📜

၂။ နီဝရဏပ္ပဟာနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ

၁၁။ ဒုတိယဿာတိ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ။ ဧကဓမ္မမ္ပီတိ ဧတ္ထ ‘‘ဧကသဘာဝမ္ပီ’’တိ ဣမိနာ သဘာဝတ္ထောယံ ဓမ္မသဒ္ဒေါ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ဝိယာတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ယဒဂ္ဂေန စ သဘာဝတ္ထော၊ တဒဂ္ဂေန နိဿတ္တတ္ထော သိဒ္ဓါ ဧဝါတိ ‘‘နိဿတ္တဋ္ဌေန ဓမ္မော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တံ။ သုဘနိမိတ္တန္တိ ဓမ္မပရိယာယေန ဝုတ္တံ။ တဉှိ အတ္ထတော ကာမစ္ဆန္ဒော ဝါ သိယာ။ သော ဟိ အတ္တနော ဂဟဏာကာရေန သုဘန္တိ၊ တေနာကာရေန ပဝတ္တနကဿ အညဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ နိမိတ္တတ္တာ ‘‘သုဘနိမိတ္တ’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ တဿ အာရမ္မဏံ ဝါ သုဘနိမိတ္တံ။ ဣဋ္ဌဉှိ ဣဋ္ဌာကာရေန ဝါ ဂယှမာနံ ရူပါဒိအာရမ္မဏံ ‘‘သုဘနိမိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာရမ္မဏမေဝ စေတ္ထ နိမိတ္တံ။ တထာ ဟိ ဝက္ခတိ – ‘‘သုဘနိမိတ္တန္တိ ရာဂဋ္ဌာနိယံ အာရမ္မဏ’’န္တိ။ သမုစ္စယတ္ထော ဝါ-သဒ္ဒေါ အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ။ ဘိယျောဘာဝါယာတိ ပုနပ္ပုနံ ဘာဝါယ။ ဝေပုလ္လာယာတိ ဝိပုလဘာဝါယ၊ ဝဍ္ဎိယာတိ အတ္ထော။ အဇာတော နိဇ္ဇာတော။ သေသပဒါနိ တဿေဝ ဝေဝစနာနိ။ ကာမေသူတိ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု။ ကာမစ္ဆန္ဒောတိ ကာမသင်္ခါတော ဆန္ဒော၊ န ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော န ဓမ္မစ္ဆန္ဒော။ ကာမနဝသေန ရဇ္ဇနဝသေန စ ကာမော ဧဝ ရာဂေါ ကာမရာဂေါ။ ကာမနဝသေန နန္ဒနဝသေန စ ကာမော ဧဝ နန္ဒီတိ ကာမနန္ဒီ။ ကာမနဝသေန တဏှာယနဝသေန စ ကာမတဏှာ။ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘ကာမသ္နေဟော ကာမပရိဠာဟော ကာမမုစ္ဆာ ကာမဇ္ဈောသာန’’န္တိ ဧတေသံ ပဒါနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ကာမတ္ထံ ဝိဒိတွာ သိနေဟနဋ္ဌေန ကာမသ္နေဟော၊ ပရိဠာဟနဋ္ဌေန ကာမပရိဠာဟော၊ မုစ္ဆနဋ္ဌေန ကာမမုစ္ဆာ၊ ဂိလိတွာ ပရိနိဋ္ဌာပနဋ္ဌေန ကာမဇ္ဈောသာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကာမစ္ဆန္ဒော ဧဝ ကုသလပ္ပဝတ္တိတော စိတ္တဿ နီဝရဏဋ္ဌေန ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏံ၊ သောတိ ကာမစ္ဆန္ဒော။ အသမုဒါစာရဝသေနာတိ အသမုဒါစာရဘာဝေန။ အနနုဘူတာရမ္မဏဝသေနာတိ ‘‘ဣဒံ နာမေတ’’န္တိ ဝတ္ထုဝသေန ဥတွာ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အနနုဘူတဿ အာရမ္မဏဿ ဝသေန။ ရူပသဒ္ဒါဒိဘေဒံ ပန အာရမ္မဏံ ဧကသ္မိမ္ပိ အတ္တဘာဝေ အနနုဘူတံ နာမ နတ္ထေဝ၊ ကိမင်္ဂံ ပန အနာဒိမတိ သံသာရေ။

ယံ ဝုတ္တံ – ‘‘အသမုဒါစာရဝသေန စာ’’တိအာဒိ၊ တံ အတိသံခိတ္တန္တိ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ – ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဘဝဂ္ဂဟဏေန မဟဂ္ဂတဘဝေါ ဂဟိတော။ သော ဟိ ဩဠာရိကကိလေသသမုဒါစာရရဟိတော။ တဇ္ဇနီယကမ္မကတာဒိကာလေ ပါရိဝါသိကကာလေ စ စရိတဗ္ဗာနိ ဒွေအသီတိ ခုဒ္ဒကဝတ္တာနိ နာမ။ န ဟိ တာနိ သဗ္ဗာသု အဝတ္ထာသု စရိတဗ္ဗာနိ၊ တသ္မာ တာနိ န မဟာဝတ္တေသု အန္တောဂဓာနီတိ ‘‘စုဒ္ဒသ မဟာဝတ္တာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တထာ အာဂန္တုကဝတ္တအာဝါသိကဂမိက-အနုမောဒနဘတ္တဂ္ဂ- ပိဏ္ဍစာရိကအာရညကသေနာသနဇန္တာဃရဝစ္စကုဋိဥပဇ္ဈာယ- သဒ္ဓိဝိဟာရိကအာစရိယ-အန္တေဝါသိကဝတ္တာနီတိ ဧတာနိ စုဒ္ဒသ မဟာဝတ္တာနိ နာမာတိ ဝုတ္တံ။ ဣတရာနိ ပန ‘‘ပါရိဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝတ္တံ ပညာပေဿာမီ’’တိ (စူဠဝ။ ၇၅) အာရဘိတွာ ‘‘န ဥပသမ္ပာဒေတဗ္ဗံ၊ န ဆမာယံ စင်္ကမန္တေ စင်္ကမေ စင်္ကမိတဗ္ဗ’’န္တိ (စူဠဝ။ ၈၁) ဝုတ္တာနိ ပကတတ္တေ စရိတဗ္ဗဝတ္တာနိ ဆသဋ္ဌိ၊ တတော ပရံ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါရိဝါသိကေန ဘိက္ခုနာ ပါရိဝါသိကဝုဍ္ဎတရေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ၊ မူလာယပဋိကဿနာရဟေန၊ မာနတ္တာရဟေန၊ မာနတ္တစာရိကေန၊ အဗ္ဘာနာရဟေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဒိံ ဧကစ္ဆန္နေ အာဝါသေ ဝတ္ထဗ္ဗ’’န္တိအာဒီနိ ပကတတ္တေ စရိတဗ္ဗေဟိ အနညတ္တာ ဝိသုံ ဝိသုံ အဂဏေတွာ ပါရိဝါသိကဝုဍ္ဎတရာဒီသု ပုဂ္ဂလန္တရေသု စရိတဗ္ဗတ္တာ တေသံ ဝသေန သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ဧကေကံ ကတွာ ဂဏိတာနိ ပဉ္စာတိ ဧကသတ္တတိဝတ္တာနိ။ ဥက္ခေပနီယကမ္မကတဝတ္တေသု ဝတ္တပညာပနဝသေန ဝုတ္တံ – ‘‘န ပကတတ္တဿ ဘိက္ခုနော အဘိဝါဒနံ ပစ္စုဋ္ဌာနံ…ပေ… ပိဋ္ဌိပရိကမ္မံ သာဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဣဒံ အဘိဝါဒနာဒီနံ အဿာဒိယနံ ဧကံ၊ ‘‘န ပကတတ္တော ဘိက္ခု သီလဝိပတ္တိယာ အနုဒ္ဓံသေတဗ္ဗော’’တိအာဒီနိ (စူဠဝ။ ၅၁) စ ဒသာတိ ဧဝံ ဒွါသီတိ ဟောန္တိ။ ဧတေသွေဝ ပန ကာနိစိ တဇ္ဇနီယကမ္မကတာဒိဝတ္တာနိ ကာနိစိ ပါရိဝါသိကာဒိဝတ္တာနီတိ အဂ္ဂဟိတဂ္ဂဟဏေန ဒွါဝီသတိဝတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘စုဒ္ဒသ မဟာဝတ္တာနီ’’တိ ဝတွာပိ ‘‘အာဂန္တုကဂမိကဝတ္တာနိ စာ’’တိ ဣမေသံ ဝိသုံ ဂဟဏံ ဣမာနိ အဘိဏှံ သမ္ဘဝန္တီတိ ကတွာ။ ကိလေသော ဩကာသံ န လဘတိ သဗ္ဗဒါ ဝတ္တပ္ပဋိပတ္တိယံယေဝ ဗျာဝဋစိတ္တတာယ။ အယောနိသောမနသိကာရန္တိ အနိစ္စာဒီသု ‘‘နိစ္စ’’န္တိအာဒိနာ ပဝတ္တံ အနုပါယမနသိကာရံ။ သတိဝေါဿဂ္ဂန္တိ သတိယာ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ သတိဝိရဟန္တိ အတ္ထော။ ဧဝမ္ပီတိ ဝက္ခမာနာပေက္ခာယ အဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါ။

အနုသန္ဓိဝသေနာတိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအာဒိအနုသန္ဓိဝသေန။ ပုဗ္ဗာပရဝသေနာတိ ပုဗ္ဗာပရဂန္ထသလ္လက္ခဏဝသေန။ ဂဏှန္တဿာတိ အာစရိယမုခတော ဂဏှန္တဿ။ သဇ္ဈာယန္တဿာတိ အာစရိယမုခတော ဥဂ္ဂဟိတဂန္ထံ သဇ္ဈာယန္တဿ။ ဝါစေန္တဿာတိ ပါဠိံ တဒတ္ထဉ္စ ဥဂ္ဂဏှာပနဝသေန ပရေသံ ဝါစေန္တဿ။ ဒေသေန္တဿာတိ ဒေသနာဝသေန ပရေသံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တဿ။ ပကာသေန္တဿာတိ အတ္တနော အတ္တနော သံသယဋ္ဌာနေ ပုစ္ဆန္တာနံ ယာထာဝတော အတ္ထံ ပကာသေန္တဿ။ ကိလေသော ဩကာသံ န လဘတိ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဂန္ထကမ္မေသုယေဝ ဗျာဝဋစိတ္တတာယ။ ဧဝမ္ပီတိ ဝုတ္တသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော ပိ-သဒ္ဒေါ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။

ဓုတင်္ဂဓရော ဟောတီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပကာသေတိ ‘‘တေရသ ဓုတင်္ဂဂုဏေ သမာဒါယ ဝတ္တတီ’’တိ။ ဗာဟုလ္လာယာတိ စီဝရာဒိပစ္စယဗာဟုလ္လာယ။ ယထာ စီဝရာဒယော ပစ္စယာ ဗဟုလံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တထာ အာဝတ္တဿ ပဝတ္တဿာတိ အတ္ထော။ ပရိဟီနဇ္ဈာနဿာတိ ဈာနန္တရာယကရေန ဝိသဘာဂရူပဒဿနာဒိနာ ကေနစိ နိမိတ္တေန ပရိဟီနဇ္ဈာနဿ။ ဝိဿဋ္ဌဇ္ဈာနဿာတိ အသမာပဇ္ဇနဝသေန ပရိစ္စတ္တဇ္ဈာနဿ။ ဘဿာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂဏသင်္ဂဏိကနိဒ္ဒါနဝကမ္မာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။ သတ္တသု ဝါ အနုပဿနာသူတိ ဧတ္ထ သတ္တ အနုပဿနာ နာမ အနိစ္စာနုပဿနာ ဒုက္ခာနုပဿနာ အနတ္တာနုပဿနာ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ ဝိရာဂါနုပဿနာ နိရောဓာနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ ခယာနုပဿနာ ဝယာနုပဿနာ ဝိပရိဏာမာနုပဿနာ အနိမိတ္တာနုပဿနာ အပ္ပဏိဟိတာနုပဿနာ သုညတာနုပဿနာ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာ ယထာဘူတဉာဏဒဿနံ အာဒီနဝါနုပဿနာ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာတိ ဣမာသု အဋ္ဌာရသသု မဟာဝိပဿနာသု အာဒိတော ဝုတ္တာ အနိစ္စာနုပဿနာဒိ-ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာပရိယန္တာ သတ္တ။ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာတော (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၇၄၁) ဂဟေတဗ္ဗံ။

အနာသေဝနတာယာတိ ပုရိမတ္တဘာဝေ ဈာနေန ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသဿ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိအာသေဝနာယ အဘာဝတော။ အနနုဘူတပုဗ္ဗန္တိ တသ္မိံ အတ္တဘာဝေ အနနုဘူတပုဗ္ဗံ။ ဇာတောတိ ဧတဿေဝ ဝေဝစနံ သဉ္ဇာတောတိအာဒိ။ နနု စ ခဏိကတ္တာ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဥပ္ပန္နဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ တင်္ခဏံယေဝ အဝဿံ နိရောဓသမ္ဘဝတော နိရုဒ္ဓေ စ တသ္မိံ ပုန အညဿေဝ ဥပ္ပဇ္ဇနတော စ ကထံ တဿ ပုနပ္ပုနဘာဝေါ ရာသိဘာဝေါ စာတိ အာဟ – ‘‘တတ္ထ သကိံ ဥပ္ပန္နော ကာမစ္ဆန္ဒော’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌာနမေတန္တိ အကာရဏမေတံ။ ယေန ကာရဏေန ဥပ္ပန္နော ကာမစ္ဆန္ဒော န နိရုဇ္ဈတိ၊ နိရုဒ္ဓါ စ သွေဝ ပုန ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တာဒိသံ ကာရဏံ နတ္ထီတိ အတ္ထော။

ရာဂဋ္ဌာနိယန္တိ ရာဂဇနကံ။ အနိစ္စာဒီသု နိစ္စာဒိဝသေန ဝိပရီတမနသိကာရော၊ ဣဓ အယောနိသောမနသိကာရောတိ အာဟ – ‘‘အနိစ္စေ နိစ္စ’’န္တိအာဒိ။ အယောနိသောမနသိကာရောတိ အနုပါယမနသိကာရော၊ ကုသလဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အကာရဏဘူတော မနသိကာရောတိ အတ္ထော။ ဥပ္ပထမနသိကာရောတိ ကုသလဓမ္မပ္ပဝတ္တိယာ အမဂ္ဂဘူတော မနသိကာရော။ သစ္စဝိပ္ပဋိကူလေနာတိ သစ္စာဘိသမယဿ အနုနုလောမဝသေန။ အာဝဇ္ဇနာတိအာဒိနာ အာဝဇ္ဇနာယ ပစ္စယဘူတာ တတော ပုရိမုပ္ပန္နာ မနောဒွါရိကာ အကုသလဇဝနပ္ပဝတ္တိ ဖလဝေါဟာရေန တထာ ဝုတ္တာ။ တဿ ဟိ ဝသေန သာ အကုသလပ္ပဝတ္တိယာ ဥပနိဿယော ဟောတိ။ အာဝဇ္ဇနာတိ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ အာဝဇ္ဇယတီတိ အာဝဇ္ဇနာ။ အနု အနု အာဝဇ္ဇေတီတိ အနွာဝဇ္ဇနာ။ ဘဝင်္ဂါရမ္မဏတော အညံ အာဘုဇတီတိ အာဘောဂေါ။ သမန္နာဟရတီတိ သမန္နာဟာရော။ တဒေဝါရမ္မဏံ အတ္တာနံ အနုဗန္ဓိတွာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော မနသိ ကရောတိ ဌပေတီတိ မနသိကာရော။ အယံ ဝုစ္စတိ အယောနိသောမနသိကာရောတိ အယံ အနုပါယဥပ္ပထမနသိကာရလက္ခဏော အယောနိသောမနသိကာရော နာမ ဝုစ္စတိ။

၁၂။ ဒုတိယေ ဘတ္တဗျာပတ္တိ ဝိယာတိ ဘတ္တဿ ပူတိဘာဝေန ဝိပ္ပကာရပ္ပတ္တိ ဝိယ၊ စိတ္တဿ ဗျာပဇ္ဇနန္တိ စိတ္တဿ ဝိကာရဘာဝါပါဒနံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ပကတိဝိဇဟနဘာဝေါ’’တိ။ ဗျာပဇ္ဇတိ တေန စိတ္တံ ပူတိကုမ္မာသာဒယော ဝိယ ပုရိမပကတိံ ဇဟတီတိ ဗျာပါဒေါ။ ပဋိဃောယေဝ ဥပရူပရိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနဿ ပဋိဃဿ နိမိတ္တဘာဝတော ပဋိဃနိမိတ္တံ၊ ပဋိဃဿ စ ကာရဏဘူတံ အာရမ္မဏံ ပဋိဃနိမိတ္တန္တိ အာဟ – ‘‘ပဋိဃဿပိ ပဋိဃာရမ္မဏဿပိ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။ အဋ္ဌကထာယန္တိ မဟာအဋ္ဌကထာယံ။

၁၃။ တတိယေ ထိနတာ ထိနံ၊ သပ္ပိပိဏ္ဍော ဝိယ အဝိပ္ဖာရိကတာယ စိတ္တဿ ဃနဘာဝေါ ဗဒ္ဓတာတိ အတ္ထော။ မေဓတီတိ မိဒ္ဓံ၊ အကမ္မညဘာဝေန ဟိံသတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ယာ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တဿ အကလျတာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၂) ထိနဿ၊ ‘‘ယာ တသ္မိံ သမယေ ကာယဿ အကလျတာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၃) စ မိဒ္ဓဿ အဘိဓမ္မေ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘စိတ္တဿ အကမ္မညတာ ထိနံ၊ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ အကမ္မညတာ မိဒ္ဓ’’န္တိ။ သတိပိ အညမညာဝိပ္ပယောဂေ စိတ္တကာယလဟုတာဒီနံ ဝိယ စိတ္တစေတသိကာနံ ယထာက္ကမံ တံတံဝိသေသော သိယာ၊ ယာ တေသံ အကလျတာဒီနံ ဝိသေသပစ္စယတာ၊ အယမေတေသံ သဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကပိမိဒ္ဓဿာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဘာဝေတိ ‘‘ပစလာယိကဘာဝဿာ’’တိ။ အက္ခိဒလာနံ ပစလဘာဝံ ကရောတီတိ ပစလာယိကော၊ ပစလာယိကဿ ဘာဝေါ ပစလာယိကဘာဝေါ၊ ပစလာယိကတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥဘိန္နန္တိ ထိနမိဒ္ဓါနံ။ ‘‘ဝိတ္ထာရော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ စိတ္တဿ အကလျတာတိ စိတ္တဿ ဂိလာနဘာဝေါ။ ဂိလာနော ဟိ အကလျကောတိ ဝုစ္စတိ။ ဝိနယေပိ ဝုတ္တံ – ‘‘နာဟံ၊ ဘန္တေ၊ အကလျကော’’တိ (ပါရာ။ ၁၅၁)။ ကာလံ ခမတီတိ ဟိ ကလျံ၊ အရောဂတာ၊ တဿံ နိယုတ္တော ကလျကော၊ န ကလျကော အကလျကော။ အကမ္မညတာတိ စိတ္တဂေလညသင်္ခါတောဝ အကမ္မညတာကာရော။ ဩလီယနာတိ ဩလီယနာကာရော။ ဣရိယာပထူပတ္ထမ္ဘိတဉှိ စိတ္တံ ဣရိယာပထံ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တံ ရုက္ခေ ဝဂ္ဂုလိ ဝိယ ခီလေ လဂ္ဂိတဖာဏိတဝါရကော ဝိယ စ ဩလီယတိ လမ္ဗတိ၊ တဿ တံ အာကာရံ သန္ဓာယ – ‘‘ဩလီယနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဒုတိယပဒံ ဥပသဂ္ဂေန ဝဍ္ဎိတံ။ ကာယဿာတိ ဝေဒနာဒိက္ခန္ဓတ္တယသင်္ခါတဿ နာမကာယဿ။ အကလျတာ အကမ္မညတာတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ မေဃော ဝိယ အာကာသံ ဩနယှတီတိ ဩနာဟော။ ဩနယှတီတိ စ ဆာဒေတိ အဝတ္ထရတိ ဝါတိ အတ္ထော ။ သဗ္ဗတောဘာဂေန ဩနာဟောတိ ပရိယောနာဟော။ အရတိအာဒီနံ အတ္ထော ဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၈၅၆) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ တတ္ထ ဝုတ္တပါဠိယာ ဒဿေတုံ – ‘‘ဝုတ္တံ ဟေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ပန္တေသူတိ ဒူရေသု၊ ဝိဝိတ္တေသု ဝါ။ အဓိကုသလေသူတိ သမထဝိပဿနာဓမ္မေသု။ အရတီတိ ရတိပ္ပဋိက္ခေပေါ။ အရတိတာတိ အရမနာကာရော။ အနဘိရတီတိ အနဘိရတဘာဝေါ။ အနဘိရမနာတိ အနဘိရမနာကာရော ။ ဥက္ကဏ္ဌိတာတိ ဥက္ကဏ္ဌနာကာရော။ ပရိတဿိတာတိ ဥက္ကဏ္ဌနဝသေနေဝ ပရိတဿနာ၊ ဥက္ကဏ္ဌိတဿေဝ တတ္ထ တတ္ထ တဏှာယနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပရိတဿိတာတိ ဝါ ကမ္ပနာ။ တန္ဒီတိ ဇာတိအာလသိယံ၊ ပကတိအာလသိယန္တိ အတ္ထော။ တထာ ဟိ ကုသလကရဏေ ကာယဿ အဝိပ္ဖာရိကတာ လီနတာ ဇာတိအာလသိယံ တန္ဒီ နာမ၊ န ရောဂဥတုဇာဒီဟိ ကာယဂေလညံ။ တန္ဒိယနာတိ တန္ဒိယနာကာရော။ တန္ဒိမနတာတိ တန္ဒိယာ အဘိဘူတစိတ္တတာ။ အလသဿ ဘာဝေါ အာလသျံ၊ အာလသျာယနာကာရော အာလသျာယနာ။ အာလသျာယိတဿ ဘာဝေါ အာလသျာယိတတ္တံ။ ဣတိ သဗ္ဗေဟိပိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ကိလေသဝသေန ကာယာလသိယံ ကထိတံ။ ထိနမိဒ္ဓကာရဏာနဉှိ ရာဂါဒိကိလေသာနံ ဝသေန နာမကာယဿ အာလသိယံ၊ တဒေဝ ရူပကာယဿာပီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဇမ္ဘနာတိ ဖန္ဒနာ။ ပုနပ္ပုနံ ဇမ္ဘနာ ဝိဇမ္ဘနာ။ အာနမနာတိ ပုရတော နမနာ။ ဝိနမနာတိ ပစ္ဆတော နမနာ။ သန္နမနာတိ သမန္တတော နမနာ။ ပဏမနာတိ ယထာ တန္တတော ဥဋ္ဌိတပေသကာရော ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဂဟေတွာ ဥဇုံ ကာယံ ဥဿာပေတိ၊ ဧဝံ ကာယဿ ဥဒ္ဓံ ဌပနာ။ ဗျာဓိယကန္တိ ဥပ္ပန္နဗျာဓိတာ။ ဣတိ သဗ္ဗေဟိပိ ဣမေဟိ ပဒေဟိ ထိနမိဒ္ဓကာရဏာနံ ရာဂါဒိကိလေသာနံ ဝသေန ကာယဗဒ္ဓနမေဝ ကထိတံ။ ဘုတ္တာဝိဿာတိ ဘုတ္တဝတော။ ဘတ္တမုစ္ဆာတိ ဘတ္တဂေလညံ။ ဗလဝဘတ္တေန ဟိ မုစ္ဆာပတ္တော ဝိယ ဟောတိ။ ဘတ္တကိလမထောတိ ဘတ္တေန ကိလန္တဘာဝေါ။ ဘတ္တပရိဠာဟောတိ ဘတ္တဒရထော။ တသ္မိဉှိ သမယေ ပရိဠာဟုပ္ပတ္တိယာ ဥပဟတိန္ဒြိယော ဟောတိ၊ ကာယော ဇီရတီတိ။ ကာယဒုဋ္ဌုလ္လန္တိ ဘတ္တံ နိဿာယ ကာယဿ အကမ္မညတံ။ အကလျတာတိအာဒိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ လီနန္တိ အဝိပ္ဖာရိကတာယ ပဋိကုဋိတံ။ ဣတရေ ဒွေ အာကာရဘာဝနိဒ္ဒေသာ။ ထိနန္တိ သပ္ပိပိဏ္ဍော ဝိယ အဝိပ္ဖာရိကတာယ ဃနဘာဝေန ဌိတံ။ ထိယနာတိ အာကာရနိဒ္ဒေသော။ ထိယိဘာဝေါ ထိယိတတ္တံ၊ အဝိပ္ဖာရဝသေနေဝ ဗဒ္ဓတာတိ အတ္ထော။ ဣမေဟိ ပန သဗ္ဗေဟိပိ ပဒေဟိ ထိနမိဒ္ဓကာရဏာနံ ရာဂါဒိကိလေသာနံ ဝသေန စိတ္တဿ ဂိလာနာကာရော ကထိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပုရိမာ စတ္တာရော ဓမ္မာတိ အရတိ၊ တန္ဒီ၊ ဝိဇမ္ဘိတာ၊ ဘတ္တသမ္မဒေါတိ ဧတေ စတ္တာရော ဓမ္မာ။ ယဒါ ထိနမိဒ္ဓံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ၊ တဒါ အရတိအာဒီနမ္ပိ သမ္ဘဝတော ‘‘ဥပနိဿယကောဋိယာ ပန ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဥပနိဿယကောဋိယာ ပစ္စယော ဟောတီတိ အတ္ထော။

၁၄။ စတုတ္ထေ ဥဒ္ဒတဿ ဘာဝေါ ဥဒ္ဓစ္စံ။ ယဿ ဓမ္မဿ ဝသေန ဥဒ္ဓတံ ဟောတိ စိတ္တံ၊ တံသမ္ပယုတ္တာ ဝါ ဓမ္မာ၊ သော ဓမ္မော ဥဒ္ဒစ္စံ။ ကုစ္ဆိတံ ကတံ ကုကတံ၊ ဒုစ္စရိတံ သုစရိတဉ္စ။ အကတမ္ပိ ဟိ ကုကတမေဝ။ ဧဝဉှိ ဝတ္တာရော ဟောန္တိ ‘‘ယံ မယာ န ကတံ၊ တံ ကုကတ’’န္တိ။ ဧဝံ ကတာကတံ ဒုစ္စရိတံ သုစရိတဉ္စ ကုကတံ၊ တံ အာရဗ္ဘ ဝိပ္ပဋိသာရဝသေန ပဝတ္တံ ပန စိတ္တံ ဣဓ ကုကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဿ ဘာဝေါ ကုက္ကုစ္စံ။ စိတ္တဿ ဥဒ္ဓတာကာရောတိ စိတ္တဿ အဝူပသမာကာရောဝ ဝုတ္တော။ အဝူပသမလက္ခဏဉှိ ဥဒ္ဓစ္စံ။ ယထာပဝတ္တဿ ကတာကတာကာရဝိသိဋ္ဌဿ ဒုစ္စရိတသုစရိတဿ အနုသောစနဝသေန ဝိရူပံ ပဋိသရဏံ ဝိပ္ပဋိသာရော။ ကုက္ကုစ္စဿပိ ကတာကတာနုသောစနဝသေန စိတ္တဝိက္ခေပဘာဝတော အဝူပသမာကာရော သမ္ဘဝတီတိ အာဟ – ‘‘စေတသော အဝူပသမောတိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿေဝတံ နာမ’’န္တိ။ သွေဝ စ စေတသော အဝူပသမောတိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စမေဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ။ တဉ္စ အတ္တနောဝ အတ္တနာ သဟဇာတံ န ဟောတီတိ အာဟ – ‘‘အယံ ပန ဥပနိဿယကောဋိယာ ပစ္စယော ဟောတီ’’တိ။ ဥပနိဿယပစ္စယတာ စ ပုရိမုပ္ပန္နဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၁၅။ ပဉ္စမေ ဝိဂတာ စိကိစ္ဆာ အဿာတိ ဝိစိကိစ္ဆာ။ သဘာဝံ ဝိစိနန္တော တာယ ကိစ္ဆတီတိ ဝါ ဝိစိကိစ္ဆာ။

၁၆။ ဆဋ္ဌေ ဟေတုံ ဝါ ပစ္စယံ ဝါ န လဘတီတိ ဧတ္ထ ဟေတုဂ္ဂဟဏေန ဇနကံ ကာရဏမာဟ၊ ပစ္စယဂ္ဂဟဏေန အနုပါလနကံ ကာရဏံ။ ဟေတုန္တိ ဝါ ဥပါဒါနကာရဏံ။ ပစ္စယန္တိ သဟကာရဏံ ဝုတ္တံ။ တန္တိ ကိလေသံ။ ဝိဝဋ္ဋေတွာ အရဟတ္တံ ဂဏှာတီတိ ဝိဝဋ္ဋာဘိမုခံ စိတ္တံ ပေသေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တော အရဟတ္တဖလံ ဂဏှာတိ။ ဘိက္ခာယ စရန္တိ ဧတ္ထာတိ ဘိက္ခာစာရော၊ ဂေါစရဂါမဿေတံ အဓိဝစနံ၊ တသ္မိံ ဘိက္ခာစာရေ။ ဝယံ အာဂမ္မာတိ ဒါရဘရဏာနုရူပံ ဝယံ အာဂမ္မ။ အာယူဟန္တောတိ ဥပစိနန္တော။ အင်္ဂါရပက္ကန္တိ ဝီတစ္စိကင်္ဂါရေသု ပက္ကံ။ ကိံ နာမေတန္တိ ဘိက္ခူ ဂရဟန္တော အာဟ။ ဇီဝမာနပေတကသတ္တောတိ ဇီဝမာနော ဟုတွာ ‘‘တေနေဝ အတ္တဘာဝေန ပေတဘာဝံ ပတ္တသတ္တော ဘဝိဿတီ’’တိ ပရိကပ္ပဝသေန ဝုတ္တံ။ ကုဋန္တိ ပါနီယဃဋံ။ ယာဝ ဒါရုဏန္တိ အတိဝိယ ဒါရုဏံ။ ဝိပါကော ကီဒိသော ဘဝိဿတီတိ တယာ ကတကမ္မဿ အာယတိံ အနုဘဝိတဗ္ဗဝိပါကော ကီဒိသော ဘဝိဿတိ။

ဝိသင်္ခရိတွာတိ ဆေဒနဘေဒနာဒီဟိ ဝိနာသေတွာ။ ဒီပကမိဂပက္ခိနောတိ အတ္တနော နိသိန္နဘာဝဿ ဒီပနတော ဧဝံလဒ္ဓနာမာ မိဂပက္ခိနော၊ ယေန အရညံ နေတွာ နေသာဒေါ တေသံ သဒ္ဒေန အာဂတာဂတေ မိဂပက္ခိနော ဝဓိတွာ ဂဏှာတိ။ ထေရန္တိ စူဠပိဏ္ဍပါတိကတိဿတ္ထေရံ။ ဣဒ္ဓိယာ အဘိသင်္ခရိတွာတိ အဓိဋ္ဌာနာဒိဝသေန ဣဒ္ဓိံ အဘိသင်္ခရိတွာ။ ဥပယောဂတ္ထေ စေတံ ကရဏဝစနံ။ အဂ္ဂိပပဋိကန္တိ အစ္စိကရဏံ၊ ဝိပ္ဖုလိင်္ဂန္တိ အတ္ထော။ ပဿန္တဿေဝါတိ အနာဒရေ သာမိဝစနံ။ တဿ ထေရဿာတိ တဿ မိလက္ခတိဿတ္ထေရဿ။ တဿာတိ တဿာ အဂ္ဂိပပဋိကာယ။ ပဋိဗလဿာတိ ဥဂ္ဂဟဏသဇ္ဈာယာဒီသု ပဋိဗလဿ။ ဒုက္ခံ ဥပနိသာ ကာရဏမေတိဿာတိ ဒုက္ခူပနိသာ၊ ဒုက္ခနိဗန္ဓနာ ဒုက္ခဟေတုကာ သဒ္ဓါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝတ္တမုခေန ကမ္မဋ္ဌာနဿ ကထိတတ္တာ ‘‘ဝတ္တသီသေ ဌတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပလာလဝရဏကန္တိ ပလာလပုဉ္ဇံ။

အာရမ္ဘထာတိ သမထဝိပဿနာဒီသု ဝီရိယံ ကရောထ။ နိက္ကမထာတိ ကောသဇ္ဇတော နိက္ခမထ၊ ကာမာနံ ဝါ ပနူဒနာယ နိက္ခမထ၊ ဥဘယေနပိ ဝီရိယမေဝ ဝုတ္တံ။ ဝီရိယဉှိ အာရမ္ဘနကဝသေန အာရမ္ဘော၊ ကောသဇ္ဇတော နိက္ခမနဝသေန ‘‘နိက္ကမော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယုဉ္ဇထ ဗုဒ္ဓသာသနေတိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ပရိယတ္တိပဋိပတ္တိပဋိဝေဓသင်္ခါတေ တိဝိဓသာသနေ ယုဉ္ဇထ ယောဂံ ကရောထ။ ဧဝမနုယုဉ္ဇန္တာ မစ္စုနော သေနံ ဓုနာထ ဝိဒ္ဓံသေထ။ တတ္ထ မစ္စုနော သေနန္တိ –

‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ၊ ဒုတိယာ အရတိ ဝုစ္စတိ၊

တတိယာ ခုပ္ပိပါသာ တေ၊ စတုတ္ထီ တဏှာ ပဝုစ္စတိ။

‘‘ပဉ္စမံ ထိနမိဒ္ဓံ တေ၊ ဆဋ္ဌာ ဘီရူ ပဝုစ္စတိ၊

သတ္တမီ ဝိစိကိစ္ဆာ တေ၊ မက္ခော ထမ္ဘော တေ အဋ္ဌမော။

‘‘လာဘော သိလောကော သက္ကာရော၊

မိစ္ဆာလဒ္ဓါ စ ယော ယသော၊

ယော စတ္တာနံ သမုက္ကံသေ၊

ပရေ စ အဝဇာနာတိ။

‘‘ဧသာ နမုစိ တေ သေနာ၊ ကဏှဿာဘိပ္ပဟာရိနီ၊

န နံ အသူရော ဇိနာတိ၊ ဇေတွာ စ လဘတေ သုခ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၄၃၈-၄၄၁) –

ဧဝမာဂတံ ကာမာဒိဘေဒံ မစ္စုနော သေနံ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ အာဒိတောဝ အဂါရိယဘူတေ သတ္တေ ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမာ မောသယန္တိ၊ တေ အဘိဘုယျ အနဂါရိယဘာဝံ ဥပဂတာနံ ပန္တေသု သေနာသနေသု အညတရညတရေသု ဝါ အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု အရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ပဗ္ဗဇိတေန ခေါ၊ အာဝုသော၊ အဘိရတိ ဒုက္ကရာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၃၁)။ တတော တေ ပရပ္ပဋိဗဒ္ဓဇီဝိကတ္တာ ခုပ္ပိပါသာ ဗာဓတိ၊ တာယ ဗာဓိတာနံ ပရိယေသနတဏှာ စိတ္တံ ကိလမယတိ။ အထ နေသံ ကိလန္တစိတ္တာနံ ထိနမိဒ္ဓံ ဩက္ကမတိ၊ တတော ဝိသေသမနဓိဂစ္ဆန္တာနံ ဒုရဘိသမ္ဘဝေသု အရညဝနပတ္ထေသု ပန္တေသု သေနာသနေသု ဝိဟရတံ ဥတြာသသညိတာ ဘီရု ဇာယတိ။ တေသံ ဥဿင်္ကိတပရိသင်္ကိတာနံ ဒီဃရတ္တံ ဝိဝေကရသမနဿာဒယမာနာနံ ဝိဟရတံ ‘‘န သိယာ နု ခေါ ဧသ မဂ္ဂေါ’’တိ ပဋိပတ္တိယံ ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တံ ဝိနောဒေတွာ ဝိဟရတံ အပ္ပမတ္တကေန ဝိသေသာဓိဂမေန မာနမက္ခထမ္ဘာ ဇာယန္တိ။ တေပိ ဝိနောဒေတွာ ဝိဟရတံ တတော အဓိကတရံ ဝိသေသာဓိဂမနံ နိဿာယ လာဘသက္ကာရသိလောကာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ လာဘာဒီဟိ မုစ္ဆိတွာ ဓမ္မပ္ပတိရူပကာနိ ပကာသေန္တော မိစ္ဆာယသံ အဓိဂန္တွာ တတ္ထ ဌိတာ ဇာတိအာဒီဟိ အတ္တာနံ ဥက္ကံသေန္တိ၊ ပရံ ဝမ္ဘေန္တိ၊ တသ္မာ ကာမာဒီနံ ပဌမသေနာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ နဠာဂါရန္တိ နဠေဟိ ဝိနဒ္ဓတိဏစ္ဆန္နဂေဟံ။

ဝိဟဿတီတိ ဥဂ္ဂဟဏသဇ္ဈာယနမနသိကာရာဒီဟိ ဝိဟရိဿတိ။ ဇာတိသံသာရန္တိ ပုနပ္ပုနံ ဇာတိသင်္ခါတသံသာရဝဋ္ဋံ။ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿတီတိ ဒုက္ခဿ အန္တသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရိဿတိ။ ပလာလပုဉ္ဇာဟန္တိ ပလာလပုဉ္ဇံ အဟန္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ တတိယံ ဌာနန္တိ အနာဂါမိဖလံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။

တိဝဿဘိက္ခုကာလေတိ ဥပသမ္ပဒတော တီဏိ ဝဿာနိ အဿာတိ တိဝဿော၊ တိဝဿော စ သော ဘိက္ခု စာတိ တိဝဿဘိက္ခု၊ တဿ၊ တေန ဝါ ဥပလက္ခိတော ကာလော တိဝဿဘိက္ခုကာလော၊ တသ္မိံ။ ယဒါ သော တိဝဿော ဘိက္ခု နာမ ဟောတိ၊ တဒါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကမ္မံ ကရောတီတိ ဘာဝနာကမ္မံ ကရောတိ။ ဂန္ထကမ္မန္တိ ဂန္ထဝိသယံ ဥဂ္ဂဟဏာဒိကမ္မံ။ ပိဏ္ဍာပစိတိံ ကတွာတိ အန္တောဝဿေ တေမာသံ ဒိန္နပိဏ္ဍဿ ကိလေသက္ခယကရဏေန အပစိတိံ ပူဇံ ကတွာ။ ပိဏ္ဍာပစိတိံ ကရောန္တော ဟိ ဘိက္ခု ယေဟိ အတ္တနော ယော ပိဏ္ဍပါတော ဒိန္နော၊ တေသံ တဿ မဟပ္ဖလဘာဝံ ဣစ္ဆန္တော အတ္တနော သန္တာနမေဝ ကိလေသက္ခယကရဏေန ဝိသောဓေတွာ အရဟတ္တံ ဂဏှာတိ။

မဟာဘူတီတိ ဧတ္ထ ပူဇာဝစနော မဟန္တသဒ္ဒေါ၊ ဘူတီတိ စ နာမေကဒေသေန တိဿဘူတိတ္ထေရံ အာလပတိ။ ဘဝတိ ဟိ နာမေကဒေသေနပိ ဝေါဟာရော ယထာ ‘‘ဒေဝဒတ္တော ဒတ္တော’’တိ။ မဟာဘူတီတိ ဝါ ပိယသမုဒါဟာရော၊ သော မဟတိ ဘူတိ ဝိဘူတိ ပုညဉာဏာဒိသမ္ပဒါ အဿာတိ မဟာဘူတိ။ ဆန္နံ သေပဏ္ဏိဂစ္ဆမူလန္တိ သာခါပလာသာဒီဟိ ဆန္နံ ဃနစ္ဆာယံ သေပဏ္ဏိဂစ္ဆမူလံ။ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ ပါဒကံ ကတွာတိ ကေသာဒိအသုဘကောဋ္ဌာသဘာဝနာယ ပဋိလဒ္ဓံ ဥပစာရသမာဓိံ အပ္ပနာသမာဓိံ ဝါ ပါဒကံ ကတွာ။ အသုဘဝိသယံ ဥပစာရဇ္ဈာနာဒိကမ္မမေဝေတ္ထ ဥပရိ ပဝတ္တေတဗ္ဗဘာဝနာကမ္မဿ ကာရဏဘာဝတော ဌာနန္တိ ကမ္မဋ္ဌာနံ။

သဟဿဒွိသဟဿသင်္ခါမတ္တတ္တာ ‘‘မဟာဂဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနတော ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာတိ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနတော အာကာသေန ဂန္တွာ ဝိဟာရသမီပေ ဩတရိတွာ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသိန္နတ္ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ။ ကိံ အာဂတောသီတိ ကိံကာရဏာ အာဂတောသိ။ သဗ္ဗေသု ရတ္တိဒိဝသဘာဂေသု ဩကာသံ အလဘန္တောတိ သော ကိရ ထေရော ‘‘တုယှံ ဩကာသော န ဘဝိဿတိ၊ အာဝုသော’’တိ ဝုတ္တေပိ ‘‘ဝိတက္ကမာဠကေ ဌိတကာလေ ပုစ္ဆိဿာမိ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ‘‘တသ္မိံ ဌာနေ အညေ ပုစ္ဆိဿန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခာစာရမဂ္ဂေ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ‘‘တတြာပိ အညေ ပုစ္ဆန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ ဒုပဋ္ဋနိဝါသနဋ္ဌာနေ၊ သင်္ဃာဋိပါရုပနဋ္ဌာနေ၊ ပတ္တနီဟရဏဋ္ဌာနေ၊ ဂါမေ စရိတွာ အာသနသာလာယ ယာဂုပီတကာလေ၊ ဘန္တေတိ။ တတ္ထာပိ ထေရာ အတ္တနော ကင်္ခံ ဝိနောဒေန္တိ၊ အာဝုသောတိ။ အန္တောဂါမတော နိက္ခမနကာလေ ပုစ္ဆိဿာမိ၊ ဘန္တေတိ။ တတြာပိ အညေ ပုစ္ဆန္တိ၊ အာဝုသောတိ။ အန္တရာမဂ္ဂေ၊ ဘန္တေတိ။ ဘောဇနသာလာယ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ၊ ဘန္တေ။ ဒိဝါဋ္ဌာနေ ပါဒဓောဝနကာလေ၊ ဘန္တေတိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အရုဏာ အပရေ ပုစ္ဆန္တိ၊ အာဝုသောတိ။ ဒန္တကဋ္ဌံ ဂဟေတွာ မုခဓောဝနတ္ထံ ဂမနကာလေ၊ ဘန္တေတိ။ တဒါပိ အညေ ပုစ္ဆန္တီတိ။ မုခံ ဓောဝိတွာ အာဂမနကာလေ၊ ဘန္တေတိ။ တတြာပိ အညေ ပုစ္ဆိဿန္တီတိ။ သေနာသနံ ပဝိသိတွာ နိသိန္နကာလေ၊ ဘန္တေတိ။ တတြာပိ အညေ ပုစ္ဆန္တိ၊ အာဝုသောတိ။ ဧဝံ သဗ္ဗေသု ရတ္တိဒိဝသဘာဂေသု ယာစမာနော ဩကာသံ န လဘိ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝံ ဩကာသေ အသတိ မရဏဿ ကထံ ဩကာသံ လဘိဿထာ’’တိ။ ဘန္တေ၊ နနု မုခံ ဓောဝိတွာ သေနာသနံ ပဝိသိတွာ တယော စတ္တာရော ပလ္လင်္ကေ ဥဏှာပေတွာ ယောနိသောမနသိကာရကမ္မံ ကရောန္တာနံ ဩကာသလာဘေန ဘဝိတဗ္ဗံ သိယာတိ အဓိပ္ပာယေန ဝဒတိ။ မဏိဝဏ္ဏေတိ ဣန္ဒနီလမဏိဝဏ္ဏေ။

ဃဋေန္တဿေဝါတိ ဝါယာမန္တဿေဝ။ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏန္တိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ အဟ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တံ ဝိသုဒ္ဓိပဝါရဏံ။ အရဟန္တာနမေဝ ဟေသာ ပဝါရဏာ။ ကာဠကံ ဝါတိ မဟန္တံ ကာဠကံ သန္ဓာယ ဝဒတိ၊ တိလကော ဝါတိ ခုဒ္ဒကံ သန္ဓာယ။ ဥဘယေနပိ သီလဿ ပရိသုဒ္ဓဘာဝမေဝ ဝိဘာဝေတိ။

ပဓာနကမ္မိကာတိ ပဓာနကမ္မေ နိယုတ္တာ။ လဒ္ဓမဂ္ဂန္တိ လဒ္ဓူပါယံ၊ ပဌမမေဝ လဒ္ဓူပဒေသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အပတ္တာနီတိ ဆဍ္ဍိတာနိ။ အလာဗူနေဝ သာရဒေတိ သရဒကာလေ ဝါတာတပဟတာနိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိပ္ပကိဏ္ဏအလာဗူနိ ဝိယ။ ကာပေါတကာနီတိ ကပေါတကဝဏ္ဏာနိ။ တာနိ ဒိသွာန ကာ ရတီတိ တာနိ ဧဝရူပါနိ အဋ္ဌီနိ ဒိသွာ တုမှာကံ ကာ နာမ ရတိ၊ နနု အပ္ပမတ္တကာပိ ရတိ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ အတ္ထော။ ဒုတိယကထံ အကထိတပုဗ္ဗောတိ အတ္တနော ဝုဍ္ဎတရေန သဒ္ဓိံ ဝုတ္တဝစနဿ ပစ္စနီကံ ဒုတိယကထံ အကထိတပုဗ္ဗော။

တဒင်္ဂေန၊ တဒင်္ဂဿ ပဟာနံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ။ ယဉှိ ရတ္တိဘာဂေ သမုဇ္ဇလိတေန ဒီပေန အန္ဓကာရဿ ဝိယ တေန တေန ဝိပဿနာယ အဝယဝဘူတေန ဉာဏင်္ဂေန ပဋိပက္ခဝသေနေဝ တဿ တဿ ပဟာတဗ္ဗဓမ္မဿ ပဟာနမိဒံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ နာမ။ ယထာ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော န စိတ္တံ ပရိယုဋ္ဌာယ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဧဝံ ပရိယုဋ္ဌာနဿ နိသေဓနံ အပ္ပဝတ္တိကရဏံ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ။ ယဉှိ သသေဝါလေ ဥဒကေ ပက္ခိတ္တေန ဃဋေန သေဝါလဿ ဝိယ တေန တေန လောကိယသမာဓိနာ နီဝရဏာဒီနံ ပစ္စနီကဓမ္မာနံ ဝိက္ခမ္ဘနမိဒံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ နာမ။ သမ္မာ ဥပစ္ဆိဇ္ဇန္တိ ဧတေန ကိလေသာတိ သမုစ္ဆေဒေါ၊ ပဟီယန္တိ ဧတေန ကိလေသာတိ ပဟာနံ၊ သမုစ္ဆေဒသင်္ခါတံ ပဟာနံ နိရဝသေသပ္ပဟာနန္တိ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ။ ယဉှိ အသနိဝိစက္ကာဘိဟတဿ ရုက္ခဿ ဝိယ အရိယမဂ္ဂဉာဏေန သံယောဇနာဒီနံ ဓမ္မာနံ ယထာ န ပုန ဝတ္တန္တိ၊ ဧဝံ ပဟာနမိဒံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ နာမ။ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ဝူပသမ္မတိ ကိလေသဒရထော ဧတာယာတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိ၊ ဖလံ၊ သာယေဝ ပဟာနန္တိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ။ သဗ္ဗေ ကိလေသာ သဗ္ဗသင်္ခတာ ဝါ နိဿရန္တိ အပဂစ္ဆန္တိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ၊ နိဗ္ဗာနံ၊ တဒေဝ ပဟာနန္တိ နိဿရဏပ္ပဟာနံ။ ပဋိပ္ပဿမ္ဘယမာနန္တိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘံ ကိလေသဝူပသမံ ကုရုမာနံ။ လောကိယလောကုတ္တရေဟီတိ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနာနံ လောကိယတ္တာ၊ ဣတရေသံ လောကုတ္တရတ္တာ ဝုတ္တံ။

နိမီယတိ ဖလံ ဧတေန ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ ပက္ခိပမာနံ ဝိယ ဟောတီတိ နိမိတ္တံ၊ ကာရဏဿေတံ အဓိဝစနံ။ အသုဘဿ နိမိတ္တံ၊ အသုဘမေဝ ဝါ နိမိတ္တန္တိ အသုဘနိမိတ္တံ။ အသုဘနိဿိတမ္ပိ ဟိ ဈာနံ နိဿိတေ နိဿယဝေါဟာရေန အသုဘန္တိ ဝေါဟရီယတိ ယထာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဒသသု အသုဘေသု ဥပ္ပန္နံ သာရမ္မဏံ ပဌမဇ္ဈာန’’န္တိ။ အနိစ္စေ အနိစ္စန္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တဿာတိ ဣမိနာ စတုဗ္ဗိဓံ ယောနိသောမနသိကာရံ ဒဿေတိ။ ဟေဋ္ဌာ စေတ္ထ ဣဓ စ စတုဗ္ဗိဓဿ အယောနိသောမနသိကာရဿ ယောနိသောမနသိကာရဿ စ ဂဟဏံ နိရဝသေသဒဿနတ္ထံ ကတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေသု ပန အသုဘေ ‘‘အသုဘ’’န္တိ မနသိကာရော ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ တဒနုကူလတ္တာ ဝါ ဣတရေသမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧကာဒသသု အသုဘေသု ပဋိကူလာကာရဿ ဥဂ္ဂဏှနံ၊ ယထာ ဝါ တတ္ထ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာ ပဋိပတ္တိ အသုဘနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော။ ဥပစာရပ္ပနာဝဟာယ အသုဘဘာဝနာယ အနုယုဉ္ဇနံ အသုဘဘာဝနာနုယောဂေါ။ ဘောဇနေ မတ္တညုနော ထိနမိဒ္ဓါဘိဘဝါဘာဝါ ဩတာရံ အလဘမာနော ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတီတိ ဝဒန္တိ။ ဘောဇနနိဿိတံ ပန အာဟာရေ ပဋိကူလသညံ၊ တဗ္ဗိပရိဏာမဿ တဒါဓာရဿ တဿ စ ဥဒရိယဘူတဿ အသုဘတာဒဿနံ၊ ကာယဿ စ အာဟာရဋ္ဌိတိကတာဒဿနံ ယော ဥပ္ပာဒေတိ၊ သော ဝိသေသတော ဘောဇနေ ပမာဏညူ နာမ၊ တဿ စ ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတေဝ။ ဒသဝိဓဉှိ အသုဘနိမိတ္တန္တိ ပါကဋဝသေန ဝုတ္တံ။ ကာယဂတာသတိံ ပန ဂဟေတွာ ဧကာဒသဝိဓမ္ပိ အသုဘနိမိတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အဘုတွာ ဥဒကံ ပိဝေတိ ပါနီယဿ ဩကာသဒါနတ္ထံ စတ္တာရော ပဉ္စ အာလောပေ အဘုတွာ ပါနီယံ ပိဝေယျာတိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘စတုန္နံပဉ္စန္နံ အာလောပါနံ ဩကာသေ သတီ’’တိ။ အဘိဓမ္မဋီကာကာရေန ပနေတ္ထ ‘‘စတ္တာရော ပဉ္စ အာလောပေ၊ ဘုတွာန ဥဒကံ ပိဝေ’’တိ ပါဌံ ပရိကပ္ပေတွာ အညထာ အတ္ထော ဝဏ္ဏိတော၊ သော အဋ္ဌကထာယ န သမေတိ။ အသုဘကမ္မိကတိဿတ္ထေရော ဒန္တဋ္ဌိဒဿာဝီ။

၁၇။ သတ္တမေ မိဇ္ဇတိ ဟိတဖရဏဝသေန သိနိယှတီတိ မိတ္တော၊ ဟိတေသီ ပုဂ္ဂလော၊ တသ္မိံ မိတ္တေ ဘဝါ၊ မိတ္တဿ ဝါ ဧသာတိ မေတ္တာ၊ ဟိတေသိတာ။ တတ္ထ ‘‘မေတ္တာ’’တိ ဝုတ္တေ အပ္ပနာပိ ဥပစာရောပိ ဝဋ္ဋတိ သာဓာရဏဝစနဘာဝတောတိ အာဟ – ‘‘မေတ္တာတိ ဧတ္တာဝတာ ပုဗ္ဗဘာဂေါပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အပိ-သဒ္ဒေါ အပ္ပနံ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ အပ္ပနံ အပ္ပတ္တာယ မေတ္တာယ သုဋ္ဌု မုစ္စနဿ အဘာဝတော စေတောဝိမုတ္တီတိ ‘‘အပ္ပနာဝ အဓိပ္ပေတာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သတ္တေသု မေတ္တာယနဿ ဟိတူပသံဟာရဿ ဥပ္ပာဒနံ ပဝတ္တနံ မေတ္တာနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော။ ပဌမုပ္ပန္နော မေတ္တာမနသိကာရော ပရတော ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ကာရဏဘာဝတော မေတ္တာမနသိကာရောဝ မေတ္တာနိမိတ္တံ။ ကမ္မံယေဝ သကံ ဧတေသန္တိ ကမ္မဿကာ၊ သတ္တာ၊ တဗ္ဘာဝေါ ကမ္မဿကတာ၊ ကမ္မဒါယာဒတာ။ ဒေါသမေတ္တာသု ယာထာဝတော အာဒီနဝါနိသံသာနံ ပဋိသင်္ခါနဝီမံသာ ဣဓ ပဋိသင်္ခါနံ။ မေတ္တာဝိဟာရီကလျာဏမိတ္တဝန္တတာ ဣဓ ကလျာဏမိတ္တတာ။ ဩဒိဿကအနောဒိဿကဒိသာဖရဏာနန္တိ အတ္တအတိပိယမဇ္ဈတ္တဝေရိဝသေန ဩဒိဿကတာ၊ သီမာသမ္ဘေဒေ ကတေ အနောဒိဿကတာ၊ ဧကာဒိဒိသာဖရဏဝသေန ဒိသာဖရဏတာ မေတ္တာယ ဥဂ္ဂဟဏေ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဟာရရစ္ဆဂါမာဒိဝသေန ဝါ ဩဒိဿကဒိသာဖရဏံ။ ဝိဟာရာဒိဥဒ္ဒေသရဟိတံ ပုရတ္ထိမာဒိဒိသာဝသေန အနောဒိဿကဒိသာဖရဏံ။ ဧဝံ ဝါ ဒွိဓာ ဥဂ္ဂဟဏံ သန္ဓာယ – ‘‘ဩဒိဿကအနောဒိဿကဒိသာဖရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဥဂ္ဂဟော စ ယာဝ ဥပစာရာ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဥဂ္ဂဟိတာယ အာသေဝနာ ဘာဝနာ။ တတ္ထ သဗ္ဗေ သတ္တာ၊ ပါဏာ၊ ဘူတာ၊ ပုဂ္ဂလာ၊ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာတိ ဧတေသံ ဝသေန ပဉ္စဝိဓာ။ ဧကေကသ္မိံ အဝေရာ ဟောန္တု၊ အဗျာပဇ္ဈာ၊ အနီဃာ၊ သုခီ အတ္တာနံ ပရိဟရန္တူတိ စတုဓာ ပဝတ္တိတော ဝီသတိဝိဓာ အနောဓိသောဖရဏာ မေတ္တာ။ သဗ္ဗာ ဣတ္ထိယော၊ ပုရိသာ၊ အရိယာ၊ အနရိယာ၊ ဒေဝါ၊ မနုဿာ၊ ဝိနိပါတိကာတိ သတ္တာဓိကရဏဝသေန ပဝတ္တာ သတ္တဝိဓာ အဋ္ဌဝီသတိဝိဓာ ဝါ၊ ဒသဟိ ဒိသာဟိ ဒိသာဓိကရဏဝသေန ပဝတ္တာ ဒသဝိဓာ စ၊ ဧကေကာယ ဝါ ဒိသာယ သတ္တာဒိဣတ္ထာဒိအဝေရာဒိဘေဒေန အသီတာဓိကစတုသတပ္ပဘေဒါ စ ဩဓိသောဖရဏာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ မေတ္တံ ဘာဝေန္တဿာတိ မေတ္တာဈာနံ ဘာဝေန္တဿ။ တွံ ဧတဿ ကုဒ္ဓါတိအာဒိ ပစ္စဝေက္ခဏာဝိဓိဒဿနံ။ အပ္ပဋိစ္ဆိတပဟေဏကံ ဝိယာတိ အသမ္ပဋိစ္ဆိတပဏ္ဏာကာရံ ဝိယ။ ပဋိသင်္ခါနေတိ ဝီမံသာယံ။ ဝတ္တနိအဋဝိယံ အတ္တဂုတ္တတ္ထေရသဒိသေ။

၁၈။ အဋ္ဌမေ ကုသလဓမ္မသမ္ပဋိပတ္တိယာ ပဋ္ဌပနသဘာဝတာယ တပ္ပဋိပက္ခာနံ ဝိသောသနသဘာဝတာယ စ အာရမ္ဘဓာတုအာဒိတော ပဝတ္တဝီရိယန္တိ အာဟ – ‘‘ပဌမာရမ္ဘဝီရိယ’’န္တိ။ ယသ္မာ ပဌမာရမ္ဘမတ္တဿ ကောသဇ္ဇဝိဓမနံ ထာမဂမနဉ္စ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ကောသဇ္ဇတော နိက္ခန္တတ္တာ တတော ဗလဝတရ’’န္တိ။ ယသ္မာ ပန အပရာပရုပ္ပတ္တိယာ လဒ္ဓါသေဝနံ ဥပရူပရိ ဝိသေသံ အာဝဟန္တံ အတိဝိယ ထာမဂတမေဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ – ‘‘ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတော တတောပိ ဗလဝတရ’’န္တိ။ ပနူဒနာယာတိ နီဟရဏာယ။ ယထာ မဟတော ပလိဃဿ ဥဂ္ဃာဋကဇနဿ မဟန္တော ဥဿာဟော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော၊ ဧဝမိဓာပီတိ ‘‘နိက္ကမော စေတသော ပလိဃုဂ္ဃာဋနာယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ မဟာပရက္ကမော ဧဝ ပရေန ကတံ ဗန္ဓနံ ဆိန္ဒေယျ၊ ဧဝမိဓာပီတိ ဝုတ္တံ – ‘‘ပရက္ကမော စေတသော ဗန္ဓနစ္ဆေဒနာယာ’’တိ။

အာရဒ္ဓံ သံသာဓိတံ ပရိပူရိတံ ဝီရိယံ ဧတဿာတိ အာရဒ္ဓဝီရိယော၊ နိပ္ဖန္နဝီရိယော၊ အာရဒ္ဓံ ပဋ္ဌပိတံ ဝီရိယံ ဧတဿာတိ အာရဒ္ဓဝီရိယော။ ဝီရိယာရမ္ဘပ္ပသုတောတိ အာဟ – ‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယဿာတိ ပရိပုဏ္ဏဝီရိယဿစေဝ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယဿ စာ’’တိ။ စတုဒေါသာပဂတန္တိ အတိလီနတာဒီဟိ စတူဟိ ဒေါသေဟိ အပဂတံ။ စတုဒေါသာပဂတတ္တမေဝ ဝိဘာဝေတိ ‘‘န စ အတိလီန’’န္တိအာဒိနာ။ အတိလီနဉှိ ဘာဝနာစိတ္တံ ကောသဇ္ဇပက္ခိကံ သိယာ၊ အတိပဂ္ဂဟိတဉ္စ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိကံ။ ဘာဝနာဝီထိံ အနဇ္ဈောဂါဟေတွာ သင်္ကောစာပတ္တိ အတိလီနတာ။ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ အန္တောသင်္ကောစော အဇ္ဈတ္တံ သံခိတ္တတာ။ အတိပဂ္ဂဟိတတာ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာ။ ဗဟိဒ္ဓါ ဝိက္ခိတ္တတာ ဗဟိဝိသဋဝိတက္ကာနုဓာဝနာ။ တဒေတံ ဝီရိယံ စင်္ကမာဒိကာယိကပ္ပယောဂါဝဟံ ကာယိကံ၊ တဒညံ စေတသိကံ။ ရတ္တိဒိဝဿ ပဉ္စ ကောဋ္ဌာသေတိ ပုဗ္ဗဏှသာယနှပဌမမဇ္ဈိမပစ္ဆိမယာမသင်္ခါတေ ပဉ္စ ကောဋ္ဌာသေ။ တဒုဘယမ္ပီတိ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ ဝီရိယံ။ မိလက္ခတိဿတ္ထေရဿ မဟာသီဝတ္ထေရဿ စ ဝတ္ထု ဟေဋ္ဌာ ဒဿိတမေဝ။

ပီတိမလ္လကတ္ထေရဿ ဝတ္ထု ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သော ကိရ ဂိဟိကာလေ မလ္လယုဒ္ဓါယ အာဟိဏ္ဍန္တော တီသု ရဇ္ဇေသု ပဋာကံ ဂဟေတွာ တမ္ဗပဏ္ဏိဒီပံ အာဂမ္မ ရာဇာနံ ဒိသွာ ရညာ ကတာနုဂ္ဂဟော ဧကဒိဝသံ ကိလဉ္စကာသနသာလာဒွါရေန ဂစ္ဆန္တော ‘‘ရူပံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ န တုမှာကံ၊ တံ ပဇဟထ၊ တံ ဝေါ ပဟီနံ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ ဘဝိဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၃၃-၃၄၊ ၄။၁၀၂၊ မ။ နိ။ ၁။၂၄၇) နတုမှာကဝဂ္ဂံ သုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘နေဝ ကိရ ရူပံ အတ္တနော၊ န ဝေဒနာ’’တိ။ သော တံယေဝ အင်္ကုသံ ကတွာ နိက္ခမိတွာ မဟာဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ ပဗ္ဗဇိတော ဥပသမ္ပန္နော ဒွေမာတိကာ ပဂုဏံ ကတွာ တိံသ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ အဝရဝါလိယအင်္ဂဏံ ဂန္တွာ သမဏဓမ္မံ အကာသိ။ ပါဒေသု အဝဟန္တေသု ဇဏ္ဏုကေဟိ စင်္ကမတိ။ တမေနံ ရတ္တိံ ဧကော မိဂလုဒ္ဒကော ‘‘မိဂေါ’’တိ မညမာနော ပဟရိ၊ သတ္တိ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂတာ။ သော တံ သတ္တိံ ဟရာပေတွာ ပဟာရမုခါနိ တိဏဝဋ္ဋိယာ ပူရာပေတွာ ပါသာဏပိဋ္ဌိယံ အတ္တာနံ နိသီဒါပေတွာ ဩကာသံ ကာရေတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ ဥက္ကာသိတသဒ္ဒေန အာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ ဗျာကရိတွာ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –

‘‘ဘာသိတံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌဿ၊ သဗ္ဗလောကဂ္ဂဝါဒိနော၊

န တုမှာကံ ဣဒံ ရူပံ၊ တံ ဇဟေယျာထ ဘိက္ခဝေါ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၆)၊

‘‘အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ၊ ဥပ္ပာဒဝယဓမ္မိနော၊

ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တေသံ ဝူပသမော သုခေါ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၆၊ ထေရဂါ။ ၁၁၆၈)၊

ကုဋုမ္ဗိယပုတ္တတိဿတ္ထေရဿပိ ဝတ္ထု ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သာဝတ္ထိယံ ကိရ တိဿော နာမ ကုဋုမ္ဗိယပုတ္တော စတ္တာလီသ ဟိရညကောဋိယော ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ အဂါမကေ အရညေ ဝိဟရတိ၊ တဿ ကနိဋ္ဌဘာတုဘရိယာ ‘‘ဂစ္ဆထ၊ နံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေထာ’’တိ ပဉ္စသတေ စောရေ ပေသေသိ၊ တေ ဂန္တွာ ထေရံ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု။ ထေရော အာဟ – ‘‘ကသ္မာ အာဂတတ္ထ ဥပါသကာ’’တိ? တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေဿာမာတိ။ ပါဋိဘောဂံ မေ ဥပါသကာ ဂဟေတွာ အဇ္ဇေကရတ္တိံ ဇီဝိတံ ဒေထာတိ။ ကော တေ၊ သမဏ၊ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပါဋိဘောဂေါ ဘဝိဿတီတိ? ထေရော မဟန္တံ ပါသာဏံ ဂဟေတွာ ဦရုဋ္ဌီနိ ဘိန္ဒိတွာ ‘‘ဝဋ္ဋတိ ဥပါသကာ ပါဋိဘောဂေါ’’တိ အာဟ။ တေ အပက္ကမိတွာ စင်္ကမနသီသေ အဂ္ဂိံ ကတွာ နိပဇ္ဇိံသု။ ထေရဿ ဝေဒနံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ သီလံ ပစ္စဝေက္ခတော ပရိသုဒ္ဓသီလံ နိဿာယ ပီတိပါမောဇ္ဇံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တတော အနုက္ကမေန ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တော တိယာမရတ္တိံ သမဏဓမ္မံ ကတွာ အရုဏုဂ္ဂမနေ အရဟတ္တံ ပတ္တော ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –

‘‘ဥဘော ပါဒါနိ ဘိန္ဒိတွာ၊ သညပေဿာမိ ဝေါ အဟံ၊

အဋ္ဋိယာမိ ဟရာယာမိ၊ သရာဂမရဏံ အဟံ။

‘‘ဧဝါဟံ စိန္တယိတွာန၊ ယထာဘူတံ ဝိပဿိသံ၊

သမ္ပတ္တေ အရုဏုဂ္ဂမှိ၊ အရဟတ္တံ အပါပုဏိ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၀၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၆)၊

အတိဘောဇနေနိမိတ္တဂ္ဂါဟောတိ အတိဘောဇနေ ထိနမိဒ္ဓဿ နိမိတ္တဂ္ဂါဟော၊ ‘‘ဧတ္တကေ ဘုတ္တေ တံ ဘောဇနံ ထိနမိဒ္ဓဿ ကာရဏံ ဟောတိ၊ ဧတ္တကေ န ဟောတီ’’တိ ထိနမိဒ္ဓဿ ကာရဏာကာရဏဂ္ဂါဟော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဗျတိရေကဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ဧတ္တကေ ဘုတ္တေ တံ ဘောဇနံ ထိနမိဒ္ဓဿ ကာရဏံ န ဟောတီတိ ဘောဇနေ မတ္တညုတာဝ အတ္ထတော ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ – ‘‘စတုပဉ္စ…ပေ… တံ န ဟောတီ’’တိ။ ဒိဝါ သူရိယာလောကန္တိ ဒိဝါ ဂဟိတနိမိတ္တံ သူရိယာလောကံ ရတ္တိယံ မနသိကရောန္တဿပီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဓုတင်္ဂါနံ ဝီရိယနိဿိတတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဓုတင်္ဂနိဿိတသပ္ပာယကထာယပီ’’တိ။

၁၉။ နဝမေ ဈာနေန ဝါ ဝိပဿနာယ ဝါ ဝူပသမိတစိတ္တဿာတိ ဈာနေန ဝါ ဝိပဿနာယ ဝါ အဝူပသမကရကိလေသဝိဂမနေန ဝူပသမိတစိတ္တဿ။ ကုက္ကုစ္စမ္ပိ ကတာကတာနုသောစနဝသေန ပဝတ္တမာနံ စေတသော အဝူပသမာဝဟတာယ ဥဒ္ဓစ္စေန သမာနလက္ခဏန္တိ ဥဘယဿ ပဟာနကာရဏံ အဘိန္နံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဗဟုဿုတဿ ဂန္ထတော အတ္ထတော စ သုတ္တာဒီနိ ဝိစာရေန္တဿ တဗ္ဗဟုလဝိဟာရိနော အတ္ထဝေဒါဒိပ္ပဋိလာဘသမ္ဘဝတော ဝိက္ခေပေါ န ဟောတိ။ ယထာ ဝိဓိပ္ပဋိပတ္တိယာ ယထာနုရူပပတ္တိကာရပ္ပဝတ္တိယာ စ ဝိက္ခေပေါ စ ကတာကတာနုသောစနဉ္စ န ဟောတီတိ ‘‘ဗာဟုသစ္စေနပိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတီ’’တိ အာဟ။ ယဒဂ္ဂေန ဗာဟုသစ္စေန ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတိ၊ တဒဂ္ဂေန ပရိပုစ္ဆကတာဝိနယပ္ပကတညုတာဟိပိ တံ ပဟီယတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝုဒ္ဓသေဝိတာ စ ဝုဒ္ဓသီလိတံ အာဝဟတီတိ စေတသော ဝူပသမကရတ္တာ ‘‘ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စပ္ပဟာနကာရီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဝုဒ္ဓတံ ပန အနပေက္ခိတွာ ကုက္ကုစ္စဝိနောဒကာ ဝိနယဓရာ ကလျာဏမိတ္တာတိ ဝုတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိက္ခေပေါ စ ပဗ္ဗဇိတာနံ ယေဘုယျေန ကုက္ကုစ္စဟေတုကော ဟောတီတိ ‘‘ကပ္ပိယာကပ္ပိယပရိပုစ္ဆာဗဟုလဿာ’’တိအာဒိနာ ဝိနယနယေနေဝ ပရိပုစ္ဆကတာဒယော နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။

၂၀။ ဒသမေ ဗဟုဿုတာနံ ဓမ္မသဘာဝါဝဗောဓသမ္ဘဝတော ဝိစိကိစ္ဆာ အနဝကာသာ ဧဝါတိ အာဟ – ‘‘ဗာဟုသစ္စေနပိ…ပေ… ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယတီ’’တိ။ ကာမံ ဗာဟုသစ္စပရိပုစ္ဆကတာဟိ သဗ္ဗာပိ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယတိ၊ တထာပိ ရတနတ္တယဝိစိကိစ္ဆာမူလိကာ သေသဝိစိကိစ္ဆာတိ အာဟ – ‘‘တီဏိ ရတနာနိ အာရဗ္ဘ ပရိပုစ္ဆာဗဟုလဿပီ’’တိ။ ရတနတ္တယဂုဏာဝဗောဓေဟိ ‘‘သတ္ထရိ ကင်္ခတီ’’တိအာဒိဝိစိကိစ္ဆာယ အသမ္ဘဝေါတိ။ ဝိနယေ ပကတညုတာ ‘‘သိက္ခာယ ကင်္ခတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၀၀၈၊ ဝိဘ။ ၉၁၅) ဝုတ္တာယ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနံ ကရောတီတိ အာဟ – ‘‘ဝိနယေ စိဏ္ဏဝသီဘာဝဿပီ’’တိ။ ဩကပ္ပနိယသဒ္ဓါသင်္ခါတအဓိမောက္ခဗဟုလဿာတိ သဒ္ဓေယျဝတ္ထုနော အနုပ္ပဝိသနသဒ္ဓါသင်္ခါတအဓိမောက္ခေန အဓိမုစ္စနဗဟုလဿ။ အဓိမုစ္စနဉ္စ အဓိမောက္ခုပ္ပာဒနမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သဒ္ဓါယ ဝါ တံနိန္နပေါဏတာ အဓိမုတ္တိ အဓိမောက္ခော ။ နီဝရဏာနံ ပစ္စယဿ စေဝ ပစ္စယဃာတဿ စ ဝိဘာဝိတတ္တာ ဝုတ္တံ – ‘‘ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတ’’န္တိ။

နီဝရဏပ္ပဟာနဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။