📜

၁၃။ ဧကပုဂ္ဂလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၁၇၀။ ဧကပုဂ္ဂလဿာတိ ဧကပုဂ္ဂလဝဂ္ဂဿ။ တေနာဟ – ‘‘ပဌမေ’’တိ။ ဧကောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ၊ တတော ဧဝ ဒုတိယာဒိပဋိက္ခေပတ္ထော။ ပဓာနာသဟာယတ္ထောပိ ဧကသဒ္ဒေါ ဟောတီတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ’’တိ အာဟ။ သမ္မုတိယာ ဒေသနာ သမ္မုတိဒေသနာ။ ပရမတ္ထဿ ဒေသနာ ပရမတ္ထဒေသနာ။ တတ္ထာတိ သမ္မုတိပရမတ္ထဒေသနာသု၊ န သမ္မုတိပရမတ္ထေသု။ တေနာဟ – ‘‘ဧဝရူပါ သမ္မုတိဒေသနာ၊ ဧဝရူပါ ပရမတ္ထဒေသနာ’’တိ။ တတြိဒံ သမ္မုတိပရမတ္ထာနံ လက္ခဏံ – ယသ္မိံ ဘိန္နေ၊ ဗုဒ္ဓိယာ ဝါ အဝယဝဝိနိဗ္ဘောဂေ ကတေ န တံသမညာ၊ သာ ဃဋပဋာဒိပ္ပဘေဒါ သမ္မုတိ၊ တဗ္ဗိပရိယာယေန ပရမတ္ထာ။ န ဟိ ကက္ခဠဖုသနာဒိသဘာဝေ သော နယော လဗ္ဘတိ။ တတ္ထ ရူပါဒိဓမ္မသမူဟံ သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနံ ဥပါဒါယ ပုဂ္ဂလဝေါဟာရောတိ ပုဂ္ဂလောတိ သမ္မုတိဒေသနာ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဥပ္ပာဒဝယဝန္တော သဘာဝဓမ္မာ န နိစ္စာတိ အနိစ္စာတိ အာဟ – ‘‘အနိစ္စန္တိ ပရမတ္ထဒေသနာ’’တိ။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ နနု ခန္ဓဒေသနာပိ သမ္မုတိဒေသနာဝ။ ရာသဋ္ဌော ဝါ ဟိ ခန္ဓဋ္ဌော ကောဋ္ဌာသဋ္ဌော ဝါတိ? သစ္စမေတံ၊ အယံ ပန ခန္ဓသမညာ ဖဿာဒီသု ပဝတ္တတဇ္ဇာပညတ္တိ ဝိယ ပရမတ္ထသန္နိဿယာ တဿ အာသန္နတရာ၊ ပုဂ္ဂလသမညာဒယော ဝိယ န ဒူရေတိ ပရမတ္ထသင်္ဂဟာ ဝုတ္တာ။ ခန္ဓသီသေန ဝါ တဒုပါဒါနသဘာဝဓမ္မာ ဧဝ ဂဟိတာ။ နနု စ သဘာဝဓမ္မာ သဗ္ဗေပိ သမ္မုတိမုခေနေဝ ဒေသနံ အာရောဟန္တိ၊ န သမုခေနာတိ သဗ္ဗာပိ ဒေသနာ သမ္မုတိဒေသနာဝ သိယာတိ? နယိဒမေဝံ၊ ဒေသေတဗ္ဗဓမ္မဝိဘာဂေန ဒေသနာဝိဘာဂဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ န ဟိ သဒ္ဒေါ ကေနစိ ပဝတ္တိနိမိတ္တေန ဝိနာ အတ္ထံ ပကာသေတီတိ။

သမ္မုတိဝသေနဒေသနံ သုတွာတိ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပုဂ္ဂလော အတ္တန္တပေါ ဟောတိ အတ္တပရိတာပါနုယောဂမနုယုတ္တော’’တိအာဒိနာ (ပု။ ပ။ ၁၇၄) သမ္မုတိမုခေန ပဝတ္တိတဒေသနံ သုတမယဉာဏုပ္ပာဒဝသေန သုတွာ။ အတ္ထံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာတိ တဒနုသာရေန စတုသစ္စသင်္ခါတံ အတ္ထံ သဟ ဝိပဿနာယ မဂ္ဂပညာယ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ မောဟံ ပဟာယာတိ တဒေကဋ္ဌကိလေသေဟိ သဒ္ဓိံ အနဝသေသံ မောဟံ ပဇဟိတွာ။ ဝိသေသန္တိ အဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဝိသေသံ။ တေသန္တိ တာဒိသာနံ ဝေနေယျာနံ။ ပရမတ္ထဝသေနာတိ ‘‘ပဉ္စိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣန္ဒြိယာနီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၄၇၁-၄၇၆ အာဒယော) ပရမတ္ထဓမ္မဝသေန။ သေသံ အနန္တရနယေ ဝုတ္တသဒိသမေဝ။

တတြာတိ တဿံ သမ္မုတိဝသေန ပရမတ္ထဝသေန စ ဒေသနာယံ။ ဒေသဘာသာကုသလောတိ နာနာဒေသဘာသာသု ကုသလော။ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနန္တိ နိဒဿနမတ္တံ၊ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏဋ္ဌာနာနမ္ပီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏံ ပရတော ဝက္ခတိ။ သိပ္ပာနိ ဝါ ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနဘာဝေန ဝေဒန္တောဂဓာနိ ကတွာ ‘‘တိဏ္ဏံ ဝေဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကထေတဗ္ဗဘာဝေန ဌိတာနိ၊ န ကတ္ထစိ သန္နိစိတဘာဝေနာတိ ဝေဒါနမ္ပိ ကထေတဗ္ဗဘာဝေနေဝ ဌာနံ ဒီပေန္တော ‘‘ဂုဟာ တီဏိ နိဟိတာ န ဂယှန္တီ’’တိအာဒိမိစ္ဆာဝါဒံ ပဋိက္ခိပတိ။ နာနာဝိဓာ ဒေသဘာသာ ဧတေသန္တိ နာနာဒေသဘာသာ။

ပရမော ဥတ္တမော အတ္ထော ပရမတ္ထော၊ ဓမ္မာနံ ယထာဘူတသဘာဝေါ။ လောကသင်္ကေတမတ္တသိဒ္ဓါ သမ္မုတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကထံ သမ္မုတိကထာယ သစ္စတာတိ အာဟ – ‘‘လောကသမ္မုတိကာရဏာ’’တိ၊ လောကသမညံ နိဿာယ ပဝတ္တနတောတိ အတ္ထော။ လောကသမညာ ဟိ အဘိနိဝေသေန ဝိညေယျာ၊ နာညာပနာ ဧကစ္စဿ သုတဿ သာဝနာ ဝိယ န မုသာ အနတိဓာဝိတဗ္ဗတော တဿာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဇနပဒနိရုတ္တိံ နာဘိနိဝေသေယျ၊ သမညံ နာတိဓာဝယေ’’တိ။ ဓမ္မာနန္တိ သဘာဝဓမ္မာနံ။ ဘူတကာရဏာတိ ယထာဘူတကာရဏာ ယထာဘူတံ နိဿာယ ပဝတ္တနတော။ သမ္မုတိံ ဝေါဟရန္တဿာတိ ‘‘ပုဂ္ဂလော၊ သတ္တော’’တိအာဒိနာ လောကသမညံ ကထေန္တဿ။

ဟိရောတ္တပ္ပဒီပနတ္ထန္တိ လောကပါလနကိစ္စေ ဟိရောတ္တပ္ပဓမ္မေ ကိစ္စတော ပကာသေတုံ။ တေသဉှိ ကိစ္စံ သတ္တသန္တာနေ ဧဝ ပါကဋံ ဟောတီတိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ တံ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ယသ္မိဉှိ စိတ္တုပ္ပာဒေ ကမ္မံ ဥပ္ပန္နံ၊ တံသန္တာနေ ဧဝ တဿ ဖလဿ ဥပ္ပတ္တိ ကမ္မဿကတာ။ ဧဝဉှိ ကတဝိညာဏနာသော အကတာဂမော စ နတ္ထီတိ သာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဧဝ ဒေသနာယ ဒီပေတဗ္ဗာ။ တေဟိ သတ္တေဟိ ကာတဗ္ဗပုညကိရိယာ ပစ္စတ္တပုရိသကာရော။ သောပိ သန္တာနဝသေန နိဋ္ဌပေတဗ္ဗတော ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဧဝ ကထာယ ဒီပေတဗ္ဗော။ အာနန္တရိယဒီပနတ္ထန္တိ စုတိအနန္တရံ ဖလံ အနန္တရံ နာမ၊ တသ္မိံ အနန္တရေ နိယုတ္တာနိ တံနိဗ္ဗတ္တနေန အနန္တရကရဏသီလာနိ၊ အနန္တရကရဏပယောဇနာနိ ဝါတိ အာနန္တရိယာနိ၊ မာတုဃာတာဒီနိ၊ တေသံ ဒီပနတ္ထံ။ တာနိပိ ဟိ သန္တာနဝသေန နိဋ္ဌပေတဗ္ဗတော ‘‘မာတရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေတီ’’တိအာဒိနာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၂၃) ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဧဝ ကထာယ ဒီပေတဗ္ဗာနိ၊ တထာ ‘‘သော မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅၆၊ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇၇၊ ၂။၃၀၉၊ ၃။၂၃၀၊ ဝိဘ။ ၆၄၂-၆၄၃) ‘‘သော အနေကဝိဟိတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရတိ ဧကမ္ပိ ဇာတိ’’န္တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၄-၂၄၅၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၈၊ ၃၈၄၊ ၄၃၁၊ ပါရာ။ ၁၂)၊ ‘‘အတ္ထိ ဒက္ခိဏာ ဒါယကတော ဝိသုဇ္ဈတိ၊ နော ပဋိဂ္ဂါဟကတော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၃၈၁) စ ပဝတ္တာ ဗြဟ္မဝိဟာရပုဗ္ဗေနိဝါသဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိကထာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဧဝ ကတွာ ဒီပေတဗ္ဗာ သတ္တသန္တာနဝိသယတ္တာ။ ‘‘အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၉) န သမယဝိမုတ္တော ပုဂ္ဂလော’’တိအာဒိနာ (ပု။ ပ။ ၂) စ ပရမတ္ထကထံ ကထေန္တောပိ လောကသမ္မုတိယာ အပ္ပဟာနတ္ထံ ပုဂ္ဂလကထံ ကထေတိ။ ဧတေန ဝုတ္တာဝသေသာယ ကထာယ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဘာဝေ ပယောဇနံ သာမညဝသေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကာမဉ္စေတံ သဗ္ဗံ အပရိညာတဝတ္ထုကာနံ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ပရိညာတဝတ္ထုကာနမ္ပိ ပန ဧဝံ ဒေသနာ သုခါဝဟာ ဟောတိ။

ဧကပုဂ္ဂလောတိ ဝိသိဋ္ဌသမာစာရာပဿယဝိရဟိတော ဧကပုဂ္ဂလော။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ သီလာဒိဂုဏေန သဒေဝကေ လောကေ ဝိသိဋ္ဌော နာမ ကောစိ နတ္ထိ၊ တထာ သဒိသောပိ သမာနကာလေ။ တေနာဟ – ‘‘န ဣမသ္မိံ လောကေ ပရသ္မိံ ဝါ ပန ဗုဒ္ဓေန သေဋ္ဌော သဒိသော စ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (ဝိ။ ဝ။ ၁၀၄၇၊ ကထာ။ ၇၉၉)၊ တသ္မာ သဒိသောပိ ကောစိ နတ္ထိ။ ဟီနောပိ အပဿယဘူတော နတ္ထေဝ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝိသိဋ္ဌသမာစာရာပဿယဝိရဟိတော ဧကပုဂ္ဂလော’’တိ။ ယေ စ သီလာဒိဂုဏေဟိ နတ္ထိ ဧတေသံ သမာတိ အသမာ၊ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ တေဟိ သမော မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏနေက္ခံ ဝိယ နိဗ္ဗိသိဋ္ဌောတိ အသမသမဋ္ဌေနပိ ဧကပုဂ္ဂလော အညဿ တာဒိသဿ အဘာဝါ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အသဒိသဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိ။

သတ္တလောကော အဓိပ္ပေတော သတ္တနိကာယေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ မနုဿလောကေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဒေဝဗြဟ္မလောကာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပတ္တိယာ အနောကာသဘာဝတော။ ကာမဒေဝလောကေ တာဝ နုပ္ပဇ္ဇတိ ဗြဟ္မစရိယဝါသဿ အဋ္ဌာနဘာဝတော တထာ အနစ္ဆရိယဘာဝတော။ အစ္ဆရိယဓမ္မာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။ တေသံ သာ အစ္ဆရိယဓမ္မတာ ဒေဝတ္တဘာဝေ ဌိတာနံ လောကေ န ပါကဋာ ဟောတိ ယထာ မနုဿဘူတာနံ။ ဒေဝဘူတေ ဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ဒိဿမာနံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဒေဝါနုဘာဝတောဝ လောကေ ဒဟတိ၊ န ဗုဒ္ဓါနုဘာဝတော။ တထာ သတိ ‘‘အယံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ နာဓိမုစ္စတိ န သမ္ပသီဒတိ၊ ဣဿရကုတ္တဂ္ဂါဟံ န ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ ဒေဝတ္တဘာဝဿ စ စိရကာလာဝဋ္ဌာနတော ဧကစ္စသဿတဝါဒတော န ပရိမုစ္စတိ။ ဗြဟ္မလောကေ နုပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သတ္တာနံ တာဒိသဂ္ဂါဟဝိနိမောစနတ္ထဉှိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော မနုဿသုဂတိယံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န ဒေဝသုဂတိယံ။ ယသ္မာ ဣမံ စက္ကဝါဠံ မဇ္ဈေ ကတွာ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ စက္ကဝါဠာနံ ဒသသဟဿဿေဝ ဇာတိက္ခေတ္တဘာဝေါ ဒီပိတော ဣတော အညဿ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဿ တေပိဋကေ ဗုဒ္ဓဝစနေ အာဂတဋ္ဌာနဿ အဘာဝတော။ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။

ဣဓ ဥပ္ပဇ္ဇန္တောပိ ကသ္မာ ဇမ္ဗုဒီပေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န သေသဒီပေသူတိ? ကေစိ တာဝ အာဟု – ‘‘ယသ္မာ ပထဝိယာ နာဘိဘူတာ ဗုဒ္ဓဘာဝသဟာ အစလဋ္ဌာနဘူတာ ဗောဓိမဏ္ဍဘူမိ ဇမ္ဗုဒီပေ ဧဝ ၊ တသ္မာ ဇမ္ဗုဒီပေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ဧတေနေဝ ‘‘တတ္ထ မဇ္ဈိမဒေသေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧတမ္ပိ သံဝဏ္ဏိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ တထာ ဣတရေသမ္ပိ အဝိဇဟိတဋ္ဌာနာနံ တတ္ထေဝ လဗ္ဘနတော။ ယသ္မာ ပုရိမဗုဒ္ဓါနံ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနဉ္စ နိဗ္ဗတ္တိယာ သာဝကဗောဓိသတ္တာနံ သာဝကဗောဓိယာ အဘိနီဟာရော သာဝကပါရမိယာ သမ္ဘရဏပရိပါစနဉ္စ ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တဘူတေ ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ ဇမ္ဗုဒီပေ ဧဝ ဣဇ္ဈတိ၊ န အညတ္ထ။ ဝေနေယျဇနဝိနယနတ္ထော စ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ၊ တသ္မာ အဂ္ဂသာဝကမဟာသာဝကာဒိဝေနေယျဝိသေသာပေက္ခာယ ဣမသ္မိံ ဇမ္ဗုဒီပေ ဧဝ ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ န သေသဒီပေသု။ အယဉ္စ နယော သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏောတိ တေသံ ဥတ္တမပုရိသာနံ တတ္ထေဝ ဥပ္ပတ္တိ သမ္ပတ္တိစက္ကာနံ ဝိယ အညမညူပနိဿယတာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ – အဋ္ဌကထာယံ ‘‘တီသု ဒီပေသု ဗုဒ္ဓါ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ဇမ္ဗုဒီပေ ဧဝ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ ဒီပံ ပဿီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၊ ဗု။ ဝံ။ အဋ္ဌ။ ၂၇ အဝိဒူရေနိဒါနကထာ)။

ဥဘယမ္ပိဒံ ဝိပ္ပကတဝစနမေဝ ဥပ္ပာဒကိရိယာယ ဝတ္တမာနကာလိကတ္တာ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောတိ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ သမတ္ထော။ သတ္တိအတ္ထော စာယံ မာန-သဒ္ဒေါ။ ယာဝတာ ဟိ သာမတ္ထိယေန မဟာဗောဓိသတ္တာနံ စရိမဘဝေ ဥပ္ပတ္တိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ တတ္ထကေန ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘူတေန ပရိပုဏ္ဏေန သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ ဘေဒေါတိ ဝိသေသော။ တမေဝ ဟိ တိဝိဓံ ဝိသေသံ ဒဿေတုံ – ‘‘ဧသ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတဿ မဟာဘိနီဟာရဿ သိဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ မဟာဗောဓိသတ္တော ဗုဒ္ဓဘာဝါယ နိယတဘာဝပ္ပတ္တတာယ ဗောဓိသမ္ဘာရပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇမာနော ယထာဝုတ္တသာမတ္ထိယယောဂေန ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမာတိ အတ္ထော ဥပ္ပာဒဿ ဧကန္တိကတ္တာ။ ပရိယေသန္တောတိ ဝိစိနန္တော။ ပရိပက္ကဂတေ ဉာဏေတိ ဣမိနာ တတော ပုဗ္ဗေ ဉာဏဿ အပရိပက္ကတာယ ဧဝ လဒ္ဓါဝသရာယ ကမ္မပိလောတိယာ ဝသေန ဗောဓိသတ္တော တထာ မဟာပဓာနံ ပဒဟီတိ ဒဿေတိ။ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နော နာမ ‘‘ဥပ္ပန္နော ဟောတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတ္တာ။ အာဂတောဝ နာမ ဟေတုသမ္ပဒါယ သမ္မဒေဝ နိပ္ဖန္နတ္တာ။

ဟိတတ္ထာယာတိ လောကိယလောကုတ္တရဿ ဟိတဿ သိဒ္ဓိယာ။ သုခတ္ထာယာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တဿာတိ တဿ သတ္တလောကဿ။ သော ပနာယံ သတ္တလောကော ယေန အနုက္ကမေန ဓမ္မာဘိသမယံ ပါပုဏိ၊ တံ တေနေဝ အနုက္ကမေန ဒဿေန္တော ‘‘မဟာဗောဓိမဏ္ဍေ’’တိအာဒိမာဟ။ ယာဝဇ္ဇဒိဝသာတိ ဧတ္ထ အဇ္ဇ-သဒ္ဒေန သာသနဿ အဝဋ္ဌာနကာလံ ဝဒတိ။ ဒေဝမနုဿာနန္တိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသောတိ ဒဿေတုံ – ‘‘န ကေဝလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတေသမ္ပီတိ နာဂသုပဏ္ဏာဒီနမ္ပိ။

အယံ ပုစ္ဆာတိ ဣမိနာ ‘‘ကတမော’’တိ ပဒဿ သာမညတော ပုစ္ဆာဘာဝေါ ဒဿိတော၊ န ဝိသေသတောတိ တဿ ပုစ္ဆာဝိသေသဘာဝဉာပနတ္ထံ မဟာနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၁၅၀) အာဂတာ သဗ္ဗာပိ ပုစ္ဆာ အတ္ထုဒ္ဓါရနယေန ဒဿေတိ ‘‘ပုစ္ဆာ စ နာမေသာ’’တိအာဒိနာ။ အဒိဋ္ဌံ ဇောတီယတိ ဧတာယာတိ အဒိဋ္ဌဇောတနာ။ ဒိဋ္ဌံ သံသန္ဒီယတိ ဧတာယာတိ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာ။ သံသန္ဒနဉ္စ သာကစ္ဆာဝသေန ဝိနိစ္ဆယကရဏံ။ ဝိမတိံ ဆိန္ဒတိ ဧတာယာတိ ဝိမတိစ္ဆေဒနာ။ အနုမတိယာ ပုစ္ဆာ အနုမတိပုစ္ဆာ။ ‘‘တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ပုစ္ဆာယ ‘‘ကာ တုမှာကံ အနုမတီ’’တိ အနုမတိ ပုစ္ဆိတာ ဟောတိ။ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိ ကထေတုကမျတာယ ပုစ္ဆာ။ လက္ခဏန္တိ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတော ယော ကောစိ သဘာဝေါ။ အညာတန္တိ ယေန ကေနစိ ဉာဏေန အညာတဘာဝမာဟ။ အဒိဋ္ဌန္တိ ဒဿနဘူတေန ဉာဏေန ပစ္စက္ခံ ဝိယ အဒိဋ္ဌတံ။ အတုလိတန္တိ ‘‘ဧတ္တကံ ဧတ’’န္တိ တုလာဘူတေန အတုလိတတံ။ အတီရိတန္တိ တီရဏဘူတေန အကတဉာဏကိရိယာသမာပနတံ။ အဝိဘူတန္တိ ဉာဏဿ အပါကဋဘာဝံ။ အဝိဘာဝိတန္တိ ဉာဏေန အပါကဋကတဘာဝံ။

ယေဟိ ဂုဏဝိသေသေဟိ နိမိတ္တဘူတေဟိ ဘဂဝတိ ‘‘တထာဂတော’’တိ အယံ သမညာ ပဝတ္တာ၊ တံဒဿနတ္ထံ ‘‘အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဂုဏဝိသေသနေမိတ္တိကာနေဝ ဟိ ဘဂဝတော သဗ္ဗာနိ နာမာနိ။ ယထာဟ –

‘‘အသင်္ချေယျာနိ နာမာနိ၊ သဂုဏေန မဟေသိနော၊

ဂုဏေန နာမမုဒ္ဓေယျံ၊ အပိ နာမသဟဿတော’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၁၃၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၇၆)၊

တထာ အာဂတောတိ ဧတ္ထ အာကာရနိယမနဝသေန ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ။ သာမညဇောတနာပိ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတီတိ။ ပဋိပဒါဂမနတ္ထော အာဂတ-သဒ္ဒေါ၊ န ဉာဏဂမနတ္ထော ‘‘တထလက္ခဏံ အာဂတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၇၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၂၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၇၈၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၀၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၁၈) ဝိယ၊ နာပိ ကာယဂမနတ္ထော ‘‘အာဂတော ခေါ မဟာသမဏော၊ မဂဓာနံ ဂိရိဗ္ဗဇ’’န္တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၆၃) ဝိယ။ တတ္ထ ယဒါကာရနိယမနဝသေန ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနတ္ထော တထာ-သဒ္ဒေါ၊ တံကရုဏာပဓာနတ္တာ မဟာကရုဏာမုခေန ပုရိမဗုဒ္ဓါနံ အာဂမနပ္ပဋိပဒံ ဥဒါဟရဏဝသေန သာမညတော ဒဿေန္တော ယံ-တံ-သဒ္ဒါနံ ဧကန္တသမ္ဗန္ဓဘာဝတော ‘‘ယထာ သဗ္ဗလောက…ပေ… အာဂတာ’’တိ သာဓာရဏတော ဝတွာ ပုန တံ ပဋိပဒံ မဟာပဓာနသုတ္တာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁ အာဒယော) သမ္ဗဟုလနိဒ္ဒေသေန သုပါကဋာနံ အာသန္နာနဉ္စ ဝိပဿိအာဒီနံ ဆန္နံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ ဝသေန နိဒဿေန္တော ‘‘ယထာ ဝိပဿီ ဘဂဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယေန အဘိနီဟာရေနာတိ မနုဿတ္တလိင်္ဂသမ္ပတ္တိဟေတုသတ္ထုဒဿနပဗ္ဗဇ္ဇာအဘိညာဒိဂုဏသမ္ပတ္တိအဓိကာရစ္ဆန္ဒာနံ ဝသေန အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတေန မဟာပဏိဓာနေန။ သဗ္ဗေသဉှိ ဗုဒ္ဓါနံ ကာယပ္ပဏိဓာနံ ဣမိနာဝ အဘိနီဟာရေန သမိဇ္ဈတီတိ။ ဧဝံ မဟာဘိနီဟာရဝိသေသေန ‘‘တထာဂတော’’တိ ပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပါရမိပူရဏဝသေန ဒဿေတုံ – ‘‘ယထာ ဝိပဿီ ဘဂဝါ…ပေ… ကဿပေါ ဘဂဝါ ဒါနပါရမိံ ပူရေတွာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဧတ္ထ စ သုတ္တန္တိကာနံ မဟာဗောဓိပ္ပဋိပဒါယ ကောသလ္လဇနနတ္ထံ ကာ ပနေတာ ပါရမိယော၊ ကေနဋ္ဌေန ပါရမိယော၊ ကတိဝိဓာ စေတာ၊ ကော တာသံ ကမော၊ ကာနိ လက္ခဏရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနိ၊ ကော ပစ္စယော၊ ကော သံကိလေသော၊ ကိံ ဝေါဒါနံ၊ ကော ပဋိပက္ခော၊ ကာ ပဋိပတ္တိ၊ ကော ဝိဘာဂေါ၊ ကော သင်္ဂဟော၊ ကော သမ္ပာဒနူပါယော၊ ကိတ္တကေန ကာလေန သမ္ပာဒနံ၊ ကော အာနိသံသော၊ ကိဉ္စေတာသံ ဖလန္တိ ပါရမီသု အယံ ဝိတ္ထာရကထာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ ပနေသာ ဣစ္ဆန္တေန ဒီဃာဂမဋီကာယံ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ န ဣဓ ဒဿိတာ။ ယထာဝုတ္တာယ ပဋိပဒါယ ယထာဝုတ္တဝိဘာဂါနံ ပါရမီနံ ပူရိတဘာဝံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ’’တိ။

သတိပိ မဟာပရိစ္စာဂါနံ ဒါနပါရမိဘာဝေ ပရိစ္စာဂဝိသေသဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စေဝ သုဒုက္ကရဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေဟိ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ တတောယေဝ စ အင်္ဂပရိစ္စာဂတော ဝိသုံ နယနပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏံ၊ ပရိစ္စာဂဘာဝသာမညေပိ ဓနရဇ္ဇပရိစ္စာဂတော ပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏဉ္စ ကတံ။ ဂတပစ္စာဂတိကဝတ္တသင်္ခါတာယ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒါယ သဒ္ဓိံ အဘိညာသမာပတ္တိနိပ္ဖာဒနံ ပုဗ္ဗယောဂေါ။ ဒါနာဒီသုယေဝ သာတိသယပ္ပဋိပတ္တိနိပ္ဖာဒနံ ပုဗ္ဗစရိယာ၊ ယာ ဝါ စရိယာပိဋကသင်္ဂဟိတာ။ ‘‘အဘိနီဟာရော ပုဗ္ဗယောဂေါ၊ ဒါနာဒိပ္ပဋိပတ္တိ ဝါ ကာယဝိဝေကဝသေန ဧကစရိယာ ဝါ ပုဗ္ဗစရိယာ’’တိ ကေစိ။ ဒါနာဒီနဉ္စေဝ အပ္ပိစ္ဆတာဒီနဉ္စ သံသာရနိဗ္ဗာနေသု အာဒီနဝါနိသံသာနဉ္စ ဝိဘာဝနဝသေန သတ္တာနံ ဗောဓိတ္တယေ ပတိဋ္ဌာပနပရိပါစနဝသေန စ ပဝတ္တာ ကထာ ဓမ္မက္ခာနံ။ ဉာတီနံ အတ္ထစရိယာ ဉာတတ္ထစရိယာ။ သာပိ ကရုဏာယနဝသေနေဝ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန လောကတ္ထစရိယာဒယော သင်္ဂဏှာတိ။ ကမ္မဿကတဉာဏဝသေန အနဝဇ္ဇကမ္မာယတနသိပ္ပာယတနဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနပရိစယဝသေန ခန္ဓာယတနာဒိပရိစယဝသေန လက္ခဏတ္တယတီရဏဝသေန စ ဉာဏစာရော ဗုဒ္ဓိစရိယာ။ သာ ပန အတ္ထတော ပညာပါရမီယေဝ၊ ဉာဏသမ္ဘာရဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဂဟဏံ။ ကောဋီတိ ပရိယန္တော၊ ဥက္ကံသောတိ အတ္ထော။ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ ဘာဝေတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ တတ္ထ ဘာဝေတွာတိ ဥပ္ပာဒေတွာ။ ဗြူဟေတွာတိ ဝဍ္ဎေတွာ။ သတိပဋ္ဌာနာဒိဂ္ဂဟဏေန အာဂမနပ္ပဋိပဒံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဒဿေတိ။ ဝိပဿနာသဟဂတာ ဧဝ ဝါ သတိပဋ္ဌာနာဒယော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ယေန အဘိနီဟာရေနာ’’တိအာဒိနာ အာဂမနပ္ပဋိပဒါယ အာဒိံ ဒဿေတိ၊ ‘‘ဒါနပါရမိ’’န္တိအာဒိနာ မဇ္ဈံ၊ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနေ’’တိအာဒိနာ ပရိယောသာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သမ္ပတိဇာတောတိ မုဟုတ္တဇာတော နိက္ခန္တမတ္တော။ နိက္ခန္တမတ္တဉှိ မဟာသတ္တံ ပဌမံ ဗြဟ္မာနော သုဝဏ္ဏဇာလေန ပဋိဂ္ဂဏှိံသု၊ တေသံ ဟတ္ထတော စတ္တာရော မဟာရာဇာနော အဇိနပ္ပဝေဏိယာ၊ တေသံ ဟတ္ထတော မနုဿာ ဒုကူလစုမ္ဗဋကေန ပဋိဂ္ဂဏှိံသု၊ မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌိတော။ ယထာဟာတိအာဒိနာ မဟာပဒါနဒေသနာယ ဝုတ္တဝစနံ နိဒဿေတိ။ သေတမှိ ဆတ္တေတိ ဒိဗ္ဗသေတစ္ဆတ္တေ။ အနုဓာရိယမာနေတိ ဓာရိယမာနေ။ ဧတ္ထ စ ဆတ္တဂ္ဂဟဏေနေဝ ခဂ္ဂါဒီနိ ပဉ္စ ကကုဓဘဏ္ဍာနိ ဝုတ္တာနေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ခဂ္ဂတာလဝဏ္ဋမောရဟတ္ထကဝါလဗီဇနိဥဏှီသပဋ္ဋာပိ ဟိ ဆတ္တေန သဟ တဒါ ဥပဋ္ဌိတာ အဟေသုံ။ ဆတ္တာဒီနိယေဝ စ တဒါ ပညာယိံသု၊ န ဆတ္တာဒိဂ္ဂါဟကာ။ သဗ္ဗာ စ ဒိသာတိ ဒသ ဒိသာ၊ နယိဒံ သဗ္ဗဒိသာဝိလောကနံ သတ္တပဒဝီတိဟာရုတ္တရကာလံ။ မဟာသတ္တော ဟိ မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ ဩလောကေသိ၊ တတ္ထ ဒေဝမနုဿာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇယမာနာ၊ ‘‘မဟာပုရိသ၊ ဣဓ တုမှေဟိ သဒိသောပိ နတ္ထိ၊ ကုတော ဥတ္တရိတရော’’တိ အာဟံသု။ ဧဝံ စတဿော ဒိသာ စတဿော အနုဒိသာ ဟေဋ္ဌာ ဥပရီတိ သဗ္ဗာ ဒိသာ အနုဝိလောကေတွာ သဗ္ဗတ္ထ အတ္တနာ သဒိသံ အဒိသွာ ‘‘အယံ ဥတ္တရာ ဒိသာ’’တိ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန အဂမာသိ။ အာသဘိန္တိ ဥတ္တမံ။ အဂ္ဂေါတိ သဗ္ဗပဌမော။ ဇေဋ္ဌောတိ သေဋ္ဌောတိ စ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အယမန္တိမာ ဇာတိ၊ နတ္ထိ ဒါနိ ပုနဗ္ဘဝေါတိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ပတ္တဗ္ဗံ အရဟတ္တံ ဗျာကာသိ။ ‘‘အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေနာ’’တိ သံခိတ္တေန ဝုတ္တမတ္ထံ ‘‘ယဉှီ’’တိအာဒိနာ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတိ။ တတ္ထ ဧတ္ထာတိ –

‘‘အနေကသာခဉ္စ သဟဿမဏ္ဍလံ၊

ဆတ္တံ မရူ ဓာရယုမန္တလိက္ခေ၊

သုဝဏ္ဏဒဏ္ဍာ ဝီတိပတန္တိ စာမရာ၊

န ဒိဿရေ စာမရဆတ္တဂါဟကာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၆၉၃) –

ဣမိဿာ ဂါထာယ။ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတစာရတာယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ အာဟ – ‘‘သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘဿာ’’တိ။ တထာ အယံ ဘဂဝါပိ ဂတော…ပေ… ပုဗ္ဗနိမိတ္တဘာဝေနာတိ ဧတေန အဘိဇာတိယံ ဓမ္မတာဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိသေသာ သဗ္ဗဗောဓိသတ္တာနံ သာဓာရဏာတိ ဒဿေတိ။ ပါရမိတာနိဿန္ဒာ ဟိ တေတိ။

ဝိက္ကမီတိ အဂမာသိ။ မရူတိ ဒေဝါ။ သမာတိ ဝိလောကနသမတာယ သမာ သဒိသိယော။ မဟာပုရိသော ဟိ ယထာ ဧကံ ဒိသံ ဝိလောကေသိ၊ ဧဝံ သေသဒိသာပိ၊ န ကတ္ထစိ ဝိလောကနေ ဝိဗန္ဓော တဿ အဟောသီတိ။ သမာတိ ဝါ ဝိလောကေတုံ ယုတ္တာတိ အတ္ထော။ န ဟိ တဒါ ဗောဓိသတ္တဿ ဝိရူပဗီဘစ္ဆဝိသမရူပါနိ ဝိလောကေတုံ အယုတ္တာနိ ဒိသာသု ဥပဋ္ဌဟန္တီတိ။

‘‘ဧဝံ တထာ ဂတော’’တိ ကာယဂမနဋ္ဌေန ဂတသဒ္ဒေန တထာဂတသဒ္ဒံ နိဒ္ဒိသိတွာ ဣဒါနိ ဉာဏဂမနဋ္ဌေန တံ ဒဿေတုံ – ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နေက္ခမ္မေနာတိ အလောဘပ္ပဓာနေန ကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေန။ ကုသလာ ဟိ ဓမ္မာ ဣဓ နေက္ခမ္မံ၊ န ပဗ္ဗဇ္ဇာဒယော။ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနေနာ’’တိ စ ဝဒန္တိ။ ပဟာယာတိ ပဇဟိတွာ။ ဂတော အဓိဂတော၊ ပဋိပန္နော ဥတ္တရိဝိသေသန္တိ အတ္ထော။ ပဟာယာတိ ဝါ ပဟာနဟေတု၊ ပဟာနလက္ခဏံ ဝါ။ ဟေတုလက္ခဏတ္ထော ဟိ အယံ ပဟာယသဒ္ဒေါ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပ္ပဟာနဟေတုကဉှိ ‘‘ဂတော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တံ ဂမနံ အဝဗောဓော၊ ပဋိပတ္တိ ဧဝ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိပ္ပဟာနေန စ လက္ခီယတိ။ ဧသ နယော ပဒါလေတွာတိအာဒီသုပိ။ အဗျာပါဒေနာတိ မေတ္တာယ။ အာလောကသညာယာတိ ဝိဘူတံ ကတွာ မနသိကရဏေန ဥပဋ္ဌိတအာလောကသဉ္ဇာနနေန။ အဝိက္ခေပေနာတိ သမာဓိနာ။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနေနာတိ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ ယာထာဝနိစ္ဆယေန။ ‘‘သပ္ပစ္စယနာမရူပဝဝတ္ထာနေနာ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနီဝရဏပ္ပဟာနေန ‘‘အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၀၈) ဝုတ္တာယ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒါယ ဘဂဝတော တထာဂတဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဟ ဥပါယေန အဋ္ဌဟိ သမာပတ္တီဟိ အဋ္ဌာရသဟိ စ မဟာဝိပဿနာဟိ တံ ဒဿေတုံ – ‘‘ဉာဏေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ နာမရူပပရိဂ္ဂဟကင်္ခါဝိတရဏာနဉှိ ဝိဗန္ဓဘူတဿ မောဟဿ ဒူရီကရဏေန ဉာတပရိညာယံ ဌိတဿ အနိစ္စသညာဒယော သိဇ္ဈန္တိ၊ တထာ ဈာနသမာပတ္တီသု အဘိရတိနိမိတ္တေန ပါမောဇ္ဇေန တတ္ထ အနဘိရတိယာ ဝိနောဒိတာယ ဈာနာဒီနံ သမဓိဂမောတိ သမာပတ္တိဝိပဿနာနံ အရတိဝိနောဒနအဝိဇ္ဇာပဒါလနာဒိဥပါယော၊ ဥပ္ပဋိပါဋိနိဒ္ဒေသော ပန နီဝရဏသဘာဝါယ အဝိဇ္ဇာယ ဟေဋ္ဌာ နီဝရဏေသုပိ သင်္ဂဟဒဿနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သမာပတ္တိဝိဟာရပ္ပဝေသဝိဗန္ဓနေန နီဝရဏာနိ ကဝါဋသဒိသာနီတိ အာဟ – ‘‘နီဝရဏကဝါဋံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ’’တိ။

‘‘ရတ္တိံ ဝိတက္ကေတွာ ဝိစာရေတွာ ဒိဝါ ကမ္မန္တေ ပယောဇေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၁) ဝုတ္တဋ္ဌာနေ ဝိတက္ကဝိစာရာ ဓူမာယနာ အဓိပ္ပေတာတိ အာဟ – ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရဓူမ’’န္တိ။ ကိဉ္စာပိ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေယေဝ ဒုက္ခံ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနောပစာရေယေဝ စ သုခံ ပဟီယတိ၊ အတိသယပ္ပဟာနံ ပန သန္ဓာယာဟ – ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနေန သုခဒုက္ခံ ပဟာယာ’’တိ။ ရူပသညာတိ သညာသီသေန ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ စေဝ တဒါရမ္မဏာနိ စ ဝုတ္တာနိ။ ရူပါဝစရဇ္ဈာနမ္ပိ ဟိ ‘‘ရူပ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ဥတ္တရပဒလောပေန ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၂၄၈၊ ၃။၃၁၂၊ ဓ။ သ။ ၂၄၈၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉)။ တဿ အာရမ္မဏမ္ပိ ကသိဏရူပံ ‘‘ရူပ’’န္တိ ဝုစ္စတိ ပုရိမပဒလောပေန ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၃-၁၇၄၊ မ။ နိ။ ၂။၂၄၉၊ ဓ။ သ။ ၂၄၄-၂၄၅)။ တသ္မာ ဣဓ ရူပေ ရူပဇ္ဈာနေ တံသဟဂတသညာ ရူပသညာတိ ဧဝံ သညာသီသေန ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ဝုတ္တာနိ။ ရူပံ သညာ အဿာတိ ရူပသညံ၊ ရူပဿ နာမန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝံ ပထဝီကသိဏာဒိဘေဒဿ တဒါရမ္မဏဿ စေတံ အဓိဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပဋိဃသညာတိ စက္ခာဒီနံ ဝတ္ထူနံ ရူပါဒီနံ အာရမ္မဏာနဉ္စ ပဋိဃာတေန ပဋိဟနနေန ဝိသယိဝိသယသမောဓာနေ သမုပ္ပန္နာ ဒွိပဉ္စဝိညာဏသဟဂတာ သညာ ပဋိဃသညာ။ နာနတ္တသညာယောတိ နာနတ္တေ ဂေါစရေ ပဝတ္တာ သညာ၊ နာနတ္တာ ဝါ သညာ နာနတ္တသညာ၊ အဋ္ဌ ကာမာဝစရကုသလသညာ၊ ဒွါဒသ အကုသလသညာ၊ ဧကာဒသ ကာမာဝစရကုသလဝိပါကသညာ၊ ဒွေ အကုသလဝိပါကသညာ၊ ဧကာဒသ ကာမာဝစရကိရိယသညာတိ ဧတာသံ စတုစတ္တာလီသသညာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဧတာ ဟိ ယသ္မာ ရူပသညာဒိဘေဒေ နာနတ္တေ နာနာသဘာဝေ ဂေါစရေ ပဝတ္တန္တိ၊ ယသ္မာ စ နာနတ္တာ နာနာသဘာဝါ အညမညံ အသဒိသာ၊ တသ္မာ ‘‘နာနတ္တသညာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။

အနိစ္စဿ၊ အနိစ္စန္တိ ဝါ အနုပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ တေဘူမကဓမ္မာနံ အနိစ္စတံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယေတံ နာမံ။ နိစ္စသညန္တိ သင်္ခတဓမ္မေ ‘‘နိစ္စာ သဿတာ’’တိ ပဝတ္တံ မိစ္ဆာသညံ။ သညာသီသေန ဒိဋ္ဌိစိတ္တာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ နန္ဒိန္တိ သပ္ပီတိကတဏှံ။ ဝိရာဂါနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရေသု ဝိရဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယ။ နိရောဓာနုပဿနာယာတိ သင်္ခါရာနံ နိရောဓဿ အနုပဿနာယ။ ‘‘တေ သင်္ခါရာ နိရုဇ္ဈန္တိယေဝ၊ အာယတိံ သမုဒယဝသေန န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝါ အနုပဿနာ နိရောဓာနုပဿနာ။ တေနေဝါဟ – ‘‘နိရောဓာနုပဿနာယ နိရောဓေတိ၊ နော သမုဒေတီ’’တိ။ မုစ္စိတုကမျတာ ဟိ အယံ ဗလပ္ပတ္တာတိ။ ပဋိနိဿဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာ အနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ။ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ဟိ အယံ။ အာဒါနန္တိ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟဏံ။ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏာနံ ဝသေန ဧကတ္တဂ္ဂဟဏံ ဃနသညာ။ အာယူဟနံ အဘိသင်္ခရဏံ။ အဝတ္ထာဝိသေသာပတ္တိ ဝိပရိဏာမော။ ဓုဝသညန္တိ ထိရဘာဝဂ္ဂဟဏံ။ နိမိတ္တန္တိ သမူဟာဒိဃနဝသေန သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ စ သင်္ခါရာနံ သဝိဂ္ဂဟဂ္ဂဟဏံ။ ပဏိဓိန္တိ ရာဂါဒိပဏိဓိံ။ သာ ပနတ္ထတော တဏှာဝသေန သင်္ခါရေသု နန္ဒိတာ။ အဘိနိဝေသန္တိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိံ။

အနိစ္စဒုက္ခာဒိဝသေန သဗ္ဗဓမ္မတီရဏံ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာ။ သာရာဒါနာဘိနိဝေသန္တိ အသာရေ သာရဂ္ဂဟဏဝိပလ္လာသံ။ ဣဿရကုတ္တာဒိဝသေန လောကော သမုပ္ပန္နောတိ အဘိနိဝေသော သမ္မောဟာဘိနိဝေသော။ ကေစိ ပန ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါနန္တိအာဒိနာ ပဝတ္တသံသယာပတ္တိ သမ္မောဟာဘိနိဝေသော’’တိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခါရေသု လေဏတာဏဘာဝဂ္ဂဟဏံ အာလယာဘိနိဝေသော။ ‘‘အာလယရတာ အာလယသမ္မုဒိတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၄၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇) ဝစနတော အာလယော တဏှာ၊ သာယေဝ စက္ခာဒီသု ရူပါဒီသု စ အဘိနိဝေသဝသေန ပဝတ္တိယာ အာလယာဘိနိဝေသောတိ ကေစိ။ ‘‘ဧဝံဝိဓာ သင်္ခါရာ ပဋိနိဿဇ္ဇီယန္တီ’’တိ ပဝတ္တံ ဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ။ ဝဋ္ဋတော ဝိဂတတ္တာ ဝိဝဋ္ဋံ၊ နိဗ္ဗာနံ။ တတ္ထ အာရမ္မဏကရဏသင်္ခါတေန အနုပဿနေန ပဝတ္တိယာ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ၊ ဂေါတြဘူ။ သံယောဂါဘိနိဝေသန္တိ သံယုဇ္ဇနဝသေန သင်္ခါရေသု အဘိနိဝိသနံ။ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေတိ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇာတေကဋ္ဌေ ပဟာနေကဋ္ဌေ စ။ ဩဠာရိကေတိ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈေ ကိလေသေ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ၊ အညထာ ဒဿနပဟာတဗ္ဗာပိ ဒုတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈေဟိ ဩဠာရိကာတိ။ အဏုသဟဂတေတိ အဏုဘူတေ။ ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈေ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗကိလေသေတိ အဝသိဋ္ဌသဗ္ဗကိလေသေ။ န ဟိ ပဌမာဒိမဂ္ဂေဟိပိ ပဟီနာ ကိလေသာ ပုန ပဟီယန္တီတိ။

ကက္ခဠတ္တံ ကထိနဘာဝေါ။ ပဂ္ဃရဏံ ဒြဝဘာဝေါ။ လောကိယဝါယုနာ ဘသ္တာယ ဝိယ ယေန တံတံကလာပဿ ဥဒ္ဓုမာယနံ၊ ထဒ္ဓဘာဝေါ ဝါ၊ တံ ဝိတ္ထမ္ဘနံ။ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ကလာပန္တရဘူတာနံ ကလာပန္တရဘူတေဟိ ဖုဋ္ဌဘာဝေ တံတံဘူတဝိဝိတ္တတာ ရူပပရိယန္တော အာကာသောတိ ယေသံ ယော ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တေဟိ သော အသမ္ဖုဋ္ဌောဝ၊ အညထာ ဘူတာနံ ပရိစ္ဆေဒဘာဝေါ န သိယာ ဗျာပိတဘာဝါပတ္တိတော။ ယသ္မိံ ကလာပေ ဘူတာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တေဟိ အသမ္ဖုဋ္ဌဘာဝေါ အသမ္ဖုဋ္ဌလက္ခဏံ။ တေနာဟ – ဘဂဝါ အာကာသဓာတုနိဒ္ဒေသေ (ဓ။ သ။ ၆၃၇) ‘‘အသမ္ဖုဋ္ဌော စတူဟိ မဟာဘူတေဟီ’’တိ။

ဝိရောဓိပစ္စယသန္နိပါတေ ဝိသဒိသုပ္ပတ္တိ ရုပ္ပနံ။ စေတနာပဓာနတ္တာ သင်္ခါရက္ခန္ဓဓမ္မာနံ စေတနာဝသေနေတံ ဝုတ္တံ – ‘‘သင်္ခါရာနံ အဘိသင်္ခရဏလက္ခဏ’’န္တိ။ တထာ ဟိ သုတ္တန္တဘာဇနီယေ သင်္ခါရက္ခန္ဓဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၉၂) ‘‘စက္ခုသမ္ဖဿဇာ စေတနာ’’တိအာဒိနာ စေတနာဝ ဝိဘတ္တာ။ အဘိသင်္ခရလက္ခဏာ စ စေတနာ။ ယထာဟ – ‘‘တတ္ထ ကတမော ပုညာဘိသင်္ခါရော၊ ကုသလာ စေတနာ ကာမာဝစရာ’’တိအာဒိ။ ဖရဏံ သဝိပ္ဖာရိကတာ။ အဿဒ္ဓိယေတိ အဿဒ္ဓိယဟေတု။ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ။ ဧသ နယော ကောသဇ္ဇေတိအာဒီသု။ ဝူပသမလက္ခဏန္တိ ကာယစိတ္တပရိဠာဟူပသမလက္ခဏံ။ လီနုဒ္ဓစ္စရဟိတေ အဓိစိတ္တေ ပဝတ္တမာနေ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု အဗျာဝဋတာယ အဇ္ဈုပေက္ခနံ ပဋိသင်္ခါနံ ပက္ခပါတုပစ္ဆေဒတော။

မုသာဝါဒါဒီနံ ဝိသံဝါဒနာဒိကိစ္စတာယ လူခါနံ အပရိဂ္ဂါဟကာနံ ပဋိပက္ခဘာဝတော ပရိဂ္ဂါဟကသဘာဝါ သမ္မာဝါစာ၊ သိနိဒ္ဓဘာဝတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ သမ္မာဝါစာပစ္စယသုဘာသိတာနံ သောတာရဉ္စ ပုဂ္ဂလံ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိ သာ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ။ ကာယိကကိရိယာ ကိဉ္စိ ကတ္တဗ္ဗံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ သယဉ္စ သမုဋ္ဌဟနံ ဃဋနံ ဟောတီတိ သမ္မာကမ္မန္တသင်္ခါတာ ဝိရတီပိ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဥက္ခိပနံ သမုဋ္ဌာပနံ ကာယိကကိရိယာယ ဘာရုက္ခိပနံ ဝိယ။ ဇီဝမာနဿ သတ္တဿ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဇီဝိတိန္ဒြိယပဝတ္တိယာ၊ အာဇီဝဿေဝ ဝါ သုဒ္ဓိ ဝေါဒါနံ။ ‘‘သင်္ခါရာ’’တိ ဣဓ စေတနာ အဓိပ္ပေတာတိ ဝုတ္တံ – ‘‘သင်္ခါရာနံ စေတနာလက္ခဏ’’န္တိ။ နမနံ အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝေါ။ အာယတနံ ပဝတ္တနံ။ အာယတနဝသေန ဟိ အာယသင်္ခါတာနံ စိတ္တစေတသိကာနံ ပဝတ္တိ။ တဏှာယ ဟေတုလက္ခဏန္တိ ဝဋ္ဋဿ ဇနကဟေတုဘာဝေါ၊ မဂ္ဂဿ ပန နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကတ္တန္တိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။

တထလက္ခဏံ အဝိပရီတသဘာဝေါ။ ဧကရသော အညမညနာတိဝတ္တနံ အနူနာဓိကဘာဝေါ။ ယုဂနဒ္ဓါ သမထဝိပဿနာဝ။ ‘‘သဒ္ဓါပညာ ပဂ္ဂဟာဝိက္ခေပါ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ခယောတိ ကိလေသက္ခယော မဂ္ဂေါ။ အနုပ္ပာဒပရိယောသာနတာယ အနုပ္ပာဒေါ ဖလံ။ ပဿဒ္ဓိ ကိလေသဝူပသမော။ ဆန္ဒဿာတိ ကတ္တုကာမတာဆန္ဒဿ။ မူလလက္ခဏံ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ။ သမုဋ္ဌာနလက္ခဏံ အာရမ္မဏပ္ပဋိပါဒကတာယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတုတာ။ သမောဓာနံ ဝိသယာဒိသန္နိပါတေန ဂဟေတဗ္ဗာကာရော၊ ယာ သင်္ဂတီတိ ဝုစ္စတိ။ သမံ၊ သဟ ဩဒဟန္တိ အနေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာတိ ဝါ သမောဓာနံ၊ ဖဿော။ သမောသရန္တိ သန္နိပတန္တိ ဧတ္ထာတိ သမောသရဏံ။ ဝေဒနာယ ဝိနာ အပ္ပဝတ္တမာနာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ ဝေဒနာနုဘဝနနိမိတ္တံ သမောသဋာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဂေါပါနသီနံ ကူဋံ ဝိယ သမ္ပယုတ္တာနံ ပါမောက္ခဘာဝေါ ပမုခလက္ခဏံ။ တတော၊ တေသံ ဝါ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဥတ္တရိ ပဓာနန္တိ တတုတ္တရိ။ ပညုတ္တရာ ဟိ ကုသလာ ဓမ္မာ။ ဝိမုတ္တိယာတိ ဖလဿ။ တဉှိ သီလာဒိဂုဏသာရဿ ပရမုက္ကံသဘာဝေန သာရံ။ အယဉ္စ လက္ခဏဝိဘာဂေါ ဆဓာတုပဉ္စဈာနင်္ဂါဒိဝသေန တံတံသုတ္တပဒါနုသာရေန ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ အာဂတနယေန စ ကတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တောပိ ကောစိ ဓမ္မော ပရိယာယန္တရပ္ပကာသနတ္ထံ ပုန ဒဿိတော၊ တတော ဧဝ စ ‘‘ဆန္ဒမူလကာ ကုသလာ ဓမ္မာ မနသိကာရသမုဋ္ဌာနာ ဖဿသမောဓာနာ ဝေဒနာသမောသရဏာ’’တိ၊ ‘‘ပညုတ္တရာ ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ၊ ‘‘ဝိမုတ္တိသာရမိဒံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ၊ ‘‘နိဗ္ဗာနောဂဓဉှိ၊ အာဝုသော၊ ဗြဟ္မစရိယံ နိဗ္ဗာနပရိယောသာန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၂) စ သုတ္တပဒါနံ ဝသေန ‘‘ဆန္ဒဿ မူလလက္ခဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တထဓမ္မာနာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ အဝိပရီတသဘာဝတ္တာ။ တထာနိ တံသဘာဝတ္တာ၊ အဝိတထာနိ အမုသာသဘာဝတ္တာ၊ အနညထာနိ အညာကာရရဟိတတ္တာ။ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌောတိ ဇာတိပစ္စယာ သမ္ဘူတံ ဟုတွာ သဟိတဿ အတ္တနော ပစ္စယာနုရူပဿ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ အာဂတဘာဝေါ၊ အနုပဝတ္တတ္ထောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သမ္ဘူတဋ္ဌော စ သမုဒါဂတဋ္ဌော စ သမ္ဘူတသမုဒါဂတဋ္ဌော၊ န ဇာတိတော ဇရာမရဏံ န ဟောတိ၊ န စ ဇာတိံ ဝိနာ အညတော ဟောတီတိ ဇာတိပစ္စယသမ္ဘူတဋ္ဌော၊ ဣတ္ထဉ္စ ဇာတိတော သမုဒါဂစ္ဆတီတိ ဇာတိပစ္စယသမုဒါဂတဋ္ဌော။ ယာ ယာ ဇာတိ ယထာ ယထာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ တဒနုရူပံ ပါတုဘာဝေါတိ အတ္ထော။ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဋ္ဌောတိ ဧတ္ထာပိ န အဝိဇ္ဇာ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယော န ဟောတိ၊ န စ အဝိဇ္ဇံ ဝိနာ သင်္ခါရာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယာ ယာ အဝိဇ္ဇာ ယေသံ ယေသံ သင်္ခါရာနံ ယထာ ယထာ ပစ္စယော ဟောတိ၊ အယံ အဝိဇ္ဇာယ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယဋ္ဌော၊ ပစ္စယဘာဝေါတိ အတ္ထော။

ဘဂဝါ တံ ဇာနာတိ ပဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ တေနာတိ ဘဂဝတာ။ တံ ဝိဘဇ္ဇမာနန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တန္တိ ရူပါယတနံ။ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန မဇ္ဈတ္တံ သင်္ဂဏှာတိ၊ တထာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နပရိတ္တအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါတဒုဘယာဒိဘေဒံ။ လဗ္ဘမာနကပဒဝသေနာတိ ‘‘ရူပါယတနံ ဒိဋ္ဌံ၊ သဒ္ဒါယတနံ သုတံ၊ ဂန္ဓာယတနံ ရသာယတနံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနံ မုတံ၊ သဗ္ဗံ ရူပံ မနသာ ဝိညာတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၉၆၆) ဝစနတော ဒိဋ္ဌပဒဉ္စ ဝိညာတပဒဉ္စ ရူပါရမ္မဏေ လဗ္ဘတိ။ အနေကေဟိ နာမေဟီတိ ‘‘ရူပါရမ္မဏံ ဣဋ္ဌံ အနိဋ္ဌံ မဇ္ဈတ္တံ ပရိတ္တံ အတီတံ အနာဂတံ ပစ္စုပ္ပန္နံ အဇ္ဈတ္တံ ဗဟိဒ္ဓါ ဒိဋ္ဌံ ဝိညာတံ ရူပံ ရူပါယတနံ ရူပဓာတု ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိ ဧဝမာဒီဟိ အနေကေဟိ နာမေဟိ။ တေရသဟိ ဝါရေဟီတိ ရူပကဏ္ဍေ အာဂတေ တေရသ နိဒ္ဒေသဝါရေ သန္ဓာယာဟ။ ဒွေပညာသာယ နယေဟီတိ ဧကေကသ္မိံ ဝါရေ စတုန္နံ စတုန္နံ ဝဝတ္ထာပနနယာနံ ဝသေန ဒွိပညာသာယ နယေဟိ။ တထမေဝါတိ အဝိပရီတဒဿိတာယ အပ္ပဋိဝတ္တိယဒေသနတာယ စ တထမေဝ ဟောတိ။ ဇာနာမိ အဗ္ဘညာသိန္တိ ဝတ္တမာနာတီတကာလေသု ဉာဏပ္ပဝတ္တိဒဿနေန အနာဂတေပိ ဉာဏပ္ပဝတ္တိ ဝုတ္တာယေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဝိဒိတ-သဒ္ဒေါ အနာမဋ္ဌကာလဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော ‘‘ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၈၊ မ။ နိ။ ၁။၇-၈၊ သံ။ နိ။ ၃။၂၀၈၊ အ။ နိ။ ၄။၂၃) ဝိယ။ န ဥပဋ္ဌာသီတိ အတ္တတ္တနိယဝသေန န ဥပဂဉ္ဆိ ။ ယထာ ရူပါရမ္မဏာဒယော ဓမ္မာ ယံသဘာဝါ ယံပကာရာ စ၊ တထာ နေ ပဿတိ ဇာနာတိ ဂစ္ဆတီတိ တထာဂတောတိ ဧဝံ ပဒသမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစိ ပန ‘‘နိရုတ္တိနယေန ပိသောဒရာဒိပက္ခေပေန ဝါ ဒဿီသဒ္ဒဿ လောပံ၊ အာဂတ-သဒ္ဒဿ စာဂမံ ကတွာ တထာဂတော’’တိ ဝဏ္ဏေန္တိ။

ယံ ရတ္တိန္တိ ယဿံ ရတ္တိယံ။ အစ္စန္တသံယောဂေ စေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ တိဏ္ဏံ မာရာနန္တိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရဒေဝပုတ္တသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ မာရာနံ။ အနုပဝဇ္ဇန္တိ နိဒ္ဒေါသတာယ န ဥပဝဇ္ဇံ။ အနူနန္တိ ပက္ခိပိတဗ္ဗာဘာဝေန န ဦနံ။ အနဓိကန္တိ အပနေတဗ္ဗာဘာဝေန န အဓိကံ။ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏန္တိ အတ္ထဗျဉ္ဇနာဒိသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗာကာရေန ပရိပုဏ္ဏံ။ နော အညထာတိ ‘‘တထေဝါ’’တိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဗျတိရေကေန သမ္ပာဒေတိ။ တေန ယဒတ္ထံ ဘာသိတံ၊ တဒတ္ထနိပ္ဖာဒနတော ယထာ ဘာသိတံ ဘဂဝတာ၊ တထေဝါတိ အဝိပရီတဒေသနတံ ဒဿေတိ။ ဂဒတ္ထောတိ ဧတေန တထံ ဂဒတီတိ တထာဂတောတိ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ နိရုတ္တိနယေန ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ တထာ ဂတမဿာတိ တထာဂတော။ ဂတန္တိ စ ကာယဿ ဝါစာယ ဝါ ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ တထာတိ စ ဝုတ္တေ ယံ-တံ-သဒ္ဒါနံ အဗျဘိစာရိတသမ္ဗန္ဓတာယ ယထာတိ အယမတ္ထော ဥပဋ္ဌိတောယေဝ ဟောတိ။ ကာယဝါစာကိရိယာနဉ္စ အညမညာနုလောမေန ဝစနိစ္ဆာယံ ကာယဿ ဝါစာ၊ ဝါစာယ စ ကာယော သမ္ဗန္ဓဘာဝေန ဥပတိဋ္ဌတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဘဂဝတော ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣမသ္မိံ ပန အတ္ထေ တထာဝါဒိတာယ တထာဂတောတိ အယမ္ပိ အတ္ထော သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ သော ပန ပုဗ္ဗေ ပကာရန္တရေန ဒဿိတောတိ အာဟ – ‘‘ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော’’တိ။

တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသူတိ ဧတေန ယဒေကေ ‘‘တိရိယံ ဝိယ ဥပရိ အဓော စ သန္တိ လောကဓာတုယော’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ ပဋိသေဓေတိ။ ဒေသနာဝိလာသောယေဝ ဒေသနာဝိလာသမယော ယထာ ‘‘ပုညမယံ ဒါနမယ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ဣတိဝု။ ၆၀၊ နေတ္တိ။ ၃၃)။ နိပါတာနံ ဝါစကသဒ္ဒသန္နိဓာနေ တဒတ္ထဇောတနဘာဝေန ပဝတ္တနတော ဂတ-သဒ္ဒေါယေဝ အဝဂတတ္ထံ အတီတတ္ထဉ္စ ဝဒတီတိ အာဟ – ‘‘ဂတောတိ အဝဂတော အတီတော’’တိ။ အထ ဝါ အဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ သမ္ဗောဓိ၊ ဧတ္ထန္တရေ မဟာဗောဓိယာနပဋိပတ္တိယာ ဟာနဋ္ဌာနသံကိလေသနိဝတ္တီနံ အဘာဝတော ယထာ ပဏိဓာနံ၊ တထာ ဂတော အဘိနီဟာရာနုရူပံ ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ အထ ဝါ မဟိဒ္ဓိကတာယ ပဋိသမ္ဘိဒါနံ ဥက္ကံသာဓိဂမေန အနာဝရဏဉာဏတာယ စ ကတ္ထစိပိ ပဋိဃာတာဘာဝတော ယထာ ရုစိ၊ တထာ ကာယဝါစာစိတ္တာနံ ဂတာနိ ဂမနာနိ ပဝတ္တိယော ဧတဿာတိ တထာဂတော။ ယသ္မာ စ လောကေ ဝိဓယုတ္တဂတပကာရသဒ္ဒါ သမာနတ္ထာ ဒိဿန္တိ၊ တသ္မာ ယထာဝိဓာ ဝိပဿိအာဒယော ဘဂဝန္တော၊ အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော။ ယထာ ယုတ္တာ စ တေ ဘဂဝန္တော၊ အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာ ယုတ္တောတိ တထာဂတော။ အထ ဝါ ယသ္မာ သစ္စံ တတွံ တစ္ဆံ တထန္တိ ဉာဏဿေတံ အဓိဝစနံ၊ တသ္မာ တထေန ဉာဏေန အာဂတောတိ တထာဂတောတိ ဧဝမ္ပိ တထာဂတသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘ပဟာယ ကာမာဒိမလေ ယထာ ဂတာ၊

သမာဓိဉာဏေဟိ ဝိပဿိအာဒယော၊

မဟေသိနော သကျမုနီ ဇုတိန္ဓရော၊

တထာဂတော တေန တထာဂတော မတော။

‘‘တထဉ္စ ဓာတာယတနာဒိလက္ခဏံ၊

သဘာဝသာမညဝိဘာဂဘေဒတော၊

သယမ္ဘုဉာဏေန ဇိနောယမာဂတော၊

တထာဂတော ဝုစ္စတိ သကျပုင်္ဂဝေါ။

‘‘တထာနိ သစ္စာနိ သမန္တစက္ခုနာ၊

တထာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ စ သဗ္ဗသော၊

အနညနေယျေန ယတော ဝိဘာဝိတာ၊

ယာထာဝတော တေန ဇိနော တထာဂတော။

‘‘အနေကဘေဒါသုပိ လောကဓာတုသု၊

ဇိနဿ ရုပါယတနာဒိဂေါစရေ၊

ဝိစိတ္တဘေဒေ တထမေဝ ဒဿနံ၊

တထာဂတော တေန သမန္တလောစနော။

‘‘ယတော စ ဓမ္မံ တထမေဝ ဘာသတိ၊

ကရောတိ ဝါစာယနုလောမမတ္တနော၊

ဂုဏေဟိ လောကံ အဘိဘုယျိရီယတိ၊

တထာဂတော တေနပိ လောကနာယကော။

‘‘ယထာဘိနီဟာရမတော ယထာရုစိ၊

ပဝတ္တဝါစာ တနုစိတ္တဘာဝတော၊

ယထာဝိဓာ ယေန ပုရာ မဟေသိနော၊

တထာဝိဓော တေန ဇိနော တထာဂတော’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၇) –

သင်္ဂဟဂါထာ မုခမတ္တမေဝ၊ ကသ္မာ? အပ္ပမာဒပဒံ ဝိယ သကလကုသလဓမ္မသမ္ပဋိပတ္တိယာ သဗ္ဗဗုဒ္ဓဂုဏာနံ သင်္ဂါဟကတ္တာ။ တေနေဝါဟ – ‘‘သဗ္ဗာကာရေနာ’’တိအာဒိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၁၇၁။ ဒုတိယေ ဥပ္ပတ္တီတိ ပဌမာယ ဇာတိယာ နိဗ္ဗတ္တိံ ဝတွာ အရိယာယ ဇာတိယာ နိဗ္ဗတ္တိံ ဒဿေတုံ – ‘‘နိပ္ဖတ္တီ’’တိ အာဟ။ တဒါ ဟိဿ ဗုဒ္ဓဘာဝနိပ္ဖတ္တီတိ။ ‘‘ဒုလ္လဘော’’တိအာဒိံ ဝတွာ ကာရဏဿ ဒူရသမ္ဘာရဘာဝတော တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကဝါရ’’န္တိအာဒိမာဟ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တတ္ထ ဝါရဂဏနာ နာမ မာသသံဝစ္ဆရကပ္ပဂဏနာဒိကာ၊ ကပ္ပာနံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ တီဏိ အသင်္ချေယျာနိပိ ပါရမိယော ပူရေတွာပိ ဗုဒ္ဓေန ဘဝိတုံ န သက္ကာ၊ ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ ပန စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ နိရန္တရံ ဒသ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ပတ္တုံ သက္ကာ၊ န ဣတော အညထာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဒုလ္လဘော ပါတုဘာဝေါ ဗုဒ္ဓါနန္တိ။

၁၇၂။ တတိယေ နိစ္စံ န ဟောတီတိ အဘိဏှပ္ပဝတ္တိကံ န ဟောတိ ကဒါစိဒေဝ သမ္ဘဝတော။ ယေဘုယျေန မနုဿာ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ အစ္ဆရံ ပဟရန္တိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘အစ္ဆရံ ပဟရိတွာ ပဿိတဗ္ဗော’’တိ။ သမန္နာဂတတ္တာတိ ဧတေန အစ္ဆရိယာ ဂုဏဓမ္မာ ဧတသ္မိံ သန္တီတိ အစ္ဆရိယောတိ ဒဿေတိ။ အပိစ အာဒိတော ပဘုတိ အဘိနီဟာရာဝဟော၊ တတော ပရမ္ပိ အနညသာဓာရဏေ ဂုဏဓမ္မေ အာစိဏ္ဏဝါတိ အစ္ဆရိယောတိ အာဟ – ‘‘အာစိဏ္ဏမနုဿောတိပိ အစ္ဆရိယမနုဿော’’တိအာဒိ။ မဟာဗောဓိဉာဏမေဝ မဏ္ဍဘူတံ မဟာဗောဓိမဏ္ဍော။ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ မဂ္ဂဉာဏံ၊ မဂ္ဂဉာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ သဗ္ဗညုတညာဏံ ‘‘မဟာဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အနိဝတ္တကေနာတိ ဗောဓိယာ နိယတဘာဝါပတ္တိယာ မဟာဗောဓိသတ္တဘာဝတော အနိဝတ္တနသဘာဝေန။ ဗုဒ္ဓကာရကဓမ္မာနံ ပူရဏမ္ပိ န အညဿ ကဿစိ အာစိဏ္ဏန္တိအာဒိနာ ဟေတုအဝတ္ထာယ ဖလာဝတ္ထာယ သတ္တာနံ ဥပကာရာဝတ္ထာယ စာတိ တီသုပိ အဝတ္ထာသု လောကနာထော အနညသာဓာရဏာနံ ဂုဏဓမ္မာနံ အာစိဏ္ဏတာယ အစ္ဆရိယမနုဿော ဝုတ္တောတိ ဒဿေတိ။

၁၇၃။ စတုတ္ထေ ကာလေ ကိရိယာတိ ကာလကိရိယာ။ ကတရသ္မိံ ကာလေ ကီဒိသီ ကိရိယာ။ သာမညဇောတနာ ဟိ ဝိသေသေ အဝတိဋ္ဌတိ၊ ဝိသေသတ္ထိနာ စ ဝိသေသော အနုပ္ပယောဇိတဗ္ဗောတိ အာဟ – ‘‘ဧကသ္မိံ ကာလေ ပါကဋာ ကိရိယာ’’တိ။ ကတရသ္မိံ ပန ဧကသ္မိံ ကာလေ၊ ကထဉ္စ ပါကဋာတိ? ကပ္ပာနံ သတသဟဿာဓိကာနိ အနေကာနိ အသင်္ချေယျာနိ အဘိက္ကမိတွာ ယထာဓိပ္ပေတမနောရထပါရိပူရိဝသေန သမုပလဒ္ဓေ ဧကသ္မိံ ကာလေ၊ သဒေဝလောကေ အတိဝိယ အစ္ဆရိယမနုဿဿ ပရိနိဗ္ဗာနန္တိ အစ္စန္တပါကဋာ။ အနုတာပကရာတိ စေတောဒုက္ခာဝဟာ။ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေသူတိ ဝုတ္တံ တဿ ဗုဒ္ဓက္ခေတ္တဘာဝေန ပရိစ္ဆိန္နတ္တာ၊ တဒညေသဉ္စ အဝိသယတ္တာ။

၁၇၄။ ပဉ္စမေ ဒုတိယဿ ဗုဒ္ဓဿာတိ ဒုတိယဿ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဿ အဘာဝါ။ သုတဗုဒ္ဓါ နာမ သုတမယေန ဉာဏေန ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗဿ ဗုဒ္ဓတ္တာ။ စတုသစ္စဗုဒ္ဓါ နာမ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အနဝသေသတော ဗုဒ္ဓတ္တာ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ နာမ ပစ္စေကံ အတ္တနောယေဝ ယထာ စတုသစ္စသမ္ဗောဓော ဟောတိ၊ ဧဝံ ဗုဒ္ဓတ္တာ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ဟိ ယထာ သဒေဝကဿ လောကဿ စတုသစ္စသမ္ဗောဓော ဟောတိ၊ ဧဝံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ။ စတ္တာရိ ဝါ အဋ္ဌ ဝါ သောဠသ ဝါတိ ဣဒံ ကတမဟာဘိနီဟာရာနံ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပညာဓိကသဒ္ဓါဓိကဝီရိယာဓိကဝိဘာဂဝသေန ဝုတ္တံ။ ‘‘ပညာဓိကာနဉှိ သဒ္ဓါ မန္ဒာ ဟောတိ၊ ပညာ တိက္ခာ။ သဒ္ဓါဓိကာနံ ပညာ မဇ္ဈိမာ ဟောတိ။ ဝီရိယာဓိကာနံ ပညာ မန္ဒာ၊ ပညာနုဘာဝေန စ သမ္မာသမ္ဗောဓိ အဓိဂန္တဗ္ဗာ’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ အဝိသေသေန ပန ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယဓမ္မာနံ တိက္ခမဇ္ဈိမမုဒုဘာဝေန တယောပေတေ ဘေဒါ ယုတ္တာတိ ဝဒန္တိ။ တိဝိဓာ ဟိ ဗောဓိသတ္တာ အဘိနီဟာရက္ခဏေ ဘဝန္တိ ဥဂ္ဃဋိတညုဝိပဉ္စိတညုနေယျဘေဒေန။ တေသု ဥဂ္ဃဋိတညူ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သမ္မုခါ စာတုပ္ပဒိကံ ဂါထံ သုဏန္တော တတိယပဒေ အပရိယောသိတေယေဝ ဆဟိ အဘိညာဟိ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ သမတ္ထူပနိဿယော ဟောတိ။ ဒုတိယော သတ္ထု သမ္မုခါ ဧကံ ဂါထံ သုဏန္တော အပရိယောသိတေယေဝ စတုတ္ထပဒေ ဆဟိ အဘိညာဟိ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ သမတ္ထူပနိဿယော ဟောတိ။ ဣတရော ဘဂဝတော သမ္မုခါ စာတုပ္ပဒိကဂါထံ သုတွာ ပရိယောသိတာယ ဂါထာယ ဆဟိ အဘိညာဟိ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ သမတ္ထူပနိဿယော ဟောတိ။ တယောပေတေ ဝိနာ ကာလဘေဒေန ကတာဘိနီဟာရာ လဒ္ဓဗျာကရဏာ ပါရမိယော ပူရေန္တော ယထာက္ကမံ ယထာဝုတ္တဘေဒေန ကာလေန သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏန္တိ၊ တေသု တေသု ပန ကာလဘေဒေသု အပရိပုဏ္ဏေသု တေ တေ မဟာသတ္တာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဝေဿန္တရဒါနသဒိသံ ဒါနံ ဒေန္တာပိ တဒနုရူပံ သီလာဒိသေသပါရမိဓမ္မေ အာစိနန္တာပိ အန္တရာ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿန္တီတိ အကာရဏမေတံ။ ကသ္မာ? ဉာဏဿ အပရိပစ္စနတော။ ပရိစ္ဆိန္နကာလနိပ္ဖာဒိတံ ဝိယ ဟိ သဿံ ပရိစ္ဆိန္နကာလေ နိပ္ဖာဒိတာ သမ္မာသမ္ဗောဓိ တဒန္တရာ သဗ္ဗုဿာဟေန ဝါယမန္တေနပိ န သက္ကာ ပါပုဏိတုန္တိ ပါရမိပူရီ ယထာဝုတ္တကာလဝိသေသေန သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သဒ္ဓိန္တိ သမာနကာလေ။

အသဟာယောတိ နိပ္ပရိယာယတော ဝုတ္တံ။ သဟအယနဋ္ဌော ဟိ သဟာယဋ္ဌော။ ပဋိပတ္တိဝသေန ဘဂဝတာ သဟ သမံ အယနံ နာမ ကဿစိပိ နတ္ထေဝ။ ဟတ္ထာဒိအဝယဝတော ပဋိ ပဋိ မိနိတဗ္ဗတော ပဋိမာ ဝုစ္စတိ အတ္တဘာဝေါ။ သမတ္ထော နာမ နတ္ထီတိ ဒေဝေါ ဝါ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ကောစိ နတ္ထိ။ ပဋိသမောတိ ပဋိနိဓိဘာဝေန သမော။ ပဋိဘာဂံ ဒါတုန္တိ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ ဓမ္မဘာဂဿ ဓမ္မကောဋ္ဌာသဿ ပဋိပက္ခဘူတံ ကတွာ ဘာဂံ ကောဋ္ဌာသံ ပဋိဝစနံ ဒါတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ နတ္ထိ ဧတဿ သီလာဒိဂုဏေဟိ ပဋိဗိမ္ဗဘူတော ပုဂ္ဂလောတိ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော။ တေနာဟ – ‘‘အညော ကောစီ’’တိအာဒိ။ တိသဟဿိမဟာသဟဿီနံ ဝိဘာဂေါ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

၁၇၅။ ဆဋ္ဌာဒီသု တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ။ တန္တိ ပညာစက္ခု။ ပါတုဘူတမေဝ ဟောတိ တဿ သဟဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော။ ဥပ္ပတ္တီတိ ဥပ္ပဇ္ဇနံ။ နိပ္ဖတ္တီတိ ပရိဝုဒ္ဓိ။ ကီဝရူပဿာတိ ကီဒိသဿ။ သာဝကဝိသယေဝ ဟတ္ထဂတံ ပညာစက္ခု နာမ ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံယေဝါတိ အာဟ – ‘‘သာရိပုတ္တတ္ထေရဿာ’’တိအာဒိ။ သမာဓိပညာတိ သမာဓိသဟဂတာ ပညာ။ ‘‘သမာဓိသံဝတ္တနိကာ ခိပ္ပနိသန္တိအာဒိဝိသေသာဝဟာ ပညာ’’တိ ကေစိ။ အာလောကောတိ ပညာအာလောကော ဧဝ။ တထာ ဩဘာသော။ တီဏိပီတိ တီဏိပိ သုတ္တာနိ။ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာနီတိ ပုဗ္ဗဘာဂပညာယ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝုတ္တံ။

ဥတ္တမဓမ္မာနန္တိ အတ္တနော ဥတ္တရိတရဿ အဘာဝေန သေဋ္ဌဓမ္မာနံ။ ဒဋ္ဌဗ္ဗတော ဒဿနံ၊ ဘဂဝတော ရူပကာယော။ တတ္ထပိ ဝိသေသတော ရူပါယတနံ။ တေနာဟ – ‘‘စက္ခုဝိညာဏေန ဒဋ္ဌုံ လဘတီ’’တိ။ နတ္ထိ ဣတော ဥတ္တရန္တိ အနုတ္တရံ၊ တဒေဝ အနုတ္တရိယံ၊ ဒဿနဉ္စ တံ အနုတ္တရိယဉ္စာတိ ဒဿနာနုတ္တရိယံ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပန ပဒဝိသေသော – သုယျတီတိ သဝနံ၊ ဘဂဝတော ဝစနံ။ လဗ္ဘတီတိ လာဘော၊ ဘဂဝတိ သဒ္ဓါ။ သိက္ခိတဗ္ဗတော သိက္ခာ။ သီလသမာဓိပညာပရိစရဏံ ပါရိစရိယာ၊ ဥပဋ္ဌာနံ။ အနုဿရဏံ အနုဿတိ၊ သတ္ထု ဂုဏာနုဿရဏံ။ ဣမေသန္တိ ယထာဝုတ္တာနံ ဆန္နံ အနုတ္တရိယာနံ။ ပါတုဘာဝေါ ဟောတီတိ တထာဂတဿ ပါတုဘာဝါ တပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ တဗ္ဗိသယတ္တာ စ ပါတုဘာဝေါ ဟောတိ။ ‘‘ဒဿနာနုတ္တရိယ’’န္တိ စ သဒေဝကေ လောကေ ဥတ္တရိတရဿ ဘဂဝတော ရူပဿ န ဒဿနမတ္တံ အဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ တဿ ရူပဒဿနမုခေန အဝေစ္စပ္ပသာဒေန ဗုဒ္ဓဂုဏေ ဩကပ္ပေတွာ ဩဂါဟေတွာ ဒဿနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ – ‘‘အာယသ္မာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဒမ္ပိ ဒဿနာနုတ္တရိယန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတော နိဗ္ဗိသေသတ္တာ ဝုတ္တံ။ ဒသဗလံ ဒဿနာယ လဘိတွာတိ အာနန္ဒတ္ထေရော ဝိယ ပသာဒဘတ္တိမေတ္တာပုဗ္ဗကံ ဒသဗလံ ဒဿနာယ လဘိတွာ။ ဒဿနံ ဝဍ္ဎေတွာတိ ဒဿနမုခေန ပဝတ္တံ ဝိပဿနာစာရံ ဝဍ္ဎေတွာ။ ဒဿနမုခေန ယာဝ အနုလောမဉာဏံ ဝိပဿနာစာရံ ဝဍ္ဎေတွာ တဒနန္တရံ အဋ္ဌမကမဟာဘူမိံ ဩက္ကမန္တော ဒဿနံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပါပေတိ နာမ။ ဣဓ ပရတော ပဝတ္တံ ဒဿနံ ဒဿနမေဝ နာမ၊ မူလဒဿနံ ပန သစ္စဒဿနဿပိ ကာရဏဘာဝတော ဒဿနာနုတ္တရိယံ နာမ။ ဧသ နယော သေသာနုတ္တရိယေသုပိ။

ဒသဗလေ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတီတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ဘဂဝတိ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတိ။ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခိတွာတိ တိဿော ပုဗ္ဗဘာဂသိက္ခာ သိက္ခိတွာ။ ပရိစရတီတိ ဥပဋ္ဌာနံ ကရောတိ။ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ဗုဒ္ဓါနုဿတိဝသေန အနုဿတိဇ္ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတွာ တံ ပဒဋ္ဌာနံ ကတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တော ‘‘အနုဿတိံ ဝဍ္ဎေတွာ’’တိ ဝုတ္တော။

သစ္ဆိကိရိယာဟောတီတိ ပစ္စက္ခကရဏံ ဟောတိ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ဟိ လဗ္ဘမာနာ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဖလက္ခဏေ သစ္ဆိကတာ နာမ ဟောတိ တတော ပရံ အတ္ထာဒီသု ယထိစ္ဆိတံ ဝိနိယောဂက္ခမဘာဝတော။ စတဿောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ပဋိသမ္ဘိဒါတိ ပဘေဒါ။ ကဿ ပန ပဘေဒါတိ? ‘‘အတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒိဝစနတော (ဝိဘ။ ၇၁၈-၇၂၁) ဉာဏဿေတာ ပဘေဒါ။ တသ္မာ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါတိ စတ္တာရော ဉာဏပ္ပဘေဒါတိ အတ္ထော။ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါတိ အတ္ထေ ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ အတ္ထပဘေဒဿ သလက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏန္တိ အတ္ထော။ တထာ ဓမ္မပဘေဒဿ သလက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ နိရုတ္တိပဘေဒဿ သလက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ နိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ။ ပဋိဘာနပဘေဒဿ သလက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ပဋိဘာနေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။

အတ္ထေသု ဉာဏန္တိအာဒီသု အတ္ထောတိ သင်္ခေပတော ဟေတုဖလံ။ တဉှိ ဟေတုဝသေန အရဏီယံ ဂန္တဗ္ဗံ ပတ္တဗ္ဗံ၊ တသ္မာ ‘‘အတ္ထော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဘေဒတော ပန ယံ ကိဉ္စိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ၊ နိဗ္ဗာနံ၊ ဘာသိတတ္ထော၊ ဝိပါကော၊ ကိရိယာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ‘‘အတ္ထော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တံ အတ္ထံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဓမ္မောတိ သင်္ခေပတော ပစ္စယော။ သော ဟိ ယသ္မာ တန္တိ ဒဟတိ ဝိဒဟတိ ပဝတ္တေတိ စေဝ ပါပေတိ စ ဌပေတိ စ၊ တသ္မာ ‘‘ဓမ္မော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဘေဒတော ပန ယော ကောစိ ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု အရိယမဂ္ဂေါ ဘာသိတံ ကုသလံ အကုသလန္တိ ပဉ္စဝိဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တံ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။

အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏန္တိ တသ္မိံ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ သဘာဝနိရုတ္တိသဒ္ဒံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ သဘာဝနိရုတ္တိအဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ။ ဧဝမယံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ သဒ္ဒါရမ္မဏာ နာမ ဇာတာ၊ န ပညတ္တိအာရမ္မဏာ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ၊ အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ပဇာနာတိ။ ပဋိသမ္ဘိဒါပတ္တော ဟိ ‘‘ဖဿော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ၊ ‘‘ဖဿာ’’တိ ဝါ ‘‘ဖဿ’’န္တိ ဝါ ဝုတ္တေ ‘‘အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ဇာနာတိ။ ဝေဒနာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ အယံ ပနေသ နာမာချာတောပသဂ္ဂါဗျယပဒမ္ပိ ဇာနာတိယေဝ သဘာဝနိရုတ္တိယာ ယာထာဝတော ဇာနနတော။ ဉာဏေသု ဉာဏန္တိ သဗ္ဗတ္ထကဉာဏံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ။

ဣမာ ပန စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ သေက္ခဘူမိယံ အသေက္ခဘူမိယန္တိ ဒွီသု ဌာနေသု ပဘေဒံ ဂစ္ဆန္တိ။ အဓိဂမော ပရိယတ္တိ သဝနံ ပရိပုစ္ဆာ ပုဗ္ဗယောဂေါတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ကာရဏေဟိ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ အဓိဂမော နာမ သစ္စပ္ပဋိဝေဓော။ ပရိယတ္တိ နာမ ဗုဒ္ဓဝစနံ။ တဉှိ ဂဏှန္တဿ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ သဝနံ နာမ ဓမ္မဿဝနံ။ သက္ကစ္စံ ဓမ္မံ သုဏန္တဿပိ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ ပရိပုစ္ဆာ နာမ အဋ္ဌကထာ။ ဥဂ္ဂဟိတပါဠိယာ အတ္ထံ ကထေန္တဿပိ ဟိ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တိ။ ပုဗ္ဗယောဂေါ နာမ ပုဗ္ဗယောဂါဝစရတာ။ ဟရဏပစ္စာဟရဏနယေန ပဋိပါကဋကမ္မဋ္ဌာနဿပိ ပဋိသမ္ဘိဒါ ဝိသဒါ ဟောန္တီတိ။ လောကိယလောကုတ္တရာ ဝါတိ ဧတ္ထ တိဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ လောကိယာ၊ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ သိယာ လောကိယာ၊ သိယာ လောကုတ္တရာတိ ဧဝံ ဝိဘဇိတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေယေဝါတိ အဝဓာရဏေန ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဧဝ လဗ္ဘနတော၊ အဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ အလဗ္ဘနတော အနညသာဓာရဏော ပဋိဝေဓော အဓိပ္ပေတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ‘‘မဟတော စက္ခုဿာ’’တိအာဒီသု ပညာမဟတ္တာဒိကမ္ပိ အနညသာဓာရဏမေဝ အဓိပ္ပေတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တထာ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာဒယောပိ ပရေသံ တဗ္ဘာဝါဝဟာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယာ ကာစိ ဓာတုယော လောကိယာ လောကုတ္တရာ ဝါ၊ သဗ္ဗာ တာ ဣမာဟေဝ သင်္ဂဟိတာ၊ ဧတ္ထေဝ အန္တောဂဓာတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဣမာဝ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော နာနာသဘာဝတော နာနာဓာတုယော’’တိ။ သွာယမတ္ထော အနေကဓာတုနာနာဓာတုဉာဏဝိဘင်္ဂေန (ဝိဘ။ ၇၅၁) ဒီပေတဗ္ဗော။ ‘‘သစ္ဆိကိရိယာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ‘‘ဝိဇ္ဇာတိ ဖလေ ဉာဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။

၁၈၇။ ယသ္မာ စက္ကတိ အပရာပရံ ပရိဝတ္တတီတိ စက္ကံ၊ တသ္မာ ဣရိယာပထာပိ အပရာပရံ ပရိဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကသဒိသတ္တာ စက္ကန္တိ ဝုတ္တာ၊ တထာ ပတိရူပဒေသဝါသာဒိသမ္ပတ္တိယော။ တတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မစက္ကံ အဘိနီဟရတိ နာမာတိ ဧတ္ထ တဒါ မဟာသတ္တော အတ္တာနံ အဘိနီဟာရယောဂံ ကရောန္တော ‘‘ဓမ္မစက္ကံ အဘိနီဟရတိ နာမာ’’တိ ဝုတ္တော တတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မစက္ကာဘိနီဟာရဝိဗန္ဓကရဓမ္မာနုပ္ပဇ္ဇနတော။ အဘိနီဟဋံ နာမာတိ ဧတ္ထပိ အယမေဝ နယော။ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တောပိ ဓမ္မစက္ကံ ဥပ္ပာဒေတိယေဝ နာမ တဒတ္ထံ ဉာဏံ ပရိပါစေတီတိ ကတွာ။ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဓမ္မစက္ကံ ဥပ္ပာဒိတံ နာမ တသ္မိံ ခဏေ ဓမ္မစက္ကဿ ဥပ္ပာဒနာယ ကာတဗ္ဗကိစ္စဿ ကဿစိ အဘာဝါ။ ပဋိဝေဓဉာဏဉှိ ဣဓ ‘‘ဓမ္မစက္က’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဣဒါနိ ဒေသနာဉာဏဝသေန ဓမ္မစက္ကံ ဒဿေတုံ – ‘‘ကဒါ ပဝတ္တေတိ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ န ကေဝလံ ထေရဿေဝ၊ အထ ခေါ သဗ္ဗေသမ္ပိ သာသနိကာနံ ဓမ္မကထာ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ စတုန္နဉ္စ ဧကတ္တာဒိနယာနံ အဝိရာဓနတောတိ ဒဿေတုံ – ‘‘ယော ဟိ ကောစိ ဘိက္ခု ဝါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဧကပုဂ္ဂလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။