိ ဣမိနာ သဗ္ဗေပိ တေ ဘိက္ခူ တာဝဒေဝ ပဋိပါဋိယာ အာဂတတ္တာ အညမညဿ လဇ္ဇမာနာ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓဝိသေသံ ဘဂဝတော နာရောစေသုန္တိ ဒဿေတိ။ ခီဏာသဝါနန္တိအာဒိနာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ။

ဩသဋမတ္တေတိ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဥပဂတမတ္တေ။ အရိယမဏ္ဍလေတိ အရိယပုဂ္ဂလသမူဟေ။ ပါစီနယုဂန္ဓရပရိက္ခေပတောတိ ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတဿ ပါစီနပရိက္ခေပတော၊ န ဗာဟိရကေဟိ ဝုစ္စမာနဥဒယပဗ္ဗတတော။ ရာမဏေယျကဒဿနတ္ထန္တိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပဋိမဏ္ဍိတတ္တာ ဝိသေသတော ရမဏီယဿ လောကဿ ရမဏီယဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဥလ္လင်္ဃိတွာတိ ဥဋ္ဌဟိတွာ။ ဧဝရူပေ ခဏေ လယေ မုဟုတ္တေတိ ယထာဝုတ္တေ စန္ဒမဏ္ဍလဿ ဥဋ္ဌိတက္ခဏေ ဥဋ္ဌိတဝေလာယံ ဥဋ္ဌိတမုဟုတ္တေတိ ဥပရူပရိကာလဿ ဝဍ္ဎိတဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။

တေသံ ဘိက္ခူနံ ဇာတိအာဒိဝသေန ဘဂဝတော အနုရူပပရိဝါရဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ မဟာသမ္မတဿ ဝံသေ ဥပ္ပန္နောတိအာဒိ ကုလဝံသသုဒ္ဓိဒဿနံ။ ခတ္တိယဂဗ္ဘေ ဇာတောတိ ဣဒံ သတိပိ ဇာတိဝိသုဒ္ဓိယံ မာတာပိတူနံ ဝသေန အဝိသုဒ္ဓတာ သိယာတိ တေသမ္ပိ ‘‘အဝိသုဒ္ဓတာ နတ္ထိ ဣမေသ’’န္တိ ¶ ဝိသုဒ္ဓိဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ သတိပိ စ ဂဗ္ဘဝိသုဒ္ဓိယံ ကတဒေါသေန မိဿကတ္တာ အရဇ္ဇာရဟတာပိ သိယာတိ ‘‘တမ္ပိ နတ္ထိ ဣမေသ’’န္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ရာဇပဗ္ဗဇိတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သာမန္တာတိ သမီပေ။ စလိံသူတိ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ကောသမတ္တံ ဌာနံ သဒ္ဒန္တရံ၊ ‘‘သဒ္ဒသဝနဋ္ဌာနမေဝ သဒ္ဒန္တရ’’န္တိ အပရေ။ တိက္ခတ္တုံ တေသဋ္ဌိယာ နဂရသဟဿေသူတိ ဇမ္ဗုဒီပေ ကိရ အာဒိတော မဟန္တာနိ တေသဋ္ဌိ နဂရသဟဿာနိ ဥပ္ပန္နာနိ၊ တထာ ဒုတိယံ၊ တထာ တတိယံ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တိက္ခတ္တုံ တေသဋ္ဌိယာ နဂရသဟဿေသူ’’တိ။ တာနိ ပန သမ္ပိဏ္ဍေတွာ သတသဟဿတော ပရံ နဝသဟဿာဓိကာနိ အသီတိသဟဿာနိ။ နဝနဝုတိယာ ဒေါဏမုခသတသဟဿေသူတိ နဝသတသဟဿာဓိကေသု ¶ နဝုတိသတသဟဿေသု ဒေါဏမုခေသု။ ဒေါဏမုခန္တိ စ မဟာနဂရဿ အာယုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ ပါဒနဂရံ ဝုစ္စတိ။ ဆနဝုတိယာ ပဋ္ဋနကောဋိသတသဟဿေသူတိ ဆကောဋိသတသဟဿအဓိကေသု နဝုတိကောဋိသတသဟဿပဋ္ဋနေသု။ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပါဒိဆပဏ္ဏာသာယ ရတနာကရေသု။ ဧဝံ ပန နဂရ-ဒေါဏမုခပဋ္ဋန-ရတနာကရာဒိဘာဝေန ကထနံ တံတံအဓိဝတ္ထာယ ဝသန္တီနံ တာသံ ဒေဝတာနံ ဗဟုဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ယဒိ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေသု ဒေဝတာ သန္နိပတိတာ။ အထ ကသ္မာ ပါဠိယံ ‘‘ဒသဟိ စ လောကဓာတူဟီ’’တိ? ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဒသသဟဿ…ပေ… အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ တေန သဟဿိလောကဓာတု ဣဓ ‘‘ဧကာ လောကဓာတူ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

လောဟပါသာဒေတိ သဗ္ဗပဌမကတေ လောဟပါသာဒေ။ ဗြဟ္မလောကေတိ ဟေဋ္ဌိမေ ဗြဟ္မလောကေ။ ယဒိ တာ ဒေဝတာ ဧဝံ နိရန္တရာ ဟုတွာ သန္နိပတိတာ၊ ပစ္ဆာ အာဂတာနံ ဩကာသော ဧဝ န ဘဝေယျာတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယထာ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိ။

သုဒ္ဓါဝါသကာယေ ဥပ္ပန္နာ သုဒ္ဓါဝါသကာယိကာ။ တာသံ ပန ယသ္မာ သုဒ္ဓါဝါသဘူမိ နိဝါသဋ္ဌာနံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သုဒ္ဓါဝါသဝါသီန’’န္တိ။ အာဝါသာတိ အာဝါသဋ္ဌာနဘူတာ။ ဒေဝတာ ပန ဩရမ္ဘာဂိယာနံ ဣတရေသဉ္စ သံယောဇနာနံ သမုစ္ဆိန္နဋ္ဌေန သုဒ္ဓါ အာဝါသော ဝိဟာရော ဧတေသန္တိ သုဒ္ဓါဝါသာ။ မဟာသမာဂမံ ဉတွာတိ မဟာသမာဂမံ ဂတာတိ ဉတွာ။

ပုရတ္ထိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဩတရိ အညတ္ထ ဩကာသံ အလဘမာနော။ ဧဝံ သေသာပိ။ မဏိဝမ္မန္တိ ဣန္ဒနီလမဏိမယံ ကဝစံ။ ဗုဒ္ဓါနံ အဘိမုခဘာဂေါ ဗုဒ္ဓဝီထိ၊ သာ ယာဝ စက္ကဝါဠာ ဥတ္တရိတုံ န သက္ကာ။ မဟတိယာ ဗုဒ္ဓဝီထိယာဝါတိ ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကံ ဥပသင်္ကမန္တေဟိ တေဟိ ဒေဝဗြဟ္မေဟိ ဝလဉ္ဇိတဗုဒ္ဓဝီထိယာဝ။

သမိတိ ¶ သင်္ဂတိ သန္နိပါတော သမယော၊ မဟန္တော သမယော မဟာသမယောတိ အာဟ ‘‘မဟာသမူဟော’’တိ။ ပဝဒ္ဓံ ဝနံ ပဝနန္တိ အာဟ ‘‘ဝနသဏ္ဍော’’တိ။ ဒေဝဃဋာတိ ဒေဝသမူဟာ။ သမာဒဟံသူတိ သမာဟိတံ လောကုတ္တရသမာဓိံ သုဋ္ဌု အပ္ပိတံ အကံသု။ တထာ သမာဟိတံ ပန သမာဓိနာ နိယောဇိတံ နာမ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမာဓိနာ ယောဇေသု’’န္တိ။ သဗ္ဗေသံ ဂေါမုတ္တဝင်္ကာဒီနံ ဒူရသမုဿာရိတတ္တာ အတ္တနော…ပေ… အကရိံသု။ ဝိနယတိ အဿေ ဧတေဟီတိ နေတ္တာနိ၊ ယောတ္တာနိ။ အဝီထိပဋိပန္နာနံ အဿာနံ ဝီထိပဋိပါဒနံ ရသ္မိဂ္ဂဟဏေန ဟောတီတိ ‘‘ယောတ္တာနိ ဂဟေတွာ အစောဒေန္တော’’တိ ဝတွာ တံ ပန အစောဒနံ အဝါရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘အစောဒေန္တော အဝါရေန္တော’’တိ။

ယထာ ¶ ခီလံ ဘိတ္တိယံ၊ ဘူမိယံ ဝါ အာကောဋိတံ ဒုန္နီဟရဏံ၊ ယထာ စ ပလိဃံ နဂရပ္ပဝေသနိဝါရဏံ၊ ယထာ စ ဣန္ဒခီလံ ဂမ္ဘီရနေမိ သုနိခါတံ ဒုန္နီဟရဏံ၊ ဧဝံ ရာဂါဒယော သတ္တသန္တာနတော ဒုန္နီဟရဏာ နိဗ္ဗာနနဂရပ္ပဝေသနိဝါရဏာ စာတိ တေ ‘‘ခီလံ ပလိဃံ ဣန္ဒခီလ’’န္တိ စ ဝုတ္တာ။ ဦဟစ္စာတိ ဥဒ္ဓရိတွာ။ တဏှာဧဇာယ အဘာဝေန အနေဇာ။ ပရမသန္တုဋ္ဌဘာဝေန စာတုဒ္ဒိသတ္တာ အပ္ပဋိဟတစာရိကံ စရန္တိ။ ဗုဒ္ဓစက္ခု-ဓမ္မစက္ခု-ဒိဗ္ဗစက္ခု-သမန္တစက္ခု-ပကတိစက္ခူနံ ဝသေန ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ။ သုဒန္တာ ကုတောတိ အာဟ ‘‘စက္ခုတောပီ’’တိ။ ဆန္ဒာဒီဟီတိ ဆန္ဒာဒီနံ ဝသေန န ဂစ္ဆန္တိ န ဝတ္တန္တိ။ န အာဂစ္ဆန္တိ အနုပ္ပာဒနတော။ အာဂုန္တိ အပရာဓံ။

သဗ္ဗသံယောဂါတိ ဝိဘတ္တိလောပေန နိဒ္ဒေသော၊ သဗ္ဗေ သံယောဂေတိ အတ္ထော။ ဝိသဇ္ဇာတိ ဝိသဇ္ဇိတွာ။ ဧဝမ္ပီတိ ဣမာယပိ ဂါထာယ ဝသေန ‘‘အာဂုံ န ကရောတီ’’တိ ပဒေ။

ဂတာသေတိ ဂတာ ဧဝ။ န ဂမိဿန္တိ ပရိနိဋ္ဌိတသရဏဂမနတ္တာ။ လောကုတ္တရသရဏဂမနဉှေတ္ထ အဓိပ္ပေတံ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗေမတိကသရဏဂမနေန ဂတာ’’တိ။ တေ ဟိ နိယမေန အပါယံ န ဂမိဿန္တိ၊ ဒေဝကာယဉ္စ ပရိပူရေဿန္တိ။ ယေ ပန လောကိယေန သရဏဂမနေန ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာ၊ န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယံ၊ သတိ စ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ ဒေဝကာယံ ပရိပူရေဿန္တီတိ။ တေနာဟ သော ဗြဟ္မာ ‘‘ယေ ကေစိ ဗုဒ္ဓံ…ပေ… ပရိပူရေဿန္တီ’’တိ။

သမယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ သကလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၈။ တန္တိ ဥယျာနံ သင်္ခံ ဂတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဓနုနာ သရေန ဂဟန္တိ ပေါထယန္တိ ဗာဓေန္တီတိ ဓနုဂ္ဂဟာ။ တံ သမ္ပဋိစ္ဆီတိ တဿာ သိလာယ ဟေဋ္ဌာဘာဂေန ဥဂ္ဂန္တွာ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သတ္ထု ပုညာနုဘာဝေန ¶ ဥပဟတတ္တာ သယမ္ပိ ပရိပတန္တီ ဝါတံ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ။ အဘိဟနိ သတ္ထာရာ အနာဝဇ္ဇိတတ္တာ။ တဉ္စ ခေါ ကမ္မဖလဝသေနာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတော ဧဝ တတော ပဋ္ဌာယ ဘဂဝတော အဖာသု ဇာတန္တိ ဧတေနပိ ဥပါဒိဏ္ဏကသရီရေ နာမ အနိဋ္ဌာပိ သမ္ဖဿကာ ပတန္တိ ဧဝ တထာရူပေန ကမ္မုနာ ကတောကာသေတိ ဒဿေတိ။ အယံ ¶ ဝိဟာရောတိ ဂိဇ္ဈကူဋဝိဟာရော။ ဥဇ္ဇင်္ဂလော န ကတ္တဗ္ဗပရော။ ဝိသမောတိ ဘူမိဘာဂဝသေန ဝိသမော။ သိဝိကာကာရေန သဇ္ဇိတော မဉ္စော ဧဝ မဉ္စသိဝိကာ။

ဘုသာတိ ဒဠှာ။ ဒုက္ခာတိ ဒုက္ခမာ ဒုတ္တိတိက္ခာ။ ခရာတိ ကက္ကသာ။ ကဋုကာတိ အနိဋ္ဌာ။ အသာတာတိ န သာတာ အပ္ပိယာ။ န အပ္ပေတီတိ န ဥပေတိ။ န အပ္ပာယန္တီတိ န ခမန္တိ။ ဝေဒနာဓိဝါသနခန္တိယာ သတိသမ္ပဇညယုတ္တတ္တာ သဗ္ဗသတ္တဋ္ဌိတာဟာရသမုဒယဝတ္ထုဇာတဿ အာဒီနဝနိဿရဏာနံ ပဂေဝ သုပ္ပဋိဝိဒိတတ္တာ ယထာ သမုဒါစာရော စိတ္တံ နာဘိဘဝတိ၊ ဧဝံ သမ္မဒေဝ ဥပဋ္ဌာပိတသတိသမ္ပဇညတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝေဒနာဓိဝါသန…ပေ… ဟုတွာ’’တိ။ အပီဠိယမာနောတိ အဗာဓိယမာနော။ ကာမံ အနိဋ္ဌာယ ဝေဒနာယ ဖုဋ္ဌော တာယ အပီဠိယမာနော နာမ နတ္ထိ၊ ပရိညာတဝတ္ထုကတ္တာ ပန တဿာ ဝသေ အဝတ္တမာနော ‘‘အဝိဟညမာနော’’တိ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပရိဝတ္တသာယိတာယ ဝေဒနာနံ ဝသံ အဂစ္ဆန္တော’’တိ။

သီဟသေယျန္တိ ဧတ္ထ သယနံ သေယျာ၊ သီဟဿ ဝိယ သေယျာ သီဟသေယျာ၊ တံ သီဟသေယျံ။ အထ ဝါ သီဟသေယျန္တိ သေဋ္ဌသေယျံ ဥတ္တမသေယျံ။ သွာယမတ္ထော အဋ္ဌကထာယမေဝ အာဂမိဿတိ။ ‘‘ဝါမေန ပဿေန သေန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ ကာမဘောဂိသေယျာ။ ဒက္ခိဏပဿေန သယာနော နာမ နတ္ထိ ဒက္ခိဏဟတ္ထဿ သရီရဂ္ဂဟဏာဒိယောဂက္ခမတော။ ပုရိသဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ ဧကေန ပဿေန သယိတုံ န သက္ကောန္တိ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိတော။ အယံ သီဟသေယျာတိ အယံ ယထာဝုတ္တာ သီဟသေယျာ။ တေဇုဿဒတ္တာတိ ဣမိနာ သီဟဿ အဘီတဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဘီရုကဇာတိကာ ဟိ သေသမိဂါ အတ္တနော အာသယံ ပဝိသိတွာ ဥတြာသဗဟုလာ သန္တာသပုဗ္ဗကံ ယထာ တထာ သယန္တိ၊ သီဟော ပန အဘိရုကဘာဝတော သတောကာရီ ဘိက္ခု ဝိယ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာဝ သယတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒွေ ပုရိမပါဒေ’’တိအာဒိ။ ပုရိမပါဒေတိ ဒက္ခိဏပုရိမပါဒေ ဝါမဿ ပုရိမပါဒဿ ဌပနဝသေန ဒွေ ပုရိမပါဒေ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌပေတွာ။ ပစ္ဆိမပါဒေတိ ဒွေ ပစ္ဆိမပါဒေ။ ဝုတ္တနယေနေဝ ဣဓာပိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဌပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဌိတောကာသသလ္လက္ခဏံ အဘီရုကဘာဝေနေဝ။ သီသံ ပန ဥက္ခိပိတွာတိအာဒိနာ ဝုတ္တသီဟကိရိယာ အနုတြာသပဗုဇ္ဈနံ ဝိယ အဘီရုကဘာဝသိဒ္ဓါ ဓမ္မတာဝသေနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သီဟဝိဇမ္ဘိတဝိဇမ္ဘနံ အတိဝေလံ ဧကာကာရေန ဌပိတာနံ သရီရာဝယဝါနံ ¶ ဂမနာဒိကိရိယာသု ယောဂ္ဂဘာဝါပါဒနတ္ထံ။ တိက္ခတ္တုံ သီဟနာဒနဒနံ အပ္ပေသက္ခမိဂဇာတပရိဟရဏတ္ထံ။

သေတိ ¶ အဗျာဝဋဘာဝေန ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ သေယျာ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနမေဝ သေယျာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသေယျာ။ ကိံ ပနေတ္ထ တံ စတုတ္ထဇ္ဈာနန္တိ? အာနာပါနစတုတ္ထဇ္ဈာနံ။ တတော ဟိ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အနုက္ကမေန အဂ္ဂမဂ္ဂံ အဓိဂန္တွာ တထာဂတော ဇာတောတိ။ ‘‘တယိဒံ ပဒဋ္ဌာနံ နာမ၊ န သေယျာ၊ တထာပိ ယသ္မာ ‘စတုတ္ထဇ္ဈာနာ ဝုဋ္ဌဟိတွာ သမနန္တရံ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗာယီ’တိ မဟာပရိနိဗ္ဗာနေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၉) အာဂတံ။ တသ္မာ လောကိယစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိ ဧဝ တထာဂတသေယျာ’’တိ ကေစိ။ ဧဝံ သတိ ပရိနိဗ္ဗာနကာလိကာဝ တထာဂတသေယျာတိ အာပဇ္ဇတိ၊ န စ တထာဂတော လောကိယစတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပဇ္ဇနဗဟုလော ဝိဟာသိ။ အဂ္ဂဖလဝသေန ပဝတ္တံ ပနေတ္ထ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ယထာ သတ္တာနံ နိဒ္ဒုပဂမလက္ခဏာ သေယျာ ဘဝင်္ဂစိတ္တဝသေန ဟောတိ၊ သာ စ နေသံ ပဌမံ ဇာတိသမနွယာ ယေဘုယျဝုတ္တိကာ၊ ဧဝံ ဘဂဝတော အရိယဇာတိသမနွယံ ယေဘုယျဝုတ္တိကံ အဂ္ဂဖလဘူတံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ တထာဂတသေယျာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သီဟသေယျာ နာမ သေဋ္ဌသေယျာတိ အာဟ ‘‘ဥတ္တမသေယျာ’’တိ။

‘‘ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ယထာပရိစ္ဆေဒံ ဥဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ဧဝံ တဒါ မနသိကာရဿ အကတတ္တာ ပါဠိယံ ‘‘ဥဋ္ဌာနသညံ မနသိကရိတွာ’’တိ န ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဥဋ္ဌာနသညန္တိ ပနေတ္ထ န ဝုတ္တ’’န္တိ။ တတ္ထ ကာရဏမာဟ ‘‘ဂိလာနသေယျာ ဟေသာ’’တိ။ သာ ဟိ စိရကာလပ္ပဝတ္တိကာ ဟောတိ။

ဝိသုံ ဝိသုံ ရာသိဝသေန အနာဂန္တွာ ဧကဇ္ဈံ ပုဉ္ဇဝသေန အာဂတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗာပိ တာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘သတ္တသတာ’’တိ။ ဝိကာရမတ္တမ္ပီတိ ဝေဒနာယ အသဟနဝသေန ပဝတ္တနာကာရမတ္တမ္ပိ။ သုသမ္မဋ္ဌကဉ္စနံ ဝိယာတိ သမ္မဋ္ဌသုသဇ္ဇိတသုဝဏ္ဏံ ဝိယ။

ဓမ္မာလပနန္တိ အသင်္ခါရိကသမုပ္ပန္နသဘာဝါလပနံ။ သမုလ္လပိတဉှိ အာကာရသမာနဝစနမေတံ။ နာဂေါ ဝိယ ဝါတိ ပဝတ္တတီတိ နာဂဝေါ။ တဿ ဘာဝေါ နာဂဝတာ။ ဝိဘတ္တိလောပေန ဟေသ နိဒ္ဒေသော၊ မဟာနာဂဟတ္ထိသဒိသတာယာတိ အတ္ထော။ ဗျတ္တုပရိစရဏဋ္ဌေနာတိ ဗျတ္တံ ဥပရူပရိ အတ္တနော ကိရိယာစရဏေန။ အာဇာနီယောတိ သမ္မာပတိတံ ဒုက္ခံ သဟန္တော ¶ အတ္တနာ ကာတဗ္ဗကိရိယံ ဓီရော ဟုတွာ နိတ္ထာရကော။ ကာရဏာကာရဏဇာနနေနာတိ နိယျာနိကာနိယျာနိကကရဏဉာတတာယ။ တေနေဝဋ္ဌေနာတိ အပ္ပဋိသမဋ္ဌေနေဝ။ ‘‘မုတ္တော မောစေယျ’’န္တိအာဒိ ဓုရဝါဟဋ္ဌေန။ နိဗ္ဗိသေဝနဋ္ဌေနာတိ ရာဂါဒိဝိသဝိဂတဘာဝေန။

အနိယမိတာဏတ္တီတိ အနုဒ္ဒေသိကံ အာဏာပနံ။ သာမညကတောပိ သမာဓိသဒ္ဒေါ ပကရဏတော ဣဓ ဝိသေသတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သမာဓိန္တိ အရဟတ္တဖလသမာဓိ’’န္တိ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန သဗ္ဗကိလေသေဟိ သုဋ္ဌု ¶ ဝိမုတ္တန္တိ သုဝိမုတ္တံ။ အဘိနတံ နာမ အာရမ္မဏေ အဘိမုခဘာဝေန ပဝတ္တိယာ။ အပနတံ အပဂမနဝသေန ပဝတ္တိယာ၊ ဝိမုခတာယာတိ အတ္ထော။ လောကိယဇ္ဈာနစိတ္တံ ဝိယ ဝိပဿနာ ဝိယ စ သသင်္ခါရေန သပ္ပယောဂေန တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝိက္ခမ္ဘနပဟာနဝသေန စ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ န အဓိဂတံ န ဌပိတံ၊ ကိဉ္စရဟိ ကိလေသာနံ သဗ္ဗသော ဆိန္နတာယာတိ အာဟ ‘‘ဆိန္နတ္တာ ဝတံ ဖလသမာဓိနာ သမာဟိတ’’န္တိ။ အတိက္ကမိတဗ္ဗန္တိ အာစာရာတိက္ကမဝသေန လင်္ဃိတဗ္ဗံ။ သာ ပန လင်္ဃနာ အာသာဒနာ ဃဋ္ဋနာတိ အာဟ ‘‘ဃဋ္ဋေတဗ္ဗ’’န္တိ။

ပဉ္စဝေဒါ နာမ – ဣရုဝေဒေါ၊ ယဇုဝေဒေါ၊ သာမဝေဒေါ၊ အာထဗ္ဗဏဝေဒေါ၊ ဣတိဟာသော စာတိ ဧဝံ ဣတိဟာသပဉ္စမာနံ ဝေဒါနံ။ ‘‘စရ’’န္တိ ဝစနဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘စရန္တာ’’တိ၊ တပန္တာတိ အတ္ထော။ ဟီနတ္တရူပါတိ ဟီနာဓိမုတ္တိကတာယ နိဟီနစိတ္တသဘာဝါ။ ဝိမုတ္တိကတာယ အဘာဝတော နိဗ္ဗာနင်္ဂမာ န ဟောန္တိ။ အရဟတ္တာဓိဂမကမ္မဿ အဘဗ္ဗတာယ ပရိဟီနတ္ထာ။ အဇ္ဈောတ္ထဋာတိ အဘိဘူတာ။ တာဒိသေဟေဝ သီလေဟီတိ ဂေါသီလာဒီဟိ။ ဗဒ္ဓါတိ သမာဒပေတွာ ပဝတ္တနဝသေန အနုဗဒ္ဓါ။ လူခံ တပန္တိ အတ္တကိလမထာနုယောဂံ။ တံ ပန ဧကဒေသေန ဒဿေန္တော ‘‘ပဉ္စာတပတာပန’’န္တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဧဝံ ပဋိပန္နဿ မောက္ခော နတ္ထိ၊ ဧဝံ ပဋိပန္နဿ ဝဋ္ဋတော မုတ္တိ အတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တီ သာ အတ္တတော သာသနဿ နိယျာနဘာဝေါ ကထိတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သာသနဿ နိယျာနိကဘာဝံ ကထေန္တီ’’တိ။ အာဒိန္တိ ဂါထာဒွယံ။

သကလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပဌမပဇ္ဇုန္နဓီတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၉။ စာတုမဟာရာဇိကဿာတိ ¶ စာတုမဟာရာဇိကကာယိကဿ။ ဓမ္မော အနုဗုဒ္ဓါတိ စတုသစ္စဓမ္မော ပရိညေယျာဒိဘာဝဿ အနုရူပတော ဗုဒ္ဓါ။ ပစ္စက္ခမေဝါတိ ပရပတ္တိယာ အဟုတွာ အတ္တပစ္စက္ခမေဝ ကတွာ ဇာနာမိ။ ဓမ္မံ ဂရဟန္တာ နာမ သဒ္ဒဒေါသဝသေန ဝါ အတ္ထဒေါသဝသေန ဝါ ဂရဟေယျုန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဟီနက္ခရ…ပေ… ကောတိဝါ’’တိ အာဟ။ သာ ပန ‘‘တေသံ ဝိဂရဟာ ဒုမ္မေဓတာယ မဟာနတ္ထာဝဟာဝါ’’တိ ဒဿေန္တီ ဒေဝတာ အာဟ ‘‘ဒုမ္မေဓာ ဥပေန္တိ ရောရုဝ’’န္တိ။ ဝိသုံ ဟောတီတိ အဝီစိမဟာနိရယတော ဝိသုံ ဧဝ ဟောတိ။ ခန္တိယာတိ ဉာဏခန္တိယာ။ ဥပသမေနာတိ ရာဂါဒီနံ သဗ္ဗသော ဝူပသမေန။ တေနာဟ ‘‘ရုစ္စိတွာ’’တိအာဒိ။

ပဌမပဇ္ဇုန္နဓီတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဒုတိယပဇ္ဇုန္နဓီတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၀။ ဗုဒ္ဓဉ္စ ¶ ဓမ္မဉ္စ နမဿမာနာတိ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဓမ္မသုဓမ္မတဉ္စ ဉတွာ တဒုဘယံ နမဿမာနာ။ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓေ စ ဓမ္မေ စ ပသန္နော သင်္ဃေ စ ပသန္နော ဧဝ ဟောတိ တဿ သုပ္ပဋိပတ္တိယာ ဝိဇာနနတော၊ တသ္မာ သော အတ္ထော ဂါထာယ စ-သဒ္ဒသင်္ဂဟိတောတိ ဒဿေန္တော ‘‘စ-သဒ္ဒေန သင်္ဃဉ္စာ’’တိ အာဟ အတ္ထဝတိယောတိ လောကိယလောကုတ္တရအတ္ထသင်္ဂဟိတာ လောကိယကုသလလောကုတ္တရမဂ္ဂသင်္ဂဏှနတော။ ယံ ဓမ္မံ သာ အဘာသီတိ ယံ တုမှာကံ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတာ၊ သာ မဟာကောကနဒါ အတ္တနော ဗလာနုရူပံ အဘာသိ။ ဗဟုနာတိ နာနပ္ပကာရေန။ ပရိယာယေနာတိ ကာရဏေန။ တာဒိသောတိ တထာရူပေါ တထာပဋိဝိဒ္ဓသစ္စော အတ္ထဓမ္မာဒီသု ကုသလော ဧကေကံ ပဒမ္ပိ ဥဒါဟရဏဟေတုနိဂမနာနိ နီဟရန္တော အာစိက္ခတိ ဒေသေတိ ပညပေတိ ပဌပေတိ ဝိဝရတိ ဝိဘဇတိ ဥတ္တာနီကရောတိ။ တေနာဟ ‘‘အယံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ ဧတေန အတိဝိယ ဝိတ္ထာရက္ခမော သုဂတဓမ္မောတိ ဒဿေတိ။ ပရိယာပုဋန္တိ ပရိဝတ္တိတံ။ ဧဝံ ဝိတ္ထာရက္ခမံ ¶ ဓမ္မံ ယသ္မာ ဒေဝဓီတာ ‘‘သံခိတ္တမတ္ထံ လပယိဿာမီ’’တိ အဝေါစ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တဿတ္ထ’’န္တိအာဒိ။

ဒုတိယပဇ္ဇုန္နဓီတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သတုလ္လပကာယိကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ အာဒိတ္တဝဂ္ဂေါ

၁။ အာဒိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၁။ သီသန္တိ ဒေသနာပဒေသော၊ ဒေသနာယ အညေသုပိ ဝတ္တဗ္ဗေသု ကဿစိဒေဝ သီသဘာဂေန အပဒိသနံ။ တေနာဟ ‘‘ရာဂါဒီဟီ’’တိအာဒိ။ ဒါနေနာတိ အတ္တနော သန္တကဿ ပရေသံ ပရိစ္စဇနေန။ တံ ပန ပရိစ္စဇနံ စေတနာယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒါနစေတနာယာ’’တိ ဒါနပုညစေတနာတိ ဒါနမယာ ပုညစေတနာ ဒါယကဿေဝ ဟောတိ တံသန္တတိပရိယာပန္နတ္တာ။ နီဟတဘဏ္ဍကန္တိ အာဒိတ္တဂေဟတော ဗဟိ နိက္ခာမိတံ ဘဏ္ဍကံ။ ဧတန္တိ ‘‘ဒိန္နံ ဟောတီ’’တိအာဒိဝစနံ။ အဒိန္နေတိ ဒါနမုခေ အနိယုဉ္ဇိတေ ဘောဂေ။ ‘‘အန္တေနာ’’တိ ဇီဝိတဿ အန္တော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘မရဏေနာ’’တိ။ မမာတိ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ပရိဂ္ဂဟာ၊ ဘောဂါ။ တေပိ ကေနစိ အာကာရေန ဝိနာသံ အနုပဂတာ မရဏေန ပဟီယန္တိ ¶ နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘စောရာဒီနံ ဝသေန အဝိနဋ္ဌဘောဂေ’’တိ။ သောဘနာ အဂ္ဂဘူတာ ရူပါဒယော ဧတ္ထာတိ သဂ္ဂေါ၊ တံ သဂ္ဂံ။

အာဒိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ကိံဒဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၂။ ဒွေ တီဏိ ဘတ္တာနိ အဘုတွာတိ ဒွေ တယော ဝါရေ ဘတ္တာနိ အဘုဉ္ဇိတွာ။ ဥဋ္ဌာတုံ န သက္ကောတီတိ ဥဋ္ဌာတုမ္ပိ န သက္ကောတီ၊ ပဂေဝ အညံ သရီရေန ကာတဗ္ဗကိစ္စံ ဒုဗ္ဗလဘာဝတော။ ဒုဗ္ဗလောပိ ဟုတွာတိ ဘုဉ္ဇနတော ပုဗ္ဗေ ဒုဗ္ဗလော ဟုတွာ ဗလသမ္ပန္နော ဟောတိ။ ဧဝံ ဗျတိရေကတော အနွယတော စ အာဟာရဿ သရီရေ ဗလဝတံ အာဟ။ ယသ္မာ အန္နဒေါ ¶ ဒါယကော ပဋိဂ္ဂါဟကဿ ဗလဒေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ သော အာယတိံ အတ္တနော သရီရေ ဗလဒေါ အဝိနာသဝသေန ဗလဿ ရက္ခကော စ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဗလံ ခေါ ပန ဒတွာ ဗလဿ ဘာဂီ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၃၇) သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ သုရူပေါပီတိ အဘိရူပေါပိ။ ဝိရူပေါ ဟောတီတိ ဗီဘစ္ဆရူပေါ ကောပီနဿ အစ္ဆန္နတ္တာ။ ဣဒဉ္စ ယာနန္တိ သာမညတော ဝုတ္တံ။ ဥပါဟနာတိ သရူပတော ဒဿေတိ။ အဒုက္ခပ္ပတ္တော ဟုတွာ ယာတိ ဝတ္တတိ ဧတေနာတိ ယာနန္တိ ဆတ္တာဒီနမ္ပိ ယာနဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ယာနဒေါ သုခဒေါ ဟောတီ’’တိ။ စက္ခုဒေါ နာမ ဟောတိ စက္ခုနာ ကာတဗ္ဗကိစ္စေ သဟကာရီကာရဏဘာဝတော ဒီပဿ။

‘‘သဗ္ဗေသံယေဝ ဗလာဒီနံ ဒါယကော ဟောတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တံ အတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ဒွေ တယော ဂါမေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိသဇ္ဇာဒိဝသေန ပတိဿယိတဗ္ဗတော ပတိဿယော၊ ဝိဟာရော။ ပက္ခိတ္တံ ဝိယ ဟောတိ ပရိဿမဿ ဝိနောဒိတတ္တာ။ ဗဟိ ဝိစရန္တဿာတိ ပတိဿယံ အလဘိတွာ ဗဟိ ဝိဝဋင်္ဂဏေ ဝိစရန္တဿ။ ဈာယတီတိ ဈာယန္တံ ဟောတိ၊ ကိလမတီတိ အတ္ထော။ သီတုဏှာဒိဝိရောဓိပစ္စယဝသေန သသန္တာနေ ဝိသဘာဂသန္တတိ၊ တဗ္ဗိပရိယာယတော သဘာဂသန္တတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုခံ နာမ ဒုက္ခပစ္စယပရိဟာရတော သုခပစ္စယုပ္ပန္နတော စ ဟောတိ၊ တဒုဘယံ ပတိဿယဝသေန လဘတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဗဟိ ဝိစရန္တဿ ပါဒေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဓမ္မပီတိသုခန္တိ ဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏေန ဥပ္ပန္နပီတိသုခံ။ ဥပသမသုခန္တိ ကိလေသာနံ ဝူပသမေန ပဝတ္တသုခံ။ နိဝါတံ ပိဟိတဝါတပါနံ ပတိဿယံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ ဌိတဿ အန္ဓကာရော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကူပေ ဩတိဏ္ဏော ဝိယ ဟောတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘မဉ္စပီဌာဒီနိ န ပညာယန္တီ’’တိ။ တယိဒံ ဗဟိသမာပန္နပရိဿမဒေါသေန၊ န စ ပတိဿယဒေါသေန။ တေနာဟ ‘‘မုဟုတ္တ’’န္တိအာဒိ။

န ¶ မရတိ ဧတေနာတိ အမရဏံ၊ နိဗ္ဗာနာဓိဂမာဒယော။ တဿ ဒါနံ ဓမ္မူပဒေသော၊ တံ ဒေတိ။ တေနာဟ ‘‘ယော ဓမ္မံ အနုသာသတီ’’တိ။ တယိဒံ ဓမ္မာနုသာသနံ ကထံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌကထ’’န္တိအာဒိ။ အဋ္ဌကထံ ကထေတီတိ အဝိဝဋပါဌဿ ပါဠိယာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ကရောတီတိ အတ္ထော။ အနဓီတိနော ပန ပါဠိံ ဝါစေတိ။ တတ္ထ တတ္ထ ဂတဋ္ဌာနေ ပုစ္ဆိတပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ အယံ တာဝ ဂန္ထဓုရော၊ ပဋိပတ္တိဝါသဓုရေ ပန ကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခတိ၊ ဥဘယေသမ္ပိ ¶ ဓမ္မဿဝနံ ကရောတိ။ သဗ္ဗဒါနန္တိ ယထာဝုတ္တအာမိသဒါနံ အဘယဒါနံ။ ဓမ္မဒါနန္တိ ဓမ္မဒေသနာ။ ဓမ္မရတီတိ သမထဝိပဿနာဓမ္မေ အဘိရတိ။ ဓမ္မရသောတိ သဒ္ဓမ္မသန္နိဿယံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ။

ကိံဒဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ အန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၃။ ပတ္ထေန္တီတိ ပိဟေန္တိ။ ယတ္ထဿ ဥပဂမနံ လောကေ ပါကဋတရံ အဟောသိ၊ တေ ဥဒါဟရဏဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘စိတ္တဂဟပတိသီဝလိတ္ထေရာဒိကေ ဝိယာ’’တိ အာဟ။ အန္နန္တိ အန္နသညိတော စတုဗ္ဗိဓောပိ ပစ္စယော။ သဗ္ဗေပိ ဒါယကေ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ သာမညတော ဧကဝသေန ‘‘ဒါယကမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ယထာ စာဟ ‘‘ကော နာမ သော ယက္ခော၊ ယံ အန္နံ နာဘိနန္ဒတီ’’တိ? တတ္ထ ယက္ခောတိ သတ္တော။ သာမညဇောတနာ စ နာမ ယသ္မာ ပုထုအတ္ထဝိသယာ၊ တသ္မာ ‘‘ယေ နံ ဒဒန္တိ သဒ္ဓါယ၊ ဝိပ္ပသန္နေန စေတသာ။ တမေဝ အန္နံ ဘဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော၊ တေ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဒါယကံ အပရိစ္စဇနမေဝ အနုဂစ္ဆတိ စက္ကံ ဝိယ ကုဗ္ဗရံ။

အန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဧကမူလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၄။ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ ဧကံ မူလံ ဧတိဿာတိ ဧကမူလာ။ တံ ဧကမူလံ။ ယထာ သံယောဇနီယေသု အဿာဒါနုပဿနာဝသေန တဏှာသမုပ္ပာဒေါ၊ ဧဝံ တဏှာဘိဘဝဝသေန အနဝဗောဓောတိ အဝိဇ္ဇာ တဏှာယ မူလံ၊ တဏှာ စ အဝိဇ္ဇာယ မူလံ။ အယဉှိ နယော ဥပနိဿယတာဝသေန ဝုတ္တော၊ သဟဇာတဝသေန စာယံ အညမညံ မူလဘာဝေါ ပါကဋောယေဝ။ ဣဓ ပန ဣမိဿံ ဂါထာယံ အဓိပ္ပေတာ ‘‘ဧကမူလ’’န္တိ သာ တဏှာ။ တတ္ထ ယာ ဘဝတဏှာ၊ သာ သဿတဒိဋ္ဌိဝသေန အာဝဋ္ဋတိ ပရိဝတ္တတိ၊ ဝိဘဝတဏှာ ¶ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိဝသေန၊ ဧဝံ ဒွိရာဝဋ္ဋံ။ သဟဇာတကောဋိယာတိ သဟဇာတကောဋိယာပိ၊ ပဂေဝ သမ္မုယှံ အာပန္နဿ ပန ဝတ္တမာနာယ တဏှာယ ဗလဝဘာဝေန မလီနတာ သိယာ။ ဥပနိဿယကောဋိယာတိ ဥပနိဿယကောဋိယာဝ သဟဇာတကောဋိယာ အသမ္ဘဝတော။ ပတ္ထရဏဋ္ဌာနာတိ ဝိတ္ထတာ ဟုတွာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူမိ ¶ ။ တေနာဟ ‘‘တေသု သာ ပတ္ထရတီ’’တိ။ သမုဒ္ဒနဋ္ဌေန သမုဒ္ဒေါ။ ဥတ္တရိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ပတာယ အလံ ပရိယတ္တောတိ ပါတာလော၊ အယံ ပန ပါတာလော ဝိယာတိ ပါတာလော။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပတိဋ္ဌဋ္ဌေနာ’’တိ။ အဂါဓဂမ္ဘီရတာယာတိ အတ္ထော။

ဧကမူလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ အနောမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၅။ အနောမနာမန္တိ အနူနနာမံ။ ဂုဏနေမိတ္တိကာနိ ဧဝ ဟိ ဘဂဝတော နာမာနိ။ ဂုဏာနဉ္စဿ ပရိပုဏ္ဏတာယ အနူနနာမန္တိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗဂုဏသမန္နာဂတတ္တာ’’တိအာဒိ။ အပိစ တထာ တေဝိဇ္ဇော၊ ဆဠဘိညောတိအာဒီနိ နာမာနိ အနောမနာမာနိ န ဟောန္တိ ပရိစ္ဆိန္နဝိသယတ္တာ၊ ဘဂဝတော ပန သတ္ထာ၊ သဗ္ဗညူ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိအာဒီနိ နာမာနိ အနောမနာမာနိ နာမ မဟာဝိသယတ္တာ အနူနဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘အဝေကလ္လနာမ’’န္တိ။ ခန္ဓန္တရာဒယောတိ ခန္ဓဝိသေသာဒိကေ။ ဉာဏေန ယာထာဝတော အရဏီယဋ္ဌေန အတ္ထေ။ အနွယပညာဓိဂမာယာတိ လောကုတ္တရပညာပဋိလာဘာယ။ ပဋိပဒန္တိ သမထဝိပဿနာပဋိပဒံ။ ကိလေသကာမာနံ ဝသေန အလ္လီယိတဗ္ဗဋ္ဌေန ကာမာ ဧဝ အာလယော။ အတီတကာလေယေဝ ကမနတံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ကမမာန’’န္တိ။ န ဧတရဟိ တဒဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘အတီတံ ပန ဥပါဒါယ ဣဒံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ မဟာနုဘာဝတာဒိနာ မဟန္တာနံ။

အနောမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အစ္ဆရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၆။ ‘‘အစ္ဆရာဂဏသင်္ဃုဋ္ဌ’’န္တိ ဂါထာ ဒေဝပုတ္တေန ယေနာဓိပ္ပာယေန ဂါယိတာ၊ သော အနုပုဗ္ဗိကထာယ ဝိနာ န ပညာယတီတိ တံ အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ ¶ ကထေန္တော ‘‘အယံ ကိရ ဒေဝပုတ္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာသနေတိ ဣမဿေဝ သတ္ထုသာသနေ။ ကမ္မာကမ္မန္တိ ကမ္မဝိနိစ္ဆယံ။ အတ္ထပုရေက္ခာရတာယ အပ္ပကိစ္စတာယ စ သလ္လဟုကဝုတ္တိကော။ သယနဿ ကောဋ္ဌာသောတိ ဒိဝသံ ပုရိမယာမဉ္စ ဘာဝနာနုယောဂဝသေန ကိလန္တကာယဿ သမဿာသနတ္ထံ သေယျာယ ဥပဂမနဘာဂေါ အနုညာတော။

အဗ္ဘန္တရေတိ ကုစ္ဆိယံ ဘတ္တဿ ပရိတ္တတာယ သတ္ထကဝါတာတိ တိက္ခဘာဝေန သတ္ထကာ ဝိယ ကန္တနကာ ဝါတာ။ ဓုရသ္မိံယေဝါတိ ကိလေသမာရေန ယုဒ္ဓေ ဧဝ။ ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဌတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဝါ။ ဥပနိဿယမန္ဒတာယ အပရိပက္ကဉာဏတာယ အာသဝက္ခယံ အပ္ပတ္တော ကာလံ ကတွာတိ ယောဇနာ။ ဥပရိ ဌိတန္တိ ပရိက္ခာရဘာဝေန ဒိဗ္ဗဒုဿူပရိ ဌိတံ။ တထေဝ အဋ္ဌာသီတိ တာဟိ တထာ ဝုတ္တေပိ ¶ ယထာ တတော ပုဗ္ဗေ၊ တထေဝ အဋ္ဌာသိ။ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋန္တိ နိဗ္ဗုဒ္ဓေ ပဋိဇိနိတွာ လဒ္ဓဗ္ဗသုဝဏ္ဏပဋ္ဋံ။ ဝီတိက္ကမဿ အကတတ္တာ အသမ္ဘိန္နေနေဝ သီလေန။ ယသ္မာ တသ္မိံ သတ္ထု သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တေ တာပိ တေန သဒ္ဓိံ အာဂမံသု တသ္မာ ‘‘အစ္ဆရာသင်္ဃပရိဝုတော’’တိ ဝုတ္တံ။

သင်္ဃောသိတန္တိ သင်္ဂမ္မ ဃောသိတံ၊ တတ္ထ တတ္ထ အစ္ဆရာနံ ဂီတသဒ္ဒဝသေန ဃောသိတံ။ ပိသာစဂဏံ ကတွာ ဝဒတိ အစ္ဆန္ဒရာဂတာယ။ နိယာမစိတ္တတာယာတိ သမ္မတ္တနိယာမေ နိန္နစိတ္တတာယ။ ဂရုဘာဝေနာတိ တာသံ ဝသေ အဝတ္တနတော ဂရုဋ္ဌာနဘာဝေန။ ယာတြာတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိ ယာတြာ။ တံ ပန ဝဋ္ဋတော နိဂ္ဂမနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကထံ နိဂ္ဂမနံ ဘဝိဿတီ’’တိ။

အတိသလ္လေခတေဝါတိ အတိဝိယ ကိလေသာနံ သလ္လေခိတဝုတ္တိကော။ အကတာဘိနိဝေသဿာတိ ဘာဝနမနနုယုတ္တဿ အနာရဒ္ဓဝိပဿကဿ။ ကာရကဿာတိ သုဂတောဝါဒကာရကဿ သမ္မာပဋိပဇ္ဇတော။ သုညတာဝိပဿနန္တိ သုညတာဒီပနံ ဝိပဿနံ ဒုစ္စရိတတဏှာယ ဒူရီကရဏေန ဧကဝိဟာရိတာယ။ ဧကော မဂ္ဂေါ အဿာတိ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ ဧဝ အဿ အနာဂတော၊ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါ ပန ကတပရိစယောတိ အတ္ထော။

ကာယဝင်္ကာဒီနန္တိ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနံ အဘာဝတော သမုစ္ဆိန္ဒနေန အနုပလဗ္ဘနတော။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဘယံ၊ အသ္မိံ ဝါ အဓိဂတေ ပုဂ္ဂလဿ နတ္ထိ ဘယန္တိ ¶ အဘယံ နာမ။ သံသာရကန္တာရံ အတိက္ကမိတွာ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ခေမံ အမတဋ္ဌာနံ ဂမနေ သုဂတသာရထိနာ သုသဇ္ဇိတယာနဘာဝတော ရထော အကူဇနောတိ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါဝ အဓိပ္ပေတော။ ဓမ္မတော အနပေတတာယ အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ စ ဓမ္မစက္ကေဟိ။

ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဂဟိတမေဝ အဝိနာဘာဝါ။ အပါလမ္ဗောတိ အဝဿယော။ ပရိဝါရောတိ ပရိက္ခာရော အဘိသင်္ခရဏတော။ မဂ္ဂဿ ကရဏဋ္ဌာနေ ဓမ္မော တပ္ပရိယာပန္နာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ။ အနိစ္စာဒိဝသေနာတိ အနိစ္စာနုပဿနာဒိဝသေန။ သောဓိတေသု ဝဇ္ဈမာနေသု။ ဘူမိလဒ္ဓဝဋ္ဋန္တိ ဘူမိလဒ္ဓသင်္ခါတံ ဝဋ္ဋံ။ တတ္ထ ဝိပဿနာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဘူမိ နာမ၊ ဝဋ္ဋမယကမ္မဘာဝတော တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟံ ကိလေသဇာတံ ဘူမိလဒ္ဓဝဋ္ဋံ။ ပရိဇာနမာနာတိ ပရိစ္ဆိန္ဒနဝသေန သမတိက္ကမဝသေန ဇာနမာနာ ပဋိဝိဇ္ဈန္တီ။

ကသ္မာ ဒေဝပုတ္တော သောတာပတ္တိဖလေယေဝ ပတိဋ္ဌာသိ၊ နနု စ သာ ဒေသနာ ဘဂဝတာ စတုမဂ္ဂပ္ပဓာနဘာဝေန ပဝတ္တိတာတိ အာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။

အစ္ဆရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဝနရောပသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၇။ ကေသန္တိ ¶ သာမိဝသေန ဝုတ္တကသဒ္ဒေါ ‘‘ဓမ္မဋ္ဌာ သီလသမ္ပန္နာ’’တိ ဧတ္ထ ပစ္စတ္တဗဟုဝစနဝသေန ပရိဏာမေတဗ္ဗော။ အတ္ထဝသေန ဟိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမော။ ကေ ဇနာတိ ဧတ္ထ ဝါ ဝုတ္တကေသဒ္ဒေါ သီဟဝိလောကနနယေန အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ကေ ဓမ္မဋ္ဌာ၊ ကေ သီလသမ္ပန္နာ’’တိ? ပုစ္ဆတီတိ ဣမိနာ တတ္ထ ကာရဏမာဟ။ ဖလာဒိသမ္ပတ္တိယာ အာရမန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာတိ အာရာမော။ အာရာမေ ရောပေန္တိ နိပ္ဖာဒေန္တီတိ အာရာမရောပါ။ ဝနီယတိ ဆာယာသမ္ပတ္တိယာ ဘဇီယတီတိ ဝနံ။ တတ္ထ ယံ ဥပဝနလက္ခဏံ ဝနံ၊ တံ အာရာမဂ္ဂဟဏေနေဝ ဂဟိတန္တိ တပေါဝနလက္ခဏံ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘သီမံ ပရိက္ခိပိတွာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိသမေတိ ဥဒကစိက္ခလ္လေန ဝိသမေ ပဒေသေ။ ပါနီယံ ပိဝန္တိ ဧတ္ထာတိ ပပါ၊ တံ ပပံ။ ဥဒကံ ပီယတိ ဧတ္ထာတိ ဝါ ပပါ။ တဠာကာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မာတိကံ သင်္ဂဏှာတိ။

ဣမမတ္ထံ ¶ သန္ဓာယာတိ ဣမိနာ ကမ္မပ္ပထပ္ပတ္တံ ပဋိက္ခိပတိ။ အတ္တနာ ကတဉှိ ပုညံ အနုဿရတော တံ အာရဗ္ဘ ဗဟုံ ပုညံ ပသဝတိ၊ န ပန ယထာ ကတံ ပုညံ သယမေဝ ပဝဍ္ဎတိ။ တသ္မိံ ဓမ္မေ ဌိတတ္တာတိ တသ္မိံ အာရာမရောပနာဒိဓမ္မေ ပတိဋ္ဌိတတ္တာ။ တေနပိ သီလေန သမ္ပန္နတ္တာတိ တေန ယထာဝုတ္တဓမ္မေ ကတသီလေ ဌတွာ စိဏ္ဏေန တဒညေနပိ ကာယဝါစသိကသံဝရလက္ခဏေန သီလေန သမန္နာဂတတ္တာ။ ဒသ ကုသလာ ဓမ္မာ ပူရေန္တိ ဒုစ္စရိတပရိဝဇ္ဇနတော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဝနရောပသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဇေတဝနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၈။ ဧသိတဂုဏတ္တာ ဧသိယမာနဂုဏတ္တာ စ ဣသီ၊ အသေက္ခာ သေက္ခကလျာဏပုထုဇ္ဇနာ စ။ ဣသီနံ သင်္ဃော ဣသိသင်္ဃော။ ဣသိသင်္ဃေန နိသေဝိတံ။ တေနာဟ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃနိသေဝိတ’’န္တိ။

တံ ကာရေန္တဿ ဂန္ဓကုဋိပါသာဒကူဋာဂါရာဒိဝသေန သိနိဒ္ဓသန္ဒစ္ဆာယရုက္ခလတာဝသေန ဘူမိဘာဂသမ္ပတ္တိယာ စ အနညသာဓာရဏံ အတိရမဏီယံ တံ ဇေတဝနံ စိတ္တံ တောသေတိ၊ တထာ အရိယာနံ နိဝါသဘာဝေနပီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပဌမဂါထာယ ဇေတဝနဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတွာ’’တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ယတ္ထ အရဟန္တော ဝိဟရန္တိ၊ တံ ဘူမိရာမဏေယျက’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၉၈၊ ထေရဂါ။ ၉၉၁)။ အပစယဂါမိစေတနာ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိံ အာဝဟတိ ကမ္မက္ခယာယ သံဝတ္တနတောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မန္တိ မဂ္ဂစေတနာ’’တိ။ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ကိလေသာနံ ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန စ ဝိဇ္ဇာ ¶ ။ မဂ္ဂပညာ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ အာဟ ‘‘ဝိဇ္ဇာတိ မဂ္ဂပညာ’’တိ။ သမာဓိပက္ခိကာ ဓမ္မာ သမ္မာဝါယာမသတိသမာဓယော။ ယထာ ဟိ ဝိဇ္ဇာပိ ဝိဇ္ဇာဘာဂိယာ၊ ဧဝံ သမာဓိပိ သမာဓိပက္ခိကော။ သီလံ ဧတဿ အတ္ထီတိ သီလန္တိ အာဟ ‘‘သီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ ဇီဝိတံ ဥတ္တမ’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိသင်္ကပ္ပာ။ တတ္ထ သမ္မာသင်္ကပ္ပဿ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဥပကာရဘာဝေန ဝိဇ္ဇာဘာဝေါ ဝုတ္တော။ တထာ ဟိ သော ပညာက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတောတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာ စ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယော ပညာက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတာ၊ ဧဝံ ဝါယာမသတိယော ¶ သမာဓိက္ခန္ဓသင်္ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘ဝါယာမသတိသမာဓယော’’တိ။ ဓမ္မောတိ ဟိ ဣဓ သမာဓိ အဓိပ္ပေတော ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသု’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃၊ မ။ နိ။ ၃။၁၉၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၃၇၈) ဝိယ။ ဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါတိ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ။ မဂ္ဂပရိယာပန္နာ ဧဝ ဟေတေ သင်္ဂဟိတာ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေန အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂေနာ’’တိ။

ဥပါယေန ဝိဓိနာ အရိယမဂ္ဂေါ ဘာဝေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘သမာဓိပက္ခိယဓမ္မ’’န္တိ။ သမ္မာသမာဓိပက္ခိယံ ဝိပဿနာဓမ္မဉ္စေဝ မဂ္ဂဓမ္မဉ္စ။ ‘‘အရိယံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မာသမာဓိံ ဒေသေဿာမိ သဥပနိသံ သပရိက္ခာရ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၆) ဟိ ဝစနတော သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော မဂ္ဂဓမ္မာ သမ္မာသမာဓိပရိက္ခာရာ။ ဝိစိနေယျာတိ ဝီမံသေယျ၊ ဘာဝေယျာတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ ဟေတုမှိ ဘုမ္မဝစနံ။ အရိယမဂ္ဂဟေတုကာ ဟိ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မိံ အရိယမဂ္ဂေ ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မံ ဝိစိနေယျာတိ ပစ္စုပ္ပန္နေ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ဝိပဿေယျ။ တေသု ဝိပဿိယမာနေသု ဝိပဿနာယ ဥက္ကံသဂတာယ ယဒဂ္ဂေန ဒုက္ခသစ္စံ ပရိညာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ၊ တဒဂ္ဂေန သမုဒယသစ္စံ ပဟာနပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈီယတိ၊ နိရောဓသစ္စံ သစ္ဆိကိရိယာပဋိဝေဓေန၊ မဂ္ဂသစ္စံ ဘာဝနာပဋိဝေဓေန ပဋိဝိဇ္ဈီယတီတိ ဧဝံ တေသု စတူသု သစ္စေသု ဝိသုဇ္ဈတီတိ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ နိမိတ္တတ္ထေ ဧဝ ဘုမ္မံ၊ တေသု သစ္စေသု ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနေသူတိ အတ္ထော။

အဝဓာရဏဝစနန္တိ ဝဝတ္ထာပနဝစနံ၊ အဝဓာရဏန္တိ အတ္ထော။ ‘‘သာရိပုတ္တောဝါ’’တိ စ အဝဓာရဏံ သာဝကေသု သာရိပုတ္တောဝ သေယျောတိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ တဿေဝုက္ကံသဘာဝတော။ ကိလေသဥပသမေနာတိ ဣမိနာ မဟာထေရဿ တာဒိသော ကိလေသဝူပသမောတိ ဒဿေတိ။ တဿ သာဝကဝိသယေ ပညာယ ပါရမိပ္ပတ္တိ အဟောသိ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ယောပိ ပါရင်္ဂတော ဘိက္ခု၊ ဧတာဝပရမော သိယာ’’တိ ဣဒံ တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏဝိသယေ ပညာပါရမိပ္ပတ္တာနံ ဝသေနေဝ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဝဓာရဏမ္ပိ ဝိမုတ္တိယာ နာနတ္တာ တီဟိ ဝိမုတ္တီဟိ ပါရင်္ဂတေ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ – ‘‘ပါရံ ဂတောတိ နိဗ္ဗာနံ ¶ ဂတော’’တိအာဒိ။ န ထေရေန ဥတ္တရိတရော နာမ အတ္ထိ လဗ္ဘတိ၊ လဗ္ဘတိ စေ၊ ဧဝမေဝ လဗ္ဘေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဇေတဝနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ မစ္ဆရိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၉။ မစ္ဆရိနောတိ ¶ မစ္ဆေရဝန္တော မစ္ဆေရသမင်္ဂိနောတိ အာဟ ‘‘မစ္ဆေရေန သမန္နာဂတာ’’တိ။ မစ္ဆေရံ မစ္ဆရိယန္တိ အတ္ထတော ဧကံ။ န ဝန္ဒတီတိ ဝန္ဒနမတ္တမ္ပိ န ကရောတိ၊ ကုတော ဒါနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဥပဋ္ဌာနံ ကာတုန္တိ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကရောတီတိ ယောဇနာ။ ဣဒံ တာဝ မုဒုမစ္ဆရိယံ န ဟဒယံ ဝိယ အတ္တာနံ ဒဿေန္တဿ မစ္ဆရိယန္တိ ကတွာ။ ကိံ တုယှံ ပါဒါ ရုဇ္ဇန္တိ နနု တုယှံယေဝ အာဂတဂမနေသု ပါဒါ ရုဇ္ဇန္တိ၊ ကိန္တေ ဣမေ ဆိန္ဒန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ သာမီစိမ္ပိ န ကရောတိ ကုတော ဒါနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာကမ္မံ တံတံဂတိယော အရန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ အရိယာ၊ သတ္တာ။ ဣမေ ပန ကုစ္ဆိတာ အရိယာတိ ကဒရိယာ၊ ထဒ္ဓမစ္ဆရိနော။ မစ္ဆရိယသဒိသဉှိ ကုစ္ဆိတံ သဗ္ဗဟီနံ နတ္ထိ သဗ္ဗဂုဏာဘိဘူတတ္တာ ဘောဂသမ္ပတ္တိအာဒိသဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ မူလဘူတဿ ဒါနဿ နိသေဓတော။ ဣတိအာဒီဟိ ဝစနေဟိ။ အတ္တနော ဥပဃာတကောတိ မစ္ဆရိယာနုယောဂေန ကုသလဓမ္မာနံ ဂတိသမ္ပတ္တိယာ စ ဝိနာသကော။

ပုညပါပဝသေန သမ္ပရေတဗ္ဗတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော သမ္ပရာယော၊ ပရလောကော။ ကာမဂုဏရတီတိ ကာမဂုဏသန္နိဿယော အဿာဒေါ။ ခိဍ္ဍာတိ ကာယိကခိဍ္ဍာ ဝါစသိကခိဍ္ဍာ စေတသိကခိဍ္ဍာတိ ဧဝံ တိဝိဓာ။ ဧသ ဝိပါကောတိ စောဠာဒီနံ ကိစ္ဆလာဘောတိ ဧသ ဧဝရူပေါ ဝိပါကော။ ယမလောကန္တိ ပရလောကံ။ ဥပပဇ္ဇရေတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ပကာရတ္ထော။ တေန ပါဠိယံ ဝုတ္တံ နိရယံ တိရစ္ဆာနယောနိဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။

ယာစန္တိ နာမ အရိယယာစနာယ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဧသာ အရိယာန ယာစနာ’’တိ (ဇာ။ ၁။၇။၅၉)။ ယေ သံဝိဘဇန္တိ၊ တေ ဝဒညူ နာမ ဉတွာ ကတ္တဗ္ဗကရဏတော။ ဝိမာနပ္ပဘာယာတိ နိဒဿနမတ္တံ၊ ဥယျာနကပ္ပရုက္ခပ္ပဘာဟိ ဒေဝတာနံ ဝတ္ထာဘရဏသရီရပ္ပဘာဟိပိ သဂ္ဂေ ပကာသေန္တိယေဝ။ ပကာသန္တီတိ ဝါ ပါကဋာ ဟောန္တိ၊ န အပါယလောကေ ဝိယ အပါကဋာတိ အတ္ထော။ ပရသမ္ဘတေသူတိ သယံ သမ္ဘတံ အနာပဇ္ဇိတွာ ပရေဟေဝ သမ္ဘရိတေသု သုခူပကရဏေသု။ တေနာဟ ပါဠိယံ ‘‘ဝသဝတ္တီဝ မောဒရေ’’တိ၊ ပရနိမ္မိတဘောဂေသု ဝသဝတ္တီ ဒေဝပုတ္တာ ဝိယ သုခသမင်္ဂိတာယ မောဒန္တီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝုတ္တသမ္ပရာယောတိ ဧတေ သဂ္ဂါတိ ဧဝံ ဟေဋ္ဌာ ¶ ဝုတ္တသမ္ပရာယော။ ဥဘိန္နန္တိ ဧတေသံ ယထာဝုတ္တာနံ ဥဘိန္နံ ဒုက္ကဋသုကဋကမ္မကာရီနံ။ တတော စဝိတွာ တတော နိရယသဂ္ဂါဒိတော စဝိတွာ ¶ မနုဿေသု နိဗ္ဗတ္တတိ။ တေသု ယော မစ္ဆရီ မနုဿေသု နိဗ္ဗတ္တော၊ သော ဒလိဒ္ဒေါ ဟုတွာ ပုဗ္ဗစရိယဝသေန မစ္ဆရီယေဝ ဟောန္တော ဒါရာဒိဘရဏတ္ထံ မစ္ဆကစ္ဆပါဒီနိ ဟန္တွာ ပုနပိ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တော။ ဣတရော သုဒ္ဓါသယော သမိဒ္ဓါ ဟုတွာ ပုဗ္ဗစရိယာဝသေန ပုနပိ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တေယျ။ တေနာဟ ‘‘ပုန သမ္ပရာယေပိ ဒုဂ္ဂတိသုဂတိယေဝ ဟောတီ’’တိ။

မစ္ဆရိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဃဋီကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၀။ ‘‘ဥပပန္နာသေ’’တိ သေ-ကာရာဂမံ ကတွာ နိဒ္ဒေသော၊ ‘‘ဥပပန္နာ’’ဣစ္စေဝ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗတ္တိဝသေန ဥပဂတာ’’တိ။ အတ္တနော သမ္ပတ္တိတော အဝိဟာနတော အဝိဟာ၊ တေသံ ဗြဟ္မလောကော အဝိဟာဗြဟ္မလောကော၊ တသ္မိံ။ ဥပပတ္တိသမနန္တရမေဝါတိ ပဌမကောဋ္ဌာသေ ဧဝ။ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိယာတိ အသေက္ခဝိမုတ္တိယာ။ သေက္ခဝိမုတ္တိယာ ပန အဝိဟူပပတ္တိတော ပဂေဝ ဝိမုတ္တာ။ မာနုသံ ဒေဟံ သမတိက္ကမန္တိ စိတ္တုပက္ကိလေသပဟာနဝသေနာတိ ဖလေန ဟေတုဒဿနမိဒန္တိ အာဟ ‘‘မာနုသံ ဒေဟန္တိ ဣဓ…ပေ… ဝုတ္တာနီ’’တိ။ ဒိဝိ ဘဝံ ဒိဗ္ဗံ၊ ဗြဟ္မတ္တဘာဝသညိတံ ခန္ဓပဉ္စကံ။ တတ္ထ သံယောဇနကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဗ္ဗံ ယောဂန္တိ ပဉ္စ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနာနီ’’တိ။ ဣမဿာတိ ဒေဝပုတ္တဿ။ ‘‘ဟိတွာ မာနုသံ ဒေဟံ၊ ဒိဗ္ဗယောဂံ ဥပစ္စဂု’’န္တိ တေသံ တွံ ကုသလံ သဗ္ဗာဝဇ္ဇပ္ပဟာနေန အနဝဇ္ဇတံ ဘာသတီတိ ကုသလီ ဝဒေသိ။ အတ္ထေန သဒ္ဒဿ အဘေဒေါပစာရံ ကတွာ ဂမ္ဘီရဝစနံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရတ္ထ’’န္တိ အတ္ထဿေဝ ဂမ္ဘီရတော၊ န သဒ္ဒဿ။ သမုစ္ဆိန္နကာမရာဂတာယ သဗ္ဗသော ကာမဝိသယပ္ပဟာနေန နိရာမိသဗြဟ္မစာရီ နာမ အနာဂါမီ။ နိဝါသနဋ္ဌာနဘူတော သမာနော ဧကော ဂါမော ဧတဿာတိ အာဟ ‘‘ဧကဂါမဝါသီ’’တိ။

ဃဋီကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာဒိတ္တဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဇရာဝဂ္ဂေါ

၁။ ဇရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၁။ ဟိတဿ ¶ သာဓနတော သာဓု၊ ယံ ကိဉ္စိ အတ္ထဇာတံ။ တံ ပန အတ္ထကာမေန လဘိတဗ္ဗတော ဥပသေဝိတဗ္ဗတော ¶ လဒ္ဓကံ၊ ကလျာဏဋ္ဌေန ဘဒ္ဒကန္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘သာဓူတိ လဒ္ဓကံ ဘဒ္ဒက’’န္တိ။ ‘‘သီလံ ယာဝ ဇရာ သာဓူ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ဗျတိရေကတော ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒန္တိ ဣဒံ အတ္ထဇာတံ။

ပတိဋ္ဌိတာတိ စိတ္တသန္တာနေ လဒ္ဓပတိဋ္ဌာ၊ ကေနစိ အသံဟာရိယာ။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂေန အာဂတာ’’တိ။ စိတ္တီကတဋ္ဌာဒီဟီတိ ပူဇနီယဘာဝါဒီဟိ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ။ စိတ္တီကတန္တိ ရတနန္တိ ဣဒံ ရတနံ နာမ လောကေ စိတ္တီကတံ ဝတ္ထူနံ သဟဿဂ္ဃနတာဒိဝသေန။ ယေပိ လောကေ စိတ္တီကတာ ခတ္တိယပဏ္ဍိတ-စတုမဟာရာဇ-သက္က-သုယာမ-မဟာဗြဟ္မာဒယော၊ တေသံ စိတ္တီကတော တေဟိ သရဏန္တိ ဥပဂန္တဗ္ဗတာဒိဝသေန။ ရတိကရန္တိ ပီတိသုခါဝဟံ။ ဈာနရတိသုခေနာတိ ဒုဝိဓေနပိ ဈာနရတိသုခေန။ တုလေတုန္တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ။ ဂုဏပါရမိန္တိ ဂုဏာနံ ဥက္ကံသပါရမိံ။ ဒုလ္လဘော အနေကာနိ အသင်္ချေယျာနိ အတိဓာဝိတွာပိ လဒ္ဓုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ အနောမောတိ အနူနော ပရိပုဏ္ဏော။ တတ္ထ ဝိသေသတော အနောမသတ္တပရိဘောဂတော တေဟိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ’’တိ အနုဿရိတဗ္ဗတောတိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ အနောမော သီလေနာ’’တိအာဒိ။

အရိယမဂ္ဂပညာယေဝ ဣဓ အဓိပ္ပေတာတိ ‘‘ဣဓ ပန ဒုလ္လဘပါတုဘာဝဋ္ဌေန ပညာ ‘ရတန’န္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ပုဇ္ဇဖလနိဗ္ဗတ္တနတော၊ အတ္တနော သန္တာနံ ပုနာတီတိ စ ပုညစေတနာ ပုညံ၊ သာ ပန ယဿ ဥပ္ပန္နာ၊ တဿေဝ အာဝေဏိကတာယ အနညသာဓာရဏတ္တာ ကေနစိပိ အနာဟဋာ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘အရူပတ္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဇရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အဇရသာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၂။ အဇီရဏေနာတိ ¶ ဇိဏ္ဏဘာဝါနာပဇ္ဇနေန။ လက္ခဏဝစနဉ္စေတံ အဝိနာသပ္ပတ္တိယာ။ တေနာဟ ‘‘အဝိပတ္တိယာတိ အတ္ထော’’တိ။ နိဒ္ဓမိတဗ္ဗောတိ နီဟရိတဗ္ဗော။

အဇရသာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ မိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၃။ သဟ အတ္ထေန ဝတ္တတီတိ သတ္ထော၊ ဘဏ္ဍမူလံ ဂဟေတွာ ဝါဏိဇ္ဇဝသေန ဒေသန္တရာဒီသု ဝိစရဏကဇနသမူဟော။ တေနာဟ ‘‘သဒ္ဓိံစရော’’တိ၊ သဟစရဏကောတိ အတ္ထော။ မိတ္တန္တိ သိနေဟယောဂေန မိတ္တကိစ္စယုတ္တံ ¶ ။ ဣဓာဓိပ္ပေတပ္ပကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ရောဂေ ဥပ္ပန္နေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တထာရူပေတိ ဇိဂုစ္ဆနီယေ၊ ဒုတ္တိကိစ္ဆေ ဝါ။ ယထာ အသဏ္ဌိတာနံ သဏ္ဌာပနဝသေန ပဝသတော ပုရိသဿ ဘောဂဗျသနေ နာထတာ၊ ဧဝံ ပုတ္တသိနေဟဝသေန ပုတ္တဿ မာတုယာ အန္တောဂေဟေ နာထတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘မာတာ မိတ္တံ သကေ ဃရေ’’တိ။ အတ္ထဇာတဿာတိ ဥပဋ္ဌိတပယောဇနဿာတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပန္နကိစ္စဿာ’’တိ။ သမ္ပရာယဟိတန္တိ သမ္ပရာယေ ဟိတာဝဟံ။

မိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၄။ ပတိဋ္ဌာတိ အဝဿယော။ ဂုယှဿာတိ ဂုဟိတဗ္ဗဿ ရဟဿဿ။ ပရမော သခါ နာမ အတိပိယဋ္ဌာနတာယ။

ဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပဌမဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၅။ ဝိဓာဝတီတိ ဝိဝိဓံ ရူပံ ပဓာဝတိ၊ ယထာကာမံ ပဝတ္တတီတိ အတ္ထော။

ပဌမဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဒုတိယဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၆။ ဝဋ္ဋဒုက္ခတောတိ ¶ သံသာရဒုက္ခတော။ သံသာရော ဟိ ကိလေသကမ္မဝိပါကာနံ အပရာပရုပ္ပတ္တိတာယ ဝိဓာဝတိ။ တဉ္စ ဒုက္ခံ ဒုက္ခမတ္တာယ နာနာဝိဓဒုက္ခရာသိဘာဝတော။

ဒုတိယဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ တတိယဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၇။ နိပ္ဖတ္တီတိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌဝိပါကာနံ နိပ္ဖဇ္ဇနတော နိပ္ဖတ္တိ။ တတော ဧဝ အဝဿယော၊ နိပ္ဖတ္တိတဝိပါကဿ အဝဿယော အဓိဋ္ဌာနံ ကာရဏန္တိ အတ္ထော။

တတိယဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဥပ္ပထသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၈။ အမဂ္ဂေါတိ ¶ န မဂ္ဂေါ အနုပါယော။ ရတ္တိန္ဒိဝက္ခယောတိ တတ္ထ ဝယက္ခဏဿ ပါကဋဘာဝတော။ ဝုတ္တက္ခဏောပိ ဟိ သယံ ခီယတေဝ။ သေသံ ဗာဟိရမလံ ဝတ္ထသရီရာဒိဘူတံ။ တထာ ဟိ ‘‘ဘသ္မခါရာဒီဟိ ဓောဝိတွာ သက္ကာ သောဓေတု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒုဋ္ဌောတိ ဒူသိတော သတ္တသန္တာနော န သက္ကာ သုဒ္ဓါ နာမ ကာတုံ အဗ္ဘန္တရမလီနဘာဝါပါဒနတော။ ဣတ္ထိယန္တိ ဗြဟ္မစရိယဿ အန္တရာယကရာယပိ။ ပဇာတိ သတ္တကာယော သဇ္ဇတိ သင်္ဂံ ကရောတိ ယာထာဝတော အာဒီနဝံ အပဿန္တော။ ဣန္ဒြိယသံဝရာဒိ ကိလေသာနံ တာပနတော တပေါ၊ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗာပီ’’တိအာဒိ။

ဥပ္ပထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၉။ ကိဿာတိ ¶ ဘုမ္မတ္ထေ သာမိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ကိသ္မိံ အဘိရတော’’တိ။ သဒ္ဓါ နာမ အနဝဇ္ဇသဘာဝါ၊ တသ္မာ လောကိယလောကုတ္တရဟိတသုခါဝဟာတိ အာဟ ‘‘သုဂတိဉ္စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဂစ္ဆန္တဿ ဒုတိယိကာ’’တိ။ အနုသာသတိ ဟိတစရိယာယ ပရိဏာယိကဘာဝတော။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ကဝိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၀။ ဂါယတ္တိအာဒိကောတိ ဆဗ္ဗီသတိယာ ဆန္ဒေသု ဂါယတ္တိအာဒိကော ဥက္ကတိပရိယောသာနော ဆန္ဒော ဂါထာနံ နိဒါနံ သမုဋ္ဌာနံ ‘‘သမုဋ္ဌဟတိ ဧတေနာ’’တိ ကတွာ။ တေဟိ ပန အနုဋ္ဌုဘာဒိကော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဆန္ဒော ဂါထာနံ နိဒါန’’န္တိ။ ပုဗ္ဗပဋ္ဌာပနဂါထာတိ ဓမ္မကထာယ အာဒိတော အာရောစနဘာဝဇာနနတ္ထံ သတိဇနနံ ဝိယ ပဝတ္တိတဂါထာ။ အက္ခရဉှိ ပဒံ ဇနေတီတိ ယသ္မာ အက္ခရသမုဒါယော ပဒံ၊ ပဒသမုဒါယော ဂါထာ၊ သမုဒါယော စ သမုဒါယီဟိ ဗျဉ္ဇီယတိ တံပဝတ္တနတော၊ တသ္မာ ဗျဉ္ဇနဘာဝေ ဌိတံ အက္ခရံ၊ တံသမုဒါယော ပဒံ၊ ပဒံ တံ ဝိယဉ္ဇေတာ ဇနေတာ ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘အက္ခရဉှိ ပဒံ ဇနေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အက္ခရံ ဟိ ဥစ္စာရိတဝိဒ္ဓံသိတာယ တံတံခဏမတ္တာဝဋ္ဌာယီပိ ပရတော ပဝတ္တိယာ မနောဝိညာဏဝီထိယာ သင်္ကလနဝသေန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ပဒဘာဝေန ဂယှမာနံ ယထာသင်္ကေတမတ္ထံ ဗျဉ္ဇေတိ။ ပဒံ ဂါထံ ဇနေတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဂါထာ အတ္ထံ ပကာသေတီတိ ဂါထာသညိတော ပဒသမုဒါယော ကိရိယာကာရကသမ္ဗန္ဓဝသေန သမ္ဗန္ဓိတော ကတ္တုအဓိပ္ပာယာနုရူပံ အာလောစိတဝိလောစိတံ သံဟိတံ အတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ။ သမုဒ္ဒါဒိပဏ္ဏတ္တိနိဿိတာ ဝေါဟာရသန္နိဿယေနေဝ ¶ ပဝတ္တတီတိ ကတွာ။ တေနာဟ ‘‘ဂါထာ အာရဘန္တော’’တိအာဒိ။ အာသယောတိ အဝဿယောတိ အာဟ ‘‘ပတိဋ္ဌာ’’တိ ကဝိတောတိ ဝိစိတ္တကထီအာဒိတော။

ကဝိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဇရာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အဒ္ဓဝဂ္ဂေါ

၁။ နာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၁။ နာမန္တိ ¶ သာမညနာမာဒိဘေဒံ နာမံ။ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗံ ပညတ္တိပထံ သဗ္ဗံ ဉေယျပဝတ္တိပထံ။ အဒ္ဓဘဝီတိ ကာမံ ပါဠိယံ အတီတကာလနိဒ္ဒေသော ကတော၊ တံ ပန လက္ခဏမတ္တံ။ အဘိဘဝတိ အနုပတတီတိ ဧတေန အဘိဘဝေါ အနုပတနံ ပဝတ္တိ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ တံ ပနဿ အဘိဘဝနံ အပ္ပဝိသယေ အနာမသိတွာ မဟာဝိသယာနံ ဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘ဩပပါတိကေန ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿ နာမံ ဟောတီတိ တဿ ရုက္ခပါသာဏာဒိကဿ အနာမကောဣစ္စေဝ သမညာ ဟောတိ၊ တထာ နံ သဉ္ဇာနန္တီတိ အတ္ထော။

နာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ စိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၂။ ယေ စိတ္တဿ ဝသံ ဂစ္ဆန္တီတိ ယေ အပရိညာတဝတ္ထုကာ၊ တေသံယေဝ။ အနဝသေသပရိယာဒါနန္တိ အနဝသေသဂ္ဂဟဏံ။ န ဟိ ပရိညာတက္ခန္ဓာ ပဟီနကိလေသာ စိတ္တဿ ဝသံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေန္တိ။

စိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တဏှာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၃။ တတိယေ ¶ ‘‘သဗ္ဗေဝ ဝသမနွဂူ’’တိ ယေ တဏှာယ ဝသံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တေသံ ဧဝ အနဝသေသပရိယာဒါနန္တိ ဣမမတ္ထံ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ ဣမိနာ အတိဒိဿတိ။

တဏှာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သံယောဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၄။ ကိံ ¶ သု သံယောဇနောတိ သူတိ နိပါတမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကိံ-သံယောဇနော’’တိ? ဝိစရန္တိ ဧတေဟီတိ ဝိစာရဏာ၊ ပါဒါ။ ဗဟုဝစနေ ဟိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဝစနံ ကတံ။ တဿာတိ လောကဿ။

သံယောဇနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဗန္ဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၅။ စတုတ္ထေ အာဂတအတ္ထော ဧဝ အနန္တရေပိ ဝုတ္တော၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနန္တိ အာဟ ‘‘ပဉ္စမေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။

ဗန္ဓနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အတ္တဟတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၆။ ‘‘ကေနဿုဗ္ဘာဟတော’’တိ ပါဌောတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘သု-ကာရော နိပါတမတ္တ’’န္တိ အာဟ၊ ‘‘ကေနဿဗ္ဘာဟတော’’တိ ပန ပါဌေ ဥ-ကာရလောပေန ပဒသန္ဓိ။ ဣစ္ဆာဓူပါယိတောတိ အသမ္ပတ္တဝိသယိစ္ဆာလက္ခဏာယ တဏှာယ သန္တာပိတော ဒဍ္ဎော။ တေနာဟ ‘‘ဣစ္ဆာယ အာဒိတ္တော’’တိ။

အတ္တဟတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဥဍ္ဍိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၇။ ဥလ္လင်္ဃိတောတိ ဥဗ္ဗန္ဓိတွာ လင်္ဃိတော။ သဒ္ဒါဒီသူတိ သဒ္ဒါဒိနာဂဒန္တေသု သောတာဒီနိ ဥဍ္ဍိတာနိ တဏှာရဇ္ဇုနာ ဒဠှဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓတ္တာ တဒနတိဝတ္တနတော။ လောကောတိ အာယတနလောကော။ တထာ အတ္ထယောဇနာယ ကတတ္တာ ခန္ဓာဒိလောကဝသေနပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ န ဒူရံ ¶ အနန္တရဘဝကတ္တာ။ စုတိစိတ္တအန္တရိတတ္တာ ¶ ဧကစိတ္တန္တရဘဝဿ ကမ္မဿ အဗုဇ္ဈနံ၊ ဧဝံ သန္တေ ကသ္မာ သတ္တာ န ဗုဇ္ဈန္တီတိ အာဟ ‘‘ဗလဝတိယာ’’တိအာဒိ။

ဥဍ္ဍိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပိဟိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၈။ ပဉှောတိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော အတ္ထော။ ပုစ္ဆိတောတိ သတ္တမသုတ္တေ ဂါထာယ ပုရိမဒ္ဓံ ပစ္ဆိမဒ္ဓံ၊ ပစ္ဆိမံ ပုရိမံ ကတွာ အဋ္ဌမသုတ္တေ ဒေဝတာယ ပုစ္ဆိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဟေဋ္ဌုပရိယာယဝသေန ပုစ္ဆိတော’’တိ။ ပုစ္ဆာနုရူပံ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ အဝုတ္တမ္ပိ သိဒ္ဓမေတန္တိ အနာဟဋံ။

ပိဟိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဣစ္ဆာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၉။ နဝမေ ဝိနယာယာတိ ဝိနယေန။ ကရဏတ္ထေ ဟိ ဣဒံ သမ္ပဒါနဝစနံ။ ကိဿဿူတိ ကိဿ၊ သု-ကာရော နိပါတမတ္တံ။ သဗ္ဗံ ဆိန္ဒတိ ဗန္ဓနန္တိ သဗ္ဗံ ဒသဝိဓမ္ပိ သံယောဇနံ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ န ဟိ တံ ကိဉ္စိ ကိလေသဗန္ဓနံ အတ္ထိ၊ ယံ အသမုစ္ဆိန္နံ ဟုတွာ ဌိတံ အဿာ တဏှာယ သမုစ္ဆိန္နာယ။ သွာယမတ္ထော သုဝိညေယျောတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ ဥတ္တာနမေဝါ’’တိ။

ဣစ္ဆာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၀။ ကိသ္မိန္တိ ကိသ္မိံ သတိ? တဿ ပန သန္တဘာဝေါ ဥပ္ပတ္တိဝသေနေဝါတိ အာဟ ‘‘ကိသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ’’တိ? လောကော ဥပ္ပန္နောတိ ဝုစ္စတိ အနုပါဒါနတ္တာ လောကသမညာယ။ ဆသူတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော သန္ထဝန္တိ အဓိကသိနေဟံ ¶ ကရောတိ အဓိကသိနေဟဝတ္ထုဘာဝတော အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနံ။ ဥပါဒါယာတိ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာ အပရကာလကိရိယံ အပေက္ခတီတိ ဝစနသေသဝသေန ကိရိယာပဒံ ဂဟိတံ ‘‘ပဝတ္တတီ’’တိ။ ကိံ ပန ပဝတ္တတိ? လောကော၊ လောကသမညာတိ အတ္ထော။ ဆသူတိ ဣဒံ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ။ ဆဠာယတနနိမိတ္တဉှိ သဗ္ဗဒုက္ခံ။ အယန္တိ သတ္တလောကော။ ဥပ္ပန္နော နာမ ဟောတိ ဆဠာယတနံ နာမ မူလံ သဗ္ဗဒုက္ခာနန္တိ ကတွာ။ ဗာဟိရေသု အာယတနေသု သန္ထဝံ ကရောတိ ဝိသေသတော ရူပါဒီနံ တဏှာဝတ္ထုကတ္တာ။ ယသ္မာ စက္ခာဒီနံ သန္တပ္ပနဝသေန ¶ ရူပါဒီနံ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ လောကဿ နိသေဝိတာယ သံဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဆန္နံ…ပေ… ဝိဟညတီ’’တိ။

လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အဒ္ဓဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဆေတွာဝဂ္ဂေါ

၁။ ဆေတွာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၁။ ဝဓိတွာတိ ဟန္တွာ ဝိနာသေတွာ။ အပရိဒယှမာနတ္တာတိ အပီဠိယမာနတ္တာ။ ဝိနဋ္ဌဒေါမနဿတ္တာ န သောစတိ စေတောဒုက္ခဒုက္ခာဘာဝတော။ ဝိသံ နာမ ဒုက္ခံ အနိဋ္ဌဘာဝတော၊ တဿ မူလကာရဏံ ကောဓော အနိဋ္ဌဖလတ္တာတိ အာဟ ‘‘ဝိသမူလဿာတိ ဒုက္ခဝိပါကဿာ’’တိ။ အက္ကုဋ္ဌဿာတိ အက္ကောသာပရာဓဿ။ အက္ကောသပဟာရတ္ထသမ္ဗန္ဓေန ဟိ ‘‘ကုဒ္ဓဿာ’’တိ ဥပယောဂတ္ထေ သမ္ပဒါနဝစနံ။ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ကောဓံ နဿတိ။ သုခုပ္ပတ္တိံ သန္ဓာယ ဧသ ကောဓော ‘‘မဓုရဂ္ဂေါ’’တိ ဝုတ္တော၊ သုခါဝသာနောတိ အတ္ထော။

ဆေတွာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ရထသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၂။ ပညာဏန္တိ လက္ခဏံ သလ္လက္ခဏူပါယော။ ဒိသွာတိ ဒဿနဟေတု။ ‘‘စောဠရညော ရဋ္ဌံ စောဠရဋ္ဌ’’န္တိ ဧဝံ ရဋ္ဌံ ရညာ ပညာယတိ။

ရထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဝိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၃။ သဒ္ဓါယာတိ ¶ သဒ္ဓါဟေတု။ ကုလသမ္ပဒါတိ ခတ္တိယာဒိသမ္ပတ္တိယော။ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဝိတ္တပဋိလာဘဟေတုတော သဒ္ဓါဝိတ္တမေဝ။ ဟေဋ္ဌာ တိဏ္ဏံ ဒွါရာနံ ဝသေန ဥပ္ပန္နကဿ သဗ္ဗဿပိ အနဝဇ္ဇဓမ္မဿ သင်္ဂဏှနတော ‘‘ဓမ္မောတိ ဒသကုသလကမ္မပထော’’တိ ဝုတ္တံ။ အသံကိလိဋ္ဌသုခန္တိ။ နိရာမိသံ ¶ သုခံ။ တမေဝ သာမိသံ ဥပနိဓာယ သမ္ဘာဝေန္တော အာဟ ‘‘အသံကိလိဋ္ဌ’’န္တိ။ အသေစနကဘာဝေန အဘိရုစိဇနနတော ပိယာကိစ္ဆကရဏတော ဗဟုံ သုစိရမ္ပိ ကာလံ အာသေဝန္တဿ အဒေါသာဝဟတော သစ္စမေဝ မဓုရတရံ။ န ဟိ တံ ပိဝိတဗ္ဗတော သာဒိတဗ္ဗတော အနုဘဝိတဗ္ဗတော ရသောတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ။ ဣဒါနိ တဿ ကိစ္စသမ္ပတ္တိအတ္ထေဟိပိ မဟာရဟတံ ဒဿေတုံ ‘‘သစ္စသ္မိံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နဒီနိဝတ္တနံ မဟာကပ္ပိနဝတ္ထုအာဒီဟိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။မဟာကပ္ပိနတ္ထေရဝတ္ထု၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၃၁၊ ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂။မဟာကပ္ပိနတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ) ဒီပေတဗ္ဗံ၊ ဣတရာနိ ကဏှဒီပါယနဇာတက- (ဇာ။ ၁။၁၀။၆၂ အာဒယော) သုတသောမ- (ဇာ။ ၂။၂၁။၃၇၁ အာဒယော) မစ္ဆဇာတကေဟိ (ဇာ။ ၁။၁။၃၄၊ ၇၅၊ ၁။၂။၁၃၁ အာဒယော) ဒီပေတဗ္ဗာနိ။ နိမ္မဒ္ဒေန္တိ အဘိဘဝန္တိ။ မဓုရတရန္တိ သုန္ဒရတရံ သေဋ္ဌေသူတိ အတ္ထော။ ပညာဇီဝီတိ ပညာယ ဇီဝနသီလောတိ ပညာဇီဝီ၊ ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမစရိယောတိ အတ္ထော။ ပညာဇီဝီတိ စ ပညာဝသေန ဣရိယတိ ဝတ္တတိ ဇီဝိတံ ပဝတ္တေတီတိ အတ္ထောတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယော ပညာဇီဝီ’’တိအာဒိမာဟ။ ‘‘ဇီဝတ’’န္တိ ကေစိ ပဌန္တိ၊ ဇီဝန္တာနံ ပညာဇီဝိံ သေဋ္ဌမာဟူတိ အတ္ထော။

ဝိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဝုဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၄။ ဥပ္ပတန္တာနန္တိ ပထဝိံ ဘိန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌဟန္တာနံ။ ‘‘သေဋ္ဌ’’န္တိ ဝုစ္စမာနတ္တာ ‘‘သတ္တဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဣတရေသံ ဝါ တဒနုလောမတော။ ခေမော ဟောတိ ဒုဗ္ဘိက္ခုပဒ္ဒဝါဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘သုဘိက္ခော’’တိ။ နိပတန္တာနန္တိ အဓောမုခံ ပဝတ္တန္တာနံ။ ပဝဇမာနာနန္တိ ဝဇနသီလာနံ။ တေ ပန ယသ္မာ ဇင်္ဂမာ နာမ ဟောန္တိ၊ န ရုက္ခာဒယော ဝိယ ထာဝရာ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဇင်္ဂမာန’’န္တိ။ ဂါဝေါတိ ဓေနုယော။ တေန မဟိံသာဒိကာနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝဒန္တာနန္တိ ဥပ္ပန္နံ အတ္ထံ ဝဒန္တာနံ။

အတ္တနော ¶ ခန္တိယာတိ အတ္တနော ခန္တိယာ ရုစိယာ ဂဟိတဘာဝေန။ ဣတရာ ဒေဝတာ တဿာ ဝိဿဇ္ဇနေ အပရိတုဿမာနာ အာဟ။ ယာဝ ပဓံသီတိ ဂုဏဓံသီ သတ္ထုဒေသနာယ လဒ္ဓဗ္ဗဂုဏနာသနတော။ ပဂဗ္ဗာတိ ပါဂဗ္ဗိယေန သမန္နာဂတာ၊ ယထာ ဝစီပါဂဗ္ဗိယေန အခရာ၊ တထာ ဝါစာယ ဘဝိတဗ္ဗံ။ မုခရာတိ မုခခရာ။ ဒသဗလံ ပုစ္ဆိ သဏှံ သုခုမံ ရတနတ္တယသံဟိတံ အတ္ထံ သောတုကာမာ။ အဿာ ဒေဝတာယ ဝိဿဇ္ဇေန္တော အဇ္ဈာသယာနုရူပံ။ ဥပ္ပတမာနာတိ ဥပ္ပတန္တီ သမုဂ္ဃာဋေတိ ဩဓိသော။ ဝဋ္ဋမူလကမဟာအဝိဇ္ဇာတိ တဿာ အာဒီနဝဒဿနတ္ထံ ဘူတကထနဝိသေသနံ။ ဩသီဒန္တာနန္တိ ပဋိပက္ခဝသေန အဓော သီဒန္တာနံ၊ ဥဿာဒယမာနာနန္တိ အတ္ထော။ ပုညက္ခေတ္တဘူတောတိ ဣဒံ ‘‘ပဒသာ စရမာနာန’’န္တိ ¶ ပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏဝသေန ဘူတကထနဝိသေသနံ။ ယာဒိသော ပုတ္တော ဝါ ဟောတူတိ ဣဒံ ပုရိမပဒေ ဒေဝတာယ ပုတ္တဂဟဏဿ ကတတ္တာ ဝုတ္တံ။

ဝုဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဘီတာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၅။ ကိံ သူဓ ဘီတာတိ ဧတ္ထ သု-ဣဓာတိ နိပါတမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကိံ ဘီတာ’’တိ? မဂ္ဂေါ စ နေကာယတနပ္ပဝုတ္တောတိ အနေကကာရဏံ နာနာဝိဓာဓိဂမောကာသံ ကတွာ ပဝုတ္တော ကထိတော။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌတိံသာရမ္မဏဝသေနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝံ သန္တေတိ ဧဝံ သဗ္ဗသာဓာရဏာနေကာယတနေဟိ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂဿ တုမှေဟိ ပဝေဒိတတ္တာ လဗ္ဘမာနေ ခေမေ မဂ္ဂေ ကိံ ဘီတာယံ ဇနတာ ဥပ္ပထဘူတာ ဝိပရီတဒိဋ္ဌိတော ဂဏှီတိ အတ္ထော? ဧဝံ ဒေဝတာ ယထိစ္ဆာယ ပုရိမဒ္ဓေန အတ္တနာ ယထာစိန္တိတမတ္ထံ သတ္ထု ပဝေဒိတာ၊ ပစ္ဆိမဒ္ဓေန အတ္တနော သံသယံ ပုစ္ဆတိ။ ဗဟုပညာတိ ပုထုပည။ ဥဿန္နပညာတိ အဓိကပညာ။ ဌပေတွာတိ သံယမေတွာ။ သံဝိဘာဂီတိ အာဟာရပရိဘောဂေ သမ္မဒေဝ ဝိဘဇနသီလော။ တေနာဟ ‘‘အစ္ဆရာယာ’’တိအာဒိ။ ဝုတ္တတ္ထမေဝ ဟေဋ္ဌာ။

မနေနာတိ မနောဂဟဏေန။ ပုဗ္ဗသုဒ္ဓိအင်္ဂန္တိ ပုဗ္ဗဘာဂသုဒ္ဓိဘူတံ အင်္ဂံ။ စတူသူတိ ဝုတ္တအင်္ဂပရိယာပန္နံ။ ယညဥပက္ခရောတိ ဒါနဿ သာဓနံ။ ဧတေသု ဓမ္မေသူတိ ¶ ဧတေသု သဒ္ဓါဒိဂုဏေသု။ ယထာ ဟိ သဒ္ဓါ ပစ္စယံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ဝတ္ထုပရိစ္စာဂဿ ဝိသေသပစ္စယော ကမ္မဖလဿ ပရလောကဿ စ ပစ္စက္ခတော ဝိယ ပတ္တိယာယနတော၊ ဧဝံ မုဒုဟဒယော။ မုဒုဟဒယော ဟိ အနုဒယံ ပတွာ ယံ ကိဉ္စိ အတ္တနော သန္တကံ ပရေသံ ဒေတိ။ ယော စ သံဝိဘာဂသီလော၊ သော အပ္ပကသ္မိမ္ပိ အတ္တနော သန္တကေ ပရေဟိ သာဓာရဏဘောဂီ ဟောတိ။ ဝဒညူ ဝဒါနိယတာယ ယာဂိနောဝ ယုတ္တံ ယုတ္တကာလံ ဉတွာ အတ္ထိကာနံ မနောရထံ ပူရေတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣတိ…ပေ… စတူသူတိ အာဟာ’’တိ။

ဝါစန္တိအာဒီနိ တီဏိ အင်္ဂါနိ တိဝိဓသီလသမ္ပတ္တိဒီပနတော။ သမ္ပန္နသီလော ဟိ ပရလောကံ န ဘာသေယျ။ သဒ္ဓါ ဧကံ အင်္ဂံ ပယောဂါသယသုဒ္ဓိဒီပနတော။ သုဒ္ဓါသယဿ သမ္မာပယောဂေ ဌိတဿ ကထံ ပရလောကတော ဘယန္တိ။ ဒုကဝသေန စတုရင်္ဂယောဇနာ ဒုကနယော။ ဧတေသု စတူသု ဓမ္မေသု ဌိတောတိ ဧတေသု ယထာဝုတ္တဒုကသင်္ဂဟေသု စတူသု ဂုဏေသု ပတိဋ္ဌိတော။

ဘီတာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ နဇီရတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၆။ နာမဂေါတ္တန္တိ ¶ တိဿော ကဿပေါ ဂေါတမောတိ ဧဝရူပံ နာမဉ္စ ဂေါတ္တဉ္စ။ နိဒဿနမတ္တမေတံ၊ တသ္မာ သဗ္ဗဿ ပညတ္တိယာ လက္ခဏဝစနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဇီရတီတိ အသဘာဝဓမ္မတ္တာ ဥပ္ပာဒဝယာဘာဝတော ဇရံ န ပါပုဏာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဇီရဏသဘာဝေါ န ဟောတီ’’တိ။ ယသ္မာ သမညာဘာဝတော ကာလန္တရေပိ တံ သမညာယတေဝ၊ တသ္မာ ‘‘အတီတဗုဒ္ဓါနံ…ပေ… န ဇီရတီတိ ဝုစ္စတီ’’တိ အာဟ။

အာလသိယန္တိ အလသဘာဝေါ ဒဠှကောသဇ္ဇံ။ တေနာဟ ‘‘ယေနာ’’တိအာဒိ။ ဌိတိန္တိ ဗျာပါရံ။ နိဒ္ဒါဝသေန ပမဇ္ဇနံ ကတ္တဗ္ဗဿ အကရဏံ။ ကိလေသဝသေန ပမဇ္ဇနံ အကတ္တဗ္ဗဿ ကရဏမ္ပိ။ ကမ္မသမယေတိ ကမ္မံ ကာတုံ ယုတ္တကာလေ။ ကမ္မကရဏဝီရိယာဘာဝေါတိ တံကမ္မကိရိယသမုဋ္ဌာပကဝီရိယာဘာဝေါ။ သော ပန အတ္ထတော ဝီရိယပဋိပက္ခော အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ၊ န ဝီရိယဿ အဘာဝမတ္တံ။ သီလသညမာဘာဝေါ ဒုဿီလျံ။ ဝိဿဋ္ဌာစာရတာ နာမ အနာစာရော။ သောပ္ပဗဟုလတာတိ နိဒ္ဒါလုတာ ¶ ။ ယတော ဂဟဏဟတ္ထောပိ န ကိလာသုပိ ပုရိသော နိဒ္ဒါယ အဘိဘုယျတိ။ တေနာဟ ‘‘တာယာ’’တိအာဒိ။ အတိစ္ဆာတာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဘိဘုယျတာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ အာဂန္တုကာလသိယံ န ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တအာလသျံ ဝိယ ပကတိသိဒ္ဓံ။ ‘‘တေ ဆိဒ္ဒေ’’တိ ပါဠိယံ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တာနိ ဆ ဆိဒ္ဒါနီ’’တိ။ ကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိယာ အနောကာသဘာဝတော ဆိဒ္ဒါနိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ယတ္ထ ဝိတ္တံ န တိဋ္ဌတီ’’တိ။ သဗ္ဗာကာရေန လေသမတ္တံ အသေသေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။

နဇီရတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဣဿရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၇။ သတ္ထဿ မလန္တိ သတ္ထမလံ၊ ယေန သတ္ထံ မလီနံ ဟောတိ၊ သတ္ထမလဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ မလီနံ သတ္ထမေဝ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘မလဂ္ဂဟိတသတ္ထ’’န္တိ။ အာဏာပဝတ္တနန္တိ အပ္ပကေ ဝါ မဟန္တေ ဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ အတ္တနော အာဏာယ ပဝတ္တနဝသေန ဝသနံ ဣဿရိယတ္တမိစ္ဆန္တိ။ မဏိရတနမ္ပိ ဝိဿဇ္ဇနီယပက္ခိကတ္တာ ဥတ္တမံ ဘဏ္ဍံ နာမ န ဟောတိ၊ ဣတ္ထီ ပန ပရိစ္စတ္တကုလာစာရိတ္ထိကာယပိ အနိဿဇ္ဇနီယတာယ ဥတ္တမဘဏ္ဍံ နာမ။ တေနာဟ ‘‘ဣတ္ထီ ဘဏ္ဍာနမုတ္တမ’’န္တိ။ တေသံ တေသဉှိ ပုရိသာဇာနီယာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနတာယ ဥတ္တမရတနာကရတ္တာ ဣတ္ထီ ဘဏ္ဍာနမုတ္တမံ။ မလဂ္ဂဟိတသတ္ထသဒိသော အဝဗောဓကိစ္စဝိဗန္ဓနတော။ သတ္ထမလံ ဝိယ သတ္ထဿ ပညာသတ္ထဿ ဂုဏာဘာဝကရဏတော ပညာသတ္ထမလံ ¶ ။ အဗ္ဗု ဝုစ္စတိ ဥပဒ္ဒဝံ၊ တံ ဒေတီတိ အဗ္ဗုဒံ၊ ဝိနာသကာရဏံ။ နနု ဟရဏံ သမဏဿ အယုတ္တန္တိ? ယုတ္တံ။ တဿ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ ယုတ္တတံ ဒဿေန္တော ‘‘သလာကဘတ္တာဒီနီ’’တိအာဒိမာဟ။

ဣဿရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ကာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၈။ ‘‘အတ္တကာမော’’တိ ¶ ပါဠိယံ ဝုတ္တတ္တာ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ သဗ္ဗဗောဓိသတ္တေ’’တိ။ တေ ဟိ သဗ္ဗသော ပရတ္ထာယ ဧဝ ပဋိပဇ္ဇမာနာ မဟာကာရုဏိကာ ပရတ္ထကာမာ၊ အတ္ထကာမာ နာမ န ဟောန္တိ၊ ယာ စ တေသံ အတ္တတ္ထာဝဟာ ပဋိပတ္တိ၊ သာပိ ယာဝဒေဝ ပရတ္ထာ ဧဝါတိ။ ဝုတ္တံ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ။ ယသ္မာ ဗောဓိသတ္တာ ပရဟိတပဋိပတ္တိယာ ပါရမိယော ပူရေန္တာ တထာရူပံ ကာရဏံ ပတွာ အတ္တာနံ ပရေသံ ပရိစ္စဇန္တိ ပညာပါရမိယာ ပရိပူရဏတော၊ တသ္မာ ဣဓာပိ ‘‘သဗ္ဗဗောဓိသတ္တေ ဌပေတွာယေဝါတိ ဝုတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ကလျာဏန္တိ ဘဒ္ဒကံ။ ဝါစာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ အာဟ ‘‘သဏှံ မုဒုက’’န္တိ။ ပါပိကန္တိ လာမကံ နိဟီနံ။ တံ ပန ဖရုသံ ဝါစန္တိ သရူပတော ဒဿေတိ။

ကာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပါထေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၉။ သဒ္ဓါ ဗန္ဓတိ ပါထေယျန္တိ သဒ္ဓါ နာမ သတ္တဿ မရဏဝသေန မဟာပထံ သံဝဇတော မဟာကန္တာရံ ပဋိပဇ္ဇတော မဟာဝိဒုဂ္ဂံ ပက္ခန္ဒတော ပါထေယျပုဋံ ဗန္ဓတိ သမ္ဗလံ သဇ္ဇေတိ။ ကထန္တိ အာဟ ‘‘သဒ္ဓံ ဥပ္ပာဒေတွာ’’တိအာဒိ။ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘သဒ္ဓါ ဗန္ဓတိ ပါထေယျ’’န္တိ ဧတံ ဂါထာပဒံ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ။ သိရီတိ ကတပုညေဟိ သေဝီယတိ တေဟိ ပဋိလဘီယတီတိ သိရီ။ ဣဿရိယံ ဝိဘဝေါ။ အာသယိတဗ္ဗတော အာသယော၊ ဝသနဋ္ဌာနံ နိကေတန္တိ အတ္ထော။ ပရိကဍ္ဎတီတိ ဣစ္ဆာဝသိကံ ပုဂ္ဂလံ တတ္ထ တတ္ထ ဥပကဍ္ဎတိ။

ပါထေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပဇ္ဇောတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၀။ တံ တံ သမဝိသမံ ပဇ္ဇောတတီတိ ပဇ္ဇောတော။ ပဒီပေါ အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ ပစ္စက္ခတော ရူပဂတံ ဒဿေတိ၊ ဧဝံ ပညာပဇ္ဇောတော အဝိဇ္ဇန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ ဓမ္မာနံ ပရမတ္ထဘူတံ ¶ ရူပံ ဒဿေတိ။ ဇာဂရဗြာဟ္မဏော ဝိယာတိ ဇာဂရခီဏာသဝဗြာဟ္မဏော ဝိယ။ သော ဟိ သတိပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗဒါပိ ဇာဂရော ဟောတိ။ ဂါဝေါတိ ဂေါဇာတိယော။ ဣဒံ ¶ ဂုန္နံ ဂေါဏာနဉ္စ သာမညတော ဂဟဏံ။ ကမ္မေတိ ကရဏတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ ဇီဝနံ ဇီဝေါ၊ သဟ ဇီဝေနာတိ သဇီဝိနော။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မေန သဟ ဇီဝန္တာန’’န္တိ၊ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိကမ္မံ ကတွာ ဇီဝန္တာနန္တိ အတ္ထော။ ဂေါမဏ္ဍလေဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဂေါဂဏေန သဟ။ န တေန ဝိနာ ကသိကမ္မာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဂေါရသသိဒ္ဓိယာ စေဝ ကသနဘာရဝဟနသိဒ္ဓိယာ စ ကသိကမ္မဧကစ္စဝါဏိဇ္ဇကမ္မာဒီနိ ဣဇ္ဈန္တိ။ သတ္တကာယဿာတိ အာဟာရုပဇီဝိနော သတ္တကာယဿ ကသိတော အညထာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တဿပိ ကသိဇီဝိတဝုတ္တိယာ မူလကာရဏံ ဖလနိပ္ဖတ္တိနိမိတ္တတ္တာ တဿ။ ဣရိယာပထော စ ဣရိယနကိရိယာနံ ပဝတ္တနုပါယော။ ‘‘သီတန္တိ နင်္ဂလသီတကမ္မ’’န္တိ ဝဒန္တိ။

ပဇ္ဇောတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ အရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၁။ ရဏန္တိ ကန္ဒန္တိ ဧတေဟီတိ ရဏာ၊ ရာဂါဒယော။ တေဟိ အဘိဘူတတာယ ဟိ သတ္တာ နာနပ္ပကာရံ ကန္ဒန္တိ ပရိဒေဝန္တိ။ တေ ပန သဗ္ဗသော နတ္ထိ ဧတေသံ ရဏာတိ အရဏာ။ နိက္ကိလေသာ ခီဏာသဝါ။ ဝုသိတဝါသောတိ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယဝါသော။ ဘောဇိဿိယန္တိ ဘုဇိဿဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘အဒါသဘာဝေါ’’တိ။ သမဏာတိ သမိတပါပသမဏာတိ အာဟ ‘‘ခီဏာသဝသမဏာ’’တိ။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကာလေ လောကိယပရိညာယ၊ သေက္ခာ ပုဗ္ဗဘာဂေ လောကိယပရိညာယ၊ ပစ္စဝေက္ခဏေ လောကိယလောကုတ္တရာယ ပရိညာယ ပရိညေယျံ တေဘူမကံ ခန္ဓပဉ္စကံ ပရိဇာနန္တိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇန္တိ။ ခီဏာသဝါ ပန ပရိညာတပရိညေယျာ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ တေ သာမီ ဟုတွာ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ ဝန္ဒန္တိ နံ ပတိဋ္ဌိတန္တိ ဝုတ္တံ၊ ဝန္ဒနီယဘာဝေါ စ သီလသမ္ပန္နတာယာတိ အာဟ ‘‘ပတိဋ္ဌိတန္တိ သီလေ ပတိဋ္ဌိတ’’န္တိ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ ခတ္တိယာတိ လက္ခဏဝစနန္တိ အာဟ ‘‘န ကေဝလံ ခတ္တိယာဝါ’’တိအာဒိ။

အရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဆေတွာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

ဒေဝတာသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။