📜

(၂၀) ၅။ မဟာဝဂ္ဂေါ

၁။ သောတာနုဂတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၁။ ပဉ္စမဿ ပဌမေ သောတာနုဂတာနန္တိ ပသာဒသောတံ အနုဂန္တွာ ဂတာနံ၊ ပဂုဏာနံ ဝါစုဂ္ဂတာနန္တိ အတ္ထော။ ဧဝံဘူတာ စ ပသာဒသောတံ ဩဒဟိတွာ ဉာဏသောတေန သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထပိတာ နာမ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘ပသာဒသောတ’’န္တိအာဒိ။ ဧကစ္စဿ ဟိ ဥဂ္ဂဟိတပုဗ္ဗဝစနံ တံ တံ ပဂုဏံ နိစ္ဆရိတံ သုဋ္ဌု ဝဝတ္ထပိတံ န ဟောတိ။ ‘‘အသုကံ သုတ္တံ ဝါ ဇာတကံ ဝါ ကထေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သဇ္ဈာယိတွာ သံသန္ဒိတွာ သမနုဂ္ဂါဟိတွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧကစ္စဿ တံ တံ ပဂုဏံ ဘဝင်္ဂသောတသဒိသံ ဟောတိ ‘‘အသုကံ သုတ္တံ ဝါ ဇာတကံ ဝါ ကထေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ဥဒ္ဓရိတွာ တမေဝ ကထေတိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ဉာဏသောတေန ဝဝတ္ထပိတာန’’န္တိ။ ဣတ္ထိလိင်္ဂါဒီနိ တီဏိ လိင်္ဂါနိ။ နာမာဒီနိ စတ္တာရိ ပဒါနိ။ ပဌမာဒယော သတ္တ ဝိဘတ္တိယော။

ဝဠဉ္ဇေတီတိ ပါဠိံ အနုသန္ဓိံ ပုဗ္ဗာပရဝသေန ဝါစုဂ္ဂတံ ကရောန္တော ဓာရေတိ။ ဝစသာ ပရိစိတာတိ သုတ္တဒသကဝဂ္ဂဒသကပဏ္ဏာသဒသကဝသေန ဝါစာယ သဇ္ဈာယိတာ၊ ‘‘ဒသသုတ္တာနိ ဂတာနိ၊ ဒသဝဂ္ဂါနိ ဂတာနီ’’တိအာဒိနာ သလ္လက္ခေတွာ ဝါစာယ သဇ္ဈာယိတာတိ အတ္ထော။ ဝဂ္ဂါဒိဝသေန ဟိ ဣဓ ဝစသာ ပရိစယော အဓိပ္ပေတော၊ န ပန သုတ္တေကဒေသဿ သုတ္တမတ္တဿ ဝစသာ ပရိစယော။ မနသာ အနု အနု ပေက္ခိတာ ဘာဂသော နိဇ္ဈာယိတာ ဝိဒိတာ မနုသာနုပေက္ခိတာ။ ယဿ ဝါစာယ သဇ္ဈာယိတံ ဗုဒ္ဓဝစနံ မနသာ စိန္တေန္တဿ တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋံ ဟောတိ၊ မဟာဒီပံ ဇာလေတွာ ဌိတဿ ရူပဂတံ ဝိယ ဝိဘူတံ ဟုတွာ ပညာယတိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါတိ နိဇ္ဇဋံ နိဂ္ဂုမ္ဗံ ကတွာ သုဋ္ဌု ယာထာဝတော ပဋိဝိဒ္ဓါ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

သောတာနုဂတသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၂။ ဒုတိယေ သံဝါသေနာတိ သဟဝါသေန။ သီလံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ ‘‘အယံ သုသီလော ဝါ ဒုဿီလော ဝါ’’တိ သဟ ဝသန္တေန ဥပသင်္ကမန္တေန ဇာနိတဗ္ဗော။ တဉ္စ ခေါ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ၊ န ဣတ္တရန္တိ တဉ္စ သီလံ ဒီဃေန ကာလေန ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ န ဣတ္တရေန။ ဒွီဟတီဟဉှိ သံယတာကာရော စ သံဝုတိန္ဒြိယာကာရော စ န သက္ကာ ဒဿေတုံ။ မနသိ ကရောတာတိ တမ္ပိ ‘‘သီလမဿ ပရိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ မနသိကရောန္တေန ပစ္စဝေက္ခန္တေနေဝ သက္ကာ ဇာနိတုံ၊ န ဣတရေန။ ပညဝတာတိ တမ္ပိ သပ္ပညေနေဝ ပဏ္ဍိတေန။ ဗာလော ဟိ မနသိကရောန္တောပိ ဇာနိတုံ န သက္ကောတိ။

သံဝေါဟာရေနာတိ အပရာပရံ ကထနေန။

‘‘ယော ဟိ ကောစိ မနုဿေသု၊ ဝေါဟာရံ ဥပဇီဝတိ၊

ဧဝံ ဝါသေဋ္ဌ ဇာနာဟိ၊ ဝါဏိဇော သော န ဗြာဟ္မဏော’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၄၅၇၊ သု။ နိ။ ၆၁၉) –

ဧတ္ထ ဟိ ဗျဝဟာရော နာမ။ ‘‘စတ္တာရော အရိယဝေါဟာရာ၊ စတ္တာရော အနရိယဝေါဟာရာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၁၃) ဧတ္ထ စေတနာ။ ‘‘သင်္ခါ သမညာ ပညတ္တိ ဝေါဟာရော’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၃၁၃-၁၃၁၅၊ မဟာနိ။ ၇၃) ဧတ္ထ ပညတ္တိ။ ‘‘ဝေါဟာရမတ္တေန သော ဝေါဟရေယျာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၂၅) ဧတ္ထ ကထာဝေါဟာရော။ ဣဓာပိ ဧသောဝ အဓိပ္ပေတော။ ဧကစ္စဿ ဟိ သမ္မုခါကထာ ပရမ္မုခါကထာယ န သမေတိ ပရမ္မုခါကထာ သမ္မုခါကထာယ။ တထာ ပုရိမကထာ ပစ္ဆိမကထာယ၊ ပစ္ဆိမကထာ စ ပုရိမကထာယ။ သော ကထနေနေဝ သက္ကာ ဇာနိတုံ ‘‘အသုစိ ဧသော ပုဂ္ဂလော’’တိ။ သုစိသီလဿ ပန ပုရိမံ ပစ္ဆိမေန၊ ပစ္ဆိမဉ္စ ပုရိမေန သမေတိ။ သမ္မုခါကထိတံ ပရမ္မုခါကထိတေန သမေတိ၊ ပရမ္မုခါကထိတဉ္စ သမ္မုခါကထိတေန၊ တသ္မာ ကထနေန သက္ကာ သုစိဘာဝေါ ဇာနိတုန္တိ ပကာသေန္တော ဧဝမာဟ။

ထာမောတိ ဉာဏထာမော။ ယဿ ဟိ ဉာဏထာမော နတ္ထိ၊ သော ဥပ္ပန္နေသု ဥပဒ္ဒဝေသု ဂဟေတဗ္ဗံ ဂဟဏံ ကတ္တဗ္ဗံ ကိစ္စံ အပဿန္တော အဒွါရကဃရံ ပဝိဋ္ဌော ဝိယ စရတိ။ တေနာဟ ‘‘အာပဒါသု၊ ဘိက္ခဝေ၊ ထာမော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ။

သာကစ္ဆာယာတိ သံကထာယ။ ဒုပ္ပညဿ ဟိ ကထာ ဥဒကေ ဂေဏ္ဍု ဝိယ ဥပ္ပိလဝတိ။ ပညဝတော ကထေန္တဿ ပဋိဘာနံ အနန္တံ ဟောတိ။ ဥဒကဝိပ္ဖန္ဒိတေနေဝ ဟိ မစ္ဆော ခုဒ္ဒကော ဝါ မဟန္တော ဝါတိ ဉာယတိ။

ဉာတိဝိနာသောတိ စောရရောဂဘယာဒီဟိ ဉာတီနံ ဝိနာသော။ ဘောဂါနံ ဗျသနံ ဘောဂဗျသနံ၊ ရာဇစောရာဒိဝသေန ဘောဂဝိနာသောတိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘ဒုတိယပဒေပိ ဧသေဝ နယော’’တိ။ ပဉှုမ္မဂ္ဂေါတိ ပဉှဂဝေသနံ၊ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ အတ္ထဿ ဝီမံသနန္တိ အတ္ထော။ အတပ္ပကန္တိ အတိတ္တိကရဋ္ဌေန အတပ္ပကံ သာဒုရသဘောဇနံ ဝိယ။ သဏှန္တိ သုခုမသဘာဝံ။

ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဘဒ္ဒိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၃။ တတိယေ ကရဏဿ ဥတ္တရံ ကိရိယံ ကရဏုတ္တရိယံ၊ တံ လက္ခဏံ ဧတဿာတိ ကရဏုတ္တရိယလက္ခဏော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဘဒ္ဒိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သာမုဂိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၄။ စတုတ္ထေ ပုဂ္ဂလဿ ပါရိသုဒ္ဓိယာ ပဓာနဘူတာနိ ဝါ အင်္ဂါနိ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂါနိ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

သာမုဂိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဝပ္ပသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၅။ ပဉ္စမေ ပိဟိတတ္တာတိ အကုသလဿ ပဝေသနဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ဌိတတ္တာ။ ကာယေန သံဝရိတဗ္ဗဉှိ အပိဟိတေန ဒွါရေန ပဝတ္တနကံ ပါပဓမ္မံ သံဝရိတွာ ဌိတော ကာယေန သံဝုတော နာမ။ ခယဝိရာဂေနာတိ အစ္စန္တခယသင်္ခါတေန ဝိရဇ္ဇနေန၊ အနုပ္ပာဒနိရောဓေနာတိ အတ္ထော။ ကိံ ဝိဇ္ဇာ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နာတိ? ဥဘယမေတံ န ဝတ္တဗ္ဗံ။ ပဟာနာဘိသမယဘာဝနာဘိသမယာနံ အဘိန္နကာလတ္တာ ပဒီပုဇ္ဇလနေန အန္ဓကာရံ ဝိယ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒေန အဝိဇ္ဇာ နိရုဒ္ဓါဝ ဟောတိ၊ ဝတ္တဗ္ဗံ ဝါ ဟေတုဖလတ္တမုပစာရဝသေန။ ယထာ ဟိ ပဒီပုဇ္ဇလနဟေတုကော အန္ဓကာရဝိဂမော၊ ဧဝံ ဝိဇ္ဇုပ္ပာဒဟေတုကော အဝိဇ္ဇာနိရောဓော။ ဟေတုဖလဓမ္မာ စ သမာနကာလာပိ ပုဗ္ဗာပရကာလာ ဝိယ ဝေါဟရီယန္တိ ယထာ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၀၊ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅၊ ၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃-၄၄၊ ၂။၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅၊ ၄၆၇) ပစ္စယာဒါနုပ္ပဇ္ဇနကိရိယာ။ စိတ္တဿ ကာယဿ စ ဝိဟနနတော ဝိဃာတော၊ ဒုက္ခံ။ ပရိဒဟနတော ပရိဠာဟော။

နိစ္စဝိဟာရာတိ သဗ္ဗဒါ ပဝတ္တနကဝိဟာရာ။ ဌပေတွာ ဟိ သမာပတ္တိဝေလံ ဘဝင်္ဂဝေလဉ္စ ခီဏာသဝါ ဣမိနာ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝိဟာရေန သဗ္ဗကာလံ ဝိဟရန္တိ။ စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ စက္ခုဝိညာဏေန ရူပံ ဒိသွာ။ စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာတိ ဟိ နိဿယဝေါဟာရေန ဝုတ္တံ။ သသမ္ဘာရကထာ ဟေသာ ယထာ ‘‘ဓနုနာ ဝိဇ္ဈတီ’’တိ၊ တသ္မာ နိဿယသီသေန နိဿိတဿ ဂဟဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ရာဂဝသေန န သောမနဿဇာတော ဟောတီတိ ဂေဟသိတပေမဝသေနပိ ဇဝနက္ခဏေ သောမနဿဇာတော န ဟောတိ မဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္နတ္တာ၊ န ဒေါမနဿဇာတော ပသာဒညထတ္တဝသေနပိ။ ဥပေက္ခကော မဇ္ဈတ္တော ဟုတွာ ဝိဟရတီတိ အသမပေက္ခနေန မောဟံ အနုပ္ပာဒေန္တော ဉာဏုပေက္ခာဝသေနေဝ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ မဇ္ဈတ္တော။ ခီဏာသဝေါ ဟိ ဣဋ္ဌေပိ အနိဋ္ဌေပိ မဇ္ဈတ္တေပိ အာရမ္မဏေ ယော အသမပေက္ခနေန သမသမာ အယောနိသောဂဟဏေ အခီဏာသဝါနံ မောဟော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ အနုပ္ပာဒေန္တော မဂ္ဂေနေဝ တဿ သမုဂ္ဃာတိတတ္တာ ဉာဏုပေက္ခာဝသေနေဝ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ၊ အယဉ္စဿ ပဋိပတ္တိ သတိဝေပုလ္လပတ္တိယာ ပညာဝေပုလ္လပတ္တိယာ စာတိ ဝုတ္တံ ‘‘သတိသမ္ပဇညပရိဂ္ဂဟိတာယာ’’တိ။

ဧတ္ထ စ ‘‘ဆသု ဒွါရေသု ဥပေက္ခကော ဝိဟရတီ’’တိ ဣမိနာ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာ ကထိတာ။ ‘‘သမ္ပဇာနော’’တိ ဝစနတော ပန စတ္တာရိ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တာနိ လဗ္ဘန္တိ တေဟိ ဝိနာ သမ္ပဇာနတာယ အသမ္ဘဝတော။ ‘‘သတတဝိဟာရာ’’တိ ဝစနတော အဋ္ဌပိ မဟာကိရိယစိတ္တာနိ လဗ္ဘန္တိ ဉာဏုပ္ပတ္တိပစ္စယရဟိတကာလေပိ ပဝတ္တိဇောတနတော။ ‘‘အရဇ္ဇန္တော အဒုဿန္တော’’တိ ဝစနတော ဟသိတုပ္ပာဒဝေါဋ္ဌဗ္ဗနေဟိ သဒ္ဓိံ ဒသ စိတ္တာနိ လဗ္ဘန္တိ။ အရဇ္ဇနာဒုဿနဝသေန ပဝတ္တိ ဟိ တေသမ္ပိ သာဓာရဏာတိ။ နနု စေတ္ထ ‘‘ဥပေက္ခကော ဝိဟရတီ’’တိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝသေန ဣမေသံ သတတဝိဟာရာနံ အာဂတတ္တာ သောမနဿံ ကထံ လဗ္ဘတီတိ? အာသေဝနတောတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ ခီဏာသဝေါ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေပိ အာရမ္မဏေ မဇ္ဈတ္တေ ဝိယ ဗဟုလံ ဥပေက္ခကော ဝိဟရတိ အတ္တနော ပရိသုဒ္ဓပ္ပကတိဘာဝါဝိဇဟနတော၊ ကဒါစိ ပန တထာ စေတောဘိသင်္ခါရဘာဝေ ယံ တံ သဘာဝတော ဣဋ္ဌံ အာရမ္မဏံ ၊ တဿ ယာထာဝတော သဘာဝဂ္ဂဟဏဝသေနပိ အရဟတော စိတ္တံ သောမနဿသဟဂတံ ဟုတွာ ပဝတ္တတေဝ၊ တဉ္စ ခေါ ပုဗ္ဗာသေဝနဝသေန။

ကာယောတိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၅၁) ပဉ္စဒွါရကာယော၊ သော အန္တော အဝသာနံ ဧတိဿာတိ ကာယန္တိကာ၊ တံ ကာယန္တိကံ။ တေနာဟ – ‘‘ယာဝ ပဉ္စဒွါရကာယော ပဝတ္တတိ၊ တာဝ ပဝတ္တ’’န္တိ။ ဇီဝိတန္တိကန္တိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာတိ ဧတသ္မိံ အတ္တဘာဝေ မနောဒွါရိကဝေဒနာတော ပစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တတော ပဌမံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တတော ဧဝ အတ္ထသိဒ္ဓမတ္ထံ သရူပေနေဝ ဒဿေတုံ ‘‘မနောဒွါရိကဝေဒနာ ပဌမံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပစ္ဆာ နိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တမေဝ သင်္ခေပေန ဝုတ္တံ ဝိဝရိတုံ ‘‘သာ ဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ ယာဝ တေတ္တိံသဝဿာနိ ပဌမဝယော။ ပညာသဝဿကာလေတိ ပဌမဝယတော ယာဝ ပညာသဝဿကာလာ၊ တာဝ။ ဌိတာ ဟောတီတိ ဝဍ္ဎိဟာနိယော အနုပဂန္တွာ သမရူပေနေဝ ဌိတာ ဟောတိ။ မန္ဒာတိ မုဒုကာ အတိခိဏာ။ တဒါတိ အသီတိနဝုတိဝဿကာလေ ဝဒန္တေပိ တထာစိရပရိစိတေပီတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘဂ္ဂါတိ တေဇောဘဂ္ဂေန ဘဂ္ဂါ ဒုဗ္ဗဏ္ဏာ။ ဟဒယကောဋိံယေဝါတိ စက္ခာဒိဝတ္ထူသု အပ္ပဝတ္တိတွာ တေသံ အာဒိအန္တကောဋိဘူတံ ဟဒယဝတ္ထုံယေဝ။ တာဝါတိ ယာဝ ဝေဒနာ ဝတ္တတိ၊ တာဝ။

ဝါပိယာတိ မဟာတဠာကေန။ ပဉ္စဥဒကမဂ္ဂသမ္ပန္နန္တိ ပဉ္စဟိ ဥဒကဿ ပဝိသနနိက္ခမနမဂ္ဂေဟိ ယုတ္တံ။ တတော တတော ဝိဿန္ဒမာနံ သဗ္ဗသော ပုဏ္ဏတ္တာ။ ပဌမံ ဒေဝေ ဝဿန္တေတိအာဒိ ဥပမာသံသန္ဒနံ။ ဣမံ ဝေဒနံ သန္ဓာယာတိ ဣမံ ယထာဝုတ္တံ ပရိယောသာနပ္ပတ္တံ မနောဒွါရိကဝေဒနံ သန္ဓာယ။

ကာယဿ ဘေဒါတိ အတ္တဘာဝဿ ဝိနာသနတော။ ပရတော အဂန္တွာတိ ပရလောကဝသေန အဂန္တွာ။ ဝေဒနာနံ သီတိဘာဝေါ နာမ သင်္ခါရဒရထပရိဠာဟာဘာဝေါ။ သော ပနာယံ သဗ္ဗသော အပ္ပဝတ္တိဝသေနေဝါတိ အာဟ ‘‘အပ္ပဝတ္တနဓမ္မာနိ ဘဝိဿန္တီ’’တိ။

အတ္တဘာဝံ နာသေတုကာမဿ ဒဠှံ ဥပ္ပန္နံ သံဝေဂဉာဏံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကုဒါလော ဝိယ ပညာ’’တိ။ တတော နိဗ္ဗတ္တိတဇ္ဈာနသမာဓိံ သန္ဓာယ ‘‘ပိဋကံ ဝိယ သမာဓီ’’တိ။ တန္နိဿာယ ပဝတ္တေတဗ္ဗဝိပဿနာရမ္ဘဉာဏံ သန္ဓာယ ‘‘ခနိတ္တိ ဝိယ ဝိပဿနာ’’တိ စ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

ဝပ္ပသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သာဠှသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၆။ ဆဋ္ဌေ ကာယဒဠှိဗဟုလတံ တပတီတိ တပေါ၊ အတ္တကိလမထာနုယောဂဝသေန ပဝတ္တံ ဝီရိယံ။ တေန ကာယဒဠှိဗဟုလတာနိမိတ္တဿ ပါပဿ ဇိဂုစ္ဆနံ ဝိရဇ္ဇနံ တပေါဇိဂုစ္ဆာတိ အာဟ ‘‘ဒုက္ကရကာရိကသင်္ခါတေနာ’’တိအာဒိ။ တပေါဇိဂုစ္ဆဝါဒါတိအာဒီသု တပေါဇိဂုစ္ဆံ ဝဒန္တိ၊ မနသာပိ တမေဝ သာရတော ဂဟေတွာ ဝိစရန္တိ၊ ကာယေနပိ တမေဝ အလ္လီနာ နာနပ္ပကာရံ အတ္တကိလမထာနုယောဂမနုယုတ္တာ ဝိဟရန္တီတိ အတ္ထော။ အပရိသုဒ္ဓကာယသမာစာရာတိ အပရိသုဒ္ဓေန ပါဏာတိပါတာဒိနာ ကာယသမာစာရေန သမန္နာဂတာ။ အပရိသုဒ္ဓဝစီသမာစာရာတိ အပရိသုဒ္ဓေန မုသာဝါဒါဒိနာ ဝစီသမာစာရေန သမန္နာဂတာ။ အပရိသုဒ္ဓမနောသမာစာရာတိ အပရိသုဒ္ဓေန အဘိဇ္ဈာဒိနာ မနောသမာစာရေန သမန္နာဂတာ။ ကာမံ အကုသလကာယသမာစာရဝစီသမာစာရပ္ပဝတ္တိကာလေပိ အဘိဇ္ဈာဒယော ပဝတ္တန္တိယေဝ၊ တဒါ ပန တေ စေတနာပက္ခိကာ ဝါ အဗ္ဗောဟာရိကာ ဝါတိ၊ မနောသမာစာရဝါရေ ဧဝ အဘိဇ္ဈာဒိဝသေန ယောဇနာ ကတာ။ အထ ဝါ ဒွါရန္တရေ ပဝတ္တာနံ ပါဏာတိပါတာဒီနံ ဝစီသမာစာရာဒိဘာဝါဘာဝေါ ဝိယ ဒွါရန္တရေ ပဝတ္တာနမ္ပိ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ကာယသမာစာရာဒိဘာဝေါ အသိဒ္ဓါ၊ မနောသမာစာရဘာဝေါ ဧဝ ပန သိဒ္ဓါတိ ကတွာ မနောသမာစာရဝါရေ ဧဝ အဘိဇ္ဈာဒယော ဥဒ္ဓဋာ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘ဒွါရေ စရန္တိ ကမ္မာနိ၊ န ဒွါရာ ဒွါရစာရိနော၊

တသ္မာ ဒွါရေဟိ ကမ္မာနိ၊ အညမညံ ဝဝတ္ထိတာ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁ ကာမာဝစရကုသလဒွါရကထာ)၊

အပရိသုဒ္ဓါဇီဝါတိ အပရိသုဒ္ဓေန ဝေဇ္ဇကမ္မဒူတကမ္မဝဍ္ဎိယောဂါဒိနာ ဧကဝီသတိအနေသနာဘေဒေန အာဇီဝေန သမန္နာဂတာ။ ဣဒဉ္စ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတာနံယေဝ ဝသေန ဝုတ္တံ၊ ‘‘ယေပိ တေ သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိ ပန ဝစနတော ဗာဟိရကဝသေန ဂဟဋ္ဌဝသေန စ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဂဟဋ္ဌာနမ္ပိ ဟိ ဇာတိဓမ္မကုလဓမ္မဒေသဓမ္မဝိလောမနဝသေန အညထာပိ မိစ္ဆာဇီဝေါ လဗ္ဘတေဝ။

ဉာဏဒဿနာယာတိ ဧတ္ထ ဉာဏဒဿနန္တိ မဂ္ဂဉာဏမ္ပိ ဝုစ္စတိ ဖလဉာဏမ္ပိ သဗ္ဗညုတညာဏမ္ပိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏမ္ပိ ဝိပဿနာဉာဏမ္ပိ။ ‘‘ကိံ နု ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓတ္ထံ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၅၇) ဟိ ဧတ္ထ မဂ္ဂဉာဏံ ‘‘ဉာဏဒဿန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘အယမညော ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မော အလမရိယဉာဏဒဿနဝိသေသော အဓိဂတော ဖာသုဝိဟာရော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၂၈) ဧတ္ထ ဖလဉာဏံ။ ‘‘ဘဂဝတောပိ ခေါ ဉာဏံ ဥဒပါဒိ သတ္တာဟကာလကတော အာဠာရော ကာလာမော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၀) ဧတ္ထ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ‘‘ဉာဏဉ္စ ပန မေ ဒဿနံ ဥဒပါဒိ၊ အကုပ္ပာ မေ ဝိမုတ္တိ၊ အယမန္တိမာ ဇာတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၆၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဧတ္ထ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ ‘‘ဉာဏဒဿနာယ စိတ္တံ အဘိနီဟရတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၄-၂၃၅) ဧတ္ထ ဝိပဿနာဉာဏံ။ ဣဓ ပန ဉာဏဒဿနာယာတိ မဂ္ဂဉာဏံ ‘‘ဉာဏဒဿန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတာယ ဒဿနာယာ’’တိ။ အဝိရာဓိတံ ဝိဇ္ဈတီတိ အဝိရာဓိတံ ကတွာ ဝိဇ္ဈတိ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

သာဠှသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ မလ္လိကာဒေဝီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၇။ သတ္တမေ အပ္ပေသက္ခာတိ အပ္ပာနုဘာဝါ။ သာ ပန အပ္ပေသက္ခတာ အာဓိပတေယျသမ္ပတ္တိယာ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ စ အဘာဝေန ပါကဋာ ဟောတိ။ တတ္ထ ပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘အပ္ပပရိဝါရာ’’တိ အာဟ။ ဣဿရာတိ အာဓိပတေယျသံဝတ္တနကမ္မဗလေန ဤသနသီလာ။ သာ ပနဿာ ဣဿရတာ ဝိဘဝသမ္ပတ္တိပစ္စယာ ပါကဋာ ဇာတာတိ အဍ္ဎတာပရိယာယဘာဝေန ဝဒန္တော ‘‘အဍ္ဎာတိ ဣဿရာ’’တိ အာဟ။ မဟန္တံ ဓနမေတိဿာ ဘူမိဂတဉ္စေဝ ဝဠဉ္ဇနကဉ္စာတိ မဟဒ္ဓနာ။ ဣဓ ပန ဝဠဉ္ဇနကေနေဝ ဓနေန မဟဒ္ဓနတံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝဠဉ္ဇနကဓနေန မဟဒ္ဓနာ’’တိ အာဟ။ ဤသတီတိ ဤသာ၊ အဘိဘူတိ အတ္ထော။ မဟတီ ဤသာ မဟေသာ၊ သုပ္ပတိဋ္ဌိတမဟေသတာယ ပန ပရေဟိ မဟေသောတိ အက္ခာတဗ္ဗတာယ မဟေသက္ခာ။ ယသ္မာ ပန သော မဟေသက္ခာဘာဝေါ အာဓိပတေယျပရိဝါရသမ္ပတ္တိယာ ဝိညာယတိ၊ တသ္မာ ‘‘မဟာပရိဝါရာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သဏ္ဌာနပါရိပူရိယာ အဓိကံ ရူပမဿာတိ အဘိရူပါ။ သဏ္ဌာနပါရိပူရိယာတိ စ ဟတ္ထပါဒါဒိသရီရာဝယဝါနံ သုသဏ္ဌိတတာယာတိ အတ္ထော။ အဝယဝပါရိပူရိယာ ဟိ သမုဒါယပါရိပူရိသိဒ္ဓိ။ ရူပန္တိ စ သရီရံ ‘‘ရူပဝန္တေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ဒဿနယုတ္တာတိ သုရူပဘာဝေန ပဿိတဗ္ဗယုတ္တာ၊ ဒိဿမာနာ စက္ခူနိ ပိယာယတီတိ အညကိစ္စဝိက္ခေပံ ဟိတွာပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိဿမာနာဝ သောမနဿဝသေန စိတ္တံ ပသာဒေတီတိ ပါသာဒိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဒဿနေန ပါသာဒိကာ’’တိ။ ပေါက္ခရတာတိ ဝုစ္စတိ သုန္ဒရဘာဝေါ၊ ဝဏ္ဏဿ ပေါက္ခရတာ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာ၊ တာယ ဝဏ္ဏသမ္ပတ္တိယာတိ အတ္ထော။ ပေါရာဏာ ပန ပေါက္ခရန္တိ သရီရံ ဝဒန္တိ ၊ ဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏမေဝ။ တေသံ မတေန ဝဏ္ဏဉ္စ ပေါက္ခရဉ္စ ဝဏ္ဏပေါက္ခရာနိ၊ တေသံ ဘာဝေါ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာ။ ဣတိ ပရမာယ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယာတိ ဥတ္တမပရိသုဒ္ဓေန ဝဏ္ဏေန စေဝ သရီရသဏ္ဌာနသမ္ပတ္တိယာ စာတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘ဝဏ္ဏေန စေဝ သရီရသဏ္ဌာနေန စာ’’တိ။ တတ္ထ ဝဏ္ဏေနာတိ ဝဏ္ဏဓာတုယာ။ သရီရံ နာမ သန္နိဝေသဝိသိဋ္ဌော ကရစရဏဂီဝါသီသာဒိအဝယဝသမုဒါယော၊ သော စ သဏ္ဌာနမုခေန ဂယှတီတိ အာဟ ‘‘သရီရသဏ္ဌာနေနာ’’တိ။

အဘိသဇ္ဇတီတိ ကုဇ္ဈနဝသေနေဝ ကုဋိလကဏ္ဋကော ဝိယ တသ္မိံ တသ္မိံ သမုဋ္ဌာနေ မကရဒန္တော ဝိယ လဂတိ။ ယဉှိ ကောဓဿ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဘူတေ အာရမ္မဏေ ဥပနာဟဿ ပစ္စယဘူတံ ကုဇ္ဈနဝသေန အဘိသဇ္ဇနံ၊ တံ ဣဓာဓိပ္ပေတံ၊ န လုဗ္ဘနဝသေန။ ကုပ္ပတီတိအာဒီသု ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိ ကောပေါ၊ တတော ဗလဝတရော ဗျာပါဒေါ လဒ္ဓါသေဝနတာယ စိတ္တဿ ဗျာပဇ္ဇနတော။ သာတိသယံ လဒ္ဓါသေဝနတာယ တတော ဗျာပါဒတောပိ ဗလဝတရာ ပစ္စတ္ထိကဘာဝေန ထာမပ္ပတ္တိ ပတိတ္ထိယနာ။ အန္နံ ပါနန္တိအာဒီသု အဒီယတော အန္နံ၊ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယဉ္စ။ ပါတဗျတော ပါနံ၊ ယံကိဉ္စိ ပါနံ။ ဝသိတဗ္ဗတော အစ္ဆာဒေတဗ္ဗတော ဝတ္ထံ၊ နိဝါသနပါဝုရဏံ။ ယန္တိ တေနာတိ ယာနံ၊ ဆတ္တုပါဟနဝယှသိဝိကာဒိ ယံကိဉ္စိ ဂမနပစ္စယံ။ ဆတ္တမ္ပိ ဟိ ဝဿာတပဒုက္ခနိဝါရဏေန မဂ္ဂဂမနသာဓနန္တိ ကတွာ ‘‘ယာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ မာလန္တိ ယံကိဉ္စိ သုမနမာလာဒိပုပ္ဖံ။ ဂန္ဓန္တိ ယံကိဉ္စိ စန္ဒနာဒိဝိလေပနံ။

မလ္လိကာဒေဝီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ အတ္တန္တပသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉၈။ အဋ္ဌမေ အာဟိတော အဟံမာနော ဧတ္ထာတိ အတ္တာ၊ အတ္တဘာဝေါ။ ဣဓ ပန ယော ပရော န ဟောတိ၊ သော အတ္တာ၊ တံ အတ္တာနံ။ ပရန္တိ အတ္တတော အညံ။ ဒိဋ္ဌေတိ ပစ္စက္ခဘူတေ။ ဓမ္မေတိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓဓမ္မေ။ တတ္ထ ဟိ အတ္တာ ဘဝတိ၊ အတ္တသညာဒိဋ္ဌိ ဘဝတီတိ အတ္တဘာဝသမညာ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ’’တိ။ ဆာတံ ဝုစ္စတိ တဏှာ ဇိဃစ္ဆာဟေတုတာယ။ အန္တော တာပနကိလေသာနန္တိ အတ္တနော သန္တာနေ ဒရထပရိဠာဟဇနနေန သန္တာပနကိလေသာနံ။

ပရေသံ ဟနနဃာတနာဒိနာ ရောဒါပနတော လုဒ္ဒေါ။ တထာ ဝိဃာတကဘာဝေန ကာယစိတ္တာနံ ဝိဒါလနတော ဒါရုဏော။ ထဒ္ဓဟဒယော ကက္ခဠော။ ဗန္ဓနာဂါရေ နိယုတ္တော ဗန္ဓနာဂါရိကော။

ခတ္တိယာဘိသေကေနာတိ ခတ္တိယာနံ ကာတဗ္ဗအဘိသေကေန။ သန္ထာဂါရန္တိ သန္ထာရဝသေန ကတံ အဂါရံ ယညာဂါရံ။ သပ္ပိတေလေနာတိ သပ္ပိမိဿေန တေလေန။ ယမကသ္နေဟေန ဟိ ဧသာ တဒါ ကာယံ အဗ္ဘဉ္ဇတိ။ ဝစ္ဆဘာဝံ တရိတွာ ဌိတော ဝစ္ဆတရော။ ပရိက္ခေပကရဏတ္ထာယာတိ နဝမာလာဟိ သဒ္ဓိံ ဒဗ္ဘေဟိ ဝေဒိယာ ပရိက္ခိပနတ္ထာယ။ ယညဘူမိယန္တိ အဝသေသယညဋ္ဌာနေ။

ဒူရသမုဿာရိတမာနဿေဝ သာသနေ သမ္မာပဋိပတ္တိ သမ္ဘဝတိ၊ န မာနဇာတိကဿာတိ အာဟ ‘‘နိဟတမာနတ္တာ’’တိ။ ဥဿန္နတ္တာတိ ဗဟုဘာဝတော။ ဘောဂါရောဂျာဒိဝတ္ထုကာ မဒါ သုပ္ပဟိယာ ဟောန္တိ နိမိတ္တဿ အဝဋ္ဌာနတော၊ န တထာ ကုလဝိဇ္ဇာမဒါတိ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏကုလာနံ ပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ ဇာတိဝိဇ္ဇာ နိဿာယ မာနဇပ္ပနံ ဒုပ္ပဇဟန္တိ အာဟ ‘‘ယေဘုယျေန ဟိ…ပေ… မာနံ ကရောန္တီ’’တိ။ ဝိဇာတိတာယာတိ နိဟီနဇာတိတာယ။ ပတိဋ္ဌာတုံ န သက္ကောန္တီတိ သုဝိသုဒ္ဓံ ကတွာ သီလံ ရက္ခိတုံ န သက္ကောန္တိ။ သီလဝသေန ဟိ သာသနေ ပတိဋ္ဌဟန္တိ။ ပတိဋ္ဌာတုန္တိ ဝါ သစ္စပ္ပဋိဝေဓေန လောကုတ္တရာယ ပတိဋ္ဌာယ ပတိဋ္ဌာတုံ။ ယေဘုယျေန ဟိ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ သုဇာတာယေဝ ဟောန္တိ၊ န ဒုဇ္ဇာတာ။

ပရိသုဒ္ဓန္တိ ရာဂါဒီနံ အစ္စန္တမေဝ ပဟာနဒီပနတော နိရုပက္ကိလေသတာယ သဗ္ဗသော ဝိသုဒ္ဓံ။ သဒ္ဓံ ပဋိလဘတီတိ ပေါထုဇ္ဇနိကသဒ္ဓါဝသေန သဒ္ဒဟတိ။ ဝိညုဇာတိကာနဉှိ ဓမ္မသမ္ပတ္တိဂ္ဂဟဏပုဗ္ဗိကာ သဒ္ဓါသိဒ္ဓိ ဓမ္မပ္ပမာဏဓမ္မပ္ပသန္နဘာဝတော။ ဇာယမ္ပတိကာတိ ဃရဏိပတိကာ။ ကာမံ ‘‘ဇာယမ္ပတိကာ’’တိ ဝုတ္တေ ဃရသာမိကဃရသာမိနိဝသေန ဒွိန္နံယေဝ ဂဟဏံ ဝိညာယတိ၊ ယဿ ပန ပုရိသဿ အနေကာ ပဇာပတိယော ဟောန္တိ၊ တတ္ထ ကိံ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဧကာယပိ သံဝါသော သမ္ဗာဓောတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဒွေ’’တိ ဝုတ္တံ။ ရာဂါဒိနာ သကိဉ္စနဋ္ဌေန၊ ခေတ္တဝတ္ထုအာဒိနာ သပလိဗောဓဋ္ဌေန ရာဂရဇာဒီနံ အာဂမနပထတာပိ ဥပ္ပဇ္ဇနဋ္ဌာနတာ ဧဝါတိ ဒွေပိ ဝဏ္ဏနာ ဧကတ္ထာ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ အလဂ္ဂနဋ္ဌေနာတိ အသဇ္ဇနဋ္ဌေန အပ္ပဋိဗဒ္ဓဘာဝေန။ ဧဝံ အကုသလကုသလပ္ပဝတ္တီနံ ဌာနဘာဝေန ဃရာဝါသပဗ္ဗဇ္ဇာနံ သမ္ဗာဓဗ္ဘောကာသတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ကုသလပ္ပဝတ္တိယာယေဝ အဋ္ဌာနဋ္ဌာနဘာဝေန တေသံ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

သင်္ခေပကထာတိ ဝိသုံ ဝိသုံ ပဒုဒ္ဓါရံ အကတွာ သင်္ခေပတော အတ္ထဝဏ္ဏနာ။ ဧကမ္ပိ ဒိဝသန္တိ ဧကဒိဝသမတ္တမ္ပိ။ အခဏ္ဍံ ကတွာတိ ဒုက္ကဋမတ္တဿပိ အနာပဇ္ဇနေန အခဏ္ဍိတံ ကတွာ။ ကိလေသမလေန အမလိနန္တိ တဏှာသံကိလေသာဒိဝသေန အသံကိလိဋ္ဌံ ကတွာ။ ပရိဒဟိတွာတိ နိဝါသေတွာ စေဝ ပါရုပိတွာ စ။ အဂါရဝါသော အဂါရံ ဥတ္တရပဒလောပေန၊ တဿ ဝဍ္ဎိအာဝဟံ အဂါရဿ ဟိတံ။

ဘောဂက္ခန္ဓောတိ ဘောဂရာသိ ဘောဂသမုဒါယော။ အာဗန္ဓနဋ္ဌေနာတိ ပုတ္တော နတ္တာတိအာဒိနာ ပေမဝသေန သပရိစ္ဆေဒဝသေန ဗန္ဓနဋ္ဌေန။ အမှာကမေတေတိ ဉာယန္တီတိ ဉာတီ၊ ပိတာမဟပိတုပုတ္တာဒိဝသေန ပရိဝတ္တနဋ္ဌေန ပရိဝဋ္ဋော။ သာမညဝါစီပိ သိက္ခာ-သဒ္ဒေါ အာဇီဝသဒ္ဒသန္နိဓာနတော ဥပရိဝုစ္စမာနဝိသေသာပေက္ခာယ စ ဝိသေသနိဝိဋ္ဌောဝ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယာ ဘိက္ခူနံ အဓိသီလသင်္ခါတာ သိက္ခာ’’တိ။ သိက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌေန သိက္ခာ၊ သဟ အာဇီဝန္တိ ဧတ္ထာတိ သာဇီဝေါ။ သိက္ခနဘာဝေနာတိ သိက္ခာယ သာဇီဝေ စ သိက္ခနဘာဝေန။ သိက္ခံ ပရိပူရေန္တောတိ သီလသံဝရံ ပရိပူရေန္တော။ သာဇီဝဉ္စ အဝီတိက္ကမန္တောတိ ‘‘နာမကာယော၊ ပဒကာယော၊ နိရုတ္တိကာယော၊ ဗျဉ္ဇနကာယော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၉) ဝုတ္တံ သိက္ခာပဒံ ဘဂဝတော စ ဝစနံ အဝီတိက္ကမန္တော ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဣဒမေဝ စ ‘‘သိက္ခန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ သာဇီဝါနံ အဝီတိက္ကမော သိက္ခာပါရိပူရိယာ ပစ္စယော။ တတော ဟိ ယာဝ မဂ္ဂါ သိက္ခာပါရိပူရီ ဟောတီတိ။

အနုပ္ပဒါတာတိ အနုဗလပ္ပဒါတာ၊ အနုဝတ္တနဝသေန ဝါ ပဒါတာ။ ကဿ ပန အနုဝတ္တနံ ပဒါနဉ္စာတိ? ‘‘သဟိတာန’’န္တိ ဝုတ္တတ္တာ သန္ဓာနဿာတိ ဝိညာယတိ။ တေနာဟ ‘‘သန္ဓာနာနုပ္ပဒါတာ’’တိ။ ယသ္မာ ပန အနုဝတ္တနဝသေန သန္ဓာနဿ ပဒါနံ အာဓာနံ အာရက္ခနံ ဝါ ဒဠှကရဏံ ဟောတိ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ ဇနေ သမဂ္ဂေ ဒိသွာ’’တိအာဒိ။ အာရမန္တိ ဧတ္ထာတိ အာရာမော၊ ရမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ယသ္မာ ပန အာ-ကာရေန ဝိနာပိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘သမဂ္ဂရာမောတိပိ ပါဠိ၊ အယမေဝတ္ထော’’တိ။

ဧတ္ထာတိ –

‘‘နေလင်္ဂေါ သေတပစ္ဆာဒေါ၊ ဧကာရော ဝတ္တတီ ရထော၊

အနီဃံ ပဿ အာယန္တံ၊ ဆိန္နသောတံ အဗန္ဓန’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇၊ ဥဒါ။ ၆၅၊ ပေဋကော။ ၂၅) –

ဣမိဿာ ဂါထာယ။ သီလဉှေတ္ထ နေလင်္ဂန္တိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘စိတ္တော ဂဟပတိ၊ နေလင်္ဂန္တိ ခေါ၊ ဘန္တေ၊ သီလာနမေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၇)။ သုကုမာရာတိ အပ္ဖရုသတာယ မုဒုကာ။ ပုရဿ ဧသာတိ ဧတ္ထ ပုရ-သဒ္ဒေါ တန္နိဝါသိဝါစကော ဒဋ္ဌဗ္ဗော – ‘‘ဂါမော အာဂတော’’တိအာဒီသု ဝိယ။ တေနေဝါဟ ‘‘နဂရဝါသီန’’န္တိ။ မနံ အပ္ပာယတိ ဝဍ္ဎေတီတိ မနာပေါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တဝုဍ္ဎိကရာ’’တိ။

ကာလဝါဒီတိအာဒိ သမ္ဖပ္ပလာပါ ပဋိဝိရတဿ ပဋိပတ္တိဒဿနံ။ အတ္ထသံဟိတာပိ ဟိ ဝါစာ အယုတ္တကာလပ္ပယောဂေန အတ္ထာဝဟာ န သိယာတိ အနတ္ထဝိညာပနဝါစံ အနုလောမေတိ၊ တသ္မာ သမ္ဖပ္ပလာပံ ပဇဟန္တေန အကာလဝါဒိတာ ပရိဟရိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာလဝါဒီ’’တိ။ ကာလေန ဝဒန္တေနပိ ဥဘယာနတ္ထသာဓနတော အဘူတံ ပရိဝဇ္ဇေတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ဘူတဝါဒီ’’တိ။ ဘူတဉ္စ ဝဒန္တေန ယံ ဣဓလောကပရလောကဟိတသမ္ပာဒကံ၊ တဒေဝ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ ‘‘အတ္ထဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အတ္ထံ ဝဒန္တေနပိ လောကိယဓမ္မသန္နိဿိတမေဝ အဝတွာ လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတံ ကတွာ ဝတ္တဗ္ဗန္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ဓမ္မဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယထာ စ အတ္ထော လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတော ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိနယဝါဒီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ပဉ္စန္နဉှိ သံဝရဝိနယာနံ ပဉ္စန္နဉ္စ ပဟာနဝိနယာနံ ဝသေန ဝုစ္စမာနော အတ္ထော နိဗ္ဗာနာဓိဂမနဟေတုဘာဝတော လောကုတ္တရဓမ္မသန္နိဿိတော ဟောတီတိ။ ဧဝံ ဂုဏဝိသေသယုတ္တောဝ အတ္ထော ဝုစ္စမာနော ဒေသနာကောသလ္လေ သတိ သောဘတိ၊ ကိစ္စကရော စ ဟောတိ၊ န အညထာတိ ဒဿေတုံ ‘‘နိဓာနဝတိံ ဝါစံ ဘာသိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဣဒါနိ တံ ဒေသနာကောသလ္လံ ဝိဘာဝေတုံ ‘‘ကာလေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ ပုစ္ဆာဒိဝသေန ဟိ ဩတိဏ္ဏဝါစာဝတ္ထုသ္မိံ ဧကံသာဒိဗျာကရဏဝိဘာဂံ သလ္လက္ခေတွာ ဌပနာဟေတူဒါဟရဏသန္ဒဿနာဒိံ တံတံကာလာနုရူပံ ဝိဘာဝေန္တိယာ ပရိမိတပရိစ္ဆိန္နရူပါယ ဝိပုလတရဂမ္ဘီရောဒါရပရမတ္ထဝိတ္ထာရသင်္ဂါဟိကာယ ကထာယ ဉာဏဗလာနုရူပံ ပရေ ယာထာဝတော ဓမ္မေ ပတိဋ္ဌာပေန္တော ‘‘ဒေသနာကုသလော’’တိ ဝုစ္စတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧဝံ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ မူလသိက္ခာပဒါနိ ဝိဘဇိတွာ အဘိဇ္ဈာဒိပ္ပဟာနံ ဣန္ဒြိယသံဝရဇာဂရိယာနုယောဂေဟိ ဝိဘာဝေတုံ တမ္ပိ နီဟရိတွာ အာစာရသီလဿေဝ ဝိဘဇနဝသေန ပါဠိ ပဝတ္တာတိ တဒတ္ထံ ဝိဝရိတုံ ‘‘ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဗီဇာနံ ဂါမော သမူဟော ဗီဇဂါမော။ ဘူတာနံ ဇာတာနံ နိဗ္ဗတ္တာနံ ရုက္ခဂစ္ဆလတာဒီနံ သမူဟော ဘူတဂါမော။ နနု စ ရုက္ခာဒယော စိတ္တရဟိတတာယ န ဇီဝါ၊ စိတ္တရဟိတတာ စ ပရိပ္ဖန္ဒာဘာဝတော ဆိန္နေ ဝိရုဟနတော ဝိသဒိသဇာတိဘာဝတော စတုယောနိအပရိယာပန္နတော စ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ ဝုဒ္ဓိ ပန ပဝါဠသိလာလဝဏာနမ္ပိ ဝိဇ္ဇတီတိ န တေသံ ဇီဝဘာဝေ ကာရဏံ၊ ဝိသယဂ္ဂဟဏဉ္စ နေသံ ပရိကပ္ပနာမတ္တံ သုပနံ ဝိယ စိဉ္စာဒီနံ၊ တထာ ဒေါဟဠာဒယော၊ အထ ကသ္မာ ဗီဇဂါမဘူတဂါမသမာရမ္ဘာ ပဋိဝိရတိ ဣစ္ဆိတာတိ? သမဏသာရုပ္ပတော တန္နိဝါသိသတ္တာနုရက္ခဏတော စ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဇီဝသညိနော ဟိ မောဃပုရိသ မနုဿာ ရုက္ခသ္မိ’’န္တိအာဒိ (ပါစိ။ ၈၉)။

မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ၊ မူလံ ဗီဇံ ဧတဿာတိပိ မူလဗီဇံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဖဠုဗီဇန္တိ ပဗ္ဗဗီဇံ။ ပစ္စယန္တရသမဝါယေ သဒိသဖလုပ္ပတ္တိယာ ဝိသေသကာရဏဘာဝတော ဝိရုဟနသမတ္ထေ သာရဖလေ နိရုဠှော ဗီဇ-သဒ္ဒေါ တဒတ္ထသံသိဒ္ဓိယာ မူလာဒီသုပိ ကေသုစိ ပဝတ္တတီတိ မူလာဒိတော နိဝတ္တနတ္ထံ ဧကေန ဗီဇ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဗီဇဗီဇ’’န္တိ ‘‘ရူပရူပံ၊ ဒုက္ခဒုက္ခ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၇) စ ယထာ။ ကသ္မာ ပနေတ္ထ ဗီဇဂါမဘူတဂါမံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဗီဇဂါမော ဧဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌောတိ? န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ နနု အဝေါစုမှာ ‘‘မူလမေဝ ဗီဇံ မူလဗီဇံ၊ မူလံ ဗီဇံ ဧတဿာတိပိ မူလဗီဇ’’န္တိ။ တတ္ထ ပုရိမေန ဗီဇဂါမော နိဒ္ဒိဋ္ဌော၊ ဒုတိယေန ဘူတဂါမော။ ဒုဝိဓောပေသ မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇဉ္စ မူလဗီဇန္တိ သာမညနိဒ္ဒေသေန၊ ဧကသေသနယေန ဝါ ဥဒ္ဒိဋ္ဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဉ္စဝိဓဿာ’’တိအာဒိ။ နီလတိဏရုက္ခာဒိကဿာတိ အလ္လတိဏဿ စေဝ အလ္လရုက္ခာဒိကဿ စ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဩသဓိဂစ္ဆလတာဒီနံ သင်္ဂဟော။

ဧကံ ဘတ္တံ ဧကဘတ္တံ၊ တံ အဿ အတ္ထီတိ ဧကဘတ္တိကော။ သော ပန ရတ္တိဘောဇနေနပိ သိယာတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ အာဟ ‘‘ရတ္တူပရတော’’တိ။ ဧဝမ္ပိ အပရဏှဘောဇီပိ သိယာ ဧကဘတ္တိကောတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ဝိရတော ဝိကာလဘောဇနာ’’တိ ဝုတ္တံ။ အရုဏုဂ္ဂမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ မဇ္ဈနှိကာ အယံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏော ဘောဇနဿ ကာလော နာမ၊ တဒညော ဝိကာလော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ဒုတိယပဒေန ရတ္တိဘောဇနဿ ပဋိက္ခိတ္တတ္တာ ‘‘အတိက္ကန္တေ မဇ္ဈနှိကေ ယာဝ သူရိယတ္ထင်္ဂမနာ ဘောဇနံ ဝိကာလဘောဇနံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဒါရုမာသကောတိ ယေ ဝေါဟာရံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဣတိ-သဒ္ဒေန ဧဝံပကာရေ ဒဿေတိ။ အညေဟိ ဂါဟာပနေ ဥပနိက္ခိတ္တသာဒိယနေ စ ပဋိဂ္ဂဟဏတ္ထော လဗ္ဘတီတိ ‘‘နေဝ တံ ဥဂ္ဂဏှာတိ၊ န ဥဂ္ဂဟာပေတိ၊ န ဥပနိက္ခိတ္တံ သာဒိယတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ တိဝိဓံ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ကာယေန၊ ဝါစာယ၊ မနသာတိ။ တတ္ထ ကာယေန ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဏှနံ၊ ဝါစာယ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဥဂ္ဂဟာပနံ၊ မနသာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ သာဒိယနန္တိ တိဝိဓမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ ပဋိဂ္ဂဟဏာတိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နေဝ တံ ဥဂ္ဂဏှာတီ’’တိအာဒိ။ ဧသ နယော အာမကဓညပဋိဂ္ဂဟဏာတိအာဒီသုပိ။ နီဝါရာဒိဥပဓညဿ သာလိအာဒိမူလဓညန္တောဂဓတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တဝိဓဿာ’’တိ။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စ ဝသာနိ ဘေသဇ္ဇာနိ အစ္ဆဝသံ၊ မစ္ဆဝသံ၊ သုသုကာဝသံ၊ သူကရဝသံ၊ ဂဒြဘဝသ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ဣဒံ ဩဒိဿ အနုညာတံ နာမ။ တဿ ပန ‘‘ကာလေ ပဋိဂ္ဂဟိတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၂၆၂) ဝုတ္တတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏံ ဝဋ္ဋတိ သတိ ပစ္စယေတိ အာဟ ‘‘အညတြ ဩဒိဿ အနုညာတာ’’တိ။

သာရုပ္ပေန ဝဉ္စနံ ရူပကူဋံ၊ ပတိရူပေန ဝဉ္စနာတိ အတ္ထော။ အင်္ဂေန အတ္တနော သရီရာဝယဝေန ဝဉ္စနံ အင်္ဂကူဋံ။ ဂဏှနဝသေန ဝဉ္စနံ ဂဟဏကူဋံ။ ပဋိစ္ဆန္နံ ကတွာ ဝဉ္စနံ ပဋိစ္ဆန္နကူဋံ။ အက္ကမတီတိ နိပ္ပီဠေတိ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ အက္ကမတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဟဒယန္တိ နာဠိအာဒိမာနဘာဇနာနံ အဗ္ဘန္တရံ။ တေလာဒီနံ နာဠိအာဒီဟိ မိနနကာလေ ဥဿာပိတာ သိခါယေဝ သိခါဘေဒေါ၊ တဿာ ဟာပနံ။ ကေစီတိ သာရသမာသာစရိယာ ဥတ္တရဝိဟာရဝါသိနော စ။

ဝဓောတိ မုဋ္ဌိပ္ပဟာရကသာတာဠနာဒီဟိ ဟိံသနံ၊ ဝိဟေဌနန္တိ အတ္ထော။ ဝိဟေဌနတ္ထောပိ ဟိ ဝဓ-သဒ္ဒေါ ဒိဿတိ ‘‘အတ္တာနံ ဝဓိတွာ ဝဓိတွာ ရောဒတီ’’တိအာဒီသု။ ယထာ ဟိ အပဋိဂ္ဂဟဘာဝသာမညေ သတိပိ ပဗ္ဗဇိတေဟိ အပ္ပဋိဂ္ဂဟိတဗ္ဗဝတ္ထုဝိသေသဘာဝသန္ဒဿနတ္ထံ ဣတ္ထိကုမာရိဒါသိဒါသာဒယော ဝိဘာဂေန ဝုတ္တာ၊ ဧဝံ ပရဿဟရဏဘာဝတော အဒိန္နာဒါနဘာဝသာမညေ သတိပိ တုလာကူဋာဒယော အဒိန္နာဒါနဝိသေသဘာဝဒဿနတ္ထံ ဝိဘာဂေန ဝုတ္တာ။ န ဧဝံ ပါဏာတိပါတပရိယာယဿ ဝဓဿ ပုန ဂဟဏေ ပယောဇနံ အတ္ထိ၊ တတ္ထ သယံကာရော၊ ဣဓ ပရံကာရောတိ စ န သက္ကာ ဝတ္တုံ ‘‘ကာယဝစိပ္ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ဆပ္ပယောဂါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁၀) ဝစနတော၊ တသ္မာ ယထာဝုတ္တော ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ယုတ္တော။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဝဓောတိ မာရဏ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တမ္ပိ ပေါထနမေဝ သန္ဓာယာတိ စ သက္ကာ ဝိညာတုံ မာရဏသဒ္ဒဿ ဝိဟိံသနေပိ ဒိဿနတော။

စီဝရပိဏ္ဍပါတာနံ ယထာက္ကမံ ကာယကုစ္ဆိပရိဟရဏမတ္တဇောတနာယံ အဝိသေသတော အဋ္ဌန္နံ ပရိက္ခာရာနံ တပ္ပယောဇနတာ သမ္ဘဝတီတိ ဒဿေန္တော ‘‘တေ သဗ္ဗေပီ’’တိအာဒိမာဟ။ ဧတေပီတိ နဝပရိက္ခာရိကာဒယောပိ အပ္ပိစ္ဆာ စ သန္တုဋ္ဌာ စ။ န ဟိ တတ္တကေန မဟိစ္ဆတာ အသန္တုဋ္ဌိတာ ဟောတီတိ။

စတူသု ဒိသာသု သုခံ ဝိဟရတိ၊ တတော ဧဝ သုခဝိဟာရဋ္ဌာနဘူတာ စတဿော ဒိသာ အဿ သန္တီတိ စာတုဒ္ဒိသော။ တတ္ထ စာယံ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ဘယေန နပ္ပဋိဟညတီတိ အပ္ပဋိဃော။ ဒွါဒသဝိဓဿ သန္တောသဿ ဝသေန သန္တုဿနတော သန္တုဿမာနော။ ဣတရီတရေနာတိ ဥစ္စာဝစေန ပရိဿယာနံ ဗာဟိရာနံ သီဟဗျဂ္ဃာဒီနံ၊ အဗ္ဘန္တရာနဉ္စ ကာမစ္ဆန္ဒာဒီနံ ကာယစိတ္တူပဒ္ဒဝါနံ အဘိဘဝနတော ပရိဿယာနံ သဟိတာ။ ဗန္ဓနဘာဝကရဘယာဘာဝေန အစ္ဆမ္ဘိ။ ဧကော အသဟာယော။ တတော ဧဝ ခဂ္ဂမိဂသိင်္ဂသဒိသတာယ ခဂ္ဂဝိသာဏကပ္ပော စရေယျာတိ အတ္ထော။

ဆိန္နပက္ခော၊ အသဉ္ဇာတပက္ခော ဝါ သကုဏော ဂန္တုံ န သက္ကောတီတိ ပက္ခိ-သဒ္ဒေန ဝိသေသေတွာ သကုဏော ပါဠိယံ ဝုတ္တောတိ အာဟ ‘‘ပက္ခယုတ္တော သကုဏော’’တိ။ ယဿ သန္နိဓိကာရပရိဘောဂေါ ကိဉ္စိ ဌပေတဗ္ဗံ သာပေက္ခာဌပနဉ္စ နတ္ထိ၊ တာဒိသော အယံ ဘိက္ခူတိ ဒဿေန္တော ‘‘အယမေတ္ထသင်္ခေပတ္ထော’’တိအာဒိမာဟ။ အရိယန္တိ အပေန္တိ တတော ဒေါသာ၊ တေဟိ ဝါ အာရကာတိ အရိယောတိ အာဟ ‘‘အရိယေနာတိ နိဒ္ဒေါသေနာ’’တိ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ အတ္တနိ။ နိဒ္ဒေါသသုခန္တိ နိရာမိသသုခံ ကိလေသဝဇ္ဇရဟိတတ္တာ။

ယထာဝုတ္တေ သီလသံဝရေ ပတိဋ္ဌိတဿေဝ ဣန္ဒြိယသံဝရော ဣစ္ဆိတဗ္ဗော တဒဓိဋ္ဌာနတော တဿ စ ပရိပါလကဘာဝတောတိ ဝုတ္တံ ‘‘သော ဣမိနာ အရိယေန သီလက္ခန္ဓေန သမန္နာဂတော ဘိက္ခူ’’တိ။ သေသပဒေသူတိ ‘‘န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီ ဟောတီ’’တိအာဒိပဒေသု။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – န နိမိတ္တဂ္ဂါဟီတိ ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တံ ဝါ သုဘနိမိတ္တာဒိကံ ဝါ ကိလေသဝတ္ထုဘူတံ နိမိတ္တံ န ဂဏှာတိ၊ ဒိဋ္ဌမတ္တေယေဝ သဏ္ဌာတိ။ နာနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟီတိ ကိလေသာနံ အနု အနု ဗျဉ္ဇနတော ပါကဋဘာဝကရဏတော အနုဗျဉ္ဇနန္တိလဒ္ဓဝေါဟာရံ ဟတ္ထပါဒသိတဟသိတကထိတဝိလောကိတာဒိဘေဒံ အာကာရံ န ဂဏှာတိ။ ယံ တတ္ထ ဘူတံ၊ တဒေဝ ဂဏှာတိ။ ယတွာဓိကရဏမေနန္တိအာဒိမှိ ယံကာရဏာ ယဿ စက္ခုန္ဒြိယာသံဝရဿ ဟေတု ဧတံ ပုဂ္ဂလံ သတိကဝါဋေန စက္ခုန္ဒြိယံ အသံဝုတံ အပိဟိတစက္ခုဒွါရံ ဟုတွာ ဝိဟရန္တံ ဧတေ အဘိဇ္ဈာဒယော ဓမ္မာ အနွဿဝေယျုံ အနုပ္ပဗန္ဓေယျုံ။ တဿ သံဝရာယ ပဋိပဇ္ဇတီတိ တဿ စက္ခုန္ဒြိယဿ သတိကဝါဋေန ပိဒဟနတ္ထာယ ပဋိပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ ပဋိပဇ္ဇန္တောယေဝ စ ‘‘ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ၊ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သောတေန သဒ္ဒံ သုတွာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝမိဒံ သင်္ခေပတော ရူပါဒီသု ကိလေသာနုဗန္ဓနိမိတ္တာဒိဂ္ဂါဟပရိဝဇ္ဇနလက္ခဏံ ဣန္ဒြိယသံဝရံ သီလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂသံဝဏ္ဏနာသု (ဝိသုဒ္ဓိ။ မဟာဋီ။ ၁။၁၃) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိလေသေဟိ အနဝသိတ္တသုခန္တိအာဒီသု ရူပါဒီသု နိမိတ္တာဒိဂ္ဂါဟပရိဝဇ္ဇနလက္ခဏတ္တာ ဣန္ဒြိယသံဝရဿ ကိလေသေဟိ အနဝသိတ္တသုခတာ အဝိကိဏ္ဏသုခတာ စဿ ဝုတ္တာ။

အဘိက္ကမနံ အဘိက္ကန္တော၊ ပုရတော ဂမနံ။ ပဋိက္ကမနံ ပဋိက္ကန္တော၊ ပစ္စာဂမနံ။ တဒုဘယမ္ပိ စတူသု ဣရိယာပထေသု လဗ္ဘတိ။ ဂမနေ တာဝ ပုရတော ကာယံ အဘိဟရန္တော အဘိက္ကမတိ နာမ၊ ပဋိနိဝတ္တေန္တော ပဋိက္ကမတိ နာမ။ ဌာနေပိ ဌိတကောဝ ကာယံ ပုရတော ဩဏမန္တော အဘိက္ကမတိ နာမ၊ ပစ္ဆတော အပနာမေန္တော ပဋိက္ကမတိ နာမ။ နိသဇ္ဇာယပိ နိသိန္နကောဝ အာသနဿ ပုရိမအင်္ဂါဘိမုခေါ သံသရန္တော အဘိက္ကမတိ နာမ၊ ပစ္ဆိမံ အင်္ဂပ္ပဒေသံ ပစ္စာသံသရန္တော ပဋိက္ကမတိ နာမ။ နိပဇ္ဇာယပိ ဧသေဝ နယော။

သာတ္ထကသမ္ပဇညန္တိအာဒီသု သမန္တတော ပကာရေဟိ၊ ပကဋ္ဌံ ဝါ သဝိသေသံ ဇာနာတီတိ သမ္ပဇာနော၊ သမ္ပဇာနဿ ဘာဝေါ သမ္ပဇညံ၊ တထာပဝတ္တံ ဉာဏံ။ ဓမ္မတော ဝဍ္ဎိသင်္ခါတေန သဟ အတ္ထေန ဝတ္တတီတိ သာတ္ထကံ၊ အဘိက္ကန္တာဒိသာတ္ထကဿ သမ္ပဇညံ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ။ သပ္ပာယဿ အတ္တနော ဥပကာရာဝဟဿ သမ္ပဇညံ သပ္ပာယသမ္ပဇညံ။ အဘိက္ကမာဒီသု ဘိက္ခာစာရဂေါစရေ၊ အညတ္ထာပိ ပဝတ္တေသု အဝိဇဟိတကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေ ဂေါစရေ သမ္ပဇညံ ဂေါစရသမ္ပဇညံ။ အဘိက္ကမာဒီသု အသမ္မုယှနမေဝ သမ္ပဇညံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ။ တတ္ထ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၄၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၉) အဘိက္ကမနစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ စိတ္တဝသေနေဝ အဂန္တွာ ‘‘ကိန္နု မေ ဧတ္ထ ဂတေန အတ္ထော အတ္ထိ နတ္ထီ’’တိ အတ္ထာနတ္ထံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အတ္ထပရိဂ္ဂဟဏံ သာတ္ထကသမ္ပဇညံ။ တတ္ထ စ အတ္ထောတိ စေတိယဒဿနဗောဓိဒဿနသင်္ဃဒဿနထေရဒဿနအသုဘဒဿနာဒိဝသေန ဓမ္မတော ဝဍ္ဎိ။ စေတိယံ ဝါ ဗောဓိံ ဝါ ဒိသွာပိ ဟိ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ၊ သင်္ဃဒဿနေန သင်္ဃာရမ္မဏံ ပီတိံ ဥပ္ပာဒေတွာ တဒေဝ ခယဝယတော သမ္မသန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ။ ထေရေ ဒိသွာ တေသံ ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌာယ အသုဘံ ဒိသွာ တတ္ထ ပဌမဇ္ဈာနံ ဥပ္ပာဒေတွာ တဒေဝ ခယဝယတော သမ္မသန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ၊ တသ္မာ ဧတေသံ ဒဿနံ ‘‘သာတ္ထက’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘အာမိသတောပိ ဝဍ္ဎိ အတ္ထောယေဝ တံ နိဿာယ ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယ ပဋိပန္နတ္တာ’’တိ ဝဒန္တိ။

တသ္မိံ ပန ဂမနေ သပ္ပာယာသပ္ပာယံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ သပ္ပာယပရိဂ္ဂဏှနံ သပ္ပာယသမ္ပဇညံ။ သေယျထိဒံ – စေတိယဒဿနံ တာဝ သာတ္ထံ။ သစေ ပန စေတိယဿ မဟာပူဇာယ ဒသဒွါဒသယောဇနန္တရေ ပရိသာ သန္နိပတန္တိ၊ အတ္တနော ဝိဘဝါနုရူပံ ဣတ္ထိယောပိ ပုရိသာပိ အလင်္ကတပဋိယတ္တာ စိတ္တကမ္မရူပကာနိ ဝိယ သဉ္စရန္တိ။ တတြ စဿ ဣဋ္ဌေ အာရမ္မဏေ လောဘော၊ အနိဋ္ဌေ ပဋိဃော၊ အသမပေက္ခနေ မောဟော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ကာယသံသဂ္ဂါပတ္တိံ ဝါ အာပဇ္ဇတိ၊ ဇီဝိတဗြဟ္မစရိယာနံ ဝါ အန္တရာယော ဟောတိ။ ဧဝံ တံ ဌာနံ အသပ္ပာယံ ဟောတိ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရအန္တရာယာဘာဝေ သပ္ပာယံ။ ဗောဓိဒဿနေပိ ဧသေဝ နယော။ သင်္ဃဒဿနမ္ပိ သာတ္ထံ။ သစေ ပန အန္တောဂါမေ မဟာမဏ္ဍပံ ကာရေတွာ သဗ္ဗရတ္တိံ ဓမ္မဿဝနံ ကရောန္တေသု မနုဿေသု ဝုတ္တပ္ပကာရေနေဝ ဇနသန္နိပါတော စေဝ အန္တရာယော စ ဟောတိ။ ဧဝံ တံ ဌာနံ အသပ္ပာယံ၊ အန္တရာယာဘာဝေ သပ္ပာယံ။ မဟာပရိသာပရိဝါရာနံ ထေရာနံ ဒဿနေပိ ဧသေဝ နယော။ အသုဘဒဿနမ္ပိ သာတ္ထံ မဂ္ဂဖလာဓိဂမဟေတုဘာဝတော။ ဒန္တကဋ္ဌတ္ထာယ သာမဏေရံ ဂဟေတွာ ဂတဒဟရဘိက္ခုနော ဝတ္ထုပေတ္ထ ကထေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ သာတ္ထမ္ပိ ပနေတံ ပုရိသဿ မာတုဂါမာသုဘံ အသပ္ပာယံ၊ မာတုဂါမဿ စ ပုရိသာသုဘံ။ သဘာဂမေဝ သပ္ပာယန္တိ ဧဝံ သပ္ပာယပရိဂ္ဂဏှနံ သပ္ပာယသမ္ပဇညံ နာမ။

ဧဝံ ပရိဂ္ဂဟိတသာတ္ထကသပ္ပာယဿ ပန အဋ္ဌတိံသာယ ကမ္မဋ္ဌာနေသု အတ္တနော စိတ္တရုစိယံ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတံ ဂေါစရံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဘိက္ခာစာရဂေါစရေ တံ ဂဟေတွာဝ ဂမနံ ဂေါစရသမ္ပဇညံ နာမ။

အဘိက္ကမာဒီသု ပန အသမ္မုယှနံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ။ တံ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – ဣဓ ဘိက္ခု အဘိက္ကမန္တော ဝါ ပဋိက္ကမန္တော ဝါ ယထာ အန္ဓပုထုဇ္ဇနာ အဘိက္ကမာဒီသု ‘‘အတ္တာ အဘိက္ကမတိ၊ အတ္တနာ အဘိက္ကမော နိဗ္ဗတ္တိတော’’တိ ဝါ၊ ‘‘အဟံ အဘိက္ကမာမိ၊ မယာ အဘိက္ကမော နိဗ္ဗတ္တိတော’’တိ ဝါ သမ္မုယှန္တိ၊ တထာ အသမ္မုယှန္တော ‘‘အဘိက္ကမာမီ’’တိ စိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနေ တေနေဝ စိတ္တေန သဒ္ဓိံ စိတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဝါယောဓာတု ဝိညတ္တိံ ဇနယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣတိ စိတ္တကိရိယဝါယောဓာတုဝိပ္ဖာရဝသေန အယံ ကာယသမ္မတော အဋ္ဌိသင်္ဃာဋော အဘိက္ကမတိ၊ တဿေဝံ အဘိက္ကမတော ဧကေကပဒုဒ္ဓရဏေ ပထဝီဓာတု၊ အာပေါဓာတူတိ ဒွေ ဓာတုယော ဩမတ္တာ ဟောန္တိ မန္ဒာ၊ ဣတရာ ဒွေ အဓိမတ္တာ ဟောန္တိ ဗလဝတိယော။ တထာ အတိဟရဏဝီတိဟရဏေသု။ ဝေါဿဇ္ဇနေ တေဇောဓာတု၊ ဝါယောဓာတူတိ ဒွေ ဓာတုယော ဩမတ္တာ ဟောန္တိ မန္ဒာ၊ ဣတရာ ဒွေ အဓိမတ္တာ ဗလဝတိယော။ တထာ သန္နိက္ခေပနသန္နိရုမ္ဘနေသု။ တတ္ထ ဥဒ္ဓရဏေ ပဝတ္တာ ရူပါရူပဓမ္မာ အတိဟရဏံ န ပါပုဏန္တိ၊ တထာ အတိဟရဏေ ပဝတ္တာ ဝီတိဟရဏံ၊ ဝီတိဟရဏေ ပဝတ္တာ ဝေါဿဇ္ဇနံ၊ ဝေါဿဇ္ဇနေ ပဝတ္တာ သန္နိက္ခေပနံ၊ သန္နိက္ခေပနေ ပဝတ္တာ သန္နိရုမ္ဘနံ န ပါပုဏန္တိ။ တတ္ထ တတ္ထေဝ ပဗ္ဗပဗ္ဗံ သန္နိသန္ဓိ ဩဓိဩဓိ ဟုတွာ တတ္တကပါလေ ပက္ခိတ္တတိလံ ဝိယ ပဋပဋာယန္တာ ဘိဇ္ဇန္တိ။ တတ္ထ ကော ဧကော အဘိက္ကမတိ၊ ကဿ ဝါ ဧကဿ အဘိက္ကမနံ? ပရမတ္ထတော ဟိ ဓာတူနံယေဝ ဂမနံ၊ ဓာတူနံ ဌာနံ၊ ဓာတူနံ နိသဇ္ဇနံ၊ ဓာတူနံ သယနံ။ တသ္မိံ တသ္မိဉှိ ကောဋ္ဌာသေ သဒ္ဓိံ ရူပေန –

‘‘အညံ ဥပ္ပဇ္ဇတေ စိတ္တံ၊ အညံ စိတ္တံ နိရုဇ္ဈတိ၊

အဝီစိမနုသမ္ဗန္ဓော၊ နဒီသောတောဝ ဝတ္တတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၄၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၉၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၃၆၈)၊

ဧဝံ အဘိက္ကမာဒီသု အသမ္မုယှနံ အသမ္မောဟသမ္ပဇညံ နာမာတိ။ ပစ္စယသမ္ပတ္တိန္တိ ပစ္စယပါရိပူရိံ။ ဣမေ စတ္တာရောတိ သီလသံဝရော၊ သန္တောသော၊ ဣန္ဒြိယသံဝရော၊ သတိသမ္ပဇညန္တိ ဣမေ စတ္တာရော အရညဝါသဿ သမ္ဘာရာ ။ ဝတ္တဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတီတိ ‘‘အသုကဿ ဘိက္ခုနော အရညေ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဝိယ ဝနစရကာနံ ဝိယ စ နိဝါသမတ္တမေဝ၊ န အရညဝါသာနုစ္ဆဝိကာ ကာစိ သမ္မာပဋိပတ္တီ’’တိ အပဝါဒဝသေန ဝတ္တဗ္ဗတံ၊ အာရညကေဟိ ဝါ တိရစ္ဆာနဂတေဟိ ဝနစရကဝိသဘာဂဇနေဟိ ဝိပ္ပဋိပတ္တိဝသေန ဝတ္ထဗ္ဗတံ အာပဇ္ဇတိ။ ဘေရဝသဒ္ဒံ သာဝေန္တိ၊ တာဝတာ အပလာယန္တာနံ ဟတ္ထေဟိ သီသံ…ပေ… ကရောန္တိ။ ကာဠကသဒိသတ္တာ ကာဠကံ၊ ဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ထုလ္လဝဇ္ဇံ။ တိလကသဒိသတ္တာ တိလကံ၊ မိစ္ဆာဝိတက္ကသင်္ခါတံ အဏုမတ္တဝဇ္ဇံ။ တန္တိ ပီတိံ။ ဝိဘူတဘာဝေန ဥပဋ္ဌာနတော ခယတော သမ္မသန္တော။

ဝိဝိတ္တန္တိ ဇနဝိဝိတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘သုည’’န္တိ။ တံ ပန ဇနသဒ္ဒနိဂ္ဃောသာဘာဝေန ဝေဒိတဗ္ဗံ သဒ္ဒကဏ္ဋကတ္တာ ဈာနဿာတိ အာဟ ‘‘အပ္ပသဒ္ဒံ အပ္ပနိဂ္ဃောသန္တိ အတ္ထော’’တိ။ ဧတဒေဝါတိ နိဿဒ္ဒတံယေဝ။ ဝိဟာရော ပါကာရပရိစ္ဆိန္နော သကလော အာဝါသော။ အဍ္ဎယောဂေါ ဒီဃပါသာဒေါ၊ ‘‘ဂရုဠသဏ္ဌာနပါသာဒေါ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ပါသာဒေါ စတုရဿပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ မုဏ္ဍစ္ဆဒနပါသာဒေါ။ အဋ္ဋော ပဋိရာဇူနံ ပဋိဗာဟနယောဂ္ဂေါ စတုပ္ပဉ္စဘူမကော ပတိဿယဝိသေသော။ မာဠော ဧကကူဋသင်္ဂဟိတော အနေကကောဏဝန္တော ပတိဿယဝိသေသော။ အပရော နယော – ဝိဟာရော နာမ ဒီဃမုခပါသာဒေါ။ အဍ္ဎယောဂေါ ဧကပဿစ္ဆဒနကသေနာသနံ။ တဿ ကိရ ဧကပဿေ ဘိတ္တိ ဥစ္စတရာ ဟောတိ၊ ဣတရပဿေ နီစာ။ ဧတေန တံ ဧကပဿစ္ဆဒနကံ ဟောတိ။ ပါသာဒေါ နာမ အာယတစတုရဿပါသာဒေါ။ ဟမ္မိယံ မုဏ္ဍစ္ဆဒနံ စန္ဒိကင်္ဂဏယုတ္တံ။ ဂုဟာ နာမ ကေဝလာ ပဗ္ဗတဂုဟာ။ လေဏံ ဒွါရဗဒ္ဓံ ပဗ္ဘာရံ။ မဏ္ဍပေါတိ သာခါမဏ္ဍပေါ။ အာဝသထဘူတံ သေနာသနံ ဝိဟရိတဗ္ဗဋ္ဌေန ဝိဟာရသေနာသနံ။ မသာရကာဒိ မဉ္စပီဌံ တတ္ထ အတ္ထရိတဗ္ဗဘိသိ ဥပဓာနဉ္စ မဉ္စပီဌသမ္ဗန္ဓတော မဉ္စပီဌသေနာသနံ။ စိမိလိကာဒိ ဘူမိယံ သန္ထရိတဗ္ဗတာယ သန္ထတသေနာသနံ။ အဘိသင်္ခတာဘာဝတော ကေဝလံ သယနဿ နိသဇ္ဇာယ စ ဩကာသဘူတံ ရုက္ခမူလာဒိ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဩကာသသေနာသနံ။ သေနာသနဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတမေဝါတိ ‘‘ဝိဝိတ္တံ သေနာသန’’န္တိ ဣမိနာ သေနာသနဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတမေဝ သာမညဇောတနာဘာဝတော။

ယဒိ ဧဝံ ကသ္မာ ‘‘အရည’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဣမဿ ပနာ’’တိအာဒိ။ ဘိက္ခုနီနံ ဝသေန အာဂတန္တိ ဣဒံ ဝိနယေ တထာ အာဂတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ၊ အဘိဓမ္မေပိ (ဝိဘ။ ၅၂၉) ပန ‘‘အရညန္တိ နိက္ခမိတွာ ဗဟိ ဣန္ဒခိလာ သဗ္ဗမေတံ အရည’’န္တိ အာဂတမေဝ။ တတ္ထ ဟိ ယံ န ဂါမပ္ပဒေသန္တောဂဓံ၊ တံ အရညန္တိ နိပ္ပရိယာယဝသေန တထာ ဝုတ္တံ။ ဓုတင်္ဂနိဒ္ဒေသေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၃၁) ယံ ဝုတ္တံ၊ တံ ယုတ္တံ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ရုက္ခမူလန္တိ ရုက္ခသမီပံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယာဝတာ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ သမန္တာ ဆာယာ ဖရတိ၊ နိဝါတေ ပဏ္ဏာနိ ပတန္တိ၊ ဧတ္တာဝတာ ရုက္ခမူလ’’န္တိ။ သေလ-သဒ္ဒေါ အဝိသေသတော ပဗ္ဗတပရိယာယောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပဗ္ဗတန္တိ သေလ’’န္တိ၊ န သိလာမယမေဝ။ ပံသုမယာဒိကော ဟိ တိဝိဓောပိ ပဗ္ဗတော ဧဝါတိ။ ဝိဝရန္တိ ဒွိန္နံ ပဗ္ဗတာနံ မိထော အာသန္နတရေ ဌိတာနံ ဩဝရကာဒိသဒိသံ ဝိဝရံ။ ဧကသ္မိံယေဝ ဝါ ပဗ္ဗတေ။ ဥမင်္ဂသဒိသန္တိ သုဒုင်္ဂါသဒိသံ။ မနုဿာနံ အနုပစာရဋ္ဌာနန္တိ ပကတိသဉ္စာရဝသေန မနုဿေဟိ န သဉ္စရိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ‘‘ဝနပတ္ထန္တိ ဝနသဏ္ဍာနမေတံ သေနာသနာနံ အဓိဝစနံ။ ဝနပတ္ထန္တိ ဘိံသနကာနမေတံ။ ဝနပတ္ထန္တိ သလောမဟံသာနမေတံ။ ဝနပတ္ထန္တိ ပရိယန္တာနမေတံ။ ဝနပတ္ထန္တိ န မနုဿူပစာရာနမေတံ သေနာသနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဝိဘ။ ၅၃၁) ဣမံ ပါဠိပ္ပဒေသံ သင်္ဂဏှာတိ။ အစ္ဆန္နန္တိ ကေနစိ ဆဒနေန အန္တမသော ရုက္ခသာခါယပိ န ဆာဒိတံ။ နိက္ကဍ္ဎိတွာတိ နီဟရိတွာ။ ပဗ္ဘာရလေဏသဒိသေတိ ပဗ္ဘာရသဒိသေ၊ လေဏသဒိသေ ဝါ။

ပိဏ္ဍပါတပရိယေသနံ ပိဏ္ဍပါတော ဥတ္တရပဒလောပေနာတိ အာဟ ‘‘ပိဏ္ဍပါတပရိယေသနတော ပဋိက္ကန္တော’’တိ။ ပလ္လင်္ကန္တိ ဧတ္ထ ပရိ-သဒ္ဒေါ သမန္တတောတိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ၊ တသ္မာ ဝါမောရုံ ဒက္ခိဏောရုဉ္စ သမံ ဌပေတွာ ဥဘော ပါဒေ အညမညံ သမ္ဗန္ဓေ ကတွာ နိသဇ္ဇာ ပလ္လင်္ကန္တိ အာဟ ‘‘သမန္တတော ဦရုဗဒ္ဓါသန’’န္တိ။ ဦရူနံ ဗန္ဓနဝသေန နိသဇ္ဇာ ပလ္လင်္ကံ။ အာဘုဇိတွာတိ စ ယထာ ပလ္လင်္ကဝသေန နိသဇ္ဇာ ဟောတိ၊ ဧဝံ ဥဘော ပါဒေ အာဘုဇိတေ သမိဉ္ဇိတေ ကတွာ။ တံ ပန ဥဘိန္နံ ပါဒါနံ တထာသမ္ဗန္ဓတာကရဏန္တိ အာဟ ‘‘ဗန္ဓိတွာ’’တိ။ ဟေဋ္ဌိမကာယဿ အနုဇုကံ ဌပနံ နိသဇ္ဇာဝစနေနေဝ ဗောဓိတန္တိ ဥဇုံ ကာယန္တိ ဧတ္ထ ကာယ-သဒ္ဒေါ ဥပရိမကာယဝိသယောတိ အာဟ ‘‘ဥပရိမသရီရံ ဥဇုကံ ဌပေတွာ’’တိ။ တံ ပန ဥဇုကံ ဌပနံ သရူပတော ပယောဇနတော စ ဒဿေတုံ ‘‘အဋ္ဌာရသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ န ပဏမန္တီတိ န ဩဏမန္တိ။ န ပရိပတတီတိ န ဝိဂစ္ဆတိ ဝီထိံ န လင်္ဃေတိ၊ တတော ဧဝ ပုဗ္ဗေနာပရံ ဝိသေသသမ္ပတ္တိယာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝုဒ္ဓိံ ဖာတိံ ဂစ္ဆတိ။ ပရိမုခန္တိ ဧတ္ထ ပရိ-သဒ္ဒေါ အဘိ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခ’’န္တိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ပုထုတ္တာရမ္မဏတော နိဝါရေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံယေဝ ပုရက္ခတွာတိ အတ္ထော။ သမီပတ္ထော ဝါ ပရိ-သဒ္ဒေါတိ ဒဿေန္တော ‘‘မုခသမီပေ ဝါ ကတွာ’’တိ အာဟ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘ဝိဝိတ္တံ သေနာသနံ ဘဇတီ’’တိအာဒိနာ ဘာဝနာနုရူပံ သေနာသနံ ဒဿိတံ၊ ဧဝံ နိသီဒတီတိ ဣမိနာ အလီနာနုဒ္ဓစ္စပက္ခိယော သန္တော ဣရိယာပထော ဒဿိတော။ ‘‘ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ’’တိ ဣမိနာ နိသဇ္ဇာယ ဒဠှဘာဝေါ။ ‘‘ပရိမုခံ သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ’’တိ ဣမိနာ အာရမ္မဏပရိဂ္ဂဟူပါယော။

ပရီတိ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော ‘‘ပရိဏာယိကာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၆၊ ၂၀) ဝိယ။ မုခန္တိ နိယျာနဋ္ဌော ‘‘သုညတဝိမောက္ခမုခ’’န္တိအာဒီသု ဝိယ။ ပဋိပက္ခတော နိဂ္ဂမနဋ္ဌော ဟိ နိယျာနဋ္ဌော၊ တသ္မာ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနံ သတိန္တိ သဗ္ဗထာ ဂဟိတာသမ္မောသံ ပရိစ္စတ္တသမ္မောသံ သတိံ ကတွာ၊ ပရမသတိနေပက္ကံ ဥပဋ္ဌပေတွာတိ အတ္ထော။

အဘိဇ္ဈာယတိ ဂိဇ္ဈတိ အဘိကင်္ခတိ ဧတာယာတိ အဘိဇ္ဈာ၊ လောဘော။ လုဇ္ဇနဋ္ဌေနာတိ ဘိဇ္ဇနဋ္ဌေန၊ ခဏေ ခဏေ ဘိဇ္ဇနဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနာတိ ဧတ္ထ ဝိက္ခမ္ဘနံ အနုပ္ပာဒနံ အပ္ပဝတ္တနံ ပဋိပက္ခေန သုပ္ပဟီနတ္တာ။ ပဟီနတ္တာတိ စ ပဟီနသဒိသတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ဈာနဿ အနဓိဂတတ္တာ။ တထာပိ နယိဒံ စက္ခုဝိညာဏံ ဝိယ သဘာဝတော ဝိဂတာဘိဇ္ဈံ၊ အထ ခေါ ဘာဝနာဝသေန။ တေနာဟ ‘‘န စက္ခုဝိညာဏသဒိသေနာ’’တိ။ ဧသေဝ နယောတိ ယထာ စက္ခုဝိညာဏံ သဘာဝေန ဝိဂတာဘိဇ္ဈံ အဗျာပန္နဉ္စ န ဘာဝနာယ ဝိက္ခမ္ဘိတတ္တာ၊ န ဧဝမိဒံ။ ဣဒံ ပန စိတ္တံ ဘာဝနာယ ပရိသောဓိတတ္တာ အဗျာပန္နံ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓံ အနုဒ္ဓတံ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆဉ္စာတိ အတ္ထော။ ပုရိမပကတိန္တိ ပရိသုဒ္ဓပဏ္ဍရသဘာဝံ။ ‘‘ယာ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တဿ အကလျတာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၂၊ ဝိဘ။ ၅၄၆) ထိနဿ၊ ‘‘ယာ တသ္မိံ သမယေ ကာယဿ အကလျတာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၃၊ ဝိဘ။ ၅၄၆) စ မိဒ္ဓဿ အဘိဓမ္မေ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ထိနံ စိတ္တဂေလညံ၊ မိဒ္ဓံ စေတသိကဂေလည’’န္တိ။ သတိပိ ဟိ အညမညံ အဝိပ္ပယောဂေ စိတ္တကာယလဟုတာဒီနံ ဝိယ စိတ္တစေတသိကာနံ ယထာက္ကမံ တံတံဝိသေသဿ ယာ တေသံ အကလျတာဒီနံ ဝိသေသပစ္စယတာ၊ အယမေတေသံ သဘာဝေါတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာလောကသညီတိ ဧတ္ထ အတိသယတ္တဝိသိဋ္ဌအတ္ထိအတ္ထာဝဗောဓကောယမီကာရောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ရတ္တိမ္ပိ…ပေ… သမန္နာဂတော’’တိ။ ဣဒံ ဥဘယန္တိ သတိသမ္ပဇညမာဟ။

အတိက္ကမိတွာတိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဇဟိတွာ။ ကထမိဒံ ကထမိဒန္တိ ပဝတ္တိယာ ကထံကထာ၊ ဝိစိကိစ္ဆာ၊ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ ကထံကထီ၊ န ကထံကထီတိ အကထံကထီ၊ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆော။ လက္ခဏာဒိဘေဒတောတိ ဧတ္ထ အာဒိ-သဒ္ဒေန ပစ္စယပရိဟာနပ္ပဟာယကာဒီနမ္ပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေပိ ဟိ ပဘေဒတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ။ ဥစ္ဆိန္ဒိတွာ ပါတေန္တီတိ ဧတ္ထ ဥစ္ဆိန္ဒနံ ပါတနဉ္စ တာသံ ပညာနံ အနုပ္ပန္နာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ အပ္ပဒါနမေဝ။ ဣတိ မဟဂ္ဂတာနုတ္တရပညာနံ ဧကစ္စာယ စ ပရိတ္တပညာယ အနုပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ နီဝရဏဓမ္မာ ဣတရာယ စ သမတ္ထတံ ဝိဟနန္တိယေဝါတိ ‘‘ပညာယ ဒုဗ္ဗလီကရဏာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အပ္ပေန္တောတိ နိဂမေန္တော။

အတ္တန္တပသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉-၁၀။ တဏှာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၉၉-၂၀၀။ နဝမေ တယော ဘဝေ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဌိတံ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကဿ ဥပါဒါယ အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနီ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ တံ တံ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသဘူတံ ဇာလမေတိဿာ အတ္ထီတိ ဇာလိနီ။ တေနာဟ ‘‘တယော ဝါ ဘဝေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေ၊ အာရမ္မဏေ ဝါ။ အပိစာတိအာဒိနာ နိဒ္ဒေသနယေန ဝိသတ္တိကာပဒဿ အတ္ထံ ဒဿေန္တော နိဒ္ဒေသပါဠိယာ ဧကဒေသံ ဒဿေတိ ‘‘ဝိသမူလာ’’တိအာဒိနာ။ အယဉှေတ္ထ နိဒ္ဒေသပါဠိ (မဟာနိ။ ၃၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသော ၂၂၊ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသော ၁၂၄) –

‘‘ဝိသတ္တိကာတိ ကေနဋ္ဌေန ဝိသတ္တိကာ? ဝိသတာတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသဋာတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသာလာတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသက္ကတီတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသံဟရတီတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသံဝါဒိကာတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသမူလာတိ ဝိသတ္တိကာ၊ ဝိသဖလာတိ ဝိသတ္တိကာ ။ ဝိသပရိဘောဂါတိ ဝိသတ္တိကာ။ ဝိသာလာ ဝါ ပန သာ တဏှာ ရူပေ သဒ္ဒေ ဂန္ဓေ ရသေ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေ ကုလေ ဂဏေ အာဝါသေ လာဘေ ယသေ ပသံသာယ သုခေ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရေ ကာမဓာတုယာ ရူပဓာတုယာ အရူပဓာတုယာ ကာမဘဝေ ရူပဘဝေ အရူပဘဝေ သညိဘဝေ အသညိဘဝေ နေဝသညိနာသညိဘဝေ ဧကဝေါကာရဘဝေ စတုဝေါကာရဘဝေ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ အတီတေ အနာဂတေ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတဗ္ဗေသု ဝိသဋာ ဝိတ္ထတာတိ ဝိသတ္တိကာ’’တိ။

တတ္ထ (မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၃၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁ ဩဃတရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ) ဝိသတာတိ ဝိတ္ထတာ ရူပါဒီသု တေဘူမကဓမ္မဗျာပနဝသေန။ ဝိသဋာတိ ပုရိမဝစနမေဝ တ-ကာရဿ ဋ-ကာရံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ ဝိသာလာတိ ဝိပုလာ။ ဝိသက္ကတီတိ ပရိသဟတိ။ ရတ္တော ဟိ ရာဂဝတ္ထုနာ ပရေန တာဠိယမာနောပိ သဟတိ၊ ဝိပ္ဖန္ဒနံ ဝါ ‘‘ဝိသက္ကန’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဝိသံဟရတီတိ တထာ တထာ ကာမေသု အာနိသံသံ ဒဿေန္တီ ဝိဝိဓေဟိ အာကာရေဟိ နေက္ခမ္မာဘိမုခပ္ပဝတ္တိတော စိတ္တံ သံဟရတိ သံခိပတိ။ ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခံ၊ တံ ဟရတိ ဥပနေတီတိ အတ္ထော။ အနိစ္စာဒိံ နိစ္စာဒိတော ဂဏှန္တီ ဝိသံဝါဒိကာ ဟောတိ။ ဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကဿ ကမ္မဿ ဟေတုဘာဝတော ဝိသမူလာ၊ ဝိသံ ဝါ ဒုက္ခဒုက္ခာဒိဘူတာ ဝေဒနာ မူလံ ဧတိဿာတိ ဝိသမူလာ။ ဒုက္ခသမုဒယတ္တာ ဝိသံ ဖလံ ဧတိဿာတိ ဝိသဖလာ။ တဏှာယ ရူပါဒိကဿ ဒုက္ခဿ ပရိဘောဂေါ ဟောတိ၊ န အမတဿာတိ သာ ဝိသပရိဘောဂါ ဝုတ္တာ။ သဗ္ဗတ္ထ နိရုတ္တိဝသေန ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယော ပနေတ္ထ ပဓာနော အတ္ထော၊ တံ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ဝိသဋာ ဝါ ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တန္တံ ဝုစ္စတိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၉၅ အပသာဒနာဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၆၀) ဝတ္ထဝိနနတ္ထံ တန္တဝါယေဟိ ဒဏ္ဍကေ အာသဉ္စိတွာ ပသာရိတသုတ္တဝဋ္ဋိ ‘‘တနီယတီ’’တိ ကတွာ၊ တံ ပန သုတ္တံ သန္တာနာကုလတာယ နိဒဿနဘာဝေန အာကုလမေဝ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘တန္တံ ဝိယ အာကုလဇာတော’’တိ။ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ နာမာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သမာနေတုန္တိ ပုဗ္ဗေနာပရံ သမံ ကတွာ အာနေတုံ၊ အဝိသမံ ဥဇုံ ကာတုန္တိ အတ္ထော။ တန္တမေဝ ဝါ အာကုလံ တန္တာကုလံ၊ တန္တာကုလံ ဝိယ ဇာတော ဘူတောတိ တန္တာကုလကဇာတော။ ဝိနနတော ဂုလာတိ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန လဒ္ဓနာမဿ တန္တဝါယဿ ဂုဏ္ဌိကံ နာမ အာကုလဘာဝေန အဂ္ဂတော ဝါ မူလတော ဝါ ဒုဝိညေယျမေဝ ခလိဗဒ္ဓတန္တသုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဂုလာဂုဏ္ဌိကံ ဝုစ္စတိ ပေသကာရကဉ္ဇိယသုတ္တ’’န္တိ။

သကုဏိကာတိ ပဋပဒသကုဏိကာ။ သာ ဟိ ရုက္ခသာခါသု ဩလမ္ဗနကုဋဝါ ဟောတိ။ တဉှိ သာ ကုဋဝံ တတော တတော တိဏဟီရာဒိကေ အာနေတွာ တထာ ဝိနတိ၊ ယထာ တေ ပေသကာရကဉ္ဇိယသုတ္တံ ဝိယ အဂ္ဂေန ဝါ အဂ္ဂံ၊ မူလေန ဝါ မူလံ သမာနေတုံ ဝိဝေစေတုံ ဝါ န သက္ကာ။ တေနာဟ ‘‘ယထာ’’တိအာဒိ။ တဒုဘယမ္ပိ ‘‘ဂုလာဂုဏ္ဌိက’’န္တိ ဝုတ္တံ ကဉ္ဇိယသုတ္တံ ကုလာဝကဉ္စ။ ပုရိမနယေနေဝါတိ ‘‘ဧဝမေဝ သတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တနယေနေဝ။ ကာမံ မုဉ္ဇပဗ္ဗဇတိဏာနိ ယထာဇာတာနိပိ ဒီဃဘာဝေန ပတိတွာ အရညဋ္ဌာနေ အညမညံ ဝိနန္ဓိတွာ အာကုလဗျာကုလာနိ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ၊ တာနိ ပန န တထာ ဒုဗ္ဗိဝေစိယာနိ ယထာ ရဇ္ဇုဘူတာနီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာ တာနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သေသမေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

အပါယာတိ အဝဍ္ဎိကာ၊ သုခေန၊ သုခဟေတုနာ ဝါ ဝိရဟိတာတိ အတ္ထော။ ဒုက္ခဿ ဂတိဘာဝတောတိ အာပါယိကဿ ဒုက္ခဿ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝတော။ သုခသမုဿယတောတိ အဗ္ဘုဒယတော။ ဝိနိပတိတတ္တာတိ ဝိရူပံ နိပါတတ္တာ၊ ယထာ တေနတ္တဘာဝေန သုခသမုဿယော န ဟောတိ၊ ဧဝံ နိပတိတတ္တာ။ ဣတရောတိ သံသာရော။ နနု ‘‘အပါယ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တောပိ သံသာရော ဧဝါတိ? သစ္စမေတံ၊ နိရယာဒီနံ ပန အဓိမတ္တဒုက္ခဘာဝဒဿနတ္ထံ အပါယာဒိဂ္ဂဟဏံ။ ဂေါဗလီဗဒ္ဒဉာယေနာယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋီတိ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဟေတုဖလဘာဝေန အပရာပရပ္ပဝတ္တိ။ အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာတိ အဝိစ္ဆေဒေန ဝတ္တမာနာ။ တံ သဗ္ဗမ္ပီတိ တံ ‘‘အပါယ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တံ သဗ္ဗံ အပါယဒုက္ခဉ္စ ဝဋ္ဋဒုက္ခဉ္စ။ မဟာသမုဒ္ဒေ ဝါတက္ခိတ္တာ နာဝါ ဝိယာတိ ဣဒံ ပရိဗ္ဘမနဋ္ဌာနဿ မဟန္တဒဿနတ္ထဉ္စေဝ ပရိဗ္ဘမနဿ အနဝဋ္ဌိတတာဒဿနတ္ထဉ္စ ဥပမာ။ ယန္တေ ယုတ္တဂေါဏော ဝိယာတိ ဣဒံ ပန အဝသီဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စေဝ ဒုပ္ပမောက္ခဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

‘‘သမူဟဂ္ဂါဟောတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌီနံ သာဓာရဏဂ္ဂါဟော’’တိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘ဣတ္ထံ ဧဝံ အညထာ’’တိ ပန ဝိသေသံ အကတွာ ဂဟဏံ သမူဟဂ္ဂါဟောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိသေသံ အကတွာတိ စ အနုပနိဓာနံ သမတော အသမတော စ ဥပနိဓာနန္တိ ဣမံ ဝိဘာဂံ အကတွာတိ အတ္ထော။ ဣတ္ထန္တိ ဟိ အနုပနိဓာနံ ကထိတံ။ ဧဝံ အညထာတိ ပန သမတော အသမတော စ ဥပနိဓာနံ။ အညံ အာကာရန္တိ ပရသန္တာနဂတံ အာကာရံ။

အတ္ထီတိ သဒါ သံဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ သီဒတီတိ နဿတိ။ သံသယပရိဝိတက္ကဝသေနာတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ အဟံ သိယံ၊ န သိယ’’န္တိ ဧဝံ ပရိဝိတက္ကဝသေန။ ပတ္ထနာကပ္ပနဝသေနာတိ ‘‘အပိ နာမ သာဓု ပနာဟံ သိယ’’န္တိ ဧဝံ ပတ္ထနာယ ကပ္ပနဝသေန။ သုဒ္ဓသီသာတိ တဏှာမာနဒိဋ္ဌီနံ သာဓာရဏာ သီသာ။ ‘‘ဣတ္ထံ ဧဝံ အညထာ’’တိ ဝုတ္တဿ ဝိသေသဿ အနိဿိတတ္တာ ‘‘သုဒ္ဓသီသာ’’တိ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌိသီသေဟိ ဒိဋ္ဌိယာ ဂဟိတာယ တဒဝိနာဘာဝိနီ တဏှာ ဒဿိတာ၊ စတူဟိ သီသေဟိ ဒွါဒသဟိ စ သီသမူလကေဟိ မာနဒိဋ္ဌီဟိ အယမေဝ တဏှာ ဒဿိတာတိ အာဟ ‘‘ဧဝမေတေ…ပေ… တဏှာဝိစရိတဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။ နနု စ မာနဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟောပိ ဣဓာဓိပ္ပေတော၊ ယတော ‘‘တဏှာမာနဒိဋ္ဌိဝသေန သမူဟဂ္ဂါဟော’’တိ အဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ကထံ တဏှာဝိစရိတာနီတိ ဣဒံ ဝစနံ? ဝုစ္စတေ – ဒိဋ္ဌိမာနေသုပိ တဏှာဝိစရိတာနီတိ ဝစနံ အညမညံ ဝိပ္ပယောဂီနံ ဒိဋ္ဌိမာနာနံ တဏှာယ အဝိပ္ပယောဂါနံ တံမူလကတ္တာ တပ္ပဓာနတာယ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒသမံ ဥတ္တာနမေဝ။

တဏှာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မဟာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုတ္ထပဏ္ဏာသကံ နိဋ္ဌိတံ။

၅။ ပဉ္စမပဏ္ဏာသကံ