📜

၃။ ဥရုဝေလဝဂ္ဂေါ

၁။ ပဌမဥရုဝေလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁။ တတိယဿ ပဌမေ မဟာဝေလာ ဝိယ မဟာဝေလာ၊ ဝိပုလဝါလိကပုဉ္ဇတာယ မဟန္တော ဝေလာတဋော ဝိယာတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘မဟာဝါလိကရာသီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဥရု၊ မရု၊ သိကတာ၊ ဝါလုကာ၊ ဝဏ္ဏု၊ ဝါလိကာတိ ဣမေ သဒ္ဒါ သမာနတ္ထာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ တေနာဟ ‘‘ဥရူတိ ဝါလိကာ ဝုစ္စတီ’’တိ။

နဇ္ဇာတိ နဒတိ သဒ္ဒါယတီတိ နဒီ၊ တဿာ နဇ္ဇာ၊ နဒိယာ နိန္နဂါယာတိ အတ္ထော။ နေရဉ္ဇရာယာတိ ‘‘နေလဉ္ဇလာယာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ လ-ကာရဿ ရ-ကာရံ ကတွာ ‘‘နေရဉ္ဇရာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ကဒ္ဒမသေဝါလပဏကာဒိဒေါသရဟိတသလိလာယာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ‘‘နီလံ-ဇလာယာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ နေရဉ္ဇရာယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ နာမမေဝ ဝါ ဧတံ တဿာ နဒိယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဿာ နဒိယာ တီရေ ယတ္ထ ဘဂဝါ ဝိဟာသိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အဇပါလနိဂြောဓေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ကသ္မာ ပနာယံ အဇပါလနိဂြောဓော နာမ ဇာတောတိ အာဟ ‘‘တဿာ’’တိအာဒိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယသ္မာ တတ္ထ ဝေဒေ သဇ္ဈာယိတုံ အသမတ္ထာ မဟလ္လကဗြာဟ္မဏာ ပါကာရပရိက္ခေပယုတ္တာနိ နိဝေသနာနိ ကတွာ သဗ္ဗေ ဝသိံသု၊ တသ္မာဿ အဇပါလနိဂြောဓောတိ နာမံ ဇာတ’’န္တိ ဝဒန္တိ ¶ ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – န ဇပန္တီတိ အဇပါ၊ မန္တာနံ အနဇ္ဈာယကာတိ အတ္ထော။ အဇပါလန္တိ အာဒိယန္တိ နိဝါသံ ဧတ္ထာတိ အဇပါလောတိ။ အပရေ ¶ ပန ဝဒန္တိ ‘‘ယသ္မာ မဇ္ဈနှိကသမယေ အန္တောပဝိဋ္ဌေ အဇေ အတ္တနော ဆာယာယ ပါလေတိ ရက္ခတိ၊ တသ္မာ ‘အဇပါလော’တိဿ နာမံ ရုဠှ’’န္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ နာမမေတံ တဿ ရုက္ခဿ။

ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ပဌမံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အနုနာသိကလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသော။ တေနေဝါဟ ‘‘သမ္ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ ပဌမမေဝါ’’တိ။ ပဌမန္တိ စ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ တသ္မာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ ပဌမံ အဇပါလနိဂြောဓေ ဝိဟရာမီတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အယံ ဝိတက္ကောတိ အယံ ‘‘ကိန္နု ခွာဟံ…ပေ… ဝိဟရေယျ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တဝိတက္ကော။ ဟတ္ထီ စ ဝါနရော စ တိတ္တိရော စ ဟတ္ထိဝါနရတိတ္တိရာ။

ယေ ဝုဒ္ဓမပစာယန္တီတိ ဇာတိဝုဒ္ဓါ၊ ဝယောဝုဒ္ဓါ၊ ဂုဏဝုဒ္ဓါတိ တယော ဝုဒ္ဓါ။ တေသု ဇာတိသမ္ပန္နော ဇာတိဝုဒ္ဓါ နာမ၊ ဝယေ ဌိတော ဝယောဝုဒ္ဓါ နာမ၊ ဂုဏသမ္ပန္နော ဂုဏဝုဒ္ဓါ နာမ။ တေသု ဂုဏသမ္ပန္နော ဝယောဝုဒ္ဓါ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝုဒ္ဓါတိ အဓိပ္ပေတော။ အပစာယန္တီတိ ဇေဋ္ဌာပစာယိကာကမ္မေန ပူဇေန္တိ။ ဓမ္မဿ ကောဝိဒါတိ ဇေဋ္ဌာပစာယနဓမ္မဿ ကောဝိဒါ ကုသလာ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ ပါသံသာတိ ပသံသာရဟာ။ သမ္ပရာယေ စ သုဂ္ဂတီတိ သမ္ပရေတဗ္ဗေ ဣမံ လောကံ ဟိတွာ ဂန္တဗ္ဗေ ပရလောကေပိ တေသံ သုဂတိယေဝ။ အယံ ပနေတ္ထ ပိဏ္ဍတ္ထော – ခတ္တိယာ ဝါ ဟောန္တု ဗြာဟ္မဏာ ဝါ ဝေဿာ ဝါ သုဒ္ဒါ ဝါ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ တိရစ္ဆာနဂတာ ဝါ၊ ယေ ကေစိ သတ္တာ ဇေဋ္ဌာပစိတိကမ္မေန သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နာနံ ဝယောဝုဒ္ဓါနံ အပစိတိံ ကရောန္တိ၊ တေ ဣမသ္မိဉ္စ အတ္တဘာဝေ ဇေဋ္ဌာပစိတိကာရကာတိ ပသံသံ ဝဏ္ဏနံ ထောမနံ လဘန္တိ၊ ကာယဿ စ ဘေဒါ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တန္တီတိ။

အညသ္မိန္တိ ပရသ္မိံ။ အတ္တာ န ဟောတီတိ အညော၊ ပရော။ သော ပနေတ္ထ န ယော ကောစိ အဓိပ္ပေတော၊ အထ ခေါ ဂရုဋ္ဌာနိယော။ တေနာဟ ‘‘ကဉ္စိ ဂရုဋ္ဌာနေ အဋ္ဌပေတွာ’’တိ။ ပတိဿတိ ဂရုနော အာဏံ သမ္ပဋိစ္ဆတီတိ ပတိဿော၊ န ပတိဿော အပ္ပတိဿော၊ ပတိဿယရဟိတော၊ ဂရုပဿယရဟိတောတိ အတ္ထော။

သဒေဝကေတိ ¶ အဝယဝေန ဝိဂ္ဂဟော သမုဒါယော သမာသတ္ထော။ သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပါရိသေသဉာယေန ဣတရေသံ ပဒန္တရေဟိ သင်္ဂဟိတတ္တာ။ သမာရကဂ္ဂဟဏေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိဉာယေန။ တတ္ထ ဟိ မာရော ဇာတော တန္နိဝါသီ စ ဟောတိ။ သဗြဟ္မကဝစနေန ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ ပစ္စာသတ္တိဉာယေနေဝ။ သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယာတိ သာသနဿ ပစ္စတ္ထိကသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏံ။ နိဒဿနမတ္တဉ္စေတံ အပစ္စတ္ထိကာနံ အသမိတာဗာဟိတပါပါနဉ္စ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ¶ တေနေဝ ဝစနေန ဂဟိတတ္တာ။ ကာမံ ‘‘သဒေဝကေ’’တိအာဒိဝိသေသနာနံ ဝသေန သတ္တဝိသယော လောကသဒ္ဒေါတိ ဝိညာယတိ တုလျယောဂဝိသယတ္တာ တေသံ၊ ‘‘သလောမကော သပက္ခကော’’တိအာဒီသု ပန အတုလျယောဂေ အယံ သမာသော လဗ္ဘတီတိ ဗျဘိစာရဒဿနတော ပဇာဂဟဏန္တိ ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏံ။

ဒေဝဘာဝသာမညေန မာရဗြဟ္မေသု ဂဟိတေသုပိ ဣတရေဟိ တေသံ လဗ္ဘမာနဝိသေသဒဿနတ္ထံ ဝိသုံ ဂဟဏန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘မာရော နာမာ’’တိအာဒိမာဟ။ မာရော ဗြဟ္မာနမ္ပိ ဝိစက္ခုကမ္မာယ ပဟောတီတိ အာဟ ‘‘သဗ္ဗေသ’’န္တိ။ ဥပရီတိ ဥပရိဘာဂေ။ ဗြဟ္မာတိ ဒသသဟဿိဗြဟ္မာနံ သန္ဓာယာဟ။ တထာ စာဟ ‘‘ဒသဟိ အင်္ဂုလီဟီ’’တိအာဒိ။ ဣဓ ဒီဃနိကာယာဒယော ဝိယ ဗာဟိရကာနမ္ပိ ဂန္ထနိကာယော လဗ္ဘတီတိ အာဟ ‘‘ဧကနိကာယာဒိဝသေနာ’’တိ။ ဝတ္ထုဝိဇ္ဇာဒီတိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနာနိ သင်္ဂယှန္တိ။ ယထာသကံ ကမ္မကိလေသေဟိ ပဇာတတ္တာ နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ပဇာ၊ သတ္တနိကာယော၊ တဿာ ပဇာယ။ သဒေဝမနုဿာယာတိ ဝါ ဣမိနာ သမ္မုတိဒေဝဂ္ဂဟဏံ တဒဝသိဋ္ဌမနုဿလောကဂ္ဂဟဏဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အဘာဂသော လောကံ ဂဟေတွာ ယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစေတ္ထာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ လောကဝသေန ဝုတ္တာနိ ‘‘လောကီယန္တိ ဧတ္ထ ကမ္မံ ကမ္မဖလာနီ’’တိ ကတွာ။ ပဇာဝသေန ‘‘ဟေတုပစ္စယေဟိ ပဇာတာ’’တိ ကတွာ။ သီလသမ္ပန္နတရန္တိ ဧတ္ထ ပရိပုဏ္ဏသမ္ပန္နတာ အဓိပ္ပေတာ ‘‘သမ္ပန္နံ သာလိကေဒါရ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၄။၁) ဝိယ။ တေနာဟ ‘‘အဓိကတရန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ပရိပုဏ္ဏဉှိ အဓိကတရန္တိ ဝတ္တုံ အရဟတိ။ ကာရဏန္တိ ယုတ္တိံ။ အတ္ထန္တိ အဝိပရီတတ္ထံ။ ဝဍ္ဎိန္တိ အတိဝဍ္ဎိနိမိတ္တံ။

ဣမိနာ ¶ ဝစနေနာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အနန္တရံ ဝုတ္တဝစနေန။ န ကေဝလံ ဣမိနာဝ၊ သုတ္တန္တရမ္ပိ အာနေတွာ ပဋိဗာဟိတဗ္ဗောတိ ဒဿေန္တော ‘‘န မေ အာစရိယော အတ္ထီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ န မေ အာစရိယော အတ္ထီတိ လောကုတ္တရဓမ္မေ မယှံ အာစရိယော နာမ နတ္ထိ။ ကိဉ္စာပိ လောကိယဓမ္မာနမ္ပိ ယာဒိသော လောကနာထဿ အဓိဂမော၊ န တာဒိသော အဓိဂမော ပရူပဒေသော အတ္ထိ။ လောကုတ္တရဓမ္မေ ပနဿ လေသောပိ နတ္ထိ။ နတ္ထိ မေ ပဋိပုဂ္ဂလောတိ မယှံ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ပဋိနိဓိဘူတော ပုဂ္ဂလော နာမ နတ္ထိ။ သရန္တိ ကရဏေ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘သရန္တေနာ’’တိ၊ သရန္တိ ဝါ သရဏဟေတု စာတိ အတ္ထော။

ယတောတိ ဘုမ္မတ္ထေ တောသဒ္ဒေါတိ အာဟ ‘‘ယသ္မိံ ကာလေ’’တိ။ ရတ္တိယော ဇာနန္တီတိ ရတ္တညူ၊ အတ္တနော ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဗဟူ ရတ္တိယော ဇာနန္တိ၊ စိရပဗ္ဗဇိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ရတ္တညူနံ ¶ မဟန္တဘာဝေါ ရတ္တညုမဟန္တံ။ ဘာဝပ္ပဓာနော ဧသ နိဒ္ဒေသော။ ‘‘ရတ္တညုမဟတ္တ’’န္တိ ဝါ ပါဌော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ထေရနဝမဇ္ဈိမာနံ ဝသေန ဝိပုလဘာဝေါ ဝေပုလ္လမဟန္တံ။ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတဿ သာသနဗြဟ္မစရိယဿ ဈာနာဘိညာဒိဝသေန ဝိပုလဘာဝေါ ဗြဟ္မစရိယမဟန္တံ။ ဝိသိဋ္ဌဿ ပစ္စယလာဘဿ ဝိပုလဘာဝေါ လာဘဂ္ဂမဟန္တံ။ စတုဗ္ဗိဓေန မဟန္တေနာတိ စတုဗ္ဗိဓေန မဟန္တဘာဝေန။ မဟာပဇာပတိယာ ဒုဿယုဂဒါနကာလေတိ ဘဂဝတော သင်္ဃေ ဂါရဝဿ ပါကဋကာလဒဿနမတ္တံ။ န ဟိ ဘဂဝါ တတော ပုဗ္ဗေ သင်္ဃေ ဂါရဝရဟိတော ဝိဟာသိ။

ပဌမဥရုဝေလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ဒုတိယဥရုဝေလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၂။ ဒုတိယေ ဟုဟုင်္ကဇာတိကေနာတိ သော ကိရ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကော မာနဝသေန ကောဓဝသေန စ ‘‘ဟုဟု’’န္တိ ကရောန္တော ဝိစရတိ၊ တသ္မာ ဟုဟုင်္ကဇာတိကောတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဟုဟုက္ကဇာတိကော’’တိပိ ပဌန္တိ၊ တေန သဒ္ဓိံ အာဂတာတိ အတ္ထော။ ဇရာဇိဏ္ဏာတိ ဇရာယ ခဏ္ဍဒန္တပလိတကေသာဒိဘာဝံ အာပါဒိတာ။ ဝယောဝုဒ္ဓါတိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ဝုဒ္ဓိမရိယာဒပ္ပတ္တာ။ ဇာတိမဟလ္လကာတိ ဥပပတ္တိယာ မဟလ္လကဘာဝေန သမန္နာဂတာ။ မဟတ္တံ လန္တိ ဂဏှန္တီတိ ¶ မဟလ္လကာ၊ ဇာတိယာ မဟလ္လကာ၊ န ဝိဘဝါဒိနာတိ ဇာတိမဟလ္လကာ။ ဝယောအနုပ္ပတ္တာတိ ပစ္ဆိမဝယံ သမ္ပတ္တာ၊ ပစ္ဆိမဝယော နာမ ဝဿသတဿ ပစ္ဆိမော တတိယော ဘာဂေါ။ ဇိဏ္ဏာတိ ဝါ ပေါရာဏာ၊ စိရကာလပ္ပဝတ္တကုလနွယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုဒ္ဓါတိ သီလာစာရာဒိဂုဏဝုဒ္ဓိယုတ္တာ။ မဟလ္လကာတိ ဝိဘဝမဟန္တတာယ သမန္နာဂတာ။ မဟဒ္ဓနာတိ မဟာဘောဂါ။ အဒ္ဓဂတာတိ မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နာ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝတစရိယာဒိမရိယာဒံ အဝီတိက္ကမ္မ စရမာနာ။ ဝယောအနုပ္ပတ္တာတိ ဇာတိဝုဒ္ဓဘာဝံ အန္တိမဝယံ အနုပ္ပတ္တာ။ သုတံ နေတန္တိ ဧတ္ထ သုတံ နော ဧတန္တိ ပဒစ္ဆေဒေါ။ နောတိ စ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘အမှေဟိ သုတ’’န္တိ။

အကာလေတိ အယုတ္တကာလေ။ အသဘာဝံ ဝဒတီတိ ယံ နတ္ထိ၊ တံ ဝဒတိ။ အနတ္ထံ ဝဒတီတိ အကာရဏနိဿိတံ ဝဒတိ။ အကာရဏနိဿိတန္တိ စ နိပ္ဖလန္တိ အတ္ထော။ ဖလဉှိ ကာရဏနိဿိတံ။ အကာရဏနိဿိတတာ စ တဒဝိနာဘာဝတော အကာရဏေ နိဿိတံ၊ နိပ္ဖလံ သမ္ဖန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဝိနယံ ဝဒတီတိ န သံဝရဝိနယပ္ပဋိသံယုတ္တံ ဝဒတိ၊ အတ္တနော သုဏန္တဿ စ န သံဝရဝိနယာဝဟံ ဝဒတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ န ဟဒယေ နိဓေတဗ္ဗယုတ္တကန္တိ အဟိတသံဟိတတ္တာ စိတ္တံ အနုပ္ပဝေသေတွာ နိဓေတုံ အယုတ္တံ။ ကထေတုံ အယုတ္တကာလေနာတိ ဓမ္မံ ကထေန္တေန ယော အတ္ထော ယသ္မိံ ကာလေ ¶ ဝတ္တဗ္ဗော၊ တတော ပုဗ္ဗေ ပစ္ဆာ စ တဿ အကာလော၊ တသ္မိံ အယုတ္တကာလေ ဝတ္တာ။ အပဒေသရဟိတန္တိ သုတ္တာပဒေသရဟိတံ။ သာပဒေသံ သကာရဏံ ကတွာ န ကထေတီတိ ‘‘ဘဂဝတာ အသုကေ သုတ္တေ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ သာပဒေသံ ကာရဏသဟိတံ ကတွာ န ကထေတိ။

ပရိယန္တရဟိတန္တိ ပရိစ္ဆေဒရဟိတံ၊ သုတ္တံ ဝါ ဇာတကံ ဝါ နိက္ခိပိတွာ တဿ အနုယောဂံ ဥပမံ ဝါ ဝတ္ထုံ ဝါ အာဟရိတွာ ယံ သုတ္တံ ဇာတကံ ဝါ နိက္ခိပိတံ၊ တဿ သရီရဘူတံ ကထံ အနာမသိတွာ ဗာဟိရကထံယေဝ ကထေတိ၊ နိက္ခိတ္တံ နိက္ခိတ္တမတ္တမေဝ ဟောတိ၊ ‘‘သုတ္တံ နု ခေါ ကထေတိ ဇာတကံ နု ခေါ၊ နာဿ အန္တံ ဝါ ကောဋိံ ဝါ ပဿာမာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ။ ယထာ ဝဋရုက္ခသာခါနံ ဂတဂတဋ္ဌာနေ ပါရောဟာ ဩတရန္တိ၊ ဩတိဏ္ဏော-တိဏ္ဏဋ္ဌာနေ ဝိရုဠှိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပုန ဝဍ္ဎန္တိယေဝ၊ ဧဝံ အဍ္ဎယောဇနမ္ပိ ယောဇနမ္ပိ ဂစ္ဆတိယေဝ။ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆန္တေ ပန မူလရုက္ခော ဝိနဿတိ၊ အနုဇာတပါရောဟမူလာနိယေဝ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဧဝံ အယမ္ပိ နိဂြောဓဓမ္မကထိကော နာမ ဟောတိ။ နိက္ခိတ္တံ နိက္ခိတ္တမေဝ ကတွာ ပဿေနေဝ ပရိဟရန္တော ဂစ္ဆတိ။ ယော ပန ဗဟုမ္ပိ ¶ ဘဏန္တော ‘‘ဧတဒတ္ထမိဒံ ဝုတ္တ’’န္တိ နိက္ခိတ္တသုတ္တတော အညမ္ပိ အနုယောဂူပမာဝတ္ထုဝသေန တဒုပယောဂီနံ အာဟရိတွာ အာဟရိတွာ ဇာနာပေတုံ သက္ကောတိ၊ တထာရူပဿ ဓမ္မကထိကဿ ဗဟုမ္ပိ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိ။ န လောကိယလောကုတ္တရအတ္ထနိဿိတန္တိ အတ္တနော ပရေသဉ္စ န လောကိယလောကုတ္တရဟိတာဝဟံ။

ပကဋ္ဌာနံ ဥက္ကဋ္ဌာနံ သီလာဒိအတ္ထာနံ ဗောဓနတော သဘာဝနိရုတ္တိဝသေန စ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဘာသိတတ္တာ ပကဋ္ဌာနံ ဝစနပ္ပဗန္ဓာနံ အာဠီတိ ပါဠိ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မော။ ပုရိမဿ အတ္ထဿ ပစ္ဆိမေန အတ္ထေန အနုသန္ဓာနံ အနုသန္ဓိ၊ အတ္ထမုခေန ပန ပါဠိပ္ပဒေသာနမ္ပိ အနုသန္ဓိ ဟောတိယေဝ။ သွာယံ အနုသန္ဓိ ပုစ္ဆာနုသန္ဓိအဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိယထာနုသန္ဓိအာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓော၊ တံတံဒေသနာနံ ပန ပုဗ္ဗာပရပါဠိဝသေန အနုသန္ဓိဝသေန ပုဗ္ဗာပရဝသေနာတိ ပစ္စေကံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဥဂ္ဂဟိတန္တိ ဗျဉ္ဇနသော အတ္ထသော စ ဥဒ္ဓံ ဥဒ္ဓံ ဂဟိတံ၊ ပရိယာပုဏနဝသေန စေဝ ပရိပုစ္ဆာဝသေန စ ဟဒယေန ဂဟိတန္တိ အတ္ထော။ ဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏတ္ထိကေဟိ သောတဗ္ဗတော သုတံ၊ ပရိယတ္တိဓမ္မော။ တံ ဓာရေတီတိ သုတဓရော။ ယော ဟိ သုတဓရော၊ သုတံ တသ္မိံ ပတိဋ္ဌိတံ ဟောတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတံ အရောဂိကံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သုတဿ အာဓာရဘူတော’’တိ။ တေနာဟ ‘‘ယဿ ဟီ’’တိအာဒိ။ ဧကံ ပဒံ ဧကက္ခရမ္ပိ အဝိနဋ္ဌံ ဟုတွာ သန္နိစီယတီတိ သန္နိစယော၊ သုတံ သန္နိစယော ဧတသ္မိန္တိ သုတသန္နိစယော။ အဇ္ဈောသာယာတိ အနုပ္ပဝိသိတွာ။ တိဋ္ဌတီတိ န သမ္မုဿတိ။

ပဂုဏာတိ ဝါစုဂ္ဂတာ။ နိစ္စလိကန္တိ အဝိပရိဝတ္တံ။ သံသန္ဒိတွာတိ အညေဟိ သံသန္ဒိတွာ။ သမနုဂ္ဂါဟိတွာတိ ¶ ပရိပုစ္ဆာဝသေန အတ္ထံ ဩဂါဟိတွာ။ ပဗန္ဓဿ ဝိစ္ဆေဒါဘာဝတော ဂင်္ဂါသောတသဒိသံ။ ‘‘ဘဝင်္ဂသောတသဒိသ’’န္တိ ဝါ ပါဌော၊ အကိတ္တိမံ သုခပ္ပဝတ္တီတိ အတ္ထော။ သုတ္တေကဒေသဿ သုတ္တမတ္တဿ စ ဝစသာ ပရိစယော ဣဓ နာဓိပ္ပေတော၊ ဝဂ္ဂါဒိဝသေန ပန အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘သုတ္တဒသက…ပေ… သဇ္ဈာယိတာ’’တိ၊ ‘‘ဒသသုတ္တာနိ ဂတာနိ၊ ဒသဝဂ္ဂါနိ ဂတာနီ’’တိအာဒိနာ သလ္လက္ခေတွာ ဝါစာယ သဇ္ဈာယိတာတိ အတ္ထော။ မနသာ အနု အနု ပေက္ခိတာ ဘာဂသော နိဇ္ဈာယိတာ စိန္တိတာ မနသာနုပေက္ခိတာ။ ရူပဂတံ ဝိယ ပညာယတီတိ ရူပဂတံ ဝိယ စက္ခုဿ ဝိဘူတံ ဟုတွာ ပညာယတိ။ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဇဋံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ ကတွာ သုဋ္ဌု ယာထာဝတော ပဋိဝိဒ္ဓါ။

အဓိကံ ¶ စေတောတိ အဘိစေတော၊ ဥပစာရဇ္ဈာနစိတ္တံ။ တဿ ပန အဓိကတာ ပါကတိကကာမာဝစရစိတ္တေဟိ သုန္ဒရတာယ၊ သာ ပဋိပက္ခတော သုဒ္ဓိယာတိ အာဟ ‘‘အဘိက္ကန္တံ ဝိသုဒ္ဓံ စိတ္တ’’န္တိ။ အဓိစိတ္တန္တိ သမာဓိမာဟ။ သောပိ ဥပစာရသမာဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိဝေကဇံ ပီတိသုခံ၊ သမာဓိဇံ ပီတိသုခံ၊ အပီတိဇံ ကာယသုခံ၊ သတိပါရိသုဒ္ဓိဇံ ဉာဏသုခန္တိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဈာနသုခံ ပဋိပက္ခတော နိက္ခန္တတံ ဥပါဒါယ နေက္ခမ္မသုခန္တိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘နေက္ခမ္မသုခံ ဝိန္ဒတီ’’တိ။ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ သမာပဇ္ဇိတုံ သမတ္ထောတိ ဣမိနာ တေသု ဈာနေသု သမာပဇ္ဇနဝသီဘာဝမာဟ။ နိကာမလာဘီတိ ပန ဝစနတော အာဝဇ္ဇနာဓိဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏဝသိယောပိ ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုခေနေဝ ပစ္စနီကဓမ္မေ ဝိက္ခမ္ဘေတွာတိ ဧတေန တေသံ ဈာနာနံ သုခပ္ပဋိပဒတံ ခိပ္ပာဘိညတဉ္စ ဒဿေတိ။

ဝိပုလာနန္တိ ဝေပုလ္လံ ပါပိတာနံ ဈာနာနံ။ ဝိပုလတာ နာမ သုဘာဝိတဘာဝေန စိရတရပ္ပဝတ္တိယာ၊ သာ စ ပရိစ္ဆေဒါနုရူပါဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ ‘‘ဝိပုလာန’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ယထာပရိစ္ဆေဒေန ဝုဋ္ဌာတုံ သမတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ပရိစ္ဆေဒကာလဉှိ အပ္ပတွာဝ ဝုဋ္ဌဟန္တော အကသိရလာဘီ န ဟောတိ ယာဝဒိစ္ဆိတံ ပဝတ္တေတုံ အသမတ္ထတ္တာ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တေ သမာပဇ္ဇနာဒိဝသီဘာဝေ ဗျတိရေကဝသေန ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ဧကစ္စော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ လာဘီယေဝ ဟောတီတိ ဣဒံ ပဋိလဒ္ဓမတ္တဿ ဈာနဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တထာတိ ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတက္ခဏေ။ ပါရိပန္ထိကေတိ ဝသီဘာဝဿ ပစ္စနီကဓမ္မေ။ ဈာနာဓိဂမဿ ပန ပစ္စနီကဓမ္မာ ပဂေဝ ဝိက္ခမ္ဘိတာ၊ အညထာ ဈာနာဓိဂမော ဧဝ န သိယာ။ ကိစ္ဆေန ဝိက္ခမ္ဘေတီတိ ကိစ္ဆေန ဝိသောဓေတိ။ ကာမာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာဒီဟိ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ဝိယ အညေသမ္ပိ သမာဓိပါရိပန္ထိကာနံ ဒူရသမုဿာရဏံ ဣဓ ဝိက္ခမ္ဘနံ ဝိသောဓနဉ္စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ နာဠိကယန္တန္တိ ကာလမာနနာဠိကယန္တမာဟ။

အဋ္ဌပိတသင်္ကပ္ပောတိ ¶ န သမ္မာပဏိဟိတသင်္ကပ္ပော။ အဘိညာပါရဂူတိ သဗ္ဗေသံ လောကိယလောကုတ္တရဓမ္မာနံ အဘိညာယ ပါရံ ဂတော၊ သဗ္ဗဓမ္မေ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ အဂ္ဂမဂ္ဂပညာယ ဇာနိတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ ပရိညာပါရဂူတိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ပရိညာယ ပါရံ ဂတော၊ ပဉ္စက္ခန္ဓေ ပရိဇာနိတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ ဘာဝနာပါရဂူတိ စတုန္နံ မဂ္ဂါနံ ဘာဝနာယ ပါရံ ဂတော၊ စတ္တာရော မဂ္ဂေ ဘာဝေတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ ပဟာနပါရဂူတိ သဗ္ဗကိလေသာနံ ပဟာနေန ပါရံ ဂတော၊ သဗ္ဗကိလေသေ ပဇဟိတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော ¶ ။ သစ္ဆိကိရိယာပါရဂူတိ နိရောဓသစ္ဆိကိရိယာယ ပါရံ ဂတော၊ နိရောဓံ သစ္ဆိကတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ သမာပတ္တိပါရဂူတိ သဗ္ဗသမာပတ္တီနံ သမာပဇ္ဇနေန ပါရံ ဂတော၊ သဗ္ဗာ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစရိယဿ ကေဝလီတိ ယံ ဗြဟ္မစရိယဿ ကေဝလံ သကလဘာဝေါ၊ တေန သမန္နာဂတော၊ သကလစတုမဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘သကလဗြဟ္မစရိယော’’တိ၊ ပရိပုဏ္ဏမဂ္ဂဗြဟ္မစရိယောတိ အတ္ထော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဒုတိယဥရုဝေလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၃။ တတိယေ လောကောတိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော။ အတ္ထတော ပုရိမသ္မိံ အရိယသစ္စဒွယံ၊ ဣဓ ပန ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘လောကောတိ ဒုက္ခသစ္စ’’န္တိ။ ဝိသံယုတ္တောတိ ဝိသံသဋ္ဌော န ပဋိဗဒ္ဓါ၊ သဗ္ဗေသံ သံယောဇနာနံ သမ္မဒေဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ တတော ဝိပ္ပမုတ္တောတိ အတ္ထော။ လောကသမုဒယောတိ သုတ္တန္တနယေန တဏှာ၊ အဘိဓမ္မနယေန ပန အဘိသင်္ခါရေဟိ သဒ္ဓိံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ။ လောကနိရောဓောတိ နိဗ္ဗာနံ။ သစ္ဆိကတောတိ အတ္တပစ္စက္ခော ကတော။ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟော အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ။ သော ဟိ လောကနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ အဓိဂစ္ဆတိ၊ တဒတ္ထံ အရိယေဟိ ပဋိပဇ္ဇီယတိ စာတိ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ ဝုစ္စတိ။

ဧတ္တာဝတာ တထာနိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ယာထာဝတော ဂတောတိ တထာဂတောတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ စတ္တာရိ ဟိ အရိယသစ္စာနိ တထာနိ နာမ။ ယထာဟ –

‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၈) ဝိတ္ထာရော။

အပိစ ¶ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော၊ ဂတောတိ စ အဝဂတော အတီတော ပတ္တော ပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ ဘဂဝါ ¶ သကလလောကံ တီရဏပရိညာယ တထာယ အဝိပရီတာယ ဂတော အဝဂတော၊ တသ္မာ လောကော တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော။ လောကသမုဒယံ ပဟာနပရိညာယ တထာယ ဂတော အတီတောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာယ တထာယ ဂတော ပတ္တောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ တထံ အဝိပရီတံ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတောတိ။ ဧဝံ ဣမိဿာ ပါဠိယာ တထာဂတဘာဝဒီပနဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣတိ ဘဂဝါ စတုသစ္စာဘိသမ္ဗောဓဝသေန အတ္တနော တထာဂတဘာဝံ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာဒိအဘိသမ္ဗောဓဝသေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘စတူဟိ သစ္စေဟိ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဘာဝံ ကထေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ တံ တထာဂတသဒ္ဒဗုဒ္ဓသဒ္ဒါနံ အတ္ထတော နိန္နာနာကရဏတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တထာ စေဝ ဟိ ပါဠိ ပဝတ္တာတိ။ ဒိဋ္ဌန္တိ ရူပါယတနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗတော။ တေန ယံ ဒိဋ္ဌံ ယံ ဒိဿတိ၊ ယံ ဒက္ခတိ၊ ယံ သမဝါယေ ပဿေယျ၊ တံ သဗ္ဗံ ဒိဋ္ဌန္တေဝ ဂဟိတံ ကာလဝိသေသဿ အနာမဋ္ဌဘာဝတော ယထာ ‘‘ဒုဒ္ဓ’’န္တိ ဒဿေတိ။ သုတန္တိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ သုတန္တိ သဒ္ဒါယတနံ သောတဗ္ဗတော။ မုတန္တိ သနိဿယေ ဣန္ဒြိယေ နိဿယံ မုဉ္စိတွာ ပါပုဏိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော’’တိ။ ဝိညာတန္တိ ဝိဇာနိတဗ္ဗံ။ တံ ပန ဒိဋ္ဌာဒိဝိနိမုတ္တံ ဝိညေယျန္တိ အာဟ ‘‘သုခဒုက္ခာဒိ ဓမ္မာရမ္မဏ’’န္တိ။ ပတ္တန္တိ ယထာ တထာ ပတွာ ဟတ္ထဂတံ၊ အဓိဂတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ပရိယေသိတွာ ဝါ အပရိယေသိတွာ ဝါ’’တိ။ ပရိယေသိတန္တိ ပတ္တိယာ အတ္ထံ ပရိယိဋ္ဌံ။ တံ ပန ပတ္တံ ဝါ သိယာ အပ္ပတ္တံ ဝါ၊ ဥဘယထာပိ ပရိယေသိတမေဝါတိ အာဟ ‘‘ပတ္တံ ဝါ အပ္ပတ္တံ ဝါ’’တိ။ ဒွယေနပိ ဒွိပ္ပကာရမ္ပိ ပတ္တံ ဒွိပ္ပကာရမ္ပိ ပရိယေသိတံ တေန တေန ပကာရေန တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓန္တိ ဒဿေတိ။ စိတ္တေန အနုသဉ္စရိတန္တိ တေ ပန အပါပေတွာ စိတ္တေနေဝ အနု အနု သဉ္စရိတံ၊ ဝိပရိတက္ကိတန္တိ အတ္ထော။

ပီတကန္တိအာဒီတိ အာဒိသဒ္ဒေန လောဟိတဩဒါတာဒိသဗ္ဗံ ရူပါရမ္မဏဘာဂံ သင်္ဂဏှာတိ။ သုမနောတိ ရာဂဝသေန လောဘဝသေန သဒ္ဓါဒိဝသေန ဝါ သုမနော။ ဒုမ္မနောတိ ဗျာပါဒဝိတက္ကဝသေန ဝါ ဝိဟိံသာဝိတက္ကဝသေန ဝါ ဒုမ္မနော။ မဇ္ဈတ္တောတိ အညာဏဝသေန၊ ဉာဏဝသေန ဝါ မဇ္ဈတ္တော။ ဧသ နယော သဗ္ဗတ္ထ။ တတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန သင်္ခသဒ္ဒေါ၊ ပဏဝသဒ္ဒေါ၊ ပတ္တဂန္ဓော၊ ပုပ္ဖဂန္ဓော၊ ပုပ္ဖရသော၊ ဖလရသော၊ ဥပါဒိန္နံ၊ အနုပါဒိန္နံ၊ မဇ္ဈတ္တဝေဒနာ ¶ ကုသလကမ္မံ အကုသလကမ္မန္တိ ဧဝမာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အပ္ပတ္တန္တိ ဉာဏေန အသမ္ပတ္တံ၊ အဝိဒိတန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဉာဏေန အသစ္ဆိကတ’’န္တိ။ လောကေန ဂတန္တိ လောကေန ဉာတံ။ တထေဝ ဂတတ္တာတိ တထေဝ ဉာတတ္တာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ¶ ၊ ဂတသဒ္ဒေန ဧကတ္တံ ဗုဒ္ဓိအတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ဂတိအတ္ထော ဟိ ဓာတဝေါ ဗုဒ္ဓိအတ္ထာ ဘဝန္တီတိ အက္ခရစိန္တကာ။

ယဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရတိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတီတိ ယဿဉ္စ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ရတ္တိယံ တထာအာဂတတ္တာဒိအတ္ထေန တထာဂတော ဘဂဝါ ဗောဓိမဏ္ဍေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော တိဏ္ဏံ မာရာနံ မတ္ထကံ မဒ္ဒိတွာ ဥတ္တရိတရာဘာဝတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အာသဝက္ခယဉာဏေန သဒ္ဓိံ သဗ္ဗညုတညာဏံ အဓိဂစ္ဆတိ။ ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတီတိ ယဿဉ္စ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယ ရတ္တိယံယေဝ ကုသိနာရာယံ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေ ယမကသာလာနမန္တရေ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ။ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေတိ ဣမာသံ ဒွိန္နံ သဥပါဒိသေသအနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတူနံ မဇ္ဈေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿပရိမာဏကာလေ ပဌမဗောဓိယမ္ပိ မဇ္ဈိမဗောဓိယမ္ပိ ပစ္ဆိမဗောဓိယမ္ပိ ယံ သုတ္တဂေယျာဒိပ္ပဘေဒံ ဓမ္မံ ဘာသတိ နိဒဿနဝသေန၊ လပတိ ဥဒ္ဒိသနဝသေန၊ နိဒ္ဒိသတိ ပရိနိဒ္ဒိသနဝသေန။ သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတီတိ တံ ဧတ္ထန္တရေ ဒေသိတံ သဗ္ဗံ သုတ္တဂေယျာဒိနဝင်္ဂံ ဗုဒ္ဓဝစနံ အတ္ထတော ဗျဉ္ဇနတော စ အနူနံ အနဓိကံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒနိမ္မဒနံ ဒေါသမဒနိမ္မဒနံ မောဟမဒနိမ္မဒနံ၊ နတ္ထိ တတ္ထ ဝါလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အဝက္ခလိတံ၊ ဧကမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆိတံ ဝိယ ဧကာယ နာဠိယာ မိတံ ဝိယ ဧကတုလာယ တုလိတံ ဝိယ စ တံ တထေဝ ဟောတိ ယဿတ္ထာယ ဘာသိတံ၊ ဧကန္တေနေဝ တဿ သာဓနတော၊ နော အညထာ၊ တသ္မာ တထံ အဝိတထံ အနညထံ။ ဧတေန တထာဝါဒိတာယ တထာဂတောတိ ဒဿေတိ။ ဂဒအတ္ထော အယံ ဂတသဒ္ဒေါ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ၊ တသ္မာ တထံ ဂဒတီတိ တထာဂတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အာဂဒနံ အာဂဒေါ၊ ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တတော အဝိပရီတော အာဂဒေါ အဿာတိ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဧဝမေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယထာဝါဒီတိ ယေ ဓမ္မေ ဘဂဝါ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ သာဝဇ္ဇာ ဝိညုဂရဟိတာ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ပရေသံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဝဒတိ၊ တေ ဓမ္မေ ဧကန္တေနေဝ သယံ ပဟာသိ။ ယေ ပန ¶ ဓမ္မေ ဘဂဝါ – ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ အနဝဇ္ဇာ ဝိညုပ္ပသတ္ထာ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ဝဒတိ၊ တေ ဓမ္မေ ဧကန္တေနေဝ သယံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတိ၊ တသ္မာ ယထာဝါဒီ ဘဂဝါ တထာကာရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာ သမ္မဒေဝ သီလာဒိပရိပူရဏဝသေန သမ္မာပဋိပဒါယံ ယထာကာရီ ဘဂဝါ၊ တထေဝ ဓမ္မဒေသနာယ ပရေသံ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာပနဝသေန တထာဝါဒီ။ ဘဂဝတော ဟိ ဝါစာယ ကာယော အနုလောမေတိ၊ ကာယဿပိ ဝါစာ၊ တသ္မာ ¶ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ၊ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ စ ဟောတိ။ ဧဝံဘူတဿ စ ယထာ ဝါစာ၊ ကာယောပိ တထာ ဂတော ပဝတ္တော။ ယထာ စ ကာယော၊ ဝါစာပိ တထာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ အတ္ထော။

အဘိဘူ အနဘိဘူတောတိ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ၊ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိနိရယံ ပရိယန္တံ ကတွာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဘဂဝါ သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေနပိ သမာဓိနာပိ ပညာယပိ ဝိမုတ္တိယာပိ၊ န တဿ တုလာ ဝါ ပမာဏံ ဝါ အတ္ထိ။ အသမော အသမသမော အပ္ပဋိမော အပ္ပဋိဘာဂေါ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော အတုလော အပ္ပမေယျော အနုတ္တရော ဓမ္မရာဇာ ဒေဝဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ၊ တတော ဧဝ အယံ န ကေနစိ အဘိဘူတော။ ဒက္ခတီတိ သဗ္ဗံ ပဿတိ။ ဝိသေသဝစနိစ္ဆာယပိ အဘာဝတော အနဝသေသဝိသယော ဒသသဒ္ဒေါ။ တေန ယံ ကိဉ္စိ နေယျံ နာမ၊ သဗ္ဗံ တံ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ ပဿတီတိ ဒီပေတိ။ အဝိပရီတံ အာသယာဒိအဝဗောဓေန ဟိတူပသံဟာရာဒိနာ စ သတ္တေ၊ ဘာဝညတ္ထတ္တူပနယဝသေန သင်္ခါရေ၊ သဗ္ဗာကာရေန သုစိဏ္ဏဝသိတာယ သမာပတ္တိယော၊ စိတ္တဉ္စ ဝသေ ဝတ္တေတီတိ ဝသဝတ္တီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဝိသံယုတ္တောတိ စတူဟိ ယောဂေဟိ ဝိသံယုတ္တော။ တေနာဟ ‘‘စတုန္နံ ယောဂါနံ ပဟာနေန ဝိသံယုတ္တော’’တိ။ တဏှာဒိဋ္ဌိဥပယေဟိ ဝိရဟိတောတိ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ လောကေ တဏှာဒိဋ္ဌိသင်္ခါတေဟိ ဥပယေဟိ ဝိရဟိတော။

အဘိဘဝိတွာ ဌိတောတိ တဗ္ဗိသယကိလေသပ္ပဟာနေန အဘိဘုယျ အတိက္ကမိတွာ ဌိတော။ စတ္တာရောပိ ဂန္ထေ မောစေတွာ ဌိတောတိ သဗ္ဗေ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထာဒိကေ သကသန္တာနတော မောစေတွာ ဌိတော။ ဝေနေယျသန္တာနေ ဝါ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသေန တေသံ ပမောစနောတိ သဗ္ဗဂန္ထပ္ပမောစနော။ ဖုဋ္ဌဿ ပရမာ သန္တီတိ အဿ အနေန ခီဏာသဝေန ဗုဒ္ဓေန ¶ ပရမာ သန္တိ ဉာဏဖုသနေန ဖုဋ္ဌာတိ ဧဝမေတ္ထ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ဖုဋ္ဌဿာ’’တိအာဒိ။ နိဗ္ဗာနေ ကုတောစိ ဘယံ နတ္ထီတိ ကုတောစိ ဘယကာရဏတော နိဗ္ဗာနေ ဘယံ နတ္ထိ အသင်္ခတဘာဝေန သဗ္ဗသော ခေမတ္တာ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ခေမဉ္စ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ ခေမဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၇၉-၄၀၈)။ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တဿ ဝါ ကုတောစိ ဘယံ နတ္ထီတိ နိဗ္ဗာနံ အကုတောဘယန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ န ကုတောစိ ဘယံ ဧတ္ထ ဧတသ္မိံ အဓိဂတေတိ အကုတောဘယံ၊ နိဗ္ဗာနန္တိ ဧဝမေတ္ထ နိဗ္ဗစနဉ္စ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အနီဃော နိဒ္ဒုက္ခော။ သဗ္ဗကမ္မက္ခယံ ပတ္တောတိ သဗ္ဗေသံ ကမ္မာနံ ခယံ ပရိယောသာနံ အစ္စန္တဘာဝံ ပတ္တော။ ဥပဓီ သမ္မဒေဝ ခီယန္တိ ဧတ္ထာတိ ဥပဓိသင်္ခယော၊ နိဗ္ဗာနန္တိ အာဟ ‘‘ဥပဓိသင်္ခယသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ’’တိ။ စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ ပဝတ္တယီတိ တေပရိဝဋ္ဋံ ဒွါဒသာကာရံ ပဝတ္တေသိ ¶ ။ မဟန္တေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ မဟန္တံ။ ဝီတသာရဒန္တိ စတုဝေသာရဇ္ဇယောဂေန ဝီတသာရဒံ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။

လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ကာဠကာရာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၄။ စတုတ္ထေ ဗာဠှံ ခေါ နေ ပသံသသီတိ နေ သမဏေ ဗာဠှံ ကတွာ ပသံသသိ ဝဏ္ဏယသိ။ ကီဒိသံ သီလံ ဧတေသန္တိ ကိံသီလာ။ ကော သမာစာရော ဧတေသန္တိ ကိံသမာစာရာ။ ဂုဏမဂ္ဂသဏ္ဌိတာတိ ဂုဏဂ္ဂသဏ္ဌိတာ။ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော၊ အဂ္ဂဂုဏေ ပတိဋ္ဌိတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သန္တိန္ဒြိယာ သန္တမာနသာ၊ ‘‘သန္တံ တေသံ ဂတံ ဌိတ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ ဧကကိယာတိ ဧကကာ၊ စတူသု ဣရိယာပထေသု ဧကကာ ဟုတွာ ဝိဟရန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနေဝါဟ ‘‘အဒုတိယာ’’တိ။ တာဒိသာ သမဏာ မမာတီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေါ အာဒိအတ္ထော။ တေန –

‘‘ကာယကမ္မံ သုစိ နေသံ၊ ဝါစာကမ္မံ အနာဝိလံ၊

မနောကမ္မံ သုဝိသုဒ္ဓံ၊ တာဒိသာ သမဏာ မမ။

‘‘ဝိမလာ ¶ သင်္ခမုတ္တာဘာ၊ သုဒ္ဓါ အန္တရဗာဟိရာ၊

ပုဏ္ဏာ သုဒ္ဓေဟိ ဓမ္မေဟိ၊ တာဒိသာ သမဏာ မမ။

‘‘လာဘေန ဥန္နတော လောကော၊ အလာဘေန စ ဩနတော၊

လာဘာလာဘေန ဧကဋ္ဌာ၊ တာဒိသာ သမဏာ မမ။

‘‘ယသေန ဥန္နတော လောကော၊ အယသေန စ ဩနတော၊

ယသာယသေန ဧကဋ္ဌာ၊ တာဒိသာ သမဏာ မမ။

‘‘ပသံသာယုန္နတော လောကော၊ နိန္ဒာယပိ စ ဩနတော၊

သမာ နိန္ဒာပသံသာသု၊ တာဒိသာ သမဏာ မမ။

‘‘သုခေန ¶ ဥန္နတော လောကော၊ ဒုက္ခေနပိ စ ဩနတော၊

အကမ္ပာ သုခဒုက္ခေသု၊ တာဒိသာ သမဏာ မမာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၀၃ စူဠသုဘဒ္ဒါဝတ္ထု) –

ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ။

‘‘ဒူရေ သန္တော’’တိအာဒိဂါထာယ အယမတ္ထော။ သန္တောတိ ရာဂါဒီနံ သန္တတာယ ဗုဒ္ဓါဒယော သန္တော နာမ၊ ဣဓ ပန ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရာ ဥဿန္နကုသလမူလာ ဘာဝိတဘာဝနာ သတ္တာ သန္တောတိ အဓိပ္ပေတာ။ ပကာသန္တီတိ ဒူရေ ဌိတာပိ ဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏပထံ အာဂစ္ဆန္တာ ပါကဋာ ဟောန္တိ။ ဟိမဝန္တောဝါတိ ယထာ တိယောဇနသဟဿဝိတ္ထတော ပဉ္စယောဇနသတုဗ္ဗေဓော စတုရာသီတိယာ ကူဋသဟဿေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော ဟိမဝန္တပဗ္ဗတော ဒူရေ ဌိတာနမ္ပိ အဘိမုခေ ဌိတော ဝိယ ပကာသတိ၊ ဧဝံ ပကာသန္တီတိ အတ္ထော။ အသန္တေတ္ထ န ဒိဿန္တီတိ လာဘဂရုကာ၊ ဝိတ္ထိဏ္ဏပရလောကာ၊ အာမိသစက္ခုကာ၊ ဇီဝိကတ္ထာယ ပဗ္ဗဇိတာ၊ ဗာလပုဂ္ဂလာ အသန္တော နာမ။ တေ ဧတ္ထ ဗုဒ္ဓါနံ ဒက္ခိဏဿ ဇာဏုမဏ္ဍလဿ သန္တိကေ နိသိန္နာပိ န ဒိဿန္တိ န ပညာယန္တိ။ ရတ္တိံ ခိတ္တာ ယထာ သရာတိ ရတ္တိံ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေ အန္ဓကာရေ ခိတ္တာ သရာ ဝိယ တထာရူပဿ ဥပနိဿယဘူတဿ ပုဗ္ဗဟေတုနော အဘာဝေန န ပညာယန္တီတိ အတ္ထော။

ဗြဟ္မဒေယျန္တိ သေဋ္ဌဒေယျံ၊ ယထာ ဒိန္နံ န ပုန ဂဟေတဗ္ဗံ ဟောတိ နိဿဋ္ဌံ ပရိစ္စတ္တံ၊ ဧဝံ ဒိန္နန္တိ အတ္ထော။

ဒိဋ္ဌံ န မညတီတိ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌန္တိ မံသစက္ခုနာပိ ဒိဋ္ဌံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာပိ ဒိဋ္ဌံ၊ ရူပါယတနဿေတံ အဓိဝစနံ။ ယဉှိ စက္ခုဒွယေန ကတဒဿနကိရိယာသမာပနံ၊ ယံ ¶ စက္ခုဒွယံ ပဿတိ အပဿိ ပဿိဿတိ၊ သမဝါယေ ပဿေယျ၊ တံ သဗ္ဗံ ကာလဝိသေသဝစနိစ္ဆာယ အဘာဝတော ‘‘ဒိဋ္ဌ’’န္တေဝ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘ဒုဒ္ဓ’’န္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒိဋ္ဌံ ရူပါယတန’’န္တိ။ ဧဝရူပါနိ ဟိ ဝစနာနီတိ ‘‘ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သောတဗ္ဗ’’န္တိအာဒီနိ။

လာဘေပိ တာဒီ၊ အလာဘေပိ တာဒီတိ ယထာ အလာဘကာလေ လာဘဿ လဒ္ဓကာလေပိ တထေဝါတိ တာဒိသော။ ယသေပီတိ ယသေ သတိပိ မဟာပရိဝါရကာလေပိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

ကာဠကာရာမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဗြဟ္မစရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၅။ ပဉ္စမေ ¶ နယိဒန္တိ ဧတ္ထ န-ဣတိ ပဋိသေဓေ နိပါတော၊ တဿ ‘‘ဝုဿတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော ‘‘န ဝုဿတီ’’တိ၊ ယ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဣဒံ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဧကမိဒါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယံ ဥက္ကဋ္ဌာယံ ဝိဟရာမိ သုဘဂဝနေ သာလရာဇမူလေ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၁၊ မ။ နိ။ ၁။၅၀၁) နိပါတမတ္တံ၊ ‘‘ဣဒံ ခေါ တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပမတ္တကံ သီလမတ္တက’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၇) ယထာဝုတ္တေ အာသန္နပစ္စက္ခေ အာဂတော။

‘‘ဣဒဉှိ တံ ဇေတဝနံ၊ ဣသိသင်္ဃနိသေဝိတံ၊

အာဝုတ္ထံ ဓမ္မရာဇေန၊ ပီတိသဉ္ဇနနံ မမာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၃၈၇-၃၈၈၊ သံ။ နိ။ ၁။၄၈၊ ၁၀၁) –

အာဒီသု ဝက္ခမာနေ အာသန္နပစ္စက္ခေ။ ဣဓာပိ ဝက္ခမာနေယေဝ အာသန္နပစ္စက္ခေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဗြဟ္မစရိယ-သဒ္ဒေါ –

‘‘ကိံ တေ ဝတံ ကိံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ၊

ကိဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊

ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ၊

ဣဒဉ္စ တေ နာဂ မဟာဝိမာနံ။

‘‘အဟဉ္စ ဘရိယာ စ မနုဿလောကေ၊

သဒ္ဓါ ဥဘော ဒါနပတီ အဟုမှာ၊

ဩပါနဘူတံ မေ ဃရံ တဒါသိ၊

သန္တပ္ပိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ။

‘‘တံ ¶ မေ ဝတံ တံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ၊

တဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊

ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ၊

ဣဒဉ္စ မေ ဝီရ မဟာဝိမာန’’န္တိ။ –

ဣမသ္မိံ ¶ ပုဏ္ဏကဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၅၉၅) ဒါနေ အာဂတော။

‘‘ကေန ပါဏိ ကာမဒဒေါ၊ ကေန ပါဏိ မဓုဿဝေါ၊

ကေန တေ ဗြဟ္မစရိယေန၊ ပုညံ ပါဏိမှိ ဣဇ္ဈတီ’’တိ။ –

ဣမသ္မိံ အင်္ကုရပေတဝတ္ထုသ္မိံ (ပေ။ ဝ။ ၂၇၅၊ ၂၇၇) ဝေယျာဝစ္စေ။

‘‘ဧဝံ ခေါ တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိတ္တိရိယံ နာမ ဗြဟ္မစရိယံ အဟောသီ’’တိ ဣမသ္မိံ တိတ္တိရဇာတကေ (စူဠဝ။ ၃၁၁) ပဉ္စသိက္ခာပဒသီလေ။

‘‘တံ ခေါ ပန မေ၊ ပဉ္စသိခ၊ ဗြဟ္မစရိယံ နေဝ နိဗ္ဗိဒါယ န ဝိရာဂါယ…ပေ… ယာဝဒေဝ ဗြဟ္မလောကူပပတ္တိယာ’’တိ ဣမသ္မိံ မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂၉) ဗြဟ္မဝိဟာရေ။

‘‘ပရေ အဗြဟ္မစာရီ ဘဝိဿန္တိ၊ မယမေတ္ထ ဗြဟ္မစာရီ ဘဝိဿာမာ’’တိ ဣမသ္မိံ သလ္လေခသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၈၃) မေထုနဝိရတိယံ။

‘‘မယဉ္စ ဘရိယာ နာတိက္ကမာမ၊

အမှေ စ ဘရိယာ နာတိက္ကမန္တိ၊

အညတြ တာဟိ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမ၊

တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ’’တိ။ –

ဣမသ္မိံ မဟာဓမ္မပါလဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၁၀။၉၇) သဒါရသန္တောသေ။

‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတာ၊ တပဿီ သုဒံ ဟောမီ’’တိ လောမဟံသသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၅) ဝီရိယေ။

‘‘ဟီနေန ဗြဟ္မစရိယေန၊ ခတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇတိ၊

မဇ္ဈိမေန စ ဒေဝတ္တံ၊ ဥတ္တမေန ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ –

နိမိဇာတကေ (ဇာ။ ၂။၂၂။၄၂၉) အတ္တဒမနဝသေန ကတေ အဋ္ဌင်္ဂိကေ ဥပေါသထေ။

‘‘ဣဒံ ¶ ¶ ခေါ ပန မေ၊ ပဉ္စသိခ၊ ဗြဟ္မစရိယံ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယ ဝိရာဂါယ…ပေ… အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တေယေဝ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂၉) အရိယမဂ္ဂေ။

‘‘တယိဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဖီတဉ္စ ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇညံ ပုထုဘူတံ ယာဝ ဒေဝမနုဿေဟိ သုပ္ပကာသိတ’’န္တိ ပါသာဒိကသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၇၄) သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟိတေ သကလသ္မိံ သာသနေ။ ဣဓာပိ အရိယမဂ္ဂေ သာသနေ စ ဝတ္တတိ။

ဝုဿတီတိ ဝုသီယတိ၊ စရီယတီတိ အတ္ထော။ ဇနကုဟနတ္ထန္တိ ‘‘အဟော အယျော သီလဝါ ဝတ္တသမ္ပန္နော အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ’’တိအာဒိနာ ဇနဿ သတ္တလောကဿ ဝိမှာပနတ္ထံ။ ကေစိ ပန ‘‘ကုဟနတ္ထန္တိ ပါပိစ္ဆဿ ဣစ္ဆာပကတဿ သတော သာမန္တဇပ္ပနဣရိယာပထနိဿိတပစ္စယပဋိသေဝနသင်္ခါတေန တိဝိဓေန ကုဟနဝတ္ထုနာ ကုဟကဘာဝေန ဇနဿ ဝိမှာပနတ္ထ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဣဓာပိ အယမေဝတ္ထော ဒဿိတော။ တေနေဝါဟ ‘‘တီဟိ ကုဟနဝတ္ထူဟိ ဇနဿ ကုဟနတ္ထာယာ’’တိ၊ ဇနဿ ဝိမှာပနတ္ထာယာတိ အတ္ထော။ ဇနလာပနတ္ထန္တိ ‘‘ဧဝရူပဿ နာမ အယျဿ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပသန္နစိတ္တေဟိ ‘‘ကေနတ္ထော၊ ကိံ အာဟရီယတူ’’တိ ဝဒါပနတ္ထံ။ ‘‘ဇနလပနတ္ထ’’န္တိပိ ပဌန္တိ၊ တဿ ပါပိစ္ဆဿ သတော ပစ္စယတ္ထံ ပရိကထောဘာသာဒိဝသေန လပနဘာဝေန ဥပလာပကဘာဝေန ဇနဿ လပနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘န ဇနလပနတ္ထန္တိ န ဇနဿ ဥပလာပနတ္ထ’’န္တိ။

န ဣတိဝါဒပ္ပမောက္ခာနိသံသတ္ထန္တိ ဧတ္ထ ‘‘န လာဘသက္ကာရသိလောကာနိသံသတ္ထ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ တတ္ထ ယွာယံ ‘‘အာကင်္ခေယျ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ‘လာဘီ အဿံ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာန’န္တိ၊ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၅) သီလာနိသံသဘာဝေန ဝုတ္တော စတုပစ္စယလာဘော စ။ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ သက္ကစ္စဒါနသင်္ခါတော အာဒရဗဟုမာနဂရုကရဏသင်္ခါတော စ သက္ကာရော၊ ယော စ ‘‘သီလသမ္ပန္နော ဗဟုဿုတော သုတဓရော အာရဒ္ဓဝီရိယော’’တိအာဒိနာ နယေန ဥဂ္ဂစ္ဆနကထုတိဃောသသင်္ခါတော သိလောကော ဗြဟ္မစရိယံ ဝသန္တာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော အာနိသံသော၊ တဒတ္ထန္တိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘လာဘသက္ကာရသိလောကာနိသံသတ္ထန္တိ ပါပိစ္ဆဿေဝ သတော လာဘာဒိဂရုတာယ လာဘသက္ကာရသိလောကသင်္ခါတဿ အာနိသံသဿ ဥဒယဿ နိပ္ဖာဒနတ္ထ’’န္တိ ဧဝမတ္ထံ ဝဒန္တိ။

န ¶ ဣတိ မံ ဇနော ဇာနာတူတိ ဧဝံ ဗြဟ္မစရိယဝါသေ သတိ ‘‘သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော’’တိအာဒိနာ ¶ မံ လောကော ဇာနာတု သမ္ဘာဝေတူတိ အတ္တနော သန္တဂုဏဝသေန သမ္ဘာဝနတ္ထမ္ပိ န ဣဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကေစိ ပန ‘‘ပါပိစ္ဆဿ သတော အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာဓိပ္ပာယေန ‘ဣတိ ဧဝံဂုဏောတိ မံ လောကော ဇာနာတူ’တိ န ဣဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထာပိ ပနေတ္ထ ပုရိမော ပုရိမောယေဝ အတ္ထဝိကပ္ပော သုန္ဒရတရော။

အထ ခေါတိ ဧတ္ထ အထာတိ အညတ္ထေ နိပါတော၊ ခေါတိ အဝဓာရဏေ။ တေန ကုဟနာဒိတော အညဒတ္ထံယေဝ ဣဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တံ ပယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘သံဝရတ္ထံ ပဟာနတ္ထ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ပဉ္စဝိဓော သံဝရော – ပါတိမောက္ခသံဝရော၊ သတိသံဝရော၊ ဉာဏသံဝရော၊ ခန္တိသံဝရော၊ ဝီရိယသံဝရောတိ။ ‘‘ဣတိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၁၁) နယေန အာဂတော အယံ ပါတိမောက္ခသံဝရော၊ သီလသံဝရောတိပိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ၊ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) အာဂတော အယံ သတိသံဝရော။

‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ၊ သတိ တေသံ နိဝါရဏံ၊

သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ၊ ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသော ၄၊ နေတ္တိ။ ၄။၁၁၊ ၄၅) –

အာဂတော အယံ ဉာဏသံဝရော။ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) နယေန အာဂတော အယံ ခန္တိသံဝရော။

‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) နယေန အာဂတော အယံ ဝီရိယသံဝရော။

အတ္ထတော ပန ပါဏာတိပါတာဒီနံ ပဇဟနဝသေန ဝတ္တပ္ပဋိဝတ္တာနံ ပူရဏဝသေန စ ပဝတ္တာ စေတနာ စေဝ ဝိရတိ စ။ သင်္ခေပတော သဗ္ဗော ကာယဝစီသံယမော၊ ဝိတ္ထာရတော သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အဝီတိက္ကမော သီလသံဝရော။ သတိ ဧဝ သတိသံဝရော၊ သတိပ္ပဓာနာ ဝါ ကုသလာ ခန္ဓာ။ ဉာဏမေဝ ဉာဏသံဝရော။ အဓိဝါသနဝသေန အဒေါသော၊ အဒေါသပ္ပဓာနာ ဝါ ¶ တထာပဝတ္တာ ကုသလာ ခန္ဓာ ခန္တိသံဝရော၊ ပညာတိ ဧကေ။ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ အဘိဘဝနဝသေန ပဝတ္တံ ဝီရိယမေဝ ဝီရိယသံဝရော။ တေသု ပဌမော ကာယဒုစ္စရိတာဒီသု ဒုဿီလဿ သံဝရဏတော သံဝရော၊ ဒုတိယော မုဋ္ဌဿစ္စဿ ¶ ၊ တတိယော အညာဏဿ၊ စတုတ္ထော အက္ခန္တိယာ၊ ပဉ္စမော ကောသဇ္ဇဿ သံဝရဏတော ပိဒဟနတော သံဝရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမေတဿ သံဝရဿ အတ္ထာယ သံဝရတ္ထံ သံဝရနိပ္ဖာဒနတ္ထန္တိ အတ္ထော။

တီဟိ ပဟာနေဟီတိ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒသင်္ခါတေဟိ တီဟိ ပဟာနေဟိ။ ပဉ္စဝိဓပ္ပဟာနမ္ပိ ဣဓ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ ပဉ္စဝိဓဉှိ ပဟာနံ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝသေန။ တတ္ထ ယံ ဒီပါလောကေနေဝ တမဿ ပဋိပက္ခဘာဝတော အလောဘာဒီဟိ လောဘာဒိကဿ နာမရူပပရိစ္ဆေဒါဒိဝိပဿနာဉာဏေဟိ တဿ တဿ အနတ္ထဿ ပဟာနံ၊ သေယျထိဒံ – ပရိစ္စာဂေန လောဘာဒိမလဿ၊ သီလေန ပါဏာတိပါတာဒိဒုဿီလျဿ၊ သဒ္ဓါဒီဟိ အဿဒ္ဓိယာဒိကဿ၊ နာမရူပဝဝတ္ထာနေန သက္ကာယဒိဋ္ဌိယာ၊ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေန အဟေတုဝိသမဟေတုဒိဋ္ဌီနံ၊ တဿေဝ အပရဘာဂေန ကင်္ခါဝိတရဏေန ကထံကထီဘာဝဿ၊ ကလာပသမ္မသနေန အဟံမမာတိ ဂါဟဿ၊ မဂ္ဂါမဂ္ဂဝဝတ္ထာနေန အမဂ္ဂေ မဂ္ဂသညာယ၊ ဥဒယဒဿနေန ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိယာ၊ ဝယဒဿနေန သဿတဒိဋ္ဌိယာ၊ ဘယဒဿနေန သဘယေ အဘယသညာယ၊ အာဒီနဝဒဿနေန အဿာဒသညာယ၊ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနေန အဘိရတိသညာယ၊ မုစ္စိတုကမျတာဉာဏေန အမုစ္စိတုကမျတာယ၊ ဥပေက္ခာဉာဏေန အနုပေက္ခာယ၊ အနုလောမေန ဓမ္မဋ္ဌိတိယံ နိဗ္ဗာနေ စ ပဋိလောမဘာဝဿ၊ ဂေါတြဘုနာ သင်္ခါရနိမိတ္တဂ္ဂါဟဿ ပဟာနံ၊ ဧတံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ နာမ။

ယံ ပန ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ ပဝတ္တိဘာဝနိဝါရဏတော ဃဋပ္ပဟာရေနေဝ ဥဒကပိဋ္ဌေ သေဝါလဿ၊ တေသံ တေသံ နီဝရဏာဒိဓမ္မာနံ ပဟာနံ၊ ဧတံ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဘာဝိတတ္တာ တံတံမဂ္ဂဝတော အတ္တနော သန္တာနေ ‘‘ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ပဟာနာယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၂၇၇၊ ဝိဘ။ ၆၂၈) နယေန ဝုတ္တဿ သမုဒယပက္ခိယဿ ကိလေသဂဟဏဿ အစ္စန္တံ အပ္ပဝတ္တိဘာဝေန သမုစ္ဆိန္ဒနံ၊ ဧတံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ ပန ဖလက္ခဏေ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္ထံ ကိလေသာနံ၊ ဧတံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ နာမ။ ယံ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿဋတ္တာ ပဟီနသဗ္ဗသင်္ခတံ နိဗ္ဗာနံ၊ ဧတံ နိဿရဏပ္ပဟာနံ နာမ ¶ ။ တဿ ပဉ္စဝိဓဿပိ တထာ တထာ ရာဂါဒိကိလေသာနံ ပဋိနိဿဇ္ဇနဋ္ဌေန သမတိက္ကမနဋ္ဌေန ဝါ ပဟာနဿ အတ္ထာယ၊ ပဟာနသာဓနတ္ထန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

တတ္ထ သံဝရေန ကိလေသာနံ စိတ္တသန္တာနေ ပဝေသနိဝါရဏံ ပဟာနေန စ ပဝေသနိဝါရဏမေဝ သမုဂ္ဃာတော စာတိ ဝဒန္တိ။ ဥဘယေနပိ ပန ယထာရဟံ ဥဘယံ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သီလာဒိဓမ္မာ ဧဝ ဟိ သံဝရဏတော သံဝရံ၊ ပဇဟနတော ပဟာနန္တိ။

အနီတိဟန္တိ ¶ ဤတိယော ဝုစ္စန္တိ ဥပဒ္ဒဝါ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ သမ္ပရာယိကာ စ။ ဤတိယော ဟန္တီတိ ဤတိဟံ၊ အနု ဤတိဟန္တိ အနီတိဟံ၊ သာသနဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ။ အထ ဝါ ဤတီဟိ အနတ္ထေဟိ သဒ္ဓိံ ဟနန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဤတိဟာ၊ တဏှာဒိဥပက္ကိလေသာ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဤတိဟာတိ အနီတိဟံ။ ဤတိဟာ ဝါ ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန တိတ္ထိယသမယာ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော ဣဒံ အနီတိဟံ။ ‘‘အနိတိဟ’’န္တိပိ ပါဌော။ တဿတ္ထော – ‘‘ဣတိဟာယ’’န္တိ ဓမ္မေသု အနေကံသဂ္ဂါဟဘာဝတော ဝိစိကိစ္ဆာ ဣတိဟံ နာမ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတတ္တာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ နိက္ကင်္ခဘာဝသာဓနတော စ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဣတိဟန္တိ အနိတိဟံ၊ အပရပတ္တိယန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိညူဟီ’’တိ၊ ‘‘အတက္ကာဝစရော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇-၈) စ။ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ပန ‘‘အနီတိဟ’’န္တိ ဒီဃံ ကတွာ ပဌန္တိ။ ပစ္ဆိမံ ပနေတ္ထ အတ္ထဝိကပ္ပံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတိဟပရိဝဇ္ဇိတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဩဂဓံ ပတိဋ္ဌံ ပါရံ ဂစ္ဆတီတိ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမီ၊ ဝိမုတ္တိရသတ္တာ ဧကန္တေနေဝ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကောတိ အတ္ထော၊ တံ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမိနံ ဗြဟ္မစရိယံ။ နိဗ္ဗာနောဂဓောတိ ဝါ အရိယမဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ တေန ဝိနာ နိဗ္ဗာနာဝဂါဟဏဿ အသမ္ဘဝတော တဿ စ နိဗ္ဗာနံ အနာလမ္ဗိတွာ အပ္ပဝတ္တနတော၊ တဉ္စေတံ ဧကန္တသမ္ပာဒနေန ဂစ္ဆတီတိ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမီ။ အထ ဝါ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမိနန္တိ နိဗ္ဗာနဿ အန္တောဂါမိနံ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉှိ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရိတွာ တဿ အန္တော ဧဝ ပဝတ္တတီတိ။ ဣမမေဝ စ အတ္ထဝိကပ္ပံ ဒဿေတုံ ‘‘နိဗ္ဗာနဿ အန္တောဂါမိန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သောတိ ယော သော သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘဉ္ဇိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သော ဘဂဝါ အဒေသယိ ဒေသေသိ ¶ ။ မဟန္တေဟီတိ မဟာအာတုမေဟိ ဥဠာရဇ္ဈာသယေဟိ။ မဟန္တံ နိဗ္ဗာနံ၊ မဟန္တေ ဝါ သီလက္ခန္ဓာဒိကေ ဧသန္တိ ဂဝေသန္တီတိ မဟေသိနော၊ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ။ တေဟိ အနုယာတော ပဋိပန္နော။

ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတန္တိ ယထာ အဘိညေယျာဒိဘာဝေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန မယာ ဒေသိတံ၊ ဧဝံ ယေ ဧတံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ တဒတ္ထံ သာသနဗြဟ္မစရိယဉ္စ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ တေ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသန္တဿ သတ္ထု မယှံ သာသနကာရိနော ဩဝါဒပ္ပဋိကရာ သကလဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တံ ပရိယန္တံ အပ္ပဝတ္တိံ ကရိဿန္တိ၊ ဒုက္ခဿ ဝါ အန္တံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရိဿန္တီတိ။

ဗြဟ္မစရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ကုဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၆။ ဆဋ္ဌေ ¶ ကုဟကာတိ သာမန္တဇပ္ပနာဒိနာ ကုဟနဝတ္ထုနာ ကုဟကာ၊ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနိစ္ဆာယ ကောဟညံ ကတွာ ပရေသံ ဝိဒ္ဓံသကာတိ အတ္ထော။ ထဒ္ဓါတိ ‘‘ကောဓနော ဟောတိ ဥပါယာသဗဟုလော၊ အပ္ပမ္ပိ ဝုတ္တော သမာနော အဘိသဇ္ဇတိ ကုပ္ပတိ ဗျာပဇ္ဇတိ ပတိတ္ထီယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၂၅၊ ၂၇) ဧဝံ ဝုတ္တေန ကောဓေန စ၊ ‘‘ဒုဗ္ဗစော ဟောတိ ဒေါဝစဿကရဏေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော အက္ခမော အပ္ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ အနုသာသနိ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၁၊ ပါရာ။ ၄၂၆)။ ဧဝံ ဝုတ္တေန ဒေါဝစဿေန စ၊ ‘‘ဇာတိမဒေါ၊ ဂေါတ္တမဒေါ၊ လာဘမဒေါ၊ အာရောဂျမဒေါ၊ ယောဗ္ဗနမဒေါ၊ ဇီဝိတမဒေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၃၂) ဧဝံ ဝုတ္တဇာတိမဒါဒိဘေဒေန မာနေန စ ဂရုကာတဗ္ဗေသု ဂရူသုပိ နိပစ္စကာရံ အကတွာ အယောသလာကံ ဂိလိတွာ ဌိတာ ဝိယ အနောနတာ ဟုတွာ ဝိစရဏကာ။ တေနာဟ ‘‘ကောဓေန စာ’’တိအာဒိ။

ဥပလာပကာတိ မိစ္ဆာဇီဝဝသေန ကုလသင်္ဂဏှကာ။ လပါတိ ပစ္စယတ္ထံ ပယုတ္တဝါစာဝသေန နိပ္ပေသိကတာဝသေန လပကာတိ အတ္ထော။ သိင်္ဂန္တိ သိင်္ဂါရံ။ တဉှိ ကုသလဿ ဝိဇ္ဈနတော သုဋ္ဌု အာသေဝိတတာယ သီသေ ပရိက္ခိတ္တံ သုနိဗ္ဗတ္တံ ဝိသာဏံ ဝိယ ထိရတ္တာ စ သိင်္ဂံ ဝိယာတိ သိင်္ဂံ၊ နာဂရိကဘာဝသင်္ခါတဿ ကိလေသသိင်္ဂဿေတံ နာမံ။ သိင်္ဂါရဘာဝေါ သိင်္ဂါရတာ၊ သိင်္ဂါရကရဏကအာကာရော ဝါ။ စာတုရဘာဝေါ စာတုရတာ။ တထာ ¶ စာတုရိယံ။ ပရိက္ခတဘာဝေါ ပရိက္ခတတာ၊ ပရိခဏိတွာ ဌပိတဿေဝ ဒဠှသိင်္ဂါရဿေတံ နာမံ။ ဣတရံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဧဝံ သဗ္ဗေဟိ ဝါရေဟိ ကိလေသသိင်္ဂါရတာဝ ကထိတာ။

ဥဂ္ဂတနဠာတိ နဠသဒိသံ တုစ္ဆမာနံ ဥက္ခိပိတွာ ဝိစရဏကာ။ တေနာဟ ‘‘တုစ္ဆမာနံ ဥက္ခိပိတွာ ဌိတာ’’တိ။ ယသ္မာ တေ ကုဟနာဒိယောဂတော န သမ္မာပဋိပန္နာ၊ တသ္မာ ‘‘မမ သန္တကာ န ဟောန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အပဂတာတိ ယဒိပိ တေ မမ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတာ၊ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပန အပ္ပဋိပဇ္ဇနတော အပဂတာ ဧဝ ဣမသ္မာ ဓမ္မဝိနယာ၊ ဣတော တေ သုဝိဒူရေ ဌိတာတိ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘နဘဉ္စ ဒူရေ ပထဝီ စ ဒူရေ၊

ပါရံ သမုဒ္ဒဿ တဒါဟု ဒူရေ၊

တတော ဟဝေ ဒူရတရံ ဝဒန္တိ၊

သတဉ္စ ဓမ္မော အသတဉ္စ ရာဇာ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၁။၄၁၄)၊

သဗ္ဗတ္ထ ¶ ပတ္ထဋတာယ ဝေပုလ္လံ ပါပုဏန္တီတိ သဗ္ဗတ္ထ ပတ္ထဋဘာဝေန သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓပါရိပူရိယာ ဝေပုလ္လံ ပါပုဏန္တိ။

ကုဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သန္တုဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၇။ သတ္တမေ နိဒ္ဒေါသာနီတိ အဝဇ္ဇရဟိတာနိ အာဂမနသုဒ္ဓိတော ကာယမဏ္ဍနာဒိကိလေသဝတ္ထုဘာဝါဘာဝတော စ။ တတ္ထ သုလဘတာယ ပရိယေသနဒုက္ခဿ အဘာဝေါ ဒဿိတော၊ အပ္ပတာယ ပရိဟရဏဒုက္ခဿပိ အဘာဝေါ ဒဿိတော၊ အနဝဇ္ဇတာယ အဂရဟိတဗ္ဗတာယ ဘိက္ခုသာရုပ္ပဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ အပ္ပတာယ ဝါ ပရိတ္တာသဿ အဝတ္ထုတာ၊ သုလဘတာယ ဂေဓာဒီနံ အဝတ္ထုတာ၊ အနဝဇ္ဇတာယ အာဒီနဝဒဿနနိဿရဏပညာနံ အတ္ထိတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။ အပ္ပတာယ ဝါ လာဘေန န သောမနဿံ ဇနယန္တိ၊ အလာဘေန န ဒေါမနဿံ ဇနယန္တိ၊ အနဝဇ္ဇတာယ ဝိပ္ပဋိသာရနိမိတ္တံ အညာဏုပေက္ခံ န ဇနယန္တိ အဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုဘာဝတော။

ပံသုကူလန္တိ ¶ သင်္ကာရကူဋာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပံသူနံ ဥပရိ ဌိတတ္တာ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပံသုကူလံ ဝိယာတိ ပံသုကူလံ၊ ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတဘာဝံ ဥလတိ ဂစ္ဆတီတိ ပံသုကူလန္တိ ဧဝံ လဒ္ဓနာမံ ရထိကာဒီသု ပတိတနန္တကာနိ ဥစ္စိနိတွာ ကတစီဝရံ။ ရုက္ခမူလန္တိ ဝိဝေကာနုရူပံ ယံ ကိဉ္စိ ရုက္ခသမီပံ။ ယံ ကိဉ္စိ မုတ္တန္တိ ယံ ကိဉ္စိ ဂေါမုတ္တံ။ ကေစိ ပနေတ္ထ ‘‘ဂေါမုတ္တပရိဘာဝိတဟရီတကခဏ္ဍံ ပူတိမုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပူတိဘာဝေန အာပဏာဒိတော ဝိဿဋ္ဌံ ဆဍ္ဍိတံ အပရိဂ္ဂဟိတံ ယံ ကိဉ္စိ ဘေသဇ္ဇံ ပူတိမုတ္တန္တိ အဓိပ္ပေတ’’န္တိ အပရေ။

ယတော ခေါတိ ပစ္စတ္တေ နိဿက္ကဝစနံ၊ ယံ ခေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေန တုဋ္ဌော ဟောတီတိ ဝုတ္တကိရိယံ ပရာမသတိ။ တုဋ္ဌောတိ သန္တုဋ္ဌော။ ဣဒမဿာဟန္တိ ယွာယံ စတုဗ္ဗိဓေန ယထာဝုတ္တေန ပစ္စယေန အပ္ပေန သုလဘေန သန္တောသော၊ ဣဒံ ဣမဿ ဘိက္ခုနော သီလသံဝရာဒီသု အညတရံ ဧကံ သာမညင်္ဂံ သမဏဘာဝကာရဏန္တိ အဟံ ဝဒါမိ။ သန္တုဋ္ဌဿ ဟိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ၊ သမထဝိပဿနာ စ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ အထ ဝါ သာမညံ နာမ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တဿ သင်္ခေပတော ဒွေ အင်္ဂါ ဗာဟိရံ အဇ္ဈတ္တိကန္တိ။ တတ္ထ ဗာဟိရံ သပ္ပုရိသူပနိဿယော သဒ္ဓမ္မဿဝနဉ္စ။ အဇ္ဈတ္တိကံ ပန ယောနိသောမနသိကာရော ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တိ စ။ တေသု ယသ္မာ ယထာရဟံ ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တိဘူတာ တဿ မူလဘူတာ စေတေ ဓမ္မာ၊ ယဒိဒံ အပ္ပိစ္ဆတာ သန္တုဋ္ဌိတာ ပဝိဝိတ္တတာ အသံသဋ္ဌတာ ¶ အာရဒ္ဓဝီရိယတာတိ ဧဝမာဒယော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒမဿာဟံ အညတရံ သာမညင်္ဂန္တိ ဝဒါမီ’’တိ။

သေနာသနမာရဗ္ဘာတိ ဝိဟာရာဒိံ မဉ္စပီဌာဒိဉ္စ သေနာသနံ နိဿာယ။ စီဝရံ ပါနဘောဇနန္တိ နိဝါသနာဒိစီဝရံ အမ္ဗပါနကာဒိပါနံ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဝတ္ထုဉ္စ အာရဗ္ဘာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိဃာတောတိ ဝိဃာတဘာဝေါ၊ စိတ္တဿ ဒုက္ခံ န ဟောတီတိ ယောဇနာ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ‘‘အမုကသ္မိံ နာမ အာဝါသေ ပစ္စယာ သုလဘာ’’တိ လဘိတဗ္ဗဋ္ဌာနဂမနေန ဝါ ‘‘မယှံ ပါပုဏာတိ၊ န တုယှ’’န္တိ ဝိဝါဒါပဇ္ဇနေန ဝါ နဝကမ္မကရဏာဒိဝသေန ဝါ သေနာသနာဒီနိ ပရိယေသန္တာနံ အသန္တုဋ္ဌာနံ ဣစ္ဆိတာလာဘာဒိနာ ယော ဝိဃာတော စိတ္တဿ ဟောတိ၊ သော တတ္ထ သန္တုဋ္ဌဿ န ဟောတိ။ ဒိသာ နပ္ပဋိဟညတီတိ သန္တုဋ္ဌိယာ စာတုဒ္ဒိသဘာဝေန ဒိသာ န ပဋိဟနတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘စာတုဒ္ဒိသော အပ္ပဋိဃော စ ဟောတိ၊ သန္တုဿမာနော ဣတရီတရေနာ’’တိ (သု။ နိ။ ၄၂)။

သမဏဓမ္မဿ ¶ အနုလောမာတိ သမဏဓမ္မဿ သမထဝိပဿနာဘာဝနာယ၊ အရိယမဂ္ဂဿေဝ ဝါ အနုစ္ဆဝိကာ အပ္ပိစ္ဆတာဒယော။ တုဋ္ဌစိတ္တဿ ဘိက္ခုနောတိ တုဋ္ဌစိတ္တေန ဘိက္ခုနာ။ အဓိဂ္ဂဟိတာ ဟောန္တီတိ ပဋိပက္ခဓမ္မေ အဘိဘဝိတွာ ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ အန္တောဂတာတိ အဗ္ဘန္တရဂတာ။ န ပရိဗာဟိရာတိ န ဗာဟိရာ ကတာ။

သန္တုဋ္ဌိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ အရိယဝံသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၈။ အဋ္ဌမေ ဝံသ-သဒ္ဒေါ ‘‘ပိဋ္ဌိဝံသံ အတိက္ကမိတွာ နိသီဒတီ’’တိအာဒီသု ဒွိန္နံ ဂေါပါနသီနံ သန္ဓာနဋ္ဌာနေ ဌပေတဗ္ဗဒဏ္ဍကေ အာဂတော။

‘‘ဝံသော ဝိသာလော စ ယထာ ဝိသတ္တော၊

ပုတ္တေသု ဒါရေသု စ ယာ အပေက္ခာ၊

ဝံသက္ကဠီရောဝ အသဇ္ဇမာနော၊

ဧကော စရေ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပော’’တိ။ –

အာဒီသု ကဋ္ဌကေ။ ‘‘ဘေရိသဒ္ဒေါ မုဒိင်္ဂသဒ္ဒေါ ဝံသတာလသဒ္ဒေါ’’တိအာဒီသု တူရိယဝိသေသေ၊ ဝေဏူတိပိ ဝုစ္စတိ ¶ ။ ‘‘ဘိန္နေန ပိဋ္ဌိဝံသေန မတော ဟတ္ထီ’’တိအာဒီသု ဟတ္ထိအာဒီနံ ပိဋ္ဌိဝေမဇ္ဈေ ပဒေသေ။ ‘‘ကုလဝံသံ ဌပေဿာမီ’’တိအာဒီသု ကုလနွယေ။ ‘‘ဝံသာနုရက္ခကော ပဝေဏီပါလကော’’တိအာဒီသု ဂုဏာနုပုဗ္ဗိယံ ဂုဏာနံ ပဗန္ဓပ္ပဝတ္တိယံ။ ဣဓ ပန စတုပစ္စယသန္တောသဘာဝနာရာမတာသင်္ခါတဂုဏာနံ ပဗန္ဓေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဿ ပန ဝံသဿ ကုလနွယံ ဂုဏနွယဉ္စ နိဒဿနဝသေန ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ခတ္တိယဝံသောတိ ခတ္တိယကုလဝံသော။ ဧသ နယော သေသပဒေသုပိ။ သမဏဝံသော ပန သမဏတန္တိ သမဏပဝေဏီ။ မူလဂန္ဓာဒီနန္တိ အာဒိ-သဒ္ဒေန ယထာ သာရဂန္ဓာဒီနံ သင်္ဂဟော၊ ဧဝမေတ္ထ ဂေါရသာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဒုတိယေန ပန အာဒိ-သဒေန ကာသိကဝတ္ထသပ္ပိမဏ္ဍာဒီနံ။

အရိယ-သဒ္ဒေါ အမိလက္ခေသုပိ မနုဿေသု ပဝတ္တတိ၊ ယေသံ နိဝသနဋ္ဌာနံ အရိယံ အာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘ယာဝတာ၊ အာနန္ဒ၊ အရိယံ အာယတန’’န္တိ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ ဥဒါ။ ၇၆)။ လောကိယသာဓုဇနေသုပိ ‘‘ယေ ဟိ ဝေါ အရိယာ ပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရာ၊ တေသံ အဟံ အညတရော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၅)။ ဣဓ ပန ယေ ‘‘အာရကာ ကိလေသေဟီ’’တိအာဒိနာ လဒ္ဓနိဗ္ဗစနာ ပဋိဝိဒ္ဓအရိယသစ္စာ၊ တေ ဧဝ အဓိပ္ပေတာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ကေ ပန တေ အရိယာ’’တိ ပုစ္ဆံ ကတွာ ‘‘အရိယာ ဝုစ္စန္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယေ မဟာပဏိဓာနကပ္ပတော ပဋ္ဌာယ ယာဝါယံ ကပ္ပော၊ ဧတ္ထန္တရေ ဥပ္ပန္နာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။ တေ တာဝ သရူပတော ဒဿေတွာ တဒညေပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဗုဒ္ဓသာဝကေ စ သင်္ဂဟေတွာ အနဝသေသတော အရိယေ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယာဝ သာသနံ အန္တရဓာယတိ၊ တာဝ သတ္ထာ ဓရတိ ဧဝ နာမာတိ ဣမမေဝ ဘဂဝန္တံ။ ယေ စေတရဟိ ဗုဒ္ဓသာဝကာ၊ တေ စ သန္ဓာယ ပစ္စုပ္ပန္နဂ္ဂဟဏံ။ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ တေ တေ ပစ္စုပ္ပန္နာတိ စေ၊ အတီတာနာဂတဂ္ဂဟဏံ န ကတ္တဗ္ဗံ သိယာ။

ဣဒါနိ ယထာ ဘဂဝါ ‘‘ဓမ္မံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ အာဒိကလျာဏံ မဇ္ဈေကလျာဏံ ပရိယောသာနကလျာဏံ သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယံ ပကာသေဿာမိ၊ ယဒိဒံ ဆ ဆက္ကာနီ’’တိ ဆဆက္ကဒေသနာယ (မ။ နိ။ ၃။၄၂၀) အဋ္ဌဟိ ပဒေဟိ ဝဏ္ဏံ အဘာသိ။ ဧဝံ မဟာအရိယဝံသဒေသနာယ အရိယာနံ ဝံသံ ‘‘စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယဝံသာ အဂ္ဂညာ ရတ္တညာ ဝံသညာ ပေါရာဏာ၊ အသံကိဏ္ဏာ အသံကိဏ္ဏပုဗ္ဗာ န သံကီယန္တိ န သံကီယိဿန္တိ၊ အပ္ပဋိကုဋ္ဌာ သမဏေဟိ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဝိညူဟီ’’တိ ယေဟိ နဝဟိ ပဒေဟိ ဝဏ္ဏံ အဘာသိ၊ တာနိ တာဝ အာနေတွာ ထောမနာဝသေနေဝ ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘တေ ခေါ ပနေတေ’’တိအာဒိမာဟ။ အဂ္ဂါတိ ဇာနိတဗ္ဗာ သဗ္ဗဝံသေဟိ သေဋ္ဌဘာဝတော သေဋ္ဌဘာဝသာဓနတော စ။

ရတ္တညာ စိရရတ္တာတိ ဇာနိတဗ္ဗာ ရတ္တညူဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ တေဟိ စ တထာ အနုဋ္ဌိတတ္တာ။ ဝံသာတိ ဇာနိတဗ္ဗာတိ ¶ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ ဝံသာတိ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ပေါရာဏာတိ ပုရာတနာ။ န အဓုနပ္ပတ္တိကာတိ န အဓုနာတနာ။ အဝိကိဏ္ဏာတိ န ခိတ္တာ န ဆဍ္ဍိတာ။ တေနာဟ ‘‘အနပနီတာ’’တိ။ န အပနီတပုဗ္ဗာတိ န ဆဍ္ဍိတပုဗ္ဗာ၊ တိဿန္နမ္ပိ သိက္ခာနံ ပရိပူရဏူပါယဘာဝတော န ပရိစ္စတ္တပုဗ္ဗာ။ တတော ဧဝ ဣဒါနိပိ န အပနီယန္တိ၊ အနာဂတေပိ န အပနီယိဿန္တိယေဝ။ ဓမ္မသဘာဝဿ ဝိဇာနနေန ဝိညူ။ သမိတပါပါ သမဏာ စေဝ ¶ ဗာဟိတပါပါ ဗြာဟ္မဏာ စ။ တေဟိ အပ္ပဋိကုဋ္ဌာ အပ္ပဋိက္ခိတ္တာ။ ယေ ဟိ န ပဋိက္ကောသိတဗ္ဗာ၊ တေ အနိန္ဒိတဗ္ဗာ။ အဂရဟိတဗ္ဗာ အပရိစ္စဇိတဗ္ဗတာယ အပ္ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗာ ဟောန္တီတိ။

သန္တုဋ္ဌောတိ ဧတ္ထ ယထာဓိပ္ပေတသန္တောသမေဝ ဒဿေန္တေန ပစ္စယသန္တောသဝသေန သန္တုဋ္ဌောတိ ဝုတ္တံ၊ ဈာနဝိပဿနာဒိဝသေနပိ ဣဓ ဘိက္ခုနော သန္တုဋ္ဌတာ ဟောတီတိ။ ဣတရီတရေနာတိ ဣတရေန ဣတရေန။ ဣတရသဒ္ဒေါ အနိယမဝစနော ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုစ္စမာနော ယံ-ကိဉ္စိသဒ္ဒေဟိ သမာနတ္ထော ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေန ကေနစီ’’တိ။ သွာယံ အနိယမဝါစိတာယ ဧဝ ယထာ ထူလာဒီနံ အညတရဝစနော၊ ဧဝံ ယထာလဒ္ဓါဒီနမ္ပိ အညတရဝစနောတိ။ တတ္ထ ဒုတိယပက္ခဿေဝ ဣဓ ဣစ္ဆိတဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ခေါ’’တိအာဒိမာဟ။ နနု စ ယထာလဒ္ဓါဒယောပိ ထူလာဒယော ဧဝ? သစ္စမေတံ၊ တထာပိ အတ္ထိ ဝိသေသော။ ယော ဟိ ယထာလဒ္ဓေသု ထူလာဒီသု သန္တောသော၊ သော ယထာလာဘသန္တောသောဝ၊ န ဣတရော။ န ဟိ သော ပစ္စယမတ္တသန္နိဿယော ဣစ္ဆိတော၊ အထ ခေါ အတ္တနော ကာယဗလသာရုပ္ပဘာဝသန္နိဿယောပိ။ ထူလဒုကာဒယော တယောပိ စီဝရေ လဗ္ဘန္တိ၊ မဇ္ဈိမော စတုပစ္စယသာဓာရဏော၊ ပစ္ဆိမော ပန စီဝရေ သေနာသနေ စ လဗ္ဘတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမေ တယော သန္တောသေတိ ဣဒံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကနယေန ဝုတ္တံ။ ယေ ဟိ ပရတော ဂိလာနပစ္စယံ ပိဏ္ဍပါတေ ဧဝ ပက္ခိပိတွာ စီဝရေ ဝီသတိ၊ ပိဏ္ဍပါတေ ပန္နရသ၊ သေနာသနေ ပန္နရသာတိ သမပညာသ သန္တောသာ ဝုစ္စန္တိ၊ တေ သဗ္ဗေပိ ယထာရဟံ ဣမေသု ဧဝ တီသု သန္တောသေသု သင်္ဂဟံ သမောသရဏံ ဂစ္ဆန္တီတိ။

စီဝရံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ ‘‘ဣဒံ နာမ စီဝရံ ကပ္ပိယ’’န္တိ ဇာတိတော စီဝရံ ဇာနိတဗ္ဗံ။ စီဝရခေတ္တန္တိ စီဝရဿ ဥပ္ပတ္တိက္ခေတ္တံ။ ပံသုကူလန္တိ ပံသုကူလစီဝရံ၊ ပံသုကူလလက္ခဏပ္ပတ္တံ စီဝရံ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ စီဝရသန္တောသောတိ စီဝရေ လဗ္ဘမာနော သဗ္ဗော သန္တောသော ဇာနိတဗ္ဗော။ စီဝရပ္ပဋိသံယုတ္တာနိ ဓုတင်္ဂါနိ ဇာနိတဗ္ဗာနိ၊ ယာနိ ဂေါပေန္တော စီဝရသန္တောသေန သမ္မဒေဝ သန္တုဋ္ဌော ဟောတီတိ။ ခေါမကပ္ပာသိကကောသေယျကမ္ဗလသာဏဘင်္ဂါနိ ခေါမာဒီနိ။ တတ္ထ ခေါမံ နာမ ခေါမသုတ္တေဟိ ဝါယိတံ ခေါမပဋ္ဋစီဝရံ။ တထာ သေသာနိပိ။ သာဏန္တိ သာဏဝါကသုတ္တေဟိ ကတစီဝရံ။ ဘင်္ဂန္တိ ပန ခေါမသုတ္တာဒီနိ သဗ္ဗာနိ၊ ဧကစ္စာနိ ဝါ မိဿေတွာ ကတစီဝရံ။ ဘင်္ဂမ္ပိ ဝါကမယမေဝါတိ ကေစိ။ ဆာတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ယဒိ ဧဝံ ဣတော အညာ ¶ ဝတ္ထဇာတိ နတ္ထီတိ? နော နတ္ထိ။ သာ ပန ¶ ဧတေသံ အနုလောမာတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဒုကူလာဒီနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပတ္တုဏ္ဏံ၊ သောမာရပဋ္ဋံ၊ စီနပဋ္ဋံ၊ ဣဒ္ဓိဇံ၊ ဒေဝဒိန္နန္တိ တေသံ သင်္ဂဟော။ တတ္ထ ဒုကူလံ သာဏဿ အနုလောမံ ဝါကမယတ္တာ။ ပတ္တုဏ္ဏဒေသေ သဉ္ဇာတဝတ္ထံ ပတ္တုဏ္ဏံ။ ‘‘ကောသေယျဝိသေသော’’တိ ဟိ အဘိဓာနကောသေ ဝုတ္တံ။ သောမာရဒေသေ စီနဒေသေ စ ဇာတဝတ္ထာနိ သောမာရစီနပဋ္ဋာနိ။ ပတ္တုဏ္ဏာဒီနိ တီဏိ ကောသေယျဿ အနုလောမာနိ ပါဏကေဟိ ကတသုတ္တမယတ္တာ။ ဣဒ္ဓိဇံ ဧဟိဘိက္ခူနံ ပုညိဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တစီဝရံ၊ တံ ခေါမာဒီနံ အညတရံ ဟောတီတိ တေသံ ဧဝ အနုလောမံ။ ဒေဝတာဟိ ဒိန္နစီဝရံ ဒေဝဒိန္နံ၊ တံ ကပ္ပရုက္ခေ နိဗ္ဗတ္တံ ဇာလိနိယာ ဒေဝကညာယ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ ဒိန္နဝတ္ထသဒိသံ၊ တမ္ပိ ခေါမာဒီနံယေဝ အနုလောမံ ဟောတိ တေသု အညတရဘာဝတော။

ဣမာနီတိ အန္တောဂဓာဝဓာရဏဝစနံ၊ ဣမာနိ ဧဝါတိ အတ္ထော။ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ပရိဘောဂယောဂ္ဂတာယ ကပ္ပိယစီဝရာနိ။ ဣဒါနိ အဝဓာရဏေန နိဝတ္တိတာနိ ဧကဒေသေန ဒဿေတုံ ‘‘ကုသစီရ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကုသတိဏေဟိ အညေဟိ ဝါ တာဒိသေဟိ တိဏေဟိ ကတစီဝရံ ကုသစီရံ။ အက္ကဝါကာဒီဟိ ဝါကေဟိ ကတစီဝရံ ဝါကစီရံ။ စတုက္ကောဏေဟိ တိကောဏေဟိ ဝါ ဖလကေဟိ ကတစီဝရံ ဖလကစီရံ။ မနုဿာနံ ကေသေဟိ ကတကမ္ဗလံ ကေသကမ္ဗလံ။ စာမရိဝါလအဿဝါလာဒီဟိ ကတံ ဝါလကမ္ဗလံ။ မကစိတန္တူဟိ ဝါယိတော ပေါတ္ထကော။ စမ္မန္တိ မိဂစမ္မာဒိ ယံ ကိဉ္စိ စမ္မံ။ ဥလူကပက္ခေဟိ ဂန္ထိတွာ ကတစီဝရံ ဥလူကပက္ခံ။ ဘုဇပတ္တတစာဒိမယံ ရုက္ခဒုဿံ။ တိရီဋကန္တိ အတ္ထော။ သုခုမတရာဟိ လတာဟိ လတာဝါကေဟိ ဝါ ဝါယိတံ လတာဒုဿံ။ ဧရကဝါကေဟိ ကတံ ဧရကဒုဿံ။ တထာ ကဒလိဒုဿံ။ သုခုမေဟိ ဝေဠုဝိလီဝေဟိ ကတံ ဝေဠုဒုဿံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဝက္ကလာဒီနံ သင်္ဂဟော။ အကပ္ပိယစီဝရာနိ တိတ္ထိယဒ္ဓဇဘာဝတော။

အဋ္ဌန္နံ မာတိကာနံ ဝသေနာတိ ‘‘သီမာယ ဒေတိ၊ ကတိကာယ ဒေတီ’’တိအာဒိနာ (မဟာဝ။ ၃၇၉) အာဂတာနံ အဋ္ဌန္နံ စီဝရုပ္ပတ္တိမာတိကာနံ ဝသေန။ စီဝရာနံ ပဋိလာဘက္ခေတ္တဒဿနတ္ထဉှိ ဘဂဝတာ ‘‘အဋ္ဌိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတိကာ’’တိအာဒိနာ မာတိကာ ဌပိတာ။ မာတိကာတိ ဟိ မာတရော စီဝရုပ္ပတ္တိဇနိကာတိ။

သောသာနိကန္တိ ¶ သုသာနေ ပတိတံ။ ပါပဏိကန္တိ အာပဏဒွါရေ ပတိတံ။ ရထိယန္တိ ပုညတ္ထိကေဟိ ဝါတပါနန္တရေန ရထိကာယ ဆဍ္ဍိတစောဠကံ။ သင်္ကာရကူဋကန္တိ သင်္ကာရဋ္ဌာနေ ဆဍ္ဍိတစောဠကံ။ သိနာနန္တိ နဟာနစောဠကံ၊ ယံ ဘူတဝေဇ္ဇေဟိ သသီသံ နဟာယိတွာ ကာလကဏ္ဏိစောဠန္တိ ဆဍ္ဍေတွာ ဂစ္ဆန္တိ။ တိတ္ထန္တိ တိတ္ထစောဠံ၊ သိနာနတိတ္ထေ ဆဍ္ဍိတပိလောတိကာ။ အဂ္ဂိဒဍ္ဎန္တိ အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎပ္ပဒေသံ။ တဉှိ မနုဿာ ဆဍ္ဍေန္တိ။ ဂေါခါယိတာဒီနိ ပါကဋာနေဝ။ တာနိပိ ဟိ မနုဿာ ဆဍ္ဍေန္တိ။ ဓဇံ ဥဿာပေတွာတိ ¶ နာဝံ အာရောဟန္တေဟိ ဝါ ယုဒ္ဓံ ပဝိသန္တေဟိ ဝါ ဓဇယဋ္ဌိံ ဥဿာပေတွာ၊ တတ္ထ ဗဒ္ဓံ ဝါတေန အာနီတံ တေဟိ ဆဍ္ဍိတန္တိ အဓိပ္ပာယော။

သာဒကဘိက္ခုနာတိ ဂဟပတိစီဝရဿ သာဒိယနဘိက္ခုနာ။ ဧကမာသမတ္တန္တိ စီဝရမာသသညိတံ ဧကမာသမတ္တံ ဝိတက္ကေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န တတော ပရန္တိ အဓိပ္ပာယော။ သဗ္ဗဿပိ ဟိ တဏှာနိဂ္ဂဟတ္ထာ သာသနေ ပဋိပတ္တီတိ။ ပံသုကူလိကော အဒ္ဓမာသေနေဝ ကရောတိ အပရပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ ပဋိလာဘဿ၊ ဣတရဿ ပန ပရပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ မာသမတ္တံ အနုညာတံ။ ဣဒံ မာသဍ္ဎမာသမတ္တံ…ပေ… ဝိတက္ကသန္တောသော ဝိတက္ကေန္တဿ ပရိမိတကာလိကတ္တာ။ မဟာထေရံ တတ္ထ အတ္တနော သဟာယံ ဣစ္ဆန္တောပိ ဂရုဂါရဝေန ‘‘ဂါမဒွါရံ၊ ဘန္တေ၊ ဂမိဿာမိ’’ဣစ္စေဝါဟ။ ထေရောပိ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဉတွာ ‘‘အဟမ္ပာဝုသော၊ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဣမဿ ဘိက္ခုနော ဝိတက္ကဿ အဝသရော မာ ဟောတူ’’တိ ပဉှံ ပုစ္ဆမာနော ဂါမံ ပါဝိသိ။ ဥစ္စာရပလိဗုဒ္ဓါတိ ဥစ္စာရေန ပီဠိတော။ တဒါ ဘဂဝတော ဒုက္ကရကိရိယာနုဿရဏမုခေန တထာဂတေ ဥပ္ပန္နဿ ပီတိသောမနဿဝေဂဿ ဗလဝဘာဝေန ကိလေသာနံ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ တသ္မိံယေဝ…ပေ… တီဏိ ဖလာနိ ပတ္တော။

ကတ္ထ လဘိဿာမီတိ စိန္တနာပိ လာဘာသာပုဗ္ဗိကာတိ တထာ ‘‘အစိန္တေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘သုန္ဒရံ လဘိဿာမိ၊ မနာပံ လဘိဿာမီ’’တိဧဝမာဒိစိန္တနာယ ကာ နာမ ကထာ၊ ကထံ ပန ဂန္တဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝ ဂမန’’န္တိ။ တေန စီဝရံ ပဋိစ္စ ကိဉ္စိပိ န စိန္တေတဗ္ဗမေဝါတိ ဒဿေတိ။ အပေသလော အပ္ပတိရူပါယပိ ပရိယေသနာယ ပစ္စယော ဘဝေယျာတိ ‘‘ပေသလံ ဘိက္ခုံ ဂဟေတွာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အာဟရိယမာနန္တိ သုသာနာဒီသု ပတိတံ ဝတ္ထံ ‘‘ဣမေ ဘိက္ခူ ပံသုကူလပရိယေသနံ စရန္တီ’’တိ ဉတွာ ကေနစိ ပုရိသေန တတော အာနီယမာနံ။ ဧဝံ လဒ္ဓံ ဂဏှန္တဿပီတိ ဧဝံ ပဋိလာဘသန္တောသံ အကောပေတွာ လဒ္ဓံ ဂဏှန္တဿပိ။ အတ္တနောပဟောနကမတ္တေနေဝါတိ ¶ ယထာလဒ္ဓါနံ ပံသုကူလာနံ ဧကပဋ္ဋဒုပဋ္ဋာနံ အတ္ထာယ အတ္တနော ပဟောနကပ္ပမာဏေနေဝ။ အဝဓာရဏေန ဥပရိ ပစ္စာသံ နိဝတ္တေတိ။ ဂါမေ ဘိက္ခာယ အာဟိဏ္ဍန္တေန သပဒါနစာရိနာ ဝိယ ဒွါရပ္ပဋိပါဋိယာ စရဏံ လောလုပ္ပဝိဝဇ္ဇနံ နာမ လောလုပ္ပဿ ဒူရသမုဿာရိတတ္တာ။

ယာပေတုန္တိ အတ္တဘာဝံ ပဝတ္တေတုံ။ ဓောဝနုပဂေနာတိ ဓောဝနယောဂ္ဂေန။ ပဏ္ဏာနီတိ အမ္ဗဇမ္ဗာဒိပဏ္ဏာနိ။ အကောပေတွာတိ သန္တောသံ အကောပေတွာ။ ပဟောနကနီဟာရေနေဝါတိ အန္တရဝါသကာဒီသု ယံ ကာတုကာမော၊ တဿ ပဟောနကနိယာမေနေဝ ယထာလဒ္ဓံ ထူလသုခုမာဒိံ ဂဟေတွာ ကရဏံ။ တိမဏ္ဍလပ္ပဋိစ္ဆာဒနမတ္တဿေဝါတိ နိဝါသနံ စေ နာဘိမဏ္ဍလံ၊ ဇာဏုမဏ္ဍလံ၊ ဣတရဉ္စေ ဂလဝါဋမဏ္ဍလံ ¶ ၊ ဇာဏုမဏ္ဍလန္တိ တိမဏ္ဍလပ္ပဋိစ္ဆာဒနမတ္တဿေဝ ကရဏံ။ တံ ပန အတ္ထတော တိဏ္ဏံ စီဝရာနံ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဝုတ္တပရိမာဏံယေဝ ဟောတိ။ အဝိစာရေတွာ န ဝိစာရေတွာ။

ကုသိဗန္ဓနကာလေတိ မဏ္ဍလာနိ ယောဇေတွာ သိဗ္ဗနကာလေ။ သတ္တ ဝါရေတိ သတ္တ သိဗ္ဗနဝါရေ။ ကပ္ပဗိန္ဒုအပဒေသေန ကဿစိ ဝိကာရဿ အကရဏံ ကပ္ပသန္တောသော။

သီတပ္ပဋိဃာတနာဒိ အတ္ထာပတ္တိတော သိဇ္ဈတီတိ မုချမေဝ စီဝရပရိဘောဂေ ပယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘ဟိရိကောပီနပ္ပဋိစ္ဆာဒနမတ္တဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘ယာဝဒေဝ ဟိရိကောပီနပ္ပဋိစ္ဆာဒနတ္ထ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈၊ မဟာနိ။ ၂၀၆)။ ဝဋ္ဋတိ၊ န တာဝတာ သန္တောသော ကုပ္ပတိ သမ္ဘာရာနံ ဒက္ခိဏေယျာနံ အလာဘတော။ သာရဏီယဓမ္မေ ဌတွာတိ သီလဝန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သာဓာရဏဘောဂိဘာဝေ ဌတွာ။ ဣတီတိအာဒိနာ ပဌမဿေဝ အရိယဝံသဿ ပံသုကူလိကင်္ဂတေစီဝရိကင်္ဂါနံ တေသဉ္စဿ ပစ္စယတံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣတိ ဣမေ ဓမ္မာ အညမညဿ သမုဋ္ဌာပကာ ဥပတ္ထမ္ဘကာ စာ’’တိ ဒီပေတိ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသု။

သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ ဝဏ္ဏဝါဒီတိ ဧတ္ထ စတုက္ကောဋိကံ သမ္ဘဝတိ။ တတ္ထ စတုတ္ထောယေဝ ပက္ခော ဝဏ္ဏိတထောမိတောတိ တထာ ဒေသနာ ကတာ။ ဧကော သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ၊ သန္တောသဿ ဝဏ္ဏံ န ကထေတိ သေယျထာပိ ထေရော နာဠကော။ ဧကော န သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ၊ သန္တောသဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတိ သေယျထာပိ ဥပနန္ဒော သကျပုတ္တော။ ဧကော နေဝ သန္တုဋ္ဌော ဟောတိ၊ န သန္တောသဿ ဝဏ္ဏံ ကထေတိ သေယျထာပိ ထေရော လာဠုဒါယိ ¶ ။ ဧကော သန္တုဋ္ဌော စေဝ ဟောတိ၊ သန္တောသဿ စ ဝဏ္ဏံ ကထေတိ သေယျထာပိ ထေရော မဟာကဿပေါ။

အနေသနန္တိ အယုတ္တံ ဧသနံ။ တေနာဟ ‘‘အပ္ပတိရူပ’’န္တိ၊ သာသနေ ဌိတာနံ အပ္ပတိရူပံ အယောဂ္ဂံ။ ကောဟညံ ကရောန္တောတိ စီဝရုပ္ပာဒနနိမိတ္တံ ပရေသံ ကုဟနံ ဝိမှာပနံ ကရောန္တော။ ဥတ္တသတီတိ တဏှာသန္တာသေန ဥပရူပရိ တသတိ။ ပရိတဿတီတိ ပရိတော တဿတိ။ ယထာ သဗ္ဗေ ကာယဝစိပ္ပယောဂါ တဒတ္ထာ ဧဝ ဇာယန္တိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဘာဂေဟိ တသတိ။ ဂဓိတံ ဝုစ္စတိ ဂိဒ္ဓါ၊ သော စေတ္ထ အဘိဇ္ဈာလက္ခဏော အဓိပ္ပေတော။ ဂဓိတံ ဧတဿ နတ္ထီတိ အဂဓိတောတိ အာဟ ‘‘ဝိဂတလောဘဂိဒ္ဓါ’’တိ။ မုစ္ဆန္တိ တဏှာဝသေန မုယှနံ။ တဿ သမုဿယဿ အဓိဂတံ အနာပန္နော အနုပဂတော။ အနောတ္ထတော အနဇ္ဈောတ္ထတော။ အပရိယောနဒ္ဓါတိ တဏှစ္ဆဒနေန အစ္ဆာဒိတော။ အာဒီနဝံ ပဿမာနောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ သမ္ပရာယိကဉ္စ ဒေါသံ ပဿန္တော။ ဂဓိတပရိဘောဂတော နိဿရတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ ¶ ၊ ဣဒမဋ္ဌိကတာ။ တံ ပဇာနာတီတိ နိဿရဏပညော။ တေနာဟ ‘‘ယာဝဒေဝ…ပေ… ဇာနန္တော’’တိ။

နေဝတ္တာနုက္ကံသေတီတိ အတ္တာနံ နေဝ ဥက္ကံသေတိ န ဥက္ခိပတိ န ဥက္ကဋ္ဌတော ဒဟတိ။ အဟန္တိအာဒိ ဥက္ကံသနာကာရဒဿနံ။ န ဝမ္ဘေတိ န ဟီဠေတိ န နိဟီနတော ဒဟတိ။ တသ္မိံ စီဝရသန္တောသေတိ တသ္မိံ ယထာဝုတ္တေ ဝီသတိဝိဓေ စီဝရသန္တောသေ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ဝုတ္တပ္ပကာရသန္တောသဂ္ဂဟဏေနေဝ စီဝရဟေတု အနေသနာပဇ္ဇနာဒိပိ ဂဟိတမေဝ တသ္မိံ သတိ တဿ ဘာဝတော၊ အသတိ စ အဘာဝတော။ ဝဏ္ဏဝါဒိတာအတ္တုက္ကံသနပရဝမ္ဘနာနိ ပန ဂဟိတာနိ န ဟောန္တီတိ ‘‘ဝဏ္ဏဝါဒါဒီသု ဝါ’’တိ ဝိကပ္ပော ဝုတ္တော။ ဧတ္ထ စ ဒက္ခောတိအာဒိ ယေသံ ဓမ္မာနံ ဝသေနဿ ယထာဝုတ္တသန္တောသာဒီ ဣဇ္ဈန္တိ၊ တံဒဿနံ။ တတ္ထ ဒက္ခောတိ ဣမိနာ တေသံ သမုဋ္ဌာပနပညံ ဒဿေတိ။ အနလသောတိ ဣမိနာ ပဂ္ဂဏှနဝီရိယံ၊ သမ္ပဇာနောတိ ဣမိနာ ပါရိဟာရိယပညံ၊ ပဋိဿတောတိ ဣမိနာ တတ္ထ အသမ္မောသဝုတ္တိံ ဒဿေတိ။

ပိဏ္ဍပါတော ဇာနိတဗ္ဗောတိ ပဘေဒတော ပိဏ္ဍပါတော ဇာနိတဗ္ဗော။ ပိဏ္ဍပါတက္ခေတ္တန္တိ ပိဏ္ဍပါတဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ ပိဏ္ဍပါတသန္တောသော ဇာနိတဗ္ဗောတိ ¶ ပိဏ္ဍပါတသန္တောသပ္ပဘေဒေါ ဇာနိတဗ္ဗော။ ဣဓ ဘေသဇ္ဇမ္ပိ ပိဏ္ဍပါတဂတိကမေဝ။ အာဟရိတဗ္ဗတော ဟိ သပ္ပိအာဒီနမ္ပိ ဂဟဏံ ကတံ။

ပိဏ္ဍပါတက္ခေတ္တံ ပိဏ္ဍပါတဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ခေတ္တံ ဝိယ ခေတ္တံ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတ္ထ၊ ဧတေနာတိ စ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ။ သင်္ဃတော ဝါ ဟိ ဘိက္ခုနော ပိဏ္ဍပါတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဥဒ္ဒိဿဝသေန ဝါ။ တတ္ထ သကလဿ သင်္ဃဿ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ သင်္ဃဘတ္တံ။ ကတိပယေ ဘိက္ခူ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဥဒ္ဒေသေန ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဥဒ္ဒေသဘတ္တံ။ နိမန္တေတွာ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ နိမန္တနံ။ သလာကာယ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ သလာကဘတ္တံ။ ဧကသ္မိံ ပက္ခေ ဧကဒိဝသံ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ပက္ခိကံ။ ဥပေါသထေ ဥပေါသထေ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဥပေါသထိကံ။ ပါဋိပဒဒိဝသေ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ပါဋိပဒိကံ။ အာဂန္တုကာနံ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ အာဂန္တုကဘတ္တံ။ ဓုရဂေဟေ ဧဝ ဌပေတွာ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဓုရဘတ္တံ။ ကုဋိံ ဥဒ္ဒိဿ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ကုဋိဘတ္တံ။ ဂါမဝါသိအာဒီဟိ ဝါရေန ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဝါရဘတ္တံ။ ဝိဟာရံ ဥဒ္ဒိဿ ဒါတဗ္ဗဘတ္တံ ဝိဟာရဘတ္တံ။ သေသာနိ ပါကဋာနေဝ။

ဝိတက္ကေတိ ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ အဟံ အဇ္ဇ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘သွေ ကတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမာ’’တိ ထေရေန ဝုတ္တေ ‘‘အသုကဂါမေ၊ ဘန္တေ’’တိ ကာမမေတံ ပဋိဝစနဒါနံ၊ ယေန ပန စိတ္တေန စိန္တေတွာ တံ ဝုတ္တံ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဧတ္တကံ စိန္တေတွာ’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယာတိ ဝိတက္ကမာဠကေ ဌတွာ ¶ ဝိတက္ကိတကာလတော ပဋ္ဌာယ။ တတော ပရံ ဝိတက္ကေန္တော အရိယဝံသာ စုတော ဟောတီတိ ဣဒံ တိဏ္ဏမ္ပိ အရိယဝံသိကာနံ ဝသေန ဂဟေတဗ္ဗံ၊ န ဧကစာရိကဿေဝ။ သဗ္ဗောပိ ဟိ အရိယဝံသိကော ဧကဝါရမေဝ ဝိတက္ကေတုံ လဘတိ၊ န တတော ပရံ။ ပရိဗာဟိရောတိ အရိယဝံသိကဘာဝတော ဗဟိဘူတော။ သွာယံ ဝိတက္ကသန္တောသော ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေန န ကုပ္ပတိ ဝိသုဇ္ဈတိ စ။ ဣတော ပရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တေနေဝါဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနသီသေန ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။ ဂဟေတဗ္ဗမေဝါတိ အဋ္ဌာနပ္ပယုတ္တော ဧဝ-သဒ္ဒေါ။ ယာပနမတ္တမေဝ ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။

ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ ပိဏ္ဍပါတပ္ပဋိဂ္ဂဟဏေ။ အပ္ပန္တိ အတ္တနော ယာပနပ္ပမာဏတောပိ အပ္ပံ ဂဟေတဗ္ဗံ ဒါယကဿ စိတ္တာရာဓနတ္ထံ။ ပမာဏေနေဝါတိ အတ္တနော ပမာဏေနေဝ အပ္ပံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ပမာဏေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိဂ္ဂဟဏသ္မိဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ မက္ခေတီတိ ဝိဒ္ဓံသေတိ အပနေတိ။ ဝိနိပါတေတိ ဝိနာသေတိ အဋ္ဌာနဝိနိယောဂေန။ သာသနန္တိ သတ္ထုသာသနံ အနုသိဋ္ဌိံ န ကရောတိ န ပဋိပဇ္ဇတိ။ သပဒါနစာရိနာ ဝိယ ¶ ဒွါရပဋိပါဋိယာ စရဏံ လောလုပ္ပဝိဝဇ္ဇနသန္တောသောတိ အာဟ ‘‘ဒွါရပဋိပါဋိယာ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ။

ဟရာပေတွာတိ အဓိကံ အပနေတွာ။ အာဟာရဂေဓတော နိဿရတိ ဧတေနာတိ နိဿရဏံ။ ဇိဃစ္ဆာယ ပဋိဝိနောဒနတ္ထံ ကတာ၊ ကာယဿ ဌိတိအာဒိပယောဇနံ ပန အတ္ထာပတ္တိတော အာဂတမေဝါတိ အာဟ ‘‘ဇိဃစ္ဆာယ…ပေ… သန္တောသော နာမာ’’တိ။ နိဒဟိတွာ န ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗံ တဒဟုပီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဣတရတ္ထ ပန သိက္ခာပဒေနေဝ ဝါရိတံ။ သာရဏီယဓမ္မေ ဌိတေနာတိ သီလဝန္တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သာဓာရဏဘောဂိဘာဝေ ဌိတေန။

သေနာသနေနာတိ သယနေန အာသနေန စ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ဟိ မဉ္စာဒိကေ ဝိဟာရာဒိကေ စ သေတိ၊ တံ သေနံ။ ယတ္ထ ယတ္ထ ပီဌာဒိကေ အာသတိ၊ တံ အာသနံ။ တဒုဘယံ ဧကတော ကတွာ ‘‘သေနာသန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘မဉ္စော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ မဉ္စော မသာရကာဒိ။ တထာ ပီဌံ။ မဉ္စဘိသိ၊ ပီဌဘိသီတိ ဒုဝိဓော ဘိသိ။ ဝိဟာရော ပါကာရပရိစ္ဆိန္နော သကလော အာဝါသော၊ ‘‘ဒီဃမုခပါသာဒေါ’’တိ ကေစိ။ အဍ္ဎယောဂေါ ဒီဃပါသာဒေါ၊ ‘‘ဧကပဿစ္ဆာဒနကသေနာသန’’န္တိ ကေစိ။ ပါသာဒေါတိ စတုရဿပါသာဒေါ၊ ‘‘အာယတစတုရဿပါသာဒေါ’’တိ ကေစိ။ ဟမ္မိယန္တိ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ ဂုဟာတိ ကေဝလာ ပဗ္ဗတဂုဟာ။ လေဏံ ဒွါရဗန္ဓံ။ အဋ္ဋော ဗဟလဘိတ္တိကဂေဟံ၊ ယဿ ဂေါပါနသိယော အဂ္ဂဟေတွာ ဣဋ္ဌကာဟိ ဧဝ ဆဒနံ ဟောတိ၊ ‘‘အဋ္ဋလာကာရေန ကရီယတီ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ မာဠော ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော အနေကကောဏော ပဋိဿယဝိသေသော၊ ‘‘ဝဋ္ဋာကာရေန ကတသေနာသန’’န္တိ ကေစိ။

ပိဏ္ဍပါတေ ¶ ဝုတ္တနယေနေဝါတိ ‘‘သာဒကော ဘိက္ခု ‘အဟံ ကတ္ထ ဝသိဿာမီ’တိ ဝိတက္ကေတီ’’တိအာဒိနာ ယထာရဟံ ပိဏ္ဍပါတေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘တတော ပရံ ဝိတက္ကေန္တော အရိယဝံသာ စုတော ဟောတိ ပရိဗာဟိရော၊ သေနာသနံ ကုဟိံ လဘိဿာမီတိ အစိန္တေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနသီသေနေဝ ဂန္တဗ္ဗ’’န္တိ စ ဧဝမာဒိ သဗ္ဗံ ပုရိမနယေနေဝ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ပစ္စယသန္တောသံ ဒဿေန္တေန ဘဂဝတာ ဂိလာနပစ္စယသန္တောသော န ဂဟိတောတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘ဂိလာနပစ္စယော ပန ပိဏ္ဍပါတေ ဧဝ ပဝိဋ္ဌော’’တိ အာဟ၊ အာဟရိတဗ္ဗတာသာမညေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ ယဒိ ဧဝံ တတ္ထာပိ ပိဏ္ဍပါတေ ဝိယ ဝိတက္ကသန္တောသာဒယောပိ ¶ ပန္နရသ သန္တောသာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ? နောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ နနု စေတ္ထ ဒွါဒသေဝ ဓုတင်္ဂါနိ ဝိနိယောဂံ ဂတာနိ၊ ဧကံ ပန နေသဇ္ဇိကင်္ဂံ န ကတ္ထစိ ဝိနိယုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နေသဇ္ဇိကင်္ဂံ ဘာဝနာရာမအရိယဝံသံ ဘဇတီ’’တိ။ အယဉ္စ အတ္ထော အဋ္ဌကထာရုဠှော ဧဝါတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဝုတ္တမ္ပိ စေတ’’န္တိအာဒိမာဟ။

ပထဝိံ ပတ္ထရမာနော ဝိယာတိအာဒိ အရိယဝံသဒေသနာယ သုဒုက္ကရဘာဝဒဿနံ မဟာဝိသယတ္တာ တဿာ ဒေသနာယ။ ယသ္မာ နယသဟဿပဋိမဏ္ဍိတံ ဟောတိ၊ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမာယ ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တိယမာနာ ဒေသနာ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍေ အယဉ္စ ဘာဝနာရာမအရိယဝံသကထာ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမာယ ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တိယမာနာ ဧဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သဟဿနယပဋိမဏ္ဍိတံ…ပေ… ဒေသနံ အာရဘီ’’တိ။

ပဋိပက္ခဝိဓမနတော အဘိမုခဘာဝေန ရမဏံ အာရမဏံ အာရာမောတိ အာဟ ‘‘အဘိရတီတိ အတ္ထော’’တိ။ ဗျဓိကရဏာနမ္ပိ ပဒါနံ ဝသေန ဘဝတိ ဗာဟိရတ္ထသမာသော ယထာ ‘‘ဥရသိလောမော ကဏ္ဌေကာဠော’’တိ အာဟ ‘‘ဘာဝနာယ အာရာမော အဿာတိ ဘာဝနာရာမော’’တိ။ အဘိရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝါ အာရာမော၊ ဘာဝနာ အာရာမော အဿာတိ ဘာဝနာရာမောတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ သမာသယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဘာဝေန္တော ရမတီတိ ဧတေန ဘာဝနာရာမသဒ္ဒါနံ ကတ္တုသာဓနတံ ကမ္မဓာရယသမာသတဉ္စ ဒဿေတိ။ ‘‘ပဇဟန္တော ရမတီ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ပဟာနာရာမောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ကာမံ ‘‘နေသဇ္ဇိကင်္ဂံ ဘာဝနာရာမအရိယဝံသံ ဘဇတီ’’တိ ဝုတ္တံ ဘာဝနာနုယောဂဿ အနုစ္ဆဝိကတ္တာ၊ နေသဇ္ဇိကင်္ဂဝသေန ပန နေသဇ္ဇိကဿ ဘိက္ခုနော ဧကစ္စာဟိ အာပတ္တီဟိ အနာပတ္တိဘာဝေါတိ တမ္ပိ သင်္ဂဏှန္တော ‘‘တေရသန္နံ ဓုတင်္ဂါန’’န္တိ ဝတွာ ဝိနယံ ပတွာ ဂရုကေ ဌာတဗ္ဗန္တိ ဣစ္ဆိတတ္တာ သလ္လေခဿ အပရိစ္စဇနဝသေန ပဋိပတ္တိ နာမ ဝိနယေ ဌိတဿေဝါတိ အာဟ ¶ ‘‘တေရသန္နံ…ပေ… ကထိတံ ဟောတီ’’တိ။ ကာမံ သုတ္တာဘိဓမ္မပိဋကေသုပိ တတ္ထ တတ္ထ သီလကထာ အာဟဋာယေဝ၊ ယေဟိ ပန ဂုဏေဟိ သီလဿ ဝေါဒါနံ ဟောတိ၊ တေသု ကထိတေသု ယထာ သီလကထာဗာဟုလ္လံ ဝိနယပိဋကံ ကထိတံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဘာဝနာကထာဗာဟုလ္လံ သုတ္တပိဋကံ အဘိဓမ္မပိဋကဉ္စ စတုတ္ထေန အရိယဝံသေန ကထိတေန ကထိတမေဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘာဝနာရာမေန အဝသေသံ ပိဋကဒွယံ ကထိတ’’န္တိ။ ‘‘သော နေက္ခမ္မံ ဘာဝေန္တော ¶ ရမတီ’’တိ နေက္ခမ္မပဒံ အာဒိံ ကတွာ တတ္ထ ဒေသနာယ ပဝတ္တတ္တာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဓမ္မာနံ ယထာသကံ ပဋိပက္ခတော နိက္ခမနေန နေက္ခမ္မသညိတာနံ တတ္ထ အာဂတတ္တာ သော ပါဌော နေက္ခမ္မပါဠီတိ ဝုစ္စတီတိ အာဟ ‘‘နေက္ခမပါဠိယာ ကထေတဗ္ဗော’’တိ။ တေနာဟ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမာ၊ နေက္ခမ္မန္တိ ပဝုစ္စရေ’’တိ။ ဒသုတ္တရသုတ္တန္တပရိယာယေနာတိ ဒသုတ္တရသုတ္တန္တဓမ္မေန (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၀ အာဒယော) ဒသုတ္တရသုတ္တန္တေ အာဂတနယေနာတိ ဝါ အတ္ထော။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

သောတိ ဇာဂရိယံ အနုယုတ္တော ဘိက္ခု။ နေက္ခမ္မန္တိ ကာမေဟိ နိက္ခန္တဘာဝတော နေက္ခမ္မသညိတံ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရံ၊ သော ‘‘အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၀၈) အာဂတော။ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာ ဟိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ ‘‘အဗျာပါဒ’’န္တိအာဒီသုပိ ဧဝမေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သဥပါယာနဉှိ အဋ္ဌန္နံ သမာပတ္တီနံ အဋ္ဌာရသန္နံ မဟာဝိပဿနာနံ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနဉ္စ ဝသေနေတ္ထ ဒေသနာ ပဝတ္တာတိ။ တတ္ထ အဗျာပါဒန္တိ မေတ္တာ။ အာလောကသညန္တိ ဝိဘူတံ ကတွာ မနသိကရဏေန ဥပဋ္ဌိတအာလောကသဉ္ဇာနနံ။ အဝိက္ခေပန္တိ သမာဓိံ။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနန္တိ ကုသလာဒိဓမ္မာနံ ယာထာဝနိစ္ဆယံ၊ ‘‘သပစ္စယနာမဝဝတ္ထာန’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိနီဝရဏပ္ပဟာနေန ‘‘အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါယ ဘာဝနာရာမတံ ပဟာနာရာမတဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဟ ဥပါယေန အဋ္ဌသမာပတ္တီဟိ အဋ္ဌာရသဟိ စ မဟာဝိပဿနာဟိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဉာဏ’’န္တိအာဒိမာဟ။ နာမရူပပရိဂ္ဂဟဏကင်္ခါဝိတရဏာနဉှိ ဝိဗန္ဓဘူတဿ မောဟဿ ဒူရီကရဏေန ဉာတပရိညာယ ဌိတဿ အနိစ္စသညာဒယော သိဇ္ဈန္တိ။ တထာ ဈာနသမာပတ္တီသု အနဘိရတိနိမိတ္တေန ပါမောဇ္ဇေန တတ္ထ အနဘိရတိယာ ဝိနောဒိတာယ ဈာနာဒီနံ သမဓိဂမောတိ သမာပတ္တိဝိပဿနံ အရတိဝိနောဒနအဝိဇ္ဇာပဒါလနဥပါယော။ ဥပ္ပဋိပါဋိနိဒ္ဒေသော ပန နီဝရဏသဘာဝါယ အဝိဇ္ဇာယ ဟေဋ္ဌာနီဝရဏေသု သင်္ဂဟဒဿနတ္ထန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စာပိ ပဌမဇ္ဈာနူပစာရေယေဝ ဒုက္ခံ၊ စတုတ္ထဇ္ဈာနူပစာရေယေဝ သုခံ ပဟီယတိ၊ အတိသယပ္ပဟာနံ ပန သန္ဓာယာဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သုခဒုက္ခေ’’တိ။

အနိစ္စဿ ¶ ၊ အနိစ္စန္တိ စ အနုပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ တေဘူမကဓမ္မာနံ အနိစ္စတံ ဂဟေတွာ ¶ ပဝတ္တာယ အနုပဿနာယေတံ နာမံ။ နိစ္စသညန္တိ သင်္ခတဓမ္မေသု နိစ္စာ သဿတာတိ ပဝတ္တံ မိစ္ဆာသညံ။ သညာသီသေန ဒိဋ္ဌိစိတ္တာနမ္ပိ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧသ နယော ဣတော ပရေသုပိ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနန္တိ သင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒနာကာရေန ပဝတ္တံ အနုပဿနံ။ နန္ဒိန္တိ သပ္ပီတိကတဏှံ။ ဝိရာဂါနုပဿနန္တိ ဝိရဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တံ အနုပဿနံ။ နိရောဓာနုပဿနန္တိ သင်္ခါရာနံ နိရောဓဿ အနုပဿနံ။ ‘‘တေ သင်္ခါရာ နိရုဇ္ဈန္တိယေဝ၊ အာယတိံ သမုဒယဝသေန န ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ဧဝံ ဝါ အနုပဿနာ နိရောဓာနုပဿနာ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိရောဓာနုပဿနာယ နိရောဓေတိ နော သမုဒေတီ’’တိ။ မုစ္စိတုကာမတာ ဟိ အယံ ဗလပ္ပတ္တာတိ။ ပဋိနိဿဇ္ဇနာကာရေန ပဝတ္တာ အနုပဿနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ။ ပဋိသင်္ခါ သန္တိဋ္ဌနာ ဟိ အယံ။ အာဒါနန္တိ နိစ္စာဒိဝသေန ဂဟဏံ။ သန္တတိသမူဟကိစ္စာရမ္မဏာနံ ဝသေန ဧကတ္တဂ္ဂဟဏံ ဃနသညာ။ အာယူဟနံ အဘိသင်္ခရဏံ။ အဝတ္ထာဝိသေသာပတ္တိ ဝိပရိဏာမော။ ဓုဝသညန္တိ ထိရဘာဝဂ္ဂဟဏံ။

နိမိတ္တန္တိ သမူဟဃနဝသေန၊ သကိစ္စပရိစ္ဆေဒတာယ စ သင်္ခါရာနံ သဝိဂ္ဂဟတံ။ ပဏိဓိန္တိ ရာဂါဒိပဏိဓိံ။ သာ ပနတ္ထတော တဏှာဝသေန သင်္ခါရေသု နိန္နတာ။ အဘိနိဝေသန္တိ အတ္တာနုဒိဋ္ဌိ။ အနိစ္စဒုက္ခာဒိဝသေန သဗ္ဗဓမ္မတီရဏံ အဓိပညာဓမ္မဝိပဿနာ။ သာရာဒါနာဘိနိဝေသန္တိ အသာရေ သာရန္တိ ဂဟဏဝိပလ္လာသံ။ ‘‘ဣဿရကုတ္တာဒိဝသေန လောကော သမုပ္ပန္နော’’တိ အဘိနိဝေသော သမ္မောဟာဘိနိဝေသော။ ကေစိ ပန ‘‘အဟောသိံ နု ခေါ အဟမတီတမဒ္ဓါနန္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၀) ပဝတ္တသံသယာပတ္တိ သမ္မောဟာဘိနိဝေသော’’တိ ဝဒန္တိ။ သင်္ခါရေသု တာဏလေဏဘာဝဂ္ဂဟဏံ အာလယာဘိနိဝေသော။ ‘‘အာလယရတာ အာလယသမ္မုဒိတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၄၊ ၆၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ ၂။၃၃၇၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇၊ ၈) စ ဝစနတော အာလယော တဏှာ၊ သာယေဝ စက္ခာဒီသု ရူပါဒီသု စ အဘိနိဝေသဝသေန ပဝတ္တိယာ အာလယာဘိနိဝေသောတိ ကေစိ။ ဧဝံ ဌိတာ တေ သင်္ခါရာ ပဋိနိဿဇ္ဇီယန္တီတိ ပဝတ္တံ ဉာဏံ ပဋိသင်္ခါနုပဿနာ။ ဝဋ္ဋတော ဝိဂတတ္တာ ဝိဝဋ္ဋံ နိဗ္ဗာနံ၊ တတ္ထ အာရမ္မဏသင်္ခါတေန အနုပဿနေန ပဝတ္တိယာ ဝိဝဋ္ဋာနုပဿနာ ဂေါတြဘု။ သံယောဂါဘိနိဝေသန္တိ သံယုဇ္ဇနဝသေန သင်္ခါရေသု နိဝေသနံ။ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌေတိ ဒိဋ္ဌိယာ သဟဇာတေကဋ္ဌေ ပဟာနေကဋ္ဌေ စ။ ဩဠာရိကေတိ ဥပရိမဂ္ဂဝဇ္ဈေ ကိလေသေ ¶ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ၊ အညထာ ဒဿနပ္ပဟာတဗ္ဗာပိ ဒုတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈေဟိပိ ဩဠာရိကာတိ။ အဏုသဟဂတေတိ အဏုဘူတေ။ ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဝဇ္ဈေ အပေက္ခိတွာ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗကိလေသေတိ အဝသိဋ္ဌသဗ္ဗကိလေသေ။ န ဟိ ပဌမာဒိမဂ္ဂေဟိပိ ပဟီနာ ကိလေသာ ပုန ပဟီယန္တီတိ။

ဧဝန္တိ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၁၊ ၉၅) နေက္ခမ္မပါဠိယာ ယောဇနံ နိဂမေတွာ ဒီဃနိကာယေတိအာဒိနာ ဒသုတ္တရပရိယာယေန (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၀ အာဒယော) ယောဇနံ ဒဿေတိ ¶ ။ ဧကံ ဓမ္မံ ဘာဝေန္တော ရမတိ၊ ဧကံ ဓမ္မံ ပဇဟန္တော ရမတီတိ စ နယိဒံ ဒသုတ္တရသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၀ အာဒယော) အာဂတနိယာမေန ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ ပန ‘‘ဧကော ဓမ္မော ဘာဝေတဗ္ဗော၊ ဧကော ဓမ္မော ပဟာတဗ္ဗော’’တိ ဒေသနာ အာဂတာ။ ဧဝံ သန္တေပိ ယသ္မာ အတ္ထတော ဘေဒေါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၁၊ ၉၅) နေက္ခမ္မပါဠိယံ အာဂတနီဟာရေနေဝ ‘‘ဧကံ ဓမ္မံ ဘာဝေန္တော ရမတိ၊ ဧကံ ဓမ္မံ ပဇဟန္တော ရမတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧသ နယော သေသဝါရေသုပိ။

ဧဝန္တိအာဒိနာ ဒသုတ္တရပရိယာယေန (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၀ အာဒယော) ယောဇနံ နိဂမေတွာ ဣဒါနိ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တန္တပရိယာယေန (မ။ နိ။ ၁။၁၀၅ အာဒယော) ယောဇနံ ဒဿေတုံ ‘‘မဇ္ဈိမနိကာယေ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ကာမဉ္စေတ္ထ ကာယာနုပဿနာဝသေနေဝ သံခိပိတွာ ယောဇနာ ကတာ၊ ဧကဝီသတိယာ ပန ဌာနာနံ ဝသေနပိ ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ။ ဣဒါနိ အဘိဓမ္မနိဒ္ဒေသပရိယာယေန ဒဿေတုံ ‘‘အဘိဓမ္မေ နိဒ္ဒေသပရိယာယေနာ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ အနိစ္စတောတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၆၉၈၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၂။၆၉၈) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဥက္ကဏ္ဌိတန္တိ အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု ပန္တသေနာသနေသု စ ဥက္ကဏ္ဌာဒိဉ္စ၊ အနနုယောဂေါတိ အတ္ထော။ အရိယဝံသပူရကော ဓီရော သီလဝါ ဘိက္ခု အရိယဝံသပရိပူရဏဿ ဘေဒံ အနိစ္ဆန္တော သမာဟိတော ဝိပဿကော စ ပစ္စယဃာတေန အရတိယာ ရတိယာ စ သဟိတာ အဘိဘဝိတာ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အရတိရတိသဟော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓီရော’’တိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

အရိယဝံသသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဓမ္မပဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၉။ နဝမေ ¶ ဈာနာဒိဘေဒေါ ဓမ္မော ပဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ ဓမ္မပဒံ၊ အနဘိဇ္ဈာဝ ဓမ္မပဒံ အနဘိဇ္ဈာဓမ္မပဒံ၊ အနဘိဇ္ဈာပဓာနော ဝါ ဓမ္မကောဋ္ဌာသော အနဘိဇ္ဈာဓမ္မပဒံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ အတ္ထတော ပန အနဘိဇ္ဈာဓမ္မပဒံ နာမ အလောဘော ဝါ အလောဘသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဝါ။ အဗျာပါဒေါ ဓမ္မပဒံ နာမ မေတ္တာ ဝါ မေတ္တာသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ ဝါ။ သမ္မာသတိဓမ္မပဒံ နာမ သူပဋ္ဌိတဿတိ ဝါ သတိသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ ဝါ။ သမ္မာသမာဓိဓမ္မပဒံ နာမ အဋ္ဌသမာပတ္တိ ဝါ အဋ္ဌသမာပတ္တိသီသေန အဓိဂတဇ္ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ ဝါ။ ဒသအသုဘဝသေန ဝါ အဓိဂတဇ္ဈာနာဒီနိ အနဘိဇ္ဇာ ဓမ္မပဒံ။ စတုဗြဟ္မဝိဟာရဝသေန ¶ အဓိဂတာနိ အဗျာပါဒေါ ဓမ္မပဒံ။ ဒသာနုဿတိ အာဟာရေပဋိကူလသညာဝသေန အဓိဂတာနိ သမ္မာသတိဓမ္မပဒံ။ ဒသကသိဏအာနာပါနဝသေန အဓိဂတာနိ သမ္မာသမာဓိဓမ္မပဒံ။ အနဘိဇ္ဈာလူတိ အနဘိဇ္ဈာယနသီလော။ အဘိပုဗ္ဗော ဈေသဒ္ဒေါ အဘိဇ္ဈာယနဋ္ဌော။ တေနေဝါဟ ‘‘နိတ္တဏှော ဟုတွာ’’တိ။ ပကတိဘာဝံ အဝိဇဟန္တေနာတိ ပရိသုဒ္ဓဘာဝံ သဘာဝသင်္ခါတအနဝဇ္ဇသင်္ခါတံ ပကတိဘာဝံ အဝိဇဟန္တေန။ သာဝဇ္ဇဓမ္မသမုပ္ပတ္တိယာ ဟိ စိတ္တဿ အနဝဇ္ဇဘာဝေါ ဇဟိတော ဟောတီတိ။

ဓမ္မပဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပရိဗ္ဗာဇကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၀။ ဒသမေ အဘိညာတာတိ ဧဒိသော စ ဧဒိသော စာတိ အဘိလက္ခဏဝသေန ဉာတာ။ တေနာဟ ‘‘ဉာတာ ပါကဋာ’’တိ။ ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတောတိ ဧတ္ထ ပဋိသလ္လာနန္တိ တေဟိ တေဟိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကအန္တေဝါသိကဥပါသကာဒိသတ္တေဟိ စေဝ ရူပါရမ္မဏာဒိသင်္ခါရေဟိ စ ပဋိနိဝတ္တိတွာ အပသက္ကိတွာ သလ္လီနံ နိလီယနံ၊ ဧကီဘာဝေါ ပဝိဝေကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယော တတော ဝုဋ္ဌိတော၊ သော ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ။ ဘဂဝါ ပန ယသ္မာ ပဋိသလ္လာနာ ဥတ္တမတော ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာသိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဋိသလ္လာနာ ဝုဋ္ဌိတောတိ ဖလသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတော’’တိ။ ဝတ္ထုကာမေသူတိ ရူပါဒီသု ကိလေသကာမဿ ဝတ္ထုဘူတေသု ကာမေသု။ ဗဟလရာဂန္တိ ထိရမူလဒုမ္မောစနီယတာဟိ အဇ္ဈောသာနေန ဗဟလဘူတံ ကိလေသကာမံ ¶ ။ သကာရဏာတိ ယေဟိ ကာရဏေဟိ ပရေသံ ဝါဒေ ဒေါသံ ဒဿေန္တိ၊ တေဟိ ကာရဏေဟိ သကာရဏာ။ န ဟိ လက္ခဏယုတ္တေန ဟေတုနာ ဝိနာ ပရဝါဒေသု ဒေါသံ ဒဿေတုံ သက္ကာ။

ဧဝမာဒီတိ ဧတ္ထ အာဒိသဒ္ဒေန ‘‘နတ္ထိ ဟေတု နတ္ထိ ပစ္စယော သတ္တာနံ သံကိလေသာယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၆၈) ဧဝမာဒိံ သင်္ဂဏှာတိ၊ တသ္မာ ဧဝမာဒိဝါဒိနော ဧဝံ ဟေတုပ္ပဋိက္ခေပဝါဒိနောတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ နတ္ထိကဒိဋ္ဌိ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟတိ၊ အကိရိယဒိဋ္ဌိ ကမ္မံ ပဋိဗာဟတိ၊ အဟေတုကဒိဋ္ဌိ ဥဘယံ ပဋိဗာဟတိ။ တတ္ထ ကမ္မံ ပဋိဗာဟန္တေန ဝိပါကော ပဋိဗာဟိတော ဟောတိ၊ ဝိပါကံ ပဋိဗာဟန္တေနပိ ကမ္မံ ပဋိဗာဟိတံ။ ဣတိ သဗ္ဗေပေတေ အတ္ထတော ဥဘယပဋိဗာဟကာ အဟေတုဝါဒါ စေဝ အကိရိယဝါဒါ စ နတ္ထိကဝါဒါ စ ဟောန္တိ။

ဩက္ကန္တနိယမာတိ ဩဂါဠှမိစ္ဆတ္တနိယမာ။ သဇ္ဈာယတီတိ တံ ဒိဋ္ဌိဒီပကံ ဂန္ထံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ပဌတိ။ ဝီမံသတီတိ တဿ အတ္ထံ ဝိစာရေတိ။ တဿာတိအာဒိ ဝီမံသနာကာရဒဿနံ။ တသ္မိံ ¶ အာရမ္မဏေတိ ယထာပရိကပ္ပိတဟေတုပစ္စယာဘာဝါဒိကေ နတ္ထိ ဟေတူတိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ လဒ္ဓိယာ အာရမ္မဏေ။ မိစ္ဆာသတိ သန္တိဋ္ဌတီတိ ‘‘နတ္ထိ ဟေတူ’’တိအာဒိဝသေန အနုဿဝူပလဒ္ဓေ အတ္ထေ တဒါကာရပရိဝိတက္ကနေဟိ သဝိဂ္ဂဟေ ဝိယ သရူပတော စိတ္တဿ ပစ္စုပဋ္ဌိတေ စိရကာလပရိစယေန ဧဝမေတန္တိ နိဇ္ဈာနက္ခမဘာဝူပဂမနေန နိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ တထာဂဟိတေ ပုနပ္ပုနံ တထေဝ အာသေဝန္တဿ ဗဟုလီကရောန္တဿ မိစ္ဆာဝိတက္ကေန သမာနီယမာနာ မိစ္ဆာဝါယာမောပတ္ထမ္ဘိတာ အတံသဘာဝံ တံသဘာဝန္တိ ဂဏှန္တီ မိစ္ဆာသတီတိ လဒ္ဓနာမာ တံလဒ္ဓိသဟဂတာ တဏှာ သန္တိဋ္ဌတိ။ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ ဟောတီတိ ယထာဝုတ္တဝိတက္ကာဒိပစ္စယလာဘေန တသ္မိံ အာရမ္မဏေ အဝဋ္ဌိတတာယ အနေကဂ္ဂတံ ပဟာယ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂံ အပ္ပိတံ ဝိယ ဟောတိ မိစ္ဆာသမာဓိနာ။ သောပိ ဟိ ပစ္စယဝိသေသေန လဒ္ဓဘာဝနာဗလော ကဒါစိ သမာဓာနပဋိရူပကိစ္စကရော ဟောတိယေဝ ပဟရဏဝိဇ္ဈနာဒီသု ဝိယာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဇဝနာနိ ဇဝန္တီတိ အနေကက္ခတ္တုံ တေနာကာရေန ပုဗ္ဗဘာဂိယေသု ဇဝနဝါရေသု ပဝတ္တေသု သဗ္ဗပစ္ဆိမေ ဇဝနဝါရေ သတ္တ ဇဝနာနိ ဇဝန္တိ။ ပဌမဇဝနေ သတေကိစ္ဆော ဟောတိ၊ တထာ ဒုတိယာဒီသူတိ ဓမ္မသဘာဝဒဿနမေတံ၊ န ပန တသ္မိံ ခဏေ တေသံ သတေကိစ္ဆဘာဝါပါဒနံ ကေနစိ ¶ သက္ကာ ကာတုံ။ တတ္ထာတိ တေသု တီသု မိစ္ဆာဒဿနေသု။ ကောစိ ဧကံ ဒဿနံ ဩက္ကမတီတိ ယဿ ဧကသ္မိံယေဝ အဘိနိဝေသော အာသေဝနာ ပဝတ္တာ၊ သော ဧကံယေဝ ဒဿနံ ဩက္ကမတိ။ ယဿ ဒွီသု တီသုပိ ဝါ အဘိနိဝေသော အာသေဝနာ ပဝတ္တာ၊ သော ဒွေ တီဏိ ဩက္ကမတိ။ ဧတေန ယာ ပုဗ္ဗေ ဥဘယပဋိဗာဟိကတာမုခေန ပဝတ္တာ အတ္ထသိဒ္ဓါ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိကာ၊ သာ ပုဗ္ဗဘာဂိယာ၊ မိစ္ဆာနိယာမောက္ကန္တိယာ ပန ယထာသကံ ပစ္စယသမုဒါဂမဒိဋ္ဌိတော ဘိန္နာရမ္မဏာနံ ဝိယ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ဧကဇ္ဈံ အနုပ္ပတ္တိယာ အဘိကိဏ္ဏာ ဧဝါတိ ဒဿေတိ။ ဧကသ္မိံ ဩက္ကန္တေပိ ဒွီသု တီသု ဩက္ကန္တေသုပိ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကောဝ ဟောတီတိ ဣမိနာ တိဿန္နမ္ပိ ဒိဋ္ဌီနံ သမာနဖလတံ သမာနဗလဉ္စ ဒဿေတိ။ တသ္မာ တိဿောပိ စေတနာ ဧကဿ ဥပ္ပန္နာ အညမညံ အနုဗလပ္ပဒါယိကာ ဟောန္တိ။

ကိံ ပနေသ ဧတသ္မိညေဝ အတ္တဘာဝေ နိယတော၊ ဥဒါဟု အညသ္မိမ္ပီတိ? ဧတသ္မိညေဝ နိယတော။ အကုသလဉှိ နာမေတံ အဗလံ၊ န ကုသလံ ဝိယ မဟာဗလံ။ အညထာ သမ္မတ္တနိယာမော ဝိယ အစ္စန္တိကော သိယာ၊ အာသေဝနဝသေန ပန ဘဝန္တရေပိ တံ တံ ဒိဋ္ဌိံ ရောစေတိယေဝ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝဋ္ဋခါဏုကော နာမေသ သတ္တော’’တိ။ တသ္မာ ‘‘သကိံ နိမုဂ္ဂေါ နိမုဂ္ဂေါ ဧဝ ဗာလော’’တိ ဝိယ ဝဋ္ဋခါဏုဇောတနာ၊ ယာဒိသေဟိ ပန ပစ္စယေဟိ အယံ တံ ဒဿနံ ဩက္ကန္တော ပုန ကဒါစိ မိစ္ဆတ္တနိယာမော တပ္ပဋိက္ခေပပစ္စယေ ပဋိစ္စ တတော သီသုက္ခေပနမဿ န ဟောတီတိ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေဘုယျေနာ’’တိ။ ဧဒိသာတိ ‘‘ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ အတေကိစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တသဒိသာ။

အတ္တနော ¶ နိန္ဒာဘယေနာတိ ‘‘သမ္မာ ဒိဋ္ဌိဉ္စ နာမ တေ ဂရဟန္တီ’’တိအာဒိနာ အတ္တနော ဥပရိ ပရေဟိ ဝတ္တဗ္ဗနိန္ဒာဘယေန။ ဃဋ္ဋနဘယေနာတိ တထာ ပရေသံ အပသာဒနဘယေန။ သဟဓမ္မေန ပရေန အတ္တနော ဥပရိ ကာတဗ္ဗနိဂ္ဂဟော ဥပါရမ္ဘော၊ တတော ပရိတ္တာသော ဥပါရမ္ဘဘယံ။ တံ ပန အတ္ထတော ဥပဝါဒဘယံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥပဝါဒဘယေနာ’’တိ။ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန အဘိဇ္ဈာ ဝိနယတိ ဧတေနာတိ အဘိဇ္ဈာဝိနယော၊ အရဟတ္တဖလံ။ တေနာဟ ‘‘အဘိဇ္ဈာဝိနယော ဝုစ္စတိ အရဟတ္တ’’န္တိ။

ပရိဗ္ဗာဇကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဥရုဝေလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။