📜

၁၅။ အဋ္ဌာနပါဠိ

(၁၅) ၁။ အဋ္ဌာနပါဠိ-ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၂၆၈။ အဋ္ဌာနပါဠိယာ အဋ္ဌာနန္တိ ဟေတုပဋိက္ခေပေါ။ အနဝကာသောတိ ပစ္စယပဋိက္ခေပေါ။ ဥဘယေနာပိ ကာရဏမေဝ ပဋိက္ခိပတိ။ ကာရဏဉှိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ အတ္တနော ဖလဿ ဌာနန္တိ စ အဝကာသောတိ စ ဝုစ္စတိ။ ယန္တိ ယေန ကာရဏေန။ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နောတိ မဂ္ဂဒိဋ္ဌိယာ သမ္ပန္နော သောတာပန္နော အရိယသာဝကော။ တဿ ဟိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ဣတိပိ၊ ဒဿနသမ္ပန္နော ဣတိပိ၊ အာဂတော ဣမံ သဒ္ဓမ္မံ ဣတိပိ၊ ပဿတိ ဣမံ သဒ္ဓမ္မံ ဣတိပိ၊ သေက္ခေန ဉာဏေန သမန္နာဂတော ဣတိပိ၊ သေက္ခာယ ဝိဇ္ဇာယ သမန္နာဂတော ဣတိပိ၊ ဓမ္မသောတသမာပန္နော ဣတိပိ၊ အရိယော နိဗ္ဗေဓိကပညော ဣတိပိ၊ အမတဒွါရံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌတိ ဣတိပိတိ ဗဟူနိ နာမာနိ ဟောန္တိ။ ကဉ္စိ သင်္ခါရန္တိ စတုဘူမကေသု သင်္ခတသင်္ခါရေသု ကဉ္စိ ဧကံ သင်္ခါရမ္ပိ။ နိစ္စတောဥပဂစ္ဆေယျာတိ နိစ္စောတိ ဂဏှေယျ။ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ ဧတံ ကာရဏံ နတ္ထိ န ဥပလဗ္ဘတိ။ ယံ ပုထုဇ္ဇနောတိ ယေန ကာရဏေန ပုထုဇ္ဇနော။ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတီတိ ဧတံ ကာရဏံ အတ္ထိ။ သဿတဒိဋ္ဌိယာ ဟိ သော တေဘူမကေသု သင်္ခတသင်္ခါရေသု ကဉ္စိ သင်္ခါရံ နိစ္စတော ဂဏှေယျာတိ အတ္ထော။ စတုတ္ထဘူမကသင်္ခါရာ ပန တေဇုဿဒတ္တာ ဒိဝသံသန္တတ္တော အယောဂုဠော ဝိယ မက္ခိကာနံ၊ ဒိဋ္ဌိယာ ဝါ အညေသံ ဝါ အကုသလာနံ အာရမ္မဏံ န ဟောန္တိ။ ဣမိနာ နယေန ကဉ္စိ သင်္ခါရံ သုခတောတိအာဒီသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၂၆၉။ သုခတော ဥပဂစ္ဆေယျာတိ ‘‘ဧကန္တသုခီ အတ္တာ ဟောတိ အာရောဂေါ ပရမ္မရဏာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၇၆၊ ၇၉၊ မ။ နိ။ ၃။၂၁၊ ၂၂) ဧဝံ အတ္တဒိဋ္ဌိဝသေန သုခတော ဂါဟံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ပန အရိယသာဝကော ပရိဠာဟာဓိဘူတော ပရိဠာဟဝူပသမတ္ထံ မတ္တဟတ္ထိပရိတ္တာသိတော ဝိယ စောက္ခဗြာဟ္မဏော ဂူထံ ကဉ္စိ သင်္ခါရံ သုခတော ဥပဂစ္ဆတိ။

၂၇၀။ အတ္တဝါရေ ကသိဏာဒိပဏ္ဏတ္တိသင်္ဂဟတ္ထံ ‘‘သင်္ခါရ’’န္တိ အဝတွာ ကဉ္စိ ဓမ္မန္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာပိ အရိယသာဝကဿ စတုဘူမကဝသေန ပရိစ္ဆေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ပုထုဇ္ဇနဿ တေဘူမကဝသေန ။ သဗ္ဗဝါရေသု ဝါ အရိယသာဝကဿာပိ တေဘူမကဝသေနေဝ ပရိစ္ဆေဒေါ ဝဋ္ဋတိ။ ယံ ယံ ဟိ ပုထုဇ္ဇနော ဂဏှာတိ၊ တတော တတော အရိယသာဝကော ဂါဟံ ဝိနိဝေဌေတိ။ ပုထုဇ္ဇနော ဟိ ယံ ယံ နိစ္စံ သုခံ အတ္တာတိ ဂဏှာတိ၊ တံ တံ အရိယသာဝကော အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာတိ ဂဏှန္တော တံ ဂါဟံ ဝိနိဝေဌေတိ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တတ္တယေ ပုထုဇ္ဇနတ္တဂ္ဂါဟဝိနိဝေဌနံ နာမ ကထိတံ။

၂၇၁။ မာတရန္တိအာဒီသု ဇနိကာဝ မာတာ၊ ဇနကောဝ ပိတာ၊ မနုဿဘူတောဝ ခီဏာသဝေါ အရဟာတိ အဓိပ္ပေတော။ ကိံ ပန အရိယသာဝကော အညံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာတိ? ဧတမ္ပိ အဋ္ဌာနံ။ သစေပိ ဘဝန္တရဂတံ အရိယသာဝကံ အတ္တနော အရိယသာဝကဘာဝံ အဇာနန္တမ္ပိ ကောစိ ဧဝံ ဝဒေယျ ‘‘ဣမံ ကုန္ထကိပိလ္လိကံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတွာ သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘေ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇာဟီ’’တိ၊ နေဝ သော တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ။ အထာပိ နံ ဧဝံ ဝဒေယျုံ ‘‘သစေ ဣမံ န ဃာတေဿသိ၊ သီသံ တေ ဆိန္ဒိဿာမာ’’တိ။ သီသမေဝဿ ဆိန္ဒေယျုံ၊ န စ သော တံ ဃာတေယျ။ ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ ပန မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒဿနတ္ထံ အရိယသာဝကဿ စ ဗလဝဒီပနတ္ထမေတံ ဝုတ္တံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – သာဝဇ္ဇော ပုထုဇ္ဇနဘာဝေါ၊ ယတြ ဟိ နာမ ပုထုဇ္ဇနော မာတုဃာတာဒီနိပိ အာနန္တရိယာနိ ကရိဿတိ။ မဟာဗလော စ အရိယသာဝကော၊ ယော ဧတာနိ ကမ္မာနိ န ကရောတီတိ။

၂၇၄။ ပဒုဋ္ဌစိတ္တောတိ ဝဓကစိတ္တေန ပဒုဋ္ဌစိတ္တော။ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေယျာတိ ဇီဝမာနကသရီရေ ခုဒ္ဒကမက္ခိကာယ ပိဝနမတ္တမ္ပိ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေယျ။

၂၇၅။ သင်္ဃံ ဘိန္ဒေယျာတိ သမာနသံဝါသကံ သမာနသီမာယ ဌိတံ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ သင်္ဃံ ဘိန္ဒေယျ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ပဉ္စဟုပါလိ ၊ အာကာရေဟိ သင်္ဃော ဘိဇ္ဇတိ – ကမ္မေန၊ ဥဒ္ဒေသေန၊ ဝေါဟရန္တော၊ အနုဿာဝနေန၊ သလာကဂ္ဂါဟေနာ’’တိ (ပရိ။ ၄၅၈)။

တတ္ထ ကမ္မေနာတိ အပလောကနာဒီသု စတူသု ကမ္မေသု အညတရေန ကမ္မေန။ ဥဒ္ဒေသေနာတိ ပဉ္စသု ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသေသု အညတရေန ဥဒ္ဒေသေန။ ဝေါဟရန္တောတိ ကထယန္တော၊ တာဟိ တာဟိ ဥပ္ပတ္တီဟိ အဓမ္မံ ဓမ္မောတိအာဒီနိ အဋ္ဌာရသ ဘေဒကရဝတ္ထူနိ ဒီပေန္တော။ အနုဿာဝနေနာတိ ‘‘နနု တုမှေ ဇာနာထ မယှံ ဥစ္စာကုလာ ပဗ္ဗဇိတဘာဝံ ဗဟုဿုတဘာဝဉ္စ၊ မာဒိသော နာမ ဥဒ္ဓမ္မံ ဥဗ္ဗိနယံ သတ္ထု သာသနံ ဂါဟေယျာတိ စိတ္တမ္ပိ ဥပ္ပာဒေတုံ န တုမှာကံ ယုတ္တံ၊ ကိံ မယှံ အဝီစိ နီလုပ္ပလဝနံ ဝိယ သီတလာ၊ ကိံ အဟံ အပါယတော န ဘာယာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန ကဏ္ဏမူလေ ဝစီဘေဒံ ကတွာ အနုဿာဝနေန ။ သလာကဂ္ဂါဟေနာတိ ဧဝံ အနုဿာဝေတွာ တေသံ စိတ္တံ ဥပတ္ထမ္ဘေတွာ အနိဝတ္တိဓမ္မေ ကတွာ ‘‘ဂဏှထ ဣမံ သလာက’’န္တိ သလာကဂ္ဂါဟေန။

ဧတ္ထ စ ကမ္မေဝ ဥဒ္ဒေသော ဝါ ပမာဏံ၊ ဝေါဟာရာနုဿာဝနသလာကဂ္ဂါဟာ ပန ပုဗ္ဗဘာဂါ။ အဋ္ဌာရသဝတ္ထုဒီပနဝသေန ဟိ ဝေါဟရန္တေန တတ္ထ ရုစိဇနနတ္ထံ အနုဿာဝေတွာ သလာကာယ ဂဟိတာယပိ အဘိန္နောဝ ဟောတိ သင်္ဃော။ ယဒါ ပန ဧဝံ စတ္တာရော ဝါ အတိရေကာ ဝါ သလာကံ ဂဟေတွာ အာဝေဏိကံ ကမ္မံ ဝါ ဥဒ္ဒေသံ ဝါ ကရောန္တိ၊ တဒါ သင်္ဃော ဘိန္နော နာမ ဟောတိ။ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော သင်္ဃံ ဘိန္ဒေယျာတိ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတိ။ ဧတ္တာဝတာ မာတုဃာတာဒီနိ ပဉ္စ အာနန္တရိယကမ္မာနိ ဒဿိတာနိ ဟောန္တိ၊ ယာနိ ပုထုဇ္ဇနော ကရောတိ၊ န အရိယသာဝကော။ တေသံ အာဝိဘာဝတ္ထံ –

‘‘ကမ္မတော ဒွါရတော စေဝ၊ ကပ္ပဋ္ဌိတိယတော တထာ၊

ပါကသာဓာရဏာဒီဟိ၊ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော’’။

တတ္ထ ကမ္မတော တာဝ – ဧတ္ထ ဟိ မနုဿဘူတဿေဝ မနုဿဘူတံ မာတရံ ဝါ ပိတရံ ဝါ အပိ ပရိဝတ္တလိင်္ဂံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေန္တဿ ကမ္မံ အာနန္တရိယံ ဟောတိ၊ တဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိဿာမီတိ သကလစက္ကဝါဠံ မဟာစေတိယပ္ပမာဏေဟိပိ ကဉ္စနထူပေဟိ ပူရေတွာပိ သကလစက္ကဝါဠံ ပူရေတွာ နိသိန္နဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ မဟာဒါနံ ဒတွာပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သင်္ဃာဋိကဏ္ဏံ အမုဉ္စန္တော ဝိစရိတွာပိ ကာယဿ ဘေဒါ နိရယမေဝ ဥပပဇ္ဇတိ။ ယော ပန သယံ မနုဿော တိရစ္ဆာနဘူတံ မာတရံ ဝါ ပိတရံ ဝါ၊ သယံ ဝါ တိရစ္ဆာနဘူတော မနုဿဘူတံ၊ တိရစ္ဆာနဘူတောယေဝ ဝါ တိရစ္ဆာနဘူတံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတိ၊ တဿ ကမ္မံ အာနန္တရိယံ န ဟောတိ၊ ဘာရိယံ ပန ဟောတိ၊ အာနန္တရိယံ အာဟစ္စေဝ တိဋ္ဌတိ။ မနုဿဇာတိကာနံဝ ပန ဝသေန အယံ ပဉှော ကထိတော။

တတ္ထ ဧဠကစတုက္ကံ၊ သင်္ဂါမစတုက္ကံ၊ စောရစတုက္ကဉ္စ ကထေတဗ္ဗံ။ ဧဠကံ မာရေဿာမီတိ အဘိသန္ဓိနာပိ ဟိ ဧဠကဋ္ဌာနေ ဌိတံ မနုဿော မနုဿဘူတံ မာတရံ ဝါ ပိတရံ ဝါ မာရေန္တော အာနန္တရိယံ ဖုသတိ။ ဧဠကာဘိသန္ဓိနာ မာတာပိတိအဘိသန္ဓိနာ ဝါ ဧဠကံ မာရေန္တော အာနန္တရိယံ န ဖုသတိ၊ မာတာပိတိအဘိသန္ဓိနာ မာတာပိတရော မာရေန္တော ဖုသတေဝ။ ဧသ နယော ဣတရသ္မိမ္ပိ စတုက္ကဒွယေ။ ယထာ စ မာတာပိတူသု၊ ဧဝံ အရဟန္တေပိ ဧတာနိ စတုက္ကာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ ။ မနုဿအရဟန္တမေဝ စ မာရေတွာ အာနန္တရိယံ ဖုသတိ၊ န ယက္ခဘူတံ။ ကမ္မံ ပန ဘာရိယံ၊ အာနန္တရိယသဒိသမေဝ။ မနုဿအရဟန္တဿ စ ပုထုဇ္ဇနကာလေယေဝ သတ္ထပ္ပဟာရေ ဝါ ဝိသေ ဝါ ဒိန္နေပိ ယဒိ သော အရဟတ္တံ ပတွာ တေနေဝ မရတိ၊ အရဟန္တဃာတကော ဟောတိယေဝ။ ယံ ပန ပုထုဇ္ဇနကာလေ ဒိန္နံ ဒါနံ အရဟတ္တံ ပတွာ ပရိဘုဉ္ဇတိ၊ ပုထုဇ္ဇနဿေဝ တံ ဒိန္နံ ဟောတိ။ သေသအရိယပုဂ္ဂလေ မာရေန္တဿ အာနန္တရိယံ နတ္ထိ၊ ကမ္မံ ပန ဘာရိယံ၊ အာနန္တရိယသဒိသမေဝ။

လောဟိတုပ္ပာဒေ တထာဂတဿ အဘေဇ္ဇကာယတာယ ပရူပက္ကမေန စမ္မစ္ဆေဒံ ကတွာ လောဟိတပဂ္ဃရဏံ နာမ နတ္ထိ၊ သရီရဿ ပန အန္တောယေဝ ဧကသ္မိံ ဌာနေ လောဟိတံ သမောသရတိ။ ဒေဝဒတ္တေန ပဝိဒ္ဓသိလတော ဘိဇ္ဇိတွာ ဂတာ သကလိကာပိ တထာဂတဿ ပါဒန္တံ ပဟရိ၊ ဖရသုနာ ပဟဋော ဝိယ ပါဒေါ အန္တောလောဟိတောယေဝ အဟောသိ။ တထာ ကရောန္တဿ အာနန္တရိယံ ဟောတိ။ ဇီဝကော ပန တထာဂတဿ ရုစိယာ သတ္ထကေန စမ္မံ ဆိန္ဒိတွာ တမှာ ဌာနာ ဒုဋ္ဌလောဟိတံ နီဟရိတွာ ဖာသုကမကာသိ။ တထာ ကရောန္တဿ ပုညကမ္မမေဝ ဟောတိ။

အထ ယေ ပရိနိဗ္ဗုတေ တထာဂတေ စေတိယံ ဘိန္ဒန္တိ၊ ဗောဓိံ ဆိန္ဒန္တိ၊ ဓာတုမှိ ဥပက္ကမန္တိ၊ တေသံ ကိံ ဟောတီတိ? ဘာရိယံ ကမ္မံ ဟောတိ၊ အာနန္တရိယသဒိသံ။ သဓာတုကံ ပန ထူပံ ဝါ ပဋိမံ ဝါ ဗာဓယမာနံ ဗောဓိသာခံ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သစေပိ တတ္ထ နိလီနာ သကုဏာ စေတိယေ ဝစ္စံ ပါတေန္တိ၊ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ပရိဘောဂစေတိယတော ဟိ သရီရစေတိယံ မဟန္တတရံ။ စေတိယဝတ္ထုံ ဘိန္ဒိတွာ ဂစ္ဆန္တံ ဗောဓိမူလမ္ပိ ဆိန္ဒိတွာ ဟရိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ယာ ပန ဗောဓိသာခါ ဗောဓိဃရံ ဗာဓတိ၊ တံ ဂေဟရက္ခဏတ္ထံ ဆိန္ဒိတုံ န လဘတိ။ ဗောဓိအတ္ထဉှိ ဂေဟံ၊ န ဂေဟတ္ထာယ ဗောဓိ။ အာသနဃရေပိ ဧသေဝ နယော။ ယသ္မိံ ပန အာသနဃရေ ဓာတု နိဟိတာ ဟောတိ၊ တဿ ရက္ခဏတ္ထာယ ဗောဓိသာခံ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗောဓိဇဂ္ဂနတ္ထံ ဩဇာဟရဏသာခံ ဝါ ပူတိသာခံ ဝါ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ၊ သရီရပဋိဇဂ္ဂနေ ဝိယ ပုညမ္ပိ ဟောတိ။

သင်္ဃဘေဒေပိ သီမဋ္ဌကသင်္ဃေ အသန္နိပတိတေ ဝိသုံ ပရိသံ ဂဟေတွာ ကတဝေါဟာရာနုဿာဝနသလာကဂ္ဂါဟဿ ကမ္မံ ဝါ ကရောန္တဿ ဥဒ္ဒေသံ ဝါ ဥဒ္ဒိသန္တဿ ဘေဒေါ စ ဟောတိ အာနန္တရိယကမ္မဉ္စ။ သမဂ္ဂသညာယ ပန ဝဋ္ဋတီတိ သညာယ ဝါ ကရောန္တဿ ဘေဒေါဝ ဟောတိ၊ န အာနန္တရိယကမ္မံ။ တထာ နဝတော ဦနပရိသာယ။ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန နဝန္နံ ဇနာနံ ယော သင်္ဃံ ဘိန္ဒတိ၊ တဿ အာနန္တရိယကမ္မံ ဟောတိ။ တဿ အနုဝတ္တကာနံ အဓမ္မဝါဒီနံ မဟာသာဝဇ္ဇကမ္မံ ၊ ဓမ္မဝါဒိနော ပန အနဝဇ္ဇာ။ တတ္ထ နဝန္နမေဝ သင်္ဃဘေဒေ ဣဒံ သုတ္တံ – ‘‘ဧကတော၊ ဥပါလိ၊ စတ္တာရော ဟောန္တိ၊ ဧကတော စတ္တာရော၊ နဝမော အနုဿာဝေတိ၊ သလာကံ ဂါဟေတိ ‘အယံ ဓမ္မော အယံ ဝိနယော ဣဒံ သတ္ထု သာသနံ၊ ဣမံ ဂဏှထ၊ ဣမံ ရောစေထာ’တိ။ ဧဝံ ခေါ၊ ဥပါလိ၊ သင်္ဃရာဇိ စေဝ ဟောတိ သင်္ဃဘေဒေါ စ။ နဝန္နံ ဝါ ၊ ဥပါလိ၊ အတိရေကနဝန္နံ ဝါ သင်္ဃရာဇိ စေဝ ဟောတိ သင်္ဃဘေဒေါ စာ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၅၁)။ ဧတေသု စ ပန ပဉ္စသု သင်္ဃဘေဒေါ ဝစီကမ္မံ၊ သေသာနိ ကာယကမ္မာနီတိ ဧဝံ ကမ္မတော ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော။

ဒွါရတောတိ သဗ္ဗာနေဝ စေတာနိ ကာယဒွါရတောပိ ဝစီဒွါရတောပိ သမုဋ္ဌဟန္တိ။ ပုရိမာနိ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ အာဏတ္တိကဝိဇ္ဇာမယပ္ပယောဂဝသေန ဝစီဒွါရတော သမုဋ္ဌဟိတွာပိ ကာယဒွါရမေဝ ပူရေန္တိ၊ သင်္ဃဘေဒေါ ဟတ္ထမုဒ္ဓါယ ဘေဒံ ကရောန္တဿ ကာယဒွါရတော သမုဋ္ဌဟိတွာပိ ဝစီဒွါရမေဝ ပူရေတီတိ ဧဝမေတ္ထ ဒွါရတောပိ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော။

ကပ္ပဋ္ဌိတိယတောတိ သင်္ဃဘေဒေါယေဝ စေတ္ထ ကပ္ပဋ္ဌိတိယော။ သဏ္ဌဟန္တေ ဟိ ကပ္ပေ ဝါ ကပ္ပဝေမဇ္ဈေ ဝါ သင်္ဃဘေဒံ ကတွာ ကပ္ပဝိနာသေယေဝ မုစ္စတိ။ သစေပိ ဟိ ‘သွေ ကပ္ပော ဝိနဿိဿတီ’’တိ အဇ္ဇ သင်္ဃဘေဒံ ကရောတိ၊ သွေဝ မုစ္စတိ၊ ဧကဒိဝသမေဝ နိရယေ ပစ္စတိ။ ဧဝံ ကရဏံ ပန နတ္ထိ။ သေသာနိ စတ္တာရိ ကမ္မာနိ အာနန္တရိယာနေဝ ဟောန္တိ၊ န ကပ္ပဋ္ဌိတိယာနီတိ ဧဝမေတ္ထ ကပ္ပဋ္ဌိတိယတောပိ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော။

ပါကတောတိ ယေန စ ပဉ္စပေတာနိ ကမ္မာနိ ကတာနိ ဟောန္တိ၊ တဿ သင်္ဃဘေဒေါယေဝ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဝိပစ္စတိ၊ သေသာနိ ‘‘အဟောသိကမ္မံ နာဟောသိ ကမ္မဝိပါကော’’တိ ဧဝမာဒီသု သင်္ခံ ဂစ္ဆန္တိ။ သင်္ဃဘေဒါဘာဝေ လောဟိတုပ္ပာဒေါ၊ တဒဘာဝေ အရဟန္တဃာတော၊ တဒဘာဝေ သစေ ပိတာ သီလဝါ ဟောတိ၊ မာတာ ဒုဿီလာ၊ နော ဝါ တထာ သီလဝတီ၊ ပိတုဃာတော ပဋိသန္ဓိဝသေန ဝိပစ္စတိ။ သစေ မာတာ သီလဝတီ၊ မာတုဃာတော။ ဒွီသုပိ သီလေန ဝါ ဒုဿီလေန ဝါ သမာနေသု မာတုဃာတောဝ ပဋိသန္ဓိဝသေန ဝိပစ္စတိ ။ မာတာ ဟိ ဒုက္ကရကာရိနီ ဗဟူပကာရာ စ ပုတ္တာနန္တိ။ ဧဝမေတ္ထ ပါကတောပိ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော။

သာဓာရဏာဒီဟီတိ ပုရိမာနိ စတ္တာရိ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတာနံ သာဓာရဏာနိ။ သင်္ဃဘေဒေါ ပန ‘‘န ခေါ၊ ဥပါလိ ဘိက္ခုနီ၊ သင်္ဃံ ဘိန္ဒတိ၊ န သိက္ခမာနာ၊ န သာမဏေရော၊ န သာမဏေရီ ၊ န ဥပါသကော၊ န ဥပါသိကာ သင်္ဃံ ဘိန္ဒတိ။ ဘိက္ခု ခေါ၊ ဥပါလိ၊ ပကတတ္တော သမာနသံဝါသကော သမာနသီမာယံ ဌိတော သင်္ဃံ ဘိန္ဒတီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၅၁) ဝစနတော ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ဘိက္ခုနောဝ ဟောတိ၊ န အညဿ၊ တသ္မာ အသာဓာရဏော။ အာဒိသဒ္ဒေန သဗ္ဗေပေတေ ဒုက္ခဝေဒနာယ သဟဂတာ ဒေါသမောဟသမ္ပယုတ္တာ စာတိ ဧဝမေတ္ထ သာဓာရဏာဒီဟိပိ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော။

၂၇၆။ အညံသတ္ထာရန္တိ ‘‘အယံ မေ သတ္ထာ သတ္ထု ကိစ္စံ ကာတုံ အသမတ္ထော’’တိ ဘဝန္တရေပိ အညံ တိတ္ထကရံ ‘အယံ မေ သတ္ထာ’’တိ ဧဝံ ဂဏှေယျ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

၂၇၇။ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာတိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာ။ တီဏိ ဟိ ခေတ္တာနိ ဇာတိခေတ္တံ၊ အာဏာခေတ္တံ ဝိသယခေတ္တန္တိ။ တတ္ထ ဇာတိခေတ္တံ နာမ ဒသသဟဿီ လောကဓာတု။ သာ ဟိ တထာဂတဿ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဩက္ကမနကာလေ နိက္ခမနကာလေ သမ္ဗောဓိကာလေ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ အာယုသင်္ခါရဝေါဿဇ္ဇနေ ပရိနိဗ္ဗာနေ စ ကမ္ပတိ။ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠံ ပန အာဏာခေတ္တံ နာမ။ အာဋာနာဋိယပရိတ္တမောရပရိတ္တဓဇဂ္ဂပရိတ္တရတနပရိတ္တာဒီနဉှိ ဧတ္ထ အာဏာ ပဝတ္တတိ။ ဝိသယခေတ္တဿ ပန ပရိမာဏံ နတ္ထိ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ‘‘ယာဝတကံ ဉာဏံ တာဝတကံ ဉေယျံ၊ ယာဝတကံ ဉေယျံ တာဝတကံ ဉာဏံ၊ ဉာဏပရိယန္တိကံ ဉေယျံ၊ ဉေယျပရိယန္တိကံ ဉာဏ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသော ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) ဝစနတော အဝိသယော နာမ နတ္ထိ။

ဣမေသု ပန တီသု ခေတ္တေသု ဌပေတွာ ဣမံ စက္ကဝါဠံ အညသ္မိံ စက္ကဝါဠေ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သုတ္တံ နတ္ထိ၊ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပန အတ္ထိ။ တီဏိ ဟိ ပိဋကာနိ – ဝိနယပိဋကံ၊ သုတ္တန္တပိဋကံ၊ အဘိဓမ္မပိဋကံ။ တိဿော သင်္ဂီတိယော – မဟာကဿပတ္ထေရဿ သင်္ဂီတိ၊ ယသတ္ထေရဿ သင်္ဂီတိ၊ မောဂ္ဂလိပုတ္တတ္ထေရဿ သင်္ဂီတိ။ ဣမာ တိဿော သင်္ဂီတိယော အာရုဠှေ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ ဣမံ စက္ကဝါဠံ မုဉ္စိတွာ အညတ္ထ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ သုတ္တံ နတ္ထိ၊ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ပန အတ္ထိ။

အပုဗ္ဗံ အစရိမန္တိ အပုရေ အပစ္ဆာ၊ ဧကတော န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ပုရေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဗောဓိပလ္လင်္ကေ ‘‘ဗောဓိံ အပ္ပတွာ န ဥဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ နိသိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏံ၊ တာဝ ပုဗ္ဗေတိ န ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗောဓိသတ္တဿ ဟိ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠကမ္ပနေနေဝ ခေတ္တပရိဂ္ဂဟော ကတော၊ ဧတ္ထန္တရေ အညဿ ဗုဒ္ဓဿ ဥပ္ပတ္တိ နိဝါရိတာဝ ဟောတိ။ ပရိနိဗ္ဗာနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သာသပမတ္တာပိ ဓာတု တိဋ္ဌတိ၊ တာဝ ပစ္ဆာတိ န ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓာတူသု ဟိ ဌိတာသု ဗုဒ္ဓါ ဌိတာဝ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ဧတ္ထန္တရေ အညဿ ဗုဒ္ဓဿ ဥပ္ပတ္တိ နိဝါရိတာဝ ဟောတိ။ ဓာတုပရိနိဗ္ဗာနေ ပန ဇာတေ အညဿ ဗုဒ္ဓဿ ဥပ္ပတ္တိ န နိဝါရိတာ။

ကသ္မာ ပန အပုဗ္ဗံ အစရိမံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ? အနစ္ဆရိယတ္တာ။ ဗုဒ္ဓါ ဟိ အစ္ဆရိယမနုဿာ။ ယထာဟ – ‘‘ဧကပုဂ္ဂလော၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ အစ္ဆရိယမနုဿော။ ကတမော ဧကပုဂ္ဂလော? တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၂)။ ယဒိ စ ဒွေ ဝါ စတ္တာရော ဝါ အဋ္ဌ ဝါ သောဠသ ဝါ ဧကတော ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ အနစ္ဆရိယာ ဘဝေယျုံ။ ဧကသ္မိဉှိ ဝိဟာရေ ဒွိန္နံ စေတိယာနမ္ပိ လာဘသက္ကာရော ဥဠာရာ န ဟောန္တိ၊ ဘိက္ခူပိ ဗဟုတာယ အနစ္ဆရိယာ ဇာတာ၊ ဧဝံ ဗုဒ္ဓါပိ ဘဝေယျုံ။ တသ္မာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။

ဒေသနာယ စ ဝိသေသာဘာဝတော။ ယဉှိ သတိပဋ္ဌာနာဒိကံ ဓမ္မံ ဧကော ဒေသေတိ၊ အညေန ဥပ္ပဇ္ဇိတွာပိ သောဝ ဓမ္မော ဒေသေတဗ္ဗော သိယာ။ တတော အနစ္ဆရိယော သိယာ။ ဧကသ္မိံ ပန ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ ဒေသနာပိ အစ္ဆရိယာဝ ဟောတိ။

ဝိဝါဒဘာဝတော စ။ ဗဟူသု စ ဗုဒ္ဓေသု ဥပ္ပန္နေသု ဗဟူနံ အာစရိယာနံ အန္တေဝါသိကာ ဝိယ ‘‘အမှာကံ ဗုဒ္ဓါ ပါသာဒိကော၊ အမှာကံ ဗုဒ္ဓါ မဓုရဿရော လာဘီ ပုညဝါ’’တိ ဝိဝဒေယျုံ၊ တသ္မာပိ ဧဝံ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။

အပိစေတံ ကာရဏံ မိလိန္ဒရညာ ပုဋ္ဌေန နာဂသေနတ္ထေရေန ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ (မိ။ ပ။ ၅။၁။၁) –

‘‘ဘန္တေ၊ နာဂသေန၊ ဘာသိတမ္ပိ ဟေတံ ဘဂဝတာ – ‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ ၊ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’တိ။ ဒေသေန္တာ စ၊ ဘန္တေ နာဂသေန၊ သဗ္ဗေပိ တထာဂတာ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ ဒေသေန္တိ၊ ကထယမာနာ စ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ကထေန္တိ၊ သိက္ခာပေန္တာ စ တီသု သိက္ခာသု သိက္ခာပေန္တိ၊ အနုသာသမာနာ စ အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိယံ အနုသာသန္တိ။ ယဒိ၊ ဘန္တေ နာဂသေန၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ တထာဂတာနံ ဧကော ဥဒ္ဒေသော ဧကာ ကထာ ဧကာ သိက္ခာ ဧကာ အနုသိဋ္ဌိ၊ ကေန ကာရဏေန ဒွေ တထာဂတာ ဧကက္ခဏေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဧကေနပိ တာဝ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေန အယံ လောကော ဩဘာသဇာတော၊ ယဒိ ဒုတိယောပိ ဗုဒ္ဓါ ဘဝေယျ၊ ဒွိန္နံ ပဘာယ အယံ လောကော ဘိယျောသောမတ္တာယ ဩဘာသဇာတော ဘဝေယျ။ ဩဝဒမာနာ စ ဒွေ တထာဂတာ သုခံ ဩဝဒေယျုံ၊ အနုသာသမာနာ စ သုခံ အနုသာသေယျုံ။ တတ္ထ မေ ကာရဏံ ဒေသေဟိ၊ ယထာဟံ နိဿံသယော ဘဝေယျန္တိ’’။

‘‘အယံ၊ မဟာရာဇ၊ ဒသသဟဿီ လောကဓာတု ဧကဗုဒ္ဓဓာရဏီ၊ ဧကဿေဝ တထာဂတဿ ဂုဏံ ဓာရေတိ။ ယဒိ ဒုတိယော ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ နာယံ ဒသသဟဿီ လောကဓာတု ဓာရေယျ၊ စလေယျ ကမ္ပေယျ နမေယျ ဩနမေယျ ဝိနမေယျ ဝိကိရေယျ ဝိဓမေယျ ဝိဒ္ဓံသေယျ၊ န ဌာနမုပဂစ္ဆေယျ။

‘‘ယထာ၊ မဟာရာဇ၊ နာဝါ ဧကပုရိသသန္ဓာရဏီ ဘဝေယျ။ ဧကသ္မိံ ပုရိသေ အဘိရူဠှေ သာ နာဝါ သမုပါဒိကာ ဘဝေယျ။ အထ ဒုတိယော ပုရိသော အာဂစ္ဆေယျ တာဒိသော အာယုနာ ဝဏ္ဏေန ဝယေန ပမာဏေန ကိသထူလေန သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂေန၊ သော တံ နာဝံ အဘိရုဟေယျ။ အပိ နု သာ၊ မဟာရာဇ၊ နာဝါ ဒွိန္နမ္ပိ ဓာရေယျာတိ? န ဟိ၊ ဘန္တေ၊ စလေယျ ကမ္ပေယျ နမေယျ ဩနမေယျ ဝိနမေယျ ဝိကိရေယျ ဝိဓမေယျ ဝိဒ္ဓံသေယျ၊ န ဌာနမုပဂစ္ဆေယျ၊ ဩသီဒေယျ ဥဒကေတိ။ ဧဝမေဝ ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ အယံ ဒသသဟဿီ လောကဓာတု ဧကဗုဒ္ဓဓာရဏီ၊ ဧကဿေဝ တထာဂတဿ ဂုဏံ ဓာရေတိ၊ ယဒိ ဒုတိယော ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ နာယံ ဒသသဟဿီ လောကဓာတု ဓာရေယျ၊ စလေယျ…ပေ… န ဌာနမုပဂစ္ဆေယျ။

‘‘ယထာ ဝါ ပန၊ မဟာရာဇ၊ ပုရိသော ယာဝဒတ္ထံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇေယျ ဆာဒေန္တံ ယာဝ ကဏ္ဌမဘိပူရယိတွာ။ သော ဓာတော ပီဏိတော ပရိပုဏ္ဏော နိရန္တရော တန္ဒိကတော အနောနမိတဒဏ္ဍဇာတော ပုနဒေဝ တတ္တကံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇေယျ။ အပိ နု ခေါ သော၊ မဟာရာဇ၊ ပုရိသော သုခိတော ဘဝေယျာတိ? န ဟိ၊ ဘန္တေ၊ သကိံဘုတ္တောဝ မရေယျာတိ။ ဧဝမေဝ ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ အယံ ဒသသဟဿီ လောကဓာတု ဧကဗုဒ္ဓဓာရဏီ…ပေ… န ဌာနမုပဂစ္ဆေယျာတိ။

‘‘ကိံ နု ခေါ၊ ဘန္တေ နာဂသေန၊ အတိဓမ္မဘာရေန ပထဝိ စလတီတိ? ဣဓ၊ မဟာရာဇ၊ ဒွေ သကဋာ ရတနပရိပူရိတာ ဘဝေယျုံ ယာဝ မုခသမာ။ ဧကသ္မာ သကဋတော ရတနံ ဂဟေတွာ ဧကသ္မိံ သကဋေ အာကိရေယျုံ၊ အပိ နု တံ၊ မဟာရာဇ၊ သကဋံ ဒွိန္နမ္ပိ သကဋာနံ ရတနံ ဓာရေယျာတိ? န ဟိ၊ ဘန္တေ၊ နာဘိပိ တဿ ဖလေယျ၊ အရာပိ တဿ ဘိဇ္ဇေယျုံ၊ နေမီပိ တဿ ဩပတေယျုံ၊ အက္ခောပိ တဿ ဘိဇ္ဇေယျာတိ။ ကိံ နု ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ အတိရတနဘာရေန သကဋံ ဘိဇ္ဇတီတိ ? အာမ၊ ဘန္တေတိ။ ဧဝမေဝ ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ အတိဓမ္မဘာရေန ပထဝီ စလတီတိ။

‘‘အပိ စ၊ မဟာရာဇ၊ ဣမံ ကာရဏံ ဗုဒ္ဓဗလပရိဒီပနာယ ဩသာရိတံ။ အညမ္ပိ တတ္ထ အဘိရူပံ ကာရဏံ သုဏောဟိ၊ ယေန ကာရဏေန ဒွေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဧကက္ခဏေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယဒိ၊ မဟာရာဇ၊ ဒွေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဧကက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ ပရိသာယ ဝိဝါဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ‘တုမှာကံ ဗုဒ္ဓါ၊ အမှာကံ ဗုဒ္ဓါ’တိ ဥဘတောပက္ခဇာတာ ဘဝေယျုံ။ ယထာ၊ မဟာရာဇ၊ ဒွိန္နံ ဗလဝါမစ္စာနံ ပရိသာယ ဝိဝါဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ‘တုမှာကံ အမစ္စော အမှာကံ အမစ္စော’တိ ဥဘတောပက္ခဇာတာ ဟောန္တိ။ ဧဝမေဝ ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ ယဒိ ဒွေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဧကက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ ပရိသာယ ဝိဝါဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ‘တုမှာကံ ဗုဒ္ဓါ၊ အမှာကံ ဗုဒ္ဓါ’တိ ဥဘတောပက္ခဇာတာ ဘဝေယျုံ။ ဣဒံ ပဌမံ ကာရဏံ သုဏောဟိ၊ ယေန ကာရဏေန ဒွေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဧကက္ခဏေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။

‘‘အပရမ္ပိ၊ မဟာရာဇ၊ ဥတ္တရိံ ကာရဏံ သုဏောဟိ၊ ယေန ကာရဏေန ဒွေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဧကက္ခဏေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယဒိ၊ မဟာရာဇ၊ ဒွေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဧကက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ အဂ္ဂေါ ဗုဒ္ဓါတိ ယံ ဝစနံ၊ တံ မိစ္ဆာ ဘဝေယျ။ ဇေဋ္ဌော ဗုဒ္ဓါတိ…ပေ… သေဋ္ဌော ဗုဒ္ဓါတိ။ ဝိသိဋ္ဌော ဗုဒ္ဓါတိ၊ ဥတ္တမော ဗုဒ္ဓါတိ၊ ပဝရော ဗုဒ္ဓါတိ၊ အသမော ဗုဒ္ဓါတိ၊ အသမသမော ဗုဒ္ဓါတိ၊ အပ္ပဋိသမော ဗုဒ္ဓါတိ၊ အပ္ပဋိဘာဂေါ ဗုဒ္ဓါတိ၊ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော ဗုဒ္ဓါတိ ယံ ဝစနံ၊ တံ မိစ္ဆာ ဘဝေယျ။ ဣမမ္ပိ ခေါ တွံ၊ မဟာရာဇ၊ ကာရဏံ အတ္ထတော သမ္ပဋိစ္ဆ၊ ယေန ကာရဏေန ဒွေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဧကက္ခဏေ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။

‘‘အပိစ၊ မဟာရာဇ၊ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သဘာဝပကတိကာ ဧသာ၊ ယံ ဧကောယေဝ ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ကာရဏမဟန္တတ္တာ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဂုဏာနံ။ အညမ္ပိ၊ မဟာရာဇ၊ ယံ မဟန္တံ ဟောတိ၊ တံ ဧကံယေဝ ဟောတိ။ ပထဝီ၊ မဟာရာဇ၊ မဟန္တီ၊ သာ ဧကာယေဝ။ သာဂရော မဟန္တော၊ သော ဧကောယေဝ။ သိနေရု ဂိရိရာဇ မဟန္တော၊ သော ဧကောယေဝ။ အာကာသော မဟန္တော၊ သော ဧကောယေဝ ။ သက္ကော မဟန္တော၊ သော ဧကောယေဝ။ ဗြဟ္မာ မဟန္တော၊ သော ဧကောယေဝ။ တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ မဟန္တော၊ သော ဧကောယေဝ။ ယတ္ထ တေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တတ္ထ အညေသံ ဩကာသော န ဟောတိ။ တသ္မာ တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဧကောယေဝ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ သုကထိတော၊ ဘန္တေ နာဂသေန၊ ပဉှော ဩပမ္မေဟိ ကာရဏေဟီ’’တိ။

ဧကိဿာလောကဓာတုယာတိ ဧကသ္မိံ စက္ကဝါဠေ။ ဟေဋ္ဌာ ဣမိနာဝ ပဒေန ဒသ စက္ကဝါဠသဟဿာနိ ဂဟိတာနိ၊ တာနိပိ ဧကစက္ကဝါဠေနေဝ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋန္တိ။ ဗုဒ္ဓါ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ပန ဝါရိတေ ဣတော အညေသု စက္ကဝါဠေသု န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဝါရိတမေဝ ဟောတိ။

ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ။

၁၅။ အဋ္ဌာနပါဠိ

(၁၅) ၂။ အဋ္ဌာနပါဠိ-ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၂၇၈။ အပုဗ္ဗံအစရိမန္တိ ဧတ္ထ စက္ကရတနပါတုဘာဝတော ပုဗ္ဗေ ပုဗ္ဗံ၊ တဿေဝ အန္တရဓာနတော ပစ္ဆာ စရိမံ။ တတ္ထ ဒွိဓာ စက္ကရတနဿ အန္တရဓာနံ ဟောတိ စက္ကဝတ္တိနော ကာလကိရိယာယ ဝါ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝါ။ အန္တရဓာယမာနဉ္စ ပန တံ ကာလကိရိယတော ဝါ ပဗ္ဗဇ္ဇတော ဝါ သတ္တမေ ဒိဝသေ အန္တရဓာယတိ၊ တတော ပရံ စက္ကဝတ္တိနော ပါတုဘာဝေါ အဝါရိတော။

ကသ္မာ ပန ဧကစက္ကဝါဠေ ဒွေ စက္ကဝတ္တိနော န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ? ဝိဝါဒုပစ္ဆေဒတော၊ အစ္ဆရိယဘာဝတော၊ စက္ကရတနဿ မဟာနုဘာဝတော စ။ ဒွီသု ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တေသု ‘‘အမှာကံ ရာဇာ မဟန္တော၊ အမှာကံ ရာဇာ မဟန္တော’’တိ ဝိဝါဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ‘‘ဧကသ္မိံ ဒီပေ စက္ကဝတ္တီ၊ ဧကသ္မိံ ဒီပေ စက္ကဝတ္တီ’’တိ စ အနစ္ဆရိယော ဘဝေယျ။ ယော စာယံ စက္ကရတနဿ ဒွိသဟဿဒီပပရိဝါရေသု စတူသု မဟာဒီပေသု ဣဿရိယာနုပ္ပဒါနသမတ္ထော မဟာနုဘာဝေါ၊ သောပိ ပရိဟာယေထ။ ဣတိ ဝိဝါဒုပစ္ဆေဒတော အစ္ဆရိယဘာဝတော စက္ကရတနဿ မဟာနုဘာဝတော စ န ဧကစက္ကဝါဠေ ဒွေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။

၂၇၉။ ယံ ဣတ္ထီ အရဟံ အဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဧတ္ထ တိဋ္ဌတု တာဝ သဗ္ဗညုဂုဏေ နိဗ္ဗတ္တေတွာ လောကနိတ္ထရဏသမတ္ထော ဗုဒ္ဓဘာဝေါ၊ ပဏိဓာနမတ္တမ္ပိ ဣတ္ထိယာ န သမ္ပဇ္ဇတိ။

‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဟေတု သတ္ထာရဒဿနံ၊

ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ၊ အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ၊

အဋ္ဌ ဓမ္မသမောဓာနာ၊ အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၉) –

ဣမာနိ ဟိ ပဏိဓာနသမ္ပတ္တိကာရဏာနိ။ ဣတိ ပဏိဓာနမ္ပိ သမ္ပာဒေတုံ အသမတ္ထာယ ဣတ္ထိယာ ကုတော ဗုဒ္ဓဘာဝေါတိ။ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ဣတ္ထီ အရဟံ အဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တံ ။ သဗ္ဗာကာရပရိပူရောဝ ပုညုဿယော သဗ္ဗာကာရပရိပူရမေဝ အတ္တဘာဝံ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ ပုရိသောဝ အရဟံ ဟောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ န ဣတ္ထီ။

၂၈၀။ ရာဇာ အဿ စက္ကဝတ္တီတိအာဒီသုပိ ယသ္မာ ဣတ္ထိယာ ကောသောဟိတဝတ္ထဂုယှတာဒီနံ အဘာဝေန လက္ခဏာနိ န ပရိပူရန္တိ၊ ဣတ္ထိရတနာဘာဝေန သတ္တရတနသမင်္ဂိတာ န သမ္ပဇ္ဇတိ၊ သဗ္ဗမနုဿေဟိ စ အဓိကော အတ္တဘာဝေါ န ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော ယံ ဣတ္ထီ ရာဇာ အဿ စက္ကဝတ္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

၂၈၁။ ယသ္မာ စ သက္ကတ္တာဒီနိ တီဏိ ဌာနာနိ ဥတ္တမာနိ၊ ဣတ္ထိလိင်္ဂဉ္စ ဟီနံ၊ တသ္မာ စဿာ သက္ကတ္တာဒီနိပိ ပဋိသိဒ္ဓါနိ။

နနု စ ယထာ ဣတ္ထိလိင်္ဂံ၊ ဧဝံ ပုရိသလိင်္ဂမ္ပိ ဗြဟ္မလောကေ နတ္ထိ။ တသ္မာ ‘‘ယံ ပုရိသော ဗြဟ္မတ္တံ ကာရေယျ၊ ဌာနမေတံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိပိ န ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာတိ။ နော န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဣဓ ပုရိသဿ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တနတော။ ဗြဟ္မတ္တန္တိ ဟိ မဟာဗြဟ္မတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ဣတ္ထီ စ ဣဓ ဈာနံ ဘာဝေတွာ ကာလံ ကတွာ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာနံ သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇတိ၊ န မဟာဗြဟ္မာနံ။ ပုရိသော ပန တတ္ထ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ သမာနေပိ စေတ္ထ ဥဘယလိင်္ဂါဘာဝေ ပုရိသသဏ္ဌာနာဝ ဗြဟ္မာနော၊ န ဣတ္ထိသဏ္ဌာနာ။ တသ္မာ သုဝုတ္တမေဝေတံ။

၂၈၄။ ကာယဒုစ္စရိတဿာတိအာဒီသု ယထာ နိမ္ဗဗီဇကောသာတကိဗီဇာဒီနိ မဓုရံ ဖလံ န နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ အသာတံ အမဓုရမေဝ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ ဧဝံ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ မဓုရံ ဝိပါကံ န နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ အမဓုရမေဝ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ။ ယထာ စ ဥစ္ဆုဗီဇသာလိဗီဇာဒီနိ မဓုရံ သာဒုရသမေဝ ဖလံ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ န အသာတံ ကဋုကံ။ ဧဝံ ကာယသုစရိတာဒီနိ မဓုရမေဝ ဝိပါကံ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ န အမဓုရံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ယာဒိသံ ဝပတေ ဗီဇံ၊ တာဒိသံ ဟရတေ ဖလံ၊

ကလျာဏကာရီ ကလျာဏံ၊ ပါပကာရီ စ ပါပက’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၅၆)၊

တသ္မာ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ကာယဒုစ္စရိတဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

၂၉၀-၂၉၅။ ကာယဒုစ္စရိတသမင်္ဂီတိအာဒီသု သမင်္ဂီတိ ပဉ္စဝိဓာ သမင်္ဂိတာ – အာယူဟနသမင်္ဂိတာ၊ စေတနာသမင်္ဂိတာ၊ ကမ္မသမင်္ဂိတာ၊ ဝိပါကသမင်္ဂိတာ၊ ဥပဋ္ဌာနသမင်္ဂိတာတိ။ တတ္ထ ကုသလာကုသလကမ္မာယူဟနက္ခဏေ အာယူဟနသမင်္ဂိတာတိ ဝုစ္စတိ။ တထာ စေတနာသမင်္ဂိတာ။ ယာဝ ပန သတ္တာ အရဟတ္တံ န ပါပုဏန္တိ၊ တာဝ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ ပုဗ္ဗေ ဥပစိတစေတနာယ သမင်္ဂိတာယ စေတနာသမင်္ဂိနောတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧသာ စေတနာသမင်္ဂိတာ။ ယာဝ အရဟတ္တံ န ပါပုဏန္တိ၊ တာဝ သဗ္ဗေပိ သတ္တာ ပုဗ္ဗေ ဥပစိတံ ဝိပါကာရဟံ ကမ္မံ သန္ဓာယ ‘‘ကမ္မသမင်္ဂိနော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧသာ ကမ္မသမင်္ဂိတာ။ ဝိပါကသမင်္ဂိတာ ဝိပါကက္ခဏေယေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယာဝ ပန သတ္တာ အရဟတ္တံ န ပါပုဏန္တိ၊ တာဝ တေသံ တတော တတော စဝိတွာ နိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ အဂ္ဂိဇာလာလောဟကုမ္ဘိအာဒီဟိ ဥပဋ္ဌာနာကာရေဟိ နိရယော၊ ဂဗ္ဘသေယျကတ္တံ အာပဇ္ဇမာနာနံ မာတုကုစ္ဆိ၊ ဒေဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ကပ္ပရုက္ခဝိမာနာဒီဟိ ဥပဋ္ဌာနာကာရေဟိ ဒေဝလောကောတိ ဧဝံ ဥပပတ္တိနိမိတ္တံ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဣတိ နေသံ ဣမိနာ ဥပပတ္တိနိမိတ္တဥပဋ္ဌာနေန အပရိမုတ္တတာ ဥပဋ္ဌာနသမင်္ဂိတာ နာမ။ သာ စလတိ၊ သေသာ နိစ္စလာ။ နိရယေ ဟိ ဥပဋ္ဌိတေပိ ဒေဝလောကော ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဒေဝလောကေ ဥပဋ္ဌိတေပိ နိရယော ဥပဋ္ဌာတိ၊ မနုဿလောကေ ဥပဋ္ဌိတေပိ တိရစ္ဆာနယောနိ ဥပဋ္ဌာတိ၊ တိရစ္ဆာနယောနိယာ စ ဥပဋ္ဌိတာယပိ မနုဿလောကော ဥပဋ္ဌာတိယေဝ။

တတြိဒံ ဝတ္ထု – သောဏဂိရိပါဒေ ကိရ အစေလဝိဟာရေ သောဏတ္ထေရော နာမ ဧကော ဓမ္မကထိကော။ တဿ ပိတာ သုနခဝါဇိကော နာမ အဟောသိ၊ ထေရော တံ ပဋိဗာဟန္တောပိ သံဝရေ ဌပေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘မာ နဿိ ဝရာကော’’တိ မဟလ္လကကာလေ အကာမကံ နံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ တဿ ဂိလာနသေယျာယ နိပန္နဿ နိရယော ဥပဋ္ဌာသိ။ သောဏဂိရိပါဒတော မဟန္တာ သုနခါ အာဂန္တွာ ခါဒိတုကာမာ ဝိယ သမ္ပရိဝါရေသုံ။ သော မဟာဘယဘီတော ‘‘ဝါရေဟိ၊ တာတ သောဏ၊ ဝါရေဟိ၊ တာတ သောဏာ’’တိ အာဟ။ ကိံ မဟာထေရာတိ? န ပဿသိ၊ တာတာတိ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိ။ သောဏတ္ထေရော ‘‘ကထဉှိ နာမ မာဒိသဿ ပိတာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ ၊ ပတိဋ္ဌာဿ ဘဝိဿာမီ’’တိ သာမဏေရေဟိ နာနာပုပ္ဖာနိ အာဟရာပေတွာ စေတိယင်္ဂဏဗောဓိယင်္ဂဏေသု တလသန္ထရဏပူဇံ အာသနပူဇဉ္စ ကာရေတွာ ပိတရံ မဉ္စကေန စေတိယင်္ဂဏံ ဟရိတွာ မဉ္စေ နိသီဒါပေတွာ ‘‘အယံ၊ မဟာထေရ၊ ပူဇာ တုမှာကံ အတ္ထာယ ကတာ၊ ‘အယံ မေ ဘဂဝါ ဒုဂ္ဂတပဏ္ဏာကာရော’တိ ဝတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ စိတ္တံ ပသာဒေဟီ’’တိ အာဟ။ သာ မဟာထေရော ပူဇံ ဒိသွာ တထာ ကရောန္တော စိတ္တံ ပသာဒေသိ။ တာဝဒေဝဿ ဒေဝလောကော ဥပဋ္ဌာသိ။ နန္ဒနဝန-စိတ္တလတာဝန-မိဿကဝန-ဖာရုသကဝန-ဝိမာနာနိ စေဝ ဒေဝနာဋကာနိ စ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာနိ ဝိယ အဟေသုံ။ သော ‘‘အပေထ၊ သောဏ၊ အပေထ၊ သောဏာ’’တိ ထေရံ အာဟ။ ကိမိဒံ၊ မဟာထေရာတိ? ဧတာ တေ မာတရော အာဂစ္ဆန္တီတိ။ ထေရော ‘‘သဂ္ဂေါ ဥပဋ္ဌိတော မဟာထေရဿာ’’တိ စိန္တေသိ။ ဧဝံ ဥပဋ္ဌာနသမင်္ဂိတာ စလတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတာသု သမင်္ဂိတာသု ဣဓ အာယူဟနစေတနာကမ္မ-သမင်္ဂိတာဝသေန ‘‘ကာယဒုစ္စရိတသမင်္ဂီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ဧကေ အာစရိယာ ‘‘ယသ္မိံ ခဏေ ကမ္မံ အာယူဟတိ၊ တသ္မိံယေဝ ခဏေ တဿ သဂ္ဂေါ ဝါရိတော’’တိ ဝဒန္တိ။ အပရေ ပန ‘‘အာယူဟိတကမ္မံ နာမ ဝိပါကဝါရံ လဘန္တမ္ပိ အတ္ထိ အလဘန္တမ္ပိ။ တတ္ထ ယဒါ ကမ္မံ ဝိပါကဝါရံ လဘတိ၊ တသ္မိံယေဝ ကာလေ တဿ သဂ္ဂေါ ဝါရိတော’’တိ ဝဒန္တိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝါတိ။

အဋ္ဌာနပါဠိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။