📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

အင်္ဂုတ္တရနိကာယေ

အဋ္ဌကနိပါတ-ဋီကာ

၁။ ပဌမပဏ္ဏာသကံ

၁။ မေတ္တာဝဂ္ဂေါ

၁။ မေတ္တာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁။ အဋ္ဌကနိပါတဿ ပဌမေ ဝဍ္ဎိတာယာတိ ဘာဝနာပါရိပူရိဝသေန ပရိဗြူဟိတာယ။ ပုနပ္ပုနံ ကတာယာတိ ဘာဝနာယ ဗဟုလီကရဏေန အပရာပရံ ပဝတ္တိတာယ။ ယုတ္တယာနသဒိသကတာယာတိ ယထာ ယုတ္တအာဇညယာနံ ဆေကေန သာရထိနာ အဓိဋ္ဌိတံ ယထာရုစိ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ယထာရုစိ ပဝတ္တာရဟတံ ဂမိတာယ။ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိအဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ပစ္စုပဋ္ဌိတာယာတိ ဘာဝနာဗဟုလီကာရေဟိ ပတိ ပတိ ဥပဋ္ဌိတာယ အဝိဇဟိတာယ။ သမန္တတော စိတာယာတိ သဗ္ဗဘာဂေန ဘာဝနာနုရူပံ စယံ ဂမိတာယ။ တေနာဟ ‘‘ဥပစိတာယာ’’တိ။ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါယာတိ အတိဝိယ သမ္မဒေဝ နိဗ္ဗတ္တိဂတာယ။

ယောစ မေတ္တံ ဘာဝယတီတိအာဒီသု ယော ကောစိ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ။ မေတ္တန္တိ မေတ္တာဈာနံ။

အပ္ပမာဏန္တိ ဘာဝနာဝသေန အာရမ္မဏဝသေန စ အပ္ပမာဏံ။ အသုဘဘာဝနာဒယော ဝိယ ဟိ အာရမ္မဏေ ဧကဒေသဂ္ဂဟဏံ အကတွာ အနဝသေသဖရဏဝသေန အနောဓိသော ဖရဏဝသေန စ၊ အပ္ပမာဏာရမ္မဏတာယ ပဂုဏဘာဝနာဝသေန စ အပ္ပမာဏံ။ တနူ သံယောဇနာ ဟောန္တီတိ မေတ္တံ ပါဒကံ ကတွာ သမ္မသိတွာ ဟေဋ္ဌိမေ အရိယမဂ္ဂေ အဓိဂစ္ဆန္တဿ သုခေနေဝ ပဋိဃသံယောဇနာဒယော ပဟီယမာနာ တနူ ဟောန္တီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧဝံ ကိလေသပ္ပဟာနဉ္စ နိဗ္ဗာနာဓိဂမဉ္စ မေတ္တာဘာဝနာယ သိခါပ္ပတ္တမာနိသံသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အညေပိ အာနိသံသေ ဒဿေတုံ ‘‘ဧကမ္ပိ စေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဒုဋ္ဌစိတ္တောတိ မေတ္တာဗလေန သုဋ္ဌု ဝိက္ခမ္ဘိတဗျာပါဒတာယ ဗျာပါဒေန အဒူသိတစိတ္တော။ မေတ္တာယတီတိ ဟိတဖရဏဝသေန မေတ္တံ ကရောတိ။ ကုသလီတိ အတိသယေန ကုသလဝါ မဟာပုညော၊ ပဋိဃာဒိအနတ္ထဝိဂမေန ခေမီ။ သဗ္ဗေ စ ပါဏေတိ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကော။ မနသာနုကမ္ပီတိ စိတ္တေန အနုကမ္ပန္တော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဧကသတ္တဝိသယာပိ တာဝ မေတ္တာ မဟာကုသလရာသိ၊ သဗ္ဗေ ပန ပါဏေ အတ္တနော ပုတ္တံ ဝိယ ဟိတဖရဏေန မနသာ အနုကမ္ပန္တော ပဟုကံ ပဟုံ အနပ္ပကံ အပရိယန္တံ စတုသဋ္ဌိမဟာကပ္ပေပိ အတ္တနော ဝိပါကပ္ပဗန္ဓံ ပဝတ္တေတုံ သမတ္ထံ ဥဠာရံ ပုညံ အရိယော ပရိသုဒ္ဓစိတ္တော ပုဂ္ဂလောဝ ကရောတိ နိပ္ဖာဒေတီတိ။ သတ္တဘရိတန္တိ သတ္တေဟိ အဝိရဠံ၊ အာကိဏ္ဏမနုဿန္တိ အတ္ထော။

သင်္ဂဟဝတ္ထူနီတိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၂၀) လောကဿ သင်္ဂဏှနကာရဏာနိ။ နိပ္ဖန္နသဿတော နဝ ဘာဂေ ကဿကဿ ဒတွာ ရညံ ဧကဘာဂဂ္ဂဟဏံ ဒသမဘာဂဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝံ ကဿကာ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ သဿာနိ သမ္ပာဒေန္တီတိ အာဟ ‘‘သဿသမ္ပာဒနေ မေဓာဝိတာတိ အတ္ထော’’တိ။ တတော ဩရဘာဂေ ကိရ ဆဘာဂဂ္ဂဟဏံ ဇာတံ။ ဆမာသိကန္တိ ဆန္နံ ဆန္နံ မာသာနံ ပဟောနကံ။ ပါသေတီတိ ပါသဂတေ ဝိယ ကရောတိ။ ဝါစာယ ပိယံ ဝါစာပိယံ၊ တဿ ကမ္မံ ဝါစာပေယျံ။ သဗ္ဗသော ရဋ္ဌဿ ဣဒ္ဓါဒိဘာဝတော ခေမံ။ နိရဗ္ဗုဒံ စောရိယာဘာဝတော။ ဣဒ္ဓဉှိ ရဋ္ဌံ အစောရိယံ။ ‘‘နိရဂ္ဂဠ’’န္တိ ဝုစ္စတိ အပါရုတဃရဘာဝတော။

ဥဒ္ဓံမူလကံ ကတွာတိ ဥမ္မူလံ ကတွာ။ ဒွီဟိ ပရိယညေဟီတိ မဟာယညဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပစ္ဆာ စ ပဝတ္တေတဗ္ဗေဟိ ဒွီဟိ ပရိဝါရယညေဟိ။ သတ္တ…ပေ… ဘီသနဿာတိ သတ္တနဝုတာဓိကာနံ ပဉ္စန္နံ ပသုသတာနံ မာရဏေန ဘေရဝဿ ပါပဘီရုကာနံ ဘယာဝဟဿ။ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ –

‘‘ဆသတာနိ နိယုဇ္ဇန္တိ၊ ပသူနံ မဇ္ဈိမေ ဟနိ၊

အဿမေဓဿ ယညဿ၊ ဦနာနိ ပသူဟိ တီဟီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၁။၁၂၀၊ အ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၄။၃၉)၊

သမ္မန္တိ ယုဂစ္ဆိဒ္ဒေ ပက္ခိပိတဗ္ဗဒဏ္ဍကံ။ ပါသန္တီတိ ခိပန္တိ။ သံဟာရိမေဟီတိ သကဋေဟိ ဝဟိတဗ္ဗေဟိ။ ပုဗ္ဗေ ကိရ ဧကော ရာဇာ သမ္မာပါသံ ယဇန္တော သရဿတိနဒိတီရေ ပထဝိယာ ဝိဝရေ ဒိန္နေ နိမုဂ္ဂေါယေဝ အဟောသိ။ အန္ဓဗာလဗြာဟ္မဏာ ဂတာနုဂတိဂတာ ‘‘အယံ တဿ သဂ္ဂဂမနမဂ္ဂေါ’’တိ သညာယ တတ္ထ သမ္မာပါသံ ယညံ ပဋ္ဌပေန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နိမုဂ္ဂေါကာသတော ပဘုတီ’’တိ ။ အယူပေါ အပ္ပကဒိဝသော ယာဂေါ၊ သယူပေါ ဗဟုဒိဝသံ သာဓေယျော သတြယာဂေါ။ မန္တပဒါဘိသင်္ခတာနံ သပ္ပိမဓူနံ ‘‘ဝါဇ’’မိတိ သမညာ။ ဟိရညသုဝဏ္ဏဂေါမဟိံသာဒိ သတ္တရသကဒက္ခိဏဿ။ သာရဂဗ္ဘကောဋ္ဌာဂါရာဒီသု နတ္ထိ ဧတ္ထ အဂ္ဂဠာတိ နိရဂ္ဂဠော။ တတ္ထ ကိရ ယညေ အတ္တနော သာပတေယျံ အနဝသေသတော အနိဂူဟိတွာ နိယျာတီယတိ။

စန္ဒပ္ပဘာတိ (ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ ၂၇) စန္ဒိမဿေဝ ပဘာယ။ တာရာဂဏာဝ သဗ္ဗေတိ ယထာ သဗ္ဗေပိ တာရာဂဏာ စန္ဒိမသောဘာယ သောဠသိမ္ပိ ကလံ နာဂ္ဃန္တိ၊ ဧဝံ တေ အဿမေဓာဒယော ယညာ မေတ္တဿ စိတ္တဿ ဝုတ္တလက္ခဏေန သုဘာဝိတဿ သောဠသိမ္ပိ ကလံ နာနုဘဝန္တိ၊ န ပါပုဏန္တိ၊ နာဂ္ဃန္တီတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ အပရေပိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကေ မေတ္တာဘာဝနာယ အာနိသံသေ ဒဿေတုံ ‘‘ယော န ဟန္တီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယောတိ မေတ္တာဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာနုယုတ္တော ပုဂ္ဂလော။ န ဟန္တီတိ တေနေဝ မေတ္တာဘာဝနာနုဘာဝေန ဒူရဝိက္ခမ္ဘိတဗျာပါဒတာယ န ကဉ္စိ သတ္တံ ဟိံသတိ၊ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ န ဝိဗာဓတိ ဝါ။ န ဃာတေတီတိ ပရံ သမာဒပေတွာ န သတ္တေ မာရာပေတိ န ဝိဗာဓာပေတိ စ။ န ဇိနာတီတိ သာရမ္ဘဝိဂ္ဂါဟိကကထာဒိဝသေန န ကဉ္စိ ဇိနာတိ သာရမ္ဘဿေဝ အဘာဝတော၊ ဇာနိကရဏဝသေန ဝါ အဋ္ဋကရဏာဒိနာ န ကဉ္စိ ဇိနာတိ။ တေနာဟ ‘‘န အတ္တနာ ပရဿ ဇာနိံ ကရောတီ’’တိ။ န ဇာပယေတိ ပရေဟိ ပယောဇေတွာ ပရေသမ္ပိ ဓနဇာနိံ န ကာရာပေယျ။ တေနာဟ ‘‘န ပရေန ပရဿ ဇာနိံ ကာရေတီ’’တိ။ မေတ္တာယ ဝါ အံသော အဝိဟေဌနဋ္ဌေန အဝယဝဘူတောတိ မေတ္တံသော။

မေတ္တာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂-၄။ ပညာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂-၄။ ဒုတိယေ အာဒိဗြဟ္မစရိယိကာယာတိ အာဒိဗြဟ္မစရိယမေဝ အာဒိဗြဟ္မစရိယိကာ။ တေနာဟ ‘‘မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဿ အာဒိဘူတာယာ’’တိ။ အရိယောတိ နိဒ္ဒေါသော ပရိသုဒ္ဓါ။ တုဏှီဘာဝေါ န တိတ္ထိယာနံ မူဂဗ္ဗတဂဟဏံ ဝိယ အပရိသုဒ္ဓါတိ အရိယော တုဏှီဘာဝေါ။ စတုတ္ထဇ္ဈာနန္တိ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေနေတံ ဝုတ္တံ၊ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိပိ အရိယော တုဏှီဘာဝေါတွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဇာနန္တိ ဣဒံ ကမ္မသာဓနန္တိ အာဟ ‘‘ဇာနိတဗ္ဗကံ ဇာနာတီ’’တိ။ ယထာ ဝါ ဧကစ္စော ဝိပရီတံ ဂဏှန္တော ဇာနန္တောပိ န ဇာနာတိ၊ ပဿန္တောပိ န ပဿတိ၊ န ဧဝမယံ။ အယံ ပန ဇာနန္တော ဇာနာတိ၊ ပဿန္တော ပဿတီတိ ဧဝမေတ္ထ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တတိယာဒီနိ သုဝိညေယျာနိ။

ပညာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပဌမလောကဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅။ ပဉ္စမေ လောကဿ ဓမ္မာတိ သတ္တလောကဿ အဝဿံဘာဝိဓမ္မာ။ တေနာဟ ‘‘ဧတေဟိ မုတ္တာ နာမ နတ္ထိ’’တိအာဒိ။ ဃာသစ္ဆာဒနာဒီနံ လဒ္ဓိ လာဘော၊ တာနိ ဧဝ ဝါ လဒ္ဓဗ္ဗတော လာဘော၊ တဒဘာဝေါ အလာဘော၊ လာဘဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တဗ္ဗိသယော အနုရောဓော ဂဟိတော၊ အလာဘဂ္ဂဟဏေန ဝိရောဓော။ ယသ္မာ လောဟိတေ သတိ တဒုပဃာတဝသေန ပုဗ္ဗော ဝိယ အနုရောဓော လဒ္ဓါဝသရော ဧဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘လာဘေ အာဂတေ အလာဘော အာဂတောယေဝါ’’တိ။ ဧသ နယော ယသာဒီသုပိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပဌမလောကဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆-၈။ ဒုတိယလောကဓမ္မသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၆-၈။ ဆဋ္ဌေ အဓိကံ ပယသတိ ပယုဇ္ဇတိ ဧတေနာတိ အဓိပ္ပယာသော၊ သဝိသေသံ ဣတိကတ္တဗ္ဗကိရိယာ။ တေနာဟ ‘‘အဓိကပ္ပယောဂေါ’’တိ။ သတ္တမဋ္ဌမေသု နတ္ထိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

ဒုတိယလောကဓမ္မသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ နန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉။ နဝမေ ဒုဝိဓာ ကုလပုတ္တာ ဇာတိကုလပုတ္တာ အာစာရကုလပုတ္တာ စ။ တတ္ထ ‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ရဋ္ဌပါလော ကုလပုတ္တော တသ္မိံယေဝ ထုလ္လကောဋ္ဌိကေ အဂ္ဂကုလိကဿ ပုတ္တော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၉၄) ဧဝံ အာဂတာ ဥစ္စာကုလပုတ္တာ ဇာတိကုလပုတ္တာ။ ‘‘သဒ္ဓါယေတေ ကုလပုတ္တာ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၈) ဧဝံ အာဂတာ ပန ယတ္ထ ကတ္ထစိ ကုလေ ပသုတာပိ အာစာရကုလပုတ္တာ နာမ။ ဣဓ ပန ဥစ္စာကုလပ္ပသုတတံ သန္ဓာယ ‘‘ကုလပုတ္တောတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နန္ဒံ သမ္မာ ဝဒမာနော ဝဒေယျာ’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘ဇာတိကုလပုတ္တော’’တိ။ ဥဘောဟိပိ ပန ကာရဏေဟိ တဿ ကုလပုတ္တဘာဝေါယေဝ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

နန္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ကာရဏ္ဍဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀။ ဒသမေ ပဋိစရတီတိ ပဋိစ္ဆာဒနဝသေန စရတိ ပဝတ္တတိ။ ပဋိစ္ဆာဒနဋ္ဌော ဧဝ ဝါ စရတိ-သဒ္ဒေါ အနေကတ္ထတ္တာ ဓာတူနန္တိ အာဟ ‘‘ပဋိစ္ဆာဒေတီ’’တိ။ အညေနာညန္တိ ပန ပဋိစ္ဆာဒနာကာရဒဿနန္တိ အာဟ ‘‘အညေန ကာရဏေနာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အညံ ကာရဏံ ဝစနံ ဝါတိ ယံ စောဒကေန စုဒိတကဿ ဒေါသဝိဘာဝနံ ကာရဏံ၊ ဝစနံ ဝါ ဝုတ္တံ၊ တံ တတော အညေနေဝ ကာရဏေန၊ ဝစနေန ဝါ ပဋိစ္ဆာဒေတိ။ ကာရဏေနာတိ စောဒနာယ အမူလာယ အမူလိကဘာဝဒီပနိယာ ယုတ္တိယာ ဝါ။ ဝစနေနာတိ တဒတ္ထဗောဓကေန ဝစနေန။ ‘‘ကော အာပန္နော’’တိအာဒိနာ စောဒနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာဝ ဝိက္ခေပါပဇ္ဇနံ အညေနာညံ ပဋိစရဏံ။ ဗဟိဒ္ဓါ ကထာပနာမနာ နာမ ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝုတ္တေ – ‘‘ပါဋလိပုတ္တံ ဂတောမှီ’’တိအာဒိနာ စောဒနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။ ယော ဟိ ‘‘အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘ကော အာပန္နော၊ ကိံ အာပန္နော၊ ကိသ္မိံ အာပန္နာ၊ ကံ ဘဏထ၊ ကိံ ဘဏထာ’’တိ ဝါ ဝဒတိ၊ ‘‘ဧဝရူပံ ကိဉ္စိ တယာ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘န သုဏာမီ’’တိ သောတံ ဝါ ဥပနေတိ၊ အယံ အညေနာညံ ပဋိစရတိ နာမ။ ယော ပန ‘‘ဣတ္ထန္နာမံ နာမ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ပါဋလိပုတ္တံ ဂတောမှီ’’တိ ဝတွာ ပုန ‘‘န တဝ ပါဋလိပုတ္တဂမနံ ပုစ္ဆာမ၊ အာပတ္တိံ ပုစ္ဆာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တတော ‘‘ရာဇဂဟံ ဂတောမှိ။ ရာဇဂဟံ ဝါ ယာဟိ ဗြာဟ္မဏဂဟံ ဝါ၊ အာပတ္တိံ အာပန္နောသီတိ။ တံ တတ္ထ မေ သူကရမံသံ လဒ္ဓ’’န္တိအာဒီနိ ဝဒတိ၊ အယံ ဗဟိဒ္ဓါ ကထံ အပနာမေတိ နာမ ။ သမဏကစဝရောတိ သမဏဝေသဓာရဏေန သမဏပ္ပတိရူပကတာယ သမဏာနံ ကစဝရဘူတံ။

ကာရဏ္ဍဝံ (သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၈၃-၂၈၄) နိဒ္ဓမထာတိ ဝိပန္နသီလတာယ ကစဝရဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ကစဝရမိဝ အနပေက္ခာ အပနေထ။ ကသမ္ဗုံ အပကဿထာတိ ကသမ္ဗုဘူတဉ္စ နံ ခတ္တိယာဒီနံ မဇ္ဈဂတံ ပဘိန္နပဂ္ဃရိတကုဋ္ဌံ စဏ္ဍာလံ ဝိယ အပကဍ္ဎထ။ ကိံ ကာရဏံ? သင်္ဃာရာမော နာမ သီလဝန္တာနံ ကတော၊ န ဒုဿီလာနံ။ ယတော ဧတဒေဝ သန္ဓာယာဟ ‘‘တတော ပလာပေ ဝါဟေထ၊ အဿမဏေ သမဏမာနိနေ’’တိ။ ယထာ ပလာပါ အန္တောသာရရဟိတာ အတဏ္ဍုလာ ဗဟိ ထုသေန ဝီဟီ ဝိယ ဒိဿန္တိ၊ ဧဝံ ပါပဘိက္ခူ အန္တော သီလရဟိတာပိ ဗဟိ ကာသာဝါဒိပရိက္ခာရေန ဘိက္ခူ ဝိယ ဒိဿန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ပလာပါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေ ပလာပေ ဝါဟေထ ဩပုနထ ဝိဓမထ၊ ပရမတ္ထတော အဿမဏေ သမဏဝေသမတ္တေန သမဏမာနိနေ။ ကပ္ပယဝှောတိ ကပ္ပေထ၊ ကရောထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပတိဿတာတိ သပ္ပတိဿာ။ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တံ ကရိဿထ၊ ပရိနိဗ္ဗာနံ ပါပုဏိဿထာတိ အတ္ထော။

ကာရဏ္ဍဝသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မေတ္တာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။