📜

၁၀။ ယက္ခသံယုတ္တံ

၁။ ဣန္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၅။ အတ္တနော ပရိဏာယကတ္တေန ဣန္ဒော နာမ မဟေသက္ခော၊ ဣန္ဒောတိ သမညာ အဿာတိ ကတွာ ‘‘ဣန္ဒကော’’တိပိ ဝုစ္စတိ၊ တဿ ဣန္ဒကဿ။ ဣန္ဒကူဋေ ပဗ္ဗတေ နိဝသတီတိ ဣန္ဒကူဋနိဝါသီ၊ တဿ ဣန္ဒကူဋနိဝါသိနော။ ဗလိကမ္မေဟိ ယဇိတဗ္ဗတော ပူဇိတဗ္ဗတော ယက္ခော၊ တဿ ယက္ခဿ။ ဣန္ဒဿ နိဝါသဋ္ဌာနဘူတံ ကူဋံ ဣန္ဒကူဋန္တိ ယက္ခတော ကူဋေန နာမံ လဒ္ဓံ။ ဣန္ဒကူဋော ဣန္ဒော ဥတ္တရပဒလောပေန ယထာ ‘‘ကေလာသကူဋော ကေလာသော’’တိ။ ဣန္ဒော ယက္ခောတိ ကူဋတော ယက္ခေန နာမံ လဒ္ဓံ။ န စေတ္ထ ဣတရီတရနိဿယဒေါသော အညမညူပလက္ခဏဘာဝတော ယထာ တံ ‘‘ကာယကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ။ ရူပန္တိ သကလံ ရူပက္ခန္ဓမာဟ၊ န ရူပါယတနန္တိ။ ဣမံ သရီရံ ပေစ္စ အယံ ကိန္တိ ပဋိလဘတီတိ စောဒေတိ။

ကုတော အာဂစ္ဆတီတိ ပရာဓာရရူပေ ဇီဝေ အတ္တနိ မာတုကုစ္ဆိမောက္ကန္တေ ရူပဿ သမ္ဘဝေါတိ ကုတော နာမ ဌာနတော အာဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမာနိ စ အဋ္ဌီနိ ဣမာ စ မံသပေသိယော’’တိအာဒိ။ ကထံ နွယန္တိ အယံ ကုစ္ဆိသင်္ခါတေ ဂဗ္ဘရေ ကထံ သဇ္ဇတီတိ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘သီဟာနံဝ နဒန္တာနံ၊ ဒါဌီနံ ဂိရိဂဗ္ဘရေ’’တိအာဒိနာ (ထေရဂါ။ နိဒါနဂါထာ) ဂဗ္ဘရော စ ကုစ္ဆိဝါစကော အာဂတော။ တေနာဟ ‘‘ဂဗ္ဘရသ္မိန္တိ မာတုကုစ္ဆိသ္မိ’’န္တိ။ ပုဂ္ဂလဝါဒီတိ အတ္တဝါဒုပါဒါနော။ ယထာ ဟိ မစ္ဆမံသံ ဘုတ္တံ ဖေဏံ ဝိယ ဟုတွာ ဝိလီယတိ၊ န စ ပညာယတိ သတ္တဘာဝေန အပ္ပဝတ္တနတော၊ ဧဝမေဝံ ယဒိ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဂဗ္ဘဘာဝေန ဥပ္ပန္နံ ရူပံ သတ္တော န ဘဝေယျ နော ဝဍ္ဎေယျ၊ ဝိလီယိတွာ ဂစ္ဆေယျ၊ ပညာယတိ စ တံ ရူပံ၊ တသ္မာ ဇီဝေါတိ ဣမာယ လဒ္ဓိယာ။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ရူပံ…ပေ… ဂဗ္ဘရသ္မိ’’န္တိ ဧဝမဝေါစ။ ပဌမန္တိ ဧတေသံ ပဉ္စန္နံ ပဌမံ။ တေနာဟ ‘‘ပဌမေန ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန သဒ္ဓိ’’န္တိ။ ‘‘ဇာတိဥဏ္ဏံသူဟီတိ ဇာတိဧဠကာယ ဥဏ္ဏံသူဟီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ဂဟိတဥဏ္ဏာ ဇာတိဥဏ္ဏာ။ တဿာ အံသူဟိ တီဟိ ကတသုတ္တဂ္ဂေ’’တိ သံယုတ္တဘာဏကာနံ အဓိပ္ပာယော။

အနာဝိလောတိ အစ္ဆော၊ သုပ္ပသန္နောတိ အတ္ထော။ ဧဝံဝဏ္ဏပ္ပဋိဘာဂန္တိ ဝုတ္တပ္ပမာဏသဏ္ဌာနသမ္ပရိစ္ဆိန္နံ။ ကလလံ သမ္ပဝုစ္စတီတိ အတ္တဘာဝေါ ဘူတုပါဒါရူပသင်္ခါတော သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနော ကလလံ နာမာတိ ကထီယတိ။

ကလလာတိ ယထာဝုတ္တကလလရူပဟေတု တံ နိဿာယ ပစ္စယံ ကတွာ။ မံသဓောဝနဥဒကဝဏ္ဏန္တိ ဝဏ္ဏတော မံသဓောဝနဥဒကဝဏ္ဏံ၊ သဏ္ဌာနတော ပန ဝိလီနတိပုသဒိသံ။

ပရိပက္ကန္တိ ပရိပါကကလလဘာဝတော ပရိပါကံ ဂတံ သုပရိပါကံ ဂတံ။ သမူဟတန္တိ သမူဟဘူတံ သင်္ဂတံ။ ဝိဝဋ္ဋမာနန္တိ ပရိဏမန္တံ။ တဗ္ဘာဝန္တိ ကရဏေ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ၊ တဗ္ဘာဝေန ပရိဏမန္တန္တိ အတ္ထော။ နိဿက္ကေ ဝါ ဥပယောဂဝစနံ၊ တဗ္ဘာဝတော ကလလဘာဝတော ကလလံ ဝိပရိဏမန္တံ။ အဗ္ဗုဒံ နာမ ဇာယတိ၊ အဗ္ဗုဒံ နာမ သမ္ပဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

ဝိလီနတိပုသဒိသာ သဏ္ဌာနဝသေန၊ ဝဏ္ဏဝသေန ပန သိတာ အရတ္တာဝ ဟောတီတိ ဝဒန္တိ။ မဏ္ဍန္တိ ဒါရိကာနံ တထာ ပီဠနတော နိဗ္ဗတ္တမရိစပက္ကဿ သာရဘူတံ ရသံ။ သဗ္ဗဘာဂေဟိ မုစ္စတီတိ သော မဏ္ဍော ကပါလေ အလဂ္ဂေါ ဟုတွာ တဿ သဗ္ဗဘာဂေဟိ မုစ္ဆိတွာ ပိဏ္ဍိတော ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ ဧဝရူပါ ပေသိ ဟောတီတိ သာ ပေသိ ဂဗ္ဘာသယေ ကတ္ထစိ အလဂ္ဂါ ယထာဝုတ္တမဏ္ဍော ဝိယ ပိဏ္ဍိတော ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ။ တေနာဟ ‘‘ဝိလီနတိပုသဒိသာ’’တိ။

ပေသိ နိဗ္ဗတ္တတီတိ ဧတ္ထ ပေသီတိ နိဿက္ကေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘တတော ပေသိတော’’တိ။

ဃနဿ သဏ္ဌာနံ။ နိဗ္ဗတ္တံ ကမ္မပစ္စယာတိ တံသဏ္ဌာနံ ရူပဓမ္မနိဗ္ဗတ္တိယာ ဇာယတိ။ ‘‘ဇရာမရဏံ အနိစ္စံ သင်္ခတံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္န’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ဟိ ဝုတ္တံ။

ပီဠကာတိ ပီဠကသဒိသာ မံသပိဏ္ဍာ ဇာယန္တိ။

သတ္တမာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဋ္ဌမသတ္တာဟတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဧကစတ္တာလီသာ စတုတ္တိံသ သတ္တာဟာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ပရိဏတကာလန္တိ ဂဗ္ဘဿ ပရိဏတကာလံ။ နဝမာသတော ဗဟိ ပရိပက္ကော နာမ ဟောတိ ကေသလောမာဒိနိဗ္ဗတ္တိတော။ တေနာဟ ‘‘ဒွါစတ္တာလီသေ သတ္တာဟေ ဧတာနိ ဇာယန္တီ’’တိ။

တဿာတိ ဂဗ္ဘသေယျကသတ္တဿ။ မာတုဥဒရပဋလေန ဧကာဗဒ္ဓါ ဟောတိ ယတော မာတရာ ပရိဘုတ္တအာဟာရော အာမာသယေ ပတိဋ္ဌိတေ ဂဗ္ဘဿ နာဘိနာဠာနုသာရေန ဂဗ္ဘဂတဿ သရီရံ သမ္ပတွာ အာဟာရကိစ္စံ ကရောတိ။ အာဟာရသမုဋ္ဌာနရူပံ သမုဋ္ဌာပေတီတိ ဂဗ္ဘဂတဿ ကာယေ ဩဇာယ ပစ္စယော ဟောတိ။ သာ စ တံ ပစ္စယံ လဘိတွာ ဩဇဋ္ဌမကံ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ မာတရာ ပရိဘုတ္တအာဟာရပစ္စယေန ဂဗ္ဘဂတော ဒသ မာသေ ယာပေတိ အတ္တနော နာဘိနာဠာနုသာရဂတေနေဝ တေန ယာဝ အာဟာရသမုဋ္ဌာနသတ္တာဟော၊ တတော ပဋ္ဌာယ အာဟရဏတော။ ကေစိ ပန ‘‘မာတရာ ပရိဘုတ္တအာဟာရော ဗာဟိရဝဂ္ဂေါ ဝိယ တဿ ကာယံ အဘိသန္နေတိ ပရိသန္နေတိ၊ တေန သော ယာပေတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကုစ္ဆိဂတံ ဥဒရပဋလေန တိရောဟိတတ္တာ ဗဟိ ဌိတန္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ န အရဟတီတိ ‘‘ကုစ္ဆိယာ အဗ္ဘန္တရဂတော’’တိ အာဟ။ မာတုကုစ္ဆိဂတော နရောတိ မာတု တိရောကုစ္ဆိဂတော။ ဧဝံ ခေါတိ ဣမိနာ ယထာဝုတ္တာကာရေန အယံ သတ္တော…ပေ… နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တသ္မာ ရူပံ န ဇီဝေါ။ န ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတဿ သတ္တာဟက္ကမေန ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တော ဣစ္ဆိတော အနိစ္စတာပတ္တိတော။

ဣန္ဒကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သက္ကနာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၆။ သက္ကနာမကောတိ ဗလိပုတ္တော ဝိယ သက္ကဿ ဝသေန ဂဟိတနာမော။ ‘‘ဧသော ကိရာ’’တိ ပါဌော။ ‘‘ဧကော ကိရာ’’တိပိ လိခန္တိ။ မာရဿ ပက္ခေ ဂတော မာရပက္ခိကော။ ယဒညန္တိ ဧတ္ထ ယန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ၊ တသ္မာ ယံ အညဿ အနုသာသနံ၊ တံ သမဏဿ န သာဓူတိ ယောဇနာ။ ကာရဏေနာတိ ကာရဏမတ္တေန သံဝါသော ဇာယတိ။ ယေန ကေနစိ ဂဟဋ္ဌေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတေန ဝါ။ တံ ကာရဏန္တရံ သမာဂတံ ပုရိသံ သပ္ပညော သမ္ဗုဒ္ဓါ အနုကမ္ပိတုံ နာရဟတိ ဝိသေသာဓိဂမာဘာဝါ၊ သတိ ပန တသ္မိံ သဝိသေသံ ပသာဒေါ ဟောတီတိ။ မနသာ စေ…ပေ… န တေန ဟောတိ သံယုတ္တော သိနေဟဝသေန အနုကမ္ပာ အနုဒ္ဒယာ တဿာ အသံကိလိဋ္ဌသဘာဝတ္တာ။

သက္ကနာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သူစိလောမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၇။ ဂယာယ အဝိဒူရေ ဘဝေါ ဂါမော ‘‘ဂယာ’’တိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဂယာယ’’န္တိ၊ တေနာဟ ‘‘ဂယာယ အဝိဒူရေ နိဝိဋ္ဌဂါမံ ဥပနိသာယာတိ အတ္ထော’’တိ။ ဂေါစရဂါမနိဒဿနံ ဟေတံ။ ဣဒံ ဥပရိ ဣဒံ ဟေဋ္ဌာတိ နတ္ထိ ဥပ္ပဋိပါဋိယော မဉ္စပါဒါနံ ဒွီသု ပဿေသု ဒီဃဘာဝေန။ ဗလိကမ္မတ္ထာယ ကတံ ဒေဝတာဓိဋ္ဌာနန္တိ အဓိပ္ပာယေန ဒေဝဋ္ဌာနေ ဌပေန္တိ။ အဋ္ဌပါဒမဉ္စသဒိသော ကိရ သော ဟေဋ္ဌုပရိပရိဝတ္တေတဗ္ဗတော။ ကထိနသိဗ္ဗနသူစိ ကထိနသူစိ။ အပစ္စတ္ထရိတွာတိ ကိဉ္စိ သင်္ဃိကသေနာသနဿ ဥပရိ ပဋိစ္ဆဒနံ အပစ္စတ္ထရိတွာ။ ဂဝစ္ဆိဝိဇ္ဈိတံ ဝိယာတိ တေဟိ သူစိလောမေဟိ ဂဝစ္ဆိဇာလံ ဝိယ ဂတံ သဗ္ဗသော သမောဟတံ။

ဣဓာပိ ‘‘ခရသရီရော’’တိ ဝတွာ ခရသရီရံ ကထိနသူစိသဒိသတာယ လောမဿာတိ တဿ တထာဘာဝဿ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ကိရာ’’တိအာဒိမာဟ။ အတ္တနော ဟတ္ထေဟီတိ သင်္ဃိကတေလသမ္မက္ခိတေဟိ အတ္တနော သရီရံ မက္ခေသိ။ ဣတီတိ ဝုတ္တာကာရေန။

သမာဂမဋ္ဌာနန္တိ ယက္ခသန္နိပါတဋ္ဌာနံ။ သောတိ သူစိလောမော ယက္ခော။ မန္တိ စ တမေဝ ဝဒတိ။

ဥဋ္ဌာပေတွာတိ ဥဒ္ဓဂ္ဂါ ကတွာ။ အပနာမေသီတိ ယထာ သော အတ္တနော ကာယံ ဥပနေတုံ န သက္ကောတိ၊ တထာ ကရောန္တော ထောကံ အပနာမေသိ။ အမနုညောတိ ဖရုသတိက္ခတာယ န မနုညော။ စိတ္တံ ဝါ တေ ခိပိဿာမီတိ မယှံ အာနုဘာဝေန တဝ စိတ္တဝိက္ခေပံ ဝါ ကရိဿာမိ။ ယထာ ပန သော စိတ္တဝိက္ခေပံ ကရေယျ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေသဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဘေရဝံ ဝါတိ ဝုတ္တာကာရေန အညထာ ဝါ ဘယာနကံ ဒဿနမတ္တေနေဝ သတ္တာနံ ဘယံ ဆမ္ဘိတတ္တံ လောမဟံသံ ဥပ္ပာဒေတုံ သမတ္ထံ။ ‘‘ကထေန္တာနံယေဝါ’’တိ ဝါ ပါဌော။ တံ ဒွီသု ပါဒေသု ဂဟေတွာ ပါရံ ဂင်္ဂါယ ခိပိဿာမီတိ ယောဇနာ။

ကုတောနိဒါနာတိ ကသ္မာ ကာရဏာ? အဋ္ဌကထာယံ ပန သမာသပဒမေတံ၊ ဝိဘတ္တိအလောပေန နိဒ္ဒေသောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကိံနိဒါနာ ကိံပစ္စယာ’’တိ? အတ္ထော ဝုတ္တော။ စိတ္တံ ဩဿဇန္တီတိ ကုသလစိတ္တံ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန ပုရတော ခိပန္တိ။ ကုတော သမုဋ္ဌာယာတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ သမုဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆတိ?

ကာမရာဂါဒယော သုဘနိမိတ္တာဒီသု အယောနိသောမနသိကာရဟေတူ။ ကာမော ပန အယောနိသောမနသိကာရော စ နိယကဇ္ဈတ္တပရိယာပန္နောတိ အာဟ ‘‘အယံ အတ္တဘာဝေါ နိဒါနံ ဧတေသန္တိ ဣတောနိဒါနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝမေဝါတိ အဋ္ဌကထာယံ ကီဠာပသုတကုမာရကာ ဝိယ မိစ္ဆာဝိတက္ကာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ တေသံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတော လောကော ဝိယ အယံ အတ္တဘာဝလောကော။ တေဟိ ဩဿဇိယမာနံ ဓင်္ကံ ဝိယ စိတ္တံ၊ တဿ ပါဒေ ဗဒ္ဓဒီဃသုတ္တကံ ဝိယ တံ ဒူရာနုဗန္ဓံ သံယောဇနန္တိ ဧဝံ ဥပမာယ သံသန္ဒနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပါပဝိတက္ကာနံ တံသမ္ပယုတ္တကိလေသာနဉ္စ တဏှာ ဝိသေသပစ္စယော တဒဘာဝေန တေသံ အဘာဝတောတိ အာဟ ‘‘တဏှာသိနေဟတော ဇာတာ’’တိ။ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နတ္တာ ‘‘အတ္တနိ သမ္ဘူတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန နေသံ အနညဟေတုကတံ ဒဿေတိ၊ နိဂြောဓဿေဝ ခန္ဓဇာတီတိ ဣမိနာ ပန ပုထုဘာဝဉ္စ၊ ဝိသတ္တာတိအာဒိနာ ဒုဗ္ဗိနိဿဋတဉ္စ။ ဝတ္ထုကာမေသု ရူပါရမ္မဏာဒီသု ပုထူသု။ ပုထူ ကိလေသကာမာ ကာမရူပတဏှာဒယော။ တေဟိ ကိလေသကာမေဟိ ကရဏဘူတေဟိ။ အတ္တဘာဝံ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ယေ ဝိပဿနာယ ယုတ္တပယုတ္တာ ယာထာဝတော ဇာနန္တိ။

ယတောတိ ပစ္စတ္တေ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယံ နိဒါနမဿာ’’တိ။ ‘‘ဝိနောဒေန္တီ’’တိ ကတ္တုနိဒ္ဒေသေန ယေန န ဝိနောဒေန္တိ၊ တံ ကာရဏံ ဗာဓိတမေဝါတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂသစ္စေန ဝိနောဒေန္တီ’’တိ။ ဝိနောဒနဉ္စေတ္ထ သန္တာနတော နီဟရဏံ ဗဟိကရဏံ သဗ္ဗသော ပဟာနံ၊ ပဟီနေ စ တသ္မိံ ကိလေသေ ဩဃံ တရန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒုတ္တရ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဧတသ္မိံ အဓိဂတေ န ပုန ဘဝေါတိ အပုနဗ္ဘဝေါ၊ နိဗ္ဗာနန္တိ အာဟ ‘‘အပုနဗ္ဘဝသင်္ခါတဿာ’’တိအာဒိ။ ယသ္မာ ဧတ္ထ ‘‘ယေ နံ ပဇာနန္တိ၊ ယတောနိဒါန’’န္တိ ပဒဒွယေန ဒုက္ခသမုဒယသစ္စာနိ၊ ဝိနောဒနဂ္ဂဟဏေန မဂ္ဂသစ္စံ၊ အပုနဗ္ဘဝဂ္ဂဟဏေန နိရောဓသစ္စံ ပကာသိတံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပကာသေန္တော’’တိ။

တသ္မိံယေဝါတိ ယတ္ထ ဌိတော ‘‘ရာဂေါ စ ဒေါသော စာ’’တိအာဒိနာ ပဉှံ ပုစ္ဆိ၊ တသ္မိံယေဝ ပဒေသေ ဌိတော။ ဒေသနာနုသာရေနာတိ သတ္ထု သာမုက္ကံသိကဓမ္မဒေသနာယ အနုဿရဏေန။ ဉာဏံ ပေသေတွာတိ ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ နိဗ္ဗာနံ ပတိ အနုဗောဓဉာဏံ ပေသေတွာ ပဝတ္တေတွာ။ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတောတိ သဟဿနယပဋိမဏ္ဍိတဿ ပဌမမဂ္ဂဿ အဓိဂမေန ပဌမဖလေ ပတိဋ္ဌိတော ပဋိလဘတီတိ ယောဇနာ။ န ကိလိဋ္ဌတ္တဘာဝေ တိဋ္ဌန္တိ မဟာနုဘာဝတ္တာ အရိယဓမ္မဿ။ သေတကဏ္ဍုပီဠကသူစိယောတိ သေတဘာဝံ ပတွာ ကဏ္ဍုပီဠကာ လောမသူစိယော သဗ္ဗာ အနဝသေသာ ပတိတာ ပရိဘဋ္ဌာ အပဂတာ။ ဘုမ္မဒေဝတာပရိဟာရန္တိ ဘုမ္မဒေဝတ္တဘာဝန္တိ။

သူစိလောမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ မဏိဘဒ္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၈။ သုခံ ပဋိလဘတီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဘေဒံ သုခံ အဓိဂစ္ဆတိ။ နိစ္စမေဝ သေယျော သတိမတော အာယတိံ ဟိတစရဏတော။ မဏိဘဒ္ဒေါ ‘‘သတိမာပုဂ္ဂလော သတောကာရီ သမ္ပတိ ဝေရံ နပ္ပသဝတီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဝေရာ စ ပရိမုစ္စတီ’’တိ အာဟ။ ဘဂဝါ ပန သတိမန္တတာသိဒ္ဓိယာ ဝေရပရိမုစ္စနံ န အစ္စန္တိကံ၊ နာပိ ဧကန္တိကံ ပဋိပက္ခေန ပရတော စ အပ္ပဟီနတ္တာတိ တံ နိသေဓေန္တော ‘‘ဝေရာ စ န ပရိမုစ္စတီ’’တိ ဝတွာ၊ ယံ အစ္စန္တိကံ ဧကန္တိကဉ္စ ပရဿ ဝသေန ဝေရပရိမုစ္စနံ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ယဿာ’’တိ ဂါထမာဟ။ ကရုဏာယာတိ အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ ကရုဏာယ။ ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေတိ ကရုဏာဘာဝနာယ ဝသေန ဥပ္ပာဒိတပဌမဇ္ဈာနူပစာရေ။ သောတိ ကရုဏာဘာဝနံ ဘာဝေန္တော ပုဂ္ဂလော။ မေတ္တံသောတိ မေတ္တစိတ္တံ အံသော ဧကော ကုသလကောဋ္ဌာသော ဧတဿာတိ မေတ္တံသော။ တဿ ကေနစီတိ တဿ အရဟတော ကရုဏာယ မေတ္တာဘာဝနာယ စ သာတိသယတ္တာ တဒဘာဝေန ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန သဒ္ဓိံ ဝေရပ္ပသင်္ဂေါ နာမ နတ္ထိ။ ဣမိနာ ခီဏာသဝေပိ မေတ္တာကရုဏာဘာဝနာရဟိတေ ကောစိ အတ္တနော စိတ္တဒေါသေန ဝေရံ ကရေယျ၊ န ပန တသ္မိံ မေတ္တာကရုဏာစေတောဝိမုတ္တိသမန္နာဂတေ ကောစိ ဝေရံ ကရေယျ။ ဧဝံ မဟိဒ္ဓိကာ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာတိ ဒဿေတိ။

မဏိဘဒ္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သာနုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၉။ ယက္ခေနဂဟိတော ဟောတီတိ ယက္ခေန အနုပဝိဋ္ဌော ဟောတိ။ တဿ ယက္ခဂဟဏဿ ကာရဏံ မူလတော ပဘုတိ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘သော’’တိအာဒိမာဟ။ တဿ အန္တိမဘဝိကတ္တာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အဓိသီလသိက္ခာယ သက္ကစ္စံ ပူရဏန္တိ ဒဿေတိ ‘‘သော ပဗ္ဗဇိတကာလတော’’တိအာဒိနာ။ ပစ္စာဟာရန္တိ ပဋိက္ခေပံ။ ဣမသ္မိံ သရဘညေတိ ဣမသ္မိံ မမ ဓမ္မဘဏနေ။ ပတ္တိန္တိ ပတ္တိဒါနံ။ ပိယာ ဟောန္တိ၊ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အာကင်္ခေယျ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ‘သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယော စ အဿံ မနာပေါ စ ဂရု စ ဘာဝနီယော စာ’တိ၊ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၅)။ တထာ စာဟ ‘‘တသ္မိံ သာမဏေရေ’’တိအာဒိ။

ဝုဍ္ဎိမနွာယာတိ ယောဗ္ဗနပ္ပတ္တိယာ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ပရိဝုဍ္ဎိမာဂမ္မ။ ကာမသမ္ဘောဂသမတ္ထတာဝသေန ပရိပက္ကိန္ဒြိယော။ အနုယောဇေတွာဝါတိ ဝိဿဇ္ဇေတွာဝ၊ ဂိဟိဘာဝေ ဝါ အနုယောဇေတွာဝ။ ‘‘ပုဗ္ဗေ တုယှံ ပုတ္တော သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော လဇ္ဇီ ကုက္ကုစ္စကော သိက္ခာကာမောတိ သမ္ဘာဝိတော၊ ဣဒါနိ တတော အညထာ ဇာတော’’တိ ဃောသနာဝသေန ဒေဝတာနံ အန္တရေ မာဟေဝ မေ လဇ္ဇံ ဥပ္ပာဒေယျ။

ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စာတိ စာတုဒ္ဒသီပဉ္စဒသီအဋ္ဌမီနံ ယထာက္ကမံ အာဒိတော အန္တတော အာဒိအန္တတော စ ပဝေသနနိက္ခမနဝသေန ဥပေါသထသီလဿ ပဋိ ပဋိ အဘိမုခံ ပစ္စာဝဟိတဗ္ဗပက္ခဉ္စ။ တေရသိယာပီတိ ပရံ သတ္တမီနဝမီသုပီတိ အတ္ထော။ ပဝေသဘူတဉှိ ဥပေါသထသီလဿ သတ္တမီသု သမာဒိန္နံ သီလံ ပဋိပဒံ၊ နဝမီသု နိက္ခမဘူတန္တိ အာစရိယာ။ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ ပန ပစ္စုဂ္ဂမနာနုဂမနပရိယာယေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘မနုဿာ’’တိအာဒိ။ အဍ္ဎမာသန္တိ သကလကာလပက္ခံ ။ ဧဝဉှိ ဝဿဝါသဿ အနုဂမနံ ဂတံ ဟောတိ။ သုဋ္ဌု သမာဂတန္တိ သုပရိသုဒ္ဓံ သမ္ပန္နံ ကတွာ အတ္တနော သန္တာနံ အာဂတံ။ တံ ပန အတ္တနော စိတ္တေန သမံ ပကာရေဟိ ယုတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပယုတ္တ’’န္တိ။ အရဟန္တာနံ အနုကရဏေန သေဋ္ဌစရိယံ။ ‘‘န တေ ဟိ ယက္ခာ ကီဠန္တီ’’တိ အတ္တနော ပုတ္တဿ ကာယေ အဓိမုစ္စနံ အတ္တနော ကီဠနံ ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ အာဟ။

ဥပါသိကာ ယထာဝုတ္တဥပေါသထသီလေန သီလဝတီ၊ သာမဏေရော ပန အတ္တနော သာမဏေရသီလေန သီလဝါ။ ဥပ္ပတိတွာတိ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ။ မောက္ခော နတ္ထိ ဒုက္ခာဝဟဿ ကမ္မဿ ကတူပစိတတ္တာ။

ဒုဝိဓေပိ ကာမေတိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေ။ ကိလေသကာမံ ပရိစ္စဇန္တော ဧဝ ဟိ ဝတ္ထုကာမေ ပရိစ္စဇတိ နာမ။ ဝိဗ္ဘမနဝသေန အာဂစ္ဆတိ ဘိက္ခာယ အာဟိဏ္ဍနာဒိပဗ္ဗဇိတကိစ္စတော။ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတွာ ဝိဂတသီလဿ ဇီဝတော အာနာပါနမတ္တေန ဇီဝန္တောပိ သော မတကောဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘မရဏဉှေတံ၊ သုနက္ခတ္တ၊ အရိယဿ ဝိနယေ၊ ယော သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၅)။

ဥဏှဋ္ဌေနာတိ သပရိဠာဟဋ္ဌေန။ အဘိဓာဝထာတိ အဘိဓာဝတီတိ ဣမသ္မိံ အဘိဓာဝနကိစ္စေ ဘဒ္ဒံ တေ ဟောတူတိ ဝတွာ ဂိဟိဘာဝါယ အဘိဓာဝထ။ နီဟရိတွာတိ နိက္ခာမေတွာ။ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ အာဒိတ္တတ္တာ မဟာဍာဟသဒိသေ။ သလ္လက္ခေတွာတိ ဂိဟိဘာဝေ အာဒီနဝံ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အာနိသံသဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ။ ဟိရောတ္တပ္ပံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘မမ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတုကာမတံ သဗြဟ္မစာရိနော ဇာနိဿန္တီ’’တိ။ စတုန္နံ ပရိသာနံ စိတ္တသင်္ခေါဘဝသေန သကလဇမ္ဗုဒီပံ ခေါဘေတွာ။

သာနုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ပိယင်္ကရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄၀။ ပစ္စန္တေတိ ပရိယန္တေ။ ပါဋိယေက္ကန္တိ သင်္ဂီတိကာလေ ဝိသုံ။ ယမကဝဂ္ဂါဒိကာ ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂပရိယောသာနာ ဆဗ္ဗီသတိ ဝဂ္ဂါ ဧတိဿာတိ ဆဗ္ဗီသတိဝဂ္ဂါ၊ တန္တီတိ ပါဠိ။ ဥစ္စာရပဿာဝါဒိ ဧဝရူပံ ဒုဗ္ဘောဇနံ၊ ‘‘အသုစိဇေဂုစ္ဆဘာဝေန ဒုဋ္ဌု ဘောဇန’’န္တိ ကတွာ၊ ဒုဗ္ဘောဇနဂ္ဂဟဏေန ဝါ ဝန္တဂဗ္ဘမလာဒီနိ အတိဒိသတိ။ ဆဝိအာဒီနိ ဆေတွာတိ ဆဝိအာဒီနိ အတိဝိဇ္ဈ အတိဝိယ ပဝိသိတွာ။ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ အဋ္ဌာသိ ပီတိသမုဋ္ဌာနဥဠာရောဠာရရူပပ္ပဝတ္တိယာ။ တေနာဟ ‘‘ဟဒယင်္ဂမနီယော ဟုတွာ’’တိ။

ဓမ္မတာယသမာဒိဏ္ဏန္တိ ကဿစိ သန္တိကေ အဂ္ဂဟေတွာ သယမေဝ တသ္မိံ ခဏေ သံယတာ ဟောမာတိ ယထာသံယတာ။ တတိယပဒေနာတိ ‘‘သိက္ခေမ သုသီလျ’’န္တိ ဣမိနာ ပဒေန။ သေသာတိ ဝုတ္တာဝသေသာ။ တိဿော အဒိန္နာဒါနမိစ္ဆာစာရသုရာပါနဝိရတိယော။ ဂဟိတာ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယေန။ ဆာတကံ ဒုဗ္ဘိက္ခဉ္စ ဧတ္ထာတိ ဆာတကဒုဗ္ဘိက္ခာ၊ ဇိဃစ္ဆာဒုဗ္ဘိက္ခာဗဟုလာယာတိ အတ္ထော။ ပိသာစယက္ခယောနိယာတိ ပေတ္တိဝိသယသဒိသယက္ခယောနိယာ အပိ နာမ မုစ္စေမာတိ ယောဇနာ။

ပိယင်္ကရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ပုနဗ္ဗသုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄၁။ ဝသနဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏေန ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ဒွါဒသဟတ္ထမတ္တမေဝ ဂဏှာတိ ပကတိသဉ္စရဏူပစာရမတ္တဗျာပနတော။ ယထာပရိသန္တိ ပရိသာနုရူပံ၊ ယတ္ထ ယတ္ထ ပရိသာ တိဋ္ဌတိ၊ တံ တံ ဌာနံ ဂစ္ဆတိ ပရိသပရိယန္တိကတ္တာ။ သတ္ထု မုခဝိကာရာဘာဝတော ပဝေသာနုညံ သလ္လက္ခေန္တီ ‘‘နူန အယံ ကတာဓိကာရာ ဘဝိဿတီ’’တိ အနုမာနသိဒ္ဓံ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ။ ဧကီဘာဝဂမနေနာတိ ဟတ္ထပါသူပဂမနေန ပရိသာယ မိဿီဘာဝပ္ပတ္တိယာ။ ပုတ္တကာတိ ပုတ္တပုတ္တိယော။ အနုကမ္ပာယဉှိ က-သဒ္ဒေါ။

နိဗ္ဗာနာရမ္မဏေန အရိယမဂ္ဂေန မုဉ္စိယမာနာ ဂန္ထာ ‘‘နိဗ္ဗာနံ အာဂမ္မ ပမုစ္စန္တီ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဝေလာတိက္ကန္တာတိ ပမာဏတော ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကာတိ အာဟ ‘‘ပမာဏာတိက္ကန္တာ’’တိ။ ပိယာယနာတိ အာသီသနာ။ အာသီသနံ ပေမဝသေန ပေမဝတ္ထုနော ဧသနာ ပတ္ထနာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂနာ ပတ္ထနာ’’တိ။ တတောတိ ပိယပုတ္တာဒိတော။ ပါဏီနန္တိ သာမိအတ္ထေ ပုထုဝစနံ ဒုက္ခသဒ္ဒါပေက္ခံ။ ကေ မောစေတီတိ မောစနကိရိယာယ ကမ္မံ ပုစ္ဆတိ? ဣဘရော ပန အတ္ထဝသေန ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမောတိ ‘‘ပါဏိနေတိ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ အဘိသမ္ဗုဓန္တိ အဘိသမ္ဗုဓန္တော။ တေနာဟ ‘‘အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ။ သဒ္ဓမ္မဿာတိ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သဒ္ဓမ္မမေဝ အဇာနိတွာ’’တိ။

ပုတ္တဿ အနုမောဒနံ ကရောန္တီတိ ပုတ္တဿ ပဋိပတ္တိအနုမောဒနံ ကရောန္တီ။ ဥဂ္ဂတာတိ ဧတ္ထ ကလလေ ဝဋ္ဋဒုက္ခေ နိမုဇ္ဇမာနာ တတော သီသံ ဥက္ခိပိတုံ အသက္ကောန္တိ အဇ္ဇ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ပညာသီသံ ဥက္ခိပိတာ ဥဂ္ဂတာ။ ပုန ဝိနိပါတာဘာဝတော သမ္မဒေဝ ဥဂ္ဂတတ္တာ သမုဂ္ဂတာ။ တထာဘူတာ သာသနေပိ ဥဂ္ဂတာ သမုဂ္ဂတာ ဇာတာ။ စတုသစ္စပဋိဝေဓဘာဝန္တိ စတုသစ္စပဋိဝေဓဿ အတ္ထိဘာဝံ။ ကဏ္ဍုကစ္ဆုအာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဇေဂုစ္ဆအသာတာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ပဋိလဘတိ ပဝတ္တိယံ သမ္ပတ္တိဒါယိနော ကမ္မဿ ကတောကာသတ္တာ။ တုဏှီ ဥတ္တရိကေ ဟောဟီတိ မာတု-ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တဿ ဝိသေသာဓိဂမဿ အဝိဗန္ဓကရဏသမ္မာပယောဂေန ယထာလဒ္ဓဝိသေသာယ မာတုယာ ဝသေန ယသ္မာ ဓီတာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပတ္တိလာဘီ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မာတု အာနုဘာဝေနေဝါ’’တိ။

ပုနဗ္ဗသုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ သုဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄၂။ ကရဏီယေနာတိ ဧတ္ထ ကရဏီယန္တိ ဝါဏိဇ္ဇကမ္မံ အဓိပ္ပေတန္တိ တံ ဝိဝရန္တော ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကော စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိက္ကီယတီတိ ဝိက္ကယံ ဂစ္ဆတိ။ တထေဝ ကရောတီတိ ယထာ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ကတံ၊ တထေဝ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ကရောတိ။ သွာယန္တိ အနာထပိဏ္ဍိကော။

တံ ဒိဝသန္တိ ယံ ဒိဝသံ အနာထပိဏ္ဍိကော၊ ဂဟပတိ၊ ရာဇဂဟသမီပံ ဥပဂတော၊ တံ ဒိဝသံ။ ပဏ္ဏန္တိ သာသနံ။ န သုဏီတိ အသုဏန္တော ‘‘ပဏ္ဏံ န သုဏီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဓမ္မဂါရဝေန ဟိ သော သေဋ္ဌိ အညံ ကိစ္စံ တိဏာယပိ န မညိ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မဿဝနတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ ဒါရကရူပါနန္တိ ဒါရကာနံ။ အနတ္ထန္တရကရော ဟိ ရူပ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ဂေါရူပါန’’န္တိ။ ပဉ္စဝဏ္ဏန္တိ ခုဒ္ဒိကာဒိဘေဒံ ပဉ္စပ္ပကာရံ ပီတိံ ပဋိလဘိ။ အနုက္ကမေန ဟိ တာ ဧတဿ သမ္ဘဝန္တိ။ ‘‘သီသေန ဥဋ္ဌာယ…ပေ… ဂစ္ဆတီ’’တိ ပဒံ ပီတိသမုဋ္ဌာနရူပဝသေန လက္ခေတွာ ဝုတ္တံ။

သိဝထိကာယ ဝသတီတိ သိဝထိကာယ သမီပေ ဝသတိ။ သုသာနဿာသန္နဋ္ဌာနေ ဟိ သော ဝိဟာရော။ အထဿာတိ အထဿ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ‘‘အကာလော…ပေ… ဥပသင်္ကမိဿာမီ’’တိ ဧတံ အဟောသိ။ ဗုဒ္ဓဂတာယ သတိယာတိ အညံ ကိဉ္စိ အစိန္တေတွာ ဗုဒ္ဓဂတာယ ဧဝ သတိယာ သယနဝရဂတော နိပဇ္ဇိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တံ ဒိဝသ’’န္တိအာဒိ။

ဗလဝပ္ပသာဒေါတိ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏာ ဗလဝတီ သဒ္ဓါ။ ပီတိအာလောကောတိ ပုရိမဗုဒ္ဓေသု စိရကာလံ ပရိစယံ ဂတဿ ဗလဝတော ပသာဒဿ ဝသေန ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ နာမံ သဝနမတ္တေန ဥပ္ပန္နာယ ဥဠာရာယ ပီတိယာ သမုဋ္ဌာပိတော ဝိပဿနောဘာသသဒိသော သာတိသယော အာလောကော ဟောတိ စိတ္တပစ္စယဥတုသမုဋ္ဌာနော။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗတမံ ဝိဂစ္ဆီ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဒေဝတာ ဟိ ကတာ’’တိပိ ဝဒန္တိ၊ ပုရိမော ဧဝေတ္ထ ယုတ္တော။

အမနုဿာတိ အဓိဂတဝိသေသာ ဒေဝတာ။ တာ ဟိ သေဋ္ဌိဿ သမ္ပတ္တိံ ပစ္စက္ခတော ပဿိံသု။ တေနာဟ ‘‘အယံ မဟာသေဋ္ဌီ’’တိအာဒိ။ အလ္လသရီရန္တိ တာဝဒေဝ ဆဍ္ဍိတံ အစ္ဆိန္နံ ဝါ ကဠေဝရံ။ အပရမ္ပီတိ မတံ ကုထိတကုဏပံ။ ပရိကိရိံသူတိ သမန္တတော ဩသရိတာ အဟေသုံ။ အာလောကော အန္တရဓာယိပီတိဝေဂဿ မန္ဒဘာဝေန တံသမုဋ္ဌာနရူပါနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝတော။

ဣမိနာဝါတိ အဓိကာရေန သဟဿပဒေန ဧဝ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗာနိ။ ပဒံ ဝီတိဟရတိ ဧတ္ထာတိ ပဒဝီတိဟာရော၊ ပဒဝီတိဟာရဋ္ဌာနံ။ သမဂမနေတိ ဒုတဝိလမ္ဗိတံ အကတွာ သမဂမနေ။ တတောတိ တေသု သောဠသဘာဂေသု။ ဧကော ကောဋ္ဌာသောတိ ယထာဝုတ္တံ ပဒဝီတိဟာရပဒေသံ သောဠသဓာ ဘိန္နဿ ဧကော ဘာဂေါ။ ပဝတ္တစေတနာတိ ယထာဝုတ္တကလာသင်္ခါတဿ ပဒေသဿ လင်္ဃနဓာဝနပဝတ္တစေတနာ။ ပဒံ ဝါ ဝီတိဟရတိ ဧတေနာတိ ပဒဝီတိဟာရော၊ တထာပဝတ္တာ ကုသလစေတနာ။ ‘‘တဿာ ဖလံ သောဠသဓာ ကတွာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ပတိဋ္ဌဟန္တဿ ဝသေန ဂဟိတန္တိ ယောဇနာ။ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတာယ ဧဝ ရတနတ္တယပူဇာယ ဓမ္မဿဝနဿ သိက္ခာပဒသမာဒါနဿ သရဏဂမနဿ စ အတ္ထာယ ဂစ္ဆတောပိ ဝသေန ဝဋ္ဋတိ။ ပဌမံ ဝုတ္တဂမနံ လောကုတ္တရဝိသေသာဓိဂမဿ ဧကန္တိကံ၊ ဒုတိယံ အနေကန္တိကန္တိ ‘‘ဝဋ္ဋတိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကဝစနံ။

သောတိ အနာထပိဏ္ဍိကော သေဋ္ဌိ။ အနုယုတ္တာတိ အနုဂါမိနော သဟာယာ။ တေဝ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ‘‘သိဝကော အမနုဿော’’တိ အပရေ။ န ကေဝလံ ‘‘အနုယုတ္တာပိ မေ အတ္ထိ၊ ကသ္မာ ဘာယာမီ’’တိ ဧဝံ သူရော အဟောသိ? အထ ခေါ ဗုဒ္ဓဂတာယ တိက္ခဝိသဒသဘာဝေန သဗ္ဗံ ပရိဿယံ မဒ္ဒိတွာပိ အဂမာသီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပက္ခန္ဒနလက္ခဏာ ဟိ သဒ္ဓါ၊ တာယ ယုတ္တကော သပ္ပုရိသောပိ သဒ္ဓမ္မဂုဏဝသေန သဗ္ဗံ ပရိဿယံ မဒ္ဒိတွာ ပက္ခန္ဒတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓတာ ပရိစ္စာဂသီလတာ ဥဠာရဇ္ဈာသယတာ ပရဒုက္ခာပနယကာမတာ ပရေသံ ဟိတေသိတာ ပရသမ္ပတ္တိပမောဒနာတိ ဧဝမာဒီနံ မဟာဂုဏာနံ ဝသေန နိစ္စကာလံ အနာထာနံ ပိဏ္ဍဒါယကတ္တာ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကော’’တိ ဧဝံ ဥပ္ပန္နံ နာမံ။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ဧဟိ သုဒတ္တာ’’တိ ဧဝံ အာဟ။

ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေနာတိ သဗ္ဗသော ရာဂါဒိကိလေသဝူပသမေန။ ကိလေသဝူပသမန္တိ သဗ္ဗသော သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ ဝူပသမံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ပတွာ။ အနုပုဗ္ဗိကထန္တိ ဒါနာဒိကထံ။ သာ ဟိ အနုပုဗ္ဗေန ကထေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘အနုပုဗ္ဗိကထာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေသိ။ သေယျထိဒံ – ဒါနကထံ သီလကထံ သဂ္ဂကထံ ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသံ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပကာသေသီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၀၅)။ မတ္ထကေတိ အနုပုဗ္ဗိကထာယ ဥပရိ ပရတော။ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပကာသေသီတိ ယထာ မဟာသေဋ္ဌိ သဟဿနယပဋိမဏ္ဍိတေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဧဝံ ပဝတ္တိနိဝတ္တိယော သဟ ဟေတုနာ ဝိဘဇန္တော စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ပကာသေသီတိ။

သုဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပဌမသုက္ကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄၃။ ရထိကန္တိ ရစ္ဆံ။ ဂဟေတွာတိ ဂန္တွာ။ သိင်္ဃာဋကန္တိ အညတ္ထ တိကောဏာ ရစ္ဆာ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ‘‘စတုက္က’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘မဓုပီကာ’’တိ ဧတ္ထ မဓု-သဒ္ဒေန မဓုဝိသေသော ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဂန္ဓမဓုပါနံ ပီတာ ဝိယာ’’တိ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ တိဋ္ဌတီတိ ဂန္ဓမဓူတိ စ အတိဝိယ မဓုရော မဒနိယော ဧကော မဓုဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘အသညီ ဟုတွာ သယတေဝါ’’တိ။

န ပဋိဝါနီယံ န အပနေတဗ္ဗန္တိ အပ္ပဋိဝါနီယံ။ တေနာဟ ‘‘ဗာဟိရကဉှီ’’တိအာဒိ။ ယံ ကိဉ္စိ သန္တပဏီတဘာဝါဝဟံ န သေစနန္တိ အသေစနကံ။ တတော ဧဝ အနာသိတ္တကံ။ ဩဇဝန္တန္တိ ဗဟုသမ္မတဩဇဝန္တသဒိသတာယ ဩဇဝန္တံ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဓမ္မတာယာတိ အတ္တနော သဘာဝေနေဝ။ မဓုရော ဣဋ္ဌော။ ပိဝန္တီ ဝိယာတိ သုက္ကာယ ဘိက္ခုနိယာ ဥပနီယမာနံ သဒ္ဓမ္မာမတရသံ အတ္တနော သောတဉ္ဇလိံ ပူရေတွာ ဩဒဟန္တီဝ။ ဝလာဟကတော အာဂတံ ဝလာဟကံ။

ပဌမသုက္ကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဒုတိယသုက္ကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄၄။ ဗဟုံ ဝတ ပုညံ ပသဝတိ သဗ္ဗဂန္ထဝိမုတ္တိယာ သီလသမန္နာဂတေန အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျာယ သုက္ကာယ ထေရိယာ ဘောဇနဿ ဒိန္နတ္တာ။

ဒုတိယသုက္ကာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ စီရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄၅။ ဧကာဒသမံ ဥတ္တာနမေဝ ဒသမေန သဒိသတ္တာ။ တတ္ထ ဟိ ဘောဇနံ ဥပါသကဿ အာဘတံ၊ ဣဓ စီဝရဒါနန္တိ အယမေဝ ဝိသေသော။

စီရာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ အာဠဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄၆။ အာဠဝိယန္တိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန တံ ရဋ္ဌမ္ပိ နဂရမ္ပိ ဝုစ္စတိ။ ရဋ္ဌေ အဓိပ္ပေတေပိ န ဧတ္ထ ဗဟုဝစနံ တထာရုဠှိယာ အဘာဝတော။ တဉ္စ ဘဝနန္တိ တဉ္စ အာဠဝကဿ ယက္ခဿ ဘဝနံ။ တတ္ထာတိ အာဠဝကဿ ဘဝနေ။ ‘‘အထ ခေါ အာဠဝကော ယက္ခော ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီ’’တိ ဧတ္ထ တသ္မိံ ပါဌပဒေသေ။ အယမနုပုဗ္ဗိကထာတိ အယံ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာ အနုပုဗ္ဗတော အာဂတာ ကထာ။ အာဠဝိယာ ဣဿရောတိ အာဠဝေါ၊ အာဠဝကောတိ စ ရာဇာ ဝုတ္တော။ ကဒါစိ စောရပဋိဗာဟနတ္ထံ၊ ကဒါစိ ဥဿာဟသတ္တိဝိဘာဝနဝသေန ပဋိရာဇနိသေဓနတ္ထံ၊ ကဒါစိ လက္ခယောဂျဝိနိယောဂဝသေန ဗျာယာမကရဏတ္ထဉ္စ။ မိဂါနံ ဝနနတော ဝသနတော ဝါနတော ဝါ ‘‘မိဂဝါ’’တိ လဒ္ဓသမညံ မိဂဝံ။ တဿေဝါတိ ရညော ဧဝ။ မိဂေါတိ ဧကော ဧဏိမိဂေါ။ တိယောဇနန္တိ အစ္စန္တသံယောဂေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဥဒကံ ဝိယ ပဝိသိတွာ ဌိတန္တိ ယထာ ပရိဿမပ္ပတ္တော ဥဒကံ ပဝိသိတွာ ဌိတော နိရဿာသော ဟောတိ၊ ဧဝံ ဝိယ ဌိတံ။ မူလန္တိ သမီပံ။ ယက္ခံ ဒိသွာဝ ရညော ဘယံ ဆမ္ဘိတတ္တံ ဦရုတ္ထမ္ဘံ အဟောသိ၊ တသ္မာ ရာဇာ ပလာယိတုံ နာသက္ခိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ခါဒိတုံ ဥပဂတော’’တိ။ အထ ရာဇာ ဒွိဓာ ဆိန္နံ မိဂံ ဒတွာ အတ္တာနံ မောစေတုကာမော အဟောသိ။ ယက္ခော ‘‘နနု မမ ဟတ္ထဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ မိဂေါပိ မမ သန္တကော၊ တတ္ထ ကိန္နာမ တေ ကေရာဋိယမိဒံ ဒတွာ အတ္တနော မောစန’’န္တိ ရာဇာနံ န မုဉ္စိ။ အထ ရာဇာ တဿ တာဒိသံ ပဋိညာတံ အကာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ရာဇာ တေန သဒ္ဓိ’’န္တိအာဒိ။ ဘဝနံ အနုပဂတန္တိ ဣဒံ မမ ဘဝနံ အနုပဂတံ။ အနနုညာတန္တိ ဥပဂတေန သာမိဘူတေန အနနုညာတဉ္စ။ ဧတေန ဥပဂတံ တံ၊ ဣဒါနိ တာဒိသေန အနုညာတဉ္စ ခါဒိတုံ လဘာမီတိ ဒဿေတိ။

မစ္စုပထေတိ မစ္စုဂေါစရေ။ အာသန္နမရဏတာယ ဧဝမာဟံသု။

တံ အာဠဝကကုမာရံ အာဒါယ ပက္ကမိံသူတိ ယောဇနာ။ တဿ ရညော မဟေသီ အာဠဝကကုမာရဿ မာတာတိ ဝုတ္တာ။ ဒေဝိသဟဿာနံ ဝိပ္ပလပန္တီနန္တိ ဝစနံ ပရိဏာမေတဗ္ဗံ။

ဒေသနာပရိယောသာနေတိ ယက္ခံ ဒမေတွာ ပစ္စာဂန္တွာ နဂရဒွါရသမီပေ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နေန ဘဂဝတာ သရာဇိကာယ မဟတိယာ ပရိသာယ ဒေသိတဒေသနာယ ပရိယောသာနေ။ သောတိ ဘဂဝါ။ ဘဝနေ ဧဝါတိ ဝိမာနေ ဧဝ။ ဘဂဝါပိ ပဿတိ ပကတိစက္ခုနာဝ နိဂြောဓဿ ဥပရိ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ။

တတြာတိ တသ္မိံ ‘‘ရောသေတုကာမတာယာ’’တိ ဝစနေ။ တေသန္တိ သာတာဂိရိဟေမဝတာနံ။ ကာလဒီပဒေသကုလဇနေတ္တိအာယုပ္ပမာဏဝိသယံ ပဉ္စမဟာဝိလောကိတံ။ ‘‘သီတံ ဗျပဂတံ ဟောတိ၊ ဥဏှဉ္စ ဥပသမ္မတီ’’တိအာဒိနာ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၈၃) အာဂတာနိ ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ။ ကဋိပ္ပဒေသဝတ္ထိကောသကဏ္ဏတော တိဓာ။ သဒ္ဒေါတိ အာဠဝကဿ ဥဂ္ဃောသိတသဒ္ဒေါ။

ဣမိနာ ပသင်္ဂေန သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဗျာပေတွာ ပဝတ္တေ အပရေပိ တယော သဒ္ဒေ ယထာ ဧတေ၊ ဧဝံ အာဠဝကဿ ဥဂ္ဃောသိတသဒ္ဒေါပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘စတ္တာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဩသက္ကန္တေတိ ပရိဟာယမာနေ။

စုဏ္ဏေန္တာတိ စုဏ္ဏေတုံ သမတ္ထတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပန စုဏ္ဏနဝသေန ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘မာ ကဿစီ’’တိအာဒိ။ ဥဿာဝဗိန္ဒုမတ္တမ္ပီတိ ဥဿာဝပတနမတ္တမ္ပိ။ ခုရပ္ပံ သလ္လံ။

သေဋ္ဌာနီတိ အဇေယျေန အပ္ပဋိဟတဘာဝေန ဥတ္တမာနိ။ ဒုဿာဝုဓန္တိ အာဝုဓကိစ္စကရံ ဥတ္တရိယံ ဒုဿံ။ ဣမာနိ ကိရ သက္ကာဒီနံ ပုညာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တာနိ အပ္ပဋိဟတပ္ပဘာဝါနိ ပဋိပက္ခဝိဓမနယုတ္တာနိ အဝဇ္ဈာနိ အာဝုဓာနိ။ တေနာဟ ‘‘ယဒိ ဟီ’’တိအာဒိ။

အသနိဝိစက္ကံ ဝိယာတိ အသနိမဏ္ဍလံ ဝိယ။

ပိတ္တန္တိ အလဂဒ္ဒပိတ္တံ။ ဘိန္ဒေယျာတိ အာသိဉ္စေယျ။ သုခန္တိ သုကရံ။ မုဒုဘူတစိတ္တဝဝတ္ထာနကရဏတ္ထန္တိ မုဒုဘူတံ အတ္တနော စိတ္တေ ဝဝတ္ထာနဿ ကရဏတ္ထံ။

ဧဝံ ဝုတ္တေတိ ‘‘န ခွာဟ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ။ ဘဂဝတော သာသနေ ဌိတေ ပယိရုပါသိတွာ ဥဂ္ဂဟိတံ ဘဂဝန္တံ ပယိရူပါသိတွာ ဥဂ္ဂဟိတမေဝ နာမာတိ အာဟ ‘‘ကဿပံ…ပေ။။။ ဥဂ္ဂဟေသု’’န္တိ။ ပုဋ္ဌပဉှာတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ပုဋ္ဌပဉှာ။ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓဝိသယေ ပုဋ္ဌပဉှာ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓဝိသယာဝ ဟောန္တိ။

ပဋိသေဓေတွာတိ ဝါစာယ အသက္ကုဏေယျဘာဝေနေဝ ပဋိသေဓေတွာ။ ‘‘ယဒါကင်္ခသီ’’တိ ပဒသန္ဓိဝသေန နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘ယဒိ အာကင်္ခသီ’’တိ။ တေန တုယှံ ပုစ္ဆံ တာဝ သုတွာ ဝိဿဇ္ဇေဿန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘န မေ’’တိအာဒိ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရောတိ အာဟ ‘‘ယံ အာကင်္ခသီ’’တိ။ ‘‘ပုစ္ဆ၊ အာဝုသော၊ သုတွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ အဝတွာ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဿ အနိယမေတွာ ဝစနံ သဗ္ဗဝိသယံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗံ တေ’’တိအာဒိ။

ကိံသူတိ ဧတ္ထ ကိန္တိ ပုစ္ဆာယံ၊ သူတိ သံသယေ၊ ကိံ နူတိ အတ္ထော? ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ တသ္မာ ဝိတ္တန္တိ ယသ္မာ ဝိတ္တိကရဏတော ဝိတ္တံ။ သုကတန္တိ သုဋ္ဌု သက္ကစ္စံ ကတံ။ သုခန္တိ ဣဋ္ဌဖလံ။ တတ္ထ ယံ ပဓာနံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကာယိကစေတသိကံ သာတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိဿန္ဒဖလဉှိ တဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ အပ္ပေတီတိ ပါပေတိ။ အတိသယတ္ထဇောတနော တရ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘အတိသယေန သာဒူ’’တိ။ ရသသညိတာယ ဣဋ္ဌာနံ ရာဂါဒိဓမ္မာနံ။ ကေန ပကာရေနာတိ ကထံ-သဒ္ဒဿ အတ္ထမာဟ။ ကထံဇီဝိန္တိ ယဒိ သမာသပဒမေတံ၊ ‘‘ကထ’’န္တိ သာနုနာသိကာ ကတာတိ အာဟ ‘‘ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထ’’န္တိအာဒိ။

သဒ္ဓီဓ ဝိတ္တန္တိ ဧကဒေသေန သမုဒါယဒဿနံ သမုဒ္ဒပဗ္ဗတနိဒဿနံ ဝိယ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘ဝိတ္တိကရဏတော ဝိတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တမတ္ထံ သန္ဓာယ ဟေတူပမာဟိ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေန သုခါဝဟနတော၊ ဒုက္ခပဋိဗာဟနတော၊ ဒါလိဒ္ဒိယူပသမနတော၊ ရတနပဋိလာဘဟေတုတော၊ လောကသန္တတိအာဝဟနတော စ သဒ္ဓါ ဝိတ္တံ ယထာ တံ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီနိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ။ နနု စေတနာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော စ သာတိသယံ ဝိပါကသုခံ အာဝဟန္တိ၊ တံ ကထံ သဒ္ဓါ အာဝဟတီတိ? သဒ္ဓါဓုရဘာဝသဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘သဒ္ဓါဓုရေန ပဋိပန္နာန’’န္တိ။ တဿ စ သေသပဒေသုပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ယံ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိ သဒ္ဓါဝိတ္တဿ ဩပမ္မံ၊ တံ ဟီနံ၊ သဒ္ဓါဝိတ္တမေဝ ဥတ္တမန္တိ ပါဠိယံ သေဋ္ဌဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပရလောကံ ဂတံ အနုဂစ္ဆတီတိ အနုဂါမိကံ။ အညေဟိ န သာဓာရဏန္တိ အနညသာဓာရဏံ။ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိဟေတူတိ သဗ္ဗာသံ သီလသမ္ပဒါဒီနံ လောကိယလောကုတ္တရာနံ သမ္ပတ္တီနံ ဟေတု။ အနတ္ထာယ ဟောတိ အနုပါယပဋိပတ္တိတော။ တသ္မာ အနုဂါမိကတ္တာ။ အနညသာဓာရဏတ္တာ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိဟေတုဘာဝတော ဟိရညာဒိဝိတ္တနိဒါနတ္တာ စ သဒ္ဓါဝိတ္တမေဝ သေဋ္ဌံ။ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဒေသနာ ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ။

‘‘ဒသကုသလဓမ္မော’’တိ ဣမိနာ ဧကစ္စာနံယေဝ ဒါနာဒိဓမ္မာနံ သင်္ဂဟော၊ န သဗ္ဗေသန္တိ အသင်္ဂဟိတသင်္ဂဏှနတ္ထံ ‘‘ဒါနသီလဘာဝနာဓမ္မော ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုခ’’န္တိ တိဝိဓဿပိ သုခဿ သာဓာရဏဂ္ဂဟဏမေတန္တိ တံ သဝိသေသလဒ္ဓံ ပုဂ္ဂလဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘သောဏသေဋ္ဌိ…ပေ… အာဝဟတီ’’တိ အာဟ။ ယော သော ပဒုမဝတိယာ ဒေဝိယာ ပုတ္တော မဟာပဒုမော နာမ ရာဇာ ဒိဗ္ဗသုခသဒိသံ ရဇ္ဇသုခမနုဘဝိတွာ ပစ္ဆာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ နိဗ္ဗာနသုခမနုဘဝိ၊ တံ နိဒဿနဘာဝေန ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘မဟာပဒုမာဒီနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနသုခဉ္စ အာဝဟတီ’’တိ။

အတ္ထုဒ္ဓါရနယေန သစ္စသဒ္ဒံ သံဝဏ္ဏေန္တော ‘‘အနေကေသု အတ္ထေသု ဒိဿတီ’’တိ အာဟ။ ဝါစာသစ္စေ ဒိဿတိ သစ္စသဒ္ဒေါ ‘‘ဘဏေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝိရတိသစ္စေ ဒိဿတိ။ ဝေရမဏီသု ဟိ ပတိဋ္ဌိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ ‘‘သစ္စေ ဌိတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အတ္တာကာရမ္ပိ ဝတ္ထုံ ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ပဝတ္တိယာကာရံ ဥပါဒါယ ဒိဋ္ဌိ ဧဝ သစ္စန္တိ ဒိဋ္ဌိသစ္စံ၊ တသ္မိံ ဒိဋ္ဌိသစ္စေ ဒိဿတီတိ ယောဇနာ။ ဗြာဟ္မဏသစ္စာနီတိ ပရမတ္ထဗြဟ္မာနံ သစ္စာနိ၊ ယာနိ ‘‘သဗ္ဗေ ပါဏာ အဝဇ္ဈာ၊ သဗ္ဗေ ကာမာ အနိစ္စာ၊ သဗ္ဗေ ဘဝါ အနိစ္စာ၊ နာဟံ ကွစနိ ကဿစိ ကိဉ္စနတသ္မိ’’န္တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၄။၁၈၅) စတုက္ကနိပါတေ အာဂတာနိ။ ပရမတ္ထဘူတံ သစ္စံ နိဗ္ဗာနံ။ အဗ္ဘန္တရံ ကတွာတိ အန္တောဂဓမေဝ ကတွာ၊ တေဟိ သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော ပရမတ္ထသစ္စာနမ္ပိ သာဒုတရတ္တာ။ ယဿာနုဘာဝေနာတိ ယဿ ဝါစာသစ္စဿ အာနုဘာဝေန။

ဥဒကမှိ ဓာဝတီတိ ဥဒကပိဋ္ဌိယံ အဘိဇ္ဇမာနာယံ ပထဝိယာ ဝိယ ဓာဝတိ ဂစ္ဆတိ မဟာကပ္ပိနရာဇာ ဝိယ။ ဝိသမ္ပိ သစ္စေန ဟနန္တိ ပဏ္ဍိတာတိ ကဏှဒီပါယနာဒယော ဝိယ။ သစ္စေနာတိ မစ္ဆဇာတကေ ဗောဓိသတ္တဿ ဝိယ သစ္စေန ဒေဝေါ ထနယံ ပဝဿတိ။ သစ္စေ ဌိတာတိ ဝိရတိသစ္စေ ဝါစာသစ္စေ စ ဌိတာ တယောပိ ဗောဓိသတ္တာ။ နိဗ္ဗုတိန္တိ နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထယန္တိ။ သာဒုတရန္တိ သာတတရံ ဣဋ္ဌတရဝိပါကဒါနတော။

ရသာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ။ နိဒ္ဓါရဏဉ္စ ကောစိ ကုတောစိ ကေနစိ ဣမန္တိ ကဿစိ ဝစနံ န သာဓေတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ဣမေ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန ဟိ နိဗ္ဗာနံ ရသသမုဒါယတော သာဒုတရတာဝိသေသေန နိဒ္ဓါရီယတိ။ တတ္ထ ယေ ဣမေ ဝုစ္စန္တီတိ ယောဇနာ။ သာယနီယဓမ္မာတိ ဇိဝှာယ သာယိတဗ္ဗာ ဓမ္မာ။ ရသာယတနံ ရသောတိ အာဟ ‘‘မူလရသော ခန္ဓရသော’’တိအာဒိ။ ဖလရသန္တိ ဖလဿ ရသံ၊ ဖလံ ပီဠေတွာ တာပေတွာ ဂဟေတဗ္ဗရသန္တိ အတ္ထော။ အရသရူပေါတိ အာစာရရဟိတသဘာဝေါ။ ရူပဿ အဿာဒနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခဓမ္မာ ရူပရသာ။ ဧသ နယော သဒ္ဒရသာဒီသု။ သဒ္ဒရသောတိ ဗျဉ္ဇနသမ္ဘူတော ရသော။ ဝိမုတ္တိရသောတိ ဝိမုတ္တိသမ္ပတ္တိကော ရသော။ အတ္ထရသောတိ အတ္ထဿ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသုခံ အတ္ထရသော၊ တထာ ဓမ္မရသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ရူပါစာရာတိအာဒီသု ရသဂ္ဂဟဏေန ဖလရသံ ဝဒတိ။ သော ဟိ ဖလဿ ရူပေါ စ၊ ရသိတဗ္ဗတော အာသာဒေတဗ္ဗတော ရသော စာတိ ‘‘ရူပရသော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အာစာရော ပန သာမဂ္ဂီရသဟေတုတာယ ‘‘ရသော’’တိ ဝုတ္တော။ သစ္စံ ဟဝေတိ ဧတ္ထ ဟဝေတိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော၊ ဧကံသတ္ထော စ အဝဓာရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘သစ္စမေဝ သာဒုတရ’’န္တိအာဒိ။ သရီရမုပဗြူဟေန္တိ၊ န စိတ္တံ။ နနု စ သုခုပ္ပတ္တိပယောဇနတ္တာ စိတ္တမ္ပိ ဥပဗြူဟေန္တီတိ? န၊ သုခဿ သရီရဗြူဟနံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ ဝိရတိသစ္စဝါစာတိ သစ္စဝိသေသေန သမ္ပဇ္ဇနံ ဝဒတိ။ စိတ္တမုပဗြူဟေတိ ပဒါလိကာယ ဝိရတိဝါစာယ သစ္စရသေ သတိ သမထဝိပဿနာဒီဟိ စိတ္တပရိဗြူဟနဿ သမ္ဘဝတော မဂ္ဂဖလာနိသံသံ ဂဏှာတိ။ အသံကိလေသိကဉ္စ သုခမာဝဟတိ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတတ္တာ။ ဝိမုတ္တိရသောတိ ဖလသုခံ ဝဒတိ နိဗ္ဗာနသုခမ္ပိ ဝါ။ ပရမတ္ထသစ္စရသော နာမ နိဗ္ဗာနရသော။ တထာ ဟိ တံ ‘‘အစ္စုတိရသံ အဿာသကရဏရသ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ တေန ပရိဘာဝိတတ္တာတိ ဝိမုတ္တိရသဿ သာဒုတရဘာဝဒဿနတ္ထံ။ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ဝိမုတ္တိရသပရိဘာဝိတတ္တာ’’တိ ဧတေန ကာမံ ဝိမုတ္တိရသော ဝါ ပရမတ္ထသစ္စရသော ဝါ သာဒုတရရသာတိ ဒဿေတိ။ တဒဓိဂမူပါယဘူတန္တိ တဿ ပရမတ္ထသစ္စဿ အဓိဂမူပါယဘူတံ။ အတ္ထဉ္စ ဓမ္မဉ္စာတိ ဖလဉ္စ ကာရဏဉ္စ နိဿာယ ပဝတ္တိတော အတ္ထရသာ ဓမ္မရသာ စ သာဒူ၊ တတောပိ ပရမတ္ထသစ္စမေဝ သာဒုရသန္တိ အဓိပ္ပာယော။

လောကုတ္တရံ လောကိယဉ္စ အတ္ထံ အဇာနန္တော အန္ဓော၊ လောကိယတ္ထမေဝ ဇာနန္တော ဧကစက္ခု၊ ဥဘယံ ဇာနန္တော ဒွိစက္ခု။ ပရဟိတံ အတ္တဟိတဉ္စ အဇာနန္တော အန္ဓော၊ အတ္တဟိတမေဝ ဇာနန္တော ဧကစက္ခု၊ ဥဘယတ္ထံ ဇာနန္တော ဒွိစက္ခု။ သော ဒွိစက္ခုပုဂ္ဂလော ပညာဇီဝီ။ တံ ပန ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတဝသေန ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဂဟဋ္ဌော ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂဟဋ္ဌပဋိပဒံ အာရာဓေတွာ စာတိ ယောဇနာ။ အာရာဓေတွာတိ စ သာဓေတွာတိ အတ္ထော။

ပုရိမနယေနေဝါတိ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဝိဿဇ္ဇိတနယေနေဝ။ ကိဉ္စာပီတိ အနုဇာနနသန္ဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ ကိံ အနုဇာနာတီတိ? ဂါထာယ စတူဟိ ပဒေဟိ ဝုတ္တေသု အတ္ထေသု ဧကဿ အတ္ထဿ သိဒ္ဓိယံ ဣတရေသမ္ပိ သိဒ္ဓိံ အနုဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘ယော စတုဗ္ဗိဓမောဃံ…ပေ… ပရိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ ကိံ သန္ဒဿေတီတိ? ယေသံ ပါပဓမ္မာနံ ဗလဝဘာဝေန ဩဃတရဏာဒိ န သိဇ္ဈတိ၊ တေသံ ပဋိပက္ခာနံ နိဿန္ဒေဟဝသေန သန္ဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ သန္တေပီ’’တိအာဒိ။ ဩဃတရဏန္တိ ဩဃတရဏပဋိပတ္တိံ။ အသဒ္ဒဟန္တောတိ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇန္တော ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ဩဃံ တရတီတိ န သဒ္ဒဟန္တော။ န ပက္ခန္ဒတီတိ ပက္ခန္ဒနလက္ခဏာယ သဒ္ဓါယ န ဥဂ္ဃာဋီယတီတိ န ဩတရတိ။ စိတ္တဝေါဿဂ္ဂေနာတိ ယထာကာမာစာရဝသေန စိတ္တဿ ဝေါဿဇ္ဇနေန။ ပမတ္တော ပမာဒံ အာပန္နော။ တတ္ထေဝါတိ ကာမေသု ဧဝ။ ဝိသတ္တတ္တာ လဂ္ဂတ္တာ။ ဝေါကိဏ္ဏောတိ ဝိသေဝိတော။ တသ္မာတိ ဝုတ္တဿ စတုဗ္ဗိဓဿပိ အတ္ထဿ ဟေတုဘာဝေန ပစ္စာမသနံ။ တပ္ပဋိပက္ခန္တိ အဿဒ္ဓိယာဒီနံ ပဋိပက္ခံ သဒ္ဓါဒီနံ ဩကာသတ္တာ။

ဧတာယာတိ ဂါထာယံ ဣမိနာ ပဒေနာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သပ္ပုရိသသံသေဝေါ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ ယောနိသောမနသိကာရော ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီတိ ဣမေသံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဓိဂမဿ အင်္ဂါနံ အာသန္နကာရဏံ သဒ္ဓိန္ဒြိယန္တိ အာဟ ‘‘သောတာပတ္တိယင်္ဂပဒဋ္ဌာနံ သဒ္ဓိန္ဒြိယ’’န္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သဒ္ဓါဇာတော ဥပသင်္ကမတိ ၊ ဥပသင်္ကမန္တော ပယိရုပါသတိ၊ ပယိရုပါသန္တော သောတံ ဩဒဟတိ၊ ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏာတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၃၊ ၄၃၂)။ ဒိဋ္ဌောဃံ တရတိ ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌောဃတရဏံ၊ ဒိဋ္ဌောဃဿ တရဏံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘တရတိ ဩဃ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဝတ္တမာနသမီပေပိ ပန ဝတ္တမာနံ ဝိယ ဝေါဟရဏံ ယုတ္တံ ဒိဋ္ဌောဃဿ တိဏ္ဏဘာဝဿ ဧကန္တိကတ္တာတိ ‘‘သောတာပန္နဉ္စ ပကာသေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒိပဋိပတ္တန္တရာယကရာနံ ပါပဓမ္မာနံ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ သောတာပန္နော…ပေ… အပ္ပမာဒေန သမန္နာဂတော။ ‘‘သောတာပတ္တိ…ပေ… တရတီ’’တိ ဧတ္တကေ ဝုတ္တေ သကိဒေဝ ဣမဿ လောကဿ အာဂမနမ္ပိ ဂဟိတံ သိယာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အာရာဓေတွာ…ပေ… အဝသေသ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နနု ‘‘အဝသေသ’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန အတိဏ္ဏံ အနဝသေသံ ဘဝေါဃဝတ္ထု ဂဟိတမေဝ သိယာတိ? န၊ ဥပရိ ဒွီဟိ မဂ္ဂေဟိ တရိတဗ္ဗာနံ တေသံ ပရတော ဒွိန္နံ ပဟာနဝသေန ဝုစ္စမာနတ္တာ။ အပဝါဒဝိသယမ္ပိ ပရိဟရတိ – ‘‘ဧဝံ ဧသာ စောဒနာ အတ္တနော ဝိသယေ န ပတိဋ္ဌာတီ’’တိ။ အနာဒိကာလဘာဝတ္တာ ကာမသညာယ ကာမောဃတရဏံ မဟတာ ဧဝ ဝီရိယေန သာဓေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဝီရိယေနာ’’တိ။ တတိယံ မဂ္ဂံ အာရာဓေတွာ။ ကာမောဃဿ ဝတ္ထု ကာမောဃဝတ္ထု၊ ကာမဂုဏေဟိ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗော ကာမဘဝေါ။ ကာမောဃသညိတန္တိ ကာမောဃသင်္ခါတံ။ ကာမနဋ္ဌေန ကာမော စ သော ဒုက္ခော စာတိ ကာမဒုက္ခံ။ အဿာဒနဋ္ဌေန ကာမော ဧဝ သညာတိ ကာမသညာ၊ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္နတ္တာ ဝိဂတာ ကာမသညာ ဧတိဿာတိ ဝိဂတကာမသညာ။ သဗ္ဗေသံ ရာဂါဒိမလာနံ မူလဘူတတ္တာ သတ္တသန္တာနဿ ဝိသေသတော မလီနသဘာဝါပါဒနတော ပရမံ ဥက္ကံသဂတံ မလန္တိ ပရမမလံ၊ အဝိဇ္ဇာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘အဝိဇ္ဇာပရမံ မလ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၄၃)။

ပညာပဒံ ဂဟေတွာတိ ယထာဝုတ္တံ ပညာပဒံ ဟဒယေ ဌပေတွာ။ တပ္ပသင်္ဂေန အတ္တနော ပဋိဘာနေန သဗ္ဗေဟိ ဝိယ ဥဂ္ဂဟိတနိယာမေန။ သဗ္ဗတ္ထေဝါတိ ပဉ္စသုပိ ဌာနေသု။ အတ္ထယုတ္တိပုစ္ဆာတိ ပညာဒိအတ္ထသမဓိဂမဿ ယုတ္တိယာ ကာရဏဿ ပုစ္ဆာ။ တေနာဟ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ပညာဒိအတ္ထံ ဉတွာတိ ပညာဓန-ကိတ္တိ-မိတ္တ-အဘိသမ္ပရာယသင်္ခါတံ အတ္ထံ သရူပတော သစ္စပဋိဝေဓနိပ္ဖာဒနေန ဉာဏေန ဇာနိတွာ။ နနု ဧသ လောကုတ္တရံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဖလပညံ တဒဓိဂမူပါယံ လောကိယပညဉ္စ အဘိဘဝိတွာ ဌိတော၊ သော ကသ္မာ တတ္ထ အတ္ထယုတ္တိံ ပုစ္ဆတီတိ? သစ္စမေတံ၊ ဥပရိ ပန သမာဓိဿ ယုတ္တိံ ပုစ္ဆိတုကာမော ပညာယ သေဋ္ဌဘာဝတော၊ တဿ စ ဧကဒေသေနေဝ အဓိဂတတ္တာ တမေဝ အာဒိံ ကတွာ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘ကာယ ယုတ္တိယာ’’တိအာဒိ အတ္ထဝဏ္ဏနံ အတိဒိဿတိ ‘‘ဧသ နယော ဓနာဒီသူ’’တိ။ တတ္ထာပိ အတ္ထယုတ္တိပုစ္ဆာဘာဝေါ ပန ‘‘သဗ္ဗတ္ထေဝါ’’တိ ဣမိနာ ဝိဘာဝိတောတိ။

သဒ္ဓါသုဿူသာအပ္ပမာဒဥဋ္ဌာနသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ။ ကာယသုစရိတာဒိဘေဒေန အာဇီဝဋ္ဌမကသီလဘူတေန။ သမထဝိပဿနာဘူတေန နိပ္ပရိယာယေန ဗောဓိပက္ခိယေ ဧဝ ဂဏှန္တော ‘‘အပရဘာဂေ’’တိ အာဟ။ ပရိယာယဗောဓိပက္ခိယာ ပန ဝိသေသတော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာကာလေပိ လဗ္ဘန္တိ။ ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ဝါ တရုဏဝိပဿနာကာလံ။ တတော ပုဗ္ဗသာဓနဉ္စ သန္ဓာယ ‘‘အပရဘာဂေ’’တိ ပုနာဟ၊ တတော ပရန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မန္တိ ပဋိပတ္တိဓမ္မံ။ န သဒ္ဓါမတ္တကေနေဝ ပညံ လဘတီတိ ယောဇနာ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘သဒ္ဒဟာနော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိအာဒိနာ ဝုတ္တမေဝ အတ္ထံ ဝိဝရတိ။ န ကေဝလံ သုဿူသာမတ္တေန ပညာပဋိလာဘော၊ အထ ခေါ အပ္ပမာဒေန ပညံ လဘတီတိ ဒဿေတုံ ပါဠိယံ ‘‘အပ္ပမတ္တော ဝိစက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တန္တိ တဒတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိမာဟ။

ဣဒါနိ သဒ္ဓါဒီနံ ပညာပဋိလာဘဿ တံတံဝိသေသပစ္စယာနိ နီဟရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သုဿူသာယာတိ သောတုကာမတာယ။ သာ အတ္ထတော ဥပသင်္ကမနာဒိ။ ပညာဓိဂမူပါယန္တိ ပရိယတ္တိဓမ္မမာဟ။ တေနာဟ ‘‘သုဏာတီ’’တိ။ ဂဟိတံ န ပမုဿတိ၊ သတိအဝိပ္ပဝါသလက္ခဏော ဟိ အပ္ပမာဒေါတိ။ န ကေဝလံ ယာထာဝတော ဂဟဏကောသလ္လမေဝ ဝိစက္ခဏတာ၊ အထ ခေါ ယာထာဝတော ပညာသမ္ပဝေဓနဉ္စာတိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရိကံ ကရောတီ’’တိ။ ဣဒါနိ ပညာပဋိလာဘဟေတုံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘သုဿူသာယ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထမုပပရိက္ခတီတိ သုတကတာနံ ဓမ္မာနံ ပါဠိအတ္ထူပပရိက္ခာပုဗ္ဗကံ ရူပါရူပဝိဘာဂံ ပရမတ္ထံ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ ဥပပရိက္ခတိ ဝီမံသတိ။ အနုပုဗ္ဗေနာတိ ဧဝံ ဉာတပရိညံ ပတွာ တီရဏပရိညာယ တတော အနုက္ကမေန တီရဏပရိညံ ပဟာနပရိညဉ္စ မတ္ထကံ ပါပေန္တော မဂ္ဂပ္ပဋိပါဋိယာ ပရမတ္ထသစ္စဘူတံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောတိ။

ဣမာနိ သဒ္ဓါဒီနိ စတ္တာရိ ကာရဏာနိ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒေသကာလာဒီနိ အဟာပေတွာ’’တိ။ ယသ္မိံ ဒေသေ ယသ္မိံ ကာလေ ယေ စ သဟာယကေ နိဿာယ ယံ ကိစ္စံ တိရေတဗ္ဗံ၊ တာနိ ဒေသကာလာဒီနိ အနတိက္ကမိတွာ အတ္တနော အဘိဝုဍ္ဎိံ ဣစ္ဆန္တေန ‘‘အယံ နာမ ဒေသော၊ ယတ္ထာဟံ ဧတရဟိ ဝသာမိ၊ အယံ ကာလော၊ ဣမေ မိတ္တာ၊ ဣမေ အမိတ္တာ၊ ဣမေ အာယဝယာ၊ အဟဉ္စ ဧဒိသော ဇာတိ-ကုလ-ပဒေသ-ဗလဘောဂ-ပရိဝါရာဒီဟိ၊ တံ ကိစ္စံ ဣဒါနိ အာရဒ္ဓဗ္ဗံ၊ ဣဒါနိ နာရဒ္ဓဗ္ဗ’’န္တိ သဗ္ဗံ ဥပပရိက္ခိတွာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇန္တော ဟိ လောကိယဿ ဓနဿ ပဋိရူပါဓိဂမူပါယံ ကရောတိ နာမ။ လောကုတ္တရဿ ပန သီလဝိသောဓနာဒိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝဟိတဗ္ဗဘာဝေန ဓုရော ဝိယာတိ ဓုရော၊ ဘာရော။ ဣဓ ပန ဓုရသမ္ပဂ္ဂဟော ဥတ္တရပဒလောပေန ဓုရော၊ ဝီရိယံ။ သော သာတိသယော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဓုရဝါ။ ‘‘ဥဋ္ဌာတာ’’တိ ပဒေန ကာယိကဝီရိယဿ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘စေတသိကဝီရိယဝသေနာ’’တိ ဝိသေသိတံ။ အနိက္ခိတ္တဓုရော ဓောရယှဘာဝတော။ တိဏာ ဘိယျော န မညတီတိ တိဏံ ဝိယ ပရိဘဝန္တော အတိဘုယျ ဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ အာဒိနာ နယေနာတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန –

‘‘ကရံ ပုရိသကိစ္စာနိ၊ သော သုခါ န ဝိဟာယတိ၊ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၅၃)၊

‘‘န ဒိဝါ သောပ္ပသီလေန၊ ရတ္တိမုဋ္ဌာနဒေဿိနာ၊

နိစ္စံ မတ္တေန သောဏ္ဍေန၊ သက္ကာ အာဝသိတုံ ဃရ’’န္တိ စ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၅၃)၊ –

ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော။ အသိထိလပရက္ကမော အနလသဘာဝတော။ ဧကမူသိကာယာတိ ဧကာယ မတမူသိကာယ။ နစိရဿေဝါတိ စတုမာသဗ္ဘန္တရေယေဝ။ စတုသတသဟဿသင်္ခံ စူဠန္တေဝါသီ ဝိယာတိ ကာကဏိကဍ္ဎကဟာပဏ-သောဠသ-ကဟာပဏ-စတုဝီသတိ-ကဟာပဏ-သတဟရဏက္ကမေန ဒွေ သတသဟဿာနိ၊ စူဠကမဟာသေဋ္ဌိနော ဓီတုလာဘဝသေန ဒွေ သတသဟဿာနီတိ ဧဝံ စတုသတသဟဿသင်္ခံ ဓနံ ဧကမူလေန ယထာ စူဠန္တေဝါသီ ဝိန္ဒိ၊ ဧဝံ အညောပိ ပတိရူပကာရီ ဓုရဝါ ဥဋ္ဌာတာ ဝိန္ဒတေ ဓနံ။ အယဉ္စ အတ္ထော စူဠကသေဋ္ဌိဇာတကေန ဒီပေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အပ္ပကေနပိ မေဓာဝီ၊ ပါဘတေန ဝိစက္ခဏော၊

သမုဋ္ဌာပေတိ အတ္တာနံ၊ အဏုံ အဂ္ဂိံဝ သန္ဓမ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၄)၊

ဝတ္တံ ကတွာတိ အဓိဋ္ဌာနဝတ္တံ ကတွာ။ ‘‘သစ္စဝါဒီ ဘူတဝါဒီ’’တိ ကိတ္တိံ ပပ္ပောတီတိ ယောဇနာ။ ဣစ္ဆိတပတ္ထိတန္တိ ယေဟိ မိတ္တံ ဣစ္ဆတိ၊ တေဟိ ဣတရံ ပတ္ထိတံ။ မိတ္တာနိ ဂန္ထတီတိ မိတ္တဘာဝံ ဃဋေတိ။ ဒါနဿ ပိယဘာဝကရဏတော ‘‘ဒဒံ ပိယော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယံ ဒါနံ ဧကန္တတော မိတ္တဘာဝါဝဟံ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဒုဒ္ဒဒံ ဝါ ဒဒံ တံ ဂန္ထတီ’’တိ အာဟ။ ဒဒန္တိ စ လက္ခဏဝစနမေတန္တိ အာဟ ‘‘ဒါနမုခေန ဝါ’’တိအာဒိ။

အာဠဝကဿ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဂဟဋ္ဌဝသေန ဝိဿဇ္ဇေန္တော။ သဒ္ဓါ ဧတဿ အတ္ထီတိ သဒ္ဓါ၊ တဿ သဒ္ဓဿ။ ဃရမေသိနောတိ ဃရာဝါသသင်္ခါတံ ဃရံ ဧသန္တဿ။ ဃရာဝါသသန္နိဿိတတ္တာ ‘‘ဃရ’’န္တိ ကာမဂုဏာ ဝုစ္စန္တီတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စ ကာမဂုဏေ’’တိ။ ‘‘ဧတေ စတုရော ဓမ္မာ’’တိအာဒိနာ ဂဟိတာ အနန္တရဂါထာယ ဝုတ္တဓမ္မာ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝုတ္တပ္ပကာရံ သစ္စ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ‘‘ဣမေ ကုသလာ၊ ဣမေ အကုသလာ’’တိအာဒိနာ တေ အတ္ထေ ယာထာဝတော ဓာရဏတော ဥပဓာရဏတော ဓမ္မော။ သညာ စိတ္တစေတသိကာနံ ဓာရဏံ၊ အဝိစ္ဆေဒတော သန္ဓာရဏတော ကုသလသန္တာနံ ဓာရေတီတိ ဓိတိ၊ ဝီရိယံ။ စဇတိ ဧတေနာတိ စာဂေါ၊ ဒါနံ။ ပစ္စယဝေကလ္လတော ဖလုပ္ပာဒနသမတ္ထတာဝသေန သန္တိ။

အညေပီတိ ဣတော ယထာဝုတ္တဓမ္မသမုဒါယတော အညေပိ ဓမ္မာ ယဒိ သန္တိ၊ တေ ဓမ္မေ ပုစ္ဆဿူတိ။ ကိလေသေ၊ ကာယဝါစာဒိကေ ဝါ ဒမေတီတိ ဒမော၊ ပညာ။ ဥဋ္ဌဟတိ ဥဿဟတိ ဧတေနာတိ ဥဋ္ဌာနံ၊ ဝီရိယံ။ ဧတ္ထာတိ ဧတိဿာ ပုစ္ဆာယ။ သဒ္ဓိန္တိ သင်္ခေပတော ဘာဝတ္ထပဒါနံ ဗန္ဓနေန သဟ။ ဧကမေကံ ပဒန္တိ ပညာဒိကမေကေကံ ပဒံ။ ‘‘ပညာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပညာတိ ဓမ္မောတိ စ အာဂတာ’’တိအာဒိနာ ပညာဒိအတ္ထဿ ဥဒ္ဓရဏံ အတ္ထုဒ္ဓါရော။ တဿ တဿ အတ္ထဿ ‘‘ပညာ ပဇာနနာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၆) ဝေဝစနပဒါနံ ဥဒ္ဓရဏံ ပဒုဒ္ဓါရော။ ပဇာနာတီတိ ပညာ၊ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော၊ ဒမေတီတိ ဒမောတိ ဧဝံ ပဒဿ ကထနံ ပဒဝဏ္ဏနာ။

အဇ္ဇာတိ ဝါ ဧတရဟိ။ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေနာတိ ‘‘သဒ္ဒဟာနော အရဟတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓာဝဂဟဏံ ဝါ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေန ဒိဋ္ဌသစ္စတာယ ဣဓလောကပရလောကတ္ထံ ယာထာဝတော ဇာနန္တော။ ဧဝဉ္စ ယက္ခော သတ္ထု ဒေသနာနုဘာဝသိဒ္ဓံ ပဉှံ ပုစ္ဆနေန အတ္တနော ပဋိလာဘသမ္ပတ္တိံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ကထံသု လဘတေ ပည’’န္တိအာဒိမာဟာတိ အာစရိယာ။ သမ္ပရာယိကောတိ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ လုတ္တနိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ တေန ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော စာ’’တိ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယော အတ္ထော…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ အာဟ။ အရီယတိ ဖလံ ဧတသ္မာတိ အတ္ထော၊ ကာရဏံ။ ဝိစက္ခဏေ သပယောဇနတာယ။

တဿ ဉာဏဿာတိ တဿ အတ္ထဿ အာဝိဘာဝနဿ ဉာဏဿ။ ဂုဏဝိသေသေဟိ စ သဒိသဿပိ အညဿ အဘာဝတော အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ။ တေနာဟ –

‘‘နယိမသ္မိံ လောကေ ပရသ္မိံ ဝါ ပန၊

ဗုဒ္ဓေန သေဋ္ဌောဝ သမောဝ ဝိဇ္ဇတိ၊

အာဟုနေယျာနံ ပရမာဟုတိံ ဂတော၊

ပုညတ္ထိကာနံ ဝိပုလဖလေသိန’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၀၄၇)၊

သဟိတပဋိပတ္တိန္တိ ပညာသင်္ဂါဟိကံ အတ္တနော ပဋိပတ္တိံ။ သုန္ဒရာ ဗောဓိ သုဗောဓိ၊ ဗုဒ္ဓဿ သုဗောဓိ ဗုဒ္ဓသုဗောဓိ၊ သာ ဧဝ ဗုဒ္ဓသုဗောဓိတာ။ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ သန္နိပတိတဒေဝတာဟိ သင်္ဃုဋ္ဌသာဓုကာရသဒ္ဒုဋ္ဌာနဉ္စ။

သတပုညလက္ခဏန္တိ သတသဟဿကပ္ပေ ပုညသမ္ဘာရဿ ကတတ္တာ တေသံ ပုညာနံ ဝသေန သတပုညလက္ခဏံ အနေကပုညနိဗ္ဗတ္တလက္ခဏံ။ အဘိနန္ဒိယတာယ သဗ္ဗေဟိ အင်္ဂေဟိ သမုပေတံ သမန္နာဂတံ။ ကတပုညဘာဝံ ဗျဉ္ဇေန္တီတိ ဗျဉ္ဇနာနိ ၊ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ။ တေသံ ပရိပုဏ္ဏတ္တာ ပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနံ။ တံ ယက္ခော…ပေ… ပူရေသီတိ ဂါထာပူရဏတ္ထမေဝ ဟိ ဘဂဝါ တထာရူပါနိ အကာသိ။ အဗျာဓိတာတိ အရောဂါ။ ‘‘အဗျထိတာ’’တိ ကေစိ ပဌန္တိ၊ သယသန္တာသရဟိတာတိ အတ္ထော။

‘‘ဟတ္ထယော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဟတ္ထကော’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဠဝိနဂရန္တိ အာဠဝိနဂရဝါသိနော ဝဒတိ။ ဘဝတိ ဟိ တတြဋ္ဌတာယ တံ-သဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ဂါမော အာဂတော၊ မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ ဧကကောလာဟလေန ဝတ္တမာနေန။

သမ္ပိဏ္ဍိတွာတိ သန္နိပတိတွာ။ ကာမံ သမ္ဘာရော တေန ကတောတိ နတ္ထိ၊ ယုဒ္ဓတ္ထံ ပန ဗဟုသော ဥဿာဟဿ ကတတ္တာ ‘‘ယုဒ္ဓမာဒိံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တမေဝ အာဠဝကသုတ္တံ ကထေသိ တဿာ ဧဝ ဒေသနာယ သန္နိပတိတပရိသာယ သပ္ပာယတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ကထာပရိ…ပေ… အဟောသီ’’တိ။ စတူဟိ ဝတ္ထူဟီတိ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ။ ပရိသန္တိ အတ္တနော ပရိသံ။ ‘‘ဣတရဉ္စာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။

အာဠဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

ယက္ခသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။