📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

သံယုတ္တနိကာယေ

နိဒါနဝဂ္ဂဋီကာ

၁။ နိဒါနသံယုတ္တံ

၁။ ဗုဒ္ဓဝဂ္ဂေါ

၁။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁။ ဒုတိယသုတ္တာဒီနိပိ ¶ ¶ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝသေနေဝ ဒေသိတာနီတိ အာဟ ‘‘ပဌမံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသုတ္တ’’န္တိ။ တတြာတိ ပဒံ ယေ ဒေသကာလာ ဣဓ ဝိဟရဏကိရိယာယ ဝိသေသနဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ တေသံ ပရိဒီပနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ သမယံ…ပေ… ဒီပေတီ’’တိ အာဟ။ တံ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ပဋိနိဒ္ဒေသော၊ တသ္မာ ဣဓ ဒေသဿ ကာလဿ ဝါ ပဋိနိဒ္ဒေသော ဘဝိတုံ အရဟတိ၊ န အညဿ။ အယံ တာဝ တတြသဒ္ဒဿ ပဋိနိဒ္ဒေသဘာဝေ အတ္ထဝိဘာဝနာ။ ယသ္မာ ပန ဤဒိသေသု ဌာနေသု တတြသဒ္ဒေါ ဓမ္မဒေသနာဝိသိဋ္ဌံ ဒေသံ ကာလဉ္စ ဝိဘာဝေတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဘာသိတဗ္ဗယုတ္တေ ဝါ ဒေသကာလေ’’တိ ¶ ။ တေန တတြာတိ ယတ္ထ ဘဂဝါ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဘိက္ခူ အာလပိ အဘာသိ၊ တာဒိသေ ဒေသေ၊ ကာလေ ဝါတိ အတ္ထော။ န ဟီတိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ။

နနု စ ယတ္ထ ဌိတော ဘဂဝါ ‘‘အကာလော ခေါ တာဝါ’’တိအာဒိနာ ဗာဟိယဿ ဓမ္မဒေသနံ ပဋိက္ခိပိ၊ တတ္ထေဝ အန္တရဝီထိယံ ဌိတောဝ တဿ ဓမ္မံ ¶ ဒေသေသီတိ? သစ္စမေတံ။ အဒေသေတဗ္ဗကာလေ အဒေသနာယ ဟိ ဣဒံ ဥဒါဟရဏံ။ တေနာဟ ‘‘အကာလော ခေါ တာဝါ’’တိ။ ယံ ပန တတ္ထ ဝုတ္တံ ‘‘အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌမှာ’’တိ၊ တမ္ပိ တဿ အကာလဘာဝဿေဝ ပရိယာယေန ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တဿ ဟိ တဒါ အဒ္ဓါနပရိဿမေန ရူပကာယေ အကမ္မညတာ အဟောသိ၊ ဗလဝပီတိဝေဂေန နာမကာယေ။ တဒုဘယဿ ဝူပသမံ အာဂမေန္တော ပပဉ္စပရိဟာရတ္ထံ ဘဂဝါ ‘‘အကာလော ခေါ’’တိ ပရိယာယေန ပဋိက္ခိပိ။ အဒေသေတဗ္ဗဒေသေ အဒေသနာယ ပန ဥဒါဟရဏံ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ၊ ဝိဟာရတော နိက္ခမိတွာ ဝိဟာရပစ္ဆာယာယံ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒီ’’တိ ဧဝမာဒိကံ ဣဓ အာဒိသဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတံ။ ‘‘သ ခေါ သော ဘိက္ခဝေ ဗာလော ဣဓ ပါပါနိ ကမ္မာနိ ကရိတွာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၄၈) ပဒပူရဏမတ္တေ ခေါ-သဒ္ဒေါ၊ ‘‘ဒုက္ခံ ခေါ အဂါရဝေါ ဝိဟရတိ အပ္ပတိဿော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၂၁) အဝဓာရဏေ၊ ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ၊ အာဝုသော၊ သတ္ထု ပဝိဝိတ္တဿ ဝိဟရတော သာဝကာ ဝိဝေကံ နာနုသိက္ခန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၁) အာဒိကာလတ္ထေ၊ ဝါကျာရမ္ဘေတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ပဒပူရဏေန ဝစနာလင်္ကာရမတ္တံ ကတံ ဟောတိ၊ အာဒိကာလတ္ထေန ဝါကျဿ ဥပညာသမတ္တံ၊ အဝဓာရဏတ္ထေန ပန နိယမဒဿနံ။ ‘‘တသ္မာ အာမန္တေသိ ဧဝါ’’တိ အာမန္တနေ နိယမော ဒဿိတော ဟောတီတိ။

‘‘ဘဂဝါတိ လောကဂရုဒီပန’’န္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ပုဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပဒံ ဝုတ္တန္တိ? ယဒိပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန ယထာဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝိဟရဏကိရိယာယ ကတ္တုဝိသေသဒဿနပရံ၊ န အာမန္တနကိရိယာယ၊ ဣဓ ပန အာမန္တနကိရိယာယ၊ တသ္မာ တဒတ္ထံ ပုန ဘဂဝါတိ ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ။ တဿတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝါတိ လောကဂရုဒီပန’’န္တိ အာဟ။ ကထာသဝနယုတ္တပုဂ္ဂလဝစနန္တိ ဝက္ခမာနာယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာယ သဝနယောဂျပုဂ္ဂလဝစနံ။ စတူသုပိ ပရိသာသု ဘိက္ခူ ဧဝ ဧဒိသာနံ ဒေသနာနံ ဝိသေသေန ဘာဇနဘူတာတိ သာတိသယေန သာသနသမ္ပဋိဂ္ဂါဟကဘာဝဒဿနတ္ထံ ဣဓ ဘိက္ခုဂဟဏန္တိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဒ္ဒတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဘိက္ခကောတိ ဘိက္ခူတိ ဘိက္ခနသီလတ္တာ ဘိက္ခနဓမ္မတ္တာ ဘိက္ခူတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိပိ အဇ္ဈုပဂတံ ဘိက္ခာစရိယံ ဥဉ္ဆာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတတ္တာ အနုဋ္ဌိတတ္တာ ဘိက္ခု။ ယော ဟိ ကောစိ အပ္ပံ ဝါ မဟန္တံ ဝါ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော၊ သော ကသိဂေါရက္ခာဒီဟိ ¶ ¶ ဇီဝိကကပ္ပနံ ဟိတွာ လိင်္ဂသမ္ပဋိစ္ဆနေနေဝ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတတ္တာ ဘိက္ခု။ ပရပဋိဗဒ္ဓဇီဝိကတ္တာ ဝါ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ကာဇဘတ္တံ ဘုဉ္ဇမာနောပိ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဘိက္ခု ပိဏ္ဍိယာလောပဘောဇနံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဥဿာဟဇာတတ္တာ ဝါ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဘိက္ခူတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အာဒိနာ နယေနာတိ ‘‘ဘိန္နပဋဓရောတိ ဘိက္ခု၊ ဘိန္ဒတိ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေတိ ဘိက္ခု၊ ဘိန္နတ္တာ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၅၀၉) အာဂတနယေန။ ဉာပနေတိ အဝဗောဓနေ၊ ပဋိဝေဒနေတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခနသီလတာ၊ န ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒီဟိ ဇီဝနသီလတာ။ ဘိက္ခနဓမ္မတာ ‘‘ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ (ဇာ။ ၁။၇။၅၉) ဧဝံ ဝုတ္တဘိက္ခနသဘာဝတာ၊ န ယာစနာကောဟညသဘာဝတာ။ ဘိက္ခနေ သာဓုကာရိတာ ‘‘ဥတ္တိဋ္ဌေ နပ္ပမဇ္ဇေယျာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၆၈) ဝစနံ အနုဿရိတွာ တတ္ထ အပ္ပမဇ္ဇတာ။ အထ ဝါ သီလံ နာမ ပကတိသဘာဝေါ။ ဣဓ ပန တထာဓိဋ္ဌာနံ။ ဓမ္မောတိ ဝတံ။ အပရေ ပန ‘‘သီလံ နာမ ဝတဝသေန သမာဒါနံ။ ဓမ္မော နာမ ပဝေဏိ-အာဂတံ စာရိတ္တံ။ သာဓုကာရိတာ သက္ကစ္စကာရိတာ အာဒရကိရိယာ’’တိ ဝဏ္ဏေန္တိ။

ဟီနာဓိကဇနသေဝိတဝုတ္တိန္တိ ယေ ဘိက္ခုဘာဝေ ဌိတာပိ ဇာတိမဒါဒိဝသေန ဥဒ္ဓတာ ဥန္နဠာ၊ ယေ စ ဂိဟိဘာဝေ ပရေသု အတ္ထိကဘာဝမ္ပိ အနုပဂတတာယ ဘိက္ခာစရိယံ ပရမကာပညံ မညန္တိ၊ တေသံ ဥဘယေသမ္ပိ ယထာက္ကမံ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဝစနေန ဟီနဇနေဟိ ဒလိဒ္ဒေဟိ ပရမကာပညတံ ပတ္တေဟိ ပရကုလေသု ဘိက္ခာစရိယာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တေဟိ သေဝိတံ ဝုတ္တိံ ပကာသေန္တော ဥဒ္ဓတဘာဝနိဂ္ဂဟံ ကရောတိ၊ အဓိကဇနေဟိ ဥဠာရဘောဂခတ္တိယကုလာဒိတော ပဗ္ဗဇိတေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အာဇီဝသောဓနတ္ထံ သေဝိတံ ဝုတ္တိံ ပကာသေန္တော ဒီနဘာဝနိဂ္ဂဟံ ကရောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဝစနံ အာမန္တနဘာဝတော အဘိမုခီကရဏံ၊ ပကရဏတော သာမတ္ထိယတော စ သုဿူသာဇနနံ၊ သက္ကစ္စသဝနမနသိကာရနိယောဇနဉ္စ ဟောတိ၊ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘိက္ခဝေါတိ ဣမိနာ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ သာဓုကံ မနသိကာရေပီတိ သာဓုကံ သဝနေ သာဓုကံ မနသိကာရေ စ။ ကထံ ပဝတ္တိတာ သဝနာဒယော သာဓုကံ ပဝတ္တိတာ ဟောန္တီတိ? ‘‘အဒ္ဓါ ဣမာယ ¶ ပဋိပတ္တိယာ သကလသာသနသမ္ပတ္တိ ဟတ္ထဂတာ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဒရဂါရဝယောဂေန ကထာဒီသု အပရိဘဝါဒိနာ စ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ပဉ္စဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော သုဏန္တော သဒ္ဓမ္မံ ဘဗ္ဗော နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တံ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? န ကထံ ပရိဘောတိ၊ န ကထိကံ ပရိဘောတိ၊ န အတ္တာနံ ပရိဘောတိ ¶ ၊ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဓမ္မံ သုဏာတိ ဧကဂ္ဂစိတ္တော၊ ယောနိသော စ မနသိ ကရောတိ။ ဣမေဟိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော သုဏန္တော သဒ္ဓမ္မံ ဘဗ္ဗော နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၅၁)။ တေနာဟ ‘‘သာဓုကံ မနသိကာရာယတ္တာ ဟိ သာသနသမ္ပတ္တီ’’တိ။ သာသနသမ္ပတ္တိ နာမ သီလာဒိနိပ္ဖတ္တိ။ ပဌမံ ဥပ္ပန္နတ္တာ အဓိဂမဝသေန။ သတ္ထုစရိယာနုဝိဓာယကတ္တာ သီလာဒိဂုဏာနုဋ္ဌာနေန။ တိဏ္ဏံ ယာနာနံ ဝသေန အနုဓမ္မပဋိပတ္တိသမ္ဘဝတော သကလသာသနပဋိဂ္ဂါဟကတ္တာ။

သန္တိကတ္တာတိ သမီပဘာဝတော။ သန္တိကာဝစရတ္တာတိ သဗ္ဗကာလံ သံဝုတ္တိဘာဝတော။ ယထာနုသိဋ္ဌန္တိ အနုသာသနိယာနုရူပံ၊ အနုသာသနိံ အနဝသေသတော ပဋိဂ္ဂဟေတွာတိ အတ္ထော။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူတိ ယေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဓမ္မေ ဒေသနာပသုတာ၊ တေ။ ပုဗ္ဗေ ‘‘သဗ္ဗပရိသသာဓာရဏာ ဟိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခူနံ ဧဝ အာမန္တနကာရဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ဓမ္မဒေသနာယ ပယောဇနံ ဒဿေတုံ ကိမတ္ထံ ပန ဘဂဝါတိ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တတ္ထ အညံ စိန္တေန္တာတိ အညဝိဟိတာ။ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာတိ အသမာဟိတစိတ္တာ။ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တာတိ ဟိယျော တတော ပရဒိဝသေသု ဝါ သုတဓမ္မံ ပတိ မနသာ အဝေက္ခန္တာ။ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဒေသနံ သလ္လက္ခေတုံ သက္ကောတီတိ ဣမမေဝတ္ထံ ဗျတိရေကမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘တေ အနာမန္တေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဘိက္ခဝေါတိ စ သန္ဓိဝသေန ဣ-ကာရလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော ‘‘ဘိက္ခဝေါ ဣတီ’’တိ၊ အယဉှိ ဣတိသဒ္ဒေါ ဟေတုပရိသမာပနာဒိပဒတ္ထဝိပရိယာယပကာရာဝဓာရဏနိဒဿနာဒိအနေကတ္ထပဘေဒေါ။ တထာ ဟေသ ‘‘ရုပ္ပတီတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တသ္မာ ‘ရူပ’န္တိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ဟေတုမှိ ဒိဿတိ၊ ‘‘တသ္မာတိဟ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၉) ပရိသမာပနေ၊ ‘‘ဣတိ ဝါ ဧဝရူပါ ဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၃) အာဒိအတ္ထေ ‘‘မာဂဏ္ဍိယောတိ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ သင်္ခါ သမညာ ပညတ္တိ ¶ ဝေါဟာရော နာမံ နာမကမ္မံ နာမဓေယျံ နိရုတ္တိ ဗျဉ္ဇနံ အဘိလာပေါ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၇၃၊ ၇၅) ပဒတ္ထဝိပရိယာယေ၊ ‘‘ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သပ္ပဋိဘယော ဗာလော၊ အပ္ပဋိဘယော ပဏ္ဍိတော။ သဥပဒ္ဒဝေါ ဗာလော၊ အနုပဒ္ဒဝေါ ပဏ္ဍိတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၂၄) ပကာရေ၊ ‘‘အတ္ထိ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ ပုဋ္ဌေန သတာ၊ အာနန္ဒ၊ အတ္ထီတိဿ ဝစနီယံ။ ကိံ ပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣတိ စေ ဝဒေယျ၊ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဣစ္စဿ ဝစနီယ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၆) အဝဓာရဏေ၊ ‘‘သဗ္ဗမတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယမေကော အန္တော၊ သဗ္ဗံ နတ္ထီတိ အယံ ဒုတိယော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ ၃။၉၀) နိဒဿနေ ¶ ။ ဣဓာပိ နိဒဿနေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘိက္ခဝေါတိ အာမန္တနာကာရော တမေသ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿေတိ ‘‘ဘိက္ခဝေါတိ အာမန္တေသီ’’တိ။ ဣမိနာ နယေန ဘဒ္ဒန္တေတိအာဒီသုပိ ယထာရဟံ ဣတိသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပုဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ အာမန္တေသီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသုန္တိ ဣဓ ဘဂဝတောတိ သာမိဝစနံ အာမန္တနမေဝ သမ္ဗန္ဓီအန္တရံ အပေက္ခတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဘဂဝတော အာမန္တနံ ပဋိအဿောသု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝတောတိ ဣဒံ ပန ပဋိဿဝသမ္ဗန္ဓေန သမ္ပဒါနဝစနံ။ ဧတ္တာဝတာ ယံ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသပဋိမဏ္ဍိတံ နိဒါနံ ဘာသိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဧတ္ထာဟ – ကိမတ္ထံ ပန ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟေ ကရိယမာနေ နိဒါနဝစနံ၊ နနု ဘဂဝတာ ဘာသိတဝစနဿေဝ သင်္ဂဟော ကာတဗ္ဗောတိ? ဝုစ္စတေ – ဒေသနာယ ဌိတိအသမ္မောသသဒ္ဓေယျဘာဝသမ္ပာဒနတ္ထံ။ ကာလဒေသဒေသကနိမိတ္တပရိသာပဒေသေဟိ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဌပိတာ ဟိ ဒေသနာ စိရဋ္ဌိတိကာ ဟောတိ အသမ္မောသဓမ္မာ သဒ္ဓေယျာ စ၊ ဒေသကာလကတ္တုသောတုနိမိတ္တေဟိ ဥပနိဗန္ဓော ဝိယ ဝေါဟာရဝိနိစ္ဆယော။ တေနေဝ စာယသ္မတာ မဟာကဿပေန ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသုတ္တံ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိနာ ဒေသာဒိပုစ္ဆာသု ကတာသု တာသံ ဝိဿဇ္ဇနံ ကရောန္တေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ဣမဿ သုတ္တဿ နိဒါနံ ဘာသိတံ။

အပိစ သတ္ထု သမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ။ တထာဂတဿ ဟိ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗရစနာနုမာနာဂမတက္ကာဘာဝတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ။ န ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ¶ ပုဗ္ဗရစနာဒီဟိ အတ္ထော အတ္ထိ၊ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ စ ဉေယျဓမ္မေသု။ တထာ အာစရိယမုဋ္ဌိဓမ္မမစ္ဆရိယသတ္ထုသာဝကာနုရောဓာဘာဝတော ခီဏာသဝတ္တသိဒ္ဓိ။ န ဟိ သဗ္ဗသော ခီဏာသဝဿ တေ သမ္ဘဝန္တီတိ သုဝိသုဒ္ဓါ စဿ ပရာနုဂ္ဂဟပ္ပဝတ္တိ၊ ဧဝံ ဒေသကသံကိလေသဘူတာနံ ဒိဋ္ဌိသီလသမ္ပဒါဒူသကာနံ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ အစ္စန္တာဘာဝသံသူစကေဟိ ဉာဏသမ္ပဒါပဟာနသမ္ပဒါဘိဗျဉ္ဇနကေဟိ စ သံဗုဒ္ဓဝိသုဒ္ဓဘာဝေဟိ ပုရိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓိ၊ တတော ဧဝ စ အန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မေသု သမ္မောဟာဘာဝသိဒ္ဓိတော ပစ္ဆိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓီတိ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇသမန္နာဂမော အတ္တဟိတပရဟိတပဋိပတ္တိ စ နိဒါနဝစနေန ပကာသိတာ ဟောတိ၊ တတ္ထ တတ္ထ သမ္ပတ္တပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဌာနုပ္ပတ္တိကပဋိဘာနေန ဓမ္မဒေသနာဒီပနတော၊ ဣဓ ပန မူလဒွယဝသေန အန္တဒွယရဟိတဿ တိသန္ဓိကာလဗန္ဓဿ စတုဗ္ဗိဓနယသင်္ခေပဂမ္ဘီရဘာဝယုတ္တဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ဗောဓိယာ နိဒဿနတော စာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္ထု သမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစန’’န္တိ။

တထာ ¶ သာသနသမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ။ ဉာဏကရုဏာပရိဂ္ဂဟိတသဗ္ဗကိရိယဿ ဟိ ဘဂဝတော နတ္ထိ နိရတ္ထိကာ ပဝတ္တိ၊ အတ္တဟိတတ္ထာ ဝါ၊ တသ္မာ ပရေသံ ဧဝ အတ္ထာယ ပဝတ္တသဗ္ဗကိရိယဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သကလမ္ပိ ကာယဝစီမနောကမ္မံ ယထာပဝတ္တံ ဝုစ္စမာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ သတ္တာနံ အနုသာသနဋ္ဌေန သာသနံ၊ န ကဗ္ဗရစနာ။ တယိဒံ သတ္ထုစရိတံ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသေဟိ သဒ္ဓိံ တတ္ထ တတ္ထ နိဒါနဝစနေဟိ ယထာရဟံ ပကာသီယတိ၊ ဣဓ ပန ဒွါဒသပဒိကပစ္စယာကာရဝိဘာဝနေန တေန။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သာသနသမ္ပတ္တိပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစန’’န္တိ။

အပိစ သတ္ထု ပမာဏဘာဝပ္ပကာသနေန သာသနဿ ပမာဏဘာဝဒဿနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ၊ တဉ္စဿ ပမာဏဘာဝဒဿနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ စ ဣမိနာ ပဒေန ဝိဘာဝိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ စ ဣမိနာ တထာဂတဿ ရာဂဒေါသမောဟာဒိ-သဗ္ဗသံကိလေသမလဒုစ္စရိတာဒိဒေါသပ္ပဟာနဒီပနေန ဝစနေန အနညသာဓာရဏသုပရိသုဒ္ဓဉာဏကရုဏာဒိဂုဏဝိသေသယောဂပရိဒီပနေန တတော ဧဝ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမဘာဝဒီပနေန အယမတ္ထော သဗ္ဗထာ ပကာသိတော ဟောတီတိ။ ဣဒမေတ္ထ နိဒါနဝစနေ ပယောဇနနိဒဿနံ။

နိက္ခိတ္တဿာတိ ¶ ဒေသိတဿ။ ဒေသနာပိ ဟိ ဒေသေတဗ္ဗဿ သီလာဒိအတ္ထဿ ဝိနေယျသန္တာနေသု နိက္ခိပနတော ‘‘နိက္ခေပေါ’’တိ ဝုစ္စတီတိ ‘‘သုတ္တနိက္ခေပံ တာဝ ဝိစာရေတွာ ဝုစ္စမာနာ ပါကဋာ ဟောတီ’’တိ သာမညတော ဘဂဝတော ဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနဿ ဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ‘‘ဧတ္ထာယံ ဒေသနာ ဧဝံသမုဋ္ဌာနာ’’တိ ဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနေ ဒဿိတေ သုတ္တဿ သမ္မဒေဝ နိဒါနပရိဇာနနေန ဝဏ္ဏနာယ သုဝိညေယျတ္တာ ဝုတ္တံ။ တတော ဟေဋ္ဌာ ‘‘ကသ္မာ ဘဂဝတာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝသေနေဝ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ’’တိ ကေနစိ စောဒနာယ ကတာယ ‘‘ပရဇ္ဈာသယောယံ သုတ္တနိက္ခေပေါ’’တိ ပရိဟာရော သုကထိတော ဟောတိ။ တတ္ထ ယထာ အနေကသတအနေကသဟဿဘေဒါနိပိ သုတ္တန္တာနိ သံကိလေသဘာဂိယာဒိပဓာနနယေန သောဠသဝိဓတံ နာတိဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိသုတ္တနိက္ခေပဝသေန စတုဗ္ဗိဓဘာဝန္တိ အာဟ ‘‘စတ္တာရော ဟိ သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ အတ္တဇ္ဈာသယဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ စ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဟိ သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂဘေဒေါ သမ္ဘဝတိ ‘‘အတ္တဇ္ဈာသယော စ ပရဇ္ဈာသယော စ၊ အတ္တဇ္ဈာသယော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စ၊ အတ္တဇ္ဈာသယော စ ပရဇ္ဈာသယော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော စ ပရဇ္ဈာသယော စ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော စ ပရဇ္ဈာသယော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စာ’’တိ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနုသန္ဓိသမ္ဘဝတော၊ ဧဝံ ယဒိပိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အဇ္ဈာသယေနပိ သံသဂ္ဂဘေဒေါ သမ္ဘဝတိ၊ အတ္တဇ္ဈာသယာဒီဟိ ပန ပုရတော ဌိတေဟိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ သံသဂ္ဂေါ နတ္ထီတိ။ နယိဓ နိရဝသေသော ဝိတ္ထာရနယော သမ္ဘဝတီတိ ‘‘စတ္တာရော ဟိ သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ တဒန္တောဂဓတ္တာ ဝါ သမ္ဘဝန္တာနံ သေသနိက္ခေပါနံ မူလနိက္ခေပဝသေန စတ္တာရောဝ ဒဿိတာ၊ တထာဒဿနဉ္စေတ္ထ အယံ သံသဂ္ဂဘေဒေါ ဂဟေတဗ္ဗောတိ။

တတြာယံ ဝစနတ္ထော – နိက္ခိပီယတီတိ နိက္ခေပေါ၊ သုတ္တံ ဧဝ နိက္ခေပေါ သုတ္တနိက္ခေပေါ။ အထ ဝါ နိက္ခိပနံ နိက္ခေပေါ၊ သုတ္တဿ နိက္ခေပေါ သုတ္တနိက္ခေပေါ၊ သုတ္တဒေသနာတိ အတ္ထော။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော၊ သော အဿ အတ္ထိ ကာရဏဘူတောတိ အတ္တဇ္ဈာသယော။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော ဧတဿာတိ ဝါ အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရဇ္ဈာသယေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုစ္ဆာယ ဝသေန ပဝတ္တဓမ္မော ဧတဿ အတ္ထီတိ၊ ပုစ္ဆာဝသိကော။ သုတ္တဒေသနာယ ဝတ္ထုဘူတဿ အတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထုပ္ပတ္တိ၊ အတ္ထုပ္ပတ္တိယေဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ၊ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော။ အထ ဝါ နိက္ခိပီယတိ ¶ သုတ္တံ ဧတေနာတိ သုတ္တနိက္ခေပေါ၊ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိ ဧဝ။ ဧတသ္မိံ ပန အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရေသံ အဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော။ ပုစ္ဆီယတီတိ ပုစ္ဆာ၊ ပုစ္ဆိတွာ ဉာတဗ္ဗော အတ္ထော။ တဿ ပုစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တံ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ဝစနံ ပုစ္ဆာဝသိကံ၊ တဒေဝ နိက္ခေပသဒ္ဒါပေက္ခာယ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ‘‘ပုစ္ဆာဝသိကော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ ဧဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပိစေတ္ထ ပရေသံ ဣန္ဒြိယပရိပါကာဒိကာရဏနိရပေက္ခတ္တာ အတ္တဇ္ဈာသယဿ ဝိသုံ သုတ္တနိက္ခေပဘာဝေါ ယုတ္တော ကေဝလံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ဓမ္မတန္တိဌပနတ္ထံ ပဝတ္တိတဒေသနတ္တာ။ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ပန ပရေသံ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနံ ဒေသနာပဝတ္တိဟေတုဘူတာနံ ဥပ္ပတ္တိယံ ပဝတ္တိတာနံ ကထံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယံ အနဝရောဓော၊ ပုစ္ဆာဝသိကအဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာနံ ဝါ ပရဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တိတာနံ ကထံ ပရဇ္ဈာသယေ အနဝရောဓောတိ? န စောဒေတဗ္ဗမေတံ။ ပရေသဉှိ အဘိနီဟာရပရိပုစ္ဆာဒိဝိနိမုတ္တဿေဝ သုတ္တဒေသနာကာရဏုပ္ပာဒဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မဇာလဓမ္မဒါယာဒသုတ္တာဒီနံ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏအာမိသုပ္ပာဒါဒိဒေသနာနိမိတ္တံ ‘‘အဋ္ဌုပ္ပတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရေသံ ပုစ္ဆံ ဝိနာ အဇ္ဈာသယံ ဧဝ နိမိတ္တံ ကတွာ ဒေသိတော ပရဇ္ဈာသယော၊ ပုစ္ဆာဝသေန ဧဝ ဒေသိတော ပုစ္ဆာဝသိကောတိ ပါကဋောဝါယမတ္ထောတိ။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ကထေတိ ဓမ္မတန္တိဌပနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒသဗလသုတ္တန္တဟာရကောတိ ဒသဗလဝဂ္ဂေ အနုပုဗ္ဗေန နိက္ခိတ္တာနံ သုတ္တာနံ အာဝလိ၊ တထာ စန္ဒောပမဟာရကာဒယော။

ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒယော။ အဇ္ဈာသယန္တိ အဓိမုတ္တိံ။ ခန္တိန္တိ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ။ မနန္တိ စိတ္တံ။ အဘိနီဟာရန္တိ ပဏိဓာနံ။ ဗုဇ္ဈနဘာဝန္တိ ဗုဇ္ဈနသဘာဝံ၊ ပဋိဝိဇ္ဈနာကာရံ ဝါ။

ဥဂ္ဃဋိတညူတိ ¶ ဥဂ္ဃဋနံ နာမ ဉာဏုဂ္ဃဋနံ၊ ဉာဏေန ဥဂ္ဃဋိတမတ္တေ ဧဝ ဓမ္မံ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဝိပဉ္စိတံ ဝိတ္ထာရိတမေဝ အတ္ထံ ဇာနာတီတိ ဝိပဉ္စိတညူ။ ဥဒ္ဒေသာဒီဟိ နေတဗ္ဗောတိ နေယျော။ ဗျဉ္ဇနပဒံ ပရမံ အဿာတိ ပဒပရမော။ သဟ ဥဒါဟဋဝေလာယာတိ ဥဒါဟာရဓမ္မဿ ဥဒ္ဒေသေ ဥဒါဟဋမတ္တေ ဧဝ။ ဓမ္မာဘိသမယောတိ စတုသစ္စဓမ္မဿ ဉာဏေန သဒ္ဓိံ အဘိသမာယောဂေါ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ နယေန သံခိတ္တေန မာတိကာယ ဌပိယမာနာယ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ¶ ပေသေတွာ အရဟတ္တံ ဂဏှိတုံ သမတ္ထော ပုဂ္ဂလော ‘‘ဥဂ္ဃဋိတညူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ သံခိတ္တေန မာတိကံ ဌပေတွာ ဝိတ္ထာရေန အတ္ထေ ဝိဘဇိယမာနေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ သမတ္ထော ပုဂ္ဂလော ‘‘ဝိပဉ္စိတညူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဥဒ္ဒေသတောတိ ဥဒ္ဒေသဟေတု၊ ဥဒ္ဒိသန္တဿ ဥဒ္ဒိသာပေန္တဿ ဝါတိ အတ္ထော၊ ‘‘ဥဒ္ဒိသတော’’တိပိ ပါဌော၊ အယမေဝတ္ထော။ ပရိပုစ္ဆတောတိ ပရိပုစ္ဆန္တဿ။ အနုပုဗ္ဗေန ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတီတိ အနုက္ကမေန အရဟတ္တပ္ပတ္တိ ဟောတိ။ န တာယ ဇာတိယာ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတီတိ တေန အတ္တဘာဝေန မဂ္ဂံ ဝါ ဖလံ ဝါ အန္တမသော ဈာနံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ နိဗ္ဗတ္တေတုံ န သက္ကောတိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ အယံ ပုဂ္ဂလော ဗျဉ္ဇနပဒမေဝ ပရမံ ကတွာ ဌိတတ္တာ ‘‘ပဒပရမော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဧကစရာတိ ဝိဝေကာဘိရတိယာ ဧကဝိဟာရိနော။ ဒွိစရာတိ ဒွေ ဧကဇ္ဈာသယာ ဟုတွာ ဉာဏစရိယာဒိဝသေန ဝိစရန္တာ။ ဧသ နယော သေသေသု။ သတ္တသုညတာပကာသနေန သုညတံ။ တတော ဧဝ သဏှံ သုခုမံ။ ‘‘ပရေသံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဘဂဝါ ဣဒံ သုတ္တံ အာရဘီ’’တိ ဝတွာ တေ ပန ‘‘ပရေ’’တိ ဝုတ္တပုဂ္ဂလာ အပရိကမ္မိကာ သုပရိသောဓိတပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ စာတိ ဒုဝိဓာ၊ တဒုဘယေသု သတ္ထု ပဋိပတ္တိံ ဥပမာမုခေန ပကာသေန္တော ယထာ ဟီတိအာဒိမာဟ။ ရူပံ န သမုဋ္ဌာပေတိ လိခနဝသေန န ဥပ္ပာဒေတိ။ အကတာဘိနိဝေသန္တိ ဝိပဿနာဘာဝနာယ အကတာနုယောဂံ။ သီလ…ပေ… သမ္ပဒါယာတိ အသမာဒိန္နသီလံ သီလသမ္ပဒါယ၊ သုပရိသုဒ္ဓသီလံ သမာဓိသမ္ပဒါယ၊ အနုဇုကတဒိဋ္ဌိဇုကမ္မံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပဒါယ ယောဇေန္တောတိ ယောဇနာ။

ယန္တိ ယံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ သန္ဓာယ။ သီလန္တိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ။ ဒိဋ္ဌိ စာတိ ကမ္မဿကတာဒိဋ္ဌိ စေဝ ကမ္မပထသမ္မာဒိဋ္ဌိ စ။ တိဝိဓေနာတိ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါတိ ဧဝံ ဝိသယဘာဝတော တိပ္ပကာရေန။ ယထာဝုတ္တဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိယာ ဝိသေသပစ္စယံ သီလံယေဝ ဘာဝနာယ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သီလံ နိဿာယ သီလေ ပတိဋ္ဌာယာ’’တိ။

သုဓန္တသုဝဏ္ဏံ အပဂတသဗ္ဗကာဠကံ။ စတုရဿာဒိဓောတော သုပရိမဇ္ဇိတမဏိက္ခန္ဓော။ ပစ္စယဓမ္မာနံ အဝိဇ္ဇာဒီနံ တဿ တဿ ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ဟေတုပစ္စယာဒိဘာဝေါ ပစ္စယာကာရော။ သော ပန အတ္ထတော ¶ အဝိဇ္ဇာ ဧဝါတိ ¶ အာဟ ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒန္တိ ပစ္စယာကာရ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စယာကာရော ဟီ’’တိအာဒိ။

ကာမံ ဝေါ-သဒ္ဒေါ ပဒပရဋ္ဌိတော ပဋိယောဂီအတ္ထဝိသေသဝါစကော၊ နာမပရဘူတော ပန တံ တံ ကတ္တုကမ္မကရဏာဒိသာဓနဝိသိဋ္ဌမေဝ ပဗောဓေတိ၊ ဟိ-နိပါတပရဘူတော ပန ဝစနာလင်္ကာရမတ္တမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဝေါတိ…ပေ… ဒိဿတီ’’တိ။ တံဒေသနန္တိ တဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ဒေသနံ။ သာ ဟိ ဣဓ တ-သဒ္ဒေန ပစ္စာမသီယတိ။ ‘‘သုဏာထာ’’တိ သောတဝိညေယျတာဝစနတော န ကေဝလံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ။

ဧကတ္ထမေတံ ပဒံ က-သဒ္ဒေန ပဒဝဍ္ဎနမတ္တဿ ကတတ္တာ၊ တသ္မာ သာဓုသဒ္ဒဿ ကတော အတ္ထုဒ္ဓါရော သာဓုကသဒ္ဒဿပိ ကတော ဧဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သာဓု ဘန္တေတိ ယာစာမဟံ ဘန္တေတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အာယာစနေ’’တိ။ ပုန သာဓု ဘန္တေတိ ဧဝံ ဘန္တေတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သမ္ပဋိစ္ဆနေ’’တိ။ သာဓု သာဓူတိ အဟော အဟောတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္ပဟံသနေ’’တိ။ သာဓု ဓမ္မရုစီတိ ပုညကာမော သုန္ဒရောတိ အတ္ထော။ ပညာဏဝါတိ ပညဝါ။ အဒ္ဒုဗ္ဘောတိ အဒူသကော။ ဒဠှီကမ္မေတိ ထိရီကရဏေ သက္ကစ္စကိရိယာယံ။ အာဏတ္တိယန္တိ အာဏာပနေ။ ‘‘သုဏာထ သာဓုကံ မနသိ ကရောထာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တေ သာဓုကသဒ္ဒေန သဝနမနသိကာရာနံ သက္ကစ္စကိရိယာ ဝိယ တဒါဏာပနမ္ပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာယာစနတ္ထတာ ဝိယ စဿ အာဏာပနတ္ထတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣဒါနေတ္ထ ဧဝံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ သမ္ဗန္ဓော။ သောတိန္ဒြိယဝိက္ခေပနိဝါရဏံ သဝနေ နိယောဇနဝသေန ကိရိယန္တရပဋိသေဓနဘာဝတော၊ သောတံ ဩဒဟထာတိ ဟိ အတ္ထော။ မနိန္ဒြိယဝိက္ခေပနိဝါရဏံ အညစိန္တာပဋိသေဓနတော။ ပုရိမန္တိ ‘‘သုဏာထာ’’တိ ပဒံ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘သုဏာထ၊ မနသိ ကရောထာ’’တိ ပဒဒွယေ၊ ဧတသ္မိံ ဝါ အဓိကာရေ။ ဗျဉ္ဇနဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟနိဝါရဏံ သောတဒွါရေ ဝိက္ခေပပဋိဗာဟကတ္တာ။ န ဟိ ယာထာဝတော သုဏန္တဿ သဒ္ဒတော ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟော ဟောတိ။ အတ္ထဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟနိဝါရဏံ မနိန္ဒြိယဝိက္ခေပပဋိဗာဟကတ္တာ။ န ဟိ သက္ကစ္စံ ဓမ္မံ ဥပဓာရေန္တဿ အတ္ထဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟော ဟောတိ။ ဓမ္မဿဝနေ နိယောဇေတိ ‘‘သုဏာထာ’’တိ ဝိဒဟနတော။ ဓာရဏူပပရိက္ခာသူတိ ဧတ္ထ ဥပပရိက္ခဂ္ဂဟဏေနေဝ တုလနတီရဏာဒိကေ ဒိဋ္ဌိယာ စ သုပ္ပဋိဝေဓံ သင်္ဂဏှာတိ။ သဗျဉ္ဇနောတိ ဧတ္ထ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ဗျဉ္ဇယတီတိ ဗျဉ္ဇနံ၊ သဘာဝနိရုတ္တိ။ သဟ ဗျဉ္ဇနေဟီတိ ¶ သဗျဉ္ဇနော၊ ဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ အရဏီယတော ဥပဂန္တဗ္ဗတော အတ္ထော၊ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာဒိကော။ သဟ အတ္ထေနာတိ သာတ္ထော၊ အတ္ထသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ ဓမ္မဂမ္ဘီရောတိအာဒီသု ဓမ္မော နာမ တန္တိ။ ဒေသနာ နာမ တဿာ မနသာ ဝဝတ္ထပိတာယ တန္တိယာ ဒေသနာ ကထနံ။ အတ္ထော နာမ ¶ တန္တိယာ အတ္ထော။ ပဋိဝေဓော နာမ တန္တိယာ တန္တိအတ္ထဿ စ ယထာဘူတာဝဗောဓော။ ယသ္မာ စေတေ ဓမ္မဒေသနာအတ္ထပဋိဝေဓာ သသာဒီဟိ ဝိယ မဟာသမုဒ္ဒေါ မန္ဒဗုဒ္ဓီဟိ ဒုက္ခောဂါဠှာ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌာ စ၊ တသ္မာ ဂမ္ဘီရာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယသ္မာ အယံ ဓမ္မော…ပေ… သာဓုကံ မနသိ ကရောထာ’’တိ။

ဧတ္ထ စ ပဋိဝေဓဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဓမ္မတ္ထာနံ ဒေသနာဉာဏဿ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒေသနာယ ဒုက္ခောဂါဟတာ၊ ပဋိဝေဓဿ ပန ဥပ္ပာဒေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ တဗ္ဗိသယဉာဏုပ္ပတ္တိယာ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဒုက္ခောဂါဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒေသနံ နာမ ဥဒ္ဒိသနံ သင်္ခေပဒဿနသဒိသံ။ တထာ ဟိ ဝိဘင်္ဂသုတ္တေ ‘‘ဒေသေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘ဘာသိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ နိဒ္ဒိသနံ ဘာသနန္တိ ဣဓာဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရတောပိ နံ ဘာသိဿာမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ပရိဗျတ္တံ ကထနံ ဝါ ဘာသနံ။

သာဠိကာယိဝ နိဂ္ဃောသောတိ သာဠိကာယ အာလာပေါ ဝိယ မဓုရော ကဏ္ဏသုခေါ ပေမနီယော။ ပဋိဘာနံ သဒ္ဒေါ။ ဥဒီရယီတိ ဥစ္စာရီယတိ၊ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဥဿာဟဇာတာတိ ဧဝံ ‘‘သုဏာထ သာဓုကံ မနသိ ကရောထ၊ ဘာသိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န ကိရ သတ္ထာ သင်္ခေပေနေဝ ဒေသေဿတိ၊ ဝိတ္ထာရေနပိ ဘာသိဿတီ’’တိ သဉ္ဇာတုဿာဟာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ ဟုတွာ။

ကတမောတိ တဿ ပဒဿ သာမညတော ပုစ္ဆာဘာဝေါ ဉာယတိ၊ န ဝိသေသတောတိ တဿ ပုစ္ဆာဝိသေသဘာဝံ ကထေန္တော ‘‘ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာ’’တိ ဝတွာ တေနေဝ ပသင်္ဂေန မဟာနိဒ္ဒေသေ အာဂတာ သဗ္ဗာပိ ပုစ္ဆာ အတ္ထုဒ္ဓါရနယေန ဒဿေတိ ‘‘ပဉ္စဝိဓာ ဟိ ပုစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ အဒိဋ္ဌံ ဇောတေတိ ဧတာယာတိ အဒိဋ္ဌဇောတနာ။ ဒိဋ္ဌံ သံသန္ဒီယတိ ဧတာယာတိ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ။ သံသန္ဒနဉ္စေတ္ထ သာကစ္ဆာဝသေန ဝိနိစ္ဆယကရဏံ။ ဝိမတိံ ဆိန္ဒတိ ဧတာယာတိ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ။ အနုမတိယာ ပုစ္ဆနံ အနုမတိပုစ္ဆာ။ ‘‘တံ ကိံ မညထ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိပုစ္ဆာယ ဟိ ‘‘ကာ တုမှာကံ အနုမတီ’’တိ အနုမတိ ပုစ္ဆိတာ ဟောတိ။ ကထေတုကမျတာ ကထေတုကမျတာယ။

လက္ခဏန္တိ ¶ ဉာတုံ ပုစ္ဆိတော ယော ကောစိ သဘာဝေါ။ အညာတန္တိ ယေန ကေနစိ ဉာဏေန အညာတဘာဝမာဟ။ အဒိဋ္ဌန္တိ ဒဿနဘူတေန ဉာဏေန စက္ခုနာ ဝိယ န ဒိဋ္ဌတံ။ အတုလိတန္တိ ‘‘ဧတ္တကံ ဣဒ’’န္တိ တုလနဘူတေန ဉာဏေန န တုလိတတံ။ အတီရိတန္တိ တီရဏဘူတေန ဉာဏေန အကတဉာဏကိရိယာသမာပနတံ။ အဝိဘူတန္တိ ဉာဏဿ အပါကဋဘာဝံ။ အဝိဘာဝိတန္တိ ဉာဏေန အပါကဋီကတဘာဝံ။

ပဉ္စသု ¶ ပုစ္ဆာသု ယာ ဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗတော န သန္တိ၊ တာ ဒဿေတွာ ဣဓာဓိပ္ပေတပုစ္ဆံ နိဂမေတုံ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။ ယဒိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ပစ္စယာကာရော၊ အထ ကသ္မာ ဘဂဝတာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာယ သင်္ခါရာဒယော ပစ္စယုပ္ပန္နာ ကထိတာတိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ ပစ္စယုပ္ပန္နမ္ပိ ကထေတိ ပစ္စယုပ္ပန္နဒဿနေန ပစ္စယဓမ္မာနံ ပစ္စယဘာဝဿ ကထိတဘာဝတော။ အာဟာရဝဂ္ဂဿာတိအာဒိ ‘‘ပစ္စယာကာရော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ’’တိ ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ‘‘သမ္ဘဝန္တီ’’တိ ပါဠိယံ ပရတော ဝုတ္တံ ကိရိယာပဒံ အာနေတွာ ယောဇေတိ၊ အညထာ သင်္ခါရာ ကိံ ကတာတိ ဝါ ကရောန္တီတိ ဝါ န ဉာယေယျ။ ပဝတ္တိယာ အနုလောမတော ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ’’တိအာဒိကာ အနုလောမပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကထာ။

‘‘အဝိဇ္ဇာယ တွေဝါ’’တိအာဒိကာ ပန တဿ ဝိလောမတော ပဋိလောမကထာ။ အစ္စန္တမေဝ သင်္ခါရေ ဝိရဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဝိရာဂေါ၊ မဂ္ဂေါ။ အသေသနိရောဓာတိ အသေသေတွာ နိရောဓာ သမုစ္ဆိန္ဒနာ။ ဧဝံ နိရောဓာနန္တိ ဧဝံ အနုပ္ပာဒနိရောဓေန နိရုဒ္ဓါနံ သင်္ခါရာနံ နိရောဓာ။ ဣတိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ နိရောဓဝစနေန အရဟတ္တံ ဝဒတိ။ သကလဿာတိ အနဝသေသဿ။ သတ္တဝိရဟိတဿာတိ ပရပရိကပ္ပိတဇီဝရဟိတဿ။ ဝိနိဝတ္တေတွာတိ အနုပ္ပာဒနိရောဓဒဿနဝသေန ဝိပရိဝတ္တေတွာ။

အတ္တမနာတိ ပီတိသောမနဿေန ဂဟိတစိတ္တာ။ တထာဘူတာ စ ဟဋ္ဌစိတ္တာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘တုဋ္ဌစိတ္တာ’’တိ။ ‘‘တဿ ဝစနံ အဘိနန္ဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဧတ္ထ အဘိနန္ဒနသဒ္ဒေါ အနုမောဒနတ္ထော။ ‘‘အဘိနန္ဒိတွာ’’တိ ဧတ္ထ သမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထော။ ဣဓ ပန ဥဘယတ္ထောပိ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘အနုမောဒိံသု စေဝ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု စာ’’တိ။

ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂။ ဒုတိယေပီတိ ¶ ဒုတိယသုတ္တေပိ။ ပိ-သဒ္ဒေန တဒညေသု သုတ္တေသုပီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တာ ဧဝါ’’တိ ဝတွာပိ တဒေကဒေသံ ဣဓ ဝိနိယောဂက္ခမံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တန္တိ မူလံ။ ဝိတ္ထာရဒေသနန္တိ ‘‘ဝိဘဇိဿာမီ’’တိ ပဒဿ အတ္ထဿ ဒဿနဝသေန ပဝတ္တံ ဝိဘင်္ဂဒေသနံ။ ဥဒ္ဒေသဒေသနာ ပဌမသုတ္တေ အနုလောမဒေသနာသဒိသာဝ။ ပုန ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေန္တောတိ ‘‘ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ ပဝတ္တိံ နိဝတ္တိဉ္စ ဒဿေန္တော။ ပဌမံ ဥဒ္ဒေသဝသေန ဝိဘဇနဝသေန ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿိတံ၊ တတော ဧဝ ဗျတိရေကနယေန ဝိဝဋ္ဋမ္ပိ ဒဿိတမေဝ ဟောတီတိ ပုနဂ္ဂဟဏံ။

တေသံ ¶ တေသံ သတ္တာနန္တိ ဣဒံ ကိဉ္စိ ပကာရတော အနာမသိတွာ သဗ္ဗေပိ သတ္တေ သာမညတော ဗျာပေတွာ ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘သင်္ခေပတော…ပေ… နိဒ္ဒေသော’’တိ။ ဂတိဇာတိဝသေနာတိ ပဉ္စဂတိဝသေန၊ တတ္ထာပိ ဧကေကာယ ဂတိယာ ခတ္တိယာဒိဘုမ္မဒေဝါဒိဟတ္ထိအာဒိဇာတိဝသေန စ။ ‘‘စိတ္တံ မနော’’တိအာဒီသု ဝိယ ကိစ္စဝိသေသံ၊ ‘‘မာနသ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ သမာနေ အတ္ထေ သဒ္ဒဝိသေသံ၊ ‘‘ပဏ္ဍရ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ ဂုဏဝိသေသံ၊ ‘‘စေတသိကံ ဟဒယ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ နိဿယဝိသေသံ၊ ‘‘စိတ္တဿ ဌိတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ အညဿ အဝတ္ထာဘာဝဝိသေသံ၊ ‘‘အလုဗ္ဘနာ’’တိအာဒီသု ဝိယ အညဿ ကိရိယာဘာဝဝိသေသံ၊ ‘‘အလုဗ္ဘိတတ္တ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ အညဿ အဘာဝတာဝိသေသန္တိ ဧဝမာဒိကံ အနပေက္ခိတွာ ဓမ္မမတ္တံ ဝါ ဒီပနာ သဘာဝနိဒ္ဒေသော။ ဇိဏ္ဏဿ ဇီရဏဝသေန ပဝတ္တနာကာရော ဇီရဏတာတိ အာဟ ‘‘အာကာရနိဒ္ဒေသော’’တိ။

ကာလာတိက္ကမေ ကိစ္စနိဒ္ဒေသာတိ ကလလကာလတော ပဘုတိ ပုရိမရူပါနံ ဇရာပတ္တက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ ပစ္ဆိမရူပါနိ ပရိပက္ကရူပါနုရူပါနိ ပရိဏတပရိဏတာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အနုက္ကမေန သုပရိဏတရူပါနံ ပရိပါကကာလေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ ခဏ္ဍိစ္စာဒိသဘာဝါနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ‘‘ခဏ္ဍိစ္စ’’န္တိအာဒယော ကာလာတိက္ကမေ ဇရာယ ကိစ္စနိဒ္ဒေသာ။ ပကတိနိဒ္ဒေသာတိ ဖလဝိပစ္စနပကတိယာ နိဒ္ဒေသာ၊ ဇရာယ ဝါ ပါပုဏိတဗ္ဗဖလမေဝ ပကတိ၊ တဿာ နိဒ္ဒေသာ၊ န စ ခဏ္ဍိစ္စာဒီနေဝ ဇရာတိ ဥဒကာဒိဂတမဂ္ဂေသု တိဏရုက္ခသံဘဂ္ဂတာဒယော ဝိယ ပရိပါကဂတမဂ္ဂသင်္ခါတေသု ပရိပုဏ္ဏရူပေသု လဗ္ဘမာနာ ခဏ္ဍိစ္စာဒယော ဇရာယ ဂတမဂ္ဂါဣစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဇရာတိ။

ယသ္မာ ¶ ဇရံ ပတ္တဿ အာယု ဟာယတိ၊ ဣန္ဒြိယာနိ ဇဇ္ဇရာနိ ဟောန္တီတိ အာယုဟာနာဒယော ပကတိနိဒ္ဒေသာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္ဆိမာ ဒွေ ပကတိနိဒ္ဒေသာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမေဟိ ပနာ’’တိအာဒိ။

အဝိညာယမာနန္တရတ္တာ အဝီစိဇရာ မဏိအာဒီသု မန္ဒဒသကာဒီသု ဧကေကဒသကေသု စ ခဏေ ခဏေ ဇိဏ္ဏဝိကာရာဒီနံ ဒုဝိညေယျတ္တာ။ တတော အညေသူတိ မဏိအာဒိတော အညေသု အဟိစ္ဆတ္တကာဒီသု၊ ပါဏီနံ ဧကဘဝပရိယာပန္နေ သကလအာယုသ္မိံ ဂဟိတတရုဏယုဝါဇရာကာလေသု၊ ဧကဒွိတ္တိဒိဝသာတိက္ကမေသု ပုပ္ဖာဒီသု ဝါတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ဟိ ဇရာဝိသေသဿ သုဝိညေယျတ္တာ သဝီစိဇရာ နာမ။

စဝနကဝသေနာတိ စဝနကာနံ ခန္ဓာနံ ဝသေန။ ဧကစတုပဉ္စက္ခန္ဓာယ စုတိယာ စဝနမေဝ စဝနတာတိ အာဟ ‘‘ဘာဝဝစနေန လက္ခဏနိဒဿန’’န္တိ၊ ပါဠိယံ ‘‘စုတီ’’တိ ဝုတ္တဿ မရဏဿ သဘာဝဒဿနန္တိ ¶ အတ္ထော။ ဘင်္ဂုပ္ပတ္တိ ဘိဇ္ဇမာနတာ။ တေန ‘‘ဘေဒေါ’’တိ ဣမိနာ ခန္ဓာနံ ဘိဇ္ဇမာနတာ ဘေဒသမင်္ဂိတာ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ။ ဌာနာဘာဝပရိဒီပနန္တိ ကေနစိပိ အာကာရေန အဝဋ္ဌာနာဘာဝဒီပနံ။ ဃဋဿေဝါတိ ဟိ ဝိသဒိသူဒါဟရဏံ။ ယထာ ဃဋေ ဘိန္နေ ကပါလာဒိအဝယဝသေသော လဗ္ဘတိ၊ န ဧဝံ စုတိက္ခန္ဓေသု ဘင်္ဂေသု၊ န ကောစိ ဝိသေသော တိဋ္ဌတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အန္တရဓာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ မစ္စုသင်္ခါတံ မရဏန္တိ မစ္စုသညိတံ မရဏံ။ ‘‘ကာလမရဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ သန္တာနဿ အစ္စန္တသမုစ္ဆေဒဘူတံ ခီဏာသဝါနံ မရဏံ သမုစ္ဆေဒမရဏံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ခဏိကမရဏံ သင်္ဂဏှာတိ။ တဿ ကိရိယာတိ အန္တကဿ ကိရိယာ၊ ယာ လောကေ ဝုစ္စတိ ‘‘မစ္စူ’’တိ၊ မရဏန္တိ အတ္ထော။ စဝနကာလော ဧဝ ဝါ အနတိက္ကမနီယတ္တာ ဝိသေသေန ကာလောတိ ဝုတ္တောတိ တဿ ကိရိယာ အတ္ထတော စုတိက္ခန္ဓာနံ ဘေဒပဝတ္တိယေဝ။ ‘‘မစ္စု မရဏ’’န္တိ ဝါ ဧတ္ထ သမာသံ အကတွာ ယော ‘‘မစ္စူ’’တိ ဝုစ္စတိ ဘေဒေါ၊ တမေဝ မရဏံ ‘‘ပါဏစာဂေါ’’တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

စတုဝေါကာရဝသေနာတိ စတုဝေါကာရဘဝဝသေန။ တတ္ထ ဟိ ရူပကာယသညိတော ကဠေဝရော နတ္ထိ၊ ယံ နိက္ခိပေယျ။ ကိဉ္စာပိ ဧကဝေါကာရဘဝေပိ ကဠေဝရနိက္ခေပေါ နတ္ထိ၊ ရူပကာယဿ ပန တတ္ထ အတ္ထိတာမတ္တံ ဂဟေတွာ ‘‘ဧကဝေါကာရဝသေန ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ’’တိ ဝုတ္တော။ စတုဝေါကာရဝသေန စာတိ စ-သဒ္ဒေန ‘‘သေသဒွယဝသေန ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ သဗ္ဗတ္ထေဝ ခန္ဓဘေဒသဗ္ဘာဝတော။ သေသဒွယဝသေနာတိ ¶ သေသဘဝဒွယဝသေနေဝ ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ။ ယဒိပိ ဧကဝေါကာရဘဝေ ရူပကာယော ဝိဇ္ဇတိ၊ ကဠေဝရနိက္ခေပေါ ပန နတ္ထီတိ ‘‘ကဠေဝရဿ သဗ္ဘာဝတော’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ မနုဿာဒီသု ကဠေဝရနိက္ခေပေါ အတ္ထိ၊ တသ္မာ မနုဿာဒီသု ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါတိ ယောဇနာ။ ကဠေဝရံ နိက္ခိပီယတိ ဧတေနာတိ မရဏံ ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါ။ ဧကတော ကတွာတိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ၊ ဧကဇ္ဈံ ဂဟဏမတ္တေန။

ဇာယနဋ္ဌေနာတိအာဒိ အာယတနဝသေန ယောနိဝသေန စ ဒွီဟိ ပဒေဟိ သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယိတွာ ပရိယာဒိယိတွာ ဇာတိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘ကတ္တုဘာဝဝသေန ပဒဒွယံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ဇာတိ သဉ္ဇာတီ’’တိ ပန ကတ္တရိ သာမိနိဒ္ဒေသဿ ကတတ္တာ ဥဘယတ္ထာပိ ဘာဝနိဒ္ဒေသော။ သမ္ပုဏ္ဏာ ဇာတိ သဉ္ဇာတိ။ ပါကဋာ နိဗ္ဗတ္တိ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ။ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ…ပေ… အဘိနိဗ္ဗတ္တီတိ သတ္တဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဝေါဟာရဒေသနာ။

တတြ တတြာတိ ဧကစတုဝေါကာရဘဝေသု ဒွိန္နံ သေသရူပဓာတုယံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ပဉ္စန္နံ၊ ကာမဓာတုယံ ဝိကလာဝိကလိန္ဒြိယာနံ ဝသေန သတ္တန္နံ နဝန္နံ ဒသန္နံ ပုန ဒသန္နံ ဧကာဒသန္နဉ္စ ¶ အာယတနာနံ ဝသေန သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သန္တတိယန္တိ ယေန ကမ္မုနာ ခန္ဓာနံ ပါတုဘာဝေါ၊ တေန အဘိသင်္ခတသန္တတိယံ။ တဉ္စ ခေါ ပဋိသန္ဓိက္ခဏဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကမ္မံယေဝ ကမ္မဘဝေါ ‘‘ဘဝတိ ဧတသ္မာ ဥပပတ္တိဘဝေါ’’တိ ကတွာ။ ကမ္မေန နိယျာဒိတအတ္တဘာဝုပပတ္တိဝသေန ဘဝတီတိ ဘဝေါ၊ တထာ တထာ နိဗ္ဗတ္တဝိပါကော ကဋတ္တာရူပဉ္စ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဘဝတီတိ ကတွာ ဘဝေါ’’တိ ဥပပတ္တိဘဝဿ ဝက္ခမာနတ္တာ ‘‘ကမ္မံ ဖလဝေါဟာရေန ဘဝေါတိ ဝုတ္တ’’န္တိ ကထိတံ။

ဥပါဒိယန္တိ သတ္တာ ဒဠှဂ္ဂါဟံ ဂဏှန္တိ ဧတေန ကိလေသကာမေန။ န ကေဝလံ ဣဓ ကရဏသာဓနမေဝ၊ အထ ခေါ ကတ္တုသာဓနမ္ပိ လဗ္ဘတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သယံ ဝါ’’တိ။ တန္တိ ဝတ္ထုကာမံ။ ကာမော စ သော ကာမနဋ္ဌေန၊ ဥပါဒါနဉ္စ ဘုသမာဒါနဋ္ဌေနာတိ ကာမုပါဒါနံ။ ဧတန္တိ ကာမုပါဒါနပဒံ။ ပုန ဧတန္တိ ကာမုပါဒါနသင်္ခါတံ။

သဿတော ¶ အတ္တာတိ ဣဒံ ပုရိမဒိဋ္ဌိံ ဥပါဒိယမာနံ ဥတ္တရဒိဋ္ဌိံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ယထာ ဧသာ ဒိဋ္ဌိ ဒဠှီကရဏဝသေန ပုရိမံ ဥတ္တရာ ဥပါဒိယတိ၊ ဧဝံ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိကာပီတိ။ အတ္တဂ္ဂဟဏံ ပန ‘‘အတ္တဝါဒုပါဒါန’’န္တိ ဣဒံ န ဒိဋ္ဌုပါဒါနဒဿနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ လောကော စာတိ အတ္တဂ္ဂဟဏဝိနိမုတ္တဂ္ဂဟဏံ ဒိဋ္ဌုပါဒါနဘူတံ ဣဓ ပုရိမဒိဋ္ဌိဥတ္တရဒိဋ္ဌိဝစနေဟိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ယေန မိစ္ဆာဘိနိဝေသေန ဂေါသီလဂေါဝတာဒိံ သမာဒိယတိ စေဝ အနုတိဋ္ဌတိ စ၊ သော ဂေါသီလဂေါဝတာဒီနီတိ အဓိပ္ပေတာနိ။ တေနာဟ ‘‘ဂေါသီလ…ပေ… သယမေဝ ဥပါဒါနာနီ’’တိ။ အဘိနိဝေသတောတိ အဘိနိဝေသနတော။

အတ္တဝါဒုပါဒါနန္တိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝါဒဿ ပညာပနဿ ဂဟဏဿ ကာရဏဘူတာ ဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ အတ္တဝါဒမတ္တမေဝါတိ အတ္တဿ အဘာဝါ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဣဒံ ဝစနမတ္တမေဝ။ ဥပါဒိယန္တိ ဒဠှံ ဂဏှန္တိ။

စက္ခုဒွါရာဒီသု ပဝတ္တာယာတိ ဣဒံ တဏှာယ ရူပတဏှာဒိဘာဝဿ ကာရဏဝစနံ ဆဒွါရာရမ္မဏိကဓမ္မာနံ ပဋိနိယတာရမ္မဏတ္တာ။ ဇဝနဝီထိယာ ပဝတ္တာယာတိ ဣဒံ တဿာ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဒဿနံ။ သဘာဝေနေဝ ဥဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တဿ ဝေဠု ဝိယ နိဿယော အဟုတွာ ဩလုမ္ဘကဘာဝေန ဘာဝေါ ဥပါဒါနဿ ပစ္စယဘာဝတော အာရမ္မဏမ္ပိ တံသဒိသံ ဝုတ္တံ။ ရူပေတိ ဝိသယေ ¶ ဘုမ္မံ။ သာ တိဝိဓာ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကာမတဏှာ ကာမဿာဒဘာဝေန ပဝတ္တိယာ။ ဧဝံ အဿာဒေန္တီတိ သဿတဒိဋ္ဌိယာ သဟဇာတနိဿယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတာဒိပစ္စယဘူတာယ သံသဋ္ဌတ္တာ နိစ္စဓုဝသဿတာဘိနိဝေသမုခေန အဿာဒေန္တီ။ ဘဝသဟဂတာ တဏှာ ဘဝတဏှာ။ ဘဝတိ တိဋ္ဌတိ သဗ္ဗကာလန္တိ ဟိ ဘဝဒိဋ္ဌိ ဘဝေါ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ ဘဝဿာဒဝသေန ပဝတ္တိယာ စ။ ဣမိနာ နယေန ဝိဘဝတဏှာတိ ဧတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိဘဝတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတီတိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌိ ဝိဘဝေါ ဥတ္တရပဒလောပေန။ ဧဝံ တာနိ အဋ္ဌာရသာတိ ယာ ဆ ကာမတဏှာ၊ ဆ ဘဝတဏှာ၊ ဆ ဝိဘဝတဏှာ ဝုတ္တာ၊ ဧတာနိ အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနိ တဏှာပစ္စယော။ အဇ္ဈတ္တန္တိ သကသန္တတိယံ။ ဗဟိဒ္ဓါတိ တတော ဗဟိဒ္ဓါ။ အတီတာရမ္မဏာနိ ဝါ ဟောန္တု ဣတရာရမ္မဏာနိ ဝါ၊ သယံ ပန အတီတာနိ ဆတ္တိံသ တဏှာဝိစရိတာနိ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ‘‘အဋ္ဌသတံ တဏှာဝိစရိတာနီ’’တိအာဒိနာ ¶ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒါနိ အပရေနပိ ပကာရေန အဋ္ဌသတံ တဏှာဝိစရိတာနိ ဒဿေတုံ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဿာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဇ္ဈတ္တိကဿာတိ အဇ္ဈတ္တိကခန္ဓပဉ္စကံ။ ဥပယောဂတ္ထေ ဟိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ ဥပါဒါယာတိ ဂဟေတွာ။ အသ္မီတိ ဟောတီတိ ယဒေတံ အဇ္ဈတ္တိကံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဥပါဒါယ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝသေန သမုဒါယဂ္ဂါဟတော အသ္မီတိ ဂါဟော ဟောတိ၊ တသ္မိံ သတီတိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ရူပါဒိအာရမ္မဏဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတ္ထမသ္မီတိ ဟောတီတိ ခတ္တိယာဒီသု ‘‘ဣဒံပကာရော အဟ’’န္တိ ဧဝံ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝသေန ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဣဒံ တာဝ အနုပနိဓာယ ဂဟဏံ။

ဧဝမာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဧဝမသ္မိ၊ အညထာသ္မိ၊ အဟံ ဘဝိဿံ၊ ဣတ္ထံ ဘဝိဿံ၊ ဧဝံ ဘဝိဿံ၊ အညထာ ဘဝိဿံ၊ အသသ္မိ၊ သတသ္မိ၊ အဟံ သိယံ၊ ဣတ္ထံ သိယံ၊ ဧဝံ သိယံ၊ အညထာ သိယံ၊ အပါဟံ သိယံ၊ အပါဟံ ဣတ္ထံ သိယံ၊ အပါဟံ ဧဝံ သိယံ၊ အပါဟံ အညထာ သိယ’’န္တိ ဧတေသံ သင်္ဂဟော။ ဥပနိဓာယ ဂဟဏမ္ပိ ဒုဝိဓံ သမတော အသမတော ဝါတိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝမသ္မိ၊ အညထာသ္မီ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧဝမသ္မီတိ ဣဒံ သမတော ဥပနိဓာယ ဂဟဏံ၊ ယထာ အယံ ခတ္တိယော၊ ဧဝံ အဟမသ္မီတိ အတ္ထော။ အညထာသ္မီတိ ဣဒံ ပန အသမတော ဂဟဏံ၊ ယထာယံ ခတ္တိယော တတော အညထာ အဟံ ဟီနော ဝါ အဓိကော ဝါတိ အတ္ထော။ ဣမာနိ တာဝ ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန စတ္တာရိ တဏှာဝိစရိတာနိ။ ဘဝိဿန္တိအာဒီနိ ပန စတ္တာရိ အနာဂတဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ တေသံ ပုရိမစတုက္ကေ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အသသ္မီတိ သဿတော အသ္မိ၊ နိစ္စဿေတံ အဓိဝစနံ။ သတသ္မီတိ အသဿတော အသ္မိ၊ အနိစ္စဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣတိ ဣမာနိ ဒွေ သဿတုစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တာနိ။ ဣတော ပရာနိ သိယန္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ သံသယပရိဝိတက္ကဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ တာနိ ပုရိမစတုက္ကေ ဝုတ္တနယေန အတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ အပါဟံ သိယန္တိအာဒီနိ ပန စတ္တာရိ ¶ ‘‘အပိ နာမာဟံ ဘဝေယျ’’န္တိ ဧဝံ ပတ္ထနာကပ္ပနဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ တာနိပိ ပုရိမစတုက္ကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ဧဝမေတေသု –

ဒွေ ဒိဋ္ဌိသီသာ စတ္တာရော၊ သုဒ္ဓသီသာ သီသမူလကာ၊

တယော တယောတိ ဧတာနိ၊ အဋ္ဌာရသ ဝိဘာဝယေ။

ဧတေ ဟိ သဿတုစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တာ ဒွေ ဒိဋ္ဌိသီသာ နာမ၊ ‘‘အသ္မိ၊ ဘဝိဿံ သိယံ၊ အပါဟံ သိယ’’န္တိ ဧတေ စတ္တာရော သုဒ္ဓသီသာ နာမ၊ ‘‘ဣတ္ထမသ္မီ’’တိအာဒယော ¶ တယော တယောတိ ဒွါဒသ သီသမူလကာ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပါဠိယံ ရူပါရမ္မဏာဒိဝသေန တဏှာ အာဂတာတိ အာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကရူပါဒိနိဿိတာနီ’’တိ။ အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမိနာ အသ္မီတိ ဣမိနာ အဘိသေကသေနာပစ္စာဒိနာ ‘‘ခတ္တိယော အဟ’’န္တိ မူလဘာဝတော ‘‘အသ္မီ’’တိ ဟောတိ။ သေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သင်္ဂဟေတိ တဏှာယ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂဿ သံခိပနဝသေန သင်္ဂဏှနေ ကရိယမာနေ။ ‘‘ဆယိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဏှာကာယာ’’တိအာဒိ နိဒ္ဒေသော။ ‘‘ရူပေ တဏှာ ရူပတဏှာ’’တိအာဒိ နိဒ္ဒေသတ္ထော။ ‘‘ကာမရာဂဘာဝေနာ’’တိအာဒိကော၊ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဿုပါဒါယာ’’တိအာဒိကော စ နိဒ္ဒေသဝိတ္ထာရော။ ‘‘ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ဆဠေဝါ’’တိအာဒိကော သင်္ဂဟော။

ယသ္မာ စက္ခုဒွါရာဒီသု ဧကေကသ္မိံ ဒွါရေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိညာဏာနိ ဝိယ အနေကာ ဧဝ ဝေဒနာ၊ တသ္မာ တာ ရာသိဝသေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ‘‘ဆ ဝေဒနာကာယာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဝေဒနာသမူဟာ’’တိ။ နိဿယဘာဝေန ဥပ္ပတ္တိဒွါရဘာဝေန နာနာပစ္စယာ ဟောန္တိ စက္ခုဓာတုအာဒယော၊ တာ ကုစ္ဆိနာ ဓာရေန္တိယော ဝိယ ပေါသေန္တိယော ဝိယ စ ဟောန္တီတိ တာသံ မာတုသဒိသတာ ဝုတ္တာ။ စက္ခုသမ္ဖဿဟေတူတိ နိဿယာဒိစက္ခုသမ္ဖဿပစ္စယာ။ အယန္တိ အယံ ဝေဒနာ ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ သာဓာရဏတော ဝုတ္တာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ဝေဒနာပဒေ။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာတိ ကုသလာကုသလဝိပါကကိရိယာနံ ဝသေန သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာ။ ဧဝံ ဝိဘင်္ဂေ အာဂတနယေန သာဓာရဏတော ဝတွာပိ ဣဓာဓိပ္ပေတဝေဒနမေဝ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိပါကဝသေန ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ စက္ခုမှိ သမ္ဖဿောတိ စက္ခုမှိ နိဿယဘူတေ ဥပ္ပန္နဖဿော။ ဧသ နယော သေသေသု။ ယသ္မာ စက္ခာဒီနိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ လက္ခဏာဒိဝိဘာဂတော၊ အာယတနနိဒ္ဒေသေ ဝိသေသတော၊ သာမညတော စ သဒ္ဒတ္ထဒဿနာဒိဝသေန ဝိဘာဝိတာနိ၊ တသ္မာ ‘‘ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ…ပေ… ဝုတ္တမေဝါ’’တိ အာဟ။

နမနလက္ခဏန္တိ အာရမ္မဏာဘိမုခံ ဟုတွာ နမနသဘာဝံ တေန ဝိနာ အပ္ပဝတ္တနတော။ ရုပ္ပနလက္ခဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဝေဒနာက္ခန္ဓော ပန ဧကာဝ ဝေဒနာ။ သဗ္ဗဒုဗ္ဗလစိတ္တာနိ နာမ ပဉ္စဝိညာဏာနိ ¶ ။ နနု တတ္ထ ဇီဝိတစိတ္တဋ္ဌိတိယော ¶ စ သန္တီတိ? သစ္စံ၊ တာသံ ပန ကိစ္စံ န တထာ ပါကဋံ၊ ယထာ စေတနာဒီနန္တိ တေ ဧဝေတ္ထ ပါဠိယံ ဥဒ္ဓဋာ။ ယေန မဟန္တပါတုဘာဝါဒိနာ ကာရဏေန။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ မဟာဘူတနိဒ္ဒေသေ။ အညော ဝိနိစ္ဆယနယောတိ ‘‘ဝစနတ္ထတော ကလာပတော’’တိအာဒိနာ လက္ခဏာဒိနိစ္ဆယတော အညော ဝိနိစ္ဆယနယော။ နနု သော စတုဓာတုဝဝတ္ထာနေ ဝုတ္တော၊ န ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသေတိ? တတ္ထ ဝုတ္တေပိ ‘‘စတုဓာတုဝဝတ္ထာနေ ဝုတ္တာနီ’’တိ အတိဒေသဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ရူပက္ခန္ဓနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဥပါဒါယာတိ ပဋိစ္စ။ ဘူတာနိ ဟိ ပဋိစ္စ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဥပါဒါရူပံ ‘‘တာနိ ဂဟေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ အဝိဿဇ္ဇနတော။ နိဿာယာတိပိ ဧကေ တေသံ နိဿယပစ္စယဘာဝတော။ ပုဗ္ဗကာလကိရိယာ နာမ ဧကံသတော အပရကာလကိရိယာပေက္ခာတိ ပါဌသေသေန အတ္ထံ ဝဒတိ။ ဝိဘတ္တိဝိပလ္လာသေန ဝိနာ ဧဝ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သမူဟတ္ထေ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမူဟသမ္ဗန္ဓေ သာမိနိဒ္ဒေသေန သမူဟတ္ထော ဒီပိတောတိ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘သမူဟံ ဥပါဒါယာ’’တိ။ ဓမ္မသင်္ဂဏိယံ (ဓ။ သ။ ၅၈၄) အာဂတနယေန ‘‘တေဝီသတိဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဟိ ဟဒယဝတ္ထု န နိဒ္ဒိဋ္ဌံ၊ ‘‘ယံ ရူပံ နိဿာယာ’’တိ ဝါ ပဋ္ဌာနေ (ပဋ္ဌာန။ ၁။၁။၈) အာဂတတ္တာ ဟဒယဝတ္ထုမ္ပိ ဂဟေတွာ ဇာတိရူပဘာဝေန ဥပစယသန္တတိယော ဧကတော ကတွာ ‘‘တေဝီသတိဝိဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

စက္ခုဿ ဝိညာဏန္တိ ဝါ စက္ခုဝိညာဏံ။ အသာဓာရဏကာရဏေန စာယံ နိဒ္ဒေသော။ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗလောကိယဝိပါကဝိညာဏဿ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ ‘‘တေဘူမကဝိပါကစိတ္တဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏောတိ အာယူဟနသဘာဝေါ။ စောပနဝသေနာတိ ဝိညတ္တိသံစောပနဝသေန၊ ကာယဝိညတ္တိယာ သမုဋ္ဌာပနဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဝစနဘေဒဝသေနာတိ ဝစီဘေဒုပ္ပာဒဝသေန၊ ဝစီဝိညတ္တိယာ သမုဋ္ဌာပနဝသေနာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ စောပနံ န ဘဝေယျာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ရဟော နိသီဒိတွာ စိန္တေန္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧကူနတိံသာတိ ဧတ္ထ အဘိညာစေတနာဝိနိမုတ္တာ ဧဝ ဧကူနတိံသ စေတနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ တဿာ ဝိပါကဝိညာဏဿ ပစ္စယတ္တာဘာဝတော။

ဒုက္ခေတိ ဧကမ္ပိ ဣဒံ ဘုမ္မဝစနံ သံသိလေသနနိဿယဝိသယဗျာပနဝသေန အတ္တာနံ ဘိန္ဒိတွာ ဝိနိယောဂံ ဂစ္ဆတီတိ ‘‘စတူဟိ ကာရဏေဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧကောပိ ¶ ဟိ ဝိဘတ္တိနိဒ္ဒေသော အနေကဓာ ဝိနိယောဂံ ဂစ္ဆတိ ယထာ တဒ္ဓိတတ္ထေ ဥတ္တရပဒသမာဟာရေတိ။ တန္တိ အညာဏံ။ ဒုက္ခသစ္စန္တိ ဟဒယဝတ္ထုလက္ခဏံ ဒုက္ခသစ္စံ။ အဿာတိ အညာဏဿ။ နိဿယပစ္စယဘာဝေနာတိ ပုရေဇာတနိဿယဘာဝေန။ သဟဇာတနိဿယပစ္စယဘာဝေန ပန တံသဟဇာတာ ဖဿာဒယော ဝတ္တဗ္ဗာ။ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေန ဒုက္ခသစ္စံ အဿ အာရမ္မဏန္တိ ယောဇနာ။ ဒုက္ခသစ္စန္တိ ဥပယောဂဧကဝစနံ ¶ ။ ဧတန္တိ အညာဏံ။ တဿာတိ ဒုက္ခသစ္စဿ။ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒေတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ပဋိစ္ဆာဒနာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာထာဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေနပိ ဧကဒေသေန ယာထာဝတော လက္ခဏပဋိဝေဓော ဟောတိယေဝါတိ ‘‘ယာထာဝလက္ခဏပဋိဝေဓနိဝါရဏေနာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဉာဏပဝတ္တိယာ စေတ္ထ အပ္ပဒါနေနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။ ပုရိမံ ပန ပဋိဝေဓဉာဏုပ္ပတ္တိယာ နိသေဓကထာဒဿနံ၊ ပစ္ဆိမံ အနုဗောဓဉာဏုပ္ပတ္တိယာ။ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထာတိ ဒုက္ခသစ္စေ။

သဟဇာတဿ အညာဏဿ သမုဒယသစ္စံ ဝတ္ထု ဟောတိ နိဿယပစ္စယဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝတ္ထုတော’’တိ။ အာရမ္မဏတောတိ အာရမ္မဏပစ္စယဘာဝေန။ ယသ္မာ သမုဒယသစ္စံ အညာဏဿ အာရမ္မဏံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဒုက္ခသမုဒယေ အညာဏ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အတ္ထော။ ပဋိစ္ဆာဒနံ ဒုက္ခသစ္စေ ဝုတ္တနယမေဝ ဧကေနေဝ ကာရဏေန ဣတရေသံ တိဏ္ဏံ အသမ္ဘဝတော၊ ကိံ ပန ဧတံ ဧကံ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒနတော’’တိ။ ဣဒံ ဝိတ္ထာရတော ဝိဘာဝေတုံ ‘‘နိရောဓပဋိပဒါနံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဒါရဗ္ဘာတိ တံ အာရဗ္ဘ တံ အာရမ္မဏံ ကတွာ။ ပစ္ဆိမဉှိ သစ္စဒွယန္တိ နိရောဓော မဂ္ဂေါ။ တဉှိ နယဂမ္ဘီရတ္တာ။ ဒုဒ္ဒသန္တိ သဏှသုခုမဓမ္မတ္တာ သဘာဝေနေဝ ဂမ္ဘီရတာယ ဒုဒ္ဒသံ ဒုဝိညေယျံ ဒုရဝဂ္ဂါဟံ။ တတ္ထာတိ ပုရိမေ သစ္စဒွယေ။ အန္ဓဘူတန္တိ အန္ဓကာရဘူတံ။ န ပဝတ္တတိ အာရမ္မဏံ ကာတုံ န ဝိသဟတိ။ ဝစနီယတ္တေနာတိ ဝါစကဘာဝေန တထာ ဥပဋ္ဌာနတော။ သဘာဝလက္ခဏဿ ဒုဒ္ဒသတ္တာတိ ပီဠနာဒိအာယူဟနာဒိဝသေန ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ အယံ သမုဒယော’’တိ (မ။ နိ။ ၄၈၄၊ ၃။၁၀၄) ယာထာဝတော သဘာဝလက္ခဏဿ ဒုဒ္ဒသတ္တာ ဒုဝိညေယျတ္တာ ပုရိမဒွယံ ဂမ္ဘီရံ။ တတ္ထာတိ ပုရိမသ္မိံ သစ္စဒွယေ။ ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟဝသေန ပဝတ္တတီတိ သုဘာဒိဝိပရီတဂ္ဂါဟာနံ ပစ္စယဘာဝဝသေန အညာဏံ ပဝတ္တတိ။

ဣဒါနိ ¶ ‘‘ဒုက္ခေ အညာဏ’’န္တိအာဒီသု ပကာရန္တရေနပိ အတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒုက္ခေတိ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘အညာဏန္တိ ဝုစ္စမာနာယ အဝိဇ္ဇာယ ဒုက္ခေ’’တိ ဧတ္တကေန။ သင်္ဂဟတောတိ သမောဓာနတော။ ကိစ္စတောတိ အသမ္ပဋိဝေဓကိစ္စတော။ အညာဏမိဝါတိ ဝိသယသဘာဝံ ယာထာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ အပ္ပဒါနကိစ္စမိဝ။ ‘‘ဒုက္ခေ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာ ပဝတ္တတိ၊ ဝိသေသတော နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတီတိ ကတွာ သဗ္ဗတ္ထေဝ တထာ အဝိသိဋ္ဌသဘာဝဒဿနံ ဣဒန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အဝိသေသတော ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ခဏိကနိရောဓဿ ဣဓ အနဓိပ္ပေတတ္တာ အယုဇ္ဇမာနတ္တာ ဝိရာဂဂ္ဂဟဏတော စ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပဋိပက္ခဝသေန ပဋိဗာဟနံ ဣဓ ‘‘နိရောဓော’’တိ အဓိပ္ပေတော၊ သော စ နေသံ သဗ္ဗသော အနုပ္ပဇ္ဇနမေဝါတိ ¶ အာဟ ‘‘နိရောဓော ဟောတီတိ အနုပ္ပာဒေါ ဟောတီ’’တိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာ နိရုဇ္ဈတိ ဧတ္ထာတိ အဝိဇ္ဇာနိရောဓော၊ သင်္ခါရာ နိရုဇ္ဈန္တိ ဧတ္ထာတိ သင်္ခါရနိရောဓော’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗေဟိ ဧတေဟိ နိရောဓပဒေဟိ နိဗ္ဗာနဿ ဒေသိတတ္တာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋန္တိ ဝဋ္ဋဉ္စ ဝိဝဋ္ဋဉ္စ။ ‘‘ဒွါဒသဟီ’’တိ ဣဒံ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘အနုလောမတော ဒွါဒသဟိ ပဒေဟိ ဝဋ္ဋံ၊ ပဋိလောမတော ဒွါဒသဟိ ဝိဝဋ္ဋံ ဣဓ ဒဿိတ’’န္တိ။

ဝိဘင်္ဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဋိပဒါသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃။ မိစ္ဆာ ပဋိပဇ္ဇတိ ဧတာယာတိ မိစ္ဆာပဋိပဒါ၊ ဝဋ္ဋဂါမိမဂ္ဂေါ ဒုက္ခာဝဟတ္တာ။ တံ မိစ္ဆာပဋိပဒံ။ တေနာဟ ‘‘အနိယျာနိကပဋိပဒါ’’တိ။ သော ပုညာဘိသင်္ခါရော ကထံ မိစ္ဆာပဋိပဒါ ဟောတီတိ? သမ္ပတ္တိဘဝေ သုခါဝဟောဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝဋ္ဋသီသတ္တာတိ ဝဋ္ဋပက္ခိယာနံ ဥတ္တမင်္ဂဘာဝတော။ အန္တမသောတိ ဥက္ကံသပရိယန္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ အဝကံသပရိယန္တတော။ ‘‘ဣဒံ မေ ပုညံ နိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ ပစ္စယော ဟောတူ’’တိ ဧဝံ နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထေတွာ ပဝတ္တိတံ။ ပဏ္ဏမုဋ္ဌိဒါနမတ္တန္တိ သာကပဏ္ဏမုဋ္ဌိဒါနမတ္တံ။ အပ္ပတွာတိ အန္တောဂဓဟေတု ဧသ နိဒ္ဒေသော၊ အပါပေတွာတိ အတ္ထော။ ယဒဂ္ဂေန ¶ ဝါ ပဋိပဇ္ဇနတော အရဟတ္တံ ပတ္တောတိ ဝုစ္စတိ၊ တဒဂ္ဂေန တဒါဝဟာ ပဋိပဒါပိ ပတ္တာတိ ဝုစ္စတီတိ ‘‘အပ္ပတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အနုလောမဝသေနာတိ အနုလောမပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝသေန။ ပဋိလောမဝသေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပဋိပဒါ ပုစ္ဆိတာတိ ဧတေန ပဋိပဒါ ဒေသေတုံ အာရဒ္ဓါတိ အယမ္ပိ အတ္ထော သင်္ဂဟိတော ယထာရဒ္ဓဿ အတ္ထဿ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာယ ဣဓာဂတတ္တာ။ အနုလောမပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာယမ္ပေတ္ထ ဗျတိရေကမုခေန အဝိဇ္ဇာဒိနိရောဓာ ပန ဝိဇ္ဇာယ သတိ ဟောတိ သင်္ခါရာနံ အသမ္ဘဝေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ဘာဇိတ’’န္တိ။ သရူပေန ပန တာယ ဝဋ္ဋမေဝ ပကာသိတံ။ ဝက္ခတိ ဟိ ပရိယောသာနေ ‘‘ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋမေဝ ကထိတ’’န္တိ။ နိယျာတနေတိ နိဂမနေ။ ဖလေနာတိ ပတ္တဗ္ဗဖလေန ပဋိပဒါယ သမ္ပာပကဟေတုနော ဒဿိတတ္တာ။ ယထာ ဟိ တိဝိဓော ဟေတု ဉာပကော၊ နိဗ္ဗတ္တကော၊ သမ္ပာပကောတိ၊ ဧဝံ တိဝိဓံ ဖလံ ဉာပေတဗ္ဗံ၊ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗံ၊ သမ္ပာပေတဗ္ဗန္တိ။ တသ္မာ ပတ္တဗ္ဗဖလေန နိဗ္ဗာနေန တံသမ္ပာပကဟေတုဘူတာယ ပဋိပဒါယ ဒဿိတတ္တာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဖလေန ဟေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ အယံ ဝုစ္စတီတိ ဧဝံ နိဗ္ဗာနဖလာ အယံ ‘‘သမ္မာပဋိပဒါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အသေသဝိရာဂါ အသေသနိရောဓာတိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန အဝိဇ္ဇာယ အသေသဝိရဇ္ဇနတော အသေသနိရုဇ္ဈနတော စ။ ပဒဒွယေနပိ အနုပ္ပာဒနိရောဓမေဝ ဝဒတိ။ တဉှိ နိဗ္ဗာနံ။ ဒုတိယဝိကပ္ပေ အယံ ဧတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယေန မဂ္ဂေန ကရဏဘူတေန အသေသနိရောဓော ဟောတိ၊ အဝိဇ္ဇာယ အသေသနိရောဓော ယံ အာဂမ္မ ဟောတိ၊ တံ မဂ္ဂံ ဒဿေတုန္တိ။ ဧဝဉှိ သတီတိ ဧဝံ ပဒဘာဇနဿ ¶ နိဗ္ဗာနဿ ပဒတ္ထေ သတိ။ သာနုဘာဝါ ပဋိပဒါ ဝိဘတ္တာ ဟောတီတိ အဝိဇ္ဇာယ အသေသနိရောဓဟေတုပဋိပဒါ တတ္ထ သာတိသယသာမတ္ထိယသမာယောဂတော သာနုဘာဝါ ဝိဘတ္တာ ဟောတိ။ မိစ္ဆာပဋိပဒါဂဟဏေနေတ္ထ ဝဋ္ဋဿပိ ဝိဘတ္တတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋမေဝ ကထိတ’’န္တိ။

ပဋိပဒါသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဝိပဿီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄။ ဝိပ္ဖန္ဒန္တီတိ နိမိသနဝသေန။ အနိမိသေဟီတိ ဝိဂတနိမိသေဟိ ဥမ္မီလန္တေဟေဝ။ တေန ဝုတ္တံ မဟာပဒါနေ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ‘‘ဝိပဿီ’’တိ ပဒေ၊ ဧတသ္မိံ ဝါ ‘‘အနိမိသေဟီ’’တိအာဒိကေ ယထာဂတေ သုတ္တန္တေ။

မဟာပုရိသဿ ¶ အနိမိသလောစနတော ‘‘ဝိပဿီ’’တိ သမညာပဋိလာဘဿ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တံ အကာရဏံ အညေသမ္ပိ မဟာသတ္တာနံ စရိမဘဝေ အနိမိသလောစနတ္တာတိ စောဒနံ သန္ဓာယ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ တတော ပန အညမေဝ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပလာဠယမာနဿာတိ တောသေန္တဿ။ အနာဒရေ စေတံ သာမိဝစနံ။ အဋ္ဋဿာတိ အတ္ထဿ။

ပုညုဿယသင်္ခါတော ဘဂေါ အဿ အတိသယေန အတ္ထီတိ ဘဂဝါတိ ‘‘ဘာဂျသမ္ပန္နဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမ္မာတိ သမ္မဒေဝ ယာထာဝတော၊ ဉာယေန ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နယေန ဟေတုနာ’’တိ။ သံ-သဒ္ဒေါ ‘‘သာမ’’န္တိ ဣမိနာ သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘သာမံ ပစ္စတ္တပုရိသကာရေနာ’’တိ၊ သယမ္ဘုဉာဏေနာတိ အတ္ထော။ သမ္မာ၊ သာမံ ဗုဇ္ဈိ ဧတေနာတိ သမ္ဗောဓော ဝုစ္စတိ မဂ္ဂဉာဏံ၊ ‘‘ဗုဇ္ဈတိ ဧတေနာ’’တိ ကတွာ ဣဓ သဗ္ဗညုတညာဏဿပိ သင်္ဂဟော။ ဗောဓိမာ သတ္တော ဗောဓိသတ္တော၊ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေါ ယထာ ‘‘သာကပတ္ထဝေါ’’တိ။ ဗုဇ္ဈနကသတ္တောတိ ဧတ္ထ မဟာဗောဓိယာနပဋိပဒါယ ဗုဇ္ဈတီတိ ဗောဓိ စ သော သတ္တဝိသေသယောဂတော သတ္တော စာတိ ဗောဓိသတ္တော။ ပတ္ထယမာနော ပဝတ္တတီတိ ‘‘ကုဒါဿု နာမ မဟန္တံ ဗောဓိံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ သဉ္ဇာတစ္ဆန္ဒော ပဋိပဇ္ဇတိ။ ဒုက္ခန္တိ ဇာတိအာဒိမူလကံ ဒုက္ခံ။ ကာမံ စုတုပပါတာပိ မရဏဇာတိယော၊ ‘‘ဇာယတိ မီယတီ’’တိ ပန ဝတွာ ‘‘စဝတိ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ ဝစနံ န ဧကဘဝပရိယာပန္နာနံ တေသံ ဂဟဏံ၊ အထ ခေါ နာနာဘဝပရိယာပန္နာနံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟဏန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣဒံ…ပေ… ဝုတ္တ’’န္တိ။ တဿ နိဿရဏန္တိ တဿ ဇရာမရဏဿ နိဿရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ မဟာသတ္တော ဇိဏ္ဏဗျာဓိမတေ ဒိသွာ ပဗ္ဗဇိတော၊ တသ္မာဿ ဇရာမရဏမေဝ အာဒိတော ဥပဋ္ဌာသိ။

ဥပါယမနသိကာရေနာတိ ¶ ဥပါယေန ဝိဓိနာ ဉာယေန မနသိကာရေန ပထေန မနသိကာရဿ ပဝတ္တနတော။ သမာယောဂေါ အဟောသီတိ ယာထာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန သမာဂမော အဟောသိ။ ယောနိသော မနသိကာရာတိ ဟေတုမှိ နိဿက္ကဝစနန္တိ တဿ ‘‘ယောနိသော မနသိကာရေနာ’’တိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနေန အာဟ။ ဇာတိယာ ခေါ သတိ ဇရာမရဏန္တိ ‘‘ကိမှိ နု ခေါ သတိ ဇရာမရဏံ ဟောတိ၊ ကိံ ပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဇရာမရဏေ ကာရဏံ ပရိဂ္ဂဏှန္တဿ ဗောဓိသတ္တဿ ‘‘ယသ္မိံ သတိ ယံ ဟောတိ၊ အသတိ စ န ¶ ဟောတိ၊ တံ တဿ ကာရဏ’’န္တိ ဧဝံ အဗျဘိစာရဇာတိကာရဏပရိဂ္ဂဏှနေန ‘‘ဇာတိယာ ခေါ သတိ ဇရာမရဏံ ဟောတိ၊ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ ယာ ဇရာမရဏဿ ကာရဏပရိဂ္ဂါဟိကာ ပညာ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ တာယ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိယာ စဿ အဘိသမယော ပဋိဝေဓော အဟောသီတိ အတ္ထော။

ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရပရာမသနံ။ ဟီတိ နိပါတမတ္တံ။ ဣဒန္တိ ယထာဝုတ္တဿ ဝဋ္ဋဿ ပစ္စက္ခတော ဂဟဏံ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝမိဒ’’န္တိ။ ဣဓ အဝိဇ္ဇာယ သမုဒယဿ အာဂတတ္တာ ‘‘ဧကာဒသသု ဌာနေသူ’’တိ ဝုတ္တံ။ သမုဒယံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာတိ သင်္ခါရာဒီနံ သမုဒယံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ။ အနေကဝါရဉှိ သမုဒယဒဿနဝသေန ဉာဏဿ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘သမုဒယော သမုဒယော’’တိ အာမေဍိတဝစနံ။ အထ ဝါ ‘‘ဧဝံ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ ဣဒံ န ကေဝလံ နိဗ္ဗတ္တိဒဿနပရံ၊ အထ ခေါ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသဒ္ဒေါ ဝိယ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန ဣဓ သမုဒယသဒ္ဒေါ နိဗ္ဗတ္တိမုခေန ပစ္စယတ္တံ ဝဒတိ။ ဝိညာဏာဒယော စ ယာဝန္တော ဣဓ ပစ္စယဓမ္မာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ တေ သာမညရူပေန ဗျာပနိစ္ဆာဝသေန ဂဏှန္တော ‘‘သမုဒယော သမုဒယော’’တိ အဝေါစ။ တေနာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာနံ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ။ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခူတိ သမုဒယဿ ပစ္စက္ခတော ဒဿနဘာဝေါ စက္ခု။ ဉာတဋ္ဌေနာတိ ဉာတဘာဝေန။ ပဇာနနဋ္ဌေနာတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာဒိတံတံပစ္စယဓမ္မပဝတ္တိယာ ဧတဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော’’တိ ပကာရတော ဝါ ဇာနနဋ္ဌေန။ ပဋိဝေဓနဋ္ဌေနာတိ ‘‘အယံ အဝိဇ္ဇာဒိ ပစ္စယဓမ္မော ဣမဿ သင်္ခါရာဒိကဿ ပစ္စယဘာဝတော သမုဒယော’’တိ ပဋိဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန။ ဩဘာသနဋ္ဌေနာတိ သမုဒယဘာဝပဋိစ္ဆာဒကဿ မောဟန္ဓကာရဿ ကိလေသန္ဓကာရဿ ဝိဓမနဝသေန အဝဘာသနဝသေန။ တံ ပနေတံ ‘‘စက္ခု’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ ဉာဏံ။ နိရောဓဝါရေတိ ပဋိလောမဝါရေ။ သော ဟိ ‘‘ကိဿ နိရောဓာ ဇရာမရဏနိရောဓော’’တိ နိရောဓကိတ္တနဝသေန အာဂတော။

ဝိပဿီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅-၁၀။ သိခီသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၅-၁၀။ န ¶ ဧဝံ ယောဇေတွာတိ ‘‘သိခိဿပီ’’တိအာဒိနာ သမုစ္စယဝသေန ဧဝံ န ယောဇေတွာ။ ကသ္မာတိအာဒိနာ တတ္ထ ကာရဏံ ဝဒတိ။ ဧကာသနေ အဒေသိတတ္တာတိ ¶ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါကဋံ ကာတုံ ‘‘နာနာဌာနေသု ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဒိပိ တာနိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဝုတ္တဘာဝေန ဒေသိတာနိ၊ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧကသဒိသာ တဒတ္ထဿ အဘိန္နတ္တာ။ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဇာတာ’’တိ န အညော အာစိက္ခတီတိ ယောဇနာ။ န ဟိ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပစ္ဆိမဘဝေ ပရောပဒေသေန ပယောဇနံ အတ္ထိ။ ဂတမဂ္ဂေနေဝါတိ ပဋိပတ္တိဂမနေန ဂတမဂ္ဂေနေဝ ပစ္ဆိမမဟာဗောဓိသတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ၊ အယမေတ္ထ ဓမ္မတာ။ ဂစ္ဆန္တီတိ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု ပတိဋ္ဌိတစိတ္တာ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ယာထာဝတော ဘာဝေတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနဝသေန ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ ယထာ ပန တေသံ ပဌမဝိပဿနာဘိနိဝေသော ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘သဗ္ဗဗောဓိသတ္တာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗုဒ္ဓဘာဝါနံ ဝိပဿနာ၊ ဗုဒ္ဓတ္ထာယ ဝါ ဝိပဿနာ ဗုဒ္ဓဝိပဿနာ။

သိခီသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဗုဒ္ဓဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အာဟာရဝဂ္ဂေါ

၁။ အာဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁။ အာဟရန္တီတိ အာနေန္တိ ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ ဥပတ္ထမ္ဘေန္တီတိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗတ္တာတိ ပသုတာ။ ဘူတာ နာမ ယသ္မာ တတော ပဋ္ဌာယ လောကေ ဇာတဝေါဟာရော ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပန ပဋ္ဌာယ ယာဝ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခန္တော၊ တာဝ သမ္ဘဝေသိနော၊ ဧသ တာဝ ဂဗ္ဘသေယျကေသု ဘူတသမ္ဘဝေသိဝိဘာဂေါ၊ ဣတရေသု ပန ပဌမစိတ္တာဒိဝသေန ဝုတ္တော။ သမ္ဘဝ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ဝသေန ပသူတိပရိယာယော၊ ဣတရေသံ ဝသေန ဥပ္ပတ္တိပရိယာယော။ ပဌမစိတ္တပဌမဣရိယာပထက္ခဏေသု ဟိ တေ သမ္ဘဝံ ဥပ္ပတ္တိံ ဧသန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ နာမ၊ န တာဝ ဘူတာ ဥပပတ္တိယာ န သုပ္ပတိဋ္ဌိတတ္တာ၊ ဘူတာ ဧဝ သဗ္ဗသော ဘဝေသနာယ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ န ပုန ဘဝိဿန္တီတိ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ယော စ ‘‘ကာလဃသော ဘူတော’’တိအာဒီသု ဘူတ-သဒ္ဒဿ ခီဏာသဝဝါစိတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ‘‘အဂ္ဂိနာ ဝါ ဥဒကေန ဝါ’’တိအာဒီသု ဝိယ။

ယထာသကံ ¶ ¶ ပစ္စယဘာဝေန အတ္တဘာဝဿ ပဌပနမေဝေတ္ထ အာဟာရေဟိ ကာတဗ္ဗအနုဂ္ဂဟော ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယေနာဟ ‘‘ဝစနဘေဒေါ…ပေ… ဧကော ယေဝါ’’တိ။ သတ္တဿ ဥပ္ပန္နဓမ္မာနန္တိ သတ္တဿ သန္တာနေ ဥပ္ပန္နဓမ္မာနံ။ ယထာ ‘‘ဝဿသတံ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဝုတ္တေ အနုပ္ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဌိတိယာတိ အနုပ္ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တိယာတိ အတ္ထော၊ သာ ပန အဝိစ္ဆေဒေါတိ အာဟ ‘‘အဝိစ္ဆေဒါယာ’’တိ။ အနုပ္ပဗန္ဓဓမ္မုပ္ပတ္တိယာ သတ္တသန္တာနော အနုဂ္ဂဟိတော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပာဒါယာ’’တိ။ ဧတာနီတိ ဌိတိအနုဂ္ဂဟပဒါနိ။ ဥဘယတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ န ယထာသမ္ဗန္ဓတော။

ဝတ္ထုဂတာ ဩဇာ ဝတ္ထု ဝိယ တေန သဒ္ဓိံ အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗတံ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈောဟရိတဗ္ဗကော အာဟာရော’’တိ၊ နိဗ္ဗတ္တိတဩဇံ ပန သန္ဓာယ ‘‘ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဩဇဋ္ဌမကရူပါနိ အာဟရတီ’’တိ ဝက္ခတိ။ ဩဠာရိကတာ အပ္ပောဇတာယ န ဝတ္ထုနော ထူလတာယ ကထိနတာယ ဝါ၊ တသ္မာ ယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ ပရိတ္တာ ဩဇာ ဟောတိ၊ တံ ဩဠာရိကံ။ သပ္ပာဒယော ဒုက္ခုပ္ပာဒကတာယ ဩဠာရိကာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိသာဏာဒီနံ တိဝဿဆဍ္ဍိတာနံ ပူတိဘူတတ္တာ မုဒုကတာတိ ဝဒန္တိ။ တရစ္ဆခေဠတေမိတတာယ ပန တထာဘူတာနံ တေသံ မုဒုကတာ။ ဓမ္မသဘာဝေါ ဟေသ။ သသာနံ အာဟာရော သုခုမော တရုဏတိဏသဿခါဒနတော။ သကုဏာနံ အာဟာရော သုခုမော တိဏဗီဇာဒိခါဒနတော။ ပစ္စန္တဝါသီနံ အာဟာရော သုခုမော မာသမုဂ္ဂကုရာဒိဘောဇနတ္တာ။ တေသန္တိ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီနံ။ သုခုမောတွေဝါတိ န ကိဉ္စိ ဥပါဒါယ၊ အထ ခေါ သုခုမောဣစ္စေဝ နိဋ္ဌံ ပတ္တော တတော ပရမသုခုမဿ အဘာဝတော။

ဝတ္ထုဝသေန ပနေတ္ထ အာဟာရဿ ဩဠာရိကသုခုမတာ ဝုတ္တာ၊ သာ စဿ အပ္ပောဇမဟောဇတာဟိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပရိဿယန္တိ ခုဒါဝသေန ဥပ္ပန္နံ ဝိဟိံသံ သရီရဒရထံ။ ဝိနောဒေတီတိ ဝတ္ထု တဿ ဝိနောဒနမတ္တံ ကရောတိ။ န ပန သက္ကောတိ ပါလေတုန္တိ သရီရံ ယာပေတုံ နပ္ပဟောတိ နိရောဇတ္တာ။ န သက္ကောတိ ပရိဿယံ ဝိနောဒေတုံ အာမာသယဿ အပူရဏတော။

ဆဗ္ဗိဓောပီတိ ဣမိနာ ကဿစိ ဖဿဿ အနဝသေသိတဗ္ဗတမာဟ။ ဒေသနက္ကမေနေဝေတ္ထ ဖဿာဒီနံ ဒုတိယာဒိတာ၊ န အညေန ကာရဏေနာတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာနယော ဧဝ စေသာ’’တိအာဒိ။ မနသော သဉ္စေတနာ န ¶ သတ္တဿာတိ ဒဿနတ္ထံ မနောဂဟဏံ ယထာ ‘‘စိတ္တဿ ဌိတိ၊ စေတောဝိမုတ္တိ စာ’’တိ အာဟ ‘‘မနောသဉ္စေတနာတိ စေတနာဝါ’’တိ။ စိတ္တန္တိ ယံ ကိဉ္စိ စိတ္တမေဝ။ ဧကရာသိံ ကတွာတိ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ဝိဘာဂံ အကတွာ၊ သာမညေန ဂဟိတာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ လဗ္ဘမာနံ ဥပါဒိဏ္ဏကာဒိဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘ကဗဠီကာရော အာဟာရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဟာရတ္ထံ န သာဓေန္တီတိ တာဒိသဿ ¶ အာဟာရဿ အနာဟရဏတော။ တဒါပီတိ ဘိဇ္ဇိတွာ ဝိဂတကာလေပိ။ ဥပါဒိဏ္ဏကာဟာရောတိ ဝုစ္စန္တီတိ ကေစိ။ ဣဒံ ပန အာစရိယာနံ န ရုစ္စတိ တဒါ ဥပါဒိဏ္ဏကရူပဿေဝ အဘာဝတော။ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေနေဝ သဟဇာတာတိ လက္ခဏဝစနမေတံ၊ သဗ္ဗာယပိ ကမ္မဇရူပပရိယာပန္နာယ ဩဇာယ အတ္ထိဘာဝဿ အဝိစ္ဆေဒပ္ပဝတ္တိသမ္ဘဝဒဿနတ္ထော။ သတ္တမာတိ ဥပ္ပန္နဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သတ္တမဒိဝသာပိ။ ရူပသန္တတိံ ပါလေတိ ပဝေဏိဃဋနဝသေန။ အယမေဝါတိ ကမ္မဇဩဇာ။ ကမ္မဇဩဇံ ပန ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နဩဇာ အကမ္မဇတ္တာ အနုပါဒိဏ္ဏအာဟာရောတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အနုပါဒိဏ္ဏကာ ဖဿာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ လောကုတ္တရာ ဖဿာဒယော ကထန္တိ အာဟ ‘‘လောကုတ္တရာ ပန ရုဠှီဝသေန ကထိတာ’’တိ။ ယသ္မာ တေသံ ကုသလာနံ ဥပေတပရိယာယော နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝိပါကာနံ ဥပါဒိဏ္ဏပရိယာယော နတ္ထေဝါတိ အနုပါဒိဏ္ဏပရိယာယောပိ ရုဠှီဝသေန ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပုဗ္ဗေ ‘‘အာဟာရာတိ ပစ္စယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ယဒိ ပစ္စယဋ္ဌော အာဟာရဋ္ဌောတိအာဒိနာ စောဒေတိ၊ အထ ကသ္မာ ဣမေ ဧဝ စတ္တာရော ဝုတ္တာတိ အထ ကသ္မာ စတ္တာရောဝ ဝုတ္တာ။ ဣမေ ဧဝ စ ဝုတ္တာတိ ယောဇနာ။ ဝိသေသပ္ပစ္စယတ္တာတိ ဧတေန ယထာ အညေ ပစ္စယဓမ္မာ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ပစ္စယာဝ ဟောန္တိ၊ ဣမေ ပန တထာ စ ဟောတိ အညထာ စာတိ သမာနေပိ ပစ္စယတ္တေ အတိရေကပစ္စယာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘အာဟာရာတိ ဝုတ္တာ’’တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တံ အတိရေကပစ္စယတံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိသေသပစ္စယော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသပ္ပစ္စယော ရူပကာယဿ ကဗဠီကာရော အာဟာရော ဥပထမ္ဘကဘာဝတော။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ရူပါရူပါနံ ဥပထမ္ဘကတ္တေန ဥပကာရကာ စတ္တာရော အာဟာရာ အာဟာရပစ္စယော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၀၈၊ ပဋ္ဌာ။ အဋ္ဌ။ ပစ္စယုဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ)။ ဥပထမ္ဘကတ္တဉှိ သတီပိ ဇနကတ္တေ အရူပီနံ အာဟာရာနံ အာဟာရဇရူပသမုဋ္ဌာနကရူပါဟာရဿ ¶ စ ဟောတိ၊ အသတိ ပန ဥပထမ္ဘကတ္တေ အာဟာရာနံ ဇနကတ္တံ နတ္ထီတိ ဥပထမ္ဘကတ္တံ ပဓာနံ။ ဇနယမာနောပိ ဟိ အာဟာရော အဝိစ္ဆေဒဝသေန ဥပထမ္ဘယမာနော ဧဝ ဇနေတီတိ ဥပထမ္ဘကဘာဝေါ ဧဝ အာဟာရဘာဝေါ။ ဝေဒနာယ ဖဿော ဝိသေသပစ္စယော။ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ ဝစနတော ဝိညာဏဿ မနောသဉ္စေတနာ။ ‘‘စေတနာ တိဝိဓံ ဘဝံ ဇနေတီ’’တိ ဟိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ပန ဝစနတော နာမရူပဿ ဝိညာဏံ ဝိသေသပစ္စယော။ န ဟိ ဩက္ကန္တဝိညာဏာဘာဝေ နာမရူပဿ အတ္ထိ သမ္ဘဝေါ။ ယထာဟ ‘‘ဝိညာဏဉ္စ ဟိ၊ အာနန္ဒ၊ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ န ဩက္ကမိဿထ၊ အပိ နု ခေါ နာမရူပံ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ သမုစ္စိဿထာ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၁၅)။ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ သုတ္တေန သာဓေတုံ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဧဝံ ယဒိပိ ပစ္စယတ္ထော အာဟာရတ္ထော၊ ဝိသေသပစ္စယတ္တာ ပန ဣမေဝ အာဟာရာတိ ဝုတ္တာတိ တံ နေသံ ¶ ဝိသေသပစ္စယတံ အဝိဘာဂတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘ကော ပနေတ္ထာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ မုခေ ဌပိတမတ္တော ဧဝ အသင်္ခါဒိတော၊ တတ္တကေနာပိ အဗ္ဘန္တရဿ အာဟာရဿ ပစ္စယော ဟောတိ ဧဝ။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌ ရူပါနိ သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ။ သုခဝေဒနာယ ဟိတော သုခဝေဒနီယော။ သဗ္ဗထာပီတိ စက္ခုသမ္ဖဿာဒိဝသေန။ ယတ္တကာ ဖဿဿ ပကာရဘေဒါ၊ တေသံ ဝသေန သဗ္ဗပ္ပကာရောပိ ဖဿာဟာရော ယထာရဟံ တိဿော ဝေဒနာ အာဟရတိ၊ အနာဟာရကော နတ္ထိ။

သဗ္ဗထာပီတိ ဣဓာပိ ဖဿာဟာရေ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တိသန္တတိဝသေနာတိ ကာယဒသကံ ဘာဝဒသကံ ဝတ္ထုဒသကန္တိ တိဝိဓသန္တတိဝသေန။ သဟဇာတာဒိပစ္စယနယေနာတိ သဟဇာတာဒိပစ္စယဝိဓိနာ။ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဉှိ အတ္တနာ သဟဇာတနာမဿ သဟဇာတအညမညဝိပါကိန္ဒြိယသမ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ပစ္စယော ဟောန္တောယေဝ အာဟာရပစ္စယတာယ တံ အာဟာရေတိ ဝုတ္တံ၊ သဟဇာတရူပေသု ပန ဝတ္ထုနော သမ္ပယုတ္တပစ္စယံ ဌပေတွာ ဝိပ္ပယုတ္တပစ္စယေန၊ သေသရူပါနံ အညမညပစ္စယဉ္စ ဌပေတွာ ဣတရေသံ ပစ္စယာနံ ဝသေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ တာနီတိ နပုံသကနိဒ္ဒေသော အနပုံသကာနမ္ပိ နပုံသကေဟိ သဟ ဝစနတော။ သာသဝကုသလာကုသလစေတနာဝ ဝုတ္တာ ဝိသေသပစ္စယဘာဝဒဿနံ ဟေတန္တိ၊ တေနာဟ ‘‘အဝိသေသေန ပနာ’’တိအာဒိ။ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏမေဝ ဝုတ္တန္တိ ဧတ္ထာပိ ¶ ဧသေဝ နယော။ ယထာ တဿ တဿ ဖလဿ ဝိသေသတော ပစ္စယတာယ ဧတေသံ အာဟာရတ္ထော၊ ဧဝံ အဝိသေသတောပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဝိသေသေနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တံသမ္ပယုတ္တတံသမုဋ္ဌာနဓမ္မာနန္တိ တေဟိ ဖဿာဒီဟိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနဉ္စေဝ တံသမုဋ္ဌာနရူပဓမ္မာနဉ္စ။ တတ္ထ သမ္ပယုတ္တဂ္ဂဟဏံ ယထာရဟတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ သမုဋ္ဌာနဂ္ဂဟဏံ ပန အဝိသေသတော။

ဥပတ္ထမ္ဘေန္တော အာဟာရကိစ္စံ သာဓေတီတိ ဥပတ္ထမ္ဘေန္တော ဧဝ ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဩဇဋ္ဌမကသမုဋ္ဌာပနေနေဝ ပနဿ ဥပထမ္ဘနကိစ္စသိဒ္ဓိ။ ဖုသန္တောယေဝါတိ ဖုသနကိစ္စံ ကရောန္တော ဧဝ။ အာယူဟမာနာဝါတိ စေတယမာနာ ဧဝ အဘိသန္ဒဟန္တီ ဧဝ။ ဝိဇာနန္တမေဝါတိ ဥပပတ္တိပရိကပ္ပနဝသေန ဝိဇာနန္တမေဝ အာဟာရကိစ္စံ သာဓေတီတိ ယောဇနာ။ သဗ္ဗတ္ထ အာဟာရကိစ္စသာဓနဉ္စ တေသံ ဝေဒနာဒိဥပ္ပတ္တိဟေတုတာယ အတ္တဘာဝဿ ပဝတ္တနမေဝ။ ကာယဋ္ဌပနေနာတိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ကမ္မဇာဒိရူပံ ကမ္မာဒိနာဝ ပဝတ္တတီတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကမ္မဇနိတောပီ’’တိအာဒိ။

ဥပါဒိဏ္ဏရူပသန္တတိယာ ဥပတ္ထမ္ဘနေနေဝ ဥတုစိတ္တဇရူပသန္တတီနမ္ပိ ဥပတ္ထမ္ဘနသိဒ္ဓိ ဟောတီတိ ‘‘ဒွိန္နံ ရူပသန္တတီန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥပတ္ထမ္ဘနမေဝ သန္ဓာယ ‘‘အနုပါလကော ဟုတွာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ ရူပကာယဿ ဌိတိဟေတုတာ ဟိ ယာပနာ အနုပါလနာ။ သုခါဒိဝတ္ထုဘူတန္တိ သုခါဒီနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ။ အာရမ္မဏမ္ပိ ဟိ ဝသတိ ဧတ္ထ အာရမ္မဏကရဏဝသေန တဒါရမ္မဏာ ဓမ္မာတိ ဝတ္ထူတိ ¶ ဝုစ္စတိ။ ဖုသန္တောယေဝါတိ ဣဒံ ဖဿဿ ဖုသနသဘာဝတ္တာ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ဓမ္မာနံ သဘာဝေန ဝိနာ ပဝတ္တိ အတ္ထိ၊ ဝေဒနာပဝတ္တိယာ ဝိနာ သတ္တာနံ သန္ဓာဝနတာ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သုခါဒိ…ပေ… ဟောတီ’’တိ။ န စေတ္ထ သညီဘဝကထာယံ အသညီဘဝေါ ဒဿေတဗ္ဗော၊ တဿာပိ ဝါ ကာရဏဘူတဝေဒနာပဝတ္တိဝသေနေဝ ဌိတိယာ ဟေတုနော အဗျာပိတတ္တာ၊ တထာ ဟိ ‘‘မနောသဉ္စေတနာ…ပေ… ဘဝမူလနိပ္ဖာဒနတော သတ္တာနံ ဌိတိယာ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တတော ဧဝ ဝိညာဏံ ဝိဇာနန္တမေဝါတိ ဥပပတ္တိပရိကပ္ပနဝသေန ဝိဇာနန္တမေဝါတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။

စတ္တာရိ ဘယာနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ အာဒီနဝဝိဘာဝနတော။ နိကန္တီတိ နိကာမနာ၊ ရသတဏှံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သာ ဟိ ကဗဠီကာရေ အာဟာရေ ဗလဝတီ၊ တေနေဝေတ္ထ အဝဓာရဏံ ကတံ။ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ၊ နိကန္တိယေဝ ¶ ဘယံ မဟာနတ္ထဟေတုတော။ ဥပဂမနံ ဝိသယိန္ဒြိယဝိညာဏေသု ဝိသယဝိညာဏေသု စ သင်္ဂတိဝသေန ပဝတ္တိ၊ တံ ဝေဒနာဒိဥပ္ပတ္တိဟေတုတာယ ‘‘ဘယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဝဓာရဏေ ပယောဇနံ ဝုတ္တနယမေဝ။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ အာယူဟနံ အဘိသန္ဒဟနံ၊ သံဝိဓာနန္တိပိ ဝဒန္တိ။ တံ ဘဝူပပတ္တိဟေတုတာယ ‘‘ဘယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အဘိနိပါတော တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဝိညာဏဿ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ဘဝူပပတ္တိဟေတုကာနံ သဗ္ဗေသံ အနတ္ထာနံ မူလကာရဏတာယ ‘‘ဘယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ နိကန္တိအာဒီနံ သပ္ပဋိဘယတံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ နိကန္တိံ ကတွာတိ အာလယံ ဇနေတွာ၊ တဏှံ ဥပ္ပာဒေတွာတိ အတ္ထော။ သီတာဒီနံ ပုရက္ခတာတိ သီတာဒီနံ ပုရတော ဌိတာ၊ သီတာဒီဟိ ဗာဓိယမာနာတိ အတ္ထော။

ဖဿံ ဥပဂစ္ဆန္တာတိ စက္ခုသမ္ဖဿာဒိဘေဒံ ဖဿံ ပဝတ္တေန္တာ။ ဖဿဿာဒိနောတိ ကာယသမ္ဖဿဝသေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗသင်္ခါတဿ အဿာဒနသီလာ။ ကာယသမ္ဖဿဝသေန ဟိ သတ္တာနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗတဏှာ ပဝတ္တတီတိ ဒဿေတုံ ဖဿာဟာရာဒီနဝဒဿနေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ဥဒ္ဓဋံ ‘‘ပရေသံ ရက္ခိတဂေါပိတေသူ’’တိအာဒိနာ။ ဖဿဿာဒိနောတိ ဝါ ဖဿာဟာရဿာဒိနောတိ အတ္ထော။ သတိ ဟိ ဖဿာဟာရေ သတ္တာနံ ဖဿာရမ္မဏေ အဿာဒေါ၊ နာသတိ၊ တေနာဟ ‘‘ဖဿဿာဒမူလက’’န္တိအာဒိ။

ဇာတိနိမိတ္တဿ ဘယဿ အဘိနိပါတသဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘တမ္မူလက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကမ္မာယူဟနနိမိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဘယံ သဗ္ဗန္တိ ပဉ္စဝီသတိ၊ တိဝိဓမဟာဘယံ၊ အညဉ္စ သဗ္ဗဘယံ အာဂတမေဝ ဟောတိ ဘယာဓိဋ္ဌာနဿ အတ္တဘာဝဿ နိပ္ဖာဒနတော။

အဘိနိပတတီတိ အဘိနိဗ္ဗတ္တတိ။ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဟိ သတ္တာနံ တတ္ထ တတ္ထ အင်္ဂါရကာသုသဒိသေ ¶ ဘဝေ အဘိနိပါတသဒိသီ။ တမ္မူလကတ္တာတိ နာမရူပနိဗ္ဗတ္တိမူလကတ္တာ။ သဗ္ဗဘယာနံ အဘိနိပါတောယေဝ ဘယံ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ကတွာ။

အပ္ပေတိ ဝိယာတိ ဖလဿ အတ္တလာဘဟေတုဘာဝတော ကာရဏံ၊ တံ နိယျာဒေတိ ဝိယ။ တန္တိ ဖလံ။ တတောတိ ကာရဏတော။ ဧတေသန္တိ အာဟာရာနံ ¶ ။ ယထာဝုတ္တေနာတိ ‘‘ဖလံ နိဒေတီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အတ္ထေန။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ‘‘ဝေဒနာနိရောဓေနာ’’တိအာဒီသု သဗ္ဗေသု ပဒေသု။

ပဋိသန္ဓိံ အာဒိံ ကတွာတိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏံ အာဒိံ ကတွာ။ ဥပါဒိဏ္ဏကအာဟာရေ သန္ဓာယ ‘‘အတ္တဘာဝသင်္ခါတာနံ အာဟာရာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ နိပ္ပရိယာယတော တဏှာနိဒါနာ။ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ သတ္တာနံ သတ္တသန္တတိဝသေနာတိ ပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ သဘာဝကာနံ စက္ခု သောတံ ဃာနံ ဇိဝှာ ကာယော ဘာဝေါ ဝတ္ထူတိ ဣမေသံ သတ္တန္နံ သန္တတီနံ ဝသေန။ သေသာနံ အပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ အန္ဓဗဓိရအဘာဝကာနံ။ ဦနဦနသန္တတိဝသေနာတိ စက္ခုနာ၊ သောတေန၊ တဒုဘယေန၊ ဘာဝေန စ ဦနဦနသန္တတိဝသေန။ ပဋိသန္ဓိယံ ဇာတာ ပဋိသန္ဓိကာ။ ပဌမဘဝင်္ဂစိတ္တက္ခဏာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဒါရမ္မဏစိတ္တဿ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

တဏှာယပိ နိဒါနံ ဇာနာတီတိ ယောဇနာ။ တဏှာနိဒါနန္တိပိ ပါဌော။ ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာတိ သရူပတော နယတော စ သကလမေဝ ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဣမသ္မိဉ္စ ပန ဌာနေ’’တိအာဒိမာဟ။ အတီတာဘိမုခံ ဒေသနံ ကတွာတိ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝတော ပဋ္ဌာယ အတီတဓမ္မာဘိမုခံ တဗ္ဗိသယံ ဒေသနံ ကတွာ တထာကာရဏေန။ အတီတေန ဝဋ္ဋံ ဒဿေတီတိ အတီတဘဝေန ကမ္မကိလေသဝိပါကဝဋ္ဋံ ဒဿေတိ။ အတ္တဘာဝေါတိ ပစ္စုပ္ပန္နော အတ္တဘာဝေါ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘အတီတေန ဝဋ္ဋံ ဒဿေတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? နာယံ ဒေါသော ‘‘အတီတေနေဝါ’’တိ အနဝဓာရဏတော၊ ဧဝဉ္စ ကတွာ အတီတာဘိမုခဂ္ဂဟဏံ ဇနကကမ္မံ ဂဟိတံ၊ တဏှာသီသေန နာနန္တရိယဘာဝတော။ န ဟိ ကမ္မုနာ ဝိနာ တဏှာ ဘဝနေတ္တိ ယုဇ္ဇတိ။

တံ ကမ္မန္တိ တဏှာသီသေန ဝုတ္တကမ္မံ။ ဒဿေတုန္တိ တံ အတီတံ အတ္တဘာဝံ ဒဿေတုံ။ တဿတ္တဘာဝဿ ဇနကံ ကမ္မန္တိ တဿ ယထာဝုတ္တဿ အတ္တဘာဝဿ ဇနကံ။ တတော ပရမ္ပိ အတ္တဘာဝံ အာယူဟိတံ ကမ္မံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာ စ နာမ တဏှာ ဝိယ ကမ္မတ္တာတိ ကမ္မဿေဝ ဂဟဏံ။ ဒွီသု ဌာနေသူတိ အာဟာရဂ္ဂဟဏေန ဝေဒနာဒိဂ္ဂဟဏေနာတိ ဒွီသု ဌာနေသု။ အတ္တဘာဝေါတိ ပစ္စုပ္ပန္နကာလိကော အတီတကာလိကော စ အတ္တဘာဝေါ။ ပုန ဒွီသူတိ တဏှာဂ္ဂဟဏေ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရဂ္ဂဟဏေတိ ဒွီသု ဌာနေသု။ တဿ ဇနကန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နဿ စေဝ အတီတဿ စ အတ္တဘာဝဿ ¶ ဇနကံ ကမ္မံ ဝုတ္တန္တိ ယောဇနာ ¶ ။ ကမ္မဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ ယတ္ထ တံ ကမ္မံ အာယူဟိတံ၊ သာ အတီတာ ဇာတိ အတ္ထတော ဒဿိတာ ဟောတိ။ တေန သံသာရဝဋ္ဋဿ အနမတဂ္ဂတံ ဒီပေတိ။ သင်္ခေပေနာတိ သင်္ခေပေန ဟေတုပဉ္စကဖလပဉ္စကဂ္ဂဟဏမ္ပိ ဟိ သင်္ခေပေါ ဧဝ ဟေတုဖလဘာဝေန သင်္ဂဟေတဗ္ဗဓမ္မာနံ အနေကဝိဓတ္တာ။

ယဒိ အတီတေန ဝဋ္ဋံ ဒဿိတံ၊ ဧဝံ သတိ သပ္ပဒေသာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဓမ္မဒေသနာ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တတြာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေန ဟိ ယဒိပိ သရူပတော အနာဂတေန ဝဋ္ဋံ ဣဓ န ဒဿိတံ၊ နယတော ပန တဿပိ ဒဿိတတ္တာ နိပ္ပဒေသာ ဧဝ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥဒကပိဋ္ဌေ နိပန္နန္တိ ဥဒကံ ပရိပ္လဝဝသေန နိပန္နံ။ ပရဘာဂန္တိ ပရဥတ္တမင်္ဂဘာဂံ။ ဩရတောတိ တတော အပရဘာဂတော ဩလောကေန္တော။ အပရိပုဏ္ဏောတိ ဝိကလာဝယဝေါ။ ဧဝံသမ္ပဒန္တိအာဒိ ဥပမာယ သံသန္ဒနံ။

ယထာ ဟိ ဂီဝါ သရီရသန္ဓာရကကဏ္ဍရာနံ မူလဋ္ဌာနဘူတာ၊ ဧဝံ အတ္တဘာဝသန္ဓာရကာနံ သင်္ခါရာနံ မူလဘူတာ တဏှာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂီဝါယ ဒိဋ္ဌကာလော’’တိ။ ယထာ ဝေဒနာဒိအနေကာဝယဝသမုဒါယဘူတော အတ္တဘာဝေါ၊ ဧဝံ ဖာသုကပိဋ္ဌိကဏ္ဍကာဒိအနေကာဝယဝသမုဒါယဘူတာ ပိဋ္ဌီတိ ‘‘ပိဋ္ဌိယာ…ပေ… တဿ ဒိဋ္ဌကာလော’’တိ ဝုတ္တံ။ တဏှာသင်္ခါတန္တိ တဏှာယ ကထိတံ။ ဣဓ ဒေသနာယ ပစ္စယာ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ‘‘နင်္ဂုဋ္ဌမူလဿ ဒိဋ္ဌကာလော ဝိယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ပရိယောသာနေ ‘‘နင်္ဂုဋ္ဌမူလံ ပဿေယျာ’’တိ ဥပမာဒဿနံ ကတံ။ နယတော ပရိပုဏ္ဏဘာဝဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပါဠိယံ အနာဂတဿာပိ ပစ္စယဝဋ္ဋဿ ဟေတုဝသေန ဖလဝသေန ဝါ ပရိပုဏ္ဏဘာဝဿ မုခမတ္တဒဿနီယတ္တာ အာဒိတော ဖလဟေတုသန္ဓိ၊ မဇ္ဈေ ဟေတုဖလသန္ဓိ၊ အန္တေပိ ဖလဟေတုသန္ဓီတိ ဧဝံ တိသန္ဓိကတ္တာ စတုသင်္ခေပမေဝ ဝဋ္ဋံ ဒဿိတန္တိ။

အာဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ မောဠိယဖဂ္ဂုနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂။ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေတိ ‘‘စတ္တာရောမေ ဘိက္ခု…ပေ… အာဟာရာ’’တိ ဧဝံ စတ္တာရော အာဟာရေ သရူပတော ဒဿေတွာ ‘‘ဣမေ ခေါ ဘိက္ခဝေ…ပေ… အနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ နိဂမနဝသေန ဒဿိတေ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ။ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ ¶ စတုအာဟာရဝိဘာဂဒီပကံ ဒေသနံ ဥဒ္ဒေသဝသေနေဝ နိဋ္ဌာပေသိ၊ ဥပရိ အာဝဇ္ဇေတွာ တုဏှီ နိသီဒိ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကောတိ အတ္တဒိဋ္ဌိဝသေန ဒိဋ္ဌိဂတိကော။ ဝရဂန္ဓဝါသိတန္တိ သဘာဝသိဒ္ဓေန စန္ဒနဂန္ဓေန စေဝ တဒညနာနာဂန္ဓေန စ ပရိဘာဝိတတ္တာ ဝရဂန္ဓဝါသိတံ ¶ ။ ရတနစင်္ကောဋဝရေနာတိ ရတနမယေန ဥတ္တမစင်္ကောဋကေန။ ဒေသနာနုသန္ဓိံ ဃဋေန္တောတိ ယထာဒေသိတာယ ဒေသနာယ အနုသန္ဓိံ ဃဋေန္တော၊ ယထာ ဥပရိဒေသနာ ဝဒ္ဓေယျ၊ ဧဝံ ဥဿာဟံ ကရောန္တော။ ဝိညာဏာဟာရံ အာဟာရေတီတိ တဿ အာဟာရဏကိရိယာယ ဝုတ္တပုစ္ဆာယ တံ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဥပ္ပာဋေန္တော ‘‘ယော ဧတံ…ပေ… ဘုဉ္ဇတိ ဝါ’’တိ အာဟ။

ဝိညာဏာဟာရေ နာမ ဣစ္ဆိတေ တဿ ဥပဘုဉ္ဇကေနပိ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ သော ‘‘ကော နု ခေါ’’တိ အယံ ပုစ္ဆာယ အဓိပ္ပာယော။ ဥတုသမယေတိ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနသမယေ။ သော ဟိ ဥတုသမယဿ မတ္တကသမယတ္တာ တထာ ဝုတ္တော။ ‘‘ဥဒကေန အဏ္ဍာနိ မာ နဿန္တူ’’တိ မဟာသမုဒ္ဒတော နိက္ခမိတွာ။ ဂိဇ္ဈပေါတကာ ဝိယ အာဟာရသဉ္စေတနာယ တာနိ ကစ္ဆပဏ္ဍာနိ မနောသဉ္စေတနာဟာရေန ယာပေန္တီတိ အယံ တဿ ထေရဿ လဒ္ဓိ။ ကိဉ္စာပိ အယံ လဒ္ဓီတိ ဖဿမနောသဉ္စေတနာဟာရေသု ကိဉ္စာပိ ထေရဿ ယုတ္တာ အယုတ္တာ ဝါ အယံ လဒ္ဓိ။ ဣမံ ပဉှန္တိ ‘‘ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဝိညာဏာဟာရံ အာဟာရေတီ’’တိ ဣမံ ပဉှံ ဧတာယ ယထာဝုတ္တာယ လဒ္ဓိယာ န ပန ပုစ္ဆတိ၊ အထ ခေါ သတ္တုပလဒ္ဓိယာ ပုစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သောတိ ဒိဋ္ဌိဂတိကော။ န နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော ဥမ္မတ္တကသဒိသတ္တာ အဓိပ္ပာယံ အဇာနိတွာ ပုစ္ဆာယ ကတတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အာဟာရေတီတိ နာဟံ ဝဒါမီ’’တိအာဒိ။

တသ္မိံ မယာ ဧဝံ ဝုတ္တေတိ တသ္မိံ ဝစနေ မယာ ‘‘အာဟာရေတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေ သတိ။ အယံ ပဉှောတိ ‘‘ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဝိညာဏာဟာရံ အာဟာရေတီ’’တိ အယံ ပဉှော ယုတ္တော ဘဝေယျ။ ဧဝံ ပုစ္ဆိတေ ပဉှေတိ သတ္တုပလဒ္ဓိံ အနာဒါယ ‘‘ကတမဿ ဓမ္မဿ ပစ္စယော’’တိ ဧဝံ ဓမ္မပဝတ္တဝသေနေဝ ပဉှေ ပုစ္ဆိတေ။ တေနေဝ ဝိညာဏေနာတိ တေနေဝ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေန သဟ ဥပ္ပန္နံ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ အတီတဘဝေ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဝသေန အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တီတိ ဣဓာဓိပ္ပေတံ။ နာမရူပေ ဇာတေ သတီတိ နာမရူပေ နိဗ္ဗတ္တေ တပ္ပစ္စယဘူတံ ဘိန္ဒိတွာ သဠာယတနံ ဟောတိ။

တတြာယံ ပစ္စယဝိဘာဂေါ – နာမန္တိ ဝေဒနာဒိခန္ဓတ္တယံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ ရူပံ ပန သတ္တသန္တတိပရိယာပန္နံ၊ နိယမတော စတ္တာရိ ဘူတာနိ ဆ ဝတ္ထူနိ ဇီဝိတိန္ဒြိယံ ¶ အာဟာရော စ။ တတ္ထ ဝိပါကနာမံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဟဒယဝတ္ထုနော သဟာယော ဟုတွာ ဆဋ္ဌဿ မနာယတနဿ သဟဇာတအညမညနိဿယသမ္ပယုတ္တဝိပါကအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ သတ္တဓာ ပစ္စယော ဟောတိ။ ကိဉ္စိ ပနေတ္ထ ဟေတုပစ္စယေန ကိဉ္စိ အာဟာရပစ္စယေနာတိ ဧဝံ ဥက္ကံသာဝကံသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတရေသံ ပန ပဉ္စာယတနာနံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ သဟာယော ဟုတွာ သဟဇာတနိဿယဝိပါကဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတဝသေန ဆဓာ ပစ္စယော ဟောတိ။ ကိဉ္စိ ပနေတ္ထ ဟေတုပစ္စယေန ကိဉ္စိ အာဟာရပစ္စယေနာတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသံ။ ပဝတ္တေ ဝိပါကနာမံ ဝိပါကဿ ဆဋ္ဌာယတနဿ ဝုတ္တနယေန သတ္တဓာ ¶ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အဝိပါကံ ပန အဝိပါကဿ ဆဋ္ဌဿ တတော ဝိပါကပစ္စယံ အပနေတွာ ပစ္စယော ဟောတိ။ စက္ခာယတနာဒီနံ ပန ပစ္စုပ္ပန္နံ စက္ခုပသာဒါဒိဝတ္ထုကမ္ပိ ဣတရမ္ပိ ဝိပါကနာမံ ပစ္ဆာဇာတဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ စတုဓာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တထာ အဝိပါကမ္ပိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပတော ပန ဝတ္ထုရူပံ ပဋိသန္ဓိယံ ဆဋ္ဌဿ သဟဇာတအညမညနိဿယဝိပ္ပယုတ္တအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ ဆဓာ ပစ္စယော ဟောတိ။ စတ္တာရိ ပန ဘူတာနိ စက္ခာယတနာဒီနံ ပဉ္စန္နံ သဟဇာတနိဿယအတ္ထိအဝိဂတပစ္စယေဟိ စတုဓာ ပစ္စယော ဟောတိ။ ရူပဇီဝိတံ အတ္ထိအဝိဂတိန္ဒြိယဝသေန တိဓာ ပစ္စယော ဟောတီတိ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၉၄) ဂဟေတဗ္ဗော။

ပဉှဿ ဩကာသံ ဒေန္တောတိ ‘‘ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဖုသတီ’’တိ ဣမဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကပဉှဿ ဩကာသံ ဒေန္တော။ တတော ဝိဝေစေတုကာမောတိ အဓိပ္ပာယော။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ဒိဋ္ဌိဂတိကေန ဘဂဝတာ စ ဝုတ္တပဒေသု။ သတ္တောတိ အတ္တာ။ သော ပန ဥစ္ဆေဒဝါဒိနောပိ ယာဝ န ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ တာဝ အတ္ထေဝါတိ လဒ္ဓိ၊ ပဂေဝ သဿတဝါဒိနော။ ဘူတောတိ ဝိဇ္ဇမာနော။ နိပ္ဖတ္တောတိ နိပ္ဖန္နော။ န တဿ ဒါနိ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗံ ကိဉ္စိ အတ္ထီတိ လဒ္ဓိ။ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဣဒန္တိ ဣမသ္မာ ဝိညာဏာဟာရပစ္စယာ ဣဒံ နာမရူပံ။ ပုန ဣဒပ္ပစ္စယာ ဣဒန္တိ ဣမသ္မာ နာမရူပပစ္စယာ ဣဒံ သဠာယတနန္တိ ဧဝံ ဗဟူသု ဌာနေသု ဘဂဝတာ ကထိတတ္တာ ယထာ ပစ္စယတော နိဗ္ဗတ္တံ သင်္ခါရမတ္တမိဒန္တိ သညတ္တိံ ဥပဂတော။ တေနာပီတိ သညတ္တုပဂတေနာပိ။ ဧကာဗဒ္ဓံ ကတွာတိ ယထာ ပုစ္ဆာယ အဝသရော န ဟောတိ၊ တထာ ဧကာဗဒ္ဓံ ကတွာ။ ဒေသနာရုဠှန္တိ ယတော သဠာယတနပဒတော ပဋ္ဌာယ ‘‘သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿော’’တိအာဒိနာ ဒေသနာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝီထိံ အာရုဠှမေဝ။ တမေဝါတိ သဠာယတနပဒမေဝ ¶ ဂဟေတွာ။ ဝိဝဇ္ဇေန္တောတိ ဝိဝဋ္ဋေန္တော။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ဆန္နံတွေဝါ’’တိအာဒိအာကာရေန ဧဝံ ဒေသိတေ၊ ‘‘ဝိနေယျဇနော ပဋိဝိဇ္ဈတီ’’တိ ဧဝမာဟ။ ဝိညာဏာဟာရော အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာတိ ဧဝံ ပုရိမဘဝတော အာယတိဘဝဿ ပစ္စယဝသေန မူလကာရဏဝသေန စ ဒေသိတတ္တာ ‘‘ဝိညာဏနာမရူပါနံ အန္တရေ ဧကော သန္ဓီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒမိနာ ဝိညာဏဂ္ဂဟဏေန အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿာပိ ဂဟဏံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

မောဠိယဖဂ္ဂုနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သမဏဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၃။ ယေ ပစ္စယသမဝါယေ တေနတ္တဘာဝေန သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ သမတ္ထာ၊ တေ ဗာဟိရကလိင်္ဂေ ဌိတာပိ တေနေဝ တတ္ထ သမတ္ထတာယောဂေန ဘာဝိနံ သမိတဗာဟိတပါပတံ အပေက္ခိတွာ သမဏသမ္မတာယေဝ ဗြာဟ္မဏသမ္မတာယေဝါတိ ¶ တေ နိဝတ္တေတုံ ‘‘သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ အသမတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခသစ္စဝသေနာတိ ဒုက္ခအရိယသစ္စဝသေန။ အညထာ ကထံ ဗာဟိရကာပိ ဇရာမရဏံ ဒုက္ခန္တိ န ဇာနန္တိ။ သစ္စဒေသနာဘာဝတော ‘‘သဟ တဏှာယာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ကေစိ။ တံ န သုဋ္ဌု။ ယသ္မာ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိ၊ ဣဓ ဇာတီတိ အဓိပ္ပေတာ၊ သာ စ တဏှာ ဧဝ သန္တာနေန၊ တဏှေဝ သာ ဇာတိ။ ဇရာမရဏဉ္စေတ္ထ ပါကဋမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ န ခဏိကံ၊ တသ္မာ သတဏှာ ဧဝ ဇာတိဇရာမရဏဿ သမုဒယောတိ ဘူတကထနမေတံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သမုဒယသစ္စဝသေန န ဇာနန္တီတိ ယောဇနာ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ သဗ္ဗပဒေသူတိ ယတ္ထ တဏှာ ဝိသေသနဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗာ၊ တေသု သဗ္ဗပဒေသု။ ယေန သမန္နာဂတတ္တာ ပုဂ္ဂလော ပရမတ္ထတော သမဏော ဗြာဟ္မဏောတိ ဝုစ္စတိ၊ တံ သာမညံ ဗြဟ္မညဉ္စာတိ အာဟ ‘‘အရိယ…ပေ… ဗြဟ္မညဉ္စာ’’တိ။ ယေန ဟိ ပဝတ္တိနိမိတ္တေန သမဏ-သဒ္ဒေါ ဗြာဟ္မဏ-သဒ္ဒေါ စ သကေ အတ္ထေ နိရုဠှော၊ တဿ ဝသေန အဘိန္နောပိ ဝေနေယျဇ္ဈာသယတော ဒွိဓာ ကတွာ ဝတ္တုံ အရဟတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥဘယတ္ထာပီ’’တိ။ ဧကာဒသသု ဌာနေသု စတ္တာရိ သစ္စာနိ ကထေသိ အဝိဇ္ဇာသမုဒယဿ အနုဒ္ဓဋတ္တာ။

သမဏဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဒုတိယသမဏဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၄။ ဣမေ ¶ ဓမ္မေ ကတမေ ဓမ္မေတိ စ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန ‘‘ဣမေသံ ဓမ္မာနံ ကတမေသံ ဓမ္မာန’’န္တိ ဣမေသံ ပဒါနံ သင်္ဂဟော။ ဧတာနိ ဟိ ပဒါနိ ဇရာမရဏာဒီနံ သာဓာရဏဘာဝေန ဝုတ္တာနိ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ပပဉ္စဘူတာနီတိ အာဟ ‘‘ဧတ္တကံ ပပဉ္စံ ကတွာ ကထိတံ၊ ဒေသနံ…ပေ… အဇ္ဈာသယေနာ’’တိ။ ဣမိနာ တာနေဝ ဇရာမရဏာဒီနိ ဂဟေတွာ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန အာဒိတော ‘‘ဣမေ ဓမ္မေ’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗပဒသာဓာရဏတော ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ။ ယထာနုလောမသာသနဉှိ သုတ္တန္တဒေသနာ၊ န ယထာဓမ္မသာသနန္တိ။

ဒုတိယသမဏဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ကစ္စာနဂေါတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၅။ ယသ္မာ ဣဓ ဇာနန္တာပိ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ဝဒန္တိ အဇာနန္တာပိ ဗာဟိရကာပိ သာသနိကာပိ အနုဿဝါဒိဝသေနပိ အတ္တပစ္စက္ခေနပိ၊ တသ္မာ တံ ဗဟူနံ ဝစနံ ဥပါဒါယ အာမေဍိတဝသေန ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ၊ ဘန္တေ၊ ဝုစ္စတီ’’တိ အာဟ။ တထာနိဒ္ဒိဋ္ဌတာဒဿနတ္ထံ ဟိဿ အယံ အာမေဍိတပယောဂေါ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ‘‘အပရေဟိပိ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ ဝုစ္စတိ၊ သာ ¶ ပနာယံ ဧဝံ ဝုစ္စမာနာ အတ္ထဉ္စ လက္ခဏဉ္စ ဥပါဒါယ ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဟောတီ’’တိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ဝစနေ ယသ္မာ ဝိညူ ဧဝ ပမာဏံ၊ န အဝိညူ၊ တသ္မာ ‘‘ယံ ပဏ္ဍိတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒွေ အဝယဝါ အဿာတိ ဒွယံ၊ ဒုဝိဓံ ဒိဋ္ဌိဂါဟဝတ္ထု၊ ဒွယံ ဒိဋ္ဌိဂါဟဝသေန နိဿိတော အပဿိတောတိ ဒွယနိဿိတော။ တေနာဟ ‘‘ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ နိဿိတော’’တိ။ ယာယ ဒိဋ္ဌိယာ ‘‘သဗ္ဗောယံ လောကော အတ္ထိ ဝိဇ္ဇတိ သဗ္ဗကာလံ ဥပလဗ္ဘတီ’’တိ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ဂဏှာတိ၊ သာ ဒိဋ္ဌိ အတ္ထိတာ၊ သာ ဧဝ သဒါ သဗ္ဗကာလံ လောကော အတ္ထီတိ ပဝတ္တဂါဟတာယ သဿတော၊ တံ သဿတံ။ ယာယ ဒိဋ္ဌိယာ ‘‘သဗ္ဗောယံ လောကော နတ္ထိ န ဟောတိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ဂဏှာတိ၊ သာ ဒိဋ္ဌိ နတ္ထိတာ၊ သာ ဧဝ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ဥပ္ပန္နဂါဟတာယ ဥစ္ဆေဒေါ၊ တံ ဥစ္ဆေဒံ။ လောကော ¶ နာမ သင်္ခါရလောကော တမှိ ဂဟေတဗ္ဗတော။ သမ္မပ္ပညာယာတိ အဝိပရီတပညာယ ယထာဘူတပညာယ။ တေနာဟ ‘‘သဝိပဿနာ မဂ္ဂပညာ’’တိ။ နိဗ္ဗတ္တေသု ဓမ္မေသူတိ ယထာ ပစ္စယုပ္ပန္နေသု ရူပါရူပဓမ္မေသု။ ပညာယန္တေ သွေဝါတိ သန္တာနနိဗန္ဓနဝသေန ပညာယမာနေသု ဧဝ။ ယာ နတ္ထီတိ ယာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ တတ္ထ တတ္ထေဝ သတ္တာနံ ဥစ္ဆိဇ္ဇနတော ဝိနဿနတော ကောစိ ဌိတော နာမ သတ္တော ဓမ္မော ဝါ နတ္ထီတိ သင်္ခါရလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ ‘‘နတ္ထိ သတ္တာ ဩပပါတိကာ’’တိ ပဝတ္တမာနာပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ တထာပဝတ္တသင်္ခါရာရမ္မဏာဝ။ သာ န ဟောတီတိ ကမ္မာဝိဇ္ဇာတဏှာဒိဘေဒံ ပစ္စယံ ပဋိစ္စ သင်္ခါရလောကဿ သမုဒယနိဗ္ဗတ္တိံ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတော၊ သာ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ၊ န ဟောတိ၊ နပ္ပဝတ္တတိ အဝိစ္ဆေဒေန သင်္ခါရာနံ နိဗ္ဗတ္တိဒဿနတော။ လောကနိရောဓန္တိ သင်္ခါရလောကဿ ခဏိကနိရောဓံ။ တေနာဟ ‘‘သင်္ခါရာနံ ဘင်္ဂ’’န္တိ။ ယာ အတ္ထီတိ ဟေတုဖလသမ္ဗန္ဓေန ပဝတ္တမာနဿ သန္တာနာနုပစ္ဆေဒဿ ဧကတ္တဂ္ဂဟဏေန သင်္ခါရလောကေ ယာ သဿတဒိဋ္ဌိ သဗ္ဗကာလံ လောကော အတ္ထီတိ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ။ သာ န ဟောတီတိ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ နိရောဓဿ နဝနဝါနဉ္စ ဥပ္ပာဒဿ ဒဿနတော၊ သာ သဿတဒိဋ္ဌိ န ဟောတိ။

လောကော သမုဒေတိ ဧတသ္မာတိ လောကသမုဒယောတိ အာဟ ‘‘အနုလောမပစ္စယာကာရ’’န္တိ။ ပစ္စယဓမ္မာနဉှိ အတ္တနော ဖလဿ ပစ္စယဘာဝေါ အနုလောမပစ္စယာကာရော။ ပဋိလောမံ ပစ္စယာကာရန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ တံတံဟေတုနိရောဓတော တံတံဖလနိရောဓော ဟိ ပဋိလောမပစ္စယာကာရော။ ယော ဟိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ပစ္စယဓမ္မာနံ ဟေတုအာဒိပစ္စယဘာဝေါ၊ သော နိပ္ပရိယာယတော လောကသမုဒယော။ ပစ္စယုပ္ပန္နဿ သင်္ခါရာဒိကဿ။ အနုစ္ဆေဒံ ပဿတောတိ အနုစ္ဆေဒဒဿနဿ ဟေတု။ အယမ္ပီတိ န ကေဝလံ ခဏတော ဥဒယဝယနီဟရဏနယော၊ အထ ခေါ ပစ္စယတော ဥဒယဝယနီဟရဏနယောပိ။

ဥပဂမနဋ္ဌေန တဏှာဝ ဥပယော။ တထာ ဒိဋ္ဌုပယော။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ဥပယေဟိ ဥပါဒါနာဒီနံ အနတ္ထန္တရတံ အတိဒိသတိ။ တထာ စ ပန တေသု ဒုဝိဓတာ ဥပါဒီယတိ။ နနု စ စတ္တာရိ ¶ ဥပါဒါနာနိ အညတ္ထ ဝုတ္တာနီတိ? သစ္စံ ဝုတ္တာနိ၊ တာနိ စ ခေါ အတ္ထတော ဒွေ ဧဝါတိ ဣဓ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ကာမံ ‘‘အဟံ မမ’’န္တိ အယထာနုက္ကမေန ဝုတ္တံ၊ ယထာနုက္ကမံယေဝ ပန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပရောပရဿ သုဘံ အသုဘန္တိအာဒီနဉ္စ သင်္ဂဟော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေ ဓမ္မေတိ တေဘူမကဓမ္မေ။ ဝိနိဝိသန္တီတိ ¶ ဝိရူပံ နိဝိသန္တိ၊ အဘိနိဝိသန္တီတိ အတ္ထော။ တာဟီတိ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ။ ဝိနိဗဒ္ဓါတိ ဝိရူပံ ဝိမုစ္စိတုံ ဝါ အပ္ပဒါနဝသေန နိယမေတွာ ဗဒ္ဓါ။

‘‘အဘိနိဝေသော’’တိ ဥပယုပါဒါနာနံ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘တဉ္စာယန္တိ တဉ္စ ဥပယုပါဒါန’’န္တိ။ စိတ္တဿာတိ အကုသလစိတ္တဿ။ ပတိဋ္ဌာနဘူတန္တိ အာဓာရဘူတံ။ ဒေါသမောဟဝသေနပိ အကုသလစိတ္တပ္ပဝတ္တိ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနိဝေသူပနိဿယာ ဧဝါတိ တဏှာဒိဋ္ဌိယော အကုသလဿ စိတ္တဿ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တာ။ တသ္မိန္တိ အကုသလစိတ္တေ။ အဘိနိဝိသန္တီတိ ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိအာဒိနာ အဘိနိဝေသနံ ပဝတ္တေန္တိ။ အနုသေန္တီတိ ထာမဂတာ ဟုတွာ အပ္ပဟာနဘာဝေန အနုသေန္တိ။ တဒုဘယန္တိ တဏှာဒိဋ္ဌိဒွယံ။ န ဥပဂစ္ဆတီတိ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ တဏှာဒိဋ္ဌိဂတိယာ န ဥပသင်္ကမတိ န အလ္လီယတိ။ န ဥပါဒိယတီတိ န ဒဠှဂ္ဂါဟံ ဂဏှာတိ။ န အဓိဋ္ဌာတီတိ န တဏှာဒိဋ္ဌိဂါဟေန အဓိဋ္ဌာယ ပဝတ္တတိ။ အတ္တနိယဂါဟော နာမ သတိ အတ္တဂါဟေ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္တာ မေ’’တိ။ ဣဒံ ဒုက္ခဂ္ဂဟဏံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာပဿယံ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ ဒုက္ခဿ အဘာဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခမေဝါတိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓမတ္တမေဝါ’’တိ။ ‘‘သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၂၀၊ ၃။၃၇၃၊ ဝိဘ။ ၁၉၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ ကင်္ခံ န ကရောတီတိ သံသယံ န ဥပ္ပာဒေတိ သဗ္ဗသော ဝိစိကိစ္ဆာယ သမုစ္ဆိန္ဒနတော။

န ပရပ္ပစ္စယေနာတိ ပရဿ အသဒ္ဒဟနေန။ မိဿကသမ္မာဒိဋ္ဌိံ အာဟာတိ နာမရူပပရိစ္ဆေဒတော ပဋ္ဌာယ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝုတ္တတ္တာ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကံ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ အဝေါစ။ နိကူဋန္တောတိ နိဟီနန္တော။ နိဟီနပရိယာယော ဟိ အယံ နိကူဋ-သဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘လာမကန္တော’’တိ။ ပဌမကန္တိ စ ဂရဟာယံ က-သဒ္ဒေါ။ သဗ္ဗံ နတ္ထီတိ ယထာသင်္ခတံ ဘင်္ဂုပ္ပတ္တိယာ နတ္ထိ ဧဝ၊ သဗ္ဗံ နတ္ထိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ ဝိနဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သဗ္ဗမတ္ထီတိ စ ယထာ အသင်္ခတံ အတ္ထိ ဝိဇ္ဇတိ၊ သဗ္ဗကာလံ ဥပလဗ္ဘတီတိ အဓိပ္ပာယော။ သဗ္ဗန္တိ စေတ္ထ သက္ကာယသဗ္ဗံ ဝေဒိတဗ္ဗံ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မမူလပရိယာယ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁) ဝိယ။ တဉှိ ပရိညာဉာဏာနံ ပစ္စယဘူတံ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿနေ။ ကိံ နိဒဿေတိ? အတ္ထိ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တံ။ ‘‘အတ္ထိတ’’န္တိ နိစ္စတံ။ သဿတဂ္ဂါဟော ဟိ ဣဓ ပဌမော အန္တောတိ အဓိပ္ပေတော။ ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟော ဒုတိယောတိ တဒုဘယဝိနိမုတ္တာ စ ဣဒပ္ပစ္စယတာ။ ဧတ္ထ စ ဥပ္ပန္နနိရောဓကထနတော သဿတတံ၊ နိရုဇ္ဈန္တာနံ အသတိ ¶ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယံ ယထာပစ္စယံ ပုနူပဂမနကထနတော ¶ ဥစ္ဆေဒတဉ္စ အနုပဂမ္မ မဇ္ဈိမေန ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဣဒပ္ပစ္စယတာနယေန။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧတေ…ပေ… အန္တေ’’တိအာဒိ။

ကစ္စာနဂေါတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဓမ္မကထိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၆။ နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယာတိ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာပဋိလာဘာယ။ သာ ဟိ ဇရာမရဏသီသေန ဝုတ္တေသု သင်္ခတဓမ္မေသု နိဗ္ဗိန္ဒနာကာရေန ပဝတ္တတိ။ ဝိရဇ္ဇနတ္ထာယာတိ ဝိရာဂါနုပဿနာပဋိလာဘာယ။ သီလတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတသီလသမာဒါနတော ပဋ္ဌာယ။ သောတာပတ္တိယင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတော ဝိဝဋ္ဋသန္နိဿိတသီလေ ပတိဋ္ဌိတော ဥပါသကောပိ ပဂေဝ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေ ပတိဋ္ဌိတော ဘိက္ခု သမ္မာပဋိပန္နော နာမ။ တေနာဟ ‘‘ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ပဋိပန္နောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ နိဗ္ဗာနဓမ္မဿာတိ နိဗ္ဗာနာဝဟဿ အရိယဿ မဂ္ဂဿ။ အနုရူပသဘာဝဘူတန္တိ နိဗ္ဗာနာဓိဂမဿ အနုစ္ဆဝိကသဘာဝဘူတံ။ နိဗ္ဗိဒါတိ ဣမိနာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိပရိယောသာနံ ဝိပဿနံ ဝဒတိ။ ဝိရာဂါ နိရောဓာတိ ပဒဒွယေန အရိယမဂ္ဂံ၊ ဣတရေန ဖလံ။ ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ။ ဧကေန နယေနာတိ ပဌမေန နယေန။ တတ္ထ ဟိ ဘဂဝါ တေန ဘိက္ခုနာ ဓမ္မကထိကလက္ခဏံ ပုစ္ဆိတော တံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ယော ဟိ ဝိပဿနံ မဂ္ဂံ အနုပါဒါဝိမုတ္တိံ ပါပေတွာ ကထေတုံ သက္ကောတိ၊ သော ဧကန္တဓမ္မကထိကော။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မကထိကဿ ပုစ္ဆာ ကထိတာ’’တိ။ ဒွီဟီတိ ဒုတိယတတိယနယေဟိ။ တန္တိ ပုစ္ဆံ။ ဝိသေသေတွာတိ ဝိသိဋ္ဌံ ကတွာ။ ယထာပုစ္ဆိတမတ္တမေဝ အကထေတွာ အပုစ္ဆိတမ္ပိ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိံ အနုပါဒါယ ဝိမုတ္တိသင်္ခါတံ ဝိသေသံ ပါပေတွာ။ ဘဂဝါ ဟိ အပ္ပံ ယာစိတော ဗဟုံ ဒေန္တော ဥဠာရပုရိသော ဝိယ ဓမ္မကထိကလက္ခဏံ ပုစ္ဆိတော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒမုခေန တဉ္စေဝ တတော စ ဥတ္တရိံ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိံ အနုပါဒါဝိမုတ္တဉ္စ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တတ္ထ ‘‘နိဗ္ဗိဒါယ…ပေ… ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိ ဣမိနာ ဓမ္မဒေသနံ ဝါသနာဘာဂိယံ ကတွာ ဒဿေသိ။ ‘‘နိရောဓာယ ပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ၊ ‘‘အနုပါဒါဝိမုတ္တော ဟောတီ’’တိ ဣမိနာ ဒေသနံ အသေက္ခဘာဂိယံ ကတွာ ဒဿေသိ။ တေနာဟ ‘‘သေက္ခာသေက္ခဘူမိယော နိဒ္ဒိဋ္ဌာ’’တိ။

ဓမ္မကထိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အစေလကဿပသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၇။ လိင်္ဂေန ¶ အစေလကောတိ ပဗ္ဗဇိတလိင်္ဂေန အစေလကော။ တေန အစေလကစရဏေန အစေလော၊ န ¶ နိစ္စေလတာမတ္တေနာတိ ဒဿေတိ။ နာမေနာတိ ဂေါတ္တနာမေန ကဿပေါတိ။ ဒေသေတိ ပဝေဒေတိ သံသယဝိဂမနံ ဧတေနာတိ ဒေသော၊ နိစ္ဆယဟေတူတိ အာဟ ‘‘ကိဉ္စိဒေဝ ဒေသ’’န္တိအာဒိ။ သော ဟိ သံသယဝိဂမနံ ကရောတီတိ ကာရဏံ။ ဩကာသန္တိ အဝသံသန္ဒနပဒေသံ။ တေနာဟ ‘‘ခဏံ ကာလ’’န္တိ။ အန္တရဃရံ အန္တောနိဝေသနံ။ အန္တရေ ဃရာနိ ဧတဿာတိ အန္တရဃရံ၊ အန္တောဂါမော။ ယဒါကင်္ခသီတိ ယံ အာကင်္ခသိ။ ဣတိ ဘဂဝါ သဗ္ဗညုပဝါရဏာယ ပဝါရေတိ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ဣစ္ဆသီ’’တိ။ ယဒါကင်္ခသီတိ ယံ အာကင်္ခသိ၊ ကဿပ၊ တိက္ခတ္တုံ ပဋိက္ခိပန္တောပိ ပုစ္ဆသိ၊ ယံ အာကင်္ခသိ၊ တမေဝ ပုစ္ဆာတိ အတ္ထော။

‘‘ယာဝတတိယံ ပဋိက္ခိပီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘တတိယမ္ပိ ခေါ’’တိအာဒိနာ ပါဌေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ သော ပန နယဝသေန သံခိတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေန ကာရဏေန ဘဂဝါ အစေလကဿ တိက္ခတ္တုံ ယာစာပေတွာ စဿ ပဉှံ ကထေသိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ဂါရဝဇနနတ္ထံ ယာဝတတိယံ ပဋိက္ခိပိ တဉ္စ ဓမ္မဿ သုဿူသာယ။ ဓမ္မဂရုကာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။ သတ္တာနံ ဉာဏပရိပါကံ အာဂမယမာနော ယာဝတတိယံ ယာစာပေတီတိ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမဝသေန သာဓာရဏတော ပဒံ ယောဇေတွာ ပုန ‘‘ဧတ္တကေန ကာလေနာ’’တိ ကဿပဿ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

မာတိ ပဋိသေဓေ နိပါတော။ ဘဏီတိ ပုနဝစနဝသေန ကိရိယာပဒံ ဝဒတိ။ မာ ဧဝံ ဘဏိ၊ ကထေသီတိ အတ္ထော။ ‘‘ဣတိ ဘဂဝါ အဝေါစာ’’တိ ပန သင်္ဂီတိကာရဝစနံ။ သယံကတံ ဒုက္ခန္တိ ပုရိသဿ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဒုက္ခံ၊ တေန ကတံ နာမ တဿ ကာရဏဿ ပုဗ္ဗေ တေနေဝ ကမ္မဿ ဥပစိတတ္တာတိ အယံ နယော အနဝဇ္ဇော။ ဒိဋ္ဌိဂတိကော ပန ပဉ္စက္ခန္ဓဝိနိမုတ္တံ နိစ္စံ ကာရကဝေဒကလက္ခဏံ အတ္တာနံ ပရိကပ္ပေတွာ တဿ ဝသေန ‘‘သယံကတံ ဒုက္ခ’’န္တိ ပုစ္ဆတီတိ ဘဂဝါ ‘‘မာ ဟေဝ’’န္တိ အဝေါစ၊ တေနာဟ ‘‘သယံကတံ ဒုက္ခန္တိ ဝတ္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိ။ ဧတ္ထ စ ယဒိ ဗာဟိရကေဟိ ပရိကပ္ပိတော အတ္တာ နာမ ကောစိ အတ္ထိ၊ သော စ နိစ္စော၊ တဿ နိဗ္ဗိကာရတာယ၊ ပုရိမရူပါဝိဇဟနတော ကဿစိ ဝိသေသာဓာနဿ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ အဟိတတော နိဝတ္တနတ္ထံ၊ ဟိတေ စ ဝတ္တနတ္ထံ ဥပဒေသော စ နိပ္ပယောဇနော သိယာ ¶ အတ္တဝါဒိနော။ ကထံ ဝါ သော ဥပဒေသော ပဝတ္တီယတိ? ဝိကာရာဘာဝတော။ ဧဝဉ္စ အတ္တနော အဇဋာကာသဿ ဝိယ ဒါနာဒိကိရိယာ ဟိံသာဒိကိရိယာ စ န သမ္ဘဝတိ၊ တထာ သုခဿ ဒုက္ခဿ စ အနုဘဝနဗန္ဓော ဧဝ အတ္တဝါဒိနော န ယုဇ္ဇတိ ကမ္မဗန္ဓာဘာဝတော။ ဇာတိအာဒီနဉ္စ အသမ္ဘဝတော ကုတော ဝိမောက္ခော။ အထ ပန ‘‘ဓမ္မမတ္တံ တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ဝိနဿတိ စ။ ယဿ ဝသေနာယံ ကိရိယာဝေါဟာရော’’တိ ဝဒေယျ၊ ဧဝမ္ပိ ပုရိမရူပါဝိဇဟနေန အဝဋ္ဌိတဿ အတ္တနော ဓမ္မမတ္တန္တိ န သက္ကာ သမ္ဘာဝေတုံ။ တေ ဝါ ပနဿ ဓမ္မာ အဝတ္ထာဘူတာ၊ တတော အညေ ဝါ သိယုံ အနညေ ဝါ။ ယဒိ ¶ အညေ၊ န တာဟိ တဿ ဥပ္ပန္နာဟိပိ ကောစိ ဝိသေသော အတ္ထိ။ ယော ဟိ ကရောတိ ပဋိသံဝေဒေတိ စဝတိ ဥပပဇ္ဇတိ စာတိ ဣစ္ဆိတံ၊ တသ္မာ တဒတ္ထော ဧဝ ယထာဝုတ္တဒေါသော။ ကိဉ္စ ဓမ္မကပ္ပနာပိ နိရတ္ထိကာ သိယာ။ အထ အနညေ၊ ဥပ္ပာဒဝိနာသဝန္တီဟိ အဝတ္ထာဟိ အနညဿ အတ္တနော တာသံ ဝိယ ဥပ္ပာဒဝိနာသသမ္ဘဝတော ကုတော နိစ္စတာဝကာသော။ တာသမ္ပိ ဝါ အတ္တနော ဝိယ နိစ္စတာပတ္တီတိ ဗန္ဓဝိမောက္ခာနံ အသမ္ဘဝေါ ဧဝါတိ န ယုဇ္ဇတေဝါယံ အတ္တဝါဒေါ။ တေနာဟ ‘‘အတ္တာ နာမ ကောစိ ဒုက္ခဿ ကာရကော နတ္ထီတိ ဒီပေတီ’’တိ။ ပရတောတိ ‘‘ပရံကတံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိကေ ပရသ္မိံ တိဝိဓေပိ နယေ။ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နန္တိ အဓိစ္စ ယဒိစ္ဆာယ ကိဉ္စိ ကာရဏံ ကဿစိ ဝါ ပုဗ္ဗံ ဝိနာ သမုပ္ပန္နံ။ တေနာဟ ‘‘အကာရဏေန ယဒိစ္ဆာယ ဥပ္ပန္န’’န္တိ။ ကသ္မာ ဧဝမာဟာတိ ဧဝံ ဝက္ခမာနောတိ အဓိပ္ပာယော။ အဿာတိ အစေလဿ။ အယန္တိ ဘဂဝန္တံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ သောဓေန္တောတိ သယံ ဝိသုဒ္ဓံ ကတွာ ပုစ္ဆိတမတ္ထံ ဧဝ အတ္တနော ပုစ္ဆာယ သုဒ္ဓိံ ဒဿေန္တော။ လဒ္ဓိယာ ‘‘သယံကတံ ဒုက္ခ’’န္တိ မိစ္ဆာဂဟဏဿ ပဋိသေဓနတ္ထာယ။

သော ကရောတီတိ သော ကမ္မံ ကရောတိ။ သော ပဋိသံဝေဒယတီတိ ကာရကဝေဒကာနံ အနညတ္တဒဿနပရံ ဧတံ၊ န ပန ကမ္မကိရိယာဖလာနံ ပဋိသံဝေဒနာနံ သမာနကာလတာဒဿနပရံ။ ဣတီတိ နိဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ ခေါတိ အဝဓာရဏေ။ ‘‘သော ဧဝါ’’တိ ဒဿိတော။ အနိယတာဒေသာ ဟိ ဧတေ နိပါတာ။ အာဒိတောတိ ဘုမ္မတ္ထေ နိဿက္ကဝစနန္တိ အာဟ ‘‘အာဒိမှိယေဝါ’’တိ။ ‘‘သယံကတံ ဒုက္ခ’’န္တိ လဒ္ဓိယာ ပဂေဝ ‘‘သော ကရောတိ၊ သော ပဋိသံဝေဒယတီ’’တိ သညာစိတ္တဝိပလ္လာသာ ဘဝန္တိ။ သညာဝိပလ္လာသတော ဟိ စိတ္တဝိပလ္လာသော၊ စိတ္တဝိပလ္လာသတော ဒိဋ္ဌိဝိပလ္လာသော၊ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ သတိ ပစ္ဆာ သယံကတံ ဒုက္ခန္တိ အယံ လဒ္ဓိ ဟောတီ’’တိ။ ဧဝံ ¶ သတိ သညာစိတ္တဝိပလ္လာသာနံ ဗြူဟိတော မိစ္ဆာဘိနိဝေသော၊ ယဒိဒံ ‘‘သယံကတံ ဒုက္ခ’’န္တိ လဒ္ဓိ။ တသ္မာ ပဋိနိဿဇ္ဇေတုံ ပါပကံ ဒိဋ္ဌိဂတန္တိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘သယံကတံ…ပေ… ဧတံ ပရေတီ’’တိ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အဓိပ္ပေတံ အဝိသေသတော အတ္ထီတိ စ ဝုတ္တတ္တာ။ သဿတံ သဿတဂါဟံ ဒီပေတိ ပရေသံ ပကာသေတိ၊ တထာဘူတော စ သဿတံ ဒဠှဂ္ဂါဟံ ဂဏှာတီတိ။ တဿာတိ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ။ တံ ‘‘သယံကတံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဝိပရီတဒဿနံ။ ဧတံ သဿတဂ္ဂဟဏံ။ ပရေတိ ဥပေတိ။ တေနာဟ ‘‘ကာရကဉ္စ…ပေ… အတ္ထော’’တိ။ ဧကမေဝ ဂဏှန္တန္တိ သတိပိ ဝတ္ထုဘေဒေ အယောနိသော ဥပ္ပဇ္ဇနေန ဧကမေဝ ကတွာ ဂဏှန္တံ။

ဣဓ ‘‘အာဒိမှိယေဝါ’’တိ ပဒေ။ ‘‘ပရံကတံ ဒုက္ခ’’န္တိ လဒ္ဓိယာ ပဂေဝါတိအာဒိနာ ဟေတ္ထ ဝုတ္တနယာနုသာရေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယဉှေတ္ထ ယောဇနာ – ‘‘ပရံကတံ ဒုက္ခ’’န္တိ လဒ္ဓိယာ ပဂေဝ အညော ကရောတိ၊ အညော ပဋိသံဝေဒယတီတိ သညာစိတ္တဝိပလ္လာသာ ဘဝန္တီတိ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ¶ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သတီတိ ဧဝံ မုဒုကေ ဥစ္ဆေဒဝိပလ္လာသေ ပဌမုပ္ပန္နေ သတိ ပစ္ဆာ ‘‘ပရံကတံ ဒုက္ခ’’န္တိ အယံ လဒ္ဓိ ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကာရကောတိ ကမ္မဿ ကာရကော။ တေန ကတန္တိ ကမ္မကာရကေန ကတံ။ ကမ္မုနာ ဟိ ဖလဿ ဝေါဟာရော အဘေဒေါပစာရကတ္တာ။ ဧဝန္တိ ဒိဋ္ဌိသဟဂတာ ဝေဒနာ သာတသဘာဝါ ကိလေသပရိဠာဟာဒိနာ သပရိဿယာ သဥပါယာသာ၊ ဧဝံ။ ‘‘ပဂေဝ ဣတရေ’’တိ ဝုတ္တဝေဒနာယ အဘိတုန္နဿ ဝိဒ္ဓဿ။ ‘‘ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ တံ ယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘တတြာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဥစ္ဆေဒန္တိ သတော သတ္တဿ ဥစ္ဆေဒံ ဝိနာသံ၊ ဝိဘဝန္တိ အတ္ထော။ အသတော ဟိ ဝိနာသာသမ္ဘဝတော အတ္ထိဘာဝနိဗန္ဓနော ဥစ္ဆေဒေါ။ ယထာ ဟေတုဖလဘာဝေန ပဝတ္တမာနာနံ သဘာဝဓမ္မာနံ သတိပိ ဧကသန္တာနပရိယာပန္နာနံ ဘိန္နသန္တတိပတိတေဟိ ဝိသေသေ ဟေတုဖလာနံ ပရမတ္ထတော အဝိနာဘာဝတ္တာ ဘိန္နသန္တာနပတိတာနံ ဝိယ အစ္စန္တဘေဒသန္နိဋ္ဌာနေန နာနတ္တနယဿ မိစ္ဆာဂဟဏံ ဥစ္ဆေဒါဘိနိဝေသဿ ကာရဏံ။ ဧဝံ ဟေတုဖလဘူတာနံ ဓမ္မာနံ ဝိဇ္ဇမာနေပိ သဘာဝဘေဒေ ဧကသန္တတိပရိယာပန္နတာယ ဧကတ္တနယေန အစ္စန္တာဘေဒဂဟဏမ္ပိ ကာရဏမေဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တဿာ’’တိ ဝုတ္တံ ပါဠိယံ။ သန္တာနဝသေန ဟိ ဝတ္တမာနေသု ခန္ဓေသု ဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဘာဝေန ဧကတ္တဂဟဏနိဗန္ဓနော သတ္တဂ္ဂါဟော၊ သတ္တဿ စ အတ္ထိဘာဝဂ္ဂါဟနိဗန္ဓနော ဥစ္ဆေဒဂ္ဂါဟော၊ ယာဝါယံ အတ္တာ န ¶ ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ တာဝါယံ ဝိဇ္ဇတိယေဝါတိ ဂဟဏတော နိရုဒယဝိနာသော ဣဓ ဥစ္ဆေဒေါတိ အဓိပ္ပေတောတိ ‘‘ဥစ္ဆေဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသေသေန နာသော ဝိနာသော၊ အဘာဝေါ။ သော ပန မံသစက္ခုပညာစက္ခူနံ ဒဿနပထာတိက္ကမောယေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဒဿန’’န္တိ။ အဒဿနေ ဟိ နာသသဒ္ဒေါ လောကေ နိရုဠှောတိ။ သဘာဝဝိဂမော သဘာဝါပဂမော ဝိဘဝေါ။ ယော ဟိ နိရုဒယဝိနာသေန ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ၊ န သော အတ္တနော သဘာဝေန တိဋ္ဌတိ။

ဧတေ တေတိ ဝါ ယေ ဣမေ တယာ ‘‘သယံကတံ ဒုက္ခ’’န္တိ စ ပုဋ္ဌေန မယာ ‘‘သော ကရောတိ၊ သော ပဋိသံဝေဒယတီ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘အညော ကရောတိ၊ အညော ပဋိသံဝေဒယတီ’’တိအာဒိနာ စ ပဋိက္ခိတ္တာ သဿတုစ္ဆေဒသင်္ခါတာ အန္တာ၊ တေ ဥဘော အန္တေတိ ယောဇနာ။ အထ ဝါ ဧတေ တေတိ ယတ္ထ ပုထူ အညတိတ္ထိယာ အနုပစိတဉာဏသမ္ဘာရတာယ ပရမဂမ္ဘီရံ သဏှံ သုခုမံ သုညတံ အပ္ပဇာနန္တာ သဿတုစ္ဆေဒေ နိမုဂ္ဂါ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ န ဝိသဟန္တိ၊ ဧတေ တေ ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မာတိ ယောဇနာ။ ဒေသေတီတိ ပဌမံ တာဝ အနညသာဓာရဏေ ပဋိပတ္တိဓမ္မေ ဉာဏာနုဘာဝေန မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ ဌိတော၊ ကရုဏာနုဘာဝေန ဒေသနာဓမ္မေ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ ဌိတော ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ဧတ္ထ ဟီတိ ဟိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ ကာရဏတော…ပေ… နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ တသ္မာ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ ဌိတော ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ယောဇနာ။ ကာရဏတော ဖလံ ဒီပိတန္တိ ယောဇနာ၊ အဘိဓေယျာနုရူပဉှိ လိင်္ဂဝစနာနိ ဟောန္တိ။ အဿာတိ ဖလဿ။ န ကောစိ ကာရကော ဝါ ဝေဒကော ဝါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ အညဒတ္ထု ပဋိက္ခိတ္တော ဟေတုဖလမတ္တတာဒဿနတော ကေဝလံ ဒုက္ခက္ခန္ဓဂဟဏတောတိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘ဧတေ ¶ တေ၊ ကဿပ…ပေ… ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ နိရောဓော ဟောတီ’’တိ ဧတ္တကေန တာဝ ပဒေန။ သေသပဉှာတိ ‘‘သယံကတဉ္စ ပရံကတဉ္စ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိကာ သေသာ စတ္တာရော ပဉှာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ကိံ နု ခေါ၊ ဘော ဂေါတမ၊ နတ္ထိ ဒုက္ခ’’န္တိ ပဉှော ပါဠိယံ သရူပေနေဝ ပဋိက္ခိတ္တောတိ န ဥဒ္ဓတော။ ပဋိသေဓိတာ ဟောန္တီတိ တတိယပဉှော၊ တာဝ ပဌမဒုတိယပဉှပဋိက္ခေပေနေဝ ပဋိက္ခိတ္တော၊ သော ဟိ ပဉှော ဝိသုံ ဝိသုံ ပဋိက္ခေပေန ဧကဇ္ဈံ ပဋိက္ခေပေန စ။ တေနာဟ ‘‘ဥဘော…ပေ… ပဋိက္ခိတ္တော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယဿ အတ္တာ ကာရကော ဝေဒကော ဝါ ဣစ္ဆိတော၊ တေန ဝိပရိဏာမဓမ္မော အတ္တာ အနုညာတော ဟောတိ။ တထာ စ သတိ အနုပုဗ္ဗဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ ရူပါဒိဓမ္မာနံ ဝိယ ¶ ၊ သုခါဒိဓမ္မာနံ ဝိယ စဿ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ ဥပ္ပာဒဝန္တတာ အာပဇ္ဇတိ။ ဥပ္ပာဒေ စ သတိ အဝဿံဘာဝီ နိရောဓောတိ အနဝကာသာ နိစ္စတာတိ။ တဿ ‘‘သယံကတ’’န္တိ ပဌမပဉှပဋိက္ခေပေါ ပစ္ဆာ စေ အတ္တနော နိရုဠှဿ သမုဒယော ဟောတီတိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ အနေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝါ ပစ္ဆာပိ။ သေသပဉှာတိ တတိယပဉှာဒယော။ တတိယပဉှော ပဋိက္ခိတ္တောတိ ဧဝဉ္စ တတိယပဉှော ပဋိက္ခိတ္တော ဝေဒိတဗ္ဗော – ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိနာ သတတံ သမိတံ ပစ္စယာယတ္တဿ ဒီပနေန ဒုက္ခဿ အဓိစ္စသမုပ္ပန္နတာ ပဋိက္ခိတ္တာ၊ တတော ဧဝ တဿ အဇာနနဉ္စ ပဋိက္ခိတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဧဝမေတဿ ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၃၉-၄၀၊ မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၁)။

ယံ ပရိဝါသံ သမာဒိယိတွာ ပရိဝသတီတိ ယောဇနာ။ ဝစနသိလိဋ္ဌတာဝသေနာတိ ‘‘ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ လဘေယျံ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ ယာစန္တေန တေန ဝုတ္တဝစနသိလိဋ္ဌတာဝသေန။ ဂါမပ္ပဝေသနာဒီနီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန နာတိဒိဝါပဋိက္ကမနံ၊ နဝေသိယာဒိဂေါစရတာ၊ သဗြဟ္မစာရီနံ ကိစ္စေသု ဒက္ခတာဒိ၊ ဥဒ္ဒေသာဒီသု တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒတာ၊ တိတ္ထိယာနံ အဝဏ္ဏဘဏနေ အတ္တမနတာ၊ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အဝဏ္ဏဘဏနေ အနတ္တမနတာ၊ တိတ္ထိယာနံ ဝဏ္ဏဘဏနေ အနတ္တမနတာ၊ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဝဏ္ဏဘဏနေ အတ္တမနတာတိ (မဟာဝ။ ၈၇) ဣမေသံ သင်္ဂဟော။ အဋ္ဌ ဝတ္တာနီတိ ဣမာနိ အဋ္ဌ တိတ္ထိယဝတ္တာနိ ပူရေန္တေန။ ဧတ္ထ စ နာတိကာလေန ဂါမပ္ပဝေသနာ တတ္ထ ဝိသုဒ္ဓကာယဝစီသမာစာရေန ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ နာတိဒိဝါပဋိက္ကမနန္တိ ဣဒမေကံ ဝတ္တံ။

အယမေတ္ထ ပါဌောတိ ဧတသ္မိံ ကဿပသုတ္တေ အယံ ပါဌော။ အညတ္ထာတိ သီဟနာဒသုတ္တာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၀၂-၄၀၃)။ ဃံသိတွာ ကောဋ္ဋေတွာတိ ယထာ သုဝဏ္ဏံ နိဃံသိတွာ အဓိကရဏိယာ ကောဋ္ဋေတွာ နိဒ္ဒေါသမေဝ ဂယှတိ၊ ဧဝံ ပရိဝါသဝတ္တစရဏေန ဃံသိတွာ သုဒ္ဓဘာဝဝီမံသနေန ကောဋ္ဋေတွာ သုဒ္ဓါ ဧဝ အညတိတ္ထိယပုဗ္ဗော ဣဓ ဂယှတိ။ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒတန္တိ သာသနံ အနုပဝိသိတွာ ဗြဟ္မစရိယဝါသေ တိဗ္ဗစ္ဆန္ဒတံ ဒဠှတရာဘိရုစိတံ။ အညတရံ ဘိက္ခုံ အာမန္တေသီတိ နာမဂေါတ္တေန အပါကဋံ ¶ ဧကံ ဘိက္ခုံ အာဏာပေသိ ဧဟိဘိက္ခုဥပသမ္ပဒါယ ဥပနိဿယာဘာဝတော။ ဂဏေ နိသီဒိတွာတိ ဘိက္ခူ အတ္တနော သန္တိကေ ပတ္တာသနဝသေန ဂဏေ နိသီဒိတွာ။

အစေလကဿပသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ တိမ္ဗရုကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈။ ယသ္မာ ¶ တိမ္ဗရုကော ‘‘ဝေဒနာ အတ္တာ။ အတ္တာဝ ဝေဒယတီ’’တိ ဧဝံလဒ္ဓိကော၊ တသ္မာ တာယ လဒ္ဓိယာ ‘‘သယံကတံ သုခဒုက္ခ’’န္တိ ဝဒတိ၊ တံ ပဋိသံဟရိတုံ ဘဂဝါ ‘‘သာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိံ အဝေါစ။ တေနာဟ ‘‘သာ ဝေဒနာတိအာဒိ သယံကတံ သုခဒုက္ခန္တိ လဒ္ဓိယာ နိသေဓနတ္ထံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ဧတ္ထာပီတိ ဣမသ္မိမ္ပိ သုတ္တေ။ တတြာတိ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘သာ ဝေဒနာ…ပေ… သုခဒုက္ခ’’န္တိ၊ တသ္မိံ ပါဌေ။ အာဒိမှိယေဝါတိ ဧတ္ထ ဘုမ္မဝစနေန ‘‘အာဒိတော’’တိ တော-သဒ္ဒေါ န နိဿက္ကဝစနေ။ ဧဝ-ကာရေန ခေါ-သဒ္ဒေါ အဝဓာရဏေတိ ဒဿေတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ အနန္တရသုတ္တေ ဝုတ္တမေဝ။ တတ္ထ ပန ‘‘ဝေဒနာတော အညော အတ္တာ၊ ဝေဒနာယ ကာရကော’’တိ လဒ္ဓိကဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဝါဒေါ ပဋိက္ခိတ္တော၊ ဣဓ ‘‘ဝေဒနာ အတ္တာ’’တိ ဧဝံလဒ္ဓိကဿာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ တေနာဟ ‘‘ဧဝဉှိ သတိ ဝေဒနာယ ဧဝ ဝေဒနာ ကတာ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ ဣမိဿာတိ ယာယ ဝေဒနာယ သုခဒုက္ခံ ကတံ၊ ဣမိဿာ။ ပုဗ္ဗေပီတိ သဿတာကာရတော ပုဗ္ဗေပိ။ ပုရိမဉှိ အတ္ထန္တိ အနန္တရသုတ္တေ ဝုတ္တံ အတ္ထံ။ အဋ္ဌကထာယန္တိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ။ တန္တိ ပုရိမသုတ္တေ ဝုတ္တမတ္ထံ။ အဿာတိ ဣမဿ သုတ္တဿ။ ယသ္မာ တိမ္ဗရုကော ‘‘ဝေဒနာဝ အတ္တာ’’တိ ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အဟံ သာ ဝေဒနာ…ပေ… န ဝဒါမီ’’တိ။

အညာ ဝေဒနာတိအာဒီသုပိ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ အနန္တရသုတ္တေ ဝုတ္တနယမေဝ။ ကာရကဝေဒနာတိ ကတ္တုဘူတဝေဒနာ။ ဝေဒနာသုခဒုက္ခန္တိ ဝေဒနာဘူတသုခဒုက္ခံ ကထိတံ၊ န ဝဋ္ဋသုခဒုက္ခံ။ ‘‘ဝိပါကသုခဒုက္ခမေဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တံ ‘‘သယံကတံ သုခံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိဝစနတော။

တိမ္ဗရုကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉။ အဝိဇ္ဇာ နီဝရဏာ ဘဝါဒိ-အာဒီနဝဿ နိဝါရိတပဋိစ္ဆာဒိကာ ဧတဿာတိ အဝိဇ္ဇာနီဝရဏော၊ အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတောတိ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာယ နိဝါရိတဿာ’’တိ။ အယံ ကာယောတိ ဗာလဿ အပ္ပဟီနကိလေသဿ ပစ္စုပ္ပန္နံ အတ္တဘာဝံ ရက္ခံ ကတွာ အဝိဇ္ဇာယ ပဋိစ္ဆာဒိတာဒီနဝေ အယာထာဝဒဿနဝသေန ¶ တဏှာယ ပဋိလဒ္ဓစိတ္တဿ တံတံဘဝူပဂါ သင်္ခါရာ သင်္ခရီယန္တိ။ တေဟိ ¶ စ အတ္တဘာဝဿ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ၊ တသ္မာ အယဉ္စ အဝိဇ္ဇာယ ကာယော နိဗ္ဗတ္တောတိ။ အဿာတိ ဗာလဿ။ အယံ အတ္ထောတိ ‘‘အယံ ကာယော နာမရူပန္တိ စ ဝုတ္တော’’တိ အတ္ထော ဒီပေတဗ္ဗော ဥပါဒါနက္ခန္ဓသဠာယတနသင်္ဂဟတော တေသံ ဓမ္မာနံ။ ဧဝမေတံ ဒွယန္တိ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာယ နိဝါရိတတ္တာ၊ တဏှာယ စ သံယုတ္တတ္တာ ဧဝံ သပရသန္တာနဂတသဝိညာဏကကာယသင်္ခါတံ ဒွယံ ဟောတိ။ အညတ္ထာတိ သုတ္တန္တရေသု။ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏံ၊ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅-၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၅၊ ၄။၆၀-၆၁၊ ကထာ။ ၄၆၅၊ ၄၆၇) အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနာနိ ဘိန္ဒိတွာ စက္ခုရူပါဒိဒွယာနိ ပဋိစ္စ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ဝုတ္တာ၊ ဣဓ ပန အဘိန္ဒိတွာ ဆ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနာနိ ပဋိစ္စ စက္ခုသမ္ဖဿာဒယော ဝုတ္တာ ‘‘ဒွယံ ပဋိစ္စ ဖဿော’’တိ၊ တသ္မာ မဟာဒွယံ နာမ ကိရေတံ အနဝသေသတော အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနာနံ ဂဟိတတ္တာ။ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာနိ အာယတနာနီတိ ဧတ္ထာပိ ဟိ သဠာယတနာနိ သင်္ဂဟိတာနေဝ။ ဖဿကာရဏာနီတိ ဖဿပဝတ္တိယာ ပစ္စယာနိ။ ယေဟီတိ ဟေတုဒဿနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယေဟိ ကာရဏဘူတေဟီ’’တိ။ ဖဿော ဧဝ ဖုသနကိစ္စော၊ န ဖဿာယတနာနီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဖဿေန ဖုဋ္ဌော’’တိ။ ပရိပုဏ္ဏဝသေနာတိ အဝေကလ္လဝသေန။ အပရိပုဏ္ဏာယတနာနံ ဟီနာနိ ဖဿဿ ကာရဏာနိ ဟောန္တိ၊ တေသံ ဝိယာတိ ‘‘ဧတေသံ ဝါ အညတရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာယနိဗ္ဗတ္တနာဒိမှီတိ သဝိညာဏကဿ ကာယဿ နိဗ္ဗတ္တနံ ကာယနိဗ္ဗတ္တနံ၊ ကာယော ဝါ နိဗ္ဗတ္တတိ ဧတေနာတိ ကာယနိဗ္ဗတ္တနံ၊ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဖဿသဠာယတနာဒိသင်္ဂဟော။ အဓိကံ ပယသတိ ပယုဉ္ဇတိ ဧတေနာတိ အဓိပ္ပယာသော၊ ဝိသေသကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘အဓိကပယောဂေါ’’တိ။

ဘဂဝါ အမှာကံ ဥပ္ပာဒကဘာဝေန မူလဘာဝေန ဘဂဝံမူလကာ။ ဣမေ ဓမ္မာတိ ဣမေ ကာရဏဓမ္မာ။ ယေဟိ မယံ ဗာလပဏ္ဍိတာနံ သမာနေပိ ကာယနိဗ္ဗတ္တနာဒိမှိ ဝိသေသံ ဇာနေယျာမ၊ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဥပ္ပာဒိတာ’’တိအာဒိ။ အာဇာနာမာတိ အဘိမုခံ ပစ္စက္ခတော ဇာနာမ။ ပဋိဝိဇ္ဈာမာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ၊ အဓိဂစ္ဆာမာတိ အတ္ထော။ နေတာတိ အမှာကံ သန္တာနေ ပါပေတာ။ ဝိနေတာတိ ယထာ အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသော ဟောတိ၊ ဧဝံ ဝိသေသတော နေတာ၊ တဒင်္ဂဝိနယာဒိဝသေန ဝါ ဝိနေတာ။ အနုနေတာတိ အနုရူပံ နေတာ။ အန္တရန္တရာ ယထာဓမ္မပညတ္တိယာ ပညာပိတာနံ ဓမ္မာနံ အနုရူပတော ဒဿနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ယထာသဘာဝတော ¶ …ပေ… ဒဿေတာ’’တိ။ အာပါထံ ဥပဂစ္ဆန္တာနံ ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ သမောသရဏဋ္ဌာနန္တိ ဘဂဝံပဋိသရဏာ ဓမ္မာ။ တေနာဟ ‘‘စတုဘူမကဓမ္မာ’’တိအာဒိ။ ပဋိသရတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ပဋိသရဏံ၊ တသ္မာ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ ဧတေသန္တိ ဘဂဝံပဋိသရဏာ။ တေနာဟ ‘‘အပိ စာ’’တိအာဒိ။ ဖဿော အာဂစ္ဆတီတိ ¶ ပဋိဝိဇ္ဈနကဝသေန ဖဿော ဉာဏဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တောယေဝ သော အတ္ထတော ‘‘အဟံ ကိန္နာမော’’တိ နာမံ ပုစ္ဆန္တော ဝိယ၊ ဘဂဝါ စဿ နာမံ ကရောန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဟံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ ဥပဋ္ဌာတူတိ ဉာဏဿ ပစ္စုပဋ္ဌာတု။ ဘဂဝန္တံယေဝ ပဋိဘာတူတိ ဘဂဝတော ဧဝ ဘာဂေါ ဟောတု၊ ဘဂဝါဝ နံ အတ္တနော ဘာဂံ ကတွာ ဝိဿဇ္ဇေတူတိ အတ္ထော၊ ဘဂဝတော ဘာဂေါ ယဒိဒံ ဓမ္မဿ အက္ခာနံ၊ အမှာကံ ပန သဝနံ ဘာဂေါတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝဉှိ သဒ္ဒလက္ခဏေန သမေတိ။ ကေစိ ပန ပဋိဘာတူတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ ဉာဏေန ဒိဿတု ဒေသီယတူတိ ဝါ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘တုမှေယေဝ နော ကထေတွာ ဒေထာတိ အတ္ထော’’တိ။

ဗာလဿ ပဏ္ဍိတဿ စ ကာယဿ နိဗ္ဗတ္တိယာ ပစ္စယဘူတာ အဝိဇ္ဇာ စ တဏှာ စ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မံ…ပေ… နိရုဒ္ဓါ’’တိ။ ဇဝါပေတွာတိ ဂဟိတဇဝနံ ကတွာ၊ ယထာ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎိတုံ သမတ္ထံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ကတွာ။ ယဒိ နိရုဒ္ဓါ၊ ကထံ အပ္ပဟီနာတိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဘဝတိ ဟိ တံသဒိသေပိ တဗ္ဗောဟာရော ယထာ ‘‘သာ ဧဝ တိတ္တိရီ၊ တာနေဝ ဩသဓာနိ၊ တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေနာ’’တိ စ။ ဒုက္ခက္ခယာယာတိ တဒတ္ထဝိသေသနတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘ခယတ္ထာယာ’’တိ။ ပဋိသန္ဓိကာယန္တိ ပဋိသန္ဓိဂဟဏပုဗ္ဗကံ ကာယံ။ ပါဠိယံ ‘‘ဗာလေနာ’’တိ ကရဏဝစနံ နိဿက္ကေတိ အာဟ ‘‘ဗာလတော’’တိ။ ဘာဝိနာ သဟ ပဋိသန္ဓိနာ သပ္ပဋိသန္ဓိကော။ ယော ပန ဧကန္တတော တေနတ္တဘာဝေန အရဟတ္တံ ပတ္တုံ ဘဗ္ဗော၊ သော ဘာဝိနာ ပဋိသန္ဓိနာ ‘‘အပ္ပဋိသန္ဓိကော’’တိ၊ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘သပ္ပဋိသန္ဓိကော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကိဉ္စာပိ ဝုတ္တံ၊ သော စ ယာဝ အရိယဘူမိံ န ဩက္ကမတိ၊ တာဝ ဗာလဓမ္မသမင်္ဂီ ဧဝါတိ ကတွာ ‘‘သဗ္ဗောပိ ပုထုဇ္ဇနော ဗာလော’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ‘‘အပ္ပဋိသန္ဓိကော ခီဏာသဝေါ ပဏ္ဍိတော’’တိ ခီဏာသဝ-သဒ္ဒေန အပ္ပဋိသန္ဓိကော ဝိသေသိတော။ ယဒိ ဧဝံ သေက္ခာ ကထန္တိ အာဟ ‘‘သောတာပန္နာ’’တိအာဒိ။ တေ ဟိ သိခါပတ္တပဏ္ဍိစ္စဘာဝလက္ခဏာဘာဝတော ပဏ္ဍိတာတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ ခီဏာသဝါ ဝိယ၊ ဗလဝတရာနံ ¶ ပန ဗာလဓမ္မာနံ ပဟီနတ္တာ ဗာလာတိပိ န ဝတ္တဗ္ဗာ ပုထုဇ္ဇနာ ဝိယ။ ဘဇိယမာနာ ပန စတုသစ္စသမ္ပဋိဝေဓံ ဥပါဒါယ ပဏ္ဍိတပက္ခံ ဘဇန္တိ၊ န ဗာလပက္ခံ ဝုတ္တကာရဏေနာတိ။

ဗာလပဏ္ဍိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပစ္စယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၀။ သဗ္ဗမ္ပိ သင်္ခတံ အပ္ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နံ နာမ နတ္ထီတိ ပစ္စယဓမ္မောပိ အတ္တနော ပစ္စယဓမ္မံ ဥပါဒါယ ပစ္စယုပ္ပန္နော၊ တထာ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မောပိ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဥပါဒါယ ပစ္စယဓမ္မောတိ ယထာရဟံ ဓမ္မာနံ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာ။ ယေသံ ဝိနေယျာနံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဒေသနာယေဝ သုဗောဓတော ¶ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တေသံ ဝသေန သုဋ္ဌု ဝိဘာဂံ ကတွာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဒေသိတော။ ယေသံ ပန ဝိနေယျာနံ တဒုဘယသ္မိံ ဝိဘဇ္ဇ သုတေ ဧဝ ဓမ္မာဘိသမယော ဟောတိ၊ တေ သန္ဓာယ ဘဂဝါ တဒုဘယံ ဝိဘဇ္ဇ ဒဿေန္တော ‘‘ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဉ္စ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေ စ ဓမ္မေ’’တိ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘီတိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘သတ္ထာ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ ပစ္စယဿ ဘာဝေါ ပစ္စယတ္တံ၊ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တတာ။ အသဘာဝဓမ္မေ န လဗ္ဘတီတိ ‘‘သဘာဝဓမ္မေ’’တိ ဝုတ္တံ။ နနု စ ဇာတိ ဇရာ မရဏဉ္စ သဘာဝဓမ္မော န ဟောတိ၊ ယေသံ ပန ခန္ဓာနံ ဇာတိ ဇရာ မရဏဉ္စ၊ တေ ဧဝ သဘာဝဓမ္မာ၊ အထ ကသ္မာ ဒေသနာယ တေ ဂဟိတာတိ? နာယံ ဒေါသော၊ ဇာတိ ဇရာ မရဏဉှိ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တာနံ သဘာဝဓမ္မာနံ ဝိကာရမတ္တံ၊ နညေသံ၊ တသ္မာ တေ ဂဟိတာတိ။ ဥပ္ပာဒါ ဝါ တထာဂတာနန္တိ န ဝိနေယျပုဂ္ဂလာနံ မဂ္ဂဖလုပ္ပတ္တိ ဝိယ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏုပ္ပတ္တိ တထာဂတုပ္ပာဒါယတ္တာ၊ အထ ခေါ သာ တထာဂတာနံ ဥပ္ပာဒေပိ အနုပ္ပာဒေပိ ဟောတိယေဝ။ တသ္မာ သာ ကာမံ အသင်္ခတာ ဝိယ ဓာတု န နိစ္စာ၊ တထာပိ ‘‘သဗ္ဗကာလိကာ’’တိ ဧတေန ဇာတိပစ္စယတော ဇရာမရဏုပ္ပတ္တီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဇာတိယေဝ ဇရာမရဏဿ ပစ္စယော’’တိ။ ဇာတိပစ္စယာတိ စ ဇာတိသင်္ခါတပစ္စယာ။ ဟေတုမှိ နိဿက္ကဝစနံ။ ဌိတာဝ သာ ဓာတု၊ ယာယံ ဣဒပ္ပစ္စယတာ ဇာတိယာ ဇရာမရဏဿ ပစ္စယတာ တဿ ဗျဘိစာရာဘာဝတော။ ဣဒါနိ န ကဒါစိ ဇာတိ ဇရာမရဏဿ ပစ္စယော န ဟောတိ ဟောတိယေဝါတိ ဇရာမရဏဿ ပစ္စယဘာဝေ နိယမေတိ။ ဥဘယေနပိ ယထာဝုတ္တဿ ပစ္စယဘာဝေါ ယတ္ထ ¶ ဟောတိ၊ တတ္ထ အဝဿံဘာဝိတံ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဌိတာဝ သာ ဓာတူ’’တိ။ ဒွီဟိ ပဒေဟိ။ တိဋ္ဌန္တီတိ ယဿ ဝသေန ဓမ္မာနံ ဌိတိ၊ သာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ ဓမ္မဋ္ဌိတတာ။ ဓမ္မေတိ ပစ္စယုပ္ပန္နေ ဓမ္မေ။ နိယမေတိ ဝိသေသေတိ။ ဟေတုဂတဝိသေသသမာယောဂေါ ဟိ ဟေတုဖလဿ ဧဝံ ဓမ္မတာနိယာမော ဧဝါတိ။

အပရော နယော – ဌိတာဝ သာ ဓာတူတိ ယာယံ ဇရာမရဏဿ ဣဒပ္ပစ္စယတာ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ၊ ဧသာ ဓာတု ဧသ သဘာဝေါ။ တထာဂတာနံ ဥပ္ပာဒတော ပုဗ္ဗေ ဥဒ္ဓဉ္စ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနော၊ မဇ္ဈေ စ ပဋိဝိဇ္ဈိယမာနော န တထာဂတေဟိ ဥပ္ပာဒိတော၊ အထ ခေါ သမ္ဘဝန္တဿ ဇရာမရဏဿ သဗ္ဗကာလံ ဇာတိပစ္စယတော သမ္ဘဝေါတိ ဌိတာဝ သာ ဓာတု၊ ကေဝလံ ပန သယမ္ဘုဉာဏေန အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနတော ‘‘အယံ ဓမ္မော တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ပဝေဒနတော စ တထာဂတော ‘‘ဓမ္မသာမီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ န အပုဗ္ဗဿ ဥပ္ပာဒနတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဌိတာဝ သာ ဓာတူ’’တိ။ သာ ဧဝ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝိပလ္လာသာဘာဝတော ဧဝံ အဝဗုဇ္ဈမာနဿ ဧတဿ သဘာဝဿ၊ ဟေတုနော ဝါ တထေဝ ဘာဝတော ဌိတတာတိ ဓမ္မဋ္ဌိတတာ၊ ဇာတိ ဝါ ဇရာမရဏဿ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိ ပဝတ္တအာယူဟန-သံယောဂ-ပလိဗောဓ-သမုဒယ-ဟေတုပစ္စယဋ္ဌိတီတိ တဒုပ္ပာဒါဒိဘာဝေနဿာ ဌိတတာ ‘‘ဓမ္မဋ္ဌိတတာ’’တိ ဖလံ ပတိ သာမတ္ထိယတော ဟေတုမေဝ ဝဒတိ။ ဓာရီယတိ ¶ ပစ္စယေဟီတိ ဝါ ဓမ္မော၊ တိဋ္ဌတိ တတ္ထ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ ဖလန္တိ ဌိတိ၊ ဓမ္မဿ ဌိတိ ဓမ္မဋ္ဌိတိ။ ဓမ္မောတိ ဝါ ကာရဏံ ပစ္စယဘာဝေန ဖလဿ ဓာရဏတော၊ တဿ ဌိတိ သဘာဝေါ၊ ဓမ္မတော စ အညော သဘာဝေါ နတ္ထီတိ ဓမ္မဋ္ဌိတိ၊ ပစ္စယော။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၄)။ ဓမ္မဋ္ဌိတိ ဧဝ ဓမ္မဋ္ဌိတတာ။ သာ ဧဝ ဓာတု ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဣမဿ သဘာဝဿ၊ ဟေတုနော ဝါ အညထတ္တာဘာဝတော၊ ‘‘န ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိ ဝိညာယမာနဿ စ တဗ္ဘာဝါဘာဝတော နိယာမတာ ဝဝတ္ထိတဘာဝေါတိ ဓမ္မနိယာမတာ။ ဖလဿ ဝါ ဇရာမရဏဿ ဇာတိယာ သတိ သမ္ဘဝေါ ဓမ္မေ ဟေတုမှိ ဌိတတာတိ ဓမ္မဋ္ဌိတတာ၊ အသတိ အသမ္ဘဝေါ ဓမ္မနိယာမတာတိ ဧဝံ ဖလေန ဟေတုံ ဝိဘာဝေတိ၊ တံ ‘‘ဌိတာဝ သာ ဓာတူ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ။ ဣမေသံ ဇရာမရဏာဒီနံ ပစ္စယတာသင်္ခါတံ ဣဒပ္ပစ္စယတံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ ပစ္စက္ခကရဏေန ¶ အဘိမုခံ ဗုဇ္ဈတိ ယာထာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ တတော ဧဝ အဘိသမေတိ အဘိမုခံ သမာဂစ္ဆတိ၊ အာဒိတော ကထေန္တော အာစိက္ခတိ၊ ဥဒ္ဒိသတီတိ အတ္ထော။ တမေဝ ဥဒ္ဒေသံ ပရိယောသာပေန္တော ဒေသေတိ။ ယထာဥဒ္ဒိဋ္ဌမတ္တံ နိဒ္ဒိသနဝသေန ပကာရေဟိ ဉာပေန္တော ပညာပေတိ။ ပကာရေဟိ ဧဝ ပတိဋ္ဌပေန္တော ပဋ္ဌပေတိ။ ယထာနိဒ္ဒိဋ္ဌံ ပဋိနိဒ္ဒေသဝသေန ဝိဝရတိ ဝိဘဇတိ။ ဝိဝဋဉှိ ဝိဘတ္တဉ္စ အတ္ထံ ဟေတူဒါဟရဏဒဿနေဟိ ပါကဋံ ကရောန္တော ဥတ္တာနီကရောတိ။ ဥတ္တာနီကရောန္တော တထာ ပစ္စက္ခဘူတံ ကတွာ နိဂမနဝသေန ပဿထာတိ စာဟ။

ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိအာဒီသူတိ ဇာတိအာဒီနံ ဇရာမရဏပစ္စယဘာဝေသု။ တေဟိ တေဟိ ပစ္စယေဟီတိ ယာဝတကေဟိ ပစ္စယေဟိ ယံ ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာရဟံ၊ အဝိကလေဟိ တေဟေဝ တဿ ဥပ္ပတ္တိ၊ န ဦနာဓိကေဟီတိ။ တေနာဟ ‘‘အနူနာဓိကေဟေဝါ’’တိ။ ယထာ တံ စက္ခုရူပါလောကမနသိကာရေဟိ စက္ခုဝိညာဏဿ သမ္ဘဝေါတိ။ တေန တံတံဖလနိပ္ဖာဒနေ တဿာ ပစ္စယသာမဂ္ဂိယာ တပ္ပကာရတာ တထတာတိ ဝုတ္တာတိ ဒဿေတိ။ သာမဂ္ဂိန္တိ သမောဓာနံ၊ သမဝါယန္တိ အတ္ထော။ အသမ္ဘဝါဘာဝတောတိ အနုပ္ပဇ္ဇနဿ အဘာဝတော။ တထာဝိဓပစ္စယသာမဂ္ဂိယဉှိ သတိပိ ဖလဿ အနုပ္ပဇ္ဇနေ တဿာဝိတထတာ သိယာ။ အညဓမ္မပစ္စယေဟီတိ အညဿ ဖလဓမ္မဿ ပစ္စယေဟိ။ အညဓမ္မာနုပ္ပတ္တိတောတိ တတော အညဿ ဖလဓမ္မဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ န ဟိ ကဒါစိ စက္ခုရူပါလောကမနသိကာရေဟိ သောတဝိညာဏဿ သမ္ဘဝေါ အတ္ထိ။ ယဒိ သိယာ၊ တဿာ သာမဂ္ဂိယာ အညထတာ နာမ သိယာ၊ န စေတံ အတ္ထီတိ ‘‘အနညထတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စယတောတိ ပစ္စယဘာဝတော။ ပစ္စယသမူဟတောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဧဝ ဣဒပ္ပစ္စယတာတိ တာ-သဒ္ဒေန ပဒံ ဝဍ္ဎိတံ ယထာ ‘‘ဒေဝေါယေဝ ဒေဝတာ’’တိ၊ ဣဒပ္ပစ္စယာနံ သမူဟော ဣဒပ္ပစ္စယတာတိ သမူဟတ္ထော တာသဒ္ဒေါ ယထာ ‘‘ဇနာနံ သမူဟော ဇနတာ’’တိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယာဟ ‘‘လက္ခဏံ ပနေတ္ထ သဒ္ဒသတ္ထတော ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။

န ¶ နိစ္စံ သဿတန္တိ အနိစ္စံ။ ဇရာမရဏံ န အနိစ္စံ သင်္ခါရာနံ ဝိကာရဘာဝတော အနိပ္ဖန္နတ္တာ၊ တထာပိ ‘‘အနိစ္စ’’န္တိ ပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သင်္ခတာဒီသုပိ။ သမာဂန္တွာ ကတံ သဟိတေဟေဝ ပစ္စယေဟိ နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗတော ယထာသဘာဝံ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတန္တိ သင်္ခတံ ¶ ။ ပစ္စယာရဟံ ပစ္စယံ ပဋိစ္စ န ဝိနာ တေန သဟိတသမေတမေဝ ဥပ္ပန္နန္တိ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ။ တေနာဟ ‘‘ပစ္စယေ နိဿာယ ဥပ္ပန္န’’န္တိ။ ခယသဘာဝန္တိ ဘိဇ္ဇနသဘာဝံ။ ဝိဂစ္ဆနကသဘာဝန္တိ သကဘာဝတော အပဂစ္ဆနကသဘာဝံ။ ဝိရဇ္ဇနကသဘာဝန္တိ ပလုဇ္ဇနကသဘာဝံ။ နိရုဇ္ဈနကသဘာဝန္တိ ခဏဘင်္ဂဝသေန ပဘင်္ဂုသဘာဝံ။ ဝုတ္တနယေနာတိ ဇရာယ ဝုတ္တနယေန။ ဇနကပ္ပစ္စယာနံ ကမ္မာဒီနံ။ ကိစ္စာနုဘာဝက္ခဏေတိ ဧတ္ထ ကိစ္စာနုဘာဝေါ နာမ ယထာ ပဝတ္တမာနေ ပစ္စယေ တဿ ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာ ပဝတ္တိ၊ ဧဝံ သန္တဿ ပဝတ္တနက္ခဏေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မိံ ခဏေ ပစ္စယော အတ္တနော ဖလုပ္ပာဒနံ ပတိ ဗျာဝဋော နာမ ဟောတိ၊ ဣမသ္မိံ ခဏေ ယေ ဓမ္မာ ရူပါဒယော ဥပလဗ္ဘန္တိ တတော ပုဗ္ဗေ၊ ပစ္ဆာ စ အနုပလဗ္ဘမာနာ၊ တေသံ တတော ဥပ္ပတ္တိ နိဒ္ဓါရီယတိ၊ ဧဝံ ဇာတိယာပိ သာ နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗာ တံခဏူပလဒ္ဓတောတိ။ ယဒိ ဧဝံ နိပ္ပရိယာယတောဝ ဇာတိယာ ကုတောစိ ဥပ္ပတ္တိ သိဒ္ဓိ၊ အထ ကသ္မာ ‘‘ဧကေန ပရိယာယေနာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ? ဇာယမာနဓမ္မာနံ ဝိကာရဘာဝေန ဥပလဒ္ဓဗ္ဗတ္တာ။ ယဒိ နိပ္ဖန္နဓမ္မာ ဝိယ ဇာတိ ဥပလဗ္ဘေယျ၊ နိပ္ပရိယာယတောဝ တဿာ ကုတောစိ ဥပ္ပတ္တိ သိယာ၊ န စေဝံ ဥပလဗ္ဘတိ၊ အထ ခေါ အနိပ္ဖန္နတ္တာ ဝိကာရဘာဝေန ဥပလဗ္ဘတိ။ တသ္မာ ‘‘ဧကေန ပရိယာယေနေတ္ထ အနိစ္စာတိအာဒီနိ ယုဇ္ဇန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ပန ဇရာမရဏေ၊ ဇနကပ္ပစ္စယာနံ ကိစ္စာနုဘာဝက္ခဏေ တဿ အလဗ္ဘနတော။ တေနေဝ ‘‘ဧတ္ထ စ အနိစ္စန္တိ…ပေ… အနိစ္စံ နာမ ဇာတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

သဝိပဿနာယာတိ ဧတ္ထ သဟ-သဒ္ဒေါ အပ္ပဓာနဘာဝဒီပနော ‘‘သမက္ခိကံ၊ သမကသ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ အပ္ပဓာနဘူတာ ဟိ ဝိပဿနာ၊ ယထာဘူတဒဿနမဂ္ဂပညာ ပဇာနာတိ။ ‘‘ပုရိမံ အန္တ’’န္တိ ဝုစ္စမာနေ ပစ္စုပ္ပန္နဘာဝဿပိ ဂဟဏံ သိယာတိ ‘‘ပုရိမံ အန္တံ အတီတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စာတိ သဿတာသင်္ကံ နိဿာယ ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါန’’န္တိ အတီတေ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနတံ၊ အဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိအာသင်္ကံ နိဿာယ ‘‘ယတော ပဘုတိ အဟံ၊ တတော ပုဗ္ဗေ န နု ခေါ အဟောသိ’’န္တိ အတီတေ အတ္တနော အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ ကင်္ခတိ။ ကသ္မာ? ဝိစိကိစ္ဆာယ အာကာရဒွယာဝလမ္ဗနတော။ တဿာ ပန အတီတဝတ္ထုတာယ ဂဟိတတ္တာ သဿတာဓိစ္စသမုပ္ပတ္တိအာကာရနိဿိတတာ ဒဿိတာ ဧဝ။ အာသပ္ပနပရိသပ္ပနပဝတ္တိကံ ကတ္ထစိပိ အပ္ပဋိဝတ္တိဟေတုဘူတံ ဝိစိကိစ္ဆံ ကသ္မာ ဥပ္ပာဒေတီတိ န ဝိစာရေတဗ္ဗမေတန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ကိံကာရဏန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ¶ ။ ကာရဏံ ဝါ ဝိစိကိစ္ဆာယ အယောနိသောမနသိကာရော၊ တဿ အန္ဓဗာလပုထုဇ္ဇနဘာဝေါ၊ အရိယာနံ အဒဿာဝိတာ စာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဇာတိလိင်္ဂုပပတ္တိယောတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒိဇာတိံ၊ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာဒိလိင်္ဂံ၊ ဒေဝမနုဿာဒိဥပပတ္တိဉ္စ။ နိဿာယာတိ ဥပါဒါယ။ တသ္မိံ ¶ ကာလေ ယံ သန္တာနံ မဇ္ဈိမံ ပမာဏံ၊ တေန ယုတ္တော ပမာဏိကော၊ တဒဘာဝတော အဓိကဘာဝတော ဝါ ‘‘အပ္ပမာဏိကော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ။ တေ ဟိ ‘‘ကထံ နု ခေါ’’တိ ဣဿရေန ဝါ ဗြဟ္မုနာ ဝါ ပုဗ္ဗကတေန ဝါ အဟေတုတော ဝါ နိဗ္ဗတ္တောတိ စိန္တေတီတိ ဝဒန္တိ။ အဟေတုတော နိဗ္ဗတ္တိကင်္ခါပိ ဟိ ဟေတုပရာမသနမေဝါတိ။ ပရမ္ပရန္တိ ပုဗ္ဗာပရပ္ပဝတ္တိံ။ အဒ္ဓါနန္တိ ကာလာဓိဝစနံ၊ တဉ္စ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စာတိ သဿတာသင်္ကံ နိဿာယ ‘‘ဘဝိဿာမိ နု ခေါ အဟံ အနာဂတမဒ္ဓါန’’န္တိ အနာဂတေ အတ္တနော ဝိဇ္ဇမာနတံ၊ ဥစ္ဆေဒါသင်္ကံ နိဿာယ ‘‘ယသ္မိဉ္စ အတ္တဘာဝေ ဥစ္ဆေဒနကင်္ခါ၊ တတော ပရံ နု ခေါ ဘဝိဿာမီ’’တိ အနာဂတေ အတ္တနော အဝိဇ္ဇမာနတဉ္စ ကင်္ခတီတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

ပစ္စုပ္ပန္နံ အဒ္ဓါနန္တိ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘ပဋိသန္ဓိမာဒိံ ကတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဣဒံ ကထံ၊ ဣဒံ ကထ’’န္တိ ပဝတ္တနတော ကထံကထာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ သာ အဿ အတ္ထီတိ ကထံကထီ။ တေနာဟ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆီ’’တိ။ ကာ ဧတ္ထ စိန္တာ? ဥမ္မတ္တကော ဝိယ ဗာလပုထုဇ္ဇနောတိ ပဋိကစ္စေဝ ဝုတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တံ မဟာမာတာယ ပုတ္တံ။ မုဏ္ဍေသုန္တိ မုဏ္ဍေန အနိစ္ဆန္တံ ဇာဂရဏကာလေ န သက္ကာတိ သုတ္တံ မုဏ္ဍေသုံ ကုလဓမ္မဝသေန ယထာ ဧကစ္စေ ကုလတာပသာ။ ရာဇဘယေနာတိ စ ဝဒန္တိ။ သီတိဘူတန္တိ ဣဒံ မဓုရကဘာဝပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဝစနံ။ ‘‘သေတဘူတ’’န္တိပိ ပါဌော၊ ဥဒကေ စိရဋ္ဌာနေန သေတဘာဝံ ပတ္တန္တိ အတ္ထော။

အတ္တနော ခတ္တိယဘာဝံ ကင်္ခတိ ကဏ္ဏော ဝိယ သူတပုတ္တသညီ၊ သူတပုတ္တသညီတိ သူရိယဒေဝပုတ္တဿ ပုတ္တသညီ။ ဇာတိယာ ဝိဘာဝိယမာနာယ ‘‘အဟ’’န္တိ တဿ အတ္တနော ပရာမသနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧဝမ္ပိ သိယာ ကင်္ခါ’’တိ။ မနုဿာပိ စ ရာဇာနော ဝိယာတိ မနုဿာပိ စ ကေစိ ဧကစ္စေ ရာဇာနော ဝိယာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝုတ္တနယမေဝ ‘‘သဏ္ဌာနာကာရံ နိဿာယာ’’တိအာဒိနာ။ ဧတ္ထာတိ ‘‘ကထံ နု ခေါသ္မီ’’တိ ပဒေ။ အဗ္ဘန္တရေ ဇီဝေါတိ ¶ ပရပရိကပ္ပိတံ အန္တရတ္တာနံ ဝဒတိ။ သောဠသံသာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သရီရပရိမာဏအင်္ဂုဋ္ဌ-ယဝပရမာဏုပရိမာဏတာဒိကေ သင်္ဂဏှာတိ။ သတ္တပညတ္တိ ဇီဝဝိသယာတိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ မတိမတ္တံ၊ ပရမတ္ထတော ပန သာ အတ္တဘာဝဝိသယာဝါတိ အာဟ ‘‘အတ္တဘာဝဿ အာဂတိဂတိဋ္ဌာန’’န္တိ။ ယတာယံ အာဂတော၊ ယတ္ထ စ ဂမိဿတိ၊ တံ ဌာနန္တိ အတ္ထော။ သောတာပန္နော အဓိပ္ပေတော ဝိစိကိစ္ဆာပဟာနဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ။ ဣတရေပိ တယောတိ သကဒါဂါမီအာဒယော အဝါရိတာ ဧဝ။ ‘‘အယဉ္စ…ပေ… သုဒိဋ္ဌာ’’တိ နိပ္ပဒေသတော သစ္စသံပဋိဝေဓဿ ဇောတိတတ္တာ။

ပစ္စယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

အာဟာရဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဒသဗလဝဂ္ဂေါ

၁။ ဒသဗလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁။ ပဌမံ ¶ ဒုတိယဿေဝ သင်္ခေပေါ ပဌမသုတ္တေ သင်္ခေပဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဝိတ္ထာရဝသေန ဒုတိယသုတ္တဿ ဒေသိတတ္တာ၊ တဉ္စ ပန ဘဂဝါ ပဌမသုတ္တံ သင်္ခေပတော ဒေသေသိ၊ ဒုတိယံ တတော ဝိတ္ထာရတော။ ပဌမံ ဝါ သံခိတ္တရုစီနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယေန သင်္ခေပတော ဒေသေသိ၊ ဒုတိယံ ပန အတ္တနော ရုစိယာ တတော ဝိတ္ထာရတော။ သီဟသမာနဝုတ္တိကာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော၊ တေ အတ္တနော ရုစိယာ ကထေန္တာ အတ္တနော ထာမံ ဒဿေန္တာဝ ကထေန္တိ၊ တသ္မာ ဒုတိယသုတ္တဝသေန စေတ္ထ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမ၊ တသ္မိံ သံဝဏ္ဏိတေ ပဌမံ သံဝဏ္ဏိတမေဝ ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ဒသဗလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယဒသဗလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂။ တတ္ထာတိ ဒုတိယသုတ္တေ။ ဒသဟိ ဗလေဟီတိ ဒသဟိ အနညသာဓာရဏေဟိ ဉာဏဗလေဟိ၊ တာနိ တထာဂတဿေဝ ဗလာနီတိ တထာဂတဗလာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ ကာမဉ္စ တာနိ ဧကစ္စာနံ သာဝကာနမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ယာဒိသာနိ ¶ ပန ဗုဒ္ဓါနံ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏာဒီနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န တာဒိသာနိ တဒညေသံ ကဒါစိပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ။ ဟတ္ထိကုလာနုသာရေနာတိ ဝက္ခမာနဟတ္ထိကုလာနုသာရေန။ ကာဠာဝကန္တိ ကုလသဒ္ဒါပေက္ခာယ နပုံသကနိဒ္ဒေသော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ပကတိဟတ္ထိကုလန္တိ ဂိရိစရနဒိစရဝနစရာဒိပ္ပဘေဒါ ဂေါစရိယကာဠာဝကနာမာ သဗ္ဗာပိ ဗလေန ပါကတိကာ ဟတ္ထိဇာတိ။ ဒသန္နံ ပုရိသာနန္တိ ထာမမဇ္ဈိမာနံ ဒသန္နံ ပုရိသာနံ။ ဧကဿ တထာဂတဿ ကာယဗလန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကဿာတိ စ တထာ ဟေဋ္ဌာကထာယံ အာဂတတ္တာ ဒေသနာသောတေန ဝုတ္တံ။ နာရာယနသင်္ဃာတဗလန္တိ ဧတ္ထ နာရာ ဝုစ္စန္တိ ရသ္မိယော၊ တာ ဗဟူ နာနာဝိဓာ ဣတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ နာရာယနံ၊ ဝဇိရံ၊ တသ္မာ နာရာယနသင်္ဃာတဗလန္တိ ဝဇိရသင်္ဃာတဗလန္တိ အတ္ထော။ တထာဂတဿ ကာယဗလန္တိ တထာဂတဿ ပါကတိကကာယဗလံ။ သင်္ဂဟံ န ဂစ္ဆတိ အတ္တနော ဗလာဘာဝတော၊ တတော ဧဝဿ ဗာဟိရကတာ လာမကတာ စ။ တဒုဘယံ ပနဿ ကာရဏေန ဒဿေတုံ ‘‘ဧတဉှိ နိဿာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အညန္တိ ကာယဗလတော အညံ တတော ဝိသုံယေဝ။ ဒသသု ဌာနေသု ဒသသု ဉာတဗ္ဗဋ္ဌာနေသု။ ယာထာဝပဋိဝေဓတော သယဉ္စ အကမ္ပယံ၊ ပုဂ္ဂလဉ္စ တံသမင်္ဂိံ နေယျေသု အဓိဗလံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘အကမ္ပနဋ္ဌေန ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌေန စာ’’တိ။

ဌာနဉ္စ ¶ ဌာနတောတိ ကာရဏဉ္စ ကာရဏတော။ ကာရဏဉှိ ယသ္မာ ဖလံ တိဋ္ဌတိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စ၊ တသ္မာ ‘‘ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝိပရိယာယေန အဋ္ဌာနန္တိ အကာရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဒုဘယံ ဘဂဝါ ယေန ဉာဏေန ယေ ယေ ဓမ္မာ ယေသံ ယေသံ ဓမ္မာနံ ဟေတူ ပစ္စယာ ဥပ္ပာဒါယ၊ တံ တံ ဌာနံ၊ ယေ ယေ ဓမ္မာ ယေသံ ယေသံ ဓမ္မာနံ န ဟေတူ န ပစ္စယာ ဥပ္ပာဒါယ၊ တံ တံ အဋ္ဌာနန္တိ ပဇာနာတိ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဌာနဉ္စ…ပေ… ဇာနနံ ဧက’’န္တိ။ ကမ္မသမာဒါနာနန္တိ ကမ္မံ သမာဒိယိတွာ ကတာနံ ကုသလာကုသလကမ္မာနံ၊ ကမ္မညေဝ ဝါ ကမ္မသမာဒါနံ။ ဌာနသော ဟေတုသောတိ ပစ္စယတော စ ဟေတုတော စ။ တတ္ထ ဂတိဥပဓိကာလပယောဂါ ဝိပါကဿ ဌာနံ၊ ကမ္မံ ဟေတု။ သဗ္ဗတ္ထဂါမိနီပဋိပဒါဇာနနန္တိ သဗ္ဗဂတိဂါမိနိယာ အဂတိဂါမိနိယာ စ ပဋိပဒါယ မဂ္ဂဿ ဇာနနံ၊ ဗဟူသုပိ မနုဿေသု ဧကမေဝ ပါဏံ ဟနန္တေသု ‘‘ဣမဿ စေတနာ နိရယဂါမိနီ ဘဝိဿတိ၊ ဣမဿ တိရစ္ဆာနယောနိဂါမိနီ’’တိ ဣမိနာ နယေန ဧကဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ ကုသလာကုသလစေတနာသင်္ခါတာနံ ပဋိပတ္တီနံ အဝိပရီတတော သဘာဝဇာနနံ ¶ ။ အနေကဓာတုနာနာဓာတုလောကဇာနနန္တိ စက္ခုဓာတုအာဒီဟိ ကာမဓာတုအာဒီဟိ ဝါ ဗဟုဓာတုနော၊ တာသံယေဝ ဓာတူနံ ဝိပရီတတာယ နာနပ္ပကာရဓာတုနော ခန္ဓာယတနဓာတုလောကဿ ဇာနနံ။ ပရသတ္တာနန္တိ ပရေသံ သတ္တာနံ။ နာနာဓိမုတ္တိကတာဇာနနန္တိ ဟီနာဒီဟိ အဓိမုတ္တီဟိ နာနာဓိမုတ္တိကဘာဝဿ ဇာနနံ။ တေသံယေဝါတိ ပရသတ္တာနံယေဝ။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဇာနနန္တိ သဒ္ဓါဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ ပရဘာဝဿ အပရဘာဝဿ ဝုဒ္ဓိယာ စေဝ ဟာနိယာ စ ဇာနနံ။ ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တီနန္တိ ပဌမာဒီနံ စတုန္နံ ဈာနာနံ၊ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနံ၊ သဝိတက္ကသဝိစာရာဒီနံ တိဏ္ဏံ သမာဓီနံ၊ ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တိအာဒီနဉ္စ နဝန္နံ အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တီနံ။ သံကိလေသဝေါဒါနဝုဋ္ဌာနဇာနနန္တိ ဟာနဘာဂိယဿ၊ ဝိသေသဘာဂိယဿ ‘‘ဝေါဒါနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာနံ၊ တမှာ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌာနမ္ပိ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၈၂၈) ဧဝံ ဝုတ္တပဂုဏဇ္ဈာနဿ စေဝ ဘဝင်္ဂဖလသမာပတ္တီနဉ္စ ဇာနနံ။ ဟေဋ္ဌိမံ ဟေဋ္ဌိမဉှိ ပဂုဏဇ္ဈာနံ ဥပရိမဿ ဥပရိမဿ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝေါဒါနမ္ပိ ‘‘ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဝင်္ဂေန ပန သဗ္ဗဈာနေဟိ ဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ ဖလသမာပတ္တိယာ နိရောဓသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာနမေဝ သန္ဓာယ ‘‘တမှာ တမှာ သမာဓိမှာ ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဇာနနန္တိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေန နိဝုဋ္ဌက္ခန္ဓာနံ ဇာနနံ။ စုတူပပါတဇာနနန္တိ သတ္တာနံ စုတိယာ ဥပပတ္တိယာ စ ယာထာဝတော ဇာနနံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အာသဝက္ခယဇာနနံ အာသဝက္ခယဉာဏံ၊ မဂ္ဂဉာဏန္တိ အတ္ထော။ ယတ္ထ ပနေတာနိ ဝိတ္ထာရတော အာဂတာနိ သံဝဏ္ဏိတာနိ၊ တာနိ ဒဿေန္တော ‘‘အဘိဓမ္မေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဗျာမောဟဘယဝသေန သရဏပရိယေသနံ သာရဇ္ဇနံ သာရဒေါ၊ ဗျာမောဟဘယံ။ ဝိဂတော သာရဒေါ ဧတဿာတိ ¶ ဝိသာရဒေါ၊ တဿ ဘာဝေါ ဝေသာရဇ္ဇံ။ တံ ပန ဉာဏသမ္ပဒံ ပဟာနသမ္ပဒံ ဒေသနာဝိသေသသမ္ပဒံ ခေမံ နိဿာယ ပဝတ္တံ စတုဗ္ဗိဓံ ပစ္စဝေက္ခဏာဉာဏံ။ တေနာဟ ‘‘စတူသု ဌာနေသူ’’တိအာဒိ။ စတူသူတိ ပရပရိကပ္ပိတေသု ဝတ္ထူသု။ ပရပရိကပ္ပိတေသု ဝါ ဝတ္ထုမတ္တေသု စောဒနာကာရဏေသု။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတောတိ ‘‘အဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဧဝံ ပဋိဇာနန္တေန တယာ။ ဣမေ ဓမ္မာတိ ‘‘ဣဒံ ပဉ္စမံ အရိယသစ္စံ၊ အယံ ဆဋ္ဌော ဥပါဒါနက္ခန္ဓော၊ ဣဒံ ¶ တေရသမံ အာယတန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ဣမေ ဓမ္မာ။ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာတိ။

တတြာတိ တသ္မိံ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ခါတေ စောဒနာဝတ္ထုသ္မိံ။ ကောစီတိ သမဏာဒီဟိ အညော ဝါ ယော ကောစိ။ သဟ ဓမ္မေနာတိ သဟ ဟေတုနာ။ ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဟေတုပရိယာယော ဣဓ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ။ ဟေတူတိ စ ဥပ္ပတ္တိသာဓနဟေတု ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ကာရကော သမ္ပာပကော ဝါ။ နိမိတ္တန္တိ ကာရဏံ၊ တံ ပနေတ္ထ စောဒနာဝတ္ထုမေဝ။ န သမနုပဿာမိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝတော။ ခေမပ္ပတ္တောတိ အခေမပ္ပတ္တရူပါယ စောဒနာယ အနုပဒ္ဒဝံ ပတ္တော နိစ္စလဘာဝပ္ပတ္တော။ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ ဝိသာရဒဘာဝပ္ပတ္တော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဣမေ အာသဝါတိ ကာမာသဝါဒီသု ဣမေ နာမ အာသဝါ န ပရိက္ခီဏာတိ အာသဝက္ခယဝစနေနေတ္ထ သဗ္ဗကိလေသပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ န ဟိ သော ကိလေသော အတ္ထိ၊ ယော သဗ္ဗသော အာသဝေသု ခီဏေသု နပ္ပဟီယေယျ။ အန္တရာယိကာတိ အန္တရာယကရာ၊ သဂ္ဂဝိမောက္ခာဓိဂမဿ အန္တရာယကရာတိ အတ္ထော။ ဓမ္မော ဟိ ယော သံကိလေသတော နိယျာတိ၊ သော ‘‘နိယျာနိကော’’တိ ဝုတ္တော။ ဓမ္မေ နိယျန္တေ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော နိယျာနိကောတိ ဝေါဟရိတော ဟောတီတိ တဿ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘သော န နိယျာတီ’’တိ အာဟ။ ကထံ ပန ဒေသနာဓမ္မော နိယျာတီတိ ဝုစ္စတိ? နိယျာနတ္ထသမာဓာနတော၊ သော အဘေဒေါပစာရေန ‘‘နိယျာတီ’’တိ ဝုတ္တော။ အထ ဝါ ‘‘ဓမ္မော ဒေသိတော’’တိ အရိယဓမ္မဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ န ကောစိ ဝိရောဓော။

ဥသဘဿ ဣဒန္တိ အာသဘံ၊ အသန္တသနဋ္ဌေန အာသဘံ ဝိယာတိ အာသဘံ၊ သေဋ္ဌဋ္ဌာနံ သဗ္ဗညုတံ။ အာသဘဋ္ဌာနဋ္ဌာယိတာယ အာသဘာ နာမ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါ။ သဗ္ဗညုတပဋိဇာနနဝသေန အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တိ၊ စတဿော ဝါ ပရိသာ ဥပသင်္ကမန္တီတိ အာသဘာ။ စတဿောပိ ဟိ ပရိသာ ဗုဒ္ဓါဘိမုခါ ဧဝံ တိဋ္ဌန္တိ၊ န တိဋ္ဌန္တိ ပရမ္မုခါ။ ဣဒမ္ပီတိ ‘‘ဥသဘော’’တိ ဣဒမ္ပိ ပဒံ။ တဿာတိ နိသဘဿ။ ယေသံ ဗလုပ္ပာဒါဝဋ္ဌာနာနံ ဝသေန ဥသဘဿ အာသဘဏ္ဌာနံ ဣစ္ဆိတံ၊ တတော သာတိသယာနံ ဧဝ တေသံ ဝသေန အာသဘဏ္ဌာနံ ဟောတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယံ ကိဉ္စိ လောကေ ဥပမံ နာမ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ နိဒဿနဘာဝေန ဝုစ္စတိ၊ သဗ္ဗံ တံ နိဟီနမေဝ။ တိဋ္ဌမာနော စာတိ အတိဋ္ဌန္တောပိ တိဋ္ဌမာနော ဧဝ ပဋိဇာနာတိ နာမ။ ဥပဂစ္ဆတီတိ အနုဇာနာတိ။

အဋ္ဌ ¶ ¶ ခေါ ဣမာတိ ဣဒံ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏဿ ဗလဒဿနံ။ ယထာ ဟိ ဗျတ္တံ ပရိသံ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ ဝိညူနံ စိတ္တံ အာရာဓနသမတ္ထာယ ကထာယ ဓမ္မကထိကဿ ဆေကဘာဝေါ ပညာယတိ၊ ဧဝံ ဣမာ အဋ္ဌ ပရိသာ ပတွာ သတ္ထု ဝေသာရဇ္ဇဉာဏဿ ဗလံ ပါကဋံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပရိသာသူ’’တိ။ ခတ္တိယပရိသာတိ ခတ္တိယာနံ သန္နိပတိတာနံ သမူဟော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ မာရပရိသာတိ မာရကာယိကာနံ သန္နိပတိတာနံ သမူဟော။ မာရသဒိသာနံ မာရာနံ ပရိသာတိ မာရပရိသာ။ သဗ္ဗာ စေတာ ပရိသာ ဥဂ္ဂဋ္ဌာနဒဿနဝသေန ဂဟိတာ။ မနုဿာ ဟိ ‘‘ဧတ္ထ ရာဇာ နိသိန္နော’’တိ ဝုတ္တေ ပကတိဝစနမ္ပိ ဝတ္တုံ န သက္ကောန္တိ၊ ကစ္ဆေဟိ သေဒါ မုစ္စန္တိ၊ ဧဝံ ဥဂ္ဂါ ခတ္တိယပရိသာ၊ ဗြာဟ္မဏာ တီသု ဝေဒေသု ကုသလာ ဟောန္တိ၊ ဂဟပတယော နာနာဝေါဟာရေသု စ အက္ခရစိန္တာယ စ ကုသလာ၊ သမဏာ သကဝါဒပရဝါဒေသု ကုသလာ၊ တေသံ မဇ္ဈေ ဓမ္မကထာကထနံ နာမ အတိဝိယ ဘာရိယံ။ ဒေဝါနံ ဥဂ္ဂဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ အမနုဿောတိ ဟိ ဝုတ္တမတ္တေ မနုဿာနံ သကလသရီရံ ကမ္ပတိ၊ တေသံ ရူပံ ဒိသွာပိ သဒ္ဒံ သုတွာပိ သတ္တာ ဝိသညိတာပိ ဟောန္တိ။ ဧဝံ အမနုဿပရိသာ ဥဂ္ဂါ။ ဣတိ စေတာ ပရိသာ ဥဂ္ဂဋ္ဌာနဒဿနဝသေန ဝုတ္တာ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ယာမာဒိပရိသာ န ဂဟိတာတိ? ဘုသံ ကာမာဘိဂိဒ္ဓတာယ ယောနိသောမနသိကာရဝိရဟတော။ ယာမာဒယော ဟိ ဥဠာရုဠာရေ ကာမေ ပဋိသေဝန္တာ တတ္ထာဘိဂိဒ္ဓတာယ ဓမ္မဿဝနာယ သဘာဝေန စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပန ဗုဒ္ဓါနဉ္စ အာနုဘာဝေန အာကဍ္ဎိယမာနာ ကဒါစိ နေသံ ပယိရုပါသနာဒီနိ ကရောန္တိ တာဒိသေ မဟာသမယေ။ တေနေဝ ဟိ ဝိမာနဝတ္ထုဒေသနာပိ တံနိမိတ္တာ ဗဟုလာ နာဟောသိ။ သေဋ္ဌနာဒန္တိ ကေနစိ အပ္ပဋိဟတဘာဝေန ဥတ္တမနာဒံ။ အဘီတနာဒန္တိ ဝေသာရဇ္ဇယောဂတော ကုတောစိ နိဗ္ဘယနာဒံ။ သီဟနာဒသုတ္တေနာတိ ခန္ဓိယဝဂ္ဂေ အာဂတေန သီဟနာဒသုတ္တေန။ သဟနတောတိ ခမနတော။ ဟနနတောတိ ဝိဓမနတော ဝိဒ္ဓံသနတော။ ယထာ ဝါတိအာဒိ ‘‘သီဟနာဒသဒိသံ ဝါ နာဒံ နဒတီ’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ဝိညာပနံ။

ဧတန္တိ ‘‘ဗြဟ္မစက္က’’န္တိ ဧတံ ပဒံ။ ပညာပဘာဝိတန္တိ စိရကာလပရိဘာဝိတာယ ပါရမိတာပညာယ ဝိပဿနာပညာယ စ ဥပ္ပာဒိတံ။ ကရုဏာပဘာဝိတန္တိ ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ မဟာကရုဏာယ ဥပ္ပာဒိတံ။ ယထာ အဘိနိက္ခမနတော ပဘုတိ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမနဝိရောဓိနီ ¶ ပဋိပတ္တိ နတ္ထိ၊ ဧဝံ တုသိတဘဝနတော နိယတဘာဝါပတ္တိတော စ ပဋ္ဌာယာတိ ဒုတိယတတိယနယာ စ ဂဟိတာ။ ဖလက္ခဏေတိ အဂ္ဂဖလက္ခဏေ။ ပဋိဝေဓနိဋ္ဌတ္တာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ ဝဇိရူပမတာယေဝ သာတိသယော ပဋိဝေဓောတိ ‘‘ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ပဋိလဒ္ဓဿပိ ဒေသနာဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ ပရဿ ဗုဇ္ဈနမတ္တေန ဟောတီတိ ‘‘အညာသိကောဏ္ဍညဿ သောတာပတ္တိ…ပေ… ဖလက္ခဏေ ပဝတ္တနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော ပရံ ပန ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ဒေသနာဉာဏပ္ပဝတ္တိ၊ တဿေဝ ပဝတ္တိတဿ ဓမ္မစက္ကဿ ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ¶ ပဝတ္တိတစက္ကဿ စက္ကဝတ္တိနော စက္ကရတနဿ ဌာနံ ဝိယ။ ဥဘယမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေန လောကိယဒေသနာဉာဏဿ ဣတရေန အနညသာဓာရဏတာဝသေန သမာနတံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ဥရသိ ဇာတတာယ ဥရသော သမ္ဘူတန္တိ ဩရသံ ဉာဏံ။

ဣတိ ရူပန္တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အနဝသေသတော ရူပဿ သရူပနိဒဿနတ္ထောတိ တဿ ‘‘ဣဒံ ရူပ’’န္တိ ဧတေန သာဓာရဏတော စ သရူပနိဒဿနမာဟ။ ဧတ္တကံ ရူပန္တိ ဧတေန အနဝသေသတော ‘‘ဣတော ဥဒ္ဓံ ရူပံ နတ္ထီ’’တိ နိမိတ္တဿ အညဿ အဘာဝံ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ရုပ္ပနသဘာဝဉ္စေဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ရုပ္ပနံ သီတာဒိဝိရောဓိပစ္စယသမဝါယေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာဒိဘေဒံ သင်္ဂဏှာတိ။ လက္ခဏ…ပေ… ဝသေနာတိ ကက္ခဠတ္တာဒိလက္ခဏဝသေန သန္ဓာရဏာဒိရသဝသေန သမ္ပဋိစ္ဆနာဒိပစ္စုပဋ္ဌာနဝသေန ဘူတတ္တယာဒိပဒဋ္ဌာနဝသေန စ။ ဧဝံ ပရိဂ္ဂဟိတဿာတိ ဧဝံ သာဓာရဏတော စ လက္ခဏာဒိတော စ ပရိဂ္ဂဟိတဿ။ အဝိဇ္ဇာသမုဒယာတိ အဝိဇ္ဇာယ ဥပ္ပာဒါ၊ အတ္ထိဘာဝါတိ အတ္ထော။ နိရောဓဝိရောဓီ ဟိ အတ္ထိဘာဝေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ နိရောဓေ အသတိ အတ္ထိဘာဝေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ပုရိမဘဝေ သိဒ္ဓါယ အဝိဇ္ဇာယ သတိ ဣမသ္မိံ ဘဝေ ရူပဿ သမုဒယော ရူပဿ ဥပ္ပာဒေါ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တဏှာသမုဒယာ ကမ္မသမုဒယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အဝိဇ္ဇာဒီဟိ စ တီဟိ အတီတကာလိကတ္တာ တေသံ သဟကာရီကာရဏဘူတံ ဥပါဒါနမ္ပိ ဂဟိတမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဝတ္တိပစ္စယေသု ကဗဠီကာရအာဟာရဿ ဗလဝတာယ၊ သော ဧဝ ဂဟိတော၊ ‘‘အာဟာရသမုဒယာ’’တိ ပန ဂဟိတေန ပဝတ္တိပစ္စယတာမတ္တေန ဥတုစိတ္တာနိပိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တီတိ ဒွါဒသသမုဋ္ဌာနိကံ ရူပဿ ပစ္စယတော ဒဿနမ္ပိ ဘဝိတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏန္တိအာဒိနာ ကာလဝသေန ¶ ဥဒယဒဿနမာဟ။ တတ္ထ ဘူတဝသေန မဂ္ဂေ ဥဒယံ ပဿိတွာ ဌိတော ဣဓ သန္တတိဝသေန အနုက္ကမေန ခဏဝသေန ပဿတိ။ အဝိဇ္ဇာနိရောဓာ ရူပနိရောဓောတိ အဂ္ဂမဂ္ဂဉာဏေန အဝိဇ္ဇာယ အနုပ္ပာဒနိရောဓတော အနာဂတဿ အနုပ္ပာဒနိရောဓော ဟောတိ ပစ္စယာဘာဝေ အဘာဝတော။ ပစ္စယနိရောဓေနာတိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတဿ ပစ္စယဿ နိရောဓဘာဝေန။ တဏှာနိရောဓာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အာဟာရနိရောဓာတိ ပဝတ္တိပစ္စယဿ ကဗဠီကာရာဟာရဿ အဘာဝါ။ ရူပနိရောဓာတိ တံသမုဋ္ဌာနရူပဿ အဘာဝေါ ဟောတိ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိပရိဏာမလက္ခဏန္တိ ဘဝကာလဝသေန ဟေတုဒွယဒဿနံ။ တသ္မာ တံ ပဒဋ္ဌာနဝသေန ပဂေဝ ပဿိတွာ ဌိတော ဣဓ သန္တတိဝသေန ဒိသွာ အနုက္ကမေန ခဏဝသေန ပဿတိ။

ဣတိ ဝေဒနာတိအာဒီသုပိ ဝုတ္တနယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သုခါဒိဘေဒန္တိ သုခဒုက္ခအဒုက္ခမသုခါဒိဝိဘာဂံ။ ရူပသညာဒိဘေဒန္တိ ရူပသညာ၊ သဒ္ဒ… ဂန္ဓ… ရသ… ဖောဋ္ဌဗ္ဗ ¶ … ဓမ္မသညာဒိဝိဘာဂံ။ ဖဿာဒိဘေဒန္တိ ဖဿစေတနာမနသိကာရာဒိဝိဘာဂံ။ လက္ခဏ…ပေ… ဝသေနာတိ ဣဋ္ဌာနုဘဝနလက္ခဏာဒိလက္ခဏဝသေန ဣဋ္ဌာကာရသမ္ဘောဂရသာဒိရသဝသေန ကာယိကအဿာဒါဒိပစ္စုပဋ္ဌာနဝသေန ဣဋ္ဌာရမ္မဏာဒိပဒဋ္ဌာနဝသေန။ ‘‘ဖုဋ္ဌော ဝေဒေတိ၊ ဖုဋ္ဌော သဉ္ဇာနာတိ၊ ဖုဋ္ဌော စေတေတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၉၃) ဝစနတော တီသု ဝေဒနာဒီသု ခန္ဓေသု ဖဿသမုဒယာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝိညာဏပ္ပစ္စယာ နာမရူပ’’န္တိ ဝစနတော ဝိညာဏက္ခန္ဓေ နာမရူပသမုဒယာတိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေသံယေဝ ဝသေနာတိ ‘‘အဝိဇ္ဇာနိရောဓော ဝေဒနာနိရောဓော’’တိအာဒိနာ တေသံယေဝ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ သမုဒယတ္ထင်္ဂမဝသေန တိတ္ထိယာနံ အဝိသယောပိ သပ္ပဒေသော သီဟနာဒေါ ဒဿိတော။ ဣဒါနိ နိပ္ပဒေသော အနုလောမပဋိလောမဝသေန သင်္ခေပတော ဝိတ္ထာရတော ပစ္စယာကာရဝိသယော အနညသာဓာရဏော ဒဿီယတီတိ အာဟ၊ ‘‘အယမ္ပိ အပရော သီဟနာဒေါ’’တိ။ တဿာတိ ‘‘ဣမသ္မိံ သတီ’’တိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တပဋိစ္စသမုပ္ပာဒပါဠိယာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတိ၊ ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဈ္တီ’’တိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဘာဝေ သင်္ခါရာဒီနံ ဘာဝဿ၊ အဝိဇ္ဇာဒီနံ နိရောဓေ သင်္ခါရာဒီနံ နိရောဓဿ ကထနေန ပုရိမသ္မိံ ပစ္စယလက္ခဏေ နိယမော ဒဿိတော ‘‘ဣမသ္မိံ ¶ သတိ ဧဝ၊ နာသတိ၊ ဣမဿ ဥပ္ပာဒါ ဧဝ၊ နာနုပ္ပာဒါ၊ နိရောဓာ ဧဝ၊ နာနိရောဓာ’’တိ။ တေနေဒံ လက္ခဏံ အန္တောဂဓနိယမံ ဣဓ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိရောဓောတိ စ အဝိဇ္ဇာဒီနံ ဝိရာဂါ ဝိဂမေန အာယတိံ အနုပ္ပာဒေါ အပ္ပဝတ္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိဇ္ဇာယ တွေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ’’တိအာဒိ။ နိရောဓဝိရောဓီ စ ဥပ္ပာဒေါ၊ ယေန သော ဥပ္ပာဒနိရောဓဝိဘာဂေန ဝုတ္တော ‘‘ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ။ တေနေတံ ဒဿေတိ ‘‘အသတိ နိရောဓေ ဥပ္ပာဒေါ နာမ၊ သော စေတ္ထ အတ္ထိဘာဝေါတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ‘‘ဣမသ္မိံ သတိ ဣဒံ ဟောတီ’’တိ ဣဒမေဝ ဟိ လက္ခဏံ။ ပရိယာယန္တရေန ‘‘ဣမဿ ဥပ္ပာဒါ ဣဒံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝဒန္တေန ပရေန ပုရိမံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ။ တသ္မာ န ဝတ္တမာနံယေဝ သန္ဓာယ ‘‘ဣမသ္မိံ သတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ မဂ္ဂေန အနိရုဇ္ဈနသဘာဝဉ္စာတိ ဝိညာယတိ။ ယသ္မာ စ ‘‘ဣမသ္မိံ အသတိ ဣဒံ န ဟောတိ၊ ဣမဿ နိရောဓာ ဣဒံ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဒွိဓာပိ ဥဒ္ဒိဋ္ဌဿ လက္ခဏဿ နိဒ္ဒေသံ ဝဒန္တေန ဘဂဝတာ ‘‘အဝိဇ္ဇာယ တွေဝ အသေသဝိရာဂနိရောဓာ သင်္ခါရနိရောဓော’’တိအာဒိနာ နိရောဓောဝ ဝုတ္တော၊ တသ္မာ နတ္ထိဘာဝေါပိ နိရောဓော ဧဝါတိ နတ္ထိဘာဝဝိရုဒ္ဓါ အတ္ထိဘာဝေါ အနိရောဓောတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တေန အနိရောဓသင်္ခါတေန အတ္ထိဘာဝေန ဥပ္ပာဒံ ဝိသေသေတိ။ တတော ဣဓ န ကေဝလံ အတ္ထိဘာဝမတ္တံ ဥပ္ပာဒေါတိ အတ္ထော အဓိပ္ပေတော၊ အထ ခေါ အနိရောဓသင်္ခါတော အတ္ထိဘာဝေါ စာတိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝိတော ဟောတိ။ ဧဝမေတံ လက္ခဏဒွယဝစနံ အညမညံ ဝိသေသနဝိသေသိတဗ္ဗဘာဝေန သာတ္ထကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကော ပနာယံ အနိရောဓော နာမ၊ ယော ‘‘အတ္ထိဘာဝေါ၊ ဥပ္ပာဒေါ’’တိ စ ဝုတ္တောတိ? အပ္ပဟီနဘာဝေါ စ အနိဗ္ဗတ္တိတဖလဘာဝေန ¶ ဖလုပ္ပာဒနာရဟတာ စာတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ဝိတ္ထာရော ပန ပရမတ္ထဒီပနိယံ ဥဒါနဋ္ဌကထာယံ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁)။ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ပဉ္စက္ခန္ဓဝိဘဇနာဒိဝသေနာတိ ပဉ္စန္နံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ ဒွါဒသပဒိကဿ ပစ္စယာကာရဿ ဝိဘဇနဝသေန။ ဣမသ္မိဉှိ ဒသဗလသုတ္တေ ဓမ္မဿ ဒေသိတာကာရော ပဉ္စက္ခန္ဓပစ္စယာကာရမတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓပစ္စယာကာရဓမ္မော’’တိ။ အာစရိယမုဋ္ဌိယာ အကရဏေန ဝိဘူတော၊ သော ပန အတ္ထတော စ သဒ္ဒတော စ ပိဟိတော ဟေဋ္ဌာမုခဇာတော ဝါ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘အနိကုဇ္ဇိတော’’တိ။ ဝိဝဋောတိ ဝိဘာဝိတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိဝရိတွာ ဌပိတော’’တိ ¶ ။ ပကာသိတောတိ ဉာဏောဘာသေန ဩဘာသိတော အာဒီပိတောတိ အာဟ ‘‘ဒီပိတော ဇောတိတော’’တိ။ တတ္ထ တတ္ထ ဆိန္နဘိန္နဋ္ဌာနေ။ သိဗ္ဗိတဂဏ္ဌိတန္တိ ဝါကံ ဂဟေတွာ သိဗ္ဗိတံ၊ သိဗ္ဗိတုံ အသက္ကုဏေယျဋ္ဌာနေ ဝါကေန ဂဏ္ဌိတဉ္စ။ ဆိန္နပိလောတိကာဘာဝေန ဝိဂတပိလောတိကော ဓမ္မော၊ တဿ ဆိန္နပိလောတိကဿ ပဋိလောမတာ ဆိန္နဘိန္နတာဘာဝေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘န ဟေတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ နိဝါသနပါရုပနံ ပရိဂ္ဂဟဏံ။ သယံ ပဋိဘာနံ ကပ္ပေတွာ။ ဝဍ္ဎေန္တာ အတ္တနော သမယံ။ သမဏကစဝရန္တိ သမဏဝေသဓာရဏဝသေန သမဏပဋိရူပတာယ သမဏာနံ ကစဝရဘူတံ။ အတ္တနော ရူပပဝတ္တိယာ ကရဏ္ဍံ ကုစ္ဆိတံ ဓုတ္တံ ဝါတိ ပဝတ္တေတီတိ ကာရဏ္ဍဝေါ၊ ဒုဿီလော။ တံ ကာရဏ္ဍဝံ။ နိဒ္ဓမထာတိ နီဟရထ။ ကသမ္ဗုန္တိ သမဏကသဋံ။ အပကဿထာတိ အပကဍ္ဎထ နန္တိ အတ္ထော။ ပလာပေတိ ပလာပသဒိသေ။ တထာ ဟိ တဏ္ဍုလသာရရဟိတော ဓညပဋိရူပကော ထုသမတ္တကော ပလာပေါတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သီလာဒိသာရရဟိတော သမဏပဋိရူပကော ပလာပေါ ဝိယာတိ ပလာပေါ၊ ဒုဿီလော။ တေ ပလာပေ။ ဝါဟေထာတိ အပနေထ။ ပတိဿတာတိ ဗာဠှသတိတာယ ပတိဿတာ ဟောထာတိ။

သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတေနာတိ ရာဇူပဒ္ဒဝါဒီဟိ အနုပဒ္ဒုတေန ‘‘ဧဝဉှိ တံ ဩတိဏ္ဏံ ဇာတိအာဒိသံသာရဘယံ ဝိဇိနိဿာမီ’’တိ ဝဋ္ဋနိဿရဏတ္ထံ အာဂတာယ သဒ္ဓါယ ဝသေန ပဗ္ဗဇိတေန။ အာစာရကုလပုတ္တောတိ အာစာရေန အဘိဇာတော။ တေနာဟ ‘‘ယတော ကုတောစီ’’တိအာဒိ။ ဇာတိကုလပုတ္တောတိ ဇာတိသမ္ပတ္တိယာ အဘိဇာတော။ ဝိညုပ္ပသတ္ထာနိ အင်္ဂါနိ သမ္မာပဓာနိယင်္ဂဘာဝေန၊ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ နိရပေက္ခဘာဝေန ဝီရိယံ အာရဘန္တဿ တထာပဝတ္တဝီရိယဝသေန ‘‘တစော ဧကံ အင်္ဂ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ နဝသု ဌာနေသု သမာဓာတဗ္ဗန္တိ ‘‘ကာလဝသေန ပဉ္စသု၊ ဣရိယာပထဝသေန စတူသူ’’တိ ဧဝံ နဝသု ဌာနေသု ဝီရိယံ သမာဓာတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗံ။

သော ဒုက္ခံ ဝိဟရတီတိ ကုသီတပုဂ္ဂလော နိယျာနိကသာသနေ ဝီရိယာရမ္ဘဿ အကရဏေန သာမညတ္ထဿ အနုပ္ပတ္တိယာ ဒုက္ခံ ဝိဟရတိ။ သကံ ဝါ အတ္ထံ သဒတ္ထံ က-ကာရဿ ဒ-ကာရံ ကတွာ ¶ ။ ကုသီတဿ အတ္ထပရိဟာယနံ မူလတော ပဋ္ဌာယ ဒဿေတုံ ‘‘ဆ ဒွါရာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ နိသဇ္ဇာဝသေန ပီဌမဒ္ဒနတော ပီဌမဒ္ဒနော၊ နိရဿနဝစနံ တဿ၊ ကဿစိပတ္ထဿ အဓာရဏတော ကေဝလံ ပီဌဘာရဘူတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အညတ္ထ ပန ‘‘မခမဒ္ဒနော’’တိ ¶ ဝုစ္စတိ၊ တတ္ထ ဒါနမိစ္ဆာယ ပရေသံ မခံ ပဿန္တောတိ အတ္ထော။ လဏ္ဍပူရကောတိ ကုစ္ဆိပူရံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝစ္စကုဋိပူရကော။

‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယော’’တိအာဒီသု ‘‘ကုသီတော ပုဂ္ဂလော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အာသီသာယ ဝသေန ထောမိတော။ အာရဒ္ဓဝီရိယေတိ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယေ။ ပဟိတတ္တေတိ နိဗ္ဗာနံ ပတိပေသိတစိတ္တေ။ ဧတေန သာဝကာနံ သမ္မာပဋိပတ္တိံ သတ္ထုဝန္ဒနာနိသံသဉ္စ ဒဿေသိ။

ဟီနေနာတိ ဝဋ္ဋနိဿိတေန ဓမ္မေန။ တေနာဟ ‘‘ဟီနာယ သဒ္ဓါယာ’’တိအာဒိ။ အဂ္ဂေနာတိ သေဋ္ဌေန ဝိဝဋ္ဋနိဿိတေန ဓမ္မေန၊ ဤသကမ္ပိ ကတကာလုသိယဝိဂတဋ္ဌေန မဏ္ဍဋ္ဌေန စ ပသန္နမ္ပိ သုရာဒိ န ပါတဗ္ဗံ။ သာသနန္တိ ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓလက္ခဏံ သာသနံ။ ပသန္နံ ဝိဂတဒေါသမလတ္တာ ပသာဒနိယတ္တာ စ။ ပါတဗ္ဗဉ္စ ပတ္တေန ဝိယ သုခေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ဒုစ္စရိတသဗ္ဗကိလေသကသာဝမလပင်္ကဒေါသရဟိတတ္တာ စ။

မဏ္ဍဘူတာ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မဒေသနာပိ ဒေသနာမဏ္ဍော။ တဿ ဧကဿေဝ ပန ဒေသနာမဏ္ဍဿ ပဋိဂ္ဂါဟကာ သုပ္ပဋိပန္နာ ဒေါသရဟိတာ စတဿော ပရိသာ ပဋိဂ္ဂဟမဏ္ဍော။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ တဂ္ဂတိကတ္တာ သကလောပိ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မရာသိ ဗြဟ္မစရိယမဏ္ဍော။ တေနာဟ ‘‘ကတမော ဒေသနာမဏ္ဍော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိညာတာရောတိ သစ္စာနံ အဘိသမေတာဝိနော။ တထာ ဟိ အာဒိတော ‘‘စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အာစိက္ခဏာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘အတ္ထိ အယံ လောကော’’တိအာဒိနာ ဣဓလောကပရလောကဂတသမ္မောသဝိဂမေန ပဝတ္တော အဓိမောက္ခောဝ အဓိမောက္ခမဏ္ဍော။ ဆဍ္ဍေတွာ သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝိဇဟိတွာ။ စတုဘူမကဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမောက္ခမဏ္ဍေန မဏ္ဍဘူတံ အဓိမောက္ခံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ပဂ္ဂဟမဏ္ဍော ဝီရိယိန္ဒြိယံ ကောသဇ္ဇကသဋ’’န္တိအာဒိံ ပါဠိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သာသနေ၊ ‘‘မဏ္ဍသ္မိ’’န္တိ ဝါ ဝစနေ။ ကာရဏဝစနံ၊ တေန ‘‘သတ္ထာ သမ္မုခီဘူတော’’တိ သမ္မုခဘာဝနာယောဂေါ နိရာသင်္ကဖလာဝဟောတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အသမ္မုခါ’’တိအာဒိ။ ပမာဏန္တိ အနုရူပံ ဘေသဇ္ဇဿ ပမာဏံ။ ဥဂ္ဂမနန္တိ ဘေသဇ္ဇဿ ဝမနံ ဝိရေစနံ၊ တဿ ဝါ ဝသေန ဒေါသဓာတူနံ ဝမနံ ဝိရေစနံ။ ဧဝမေဝါတိ ယထာ ဘေသဇ္ဇမဏ္ဍံ ဝေဇ္ဇသမ္မုခါ နိရာသင်္ကာ ပိဝန္တိ၊ ဧဝမေဝ ¶ ‘‘သတ္ထာ သမ္မုခီဘူတော’’တိ နိရာသင်္ကာ ဝီရိယံ ကတွာ၊ မဏ္ဍပေယျ သာသနံ ပိဝထာတိ ယောဇနာ။ အဘိညာသမာပတ္တိပဋိလာဘေန သာနိသံသာ။ မဂ္ဂဖလာဓိဂမနေန သဝဍ္ဎိ ¶ ။ ပရတ္ထန္တိ အတ္တနော ဒိဋ္ဌာနုဂတိအာပတ္တိယာ၊ တထာ သမ္မာပဋိပဇ္ဇန္တာနံ ပရေသံ အတ္ထန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဒုတိယဒသဗလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဥပနိသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃။ ဇာနတော ပဿတောတိ ဧတ္ထ ဒဿနံ ပညာစက္ခုနာဝ ဒဿနံ အဓိပ္ပေတံ၊ န မံသစက္ခုနာတိ အာဟ ‘‘ဒွေပိ ပဒါနိ ဧကတ္ထာနီ’’တိ။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ပဒဒွယဿ ဧကတ္ထတ္တေပိ ဉာဏလက္ခဏဉာဏပ္ပဘာဝဝိသယဿ္သ တထာဒဿနဘာဝါဝိရောဓနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဇာနနလက္ခဏဉှိ ဉာဏ’’န္တိအာဒိ။ ဉာဏပ္ပဘာဝန္တိ ဉာဏာနုဘာဝေန ဉာဏကိစ္စဝိသယောဘာသန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဉာဏေန ဝိဝဋ္ဋေ ဓမ္မေ ပဿတီ’’တိ။ ဇာနတော ပဿတောတိ စ ဇာနနဒဿနမုခေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ အာဟ – ‘‘ဉာဏလက္ခဏံ ဥပါဒါယာ’’တိအာဒိ။ ဇာနတောတိ ဝါ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏေန ဇာနတော၊ အပရဘာဂေန ဉာဏေန ပဿတော။ ဇာနတောတိ ဝါ ဝတွာ န ဇာနနံ အနုဿဝါကာရပရိဝိတက္ကမတ္တဝသေန ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ ရူပါနိ ဝိယ စက္ခုဝိညာဏေန ရူပါဒီနိ တေသဉ္စ သမုဒယာဒိကေ ပစ္စက္ခေ ကတွာ ဒဿနန္တိ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ပဿတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော။

အာသဝါနံ ခယန္တိ အာသဝါနံ အစ္စန္တပ္ပဟာနံ။ သော ပန တေသံ အနုပ္ပာဒနိရောဓော သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝေါ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘အသမုပ္ပာဒေါ ခီဏာကာရော နတ္ထိဘာဝေါ’’တိ။ အာသဝက္ခယသဒ္ဒဿ ခီဏာကာရာဒီသု အာဂတဋ္ဌာနံ ဒဿေတုံ ‘‘အာသဝါနံ ခယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥဇုမဂ္ဂါနုသာရိနောတိ ကိလေသဝင်္ကကာယဝင်္ကာဒီနံ ပဟာနေန ဥဇုဘူတေ သဝိပဿနာဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဓမ္မေ အနုဿရန္တဿ။ ယဒေဝ ဟိဿ ပရိက္ခီဏံ။ ခယသ္မိံ ပဌမံ ဉာဏံ ‘‘တတော အညာ အနန္တရာ’’တိ ခယသင်္ခါတေ အဂ္ဂမဂ္ဂေ တပ္ပရိယာပန္နမေဝ ဉာဏံ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဒနန္တရံ ပန အညာ အရဟတ္တန္တိ။ ယဒိပိ ဂါထာယ ‘‘ခယသ္မိံ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပန ‘‘အာသဝေ ¶ ခီဏေ မဂ္ဂေါ ခယော’’တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘မဂ္ဂေါ အာသဝက္ခယောတိ ဝုတ္တော’’တိ။ သမဏောတိ သမိတပါပေါ အဓိပ္ပေတော၊ သော ပန ခီဏာသဝေါ ဟောတီတိ။ ‘‘အာသဝါနံ ခယာ’’တိ ဣဓ ဖလံ၊ ပရိယာယေန ပန အာသဝက္ခယော မဂ္ဂေါ၊ တေန ပတ္တဗ္ဗတော ဖလံ။ ဧတေနေဝ နိဗ္ဗာနဿပိ အာသဝက္ခယဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဇာနတော ဧဝ ပဿတော ဧဝါတိ ဧဝမေတ္ထ နိယမော ဣစ္ဆိတော၊ န အညထာ ဝိသေသာဘာဝတော အနိဋ္ဌာပန္နောဝါတိ တဿ နိယမဿ ဖလံ ဒဿေတုံ ‘‘နော အဇာနတော နော အပဿတော’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ¶ ‘‘ယော ပန န ဇာနာတိ၊ န ပဿတိ၊ တဿ နော ဝဒါမီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဣမိနာ ခန္ဓာနံ ပရိညာ အာသဝက္ခယဿ ဧကန္တိကကာရဏန္တိ ဒဿေတိ။ ဧတေနာတိ ‘‘နော အဇာနတော၊ နော အပဿတော’’တိ ဧတေန ဝစနေန။ တေ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ကေ ပန တေတိ? ‘‘ဗာလေ စ ပဏ္ဍိတေ စ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿန္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈၊ မ။ နိ။ ၂။၂၂၈) အဟေတူ အပ္ပစ္စယာ သတ္တာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈၊ မ။ နိ။ ၂။၁၀၁၊ ၂၂၇) ဧဝမာဒိဝါဒါ။ တေသု ကေစိ အဘိဇာတိသင်္ကန္တိမတ္တေန သံသာရသုဒ္ဓိံ ပဋိဇာနန္တိ၊ အညေ ဣဿရပဇာပတိကာရဏာဒိဝသေန။ တယိဒံ သဗ္ဗံ သံသာရာဒီဟီတိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပုရိမေန ပဒဒွယေနာတိ ‘‘ဇာနတော ပဿတော’’တိ ဣမိနာ ပဒဒွယေန။ ဥပါယော ဝုတ္တော ‘‘အာသဝက္ခယာ’’တိ အဓိကာရတော။ ဣမိနာတိ ‘‘နော အဇာနတော၊ နော အပဿတော’’တိ ဣမိနာ ပဒဒွယေန။ အနုပါယော ဟောတိ ဧသ အာသဝါနံ ခယဿ၊ ယဒိဒံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ အပရိညာတိ ‘‘ဇာနတော ပဿတော’’တိ ဣမိနာဝ အနိယမဝစနေန အနုပါယပဋိသေဓောပိ အတ္ထတော ဗောဓိတော ဟောတီတိ။ တမေဝ ဟိ အတ္ထတော ဗောဓိတဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ဧဝံ သံဝဏ္ဏနာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဒဗ္ဗဇာတိကောတိ ဒဗ္ဗရူပေါ။ သော ဟိ ‘‘ဒြဗျော’’တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဒြဗျံ ဝိနဿတိ နာဒြဗျ’’န္တိအာဒီသု။ ဒဗ္ဗဇာတိကော ဝါ သာရသဘာဝေါ၊ သာရုပ္ပသီလာစာရောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ ‘‘န ခေါ ဒဗ္ဗ ဒဗ္ဗာ ဧဝံ နိဗ္ဗေဌေန္တီ’’တိ (ပါရာ။ ၃၈၄)။ ဝတ္တသီသေ ဌတွာတိ ဝတ္တံ ဥတ္တမံ ဓုရံ ကတွာ။ ယော ဟိ ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါ ကာတုံ အဇာနန္တာနံ သဗြဟ္မစာရီနံ အတ္တနော ဝါ ဝဿဝါတာဒိပဋိဗာဟနတ္ထံ ဆတ္တာဒီနိ ကရောတိ၊ သော ဝတ္တသီသေ ဌတွာ ကရောတိ နာမ။ ပဒဋ္ဌာနံ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ နာထကရဏဓမ္မဘာဝေန မဂ္ဂဖလာဓိဂမဿ ဥပနိဿယဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ယာနိ တာနိ သဗြဟ္မစာရီနံ ဥစ္စာဝစာနိ ကိစ္စကရဏီယာနိ၊ တတ္ထ ဒက္ခော ဟောတီ’’တိအာဒိ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၅)။ ဧဝံ ဇာနတောတိ ဧဝံ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒီနံ ဇာနနဟေတု မိစ္ဆာဇီဝပစ္စယာ ကာမာသဝါဒယော အာသဝါ ဝဍ္ဎန္တိယေဝ၊ န ပဟီယန္တိ။ ‘‘ဧဝံ ခေါ…ပေ… အာသဝါနံ ခယော ဟောတီ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ အရဟတ္တဿေဝ ဂဟဏံ ယုတ္တံ ဖလဂ္ဂဟဏေန ဟေတုနော အဝုတ္တသိဒ္ဓတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘အာသဝါနံ ခယန္တေ ဇာတတ္တာ’’တိ။

အာဂမနံ အာဂမော၊ တံ အာဝဟတီတိ အာဂမနီယာ၊ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ။ ခယသ္မိန္တိ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏေ ဘုမ္မံ၊ ခယေတိ ပန ဝိသယေ။ တေနာဟ ‘‘အာသဝက္ခယသင်္ခါတေ’’တိ။ ဥပနိသီဒတိ ဖလံ ဧတ္ထာတိ ကာရဏံ ဥပနိသာ။ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသတော။ သာတိ ဝိမုတ္တိ။ အဿာတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ။ မနသ္မိံ ဝိဝဋ္ဋနိဿိတေ ပန အနန္တရူပနိဿယာပိ ပစ္စယာ သမ္ဘဝန္တီတိ ‘‘လဗ္ဘမာနဝသေန ပစ္စယဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။

ဝိရဇ္ဇတိ ¶ အသေသသင်္ခါရတော ဧတေနာတိ ဝိရာဂေါ၊ မဂ္ဂေါ။ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဧတာယာတိ နိဗ္ဗိဒါ၊ ဗလဝဝိပဿနာ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေနာ’’တိအာဒိ။ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာပိ မုစ္စိတုကမျတာပက္ခိကာ ဧဝါတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘စတုန္နံ ဉာဏာနံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ယာဝ မဂ္ဂါမဂ္ဂဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိ၊ တာဝ တရုဏဝိပဿနာ’’တိ ဟိ ဝစနတော ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တဥဒယဗ္ဗယဉာဏတော ပရံ ဗလဝဝိပဿနာ။ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဝိသေသဘူတော သာမညဘူတော စ ယော ယော သဘာဝေါ ယထာသဘာဝေါ၊ တဿ ဇာနနံ ယထာသဘာဝဇာနနံ။ တဒေဝ ဒဿနံ။ ပစ္စက္ခကရဏတ္ထေန ဉာတပရိညာ တီရဏပရိညာ စ ဂဟိတာ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တရုဏဝိပဿန’’န္တိအာဒိ။ သင်္ခါရပရိစ္ဆေဒေဉာဏန္တိ နာမရူပပရိဂ္ဂဟဉာဏံ ဝဒတိ။ ကင်္ခါဝိတရဏံ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိပိ ဝုစ္စတိ။ နယဝိပဿနာဒိကံ အနုပဿနာဉာဏံ သမ္မသနံ။ မဂ္ဂါမဂ္ဂေဉာဏန္တိ မဂ္ဂါမဂ္ဂံ ဝဝတ္ထပေတွာ ဌိတံ ဉာဏံ။ သော ဟိ ပါဒကဇ္ဈာနသမာဓိ တရုဏဝိပဿနာယ ပစ္စယော ဟောတိ။ ‘‘သမာဟိတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၅။၊ ၄။၉၉၊ ၅။၁၀၇၁) ဟိ ဝုတ္တံ။

ပုဗ္ဗဘာဂသုခန္တိ ဥပစာရဇ္ဈာနသဟိတသုခံ။ ဒရထ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓီတိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိကိလေသဒရထဿ ပဋိပဿမ္ဘနံ။ ‘‘သုခံပါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဥပနိသံ ဝဒါမီ’’တိ ဧတ္ထ အဓိပ္ပေတသုခံ ဒဿေတုံ ‘‘အပ္ပနာပုဗ္ဗဘာဂဿ သုခဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ပဿဒ္ဓကာယော သုခံ ဝေဒေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၆၆၊၃။၃၅၉၊ အ။နိ။ ၁။၃။၉၆) ဝုတ္တအပ္ပနာသုခဿ ပဿဒ္ဓိယာ ပစ္စယတ္တေ ¶ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ သုခန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဗလဝပီတီတိ ဖရဏလက္ခဏပ္ပတ္တာ ပီတိ။ တာဒိသာ ဟိ ဝိတက္ကဝိစာရသုခသမာဓီဟိ လဒ္ဓပ္ပစ္စယာ နီဝရဏံ ဝိက္ခမ္ဘန္တီ တံနိမိတ္တံ ဒရထံ ပရိဠာဟံ ပဋိပဿမ္ဘေတိ။ တေနာဟ ‘‘သာ ဟိ ဒရထပ္ပဿဒ္ဓိယာ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ။ ဒုဗ္ဗလပီတီတိ တရုဏပီတိ။ တေနာဟ ‘‘သာ ဟိ ဗလဝပီတိယာ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ။ သဒ္ဓါတိ ရတနတ္တယဂုဏာနံ ကမ္မဖလဿ စ သဒ္ဒဟနဝသေန ပဝတ္တော အဓိမောက္ခော၊ သာ ပန ယသ္မာ အတ္တနော ဝိသယေ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န ဧကဝါရမေဝ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အပရာပရံ ဥပ္ပဇ္ဇနသဒ္ဓါ’’တိ။ ယသ္မာ သဒ္ဒဟန္တော သဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ ပမုဒိတော ဟောတိ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘သာ ဟိ ဒုဗ္ဗလပီတိယာ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ။ ဒုက္ခဒုက္ခာဒိဘေဒဿ သဗ္ဗဿပိ ဒုက္ခဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခန္တောဂဓတ္တာ တဿ စ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခန္တိ ဝဋ္ဋဒုက္ခ’’န္တိ။ ဇရာမရဏဒုက္ခန္တိ ကေစိ၊ သောကာဒယော စာတိ အပရေ။ တဒုဘယဿပိ သင်္ဂဏှနတော ပဌမော ဧဝတ္ထော ယုတ္တော။ ယသ္မာ ဒုက္ခပ္ပတ္တော ကမ္မဿ ဖလာနိ သဒ္ဒဟတိ၊ ရတနတ္တယေ စ ပသာဒံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တဉှိ အပရာပရသဒ္ဓါယ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ။ ယသ္မာ ‘‘အာစရိယာနံ သန္တိကေ ဓမ္မံ သုတွာ ပဝတ္တိဒုက္ခ’’န္တိ စိန္တယတော ‘‘ဧကန္တတော အယံ ဓမ္မော ဣမဿ ဒုက္ခဿ သမတိက္ကမာယ ဟောတီ’’တိ သဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မံ သုတွာ တထာဂတေ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၁)။ သဝိကာရာတိ ဥပ္ပာဒဝိကာရေန သဝိကာရာ ခန္ဓဇာတိ ¶ ဇာယနဋ္ဌေန။ ဇာတိယာ ပန အသတိ တတ္ထ တတ္ထ ဘဝေ နတ္ထိ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘သာ ဟိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ပစ္စယော’’တိ။ ကမ္မဘဝေါတိ ကမ္မဘဝါဒိကော တိဝိဓောပိ ကမ္မဘဝေါ။ သော ဟိ ဥပပတ္တိဘဝဿ ပစ္စယော။ ဧဝမာဒိံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧတေနုပါယေနာ’’တိ။ သေသပဒါနီတိ ဥပါဒါနာဒိပဒါနိ။ အနုလောမဉာဏံ သင်္ခါရုပေက္ခာပက္ခိကတ္တာ နိဗ္ဗာနဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတံ၊ ဂေါတြဘုဉာဏံ ပဌမမဂ္ဂဿ အာဝဇ္ဇနံ။ သော ဟိ တေန ဝိပဿနာယ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ဝိသေသဋ္ဌာနံ ကယိရတီတိ တံ အနာမသိတွာ နိဗ္ဗိဒူပနိသော ဝိရာဂေါတိ ‘‘ဝိရာဂေါ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။

ကေန ဥဒကေန ဝိဒါရယိတွာ ဂတပဒေသောတိ ကတွာ ကန္ဒရော။ နိတမ္ဗောတိပိ ဥဒကဿ။ ယထာ နိန္နံ ဥဒကံ ပဝတ္တတိ၊ တထာ နိဝတ္တနဘာဝေန နဒီကုဉ္ဆောတိပိ ဝုစ္စတိ။ ဟေမန္တဂိမှဥတုဝသေန အဋ္ဌ မာသေ ပဝတ္တော ပထဝီဝိဝရောတိ ကတွာ ပဒရော။ ခုဒ္ဒိကာ ဥဒကဝါဟိနိယော သာခါ ဝိယာတိ သာခါ ¶ ၊ ခုဒ္ဒကာ သောဗ္ဘာ ကုသုဗ္ဘာ ဩ-ကာရဿ ဥ-ကာရံ ကတွာ။ ဧဝမေဝ ခေါတိအာဒိ ‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ ဥပနီတာယ ဥပမာယ ဥပမေယျေန သံသန္ဒနန္တိ၊ တံ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘အဝိဇ္ဇာ ပဗ္ဗတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဝိဇ္ဇာ စ သန္တာနဝသေန စိရံတနကာလပ္ပဝတ္တနတော ပစုရဇနေဟိ ဒုပ္ပဇဟနတော ‘‘ပဗ္ဗတော’’တိ ဝုတ္တာ။ လောကတ္တယာဘိဗျာပနတော အဘိသန္ဒနတော စ အဘိသင်္ခါရာ မေဃသဒိသာ။ အဘိသင်္ခါရာ မေဃောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ တထာ သေသပဒဒွယေပိ။ ဝိညာဏာဒိဝဋ္ဋံ အနုပဝတ္တိတော ပရမ္ပရပစ္စယတော စ ကန္ဒရာဒိသဒိသာ။ ဝိမုတ္တိ ဧကရသတ္တာ၊ ဟာနိဝုဒ္ဓိအဘာဝတော စ သာဂရသဒိသာတိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။

တတ္ထ ယသ္မာ ပုရိမသိဒ္ဓါယ အဝိဇ္ဇာယ သတိ အဘိသင်္ခါရာ၊ နာသတိ၊ တသ္မာ တေ ဥပရိပဗ္ဗတေ ပဝတ္တာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိဇ္ဇာ…ပေ… ဝဿနံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ အဿုတဝါ ဟီတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ သမတ္ထနံ။ တဏှာယ အဘိလာသံ ကတွာတိ ဧတေန သဗ္ဗဿပိ အဘိသင်္ခါရဝုဋ္ဌိတေမနတ္ထံ ဒီပေတိ။ တဏှာ ဟိ ‘‘သ္နေဟော’’တိ ဝုတ္တာ။ အန္တိမဘဝိကဿ အန္တဘဝနိဗ္ဗတ္တကော အဘိသင်္ခါရော နိဗ္ဗာနံ န ပတ္တော၊ တဒန္တဿ ဘာဂဿ နိဗ္ဗာနံ အာဟစ္စ ဌိတော ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘မဟာသမုဒ္ဒံ အာဟစ္စ ဌိတကာလော ဝိယာ’’တိ ဥပမာနိဒဿနံ ကတံ။ ဝိညာဏာဒိဝဋ္ဋံ ပူရေတွာပိ ဣမိနာပိ ဟိ အန္တိမဘဝိကဿေဝ ဝိညာဏပ္ပဝတ္တိ ဒဿိတာ။ သာ ဟိ ပူရိတာတိ ဝတ္တဗ္ဗာ တတော ပရံ ဝိညာဏာဒိဝဋ္ဋဿေဝ အဘာဝတော။ ဇာတဿ ပုဂ္ဂလဿ ဇာတိပစ္စယဝဋ္ဋဒုက္ခဝေဒနာယ ဓမ္မဿဝနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ တံ ပန ယဒိပိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ န အာဂတံ၊ သုတ္တန္တရေသု ပန အာဂတမေဝါတိ တတော အာဟရိတွာ တံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓဝစနံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တယိဒံ သာဝကဗောဓိသတ္တာနံ ဝသေနာယံ ဒေသနာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဣတရေသံ ပန ဝသေန ဝုစ္စမာနံ ¶ သုတ္တန္တရဂ္ဂဟဏတ္ထံ ပယောဇနံ နတ္ထီတိ ‘‘ယာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပါဠိယာ ဝသေန ဂဟိတမေဝါတိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တအတ္ထဿ ဝိတ္ထာရတော ဒဿနံ။ နိဗ္ဗတ္တီတိ နိဗ္ဗတ္တမာနာ ခန္ဓာ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘သဝိကာရာ’’တိ။ အနိစ္စတာလက္ခဏာဒိဒီပနတော လက္ခဏာဟဋံ။ ကမ္မာကမ္မန္တိ ဝိနိစ္ဆယံ။ နိဇ္ဇဋန္တိ နိဂ္ဂုမ္ဗံ၊ သုဒ္ဓန္တိ အတ္ထော။ ပထဝီကသိဏာဒီသု ကမ္မံ အာရဘတီတိအာဒိ ပါဠိယံ သမထပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဝိပဿနာ ဒဿိတာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ¶ ။ ဧဝဉှိ ပါမောဇ္ဇာဒိဒဿနံ သမ္ဘဝတီတိ။ ဒေဝဿာတိ မေဃဿ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ‘‘ခီဏာသဝဿ…ပေ… ဌိတကာလော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ၊ နနု ပုဗ္ဗေ ဒေဝဋ္ဌာနိယော အဘိသင်္ခါရော ဝုတ္တော၊ န အဘိသင်္ခါရော ခီဏာသဝေါတိ? နာယံ ဒေါသော၊ ကာရဏူပစာရေန ဖလဿ ဝုတ္တတ္တာ။ အဘိသင်္ခါရမူလကော ဟိ ခန္ဓသန္တာနော ခန္ဓသန္တာနေ စ ဥစ္ဆိန္နသံယောဂေ ခီဏာသဝသမညာတိ။

ဥပနိသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အညတိတ္ထိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄။ သောတိ သာရိပုတ္တတ္ထေရော။ ယဒိ န တာဝ ပဝိဋ္ဌော၊ ကသ္မာ ‘‘ပါဝိသီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ပဝိသိဿာမီ’’တိအာဒိ။ တေန အဝဿမ္ဘာဝိနိ ဘူတေ ဝိယ ဥပစာရော ဟောတီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာယ ဝိဘာဝေန္တော ‘‘ယထာ ကိ’’န္တိအာဒိမာဟ။ အတိပ္ပဂေါယေဝ နိက္ခန္တဒိဝသောတိ ပကတိယာ ဘိက္ခာစရဏဝေလာယ အတိဝိယ ပါတော ဧဝ ဝိဟာရတော နိက္ခန္တဒိဝသဘာဂေါ။ ဧတဒဟောသီတိ ဧတံ ‘‘အတိပ္ပဂေါ ခေါ’’တိအာဒိကံ စိန္တနံ အဟောသိ။ ဒက္ခိဏဒွါရဿာတိ ရာဇဂဟနဂရေ ဒက္ခိဏဒွါရဿ ဝေဠုဝနဿ စ အန္တရာ အဟောသိ၊ တသ္မာ ‘‘တေနုပသင်္ကမိဿ’’န္တိ စိန္တနာ အဟောသီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကိံ ဝါဒီတိ စတူသု ဝါဒေသု ကတရံ ဝါဒံ ဝဒသိ။ ကိမက္ခာယီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ကိံ ဝဒတီတိ ပန စတ္တာရော ဝါဒေ သာမညတော ဂဟေတွာ နပုံသကလိင်္ဂေန ဝဒတိ ယထာ ကိံ တေ ဇာတလိင်္ဂံ။ သဗ္ဗနာမဉှေတံ၊ ယဒိဒံ နပုံသကလိင်္ဂံ။ ဝဒတိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဒဿနံ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကိံ ဧတ္ထ…ပေ… ဒဿနန္တိ ပုစ္ဆန္တီ’’တိ။ ‘‘ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု ဝိယ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ယံ ဝုတ္တံ ကာရဏံ၊ တဿ အနုကာရဏ’’န္တိ။ ဝါဒဿ ဝစနဿ အနုပ္ပတ္တိ ဝါဒပ္ပဝတ္တိ။

ဣဒံ ဝစနန္တိ ‘‘ဧကမိဒါဟ’’န္တိအာဒိဝစနံ။ သာတိ ‘‘ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ကမ္မဝါဒါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တကထာ။ အစ္ဆရံ အင်္ဂုလိဖောဋနံ အရဟတီတိ အစ္ဆရိယံ။ အဗ္ဘုတန္တိ နိရုတ္တိနယေန ပဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သဗ္ဗဝါဒါနန္တိ သဗ္ဗေသံ စတုဗ္ဗိဓဝါဒါနံ။ ပဌမော ဟေတ္ထ သဿတဝါဒေါ၊ ဒုတိယော ဥစ္ဆေဒဝါဒေါ၊ တတိယော ဧကစ္စသဿတဝါဒေါ၊ စတုတ္ထော အဓိစ္စသမုပ္ပန္နဝါဒေါ၊ တေသံ သဗ္ဗေသံ ¶ ပဋိက္ခေပတော ¶ ပဋိက္ခေပကာရဏံ ဝုတ္တံ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒကိတ္တနံ ဝါ ပစုရဇနဉာဏဿ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌတာယ ဂမ္ဘီရဉ္စေဝ၊ တထာ အဝဘာသနတော စေတသိ ဥပဋ္ဌာနတော ဂမ္ဘီရာဝဘာသဉ္စ ကရောန္တော။ တဒေဝ ပဒန္တိ ဖဿပဒံယေဝ အာဒိဘူတံ ဂဟေတွာ။

အညတိတ္ထိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဘူမိဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၅။ ပုရိမသုတ္တေတိ အနန္တရေ ပုရိမေ သုတ္တေ။ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ပဒတ္ထေ တတော ဝိသိဋ္ဌံ အနိဒ္ဒိသိတွာ ဣတရံ အတ္ထတော ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိအာဒိမာဟ။ န ကေဝလံ ဖဿပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အထ ခေါ ဖဿဿ သဟကာရီကာရဏဘူတအညပစ္စယာ စ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ ကာယေနာတိ စောပနကာယေန၊ ကာယဝိညတ္တိယာတိ အတ္ထော။ သာ ဟိ ကာမံ ပဋ္ဌာနေ အာဂတေသု စတုဝီသတိယာ ပစ္စယေသု ကေနစိ ပစ္စယေန စေတနာယ ပစ္စယော န ဟောတိ။ ယသ္မာ ပန ကာယေ သတိ ဧဝ ကာယကမ္မံ နာမ ဟောတိ၊ နာသတိ၊ တသ္မာ သာ တဿာ သာမဂ္ဂိယဘာဝေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယေနပိ ကရိယမာနံ ကရီယတီ’’တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ကာယေ ဝါ၊ ဟာနန္ဒ၊ သတိ ကာယသဉ္စေတနာဟေတု ဥပ္ပဇ္ဇတိ အဇ္ဈတ္တံ သုခံ ဒုက္ခ’’န္တိ။ ဝါစာယပီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ မနသာတိ ပါတုဘူတေန မနသာ၊ န မနမတ္တေနာတိ။ အတ္တနာ ပရေဟိ အနုဿာဟိတေန။ ပရေနာတိ ပရေန အနုဿာဟေန။ သမ္ပဇာနေနာတိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တဝသေန ပဇာနန္တေန။ အသမ္ပဇာနေနာတိ တထာ န သမ္ပဇာနန္တေန။ တဿာတိ သုခဒုက္ခဿ။ ကာယသဉ္စေတနာဟေတူတိ ကာယကမ္မနိမိတ္တံ၊ ကာယိကဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသသဉ္စေတနာသုပိ။ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတစေတနာ ပဝတ္တိယံ ဝိပါကံ ဒေတိယေဝါတိ ‘‘ဝီသတိ စေတနာ လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဝစီဒွါရေတိ ဧတ္ထ ‘‘ကာမာဝစရကုသလာကုသလဝသေန ဝီသတိ စေတနာ လဗ္ဘန္တီ’’တိ ဣဒံ တထာ-သဒ္ဒေန ဥပသံဟရတိ။ ရူပါရူပစေတနာဟီတိ ရူပါဝစရာရူပါဝစရကုသလစေတနာဟိ။ တပ္ပစ္စယံ ယထာရဟန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တာပိ စေတနာတိ ယထာဝုတ္တာ ဧကူနဝီသတိ စေတနာ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ ဟောန္တိ ကုသလာနမ္ပိ ပဂေဝ ဣတရာဓိဋ္ဌဟိတာဝိဇ္ဇဿေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော၊ အညထာ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ ယထာဝုတ္တစေတနာဘေဒန္တိ ¶ ယထာဝုတ္တံ ကာယစေတနာဒိဝိဘာဂံ။ ပရေဟိ အနုဿာဟိတော သရသေနေဝ ပဝတ္တမာနော။ ပရေဟိ ကာရိယမာနောတိ ပရေဟိ ဥဿာဟိတော ဟုတွာ ကယိရမာနော။ ဇာနန္တောပီတိ အနုဿဝါဒိဝသေန ဇာနန္တောပိ။ ကမ္မမေဝ ဇာနန္တောတိ တဒါ အတ္တနာ ကရိယမာနကမ္မမေဝ ဇာနန္တော။

စတူသူတိ ‘‘သာမံ ဝါ ပရေ ဝါ သမ္ပဇာနော ဝါ အသမ္ပဇာနော ဝါ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေသု စတူသု ဌာနေသု။ ယထာဝုတ္တေ ဧကူနဝီသတိစေတနာဓမ္မေ အသင်္ခါရိကသသင်္ခါရိကဘာဝေန သမ္ပဇာနကတာသမ္ပဇာနကတဘာဝေန ¶ စတုဂုဏေ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဆသတ္တတိ ဒွေသတာ စေတနာဓမ္မာ’’တိ။ ယေသံ သဟဇာတကောဋိ လဗ္ဘတိ၊ တေသမ္ပိ ဥပနိဿယကောဋိ လဗ္ဘတေဝါတိ ‘‘ဥပနိဿယကောဋိယာ အနုပတိတာ’’တိဣစ္စေဝ ဝုတ္တာ။ တေတိ ယထာဝုတ္တာ သဗ္ဗေပိ ဓမ္မာ။ သော ကာယော န ဟောတီတိ ဧတ္ထ ပသာဒကာယောပိ ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ယသ္မိံ ကာယေ သတီ’’တိအာဒိ။ သော ကာယော န ဟောတီတိ သော ကာယော ပစ္စယနိရောဓေန န ဟောတိ။ ဝါစာတိ သဒ္ဒဝါစာ။ မနောတိ ယံ ကိဉ္စိ ဝိညာဏံ။ ဣဒါနိ ကမ္မဝသေနေဝ ယောဇေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧသေဝ နယော ‘‘ဝါစာပိ ဒွါရဘူတာ မနောပိ ဒွါရဘူတော’’တိ။ ခီဏာသဝဿ ကထံ ကာယော န ဟောတိ၊ န တဿ ကာယကမ္မာဓိဋ္ဌာနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အဝိပါကတ္တာတိ အဝိပါကဓမ္မတ္တာတိ အတ္ထော။ ကာယော န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ အကမ္မကရဏဘာဝတော။

တန္တိ ကမ္မံ။ ခေတ္တံ န ဟောတီတိ တဿ ဒုက္ခဿ အဝိရုဟနဋ္ဌာနတ္တာ။ ဝိရုဟနဋ္ဌာနာဒယော ဗျတိရေကဝသေန ဝုတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘န ဟောတီ’’တိ။ ကာရဏဋ္ဌေနာတိ အာဓာရဘူတကာရဏဘာဝေန။ သဉ္စေတနာမူလကန္တိ သဉ္စေတနာနိမိတ္တံ။ ဝိရုဟနာဒီနံ အတ္ထာနန္တိ ‘‘ဝိရုဟနဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာနံ အတ္ထာနံ။ ဣမိနာ ဝိရုဟနာဒိဘာဝေန ဝေဒနာ ‘‘သုခဒုက္ခဝေဒနာ’’တိ ကထိတာ၊ နယိဓ ဇေဋ္ဌလက္ခဏံ သုခဒုက္ခံ နိပ္ပယောဇကဿ သုခဿ ဒုက္ခဿ စ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဥပေက္ခာဝေဒနာပေတ္ထ သုခသဏှသဘာဝဝိပါကဘူတာ ဝေဒနာဝ။

ဘူမိဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဥပဝါဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၆။ ဝဋ္ဋဒုက္ခမေဝ ¶ ကထိတံ ဣတရဒုက္ခဿပိ ဝိပါကဿ သင်္ဂဏှနတော။

ဥပဝါဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ပစ္စယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၇။ ပဋိပါဋိယာတိ ပဋိပါဋိယာ ဌပနေန။ စတုသစ္စယောဇနံ ဒဿေတုံ ပရိယောသာန…ပေ… အာဒိ ဝုတ္တံ။ ဒုက္ခသစ္စဝသေနာတိ ပရိညေယျဘာဝဝသေန။ ဇရာမရဏာပဒေသေန ဟိ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဝုတ္တာ၊ တေ စဿ အတ္တနော ဖလဿ ပစ္စယာ န ဟောန္တိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္စယံ ဇာနာတီ’’တိ။ ဝိနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဟေတ္ထ ဒေသနာ ပဝတ္တာ။ သမ္ပန္နောတိ သမန္နာဂတော။ အာဂတောတိ ဥပဂတော၊ အဓိဂတောတိ အတ္ထော။ ပဿတီတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန ပစ္စက္ခတော ပဿတိ၊ မဂ္ဂပညာယ ဧဝံ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန ပဿတိ။ မဂ္ဂဉာဏေနေဝ၊ န ဖလဉာဏေန။ ဓမ္မသောတံ သမာပန္နောတိ ¶ အရိယဓမ္မသောတံ သမ္မဒေဝ အာပန္နော ပတ္တော။ အနယေ နဣရိယနတော၊ အယေ စ ဣရိယနတော၊ သဒေဝကေန စ လောကေန ‘‘သရဏ’’န္တိ အကရဏီယတော အရိယပက္ခံ ဘဇန္တော ပုထုဇ္ဇနဘူမိံ အတိက္ကန္တော။ နိဗ္ဗေဓိကပညာယာတိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ နိဗ္ဗိဇ္ဈနကပညာယ။ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ မဂ္ဂက္ခဏေ၊ ဖလက္ခဏေ ပန အာဟစ္စ ဌိတော နာမ။

ပစ္စယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဘိက္ခုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၈။ ဥတ္တာနမေဝ သဗ္ဗသောဝ သတ္တမေ အာဂတနယတ္တာ၊ ဝိနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဟိ ဣဒံ သုတ္တံ သတ္ထာရာ အညသ္မိံ အာသနေ ဒေသိတံ၊ ပရိသာယ ဝိဝဋ္ဋေန သာတ္ထိကာတိ သတ္ထု ဒေသနာ အာဂတာတိ အယံ ပဋိဂ္ဂါဟကာဓီနာ ဟောတီတိ ဓမ္မဂါရဝေန သင်္ဂဟံ အာရောပေန္တိယေဝ။

ဘိက္ခုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ သမဏဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၉။ အက္ခရဘာဏကာနန္တိ ¶ အက္ခရရုစီနံ။ ဥပသဂ္ဂေန ပဒဝဍ္ဎနမ္ပိ ရုစ္စန္တိ။ တေနာဟ ‘‘တေ ဟီ’’တိအာဒိ။

သမဏဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဒုတိယသမဏဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၀။ ဒွီသု သုတ္တေသူတိ နဝမဒသမသုတ္တေသု။

ဒုတိယသမဏဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒသဗလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ကဠာရခတ္တိယဝဂ္ဂေါ

၁။ ဘူတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၁။ အဇိတမာဏဝေနာတိ ¶ သောဠသသု ဗာဝရိယဗြာဟ္မဏပရိစာရကေသု ‘‘အဇိတော’’တိ လဒ္ဓနာမေန မာဏဝေန။ သင်္ခါ ဝုစ္စတိ ပညာ၊ သင်္ခါတာ ပရိညာတာ ဓမ္မာ ယေသံ တေ သင်္ခါတဓမ္မာ၊ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာ ခီဏာသဝါ။ သေက္ခာ ပန ဝိပါကဿ အပရိညာတတ္တာ ‘‘သင်္ခါတဓမ္မာ’’တိ န ဝုစ္စန္တိ။ သေက္ခဓမ္မသမန္နာဂမေန တေ သေက္ခာ။ တေ ပန ကာမံ ပုဂ္ဂလပဋိလာဘဝသေန အနေကသဟဿာဝ ဟောန္တိ၊ စတုမဂ္ဂဟေဋ္ဌိမဖလတ္တယဿ ပန ဝသေန တံသမင်္ဂိတာသာမညေန န သတ္တဇနတော ဥဒ္ဓန္တိ အာဟ ‘‘သတ္တ ဇနေ’’တိ နိယမေတွာ ဝိသေသေတိ။ သံကိလေသဝဇ္ဇံ၊ တတော ဝါ အတ္တာနံ ဝိယ ဝိနေယျလောကံ နိပါတိ ရက္ခတီတိ နိပကော၊ တဿ ဘာဝေါ နေပက္ကံ၊ ဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘နေပက္ကံ ဝုစ္စတိ ပညာ၊ တာယ သမန္နာဂတတ္တာ နိပကော’’တိ။

‘‘ကော နု ခေါ ဣမဿ ပဉှဿ အတ္ထော’’တိ စိန္တေန္တော ပဉှာယ ကင်္ခတိ နာမ။ ‘‘ကထံ ဗျာကရမာနော နု ခေါ သတ္ထု အဇ္ဈာသယံ န ဝိရောဓေမီ’’တိ စိန္တေန္တော အဇ္ဈာသယံ ကင်္ခတိ နာမ။ သုဇာနနီယတ္ထပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ စိန္တနာ ဟေတ္ထ ¶ ‘‘ကင်္ခါ’’တိ အဓိပ္ပေတာ၊ န ဝိစိကိစ္ဆာတိ။ ပဟီနဝိစိကိစ္ဆော ဟိ မဟာထေရော အာယသ္မတော အဿဇိမဟာထေရဿ သန္တိကေယေဝ၊ ဝိစိနနဘူတံ ကုက္ကုစ္စသဒိသံ ပနေတံ ဝီမံသနမတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပတ္တံ အာဒါယ စရန္တောတိ ပဗ္ဗဇိတဘာဝလက္ခဏံ။ ဓမ္မသေနာပတိဘာဝေန ဝါ မမ ပတ္တဓမ္မဒေသနာဝါရံ အာဒါယ စရန္တောတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဇာတန္တိ ယထာရဟံ ပစ္စယတော ဥပ္ပန္နံ၊ သင်္ခတန္တိ အတ္ထော။ ပဉှဗျာကရဏံ ဥပဋ္ဌာသီတိ ပဉှဿ ဗျာကရဏတာ ပဋိဘာသိ။ ‘‘သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီ’’တိ ပါဌော၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သမ္မပ္ပညာယ ပဿတော’’တိ ပဒံ ဥဒ္ဓရိတွာ ‘‘ပဿန္တဿာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော။ တံ ‘‘ဘူတန္တိ…ပေ… ပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ န သမေတိ၊ တသ္မာ ယထာဒဿိတပါဌော ဧဝ ယုတ္တော။ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ နိဗ္ဗိဒါဒီနံ အတ္ထာယာတိ သမိတာပေက္ခဓမ္မဝသာ ပဒံ ဝဒန္တိ။ အာဟာရသမ္ဘဝန္တိ ပစ္စယဟေတုကံ။ သေက္ခပဋိပဒါ ကထိတာ ‘‘နိဗ္ဗိဒါယ ဝိရာဂါယ နိရောဓာယ ပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိ ဝစနတော။ ဧသ နယော နိရောဓဝါရေပိ။ နိဗ္ဗိဒါတိ ကရဏေ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ ဝိရာဂါ နိရောဓာတိ ကရဏေ နိဿက္ကဝစနန္တိ ¶ အာဟ ‘‘သဗ္ဗာနိ ကာရဏဝစနာနီ’’တိ။ အနုပါဒါတိ အနုပါဒါယ။ ဘူတမိဒန္တိအာဒိမာဟ သဗ္ဗသုတ္တံ အာဟစ္စဘာသိတံ ဇိနဝစနမေဝ ကရောန္တော။

ဘူတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ကဠာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၂။ တဿ ထေရဿ နာမံ ဇာတိသမုဒါဂတံ။ နိဝတ္တောတိ ပုဗ္ဗေ ဝဋ္ဋသောတဿ ပဋိသောတံ ဂန္တုံ အာရဒ္ဓါ၊ တံ အဝိသဟန္တော အနုသောတမေဝ ဂစ္ဆန္တော၊ တတော နိဝတ္တော ပရိက္လေသဝိဓမေ အသံသဋ္ဌော ဝိယုတ္တော ဟောတိ။ ဧတ္ထ စေတနာတိ ဝါ အဿာသော။ ဟီနာယာဝတ္တနံ နာမ ကာမေသု သာပေက္ခတာယ၊ တတ္ထ စ နိရပေက္ခတာ တတိယမဂ္ဂါဓိဂမေနာတိ ဒဿေန္တော ‘‘တယော မဂ္ဂေ’’တိအာဒိမာဟ။ သာဝကပါရမီဉာဏံ ထေရဿ အရဟတ္တာဓိဂမေန နိပ္ဖန္နံ၊ တသ္မာ တဿ တံ ဥပရိမကောဋိယာ အဿာသော ဝုတ္တော။ ဥဂ္ဃာဋိတာတိ ဝိဝဋာ၊ ဝူပသမိတာတိ အတ္ထော။ တတ္ထာတိ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယံ။ ဝိစိကိစ္ဆာဘာဝန္တိ နိဗ္ဗေမတိကတံ။

န ¶ ဧဝံ ဗျာကတာတိ ‘‘ခီဏာ ဇာတီ’’တိအာဒိကာ ဧဝံ ဥတ္တာနကံ န ဗျာကတာ၊ ပရိယာယေန ပန ဗျာကတာ။ ကေနစီတိ ကေနစိပိ ကာရဏေန။ ဧဝံ ဥတ္တာနကံ ဗျာကရိဿတိ။

တဿ ပစ္စယဿ ခယာတိ တဿ ကမ္မဘဝသင်္ခါတဿ ပစ္စယဿ အဝိဇ္ဇာယ သဟကာရိတာယံ သင်္ဂဟိတဿ ခယာ အနုပ္ပာဒါ နိရောဓာ။ ခီဏသ္မိန္တိ ခီဏေ။ အနုပ္ပာဒနိရောဓေန နိရုဒ္ဓေ ဇာတိယာ ယထာဝုတ္တေ ပစ္စယေ။ ဇာတိသင်္ခါတံ ဖလံ ခီဏံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒိတန္တိ။ ဝိဒိတံ ဉာတံ။ အာဇာနာတိ စတုသစ္စံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေဟိ ဉာတံ အနတိက္ကမိတွာဝ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အညာ အဂ္ဂမဂ္ဂေါ။ တဒုပစာရေန အဂ္ဂဖလံ ဣဓ ‘‘အညာ’’ နာမ။ ပစ္စယောတိ ဘဝူပပတ္တိယာ ပစ္စယော ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ။

မေတိ မယာ။ အညာသိ အာကာရဂ္ဂဟဏေန စိတ္တာစာရံ ဇာနာတိ။ တေနာတိ ဘဂဝတာ။ ဗျာကရဏံ အနုမောဒိတံ ပဉှဗျာကရဏဿ ဝိသယကတဘာဝတော။

အယမဿ ဝိသယောတိ အယံ ဝေဒနာ အဿ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သဝိသယော တတ္ထ ဝိသယဘာဝေန ပဝတ္တတ္တာ။ ကိဉ္စာပီတိ ကိဉ္စာပိ သုခါ ဝေဒနာ ဌိတိသုခါ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဝိပရိဏာမသုခါ၊ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ ဉာဏသုခါ။ ဝိပရိဏာမကောဋိယာတိ အနိစ္စဘာဝေန သဗ္ဗာဝ ဝေဒနာ ဒုက္ခာ နာမ ¶ ။ သုခပဋိက္ခေပတောပိ ဟိ သုခပီတိယာ ဖရဏတာယ သုခါတိ တိက္ခမတ္တေန ဝိပရိဏာမဒုက္ခာတိ ဝိပရိဏာမတော အဘာဝါဓိဂမေန သုခနိရောဓက္ခဏမတ္တေန။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပပဉ္စသူဒနိယံ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ အတ္ထိဘာဝေါ သုခ’’န္တိ။ သုခကာမော ဒုက္ခံ တိတိက္ခတိ။ အပရိညာတဝတ္ထုကာနဉှိ သုခဝေဒနုပရမော ဒုက္ခတော ဥပဋ္ဌာတိ၊ တသ္မာယမတ္ထော ဝိယောဂေန ဒီပေတဗ္ဗော။ ‘‘ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမသုခါ’’တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တထာစာဟ ပပဉ္စသူဒနိယံ ‘‘ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ နတ္ထိဘာဝေါ သုခ’’န္တိ။ ဒုက္ခဝေဒနုပရမော ဟိ ဝုတ္တာနံ သုခတော ဥပဋ္ဌာတိ ဧဝါတိ ဝဒန္တိ။ တဿ ယောဂဿ ဝူပသမေန ‘‘အဟော သုခံ ဇာတ’’န္တိ မဇ္ဈတ္တဝေဒနာယ ဇာနနဘာဝေါ ယာထာဝတော အဝဗုဇ္ဈနံ သုခံ။ အဒုက္ခမသုခါပိ ဝေဒနာ ဝိဇာနန္တဿ သုခံ ဟောတိ တဿ သုခုမတာယ ဝိညေယျဘာဝတော။ ယထာ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ သမ္မဒေဝ အဝဗောဓော ပရမံ သုခံ။ တေနာဟ –

‘‘ယတော ¶ ယတော သမ္မသတိ၊ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄)၊

အညာဏဒုက္ခာတိ အဇာနနဘာဝေါ အဒုက္ခမသုခါဝေဒနာယ ဒုက္ခံ။ သမ္မာ ဝိဘာဂဇာနနသဘာဝေါ ဉာဏဿ သမ္ဘဝေါ။ ဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ဟိ ဉာဏူပနိဿယာ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ ပသတ္ထာကာရာ၊ ယတော သာ ဣဋ္ဌာ စေဝ ဣဋ္ဌဖလာ စာတိ။ အဇာနနဘာဝေါတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ‘‘ဒုက္ခန္တိ ဝိဒိတော’’တိ ပါဠိ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဝိဒိတန္တိ ပဒုဒ္ဓါရော ကတော၊ တံ အတ္ထဒဿနမတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝေဒနာပရိစ္ဆေဒဇာနနေတိ ‘‘တိဿော ဣမာ ဝေဒနာ’’တိ ဧဝံ ပရိစ္ဆေဒတော ဇာနနေ။ အညာသီတိ ကဒါ အညာသိ? ဣမသ္မိံ ဒေသနာကာလေတိ ဝဒန္တိ၊ ပဋိဝေဓကာလေတိ ပန ယုတ္တံ။ ယထာပဋိဝိဒ္ဓါ ဟိ ဝေဒနာ ဣဓ ထေရေန ဒေသိတာတိ။ ဣမိနာ ကာရဏေနာတိ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဝေဒနာနံ အနိစ္စတာယ ဒုက္ခဘာဝဇာနနသင်္ခါတေန ကာရဏေန။ တံနိမိတ္တံ ဟိဿ ဝေဒနာသု တဏှာ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အတိပ္ပပဉ္စောတိ အတိဝိတ္ထာရော။ ဒုက္ခသ္မိံ အန္တောဂဓံ ဒုက္ခပရိယာပန္နတ္တာ။ ဒုက္ခန္တိ သဗ္ဗံ ဝေဒယိတံ ဒုက္ခံ သင်္ခါရဒုက္ခဘာဝတော။ ဉာတမတ္တေတိ ယာထာဝတော အဝဗုဇ္ဈနမတ္တေ။ တဏှာ န တိဋ္ဌတီတိ န သန္တိဋ္ဌတိ နပ္ပဝတ္တတိ။

ကထံ ဝိမောက္ခာတိ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဘေဒေသု ဝိမုတ္တာ။ ဟေတုမှိ စေတံ နိဿက္ကဝစနန္တိ ဟေတုအတ္ထေန ကရဏဝစနေန အတ္ထမာဟ ‘‘ကတရေန ဝိမောက္ခေနာ’’တိ။ ကရဏတ္ထေပိ ဝါ ဧတံ နိဿက္ကဝစနန္တိ ¶ တထာ ဝုတ္တံ။ အဘိနိဝေသောတိ ဝိပဿနာရမ္ဘော။ ဗဟိဒ္ဓါဓမ္မာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာယေဝ သဗ္ဗဿပိ ပရိညေယျဿ ပရိဇာနိတဗ္ဗတော။ ဉာဏံ ပဝတ္တေတွာ။ တေတိ အဇ္ဈတ္တသင်္ခါရေ။ ဝဝတ္ထပေတွာတိ သလက္ခဏတော ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ ဗဟိဒ္ဓါ ဩတာရေတီတိ ဗဟိဒ္ဓါသင်္ခါရေသု ဉာဏံ ဩတာရေတိ။ အဇ္ဈတ္တံ ဩတာရေတီတိ အဇ္ဈတ္တသင်္ခါရေ သမ္မသတိ။ တတြ တသ္မိံ စတုက္ကေ။ တေသံ ဝဝတ္ထာနကာလေတိ တေသံ အဇ္ဈတ္တသင်္ခါရာနံ ဝိပဿနာကာလေ။

သဗ္ဗုပါဒါနက္ခယာတိ သဗ္ဗသော ဥပါဒါနာနံ ခယာ။ ကာမံ ဒိဋ္ဌိသီလဗ္ဗတအတ္တဝါဒုပါဒါနာနိ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ ခီယန္တိ၊ ကာမုပါဒါနံ ပန အဂ္ဂမဂ္ဂေနာတိ တဿ ¶ ဝသေန ‘‘သဗ္ဗုပါဒါနက္ခယာ’’တိ ဝဒန္တော ထေရော အတ္တနော အရဟတ္တပတ္တိံ ဗျာကရောတိ။ တေနာဟ ‘‘အာသဝါ နာနုဿဝန္တီ’’တိ။ သတောတိ ဣမိနာ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိံ ဒဿေတိ။ စက္ခုတော ရူပေ သဝန္တီတိ စက္ခုဝိညာဏဝီထိယံ တဒနုဂတမနောဝိညာဏဝီထိယဉ္စ ရူပါရမ္မဏာ အာသဝါ ပဝတ္တန္တီတိ။ ကိဉ္စာပိ တတ္ထ ကုသလာဒီနမ္ပိ ပဝတ္တိ အတ္ထိ၊ ကာမာသဝါဒယော ဧဝ ဝဏတော ယူသံ ဝိယ ပဂ္ဃရဏကအသုစိဘာဝေန သန္ဒန္တိ၊ တထာ သေသဝါရေသု။ တေနာဟ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိ၊ တသ္မာ တေ ဧဝ ‘‘အာသဝါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ ဟိ ပဂ္ဃရဏကအသုစိမှိ နိရုဠှော အာသဝသဒ္ဒေါ။ ‘‘အတ္တာနံ နာဝဇာနာမီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဩမာနပဟာနံ ကထိတ’’န္တိ အာဟ။ တေန အာသဝေသု သမုဒါယုပလက္ခဏံ ကထိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ သေယျမာနာဒိပ္ပဟာနေန ဝိနာ ဟီနမာနံယေဝ ပဇဟတိ။ ပဇာနနာတိ ‘‘နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာ’’တိ ဝုတ္တပဇာနနသမ္ပန္နော ဟောတီတိ။

သရူပဘေဒတောပီတိ ‘‘စတ္တာရော’’တိ ဧဝံ ပရိမာဏပရိစ္ဆေဒတောပိ။ ဣဒံ ဘဂဝါ ဒဿေန္တော အာဟာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣဒန္တိ စ ‘‘အယမ္ပိ ခေါ’’တိအာဒိဝစနံ သန္ဓာယာဟ။

အသမ္ဘိန္နာယ ဧဝါတိ ယထာနိသိန္နာယ ဧဝ၊ အဝုဋ္ဌိတာယ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ပုဂ္ဂလထောမနတ္ထန္တိ ဒေသနာကုသလာနံ အာနန္ဒတ္ထေရာဒီနံ ပုဂ္ဂလာနံ ပသံသနတ္ထံ ဥက္ကံသနတ္ထံ။ ဓမ္မထောမနတ္ထန္တိ ပဋိပတ္တိဓမ္မဿ ပသံသနတ္ထံ။ တေပီတိ အာနန္ဒတ္ထေရာဒယော ဘိက္ခူပိ။ ဓမ္မပဋိဂ္ဂါဟကာ ဘိက္ခူ။ အတ္ထေတိ သီလာဒိအတ္ထေ။ ဓမ္မေတိ ပါဠိဓမ္မေ။

အဿာတိ ဘဂဝတော။ အာနုဘာဝံ ကရိဿတိ ‘‘ဒိဝသဉ္စေပိ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ။ နန္တိ သာရိပုတ္တတ္ထေရံ။ အဟမ္ပိ တထေဝ ထောမေဿာမိ ‘‘သာ ဟိ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ။ ဧဝံ စိန္တေသီတိ ဧဝံ ဝက္ခမာနေန ဓမ္မဒါယာဒဒေသနာယ စိန္တိတာကာရေန စိန္တေသိ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ ဧကဇ္ဈာသယာယာတိ ¶ သမာနာဓိပ္ပာယာယ။ မတိယာတိ ပညာယ။ အယံ ဒေသနာ အဂ္ဂါတိ ဘဂဝါ ဓမ္မသေနာပတိံ ဂုဏတော ဧဝံ ပဂ္ဂဏှာတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။

ပကာသေတွာတိ ဂုဏတော ပါကဋံ ပညာတံ ကတွာ သဗ္ဗသာဝကေဟိ သေဋ္ဌဘာဝေ ဌပေတုကာမော။ စိတ္တဂတိယာ စိတ္တဝသေန ကာယဿ ပရိဏာမနေန ‘‘အယံ ကာယော ဣဒံ စိတ္တံ ဝိယ ဟောတူ’’တိ ကာယသမာနဂတိကတ္တာဓိဋ္ဌာနေန။ ကထံ ပန ကာယော ဒန္ဓပ္ပဝတ္တိကော လဟုပရိဝတ္တေန စိတ္တေန ¶ သမာနဂတိကော ဟောတီတိ? န သဗ္ဗထာ သမာနဂတိကော။ ယထေဝ ဟိ ကာယဝသေန စိတ္တဝိပရိဏာမနေ စိတ္တံ သဗ္ဗထာ ကာယေန သမာနဂတိကံ ဟောတိ။ န ဟိ တဒါ စိတ္တံ သဘာဝသိဒ္ဓေန အတ္တနော ခဏေန အဝတ္တိတွာ ဒန္ဓဝုတ္တိကဿ ရူပဓမ္မဿ ခဏေန ဝတ္တိတုံ သက္ကောတိ၊ ‘‘ဣဒံ စိတ္တံ အယံ ကာယော ဝိယ ဟောတူ’’တိ ပနာဓိဋ္ဌာနေန ဒန္ဓဂတိကဿ ကာယဿ အနုဝတ္တနတော ယာဝ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနပ္ပတ္တိ ဟောတိ၊ တာဝ ကာယဂတိအနုလောမေနေဝ ဟုတွာ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနံ စိတ္တံ ကာယဂတိယာ ပရိဏာမိတံ နာမ ဟောတိ၊ ဧဝံ ‘‘အယံ ကာယော ဣဒံ စိတ္တံ ဝိယ ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာနေန ပဂေဝ သုခလဟုသညာယ သမ္ပာဒိတတ္တာ အဘာဝိတိဒ္ဓိပါဒါနံ ဝိယ ဒန္ဓံ အဝတ္တိတွာ ယထာ လဟုကတိပယစိတ္တဝါရေဟေဝ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနပ္ပတိ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပဝတ္တရူပတာ ဝိညာယတီတိ။

အဓိပ္ပာယာနုရူပမေဝ တဿ ဘဂဝတော ထောမနာယ ကတတ္တာ။ ဣဒံ နာမ အတ္ထဇာတံ ဘဂဝါ ပုစ္ဆိဿတီတိ ပုဗ္ဗေ မယာ အဝိဒိတံ အပဿံ။ အာသယဇာနနတ္ထန္တိ ‘‘ဧဝံ ဗျာကရောန္တေန သတ္ထု အဇ္ဈာသယော ဂဟိတော ဟောတီ’’တိ ဧဝံ သတ္ထု အဇ္ဈာသယဇာနနတ္ထံ။ ဒုတိယံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တော ဘဂဝါ ပဌမံ ပဉှံ အနုမောဒိ ဒုတိယံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တေနေဝ ပဌမပဉှဝိဿဇ္ဇနဿ သမ္ပဋိစ္ဆိတဘာဝတော။

ဧတံ အဟောသီတိ ဧတံ ပရိဝိတက္ကနံ အဟောသိ။ အဿာတိ ကဠာရခတ္တိယဿ ဘိက္ခုနော။ ဓမ္မေ ဒဟတီတိ ဓမ္မဓာတု၊ သာဝကပါရမီဉာဏံ၊ သာဝကဝိသယေ ဓမ္မေ ဒဟတိ ယာထာဝတော အဇိတေ ကတွာ ဌပေတီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မဓာတူ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗညုတညာဏဂတိကမေဝ ဝိသယေ။ ဂေါစရဓမ္မေတိ ဂေါစရဘူတေ ဉေယျဓမ္မေ။

ကဠာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဉာဏဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၃။ ဉာဏမေဝ ဉာဏဝတ္ထု သမ္ပတ္တီနံ ကာရဏဘာဝတော။ စတူသူတိ စတုသစ္စဿ ဗောဓနဝသေန ဝုတ္တေသု စတူသု ဉာဏေသု။ ပဌမန္တိ ‘‘ဇရာမရဏေ ဉာဏ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ဉာဏံ၊ ယေန ဓာရဏပရိစယမနသိကာရဝသေန ¶ ပဝတ္တံ သဗ္ဗံ ဂဏှိ။ သန္နိစယဉာဏမယံ သဝနမယံ နာမတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဘာဝတော ¶ ပစ္စယတော စဿ ပရိဂ္ဂဏှနဉာဏံ သမ္မသနဉာဏံတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဇရာမရဏသီသေန စေတ္ထ ဇရာမရဏဝန္တောဝ ဓမ္မာ ဂဟိတာ။ ပဋိဝေဓဉာဏန္တိ အသမ္မောဟတော ပဋိဝိဇ္ဈနဉာဏံ။ ဣမိနာ ဓမ္မေနာတိ ဟေတုမှိ ကရဏဝစနံ။ ဣမဿ ဟိ ဓမ္မဿ အဓိဂမဟေတု အယံ အရိယော အတီတာနာဂတေ နယေနပိ စတုသစ္စဓမ္မေ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ။ မဂ္ဂဉာဏမေဝ ပန အတီတာနာဂတေ နယနသဒိသံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘မဂ္ဂဉာဏဓမ္မေန ဝါ’’တိ ဒုတိယဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။ ဧဝဉှိ ‘‘အကာလိက’’န္တိ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။

ဉာဏစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌေနာတိ ဓမ္မစက္ခုဘူတေန ဉာဏစက္ခုနာ အသမ္မောဟပဋိဝေဓဝသေန ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌေန။ ပညာယ ဝိဒိတေနာတိ မဂ္ဂပညာယ တထေဝ ဝိဒိတေန။ ယသ္မာ တထာ ဒိဋ္ဌံ ဝိဒိတံ သဗ္ဗသော ပတ္တံ မဟာဥပါယော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပရိယောဂါဠှေနာ’’တိ။ ဒိဋ္ဌေနာတိ ဝါ ဒဿနေန၊ ဓမ္မံ ပဿိတွာ ဌိတေနာတိ အတ္ထော။ ဝိဒိတေနာတိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဝိဒိတွာ ပါကဋာနိ ကတွာ ဌိတေန။ အကာလိကေနာတိ န ကာလန္တရဝိပါကဒါယိနာ။ ပတ္တေနာတိ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပတွာ ဌိတတ္တာ ဓမ္မံ ပတ္တေန။ ပရိယောဂါဠှေနာတိ စတုသစ္စဓမ္မေ ပရိယောဂါဟိတွာ ဌိတေန။ အတီတာနာဂတေ နယံ နေတီတိ အတီတေ စ အနာဂတေ စ နယံ နေတိ ဟရတိ ပေသေတိ။ ဣဒံ ပန ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ ကိစ္စံ၊ သတ္ထာရာ ပန မဂ္ဂဉာဏံ အတီတာနာဂတေ နယနသဒိသံ ကတံ တံမူလကတ္တာ။ အတီတမဂ္ဂဿ ဟိ ပစ္စဝေက္ခဏံ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ မဂ္ဂဉာဏံ နယနသဒိသံ ကတံ နာမ ဟောတိ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန ပန နယံ နေတိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္ထ စာ’’တိအာဒိ။ ယထာ ပန တေန နယံ နေတိ။ တံ အာကာရံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ ခေါ ကေစီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္ထ စ နယနုပ္ပာဒနံ နယဉာဏဿေဝ ပဝတ္တိဝိသေသော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ ကိစ္စ’’န္တိ။ ကိဉ္စာပိ ‘‘ဣမိနာတိ မဂ္ဂဉာဏဓမ္မေန ဝါ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဒုဝိဓံ ပန မဂ္ဂဖလဉာဏံ သမ္မသနဉာဏပစ္စဝေက္ခဏာယ မူလကာရဏံ၊ န နယနဿာတိ ဒုဝိဓေန ဉာဏဓမ္မေနာတိ န န ယုဇ္ဇတိ။ တထာ စတုသစ္စဓမ္မဿ ဉာတတ္တာ မဂ္ဂဖလသင်္ခါတဿ ဝါ ဓမ္မဿ သစ္စပဋိဝေဓသမ္ပယောဂံ ဂတတ္တာ ‘‘နယနံ ဟောတူ’’တိ တေန ‘‘ဣမိနာ ဓမ္မေနာ’’တိ ဉာဏဿ ဝိသယဘာဝေန ဉာဏသမ္ပယောဂေန တဒဉာတေနာတိ စ အတ္ထော န န ယုဇ္ဇတိ။ အနုအယေတိ ဓမ္မဉာဏဿ အနုရူပဝသေန အယေ ဗုဇ္ဈနဉာဏေ ဒိဋ္ဌာနံ အဒိဋ္ဌာနယနတော အဒိဋ္ဌဿ ဒိဋ္ဌတာယ ဉာပနတော စ။ တေနာဟ ‘‘ဓမ္မဉာဏဿ အနုဂမနေ ဉာဏ’’န္တိ။ ခီဏာသဝဿ သေက္ခဘူမိ နာမ အဂ္ဂမဂ္ဂက္ခဏော ¶ ။ ကသ္မာ ပနေတံ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ စေ? ‘‘ဧဝံ ဇရာမရဏံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တမာနဝသေန ဒေသနာယ ပဝတ္တတ္တာ။

ဉာဏဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဒုတိယဉာဏဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၄။ သတ္တရီတိ ¶ တ-ကာရဿ ရ-ကာရာဒေသံ ဝုတ္တံ။ သတ္တတိသဒ္ဒေန ဝါ သမာနတ္ထော သတ္တရိသဒ္ဒေါ။ ဗျဉ္ဇနရုစိဝသေန ဗျဉ္ဇနံ ဘဏန္တီတိ ဗျဉ္ဇနဘာဏကာ။ တေနာဟ ‘‘ဗဟုဗျဉ္ဇနံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ တိဋ္ဌတိ တတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌိတိ၊ ပစ္စုပ္ပန္နလက္ခဏဿ ဓမ္မဿ ဌိတိ ဓမ္မဋ္ဌိတိ။ အထ ဝါ ဓမ္မောတိ ကာရဏံ၊ ပစ္စယောတိ အတ္ထော။ ဓမ္မဿ ယော ဌိတိသဘာဝေါ၊ သောဝ ဓမ္မတော အညော နတ္ထီတိ ဓမ္မဋ္ဌိတိ၊ ပစ္စယော။ တတ္ထ ဉာဏံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ။ တေနာဟ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ – ‘‘ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေ ပညာ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ မာတိကာ ၄)။ တထာ စာဟ ‘‘ပစ္စယာကာရေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဓမ္မာနန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မာနံ။ ပဝတ္တိဋ္ဌိတိကာရဏတ္တာတိ ပဝတ္တိသင်္ခါတာယ ဌိတိယာ ကာရဏတ္တာ။ ‘‘ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏ’’န္တိအာဒိနာ အဒ္ဓတ္တယေ အနွယဗျတိရေကဝသေန ပဝတ္တိယာ ဆဗ္ဗိဓဿ ဉာဏဿ။ ခယော နာမ ဝိနာသော၊ သောဝ ဘေဒေါတိ။ ဝိရဇ္ဇနံ ပလုဇ္ဇနံ။ နိရုဇ္ဈနံ အန္တရဓာနံ။ ဧကေကသ္မိန္တိ ဇရာမရဏာဒီသု ဧကေကသ္မိံ။ ပုဗ္ဗေ ‘‘ယထာဘူတဉာဏ’’န္တိ တရုဏဝိပဿနံ အာဟ။ တသ္မာ ဣဓာပိ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ ဝိပဿနာတိ ဂဟေတွာ ‘‘ဝိပဿနာပဋိဝိပဿနာ ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဒုတိယဉာဏဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ အဝိဇ္ဇာပစ္စယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၅။ ဒေသနံ ဩသာပေသီတိ ယထာရဒ္ဓကထံ ဌပေသိ။ တတ္ထ နိသိန္နဿ ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ လဒ္ဓိယာ ဘိန္ဒနဝသေန ဥပရိ ကထေတုကာမော။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဒေသနာဝါရံ ပစ္ဆိန္ဒာပေတွာ ပုစ္ဆိတုံ သမတ္ထော နာမ ကောစိ နတ္ထိ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတိကဿ ဩကာသဒါနတ္ထ’’န္တိ။ ဒုပ္ပဉှော ဧသော သတ္တူပလဒ္ဓိယာ ပုစ္ဆိတတ္တာ ¶ ။ သတ္တူပလဒ္ဓိဝါဒပဒေနာတိ ‘‘သတ္တော ဇီဝေါ ဥပလဗ္ဘတီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တဒိဋ္ဌိဒီပကပဒဝသေန။ ဝဒန္တိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ။ ဒိဋ္ဌိ-သဒ္ဒေါ ပန ဒွယသင်္ဂဟိတော၊ ဗြဟ္မစရိယဝါသော ပန ပရမတ္ထတော အရိယမဂ္ဂဘာဝနာတိ အာဟ ‘‘အရိယမဂ္ဂဝါသော’’တိ။ အယံ ဒိဋ္ဌီတိ အနညေ သရီရဇီဝါတိ ဒိဋ္ဌိ။ ‘‘ဇီဝေါ’’တိ စ ဇီဝိတမေဝ ဝဒန္တိ။ ဝဋ္ဋန္တိ ဒုဝိဓံ ဝဋ္ဋံ။ နိရောဓေန္တောတိ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အာပါဒေန္တော။ သမုစ္ဆိန္ဒန္တောတိ အပ္ပဝတ္တိယံ ပါပနေန ဥပစ္ဆိန္ဒန္တော။ တဒေတံ မဂ္ဂေန နိရောဓေတဗ္ဗံ ဝဋ္ဋံ နိရုဇ္ဈတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘အယံ သတ္တော ဝိနာသံ အဘာဝံ ပတွာ သဗ္ဗသော ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ ဧဝံ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ ဂဟိတာကာရဿ သမ္ဘဝေ သစ္စဘာဝေ သတိ။ န ဟောတီတိ သာတ္ထကော န ဟောတိ။

ဂစ္ဆတီတိ ¶ သရီရတော နိက္ခမိတွာ ဂစ္ဆတိ။ ဝိဝဋ္ဋေန္တောတိ အပ္ပဝတ္တိံ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။ ဝိဝဋ္ဋေတုံ န သက္ကောတိ နိစ္စဿ အပ္ပဝတ္တိံ ပါပေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဝိဇ္ဈတိ အသမာဟိတပုဂ္ဂလသေဝနဝသေန တထာ ပဝတ္တိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန စ ပဇဟိတဗ္ဗာပဇဟနဝသေန သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဝိဇ္ဈတိ။ ဝိသူကမိဝါတိ ကဏ္ဍကော ဝိယ။ န ကေဝလံ အနနုဝတ္တကောဝ၊ အထ ခေါ ဝိရောဓောပိ ‘‘နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တနဓမ္မတာယ ဝိညာပနတော။ ဝိရူပံ ဗီဘစ္ဆံ ဖန္ဒိတံ ဝိပ္ဖန္ဒိတံ။ ပဏ္ဏပုပ္ဖဖလပလ္လဝါနံ အဝတ္ထုဘူတော တာလော ဧဝ တာလာဝတ္ထု ‘‘အသိဝေ သိဝါ’’တိ ဝေါဟာရော ဝိယ။ ကေစိ ပန ‘‘တာလဝတ္ထုကတာနီ’’တိ ပဌန္တိ၊ အဝတ္ထုဘူတတာယ တာလော ဝိယ ကတာနီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘မတ္ထကစ္ဆိန္နတာလော ဝိယာ’’တိ။ အနုအဘာဝန္တိ ဝိနာသံ။

အဝိဇ္ဇာပစ္စယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဒုတိယအဝိဇ္ဇာပစ္စယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၆။ ဣတိ ဝါတိ ဧဝံ ဝါ။ ဇရာမရဏဿ စေဝ ဇရာမရဏသာမိကဿ စ ခဏဝသေန ယော ဝဒေယျ။ အဝိသာရဒဓာတုကော ပုစ္ဆိတုံ အစ္ဆေကတာယ မင်္ကုဘာဝေန ဇာတော။ တေနာဟ ‘‘ပုစ္ဆိတုံ န သက္ကောတီ’’တိ။

ဒုတိယအဝိဇ္ဇာပစ္စယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ နတုမှသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇။ န ¶ တုမှာကန္တိ ကာယဿ အနတ္တနိယဘာဝဒဿနမေဝ ပနေတန္တိ ယာ တဿ အနတ္တနိယတာ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္တနိ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ န အတ္တနိယံ၊ ပရကိယံ နာမ သိယာတိ၊ တမ္ပိ နတ္ထီတိ ဒဿေန္တော ‘‘နာပိ အညေသ’’န္တိ အာဟ။ နယိဒံ ပုရာဏကမ္မမေဝါတိ ‘‘ဣဒံ ကာယော’’တိ ဝုတ္တသရီရံ ပုရာဏကမ္မမေဝ န ဟောတိ။ န ဟိ ကာယော ဝေဒနာသဘာဝေါ။ ပစ္စယဝေါဟာရေနာတိ ကာရဏောပစာရေန။ အဘိသင်္ခတန္တိအာဒိ နပုံသကလိင်္ဂဝစနံ။ ပုရိမလိင်္ဂသဘာဂတာယာတိ ‘‘ပုရာဏမိဒံ ကမ္မ’’န္တိ ဧဝံ ဝုတ္တပုရိမနပုံသကလိင်္ဂသဘာဂတာယ။ အညမညာဘိမုခေဟိ သမေစ္စ ပစ္စယေဟိ ကတော အဘိသင်္ခတောတိ အာဟ ‘‘ပစ္စယေဟိ ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ။ အဘိသဉ္စေတယိတန္တိ တထာ အဘိသင်္ခတတ္တသင်္ခါတေန အဘိမုခဘာဝေန စေတယိတံ ပကပ္ပိတံ၊ ပဝတ္တိတန္တိ အတ္ထော။ စေတနာဝတ္ထုကောတိ စေတနာဟေတုကော။ ဝေဒနိယန္တိ ဝေဒနာယ ဟိတံ ဝတ္ထာရမ္မဏဘာဝေန ဝေဒနာယ ပစ္စယဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဝေဒနိယဝတ္ထူ’’တိ။

နတုမှသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ စေတနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၈။ ယဉ္စာတိ ¶ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ အဋ္ဌာနေ။ တေန စေတနာယ ဝိယ ပကပ္ပာနာနုသယာနမ္ပိ ဝိညာဏဿ ဌိတိယာ ဝက္ခမာနံယေဝ အဝိသိဋ္ဌံ အာရမ္မဏဘာဝံ ဇောတေတိ။ ကာမံ တီသုပိ ပဒေသု ‘‘ပဝတ္တေတိ’’ဣစ္စေဝ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ ဝတ္တနတ္ထော ပန စေတနာဒီနံ ယထာက္ကမံ စေတယနပကပ္ပနာနုသယနရူပေါ ဝိသိဋ္ဌဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေဘူမကကုသလာကုသလစေတနာ ဂဟိတာ ကမ္မဝိညာဏဿ ပစ္စယနိဒ္ဓါရဏမေတန္တိ။ တဏှာဒိဋ္ဌိကပ္ပာ ဂဟိတာ ယထာရဟန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အဋ္ဌသုပိ ဟိ လောဘသဟဂတစိတ္တေသု တဏှာကပ္ပော၊ တတ္ထ စတူသွေဝ ဒိဋ္ဌိကပ္ပောတိ။ ကာမံ အနုသယာ လောကိယကုသလစေတနာသုပိ အနုသေန္တိယေဝ၊ အကုသလေသု ပန ပဝတ္တိ ပါကဋာတိ ‘‘ဒွါဒသန္နံ စေတနာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဟဇာတကောဋိယာတိ ဣဒံ ပစ္စုပ္ပန္နာပိ ကာမရာဂါဒယော အနုသယာဝ ဝုစ္စန္တိ တံသဒိသတာယာတိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ကာလဘေဒေန လက္ခဏပ္ပဘေဒေါ အတ္ထီတိ။ အနာဂတာ ဧဝ ဟိ ကာမရာဂါဒယော နိပ္ပရိယာယတော ‘‘အနုသယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ ပစ္စယုပ္ပန္နော ¶ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘အာရမ္မဏံ ပစ္စယော’’တိ။ ကမ္မဝိညာဏဿ ဌိတတ္ထန္တိ ကမ္မဝိညာဏဿေဝ ပဝတ္တိယာ။ တသ္မိံ ပစ္စယေ သတီတိ တသ္မိံ စေတနာပကပ္ပနာနုသယသညိတေ ပစ္စယေ သတိ ပတိဋ္ဌာ ဝိညာဏဿ ဟောတိ။ သန္တာနေ ဖလဒါနသမတ္ထတာယေဝ ဟောတီတိ ‘‘ပတိဋ္ဌာ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာဝသေန ဝိရုဠှေတိ။ ပတိဋ္ဌိတေတိ ဟိ ဣမိနာ ကမ္မဿ ကတဘာဝေါ ဝုတ္တော၊ ‘‘ဝိရုဠှေ’’တိ ဣမိနာ ဥပစိတဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မံ ဇဝါပေတွာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပုရေတရံ ဥပ္ပန္နာဟိ ကမ္မစေတနာဟိ လဒ္ဓပစ္စယတ္တာ ဗလပ္ပတ္တာယ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ကမ္မဝိညာဏံ လဒ္ဓပတိဋ္ဌံ ဝိရုဠှမူလဉ္စ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘နိဗ္ဗတ္တမူလေ ဇာတေ’’တိ။ တထာ ဟိ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာ ဝိပါကံ ဒေန္တံ အနန္တရေ ဇာတိဝသေန ဒေတိ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယကမ္မန္တိ။

တေဘူမကစေတနာယာတိ တေဘူမကကုသလာကုသလစေတနာယ။ အပ္ပဝတ္တနက္ခဏောတိ ဣဓ ပဝတ္တနက္ခဏော ဇာယမာနက္ခဏော။ န ဇာယမာနက္ခဏော အပ္ပဝတ္တနက္ခဏော န ကေဝလံ ဘင်္ဂက္ခဏော အပ္ပဟီနာနုသယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ အပ္ပဟီနကောဋိယာတိ အသမုစ္ဆိန္နဘာဝေန။ တဒိဒံ တေဘူမကကုသလာကုသလစေတနာသု အပ္ပဝတ္တမာနာသု အနုသယာနံ သဟဇာတကောဋိအာဒိနာ ပဝတ္တိ နာမ နတ္ထိ၊ ဝိပါကာဒီသု အပ္ပဟီနကောဋိယာ ပဝတ္တတိ ကရောန္တဿ အဘာဝတောတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ အဝါရိတတ္တာတိ ပဋိပက္ခေတိ အဝါရိတဗ္ဗတ္တာ။ ပစ္စယောဝ ဟောတိ ဝိညာဏဿ ဌိတိယာ။

ပဌမဒုတိယဝါရေဟိ ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာ တတိယဝါရေ ‘‘နော စေ’’တိအာဒိနာ ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿိတန္တိ ‘‘ပဌမပဒေ တေဘူမကကုသလာကုသလစေတနာ နိဝတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ နိဝတ္တာတိ အကရဏတော အပ္ပဝတ္တိယာ ¶ အပဂတာ။ တဏှာဒိဋ္ဌိယော နိဝတ္တာတိ ယောဇနာ။ ဝုတ္တပ္ပကာရေသူတိ ‘‘တေဘူမကဝိပါကေသူ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေသု။

ဧတ္ထာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ။ ဧတ္ထ စေတနာပကပ္ပနာနံ ပဝတ္တနဝသေန ဓမ္မပရိစ္ဆေဒေါ ဒဿိတောတိ ‘‘စေတေတီတိ တေဘူမကကုသလာကုသလစေတနာ ဂဟိတာ’’တိအာဒိနယော ဣဓေဝ ဟောတီတိ ဒဿိတော။ စတဿောတိ ပဋိဃဒွယမောဟမူလသမာဂတာ စတဿော အကုသလစေတနာ။ စတူသု အကုသလစေတနာသူတိ ယထာဝုတ္တာသု ဧဝ စတူသု အကုသလစေတနာသု၊ ဣတရာ ပန ‘‘န ပကပ္ပေတီ’’တိ ဣမိနာ ပဋိက္ခေပေန နိဝတ္တာတိ။ သုတ္တေ အာဂတံ ဝါရေတွာတိ ‘‘နော စ ပကပ္ပေတီ’’တိ ဧဝံ ပဋိက္ခေပဝသေန ¶ သုတ္တေ အာဂတံ ဝဇ္ဇေတွာ။ ‘‘န ပကပ္ပေတီ’’တိ ဟိ ဣမိနာ အဋ္ဌသု လောဘသဟဂတစိတ္တေသု သဟဇာတကောဋိယာ ပဝတ္တအနုသယော နိဝတ္တိတော တေသံ စိတ္တာနံ အပ္ပဝတ္တနတော၊ တသ္မာ တံ ဌာနံ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ ပုရိမသဒိသောဝ ပုရိမနယေသု ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗော ဓမ္မပရိစ္ဆေဒတ္တာ။

တဒပ္ပတိဋ္ဌိတေတိ သမာသဘာဝတော ဝိဘတ္တိလောပေါ၊ သန္ဓိဝသေန ဒ-ကာရာဂမော၊ တဿ အပ္ပတိဋ္ဌိတံ တဒပ္ပတိဋ္ဌိတံ၊ တသ္မိံ တဒပ္ပတိဋ္ဌိတေတိ ဧဝမေတ္ထ သမာသပဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ တတိယဝါရေ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ကိစ္စံ ကထိတံ သဗ္ဗသော အနုသယနိဗ္ဗတ္တိဘေဒနတော။ ခီဏာသဝဿ ကိစ္စကရဏန္တိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ သဗ္ဗသော ဝေဒနာဒီနံ ပဋိက္ခေပဘာဝတော။ နဝ လောကုတ္တရဓမ္မာတိပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အနုသယသမုဂ္ဃာဋနတော မဂ္ဂါနန္တရာနိ ဖလာနိ၊ တဒုဘယာရမ္မဏဉ္စ နိဗ္ဗာနန္တိ။ ဝိညာဏဿာတိ ကမ္မဝိညာဏဿ။ ပုနဗ္ဘဝသီသေန အနန္တရဘဝသင်္ဂဟိတံ နာမရူပံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏမေဝ ဝါ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ပုနဗ္ဘဝဿ စ အန္တရေ ဧကော သန္ဓီ’’တိ။ ဘဝဇာတီနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဒုတိယဘဝဿ တတိယဘဝေ ဇာတိယာ’’တိ ဧဝံ ပရမ္ပရဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိဂဟဏေန ပန နာနန္တရိယတော ကမ္မဘဝေါ ဂဟိတော၊ ဇာတိဟေတုဖလသိဒ္ဓိပေတ္ထ ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘နော စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စေတေတိ နော စ ပကပ္ပေတိ၊ အထ ခေါ အနုသေတီ’’တိ ဧဝံ ဘဂဝတာ ဒုတိယနယေ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဘဝနိဗ္ဗတ္တကကုသလာကုသလာယူဟနံ၊ ပကပ္ပနဉ္စ ဝိနာပိ ဘဝေသု ဒိဋ္ဌာဒီနဝဿ ယောဂိနော အနုသယပစ္စယာ ဝိပဿနာစေတနာပိ ပဋိသန္ဓိဇနကာ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ကုသလာကုသလဿ အပ္ပဝတ္တိ စေပိ၊ တဒါ ဝိဇ္ဇမာနတေဘူမကဝိပါကာဒိဓမ္မေသု အပ္ပဟီနကောဋိယာ အနုသယိတကိလေသပ္ပစ္စယာ ဘဝဝဇ္ဇဿ ကမ္မဝိညာဏဿ ပတိဋ္ဌိတတာ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထဉ္စ ဝုတ္တော။ ‘‘န စေတေတိ ပကပ္ပေတိ အနုသေတီ’’တိ အယံ နယော န ဂဟိတော စေတနံ ဝိနာ ပကပ္ပနဿ အဘာဝတော။

စေတနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒုတိယစေတနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၉။ ဝိညာဏနာမရူပါနံ ¶ ¶ အန္တရေ ဧကော သန္ဓီတိ ဟေတုဖလသန္ဓိ ဝိညာဏဂ္ဂဟဏေန ကမ္မဝိညာဏဿ ဂဟိတတ္တာ။ နာမရူပံ ပန ဝိပါကနာမရူပမေဝါတိ ပါကဋမေဝ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဒုတိယစေတနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ တတိယစေတနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၀။ ရူပါဒီသု ဆသု အာရမ္မဏေသု။ တေန စေတ္ထ ဘဝတ္တယံ သင်္ဂဏှာတိ ဆဠာရမ္မဏပရိယာပန္နတ္တာ။ တဿေဝ ဘဝတ္တယဿ ပတ္ထနာ ပဏိဓာနာဒိဝသေန နတိ နာမ။ အာဂတိမှိ ဂတီတိ ပစ္စုပဋ္ဌာနဝသေန အဘိမုခံ ဂတိ ပဝတ္တိ ဧတသ္မာတိ အာဂတိ၊ ကမ္မာဒိနိမိတ္တံ။ တသ္မိံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ဂတိ ပဝတ္တိ နိဗ္ဗတ္တိ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အာဂတေ’’တိအာဒိ။ စုတူပပါတောတိ စဝနံ စုတိ၊ မရဏံ။ ဥပပဇ္ဇနံ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဥပပါတော။ စုတိတော ဥပပါတော ပုနရုပ္ပာဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ဝိညာဏဿာ’’တိအာဒိ။ ဣတောတိ နိဗ္ဗတ္တဘဝတော။ တတ္ထာတိ ပုနဗ္ဘဝသင်္ခါတေ အာယတိဘဝေ။ ဧကောဝ သန္ဓီတိ ဧကော ဟေတုဖလသန္ဓိ ဧဝ ကထိတော။

တတိယစေတနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ကဠာရခတ္တိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဂဟပတိဝဂ္ဂေါ

၁။ ပဉ္စဝေရဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၁။ ယတောတိ ယသ္မိံ ကာလေ။ အယဉှိ တော-သဒ္ဒေါ ဒါ-သဒ္ဒေါ ဝိယ ဣဓ ကာလဝိသယော။ တေနာဟ ‘‘ယဒါ’’တိ။ ဘယဝေရစေတနာယောတိ ဘာယိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘယံ၊ ဝေရပသဝနဋ္ဌေန ဝေရန္တိ စ လဒ္ဓနာမာ စေတနာယော။ ပါဏာတိပါတာဒယော ဟိ ယဿ ပဝတ္တန္တိ၊ ယဉ္စ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တိယန္တိ၊ ဥဘယေ သဘယဘေရဝါတိ တေ ဧဝ ဘာယိတဗ္ဗဘယဝေရဇနကာဝါတိ။ သောတဿ အရိယမဂ္ဂဿ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပဋိပတ္တိအဓိဂမော သောတာပတ္တိ ¶ ၊ တဒတ္ထာယ တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတဿ စ အင်္ဂါနိ သောတာပတ္တိယင်္ဂါနိ၊ တဒုဘယံ ¶ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဒုဝိဓံ သောတာပတ္တိယာ အင်္ဂ’’န္တိ၊ သောတာပတ္တိအတ္ထံ အင်္ဂန္တိ အတ္ထော။ ယံ ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ယံ သယံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဖလပဋိလာဘတော ပုဗ္ဗဘာဂေ တဒတ္ထာယ သံဝတ္တတိ။ ကိံ ပန တန္တိ အာဟ ‘‘သပ္ပုရိသသံသေဝေါ’’တိအာဒိ။ သပ္ပုရိသာနံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယဉာဏသညာဏဇာတာ ပယိရုပါသနာ၊ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ စတုသစ္စဓမ္မဿဝနံ၊ ယောနိသော ဥပါယေန အနိစ္စာဒိတော မနသိ ကရဏံ ယောနိသော မနသိကာရော၊ ဥဿုက္ကာပေန္တေန ဓမ္မဿ နိဗ္ဗာနဿ အနုဓမ္မပဋိပဇ္ဇနံ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီတိ ဧတာနိ သောတာပတ္တိယာ အင်္ဂါနိ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန သောတာပတ္တိအင်္ဂန္တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ ‘‘ဧဝံ အာဂတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဌိတဿ ပုဂ္ဂလဿ အင်္ဂံ။ သောတာပန္နော အင်္ဂီယတိ ဉာယတိ ဧတေနာတိ သောတာပန္နဿ အင်္ဂန္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ ပစ္ဆာ ဝုတ္တံ အင်္ဂံ။ ဒေါသေဟိ အာရကာတိ အရိယောတိ အာဟ ‘‘နိဒ္ဒေါသော’’တိ။ ကထံ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယောတိအာဒိနာ ကေနစိပိ အနုပါရမ္ဘိယတ္တာ နိရုပါရမ္ဘော။ ဉာဏံ သန္ဓာယ ‘‘နိဒ္ဒေါသော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ သန္ဓာယ ‘‘နိရုပါရမ္ဘော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဥဘယမ္ပိ ပန သန္ဓာယ ဥဘယံ ဝုတ္တန္တိ အပရေ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဧတ္ထ အဓိပ္ပေတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘အပရာပရံ ဥပ္ပန္နာယ ဝိပဿနာပညာယာ’’တိ။ န ဟိ မဂ္ဂဉာဏံ ဝိပဿနာပညာတိ။ သမ္မာ ဥပါယတ္တာ တဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နေ ယာထာဝတော ဉာယတီတိ ဉာယော၊ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ။ ဉာဏံ ပန ဉာယတိ သော ဧတေနာတိ ဉာယော။

တတ္ထာတိ နိရယေ။ မဂ္ဂသောတန္တိ မဂ္ဂဿ သောတံ။ အာပန္နောတိ အဓိဂတော။ အပါယေသု ဥပ္ပဇ္ဇနသင်္ခါတော ဝိနိပါတဓမ္မော ဧတဿာတိ ဝိနိပါတဓမ္မော၊ န ဝိနိပါတဓမ္မော အဝိနိပါတဓမ္မော။ ပရံ အယနန္တိ အတိဝိယ သဝိသယေ အယိတဗ္ဗံ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗံ။ ယေသဉှိ ဓာတူနံ ဂတိအတ္ထော၊ ဗုဒ္ဓိပိ တေသံ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အဝဿံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈနကော’’တိ။

ပါဏာတိပါတကမ္မကာရဏာတိ ပါဏာတိပါတသင်္ခါတဿ ပါပကမ္မဿ ကရဏဟေတု။ ဝေရံ ဝုစ္စတိ ဝိရောဓော၊ တဒေဝ ဘာယိတဗ္ဗတော ဘယန္တိ အာဟ ‘‘ဘယံ ဝေရန္တိ အတ္ထတော ဧက’’န္တိ။ ဣဒံ ဗာဟိရံ ဝေရံ နာမ တဿ ဝေရဿ မူလဘူတတော ဝေရကာရပုဂ္ဂလတော ဗဟိဘာဝတ္တာ။ တေနေဝ ဟိ တဿ ဝေရကာရပုဂ္ဂလဿ ဥပ္ပန္နံ ဝေရံ သန္ဓာယ ‘‘ဣဒံ အဇ္ဈတ္တိကဝေရံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တန္နိဿိတဿ ဝေရဿ မူလဘူတာ ဝေရကာရပုဂ္ဂလစေတနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဟရိတုံ အသမတ္ထဿပီတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဟိ နေရယိကာ နိရယပါလေသု ¶ ပဋိပဟရိတုံ သက္ကောန္တိ။ နိရယပါလဿ စေတနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧတေန ‘‘အတ္ထိ နိရယေ နိရယပါလာ’’တိ ဒဿေတိ။ ယံ ပနေတံ ဗာဟိရဝေရန္တိ ယမိဒံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ သမ္ပရာယိကဉ္စ ဗာဟိရံ ဝေရံ။ ပုဂ္ဂလဝေရန္တိ ဝုတ္တံ အတ္တကိစ္စံ သာဓေတုံ အသက္ကောန္တော ကေဝလံ ပရပုဂ္ဂလေ ဥပ္ပန္နမတ္တံ ဝေရန္တိ ကတွာ။ အတ္ထတော ဧကမေဝ ‘‘စေတသိက’’န္တိ ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တတ္တာ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘အဒိန္နာဒါနပစ္စယာ’’တိအာဒိနာ အာဂတေသု သေသကောဋ္ဌာသေသု။ အတ္ထော ဘဂ္ဂေါတိ အတ္ထော ဓံသိတော ¶ ။ အဓိဂတေနာတိ မဂ္ဂေန အဓိဂတေန။ ‘‘အဘိဂတေနာ’’တိပိ ပါဌော၊ အဓိဝုတ္တေနာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အစလပ္ပသာဒေနာ’’တိ။

ပဉ္စဝေရဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယပဉ္စဝေရဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၂။ ဘိက္ခူနံ ကထိတဘာဝမတ္တမေဝ ဝိသေသောတိ ဧတေန ယာ သတ္ထာရာ ဧကစ္စာနံ ဒေသိတဒေသနာ၊ ပုန တဒညေသံ ဝေနေယျဒမကုသလေန ကာလန္တရေ တေနေဝ ဒေသိတာ၊ သာ ဓမ္မသံဂါဟကေဟိ ‘‘မာ နော သတ္ထုဒေသနာ သမ္ပဋိဂ္ဂဟံ ဝိနာ နဿတူ’’တိ ဝိသုံ သင်္ဂဟံ အာရောပိတာတိ ဒဿေတိ။

ဒုတိယပဉ္စဝေရဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဒုက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၃။ သမုဒယနံ သမုဒယော၊ သမုဒေတိ ဧတမှာတိ သမုဒယော၊ ဧဝံ ဥဘိန္နံ သမုဒယာနမတ္ထတောပိ ဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စယာဝ ပစ္စယသမုဒယော။ အာရဒ္ဓဝိပဿကော ‘‘ဣမဉ္စ ဣမဉ္စ ပစ္စယသာမဂ္ဂိံ ပဋိစ္စ ဣမေ ဓမ္မာ ခဏေ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ပဿန္တော ‘‘ပစ္စယသမုဒယံ ပဿန္တောပိ ဘိက္ခု ခဏိကသမုဒယံ ပဿတီ’’တိ ဝုတ္တော ပစ္စယဒဿနမုခေန နိဗ္ဗတ္တိက္ခဏဿ ဒဿနတော။ သော ပန ခဏေ ခဏေ သင်္ခါရာနံ နိဗ္ဗတ္တိံ ပဿိတုံ အာရဒ္ဓါ ‘‘ဣမေဟိ နာမ ပစ္စယေဟိ နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ ပဿတိ။ ‘‘သော ခဏိကသမုဒယံ ပဿန္တော ပစ္စယံ ပဿတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ယသ္မာ ပန ပစ္စယတော သင်္ခါရာနံ ¶ ဥဒယံ ပဿန္တော ခဏတော တေသံ ဥဒယဒဿနံ ဟောတိ၊ ခဏတော ဧတေသံ ဥဒယံ ပဿတော ပဂေဝ ပစ္စယာနံ သုဂ္ဂဟိတတ္တာ ပစ္စယတော ဒဿနံ သုခေန ဣဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္စယသမုဒယံ ပဿန္တောပီ’’တိအာဒိ။ အတ္ထင်္ဂမဒဿနေပိ ဧသေဝ နယော။ အစ္စန္တတ္ထင်္ဂမောတိ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓော နိဗ္ဗာနန္တိ။ ဘေဒတ္ထင်္ဂမောတိ ခဏိကနိရောဓော။ တဒုဘယံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာဒိဝသေန ပဿန္တော အညတရဿ ဒဿနေ ဣတရဒဿနမ္ပိ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ စ အာရမ္မဏဝသေန ခယတော ဝယသမ္မသနာဒိကာလေ ဘေဒတ္ထင်္ဂမံ ပဿန္တော အတိရေကဝသေန အနုဿဝါဒိတော အစ္စန္တံ အတ္ထင်္ဂမံ ပဿတိ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ပနာရမ္မဏတော အစ္စန္တအတ္ထင်္ဂမံ ပဿတိ၊ အသမ္မောဟတော ဣတရမ္ပိ ပဿတိ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အစ္စန္တတ္ထင်္ဂမံ ပဿန္တောပီ’’တိအာဒိ။ သမုဒယတ္ထင်္ဂမံ နိဗ္ဗတ္တိဘေဒန္တိ သမုဒယသင်္ခါတံ နိဗ္ဗတ္တိံ အတ္ထင်္ဂမသင်္ခါတံ ဘေဒဉ္စ။ နိဿယဝသေနာတိ စက္ခုဿ သန္နိဿယဝသေန ပစ္စယံ ကတွာ။ အာရမ္မဏဝသေနာတိ ရူပေ အာရမ္မဏံ ကတွာ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ မဓုပိဏ္ဍိကသုတ္တဋီကာယံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ ဖဿောတိ ‘‘စက္ခု ရူပါနိ ¶ ဝိညာဏ’’န္တိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိ သမာဂမေ နိဗ္ဗတ္တိ ဖဿောတိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘တိဏ္ဏံ သင်္ဂတိယာ ဖဿော’’တိ။ တိဏ္ဏန္တိ စ ပါကဋပစ္စယဝသေန ဝုတ္တံ၊ တဒညေပိ ပန မနသိကာရာဒယော ဖဿပစ္စယာ ဟောန္တိယေဝ။ ဧဝန္တိ တဏှာဒီနံ အသေသဝိရာဂနိရောဓက္ကမေန။ ဘိန္နံ ဟောတီတိ အနုပ္ပာဒနိရောဓေန နိရုဒ္ဓံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပဋိသန္ဓိယ’’န္တိ။

ဒုက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၄။ အယမေတ္ထ ဝိသေသောတိ ‘‘အယံ လောကဿာ’’တိ သမုဒယတ္ထင်္ဂမာနံ ဝိသေသဒဿနံ။ ဧတ္ထ စတုတ္ထသုတ္တေ တတိယသုတ္တတော ဝိသေသော။

လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဉာတိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၅။ အညမညံ ¶ ဒွိန္နံ ဉာတီနံ ဂါမော ဉာတိကောတိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ဒွိန္နံ ဉာတကာနံ ဂါမေ’’တိ။ ဂိဉ္ဇကာ ဝုစ္စန္တိ ဣဋ္ဌကာ၊ ဂိဉ္ဇကာဟိ ဧဝ ကတော အာဝသထော ဂိဉ္ဇကာဝသထော။ သော ကိရ အာဝါသော ယထာ သုဓာပရိကမ္မေန ပယောဇနံ နတ္ထိ၊ ဧဝံ ဣဋ္ဌကာဟိ ဧဝ စိနိတွာ ဆာဒေတွာ ကတော။ တာဒိသဉှိ ဆဒနံ သန္ဓာယ ဘဂဝတာ ဣဋ္ဌကာဆဒနံ အနုညာတံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣဋ္ဌကာဟိ ကတေ မဟာပါသာဒေ’’တိ။ တတ္ထ ဒွါရဗန္ဓကဝါဋဖလကာဒီနိ ပန ဒါရုမယာနိယေဝ။ ပရိယာယတိ အတ္တနော ဖလံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္တတီတိ ပရိယာယော၊ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဓမ္မပရိယာယန္တိ ဓမ္မကာရဏ’’န္တိ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မဘူတံ ဝိသေသာဓိဂမဿ ဟေတုန္တိ အတ္ထော။ ဥပေစ္စ သုယျတိ ဧတ္ထာတိ ဥပဿုတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥပဿုတီတိ ဥပဿုတိဋ္ဌာန’’န္တိ။ အတ္တနော ကမ္မန္တိ ယဒတ္ထံ တတ္ထ ဂတော၊ တံ ပရိဝေဏသမဇ္ဇနကိရိယံ။ ပဟာယာတိ အကတွာ။ ဧဝံ မဟတ္ထဉှိ ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဌတွာ သုဏန္တဿ မဟတော အတ္ထာယ သံဝတ္တတိ။ ဧကင်္ဂဏံ အဟောသီတိ သဗ္ဗံ ဝိဝဋံ အဟောသိ။ တီသု ဟိ ဘဝေသု သင်္ခါရဂတံ ပစ္စယုပ္ပန္နဝသေန မနသိကရောတော ဘဂဝတော ကိဉ္စိ အသေသေတွာ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ဉာဏမုခေ အာပါထံ ဥပဂစ္ဆိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝဘဝဂ္ဂါ ဧကင်္ဂဏံ အဟောသီ’’တိ။ တန္တိဝသေန တမတ္ထံ ဝါစာယ နိစ္ဆာရေန္တော ‘‘ဝစသာ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဝသေန စ အတ္ထံ အာဟရိတွာ တေသံ နိရောဓေန ဝိဝဋ္ဋဿ အာဟတတ္တာ ‘‘ယထာနုသန္ဓိနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အဒ္ဒသ ဉာဏစက္ခုနာ။

မနသာ ¶ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တော ‘‘တုဏှီဘူတောဝ ပဂုဏံ ကရောန္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ပဒါနုပဒန္တိ ပဒဉ္စ အနုပဒဉ္စ။ ပုရိမဉှိ ပဒံ နာမ၊ တဒနန္တရံ အနုပဒံ။ ဃဋေတွာ သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ အဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ။ ပရိယာပုဏာတီတိ အဇ္ဈယတိ။ အာဓာရပ္ပတ္တန္တိ အာဓာရံ စိတ္တသန္တာနပ္ပတ္တံ အပ္ပမုဋ္ဌံ ဂတတ္တာ အာဓာရပ္ပတ္တံ နာမ။ ကာရဏနိဿိတောတိ လောကုတ္တရဓမ္မဿ ကာရဏသန္နိဿိတော။ အာဒိဗြဟ္မစရိယကောတိ အာဒိဗြဟ္မစရိယံ၊ တဒေဝ အာဒိဗြဟ္မစရိယကံ။ ဓမ္မပရိယာယာပေက္ခာယ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော။ တီသုပိ ဣမေသူတိ တတိယစတုတ္ထပဉ္စမေသု တီသု သုတ္တေသု။

ဉာတိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အညတရဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၆။ နာမဝသေနာတိ ¶ ဂေါတ္တနာမဝသေန စ ကိတ္တိဝသေန စ အပါကဋော၊ တသ္မာ ‘‘ဇာတိဝသေန ဗြာဟ္မဏော’’တိ ဝုတ္တံ။

အညတရဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဇာဏုဿောဏိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၇။ ဧဝံလဒ္ဓနာမောတိ ‘‘ဇာဏုဿောဏီ’’တိ ဧဝံလဒ္ဓနာမော ရညော သန္တိကာ အဓိဂတနာမော။

ဇာဏုဿောဏိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ လောကာယတိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၈။ အာယတိံ ဟိတံ တေန လောကော န ယတတိ န ဤဟတီတိ လောကာယတံ။ န ဟိ တံ လဒ္ဓိံ နိဿာယ သတ္တာ ပုညကိရိယာယ စိတ္တမ္ပိ ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ ကုတော ပယောဂေါ၊ တံ ဧတဿ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဝါ နိယုတ္တောတိ လောကာယတိကော။ ပဌမသဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထဝါစကတ္တာ ဇေဋ္ဌဝေဝစနောတိ အာဟ ‘‘ပဌမံ လောကာယတ’’န္တိ။ သာဓာရဏဝစနောပိ လောကသဒ္ဒေါ ဝိသိဋ္ဌဝိသယော ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဗာလပုထုဇ္ဇနလောကဿာ’’တိ။ ဣတ္တရဘာဝေန လကုဏ္ဍကဘာဝေန တဿ ဝိပုလာဒိဘာဝေန ဗာလာနံ ဥပဋ္ဌာနမတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘အာယတံ မဟန္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ပရိတ္တန္တိ ခုဒ္ဒကံ။ ဧကသဘာဝန္တိ ဧကံ သဘာဝံ။ အဝိပရိဏာမဓမ္မတာယာတိ အာဟ ‘‘နိစ္စသဘာဝမေဝါတိ ပုစ္ဆတီ’’တိ။ ပုရိမသဘာဝေန နာနာသဘာဝန္တိ ပုရိမသဘာဝတော ဘိန္နသဘာဝံ။ ပစ္ဆာ န ဟောတီတိ ပစ္ဆာ ကိဉ္စိ န ဟောတိ သဗ္ဗသော ¶ သမုစ္ဆိဇ္ဇနတော။ တေနာဟ ‘‘ဥစ္ဆေဒံ သန္ဓာယ ပုစ္ဆတီ’’တိ။ ဧကတ္တန္တိ သဗ္ဗကာလံ အတ္တသမ္ဘဝံ။ တထာ စေဝ ဂဟဏေန ဒွေပိ ဝါဒါ သဿတဒိဋ္ဌိယော ဟောန္တိ။ နတ္ထိ န ဟောတိ။ ပုထုတ္တံ နာနာသဘာဝံ၊ ဧကရူပံ န ဟောတီတိ ဝါ ဂဟဏေန ဒွေပိ ဝါဒါ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယောတိ။

လောကာယတိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ အရိယသာဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၉။ သံသယုပ္ပတ္တိ ¶ အာကာရဒဿနန္တိ ‘‘ကသ္မိံ သတိ ကိံ ဟောတီ’’တိ ကာရဏဿ ဖလဿ စ ပစ္စာမသနေန ဝိနာ ကေဝလံ ဣဒပ္ပစ္စယတာယ သံသယဿ ဥပ္ပဇ္ဇနာကာရဒဿနံ။ သမုဒယတိ သမုဒေတီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။

အရိယသာဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဒုတိယအရိယသာဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၀။ ဒွေပိ နယာ ဧကတော ဝုတ္တာတိ ဣဒံ ‘‘ဝိညာဏေ သတိ နာမရူပံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နဝမေ ဝုတ္တဿ နယဿ ‘‘အဝိဇ္ဇာယ သတိ သင်္ခါရာ ဟောန္တီ’’တိအာဒိနာ ဒသမေ ဝုတ္တနယေ အန္တောဂဓတ္တာ။ နာနတ္တန္တိ ပုရိမတော နဝမတော ဒသမဿ နာနတ္တံ။

ဒုတိယအရိယသာဝကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဂဟပတိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဒုက္ခဝဂ္ဂေါ

၁။ ပရိဝီမံသနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၁။ ဥပပရိက္ခမာနောတိ ပဝတ္တိပဝတ္တိဟေတုံ၊ နိဝတ္တိနိဝတ္တိဟေတုဉ္စ ပရိတုလေန္တော။ ကုတော ပနေတန္တိ? ‘‘သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာ’’တိ ဝစနတော။ န ဟိ သဗ္ဗဒုက္ခပရိဝီမံသံ ဝိနာ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယော သမ္ဘဝတိ။ ကသ္မာတိအာဒိနာ ဇရာမရဏဿေဝ ဂဟဏေ ကာရဏံ ပုစ္ဆတိ။ ဇာတိအာဒီနမ္ပိ ¶ ပဝတ္တိ ဒုက္ခဘာဝိနီတိ အဓိပ္ပာယော။ ယသ္မာ ဇရာမရဏေ ဂဟိတေ သတိ ဇာတိပိ ဂဟိတာ ဟောတိ၊ တဿာ အဘာဝေ ဇရာမရဏဿေဝ အဘာဝတော။ ဧသ နယော ဘဝါဒီသုပိ။ ဧဝံ ယာဝ ဇာတိဓမ္မော ဇရာမရဏေ ဂဟိတေ ဂဟိတောဝ ဟောတိ၊ ဇရာမရဏပဒေသေန တဗ္ဗိကာရဝန္တော သဗ္ဗေ တေဘူမကာ သင်္ခါရာ ဂဟိတာတိ ဧဝမ္ပိ ဇရာမရဏဂ္ဂဟဏေန သဗ္ဗမ္ပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မိံ ဂဟိတေ သဗ္ဗဒုက္ခဿ ဂဟိတတ္တာ’’တိ။ အနေကဝိဓန္တိ ဗဟုဝိဓံ ဗဟုကောဋ္ဌာသံ။ ‘‘အနေက’’န္တိ ဝါ ပါဌော ¶ ။ အနေကန္တိ ဗဟုလဝစနံ။ ဝိဓန္တိ ခဏ္ဍိစ္စပါလိစ္စာဒိဝသေန ဝိပရီတကောဋ္ဌာသံ။ နာနပ္ပကာရကန္တိ တတော ဧဝ နာနပ္ပကာရံ။ နှတွာ ဌိတံ ပုရိသံ ဝိယာတိ ဗာလာနံ အတ္တဘာဝဿ သုဘာကာရေန ဥပဋ္ဌာနံ သန္ဓာယာဟ။

‘‘သာရုပ္ပဘာဝေနာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကိံ သဗ္ဗထာ သာရုပ္ပဘာဝေနာတိ အာဟ ‘‘နိက္ကိလေသတာယ ပရိသုဒ္ဓတာယာ’’တိ။ န ဟိ တဿေသာ အသင်္ခတတာဒိဘာဝေန သဒိသာ။ ပဋိပန္နောတိ ပဋိမုခေါ အဘိသင်္ခါရမုခေါ ဟုတွာ ပန္နော အဓိဂတော။ အနုဂတန္တိ အနုစ္ဆဝိကဘာဝေန ဂတံ၊ ယထာ စ နိဗ္ဗာနဿ အဓိဂမော ဟောတိ၊ ဧဝံ တဒနုရူပဘာဝေန ဂတံ။ ဧတ္ထ စ ပါဠိယံ ‘‘ပဇာနာတီ’’တိ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ပဇာနနာ ဝုတ္တာ၊ ‘‘တထာ ပဋိပန္နော စ ဟောတီ’’တိ နိယတဝသေန။ ‘‘အပရဘာဂဝသေနာ’’တိ အပရေ။ ကေစိ ပန ‘‘ယထာ ပဋိပန္နဿ ဇရာမရဏံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တထာ ပဋိပန္နော’’တိ ဝဒန္တိ။ ပဒဝီမံသနာ ပုဗ္ဗဘာဂဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န မဂ္ဂက္ခဏဝသေန။ သင်္ခါရနိရောဓာယာတိ ဧတ္ထ နယိဒံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယသင်္ခါရဂ္ဂဟဏံ၊ အထ ခေါ သင်္ခတသင်္ခါရဂ္ဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘သင်္ခါရဒုက္ခဿ နိရောဓတ္ထာယာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္တာဝတာ ယာဝ အရဟတ္တာ ဒေသနာ ကထိတာ’’တိ။

‘‘ပစ္စတ္တံယေဝ ပရိနိဗ္ဗာယတီ’’တိအာဒိနာ အရဟတ္တဖလပစ္စဝေက္ခဏံ၊ ‘‘သော သုခဉ္စ ဝေဒနံ ဝေဒယတီ’’တိအာဒိနာ သတတဝိဟာရဉ္စ ဒဿေတွာ ဒေသနာ သဗ္ဗထာဝ ဝဋ္ဋဒေသနာတော နိဝတ္တေတဗ္ဗာ သိယာ။ အဝိဇ္ဇာဂတောတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ တေန ဧဝမာဒိကံ ဣဒံ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကထနံ ပုန ဂဏှာတိ။ ပုဂ္ဂလသဒ္ဒေါ ဣတရာသံ ဒွိန္နံ ပကတီနံ ဝါစကောတိ တတော ဝိသေသေတွာ ဂဟဏေ ပဌမပကတိမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘ပုရိသပုဂ္ဂလော’’တိ အဝေါစာတိ အာဟ ‘‘ပုရိသောယေဝ ပုဂ္ဂလော’’တိ။ ဥဘယေနာတိ ပုရိသပုဂ္ဂလဂ္ဂဟဏေန။ သမ္မုတိယာ အဝိဇ္ဇမာနာယ ကထာ ဒေသနာ သမ္မုတိကထာ။ ပရမတ္ထဿ ကထာ ဒေသနာ ပရမတ္ထကထာ။ တတ္ထာတိ သမ္မုတိပရမတ္ထကထာသု၊ န သမ္မုတိပရမတ္ထေသု။ တေနာဟ ‘‘ဧဝံ ပဝတ္တာ သမ္မုတိကထာ နာမာ’’တိအာဒိ။ တတြိဒံ သမ္မုတိပရမတ္ထာနံ လက္ခဏံ – ယသ္မိံ ဘိန္နေ ဗုဒ္ဓိယာ ဝါ အဝယဝဝိနိဗ္ဘောဂေ ကတေ န တံသမညာ၊ သာ ဃဋပဋာဒိပ္ပဘေဒါ သမ္မုတိ၊ တဗ္ဗိပရိယာယတော ပရမတ္ထော။ န ဟိ ကက္ခဠဖုသနာဒိသဘာဝေ အယံ နယော လဗ္ဘတိ။ တတ္ထ ရူပါဒိဓမ္မံ ¶ သမူဟသန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနံ ဥပါဒါယ ‘‘သတ္တော’’တိအာဒိ ဝေါဟာရောတိ အာဟ ‘‘သတ္တော နရော…ပေ… သမ္မုတိကထာ နာမာ’’တိ ¶ ။ ယသ္မာ ရူပါဒယော ပရမတ္ထဓမ္မာ ‘‘ခန္ဓာ ဓာတုယော’’တိအာဒိနာ ဝုစ္စန္တိ၊ န ဝေါဟာရမတ္တံ၊ တသ္မာ ‘‘ခန္ဓာ…ပေ… ပရမတ္ထကထာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နနု ခန္ဓကထာပိ သမ္မုတိကထာဝ၊ သမ္မုတိ ဟိ သင်္ကေတော ခန္ဓဋ္ဌော ရာသဋ္ဌော ဝါ ကောဋ္ဌာသဋ္ဌော ဝါတိ? သစ္စမေတံ၊ အယံ ပန ခန္ဓသမညာ ဖဿာဒီသု တဇ္ဇာပညတ္တိ ဝိယ ပရမတ္ထသန္နိဿယာ တဿ အာသန္နတရာ ပုဂ္ဂလသမညာဒယော ဝိယ န ဒူရေတိ ပရမတ္ထသင်္ဂဟတာ ဝုတ္တာ။ ခန္ဓသီသေန ဝါ တဒုပါဒါနာ သဘာဝဓမ္မာ ဧဝ ဂဟိတာ။ နနု စ သဗ္ဗေပိ သဘာဝဓမ္မာ သမ္မုတိမုခေနေဝ ဒေသနံ အာရောဟန္တိ၊ န သမ္မုခေနာတိ သဗ္ဗာပိ ဒေသနာ သမ္မုတိဒေသနာဝ သိယာတိ? နယိဒမေဝံ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဝိဘာဂေန ဒေသနာဝိဘာဂဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ၊ န စ သဒ္ဒေါ ကေနစိ ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဝိနာ အတ္ထံ ပကာသေတီတိ။ တေနာဟ ‘‘ပရမတ္ထံ ကထေန္တာပိ သမ္မုတိံ အမုဉ္စိတွာဝ ကထေန္တီ’’တိ။ သစ္စမေဝ အဝိပရီတမေဝ ကထေန္တိ။

သမ္မုတီတိ သမညာ။ ပရမော ဥတ္တမော အတ္ထောတိ ပရမတ္ထော၊ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝေါ။ တံ ပရမတ္ထံ၊ သမ္မုတိ ပန လောကဿ သင်္ကေတမတ္တသိဒ္ဓါ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ သမ္မုတိကထာယ သစ္စတာတိ အာဟ ‘‘လောကသမ္မုတိကာရဏ’’န္တိ လောကသမညံ နိဿာယ ပဝတ္တနတော။ လောကသမညာယ ဟိ အဘိနိဝေသနံ ဝိနာ ပညာပနာ ဧကစ္စဿ သုတဿ သာဝနာ ဝိယ၊ န မုသာ အနတိက္ကမိတဗ္ဗတော တဿာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ဇနပဒနိရုတ္တိံ နာဘိနိဝေသေယျ၊ သမညံ နာတိဓာဝေယျာ’’တိ။ ဓမ္မာနံ သဘာဝဓမ္မာနံ။ ဘူတလက္ခဏံ ဘာဝဿ လက္ခဏံ ဒီပေန္တီတိ ကတွာ။

တေရသစေတနာဘေဒန္တိ အဋ္ဌကာမာဝစရကုသလစေတနာပဉ္စရူပါဝစရကုသလစေတနာဘေဒံ။ အတ္တနော သန္တာနဿ ပုနနတော ပုဇ္ဇဘဝဖလဿ အဘိသင်္ခရဏတော ပုညာဘိသင်္ခါရံ။ ကမ္မပုညေနာတိ ကမ္မဘူတေန။ ဝိပါကပုညေနာတိ ဝိပါကသင်္ခါတေန။ ပုညဖလမ္ပိ ဟိ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘ပုည’’န္တိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဧဝမိဒံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ‘‘အပုညူပဂံ ဟောတိ ဝိညာဏ’’န္တိ ဣဒံ ‘‘ပုညူပဂံ ဟောတိ ဝိညာဏ’’န္တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝါတိ န ဥဒ္ဓတံ။ အပုညဖလံ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘အပုည’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သင်္ခါရန္တိ သင်္ခါရဿ ဂဟိတတ္တာ ‘‘အဝိဇ္ဇာဂတောယ’’န္တိ ဣမိနာ သင်္ခါရဿ ပစ္စယော ဂဟိတော၊ ‘‘ပုညူပဂံ ဟောတိ ဝိညာဏ’’န္တိအာဒိနာ ပစ္စယုပ္ပန္နံ ဝိညာဏံ။ တသ္မိဉ္စ ¶ ဂဟိတေ နာမရူပါဒိ သဗ္ဗံ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒွါဒသပဒိကော ပစ္စယာကာရော ဂဟိတောဝ ဟောတီ’’တိ။

ဝိဇ္ဇာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန။ တဿာ ဟိ ဥပ္ပာဒါ သဗ္ဗသော အဝိဇ္ဇာ ပဟီနာ ¶ ဟောတိ။ ပဌမမေဝါတိ ဣဒံ အဝိဇ္ဇာပဟာနဝိဇ္ဇုပ္ပာဒါနံ သမာနကာလတာဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ ပနာ’’တိအာဒိ။ ပဒီပုဇ္ဇလေနာတိ ပဒီပုဇ္ဇလနဟေတုနာ သဟေဝ။ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒါတိ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒဟေတု၊ ဧဝံ သတီပိ သမကာလတ္တေတိ အဓိပ္ပာယော။ န ဂဏှာတီတိ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ န ဂဏှာတိ။ န တဏှာယတိ န ဘာယတိ တဏှာဝုတ္တိနော အဘာဝါ၊ တတော ဧဝ ဘယဝတ္ထုနော စ အဘာဝါ။

ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပေတွာတိ ဂိလိတွာ ဝိယ အညဿ အဝိသယံ ဝိယ ကရဏေန ပရိနိဋ္ဌာပေတွာ။ သာမိသသုခဿ အနေကဒုက္ခာနုဗန္ဓဘာဝတော၊ သုခါဘိနန္ဒဿ ဒုက္ခဟေတုဘာဝတော စ သုခံ အဘိနန္ဒန္တောယေဝ ဒုက္ခံ အဘိနန္ဒတိ နာမ အဂ္ဂိသန္တာပသုခံ ဣစ္ဆန္တော ဓူမဒုက္ခာနုညာတော ဝိယ။ ဒုက္ခံ ပတွာ သုခံ ပတ္ထနတောတိ ဧတ္ထ ဒုဗ္ဗလဂဟဏိကာဒယော နိဒဿနဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိ ယာဝ သာယနှသမယာပိ အဘုတွာ သာယမာသာဒီနိ ကရောန္တော ဇိဃစ္ဆာဒိံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဘုဉ္ဇနာဒီနိ ကရောန္တိ။ သုခဿ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတော သုခံ အဘိနန္ဒန္တော ဒုက္ခံ အဘိနန္ဒတိ နာမာတိ ယောဇနာ။ ကေစိ ပန ဒုက္ခဿ အဘာဝတော ဝိပရိဏာမသုခတော တံ သုခံ အဘိနန္ဒန္တော ဒုက္ခံ အဘိနန္ဒတီတိ ဝဒန္တိ။ တံ န၊ န ဟိ တာဒိသံ သုခနိမိတ္တံ ကောစိ ဒုက္ခံ အဘိနန္ဒန္တော ဒိဋ္ဌော၊ ဒုက္ခဟေတုံ ပန သာမိသံ သုခံ အဘိနန္ဒန္တော ဒိဋ္ဌော။ ဒုက္ခဟေတုံ သာမိသံ သုခံ အဘိနန္ဒန္တော အတ္ထတော ဒုက္ခံ အဘိနန္ဒတိ နာမာတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ကာယောတိ ပဉ္စဒွါရကာယော၊ သော ပရိယန္တော အဝသာနံ ဧတဿာတိ ကာယပရိယန္တိကံ။ တေနာဟ ‘‘ယာဝ ပဉ္စဒွါရကာယော ပဝတ္တတိ၊ တာဝ ပဝတ္တ’’န္တိ။ ဇီဝိတပရိယန္တိကန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပဌမံ နိရုဇ္ဈတီတိ ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ မနောဒွါရိကဝေဒနာတော ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တတော ပဌမံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တတော ဧဝ သိဒ္ဓမတ္ထံ သရူပေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘မနောဒွါရိကဝေဒနာ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆာ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တမေဝ သင်္ခေပေန ဝုတ္တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယာဝ တေတ္တိံသဝဿာပိ ပဌမဝယော။ ပဏ္ဏာသဝဿကာလေတိ ပဌမဝယတော ယာဝ ပညာသဝဿကာလာ၊ တာဝ ဌိတာ ဟောတီတိ ¶ ဝုဍ္ဎိဟာနိယော အနုပဂန္တွာ သရူပေနေဝ ဌိတာ ဟောတိ။ မန္ဒာတိ မုဒုကာ အတိခိဏာ။ တဒါတိ အသီတိနဝုတိဝဿကာလေ။ တထာ စိရပရိဝိတက္ကေပိ။ ဘဂ္ဂါ နိတ္တေဇာ ဘဂ္ဂဝိဘဂ္ဂါ ဒုဗ္ဗလာ။ ဟဒယကောဋိံယေဝါတိ စက္ခာဒိဝတ္ထူသု အဝတ္တေတွာ တေသံ ခီဏတ္တာ ကောဋိဘူတံ ဟဒယဝတ္ထုံယေဝ။ ယာဝ ဧသာ ဝေဒနာ ဝတ္တတိ။

ဝါပိယာတိ မဟာတဠာကေန။ ပဉ္စဥဒကမဂ္ဂသမ္ပန္နန္တိ ပဉ္စဟိ ဥဒကဿ ပဝိသနနိက္ခမနမဂ္ဂေဟိ ယုတ္တံ။ တတော တတော ဝိဿန္ဒမာနံ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏတ္တာ။

ပဌမံ ¶ ဒေဝေ ဝဿန္တေတိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ ဣမံ ဝေဒနံ သန္ဓာယာတိ ဣမံ ယထာဝုတ္တံ ပရိယောသာနပ္ပတ္တံ မနောဒွါရိကဝေဒနံ သန္ဓာယ။

ကာယဿ ဘေဒါတိ အတ္တဘာဝဿ ဝိနာသတော။ ‘‘ဥဒ္ဓံ ဇီဝိတပရိယာဒါနာ’’တိ ပါဠိ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဇီဝိတပရိယာဒါနာ ဥဒ္ဓန္တိ ပဒုဒ္ဓါရော ကတော။ ပရလောကဝသေန အဂန္တွာ။ ဝေဒနာနံ သီတိဘာဝေါ နာမ သင်္ခါရဒရထပရိဠာဟဘာဝေါ၊ သော ပနာယံ အပ္ပဝတ္တိဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ပဝတ္တိ…ပေ… ဘဝိဿန္တီ’’တိ။ ဓာတုသရီရာနီတိ အဋ္ဌိကင်္ကလသင်္ခါတဓာတုသရီရာနိ။ သရီရေကဒေသေ ဟိ သရီရသမညာ။

ကုမ္ဘကာရပါကာတိ ကုမ္ဘကာရပါကတော။ ဧတ္ထ ပစ္စတီတိ ပါကော၊ ပစနဋ္ဌာနံ။ တဒေဝ ပါစနဝသေန အာဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ အာဝါသော၊ တသ္မာ ကုမ္ဘကာရာဝါသတော။ အဝိဂတဝူပသမံ သင်္ခရိတံ ကုမ္ဘံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဌပေန္တော ဆာရိကာယ သတိ ပိဓာနဝသေန ဌပေတိ။ တထာ ဌပနံ ပန သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိသိဿေယျာ’’တိ။ ကုမ္ဘဿ ပဒေသဘူတတာယ အာဗဒ္ဓါ အဝယဝါ ‘‘ကုမ္ဘကပါလာနီ’’တိ အဓိပ္ပေတာနိ၊ န ဆိန္နဘိန္နာနိ။ အဝယဝမုခေန ဟိ သမုဒါယော ဝုတ္တော။ တတ္ထ ကပါလသမုဒါယော ဟိ ဃဋော။ တေနာဟ ‘‘မုခဝဋ္ဋိယာ ဧကဗဒ္ဓါနီ’’တိ။ အဝသိဿေယျုန္တိ ဝဏ္ဏဝိသေသဥဏှဘာဝါပဂတာ ဃဋကာရာနေဝ တိဋ္ဌေယျုန္တိ။ အာဒိတ္တ…ပေ… တယော ဘဝါ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ အာဒိတ္တဘာဝတော။ ယထာ ကုမ္ဘကာရော ကုမ္ဘကာရာဝါသံ အာဒိတ္တံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ ဧဝံ အာရဒ္ဓဝိပဿကောပေသ ဘဝတ္တယံ ရာဂါဒီဟိ အာဒိတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကုမ္ဘကာရော ဝိယ ယောဂါဝစရော’’တိ။ နီဟရဏဒဏ္ဍကော ¶ ဝိယ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ ဘဝတ္တယပါကတော နီဟရဏတော။ သမော ဘူမိဘာဂေါ ဝိယ နိဗ္ဗာနတလံ သဗ္ဗဝိသမာ နိဝတ္တနတော။

‘‘အာဒါနနိက္ခေပနတော၊ ဝယောဝုဒ္ဓတ္ထင်္ဂမတော၊ အာဟာရမယတော၊ ဥတုမယတော၊ စိတ္တသမုဋ္ဌာနတော၊ ကမ္မဇတော၊ ဓမ္မတာရူပတော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၀၆) ဣမေဟိ သတ္တဟိ အာကာရေဟိ သမ္မသန္တော ရူပသတ္တကံ ဝိပဿတိ နာမ။ ‘‘ကလာပတော၊ ယမကတော၊ ခဏိကတော၊ ပဋိပါဋိတော၊ ဒိဋ္ဌိဥဂ္ဃာဋနတော၊ မာနသမုဂ္ဃာဋတော၊ နိကန္တိပရိယာဒါနတော’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၁၇) ဣမေဟိ သတ္တဟိ အာကာရေဟိ သမ္မသန္တော အရူပသတ္တကံ ဝိပဿတိ နာမ၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တံ ဣမံ ရူပသတ္တကံ အရူပသတ္တကဉ္စ နီဟရိတွာ ဝိပဿန္တဿ။ ယဒိပိ အရဟတော အတ္တဘာဝေါ သဗ္ဗဘဝေဟိပိ ဥဒ္ဓဋော၊ ယာဝ ပန အနုပါဒိသေသပရိနိဗ္ဗာနံ န ပါပုဏာတိ၊ တာဝ တသ္မိမ္ပိ သုဂတိဘဝေ ဌိတောယေဝါတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဗ္ဘတီတိ ‘‘စတူဟိ အပါယေဟိ အတ္တဘာဝံ ဥဒ္ဓရိတွာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ခီဏာသဝေါ ပနာ’’တိအာဒိ။ တထာ စ ဝက္ခတိ ‘‘အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗုတဿ ဝဋ္ဋဝူပသမော ¶ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ န ပရိနိဗ္ဗာတိ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာတိ အဓိပ္ပာယော၊ သဥပါဒိသေသာယ ပန နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာနံ အရဟတ္တပ္ပတ္တိယေဝ။ အဘိသင်္ခါရဟေတုတော ဟေတ္ထ ပရိဠာဟဝူပသမဿ ဥပသမဘာဝေန အဓိပ္ပေတတ္တာ ဥဏှကုမ္ဘနိဗ္ဗာနနိဒဿနမ္ပိ န ဝိရုဇ္ဈတိ။ အနုပါဒိန္နကသရီရာနီတိ ဥတုသမုဋ္ဌာနိကရူပကလာပေ ဝဒန္တိ။ ဘိက္ခဝေတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ ဣဒံ ပန ဝစနံ။ အနုယောဂါရောပနတ္ထန္တိ ကာယပရိယန္တိကံ ဝေဒနံ ဝေဒယမာနော ခီဏာသဝေါ အပိ နု ပုညာဘိသင်္ခါရာဒိကမ္မံ ကရေယျာတိ ပဉှံ ကာတုံ။ အထ ဝါ အနုယောဂါရောပနတ္ထန္တိ ‘‘အပိ နု ခေါ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု ပုညာဘိသင်္ခါရံ ဝါ အဘိသင်္ခရေယျာ’’တိအာဒိနာ အနုယောဂံ အာရောပေတုံ ဝုတ္တံ၊ န တာဝ ယထာရဒ္ဓဒေသနံ နိဋ္ဌာပေတုန္တိ အတ္ထော။

ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေ သိဒ္ဓေ တသ္မိံ ဘဝေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနံ ဝိညာဏာနံ သိယာ သမ္ဘဝေါ၊ နာသတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝိညာဏံ ပညာယေထာတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ ပညာယေထာ’’တိ။ သဗ္ဗသော သင်္ခါရေသု အသန္တေသု ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ အပိ နု ခေါ ပညာယေယျ။ တသ္မိဉှိ အပညာယမာနေ သဗ္ဗံ ဝိညာဏံ န ပညာယေယျ။ ထေရာနန္တိ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ အာလပိတတ္ထေရာနံ ¶ ။ ပဉှဗျာကရဏံ သမ္ပဟံသတိ တဿ သဗ္ဗညုတညာဏေန သံသန္ဒနတော။ အပ္ပညာဏန္တိ အပ္ပညာယနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိညာဏေ အသတိ နာမရူပဿ အပ္ပညာဏန္တိ ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သန္နိဋ္ဌာနသင်္ခါတန္တိ သဒ္ဒဟနာကာရေန ပဝတ္တသန္နိဋ္ဌာနသင်္ခါတံ။ အဓိမောက္ခန္တိ နိစ္ဆယာကာရဝိမောက္ခံ သဒ္ဓါဝိမောက္ခဉ္စ။ တေနာဟ ပါဠိယံ ‘‘သဒ္ဒဟထ မေတံ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ သဒ္ဓါသဟိတဉှိ နိစ္ဆယာကာရဝိမောက္ခံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သန္နိဋ္ဌာနသင်္ခါတံ အဓိမောက္ခ’’န္တိ။ အန္တောတိ ပရိယန္တော။ ပရိတော ဆိဇ္ဇတိ ဧတ္ထာတိ ပရိစ္ဆေဒေါ။

ပရိဝီမံသနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဥပါဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၂။ အာရမ္မဏာဒိဘာဝေန သံဝတ္တနတော ဥပါဒါနာနံ ဟိတာနိ ဥပါဒါနိယာနိ၊ တေသု ဥပါဒါနိယေသု။ တေနာဟ ‘‘စတုန္နံ ဥပါဒါနာနံ ပစ္စယေသူ’’တိ။ အဿာဒံ အနုပဿန္တဿာတိ အသာဒေတဗ္ဗံ မိစ္ဆာဉာဏေန အနုပဿတော။ တဒါဟာရောတိ သောဠသ ဝါ ဝီသံ တိံသံ စတ္တာလီသံ ပညာသံ ဝါ အာဟာရော ပစ္စယော ဧတဿာတိ တဒါဟာရော။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ဝိယ တယော ဘဝါ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ အာဒိတ္တဘာဝတော ဧတဒေဝ ဘဝတ္တယံ။ အဂ္ဂိ…ပေ… ပုထုဇ္ဇနော အဂ္ဂိက္ခန္ဓသဒိသဿ ဘဝတ္တယဿ ပရိဗန္ဓနတော။

ကမ္မဋ္ဌာနဿာတိ ¶ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနဿ။ တေနာဟ ‘‘တေဘူမကဓမ္မေသူ’’တိ။ ဓမ္မပါသာဒန္တိ လောကုတ္တရဓမ္မပါသာဒံ။ သော ဟိ အစ္စုဂ္ဂတဋ္ဌေန ‘‘ပါသာဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သတိပဋ္ဌာနမဟာဝီထိယံ ဖလက္ခဏေ ပဝတ္တာယာတိ။

ဥပါဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃-၄။ သံယောဇနသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ

၅၃-၅၄။ မဟန္တဝဋ္ဋပ္ပဗန္ဓဩပမ္မဘာဝေန တေလပဒီပဿ အာဟတတ္တာ ‘‘မဟန္တဉ္စ ဝဋ္ဋိကပါလံ ဂဟေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ပုရိမသ္မိံ ဥပါဒါနိယသုတ္တေ ¶ ဝုတ္တနယေနေဝ။ တထာ ဝိနေတဗ္ဗာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယဝသေန ဟိ ဣမေသံ သုတ္တာနံ ဧဝံ ဝစနံ ဧဝံ ဒေသနာ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။

သံယောဇနသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅-၆။ မဟာရုက္ခသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ

၅၅-၅၆။ ဩဇံ အဘိဟရန္တီတိ ရသဟရဏိယော ဝိယ ပုရိသဿ သရီရေ ရုက္ခမူလာနိ ရုက္ခဿ ပထဝီအာပေါရသေ ဥပရိ အာရောပေန္တိ။ တေသံ တထာ အာရောပနံ ‘‘ဩဇာယာ’’တိအာဒိနာ ဝိဘာဝေတိ။ ဟတ္ထသတုဗ္ဗေဓမဿာတိ ဟတ္ထသတုဗ္ဗေဓော၊ ဟတ္ထသတံ ဥဗ္ဗိဒ္ဓဿပိ။ ဧတ္ထာတိ ဧတိဿံ ဝဋ္ဋကထာယံ။ ကမ္မာရောဟနန္တိ ကမ္မပစ္စယော။

ပုန ဧတ္ထာတိ ဧတိဿံ ဝိဝဋ္ဋကထာယံ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ နာသေတုကာမဿ ဒဠှံ ဥပ္ပန္နသံဝေဂဉာဏံ သန္ဓာယ ‘‘ကုဒ္ဒါလော ဝိယာ’’တိ အာဟ။ တတော နိဗ္ဗတ္တိတဉာဏံ သမာဓိပစ္ဆိယာ ဌိတံ နိဿာယ ပဝတ္တေတဗ္ဗဝိပဿနာရမ္ဘဉာဏံ။ ရုက္ခစ္ဆေဒနဖရသု ဝိယာတိ ဧဝံဘူတဿ ဝိပဿနာ ဧကန္တတော ဝဋ္ဋစ္ဆေဒါယ ဟောတိယေဝါတိ အာဟ ‘‘ရုက္ခဿ…ပေ… မနသိကရောန္တဿ ပညာ’’တိ။ တတ္ထ ကမ္မဋ္ဌာနန္တိ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ။ တံ စတုဗ္ဗိဓဝဝတ္ထာနဝသေန ဝီသတိ ပထဝီကောဋ္ဌာသာ၊ ဒွါဒသ အာပေါကောဋ္ဌာသာ၊ စတ္တာရော တေဇောကောဋ္ဌာသာ၊ ဆ ဝါယောကောဋ္ဌာသာတိ ဒွေစတ္တာလီသာယ ကောဋ္ဌာသေသု။ ဝိညာဏဿ စာတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော ပကာရတ္ထော စ။ တေန ဘူတရူပါနိ ဝိညာဏသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ သင်္ဂဏှာတိ။ သတ္တသု သပ္ပာယေသု ယဿ အလဘန္တဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဘူတံ ဟုတွာ န ဥပဋ္ဌာတိ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အညတရံ သပ္ပာယ’’န္တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မဟာရုက္ခသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ တရုဏရုက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၇-၅၉။ ပလိမဇ္ဇေယျာတိ ¶ ¶ အလ္လကရဏဝသေန ပရိတော ပါဠိံ ဗန္ဓေယျ။ တထာ ကရောန္တော ယသ္မာ စ တတ္ထ တိဏဂစ္ဆာဒီနံ မူလသန္တာနဂ္ဂဟဏေန တံ ဌာနံ သောဓေတိ နာမ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သောဓေယျာ’’တိ။ ပံသုန္တိ အဿ ပဝဍ္ဎကာရကံ၊ အာဂန္တုကံ ပံသုန္တိ အတ္ထော။ ဒဒေယျာတိ ပက္ခိပေယျ။ တေနာဟ ‘‘ထဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ။ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘ရုက္ခံ နာသေတုကာမော ပုရိသော ဝိယာ’’တိအာဒိနာ ပဉ္စမသုတ္တေ ဝုတ္တနယေန။ အဋ္ဌမနဝမာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ ဝုတ္တနယတ္တာ။

တရုဏရုက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ နိဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၀။ ဗဟုဝစနဝသေနာတိ ကုရူ နာမ ဇာနပဒိနော ရာဇကုမာရာ၊ တေသံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရုဠှီဝသေန ‘‘ကုရူ’’တိ ဧဝံ ဗဟုဝစနဝသေန။ ယတ္ထ ဘဂဝတော ဝသနောကာသဘူတော ကောစိ ဝိဟာရော န ဟောတိ၊ တတ္ထ ကေဝလံ ဂေါစရဂါမကိတ္တနံ နိဒါနကထာယ ပကတိ ယထာ ‘‘သက္ကေသု ဝိဟရတိ ဒေဝဒဟံ နာမ သကျာနံ နိဂမော’’တိ။ ‘‘အာယသ္မာ’’တိ ဝါ ‘‘ဒေဝါနံ ပိယော’’တိ ဝါ ဘဝန္တိ ဝါ ပိယသမုဒါဟာရော ဧသောတိ အာဟ ‘‘အာယသ္မာတိ ပိယဝစနမေတ’’န္တိ။ တယိဒံ ပိယဝစနံ ဂါရဝဝသေန ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဂရုဝစနမေတ’’န္တိ။ အတိဒူရံ အစ္စာသန္နံ အတိသမ္မုခါ အတိပစ္ဆတော ဥပရိဝါတော ဥန္နတပ္ပဒေသောတိ ဣမေ ဆ နိသဇ္ဇဒေါသာ။ နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌပဘဿရဝသေန ဆဗ္ဗဏ္ဏာနံ။

ကုလသင်္ဂဟတ္ထာယာတိ ကုလာနုဒ္ဒယတာဝသေန ကုလာနုဂ္ဂဏှနတ္ထာယ။ သဟဿဘဏ္ဍိကံ နိက္ခိပန္တော ဝိယ ဘိက္ခာပဋိဂ္ဂဏှနေန တေသံ အဘိဝါဒနာဒိသမ္ပဋိစ္ဆနေန စ ပုညာဘိသန္ဒဿ ဇနနေန။ ပဋိသမ္မဇ္ဇိတွာတိ အန္တေဝါသိကေဟိ သမ္မဋ္ဌဋ္ဌာနံ သက္ကစ္စကာရိတာယ ပုန သမ္မဇ္ဇိတွာ။ ဥဘယန္တတော ပဋ္ဌာယ မဇ္ဈန္တိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဝေဒနံ၊ ဇရာမရဏတော ပဋ္ဌာယ စ ဝေဒနံ ပါပေတွာ သမ္မသနမာဟ။ တိက္ခတ္တုန္တိ ‘‘အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အန္တ’’န္တိအာဒိနာ ¶ ဝုတ္တစတုရာကာရုပသံဟိတေ တယော ဝါရေ။ တေန ဒွါဒသက္ခတ္တုံ သမ္မသနမာဟ။ အမှာကံ ဘဂဝတာ ဂမ္ဘီရဘာဝေနေဝ ကထိတတ္တာ သေသဗုဒ္ဓေဟိပိ ဧဝမေဝ ကထိတောတိ ဓမ္မနွယေ ဌတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗဗုဒ္ဓေဟိ…ပေ… ကထိတော’’တိ။

ပမာဏာတိက္ကမေတိ အပရိမာဏတ္ထေ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ တေန ဘဂဝတာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၃) ဝိယ။ အတိရေကဘာဝဇောတနော ဟိ ယံ ယာဝ-သဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘အတိဂမ္ဘီရောတိ အတ္ထော’’တိ။ အဝဘာသတိ ¶ ခါယတိ ဥပဋ္ဌာတိ ဉာဏဿ။ တထာ ဥပဋ္ဌာနဉှိ သန္ဓာယ ‘‘ဒိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ နနု ဧသ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ဧကန္တဂမ္ဘီရောဝ၊ အထ ကသ္မာ ဂမ္ဘီရာဝဘာသတာ ဇောတိတာတိ? သစ္စမေတံ၊ ဧကန္တဂမ္ဘီရတာဒဿနတ္ထမေဝ ပနဿ ဂမ္ဘီရာဝဘာသဂ္ဂဟဏံ၊ တသ္မာ အညတ္ထ လဗ္ဘမာနံ စာတုကောဋိကံ ဗျတိရေကမုခေန နိဒဿေတွာ တမေဝဿ ဧကန္တဂမ္ဘီရတံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဧကံ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတံ နတ္ထီတိ အဂမ္ဘီရော အဂမ္ဘီရာဝဘာသော စာတိ ဧတံ ဒွယံ နတ္ထိ။ တေန ယထာဒဿိတေ စာတုကောဋိကေ ပစ္ဆိမာ ဧကကောဋိ လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတိ။ တေနာဟ ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိ။

ယေဟိ ဂမ္ဘီရဘာဝေဟိ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေါ ‘‘ဂမ္ဘီရော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တေ စတူဟိ ဥပမာဟိ ဥလ္လိင်္ဂေန္တော ‘‘ဘဝဂ္ဂဂ္ဂဟဏာယာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယထာ ဘဝဂ္ဂဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ဂဟေတုံ န သက္ကာ ဒူရဘာဝတော၊ ဧဝံ သင်္ခါရာဒီနံ အဝိဇ္ဇာဒိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတတ္ထော ပကတိဉာဏေန ဂဟေတုံ န သက္ကာ။ ယထာ သိနေရုံ ဘိန္ဒိတွာ မိဉ္ဇံ ပဗ္ဗတရသံ ပါကတိကပုရိသေန နီဟရိတုံ န သက္ကာ၊ ဧဝံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဂတေ ဓမ္မတ္ထာဒိကေ ပကတိဉာဏေန ဘိန္ဒိတွာ ဝိဘဇ္ဇ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန ဇာနိတုံ န သက္ကာ။ ယထာ မဟာသမုဒ္ဒံ ပကတိပုရိသဿ ဗာဟုဒွယဝသေန ပါရံ တရိတုံ န သက္ကာ။ ဧဝံ ဝေပုလ္လဋ္ဌေန မဟာသမုဒ္ဒသဒိသံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ ပကတိဉာဏေန ဒေသနာဝသေန ပရိဟရိတုံ န သက္ကာ။ ယထာ ပထဝိံ ပရိဝတ္တေတွာ ပါကတိကပုရိသဿ ပထဝေါဇံ ဂဟေတုံ န သက္ကာ၊ ဧဝံ ဣတ္ထံ အဝိဇ္ဇာဒယော သင်္ခါရာဒီနံ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ တေသံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသဘာဝေါ ပါကတိကဉာဏေန နီဟရိတွာ ဂဟေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝံ စတုဗ္ဗိဓဂမ္ဘီရတာဝသေန စတဿော ဥပမာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ပါကတိကဉာဏဝသေန စာယမတ္ထယောဇနာ ကတာ ဒိဋ္ဌသစ္စာနံ တတ္ထ ပဋိဝေဓသဗ္ဘာဝတော၊ တထာပိ ယသ္မာ သာဝကာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနဉ္စ တတ္ထ သပ္ပဒေသမေဝ ¶ ဉာဏံ၊ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ နိပ္ပဒေသံ။ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓဝိသယံ ပဉှ’’န္တိ။

မာတိ ပဋိသေဓေ နိပါတော။ သွာယံ ‘‘ဥတ္တာနကုတ္တာနကော ဝိယ ခါယတီ’’တိ ဝစနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘မာ ဘဏီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဥဿာဒေန္တောတိ ပညာဝသေန ဥက္ကံသန္တောတိ အတ္ထော။ အပသာဒေန္တောတိ နိဗ္ဘစ္ဆန္တော၊ နိဂ္ဂဏှန္တောတိ အတ္ထော။ တေနာတိ မဟာပညဘာဝေန။

တတ္ထာတိ ထေရဿ သတိပိ ဥတ္တာနဘာဝေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဿ အညေသံ ဂမ္ဘီရဘာဝေ။ သုဘောဇနရသပုဋ္ဌဿာတိ သုန္ဒရေန ဘောဇနရသေန ပေါသိတဿ။ ကတယောဂဿာတိ နိဗ္ဗုဒ္ဓပယောဂေ ကတပရိစယဿ။ မလ္လပါသာဏန္တိ မလ္လေဟိ မဟာဗလေဟေဝ ခိပိတဗ္ဗပါသာဏံ။ ကုဟိံ ဣမဿ ဘာရိယဋ္ဌာနန္တိ ကသ္မိံ ပဿေ ဣမဿ ပါသာဏဿ ဂရုတရပဒေသောတိ တဿ သလ္လဟုကဘာဝံ ဒီပေန္တော ဝဒတိ။

တိမိရပိင်္ဂလေနေဝ ¶ ဒီပေန္တိ တဿ မဟာဝိပ္ဖာရဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘တဿ ကိရာ’’တိအာဒိ။ ပက္ကုထတီတိ ပက္ကုထန္တံ ဝိယ ပရိဝတ္တတိ ပရိတော ဝတ္တတိ။ လက္ခဏဝစနဉှေတံ။ ပိဋ္ဌိယံ သကလိကအဋ္ဌိကာ ပိဋ္ဌိပတ္တံ။ ကာယူပပန္နဿာတိ မဟတာ ကာယေန ဥပေတဿ၊ မဟာကာယဿာတိ အတ္ထော။ ပိဉ္ဆ ဝဋ္ဋီတိ ပိဉ္ဆ ကလာပေါ။ သုပဏ္ဏဝါတန္တိ နာဂဂ္ဂဟဏာဒီသု ပက္ခပပ္ဖောဋနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝါတံ။

‘‘ပုဗ္ဗူပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ’’တိအာဒိနာ ဥဒ္ဒိဋ္ဌကာရဏာနိ ဝိတ္ထာရတော ဝိဝရိတုံ ‘‘ဣတော ကိရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣတောတိ ဣတော ဘဒ္ဒကပ္ပတော။ သတသဟဿိမေတိ သတသဟဿမေ။ ဟံသဝတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ ဇာတနဂရံ။ ဓုရပတ္တာနီတိ ဗာဟိရပတ္တာနိ၊ ယာနိ ဒီဃတမာနိ။

ကနိဋ္ဌဘာတာတိ ဝေမာတိကဘာတာ ကနိဋ္ဌော ယထာ အမှာကံ ဘဂဝတော နန္ဒတ္ထေရော။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ သဟောဒရာ ဘာတရော နာမ န ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဇေဋ္ဌာ တာဝ နုပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ကနိဋ္ဌာနံ ပန အသမ္ဘဝေါ ဧဝ။ ဘောဂန္တိ ဝိဘဝံ။ ဥပသန္တောတိ စောရဇနိတသင်္ခေါဘဝူပသမေန ဥပသန္တော ဇနပဒေါ။

ဒွေ ¶ သာဋကေ နိဝါသေတွာတိ သာဋကဒွယမေဝ အတ္တနော ကာယပရိဟာရိယံ ကတွာ၊ ဣတရံ သဗ္ဗသမ္ဘာရံ အတ္တနာ မောစေတွာ။

ပတ္တဂ္ဂဟဏတ္ထန္တိ အန္တောပက္ခိတ္တဥဏှဘောဇနတ္တာ ပတ္တဿ အပရာပရံ ဟတ္ထေ ပရိဝတ္တေန္တဿ သုခေန ပတ္တဂ္ဂဟဏတ္ထံ။ ဥတ္တရိသာဋကန္တိ အတ္တနော ဥတ္တရိယံ သာဋကံ။ ဧတာနိ ပါကဋဋ္ဌာနာနီတိ ဧတာနိ ယထာဝုတ္တာနိ ဘဂဝတော ဒေသနာယ ပါကဋာနိ ဗုဒ္ဓေ ဗုဒ္ဓသာဝကေ စ ဥဒ္ဒိဿ ထေရဿ ပုညကရဏဋ္ဌာနာနိ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပန ဗောဓိသတ္တဉ္စ ဥဒ္ဒိဿ ထေရဿ ပုညကရဏဋ္ဌာနာနိ ဗဟူနိယေဝ။

ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာတိ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဒိဝသေယေဝ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ။

ဥဂ္ဂဟနံ ပါဠိယာ ဥဂ္ဂဏှနံ၊ သဝနံ အတ္ထသဝနံ၊ ပရိပုစ္ဆနံ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနေသု အတ္ထပရိပုစ္ဆနံ၊ ဓာရဏံ ပါဠိယာ ပါဠိအတ္ထဿ စ စိတ္တေ ဌပနံ။ သဗ္ဗဉ္စေတံ ဣဓ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ သဗ္ဗဿပိ ဗုဒ္ဓဝစနဿ ဝသေနာတိပိ ဝဋ္ဋတိ။ သောတာပန္နာနဉ္စ…ပေ… ဥပဋ္ဌာတိ တတ္ထ သမ္မောဟဝိဂမေန ‘‘ယံ ကိဉ္စိ သမုဒယဓမ္မံ၊ သဗ္ဗံ တံ နိရောဓဓမ္မ’’န္တိ အတ္တပစ္စက္ခဝသေန ဥပဋ္ဌာနတော ¶ ။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေါတိ သဟ ပစ္စယေန နာမရူပဿ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ အဝဗောဓော။ စတူဟီတိ ဓမ္မဂမ္ဘီရာဒီဟိ စတူဟိ ဂမ္ဘီရတာဟိ သဗ္ဗာပိ ဂမ္ဘီရတာ။

သာဝကေဟိ ဒေသိတာ ဒေသနာပိ ပန သတ္ထု ဧဝ ဒေသနာတိ အာဟ ‘‘မယာ ဒိန္နနယေ ဌတွာ’’တိ။ ‘‘သေက္ခေန နာမ နိဗ္ဗာနံ သဗ္ဗာကာရေန ပဋိဝိဒ္ဓံ န ဟောတီ’’တိ န တဿ ဂမ္ဘီရတာတိ တဿ ဂမ္ဘီရဿ ဥပါဒါနဿ ဂမ္ဘီရတာ ဝိယ သုဋ္ဌု ဒိဋ္ဌာ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ အာဟ ‘‘ဣဒံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဂမ္ဘီရံ၊ ပစ္စယာကာရော ပန ဥတ္တာနကော ဇာတော’’တိ။ နိဗ္ဗာနဉှိ သဗ္ဗေပိ အသေက္ခာ သဗ္ဗသော ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ နိပ္ပဒေသတ္တာ၊ ပစ္စယာကာရံ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါယေဝ အနဝသေသတော ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ၊ န ဣတရေ။ တသ္မာ ပစ္စယဝသေန ‘‘ဣဒံ အပရဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ ထေရံ အပသာဒေန္တေန။ တမေဝ ဟိဿ အနဝသေသတော ပဋိဝေဓာဘာဝံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘အထ ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသတိပိ ဓမ္မတော ဘေဒေ သံယောဇနတ္ထအနုသယတ္ထဝသေန ပန တေသံ လဗ္ဘမာနဘေဒံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣမေ စတ္တာရော ကိလေသေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အညော ဟိ တေသံ ဗန္ဓနတ္ထော၊ အညော ထာမဂမနဋ္ဌောတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဣတိ ဣမေသံ ကိလေသာနံ အပ္ပဟီနတ္တာ တထာရူပံ ဥပနိဿယသမ္ပဒံ ¶ အဘာဝယတောဝ အနုတ္တာနမေဝ ဓမ္မံ ဥတ္တာနန္တိ န ဝတ္တဗ္ဗမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ စတ္တာရိ အဋ္ဌ သောဠသ ဝါ အသင်္ချေယျာနီတိ ဣဒံ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ သန္တာနေ ဗောဓိပရိပါစကဓမ္မာနံ တိက္ခမဇ္ဈိမမုဒုဘာဝသိဒ္ဓကာလဝိသေသဒဿနံ၊ တဉ္စ ခေါ မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝဒန္တိ။ ဧတေဟီတိ ယထာဝုတ္တဗုဒ္ဓသာဝကအဂ္ဂသာဝကပစ္စေကဗုဒ္ဓသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ဝိသေသာဓိဂမေဟိ။ ပစ္စနီကန္တိ ပဋိက္ကူလံ ဝိရုဒ္ဓံ။ သဗ္ဗထာ ပစ္စယာကာရပဋိဝေဓော နာမ သမ္မာသမ္ဗောဓိယာဓိဂမော ဧဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပစ္စယာကာရံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ ဝါယမန္တဿေဝါ’’တိ။ နဝဟိ အာကာရေဟီတိ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ နဝဟိ ပစ္စယာကာရေဟိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၅) –

‘‘အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာနံ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတိ စ ပဝတ္တဋ္ဌိတိ စ နိမိတ္တဋ္ဌိတိ စ အာယူဟနဋ္ဌိတိ စ သံယောဂဋ္ဌိတိ စ ပလိဗောဓဋ္ဌိတိ စ သမုဒယဋ္ဌိတိ စ ဟေတုဋ္ဌိတိ စ ပစ္စယဋ္ဌိတိ စ၊ ဣမေဟိ နဝဟာကာရေဟိ အဝိဇ္ဇာ ပစ္စယော၊ သင်္ခါရာ ပစ္စယသမုပ္ပန္နာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ နဝဟာကာရေဟီတိ နဝဟိ ပစ္စယဘာဝူပဂမနေဟိ အာကာရေဟိ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတသ္မာ ဖလန္တိ ဥပ္ပာဒေါ၊ ဖလုပ္ပတ္တိယာ ကာရဏဘာဝေါ။ သတိ စ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ နာသတိ၊ တသ္မာ အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ဥပ္ပာဒေါ ဟောတိ။ တထာ အဝိဇ္ဇာယ သတိ သင်္ခါရာ ပဝတ္တန္တိ စ နိမိယန္တိ စ။ ယထာ စ ဘဝါဒီသု ခိပန္တိ၊ ဧဝံ တေသံ အဝိဇ္ဇာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တထာ အာယူဟန္တိ ဖလုပ္ပတ္တိယာ ဃဋေန္တိ သံယုဇ္ဇန္တိ အတ္တနော ဖလေန။ ယသ္မိံ သန္တာနေ သယံ ဥပ္ပန္နာ၊ တံ ¶ ပလိဗုန္ဓန္တိ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ ဥဒယန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဟိနောတိ စ သင်္ခါရာနံ ကာရဏဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ။ ပဋိစ္စ အဝိဇ္ဇံ သင်္ခါရာ အယန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဧဝံ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ကာရဏဘာဝူပဂမနဝိသေသာ ဥပ္ပာဒါဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ ဥပ္ပာဒဋ္ဌိတီတိ စ တိဋ္ဌတိ ဧတေနာတိ ဌိတိ၊ ကာရဏံ။ ဥပ္ပာဒေါ ဧဝ ဌိတိ ဥပ္ပာဒဌိတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဣဒဉ္စ ပစ္စယာကာရဒဿနံ ယထာ ပုရိမေဟိ မဟာဗောဓိမူလေ ပဝတ္တိတံ၊ တထာ အမှာကံ ဘဂဝတာပိ ပဝတ္တိတန္တိ အစ္ဆရိယဝေဂါဘိဟတာ ဒသသဟဿိလောကဓာတု သင်္ကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒိဋ္ဌမတ္တေ’’တိအာဒိမာဟ။

ဧတဿ ဓမ္မဿာတိ ဧတဿ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒသညိတဿ ဓမ္မဿ။ သော ပန ယသ္မာ အတ္ထတော ဟေတုပ္ပဘဝါနံ ဟေတု။ တေနာဟ ‘‘ဧတဿ ပစ္စယဓမ္မဿာ’’တိ ¶ ။ ဇာတိအာဒီနံ ဇရာမရဏပစ္စယတာယာတိ အတ္ထော။ နာမရူပပရိစ္ဆေဒေါ တဿ စ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟော န ပဌမာဘိနိဝေသမတ္တေန ဟောတိ၊ အထ ခေါ တတ္ထ အပရာပရံ ဉာဏုပ္ပတ္တိသညိတေန အနု အနု ဗုဇ္ဈနေန။ တဒုဘယဘာဝံ ပန ဒဿေန္တော ‘‘ဉာတပရိညာဝသေန အနနုဗုဇ္ဈနာ’’တိ အာဟ။ နိစ္စသညာဒီနံ ပဇဟနဝသေန ပဝတ္တမာနာ ဝိပဿနာဓမ္မေ ပဋိဝိဇ္ဈတိ ဧဝ နာမ ဟောတိ ပဋိပက္ခဝိက္ခမ္ဘနေန တိက္ခဝိသဒဘာဝါပတ္တိတော၊ တဒဓိဋ္ဌာနဘူတာ စ တီရဏပရိညာ အရိယမဂ္ဂေါ စ ပရိညာပဟာနာဘိသမယဝသေန ပဝတ္တိယာ တီရဏပ္ပဟာနပရိညာသင်္ဂဟော စာတိ တဒုဘယပဋိဝေဓာဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘တီရဏပ္ပဟာနပရိညာဝသေန အပ္ပဋိဝိဇ္ဈနာ’’တိ အာဟ။ တန္တံ ဝုစ္စတိ ပဋဝီနနတ္ထံ တန္တဝါယေတိ တန္တံ အာဝဉ္ဆိတွာ ပသာရိတသုတ္တဝဋ္ဋိတံ နီယတီတိ ကတွာ၊ တံ ပန တန္တာကုလတာယ နိဒဿနဘာဝေန အာကုလမေဝ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘တန္တံ ဝိယ အာကုလဇာတာ’’တိ။ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမာနေတုန္တိ ပုဗ္ဗေနာပရံ သမံ ကတွာ အာနေတုံ၊ အဝိသမံ ဥဇုံ ကာတုန္တိ အတ္ထော။ တန္တမေဝ ဝါ အာကုလံ တန္တာကုလံ၊ တန္တာကုလံ ဝိယ ဇာတာ ဘူတာ တန္တာကုလကဇာတာ။ မဇ္ဈိမံ ပဋိပဒံ အနုပဂန္တွာ အန္တဒွယပက္ခန္ဒေန ပစ္စယာကာရေ ခလိတွာ အာကုလဗျာကုလာ ဟောန္တိ၊ တေနေဝ အန္တဒွယပက္ခန္ဒေန တံတံဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန ပရိဗ္ဘမန္တာ ဥဇုကံ ဓမ္မဋ္ဌိတိတန္တံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ န ဇာနန္တိ။ တေနာဟ ‘‘န သက္ကောန္တိ ပစ္စယာကာရံ ဥဇုံ ကာတု’’န္တိ။ ဒွေ ဗောဓိသတ္တေတိ ပစ္စေကဗောဓိသတ္တမဟာဗောဓိသတ္တေ။ အတ္တနော ဓမ္မတာယာတိ အတ္တနော သဘာဝေန၊ ပရောပဒေသေန ဝိနာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ တတ္ထ ဂုဠကဇာတန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဌာနေ ဇာတဂုဠကံ ပိဏ္ဍိသုတ္တံ။ တတော ဧဝ ဂဏ္ဌိဗဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တံ။ ပစ္စယေသု ပက္ခလိတွာတိ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တာဒိသဘာဝေသု ပစ္စယဓမ္မေသု နိစ္စာဒိဘာဝဝသေန ပက္ခလိတွာ။ ပစ္စယေ ဥဇုံ ကာတုံ အသက္ကောန္တောတိ တဿေဝ နိစ္စာဒိဂါဟဿ အဝိဿဇ္ဇနတော ပစ္စယဓမ္မနိမိတ္တံ အတ္တနော ဒဿနံ ဥဇုံ ကာတုံ အသက္ကောန္တော ဣဒံသစ္စာဘိနိဝေသကာယဂန္ထဝသေန ¶ ဂဏ္ဌိကဇာတာ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဒွါသဋ္ဌိ…ပေ… ဂဏ္ဌိဗဒ္ဓါ’’တိ။

ယေ ဟိ ကေစိ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ သဿတဒိဋ္ဌိအာဒိ ဒိဋ္ဌိယော နိဿိတာ အလ္လီနာ၊ ဝိနနတော ကုလာတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန လဒ္ဓနာမဿ တန္တဝါယဿ ¶ ဂဏ္ဌိကံ နာမ အာကုလဘာဝေန အဂ္ဂတော ဝါ မူလတော ဝါ ဒုဝိညေယျာဝယဝံ ခလိတဗန္ဓသုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ကုလာဂဏ္ဌိကံ ဝုစ္စတိ ပေသကာရကဉ္ဇိယသုတ္တ’’န္တိ။ သကုဏိကာတိ ဝဋ္ဋစာဋကသကုဏိကာ။ သာ ဟိ ရုက္ခသာခါသု ဩလမ္ဗနကုလာဝကာ ဟောတိ။ တဉှိ သာ ကုလာဝကံ တတော တတော တိဏဟီရာဒိကေ အာနေတွာ တထာ တထာ ဝိနန္ဓတိ၊ ယထာ တေသံ ပေသကာရကဉ္ဇိယသုတ္တံ ဝိယ အဂ္ဂေန ဝါ အဂ္ဂံ၊ မူလေန ဝါ မူလံ သမာနေတုံ ဝိဝေစေတုံ ဝါ န သက္ကာ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ တဒုဘယမ္ပီတိ ကုလာဂဏ္ဌိကန္တိ ဝုတ္တံ ကဉ္ဇိယသုတ္တံ ကုလာဝကဉ္စ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ဧဝမေဝ သတ္တာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ။

ကာမံ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇတိဏာနိ ယထာဇာတာနိပိ ဒီဃဘာဝေန ပတိတွာ အရညဋ္ဌာနေ အညမညံ ဝိနန္ဓိတွာ အာကုလာနိ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ၊ တာနိ ပန တထာ ဒုဗ္ဗိဝေစိယာနိ ယထာ ရဇ္ဇုဘူတာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

အပါယောတိ အယေန သုခေန၊ သုခဟေတုနာ ဝါ ဝိရဟိတော။ ဒုက္ခဿ ဂတိဘာဝတောတိ အပါယိကဿ ဒုက္ခဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော။ သုခသမုဿယတောတိ ‘‘အဗ္ဘုဒယတော ဝိနိပတိတတ္တာ’’တိ ဝိရူပံ နိပတိတတ္တာ ယထာ တေနတ္တဘာဝေန သုခသမုဿယော န ဟောတိ၊ ဧဝံ နိပတိတတ္တာ။ ဣတရောတိ သံသာရော နနု ‘‘အပါယ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တောပိ သံသာရော ဧဝါတိ? သစ္စမေတံ၊ နိရယာဒီနံ ပန အဓိမတ္တဒုက္ခဘာဝဒဿနတ္ထံ အပါယာဒိဂ္ဂဟဏံ ဂေါဗလိဗဒ္ဒဉာယေန အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋီတိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဟေတုဖလဘာဝေန အပရာပရုပ္ပတ္တိ။ အဗ္ဘောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာတိ အဝိစ္ဆေဒေန ပဝတ္တမာနာ။

တံ သဗ္ဗမ္ပီတိ တံ ‘‘အပါယ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ အပါယဒုက္ခဉ္စေဝ ဝဋ္ဋဒုက္ခဉ္စ။ မဟာသမုဒ္ဒေ ဝါတက္ခိတ္တာ နာဝါ ဝိယာတိ ဣဒံ ပရိဗ္ဘမနဋ္ဌာနဿ မဟန္တဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စေဝ ပရိဗ္ဘမနဿ အနဝတ္တိတဒဿနတ္ထဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

နိဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုက္ခဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ မဟာဝဂ္ဂေါ

၁။ အဿုတဝါသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၁။ ‘‘အဿုတဝါ’’တိ ¶ ¶ သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပဓာရိတံ၊ ဥပဓာရဏံ ဝါ သုတံ အဿ အတ္ထီတိ သုတဝါ၊ တပ္ပဋိက္ခေပေန န သုတဝါတိ အဿုတဝါ။ ဝါ-သဒ္ဒေါ စာယံ ပသံသာယံ၊ အတိသယဿ ဝါ ဗောဓနကော၊ တသ္မာ ယဿ ပသံသိတံ၊ အတိသယေန ဝါ သုတံ အတ္ထိ၊ သော ‘‘သုတဝါ’’တိ သံကိလေသဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထော ပရိယတ္တိဓမ္မပရိစယော ‘‘တံ သုတွာ တထတ္တာယ ပဋိပတ္တိ စ သုတဝါ’’တိ ဣမိနာ ပဒေန ပကာသိတော။ အထ ဝါ သောတဗ္ဗယုတ္တံ သုတွာ ကတ္တဗ္ဗနိပ္ဖတ္တိံ သုဏီတိ သုတဝါ။ တပ္ပဋိက္ခေပေန န သုတဝါတိ အဿုတဝါ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ ‘‘အာဂမာဓိဂမာဘာဝါ၊ ဉေယျော အဿုတဝါ ဣတီ’’တိ။ တထာ စာဟ ‘‘ခန္ဓဓာတု…ပေ… ဝိနိစ္ဆယရဟိတော’’တိ။ တတ္ထ ဝါစုဂ္ဂတကရဏံ ဥဂ္ဂဟော၊ တတ္ထ ပရိပုစ္ဆနံ ပရိပုစ္ဆာ၊ ကုသလေဟိ သဟ စောဒနာပရိဟရဏဝသေန ဝိနိစ္ဆယဿ ကာရဏံ ဝိနိစ္ဆယော။ ပုထူနန္တိ ဗဟူနံ။ ကိလေသာဒီနံ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာနံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂနိဒ္ဒေသေသု (မဟာနိ။ ၅၁၊ ၉၄) အာဂတနယေန။ အန္ဓပုထုဇ္ဇနော ဂဟိတော ‘‘နာလံ နိဗ္ဗိန္ဒိတု’’န္တိအာဒိဝစနတော။ အာသန္နပစ္စက္ခဝါစီ ဣဒံ-သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ဣမသ္မိန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နပစ္စက္ခကာယံ ဒဿေတီ’’တိ။ စတူသု မဟာဘူတေသု နိယုတ္တောတိ စာတုမဟာဘူတိကော။ ယထာ ပန မဟာမတ္တိကာယ နိဗ္ဗတ္တံ မတ္တိကာမယံ၊ ဧဝမယံ စတူဟိ မဟာဘူတေဟိ နိဗ္ဗတ္တော ‘‘စတုမဟာဘူတမယော’’တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗိန္ဒေယျာတိ နိဗ္ဗိန္ဒနမ္ပိ အာပဇ္ဇေယျ။ နိဗ္ဗိန္ဒနာ နာမ ဥက္ကဏ္ဌနာ အနဘိရတိဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥက္ကဏ္ဌေယျာ’’တိ။ ဝိရဇ္ဇေယျာတိ ဝီတရာဂေါ ဘဝေယျ။ တေနာဟ ‘‘န ရဇ္ဇေယျာ’’တိ။ ဝိမုစ္စေယျာတိ ဣဓ ပန အစ္စန္တာယ ဝိမုစ္စနံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘မုစ္စိတုကာမော ဘဝေယျာ’’တိ။ စတူဟိ စ ရူပဇနကပစ္စယေဟိ အာဂတော စယောတိ၊ အာစယော၊ ဝုဒ္ဓိ။ စယတော အပက္ကမောတိ အပစယော၊ ပရိဟာနိ။ အာဒါနန္တိ ဂဟဏံ၊ ပဋိသန္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဘေဒေါတိ ခန္ဓာနံ ဘေဒေါ။ သော ဟိ ကဠေဝရဿ နိက္ခေပေါတိ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘နိက္ခေပနန္တိ ဘေဒေါ’’တိ။

ပညာယန္တီတိ ပကာရတော ဉာယန္တိ။ ရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတုံ ပရိဂ္ဂဏှနဝသေနပိ ရူပံ အာလမ္ဗိတုံ။ အယုတ္တရူပံ ကတွာ တဏှာဒီဟိ ပရိဂ္ဂဟေတုံ အရူပံ ပရိဂ္ဂဏှိတုံ ယုတ္တရူပံ ¶ ကရောတိ တေသံ ဘိက္ခူနံ သပ္ပာယဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ။ နိက္ကဍ္ဎန္တောတိ တတော ဂါဟတော နီဟရန္တော။

မနာယတနဿေဝ ¶ နာမံ၊ န သမာဓိပညတ္တီနံ ‘‘စိတ္တံ ပညဉ္စ ဘာဝယံ (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ၁၉၂၊ ပေဋကော။ ၂၂၊ မိ။ ပ။ ၁။၉။၉)၊ စိတ္တော ဂဟပတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၇၄) ဝိယ။ စိတ္တီကာတဗ္ဗဘူတံ ဝတ္ထု ဧတဿာတိ စိတ္တဝတ္ထု၊ တဿ ဘာဝေါ စိတ္တဝတ္ထုတာ၊ တေန ကာရဏေန စိတ္တဘာဝမာဟ။ စိတ္တဂေါစရတာယာတိ စိတ္တဝိစိတ္တဝိသယတာယ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မစိတ္တတာယာတိ ရာဂါဒိသဒ္ဓါဒိသမ္ပယုတ္တဓမ္မဝသေန စိတ္တသဘာဝတ္တာ။ တေန စိတ္တတာယ စိတ္တတ္တမာဟ။ ဝိဇာနနဋ္ဌေနာတိ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန။ အဇ္ဈောသိတန္တိ အဇ္ဈောသာဘူတာယ တဏှာယ ဂဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘တဏှာယာ’’တိအာဒိ။ ပရာမသိတွာတိ ဓမ္မသဘာဝံ အနိစ္စတာဒိံ အတိက္ကမိတွာ ပရတော နိစ္စာဒိတော အာမသိတွာ။ အဋ္ဌသတန္တိ အဋ္ဌာဓိကံ သတံ။ နဝ မာနာတိ သေယျဿ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ အာဂတာ နဝဝိဓမာနာ။ ဗြဟ္မဇာလေ အာဂတာ သဿတဝါဒါဒယော ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိယော။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တာကာရေန။ ယသ္မာ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန ပုထုဇ္ဇနေန ဒဠှဂ္ဂါဟံ ဂဟိတံ၊ တသ္မာ သော တတ္ထ နိဗ္ဗိန္ဒိတုံ နိဗ္ဗိဒါဉာဏံ ဥပ္ပာဒေတုံ န သမတ္ထော။

ဘိက္ခဝေတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ တေန ‘‘ဝရ’’န္တိ ဧဝမာဒိကံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဣဒံ အနုသန္ဓိဝစနံ ‘‘ကသ္မာ အာဟာ’’တိ ကထေတုကာမတာယ ကာရဏံ ပုစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ပဌမံ ဟီ’’တိအာဒိ။ အဿုတဝတာ ပုထုဇ္ဇနေန။ တေနာတိ ဘဂဝတာ။ အယုတ္တရူပံ ကတံ ‘‘နိဗ္ဗိန္ဒေယျာ’’တိအာဒိနာ အာဒီနဝဿ ဝိဘာဝိတတ္တာ။ အရူပေ ပန တထာ အာဒီနဝဿ အဝိဘာဝိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘အရူပံ ပရိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တရူပ’’န္တိ၊ ယုတ္တရူပံ ဝိယ ကတန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဂါဟောတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟော။ ‘‘နိက္ခမိတွာ အရူပံ ဂတော’’တိ ဣဒံ ဘဂဝတာ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ ရူပေ ဂါဟော ပဋိက္ခိတ္တော၊ န အရူပေ၊ တသ္မာ ‘‘ကာတဗ္ဗော နု ခေါ သော တတ္ထာ’’တိ မိစ္ဆာဂဏှန္တာနံ သော တတော ရူပတော နိက္ခမိတွာ အရူပံ ဂတော ဝိယ ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ တိဋ္ဌမာနန္တိ တိဋ္ဌန္တံ။ ‘‘အာပဇ္ဇိတွာ ဝိယ ဟောတီ’’တိ သဘာဝေန ပဝတ္တမာနံ ‘‘ပဌမဝယေ’’တိအာဒိနာ ရူပဿ ဘေဒံ ဝယာဒီဟိ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတိ။

ပါဒဿ ဥဒ္ဓရဏေတိ ယထာ ဌပိတဿ ပါဒဿ ဥက္ခိပနေ။ အတိဟရဏန္တိ ယထာဥဒ္ဓတံ ယထာဋ္ဌိတဋ္ဌာနံ အတိက္ကမိတွာ ဟရဏံ။ ဝီတိဟရဏန္တိ ဥဒ္ဓတော ¶ ပါဒေါ ယထာဋ္ဌိတံ ပါဒံ ယထာ န ဃဋ္ဋေတိ၊ ဧဝံ ထောကံ ပဿတော ပရိဏာမေတွာ ဟရဏံ။ ဝေါဿဇ္ဇနန္တိ တထာ ပရပါဒံ ဝီတိသာရေတွာ ဘူမိယံ နိက္ခိပနတ္ထံ အဝေါဿဇ္ဇနံ။ သန္နိက္ခေပနန္တိ ဝေါဿဇ္ဇေတွာ ဘူမိယံ သမံ နိက္ခိပနံ ဌပနံ။ သန္နိရုဇ္ဈနန္တိ နိက္ခိတ္တဿ သဗ္ဗသော နိရုဇ္ဈနံ ဥပ္ပီဠနံ။ တတ္ထ တတ္ထေဝါတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ပဌမဝယာဒိကေ ဧဝ။ အဝဓာရဏေန တေသံ ကောဋ္ဌာသန္တရသင်္ကမနာဘာဝမာဟ။ ဩဓီတိ ဘာဝေါ၊ ပဗ္ဗန္တိ သန္ဓိ။ ပဌမဝယာဒယော ဧဝ ဟေတ္ထ ဩဓိ ပဗ္ဗန္တိ စ အဓိပ္ပေတာ။ ပဋပဋာယန္တာတိ ‘‘ပဋပဋာ’’ဣတိ ¶ ကရောန္တာ ဝိယ၊ တေန နေသံ ပဝတ္တိက္ခဏဿ ဣတ္တရတံ ဒဿေတိ။ ဧတန္တိ ဧတံ ရူပဓမ္မာနံ ယထာဝုတ္တံ တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇနံ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ။ ဝဋ္ဋိပ္ပဒေသန္တိ ဝဋ္ဋိယာ ပုလကံ ဗရဟံ။ တဉှိ ဝဋ္ဋိယာ ပုလကံ အနတိက္ကမိတွာဝ သာ ဒီပဇာလာ ဘိဇ္ဇတိ။ ပဝေဏိသမ္ဗန္ဓဝသေနာတိ သန္တတိဝသေန။

ရတ္တိန္တိ ရတ္တိယံ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ ဧဝံ ပန အတ္ထော န ဂဟေတဗ္ဗော အနုပ္ပန္နဿ နိရောဓာဘာဝတော။ ပုရိမပဝေဏိတောတိ ရူပေ ဝုတ္တပဝေဏိတော။ အနေကာနိ စိတ္တကောဋိသတသဟဿာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တမတ္ထံ ထေရဝါဒေန ဒီပေတုံ ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဍ္ဎစူဠန္တိ ထောကေန ဦနံ ဥပဍ္ဎံ၊ တဿ ပန ဥပဍ္ဎံ အဓိကာရတော ဝါဟသတဿာတိ ဝိညာယတိ။ ‘‘အဍ္ဎစုဒ္ဒသ’’န္တိ ကေစိ၊ ‘‘အဍ္ဎစတုတ္ထ’’န္တိ အပရေ။ ‘‘သာဓိကံ ဒိယဍ္ဎသတံ ဝါဟာ’’တိ ဒဠှံ ကတွာ ဝဒန္တီတိ ဝီမံသိတဗ္ဗံ။ စတုနာဠိကော တုမ္ဗော။ မဟာရညတာယ ပဝဒ္ဓံ ဝနံ ပဝနန္တိ အာဟ ‘‘ပဝနေတိ မဟာဝနေ’’တိ။ တန္တိ ပဌမံ ဂဟိတသာခံ။ အယမတ္ထောတိ အယံ ဘူမိံ အနောတရိတွာ ဌိတသာခါယ ဧဝ ဂဟဏသင်္ခါတော အတ္ထော။ ဧတဒတ္ထမေဝ ဟိ ဘဂဝါ ‘‘အရညေ’’တိ ဝတွာပိ ‘‘ပဝနေ’’တိ အာဟ။

အရညမဟာဝနံ ဝိယာတိ အရညဋ္ဌာနေ ဗြဟာရညေ ဝိယ။ အာရမ္မဏောလမ္ဗနန္တိ အာရမ္မဏဿ အဝလမ္ဗနံ။ န ဝတ္တဗ္ဗံ အာရမ္မဏပစ္စယေန ဝိနာ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ ဧကဇာတိယန္တိ ရူပါဒိနီလာဒိဧကသဘာဝံ။ ‘‘ဒိဿတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမဿ စာတုမဟာဘူတိကဿ ကာယဿ အာစယောပိ အပစယောပီ’’တိ ဝဒန္တေန ရူပတော နီဟရိတွာ အရူပေ ဂါဟော ပတိဋ္ဌာပိတော နာမ၊ ‘‘ဝရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဿုတဝါ ပုထုဇ္ဇနော’’တိအာဒိံ ဝဒန္တေန အရူပတော နီဟရိတွာ ရူပေ ဂါဟော ပတိဋ္ဌာပိတော နာမ။

နန္တိ ¶ ဂါဟံ။ ဥဘယတောတိ ရူပတော စ အရူပတော စ။ ဟရိဿာမီတိ နီဟရိဿာမိ။ ပရိဝတ္တေတွာတိ မန္တံ ဇပ္ပိတွာ။ ကဏ္ဏေ ဓုမေတွာတိ ကဏ္ဏေ ဓမေတွာ။ အဿာတိ ဝိသဿ။ နိမ္မထေတွာတိ နိမ္မဒ္ဒိတွာ၊ နီဟရိတွာတိ အဓိပ္ပာယော။

မဂ္ဂေါတိ လောကုတ္တရမဂ္ဂေါ။ ‘‘နိဗ္ဗိန္ဒ’’န္တိ ဣမိနာ ဗလဝဝိပဿနာ ကထိတာ။

အဿုတဝါသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယအဿုတဝါသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၂။ ပစ္စယဘာဝေန ¶ သုခဝေဒနာယ ဟိတန္တိ သုခဝေဒနိယံ။ တေနာဟ ‘‘သုခဝေဒနာယ ပစ္စယ’’န္တိ။ ပစ္စယဘာဝေါ စ ဥပနိဿယကောဋိယာ၊ န သဟဇာတကောဋိယာ။ တေနာဟ ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိ။ ဇဝနဝေဒနာယာတိ ဇဝနစိတ္တသဟဂတာယ ဝေဒနာယ။ တံ သန္ဓာယာတိ တံ ဥပနိဿယပစ္စယတံ သန္ဓာယ။ ဧတန္တိ ဧတံ ‘‘သုခဝေဒနာယ ပစ္စယ’’န္တိ ဝစနံ ဝုတ္တံ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ‘‘နနု စ သောတသမ္ဖဿော သုခဝေဒနာယ ပစ္စယော န ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဒိံ အတိဒိသတိ။ သော သမ္ဖဿော ဇာတိ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ တဇ္ဇာတိကံ၊ ဝေဒယိတံ။ တံ ပန ယသ္မာ တဿ ဖဿဿ အနုစ္ဆဝိကမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ တဿာရုပ္ပံ တဿ ဖဿဿ အနုရူပန္တိ စ အတ္ထော ဝုတ္တော။ ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘သုခဝေဒနာယ ပစ္စယော’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဝိဓိအနုသာရေန။ အဓရာရဏိယံ ဥတ္တရာရဏိယာ မန္တနဝသေန ဃဋ္ဋနံ ဣဝ သင်္ဃဋ္ဋနံ ဖဿေန ယုဂဂ္ဂါဟော၊ တဿ ပန ဃဋ္ဋနဿ နိရန္တရပ္ပဝတ္တိယာ ပိဏ္ဍိတဘာဝေါ ဣဓ သမောဓာနံ၊ န ကေသဉ္စိ ဒွိန္နံ တိဏ္ဏံ ဝါ သဟာဝဋ္ဌာနန္တိ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ဃဋ္ဋနသမ္ပိဏ္ဍနေနာတိ အတ္ထော’’တိ။ အဂ္ဂိစုဏ္ဏောတိ ဝိပ္ဖုလိင်္ဂံ။ ဝတ္ထူတိ စက္ခာဒိဝတ္ထု ဝိသယသင်္ဃဋ္ဋနတော။ လဗ္ဘမာနောဝ ဓမ္မော သင်္ဃဋ္ဋနံ ဝိယ ဂယှတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သင်္ဃဋ္ဋနံ ဝိယ ဖဿော’’တိ။ ဥသ္မာဓာတု ဝိယ ဝေဒနာ ဒုက္ခသဘာဝတ္တာ။

ဒုတိယအဿုတဝါသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပုတ္တမံသူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၃။ ဝုတ္တနယမေဝါတိ ¶ ဟေဋ္ဌာ အာဟာရဝဂ္ဂဿ ပဌမသုတ္တေ ဝုတ္တနယမေဝ။ လာဘသက္ကာရေနာတိ လာဘသက္ကာရသင်္ခါတာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာတိ ကေစိ။ လာဘသက္ကာရေ ဝါ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာတိ အပရေ။ ယော ဟိ လာဘသက္ကာရနိမိတ္တံ ပစ္စယေသု ဂေဓေန ဘိက္ခူနံ အပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂေါ ဇာတော၊ တံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ဘဂဝါ ဣမံ ဒေသနံ နိက္ခိပိ။ ယမကမဟာမေဃောတိ ဟေဋ္ဌာ ဩလမ္ဗနဥပရိဥဂ္ဂမနဝသေန သတပဋလသဟဿပဋလော ယုဂဠမဟာမေဃော။

တိဋ္ဌန္တိ စေဝ ဘဂဝတိ ကတ္ထစိ နိဗဒ္ဓဝါသံ ဝသန္တေ၊ စာရိကမ္ပိ ဂစ္ဆန္တေ အနုဗန္ဓန္တိ စ။ ဘိက္ခူနမ္ပိ ယေဘုယျေန ကပ္ပသတသဟဿံ တတော ဘိယျောပိ ပူရိတဒါနပါရမိသဉ္စယတ္တာ တဒါ မဟာလာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဘိက္ခုသင်္ဃဿပီ’’တိ။ သက္ကတောတိ သက္ကာရပ္ပတ္တော။ ဂရုကတောတိ ဂရုကာရပ္ပတ္တော။ မာနိတောတိ ဗဟုမတော မနသာ ပိယာယိတော စ။ ပူဇိတောတိ မာလာဒိပူဇာယ စေဝ စတုပစ္စယာဘိပူဇာယ စ ပူဇိတော။ အပစိတောတိ အပစာယနပ္ပတ္တော။ ယဿ ဟိ စတ္တာရော ¶ ပစ္စယေ သက္ကတွာ သုအဘိသင်္ခတေ ပဏီတပဏီတေ ဥပနေန္တိ၊ သော သက္ကတော။ ယသ္မိံ ဂရုဘာဝံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ဒေန္တိ၊ သော ဂရုကတော။ ယံ မနသာ ပိယာယန္တိ ဗဟုမညန္တိ၊ သော ဗဟုမတော။ ယဿ သဗ္ဗမေတံ ပူဇာဝသေန ကရောန္တိ၊ သော ပူဇိတော။ ယဿ အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနဉ္ဇလိကမ္မာဒိဝသေန ပရမနိပစ္စကာရံ ကရောန္တိ၊ သော အပစိတော။ ဘဂဝတိ ဘိက္ခုသင်္ဃေ စ လောကော ဧဝံ ပဋိပန္နော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန…ပေ… ပရိက္ခာရာန’’န္တိ (ဥဒါ။ ၁၄၊ သံ။ နိ။ ၂။၇၀)။ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တန္တိ လာဘဿ စ ယသဿ စ အဂ္ဂံ ဥက္ကံသံ ပတ္တံ။

ပဌမာဟာရဝဏ္ဏနာ

အဿာတိ ဘဂဝတော။ ဓမ္မသဘာဝစိန္တာဝသေန ပဝတ္တံ သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ ဓမ္မသံဝေဂေါ။ ဓုဝပဋိသေဝနဋ္ဌာနဉှေတံ သတ္တာနံ၊ ယဒိဒံ အာဟာရပရိဘောဂေါ၊ တသ္မာ န တတ္ထ အပစ္စဝေက္ခဏမတ္တေန ပါရာဇိကံ ပညပေတုံ သက္ကာတိ အဓိပ္ပာယော။ အာဟာရာတိ ‘‘ပစ္စယာ’’တိအာဒိနာ ပုဗ္ဗေ အာဟာရေသု ဝုတ္တဝိဓိံ သန္ဓာယ အာဟ ‘‘အာဟာရာ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ တတ္ထ ကတ္တဗ္ဗံ အတ္ထဝဏ္ဏနံ သန္ဓာယ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

အာဒီနဝန္တိ ¶ ဒေါသံ။ ဇာယာတိ ဘရိယာ။ ပတီတိ ဘတ္တာ။ အပေက္ခာသဒ္ဒါ စေတေ ပိတာပုတ္တသဒ္ဒါ ဝိယ၊ ပါဠိယံ ပန အာ-ကာရဿ ရဿတ္တံ သာနုနာသိကဉ္စ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဇာယမ္ပတိကာ’’တိ။ သမ္မာ ဖလံ ဝဟတီတိ သမ္ဗလံ၊ သုခါဝဟန္တိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ပထေ ဟိတန္တိ ပါထေယျ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ မဂ္ဂဿ ကန္တာရပရိယာပန္နတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ကန္တာရဘူတံ မဂ္ဂ’’န္တိ။ ဒုလ္လဘတာယ တံ ဥဒကံ တတ္ထ တာရေတီတိ ကန္တာရံ၊ နိရုဒကံ မဟာဝနံ။ ရုဠှီဝသေန ဣတရမ္ပိ မဟာဝနံ တထာ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘စောရကန္တာရ’’န္တိအာဒိ။ ပရရာဇူနံ ဝေရိအာဒီနဉ္စ ဝသေန သပ္ပဋိဘယမ္ပိ အရညံ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပဉ္စဝိဓ’’န္တိ။

ဃနဃနဋ္ဌာနတောတိ မံသဿ ဗဟလဗဟလံ ထူလထူလံ ဟုတွာ ဌိတဋ္ဌာနတော။ ‘‘တာဒိသဉှိ မံသံ ဂဟေတွာ သုက္ခာပိတံ ဝလ္လူရံ။ သူလေ အာဝုနိတွာ ပက္ကမံသံ သူလမံသံ။ ဝိရဠစ္ဆာယာယံ နိသီဒိံသု ဂန္တုံ အသမတ္ထော ဟုတွာ။ ဂေါဝတကုက္ကုရဝတဒေဝတာယာစနာဒီဟီတိ ဂေါဝတကုက္ကုရဝတာဒိဝတစရဏေဟိ စေဝ ဒေဝတာယာစနာဒီဟိ ပဏိဓိကမ္မေဟိ စ မဟန္တံ ဒုက္ခံ အနုဘူတံ။

ယသ္မာ ပန သာသနေ သမ္မာပဋိပဇ္ဇန္တဿ ဘိက္ခုနော အာဟာရပရိဘောဂဿ ဩပမ္မဘာဝေန တေသံ ဇာယမ္ပတိကာနံ ပုတ္တမံသပရိဘောဂေါ ဣဓ ဘဂဝတာ အာနီတော၊ တသ္မာဿ နာနာကာရေဟိ ဩပမ္မတ္တံ ¶ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘တေသံ သော ပုတ္တမံသာဟာရော’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ သဇာတိမံသတာယာတိ သမာနဇာတိကမံသဘာဝေန၊ မနုဿမံသဘာဝေနာတိ အတ္ထော။ မသုဿမံသဉှိ ကုလပ္ပသုတမနုဿာနံ အမနုညံ ဟောတိ အပရိစိတဘာဝတော ဂါရယှဘာဝတော စ၊ တတော ဧဝ ဉာတိအာဒိမံသတာယာတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တရုဏမံသတာယာတိအာဒိ ပန သဘာဝတော အနဘိသင်္ခါရတော စ အမနုညာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အဓူပိတတာယာတိ အဓူပိတဘာဝတော။ မဇ္ဈတ္တဘာဝေယေဝ ဌိတာ။ တတော ဧဝ နိစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂေ ဌိတာတိ ဝုတ္တံ ကန္တာရတော နိတ္ထရဏဇ္ဈာသယတာယ။ ဣဒါနိ ယေ စ တေ အနပနီတာဟာရော၊ န ယာဝဒတ္ထပရိဘောဂေါ ဝိဂတမစ္ဆေရမလတာ သမ္မောဟာဘာဝေါ အာယတိံ တတ္ထ ပတ္ထနာဘာဝေါ သန္နိဓိကာရာဘာဝေါ အပရိစ္စဇနမဒတ္ထာဘာဝေါ အဟီဠနာ အဝိဝါဒပရိဘောဂေါ စာတိ ဥပမာယံ လဗ္ဘမာနာ ပကာရဝိသေသာ၊ တေ တထာ နီဟရိတွာ ဥပမေယျေ ယောဇေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘န ¶ အဋ္ဌိနှာရုစမ္မနိဿိတဋ္ဌာနာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ကာရဏန္တိ တံ တေသံ ဇာယမ္ပတီနံ ယာဝဒေဝ ကန္တာရနိတ္ထရဏတ္ထာယ ပုတ္တမံသပရိဘောဂသင်္ခါတံ ကာရဏံ။

နိဿန္ဒပါဋိကုလျတံ ပစ္စဝေက္ခန္တောပိ ကဗဠီကာရာဟာရံ ပရိဝီမံသတိ။ ယထာ တေ ဇာယမ္ပတိကာတိအာဒိပိ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ။ ‘‘ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗော အာဟာရော’’တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ အပဋိက္ခိပိတွာတိ အနပနေတွာ။ ဝဋ္ဋကေန ဝိယ ကုက္ကုဋေန ဝိယ စာတိ ဝိသဒိသူဒါဟရဏံ။ ဩဓိံ အဒဿေတွာတိ မဟန္တဂ္ဂဟဏဝသေန ဩဓိံ အကတွာ။ သီဟေန ဝိယာတိ သဒိသူဒါဟရဏံ။ သော ကိရ သပဒါနမေဝ ခါဒတိ။

အဂဓိတအမုစ္ဆိတာဒိဘာဝေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော ‘‘အမစ္ဆရာယိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဗ္ဘန္တရေ အတ္တာ နာမ အတ္ထီတိ ဒိဋ္ဌိ အတ္တူပလဒ္ဓိ၊ တံသဟဂတေန သမ္မောဟေန အတ္တာ အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇတီတိ။ သတိသမ္ပဇညဝသေနပီတိ ‘‘အသိတေ ပီတေ ခါယိတေ သာယိတေ သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတီ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တသတိသမ္ပဇညဝသေနပိ။

‘‘အဟော ဝတ မယံ…ပေ… လဘေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ဝါ၊ ‘‘ဟိယျော ဝိယ…ပေ… န လဒ္ဓ’’န္တိ အနုသောစနံ ဝါ အကတွာတိ ယောဇနာ။

‘‘သန္နိဓိံ န အကံသု၊ ဘူမိယံ ဝါ နိခဏိံသု၊ အဂ္ဂိနာ ဝါ ဈာပယိံသူ’’တိ န-ကာရံ အာနေတွာ ယောဇနာ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။

ပိဏ္ဍပါတံ ဝါ အဟီဠေန္တေန ဒါယကံ ဝါ အဟီဠေန္တေန ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗောတိ ယောဇနာ။ သ ပတ္တပါဏီတိ ¶ သော ပတ္တဟတ္ထော။ နာဝဇာနိယာတိ န အဝဇာနိယာ။ အတိမညတီတိ အတိက္ကမိတွာ မညတိ၊ အဝဇာနာတီတိ အတ္ထော။

‘‘တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိညာတေ’’တိ ဝတွာ တာဟိ ကဗဠီကာရာဟာရဿ ပရိဇာနနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သဝတ္ထုကဝသေနာတိ သသမ္ဘာရဝသေန၊ သဘာဝတော ပန ရူပါဟရဏံ ဩဇမတ္တံ ဟောတိ။ ဣဒဉှိ ကဗဠီကာရာဟာရဿ လက္ခဏံ။ ကာမံ ရသာရမ္မဏံ ဇိဝှာပသာဒေ ပဋိဟညတိ၊ တေန ပန အဝိနာဘာဝတော သမ္ပတ္တဝိသယဂါဟိတာယ စ ဇိဝှာပသာဒဿ ‘‘ဩဇဋ္ဌမကရူပံ ကတ္ထ ပဋိဟညတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿာတိ ဇိဝှာပသာဒဿ ¶ ။ ဣမေ ဓမ္မာတိ ဣမေ ယထာဝုတ္တဘူတုပါဒါယဓမ္မာ။ တန္တိ ရူပခန္ဓံ။ ပရိဂ္ဂဏှတောတိ ပရိဂ္ဂဏှန္တဿ။ ဥပ္ပန္နာ ဖဿပဉ္စမကာ ဓမ္မာတိ သဗ္ဗေပိ ယေ ယထာနိဒ္ဓါရိတာ၊ တေဟိ သဟပ္ပဝတ္တာဝ သဗ္ဗေပိ ဣမေ။ သရသလက္ခဏတောတိ အတ္တနော ကိစ္စတော လက္ခဏတော စ။ တေသံ နာမရူပဘာဝေန ဝဝတ္ထပိတာနံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ပစ္စယော ဝိညာဏံ။ ‘‘တဿ သင်္ခါရာ တေသံ အဝိဇ္ဇာ’’တိ ဧဝံ ဥဒ္ဓံ အာရောဟနဝသေန ပစ္စယံ။ အဓောဩရောဟနဝသေန ပန သဠာယတနာဒိကေ ပရိယေသန္တော အနုလောမပဋိလောမံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ ပဿတိ။ သဠာယတနာဒယောပိ ဟိ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ယထာရဟံ ပစ္စယဘာဝေန ဝဝတ္ထပေတဗ္ဗာတိ။ ယာထာဝတော ဒိဋ္ဌတ္တာတိ ‘‘ဣဒံ ရူပံ၊ ဧတ္တကံ ရူပံ၊ န ဣတော ဘိယျော၊ ဣဒံ နာမံ၊ ဧတ္တကံ နာမံ၊ န ဣတော ဘိယျော’’တိ စ ယထာဘူတံ ဒိဋ္ဌတ္တာ။ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ ဒုက္ခာနုပဿနာ၊ အနတ္တာနုပဿနာ၊ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ၊ ဝိရာဂါနုပဿနာ၊ နိရောဓာနုပဿနာ၊ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာတိ ဣမာသံ သတ္တန္နံ အနုပဿနာနံ ဝသေန။ သောတိ ကဗဠီကာရာဟာရော။ တိလက္ခဏ…ပေ… သင်္ခါတာယာတိ အနိစ္စတာဒီနံ တိဏ္ဏံ လက္ခဏာနံ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန လက္ခဏဝန္တသမ္မသနဝသေန စ ပဝတ္တဉာဏသင်္ခါတာယ။ ပရိညာတော ဟောတိ အနဝသေသတော နာမရူပဿ ဉာတတ္တာ တပ္ပရိယာပန္နတ္တာ စ အာဟာရဿ။ တေနာဟ ‘‘တသ္မိံ ယေဝါ’’တိအာဒိ။ ဆန္ဒရာဂါဝကဍ္ဎနေနာတိ ဆန္ဒရာဂဿ ပဇဟနေန။

ပဉ္စ ကာမဂုဏာ ကာရဏဘူတာ ဧတဿ အတ္ထီတိ ပဉ္စကာမဂုဏိကော။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏသမ္ဘဝေါ’’တိ။ ဧကိဿာ တဏှာယ ပရိညာ ဧကပရိညာ။ သဗ္ဗဿ ပဉ္စကာမဂုဏိကဿ ရာဂဿ ပရိညာ၊ သဗ္ဗပရိညာ။ တဒုဘယဿပိ မူလဘူတဿ အာဟာရဿ ပရိညာ မူလပရိညာ။ ဣဒါနိ ဣမာ တိဿောပိ ပရိညာယော ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘ယော ဘိက္ခူ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဇိဝှာဒွါရေ ဧကရသတဏှံ ပရိဇာနာတီတိ ဇိဝှာယ ရသံ သာယိတွာ ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘‘ယော ယမေတ္ထ ရသော၊ သော ဝတ္ထုကာမဝသေန ဩဇဋ္ဌမကရူပံ ဟောတိ ဇိဝှာယတနံ ပသာဒေါ။ သော ကိံ နိဿိတော? စတုမဟာဘူတနိဿိတော။ တံသဟဇာတော ဝဏ္ဏော ဂန္ဓော ရသော ဩဇာ ဇီဝိတိန္ဒြိယန္တိ ဣမေ ဓမ္မာ ရူပက္ခန္ဓော နာမ။ ယော တသ္မိံ ရသေ အဿာဒေါ၊ အယံ ရသတဏှာ။ တံသဟဂတာ ¶ ဖဿာဒယော ဓမ္မာ စတ္တာရော အရူပက္ခန္ဓာ’’တိအာဒိဝသေန။ သဗ္ဗံ အဋ္ဌကထာယံ အာဂတဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘တေန ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ပရိညာတောဝ ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထ ¶ တေနာတိ ယော ဘိက္ခု ဇိဝှာဒွါရေ ရသတဏှံ ပရိဇာနာတိ၊ တေန။ ကထံ ပန ဧကသ္မိံ ဒွါရေ တဏှံ ပရိဇာနတော ပဉ္စသု ဒွါရေသု ရာဂေါ ပရိညာတော ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ။ တဿာယေဝါတိ တဏှာယ ဧဝ တဏှာသာမညတော ဧကတ္တနယဝသေန ဝုတ္တံ။ တတ္ထာတိ ပဉ္စသု ဒွါရေသု။ ဥပ္ပဇ္ဇနတောတိ ရူပရာဂါဒိဘာဝေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ လောဘော ဧဝ ဟိ တဏှာယနဋ္ဌေန ‘‘တဏှာ’’တိပိ၊ ရဇ္ဇနဋ္ဌေန ‘‘ရာဂေါ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘သာယေဝ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိနာ ဥပမာယ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ ပဉ္စမဂ္ဂေ ဟနတောတိ ပဉ္စသု မဂ္ဂေသု သဉ္စရိတ္တံ ကရောန္တေန မဂ္ဂဂါမိနော ဟနန္တော ‘‘မဂ္ဂေ ဟနတော’’တိ ဝုတ္တော။

သဗျဉ္ဇနေ ပိဏ္ဍပါတသညိတေ ဘတ္တသမူဟေ မနုညေ ရူပေ ရူပသဒ္ဒါဒယော လဗ္ဘန္တိ၊ တတ္ထ ပဉ္စကာမဂုဏရာဂဿ သမ္ဘဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတိသမ္ပဇညေန ပရိဂ္ဂဟေတွာတိ သဗ္ဗဘာဂိယေန ကမ္မဋ္ဌာနပရိပါလကေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ။ နိစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂေနာတိ မဂ္ဂါဓိဂမသိဒ္ဓေန နိစ္ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂေန ပရိဘုတ္တေ။ သောတိ ကာမဂုဏိကော ရာဂေါ။

တသ္မိံ သတီတိ ကဗဠီကာရာဟာရေ သတိ။ တဿာတိ ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဿ။ ဥပ္ပတ္တိတောတိ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ န ဟိ အာဟာရာလာဘေန ဇိဃစ္ဆာဒုဗ္ဗလျပရေတဿ ကာမပရိဘောဂိစ္ဆာ သမ္ဘဝတိ။ ဥပနိဇ္ဈာနစိတ္တန္တိ ရာဂဝသေန အညမညံ ဩလောကနစိတ္တံ။

နတ္ထိ တံ သံယောဇနန္တိ ပဉ္စဝိဓမ္ပိ ဥဒ္ဓမ္ဘာဂိယသံယောဇနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တေန ရာဂေန…ပေ… နတ္ထီ’’တိ။ တေနာတိ ကာမရာဂေန။ ဧတ္တကေနာတိ ယထာဝုတ္တာယ ဒေသနာယ။ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ဣမံ ပဌမာဟာရကထံ ကထေန္တေန ဓမ္မကထိကေန။

ပဌမာဟာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုတိယာဟာရဝဏ္ဏနာ

ဒုတိယေတိ ဒုတိယေ အာဟာရေ။ ဥဒ္ဒါလိတစမ္မာတိ ဥပ္ပာဋိတစမ္မာ၊ သဗ္ဗသော အပနီတစမ္မာတိ အတ္ထော။ န သက္ကောတိ ဒုဗ္ဗလဘာဝတော၊ တထာ ဟိ ဣတ္ထီ ‘‘အဗလာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သိလာကုဋ္ဋာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣဋ္ဌကကုဋ္ဋမတ္တိကာကုဋ္ဋာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဥဏ္ဏနာဘီတိ မက္ကဋကံ။ သရဗူတိ ဃရဂေါဠိကာ ¶ ¶ ။ ဥစ္စာလိင်္ဂပါဏကာ နာမ လောမသာ ပါဏကာ။ အာကာသနိဿိတာတိ အာကာသစာရိနော။ လုဉ္စိတွာတိ ဥပ္ပာဋေတွာ။

တိဿော ပရိညာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တာ ဉာတပရိညာဒယော တိဿော ပရိညာ။ တမ္မူလကတ္တာတိ ဖဿမူလကတ္တာ။ ဒေသနာ ယာဝ အရဟတ္တာ ကထိတာ သဗ္ဗသော ဝေဒနာသု ပရိညာတာသု ကိလေသာနံ လေသဿပိ အဘာဝတော။

ဒုတိယာဟာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တတိယာဟာရဝဏ္ဏနာ

အင်္ဂါရကာသုန္တိ အင်္ဂါရရာသိံ။ ဖုဏန္တီတိ အတ္တနော ဥပရိ သယမေဝ အာကိရန္တီတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘နရာ ရုဒန္တာ ပရိဒဍ္ဎဂတ္တာ’’တိ။ နရာတိ ပုရိသာတိ အတ္ထော၊ န မနုဿာ။ ဘယဉှိ မံ ဝိန္ဒတီတိ ဘယဿ ဝသေန ကရောန္တော ဘယံ လဘတိ နာမ။ သန္တရမာနောဝါတိ သုဋ္ဌု တရမာနော ဧဝ ဟုတွာ။ ပေါရိသံ ဝုစ္စတိ ပုရိသပ္ပမာဏံ၊ တသ္မာ အတိရေကပေါရိသာ ပုရိသပ္ပမာဏတော အဓိကာ။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စရတနပ္ပမာဏာ’’တိ။ အဿာတိ ကာသုယာ။ တဒဘာဝေတိ တေသံ ဇာလာဓူမာနံ အဘာဝေ။ အာရကာဝဿာတိ အာရကာ ဧဝ အဿ။

အင်္ဂါရကာသု ဝိယ တေဘူမကဝဋ္ဋံ ဧကာဒသန္နံ အဂ္ဂီနံ ဝသေန မဟာပရိဠာဟတော။ ဇိဝိ…ပေ… ပုထုဇ္ဇနော တေဟိ အဂ္ဂီဟိ ဒဟိတဗ္ဗတော။ ဒွေ ဗလ…ပေ… ကမ္မံ အနိစ္ဆန္တဿေဝ တဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခေ ပါတနတော။ အာယူဟနူပကဍ္ဎနာနံ ကာလဘေဒေါ န စိန္တေတဗ္ဗော ဧကန္တဘာဝိနော ဖလဿ နိပ္ဖာဒိတတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကမ္မံ ဟီ’’တိအာဒိ။

ဖဿေ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ တတ္ထ ‘‘ဖဿော သင်္ခါရက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ‘‘မနောသဉ္စေတနာ သင်္ခါရက္ခန္ဓော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။ ‘‘တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနံ၊ ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ’’တိ ဝစနတော မနောသဉ္စေတနာယ တဏှာ မူလကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘တဏှာမူလကတ္တာ မနောသဉ္စေတနာယာ’’တိ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ယသ္မာ မနောသဉ္စေတနာယ ဖလဘူတံ ဝေဒနံ ပဋိစ္စ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝဒန္တိ။

တတိယာဟာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုတ္ထာဟာရဝဏ္ဏနာ

အနိဋ္ဌပါပနဝသေန ¶ ¶ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလံ အာဂစ္ဆတီတိ အာဂု၊ ပါပံ၊ တံ စရတိ သီလေနာတိ အာဂုစာရီ။ တေနာဟ ‘‘ပါပစာရိ’’န္တိ။

ရာဇာ ဝိယ ကမ္မံ ပရမိဿရဘာဝတော။ အာဂုစာရီ ပုရိသော ဝိယ…ပေ… ပုထုဇ္ဇနော ဒုက္ခဝတ္ထုဘာဝတော။ အာဒိန္နပ္ပဟာရဝဏာနိ တီဏိ သတ္တိသတာနိ ဝိယ ပုထုဇ္ဇနဿ အာတုရမာနမဟာဒုက္ခပတိဋ္ဌံ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ။ တေနာဟ သတ္တိ…ပေ… ဒုက္ခန္တိ။

တမ္မူလကတ္တာတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏမူလကတ္တာ ဣတော ပရံ ပဝတ္တနာမရူပဿ။

စတုတ္ထာဟာရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပုတ္တမံသူပမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အတ္ထိရာဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၄။ စတုတ္ထေ သောတိ လောဘော။ ရဉ္ဇနဝသေနာတိ ရင်္ဂဇာတံ ဝိယ တဿ စိတ္တဿ အနုရဉ္ဇနဝသေန။ နန္ဒနဝသေနာတိ သပ္ပီတိကတာယ အာရမ္မဏဿ အဘိနန္ဒနဝသေန။ တဏှာယနဝသေနာတိ ဝိသယကတ္တုကာမတာယ ဝသေန။ ဧကော ဧဝ ဟိ လောဘော ပဝတ္တိအာကာရဝသေန တထာ ဝုတ္တော။ ပတိဋ္ဌိတန္တိ လဒ္ဓသဘာဝံ။ တတ္ထာတိ ဝဋ္ဋေ။ အာဟာရေတိ ကေစိ။ ဝိညာဏန္တိ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏံ။ ဝိရုဠှန္တိ ဖလနိဗ္ဗတ္တိယာ ဝိရုဠှိပ္ပတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မံ ဇဝါပေတွာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဇဝါပေတွာတိ ဖလံ ဂါဟာပေတွာ။ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဉှိ အတ္တနာ သဟဇာတာနံ သဟဇာတာဒိပစ္စယေဟိ စေဝ အာဟာရပစ္စယေန စ ပစ္စယော ဟုတွာ တဿ အတ္တနော ဖလုပ္ပာဒနေ သာမတ္ထိယတ္တာ ဝိရုဠှိပ္ပတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ကမ္မံ သန္တာနေ လဒ္ဓဘာဝံ ဝိရုဠှိပ္ပတ္တဉ္စဿ ဟောတီ’’တိ။ ဝဋ္ဋကထာ ဧသာတိ ကတွာ ‘‘ယတ္ထာတိ တေဘူမကဝဋ္ဋေ ဘုမ္မ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု။ ပုရိမပဒေ ဧတံ ဘုမ္မန္တိ ‘‘ယတ္ထ တတ္ထာ’’တိ အာဂတံ ဧတံ ဘုမ္မဝစနံ ပုရိမသ္မိံ ပုရိမသ္မိံ ပဒေ ဝိသယဘူတေ။ တဉှိ အာရဗ္ဘ ဧတံ ‘‘ယတ္ထ တတ္ထာ’’တိ ဘုမ္မဝစနံ ဝုတ္တံ။ ဣမသ္မိံ ဝိပါကဝဋ္ဋေတိ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဝိပါကဝဋ္ဋေ။ အာယတိံ ဝဋ္ဋဟေတုကေ သင်္ခါရေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယတ္ထ အတ္ထိ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တီ’’တိ ဝစနတော ¶ ။ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တီတိ စ ပဋိသန္ဓိ အဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ ¶ ‘‘ယတ္ထ အတ္ထိ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိ၊ အတ္ထိ တတ္ထ အာယတိံ ဇာတိဇရာမရဏ’’န္တိ။ ဇာတီတိ စေတ္ထ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနံ အဓိပ္ပေတံ။ ယသ္မိံ ဌာနေတိ ယသ္မိံ ကာရဏေ သတိ။

ကာရဏဉ္စေတ္ထ သင်္ခါရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိယာ ဟေတူ၊ တဏှာအဝိဇ္ဇာယော၊ ကာလဂတိအာဒယော စ ကမ္မဿ သမ္ဘာရာ။ ကေစိ ပန ကိလေသဝဋ္ဋကမ္မဂတိကာလာ စာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ကာလဂတိအာဒယော စ ကမ္မဿ သမ္ဘာရာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တံတံဘဝပတ္ထနာယ တထာ တထာ ဂတော တိဝိဓော ဘဝေါဝ တေဘူမကဝဋ္ဋံ။ တေနာဟ ‘‘ယတ္ထာတိ တေဘူမကဝဋ္ဋေ’’တိ။ တထာ စာဟ ‘‘သသမ္ဘာရကကမ္မံ ဘဝေသု ရူပံ သမုဋ္ဌာပေတီ’’တိ။ ရူပန္တိ အတ္တဘာဝံ။

သင်္ခိပိတွာတိ တီသု အကတွာ ဝိညာဏေန ဧကသင်္ခေပံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ဧကော သန္ဓီတိ ဧကော ဟေတုဖလသန္ဓိ။ ဝိပါကဝိဓိန္တိ သဠာယတနာဒိကံ ဝေဒနာဝသာနံ ဝိပါကဝိဓိံ။ ‘‘နာမရူပေန သဒ္ဓိ’’န္တိ ပဒံ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ နာမရူပေနာတိ ဝါ သဟယောဂေ ကရဏဝစနံ။ ဣဓ ဧကော သန္ဓီတိ ဧကော ဟေတုဖလသန္ဓိ။ အာယတိဘဝဿာတိ အာယတိံ ဥပပတ္တိဘဝဿ။ တေန စေတ္ထ ဧကော သန္ဓိ ဟေတုဖလသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ခီဏာသဝဿ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမနတောဝ ပဝတ္တကမ္မဿ မဂ္ဂေန သဟာယဝေကလ္လဿ ကတတ္တာ အဝိဇ္ဇမာနံ။ သူရိယရသ္မိသမန္တိ တတော ဧဝ ဝုတ္တနယေနေဝ အပ္ပတိဋ္ဌိတသူရိယရသ္မိသမံ။ သာတိ ရသ္မိ။ ကာယာဒယောတိ ကာယဒွါရာဒယော။ ကတကမ္မန္တိ ပစ္စယေဟိ ကတဘာဝံ ဥပါဒါယ ဝုတ္တံ၊ န ကမ္မလက္ခဏပတ္တတော။ တေနာဟ ‘‘ကုသလာကုသလံ နာမ န ဟောတီ’’တိ။ ကိရိယမတ္တေတိ အဝိပါကဓမ္မတ္တာ ကာယိကာဒိပယောဂမတ္တေ ဌတွာ။ အဝိပါကံ ဟောတိ တေသံ အဝိပါကဓမ္မတ္တာ။

အတ္ထိရာဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ နဂရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၅။ ပဉ္စမသုတ္တေ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္ဗောဓာ’’တိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ သံဝဏ္ဏိတမေဝါတိ အဝုတ္တမေဝ သံဝဏ္ဏေတုံ ‘‘နာမရူပေ ခေါ သတီ’’တိ အာရဒ္ဓါ ¶ ။ တတ္ထ ဒွါဒသပဒိကေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ယာနိ ဒွေ ပဒါနိ အဂ္ဂဟိတာနိ၊ နေသံ အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏံ ပုစ္ဆိတွာ ဝိဿဇ္ဇေတုကာမော တေသံ ဂဟေတဗ္ဗကာရဏံ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဧတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပစ္စက္ခဘူတံ ပစ္စုပ္ပန္နံ ဘဝံ ပဌမံ ဂဟေတွာ တဒနန္တရံ အနာဂတဿ ‘‘ဒုတိယ’’န္တိ ဂဟဏေ အတီတော တတိယော ဟောတီတိ ¶ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာ ဟိ တတိယော ဘဝေါ’’တိ။ နနု စေတ္ထ အနာဂတဿ ဘဝဿ ဂဟဏံ န သမ္ဘဝတိ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝဝသေန အဘိနိဝေသဿ ဇောတိတတ္တာတိ? သစ္စမေတံ၊ ကာရဏေ ပန ဂဟိတေ ဖလံ ဂဟိတမေဝ ဟောတီတိ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အပိစေတ္ထ အနာဂတော အဒ္ဓါ အတ္ထတော သင်္ဂဟိတော ဧဝ ယတော ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိအာဒိနာ အနာဂတဒ္ဓသံဂါဟိတာ ဒေသနာ ပဝတ္တာ၊ စတုဝေါကာရဝသေန ဝိညာဏပစ္စယာ နာမန္တိ ဝိသေသော အတ္ထိ။ တသ္မာ ‘‘ပဉ္စဝေါကာရဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေဟီတိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရေဟိ အာရမ္မဏဘူတေဟိ။ အယံ ဝိပဿနာတိ အဒ္ဓါပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဥဒယဗ္ဗယံ ပဿန္တဿ ပဝတ္တဝိပဿနာ။ န ဃဋီယတီတိ န သမိဇ္ဈတိ။ မဟာ…ပေ… အဘိနိဝိဋ္ဌောတိ န ဃဋနေ ကာရဏမာဟ၊ ဟေဋ္ဌာ ဂဟိတတ္တာ ပါဋိယေက္ကံ သမ္မသနီယံ န ဟောတီတိ အဓိပ္ပာယော။

အဒိဋ္ဌေသူတိ အနဝဗုဒ္ဓေသု။ စတုသစ္စဿ အနုဗောဓေန န ဘဝိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘န သက္ကာ ဗုဒ္ဓေန ဘဝိတု’’န္တိ။ ဣမိနာတိ မဟာသတ္တေန။ တေတိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာ။ ဘဝဥပါဒါနတဏှာဝသေနာတိ ဘဝဥပါဒါနတဏှာဒဿနဝသေန။ ဒိဋ္ဌာဝ ‘‘တံသဟဂတာ’’တိ သမာနယောဂက္ခမတ္တာ။ န ပရဘာဂံ ခနေယျ အတ္တနာ ဣစ္ဆိတဿ ဂဟိတတ္တာ ပရဘာဂေ အညဿ အဘာဝတော စ။ တေနာဟ ‘‘ကဿစိ နတ္ထိတာယာ’’တိ။ ပဋိနိဝတ္တေသီတိ ပဋိသံဟရိ။ ပဋိနိဝတ္တနေ ပန ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘တဒေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဘိန္နဋ္ဌာနန္တိ အခဏိတဋ္ဌာနံ။

ပစ္စယတောတိ ဟေတုတော၊ သင်္ခါရတောတိ အတ္ထော။ ‘‘ကိမှိ နု ခေါ သတိ ဇရာမရဏံ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဟေတုပရမ္ပရဝသေန ဖလပရမ္ပရာယ ကိတ္တမာနာယ၊ ကိမှိ နု ခေါ သတိ ဝိညာဏံ ဟောတီတိ စ ဝိစာရဏာယ သင်္ခါရေ ခေါ သတိ ဝိညာဏဿ ဝိသေသတော ကာရဏဘူတော သင်္ခါရော အဂ္ဂဟိတော၊ တတော ဝိညာဏံ ပဋိနိဝတ္တတိ နာမ၊ န သဗ္ဗပစ္စယတော။ တေနေဝါဟ ‘‘နာမရူပေ ခေါ သတိ ဝိညာဏံ ဟောတီ’’တိ။ ကိံ နာမ ဟေတ္ထ ¶ သဟဇာတာဒိဝသေနေဝ ပစ္စယဘူတံ အဓိပ္ပေတံ၊ န ကမ္မူပနိဿယဝသေန ပစ္စုပ္ပန္နဝသေန အဘိနိဝေသဿ ဇောတိတတ္တာ။ အာရမ္မဏတောတိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရသင်္ခါတအာရမ္မဏတော၊ အတီတဘဝသင်္ခါတအာရမ္မဏတော။ အတီတဒ္ဓပရိယာပန္နာ ဟိ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရာ။ တတော ပဋိနိဝတ္တမာနံ ဝိညာဏံ အတီတဘဝေါပိ ပဋိနိဝတ္တတိ နာမ။ ဥဘယမ္ပီတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏံ ဝိပဿနာဝိညာဏမ္ပိ။ နာမရူပံ န အတိက္ကမတီတိ ပစ္စယဘူတံ အာရမ္မဏဘူတဉ္စ နာမရူပံ န အတိက္ကမတိ တေန ဝိနာ အဝတ္တနတော။ တေနာဟ ‘‘နာမရူပတော ပရံ န ဂစ္ဆတီ’’တိ။ ဝိညာဏေ နာမရူပဿ ပစ္စယေ ဟောန္တေတိ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏေ နာမရူပဿ ပစ္စယေ ဟောန္တေ။ နာမရူပေ ဝိညာဏဿ ပစ္စယေ ဟောန္တေတိ နာမရူပေ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ပစ္စယေ ဟောန္တေ။ စတုဝေါကာရပဉ္စဝေါကာရဘဝဝသေန ယထာရဟံ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒွီသုပိ အညမညံ ပစ္စယေသု ဟောန္တေသူတိ ¶ ပန ပဉ္စဝေါကာရဘဝဝသေန။ ဧတ္တကေနာတိ ဧဝံ ဝိညာဏနာမရူပါနံ အညမညံ ဥပတ္ထမ္ဘဝသေန ပဝတ္တိယာ။ ဇာယေထ ဝါ ဥပပဇ္ဇေထ ဝါတိ ‘‘သတ္တော ဇာယတိ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ သမညာ ဟောတိ ဝိညာဏနာမရူပဝိနိမုတ္တဿ သတ္တပညတ္တိယာ ဥပါဒါနဘူတဿ ဓမ္မဿ အဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဣတော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧတဒေဝါတိ ‘‘ဝိညာဏံ နာမရူပ’’န္တိ ဧတံ ဒွယမေဝ။

အပရာပရစုတိပဋိသန္ဓီဟီတိ အပရာပရစုတိပဋိသန္ဓိဒီပကေဟိ ‘‘စဝတိ၊ ဥပပဇ္ဇတီ’’တိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ။ ပဉ္စ ပဒါနီတိ ‘‘ဇာယေထ ဝါ’’တိအာဒီနိ ပဉ္စ ပဒါနိ။ နနု တတ္ထ ပဌမတတိယေဟိ စတုတ္ထပဉ္စမာနိ အတ္ထတော အဘိန္နာနီတိ? သစ္စံ၊ ဝိညာဏနာမရူပါနံ အပရာပရုပ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘အပရာပရစုတိပဋိသန္ဓီဟီ’’တိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထန္တိ ယော ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိ ပဒေန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော၊ တမေဝ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ‘‘ယဒိဒ’’န္တိအာဒိနာ နိယျာတေန္တော ပုန ဝတွာ။ အနုလောမပစ္စယာကာရဝသေနာတိ ပစ္စယဓမ္မဒဿနပုဗ္ဗကပစ္စယုပ္ပန္နဓမ္မဒဿနဝသေန။ ပစ္စယဓမ္မာနဉှိ အတ္တနော ပစ္စယုပ္ပန္နဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဣဒပ္ပစ္စယတာ ပစ္စယာကာရော၊ သော စ ‘‘အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တော သင်္ခါရုပ္ပတ္တိယာ အနုလောမနတော အနုလောမပစ္စယာကာရော၊ တဿ ဝသေန။

အာပတောတိ ¶ ပရိခါဂတဥဒကတော။ ဒွါရသမ္ပတ္တိယာ တတ္ထ ဝသန္တာနံ ပဝေသနနိဂ္ဂမနဖာသုတာယ ဥပဘောဂပရိဘောဂဝတ္ထုသမ္ပတ္တိယာ သရီရစိတ္တသုခတာယ နဂရဿ မနုညတာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သမန္တာ …ပေ… ရမဏီယ’’န္တိ။ ပုဗ္ဗေ သုညဘာဝေန အရညသဒိသံ ဟုတွာ ဌိတံ ဇနဝါသံ ကရောန္တေ နဂရဿ လက္ခဏပ္ပတ္တံ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တံ အပရေန သမယေန ဣဒ္ဓဉ္စေဝ အဿ ဖီတဉ္စာ’’တိ။

‘‘ပုဗ္ဗေဝ ခေါ ပနဿ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ အာဇီဝေါ စ သုပရိသုဒ္ဓါ’’တိ ဝစနတော တီဟိ ဝိရတီဟိ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂေါပိ အဋ္ဌင်္ဂိကဝေါဟာရံ လဒ္ဓုံ အရဟတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌင်္ဂိကဿ ဝိပဿနာမဂ္ဂဿာ’’တိ။ ဝိပဿနာယ စိဏ္ဏန္တေတိ ဝိပဿနာယ သဉ္စရိတတာယ တတ္ထ တတ္ထ တာယ ဝိပဿနာယ တီရိတေ ပရိယေသိတေ။ လောကုတ္တရမဂ္ဂဒဿနန္တိ အနုမာနာဒိဝသေန လောကုတ္တရမဂ္ဂဿ ဒဿနံ။ တထာ ဟိ နိဗ္ဗာနနဂရဿ ဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒိဋ္ဌကာလောတိ အဓိဂမဝသေန ဒိဋ္ဌကာလော။ မဂ္ဂဖလဝသေန ဥပ္ပန္နာ ပရောပဏ္ဏာသ အနဝဇ္ဇဓမ္မာ၊ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ပန တေသံ ဝဝတ္ထာပကံ။ ယာပေတွာတိ စရာပေတွာ။

အဝတ္တမာနကဋ္ဌေနာတိ ဗုဒ္ဓသုညေ လောကေ ကဿစိ သန္တာနေ အပ္ပဝတ္တနတောဝ ဥပ္ပာဒါဒိဝသေန ဝတ္တမာနဝသေန။ တထာ ဟိ ဘဂဝါ ‘‘အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒေတာ၊ အသဉ္ဇာတဿ သဉ္ဇနေတာ’’တိအာဒိကေဟိ ¶ ထောမိတော။ ပုဗ္ဗကေဟိ မဟေသီဟိ ပဋိပန္နော ဟိ အရိယမဂ္ဂေါ ဣတရေဟိ အန္တရာ ကေဟိစိ အဝဠဉ္ဇိတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဝဠဉ္ဇနဋ္ဌေန ပုရာဏမဂ္ဂေါ’’တိ။ ဈာနဿာဒေနာတိ ဈာနသုခေန ဈာနပီတိယာ။ သုဘိက္ခံ ပဏီတဓမ္မာမတတာယ တိတ္တိအာဝဟံ။ ပုပ္ဖိတံ ဥပသောဘိတံ။ ယာဝ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ’’တိ ပရိစ္ဆိန္နဗုဒ္ဓခေတ္တတ္တာ။ တဿ အတ္ထိတာယ ဟိ ပရိစ္ဆေဒေါ အတ္ထိ။ ဧတသ္မိံ အန္တရေတိ ဧတသ္မိံ ဩကာသေ။

နဂရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သမ္မသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၆။ ဆဋ္ဌေ အဿာတိ ဘဂဝတော။ သဏှသုခုမဓမ္မပရိဒီပနတော သုခုမာ။ တီဟိ လက္ခဏေဟိ အင်္ကိယတ္တာ တိလက္ခဏာဟတာ၊ အနိစ္စာဒိလက္ခဏပရိဒီပိနီတိ အတ္ထော။ အရိယဓမ္မာဓိဂမဿ ဥပနိဿယဘူတေန ဟေတုနာ သဟေတုကာ။ တိဟေတုကပဋိသန္ဓိပညာယ ပါဋိဟာရိယပညာယ စ အတ္ထိတာယ ပညဝန္တော ¶ န ကေဝလံ အဇ္ဈတ္တိကအင်္ဂသမ္ပတ္တိယေဝ၊ ဗာဟိရင်္ဂသမ္ပတ္တိပိ နေသမတ္ထီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သိနိဒ္ဓါနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဗ္ဘန္တရန္တိ အဇ္ဈတ္တံ။ ပစ္စယသမ္မသနန္တိ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ပစ္စယဝီမံသံ။

အာရမ္ဘာနုရူပါ အနုသန္ဓိ ယထာနုသန္ဓိ။ န ဂတာတိ န သမ္ပတ္တာ။ အသမ္ဘိန္နပဒန္တိ အဝေါမိဿကပဒံ၊ အညတ္ထ ဧဝံ အနာဂတံ ဝါကျန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘အညတ္ထ ဟိ ဧဝံ ဝုတ္တံ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ဧဝန္တိ ‘‘တေနဟာနန္ဒာ’’တိ ဧကဝစနံ၊ ‘‘သုဏာထ မနသိ ကရောထာ’’တိ ဗဟုဝစနံ ကတွာ ဝုတ္တံ နာမ နတ္ထီတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘တေနဟာနန္ဒာ’’တိ ဣဓာပိ ဗဟုဝစနမေဝ ကတွာ ပဌန္တိ ‘‘သာဓု အနုရုဒ္ဓါ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဥပဓီတိ အဓိပ္ပေတံ ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခန္တိ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥပ္ပာဒက္ခဏံ ဥဒယံ ပဋိလဘတိ ‘‘ပါကဋဘာဝေါ ဌိတိကော၊ အတ္တလာဘော ဥဒယော’’တိ။ နိဝိသတိ နိဝေသံ ဩကာသံ ပဋိလဘတိ။ ဧကဝါရမေဝ ဟိ ဥပ္ပန္နမတ္တဿ ဓမ္မဿ ဒုဗ္ဗလတ္တေန ဩကာသေ ဝိယ ပတိဋ္ဌဟနံ နတ္ထိ၊ ပုနပ္ပုနံ အာရမ္မဏေ ပဝတ္တမာနံ နိဝိဋ္ဌံ ပတိဋ္ဌိတံ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘နိဝိသတီတိ ပုနပ္ပုနံ ပဝတ္တိဝသေန ပတိဋ္ဌဟတီ’’တိ။

ပိယသဘာဝန္တိ ပိယာယိတဗ္ဗဇာတိကံ။ မဓုရသဘာဝန္တိ ဣဋ္ဌဇာတိကံ။ အဘိနိဝိဋ္ဌာတိ တဏှာဘိနိဝေသေန ဩတိဏ္ဏာ။ သမ္ပတ္တိယန္တိ ဘဝသမ္ပတ္တိယံ။ နိမိတ္တဂ္ဂဟဏာနုသာရေနာတိ ပဋိဗိမ္ဗဂ္ဂဟဏာနုသာရေန။ ကဏ္ဏဿ ဆိဒ္ဒပဒေသံ ရဇတနာဠိကံ ဝိယ၊ ကဏ္ဏဗဒ္ဓံ ပန ပါမင်္ဂသုတ္တံ ဝိယ။ တုင်္ဂါ ဥစ္စာ ဒီဃာ နာသိကာ တုင်္ဂနာသာ။ ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရံ အတ္တနော ဃာနံ။ ‘‘လဒ္ဓဝေါဟာရာ’’တိ ¶ ဝါ ပါဌော။ တသ္မိံ သတိ တုင်္ဂါ နာသာ ယေသံ တေ တုင်္ဂနာသာ။ ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရာ သတ္တာ အတ္တနော ဃာနန္တိ ယောဇနာ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနတော ရတ္တကမ္ဗလပဋလံ ဝိယ။ သမ္ဖဿတော မုဒုသိနိဒ္ဓံ ကိစ္စတော သိနိဒ္ဓမဓုရရသဒံ။ သာလလဋ္ဌိန္တိ သာလက္ခန္ဓံ။

အဒ္ဒသံသူတိ ပဿိံသု။ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘ကံသေ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ အဓိဋ္ဌာနဝေါဟာရေန။

သမ္ပတ္တိန္တိ ဝဏ္ဏာဒိဂုဏံ။ အာဒီနဝန္တိ မရဏဂ္ဂတတော။

သတ္တုပါနီယေနာတိ သတ္တုံ ပက္ခိပိတွာ အာလောလိတပါနီယေန။ စတ္တာရိ ပါနာနိ ဝိယ စတ္တာရော မဂ္ဂါ တဏှာပိပါသာဝူပသမနတော။

သမ္မသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ နဠကလာပီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၇။ သတ္တမေ ¶ ကသ္မာ ပုစ္ဆတီတိ မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရော သယံ တတ္ထ နိက္ကင်္ခေါ သမာနော ကသ္မာ ပုစ္ဆတီတိ အဓိပ္ပာယော။ အဇ္ဈာသယဇာနနတ္ထန္တိ ဣဒမ္ပိ တဿ မဟာသာဝကဿ ပရစိတ္တဇာနနေန အပ္ပာဋိဟီရံ သိယာ၊ တေန တံ အပရိတုဿန္တော ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာတိ သီလာဒိဂုဏေဟိ ဥတ္တမသာဝကာတိ အတ္ထော၊ န ဟိ မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရော အဂ္ဂသာဝကလက္ခဏပ္ပတ္တော၊ အထ ခေါ မဟာသာဝကလက္ခဏပ္ပတ္တော။ ဣဒါနေဝ ခေါ မယန္တိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ပစ္စယုပ္ပန္နံ အနာလောဠေန္တေန ဒဿေတွာ ဒေသနာ အာဟဋာ၊ န အညမညပစ္စယတာဝသေန၊ ဣဓ ပန ယေနာဓိပ္ပာယေန တံ အာလောဠေတွာ နိဝတ္တေတွာ ကထိတံ မဟာထေရေန၊ တမေဝဿ အဓိပ္ပာယံ တေနေဝ ပကာသေတုကာမော မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရော အာဟ ‘‘ဣဒါနေဝ ခေါ မယ’’န္တိအာဒိ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ထေရော’’တိအာဒိ။

ဧတ္တကေ ဌာနေတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ အာဝုသော’’တိအာဒိနာ ပဌမာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘နိရောဓော ဟောတီ’’တိ ပဒံ၊ ဧတ္တကေ ဌာနေ။ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရေ အဂ္ဂဟေတွာ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ ဝိညာဏ’’န္တိ ဒေသနာယ ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ပစ္စယုပ္ပန္နပဉ္စဝေါကာရဘဝဝသေန ဒေသနာ ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဖလေ ဂဟိတေ ကာရဏံ ဂဟိတမေဝါ’’တိ ဝိညာဏေ ဂဟိတေ သင်္ခါရာ၊ တေသဉ္စ ကာရဏဘူတာ အဝိဇ္ဇာ ဂဟိတာ ဧဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဝိဿဇ္ဇိတေသု ဒွါဒသသု ပဒေသူ’’တိ။ ဧကေကသ္မိန္တိ ဧကေကသ္မိံ ပဒေ။ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ဝသေနာတိ ‘‘နိရောဓာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ၊ နိရောဓာယ ပဋိပန္နော ဟောတိ၊ နိရောဓာ အနုပါဒါဝိနိမုတ္တော ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဂတာနံ တိဏ္ဏံ တိဏ္ဏံ ဝါရာနံ ဝသေန။ ‘‘အဋ္ဌာရသဟိ ဝတ္ထူဟီ’’တိအာဒီသု ¶ (မဟာဝ။ ၄၆၈) ဝိယ ဣဓ ဝတ္ထုသဒ္ဒေါ ကာရဏပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဆတ္တိံသာယ ကာရဏေဟီ’’တိ။ ပဌမော အနုမောဒနာဝိဓိ။ ဓမ္မကထိကဂုဏောတိ ဝိပဿနာဝိသယော အဘေဒေါပစာရေန ဝုတ္တော။ သေသဒွယေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဒုတိယော အနုမောဒနာ၊ တတိယံ အနုမောဒနန္တိ အဘိဓေယျာနုရူပံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဒေသနာသမ္ပတ္တိ ကထိတာ ‘‘နိဗ္ဗိဒါယ…ပေ… ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ သေက္ခဘူမိ ကထိတာ ‘‘နိဗ္ဗိဒါယ…ပေ… ပဋိပန္နော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။ အသေက္ခဘူမိ ကထိတာ ‘‘နိဗ္ဗိဒါ …ပေ… အနုပါဒါဝိမုတ္တော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။

နဠကလာပီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ကောသမ္ဗိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၈။ အဋ္ဌမေ ¶ ပရဿ သဒ္ဒဟိတွာတိ ပရဿ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ။ တေနာဟ ‘‘ယံ ဧသ ဘဏတိ၊ တံ ဘူတန္တိ ဂဏှာတီ’’တိ။ ပရပတ္တိယော ဟိ ဧသော ပရနေယျဗုဒ္ဓိကော။ ယံ ကာရဏန္တိ ယံ အတ္တနာ စိန္တိတဝတ္ထု။ ရုစ္စတီတိ ‘‘ဧဝမေတံ ဘဝိဿတိ၊ န အညထာ’’တိ အတ္တနော မတိယာ စိန္တေန္တဿ ရုစ္စတိ။ ရုစိယာ ဂဏှာတီတိ ပရပတ္တိယော အဟုတွာ သယမေဝ တထာ ရောစေန္တော ဂဏှာတိ။ အနုဿဝေါတိ ‘‘အနု အနု သုတ’’န္တိ ဧဝံ စိရကာလဂတာယ အနုဿုတိယာ လဗ္ဘမာနံ ‘‘ကထမိဒံ သိယာ၊ ကသ္မာ ဘူတမေတ’’န္တိ အနုဿဝေန ဂဏှာတိ။ ဝိတက္ကယတောတိ ‘‘ဧဝမေတံ သိယာ’’တိ ပရိကပ္ပေန္တဿ။ ဧကံ ကာရဏံ ဥပဋ္ဌာတီတိ ယထာပရိကပ္ပိတဝတ္ထု စိတ္တဿ ဥပဋ္ဌာတိ။ အာကာရပရိဝိတက္ကေနာတိ အတ္တနာ ကပ္ပိတာကာရေနာ တံ ဂဏှာတိ။ ဧကာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ‘‘ယထာပရိကပ္ပိတံ ကိဉ္စိ အတ္ထံ ဧဝမေတံ၊ နာညထာ’’တိ အဘိနိဝိသန္တဿ ဧကော အဘိနိဝေသော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယာယဿာတိ ယာယ ဒိဋ္ဌိယာ အဿ ပုဂ္ဂလဿ။ နိဇ္ဈာယန္တဿာတိ ပစ္စက္ခံ ဝိယ နိရူပေတွာ စိန္တေန္တဿ။ ခမတီတိ တထာ ဂဟဏက္ခမော ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘သော…ပေ… ဂဏှာတီ’’တိ။ ဧတာနီတိ သဒ္ဓါဒီနိ။ တာနိ ဟိ သဒ္ဓေယျာနံ ဝတ္ထူနံ ဂဟဏဟေတုဘာဝတော ‘‘ကာရဏာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ။ ဘဝနိရောဓော နိဗ္ဗာနန္တိ နဝဝိဓောပိ ဘဝေါ နိရုဇ္ဈတိ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ အဓိဂတေတိ ဘဝနိရောဓော၊ နိဗ္ဗာနံ။ သွာယံ ဘဝေါ ပဉ္စက္ခန္ဓသင်္ဂဟော တဗ္ဗိနိမုတ္တော နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓနိရောဓော နိဗ္ဗာန’’န္တိ။ ဘဝနိရောဓော နိဗ္ဗာနံ နာမာတိ ‘‘နိဗ္ဗာနံ နာမ ဘဝနိရောဓော’’တိ ဧသ ပဉှော သေက္ခေဟိပိ ဇာနိတဗ္ဗော၊ န အသေက္ခေဟေဝ။ ဣမံ ဌာနန္တိ ဣမံ ယာထာဝကာရဏံ။

သုဋ္ဌု ဒိဋ္ဌန္တိ ‘‘ဘဝနိရောဓော နိဗ္ဗာန’’န္တိ မယာ သုဋ္ဌု ယာထာဝတော ဒိဋ္ဌံ၊ ဘဝဿ ပီဠနသင်္ခတသန္တာပဝိပရိဏာမဋ္ဌာနံ၊ ဘဝနိရောဓဿ စ နိဿရဏဝိဝေကာသင်္ခတာမတဋ္ဌာနံ ယထာဘူတံ သမ္မပ္ပညာယ ¶ ဒိဋ္ဌတ္တာ။ အနာဂါမိဖလေ ဌိတော ဟိ အနာဂါမိမဂ္ဂေ ဌိတော ဧဝ နာမ ဥပရိမဂ္ဂဿ အနဓိဂတတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘အနာဂါမိမဂ္ဂေ ဌိတတ္တာ’’တိ။ နိဗ္ဗာနံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တမ္ပိ ထေရဿေတံ ဉာဏံ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပစ္စဝေက္ခတီ’’တိ ဝုတ္တဉာဏံ ဝိယ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကူနဝီသတိယာ…ပေ… ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏ’’န္တိ။ ဧတေန ဧတံ နိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာ ဝိယ န ဟောတိ သပ္ပဒေသဘာဝတောတိ ဒဿေတိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣဓ ဥဒပါနနိဒဿနမ္ပိ သမတ္ထိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေနာတိ အဝသေသကိလေသာနံ၊ နိဗ္ဗာနဿေဝ ¶ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန။ ဥပရိ အရဟတ္တဖလသမယောတိ ဥပရိ သိဇ္ဈနတော အရဟတ္တပဋိလာဘော တထာ အတ္ထိ။ ‘‘ယေနာဟံ တံ ပရိယေသတော နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရိဿာမီ’’တိ ဇာနာတိ။

ကောသမ္ဗိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဥပယန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၉။ နဝမေ ဥဒကဝဍ္ဎနသမယေတိ သဗ္ဗဒိဝသေသု မဟာသမုဒ္ဒဿ အန္တော မဟန္တစန္ဒကန္တမဏိပဗ္ဗတာနံ ဇုဏှသမ္ဖဿေန ပဟတတ္တာ ဇလာဘိသန္ဒနဝသေန ဥဒကဿ ဝဍ္ဎနသမယေ။ ဥပရိ ဂစ္ဆန္တောတိ ပကတိယာ ဥဒကဿ တိဋ္ဌဋ္ဌာနဿ တတော ဥပရိ ဂစ္ဆန္တောတိ အတ္ထော။ ဥပရိ ယာပေတီတိ ဥဒကံ တတ္ထ ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎေတိ။ တထာဘူတော စ တံ ဗြူဟေန္တော ပူရေန္တောတိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘ဝဍ္ဎေတိ ပူရေတီတိ အတ္ထော’’တိ။ ယသ္မာ ပစ္စယဓမ္မာ အတ္တနော ဖလသမဝါယပစ္စယေ ဟောန္တေ တဿ ဥပရိ ဌိတော ဝိယ ဟောတိ တဿ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တာပနတော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘အဝိဇ္ဇာ ဥပရိ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ ပစ္စယဘာဝေန ဟိ သာ တထာ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော ဘဝိတုံ သက္ကုဏန္တီ’’တိ။ အပဂစ္ဆန္တော ယာယန္တော။ တေနာဟ ‘‘ဩသရန္တော’’တိ၊ အဝဍ္ဎန္တော ပရိဟီယမာနောတိ အတ္ထော။

ဥပယန္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ သုသိမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၀။ ဒသမေ ဂရုကတောတိ ဂရုဘာဝဟေတူနံ ဥတ္တမဂုဏာနံ မတ္ထကပ္ပတ္တိယာ အနညသာဓာရဏေန ဂရုကာရေန ဂရုကတော။ မာနိတောတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မာနိတော။ တာယ ဟိ ဝိညူနံ မနာပတာတိ အာဟ ‘‘မနေန ပိယာယိတော’’တိ။ စတုပစ္စယပူဇာယ စ ပူဇိတောတိ ဣဒံ အတ္ထဝစနံ။ ယဒတ္ထံ သံဂီတိကာရေဟိ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ သက္ကတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ဣမဿ သုတ္တဿ နိဒါနံ နိက္ခိတ္တံ၊ တဿ အတ္ထဿ ဥလ္လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ အံသကူဋတောတိ ¶ ¶ ဥတ္တရာသင်္ဂေန ဥဘော အံသကူဋေ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ဌိတာ ဒက္ခိဏအံသကူဋတော၊ ဥဘယတော ဝါ အပနေန္တိ။ ပရိစိတဂန္ထဝသေန ပဏ္ဍိတပရိဗ္ဗာဇကော၊ ယတော ပစ္ဆာ ဝိသေသဘာဂီ ဇာတော။ ဝိစိတ္တနယာယ ဓမ္မကထာယ ကထနတော ‘‘ကဝိသေဋ္ဌော’’တိ အာဟံသု။

တေဇုဿဒေါတိ မဟာတေဇော။ ပုရေဘတ္တကိစ္စာဒီနံ နိယတဘာဝေန နိယမမနုယုတ္တော။ ဝိပဿနာလက္ခဏမှီတိ ဉာဏံ တတ္ထ ကထိတံ။ ဓမ္မန္တိ တဿံ တဿံ ပရိသာယံ ထေရဿ အသမ္မုခါ ဒေသိတံ ဓမ္မံ။ အာဟရိတွာ ကထေတိ တထာ ဝရဿ ဒိန္နတ္တာ။

ကိဉ္စာပိ သုသိမော ပူရဏာဒယော ဝိယ သတ္ထုပဋိညော န ဟောတိ၊ တိတ္ထိယေဟိ ပန ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏပဗ္ဗဇိတော ပညဝါ ဝေဒင်္ဂကုသလော’’တိ ဂဏာစရိယဋ္ဌာနေ ဌပိတော၊ တထာ စဿ သမ္ဘာဝိတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဟံ သတ္ထာတိ ပဋိဇာနန္တော’’တိ၊ န သဿတဒိဋ္ဌိကတ္တာ။ တထာ ဟေသ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဥပဂန္တုံ အသက္ခိ။

အညာတိ အရဟတ္တဿ နာမံ အညိန္ဒြိယဿ စိဏ္ဏန္တေ ပဝတ္တတ္တာ။ တံ ပဝတ္တိန္တိ ယံ အညဗျာကရဏံ ဝုတ္တံ၊ တံ သုတွာ။ အဿ သုသိမဿ၊ ပရမပ္ပမာဏန္တိ ဥတ္တမကောဋိ။ အာစရိယမုဋ္ဌီတိ အာစရိယဿ မုဋ္ဌိကတဓမ္မော။

အင်္ဂသန္တတာယာတိ နီဝရဏာဒီနံ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ ဝိဒူရဘာဝေန ဈာနင်္ဂါနံ ဝူပသန္တတာယ။ နိဗ္ဗုတသဗ္ဗဒရထပရိဠာဟတာယ ဟိ တေသံ ဈာနာနံ ပဏီတတရဘာဝေါ။ အာရမ္မဏသန္တတာယာတိ ရူပပတိဘာဂဝိဂမေန သဏှသုခုမာဒိဘာဝပ္ပတ္တဿ အာရမ္မဏဿ သန္တဘာဝေန။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ တေသံ ဘာဝနာတိသယသမ္ဘာဝိတသဏှသုခုမပ္ပကာရာနိ အာရမ္မဏာနိ သန္တာနိ၊ တဒဂ္ဂေန ဈာနင်္ဂါနံ သန္တတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာရမ္မဏသန္တတာယ ဝါ တဒါရမ္မဏဓမ္မာနံ သန္တတာ လောကုတ္တရဓမ္မာရမ္မဏာဟိ ပစ္စဝေက္ခဏာဟိ ဒီပေတဗ္ဗာ။ အာရုပ္ပဝိမောက္ခာတိ အရူပဇ္ဈာနသညာဝိမောက္ခာ။ ပညာမတ္တေနေဝ ဝိမုတ္တာ၊ န ဥဘတောဘာဂဝိမုတ္တာ။ ဓမ္မာနံ ဌိတတာ တံသဘာဝတာ ဓမ္မဋ္ဌိတိ၊ အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တတာ၊ တတ္ထ ဉာဏံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏန္တိ အာဟ ‘‘ဝိပဿနာဉာဏ’’န္တိ။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘ပုဗ္ဗေ ခေါ၊ သုသိမ၊ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ ပစ္ဆာ နိဗ္ဗာနေ ဉာဏ’’န္တိ ဧဝမာဒိ။

ဝိနာပိ ¶ သမာဓိန္တိ သမထလက္ခဏပ္ပတ္တံ ပုရိမသိဒ္ဓံ ဝိနာပိ သမာဓိန္တိ ဝိပဿနာယာနိကံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တာကာရေန။ န သမာဓိနိဿန္ဒော အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ ဝိယ။ န သမာဓိအာနိသံသော ¶ လောကိယာဘိညာ ဝိယ။ န သမာဓိဿ နိပ္ဖတ္တိ သဗ္ဗဘဝဂ္ဂံ ဝိယ။ ဝိပဿနာယ နိပ္ဖတ္တိ မဂ္ဂေါ ဝါ ဖလံ ဝါတိ ယောဇနာ။

ရူပါဒီသု စေတေသု တိဏ္ဏံ လက္ခဏာနံ ပရိဝတ္တနဝသေန ဒေသနာ တေပရိဝဋ္ဋဒေသနာ။ အနုယောဂံ အာရောပေန္တောတိ နနု ဝုတ္တံ၊ သုသိမ၊ ဣဒါနိ အရဟတ္တာဓိဂမေန သဗ္ဗသော ပစ္စယာကာရံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ တတ္ထ ဝိဂတသမ္မောဟောတိ အနုယောဂံ ကရောန္တော။ ပါကဋကရဏတ္ထန္တိ ယထာ တွံ၊ သုသိမ၊ နိဇ္ဈာနကော သုက္ခဝိပဿကော စ ဟုတွာ အာသဝါနံ ခယသမ္မသနေ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော၊ ဧဝမေတေပိ ဘိက္ခူ၊ တသ္မာ ‘‘အပိ ပန တုမှေ အာယသ္မန္တော’’တိအာဒိနာ န တေ တယာ အနုယုဉ္ဇိတဗ္ဗာတိ။

သုသိမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မဟာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ သမဏဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂေါ

၁။ ဇရာမရဏသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၇၁-၇၂။ ဧကေကံ သုတ္တံ ကတွာ ဧကာဒသ သုတ္တာနိ ဝုတ္တာနိ အဝိဇ္ဇာယ ဝသေန ဒေသနာယ အနာဂတတ္တာ၊ တထာနာဂမနဉ္စဿာ စတုသစ္စဝသေန ဧကေကဿ ပဒဿ ဥဒ္ဓဋတ္တာ။ ကာမဉ္စ ‘‘အာသဝသမုဒယာ အဝိဇ္ဇာသမုဒယော’’တိ အတ္ထေဝ အညတ္ထ သုတ္တပဒံ၊ ဣဓ ပန ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန တထာ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဇရာမရဏသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သမဏဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ အန္တရပေယျာလဝဂ္ဂေါ

၁။ သတ္ထုသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၇၃။ အယံ ¶ ¶ သတ္ထာ နာမာတိ အယံ အရိယမဂ္ဂဿ အတ္ထာယ သာသတိ ဝိမုတ္တိဓမ္မံ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ နာမ။ အဓိသီလာဒိဝသေန တိဝိဓာပိ သိက္ခာ။ ယောဂေါတိ ဘာဝနာနုယောဂေါ။ ဆန္ဒောတိ နိယျာနေတာ ကတ္တုကမျတာကုသလစ္ဆန္ဒော။ သဗ္ဗံ ဘာဝနာယ ပရိဿယံ သဟတိ၊ သဗ္ဗံ ဝါဿ ဥပကာရာဝဟံ သဟတိ ဝါဟေတီတိ သဗ္ဗသဟံ။ အပ္ပဋိဝါနီတိ န ပဋိနိဝတ္တတီတိ အပ္ပဋိဝါနီ။ အန္တရာယ သဟနံ မောဟနာသနဝီရိယံ အာတပ္ပတိ ကိလေသေတိ အာတပ္ပံ။ ဝိဓိနာ ဤရေတဗ္ဗတ္တာ ပဝတ္တေတဗ္ဗတ္တာ ဝီရိယံ။ သတတံ ပဝတ္တိယမာနဘာဝနာနုယောဂကမ္မံ သာတစ္စန္တိ အာဟ ‘‘သတတကိရိယ’’န္တိ။ တာဒိသမေဝါတိ ယာဒိသီ သတိ ဝုတ္တာ၊ တာဒိသမေဝ ဉာဏံ၊ ဇရာမရဏာဒိဝသေန စတုသစ္စပရိဂ္ဂါဟကံ ဉာဏန္တိ အတ္ထော။

အန္တရပေယျာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

နိဒါနသံယုတ္တဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ သမတ္တာ။