📜

၂။ ဗောဇ္ဈင်္ဂသံယုတ္တံ

၁။ ပဗ္ဗတဝဂ္ဂေါ

၁။ဟိမဝန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၂။ ဗုဇ္ဈတိ ¶ ¶ စတုသစ္စံ အရိယသာဝကော ဧတာယာတိ ဗောဓံ၊ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ၊ အရိယသာဝကော ပန စတုသစ္စံ ဗုဇ္ဈတီတိ ဗောဓိ။ အင်္ဂါတိ ကာရဏာ။ ယာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တဏှာဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဒိဋ္ဌိဝသေန အာယူဟနာ။ သဿတဒိဋ္ဌိယာ ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ အာယူဟနာ။ လီနဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန အာယူဟနာ။ ကာမသုခါနုယောဂဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ အတ္တကိလမထာနုယောဂဝသေန အာယူဟနာ။ ဩဃတရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (သံ။ နိ။ ၁။၁) –

‘‘ကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ အဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာ။ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ ပတိဋ္ဌာနံ၊ အဝသေသကိလေသာဘိသင်္ခါရေဟိ အာယူဟနာ၊ သဗ္ဗာကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ သဗ္ဗလောကိယကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာ’’တိ –

ဝုတ္တေသု ပကာရေသု ဣဓ အဝုတ္တာနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိလေသသန္တာနနိဒ္ဒါယ ဥဋ္ဌဟတီတိ ဧတေန သိခါပတ္တဝိပဿနာသဟဂတာနမ္ပိ သတိအာဒီနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝံ ဒဿေတိ။ စတ္တာရီတိအာဒိနာ မဂ္ဂဖလေန သဟဂတာနံ။ သတ္တဟိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေဟိ ဘာဝိတေဟိ သစ္စပဋိဝေဓော ဟောတီတိ ကထမိဒံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ။ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒယော ဝိယာတိ ဧတေန ဗောဓိဗောဇ္ဈင်္ဂသဒ္ဒါနံ သမုဒါယာဝယဝဝိသယတံ ဒဿေတိ။ သေနင်္ဂရထင်္ဂါဒယော ဝိယာတိ ဧတေန ပုဂ္ဂလပညတ္တိယာ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာရဏတ္ထော အင်္ဂသဒ္ဒေါ’’တိ။ ဗုဇ္ဈတီတိ ဗောဓိ၊ ဗောဓိယာ ဧဝ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ။ ဝိပဿနာဒီနံ ကာရဏာနံ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗာနံ သစ္စာနံ အနုရူပံ ပစ္စက္ခဘာဝေန ပဋိမုခံ အဝိပရီတံ သမ္မာ ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဧဝံ ဝတ္ထုဝိသေသဒီပကေဟိ ¶ ဥပရိမဂ္ဂေဟိ အနုဗုဇ္ဈန္တီတိအာဒိနာ ဝုတ္တဗောဓိသဒ္ဒေဟိ နိပ္ပဒေသေန ဝုတ္တံ ¶ ‘‘ဗုဇ္ဈနတာသာမညေန သင်္ဂဏှာတီ’’တိ။ ဧတ္ထ စ လီနပတိဋ္ဌာန-ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂ-ဥစ္ဆေဒါဘိနိဝေသာနံ ဓမ္မဝိစယ-ဝီရိယပီတိပဓာန-ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ပဋိပက္ခော။ ဥဒ္ဓစ္စာယူဟနအတ္တကိလမထာနုယောဂ-သဿတာဘိနိဝေသာနံ ပဿဒ္ဓိသမာဓိ-ဥပေက္ခာပဓာန-ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ပဋိပက္ခော။ သတိ ပန ဥဘယတ္ထာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ သာ သဗ္ဗတ္ထိကာ ဝုတ္တာ။

သံ-သဒ္ဒေါ ပသံသာယံ။ ပုနဒေဝ သုန္ဒရော စ အတ္ထောပီတိ အာဟ ‘‘ပသတ္ထော သုန္ဒရော စ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ’’တိ။ အဘိနိဗ္ဗတ္တေတီတိ အဘိဝိသိဋ္ဌဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တေတိ သဝိသေသဘာဝံ ဝဒတိ။ ‘‘ဧကေ ဝဏ္ဏယန္တီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ယထာဝုတ္တဝိဝေကတ္တယတော အညံ ဝိဝေကဒွယံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘တေ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဈာနက္ခဏေ တာဝ ကိစ္စတော ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကနိဿိတံ၊ ဝိပဿနာက္ခဏေ အဇ္ဈာသယတော ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကနိဿိတံ ဘာဝေတီတိ။ တေနာဟ – ‘‘အနုတ္တရံ ဝိမောက္ခံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရိဿာမီ’’တိ။ တတ္ထ တတ္ထ နိစ္ဆယတာယ ကသိဏဇ္ဈာနဂ္ဂဟဏေန အနုပ္ပာဒါနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဟိမဝန္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ကာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၃။ တိဋ္ဌန္တိ ဧတေနာတိ ဌိတိ၊ ကာရဏံ။ ကမ္မဥတုစိတ္တာဟာရသညိတော စတုဗ္ဗိဓော ပစ္စယော ဌိတိ ဧတဿာတိ ပစ္စယဋ္ဌိတိကော။ အာဟာရပစ္စယသဒ္ဒါ ဟိ ဧကတ္ထာ။ သုဘမ္ပီတိ ကာမစ္ဆန္ဒော ပစ္စယော၊ အသုဘေ သုဘာကာရေန ပဝတ္တနတော သုဘန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ကာရဏေန ပဝတ္တနကဿ အညဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ နိမိတ္တတ္တာ သုဘနိမိတ္တန္တိ။ သုဘဿာတိ ယထာဝုတ္တဿ သုဘဿ။ အာရမ္မဏမ္ပီတိ သုဘာကာရေန၊ ဣဋ္ဌာကာရေန ဝါ ဂယှမာနံ ရူပါဒိအာရမ္မဏမ္ပိ သုဘနိမိတ္တံ ဝုတ္တာကာရေန။ အနုပါယမနသိကာရောတိ အာကင်္ခိတဿ ဟိတသုခဿ အနုပါယဘူတော မနသိကာရော၊ တတော ဧဝ ဥပ္ပထမနသိကာရောတိ အယောနိသောမနသိကာရော။ တသ္မိန္တိ ယထာနိဒ္ဓါရိတေ ကာမစ္ဆန္ဒဘူတေ တဒါရမ္မဏဘူတေ စ ဒုဝိဓေပိ သုဘနိမိတ္တေ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘သုဘာရမ္မဏေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သုဘနိမိတ္တန္တိအာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏဿ အာဟာရဒဿနပါဠိ ဥတ္တာနာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝံ သဗ္ဗနီဝရဏေသု ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

ပဋိဃောပိ ¶ ပဋိဃနိမိတ္တံ ပုရိမုပ္ပန္နဿ ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ နိမိတ္တဘာဝတော။ ပဋိဃာရမ္မဏံ နာမ ဧကူနဝီသတိ အာဃာတဝတ္ထုဘူတာ သတ္တသင်္ခါရာ။ အရတီတိ ပန္တသေနာသနာဒီသု အရမဏံ ¶ ။ ဥက္ကဏ္ဌိတာတိ ဥက္ကဏ္ဌဘာဝေါ။ ပန္တေသူတိ ဒူရေသု၊ ဝိဝိတ္တေသု ဝါ။ အဓိကုသလေသူတိ သမထဝိပဿနာဓမ္မေသု။ အရတိ ရတိပဋိပက္ခော။ အရတိတာတိ အရမဏာကာရော။ အနဘိရတီတိ အနဘိရတဘာဝေါ။ အနဘိရမဏာတိ အနဘိရမဏာကာရော။ ဥက္ကဏ္ဌိတာတိ ဥက္ကဏ္ဌနာကာရော။ ပရိတဿိတာတိ ဥက္ကဏ္ဌနဝသေနေဝ ပရိတဿနာ။

အာဂန္တုကံ၊ န သဘာဝသိဒ္ဓံ။ ကာယာလသိယန္တိ နာမကာယေ အလသဘာဝေါ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ပန ‘‘တန္ဒီတိ ဇာတိအာလသိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝဒတီတိ ဧတေန အတိသီတာဒိပစ္စယာ သင်္ကောစာပတ္တိံ ဒဿေတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ကိလေသဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၅၇)။ တန္ဒီတိ ဇာတိအာလသိယံ။ တန္ဒိယနာတိ တန္ဒိယနာကာရော။ တန္ဒိမနကတာတိ တန္ဒိယာ အဘိဘူတစိတ္တတာ။ အလသဿ ဘာဝေါ အာလသျံ။ အာလသျာယနာကာရော အာလသျာယနာ။ အာလသျာယိတဿ ဘာဝေါ အာလသျာယိတတ္တံ။ ဣတိ သဗ္ဗေဟိပိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ကိလေသဝသေန ကာယာလသိယံ ကထိတံ။

ကိလေသဝသေနာတိ သမ္မောဟဝသေန။ ကာယဝိနမနာတိ ကာယဿ ဝိရူပတော နမနာ။ ဇမ္ဘနာတိ ဖန္ဒနာ။ ပုနပ္ပုနံ ဇမ္ဘနာ ဝိဇမ္ဘနာ။ အာနမနာတိ ပုရတော နမနာ။ ဝိနမနာတိ ပစ္ဆတော နမနာ။ သန္နမနာတိ သမန္တတော နမနာ။ ပဏမနာတိ ယထာ ဟိ တန္တတော ဥဋ္ဌိတပေသကာရော ကိဉ္စိဒေဝ ဥပရိဋ္ဌိတံ ဂဟေတွာ ဥဇုံ ကာယံ ဥဿာပေတိ၊ ဧဝံ ကာယဿ ဥဒ္ဓံ ဌပနာ။ ဗျာဓိယကန္တိ ဥပ္ပန္နဗျာဓိတာ။ ဣတိ သဗ္ဗေဟိပိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ကိလေသဝသေန ကာယဖန္ဒနမေဝ ကထိတံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၅၈)။

ဘတ္တပရိဠာဟောတိ ဘတ္တဝသေန ပရိဠာဟုပ္ပတ္တိ။ ဘုတ္တာဝိဿာတိ ဘုတ္တဝတော။ ဘတ္တမုစ္ဆာတိ ဘတ္တဂေလညံ။ အတိဘုတ္တပစ္စယာ ဟိ မုစ္ဆာပတ္တော ဝိယ ဟောတိ။ ဘတ္တကိလမထောတိ ဘုတ္တပစ္စယာ ကိလန္တဘာဝေါ။ ဘတ္တပရိဠာဟောတိ ဘတ္တဒရထော။ ကုစ္ဆိပူရံ ဘုတ္တဝတော ဟိ ပရိဠာဟုပ္ပတ္တိယာ ဥပဟတိန္ဒြိယော ဝိယ ဟောတိ၊ ကာယော ခိဇ္ဇတိ။ ကာယဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ဘုတ္တဘတ္တံ နိဿာယ ကာယဿ အကမ္မညတာ။

စိတ္တဿ ¶ လီယနာကာရောတိ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ သင်္ကောစပ္ပတ္တိ။ စိတ္တဿ အကလျတာတိ စိတ္တဿ ဂိလာနဘာဝေါ။ ဂိလာနောတိ အကလ္လကော ဝုစ္စတိ။ တထာ စာဟ ‘‘နာဟံ၊ ဘန္တေ၊ အကလ္လကော’’တိ။ အကမ္မညတာတိ စိတ္တဂေလညသင်္ခါတော အကမ္မညနာကာရော။ ဩလီယနာတိ ဩလီယနာကာရော။ ဣရိယာပထိကမ္ပိ စိတ္တံ ယဿ ဝသေန ဣရိယာပထံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ဩလီယတိ၊ တဿ တံ အာကာရံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဩလီယနာ’’တိ။ ဒုတိယပဒံ ဥပသဂ္ဂေန ဝဍ္ဎိတံ။ လီနန္တိ အဝိပ္ဖာရိကတာယ ¶ သင်္ကောစပ္ပတ္တံ။ ဣတရေ ဒွေ အာကာရနိဒ္ဒေသာ။ ထိနန္တိ အဝိပ္ဖာရိကတာယ အနုဿာဟနာ အသင်္ဂဟနသင်္ဂဟနံ။ ထိယနာကာရော ထိယနာ။ ထိယိတတ္တန္တိ ထိယိတဿ အာကာရော၊ အဝိပ္ဖာရိကတာတိ အတ္ထော။

စေတသော အဝူပသမောတိ စိတ္တဿ အဝူပသန္တတာ အသန္နိသိန္နဘာဝေါ။ တေနာဟ – ‘‘အဝူပသန္တာကာရော’’တိ။ အတ္ထတော ပနေတန္တိ သွာယံ အဝူပသန္တာကာရော ဝိက္ခေပသဘာဝတ္တာ ဝိက္ခေပဟေတုတာယ စ အတ္ထတော ဧတံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စမေဝ။

ဝိစိကိစ္ဆာယ အာရမ္မဏဓမ္မာ နာမ ‘‘ဗုဒ္ဓေ ကင်္ခတီ’’တိအာဒိနာ အာဂတအဋ္ဌကင်္ခါဝတ္ထုဘူတာ ဓမ္မာ။ ယသ္မာ ဝိစိကိစ္ဆာ ဗျာပါဒါဒယော ဝိယ အနု အနု ဥဂ္ဂဟဏပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ ကင်္ခါဋ္ဌာနီယံ အာရမ္မဏမေဝ ဒဿိတံ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာယ အာရမ္မဏဓမ္မာ’’တိ။ ယသ္မာ ပုရိမုပ္ပန္နာ ဝိစိကိစ္ဆာ ပစ္ဆာ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိစိကိစ္ဆာပိ ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနီယဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – တိဋ္ဌန္တိ ပဝတ္တန္တိ ဧတ္ထာတိ ဌာနီယာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ ဧဝ ဌာနီယာ ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနီယာ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန အာရမ္မဏဿပိ တတ္ထ ဝိသေသပစ္စယတံ ဥပါဒါယ ‘‘ကာမစ္ဆန္ဒော ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဣမေ ဒွေ ဓမ္မာ အာရမ္မဏေန ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုဘနိမိတ္တဿ ဟိ ပစ္စယဘာဝမတ္တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ယထာ ‘‘ပဋိဃမ္ပိ ပဋိဃနိမိတ္တ’’န္တိ ကတွာ ‘‘ဗျာပါဒေါ ဥပနိဿယေန ကထိတော’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သုဘမ္ပိ သုဘနိမိတ္တန္တိ ကတွာ ကာမစ္ဆန္ဒော ဥပနိဿယေန ကထိတောတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ သေသာ ထိနမိဒ္ဓဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စာနိ။ တတ္ထ ထိနမိဒ္ဓံ အညမညံ သဟဇာတာဒိဝသေန ပစ္စယော၊ တထာ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စန္တိ။ ဥဘယေသမ္ပိ ဥပနိဿယကောဋိယာ ပစ္စယဘာဝေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အာဟ ‘‘သဟဇာတေန စ ဥပနိဿယေန စာ’’တိ။

ယသ္မာ ¶ သတိ နာမ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ အနုဿရဏဝသေန ဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တေ ဓမ္မာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယာ နာမ။ လောကုတ္တရဓမ္မေ စ အနုဿဝါဒိဝသေန ဂဟေတွာ တထာ ပဝတ္တတေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတိယာ’’တိအာဒိ။

ကောသလ္လံ ဝုစ္စတိ ပညာ၊ တတော ဥပ္ပန္နာ ကောသလ္လသမ္ဘူတာ။ အနဝဇ္ဇသုခဝိပါကာတိ အနဝဇ္ဇာ ဟုတွာ သုခဝိပါကာ ဝိပစ္စနကာ။ ပဒဒွယေန ပစ္စယတော သဘာဝတော ကိစ္စတော ဖလတော ကုသလဓမ္မံ ဒဿေတိ။ အကုသလနိဒ္ဒေသေပိ ဧသေဝ နယော။ သာဝဇ္ဇာတိ ဂါရယှာ။ အနဝဇ္ဇာတိ အဂါရယှာ။ ဟီနာ လာမကာ။ ပဏီတာ သေဋ္ဌာ။ ကဏှာ ကာဠကာ အသုဒ္ဓါ။ သုက္ကာ ဩဒါတာ သုဒ္ဓါ ¶ ။ ပဋိဘာဂ-သဒ္ဒေါ ပဌမေ ဝိကပ္ပေ သဒိသကောဋ္ဌာသတ္ထော၊ ဒုတိယေ ပဋိပက္ခကောဋ္ဌာသတ္ထော၊ တတိယေ နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗပဋိပက္ခကောဋ္ဌာသတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ကုသလကိရိယာယ အာဒိကမ္မဘာဝေန ပဝတ္တဝီရိယံ ဓိတိသဘာဝတာယ ဓာတူတိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အာရမ္ဘဓာတူတိ ပဌမာရမ္ဘဝီရိယ’’န္တိ။ လဒ္ဓါသေဝနံ ဝီရိယံ ဗလပ္ပတ္တံ ဟုတွာ ပဋိပက္ခံ ဝိဓမတီတိ အာဟ – ‘‘နိက္ကမဓာတူတိ ကောသဇ္ဇတော နိက္ခန္တတ္တာ တတော ဗလဝတရ’’န္တိ။ အဓိမတ္တာဓိမတ္တတရာနံ ပဋိပက္ခဓမ္မာနံ ဝိဓမနသမတ္ထံ ပဋုပဋုတရာဒိဘာဝပ္ပတ္တံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ပရက္ကမဓာတူတိ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတာယ တတောပိ ဗလဝတရ’’န္တိ။

တိဋ္ဌတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ ဌာနီယာ။ အာရမ္မဏဓမ္မာ၊ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဌာနီယာတိ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယာတိ ‘‘ပီတိယာ အာရမ္မဏဓမ္မာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ ပီတိပိ တထာ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ ဝုတ္တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ‘‘ပီတိယာ ဧဝ တံ နာမ’’န္တိ။ ဒရထပဿဒ္ဓီတိ ဒရထော ကိလေသပရိဠာဟော၊ သော ပဿမ္ဘတိ ဧတာယာတိ ဒရထပဿဒ္ဓိ၊ ကာယပဿဒ္ဓိယာ ဝေဒနာဒိခန္ဓတ္တယဿ ဝိယ ရူပကာယဿပိ ပဿမ္ဘနံ ဟောတိ၊ စိတ္တပဿဒ္ဓိယာ စိတ္တဿေဝ ပဿမ္ဘနံ၊ တတော ဧဝေတ္ထ ဘဂဝတာ လဟုတာဒီနံ ဝိယ ဒုဝိဓတာ ဝုတ္တာ။ တထာ သမာဟိတာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ ဂယှမာနော သမထောဝ သမထနိမိတ္တံ၊ တဿ အာရမ္မဏဘူတံ ပဋိဘာဂနိမိတ္တမ္ပိ။ ဝိဝိဓံ အဂ္ဂံ ဧတဿာတိ ဗျဂ္ဂေါ၊ ဝိက္ခေပေါ။ တထာ ဟိ သော အနဝဋ္ဌာနရသော ဘန္တတာပစ္စုပဋ္ဌာနော ဝုတ္တော။ ဧကဂ္ဂဘာဝတော ဗျဂ္ဂပဋိပက္ခောတိ အဗျဂ္ဂေါ၊ သမာဓိ၊ သော ဧဝ နိမိတ္တန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။

ယော ¶ အာရမ္မဏေ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာကာရံ အနာဒိယိတွာ ဂဟေတဗ္ဗော မဇ္ဈတ္တာကာရော၊ ယော စ ပုဗ္ဗေ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာဝသေန ဥပ္ပန္နော မဇ္ဈတ္တာကာရော၊ ဒုဝိဓောပိ သော ဥပေက္ခာယ အာရမ္မဏဓမ္မောတိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ – ‘‘အတ္ထတော ပန မဇ္ဈတ္တာကာရော ဥပေက္ခာဋ္ဌာနီယာ ဓမ္မာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ အာရမ္မဏေန ကထိတာ အာရမ္မဏဿေဝ တေသံ ဝိသေသပစ္စယဘာဝတော။ သေသာတိ ဝီရိယာဒယော စတ္တာရော ဓမ္မာ။ တေသဉှိ ဥပနိဿယောဝ သာတိသယော ဣစ္ဆိတဗ္ဗောတိ။

ကာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၄။ ခီဏာသဝဿ လောကုတ္တရံ သီလံ နာမ မဂ္ဂဖလပရိယာပန္နာ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာဇီဝါ သီလလက္ခဏပ္ပတ္တာ ¶ တဒညေ စေတနာဒယော။ လောကိယံ ပန ကိရိယာဗျာကတစိတ္တပရိယာပန္နံ စာရိတ္တသီလံ၊ ဝါရိတ္တသီလဿ ပန သမ္ဘဝေါ ဧဝ နတ္ထိ ဝိရမဏဝသေန ပဝတ္တိယာ အဘာဝတော။ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂသီလံ လောကိယသီလ’’န္တိ ကေစိ။

စက္ခုဒဿနန္တိ စက္ခူဟိ ဒဿနံ။ လက္ခဏဿ ဒဿနန္တိ သဘာဝဓမ္မာနံ သင်္ခတာနံ ပစ္စတ္တလက္ခဏဿ ဉာတပရိညာယ၊ အနိစ္စာဒိသာမညလက္ခဏဿ တီရဏပရိညာယ ဒဿနံ။ ပဇဟန္တောပိ ဟိ တေ ပဟာတဗ္ဗာကာရတော ပဿတိ နာမ။ နိဗ္ဗာနဿ တထလက္ခဏံ မဂ္ဂဖလေဟိ ဒဿနံ၊ တံ ပန ပဋိဝိဇ္ဈနံ။ ဈာနေန ပထဝီကသိဏာဒီနံ၊ အဘိညာဟိ ရူပါနံ ဒဿနမ္ပိ ဉာဏဒဿနမေဝ။ စက္ခုဒဿနံ အဓိပ္ပေတံ သဝနပယိရုပါသနာနံ ပရတော ဂဟိတတ္တာ။ ပဉှပယိရုပါသနန္တိ ပဉှပုစ္ဆနဝသေန ပယိရုပါသနံ အညကမ္မတ္ထာယ ဥပသင်္ကမနဿ ကေဝလံ ဥပသင်္ကမနေနေဝ ဇောတိတတ္တာ။

အရိယာနံ အနုဿတိ နာမ ဂုဏဝသေန၊ တတ္ထာပိ လဒ္ဓဩဝါဒါဝဇ္ဇနမုခေန ယထာဘူတသီလာဒိဂုဏာနုဿရဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘ဈာနဝိပဿနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အညေသံယေဝ သန္တိကေတိ အရိယေဟိ အညေသံ သာသနိကာနံယေဝ သန္တိကေ။ တေနာဟ – ‘‘အနုပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမာ’’တိ။ အညေသူတိ သာသနိကေဟိ အညေသု တာပသပရိဗ္ဗာဇကာဒီသု။ တတ္ထ ဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အရိယာနံ အနုပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ။

သတသဟဿမတ္တာ ¶ အဟေသုံ သမန္တပါသာဒိကတ္တာ မဟာထေရဿ။ လင်္ကာဒီပေတိ နိဿယသီသေန နိဿိတသလ္လက္ခဏံ။ န ဟိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဒီပပဋိလဒ္ဓါ၊ အထ ခေါ ဒီပနိဝါသိအာစရိယပဋိလဒ္ဓါ။ မဟိန္ဒ…ပေ… ပဗ္ဗဇန္တိ နာမ တဿ ပရိဝါရတာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယာတိ။

သရတီတိ တံ ဩဝါဒါနုသာသနိဓမ္မံ စိန္တေတိ စိတ္တေ ကရောတိ။ ဝိတက္ကာဟတံ ကရောတီတိ ပုနပ္ပုနံ ပရိဝိတက္ကနေန တဒတ္ထံ ဝိတက္ကနိပ္ဖာဒိတံ ကရောတိ။ အာရဒ္ဓါ ဟောတီတိ သမ္ပာဒိတော ဟောတိ။ တံ ပန သမ္ပာဒနံ ပါရိပူရိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏော ဟောတီ’’တိ။ တတ္ထာတိ ယထာဝုတ္တေ ဓမ္မေ။ ဉာဏစာရဝသေနာတိ ဉာဏဿ ပဝတ္တနဝသေန။ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနန္တိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဩဝါဒဓမ္မေ အာဂတာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ။ လက္ခဏန္တိ ဝိသေသလက္ခဏံ သာမညလက္ခဏဉ္စ။ ပဝိစိနတီတိ ‘‘ဣဒံ ရူပံ ဧတ္တကံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ ဝိစယံ အာပဇ္ဇတိ။ ဉာဏဉ္စ ရောပေတီတိ ‘‘အနိစ္စံ စလံ ပလောကံ ပဘင်္ဂူ’’တိအာဒိနာ ဉာဏံ ပဝတ္တေတိ။ ဝီမံသနံ…ပေ… အာပဇ္ဇတီတိ ရူပသတ္တကာရူပသတ္တကက္ကမေန ¶ ဝိပဿနံ ပစ္စက္ခတော ဝိယ အနိစ္စတာဒီနံ ဒဿနံ သမ္မသနံ အာပဇ္ဇတိ။

ဥဘယမ္ပေတန္တိ ဖလာနိသံသာတိ ဝုတ္တဒွယံ။ အတ္ထတော ဧကံ ပရိယာယသဒ္ဒတ္တာ။ ပဋိကစ္စာတိ ပဂေဝ။ မရဏကာလေတိ မရဏကာလသမီပေ။ သမီပတ္ထေ ဟိ ဣဒံ ဘုမ္မန္တိ အာဟ ‘‘မရဏဿ အာသန္နကာလေ’’တိ။

သော တိဝိဓော ဟောတိ ဉာဏဿ တိက္ခမဇ္ဈမုဒုဘာဝေန။ တေနာဟ ‘‘ကပ္ပသဟဿာယုကေသူ’’တိအာဒိ။ ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ နာမ အာယုဝေမဇ္ဈံ အတိက္ကမိတွာ ပရိနိဗ္ဗာယနတော။ ယတ္ထ ကတ္ထစီတိ အဝိဟာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ။ သပ္ပယောဂေနာတိ ဝိပဿနာဉာဏသင်္ခါရသင်္ခါတေန ပယောဂေန၊ သဟ ဝိပဿနာပယောဂေနာတိ အတ္ထော။ သုဒ္ဓါဝါသဘူမိယံ ဥဒ္ဓံယေဝ မဂ္ဂသောတော ဧတဿာတိ ဥဒ္ဓံသောတော။ ပဋိသန္ဓိဝသေန အကနိဋ္ဌဘဝံ ဂစ္ဆတီတိ အကနိဋ္ဌဂါမီ။

အဝိဟာဒီသု ဝတ္တမာနောပိ ဧကံသတော ဥဒ္ဓံဂမနာရဟော ပုဂ္ဂလော အကနိဋ္ဌဂါမီ ဧဝ နာမာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကော ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီတိ ပဉ္စ ဟောန္တီ’’တိ။ တေသန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ။ ဥဒ္ဓံသောတဘာဝတော ယဒိပိ ဟေဋ္ဌိမာဒီသုပိ အရိယဘူမိ နိဗ္ဗတ္တတေဝ၊ တထာပိ တတ္ထ ဘူမီသု အာယုံ ¶ အဂ္ဂဟေတွာ အကနိဋ္ဌဘဝေ အာယုဝသေနေဝ သောဠသကပ္ပသဟဿာယုကတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ‘‘သတ္တ ဖလာ သတ္တာနိသံသာ ပါဋိကင်္ခါ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သတ္တန္နမ္ပိ သဟဘာဝေါ လဗ္ဘတီတိ ‘‘အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကစိတ္တက္ခဏိကာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တယိဒံ ပါဠိယံ တတ္ထ တတ္ထ ‘‘တသ္မိံ သမယေ’’တိ အာဂတဝစနေန ဝိညာယတိ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ပန နာနာသဘာဝတ္တာ ‘‘နာနာလက္ခဏာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဝတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၅။ ‘‘သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ’’တိ ဧဝံ စေ မယှံ ဟောတီတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ နာမ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော ပဝရော၊ တသ္မာဟံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသီသေန ဖလသမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ ဝိဟရိဿာမီတိ ဧဝံ စေ မယှံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ‘‘အပ္ပမာဏော’’တိ ဧဝံ မယှံ ဟောတီတိ သွာယံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ သဗ္ဗသော ပမာဏကရကိလေသာဘာဝတော အပ္ပမာဏဓမ္မာရမ္မဏတော စ အပ္ပမာဏောတိ ဧဝံ မယှံ အန္တောသမာပတ္တိယံ အသမ္မောဟဝသေန ဟောတိ။ သုပရိပုဏ္ဏောတိ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ သုဋ္ဌု ပရိပုဏ္ဏောတိ ဧဝံ ¶ မယှံ အန္တောသမာပတ္တိယံ အသမ္မောဟဝသေန ဟောတီတိ။ တိဋ္ဌတီတိ ယထာကာလပရိစ္ဆေဒသမာပတ္တိယာ အဝဋ္ဌာနေန တပ္ပရိယာပန္နတာယ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ တိဋ္ဌတိ ပဋိဗန္ဓဝသေန။ ဥပ္ပာဒံ အနာဝဇ္ဇိတတ္တာတိ ဥပ္ပာဒဿ အနာဝဇ္ဇနေန အသမန္နာဟာရေန။ ဥပ္ပာဒသီသေန စေတ္ထ ဥပ္ပာဒဝန္တောဝ သင်္ခါရာ ဂဟိတာ။ အနုပ္ပာဒန္တိ နိဗ္ဗာနံ ဥပ္ပာဒါဘာဝတော ဥပ္ပာဒဝန္တေဟိ စ ဝိနိဿဋတ္တာ။ ပဝတ္တန္တိ ဝိပါကပ္ပဝတ္တံ။ အပ္ပဝတ္တန္တိ နိဗ္ဗာနံ တပ္ပဋိက္ခေပတော။ နိမိတ္တန္တိ သဗ္ဗသင်္ခါရနိမိတ္တံ။ အနိမိတ္တန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ သင်္ခါရေတိ ဥပ္ပာဒါဒိအနာမသနေန ကေဝလမေဝ သင်္ခါရဂဟဏံ။ ဝိသင်္ခါရန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ အာဝဇ္ဇိတတ္တာ အာဝဇ္ဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တိယာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ တိဋ္ဌတိ။ အဋ္ဌဟာကာရေဟီတိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ။ ဇာနာတီတိ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတကာလေ ပဇာနာတိ။ အဋ္ဌဟာကာရေဟီတိ ဥပ္ပာဒါဝဇ္ဇနာဒီဟိ စေဝ အနုပ္ပာဒါဝဇ္ဇနာဒီဟိ စ ဝုတ္တာကာရဝိပရီတေဟိ အဋ္ဌဟိ အာကာရေဟိ စဝန္တံ သမာပတ္တိဝသေန အနဝဋ္ဌာနတောပိ ဂစ္ဆန္တံ စဝတီတိ ထေရော ပဇာနာတီတိ။

ဖလဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ¶ ဖလသမာပတ္တိပရိယာပန္နာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ ကိံ ပန တေ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဝတ္တန္တီတိ အာဟ ‘‘ယဒါ ဟီ’’တိအာဒိ။ သီသံ ကတွာတိ ပဓာနံ သေဋ္ဌံ ကတွာ။ တဒနွယာတိ တဒနုဂတာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ အနုဂစ္ဆနကာ။ တဉ္စ ခေါ တထာ ကတွာ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခဏဝသေန။ ကေစိ ပန ‘‘တံ ပစ္စဝေက္ခဏာဒိကံ ကတွာ’’တိ ဝဒန္တိ။

ဝတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဘိက္ခုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၆။ ဗောဓာယာတိ ဧတ္ထ ဗောဓော နာမ ဗုဇ္ဈနံ၊ တံ ပန ကိဿ ကေနာတိ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ကိံ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယာ’’တိ ဝတွာ တံ ဒဿေန္တော ‘‘မဂ္ဂေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ မဂ္ဂေန နိဗ္ဗာနံ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ သံဝတ္တန္တိ၊ ပစ္စဝေက္ခဏာယ ကတကိစ္စတံ ဗုဇ္ဈနတ္ထာယ သံဝတ္တန္တိ၊ ပဌမဝိကပ္ပေ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယော ဧဝ ဒဿိတောတိ တေန အတုဋ္ဌေ ‘‘မဂ္ဂေန ဝါ’’တိ ဒုတိယဝိကပ္ပမာဟ။ ဝိဝေကနိဿိတံ ဝိရာဂနိဿိတန္တိ ပဒေဟိ သဗ္ဗံ မဂ္ဂကိစ္စံ တဿ ဖလဉ္စ ဒဿိတံ။ နိရောဓနိဿိတန္တိ ဣမိနာ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာ။ ကာမာသဝါပိ စိတ္တံ ဝိမုစ္စတီတိအာဒိနာ ကိလေသပ္ပဟာနံ။ ဝိမုတ္တသ္မိံ ဝိမုတ္တမိတိ ဉာဏံ ဟောတီတိအာဒိနာ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဒဿိတာ။

ဘိက္ခုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆-၇။ ကုဏ္ဍလိယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၈၇-၁၈၈။ နိဗဒ္ဓဝါသဝသေန ¶ အာရာမေ နိသီဒနသီလောတိ အာရာမနိသာဒီ။ ပရိသံ ဩဂါဠှော ဟုတွာ စရတီတိ ပရိသာဝစရောတိ အာဟ – ‘‘ယော ပနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝန္တိ ဣမိနာကာရေန။ ဂဟဏန္တိ နိဂ္ဂဟဏံ။ တေန ပုစ္ဆာပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရတိ။ နိဗ္ဗေဌနန္တိ နိဂ္ဂဟနိဗ္ဗေဌနံ။ တေန ဝိဿဇ္ဇနပဒဿ အတ္ထံ ဝိဝရတိ။ ဣမိနာ နယေနာတိ ဧတေန ‘‘ဣတိဝါဒေါ’’တိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတိ။ ဥပါရမ္ဘာဓိပ္ပာယော ဝဒတိ ဧတေနာတိ ဝါဒေါ၊ ဒေါသော။ ဣတိဝါဒေါ ဟောတီတိ ဧဝံ ဣမဿ ဥပရိ ဝါဒါရောပနံ ဟောတိ။ ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခောတိ ဧဝံ တတော ပမောက္ခော ဟောတိ ¶ ။ ဧဝံ ဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသံ ပရေဟိ အာရောပိတဒေါသဿ နိဗ္ဗေဌနဝသေန ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒေါသပဝေဒနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ပုစ္ဆာယ ဒေါသော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဧတ္တကံ ဌာနန္တိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘တီဏိ သုစရိတာနီ’’တိ ဧတ္တကံ ဌာနံ။ ဣမံ ဒေသနန္တိ ‘‘ဣန္ဒြိယသံဝရော ခေါ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ ဣမံ ဒေသနံ။ နာဘိဇ္ဈာယတီတိ န အဘိဇ္ဈာယတိ။ နာဘိဟံသတီတိ န အဘိတုဿတိ။ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ ဌိတံ ဟောတီတိ ကမ္မဋ္ဌာနာရမ္မဏေ သမာဓာနဝသေန ဌိတံ ဟောတိ အဝဋ္ဌိတံ။ တေနာဟ ‘‘သုသဏ္ဌိတ’’န္တိ။ သုသဏ္ဌိတန္တိ သမ္မာ အဝိက္ခေပဝသေန ဌိတံ။ ကမ္မဋ္ဌာနဝိမုတ္တိယာတိ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယုဉ္ဇနဝသေန ပဋိပက္ခတော နီဝရဏတော ဝိမုတ္တိယာ။ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တန္တိ သုဝိမုတ္တံ။ တသ္မိံ အမနာပရူပဒဿနေ န မင်္ကု ဝိလက္ခော န ဟောတိ။ ကိလေသဝသေန ဒေါသဝသေန။ အဋ္ဌိတစိတ္တော အထဒ္ဓစိတ္တော။ ကောဝေသေန ဟိ စိတ္တံ ထဒ္ဓံ ဟောတိ၊ န မုဒုကံ။ အဒီနမာနသောတိ ဒေါမနဿဝသေန ယော ဒီနဘာဝေါ၊ တဒဘာဝေန နိဒ္ဒေါသမာနသော။ အပူတိစိတ္တောတိ ဗျာပဇ္ဇာဘာဝေန သီတိဘူတစိတ္တော။

ဣမေသု ဆသု ဒွါရေသု အဋ္ဌာရသ ဒုစ္စရိတာနိ ဟောန္တိ ပစ္စေကံ ကာယဝစီမနောဒုစ္စရိတဘေဒေန။ တာနိ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘ကထ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပါထဂတေတိ နယဒါနမတ္တမေတံ။ တေန ‘‘အနိဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ ဒေါသံ ဥပ္ပာဒေန္တဿာ’’တိအာဒိနာ တိဝိဓဒုစ္စရိတံ နီဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တထာ ‘‘မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏေ မောဟံ ဥပ္ပာဒေန္တဿာ’’တိအာဒိနာ စ။ မနောဒုစ္စရိတာဒိသာမညေန ပန တီဏိယေဝ ဒုစ္စရိတာနိ ဟောန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပညတ္တိဝသေနာတိ ဝတ္ထုံ အနာမသိတွာ ပိဏ္ဍဂဟဏမုခေန ကေဝလံ ပညတ္တိဝသေနေဝ။ ဘာဝနာပဋိသင်္ခါနေတိ ဘာဝနာသိဒ္ဓေ ပဋိသင်္ခါနေ၊ ဘာဝနာယ ပဋိသင်္ခါနေ ဝါတိ အတ္ထော။ ဣမာနီတိ ယထာဝုတ္တာနိ ဆဒွါရာရမ္မဏာနိ။ ဒုစ္စရိတာနီတိ ဒုစ္စရိတကာရဏာနိ။ အပ္ပဋိသင်္ခါနေ ဌိတဿ ဒုစ္စရိတာနိ ¶ သုစရိတာနိ ကတွာ။ ပရိဏာမေတီတိ ပရိဝတ္တေတိ ဒုစ္စရိတာနိ တတ္ထ အနုပ္ပာဒေတွာ သုစရိတာနိ ¶ ဥပ္ပာဒေန္တော။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ဣန္ဒြိယသံဝရော…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗော ဣန္ဒြိယသံဝရသမ္ပာဒနဝသေန တိဏ္ဏံ သုစရိတာနံ သိဇ္ဈနတော။ တေနာဟ ‘‘ဧတ္တာဝတာ’’တိအာဒိ။ ဧတ္တာဝတာတိ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ‘‘တီဏိ သုစရိတာနိ ပရိပူရေန္တီ’’တိ ပဒံ၊ ဧတ္တာဝတာ။ သီလာနုရက္ခကံ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလန္တိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဿ အနုရက္ခကံ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလံ ကထိကံ။ ကထံ ပန တဒေဝ တဿ အနုရက္ခကံ ဟောတီတိ? အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ ဥပနိဿယဘာဝတော။

တီဏိ သီလာနီတိ ဣန္ဒြိယသံဝရ-အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိ-ပစ္စယသန္နိဿိတ-သီလာနိ။ လောကုတ္တရမိဿကာတိ လောကိယာပိ လောကုတ္တရာပိ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။ သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနန္တိ လောကုတ္တရာနံ သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ။ မူလဘူတာ သတိပဋ္ဌာနာ ပုဗ္ဗဘာဂါ၊ တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရော ခေါ၊ ကုဏ္ဍလိယ၊ သတိပဋ္ဌာနာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ပရိပူရေန္တီ’’တိ။ တေပီတိ ယထာဝုတ္တသတိပဋ္ဌာနာ။ သတိပဋ္ဌာနမူလကာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ လောကိယသတိပဋ္ဌာနမူလကာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဝ။ ပုဗ္ဗဘာဂါဝါတိ ဧတ္ထ ကေစိ ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂါ စာ’’တိ ပါဌံ ကတွာ ‘‘ပုဗ္ဗေဝ လောကုတ္တရာ ပုဗ္ဗဘာဂါ စာ’’တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိမူလကာတိ ‘‘သတ္တ ခေါ၊ ကုဏ္ဍလိယ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိံ ပရိပူရေန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ လောကုတ္တရာဝ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိသဟဂတဘာဝတော။

ကုဏ္ဍလိယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဥပဝါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၈၉။ ပစ္စတ္တန္တိ ကရဏနိဒ္ဒေသော အယန္တိ အာဟ – ‘‘အတ္တနာဝါ’’တိ။ ကုရုမာနောယေဝါတိ ဥပ္ပာဒေန္တော ဧဝ။ ကမ္မဋ္ဌာနဝိမုတ္တိယာ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေန နီဝရဏာနံ ဒူရီဘာဝတော တေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တံ။ အတ္ထံ ကရိတွာတိ ဘာဝနာမနသိကာရံ ဥတ္တမံ ကတွာ။ ‘‘မဟာ ဝတ မေ အယံ အတ္ထော ဥပ္ပန္နော’’တိ အတ္ထိကော ဟုတွာ။

၉။ ပဌမဥပ္ပန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၀။ တထာဂတဿ ပါတုဘာဝါတိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒကာလေ ဧဝ ဗောဇ္ဈင်္ဂရတနပဋိလာဘောတိ ဒဿေတိ။

ပဗ္ဗတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဂိလာနဝဂ္ဂေါ

၁-၃။ ပါဏသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၉၂-၁၉၄။ ယေသန္တိ ¶ ¶ ယေသံ သတ္တာနံ။ စတ္တာရော ဣရိယာပထာ အတ္ထိ လဗ္ဘန္တိ တဒုပဂသရီရာဝယဝလာဘေန။ ဧတန္တိ ‘‘စတ္တာရော ဣရိယာပထေ ကပ္ပေန္တီ’’တိ ဧတံ ဝစနံ။ ‘‘ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိအာဒိဝစနတော ‘‘သဟဝိပဿနကေ မဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂေ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယတတိယာနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ။

၄-၁၀။ ပဌမဂိလာနသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၉၅-၂၀၁။ ဝိသုဒ္ဓံ အဟောသိ ဝိသဘာဂဓာတုက္ခောဘံ ဝူပသမေန္တံ။ တေနာဟ – ‘‘ပေါက္ခရပတ္တေ …ပေ… ဝိနိဝတ္တိတွာ ဂတော’’တိ။ ဧသေဝ နယော ပါဠိတော အတ္ထတော စ စတုတ္ထေန ပဉ္စမဆဋ္ဌာနံ သမာနတ္တာ။ ဝိသရုက္ခဝါတသမ္ဖဿေနာတိ ဝိသရုက္ခသန္နိဿိတဝါတသမ္ဖဿေန။ မန္ဒသီတဇရောတိ မုဒုကော သီတဇရော။ သေသန္တိ ဝုတ္တာဝသေသံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သတ္တမာဒီသု စတူသု။

ဂိလာနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဥဒါယိဝဂ္ဂေါ

၁-၂။ ဗောဓာယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၀၂-၂၀၃။ ကိတ္တကေန နု ခေါ ကာရဏေန ဗုဇ္ဈနကအင်္ဂါ နာမ ဝုစ္စန္တိ ဗုဇ္ဈနကဿ ပုဂ္ဂလဿ အင်္ဂါတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘန္တိ။ မိဿကဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ သဟဝိပဿနာ မဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာတိ ကတွာ။ ဓမ္မပရိစ္ဆေဒေါ ကထိတော ဂဏနာမတ္တေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဝုတ္တတ္တာ န ဘူမန္တရပရိစ္ဆေဒေါ၊ ဝိပဿနာဒိပရိစ္ဆေဒေါ ဝါ။

၃-၅။ ဌာနိယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၀၄-၂၀၆။ ကာမရာဂေန ¶ ဂဓိတဗ္ဗဋ္ဌာနဘူတာ ကာမရာဂဋ္ဌာနိယာတိ အာဟ ‘‘အာရမ္မဏဓမ္မာန’’န္တိ။ ‘‘မနသိကာရဗဟုလီကာရာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘အာရမ္မဏေနေဝ ကထိတ’’န္တိ ¶ ဝုတ္တံ။ ဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေါတိ ဧတေန န ကေဝလံ အာရမ္မဏဝသေနေဝ၊ အထ ခေါ ဥပနိဿယဝသေနပေတ္ထ အတ္ထော လဗ္ဘတီတိ ဒဿေတိ။ ပဌမဝဂ္ဂဿ ဟိ ဒုတိယေ သုတ္တေ ဥပနိဿယဝသေနေဝ အတ္ထော ဒဿိတော။ မိဿကဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ အဝိဘာဂေနေဝ ကထိတတ္တာ။ အပရိဟာနိယေတိ တီဟိ သိက္ခာဟိ အပရိဟာနာဝဟေ။

၆-၇။ တဏှက္ခယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၀၇-၂၀၈။ ‘‘သော မံ ပုစ္ဆိဿတီ’’တိ အဓိပ္ပာယေန ဘဂဝတာ ဩသာပိတဒေသနံ။ ပတ္ထဋတ္တာ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ဝိတ္ထာရိတံ ဂတတ္တာ။ မဟန္တဘာဝန္တိ ဘာဝနာဝသေနေဝ မဟတ္တံ ဂတတ္တာ။ တတော ဧဝ ဝဍ္ဎိပ္ပမာဏာ။ နီဝရဏဝိဂမေ သမ္ဘဝတော ပစ္စယတော ဗျာပါဒေါ ဝိဂတော ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘နီဝရဏာနံ ဒူရီဘာဝေန ဗျာပါဒဝိရဟိတတ္တာ’’တိ။ တဏှာမူလကန္တိ တဏှာပစ္စယံ။ ယဉှိ တဏှာသဟဂတံ အသဟဂတမ္ပိ တဏှံ ဥပနိဿာယ နိပ္ဖန္နံ၊ သဗ္ဗံ တံ တဏှာမူလကံ။ ပဟီယတိ အနုပ္ပာဒပ္ပဟာနေန။ တဏှာဒီနံယေဝ ခယာ၊ န တေသံ သင်္ခါရာနံ ခယာ။ ဧတေဟိ တဏှက္ခယာဒိပဒေဟိ။

၈။ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၀၉။ နိဗ္ဗိဇ္ဈန္တီတိ နိဗ္ဗေဓာ၊ နိဗ္ဗိဇ္ဈနဓမ္မာ ဓမ္မဝိနယာဒယော၊ တပ္ပရိယာပန္နတာယ နိဗ္ဗေဓဘာဂေ ဂတော နိဗ္ဗေဓဘာဂိယော၊ တံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ။ တေနာဟ ‘‘နိဗ္ဗိဇ္ဈနကောဋ္ဌာသိယ’’န္တိ။ ဘာဝေတွာ ဌိတေန စိတ္တေန။ ဝိပဿနာမဂ္ဂမ္ပိ ဂဟေတွာ ‘‘မဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါ မိဿကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေဟီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေဟိ ဘာဝိတံ စိတ္တံ။ တေ ဝါ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဘာဝေတွာ ဌိတံ စိတ္တံ နာမ ဖလစိတ္တံ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရမေဝ။ တမ္ပီတိ ဖလစိတ္တမ္ပိ မဂ္ဂါနန္တရတာယ မဂ္ဂနိဿိတံ ကတွာ မိဿကမေဝ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ ‘‘ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ။

၉။ ဧကဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁၀။ သံယောဇနသင်္ခါတာ ဝိနိဗန္ဓာတိ ကာမရာဂါဒိသံယောဇနသညိတာ ဗန္ဓနာ။ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဂဟဏာတိ ဂိလိတွာ ဝိယ ပရိနိဋ္ဌပေတွာ ဂဟဏာကာရာ။

၁၀။ ဥဒါယိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁၁။ ဗဟုကတံ ¶ ¶ ဝုစ္စတိ ဗဟုကာရော ဗဟုမာနော၊ နတ္ထိ ဧတဿ ဗဟုကတန္တိ အဗဟုကတော၊ အကတဗဟုမာနော။ ဓမ္မော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥက္ကုဇ္ဇန္တော ဝိယ နိရုဇ္ဈမာနော အဝကုဇ္ဇန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဥက္ကုဇ္ဇံ ဝုစ္စတိ ဥဒယော၊ အဝကုဇ္ဇံ ဝယော’’တိ။ ပရိဝတ္တေန္တောတိ အနိစ္စာတိပိ ဒုက္ခာတိပိ အနတ္တာတိပိ။ ‘‘ဧသော ဟိ တေ ဥဒါယိ မဂ္ဂေါ ပဋိလဒ္ဓါ၊ ယော တေ…ပေ… တထတ္တာယ ဥပနေဿတီ’’တိ ပရိယောသာနေ ဘဂဝတော ဝစနဉ္စေတ္ထ သာဓကံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေန တေနာကာရေန ဝိဟရန္တန္တိ ယေန သမ္မသနာကာရေန ဝိပဿနာဝိဟာရေန ဝိဟရန္တံ။ တထာဘာဝါယာတိ ခီဏာသဝဘာဝပစ္စဝေက္ခဏာယ။ တေနာဟ – ‘‘ခီဏာ ဇာတီတိ…ပေ… တံ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟာ’’တိ။

ဥဒါယိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ နီဝရဏဝဂ္ဂေါ

၃-၄။ ဥပက္ကိလေသသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၁၄-၂၁၅။ န စ ပဘာဝန္တန္တိ န စ ပဘာသမ္ပန္နံ။ ပဘိဇ္ဇနသဘာဝန္တိ တာပေတွာ တာလနေ ပဘင်္ဂုတံ။ အဝသေသံ လောဟန္တိ ဝုတ္တာဝသေသံ ဇာတိလောဟံ၊ ဝိဇာတိလောဟံ၊ ကိတ္တိမလောဟန္တိ ပဘေဒံ သဗ္ဗမ္ပိ လောဟံ။ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနေနာတိ ဧတ္ထ နနု လောကိယကုသလစိတ္တဿပိ သုဝိသုဒ္ဓဿ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနေန ဥပက္ကိလေသတာတိ? သစ္စမေတံ၊ ယသ္မိံ ပန သန္တာနေ နီဝရဏာနိ လဒ္ဓပတိဋ္ဌာနိ၊ တတ္ထ မဟဂ္ဂတကုသလဿပိ အသမ္ဘဝေါ၊ ပဂေဝ လောကုတ္တရကုသလဿ၊ ပရိတ္တကုသလံ ပန ယထာပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ နီဝရဏေ ဟိ ဝူပသန္တေ သန္တာနေ ဥပ္ပတ္တိယာ အပရိသုဒ္ဓံ ဟောတိ၊ ဥပက္ကိလိဋ္ဌံ နာမ ဟောတိ၊ အပရိသုဒ္ဓဒီပကပလ္လိကဝဋ္ဌိတေလာဒိသန္နိဿယော ဒီပေါ ဝိယ၊ အပိစ နိပ္ပရိယာယတော ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနေနေဝ တေသံ ဥပက္ကိလေသတာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယဒဂ္ဂေန ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ အာရမ္မဏေ ဝိက္ခိတ္တပ္ပတ္တိဝသေန စုဏ္ဏဝိစုဏ္ဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ န အာဝရန္တီတိ ကုသလဓမ္မေ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနဝသေန န အာဝရန္တိ၊ အထ ခေါ တေသံ ဥပ္ပတ္တိယာ ဟောန္တိ။ န ပဋိစ္ဆာဒေန္တီတိ န ¶ ဝိနန္ဓန္တိ။ စတုဘူမကစိတ္တဿာတိ စတုတ္ထဘူမကကုသလစိတ္တဿ အနုပက္ကိလေသာ၊ တေဟိ အကိလိဿနတော။

၈။ အာဝရဏနီဝရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁၉။ ပညာ ¶ ဒုဗ္ဗလာ ဟောတိ၊ န ဗလဝတီ ပဋိပက္ခေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘မန္ဒာ အဝိသဒါ’’တိ။

ပဉ္စ နီဝရဏာ ဒူရေ ဟောန္တိ အာဝရဏာဘာဝတော။ တမေဝ ပီတိန္တိ သပ္ပာယဓမ္မသဝနေ ဥပ္ပန္နံ ပီတိံ။ တဿာ တဒါ ဥပ္ပန္နာကာရသလ္လက္ခဏေန အဝိဇဟန္တော ပုနပ္ပုနံ တဿာ နိဗ္ဗတ္တနေန။ တေနာဟ ‘‘ပဉ္စ နီဝရဏေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ’’တိ။ ဣဒံ သန္ဓာယာတိ ဧတ္တကေ ဒိဝသေပိ န ဝိနဿန္တိ၊ သာ ဓမ္မပီတိ လဒ္ဓပစ္စယာ ဟုတွာ ဝိသေသာဝဟာတိ ဣမမတ္ထံ သန္ဓာယ ဧတံ ‘‘ဣမဿ ပဉ္စ နီဝရဏာ တသ္မိံ သမယေ န ဟောန္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပီတိပါမောဇ္ဇပက္ခိယာတိ ပီတိပါမောဇ္ဇပစ္စယာ။ နဿန္တီတိ နိရောဓပစ္စယဝသေန ပဝတ္တနတော နဿန္တိ။ သဘာဂပစ္စယဝသေန ပုန ဥပ္ပဇ္ဇန္တာပိ…ပေ… ဝုစ္စတိ ကိစ္စသာဓနဝသေန ပဝတ္တနတော။

၉။ ရုက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂၀။ အဘိရုဟနကာတိ သမီပရုက္ခေ အဘိဘဝိတွာ ရုဟနကာ။ အဋ္ဌိကစ္ဆကောတိ အဋ္ဌိဗဟုလကစ္ဆကော။ ကပိထနသဒိသဖလတ္တာ ကပိတ္ထနောတိ လဒ္ဓနာမော။

၁၀။ နီဝရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂၁။ အန္ဓဘာဝကရဏာ ပညာစက္ခုဿ ဝိဗန္ဓနတော။ တထာ ဟိ တေ ‘‘အစက္ခုကရဏာ ပညာနိရောဓိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဝိဟနတိ ဝိဗာဓတီတိ ဝိဃာတော၊ ဒုက္ခန္တိ အာဟ ‘‘ဝိဃာတပက္ခိယာတိ ဒုက္ခပက္ခိကာ’’တိ။ နိဗ္ဗာနတ္ထာယ န သံဝတ္တန္တီတိ အနိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကာ။ မိဿကဗောဇ္ဈင်္ဂါဝ ကထိတာ ပုဗ္ဗဘာဂိကာနံ ကထိတတ္တာ။

နီဝရဏဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ စက္ကဝတ္တိဝဂ္ဂေါ

၁။ ဝိဓာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂၂။ ဝိဓီယန္တီတိ ¶ ¶ ဝိဓာ၊ မာနာဒိဘာဂါ ကောဋ္ဌာသာတိ အာဟ ‘‘တယော မာနကောဋ္ဌာသာ’’တိ။ တထာ တထာ ဝိဒဟနတောတိ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ တေန တေနာကာရေန ဝိဒဟနတော ဌပနတော၊ ဌပေတဗ္ဗတော ဝါ။

၂။ စက္ကဝတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂၃။ သိရိသမ္ပတ္တိယာ ရာဇတိ ဒိပ္ပတိ သောဘတီတိ ရာဇာ၊ ဒါနပိယဝစနအတ္ထစရိယာသမာနတ္တတာသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ။ ရဉ္ဇေတီတိ ရမေတိ။ အဗ္ဘုဂ္ဂတာယာတိ ဥဒီရိတာ နိဗ္ဗတ္တိတော တတ္ထ တတ္ထ ဂစ္ဆနတော။ စက္ကံ ဝတ္တေတီတိ စက္ကရတနံ ပဝတ္တေတိ။ ဒေဝဋ္ဌာနန္တိ ပူဇနီယဒေဝဋ္ဌာနံ။ စိတ္တီကတဋ္ဌေနာတိ ပူဇနီယဘာဝေန။ အဂ္ဃော နတ္ထိ စိရကာလသမ္ဘဝပုညာနုဘာဝသိဒ္ဓရတနသဗ္ဘာဝတော။ အညေဟိ စက္ကဝတ္တိနော ပရိဂ္ဂဟဘူတရတနေဟိ။ လောကေတိ မနုဿလောကေ။ တေန တဒညလောကံ နိဝတ္တေတိ။ ဝိဇ္ဇမာနဂ္ဂဟဏေန အတီတာနာဂတံ နိဝတ္တေတိ။ ဗုဒ္ဓါ စ ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စက္ကဝတ္တိနောပိ ယေဘုယျေန တသ္မိံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတောတိ အဓိပ္ပာယော။ အနောမဿာတိ အလာမကဿ ဥက္ကဋ္ဌဿ။ သေသာနိ ရတနာနိ။

တတြာတိ ဝါကျောပညာသနေ နိပါတော၊ တသ္မိံ ပါတုဘာဝဝစနေ။ ‘‘အယုတ္တ’’န္တိ ဝတွာ တတ္ထ အဓိပ္ပာယံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဥပ္ပန္နံ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တေဟိ ရတနေဟိ စက္ကဝတ္တနနိယမာပေက္ခတာယ စက္ကဝတ္တိဝစနဿ။ နိယမေနာတိ ဧကန္တေန။ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ ဘာဝိနိ ဘူတေ ဝိယ ဥပစာရောတိ ယထာ – ‘‘အဂမာ ရာဇဂဟံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ (သု။ နိ။ ၄၁၀)။ လဒ္ဓနာမဿာတိ စက္ကဝတ္တီတိ လောကေ လဒ္ဓသမညဿ ပတ္ထနီယဿ ပုရိသဝိသေသဿ။ မူလုပ္ပတ္တိဝစနတောပီတိ ‘‘စက္ကဝတ္တိဿ ပါတုဘာဝါ’’တိ ဧတဿ ပဌမုပ္ပတ္တိယာ ဝစနတောပိ။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘ယော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယော ဟိ စက္ကဝတ္တိရာဇာ၊ တဿ ဥပ္ပတ္တိယာ စက္ကရတနဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော စက္ကဝတ္တီတိ ဧဝံ နာမံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ‘‘စက္ကံ ဝတ္တေဿတီ’’တိ ဣဒံ ပန နိယာမံ အနပေက္ခိတွာ တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ရတနာနုပ္ပတ္တိံ ¶ ဂဟေတွာ ဝုတ္တနယတော သညာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ‘‘စက္ကဝတ္တီ’’တိ။ ဧကမေဝါတိ စက္ကရတနမေဝ ပဌမံ ပါတုဘဝတိ။ ယသ္မိံ ဘူတေ ရညော စက္ကဝတ္တိသမညာ၊ အထ ပစ္ဆာ ¶ ရတနာနိ ပါတုဘဝန္တီတိ ဗဟူနံ ပါတုဘာဝံ ဥပါဒါယ ဗဟုလဝစနတောပိ ဧတံ ‘‘စက္ကဝတ္တိဿ ပါတုဘာဝါ ရတနာနံ ပါတုဘာဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ အယံ ဟေတုကတ္တုသညိတော အတ္ထဘေဒေါ။ ပါတုဘာဝါတိ ပါတုဘာဝတော။ ပုညသမ္ဘာရော ဘိန္နသန္တာနတာယ ရတနာနမ္ပိ ပရိယာယေန ဥပနိဿယဟေတူတိ ဝုတ္တံ။ ယုတ္တမေဝေတံ ယထာဝုတ္တယုတ္တိယုတ္တတ္တာ။

ဝတ္တဗ္ဗဘူတော အဓိပ္ပာယော ဧတဿ အတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော၊ အတ္ထနိဒ္ဒေသော၊ သင်္ခေပတော အဓိပ္ပာယော သင်္ခေပါဓိပ္ပာယော။ စက္ကရတနာနုဘာဝေန စက္ကဝတ္တိဿရိယဿ သိဇ္ဈနတော ‘‘ဒါတုံ သမတ္ထဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယောဇနပ္ပမာဏေ ပဒေသေ ပဝတ္တတ္တာ ယောဇနပ္ပမာဏံ အန္ဓကာရံ။ အတိဒီဃာတိရဿတာဒိံ ဆဗ္ဗိဓံ ဒေါသံ ဝိဝဇ္ဇေတွာ ဌိတဿာတိ ဝစနသေသော။

သဗ္ဗေသံ စတုဘူမကဓမ္မာနံ ပုရေစရံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသနဝသေန ပဝတ္တနတော။ ဗုဒ္ဓါဒီဟိပိ အပ္ပဟာနီယတာယ မဟန္တဓမ္မသဘာဝတ္တာ ဓမ္မကာယေ စ ဇေဋ္ဌကဋ္ဌေန ဓမ္မကာယူပပန္နံ။ ပညာပါသာဒတာယ စဿ ဥပရိဂတဋ္ဌေန အစ္စုဂ္ဂတံ။ ဝိတ္ထတဋ္ဌေန ဝိပုလံ။ မဟန္တတာယ မဟန္တံ။ အနာဒိကာလဘာဝိတဿ ကိလေသသန္တာနဿ ခဏေနေဝ ဝိဒ္ဓံသနတော သီဃံ လဟု ဇဝန္တိ ပရိယာယာ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂဓမ္မပရိယာပန္နတ္တာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဧကန္တ-ကုသလတ္တာ’’တိ။ သမ္ပယုတ္တဝသေန ပီတိယာ အာလောကဝိဒ္ဓံသနဘာဝဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဟဇာတပစ္စယာဒီ’’တိအာဒိ။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဓမ္မပရိစ္ဆေဒေါတိ စတုဘူမကတ္တာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကော ဗောဇ္ဈင်္ဂဓမ္မပရိစ္ဆေဒေါ ကထိတော။

၄-၁၀။ ဒုပ္ပညသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၂၅-၂၃၁။ ဧဠံ ဝုစ္စတိ ဒေါသော၊ ဧဠေန မူဂေါ ဝိယာတိ ဧဠမူဂေါတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘မုခေန ဝါစ’’န္တိအာဒိမာဟ။

စက္ကဝတ္တိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သာကစ္ဆဝဂ္ဂေါ

၁။ အာဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၂။ ပုရိမနယတောတိ ¶ ¶ ‘‘သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဋ္ဌာနီယာနံ ဓမ္မာန’’န္တိအာဒိနာ အာဂတနယတော။ ဧဝန္တိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရေန။ သတိ စ သမ္ပဇညဉ္စ သတိသမ္ပဇညံ။ သတိပဓာနံ ဝါ အဘိက္ကန္တာဒီသု သတ္ထကဘာဝပရိဂ္ဂဏှကဉာဏံ သတိသမ္ပဇညံ။ တံ သဗ္ဗတ္ထ သတောကာရီဘာဝါဝဟတ္တာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ သံဝတ္တတိ။ ယထာ စ ပစ္စနီကဓမ္မပ္ပဟာနံ အနုရူပဓမ္မဒေသနာ စ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတိ၊ ဧဝံ သတိရဟိတပုဂ္ဂလဝဇ္ဇနာ သတောကာရီပုဂ္ဂလသေဝနာ စ တတ္ထ စ ယုတ္တပယုတ္တတာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ ‘‘သတိသမ္ပဇည’’န္တိအာဒိနာ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတိ။ တထာ ဟိ အရဟာဝ ‘‘သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တော’’တိ ဝုစ္စတိ။

ဓမ္မာနံ၊ ဓမ္မေသု ဝါ ဝိစယော၊ သော ဧဝ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ တဿ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ။ ပရိပုစ္ဆကတာတိ အာစရိယံ ပယိရုပါသိတွာ ပဉ္စပိ နိကာယေ သဟဋ္ဌကထာယ ပရိယောဂါဟေတွာ ယံ ယံ တတ္ထ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနံ၊ တဿ တဿ ‘‘ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ ကထံ ဣမဿ ကော အတ္ထော’’တိ ဧဝံ ခန္ဓာဒီသု အတ္ထပုစ္ဆကဘာဝေါ။ တေနာဟ ‘‘ခန္ဓ…ပေ… ဗဟုလတာ’’တိ။

ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာတိ စိတ္တစေတသိကာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော သရီရံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါနိ စ စီဝရာဒီနိ ဣဓ ‘‘ဝတ္ထူနီ’’တိ အဓိပ္ပေတာနိ၊ တာနိ ယထာ စိတ္တဿ သုခါဝဟာနိ ဟောန္တိ၊ တထာ ကရဏံ တေသံ ဝိသဒဘာဝကရဏံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာန’’န္တိအာဒိ။ ဥဿန္နဒေါသန္တိ ဝါတာဒိဥဿန္နဒေါသံ။ သေဒမလမက္ခိတန္တိ သေဒေန စေဝ ဇလ္လိကာသင်္ခါတေန သရီရမလေန စ မက္ခိတံ။ စ-သဒ္ဒေန အညမ္ပိ သရီရဿ စ စိတ္တဿ စ ပီဠာဝဟံ သင်္ဂဏှာတိ။ သေနာသနံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန ပတ္တာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဝိသဒေ သတိ၊ ဝိသယဘူတေ ဝါ။ ကထံ ဘာဝနမနုယုတ္တဿ တာနိ ဝိသယောတိ? အန္တရန္တရာ ပဝတ္တနကစိတ္တုပ္ပာဒဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ စိတ္တုပ္ပာဒါ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ ဣဇ္ဈန္တိယာပိ အပရိသုဒ္ဓဘာဝါယ သံဝတ္တန္တိ။ စိတ္တစေတသိကေသု နိဿယာဒိပစ္စယဘူတေသု။ ဉာဏမ္ပီတိ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနေ။ တေန န ကေဝလံ တံ ဝတ္ထုယေဝ ¶ ၊ အထ ခေါ တသ္မိံ အပရိသုဒ္ဓေ ဉာဏမ္ပိ အပရိသုဒ္ဓံ ဟောတီတိ နိဿယာပရိသုဒ္ဓိယာ နိဿိတာပရိသုဒ္ဓိ ဝိယ ဝိသယဿ အပရိသုဒ္ဓတာယ ဝိသယီနံ အပရိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ အနွယတော ဗျတိရေကတော စ။

သမဘာဝကရဏံ ¶ ကိစ္စတော အနူနာဓိကဘာဝကရဏံ။ ယထာပစ္စယံ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ အဓိမောက္ခကိစ္စဿ ပဋုတရဘာဝေန ပညာယ အဝိသဒတာယ ဝီရိယာဒီနဉ္စ အနုဗလပ္ပဒါနသိထိလတာဒိနာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတရာနိ မန္ဒာနီ’’တိ။ တတောတိ တသ္မာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝတော ဣတရေသဉ္စ မန္ဒတ္တာ။ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပဂ္ဂဏှနံ အနုဗလပ္ပဒါနံ ပဂ္ဂဟော၊ ပဂ္ဂဟကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတီတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ၊ အနိဿဇ္ဇနံ ဝါ ဥပဋ္ဌာနံ၊ ဝိက္ခေပပဋိပက္ခော။ ယေန ဝါ သမ္ပယုတ္တာ အဝိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ၊ သော အဝိက္ခေပေါ။ ရူပဂတံ ဝိယ စက္ခုနာ ယေန ယာထာဝတော ဝိသယသဘာဝံ ပဿတိ၊ တံ ဒဿနကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတိ ဗလဝတာ သဒ္ဓိန္ဒြိယေန အဘိဘူတတ္တာ။ သဟဇာတဓမ္မေသု ဟိ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကရောန္တာနံ သဟ ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ ဧကရသတာဝသေနေဝ အတ္ထသိဒ္ဓိ၊ န အညထာ။ တသ္မာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ တန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ။

ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေနာတိ ယဿ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုနော ဥဠာရတာဒိဂုဏေ အဓိမုစ္စနဿ သာတိသယပ္ပဝတ္တိယာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တဿ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာဒိဝိဘာဂတော ယာထာဝတော ဝီမံသနေန။ ဧဝဉှိ ဧဝံဓမ္မတာနယေန သဘာဝသရသတော ပရိဂ္ဂယှမာနေ သဝိပ္ဖာရော အဓိမောက္ခော န ဟောတိ – ‘‘အယံ ဣမေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝေါ’’တိ ပညာဗျာပါရဿ သာတိသယတ္တာ။ ဓုရိယဓမ္မေသု ဟိ ယထာ သဒ္ဓါယ ဗလဝဘာဝေ ပညာယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပညာယ ဗလဝဘာဝေ သဒ္ဓါယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တံ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန…ပေ… ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။ တထာ အမနသိကရဏေနာတိ ယေနာကာရေန ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တေနာကာရေန ဘာဝနံ နာနုယုဉ္ဇနေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓ ဒုဝိဓေန သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ အတ္တနော ဝါ ပစ္စယဝိသေသေန ကိစ္စုတ္တရိယတော ဝီရိယာဒီနံ ဝါ မန္ဒကိစ္စတာယ။ တတ္ထ ပဌမဝိကပ္ပေ ဟာပနဝိဓိ ဒဿိတော၊ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ယထာ မနသိကရောတော ဝီရိယာဒီနံ မန္ဒကိစ္စတာယ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တထာ အမနသိကာရေန ဝီရိယာဒီနံ ပဋုတရဘာဝါဝဟေန မနသိကာရေန သဒ္ဓိန္ဒြိယံ တေဟိ ¶ သမတံ ကရောန္တေန ဟာပေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန သေသိန္ဒြိယေသုပိ ဟာပနဝိဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထူတိ သော ဟိ အာယသ္မာ သဒ္ဓါဓိမုတ္တော တတ္ထ စ ကတာဓိကာရော သတ္ထု ရူပကာယဒဿနေ ပသုတော ဧဝ ဟုတွာ ဝိဟရန္တော သတ္ထာရာ – ‘‘ကိံ တေ၊ ဝက္ကလိ၊ ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန၊ ယော ခေါ၊ ဝက္ကလိ၊ ဓမ္မံ ပဿတိ၊ သော မံ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇) ဩဝဒိယမာနော ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇိတောပိ တံ အနနုယုဉ္ဇန္တော ပဏာမိတော အတ္တာနံ ¶ ဝိနိပါတေတုံ ပပါတဋ္ဌာနံ အဘိရုဟိ။ အထ နံ သတ္ထာ ယထာနိသိန္နောဝ ဩဘာသဝိဿဇ္ဇနေန အတ္တာနံ ဒဿေတွာ –

‘‘ပါမောဇ္ဇဗဟုလော ဘိက္ခု၊ ပသန္နော ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

အဓိဂစ္ဆေ ပဒံ သန္တံ၊ သင်္ခါရူပသမံ သုခ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၈၁) –

ဂါထံ ဝတွာ ‘‘ဧဟိ၊ ဝက္ကလီ’’တိ အာဟ။ သော တေန ဝစနေန အမတေနေဝ အဘိသိတ္တော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဟုတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေသိ၊ သဒ္ဓါယ ဗဟုလဘာဝတော ဝိပဿနာဝီထိံ နာရောဟတိ။ တံ ဉတွာ ဘဂဝါ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ အဒါသိ။ သော သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထု စေတ္ထ နိဒဿန’’န္တိ။ ဧတ္ထာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တဘာဝေ သေသိန္ဒြိယာနံ သကိစ္စာကရဏေ။

ဣတရကိစ္စဘေဒန္တိ ဥပဋ္ဌာနာဒိကိစ္စဝိသေသံ။ ပဿဒ္ဓါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဟာပေတဗ္ဗန္တိ ယထာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဟာယတိ၊ ဧဝံ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတာ ပဿဒ္ဓိယာဒိဘာဝနာယ ဟာယတိ သမာဓိပက္ခိကတ္တာ တဿာ။ တထာ ဟိ သမာဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ကောသဇ္ဇပါတတော ရက္ခန္တီ ဝီရိယာဒိဘာဝနာ ဝိယ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ဥဒ္ဓစ္စပါတတော ရက္ခန္တီ ဧကံသတော ဟာပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပဿဒ္ဓါဒိဘာဝနာယ ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။ သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထူတိ သုကုမာရသောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု။ သော ဟိ အာယသ္မာပိ သတ္ထု သန္တိကာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သီတဝနေ ဝိဟရန္တော – ‘‘မမ သရီရံ သုခုမာလံ၊ န စ သက္ကာ သုခေနေဝ သုခံ အဓိဂန္တုံ၊ ကာယံ ကိလမေတွာပိ သမဏဓမ္မော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဌာနစင်္ကမနမေဝ အဓိဋ္ဌာယ ¶ ပဓာနမနုယုဉ္ဇန္တော ပါဒတလေသု ဖောဋေသု ဥဋ္ဌိတေသုပိ ဝေဒနံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ ဒဠှဝီရိယံ ကရောန္တော အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ဝိသေသံ ပဝတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ သတ္ထာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝီဏောပမောဝါဒေန ဩဝဒိတွာ ဝီရိယသမတာယောဇနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ ဂိဇ္ဈကူဋံ ဂတော။ ထေရောပိ သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဝီရိယသမတံ ယာဇေတွာ ဘာဝေန္တော ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တေဝ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု ဒဿေတဗ္ဗ’’န္တိ။ သေသေသုပီတိ သတိသမာဓိပညိန္ဒြိယေသုပိ။

သမတန္တိ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညံ အနူနာဓိကဘာဝံ၊ တထာ သမာဓိဝီရိယာနဉ္စ။ ယထာ ဟိ သဒ္ဓါပညာနံ ဝိသုံ ဝိသုံ ဓုရိယဓမ္မဘူတာနံ ကိစ္စတော အညမညနာတိဝတ္တနံ ဝိသေသတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ။ ယတော တေသံ သမဓုရတာယ အပ္ပနာ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သမာဓိဝီရိယာနံ ကောသဇ္ဇုဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ ¶ သမတာယ သတိ အညမညုပတ္ထမ္ဘနတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အန္တဒွယပါတာဘာဝေန သမ္မဒေဝ အပ္ပနာ ဣဇ္ဈတီတိ။ ဗလဝသဒ္ဓါတိအာဒိ ဝုတ္တဿေဝ အတ္ထဿ ဗျတိရေကမုခေန သမတ္ထနံ။ တဿတ္ထော – ယော ဗလဝတိယာ သဒ္ဓါယ သမန္နာဂတော အဝိသဒဉာဏော၊ သော မုဓပ္ပသန္နော ဟောတိ၊ န အဝေစ္စပ္ပသန္နော။ တထာ ဟိ သော အဝတ္ထုသ္မိံ ပသီဒတိ၊ သေယျထာပိ တိတ္ထိယသာဝကာ။ ကေရာဋိကပက္ခန္တိ သာဌေယျပက္ခံ ဘဇတိ။ သဒ္ဓါဟီနာယ ပညာယ အတိဓာဝန္တော ‘‘ဒေယျဝတ္ထုပရိစ္စာဂေန ဝိနာ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေနပိ ဒါနမယံ ပုညံ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ပရိကပ္ပေတိ ဟေတုပတိရူပကေဟိ ဝဉ္စိတော၊ ဧဝံဘူတော စ လူခတက္ကဝိလုတ္တစိတ္တော ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ နာဒိယတိ၊ သညတ္တိံ န ဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘေသဇ္ဇသမုဋ္ဌိတော ဝိယ ရောဂေါ အတေကိစ္ဆော ဟောတီ’’တိ။ ယထာ စေတ္ထ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညံ သမဘာဝေါ အတ္ထာဝဟော၊ ဝိသမဘာဝေါ အနတ္ထာဝဟော၊ ဧဝံ သမာဓိဝီရိယာနံ အညမညံ သမဘာဝေါ အတ္ထာဝဟော၊ ဣတရော အနတ္ထာဝဟော၊ တထာ သမဘာဝေါ အဝိက္ခေပါဝဟော၊ ဣတရော ဝိက္ခေပါဝဟော။ ကောသဇ္ဇံ အဘိဘဝတိ၊ တေန အပ္ပနံ န ပါပုဏာတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဧသ နယော ဥဒ္ဓစ္စံ အဘိဘဝတီတိ ဧတ္ထာပိ။ တဒုဘယန္တိ သဒ္ဓါပညာဒွယံ သမာဓိဝီရိယဒွယဉ္စ။ သမံ ကာတဗ္ဗန္တိ သမတံ ကာတဗ္ဗံ။

သမာဓိကမ္မိကဿာတိ သမထကမ္မဋ္ဌာနိကဿ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သန္တေ၊ သဒ္ဓါယ ထောကံ ဗလဝဘာဝေ သတီတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒဟန္တောတိ ‘‘ပထဝီ ပထဝီတိ မနသိကာရမတ္တေန ¶ ကထံ ဈာနုပ္ပတ္တီ’’တိ အစိန္တေတွာ ‘‘အဒ္ဓါ သမ္ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တဝိဓိ ဣဇ္ဈတီ’’တိ သဒ္ဒဟန္တော သဒ္ဓံ ဇနေန္တော။ ဩကပ္ပေန္တောတိ အာရမ္မဏံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ အဓိမုစ္စနဝသေန အဝကပ္ပေန္တော ပက္ခန္ဒန္တော။ ဧကဂ္ဂတာ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတိ သမာဓိပဓာနတ္တာ ဈာနဿ။ ဥဘိန္နန္တိ သမာဓိပညာနံ။ သမာဓိကမ္မိကဿ သမာဓိနော အဓိမတ္တတာယ ပညာယ အဓိမတ္တတာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘သမတာယပီ’’တိ၊ သမဘာဝေနာပီတိ အတ္ထော။ အပ္ပနာတိ လောကိယအပ္ပနာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဟောတိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ၊ လောကုတ္တရပ္ပနာ ပန တေသံ သမဘာဝေနေဝ ဣစ္ဆိတာ။ ယထာဟ ‘‘သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၇၀)။ ယဒိ ဝိသေသတော သဒ္ဓါပညာနံ သမာဓိဝီရိယာနဉ္စ သမာနတံ ဣစ္ဆတိ၊ ကထံ သတီတိ အာဟ – ‘‘သတိ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကေသု ပဉ္စိန္ဒြိယေသု။ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကေကဒေသေ ဂဏှန္တော ‘‘သဒ္ဓါဝီရိယပညာန’’န္တိ အာဟ။ အညထာ ပီတိ စ ဂဟေတဗ္ဗာ သိယာ။ တထာ ဟိ ‘‘ကောသဇ္ဇပက္ခိကေန သမာဓိနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န စ ‘‘ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာဟီ’’တိ။ သာတိ သတိ။ သဗ္ဗေသု ရာဇကမ္မေသု နိယုတ္တောတိ သဗ္ဗကမ္မိကော။ တေနာတိ ယေန ကာရဏေန သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ တေန အာဟ အဋ္ဌကထာယံ။ သဗ္ဗတ္ထ နိယုတ္တာ သဗ္ဗတ္ထိကာ ¶ ၊ သဗ္ဗေန ဝါ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကေန ဗောဇ္ဈင်္ဂေန အတ္ထေတဗ္ဗာ သဗ္ဗတ္ထိယာ၊ သဗ္ဗတ္ထိယာဝ သဗ္ဗတ္ထိကာ။ စိတ္တန္တိ ကုသလစိတ္တံ။ တဿ ဟိ သတိပဋိသရဏံ ပရာယဏံ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ အနဓိဂတဿ အဓိဂမာယ။ တေနာဟ – ‘‘အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ။

ခန္ဓာဒိဘေဒေ အနောဂါဠှပညာနန္တိ ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စဝသေနပိ ခန္ဓာယတနာဒီသု အပ္ပတိဋ္ဌိတဗုဒ္ဓီနံ။ ဗဟုဿုတသေဝနာ ဟိ သုတမယဉာဏာဝဟာ။ တရုဏဝိပဿနာသမင်္ဂီပိ ဘာဝနာမယဉာဏေ ဌိတတ္တာ ဧကံသတော ပညဝါ ဧဝ နာမ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘သမပညာသ…ပေ… ပုဂ္ဂလသေဝနာ’’တိ။ ဉေယျဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရဘာဝဝသေန တပ္ပရိစ္ဆေဒကဉာဏဿ ဂမ္ဘီရဘာဝဂဟဏန္တိ အာဟ – ‘‘ဂမ္ဘီရေသု ခန္ဓာဒီသု ပဝတ္တာယ ဂမ္ဘီရပညာယာ’’တိ။ တဉှိ ဉေယျံ တာဒိသာယ ပညာယ စရိတဗ္ဗတော ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယံ၊ တဿာ ဝါ ပညာယ တတ္ထ ပဘေဒတော ပဝတ္တိ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယာ၊ တဿာ ပစ္စဝေက္ခဏာတိ အာဟ ‘‘ဂမ္ဘီရပညာယ ပဘေဒပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ။ ယထာ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တော နာမ အရဟာ ဧဝ၊ ဧဝံ သော ဧဝ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တောပီတိ အာဟ ¶ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတီ’’တိ။ ဝီရိယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ။

‘‘တတ္တံ အယောခိလံ ဟတ္ထေ ဂမေန္တီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တဿ သဗ္ဗပဌမံ ကရောန္တီတိ ဒေဝဒူတသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀)၊ တဿာ အာဒိတော ဝုတ္တတ္တာ စ အာဟ – ‘‘ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ။ သကဋဝဟနာဒိကာလေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဒညမနုဿေဟိ တိရစ္ဆာနေဟိ စ ဝိဗာဓနီယကာလံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရန္တိ ဣဒံ အပရာပရံ ပေတေသု ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကသတ္တဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဧကစ္စာနံ ဝါ ပေတာနံ၊ ဧကစ္စတိရစ္ဆာနာနံ ဝိယ တထာ ဒီဃာယုကတာပိ သိယာတိ တထာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ကာလော နာဂရာဇာ စတုန္နံ ဗုဒ္ဓါနံ ရူပဒဿာဝီ။

ဧဝံ အာနိသံသဒဿာဝိနောတိ ‘‘ဝီရိယာယတ္တော ဧဝ သကလလောကိယလောကုတ္တရဝိသေသာဓိဂမော’’တိ ဧဝံ အာနိသံသဒဿနသီလဿ။ ဂမနဝီထိန္တိ သပုဗ္ဗဘာဂံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ ပဋိပဒံ။ သဟ ဝိပဿနာယ အရိယမဂ္ဂပဋိပါဋိ၊ သတ္တဝိသုဒ္ဓိပရမ္ပရာ ဝါ။ သာ ဟိ ဝဋ္ဋတော နိယျာနာယ ဂန္တဗ္ဗာ ပဋိပဒါတိ ကတွာ ဂမနဝီထိ နာမ။

ကာယဒဠှီဗဟုလောတိ ကာယဿ ပေါသနပသုတော။ ပိဏ္ဍန္တိ ရဋ္ဌပိဏ္ဍံ။ ပစ္စယဒါယကာနံ အတ္တနိ ကာရဿ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မဟပ္ဖလဘာဝဿ ကရဏေန ပိဏ္ဍာယ ဘိက္ခာယ ပဋိပူဇနာ ပိဏ္ဍာပစာယနာ။ နီဟရန္တောတိ ပတ္တတ္ထဝိကတော နီဟရန္တော။ တံ သဒ္ဒံ သုတွာတိ တံ ဥပါသိကာယ ဝစနံ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ ဌိတောဝ ပဉ္စာဘိညတာယ ဒိဗ္ဗသောတေန သုတွာတိ ဝဒန္တိ။ မနုဿသမ္ပတ္တိ၊ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ ¶ ၊ အန္တေ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တီတိ တိဿော သမ္ပတ္တိယော။ သိတံ ကရောန္တောဝါတိ ‘‘အကိစ္ဆေနေဝ မယာ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ သမတိက္ကန္တ’’န္တိ ပစ္စဝေက္ခဏာဝသာနေ သဉ္ဇာတပါမောဇ္ဇဝသေန သိတံ ကရောန္တော ဧဝ။

အလသာနံ ဘာဝနာယ နာမမတ္တမ္ပိ အဇာနန္တာနံ ကာယဿ ပေါသနဗဟုလာနံ ယာဝဒတ္ထံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခါဒိံ အနုယုဉ္ဇန္တာနံ တိရစ္ဆာနကထိကာနံ ဒူရတောဝ ဝဇ္ဇနံ ကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာ။ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယာ’’တိအာဒိနာ ဘာဝနာရမ္ဘဝသေန အာရဒ္ဓဝီရိယာနံ ဒဠှပရက္ကမာနံ ကာလေနကာလံ ¶ ဥပသင်္ကမနာ အာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနာ။ တေနာဟ ‘‘ကုစ္ဆိံ ပူရေတွာ’’တိအာဒိ။

ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ပန ‘‘ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ၊ သဗြဟ္မစာရိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ န ဂဟိတံ၊ ‘‘ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနတာ၊ သမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ ဣဒံ ဒွယံ ဂဟိတံ။ တတ္ထ အာနိသံသဒဿာဝိတာယ ဧဝ သမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏာ ဂဟိတာ လောကိယလောကုတ္တရဝိသေသာဓိဂမဿ ဝီရိယာယတ္တတာဒဿနဘာဝတော။ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနံ တဒဓိမုတ္တတာယ ဂဟိတံ၊ ဝီရိယုပ္ပာဒနေ ယုတ္တပယုတ္တဿ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနံ အတ္ထတော သိဒ္ဓမေဝ။ တတ္ထ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနံ ကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇန-အာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလ-သေဝန- တဒဓိမုတ္တတာပဋိပက္ခဝိဓမန-ပစ္စယူပသံဟာရဝသေန၊ အပါယဘယပစ္စဝေက္ခဏာဒယော သမုတ္တေဇနဝသေန ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒကာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဥပစာရသမာဓိနိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝ ဥပစာရာ’’တိ။ သကလသရီရံ ဖရမာနောတိ ပီတိသမုဋ္ဌာနေဟိ ပဏီတရူပေဟိ သကလသရီရံ ဖရမာနော။ ဓမ္မသင်္ဃဂုဏေ အနုဿရန္တဿပိ ယာဝ ဥပစာရာ သကလသရီရံ ဖရမာနော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ယောဇနာ။ ဧဝံ သေသအနုဿတီသု ပသာဒနီယသုတ္တန္တပစ္စဝေက္ခဏာယ စ ယောဇေတဗ္ဗံ တဿာပိ ဝိမုတ္တာယတနဘာဝေန တဂ္ဂတိကတ္တာ။ ဧဝရူပေ ကာလေတိ ဒုဗ္ဘိက္ခဘယာဒီသူတိ ဝုတ္တကာလေ။ သမာပတ္တိယာ…ပေ… န သမုဒါစရန္တီတိ ဣဒံ ဥပသမာနုဿတိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ။ သင်္ခါရာနဉှိ သပ္ပဒေသဝူပသမေပိ နိပ္ပဒေသဝူပသမေ ဝိယ တတ္ထ သပညာယ ပဝတ္တနတော ဘာဝနာမနသိကာရော ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထော ဟုတွာ ဥပစာရသမာဓိံ အာဝဟန္တော တထာရူပပီတိသောမနဿသမန္နာဂတော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတီတိ။ ပသာဒနီယေသု ဌာနေသု ပသာဒသိနေဟာဘာဝေန သံသူစိတဟဒယတာ လူခတာ။ သာ စ တတ္ထ အာဒရဂါရဝါကရဏေန ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘အသက္ကစ္စကိရိယာယ သံသူစိတလူခဘာဝေ’’တိ။

ကာယစိတ္တဒရထဝူပသမလက္ခဏာ ပဿဒ္ဓိ ဧဝ ယထာဝုတ္တဗောဓိအင်္ဂဘူတော ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ တဿ ¶ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ။ ပဏီတဘောဇနသေဝနတာတိ ပဏီတသပ္ပာယဘောဇနသေဝနတာ။ ဥတုဣရိယာပထသုခဂ္ဂဟဏေဟိ သပ္ပာယဥတုဣရိယာပထံ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဉှိ တိဝိဓမ္ပိ သပ္ပာယံ သေဝိယမာနံ ကာယဿ ကလ္လတာပါဒနဝသေန စိတ္တဿ ကလ္လတံ ¶ အာဝဟန္တံ ဒုဝိဓာယပိ ပဿဒ္ဓိယာ ကာရဏံ ဟောတိ။ သတ္တေသု လဗ္ဘမာနံ သုခဒုက္ခံ အဟေတုကန္တိ အယမေကော အန္တော၊ ဣဿရာဒိဝိသမဟေတုကန္တိ အယံ ဒုတိယော၊ ဧတေ ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မ ယထာသကံ ကမ္မုနာ ဟောတီတိ အယံ မဇ္ဈိမာ ပဋိပတ္တိ။ မဇ္ဈတ္တော ပယောဂေါ ယဿ သော မဇ္ဈတ္တပယောဂေါ၊ တဿ ဘာဝေါ မဇ္ဈတ္တပယောဂတာ။ အယဉှိ ပဟာနသာရဒ္ဓကာယတာ-သင်္ခါတပဿဒ္ဓကာယတာယ ကာရဏံ ဟောန္တီ ပဿဒ္ဓိဒွယံ အာဝဟတိ။ ဧတေနေဝ သာရဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇန-ပဿဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလသေဝနာနံ တဒါဝဟနတာ သံဝဏ္ဏိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ ဣန္ဒြိယသမတ္တပဋိပါဒနာ စ ‘‘ပညာဝဟာ’’တိ ဝုတ္တာ။ သမထာဝဟာပိ တာ ဟောန္တိ သမထာဝဟဘာဝေနေဝ ပညာဝဟတ္တာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဝတ္ထုဝိသဒ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

ကရဏကောသလ္လဘာဝနာကောသလ္လာနံ နာနန္တရိယဘာဝတော ရက္ခဏကောသလ္လဿ စ တံမူလကတ္တာ ‘‘နိမိတ္တကုသလတာ နာမ ကသိဏနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟဏကုသလတာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပညာပယောဂမန္ဒတံ အပ္ပမာဒဝေကလ္လဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တဿ ပဂ္ဂဏှနန္တိ တဿ လီနဿ စိတ္တဿ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိသမုဋ္ဌာပနေန လယာပတ္တိတော သမုဋ္ဌာပနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယသ္မိဉ္စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ လီနံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ကာလော တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ။ တံ ကိဿ ဟေတု? လီနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တံ ဧတေဟိ ဓမ္မေဟိ သုသမုဋ္ဌာပယံ ဟောတိ။ သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလေတုကာမော အဿ၊ သော တတ္ထ သုက္ခာနိ စေဝ တိဏာနိ ပက္ခိပေယျ၊ သုက္ခာနိ ဂေါမယာနိ ပက္ခိပေယျ၊ သုက္ခာနိ ကဋ္ဌာနိ ပက္ခိပေယျ၊ မုခဝါတဉ္စ ဒဒေယျ၊ န စ ပံသုကေန ဩကိရေယျ၊ ဘဗ္ဗော နု ခေါ သော ပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလေတုန္တိ။ ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။

ဧတ္ထ စ ယထာသကံ အာဟာရဝသေန ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဘာဝနာ သမုဋ္ဌာပနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ သာ အနန္တရံ ဝိဘာဝိတာ ဧဝ။

အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟီတိ ¶ ¶ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပညာပယောဂဗလဝတံ ပမောဒုပ္ပိလာဝနဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တဿ နိဂ္ဂဏှနန္တိ တဿ ဥဒ္ဓတဿ စိတ္တဿ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိသမုဋ္ဌာပနေန ဥဒ္ဓတာပတ္တိတော နိသေဓနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယသ္မိဉ္စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ ဥဒ္ဓတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ကာလော တသ္မိံ သမယေ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဥဒ္ဓတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တံ ဧတေဟိ ဓမ္မေဟိ သုဝူပသမယံ ဟောတိ။ သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗာပေတုကာမော အဿ၊ သော တတ္ထ အလ္လာနိ စေဝ တိဏာနိ…။ပေ… ပံသုကေန စ ဩကိရေယျ၊ ဘဗ္ဗော နု ခေါ သော ပုရိသော မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗာပေတုန္တိ။ ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။

ဧတ္ထာပိ ယထာသကံ အာဟာရဝသေန ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဘာဝနာ သမုဋ္ဌာပနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာ ဝုတ္တာ ဧဝ၊ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဝုစ္စမာနာ၊ ဣတရဿ အနန္တရံ ဝက္ခတိ။ ပညာပယောဂမန္ဒတာယာတိ ပညာဗျာပါရဿ အပ္ပဘာဝေန။ ယထာ ဟိ ဒါနံ အလောဘပ္ပဓာနံ၊ သီလံ အဒေါသပ္ပဓာနံ၊ ဧဝံ ဘာဝနာ အမောဟပ္ပဓာနာ။ တတ္ထ ယဒါ ပညာ န ဗလဝတီ ဟောတိ၊ တဒါ ဘာဝနာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသာဝဟာ န ဟောတိ၊ အနဘိသင်္ခတော ဝိယ အာဟာရော ပုရိသဿ ယောဂိနော စိတ္တဿ အဘိရုစိံ န ဥပ္ပာဒေတိ၊ တေန တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ။ တထာ ဘာဝနာယ သမ္မဒေဝ ဝီထိပဋိပတ္တိယာ အဘာဝေန ဥပသမသုခံ န ဝိန္ဒတိ၊ တေနပိ စိတ္တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပညာပယောဂ…ပေ… နိရဿာဒံ ဟောတီ’’တိ။

တဿ သံဝေဂုပ္ပာဒနဉ္စ ပသာဒုပ္ပာဒနဉ္စ တိကိစ္ဆနန္တိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဋ္ဌ သံဝေဂဝတ္ထူနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ ယထာရဟံ သုဂတိယံ ဒုဂ္ဂတိယဉ္စ ဟောန္တီတိ တဒညမေဝ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိခုပ္ပိပါသာဒိအညမညဝိဗာဓနာဒိဟေတုကံ အပါယဒုက္ခံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တယိဒံ သဗ္ဗံ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝနိဿိတံ ဂဟိတန္တိ အတီတေ အနာဂတေ စ ကာလေ ¶ ဝဋ္ဋမူလကဒုက္ခာနိ ဝိသုံ ဂဟိတာနိယေဝ။ ယေ ပန သတ္တာ အာဟာရူပဇီဝိနော တတ္ထ စ ဥဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိနော၊ တေသံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ ဇီဝိကဒုက္ခံ အဋ္ဌမံ သံဝေဂဝတ္ထု ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ ဝုစ္စတိ သမယေ သမ္ပဟံသနာတိ အယံ သမ္ပဟံသိတဗ္ဗသမယေ ဝုတ္တနယေန သံဝေဂဇနနဝသေန စေဝ ပသာဒုပ္ပာဒနဝသေန စ သမ္မဒေဝ ပဟံသနာ၊ သံဝေဂဇနနပုဗ္ဗကပသာဒုပ္ပာဒနေန ဘာဝနာစိတ္တဿ တောသနာတိအတ္ထော။

သမ္မာပဋိပတ္တိံ ¶ အာဂမ္မာတိ လီနုဒ္ဓစ္စဝိရဟေန သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ စ သမ္မဒေဝ ဘာဝနာပဋိပတ္တိံ အာဂမ္မ။

အလီနန္တိအာဒီသု ကောသဇ္ဇပက္ခိကာနံ ဓမ္မာနံ အနဓိမတ္တတာယ အလီနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ အနဓိမတ္တတာယ အနုဒ္ဓတံ၊ ပညာပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဥပသမသုခါဓိဂမေန စ အနိရဿာဒံ၊ တတော ဧဝ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ သမထဝီထိပဋိပန္နဉ္စ။ တတ္ထ အလီနတာယ ပဂ္ဂဟေ၊ အနုဒ္ဓတာယ စ နိဂ္ဂဟေ၊ အနိရဿာဒတာယ သမ္ပဟံသနေ န ဗျာပါရံ အာပဇ္ဇတိ။ အလီနာနုဒ္ဓစ္စတာဟိ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ၊ အနိရဿာဒတာယ သမထဝီထိပဋိပန္နံ၊ သမပ္ပဝတ္တိယာ ဝါ အလီနံ အနုဒ္ဓတံ၊ သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ အနိရဿာဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ ဝုစ္စတိ သမယေ အဇ္ဈုပေက္ခနတာတိ အယံ အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗသမယေ စိတ္တဿ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု ဗျာဝဋတာသင်္ခါတံ ပဋိပက္ခံ အဘိဘုယျ ဥပေက္ခနာ ဝုစ္စတိ။ ဧသာတိ သမာဓိဗောဇ္ဈင်္ဂေါ အနုပ္ပန္နော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတီတိ ဧတေန နိပ္ပရိယာယတော သမာဓိဝေပုလ္လပ္ပတ္တောပိ အရဟာ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။

အနုရောဓဝိရောဓပဟာနဝသေန မဇ္ဈတ္တဘာဝေါ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ကာရဏံ တသ္မိံ သတိ သိဇ္ဈနတော၊ အသတိ စ အသိဇ္ဈနတော၊ သော စ မဇ္ဈတ္တဘာဝေါ ဝိသယဝသေန ဒုဝိဓောတိ အာဟ ‘‘သတ္တမဇ္ဈတ္တတာ သင်္ခါရမဇ္ဈတ္တတာ’’တိ။ တဒုဘယဝသေန စဿ ဝိရုဇ္ဈနံ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ ဧဝ ဒူရီကတန္တိ အနုရုဇ္ဈနဿေဝ ပဟာနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘သတ္တမဇ္ဈတ္တတာ’’တိအာဒိမာဟ။ တထာ ဟိဿ သတ္တသင်္ခါရကေလာယနပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနံ ‘‘ဥပ္ပတ္တိယာ ကာရဏ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဥပေက္ခာယ ဟိ ဝိသေသတော ရာဂေါ ပဋိပက္ခော၊ တတော ရာဂဗဟုလဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥပေက္ခာ ‘‘ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဒွီဟာကာရေဟီတိ ကမ္မဿကတာပစ္စဝေက္ခဏံ အတ္တသုညတာပစ္စဝေက္ခဏန္တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ။ ဒွီဟေဝါတိ အဝဓာရဏံ သင်္ခါရသဟိတာယ သင်္ချာသမာနတာယ ဒဿနတ္ထံ။ သင်္ချာ ဧဝ ဟေတ္ထ သမာနံ၊ န ¶ သင်္ချေယျံ သဗ္ဗထာ သမာနန္တိ။ အဿာမိကဘာဝေါ အနတ္တနိယတာ။ သတိ ဟိ အတ္တနိ တဿ ကိဉ္စနဘာဝေန စီဝရံ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ အတ္တနိယံ နာမ သိယာ၊ သော ပန ကောစိ နတ္ထေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ အနဒ္ဓနိယန္တိ၊ န အဒ္ဓါနက္ခမံ၊ န စိရဋ္ဌာယိ ဣတ္တရံ အနိစ္စန္တိ အတ္ထော။ တာဝကာလိကန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။

မမာယတီတိ မမတ္တံ ကရောတိ။ မမာတိ တဏှာယ ပရိဂ္ဂယှ တိဋ္ဌတိ။ ဓနာယန္တာတိ ဓနံ ဒဗ္ဗံ ကရောန္တာ။ အဿာတိ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဘာဝနာပါရိပူရီ ဟောတိ။ တထာ ဟိ အရဟတော ဧဝ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာနိပ္ဖတ္တိ။

အသုဘာရမ္မဏာ ¶ ဓမ္မာတိ အသုဘပ္ပကာရာ အသုဘဈာနဿ အာရမ္မဏဘူတာ ဓမ္မာ။ ကာမံ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါပိ ကေသာဒယော အသုဘပ္ပကာရာ ဧဝ၊ ဝိသေသတော ပန ဇိဂုစ္ဆိတဗ္ဗေ ဇိဂုစ္ဆာဝဟေ ဂဏှန္တော ‘‘ဒသာ’’တိ အာဟ။ ယထာ မနသိကရောတော သဘာဝသရသတော တတ္ထ အသုဘသညာ သန္တိဋ္ဌတိ၊ တထာ ပဝတ္တော မနသိကာရော ဥပါယမနသိကာရော။ အသုဘေ အသုဘပဋိက္ကူလာကာရဿ ဥဂ္ဂဏှနံ၊ ယထာ ဝါ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာ မနသိကာရော အသုဘနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော။ ဥပစာရပ္ပနာဝဟာယ အသုဘဘာဝနာယ အနုယုဉ္ဇနာ အသုဘဘာဝနာနုယောဂေါ။

မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ သုဋ္ဌု သုသံဝရဏေ သတိ အဝသရံ အလဘန္တော ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတေဝ၊ တထာ ဘောဇနေ မတ္တညုနော မိတာဟာရဿ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘဝါဘာဝါ ဩတာရံ အလဘမာနော ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတိ။ ယော ပန အာဟာရေ ပဋိက္ကူလသညံ တဗ္ဗိပရိဏာမဿ တဒါဓာရဿ တဿ စ ဥဒရိယဘူတဿ အတိဝိယ ဇေဂုစ္ဆတံ၊ ကာယဿ စ အာဟာရတိဋ္ဌကတံ သမ္မဒေဝ ဇာနာတိ၊ သော သဗ္ဗသော ဘောဇနေ ပမာဏဿ ဇာနနေန ဝိသေသတော ဘောဇနေ မတ္တညူ နာမ။ တဿ ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတေဝ၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန အပ္ပာဟာရတံယေဝ ဒဿေတုံ ‘‘စတုန္န’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အသုဘကမ္မိကတိဿတ္ထေရော ဒန္တဋ္ဌိဒဿာဝီ။ ပဟီနဿာတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီနဿ။ အဘိဓမ္မပရိယာယေန သဗ္ဗောပိ လောဘော ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏန္တိ ‘‘အရဟတ္တမဂ္ဂေန အာယတိံ အနုပ္ပာဒေါ’’တိ ဝုတ္တံ။

မေဇ္ဇတိ ဟိတဖရဏဝသေန သိနိယှတီတိ မိတ္တော၊ ဟိတေသီ ပုဂ္ဂလော၊ တသ္မိံ မိတ္တေ ဘဝါ၊ မိတ္တဿ ဝါ ဧသာတိ မေတ္တာ၊ ဟိတေသိတာ။ သာ ဧဝ ပဋိပက္ခတော ¶ စေတသော ဝိမုတ္တီတိ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ။ တတ္ထ မေတ္တာယနဿ သတ္တေသု ဟိတဖရဏဿ ဥပ္ပာဒနံ ပဝတ္တနံ မေတ္တာနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော။ တေနာဟ ‘‘ဩဒိဿကာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ အတ္တပိယသဟာယမဇ္ဈတ္တဝေရိဝသေန ဩဒိဿကတာ။ သီမာသမ္ဘေဒေ ကတေ အနောဒိဿကတာ။ ဧကာဒိဒိသာဖရဏဝသေန ဒိသာဖရဏတာ မေတ္တာယ ဥဂ္ဂဏှနေ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥဂ္ဂဟော ယာဝ ဥပစာရာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥဂ္ဂဟိတာယ အာသေဝနာ ဘာဝနာ၊ သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော ပုရိသာ အရိယာ အနရိယာ ဒေဝါ မနုဿာ ဝိနိပါတိကာတိ သတ္တောဓိကရဏဝသေန ပဝတ္တာ သတ္တဝိဓာ၊ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓာ ဝါ၊ ဒသဟိ ဒိသာဟိ ဒိသောဓိကရဏဝသေန ပဝတ္တာ ဒသဝိဓာ၊ ဧကေကာယ ဒိသာယ သတ္တာဒိဣတ္ထာဒိအဝေရာဒိဘေဒေန အသီတာဓိကစတုသတပ္ပဘေဒါ စ ဩဓိသောဖရဏမေတ္တာ။ သဗ္ဗေ သတ္တာ၊ ပါဏာ၊ ဘူတာ၊ ပုဂ္ဂလာ၊ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာတိ ဧတေသံ ဝသေန ပဉ္စဝိဓာ။ ဧကေကသ္မိံ အဝေရာ ဟောန္တု၊ အဗျာပဇ္ဇာ၊ အနီဃာ၊ သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူတိ စတုဓာ ပဝတ္တိယာ ဝီသတိဝိဓာ အနောဓိသောဖရဏမေတ္တာ၊ တံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘ဩဓိသော…ပေ… ဘာဝေန္တဿပီ’’တိ။ တွံ ဧတဿာတိအာဒိနာ ကမ္မဿကတာပစ္စဝေက္ခဏံ ဒဿေတိ ¶ ။ ပဋိသင်္ခါနေ ဌိတဿာတိ ကောဓေ ယထာဝုတ္တဿ အာဒီနဝဿ တပ္ပဋိပက္ခတော အကောဓေ မေတ္တာယ အာနိသံသဿ စ ပဋိသင်္ခါနေ သမ္မဒေဝ ဇာနနေ။ သေဝန္တဿာတိ ဘဇန္တဿ ဗျာပါဒေါ ပဟီယတိ။

အတိဘောဇနေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟောတိ အာဟာရဿ အဓိကဘောဇနေ ထိနမိဒ္ဓဿ နိမိတ္တဂ္ဂါဟော၊ ‘‘ဧတ္တကေ ဘုတ္တေ ထိနမိဒ္ဓံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧတ္တကေ နော’’တိ ထိနမိဒ္ဓဿ ကာရဏာကာရဏဂ္ဂါဟောတိ အတ္ထော။ ဒိဝါ သူရိယာလောကန္တိ ဒိဝါ ဂဟိတနိမိတ္တံ သူရိယာလောကံ၊ ရတ္တိယံ မနသိကရောန္တဿပီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓုတင်္ဂါနံ ဝီရိယနိဿိတတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ဓုတင်္ဂနိဿိတသပ္ပာယကထာယပီ’’တိ။

ကုက္ကုစ္စမ္ပိ ကတာကတာနုသောစနဝသေန ပဝတ္တမာနံ စေတသော အဝူပသမာဝဟတာယ ဥဒ္ဓစ္စေန သမာနလက္ခဏမေဝါတိ တဒုဘယဿ ပဟာနကာရဏံ ဒဿေန္တော ဘဂဝါ – ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စေတသော ဝူပသမော’’တိအာဒိမာဟ။ တသ္မာ ဗာဟုသစ္စာဒိ တဿ ပဟာနကာရဏန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစ ဆ ဓမ္မာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဗဟုဿုတဿ ဂန္ထတော၊ အတ္ထတော ဓမ္မံ ဝိစာရေန္တဿ အတ္တဝေဒါဒိပဋိလာဘသမ္ဘဝတော ဝိက္ခေပေါ န ဟောတိ။ ယထာဝိဟိတပဋိပတ္တိယာ ¶ ယထာဓမ္မပဋိကာရပ္ပတ္တိယာ စ ဝိပ္ပဋိသာရော အနဝသရောဝါတိ ‘‘ဗာဟုသစ္စေနပိ…ပေ… ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒဂ္ဂေန ဗဟုဿုတဿ ပဋိသင်္ခါနဝတော ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတိ၊ တဒဂ္ဂေန ပရိပုစ္ဆကတာဝိနယပကတညုတာဟိပိ တံ ပဟီယတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုဒ္ဓသေဝိတာ စ ဝုဒ္ဓသီလိတံ အာဝဟတီတိ စေတသော ဝူပသမကရတ္တာ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဟာနကာရီ ဝုတ္တာ၊ ဝုဒ္ဓဘာဝံ ပန အနပေက္ခိတွာ ဝိနယဓရာ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒကာ ကလျာဏမိတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝိက္ခေပေါ စ ဘိက္ခူနံ ယေဘုယျေန ကုက္ကုစ္စဟေတုကော ဟောတီတိ ‘‘ကပ္ပိယာကပ္ပိယပရိပုစ္ဆာဗဟုလဿာ’’တိအာဒိနာ ဝိနယနယေနေဝ ပရိပုစ္ဆကတာဒယော နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ ပဟီနေ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စေတိ နိဒ္ဓါရဏေ ဘုမ္မံ။ ကုက္ကုစ္စဿ ဒေါမနဿသဟဂတတ္တာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန အာယတိံ အနုပ္ပာဒေါ ဝုတ္တော။

ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ကာမံ ဗာဟုသစ္စပရိပုစ္ဆကတာဟိ အဋ္ဌဝတ္ထုကာပိ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယတိ၊ တထာပိ ရတနတ္တယဝိစိကိစ္ဆာမူလိကာ သေသဝိစိကိစ္ဆာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘တီဏိ ရတနာနိ အာရဗ္ဘာ’’တိအာဒိ။ ဝိနယေ ပကတညုတာယ စ သတိ သိက္ခာယ ကင်္ခါယ အသမ္ဘဝေါ ဧဝ၊ တထာ ရတနတ္တယဂုဏာဝဗောဓေ သတိ ပုဗ္ဗန္တာဒီသု သံသယဿာတိ အာဟ – ‘‘ဝိနယေ’’တိအာဒိ။ ဩကပ္ပနီယသဒ္ဓါ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုံ အနုပဝိသိတွာ ဝိယ အဓိမုစ္စနံ၊ တဉ္စ တထာ အဓိမောက္ခုပ္ပာဒနမေဝ။ သဒ္ဓါယ နိန္နပေါဏပဗ္ဘာရတာ အဓိမုတ္တိ။ အရဟတ္တေန ကူဋံ ဂဏှိ သတ္တပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒေသနာယ ဩသာပိတတ္တာ။

အာဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၃။ သမ္ဗဟုလာတိ ¶ ဝုစ္စန္တိ သင်္ဃသမညာယ အဘာဝတော။ တတော ပရန္တိ တိဏ္ဏံ ဇနာနံ ဥပရိ သင်္ဃော စတုဝဂ္ဂကရဏီယာဒိသင်္ဃကမ္မဝသေန ကမ္မပ္ပတ္တတ္တာ။ ပဝိသိံသူတိ ဘာဝိနိ ပဝိသနေ ဘူတေ ဝိယ ကတွာ ဥပစာရေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ပဝိဋ္ဌာ’’တိ။ ဘာဝိနိ ဟိ ဘူတေ ဝိယ ဥပစာရော။ တေနာဟ – ‘‘တေ ပနာ’’တိအာဒိ၊ တေ ပန ဘိက္ခူတိ အတ္ထော။ ပုန တေ ပနာတိ တိတ္ထိယာ တိတ္ထိယသာဝကာ စ။

ဣမသ္မိံ ¶ ပညာပနေတိ ‘‘ပဉ္စ နီဝရဏေ ပဟာယာ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တေ ဣမသ္မိံ ပကာရေ အတ္ထပညာပနေ။ ဝိသိဿတိ အညမညတော ပဘိဇ္ဇတီတိ ဝိသေသော၊ ဘေဒေါ။ သွာယံ ဣဓ အန္တောဂဓာဓိကဘာဝေါ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ – ‘‘ကော ဝိသေသောတိ ကိံ အဓိက’’န္တိ။ အဓိကံ ပယသနံ ပယုဉ္ဇနန္တိ အဓိပ္ပယာသော၊ အဓိကပ္ပယောဂေါ။ နာနာ ကရီယတိ ဧတေနာတိ နာနာကရဏံ၊ ဘေဒေါတိ အာဟ – ‘‘ကိံ နာနတ္တ’’န္တိ။ ဒုတိယပဒေတိ ‘‘အနုသာသနိယာ ဝါ အနုသာသနိ’’န္တိ ဧတသ္မိံ ပဒေ။ ဧသေဝ နယောတိ ယထာ ပဌမသ္မိံ ပဒေ အတ္ထယောဇနာ၊ ဧဝံ ဒုတိယပဒေပိ ယောဇေတဗ္ဗာ။

တီဏိ ဌာနာနီတိ ဒေဝမာရဗြဟ္မဋ္ဌာနာနိ တီဏိ ‘‘သဒေဝကေ လောကေ’’တိအာဒိနာ လောကေ ပက္ခိပိတွာ။ ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယ သဒေဝမနုဿာယာ’’တိ ဒွေ ဌာနာနိ။ ‘‘ပဇာယာ’’တိ ဧတ္ထ ပက္ခိပိတွာ ဣတိ ပဉ္စဟိ ပဒေဟိ။ ဥဒ္ဒေသန္တိ ဥဒ္ဒိသိတဗ္ဗတံ။ ဂဏနန္တိ ဧကော ကာမစ္ဆန္ဒောတိ ဂဟေတဗ္ဗတံ ဂစ္ဆတိ။ အတ္တနော ဟတ္ထပါဒါဒီသူတိ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သမုဒါယံ အာရဗ္ဘ ပဋိဃဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ အတ္တနော ခန္ဓေသု ဝိမတိ ‘‘အဟံ နု ခေါသ္မီ’’တိအာဒိနာ။

ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗံ ဝီရိယံ စေတသိကမေဝ၊ ယံ ပန ကာယကမ္မာဓိဋ္ဌာနာဒိဝသေန မနသိ ကာယိကပယောဂသမုဋ္ဌာပနံ ဝီရိယံ ကာယိကန္တိ လဒ္ဓပရိယာယန္တိ တတော ဝိသေသေတွာ စေတသိကန္တိ ယထာဓိပ္ပေတဒုတိယတာဒဿနတ္ထံ။ ယဒိပိ ယထာကပ္ပိတဣရိယာပထသန္ဓာရဏဝသေန ပဝတ္တမာနံ ဝီရိယံ ကာယဿ တထာပဝတ္တဿ ပစ္စယဘူတန္တိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ တထာပိ န တာဒိသော ကာယပယောဂေါ၊ တဒါ ပဝတ္တော နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယပယောဂံ ဝိနာ ဥပ္ပန္နဝီရိယ’’န္တိ။ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂသဒိသော ဝါတိ ဣမိနာ အဇ္ဈတ္တိကေ သင်္ခါရေ အဇ္ဈုပေက္ခနဝသေန ပဝတ္တာ အဇ္ဈတ္တဓမ္မေသု ဥပေက္ခာတိအာဒိနယံ အတိဒိသတိ။

‘‘မိဿကဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဧတေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ စင်္ကမန္တေနပိ ¶ အရိယမဂ္ဂံ အဓိဂန္တုံ သက္ကာတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘မဂ္ဂံ အပတ္တံ ကာယိကဝီရိယ’’န္တိ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ န လဗ္ဘန္တီတိ နိပ္ပရိယာယဗောဇ္ဈင်္ဂါ န လဗ္ဘန္တီ။ ဗောဇ္ဈင်္ဂေ ဥဒ္ဓရန္တိ ပရိယာယတောတိ အဓိပ္ပာယော။ သေသာတိ ဗဟိဒ္ဓါဓမ္မေသု သတိ-ဓမ္မဝိစယ-ဥပေက္ခာ-စေတသိက-ဝီရိယ-သဝိတက္က-သဝိစာရ-ပီတိ-သမာဓီ ဒွေ ပဿဒ္ဓိယော စ။ အယံ ပန နယော ပစုရပ္ပဝတ္တိဝသေန အဋ္ဌကထာနယေနေဝ ¶ ဝုတ္တော။ ထေရဝါဒဝသေန ပန အဝိတက္ကအဝိစာရမတ္တာ ပီတိသမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ရူပါဝစရာပိ အတ္ထီတိ တေပိ ဂဟေတွာ ဒသ မိဿကာဝ ဟောန္တီတိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။

ပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ အဂ္ဂိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၄။ လောဏဓူပနန္တိ လောဏဉ္စ ဓူပနဉ္စ လောဏဓူပနံ။ ယောဓကမ္မန္တိ ယောဓပုဂ္ဂလေန ကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ။ မန္တကမ္မန္တိ ရာဇကိစ္စမန္တနံ။ ပဋိဟာရကမ္မန္တိ ရညော သန္တိကံ အာဂတာနံ ဝစနံ ရညော နိဝေဒေတွာ တတော နေသံ ပဋိဟရဏကမ္မံ။ တသ္မာတိ သဗ္ဗတ္ထိကတ္တာ သတိယာ။ ဧဝံ ‘‘သတိဉ္စ ခွာဟ’’န္တိအာဒိကံ အဝေါစ။ ပုဗ္ဗဘာဂဝိပဿနာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါဝ ကထိတာ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟဝိနောဒိတတ္တာ။

အဂ္ဂိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ မေတ္တာသဟဂတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၅။ ကီဒိသာ ဂတိ နိဗ္ဗတ္တိ ဧတိဿာတိ ကိံဂတိကာ၊ ကိံနိဋ္ဌာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကီဒိသီ ပရမာ ဥတ္တမာ ကောဋိ ဧတိဿာတိ ကိံပရမာ။ ကီဒိသံ ဖလံ အာနိသံသံ ဥဒယော ဧတိဿာတိ ကိံဖလာ။ သံသဋ္ဌံ သမ္ပယုတ္တန္တိ ဣဒံ သဟဂတ-သဒ္ဒဿ အတ္ထဒဿနမတ္တံ၊ ဣဓ ပန မေတ္တာဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနာပုဗ္ဗဘာဂဗောဇ္ဈင်္ဂါ စ ‘‘မေတ္တာသဟဂတံ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု ဗောဇ္ဈင်္ဂေသု သဗ္ဗေသု စ ဗြဟ္မဝိဟာရေသု။

ပဋိကူလေတိ ဝိရဇ္ဇတီတိ ပဋိကူလံ၊ အနိဋ္ဌံ။ န ပဋိကူလံ အပ္ပဋိကူလံ၊ ဣဋ္ဌံ။ တေနာဟ ‘‘ဣဋ္ဌေ ဝတ္ထုသ္မိ’’န္တိ။ ဧတ္ထာတိ အပ္ပဋိကူလဝတ္ထုသ္မိံ။ ဧဝန္တိ ပဋိကူလသညီ။ သတ္တေ အပ္ပဋိကူလေ အသုဘဖရဏံ၊ သင်္ခါရေ အပ္ပဋိကူလေ အနိစ္စန္တိ မနသိကာရံ ကရောန္တော။ အသုဘာယာတိ အသုဘသညာယ။ အနိစ္စတော ဝါ ဥပသံဟရတီတိ အနိစ္စန္တိ မနသိကာရံ ပဝတ္တေတိ။ ‘‘ဧသေဝ နယော’’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘အပ္ပဋိကူလပဋိကူလေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဆဠင်္ဂုပေက္ခန္တိ ဆသု အာရမ္မဏေသု ပဟီနာနုရောဓဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ဆဠင်္ဂဝန္တံ ဥပေက္ခံ။

မေတ္တာယာတိ ¶ ¶ မေတ္တာဘာဝနာယ။ ပဋိကူလာဒီသု ဝတ္ထူသု ဣစ္ဆိတဝိဟာရေန ဝိဟရိတုံ သမတ္ထတာ အရိယာနံ ဧဝ၊ တတ္ထ စ အရဟတော ဧဝ ဣဇ္ဈနတော အရိယိဒ္ဓိ နာမ။ တဿာ အရိယိဒ္ဓိယာ စ ဒဿိတတ္တာ ဒေသနာ ဝိနိဝဋ္ဋေတဗ္ဗာ ပရိယောသာနေတဗ္ဗာ သိယာ။ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ န သက္ကောတိ ဣန္ဒြိယာနံ အပရိပက္ကတ္တာ နိကန္တိယာ စ ဒုပ္ပရိယာဒါနတော။ အယံ ဒေသနာတိ ‘‘မေတ္တာသဟဂတံ ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒိနာ အယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ။ ယော ဟိ မေတ္တာဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ သမ္မသနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိတုံ အသက္ကောန္တော ပရိသုဒ္ဓေသု ဝဏ္ဏကသိဏေသု ဝိမောက္ခသင်္ခါတံ ရူပါဝစရဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ဘဂဝါ – ‘‘သုဘံ ခေါ ပန ဝိမောက္ခံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ။

သုဘပရမန္တိ သုဘဝိမောက္ခပရမံ။ ဣဓ လောကေ ဧဝ ပညာ အဿ။ တေနာဟ ‘‘လောကိယပညဿာတိ အတ္ထော’’တိ။ အရဟတ္တပရမာဝ မေတ္တာ အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ပါဒကတ္တာ။ ကရုဏာဒီသုပိ ဧသေဝ နယောတိ ကရုဏာဒိဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော အရဟတ္တံ ပတ္တုံ သက္ကောတိ၊ တဿ အရဟတ္ထပရမာ ကရုဏာ ဟောတိ၊ ဧဝံ မုဒိတာဥပေက္ခာသုပိ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ပုန ဒေသနာရမ္ဘပယောဇနံ ပန ‘‘ဣမိနာ နယေနာ’’တိ ဟေဋ္ဌာ အတိဒိဋ္ဌမေဝ။

သုဘပရမာဒိတာတိ မေတ္တာကရုဏာမုဒိတာဥပေက္ခာနံ သုဘပရမတာ အာကာသာနဉ္စာယတနပရမတာ၊ ဝိညာဏဉ္စာယတနပရမတာ၊ အာကိဉ္စညာယတနပရမတာ။ တဿ တဿာတိ သုဘဝိမောက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ တိဏ္ဏံ အရူပဇ္ဈာနာနဉ္စ ယထာက္ကမံ ဥပနိဿယတ္တာ။ အပ္ပဋိကူလပရိစယာတိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ မနသိကာရဗဟုလီကာရာ။ အပ္ပကသိရေနေဝါတိ သုခေနေဝ။ တတ္ထာတိ ဝိသုဒ္ဓတာယ ဣဋ္ဌေသု ဝဏ္ဏကသိဏေသု။ စိတ္တန္တိ ဘာဝနာမယစိတ္တံ ပက္ခန္ဒတိ အပ္ပနာဝသေန။ တတော ပရန္တိ တတော သုဘဝိမောက္ခတော ပရံ ဝိမောက္ခာနံ ဥပနိဿယော နာမ န ဟောတိ၊ မေတ္တာသဟဂတဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သတ္တဒုက္ခံ သမနုပဿန္တဿာတိ ဒဏ္ဍေန အဘိဟဋပ္ပတ္တရူပဟေတုံ သတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇနကဒုက္ခံ ဉာဏေန ဝီမံသန္တဿ။ တယိဒံ ရူပနိမိတ္တကံ သတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇနကံ ဒုက္ခံ ဉာဏေန ကရုဏာဝိဟာရိဿ ဝိသေသတော ပက္ခန္ဒတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘အပ္ပကသိရေနေဝ တတ္ထ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒတီ’’တိ၊ န ပန သဗ္ဗသော အရူပေ အာနိသံသဒဿနတော။

ဝိညာဏံ ¶ သမနုပဿန္တဿာတိ ဣဒံ ပါမောဇ္ဇဂဟဏမုခေန တန္နိဿယဝိညာဏဿ ဂဟဏံ သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိညာဏဂ္ဂဟဏပရိစိတန္တိ ဝုတ္တနယေန ဝိညာဏဂ္ဂဟဏေ ပရိစိတံ။

ဥပေက္ခာဝိဟာရိဿာတိ ¶ ဥပေက္ခာဗြဟ္မဝိဟာရံ ဝိဟရတော။ အာဘောဂါဘာဝတောတိ သုခါဒိဝသေန အာဘုဇနာဘာဝတော။ သုခ…ပေ… သမ္ဘဝတောတိ သုခဒုက္ခာတိ ပရမတ္ထကမ္မဂ္ဂဟဏေ ဝိမုခတာသမ္ဘဝတော။ အဝိဇ္ဇမာနဂ္ဂဟဏဒုက္ခန္တိ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနသတ္တပညတ္တိဂဟဏပရိစိတံ တဿ တဿ အဘာဝမတ္တကဿ ဂဟဏမ္ပိ ဒုက္ခံ ကုသလမ္ပိ ဟောတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

မေတ္တာသဟဂတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သင်္ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၆။ ပဌမညေဝါတိ ပုရေတရံယေဝ။ အသဇ္ဈာယကတာနံ မန္တာနံ အပ္ပဋိဘာနံ ပဂေဝ ပဌမံယေဝ သိဒ္ဓံ၊ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပရိယုဋ္ဌာနံ နာမ အဘိဘဝေါ ဂဟဏန္တိ အာဟ – ‘‘ကာမရာဂပရိယုဋ္ဌိတေနာတိ ကာမရာဂဂဟိတေနာ’’တိ။ ဝိက္ခမ္ဘေတိ အပနေတီတိ ဝိက္ခမ္ဘနံ၊ ပဋိပက္ခတော နိဿရတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ၊ ဝိက္ခမ္ဘနဉ္စ တံ နိဿရဏဉ္စာတိ ဝိက္ခမ္ဘနနိဿရဏံ။ တေနာဟ – ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ အတ္တနာ အရဏိယော ပတ္တဗ္ဗော အတ္တတ္ထော၊ တထာ ပရတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘အနိစ္စတော အနုပဿန္တော နိစ္စသညံ ပဇဟတီ’’တိအာဒီသု ဗျာပါဒါဒီနံ အနာဂတတ္တာ အဗျာပါဒဝါရေ တဒင်္ဂနိဿရဏံ န ဂဟိတံ။ ကိဉ္စာပိ န ဂဟိတံ၊ ပဋိသင်္ခါနဝသေန ပန တဿ ဝိနောဒေတဗ္ဗတာယ တဒင်္ဂနိဿရဏမ္ပိ လဗ္ဘတေဝါတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ။ အာလောကသညာ ဥပစာရပ္ပတ္တာ၊ အပ္ပနာပ္ပတ္တာ ဝါ၊ ယော ကောစိ ကသိဏဇ္ဈာနာဒိဘေဒေါ သမထော။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနံ ဥပစာရပ္ပနာပ္ပတ္တဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ။

ကုထိတောတိ တတ္တော။ ဥသ္မုဒကဇာတောတိ တဿေဝ ကုထိတဘာဝဿ ဥသ္မုဒကတံ အစ္စုဏှတံ ပတ္တော။ တေနာဟ ‘‘ဥသုမဇာတော’’တိ။ တိလဗီဇကာဒိဘေဒေနာတိ တိလဗီဇကကဏ္ဏိကကေသရာဒိဘေဒေန။ သေဝါလေန…ပေ… ပဏကေနာတိ ဥဒကပိစ္ဆိလေန။ အပ္ပသန္နော အာကုလတာယ။ အသန္နိသိန္နော ¶ ကလလုပ္ပတ္တိယာ။ အနာလောကဋ္ဌာနေတိ အာလောကရဟိတေ ဌာနေ။

သင်္ဂါရဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃၇။ ဧကံသေန ဘဂဝါ နီဝရဏာတိ ဧကံသတော ဧဝ ဘဂဝါ ဧတေ ဓမ္မာ နီဝရဏာ စိတ္တေ ကုသလပ္ပဝတ္တိယာ ¶ နီဝရဏတော။ ကာယကိလမထောတိ ကာယပရိဿမော၊ သော ပန အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယတ္တာ ‘‘ဒရထော’’တိ ဝုတ္တော။ စိတ္တကိလမထော တပ္ပစ္စယဇာတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနာဟ – ‘‘တဿ ကိရာ’’တိအာဒိ။ စိတ္တဒရထောပိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ မဂ္ဂေနေဝါတိ ယထာဓိဂတေန အရိယမဂ္ဂေနေဝ။ အဿာတိ အဘယဿ ရာဇကုမာရဿ။ ဧတံ ကာယစိတ္တဒရထဒွယံ။

အဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာကစ္ဆဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အာနာပါနဝဂ္ဂေါ

၁။ အဋ္ဌိကမဟပ္ဖလသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၃၈။ ဥပ္ပန္နသညာတိ သညာသီသေန ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဝဒတိ။ တေနာဟ ‘‘တံ ပနေတ’’န္တိအာဒိ။ ဆဝိစမ္မမ္ပိ ဥပဋ္ဌာတီတိ ဣဒံ သဝိညာဏကံ အဝိညာဏကမ္ပိ ကာယသာမညတော ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ။ သတိ ဝါ ဥပါဒိသေသေတိ ဧတ္ထ ဥပါဒိယတိ အတ္တနော အာရမ္မဏံ ဂဏှာတီတိ ဥပါဒိ၊ ဥပါဒါနံ၊ ဧတဿ ဧကဒေသေ အပ္ပဟီနေ သတီတိ အတ္ထော။

အာနာပါနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ နိရောဓဝဂ္ဂေါ

၁-၁၀။ အသုဘသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၄၈-၂၅၇။ အနဘိရတိန္တိ အနဘိရမဏံ အနပေက္ခိတံ။ အစ္စန္တနိရောဓဘူတေ နိဗ္ဗာနေ ပဝတ္တသညာ နိရောဓသညာ။ တတ္ထ သာ မဂ္ဂသဟဂတာ လောကုတ္တရာ ¶ ၊ ယာ ပန နိဗ္ဗာနေ နိန္နဘာဝေန ပဝတ္တာ၊ ဥပသမာနုဿတိသဟဂတာ စ၊ သာ လောကိယာတိ အာဟ – ‘‘နိရောဓသညာ မိဿကာ’’တိ။ ‘‘တေသံ နဝသူ’’တိအာဒိ ပမာဒပါဌော။ ‘‘ဧကာဒသသု အပ္ပနာ ဟောတိ၊ နဝ ဥပစာရဇ္ဈာနိကာ’’တိ ပါဌော ဂဟေတဗ္ဗော။ ဝီသတိ ကမ္မဋ္ဌာနာနီတိ ဣဒမ္ပိ ဣဓာဂတနယော၊ န ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂါဒီသု အာဂတနယော ¶ ။ ဧတ္ထ စ အာရမ္မဏာဒီသု ယထာယောဂံ အပ္ပနံ ဥပစာရံ ဝါ ပါပုဏိတွာ အရဟတ္တပ္ပတ္တဿ ပုဗ္ဗဘာဂဘူတာ ဝိပဿနာမဂ္ဂဗောဇ္ဈင်္ဂါ ကထိတာ။

နိရောဓဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဗောဇ္ဈင်္ဂသံယုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။