📜

၆။ မဟာဝဂ္ဂေါ

၁။ သောဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၅။ ဆဋ္ဌဿ ပဌမေ နိသီဒိ ဘဂဝါ ပညတ္တေ အာသနေတိ ဧတ္ထ ကိံ တံ အာသနံ ပဌမမေဝ ပညတ္တံ၊ ဥဒါဟု ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ပညတ္တန္တိ စေ? ဘဂဝတော ဓရမာနကာလေ ပဓာနိကဘိက္ခူနံ ဝတ္တမေတံ၊ ယဒိဒံ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနေ ဗုဒ္ဓါသနံ ပညပေတွာဝ နိသီဒနန္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပဓာနိကဘိက္ခူ’’တိအာဒိ။ ဗုဒ္ဓကာလေ ကိရ ယတ္ထ ယတ္ထ ဧကောပိ ဘိက္ခု ဝိဟရတိ၊ သဗ္ဗတ္ထ ဗုဒ္ဓါသနံ ပညတ္တမေဝ ဟောတိ။ ကသ္မာ? ဘဂဝါ ဟိ အတ္တနော သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဖာသုကဋ္ဌာနေ ဝိဟရန္တေ မနသိ ကရောတိ – ‘‘အသုကော မယှံ သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဂတော၊ အသက္ခိ နု ခေါ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ၊ နော’’တိ။ အထ နံ ပဿတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အကုသလဝိတက္ကံ ဝိတက္ကယမာနံ၊ တတော ‘‘ကထဉှိ နာမ မာဒိသဿ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဝိဟရန္တံ ဣမံ ကုလပုတ္တံ အကုသလဝိတက္ကာ အဓိဘဝိတွာ အနမတဂ္ဂေ ဝဋ္ဋဒုက္ခေ သံသာရေဿန္တီ’’တိ တဿ အနုဂ္ဂဟတ္ထံ တတ္ထေဝ အတ္တာနံ ဒဿေတွာ တံ ကုလပုတ္တံ ဩဝဒိတွာ အာကာသံ ဥပ္ပတိတွာ ပုန အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနမေဝ ဂစ္ဆတိ။ အထေဝံ ဩဝဒိယမာနာ တေ ဘိက္ခူ စိန္တယိံသု ‘‘သတ္ထာ အမှာကံ မနံ ဇာနိတွာ အာဂန္တွာ အမှာကံ သမီပေ ဌိတံယေဝ အတ္တာနံ ဒဿေတိ။ တသ္မိံ ခဏေ၊ ‘ဘန္တေ၊ ဣဓ နိသီဒထ နိသီဒထာ’တိ အာသနပရိယေသနံ နာမ ဘာရော’’တိ။ တေ အာသနံ ပညပေတွာဝ ဝိဟရန္တိ။ ယဿ ပီဌံ အတ္ထိ၊ သော တံ ပညပေတိ။ ယဿ နတ္ထိ၊ သော မဉ္စံ ဝါ ဖလကံ ဝါ ပါသာဏံ ဝါ ဝါလိကာပုဉ္ဇံ ဝါ ပညပေတိ။ တံ အလဘမာနာ ပုရာဏပဏ္ဏာနိပိ သံကဍ္ဎိတွာ တတ္ထ ပံသုကူလံ ပတ္ထရိတွာ ဌပေန္တိ။

သတ္တ သရာတိ – ဆဇ္ဇော၊ ဥသဘော၊ ဂန္ဓာရော၊ မဇ္ဈိမော၊ ပဉ္စမော၊ ဓေဝတော၊ နိသာဒေါတိ ဧတေ သတ္တ သရာ။ တယော ဂါမာတိ – ဆဇ္ဇဂါမော၊ မဇ္ဈိမဂါမော၊ သာဓာရဏဂါမောတိ တယော ဂါမာ၊ သမူဟာတိ အတ္ထော။ မနုဿလောကေ ဝီဏာဝါဒနာ ဧကေကဿ သရဿ ဝသေန တယော တယော မုစ္ဆနာတိ ကတွာ ဧကဝီသတိ မုစ္ဆနာ။ ဒေဝလောကေ ဝီဏာဝါဒနာ ပန သမပညာသ မုစ္ဆနာတိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ဟိ ဧကေကဿ သရဿ ဝသေန သတ္တ သတ္တ မုစ္ဆနာ၊ အန္တရဿ သရဿ စ ဧကာတိ သမပညာသ မုစ္ဆနာ။ တေနေဝ သက္ကပဉှသုတ္တသံဝဏ္ဏနာယံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၄၅) ‘‘သမပညာသ မုစ္ဆနာ မုစ္ဆေတွာ’’တိ ပဉ္စသိခဿ ဝီဏာဝါဒနံ ဒဿေန္တေန ဝုတ္တံ။ ဌာနာ ဧကူနပညာသာတိ ဧကေကဿေဝ သရဿ သတ္တ သတ္တ ဌာနဘေဒါ၊ ယတော သရဿ မဏ္ဍလတာဝဝတ္ထာနံ ဟောတိ။ ဧကူနပညာသဋ္ဌာနဝိသေသော တိဿော ဒုဝေ စတဿော စတဿော တိဿော ဒုဝေ စတဿောတိ ဒွါဝီသတိ သုတိဘေဒါ စ ဣစ္ဆိတာ။

အတိဂါဠှံ အာရဒ္ဓန္တိ ထိနမိဒ္ဓဆမ္ဘိတတ္တာနံ ဝူပသမတ္ထံ အတိဝိယ အာရဒ္ဓံ။ သဗ္ဗတ္ထ နိယုတ္တာ သဗ္ဗတ္ထိကာ။ သဗ္ဗေန ဝါ လီနုဒ္ဓစ္စပက္ခိယေန အတ္ထေတဗ္ဗာ သဗ္ဗတ္ထိကာ။ သမထောယေဝ သမထနိမိတ္တံ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ခယာ ရာဂဿ ဝီတရာဂတ္တာတိ ဧတ္ထ ယသ္မာ ဗာဟိရကော ကာမေသု ဝီတရာဂေါ န ခယာ ရာဂဿ ဝီတရာဂေါ သဗ္ဗသော အဝိပ္ပဟီနရာဂတ္တာ။ ဝိက္ခမ္ဘိတရာဂေါ ဟိ သော။ အရဟာ ပန ခယာ ဧဝ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ခယာ ရာဂဿ ဝီတရာဂတ္တာ’’တိ။ ဧသ နယော ဒေါသမောဟေသုပိ။

လာဘသက္ကာရသိလောကံ နိကာမယမာနောတိ ဧတ္ထ လဗ္ဘတိ ပါပုဏီယတီတိ လာဘော၊ စတုန္နံ ပစ္စယာနမေတံ အဓိဝစနံ။ သက္ကစ္စံ ကာတဗ္ဗောတိ သက္ကာရော။ ပစ္စယာ ဧဝ ဟိ ပဏီတပဏီတာ သုန္ဒရသုန္ဒရာ အဘိသင်္ခရိတွာ ကတာ ‘‘သက္ကာရော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ယာ စ ပရေဟိ အတ္တနော ဂါရဝကိရိယာ၊ ပုပ္ဖာဒီဟိ ဝါ ပူဇာ။ သိလောကောတိ ဝဏ္ဏဘဏနံ။ တံ လာဘဉ္စ၊ သက္ကာရဉ္စ၊ သိလောကဉ္စ၊ နိကာမယမာနော၊ ပဝတ္တယမာနောတိ အတ္ထော။ တေနေဝါဟ ‘‘စတုပစ္စယလာဘဉ္စ…ပေ… ပတ္ထယမာနော’’တိ။

ထူဏန္တိ ပသူနံ ဗန္ဓနတ္ထာယ နိခါတတ္ထမ္ဘသင်္ခါတံ ထူဏံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သောဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဖဂ္ဂုနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၆။ ဒုတိယေ သမဓောသီတိ သမန္တတော အဓောသိ။ သဗ္ဗဘာဂေန ပရိဖန္ဒနစလနာကာရေန အပစိတိံ ဒဿေတိ။ ဝတ္တံ ကိရေတံ ဗာဠှဂိလာနေနပိ ဝုဍ္ဎတရံ ဒိသွာ ဥဋ္ဌိတာကာရေန အပစိတိ ဒဿေတဗ္ဗာ။ တေန ပန ‘‘မာ စလိ မာ စလီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗော၊ တံ ပန စလနံ ဥဋ္ဌာနာကာရဒဿနံ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဥဋ္ဌာနာကာရံ ဒဿေတီ’’တိ။ သန္တိမာနိ အာသနာနီတိ ပဌမမေဝ ပညတ္ထာသနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဗုဒ္ဓကာလသ္မိဉှိ ဧကဿပိ ဘိက္ခုနော ဝသနဋ္ဌာနေ – ‘‘သစေ သတ္ထာ အာဂစ္ဆိဿတိ၊ အာသနံ ပညတ္တမေဝ ဟောတူ’’တိ အန္တမသော ဖလကမတ္တမ္ပိ ပဏ္ဏသန္ထာရမတ္တမ္ပိ ပညတ္တမေဝ။ ခမနီယံ ယာပနီယန္တိ ကစ္စိ ဒုက္ခံ ခမိတုံ၊ ဣရိယာပထံ ဝါ ယာပေတုံ သက္ကာတိ ပုစ္ဆတိ။ သီသဝေဒနာတိ ကုတောစိ နိက္ခမိတုံ အလဘမာနေဟိ ဝါတေဟိ သမုဋ္ဌာပိတာ ဗလဝတိယော သီသဝေဒနာ ဟောန္တိ။

ဖဂ္ဂုနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဆဠဘိဇာတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၇။ တတိယေ အဘိဇာတိယောတိ ဧတ္ထ အဘိ-သဒ္ဒေါ ဥပသဂ္ဂမတ္တံ၊ န အတ္ထဝိသေသဇောတကောတိ အာဟ ‘‘ဆ ဇာတိယော’’တိ။ အဘိဇာယတီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။

ဥရဗ္ဘေ ဟနန္တီတိ ဩရဗ္ဘိကာ။ ဧဝံ သူကရိကာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ရောဒေန္တိ ကုရုရကမ္မန္တတာယ သပ္ပဋိဗဒ္ဓေ သတ္တေ အဿူနိ မောစေန္တီတိ ရုဒ္ဒါ၊ တေ ဧဝ လုဒ္ဒါ ရ-ကာရဿ လ-ကာရံ ကတွာ။ ဣမိနာ အညေပိ ယေ ကေစိ မာဂဝိကာ နေသာဒါ ဝုတ္တာ၊ တေ ပါပကမ္မပ္ပသုတတာယ ‘‘ကဏှာဘိဇာတီ’’တိ ဝဒတိ။

ဘိက္ခူတိ စ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဘိက္ခူ။ တေ ကိရ သစ္ဆန္ဒရာဂေန ပရိဘုဉ္ဇန္တီတိ အဓိပ္ပာယေန စတူသု ပစ္စယေသု ကဏ္ဋကေ ပက္ခိပိတွာ ခါဒန္တီတိ ‘‘ကဏ္ဋကဝုတ္တိကာ’’တိ ဝဒတိ။ ကသ္မာတိ စေ? ယသ္မာ တေ ပဏီတေ ပစ္စယေ ပဋိသေဝန္တီတိ တဿ မိစ္ဆာဂါဟော။ ဉာယလဒ္ဓေပိ ပစ္စယေ ဘုဉ္ဇမာနာ အာဇီဝကသမယဿ ဝိလောမဂ္ဂါဟိတာယ ပစ္စယေသု ကဏ္ဋကေ ပက္ခိပိတွာ ခါဒန္တိ နာမာတိ ဝဒတီတိ။ အထ ဝါ ကဏ္ဋကဝုတ္တိကာ ဧဝံနာမကာ ဧကေ ပဗ္ဗဇိတာ၊ ယေ သဝိသေသံ အတ္တကိလမထာနုယောဂံ အနုယုတ္တာ။ တထာ ဟိ တေ ကဏ္ဋကေ ဝတ္တန္တာ ဝိယ ဟောန္တီတိ ‘‘ကဏ္ဋကဝုတ္တိကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဣမမေဝ စ အတ္ထဝိကပ္ပံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကဏ္ဋကဝုတ္တိကာတိ သမဏာ နာမေတေ’’တိ။

လောဟိတာဘိဇာတိ နာမ နိဂဏ္ဌာ ဧကသာဋကာတိ ဝုတ္တာ။ တေ ကိရ ဌတွာ ဘုဉ္ဇနနဟာနပ္ပဋိက္ခေပါဒိဝတသမာယောဂေန ပုရိမေဟိ ဒွီဟိ ပဏ္ဍရတရာ။

အစေလကသာဝကာတိ အာဇီဝကသာဝကေ ဝဒတိ။ တေ ကိရ အာဇီဝကလဒ္ဓိယာ သုဝိသုဒ္ဓစိတ္တတာယ နိဂဏ္ဌေဟိပိ ပဏ္ဍရတရာ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ အတ္တနော ပစ္စယဒါယကေ နိဂဏ္ဌေဟိပိ ဇေဋ္ဌကတရေ ကရောတိ။

အာဇီဝကာ အာဇီဝကိနိယော ‘‘သုက္ကာဘိဇာတီ’’တိ ဝုတ္တာ။ တေ ကိရ ပုရိမေဟိ စတူဟိ ပဏ္ဍရတရာ။ နန္ဒာဒယော ဟိ တထာရူပံ အာဇီဝကပ္ပဋိပတ္တိံ ဥက္ကံသံ ပါပေတွာ ဌိတာ၊ တသ္မာ နိဂဏ္ဌေဟိ အာဇီဝကသာဝကေဟိ စ ပဏ္ဍရတရာတိ ‘‘ပရမသုက္ကာဘိဇာတီ’’တိ ဝုတ္တာ။

ဗိလံ ဩလဂ္ဂေယျုန္တိ မံသဘာဂံ နှာရုနာ ဝါ ကေနစိ ဝါ ဂန္ထိတွာ ပုရိသဿ ဟတ္ထေ ဝါ ကေသေ ဝါ ဩလမ္ဗနဝသေန ဗန္ဓေယျုံ။ ဣမိနာ သတ္ထဓမ္မံ နာမ ဒဿေတိ။ သတ္ထဝါဟော ကိရ မဟာကန္တာရံ ပဋိပန္နော အန္တရာမဂ္ဂေ ဂေါဏေ မတေ မံသံ ဂဟေတွာ သဗ္ဗေသံ သတ္ထိကာနံ ‘‘ဣဒံ ခါဒိတွာ ဧတ္တကံ မူလံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ကောဋ္ဌာသံ ဩလမ္ဗတိ။ ဂေါဏမံသံ နာမ ခါဒန္တာပိ အတ္ထိ၊ အခါဒန္တာပိ အတ္ထိ၊ ခါဒန္တာပိ မူလံ ဒါတုံ သက္ကောန္တာပိ အသက္ကောန္တာပိ။ သတ္ထဝါဟော ယေန မူလေန ဂေါဏော ဂဟိတော၊ တံ မူလံ သတ္ထိကေဟိ ဓာရဏတ္ထံ သဗ္ဗေသံ ဗလက္ကာရေန ကောဋ္ဌာသံ ဒတွာ မူလံ ဂဏှာတိ။ အယံ သတ္ထဓမ္မော။

ကဏှာဘိဇာတိယော သမာနောတိ ကဏှေ နီစကုလေ ဇာတော ဟုတွာ။ ကဏှဓမ္မန္တိ ပစ္စတ္တေ ဥပယောဂဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ကဏှသဘာဝေါ ဟုတွာ အဘိဇာယတီ’’တိ၊ တံ အန္တောဂဓဟေတုအတ္ထံ ပဒံ၊ ဥပ္ပာဒေတီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ ကဏှံ ဓမ္မံ အဘိဇာယတီတိ ကာဠကံ ဒသဒုဿီလျဓမ္မံ ဥပ္ပာဒေတိ။ သုက္ကံ ဓမ္မံ အဘိဇာယတီတိ ဧတ္ထာပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ‘‘အဟံ ပုဗ္ဗေပိ ပုညာနံ အကတတ္တာ နီစကုလေ နိဗ္ဗတ္တော၊ ဣဒါနိ ပုညံ ကရိဿာမီ’’တိ ပုညသင်္ခါတံ ပဏ္ဍရဓမ္မံ ကရောတိ။

အကဏှံ အသုက္ကံ နိဗ္ဗာနန္တိ သစေ ကဏှံ ဘဝေယျ၊ ကဏှဝိပါကံ ဒဒေယျ ယထာ ဒသဝိဓံ ဒုဿီလျဓမ္မံ။ သစေ သုက္ကံ၊ သုက္ကဝိပါကံ ဒဒေယျ ယထာ ဒါနသီလာဒိကုသလကမ္မံ။ ဒွိန္နမ္ပိ အပ္ပဒါနတော ‘‘အကဏှံ အသုက္က’’န္တိ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနဉ္စ နာမ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အရဟတ္တံ အဓိပ္ပေတံ ‘‘အဘိဇာယတီ’’တိ ဝစနတော ။ တဉှိ ကိလေသနိဗ္ဗာနန္တေ ဇာတတ္တာ နိဗ္ဗာနံ နာမ ယထာ ‘‘ရာဂါဒီနံ ခယန္တေ ဇာတတ္တာ ရာဂက္ခယော၊ ဒေါသက္ခယော၊ မောဟက္ခယော’’တိ။ ပဋိပ္ပဿမ္ဘနဝသေန ဝါ ကိလေသာနံ နိဗ္ဗာပနတော နိဗ္ဗာနံ။ တံ ဧသ အဘိဇာယတိ ပသဝတိ။ ဣဓာပိ ဟိ အန္တောဂဓဟေတု အတ္ထံ ‘‘ဇာယတီ’’တိ ပဒံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ဇာယတီ’’တိ ဣမဿ ပါပုဏာတီဟိ အတ္ထံ ဂဟေတွာဝ ‘‘နိဗ္ဗာနံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သုက္ကာဘိဇာတိယော သမာနောတိ သုက္ကေ ဥစ္စကုလေ ဇာတော ဟုတွာ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

ဆဠဘိဇာတိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အာသဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၈။ စတုတ္ထေ သံဝရေနာတိ သံဝရေန ဟေတုဘူတေန ဝါ။ ဣဓာတိ အယံ ဣဓ-သဒ္ဒေါ သဗ္ဗာကာရတော ဣန္ဒိယသံဝရသံဝုတဿ ပုဂ္ဂလဿ သန္နိဿယဘူတသာသနပရိဒီပနော၊ အညဿ တထာဘာဝပ္ပဋိသေဓနော ဝါတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဓာတိ ဣဓသ္မိံ သာသနေ’’တိ။ ပဋိသင်္ခါတိ ပဋိသင်္ခါယ။ သင်္ခါ-သဒ္ဒေါ ဉာဏကောဋ္ဌာသပညတ္တိဂဏနာဒီသု ဒိဿတိ ‘‘သင်္ခါယေကံ ပဋိသေဝတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၆၈) ဟိ ဉာဏေ ဒိဿတိ။ ‘‘ပပဉ္စသညာသင်္ခါ သမုဒါစရန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၂၊ ၂၀၄) ကောဋ္ဌာသေ။ ‘‘တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ သင်္ခါ သမညာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၃၁၃-၁၃၁၅) ပညတ္တိယံ။ ‘‘န သုကရံ သင်္ခါတု’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၈) ဂဏနာယ။ ဣဓ ပန ဉာဏေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေနေဝါဟ ‘‘ပဋိသဉ္ဇာနိတွာ ပစ္စဝေက္ခိတွာတိ အတ္ထော’’တိ။ အာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏာ အာဒီနဝပဋိသင်္ခါတိ ယောဇနာ။ သမ္ပလိမဋ္ဌန္တိ ဃံသိတံ။ အနုဗျဉ္ဇနသောတိ ဟတ္ထပါဒသိတအာလောကိတဝိလောကိတာဒိပ္ပကာရဘာဂသော။ တဉှိ အယောနိသောမနသိကရောတော ကိလေသာနံ အနုဗျဉ္ဇနတော ‘‘အနုဗျဉ္ဇန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ နိမိတ္တဂ္ဂါဟောတိ ဣတ္ထိပုရိသနိမိတ္တဿ သုဘနိမိတ္တာဒိကဿ ဝါ ကိလေသဝတ္ထုဘူတဿ နိမိတ္တဿ ဂါဟော။ အာဒိတ္တပရိယာယေနာတိ အာဒိတ္တပရိယာယေ (သံ။ နိ။ ၄။၂၈၊ မဟာဝ။ ၅၄) အာဂတနယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။

ယထာ ဣတ္ထိယာ ဣန္ဒြိယံ ဣတ္ထိန္ဒြိယံ၊ န ဧဝမိဒံ၊ ဣဒံ ပန စက္ခုမေဝ ဣန္ဒြိယန္တိ စက္ခုန္ဒြိယံ။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုမေဝ ဣန္ဒြိယ’’န္တိ။ ယထာ အာဝါဋေ နိယတဋ္ဌိတိကော ကစ္ဆပေါ ‘‘အာဝါဋကစ္ဆပေါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာယ တံ ဌာနော သံဝရော စက္ခုန္ဒြိယသံဝရော။ တေနာဟ ‘‘စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရော စက္ခုန္ဒြိယသံဝရော’’တိ။ နနု စ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရော ဝါ အသံဝရော ဝါ နတ္ထိ။ န ဟိ စက္ခုပသာဒံ နိဿာယ သတိ ဝါ မုဋ္ဌဿစ္စံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အပိစ ယဒါ ရူပါရမ္မဏံ စက္ခုဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ တဒါ ဘဝင်္ဂေ ဒွိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓေ ကိရိယမနောဓာတု အာဝဇ္ဇနကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ။ တတော စက္ခုဝိညာဏံ ဒဿနကိစ္စံ၊ တတော ဝိပါကမနောဓာတု သမ္ပဋိစ္ဆနကိစ္စံ၊ တတော ဝိပါကမနောဝိညာဏဓာတု သန္တီရဏကိစ္စံ၊ တတော ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ ၊ တဒနန္တရံ ဇဝနံ ဇဝတိ။ တတ္ထာပိ နေဝ ဘဝင်္ဂသမယေ၊ န အာဝဇ္ဇနာဒီနံ အညတရသမယေ စ သံဝရော ဝါ အသံဝရော ဝါ အတ္ထိ။ ဇဝနက္ခဏေ ပန သစေ ဒုဿီလျံ ဝါ မုဋ္ဌဿစ္စံ ဝါ အညာဏံ ဝါ အက္ခန္တိ ဝါ ကောသဇ္ဇံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အသံဝရော ဟောတိ။ တသ္မိံ ပန သီလာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု သံဝရော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဇဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ ဟေသ…ပေ… စက္ခုန္ဒြိယသံဝရောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ နဂရေ စတူသု ဒွါရေသု အသံဝုတေသု ကိဉ္စာပိ အန္တောဃရဒွါရကောဋ္ဌကဂဗ္ဘာဒယော သုသံဝုတာ၊ တထာပိ အန္တောနဂရေ သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ အရက္ခိတံ အဂေါပိတမေဝ ဟောတိ။ နဂရဒွါရေန ဟိ ပဝိသိတွာ စောရာ ယဒိစ္ဆကံ ကရေယျုံ၊ ဧဝမေဝံ ဇဝနေ ဒုဿီလျာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု တသ္မိံ အသံဝရေ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ။ ယထာ ပန နဂရဒွါရေသု သံဝုတေသု ကိဉ္စာပိ အန္တောဃရာဒယော အသံဝုတာ၊ တထာပိ အန္တောနဂရေ သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ သုရက္ခိတံ သုဂေါပိတမေဝ ဟောတိ။ နဂရဒွါရေသု ဟိ ပိဟိတေသု စောရာနံ ပဝေသော နတ္ထိ၊ ဧဝမေဝံ ဇဝနေ သီလာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဒွါရမ္ပိ သုဂုတ္တံ ဟောတိ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ၊ တသ္မာ ဇဝနက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ စက္ခုန္ဒြိယသံဝရောတိ ဝုတ္တောတိ။

သံဝရေန သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော သံဝုတောတိ အာဟ ‘‘ဥပေတော’’တိ။ အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော သုန္ဒရတရောတိ ဥပရိ ပါဠိယံ သန္ဒိဿနတော ဝုတ္တံ။ တေနာဟ ‘‘တထာ ဟီ’’တိအာဒိ။

ယန္တိ အာဒေသောတိ ဣမိနာ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန သဒ္ဓိံ ဝစနဝိပလ္လာသော ကတောတိ ဒဿေတိ၊ နိပါတပဒံ ဝါ ဧတံ ပုထုဝစနတ္ထံ။ ဝိဃာတကရာတိ စိတ္တဝိဃာတကရာ ၊ ကာယစိတ္တဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကာ ဝါ။ ယထာဝုတ္တကိလေသဟေတုကာ ဒါဟာနုဗန္ဓာ ဝိပါကာ ဧဝ ဝိပါကပရိဠာဟာ။ ယထာ ပနေတ္ထ အာသဝါ အညေ စ ဝိဃာတကရာ ကိလေသပရိဠာဟာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘စက္ခုဒွါရသ္မိဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ သုဝိညေယျမေဝ။ ဧတ္ထ စ သံဝရဏူပါယော၊ သံဝရိတဗ္ဗံ၊ သံဝရော၊ ယတော သော သံဝရော၊ ယတ္ထ သံဝရော၊ ယထာ သံဝရော၊ ယဉ္စ သံဝရဖလန္တိ အယံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကထံ? ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော’’တိ ဟိ သံဝရဏူပါယော။ စက္ခုန္ဒြိယံ သံဝရိတဗ္ဗံ။ သံဝရဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတာ သတိ သံဝရော။ ‘‘အသံဝုတဿာ’’တိ သံဝရဏာဝဓိ။ အသံဝရတော ဟိ သံဝရဏံ။ သံဝရိတဗ္ဗဂ္ဂဟဏသိဒ္ဓါ ဣဓ သံဝရဝိသယော။ စက္ခုန္ဒြိယဉှိ သံဝရဏံ ဉာဏံ ရူပါရမ္မဏေ သံဝရယတီတိ အဝုတ္တသိဒ္ဓါယမတ္ထော။ အာသဝတန္နိမိတ္တကိလေသပရိဠာဟာဘာဝေါ ဖလံ။ ဧဝံ သောတဒွါရာဒီသု ယောဇေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗတ္ထေဝါတိ မနောဒွါရေ ပဉ္စဒွါရေ စာတိ သဗ္ဗသ္မိံ ဒွါရေ။

ပဋိသင်္ခါယောနိသော စီဝရန္တိအာဒီသု ‘‘သီတဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒိနာ ပစ္စဝေက္ခဏမေဝ ယောနိသော ပဋိသင်္ခါ။ ဤဒိသန္တိ ဧဝရူပံ ဣဋ္ဌာရမ္မဏံ။ ဘဝပတ္ထနာယ အဿာဒယတောတိ ဘဝပတ္ထနာမုခေန ဘာဝိတံ အာရမ္မဏံ အဿာဒေန္တဿ။ စီဝရန္တိ နိဝါသနာဒိ ယံ ကိဉ္စိစီဝရံ။ ပဋိသေဝတီတိ နိဝါသနာဒိဝသေန ပရိဘုဉ္ဇတိ။ ယာဝဒေဝါတိ ပယောဇနပရိမာဏနိယမနံ။ သီတပ္ပဋိဃာတာဒိယေဝ ဟိ ယောဂိနော စီဝရပ္ပဋိသေဝနပ္ပယောဇနံ။ သီတဿာတိ သီတဓာတုက္ခောဘတော ဝါ ဥတုပရိဏာမတော ဝါ ဥပ္ပန္နဿ သီတဿ။ ပဋိဃာတာယာတိ ပဋိဃာတနတ္ထံ တပ္ပစ္စယဿ ဝိကာရဿ ဝိနောဒနတ္ထံ။ ဥဏှဿာတိ အဂ္ဂိသန္တာပတော ဥပ္ပန္နဿ ဥဏှဿ။ ဍံသာဒယော ပါကဋာယေဝ။ ပုန ယာဝဒေဝါတိ နိယတပ္ပယောဇနပရိမာဏနိယမနံ။ နိယတဉှိ ပယောဇနံ စီဝရံ ပဋိသေဝန္တဿ ဟိရိကောပီနပ္ပဋိစ္ဆာဒနံ၊ ဣတရံ ကဒါစိ။ ဟိရိကောပီနန္တိ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနံ။ ယသ္မိဉှိ အင်္ဂေ ဝိဝဋေ ဟိရီ ကုပ္ပတိ ဝိနဿတိ၊ တံ ဟိရိယာ ကောပနတော ဟိရိကောပီနံ၊ တံပဋိစ္ဆာဒနတ္ထံ စီဝရံ ပဋိသေဝတိ။

ပိဏ္ဍပါတန္တိ ယံ ကိဉ္စိ အာဟာရံ။ သော ဟိ ပိဏ္ဍောလျေန ဘိက္ခုနော ပတ္တေ ပတနတော၊ တတ္ထ တတ္ထ လဒ္ဓဘိက္ခာပိဏ္ဍာနံ ပါတော သန္နိပါတောတိ ဝါ ‘‘ပိဏ္ဍပါတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ နေဝ ဒဝါယာတိ န ကီဠနာယ။ န မဒါယာတိ န ဗလမဒမာနမဒပုရိသမဒတ္ထံ။ န မဏ္ဍနာယာတိ န အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ပီဏနဘာဝတ္ထံ။ န ဝိဘူသနာယာတိ န တေသံယေဝ သောဘတ္ထံ၊ ဆဝိသမ္ပတ္တိအတ္ထန္တိ အတ္ထော ။ ဣမာနိ ယထာက္ကမံ မောဟဒေါသသဏ္ဌာနဝဏ္ဏရာဂူပနိဿယပ္ပဟာနတ္ထာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပုရိမံ ဝါ ဒွယံ အတ္တနော သံကိလေသုပ္ပတ္တိနိသေဓနတ္ထံ၊ ဣတရံ ပရဿပိ။ စတ္တာရိပိ ကာမသုခလ္လိကာနုယောဂဿ ပဟာနတ္ထံ ဝုတ္တာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကာယဿာတိ ရူပကာယဿ။ ဌိတိယာ ယာပနာယာတိ ပဗန္ဓဋ္ဌိတတ္ထဉ္စေဝ ပဝတ္တိယာ အဝိစ္ဆေဒနတ္ထဉ္စ၊ စိရကာလဋ္ဌိတတ္ထံ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ ပဝတ္တာပနတ္ထံ။ ဝိဟိံသူပရတိယာတိ ဇိဃစ္ဆာဒုက္ခဿ ဥပရမတ္ထံ။ ဗြဟ္မစရိယာနုဂ္ဂဟာယာတိ သာသနမဂ္ဂဗြဟ္မစရိယာနံ အနုဂ္ဂဏှနတ္ထံ။ ဣတီတိ ဧဝံ ဣမိနာ ဥပါယေန။ ပုရာဏဉ္စ ဝေဒနံ ပဋိဟင်္ခါမီတိ ပုရာဏံ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနံ ပဋိဟနိဿာမိ။ နဝဉ္စ ဝေဒနံ န ဥပ္ပာဒေဿာမီတိ နဝံ ဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနံ န ဥပ္ပာဒေဿာမိ။ တဿာ ဟိ အနုပ္ပဇ္ဇနတ္ထမေဝ အာဟာရံ ပရိဘုဉ္ဇတိ။ ဧတ္ထ အဘုတ္တပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာ နာမ ယထာဝုတ္တဇိဃစ္ဆာနိမိတ္တာ ဝေဒနာ။ သာ ဟိ အဘုဉ္ဇန္တဿ ဘိယျော ဘိယျောပဝဍ္ဎနဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဘုတ္တပစ္စယာ အနုပ္ပဇ္ဇနကဝေဒနာပိ ခုဒါနိမိတ္တာဝ အင်္ဂဒါဟသူလာဒိဝေဒနာ အပ္ပဝတ္တာ။ သာ ဟိ ဘုတ္တပစ္စယာ အနုပ္ပန္နာဝ န ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ။ ဝိဟိံသာနိမိတ္တတာ စေတာသံ ဝိဟိံသာယ ဝိသေသော။

ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီတိ ယာပနာ စ မေ စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ ဘဝိဿတိ။ ‘‘ယာပနာယာ’’တိ ဣမိနာ ဇီဝိတိန္ဒြိယယာပနာ ဝုတ္တာ၊ ဣဓ စတုန္နံ ဣရိယာပထာနံ အဝိစ္ဆေဒသင်္ခါတာ ယာပနာတိ အယမေတာသံ ဝိသေသော။ အနဝဇ္ဇတာ စ ဖာသုဝိဟာရော စာတိ အယုတ္တပရိယေသနပ္ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂပရိဝဇ္ဇနေန အနဝဇ္ဇတာ၊ ပရိမိတပရိဘောဂေန ဖာသုဝိဟာရော။ အသပ္ပာယာပရိမိတဘောဇနပစ္စယာ အရတိတန္ဒီဝိဇမ္ဘိတာဝိညုဂရဟာဒိဒေါသာဘာဝေန ဝါ အနဝဇ္ဇတာ။ သပ္ပာယပရိမိတဘောဇနပစ္စယာ ကာယဗလသမ္ဘဝေန ဖာသုဝိဟာရော။ ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကဘောဇနပရိဝဇ္ဇနေန ဝါ သေယျသုခပဿသုခမိဒ္ဓသုခါဒီနံ အဘာဝတော အနဝဇ္ဇတာ။ စတုပဉ္စာလောပမတ္တဦနဘောဇနေန စတုဣရိယာပထယောဂျတာပါဒနတော ဖာသုဝိဟာရော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘စတ္တာရော ပဉ္စ အာလောပေ၊ အဘုတွာ ဥဒကံ ပိဝေ၊

အလံ ဖာသုဝိဟာရာယ၊ ပဟိတတ္တဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၉၈၃၊ မိ။ ပ။ ၆။၅။၁၀)၊

ဧတ္တာဝတာ စ ပယောဇနပရိဂ္ဂဟော၊ မဇ္ဈိမာ စ ပဋိပဒါ ဒီပိတာ ဟောတိ။ ယာတြာ စ မေ ဘဝိဿတီတိ ပယောဇနပရိဂ္ဂဟဒီပနာ။ ယာတြာ ဟိ နံ အာဟာရူပယောဂံ ပယောဇေတိ။ ဓမ္မိကသုခါပရိစ္စာဂဟေတုကော ဖာသုဝိဟာရော မဇ္ဈိမာ ပဋိပဒါ အန္တဒွယပရိဝဇ္ဇနတော။

သေနာသနန္တိ သေနဉ္စ အာသနဉ္စ။ ယတ္ထ ဝိဟာရာဒိကေ သေတိ နိပဇ္ဇတိ အာသတိ နိသီဒတိ၊ တံ သေနာသနံ။ ဥတုပရိဿယဝိနောဒနပ္ပဋိသလ္လာနာရာမတ္ထန္တိ ဥတုယေဝ ပရိသဟနဋ္ဌေန ပရိဿယော သရီရာဗာဓစိတ္တဝိက္ခေပကရော၊ တဿ ဝိနောဒနတ္ထံ၊ အနုပ္ပန္နဿ အနုပ္ပာဒနတ္ထံ၊ ဥပ္ပန္နဿ ဝူပသမနတ္ထဉ္စာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တော ဥတု စ သီဟဗျဂ္ဃာဒိပါကဋပရိဿယော စ ရာဂဒေါသာဒိပဋိစ္ဆန္နပရိဿယော စ ဥတုပရိဿယော၊ တဿ ဝိနောဒနတ္ထဉ္စေဝ ဧကီဘာဝဖာသုကတ္ထဉ္စ။ စီဝရပ္ပဋိသေဝနေ ဟိရီကောပီနပ္ပဋိစ္ဆာဒနံ ဝိယ တံ နိယတပယောဇနန္တိ ပုန ‘‘ယာဝဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရန္တိ ရောဂဿ ပစ္စနီကပ္ပဝတ္တိယာ ဂိလာနပစ္စယော၊ တတော ဧဝ ဘိသက္ကဿ အနုညာတဝတ္ထုတာယ ဘေသဇ္ဇံ၊ ဇီဝိတဿ ပရိဝါရသမ္ဘာရဘာဝေဟိ ပရိက္ခာရော စာတိ ဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရော၊ တံ။ ဝေယျာဗာဓိကာနန္တိ ဝေယျာဗာဓတော ဓာတုက္ခောဘတော စ တံနိဗ္ဗတ္တကုဋ္ဌဂဏ္ဍပီဠကာဒိရောဂတော ဥပ္ပန္နာနံ။ ဝေဒနာနန္တိ ဒုက္ခဝေဒနာနံ။ အဗျာဗဇ္ဈပရမတာယာတိ နိဒ္ဒုက္ခပရမဘာဝါယ။ ယာဝ တံ ဒုက္ခံ သဗ္ဗံ ပဟီနံ ဟောတိ၊ တာဝ ပဋိသေဝါမီတိ ယောဇနာ။ ဧဝမေတ္ထ သင်္ခေပေနေဝ ပါဠိဝဏ္ဏနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နဝဝေဒနုပ္ပာဒတောပီတိ န ကေဝလံ အာယတိံ ဧဝ ဝိပါကပရိဠာဟာ ၊ အထ ခေါ အတိဘောဇနပစ္စယာ အလံသာဋကာဒီနံ ဝိယ နဝဝေဒနုပ္ပာဒတောပိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကမ္မဋ္ဌာနိကဿ စလနံ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနပရိစ္စာဂေါတိ အာဟ ‘‘စလတိ ကမ္ပတိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိဇဟတီ’’တိ။ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိ ဧတ္ထ စ လောမသနာဂတ္ထေရဿ ဝတ္ထု ကထေတဗ္ဗံ။ ထေရော ကိရ စေတိယပဗ္ဗတေ ပိယင်္ဂုဂုဟာယ ပဓာနဃရေ ဝိဟရန္တော အန္တရဋ္ဌကေ ဟိမပါတသမယေ လောကန္တရိကနိရယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ အဝိဇဟန္တောဝ အဗ္ဘောကာသေ ဝီတိနာမေသိ။ ဂိမှသမယေ စ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဗဟိစင်္ကမေ ကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောတော သေဒါပိဿ ကစ္ဆေဟိ မုစ္စန္တိ။ အထ နံ အန္တေဝါသိကော အာဟ – ‘‘ဣဓ၊ ဘန္တေ၊ နိသီဒထ၊ သီတလော ဩကာသော’’တိ။ ထေရော ‘‘ဥဏှဘယေနေဝမှိ၊ အာဝုသော၊ ဣဓ နိသိန္နော’’တိ အဝီစိမဟာနိရယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ နိသီဒိယေဝ။ ဥဏှန္တိ စေတ္ထ အဂ္ဂိသန္တာပေါဝ ဝေဒိတဗ္ဗော သူရိယသန္တာပဿ ပရတော ဝုစ္စမာနတ္တာ။ သူရိယသန္တာပဝသေန ပနေတံ ဝတ္ထု ဝုတ္တံ။

ယော စ ဒွေ တယော ဝါရေ ဘတ္တံ ဝါ ပါနီယံ ဝါ အလဘမာနောပိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အတ္တနော ပေတ္တိဝိသယူပပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ အဝေဓန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိယေဝ။ ဍံသမကသဝါတာတပသမ္ဖဿေဟိ ဖုဋ္ဌော စေပိ တိရစ္ဆာနူပပတ္တိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ အဝေဓန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိယေဝ။ သရီသပသမ္ဖဿေန ဖုဋ္ဌော စာပိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ သီဟဗျဂ္ဃာဒိမုခေသု အနေကဝါရံ ပရိဝတ္တိတပုဗ္ဗဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ အဝေဓန္တော ကမ္မဋ္ဌာနံ န ဝိဇဟတိယေဝ ပဓာနိယတ္ထေရော ဝိယ၊ အယံ ‘‘ခမော ဇိဃစ္ဆာယ…ပေ… သရီသပသမ္ဖဿာန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ထေရံ ကိရ ခဏ္ဍစေလဝိဟာရေ ကဏိကာရပဓာနိယဃရေ အရိယဝံသဓမ္မံ သုဏန္တညေဝ ဃောရဝိသော သပ္ပော ဍံသိ။ ထေရော ဇာနိတွာပိ ပသန္နစိတ္တော နိသိန္နော ဓမ္မံယေဝ သုဏာတိ၊ ဝိသဝေဂေါ ထဒ္ဓါ အဟောသိ။ ထေရော ဥပသမ္ပဒမာဠံ အာဒိံ ကတွာ သီလံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘ဝိသုဒ္ဓသီလောမှီ’’တိ ပီတိံ ဥပ္ပာဒေသိ၊ သဟ ပီတုပ္ပာဒါ ဝိသံ နိဝတ္တိတွာ ပထဝိံ ပါဝိသိ။ ထေရော တတ္ထေဝ စိတ္တေကဂ္ဂတံ လဘိတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။

ယော ပန အက္ကောသဝသေန ဒုရုတ္တေ ဒုရုတ္တတ္တာယေဝ စ ဒုရာဂတေ အပိ အန္တိမဝတ္ထုသညိတေ ဝစနပထေ သုတွာ ခန္တိဂုဏံယေဝ ပစ္စဝေက္ခိတွာ န ဝေဓတိ ဒီဃဘာဏကအဘယတ္ထေရော ဝိယ၊ အယံ ‘‘ခမော ဒုရုတ္တာနံ ဒုရာဂတာနံ ဝစနပထာန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ထေရော ကိရ ပစ္စယသန္တောသဘာဝနာရာမတာယ မဟာအရိယဝံသပ္ပဋိပဒံ ကထေသိ၊ သဗ္ဗော မဟာဂါမော အာဂစ္ဆတိ၊ ထေရဿ မဟာသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တံ အညတရော မဟာထေရော အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘ဒီဃဘာဏကော ‘အရိယဝံသံ ကထေမီ’တိ သဗ္ဗရတ္တိံ ကောလာဟလံ ကရောတီ’’တိအာဒီဟိ အက္ကောသိ။ ဥဘောပိ စ အတ္တနော အတ္တနော ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တာ ဂါဝုတမတ္တံ ဧကပထေန အဂမံသု။ သကလဂါဝုတမ္ပိ သော တံ အက္ကောသိယေဝ။ တတော ယတ္ထ ဒွိန္နံ ဝိဟာရာနံ မဂ္ဂေါ ဘိဇ္ဇတိ၊ တတ္ထ ဌတွာ ဒီဃဘာဏကတ္ထေရော တံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဧသော၊ ဘန္တေ၊ တုမှာကံ မဂ္ဂေါ’’တိ အာဟ။ သော အဿုဏန္တော ဝိယ အဂမာသိ။ ထေရောပိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပါဒေ ပက္ခာလေတွာ နိသီဒိ။ တမေနံ အန္တေဝါသိကော ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ သကလဂါဝုတံ ပရိဘာသန္တံ န ကိဉ္စိ အဝေါစုတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ထေရော ‘‘ခန္တိယေဝါဝုသော၊ မယှံ ဘာရော၊ န အက္ခန္တိ၊ ဧကပဒုဒ္ဓါရေပိ ကမ္မဋ္ဌာနဝိယောဂံ န ပဿာမီ’’တိ အာဟ။

ဝစနမေဝ တဒတ္ထံ ဉာပေတုကာမာနဉ္စ ပထော ဥပါယောတိ အာဟ ‘‘ဝစနမေဝ ဝစနပထော’’တိ။ အသုခဋ္ဌေန ဝါ တိဗ္ဗာ။ ယဉှိ န သုခံ၊ တံ အနိဋ္ဌံ တိဗ္ဗန္တိ ဝုစ္စတိ။ အဓိဝါသကဇာတိကော ဟောတီတိ ယထာဝုတ္တဝေဒနာနံ အဓိဝါသကသဘာဝေါ ဟောတိ။ စိတ္တလပဗ္ဗတေ ပဓာနိယတ္ထေရဿ ကိရ ရတ္တိံ ပဓာနေန ဝီတိနာမေတွာ ဌိတဿ ဥဒရဝါတော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော တံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော အာဝတ္တတိ ပရိဝတ္တတိ။ တမေနံ စင်္ကမနပဿေ ဌိတော ပိဏ္ဍပါတိယတ္ထေရော အာဟ – ‘‘အာဝုသော၊ ပဗ္ဗဇိတော နာမ အဓိဝါသနသီလော ဟောတီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ အဓိဝါသေတွာ နိစ္စလော သယိ။ ဝါတော နာဘိတော ယာဝ ဟဒယံ ဖာလေသိ။ ထေရော ဝေဒနံ ဝိက္ခမ္ဘေတွာ ဝိပဿန္တော မုဟုတ္တေန အနာဂါမီ ဟုတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထာတိ ‘‘ဥဏှေန ဖုဋ္ဌဿ သီတံ ပတ္ထယတော’’တိအာဒိနာ သဗ္ဗတ္ထ ဥဏှာဒိနိမိတ္တံ ကာမာသဝုပ္ပတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ နတ္ထိ သုဂတိဘဝေ သီတံ ဝါ ဥဏှံ ဝါတိ အနိဋ္ဌံ သီတံ ဝါ ဥဏှံ ဝါ နတ္ထီတိ အဓိပ္ပာယော။ အတ္တဂ္ဂါဟေ သတိ အတ္တနိယဂ္ဂါဟောတိ အာဟ ‘‘မယှံ သီတံ ဥဏှန္တိ ဂါဟော ဒိဋ္ဌာသဝေါ’’တိ။

အဟံ သမဏောတိ ‘‘အဟံ သမဏော၊ ကိံ မမ ဇီဝိတေန ဝါ မရဏေန ဝါ’’တိ ဧဝံ စိန္တေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပစ္စဝေက္ခိတွာတိ ဂါမပ္ပဝေသပ္ပယောဇနာဒိဉ္စ ပစ္စဝေက္ခိတွာ။ ပဋိက္ကမတီတိ ဟတ္ထိအာဒီနံ သမီပဂမနတော အပက္ကမတိ။ ဌာယန္တိ ဧတ္ထာတိ ဌာနံ၊ ကဏ္ဋကာနံ ဌာနံ ကဏ္ဋကဋ္ဌာနံ၊ ယတ္ထ ကဏ္ဋကာနိ သန္တိ၊ တံ ဩကာသန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အမနုဿဒုဋ္ဌာနီတိ အမနုဿသဉ္စာရေန ဒူသိတာနိ၊ သပရိဿယာနီတိ အတ္ထော။ အနိယတဝတ္ထုဘူတန္တိ အနိယတသိက္ခာပဒဿ ကာရဏဘူတံ။ ဝေသိယာဒိဘေဒတောတိ ဝေသိယာဝိဓဝါထုလ္လကုမာရိကာပဏ္ဍကပါနာဂါရဘိက္ခုနိဘေဒတော။ သမာနန္တိ သမံ၊ အဝိသမန္တိ အတ္ထော။ အကာသိ ဝါတိ တာဒိသံ အနာစာရံ အကာသိ ဝါ။ သီလသံဝရသင်္ခါတေနာတိ ကထံ ပရိဝဇ္ဇနံ သီလံ? အနာသနပရိဝဇ္ဇနေန ဟိ အနာစာရပရိဝဇ္ဇနံ ဝုတ္တံ။ အနာစာရာဂေါစရပရိဝဇ္ဇနံ စာရိတ္တသီလတာယ သီလသံဝရော။ တထာ ဟိ ဘဂဝတာ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော ဝိဟရတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈) သီလသံဝရဝိဘဇနေ အာစာရဂေါစရသမ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တေန ‘‘အတ္ထိ အနာစာရော၊ အတ္ထိ အဂေါစရော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၅၁၃-၅၁၄) အာစာရဂေါစရာ ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတာ။ ‘‘စဏ္ဍံ ဟတ္ထိံ ပရိဝဇ္ဇေတီ’’တိ ဝစနတော ဟတ္ထိအာဒိပရိဝဇ္ဇနမ္ပိ ဘဂဝတော ဝစနာနုဋ္ဌာနန္တိ ကတွာ အာစာရသီလမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣတိပီတိ ဣမိနာပိ ကာရဏေန အယောနိသောမနသိကာရသမုဋ္ဌိတတ္တာပိ၊ လောဘာဒိသဟဂတတ္တာပိ၊ ကုသလပ္ပဋိပက္ခတောပီတိအာဒီဟိ ကာရဏေဟိ အယံ ဝိတက္ကော အကုသလောတိ အတ္ထော။ ဣမိနာ နယေန သာဝဇ္ဇောတိအာဒီသုပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧတ္ထ စ အကုသလောတိအာဒိနာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကံ ကာမဝိတက္ကဿ အာဒီနဝံ ဒဿေတိ၊ ဒုက္ခဝိပါကောတိ ဣမိနာ သမ္ပရာယိကံ။ အတ္တဗျာဗာဓာယ သံဝတ္တတီတိအာဒီသုပိ ဣမိနာဝ နယေန အာဒီနဝဝိဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဥပ္ပန္နဿ ကာမဝိတက္ကဿ အနဓိဝါသနံ နာမ ပုန တာဒိသဿ အနုပ္ပာဒနံ။ တံ ပနဿ ပဟာနံ ဝိနောဒနံ ဗျန္တိကရဏံ အနဘာဝဂမနန္တိ စ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပါဠိယံ – ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပဇဟတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘အနဓိဝါသေန္တော ကိံ ကရောတီ’’တိအာဒိမာဟ။ ပဟာနဉ္စေတ္ထ ဝိက္ခမ္ဘနမေဝ၊ န သမုစ္ဆေဒေါတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဝိနောဒေတီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနေဝ အတ္ထော ဒဿိတော။ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နေတိ တေသံ ပါပဝိတက္ကာနံ ဥပ္ပာဒါဝတ္ထာဂဟဏံ ဝါ ကတံ သိယာ အနဝသေသဂ္ဂဟဏံ ဝါ။ တေသု ပဌမံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ဥပ္ပန္နမတ္တေ’’တိ၊ သမ္ပတိဇာတေတိ အတ္ထော။ အနဝသေသဂ္ဂဟဏံ ဗျာပနိစ္ဆာယံ ဟောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘သတက္ခတ္တုမ္ပိ ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နေ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဉာတိဝိတက္ကောတိ ‘‘အမှာကံ ဉာတယော သုခဇီဝိနော သမ္ပတ္တိယုတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဂေဟဿိတပေမဝသေန ဉာတကေ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကော။ ဇနပဒဝိတက္ကောတိ ‘‘အမှာကံ ဇနပဒေါ သုဘိက္ခော သမ္ပန္နသဿော ရမဏီယော’’တိအာဒိနာ ဂေဟဿိတပေမဝသေန ဇနပဒံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကော။ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနာဒီဟိ ဒုက္ခေ နိဇ္ဇိဏ္ဏေ သမ္ပရာယေ သတ္တာ သုခီ ဟောန္တိ အမရာတိ ဒုက္ကရကာရိကာယ ပဋိသံယုတ္တော အမရတ္ထာယ ဝိတက္ကော။ တံ ဝါ အာရဗ္ဘ အမရာဝိက္ခေပဒိဋ္ဌိသဟဂတော အမရော စ သော ဝိတက္ကော စာတိ အမရာဝိတက္ကော။ ပရာနုဒ္ဒယတာပဋိသံယုတ္တောတိ ပရေသု ဥပဋ္ဌာကာဒီသု သဟနန္ဒိတာဒိဝသေန ပဝတ္တော အနုဒ္ဒယတာပတိရူပကော ဂေဟဿိတပေမပ္ပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော။ လာဘသက္ကာရသိလောကပ္ပဋိသံယုတ္တောတိ စီဝရာဒိလာဘေန စ သက္ကာရေန စ ကိတ္တိသဒ္ဒေန စ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဋိသံယုတ္တော။ အနဝညတ္တိပ္ပဋိသံယုတ္တောတိ ‘‘အဟော ဝတ မံ ပရေ န အဝဇာနေယျုံ၊ န ဟေဋ္ဌာ ကတွာ မညေယျုံ၊ ပါသာဏစ္ဆတ္တံ ဝိယ ဂရုံ ကရေယျု’’န္တိ ဥပ္ပန္နဝိတက္ကော။

ကာမဝိတက္ကော ကာမသင်္ကပ္ပနသဘာဝတော ကာမာသဝပ္ပတ္တိယာ သာတိသယတ္တာ စ ကာမနာကာရောတိ အာဟ ‘‘ကာမဝိတက္ကော ပနေတ္ထ ကာမာသဝေါ’’တိ။ တဗ္ဗိသေသောတိ ကာမာသဝဝိသေသော ဘဝသဘာဝတ္တာတိ အဓိပ္ပာယော။ ကာမဝိတက္ကာဒိကေ ဝိနောဒေတိ အတ္တနော သန္တာနတော နီဟရတိ ဧတေနာတိ ဝိနောဒနံ၊ ဝီရိယန္တိ အာဟ ‘‘ဝီရိယသံဝရသင်္ခါတေန ဝိနောဒနေနာ’’တိ။

‘‘သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တိယော ပရိပူရေန္တီ’’တိ ဝစနတော ဝိဇ္ဇာဝိမုတ္တီနံ အနဓိဂမော တတော စ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခာနတိဝတ္တိ အဘာဝနာယ အာဒီနဝေါ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဘဂဝတော ဩရသပုတ္တဘာဝါဒိဝသေန စ ဘာဝနာယ အာနိသံသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ထောမေန္တောတိ အာသဝပဟာနဿ ဒုက္ကရတ္တာ တာယ ဧဝ ဒုက္ကရကိရိယာယ တံ အဘိတ္ထဝန္တော။ သံဝရေနေဝ ပဟီနာတိ သံဝရေန ပဟီနာ ဧဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘န အပ္ပဟီနေသုယေဝ ပဟီနသညီ’’တိ။

အာသဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဒါရုကမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၉။ ပဉ္စမေ ပုတ္တသမ္ဗာဓသယနန္တိ ပုတ္တေဟိ သမ္ဗာဓသယနံ။ ဧတ္ထ ပုတ္တသီသေန ဒါရပရိဂ္ဂဟံ ပုတ္တဒါရေသု ဥပ္ပိလော ဝိယ။ တေန တေသံ ရောဂါဒိဟေတု သောကာဘိဘဝေန စ စိတ္တဿ သံကိလိဋ္ဌတံ ဒဿေတိ။ ကာမဘောဂိနာတိ ဣမိနာ ပန ရာဂါဘိဘဝန္တိ။ ဥဘယေနပိ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တတံ ဒဿေတိ။ ကာသိကစန္ဒနန္တိ ဥဇ္ဇလစန္ဒနံ။ တံ ကိရ ဝဏ္ဏဝိသေသသမုဇ္ဇလံ ဟောတိ ပဘဿရံ၊ တဒတ္ထမေဝ နံ သဏှတရံ ကရောန္တိ။ တေနေဝါဟ ‘‘သဏှစန္ဒန’’န္တိ ၊ ကာသိကဝတ္ထဉ္စ စန္ဒနဉ္စာတိ အတ္ထော။ မာလာဂန္ဓဝိလေပနန္တိ ဝဏ္ဏသောဘတ္ထဉ္စေဝ သုဂန္ဓဘာဝတ္ထဉ္စ မာလံ၊ သုဂန္ဓဘာဝတ္ထာယ ဂန္ဓံ၊ ဆဝိရာဂကရဏတ္ထဉ္စေဝ သုဘတ္ထဉ္စ ဝိလေပနံ ဓာရေန္တေန။ ဇာတရူပရဇတန္တိ သုဝဏ္ဏဉ္စေဝ အဝသိဋ္ဌဓနဉ္စ သာဒိယန္တေန။ သဗ္ဗေနပိ ကာမေသု အဘိဂိဒ္ဓဘာဝမေဝ ပကာသေတိ။

ဒါရုကမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဟတ္ထိသာရိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၀။ ဆဋ္ဌေ ဟတ္ထိံ သာရေတီတိ ဟတ္ထိသာရီ၊ တဿ ပုတ္တောတိ ဟတ္ထိသာရိပုတ္တော။ သော ကိရ သာဝတ္ထိယံ ဟတ္ထိအာစရိယဿ ပုတ္တော ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ တီဏိ ပိဋကာနိ ဥဂ္ဂဟေတွာ သုခုမေသု ခန္ဓဓာတုအာယတနာဒီသု အတ္ထန္တရေသု ကုသလော အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ထေရာနံ ဘိက္ခူနံ အဘိဓမ္မကထံ ကထေန္တာနံ အန္တရန္တရာ ကထံ ဩပါတေတီ’’တိ။ တတ္ထ အန္တရန္တရာ ကထံ ဩပါတေတီတိ ထေရေဟိ ဝုစ္စမာနဿ ကထာပဗန္ဓဿ အန္တရေ အန္တရေ အတ္တနော ကထံ ပဝေသေတီတိ အတ္ထော။ ပဉ္စဟိ သံသဂ္ဂေဟီတိ သဝနသံသဂ္ဂေါ၊ ဒဿနသံသဂ္ဂေါ၊ သမုလ္လာပသံသဂ္ဂေါ၊ သမ္ဘောဂသံသဂ္ဂေါ၊ ကာယသံသဂ္ဂေါတိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ သံသဂ္ဂေဟိ။ ကိဋ္ဌခါဒကောတိ ကိဋ္ဌဋ္ဌာနေ ဥပ္ပန္နသဿဉှိ ကိဋ္ဌန္တိ ဝုတ္တံ ကာရဏူပစာရေန။ သိပ္ပိယော သုတ္တိယော။ သမ္ဗုကာတိ သင်္ခမာဟ။

ဂိဟိဘာဝေ ဝဏ္ဏံ ကထေသီတိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၄၂၂) ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ကိရ သာသနေ ဒွေ သဟာယကာ အဟေသုံ၊ အညမညံ သမဂ္ဂါ ဧကတောဝ သဇ္ဈာယန္တိ။ တေသု ဧကော အနဘိရတော ဂိဟိဘာဝေ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဣတရဿ အာရောစေသိ။ သော ဂိဟိဘာဝေ အာဒီနဝံ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ ဩဝဒိ။ သော တံ သုတွာ အဘိရမိတွာ ပုန ဧကဒိဝသံ တာဒိသေ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ တံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘မယှံ၊ အာဝုသော၊ ဧဝရူပံ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣမာဟံ ပတ္တစီဝရံ တုယှံ ဒဿာမီ’’တိ။ သော ပတ္တစီဝရလောဘေန တဿ ဂိဟိဘာဝေ အာနိသံသံ ဒဿေတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အာဒီနဝံ ကထေသိ။ တဿ တံ သုတွာဝ ဂိဟိဘာဝတော စိတ္တံ နိဝတ္တေတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယမေဝ အဘိရမိ။ ဧဝမေသ တဒါ သီလဝန္တဿ ဘိက္ခုနော ဂိဟိဘာဝေ အာနိသံသကထာယ ကထိတတ္တာ ဣဒါနိ ဆ ဝါရေ ဝိဗ္ဘမိတွာ သတ္တမဝါရေ ပဗ္ဗဇိတွာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရဿ စ အဘိဓမ္မကထံ ကထေန္တာနံ အန္တရန္တရာ ကထံ ဩပါတေသိ။ အထ နံ မဟာကောဋ္ဌိကတ္ထေရော အပသာဒေသိ။ သော မဟာသာဝကဿ ကထိတေ ပတိဋ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော ဝိဗ္ဘမိတွာ ဂိဟိ ဇာတော။ ပေါဋ္ဌပါဒဿ ပနာယံ ဂိဟိသဟာယကော အဟောသိ၊ တသ္မာ ဝိဗ္ဘမိတွာ ဒွီဟတီဟစ္စယေန ပေါဋ္ဌပါဒဿ သန္တိကံ ဂတော။ အထ နံ သော ဒိသွာ – ‘‘သမ္မ၊ ကိံ တယာ ကတံ၊ ဧဝရူပဿ နာမ သတ္ထု သာသနာ အပသက္ကန္တောသိ၊ ဧဟိ ပဗ္ဗဇိတုံ ဒါနိ တေ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တံ ဂဟေတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ အဂမာသိ။ တသ္မိံ ဌာနေ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တမေ ဝါရေ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏီ’’တိ။

ဟတ္ထိသာရိပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ မဇ္ဈေသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၁။ သတ္တမေ မန္တာတိ ယ-ကာရလောပေန နိဒ္ဒေသော၊ ကရဏတ္ထေ ဝါ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ တေနာဟ ‘‘တာယ ဥဘော အန္တေ ဝိဒိတွာ’’တိ။ ဖဿဝသေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာတိ ဒွယဒွယသမာပတ္တိယံ အညမညံ သမ္ဖဿဝသေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာ၊ ‘‘ဖဿပစ္စယာ တဏှာ၊ တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနံ၊ ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါ ၊ ဘဝပစ္စယာ ဇာတီ’’တိ ဣမိနာ စာနုက္ကမေန ဖဿသမုဋ္ဌာနတ္တာ ဣမဿ ကာယဿ ဖဿဝသေန နိဗ္ဗတ္တတ္တာတိ ဝုတ္တံ။ ဧကော အန္တောတိ ဧတ္ထ အယံ အန္တ-သဒ္ဒေါ အန္တအဗ္ဘန္တရမရိယာဒလာမကအဘာဝကောဋ္ဌာသပဒပူရဏသမီပါဒီသု ဒိဿတိ။ ‘‘အန္တပူရော ဥဒရပူရော’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၉၇) ဟိ အန္တေ အန္တသဒ္ဒေါ။ ‘‘စရန္တိ လောကေ ပရိဝါရဆန္နာ အန္တော အသုဒ္ဓါ၊ ဗဟိ သောဘမာနာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၂) အဗ္ဘန္တရေ။ ‘‘ကာယဗန္ဓနဿ အန္တော ဇီရတိ (စူဠဝ။ ၂၇၈) သာ ဟရိတန္တံ ဝါ ပန္ထန္တံ ဝါ သေလန္တံ ဝါ ဥဒကန္တံ ဝါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀၄) မရိယာဒါယံ။ ‘‘အန္တမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇီဝိကာန’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၈၀၊ ဣတိဝု။ ၉၁) လာမကေ။ ‘‘ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၉၃၊ သံ။ နိ။ ၂။၅၁) အဘာဝေ။ သဗ္ဗပစ္စယသင်္ခယော ဟိ ဒုက္ခဿ အဘာဝေါ ကောဋီတိပိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘တယော အန္တာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) ကောဋ္ဌာသေ။ ‘‘ဣင်္ဃ တာဝ သုတ္တန္တံ ဝါ ဂါထာယော ဝါ အဘိဓမ္မံ ဝါ ပရိယာပုဏဿု၊ သုတ္တန္တေ ဩကာသံ ကာရာပေတွာ’’တိ (ပါစိ။ ၄၄၂) စ အာဒီသု ပဒပူရဏေ။ ‘‘ဂါမန္တံ ဝါ ဩသဋော (ပါရာ။ ၄၀၉-၄၁၀၊ စူဠဝ။ ၃၄၃) ဂါမန္တသေနာသန’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄၁၀) သမီပေ။ သွာယမိဓ ကောဋ္ဌာသေ ဝတ္တတီတိ အယမေကော ကောဋ္ဌာသောတိ။

သန္တော ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနော ဓမ္မသမူဟောတိ သက္ကာယော၊ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ။ တေနာဟ ‘‘တေဘူမကဝဋ္ဋ’’န္တိ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

မဇ္ဈေသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပုရိသိန္ဒြိယဉာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၂။ အဋ္ဌမေ နိဗ္ဗတ္တိဝသေန အပါယသံဝတ္တနိယေန ဝါ ကမ္မုနာ အပါယေသု နိယုတ္တောတိ အာပါယိကော နေရယိကောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ အဝီစိမှိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ တတ္ထ အာယုကပ္ပသညိတံ အန္တရကပ္ပံ တိဋ္ဌတီတိ ကပ္ပဋ္ဌော။ နိရယူပပတ္တိပရိဟရဏဝသေန တိကိစ္ဆိတုံ အသက္ကုဏေယျောတိ အတေကိစ္ဆော။ အခဏ္ဍာနီတိ ဧကဒေသေနပိ အခဏ္ဍိတာနိ။ ဘိန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ ဗီဇံ ဗီဇတ္ထာယ န ဥပကပ္ပတိ။ အပူတီနီတိ ဥဒကတေမနေန အပူတိကာနိ။ ပူတိကဉှိ ဗီဇံ ဗီဇတ္ထာယ န ဥပကပ္ပတိ။ အဝါတာတပဟတာနီတိ ဝါတေန စ အာတပေန စ န ဟတာနိ နိရောဇတံ န ပါပိတာနိ။ နိရောဇဉှိ ကသဋံ ဗီဇံ ဗီဇတ္ထာယ န ဥပကပ္ပတိ။ ‘‘သာရာဒါနီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အာ-ကာရဿ ရဿတ္တံ ကတွာ ပါဠိယံ ‘‘သာရဒါနီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘သာရာဒါနီ’’တိ။ တဏ္ဍုလသာရဿ အာဒါနတော သာရာဒါနိ၊ ဂဟိတသာရာနိ ပတိဋ္ဌိတသာရာနိ။ နိဿရဉှိ ဗီဇံ ဗီဇတ္ထာယ န ဥပကပ္ပတိ။ သုခသယိတာနီတိ စတ္တာရော မာသေ ကောဋ္ဌေ ပက္ခိတ္တနိယာမေနေဝ သုခသယိတာနိ သုဋ္ဌု သန္နိစိတာနိ။ မဏ္ဍခေတ္တေတိ ဦသခါရာဒိဒေါသေဟိ အဝိဒ္ဓသ္တေ သာရက္ခေတ္တေ။ အဘိဒေါတိ အဘိ-သဒ္ဒေန သမာနတ္ထနိပါတပဒန္တိ အာဟ ‘‘အဘိအဍ္ဎရတ္တ’’န္တိ။ နတ္ထိ ဧတဿ ဘိဒါတိ ဝါ အဘိဒေါ။ ‘‘အဘိဒံ အဍ္ဎရတ္တ’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဥပယောဂတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ။ အဍ္ဎရတ္တန္တိ စ အစ္စန္တသံယောဂဝစနံ၊ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ။ တသ္မာ အဘိဒေါ အဍ္ဎရတ္တန္တိ အဘိန္နေ အဍ္ဎရတ္တသမယေတိ အတ္ထော။ ပုဏ္ဏမာသိယဉှိ ဂဂနမဇ္ဈဿ ပုရတော ဝါ ပစ္ဆတော ဝါ စန္ဒေ ဌိတေ အဍ္ဎရတ္တသမယော ဘိန္နော နာမ ဟောတိ၊ မဇ္ဈေ ဧဝ ပန ဌိတေ အဘိန္နော နာမ။

သုပ္ပဗုဒ္ဓသုနက္ခတ္တာဒယောတိ ဧတ္ထ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၂၇ သုပ္ပဗုဒ္ဓသကျဝတ္ထု) သုပ္ပဗုဒ္ဓါ ကိရ သာကိယော ‘‘မမ ဓီတရံ ဆဍ္ဍေတွာ နိက္ခန္တော၊ မမ ပုတ္တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ တဿ ဝေရိဋ္ဌာနေ ဌိတော စာ’’တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ သတ္ထရိ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ဧကဒိဝသံ ‘‘န ဒါနိ နိမန္တိတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဒဿာမီ’’တိ ဂမနမဂ္ဂံ ပိဒဟိတွာ အန္တရဝီထိယံ သုရံ ပိဝန္တော နိသီဒိ။ အထဿ သတ္ထရိ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတေ တံ ဌာနံ အာဂတေ ‘‘သတ္ထာ အာဂတော’’တိ အာရောစေသုံ။ သော အာဟ – ‘‘ပုရတော ဂစ္ဆာတိ တဿ ဝဒေထ၊ နာယံ မယာ မဟလ္လကတရော၊ နာဿ မဂ္ဂံ ဒဿာမီ’’တိ။ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနောပိ တထေဝ နိသီဒိ။ သတ္ထာ မာတုလဿ သန္တိကာ မဂ္ဂံ အလဘိတွာ တတောဝ နိဝတ္တိ။ သောပိ စရပုရိသံ ပေသေသိ – ‘‘ဂစ္ဆ တဿ ကထံ သုတွာ ဧဟီ’’တိ။ သတ္ထာပိ နိဝတ္တန္တော သိတံ ကတွာ အာနန္ဒတ္ထေရေန – ‘‘ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ သိတပါတုကမ္မေ ပစ္စယော’’တိ ပုဋ္ဌော အာဟ – ‘‘ပဿသိ၊ အာနန္ဒ၊ သုပ္ပဗုဒ္ဓ’’န္တိ။ ပဿာမိ၊ ဘန္တေ။ ဘာရိယံ တေန ကမ္မံ ကတံ မာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ မဂ္ဂံ အဒေန္တေန၊ ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ ပါသာဒမူလေ ပထဝိယာ ပဝိသိဿတီ’’တိ အာစိက္ခိ။

သုနက္ခတ္တောပိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၇) ပုဗ္ဗေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိကမ္မံ ပုစ္ဆိ။ အထဿ ဘဂဝါ ကထေသိ။ သော ဒိဗ္ဗစက္ခုံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဩလောကေန္တော ဒေဝလောကေ နန္ဒနဝနစိတ္တလတာဝနဖာရုသကဝနမိဿကဝနေသု ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနေ ဒေဝပုတ္တေ စ ဒေဝဓီတရော စ ဒိသွာ – ‘‘ဧတေသံ ဧဝရူပါယ အတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိယာ ဌိတာနံ ကိရ မဓုရော နု ခေါ သဒ္ဒေါ ဘဝိဿတီ’’တိ သဒ္ဒံ သောတုကာမော ဟုတွာ ဒသဗလံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုပရိကမ္မံ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါ ပနဿ – ‘‘ဒိဗ္ဗသောတဓာတုဿ ဥပနိဿယော နတ္ထီ’’တိ ဉတွာ ပရိကမ္မံ န ကထေသိ။ န ဟိ ဗုဒ္ဓါ ယံ န ဘဝိဿတိ၊ တဿ ပရိကမ္မံ ကထေန္တိ။ သော ဘဂဝတိ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ သမဏံ ဂေါတမံ ပဌမံ ဒိဗ္ဗစက္ခုပရိကမ္မံ ပုစ္ဆိံ၊ သော မယှံ ‘သမ္ပဇ္ဇတု ဝါ မာ ဝါ သမ္ပဇ္ဇတူ’တိ ကထေသိ။ အဟံ ပန ပစ္စတ္တပုရိသကာရေန တံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ဒိဗ္ဗသောတဓာတုပရိကမ္မံ ပုစ္ဆိံ၊ တံ မေ န ကထေသိ။ အဒ္ဓါ ဧဝံ ဟောတိ ‘အယံ ရာဇပဗ္ဗဇိတော ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ၊ ဒိဗ္ဗသောတဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ၊ စေတောပရိယကမ္မဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ၊ အာသဝါနံ ခယေ ဉာဏံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ၊ မယာ သမသမော ဘဝိဿတီ’တိ ဣဿာမစ္ဆရိယဝသေန မယှံ န ကထေတီ’’တိ ဘိယျောသော အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ကာသာယာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ဂိဟိဘာဝံ ပတွာပိ န တုဏှီဘူတော ဝိဟာသိ။ ဒသဗလံ ပန အသတာ တုစ္ဆေန အဗ္ဘာစိက္ခိတွာ အပါယူပဂေါ အဟောသိ။ တမ္ပိ ဘဂဝါ ဗျာကာသိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ဧဝမ္ပိ ခေါ၊ ဘဂ္ဂဝ၊ သုနက္ခတ္တော လိစ္ဆဝိပုတ္တော မယာ ဝုစ္စမာနော အပက္ကမေဝ ဣမသ္မာ ဓမ္မဝိနယာ၊ ယထာ တံ အာပါယိကော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၆)။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အပရေပိ သုပ္ပဗုဒ္ဓသုနက္ခတ္တာဒယော ဘဂဝတာ ဉာတာဝါ’’တိ။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ကောကာလိကာဒီနံ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သုသီမော ပရိဗ္ဗာဇကောတိ (သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၇၀) ဧဝံနာမကော ဝေဒင်္ဂေသု ကုသလော ပဏ္ဍိတော ပရိဗ္ဗာဇကော။ အညတိတ္ထိယာ ဟိ ပရိဟီနလာဘသက္ကာရသိလောကာ ‘‘သမဏော ဂေါတမော န ဇာတိဂေါတ္တာဒီနိ အာရဗ္ဘ လာဘဂ္ဂပ္ပတ္တော ဇာတော၊ ကဝိသေဋ္ဌော ပနေသ ဥတ္တမကဝိတာယ သာဝကာနံ ဗန္ဓံ ဗန္ဓိတွာ ဒေတိ။ တေ တံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဥပဋ္ဌာကာနံ ဥပနိသိန္နကထမ္ပိ အနုမောဒနမ္ပိ သရဘညမ္ပီတိ ဧဝမာဒီနိ ကထေန္တိ။ တေ တေသံ ပသန္နာနံ လာဘံ ဥပသံဟရန္တိ။ သစေ မယံ ယံ သမဏော ဂေါတမာ ဇာနာတိ၊ တတော ထောကံ ဇာနေယျာမ၊ အတ္တနော သမယံ တတ္ထ ပက္ခိပိတွာ မယမ္ပိ ဥပဋ္ဌာကာနံ ကထေယျာမ။ တတော ဧတေဟိ လာဘိတရာ ဘဝေယျာမ။ ကော နု ခေါ သမဏဿ ဂေါတမဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ခိပ္ပမေဝ ဥဂ္ဂဏှိတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ ဧဝံ စိန္တေတွာ ‘‘သုသိမော ပဋိဗလော’’တိ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧဝမာဟံသု ‘‘ဧဟိ တွံ၊ အာဝုသော သုသီမ၊ သမဏေ ဂေါတမေ ဗြဟ္မစရိယံ စရ၊ တွံ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏိတွာ အမှေ ဝါစေယျာသိ၊ တံ မယံ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏိတွာ ဂိဟီနံ ဘာသိဿာမ၊ ဧဝံ မယမ္ပိ သက္ကတာ ဘဝိဿာမ ဂရုကတာ မာနိတာ ပူဇိတာ လာဘိနော စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၇၀)။

အထ သုသီမော ပရိဗ္ဗာဇကော တေသံ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ယေနာနန္ဒော တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ ထေရော စ တံ အာဒါယ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။ ဘဂဝါ ပန စိန္တေသိ ‘‘အယံ ပရိဗ္ဗာဇကော တိတ္ထိယသမယေ ‘အဟံ ပါဋိဧက္ကော သတ္ထာ’တိ ပဋိဇာနမာနော စရတိ၊ ‘ဣဓေဝ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ စရိတုံ ဣစ္ဆာမီ’တိ ကိရ ဝဒတိ၊ ကိံ နု ခေါ မယိ ပသန္နော၊ ဥဒါဟု မယှံ ဝါ မမ သာဝကာနံ ဓမ္မကထာယ ပသန္နော’’တိ။ အထဿ ဧကဋ္ဌာနေပိ ပသာဒါဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အယံ မမ သာသနေ ‘ဓမ္မံ ထေနေဿာမီ’တိ ပဗ္ဗဇတိ၊ ဣတိဿ အာဂမနံ အပရိသုဒ္ဓံ၊ နိပ္ဖတ္တိ နု ခေါ ကီဒိသာ’’တိ ဩလောကေန္တော ‘‘ကိဉ္စာပိ ‘ဓမ္မံ ထေနေဿာမီ’တိ ပဗ္ဗဇတိ၊ ကတိပါဟေနေဝ ပန ဃဋေတွာ အရဟတ္တံ ဂဏှိဿတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘တေနဟာနန္ဒ၊ သုသီမံ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ အာဟ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ဘဂဝတာ ကော ဉာတော? သုသီမော ပရိဗ္ဗာဇကော’’တိ။

သန္တတိမဟာမတ္တောတိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၄၁ သန္တတိမဟာမတ္တဝတ္ထု) သော ကိရ ဧကသ္မိံ ကာလေ ရညော ပသေနဒိဿ ပစ္စန္တံ ကုပိတံ ဝူပသမေတွာ အာဂတော။ အထဿ ရာဇာ တုဋ္ဌော သတ္တ ဒိဝသာနိ ရဇ္ဇံ ဒတွာ ဧကံ နစ္စဂီတကုသလံ ဣတ္ထိံ အဒါသိ။ သော သတ္တ ဒိဝသာနိ သုရာမဒမတ္တော ဟုတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သဗ္ဗာလင်္ကာရပ္ပဋိမဏ္ဍိတော ဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတော နဟာနတိတ္ထံ ဂစ္ဆန္တော သတ္ထာရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တံ ဒွါရန္တရေ ဒိသွာ ဟတ္ထိက္ခန္ဓဝရဂတောဝ သီသံ စာလေတွာ ဝန္ဒိ။ သတ္ထာ သိတံ ကတွာ ‘‘ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ သိတပါတုကရဏေ ဟေတူ’’တိ အာနန္ဒတ္ထေရေန ပုဋ္ဌော သိတကာရဏံ အာစိက္ခန္တော အာဟ – ‘‘ပဿသိ၊ အာနန္ဒ၊ သန္တတိမဟာမတ္တံ၊ အဇ္ဇေဝ သဗ္ဗာဘရဏပ္ပဋိမဏ္ဍိတော မမ သန္တိကံ အာဂန္တွာ စာတုပ္ပဒိကဂါထာဝသာနေ အရဟတ္တံ ပတွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီ’’တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧဝံ ကော ဉာတော ဘဂဝတာတိ? သန္တတိမဟာမတ္တော’’တိ။

ပုရိသိန္ဒြိယဉာဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ နိဗ္ဗေဓိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၃။ နဝမေ ပရိဟာယတိ အတ္တနော ဖလံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္တတိ၊ တဿ ဝါ ကာရဏဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတီတိ ပရိယာယောတိ ဣဓ ကာရဏံ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘နိဗ္ဗိဇ္ဈနကာရဏ’’န္တိ။

‘‘အနုဇာနာမိ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဟတာနံ ဝတ္ထာနံ ဒိဂုဏံ သင်္ဃာဋိ’’န္တိ ဧတ္ထ ဟိ ပဋလဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော။ ‘‘အစ္စေန္တိ ကာလာ တရယန္တိ ရတ္တိယော၊ ဝယောဂုဏာ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၄) ဧတ္ထ ရာသဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော။ ‘‘သတဂုဏာ ဒက္ခိဏာ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉) ဧတ္ထ အာနိသံသဋ္ဌော။ ‘‘အန္တံ အန္တဂုဏံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ ခု။ ပါ။ ၃။ဒွတ္တိံသာကာရော)၊ ကယိရာ မာလာဂုဏေ ဗဟူ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၅၃) ဧတ္ထ ဗန္ဓနဋ္ဌော ဂုဏဋ္ဌော။ ဣဓာပိ ဧသောဝ အဓိပ္ပေတောတိ အာဟ ‘‘ဗန္ဓနဋ္ဌေန ဂုဏာ’’တိ။ ကာမရာဂဿ သံယောဇနဿ ပစ္စယဘာဝေန ဝတ္ထုကာမေသုပိ ဗန္ဓနဋ္ဌော ရာသဋ္ဌော ဝါ ဂုဏဋ္ဌော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ စက္ခုဝိညေယျာတိ ဝါ စက္ခုဝိညာဏတံဒွါရိကဝိညာဏေဟိ ဇာနိတဗ္ဗာ။ သောတဝိညေယျာတိအာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘူတာတိ သဘာဝေနေဝ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဇာတိကာ၊ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘာဝံ ဝါ ပတ္တာ။ ကမနီယာတိ ကာမေတဗ္ဗာ။ မနဝဍ္ဎနကာတိ မနောဟရာ။ ဧတေန ပရိကပ္ပနတောပိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘာဝံ သင်္ဂဏှာတိ။ ပိယဇာတိကာတိ ပိယာယိတဗ္ဗသဘာဝါ။ ကာမူပသဉှိတာတိ ကာမရာဂေန ဥပေစ္စ သမ္ဗန္ဓနီယာ သမ္ဗန္ဓာ ကာတဗ္ဗာ။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏံ ကတွာ’’တိအာဒိ။ သင်္ကပ္ပရာဂေါတိ ဝါ သုဘာဒိဝသေန သင်္ကပ္ပိတဝုတ္ထမှိ ဥပ္ပန္နရာဂေါ။ ဧဝမေတ္ထ ဝတ္ထုကာမံ ပဋိက္ခိပိတွာ ကိလေသကာမော ဝုတ္တော တဿေဝ ဝသေန တေသမ္ပိ ကာမဘာဝသိဒ္ဓိတော၊ ကိလေသကာမဿပိ ဣဋ္ဌဝေဒနာ ဒိဋ္ဌာဒိသမ္ပယောဂဘေဒေန ပဝတ္တိအာကာရဘေဒေန စ အတ္ထိ ဝိစိတ္တကာတိ တတော ဝိသေသေတုံ ‘‘စိတြဝိစိတြာရမ္မဏာနီ’’တိ အာဟ၊ နာနပ္ပကာရာနိ ရူပါဒိအာရမ္မဏာနီတိ အတ္ထော။

အထေတ္ထ ဓီရာ ဝိနယန္တိ ဆန္ဒန္တိ အထ ဧတေသု အာရမ္မဏေသု ဓိတိသမ္ပန္နာ ပဏ္ဍိတာ ဆန္ဒရာဂံ ဝိနယန္တိ။

တဇ္ဇာတိကန္တိ တံသဘာဝံ၊ အတ္ထတော ပန တဿ ကာမဿ အနုရူပန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပုညဿ ဘာဂေါ ပုညဘာဂေါ၊ ပုညကောဋ္ဌာသော။ တေန နိဗ္ဗတ္တော၊ တတ္ထ ဝါ ဘဝေါတိ ပုညဘာဂိယော။ အပုညဘာဂိယောတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိပါကောယေဝ ဝေပက္ကန္တိ အာဟ ‘‘ဝေါဟာရဝိပါက’’န္တိ။

သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာတိ ကုသလာကုသလသာဓာရဏာ။ သံဝိဒဟနစေတနာတိ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု သံဝိဒဟနလက္ခဏာ စေတနာ။ ဥရတ္တာဠိန္တိ ဥရံ တာဠေတွာ ။ ဧကပဒန္တိ ဧကပဒစိတံ မန္တံ။ တေနာဟ ‘‘ဧကပဒမန္တံ ဝါ’’တိအာဒိ။

နိဗ္ဗေဓိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ သီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၄။ ဒသမေ တထာဂတဗလာနီတိ အညေဟိ အသာဓာရဏာနိ တထာဂတဿေဝ ဗလာနိ။ နနု စေတာနိ သာဝကာနမ္ပိ ဧကစ္စာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ? ကာမံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ယာဒိသာနိ ပန ဗုဒ္ဓါနံ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏာဒီနိ၊ န တာဒိသာနိ တဒညေသံ ကဒါစိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အညေဟိ အသာဓာရဏာနိ။ ဣမမေဝ ဟိ ယထာဝုတ္တံ လေသံ အပေက္ခိတွာ သာဓာရဏဘာဝတော အာသယာနုသယဉာဏာဒီသု ဧဝ အသာဓာရဏသမညာ နိရုဠှာ။ ယထာ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဗလာနိ ပုညဿ သမ္ပတ္တိယာ အာဂတာနိ၊ တထာ အာဂတဗလာနီတိ ဝါ တထာဂတဗလာနိ။ ဥသဘဿ ဣဒံ အာသဘံ၊ သေဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ ပမုခနာဒန္တိ သေဋ္ဌနာဒံ ။ ပဋိဝေဓဉာဏဉ္စေဝ ဒေသနာဉာဏဉ္စာတိ ဧတ္ထ ပညာယ ပဘာဝိတံ အတ္တနော အရိယဖလာဝဟံ ပဋိဝေဓဉာဏံ။ ကရုဏာယ ပဘာဝိတံ သာဝကာနံ အရိယဖလာဝဟံ ဒေသနာဉာဏံ။ တတ္ထ ပဋိဝေဓဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဥပ္ပန္နန္တိ ဒုဝိဓံ။ တဉှိ အဘိနိက္ခမနတော ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ၊ ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ တုသိတဘဝနတော ယာဝ မဟာဗောဓိပလ္လင်္ကေ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ၊ ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ ဒီပင်္ကရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ၊ ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမ။ ဒေသနာဉာဏမ္ပိ ပဝတ္တမာနံ ပဝတ္တန္တိ ဒုဝိဓံ။ တဉှိ ယာဝ အညာတကောဏ္ဍညဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါ ပဝတ္တမာနံ၊ ဖလက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမ။ တေသု ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရံ၊ ဒေသနာဉာဏံ လောကိယံ။ ဥဘယမ္ပိ ပနေတံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ၊ ဗုဒ္ဓါနညေဝ ဩရသဉာဏံ။

ဌာနဉ္စ ဌာနတော ပဇာနာတီတိ ကာရဏဉ္စ ကာရဏတော ပဇာနာတိ။ ယသ္မာ တတ္ထ ဖလံ တိဋ္ဌတိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စ၊ တသ္မာ ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဂဝါ ‘‘ယေ ယေ ဓမ္မာ ယေသံ ယေသံ ဓမ္မာနံ ဟေတူ ပစ္စယာ ဥပ္ပာဒါယ၊ တံ တံ ဌာနံ၊ ယေ ယေ ဓမ္မာ ယေယံ ယေယံ ဓမ္မာနံ န ဟေတူ န ပစ္စယာ ဥပ္ပာဒါယ၊ တံ တံ အဋ္ဌာန’’န္တိ ပဇာနန္တော ဌာနတော အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတိ။

သမာဒိယန္တီတိ သမာဒါနာနိ၊ တာနိ ပန သမာဒိယိတွာ ကတာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သမာဒိယိတွာ ကတာန’’န္တိ။ ကမ္မမေဝ ဝါ ကမ္မသမာဒါနန္တိ ဧတေန ‘‘သမာဒါန’’န္တိ သဒ္ဒဿ အပုဗ္ဗတ္ထာဘာဝံ ဒဿေတိ မုတ္တဂတသဒ္ဒေ ဂတသဒ္ဒဿ ဝိယ။ ဂတီတိ နိရယာဒိဂတိယော။ ဥပဓီတိ အတ္တဘာဝေါ။ ကာလောတိ ကမ္မဿ ဝိပစ္စနာရဟကာလော။ ပယောဂေါတိ ဝိပါကုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘူတာ ကိရိယာ။

စတုန္နံ ဈာနာနန္တိ ပစ္စနီကဇ္ဈာပနဋ္ဌေန အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနဋ္ဌေန စ စတုန္နံ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနံ။ စတုက္ကနယေန ဟေတံ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနန္တိ ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီနံ (မ။ နိ။ ၂။၂၄၈၊ ၃။၃၁၂၊ ဓ။ သ။ ၂၄၈၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၂၀၉) အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနံ။ တိဏ္ဏံ သမာဓီနန္တိ သဝိတက္ကသဝိစာရာဒီနံ တိဏ္ဏံ သမာဓီနံ။ နဝန္နံ အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တီနန္တိ ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တိအာဒီနံ နဝန္နံ အနုပုဗ္ဗသမာပတ္တီနံ။ ဧတ္ထ စ ပဋိပါဋိယာ အဋ္ဌန္နံ သမာဓီတိပိ နာမံ၊ သမာပတ္တီတိပိ စိတ္တေကဂ္ဂတာသဗ္ဘာဝတော၊ နိရောဓသမာပတ္တိယာ တဒဘာဝတော န သမာဓီတိ နာမံ။ ဟာနဘာဂိယံ ဓမ္မန္တိ အပ္ပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ကာမာဒိပက္ခန္ဒနံ။ ဝိသေသဘာဂိယံ ဓမ္မန္တိ ပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိပက္ခန္ဒနံ။ ဣတိ သညာမနသိကာရာနံ ကာမာဒိဒုတိယဇ္ဈာနာဒိပက္ခန္ဒနာနိ ဟာနဘာဂိယဝိသေသဘာဂိယဓမ္မာတိ ဒဿိတာနိ။ တေဟိ ပန ဈာနာနံ တံသဘာဝတာ ဓမ္မသဒ္ဒေန ဝုတ္တာ။ တသ္မာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဟေတုဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ ဝေါဒါနန္တိ ပဂုဏတာသင်္ခါတံ ဝေါဒါနံ။ တဉှိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနံ အဓိဂမဿ ပစ္စယတ္တာ ‘‘ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယေ ပန ‘‘နိရောဓတော ဖလသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနန္တိ ပါဠိ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေ ‘‘နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဖလသမာပတ္တိယာ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဣမာယ ပါဠိယံ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ။

သီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မဟာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။