📜

(၇) ၂။ မဟာဝဂ္ဂေါ

၁။ တိတ္ထာယတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၂။ ဒုတိယဿ ပဌမေ တိတ္ထံ နာမ ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိယော တဗ္ဗိနိမုတ္တဿ ကဿစိ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတဿ အဘာဝတော။ ဧတ္ထ ဟိ သတ္တာ တရန္တိ ဥပ္ပိလဝန္တိ ဥမ္မုဇ္ဇနိမုဇ္ဇံ ကရောန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘တိတ္ထ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပါရဂမနသင်္ခါတဉှိ တရဏံ ဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ နတ္ထိ၊ တတ္ထေဝ အပရာပရံ နိမုဇ္ဇနုမ္မုဇ္ဇနဝသေန ပိလဝနမေဝ တေသံ တရဏံ နာမ။ ဥပ္ပာဒကာတိ ပူရဏကဿပါဒယော။ တိတ္ထေ ဇာတာ တိတ္ထိယာ၊ ယထာဝုတ္တံ ဝါ ဒိဋ္ဌိဂတသင်္ခါတံ တိတ္ထံ ဧတေသံ အတ္ထီတိ တိတ္ထိကာ၊ တိတ္ထိကာ ဧဝ တိတ္ထိယာ။ မနောရမေတိ သာဒုဖလဘရိတတာယ အဘယဒိသတာယ စ မနောရမေ။ ဣမေသုယေဝ တီသု ဌာနေသူတိ ယထာဝုတ္တေသု တိတ္ထာယတနေသု။

ယော ယထာ ဇာနာတိ၊ တဿ တထာ ဝုစ္စတီတိ ဣမိနာ ပုဂ္ဂလဇ္ဈာသယဝသေန တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ ပုဂ္ဂလ-သဒ္ဒေါ စ တိဿန္နမ္ပိ ပကတီနံ သာဓာရဏော၊ တသ္မာ ပုရိသဂ္ဂဟဏေန တတော ဝိသေသနံ ယထာ ‘‘အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာ’’တိ။ ပဋိသံဝိဒိတံ ကရောတီတိ ကေဝလံ ဇာနနဝသေန ဝိဒိတံ ကရောတိ။ အနုဘဝတိ ဝါတိ ဝိပါကလက္ခဏပ္ပတ္တံ အနုဘဝတိ။ ပုဗ္ဗေကတဟေတူတိ အန္တောဂဓာဝဓာရဏံ ပဒန္တိ အာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေကတကမ္မပစ္စယေနေဝါ’’တိ။ ဣမိနာတိ ‘‘သဗ္ဗံ တံ ပုဗ္ဗေကတဟေတူ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန။ ကမ္မဝေဒနန္တိ ကုသလာကုသလကမ္မသဟဇံ ဝေဒနံ။ ကိရိယဝေဒနန္တိ ‘‘နေဝ ကုသလာကုသလာ န စ ကမ္မဝိပါကာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ ကိရိယစိတ္တသဟဇံ ဝေဒနံ။ န ကေဝလဉ္စ တေ ကမ္မကိရိယဝေဒနာ ဧဝ ပဋိက္ခိပန္တိ၊ အထ ခေါ သာသနေ လောကေ စ ပါကဋေ ဝါတာဗာဓာဒိရောဂေ စ ပဋိက္ခိပန္တိ ဧဝါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ ဝါ ဣမေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပိတ္တသမုဋ္ဌာနာတိ ပိတ္တဝိကာရာဓိကသမ္ဘူတာ ။ အနန္တရဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ သန္နိပါတိကာတိ ပိတ္တာဒီနံ တိဏ္ဏမ္ပိ ဝိကာရာနံ သန္နိပါတတော ဇာတာ။ ဥတုပရိဏာမဇာတိ သီတာဒိဥတုနော ဝိပရိဏာမတော ဝိသမပရိဝုတ္တိတော ဇာတာ။ ဝိသမပရိဟာရဇာတိ အသပ္ပာယာဟာရယောဂပဋိသေဝနဝသေန ကာယဿ ဝိသမံ ပရိဟရဏတော ဇာတာ။ ဩပက္ကမိကာတိ ဥပက္ကမတော နိဗ္ဗတ္တာ။ ကမ္မဝိပါကဇာတိ ကမ္မဿ ဝိပါကဘူတက္ခန္ဓတော ဇာတာ။ ဝိရောဓိပစ္စယသမုဋ္ဌာနာ ဓာတူနံ ဝိကာရာဝတ္ထာ၊ တပ္ပစ္စယာ ဝါ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ အာဗာဓနဋ္ဌေန အာဗာဓော၊ သော ဧဝ ရုဇ္ဇနဋ္ဌေန ရောဂေါ။ တတ္ထ ‘‘ယော ယာပျလက္ခဏော၊ သော ရောဂေါ၊ ဣတရော အာဗာဓော’’တိ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗေသဉ္စ နေသံ တံတံဓာတူနံ ဝိသမံ အာသန္နကာရဏံ၊ န တထာ ဣတရာနိ။ တတ္ထာပိ စ ပကောပါဝတ္ထာ ဓာတုယော အာသန္နကာရဏံ၊ န တထာ ပရပစ္စယာဝတ္ထာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဋ္ဌမံယေဝ ကမ္မဝိပါကဇံ အာဗာဓံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တိ ‘‘သဗ္ဗံ တံ ပုဗ္ဗေကတဟေတူ’’တိ ဝိပလ္လာသဂ္ဂါဟေန။ ‘‘ပုဗ္ဗေ’’တိ ပုရာတနဿေဝ ကမ္မဿ ဂဟိတတ္တာ ဥပပဇ္ဇဝေဒနီယမ္ပိ တေ ပဋိက္ခိပန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ ပဋိဗာဟိတွာ’’တိ။ သမ္ပဋိစ္ဆန္တီတိ အနုဇာနန္တိ။

အတ္တနာ ကတမူလကေနာတိ သာဟတ္ထိကကမ္မဟေတု။ အာဏတ္တိမူလကေနာတိ ပရဿ အာဏာပနဝသေန ကတကမ္မဟေတု။ ဣမာတိ တိဿော ဝေဒနာ။ သဗ္ဗေ ပဋိဗာဟန္တီတိ သဗ္ဗေ ရောဂေ ပဋိသေဓေန္တိ သဗ္ဗေသမ္ပိ တေသံ ဧကေန ဣဿရေနေဝ နိမ္မိတတ္တာ တဗ္ဘာဝီဘာဝါသမ္ဘဝတော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ သဗ္ဗံ ပဋိဗာဟန္တီတိ ဟေတုပစ္စယပဋိသေဓနတော သဗ္ဗံ နိသေဓေန္တိ။

မာတိကံ နိက္ခိပိတွာတိ တိဏ္ဏမ္ပိ ဝေဒါနံ အသာရဘာဝဒဿနတ္ထံ ဥဒ္ဒေသံ ကတွာ။ တန္တိ တံ မာတိကံ။ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုန္တိ ဒေါသဒဿနဝသေနေဝ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ။ လဒ္ဓိပတိဋ္ဌာပနတ္ထန္တိ အတ္တနော လဒ္ဓိယာ ပဋိဇာနာပနတ္ထံ။ လဒ္ဓိတော လဒ္ဓိံ သင်္ကမန္တီတိ မူလလဒ္ဓိတော အညလဒ္ဓိံ ဥပဂစ္ဆန္တိ ပဋိဇာနန္တိ။ ပုဗ္ဗေကတဟေတုယေဝ ပဋိသံဝေဒေတီတိ ကမ္မဝေဒနမ္ပိ ဝိပါကဝေဒနံ ကတွာ ဝဒန္တိ။ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ဟိ ဗျာမူဠှစိတ္တာ ကမ္မန္တရဝိပါကန္တရာဒီနိ အာလောဠေန္တိ၊ အသင်္ကရတော သညာပေတုံ န သက္ကောန္တိ။ ယထာ စ အကုသလကမ္မေ၊ ဧဝံ ကုသလကမ္မေပီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဧဝံ ပါဏာတိပါတာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဧဝန္တိ ယထာ ပုဗ္ဗေကတဟေတု ဧဝ ပါဏာတိပါတိနော နာမ ဟောန္တိ၊ န ဣဒါနိ သယံကတကာရဏာ၊ ဧဝံ ပါဏာတိပါတာ ဝိရမဏမ္ပိ ပုဗ္ဗေကတဟေတု ဧဝါတိ ဝိစာရိယမာနော ပုဗ္ဗေကတဝါဒေါ အကိရိယဝါဒေါ ဧဝ သမ္ပဇ္ဇတိ။

ကတ္တုကမျတာဆန္ဒော န တဏှာဆန္ဒော။ ကတ္တုကမျတာတိ ကာတုမိစ္ဆာ။ ပစ္စတ္တပုရိသကာရောတိ တေန တေန ပုရိသေန ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ န ဟောတိ ပုဗ္ဗေကတဟေတု ဧဝ သိဇ္ဈနတော။ ဥဘယမ္ပိ တံ ဧသ န လဗ္ဘတီတိ ကတ္တဗ္ဗကရဏံ သုစရိတပူရဏံ၊ အကတ္တဗ္ဗအကရဏံ ဒုစ္စရိတဝိရတီတိ ဣဒံ ဥဘယမ္ပိ ဧသ န လဘတိ။ သမဏာပိ ဟိ ပုဗ္ဗေကတကာရဏာယေဝ ဟောန္တီတိ ပုဗ္ဗေကတကာရဏာယေဝ သမဏာပိ ဟောန္တိ၊ န ဣဒါနိ သံဝရသမာဒါနာဒိနာ။ အဿမဏာပိ ပုဗ္ဗေကတကာရဏာယေဝါတိ ပုဗ္ဗေကတကာရဏာယေဝ အဿမဏာပိ ဟောန္တိ၊ န သံဝရဘေဒေန။

ယထာ ပုဗ္ဗေကတဝါဒေ ဆန္ဒဝါယာမာနံ အသမ္ဘဝတော ပစ္စတ္တပုရိသကာရာနံ အဘာဝေါ၊ ဧဝံ ဣဿရနိမ္မာနဝါဒေပိ ဣဿရေနေဝ သဗ္ဗဿ နိမ္မိတဘာဝါနုဇာနနတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗေကတဝါဒေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဧသ နယော အဟေတုကဝါဒေပီတိ အာဟ ‘‘တထာ အဟေတုကဝါဒေပီ’’တိ။

ဣမေသန္တိအာဒိနာ ဣမေသံ တိတ္ထာယတနာနံ တုစ္ဆာသာရတာယ ထုသကောဋ္ဋနေန ကုဏ္ဍကမတ္တဿပိ အလာဘော ဝိယ ပရမတ္ထလေသဿပိ အဘာဝေါ၊ တထာ ခဇ္ဇောပနကောဘာသတော တေဇသော ဖုလိင်္ဂမတ္တဿပိ အဘာဝေါ ဝိယ အန္ဓဝေဏိကဿပိ မဂ္ဂဿ အပ္ပဋိလာဘော ဝိယ သဒ္ဒမတ္တံ နိဿာယ မိစ္ဆာဘာဂေန ဝိပလ္လတ္ထတာယ ဒဒ္ဒရဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၂။၄၃-၄၃) သသကသဒိသတာ စ ဝိဘာဝိတာ ဟောတိ။ သာရဘာဝန္တိ သီလသာရာဒိသမ္ပတ္တိယာ သာရသဗ္ဘာဝံ။ နိယျာနိကဘာဝန္တိ ဧကန္တေနေဝ ဝဋ္ဋတော နိယျာနာဝဟဘာဝံ။ အနိဂ္ဂဟိတောတိ န နိဂ္ဂဟေတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘နိဂ္ဂဟေတုံ အသက္ကုဏေယျော’’တိ။ အသံကိလိဋ္ဌောတိ သံကိလေသဝိရဟိတော။ တေနာဟ ‘‘နိက္ကိလေသော’’တိအာဒိ။ အနုပဝဇ္ဇောတိ ဓမ္မတော န ဥပဝဒိတဗ္ဗော။ အပ္ပဋိကုဋ္ဌော နာမ အပ္ပဋိသေဓနံ ဝါ သိယာ အနက္ကောသနံ ဝါတိ တဒုဘယံ ဒဿေန္တော ‘‘အပ္ပဋိဗာဟိတော အနုပက္ကုဋ္ဌော’’တိ အာဟ။

တဿ ဓမ္မဿာတိ ‘‘အယံ ခေါ ပန၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိနာ ဥဒ္ဓဋဿ ဓမ္မဿ။ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာတိ ကထေတုကမျတာဝသေန ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ။ ယထာပဋိပါဋိယာတိ မာတိကာယ ယထာနိက္ခိတ္တပ္ပဋိပါဋိယာ။ ဓာတုယောတိ သဘာဝဓာရဏဋ္ဌေန ဓာတုယော။ တာ ပန ယသ္မာ တဏှာဒိဋ္ဌိကပ္ပနာပရိကပ္ပိတအတ္တသုဘသုခသဿတာဒိပကတိအာဒိဓုဝါဒိဇီဝါဒိကာယာဒိကာ ဝိယ န ဣစ္ဆာသဘာဝါ ဒိဋ္ဌိအာဒိရဟိတေဟိ ဝိမုစ္စမာနဥဒုမ္ဗရပုပ္ဖာဒိလောကဝေါဟာရဝတ္ထူနိ ဝိယ စ ဝါစာဝတ္ထုမတ္တာ၊ အထ ခေါ သစ္စပရမတ္ထဘူတာတိ အာဟ ‘‘သဘာဝါ’’တိ၊ သစ္စသဘာဝါတိ အတ္ထော။ အတ္တနော သဘာဝံ ဓာရေန္တီတိ ဟိ ဓာတုယော။ နိဇ္ဇီဝနိဿတ္တဘာဝပ္ပကာသကောတိ ဗာဟိရပရိကပ္ပိတဇီဝါဘာဝပ္ပကာသကော လောကိယမဟာဇနသံကပ္ပိတသတ္တာဘာဝပ္ပကာသကော စ။ အာကရဋ္ဌေနာတိ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနဘာဝေန။ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနမ္ပိ ဟိ အာကရော အာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ ယထာ ‘‘ကမ္ဗောဇော အဿာနံ အာယတန’’န္တိ။ မနောပဝိစာရာတိ တံ တံ အာရမ္မဏံ ဥပေစ္စ မနသော ဝိဝိဓစရဏာကာရော။ ကေဟိ ကတ္ထာတိ အာဟ ‘‘ဝိတက္ကဝိစာရပါဒေဟီ’’တိအာဒိ။ အဋ္ဌာရသသု ဌာနေသူတိ ဆ သောမနဿဋ္ဌာနိယာနိ ၊ ဆ ဒေါမနဿဋ္ဌာနိယာနိ၊ ဆ ဥပေက္ခာဋ္ဌာနိယာနီတိ ဧဝံ အဋ္ဌာရသသု ဌာနေသု။

ပတိဋ္ဌာဓာတူတိ သေသဘူတတ္တယဿ စေဝ သဗ္ဗူပါဒါရူပါနဉ္စ ပတိဋ္ဌာသဘာဝါ ဓာတု။ ဣမိနာ နယေန အာဗန္ဓနဓာတူတိအာဒီသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အပိစ ကက္ခဠဘာဝသိဒ္ဓါ သဟဇာတဓမ္မာနံ အာဓာရဘာဝေါ ပတိဋ္ဌာဘာဝေါ။ ဒြဝဘာဝသိဒ္ဓံ သမ္ပိဏ္ဍနံ အာဗန္ဓနံ။ ဥဏှဘာဝသိဒ္ဓံ မုဒုတာပက္ကတာဝဟံ ပရိပါစနံ။ ထဒ္ဓဘာဝါဝဟံ ဥဒ္ဓုမာတနံ ဝိတ္ထမ္ဘနံ။ ရူပဝိဝိတ္တော ရူပပရိယန္တော အာကာသောတိ ယေသံ သော ပရိစ္ဆေဒေါ၊ တေဟိ သော အသမ္ဖုဋ္ဌောဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အာကာသဓာတူတိ အသမ္ဖုဋ္ဌဓာတူ’’တိ။ သဉ္ဇာနနဝိဓုရာ အာရမ္မဏူပလဒ္ဓိ ဝိဇာနနဓာတု။ ဝိတ္ထာရတောပိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ သင်္ခေပန္တောဂဓတ္တာ ဝိတ္ထာရဿ။ သင်္ခေပတော ကထေတုံ န ဝဋ္ဋတိ ကထေတဗ္ဗဿ အတ္ထဿ အနဝသေသပရိယာဒါနာဘာဝတော။ တေနာဟ ‘‘ဝိတ္ထာရတောဝ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဥဘယထာတိ သင်္ခေပတော ဝိတ္ထာရတော စ။

အနိပ္ဖန္နာပိ အာကာသဓာတု ဘူတာနိ ဥပါဒါယ ဂဟေတဗ္ဗတာမတ္တေန ‘‘ဥပါဒါရူပ’’န္တေဝ ဝုစ္စတိ။ ဒိဋ္ဌာနေဝါတိ သလ္လက္ခေတဗ္ဗာနိ ဥပါဒါရူပဘာဝသာမညတော။ တေန သဟဇာတာ ဝေဒနာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော သမုဒါယေ ပဝတ္တဝေါဟာရဿ အဝယဝေပိ ဒိဿနတော ယထာ ‘‘ဝတ္ထေကဒေသေ ဒဍ္ဎေ ဝတ္ထံ ဒဍ္ဎ’’န္တိ။ ‘‘ဖဿော စ စေတနာ စ သင်္ခါရက္ခန္ဓော’’တိ ဝုတ္တံ မဟာဘူမကတ္တာ တေသံ တပ္ပဓာနတ္တာ စ သင်္ခါရက္ခန္ဓဿ။ အရူပက္ခန္ဓာ နာမံ အာရမ္မဏာဘိမုခံ နမနတော နာမာဓီနဂ္ဂဟဏတော စ။ ရူပက္ခန္ဓော ရူပံ ပရိဗျတ္တံ ရုပ္ပနဋ္ဌေန။ ပစ္စယန္တိ နိဿယဘူတံ ပစ္စယံ။ ဝိဘာဂေန ဒွါစတ္တာလီသ။ ဧကာသီတိစိတ္တာနိ ‘‘သမ္မသနစာရောယ’’န္တိ ကတွာ။ အနုက္ကမေန ပဋိပဇ္ဇမာနောတိ ဧဝံ ကင်္ခါဝိတရဏဝိသုဒ္ဓိယံ ဌိတော ဥပရိမေန တိဿန္နံ ဝိသုဒ္ဓီနံ သမ္ပာဒနဝသေန ဝိသုဒ္ဓိဘာဝနံ ဥဿုက္ကာပေန္တော။

ဖဿာယတနန္တိ ဖဿဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ သုဝဏ္ဏာဒီနန္တိ သုဝဏ္ဏမဏိဝဇိရာဒီနံ။ အာကိဏ္ဏံ ဝိယ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ဧတ္ထာတိ အာကရော။ ယထာ စက္ခု ဝိပါကဖဿဿ ဝိသေသပစ္စယော၊ န တထာ ဣတရေသန္တိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ စက္ခုဝိညာဏာနီ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော သေသဝါရေသုပိ။ ဒွတ္တိံသာယ ဝိပါကဖဿေသု ဒွိပဉ္စဝိညာဏသဟဂတဖဿေ ဌပေတွာ သေသာ ဒွါဝီသတိ ဝိပါကဖဿာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ တေန သမာနယောဂက္ခမတ္တာ။ ‘‘သင်္ခေပတော တာဝါ’’တိ သင်္ခေပကထံ အာရဘိတွာပိ ဝိတ္ထာရကထာပေတ္ထ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျာဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဟေဋ္ဌာ…ပေ… ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။

သောမနဿဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတံ သောမနဿဋ္ဌာနိယံ။ တေနာဟ ‘‘သောမနဿဿ ကာရဏဘူတ’’န္တိ။ ဥပဝိစရတီတိ ဥပေစ္စ ပဝတ္တတိ။ သဘာဝတော သင်္ကပ္ပတော စ သောမနဿာဒိဥပ္ပတ္တိဟေတုကာ သောမနဿဋ္ဌာနိယာဒိတာတိ အာဟ ‘‘ဣဋ္ဌံ ဝါ ဟောတူ’’တိအာဒိ။ စတုတ္ထံ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ တဒဝိနာဘာဝတော။

အရိယသစ္စာနီတိ ပုရိမပဒေ ဥတ္တရပဒလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘အရိယဘာဝကရာနီ’’တိအာဒိ။ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၅၃၁) ပကာသိတံ၊ တသ္မာ န ဣဓ ပကာသေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သုခါဝဗောဓနတ္ထန္တိ ဒေသိယမာနာယ ဝဋ္ဋကထာယ သုခေန အဝဗောဓနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဒွါဒသပဒန္တိ အဝိဇ္ဇာဒီဟိ ပဒေဟိ ဒွါဒသပဒံ။ ပစ္စယဝဋ္ဋန္တိ ပစ္စယပ္ပဗန္ဓံ။ ကထေတုကာမော ဟောတိ ပစ္စယာကာရမုခေန သစ္စာနိ ဒဿေတုကာမတာယ။ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိဝဋ္ဋန္တိ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိမုခေန ဝိပါကဝဋ္ဋံ ဒဿေတိ ‘‘ဂဗ္ဘဿာဝက္ကန္တိ ဟောတီ’’တိအာဒိနာ။ တသ္မာ ပနေတ္ထ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိဝသေနေဝ ဝဋ္ဋံ ဒဿိတန္တိ အာဟ ‘‘ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိဝဋ္ဋသ္မိံ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိဝဋ္ဋသ္မိန္တိ မာတုကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တနဝသေန ပဝတ္တဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ။ ဒဿိတေတိ ဒေသနာဝသေန ဒဿိတေ။ ပုရိမာ ဒွေ ယောနိယော ဣတရာဟိ ဩဠာရိကတာယ ပရိဗျတ္တတရာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဂဗ္ဘာဝက္ကန္တိ…ပေ… အဝဗောဓေတုမ္ပီ’’တိ။

ပစ္စယမတ္တန္တိ ဆန္နံ ဓာတူနံ သာဓာရဏံ ပစ္စယဘာဝမတ္တံ၊ န တေဟိ ဘာဂသော နိပ္ဖာဒိယမာနံ ပစ္စယဝိသေသံ ‘‘ကုတော ပနေတံ ဆန္နံ ဓာတူန’’န္တိ အဝိဘာဂေန ဝုတ္တတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိအာဒိ။ န မာတု န ပိတု တာသံ ဓာတူနံ ဣမဿ သတ္တဿ ဗာဟိရဘာဝတော။ ဂဗ္ဘဿာတိ ဧတ္ထ ဂဗ္ဘတိ အတ္တဘာဝဘာဝေန ဝတ္တတီတိ ဂဗ္ဘော၊ ကလလာဒိအဝတ္ထော ဓမ္မပ္ပဗန္ဓော။ တန္နိဿိတတ္တာ ပန သတ္တသန္တာနော ဂဗ္ဘောတိ ဝုတ္တော ယထာ မဉ္စနိဿိတာ ‘‘မဉ္စာ ဥက္ကုဋ္ဌိံ ကရောန္တီ’’တိ။ တန္နိဿယဘာဝတော မာတုကုစ္ဆိ ဂဗ္ဘောတိ ဝုစ္စတိ ‘‘ဂဗ္ဘေ ဝသတိ မာဏဝေါ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၆၃)။ ဂဗ္ဘော ဝိယာတိ ဝါ ဂဗ္ဘော။ ယထာ ဟိ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ သတ္တာနံ ဩဝရကော ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဂဗ္ဘသေယျကာနံ သတ္တာနံ ယာဝ အဘိဇာတိ နိဝါသဋ္ဌာနတာယ မာတုကုစ္ဆိ ‘‘ဂဗ္ဘော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣဓ ပန ပဌမံ ဝုတ္တအတ္ထေနေဝ ဂဗ္ဘောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဂဗ္ဘော စ နာမာ’’တိအာဒိ။

နိရတိအတ္ထေန နိရယော စ သော ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန ဂဗ္ဘော စာတိ နိရယဂဗ္ဘော။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ အယံ ပန ဝိသေသော – ဒေဝမနုဇာဒယော ဝိယ ဥဒ္ဓံ ဒီဃာ အဟုတွာ တိရိယံ အဉ္စိတာ ဒီဃာတိ တိရစ္ဆာနာ။ တေ ဧဝ ခန္ဓကောဋ္ဌာသဘာဝေန ယောနိ စ သော ဝုတ္တနယေန ဂဗ္ဘော စာတိ တိရစ္ဆာနယောနိဂဗ္ဘော။ ပကဋ္ဌတော သုခတော အပေတံ အပဂမော ပေတဘာဝေါ၊ တံ ပတ္တာနံ ဝိသယောတိ ပေတ္တိဝိသယော၊ ပေတယောနိ။ မနဿ ဥဿန္နတာယ သူရဘာဝါဒိဂုဏေဟိ ဥပစိတမာနသတာယ ဥက္ကဋ္ဌဂုဏစိတ္တတာယ မနုဿာ။ ဒိဗ္ဗန္တိ ကာမဂုဏာဒီဟိ ကီဠန္တိ လဠန္တိ ဇောတန္တီတိ ဒေဝါ။ ဂဗ္ဘသဒ္ဒေါ ဝုတ္တနယော ဧဝ။ နာနပ္ပကာရောတိ ယထာဝုတ္တေန တဒနန္တရဘေဒေန စ နာနပ္ပကာရကော။ မနုဿဂဗ္ဘော အဓိပ္ပေတော သုပါကဋတာယ ပစ္စက္ခဘာဝတော။ ဩက္ကန္တိ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမိတွာ ဝိယ ဥပ္ပတိတွာတိ ကတွာ။ နိဗ္ဗတ္တနံ နိဗ္ဗတ္တိ။ ပါတုဘာဝေါ ဥပ္ပတ္တိပ္ပကာသကော စ။

သန္နိပါတော နာမ အဝေကလ္လဇာတိဟီနဝေကလ္လေတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဣဓ မာတာပိတရော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ။ သန္နိပတိတာတိ သမောဓာနဘာဝတော သန္နိပတိတာ သမာဂတာ သံသိလိဋ္ဌာ။ ဥတုနီတိ ဥတုမတီ သဉ္ဇာတပုပ္ဖာ။ ဣဒဉ္စ ဥတုသမယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န လောကသမညာကရဇဿ လဂ္ဂနဒိဝသမတ္တံ။ မာတုဂါမဿ ဟိ ယသ္မိံ ဂဗ္ဘာသဟသညိတေ ဩကာသေ ဒါရကော နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တတ္ထ မဟတီ လောဟိတပီဠကာ သဏ္ဌဟိတွာ အဂ္ဂဟိတပုဗ္ဗာ ဧဝ ဘိဇ္ဇိတွာ ပဂ္ဃရတိ၊ ဝတ္ထု သုဒ္ဓံ ဟောတိ ပဂ္ဃရိတလောဟိတတ္တာ အနာမယတ္တာ စ။ ဝိသုဒ္ဓေ ဝတ္ထုမှိ မာတာပိတူသု ဧကဝါရံ သန္နိပတိတေသု ယာဝ သတ္တ ဒိဝသာနိ ခေတ္တမေဝ ဟောတိ။ သုဒ္ဓံ ဝတ္ထု နဟာနတော ပရမ္ပိ ကတိပယာနိ ဒိဝသာနိ ဂဗ္ဘသဏ္ဌဟနတာယ ခေတ္တမေဝ ဟောတိ ပရိတ္တဿ လောဟိတလေသဿ ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ။ တသ္မိံ သမယေ ဟတ္ထဂ္ဂါဟဝေဏိဂ္ဂါဟာဒိနာ အင်္ဂပရာမသနေနပိ ဒါရကော နိဗ္ဗတ္တတိယေဝ။ ဣတ္ထိသန္တာနေပိ ဟိ သတ္တပိ ဓာတူ လဗ္ဘန္တေဝ။ တထာ ဟိ ပါရိကာယ နာဘိပရာမသနေန သာမဿ ဗောဓိသတ္တဿ၊ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကာယ နာဘိပရာမသနေန (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၄။၁၅။မာတင်္ဂဇာတကဝဏ္ဏနာ၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၆၅) မဏ္ဍဗျဿ နိဗ္ဗတ္တိ အဟောသိ။ ဂန္ဓနတော ဥပ္ပန္နဂတိယာ နိမိတ္တူပဋ္ဌာနေန သူစနတော ဒီပနတော ဂန္ဓောတိ လဒ္ဓနာမေန ဘဝဂါမိကမ္မုနာ အဗ္ဗတိ ပဝတ္တတီတိ ဂန္ဓဗ္ဗော၊ တတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇမာနကသတ္တော။ ပစ္စုပဋ္ဌိတော ဟောတီတိ န မာတာပိတူနံ သန္နိပါတံ ဩလောကယမာနော သမီပေ ဌိတော ပစ္စုပဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ၊ ကမ္မယန္တယန္တိတော ပန ဧကော သတ္တော တသ္မိံ ဩကာသေ နိဗ္ဗတ္တနကော ဟောတီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။ တဒါ ဟိ တတြူပဂသတ္တော တတြူပပတ္တိအာဝဟန္တကမ္မသင်္ခါတေန ပေလ္လကယန္တေန တထတ္ထာယ ပေလ္လိတော ဥပနီတော ဝိယ ဟောတိ။

ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပန္တိ ဧတ္ထ ဝိညာဏဿ ပစ္စယဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘တယော အရူပိနော ခန္ဓာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန ဝိညာဏံ ပစ္စယဘာဝေန အဂ္ဂဟေတွာ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိယာ ဧဝ ပစ္စယဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဝိညာဏက္ခန္ဓမ္ပိ ပက္ခိပိတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဓ ပန မနုဿဂဗ္ဘဿ ဩက္ကန္တိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ ‘‘ဂဗ္ဘသေယျကာနံ ပဋိသန္ဓိက္ခဏေ’’တိ ဝုတ္တံ။

တဏှာယ သမုဒယသစ္စဘာဝေန ဂဟိတတ္တာ ‘‘ဌပေတွာ တဏှ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တဿေဝ ပဘာဝိကာတိ တဿေဝ ယထာဝုတ္တဿ ဒုက္ခသစ္စဿ ဥပ္ပာဒိကာ။ ဒုက္ခနိရောဓောတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခဂ္ဂဟဏေန တဏှာပိ ဂဟိတာတိ အာဟ ‘‘တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ…ပေ… ဒုက္ခနိရောဓော’’တိ။ အဝိသေသေန ဟိ တေဘူမကဝဋ္ဋံ ဣဓ ဒုက္ခန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ အထ ဝါ ဒုက္ခဿ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓော တဗ္ဘာဝိကာယ တဏှာယ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓေန ဝိနာ န ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ…ပေ… ဒုက္ခနိရောဓော’’တိ။ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓောတိ စ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓနိမိတ္တံ နိဗ္ဗာနံ ဒဿေတိ။

‘‘တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဥဘယတ္ထ ပါဠိယာ ပဝတ္တိအာကာရဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘အယံ ပန ဝိသေသော’’တိ အာဟ။ တတ္ထာတိ ဝိသဒ္ဓိမဂ္ဂေ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ။ အဝိဇ္ဇာယ တွေဝါတိ အဝိဇ္ဇာယ တု ဧဝ။ အသေသဝိရာဂနိရောဓာတိ ဧတ္ထ အစ္စန္တမေဝ သင်္ခါရေ ဝိရဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဝိရာဂေါ၊ မဂ္ဂေါ၊ တသ္မာ ဝိရာဂသင်္ခါတေန မဂ္ဂေန အသေသနိရောဓာ အသေသေတွာ နိရောဓာ သမုစ္ဆိန္ဒနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သကလဿာတိ အနဝသေသဿ။ ကေဝလဿာတိ ဝါ သုဒ္ဓဿ၊ ပရပရိကပ္ပိတသတ္တဇီဝါဒိဝိရဟိတဿာတိ အတ္ထော။ ခီဏာကာရောပိ ဝုစ္စတိ ‘‘နိရုဇ္ဈနံ နိရောဓော’’တိ ဣမိနာ အတ္ထေန။ အရဟတ္တမ္ပိ နိရောဓောတိ ဝုစ္စတိ နိရောဓန္တေ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ နိဗ္ဗာနမ္ပိ နိရောဓောတိ ဝုစ္စတိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ နိရောဓဿ နိမိတ္တဘာဝတော အဝိဇ္ဇာဒယော နိရုဇ္ဈန္တိ ဧတ္ထာတိ နိရောဓောတိ ကတွာ။ ခီဏာကာရဒဿနဝသေနာတိ အဝိဇ္ဇာဒီနံ အနုပ္ပတ္တိနိရောဓေန နိရုဇ္ဈနာကာရဒဿနဝသေန။ နိဗ္ဗာနမေဝ သန္ဓာယ၊ န ပန အရဟတ္တန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သဘာဝဓမ္မာနံ နိဂ္ဂဟော နာမ ယထာဝုတ္တဓမ္မပရိစ္ဆေဒတော ဦနာဓိကဘာဝပ္ပကာသနေန အတ္တသဘာဝဝိဘာဝနေနေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘နိဂ္ဂဏှန္တော ဟီ’’တိအာဒိ။

တိတ္ထာယတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၃။ ဒုတိယေ ပရိတ္တာတုံ သမတ္ထဘာဝေနာတိ ဥပ္ပန္နဘယတော ရက္ခိတုံ သမတ္ထဘာဝေန။ နတ္ထိ ဧတ္ထ မာတာပုတ္တံ အညမညံ တာယိတုံ သမတ္ထန္တိ အမာတာပုတ္တာနိ၊ တာနိယေဝ အမာတာပုတ္တိကာနိ။ တေနာဟ ‘‘နတ္ထိ ဧတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ယန္တိ ဘုမ္မတ္ထေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယသ္မိံ သမယေ’’တိ။ မာတာပိ ပုတ္တံ ပဿိတုံ န လဘတိ၊ ပရိတ္တာတုံ န သမတ္ထန္တိ အဓိပ္ပာယော ။ ပုတ္တောပိ မာတရန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ စိတ္တုတြာသောယေဝ ဘယံ စိတ္တုတြာသဘယံ။ ဣမိနာ ဩတ္တပ္ပဘယာဒိံ နိဝတ္တေတိ။ အဋဝိဂ္ဂဟဏေန အဋဝိဝါသိနော ဝုတ္တာ ‘‘သဗ္ဗော ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု ဝိယာတိ အာဟ ‘‘အဋဝီတိ စေတ္ထ အဋဝိဝါသိနော စောရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ ဧတေတိ အဋဝိဝါသိနော စောရာ။ ဧတံ ဝုတ္တန္တိ ‘‘အဋဝိသင်္ကောပေါ’’တိ ဣဒံ ဝုတ္တံ။ ဌာနဂမနာဒိဣရိယာပထစက္ကသမင်္ဂိနော ဣရိယာပထစက္ကသမာရုဠှာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ဣရိယာပထစက္ကမ္ပိ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဣရိယာပထောယေဝ ပဝတ္တနဋ္ဌေန စက္ကန္တိ ဣရိယာပထစက္ကံ။

ပရိယာယန္တီတိ ပရိတော တေန တေန ဒိသာဘာဂေန ဂစ္ဆန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဣတော စိတော စ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ။ မာတုပေမေန ဂန္တုံ အဝိသဟိတွာ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တံ။ အတ္တသိနေဟဿ ဗလဝဘာဝတော မာတရမ္ပိ အနပေက္ခိတွာ ‘‘အတ္တာနံယေဝ ရက္ခိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တံ။ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိလီနန္တိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဂန္တွာ ဧကသ္မိံ ခေမေ ပဒေသေ နိသိန္နံ။ ကုလ္လေ ဝါတိအာဒီသု ကူလံ ပရတီရံ ဝဟတိ ပါပေတီဟိ ကုလ္လော၊ တရဏတ္ထာယ ဝေဠုနဠာဒီဟိ ကလာပံ ကတွာ ဗဒ္ဓါ။ ပတ္ထရိတွာ ဗဒ္ဓါ ပန ဥဠုမ္ပော၊ စာဋိအာဒိ မတ္တိကာဘာဇနံ။ ဝုယှမာနန္တိ ဥဒကောဃေန အဓောသောတံ နီယမာနံ။

ယထာဝုတ္တာနိ တီဏိ ဘယာနိ သမာတာပုတ္တိကာနိယေဝ အဿုတဝတော ပုထုဇ္ဇနဿ ဝသေန အမာတာပုတ္တိကာနိ ဒဿိတာနီတိ အာဟ ‘‘ဧဝံ ပရိယာယတော အမာတာပုတ္တိကာနိ ဘယာနိ ဒဿေတွာ’’တိ။

ဘယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဝေနာဂပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၄။ တတိယေ ဧဝံနာမကေ ဇနပဒေတိ ယတ္ထ နာမဂ္ဂဟဏေန ကောသလသဒ္ဒဿ ရုဠှီသဒ္ဒတံ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ ကောသလာ နာမ ဇာနပဒိနော ရာဇကုမာရာ၊ တေသံ နိဝါသော ဧကောပိ ဇနပဒေါ ရုဠှီသဒ္ဒေန ‘‘ကောသလာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ အက္ခရစိန္တကာ ဟိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ယုတ္တေ ဝိယ သလိင်္ဂဝစနာနိ (ပါဏိနိ ၁။၂။၅၁) ဣစ္ဆန္တိ။ အယမေတ္ထ ရုဠှီ ယထာ အညတ္ထာပိ ‘‘ကုရူသု ဝိဟရတိ၊ အင်္ဂေသု ဝိဟရတီ’’တိ စ။ တဗ္ဗိသေသနေ ပန ဇနပဒသဒ္ဒေ ဇာတိသဒ္ဒေ ဧကဝစနမေဝ ယထာ ‘‘ကောသလေသု ဇနပဒေ’’တိ။ စာရိကန္တိ စရဏံ။ စရဏံ ဝါ စာရော၊ သော ဧဝ စာရိကာ။ တယိဒံ မဂ္ဂဂမနံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ န စုဏ္ဏိကဂမနမတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဒ္ဓါနဂမနံ ဂစ္ဆန္တော’’တိ။ တံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘စာရိကာ စ နာမေသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒူရေပီတိ ဒူရေပိ နာတိဒူရေပိ။ သဟသာ ဂမနန္တိ သီဃဂမနံ။ မဟာကဿပပစ္စုဂ္ဂမနာဒီသူတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန အာဠဝကာဒီနံ အတ္ထာယ ဂမနံ သင်္ဂဏှာတိ။ ဘဂဝါ ဟိ မဟာကဿပတ္ထေရံ ပစ္စုဂ္ဂစ္ဆန္တော မုဟုတ္တေန တိဂါဝုတမဂ္ဂမဂမာသိ။ အာဠဝကဿတ္ထာယ တိံသယောဇနံ၊ တထာ အင်္ဂုလိမာလဿ၊ ပုက္ကုသာတိဿ ပန ပဉ္စစတ္တာလီသယောဇနံ၊ မဟာကပ္ပိနဿ ဝီသယောဇနသတံ၊ ဓနိယဿတ္ထာယ သတ္တ ယောဇနသတာနိ၊ ဓမ္မသေနာပတိနော သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ဝနဝါသိဿ တိဿသာမဏေရဿ တိဂါဝုတာဓိကံ ဝီသယောဇနသတံ အဂမာသိ။ ဣမံ သန္ဓာယာတိ ဣမံ အတုရိတစာရိကံ သန္ဓာယ။

ဥပလဘိံသူတိ ဧတ္ထ သဝနဝသေန ဥပလဘိံသူတိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သောတဒွါရ…ပေ… ဇာနိံသူ’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါကျံ အဝဓာရဏဖလတ္တာ အန္တောဂဓာဝဓာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏမတ္တေ ဝါ နိပါတော’’တိ။ အဝဓာရဏတ္ထေနာတိ ပန ဣမိနာ ဣဋ္ဌတ္ထတောဝဓာရဏတ္ထံ ခေါ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏန္တိ ဒဿေတိ။ အဿောသီတိ ပဒံ ခေါ-သဒ္ဒေ ဂဟိတေ တေန ဖုလ္လိတမဏ္ဍိတဝိဘူသိတံ ဝိယ ဟောန္တံ ပူရိတံ နာမ ဟောတိ၊ တေန စ ပုရိမပစ္ဆိမပဒါနိ သံသိလိဋ္ဌာနိ နာမ ဟောန္တိ၊ န တသ္မိံ အဂ္ဂဟိတေတိ အာဟ ‘‘ပဒပူရဏေန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာမတ္တမေဝါ’’တိ။ မတ္တသဒ္ဒေါ ဝိသေသနိဝတ္တိအတ္ထော။ တေနဿ အနတ္ထန္တရဒီပနတာ ဒဿိတာ ဟောတိ၊ ဧဝသဒ္ဒေန ပန ဗျဉ္ဇနသိလိဋ္ဌတာယ ဧကန္တိကတာ။

သမိတပါပတ္တာတိ အစ္စန္တံ အနဝသေသတော သဝါသနံ သမိတပါပတ္တာ။ ဧဝဉှိ ဗာဟိရကဝီတရာဂသေက္ခာသေက္ခပါပသမနတော ဘဂဝတော ပါပသမနံ ဝိသေသိတံ ဟောတိ။ တေနဿ ယထာဘူတဂုဏာဓိဂတမေတံ နာမံ ယဒိဒံ သမဏောတိ ဒီပေတိ။ အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ ဣဓ အနုဿဝတ္ထော အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ခလူတိ အနုဿဝတ္ထေ နိပါတော’’တိ။ အာလပနမတ္တန္တိ ပိယာလာပဝစနမတ္တံ။ ပိယသမုဒါဟာရာ ဟေတေ ‘‘ဘော’’တိ ဝါ ‘‘အာဝုသော’’တိ ဝါ ‘‘ဒေဝါနံ ပိယာ’’တိ ဝါ။ ဂေါတ္တဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဂံ တာယတီတိ ဂေါတ္တံ။ ဂေါတမောတိ ဟိ ပဝတ္တမာနံ ဝစနံ ဗုဒ္ဓိဉ္စ တာယတိ ဧကံသိကဝိသယတာယ ရက္ခတီတိ ဂေါတ္တံ။ ယထာ ဟိ ဗုဒ္ဓိ အာရမ္မဏဘူတေန အတ္ထေန ဝိနာ န ဝတ္တတိ၊ တထာ အဘိဓာနံ အဘိဓေယျဘူတေန၊ တသ္မာ သော ဂေါတ္တသင်္ခါတော အတ္ထော တာနိ တာယတိ ရက္ခတီတိ ဝုစ္စတိ။ ကော ပန သောတိ? အညကုလပရမ္ပရာသာဓာရဏံ တဿ ကုလဿ အာဒိပုရိသသမုဒါဂတံ တံကုလပရိယာပန္နသာဓာရဏံ သာမညရူပန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧတ္ထ စ သမဏောတိ ဣမိနာ ပရိက္ခကဇနေဟိ ဘဂဝတော ဗဟုမတဘာဝေါ ဒဿိတော သမိတပါပတာကိတ္တနတော။ ဂေါတမောတိ ဣမိနာ လောကိယဇနေဟိ ဥစ္စာကုလသမ္ဘူတတာ ဒီပိတာ တေန ဥဒိတောဒိတဝိပုလခတ္တိယကုလဝိဘာဝနတော။ သဗ္ဗခတ္တိယာနဉှိ အာဒိဘူတမဟာသမ္မတမဟာရာဇတော ပဋ္ဌာယ အသမ္ဘိန္နံ ဥဠာရတမံ သကျရာဇကုလံ။

ကေနစိ ပါရိဇုညေနာတိ ဉာတိပါရိဇုညဘောဂပါရိဇုညာဒိနာ ကေနစိပိ ပါရိဇုညေန ပရိဟာနိယာ အနဘိဘူတော အနဇ္ဈောတ္ထဋော။ တထာ ဟိ တဿ ကုလဿ န ကိဉ္စိ ပါရိဇုညံ လောကနာထဿ အဘိဇာတိယံ၊ အထ ခေါ ဝဍ္ဎိယေဝ။ အဘိနိက္ခမနေ စ တတောပိ သမိဒ္ဓတမဘာဝေါ လောကေ ပါကဋော ပညာတောတိ။ သကျကုလာ ပဗ္ဗဇိတောတိ ဣဒံ ဝစနံ ဘဂဝတော သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဘာဝဒီပနံ ဝုတ္တံ မဟန္တံ ဉာတိပရိဝဋ္ဋံ မဟန္တဉ္စ ဘောဂက္ခန္ဓံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတဘာဝသိဒ္ဓိတော။

ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထေတိ ဣတ္ထံ ဧဝံပကာရော ဘူတော ဇာတောတိ ဧဝံ ကထနတ္ထေ။ ဥပယောဂဝစနန္တိ ‘‘အဗ္ဘုဂ္ဂတော’’တိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒေါ ဣတ္ထမ္ဘူတာချာနတ္ထဇောတကော၊ တေန ယောဂတော ‘‘တံ ခေါ ပန ဘဝန္တ’’န္တိ ဣဒံ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘တဿ ခေါ ပန ဘောတော ဂေါတမဿာတိ အတ္ထော’’တိ။ ကလျာဏဂုဏသမန္နာဂတောတိ ကလျာဏေဟိ ဂုဏေဟိ ယုတ္တော၊ တန္နိဿိတော တဗ္ဗိသယတာယာတိ အဓိပ္ပာယော။ သေဋ္ဌောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကိတ္တေတဗ္ဗတော ကိတ္တိ၊ သာ ဧဝ သဒ္ဒနီယတော သဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ကိတ္တိသဒ္ဒေါတိ ကိတ္တိယေဝါ’’တိ။ အဘိတ္ထဝနဝသေန ပဝတ္တော သဒ္ဒေါ ထုတိဃောသော။ သဒေဝကံ လောကံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဥဂ္ဂတောတိ အနညသာဓာရဏေ ဂုဏေ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တတ္တာ သဒေဝကံ လောကံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အဘိဘဝိတွာ ဥဂ္ဂတော။

သော ဘဂဝါတိ ယော သော သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ လောကနာထော ဘာဂျဝန္တတာဒီဟိ ကာရဏေဟိ သဒေဝကေ လောကေ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ ပတ္ထဋကိတ္တိသဒ္ဒေါ၊ သော ဘဂဝါ။ ‘‘ဘဂဝါ’’တိ စ ဣဒံ သတ္ထု နာမကိတ္တနံ။ တေနာဟ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘ဘဂဝါတိ နေတံ နာမံ မာတရာ ကတ’’န္တိအာဒိ (မဟာနိ။ ၈၄)။ ပရတော ပန ဘဂဝါတိ ဂုဏကိတ္တနံ။ ယထာ ကမ္မဋ္ဌာနိကေန ‘‘အရဟ’’န္တိအာဒီသု နဝသု ဌာနေသု ပစ္စေကံ ဣတိ-သဒ္ဒံ ယောဇေတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ အနုဿရိယန္တိ၊ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဂုဏသံကိတ္တနေနပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတိပိ အရဟံ ဣတိပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ…ပေ… ဣတိပိ ဘဂဝါ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဣတိပေတံ ဘူတံ ဣတိပေတံ တစ္ဆ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၆) ဝိယ ဣဓ ဣတိသဒ္ဒေါ အာသန္နပစ္စက္ခကရဏတ္ထော၊ ပိ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တေန စ တေသံ ဂုဏာနံ ဗဟုဘာဝေါ ဒီပိတော၊ တာနိ စ သံကိတ္တေန္တေန ဝိညုနာ စိတ္တဿ သမ္မုခီဘူတာနေဝ ကတွာ သံကိတ္တေတဗ္ဗာနီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမိနာ စ ဣမိနာ စ ကာရဏေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ နိရူပေတွာ ကိတ္တေန္တော ယော ကိတ္တေတိ၊ တဿ ဘဂဝတိ အတိဝိယ အဘိပ္ပသာဒေါ ဟောတိ။

အာရကတ္တာတိ သုဝိဒူရတ္တာ။ အရီနန္တိ ကိလေသာရီနံ။ အရာနန္တိ သံသာရစက္ကဿ အရာနံ။ ဟတတ္တာတိ ဝိဒ္ဓံသိတတ္တာ။ ပစ္စယာဒီနန္တိ စီဝရာဒိပစ္စယာနဉ္စေဝ ပူဇာဝိသေသာနဉ္စ။ တတောတိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၂၅-၁၂၇)။ ယထာ စ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော၊ ဧဝံ တံသံဝဏ္ဏနာတောပိ နေသံ ဝိတ္ထာရော ဂဟေတဗ္ဗော။

ဣမံလောကန္တိ နယိဒံ မဟာဇနဿ သမ္မုခမတ္တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ အထ ခေါ အနဝသေသံ ပရိယာဒါယာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗံ နိဒဿေတီ’’တိ။ ပဇာတတ္တာတိ ယထာသကံ ကမ္မကိလေသေဟိ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ။ ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပါရိသေသနယေန ဣတရေသံ ပဒန္တရေန ဂဟိတတ္တာ။ သဒေဝကန္တိ စ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထော။ ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိနယေန။ တတ္ထ ဟိ သော ဇာတော တန္နိဝါသီ စ။ သဗြဟ္မကဝစနေန ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပစ္စတ္ထိကသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏန္တိ နိဒဿနမတ္တမေတံ အပစ္စတ္ထိကာနံ သမိတဗာဟိတပါပါနဉ္စ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သမဏဗြာဟ္မဏဝစနေန ဂဟိတတ္တာ။ ကာမံ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒိဝိသေသနာနံ ဝသေန သတ္တဝိသယော လောကသဒ္ဒေါတိ ဝိညာယတိ တုလျယောဂဝိသယတ္တာ တေသံ၊ ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ပန အတုလျယောဂေပိ အယံ သမာသော လဗ္ဘတီတိ ဗျဘိစာရဒဿနတော ပဇာဂဟဏန္တိ အာဟ ‘‘ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏ’’န္တိ။

အရူပိနော သတ္တာ အတ္တနော အာနေဉ္ဇဝိဟာရေန ဝိဟရန္တာ ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝါတိ ဣမံ နိဗ္ဗစနံ လဘန္တီတိ အာဟ ‘‘သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရလောကော ဂဟိတော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂါနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၁၇)။ သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော ဂဟိတော တဿ သဝိသေသံ မာရဿ ဝသေ ဝတ္တနတော။ သဗြဟ္မကဂ္ဂဟဏေန ရူပီဗြဟ္မလောကော ဂဟိတော အရူပီဗြဟ္မလောကဿ ဂဟိတတ္တာ။ စတုပရိသဝသေနာတိ ခတ္တိယာဒိစတုပရိသဝသေန။ ဣတရာ ပန စတဿော ပရိသာ သမာရကာဒိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ ဧဝါတိ။ အဝသေသသတ္တလောကော နာဂဂရုဠာဒိဘေဒေါ။ တီဟာကာရေဟီတိ ဒေဝမာရဗြဟ္မသဟိတတာသင်္ခါတေဟိ တီဟိ ပကာရေဟိ။ တီသု ပဒေသူတိ ‘‘သဒေဝက’’န္တိအာဒီသု တီသု ပဒေသု။ တေန တေနာကာရေနာတိ သဒေဝကတ္တာဒိနာ တေန တေန ပကာရေန။ တေဓာတုကမေဝ ပရိယာဒိန္နန္တိ ပေါရာဏာ အာဟူတိ ယောဇနာ။

အဘိညာတိ ယကာရလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသော၊ အဘိဇာနိတွာတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘အဘိညာယ အဓိကေန ဉာဏေန ဉတွာ’’တိ။ အနုမာနာဒိပဋိက္ခေပေါတိ အနုမာနအတ္ထာပတ္တိအာဒိပ္ပဋိက္ခေပေါ ဧကပ္ပမာဏတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဉာဏစာရတာယ ဟိ သဗ္ဗပစ္စက္ခာ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။

အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခန္တိ ဖလသမာပတ္တိသုခံ။ တေန ဝိမိဿာပိ ကဒါစိ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာ ဟောတီတိ ‘‘ဟိတွာပီ’’တိ ပိ-သဒ္ဒဂ္ဂဟဏံ။ ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ယသ္မိံ ခဏေ ပရိသာ သာဓုကာရံ ဝါ ဒေတိ၊ ယထာသုတံ ဝါ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တံ ခဏံ ပုဗ္ဗဘာဂေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ ယထာပရိစ္ဆေဒဉ္စ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တောတိ ဥဂ္ဃဋိတညုဿ ဝသေန အပ္ပံ ဝါ၊ ဝိပဉ္စိတညုဿ နေယျဿ ဝါ ဝသေန ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တော။ ဓမ္မဿ ကလျာဏတာ စ နိယျာနိကတာ စ သဗ္ဗသော အနဝဇ္ဇဘာဝေနေဝါတိ အာဟ ‘‘အနဝဇ္ဇမေဝ ကတွာ’’တိ။

ဒေသကာယတ္တေန အာဏာဒိဝိဓိနာ အတိသဇ္ဇနံ ပဗောဓနံ ဒေသနာတိ သာ ပရိယတ္တိဓမ္မဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဒေသနာယ တာဝ စာတုပ္ပဒိကဂါထာယပီ’’တိအာဒိ။ နိဒါနနိဂမာနိပိ သတ္ထု ဒေသနာယ အနုဝိဓာနတော တဒန္တောဂဓာနိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘နိဒါနံ အာဒိ၊ ဣဒမဝေါစာတိ ပရိယောသာန’’န္တိ။

သာသိတဗ္ဗပုဂ္ဂလဂတေန ယထာပရာဓာဒိသာသိတဗ္ဗဘာဝေန အနုသာသနံ တဒင်္ဂဝိနယာဒိဝသေန ဝိနယနံ သာသနန္တိ တံ ပဋိပတ္တိဓမ္မဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘သီလသမာဓိဝိပဿနာ’’တိအာဒိ။ ကုသလာနန္တိ အနဝဇ္ဇဓမ္မာနံ သီလသမထဝိပဿနာနံ သီလဒိဋ္ဌီနဉ္စ အာဒိဘာဝေါ တံမူလိကတ္တာ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာနံ။ အရိယမဂ္ဂဿ အန္တဒွယဝိဂမေန မဇ္ဈိမာပဋိပဒါဘာဝေါ ဝိယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ အာရဗ္ဘ နိဗ္ဗတ္တီနံ ဝေမဇ္ဈတာပိ မဇ္ဈဘာဝေါတိ ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ…ပေ… မဇ္ဈိမံ နာမာ’’တိ။ ဖလံ ပရိယောသာနံ နာမ သဥပါဒိသေသတာဝသေန။ နိဗ္ဗာနံ ပရိယောသာနံ နာမ အနုပါဒိသေသတာဝသေန။ ဣဒါနိ တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ သာသနဿ ပရိယောသာနတံ အာဂမေန ဒဿေတုံ ‘‘တသ္မာတိဟ တွ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇန’’န္တိအာဒိဝစနတော ဓမ္မဒေသနာယ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ဣဓ…ပေ… အဓိပ္ပေတ’’န္တိ။ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္ထေ ကထာဝဓိသဒ္ဒပ္ပဗန္ဓော ဂါထာဝသေန သုတ္တဝသေန စ ဝဝတ္ထိတော ပရိယတ္တိဓမ္မော၊ သော ဣဓ ဒေသနာတိ ဝုတ္တော၊ တဿ ပန အတ္ထော ဝိသေသတော သီလာဒိ ဧဝါတိ အာဟ ‘‘ဘဂဝါ ဟိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။ တတ္ထ သီလံ ဒဿေတွာတိ သီလဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရံ သီလံ ဂဟိတံ၊ တထာ မဂ္ဂဂ္ဂဟဏေန သသမ္ဘာရော မဂ္ဂေါတိ တဒုဘယဝသေန အနဝသေသတော ပရိယတ္တိအတ္ထံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတိ။ တေနာတိ သီလာဒိဒဿနေန။ အတ္ထဝသေန ဟိ ဣဓ ဒေသနာယ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝေါ အဓိပ္ပေတော။ ကထိကသဏ္ဌိတီတိ ကထိကဿ သဏ္ဌာနံ ကထနဝသေန သမဝဋ္ဌာနံ။

န သော သာတ္ထံ ဒေသေတိ နိယျာနတ္ထဝိရဟတော တဿာ ဒေသနာယ။ ဧကဗျဉ္ဇနာဒိယုတ္တာ ဝါတိ သိထိလာဒိဘေဒေသု ဗျဉ္ဇနေသု ဧကပ္ပကာရေနေဝ ဒွိပ္ပကာရေနေဝ ဝါ ဗျဉ္ဇနေန ယုတ္တာ ဒမိဠဘာသာ ဝိယ။ ဝိဝဋကရဏတာယ ဩဋ္ဌေ အဖုသာပေတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗတော သဗ္ဗနိရောဋ္ဌဗျဉ္ဇနာ ဝါ ကိရာတဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗဿေဝ ဝိဿဇ္ဇနီယယုတ္တတာယ သဗ္ဗဝိဿဋ္ဌဗျဉ္ဇနာဝါ ယဝနဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗဿေဝ သာနုသာရတာယ သဗ္ဗနိဂ္ဂဟိတဗျဉ္ဇနာ ဝါ ပါရသိကာဒိမိလက္ခဘာသာ ဝိယ။ သဗ္ဗာပေသာ ဗျဉ္ဇနေကဒေသဝသေနေဝ ပဝတ္တိယာ အပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနာတိ ကတွာ ‘‘အဗျဉ္ဇနာ’’တိ ဝုတ္တာ။

ဌာနကရဏာနိ သိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ အက္ခရံ ပဉ္စသု ဝဂ္ဂေသု ပဌမတတိယန္တိ ဧဝမာဒိ သိထိလံ။ တာနိ အသိထိလာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ အက္ခရံ ဝဂ္ဂေသု ဒုတိယစတုတ္ထန္တိ ဧဝမာဒိ ဓနိတံ။ ဒွိမတ္တကာလံ ဒီဃံ။ ဧကမတ္တကာလံ ရဿံ။ တဒေဝ လဟုကံ လဟုကမေဝ။ သံယောဂပရံ ဒီဃဉ္စ ဂရုကံ။ ဌာနကရဏာနိ နိဂ္ဂဟေတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ နိဂ္ဂဟိတံ။ ပရေန သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ သမ္ဗန္ဓံ။ တထာ န သမ္ဗန္ဓံ ဝဝတ္ထိတံ။ ဌာနကရဏာနိ ဝိဿဋ္ဌာနိ ကတွာ ဥစ္စာရေတဗ္ဗံ ဝိမုတ္တံ။ ဒသဓာ ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ ပဘေဒေါတိ ဧဝံ သိထိလာဒိဝသေန ဗျဉ္ဇနဗုဒ္ဓိယာ အက္ခရုပ္ပာဒကစိတ္တဿ ဒသပ္ပကာရေန ပဘေဒေါ။ သဗ္ဗာနိ ဟိ အက္ခရာနိ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာနိ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထဗျဉ္ဇနတော ဗျဉ္ဇနာနိ စ။

အမက္ခေတွာတိ အမိလေစ္ဆေတွာ၊ အဝိနာသေတွာ၊ အဟာပေတွာတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါ ယမတ္ထံ ဉာပေတုံ ဧကဂါထံ ဧကဝါကျမ္ပိ ဒေသေတိ၊ တမတ္ထံ တာယ ဒေသနာယ ပရိမဏ္ဍလပဒဗျဉ္ဇနာယ ဧဝ ဒေသေတီတိ အာဟ ‘‘ပရိပုဏ္ဏဗျဉ္ဇနမေဝ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိ။ ဣဓ ကေဝလသဒ္ဒေါ အနဝသေသဝါစကော၊ န အဝေါမိဿတာဒိဝါစကောတိ အာဟ ‘‘သကလာဓိဝစန’’န္တိ။ ပရိပုဏ္ဏန္တိ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏံ။ တံ ပန ကိဉ္စိ ဦနံ ဝါ အဓိကံ ဝါ န ဟောတီတိ ‘‘အနူနာဓိကဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယဒတ္ထံ ဒေသိတံ၊ တဿ သာဓကတ္တာ အနူနတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ တဗ္ဗိဓုရဿ ပန အသာဓကတ္တာ အနဓိကတာ။ သကလန္တိ သဗ္ဗဘာဂဝန္တံ။ ပရိပုဏ္ဏမေဝါတိ သဗ္ဗသော ပရိပုဏ္ဏမေဝ။ တေနာဟ ‘‘ဧကဒေသနာပိ အပရိပုဏ္ဏာ နတ္ထီ’’တိ။ အပရိသုဒ္ဓါ ဒေသနာ နာမ ဟောတိ တဏှာသံကိလေသတ္တာ။ လောကာမိသံ စီဝရာဒယော ပစ္စယာ၊ တတ္ထ အဂဓိတစိတ္တတာယ လောကာမိသနိရပေက္ခော။ ဟိတဖရဏေနာတိ ဟိတူပသံဟရဏေန။ မေတ္တာဘာဝနာယ မုဒုဟဒယောတိ မေတ္တာဘာဝနာယ ကရုဏာယ ဝါ မုဒုဟဒယော။ ဥလ္လုမ္ပနသဘာဝသဏ္ဌိတေနာတိ သကလသံကိလေသတော ဝဋ္ဋဒုက္ခတော စ ဥဒ္ဓရဏာကာရာဝဋ္ဌိတေန စိတ္တေန၊ ကရုဏာဓိပ္ပာယေနာတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟံ သကလံ သာသနံ ဣဓ ဗြဟ္မစရိယန္တိ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဣမိနာ သမာနာဓိကရဏာနိ သဗ္ဗပဒါနိ ယောဇေတွာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ…ပေ… ပကာသေတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော’’တိ အာဟ။

သုန္ဒရန္တိ ဘဒ္ဒကံ။ ဘဒ္ဒကတာ စ ပဿန္တဿ ဟိတသုခါဝဟဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘အတ္ထာဝဟံ သုခါဝဟ’’န္တိ။ တတ္ထ အတ္ထာဝဟန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထသံဟိတဟိတာဝဟံ။ သုခါဝဟန္တိ ယထာဝုတ္တတိဝိဓသုခါဝဟံ။ တထာနုရူပါနန္တိ တာဒိသာနံ။ ယာဒိသေဟိ ပန ဂုဏေဟိ ဘဂဝါ သမန္နာဂတော၊ တေဟိ စတုပ္ပမာဏိကဿ လောကဿ သဗ္ဗထာပိ အစ္စန္တပ္ပသာဒနီယော တေသံ ယထာဘူတသဘာဝတ္တာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာရူပေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ယထာဘူတ…ပေ… အရဟတန္တိ ဣမိနာ ဓမ္မပ္ပမာဏလူခပ္ပမာဏာနံ သတ္တာနံ ဘဂဝတော ပသာဒါဝဟတာ ဒဿိတာ၊ ဣတရေန ဣတရေသံ။ ဒဿနမတ္တမ္ပိ သာဓု ဟောတီတိ ဧတ္ထ ကောသိယဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။ ဥဘတောပက္ခိကာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမ္မာဒိဋ္ဌိဝသေန ဥဘယပက္ခိကာ။ ကေရာဋိကာတိ သဌာ။

အနေကတ္ထတ္တာ နိပါတာနံ ယာဝဉ္စိဒန္တိ နိပါတသမုဒါယော အဓိမတ္တပ္ပမာဏပရိစ္ဆေဒံ ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘အဓိမတ္တပ္ပမာဏပရိစ္ဆေဒဝစနမေတ’’န္တိ။ အဓိမတ္တဝိပ္ပသန္နာနီတိ အဓိကပ္ပမာဏေန ဝိပ္ပသန္နာနိ။ ဝိပ္ပသန္နာနီတိ စ ပကတိအာကာရံ အတိက္ကမိတွာ ဝိပ္ပသန္နာနီတိ အတ္ထော။ နနု စ စက္ခာဒီနံ ဣန္ဒြိယာနံ မနောဝိညေယျတ္တာ ကထံ တေန တေသံ ဝိပ္ပသန္နတာ ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘တဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ တဿာတိ ဗြာဟ္မဏဿ။ တေသန္တိ စက္ခာဒီနံ ပဉ္စန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ။ ဧဝမ္ပိ မနိန္ဒြိယေန ပတိဋ္ဌိတောကာသဿ အဒိဋ္ဌတ္တာ ကထံ မနိန္ဒြိယဿ ဝိပ္ပသန္နတာ တေန ဝိညာယတီတိ အာဟ ‘‘ယသ္မာ ပနာ’’တိအာဒိ။ နယဂ္ဂါဟပညာ ဟေသာ တဿ ဗြာဟ္မဏဿ။ မနေ ဝိပ္ပသန္နေယေဝ ဟောတိ ပသန္နစိတ္တသမုဋ္ဌိတရူပသမ္ပဒါဟိ ဧဝ စက္ခာဒီနံ ပတိဋ္ဌိတောကာသဿ ပသန္နတာသမ္ဘဝတော။

ဇမ္ဗောနဒသုဝဏ္ဏံ ရတ္တဝဏ္ဏမေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သုရတ္တဝဏ္ဏဿာ’’တိ။ ဇမ္ဗောနဒသုဝဏ္ဏဿ ဃဋိကာတိ ဇမ္ဗောနဒသုဝဏ္ဏပိဏ္ဍံ။ ဣမိနာ နေက္ခန္တိ နေက္ခပ္ပမာဏဇမ္ဗောနဒသုဝဏ္ဏေန ကတံ အကတဘဏ္ဍံ ဝုတ္တန္တိ ဒဿေတိ။ နေက္ခန္တိ ဝါ အတိရေကပဉ္စသုဝဏ္ဏေန ကတပိလန္ဓနံ ကတဘဏ္ဍံ ဝုတ္တံ။ တဉှိ ဃဋ္ဋနမဇ္ဇနက္ခမံ ဟောတီတိ။ သုဝဏ္ဏန္တိ စ ပဉ္စဓရဏဿ သမညာ၊ တသ္မာ ပဉ္စဝီသတိဓရဏဟိရညဝိစိတံ အာဘရဏံ ဣဓ နေက္ခန္တိ အဓိပ္ပေတံ။ ဇမ္ဗောနဒန္တိ မဟာဇမ္ဗုသာခါယ ပဝတ္တနဒိယံ နိဗ္ဗတ္တံ။ တံ ကိရ ရတနံ ရတ္တံ။ သုဝဏ္ဏာကာရေ မဟာဇမ္ဗုဖလရသေ ဝါ ပထဝိယံ ပဝိဋ္ဌေ သုဝဏ္ဏင်္ကုရာ ဥဋ္ဌဟန္တိ၊ တေန သုဝဏ္ဏေန ကတပိလန္ဓနန္တိပိ အတ္ထော။ သုပရိကမ္မကတန္တိ သုဋ္ဌု ကတပရိကမ္မံ။ သမ္ပဟဋ္ဌန္တိ သမ္မာ ပဟဋ္ဌံ ဃဋ္ဋနာဒိဝသေန သုကတပရိကမ္မံ။ တေနာဟ ‘‘သုဝဏ္ဏကာရ…ပေ… သုပရိမဇ္ဇိတန္တိ အတ္ထော’’တိ။

ဝါဠရူပါနီတိ အာဟရိမာနိ ဝါဠရူပါနိ။ ‘‘အကပ္ပိယရူပါကုလော အကပ္ပိယမဉ္စော ပလ္လင်္ကောတိ သာရသမာသေ။ ရတနစိတြန္တိ ဘိတ္တိစ္ဆေဒါဒိဝသေန ရတနစိတြံ။ ရုက္ခတူလလတာတူလပေါဋကိတူလာနံ ဝသေန တိဏ္ဏံ တူလာနံ။ ဥဒ္ဒလောမိယံ ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ ဥတ္တရဝိဟာရိနော စ။ တထာ ဧကန္တလောမိယံ။ ကောသေယျကဋ္ဋိဿမယန္တိ ကောသေယျကသဋမယံ။ အဇိနစမ္မေဟီတိ အဇိနမိဂစမ္မေဟိ။ တာနိ ကိရ စမ္မာနိ သုခုမတရာနိ။ တသ္မာ ဒုပဋ္ဋတိပဋ္ဋာနိ ကတွာ သိဗ္ဗန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အဇိနပ္ပဝေဏီ’’တိအာဒိ။

နိကာမလာဘီတိ ယထိစ္ဆိတလာဘီ။ တေနာဟ ‘‘ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတလာဘီ’’တိ။ ဝိပုလလာဘီတိ ဥဠာရလာဘီ။ ကသိရန္တိ ဟိ ပရိတ္တံ ဝုစ္စတိ၊ တပ္ပဋိက္ခေပေန အကသိရံ ဥဠာရံ။ တေနာဟ ‘‘မဟန္တလာဘီ’’တိအာဒိ။

လဒ္ဓါ စ န ကပ္ပန္တီတိ သာမညေန ပဋိသိဒ္ဓတ္တာ သဗ္ဗထာ န ကပ္ပတီတိ ကဿစိ အာသင်္ကာ သိယာ၊ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ ကပ္ပတီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဒ္ဓကောသေယျန္တိ ရတနပရိသိဗ္ဗနရဟိတံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သုဒ္ဓကောသေယျံ ပန ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝိနယေ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၂၅၄) ဝုတ္တတ္တာ ဣဓာပိ ဧတ္တကမေဝ ဝုတ္တံ။ ဒီဃနိကာယဋ္ဌကထာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅) ပန ‘‘ဌပေတွာ တူလိကံ သဗ္ဗာနေဝ ဂေါနကာဒီနိ ရတနပရိသိဗ္ဗိတာနိ န ဝဋ္ဋန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဌပေတွာ တူလိက’’န္တိ ဧတေန ရတနသိဗ္ဗနရဟိတာပီ တူလိကာ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒီပေတိ။ ဝစနတောတိ ဧတေန ဝိနယေ (စူဠဝ။ ၂၉၇) ဝုတ္တဘာဝံ ဒဿေတိ။ ဧကေန ဝိဓာနေနာတိ ယထာဝုတ္တမေဝ ဝိဓာနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ဘဂဝတာ ‘‘လဒ္ဓါ စ န ကပ္ပန္တီ’’တိ သာမညေန ပဋိသေဓော ကတောတိ အာဟ ‘‘အကပ္ပိယံ ပန ဥပါဒါယာ’’တိအာဒိ။

ပလ္လင်္ကန္တိ ဧတ္ထ ပရိ-သဒ္ဒေါ သမန္တတောတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ဝါမူရုံ ဒက္ခိဏူရုဉ္စ သမံ ဌပေတွာ ဥဘော ပါဒေ အညမညသမ္ဗန္ဓေ ကတွာ နိသဇ္ဇာ ပလ္လင်္ကန္တိ အာဟ ‘‘သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသန’’န္တိ။ ဦရူနံ ဗန္ဓနဝသေန နိသဇ္ဇာ။ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာတိ စ ယထာ ပလ္လင်္ကဝသေန နိသဇ္ဇာ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဥဘော ပါဒေ အာဘုဇေ သမိဉ္ဇိတေ ကတွာတိ အတ္ထော။ တံ ပန ဥဘိန္နံ ပါဒါနံ တထာ သမ္ဗန္ဓတာကရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဗန္ဓိတွာ’’တိ။ ဥဇုံ ကာယံ ပဏိဓာယာတိ ဥပရိမံ သရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ အဋ္ဌာရသ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ ကောဋိယာ ကောဋိံ ပဋိပါဒေတွာ။ ဧဝဉှိ နိသိန္နဿ စမ္မမံသနှာရူနိ န ပဏမန္တိ။ အထဿ ယာ တေသံ ပဏမနပစ္စယာ ခဏေ ခဏေ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ၊ တာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တာသု အနုပ္ပဇ္ဇမာနာသု စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ န ပရိပတတိ၊ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဂစ္ဆတိ။ တေနာဟ ‘‘အဋ္ဌာရသ ပိဋ္ဌိကဏ္ဋကေ’’တိအာဒိ။ ဥဇုံ ကာယံ ဌပေတွာတိ ဥပရိမံ ကာယံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဟေဋ္ဌိမကာယဿ ဟိ အနုဇုကဋ္ဌပနံ နိသဇ္ဇာဝစနေနေဝ ဗောဓိတန္တိ။ ဥဇုံ ကာယန္တိ ဧတ္ထ ကာယ-သဒ္ဒေါ ဥပရိမကာယဝိသယော။

ပရိမုခန္တိ ဧတ္ထ ပရိ-သဒ္ဒေါ အဘိသဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော နိဝါရေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံယေဝ ပုရက္ခတွာတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ ယထာ ‘‘ဝနန္တညေဝ ပဝိသာမီ’’တိအာဒိနာ ဘာဝနာနုရူပံ သေနာသနံ ဒဿိတံ၊ ဧဝံ ‘‘နိသီဒါမီ’’တိ ဣမိနာ အလီနာနုဒ္ဓစ္စပက္ခိယော သန္တော ဣရိယာပထော ဒဿိတော၊ ‘‘ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ’’တိ ဣမိနာ နိသဇ္ဇာယ ဒဠှဘာဝေါ၊ ‘‘ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိ ဣမိနာ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟူပါယော။ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနန္တိ သဗ္ဗထာ ဂဟိတာသမ္မောသံ ပရိစ္စတ္တသမ္မောသံ သတိံ ကတွာ၊ ပရမသတိနေပက္ကံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ ပရီတိ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော ‘‘ပရိဏာယိကာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆။၂၀) ဝိယ။ မုခန္တိ နိယျာနဋ္ဌော ‘‘သုညတဝိမောက္ခ’’န္တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉-၂၁၀) ဝိယ။ ပဋိပက္ခတော နိဂ္ဂမနဋ္ဌော ဟိ နိယျာနဋ္ဌော။

စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနိ ဒိဗ္ဗဘာဝါဝဟတ္တာ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာ နာမ ဟောန္တီတိ တဒါသန္နပ္ပဝတ္တစင်္ကမောပိ တဒုပစာရတော ဒိဗ္ဗော နာမ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စတ္တာရိ ဟိ ရူပဇ္ဈာနာနီ’’တိအာဒိ။ သမာပဇ္ဇိတွာ စင်္ကမန္တဿာတိ ဣဒဉ္စ စင်္ကမန္တဿ အန္တရန္တရာ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ စင်္ကမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ န ဟိ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ အဝုဋ္ဌိတေန သက္ကာ စင်္ကမိတုံ။ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ စင်္ကမန္တဿပိ စင်္ကမောတိ ဣဒံ ပန သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌဟိတွာ အန္တရန္တရာ သမာပဇ္ဇိတွာ စင်္ကမန္တဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ ဒွီသုဝိဟာရေသူတိ ဗြဟ္မဝိဟာရေ၊ အရိယဝိဟာရေ စ။ မေတ္တာဈာနာဒယော ဟိတူပသံဟာရာဒိဝသေန ပဝတ္တိယာ ဗြဟ္မဘူတာ သေဋ္ဌဘူတာ ဝိဟာရာတိ ဗြဟ္မဝိဟာရာ။ အနညသာဓာရဏတ္တာ ပန အရိယာနံ ဝိဟာရာတိ အရိယဝိဟာရာ၊ စတဿောပိ ဖလသမာပတ္တိယော။ ဣဓ ပန အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိယေဝ အာဂတာ။

ပစ္စဝေက္ခဏာယ ဖလသမာပတ္တိ ကထိတာ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ ပစ္စဝေက္ခဏာသမ္ဘဝတော။ စင်္ကမာဒယောတိ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပန္နဿပိ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿပိ စင်္ကမဋ္ဌာနနိသဇ္ဇာဒယော။ အရိယစင်္ကမာဒယော ဟောန္တိ န ပန ပစ္စဝေက္ခန္တဿာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဝေနာဂပုရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သရဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၅။ စတုတ္ထေ ဂိဇ္ဈာ ဧတ္ထ သန္တီတိ ဂိဇ္ဈံ၊ ကူဋံ။ တံ ဧတဿာတိ ဂိဇ္ဈကူဋော။ ဂိဇ္ဈော ဝိယာတိ ဝါ ဂိဇ္ဈံ၊ ကူဋံ။ တံ ဧတဿာတိ ဂိဇ္ဈကူဋော၊ ပဗ္ဗတော။ တသ္မိံ ဂိဇ္ဈကူဋေ။ တေနာဟ ‘‘ဂိဇ္ဈာဝါ’’တိအာဒိ။ အစိရပက္ကန္တောတိ ဧတ္ထ န ဒေသန္တရပက္ကမနံ အဓိပ္ပေတံ၊ အထ ခေါ သာသနပက္ကမနန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ’’တိအာဒိမာဟ၊ တေနေဝ ဟိ ‘‘ဣမဿာ ဓမ္မဝိနယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ လဗ္ဘတီတိ လာဘော၊ စတုန္နံ ပစ္စယာနမေတံ အဓိဝစနံ။ သက္ကစ္စံ ကာတဗ္ဗော ဒါတဗ္ဗောတိ သက္ကာရော။ ပစ္စယာ ဧဝ ဟိ ပဏီတပဏီတာ သုန္ဒရသုန္ဒရာ အဘိသင်္ခရိတွာ ကတာ သက္ကာရာတိ ဝုစ္စန္တိ။ သက္ကာရောတိ ဝါ သုန္ဒရကာရော၊ ပရေဟိ အတ္တနော ဂါရဝကိရိယာ ပုပ္ဖာဒီဟိ ဝါ ပူဇာ။ လာဘော စ သက္ကာရော စ လာဘသက္ကာရာ၊ တေ နဋ္ဌာ ပဟီနာ ဧတေသန္တိ နဋ္ဌလာဘသက္ကာရာ။

မဟာလာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇီတိ တဒါ ကိရ ဘဂဝတော မဟာလာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ ယထာ တံ စတ္တာရော အသင်္ခေယျေ ပူရိတဒါနပါရမိသဉ္စယဿ။ သဗ္ဗဒိသာသု ဟိ ယမကမဟာမေဃော ဝုဋ္ဌဟိတွာ မဟောဃော ဝိယ သဗ္ဗပါရမိယော ‘‘ဧကသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဝိပါကံ ဒဿာမာ’’တိ သမ္ပိဏ္ဍိတာ ဝိယ လာဘသက္ကာရမဟောဃံ နိဗ္ဗတ္တယိံသု။ တတော တတော အန္နပါနယာနဝတ္ထမာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒိဟတ္ထာ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏာဒယော အာဂန္တွာ ‘‘ကဟံ ဗုဒ္ဓါ ၊ ကဟံ ဘဂဝါ၊ ကဟံ ဒေဝဒေဝေါ နရာသဘော ပုရိသသီဟော’’တိ ဘဂဝန္တံ ပရိယေသန္တိ၊ သကဋသတေဟိပိ ပစ္စယေ အာဟရိတွာ ဩကာသံ အလဘမာနာ သမန္တာ ဂါဝုတပ္ပမာဏမ္ပိ သကဋဓုရေန သကဋဓုရံ အာဟစ္စ တိဋ္ဌန္တိ စေဝ အနုဗန္ဓန္တိ စ အန္ဓကဝိန္ဒဗြာဟ္မဏော ဝိယ။ ယထာ စ ဘဂဝတော၊ ဧဝံ ဘိက္ခုသင်္ဃဿပိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ဘဂဝါ သက္ကတော ဟောတိ ဂရုကတော မာနိတော ပူဇိတော အပစိတော လာဘီ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာနံ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃောပိ သက္ကတော ဟောတိ…ပေ… ပရိက္ခာရာန’’န္တိ (ဥဒါ။ ၃၈)။

တထာ –

‘‘ယာဝတာ ခေါ ပန၊ စုန္ဒ၊ ဧတရဟိ သင်္ဃော ဝါ ဂဏော ဝါ လောကေ ဥပ္ပန္နော၊ နာဟံ၊ စုန္ဒ၊ အညံ ဧကံ သင်္ဃမ္ပိ သမနုပဿာမိ ဧဝံလာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တံ ယထရိဝါယံ၊ စုန္ဒ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၇၆)။

သွာယံ ဘဂဝတော စ သင်္ဃဿ စ ဥပ္ပန္နော လာဘသက္ကာရော ဧကတော ဟုတွာ ဒွိန္နံ မဟာနဒီနံ ဥဒကံ ဝိယ အပ္ပမေယျော အဟောသိ၊ ဘဂဝတော ပန ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဥပ္ပန္နော လာဘသက္ကာရော ဓမ္မဿပိ ဥပ္ပန္နောယေဝ။ ဓမ္မဓရာနဉှိ ကတော သက္ကာရော ဓမ္မဿ ကတော နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တိဏ္ဏံ ရတနာနံ မဟာလာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇီ’’တိ။

ဝုတ္တမတ္ထံ ပါဠိယာ နိဒဿေန္တော ‘‘ယထာဟာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သက္ကတောတိ သက္ကာရပ္ပတ္တော။ ယဿ ဟိ စတ္တာရော ပစ္စယေ သက္ကတွာ သုအဘိသင်္ခတေ ပဏီတပဏီတေ ဥပနေတိ၊ သော သက္ကတော။ ဂရုကတောတိ ဂရုဘာဝဟေတူနံ ဥတ္တမဂုဏာနံ မတ္ထကပ္ပတ္တိယာ အနညသာဓာရဏေန ဂရုကာရေန သဗ္ဗဒေဝမနုဿေဟိ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုကတော။ ယသ္မိဉှိ ဂရုဘာဝံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ပစ္စယေ ဒေန္တိ၊ သော ဂရုကတော။ မာနိတောတိ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ မာနိတော မနေန ပိယာယိတော။ တာယ ဟိ ဝိညူနံ မနာပတာ။ ပူဇိတောတိ မာနနာဒိပူဇာယ စေဝ စတုပစ္စယပူဇာယ စ ပူဇိတော။ ယဿ ဟိ သဗ္ဗမေတံ ပူဇနဉ္စ ကရောန္တိ၊ သော ပူဇိတော။ အပစိတောတိ နီစဝုတ္တိကရဏေန အပစိတော။ သတ္ထာရဉှိ ဒိသွာ မနုဿာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓာဒီဟိ ဩတရန္တိ၊ မဂ္ဂံ ဒေန္တိ၊ အံသကူဋတော သာဋကံ အပနေန္တိ။ အာသနတော ဝုဋ္ဌဟန္တိ၊ ဝန္ဒန္တီတိ ဧဝံ သော တေဟိ အပစိတော နာမ ဟောတိ။

အဝဏ္ဏံ ပတ္ထရိတွာတိ အဝဏ္ဏံ တတ္ထ တတ္ထ သံကိတ္တနဝသေန ပတ္ထရိတွာ။ အာဝဋ္ဋနိမာယန္တိ အာဝဋ္ဋေတွာ ဂဟဏမာယံ။ အာဝဋ္ဋေတိ ပုရိမာကာရတော နိဝတ္တေတိ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတိ ဧတာယာတိ အာဝဋ္ဋနီ၊ မာယာ၊ တံ အာဝဋ္ဋနိမာယံ ဩသာရေတွာ ပရိဇပ္ပေတွာတိ အတ္ထော။ ကောဋိတော ပဋ္ဌာယာတိ အန္တိမကောဋိတော ပဋ္ဌာယ။ ထဒ္ဓကာယေန ဖရုသဝါစာယ တိဏ္ဏံ ရတနာနံ အဝဏ္ဏကထနံ အနတ္ထာဝဟတ္တာ ဝိသသိဉ္စနသဒိသာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသံ သိဉ္စိတွာ’’တိ။ အညာတောတိ အာဉာတော။ တေနာဟ ‘‘ဉာတော’’တိအာဒိ။

ကာယင်္ဂန္တိ ကာယမေဝ အင်္ဂံ၊ ကာယဿ ဝါ အင်္ဂံ၊ သီသာဒိ။ ဝါစင်္ဂန္တိ ‘‘ဟောတု၊ သာဓူ’’တိ ဧဝမာဒိဝါစာယ အဝယဝံ။ ဧကကေနာတိ အသဟာယေန။ ဣမဿ ပနတ္ထဿာတိ ‘‘စရိယံ စရဏကာလေ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ။ ယတော ယတော ဂရု ဓုရန္တိ ယသ္မိံ ယသ္မိံ ဌာနေ ဓုရံ ဂရု ဘာရိကံ ဟောတိ၊ အညေ ဗလိဗဒ္ဒါ ဥက္ခိပိတုံ န သက္ကောန္တိ။ ယတော ဂမ္ဘီရဝတ္တနီတိ ဝတ္တန္တိ ဧတ္ထာတိ ဝတ္တနီ၊ ဒုမ္မဂ္ဂဿေတံ နာမံ၊ ယသ္မိံ ဌာနေ ဥဒကစိက္ခလ္လမဟန္တတာယ ဝါ ဝိသမစ္ဆိန္နတဋဘာဝေန ဝါ မဂ္ဂေါ ဂမ္ဘီရော ဟောတီတိ အတ္ထော။ တဒါဿု ကဏှံ ယုဉ္ဇေန္တီတိ အဿူတိ နိပါတမတ္တံ၊ တဒါ ကဏှံ ယုဉ္ဇေန္တီတိ အတ္ထော။ ယဒါ ဓုရဉ္စ ဂရု ဟောတိ မဂ္ဂေါ စ ဂမ္ဘီရော၊ တဒါ အညေ ဗလိဗဒ္ဒေ အပနေတွာ ကဏှမေဝ ယုဉ္ဇေန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သွာဿု တံ ဝဟတေ ဓုရန္တိ ဧတ္ထပိ အဿူတိ နိပါတမတ္တမေဝ၊ သော တံ ဓုရံ ဝဟတီတိ အတ္ထော။

ဂေဟဝေတနန္တိ ဂေဟေ နိဝုဋ္ဌဘာဝဟေတု ဒါတဗ္ဗံ။ ကာဠကော နာမ နာမေနာတိ အဉ္ဇနဝဏ္ဏော ကိရေသ၊ တေနဿ ‘‘ကာဠကော’’တိ နာမံ အကံသု။ ကာဠကံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟာတိ ကာဠကော ကိရ ဧကဒိဝသံ စိန္တေသိ ‘‘မယှံ မာတာ ဒုဂ္ဂတာ မံ ပုတ္တဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ဒုက္ခေန ပေါသေတိ၊ ယံနူနာဟံ ဘတိံ ကတွာ ဣမံ ဒုဂ္ဂတဘာဝတော မောစေယျ’’န္တိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ဘတိံ ဥပဓာရေန္တော ဝိစရတိ။ အထ တသ္မိံ ဒိဝသေ ဂါမဂေါရူပေဟိ သဒ္ဓိံ တတ္ထ သမီပေ စရတိ။ သတ္ထဝါဟပုတ္တောပိ ဂေါသုတ္တဝိတ္တကော၊ သော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဧတေသံ ဂုန္နံ အန္တရေ သကဋာနိ ဥတ္တာရေတုံ သမတ္ထော ဥသဘာဇာနီယော’’တိ ဥပဓာရယမာနော ဗောဓိသတ္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ အာဇာနီယော သက္ခိဿတိ မယှံ သကဋာနိ ဥတ္တာရေတု’’န္တိ အညာသိ။ တေန တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝမာဟ။ သော အညေသံ…ပေ… ဂေဟမေဝ အဂမာသီတိ တဒါ ကိရ ဂါမဒါရကာ ‘‘ကိံ နာမေတံ ကာဠကဿ ဂလေ’’တိ တဿ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တိ။ သော တေ အနုဗန္ဓိတွာ ဒူရတောဝ ပလာပေန္တော မာတု သန္တိကံ ဂတော။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။

သာယနှသမယန္တိ သာယနှကာလေ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ န ဟေတ္ထ အစ္စန္တသံယောဂေါ သမ္ဘဝတိ။ ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတောတိ ဧတ္ထ တေဟိ တေဟိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကဥပါသကဥပါသိကာဒိသတ္တေဟိ စေဝ ရူပါရမ္မဏာဒိသင်္ခါရေဟိ စ ပဋိနိဝတ္တေတွာ အပသက္ကိတွာ နိလီယနံ ဝိဝေစနံ ကာယစိတ္တေဟိ တတော ဝိဝိတ္တတာယ ပဋိသလ္လာနံ ကာယဝိဝေကော၊ စိတ္တဝိဝေကော စ။ ယော တတော ဒုဝိဓဝိဝေကတော ဝုဋ္ဌိတော ဘဝင်္ဂပ္ပတ္တိယာ သဗြဟ္မစာရီဟိ သမာဂမေန စ အပေတော။ သော ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ။ အယံ ပန ယသ္မာ ပဋိသလ္လာနာနံ ဥတ္တမတော ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာသိ၊ တသ္မာ ‘‘ဖလသမာပတ္တိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ကာယသက္ခိနော ဘဝိဿာမာတိ နာမကာယေန ဒေသနာသမ္ပဋိစ္ဆနဝသေန သက္ခိဘူတာ ဘဝိဿာမ။ နနု စ ‘‘ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒီ’’တိ ဣဒံ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ တိတ္ထိယာ ဟိ ဘဂဝတော ပဋိပက္ခာ၊ တေ ကသ္မာ တဿ အာသနံ ပညာပေန္တီတိ အာဟ ‘‘တထာဂတော ဟီ’’တိအာဒိ။

ဝိဂ္ဂါဟိကကထန္တိ ဝိဂ္ဂါဟသံဝတ္တနိကံ သာရမ္ဘကထံ။ အာယာစေယျာသီတိ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ယာစေယျာသိ။ ပတ္ထေယျာသီတိ မနသာ အာသီသေယျာသိ။ ပိဟေယျာသီတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ နိတ္တေဇတံ အာပန္နောတိ တေဇဟာနိယာ နိတ္တေဇဘာဝံ အာပန္နော၊ နိတ္တေဇဘူတောတိ အတ္ထော။ တတော ဧဝ ဘိက္ခုအာဒယောပိ သမ္မုခါ ဩလောကေတုံ အသမတ္ထတာယ ပတ္တက္ခန္ဓော၊ ပတိတက္ခန္ဓောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဩနတဂီဝေါ’’တိ။ ဒဿိတဓမ္မေသူတိ ဝုတ္တဓမ္မေသု။ ဝစနမတ္တမေဝ ဟိ တေသံ၊ န ပန ဒဿနံ တာဒိသဿေဝ ဓမ္မဿ အဘာဝတော။ ဘဂဝတော ဧဝ ဝါ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ ပရဿ ဝစနဝသေန ဒဿိတဓမ္မေသု။ ပဋိစရိဿတီတိ ပဋိစ္ဆာဒနဝသေ စရိဿတိ ပဝတ္တိဿတိ၊ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထော ဧဝ ဝါ စရတိ-သဒ္ဒေါ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒေဿတီ’’တိ။ အညေနဝါ အညန္တိ ပန ပဋိစ္ဆာဒနာကာရဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘အညေန ဝါ ဝစနေနာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ အညံ ဝစနန္တိ ယံ သမနုယုဉ္ဇန္တေန ဘဂဝတာ ပရဿ ဒေါသဝိဘာဝနံ ဝစနံ ဝုတ္တံ၊ တံ တတော အညေနေဝ ဝစနေန ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ ‘‘အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ စောဒကေန ဝုတ္တဝစနံ ဝိယ ‘‘ကော အာပန္နော၊ ကိံ အာပန္နော၊ ကိသ္မိံ အာပန္နော၊ ကံ ဘဏထ၊ ကိံ ဘဏထာ’’တိအာဒိဝစနေန အညံ အာဂန္တုကကထံ အာဟရန္တော ‘‘တွံ ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ပါဋလိပုတ္တံ ဂတောမှီ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘န တဝ ပါဋလိပုတ္တဂမနံ ပုစ္ဆာမ၊ အာပတ္တိံ ပုစ္ဆာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တတော ရာဇဂဟံ ဂတောမှိ။ ရာဇဂဟံ ဝါ ယာဟိ ဗြာဟ္မဏဂေဟံ ဝါ၊ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီတိ။ ‘‘တတ္ထ မေ သူကရမံသံ လဒ္ဓ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒန္တော ဝိယ သမနုယုဉ္ဇကေန ဝုတ္တဝစနတော အညံ အာဂန္တုကကထံ အာဟရန္တော အပနာမေဿတိ၊ ဝိက္ခေပံ ဂမယိဿတိ။ အပ္ပတီတာ ဟောန္တိ တေန အတုဋ္ဌာ အသောမနဿိကာတိ အပစ္စယော၊ ဒေါမနဿေတံ အဓိဝစနံ။ နေဝ အတ္တနော၊ န ပရေသံ ဟိတံ အဘိရာဓယတီတိ အနဘိရဒ္ဓိ၊ ဒေါမနဿမေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘အပစ္စယေန ဒေါမနဿံ ဝုတ္တ’’န္တိ။

ယဿ ခေါ ပန တေ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတောတိ ဧတ္ထ ဓမ္မ-သဒ္ဒေန စတုသစ္စဓမ္မော ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ယဿ မဂ္ဂဿ ဝါ ဖလဿ ဝါ အတ္ထာယာ’’တိ။ စတုသစ္စဓမ္မော ဟိ မဂ္ဂဖလာဓိဂမတ္ထာယ ဒေသီယတိ။ န နိဂ္ဂစ္ဆတီတိ န ပဝတ္တေတိ။ နန္တိ နံ ဓမ္မံ။ ဣဒါနိ ‘‘ယဿ ခေါ ပန တေ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတော’’တိ ဧတ္ထ ဓမ္မ-သဒ္ဒေန ပဋိပတ္တိဓမ္မော ဒဿိတော၊ န ပန စတုသစ္စဓမ္မောတိ အဓိပ္ပာယေန အတ္ထဝိကပ္ပံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဉ္စ ဓမ္မာတိ ဂမ္ဘီရဉာဏစရိယဘူတာနံ ခန္ဓာဒီနံ ဥဂ္ဂဟသဝနဓာရဏပရိစယယောနိသောမနသိကာရေ သန္ဓာယာဟ။ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာတိ ဧတ္ထ သမ္မာသဒ္ဒေါ ဥဘယတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗော ‘‘သမ္မာ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာ’’တိ။ ယော ဟိ သမ္မာ ဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ တဿေဝ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယော ဟောတီတိ။ ယော ပန ဝုတ္တနယေန တက္ကရော၊ တဿ နိယျာနံ အတ္ထတော ဓမ္မဿေဝ နိယျာနန္တိ တပ္ပဋိက္ခေပေန ‘‘သော ဓမ္မော…ပေ… န နိယျာတိ န နိဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ အာဟ။

ယဒိ တိရစ္ဆာနသီဟဿ နာဒေါ သဗ္ဗတိရစ္ဆာနဧကစ္စမနုဿာမနုဿနာဒတော သေဋ္ဌတ္တာ သေဋ္ဌနာဒေါ၊ ကိမင်္ဂံ ပန တထာဂတသီဟဿ နာဒေါတိ အာဟ ‘‘သီဟနာဒန္တိ သေဋ္ဌနာဒ’’န္တိ။ ယဒိ ဝါ တိရစ္ဆာနသီဟနာဒဿ သေဋ္ဌနာဒတာ နိဗ္ဘယတာယ အပ္ပဋိသတ္တုတာယ ဣစ္ဆိတာ၊ တထာဂတသီဟနာဒဿေဝ အယမတ္ထော သာတိသယောတိ အာဟ ‘‘အဘီတနာဒံ အပ္ပဋိနာဒ’’န္တိ။ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ အနဝကာသော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၉၊ အ။ နိ။ ၁။၂၆၈-၂၇၁) ဟိ ယော အတ္ထော ဝုတ္တော၊ တဿ ဘူတတာယ အယံ နာဒေါ သေဋ္ဌနာဒေါ နာမ ဟောတိ ဥတ္တမနာဒေါ။ ဘူတတ္ထော ဟိ ဥတ္တမတ္ထောတိ။ ဣမမတ္ထံ ပန ဝဒန္တဿ ဘဂဝတော အညတော ဘယံ ဝါ အာသင်္ကာ ဝါ နတ္ထီတိ အဘီတနာဒေါ နာမ ဟောတိ။ အဘူတဉှိ ဝဒတော ကုတောစိ ဘယံ ဝါ အာသင်္ကာ ဝါ သိယာ၊ ဧဝံ ပန ဝဒန္တံ ဘဂဝန္တံ ကောစိ ဥဋ္ဌဟိတွာ ပဋိဗာဟိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထီတိ အယံ နာဒေါ အပ္ပဋိနာဒေါ နာမ ဟောတိ။

သမန္တတော နိဂ္ဂဏှနဝသေန တောဒနံ ဝိဇ္ဈနံ သန္နိတောဒကံ၊ သမ္မာ ဝါ နိတုဒန္တိ ပီဠေန္တိ ဧတေနာတိ သန္နိတောဒကံ။ ဝါစာယာတိ စ ပစ္စတ္တေ ကရဏဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘ဝစနပတောဒေနာ’’တိ။ သဉ္ဇမ္ဘရိမကံသူတိ သမန္တတော သမ္ဘရိတံ အကံသု၊ သဗ္ဗေ ပရိဗ္ဗာဇကာ ဝါစာတောဒနေဟိ တုဒိံသူတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သမ္ဘရိတံ…ပေ… ဝိဇ္ဈိံသူ’’တိ။ သိင်္ဂါလကံယေဝါတိ သိင်္ဂါလမေဝ၊ ‘‘သေဂါလကံယေဝါ’’တိပိ ပါဌော။ တဿေဝါတိ သိင်္ဂါလရဝဿေဝ။ အထ ဝါ ဘေရဏ္ဍကံယေဝါတိ ဘေဒဏ္ဍသကုဏိသဒိသံယေဝါတိ အတ္ထော။ ဘေဒဏ္ဍံ နာမ ဧကော ပက္ခီ ဒွိမုခေါ၊ တဿ ကိရ သဒ္ဒေါ အတိဝိယ ဝိရူပေါ အမနာပေါ။ တေနာဟ ‘‘အပိစ ဘိန္နဿရံ အမနာပသဒ္ဒံ နဒတီ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

သရဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ကေသမုတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၆။ ပဉ္စမေ ကေသမုတ္တံ နိဝါသော ဧတေသန္တိ ကေသမုတ္တိယာတိ အာဟ ‘‘ကေသမုတ္တနိဂမဝါသိနော’’တိ။ အဋ္ဌဝိဓပါနကာနီတိ အမ္ဗပါနာဒိအဋ္ဌဝိဓာနိ ပါနာနိ။

‘‘မာ အနုဿဝေနာ’’တိအာဒီသု ပန ဧကော ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ ဧဝံ အနုဿဝေါ အတ္ထိ၊ ဧဝံ စိရကာလကတာယ အနုဿုတိယာ လဗ္ဘမာနံ ကထမိဒံ အညထာ သိယာ၊ တသ္မာ ဘူတမေတန္တိ အနုဿဝေန ဂဏှာတိ၊ တထာ ဂဟဏံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘မာ အနုဿဝေနာ’’တိ အာဟ။ အနု အနု သဝနံ အနုဿဝေါ။ အပရော ‘‘အမှာကံ ပိတုပိတာမဟာဒိဝုဒ္ဓါနံ ဥပဒေသပရမ္ပရာယ ဣဒမာဘတံ၊ ဧဝံ ပရမ္ပရာဘတကထံ နာမ န အညထာ သိယာ၊ တသ္မာ ဘူတမေတ’’န္တိ ဂဏှာတိ၊ တံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘မာ ပရမ္ပရာယာ’’တိ အာဟ။ ဧကော ကေနစိ ကိသ္မိဉ္စိ ဝုတ္တမတ္တေ ‘‘ဧဝံ ကိရ ဧတ’’န္တိ ဂဏှာတိ၊ တံ နိသေဓေန္တော ‘‘မာ ဣတိကိရာယာ’’တိ အာဟ။ ပိဋကံ ဂန္ထော သမ္ပဒီယတိ ဧတဿာတိ ပိဋကသမ္ပဒါနံ၊ ဂန္ထဿ ဥဂ္ဂဏှနကော။ တေန ပိဋကဥဂ္ဂဏှနကဘာဝေန ဧကစ္စော တာဒိသံ ဂန္ထံ ပဂုဏံ ကတွာ တေန တံ သမေန္တံ သမေတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဘူတမေတ’’န္တိ ဂဏှာတိ၊ တံ သန္ဓာယေသ ပဋိက္ခေပေါ ‘‘မာ ပိဋကသမ္ပဒါနေနာ’’တိ၊ အတ္တနော ဥဂ္ဂဟဂန္ထသမ္ပတ္တိယာ မာ ဂဏှိတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမေတန္တိ သံဂတံ။

ကောစိ ကဉ္စိ ဝိတက္ကေန္တော ‘‘ဧဝမေဝ တေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ကေဝလံ အတ္တနော သင်္ကပ္ပဝသေန ‘‘ဘူတမိဒ’’န္တိ ဂဏှာတိ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘မာ တက္ကဟေတူ’’တိ။ အညော ‘‘ဣမာယ ယုတ္တိယာ ဘူတမိဒ’’န္တိ ကေဝလံ အနုမာနတော နယဂ္ဂါဟေန ဂဏှာတိ၊ တံ ပဋိက္ခိပန္တော ‘‘မာ နယဟေတူ’’တိ အာဟ။ ကဿစိ ‘‘ဧဝမေတံ သိယာ’’တိ ပရိကပ္ပေန္တဿ ဧကံ ကာရဏံ ဥပဋ္ဌာတိ၊ သော ‘‘အတ္ထေတ’’န္တိ အတ္တနော ပရိကပ္ပိတာကာရေန ဂဏှာတိ၊ တံ ပဋိသေဓေန္တော ‘‘မာ အာကာရပရိဝိတက္ကေနာ’’တိ အာဟ။ အပရဿ စိန္တယတော ယထာပရိကပ္ပိတံ ကဉ္စိ အတ္ထံ ‘‘ဧဝမေတံ န အညထာ’’တိ အဘိနိဝိသန္တဿ ဧကာ ဒိဋ္ဌိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယာ ယဿ တံ ကာရဏံ နိဇ္ဈာယန္တဿ ပစ္စက္ခံ ဝိယ နိရူပေတွာ စိန္တေန္တဿ ခမတိ။ သော ‘‘အတ္ထေတ’’န္တိ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ ဂဏှာတိ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘မာ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ’’တိ။

အကုသလဝေရဿာတိ ပါဏာတိပါတာဒိပဉ္စဝိဓံ ဝေရံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ကောဓော နာမ စေတသော ဒုက္ခန္တိ အာဟ ‘‘ကောဓစိတ္တဿ အဘာဝေနာ’’တိ။ ကိလေသဿာတိ စိတ္တံ ဝိဗာဓေန္တဿ ဥပတာပေန္တဿ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စာဒိကိလေသဿ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

ကေသမုတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သာဠှသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၇။ ဆဋ္ဌေ ပါတော အသိတဗ္ဗဘောဇနံ ပါတရာသံ၊ ဘုတ္တံ ပါတရာသံ ဧတေသန္တိ ဘုတ္တပါတရာသာ။ ဒါသာ နာမ အန္တောဇာတာ ဝါ ဓနက္ကီတာ ဝါ ကရမရာနီတာ ဝါ သယံ ဝါ ဒါသဗျံ ဥပဂတာ။ ဘတ္တဝေတနဘတာ ကမ္မကာရာ နာမ။

နိစ္ဆာတောတိ ဧတ္ထ ဆာတံ ဝုစ္စတိ တဏှာ ဇိဃစ္ဆာဟေတုတာယ၊ သာ အဿ နတ္ထီတိ နိစ္ဆာတော။ တေနာဟ ‘‘နိတ္တဏှော’’တိ။ အဗ္ဘန္တရေ သန္တာပကရာနံ ကိလေသာနန္တိ အတ္တနော သန္တာနေ ဒရထပရိဠာဟဇနနေန သန္တာပနကိလေသာနံ။ အန္တောတာပနကိလေသာနံ အဘာဝါ သီတော သီတလော ဘူတော ဇာတောတိ သီတိဘူတော။ တေနာဟ ‘‘သီတလီဘူတော’’တိ။ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနသုခါနိ ဝါ ပဋိသံဝေဒေတီတိ သုခပ္ပဋိသံဝေဒီ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သာဠှသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ကထာဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၈။ သတ္တမေ ကထာဝတ္ထူနီတိ ကထာယ ပဝတ္တိဋ္ဌာနာနိ။ ယသ္မာ တေဟိ ဝိနာ ကထာ န ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ‘‘ကထာကာရဏာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတတိ သတတိ သတတံ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ အဒ္ဓါ၊ ကာလောတိ အာဟ ‘‘အတီတမဒ္ဓါနံ နာမ ကာလောပိ ဝတ္တတီ’’တိ။ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိမတ္တတာယ ဟိ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကာလော တဿေဝ ဓမ္မဿ ပဝတ္တိအဝတ္ထာဝိသေသံ ဥပါဒါယ တေနေဝ ဝေါဟာရေန အတီတောတိအာဒိနာ ဝေါဟရီယတိ၊ အတီတာဒိဘေဒေါ စ နာမာယံ နိပ္ပရိယာယတော ဓမ္မာနံယေဝ ဟောတိ၊ န ကာလဿာတိ အာဟ ‘‘ခန္ဓာပိ ဝတ္တန္တီ’’တိ။ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဣတရေသု ဒွီသု အတိဒိသတိ ‘‘အနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေသုပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ အတီတမဒ္ဓါနန္တိအာဒီသု စ ဒွေ ပရိယာယာ သုတ္တန္တပရိယာယော၊ အဘိဓမ္မပရိယာယော စ။ သုတ္တန္တပရိယာယေန ပဋိသန္ဓိတော ပုဗ္ဗေ အတီတော အဒ္ဓါ နာမ၊ စုတိတော ပစ္ဆာ အနာဂတော အဒ္ဓါ နာမ၊ သဟ စုတိပဋိသန္ဓီတိ တဒန္တရံ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ နာမ။ အဘိဓမ္မပရိယာယေန တီသု ခဏေသု ဥပ္ပာဒတော ပုဗ္ဗေ အတီတော အဒ္ဓါ နာမ၊ ဥပ္ပာဒတော ဥဒ္ဓံ အနာဂတော အဒ္ဓါ နာမ၊ ခဏတ္တယံ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ နာမ။ တတ္ထာယံ သုတ္တန္တဒေသနာတိ သုတ္တန္တပရိယာယေနေဝ အတီတာဒိဝိသယံ ကထံ ဒဿေန္တော ‘‘အတီတေ ကဿပေါ နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။

ဧကံသေနေဝ ဗျာကာတဗ္ဗော ဝိဿဇ္ဇေတဗ္ဗောတိ ဧကံသဗျာကရဏီယော။ ‘‘စက္ခု အနိစ္စ’’န္တိ ပဉှေ ဥတ္တရပဒါဝဓာရဏံ သန္ဓာယ ‘‘ဧကံသေနေဝ ဗျာကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝုတ္တံ နိစ္စတာယ လေသဿပိ တတ္ထ အဘာဝတော၊ ပုရိမပဒါဝဓာရဏေ ပန ဝိဘဇ္ဇဗျာကရဏီယတာယ။ တေနာဟ ‘‘အနိစ္စံ နာမ စက္ခူတိ ပုဋ္ဌေန ပနာ’’တိအာဒိ။ စက္ခုသောတေ ဝိသေသတ္ထသာမညတ္ထာနံ အသာဓာရဏဘာဝတော ဒွိန္နံ တေသံ သဒိသစောဒနာ ပဋိစ္ဆန္နမုခေနေဝ ဗျာကရဏီယာ ပဋိက္ခေပဝသေန အနုညာတဝသေန စ ဝိဿဇ္ဇိတဗ္ဗတောတိ အာဟ ‘‘ယထာ စက္ခု၊ တထာ သောတံ…ပေ… အယံ ပဋိပုစ္ဆာဗျာကရဏီယော ပဉှော’’တိ။ တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ဇီဝသရီရာနံ အနညတာပဉှေ ယဿ ယေန အနညတာ စောဒိတာ၊ သော ဧဝ ပရမတ္ထတော နုပလဗ္ဘတီတိ စ ဈာနတ္တယဿ မေတ္တေယျတာကိတ္တနသဒိသောတိ အဗျာကာတဗ္ဗတာယ ဌပနီယော ဝုတ္တော။ ဧဝရူပေါ ဟိ ပဉှော တိဓာ အဝိဿဇ္ဇနီယတ္တာ ဗျာကရဏံ အကတွာ ဌပေတဗ္ဗော။

တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ဌာနံ၊ ကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ကာရဏာကာရဏေ’’တိ။ ယုတ္တေန ကာရဏေနာတိ အနုရူပေန ကာရဏေန။ ပဟောတီတိ နိဂ္ဂဏှိတုံ သမတ္ထော ဟောတိ။ သဿတဝါဒိဘာဝမေဝ ဒီပေတီတိ အတ္တနာ ဂဟိတေ ဥစ္ဆေဒဝါဒေ ဒေါသံ ဒိသွာ အတ္တနောပိ သဿတဝါဒိဘာဝမေဝ ဒီပေတိ။ ပုဂ္ဂလဝါဒိမှီတိ ဣမိနာ ဝစ္ဆကုတ္တိယဝါဒိံ ဒဿေတိ။ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တေဟိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗာ ပဋိပဒါ ပဉှပုစ္ဆနကာနံ ဝတ္တံ။

ပဋိစရတီတိ ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန စရတိ ပဝတ္တတိ။ ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထော ဧဝ ဝါ စရတိသဒ္ဒေါ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒေတီ’’တိ။ အညေနညန္တိ ပန ပဋိစ္ဆာဒနာကာရဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘အညေန ဝစနေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အညေန ဝစနေနာတိ ယံ စောဒကေန စုဒိတကဿ ဒေါသဝိဘာဝနံ ဝစနံ ဝုတ္တံ၊ တံ တတော အညေန ဝစနေန ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ ယော ဟိ ‘‘အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကော အာပန္နော၊ ကိံ အာပန္နော၊ ကိသ္မိံ အာပန္နော၊ ကံ ဘဏထ၊ ကိံ ဘဏထာ’’တိ ဝဒတိ။ ‘‘ဧဝရူပံ ကိဉ္စိ တယာ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘န သုဏာမီ’’တိ သောတံ ဝါ ဥပနေတိ၊ အယံ အညေနညံ ပဋိစရတိ နာမ။ ‘‘ကော အာပန္နော’’တိအာဒိနာ ဟိ စောဒနံ အဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဝိက္ခေပါပဇ္ဇနံ အညေနညံ ပဋိစရဏံ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ကထာပနာမနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာတိ အယမေတေသံ ဝိသေသော။ တေနေဝါဟ ‘‘အာဂန္တုကကထံ ဩတာရေန္တော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အပနာမေတီတိ ဝိက္ခေပေတိ။ တတြာတိ တသ္မိံ ဗဟိဒ္ဓါကထာယ အပနာမနေ။

ဥပနိသီဒတိ ဖလံ ဧတ္ထာတိ ကာရဏံ ဥပနိသာ၊ ဥပေစ္စ နိဿယတီတိ ဝါ ဥပနိသာ၊ သဟ ဥပနိသာယာတိ သဥပနိသောတိ အာဟ ‘‘သဥပနိဿယော သပစ္စယော’’တိ။

ဩဟိတသောတောတိ အနညဝိဟိတတ္တာ ဓမ္မဿဝနာယ အပနာမိတသောတော။ တတော ဧဝ တဒတ္ထံ ဌပိတသောတော။ ကုသလဓမ္မန္တိ အရိယမဂ္ဂေါ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘အရိယမဂ္ဂ’’န္တိ။

ကထာဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ အညတိတ္ထိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၉။ အဋ္ဌမေ ဘဂဝါ မူလံ ကာရဏံ ဧတေသံ ယာထာဝတော အဓိဂမာယာတိ ဘဂဝံမူလကာ။ တေနာဟ ‘‘ဘဂဝန္တဉှိ နိဿာယ မယံ ဣမေ ဓမ္မေ အာဇာနာမ ပဋိဝိဇ္ဈာမာ’’တိ။ အမှာကံ ဓမ္မာတိ တေဟိ အတ္တနာ အဓိဂန္တဗ္ဗတာယ ဝုတ္တံ။ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗာနဉှိ ယာထာဝတော အဓိဂမညာဏာနိ အဓိဂစ္ဆနကသမ္ဗန္ဓီနိ၊ တာနိ စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမူလကာနိ အနညဝိသယတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေနာ’’တိအာဒိ။ ဣမေ ဓမ္မာတိ ဣမေ ဉာဏဓမ္မာ။ အာဇာနာမာတိ အဘိမုခံ ပစ္စက္ခတော ဇာနာမ။ ပဋိဝိဇ္ဈာမာတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ၊ အဓိဂစ္ဆာမာတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါ နေတာ ဧတေသန္တိ ဘဂဝံနေတ္တိကာ။ နေတာတိ သေဝိတဗ္ဗဓမ္မေ ဝေနေယျသန္တာနံ ပါပေတာ။ ဝိနေတာတိ အသေဝိတဗ္ဗဓမ္မေ ဝေနေယျသန္တာနတော အပနေတာ။ တဒင်္ဂဝိနယာဒိဝသေန ဝါ ဝိနေတာ။ အထ ဝါ ယထာ အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသော ဟောတိ၊ ဧဝံ ဝိသေသတော နေတာ။ အနုနေတာတိ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ သေဝိတဗ္ဗာ၊ ဣမေ န သေဝိတဗ္ဗာ’’တိ ဥဘယသမ္ပာပနာပနယနတ္ထံ ပညာပေတာ။ တေနာဟ ‘‘ယထာသဘာဝတော’’တိအာဒိ။

ပဋိသရန္တိ ဧတ္ထာတိ ပဋိသရဏံ၊ ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ ဧတေသန္တိ ဘဂဝံပဋိသရဏာ။ အာပါထံ ဥပဂစ္ဆန္တာ ဟိ ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ သမောသရဏဋ္ဌာနံ။ တေနာဟ ‘‘စတုဘူမကဓမ္မာ’’တိအာဒိ။ ပဋိသရတိ သဘာဝသမ္ပဋိဝေဓဝသေန ပစ္စေကံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ဝါ ပဋိသရဏံ၊ ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ ဧတေသန္တိ ဘဂဝံပဋိသရဏာ။ ပဋိသရတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ဝါ ပဋိသရဏံ၊ တသ္မာ ပဋိဝိဇ္ဈနဝသေန ဘဂဝါ ပဋိသရဏံ ဧတေသန္တိ ဘဂဝံပဋိသရဏာ။ တေနာဟ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ။ ပဋိဝေဓဝသေနာတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗတာဝသေန။ အသတိပိ မုခေ အတ္ထတော ဧဝံ ဝဒန္တော ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဖဿော အာဂစ္ဆတိ အဟံ ဘဂဝါ ကိန္နာမော’’တိ။ ဖဿော ဉာဏဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တောယေဝ ဟိ အတ္တနော ‘‘အဟံ ကိန္နာမော’’တိ နာမံ ပုစ္ဆန္တော ဝိယ၊ ဘဂဝါ စဿ နာမံ ကရောန္တော ဝိယ ဟောတိ။

ပဋိဘာတူတိ ဧတ္ထ ပဋိသဒ္ဒါပေက္ခာယ ‘‘ဘဂဝန္တ’’န္တိ ဥပယောဂဝစနံ၊ အတ္ထော ပန သာမိဝစနဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဘဂဝတော’’တိ။ ပဋိဘာတူတိ စ ဘာဂေါ ဟောတု။ ဘဂဝတော ဟိ ဧသ ဘာဂေါ၊ ယဒိဒံ ဓမ္မဿ ဒေသနာ၊ အမှာကံ ပန ဘာဂေါ သဝနန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဧဝဉှိ သဒ္ဒလက္ခဏေန သမေတိ။ ကေစိ ပန ပဋိဘာတူတိ ပဒဿ ဒိဿတူတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ၊ ဉာဏေန ဒိဿတု၊ ဒေသီယတူတိ ဝါ အတ္ထော။ ဥပဋ္ဌာတူတိ ဉာဏဿ ပစ္စုပတိဋ္ဌတု။ ပါဠိယံ ကော အဓိပ္ပယာသောတိ ဧတ္ထ ကော အဓိကပ္ပယောဂေါတိ အတ္ထော။

လောကဝဇ္ဇဝသေနာတိ လောကိယဇနေဟိ ပကတိယာ ဂရဟိတဗ္ဗဝဇ္ဇဝသေန။ ဝိပါကဝဇ္ဇဝသေနာတိ ဝိပါကဿ အပါယသံဝတ္တနိကဝဇ္ဇဝသေန။ ကထန္တိအာဒိနာ ဥဘယဝဇ္ဇဝသေနပိ အပ္ပသာဝဇ္ဇတာယ ဝိသယံ ဒဿေတိ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

အညတိတ္ထိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ အကုသလမူလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၀။ နဝမေ လုဗ္ဘတီတိ လောဘော။ ဒုဿတီတိ ဒေါသော။ မုယှတီတိ မောဟော။ လောဘာဒီနိ ပနေတာနိ အသဟဇာတာနံ ပါဏာတိပါတာဒီနံ ကေသဉ္စိ အကုသလာနံ ဥပနိဿယပစ္စယဋ္ဌေန၊ သဟဇာတာနံ အဒိန္နာဒါနာဒီနံ ကေသဉ္စိ သမ္ပယုတ္တာ ဟုတွာ ဥပ္ပာဒကဋ္ဌေန၊ သယဉ္စ အကုသလာနီတိ သာဝဇ္ဇဒုက္ခဝိပါကဋ္ဌေနာတိ အာဟ ‘‘အကုသလာနံ မူလာနိ၊ အကုသလာနိ စ တာနိ မူလာနီ’’တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ရတ္တော ခေါ၊ အာဝုသော၊ ရာဂေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော ပါဏမ္ပိ ဟနတီ’’တိအာဒိ။ ယဒပီတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ယောပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောဘော’’တိ။ တဒပီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယောတိ အာဟ ‘‘သောပိ အကုသလမူလ’’န္တိ။ ဝိနာပိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန အတ္ထယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘အကုသလမူလံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘ယဒပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေါသော၊ တဒပိ အကုသလမူလ’’န္တိအာဒီသု။ အဘိသင်္ခရောတီတိ ဧတ္ထ အာယူဟတီတိ အတ္ထံ ဝတွာ တဉ္စ အာယူဟနံ ပစ္စယသမဝါယသိဒ္ဓိတော သမ္ပိဏ္ဍနံ ရာသိကရဏံ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘သမ္ပိဏ္ဍေတိ ရာသိံ ကရောတီ’’တိ။

ပါဠိယံ ‘‘ဝဓေနာ’’တိအာဒီသု ဝဓေနာတိ မာရဏေန ဝါ ပေါထနေန ဝါ။ ဝဓသဒ္ဒေါ ဟိ ဟိံသနတ္ထော ဝိဟေဌနတ္ထော စ ဟောတိ။ ဗန္ဓနေနာတိ အဒ္ဒုဗန္ဓနာဒိနာ။ ဇာနိယာတိ ဓနဇာနိယာ၊ ‘‘သတံ ဂဏှထ၊ သဟဿံ ဂဏှထာ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တိတဒဏ္ဍေနာတိ အတ္ထော။ ဂရဟာယာတိ ပဉ္စသိခမုဏ္ဍကကရဏံ၊ ဂေါမယသိဉ္စနံ၊ ဂီဝါယ ကုရဏ္ဍကဗန္ဓနန္တိ ဧဝမာဒီနိ ကတွာ ဂရဟပါပနေန။ တတ္ထ ပဉ္စသိခမုဏ္ဍကကရဏံ နာမ ကာကပက္ခကရဏံ။ ဂေါမယသိဉ္စနံ သီသေန ကဏောဒကာဝသေစနံ။ ကုရဏ္ဍကဗန္ဓနံ ဂဒ္ဒုလဗန္ဓနံ။

ကာလသ္မိံ န ဝဒတီတိ ယုတ္တကာလေ န ဝဒတိ၊ ဝတ္တဗ္ဗကာလဿ ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ အယုတ္တကာလေ ဝတ္တာ ဟောတိ။ အဘူတဝါဒီတိ ယံ နတ္ထိ၊ တဿ ဝတ္တာ။ တေနာဟ ‘‘ဘူတံ န ဝဒတီ’’တိ။ အတ္ထံ န ဝဒတီတိ ကာရဏံ န ဝဒတိ၊ အကာရဏနိဿိတံ နိပ္ဖလံ ဝတ္တာ ဟောတိ။ ဓမ္မံ န ဝဒတီတိ သဘာဝံ န ဝဒတိ၊ အသဘာဝံ ဝတ္တာ အယထာဝါဒီတိ အတ္ထော။ ဝိနယံ န ဝဒတီတိ သံဝရဝိနယံ န ဝဒတိ၊ န သံဝရဝိနယပ္ပဋိသံယုတ္တဿ ဝတ္တာ ဟောတိ၊ အတ္တနော သုဏန္တဿ စ န သံဝရဝိနယာဝဟဿ ဝတ္တာတိ အတ္ထော။

အတစ္ဆန္တိ အဘူတတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘ဣတရံ တဿေဝ ဝေဝစန’’န္တိ။ အထ ဝါ အဘူတန္တိ အသန္တံ အဝိဇ္ဇမာနံ။ အတစ္ဆန္တိ အတထာကာရံ။

ပုညကမ္မတော ဧတိ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အယော၊ ဝဍ္ဎိ။ တပ္ပဋိက္ခေပေန အနယော၊ အဝဍ္ဎီတိ အာဟ ‘‘အနယံ အာပဇ္ဇတီတိ အဝဍ္ဎိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ။ မာလုဝါသိပါဋိကာ နာမ ဒီဃသဏ္ဌာနံ မာလုဝါပက္ကံ ၊ မာလုဝါဖလပေါဋ္ဌလိကာတိ အတ္ထော ။ ဖလိတာယာတိ အာတပေန သုဿိတွာ ဘိန္နာယ။ ဝဋရုက္ခာဒီနံ မူလေတိ ဝဋရုက္ခာဒီနံ သမီပေ။ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ န သက္ကောန္တီတိ ကသ္မာ န သက္ကောန္တိ? ဘဝနဝိနာသဘယာ။ ရုက္ခမူလေ ပတိတမာလုဝါဗီဇတော ဟိ လတာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ရုက္ခံ အဘိရုဟတိ။ သာ မဟာပတ္တာ စေဝ ဗဟုပတ္တာ စ မဟာကောလိရပတ္တသဏ္ဌာနေဟိ တတော စ မဟန္တတရေဟိ သာခါဝိဋပန္တရေဟိ ပတ္တေဟိ သမန္နာဂတာ။ အထ နံ ရုက္ခံ မူလတော ပဋ္ဌာယ ဝိနန္ဓမာနာ သဗ္ဗဝိဋပါနိ သဉ္ဆာဒေတွာ မဟန္တံ ဘာရံ ဇနေတွာ တိဋ္ဌတိ၊ သာ ဝါတေ ဝါယန္တေ ဒေဝေ ဝါ ဝဿန္တေ ဩဃနဟေဋ္ဌာဂတာ ဩလမ္ဗနဟေတုဘူတံ ဃနဘာဝံ ဇနေတွာ တဿ ရုက္ခဿ သဗ္ဗသာခံ ဘိဇ္ဇတိ၊ ဘူမိယံ နိပါတေတိ။ တတော တသ္မိံ ရုက္ခေ ပတိဋ္ဌိတဝိမာနံ ဘိဇ္ဇတိ ဝိနဿတိ။ ဣတိ တာ ဒေဝတာယော ဘဝနဝိနာသဘယာ သကဘာဝေန သဏ္ဌာတုံ န သက္ကောန္တိ။ ဧတ္ထ စ ယံ သာခဋ္ဌကဝိမာနံ ဟောတိ၊ တံ သာခါသု ဘိဇ္ဇမာနာသု တတ္ထ တတ္ထေဝ ဘိဇ္ဇိတွာ သဗ္ဗသာခါသု ဘိန္နာသု သဗ္ဗံ ဘိဇ္ဇတိ၊ ရုက္ခဋ္ဌကဝိမာနံ ပန ယာဝ ရုက္ခဿ မူလမတ္တမ္ပိ တိဋ္ဌတိ၊ တာဝ န နဿတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ တတ္ထ ပလုဇ္ဇိတွာတိ တတ္ထ တတ္ထ ဘိဇ္ဇိတွာ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

အကုသလမူလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဥပေါသထသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၁။ ဒသမေ တဒဟူတိ ဧတ္ထ တသ္မိံ အဟနီတိ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘တသ္မိံ အဟု ဥပေါသထေ’’တိ။ ဥပဝသန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥပေါသထော၊ ဥပေါသထဒိဝသော။ ဥပဝသန္တီတိ စ သီလေန ဝါ အနသနေန ဝါ ခီရသာယနာဒိဝိဓိနာ ဝါ ဥပေတာ ဟုတွာ ဝသန္တီတိ အတ္ထော။ ဥပေါသထဒိဝသေ ဟိ သာသနိကာ သီလေန၊ ဗာဟိရကာ သဗ္ဗသော အာဟာရဿ အဘုဉ္ဇနေန ခီရသာယနမဓုသာယနာဒိဝိဓိနာ ဝါ ဥပေတာ ဟုတွာ ဝိဟရန္တိ။ သော ပနေသ ဥပေါသထဒိဝသော အဋ္ဌမိစာတုဒ္ဒသိပန္နရသိဘေဒေန တိဝိဓော၊ တသ္မာ သေသဒွယနိဝါရဏတ္ထံ ‘‘ပန္နရသိကဥပေါသထဒိဝသေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဝဝဿဂ္ဂတ္ထေတိ ဝစသာယတ္ထေ။ ဒိဝသဒ္ဒေါ ဒိဝါသဒ္ဒေါ ဝိယ ဒိဝသပရိယာယော၊ တဿ ဝိသေသနဘာဝေန ဝုစ္စမာနော ဒိဝါသဒ္ဒေါ သဝိသေသေန ဒီပေတီတိ အာဟ ‘‘ဒိဝသဿ ဒိဝါ၊ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေတိ အတ္ထော’’တိ။ ပဋိစ္ဆာပေတွာတိ သမ္ပဋိစ္ဆနံ ကာရေတွာ။ ဝိပါကဖလေနာတိ သဒိသဖလေန။ န မဟပ္ဖလော ဟောတိ မနောဒုစ္စရိတဒုဿီလျေန ဥပက္ကိလိဋ္ဌဘာဝတော။ ဝိပါကာနိသံသေနာတိ ဥဒြယဖလေန။ ဝိပါကောဘာသေနာတိ ပဋိပက္ခဝိဂမဇနိတေန သဘာဝသင်္ခါတေန ဝိပါကောဘာသေန။ န မဟာဩဘာသော အပရိသုဒ္ဓဘာဝတော။ ဝိပါကဝိပ္ဖာရဿာတိ ဝိပါကဝေပုလ္လဿ။

နာဟံကွစနီတိအာဒိဝစနဿ မိစ္ဆာဘိနိဝေသဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ‘‘ဣဒံ တဿ မုသာဝါဒသ္မိံ ဝဒါမီ’’တိ ပါဠိယံ ဝုတ္တံ၊ စတုကောဋိကသုညတာဒဿနဝသေန ပဝတ္တံ ပန အရိယဒဿနမေဝါတိ န တတ္ထ မုသာဝါဒေါ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပုန စပရံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသာဝကော ဣတိ ပဋိသဉ္စိက္ခတိ ‘နာဟံ ကွစနိ၊ ကဿစိ ကိဉ္စနတသ္မိံ၊ န စ မမ ကွစနိ၊ ကိသ္မိဉ္စိ ကိဉ္စနတတ္ထီ’’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၇၀)။

ဧတ္ထ ဟိ စတုကောဋိကသုညတာ ကထိတာ။ ကထံ? အရိယော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၆၀၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၇၀) ဟိ နာဟံ ကွစနီတိ ကွစိ အတ္တာနံ န ပဿတိ၊ ကဿစိ ကိဉ္စနတသ္မိန္တိ အတ္တနော အတ္တာနံ ကဿစိ ပရဿ ကိဉ္စနဘာဝေ ဥပနေတဗ္ဗံ န ပဿတိ၊ ဘာတိဋ္ဌာနေ ဘာတရံ၊ သဟာယဋ္ဌာနေ သဟာယံ၊ ပရိက္ခာရဋ္ဌာနေ ပရိက္ခာရံ မညိတွာ ဥပနေတဗ္ဗံ န ပဿတီတိ အတ္ထော။ န စ မမ ကွစနီတိ ဧတ္ထ မမ-သဒ္ဒံ တာဝ ဌပေတွာ ကွစနိ ပရဿ စ အတ္တာနံ ကွစိ န ပဿတီတိ အယမတ္ထော။ ဣဒါနိ မမ-သဒ္ဒံ အာဟရိတွာ ‘‘မမ ကိသ္မိဉ္စိ ကိဉ္စနတတ္ထီ’’တိ သော ပရဿ အတ္တာနံ ‘‘မမ ကိသ္မိဉ္စိ ကိဉ္စနဘာဝေန အတ္ထီ’’တိ န ပဿတိ၊ အတ္တနော ဘာတိကဋ္ဌာနေ ဘာတရံ၊ သဟာယဋ္ဌာနေ သဟာယံ၊ ပရိက္ခာရဋ္ဌာနေ ပရိက္ခာရန္တိ ကိသ္မိဉ္စိ ဌာနေ ပရဿ အတ္တာနံ ဣမိနာ ကိဉ္စနဘာဝေန ဥပနေတဗ္ဗံ န ပဿတီတိ အတ္ထော။ ဧဝမယံ ယသ္မာ နေဝ ကတ္ထစိ အတ္တာနံ ပဿတိ၊ န တံ ပရဿ ကိဉ္စနဘာဝေ ဥပနေတဗ္ဗံ ပဿတိ။ န ကတ္ထစိ ပရဿ အတ္တာနံ ပဿတိ၊ န ပရဿ အတ္တာနံ အတ္တနော ကိဉ္စနဘာဝေ ဥပနေတဗ္ဗံ ပဿတိ၊ တသ္မာ အယံ သုညတာ စတုကောဋိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယသ္မာ ပန မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာနံ ယာထာဝဒဿနဿ အသမ္ဘဝတော ယထာဝုတ္တစတုကောဋိကသုညတာဒဿနံ န သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ ‘‘နတ္ထိ မာတာ၊ နတ္ထိ ပိတာ’’တိအာဒိဝစနံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇၁) ဝိယ မိစ္ဆာဂါဟဝသေန ‘‘နာဟံ ကွစနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ယုတ္တော စေတ္ထ မုသာဝါဒသမ္ဘဝေါ။ ကတ္ထစီတိ ဌာနေ၊ ကာလေ ဝါ။ အထ ‘‘နိပ္ဖလော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ ‘‘န မဟပ္ဖလော’’တိ သဒ္ဒေန ဟိ မဟပ္ဖလာဘာဝေါဝ ဇောတိတော၊ န ပန သဗ္ဗထာ ဖလာဘာဝေါတိ အာဟ ‘‘ဗျဉ္ဇနမေဝ ဟိ ဧတ္ထ သာဝသေသ’’န္တိအာဒိ။ သေသပဒေသုပီတိ ‘‘န မဟာနိသံသော’’တိအာဒီသုပိ။

အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟီတိ –

‘‘အထ ခေါ၊ ဘန္တေ၊ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ ဘဂဝတော အဋ္ဌ ယထာဘုစ္စေ ဝဏ္ဏေ ပယိရုဒါဟာသိ – ‘တံ ကိံ မညန္တိ၊ ဘောန္တော ဒေဝါ တာဝတိံသာ၊ ယာဝဉ္စ သော ဘဂဝါ ဗဟုဇနဟိတာယ ပဋိပန္နော ဗဟုဇနသုခါယ လောကာနုကမ္ပာယ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာနံ၊ ဧဝံ ဗဟုဇနဟိတာယ ပဋိပန္နံ ဗဟုဇနသုခါယ လောကာနုကမ္ပာယ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာနံ ဣမိနာပင်္ဂေန သမန္နာဂတံ သတ္ထာရံ နေဝ အတီတံသေ သမနုပဿာမိ၊ န ပနေတရဟိ အညတြ တေန ဘဂဝတာ’’တိ –

အာဒိနာ မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၉၆) ဝိတ္ထာရိတေဟိ ဗဟုဇနဟိတာယ ပဋိပန္နာဒီဟိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဒီပကေဟိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ။ အထ ‘‘နဝဟိ ကာရဏေဟီ’’တိ အဝတွာ ‘‘အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဧတ္ထ ဟိ…ပေ… သဗ္ဗေ လောကိယလောကုတ္တရာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ သင်္ဂဟိတာ’’တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန အဝိသေသတော သဗ္ဗေပိ လောကိယလောကုတ္တရာ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဒီပိတာ၊ တသ္မာ တေန ဒီပိတဂုဏေ သန္ဓာယ ‘‘အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ။ အရဟန္တိအာဒီဟိ ပါဋိယေက္ကဂုဏာဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ အရဟန္တိအာဒီဟိ ဧကေကေဟိ ပဒေဟိ ဧကေကေ ဂုဏာဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာတိ အတ္ထော။

သဟတန္တိကန္တိ ပါဠိဓမ္မသဟိတံ။ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ ‘‘ကိလိဋ္ဌသ္မိဉှိ ကာယေ ပသာဓနံ ပသာဓေတွာ နက္ခတ္တံ ကီဠမာနာ န သောဘန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ အတ္ထော။

သင်္ဃဿ အနုဿရဏံ နာမ တဿ ဂုဏာနုဿရဏမေဝါတိ အာဟ ‘‘အဋ္ဌန္နံ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ဂုဏေ အနုဿရတီ’’တိ။ ဒွေ တယော ဝါရေ ဂါဟာပိတံ ဥသုမန္တိ ဒွေ တယော ဝါရေ ဥဒ္ဓနံ အာရောပေတွာ သေဒနဝသေန ဂါဟာပိတံ ဥသုမံ။ ပုရိမနယေနေဝ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာတိ ‘‘ကိလိဋ္ဌသ္မိဉှိ ဝတ္ထေ ပသာဓနံ ပသာဓေတွာ နက္ခတ္တံ ကီဠမာနာ န သောဘန္တီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။

ပဟီနကာလတော ပဋ္ဌာယ…ပေ… ဝိရတာဝါတိ ဧတေန ပဟာနဟေတုကာ ဣဓာဓိပ္ပေတာ ဝိရတီတိ ဒဿေတိ။ ကမ္မက္ခယကရဉာဏေန ဟိ ပါဏာတိပါတဒုဿီလျဿ ပဟီနတ္တာ အရဟန္တော အစ္စန္တမေဝ တတော ပဋိဝိရတာတိ ဝုစ္စတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟာနဝိရတီနံ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ကိဉ္စာပိ ပဟာနဝိရမဏာနံ ပုရိမပစ္ဆိမကာလတာ နတ္ထိ၊ မဂ္ဂဓမ္မာနံ ပန သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ သမ္မာဝါစာဒီနဉ္စ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေ အပေက္ခိတေ သဟဇာတာနမ္ပိ ပစ္စယပစ္စယုပ္ပန္နဘာဝေန ဂဟဏံ ပုရိမပစ္ဆိမဘာဝေနေဝ ဟောတီတိ၊ ဂဟဏပ္ပဝတ္တိအာကာရဝသေန ပစ္စယဘူတေသု သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီသု ပဟာယကဓမ္မေသု ပဟာနကိရိယာယ ပုရိမကာလဝေါဟာရော၊ ပစ္စယုပ္ပန္နာသု စ ဝိရတီသု ဝိရမဏကိရိယာယ အပရကာလဝေါဟာရော စ ဟောတီတိ ပဟာနံ ဝါ သမုစ္ဆေဒဝသေန၊ ဝိရတိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန ယောဇေတဗ္ဗာ။

အထ ဝါ ပါဏော အတိပါတီယတိ ဧတေနာတိ ပါဏာတိပါတော၊ ပါဏဃာတဟေတုဘူတော ဓမ္မသမူဟော။ ကော ပန သော? အဟိရိကာနောတ္တပ္ပဒေါသမောဟဝိဟိံသာဒယော ကိလေသာ။ တေ ဟိ အရဟန္တော အရိယမဂ္ဂေန ပဟာယ သမုဂ္ဃာတေတွာ ပါဏာတိပါတဒုဿီလျတော အစ္စန္တမေဝ ပဋိဝိရတာတိ ဝုစ္စန္တိ၊ ကိလေသေသု ပဟီနေသု ကိလေသနိမိတ္တဿ ကမ္မဿ အနုပ္ပဇ္ဇနတော။ အဒိန္နာဒါနံ ပဟာယာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိရတာဝါတိ အဝဓာရဏေန တဿာ ဝိရတိယာ ကာလာဒိဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတိ။ ယထာ ဟိ အညေ သမာဒိန္နဝိရတိကာပိ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တတာယ လာဘဇီဝိတာဒိဟေတု သမာဒါနံ ဘိန္ဒန္တိ၊ န ဧဝံ အရဟန္တော၊ အရဟန္တော ပန သဗ္ဗသော ပဟီနပါဏာတိပါတတ္တာ အစ္စန္တဝိရတာ ဧဝါတိ။

ဒဏ္ဍနသင်္ခါတဿ ပရဝိဟေဌနဿ စ ပရိဝဇ္ဇနဘာဝဒီပနတ္ထံ ဒဏ္ဍသတ္ထာနံ နိက္ခေပဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ပရူပဃာတတ္ထာယာ’’တိအာဒိ။ လဇ္ဇီတိ ဧတ္ထ ဝုတ္တလဇ္ဇာယ ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ န ဟိ ပါပဇိဂုစ္ဆနပါပုတ္တာသရဟိတံ၊ ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထီတိ။ ဓမ္မဂရုတာယ ဝါ အရဟန္တာနံ ဓမ္မဿ စ အတ္တာ ဓီနတ္တာ အတ္တာဓိပတိဘူတာ လဇ္ဇာဝ ဝုတ္တာ၊ န ပန လောကာဓိပတိ ဩတ္တပ္ပံ။ ‘‘ဒယံ မေတ္တစိတ္တတံ အာပန္နာ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု ဒယာ-သဒ္ဒေါ ‘‘အဒယာပန္နော’’တိအာဒီသု ကရုဏာယ ပဝတ္တတီတိ? သစ္စမေတံ၊ အယံ ပန ဒယာ-သဒ္ဒေါ အနုရက္ခဏတ္ထံ အန္တောနီတံ ကတွာ ပဝတ္တမာနော မေတ္တာယ ကရုဏာယ စ ပဝတ္တတီတိ ဣဓ မေတ္တာယ ပဝတ္တမာနော ဝုတ္တော။ မိဇ္ဇတိ သိနိယှတီတိ မေတ္တာ၊ မေတ္တာ ဧတဿ အတ္ထီတိ မေတ္တံ၊ မေတ္တံ စိတ္တံ ဧတဿာတိ မေတ္တစိတ္တော၊ တဿ ဘာဝေါ မေတ္တစိတ္တတာ၊ မေတ္တာဣစ္စေဝ အတ္ထော။

သဗ္ဗပါဏဘူတဟိတာနုကမ္ပီတိ ဧတေန တဿာ ဝိရတိယာ ပဝတ္တဝသေန အပရိယန္တတံ ဒဿေတိ။ ပါဏဘူတေတိ ပါဏဇာတေ။ အနုကမ္ပကာတိ ကရုဏာယနကာ၊ ယသ္မာ ပန မေတ္တာ ကရုဏာယ ဝိသေသပစ္စယော ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တာယ ဧဝ ဒယာပန္နတာယာ’’တိ။ ဧဝံ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ပါဏာတိပါတာ ဝိရတိ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တေဟိ လဇ္ဇာမေတ္တာကရုဏာဓမ္မေဟိ သမင်္ဂိဘာဝေါ ဒဿိတော။

ပရပရိဂ္ဂဟိတဿ အာဒါနန္တိ ပရသန္တကဿ အာဒါနံ။ ထေနော ဝုစ္စတိ စောရော၊ တဿ ဘာဝေါ ထေယျံ၊ ကာမဉ္စေတ္ထ ‘‘လဇ္ဇီ ဒယာပန္နော’’တိ န ဝုတ္တံ၊ အဓိကာရဝသေန ပန အတ္ထတော ဝုတ္တမေဝါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယထာ ဟိ လဇ္ဇာဒယော ပါဏာတိပါတပ္ပဟာနဿ ဝိသေသပစ္စယာ၊ ဧဝံ အဒိန္နာဒါနပ္ပဟာနဿပီတိ ၊ တသ္မာ သာပိ ပါဠိ အာနေတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ အထ ဝါ သုစိဘူတေနာတိ ဧတေန ဟိရောတ္တပ္ပာဒီဟိ သမန္နာဂမော၊ အဟိရိကာဒီနဉ္စ ပဟာနံ ဝုတ္တမေဝါတိ ‘‘လဇ္ဇီ’’တိအာဒိ န ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အသေဋ္ဌစရိယန္တိ အသေဋ္ဌာနံ ဟီနာနံ၊ အသေဋ္ဌံ ဝါ လာမကံ စရိယံ၊ နိဟီနဝုတ္တိံ မေထုနန္တိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မံ သေဋ္ဌံ အာစာရန္တိ မေထုနဝိရတိမာဟ။ အာရာစာရီ မေထုနာတိ ဧတေန – ‘‘ဣဓေကစ္စော န ဟေဝ ခေါ မာတုဂါမေန သဒ္ဓိံ ဒွယံဒွယသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇတိ၊ အပိစ ခေါ မာတုဂါမဿ ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနနှာပနသမ္ဗာဟနံ သာဒိယတိ၊ သော တံ အဿာဒေတိ၊ တံ နိကာမေတိ၊ တေန စ ဝိတ္တိံ အာပဇ္ဇတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၇။၅၀) ဝုတ္တာ သတ္တဝိဓမေထုနသံယောဂါပိ ပဋိဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

‘‘သစ္စတော ထေတတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၉) ဝိယ ထေတ-သဒ္ဒေါ ထိရပရိယာယော၊ ထိရဘာဝေါ စ သစ္စဝါဒိတာယ ဌိတကထတ္တာ ကထာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗောတိ အာဟ ‘‘ဌိတကထာတိ အတ္ထော’’တိ။ န ဌိတကထောတိ ယထာ ဟလိဒ္ဒိရာဂါဒယော အနဝဋ္ဌိတသဘာဝတာယ န ဌိတာ၊ ဧဝံ န ဌိတာ ကထာ ယဿ သော န ဌိတကထောတိ ဟလိဒ္ဒိရာဂါဒယော ယထာ ကထာယ ဥပမာ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ‘‘ပါသာဏလေခါ ဝိယာ’’တိအာဒီသုပိ။ သဒ္ဓါ အယတိ ပဝတ္တတိ ဧတ္ထာတိ သဒ္ဓါယာ၊ သဒ္ဓါယာ ဧဝ သဒ္ဓါယိကာ ယထာ ဝေနယိကာ။ သဒ္ဓါယ ဝါ အယိတဗ္ဗာ သဒ္ဓါယိကာ၊ သဒ္ဓေယျာတိ အတ္ထော။ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ ဝိသံဝါဒနတောတိ အဓိပ္ပာယော။

ဧကံ ဘတ္တံ ဧကဘတ္တံ၊ တံ ဧတေသမတ္ထီတိ ဧကဘတ္တိကာ၊ ဧကသ္မိံ ဒိဝသေ ဧကဝါရမေဝ ဘုဉ္ဇနကာ။ တယိဒံ ရတ္တိဘောဇနေနပိ သိယာတိ အာဟ ‘‘ရတ္တူပရတာ’’တိ။ ဧဝမ္ပိ သာယနှဘောဇနေနပိ သိယုံ ဧကဘတ္တိကာတိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဝိရတာ ဝိကာလဘောဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈနှိကာ အယံ ဗုဒ္ဓါနံ အရိယာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏော ဘောဇနဿ ကာလော နာမ၊ တဒညော ဝိကာလော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဒုတိယပဒေန ရတ္တိဘောဇနဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ အပရဏှော ‘‘ဝိကာလော’’တိ ဝုတ္တော။

သင်္ခေပတော ‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏ’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃) ဘဂဝတော သာသနံ သစ္ဆန္ဒရာဂပ္ပဝတ္တိတော နစ္စာဒီနံ ဒဿနံ န အနုလောမေတီတိ အာဟ ‘‘သာသနဿ အနနုလောမတ္တာ’’တိ။ အတ္တနာ ပယောဇိယမာနံ ပရေဟိ ပယောဇာပီယမာနဉ္စ နစ္စံ နစ္စဘာဝသာမညတော ပါဠိယံ ဧကေနေဝ နစ္စသဒ္ဒေန ဂဟိတံ၊ တထာ ဂီတဝါဒိတသဒ္ဒါ စာတိ အာဟ ‘‘နစ္စနနစ္စာပနာဒိဝသေနာ’’တိ ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဂါယနဂါယာပနဝါဒနဝါဒါပနာနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ဒဿနေန စေတ္ထ သဝနမ္ပိ သင်္ဂဟိတံ ဝိရူပေကသေသနယေန။ အာလောစနသဘာဝတာယ ဝါ ပဉ္စန္နံ ဝိညာဏာနံ သဝနကိရိယာယပိ ဒဿနသင်္ခေပသဗ္ဘာဝတော ဒဿနာဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အဝိသူကဘူတဿ ဂီတဿ သဝနံ ကဒါစိ ဝဋ္ဋတီတိ အာဟ ‘‘ဝိသူကဘူတံ ဒဿန’’န္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒကပါဌဋ္ဌကထာယ ‘‘ဓမ္မူပသံဟိတံ ဂီတံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဂီတူပသံဟိတော ဓမ္မော န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

ယံကိဉ္စီတိ ဂန္ထိတံ ဝါ အဂန္ထိတံ ဝါ ယံ ကိဉ္စိ ပုပ္ဖံ။ ဂန္ဓဇာတန္တိ ဂန္ဓဇာတိယံ။ တဿာပိ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ဝစနတော ဓူပိတဿပိ အဓူပိတဿပိ ယဿ ကဿစိ ဝိလေပနာဒိ န ဝဋ္ဋတီတိ ဒဿေတိ။ ဥစ္စာတိ ဥစ္စသဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ ဧကံ သဒ္ဒန္တရံ။ သေတိ ဧတ္ထာတိ သယနံ။ ဥစ္စာသယနံ မဟာသယနဉ္စ သမဏသာရုပ္ပရဟိတံ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘ပမာဏာတိက္ကန္တံ အကပ္ပိယတ္ထရဏ’’န္တိ၊ အာသန္ဒာဒိအာသနဉ္စေတ္ထ သယနေန သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပန အာဓာရေ ပဋိက္ခိတ္တေ တဒါဓာရကိရိယာ ပဋိက္ခိတ္တာဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥစ္စာသယနမဟာသယနာ’’ဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ။ အတ္ထတော ပန တဒုပဘောဂဘူတနိသဇ္ဇာနိပဇ္ဇနေဟိ ဝိရတိ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အထ ဝါ ‘‘ဥစ္စာသယနာသနမဟာသယနာသနာ’’တိ၊ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ ဧကသေသနယေန အယံ နိဒ္ဒေသော ကတော ယထာ ‘‘နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတန’’န္တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၁) အာသနကိရိယာပုဗ္ဗကတ္တာ ဝါ သယနကိရိယာယ သယနဂ္ဂဟဏေနေဝ အာသနမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘ကီဝါ’’တိ အယံ နိပါတော။ ‘‘ကိတ္တက’’န္တိ ဣမဿ အတ္ထံ ဗောဓေတီတိ အာဟ ‘‘ကီဝမဟပ္ဖလောတိ ကိတ္တကံ မဟပ္ဖလော’’တိ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘ကီဝမဟာနိသံသော’’တိအာဒီသု။ ရတ္တ-သဒ္ဒေါ ရတနပရိယာယောတိ အာဟ ‘‘ပဟူတရတ္တရတနာနန္တိ ပဟူတေန ရတ္တသင်္ခါတေန ရတနေန သမန္နာဂတာန’’န္တိ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘ပဟူတသတ္တရတနာန’’န္တိပိ ပါဌော ဒိဿတိ။ ဘေရိတလသဒိသံ ကတွာတိ ဘေရိတလံ ဝိယ သမံ ကတွာ။ တတော ဧကံ ဘာဂံ န အဂ္ဃတီတိ ယထာဝုတ္တံ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ တတော သောဠသဘာဂတော ဧကံ ဘာဂံ န အဂ္ဃတိ။ တတော ဗဟုတရံ ဟောတီတိ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇသိရိတော ဗဟုတရံ ဟောတိ။

စာတုမဟာရာဇီကာနန္တိအာဒီသု စာတုမဟာရာဇိကာ နာမ သိနေရုပဗ္ဗတဿ ဝေမဇ္ဈေ ဟောန္တိ၊ တေသု ဗဟူ ပဗ္ဗတဋ္ဌာပိ အာကာသဋ္ဌာပိ၊ တေသံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ ပတ္တာ၊ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာ၊ မနောပဒေါသိကာ၊ သီတဝလာဟကာ၊ ဥဏှဝလာဟကာ၊ စန္ဒိမာ၊ ဒေဝပုတ္တော၊ သူရိယော၊ ဒေဝပုတ္တောတိ ဧတေ သဗ္ဗေ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝလောကဋ္ဌကာ ဧဝ။ တေတ္တိံသ ဇနာ တတ္ထ ဥပ္ပန္နာတိ တာဝတိံသာ။ အပိစ တာဝတိံသာတိ တေသံ ဒေဝါနံ နာမမေဝါတိ ဝုတ္တံ။ တေပိ အတ္ထိ ပဗ္ဗတဋ္ဌကာ၊ အတ္ထိ အာကာသဋ္ဌကာ၊ တေသံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ ပတ္တာ၊ တထာ ယာမာဒီနံ။ ဧကဒေဝလောကေပိ ဟိ ဒေဝါနံ ပရမ္ပရာ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတံ အပ္ပတ္တာ နာမ နတ္ထိ။ တတ္ထ ဒိဗ္ဗသုခံ ယာတာ ပယာတာ သမ္ပတ္တာတိ ယာမာ။ တုဋ္ဌာ ပဟဋ္ဌာတိ တုသိတာ။ ပကတိပဋိယတ္တာရမ္မဏတော အတိရေကေန ရမိတုကာမကာလေ ယထာရုစိတေ ဘောဂေ နိမ္မိနိတွာ နိမ္မိနိတွာ ရမန္တီတိ နိမ္မာနရတိ။ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ ပရေဟိ နိမ္မိတေသု ဘောဂေသု ဝသံ ဝတ္တေန္တီတိ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ။

တတ္ထ စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဒေဝါနံ မနုဿဂဏနာယ နဝုတိဝဿသတသဟဿာနိ အာယုပ္ပမာဏံ။ တာဝတိံသာနံ ဒေဝါနံ တိဿော စ ဝဿကောဋိယော သဋ္ဌိ စ ဝဿသတသဟဿာနိ။ ယာမာနံ ဒေဝါနံ စုဒ္ဒသ စ ဝဿကောဋိယော စတ္တာရိ စ ဝဿသတသဟဿာနိ။ တုသိတာနံ ဒေဝါနံ သတ္တပညာသ စ ဝဿကောဋိယော သဋ္ဌိ စ ဝဿသတသဟဿာနိ။ နိမ္မာနရတီနံ ဒေဝါနံ ဒွေ စ ဝဿကောဋိသတာနိ တိဿော စ ဝဿကောဋိယော စတ္တာရိ စ ဝဿသတသဟဿာနိ။ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီနံ ဒေဝါနံ နဝ စ ဝဿကောဋိသတာနိ ဧကဝီသ ကောဋိယော စ သဋ္ဌိ စ ဝဿသတသဟဿာနိ။

မုဋ္ဌိဟတ္ထပါဒကေတိ ပါဒတလတော ယာဝ အဋနိယာ ဟေဋ္ဌိမန္တော၊ တာဝ မုဋ္ဌိရတနပ္ပမာဏပါဒကေ။ တဉ္စ ခေါ မဇ္ဈိမဿ ပုရိသဿ ဟတ္ထေန၊ ယဿိဒါနိ ဝဍ္ဎကီဟတ္ထောတိ သမညာ။ သီလသမာဒါနတော ပဋ္ဌာယ အညံ ကိဉ္စိ အကတွာ ဓမ္မဿဝနေန ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေန ဝါ ဝီတိနာမေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘တံ ပန ဥပဝသန္တေန…ပေ… ဝိစာရေတဗ္ဗ’’န္တိ။

ဝါစံ ဘိန္ဒိတွာ ဥပေါသထင်္ဂါနိ သမာဒါတဗ္ဗာနီတိ ‘‘ဣမဉ္စ ရတ္တိံ ဣမဉ္စ ဒိဝသ’’န္တိ ကာလပရိစ္ဆေဒံ ကတွာ ‘‘ဥပေါသထင်္ဂဝသေန အဋ္ဌ သိက္ခာပဒါနိ သမာဒိယာမီ’’တိ ဧကတော ကတွာ ပုန ပစ္စေကံ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိသိက္ခာပဒံ သမာဒိယာမိ…ပေ… ဥစ္စာသယနမဟာသယနာ ဝေရမဏိသိက္ခာပဒံ သမာဒိယာမီ’’တိ ဧဝံ ဝစီဘေဒံ ကတွာ ယထာပါဠိ သမာဒါတဗ္ဗာနိ။ ပါဠိံ အဇာနန္တေန ပန အတ္တနော ဘာသာယ ပစ္စေကံ ဝါ ‘‘ဗုဒ္ဓပညတ္တံ ဥပေါသထံ အဓိဋ္ဌာမီ’’တိ ဧကတော အဓိဋ္ဌာနဝသေန ဝါ သမာဒါတဗ္ဗာနိ၊ အညံ အလဘန္တေန အဓိဋ္ဌာတဗ္ဗာနိ။ ဥပါသကသီလဉှိ အတ္တနာ သမာဒိယန္တေနပိ သမာဒိန္နံ ပရသန္တိကေ သမာဒိယန္တေနပိ၊ ဧကဇ္ဈံ သမာဒိန္နမ္ပိ သမာဒိန္နမေဝ ဟောတိ ပစ္စေကံ သမာဒိန္နမ္ပိ။ တံ ပန ဧကဇ္ဈံ သမာဒိယတော ဧကာယေဝ ဝိရတိ ဧကာ စေတနာ ဟောတိ။ သာ ပန သဗ္ဗဝိရတိစေတနာနံ ကိစ္စကာရီတိ တေနပိ သဗ္ဗသိက္ခာပဒါနိ သမာဒိန္နာနေဝ။ ပစ္စေကံ သမာဒိယတော ပန နာနာဝိရတိစေတနာယော ယထာသကံ ကိစ္စဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ၊ သဗ္ဗသမာဒါနေ ပန ဝစီဘေဒေါ ကာတဗ္ဗောယေဝ။ ပရူပရောဓပဋိသံယုတ္တာ ပရဝိဟိံသာသံယုတ္တာ။

နနု စ ‘‘မဏိ’’န္တိ ဝုတ္တေ ဝေဠုရိယမ္ပိ သင်္ဂဟိတမေဝ၊ ကိမတ္ထံ ပန ဝေဠုရိယန္တိ အာဟ ‘‘ဝေဠုရိယန္တိ…ပေ… ဒဿေတီ’’တိ။ ‘‘မဏိ’’န္တိ ဝတွာဝ ‘‘ဝေဠုရိယ’’န္တိ ဣမိနာ ဇာတိမဏိဘာဝံ ဒဿေတီတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဧကဝဿိကဝေဠုဝဏ္ဏန္တိ ဇာတိတော ဧကဝဿာတိက္ကန္တဝေဠုဝဏ္ဏံ။ လဒ္ဓကန္တိ သုန္ဒရံ။ စန္ဒပ္ပဘာ တာရဂဏာဝ သဗ္ဗေတိ ယထာ စန္ဒပ္ပဘာယ ကလံ သဗ္ဗေ တာရာဂဏာ နာနုဘဝန္တီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ အာဟ ‘‘စန္ဒပ္ပဘာတိ သာမိအတ္ထေ ပစ္စတ္တ’’န္တိ။

ဥပေါသထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မဟာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။