တီကာ > သုတ္တပိဋက (ဋီကာ) > သံယုတ္တနိကာယ (ဋီကာ) > မဟာဝဂ္ဂ-ဋီကာ

၁၀၇၁။ စိတ္တေကဂ္ဂတာယာတိ ¶ ¶ နိဿက္ကဝစနံ ‘‘ပရိဟာယန္တီ’’တိ ပဒံ အပေက္ခိတွာ။ ယထာဘူတာဒိဝသေနာတိ ယထာဂတာဒိဝသေန။ ယထာဘူတံ နာမ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ‘‘သမာဟိတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘တထာ ယသ္မာ’’တိအာဒိသင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ယထာဘူတဝသေန ကာရဏစ္ဆေဒေါ ကတော ‘‘တထာ ယသ္မာ’’တိအာဒိဝစနေဟိ။ ဝဏ္ဏာတိ အက္ခရာ၊ ‘‘ဂုဏာ’’တိ ကေစိ။ ပဒဗျဉ္ဇနာနီတိ နာမာဒိပဒါနိ စေဝ တံသမုဒါယဘူတဗျဉ္ဇနာနိ စ။

၃။ ပဌမကုလပုတ္တသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၀၇၃-၇၅။ သာသနာဝစရာ အဓိပ္ပေတာ ဗာဟိရကာနံ သစ္စာဘိသမယဿ အဘာဝတော။ တထာတိ ဣမိနာ စတုတ္ထပဉ္စမေသု အတ္ထဝိသေသာဘာဝံ ဒဿေတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဝိသုံ ဝိသုံ ဒေသနာတိ အာဟ ‘‘တေန တေန အဘိလာပေနာ’’တိအာဒိ။

၁၀၈၀။ ဒုဂ္ဂတိတော သံသာရတော စ နိယျာတိ ဧတေနာတိ နိယျာနံ၊ သဂ္ဂမဂ္ဂေါ မောက္ခမဂ္ဂေါ စ။ တသ္မိံ နိယျာနေ နိယုတ္တာ၊ တံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ နိယျာနိကာ။ ဝစီဒုစ္စရိတသံကိလေသတော ဝါ နိယျာတီတိ ဤ-ကာရဿ ရဿတ္တံ ယ-ကာရဿ က-ကာရံ ကတွာ နိယျာနိကာ။ စေတနာယ သဒ္ဓိံ သမ္ဖပ္ပလာပါ ဝေရမဏိ။ တပ္ပဋိပက္ခတော အနိယျာနိကာ၊ တဿ ဘာဝေါ အနိယျာနိကတ္တံ။ တိရစ္ဆာနဘူတန္တိ တိရောကရဏဘူတံ။ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေတိ အနိစ္စတာပဋိသံယုတ္တစတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေ။ သာတ္ထကန္တိ ဒါနသီလာဒိနိဿိတတ္တာ ဟိတပဋိသံယုတ္တံ။

ဝိသိခါတိ ¶ ဃရသန္နိဝေသော။ ဝိသိခါဂဟဏေန စ ဂါမာဒိဂဟဏေ ဝိယ တန္နိဝါသိနော ဝိသေသတော ဂဟိတာ ‘‘အာဂတော ဂါမော’’တိအာဒီသု ဝိယ ¶ ။ တေနာဟ ‘‘သူရာ သမတ္ထာ’’တိ။ ကုမ္ဘဋ္ဌာနာပဒေသေန ကုမ္ဘဒါသိယော ဝုတ္တာတိ အာဟ – ‘‘ကုမ္ဘဒါသိကထာ’’တိ။ အယာထာဝတော ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌိတိသံဟာရာဒိဝသေန လောကော အက္ခာယတိ ဧတေနာတိ လောကက္ခာယိကာ။ ဣတိ ဣမိနာ ပကာရေန ဘဝေါ၊ ဣမိနာ အဘဝေါတိ ဧဝံ ပဝတ္တာယ ဣတိဘဝါဘဝကထာယ သဒ္ဓိံ။

၁။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၈၁။ ‘‘ဣသီနံ ပတနုပ္ပတနဝသေန ဩသီဒနဥပ္ပတနဋ္ဌာနဝသေန ဧဝံ ‘ဣသိပတန’န္တိ ‘လဒ္ဓနာမေ’တိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘ဧတ္ထ ဟီ’’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အာမန္တေသီတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတ္ထံ အယံ အာမန္တနာ၊ တသ္မာ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ သတ္ထု ပုဗ္ဗစရိတံ သင်္ခေပေနေဝ ပကာသေတုံ ဝဋ္ဋတီတိ ‘‘ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ မာရဗလံ ဘိန္ဒိတွာတိ မာရဉ္စ မာရဗလဉ္စ ဘဉ္ဇိတွာ။ အထ ဝါ မာရဿ အဗ္ဘန္တရံ ဗာဟိရဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ ဗလံ ဘဉ္ဇိတွာ။ ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တာ’’တိ ဧတ္ထ အန္တ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပုဗ္ဗန္တေ ဉာဏံ အပရန္တေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၀၆၃) ဝိယ ဘာဂပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ဒွေ ဣမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဋ္ဌာသာ’’တိ။ သဟ သမုဒါဟာရေနာတိ ဥစ္စာရဏသမကာလံ။ ပတ္ထရိတွာ အဋ္ဌာသိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန။ ဗြဟ္မာနော သမာဂစ္ဆိံသု ပရိပက္ကကုသလမူလာ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓာယ ကတာဓိကာရာ။

ဂိဟိသညောဇနန္တိ ဂိဟိဗန္ဓနံ။ ဆိန္ဒိတွာတိ ဟရိတွာ။ န ဝဠဉ္ဇေတဗ္ဗာတိ နာနုယုဉ္ဇေတဗ္ဗာ။ ကိလေသကာမသုခဿာတိ ကိလေသကာမယုတ္တဿ သုခဿ။ အနုယောဂေါတိ အနုဘဝေါ။ ဂါမဝါသီဟိ သေဝိတဗ္ဗတ္တာ ဂါမဝါသီနံ သန္တကော။ အတ္တနောတိ အတ္တဘာဝဿ။ အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ၊ အတ္တဘာဝေါ။ ဒုက္ခကရဏန္တိ ဒုက္ခုပ္ပာဒနံ။ အတ္တမာရဏေဟီတိ ¶ အတ္တဗာဓနေဟိ။ ဥပသမာယာတိ ¶ ကိလေသဝူပသမော အဓိပ္ပေတော၊ တဒတ္ထသမ္ပဒါနဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ကိလေသူပသမတ္ထာယာ’’တိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

သစ္စဉာဏာဒိဝသေန တယော ပရိဝဋ္ဋာ ဧတဿာတိ တိပရိဝဋ္ဋံ၊ ဉာဏဒဿနံ။ တေနာဟ ‘‘သစ္စဉာဏာ’’တိအာဒိ။ ယထာဘူတံ ဉာဏန္တိ ပဋိဝေဓဉာဏံ အာဟ။ တေသုယေဝ သစ္စေသု။ ဉာဏေန ကတ္တဗ္ဗဿ စ ပရိညာပဋိဝေဓာဒိကိစ္စဿ စ ဇာနနဉာဏံ၊ ‘‘တဉ္စ ခေါ ပဋိဝေဓတော ပဂေဝါ’’တိ ကေစိ။ ပစ္ဆာတိ အပရေ။ တထာ ကတဉာဏံ။ ဒွါဒသာကာရန္တိ ဒွါဒသဝိဓအာကာရဘေဒံ။ အညတ္ထာတိ အညေသု သုတ္တေသု။

ပဋိဝေဓဉာဏမ္ပိ ဒေသနာဉာဏမ္ပိ ဓမ္မစက္ကန္တိ ဣဒံ တတ္ထ ဉာဏကိစ္စံ ပဓာနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒိဓမ္မသမုဒါယော ပန ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ အထ ဝါ စက္ကန္တိ အာဏာ၊ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မဉ္စ တံ စက္ကဉ္စ၊ ဓမ္မေန ဉာယေန စက္ကန္တိပိ ဓမ္မစက္ကံ။ ယထာဟ ‘‘ဓမ္မဉ္စ ပဝတ္တေတိ စက္ကဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ စက္ကဉ္စ ပဝတ္တေတိ ဓမ္မဉ္စာတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဓမ္မေန ပဝတ္တတီတိ ဓမ္မစက္ကံ၊ ဓမ္မစရိယာယ ပဝတ္တတီတိ ဓမ္မစက္က’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၄၀-၄၁)။ ဥဘယမ္ပီတိ ပဋိဝေဓဉာဏံ ဒေသနာဉာဏန္တိ ဥဘယမ္ပိ။ ဧတန္တိ တဒုဘယံ။ ဣမာယ ဒေသနာယာတိ ဣမိနာ သုတ္တေန ပကာသေန္တေန ဘဂဝတာ ယထာဝုတ္တဉာဏဒွယသင်္ခါတံ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တိတံ နာမ ပဝတ္တနကိစ္စဿ အနိဋ္ဌိတတ္တာ။ ပတိဋ္ဌိတေတိ အညာသိ ကောဏ္ဍညတ္ထေရေန သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတေ။ ပဝတ္တိတံ နာမ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာသနန္တရဓာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ၊ ဧတ္တကံ ကာလံ အပ္ပဝတ္တပုဗ္ဗဿ ပဝတ္တိတတ္တာ၊ ဥပရိမဂ္ဂါဓိဂမော ပနဿ အတ္ထင်္ဂတော ဧဝါတိ။

ဧကပ္ပဟာရေနာတိ ဧကေနေဝ ပဟာရသညိတေန ကာလေန။ ဒိဝသဿ ဟိ တတိယော ဘာဂေါ ပဟာရော နာမ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘တေန ခဏေန တေန လယေန တေန မုဟုတ္တေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တံ ပဟာရက္ခဏသလ္လက္ခဏမေဝ။ သဗ္ဗညုတညာဏောဘာသောတိ သဗ္ဗညုတညာဏာနုဘာဝေန ပဝတ္တော ဩဘာသော စိတ္တံ ပဋိစ္စ ဥတုသမုဋ္ဌာနော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ဘဂဝတော ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဿ အာရမ္ဘေ ဝိယ ပရိသမာပနေ အတိဝိယ ဥဠာရတမံ ပီတိသောမနဿံ ဥဒပါဒိ၊ တသ္မာ ‘‘ဣမဿပိ ဥဒါနဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၁၀၈၉။ အတ္ထသံဝဏ္ဏနေ ¶ ဝဏ္ဏီယန္တေတိ ဝဏ္ဏာ။ တေယေဝ ပရိယာယေန အက္ခရဏတော အက္ခရာနိ ¶ ။ အတ္ထံ ဗျဉ္ဇေန္တီတိ ဗျဉ္ဇနာနိ။ ယသ္မာ ပန အကာရာဒိကေ သရသမညာ၊ ကကာရာဒိကေ ဗျဉ္ဇနသမညာ၊ ဥဘယတ္ထ ဝဏ္ဏသမညာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဝဏ္ဏာနံ ဝါ ဧကဒေသာ ယဒိဒံ ဗျဉ္ဇနာ နာမာ’’တိ။ နေတ္တိယံ ပန ဝါကျေ ဗျဉ္ဇနသမညာ။ ဗျဉ္ဇနဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ အာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသာ ဂဟိတာ ဧဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သင်္ကာသနာတိ အတ္ထဿ ဉာပနာ ဘာဂသော။ တေနာဟ ‘‘ဝိဘတ္တိယော’’တိ။ သင်္ကာသနဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ပကာသနာ ဝုတ္တာ ဟောတိ။ ဝိဘတ္တိယော ဟိ အတ္ထဝစနေနေဝ ဝိဝရန္တိ၊ တာဟိ ကာရဏပညတ္တိယော ဝုတ္တာယေဝါတိ၊ တာဟိပိ အတ္ထပဒါနိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဝဏ္ဏနာယံ နေတ္တိအဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ သဘာဂါဒိဝိဘာဝနာကာရေန။ ဝဏ္ဏာဒီနန္တိ တသ္မိံ ပန ဝိတ္ထာရေ ပဝတ္တဝဏ္ဏာဒီနံ။ တသ္မာတိ ဝဏ္ဏာဒီနံ အန္တအဘာဝတော။ ဧဝမာဟာတိ ‘‘အပရိမာဏာ ဝဏ္ဏာ ဗျဉ္ဇနာ သင်္ကာသနာ’’တိ ဧဝမာဟ။

၁၀၉၀။ သဘာဝါဝိဇဟနဋ္ဌေနာတိ အတ္တနော ဒုက္ခသဘာဝဿ ကဒါစိပိ အပရိစ္စဇနေန တထသဘာဝံ။ တေနာဟ ‘‘ဒုက္ခဉှိ ဒုက္ခမေဝ ဝုတ္တ’’န္တိ။ သဘာဝဿာတိ ဒုက္ခသဘာဝဿ။ အမောဃတာယာတိ အဝဉ္ဈတာယ။ အဝိတထန္တိ န ဝိတထံ။ တေနာဟ ‘‘န ဟိ ဒုက္ခံ အဒုက္ခံ နာမ ဟောတီ’’တိ။ အညဘာဝါနုပဂမေနာတိ သမုဒယာဒိသဘာဝါနုပဂမနေန မုသာ န ဟောတီတိ အညော အညထာ န ဟောတီတိ အနညထံ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။

ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀၉၁။ အနနုဗောဓာတိ ¶ ပဋိဝေဓဿ အနုရူပဗောဓာဘာဝေန။ အပ္ပဋိဝေဓာတိ သစ္စာနံ ပဋိမုခံ ဝေဓာဘာဝေန။

၁၀၉၂။ ဖလသမာဓိဖလပညာနန္တိ ¶ အဂ္ဂဖလသမာဓိအဂ္ဂဖလပညာနံ။

၁၀၉၇။ အရိယာနန္တိ ဗုဒ္ဓါနံ အရိယာနံ။ တေနာဟ ‘‘န ဟီ’’တိအာဒိ။

၁၀၉၈။ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဒေသိတတ္တာ စာတိ ဣမိနာ ပဋိဝေဓဉာဏေန ဒေသနာဉာဏေန စ ပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ အရိယသန္တကာနိ ဟောန္တိ အရိယဿ ဘဂဝတော သန္တကဘာဝတော။

၁၁၀၀။ ဧကပ္ပဋိဝေဓောတိ ဧကေနေဝ ဉာဏေန စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ ဧကဇ္ဈံ ပဋိဝေဓော။

ကောဋိဂါမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁၀၁။ ပုနပ္ပုနံ ဝဋ္ဋသ္မိံယေဝ နိဗ္ဗတ္တန္တိ အဒိဋ္ဌတ္တာ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ။

၁၁၀၅။ ဘဝေယျ ¶ စေတိ ဒုက္ခဒေါမနဿာနိ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ သဟိတေဟိ တေဟိ သစ္စာဘိသမယော ဘဝေယျာတိ ဧဝံ ပရိကပ္ပနာ န ကာတဗ္ဗာတိ။

၁၁၀၉။ အဇ္ဈာသယန္တိ ¶ သဿတာဒိဘေဒံ အဇ္ဈာသယံ။ သော ဟိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ ဂါဟဿ မုခဘူတတ္တာ မုခန္တိ အဓိပ္ပေတော။ တဉ္စ အပရေ အဒိဋ္ဌသစ္စာ ဩလောကေန္တိ၊ ဒိဋ္ဌသစ္စာ ပန နေဝ ဩလောကေန္တိ။

၁၁၁၀။ ကုက္ကုကော ပမာဏမဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဟတ္ထောတိ အတ္ထော။ ကုက္ကူတိ တဿေဝ နာမံ။

၁၁၁၁။ လောကစိန္တန္တိ လောကသန္နိဝေသပဋိသံယုတ္တဝီမံသာဝ။ ‘‘လောကစိတ္တ’’န္တိပိ ပါဌော၊ တံတံလောကပရိယာပန္နံ စိတ္တန္တိ အတ္ထော။ နာဠိကေရာဒယောတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အဝုတ္တာနံ ဩသဓိတိဏဝနပ္ပတိအာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဧဝရူပန္တိ ဧဒိသံ အညမ္ပိ တံတံလောကစိတ္တံ။

ဝိဂတစိတ္တောတိ အတ္တတ္ထပရတ္ထတော အပဂတဝိတက္ကော အဒ္ဒသ ဧဝံ အဓိဋ္ဌဟိံသူတိ သမ္ဗန္ဓော။ သမ္ဗရိမာယန္တိ သမ္ဗရေန အသုရိန္ဒေန ဥပ္ပာဒိတံ အသုရမာယံ၊ ယံ ‘‘ဣန္ဒဇာလ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ ဣန္ဒဿ မောဟနတ္ထံ ဥပ္ပာဒိတတ္တာ။ သမ္ပရိဝတ္တေတွာတိ ပရိဓာဝေတွာ။ ယထာ နေတိ နေ အသုရေ ယထာ သော ပုရိသော ပဿတိ၊ ဧဝံ အဓိဋ္ဌဟိံသု။ ကသ္မာ ပနေတေ ဧဝံ အဓိဋ္ဌဟိံသူတိ? တံ ပုရိသံ တတ္ထ တထာနိသိန္နံ ဒိသွာ ‘‘အယဉ္စ ဒေဝေါ’’တိ အာသင်္ကန္တာ တထာ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ဘိသမုဠာလဆိဒ္ဒေဟိ ပဝိသိတွာ အတ္တနော အသုရဘဝနံ ဂတာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဒေဝါနံယေဝ မောဟယမာနာ’’တိ။

၁၁၁၂-၃။ မရိယာဒပါသာဏောတိ ¶ ¶ ဂိဇ္ဈကူဋပဗ္ဗတဿ မရိယာဒပါကာရသဒိသော မဟန္တော ပါသာဏော။ အနိဋ္ဌရူပန္တိ ဧတ္ထ ရူပ-သဒ္ဒေါ သဘာဝတ္ထော ‘‘ပိယရူပေ သာတရူပေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၀၈-၄၀၉) ဝိယာတိ အာဟ – ‘‘အနိဋ္ဌသဘာဝ’’န္တိ။

၁၁၁၅။ ဥပါသနန္တိ အာစရိယဥပါသနံ၊ အာစရိယံ အန္တေဝါသိနာ ဝါ ဒိဝသေ ဒိဝသေ သိက္ခနဝသေန ဥပါသိတဗ္ဗတော ဥပါသနန္တိ လဒ္ဓနာမံ ကဏ္ဍခိပနသိပ္ပံ။ ကဏ္ဍံ အတိက္ကမန္တေတိ သရံ ခိပန္တေ။ ပေါင်္ခါနုပေါင်္ခန္တိ ပေါင်္ခသဒ္ဒတ္ထံ ပါကဋံ ကတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကံ ကဏ္ဍံ ခိပိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပရံ အနုပေါင်္ခန္တိ ဧတ္ထ အပရန္တိ တတိယကဏ္ဍံ။ အနုပေါင်္ခံ နာမ ဣဒန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အနုပေါင်္ခံ နာမ ဒုတိယဿ ပေါင်္ခ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဉှိ တတိယေန သရေန ဝိဇ္ဈီယတိ။ ပုန အပရံ တဿ ပေါင်္ခန္တိ ဣဒံ ပန အပရာပရံ အဝိရဇ္ဈနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ဒုရဘိသမ္ဘဝတရန္တိ အဘိဘဝိတုံ အသက္ကုဏေယျတရံ။ ဝါလန္တိ ကေသံ။ သတ္တဓာ ဘိန္ဒိတွာတိ သတ္တက္ခတ္တုံ ဝိဖာလေတွာ။ တဿ ဧကံ ဘေဒန္တိ တဿ ကေသဿ ဧကံ အံသုသင်္ခါတံ ဘေဒံ ဂဟေတွာ။ ဝါတိင်္ဂဏမဇ္ဈေ ဗန္ဓိတွာတိ ဝါတိင်္ဂဏဖလဿ မဇ္ဈဋ္ဌာနေ ဗန္ဓိတွာ။ အပရံ ဘေဒန္တိ အပရံ ကေသဿ အံသုသင်္ခါတံ ဘေဒံ။ အဂ္ဂကောဋိယံ ဗန္ဓိတွာတိ ယထာ တဿ ဝါလဘေဒဿ ဦကာမတ္တံ လိခါမတ္တံ ဝါ ကဏ္ဍဿ အဂ္ဂကောဋိံ အဓိကံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ဧဝံ ဗန္ဓိတွာ။ ဥသဘမတ္တေတိ ဝီသတိယဋ္ဌိမတ္တေ ဌာနေ ဌိတော။ ကဏ္ဍဗဒ္ဓါယ ကောဋိယာတိ ကဏ္ဍဗဒ္ဓါယ ဝါလဿ ကောဋိယာ ဝါတိင်္ဂဏဗန္ဓနဝါလဿ ကောဋိံ ပဋိဝိဇ္ဈေယျ။

၈။ ဒုတိယဆိဂ္ဂဠယုဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၁၈။ အဓိစ္စုပ္ပတ္တိကန္တိ ယဒိစ္ဆာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကံ။ ဆိဂ္ဂဠေနာတိ ဆိဂ္ဂဠပဒေသေန။ ဆိဂ္ဂဠုပရီတိ ဟေဋ္ဌိမယုဂဿ ဆိဂ္ဂဠပဒေသဿ ဥပရိ။ အာရုဠှဿ ဆိဂ္ဂဠေနာတိ ဥဘိန္နမ္ပိ ဆိဒ္ဒေန။ ဂီဝပ္ပဝေသနံ ဝိယာတိ စတုန္နံ ယုဂါနံ ဆိဒ္ဒပဒေသေနေဝ ဥပရူပရိ ဌိတာနံ ဆိဒ္ဒန္တရေန ကာဏကစ္ဆပဿ ဂီဝပ္ပဝေသနံ ¶ အဓိစ္စတရသမ္ဘဝံ။ တတောပိ အဓိစ္စတရသမ္ဘဝေါ မနုဿတ္တလာဘော၊ တတော အဓိစ္စတမသမ္ဘဝေါ အရိယမဂ္ဂပဋိလာဘောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘စတုသစ္စပဋိဝေဓော အတိဝိယ အဓိစ္စတရသမ္ဘဝေါ’’တိ။

၁၁၂၁။ အဘိသမယသံယုတ္တေ ¶ ဝိတ္ထာရိတောဝ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ တဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၁၃၃။ လောကိယမ္ပိ ဝိသုဒ္ဓတ္ထေန ‘‘အရိယ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ ‘‘လောကိယလောကုတ္တရေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

၁၁၃၄။ ပိဋ္ဌသုရာတိ ပိဋ္ဌေန ကာတဗ္ဗသုရာ၊ တထာ ဩဒနသုရာ ပူဝသုရာ၊ မဇ္ဇရသာဒိဘူတေ ကိဏ္ဏေ ပက္ခိပိတွာ ကတ္တဗ္ဗာ သုရာ ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တသုရာ။ သမ္ဘာရသံယုတ္တာတိ မူလဘေသဇ္ဇသမ္ဘာရေဟိ သံယုတ္တာ။ ပုပ္ဖာသဝေါတိ နာဠိကေရပုပ္ဖာဒိတော အဿဝနကအာသဝေါ။ မုဒ္ဒိကဖလာဒိတော အဿဝနကအာသဝေါ ဖလာသဝေါ။ ဣတီတိအာဒိအတ္ထော။ တေန မဓွာသဝဂုဠာသဝသမ္ဘာရသံယုတ္တေ သင်္ဂဏှာတိ။ သုရာသဝဝိနိမုတ္တန္တိ ယထာဝုတ္တသုရာသဝဝိနိမုတ္တံ။

၁၁၄၀။ နီစဝုတ္တိနောတိ ကုလေ ဇေဋ္ဌာနံ မဟာပိတုစူဠပိတုဇေဋ္ဌဘာတိကာဒီနံ အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မသာမီစိကမ္မာဒိဝသေန နီစဝုတ္တိနော။

၁၁၄၈။ ‘‘မူလဗီဇ’’န္တိအာဒီသု ¶ ¶ မူလမေဝ ဗီဇန္တိ မူလဗီဇံ၊ မူလဗီဇံ ဧတဿာတိပိ မူလဗီဇံ။ တတ္ထ ပုရိမေန ဗီဇဂါမော ဝုတ္တော ‘‘ဗီဇာနံ သမူဟော’’တိ ကတွာ၊ ဒုတိယေန ဘူတဂါမော။ ဒုဝိဓောပေသော သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ‘‘မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇ’’န္တိ ဧကသေသနယေန ဝါ ဗီဇတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဖဠုဗီဇန္တိ ပဗ္ဗဗီဇံ။ ဗာဟိရပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟနသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇ-သဒ္ဒေါ။ တဒတ္ထသိဒ္ဓိယာ မူလာဒီသုပိ ကေသုစိ ပဝတ္တတီတိ တတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကေန ဗီဇ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗီဇဗီဇ’’န္တိ ‘‘ရူပရူပံ၊ ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၇) စ ယထာ။ နီလတိဏရုက္ခာဒိကဿာတိ အလ္လတိဏဿ စေဝ အလ္လရုက္ခာဒိကဿ စ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆလတာဒီနံ ဂဟဏံ။

၁၁၄၉။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈနှိကော၊ အယံ ဗုဒ္ဓါဒိအရိယာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏော ဘောဇနဿ ကာလော၊ တဒညော ဝိကာလောတိ အာဟ – ‘‘ဝိကာလဘောဇနာတိ ကာလာတိက္ကန္တဘောဇနာ’’တိ။

၁၁၅၀။ ယံ ကိဉ္စိ ပုပ္ဖန္တိ ဂန္ထိမံ အဂန္ထိမံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ပုပ္ဖဇာတံ၊ တထာ ပိသိတာဒိဘေဒံ ယံ ကိဉ္စိ ဂန္ဓဇာတံ။

၁၁၅၁။ သင်္ခေပတော ¶ ‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ဒီ။နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ပ။ ၁၈၃) ဘဂဝတော သာသနံ အစ္စန္တဆန္ဒရာဂပဝတ္တိတော နစ္စာဒီနံ ဒဿနံ န အနုလောမေတီတိ အာဟ ‘‘သာသနဿ အနနုလောမတ္တာ’’တိ။ အတ္တနာ ပရေဟိ စ ပယောဇိယမာနံ ¶ ပယောဇာပိယမာနဉ္စ ဧတေနေဝ နစ္စ-သဒ္ဒေန ဂဟိတံ၊ တထာ ဂီတဝါဒိတသဒ္ဒေဟိ စာတိ အာဟ – ‘‘နစ္စနနစ္စာပနာဒိဝသေနာ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂါယန-ဂါယာပန-ဝါဒန-ဝါဒါပနာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒဿနေန စေတ္ထ သဝနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဝိရူပေကသေသနယေန။ ယထာသကံ ဝိသယဿ အာလောစနသဘာဝတာယ ဝါ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ သဝနကိရိယာယပိ ဒဿနသင်္ခေပသဗ္ဘာဝတော ‘‘ဒဿနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အဝိသူကဘူတဿ ဂီတဿ သဝနံ ကဒါစိ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ – ‘‘ဝိသူကဘူတာ ဒဿနာ စာ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒကအဋ္ဌကထာယ (ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၂။ပစ္ဆိမပဉ္စသိက္ခာပဒဝဏ္ဏနာ) – ‘‘ဓမ္မူပသံဟိတံ ဂီတံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဂီတူပသံဟိတော ဓမ္မော န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

၁၁၅၂။ ဥစ္စာတိ ဥစ္စ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဧကံ သဒ္ဒန္တရံ။ သေတိ ဧတ္ထာတိ သယနံ၊ ဥစ္စာသယနံ မဟာသယနဉ္စ သမဏသာရုပ္ပရဟိတံ ပဋိက္ခိတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ပမာဏာတိက္ကန္တံ အကပ္ပိယတ္ထရဏ’’န္တိ။ အာသန္ဒာဒိအာသနဉ္စေတ္ထ သယနေနေဝ သင်္ဂဟိတံ။ ယသ္မာ ပန အာဓာရေ ပဋိက္ခိတ္တေ တဒါဓာရကိရိယာ ပဋိက္ခိတ္တာဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥစ္စာသယနမဟာသယနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော ပန တဒုပဘောဂဘူတနိသဇ္ဇာနိပဇ္ဇနေဟိ ဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အထ ဝါ ဥစ္စာသယနမဟာသယနဉ္စ ဥစ္စာသယနမဟာသယနဉ္စာတိ ဥစ္စာသယနမဟာသယနန္တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဧကသေသနယေန အယံ နိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ – ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ (ဥဒါ။ ၁)။ အာသနကိရိယာပုဗ္ဗကတ္တာ ဝါ သယနကိရိယာယ သယနဂ္ဂဟဏေနေဝ အာသနမ္ပိ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၁၅၃။ အညေပိ ဥဂ္ဂဟာပနေ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနေ စ ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ¶ – ‘‘န ဥဂ္ဂဏှာပေန္တိ၊ န ဥပနိက္ခိတ္တံ သာဒိယန္တီ’’တိ။ အထ ဝါ တိဝိဓံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ကာယေန ဝါစာယ မနသာတိ။ တတ္ထ ကာယေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဟဏံ၊ ဝါစာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဟာပဏံ၊ မနသာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သာဒိယနံ။ တိဝိဓမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဧကသေသနယေန ဝါ ဂဟေတွာ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘နေဝ နံ ဥဂ္ဂဏှန္တီ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော ‘‘အာမကဓညပဋိဂ္ဂဟဏာ’’တိအာဒီသုပိ။

၁၁၅၄။ နီဝါရာဒိဥပဓညဿ ¶ သာလိအာဒိမူလဓညန္တောဂဓတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တဝိဓဿာ’’တိ။

၁၁၅၅။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ – အစ္ဆဝသံ၊ မစ္ဆဝသံ၊ သုသုကာဝသံ၊ သူကရဝသံ၊ ဂဒြဘဝသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၆၂၃) ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ ဥဒ္ဒိဿ အနုညာတံ နာမ။ တဿ ပန ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ – ‘‘အညတြ ဥဒ္ဒိဿ အနုညာတာ’’တိ။ ဝိနယဝသေန ဥပပရိက္ခိတဗ္ဗော၊ တသ္မာ သမန္တပါသာဒိကာယ ဝိနယဋ္ဌကထာယ ဝုတ္တနယေနေတ္ထ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၁၀။ စတုတ္ထအာမကဓညပေယျာလဝဂ္ဂေါ

၁၁၆၂-၆၃။ ကဿစိ ဘဏ္ဍဿ ဂဟဏံ ကယော၊ ဒါနံ ဝိက္ကယော။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ဂါမန္တရေ သန္တိကေ စ ဂမနံ ဒူတကမ္မန္တိ ဝုစ္စတီတိ ယောဇနာ။ ပဟိဏဂမနံ ခုဒ္ဒကဂမနံ။

၁၁၆၄။ ရူပကူဋံ သရူပေန သဒိသေန ဆလဝေါဟာရော။ အင်္ဂကူဋံ အတ္တနော ဟတ္ထာဒိနာ အင်္ဂါနံ ဆလကရဏံ ¶ ။ ဂဟဏကူဋံ မာနေသု ဂဟဏဝသေန။ ပဋိစ္ဆန္နကူဋံ အယစုဏ္ဏာဒိနာ ပဋိစ္ဆန္နေန ဆလကရဏံ။ မဟတိယာ တုလာယ။ ပစ္ဆာဘာဂေတိ တုလာယ ပစ္ဆိမဘာဂေ။ ဟတ္ထေနာတိ ဟတ္ထပဒေသေန။ အက္ကမတီတိ ဥဋ္ဌာတုံ အဒေန္တော ဂဏှာတိ။ ဒဒန္တော ပုဗ္ဗဘာဂေတိ ပရေသံ ဒဒန္တော ပုဗ္ဗဘာဂေ ဟတ္ထေန တုလံ အက္ကမတိ။ တန္တိ အယစုဏ္ဏံ။

လောဟပါတိယောတိ တမ္ဗလောဟပါတိယော။ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ကရောန္တီတိ အသနိခါဒသုဝဏ္ဏကနကလိမ္ပိတာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ကရောန္တိ။ မာနဘာဇနဿ ¶ ဟဒယဘူတဿ အဗ္ဘန္တရဿ ဘိန္နံ ဟဒယဘေဒေါ။ နိမိယမာနဿ တိလတဏ္ဍုလာဒိကဿ သိခါယ အဂ္ဂကောဋိယာ ဘိန္နံ သိခါဘေဒေါ။ ခေတ္တာဒီနံ မိနနရဇ္ဇုယာ အညထာကရဏံ ရဇ္ဇုဘေဒေါ။ ရဇ္ဇုဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ဒဏ္ဍကဿ ဂဟဏံ ကတမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

၁၁၆၆-၇၁။ ဝဓောတိ မုဋ္ဌိပ္ပဟာရကသာတာဠနာဒီဟိ ဟိံသနံ၊ ဝိဟေဌနန္တိ အတ္ထော။ ဝိဟေဌနတ္ထောပိ ဟိ ဝဓ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘အတ္ထာနံ ဝဓိတွာ ဝဓိတွာ ရောဒေယျာ’’တိအာဒီသု။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘မာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ပန ပေါထနံ သန္ဓာယာတိ သက္ကာ ဝိညာတုံ မာရဏသဒ္ဒဿ ဝိဟိံသနေပိ ဒိဿနတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အာမကဓညပေယျာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

သာရတ္ထပ္ပကာသိနိယာ သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

မဟာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ နိဋ္ဌိတာ။

သကလရူပါရူပသမ္မသနေ ¶ သဏှသုခုမဝိသယဉာဏတာယ ဝိပဿနာစာရနိပုဏဗုဒ္ဓီနံ သုသံယတကာယဝစီသမာစာရတာယ သမထဝိပဿနာသု သမ္မဒေဝ ယတနတော စ ယတီနံ ဘိက္ခူနံ ခန္ဓာယတနဓာတုသစ္စိန္ဒြိယပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဘေဒေ ပရမတ္ထဓမ္မေ နာနာနယေဟိ ဉာဏဝိဘာဂဿ သန္နိဿယေန ဗဟုကာရဿ သံယုတ္တာဂမဝရဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနံ ကာတုံ သာရတ္ထပ္ပကာသနတော ဧဝ နိပုဏာ ယာ မယာ အဋ္ဌကထာ အာရဒ္ဓါတိ သမ္ဗန္ဓော။ သဝိသေသံ ပညာဝဟဂုဏတ္တာ ဧဝ ဟိဿ ဂန္ထာရမ္ဘေ အာဒိတောပိ ‘‘ပညာပဘေဒဇနနဿာ’’တိ ¶ ဝုတ္တံ။ မဟာအဋ္ဌကထာယ သာရန္တိ သံယုတ္တမဟာအဋ္ဌကထာယ သာရံ။ ဧကူနသဋ္ဌိမတ္တောတိ ထောကံ ဦနဘာဝတော မတ္တ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။

မူလဋ္ဌကထာယ သာရန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသံယုတ္တမဟာအဋ္ဌကထာယ သာရမေဝ ပုန နိဂမနဝသေန ဝုတ္တန္တိ။ အထ ဝါ မူလဋ္ဌကထာယ သာရန္တိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာသု အတ္ထသာရံ။ တေန ဧတံ ဒဿေတိ ‘‘သံယုတ္တမဟာအဋ္ဌကထာယ အတ္ထသာရံ အာဒါယ ဣမံ သာရတ္ထပ္ပကာသိနိံ ကရောန္တေန သေသမဟာနိကာယာနမ္ပိ မူလဋ္ဌကထာသု ဣဓ ဝိယောဂက္ခမံ အတ္ထသာရံ အာဒါယ အကာသိ’’န္တိ။ ‘‘မဟာဝိဟာရာဓိဝါသီန’’န္တိ စ ဣဒံ ပုရိမပစ္ဆိမပဒေဟိ သဒ္ဓိံ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ ‘‘မဟာဝိဟာရာဓိဝါသီနံ သမယံ ပကာသယန္တိံ မဟာဝိဟာရာဓိဝါသီနံ မူလဋ္ဌကထာယ သာရံ အာဒါယာ’’တိ စ။ တေန ပုညေန။ ဟောတု သဗ္ဗော သုခီ လောကောတိ ကာမာဝစရာဒိဝိဘာဂေါ သဗ္ဗော သတ္တလောကော ယထာရဟံ ဗောဓိတ္တယာဓိဂမဝသေန သမ္ပယုတ္တေန နိဗ္ဗာနသုခေန သုခိတော ဟောတူတိ သဒေဝကဿ လောကဿ အစ္စန္တံ သုခါဓိဂမာယ အတ္တနော ပုညံ ပရိဏာမေတိ။

သံယုတ္တနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ လီနတ္ထပ္ပကာသနာ နိဋ္ဌိတာ။