📜

၁။ ရူပါဒိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

နိဒါနဝဏ္ဏနာ

ဝိဘာဂဝန္တာနံ သဘာဝဝိဘာဝနံ ဝိဘာဂဒဿနဝသေနေဝ ဟောတီတိ ပဌမံ တာဝ နိပါတသုတ္တဝသေန ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘တတ္ထ အင်္ဂုတ္တရာဂမော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ ‘‘အင်္ဂုတ္တရာဂမဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ယဒိဒံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မိံ ဝစနေ၊ ‘‘ယဿ အတ္ထံ ပကာသယိဿာမီ’’တိ ပဋိညာတံ၊ သော အင်္ဂုတ္တရာဂမော နာမ နိပါတသုတ္တဝသေန ဧဝံ ဝိဘာဂေါတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တတ္ထာတိ ‘‘အင်္ဂုတ္တရနိဿိတံ အတ္ထ’’န္တိ ဧတသ္မိံ ဝစနေ ယော အင်္ဂုတ္တရာဂမော ဝုတ္တော၊ သော နိပါတသုတ္တာဒိဝသေန ဧဒိသောတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သံဝဏ္ဏိတုကာမော အတ္တနော သံဝဏ္ဏနာယ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိယံ နိက္ခိတ္တာနုက္ကမေန ပဝတ္တဘာဝဒဿနတ္ထံ ‘‘တဿ နိပါတေသု…ပေ… ဝုတ္တံ နိဒါနမာဒီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာပစ္စယံ တတ္ထ တတ္ထ ဒေသိတတ္တာ ပညတ္တတ္တာ စ ဝိပ္ပကိဏ္ဏာနံ ဓမ္မဝိနယာနံ သင်္ဂဟေတွာ ဂါယနံ ကထနံ သင်္ဂီတိ။ ဧတေန တံတံသိက္ခာပဒါနံ သုတ္တာနဉ္စ အာဒိပရိယောသာနေသု အန္တရန္တရာ စ သမ္ဗန္ဓဝသေန ဌပိတံ သင်္ဂီတိကာရဝစနံ သင်္ဂဟိတံ ဟောတိ။ သင်္ဂီယမာနဿ အတ္ထဿ မဟန္တတာယ ပူဇနီယတာယ စ မဟတီ သင်္ဂီတိ မဟာသင်္ဂီတိ၊ ပဌမာ မဟာသင်္ဂီတိ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ၊ တဿာ ပဝတ္တိကာလော ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလော၊ တသ္မိံ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ။ နိဒဒါတိ ဒေသနံ ဒေသကာလာဒိဝသေန အဝိဒိတံ ဝိဒိတံ ကတွာ နိဒဿေတီတိ နိဒါနံ။ ယော လောကိယေဟိ ဥပေါဂ္ဃာတောတိ ဝုစ္စတိ၊ သွာယမေတ္ထ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိကော ဂန္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ‘‘သနိဒါနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မံ ဒေသေမီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၁၂၆) ဝိယ အဇ္ဈာသယာဒိဒေသနုပ္ပတ္တိဟေတု။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒိကံ အာယသ္မတာ အာနန္ဒေန ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တံ နိဒါနမာဒီ’’တိ။

၁။ ‘‘သာ ပနေသာ’’တိအာဒိနာ ဗာဟိရနိဒါနေ ဝတ္တဗ္ဗံ အတိဒိသိတွာ ဣဒါနိ အဗ္ဘန္တရနိဒါနံ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သံဝဏ္ဏိတုံ ‘‘ယံ ပနေတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယသ္မာ သံဝဏ္ဏနံ ကရောန္တေန သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပဒါနိ ပဒဝိဘာဂံ တဒတ္ထဉ္စ ဒဿေတွာ တတော ပရံ ပိဏ္ဍတ္ထာဒိနိဒဿနဝသေန စ သံဝဏ္ဏနာ ကာတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ပဒါနိ တာဝ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝန္တိ နိပါတပဒ’’န္တိအာဒိမာဟ ။ တတ္ထ ပဒဝိဘာဂေါတိ ပဒါနံ ဝိသေသော၊ န ပဒဝိဂ္ဂဟော။ အထ ဝါ ပဒါနိ စ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဘာဂေါ၊ ပဒဝိဂ္ဂဟော စ ပဒဝိဘာဂေါ စ ပဒဝိဘာဂေါတိ ဝါ ဧကသေသဝသေန ပဒပဒဝိဂ္ဂဟာ ပဒဝိဘာဂသဒ္ဒေန ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ပဒဝိဂ္ဂဟော ‘‘ဇေတဿ ဝနံ ဇေတဝန’’န္တိအာဒိနာ သမာသပဒေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

အတ္ထတောတိ ပဒတ္ထတော။ တံ ပန ပဒတ္ထံ အတ္ထုဒ္ဓါရက္ကမေန ပဌမံ ဧဝံ-သဒ္ဒဿ ဒဿေန္တော ‘‘ဧဝံ-သဒ္ဒေါ တာဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ အဝဓာရဏာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဣဒမတ္ထပုစ္ဆာပရိမာဏာဒိအတ္ထာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ‘‘ဧဝံဂတာနိ ပုထုသိပ္ပာယတနာနိ၊ ဧဝမာဒီနီ’’တိအာဒီသု ဣဒံ-သဒ္ဒဿ အတ္ထေ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ။ ဂတ-သဒ္ဒေါ ဟိ ပကာရပရိယာယော၊ တထာ ဝိဓာကာရ-သဒ္ဒါ စ။ တထာ ဟိ ဝိဓယုတ္တဂတသဒ္ဒေ လောကိယာ ပကာရတ္ထေ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ သု တေ သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ ကပ္ပိတကေသမဿူ အာမုက္ကမဏိကုဏ္ဍလာဘရဏာ ဩဒါတဝတ္ထဝသနာ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ သမပ္ပိတာ သမင်္ဂီဘူတာ ပရိစာရေန္တိ သေယျထာပိ တွံ ဧတရဟိ သာစရိယကောတိ။ နော ဟိဒံ၊ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၈၆) ပုစ္ဆာယံ။ ‘‘ဧဝံ လဟုပရိဝတ္တံ (အ။ နိ။ ၁။၄၈)၊ ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၄၊ ပါရာ။ ၁၂) စ အာဒီသု ပရိမာဏေ။

နနု စ ‘‘ဧဝံ သု တေ သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ ဧဝမာယုပရိယန္တော’’တိ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပုစ္ဆနာကာရပရိမာဏာကာရာနံ ဝုတ္တတ္တာ အာကာရတ္ထော ဧဝ ဧဝံ-သဒ္ဒေါတိ? န၊ ဝိသေသသဗ္ဘာဝတော။ အာကာရမတ္တဝါစကော ဟိ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ အာကာရတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတော ယထာ ‘‘ဧဝံ ဗျာခေါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ပါစိ။ ၄၁၇၊ စူဠဝ။ ၆၅)၊ န ပန အာကာရဝိသေသဝါစကော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘ဧဝံ ဇာတေန မစ္စေနာ’’တိအာဒီနိ (ဓ။ ပ။ ၅၃) ဥပမာဒိဥဒါဟရဏာနိ ဥပပန္နာနိ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ‘‘ယထာ ဟိ…ပေ… ဗဟု’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၅၃) ဧတ္ထ ပုပ္ဖရာသိဋ္ဌာနိယတော မနုဿူပပတ္တိသပ္ပုရိသူပနိဿယသဒ္ဓမ္မဿဝနယောနိသောမနသိကာရဘောဂသမ္ပတ္တိ- အာဒိဒါနာဒိပုညကိရိယာဟေတုသမုဒါယတော သောဘာသုဂန္ဓတာဒိဂုဏယောဂတော မာလာဂုဏသဒိသိယော ပဟူတာ ပုညကိရိယာ မရိတဗ္ဗသဘာဝတာယ မစ္စေန သတ္တေန ကတ္တဗ္ဗာတိ ဇောတိတတ္တာ ပုပ္ဖရာသိမာလာဂုဏာဝ ဥပမာ။ တေသံ ဥပမာကာရော ယထာ-သဒ္ဒေန အနိယမတော ဝုတ္တောတိ ‘‘ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဥပမာကာရနိဂမနတ္ထော’’တိ ဝတ္တုံ ယုတ္တံ၊ သော ပန ဥပမာကာရော နိယမိယမာနော အတ္ထတော ဥပမာဝ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဥပမာယံ အာဂတော’’တိ။ တထာ ‘‘ဧဝံ ဣမိနာ အာကာရေန အဘိက္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ ဥပဒိသိယမာနာယ သမဏသာရုပ္ပာယ အာကပ္ပသမ္ပတ္တိယာ ယော တတ္ထ ဥပဒိသနာကာရော၊ သော အတ္ထတော ဥပဒေသော ဧဝါတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝံ တေ…ပေ… ဥပဒေသေ’’တိ။ တထာ ဧဝမေတံဘဂဝါ၊ ဧဝမေတံ သုဂတာတိ ဧတ္ထ ဘဂဝတာ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ အဝိပရီတတော ဇာနန္တေဟိ ကတံ တတ္ထ သံဝိဇ္ဇမာနဂုဏာနံ ပကာရေဟိ ဟံသနံ ဥဒဂ္ဂတာကရဏံ သမ္ပဟံသနံ၊ ယော တတ္ထ သမ္ပဟံသနာကာရောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဧဝမေဝံ ပနာယန္တိ ဧတ္ထ ဂရဟဏာကာရောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ၊ သော စ ဂရဟဏာကာရော ‘‘ဝသလီ’’တိအာဒိခုံသနသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဣဓ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ပကာသိတောတိ ဝိညာယတိ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ဥပမာကာရာဒယောပိ ဥပမာဒိဝသေန ဝုတ္တာနံ ပုပ္ဖရာသိအာဒိသဒ္ဒါနံ သန္နိဓာနတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ၊ ဘန္တေတိ ခေါတိအာဒီသု ပန ဓမ္မဿ သာဓုကံ သဝနမနသိကာရေန နိယောဇိတေဟိ ဘိက္ခူဟိ အတ္တနော တတ္ထ ဌိတဘာဝဿ ပဋိဇာနနဝသေန ဝုတ္တတ္တာ ဧတ္ထ ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဝစနသမ္ပဋိစ္ဆနတ္ထော ဝုတ္တော၊ တေန ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ၊ သာဓု ဘန္တေ၊ သုဋ္ဌု ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝဉ္စ ဝဒေဟီတိ ‘‘ယထာဟံ ဝဒါမိ၊ ဧဝံ သမဏံ အာနန္ဒံ ဝဒေဟီ’’တိ ဝဒနာကာရော ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗော ဧဝံ-သဒ္ဒေန နိဒဿီယတီတိ နိဒဿနတ္ထော ဝုတ္တော။ ဧဝံ နောတိ ဧတ္ထာပိ တေသံ ယထာဝုတ္တဓမ္မာနံ အဟိတဒုက္ခာဝဟဘာဝေ သန္နိဋ္ဌာနဇနနတ္ထံ အနုမတိဂ္ဂဟဏဝသေန ‘‘နော ဝါ၊ ကထံ ဝေါ ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆာယ ကတာယ ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ တဒါကာရသန္နိဋ္ဌာနံ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝိဘာဝိတန္တိ ဝိညာယတိ။ သော ပန တေသံ ဓမ္မာနံ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တနာကာရော နိယမိယမာနော အဝဓာရဏတ္ထော ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘ဧဝံ နော ဧတ္ထ ဟောတီတိအာဒီသု အဝဓာရဏေ’’တိ။

နာနာနယနိပုဏန္တိ ဧကတ္တနာနတ္တအဗျာပါရဧဝံဓမ္မတာသင်္ခါတာ၊ နန္ဒိယာဝဋ္ဋတိပုက္ခလသီဟဝိက္ကီဠိတအင်္ကုသဒိသာလောစနသင်္ခါတာ ဝါ အာဓာရာဒိဘေဒဝသေန နာနာဝိဓာ နယာ နာနာနယာ။ နယာ ဝါ ပါဠိဂတိယော၊ တာ စ ပညတ္တိအာဒိဝသေန သံကိလေသဘာဂိယာဒိလောကိယာဒိတဒုဘယဝေါမိဿကတာဒိဝသေန ကုသလာဒိဝသေန ခန္ဓာဒိဝသေန သင်္ဂဟာဒိဝသေန သမယဝိမုတ္တာဒိဝသေန ပဓာနာဒိဝသေန ကုသလမူလာဒိဝသေန တိကပဋ္ဌာနာဒိဝသေန စ နာနပ္ပကာရာတိ နာနာနယာ၊ တေဟိ နိပုဏံ သဏှံ သုခုမန္တိ နာနာနယနိပုဏံ။ အာသယောဝ အဇ္ဈာသယော၊ တေ စ သဿတာဒိဘေဒေန တတ္ထ စ အပ္ပရဇက္ခတာဒိဘေဒေန စ အနေကေ၊ အတ္တဇ္ဈာသယာဒယော ဧဝ ဝါ သမုဋ္ဌာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတု ဧတဿာတိ အနေကဇ္ဈာသယသမုဋ္ဌာနံ။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နန္တိ အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏံ ဥပနေတဗ္ဗာဘာဝတော။ သင်္ကာသနပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတန္တိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယန္တိ ဧတ္ထ ပါဋိဟာရိယပဒဿ ဝစနတ္ထံ ‘‘ပဋိပက္ခဟရဏတော ရာဂါဒိကိလေသာပနယနတော စ ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဘဂဝတော ပန ပဋိပက္ခာ ရာဂါဒယော န သန္တိ ၊ ယေ ဟရိတဗ္ဗာ။ ပုထုဇ္ဇနာနမ္ပိ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ အဋ္ဌဂုဏသမန္နာဂတေ စိတ္တေ ဟတပဋိပက္ခေ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ တတ္ထ ပဝတ္တဝေါဟာရေန စ န သက္ကာ ဣဓ ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝတ္ထုံ။ သစေ ပန မဟာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျဂတာ စ ကိလေသာ ပဋိပက္ခာ၊ တေသံ ဟရဏတော ‘‘ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သတိ ယုတ္တမေတံ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော စ သာသနဿ စ ပဋိပက္ခာ တိတ္ထိယာ၊ တေသံ ဟရဏတော ပါဋိဟာရိယံ။ တေ ဟိ ဒိဋ္ဌိဟရဏဝသေန စ ဒိဋ္ဌိပ္ပကာသနေ အသမတ္ထဘာဝေန စ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနီဟိ ဟရိတာ အပနီတာ ဟောန္တီတိ။ ‘‘ပဋီ’’တိ ဝါ အယံ သဒ္ဒေါ ‘‘ပစ္ဆာ’’တိ ဧတဿ အတ္ထံ ဗောဓေတိ ‘‘တသ္မိံ ပဋိပဝိဋ္ဌမှိ၊ အညော အာဂဉ္ဆိ ဗြာဟ္မဏော’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၉၈၅၊ စူဠနိ။ ပါရာယနဝဂ္ဂေါ၊ ဝတ္ထုဂါထာ ၄) ဝိယ၊ တသ္မာ သမာဟိတေ စိတ္တေ ဝိဂတူပက္ကိလေသေ ကတကိစ္စေန ပစ္ဆာ ဟရိတဗ္ဗံ ပဝတ္တေတဗ္ဗန္တိ ပဋိဟာရိယံ၊ အတ္တနော ဝါ ဥပက္ကိလေသေသု စတုတ္ထဇ္ဈာနမဂ္ဂေဟိ ဟရိတေသု ပစ္ဆာ ဟရဏံ ပဋိဟာရိယံ၊ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိယော စ ဝိဂတူပက္ကိလေသေန ကတကိစ္စေန စ သတ္တဟိတတ္ထံ ပုန ပဝတ္တေတဗ္ဗာ၊ ဟရိတေသု စ အတ္တနော ဥပက္ကိလေသေသု ပရသတ္တာနံ ဥပက္ကိလေသဟရဏာနိ ဟောန္တီတိ ပဋိဟာရိယာနိ ဘဝန္တိ။ ပဋိဟာရိယမေဝ ပါဋိဟာရိယံ၊ ပဋိဟာရိယေ ဝါ ဣဒ္ဓိအာဒေသနာနုသာသနိသမုဒါယေ ဘဝံ ဧကမေကံ ပါဋိဟာရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိဟာရိယံ ဝါ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ မဂ္ဂေါ စ ပဋိပက္ခဟရဏတော၊ တတ္ထ ဇာတံ၊ တသ္မိံ ဝါ နိမိတ္တဘူတေ၊ တတော ဝါ အာဂတန္တိ ပါဋိဟာရိယံ။ တဿ ပန ဣဒ္ဓိအာဒိဘေဒေန ဝိသယဘေဒေန စ ဗဟုဝိဓဿ ဘဂဝတော ဒေသနာယံ လဗ္ဘမာနတ္တာ အာဟ – ‘‘ဝိဝိဓပါဋိဟာရိယ’’န္တိ။

န အညထာတိ ဘဂဝတော သမ္မုခါ သုတာကာရတော န အညထာတိ အတ္ထော၊ န ပန ဘဂဝတော ဒေသိတာကာရတော။ အစိန္တေယျာနုဘာဝါ ဟိ ဘဂဝတော ဒေသနာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘သဗ္ဗပ္ပကာရေန ကော သမတ္ထော ဝိညာတု’’န္တိ ဣဒံ ဝစနံ သမတ္ထိတံ ဘဝတိ၊ ဓာရဏဗလဒဿနဉ္စ န ဝိရုဇ္ဈတိ သုတာကာရာဝိရုဇ္ဈနဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ န ဟေတ္ထ အတ္ထန္တရတာပရိဟာရော ဒွိန္နံ အတ္ထာနံ ဧကဝိသယတ္တာ၊ ဣတရထာ ထေရော ဘဂဝတော ဒေသနာယ သဗ္ဗထာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ သမတ္ထော အသမတ္ထော စာတိ အာပဇ္ဇေယျာတိ။

‘‘ယော ပရော န ဟောတိ၊ သော အတ္တာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာယ နိယကဇ္ဈတ္တသင်္ခါတာယ သသန္တတိယံ ဝတ္တနတော တိဝိဓောပိ မေ-သဒ္ဒေါ ကိဉ္စာပိ ဧကသ္မိံယေဝ အတ္ထေ ဒိဿတိ၊ ကရဏသမ္ပဒါနသာမိနိဒ္ဒေသဝသေန ပန ဝိဇ္ဇမာနဘေဒံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘မေ-သဒ္ဒေါ တီသု အတ္ထေသု ဒိဿတီ’’တိ။

ကိဉ္စာပိ ဥပသဂ္ဂေါ ကိရိယံ ဝိသေသေတိ၊ ဇောတကဘာဝတော ပန သတိပိ တသ္မိံ သုတ-သဒ္ဒေါ ဧဝ တံ တမတ္ထံ ဝဒတီတိ အနုပသဂ္ဂဿ သုတ-သဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ သဥပသဂ္ဂဿ ဂဟဏံ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘သဥပသဂ္ဂေါ စ အနုပသဂ္ဂေါ စာ’’တိ အာဟ။ အဿာတိ သုတသဒ္ဒဿ။ ကမ္မဘာဝသာဓနာနိ ဣဓ သုတသဒ္ဒေ သမ္ဘဝန္တီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဥပဓာရိတန္တိ ဝါ ဥပဓာရဏန္တိ ဝါ အတ္ထော’’တိ။ မယာတိ အတ္ထေ သတီတိ ယဒါ မေ-သဒ္ဒဿ ကတ္တုဝသေန ကရဏနိဒ္ဒေသော၊ တဒါတိ အတ္ထော။ မမာတိ အတ္ထေ သတီတိ ယဒါ သမ္ဗန္ဓဝသေန သာမိနိဒ္ဒေသော၊ တဒါ။

သုတသဒ္ဒသန္နိဋ္ဌာနေ ပယုတ္တေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန သဝနကိရိယာဇောတကေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝန္တိ သောတဝိညာဏာဒိဝိညာဏကိစ္စနိဒဿန’’န္တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမ္ပဋိစ္ဆနာဒီနံ သောတဒွါရိကဝိညာဏာနံ တဒဘိနီဟဋာနဉ္စ မနောဒွါရိကဝိညာဏာနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါကျာနံ ဧဝကာရတ္ထသဟိတတ္တာ ‘‘သုတ’’န္တိ ဧတဿ သုတမေဝါတိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတီတိ အာဟ – ‘‘အဿဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပတော’’တိ။ ဧတေန အဝဓာရဏေန နိယာမတံ ဒဿေတိ။ ယထာ စ သုတံ သုတမေဝါတိ နိယာမေတဗ္ဗံ၊ တံ သမ္မာ သုတံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘အနူနာဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ အထ ဝါ သဒ္ဒန္တရတ္ထာပေါဟနဝသေန သဒ္ဒေါ အတ္ထံ ဝဒတီတိ သုတန္တိ အဿုတံ န ဟောတီတိ အယမေတဿ အတ္ထောတိ ဝုတ္တံ – ‘‘အဿဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပတော’’တိ။ ဣမိနာ ဒိဋ္ဌာဒိဝိနိဝတ္တနံ ကရောတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – န ဣဒံ မယာ ဒိဋ္ဌံ၊ န သယမ္ဘုဉာဏေန သစ္ဆိကတံ၊ အထ ခေါ သုတံ၊ တဉ္စ သမ္မဒေဝါတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘အနူနာဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ အဝဓာရဏတ္ထေ ဝါ ဧဝံ-သဒ္ဒေ အယမတ္ထယောဇနာ – ‘‘ကရီယတီ’’တိ တဒပေက္ခဿ သုတ-သဒ္ဒဿ အယမတ္ထော ဝုတ္တော ‘‘အဿဝနဘာဝပ္ပဋိက္ခေပတော’’တိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘အနူနာဓိကာဝိပရီတဂ္ဂဟဏနိဒဿန’’န္တိ။ သဝန-သဒ္ဒေါ စေတ္ထ ကမ္မတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘သုယျတီ’’တိ။

ဧဝံ သဝနဟေတုသဝနဝိသေသဝသေန ပဒတ္တယဿ ဧကေန ပကာရေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပကာရန္တရေဟိ တံ ဒဿေတုံ – ‘‘တထာ ဧဝ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဿာတိ ယာ သာ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဓမ္မဿဝနာကာရေန ပဝတ္တာ မနောဒွါရဝိညာဏဝီထိ၊ တဿာ။ သာ ဟိ နာနပ္ပကာရေန အာရမ္မဏေ ပဝတ္တိတုံ သမတ္ထာ။ တထာ စ ဝုတ္တံ – ‘‘သောတဒွါရာနုသာရေနာ’’တိ။ နာနပ္ပကာရေနာတိ ဝက္ခမာနာနံ အနေကဝိဟိတာနံ ဗျဉ္ဇနတ္ထဂ္ဂဟဏာနံ နာနာကာရေန။ ဧတေန ဣမိဿာ ယောဇနာယ အာကာရတ္ထော ဧဝံ-သဒ္ဒေါ ဂဟိတောတိ ဒီပေတိ။ ပဝတ္တိဘာဝပ္ပကာသနန္တိ ပဝတ္တိယာ အတ္ထိဘာဝပ္ပကာသနံ။ သုတန္တိ ဓမ္မပ္ပကာသနန္တိ ယသ္မိံ အာရမ္မဏေ ဝုတ္တပ္ပကာရာ ဝိညာဏဝီထိ နာနပ္ပကာရေန ပဝတ္တာ၊ တဿ ဓမ္မတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န သုတသဒ္ဒဿ ဓမ္မတ္ထတ္တာ။ ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ ပါကဋီကရဏံ ‘‘အယဉှေတ္ထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဝိညာဏဝီထိယာတိ ကရဏတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ မယာတိ ကတ္တုအတ္ထေ။

ဧဝန္တိ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗပ္ပကာသနန္တိ နိဒဿနတ္ထံ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ နိဒဿေတဗ္ဗဿ နိဒဿိတဗ္ဗတ္တာဘာဝါဘာဝတော ။ တေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန သကလမ္ပိ သုတ္တံ ပစ္စာမဋ္ဌန္တိ ဒဿေတိ။ သုတသဒ္ဒဿ ကိရိယာသဒ္ဒတ္တာ သဝနကိရိယာယ စ သာဓာရဏဝိညာဏပ္ပဗန္ဓပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ တတ္ထ စ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရောတိ ဝုတ္တံ – ‘‘သုတန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စပ္ပကာသန’’န္တိ။ န ဟိ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရရဟိတေ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ သဝနကိရိယာ လဗ္ဘတီတိ။

ယဿ စိတ္တသန္တာနဿာတိအာဒိပိ အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ပုရိမယောဇနာယ အညထာ အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အာကာရပညတ္တီတိ ဥပါဒါပညတ္တိ ဧဝ ဓမ္မာနံ ပဝတ္တိအာကာရုပါဒါနဝသေန တထာ ဝုတ္တာ။ သုတန္တိ ဝိသယနိဒ္ဒေသောတိ သောတဗ္ဗဘူတော ဓမ္မော သဝနကိရိယာကတ္တုပုဂ္ဂလဿ သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တိဋ္ဌာနန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ စိတ္တသန္တာနဝိနိမုတ္တဿ ပရမတ္ထတော ကဿစိ ကတ္တုအဘာဝေပိ သဒ္ဒဝေါဟာရေန ဗုဒ္ဓိပရိကပ္ပိတဘေဒဝစနိစ္ဆာယ စိတ္တသန္တာနတော အညံ ဝိယ တံသမင်္ဂိံ ကတွာ ဝုတ္တံ – ‘‘စိတ္တသန္တာနေန တံသမင်္ဂီနော’’တိ။ သဝနကိရိယာဝိသယောပိ သောတဗ္ဗဓမ္မော သဝနကိရိယာဝသေန ပဝတ္တစိတ္တသန္တာနဿ ဣဓ ပရမတ္ထတော ကတ္တုဘာဝတော၊ သဝနဝသေန စိတ္တပဝတ္တိယာ ဧဝ ဝါ သဝနကိရိယာဘာဝတော တံကိရိယာကတ္တု စ ဝိသယော ဟောတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ – ‘‘တံသမင်္ဂီနော ကတ္တုဝိသယေ’’တိ။ သုတာကာရဿ စ ထေရဿ သမ္မာနိစ္ဆိတဘာဝတော အာဟ – ‘‘ဂဟဏသန္နိဋ္ဌာန’’န္တိ။ ဧတေန ဝါ အဝဓာရဏတ္ထံ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ အယမတ္ထယောဇနာ ကတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပုဗ္ဗေ သုတာနံ နာနာဝိဟိတာနံ သုတ္တသင်္ခါတာနံ အတ္ထဗျဉ္ဇနာနံ ဥပဓာရိတရူပဿ အာကာရဿ နိဒဿနဿ၊ အဝဓာရဏဿ ဝါ ပကာသနသဘာဝေါ ဧဝံ-သဒ္ဒေါတိ တဒါကာရာဒိဥပဓာရဏဿ ပုဂ္ဂလပညတ္တိယာ ဥပါဒါနဘူတဓမ္မပ္ပဗန္ဓဗျာပါရတာယ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ သဝနကိရိယာ ပန ပုဂ္ဂလဝါဒိနောပိ ဝိညာဏနိရပေက္ခာ နတ္ထီတိ ဝိသေသတော ဝိညာဏဗျာပါရောတိ အာဟ – ‘‘သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ မေတိ သဒ္ဒပ္ပဝတ္တိယာ ဧကန္တေနေဝ သတ္တဝိသယတ္တာ ဝိညာဏကိစ္စဿ စ တတ္ထေဝ သမောဒဟိတဗ္ဗတော ‘‘မေတိ ဥဘယကိစ္စယုတ္တပုဂ္ဂလနိဒ္ဒေသော’’တိ ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိသဘာဝါ ယထာက္ကမံ ဧဝံသဒ္ဒသုတသဒ္ဒါနံ အတ္ထာတိ တေ တထာရူပပညတ္တိဥပါဒါနဗျာပါရဘာဝေန ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဧဝန္တိ ပုဂ္ဂလကိစ္စနိဒ္ဒေသော၊ သုတန္တိ ဝိညာဏကိစ္စနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ဧတ္ထ စ ကရဏကိရိယာကတ္တုကမ္မဝိသေသပ္ပကာသနဝသေန ပုဂ္ဂလဗျာပါရဝိသယပုဂ္ဂလဗျာပါရနိဒဿနဝသေန ဂဟဏာကာရဂ္ဂါဟကတဗ္ဗိသယဝိသေသနိဒ္ဒေသဝသေန ကတ္တုကရဏဗျာပါရကတ္တုနိဒ္ဒေသဝသေန စ ဒုတိယာဒယော စတဿော အတ္ထယောဇနာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဗ္ဗဿပိ သဒ္ဒါဓိဂမနီယဿ အတ္ထဿ ပညတ္တိမုခေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗပညတ္တီနဉ္စ ဝိဇ္ဇမာနာဒိဝသေန ဆသု ပညတ္တိဘေဒေသု အန္တောဂဓတ္တာ တေသု ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒီနံ ပညတ္တီနံ သရူပံ နိဒ္ဓါရေန္တော အာဟ – ‘‘ဧဝန္တိ စ မေတိ စာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ စ မေတိ စ ဝုစ္စမာနဿတ္ထဿ အာကာရာဒိနော ဓမ္မာနံ အသလ္လက္ခဏဘာဝတော အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝေါတိ အာဟ – ‘‘သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေန အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ တတ္ထ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထဝသေနာတိ ဘူတတ္ထဥတ္တမတ္ထဝသေန။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယော မာယာမရီစိအာဒယော ဝိယ အဘူတတ္ထော၊ အနုဿဝါဒီဟိ ဂဟေတဗ္ဗော ဝိယ အနုတ္တမတ္ထော စ န ဟောတိ၊ သော ရူပသဒ္ဒါဒိသဘာဝေါ၊ ရုပ္ပနာနုဘဝနာဒိသဘာဝေါ ဝါ အတ္ထော သစ္စိကဋ္ဌော ပရမတ္ထော စာတိ ဝုစ္စတိ၊ န တထာ ‘‘ဧဝံ မေ’’တိပဒါနံ အတ္ထောတိ။ ဧတမေဝတ္ထံ ပါကဋတရံ ကာတုံ ‘‘ကိဉှေတ္ထ တ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သုတန္တိ ပန သဒ္ဒါယတနံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘ဝိဇ္ဇမာနပညတ္တီ’’တိ။ တေနေဝ ဟိ ‘‘ယဉှိ တံ ဧတ္ထ သောတေန ဥပလဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သောတဒွါရာနုသာရေန ဥပလဒ္ဓ’’န္တိ ပန ဝုတ္တေ အတ္ထဗျဉ္ဇနာဒိ သဗ္ဗံ လဗ္ဘတိ။ တံ တံ ဥပါဒါယ ဝတ္တဗ္ဗတောတိ သောတပထမာဂတေ ဓမ္မေ ဥပါဒါယ တေသံ ဥပဓာရိတာကာရာဒိနော ပစ္စာမသနဝသေန ဧဝန္တိ၊ သသန္တတိပရိယာပန္နေ ခန္ဓေ ဥပါဒါယ မေတိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာတိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌာဒိသဘာဝရဟိတေ သဒ္ဒါယတနေ ပဝတ္တမာနောပိ သုတဝေါဟာရော ‘‘ဒုတိယံ တတိယ’’န္တိအာဒိကော ဝိယ ပဌမာဒီနိ ဒိဋ္ဌမုတဝိညာတေ အပေက္ခိတွာ ပဝတ္တောတိ အာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌာဒီနိ ဥပနိဓာယ ဝတ္တဗ္ဗတော’’တိ။ အဿုတံ န ဟောတီတိ ဟိ သုတန္တိ ပကာသိတော အယမတ္ထောတိ။

အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓါ သုတ္တဿ ပကာရဝိသေသာ ဧဝန္တိ ထေရေန ပစ္စာမဋ္ဌာတိ အာဟ – ‘‘အသမ္မောဟံ ဒီပေတီ’’တိ။ နာနပ္ပကာရပ္ပဋိဝေဓသမတ္ထော ဟောတီတိ ဧတေန ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ နာနပ္ပကာရတံ ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈတဉ္စ ဒဿေတိ။ သုတဿ အသမ္မောသံ ဒီပေတီတိ သုတာကာရဿ ယာထာဝတော ဒဿိယမာနတ္တာ ဝုတ္တံ။ အသမ္မောဟေနာတိ သမ္မောဟာဘာဝေန၊ ပညာယ ဧဝ ဝါ သဝနကာလသမ္ဘူတာယ တဒုတ္တရိကာလပညာသိဒ္ဓိ။ ဧဝံ အသမ္မောသေနာတိ ဧတ္ထာပိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဗျဉ္ဇနာနံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗော အာကာရော နာတိဂမ္ဘီရော၊ ယထာသုတဓာရဏမေဝ တတ္ထ ကရဏီယန္တိ သတိယာ ဗျာပါရော အဓိကော၊ ပညာ တတ္ထ ဂုဏီဘူတာတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာယာ’’တိအာဒိ ‘‘ပညာယ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိ ကတွာ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ စေတ္ထ ပဓာနဘာဝေါ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၊ ၂) ဝိယ၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမတာယ ဝါ စက္ခုဝိညာဏာဒီသု အာဝဇ္ဇနာဒီနံ ဝိယ အပ္ပဓာနတ္တေ ပညာ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဧတိဿာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သတိပုဗ္ဗင်္ဂမာယာတိ ဧတ္ထာပိ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ယထာသမ္ဘဝမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿာတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနပရိပုဏ္ဏဿ၊ သင်္ကာသနပ္ပကာသနဝိဝရဏဝိဘဇနဥတ္တာနီကရဏပညတ္တိဝသေန ဆဟိ အတ္ထပဒေဟိ အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသဝသေန ဆဟိ ဗျဉ္ဇနပဒေဟိ စ သမန္နာဂတဿာတိ ဝါ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ယောနိသောမနသိကာရံဒီပေတိ ဧဝံ-သဒ္ဒေန ဝုစ္စမာနာနံ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထာနံ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဝိက္ခေပံ ဒီပေတီတိ ‘‘စိတ္တပရိယာဒါနံ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိပုစ္ဆာဝသေ ပကရဏပ္ပတ္တဿ ဝက္ခမာနဿ သုတ္တဿ သဝနံ သမာဓာနမန္တရေန န သမ္ဘဝတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တဿာတိအာဒိ တဿေဝတ္ထဿ သမတ္ထနဝသေန ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာတိ အတ္ထဗျဉ္ဇနဒေသကပ္ပယောဇနာဒိသမ္ပတ္တိယာ။ အဝိပရီတသဒ္ဓမ္မဝိသယေဟိ ဝိယ အာကာရနိဒဿနာဝဓာရဏတ္ထေဟိ ယောနိသောမနသိကာရဿ၊ သဒ္ဓမ္မဿဝနေန ဝိယ စ အဝိက္ခေပဿ ယထာ ယောနိသောမနသိကာရေန ဖလဘူတေန အတ္တသမ္မာပဏိဓိပုဗ္ဗေကတပုညတာနံ သိဒ္ဓိ ဝုတ္တာ တဒဝိနာဘာဝတော။ ဧဝံ အဝိက္ခေပေန ဖလဘူတေန ကာရဏဘူတာနံ သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာနံ သိဒ္ဓိ ဒဿေတဗ္ဗာ သိယာ အဿုတဝတော သပ္ပုရိသူပနိဿယရဟိတဿ စ တဒဘာဝတော။ န ဟိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တောတိအာဒိနာ သမတ္ထနဝစနေန ပန အဝိက္ခေပေန ကာရဏဘူတေန သပ္ပုရိသူပနိဿယေန စ ဖလဘူတဿ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ သိဒ္ဓိ ဒဿိတာ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ယုတ္တော သိယာ၊ သဒ္ဓမ္မဿဝနသပ္ပုရိသူပနိဿယာ န ဧကန္တေန အဝိက္ခေပဿ ကာရဏံ ဗာဟိရင်္ဂတ္တာ၊ အဝိက္ခေပေါ ပန သပ္ပုရိသူပနိဿယော ဝိယ သဒ္ဓမ္မဿဝနဿ ဧကန္တကာရဏန္တိ။ ဧဝမ္ပိ အဝိက္ခေပေန သပ္ပုရိသူပနိဿယသိဒ္ဓိဇောတနာ န သမတ္ထိတာဝ။ နော န သမတ္ထိတာ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာနံ သပ္ပုရိသပယိရုပါသနာဘာဝဿ အတ္ထသိဒ္ဓတ္တာ။ ဧတ္ထ စ ပုရိမံ ဖလေန ကာရဏဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ နဒီပူရေန ဝိယ ဥပရိ ဝုဋ္ဌိသဗ္ဘာဝဿ၊ ဒုတိယံ ကာရဏေန ဖလဿ သိဒ္ဓိဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ ဧကန္တဝဿိနာ ဝိယ မေဃဝုဋ္ဌာနေန ဝုဋ္ဌိပ္ပဝတ္တိယာ။

ဘဂဝတော ဝစနဿ အတ္ထဗျဉ္ဇနပ္ပဘေဒပရိစ္ဆေဒဝသေန သကလသာသနသမ္ပတ္တိဩဂါဟနာကာရော နိရဝသေသပရဟိတပါရိပူရိတာကာရဏန္တိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝံ ဘဒ္ဒကော အာကာရော’’တိ။ ယသ္မာ န ဟောတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသမ္ပတ္တိန္တိ အတ္တသမ္မာပဏိဓိပုဗ္ဗေကတပုညတာသင်္ခါတဂုဏဒွယံ။ အပရာပရံ ဝုတ္တိယာ စေတ္ထ စက္ကဘာဝေါ၊ စရန္တိ ဧတေဟိ သတ္တာ သမ္ပတ္တိဘဝေသူတိ ဝါ။ ယေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စက္ကာနိ၊ ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာနံ စတုစက္ကံ ဝတ္တတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၁)။ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဝေါ စေတ္ထ ဒေသနာက္ကမဝသေန ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယသိဒ္ဓိယာတိ ပစ္ဆိမစက္ကဒွယဿ အတ္ထိတာယ။ သမ္မာပဏိဟိတတ္တော ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညော သုဒ္ဓါသယော ဟောတိ တဒသိဒ္ဓိဟေတူနံ ကိလေသာနံ ဒူရီဘာဝတောတိ အာဟ – ‘‘အာသယသုဒ္ဓိ သိဒ္ဓါ ဟောတီ’’တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ – ‘‘သမ္မာပဏိဟိတံ စိတ္တံ၊ သေယျသော နံ တတော ကရေ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၄၃)၊ ‘‘ကတပုညောသိ တွံ၊ အာနန္ဒ၊ ပဓာနမနုယုဉ္ဇ၊ ခိပ္ပံ ဟောဟိသိ အနာသဝေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၇) စ။ တေနေဝါဟ – ‘‘အာသယသုဒ္ဓိယာ အဓိဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီ’’တိ။ ပယောဂသုဒ္ဓိယာတိ ယောနိသောမနသိကာရပုဗ္ဗင်္ဂမဿ ဓမ္မဿဝနပ္ပယောဂဿ ဝိသဒဘာဝေန။ တထာ စာဟ – ‘‘အာဂမဗျတ္တိသိဒ္ဓီ’’တိ ၊ သဗ္ဗဿ ဝါ ကာယဝစီပယောဂဿ နိဒ္ဒေါသဘာဝေန။ ပရိသုဒ္ဓကာယဝစီပယောဂေါ ဟိ ဝိပ္ပဋိသာရာဘာဝတော အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ပရိယတ္တိယံ ဝိသာရဒေါ ဟောတီတိ။

နာနပ္ပကာရပဋိဝေဓဒီပကေနာတိအာဒိနာ အတ္ထဗျဉ္ဇနေသု ထေရဿ ဧဝံ-သဒ္ဒသုတ-သဒ္ဒါနံ အသမ္မောဟဒီပနတော စတုပ္ပဋိသမ္ဘိဒါဝသေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ သောတပ္ပဘေဒပဋိဝေဓဒီပကေနာတိ ဧတေန အယံ သုတ-သဒ္ဒေါ ဧဝံ-သဒ္ဒသန္နိဓာနတော၊ ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ ဝါ သာမညေနေဝ သောတဗ္ဗဓမ္မဝိသေသံ အာမသတီတိ ဒဿေတိ။ မနောဒိဋ္ဌိကရဏာနံ ပရိယတ္တိဓမ္မာနံ အနုပေက္ခနသုပ္ပဋိဝေဓာ ဝိသေသတော မနသိကာရပ္ပဋိဗဒ္ဓါတိ တေ ဝုတ္တနယေန ယောနိသောမနသိကာရဒီပကေန ဧဝံ-သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ၊ သဝနဓာရဏဝစီပရိစယာ ပရိယတ္တိဓမ္မာ ဝိသေသေန သောတာဝဓာနပ္ပဋိဗဒ္ဓါတိ တေ အဝိက္ခေပဒီပကေန သုတ-သဒ္ဒေန ယောဇေတွာ ဒဿေန္တော သာသနသမ္ပတ္တိယာ ဓမ္မဿဝနေ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ တတ္ထ ဓမ္မာတိ ပရိယတ္တိဓမ္မာ။ မနသာ အနုပေက္ခိတာတိ ‘‘ဣဓ သီလံ ကထိတံ၊ ဣဓ သမာဓိ၊ ဣဓ ပညာ၊ ဧတ္တကာ ဧတ္ထ အနုသန္ဓယော’’တိအာဒိနာ နယေန မနသာ အနု အနု ပေက္ခိတာ။ ဒိဋ္ဌိယာ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဈာနက္ခန္တိ ဘူတာယ၊ ဉာတပရိညာသင်္ခါတာယ ဝါ ဒိဋ္ဌိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဝုတ္တရူပါရူပဓမ္မေ ‘‘ဣတိ ရူပံ၊ ဧတ္တကံ ရူပ’’န္တိအာဒိနာ သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထပေတွာ ပဋိဝိဒ္ဓါ။

သကလေန ဝစနေနာတိ ပုဗ္ဗေ တီဟိ ပဒေဟိ ဝိသုံ ဝိသုံ ယောဇိတတ္တာ ဝုတ္တံ။ အသပ္ပုရိသဘူမိန္တိ အကတညုတံ၊ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပါပဘိက္ခု တထာဂတပ္ပဝေဒိတံ ဓမ္မဝိနယံ ပရိယာပုဏိတွာ အတ္တနော ဒဟတီ’’တိ (ပါရာ။ ၁၉၅) ဧဝံ ဝုတ္တံ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထံ။ သာ ဧဝ အနရိယဝေါဟာရာဝတ္ထာ အသဒ္ဓမ္မော။ နနု စ အာနန္ဒတ္ထေရဿ ‘‘မမေဒံ ဝစန’’န္တိ အဓိမာနဿ၊ မဟာကဿပတ္ထေရာဒီနဉ္စ တဒါသင်္ကာယ အဘာဝတော အသပ္ပုရိသဘူမိသမတိက္ကမာဒိဝစနံ နိရတ္ထကန္တိ? နယိဒမေဝံ၊ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိ ဝဒန္တေန အယမ္ပိ အတ္ထော ဝိဘာဝိတောတိ ဒဿနတော။ ကေစိ ပန ‘‘ဒေဝတာနံ ပရိဝိတက္ကာပေက္ခံ တထာဝစနန္တိ ဧဒိသီ စောဒနာ အနဝကာသာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တသ္မိံ ကိရ ခဏေ ဧကစ္စာနံ ဒေဝတာနံ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘‘ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ အယဉ္စ အာယသ္မာ ဒေသနာကုသလော ဣဒါနိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ သကျကုလပ္ပသုတော တထာဂတဿ ဘာတာ စူဠပိတုပုတ္တော၊ ကိံ နု ခေါ သယံ သစ္ဆိကတံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ဥဒါဟု ဘဂဝတော ဧဝ ဝစနံ ယထာသုတ’’န္တိ၊ ဧဝံ တဒါသင်္ကိတပ္ပကာရတော အသပ္ပုရိသဘူမိသမောက္ကမာဒိတော အတိက္ကမာဒိ ဝိဘာဝိတန္တိ။ အတ္တနော အဒဟန္တောတိ ‘‘မမေဒ’’န္တိ အတ္တနိ အဋ္ဌပေန္တော။ အပ္ပေတီတိ နိဒဿေတိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေသု ယထာရဟံ သတ္တေ နေတီတိ နေတ္တိ၊ ဓမ္မောယေဝ နေတ္တိ ဓမ္မနေတ္တိ။

ဒဠှတရနိဝိဋ္ဌာ ဝိစိကိစ္ဆာ ကင်္ခါ။ နာတိသံသပ္ပနံ မတိဘေဒမတ္တံ ဝိမတိ။ အဿဒ္ဓိယံ ဝိနာသေတိ ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ သမ္မုခါ စဿ ပဋိဂ္ဂဟိတတ္တာ ခလိတဒုရုတ္တာဒိဂ္ဂဟဏဒေါသာဘာဝတော စ။ ဧတ္ထ စ ပဉ္စမာဒယော တိဿော အတ္ထယောဇနာ အာကာရာဒိအတ္ထေသု အဂ္ဂဟိတဝိသေသမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဒဿိတာ၊ တတော ပရာ စတဿော အာကာရတ္ထမေဝ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ဝိဘာဝိတာ၊ ပစ္ဆိမာ ပန တိဿော ယထာက္ကမံ အာကာရတ္ထံ နိဒဿနတ္ထံ အဝဓာရဏတ္ထဉ္စ ဧဝံ-သဒ္ဒံ ဂဟေတွာ ယောဇိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧက-သဒ္ဒေါ အညသေဋ္ဌအသဟာယသင်္ခါဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စ၊ ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမညန္တိ ဣတ္ထေကေ အဘိဝဒန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၇) အညတ္ထေ ဒိဿတိ၊ ‘‘စေတသော ဧကောဒိဘာဝ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ ပါရာ။ ၁၁) သေဋ္ဌေ၊ ‘‘ဧကော ဝူပကဋ္ဌော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၄၀၅၊ ၂။၂၁၅၊ မ။ နိ။ ၁။၈၀၊ သံ။ နိ။ ၃။၆၃၊ စူဠဝ။ ၄၄၅) အသဟာယေ ‘‘ဧကောဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခဏော စ သမယော စ ဗြဟ္မစရိယဝါသာယာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၂၉) သင်္ခါယံ။ ဣဓာပိ သင်္ခါယန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဧကန္တိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒနိဒ္ဒေသော’’တိ။ ကာလဉ္စ သမယဉ္စာတိ ယုတ္တကာလဉ္စ ပစ္စယသာမဂ္ဂိဉ္စ။ ခဏောတိ ဩကာသော။ တထာဂတုပ္ပာဒါဒိကော ဟိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ ဩကာသော တပ္ပစ္စယပ္ပဋိလာဘဟေတုတ္တာ။ ခဏော ဧဝ စ သမယော။ ယော ခဏောတိ စ သမယောတိ စ ဝုစ္စတိ၊ သော ဧကော ဧဝါတိ ဟိ အတ္ထော။ မဟာသမယောတိ မဟာသမူဟော။ သမယောပိ ခေါတိ သိက္ခာပဒပူရဏဿ ဟေတုပိ။ သမယပ္ပဝါဒကေတိ ဒိဋ္ဌိပ္ပဝါဒကေ။ တတ္ထ ဟိ နိသိန္နာ တိတ္ထိယာ အတ္တနော အတ္တနော သမယံ ပဝဒန္တီတိ။ အတ္ထာဘိသမယာတိ ဟိတပ္ပဋိလာဘာ။ အဘိသမေတဗ္ဗောတိ အဘိသမယော၊ အဘိသမယော အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌောတိ ပီဠနာဒီနိ အဘိသမေတဗ္ဗဘာဝေန ဧကီဘာဝံ ဥပနေတွာ ဝုတ္တာနိ။ အဘိသမယဿ ဝါ ပဋိဝေဓဿ ဝိသယဘူတော အတ္ထော အဘိသမယဋ္ဌောတိ တာနေဝ တထာ ဧကတ္တေန ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ပီဠနံ ဒုက္ခသစ္စဿ တံသမင်္ဂိနော ဟိံသနံ အဝိပ္ဖာရိကတာကရဏံ။ သန္တာပေါ ဒုက္ခဒုက္ခတာဒိဝသေန သန္တပနံ ပရိဒဟနံ။

တတ္ထ သဟကာရိကာရဏေ သနိဇ္ဈံ သမေတိ သမဝေတီတိ သမယော၊ သမဝါယော။ သမေတိ သမာဂစ္ဆတိ ဧတ္ထ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ တဒါဓာရပုဂ္ဂလေဟီတိ သမယော၊ ခဏော။ သမေတိ ဧတ္ထ၊ ဧတေန ဝါ သံဂစ္ဆတိ သတ္တော၊ သဘာဝဓမ္မော ဝါ သဟဇာတာဒီဟိ၊ ဥပ္ပာဒါဒီဟိ ဝါတိ သမယော၊ ကာလော။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ အတ္ထတော အဘူတောပိ ဟိ ကာလော ဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အဓိကရဏံ ကရဏံ ဝိယ စ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓေန ရူပေန ဝေါဟရီယတီတိ။ သမံ၊ သဟ ဝါ အဝယဝါနံ အယနံ ပဝတ္တိ အဝဋ္ဌာနန္တိ သမယော၊ သမူဟော ယထာ ‘‘သမုဒါယော’’တိ။ အဝယဝသဟာဝဋ္ဌာနမေဝ ဟိ သမူဟောတိ။ အဝသေသပစ္စယာနံ သမာဂမေ ဧတိ ဖလံ ဧတသ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ပဝတ္တတိ စာတိ သမယော၊ ဟေတု ယထာ ‘‘သမုဒယော’’တိ။ သမေတိ သံယောဇနဘာဝတော သမ္ဗဒ္ဓါ ဧတိ အတ္တနော ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ ဒဠှဂ္ဂဟဏဘာဝတော ဝါ သံယုတ္တာ အယန္တိ ပဝတ္တန္တိ သတ္တာ ယထာဘိနိဝေသံ ဧတေနာတိ သမယော၊ ဒိဋ္ဌိ။ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန ဟိ သတ္တာ အတိဝိယ ဗဇ္ဈန္တီတိ။ သမိတိ သင်္ဂတိ သမောဓာနန္တိ သမယော၊ ပဋိလာဘော။ သမဿ ယာနံ၊ သမ္မာ ဝါ ယာနံ အပဂမောတိ သမယော၊ ပဟာနံ။ အဘိမုခံ ဉာဏေန သမ္မာ ဧတဗ္ဗော အဘိသမေတဗ္ဗောတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတော သဘာဝေါ။ အဘိမုခဘာဝေန သမ္မာ ဧတိ ဂစ္ဆတိ ဗုဇ္ဈတီတိ အဘိသမယော၊ ဓမ္မာနံ အဝိပရီတသဘာဝါဝဗောဓော။ ဧဝံ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ သမယသဒ္ဒဿ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သမယသဒ္ဒဿ အတ္ထုဒ္ဓါရေ အဘိသမယသဒ္ဒဿ ဥဒါဟရဏံ ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အဿာတိ သမယသဒ္ဒဿ။ ကာလော အတ္ထော သမဝါယာဒီနံ အတ္ထာနံ ဣဓ အသမ္ဘဝတော၊ ဒေသဒေသကပရိသာနံ ဝိယ သုတ္တဿ နိဒါနဘာဝေန ကာလဿ အပဒိသိတဗ္ဗတော စ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ အနိယမိတဝသေနေဝ ကာလော နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ န ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမေတွာတိ အာဟ – ‘‘တတ္ထ ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ ဥတုသံဝစ္ဆရာဒိဝသေန နိယမံ အကတွာ သမယသဒ္ဒဿ ဝစနေ အယမ္ပိ ဂုဏော လဒ္ဓါ ဟောတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယေ ဝါ ဣမေ’’တိအာဒိမာဟ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော ဒေဝသိကံ ဈာနသမာပတ္တီဟိ ဝီတိနာမနကာလော၊ ဝိသေသတော သတ္တသတ္တာဟာနိ။ သုပ္ပကာသာတိ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာ ပကမ္ပနဩဘာသပါတုဘာဝါဒီဟိ ပါကဋာ။ ယထာဝုတ္တဘေဒေသု ဧဝ သမယေသု ဧကဒေသံ ပကာရန္တရေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ယော စာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တထာ ဟိ ဉာဏကိစ္စသမယော အတ္တဟိတပ္ပဋိပတ္တိသမယော စ အဘိသမ္ဗောဓိသမယော၊ အရိယတုဏှီဘာဝသမယော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရသမယော၊ ကရုဏာကိစ္စပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိဓမ္မိကထာသမယော ဒေသနာသမယောယေဝ။

ကရဏဝစနေန နိဒ္ဒေသော ကတောတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထာတိ အဘိဓမ္မဝိနယေသု။ တထာတိ ဘုမ္မကရဏေဟိ။ အဓိကရဏတ္ထော အာဓာရတ္ထော။ ဘာဝေါ နာမ ကိရိယာ၊ ကိရိယာယ ကိရိယန္တရလက္ခဏံ ဘာဝေနဘာဝလက္ခဏံ။ တတ္ထ ယထာ ကာလော သဘာဝဓမ္မပရိစ္ဆိန္နော သယံ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ အာဓာရဘာဝေန ပညာတော တင်္ခဏပ္ပဝတ္တာနံ တတော ပုဗ္ဗေ ပရတော စ အဘာဝတော ‘‘ပုဗ္ဗဏှေ ဇာတော၊ သာယနှေ ဂစ္ဆတီ’’တိ စ အာဒီသု၊ သမူဟော စ အဝယဝဝိနိမုတ္တော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကပ္ပနာမတ္တသိဒ္ဓါ အဝယဝါနံ အာဓာရဘာဝေန ပညာပီယတိ ‘‘ရုက္ခေ သာခါ၊ ယဝရာသိယံ သမ္ဘူတော’’တိအာဒီသု၊ ဧဝံ ဣဓာပီတိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘အဓိကရဏံ…ပေ… ဓမ္မာန’’န္တိ။ ယသ္မိံ ကာလေ၊ ဓမ္မပုဉ္ဇေ ဝါ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဧဝ ကာလေ၊ ဓမ္မပုဉ္ဇေ စ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ အယဉှိ တတ္ထ အတ္ထော။ ယထာ ‘‘ဂါဝီသု ဒုယှမာနာသု ဂတော၊ ဒုဒ္ဓါသု အာဂတော’’တိ ဒေါဟနကိရိယာယ ဂမနကိရိယာ လက္ခီယတိ၊ ဧဝံ ဣဓာပိ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ၊ တသ္မိံ သမယေ’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘သတီ’’တိ အယမတ္ထော ဝိညာယမာနော ဧဝ ဟောတိ ပဒတ္ထဿ သတ္တာဝိရဟာဘာဝတောတိ သမယဿ သတ္တာကိရိယာယ စိတ္တဿ ဥပ္ပာဒကိရိယာ၊ ဖဿာဒီနံ ဘဝနကိရိယာ စ လက္ခီယတီတိ။ ယသ္မိံ သမယေတိ ယသ္မိံ နဝမေ ခဏေ၊ ယသ္မိံ ယောနိသောမနသိကာရာဒိဟေတုမှိ၊ ပစ္စယသမဝါယေ ဝါ သတိ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တသ္မိံယေဝ ခဏေ ဟေတုမှိ ပစ္စယသမဝါယေ စ ဖဿာဒယောပိ ဟောန္တီတိ ဥဘယတ္ထ သမယသဒ္ဒေ ဘုမ္မနိဒ္ဒေသော ကတော လက္ခဏဘူတဘာဝယုတ္တောတိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ခဏ…ပေ… လက္ခီယတီ’’တိ။

ဟေတုအတ္ထော ကရဏတ္ထော စ သမ္ဘဝတိ ‘‘အန္နေန ဝသတိ၊ အဇ္ဈေနေန ဝသတိ၊ ဖရသုနာ ဆိန္ဒတိ၊ ကုဒါလေန ခဏတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဝီတိက္ကမဉှိ သုတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ သန္နိပါတာပေတွာ ဩတိဏ္ဏေ ဝတ္ထုသ္မိံ တံ ပုဂ္ဂလံ ပဋိပုစ္ဆိတွာ ဝိဂရဟိတွာ စ တံ တံ ဝတ္ထုံ ဩတိဏ္ဏကာလံ အနတိက္ကမိတွာ တေနေဝ ကာလေန သိက္ခာပဒါနိ ပညာပေန္တော ဘဂဝါ ဝိဟရတိ သိက္ခာပဒပညတ္တိဟေတုဉ္စ အပေက္ခမာနော တတိယပါရာဇိကာဒီသု ဝိယ။

အစ္စန္တမေဝ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဒေသနာနိဋ္ဌာနံ ပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိသင်္ခါတေန ကရုဏာဝိဟာရေန။ တဒတ္ထဇောတနတ္ထန္တိ အစ္စန္တသံယောဂတ္ထဇောတနတ္ထံ။ ဥပယောဂဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘မာသံ အဇ္ဈေတီ’’တိ။ ပေါရာဏာတိ အဋ္ဌကထာစရိယာ။ အဘိလာပမတ္တဘေဒေါတိ ဝစနမတ္တေန ဝိသေသော။ တေန သုတ္တဝိနယေသု ဝိဘတ္တိဗျတ္တယော ကတောတိ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဣမဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဘဂဝါတိ ဂရူ’’တိအာဒိ။ ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌန္တိ သေဋ္ဌဝါစကံ ဝစနံ၊ သေဋ္ဌဂုဏသဟစရဏံ သေဋ္ဌန္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ၊ အတ္ထော။ ယသ္မာ ယော ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ဝစနေန ဝစနီယော အတ္ထော၊ သော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဂါရဝယုတ္တောတိ ဂရုဘာဝယုတ္တော ဂရုဂုဏယောဂတော။ ဂရုကရဏံ ဝါ သာတိသယံ အရဟတီတိ ဂါရဝယုတ္တော၊ ဂါရဝါရဟောတိ အတ္ထော။ သိပ္ပာဒိသိက္ခာပကာ ဂရူ ဟောန္တိ၊ န စ ဂါရဝယုတ္တာ၊ အယံ ပန တာဒိသော န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဂရူတိ ဝတွာ ဂါရဝယုတ္တောတိ ဝုတ္တန္တိ ကေစိ။ ဝုတ္တောယေဝ၊ န ဣဓ ဝတ္တဗ္ဗော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂဿ ဣမိဿာ အဋ္ဌကထာယ ဧကဒေသဘာဝတောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဓမ္မသရီရံ ပစ္စက္ခံ ကရောတီတိ ‘‘ယော ဝေါ၊ အာနန္ဒ၊ မယာ ဓမ္မော စ ဝိနယော စ ဒေသိတော ပညတ္တော ၊ သော ဝေါ မမစ္စယေန သတ္ထာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၆) ဝစနတော ဓမ္မဿ သတ္ထုဘာဝပရိယာယော ဝိဇ္ဇတီတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝဇိရသင်္ဃာတသမာနကာယော ပရေဟိ အဘေဇ္ဇသရီရတ္တာ။ န ဟိ ဘဂဝတော ရူပကာယေ ကေနစိ သက္ကာ အန္တရာယော ကာတုန္တိ။ ဒေသနာသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဝက္ခမာနဿ သကလသုတ္တဿ ဧဝန္တိ နိဒ္ဒိသနတော။ သာဝကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တေန ပဉ္စသု ဌာနေသု ဘဂဝတာ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပိတေန မယာ မဟာသာဝကေန သုတံ၊ တဉ္စ ခေါ မယာ သုတံ၊ န အနုဿုတိကံ၊ န ပရမ္ပရာဘတန္တိ ဣမဿ အတ္ထဿ ဒီပနတော။ ကာလသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပဒဿ သန္နိဓာနေ ပယုတ္တဿ သမယသဒ္ဒဿ ကာလဿ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပ္ပဋိမဏ္ဍိတဘာဝဒီပနတော ။ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒပရမာ ဟိ ကာလသမ္ပဒါ။ တေနေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ကပ္ပကသာယေ ကလိယုဂေ၊ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ အဟော မဟစ္ဆရိယံ၊

ဟုတာဝဟမဇ္ဈေ ဇာတံ၊ သမုဒိတမကရန္ဒမရဝိန္ဒ’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁ ဒေဝတာသံယုတ္တ)၊

ဘဂဝါတိ ဒေသကသမ္ပတ္တိံ နိဒ္ဒိသတိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂရုဂါရဝါဓိဝစနဘာဝတော။

ဧဝံနာမကေ နဂရေတိ ကထံ ပနေတံ နဂရံ ဧဝံနာမကံ ဇာတန္တိ? ဝုစ္စတေ၊ ယထာ ကာကန္ဒဿ ဣသိနော နိဝါသဋ္ဌာနေ မာပိတာ နဂရီ ကာကန္ဒီ၊ မာကန္ဒဿ နိဝါသဋ္ဌာနေ မာပိတာ မာကန္ဒီ၊ ကုသမ္ဗဿ နိဝါသဋ္ဌာနေ မာပိတာ ကောသမ္ဗီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သဝတ္ထဿ ဣသိနော နိဝါသဋ္ဌာနေ မာပိတာ နဂရီ သာဝတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ တာဝ အက္ခရစိန္တကာ ဝဒန္တိ။ အဋ္ဌကထာစရိယာ ပန ဘဏန္တိ – ‘‘ယံ ကိဉ္စိ မနုဿာနံ ဥပဘောဂပရိဘောဂံ၊ သဗ္ဗမေတ္ထ အတ္ထီ’’တိ သာဝတ္ထိ။ သတ္ထသမာယောဂေ စ ‘ကိံ ဘဏ္ဍမတ္ထီ’တိ ပုစ္ဆိတေ ‘သဗ္ဗမတ္ထီ’တိ ဝစနမုပါဒါယ သာဝတ္ထိ။

‘‘သဗ္ဗဒါ သဗ္ဗူပကရဏံ၊ သာဝတ္ထိယံ သမောဟိတံ၊

တသ္မာ သဗ္ဗမုပါဒါယ၊ သာဝတ္ထီတိ ပဝုစ္စတိ။ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၅။မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၁။၁၈၄)၊

‘‘ကောသလာနံ ပုရံ ရမ္မံ၊ ဒဿနေယျံ မနောရမံ၊

ဒသဟိ သဒ္ဒေဟိ အဝိဝိတ္တံ၊ အန္နပါနသမာယုတံ။

‘‘ဝုဒ္ဓိံ ဝေပုလ္လတံ ပတ္တံ၊ ဣဒ္ဓံ ဖီတံ မနောရမံ၊

အာဠကမန္ဒာဝ ဒေဝါနံ၊ သာဝတ္ထိပုရမုတ္တမ’’န္တိ။ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၅။မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာ)၊

အဝိသေသေနာတိ န ဝိသေသေန၊ ဝိဟာရဘာဝသာမညေနာတိ အတ္ထော။ ဣရိယာပထဝိဟာရော…ပေ… ဝိဟာရေသူတိ ဣရိယာပထဝိဟာရော ဒိဗ္ဗဝိဟာရော ဗြဟ္မဝိဟာရော အရိယဝိဟာရောတိ ဧတေသု စတူသု ဝိဟာရေသု။ သမင်္ဂိပရိဒီပနန္တိ သမင်္ဂိဘာဝပရိဒီပနံ။ ဧတန္တိ ဝိဟရတီတိ ဧတံ ပဒံ။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ဣဓေကစ္စော ဂိဟိသံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ သဟနန္ဒီ သဟသောကီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဣရိယာပထဝိဟာရေ အာဂတံ၊ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဝိဝိစ္စေဝ ကာမေဟိ … ပဌမံ ဈာနံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၄၉၉၊ ဝိဘ။ ၆၂၄) ဒိဗ္ဗဝိဟာရေ၊ ‘‘သော မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇၊ ၄၅၉၊ ၅၀၉၊ ၂။၃၀၉၊ ၃၁၅၊ ၄၅၁၊ ၄၇၁၊ ၃။၂၃၀၊ ဝိဘ။ ၆၄၂၊ ၆၄၃) ဗြဟ္မဝိဟာရေ၊ ‘‘သော ခေါဟံ၊ အဂ္ဂိဝေဿန၊ တဿာယေဝ ကထာယ ပရိယောသာနေ တသ္မိံယေဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ သန္နိသာဒေမိ ဧကောဒိံ ကရောမိ၊ သမာဒဟာမိ၊ ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) အရိယဝိဟာရေ။

တတ္ထ ဣရိယနံ ပဝတ္တနံ ဣရိယာ၊ ကာယပ္ပယောဂေါ။ တဿာ ပဝတ္တနူပါယဘာဝတော ဌာနာဒိ ဣရိယာပထော။ ဌာနသမင်္ဂီ ဝါ ဟိ ကာယေန ကိဉ္စိ ကရေယျ ဂမနာဒီသု အညတရသမင်္ဂီ ဝါ။ အထ ဝါ ဣရိယတိ ပဝတ္တတိ ဧတေန အတ္တဘာဝေါ၊ ကာယကိစ္စံ ဝါတိ ဣရိယာ၊ တဿာ ပဝတ္တိယာ ဥပါယဘာဝတော ပထောတိ ဣရိယာပထော၊ ဌာနာဒိ ဧဝ။ သော စ အတ္ထတော ဂတိနိဝတ္တိအာဒိအာကာရေန ပဝတ္တော စတုသန္တတိရူပပ္ပဗန္ဓော ဧဝ။ ဝိဟရဏံ၊ ဝိဟရတိ ဧတေနာတိ ဝါ ဝိဟာရော။ ဒိဝိ ဘဝေါ ဒိဗ္ဗော၊ တတ္ထ ဗဟုလပ္ပဝတ္တိယာ ဗြဟ္မပါရိသဇ္ဇာဒိဒေဝလောကေ ဘဝေါတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ယော ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေါ၊ တဒတ္ထာယ သံဝတ္တတီတိ ဝါ ဒိဗ္ဗော၊ အဘိညာဘိနီဟာရဝသေန မဟာဂတိကတ္တာ ဝါ ဒိဗ္ဗော၊ ဒိဗ္ဗော စ သော ဝိဟာရော စာတိ ဒိဗ္ဗဝိဟာရော၊ စတဿော ရူပါဝစရသမာပတ္တိယော။ အရူပသမာပတ္တိယောပိ ဧတ္ထေဝ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဗြဟ္မာနံ၊ ဗြဟ္မာနော ဝါ ဝိဟာရာ ဗြဟ္မဝိဟာရာ၊ စတဿော အပ္ပမညာယော။ အရိယော၊ အရိယာနံ ဝါ ဝိဟာရော အရိယဝိဟာရော၊ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ။ သော ဟိ ဧကံ ဣရိယာပထဗာဓနန္တိအာဒိ ယဒိပိ ဘဂဝါ ဧကေနပိ ဣရိယာပထေန စိရတရံ ကာလံ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေတုံ သက္ကောတိ၊ တထာပိ ဥပါဒိန္နကသရီရဿ အယံ သဘာဝေါတိ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဝါ ဘဂဝါ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝသန္တော ဝေနေယျာနံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော နာနာသမာပတ္တီဟိ စ ကာလံ ဝီတိနာမေန္တော ဝသတီတိ သတ္တာနံ အတ္တနော စ ဝိဝိဓဟိတသုခံ ဟရတိ ဥပနေတိ ဥပ္ပာဒေတိ၊ တသ္မာ ဝိဝိဓံ ဟရတီတိ ဝိဟရတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဇေတဿရာဇကုမာရဿာတိ ဧတ္ထ အတ္တနော ပစ္စတ္ထိကဇနံ ဇိနာတီတိ ဇေတော။ သောတသဒ္ဒေါ ဝိယ ဟိ ကတ္တုသာဓနော ဇေတသဒ္ဒေါ။ အထ ဝါ ရညာ ပသေနဒိကောသလေန အတ္တနော ပစ္စတ္ထိကဇနေ ဇိတေ ဇာတောတိ ဇေတော။ ရညော ဟိ ဇယံ အာရောပေတွာ ကုမာရော ဇိတဝါတိ ဇေတောတိ ဝုတ္တော။ မင်္ဂလကာမတာယ ဝါ တဿ ဧဝံနာမမေဝ ကတန္တိ ဇေတော။ မင်္ဂလကာမတာယ ဟိ ဇေယျောတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဇေတောတိ ဝုတ္တံ။ ဝိတ္ထာရော ပနာတိအာဒိနာ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ ဧတ္ထ သုဒတ္တော နာမ သော၊ ဂဟပတိ၊ မာတာပိတူဟိ ကတနာမဝသေန၊ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓတာယ ပန ဝိဂတမစ္ဆေရတာယ ကရုဏာဒိဂုဏသမင်္ဂိတာယ စ နိစ္စကာလံ အနာထာနံ ပိဏ္ဍမဒါသိ။ တေန အနာထပိဏ္ဍိကောတိ သင်္ခံ ဂတော။ အာရမန္တိ ဧတ္ထ ပါဏိနော၊ ဝိသေသေန ဝါ ပဗ္ဗဇိတာတိ အာရာမော၊ တဿ ပုပ္ဖဖလာဒိသောဘာယ နာတိဒူရနစ္စာသန္နတာဒိပဉ္စဝိဓသေနာသနင်္ဂသမ္ပတ္တိယာ စ တတော တတော အာဂမ္မ ရမန္တိ အဘိရမန္တိ၊ အနုက္ကဏ္ဌိတာ ဟုတွာ နိဝသန္တီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဝါ သမ္ပတ္တိယာ တတ္ထ တတ္ထ ဂတေပိ အတ္တနော အဗ္ဘန္တရံယေဝ အာနေတွာ ရမေတီတိ အာရာမော။ သော ဟိ အနာထပိဏ္ဍိကေန ဂဟပတိနာ ဇေတဿ ရာဇကုမာရဿ ဟတ္ထတော အဋ္ဌာရသဟိရညကောဋီဟိ သန္ထာရေန ကိဏိတွာ အဋ္ဌာရသဟိရညကောဋီဟိ သေနာသနာနိ ကာရာပေတွာ အဋ္ဌာရသဟိရညကောဋီဟိ ဝိဟာရမဟံ နိဋ္ဌာပေတွာ ဧဝံ စတုပညာသဟိရညကောဋိပရိစ္စာဂေန ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ နိယျာတိတော၊ တသ္မာ ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမော’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဣမမတ္ထံ နိဒဿေတိ။

တတ္ထာတိ ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ ယံ ဝုတ္တံ ဝါကျံ၊ တတ္ထ။ သိယာတိ ကဿစိ ဧဝံ ပရိဝိတက္ကော သိယာ၊ ဝက္ခမာနာကာရေန ကဒါစိ စောဒေယျ ဝါတိ အတ္ထော။ အထ တတ္ထ ဝိဟရတီတိ ယဒိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ ဝိဟရတိ။ န ဝတ္တဗ္ဗန္တိ နာနာဌာနဘူတတ္တာ သာဝတ္ထိဇေတဝနာနံ၊ ‘‘ဧကံ သမယ’’န္တိ စ ဝုတ္တတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣဒါနိ စောဒကော တမေဝ အတ္တနော အဓိပ္ပာယံ ‘‘န ဟိ သက္ကာ’’တိအာဒိနာ ဝိဝရတိ။ ဣတရော သဗ္ဗမေတံ အဝိပရီတံ အတ္ထံ အဇာနန္တေန တယာ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧတန္တိ ‘‘သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ ဧတံ ဝစနံ။ ဧဝန္တိ ‘‘ယဒိ တာဝ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ယံ တံ ဘဝတာ စောဒိတံ၊ တံ အတ္ထတော ဧဝံ န ခေါ ပန ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န ဥဘယတ္ထ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဝိဟာရဒဿနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ အတ္တနာ ယထာဓိပ္ပေတံ အဝိပရီတမတ္ထံ၊ တဿ စ ပဋိကစ္စေဝ ဝုတ္တဘာဝံ၊ တေန စ အပ္ပဋိဝိဒ္ဓတံ ပကာသေန္တော ‘‘နနု အဝေါစုမှ…ပေ… ဇေတဝနေ’’တိ အာဟ။ ဧဝမ္ပိ ‘‘ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ ဝိဟရတိ’’စ္စေဝ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ န ‘‘သာဝတ္ထိယ’’န္တိ စောဒနံ မနသိ ကတွာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဂေါစရဂါမနိဒဿနတ္ထ’’န္တိအာဒိ။

အဝဿဉ္စေတ္ထ ဂေါစရဂါမကိတ္တနံ ကတ္တဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ တံ ယထာ ဇေတဝနာဒိကိတ္တနံ ပဗ္ဗဇိတာနုဂ္ဂဟကရဏာဒိအနေကပ္ပယောဇနံ၊ ဧဝံ ဂေါစရဂါမကိတ္တနမ္ပိ ဂဟဋ္ဌာနုဂ္ဂဟကရဏာဒိဝိဝိဓပယောဇနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘သာဝတ္ထိဝစနေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပစ္စယဂ္ဂဟဏေန ဥပသင်္ကမပယိရုပါသနာနံ ဩကာသဒါနေန ဓမ္မဒေသနာယ သရဏေသု သီလေသု စ ပတိဋ္ဌာပနေန ယထူပနိဿယံ ဥပရိဝိသေသာဓိဂမာဝဟနေန စ ဂဟဋ္ဌာနုဂ္ဂဟကရဏံ၊ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာနံ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂဿ စ အနုရူပဝသနဋ္ဌာနပရိဂ္ဂဟေနေတ္ထ ပဗ္ဗဇိတာနုဂ္ဂဟကရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကရုဏာယ ဥပဂမနံ၊ န လာဘာဒိနိမိတ္တံ။ ပညာယ အပဂမနံ၊ န ဝိရောဓာဒိနိမိတ္တန္တိ ဥပဂမနာပဂမနာနံ နိရုပက္ကိလေသတံ ဝိဘာဝေတိ။ ဓမ္မိကသုခံ နာမ အနဝဇ္ဇသုခံ။ ဒေဝတာနံ ဥပကာရဗဟုလတာ ဇနဝိဝိတ္တတာယ။ ပစုရဇနဝိဝိတ္တဉှိ ဌာနံ ဒေဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗံ မညန္တိ။ တဒတ္ထပရိနိပ္ဖာဒနန္တိ လောကတ္ထနိပ္ဖာဒနံ၊ ဗုဒ္ဓကိစ္စသမ္ပာဒနန္တိ အတ္ထော။ ဧဝမာဒိနာတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သာဝတ္ထိကိတ္တနေန ရူပကာယဿ အနုဂ္ဂဏှနံ ဒဿေတိ၊ ဇေတဝနာဒိကိတ္တနေန ဓမ္မကာယဿ။ တထာ ပုရိမေန ပရာဓီနကိရိယာကရဏံ၊ ဒုတိယေန အတ္တာဓီနကိရိယာကရဏံ။ ပုရိမေန ဝါ ကရုဏာကိစ္စံ၊ ဣတရေန ပညာကိစ္စံ။ ပုရိမေန စဿ ပရမာယ အနုကမ္ပာယ သမန္နာဂမံ၊ ပစ္ဆိမေန ပရမာယ ဥပေက္ခာယ သမန္နာဂမံ ဒီပေတိ။ ဘဂဝါ ဟိ သဗ္ဗသတ္တေ ပရမာယ အနုကမ္ပာယ အနုကမ္ပတိ၊ န စ တတ္ထ သိနေဟဒေါသာနုပတိတော ပရမုပေက္ခကဘာဝတော။ ဥပေက္ခကော စ န ပရဟိတသုခကရဏေ အပ္ပောဿုက္ကော မဟာကာရုဏိကဘာဝတော။ တဿ မဟာကာရုဏိကတာယ လောကနာထတာ၊ ဥပေက္ခကတာယ အတ္တနာထတာ။

တထာ ဟေသ ဗောဓိသတ္တဘူတော မဟာကရုဏာယ သဉ္စောဒိတမာနသော သကလလောကဟိတာယ ဥဿုက္ကမာပန္နော မဟာဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ တဒတ္ထနိပ္ဖာဒနတ္ထံ ပုညဉာဏသမ္ဘာရေ သမ္ပာဒေန္တော အပရိမိတံ ကာလံ အနပ္ပကံ ဒုက္ခမနုဘောသိ၊ ဥပေက္ခကတာယ သမ္မာ ပတိတေဟိ ဒုက္ခေဟိ န ဝိကမ္ပိတတာ။ မဟာကာရုဏိကတာယ သံသာရာဘိမုခတာ၊ ဥပေက္ခကတာယ တတော နိဗ္ဗိန္ဒနာ။ တထာ ဥပေက္ခကတာယ နိဗ္ဗာနာဘိမုခတာ၊ မဟာကာရုဏိကတာယ တဒဓိဂမော။ တထာ မဟာကာရုဏိကတာယ ပရေသံ အဟိံသာပနံ၊ ဥပေက္ခကတာယ သယံ ပရေဟိ အဘာယနံ။ မဟာကာရုဏိကတာယ ပရံ ရက္ခတော အတ္တနော ရက္ခဏံ၊ ဥပေက္ခကတာယ အတ္တာနံ ရက္ခတော ပရေသံ ရက္ခဏံ။ တေနဿ အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နာဒီသု စတုတ္ထပုဂ္ဂလဘာဝေါ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ တထာ မဟာကာရုဏိကတာယ သစ္စာဓိဋ္ဌာနဿ စ စာဂါဓိဋ္ဌာနဿ စ ပါရိပူရီ၊ ဥပေက္ခကတာယ ဥပသမာဓိဋ္ဌာနဿ စ ပညာဓိဋ္ဌာနဿ စ ပါရိပူရီ ။ ဧဝံ ပုရိသုဒ္ဓါသယပ္ပယောဂဿ မဟာကာရုဏိကတာယ လောကဟိတတ္ထမေဝ ရဇ္ဇသမ္ပဒါဒိဘဝသမ္ပတ္တိယာ ဥပဂမနံ၊ ဥပေက္ခကတာယ တိဏာယပိ အမညမာနဿ တတော အပဂမနံ။ ဣတိ သုဝိသုဒ္ဓဥပဂမာပဂမဿ မဟာကာရုဏိကတာယ လောကဟိတတ္ထမေဝ ဒါနဝသေန သမ္ပတ္တီနံ ပရိစ္စဇနာ၊ ဥပေက္ခကတာယ စဿ ဖလဿ အတ္တနော အပစ္စာသီသနာ။ ဧဝံ သမုဒါဂမနတော ပဋ္ဌာယ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဂုဏသမန္နာဂတဿ မဟာကာရုဏိကတာယ ပရေသံ ဟိတသုခတ္ထံ အတိဒုက္ကရကာရိတာ၊ ဥပေက္ခကတာယ ကာယမ္ပိ အနလင်္ကာရိတာ။

တထာ မဟာကာရုဏိကတာယ စရိမတ္တဘာဝေ ဇိဏ္ဏာတုရမတဒဿနေန သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ၊ ဥပေက္ခကတာယ ဥဠာရေသု ဒေဝဘောဂသဒိသေသု ဘောဂေသု နိရပေက္ခော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိ။ တထာ မဟာကာရုဏိကတာယ ‘‘ကိစ္ဆံ ဝတာယံ လောကော အာပန္နော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၂။၅၇၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၊ ၁၀) ကရုဏာမုခေနေဝ ဝိပဿနာရမ္ဘော၊ ဥပေက္ခကတာယ ဗုဒ္ဓဘူတဿ သတ္တ သတ္တာဟာနိ ဝိဝေကသုခေနေဝ ဝီတိနာမနံ။ မဟာကာရုဏိကတာယ ဓမ္မဂမ္ဘီရတံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပောဿုက္ကနံ အာပဇ္ဇိတွာပိ မဟာဗြဟ္မုနော အဇ္ဈေသနာပဒေသေန ဩကာသကရဏံ၊ ဥပေက္ခကတာယ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာဒိဝေနေယျာနံ အနနုရူပသမုဒါစာရေပိ အနညထာဘာဝေါ။ မဟာကာရုဏိကတာယ ကတ္ထစိ ပဋိဃာတာဘာဝေနဿ သဗ္ဗတ္ထ အမိတ္တသညာဘာဝေါ၊ ဥပေက္ခကတာယ ကတ္ထစိပိ အနုရောဓာဘာဝေန သဗ္ဗတ္ထ သိနေဟသန္ထဝါဘာဝေါ။ မဟာကာရုဏိကတာယ ပရေသံ ပသာဒနာ၊ ဥပေက္ခကတာယ ပသန္နာကာရေဟိ န ဝိကမ္ပနာ။ မဟာကာရုဏိကတာယ ဓမ္မာနုရာဂါဘာဝေန တတ္ထ အာစရိယမုဋ္ဌိအဘာဝေါ၊ ဥပေက္ခကတာယ သာဝကာနုရာဂါဘာဝေန ပရိဝါရပရိကမ္မတာဘာဝေါ။ မဟာကာရုဏိကတာယ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ပရေဟိ သံသဂ္ဂမုပဂစ္ဆတောပိ ဥပေက္ခကတာယ န တတ္ထ အဘိရတိ။ မဟာကာရုဏိကတာယ ဂါမာဒီနံ အာသန္နဋ္ဌာနေ ဝသတောပိ ဥပေက္ခကတာယ အရညဋ္ဌာနေ ဧဝ ဝိဟရဏံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပုရိမေနဿ ပရမာယ အနုကမ္ပာယ သမန္နာဂမံ ဒီပေတီ’’တိ။

တန္တိ တတြာတိ ပဒံ။ ‘‘ဒေသကာလပရိဒီပန’’န္တိ ယေ ဒေသကာလာ ဣဓ ဝိဟရဏကိရိယာဝိသေသနဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ တေသံ ပရိဒီပနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ယံ သမယံ…ပေ… ဒီပေတီ’’တိ အာဟ။ တံ-သဒ္ဒေါ ဟိ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ပဋိနိဒ္ဒေသော၊ တသ္မာ ဣဓ ကာလဿ ဒေသဿ ဝါ ပဋိနိဒ္ဒေသော ဘဝိတုမရဟတိ၊ န အညဿ။ အယံ တာဝ တတြ-သဒ္ဒဿ ပဋိနိဒ္ဒေသဘာဝေ အတ္ထဝိဘာဝနာ။ ယသ္မာ ပန ဤဒိသေသု ဌာနေသု တတြ-သဒ္ဒေါ ဓမ္မဒေသနာဝိသိဋ္ဌံ ဒေသကာလဉ္စ ဝိဘာဝေတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဘာသိတဗ္ဗယုတ္တေ ဝါ ဒေသကာလေ ဒီပေတီ’’တိ။ တေန တတြာတိ ယတြ ဘဂဝါ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဘိက္ခူ အာလပတိ ဘာသတိ၊ တာဒိသေ ဒေသေ၊ ကာလေ ဝါတိ အတ္ထော။ န ဟီတိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ နနု စ ယတ္ထ ဌိတော ဘဂဝါ ‘‘အကာလော ခေါ တာဝါ’’တိအာဒိနာ ဗာဟိယဿ ဓမ္မဒေသနံ ပဋိက္ခိပိ၊ တတ္ထေဝ အန္တရဝီထိယံ ဌိတော တဿ ဓမ္မံ ဒေသေသီတိ? သစ္စမေတံ၊ အဒေသေတဗ္ဗကာလေ အဒေသနာယ ဣဒံ ဥဒါဟရဏံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘အကာလော ခေါ တာဝါ’’တိ။

ယံ ပန တတ္ထ ဝုတ္တံ – ‘‘အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌမှာ’’တိ၊ တမ္ပိ တဿ အကာလဘာဝဿေဝ ပရိယာယေန ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ တဿ ဟိ တဒါ အဒ္ဓါနပရိဿမေန ရူပကာယေ အကမ္မညတာ အဟောသိ၊ ဗလဝပီတိဝေဂေန နာမကာယေ။ တဒုဘယဿ ဝူပသမံ အာဂမေန္တော ပပဉ္စပရိဟာရတ္ထံ ဘဂဝါ ‘‘အကာလော ခေါ’’တိ ပရိယာယေန ပဋိက္ခိပိ။ အဒေသေတဗ္ဗဒေသေ အဒေသနာယ ပန ဥဒါဟရဏံ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ မဂ္ဂါ ဩက္ကမ္မ အညတရသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသီဒိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄)၊ ဝိဟာရပစ္ဆာယာယံ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၆၃) စ ဧဝမာဒိကံ ဣဓ အာဒိသဒ္ဒေန သင်္ဂဟိတံ။ ‘‘အထ ခေါ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာလော ဣဓ ပုဗ္ဗေ နေသာဒေါ ဣဓ ပါပါနိ ကမ္မာနိ ကရိတွာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၅၁) ပဒပူရဏမတ္တေ ခေါ-သဒ္ဒေါ၊ ‘‘ဒုက္ခံ ခေါ အဂါရဝေါ ဝိဟရတိ အပ္ပတိဿော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၂၁) အဝဓာရဏေ၊ ‘‘ကိတ္တာဝတာ နု ခေါ၊ အာဝုသော၊ သတ္ထု ပဝိဝိတ္တဿ ဝိဟရတော သာဝကာ ဝိဝေကံ နာနုသိက္ခန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၁) အာဒိကာလတ္ထေ၊ ဝါကျာရမ္ဘေတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ပဒပူရဏေန ဝစနာလင်္ကာရမတ္တံ ကတံ ဟောတိ၊ အာဒိကာလတ္ထေန ဝါကျဿ ဥပညာသမတ္တံ။ အဝဓာရဏတ္ထေန ပန နိယမဒဿနံ၊ တသ္မာ အာမန္တေသိ ဧဝါတိ အာမန္တနေ နိယမော ဒဿိတော ဟောတိ။

ဘဂဝါတိ လောကဂရုဒီပနန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ပုဗ္ဗေပိ ဘဂဝါသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝုတ္တောတိ? ယဒိပိ ဝုတ္တော၊ တံ ပနဿ ယထာဝုတ္တေ ဌာနေ ဝိဟရဏကိရိယာယ ကတ္တု ဝိသေသဒဿနတ္ထံ ကတံ၊ န အာမန္တနကိရိယာယ၊ ဣဓ ပန အာမန္တနကိရိယာယ၊ တသ္မာ တဒတ္ထံ ပုန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တန္တိ တဿတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘ဘဂဝါတိ လောကဂရုဒီပန’’န္တိ အာဟ။ တေန လောကဂရုဘာဝတော တဒနုရူပံ ပဋိပတ္တိံ ပတ္ထေန္တော အတ္တနော သန္တိကံ ဥပဂတာနံ ဘိက္ခူနံ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ တေ အာမန္တေသီတိ ဒဿေတိ။ ကထာသဝနယုတ္တပုဂ္ဂလဝစနန္တိ ဝက္ခမာနာယ စိတ္တပရိယာဒါနဒေသနာယ သဝနယောဂ္ဂပုဂ္ဂလဝစနံ။ စတူသုပိ ပရိသာသု ဘိက္ခူ ဧဝ ဧဒိသာနံ ဒေသနာနံ ဝိသေသေန ဘာဇနဘူတာတိ သာတိသယံ သာသနသမ္ပဋိဂ္ဂါဟကဘာဝဒဿနတ္ထံ ဣဓ ဘိက္ခုဂ္ဂဟဏန္တိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဒ္ဒတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘိက္ခကောတိ ဘိက္ခူတိ ဘိက္ခနဓမ္မတာယ ဘိက္ခူတိ အတ္ထော။ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အဇ္ဈုပဂတံ ဘိက္ခာစရိယံ၊ ဥဉ္ဆာစရိယံ၊ အဇ္ဈုပဂတတ္တာ အနုဋ္ဌိတတ္တာ ဘိက္ခု။ ယော ဟိ အပ္ပံ ဝါ မဟန္တံ ဝါ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော၊ သော ကသိဂေါရက္ခာဒိဇီဝိကာကပ္ပနံ ဟိတွာ လိင်္ဂသမ္ပဋိစ္ဆနေနေဝ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတတ္တာ ဘိက္ခု၊ ပရပ္ပဋိဗဒ္ဓဇီဝိကတ္တာ ဝါ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ကာဇဘတ္တံ ဘုဉ္ဇမာနောပိ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဘိက္ခု၊ ပိဏ္ဍိယာလောပဘောဇနံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဥဿာဟဇာတတ္တာ ဝါ ဘိက္ခာစရိယံ အဇ္ဈုပဂတောတိ ဘိက္ခူတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဒိနာ နယေနာတိ ‘‘ဆိန္နဘိန္နပဋဓရောတိ ဘိက္ခု၊ ဘိန္ဒတိ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေတိ ဘိက္ခု၊ ဘိန္နတ္တာ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၁၀) ဝိဘင်္ဂေ အာဂတနယေန။ ဉာပနေတိ အဝဗောဓနေ၊ ပဋိဝေဒနေတိ အတ္ထော။

ဘိက္ခနသီလတာတိ ဘိက္ခနေန ဇီဝနသီလတာ၊ န ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒိနာ ဇီဝနသီလတာ။ ဘိက္ခနဓမ္မတာတိ ‘‘ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တီ’’တိ (ဇာ။ ၁။၇။၅၉) ဧဝံ ဝုတ္တာ ဘိက္ခနသဘာဝတာ၊ န ယာစနကောဟညသဘာဝတာ။ ဘိက္ခနေ သာဓုကာရိတာတိ ‘‘ဥတ္တိဋ္ဌေ နပ္ပမဇ္ဇေယျာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၆၈) ဝစနံ အနုဿရိတွာ တတ္ထ အပ္ပမဇ္ဇနာ။ အထ ဝါ သီလံ နာမ ပကတိသဘာဝေါ၊ ဣဓ ပန တဒဓိဋ္ဌာနံ။ ဓမ္မောတိ ဝတံ။ သာဓုကာရိတာတိ သက္ကစ္စကာရိတာ အာဒရကိရိယာ။ ဟီနာဓိကဇနသေဝိတန္တိ ယေ ဘိက္ခုဘာဝေ ဌိတာပိ ဇာတိမဒါဒိဝသေန ဥဒ္ဓတာ ဥန္နဠာ၊ ယေ စ ဂိဟိဘာဝေ ပရေသံ အဓိကဘာဝမ္ပိ အနုပဂတတ္တာ ဘိက္ခာစရိယံ ပရမကာရုညတံ မညန္တိ၊ တေသံ ဥဘယေသမ္ပိ ယထာက္ကမံ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဝစနေန ဟီနဇနေဟိ ဒလိဒ္ဒေဟိ ပရမကာရုညတံ ပတ္တေဟိ ပရကုလေသု ဘိက္ခာစရိယာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တေဟိ သေဝိတံ ဝုတ္တိံ ပကာသေန္တော ဥဒ္ဓတဘာဝနိဂ္ဂဟံ ကရောတိ။ အဓိကဇနေဟိ ဥဠာရဘောဂခတ္တိယကုလာဒိတော ပဗ္ဗဇိတေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ အာဇီဝဝိသောဓနတ္ထံ သေဝိတံ ဝုတ္တိံ ပကာသေန္တော ဒီနဘာဝနိဂ္ဂဟံ ကရောတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ‘‘ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဝစနံ အာမန္တနဘာဝတော အဘိမုခီကရဏံ၊ ပကရဏတော သာမတ္ထိယတော စ သုဿုသာဇနနံ သက္ကစ္စသဝနမနသိကာရနိယောဇနဉ္စ ဟောတိ၊ တသ္မာ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘိက္ခဝေါတိ ဣမိနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သာဓုကံ သဝနမနသိကာရေတိ သာဓုကသဝနေ သာဓုကမနသိကာရေ စ။ ကထံ ပန ပဝတ္တိတာ သဝနာဒယော သာဓုကံ ပဝတ္တိတာ ဟောန္တီတိ? ‘‘အဒ္ဓါ ဣမာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ သကလသာသနသမ္ပတ္တိ ဟတ္ထဂတာ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဒရဂါရဝယောဂေန ကထာဒီသု အပရိဘဝါဒိနာ စ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ပဉ္စဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော သုဏန္တော သဒ္ဓမ္မံ ဘဗ္ဗော နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တံ။ ကတမေဟိ ပဉ္စဟိ? ကထံ န ပရိဘောတိ၊ ကထိတံ န ပရိဘောတိ၊ န အတ္တာနံ ပရိဘောတိ၊ အဝိက္ခိတ္တစိတ္တော ဓမ္မံ သုဏာတိ ဧကဂ္ဂစိတ္တော၊ ယောနိသော စ မနသိကရောတိ။ ဣမေဟိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော သုဏန္တော သဒ္ဓမ္မံ ဘဗ္ဗော နိယာမံ ဩက္ကမိတုံ ကုသလေသု ဓမ္မေသု သမ္မတ္တ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၅၁)။ တေနေဝါဟ – ‘‘သာဓုကံ သဝနမနသိကာရာယတ္တာ ဟိ သာသနသမ္ပတ္တီ’’တိ။

ပုဗ္ဗေ သဗ္ဗပရိသာသာဓာရဏတ္တေပိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာယ ‘‘ဇေဋ္ဌသေဋ္ဌာ’’တိအာဒိနာ ဘိက္ခူနံ ဧဝ အာမန္တနေ ကာရဏံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာဝ ဓမ္မဒေသနာယ ပယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘ကိမတ္ထံ ပန ဘဂဝါ’’တိ စောဒနံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တတ္ထ အညံ စိန္တေန္တာတိ အညဝိဟိတာ။ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တာတိ အသမာဟိတစိတ္တာ။ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တာတိ ဟိယျော တတော ပရံ ဒိဝသေသု ဝါ သုတဓမ္မံ ပတိ ပတိ မနသာ အဝေက္ခန္တာ။ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဒေသနံ သလ္လက္ခေတုံ သက္ကောန္တီတိ ဣမမတ္ထံ ဗျတိရေကမုခေန ဒဿေတုံ ‘‘တေ အနာမန္တေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဘိက္ခဝေါတိ စေတ္ထ သန္ဓိဝသေန ဣ-ကာရလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘိက္ခဝေါ ဣတီတိ အယံ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုပရိသမာပနာဒိအတ္ထပဒတ္ထဝိပရိယာယပကာရာဝဓာရဏနိဒဿနာဒိအနေကတ္ထပ္ပဘေဒေါ။ တထာ ဟေသ ‘‘ရုပ္ပတီတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တသ္မာ ရူပန္တိ ဝုစ္စတီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၇၉) ဟေတွတ္ထေ ဒိဿတိ။ ‘‘တသ္မာတိဟ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝထ၊ မာ အာမိသဒါယာဒါ။ အတ္ထိ မေ တုမှေသု အနုကမ္ပာ။ ကိန္တိ မေ သာဝကာ ဓမ္မဒါယာဒါ ဘဝေယျုံ၊ နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၉) ပရိသမာပနေ။ ‘‘ဣတိ ဝါ ဣတိ ဧဝရူပါ နစ္စဂီတဝါဒိတဝိသူကဒဿနာ ပဋိဝိရတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၃) အာဒိအတ္ထေ။ ‘‘မာဂဏ္ဍိယောတိ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ သင်္ခါ သမညာ ပညတ္တိ ဝေါဟာရော နာမံ နာမကမ္မံ နာမဓေယျံ နိရုတ္တိ ဗျဉ္ဇနမဘိလာပေါ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၇၃၊ ၇၅) ပဒတ္ထဝိပရိယာယေ။ ‘‘ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သပ္ပဋိဘယော ဗာလော၊ အပ္ပဋိဘယော ပဏ္ဍိတော၊ သဥပဒ္ဒဝေါ ဗာလော၊ အနုပဒ္ဒဝေါ ပဏ္ဍိတော၊ သဥပသဂ္ဂေါ ဗာလော၊ အနုပသဂ္ဂေါ ပဏ္ဍိတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၂၄) ပကာရေ။ ‘‘အတ္ထိ ဣဒပ္ပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ပုဋ္ဌေန သတာ၊ ‘အာနန္ဒ၊ အတ္ထီ’တိဿ ဝစနီယံ။ ‘ကိံ ပစ္စယာ ဇရာမရဏ’န္တိ ဣတိ စေ ဝဒေယျ။ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏံ ဣစ္စဿ ဝစနီယ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၆) အဝဓာရဏေ။ ‘‘အတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယမေကော အန္တော၊ နတ္ထီတိ ခေါ၊ ကစ္စာန၊ အယံ ဒုတိယော အန္တော’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၊ သံ။ နိ။ ၃။၉၀) နိဒဿနေ။ ဣဓာပိ နိဒဿနေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဘိက္ခဝေါတိ ဟိ အာမန္တနာကာရော။ တမေသ ဣတိ-သဒ္ဒေါ နိဒဿေတိ ‘‘ဘိက္ခဝေါတိ အာမန္တေသီ’’တိ။ ဣမိနာ နယေန ‘‘ဘဒ္ဒန္တေ’’တိအာဒီသုပိ ယထာရဟံ ဣတိ-သဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုဗ္ဗေ ‘‘ဘဂဝါ အာမန္တေသီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဘဂဝတော ပစ္စဿောသု’’န္တိ ဣဓ ‘‘ဘဂဝတော’’တိ သာမိဝစနံ အာမန္တနမေဝ သမ္ဗန္ဓိအန္တရံ အပေက္ခတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ဘဂဝတော အာမန္တနံ ပဋိအဿောသု’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဘဂဝတော’’တိ ပန ဣဒံ ပဋိဿဝသမ္ဗန္ဓေန သမ္ပဒါနဝစနံ ယထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တာယ ပဋိဿုဏောတီ’’တိ။ ယံ နိဒါနံ ဘာသိတန္တိ သမ္ဗန္ဓော။ ဣမဿ သုတ္တဿ သုခါဝဂါဟဏတ္ထန္တိ ကမလကုဝလယုဇ္ဇလဝိမလသာဒုရသသလိလာယ ပေါက္ခရဏိယာ သုခါဝတရဏတ္ထံ နိမ္မလသိလာတလရစနာဝိလာသသောဘိတရတနသောပါနံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏမုတ္တာတလသဒိသဝါလုကာစုဏ္ဏပဏ္ဍရဘူမိဘာဂံ တိတ္ထံ ဝိယ သုဝိဘတ္တဘိတ္တိဝိစိတြဝေဒိကာပရိက္ခိတ္တဿ နက္ခတ္တပထံ ဖုသိတုကာမတာယ ဝိယ ပဋိဝိဇမ္ဘိတသမုဿယဿ ပါသာဒဝရဿ သုခါရောဟနတ္ထံ ဒန္တမယသဏှမုဒုဖလကဉ္စနလတာဝိနဒ္ဓမဏိဂဏပ္ပဘာသမုဒယုဇ္ဇလသောဘံ သောပါနံ ဝိယ သုဝဏ္ဏဝလယနူပုရာဒိသင်္ဃဋ္ဋနသဒ္ဒသမ္မိဿိတဿ ကထိတဟသိတမဓုရဿရဂေဟဇနဝိဇမ္ဘိတဝိစရိတဿ ဥဠာရဣဿရိယဝိဘဝသောဘိတဿ မဟာဃရဿ သုခပ္ပဝေသနတ္ထံ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာပဝါဠာဒိဇုတိဝိဿရဝိဇ္ဇောတိတသုပ္ပတိဋ္ဌိတဝိသာလဒွါရဗာဟံ မဟာဒွါရံ ဝိယ စ အတ္ထဗျဉ္ဇနသမ္ပန္နဿ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနာဉာဏဂမ္ဘီရဘာဝသံသူစကဿ ဣမဿ သုတ္တဿ သုခါဝဂါဟတ္ထံ။

ဧတ္ထာဟ – ‘‘ကိမတ္ထံ ပန ဓမ္မဝိနယသင်္ဂဟေ ကယိရမာနေ နိဒါနဝစနံ၊ နနု ဘဂဝတာ ဘာသိတဝစနဿေဝ သင်္ဂဟော ကာတဗ္ဗော’’တိ? ဝုစ္စတေ၊ ဒေသနာယ ဌိတိအသမ္မောသသဒ္ဓေယျဘာဝသမ္ပာဒနတ္ထံ။ ကာလဒေသဒေသကနိမိတ္တပရိသာပဒေသေဟိ ဥပနိဗန္ဓိတွာ ဌပိတာ ဟိ ဒေသနာ စိရဋ္ဌိတိကာ ဟောတိ အသမ္မောသဓမ္မာ သဒ္ဓေယျာ စ။ ဒေသကာလကတ္တုဟေတုနိမိတ္တေဟိ ဥပနိဗဒ္ဓါ ဝိယ ဝေါဟာရဝိနိစ္ဆယော။ တေနေဝ စ အာယသ္မတာ မဟာကဿပေန ‘‘စိတ္တပရိယာဒါနသုတ္တံ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ကတ္ထ ဘာသိတ’’န္တိအာဒိနာ ဒေသာဒိပုစ္ဆာသု ကတာသု တာသံ ဝိဿဇ္ဇနံ ကရောန္တေန ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိနာ ဣမဿ သုတ္တဿ နိဒါနံ ဘာသိတံ။ အပိစ သတ္ထုသမ္ပတ္တိပ္ပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ။ တထာဂတဿ ဟိ ဘဂဝတော ပုဗ္ဗစရဏာနုမာနာဂမတက္ကာဘာဝတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝသိဒ္ဓိ။ န ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဿ ပုဗ္ဗစရဏာဒီဟိ အတ္ထော အတ္ထိ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ စ ဉေယျဓမ္မေသု။ တထာ အာစရိယမုဋ္ဌိဓမ္မမစ္ဆရိယသာသနသာဝကာနာနုရာဂါဘာဝတော ခီဏာသဝဘာဝသိဒ္ဓိ။ န ဟိ သဗ္ဗသော ခီဏာသဝဿ တေ သမ္ဘဝန္တီတိ သုဝိသုဒ္ဓဿ ပရာနုဂ္ဂဟပ္ပဝတ္တိ။ ဧဝံ ဒေသကသံကိလေသဘူတာနံ ဒိဋ္ဌိသီလသမ္ပဒါဒူသကာနံ အဝိဇ္ဇာတဏှာနံ အစ္စန္တာဘာဝသံသူစကေဟိ ဉာဏပ္ပဟာနသမ္ပဒါဘိဗျဉ္ဇနကေဟိ စ သမ္ဗုဒ္ဓဝိသုဒ္ဓဘာဝေဟိ ပုရိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓိ၊ တတော စ အန္တရာယိကနိယျာနိကဓမ္မေသု သမ္မောဟာဘာဝသိဒ္ဓိတော ပစ္ဆိမဝေသာရဇ္ဇဒွယသိဒ္ဓီတိ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇသမန္နာဂမော အတ္တဟိတပရဟိတပ္ပဋိပတ္တိ စ နိဒါနဝစနေန ပကာသိတာ ဟောတိ။ တတ္ထ တတ္ထ သမ္ပတ္တပရိသာယ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဌာနုပ္ပတ္တိကပ္ပဋိဘာနေန ဓမ္မဒေသနာဒီပနတော၊ ဣဓ ပန ရူပဂရုကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဌာနုပ္ပတ္တိကပ္ပဋိဘာနေန ဓမ္မဒေသနာဒီပနတောတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သတ္ထုသမ္ပတ္တိပ္ပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစန’’န္တိ။

တထာ သာသနသမ္ပတ္တိပ္ပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ။ ဉာဏကရုဏာပရိဂ္ဂဟိတသဗ္ဗကိရိယဿ ဟိ ဘဂဝတော နတ္ထိ နိရတ္ထကာ ပဋိပတ္တိ၊ အတ္တဟိတတ္ထာ ဝါ။ တသ္မာ ပရေသံ ဧဝ အတ္ထာယ ပဝတ္တသဗ္ဗကိရိယဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သကလမ္ပိ ကာယဝစီမနောကမ္မံ ယထာပဝတ္တံ ဝုစ္စမာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ သတ္တာနံ အနုသာသနဋ္ဌေန သာသနံ၊ န ကပ္ပရစနာ။ တယိဒံ သတ္ထုစရိတံ ကာလဒေသဒေသကပရိသာပဒေသေဟိ သဒ္ဓိံ တတ္ထ တတ္ထ နိဒါနဝစနေဟိ ယထာရဟံ ပကာသီယတိ။ ‘‘ဣဓ ပန ရူပဂရုကာနံ ပုဂ္ဂလာန’’န္တိအာဒိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သာသနသမ္ပတ္တိပ္ပကာသနတ္ထံ နိဒါနဝစန’’န္တိ။ အပိစ သတ္ထုနော ပမာဏဘာဝပ္ပကာသနေန ဝစနေန သာသနဿ ပမာဏဘာဝဒဿနတ္ထံ နိဒါနဝစနံ၊ တဉ္စ ဒေသကပ္ပမာဏဘာဝဒဿနံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ‘‘ဘဂဝါ’’တိ စ ဣမိနာ ပဒေန ဝိဘာဝိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဘဂဝါတိ ဟိ တထာဂတဿ ရာဂဒေါသမောဟာဒိသဗ္ဗကိလေသမလဒုစ္စရိတဒေါသပ္ပဟာနဒီပနေန ဝစနေန အနညသာဓာရဏသုပရိသုဒ္ဓဉာဏကရုဏာဒိဂုဏဝိသေသယောဂပရိဒီပနေန တတော ဧဝ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမဘာဝဒီပနေန အယမတ္ထော သဗ္ဗထာ ပကာသိတော ဟောတီတိ။ ဣဒမေတ္ထ နိဒါနဝစနပ္ပယောဇနဿ မုခမတ္တနိဒဿနံ။

နိက္ခိတ္တဿာတိ ဒေသိတဿ။ ဒေသနာ ဟိ ဒေသေတဗ္ဗဿ သီလာဒိအတ္ထဿ ဝေနေယျသန္တာနေသု နိက္ခိပနတော ‘‘နိက္ခေပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သုတ္တနိက္ခေပံ ဝိစာရေတွာဝ ဝုစ္စမာနာ ပါကဋာ ဟောတီတိ သာမညတော ဘဂဝတော ဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနဿ ဝိဘာဂံ ဒဿေတွာ ‘‘ဧတ္ထာယံ ဒေသနာ ဧဝံသမုဋ္ဌာနာ’’တိ ဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနေ ဒဿိတေ သုတ္တဿ သမ္မဒေဝ နိဒါနပရိဇာနနေန ဝဏ္ဏနာယ သုဝိညေယျတ္တာ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ အနေကသတအနေကသဟဿဘေဒါနိပိ သုတ္တန္တာနိ သံကိလေသဘာဂိယာဒိပဋ္ဌာနနယဝသေန သောဠသဝိဓတံ နာတိဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိသုတ္တနိက္ခေပဝသေန စတုဗ္ဗိဓဘာဝန္တိ အာဟ – ‘‘စတ္တာရော ဟိ သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ အတ္တဇ္ဈာသယဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ စ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဟိ သဒ္ဓိံ သံသဂ္ဂဘေဒေါ သမ္ဘဝတိ ‘‘အတ္တဇ္ဈာသယော စ ပရဇ္ဈာသယော စ၊ အတ္တဇ္ဈာသယော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော စ ပရဇ္ဈာသယော စ၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော စ ပုစ္ဆာဝသိကော စာ’’တိ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနုသန္ဓိသဗ္ဘာဝတော၊ ဧဝံ ယဒိပိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အတ္တဇ္ဈာသယေနပိ သံသဂ္ဂဘေဒေါ သမ္ဘဝတိ၊ အတ္တဇ္ဈာသယာဒီဟိ ပန ပုရတော ဌိတေဟိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ သံသဂ္ဂေါ နတ္ထီတိ န ဣဓ နိရဝသေသော ဝိတ္ထာရနယော သမ္ဘဝတီတိ ‘‘စတ္တာရော သုတ္တနိက္ခေပါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဒန္တောဂဓတ္တာ ဝါ သေသနိက္ခေပါနံ မူလနိက္ခေပဝသေန စတ္တာရောဝ ဒဿိတာ။ ယထာဒဿနဉှေတ္ထ အယံ သံသဂ္ဂဘေဒေါ ဂဟေတဗ္ဗောတိ။

တတြာယံ ဝစနတ္ထော – နိက္ခိပီယတီတိ နိက္ခေပေါ၊ သုတ္တံ ဧဝ နိက္ခေပေါ သုတ္တနိက္ခေပေါ။ အထ ဝါ နိက္ခိပနံ နိက္ခေပေါ၊ သုတ္တဿ နိက္ခေပေါ သုတ္တနိက္ခေပေါ၊ သုတ္တဒေသနာတိ အတ္ထော။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော၊ သော အဿ အတ္ထိ ကာရဏဘူတောတိ အတ္တဇ္ဈာသယော။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော ဧတဿာတိ ဝါ အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရဇ္ဈာသယေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုစ္ဆာယ ဝသော ပုစ္ဆာဝသော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ပုစ္ဆာဝသိကော။ သုတ္တဒေသနာဝတ္ထုဘူတဿ အတ္ထဿ ဥပ္ပတ္တိ အတ္ထုပ္ပတ္တိ၊ အတ္ထုပ္ပတ္တိယေဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ။ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကော။ အထ ဝါ နိက္ခိပီယတိ သုတ္တံ ဧတေနာတိ သုတ္တနိက္ခေပေါ၊ အတ္တဇ္ဈာသယာဒိ ဧဝ။ ဧတသ္မိံ အတ္ထဝိကပ္ပေ အတ္တနော အဇ္ဈာသယော အတ္တဇ္ဈာသယော။ ပရေသံ အဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယော။ ပုစ္ဆီယတီတိ ပုစ္ဆာ၊ ပုစ္ဆိတဗ္ဗော အတ္ထော။ ပုစ္ဆာဝသေန ပဝတ္တံ ဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ဝစနံ ပုစ္ဆာဝသိကံ၊ တဒေဝ နိက္ခေပသဒ္ဒါပေက္ခာယ ပုလ္လိင်္ဂဝသေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပုစ္ဆာဝသိကော’’တိ။ တထာ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိ ဧဝ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိကောတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပိစေတ္ထ ပရေသံ ဣန္ဒြိယပရိပါကာဒိကာရဏနိရပေက္ခတ္တာ အတ္တဇ္ဈာသယဿ ဝိသုံ သုတ္တနိက္ခေပဘာဝေါ ယုတ္တော ကေဝလံ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ဓမ္မတန္တိဋ္ဌပနတ္ထံ ပဝတ္တိတဒေသနတ္တာ။ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ပန ပရေသံ အဇ္ဈာသယပုစ္ဆာနံ ဒေသနာပဝတ္တိဟေတုဘူတာနံ ဥပ္ပတ္တိယံ ပဝတ္တိတာနံ ကထမဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ အနဝရောဓော၊ ပုစ္ဆာဝသိကအဋ္ဌုပ္ပတ္တိကာနံ ဝါ ပရဇ္ဈာသယာနုရောဓေန ပဝတ္တိတာနံ ကထံ ပရဇ္ဈာသယေ အနဝရောဓောတိ? န စောဒေတဗ္ဗမေတံ။ ပရေသဉှိ အဘိနီဟာရပရိပုစ္ဆာဒိဝိနိမုတ္တဿေဝ သုတ္တဒေသနာကာရဏုပ္ပာဒဿ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ပရဇ္ဈာသယပုစ္ဆာဝသိကာနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မဇာလဓမ္မဒါယာဒသုတ္တာဒီနံ ဝဏ္ဏာဝဏ္ဏအာမိသုပ္ပာဒါဒိဒေသနာနိမိတ္တံ ‘‘အဋ္ဌုပ္ပတ္တီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပရေသံ ပုစ္ဆံ ဝိနာ အဇ္ဈာသယံ ဧဝ နိမိတ္တံ ကတွာ ဒေသိတော ပရဇ္ဈာသယော၊ ပုစ္ဆာဝသေန ဒေသိတော ပုစ္ဆာဝသိကောတိ ပါကဋောယမတ္ထောတိ။ အတ္တနော အဇ္ဈာသယေနေဝ ကထေသီတိ ဓမ္မတန္တိဋ္ဌပနတ္ထံ ကထေသိ။ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒယော။ အဇ္ဈာသယန္တိ အဓိမုတ္တိံ။ ခန္တိန္တိ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ။ မနန္တိ ပညတ္တိစိတ္တံ။ အဘိနီဟာရန္တိ ပဏိဓာနံ။ ဗုဇ္ဈနဘာဝန္တိ ဗုဇ္ဈနသဘာဝံ၊ ပဋိဝိဇ္ဈနာကာရံ ဝါ။ ရူပဂရုကာနန္တိ ပဉ္စသု အာရမ္မဏေသု ရူပါရမ္မဏဂရုကာ ရူပဂရုကာ။ စိတ္တေန ရူပနိန္နာ ရူပပေါဏာ ရူပပဗ္ဘာရာ ရူပဒဿနပ္ပသုတာ ရူပေန အာကဍ္ဎိတဟဒယာ၊ တေသံ ရူပဂရုကာနံ။

ပဋိသေဓတ္ထောတိ ပဋိက္ခေပတ္ထော။ ကဿ ပန ပဋိက္ခေပတ္ထောတိ? ကိရိယာပဓာနဉှိ ဝါကျံ၊ တသ္မာ ‘‘န သမနုပဿာမီ’’တိ သမနုပဿနာကိရိယာပဋိသေဓတ္ထော။ တေနာဟ – ‘‘ဣမဿ ပန ပဒဿာ’’တိအာဒိ။ ယော ပရော န ဟောတိ၊ သော အတ္တာတိ လောကသမညာမတ္တသိဒ္ဓံ သတ္တသန္တာနံ သန္ဓာယ – ‘‘အဟ’’န္တိ သတ္ထာ ဝဒတိ၊ န ဗာဟိရကပရိကပ္ပိတံ အဟံကာရဝိသယံ အဟံကာရဿ ဗောဓိမူလေယေဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ။ လောကသမညာနတိက္ကမန္တာ ဧဝ ဟိ ဗုဒ္ဓါနံ လောကိယေ ဝိသယေ ဒေသနာပဝတ္တိ။ ဘိက္ခဝေတိ အာလပနေ ကာရဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အညန္တိ အပေက္ခာသိဒ္ဓတ္တာ အညတ္ထဿ ‘‘ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗဣတ္ထိရူပတော အည’’န္တိ အာဟ။ ဧကမ္ပိ ရူပန္တိ ဧကံ ဝဏ္ဏာယတနံ။ သမံ ဝိသမံ သမ္မာ ယာထာဝတော အနု အနု ပဿတီတိ သမနုပဿနာ၊ ဉာဏံ။ သံကိလိဿနဝသေန အနု အနု ပဿတီတိ သမနုပဿနာ၊ ဒိဋ္ဌိ။ နော နိစ္စတောတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော၊ ဧဝမာဒိကောတိ အတ္ထော။ တေန ‘‘ဒုက္ခတော သမနုပဿတီ’’တိ ဧဝမာဒီနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဩလောကေန္တောပီတိ ဒေဝမနုဿဝိမာနကပ္ပရုက္ခမဏိကနကာဒိဂတာနိ ရူပါနိ အနဝသေသံ သဗ္ဗညုတညာဏေန ဩလောကေန္တောပိ။ သာမညဝစနောပိ ယံ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဧကရူပမ္ပီ’’တိ ရူပဿ အဓိဂတတ္တာ ရူပဝိသယော ဣစ္ဆိတောတိ ‘‘ယံ ရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ပုရိသသဒ္ဒေါ ပရိယာဒိယိတဗ္ဗစိတ္တပုဂ္ဂလဝိသယောတိ ရူပဂရုကဿာတိ ဝိသေသိတံ။ ဂဟဏံ ‘‘ခေပန’’န္တိ စ အဓိပ္ပေတံ၊ ပရိယာဒါနဉ္စ ဥပ္ပတ္တိနိဝါရဏန္တိ အာဟ – ‘‘စတုဘူမကကုသလစိတ္တ’’န္တိ။ တဉှိ ရူပံ တာဒိသဿ ပရိတ္တကုသလဿပိ ဥပ္ပတ္တိံ နိဝါရေတိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန မဟဂ္ဂတာနုတ္တရစိတ္တဿာတိ လောကုတ္တရကုသလစိတ္တဿပိ ဥပ္ပတ္တိယာ နိဝါရဏံ ဟောတုံ သမတ္ထံ၊ လောကိယကုသလုပ္ပတ္တိယာ နိဝါရကတ္တေ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ ‘‘စတုဘူမကကုသလစိတ္တံ ပရိယာဒိယိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ န ဟိ ကာမဂုဏဿာဒပ္ပသုတဿ ပုရိသဿ ဒါနာဒိဝသေန သဝိပ္ဖာရိကာ ကုသလုပ္ပတ္တိ သမ္ဘဝတိ။ ဂဏှိတွာ ခေပေတွာတိ အတ္တာနံ အဿာဒေတွာ ပဝတ္တမာနဿ အကုသလစိတ္တဿ ပစ္စယော ဟောန္တံ ပဝတ္တိနိဝါရဏေန မုဋ္ဌိဂတံ ဝိယ ဂဟေတွာ အနုပ္ပာဒနိရောဓေန ခေပေတွာ ဝိယ တိဋ္ဌတိ။ တာဝ မဟတိ လောကသန္နိဝါသေ တဿ ပရိယာဒိယဋ္ဌာနံ အဝိစ္ဆေဒတော လဗ္ဘတီတိ အာဟ – ‘‘တိဋ္ဌတီ’’တိ ယထာ ‘‘ပဗ္ဗတာ တိဋ္ဌန္တိ၊ နဇ္ဇော သန္ဒန္တီ’’တိ။ တေနာဟ – ‘‘ဣဓ ဥဘယမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒိ။

ယထယိဒန္တိ သန္ဓိဝသေန အာကာရဿ ရဿတ္တံ ယကာရာဂမော စာတိ အာဟ – ‘‘ယထာ ဣဒ’’န္တိ။ ဣတ္ထိယာ ရူပန္တိ ဣတ္ထိသရီရဂတံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဉ္စ ရူပါယတနံ။ ပရမတ္ထဿ နိရုဠှော၊ ပဌမံ သာဓာရဏတော သဒ္ဒသတ္ထလက္ခဏာနိ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာနိ၊ ပစ္ဆာ အသာဓာရဏတောတိ တာနိ ပါဠိဝသေန ဝိဘာဝေတုံ – ‘‘ရုပ္ပတီတိ ခေါ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ရုပ္ပတီတိ သီတာဒိဝိရောဓိပစ္စယေဟိ ဝိကာရံ အာပါဒီယတိ၊ အာပဇ္ဇတီတိ ဝါ အတ္ထော။ ဝိကာရုပ္ပတ္တိ စ ဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ဝိဘူတတရာ၊ ကုတော ပနာယံ ဝိသေသောတိ စေ? ‘‘သီတေနာ’’တိအာဒိဝစနတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝေဒနာဒီသု အနဝသေသရူပသမညာ သာမညလက္ခဏန္တိ သဗ္ဗရူပဓမ္မသာဓာရဏံ ရူပ္ပနံ။ ဣဒါနိ အတ္ထုဒ္ဓါရနယေန ရူပသဒ္ဒံ သံဝဏ္ဏေန္တော ‘‘အယံ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ရူပက္ခန္ဓေ ဝတ္တတီတိ ‘‘ဩဠာရိကံ ဝါ သုခုမံ ဝါ’’တိအာဒိဝစနတော (မ။ နိ။ ၁။၃၆၁၊ ၂။၁၁၃၊ ၃။၈၆၊ ၈၉၊ ဝိဘ။ ၂)။ ရူပူပပတ္တိယာတိ ဧတ္ထ ရူပဘဝေါ ရူပံ ဥတ္တရပဒလောပေန။ ရူပဘဝူပပတ္တိယာတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ ကသိဏနိမိတ္တေတိ ပထဝီကသိဏာဒိသညိတေ ပဋိဘာဂနိမိတ္တေ။ ရူပ္ပတိ အတ္တနော ဖလဿ သဘာဝံ ကရောတီတိ ရူပံ၊ သဘာဝဟေတူတိ အာဟ – ‘‘သရူပါ…ပေ… ဧတ္ထ ပစ္စယေ’’တိ။ ကရစရဏာဒိအဝယဝသင်္ဃာတဘာဝေန ရူပီယတိ နိရူပီယတီတိ ရူပံ၊ ရူပကာယောတိ အာဟ – ‘‘အာကာသော…ပေ… ဧတ္ထ သရီရေ’’တိ။

ရူပယတိ ဝဏ္ဏဝိကာရံ အာပဇ္ဇမာနံ ဟဒယင်္ဂတဘာဝံ ပကာသေတီတိ ရူပံ၊ ဝဏ္ဏာယတနံ။ အာရောဟပရိဏာဟာဒိဘေဒရူပဂတံ သဏ္ဌာနသမ္ပတ္တိံ နိဿာယ ပသာဒံ အာပဇ္ဇမာနော ရူပပ္ပမာဏောတိ ဝုတ္တောတိ အာဟ – ‘‘ဧတ္ထ သဏ္ဌာနေ’’တိ။ ပိယရူပန္တိအာဒီသု သဘာဝတ္ထော ရူပသဒ္ဒေါ။ အာဒိသဒ္ဒေန ရူပဇ္ဈာနာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ ဧတ္ထ အဇ္ဈတ္တံ ကေသာဒီသု ပရိကမ္မသညာဝသေန ပဋိလဒ္ဓရူပဇ္ဈာနံ ရူပံ၊ တံ အဿ အတ္ထီတိ ရူပီတိ ဝုတ္တော။ ဣတ္ထိယာ စတုသမုဋ္ဌာနေ ဝဏ္ဏေတိ ဣတ္ထိသရီရပရိယာပန္နမေဝ ရူပံ ဂဟိတံ၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝတ္ထာလင်္ကာရာဒိရူပမ္ပိ ပန ပုရိသစိတ္တဿ ပရိယာဒါယကံ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ – ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂန္ဓဝဏ္ဏဂ္ဂဟဏေန ဝိလေပနံ ဝုတ္တံ။ ကာမံ ‘‘အသုကာယ ဣတ္ထိယာ ပသာဓန’’န္တိ သလ္လက္ခိတဿ အကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓဿပိ ဝဏ္ဏော ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တဿ ပုရိသဿ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌေယျ၊ တံ ပန န ဧကန္တိကန္တိ ဧကန္တိကံ ဒဿေန္တော ‘‘ကာယပ္ပဋိဗဒ္ဓါ’’တိအာဟ။ ဥပကပ္ပတီတိ စိတ္တဿ ပရိယာဒါနာယ ဥပကပ္ပတိ။ ပုရိမဿေဝါတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တအတ္ထဿေဝ ဒဠှီကရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဒွိက္ခတ္တုံ ဗန္ဓံ သုဗန္ဓ’’န္တိ။ နိဂမနဝသေန ဝါ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဩပမ္မဝသေန ဝုတ္တန္တိ ‘‘ယံ ဧဝံ ပုရိသဿ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတီ’’တိ သကလမေဝိဒံ ပုရိမဝစနံ ဥပမာဝသေန ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ပန ဥပမာဘူတံ အတ္ထံ ဒဿေတုံ – ‘‘ယထယိဒံ…ပေ… ဣတ္ထိရူပ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပရိယာဒါနေ အာနုဘာဝေါ သမ္ဘဝေါ ပရိယာဒါနာနုဘာဝေါ၊ တဿ ဒဿနဝသေန ဝုတ္တံ။

ဣဒံ ပန ‘‘ဣတ္ထိရူပ’’န္တိအာဒိဝစနံ ပရိယာဒါနာနုဘာဝေ သာဓေတဗ္ဗေ ဒီပေတဗ္ဗေ ဝတ္ထု ကာရဏံ။ နာဂေါ နာမ သော ရာဇာ၊ ဒီဃဒါဌိကတ္တာ ပန ‘‘မဟာဒါဌိကနာဂရာဇာ’’တိ ဝုတ္တော။ အသံဝရနိယာမေနာတိ စက္ခုဒွါရိကေန အသံဝရနီဟာရေန။ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာတိ ရာဂုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတံ ရူပံ သုဘနိမိတ္တံ ဂဟေတွာ။ ဝိသိကာဒဿနံ ဂန္တွာတိ သိဝထိကဒဿနံ ဂန္တွာ။ တတ္ထ ဟိ အာဒီနဝါနုပဿနာ ဣဇ္ဈတိ။ ဝတ္ထုလောဘေန ကုတော တာဒိသာယ မရဏန္တိ အသဒ္ဒဟန္တော ‘‘မုခံ တုမှာကံ ဓူမဝဏ္ဏ’’န္တိ တေ ဒဟရသာမဏေရေ ဥပ္ပဏ္ဍေန္တော ဝဒတိ။

ရတနတ္တယေ သုပ္ပသန္နတ္တာ ကာကဝဏ္ဏတိဿာဒီဟိ ဝိသေသနတ္ထဉ္စ သော တိဿမဟာရာဇာ သဒ္ဓါသဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုစ္စတိ။ ဒဟရဿ စိတ္တံ ပရိယာဒါယတိဋ္ဌတီတိ အဓိကာရဝသေန ဝုတ္တံ။ နိဋ္ဌိတုဒ္ဒေသကိစ္စောတိ ဂါမေ အသပ္ပာယရူပဒဿနံ ဣမဿ အနတ္ထာယ သိယာတိ အာစရိယေန နိဝါရိတဂါမပ္ပဝေသော ပစ္ဆာ နိဋ္ဌိတုဒ္ဒေသကိစ္စော ဟုတွာ ဌိတော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အတ္ထကာမာနံ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတွာ’’တိ ။ နိဝတ္ထဝတ္ထံ သဉ္ဇာနိတွာတိ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌဒိဝသေ နိဝတ္ထဝတ္ထံ တဿာ မတဒိဝသေ သိဝထိကဒဿနတ္ထံ ဂတေန လဒ္ဓံ သဉ္ဇာနိတွာ။ ဧဝမ္ပီတိ ဧဝံ မရဏသမ္ပာပနဝသေနပိ။ အယံ တာဝေတ္ထ အဋ္ဌကထာယ အနုတ္တာနတ္ထဒီပနာ။

နေတ္တိနယဝဏ္ဏနာ

ဣဒါနိ ပကရဏနယေန ပါဠိယာ အတ္ထဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမ။ သာ ပန အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ယသ္မာ ဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနပ္ပယောဇနဘာဇနေသု ပိဏ္ဍတ္ထေသု စ နိဒ္ဓါရိတေသု သုကရာ ဟောတိ သုဝိညေယျာ စ၊ တသ္မာ သုတ္တဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနာဒီနိ ပဌမံ နိဒ္ဓါရယိဿာမ။ တတ္ထ သမုဋ္ဌာနံ နာမ ဒေသနာနိဒါနံ၊ တံ သာဓာရဏမသာဓာရဏန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သာဓာရဏမ္ပိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဘေဒတော ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သာဓာရဏံ အဇ္ဈတ္တိကသမုဋ္ဌာနံ နာမ လောကနာထဿ မဟာကရုဏာ။ တာယ ဟိ သမုဿာဟိတဿ ဘဂဝတော ဝေနေယျာနံ ဓမ္မဒေသနာယ စိတ္တံ ဥဒပါဒိ၊ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘သတ္တေသု စ ကာရုညတံ ပဋိစ္စ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေသီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ မဟာဝ။ ၉၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၃)။ ဧတ္ထ စ ဟေတာဝတ္ထာယပိ မဟာကရုဏာယ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ယာဝဒေဝ သံသာရမဟောဃတော သဒ္ဓမ္မဒေသနာဟတ္ထဒါနေဟိ သတ္တသန္တာရဏတ္ထံ တဒုပ္ပတ္တိတော။ ယထာ စ မဟာကရုဏာ၊ ဧဝံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဒသဗလဉာဏာဒယော စ ဒေသနာယ အဗ္ဘန္တရသမုဋ္ဌာနဘာဝေန ဝတ္တဗ္ဗာ။ သဗ္ဗဉှိ ဉေယျဓမ္မံ တေသံ ဒေသေတဗ္ဗာကာရံ သတ္တာနဉ္စ အာသယာနုသယာဒိံ ယာထာဝတော ဇာနန္တော ဘဂဝါ ဌာနာဋ္ဌာနာဒီသု ကောသလ္လေန ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိစိတ္တနယဒေသနံ ပဝတ္တေသီတိ။ ဗာဟိရံ ပန သာဓာရဏံ သမုဋ္ဌာနံ ဒသသဟဿမဟာဗြဟ္မပရိဝါရဿ သဟမ္ပတိဗြဟ္မုနော အဇ္ဈေသနံ။ တဒဇ္ဈေသနုတ္တရကာလဉှိ ဓမ္မဂမ္ဘီရတာပစ္စဝေက္ခဏာဇနိတံ အပ္ပောဿုက္ကတံ ပဋိပ္ပဿမ္ဘေတွာ ဓမ္မဿာမီ ဓမ္မဒေသနာယ ဥဿာဟဇာတော အဟောသိ။ အသာဓာရဏမ္ပိ အဗ္ဘန္တရဗာဟိရဘေဒတော ဒုဝိဓမေဝ။ တတ္ထ အဗ္ဘန္တရံ ယာယ မဟာကရုဏာယ ယေန စ ဒေသနာဉာဏေန ဣဒံ သုတ္တံ ပဝတ္တိတံ၊ တဒုဘယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဗာဟိရံ ပန ရူပဂရုကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယော။ သွာယမတ္ထော အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တော ဧဝ။

ပယောဇနမ္ပိ သာဓာရဏာသာဓာရဏတော ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ သာဓာရဏံ ယာဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ ဝိမုတ္တိရသတ္တာ ဘဂဝတော ဒေသနာယ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဧတဒတ္ထာ ကထာ၊ ဧတဒတ္ထာ မန္တနာ’’တိအာဒိ။ အသာဓာရဏံ ပန တေသံ ရူပဂရုကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ရူပေ ဆန္ဒရာဂဿ ဇဟာပနံ၊ ဥဘယမ္ပေတံ ဗာဟိရမေဝ။ သစေ ပန ဝေနေယျသန္တာနဂတမ္ပိ ဒေသနာဗလသိဒ္ဓိသင်္ခါတံ ပယောဇနံ အဓိပ္ပာယသမိဇ္ဈနဘာဝတော ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိယာ မဟာကာရုဏိကဿ ဘဂဝတောပိ ပယောဇနမေဝါတိ ဂဏှေယျ၊ ဣမိနာ ပရိယာယေနဿ အဗ္ဘန္တရတာပိ သိယာ။

အပိစ တေသံ ရူပဂရုကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ရူပသ္မိံ ဝိဇ္ဇမာနဿ အာဒီနဝဿ ယာထာဝတော အနဝဗောဓော ဣမိဿာ ဒေသနာယ သမုဋ္ဌာနံ၊ တဒဝဗောဓော ပယောဇနံ။ သော ဟိ ဣမာယ ဒေသနာယ ဘဂဝန္တံ ပယောဇေတိ တန္နိပ္ဖာဒနပရာယံ ဒေသနာတိ ကတွာ။ ယဉှိ ဒေသနာယ သာဓေတဗ္ဗံ ဖလံ၊ တံ အာကင်္ခိတဗ္ဗတ္တာ ဒေသကံ ဒေသနာယ ပယောဇေတီတိ ပယောဇနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တထာ တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ တဒညေသဉ္စ ဝေနေယျာနံ ရူပမုခေန ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု အာဒီနဝဒဿနဉ္စေတ္ထ ပယောဇနံ။ တထာ သံသာရစက္ကနိဝတ္တိသဒ္ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တိသဿတာဒိမိစ္ဆာဝါဒနိရာကရဏံ သမ္မာဝါဒပုရေက္ခာရော အကုသလမူလသမူဟနနံ ကုသလမူလသမာရောပနံ အပါယဒွါရပိဒဟနံ သဂ္ဂမဂ္ဂဒွါရဝိဝရဏံ ပရိယုဋ္ဌာနဝူပသမနံ အနုသယသမုဂ္ဃာတနံ ‘‘မုတ္တော မောစေဿာမီ’’တိ ပုရိမပဋိညာဝိသံဝါဒနံ တပ္ပဋိပက္ခမာရမနောရထဝိသံဝါဒနံ တိတ္ထိယဓမ္မနိမ္မထနံ ဗုဒ္ဓဓမ္မပတိဋ္ဌာပနန္တိ ဧဝမာဒီနိပိ ပယောဇနာနိ ဣဓ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ယထာ တေ ပုဂ္ဂလာ ရူပဂရုကာ၊ ဧဝံ တဒညေ စ သက္ကာယဂရုကာ သက္ကာယသ္မိံ အလ္လီနာ သင်္ခတဓမ္မာနံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ စ ပဋိပတ္တိံ အဇာနန္တာ အသဒ္ဓမ္မဿဝနသာဓာရဏပရိစရိယမနသိကာရပရာ သဒ္ဓမ္မဿဝနဓာရဏပရိစယပ္ပဋိဝေဓဝိမုခါ စ ဘဝဝိပ္ပမောက္ခေသိနော ဝေနေယျာ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ဘာဇနံ။

ပိဏ္ဍတ္တာ စေတ္ထ ရူပဂ္ဂဟဏေန ရူပဓာတုရူပါယတနရူပက္ခန္ဓပရိဂ္ဂဏှနံ ရူပမုခေန စတုဓမ္မာနံ ဝဋ္ဋတ္တယဝိစ္ဆေဒနူပါယော အာသဝေါဃာဒိဝိဝေစနံ အဘိနန္ဒနနိဝါရဏသင်္ဂတိက္ကမော ဝိဝါဒမူလပရိစ္စာဂေါ သိက္ခတ္တယာနုယောဂေါ ပဟာနတ္တယဒီပနာ သမထဝိပဿနာနုဋ္ဌာနံ ဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယာသိဒ္ဓီတိ ဧဝမာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣတော ပရံ ပန သောဠသ ဟာရာ ဒဿေတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ‘‘ရူပ’’န္တိ သဟဇာတာ တဿ နိဿယဘူတာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါ စ သဗ္ဗေ ရူပါရူပဓမ္မာ တဏှာဝဇ္ဇာ ဒုက္ခသစ္စံ။ တံသမုဋ္ဌာပိကာ တဒါရမ္မဏာ စ တဏှာ သမုဒယသစ္စံ။ တဒုဘယေသံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ။ နိရောဓပ္ပဇာနနာ ပဋိပဒါ မဂ္ဂသစ္စံ။ တတ္ထ သမုဒယေန အဿာဒေါ၊ ဒုက္ခေန အာဒီနဝေါ၊ မဂ္ဂနိရောဓေဟိ နိဿရဏံ၊ ရူပါရမ္မဏဿ အကုသလစိတ္တဿ ကုသလစိတ္တဿ စ ပရိယာဒါနံ ဖလံ။ ယဉှိ ဒေသနာယ သာဓေတဗ္ဗံ ပယောဇနံ၊ တံ ဖလန္တိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ တဒတ္ထံ ဟိဒံ သုတ္တံ ဘဂဝတာ ဒေသိတန္တိ။ ယထာ တံ ကုသလစိတ္တံ န ပရိယာဒိယတိ၊ ဧဝံ ပဋိသင်္ခါနဘာဝနာဗလပရိဂ္ဂဟိတာ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ ဥပါယော။ ပုရိသဿ ကုသလစိတ္တပရိယာဒါနေနဿ ရူပဿ အညရူပါသာဓာရဏတာဒဿနာပဒေသေန အတ္ထကာမေဟိ တတော စိတ္တံ သာဓုကံ ရက္ခိတဗ္ဗံ။ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အာဏတ္တီတိ အယံ ဒေသနာဟာရော။ အဿာဒါဒိသန္ဒဿနဝိဘာဝနလက္ခဏော ဟိ ဒေသနာဟာရော။ ဝုတ္တဉှေတံ နေတ္တိပ္ပကရဏေ –

‘‘အဿာဒါဒီနဝတာ၊ နိဿရဏမ္ပိ စ ဖလံ ဥပါယော စ၊

အာဏတ္တီ စ ဘဂဝတော၊ ယောဂီနံ ဒေသနာဟာရော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

ဒေသီယတိ သံဝဏ္ဏီယတိ ဧတာယ သုတ္တတ္ထောတိ ဒေသနာ၊ ဒေသနာယ သဟစရဏတော ဝါ ဒေသနာ။ နနု စ အညေပိ ဟာရာ ဒေသနာသင်္ခါတဿ သုတ္တဿ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာတော ဒေသနာယ သဟစာရိနော ဝါတိ? သစ္စမေတံ၊ အယံ ပန ဟာရော ယေဘုယျေန ယထာရုတဝသေနေဝ ဝိညာယမာနော ဒေသနာယ သဟ စရတီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ၊ န တထာပရေ။ န ဟိ အဿာဒါဒီနဝနိဿရဏာဒိသန္ဒဿနရဟိတာ သုတ္တဒေသနာ အတ္ထိ။ ကိံ ပန တေသံ အဿာဒါဒီနံ အနဝသေသာနံ ဝစနံ ဒေသနာဟာရော၊ ဥဒါဟု ဧကစ္စာနန္တိ? နိရဝသေသာနံယေဝ။ ယသ္မိဉှိ သုတ္တေ အဿာဒါဒီနဝနိဿရဏာနိ သရူပတော အာဂတာနိ၊ တတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ။ ယတ္ထ ပန ဧကဒေသေန အာဂတာနိ၊ န စ သရူပေန၊ တတ္ထ အနာဂတံ အတ္ထဝသေန နိဒ္ဓါရေတွာ ဟာရော ယောဇေတဗ္ဗော။

သယံ သမန္တစက္ခုဘာဝတော တံဒဿနေန သဘာဝတော စ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဘိက္ခနသီလတာဒိဂုဏယောဂတော အဘိမုခီကရဏတ္ထဉ္စ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တာဘာဝတော အပရတာဒဿနတ္ထဉ္စ ‘‘အည’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧကဿ အနုပလဗ္ဘဒဿနတ္ထံ အနေကဘာဝပ္ပဋိသေဓနတ္ထဉ္စ ‘‘ဧကရူပမ္ပီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တာဒိသဿ ရူပဿ အဘာဝတော အဒဿနတော စ ‘‘န သမနုပဿာမီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿ ပစ္စာမသနတော အနိယမတော စ ‘‘ယ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနာကာရပရာမသနတော တဒညာကာရနိသေဓနတော စ ‘‘ဧဝ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဝိသဘာဂိန္ဒြိယဝတ္ထုတော သဘာဂဝတ္ထုသ္မိံ တဒဘာဝတော စ ‘‘ပုရိသဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။ နိမိတ္တဂ္ဂါဟဿ ဝတ္ထုဘာဝတော တထာ ပရိကပ္ပိတတ္တာ စ ‘‘စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝန္တိ ဝုတ္တာကာရပရာမသနတ္ထဉ္စေဝ နိဒဿနတ္ထဉ္စ ‘‘ယထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ပစ္စက္ခဘာဝတော ဘိက္ခူနံ ပစ္စက္ခကရဏတ္ထဉ္စ ‘‘ဣဒ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဣတ္ထိသန္တာနပရိယာပန္နတော တပ္ပဋိဗဒ္ဓဘာဝတော စ ‘‘ဣတ္ထိရူပ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ ဧဝံ အနုပဒဝိစယတော ဝိစယော ဟာရော။ ဝိစီယန္တိ ဧတေန၊ ဧတ္ထ ဝါ ပဒပဉှာဒယောတိ ဝိစယော၊ ဝိစိတိ ဧဝ ဝါ တေသန္တိ ဝိစယော။ ပဒပုစ္ဆာဝိဿဇ္ဇနပုဗ္ဗာပရာနုဂ္ဂဟနံ အဿာဒါဒီနဉ္စ ဝိသေသနိဒ္ဓါရဏဝသေန ပဝိစယလက္ခဏော ဟိ ဝိစယော ဟာရော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ယံ ပုစ္ဆိတဉ္စ ဝိဿဇ္ဇိတဉ္စ၊ သုတ္တဿ ယာ စ အနုဂီတိ၊

သုတ္တဿ ယော ပဝိစယော၊ ဟာရော ဝိစယောတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

အနာဒိမတိ သံသာရေ ဣတ္ထိပုရိသာနံ အညမညရူပါဘိရာမတာယ ‘‘ဣတ္ထိရူပံ ပုရိသဿ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတီ’’တိ ယုဇ္ဇတီတိ အယံ ယုတ္တိဟာရော။ ဗျဉ္ဇနတ္ထာနံ ယုတ္တာယုတ္တဝိဘာဂဝိဘာဝနလက္ခဏော ဟိ ယုတ္တိဟာရော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘သဗ္ဗေသံ ဟာရာနံ၊ ယာ ဘူမီ ယော စ ဂေါစရော တေသံ၊

ယုတ္တာယုတ္တိပရိက္ခာ၊ ဟာရော ယုတ္တီတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

ယုတ္တီတိ စ ဥပပတ္တိ သာဓနယုတ္တိ၊ ဣဓ ပန ယုတ္တိဝိစာရဏာ ယုတ္တိ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘ရူပဘဝေါ ရူပ’’န္တိ ယထာ။ ယုတ္တိသဟစရဏတော ဝါ ယုတ္တိ။

ဣတ္ထိရူပံ အယောနိသော ဩလောကိယမာနံ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရတာယ ပဒဋ္ဌာနံ၊ သာ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အဘာဝနာယ ပဒဋ္ဌာနံ၊ သာ သဗ္ဗဿပိ သံကိလေသပက္ခဿ ပရိဝုဒ္ဓိယာ ပဒဋ္ဌာနံ။ ဗျတိရေကတော ပန ဣတ္ထိရူပံ ယောနိသော ဩလောကိယမာနံ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ ပဒဋ္ဌာနံ၊ သာ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပဒဋ္ဌာနံ၊ သာ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တီနံ ပါရိပူရိယာ ပဒဋ္ဌာနံ၊ ကုသလဿ စိတ္တဿ ပရိယာဒါနံ သမ္မောဟာဘိနိဝေသဿ ပဒဋ္ဌာနံ၊ သော သင်္ခါရာနံ ပဒဋ္ဌာနံ၊ သင်္ခါရာ ဝိညာဏဿာတိ သဗ္ဗံ အာဝတ္တတိ ဘဝစက္ကံ။ ဗျတိရေကတော ပန ကုသလဿ စိတ္တဿ အပရိယာဒါနံ တေသံ တေသံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒါယ ပါရိပူရိယာ ပဒဋ္ဌာနန္တိ အယံ တာဝ အဝိသေသတော နယော။ ဝိသေသတော ပန သီလဿ အပရိယာဒါနံ အဝိပ္ပဋိသာရဿ ပဒဋ္ဌာနံ၊ အဝိပ္ပဋိသာရော ပါမောဇ္ဇဿာတိအာဒိနာ ယာဝ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနံ နေတဗ္ဗံ။ အယံ ပဒဋ္ဌာနော ဟာရော။ သုတ္တေ အာဂတဓမ္မာနံ ပဒဋ္ဌာနဘူတေ ဓမ္မေ တေသဉ္စ ပဒဋ္ဌာနဘူတေတိ သမ္ဘဝတော ပဒဋ္ဌာနဘူတဓမ္မနိဒ္ဓါရဏလက္ခဏော ဟိ ပဒဋ္ဌာနော ဟာရော။ ဝုတ္တဉ္စေတံ –

‘‘ဓမ္မံ ဒေသေတိ ဇိနော၊ တဿ စ ဓမ္မဿ ယံ ပဒဋ္ဌာနံ၊

ဣတိ ယာဝ သဗ္ဗဓမ္မာ၊ ဧသော ဟာရော ပဒဋ္ဌာနော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

ပဒဋ္ဌာနန္တိ အာသန္နကာရဏံ။ ဣဓ ပန ပဒဋ္ဌာနဝိစာရဏာ ပဒဋ္ဌာနောတိအာဒိ ယုတ္တိဟာရေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧကရူပန္တိ စ ရူပါယတနဂ္ဂဟဏေန ဆန္နမ္ပိ ဗာဟိရာနံ အာယတနာနံ ဂဟဏံ ဗာဟိရာယတနဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ စိတ္တန္တိ မနာယတနဂ္ဂဟဏေန ဆန္နမ္ပိ အဇ္ဈတ္တိကာနံ အာယတနာနံ ဂဟဏံ အဇ္ဈတ္တိကာယတနဘာဝေန ဧကလက္ခဏတ္တာ။ ဧဝံ ခန္ဓဓာတာဒိဝသေနပိ ဧကလက္ခဏတာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ အယံ လက္ခဏော ဟာရော။ လက္ခီယန္တိ ဧတေန၊ ဧတ္ထ ဝါ ဧကလက္ခဏဓမ္မာ အဝုတ္တာပိ ဧကစ္စဝစနေနာတိ လက္ခဏော။ သုတ္တေ အနာဂတေပိ ဓမ္မေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ အာဂတေ ဝိယ နိဒ္ဓါရေတွာ ယာ သံဝဏ္ဏနာ၊ သော လက္ခဏော ဟာရော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဝုတ္တမှိ ဧကဓမ္မေ၊ ယေ ဓမ္မာ ဧကလက္ခဏာ ကေစိ၊

ဝုတ္တာ ဘဝန္တိ သဗ္ဗေ၊ သော ဟာရော လက္ခဏော နာမာ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

နိဒါနေ ဣမိဿာ ဒေသနာယ ရူပဂရုကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ရူပသ္မိံ အနာဒီနဝဒဿိတာ ဝုတ္တာ၊ ‘‘ကထံ နု ခေါ ဣမေ ဣမံ ဒေသနံ သုတွာ ရူပေ အာဒီနဝဒဿနမုခေန သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ ခန္ဓပဉ္စကေ သဗ္ဗသော ဆန္ဒရာဂံ ပဟာယ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခတော မုစ္စေယျုံ၊ ပရေ စ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာပေယျု’’န္တိ အယမေတ္ထ ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယော။ ပဒနိဗ္ဗစနံ နိရုတ္တံ၊ တံ ‘‘ဧဝ’’န္တိအာဒိနိဒါနပဒါနံ ‘‘နာဟ’’န္တိအာဒိပါဠိပဒါနဉ္စ အဋ္ဌကထာယံ တဿာ လီနတ္ထဝဏ္ဏနာယ စ ဝုတ္တနယာနုသာရေန သုကရတ္တာ န ဝိတ္ထာရယိမှ။

ပဒပဒတ္ထဒေသနာဒေသနာနိက္ခေပသုတ္တသန္ဓိဝသေန ပဉ္စဝိဓာ သန္ဓိ။ တတ္ထ ပဒဿ ပဒန္တရေန သမ္ဗန္ဓော ပဒသန္ဓိ။ ပဒတ္ထဿ ပဒတ္ထန္တရေန သမ္ဗန္ဓော ပဒတ္ထသန္ဓိ၊ ယော ‘‘ကိရိယာကာရကသမ္ဗန္ဓော’’တိ ဝုစ္စတိ။ နာနာနုသန္ဓိကဿ သုတ္တဿ တံတံအနုသန္ဓီဟိ သမ္ဗန္ဓော၊ ဧကာနုသန္ဓိကဿ စ ပုဗ္ဗာပရသမ္ဗန္ဓော ဒေသနာသန္ဓိ၊ ယာ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ၊ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ၊ ယထာနုသန္ဓီ’’တိ တိဓာ ဝိဘတ္တာ။ အဇ္ဈာသယော စေတ္ထ အတ္တဇ္ဈာသယော ပရဇ္ဈာသယောတိ ဒွိဓာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဒေသနာနိက္ခေပသန္ဓိ စတုန္နံ သုတ္တနိက္ခေပါနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုတ္တသန္ဓိ ဣဓ ပဌမနိက္ခေပဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဣဒမေဝ စိတ္တပရိယာဒါနသုတ္တံ ပဌမံ နိက္ခိတ္တ’’န္တိ နာယမနုယောဂေါ ကတ္ထစိ န ပဝတ္တတိ။ အပိစ ဣမေ သတ္တာ အနာဒိမတိ သံသာရေ ပရိဗ္ဘမန္တာ ဣတ္ထိပုရိသာ အညမညေသံ ပဉ္စကာမဂုဏသင်္ခါတရူပါဘိရာမာ၊ တတ္ထ ဣတ္ထီ ပုရိသဿ ရူပေ သတ္တာ ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ အာသတ္တာ၊ သာ စဿာ တတ္ထ အာသတ္တိ ဒုဗ္ဗိဝေစနီယာ ။ တထာ ပုရိသော ဣတ္ထိယာ ရူပေ၊ တတ္ထ စ ဒဿနသံသဂ္ဂေါ ဂရုတရော ဣတရေသဉ္စ မူလဘူတော။ တေနေဝ ဟိ ဘဂဝါ ‘‘ကထံ နု ခေါ မာတုဂါမေ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၃) ပုဋ္ဌော ‘‘အဒဿနမေဝါ’’တိ အဝေါစ။ တသ္မာ ဘဂဝါ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရူပေ ဆန္ဒရာဂဟာပနတ္ထံ ဣဒမေဝ သုတ္တံ ပဌမံ ဒေသေသိ။ နိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ ပဋိပတ္တိယာ အာဒိ ရေသာ ပဋိပတ္တီတိ။ ယံ ပန ဧကိဿာ ဒေသနာယ ဒေသနန္တရေန သံသန္ဒနံ၊ အယမ္ပိ ဒေသနာသန္ဓိ။ သာ ဣဓ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… တိဋ္ဌတီ’’တိ အယံ ဒေသနာ။ ‘‘ယေ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စက္ခုဝိညေယျာ ရူပါ ဣဋ္ဌာ ကန္တာ မနာပါ ပိယရူပါ ကာမူပသံဟိတာ ရဇနီယာ ၊ တဉ္စေ ဘိက္ခု အဘိနန္ဒတိ အဘိဝဒတိ အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတိ၊ တဿ တံ အဘိနန္ဒတော အဘိဝဒတော အဇ္ဈောသာယ တိဋ္ဌတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၁၁၈) ဣမာယ ဒေသနာယ သံသန္ဒတိ။ တထာ ‘‘ရူပေ မညတိ၊ ရူပေသု မညတိ၊ ရူပတော မညတိ၊ ရူပံ ‘မေ’တိ မညတိ။ ရူပံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဘိဇာနံ အပရိဇာနံ အဝိရာဇယံ အပ္ပဇဟံ အဘဗ္ဗော ဒုက္ခက္ခယာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၁၁၂) ဧဝမာဒီဟိ ဒေသနာဟိ သံသန္ဒတီတိ အယံ စတုဗျူဟော ဟာရော။ ဝိယူဟီယန္တိ ဝိဘာဂေန ပိဏ္ဍီယန္တိ ဧတေန၊ ဧတ္ထ ဝါတိ ဗျူဟော၊ နိဗ္ဗစနာဒီနံ စတုန္နံ ဗျူဟောတိ စတုဗျူဟော၊ စတုန္နံ ဝါ ဗျူဟော ဧတ္ထာတိ စတုဗျူဟော။ နိဗ္ဗစနာဓိပ္ပာယာဒီနံ စတုန္နံ ဝိဘာဂလက္ခဏော ဟိ စတုဗျူဟော ဟာရော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘နေရုတ္တမဓိပ္ပာယော၊ ဗျဉ္ဇနမထ ဒေသနာနိဒါနဉ္စ၊

ပုဗ္ဗာပရာနုသန္ဓီ၊ ဧသော ဟာရော စတုဗျူဟော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ…ပေ… ဣတ္ထိရူပ’’န္တိ ဧတေန အယောနိသောမနသိကာရော ဒီပိတော။ ယံ တတ္ထ စိတ္တံ ပရိယာဒိယတိ၊ တေန ယောနိသောမနသိကာရော။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကရောတော တဏှာဝိဇ္ဇာ ပရိဝဍ္ဎန္တိ၊ တာသု တဏှာဂဟဏေန နဝ တဏှာမူလကာ ဓမ္မာ အာဝဋ္ဋန္တိ၊ အဝိဇ္ဇာဂဟဏေန အဝိဇ္ဇာမူလကံ သဗ္ဗံ ဘဝစက္ကံ အာဝဋ္ဋတိ၊ ယောနိသောမနသိကာရဂ္ဂဟဏေန စ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ အာဝဋ္ဋန္တိ၊ စတုဗ္ဗိဓဉ္စ သမ္ပတ္တိစက္ကန္တိ။ အယံ အာဝဋ္ဋော ဟာရော။ အာဝဋ္ဋယန္တိ ဧတေန၊ ဧတ္ထ ဝါ သဘာဂဝိသဘာဂါ စ ဓမ္မာ၊ တေသံ ဝါ အာဝဋ္ဋနန္တိ အာဝဋ္ဋော။ ဒေသနာယ ဂဟိတဓမ္မာနံ သဘာဂါသဘာဂဓမ္မဝသေန အာဝဋ္ဋနလက္ခဏော ဟိ အာဝဋ္ဋော ဟာရော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဧကမှိ ပဒဋ္ဌာနေ၊ ပရိယေသတိ သေသကံ ပဒဋ္ဌာနံ၊

အာဝဋ္ဋတိ ပဋိပက္ခေ၊ အာဝဋ္ဋော နာမ သော ဟာရော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

ရူပံ စတုဗ္ဗိဓံ ကမ္မသမုဋ္ဌာနံ၊ စိတ္တသမုဋ္ဌာနံ၊ ဥတုသမုဋ္ဌာနံ၊ အာဟာရသမုဋ္ဌာနံ၊ တထာ ဣဋ္ဌံ ဣဋ္ဌမဇ္ဈတ္တံ အနိဋ္ဌံ အနိဋ္ဌမဇ္ဈတ္တန္တိ။ ဣဓ ပန ဣဋ္ဌံ အဓိပ္ပေတံ။ စိတ္တံ ကုသလစိတ္တမေတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ ကာမာဝစရံ၊ ရူပါဝစရံ၊ အရူပါဝစရံ၊ လောကုတ္တရန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ။ ဝေဒနာဒိသမ္ပယုတ္တဓမ္မဘေဒတော အနေကဝိဓန္တိ အယံ ဝိဘတ္တိဟာရော။ ဝိဘဇီယန္တိ ဧတေန၊ ဧတ္ထ ဝါ သာဓာရဏာသာဓာရဏာနံ သံကိလေသဝေါဒါနဓမ္မာနံ ဘူမိယောတိ ဝိဘတ္တိ။ ဝိဘဇနံ ဝါ ဧတေသံ ဘူမိယောတိ ဝိဘတ္တိ။ သံကိလေသဓမ္မေ ဝေါဒါနဓမ္မေ စ သာဓာရဏာသာဓာရဏတော ပဒဋ္ဌာနတော ဘူမိတော ဝိဘဇနလက္ခဏော ဟိ ဝိဘတ္တိဟာရော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဓမ္မဉ္စ ပဒဋ္ဌာနံ၊ ဘူမိဉ္စ ဝိဘဇ္ဇတေ အယံ ဟာရော၊

သာဓာရဏေ အသာဓာရဏေ စ နေယျော ဝိဘတ္တီ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

ဣတ္ထိရူပံ ပုရိသဿ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတိ အယောနိသော မနသိကရောတော၊ ယောနိသော မနသိကရောတော န ပရိယာဒိယတိ သုသံဝုတိန္ဒြိယတ္တာ သီလေသု သမာဟိတဿာတိ အယံ ပရိဝတ္တော ဟာရော။ ပဋိပက္ခဝသေန ပရိဝတ္တီယန္တိ ဣမိနာ၊ ဧတ္ထ ဝါ သုတ္တေ ဝုတ္တဓမ္မာ၊ ပရိဝတ္တနံ ဝါ တေသန္တိ ပရိဝတ္တော။ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ ဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခတော ပရိဝတ္တနလက္ခဏော ဟိ ပရိဝတ္တော ဟာရော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ကုသလာကုသလေ ဓမ္မေ၊ နိဒ္ဒိဋ္ဌေ ဘာဝိတေ ပဟီနေ စ၊

ပရိဝတ္တတိ ပဋိပက္ခေ၊ ဟာရော ပရိဝတ္တနော နာမာ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

ဘိက္ခဝေ၊ သမဏာ ပဗ္ဗဇိတာတိ ပရိယာယဝစနံ။ အညံ ပရံ ကိဉ္စီတိ ပရိယာယဝစနံ။ ရူပံ ဝဏ္ဏံ စက္ခုဝိညေယျန္တိ ပရိယာယဝစနံ။ သမနုပဿာမိ ဩလောကေဿာမိ ဇာနာမီတိ ပရိယာယဝစနံ။ ဧဝံ ဣတ္ထံ ဣမံ ပကာရန္တိ ပရိယာယဝစနံ။ ပုရိသဿ ပုဂ္ဂလဿာတိ ပရိယာယဝစနံ။ စိတ္တံ ဝိညာဏံ မနောတိ ပရိယာယဝစနံ။ ပရိယာဒါယ ဂဟေတွာ ခေပေတွာတိ ပရိယာယဝစနံ။ တိဋ္ဌတိ ဓရတိ ဌာတီတိ ပရိယာယဝစနံ။ ယထာ ယေန ပကာရေန ယေနာကာရေနာတိ ပရိယာယဝစနံ။ ဣတ္ထီ နာရီ မာတုဂါမောတိ ပရိယာယဝစနန္တိ အယံ ဝေဝစနော ဟာရော။ ဝိဝိဓံ ဝစနံ ဧကဿေဝတ္ထဿ ဝါစကမေတ္ထာတိ ဝိဝစနံ၊ ဝိဝစနမေဝ ဝေဝစနံ။ ဝိဝိဓံ ဝုစ္စတိ ဧတေန အတ္ထောတိ ဝါ ဝိဝစနံ၊ ဝိဝစနမေဝ ဝေဝစနံ။ ဧကသ္မိံ အတ္ထေ အနေကပရိယာယသဒ္ဒပ္ပယောဇနလက္ခဏော ဟိ ဝေဝစနော ဟာရော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဝေဝစနာနိ ဗဟူနိ တု၊ သုတ္တေ ဝုတ္တာနိ ဧကဓမ္မဿ၊

ယော ဇာနာတိ သုတ္တဝိဒူ၊ ဝေဝစနော နာမ သော ဟာရော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

ရူပံ ကာဠသာမာဒိဝသေန အနေကဓာ ပညတ္တံ။ ပုရိသော ခတ္တိယာဒိဝသေန အနေကဓာ ပညတ္တော။ စိတ္တံ ပရိတ္တမဟဂ္ဂတာဒိဝသေန အနေကဓာ ပညတ္တံ။ ‘‘ပရိယာဒါယာ’’တိ ဧတ္ထ ပရိယာဒါနံ ပရိယာဒါယကာနံ ပါပဓမ္မာနံ ဝသေန ဝီတိက္ကမပရိယုဋ္ဌာနာဒိနာ စ အနေကဓာ ပညတ္တံ။ အယံ ပညတ္တိဟာရော။ ပကာရေဟိ၊ ပဘေဒတော ဝါ ဉာပီယန္တိ ဣမိနာ၊ ဧတ္ထ ဝါ အတ္ထာတိ ပညတ္တိ။ ဧကေကဿ ဓမ္မဿ အနေကာဟိ ပညတ္တီဟိ ပညာပေတဗ္ဗာကာရဝိဘာဝနလက္ခဏော ဟိ ပညတ္တိဟာရော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဧကံ ဘဂဝါ ဓမ္မံ၊ ပညတ္တီဟိ ဝိဝိဓာဟိ ဒေသေတိ၊

သော အာကာရော ဉေယျော၊ ပညတ္တီ နာမ သော ဟာရော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

ဝိရောဓိပစ္စယသမဝါယေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိရုပ္ပနဝဏ္ဏဝိကာရာပတ္တိယာ တံသမင်္ဂိနော ဟဒယင်္ဂတဘာဝပ္ပကာသနံ ရူပဋ္ဌောတိ အနိစ္စတာမုခေန ဩတရဏံ၊ အနိစ္စဿ ပန ဒုက္ခတ္တာ ဒုက္ခတာမုခေန၊ ဒုက္ခဿ စ အနတ္တကတ္တာ သုညတာမုခေန ဩတရဏံ။ စိတ္တံ မနောဝိညာဏဓာတု၊ တဿာ ပရိယာဒါယိကာ တဏှာ တဒေကဋ္ဌာ စ ပါပဓမ္မာ ဓမ္မဓာတူတိ ဓာတုမုခေန ဩတရဏံ။ ဧဝံ ခန္ဓာယတနာဒိမုခေဟိပိ ဩတရဏံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ အယံ ဩတရဏော ဟာရော။ ဩတာရီယန္တိ အနုပ္ပဝေသီယန္တိ ဧတေန၊ ဧတ္ထ ဝါ သုတ္တာဂတာ ဓမ္မာ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒီသူတိ ဩတရဏော။ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိမုခေန သုတ္တတ္ထဿ ဩတရဏလက္ခဏော ဟိ ဩတရဏော ဟာရော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယော စ ပဋိစ္စုပ္ပာဒေါ၊ ဣန္ဒြိယခန္ဓာ စ ဓာတုအာယတနာ၊

ဧတေဟိ ဩတရတိ ယော၊ ဩတရဏော နာမ သော ဟာရော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… သမနုပဿာမီတိ အာရမ္ဘော။ ဧဝံ ပုရိသဿ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတီတိ ပဒသုဒ္ဓိ၊ န ပန အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ။ ယထယိဒန္တိအာဒိ ပဒသုဒ္ဓိ စေဝ အာရမ္ဘသုဒ္ဓိ စာတိ အယံ သောဓနော ဟာရော။ သောဓီယန္တိ သမာဓီယန္တိ ဧတေန၊ ဧတ္ထ ဝါ သုတ္တေ ပဒပဒတ္ထပဉှာရမ္ဘာတိ သောဓနော။ သုတ္တေ ပဒပဒတ္ထပဉှာရမ္ဘာနံ သောဓနလက္ခဏော ဟိ သောဓနော ဟာရော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဝိဿဇ္ဇိတမှိ ပဉှေ၊ ဂါထာယံ ပုစ္ဆိတာယမာရဗ္ဘ၊

သုဒ္ဓါသုဒ္ဓပရိက္ခာ၊ ဟာရော သော သောဓနော နာမာ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

အညန္တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ ကဿစိ ဝိသေသဿ အနာမဋ္ဌတ္တာ။ ဧကရူပမ္ပီတိ တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနံ။ ယထယိဒန္တိ သာမညတော အဓိဋ္ဌာနံ အနိယမဝစနဘာဝတော။ ဣတ္ထိရူပန္တိ တံ အဝိကပ္ပေတွာ ဝိသေသဝစနန္တိ အယံ အဓိဋ္ဌာနော ဟာရော။ အဓိဋ္ဌီယန္တိ အနုပ္ပဝတ္တီယန္တိ ဧတေန၊ ဧတ္ထ ဝါ သာမညဝိသေသဘူတာ ဓမ္မာ ဝိနာ ဝိကပ္ပေနာတိ အဓိဋ္ဌာနော။ သုတ္တာဂတာနံ ဓမ္မာနံ အဝိကပ္ပနဝသေနေဝ သာမညဝိသေသနိဒ္ဓါရဏလက္ခဏော ဟိ အဓိဋ္ဌာနော ဟာရော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဧကတ္တတာယ ဓမ္မာ၊ ယေပိ စ ဝေမတ္တတာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊

တေန ဝိကပ္ပယိတဗ္ဗာ၊ ဧသော ဟာရော အဓိဋ္ဌာနော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

ရူပဿ ကမ္မာဝိဇ္ဇာဒယော ကမ္မစိတ္တာဒယော စ ဟေတု။ သမနုပဿနာယ အာဝဇ္ဇနာဒယော။ ကုသလဿ စိတ္တဿ ယောနိသော မနသိကာရာဒယော။ ပရိယာဒါယာတိ ဧတ္ထ ပရိယာဒါနဿ အယောနိသောမနသိကာရာဒယောတိ အယံ ပရိက္ခာရော ဟာရော။ ပရိကရောတိ အဘိသင်္ခရောတိ ဖလန္တိ ပရိက္ခာရော၊ ဟေတု ပစ္စယော စ။ ပရိက္ခာရံ အာစိက္ခတီတိ ပရိက္ခာရော၊ ဟာရော။ ပရိက္ခာရဝိသယတ္တာ၊ ပရိက္ခာရသဟစရဏတော ဝါ ပရိက္ခာရော။ သုတ္တေ အာဂတဓမ္မာနံ ပရိက္ခာရသင်္ခါတဟေတုပစ္စယေ နိဒ္ဓါရေတွာ သံဝဏ္ဏနာလက္ခဏော ဟိ ပရိက္ခာရော ဟာရော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယေ ဓမ္မာ ယံ ဓမ္မံ၊ ဇနယန္တိပ္ပစ္စယာ ပရမ္ပရတော၊

ဟေတုမဝကဍ္ဎယိတွာ၊ ဧသော ဟာရော ပရိက္ခာရော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

ပုရိသဿ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတီတိ ဧတ္ထ ပရိယာဒါယိကာ ဝိသေသတော တဏှာဝိဇ္ဇာ ဝေဒိတဗ္ဗာ တာသံ ဝသေန ပရိယာဒါနသမ္ဘဝတော။ တာသု တဏှာယ ရူပမဓိဋ္ဌာနံ၊ အဝိဇ္ဇာယ အရူပံ။ ဝိသေသတော တဏှာယ သမထော ပဋိပက္ခော၊ အဝိဇ္ဇာယ ဝိပဿနာ။ သမထဿ စေတောဝိမုတ္တိ၊ ဖလဝိပဿနာယ ပညာဝိမုတ္တိ။ တထာ ဟိ တာ ရာဂဝိရာဂါ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါတိ ဝိသေသေတွာ ဝုစ္စန္တီတိ အယံ သမာရောပနော ဟာရော။ သမာရောပီယန္တိ ဧတေန၊ ဧတ္ထ ဝါ ပဒဋ္ဌာနာဒိမုခေန ဓမ္မာတိ သမာရောပနော။ သုတ္တေ အာဂတဓမ္မာနံ ပဒဋ္ဌာနဝေဝစနဘာဝနာပဟာနသမာရောပနဝိစာရဏလက္ခဏော ဟိ သမာရောပနော ဟာရော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယေ ဓမ္မာ ယံ မူလာ၊ ယေ စေကတ္ထာ ပကာသိတာ မုနိနာ၊

တေ သမာရောပယိတဗ္ဗာ၊ ဧသ သမာရောပနော ဟာရော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

ဧတ္တာဝတာ စ –

‘‘ဒေသနာ ဝိစယော ယုတ္တိ၊ ပဒဋ္ဌာနော စ လက္ခဏော၊

စတုဗျူဟော စ အာဝဋ္ဋော၊ ဝိဘတ္တိ ပရိဝတ္တနော။

ဝေဝစနော စ ပညတ္တိ၊ ဩတရဏော စ သောဓနော၊

အဓိဋ္ဌာနော ပရိက္ခာရော၊ သမာရောပနော သောဠသော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၁ ဥဒ္ဒေသဝါရ) –

ဧဝံ ဝုတ္တာ သောဠသ ဟာရာ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဟရီယန္တိ ဧတေဟိ၊ ဧတ္ထ ဝါ သုတ္တဂေယျာဒိဝိသယာ အညာဏသံသယဝိပလ္လာသာတိ ဟာရာ။ ဟရန္တိ ဝါ သယံ တာနိ၊ ဟရဏမတ္တမေဝ ဝါတိ ဟာရာ ဖလူပစာရေန။ အထ ဝါ ဟရီယန္တိ ဝေါဟရီယန္တိ ဓမ္မသံဝဏ္ဏကဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂါဟကေဟိ ဓမ္မဿ ဒါနဂ္ဂဟဏဝသေနာတိ ဟာရာ။ အထ ဝါ ဟာရာ ဝိယာတိ ဟာရာ။ ယထာ ဟိ အနေကရတနာဝလိသမူဟော ဟာရသင်္ခါတော အတ္တနော အဝယဝဘူတရတနသမ္ဖဿေဟိ သမုပဇနိယမာနဟိလာဒသုခေါ ဟုတွာ တဒုပဘောဂိဇနသရီရသန္တာပံ နိဒါဃပရိဠာဟူပဇနိတံ ဝူပသမေတိ၊ ဧဝမေဝ တေပိ နာနာဝိဓပရမတ္ထရတနပ္ပဗန္ဓာ သံဝဏ္ဏနာဝိသေသာ အတ္တနော အဝယဝဘူတပရမတ္ထရတနာဓိဂမေန သမုပ္ပာဒိယမာနနိဗ္ဗုတိသုခါ ဓမ္မပ္ပဋိဂ္ဂါဟကဇနဟဒယပရိတာပံ ကာမရာဂါဒိကိလေသဟေတုကံ ဝူပသမေန္တီတိ။ အထ ဝါ ဟာရယန္တိ အညာဏာဒိနီဟာရံ အပဂမံ ကရောန္တိ အာစိက္ခန္တီတိ ဝါ ဟာရာ။ အထ ဝါ သောတုဇနစိတ္တဿ ဟရဏတော ရမဏတော စ ဟာရာ နိရုတ္တိနယေန ယထာ ‘‘ဘဝေသု ဝန္တဂမနော ဘဂဝါ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၄၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ)။

ဣတော ပရံ ပန နန္ဒိယာဝဋ္ဋာဒိပဉ္စဝိဓနယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ – တတ္ထ တဏှာဝိဇ္ဇာ သမုဒယသစ္စံ၊ တာသံ အဓိဋ္ဌာနာဒိဘူတာ ရူပဓမ္မာ ဒုက္ခသစ္စံ၊ တေသံ အပ္ပဝတ္တိ နိရောဓသစ္စံ၊ နိရောဓပ္ပဇာနနာ ပဋိပဒါ မဂ္ဂသစ္စံ။ တဏှာဂဟဏေန စေတ္ထ မာယာသာဌေယျမာနာတိမာနမဒပ္ပမာဒပါပိစ္ဆတာပါပမိတ္တတာအဟိရိကအနောတ္တပ္ပာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ အဝိဇ္ဇာဂဟဏေန ဝိပရီတမနသိကာရကောဓူပနာဟမက္ခပဠာသဣဿာမစ္ဆရိယ- သာရမ္ဘဒေါဝစဿတာဘဝဒိဋ္ဌိဝိဘဝဒိဋ္ဌိအာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဝိပရိယာယတော ကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော။ ကထံ? အမာယာအသာဌေယျာဒိဝသေန အဝိပရီတမနသိကာရာဒိဝသေန စ။ တထာ သမထပက္ခိယာနံ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီနံ ၊ ဝိပဿနာပက္ခိယာနံ အနိစ္စသညာဒီနဉ္စ ဝသေန ဝေါဒါနပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ အယံ နန္ဒိယာဝဋ္ဋဿ နယဿ ဘူမိ။ ယော ဟိ တဏှာအဝိဇ္ဇာဟိ သံကိလေသပက္ခဿ သုတ္တတ္ထဿ သမထဝိပဿနာဟိ ဝေါဒါနပက္ခဿ စ စတုသစ္စယောဇနမုခေန နယနလက္ခဏော သံဝဏ္ဏနာဝိသေသော၊ အယံ နန္ဒိယာဝဋ္ဋနယော နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘တဏှဉ္စ အဝိဇ္ဇမ္ပိ စ၊ သမထေန ဝိပဿနာယ ယော နေတိ၊

သစ္စေဟိ ယောဇယိတွာ၊ အယံ နယော နန္ဒိယာဝဋ္ဋော’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

နန္ဒိယာဝဋ္ဋဿ ဝိယ အာဝဋ္ဋော ဧတဿာတိ နန္ဒိယာဝဋ္ဋော။ ယထာ ဟိ နန္ဒိယာဝဋ္ဋော အန္တော ဌိတေန ပဓာနာဝယဝေန ဗဟိဒ္ဓါ အာဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝမယမ္ပိ နယောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ နန္ဒိယာ တဏှာယ ပမောဒဿ ဝါ အာဝဋ္ဋော ဧတ္ထာတိ နန္ဒိယာဝဋ္ဋော။

ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေန ဂဟိတေသု တဏှာဝိဇ္ဇာတပ္ပက္ခိယဓမ္မေသု တဏှာ လောဘော၊ အဝိဇ္ဇာ မောဟော၊ အဝိဇ္ဇာယ သမ္ပယုတ္တော လောဟိတေ သတိ ပုဗ္ဗော ဝိယ တဏှာယ သတိ သိဇ္ဈမာနော အာဃာတော ဒေါသော ဣတိ တီဟိ အကုသလမူလေဟိ ဂဟိတေဟိ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော ကုသလစိတ္တဂ္ဂဟဏေန စ တီဏိ ကုသလမူလာနိ ဂဟိတာနိ ဧဝ ဟောန္တိ။ ဣဓာပိ လောဘော သဗ္ဗာနိ ဝါ သာသဝကုသလမူလာနိ သမုဒယသစ္စံ၊ တန္နိဗ္ဗတ္တာ တေသံ အဓိဋ္ဌာနဂေါစရဘူတာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စန္တိအာဒိနာ သစ္စယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဖလံ ပနေတ္ထ ဝိမောက္ခတ္တယဝသေန နိဒ္ဓါရေတဗ္ဗံ၊ တီဟိ အကုသလမူလေဟိ တိဝိဓဒုစ္စရိတသံကိလေသမလဝိသမအကုသလသညာဝိတက္ကာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော၊ တထာ တီဟိ ကုသလမူလေဟိ တိဝိဓသုစရိတသမကုသလသညာဝိတက္ကသဒ္ဓမ္မသမာဓိဝိမောက္ခမုခါဒိဝသေန ဝေါဒါနပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ အယံ တိပုက္ခလဿ နယဿ ဘူမိ။ ယော ဟိ အကုသလမူလေဟိ သံကိလေသပက္ခဿ ကုသလမူလေဟိ ဝေါဒါနပက္ခဿ သုတ္တတ္ထဿ စ စတုသစ္စယောဇနာမုခေန နယနလက္ခဏော သံဝဏ္ဏနာဝိသေသော၊ အယံ တိပုက္ခလနယော နာမ။ တီဟိ အဝယဝေဟိ လောဘာဒီဟိ သံကိလေသပက္ခေ၊ အလောဘာဒီဟိ စ ဝေါဒါနပက္ခေ ပုက္ခလော သောဘနောတိ တိပုက္ခလော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယော အကုသလေ သမူလေဟိ၊

နေတိ ကုသလေ စ ကုသလမူလေဟိ၊

ဘူတံ တထံ အဝိတထံ၊

တိပုက္ခလံ တံ နယံ အာဟူ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

ဝုတ္တနယေန ဂဟိတေသု တဏှာဝိဇ္ဇာတပ္ပက္ခိယဓမ္မေသု ဝိသေသတော တဏှာဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ၊ ဒုက္ခေ ‘‘သုခ’’န္တိ စ ဝိပလ္လာသာ၊ အဝိဇ္ဇာဒိဋ္ဌီနံ ဝသေန အနိစ္စေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ၊ အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ ဝိပလ္လာသာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေသံ ပဋိပက္ခတော ကုသလစိတ္တဂ္ဂဟဏေန သိဒ္ဓေဟိ သတိဝီရိယသမာဓိပညိန္ဒြိယေဟိ စတ္တာရိ သတိပဋ္ဌာနာနိ သိဒ္ဓါနိယေဝ ဟောန္တိ။

တတ္ထ စတူဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ စတ္တာရော ပုဂ္ဂလာ နိဒ္ဒိသိတဗ္ဗာ။ ကထံ? ဒုဝိဓော ဟိ တဏှာစရိတော မုဒိန္ဒြိယော တိက္ခိန္ဒြိယောတိ၊ တထာ ဒိဋ္ဌိစရိတော။ တေသု ပဌမော အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟီ သတိဗလေန ယထာဘူတံ ကာယသဘာဝံ သလ္လက္ခေန္တော ဘာဝနာဗလေန တံ ဝိပလ္လာသံ သမုဂ္ဃာတေတွာ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ။ ဒုတိယော အသုခေ ‘‘သုခ’’န္တိ ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟီ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၄၊ ၆။၅၈) ဝုတ္တေန ဝီရိယသံဝရဘူတေန ဝီရိယဗလေန ပဋိပက္ခံ ဝိနောဒေန္တော ဘာဝနာဗလေန တံ ဝိပလ္လာသံ ဝိဓမေတွာ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ။ တတိယော အနိစ္စေ ‘‘နိစ္စ’’န္တိ ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟီ သမထဗလေန သမာဟိတစိတ္တော သင်္ခါရာနံ ခဏိကဘာဝံ သလ္လက္ခေန္တော ဘာဝနာဗလေန တံ ဝိပလ္လာသံ သမုဂ္ဃာတေတွာ သမ္မတ္တနိယာမံ ဩက္ကမတိ။ စတုတ္ထော သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏဃနဝဉ္စိတတာယ ဖဿာဒိဓမ္မပုဉ္ဇမတ္တေ အနတ္တနိ ‘‘အတ္တာ’’တိ မိစ္ဆာဘိနိဝေသီ စတုကောဋိကသုညတာမနသိကာရေန တံ မိစ္ဆာဘိနိဝေသံ ဝိဒ္ဓံသေန္တော သာမညဖလံ သစ္ဆိကရောတိ။ သုဘသညာဒီဟိ စတူဟိပိ ဝါ ဝိပလ္လာသေဟိ သမုဒယသစ္စံ၊ တေသမဓိဋ္ဌာနာရမ္မဏဘူတာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ ဒုက္ခသစ္စန္တိအာဒိနာ သစ္စယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဖလံ ပနေတ္ထ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ၊ စတူဟိ စေတ္ထ ဝိပလ္လာသေဟိ စတုရာသဝေါဃယောဂဂန္ထအဂတိတဏှုပါဒါနသလ္လဝိညာဏဋ္ဌိတိအပရိညာဒိဝသေန အကုသလပက္ခော နေတဗ္ဗော၊ တထာ စတူဟိ သတိပဋ္ဌာနေဟိ စတုဗ္ဗိဓဇ္ဈာနဝိဟာရာဓိဋ္ဌာနသုခဘာဂိယဓမ္မအပ္ပမညာသမ္မပ္ပဓာနဣဒ္ဓိပါဒါဒိဝသေန ဝေါဒါနပက္ခော နေတဗ္ဗောတိ အယံ သီဟဝိက္ကီဠိတဿ နယဿ ဘူမိ။ ယော ဟိ သုဘသညာဒီဟိ ဝိပလ္လာသေဟိ သကလဿ သံကိလေသပက္ခဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယာဒီဟိ စ ဝေါဒါနပက္ခဿ စတုသစ္စယောဇနာဝသေန နယနလက္ခဏော သံဝဏ္ဏနာဝိသေသော၊ အယံ သီဟဝိက္ကီဠိတော နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယော နေတိ ဝိပလ္လာသေဟိ၊

ကိလေသေ ဣန္ဒြိယေဟိ သဒ္ဓမ္မေ၊

ဧတံ နယံ နယဝိဒူ၊

သီဟဝိက္ကီဠိတံ အာဟူ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

အသန္တာသနဇဝပရက္ကမာဒိဝိသေသယောဂေန သီဟော ဘဂဝါ၊ တဿ ဝိက္ကီဠိတံ ဒေသနာ ဝစီကမ္မဘူတော ဝိဟာရောတိ ကတွာ ဝိပလ္လာသတပ္ပဋိပက္ခပရိဒီပနတော သီဟဿ ဝိက္ကီဠိတံ ဧတ္ထာတိ သီဟဝိက္ကီဠိတော၊ နယော။ ဗလဝိသေသယောဂဒီပနတော ဝါ သီဟဝိက္ကီဠိတသဒိသတ္တာ နယော သီဟဝိက္ကီဠိတော။ ဗလဝိသေသော စေတ္ထ သဒ္ဓါဒိဗလံ၊ ဒသဗလာနိ ဧဝ ဝါ။

ဣမေသံ ပန တိဏ္ဏံ အတ္ထနယာနံ သိဒ္ဓိယာ ဝေါဟာရနယဒွယံ သိဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ တထာ ဟိ အတ္ထနယတ္တယဒိသာဘာဝေန ကုသလာဒိဓမ္မာနံ အာလောစနံ ဒိသာလောစနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဝေယျာကရဏေသု ဟိ ယေ၊

ကုသလာကုသလာ တဟိံ တဟိံ ဝုတ္တာ၊

မနသာ ဩလောကယတေ၊

တံ ခု ဒိသာလောစနံ အာဟူ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

တထာ အာလောစိတာနံ တေသံ ဓမ္မာနံ အတ္ထနယတ္တယယောဇနေ သမာနယနတော အင်္ကုသော ဝိယ အင်္ကုသော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဩလောကေတွာ ဒိသလောစနေန၊ ဥက္ခိပိယ ယံ သမာနေတိ၊

သဗ္ဗေ ကုသလာကုသလေ၊ အယံ နယော အင်္ကုသော နာမာ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၄ နိဒ္ဒေသဝါရ)၊

တသ္မာ မနသာဝ အတ္ထနယာနံ ဒိသာဘူတဓမ္မာနံ လောစနံ ဒိသာလောစနံ၊ တေသံ သမာနယနံ အင်္ကုသောတိ ပဉ္စပိ နယာနိ ယုတ္တာနိ ဟောန္တိ။

ဧတ္တာဝတာ စ –

‘‘ပဌမော နန္ဒိယာဝဋ္ဋော၊ ဒုတိယော စ တိပုက္ခလော၊

သီဟဝိက္ကီဠိတော နာမ၊ တတိယော နယလဉ္ဇကော။

ဒိသာလောစနမာဟံသု၊ စတုတ္ထံ နယမုတ္တမံ၊

ပဉ္စမော အင်္ကုသော နာမ၊ သဗ္ဗေ ပဉ္စ နယာ ဂတာ’’တိ။ (နေတ္တိ။ ၁ ဥဒ္ဒေသဝါရ) –

ဧဝံ ဝုတ္တပဉ္စနယာပိ ဧတ္ထ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နယတိ သံကိလေသံ ဝေါဒါနဉ္စ ဝိဘာဂတော ဉာပေတီတိ နယော၊ လဉ္ဇေတိ ပကာသေတိ သုတ္တတ္ထန္တိ လဉ္ဇကော၊ နယော စ သော လဉ္ဇကော စာတိ နယလဉ္ဇကော။ ဣဒဉ္စ သုတ္တံ သောဠသဝိဓေ သုတ္တန္တပဋ္ဌာနေ သံကိလေသဘာဂိယံ ဗျတိရေကမုခေန နိဗ္ဗေဓာသေက္ခဘာဂိယန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓေ ပန သုတ္တန္တပဋ္ဌာနေ လောကိယလောကုတ္တရံ သတ္တဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ ဉာဏညေယျံ ဒဿနဘာဝနံ သကဝစနံ ဝိဿဇ္ဇနီယံ ကုသလာကုသလံ အနုညာတံ ပဋိက္ခိတ္တဉ္စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တတ္ထ သောဠသဝိဓသုတ္တန္တံ ပဋ္ဌာနံ နာမ ‘‘သံကိလေသဘာဂိယံ သုတ္တံ၊ ဝါသနာဘာဂိယံ သုတ္တံ၊ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ သုတ္တံ၊ အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တံ၊ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ၊ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ၊ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ၊ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ၊ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ၊ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ၊ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ၊ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ၊ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ၊ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ၊ သံကိလေသဘာဂိယဉ္စ ဝါသနာဘာဂိယဉ္စ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဉ္စ အသေက္ခဘာဂိယဉ္စ သုတ္တံ၊ နေဝ သံကိလေသဘာဂိယံ န ဝါသနာဘာဂိယံ န နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ န အသေက္ခဘာဂိယံ သုတ္တ’’န္တိ (နေတ္တိ။ ၈၉) ဧဝံ ဝုတ္တသောဠသသာသနပဋ္ဌာနာနိ။

တတ္ထ သံကိလိဿန္တိ ဧတေနာတိ သံကိလေသော၊ သံကိလေသဘာဂေ သံကိလေသကောဋ္ဌာသေ ပဝတ္တံ သံကိလေသဘာဂိယံ။ ဝါသနာ ပုညဘာဝနာ၊ ဝါသနာဘာဂေ ပဝတ္တံ ဝါသနာဘာဂိယံ၊ ဝါသနံ ဘဇာပေတီတိ ဝါ ဝါသနာဘာဂိယံ။ နိဗ္ဗိဇ္ဈနံ လောဘက္ခန္ဓာဒီနံ ပဒါလနံ နိဗ္ဗေဓော၊ နိဗ္ဗေဓဘာဂေ ပဝတ္တံ၊ နိဗ္ဗေဓံ ဘဇာပေတီတိ ဝါ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ။ ပရိနိဋ္ဌိတသိက္ခာ ဓမ္မာ အသေက္ခာ၊ အသေက္ခဘာဂေ ပဝတ္တံ၊ အသေက္ခေ ဘဇာပေတီတိ ဝါ အသေက္ခဘာဂိယံ။ တေသု ယတ္ထ တဏှာဒိသံကိလေသော ဝိဘတ္တော၊ ဣဒံ သံကိလေသဘာဂိယံ။ ယတ္ထ ဒါနာဒိပုညကိရိယဝတ္ထု ဝိဘတ္တံ၊ ဣဒံ ဝါသနာဘာဂိယံ။ ယတ္ထ သေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဝိဘတ္တာ၊ ဣဒံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ။ ယတ္ထ ပန အသေက္ခာ သီလက္ခန္ဓာဒယော ဝိဘတ္တာ၊ ဣဒံ အသေက္ခဘာဂိယံ။ ဣတရာနိ တေသံ ဝေါမိဿကနယဝသေန ဝုတ္တာနိ။ သဗ္ဗာသဝသံဝရပရိယာယာဒီနံ ဝသေန သဗ္ဗဘာဂိယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ဟိ သံကိလေသဓမ္မာ လောကိယသုစရိတဓမ္မာ သေက္ခာ ဓမ္မာ အသေက္ခာ ဓမ္မာ စ ဝိဘတ္တာ။ သဗ္ဗဘာဂိယံ ပန ‘‘ပဿံ န ပဿတီ’’တိအာဒိကံ ဥဒကာဒိအနုဝါဒဝစနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အဋ္ဌဝီသတိဝိဓံ သုတ္တန္တပဋ္ဌာနံ ပန ‘‘လောကိယံ၊ လောကုတ္တရံ၊ လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စ၊ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ၊ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ၊ သတ္တာဓိဋ္ဌာနဉ္စ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဉ္စ၊ ဉာဏံ၊ ဉေယျံ၊ ဉာဏဉ္စ ဉေယျဉ္စ၊ ဒဿနံ၊ ဘာဝနာ၊ ဒဿနဉ္စ ဘာဝနာ စ၊ သကဝစနံ၊ ပရဝစနံ၊ သကဝစနဉ္စ ပရဝစနဉ္စ၊ ဝိဿဇ္ဇနီယံ၊ အဝိဿဇ္ဇနီယံ၊ ဝိဿဇ္ဇနီယဉ္စ အဝိဿဇ္ဇနီယဉ္စ၊ ကမ္မံ၊ ဝိပါကော၊ ကမ္မဉ္စ ဝိပါကော စ ကုသလံ၊ အကုသလံ၊ ကုသလဉ္စ အကုသလဉ္စ အနုညာတံ၊ ပဋိက္ခိတ္တံ၊ အနုညာတဉ္စ ပဋိက္ခိတ္တဉ္စ၊ ထဝေါ’’တိ (နေတ္တိ။ ၁၁၂) ဧဝမာဂတာနိ အဋ္ဌဝီသတိ သာသနပဋ္ဌာနာနိ။ တတ္ထ လောကိယန္တိ လောကေ နိယုတ္တော၊ လောကေ ဝါ ဝိဒိတော လောကိယော။ ဣဓ ပန လောကိယော အတ္ထော ယသ္မိံ သုတ္တေ ဝုတ္တော၊ တံ သုတ္တံ လောကိယံ။ တထာ လောကုတ္တရံ။ ယသ္မိံ ပန သုတ္တေ ပဒေသေန လောကိယံ၊ ပဒေသေန လောကုတ္တရံ ဝုတ္တံ၊ တံ လောကိယဉ္စ လောကုတ္တရဉ္စ။ သတ္တအဓိပ္ပာယသတ္တပညတ္တိမုခေန ဒေသိတံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနံ။ ဓမ္မဝသေန ဒေသိတံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနံ။ ဥဘယဝသေန ဒေသိတံ သတ္တာဓိဋ္ဌာနဉ္စ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဉ္စ။ ဣမိနာ နယေန သဗ္ဗပဒေသု အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ပန ဂုဏာဘိတ္ထဝနဝသေန ပဝတ္တံ သုတ္တံ ထဝေါ နာမ –

‘‘မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကော သေဋ္ဌော၊ သစ္စာနံ စတုရော ပဒါ၊

ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော ဓမ္မာနံ၊ ဒွိပဒါနဉ္စ စက္ခုမာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၇၃၊ နေတ္တိ။ ၁၇၀၊ ပေဋကော။ ၃၀) အာဒိကံ ဝိယ –

နေတ္တိနယဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သဒ္ဒဂရုကာဒီနန္တိ အာဒိသဒ္ဒေန ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဂရုကေ သင်္ဂဏှာတိ။ အာသယဝသေနာတိ အဇ္ဈာသယဝသေန။ ဥတုသမုဋ္ဌာနောပိ ဣတ္ထိသန္တာနဂတော သဒ္ဒေါ လဗ္ဘတိ၊ သော ဣဓ နာဓိပ္ပေတောတိ ‘‘စိတ္တသမုဋ္ဌာနော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကထိတသဒ္ဒေါ အာလာပါဒိသဒ္ဒေါ။ ဂီတသဒ္ဒေါ သရေန ဂါယနသဒ္ဒေါ။ ဣတ္ထိယာ ဟသနသဒ္ဒေါပေတ္ထ သင်္ဂဟေတဗ္ဗော တဿပိ ပုရိသေန အဿာဒေတဗ္ဗတော။ တေနာဟ – ‘‘အပိစ ခေါ မာတုဂါမဿ သဒ္ဒံ သုဏာတိ တိရောကုဋ္ဋာ ဝါ တိရောပါကာရာ ဝါ ဟသန္တိယာ ဝါ ဘဏန္တိယာ ဝါ ဂါယန္တိယာ ဝါ၊ သော တဒဿာဒေတီ’’တိအာဒိ။ နိဝတ္ထနိဝါသနဿာတိ ခလိတ္ထဒ္ဓဿ နိဝါသနဿ။ အလင်္ကာရဿာတိ နူပုရာဒိကဿ အလင်္ကာရဿ။ ဣတ္ထိသဒ္ဒေါတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဣတ္ထိပဋိဗဒ္ဓဘာဝတော ဝုတ္တံ။ တေနာဟ – ‘‘သဗ္ဗောပီ’’တိအာဒိ။ အဝိဒူရဋ္ဌာနေတိ တဿ ဟတ္ထိကုလဿ ဝသနဋ္ဌာနတော အဝိဒူရဋ္ဌာနေ။ ကာယူပပန္နောတိ သမ္ပန္နကာယော ထိရကထိနမဟာကာယော။ မဟာဟတ္ထီတိ မဟာနုဘာဝေါ ဟတ္ထီ။ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာတိ ယူထပတိံ ကတွာ။

ကထိနတိက္ခဘာဝေန သိင်္ဂသဒိသတ္တာ အဠသင်္ခါတာနိ သိင်္ဂါနိ ဧတဿ အတ္ထီတိ သိင်္ဂီ၊ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏတာယ မဟာဗလတာယ စ သီဟဟတ္ထိအာဒိမိဂသဒိသတ္တာ မိဂေါ ဝိယာတိ မိဂေါ။ တတ္ထ တတ္ထ ကိစ္စံ နေတုဘာဝေန စက္ခုယေဝ နေတ္တံ၊ တံ ဥဂ္ဂတဋ္ဌေန အာယတံ ဧတဿာတိ အာယတစက္ခုနေတ္တော။ အဋ္ဌိ ဧဝ တစော ဧတဿာတိ အဋ္ဌိတ္တစော။ တေနာဘိဘူတောတိ တေန မိဂေန အဘိဘူတော အဇ္ဈောတ္ထဋော နိစ္စလဂ္ဂဟိတော ဟုတွာ။ ကရုဏံ ရုဒါမီတိ ကာရုညပတ္တော ဟုတွာ ရောဒါမိ ဝိရဝါမိ။ ပစ္စတ္ထိကဘယတော မုတ္တိ နာမ ယထာ တထာ သဟာယဝတော ဟောတိ၊ န ဧကာကိနောတိ အာဟ – ‘‘မာ ဟေဝ မံ ပါဏသမံ ဇဟေယျာ’’တိ။ တတ္ထ မာ ဟေဝ မန္တိ မံ ဧဝရူပံ ဗျသနံ ပတ္တံ အတ္တနော ပါဏသမံ ပိယသာမိကံ တွံ မာဟေဝ ဇဟိ။

ကုဉ္စေ ဂိရိကူဋေ ရမတိ အဘိရမတိ၊ တတ္ထ ဝါ ဝိစရတိ၊ ကောဉ္ဇနာဒံ နဒန္တော ဝါ ဝိစရတိ၊ ကု ဝါ ပထဝီ၊ တဒဘိဃာတေန ဇီရတီတိ ကုဉ္ဇရော။ သဋ္ဌိဟာယနန္တိ ဇာတိယာ သဋ္ဌိဝဿကာလသ္မိံ ကုဉ္ဇရာ ထာမေန ပရိဟာယန္တိ၊ တံ သန္ဓာယ ဧဝမာဟ။ ပထဗျာ စာတုရန္တာယာတိ စတူသု ဒိသာသု သမုဒ္ဒံ ပတွာ ဌိတာယ စာတုရန္တာယ ပထဝိယာ။ သုပ္ပိယောတိ သုဋ္ဌု ပိယော။ တေသံ တွံ ဝါရိဇော သေဋ္ဌောတိ ယေ သမုဒ္ဒေ ဝါ ဂင်္ဂါယ ဝါ ယမုနာယ ဝါ နမ္မဒါနဒိယာ ဝါ ကုဠီရာ၊ တေသံ သဗ္ဗေသံ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိယာ မဟန္တတ္တေန စ ဝါရိမှိ ဇာတတ္တာ ဝါရိဇော တွမေဝ သေဋ္ဌော ပသတ္ထတရော။ မုဉ္စ ရောဒန္တိယာ ပတိန္တိ သဗ္ဗေသံ သေဋ္ဌတ္တာ တမေဝ ယာစာမိ၊ ရောဒမာနာယ မယှံ သာမိကံ မုဉ္စ။ အထာတိ ဂဟဏဿ သိထိလကရဏသမနန္တရမေဝ။ ဧတဿာတိ ပဋိသတ္တုမဒ္ဒနဿ။

ပဗ္ဗတဂဟနံ နိဿာယာတိ တိဿော ပဗ္ဗတရာဇိယော အတိက္ကမိတွာ စတုတ္ထာယ ပဗ္ဗတရာဇိယံ ပဗ္ဗတဂဟနံ ဥပနိဿာယ။ ဧဝံ ဝဒတီတိ ‘‘ဥဒေတယံ စက္ခုမာ’’တိအာဒိနာ (ဇာ။ ၁။၂။၁၇) ဣမံ ဗုဒ္ဓမန္တံ မန္တေန္တော ဝဒတိ။

တတ္ထ ဥဒေတီတိ ပါစီနလောကဓာတုတော ဥဂ္ဂစ္ဆတိ။ စက္ခုမာတိ သကလစက္ကဝါဠဝါသီနံ အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ စက္ခုပ္ပဋိလာဘကရဏေန ယန္တေန တေသံ ဒိန္နံ စက္ခု၊ တေန စက္ခုနာ စက္ခုမာ။ ဧကရာဇာတိ သကလစက္ကဝါဠေ အာလောကကရာနံ အန္တရေ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ရဉ္ဇနဋ္ဌေန စ ဧကရာဇာ။ ဟရိဿဝဏ္ဏောတိ ဟရိသမာနဝဏ္ဏော၊ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောတိ အတ္ထော။ ပထဝိံ ပဘာသေတီတိ ပထဝိပ္ပဘာသော။ တံ တံ နမဿာမီတိ တသ္မာ တံ ဧဝရူပံ ဘဝန္တံ နမဿာမိ ဝန္ဒာမိ။ တယာဇ္ဇ ဂုတ္တာ ဝိဟရေမှ ဒိဝသန္တိ တယာ အဇ္ဇ ရက္ခိတာ ဟုတွာ ဣမံ ဒိဝသံ စတုဣရိယာပထဝိဟာရေန သုခံ ဝိဟရေယျာမ။

ဧဝံ ဗောဓိသတ္တော ဣမာယ ဂါထာယ သူရိယံ နမဿိတွာ ဒုတိယဂါထာယ အတီတေ ပရိနိဗ္ဗုတေ ဗုဒ္ဓေ စေဝ ဗုဒ္ဓဂုဏေ စ နမဿတိ ‘‘ယေ ဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိနာ။ တတ္ထ ယေ ဗြာဟ္မဏာတိ ယေ ဗာဟိတပါပါ ပရိသုဒ္ဓါ ဗြာဟ္မဏာ။ ဝေဒဂူတိ ဝေဒါနံ ပါရံ ဂတာ၊ ဝေဒေဟိ ပါရံ ဂတာတိ ဝါ ဝေဒဂူ။ ဣဓ ပန သဗ္ဗေ သင်္ခတဓမ္မေ ဝိဒိတေ ပါကဋေ ကတွာ ကတာတိ ဝေဒဂူ။ တေနေဝါဟ – ‘‘သဗ္ဗဓမ္မေ’’တိ။ သဗ္ဗေ ခန္ဓာယတနဓာတုဓမ္မေ သလက္ခဏသာမညလက္ခဏဝသေန အတ္တနော ဉာဏဿ ဝိဒိတေ ပါကဋေ ကတွာ တိဏ္ဏံ မာရာနံ မတ္ထကံ မဒ္ဒိတွာ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပတ္တာ၊ သံသာရံ ဝါ အတိက္ကန္တာတိ အတ္ထော။ တေ မေ နမောတိ တေ မမ ဣမံ နမက္ကာရံ ပဋိစ္ဆန္တု။ တေ စ မံ ပါလယန္တူတိ ဧဝံ မယာ နမဿိတာ စ တေ ဘဂဝန္တော မံ ပါလယန္တု ရက္ခန္တု။ နမတ္တု ဗုဒ္ဓါနံ…ပေ… ဝိမုတ္တိယာတိ အယံ မမ နမက္ကာရော အတီတာနံ ပရိနိဗ္ဗုတာနံ ဗုဒ္ဓါနံ အတ္ထု၊ တေသံယေဝ စတူသု ဖလေသု ဉာဏသင်္ခါတာယ ဗောဓိယာ အတ္ထု၊ တထာ တေသညေဝ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တာနံ အတ္ထု၊ ယာ စ နေသံ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏသင်္ခါတာ ပဉ္စဝိဓာ ဝိမုတ္တိ၊ တာယ ဝိမုတ္တိယာပိ အယံ မယှံ နမက္ကာရော အတ္ထူတိ အတ္ထော။ ဣမံ သော ပရိတ္တံ ကတွာ၊ မောရော စရတိ ဧသနာတိ ဣဒံ ပန ပဒဒွယံ သတ္ထာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ အာဟ။ တဿတ္ထော – ဘိက္ခဝေ၊ သော မောရော ဣမံ ပရိတ္တံ ဣမံ ရက္ခံ ကတွာ အတ္တနော ဂေါစရဘူမိယံ ပုပ္ဖဖလာဒီနံ အတ္ထာယ နာနပ္ပကာရာယ ဧသနာယ စရတီတိ။

ဧဝံ ဒိဝသံ စရိတွာ သာယံ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ နိသီဒိတွာ အတ္ထံ ဂစ္ဆန္တံ သူရိယံ ဩလောကေန္တော ဗုဒ္ဓဂုဏေ အာဝဇ္ဇေတွာ နိဝါသဋ္ဌာနေ ရက္ခာဝရဏတ္ထာယ ပုန ဗြဟ္မမန္တံ ဝဒန္တော ‘‘အပေတယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဒိဝသံ ဂေါစရံ ဂဟေတွာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အပေတီတိ အပယာတိ အတ္ထံ ဂစ္ဆတိ။ ဣမံ သော ပရိတ္တံ ကတွာ မောရော ဝါသမကပ္ပယီတိ ဣဒမ္ပိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ အာဟ။ တဿတ္ထော – ဘိက္ခဝေ၊ သော မောရော ဣမံ ပရိတ္တံ ဣမံ ရက္ခံ ကတွာ အတ္တနော နိဝါသဋ္ဌာနေ ဝါသံ သံကပ္ပယိတ္ထာတိ။ ပရိတ္တကမ္မတော ပုရေတရမေဝါတိ ပရိတ္တကမ္မကရဏတော ပုရေတရမေဝ။ မောရကုက္ကုဋိကာယာတိ ကုက္ကုဋိကာသဒိသာယ မောရစ္ဆာပိကာယ။

၃။ တတိယေ ရူပါယတနဿ ဝိယ ဂန္ဓာယတနဿပိ သမုဋ္ဌာပကပစ္စယဝသေန ဝိသေသော နတ္ထီတိ အာဟ – ‘‘စတုသမုဋ္ဌာနိက’’န္တိ။ ဣတ္ထိယာ သရီရဂန္ဓဿ ကာယာရုဠှအနုလေပနာဒိဂန္ဓဿ စ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဘာဝတော အဝိသေသေန ဂဟဏပ္ပသင်္ဂေ ဣဓာဓိပ္ပေတဂန္ဓံ နိဒ္ဓါရေန္တော ‘‘သွာယ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဣတ္ထိယာတိ ပါကတိကာယ ဣတ္ထိယာ။ ဒုဂ္ဂန္ဓောတိ ပါကတိကာယ ဣတ္ထိယာ သရီရဂန္ဓဘာဝတော ဒုဂ္ဂန္ဓော ဟောတိ။ ဣဓာဓိပ္ပေတောတိ ဣဋ္ဌဘာဝတော အဿာဒေတဗ္ဗတ္တာ ဝုတ္တံ။ ကထံ ပန ဣတ္ထိယာ သရီရဂန္ဓဿ ဒုဂ္ဂန္ဓဘာဝေါတိ အာဟ – ‘‘ဧကစ္စာ ဟီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အဿဿ ဝိယ ဂန္ဓော အဿာ အတ္ထီတိ အဿဂန္ဓိနီ။ မေဏ္ဍကဿ ဝိယ ဂန္ဓော အဿာ အတ္ထီတိ မေဏ္ဍကဂန္ဓိနီ။ သေဒဿ ဝိယ ဂန္ဓော အဿာ အတ္ထီတိ သေဒဂန္ဓိနီ။ သောဏိတဿ ဝိယ ဂန္ဓော အဿာ အတ္ထီတိ သောဏိတဂန္ဓိနီ။ ရဇ္ဇတေဝါတိ အနာဒိမတိ သံသာရေ အဝိဇ္ဇာဒိကိလေသဝါသနာယ ပရိကဍ္ဎိတဟဒယတ္တာ ဖောဋ္ဌဗ္ဗဿာဒဂဓိတစိတ္တတာယ စ အန္ဓဗာလော ဧဝရူပါယပိ ဒုဂ္ဂန္ဓသရီရာယ ဣတ္ထိယာ ရဇ္ဇတိယေဝ။ ပါကတိကာယ ဣတ္ထိယာ သရီရဂန္ဓဿ ဒုဂ္ဂန္ဓဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိသိဋ္ဌာယ ဧကစ္စာယ ဣတ္ထိယာ တဒဘာဝံ ဒဿေတုံ – ‘‘စက္ကဝတ္တိနောပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ယဒိ ဧဝံ ဤဒိသာယ ဣတ္ထိယာ သရီရဂန္ဓောပိ ဣဓ ကသ္မာ နာဓိပ္ပေတောတိ အာဟ – ‘‘အယံ န သဗ္ဗာသံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ တိရစ္ဆာနဂတာယ ဣတ္ထိယာ ဧကစ္စာယ စ မနုဿိတ္ထိယာ သရီရဂန္ဓဿ အတိဝိယ အဿာဒေတဗ္ဗဘာဝဒဿနတော ပုန တမ္ပိ အဝိသေသေန အနုဇာနန္တော ‘‘ဣတ္ထိကာယေ ဂန္ဓော ဝါ ဟောတူ’’တိအာဒိမာဟ။ ဣတ္ထိဂန္ဓောတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဘာဝတော ဝုတ္တံ။

၄။ စတုတ္ထာဒီသု ကိံ တေနာတိ ဇိဝှာဝိညေယျရသေ ဣဓာဓိပ္ပေတေ ကိံ တေန အဝယဝရသာဒိနာ ဝုတ္တေန ပယောဇနံ။ ဩဋ္ဌမံသံ သမ္မက္ခေတီတိ ဩဋ္ဌမံသသမ္မက္ခနော၊ ခေဠာဒီနိ။ အာဒိသဒ္ဒေန ဩဋ္ဌမံသမက္ခနော တမ္ဗုလမုခဝါသာဒိရသော ဂယှတိ။ သဗ္ဗော သော ဣတ္ထိရသောတိ ဣတ္ထိယာဝဿ ဂဟေတဗ္ဗတ္တာ။

၅။ ဣတ္ထိဖောဋ္ဌဗ္ဗောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ယဒိ ပနေတ္ထ ဣတ္ထိဂတာနိ ရူပါရမ္မဏာဒီနိ အဝိသေသတော ပုရိသဿ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌန္တိ၊ အထ ကသ္မာ ဘဂဝတာ တာနိ ဝိသုံ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ဒေသိတာနီတိ အာဟ – ‘‘ဣတိ သတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ယထာ ဟီတိအာဒိနာ တမေဝတ္ထံ သမတ္ထေတိ။ ဂမေတီတိ ဝိက္ခေပံ ဂမေတိ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဂမေတီတိ စ သင်္ဂမေတိ။ န တထာ သေသာ သဒ္ဒါဒယော၊ န တထာ ရူပါဒီနိ အာရမ္မဏာနီတိ ဧတေန သတ္တေသု ရူပါဒိဂရုကတာ အသံကိဏ္ဏာ ဝိယ ဒဿိတာ၊ န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ အနေကဝိဓတ္တာ သတ္တာနံ အဇ္ဈာသယဿာတိ ဒဿေတုံ – ‘‘ဧကစ္စဿ စာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စဂရုကဝသေနာတိ ပဉ္စာရမ္မဏဂရုကဝသေန။ ဧကစ္စဿ ဟိ ပုရိသဿ ယထာဝုတ္တေသု ပဉ္စသုပိ အာရမ္မဏေသု ဂရုကတာ ဟောတိ၊ ဧကစ္စဿ တတ္ထ ကတိပယေသု၊ ဧကသ္မိံ ဧဝ ဝါ၊ တေ သဗ္ဗေပိ ပဉ္စဂရုကာတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ ယထာ ‘‘သတ္တိသယော အဋ္ဌဝိမောက္ခာ’’တိ။ န ပဉ္စဂရုကဇာတကဝသေန ဧကေကာရမ္မဏေ ဂရုကဿေဝ နာဓိပ္ပေတတ္တာ။ ဧကေကာရမ္မဏဂရုကာနဉှိ ပဉ္စန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ တတ္ထ အာဂတတ္တာ တံ ဇာတကံ ‘‘ပဉ္စဂရုကဇာတက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ တေန ဣဓ ပယောဇနံ နတ္ထီတိ အာဟ – ‘‘သက္ခိဘာဝတ္ထာယာ’’တိ။ အာဟရိတွာ ကထေတဗ္ဗန္တိ ရူပါဒိဂရုကတာယ ဧတေ အနယဗျသနံ ပတ္တာတိ ဒဿေတုံ ကထေတဗ္ဗံ။

၆-၈။ တေသန္တိ သုတ္တာနံ။ ဥပ္ပဏ္ဍေတွာ ဂဏှိတုံ န ဣစ္ဆီတိ တဿ ထောကံ ဝိရူပဓာတုကတ္တာ န ဣစ္ဆိ။ အနတိက္ကမန္တောတိ သံသန္ဒေန္တော။ ဒွေ ဟတ္ထံ ပတ္တာနီတိ ဒွေ ဥပ္ပလာနိ ဟတ္ထံ ဂတာနိ။ ပဟဋ္ဌာကာရံ ဒဿေတွာတိ အပရာဟိ ဣတ္ထီဟိ ဧကေကံ လဒ္ဓံ၊ မယာ ဒွေ လဒ္ဓါနီတိ သန္တုဋ္ဌာကာရံ ဒဿေတွာ။ ပရောဒီတိ တဿာ ပုဗ္ဗသာမိကဿ မုခဂန္ဓံ သရိတွာ။ တဿ ဟိ မုခတော ဥပ္ပလဂန္ဓော ဝါယတိ။ ဟာရေတွာတိ တသ္မာ ဌာနာ အပနေတွာ၊ ‘‘ဟရာပေတွာ’’တိ ဝါ ပါဌော၊ အယမေဝတ္ထော။

သာဓု သာဓူတိ ဘာသတောတိ ဓမ္မကထာယ အနုမောဒနဝသေန ‘‘သာဓု သာဓူ’’တိ ဘာသတော။ ဥပ္ပလံဝ ယထောဒကေတိ ယထာ ဥပ္ပလံ ဥပ္ပလဂန္ဓော မုခတော နိဗ္ဗတ္တောတိ။ ဝဋ္ဋမေဝ ကထိတန္တိ ယထာရုတဝသေန ဝုတ္တံ။ ယဒိပိ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ တထာပိ ယထာရုတမတ္ထေ အဝတွာ ဝိဝဋ္ဋံ နီဟရိတွာ ကထေတဗ္ဗံ ဝိမုတ္တိရသတ္တာ ဘဂဝတော ဒေသနာယ။

ရူပါဒိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ မနောရထပူရဏိယာ အင်္ဂုတ္တရနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာယ အနုတ္တာနတ္ထဒီပနာ နိဋ္ဌိတာ။