📜

၆။ ဗြဟ္မသံယုတ္တံ

၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ

၁။ ဗြဟ္မာယာစနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇၂။ ပရိဝိတက္ကော ¶ ¶ ဥဒပါဒီတိ ဓမ္မဂမ္ဘီရတာပစ္စဝေက္ခဏဟေတုကော ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပောဿုက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အယံ ပရိဝိတက္ကော ကသ္မာ ဥဒပါဒိ? ကတ္ထ စ ဥဒပါဒီတိ တံ သဗ္ဗံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘သဗ္ဗဗုဒ္ဓါန’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏောတိ အာစရိတော စေဝ အာစရန္တေဟိ စ သမ္မဒေဝ အာစရိတောတိ အတ္ထော။ ဧတေန အယံ ပရိဝိတက္ကော သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ပဌမာဘိသမ္ဗောဓိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝါတိ အယမေတ္ထ ဓမ္မတာတိ ဒဿေတိ။ တတ္ထ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေတိ ဣဒံ သတ္တမသတ္တာဟတော ပရံ သတ္တာဟဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဣတရေသံ ဝိယ အဋ္ဌမဿ နာမ သတ္တာဟဿ ပဝတ္တိတဿ သဗ္ဘာဝါ။ သပစ္စဂ္ဃေတိ မဟဂ္ဃေ။ ‘‘ပစ္စဂ္ဃေ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ အဘိနဝေတိ အတ္ထော။ သေလမယေတိ မုဂ္ဂဝဏ္ဏသိလာမယေ။

ပဋိဝိဒ္ဓါတိ သယမ္ဘုဉာဏေန ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပဋိမုခံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနဝသေန ပတ္တော၊ ယာထာဝတော အဝဗုဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ ဓမ္မောတိ စတုသစ္စဓမ္မော တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗဓမ္မဿ အဘာဝတော။ ဂမ္ဘီရောတိ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ မကသတုဏ္ဍသူစိယာ အညတြ သမုပစိတပရိပက္ကဉာဏသမ္ဘာရေဟိ အညေသံ ဉာဏေန အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော။ တေနာဟ ‘‘ဥတ္တာနပဋိက္ခေပဝစနမေတ’’န္တိ။ ယော အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌော၊ သော ဩဂါဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ သရူပတော ဝိသေသတော စ ပဿိတုံ န သက္ကာတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရတ္တာဝ ဒုဒ္ဒသော’’တိ။ ဒုက္ခေန ဒဋ္ဌဗ္ဗောတိ ကိစ္ဆေန ကေနစိ ကဒါစိဒေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယံ ပန ဒဋ္ဌုမေဝ န သက္ကာ၊ တဿ ဩဂါဟေတွာ အနု အနု ဗုဇ္ဈနကော ကဒါစိ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ဒုဒ္ဒသတ္တာဝ ဒုရနုဗောဓော’’တိ။ ဒုက္ခေန အဝဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော အဝဗောဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကတမံ နု ခေါ ဒုက္ကရတရံ ဝါ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရံ ဝါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၁၅) သုတ္တပဒံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သန္တာရမ္မဏတာယ ဝါ သန္တော။ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟတာယ နိဗ္ဗုတော။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ပဓာနဘာဝံ နီတောတိ ¶ ဝါ ပဏီတော ¶ ။ အတိတ္တိကရဏဋ္ဌေန အတပ္ပကော သာဒုရသဘောဇနံ ဝိယ။ တတ္ထ စ နိရောဓသစ္စံ သန္တံ အာရမ္မဏန္တိ သန္တာရမ္မဏံ၊ မဂ္ဂသစ္စံ သန္တံ သန္တာရမ္မဏဉ္စာတိ သန္တာရမ္မဏံ၊ အနုပသန္တသဘာဝါနံ ကိလေသာနံ သင်္ခါရာနဉ္စ အဘာဝတော သန္တော။ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗပရိဠာဟတ္တာ နိဗ္ဗုတော။ သန္တပဏီတဘာဝေနေဝ တဒတ္ထာယ အသေစနကတာယ အတပ္ပကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ဒွယံ လောကုတ္တရမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဥတ္တမဉာဏဿ ဝိသယတ္တာ န တက္ကေန အဝစရိတဗ္ဗော။ တတော ဧဝ နိပုဏဉာဏဂေါစရတာယ သဏှသုခုမသဘာဝတ္တာ စ နိပုဏော။ ဗာလာနံ အဝိသယတ္တာ ယထာဝုတ္တေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယော။ အာလီယန္တိ အဘိရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန သေဝီယန္တီတိ အာလယာ၊ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ အာလယန္တိ အလ္လီယန္တိ အဘိရမဏဝသေန သေဝန္တီတိ အာလယာ၊ တဏှာဝိစရိတာနိ။ ရမန္တီတိ ရတိံ ဝိန္ဒန္တိ ကီဠန္တိ လဠန္တိ။ အာလယရတာတိ အာလယနိရတာ။

ဌာနံ သန္ဓာယာတိ ဌာနသဒ္ဒံ သန္ဓာယ၊ အတ္ထကော ပန ဌာနန္တိ စ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဧဝ အဓိပ္ပေတော။ တိဋ္ဌတိ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဟိ ဌာနံ၊ သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယဘူတာ အဝိဇ္ဇာဒယော။ ဣမေသံ သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယာ ဣဒပ္ပစ္စယာ၊ အဝိဇ္ဇာဒယော။ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာ ယထာ ‘‘ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာ’’။ ဣဒပ္ပစ္စယာနံ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒီနံ အတ္တနော ဖလံ ပတိ ပစ္စယဘာဝေါ ဥပ္ပာဒနသမတ္ထတာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ တေန ပရမတ္ထပစ္စယလက္ခဏော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ ပဋိစ္စ သမုပ္ပဇ္ဇတိ ဖလံ ဧတသ္မာတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ။ ပဒဒွယေနပိ ဓမ္မာနံ ပစ္စယဋ္ဌော ဧဝ ဝိဘာဝိတော။ တေနာဟ ‘‘သင်္ခါရာဒိပစ္စယာနံ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယာ သင်္ခါရာဒိပစ္စယာ၊ အဝိဇ္ဇာဒယော။ တေသံ သင်္ခါရာဒိပစ္စယာနံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၅၇၂-၅၇၃) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထောတိအာဒိ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထာဒိအဘိဓေယျံ သဗ္ဗံ အတ္ထတော နိဗ္ဗာနမေဝ။ ဣဒါနိ အဿ နိဗ္ဗာနဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အာဂမ္မာတိ ပဋိစ္စ အရိယမဂ္ဂဿ အာရမ္မဏပစ္စယဟေတု။ သမ္မန္တီတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝူပသမဝသေန သမ္မန္တိ။ တထာ သန္တာ စ သဝိသေသံ ဥပသန္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဝူပသမ္မန္တီ’’တိ။ ဧတေန ¶ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ သမ္မန္တိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော၊ နိဗ္ဗာနန္တိ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗသင်္ခါရဝိသံယုတ္တေ ဟိ နိဗ္ဗာနေ သဗ္ဗသင်္ခါရဝူပသမပရိယာယော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော ဧဝ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ ဥပဓိ၊ ခန္ဓာဒယော။ ပဋိနိဿဋ္ဌာတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပရိစ္စတ္တာ ဟောန္တိ။ သဗ္ဗာ တဏှာတိ အဋ္ဌသတပ္ပဘေဒါ သဗ္ဗာပိ တဏှာ။ သဗ္ဗေ ကိလေသရာဂါတိ ကာမရာဂရူပရာဂါဒိဘေဒါ သဗ္ဗေပိ ကိလေသဘူတာ ရာဂါ၊ သဗ္ဗေပိ ဝါ ကိလေသာ ဣဓ ‘‘ကိလေသရာဂါ’’တိ အဓိပ္ပေတာ၊ န လောဘဝိသေသာ ဧဝ စိတ္တဿ ပရိဠာဟဘာဝါပါဒနတော။ ယထာဟ ‘‘ရတ္တမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတံ ¶ ၊ ဒုဋ္ဌမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတံ၊ မူဠှမ္ပိ စိတ္တံ ဝိပရိဏတ’’န္တိ (ပါရာ။ ၂၇၁)။ ဝိရဇ္ဇန္တီတိ ပလုဇ္ဇန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနတော သဗ္ဗသော တေန ဝိသံယုတ္တဘာဝတော။ သဗ္ဗံ ဒုက္ခန္တိ ဇရာမရဏာဒိဘေဒံ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ။ ဘဝေန ဘဝန္တိ တေန တေန ဘဝေန ဘဝန္တရံ ဘဝနိကန္တိဘာဝေန သံသိဗ္ဗတိ။ ဖလေန ဝါ သဒ္ဓိံ ကမ္မံ သတဏှဿေဝ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝဘာဝတော။ တတော ဝါနတော နိက္ခန္တံ တတ္ထ တဿ သဗ္ဗသော အဘာဝတော။ စိရနိသဇ္ဇာစိရဘာသနေဟိ ပိဋ္ဌိအာဂိလာယနတာလုဂလသောသာဒိဝသေန ကာယကိလမထော စေဝ ကာယဝိဟေသာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ စ ခေါ ဒေသနာယ အတ္ထမဇာနန္တာနံ အပဋိပဇ္ဇန္တာနဉ္စ ဝသေန၊ ဇာနန္တာနံ ပန ပဋိပဇ္ဇန္တာနဉ္စ ဒေသနာယ ကာယပရိဿမောပိ သတ္ထု အပရိဿမောယေဝ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘န စ မံ ဓမ္မာဓိကရဏံ ဝိဟေသေသီ’’တိ (ဥဒါ။ ၁၀)။ တေနေဝါဟ – ‘‘ယာ အဇာနန္တာနံ ဒေသနာ နာမ၊ သော မမ ကိလမထော အဿာ’’တိ။ ဥဘယန္တိ စိတ္တကိလမထော စိတ္တဝိဟေသာ စာတိ ဥဘယမ္ပေတံ ဗုဒ္ဓါနံ နတ္ထိ ဗောဓိမူလေ ဧဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ အနုဗြူဟနံ သမ္ပိဏ္ဍနံ။ သောတိ အပိဿူတိ နိပါတော။ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ ဝါ အစ္ဆရိယာ အနစ္ဆရိယာ၊ ဝုဒ္ဓိအတ္ထောပိ ဟိ -ကာရော ဟောတိ ယထာ ‘‘အသေက္ခာ ဓမ္မာ’’တိ။ ကပ္ပာနံ သတသဟဿံ စတ္တာရိ စ အသင်္ချေယျာနိ သဒေဝကဿ လောကဿ ဓမ္မသံဝိဘာဂကရဏတ္ထမေဝ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဣဒါနိ သမဓိဂတဓမ္မရဇ္ဇဿ တတ္ထ အပ္ပောဿုက္ကတာပတ္တိဒီပနတာ ဂါထတ္ထဿ စ အစ္ဆရိယတာ တဿ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္ထဒွါရေန ဟိ ဂါထာနံ အနစ္ဆရိယတာ။ ဂေါစရာ အဟေသုန္တိ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ ဥပဋ္ဌာနဉ္စ ဝိတက္ကေတဗ္ဗတာဝါတိ အာဟ ‘‘ပရိဝိတက္ကယိတဗ္ဗတံ ပါပုဏိံသူ’’တိ။

ယဒိ ¶ သုခါပဋိပဒါဝ၊ ကထံ ကိစ္ဆတာတိ အာဟ ‘‘ပါရမီပူရဏကာလေ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝမာဒီနိ ဒုပ္ပရိစ္စဇာနိ ဒေန္တဿ။ ဟ-ဣတိ ဝါ ဗျတ္တန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နိပါတော။ ‘‘ဧကံသတ္ထေ’’တိ ကေစိ။ ဟ ဗျတ္တံ၊ ဧကံသေန ဝါ အလံ နိပ္ပယောဇနံ ဧဝံ ကိစ္ဆေန အဓိဂတဿ ပကာသိတုံ ဒေသိတုန္တိ ယောဇနာ။ ဟလန္တိ ဝါ အလန္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထပဒံ ‘‘ဟလန္တိ ဝဒါမီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ရာဂဒေါသဖုဋ္ဌေဟီတိ ဖုဋ္ဌဝိသေန ဝိယ သပ္ပေန ရာဂေန ဒေါသေန စ ဖုဋ္ဌေဟိ အဘိဘူတေဟိ။ ရာဂဒေါသာနုဂတေဟီတိ ရာဂဒေါသေဟိ အနုဗန္ဓေဟိ။

နိစ္စာဒီနန္တိ နိစ္စာဒီနံ စတုန္နံ ဝိပလ္လာသာနံ။ ဧဝံဂတန္တိ ဧဝံ အနိစ္စန္တိအာဒိနာ အာကာရေန ပဝတ္တံ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗံ။ ကာမရာဂရတ္တာ စ ဘဝရာဂရတ္တာ စ နီဝရဏေဟိ နိဝုတစိတ္တတာယ ဒိဋ္ဌိရာဂရတ္တာ ဝိပရီတာဘိနိဝေသေန န ဒက္ခန္တိ ယာထာဝတော ဓမ္မံ န ပဋိဝိဇ္ဈိဿန္တိ။ သဘာဝေနာတိ အဝိပရီတသဘာဝေန။ ဧဝံ ဂါဟာပေတုန္တိ အနိစ္စန္တိအာဒိနာ သဘာဝေန ယာထာဝတော ဓမ္မံ ဇာနာပေတုံ။ ရာဂဒေါသပရေတတာပိ နေသံ သမ္မူဠှဘာဝေနေဝါတိ အာဟ ‘‘တမောခန္ဓေန အာဝုဋာ’’တိ။

ဓမ္မဒေသနာယ ¶ အပ္ပောဿုက္ကတာပတ္တိယာ ကာရဏံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိနာ သယမေဝ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ အညာတဝေသေနာတိ ဣမဿ ဘဂဝတော သာဝကဘာဝူပဂမနေန အညာတဝေသေန။ ‘‘အညတရတာပသဝေသေနာ’’တိ ကေစိ၊ သော ပနဿ အရဟတ္တာဓိဂမနေနေဝ ဝိဂစ္ဆေယျ။ တိဝိဓံ ကာရဏံ အပ္ပောဿုက္ကတာပတ္တိယာ ပဋိပက္ခဿ ဗလဝဘာဝေါ၊ ဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရတာ၊ တတ္ထ စ ဘဂဝတော သာတိသယံ ဂါရဝန္တိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ပဋိပက္ခာ နာမ ရာဂါဒယော ကိလေသာ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အန္တရာယကရတ္တာ။ တေသံ ဗလဝဘာဝတော စိရပရိဘာဝနာယ သတ္တသန္တာနတော ဒုဗ္ဗိသောဓိယတာယ တေ သတ္တေ မတ္တဟတ္ထိနော ဝိယ ဒုဗ္ဗလပုရိသံ အဓိဘဝိတွာ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အနယဗျသနံ အာပါဒေန္တာ အနေကသတယောဇနာယာမဝိတ္ထာရံ သုနိစိတံ ဃနသန္နိဝေသံ ကဏ္ဋကဒုဂ္ဂမ္ပိ အဓိသေန္တိ။ ဒူရပဘေဒဒုစ္ဆေဇ္ဇတာဟိ ဒုဗ္ဗိသောဓိယတံ ပန ဒဿေတုံ ‘‘အထဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ အန္တော အမဋ္ဌတာယ ကဉ္ဇိယပုဏ္ဏာ လာဗု၊ စိရပါရိဝါသိကတာယ တက္ကဘရိတာ စာဋိ၊ သ္နေဟတိန္တဒုဗ္ဗလဘာဝေန ဝသာပီတပိလောတိကာ၊ တေလမိဿိတတာယ အဉ္ဇနမက္ခိတဟတ္ထော ဒုဗ္ဗိသောဓနီယာ ဝုတ္တာ။ ဟီနူပမာ စေတာ ရူပပဗန္ဓဘာဝတော အစိရကာလိကတ္တာ စ မလီနတာယ၊ ကိလေသသံကိလေသော ဧဝ ပန ဒုဗ္ဗိသောဓနီယတရော ¶ အနာဒိကာလိကတ္တာ အရူပနိဿိတတ္တာ စ။ တေနာဟ ‘‘အတိသံကိလိဋ္ဌာ’’တိ။

ယထာ စ ဒုဗ္ဗိသောဓနီယတရတာယ၊ ဧဝံ ဂမ္ဘီရဒုဒ္ဒသဒုရနုဗောဓာနမ္ပိ ဝုတ္တဥပမာ ဟီနူပမာဝ။ ဂမ္ဘီရောပိ ဓမ္မော ပဋိပက္ခဝိဓမနေန ဉာဏေန ဝိသဒဘာဝံ အာပန္နေန သုပါကဋော ဘဝေယျ၊ ပဋိပက္ခဝိဓမနံ ပန သမ္မာပဋိပတ္တိပဋိဗဒ္ဓံ၊ သာ သဒ္ဓမ္မဿဝနာဓီနာ၊ တံ သတ္ထရိ ဓမ္မေ စ ပသာဒါယတ္တံ။ သော ဂရုဋ္ဌာနိယာနံ အဇ္ဈေသနဟေတုကောတိ ပဏာလိကာယ သတ္တာနံ ဓမ္မသမ္ပဋိပတ္တိယာ ဗြဟ္မာယာစနာနိမိတ္တန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဥပက္ကိလေသဘူတံ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇံ ဧတဿာတိ အပ္ပရဇံ၊ အပ္ပရဇံ အက္ခိ ပညာစက္ခု ယေသံ တေ တံသဘာဝါတိ ကတွာ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ပညာမယေ’’တိအာဒိမာဟ။ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇံ ယေသံ တံသဘာဝါ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဿဝနတာတိ ‘‘သယံ အဘိညာ’’တိအာဒီသု ဝိယ ကရဏေ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အဿဝနတာယာ’’တိ။ ဒသပုညကိရိယဝသေနာတိ ဒါနာဒိဒသဝိဓပုညကိရိယဝတ္ထူနံ ဝသေန။ တေနာဟ ‘‘ကတာဓိကာရာ’’တိအာဒိ။ ပပဉ္စသူဒနိယံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၈၂) ပန ‘‘ဒွါဒသပုညကိရိယဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဒါနာဒီသု သရဏဂမန-ပရဟိတပရိဏာမနာဒိပက္ခိပနဝသေန ဝုတ္တံ။

ရာဂါဒိမလေန သမလေဟိ ပူရဏာဒီဟိ ဆဟိ သတ္ထာရေဟိ သတ္ထုပဋိညေဟိ ကဗ္ဗရစနာဝသေန စိန္တာကဝိအာဒိဘာဝေ ဌတွာ တက္ကပရိယာဟတံ ဝီမံသာနုစရိတံ သယံပဋိဘာနံ စိန္တိတော။ တေ ကိရ ဗုဒ္ဓကောလာဟလာနုဿဝေန ¶ သဉ္ဇာတကုတူဟလံ လောကံ ဝဉ္စေန္တာ ကောဟညေ ဌတွာ သဗ္ဗညုတံ ပဋိဇာနန္တာ ယံ ကဉ္စိ အဓမ္မမေဝ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဒီပေသုံ။ တေနာဟ ‘‘တေ ဟိ ပုရေတရံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ’’တိအာဒိ။ အပါပုရေတန္တိ ဧတံ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနန္တရဓာနတော ပဘုတိ ပိဟိတံ နိဗ္ဗာနမဟာဒွါရံ အရိယမဂ္ဂံ သဒ္ဓမ္မဒေသနာဟတ္ထေန အပါပုရ ဝိဝရ။

သေလော ပဗ္ဗတော ဥစ္စော ဟောတိ ထိရော စ၊ န ပံသုပဗ္ဗတော မိဿကပဗ္ဗတော စာတိ အာဟ ‘‘သေလေ ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနီ’’တိ။ ဓမ္မမယံ ပါသာဒန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မမာဟ။ သော ဟိ သဗ္ဗသော ပသာဒါဝဟော၊ သဗ္ဗဓမ္မေ ¶ အတိက္ကမ္မ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပါသာဒသဒိသော စ။ ပညာပရိယာယော ဝါ ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပညာမယ’’န္တိ။ သာ ဟိ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပါသာဒေါတိ အဘိဓမ္မေ အာဂတာ။ တထာ စာဟ –

‘‘ပညာပါသာဒမာရုယှ၊ အသောကော သောကိနိံ ပဇံ၊

ပဗ္ဗတဋ္ဌောဝ ဘူမဋ္ဌေ၊ ဓီရော ဗာလေ အဝေက္ခတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၈)၊

ယထာ ဟီတိအာဒီသု ယထာ စ ပဗ္ဗတေ ဌတွာ အန္ဓကာရေ ဟေဋ္ဌာ ဩလောကေန္တဿ ပုရိသဿ ခေတ္တကေဒါရပါဠိကုဋိကာယော တတ္ထ သယိတမနုဿာ စ န ပညာယန္တိ အနုဇ္ဇလဘာဝတော၊ ကုဋိကာသု ပန အဂ္ဂိဇာလာ ပညာယတိ သမုဇ္ဇလဘာဝတော၊ ဧဝံ ဓမ္မပါသာဒမာရုယှ သတ္တလောကံ ဩလောကယတော ဘဂဝတော ဉာဏဿ အာပါထံ နာဂစ္ဆန္တိ အကတကလျာဏာ သတ္တာ၊ ဉာဏဂ္ဂိနာ အနုဇ္ဇလဘာဝတော အနုဠာရဘာဝတော စ ရတ္တိံ ခိတ္တာ သရာ ဝိယ ဟောန္တိ၊ ကတကလျာဏာ ပန ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလာ ဒူရေ ဌိတာပိ ဘဂဝတော အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တိ ပရိပက္ကဉာဏဂ္ဂိတာယ သမုဇ္ဇလဘာဝတော ဥဠာရသန္တာနတာယ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတော ဝိယ စာတိ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂရုဋ္ဌာနီယံ ပယိရုပါသိတွာ ဂရုတရံ ပယောဇနံ ဥဒ္ဒိဿ အဘိပတ္ထနာ အဇ္ဈေသနာ၊ သာပိ အတ္ထတော ယာစနာဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈေသနန္တိ ယာစန’’န္တိ။ ပဒေသဝိသယံ ဉာဏဒဿနံ အဟုတွာ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ အာဝေဏိကဘာဝတော ဣဒံ ဉာဏဒွယံ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခူ’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဣမေသဉှိ ဒွိန္နံ ဉာဏာနံ ‘ဗုဒ္ဓစက္ခူ’တိ နာမ’’န္တိ။ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂ္ဂဉာဏာနန္တိ ဟေဋ္ဌိမာနံ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဉာဏာနံ ‘‘ဓမ္မစက္ခူ’’တိ နာမံ စတုသစ္စဓမ္မဒဿနမတ္တဘာဝတော။ ယတော တာနိ ဉာဏာနိ ဝိဇ္ဇူပမဘာဝေန ဝုတ္တာနိ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏံ ပန ဉာဏကိစ္စဿ သိခါပ္ပတ္တိယာ ဒဿနမတ္တံ န ဟောတီတိ ‘‘ဓမ္မစက္ခူ’’တိ န ဝုစ္စတိ၊ ယတော တံ ဝဇိရူပမဘာဝေန ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယေန။ ယသ္မာ မန္ဒကိလေသာ ‘‘အပ္ပရဇက္ခာ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တသ္မာ ¶ ဗဟလကိလေသာ ‘‘မဟာရဇက္ခာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိပက္ခဝိဓမနသမတ္ထတာယ တိက္ခာနိ သူရာနိ ဝိသဒါနိ၊ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန မုဒူနိ။ သဒ္ဓါဒယော အာကာရာတိ သဒ္ဒဟနာဒိပ္ပကာရေ ဝဒတိ။ သုန္ဒရာတိ ကလျာဏာ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘ယေသံ အာသယာဒယော ကောဋ္ဌာသာ ¶ သုန္ဒရာ၊ တေ သွာကာရာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဣမာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာယ အညဒတ္ထု သံသန္ဒတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကာရဏံ နာမ ပစ္စယာကာရော၊ သစ္စာနိ ဝါ။ ပရလောကန္တိ သမ္ပရာယံ။ တံ ဒုက္ခာဝဟံ ဝဇ္ဇံ ဝိယ ဘယတော ပဿိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရလောကဉ္စေဝ ဝဇ္ဇဉ္စ ဘယတော ပဿန္တီ’’တိ။ သမ္ပတ္တိဘဝတော ဝါ အညတ္တာ ဝိပတ္တိဘဝေါ ပရလောကောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပရ…ပေ… ပဿန္တီ’’တိ။

အယံ ပနေတ္ထ ပါဠီတိ ဧတ္ထ ‘‘အပ္ပရဇက္ခာ’’တိ ပဒါနံ အတ္ထဝိဘာဝနေ အယံ တဿ တထာဘာဝသာဓနပါဠိ။ သဒ္ဓါဒီနဉှိ ဝိမုတ္တပရိပါစကဓမ္မာနံ ဗလဝဘာဝေါ တပ္ပဋိပက္ခာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေ သတိ ဟောတိ။ တေသဉ္စ ဗလဝဘာဝေါ သဒ္ဓါဒီနံ ဒုဗ္ဗလဘာဝေတိ ဝိမုတ္တိပရိပါစကဓမ္မာနံ သဝိသေသံ အတ္ထိတာနတ္ထိတာဝသေန အပ္ပရဇက္ခာ မဟာရဇက္ခာတိအာဒယော ပါဠိယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၁) ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတာ ‘‘သဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော အပ္ပရဇက္ခော’’တိအာဒိနာ။ ခန္ဓာဒယော ဧဝ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော သမ္ပတ္တိဘဝဘူတော လောကော သမ္ပတ္တိဘဝလောကော၊ သုဂတိသင်္ခါတော ဥပပတ္တိဘဝေါ။ သမ္ပတ္တိ ဘဝတိ ဧတေနာတိ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကော၊ သုဂတိသံဝတ္တနိယော ကမ္မဘဝေါ။ ဒုဂ္ဂတိသင်္ခါတဥပပတ္တိဘဝ-ဒုဂ္ဂတိသံဝတ္တနိယကမ္မဘဝါ ဝိပတ္တိဘဝလောက-ဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကာ။ ပုန ဧကကဒုကာဒိဝသေန လောကံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကော လောကော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဟာရာဒယော ဝိယ ဟိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ သင်္ခါရာ သဗ္ဗေ လုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ။ တတ္ထ ဧကော လောကော သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ယာယံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ သဗ္ဗေသံ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာ ဝုတ္တာ၊ တာယ သဗ္ဗော သင်္ခါရလောကော ဧကော ဧကဝိဓော ပကာရန္တရဿ အဘာဝတော။ ဒွေ လောကာတိအာဒီသုပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နာမဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ နိဗ္ဗာနဿ အဂ္ဂဟဏံ တဿ အလောကသဘာဝတ္တာ။

နနု စ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ ဧတ္ထ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ မဂ္ဂဖလာနမ္ပိ လောကတာ အာပဇ္ဇတီတိ? နာပဇ္ဇတိ၊ ပရိညေယျာနံ ဒုက္ခသစ္စဓမ္မာနံ ဣဓ ‘‘လောကော’’တိ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အထ ဝါ န လုဇ္ဇတိ န ပလုဇ္ဇတီတိ ယော ဂဟိတော တထာ န ဟောတိ၊ သော လောကောတိ တံဂဟဏရဟိတာနံ လောကုတ္တရာနံ နတ္ထိ လောကတာ။ ဥပါဒါနာနံ အာရမ္မဏဘူတာ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ။ အနုရောဓာဒိဝတ္ထုဘူတာ လာဘာဒယော အဋ္ဌ ¶ လောကဓမ္မာ။ ဒသာယတနာနီတိ ဒသ ရူပါယတနာနိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။ ဝိဝဋ္ဋဇ္ဈာသယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ တဿ စ သဗ္ဗံ တေဘူမကကမ္မံ ဂရဟိတဗ္ဗံ ဝဇ္ဇိတဗ္ဗဉ္စ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗေ အဘိသင်္ခါရာ ဝဇ္ဇာ၊ သဗ္ဗေ ဘဝဂါမိကမ္မာ ဝဇ္ဇာ’’တိ ¶ ။ အပ္ပရဇက္ခတာဒီသု ပဉ္စသု ဒုကေသု ဧကေကသ္မိံ ဒသ ဒသ ကတွာ ‘‘ပညာသာယ အာကာရေဟိ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဇာနာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရောပရိယတ္တံ ဇာနာတီတိ ကတွာ တထာ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ အပ္ပရဇက္ခာဒိဘဗ္ဗာဒိဝသေန အာဝဇ္ဇေန္တဿ ဘဂဝတော တေ သတ္တာ ပုဉ္ဇပုဉ္ဇာဝ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ န ဧကေကာ။

ဥပ္ပလာနိ ဧတ္ထ သန္တီတိ ဥပ္ပလိနီ။ ဥပ္ပလဂစ္ဆောပိ ဇလာသယောပိ စ။ ဣဓ ပန ဇလာသယော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပလဝနေ’’တိ။ ယာနိ ဟိ ဥဒကဿ အန္တော နိမုဂ္ဂါနေဝ ဟုတွာ ပုသန္တိ ဝဍ္ဎန္တိ၊ တာနိ အန္တောနိမုဂ္ဂပေါသီနိ။ ဒီပိတာနီတိ အဋ္ဌကထာယံ ပကာသိတာနိ၊ ဣဓေဝ ဝါ ‘‘အညာနိပီ’’တိအာဒိနာ ဒဿိတာနိ။ ဥဂ္ဃဋိတညူတိ ဥဂ္ဃဋနံ နာမ ဉာဏုဂ္ဃဋနံ၊ ဉာဏေန ဥဂ္ဃဋိတမတ္တေနေဝ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဝိပဉ္စိတံ ဝိတ္ထာရိတမေဝ အတ္ထံ ဇာနာတီတိ ဝိပဉ္စိတညူ။ နိဒ္ဒေသာဒီဟိ ဓမ္မာဘိသမယာယ နေတဗ္ဗောတိ နေယျော။ ပဇ္ဇတိ အတ္ထော ဧတေနာတိ ပဒံ၊ ပဇ္ဇတေ ဉာယတေတိ ဝါ ပဒံ၊ တဒတ္ထော။ ပဒံ ပရမံ ဧတဿ၊ န သစ္စာဘိသမ္ဗောဓောတိ ပဒပရမော။

ဥဒါဟဋဝေလာယာတိ ဥဒါဟာရေ ဓမ္မဿ ဥဒ္ဒေသေ ဥဒါဟဋမတ္တေယေဝ။ ဓမ္မာဘိသမယောတိ စတုသစ္စဓမ္မဿ ဉာဏေန သဒ္ဓိံ အဘိသမယော။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ နယေန သံခိတ္တေန မာတိကာယ ဌပိယမာနာယ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ အရဟတ္တံ ဂဏှိတုံ သမတ္ထော ပုဂ္ဂလော ‘‘ဥဂ္ဃဋိတညူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ သံခိတ္တေန မာတိကံ ဌပေတွာ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထေ ဝိဘဇိယမာနေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ သမတ္ထော ပုဂ္ဂလော ‘‘ဝိပဉ္စိတညူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥဒ္ဒေသတောတိ ဥဒ္ဒေသဟေတု။ ဥဒ္ဒိသန္တဿ ဥဒ္ဒိသာပေန္တဿ ဝါတိ အတ္ထော။ ပရိပုစ္ဆတောတိ အတ္ထံ ပရိပုစ္ဆန္တဿ။ အနုပုဗ္ဗေန ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတီတိ အနုက္ကမေန အရဟတ္တပ္ပတ္တိ ဟောတိ။ န တာယ ဇာတိယာ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတီတိ တေန အတ္တဘာဝေန မဂ္ဂံ ဝါ ဖလံ ဝါ အန္တမသော ဈာနံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကောတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ပဒပရမောတိ အယံ ပုဂ္ဂလော ဆဗ္ဗိဓံ ဗျဉ္ဇနပဒံ ဆဗ္ဗိဓံ အတ္ထပဒန္တိ ဣဒံ ပဒမေဝ ပရမံ အဿာတိ ပဒပရမောတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။

ဝါသနာ ¶ ဟောတီတိ ဒေသနာ ဖလဝေါဟာရေန ဝါသနာ ဟောတီတိ ဝုတ္တာ။ န ဟိ ကာစိ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာ နိရတ္ထကာ။ ယေတိ ယေ ဒုဝိဓေ ပုဂ္ဂလေ။ ဝိဘင်္ဂေ ကမ္မာဝရဏေနာတိ ပဉ္စဝိဓေန အာနန္တရိယကမ္မေန။ ဝိပါကာဝရဏေနာတိ အဟေတုကပဋိသန္ဓိယာ။ ယသ္မာ ပန ဒုဟေတုကာနမ္ပိ အရိယမဂ္ဂပဋိဝေဓော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဒုဟေတုကာ ပဋိသန္ဓိပိ ဝိပါကာဝရဏမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကိလေသာဝရဏေနာတိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယာ။ အဿဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု သဒ္ဓါရဟိတာ။ အစ္ဆန္ဒိကာတိ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒရဟိတာ။ ဥတ္တရကုရုကာ မနုဿာ အစ္ဆန္ဒိကဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ။ ဒုပ္ပညာတိ ဘဝင်္ဂပညာယ ပရိဟီနာ။ ဘဝင်္ဂပညာယ ¶ ပန ပရိပုဏ္ဏာယပိ ယဿ ဘဝင်္ဂစလနံ လောကုတ္တရဿ ပစ္စယော န ဟောတိ၊ သောပိ ဒုပ္ပညော ဧဝ နာမ။ အဘဗ္ဗာ နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တန္တိ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တနိယာမသင်္ခါတံ မဂ္ဂံ ဩက္ကမိတုံ အဓိဂန္တုံ အဘဗ္ဗာ။ န ကမ္မာဝရဏေနာတိအာဒီနိ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ရာဂစရိတာဒိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာယံ (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၄၃) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

နိဗ္ဗာနဿ ဒွါရံ ပဝိသနမဂ္ဂေါ ဝိဝရိတွာ ဌပိတော မဟာကရုဏူပနိဿယေန သယမ္ဘုဉာဏေန အဓိဂတတ္တာ။ သဒ္ဓံ ပမုဉ္စန္တူတိ အတ္တနော သဒ္ဓံ ဓမ္မသမ္ပဋိစ္ဆနယောဂျံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇေန္တု၊ သဒ္ဒဟနာကာရေန နံ ဥပဋ္ဌပေန္တူတိ အတ္ထော။ သုခေန အကိစ္ဆေန ပဝတ္တနီယတာယ သုပ္ပဝတ္တိတံ။ န ဘာသိံ န ဘာသိဿာမီတိ စိန္တေသိံ။

သတ္ထု သန္တိကံ ဥပဂတာနံ ဒေဝါနံ ဗြဟ္မာနဉ္စ တဿ ပုရတော အန္တရဓာနံ နာမ အတိဋ္ဌနန္တိ အာဟ ‘‘သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတော’’တိ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒိကော ဓမ္မော ဧဝ ဝိနေယျသန္တာနေ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ အထ ဝါ စက္ကန္တိ အာဏာ။ ဓမ္မန္တိ ဒေသနာ။ အထ ဝါ အတ္ထဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မဉ္စ တံ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ။ ဓမ္မေန ဉာယေန စက္ကန္တိပိ ဓမ္မစက္ကံ။ ယထာဟ ‘‘ဓမ္မဉ္စ ပဝတ္တေတိ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ စက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ ဓမ္မဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဓမ္မေန ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဓမ္မစရိယာယ ပဝတ္တေတီတိ ဓမ္မစက္က’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၄၀-၄၁)။ ပဝတ္တေသီတိ ပဋ္ဌပေသိ။

ဗြဟ္မာယာစနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇၃။ အယံ ¶ ဝိတက္ကောတိ အယံ ‘‘ကိန္တာဟံ ဝိဟရေယျ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တိတဝိတက္ကော။ အညသ္မိန္တိ ပရသ္မိံ။ အတ္တာ န ဟောတီတိ ဟိ အညော၊ ပရော။ သော ပနေတ္ထ န ယော ကောစိ အဓိပ္ပေတော၊ အထ ခေါ ဂရုဋ္ဌာနီယော။ တေနာဟ ‘‘ကဉ္စိ ဂရုဋ္ဌာနေ အဋ္ဌပေတွာ’’တိ။ ပတိဿဝတိ ဂရုနော ‘‘အာမာ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆတီတိ ပတိဿော၊ န ပတိဿောတိ အပ္ပတိဿော။ ပတိဿယရဟိတော ဂရုပဿယရဟိတောတိ အတ္ထော။

သဒေဝကေတိ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထော။ သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပါရိသေသဉာယေန ဣတရေသံ ပဒန္တရေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ၊ သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ¶ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန။ တတ္ထ ဟိ မာရော ဇာတော တန္နိဝါသီ စ ဟောတိ။ သဗြဟ္မကဝစနေန ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိဉာယေနေဝ။ ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယာ’’တိ သာသနဿ ပစ္စတ္ထိကသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏံ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အပစ္စတ္ထိကာနံ အသမိတပါပါနံ အဗာဟိတပါပါနဉ္စ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ တေနေဝ ဝစနေန ဂဟိတတ္တာ။ ကာမံ ‘‘သဒေဝကေ’’တိအာဒိဝိသေသနာနံ ဝသေန သတ္တဝိသယော လောကသဒ္ဒေါတိ ဝိညာယတိ တုလျယောဂဝိသယတ္တာ တေသံ။ ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ပန အတုလျယောဂေပိ အယံ သမာသော လဗ္ဘတီတိ ဗျဘိစာရဒဿနတော ပဇာဂဟဏန္တိ ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏံ။ ဒေဝဘာဝသာမညေန မာရဗြဟ္မေသု ဂဟိတေသုပိ ဣတရေဟိ တေသံ လဗ္ဘမာနဝိသေသဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဂဟဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘မာရော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ မာရော ဗြဟ္မာနမ္ပိ ဝိစက္ခုကမ္မာယ ပဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေသ’’န္တိ။ ဥပရီတိ ဥပရိဘာဝေ။ ဗြဟ္မာတိ ဒသသဟဿိဗြဟ္မာနံ သန္ဓာယာဟ။ တထာ စာဟ ‘‘ဒသဟိ အင်္ဂုလီဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဓ ဒီဃနိကာယာဒယော ဝိယ ဗာဟိရကာနမ္ပိ ဂန္ထနိကာယော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဧကနိကာယာဒိဝသေနာ’’တိ။

ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာနိ သင်္ဂဟိတာနိ။ ယထာသကံ ကမ္မကိလေသေဟိ ပဇာတတ္တာ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ပဇာ၊ သတ္တနိကာယော။ တဿာ ပဇာယ။ သဒေဝမနုဿာယာတိ ဝါ ဣမိနာ သမ္မုတိဒေဝဂ္ဂဟဏံ တဒဝသိဋ္ဌမနုဿလောကဂ္ဂဟဏဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ လောကဝသေန ဝုတ္တာနိ ‘‘လောကီယန္တိ ဧတ္ထ ကမ္မကမ္မဖလာနီ’’တိ ¶ ကတွာ၊ ပဇာဝသေန ‘‘ဟေတုပစ္စယေဟိ ပဇာယတီ’’တိ ကတွာ။ သီလသမ္ပန္နတရန္တိ ဧတ္ထ ပရိပုဏ္ဏသမ္ပန္နတာ အဓိပ္ပေတာ ‘‘သမ္ပန္နံ သာလိကေဒါရ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၄။၁) ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘အဓိကတရန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ပရိပုဏ္ဏမ္ပိ ‘‘အဓိကတရ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတမရဟတိ။ သေသေသူတိ ‘‘သမာဓိသမ္ပန္နတရ’’န္တိအာဒီသု။

ကာရဏန္တိအာဒီသု ကာရဏန္တိ ယုတ္တိံ။ အတ္ထန္တိ အဝိပရီတတ္ထံ။ ဝုဍ္ဎိန္တိ အဘိဝုဍ္ဎိနိမိတ္တံ။

ဣမိနာ ဝစနေနာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အနန္တရံ ဝုတ္တဝစနေန။ န ကေဝလံ ဣမိနာဝ၊ သုတ္တန္တရမ္ပိ အာနေတွာ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ သုမင်္ဂလဝိလာသိနိယာ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၆၂) ဝုတ္တမေဝ။ သရန္တိ ကရဏေ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သရန္တေနာ’’တိ၊ သရန္တိ ဝါ သရဏဟေတူတိ အတ္ထော။

ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဗြဟ္မဒေဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇၄။ ဧကကောတိ ¶ ဝိဝေကဋ္ဌိတတာယ နိဿဋော။ ဂဏသင်္ဂဏိကာဘာဝေါ တဿာနေန ဒီပိတော၊ ကိလေသသင်္ဂဏိကာဘာဝေါ ပန ‘‘အပ္ပမတ္တော’’တိအာဒီဟိ ပကာသိတော။ ပေသိတတ္တောတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိ ပေသိတစိတ္တော။ သမ္မဒေဝါတိ ဉာယေနေဝ။ သော ပန ယဒိ အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ လဗ္ဘတိ၊ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ၊ အထ ပဋိပဒါရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ လဗ္ဘတိ၊ ဧဝမ္ပိ ဝဋ္ဋတေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဝါ တထာ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန အသမ္မောဟပဋိဝေဓဿ သိခါပ္ပတ္တတ္တာ မဂ္ဂဓမ္မေသု ဝိယ ဖလဓမ္မေသုပိ သာတိသယော အသမ္မောဟောတိ ‘‘သယံ အဘိညာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သာမံ ဇာနိတွာ’’တိ။ ယထာ ဇာနနာ ပနဿ သစ္ဆိကရဏံ အတ္တပစ္စက္ခကိရိယာတိ ‘‘သစ္ဆိကတွာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပစ္စက္ခံ ကတွာ’’တိ။ တထာ သစ္ဆိကိရိယာ စဿ ဝိပဿနာပဋိလာဘောတိ ‘‘ဥပသမ္ပဇ္ဇာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိလဘိတွာ’’တိ။ ဧတေနာတိ ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိအာဒိဝစနေန။

ဇာတိ ¶ ခီဏာတိ ဧတ္ထ ဇာတိသီသေန တဗ္ဗိကာရဝန္တော ခန္ဓာ ဝုတ္တာ။ ပုဗ္ဗေဝ ခီဏတ္တာတိ မဂ္ဂါဓိဂမနတော ပဂေဝ အတီတဘာဝေနေဝ ခီဏတ္တာ။ တတ္ထ အနာဂတေသု။ ဝါယာမာဘာဝတောတိ အဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ အနာဂတဘာဝသာမညံ ဂဟေတွာ လေသေန ဝုတ္တံ။ န ပစ္စုပ္ပန္နာ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာတိ သံကိလိဋ္ဌာ စ မဂ္ဂဘာဝနာတိ သိယာတိ ဝစနသေသော။ ယထာ အဇာတဖလတရုဏရုက္ခမူလေ ဆိန္နေ အာယတိဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနိ ဖလာနိ ဆေဒနပစ္စယာ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာနိ နဋ္ဌာနိ နာမ ဟောန္တိ၊ ဧဝမေဝ ဘာဝနာယ အသတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ ကိလေသာ တပ္ပစ္စယာ ဇာတိ စ မဂ္ဂဘာဝနာယ သတိ န ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ပဟီနာတိ ဝုစ္စန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘မဂ္ဂဿ ပနာ’’တိအာဒိနာ။ အနုပ္ပာဒဓမ္မတံ အာပဇ္ဇနေန ဉာဏေန ခီဏရာဂဝသေန။

သောဠသကိစ္စဘာဝါယာတိ သောဠသကိစ္စတာယ၊ သောဠသဝိဓဿ ဝါ ကိစ္စဿ ဘာဝါယ ဥပ္ပာဒနာယ။ ပါဠိယံ သပဒါနန္တိ သပဒါနစာရော ဝုတ္တော ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသေနာတိ အာဟ ‘‘သပဒါနစာရ’’န္တိ။ အနုက္ကမ္မာတိ အနတိက္ကမိတွာ။ အာဟုတိပိဏ္ဍန္တိ ဇုဟိတဗ္ဗပိဏ္ဍံ၊ ဇုဟနဝသေန အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိပိတဗ္ဗပါယာသပိဏ္ဍန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဘူတဗလိကမ္မန္တိ တထာ ပက္ခိပိတွာ ဗလိကမ္မကရဏံ။ ဟရိတုပလိတ္တန္တိ အလ္လဂေါမယေန ကတပရိဘဏ္ဍံ။ ဝနမာလပရိက္ခိတ္တန္တိ မနောဟရာဟိ ဝနပုပ္ဖမာလာဟိ ပရိက္ခိတ္တံ။ ဓူမကဋစ္ဆူတိ ဓူမပါနံ။ သီလဂန္ဓန္တိ သီလံ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နကိတ္တိဂန္ဓံ။ ဃာယမာနဿာတိ ဥပဂတံ ဂဏှန္တဿ။

ဣမမှာ ¶ ဌာနာတိ ဣမသ္မာ မနုဿာနံ ဝသနဋ္ဌာနာ၊ မဟာပထဝိတလတောတိ အဓိပ္ပာယော။ သဗ္ဗဟေဋ္ဌိမောတိ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာနံ ဝါသဗြဟ္မလောကမာဟ။ ဗြဟ္မပထော နာမ စတ္တာရိ ကုသလဇ္ဈာနာနိ ဗြဟ္မလောကမဂ္ဂဘာဝတော။ ဇီဝိတပထော နာမ ဇီဝိတပဝတ္တိဥပါယဘာဝတော။ ‘‘ဘုဉ္ဇတု ဘဝံ မဟာဗြဟ္မာ’’တိ ဝစနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကိံ ဇပ္ပသီ’’တိအာဒိ။ တိဏဗီဇာနီတိ သာလိတဏ္ဍုလာဒီနိ။ ဂေါယူသန္တိ ခီရံ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဝဒတိ။ အယမ္ပိ အတ္ထော ‘‘နေတာဒိသော ဗြဟ္မဘက္ခော’’တိ ဝဒန္တေန ဒီပိတောတိ။

အတိဒေဝပတ္တောပိ ပဉ္စခန္ဓူပဓီနံ အတ္ထိတာယ ကိလေသူပဓိအာဒီနံယေဝ ဝိရဟိတဘာဝေါ ဂဟိတော။ အညတြ ဟိ ဘာဝပစ္စယံ တဒတ္ထော ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘အတိဒေဝဘာဝံ ပတ္တော’’တိ။ ယသ္မာ ဗြဟ္မာနောပိ ဒေဝဂတိပရိယာပန္နတ္တာ ဒေဝါ ဧဝ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အတိဗြဟ္မဘာဝံ ပတ္တော’’တိ။

အတ္တာနံ ¶ ဘာဝေတွာတိ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ အတ္တာနံ ဝဍ္ဎေတွာ ပရိဗြူဟိတွာ ဌိတော။

ပုထုဇ္ဇနာ တသာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိပရိတ္တာသဝသေန တာသနတော။ ခီဏာသဝါ ထာဝရာ နာမ သဗ္ဗသော ဂတီသု သဉ္စရဏာဘာဝတော။ တထာ ဟိ စတုန္နံ သစ္စာနံ သဗ္ဗသော အဒိဋ္ဌတ္တာ ဘဝဒါယဇ္ဇဿ တဏှာဒါသဗျဿ ဘာဝတော ဧကစ္စာသု ဂတီသု သဉ္စရဏသဘာဝတော သေက္ခာ ထာဝရာ န ဟောန္တိ။ ဘဇမာနာတိ ဘဇာပိယမာနာ။ ထာဝရပက္ခမေဝ ဘဇန္တိ သဗ္ဗသေဋ္ဌပက္ခံ ဧကန္တပသဋ္ဌံ ဘဇမာနဘာဝံ ဥပါဒါယ။

ပဟီနကိလေသော ခီဏာသဝေါ ဝိသေနော။ သုခံ အာယတိ သုခါယတိ၊ တဿ ကာရကံ သုခါယတိကံ။

ဗြဟ္မဒေဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဗကဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇၅။ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ သဿတဒိဋ္ဌိ။ သဟ ကာယေနာတိ သဟ တေန ဗြဟ္မတ္တဘာဝေန။ ဗြဟ္မဋ္ဌာနန္တိ အတ္တနော ဗြဟ္မဝတ္ထုံ။ အနိစ္စံ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဝဒတိ အနိစ္စတာယ အတ္တနော အပညာယမာနတ္တာ။ ထိရန္တိ ဒဠှံ၊ ဝိနာသာဘာဝတော သာရဘူတန္တိ အတ္ထော။ ဥပ္ပာဒဝိပရိဏာမာဘာဝတော သဒါ ဝိဇ္ဇမာနံ။ ကေဝလန္တိ ပရိပုဏ္ဏံ။ တေနာဟ ‘‘အခဏ္ဍ’’န္တိ။ ကေဝလန္တိ ဝါ ဇာတိအာဒီဟိ အသမ္မိဿံ၊ ဝိရဟိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဥပ္ပာဒါဒီနံ အဘာဝတော ဧဝ အစဝနဓမ္မံ။ ကောစိ ဇာယနကော…ပေ… ဥပပဇ္ဇနကော ဝါ နတ္ထိ နိစ္စဘာဝတော ¶ ဌာနေန သဒ္ဓိံ တန္နိဝါသီနံ။ နိစ္စဘာဝဉှိ သော ပဋိဇာနာတိ။ တိဿော ဈာနဘူမိယောတိ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိယော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနဘူမိဝိသေသာ ဟိ အသညသုဒ္ဓါဝါသာရုပ္ပဘဝါ။ နိဗ္ဗာနန္တိ ဝါ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ န ပရိသမာပနတ္ထော၊ တသ္မာ ‘‘သဗ္ဗ’’န္တိ ဣမိနာ ‘‘အသည…ပေ… ဘဝါ’’တိ ဝုတ္တံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပဋိဗာဟတီတိ သန္တံယေဝ သမာနံ အဇာနန္တောဝ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ပဋိက္ခိပတိ။ ဧကေ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော။

ဟေဋ္ဌူပပတ္တိကောတိ ¶ ဟေဋ္ဌာ ဘူမီသု ဥပ္ပန္နဥပပတ္တိကော။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘အနုပ္ပန္နေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဟေဋ္ဌုပပတ္တိကံ ကတွာတိ ယထာဌိတဘူမိတော ဟေဋ္ဌာ တတိယဇ္ဈာနဘူမိယံ ဥပပတ္တိဈာနံ ကတွာ၊ န ဥပရိဈာနဿ ဝိယ ပတ္ထနာမတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ပဌမကာလေတိ တသ္မိံ ဘဝေ ပဌမကာလေ။ အညာသိ အာသန္နဘာဝတော။ ဥဘယန္တိ တံ တံ အတ္တနာ ကတကမ္မဉ္စေဝ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနဉ္စာတိ ဥဘယံ။ ပမုဿိတွာ နိဗ္ဗတ္တိံ အနုပဓာရေန္တော။

အဝိဇ္ဇာယ ဂတောတိ အဝိဇ္ဇာယ သဟ ပဝတ္တော။ သဟယောဂေ ဟိ ဣဒံ ကရဏဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘သမန္နာဂတော’’တိ။ အညာဏီတိ အဝိဒွါ။ ပညာစက္ခုဝိရဟတော အန္ဓီဘူတော၊ အန္ဓဘာဝံ အာပန္နောတိ အတ္ထော။ အနာဂတေ သဒ္ဒေါ ဟောတာယံ ‘‘ဝက္ခတီ’’တိ ယတြသဒ္ဒပယောဂေန၊ အတ္ထော ပန ဝတ္တမာနကာလိကော။ တေနာဟ ‘‘ဘဏတီ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ယတြာ’’တိအာဒိ။

မဂ္ဂစောရောတိ မဂ္ဂပရိဗုန္ဓကစောရော။ သန္တဇ္ဇိယမာနောတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာဂတော ဝတ၊ ဘော၊ ဗကော ဗြဟ္မာ’’တိအာဒိနာ သန္တဇ္ဇိယမာနော။ သတိံ လဘိတွာတိ တေနေဝ သန္တဇ္ဇနေန ယောနိသော ဥမ္မုဇ္ဇိတွာ ပုရိမဇာတိဝိသယံ သတိံ လဘိတွာ။ နိပ္ပီဠိတုကာမောတိ ဃံသေတုကာမော ဒေါသံ ဒဿေတုကာမော ‘‘ဣဒံ ပဿ ယာဝဉ္စ တေ အပရဒ္ဓ’’န္တိ။ ပုညကမ္မာတိ ပုညကာရိနော။ ဝေဒေဟိ ဉာဏေဟိ ဂတတ္တာ ပဝတ္တတ္တာ။ အန္တိမာ ဗြဟ္မုပပတ္တီတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမာ ဗြဟ္မဘာဝပ္ပတ္တိ။ အသ္မာဘိဇပ္ပန္တီတိ အသ္မေ အဘိဇပ္ပန္တိ။ အာယုဝဏ္ဏာဒိဝသေန ဗြူဟိတဂုဏတ္တာ ဗြဟ္မာ။ အညေဟိ မဟန္တာ ဗြဟ္မာ မဟာဗြဟ္မာ။ အဘိဘူတိ တံ ဗြဟ္မလောကံ ဇေဋ္ဌကဘာဝေန အဘိဘဝိတွာ ဌိတော။ အနဘိဘူတောတိ အညေဟိ န အဘိဘူတော။ အညဒတ္ထူတိ ဧကံသဝစနမေတံ။ ဒဿနဝသေန ဒသော၊ သဗ္ဗံ ပဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝသဝတ္တီတိ သဗ္ဗဇနံ ဝသေ ဝတ္တေတိ။ ဣဿရောတိ လောကေ ဣဿရော။ ကတ္တာ နိမ္မာတာတိ လောကဿ ကတ္တာ နိမ္မာတာ။ သေဋ္ဌော သဇိတာတိ အယံ လောကဿ ဥတ္တမော သံဝိဘဇိတာ စ။ ဝသီ ပိတာ ဘူတဘဗျာနန္တိ အာစိဏ္ဏဝသိတ္တာ ဝသီ၊ အယံ ပိတာ ဘူတာနံ နိဗ္ဗတ္တာနံ ဘဗျာနံ သမ္ဘဝေသီနန္တိ ပတ္ထေန္တိ ဝိကတ္ထေန္တိ ပိဟေန္တိ မာနေန္တိ။

ဧတန္တိ ¶ ¶ ဝိပရီတသညာဝသေန ‘‘ဣဒံ နိစ္စံ ဣဒံ ဓုဝံ ဣဒံ သဿတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ဧတံ အပ္ပံ ပရိတ္တကန္တိ တံ ဘဂဝါ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဒဿေတိ။ တံ ပန ‘‘ဧကသ္မိံ ကောသလကေ တိလဝါဟေ ဝဿသတေ ဝဿသတေ ဧကေကတိလုဒ္ဓါရေ ကယိရမာနေ တိလာနိ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆန္တိ၊ န တွေဝ အဗ္ဗုဒေ အာယူ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တော အဗ္ဗုဒေါ၊ တံဝသေန ဝီသတိဂုဏံ နိရဗ္ဗုဒေါ၊ တေသံ နိရဗ္ဗုဒါနံ ဝသေန နိရဗ္ဗုဒသတသဟဿံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန ပဒုမေ အာယုနော ဝဿဂဏနာ ဣမသ္မိံယေဝ သံယုတ္တေ ပရတော အာဂမိဿတိ။ အနန္တဒဿီတိ အနန္တဿ ဉေယျဿ အနဝသေသတော ဒဿီ။ ဝတသီလဝတ္တန္တိ သမာဒါနဝသေန ဝတဘူတံ စာရိတ္တသီလဝသေန သမာစိဏ္ဏတ္တာ သီလဝတ္တံ။ တံ ပန ဧကမေဝါတိ အာဟ ‘‘သီလမေဝါ’’တိ။

အပါယေသီတိ ဧတ္ထ ယဒါ သော ပိပါသိတေ မနုဿေ ပါနီယံ ပါယေသိ၊ တံ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ ဒဿေတုံ ‘‘တတြာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရိမဇာတိယံ။ ဧသ ဗြဟ္မာ ‘‘ဇရာမရဏဿ အန္တံ ကရိဿာမီ’’တိ အဇ္ဈာသယဝသေန ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သော တတ္ထ နိဗ္ဗာနသညီ အဟောသိ။ ဈာနရတိယာ ဝီတိနာမေတီတိ တဒါ တဿာ ကိရိယာယ အဝိစ္ဆေဒတော ပဝတ္တိံ ဥပါဒါယ ဝတ္တမာနပယောဂေါ။ ရတ္တန္ဓကာရေ ပုရတော ပုရတော ဂစ္ဆန္တဿ သကဋဿ အနုဿရဏဝသေန ဂစ္ဆန္တာနံ သကဋာနံ နိဝတ္တနံ ဟောတီတိ ‘‘သဗ္ဗသကဋာနိ တထေဝ နိဝတ္တိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ကမ္မသဇ္ဇာတိ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ။ ဝိလောပန္တိ ဝိလုတ္တဘဏ္ဍံ။ ဧဏိကူလသ္မိန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ပနိဟတာယ နိစ္စဂင်္ဂါယ နာမ’’န္တိ ကေစိ။ ‘‘ဧဏိမိဂဗဟုလတာယ သော ဂင်္ဂါယ တီရပ္ပဒေသော ဧဏိကူလန္တိ ဝုတ္တ’’န္တိ အပရေ။ ဂင်္ဂေယျကောတိ ဂင်္ဂါသန္နိဝါသီ။

ဗဒ္ဓစရောတိ ပဋိဗဒ္ဓစရိယော။ တေနာဟ ‘‘အန္တေဝါသိကော’’တိ။ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗညူ၊ တသ္မာ အညာသိ၊ ဣဓ မယှံ ပမုဋ္ဌဉ္စ သဗ္ဗံ ဇာနာသီတိ အဓိပ္ပာယော။ သဗ္ဗံ ဗြဟ္မလောကံ ဩဘာသယန္တော သဗ္ဗမ္ပိမံ ဗြဟ္မလောကံ ဘဂဝါ ဩဘာသံ အဘိဘဝိတွာ အနညသာဓာရဏံ အတ္တနော ဩဘာသံ ဩဘာသေန္တော တိဋ္ဌတိ။

ဗကဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ အညတရဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇၆။ တေဇောကသိဏပရိကမ္မံ ¶ ကတွာတိ ‘‘တေဇောကသိဏပရိကမ္မဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိဿာမီ’’တိ စိတ္တုပ္ပာဒေါ ဧဝေတ္ထ တေဇောကသိဏပရိကမ္မံ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ အညေသံ ဝိယ တတ္ထ ဈာနသမာပဇ္ဇနေန ¶ ပရိကမ္မပပဉ္စော အတ္ထိ သဗ္ဗတ္ထေဝ စိဏ္ဏဝသီဘာဝဿ ပရမုက္ကံသဘာဝပ္ပတ္တတ္တာ။ တဿ ကိရ ဗြဟ္မုနော ‘‘ယထာဟံ ဧဝံ မဟာနုဘာဝေါ အညော နတ္ထီ’’တိ လဒ္ဓိ၊ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘နတ္ထိ သော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ၊ ယော ဣဓ အာဂစ္ဆေယျာ’’တိ။ ဘဂဝါ တဿ တံ လဒ္ဓိံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ တေဇောဓာတုံ သမာပဇ္ဇိတွာ တဿ ဥပရိ အာကာသေ နိသီဒိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တေဇောဓာတုံ…ပေ… တထာဂတံ ဒိသွာ’’တိ။ အဋ္ဌိဝေဓံ ဝိယံ ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အဋ္ဌိဝေဓီ၊ ယထာ အဋ္ဌိံ ဝိဇ္ဈိတွာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝံ ဝိဇ္ဈိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ အယံ ပန အဋ္ဌိဝေဓီ ဝိယ အဋ္ဌိဝေဓီ၊ ယထာ သော လဒ္ဓိံ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗောတိ အတ္ထော။ သေသာနန္တိ မဟာကဿပမဟာကပ္ပိနအနုရုဒ္ဓတ္ထေရာနံ။

အညဗြဟ္မသရီရဝိမာနာလင်္ကာရာဒီနံ ပဘာတိ ဗြဟ္မာနံ သရီရပ္ပဘာ ဝိမာနပ္ပဘာ အလင်္ကာရဝတ္ထာဒီနံ ပဘာတိ ဣမသ္မိံ ဗြဟ္မလောကေ ဣမာ သဗ္ဗာ ပဘာ အတ္တနော ပဘဿရဘာဝေန အဘိဘဝန္တံ။ နတ္ထိ မေ သာတိ ဣဒါနိ မေ သာ ဒိဋ္ဌိ နတ္ထိ၊ ‘‘နတ္ထိ သော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ၊ ယော ဣဓ အာဂစ္ဆေယျာ’’တိ အယံ လဒ္ဓိ နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘တတြာဿ…ပေ… ပဟီနာ’’တိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သမာဂမေ။ ယထာ တဿ ဗြဟ္မုနော သဗ္ဗသော ဒိဋ္ဌိဂတံ ဝိမုစ္စတိ ဓမ္မစက္ခု ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ မဟန္တံ ဓမ္မဒေသနံ ဒေသေသိ။

‘‘အဇ္ဇာပိ တေ၊ အာဝုသော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တေန တတ္တကေနေဝ။ သရူပေန ဝုတ္တာတိ ပဌမေန ပါဒေန စတဿော၊ ဒုတိယေန ဧကန္တိ ဧဝံ ပဉ္စ အဘိညာ သရူပေန ဝုတ္တာ။ ကသ္မာ ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗသောတံ နာဂတန္တိ? အာဟ ‘‘တာသံ ဝသေန အာဂတမေဝါ’’တိ။ ယေန ဣမာ လောကုတ္တရာ အဘိညာ အဓိဂတာ၊ န တဿ ဒိဗ္ဗသောတသမ္ပာဒနံ ဘာရိယံ ပဋိပက္ခဝိဂမေန သုခေနေဝ ဣဇ္ဈနတော။

အညတရဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဗြဟ္မလောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇၇။ ပစ္စေကံ ¶ ဒွါရဗာဟန္တိ ပစ္စေကံ ဒွါရဗာဟံ။ ပစ္စေက-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ အာဝုတ္တိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ‘‘ပစ္စေကံ ပစ္စေက’’န္တိ အာဟ ‘‘ဧကေကော ဧကေက’’န္တိ။ တေသု ဟိ ဧကော ပစ္စေကဗြဟ္မာ ဂန္ဓကုဋိယာ ဧကဒွါရဗာဟံ နိဿာယ ဌိတော၊ အပရော အညံ။ ပစ္စေကဗြဟ္မာတိ စ ဧကစာရီ ဗြဟ္မာ၊ န ပရိသစာရီ ဗြဟ္မာတိ အတ္ထော။ သမိဒ္ဓိ နာမ သဂ္ဂေ သုခုပကရဏေဟိ၊ ဗြဟ္မာနဉ္စ ဈာနံ သုခုပကရဏန္တိ ဈာနသုခေန သမိဒ္ဓါတိ။ သမ္ပတ္တိယာ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တတာ ဗြဟ္မာနဉ္စ အဘိညာဂုဏေဟိ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တီတိ ¶ အာဟ ‘‘ဖီတောတိ အဘိညာပုပ္ဖေဟိ သုပုပ္ဖိတော’’တိ။ အသဟန္တောတိ နသဟန္တော နရောစေန္တော။

သတပဒန္တိ သတသဒ္ဒေါ။ ရူပဝသေနာတိ ရူပသဒ္ဒဝသေန၊ ရူပသဒ္ဒေန သဒ္ဓိန္တိ အတ္ထော။ တထာ ပန္တိဝသေနာတိ ဧတ္ထာပိ။ ဧကစ္စေတိ ဧကေ မိဂါရီ၊ တေသံ ဗျဂ္ဃီနိသာရူပကာနံ ပဉ္စသတာနီတိ အတ္ထော။ ‘‘ကဿ အညဿ ဥပဋ္ဌာနံ ဂမိဿာမီ’’တိ ဝိမာနသမ္ပတ္တိယံ ဝိမှယက္ခိကော အဟင်္ကာရဝသေန ဝဒတိ။ ရဏန္တိ နိန္ဒန္တိ ဧတေဟီတိ ရဏာ၊ ဒေါသာ။ ဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိကာရုပ္ပတ္တိ ရုပ္ပနံ ရူပဿ ပဝေဓနန္တိ အာဟ ‘‘သီတာဒီဟိ စ နိစ္စံ ပဝေဓိတ’’န္တိ။ သုမေဓော သုန္ဒရပညော သော သတ္ထာ ရူပေ န ရမတိ၊ ကိံ ပန မန္ဒပညော ရူပေ သရဏဉ္စ ပဝေဓိတဉ္စ အပဿန္တော ရမသီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဗြဟ္မလောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇၈။ ပမာဏကရာနံ ရာဂါဒီနံ အဘာဝတော ခီဏာသဝေါ ရာဂါဒိဝသေန န သက္ကာ ဣမံ ပမာတုန္တိ အပ္ပမေယျော၊ အပ္ပမေယျာနိ ဝါ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတတ္တာ ပမိတံ ပမေယျံ တဿ ကတော ပရိမေယျော နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ခီဏာသဝေါ…ပေ… ဒီပေတီ’’တိ။ တန္တိ ခီဏာသဝံ။ ပမေတုံ ရန္ဓဂဝေသီ ဟုတွာ ဝဇ္ဇတော ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ။ ယထာသဘာဝတော တဿ မိနနေ နိဟီနပညတာယ အဝကုဇ္ဇပညံ။

ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ကတမောဒကတိဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇၉။ ကိံ ¶ ကုသလဂဝေသိတာယ ‘‘ကိံ ကုသလံ အကုသလ’’န္တိအာဒိနာ ကိန္တိ သုဏာတိ ဧတာယာတိ ကိဿ ဝါ ဝုစ္စတိ ပညာ။

ကတမောဒကတိဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ တုရူဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၀။ အာဗာဓော ဧတဿ အတ္ထီတိ အာဗာဓိကော။ အနန္တရသုတ္တေတိ အနာဂတာနန္တရေ သုတ္တေ။ ဝရာကောတိ ¶ အနုဂ္ဂဟဝစနမေဝ၊ န နိပ္ပရိယာယေန ဝုတ္တဝစနံ။ ပိယသီလာတိ ဣမိနာ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ နိရုတ္တိနယေန ‘‘ပေသလာ’’တိ ပဒသိဒ္ဓီတိ ဒဿေတိ။ ကဗရက္ခီနီတိ ဗျာဓိဗလေန ပရိဘိန္နဝဏ္ဏတာယ ကဗရဘူတာနိ အက္ခီနိ။ ယတ္တကန္တိ ယံ တွံ ဘဂဝတော ဝစနံ အညထာ ကရောသိ၊ တတ္တကံ တယာ အပရဒ္ဓံ၊ တဿ ပမာဏံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ယသ္မာ အနာဂါမိနော နာမ ကာမစ္ဆန္ဒဗျာပါဒါ ပဟီနာ ဟောန္တိ၊ တွဉ္စ ဒိဋ္ဌော ကာမစ္ဆန္ဒဗျာပါဒဝသေန ဣဓာဂတော၊ တသ္မာ ယာဝ တေ ဣဒံ အပရဒ္ဓန္တိ အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တောတိ အပ္ပတ္တဒိဋ္ဌိနိမိတ္တော။ ဂိလဝိသော ဝိယ ဝိသံ ဂိလိတွာ ဌိတော ဝိယ။ ကုဌာရိသဒိသာ မူလပစ္ဆိန္ဒနဋ္ဌေန။ ဥတ္တမတ္ထေတိ အရဟတ္တေ။ ခီဏာသဝေါတိ ဝဒတိ သုနက္ခတ္တော ဝိယ အစေလံ ကောရက္ခတ္တိယံ။ ယော အဂ္ဂသာဝကော ဝိယ ပသံသိတဗ္ဗော ခီဏာသဝေါ၊ တံ ‘‘ဒုဿီလော အယ’’န္တိ ယော ဝါ ဝဒတိ။ သမကောဝ ဝိပါကောတိ ပသံသိယနိန္ဒာ ဝိဇ္ဇမာနဂုဏပရိဓံသနဝသေန ပဝတ္တာ ယာဝ မဟာသာဝဇ္ဇတာယ ကဋုကတရဝိပါကာ၊ တာဝ နိန္ဒိယပသံသာပိ မဟာသာဝဇ္ဇတာယ သမဝိပါကာ တတ္ထ အဝိဇ္ဇမာနဂုဏသမာရောပနေန အတ္တနော ပရေသံ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိဟေတုဘာဝတော ပသံသိယေန တဿ သမဘာဝကရဏတော စ။ လောကေပိ ဟိ အယံ ပုရေ သမဏဂါရယှော ဟောတိ၊ ပဂေဝ ဒုပ္ပဋိပန္နဒုပ္ပဋိပန္နောတိ သမံ ကရောန္တီတိ။

သကေနာတိ အတ္တနော သာပတေယျေန။ အယံ အပ္ပမတ္တကော အပရာဓော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကတ္တာ သပ္ပတိကာရတ္တာ စ တဿ။ အယံ မဟန္တတရော ကလိ ကတူပစိတဿ သမ္ပရာယိကတ္တာ အပ္ပတိကာရတ္တာ စ။

‘‘နိရဗ္ဗုဒေါ’’တိ ¶ ဂဏနာဝိသေသော ဧကောတိ အာဟ ‘‘နိရဗ္ဗုဒဂဏနာယာ’’တိ၊ သတသဟဿံ နိရဗ္ဗုဒါနန္တိ အတ္ထော။ နိရဗ္ဗုဒပရိဂဏနံ ပန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ယမရိယဂရဟီ နိရယံ ဥပေတီတိ ဧတ္ထ ယထာဝုတ္တံ အာယုပ္ပမာဏံ ပါကတိကေန အရိယူပဝါဒိနာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘အဂ္ဂသာဝကာနံ ပန ဂုဏမဟန္တတာယ တတောပိ အတိဝိယ မဟန္တတရာ ဧဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

တုရူဗြဟ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၁။ ဒွေ ကောကာလိကနာမကာ ဘိက္ခူ၊ တတော ဣဓ အဓိပ္ပေတံ နိဒ္ဓါရေတွာ ဒဿေတုံ – ‘‘ကော အယံ ကောကာလိကော’’တိ? ပုစ္ဆာ။ သုတ္တဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ဒဿေတုံ – ‘‘ကသ္မာ စ ဥပသင်္ကမီ’’တိ? ပုစ္ဆာ ¶ ။ အယံ ကိရာတိအာဒိ ယထာက္ကမံ တာသံ ဝိဿဇ္ဇနံ။ ဝိဝေကဝါသံ ဝသိတုကာမတ္တာ အပ္ပိစ္ဆတာယ စ မာ ကဿစိ…ပေ… ဝသိံသု။

ပက္ကမိဿန္တီတိ အာဃာတံ ဥပ္ပာဒေသိ အတ္တနော ဣစ္ဆာဝိဃာတနတော။ ထေရာ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ နိယျာဒယိံသု ပယုတ္တဝါစာယ အကတတ္တာ ထေရေဟိ စ အဒီပိတတ္တာ။ ပုဗ္ဗေပိ…ပေ… မညေတိ ဣမိနာ ထေရာနံ ကောဟညေ ဌိတဘာဝံ အာသင်္ကတိ အဝဏေ ဝဏံ ပဿန္တော ဝိယ၊ သုဒ္ဓေ အာဒါသတလေ လေခံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ဝိယ စ။

အပရဇ္ဈိတွာတိ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ‘‘ပါပဘိက္ခူ ဇာတာ’’တိ ဝတွာ။ အာဟ ‘‘သဒ္ဓါယ အာကရော ပသာဒါဝဟော’’တိ။ ပဝတ္တသဒ္ဓါယိကော ဝါတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သဒ္ဓါတဗ္ဗဝစနော’’တိ။

ပီဠကာ နာမ ဗာဟိရတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌိံ ဘိန္ဒတိ၊ ဣမာ ပန ပဌမံယေဝ အဋ္ဌိံ ဘိန္ဒိတွာ ဥဂ္ဂတာ။ တရုဏဗေလုဝမတ္တိယောတိ တရုဏဗိလ္လဖလမတ္တိယော။ ဝိသဂိလိတောတိ ခိတ္တပဟရဏော။ တဉ္စ ဗဠိသံ ဝိသသမညာ လောကေ။ ‘‘အာရက္ခဒေဝတာနံ သုတွာ’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။

မဂဓရဋ္ဌေ ¶ သံဝေါဟာရတော မာဂဓကော ပတ္တော၊ တေန။ တိလသကဋံ တိလဝါဟာဧတိ ဝုတ္တော။ ပစ္စိတဗ္ဗဋ္ဌာနဿာတိ နိရယဒုက္ခေန ပစ္စိတဗ္ဗပဒေသဿ။ ဧတံ ‘‘အဗ္ဗုဒေါ’’တိ နာမံ။

ဝဿဂဏနာတိ ဧကတော ပဋ္ဌာယ ဒသဂုဏိတံ အဗ္ဗုဒအာယုမှိ၊ တတော ပရံ ဝီသတိဂုဏံ နိရဗ္ဗုဒါဒီသု ဝဿဂဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ အဗဗာဒီသု ပဒုမပရိယောသာနေသု သဗ္ဗေသု နိရယေသု။ ဧသေဝ နယောတိ ဟေဋ္ဌိမတော ဥပရိမဿ ဥပရိမဿ ဝီသတိဂုဏတံ အတိဒိသတိ။

ကောကာလိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ

၁။ သနင်္ကုမာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၂။ ပေါရာဏကတ္တာတိ ¶ နိဗ္ဗတ္တိတွာ စိရကာလတ္တာ။ ဇာတတ္တာ ဇနော၊ တံ ဣတော ဇနေတော၊ တသ္မိံ။ ခတ္တိယော သေဋ္ဌော လောကမရိယာဒပရိပါလနာဒိနာ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ သတ္တာနံ နိယောဇနေန ဗဟုကာရတ္တာ။ သော ဟိ ပရေ တထာ ပဋိပါဒေန္တော သယမ္ပိ တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတောယေဝ ဟောတီတိ သေဋ္ဌော ဝုတ္တော။ ပဋိပက္ခဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒီနံ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ။ သဒ္ဓါဟိရောတ္တပ္ပဗာဟုသစ္စဝီရိယသတိပညာတိ ဣမေ သတ္တ သဒ္ဓမ္မာ။ စရန္တိ အဂတပုဗ္ဗံ ဒိသံ ဧတေဟီတိ စရဏာနိ၊ သီလာဒယော ပန္နရသ ဓမ္မာ။

သနင်္ကုမာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒေဝဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၃။ အပ္ပညတ္တေ ဧဝ သိက္ခာပဒေ ဆေဇ္ဇဂါမိကမ္မဿ ကတတ္တာ သလိင်္ဂေနေဝ စ ဌိတတ္တာ ‘‘ဒေဝဒတ္တော သာသနတော ပက္ကန္တော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ အစိရပက္ကန္တေတိ ဧတ္ထ ‘‘သာသနတော ပက္ကန္တေ’’တိ အဝတွာ ‘‘ဝေဠုဝနတော ¶ ဂယာသီသံ ဂတေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပကတတ္တော ဟိ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဘိန္ဒေယျ၊ န အပကတတ္တောတိ။ ဝဠဝါယာတိ ဝဠဝါယ ကုစ္ဆိယံ ဇာတံ။

ဒေဝဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ အန္ဓကဝိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၄။ ဇနတန္တိ ဇနာနံ သမူဟံ၊ ဇနသဉ္စရဏဋ္ဌာနန္တိ အတ္ထော။ မနုဿာနံ အနုပစာရေတိ ယတ္တကေ ကသနာဒိကိစ္စံ ကရောန္တာနံ သဉ္စာရော ဟောတိ၊ ဧတ္တကံ အတိက္ကမိတွာ အနုပစာရေ။ သံယောဇနဝိပ္ပမောက္ခာတိ သံယောဇနဝိမောက္ခဟေတု။ ဝိဝေကရတိံ ပဝိဝေကသုခဇ္ဈာနံ အလဘန္တော။ စိတ္တာနုရက္ခဏတ္ထန္တိ ပုဗ္ဗေ မံ မနုဿာ ‘‘အရညဝါသေန ပဝိဝိတ္တော အသံသဋ္ဌော အာရဒ္ဓဝီရိယော’’တိ မညိံသု၊ ဣဒါနိ ဂါမန္တေ ဝသန္တံ ဒိသွာ ဂဏသင်္ဂဏိကာယ နိဝုဋ္ဌောတိ အပ္ပသာဒံ အာပဇ္ဇိဿန္တိ။ ယဒိပိ မေ ဣဓ အဘိရတိ နတ္ထိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ဣဓေဝ ဝသိဿာမီတိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တေန ဟုတွာ န ဝသိတဗ္ဗံ၊ ကော အတ္ထော စိတ္တဝသံ ဂန္တွာတိ အဓိပ္ပာယော။ သတိပဋ္ဌာနပရာယဏောတိ ¶ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာရတော။ ဧဝံ ဟိဿ ဂဏဝါသောပိ ပါသံသော ဝိဝေကဝါသေန ဝိနာ သမဏကိစ္စဿ အသိဇ္ဈနတော။

ဝဋ္ဋဘယတော ပမုတ္တော အဇ္ဈာသယဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။

နိသီဒိ တတ္ထ ဘိက္ခူတိ ဣမိနာ သတ္တူပလဒ္ဓိယာ အနိဿိတတ္တာ ယထာရုစိယာ တေသံ နိသဇ္ဇံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမိနာ’’တိအာဒိ။

ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ အာကာရေန ဇာတန္တိ န အနုဿဝဒဿနမေတံ၊ န အနုဿဝဂ္ဂဟဏံ။ တက္ကဟေတု နယဟေတု ဝါ န ဝဒါမီတိ ယောဇနာ။ ပိဋကံ ဂန္ထော သမ္ပဒီယတိ ဧတဿာတိ ပိဋကသမ္ပဒါနံ၊ ဂန္ထဿ ဥဂ္ဂဏှနတော တေန ပိဋကဿ ဥဂ္ဂဏှနကဘာဝေန၊ ကေနစိ ဂန္ထာနုသာရေန ဧဝံ န ဝဒါမီတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မဿ သေဋ္ဌဿ ဓမ္မဿ စရိယံ ဝါစသိကံ ပဝတ္တတီတိ ဗြဟ္မစရိယံ၊ ဓမ္မဒေသနာ။ ဘာဝိတေန မရဏဿ သဗ္ဗသော ဘာဂေန ဝိပ္ပဟာနေန မရဏပရိစ္စာဂီနံ။ တေ စ ခီဏဇာတိကာတိ အာဟ ‘‘ခီဏာသဝါန’’န္တိ။

ဒသဓာ ¶ ဒသာတိ ဒသက္ခတ္တုံ ဒသ။ အညန္တိ ပဉ္စသတာဓိကသဟဿတော အညံ။ ပုညဘာဂိနောတိ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတပုညဿ ဘာဂိနော တဿာ ဒေသနာယ ဧတ္တကာ သတ္တာ ဇာတာတိ ဂဏေတုံ အဟံ န သက္ကောမီတိ ဒဿေတိ။ ဗြဟ္မဓမ္မဒေသနန္တိ ဗြဟ္မုနာ ဝုတ္တံ အာဟ။

အန္ဓကဝိန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အရုဏဝတီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၅။ အဘိဘူ သမ္ဘဝေါတိ တေသံ ဒွိန္နံ မဟာထေရာနံ နာမာနိ။ တေသံ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတေ ဒွေ တဿ ဘဂဝတော အဂ္ဂသာဝကာတိ ဒဿေတိ။ အဝဇ္ဈာယန္တီတိ ဟေဋ္ဌာ ကတွာ စိန္တေန္တိ။ ခိယျန္တိ တံ လာမကတော စိန္တေတဗ္ဗတံ ပါပေန္တိ ပါပကတံ ကရောန္တိ။ ဝိတ္ထာရယန္တာတိ တမေဝ လာမကတော စိန္တေတဗ္ဗတံ ဝေပုလ္လံ ပါပေန္တာ။ သဗ္ဗေ ပါသဏ္ဍာ အတ္တနော အတ္တနော သမယေ သိဒ္ဓန္တေ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿာ အတ္တနော အတ္တနော သမယေ ပဋိလာဘေ ပဋိလဒ္ဓအတ္ထေ ပုရိသကာရံ ဝဏ္ဏယန္တီတိ ယောဇနာ။

အာရမ္ဘဝီရိယန္တိ မစ္စုသေနာသင်္ခါတကိလေသဓုနနေ အာရမ္ဘဝီရိယံ၊ ယာ ‘‘အာရမ္ဘဓာတူ’’တိ ဝုစ္စတိ ¶ ။ နိက္ကမဝီရိယန္တိ ကောသဇ္ဇပဋိပက္ခဘူတံ ဝီရိယံ၊ ယာ ‘‘နိက္ကမဓာတူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပယောဂံ ကရောထာတိ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတော တတောပိ ဗလဝတရံ ဘာဝနာဘိယောဂံ ပဝတ္တေထာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရက္ကမထာ’’တိ။ ကိလေသသေနာ နာမ ရာဂါဒိကိလေသသမူဟော၊ သော မရဏပစ္စယဘာဝတော ‘‘မစ္စုနော သေနာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဉှိ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘မဟာသေနေန မစ္စုနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂၊ ၂၇၅၊ ၂၇၆)။ ခန္ဓာနံ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဇာတိ၊ တဒညံ ပန တေသံ ပဋိပါဋိ ပဝတ္တံ သံသာရောတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဇာတိဉ္စ သံသာရဉ္စာ’’တိ။ ယသ္မာ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယော’’တိအာဒီသု တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေ အာဒါနနိက္ခေပပရိစ္ဆိန္နခန္ဓပ္ပဝတ္တိ ‘‘ဇာတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သာ ဧဝ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ အပရာပရံ ပဝတ္တမာနော သံသာရော ‘‘ဣတော စိတော သံသရဏ’’န္တိ ကတွာ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဇာတိသင်္ခါတံ ဝါ သံသာရ’’န္တိ။ ပရိစ္ဆေဒန္တိ ပရိယောသာနံ။ ဩဘာသံ ဖရီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အာလောကဋ္ဌာနေတိ အတ္တနာ ¶ ကတအာလောကဋ္ဌာနေ။ အာလောကကိစ္စံ နတ္ထီတိ အန္ဓကာရဋ္ဌာနေ အာလောကဒဿနံ ဝိယ အာလောကဋ္ဌာနေ အာလောကဒဿနကိစ္စံ နတ္ထိ။ တသ္မာ တေသံ သတ္တာနံ ‘‘ကိံ အာလောကော အယံ၊ ကဿ နု ခေါ အယံ အာလောကော’’တိ? ဝိစိနန္တာနံ စိန္တေန္တာနံ။ သဗ္ဗေတိ သဟဿိလောကဓာတုယံ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿာ။ ဩသဋာယ ပရိသာယာတိ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ သဗ္ဗောသဋာယ ပရိစိတပရိစ္ဆိန္နာယ ပရိသာယ။ သဒ္ဒံ သုဏိံသူတိ န ကေဝလံ သဒ္ဒမေဝ သုဏိံသု၊ အထ ခေါ အတ္ထောပီတိ ယထာဓိပ္ပေတော တေသံ ပကတိသဝနုပစာရေ ဝိယ ပါကဋော အဟောသိ၊ တိသဟဿိလောကဓာတုံ ဝိညာပေသီတိ။

အရုဏဝတီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၆။ ဧဝံ တံ ကုသိနာရာယ ဟောတီတိ ယထာ အနုရောဓပုရဿ ထူပါရာမော ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာယံ၊ ဧဝံ တံ ဥယျာနံ ကုသိနာရာယ ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဒိသာယံ ဟောတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ နဂရံ ပဝိသိတုကာမာ ဥယျာနတော ဥပေစ္စ ဝတ္တန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ ဥပဝတ္တနန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ။ တန္တိ သာလပန္တိဘာဝေန ဌိတံ သာလဝနံ။ အန္တရေနာတိ ဝေမဇ္ဈေ။ အပ္ပမဇ္ဇနံ အပ္ပမာဒေါ၊ သော ပန အတ္ထတော ဉာဏူပသံဟိတာ သတိ။ ယသ္မာ တတ္ထ သတိယာ ဗျာပါရော သာတိသယော၊ တသ္မာ ‘‘သတိအဝိပ္ပဝါသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပမာဒပဒေယေဝ ပက္ခိပိတွာ အဘာသိ အတ္ထတော တဿ သကလဿ ဗုဒ္ဓဝစနဿ သင်္ဂဏှနတော။

ဈာနာဒီသု စိတ္တေ စ ပရမုက္ကံသဂတဝသီဘာဝတာယ ‘‘ဧတ္တကေ ကာလေ ဧတ္တကာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိတွာ ¶ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ သမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနံ ပရိနိဗ္ဗာနပရိကမ္မန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ထေရောတိ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော။

အယမ္ပိ စာတိ ယထာဝုတ္တပဉ္စသဋ္ဌိယာ ဈာနာနံ သမာပန္နကထာပိ သင်္ခေပကထာ ဧဝ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဘဂဝါ တဒါ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနသမာပတ္တိယော သဗ္ဗာပိ အပရိဟာပေတွာ သမာပဇ္ဇိ ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘နိဗ္ဗာနပုရံ ပဝိသန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ စတုဝီသတိ…ပေ… ပဝိသိတွာတိ ဧတ္ထ ကေစိ တာဝ အာဟု ¶ ‘‘ဘဂဝါ ဒေဝသိကံ ဒွါဒသကောဋိသတသဟဿက္ခတ္တုံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ ဒွါဒသကောဋိသတသဟဿက္ခတ္တုမေဝ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ တဒါပိ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ ‘တထာဂတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရဟန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒွေ ဝိတက္ကာ ဗဟုလံ သမုဒါစရန္တိ ခေမော စ ဝိတက္ကော ပဝိဝေကော စ ဝိတက္ကော’တိ (ဣတိဝု။ ၃၈)။ ခေမော ဟိ ဝိတက္ကော ဘဂဝတော မဟာကရုဏာသမာပတ္တိံ ပူရေတွာ ဌိတော၊ ပဝိဝေကဝိတက္ကော အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိံ။ ဗုဒ္ဓါနံ ဟိ ဘဝင်္ဂပရိဝါသော လဟုကော မတ္ထကပ္ပတ္တော သမာပတ္တီသု ဝသီဘာဝေါ၊ တသ္မာ သမာပဇ္ဇနဝုဋ္ဌာနာနိ ကတိပယစိတ္တက္ခဏေဟေဝ ဣဇ္ဈန္တိ။ ပဉ္စ ရူပါဝစရသမာပတ္တိယော စတဿော အရူပသမာပတ္တိယော အပ္ပမညာသမာပတ္တိယာ သဒ္ဓိံ နိရောဓသမာပတ္တိ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိ စာတိ ဒွါဒသေတာ သမာပတ္တိယော ဘဂဝါ ပစ္စေကံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ကောဋိသတသဟဿက္ခတ္တုံ ပုရေဘတ္တံ သမာပဇ္ဇတိ၊ တထာ ပစ္ဆာဘတ္တန္တိ ဧဝံ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနကကသိဏသမာပတ္တိယော’’တိ။

အပရေ ပနာဟု ‘‘ယံ တံ ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗောဓိဒိဝသေ ပစ္ဆိမယာမေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂမုခေန ပဋိလောမနယေန ဇရာမရဏတော ပဋ္ဌာယ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ အနုပဒဓမ္မဝိပဿနံ အာရဘန္တေန ယထာ နာမ ပုရိသော သုဝိဒုဂ္ဂံ မဟာဂဟနံ မဟာဝနံ ဆိန္ဒန္တော အန္တရန္တရာ နိသာနသိလာယံ ဖရသုံ နိသိတံ ကရောတိ၊ ဧဝမေဝံ နိသာနသိလာသဒိသိယော သမာပတ္တိယော အန္တရန္တရာ သမာပဇ္ဇိတွာ ဉာဏဿ တိက္ခဝိသဒဘာဝံ သမ္ပာဒေတုံ အနုလောမပဋိလောမတော ပစ္စေကံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂေသု လက္ခကောဋိသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနဝသေန သမ္မသနဉာဏံ ပဝတ္တေတိ၊ တဒနုသာရေန ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓဘူတောပိ အနုလောမပဋိလောမတော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒင်္ဂမုခေန ဝိပဿနာဝသေန ဒိဝသေ ဒိဝသေ လက္ခကောဋိဖလသမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ ‘စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ သမာပတ္တိယော ပဝိသိတွာ’’’တိ။

ဣမာနိ ဒွေပိ သမနန္တရာနေဝ ပစ္စဝေက္ခဏာယပိ ယေဘုယျေန နာနန္တရိယကတာယ ဈာနပက္ခိကဘာဝတော။ ယသ္မာ သဗ္ဗပစ္ဆိမံ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ တတော တတော ¶ စဝနတော ‘‘စုတီ’’တိ ဝုစ္စတိ ¶ ၊ တသ္မာ န ကေဝလံ အယမေဝ ဘဂဝါ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ ဘဝင်္ဂစိတ္တေနေဝ စဝန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ ဟိ ကေစီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခသစ္စေနာတိ ဒုက္ခသစ္စပရိယာပန္နေန စုတိစိတ္တေန ကာလံ ကာလကိရိယံ ကရောန္တိ ပါပုဏန္တိ၊ ကာလဂမနတော ဝါ ကရောန္တိ ပေစ္စာတိ။

ပဋိဘာဂပုဂ္ဂလဝိရဟိတော သီလာဒိဂုဏေဟိ အသဒိသတာယ သဒိသပုဂ္ဂလရဟိတော။ သင်္ခါရာ ဝူပသမ္မန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝူပသမောတိ ဧဝံ သင်္ခါတံ ဉာတံ ကထိတံ နိဗ္ဗာနမေဝ သုခန္တိ။ လောမဟံသနကောတိ လောမာနံ ဟဋ္ဌဘာဝါပါဒနော။ ဘိံသနကောတိ အဝီတရာဂါနံ ဘယဇနကော အာသိ အဟောသိ။ သဗ္ဗာကာရဝရဂုဏူပေတေတိ သဗ္ဗေဟိ အာကာရဝရေဟိ ဥတ္တမကာရဏေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတေ။ အသင်္ကုဋိတေနာတိ အကုဋိတေန ဝိပ္ဖာရိကာဘာဝတော။ သုဝိကသိတေနေဝါတိ ပီတိသောမနဿယောဂတော သုဋ္ဌု ဝိကသိတေန။ ဝေဒနံ အဓိဝါသေသိ သဘာဝသမုဒယာဒိတော သုဋ္ဌု ပညာတတ္တာ။ အနာဝရဏဝိမောက္ခော သဗ္ဗသော နိဗ္ဗိဒဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘အပညတ္တိဘာဝူပဂမော’’တိ။ ပဇ္ဇောတနိဗ္ဗာနသဒိသောတိ ပဒီပဿ နိဗ္ဗာနသဒိသော တတ္ထ ဝိလီယိတွာ အဝဋ္ဌာနာဘာဝတော။

ပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

ဗြဟ္မသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။