📜

၁၈။ အပရအစ္ဆရာသင်္ဃာတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၃၈၂။ ဣဒမ္ပိသုတ္တန္တိ ဧတ္ထ ပိ-သဒ္ဒေါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တစူဠစ္ဆရာသင်္ဃာတသုတ္တံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ စူဠစ္ဆရာသင်္ဃာတသုတ္တေ အပ္ပနံ အပ္ပတ္တာယ မေတ္တာယ တာဝမဟန္တော ဝိပါကော ဒဿိတော၊ ကိမင်္ဂံ ပန ဣမိဿာ အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ မေတ္တာယာတိ ဒဿေတုံ – ‘‘အပ္ပနာပ္ပတ္တာယ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဝိပါကကထာယေဝ နတ္ထီတိ ဝိပါကေ ကထာယေဝ နတ္ထိ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာတိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတာယ။ ပဌမံ ဥပ္ပန္နန္တိပိ ပဌမံ၊ ပဌမံ သမာပဇ္ဇတီတိ ဣဒံ ပန န ဧကန္တလက္ခဏံ။ စိဏ္ဏဝသီဘာဝေါ ဟိ အဋ္ဌသမာပတ္တိလာဘီ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ မတ္ထကံ ပါပေန္တောပိ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ကောတိ၊ မတ္ထကတော ပဋ္ဌာယ အာဒိံ ပါပေန္တောပိ၊ အန္တရန္တရာ ဩက္ကန္တောပိ သမာပဇ္ဇိတုံ သက္ကောတိ ဧဝ။ ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိယဋ္ဌေန ပန ပဌမံ နာမ ဟောတိ။ ဝိဘင်္ဂေတိ ဈာနဝိဘင်္ဂေ။ ဝိပဿနံ ကယိရမာနံ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနကိစ္စံ မဂ္ဂေန သိဇ္ဈတိ တဂ္ဂတသမ္မောဟဝိဒ္ဓံသနတော ။ အပိစ ဝိပဿနာယ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ မဂ္ဂေန ဥပ္ပန္နေန သိဇ္ဈတိ ဣတရထာ ပရိဝတ္တနတော၊ တသ္မာ မဂ္ဂေါ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ၊ န အနိစ္စာဒိလက္ခဏာနံ အာရမ္မဏကရဏတော။ ယထာ ဖလံ နိဗ္ဗာနဿ အသင်္ခတလက္ခဏံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဥပနိဇ္ဈာယတိ၊ ဧဝံ မဂ္ဂေါပိ။ ဧဝမ္ပိဿ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ အရိတ္တဇ္ဈာနတာယ။ သေသံ ဝိသေသံ၊ အရိတ္တဇ္ဈာနာ ဧဝါတိ အတ္ထော။

၃၈၆-၃၈၇။ ဟိတဖရဏန္တိ သတ္တေသု ဟိတာနုရူပံ ဈာနဿ ဖရိတွာ ပဝတ္တနံ။ စေတောပဋိပက္ခတော ဝိမုစ္စတိ ဧတာယာတိ စေတောဝိမုတ္တိ၊ အပ္ပနာပ္ပတ္တာ မေတ္တာ။ တေနာဟ – ‘‘ဣဓာ’’တိအာဒိ။ ဧသေဝ နယောတိ ဣမိနာ ကရုဏာဒီနမ္ပိ အပ္ပနာပ္ပတ္တတံ အတိဒိသတိ။ ဝဋ္ဋံ ဟောန္တိ ကမ္မဝဋ္ဋဘာဝတော။ ဝဋ္ဋပါဒါ ဟောန္တီတိ ဝိပါကဝဋ္ဋဿ ကာရဏံ ဟောန္တိ။

၃၉၀။ အဇ္ဈတ္တပရိကမ္မဝသေနာတိ အတ္တနော ကေသာဒီသု ပရိကမ္မကရဏဝသေန။ အဋ္ဌာရသဝိဓေတိ အဋ္ဌာရသပ္ပဘေဒေ။ ကာယေတိ ရူပကာယေ။ ရူပကာယော ဟိ ဣဓ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ကေသာဒီနဉ္စ ဓမ္မာနံ သမူဟဋ္ဌေန ဟတ္ထိကာယရထကာယာဒယော ဝိယ ကာယောတိ အဓိပ္ပေတော။ သမူဟဝိသယတာယ စဿ ကာယသဒ္ဒဿ သမုဒါယူပါဒနတာယ စ အသုဘာကာရဿ ‘‘ကာယေ’’တိ ဧကဝစနံ။ တထာ အာရမ္မဏာဒိဝိဘာဂေန အနေကဘေဒဘိန္နမ္ပိ စိတ္တံ စိတ္တဘာဝသာမညေန ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ‘‘စိတ္တေ’’တိ ဧကဝစနံ ကတံ။ ကာယာနုပဿီတိ ဣမဿ အတ္ထံ ဒဿေတုံ – ‘‘တမေဝ ကာယံ ပညာယ အနုပဿန္တော’’တိ အာဟ။ တမေဝ ကာယန္တိ စ အဝဓာရဏေန ဝေဒနာဒိအနုပဿနံ နိဝတ္တေတိ။ တေန စ ပုန ကာယဂ္ဂဟဏဿ ပယောဇနံ သူစိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ကာယေ’’တိ ဟိ ဝတွာပိ ပုန ‘‘ကာယာနုပဿီ’’တိ ဒုတိယံ ကာယဂ္ဂဟဏံ အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနဃနဝိနိဗ္ဘောဂါဒိဒဿနတ္ထံ ကတံ။ တေန ဝေဒနာဒယောပိ ဧတ္ထ သိတာ၊ ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓါတိ ကာယဝေဒနာဒိအနုပဿနပ္ပသင်္ဂေပိ အာပန္နေ န ကာယေ ဝေဒနာနုပဿီ စိတ္တာနုပဿီ ဓမ္မာနုပဿီ ဝါ။ အထ ခေါ ကာယာနုပဿီယေဝါတိ ကာယသင်္ခါတဝတ္ထုသ္မိံ ကာယာနုပဿနာကာရဿေဝ ဒဿနေန အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။ တထာ န ကာယေ အင်္ဂပစ္စင်္ဂဝိနိမုတ္တဧကဓမ္မာနုပဿီ၊ နာပိ ကေသလောမာဒိဝိနိမုတ္တဣတ္ထိပုရိသာနုပဿီ။ ယောပိ စေတ္ထ ကေသလောမာဒိကော ဘူတုပါဒါယသမူဟသင်္ခါတော ကာယော၊ ကတ္ထပိ န ဘူတုပါဒါယဝိနိမုတ္တဧကဓမ္မာနုပဿီ၊ အထ ခေါ ရထသမ္ဘာရာနုပဿကော ဝိယ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသမူဟာနုပဿီ ၊ နာဂရာဝယဝါနုပဿကော ဝိယ ကေသလောမာဒိသမူဟာနုပဿီ၊ ကဒလိက္ခန္ဓပတ္တဝဋ္ဋိဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇကော ရိတ္တမုဋ္ဌိဝိနိဝေဌကော ဝိယ စ ဘူတုပါဒါယသမူဟာနုပဿီယေဝါတိ နာနပ္ပကာရတော သမူဟဝသေနေဝ ကာယသင်္ခါတဿ ဝတ္ထုနော ဒဿနေန ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ န ဟေတ္ထ ယထာဝုတ္တသမူဟဝိနိမုတ္တော ကာယော ဝါ ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ အညော ဝါ ကောစိ ဓမ္မော ဒိဿတိ၊ ယထာဝုတ္တဓမ္မသမူဟမတ္တေယေဝ ပန တထာ တထာ သတ္တာ မိစ္ဆာဘိနိဝေသံ ကရောန္တိ။

အဋ္ဌာရသဝိဓေနာတိ အဋ္ဌာရသဝိဓာ။ သတိပဋ္ဌာနဘာဝကဿာတိ သတိပဋ္ဌာနဘာဝံ ဘာဝေန္တဿ။ တီသု ဘဝေသု ကိလေသေ အာတပေတီတိ အာတာပေါ၊ ဝီရိယဿေတံ နာမံ။ ယဒိပိ ဟိ ကိလေသာနံ ပဟာနံ အာတာပနန္တိ၊ တံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနမ္ပိ အတ္ထေဝ။ အာတပသဒ္ဒေါ ဝိယ ပန အာတာပသဒ္ဒေါပိ ဝီရိယေဝ နိရုဠှော။ အထ ဝါ ပဋိပက္ခပ္ပဟာနေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဗ္ဘုဿဟနဝသေန ပဝတ္တမာနဿ ဝီရိယဿ သာတိသယံ တဒါတာပနန္တိ ဝီရိယမေဝ တထာ ဝုစ္စတိ၊ န အညဓမ္မာ၊ တသ္မာ အာတာပေါတိ ဝီရိယဿ နာမံ၊ သော အဿ အတ္ထီတိ အာတာပီ။ အယဉ္စ ဤကာရော ပသံသာယ အတိသယဿ ဝါ ဒီပကောတိ အာတာပိဂ္ဂဟဏေန သမ္မပ္ပဓာနသမင်္ဂိတံ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘အာတာပီတိ…ပေ… ဝီရိယေန ဝီရိယဝါ’’တိ။ သမ္ပဇာနောတိ သမ္ပဇညသင်္ခါတေန ဉာဏေန သမန္နာဂတော။ တေနာဟ – ‘‘အဋ္ဌာရသဝိဓေန…ပေ… သမ္မာ ပဇာနန္တော’’တိ။ အယံ ပနေတ္ထ ဝစနတ္ထော – သမ္မာ သမန္တတော သာမဉ္စ ပဇာနန္တော သမ္ပဇာနော၊ အသမ္မိဿတော ဝဝတ္ထာနေ အညဓမ္မာနုပဿိတာဘာဝေန သမ္မာ အဝိပရီတံ သဗ္ဗာကာရပ္ပဇာနေန သမန္တတော ဥပရူပရိဝိသေသာဝဟဘာဝေန ပဝတ္တိယာ သမ္မာ ပဇာနန္တောတိ အတ္ထော။

ကာယော စ ဣဓ လုဇ္ဇနပ္ပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကောတိ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ – ‘‘တသ္မိံယေဝ ကာယသင်္ခါတေ လောကေ’’တိ။ ပဉ္စကာမဂုဏိကတဏှန္တိ ရူပါဒီသု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ပဝတ္တမာနံ တဏှံ ။ ယသ္မာ ပနေတ္ထ အဘိဇ္ဈာဂဟဏေန ကာမစ္ဆန္ဒော၊ ဒေါမနဿဂ္ဂဟဏေန ဗျာပါဒေါ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတိ၊ တသ္မာ နီဝရဏပရိယာပန္နဗလဝဓမ္မဒွယဒဿနေန နီဝရဏပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိသေသေန စေတ္ထ အဘိဇ္ဈာဝိနယေန ကာယသမ္ပတ္တိမူလကဿ အနုရောဓဿ၊ ဒေါမနဿဝိနယေန ကာယဝိပတ္တိမူလကဿ ဝိရောဓဿ၊ အဘိဇ္ဈာဝိနယေန စ ကာယေ အဘိရတိယာ၊ ဒေါမနဿဝိနယေန ကာယဘာဝနာယ အနဘိရတိယာ၊ အဘိဇ္ဈာဝိနယေန ကာယေ အဘူတာနံ သုဘသုခဘာဝါဒီနံ ပက္ခေပဿ၊ ဒေါမနဿဝိနယေန ကာယေ ဘူတာနံ အသုဘာသုခဘာဝါဒီနံ အပနယနဿ စ ပဟာနံ ဝုတ္တံ။ တေန ယောဂါဝစရဿ ယောဂါနုဘာဝေါ ယောဂသမတ္ထတာ စ ဒီပိတာ ဟောတိ။ ယောဂါနုဘာဝေါ ဟိ ဧသ၊ ယဒိဒံ အနုရောဓဝိရောဓဝိပ္ပမုတ္တော အရတိရတိသဟော အဘူတပက္ခေပဘူတာပနယနဝိရဟိတော စ ဟောတိ။ အနုရောဓဝိရောဓဝိပ္ပမုတ္တော စေသ အရတိရတိသဟော အဘူတံ အပက္ခိပန္တော ဘူတဉ္စ အနပနေန္တော ယောဂသမတ္ထော ဟောတီတိ။ သုဒ္ဓရူပသမ္မသနမေဝ ကထိတန္တိ ကေဝလံ ကာယာနုပဿနာဘာဝတော ဝုတ္တံ။

သုခါဒိဘေဒါသု ဝေဒနာသူတိ သုခဒုက္ခအဒုက္ခမသုခသာမိသနိရာမိသဘေဒါသု ဝေဒနာသု။ တတ္ထ သုခယတီတိ သုခါ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ကာယဉ္စ လဒ္ဓဿာဒေ ကရောတီတိ အတ္ထော။ သုဋ္ဌု ဝါ ခါဒတိ၊ ခနတိ ဝါ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ အာဗာဓန္တိ သုခါ၊ သုကရံ ဩကာသဒါနံ ဧတိဿာတိ ဝါ သုခါ။ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခာ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ကာယဉ္စ ပီဠေတိ ဝိဗာဓတီတိ အတ္ထော။ ဒုဋ္ဌု ဝါ ခါဒတိ၊ ခနတိ ဝါ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ သာတန္တိ ဒုက္ခာ၊ ဒုက္ကရံ ဩကာသဒါနံ ဧတိဿာတိ ဝါ ဒုက္ခာ။ ဒုက္ခသုခပ္ပဋိက္ခေပေန အဒုက္ခမသုခါတိ ဥပေက္ခာ ဝုတ္တာ။ ဝေဒိယတိ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတီတိ ဝေဒနာ။ ဝေဒိယမာနောတိ အနုဘဝမာနော။ သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒိယာမီတိ ပဇာနာတီတိ ကာယိကံ ဝါ စေတသိကံ ဝါ သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒိယမာနော ‘‘အဟံ သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒိယာမီ’’တိ ပဇာနာတီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ကာမံ ဥတ္တာနသေယျကာပိ ဒါရကာ ထညပိဝနာဒိကာလေ သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒိယမာနာ ‘‘သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒိယာမာ’’တိ ပဇာနန္တိ၊ န ပနေတံ ဧဝရူပံ ပဇာနနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝရူပဉှိ ဇာနနံ သတ္တုပလဒ္ဓိံ န ဇဟတိ၊ အတ္တသညံ န ဥဂ္ဃာဋေတိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝါ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ ဝါ န ဟောတိ။ ဣမဿ ပန ဘိက္ခုနော ဇာနနံ သတ္တုပလဒ္ဓိံ ဇဟတိ၊ အတ္တသညံ ဥဂ္ဃာဋေတိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနဉ္စေဝ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာ စ ဟောတိ။ ဣဒဉှိ ‘‘ကော ဝေဒိယတိ၊ တဿ ဝေဒနာ၊ ကိံ ကာရဏာ ဝေဒနာ’’တိ ဧဝံ သမ္ပဇာနန္တဿ ဝေဒိယနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ကော ဝေဒိယတီတိ? န ကောစိ သတ္တော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ ဝေဒိယတိ။ ကဿ ဝေဒနာတိ? န ကဿစိ သတ္တဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ ဝေဒနာ။ ကိံ ကာရဏာ ဝေဒနာတိ? ဝတ္ထုအာရမ္မဏာ စ ပနဿ ဝေဒနာတိ။ တသ္မာ ဧသ ဧဝံ ပဇာနာတိ ‘‘တံ တံ သုခါဒီနံ ဝတ္ထုဘူတံ ရူပါဒိံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝေဒနာဝ ဝေဒိယတိ၊ တံ ပန ဝေဒနာပဝတ္တိံ ဥပါဒါယ ‘အဟံ ဝေဒိယာမီ’တိ ဝေါဟာရမတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ ဧဝံ ‘‘သုခါဒီနံ ဝတ္ထုဘူတံ ရူပါဒိံ အာရမ္မဏံ ကတွာ ဝေဒနာဝ ဝေဒိယတီ’’တိ သလ္လက္ခေန္တော ဧသ ‘‘သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒိယာမီ’’တိ ပဇာနာတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အထ ဝါ သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒိယာမီတိ ပဇာနာတီတိ သုခဝေဒနာက္ခဏေ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ အဘာဝတော သုခံ ဝေဒနံ ဝေဒိယမာနော ‘‘သုခံ ဝေဒနံယေဝ ဝေဒိယာမီ’’တိ ပဇာနာတိ။ တေန ယာ ပုဗ္ဗေ ဘူတပုဗ္ဗာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ၊ တဿာ ဣဒါနိ အဘာဝတော ဣမိဿာ စ သုခါယ ဝေဒနာယ ဣတော ပရံ ပဌမံ အဘာဝတော ‘‘ဝေဒနာ နာမ အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ’’တိ ဣတိဟ တတ္ထ သမ္ပဇာနော ဟောတိ။ ဒုက္ခံ ဝေဒနံ ဝေဒိယာမီတိ ပဇာနာတီတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

သာမိသံ ဝါ သုခန္တိအာဒီသု ယသ္မာ ကိလေသေဟိ အာမသိတဗ္ဗတော အာမိသာ နာမ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန သဟ အာမိသေဟီတိ သာမိသာ၊ တသ္မာ သာမိသာ သုခါ နာမ ပဉ္စကာမဂုဏာမိသနိဿိတာ ဆသု ဒွါရေသု ဥပ္ပန္နာ ဆဂေဟဿိတာ သောမနဿဝေဒနာ။ သာမိသာ ဒုက္ခာ နာမ ဆဂေဟဿိတာ ဒေါမနဿဝေဒနာ။ သာ စ ဆသု ဒွါရေသု ‘‘ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ နာနုဘဝိဿာမိ နာနုဘဝါမီ’’တိ ဝိတက္ကယတော ဥပ္ပန္နာ ကာမဂုဏနိဿိတာ ဒေါမနဿဝေဒနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နိရာမိသာ သုခါ နာမ ဆနေက္ခမ္မဿိတာ သောမနဿဝေဒနာ။ သာ စ ဆသု ဒွါရေသု ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဥဿုက္ကာပေတုံ သက္ကောန္တဿ ‘‘ဥဿက္ကိတာ မေ ဝိပဿနာ’’တိ သောမနဿဇာတဿ ဥပ္ပန္နာ သောမနဿဝေဒနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

နိရာမိသာ ဒုက္ခာ နာမ ဆနေက္ခမ္မဿိတာ ဒေါမနဿဝေဒနာ။ သာ ပန ဆသု ဒွါရေသု ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ အနုတ္တရဝိမောက္ခသင်္ခါတအရိယဖလဓမ္မေသု ပိဟံ ပဋ္ဌပေတွာ တဒဓိဂမာယ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဥဿုက္ကာပေတုံ အသက္ကောန္တဿ ‘‘ဣမမ္ပိ ပက္ခံ ဣမမ္ပိ မာသံ ဣမမ္ပိ သံဝစ္ဆရံ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရိယဘူမိံ ပါပုဏိတုံ နာသက္ခိ’’န္တိ အနုသောစတော ဥပ္ပန္နာ ဒေါမနဿဝေဒနာ။

သာမိသာ အဒုက္ခမသုခါ နာမ ဆဂေဟဿိတာ ဥပေက္ခာဝေဒနာ။ သာ စ ဆသု ဒွါရေသု ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ ဂုဠပိဏ္ဍကေ နိလီနမက္ခိကာ ဝိယ ရူပါဒီနိ အနုဝတ္တမာနာ တတ္ထေဝ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ ဟုတွာ ဥပ္ပန္နာ ကာမဂုဏနိဿိတာ ဥပေက္ခာဝေဒနာ။ နိရာမိသာ အဒုက္ခမသုခါ နာမ ဆနေက္ခမ္မဿိတာ ဥပေက္ခာဝေဒနာ။ သာ ပန ဆသု ဒွါရေသု ဣဋ္ဌာဒိအာရမ္မဏေ အာပါထဂတေ ဣဋ္ဌေ အရဇ္ဇန္တဿ၊ အနိဋ္ဌေ အဒုဿန္တဿ၊ အသမပေက္ခနေန အမုယှန္တဿ ဥပ္ပန္နာ ဝိပဿနာဉာဏသမ္ပယုတ္တာ ဥပေက္ခာဝေဒနာ။ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ ဝုတ္တံ။ သာဝ ဝေဒနာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ လုဇ္ဇနပ္ပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန သာ ဝေဒနာ ‘‘လောကော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧဝံ ဝိတ္ထာရိတေတိ ‘‘သရာဂံ ဝါ စိတ္တံ သရာဂံ စိတ္တန္တိ ပဇာနာတိ၊ ဝီတရာဂံ ဝါ စိတ္တံ…ပေ… သဒေါသံ ဝါ စိတ္တံ၊ ဝီတဒေါသံ ဝါ စိတ္တံ၊ သမောဟံ ဝါ စိတ္တံ၊ ဝီတမောဟံ ဝါ စိတ္တံ၊ သံခိတ္တံ ဝါ စိတ္တံ၊ ဝိက္ခိတ္တံ ဝါ စိတ္တံ၊ မဟဂ္ဂတံ ဝါ စိတ္တံ၊ အမဟဂ္ဂတံ ဝါ စိတ္တံ၊ သဥတ္တရံ ဝါ စိတ္တံ၊ အနုတ္တရံ ဝါ စိတ္တံ၊ သမာဟိတံ ဝါ စိတ္တံ၊ အသမာဟိတံ ဝါ စိတ္တံ၊ ဝိမုတ္တံ ဝါ စိတ္တံ၊ အဝိမုတ္တံ ဝါ စိတ္တန္တိ ပဇာနာတီ’’တိ ဧဝံ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၁၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၄) ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿိတေ သောဠသဝိဓေ စိတ္တေ။

တတ္ထ သရာဂန္တိ အဋ္ဌဝိဓံ လောဘသဟဂတံ။ ဝီတရာဂန္တိ လောကိယကုသလာဗျာကတံ။ ဣဒံ ပန ယသ္မာ သမ္မသနံ န ဓမ္မသမောဓာနံ၊ တသ္မာ ဣဓ ဧကပဒေပိ လောကုတ္တရံ န လဗ္ဘတိ။ သေသာနိ စတ္တာရိ အကုသလစိတ္တာနိ နေဝ ပုရိမပဒံ၊ န ပစ္ဆိမပဒံ ဘဇန္တိ။ သဒေါသန္တိ ဒုဝိဓံ ဒေါမနဿသဟဂတံ။ ဝီတဒေါသန္တိ လောကိယကုသလာဗျာကတံ။ သေသာနိ ဒသ အကုသလစိတ္တာနိ နေဝ ပုရိမပဒံ၊ န ပစ္ဆိမပဒံ ဘဇန္တိ။ သမောဟန္တိ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတဉ္စေဝ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတဉ္စာတိ ဒုဝိဓံ။ ယသ္မာ ပန မောဟော သဗ္ဗာကုသလေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ သေသာနိပိ ဣဓ ဝတ္တန္တိယေဝ။ ဣမသ္မိညေဝ ဟိ ဒုကေ ဒွါဒသာကုသလစိတ္တာနိ ပရိယာဒိန္နာနီတိ။ ဝီတမောဟန္တိ လောကိယကုသလာဗျာကတံ။

သံခိတ္တန္တိ ထိနမိဒ္ဓါနုပတိတံ။ ဧတဉှိ သင်္ကုစိတစိတ္တံ နာမ အာရမ္မဏေ သင်္ကောစဝသေန ပဝတ္တနတော။ ဝိက္ခိတ္တန္တိ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ။ ဧတဉှိ ပသဋစိတ္တံ နာမ အာရမ္မဏေ သဝိသေသံ ဝိက္ခေပဝသေန ဝိသဋဘာဝေန ပဝတ္တနတော။ မဟဂ္ဂတန္တိ ရူပါဝစရံ အရူပါဝစရဉ္စ။ အမဟဂ္ဂတန္တိ ကာမာဝစရံ။ သဥတ္တရန္တိ ကာမာဝစရံ။ အနုတ္တရန္တိ ရူပါဝစရံ အရူပါဝစရဉ္စ။ တတြာပိ သဥတ္တရံ ရူပါဝစရံ၊ အနုတ္တရံ အရူပါဝစရမေဝ။ သမာဟိတန္တိ ယဿ အပ္ပနာသမာဓိ ဝါ ဥပစာရသမာဓိ ဝါ အတ္ထိ။ အသမာဟိတန္တိ ဥဘယသမာဓိဝိရဟိတံ။ ဝိမုတ္တန္တိ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တီဟိ ဝိမုတ္တံ။ အဝိမုတ္တန္တိ ဥဘယဝိမုတ္တိရဟိတံ။ သမုစ္ဆေဒပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိမုတ္တီနံ ပန ဣဓ ဩကာသောဝ နတ္ထိ၊ ဩကာသာဘာဝေါ စ သမ္မသနစာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဥပါဒါနဿ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ၊ ဥပါဒါနဿ ပစ္စယဘူတာ ဓမ္မပုဉ္ဇာ ဓမ္မရာသယောတိ အတ္ထော။ ဥပါဒါနေဟိ အာရမ္မဏကရဏာဒိဝသေန ဥပါဒါတဗ္ဗာ ဝါ ခန္ဓာ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ။ ဆ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနာနီတိ စက္ခု သောတံ ဃာနံ ဇိဝှာ ကာယော မနောတိ ဣမာနိ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာယတနာနိ စေဝ၊ ရူပံ သဒ္ဒေါ ဂန္ဓော ရသော ဖောဋ္ဌဗ္ဗော ဓမ္မာတိ ဣမာနိ ဆ ဗာဟိရာယတနာနိ စ။ ဧတ္ထ ပန လောကုတ္တရဓမ္မာ န ဂဟေတဗ္ဗာ သမ္မသနစာရဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ သတ္တ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒယော သတ္တ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ သတိအာဒယော ဟိ သမ္ဗောဓိဿ၊ သမ္ဗောဓိယာ ဝါ အင်္ဂါတိ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ တထာ ဟိ သမ္ဗုဇ္ဈတိ အာရဒ္ဓဝိပဿကတော ပဋ္ဌာယ ယောဂါဝစရောတိ သမ္ဗောဓိ၊ ယာယ ဝါ သော သတိအာဒိကာယ သတ္တဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ သမ္ဗုဇ္ဈတိ၊ ကိလေသနိဒ္ဒါတော ဥဋ္ဌာတိ၊ သစ္စာနိ ဝါ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ သာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ သမ္ဗောဓိ၊ တဿ သမ္ဗောဓိဿ၊ တဿာ ဝါ သမ္ဗောဓိယာ အင်္ဂါတိ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။

စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနီတိ ‘‘ဒုက္ခံ ဒုက္ခသမုဒယော ဒုက္ခနိရောဓော ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိပဋိပဒါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၇၁-၁၀၇၂) ဧဝံ ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ တတ္ထ ပုရိမာနိ ဒွေ သစ္စာနိ ဝဋ္ဋံ ပဝတ္တိဟေတုဘာဝတော။ ပစ္ဆိမာနိ ဝိဝဋ္ဋံ နိဝဋ္ဋတဒဓိဂမူပါယဘာဝတော။ တေသု ဘိက္ခုနော ဝဋ္ဋေ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိနိဝေသော ဟောတိ သရူပတော ပရိဂ္ဂဟသမ္ဘဝတော။ ဝိဝဋ္ဋေ နတ္ထိ အဘိနိဝေသော အဝိသယတ္တာ အဝိသယတ္တေ စ ပယောဇနာဘာဝတော။ ပဉ္စဓာ ဝုတ္တေသူတိ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တေ ဝုတ္တေသု။ သုဒ္ဓအရူပသမ္မသနမေဝါတိ ရူပေန အမိဿိတတ္တာ ကေဝလံ အရူပသမ္မသနမေဝ။ ခန္ဓာယတနသစ္စကောဋ္ဌာသာနံ ပဉ္စက္ခန္ဓသင်္ဂဟတော ‘‘ရူပါရူပသမ္မသန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ပုဗ္ဗဘာဂိယာနမ္ပိ သတိပဋ္ဌာနာနံ သင်္ဂဟိတတ္တာ ‘‘လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာနေဝ ကထိတာနီ’’တိ အာဟ။

၃၉၄။ အနိဗ္ဗတ္တာနန္တိ အဇာတာနံ။ ပယောဂံ ပရက္ကမန္တိ ဧတ္ထ ဘုသံ ယောဂေါ ပယောဂေါ၊ ပယောဂေါဝ ပရက္ကမော၊ ပယောဂသင်္ခါတံ ပရက္ကမန္တိ အတ္ထော။ စိတ္တံ ဥက္ခိပတီတိ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အပဒါနဝသေန ဥက္ခိပတိ။ ပဓာနဝီရိယန္တိ သမ္မပ္ပဓာနလက္ခဏပ္ပတ္တဝီရိယံ။ လောကိယာတိ လောကိယသမ္မပ္ပဓာနကထာ။ သဗ္ဗပုဗ္ဗဘာဂေတိ သဗ္ဗမဂ္ဂါနံ ပုဗ္ဗဘာဂေ။ ကဿပသံယုတ္တပရိယာယေနာတိ ကဿပသံယုတ္တေ အာဂတသုတ္တေန ‘‘ဥပ္ပန္နာ မေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ အပ္ပဟီယမာနာ အနတ္ထာယ သံဝတ္တေယျု’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၅) အာဂတတ္တာ။ သာ လောကိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သမထဝိပဿနာဝါတိ အဝဓာရဏေန မဂ္ဂံ နိဝတ္တေတွာ တဿ နိဝတ္တနေ ကာရဏံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘မဂ္ဂေါ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သကိံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာတိ ဣဒံ ဘူတကထနမတ္တံ။ နိရုဒ္ဓဿ ပုန အနုပ္ပဇ္ဇနတော ‘‘န ကောစိ ဂုဏော’’တိ အာသင်္ကေယျာတိ အာဟ – ‘‘သော ဟီ’’တိအာဒိ။ အနန္တရမေဝ ယထာ ဖလံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာ ပဝတ္တိယေဝဿ ပစ္စယဒါနံ။ ပုရိမသ္မိမ္ပီတိ ‘‘အနုပ္ပန္နာ မေ ကုသလာ ဓမ္မာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အနတ္ထာယ သံဝတ္တေယျု’’န္တိ ဧတ္ထပိ။ ဝုတ္တန္တိ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ။ တံ ပန တထာဝုတ္တဝစနံ န ယုတ္တံ ဒုတိယသ္မိံ ဝိယ ပုရိမသ္မိံ မဂ္ဂဿ အဂ္ဂဟဏေ ကာရဏာဘာဝတော။ ပုရိမသ္မိံ အဂ္ဂဟိတေ မဂ္ဂေ အနုပ္ပဇ္ဇမာနော မဂ္ဂေါ အနတ္ထာယ သံဝတ္တေယျာတိ အာပဇ္ဇေယျ၊ န စေတံ ယုတ္တံ အာပဇ္ဇမာနေ တသ္မိံ ပဓာနတ္ထသမ္ဘဝတော။ စတုကိစ္စသာဓနဝသေနာတိ အနုပ္ပန္နာကုသလာနုပ္ပာဒနာဒိစတုကိစ္စသာဓနဝသေန။

ဝုတ္တနယေနာတိ ‘‘အသမုဒါစာရဝသေန ဝါ အနနုဘူတာရမ္မဏဝသေန ဝါ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေန။ ဝိဇ္ဇမာနာတိ ဓရမာနသဘာဝါ။ ခဏတ္တယပရိယာပန္နတ္တာ ဥပ္ပာဒါဒိသမင်္ဂိနော ဝတ္တမာနဘာဝေန ဥပ္ပန္နံ ဝတ္တမာနုပ္ပန္နံ။ တဉှိ ဥပ္ပာဒတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဘင်္ဂါ ဥဒ္ဓံ ပန္နံ ပတ္တန္တိ နိပ္ပရိယာယတော ‘‘ဥပ္ပန္န’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အနုဘဝိတွာ ဘဝိတွာ စ ဝိဂတံ ဘုတွာဝိဂတံ။ အနုဘဝနဘဝနာနိ ဟိ ဘဝနသာမညေန ဘုတွာ-သဒ္ဒေန ဝုတ္တာနိ။ သာမညမေဝ ဟိ ဥပသဂ္ဂေန ဝိသေသီယတိ။ ဣဓ ဝိပါကာနုဘဝနဝသေန တဒါရမ္မဏံ အဝိပက္ကဝိပါကဿ သဗ္ဗထာ အဝိဂတတ္တာ ဘဝိတွာဝိဂတမတ္တဝသေန ကမ္မဉ္စ ‘‘ဘုတွာဝိဂတုပ္ပန္န’’န္တိ ဝုတ္တံ။ န အဋ္ဌသာလိနိယံ ဝိယ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန အနုဘူတာပဂတံ ဇဝနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓတာဝသေန ဘူတာပဂတဉ္စ သင်္ခတံ ဘူတာပဂတုပ္ပန္နန္တိ။ တသ္မာ ဣဓ ဩကာသကတုပ္ပန္နံ ဝိပါကမေဝ ဝဒတိ၊ န တတ္ထ ဝိယ ကမ္မမ္ပိ။ အဋ္ဌသာလိနိယဉှိ ဘူတာဝိဂတုပ္ပန္နံ ဩကာသကတုပ္ပန္နဉ္စ အညထာ ဒဿိတံ။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ ကာမာဝစရကုသလပဒဘာဇနီယ) –

‘‘အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝိတွာ နိရုဒ္ဓံ အနုဘူတာပဂတသင်္ခါတံ ကုသလာကုသလံ၊ ဥပါဒါဒိတ္တယံ အနုပ္ပတွာ နိရုဒ္ဓံ ဘူတာပဂတသင်္ခါတံ သေသသင်္ခတဉ္စ ဘူတာပဂတုပ္ပန္နံ နာမ။ ‘ယာနိဿ တာနိ ပုဗ္ဗေ ကတာနိ ကမ္မာနီ’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဝုတ္တံ ကမ္မံ အတီတမ္ပိ သမာနံ အညံ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ အတ္တနော ဝိပါကဿောကာသံ ကတွာ ဌိတတ္တာ၊ တထာကတောကာသဉ္စ ဝိပါကံ အနုပ္ပန္နမ္ပိ သမာနံ ဧဝံ ကတေ ဩကာသေ ဧကန္တေန ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဩကာသကတုပ္ပန္နံ နာမာ’’တိ။

ဣဓ ပန သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘုတွာဝိဂတုပ္ပန္နံ ဩကာသကတုပ္ပန္နဉ္စ ဒဿိတံ။ ဝုတ္တဉှိ၊ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၄၀၆) –

‘‘ကမ္မေ ပန ဇဟိတေ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝိတွာ နိရုဒ္ဓါ ဝိပါကော ဘုတွာဝိဂတံ နာမ။ ကမ္မံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓံ ဘုတွာဝိဂတံ နာမ။ တဒုဘယမ္ပိ ဘုတွာဝိဂတုပ္ပန္နန္တိ သင်္ချံ ဂစ္ဆတိ။ ကုသလာကုသလံ ကမ္မံ အညကမ္မဿ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟိတွာ အတ္တနော ဝိပါကဿ ဩကာသံ ကရောတိ။ ဧဝံ ကတေ ဩကာသေ ဝိပါကော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဩကာသကရဏတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နောတိ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ ဩကာသကတုပ္ပန္နံ နာမာ’’တိ။

တတ္ထ အဋ္ဌသာလိနိယာ အယမဓိပ္ပာယော – ‘‘သတိပိ သဗ္ဗေသမ္ပိ စိတ္တုပ္ပာဒါနံ သံဝေဒယိတသဘာဝါ အာရမ္မဏာနုဘဝနေ သဝိပလ္လာသေ ပန သန္တာနေ စိတ္တာဘိသင်္ခါရဝသေန ပဝတ္တိတော အဗျာကတေဟိ ဝိသိဋ္ဌော ကုသလာကုသလာနံ သာတိသယော ဝိသယာနုဘဝနာကာရော။ ယထာ ဝိကပ္ပဂ္ဂါဟဝသေန ရာဂါဒီဟိ တဗ္ဗိပက္ခေဟိ စ အကုသလံ ကုသလဉ္စ နိပ္ပရိယာယတော အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝတိ၊ န တထာ ဝိပါကော ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တတ္တာ၊ နာပိ ကိရိယာ အဟေတုကာနံ အတိဒုဗ္ဗလတာယ၊ သဟေတုကာနဉ္စ ခီဏကိလေသဿ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝတော ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ အတိသန္တဝုတ္တိတ္တာ၊ တသ္မာ ရဇ္ဇနာဒိဝသေန အာရမ္မဏရသာနုဘဝနံ သာတိသယန္တိ အကုသလံ ကုသလဉ္စ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓတာသာမညေန သေသသင်္ခတဉ္စ ဘူတာပဂတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သမ္မောဟဝိနောဒနိယာ ပန ဝိပါကာနုဘဝနဝသေန တဒါရမ္မဏံ အဝိပက္ကပါကဿ သဗ္ဗထာ အဝိဂတတ္တာ ဘဝိတွာဝိဂတမတ္တဝသေန ကမ္မဉ္စ ဘုတွာပဂတန္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝ တတ္ထ ဩကာသကတုပ္ပန္နန္တိ ဝိပါကမေဝါဟ၊ န ကမ္မမ္ပိ၊ တသ္မာ ဣဓာပိ သမ္မောဟဝိနောဒနိယံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဘုတွာပဂတုပ္ပန္နံ ဩကာသကတုပ္ပန္နဉ္စ ဝိဘတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ပဉ္စက္ခန္ဓာ ပန ဝိပဿနာယ ဘူမိ နာမာတိ သမ္မသနဿ ဌာနဘာဝတော ဝုတ္တံ။ တေသူတိ အတီတာဒိဘေဒေသု။ အနုသယိတကိလေသာတိ အပ္ပဟီနာ မဂ္ဂေန ပဟာတဗ္ဗာ အဓိပ္ပေတာ။ တေနာဟ – ‘‘အတီတာ ဝါ…ပေ… န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ။ ဟောန္တု တာဝ ‘‘အတီတာ’’တိ ဝါ ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာ’’တိ ဝါ န ဝတ္တဗ္ဗာ၊ ‘‘အနာဂတာ’’တိ ပန ကသ္မာ န ဝတ္တဗ္ဗာ၊ နနု ကာရဏလာဘေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ထာမဂတာ ကိလေသာ အနုသယာတိ ဝုစ္စန္တီတိ? သစ္စမေတံ၊ အနာဂတဘာဝေါပိ နေသံ န ပရိစ္ဆိန္နော ဣတရာနာဂတက္ခန္ဓာနံ ဝိယာတိ ‘‘အနာဂတာ ဝါတိ န ဝတ္တဗ္ဗာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဟိ နေသံ ပရိစ္ဆိန္နော အနာဂတဘာဝေါ သိယာ၊ တတော ‘‘ပစ္စုပ္ပန္နာ၊ အတီတာ’’တိ စ ဝတ္တဗ္ဗာ သိယုံ၊ ပစ္စယသမဝါယေ ပန ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟတံ ဥပါဒါယ အနာဂတဝေါဟာရော တတ္ထ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣဒံ ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နံ နာမာတိ ဣဒံ ယထာဝုတ္တံ ကိလေသဇာတံ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နံ နာမ ကာရဏလာဘေ သတိ ဝိဇ္ဇမာနကိစ္စကရဏတော။ တာသု တာသု ဘူမိသူတိ မနုဿဒေဝါဒိအတ္တဘာဝသင်္ခါတေသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု။ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဟိ ဘဝန္တိ ဧတ္ထ ကိလေသာတိ ဘူမိယော၊ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ။ အသမုဂ္ဃာတဂတာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ သန္တာနေ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အနာပါဒိတတာယ သမုဂ္ဃာတံ သမုစ္ဆေဒံ န ဂတာတိ အသမုဂ္ဃာတဂတာ။ ဘူမိလဒ္ဓုပ္ပန္နံ နာမာတိ ဧတ္ထ လဒ္ဓဘူမိကံ ဘူမိလဒ္ဓန္တိ ဝုတ္တံ အဂ္ဂိအာဟိတော ဝိယ။ ဩကာသကတုပ္ပန္နသဒ္ဒေပိ စ အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ ကာမာဝစရကုသလပဒဘာဇနီယ) အာဂတနယေန ဩကာသော ကတော ဧတေန ကုသလာကုသလကမ္မေန၊ ဩကာသော ကတော ဧတဿ ဝိပါကဿာတိ စ ဒုဝိဓတ္ထေပိ ဧဝမေဝ ကတသဒ္ဒဿ ပရနိပါတော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣဓ ပန ဩကာသကတုပ္ပန္နသဒ္ဒေန ဝိပါကဿေဝ ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဩကာသော ကတော ဧတဿ ဝိပါကဿာ’’တိ ဧဝံ ဝိဂ္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ခဏတ္တယသမင်္ဂိတာယ သမုဒါစာရပ္ပတ္တံ သမုဒါစာရုပ္ပန္နံ။ တေနာဟ – ‘‘သမ္ပတိ ဝတ္တမာနံယေဝါ’’တိ။ အာရမ္မဏံ အဓိဂ္ဂယှ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တံ အာရမ္မဏာဓိဂ္ဂဟိတုပ္ပန္နံ။ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနဝသေန အပ္ပဟီနာ အဝိက္ခမ္ဘိတာ။ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန အပ္ပဟီနာ အသမုဂ္ဃာတိတာ။ နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေန အာရမ္မဏဿ အဓိဂ္ဂဟိတတ္တာ တံ အာရမ္မဏံ အနုဿရိတာနုဿရိတက္ခဏေ ကိလေသုပ္ပတ္တိဟေတုဘာဝေန ဥပတိဋ္ဌနတော အဓိဂ္ဂဟိတမေဝ နာမံ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘အာရမ္မဏဿ အဓိဂ္ဂဟိတတ္တာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ အာဟဋခီရရုက္ခော ဝိယ နိမိတ္တဂ္ဂါဟဝသေန အဓိဂ္ဂဟိတံ အာရမ္မဏံ၊ အနာဟဋခီရရုက္ခော ဝိယ အဝိက္ခမ္ဘိတတာယ အန္တောဂတကိလေသအာရမ္မဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ နိမိတ္တဂ္ဂါဟိကာ အဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသာ ဝါ ပုဂ္ဂလာ ဝါ အာဟဋာနာဟဋခီရရုက္ခသဒိသာ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ အဝိက္ခမ္ဘိတုပ္ပန္နေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဣမသ္မိံ နာမ ဌာနေ နုပ္ပဇ္ဇိဿန္တီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ကသ္မာ? အသမုဂ္ဃာတိတတ္တာ။ ယထာ ကိံ? ယထာ သစေ ခီရရုက္ခံ ကုဌာရိယာ အာဟနေယျုံ၊ ဣမသ္မိံ နာမ ဌာနေ ခီရံ န နိက္ခမေယျာတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ဧဝံ။ ဣဒံ အသမုဂ္ဃာတိတုပ္ပန္နံ နာမာတိ ဧဝံ ယောဇေတွာ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

ဣမေသု ဥပ္ပန္နေသူတိ ယထာဝုတ္တေသု အဋ္ဌသု ဥပ္ပန္နေသု။ ဣဒံ န မဂ္ဂဝဇ္ဈံ အပ္ပဟာတဗ္ဗဝတ္ထုတ္တာ။ မဂ္ဂဝဇ္ဈံ မဂ္ဂေန ပဟေယျဝတ္ထုတ္တာ။ ရတ္တောတိ ရာဂေန သမန္နာဂတော။ ဧသ နယော ဒုဋ္ဌော မူဠှောတိ ဧတ္ထာပိ။ ဝိနိဗဒ္ဓါတိ မာနသံယောဇနေန ဝိရူပံ နိဗန္ဓိတော။ ပရာမဋ္ဌောတိ ဒိဋ္ဌိပရာမာသေန ဓမ္မသဘာဝံ အတိက္ကမ္မ ပရတော အာမဋ္ဌော။ အနိဋ္ဌင်္ဂတောတိ နိဋ္ဌံ အဂတော၊ သံသယာပန္နောတိ အတ္ထော။ ထာမဂတောတိ အနုသယဝသေန ဒဠှတံ ဥပဂတော။ ယုဂနဒ္ဓါတိ ပဟာတဗ္ဗပ္ပဟာယကယုဂေ နဒ္ဓါ ဝိယ ဝတ္တနကာ ဧကကာလိကတ္တာ။ သံကိလေသိကာတိ သံကိလေသဓမ္မသဟိတာ။

ပါဠိယန္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယံ (ပဋိ။ မ။ ၃။၂၁)။ တိကာလိကေသုပိ ကိလေသေသု ဝါယာမာဘာဝဒဿနတ္ထံ အဇာတဖလတရုဏရုက္ခော ပါဠိယံ နိဒဿိတော၊ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဇာတော သတ္တော အသမုဒါဟဋကိလေသော နာမ နတ္ထီတိ ‘‘ဇာတဖလရုက္ခေန ဒီပေတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ မဂ္ဂေန ပဟီနကိလေသာနမေဝ အတီတာဒိဘေဒေန တိဓာ နဝတ္တဗ္ဗတံ ပါကဋံ ကာတုံ အဇာတဖလရုက္ခော ဥပမာဝသေန ပါဠိယံ အာဘတော၊ အတီတာဒီနံ အပ္ပဟီနတာဒဿနတ္ထမ္ပိ ‘‘ဇာတဖလရုက္ခေန ဒီပေတဗ္ဗ’’န္တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယထာ အစ္ဆိန္နေ ရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တနာရဟာနိ ဖလာနိ ဆိန္နေ အနုပ္ပဇ္ဇမာနာနိ ကဒါစိ သသဘာဝါနိ အဟေသုံ၊ ဟောန္တိ၊ ဘဝိဿန္တိ ဝါတိ အတီတာဒိဘာဝေန န ဝတ္တဗ္ဗာနိ၊ ဧဝံ မဂ္ဂေန ပဟီနကိလေသာ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ မဂ္ဂေ အနုပ္ပန္နေ ဥပ္ပတ္တိရဟာနံ ဥပ္ပန္နေ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဘာဝတော ။ ယထာ စ ဆေဒေ အသတိ ဖလာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တီတိ ဆေဒနဿ သာတ္ထကတာ၊ ဧဝံ မဂ္ဂဘာဝနာယ စ သာတ္ထကတာ ယောဇေတဗ္ဗာ။ နာပိ န ပဇဟတီတိ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟာနံ ပဇဟနတော ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာတိ လက္ခဏေ တွာ-သဒ္ဒေါ။ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပဇ္ဇနကိရိယာယ ဟိ သမုဒယပ္ပဟာနနိဗ္ဗာနသဆိကရဏကိရိယာ ဝိယ ခန္ဓာနံ ပရိဇာနနကိရိယာ လက္ခီယတိ။

တေပိ ပဇဟတိယေဝါတိ ယေ တေဟိ ကိလေသေဟိ ဇနေတဗ္ဗာ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓာ၊ တေပိ ပဇဟတိယေဝ တန္နိမိတ္တဿ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿ နိရောဓနတော။ တေနာဟ – ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိ။ အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿ နိရောဓေနာတိ ကမ္မဝိညာဏဿ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတာပါဒနေန။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏေ ဟေတုဘူတေ။ ဧတေတိ နာမရူပသညိတာ သင်္ခါရာ။ သဗ္ဗဘဝေဟိ ဝုဋ္ဌာတိယေဝါတိပိ ဝဒန္တီတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ သဗ္ဗဘဝေဟိ ဝုဋ္ဌာတိယေဝါတိ ဝဒန္တိ တဒုပ္ပတ္တိတော ဥဒ္ဓံ ဘဝူပပတ္တိယာ ကိလေသဿပိ အဘာဝတော။

ဧကစိတ္တက္ခဏိကတ္တာ မဂ္ဂဿာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ကထံ အနုပ္ပန္နာနံ…ပေ… ဌိတိယာ ဘာဝနာ ဟောတီ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ မဂ္ဂပ္ပဝတ္တိယာယေဝ ဥဘယကိစ္စသိဒ္ဓိတော အာဟ – ‘‘မဂ္ဂပ္ပဝတ္တိယာယေဝါ’’တိ။ မဂ္ဂေါ ဟီတိအာဒိနာ တမတ္ထံ ဝိဝရတိ။ အနုပ္ပန္နော နာမ ဝုစ္စတိ၊ တသ္မာ တဿ ဘာဝနာ အနုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပာဒါယ ဘာဝနာ ဝုတ္တာတိ ယောဇေတဗ္ဗာ။ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ယာဝတာ မဂ္ဂဿ ပဝတ္တိယေဝ ဌိတိ၊ တတ္တကာနေဝ နိဗ္ဗတ္တိတလောကုတ္တရာနိ။

၃၉၈-၄၀၁။ ကတ္တုကမျတာဆန္ဒံ အဓိပတိံ ကရိတွာ ပဋိလဒ္ဓသမာဓိ ဆန္ဒသမာဓီတိ အာဟ – ‘‘ဆန္ဒံ နိဿာယ ပဝတ္တော သမာဓိ ဆန္ဒသမာဓီ’’တိ ပဓာနသင်္ခါရာတိ စတုကိစ္စသာဓကဿ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ တေနာဟ – ‘‘ပဓာနဘူတာ သင်္ခါရာ ပဓာနသင်္ခါရာ’’တိ။ တတ္ထ ပဓာနဘူတာတိ ဝီရိယဘူတာ။ သင်္ခတသင်္ခါရာဒိနိဝတ္တနတ္ထံ ပဓာနဂ္ဂဟဏန္တိ။ အထ ဝါ တံ တံ ဝိသေသံ သင်္ခရောတီတိ သင်္ခါရော၊ သဗ္ဗံ ဝီရိယံ။ တတ္ထ စတုကိစ္စသာဓကတော သေသနိဝတ္တနတ္ထံ ပဓာနဂ္ဂဟဏန္တိ၊ ပဓာနဘူတာ သေဋ္ဌဘူတာတိ အတ္ထော။ စတုဗ္ဗိဓဿ ပန ဝီရိယဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဗဟုဝစနနိဒ္ဒေသော ကတော။ တေဟိ ဓမ္မေဟီတိ ဆန္ဒသမာဓိနာ ပဓာနသင်္ခါရေဟိ စ။ ဣဒ္ဓိပါဒန္တိ ဧတ္ထ ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ၊ သမိဇ္ဈတိ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဣဇ္ဈန္တိ ဝါ ဧတာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိပိ ဣဒ္ဓိ။ ပဌမေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ၊ ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော။ ဒုတိယေနတ္ထေန ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါတိ ဣဒ္ဓိပါဒေါ၊ ပါဒေါတိ ပတိဋ္ဌာ၊ အဓိဂမူပါယောတိ အတ္ထော။ တေန ဟိ ယသ္မာ ဥပရူပရိဝိသေသသင်္ခါတံ ဣဒ္ဓိံ ပဇ္ဇန္တိ ပါပုဏန္တိ၊ တသ္မာ ပါဒေါတိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ – ‘‘ဣဒ္ဓိယာ ပါဒံ၊ ဣဒ္ဓိဘူတံ ဝါ ပါဒံ ဣဒ္ဓိပါဒ’’န္တိ။

အထ ဝါ ဣဒ္ဓိပါဒန္တိ နိပ္ဖတ္တိပရိယာယေန ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန၊ ဣဇ္ဈန္တိ ဧတာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣမိနာ ဝါ ပရိယာယေန ဣဒ္ဓီတိ သင်္ခံ ဂတာနံ ဥပစာရဇ္ဈာနာဒိကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာနံ ဆန္ဒသမာဓိပဓာနသင်္ခါရာနံ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန ပါဒဘူတံ သေသစိတ္တစေတသိကရာသိန္တိ အတ္ထော။ တေနေဝ ဣဒ္ဓိပါဒဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၄၃၄-၄၃၇) ‘‘ဣဒ္ဓိပါဒေါတိ တထာဘူတဿ ဝေဒနာက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ဧဝ စ တထာဝုတ္တာ ဣဒ္ဓိ ယသ္မာ ဟေဋ္ဌိမာ ဟေဋ္ဌိမာ ဥပရိမာယ ဥပရိမာယ တယော ဆန္ဒသမာဓိပ္ပဓာနသင်္ခါရာ ပါဒဘူတာ အဓိဋ္ဌာနဘူတာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒ္ဓိဘူတံ ဝါ ပါဒ’’န္တိ။ တထာ ဟေဋ္ဌာ ဓမ္မာ ဣဒ္ဓိပိ ဟောန္တိ ဣဒ္ဓိပါဒါပိ၊ သေသာ ပန သမ္ပယုတ္တကာ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိပါဒါယေဝ။ ဝီရိယစိတ္တဝီမံသာသမာဓိပ္ပဓာနသင်္ခါရသင်္ခါတာပိ တယော တယော ဓမ္မာ ဣဒ္ဓိပိ ဟောန္တိ ဣဒ္ဓိပါဒါပိ၊ သေသာ ပန သမ္ပယုတ္တကာ စတ္တာရော ခန္ဓာ ဣဒ္ဓိပါဒါယေဝ။

အပိစ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ပုဗ္ဗဘာဂေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ နာမ၊ ပဋိလာဘော ပဋိလာဘော ဣဒ္ဓိ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမတ္ထော ဥပစာရေန ဝါ ဝိပဿနာယ ဝါ ဒီပေတဗ္ဗော။ ပဌမဇ္ဈာနပရိကမ္မဉှိ ဣဒ္ဓိပါဒေါ နာမ၊ ပဌမဇ္ဈာနံ ဣဒ္ဓိ နာမ။ ဒုတိယဈာန… တတိယဈာန… စတုတ္ထဈာန… အာကာသာနဉ္စာယတန… ဝိညာဏဉ္စာယတန… အာကိဉ္စညာယတန… နေဝသညာနာသညာယတနပရိကမ္မံ ဣဒ္ဓိပါဒေါ နာမ၊ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဣဒ္ဓိ နာမ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဝိပဿနာ ဣဒ္ဓိပါဒေါ နာမ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဣဒ္ဓိ နာမ။ သကဒါဂါမိ-အနာဂါမိ-အရဟတ္တမဂ္ဂဿ ဝိပဿနာ ဣဒ္ဓိပါဒေါ နာမ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဣဒ္ဓိ နာမ။ ပဋိလာဘေနပိ ဒီပေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ပဌမဇ္ဈာနဉှိ ဣဒ္ဓိပါဒေါ နာမ၊ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဣဒ္ဓိ နာမ။ ဒုတိယဇ္ဈာနံ ဣဒ္ဓိပါဒေါ နာမ၊ တတိယဇ္ဈာနံ ဣဒ္ဓိ နာမ…ပေ… အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ဣဒ္ဓိပါဒေါ နာမ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဣဒ္ဓိ နာမ။

သေသေသုပီတိ ဝီရိယသမာဓိအာဒီသုပိ။ တတ္ထ ဟိ ဝီရိယံ၊ စိတ္တံ၊ ဝီမံသံ အဓိပတိံ ကရိတွာ ပဋိလဒ္ဓသမာဓိ ဝီရိယသမာဓိ၊ စိတ္တသမာဓိ၊ ဝီမံသာသမာဓီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဆန္ဒာဒီသု ဧကန္တိ ဆန္ဒာဒီသု စတူသု အာဒိတော ဝုတ္တတ္တာ အာဒိဘူတံ ဧကံ ပဓာနံ ဆန္ဒန္တိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝါဟ – ‘‘တဒါဿ ပဌမိဒ္ဓိပါဒေါ’’တိ။ ဧဝံ သေသာပီတိ ဧတေန ဝီရိယံ စိတ္တံ ဝီမံသံ နိဿာယ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏန္တာနံ ဝသေန ဒုတိယဝီရိယိဒ္ဓိပါဒါဒယော ယောဇေတဗ္ဗာတိ ဒဿေတိ။ ဣမိနာ ဟိ သုတ္တန္တေန စတုန္နံ ဘိက္ခူနံ မတ္ထကပ္ပတ္တံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဒဿိတံ။ ဧကော ဟိ ဘိက္ခု ဆန္ဒံ အဝဿယတိ၊ ကတ္တုကမျတာကုသလဓမ္မစ္ဆန္ဒေန အတ္ထနိပ္ဖတ္တိယံ သတိ ‘‘အဟံ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမိ၊ နတ္ထိ မယှံ ဧတဿ နိဗ္ဗတ္တနေ ဘာရော’’တိ ဆန္ဒံ ဇေဋ္ဌကံ ဆန္ဒံ ဓုရံ ဆန္ဒံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေတိ။ ဧကော ဝီရိယံ အဝဿယတိ၊ ဧကော စိတ္တံ၊ ဧကော ပညံ အဝဿယတိ၊ ပညာယ အတ္ထနိပ္ဖတ္တိယံ သတိ ‘‘အဟံ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမိ၊ နတ္ထိ မယှံ ဧတဿ နိဗ္ဗတ္တနေ ဘာရော’’တိ ပညံ ဇေဋ္ဌကံ ပညံ ဓုရံ ပညံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေတိ။

ကထံ? ယထာ ဟိ စတူသု အမစ္စပုတ္တေသု ဌာနန္တရံ ပတ္ထေတွာ ဝိစရန္တေသု ဧကော ဥပဋ္ဌာနံ အဝဿယတိ၊ ဧကော သူရဘာဝံ၊ ဧကော ဇာတိံ၊ ဧကော မန္တံ။ ကထံ? တေသု ဟိ ပဌမော ဥပဋ္ဌာနေ အပ္ပမာဒကာရိတာယ အတ္ထနိပ္ဖတ္တိယာ သတိ လဗ္ဘမာနံ ‘‘လစ္ဆာမေတံ ဌာနန္တရ’’န္တိ ဥပဋ္ဌာနံ အဝဿယတိ။ ဒုတိယော ဥပဋ္ဌာနေ အပ္ပမတ္တောပိ ‘‘ဧကစ္စော သင်္ဂါမေ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ သဏ္ဌာတုံ န သက္ကောတိ၊ အဝဿံ ပန ရညော ပစ္စန္တော ကုပ္ပိဿတိ၊ တသ္မိံ ကုပ္ပိတေ ရထဿ ပုရတော ကမ္မံ ကတွာ ရာဇာနံ အာရာဓေတွာ အာဟရာပေဿာမေတံ ဌာနန္တရ’’န္တိ သူရဘာဝံ အဝဿယတိ။ တတိယော ‘‘သူရဘာဝေပိ သတိ ဧကစ္စော ဟီနဇာတိကော ဟောတိ၊ ဇာတိံ သောဓေတွာ ဌာနန္တရံ ဒေန္တော မယှံ ဒဿတီ’’တိ ဇာတိံ အဝဿယတိ။ စတုတ္ထော ‘‘ဇာတိမာပိ ဧကော အမန္တနီယော ဟောတိ၊ မန္တေန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စေ ဥပ္ပန္နေ အာဟရာပေဿာမေတံ ဌာနန္တရ’’န္တိ မန္တံ အဝဿယတိ။ တေ သဗ္ဗေပိ အတ္တနော အတ္တနော အဝဿယဗလေန ဌာနန္တရာနိ ပါပုဏိံသု။

တတ္ထ ဥပဋ္ဌာနေ အပ္ပမတ္တော ဟုတွာ ဌာနန္တရံ ပတ္တော ဝိယ ဆန္ဒံ အဝဿာယ ကတ္တုကမျတာကုသလဓမ္မစ္ဆန္ဒေန ‘‘အတ္ထနိပ္ဖတ္တိယံ သတိ အဟံ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမိ၊ နတ္ထိ မယှံ ဧတဿ နိဗ္ဗတ္တနေ သာရော’’တိ ဆန္ဒံ ဇေဋ္ဌကံ ဆန္ဒံ ဓုရံ ဆန္ဒံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ လောကုတ္တရဓမ္မနိဗ္ဗတ္တကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ရဋ္ဌပါလတ္ထေရော (မ။ နိ။ ၂။၂၉၃ အာဒယော) ဝိယ။ သော ဟိ အာယသ္မာ ‘‘ဆန္ဒေ သတိ ကထံ နာနုဇာနိဿန္တီ’’တိ သတ္တာဟမ္ပိ ဘတ္တာနိ အဘုဉ္ဇိတွာ မာတာပိတရော အနုဇာနာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ဆန္ဒမေဝ အဝဿာယ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ သူရဘာဝေန ရာဇာနံ အာရာဓေတွာ ဌာနန္တရံ ပတ္တော ဝိယ ဝီရိယံ ဇေဋ္ဌကံ ဝီရိယံ ဓုရံ ဝီရိယံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ လောကုတ္တရဓမ္မနိဗ္ဗတ္တကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော သောဏတ္ထေရော (မဟာဝ။ ၂၄၃ အာဒယော) ဝိယ။ သော ဟိ အာယသ္မာ ဝီရိယံ ဓုရံ ကတွာ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။

ဇာတိသမ္ပတ္တိယာ ဌာနန္တရံ ပတ္တောဝိယ စိတ္တံ ဇေဋ္ဌကံ စိတ္တံ ဓုရံ စိတ္တံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ လောကုတ္တရဓမ္မနိဗ္ဗတ္တကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော သမ္ဘူတတ္ထေရော (ထေရဂါ။ အဋ္ဌ။ ၂ သမ္ဘူတတ္ထေရဂါထာဝဏ္ဏနာ) ဝိယ။ သော ဟိ အာယသ္မာ စိတ္တံ ဇေဋ္ဌကံ စိတ္တံ ဓုရံ စိတ္တံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ မန္တံ အဝဿာယ ဌာနန္တရံ ပတ္တော ဝိယ ဝီမံသံ ဇေဋ္ဌကံ ဝီမံသံ ဓုရံ ဝီမံသံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ လောကုတ္တရဓမ္မနိဗ္ဗတ္တကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော ထေရော မောဃရာဇာ (သု။ နိ။ ၁၁၂၂ အာဒယော၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသော ၈၅) ဝိယ။ သော ဟိ အာယသ္မာ ဝီမံသံ ဇေဋ္ဌကံ ဝီမံသံ ဓုရံ ဝီမံသံ ပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ လောကုတ္တရဓမ္မံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ တဿ ဟိ ဘဂဝါ ‘‘သုညတော လောကံ အဝေက္ခဿူ’’တိ (သု။ နိ။ ၁၁၂၅၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသော ၈၈) သုညတာကထံ ကထေသိ။ ပညာနိဿိတမာနနိဂ္ဂဟတ္ထဉ္စ ဒွိက္ခတ္တုံ ပုစ္ဆိတော ပဉှံ န ကထေသိ။ ဧတ္ထ စ ပုနပ္ပုနံ ဆန္ဒုပ္ပာဒနံ တောသနံ ဝိယ ဟောတီတိ ဆန္ဒဿ ဥပဋ္ဌာနသဒိသတာ ဝုတ္တာ၊ ထာမဘာဝတော ဝီရိယဿ သူရတ္တသဒိသတာ၊ ‘‘ဆဒွါရာဓိပတိ ရာဇာ’’တိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထု) ဝစနတော ပုဗ္ဗင်္ဂမတာ စိတ္တဿ ဝိသိဋ္ဌဇာတိသဒိသတာ။

၄၀၂-၄၀၆။ အတ္တနော သဒ္ဓါဓုရေတိ အတ္တနော သဒ္ဓါကိစ္စေ သဒ္ဒဟနကိရိယာယ။ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ အနုဝတ္တနဝသေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတိ၊ တသ္မာ အာဓိပတေယျဋ္ဌေန သဒ္ဓါ ဧဝ ဣန္ဒြိယန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ။ တထာ ဝီရိယာဒီနံ သကသကကိစ္စေသူတိ အာဟ – ‘‘ဝီရိယိန္ဒြိယာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ ဝိသောဓေန္တောတိ ဝိပက္ခဝိဝဇ္ဇနသပက္ခနိသေဝနသရိက္ခူပနိဿယသင်္ဂဏှနလက္ခဏေဟိ တီဟိ ကာရဏေဟိ ဝိသောဓနဝသေန သောဓေန္တော။

အဿဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေ ပရိဝဇ္ဇယတောတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု ပသာဒသိနေဟာဘာဝေန သဒ္ဓါရဟိတေ လူခပုဂ္ဂလေ သဗ္ဗသော ဝဇ္ဇယတော။ သဒ္ဓေ ပုဂ္ဂလေ သေဝတောတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု သဒ္ဓါဓိမုတ္တေ ဝက္ကလိတ္ထေရသဒိသေ သေဝတော။ ပသာဒနီယေတိ ပသာဒါဝဟေ သမ္ပသာဒနီယသုတ္တာဒိကေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၄၁ အာဒယော)။ ပစ္စဝေက္ခတောတိ ပါဠိတော အတ္ထတော စ ပတိ ပတိ အဝေက္ခန္တဿ စိန္တေန္တဿ။ ဝိသုဇ္ဈတီတိ ပဋိပက္ခမလဝိဂမတော ပစ္စယဝသေန သဘာဝသံသုဒ္ဓိတော ဝိသုဒ္ဓဖလနိဗ္ဗတ္တိတော စ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဝိသုဇ္ဈတိ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သမ္မပ္ပဓာနေတိ သမ္မပ္ပဓာနပ္ပဋိသံယုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၅။၆၅၁-၆၆၂ အာဒယော) သုတ္တန္တေ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဈာနဝိမောက္ခေတိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဇ္ဈာနာနိ စေဝ ပဌမဝိမောက္ခာဒိဝိမောက္ခေ စ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဈာနာနိယေဝ ဝိမောက္ခာ၊ ပဝတ္တိအာကာရဝသေန ပန ဝိသုံ ဂဟဏံ။

ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယန္တိ ဂမ္ဘီရာနံ ဉာဏာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ – ‘‘သဏှသုခုမ’’န္တိအာဒိ။ ခန္ဓန္တရန္တိ သဘာဝဇာတိဘူမိအာဒိဝသေန ခန္ဓာနံ နာနတ္တံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ အကတာဘိနိဝေသောတိ ပုဗ္ဗေ အကတဘာဝနာဘိနိဝေသော။ သဒ္ဓါဓုရာဒီသူတိ သဒ္ဓါဓုရေ ပညာဓုရေ စ။ အဝသာနေတိ ဘာဝနာပရိယောသာနေ။ ဝိဝဋ္ဋေတွာတိ သင်္ခါရာရမ္မဏတော ဝိဝဋ္ဋေတွာ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ။ အရဟတ္တံ ဂဏှာတီတိ မဂ္ဂပရမ္ပရာယ အရဟတ္တံ ဂဏှာတိ။ အကမ္ပိယဋ္ဌေနာတိ ပဋိပက္ခေဟိ အကမ္ပိယဘာဝေန။ ဧတေနေဝဿ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ထိရဘာဝေါပိ ဝိဘာဝိတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ န ဟိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ထိရဘာဝေန ဝိနာ ပဋိပက္ခေဟိ အကမ္ပိယတာ သမ္ဘဝတိ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ထိရဘာဝေနေဝ ဟိ အကုသလာနံ အဗျာကတာနဉ္စ နေသံ ဗလဝဘာဝူပပတ္တိ။ အဿဒ္ဓိယေတိ အဿဒ္ဓိယဟေတု။ နိမိတ္တတ္ထေ ဟေတံ ဘုမ္မဝစနံ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

၄၁၈။ အာဒိပဒါနန္တိ သတိအာဒိပဒါနံ။ သရဏဋ္ဌေနာတိ စိရကတစိရဘာသိတာနံ အနုဿရဏဋ္ဌေန။ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏာတိ ကာယာဒီသု အသုဘာကာရာဒိသလ္လက္ခဏမုခေန တတ္ထ ဥပတိဋ္ဌနသဘာဝါ။ ဥပတိဋ္ဌနဉ္စ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ၊ အဝိဿဇ္ဇနံ ဝါ အာရမ္မဏဿ။ အပိလာပနလက္ခဏာတိ အသမ္မုဿနသဘာဝါ၊ ဥဒကေ အလာဗု ဝိယ အာရမ္မဏေ ပ္လဝိတွာ ဂန္တုံ အပ္ပဒါနံ၊ ပါသာဏဿ ဝိယ နိစ္စလဿ အာရမ္မဏဿ ဌပနံ သာရဏံ အသမ္မုဋ္ဌကရဏံ အပိလာပနံ။ သာပတေယျန္တိ သန္တကံ။ အပိလာပနံ အသမ္မုဋ္ဌံ ကရောတိ အပိလာပေတိ၊ သာယံ ပါတဉ္စ ရာဇာနံ ဣဿရိယသမ္ပတ္တိံ သလ္လက္ခာပေတိ သာရေတီတိ အတ္ထော။ ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂေ ဓမ္မေတိ ကဏှသုက္ကသင်္ခါတေ သပ္ပဋိဘာဂေ ဓမ္မေ။ ကဏှော ဟိ ဓမ္မော သုက္ကေန၊ သုက္ကော စ ကဏှေန သပ္ပဋိဘာဂေါ။ ဝိတ္ထာရ-သဒ္ဒေါ အာဒိသဒ္ဒတ္ထော။ တေန ‘‘ဣမေ စတ္တာရော ဓမ္မာ သမ္မပ္ပဓာနာ၊ ဣမေ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ ဣမာနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ၊ ဣမာနိ ပဉ္စ ဗလာနိ၊ ဣမေ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ အယံ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ၊ အယံ သမထော၊ အယံ ဝိပဿနာ၊ အယံ ဝိဇ္ဇာ၊ အယံ ဝိမုတ္တိ၊ ဣမေ လောကုတ္တရဓမ္မာတိ ဧဝံ ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ အပိလာပနလက္ခဏာ သတီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၃) ဣမံ ပါဠိသေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ ထေရေနာတိ နာဂသေနတ္ထေရေန။ သော ဟိ ဓမ္မာနံ ကိစ္စံ လက္ခဏံ ကတွာ အဿေတိ ‘‘အပိလာပနလက္ခဏာ သတိ၊ အာကောဋနလက္ခဏော ဝိတက္ကော’’တိအာဒိနာ။ ဧဝဉှိ ဓမ္မာ သုဗောဓာ ဟောန္တီတိ။ သမ္မောသပစ္စနီကံ ကိစ္စံ အသမ္မောသော၊ န သမ္မောသာဘာဝမတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘အသမ္မောသရသာ ဝါ’’တိ။ ယဿ ဓမ္မဿ ဗလေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာ အာရမ္မဏာဘိမုခါ ဘဝန္တိ၊ သာ သတိ။ တသ္မာ သာ တေသံ အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေသိ၊ သယံ ဝါ အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဂေါစရာဘိမုခီဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိ။ သမ္မာ ပသတ္ထော ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ဗောဓိယာ ဝက္ခမာနာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ၊ ဗောဓိဿ ဝါ အရိယသာဝကဿ အင်္ဂေါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ ယာ ဟီတိအာဒိနာ တမေဝ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရတိ။ ‘‘ယာ ဟိ အယံ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ’’တိ ဧတဿ ‘‘ဗောဓီတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော။ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာတိ ဓမ္မသမူဟေန၊ ယာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ပတိဋ္ဌာနာယူဟနာ ဩဃတရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁) ‘‘ကိလေသဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ အဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာ။ တဏှာ ဒိဋ္ဌိဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ အဝသေသကိလေသာဘိသင်္ခါရေဟိ အာယူဟနာ။ တဏှာဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဒိဋ္ဌိဝသေန အာယူဟနာ။ သဿတဒိဋ္ဌိယာ ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ အာယူဟနာ။ လီနဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စဝသေန အာယူဟနာ။ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ အတ္တကိလမထာနုယောဂဝသေန အာယူဟနာ။ သဗ္ဗာကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန ပတိဋ္ဌာနံ၊ သဗ္ဗလောကိယကုသလာဘိသင်္ခါရဝသေန အာယူဟနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေသု သတ္တသု ပကာရေသု ဣဓ အဝုတ္တာနံ ဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပဋိပက္ခဘူတာယာတိ ဧတ္ထ လီနပ္ပတိဋ္ဌာနကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဥစ္ဆေဒါဘိနိဝေသာနံ ဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိပ္ပဓာနာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ပဋိပက္ခော၊ ဥဒ္ဓစ္စာယူဟနအတ္တကိလမထာနုယောဂသဿတာဘိနိဝေသာနံ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာပဓာနာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ပဋိပက္ခော။ သတိ ပန ဥဘယတ္ထာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ သာ ‘‘သဗ္ဗတ္ထိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။

ကိလေသသန္တာနနိဒ္ဒါယဥဋ္ဌဟတီတိ ဧတေန သိခါပ္ပတ္တဝိပဿနာယ သဟဂတာနမ္ပိ သတိအာဒီနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာ ဟိ ကိလေသေ နိရောဓေန္တီ ဧဝ ပဝတ္တတီတိ။ စတ္တာရိ ဝါတိအာဒိနာ ပန မဂ္ဂဖလသဟဂတာနံ ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝံ ဒဿေတိ။ သတ္တဟိ ဗောဇ္ဈင်္ဂေဟိ ဘာဝိတေဟိ သစ္စပ္ပဋိဝေဓော ဟောတီတိ ကထမိဒံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိ။ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒယော ဝိယာတိ ဧတေန ဗောဓိဗောဇ္ဈင်္ဂသဒ္ဒါနံ သမုဒါယာဝယဝဝိသယတံ ဒဿေတိ။ သေနင်္ဂရထင်္ဂါဒယော ဝိယာတိ ဧတေန ပုဂ္ဂလပညတ္တိယာ အဝိဇ္ဇမာနပညတ္တိဘာဝံ ဒဿေတိ။

ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ကာရဏတ္ထော အင်္ဂသဒ္ဒေါတိ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဓိယော၊ ဗောဓိယော ဧဝ အင်္ဂါနိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ။ ဝိပဿနာဒီနံ ကာရဏာဒီနံ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗာနဉ္စ သစ္စာနံ အနုရူပံ ပစ္စက္ခဘာဝေန ပဋိမုခံ အဝိပရီတတာယ သမ္မာ စ ဗုဇ္ဈန္တီတိ ဧဝံ အတ္ထဝိသေသဒီပကေဟိ ဥပသဂ္ဂေဟိ ‘‘အနုဗုဇ္ဈန္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဗောဓိသဒ္ဒေါ ဟိ သဗ္ဗဝိသေသယုတ္တဗုဇ္ဈနံ သာမညေန သင်္ဂဏှာတိ။ သံ-သဒ္ဒေါ ပသံသာယံ သုန္ဒရဘာဝေ စ ဒိဿတီတိ အာဟ – ‘‘ပသတ္ထော သုန္ဒရော စ ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ သမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ’’တိ။

ဓမ္မေ ဝိစိနတီတိ ဓမ္မဝိစယော။ တတ္ထ ဓမ္မေတိ စတုသစ္စဓမ္မေ တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ သဘာဝဓမ္မဿ အဘာဝတော။ တတော ဧဝ သော ပဝိစယလက္ခဏော။ ဩဘာသနရသောတိ ဝိသယောဘာသနရသော။ အသမ္မုယှနာကာရေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနော။

ဝီရဿ ဘာဝေါ၊ ကမ္မံ ဝါတိ ဝီရိယံ။ ဤရယိတဗ္ဗတောတိ ပဝတ္တေတဗ္ဗတော။ ပဂ္ဂဟလက္ခဏန္တိ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပဂ္ဂဟလက္ခဏံ။ တတော ဧဝ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ဥပတ္ထမ္ဘနရသံ။ အနောသီဒနံ အသံသီဒနံ။

ပီဏယတီတိ တပ္ပေတိ။ ပီဏနကိစ္စေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝိယ တံသမုဋ္ဌာနပဏီတရူပေဟိ ကာယဿာဗျပနံ။ ဖရဏပီတိဝသေန ဟေတံ လက္ခဏံ ဝုတ္တံ၊ တထာ ရသောတိ။ ဥဒဂ္ဂဘာဝေါ ဩဒဂျံ၊ တံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတီတိ ဩဒဂျပစ္စုပဋ္ဌာနာ။ ဥဗ္ဗေဂပီတိဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။

ကာယစိတ္တဒရထပ္ပဿမ္ဘနတောတိ ကာယဒရထဿ စိတ္တဒရထဿ စ ပဿမ္ဘနတော ဝူပသမနတော။ တေနာဟ – ‘‘ဥပသမလက္ခဏာ’’တိ၊ ကာယစိတ္တဒရထာနံ ဝူပသမနလက္ခဏာတိ အတ္ထော။ ကာယောတိ စေတ္ထ ဝေဒနာဒယော တယော ခန္ဓာ။ ဒရထော သာရမ္ဘော၊ ဒုက္ခဒေါမနဿပစ္စယာနံ ဥဒ္ဓစ္စာဒိကာနံ ကိလေသာနံ၊ တထာပဝတ္တာနံ ဝါ စတုန္နံ ခန္ဓာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဒရထနိမ္မဒ္ဒနေန ပရိဠာဟပရိပ္ဖန္ဒနဝိရဟိတော သီတိဘာဝေါ အပရိပ္ဖန္ဒနသီတိဘာဝေါ။

သမ္မာ စိတ္တဿ ဌပနံ သမာဓာနံ။ အဝိက္ခေပေါ သမ္ပယုတ္တာနံ အဝိက္ခိတ္တတာ။ ယေန သမ္ပယုတ္တာ အဝိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ၊ သော ဓမ္မော အဝိက္ခေပေါ။ အဝိသာရော အတ္တနော ဧဝ အဝိသရဏဘာဝေါ။ အထ ဝါ ဝိက္ခေပပ္ပဋိပက္ခတာယ အဝိက္ခေပလက္ခဏော။ နှာနီယစုဏ္ဏဿ ဥဒကံ ဝိယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သမ္ပိဏ္ဍနကိစ္စတာယ အဝိသာရဘာဝေန လက္ခိတဗ္ဗော အဝိသာရလက္ခဏော။ နိဝါတေ ဒီပစ္စိဋ္ဌိတိ ဝိယ စေတသော ဌိတိဘာဝေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ စိတ္တဋ္ဌိတိပစ္စုပဋ္ဌာနော။

အဇ္ဈုပေက္ခနတောတိ သမပ္ပဝတ္တေသု အဿေသု သာရထိ ဝိယ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အဇ္ဈုပေက္ခနတော။ ပဋိသင်္ခါနလက္ခဏာတိ မဇ္ဈတ္တဘာဝေ ဌတွာ ဝီမံသနသင်္ခါတပ္ပဋိသင်္ခါနလက္ခဏာ။ သမဝါဟိတလက္ခဏာတိ သမံ အဝိသမံ ယထာသကကိစ္စေသု သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပဝတ္တနလက္ခဏာ။ ဥဒါသီနဘာဝေန ပဝတ္တမာနာပိ သေသသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ ယထာသကကိစ္စေသု ပဝတ္တေတိ၊ ယထာ ရာဇာ တုဏှီ နိသိန္နောပိ အတ္ထကရဏေ ဓမ္မဋ္ဌေ ယထာသကံ ကိစ္စေသု အပ္ပမတ္တော ပဝတ္တေတိ။ အလီနာနုဒ္ဓတပ္ပဝတ္တိပစ္စယတ္တာ ဦနာဓိကနိဝါရဏရသာ။ ပက္ခပါတုပစ္ဆေဒနရသာတိ ‘‘ဣဒံ နိဟီနကိစ္စံ ဟောတု၊ ဣဒံ အတိရေကတရကိစ္စ’’န္တိ ဧဝံ ပက္ခပါတနဝသေန ဝိယ ပဝတ္တိ ပက္ခပါတော၊ တံ ဥပစ္ဆိန္ဒန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ ပက္ခပါတုပစ္ဆေဒနရသာ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ သကသကကိစ္စေ မဇ္ဈတ္တဘာဝေန ပစ္စုပတိဋ္ဌတီတိ မဇ္ဈတ္တဘာဝပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ ဥပရူပရိ ဥပ္ပာဒနမေဝ ဗြူဟနံ ဝဍ္ဎနဉ္စာတိ အာဟ – ‘‘ဥပ္ပာဒေတီ’’တိ။

သတိ စ သမ္ပဇညဉ္စ သတိသမ္ပဇညံ၊ သတိပဓာနံ ဝါ သမ္ပဇညံ သတိသမ္ပဇညံ။ တံ သဗ္ဗတ္ထ သတောကာရိဘာဝါဝဟတ္တာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတိ။ ယထာ ပစ္စနီကဓမ္မပ္ပဟာနံ အနုရူပဓမ္မသေဝနာ စ အနုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတိ၊ ဧဝံ သတိရဟိတပုဂ္ဂလဝိဝဇ္ဇနာ၊ သတောကာရိပုဂ္ဂလသေဝနာ၊ တတ္ထ စ ယုတ္တတာ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒါယ ဟောတီတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေတိ၊ ‘‘သတိသမ္ပဇည’’န္တိအာဒိနာ။ သတ္တသု ဌာနေသူတိ ‘‘အဘိက္ကန္တေ ပဋိက္ကန္တေ သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတိ၊ အာလောကိတေ ဝိလောကိတေ သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတိ၊ သမိဉ္ဇိတေ ပသာရိတေ သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတိ၊ သင်္ဃာဋိပတ္တစီဝရဓာရဏေ သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတိ၊ အသိတေ ပီတေ ခါယိတေ သာယိတေ သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတိ၊ ဥစ္စာရပဿာဝကမ္မေ သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတိ၊ ဂတေ ဌိတေ နိသိန္နေ သုတ္တေ ဇာဂရိတေ ဘာသိတေ တုဏှီဘာဝေ သမ္ပဇာနကာရီ ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၆၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၉) ဧဝံ ဝုတ္တေသု အဘိက္ကန္တာဒီသု သတ္တသု ဌာနေသု။ တိဿဒတ္တတ္ထေရော နာမ ယော ဗောဓိမဏ္ဍေ သုဝဏ္ဏသလာကံ ဂဟေတွာ ‘‘အဋ္ဌာရသသု ဘာသာသု ကတရဘာသာယ ဓမ္မံ ကထေမီ’’တိ ပရိသံ ပဓာရေသိ။ အဘယတ္ထေရောတိ ဒတ္တာဘယတ္ထေရမာဟ။ အဘိနိဝေသန္တိ ဝိပဿနာဘိနိဝေသံ။

ပရိပုစ္ဆကတာတိ ပရိယောဂါဟေတွာ ပုစ္ဆကဘာဝေါ။ အာစရိယေ ပယိရုပါသိတွာ ပဉ္စပိ နိကာယေ သဟ အဋ္ဌကထာယ ပရိယောဂါဟေတွာ ယံ ယံ တတ္ထ ဂဏ္ဌိဋ္ဌာနဘူတံ၊ တံ တံ ‘‘ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ ကထံ၊ ဣမဿ ကော အတ္ထော’’တိ ခန္ဓာယတနာဒိအတ္ထံ ပုစ္ဆန္တဿ ဟိ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ – ‘‘ခန္ဓဓာတု…ပေ… ဗဟုလတာ’’တိ။

ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာတိ ဧတ္ထ စိတ္တစေတသိကာနံ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော သရီရံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါနိ စီဝရာဒီနိ စ ဝတ္ထူနီတိ အဓိပ္ပေတာနိ။ တာနိ ယထာ စိတ္တဿ သုခါဝဟာနိ ဟောန္တိ၊ တထာ ကရဏံ တေသံ ဝိသဒကိရိယာ။ တေနာဟ – ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာန’’န္တိအာဒိ။ ဥဿန္နဒေါသန္တိ ဝါတပိတ္တာဒိဝသေန ဥပစိတဒေါသံ။ သေဒမလမက္ခိတန္တိ သေဒေန စေဝ ဇလ္လိကာသင်္ခါတေန သရီရမလေန စ မက္ခိတံ။ စ-သဒ္ဒေန အညမ္ပိ သရီရဿ ပီဠာဝဟံ အစ္စာသနာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သေနာသနံ ဝါတိ ဝါ-သဒ္ဒေန မလဂ္ဂဟိတပတ္တာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ပရိဘဏ္ဍကရဏာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပတ္တပစနာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အဝိသဒေတိ ဝတ္ထုမှိ အဝိသဒေ သတိ၊ ဝိသယဘူတေ ဝါ။ ကထံ ဘာဝနမနုယုတ္တဿ တာနိ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝတ္ထူနိ ဝိသယော? အန္တရန္တရာ ပဝတ္တနကစိတ္တုပ္ပာဒဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ တေ ဟိ စိတ္တုပ္ပာဒါ စိတ္တေကဂ္ဂတာယ အပရိသုဒ္ဓဘာဝါယ သံဝတ္တန္တိ။ စိတ္တစေတသိကေသူတိ နိဿယာဒိပစ္စယဘူတေသု စိတ္တစေတသိကေသု။ ဉာဏမ္ပီတိ အပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ တေန ‘‘န ကေဝလံ ဝတ္ထုယေဝ၊ အထ ခေါ တသ္မိံ အပရိသုဒ္ဓေ ဉာဏမ္ပိ အပရိသုဒ္ဓံ ဟောတီ’’တိ နိဿယာပရိသုဒ္ဓိယာ တံနိဿိတာပရိသုဒ္ဓိ ဝိယ ဝိသယဿ အပရိသုဒ္ဓတာယ ဝိသယိနော အပရိသုဒ္ဓိံ ဒဿေတိ။

သမဘာဝကရဏန္တိ ကိစ္စတော အနူနာဓိကဘာဝကရဏံ။ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ၊ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ ပစ္စယဝသေန အဓိမောက္ခကိစ္စဿ ပဋုတရဘာဝေန ပညာယ အဝိသဒတာယ ဝီရိယာဒီနဉ္စ သိထိလတာဒိနာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဟောတိ။ တေနာဟ – ‘‘ဣတရာနိ မန္ဒာနီ’’တိ။ တတောတိ တသ္မာ၊ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝတော ဣတရေသဉ္စ မန္ဒတ္တာတိ အတ္ထော။ ကောသဇ္ဇပက္ခေ ပတိတုံ အဒတွာ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ပဂ္ဂဏှနံ အနုဗလပ္ပဒါနံ ပဂ္ဂဟော။ ပဂ္ဂဟောဝ ကိစ္စံ ပဂ္ဂဟကိစ္စံ။ ကာတုံ န သက္ကောတီတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌာနံ၊ အနိဿဇ္ဇနံ ဝါ ဥပဋ္ဌာနံ။ ဝိက္ခေပပ္ပဋိပက္ခော၊ ယေန ဝါ သမ္ပယုတ္တာ အဝိက္ခိတ္တာ ဟောန္တိ၊ သော အဝိက္ခေပေါ။ ရူပဂတံ ဝိယ စက္ခုနာ ယေန ယာထာဝတော ဝိသယသဘာဝံ ပဿတိ၊ တံ ဒဿနကိစ္စံ ကာတုံ န သက္ကောတိ ဗလဝတာ သဒ္ဓိန္ဒြိယေန အဓိဘူတတ္တာ။ သဟဇာတဓမ္မေသု ဟိ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေန္တာနံ သဟပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ ဧကဒေသတာဝသေနေဝ အတ္ထသိဒ္ဓိ၊ န အညထာ။ တသ္မာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ကာရဏဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ တန္တိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ။ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေနာတိ ယဿ သဒ္ဓေယျဿ ဝတ္ထုနော ဥဠာရတာဒိဂုဏေ အဓိမုစ္စနဿ သာတိသယပ္ပဝတ္တိယာ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တဿ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နတာဒိဝိဘာဂတော ယာထာဝတော ဝီမံသနေန။ ဧဝဉှိ ဧဝံဓမ္မတာနယေန ယာထာဝသရသတော ပရိဂ္ဂယှမာနေ သဝိပ္ဖာရော အဓိမောက္ခော န ဟောတိ ‘‘အယံ ဣမေသံ ဓမ္မာနံ သဘာဝေါ’’တိ ပရိဇာနနဝသေန ပညာဗျာပါရဿ သာတိသယတ္တာ။ ဓုရိယဓမ္မေသု ဟိ ယထာ သဒ္ဓါယ ဗလဝဘာဝေ ပညာယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပညာယ ဗလဝဘာဝေ သဒ္ဓါယ မန္ဒဘာဝေါ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တံ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။

တထာ အမနသိကာရေနာတိ ယေနာကာရေန ဘာဝနမနုယုဉ္ဇန္တဿ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တေနာကာရေန ဘာဝနာယ အနနုယုဉ္ဇနတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣဓ ဒုဝိဓေန သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ အတ္တနော ဝါ ပစ္စယဝိသေသေန ကိစ္စုတ္တရိယတော ဝီရိယာဒီနံ ဝါ မန္ဒကိစ္စတာယ။ တတ္ထ ပဌမဝိကပ္ပေ ဟာပနဝိဓိ ဒဿိတော၊ ဒုတိယဝိကပ္ပေ ပန ယထာ မနသိကရောတော ဝီရိယာဒီနံ မန္ဒကိစ္စတာယ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ ဗလဝံ ဇာတံ၊ တထာ အမနသိကာရေန ဝီရိယာဒီနံ ပဋုကိစ္စဘာဝါဝဟေန မနသိကာရေန သဒ္ဓိန္ဒြိယံ တေဟိ သမရသံ ကရောန္တေန ဟာပေတဗ္ဗံ။ ဣမိနာ နယေန သေသိန္ဒြိယေသုပိ ဟာပနဝိဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထူတိ သော ဟိ အာယသ္မာ သဒ္ဓါဓိမုတ္တတာယ ကတာဓိကာရော သတ္ထု ရူပဒဿနပ္ပသုတော ဧဝ ဟုတွာ ဝိဟရန္တော သတ္ထာရာ ‘‘ကိံ တေ၊ ဝက္ကလိ၊ ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန၊ ယော ခေါ၊ ဝက္ကလိ၊ ဓမ္မံ ပဿတိ၊ သော မံ ပဿတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇) နယေန ဩဝဒိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇိတောပိ တံ အနနုယုဉ္ဇန္တော ပဏာမိတော အတ္တာနံ ဝိနိပါတေတုံ ပပါတဋ္ဌာနံ အဘိရုဟိ။ အထ နံ သတ္ထာ ယထာနိသိန္နောဝ ဩဘာသဝိဿဇ္ဇနေန အတ္တာနံ ဒဿေတွာ –

‘‘ပါမောဇ္ဇဗဟုလော ဘိက္ခု၊ ပသန္နော ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

အဓိဂစ္ဆေ ပဒံ သန္တံ၊ သင်္ခါရူပသမံ သုခ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၈၁) –

ဂါထံ ဝတွာ ‘‘ဧဟိ၊ ဝက္ကလီ’’တိ အာဟ။ သော တေနေဝ အမတေန အဘိသိတ္တော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဟုတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေသိ၊ သဒ္ဓါယ ပန ဗလဝဘာဝေန ဝိပဿနာဝီထိံ န ဩတရိ။ တံ ဉတွာ ဘဂဝါ တဿ ဣန္ဒြိယသမတ္တပ္ပဋိပါဒနာယ ကမ္မဋ္ဌာနံ သောဓေတွာ အဒါသိ။ သော သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေ ဌတွာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပ္ပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဝက္ကလိတ္ထေရဝတ္ထု စေတ္ထ နိဒဿန’’န္တိ။ ဧတ္ထာတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တဘာဝေ သေသိန္ဒြိယာနံ သကိစ္စာကရဏေ။ ဣတရကိစ္စဘေဒန္တိ ဥပဋ္ဌာနာဒိကိစ္စဝိသေသံ။ ပဿဒ္ဓါဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန သမာဓိဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ သင်္ဂဟော။ ဟာပေတဗ္ဗန္တိ ယထာ သဒ္ဓိန္ဒြိယဿ ဗလဝဘာဝေါ ဓမ္မသဘာဝပစ္စဝေက္ခဏေန ဟာယတိ၊ ဧဝံ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတာ ပဿဒ္ဓိအာဒိဘာဝနာယ ဟာယတိ သမာဓိပက္ခိယတ္တာ တဿာ။ တထာ ဟိ သမာဓိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ကောသဇ္ဇပါတတော ရက္ခန္တီ ဝီရိယာဒိဘာဝနာ ဝိယ ဝီရိယိန္ဒြိယဿ အဓိမတ္တတံ ဥဒ္ဓစ္စပါတတော ရက္ခန္တီ ပဿဒ္ဓါဒိဘာဝနာ ဧကံသတော ဟာပေတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပဿဒ္ဓါဒိဘာဝနာယ ဟာပေတဗ္ဗ’’န္တိ။

သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထူတိ သုခုမာလသောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု။ သော ဟိ အာယသ္မာ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ သီတဝနေ ဝိဟရန္တော ‘‘မမ သရီရံ သုခုမာလံ၊ န စ သက္ကာ သုခေနေဝ သုခံ အဓိဂန္တုံ၊ ကိလမေတွာပိ သမဏဓမ္မော ကာတဗ္ဗော’’တိ ဌာနစင်္ကမမေဝ အဓိဋ္ဌာယ ပဓာနမနုယုဉ္ဇန္တော ပါဒတလေသု ဖောဋေသု ဥဋ္ဌိတေသုပိ ဝေဒနံ အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ ဒဠှဝီရိယံ ကရောန္တော အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ သတ္ထာ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝီဏူပမောဝါဒေန ဩဝဒိတွာ ဝီရိယသမတာယောဇနဝိဓိံ ဒဿေန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိသောဓေတွာ ဂိဇ္ဈကူဋံ ဂတော။ ထေရောပိ သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေန ဝီရိယသမတံ ယောဇေတွာ ဘာဝေန္တော ဝိပဿနမ္ပိ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သောဏတ္ထေရဿ ဝတ္ထု ဒဿေတဗ္ဗ’’န္တိ။ သေသေသုပီတိ သတိသမာဓိပညိန္ဒြိယေသုပိ။

သမတန္တိ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညံ အနူနာဓိကဘာဝံ၊ တထာ သမာဓိဝီရိယာနံ။ ယထာ ဟိ သဒ္ဓါပညာနံ ဝိသုံ ဓုရိယဓမ္မဘူတာနံ ကိစ္စတော အညမညာနတိဝတ္တနံ ဝိသေသတော ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ယတော နေသံ သမဓုရတာယ အပ္ပနာ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ သမာဓိဝီရိယာနံ ကောသဇ္ဇုဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ သမရသတာယ သတိ အညမညူပတ္ထမ္ဘနတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ အန္တဒွယပါတာဘာဝေန သမ္မဒေဝ အပ္ပနာ ဣဇ္ဈတိ။ ဗလဝသဒ္ဓါတိအာဒိ ဗျတိရေကမုခေန ဝုတ္တဿေဝတ္ထဿ သမတ္ထနံ။ တဿတ္ထော – ယော ဗလဝတိယာ သဒ္ဓါယ သမန္နာဂတော အဝိသဒဉာဏော၊ သော မုဓပ္ပသန္နော ဟောတိ၊ န အဝေစ္စပ္ပသန္နော။ တထာ ဟိ အဝတ္ထုသ္မိံ ပသီဒတိ သေယျထာပိ တိတ္ထိယသာဝကာ။ ကေရာဋိကပက္ခန္တိ သာဌေယျပက္ခံ ဘဇတိ။ သဒ္ဓါဟီနာယ ပညာယ အတိဓာဝန္တော ‘‘ဒေယျဝတ္ထုပရိစ္စာဂေန ဝိနာ စိတ္တုပ္ပာဒမတ္တေနပိ ဒါနမယံ ပုညံ ဟောတီ’’တိအာဒီနိ ပရိကပ္ပေတိ ဟေတုပ္ပဋိရူပကေဟိ ဝဉ္စိတော၊ ဧဝံဘူတော သုက္ခတက္ကဝိလုတ္တစိတ္တော ပဏ္ဍိတာနံ ဝစနံ နာဒိယတိ၊ သညတ္တိံ န ဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ – ‘‘ဘေသဇ္ဇသမုဋ္ဌိတော ဝိယ ရောဂေါ အတေကိစ္ဆော ဟောတီ’’တိ။ ယထာ စေတ္ထ သဒ္ဓါပညာနံ အညမညံ သမဘာဝေါ အတ္ထာဝဟော၊ အနတ္ထာဝဟော ဝိသမဘာဝေါ၊ ဧဝံ သမာဓိဝီရိယာနံ အညမညံ အဝိက္ခေပါဝဟော သမဘာဝေါ၊ ဣတရော ဝိက္ခေပါဝဟော စာတိ ကောသဇ္ဇံ အဘိဘဝတိ၊ တေန အပ္ပနံ န ပါပုဏာတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဥဒ္ဓစ္စံ အဘိဘဝတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ တံ ဥဘယန္တိ သဒ္ဓါပညာဒွယံ သမာဓိဝီရိယဒွယဉ္စ။ သမံ ကတ္တဗ္ဗန္တိ သမရသံ ကာတဗ္ဗံ။

သမာဓိကမ္မိကဿာတိ သမထကမ္မဋ္ဌာနိကဿ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ သန္တေ၊ သဒ္ဓါယ ထောကံ ဗလဝဘာဝေ သတီတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒဟန္တောတိ ‘‘ပထဝီ ပထဝီတိ မနသိကရဏမတ္တေန ကထံ ဈာနုပ္ပတ္တီ’’တိ အစိန္တေတွာ ‘‘အဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဝုတ္တဝိဓိ ဣဇ္ဈိဿတီ’’တိ သဒ္ဒဟန္တော သဒ္ဓံ ဇနေန္တော။ ဩကပ္ပေန္တောတိ အာရမ္မဏံ အနုပ္ပဝိသိတွာ ဝိယ အဓိမုစ္စနဝသေန အဝကပ္ပေန္တော ပက္ခန္ဒန္တော။ ဧကဂ္ဂတာ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတိ သမာဓိပ္ပဓာနတ္တာ ဈာနဿ။ ဥဘိန္နန္တိ သမာဓိပညာနံ။ သမာဓိကမ္မိကဿ သမာဓိနော အဓိမတ္တတာ ဝိယ ပညာယ အဓိမတ္တတာပိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ အာဟ – ‘‘သမတာယပီ’’တိ၊ သမဘာဝေနပီတိ အတ္ထော။ အပ္ပနာတိ လောကိယအပ္ပနာ။ တထာ ဟိ ‘‘ဟောတိယေဝါ’’တိ သာသင်္ကံ ဝဒတိ။ လောကုတ္တရပ္ပနာ ပန တေသံ သမဘာဝေနေဝ ဣစ္ဆိတာ။ ယထာဟ – ‘‘သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ဘာဝေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၇၀၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၅)။

ယဒိ ဝိသေသတော သဒ္ဓါပညာနံ သမာဓိဝီရိယာနဉ္စ သမတာဝ ဣစ္ဆိတာ၊ ကထံ သတီတိ အာဟ – ‘‘သတိ ပန သဗ္ဗတ္ထ ဗလဝတီ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခိကေသု ပဉ္စသု ဣန္ဒြိယေသု။ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကေ ဂဏှန္တော ‘‘သဒ္ဓါဝီရိယပညာန’’န္တိ အာဟ။ အညထာပီတိ စ ဂဟေတဗ္ဗာ သိယာ။ တထာ ဟိ ကောသဇ္ဇပက္ခိကေန စ သမာဓိနာဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ၊ န ‘‘ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာဟီ’’တိ။ သာတိ သတိ။ သဗ္ဗေသု ရာဇကမ္မေသု နိယုတ္တော သဗ္ဗကမ္မိကော။ တေနာတိ တေန သဗ္ဗတ္ထ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္ထေန ကာရဏေန။ အာဟ အဋ္ဌကထာယံ။ သဗ္ဗတ္ထ နိယုတ္တာ သဗ္ဗတ္ထိကာ သဗ္ဗတ္ထ လီနေ ဥဒ္ဓတေ စ စိတ္တေ ဣစ္ဆိတဗ္ဗတ္တာ၊ သဗ္ဗေန ဝါ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခိယေန ဗောဇ္ဈင်္ဂဂဏေန အတ္ထေတဗ္ဗာတိ သဗ္ဗတ္ထာ၊ သာဝ သဗ္ဗတ္ထိကာ။ စိတ္တန္တိ ကုသလစိတ္တံ။ တဿ ဟိ သတိပဋိသရဏံ ပရာယဏံ အပ္ပတ္တဿ ပတ္တိယာ အနဓိဂတဿ အဓိဂမာယ။ တေနာဟ – ‘‘အာရက္ခပစ္စုပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ။

ခန္ဓာဒိဘေဒေသု အနောဂါဠှပညာနန္တိ ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စဝသေနပိ ခန္ဓာယတနာဒီသု အပ္ပတိဋ္ဌိတဗုဒ္ဓီနံ။ ဗဟုဿုတသေဝနာ ဟိ သုတမယဉာဏာဝဟာ။ တရုဏဝိပဿနာသမင်္ဂီပိ ဘာဝနာမယဉာဏေ ဌိတတ္တာ ဧကံသတော ပညဝါ ဧဝ နာမ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘သမပညာသ…ပေ… ပုဂ္ဂလသေဝနာ’’တိ။ ဉေယျဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရဘာဝဝသေန တပ္ပရိစ္ဆေဒကဉာဏဿ ဂမ္ဘီရဘာဝဂ္ဂဟဏန္တိ အာဟ – ‘‘ဂမ္ဘီရေသု ခန္ဓာဒီသု ပဝတ္တာယ ဂမ္ဘီရပညာယာ’’တိ။ တဉှိ ဉေယျံ တာဒိသာယ ပညာယ စရိတဗ္ဗတော ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယံ။ တဿာ ဝါ ပညာယ တတ္ထ ပဘေဒတော ပဝတ္တိ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယာ၊ တဿာ ပစ္စဝေက္ခဏာတိ အာဟ – ‘‘ဂမ္ဘီရပညာယ ပဘေဒပစ္စဝေက္ခဏာ’’တိ။

ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏံ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တသတ္တဿ ယေဘုယျေန သဗ္ဗပဌမံ ကရောန္တီတိ ဒေဝဒူတသုတ္တာဒီသု အာဒိတော ဝုတ္တတ္တာ စ အာဟ – ‘‘ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနကမ္မကာရဏတော ပဋ္ဌာယာ’’တိ။ သကဋဝဟနာဒိကာလေတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန တဒညံ မနုဿေဟိ တိရစ္ဆာနေဟိ စ ဝိဗာဓိတဗ္ဗကာလံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရန္တိ ဣဒံ အပရာပရေသု ပေတေသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနကသတ္တဝသေန ဝုတ္တံ၊ ဧကစ္စာနံ ဝါ ပေတာနံ ဧကစ္စတိရစ္ဆာနာနံ ဝိယ ဒီဃာယုကတာ သိယာတိ တထာ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ ကာဠော နာဂရာဇာ စတုန္နံ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မုခီဘာဝံ လဘိတွာ ဌိတောပိ မေတ္တေယျဿပိ ဘဂဝတော သမ္မုခီဘာဝံ လဘိဿတီတိ ဝဒန္တိ၊ ယတဿ ကပ္ပာယုကတာ ဝုတ္တာ။

ဧဝံ အာနိသံသဒဿာဝိနောတိ ဝီရိယာယတ္တော ဧဝ သဗ္ဗော လောကိယော လောကုတ္တရော စ ဝိသေသာဓိဂမောတိ ဧဝံ ဝီရိယေ အာနိသံသဒဿနသီလဿ။ ဂမနဝီထိန္တိ သပုဗ္ဗဘာဂံ နိဗ္ဗာနဂါမိနိပဋိပဒံ ၊ သဟ ဝိပဿနာယ အရိယမဂ္ဂပ္ပဋိပါဋိ၊ သတ္တဝိသုဒ္ဓိပရမ္ပရာ ဝါ။ သာ ဟိ ‘‘ဘိက္ခုနော ဝဋ္ဋနိယျာနာယ ဂန္တဗ္ဗာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ပဋိပဒါ’’တိ ကတွာ ဂမနဝီထိ နာမ။

ကာယဒဠှီဗဟုလောတိ ယထာ တထာ ကာယဿ ဒဠှီကမ္မပ္ပသုတော။ ပိဏ္ဍပါတန္တိ ရဋ္ဌပိဏ္ဍံ။ ပစ္စယဒါယကာနံ အတ္တနိ ကာရဿ အတ္တနော သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မဟပ္ဖလဘာဝဿ ကရဏေန ပိဏ္ဍဿ ဘိက္ခာယ ပဋိပူဇနာ ပိဏ္ဍပါတာပစာယနံ။

နီဟရန္တောတိ ပတ္တတ္ထဝိကတော နီဟရန္တော။ တံ သဒ္ဒံ သုတွာတိ တံ ဥပါသိကာယ ဝစနံ ပဏ္ဏသာလာဒွါရေ ဌိတောဝ ပဉ္စာဘိညတာယ ဒိဗ္ဗသောတေန သုတွာ။ မနုဿသမ္ပတ္တိ၊ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ၊ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တီတိ ဣမာ တိဿော သမ္ပတ္တိယော။ ဒါတုံ သက္ခိဿသီတိ တယိ ကတေန ဒါနမယေန ဝေယျာဝစ္စမယေန စ ပုညကမ္မေန ခေတ္တဝိသေသဘာဝူပဂမနေန အပရာပရံ ဒေဝမနုဿာနံ သမ္ပတ္တိယော အန္တေ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိဉ္စ ဒါတုံ သက္ခိဿသီတိ ထေရော အတ္တာနံ ပုစ္ဆတိ။ သိတံ ကရောန္တောတိ ‘‘အကိစ္ဆေနေဝ မယာ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ သမတိက္ကန္တ’’န္တိ ပစ္စဝေက္ခဏာဝသာနေ သဉ္ဇာတပါမောဇ္ဇဝသေန သိတံ ကရောန္တော။

နိပ္ပရိဿယကာလောတိ နိရုပဒ္ဒဝကာလော၊ တဒါ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ သုလဘာ ပစ္စယာ ဟောန္တီတိ ပစ္စယဟေတုကာ စိတ္တပီဠာ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ ပဿန္တာနံယေဝါတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ။ ခီရဓေနုန္တိ ခီရဒါယိကံ ဓေနုံ ။ ကိဉ္စိဒေဝ ကတွာတိ ကိဉ္စိဒေဝ ဘတိကမ္မံ ကတွာ။ ဥစ္ဆုယန္တကမ္မန္တိ ဥစ္ဆုယန္တသာလာယ ကာတဗ္ဗံ ကိစ္စံ။ တမေဝ မဂ္ဂန္တိ ဥပါသကေန ပဋိပန္နမဂ္ဂံ။ ဥပကဋ္ဌာယာတိ အာသန္နာယ။ ဝိပ္ပဋိပန္နန္တိ ဇာတိဓမ္မကုလဓမ္မာဒိလင်္ဃနေန အသမ္မာပဋိပန္နံ။ ဧဝန္တိ ယထာ အသမ္မာပဋိပန္နော ပုတ္တော တာယ ဧဝ အသမ္မာပဋိပတ္တိယာ ကုလသန္တာနတော ဗာဟိရော ဟုတွာ ပိတု သန္တိကာ ဒါယဇ္ဇဿ န ဘာဂီ၊ ဧဝံ ကုသီတောပိ တေနေဝ ကုသီတဘာဝေန န သမ္မာပဋိပန္နော သတ္ထု သန္တိကာ လဒ္ဓဗ္ဗအရိယဓနဒါယဇ္ဇဿ န ဘာဂီ။ အာရဒ္ဓဝီရိယောဝ လဘတိ သမ္မာပဋိပဇ္ဇနတော။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ ယောဇနာ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထ။

မဟာတိ သီလာဒိဂုဏေဟိ မဟန္တော ဝိပုလော အနညသာဓာရဏော။ တံ ပနဿ ဂုဏမဟတ္တံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုကမ္ပနေန လောကေ ပါကဋန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘သတ္ထုနော ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။

ယသ္မာ သတ္ထုသာသနေ ပဗ္ဗဇိတဿ ပဗ္ဗဇ္ဇူပဂမနေန သကျပုတ္တိယဘာဝေါ သဉ္ဇာယတိ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓပုတ္တဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အသမ္ဘိန္နာယာ’’တိအာဒိမာဟ။

အလသာနံ ဘာဝနာယ နာမမတ္တမ္ပိ အဇာနန္တာနံ ကာယဒဠှီဗဟုလာနံ ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခါဒိအနုယုဉ္ဇနကာနံ တိရစ္ဆာနဂတိကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဒူရတော ဝဇ္ဇနာ ကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနာတိ အာဟ – ‘‘ကုစ္ဆိံ ပူရေတွာ ဌိတအဇဂရသဒိသေ’’တိအာဒိ။ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေဿာမာ’’တိအာဒိနာ ဘာဝနာရမ္ဘဝသေန အာရဒ္ဓဝီရိယာနံ ဒဠှပရက္ကမာနံ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမနာ အာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနာတိ အာဟ – ‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယေ’’တိအာဒိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၆၄-၆၅) ပန ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ သဗြဟ္မစာရိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာတိ ဣဒံ ဒွယံ န ဂဟိတံ၊ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနတာ သမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏတာတိ ဣဒံ ဒွယံ ဂဟိတံ။ တတ္ထ အာနိသံသဒဿာဝိတာယ ဧဝ သမ္မပ္ပဓာနပစ္စဝေက္ခဏာ ဂဟိတာ ဟောတိ လောကိယလောကုတ္တရဝိသေသာဓိဂမဿ ဝီရိယာယတ္တတာဒဿနဘာဝတော၊ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနံ ပန တဒဓိမုတ္တတာယ ဧဝ ဂဟိတံ ဟောတိ။ ဝီရိယုပ္ပာဒနေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တဿ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနံ အတ္ထသိဒ္ဓမေဝါတိ။ တတ္ထ ထိနမိဒ္ဓဝိနောဒနကုသီတပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနအာရဒ္ဓဝီရိယပုဂ္ဂလသေဝနတဒဓိ- မုတ္တတာပဋိပက္ခဝိဓမနပစ္စယူပသံဟာရဝသေန အပါယဘယပစ္စဝေက္ခဏာဒယော သမုတ္တေဇနဝသေန ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပ္ပာဒကာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဗုဒ္ဓါနုဿတိယာ ဥပစာရသမာဓိနိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘ယာဝ ဥပစာရာ’’တိ။ သကလသရီရံ ဖရမာနောတိ ပီတိသမုဋ္ဌာနေဟိ ပဏီတရူပေဟိ သကလသရီရံ ဖရမာနော၊ ဓမ္မသင်္ဃဂုဏေ အနုဿရန္တဿပိ ယာဝ ဥပစာရာ သကလသရီရံ ဖရမာနော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧဝံ သေသအနုဿတီသု၊ ပသာဒနီယသုတ္တန္တပစ္စဝေက္ခဏာယ စ ယောဇေတဗ္ဗံ တဿာပိ ဝိမုတ္တာယတနဘာဝေန တဂ္ဂတိကတ္တာ။ ဧဝရူပေ ကာလေတိ ‘‘ဒုဗ္ဘိက္ခဘယာဒီသူ’’တိ ဝုတ္တကာလေ။ သမာပတ္တိ…ပေ… န သမုဒါစရန္တီတိ ဣဒံ ဥပသမာနုဿတိယာ ဝသေန ဝုတ္တံ။ သင်္ခါရာနဉှိ ဝသေန သပ္ပဒေသဝူပသမေပိ နိပ္ပဒေသဝူပသမေ ဝိယ တထာ သညာယ ပဝတ္တိတော ဘာဝနာမနသိကာရော ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထော ဟုတွာ ဥပစာရသမာဓိံ အာဝဟန္တော တထာရူပပီတိသောမနဿသမန္နာဂတော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဥပါဒါယ ဟောတီတိ။ တတ္ထ ‘‘ဝိက္ခမ္ဘိတာ ကိလေသာ’’တိ ပါဌော။ န သမုဒါစရန္တီတိ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထော။ ယသ္မာ န သမုဒါစရန္တိ၊ တသ္မာ တံ နေသံ အသမုဒါစာရံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿာတိ ယောဇနာ။ န ဟိ ကိလေသေ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ ဗောဇ္ဈင်္ဂုပ္ပတ္တိ ယုတ္တာ၊ ပသာဒနီယေသု ဌာနေသု ပသာဒသိနေဟာဘာဝေန လူခဟဒယတာယ လူခတာ။ သာ တတ္ထ အာဒရဂါရဝါကရဏေန ဝိညာယတီတိ အာဟ – ‘‘အသက္ကစ္စကိရိယာယ သံသူစိတလူခဘာဝေ’’တိ။

ပဏီတဘောဇနသေဝနတာတိ ပဏီတသပ္ပာယဘောဇနသေဝနတာ။ ဥတုဣရိယာပထသုခဂ္ဂဟဏေန သပ္ပာယဥတုဣရိယာပထဂ္ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တဉှိ တိဝိဓမ္ပိ သပ္ပာယံ သေဝိယမာနံ ကာယဿ ကလျတာပါဒနဝသေန စိတ္တဿ ကလျတံ အာဝဟန္တံ ဒုဝိဓာယပိ ပဿဒ္ဓိယာ ကာရဏံ ဟောတိ။ အဟေတုကသတ္တေသု လဗ္ဘမာနံ သုခဒုက္ခန္တိ အယမေကော အန္တော၊ ဣဿရာဒိဝိသမဟေတုကန္တိ ပန အယံ ဒုတိယော။ ဧတေ ဥဘော အန္တေ အနုပဂမ္မ ယထာသကံ ကမ္မုနာ ဟောတီတိ အယံ မဇ္ဈိမာ ပဋိပတ္တိ။ မဇ္ဈတ္တော ပယောဂေါ ယဿ သော မဇ္ဈတ္တပယောဂေါ၊ တဿ ဘာဝေါ မဇ္ဈတ္တပယောဂတာ။ အယဉှိ သဘာဝါသာရဒ္ဓတာယ တံပဿဒ္ဓကာယတာယ ကာရဏံ ဟောတိ၊ ပဿဒ္ဓိဒွယံ အာဝဟတိ။ ဧတေနေဝ သာရဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနပဿဒ္ဓကာယပုဂ္ဂလသေဝနာနံ တဒါဝဟနတာ သံဝဏ္ဏိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ ဣန္ဒြိယသမတ္တပ္ပဋိပါဒနာ စ ပညာဝဟာ ဝုတ္တာ၊ သမာဓာနာဝဟာပိ တာ ဟောန္တိ။ သမာဓာနာဝဟဘာဝေနေဝ ပညာဝဟဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

ကာရဏကောသလ္လဘာဝနာကောသလ္လာနံ နာနန္တရိယဘာဝတော ရက္ခနာကောသလ္လဿ စ တံမူလကတ္တာ ‘‘နိမိတ္တကုသလတာ နာမ ကသိဏနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟကုသလတာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ ကသိဏနိမိတ္တဿာတိ စ နိဒဿနမတ္တံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အသုဘနိမိတ္တာဒိကဿပိ ဟိ ယဿ ကဿစိ ဈာနုပ္ပတ္တိနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟကောသလ္လံ နိမိတ္တကုသလတာ ဧဝါတိ။ အတိသိထိလဝီရိယတာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပညာပယောဂမန္ဒတံ ပယောဂဝေကလ္လဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တဿ ပဂ္ဂဏှနန္တိ တဿ လီနဿ စိတ္တဿ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိသမုဋ္ဌာပနေန လယာပတ္တိတော သမုဒ္ဓရဏံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယသ္မိဉ္စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ လီနံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ကာလော တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ။ တံ ကိဿ ဟေတု? လီနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တံ ဧတေဟိ ဓမ္မေဟိ သုသမုဋ္ဌာပယံ ဟောတိ။ သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလေတုကာမော အဿ။ သော တတ္ထ သုက္ခာနိ စေဝ တိဏာနိ ပက္ခိပေယျ၊ သုက္ခာနိ စ ဂေါမယာနိ ပက္ခိပေယျ၊ သုက္ခာနိ စ ကဋ္ဌာနိ ပက္ခိပေယျ၊ မုခဝါတဉ္စ ဒဒေယျ၊ န စ ပံသုကေန ဩကိရေယျ၊ ဘဗ္ဗော နု ခေါ သော ပုရိသော ပရိတ္တံ အဂ္ဂိံ ဥဇ္ဇာလေတုန္တိ? ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။

ဧတ္ထ စ ယထာသကံ အာဟာရဝသေန ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဘာဝနာ သမုဋ္ဌာပနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ သာ အနန္တရံ ဝိဘာဝိတာ ဧဝ။

အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာဒီဟီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပညာပယောဂဗလဝတံ ပမောဒုပ္ပိလာပနဉ္စ သင်္ဂဏှာတိ။ တဿ နိဂ္ဂဏှနန္တိ တဿ ဥဒ္ဓတဿ စိတ္တဿ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိသမုဋ္ဌာပနေန ဥဒ္ဓတာပတ္တိတော နိသေဓနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယသ္မိဉ္စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ ဥဒ္ဓတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ကာလော တသ္မိံ သမယေ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ၊ ကာလော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာယ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဥဒ္ဓတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တံ ဧတေဟိ ဓမ္မေဟိ သုဝူပသမံ ဟောတိ။ သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုရိသော မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗာပေတုကာမော အဿ၊ သော တတ္ထ အလ္လာနိ စေဝ တိဏာနိ ပက္ခိပေယျ၊ အလ္လာနိ စ ဂေါမယာနိ နိက္ခိပေယျ၊ အလ္လာနိ စ ကဋ္ဌာနိ ပက္ခိပေယျ၊ မုခဝါတဉ္စ န ဒဒေယျ၊ ပံသုကေန စ ဩကိရေယျ၊ ဘဗ္ဗော နု ခေါ သော ပုရိသော မဟန္တံ အဂ္ဂိက္ခန္ဓံ နိဗ္ဗာပေတုန္တိ? ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄)။

ဧတ္ထာပိ ယထာသကံ အာဟာရဝသေန ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒီနံ ဘာဝနာ သမုဋ္ဌာပနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဘာဝနာ ဝုတ္တာ ဧဝ၊ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ဝုစ္စမာနာ၊ ဣတရဿ အနန္တရံ ဝက္ခတိ။

ပညာပယောဂမန္ဒတာယာတိ ပညာဗျာပါရဿ အပ္ပကဘာဝေန။ ယထာ ဟိ ဒါနံ အလောဘပ္ပဓာနံ၊ သီလံ အဒေါသပ္ပဓာနံ၊ ဧဝံ ဘာဝနာ အမောဟပ္ပဓာနာ။ တတ္ထ ယဒါ ပညာ န ဗလဝတီ ဟောတိ၊ တဒါ ဘာဝနာ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသာဝဟာ န ဟောတိ။ အနဘိသင်္ဂတော ဝိယ အာဟာရော ပုရိသဿ၊ ယောဂိနော စိတ္တဿ အဘိရုစိံ န ဇနေတိ၊ တေန တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ။ တထာ ဘာဝနာယ သမ္မဒေဝ အဝီထိပဋိပတ္တိယာ ဥပသမသုခံ န ဝိန္ဒတိ၊ တေနပိ စိတ္တံ နိရဿာဒံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ပညာပယောဂမန္ဒတာယာ…ပေ… နိရဿာဒံ ဟောတီ’’တိ။ တဿ သံဝေဂုပ္ပာဒနံ ပသာဒုပ္ပာဒနဉ္စ တိကိစ္ဆနန္တိ တံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘အဋ္ဌ သံဝေဂဝတ္ထူနီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ ယထာရဟံ သုဂတိယံ ဒုဂ္ဂတိယဉ္စ ဟောန္တီတိ တဒညမေဝ ပဉ္စဝိဓဗန္ဓနာဒိခုပ္ပိပါသာဒိအညမညဝိဟေဌနာဒိဟေတုကံ အပါယဒုက္ခံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တယိဒံ သဗ္ဗံ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ ပစ္စုပ္ပန္နဘဝနိဿိတံ ဂဟိတန္တိ အတီတေ အနာဂတေ စ ကာလေ ဝဋ္ဋမူလကဒုက္ခာနိ ဝိသုံ ဂဟိတာနိ ။ ယေ ပန သတ္တာ အာဟာရူပဇီဝိနော၊ တတ္ထ စ ဥဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိနော၊ တေသံ အညေဟိ အသာဓာရဏဇီဝိတဒုက္ခံ အဋ္ဌမံ သံဝေဂဝတ္ထု ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အယံ ဝုစ္စတိ သမယေ သမ္ပဟံသနတာတိ အယံ ဘာဝနာစိတ္တဿ သမ္ပဟံသိတဗ္ဗသမယေ ဝုတ္တနယေနေဝ သံဝေဂဇနနဝသေန စေဝ ပသာဒုပ္ပာဒနဝသေန စ သမ္မဒေဝ ပဟံသနာ၊ သံဝေဂဇနနပုဗ္ဗကပသာဒုပ္ပာဒနေန တောသနာတိ အတ္ထော။

သမ္မာပဋိပတ္တိံ အာဂမ္မာတိ လီနုဒ္ဓစ္စဝိရဟေန သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ စ သမ္မာ အဝိသမံ သမ္မဒေဝ ဘာဝနာပဋိပတ္တိံ အာဂမ္မ။ အလီနန္တိအာဒီသု ကောသဇ္ဇပက္ခိယာနံ ဓမ္မာနံ အနဓိမတ္တတာယ အလီနံ၊ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကာနံ အနဓိမတ္တတာယ အနုဒ္ဓတံ၊ ပညာပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဥပသမသုခါဓိဂမေန စ အနိရဿာဒံ၊ တတော ဧဝ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ သမထဝီထိပဋိပန္နံ။ အလီနာနုဒ္ဓတာဟိ ဝါ အာရမ္မဏေ သမပ္ပဝတ္တံ၊ အနိရဿာဒတာယ သမထဝီထိပဋိပန္နံ။ သမပ္ပဝတ္တိယာ ဝါ အလီနံ အနုဒ္ဓတံ၊ သမထဝီထိပဋိပတ္တိယာ အနိရဿာဒန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တတ္ထ အလီနတာယ ပဂ္ဂဟေ၊ အနုဒ္ဓတတာယ နိဂ္ဂဟေ၊ အနိရဿာဒတာယ သမ္ပဟံသနေ န ဗျာပါရံ အာပဇ္ဇတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ သမယေ အဇ္ဈုပေက္ခနတာတိ အယံ အဇ္ဈုပေက္ခိတဗ္ဗသမယေ ဘာဝနာစိတ္တဿ ပဂ္ဂဟနိဂ္ဂဟသမ္ပဟံသနေသု ဗျာဝဋတာသင်္ခါတံ ပဋိပက္ခံ အဘိဘုယျ အဇ္ဈုပေက္ခနာ ဝုစ္စတိ။ ပဋိပက္ခဝိက္ခမ္ဘနတော ဝိပဿနာယ အဓိဋ္ဌာနဘာဝူပဂမနတော စ ဥပစာရဇ္ဈာနမ္ပိ သမာဓာနကိစ္စနိပ္ဖတ္တိယာ ပုဂ္ဂလဿ သမာဟိတဘာဝသာဓနမေဝါတိ တတ္ထ သမဓုရဘာဝေနာဟ – ‘‘ဥပစာရံ ဝါ အပ္ပနံ ဝါ’’တိ။ ဧသ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဧသ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ အနုပ္ပန္နော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

အနုရောဓဝိရောဓပ္ပဟာနဝသေန မဇ္ဈတ္တဘာဝေါ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဿ ကာရဏံ တသ္မိံ သတိ သိဇ္ဈနတော၊ အသတိ စ အသိဇ္ဈနတော၊ သော စ မဇ္ဈတ္တဘာဝေါ ဝိသယဝသေန ဒုဝိဓောတိ အာဟ – ‘‘သတ္တမဇ္ဈတ္တတာ သင်္ခါရမဇ္ဈတ္တတာ’’တိ။ တဒုဘယေန စ ဝိရုဇ္ဈနံ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂဘာဝနာယ ဧဝ ဒူရီကတန္တိ အနုရုဇ္ဈနဿေဝ ပဟာနဝိဓိံ ဒဿေတုံ – ‘‘သတ္တမဇ္ဈတ္တတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ – ‘‘သတ္တသင်္ခါရကေလာယနပုဂ္ဂလပရိဝဇ္ဇနတာ’’တိ။ ဥပေက္ခာယ ဟိ ဝိသေသတော ရာဂေါ ပဋိပက္ခော။ တထာ စာဟ – ‘‘ဥပေက္ခာ ရာဂဗဟုလဿ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၆၉)။ ဒွီဟာကာရေဟီတိ ကမ္မဿကတာပစ္စဝေက္ခဏံ၊ အတ္တသုညတာပစ္စဝေက္ခဏန္တိ၊ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ။ ဒွီဟေဝါတိ အဝဓာရဏံ သင်္ချာသမာနတာဒဿနတ္ထံ။ သင်္ချာ ဧဝ ဟေတ္ထ သမာနာ၊ န သင်္ချေယျံ သဗ္ဗထာ သမာနန္တိ။ အဿာမိကဘာဝေါ အနတ္တနိယတာ။ သတိ ဟိ အတ္တနိ တဿ ကိဉ္စနဘာဝေန စီဝရံ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ အတ္တနိယံ နာမ သိယာ၊ သော ပန ကောစိ နတ္ထေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ အနဒ္ဓနိယန္တိ န အဒ္ဓါနက္ခမံ၊ န စိရဋ္ဌာယီ ဣတ္တရံ အနိစ္စန္တိ အတ္ထော။ တာဝကာလိကန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။

မမာယတီတိ မမတ္တံ ကရောတိ၊ မမာတိ တဏှာယ ပရိဂ္ဂယှ တိဋ္ဌတိ။ ဓနာယန္တာတိ ဓနံ ဒဗ္ဗံ ကရောန္တာ။

၄၁၉။ သမ္မာဒဿနလက္ခဏာတိ သမ္မာ အဝိပရီတံ အနိစ္စာဒိဝသေန ဒဿနသဘာဝါ။ သမ္မာအဘိနိရောပနလက္ခဏောတိ သမ္မဒေဝ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အဘိနိရောပနသဘာဝေါ။ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတာ ဝါစာ ဇနံ သင်္ဂဏှာတီတိ တဗ္ဗိပက္ခဝိရတိသဘာဝါ သမ္မာဝါစာ ဘေဒကရမိစ္ဆာဝါစာပဟာနေန ဇနေ သမ္ပယုတ္တေ စ ပရိဂ္ဂဏှနကိစ္စဝတီ ဟောတီတိ ‘‘ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဝိသံဝါဒနာဒိကိစ္စတာယ ဟိ လူခါနံ အပရိဂ္ဂါဟကာနံ မုသာဝါဒါဒီနံ ပဋိပက္ခဘူတာ သိနိဒ္ဓဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟဏသဘာဝါ သမ္မာဇပ္ပနကိစ္စာ သမ္မာဝါစာ တပ္ပစ္စယသုဘာသိတသမ္ပဋိဂ္ဂါဟကေ ဇနေ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ပရိဂ္ဂဏှန္တီ ပဝတ္တတီတိ ပရိဂ္ဂဟလက္ခဏာ။ ယထာ စီဝရကမ္မာဒိပ္ပယောဂသင်္ခါတော ကမ္မန္တော ကာတဗ္ဗံ စီဝရရဇနာဒိကံ သမုဋ္ဌာပေတိ နိပ္ဖာဒေတိ၊ တံတံကိရိယာနိပ္ဖာဒကော ဝါ စေတနာသင်္ခါတော ကမ္မန္တော ဟတ္ထစလနာဒိကံ ကိရိယံ သမုဋ္ဌာပေတိ၊ ဧဝံ သာဝဇ္ဇကတ္တဗ္ဗကိရိယာသမုဋ္ဌာပကမိစ္ဆာကမ္မန္တပ္ပဟာနေန သမ္မာကမ္မန္တော နိရဝဇ္ဇဿ ကတ္တဗ္ဗဿ နိရဝဇ္ဇာကာရေန သမုဋ္ဌာပနကိစ္စဝါ ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘သမ္မာသမုဋ္ဌာပနလက္ခဏော’’တိ။ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဥက္ခိပနံ သမုဋ္ဌာပနံ ကာယိကကိရိယာယ ဘာရုက္ခိပနံ ဝိယ။ သမ္မာဝေါဒါပနလက္ခဏောတိ ဇီဝမာနဿ ပုဂ္ဂလဿ၊ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနံ ဝါ ဇီဝိတိန္ဒြိယဝုတ္တိယာ၊ အာဇီဝဿေဝ ဝါ သမ္မဒေဝ သောဓနံ ဝေါဒါပနံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ သမ္မာဝေါဒါပနလက္ခဏော။ အထ ဝါ ကာယဝါစာနံ ခန္ဓသန္တာနဿ စ သံကိလေသဘူတမိစ္ဆာအာဇီဝပ္ပဟာနေန သမ္မာအာဇီဝေါ ‘‘ဝေါဒါပနလက္ခဏော’’တိ ဝုတ္တော။ သမ္မာဝါယာမသတိသမာဓီသု ဝတ္တဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။

ပညာယ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပုဗ္ဗင်္ဂမဘာဝတော သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ တဿာ ပဋိပက္ခာဝါတိ ဝုတ္တံ – ‘‘အညေဟိပိ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ သဒ္ဓိ’’န္တိ။ အထ ဝါ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသာ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာ အဝိဇ္ဇာဒယော ပညာယ ဥဇုပစ္စနီကဘာဝတော။ ပဿတီတိ ပဿန္တီ ဝိယ ဟောတိ ဝိဗန္ဓာဘာဝတော။ တေနာဟ – ‘‘တပ္ပဋိစ္ဆာဒက…ပေ… အသမ္မောဟတော’’တိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီနံ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာဒယော ဥဇုဝိပစ္စနီကာတိ အာဟ – ‘‘သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယော…ပေ… ပဇဟန္တီ’’တိ။ တထေဝါတိ ဣမိနာ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ သဒ္ဓိန္တိ ဣမမတ္ထံ အနုကဍ္ဎတိ။ ဝိသေသတောတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဝုတ္တကိစ္စတော ဝိသေသေန။ ဧတ္ထာတိ ဧတေသု သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒီသု။

ဧသာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ နာမာတိ လောကိယံ လောကုတ္တရဉ္စ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝဒတိ မိဿကတာဘာဝတော ။ တေနာဟ – ‘‘ပုဗ္ဗဘာဂေ’’တိအာဒိ။ ဧကာရမ္မဏာ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတ္တာ။ ကိစ္စတောတိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဒုက္ခာဒီဟိ ဉာဏေဟိ ကာတဗ္ဗကိစ္စဿ ဣဓ နိပ္ဖတ္တိတော၊ ဣမဿေဝ ဝါ ဉာဏဿ ဒုက္ခာဒိပ္ပကာသနကိစ္စတော။ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ ဒုက္ခပရိညာဒိစတုကိစ္စသာဓနတော။ တီဏိ နာမာနိ လဘတိ ကာမသင်္ကပ္ပာဒိပ္ပဟာနကိစ္စနိပ္ဖတ္တိတော။ သိက္ခာပဒဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၇၀၃ အာဒယော) ‘‘ဝိရတိစေတနာ တံသမ္ပယုတ္တာ စ ဓမ္မာ သိက္ခာပဒါနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ၊ တတ္ထ ပဓာနာနံ ဝိရတိစေတနာနံ ဝသေန ‘‘ဝိရတိယောပိ ဟောန္တိ စေတနာဒယောပီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သမ္မာ ဝဒတိ ဧတာယာ’’တိအာဒိနာ အတ္ထသမ္ဘဝတော သမ္မာဝါစာဒယော တယော ဝိရတိယောပိ ဟောန္တိ စေတနာဒယောပိ။ မုသာဝါဒါဒီဟိ ဝိရမဏကာလေ ဝိရတိယော၊ သုဘာသိတာဒိဝါစာဘာသနာဒိကာလေ စေတနာဒယော ယောဇေတဗ္ဗာ။ မဂ္ဂက္ခဏေ ပန ဝိရတိယောဝ မဂ္ဂလက္ခဏပ္ပတ္တိတော။ န ဟိ စေတနာ နိယျာနသဘာဝါ။ အထ ဝါ ဧကဿ ဉာဏဿ ဒုက္ခာဒိဉာဏတာ ဝိယ ဧကာယ ဝိရတိယာ မုသာဝါဒါဒိဝိရတိဘာဝေါ ဝိယ စ ဧကာယ စေတနာယ သမ္မာဝါစာဒိကိစ္စတ္တယသာဓနသဘာဝါ သမ္မာဝါစာဒိဘာဝါသိဒ္ဓိတော ‘‘မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိရတိယောဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတီတိ စတုသမ္မပ္ပဓာနစတုသတိပဋ္ဌာနဝသေန လဘတိ။ မဂ္ဂက္ခဏေတိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ မဂ္ဂက္ခဏေပိ သမ္မာသမာဓိ ဧဝါတိ ယဒိပိ သမာဓိဥပကာရကာနံ အဘိနိရောပနာနုမဇ္ဇနသမ္ပိယာယနဗြူဟနသန္တသုခါနံ ဝိတက္ကာဒီနံ ဝသေန စတူဟိ ဈာနေဟိ သမ္မာသမာဓိ ဝိဘတ္တော၊ တထာပိ ဝါယာမော ဝိယ အနုပ္ပန္နာကုသလာနုပ္ပာဒနာဒိစတုဝါယာမကိစ္စံ၊ သတိ ဝိယ စ အသုဘာသုခါနိစ္စာနတ္တေသု ကာယာဒီသု သုဘာဒိသညာပဟာနလက္ခဏံ စတုသတိကိစ္စံ၊ ဧကော သမာဓိ စတုဇ္ဈာနသမာဓိကိစ္စံ န သာဓေတီတိ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ၊ ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ မဂ္ဂက္ခဏေပိ၊ တထာ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာဓိ ဧဝ မဂ္ဂက္ခဏေပီတိ အတ္ထော။

‘‘ကိံ ပနာယံ မဂ္ဂဓမ္မာနံ ဒေသနာနုက္ကမော၊ ကေဝလံ ဝါစာယ ကမဝတ္တိနိဘာဝတော၊ ဥဒါဟု ကဉ္စိ ဝိသေသံ ဥပါဒါယာ’’တိ ဝိစာရဏာယံ ကဉ္စိ ဝိသေသံ ဥပါဒါယာတိ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဣမေသူ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ဘာဝနာနုဘာဝါ ဟိတဖလာယ သာတိသယံ တိက္ခဝိသဒဘာဝပ္ပတ္တိယာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတသမတ္ထတာယောဂေန သဗ္ဗသော ပဋိပက္ခဝိဓမနေန ယာထာဝတော ဓမ္မသဘာဝဗောဓနေန စ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဗဟုကာရတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေနာဟ – ‘‘အယံ ဟီ’’တိအာဒိ။

တဿာတိ သမ္မာဒိဋ္ဌိယာ။ ဗဟုကာရောတိ ဓမ္မသမ္ပဋိဝေဓေ ဗဟူပကာရော။ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဥပမာဟိ ဝိဘာဝေတုံ၊ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဝစီဘေဒဿ ကာရကော ဝိတက္ကော သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇဝစီဘေဒနိဝတ္တနပ္ပဝတ္တနာကာရာယ သမ္မာဝါစာယပိ ဥပကာရကော ဧဝါတိ အာဟ – ‘‘သွာယံ…ပေ… သမ္မာဝါစာယပိ ဥပကာရကော’’တိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ဟိ သစ္စဝါစာယ ဝိရတိဝါစာယပိ ဝိသေသပစ္စယော မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပတဒေကဋ္ဌကိလေသပ္ပဟာနတော။

သံဝိဒဟိတွာတိအာဒီသု သမ္မာ ဝိဒဟနံ ကမ္မန္တပ္ပယောဇနဉ္စ ဧကန္တာနဝဇ္ဇဝစီကာယကမ္မဝသေန ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဝိရတိဝါစာဝသေန သံဝိဒဟနံ ဝိရတိကမ္မန္တဿေဝ ပယောဇနဉ္စ နိဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဟိဿ သမ္မာဝါစာယ သမ္မာကမ္မန္တဿာပိ ဗဟုကာရတာ ဇောတိတာ သိယာ။ ဝစီဘေဒနိယာမိကာ ဟိ ဝစီဒုစ္စရိတဝိရတိ ကာယိကကိရိယနိယာမိကာယ ကာယဒုစ္စရိတဝိရတိယာ ဥပကာရိကာ။ တထာ ဟိ ဝိသံဝါဒနာဒိမိစ္ဆာဝါစတော အဝိရတော မိစ္ဆာကမ္မန္တတောပိ န ဝိရမတေဝ။ ယထာဟ – ‘‘ဧကံ ဓမ္မံ အတီတဿ…ပေ… နတ္ထိ ပါပံ အကာရိယ’’န္တိ။ တသ္မာ အဝိသံဝါဒနာဒိသမ္မာဝါစာယ ဌိတော သမ္မာကမ္မန္တမ္ပိ ပူရေတိယေဝါတိ ဝစီဒုစ္စရိတဝိရတိ ကာယဒုစ္စရိတဝိရတိယာ ဥပကာရိကာ။

ယသ္မာ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိ နာမ ဒုဿီလျပ္ပဟာနပုဗ္ဗိကာ၊ တသ္မာ သမ္မာဝါစာကမ္မန္တာနန္တရံ သမ္မာအာဇီဝေါ ဒေသိတောတိ ဒဿေတုံ – ‘‘စတုဗ္ဗိဓံ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧတ္တာဝတာတိ ပရိသုဒ္ဓသီလာဇီဝိကာမတ္တေန။ ဣဒံ ဝီရိယန္တိ စတုသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယံ။

ဝီရိယာရမ္ဘောပိ သမ္မာသတိပရိဂ္ဂဟိတော ဧဝ နိဗ္ဗာနာဝဟော၊ န ကေဝလောတိ ဒဿေတုံ – ‘‘တတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သူပဋ္ဌိတာတိ ဗဟိဒ္ဓါဝိက္ခေပံ ပဟာယ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတာ ကာတဗ္ဗာ။ သမာဓိဿ ဥပကာရဓမ္မာ နာမ ယထာဝုတ္တဝတ္ထုဝိသဒကိရိယာဒယော။ တပ္ပဋိပက္ခတော အနုပကာရဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဂတိယောတိ နိပ္ဖတ္တိယော။ သမနွေသိတွာတိ သမ္မာ ပရိယေသိတွာ။

၄၂၇။ ယထာ ဣတ္ထီသု ကထာ ပဝတ္တာ အဓိတ္ထီတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ပဝတ္တာ အဇ္ဈတ္တံ။ ‘‘ဧဝံ ပဝတ္တမာနာ မယံ ‘အတ္တာ’တိ ဂဟဏံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဣမိနာ ဝိယ အဓိပ္ပာယေန အတ္တာနံ အဓိကိစ္စ ဥဒ္ဒိဿ ပဝတ္တာ သတ္တသန္တတိပရိယာပန္နာ အဇ္ဈတ္တံ။ တသ္မိံ အဇ္ဈတ္တရူပေ၊ အတ္တနော ကေသာဒိဝတ္ထုကေ ကသိဏရူပေတိ အတ္ထော။ ပရိကမ္မဝသေန အဇ္ဈတ္တံရူပသညီတိ ပရိကမ္မကရဏဝသေန အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ၊ န အပ္ပနာဝသေန။ န ဟိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာရမ္မဏာ အပ္ပနာ အဇ္ဈတ္တဝိသယာ သမ္ဘဝတိ။ တံ ပန အဇ္ဈတ္တံ ပရိကမ္မဝသေန လဒ္ဓံ ကသိဏနိမိတ္တံ အဝိသုဒ္ဓမေဝ ဟောတိ၊ န ဗဟိဒ္ဓါ ပရိကမ္မဝသေန လဒ္ဓံ ဝိယ ဝိသုဒ္ဓံ။ တေနာဟ – ‘‘တံ ပနာ’’တိအာဒိ။

ယဿေဝံ ပရိကမ္မံ အဇ္ဈတ္တံ ဥပ္ပန္နန္တိ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အဇ္ဈတ္တံ ပရိကမ္မံ ဇာတံ။ နိမိတ္တံ ပန ဗဟိဒ္ဓါတိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တံ သသန္တတိပရိယာပန္နံ န ဟောတီတိ ဗဟိဒ္ဓါ။ ပရိတ္တာနီတိ ယထာလဒ္ဓါနိ သုပ္ပသရာဝမတ္တာနိ။ တေနာဟ – ‘‘အဝဍ္ဎိတာနီ’’တိ။ ပရိတ္တဝသေနေဝါတိ ဝဏ္ဏဝသေန အာဘောဂေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ပရိတ္တဝသေနေဝ ဣဒံ အဘိဘာယတနံ ဝုတ္တံ ပရိတ္တတာ ဟေတ္ထ အဘိဘဝနဿ ကာရဏံ။ ဝဏ္ဏာဘောဂေ သတိပိ အသတိပိ အဘိဘဝတီတိ အဘိဘု၊ ပရိကမ္မံ၊ ဉာဏံ ဝါ။ အဘိဘု အာယတနံ ဧတဿာတိ အဘိဘာယတနံ၊ ဈာနံ။ အဘိဘဝိတဗ္ဗံ ဝါ အာရမ္မဏသင်္ခါတံ အာယတနံ ဧတဿာတိ အဘိဘာယတနံ။ အထ ဝါ အာရမ္မဏာဘိဘဝနတော အဘိဘု စ တံ အာယတနဉ္စ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော မနာယတနဓမ္မာယတနဘာဝတော စာတိ သသမ္ပယုတ္တဇ္ဈာနံ အဘိဘာယတနံ။ အဘိဘာယတနဘာဝနာ နာမ တိက္ခပညဿေဝ သမ္ဘဝတိ၊ န ဣတရဿာတိ အာဟ – ‘‘ဉာဏုတ္တရိကော ပုဂ္ဂလော’’တိ။ အဘိဘဝိတွာ သမာပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ အဘိဘဝနံ သမာပဇ္ဇနဉ္စ ဥပစာရဇ္ဈာနာဓိဂမနသမနန္တရမေဝ အပ္ပနာဈာနုပ္ပာဒနန္တိ အာဟ – ‘‘သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ ပါပေတီ’’တိ။ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနာတိ စ အပ္ပနာပရိဝါသာဘာဝဿ လက္ခဏဝစနမေတံ။ ယော ခိပ္ပာဘိညောတိ ဝုစ္စတိ၊ တတောပိ ဉာဏုတ္တရဿေဝ အဘိဘာယတနဘာဝနာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ နိမိတ္တေ။ အပ္ပနံ ပါပေတီတိ ဘာဝနာအပ္ပနံ နေတိ။

ဧတ္ထ စ ကေစိ ‘‘ဥပ္ပန္နေ ဥပစာရဇ္ဈာနေ တံ အာရဗ္ဘ ယေ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ ပဝတ္တန္တိ၊ တေ ဥပစာရဇ္ဈာနပက္ခိကာ ဧဝ၊ တဒနန္တရံ ဘဝင်္ဂပရိဝါသေန ဥပစာရသေဝနာယ စ ဝိနာ အပ္ပနာ ဟောတိ၊ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝ အပ္ပနံ ပါပေတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ န ဟိ ပါရိဝါသိကပရိကမ္မေန အပ္ပနာဝါရော ဣစ္ဆိတော၊ နာပိ မဟဂ္ဂတပ္ပမာဏဇ္ဈာနေသု ဝိယ ဥပစာရဇ္ဈာနေ ဧကန္တတော ပစ္စဝေက္ခဏာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ။ တသ္မာ ဥပစာရဇ္ဈာနာဓိဂမတော ပရံ ကတိပယဘဝင်္ဂစိတ္တာဝသာနေ အပ္ပနံ ပါပုဏန္တော ‘‘သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ ပါပေတီ’’တိ ဝုတ္တော။ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနာတိ စ အဓိပ္ပာယိကမိဒံ ဝစနံ၊ န နီတတ္ထံ၊ တတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ န အန္တောသမာပတ္တိယံ တဒါ တထာရူပဿ အာဘောဂဿ အသမ္ဘဝတော။ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿ အာဘောဂေါ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာဝသေန ဈာနက္ခဏေ ပဝတ္တံ အဘိဘဝနာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဣမိနာဿ ပုဗ္ဗာဘောဂေါ ကထိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ အန္တောသမာပတ္တိယံ တဒါ တထာ အာဘောဂါဘာဝေ ကသ္မာ ဈာနသညာယပီတိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘အဘိဘဝသညာ ဟိဿ အန္တောသမာပတ္တိယမ္ပိ အတ္ထီ’’တိ။

ဝဍ္ဎိတပ္ပမာဏာနီတိ ဝိပုလပ္ပမာဏာနီတိ အတ္ထော၊ န ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလာဒိဝဍ္ဎိံ ပါပိတာနိ တထာ ဝဍ္ဎနဿေဝေတ္ထ အသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ – ‘‘မဟန္တာနီ’’တိ။ ဘတ္တဝဍ္ဎိတကန္တိ ဘုဉ္ဇနဘာဇနေ ဝဍ္ဎေတွာ ဒိန္နံ ဘတ္တံ၊ ဧကာသနေ ပုရိသေန ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဘတ္တတော ဥပဍ္ဎဘတ္တန္တိ အတ္ထော။

ရူပေ သညာ ရူပသညာ၊ သာ အဿ အတ္ထီတိ ရူပသညီ၊ န ရူပသညီ အရူပသညီ။ သညာသီသေန ဈာနံ ဝဒတိ။ ရူပသညာယ အနုပ္ပာဒနမေဝေတ္ထ အလာဘိတာ။ ဗဟိဒ္ဓါဝ ဥပ္ပန္နန္တိ ဗဟိဒ္ဓါဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ဥပ္ပန္နံ။ ဧတ္ထ စ –

‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ။ အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ ။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ။ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၈၊ ၃၅၈၊ အ။ နိ။ ၈။၆၅၊ ၁၀။၂၉) –

ဧဝမိဓ စတ္တာရိ အဘိဘာယတနာနိ အာဂတာနိ။ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၂၄၄-၂၄၅) ပန ‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ၊ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဧဝမာဂတာနိ။ တတ္ထ စ ကာရဏံ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တမေဝ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ အဋ္ဌသာလိနိယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၄) –

‘‘ကသ္မာ ပန ယထာ သုတ္တန္တေ ‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနီ’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ အဝတွာ ဣဓ စတူသုပိ အဘိဘာယတနေသု အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညိတာဝ ဝုတ္တာတိ။ အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတော။ တတ္ထ ဝါ ဟိ ဣဓ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနေဝ အဘိဘဝိတဗ္ဗာနိ၊ တသ္မာ တာနိ နိယမတော ဝတ္တဗ္ဗာနီ’’တိ။

တတြာပိ ဣဓပိ ဝုတ္တာနိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီတိ ဣဒံ ပန သတ္ထု ဒေသနာဝိလာသမတ္တမေဝါ’’တိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ဣဓ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ သဟိတာနိ စ သဗ္ဗာနိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ အဘိဘုယျာတိ။ ပရိယာယကထာ ဟိ သုတ္တန္တဒေသနာတိ။ အဘိဓမ္မေ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ ဝိသုံ ဝုတ္တာနိ၊ တထာ သဟိတာနိ။ အတ္ထိ ဟိ ဥဘယတ္ထ အဘိဘဝနဝိသေသောတိ။ တထာ ဣဓ ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝိမောက္ခာနမ္ပိ အဘိဘဝနပရိယာယော အတ္ထီတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိအာဒိနာ ပဌမဒုတိယအဘိဘာယတနေသု ပဌမဝိမောက္ခော၊ တတိယစတုတ္ထအဘိဘာယတနေသု ဒုတိယဝိမောက္ခော၊ ဝဏ္ဏာဘိဘာယတနေသု တတိယဝိမောက္ခော စ အဘိဘဝနပတ္တိတော သင်္ဂဟိတော။ အဘိဓမ္မေ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝိမောက္ခာဘိဘာယတနာနိ အသင်္ကရတော ဒေသေတုံ ဝိမောက္ခေ ဝဇ္ဇေတွာ အဘိဘာယတနာနိ ကထိတာနိ။ သဗ္ဗာနိ စ ဝိမောက္ခကိစ္စာနိ ဈာနာနိ ဝိမောက္ခဒေသနာယံ ဝုတ္တာနိ။ တဒေတံ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိ အာဂတဿ အဘိဘာယတနဒွယဿ အဘိဓမ္မေ အဘိဘာယတနေသု အဝစနတော ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီနဉ္စ သဗ္ဗဝိမောက္ခကိစ္စသာဓာရဏဝစနဘာဝတော ဝဝတ္ထာနံ ကတန္တိ ဝိညာယတိ။

အဇ္ဈတ္တရူပါနံအနဘိဘဝနီယတောတိ ဣဒံ အဘိဓမ္မေ ကတ္ထစိပိ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပါနိ ပဿတီ’’တိ အဝတွာ သဗ္ဗတ္ထ ယံ ဝုတ္တံ – ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ၊ တဿ ကာရဏဝစနံ။ တေန ယံ အညဟေတုကံ သုတ္တန္တေ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ ဝစနံ၊ တံ တေန ဟေတုနာ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဒေသနာဝိလာသဟေတုကံ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညိတာယ ဧဝ အဘိဓမ္မေ ဝစနံ၊ န တဿ အညံ ကာရဏံ မဂ္ဂိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။ အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတာ စ တေသံ ဗဟိဒ္ဓါရူပါနံ ဝိယ အဝိဘူတတ္တာ။ ဒေသနာဝိလာသော စ ယထာဝုတ္တဝဝတ္ထာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဝိဇ္ဇမာနပရိယာယကထနဘာဝတော။ ဒေသနာဝိလာသော ဟိ နာမ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ဝိဇ္ဇမာနဿ စ ပရိယာယဿ ဝိဘာဝနံ၊ န ယဿ ကဿစိ၊ တသ္မာ ‘‘ဣဓ ပရိယာယဒေသနတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဝဝတ္ထာနံ ဒေသနာဝိလာသနိဗန္ဓနန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီတိ ဧတေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ န နီလာဒိအဘိဘာယတနာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ စေ? န နီလာဒီသု ကတာဓိကာရာနံ နီလာဒိဘာဝဿေဝ အဘိဘဝနကာရဏတ္တာ။ န ဟိ တေသံ ပရိသုဒ္ဓါပရိသုဒ္ဓဝဏ္ဏာနံ ပရိတ္တတာ အပ္ပမာဏတာ ဝါ အဘိဘဝနကာရဏံ၊ အထ ခေါ နီလာဒိဘာဝေါ ဧဝါတိ။ ဧတေသု စ ပရိတ္တာဒိကသိဏရူပေသု ယံယံစရိတဿ ဣမာနိ အဘိဘာယတနာနိ ဣဇ္ဈန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ – ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေနာတိ နီလဝဏ္ဏနီလနိဒဿနနီလနိဘာသာနံ သာဓာရဏဝသေန။ ဝဏ္ဏဝသေနာတိ သဘာဝဝဏ္ဏဝသေန။ နိဒဿနဝသေနာတိ ပဿိတဗ္ဗတာဝသေန၊ စက္ခုဝိညာဏဝီထိယာ ဂဟေတဗ္ဗတာဝသေန ။ ဩဘာသဝသေနာတိ သပ္ပဘာသတာယ အဝဘာသနဝသေန။ ဝဏ္ဏဓာတုယာ ဝါတိ အဉ္ဇနရဇတဝတ္ထာဒိဝဏ္ဏဓာတုယာ။ လောကိယာနေဝ ရူပါဝစရဇ္ဈာနဘာဝတော။

၄၃၅။ ရူပီတိ ဧတ္ထ ယေနာယံ သသန္တတိပရိယာပန္နေန ရူပေန သမန္နာဂတော၊ တံ ယဿ ဈာနဿ ဟေတုဘာဝေန ဝိသိဋ္ဌရူပံ ဟောတိ။ ယေန ဝိသိဋ္ဌေန ရူပီတိ ဝုစ္စေယျ၊ တဒေဝ သသန္တတိပရိယာပန္နရူပနိမိတ္တံ ဈာနံ။ ဣဓ ပန ပရမတ္ထတော ရူပိဘာဝသာဓကန္တိ အာဟ – ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ကေသာဒီသူ’’တိအာဒိ။ ရူပဇ္ဈာနံ ရူပန္တိ ဥတ္တရပဒလောပေန ဝုတ္တံ – ‘‘ရူပူပပတ္တိယာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆၀-၁၆၁၊ ၁၈၅-၁၉၀ အာဒယော၊ ၂၄၄-၂၄၅ အာဒယော၊ ဝိဘ။ ၆၂၅) ဝိယ။

သုဘန္တွေဝအဓိမုတ္တော ဟောတီတိ အယံ တတိယဝိမောက္ခော။ ဣဓ သုပရိသုဒ္ဓနီလာဒိဝဏ္ဏကသိဏဇ္ဈာနဝသေန ဝုတ္တောတိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဋိသမ္ဘိဒါပါဠိယံ တဿ ဗြဟ္မဝိဟာရဇ္ဈာနဝသေန အာဂတဘာဝံ ဒဿေတုံ – ‘‘ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ ပနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဣဓ ပန ဥပရိပါဠိယံယေဝ ဗြဟ္မဝိဟာရာနံ အာဂတတ္တာ တံ နယံ ပဋိက္ခိပိတွာ ပရိသုဒ္ဓနီလာဒိဝဏ္ဏကသိဏဝသေနေဝ သုဘဝိမောက္ခော အနုညာတော။

၄၄၃။ ပရိကမ္မပထဝိယာပီတိ အကတာယ ဝါ ကတာယ ဝါ ဒဠှမဏ္ဍလာဒိသင်္ခါတပရိကမ္မပထဝိယာပိ။ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တာဒီနံ ပထဝီကသိဏန္တိ နာမံ နိဿိတေ နိဿယဝေါဟာရဝသေန ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။

သီလာနီတိ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒီနိ စတ္တာရိ သီလာနိ။ သောဓေတွာတိ အနာပဇ္ဇနေန အာပန္နဝုဋ္ဌာပနေန ကိလေသေဟိ အပ္ပဋိပီဠနေန စ ဝိသောဓေတွာ။ တိဝိဓဉှိ သီလဿ ဝိသောဓနံ နာမ – အနာပဇ္ဇနံ အာပန္နဝုဋ္ဌာပနံ ကိလေသေဟိ စ အပ္ပဋိပီဠနန္တိ။ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနံ ပရိဗုန္ဓေတိ ဥပရောဓေတိ ပဝတ္တိတုံ န ဒေတီတိ ပလိဗောဓော ရကာရဿ လကာရံ ကတွာ၊ ပရိဗန္ဓောတိ အတ္ထော။ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာတိ သမာပန္နေန သင်္ဂါဟဏေန ဝါ ဥပရုန္ဓိတွာ၊ အပလိဗောဓံ ကတွာတိ အတ္ထော။ ကလျာဏမိတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာတိ –

‘‘ပိယော ဂရု ဘာဝနီယော၊ ဝတ္တာ စ ဝစနက္ခမော၊

ဂမ္ဘီရဉ္စ ကထံ ကတ္တာ၊ နော စဋ္ဌာနေ နိယောဇကော’’တိ။ (အ။ နိ။ ၇။၃၇) –

ဧဝမာဒိဂုဏသမန္နာဂတံ ဧကန္တဟိတေသိံ ဝုဒ္ဓိပက္ခေ ဌိတံ ကလျာဏမိတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ။

အနနုရူပံဝိဟာရန္တိ အဋ္ဌာရသန္နံ ဒေါသာနံ အညတရေန သမန္နာဂတံ။ ဝုတ္တဉှေတံ အဋ္ဌကထာသု –

‘‘မဟာဝါသံ နဝါဝါသံ၊ ဇရာဝါသဉ္စ ပန္ထနိံ၊

သောဏ္ဍိံ ပဏ္ဏဉ္စ ပုပ္ဖဉ္စ၊ ဖလံ ပတ္ထိတမေဝ စ။

‘‘နဂရံ ဒါရုနာ ခေတ္တံ၊ ဝိသဘာဂေန ပဋ္ဋနံ၊

ပစ္စန္တသီမာ သပ္ပာယံ၊ ယတ္ထ မိတ္တော န လဗ္ဘတိ။

‘‘အဋ္ဌာရသေတာနိ ဌာနာနိ၊ ဣတိ ဝိညာယ ပဏ္ဍိတော၊

အာရကာ ပရိဝဇ္ဇေယျ၊ မဂ္ဂံ သပ္ပဋိဘယံ ယထာ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၂)၊

အနုရူပေတိ ဂေါစရဂါမတော နာတိဒူရနစ္စာသန္နတာဒီဟိ ပဉ္စဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတေ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ကထဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သေနာသနံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ ဟောတိ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သေနာသနံ နာတိဒူရံ ဟောတိ နစ္စာသန္နံ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နံ ဒိဝါ အပ္ပာကိဏ္ဏံ ရတ္တိံ အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃောသံ အပ္ပဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿံ။ တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ဝိဟရန္တဿ အပ္ပကသိရေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာ။ တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ထေရာ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တိ ဗဟုဿုတာ အာဂတာဂမာ ဓမ္မဓရာ ဝိနယဓရာ မာတိကာဓရာ။ တေ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပရိပုစ္ဆတိ ပရိပဉှတိ ‘ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ ကထံ ဣမဿ ကော အတ္ထော’တိ။ တဿ တေ အာယသ္မန္တော အဝိဝဋဉ္စေဝ ဝိဝရန္တိ၊ အနုတ္တာနီကတဉ္စ ဥတ္တာနိံ ကရောန္တိ၊ အနေကဝိဟိတေသု စ ကင်္ခါဌာနိယေသု ဓမ္မေသု ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေန္တိ။ ဧဝံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သေနာသနံ ပဉ္စင်္ဂသမန္နာဂတံ ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁၀။၁၁)။

ဧတ္ထ စ နာတိဒူရံ နစ္စာသန္နံ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နန္တိ ဧကံ အင်္ဂံ၊ ဒိဝါ အပ္ပာကိဏ္ဏံ ရတ္တိံ အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃောသန္တိ ဧကံ၊ အပ္ပဍံသမကသဝါတာတပသရီသပသမ္ဖဿန္တိ ဧကံ၊ တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ဝိဟရန္တဿ…ပေ… ပရိက္ခာရာတိ ဧကံ၊ တသ္မိံ ခေါ ပန သေနာသနေ ထေရာ…ပေ… ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေန္တီတိ ဧကန္တိ ဧဝံ ပဉ္စင်္ဂါနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ခုဒ္ဒကပလိဗောဓံဥပစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ဒီဃကေသနခလောမာနံ ဆေဒနေန စီဝရကမ္မစီဝရရဇနပတ္တပစနမဉ္စပီဌာဒိသောဓနဝသေန ခုဒ္ဒကပလိဗောဓံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ။

၄၅၃။ ဥဒ္ဓုမာတကာဒီသူတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိနီလကဝိပုဗ္ဗကဝိစ္ဆိဒ္ဒကဝိက္ခာယိတကဟတဝိက္ခိတ္တကလောဟိတကပုဠဝကအဋ္ဌိကာနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ဘသ္တာ ဝိယ ဝါယုနာ ဥဒ္ဓံ ဇီဝိတပရိယာဒါနာ ယထာနုက္ကမံ သမုဂ္ဂတေန သူနဘာဝေန ဓုမာတတ္တာ ဥဒ္ဓုမာတံ၊ ဥဒ္ဓုမာတမေဝ ဥဒ္ဓုမာတကံ၊ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဥဒ္ဓုမာတန္တိ ဥဒ္ဓုမာတကံ၊ တထာရူပဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိနီလံ ဝုစ္စတိ ဝိပရိဘိန္နနီလဝဏ္ဏံ၊ ဝိနီလမေဝ ဝိနီလကံ၊ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိနီလန္တိ ဝိနီလကံ၊ မံသုဿဒဋ္ဌာနေသု ရတ္တဝဏ္ဏဿ ၊ ပုဗ္ဗသန္နိစယဋ္ဌာနေသု သေတဝဏ္ဏဿ၊ ယေဘုယျေန စ နီလဝဏ္ဏဿ နိလဋ္ဌာနေ နီလသာဋကပါရုတဿေဝ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပရိဘိန္နဋ္ဌာနေသု ဝိဿန္ဒမာနပုဗ္ဗံ ဝိပုဗ္ဗံ၊ ဝိပုဗ္ဗမေဝ ဝိပုဗ္ဗကံ၊ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိပုဗ္ဗန္တိ ဝိပုဗ္ဗကံ၊ တထာရူပဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝိစ္ဆိဒ္ဒံ ဝုစ္စတိ ဒွိဓာ ဆိန္ဒနေန အပဓာရိတံ၊ ဝိစ္ဆိဒ္ဒမေဝ ဝိစ္ဆိဒ္ဒကံ၊ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိစ္ဆိဒ္ဒန္တိ ဝိစ္ဆိဒ္ဒကံ၊ ဝေမဇ္ဈေ ဆိန္နဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဣတော စ ဧတ္တော စ ဝိဝိဓာကာရေန သောဏသိင်္ဂါလာဒီဟိ ခါယိတံ ဝိက္ခာယိတံ၊ ဝိက္ခာယိတမေဝ ဝိက္ခာယိတကံ၊ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိက္ခာယိတန္တိ ဝိက္ခာယိတကံ၊ တထာရူပဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။

ဝိဝိဓာ ခိတ္တံ ဝိက္ခိတ္တံ၊ ဝိက္ခိတ္တမေဝ ဝိက္ခိတ္တကံ၊ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ ဝိက္ခိတ္တန္တိ ဝိက္ခိတ္တကံ၊ အညေန ဟတ္ထံ၊ အညေန ပါဒံ၊ အညေန သီသန္တိ ဧဝံ တတော တတော ဝိက္ခိတ္တဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဟတဉ္စ တံ ပုရိမနယေနေဝ ဝိက္ခိတ္တကဉ္စာတိ ဟတဝိက္ခိတ္တကံ၊ ကာကပဒါကာရေန အင်္ဂပစ္စင်္ဂေသု သတ္ထေန ဟနိတွာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝိက္ခိတ္တဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ လောဟိတံ ကိရတိ ဝိက္ခိပတိ ဣတော စိတော စ ပဂ္ဃရတီတိ လောဟိတကံ၊ ပဂ္ဃရိတလောဟိတမက္ခိတဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပုဠဝါ ဝုစ္စန္တိ ကိမယော၊ ပုဠဝေ ကိရတီတိ ပုဠဝကံ၊ ကိမိပရိပုဏ္ဏဿ ဆဝသရီရဿေတံ အဓိဝစနံ။ အဋ္ဌိယေဝ အဋ္ဌိကံ၊ ပဋိကူလတ္တာ ဝါ ကုစ္ဆိတံ အဋ္ဌီတိ အဋ္ဌိကံ၊ အဋ္ဌိသင်္ခလိကာယပိ ဧကဋ္ဌိကဿပိ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဣမေသု ဒသသု အသုဘေသု ပဌမဇ္ဈာနမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န ဒုတိယာဒီနိ။ တေနာဟ – ဣဓ ‘‘ပဌမဇ္ဈာနသဟဂတာ သညာ’’တိ။ တထာ ဟိ အပရိသဏ္ဌိတဇလာယ သီဃသောတာယ နဒိယာ အရိတ္တဗလေနေဝ နာဝါ တိဋ္ဌတိ၊ ဝိနာ အရိတ္တေန န သက္ကာ ဌပေတုံ။ ဧဝမေဝံ ဒုဗ္ဗလတ္တာ အာရမ္မဏဿ ဝိတက္ကဗလေနေဝ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟုတွာ တိဋ္ဌတိ၊ ဝိနာ ဝိတက္ကေန န သက္ကာ ဌပေတုံ ။ တသ္မာ ပဌမဇ္ဈာနမေဝေတ္ထ ဟောတိ၊ န ဒုတိယာဒီနိ။ အာရမ္မဏဿ ဒုဗ္ဗလတာ စေတ္ထ ပဋိကူလဘာဝေန စိတ္တံ ဌပေတုံ အသမတ္ထတာ။

‘‘ရုက္ခော မတော၊ လောဟံ မတ’’န္တိအာဒီသု ယံ ခန္ဓပ္ပဗန္ဓံ ဥပါဒါယ ရုက္ခာဒိသမညာ၊ တသ္မိံ အနုပစ္ဆိန္နေပိ အလ္လတာဒိဝိဂမနံ နိဿာယ မတဝေါဟာရော သမ္မုတိမရဏံ။ သင်္ခါရာနံ ခဏဘင်္ဂသင်္ခါတံ ခဏိကမရဏံ။ သမုစ္ဆေဒမရဏန္တိ အရဟတော သန္တာနဿ သဗ္ဗသော ဥစ္ဆေဒဘူတံ မရဏံ။ ဝိပဿနာဘာဝနာဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ မရဏာနုဿတိဘာဝနာယံ ပန တိဝိဓမ္ပေတံ နာဓိပ္ပေတံ အသံဝေဂဝတ္ထုတော အနုပဋ္ဌဟနတော အဗာဟုလ္လတော စ။ မရဏာနုဿတိယဉှိ ဧကေန ဘဝေန ပရိစ္ဆိန္နဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယပ္ပဗန္ဓဿ ဝိစ္ဆေဒေါ မရဏန္တိ အဓိပ္ပေတော သံဝေဂဝတ္ထုတော ဥပဋ္ဌဟနတော ဗာဟုလ္လတော စ။ ဣဒါနိ ဣမမေဝ မရဏံ သန္ဓာယ ဝိကပ္ပန္တရံ ဒဿေန္တော၊ ‘‘ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တလက္ခဏာ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။

အသိတပီတာဒိဘေဒေတိ အသိတပီတခါယိတသာယိတပ္ပဘေဒေ၊ အသိတဗ္ဗခါဒိတဗ္ဗသာယိတဗ္ဗဝိဘာဂေတိ အတ္ထော ကာလဘေဒဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော ယထာ ‘‘ဒုဒ္ဓ’’န္တိ။ ကဗဠံ ကရီယတီတိ ကဗဠီကာရော၊ အာဟရီယတီတိ အာဟာရော၊ ကဗဠီကာရော စ သော အာဟာရော စာတိ ကဗဠီကာရာဟာရော။ ဝတ္ထုဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ။ သဝတ္ထုကော ဧဝ ဟိ အာဟာရော ဣဓ ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝေန အဓိပ္ပေတော။ ဩဇာလက္ခဏော ပန အာဟာရော ဩဇဋ္ဌမကံ ရူပံ အာဟရတီတိ အာဟာရောတိ ဝုစ္စတိ။ သော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော ပဋိကူလာကာရဂ္ဂဟဏဿ အသမ္ဘဝတော။ နဝ ပဋိကူလာနီတိ ဂမနပရိယေသနပရိဘောဂါသယနိဒါနအပရိပက္ကပရိပက္ကဖလနိဿန္ဒပ္ပဋိကူလဝသေန နဝ ပဋိကူလာနိ။ သမက္ခနပ္ပဋိကူလံ ပန ပရိဘောဂါဒီသု လဗ္ဘမာနတ္တာ ဣဓ ဝိသုံ န ဂဟိတံ၊ အညထာ တေန သဒ္ဓိံ ‘‘ဒသ ပဋိကူလာနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၀၃-၃၀၄) ပန သမက္ခနံ ပရိဘောဂါဒီသု လဗ္ဘမာနမ္ပိ နိဿန္ဒဝသေန ဝိသေသတော ပဋိကူလန္တိ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ဒသဟာကာရေဟိ ပဋိကူလတာ ဝုတ္တာ။

ဥပ္ပဇ္ဇနကသညန္တိ ပဋိကူလာကာရဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသညံ။ သညာသဒ္ဒေါ စာယံ ‘‘ရူပသညာ သဒ္ဒသညာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၅၇) သဉ္ဇာနနလက္ခဏေ ဓမ္မေ အာဂတော၊ ‘‘အနိစ္စသညာ ဒုက္ခသညာ’’တိအာဒီသု ဝိပဿနာယ အာဂတော၊ ‘‘ဥဒ္ဓုမာတကသညာတိ ဝါ သောပါကရူပသညာတိ ဝါ ဣမေ ဓမ္မာ ဧကဋ္ဌာ၊ ဥဒါဟု နာနဋ္ဌာ’’တိအာဒီသု သမထေ အာဂတော။ ဣဓ ပန သမထဿ ပရိကမ္မေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဟာရေဟိ ပဋိကူလာကာရဂ္ဂဟဏံ၊ တပ္ပဘာဝိတံ ဝါ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဣဓ ‘‘အာဟာရေ ပဋိကူလသညာ’’တိ အဓိပ္ပေတံ။

ဥက္ကဏ္ဌိတသညန္တိ နိဗ္ဗိန္ဒနာကာရေန ဥပ္ပဇ္ဇနကသညံ။ အနိစ္စသညန္တိ ဧတ္ထ အနိစ္စံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တဘာဝတော၊ ဟုတွာ အဘာဝတော ဝါ၊ တသ္မိံ အနိစ္စေ ခန္ဓပဉ္စကေ အနိစ္စန္တိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ အနိစ္စလက္ခဏပရိဂ္ဂါဟိကာ သညာ အနိစ္စသညာ။ တေနာဟ – ‘‘ပဉ္စန္နံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာန’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ဥဒယော နိဗ္ဗတ္တိလက္ခဏံ၊ ဝယော ဝိပရိဏာမလက္ခဏံ၊ အညထတ္တံ ဇရာ။ ဥဒယဗ္ဗယညထတ္တဂ္ဂဟဏေန အနိစ္စလက္ခဏံ ဒဿေတိ။ ဥပ္ပာဒဝယညထတ္တဘာဝတော ဟိ ခန္ဓပဉ္စကံ အနိစ္စန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယဿ စ သဘာဝေန ခန္ဓပဉ္စကံ အနိစ္စန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ အနိစ္စလက္ခဏံ။ တေန ဟိ တံ အနိစ္စန္တိ လက္ခီယတိ၊ အနိစ္စလက္ခဏဉ္စ ဥဒယဗ္ဗယာနံ အမနသိကာရာ သန္တတိယာ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ န ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဥဒယဗ္ဗယံ ပန ပရိဂ္ဂဟေတွာ သန္တတိယာ ဝိကောပိတာယ အနိစ္စလက္ခဏံ ယာထာဝသရသတော ဥပဋ္ဌာတိ။ န ဟိ သမ္မဒေဝ ဥဒယဗ္ဗယံ သလ္လက္ခေန္တဿ ပုဗ္ဗာပရိယေန ပဝတ္တမာနာနံ ဓမ္မာနံ အညောညဘာဝံ သလ္လက္ခဏေန သန္တတိယာ ဥဂ္ဃာဋိတာယ ဓမ္မာ သမ္ဗန္ဓဘာဝေန ဥပဋ္ဌဟန္တိ၊ အထ ခေါ အယောသလာကာ ဝိယ အသမ္ဗန္ဓဘာဝေနာတိ သုဋ္ဌုတရံ အနိစ္စလက္ခဏံ ပါကဋံ ဟောတိ။

‘‘ယဒနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅၊ ၄၅၊ ၄၆၊ ၇၆၊ ၇၇၊ ၈၅၊ ၂။၄။၁၊ ၄) ဝစနတော တဒေဝ ခန္ဓပဉ္စကံ အဘိဏှပ္ပဋိပီဠနတော ဒုက္ခံ၊ အဘိဏှပ္ပဋိပီဠနာကာရော ပန ဒုက္ခလက္ခဏံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘အနိစ္စေ ခန္ဓပဉ္စကေ…ပေ… သညံ ဘာဝေတီ’’တိ။ တတ္ထ ပဋိပီဠနံ နာမ ယထာပရိဂ္ဂဟိတံ ဥဒယဝယဝသေန သင်္ခါရာနံ နိရန္တရံ ပဋိပီဠိယမာနတာ ဝိဗာဓိယမာနတာ။ ဒုက္ခလက္ခဏဉ္စ အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနဿ အမနသိကာရာ ဣရိယာပထေဟိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ န ဥပဋ္ဌာတိ၊ အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနံ ပန မနသိ ကရိတွာ ဣရိယာပထေ လဗ္ဘမာနဒုက္ခပ္ပဋိစ္ဆာဒကဘာဝေ ဥဂ္ဃာဋိတေ ဒုက္ခလက္ခဏံ ယာထာဝသရသတော ဥပဋ္ဌာတိ။ တထာ ဟိ ဣရိယာပထေဟိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ဒုက္ခလက္ခဏံ န ဥပဋ္ဌာတိ၊ တေ စ ဣရိယာပထာ အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနာမနသိကာရေန ပဋိစ္ဆာဒကာ ဇာတာ။ ဧကသ္မိဉှိ ဣရိယာပထေ ဥပ္ပန္နဿ ဒုက္ခဿ ဝိနောဒကံ ဣရိယာပထန္တရံ တဿ ပဋိစ္ဆာဒကံ ဝိယ ဟောတိ၊ ဧဝံ သေသာပိ။ ဣရိယာပထာနံ ပန တံတံဒုက္ခပတိတာကာရဘာဝေ ယာထာဝတော ဉာတေ တေသံ ဒုက္ခပ္ပဋိစ္ဆာဒကဘာဝေါ ဥဂ္ဃာဋိတော နာမ ဟောတိ သင်္ခါရာနံ နိရန္တရံ ဒုက္ခာဘိတုန္နတာယ ပါကဋဘာဝတော။ တသ္မာ အဘိဏှသမ္ပဋိပီဠနံ မနသိ ကရိတွာ ဣရိယာပထေ လဗ္ဘမာနဒုက္ခပ္ပဋိစ္ဆာဒကဘာဝေ ဥဂ္ဃာဋိတေ ဒုက္ခလက္ခဏံ ယာထာဝသရသတော ဥပဋ္ဌာတိ။

‘‘ယံ ဒုက္ခံ၊ တဒနတ္တာ’’တိ ဝစနတော တဒေဝ ခန္ဓပဉ္စကံ အဝသဝတ္တနတော အနတ္တာ၊ အဝသဝတ္တနာကာရော ပန အနတ္တလက္ခဏံ။ တေနာဟ – ‘‘ပဋိပီဠနဋ္ဌေနာ’’တိအာဒိ ။ အနတ္တလက္ခဏဉ္စ နာနာဓာတုဝိနိဗ္ဘောဂဿ အမနသိကာရာ ဃနေန ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ န ဥပဋ္ဌာတိ၊ နာနာဓာတုယော ပန ဝိနိဗ္ဘုဇ္ဇိတွာ ‘‘အညာ ပထဝီဓာတု၊ အညာ အာပေါဓာတူ’’တိအာဒိနာ၊ ‘‘အညော ဖဿော၊ အညာ ဝေဒနာ’’တိအာဒိနာ စ ဝိသုံ ဝိသုံ ကတွာ ဃနဝိနိဗ္ဘောဂေ ကတေ သမူဟဃနေ ကိစ္စာရမ္မဏဃနေ စ ဘေဒိတေ အနတ္တလက္ခဏံ ယာထာဝသရသတော ဥပဋ္ဌာတိ။ ယာ ဟေသာ အညမညူပတ္ထမ္ဘေသု သမုဒိတေသု ရူပါရူပဓမ္မေသု ဧကတ္တာဘိနိဝေသဝသေန အပရိမဒ္ဒိတသင်္ခါရေဟိ မမာယမာနာ သမူဟဃနတာ၊ တထာ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ ကိစ္စဘေဒဿ သတိပိ ပဋိနိယတဘာဝေ ဧကတော ဂယှမာနာ ကိစ္စဃနတာ၊ တထာ သာရမ္မဏဓမ္မာနံ သတိပိ အာရမ္မဏကရဏဘေဒေ ဧကတော ဂယှမာနာ အာရမ္မဏဃနတာ။ သာ စတူသု ဓာတူသု ဉာဏေန ဝိနိဗ္ဘုဇိတွာ ဒိဿမာနာသု ဟတ္ထေန ပရိမဒ္ဒိယမာနော ဖေဏပိဏ္ဍော ဝိယ ဝိလီနံ အာဂစ္ဆတိ၊ ယထာပစ္စယံ ပဝတ္တမာနာ သုညာ ဧတေ ဓမ္မမတ္တာတိ အဝသဝတ္တနာကာရသင်္ခါတံ အနတ္တလက္ခဏံ ပါကဋတရံ ဟောတိ။

အပရအစ္ဆရာသင်္ဃာတဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။