📜

၂။ မဟာဝဂ္ဂေါ

၁။ ဝေရဉ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁။ ဒုတိယဿ ပဌမေ ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတီတိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁) ဧတ္ထ ဝေရဉ္ဇာတိ တဿ နဂရဿေတံ အဓိဝစနံ၊ တဿံ ဝေရဉ္ဇာယံ။ သမီပတ္ထေ ဘုမ္မဝစနံ။ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေတိ ဧတ္ထ နဠေရု နာမ ယက္ခော။ ပုစိမန္ဒောတိ နိမ္ဗရုက္ခော။ မူလန္တိ သမီပံ။ အယဉှိ မူလ-သဒ္ဒေါ ‘‘မူလာနိ ဥဒ္ဓရေယျ အန္တမသော ဥသီရနာဠိမတ္တာနိပီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၉၅) မူလမူလေ ဒိဿတိ။ ‘‘လောဘော အကုသလမူလ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅၊ ပရိ။ ၃၂၃) အသာဓာရဏဟေတုမှိ။ ‘‘ယာဝ မဇ္ဈနှိကေ ကာလေ ဆာယာ ဖရတိ၊ နိဝါတေ ပဏ္ဏာနိ ပတန္တိ၊ ဧတ္တာဝတာ ရုက္ခမူလ’’န္တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၄၉၄) သမီပေ။ ဣဓ ပန သမီပေ အဓိပ္ပေတော၊ တသ္မာ နဠေရုယက္ခေန အဓိဂ္ဂဟိတဿ ပုစိမန္ဒဿ သမီပေတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ သော ကိရ ပုစိမန္ဒော ရမဏီယော ပါသာဒိကော အနေကေသံ ရုက္ခာနံ အာဓိပစ္စံ ဝိယ ကုရုမာနော တဿ နဂရဿ အဝိဒူရေ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နေ ဌာနေ အဟောသိ။ အထ ဘဂဝါ ဝေရဉ္ဇံ ဂန္တွာ ပတိရူပေ ဌာနေ ဝိဟရန္တော တဿ ရုက္ခဿ သမီပေ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ ဝိဟာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝေရဉ္ဇာယံ ဝိဟရတိ နဠေရုပုစိမန္ဒမူလေ’’တိ။

ပစ္စုဋ္ဌာနံ (သာရတ္ထ။ ဋီ။ ၁။၂) နာမ အာသနာ ဝုဋ္ဌာနန္တိ အာဟ ‘‘နာသနာ ဝုဋ္ဌာတီ’’တိ။ နိသိန္နာသနတော န ဝုဋ္ဌဟတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ဇိဏ္ဏေ…ပေ… ဝယောအနုပ္ပတ္တေတိ ဥပယောဂဝစနံ အာသနာ ဝုဋ္ဌာနကိရိယာပေက္ခံ န ဟောတိ။ တသ္မာ ‘‘ဇိဏ္ဏေ…ပေ… ဝယောအနုပ္ပတ္တေ ဒိသွာ’’တိ အဇ္ဈာဟာရံ ကတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဝါ ပစ္စုဂ္ဂမနကိရိယာပေက္ခံ ဥပယောဂဝစနံ၊ တသ္မာ န ပစ္စုဋ္ဌာတီတိ ဥဋ္ဌာယ ပစ္စုဂ္ဂမနံ န ကရောတီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပစ္စုဂ္ဂမနမ္ပိ ဟိ ပစ္စုဋ္ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အာစရိယံ ပန ဒူရတောဝ ဒိသွာ ပစ္စုဋ္ဌာယ ပစ္စုဂ္ဂမနကရဏံ ပစ္စုဋ္ဌာနံ နာမာ’’တိ။ နာသနာ ဝုဋ္ဌာတီတိ ဣမိနာ ပန ပစ္စုဂ္ဂမနာဘာဝဿ ဥပလက္ခဏမတ္တံ ဒဿိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိဘာဝနေ နာမ အတ္ထေတိ ပကတိဝိဘာဝနသင်္ခါတေ အတ္ထေ။ န အဘိဝါဒေတိ ဝါတိ န အဘိဝါဒေတဗ္ဗန္တိ ဝါ သလ္လက္ခေတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

တံ အညာဏန္တိ ‘‘အယံ မမ အဘိဝါဒနာဒီနိ ကာတုံ အရဟရူပေါ န ဟောတီ’’တိ အဇာနနဝသေန ပဝတ္တံ အညာဏံ။ ဩလောကေန္တောတိ ‘‘ဒုက္ခံ ခေါ အဂါရဝေါ ဝိဟရတိ အပ္ပတိဿော၊ ကိံ နု ခေါ အဟံ သမဏံ ဝါ ဗြာဟ္မဏံ ဝါ သက္ကရေယျံ ဂရုံ ကရေယျ’’န္တိအာဒိသုတ္တဝသေနေဝ (အ။ နိ။ ၄။၂၁) ဉာဏစက္ခုနာ ဩလောကေန္တော။ နိပစ္စကာရာရဟန္တိ ပဏိပါတာရဟံ။ သမ္ပတိဇာတောတိ မုဟုတ္တဇာတော၊ ဇာတသမနန္တရမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥတ္တရေန မုခေါတိ ဥတ္တရဒိသာဘိမုခေါ။ ‘‘သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂန္တွာ သကလံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဩလောကေသိ’’န္တိ ဣဒံ –

‘‘ဓမ္မတာ ဧသာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္ပတိဇာတော ဗောဓိသတ္တော သမေဟိ ပါဒေဟိ ပတိဋ္ဌဟိတွာ ဥတ္တရာဘိမုခေါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂစ္ဆတိ၊ သေတမှိ ဆတ္တေ အနုဓာရိယမာနေ သဗ္ဗာ ဒိသာ ဝိလောကေတိ၊ အာသဘိဉ္စ ဝါစံ ဘာသတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁) –

ဧဝံ ပါဠိယံ သတ္တပဒဝီတိဟာရုပရိ ဌိတဿ ဝိယ သဗ္ဗာဒိသာနုလောကနဿ ကထိတတ္တာ ဝုတ္တံ၊ န ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ သတ္တပဒဝီတိဟာရတော ပဂေဝ ဒိသာဝိလောကနဿ ကတတ္တာ။ မဟာသတ္တော ဟိ မနုဿာနံ ဟတ္ထတော မုစ္စိတွာ ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ ဩလောကေသိ၊ အနေကာနိ စက္ကဝါဠသဟဿာနိ ဧကင်္ဂဏာနိ အဟေသုံ။ တတ္ထ ဒေဝမနုဿာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇယမာနာ၊ ‘‘မဟာပုရိသ၊ ဣဓ တုမှေဟိ သဒိသောပိ နတ္ထိ၊ ကုတော ဥတ္တရိတရော’’တိ အာဟံသု။ ဧဝံ စတဿော ဒိသာ၊ စတဿော အနုဒိသာ၊ ဟေဋ္ဌာ၊ ဥပရီတိ ဒသပိ ဒိသာ အနုဝိလောကေတွာ အတ္တနော သဒိသံ အဒိသွာ ‘‘အယံ ဥတ္တရဒိသာ’’တိ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန အဂမာသီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဩလောကေသိန္တိ မမ ပုညာနုဘာဝေန လောကဝိဝရဏပါဋိဟာရိယေ ဇာတေ ပညာယမာနံ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ မံသစက္ခုနာဝ ဩလောကေသိန္တိ အတ္ထော။

မဟာပုရိသောတိ ဇာတိဂေါတ္တကုလပ္ပဒေသာဒိဝသေန မဟန္တပုရိသော။ အဂ္ဂေါတိ ဂုဏေဟိ သဗ္ဗပ္ပဓာနော။ ဇေဋ္ဌောတိ ဂုဏဝသေနေဝ သဗ္ဗေသံ ဝုဒ္ဓတမော၊ ဂုဏေဟိ မဟလ္လကတမောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေဋ္ဌောတိ ဂုဏဝသေနေဝ သဗ္ဗေသံ ပသတ္ထတမော။ အတ္ထတော ပန ပစ္ဆိမာနိ ဒွေ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တယာတိ နိဿက္ကေ ကရဏဝစနံ။ ဥတ္တရိတရောတိ အဓိကတရော။ ပတိမာနေသီတိ ပူဇေသိ။ အာသဘိန္တိ ဥတ္တမံ။ မယှံ အဘိဝါဒနာဒိရဟော ပုဂ္ဂလောတိ မယှံ အဘိဝါဒနာဒိကိရိယာယ အရဟော အနုစ္ဆဝိကော ပုဂ္ဂလော။ နိစ္စသာပေက္ခတာယ ပနေတ္ထ သမာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တထာဂတာတိ တထာဂတတော၊ တထာဂတဿ သန္တိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧဝရူပန္တိ အဘိဝါဒနာဒိသဘာဝံ။ ပရိပါကသိထိလဗန္ဓနန္တိ ပရိပါကေန သိထိလဗန္ဓနံ။

တံ ဝစနန္တိ ‘‘နာဟံ တံ ဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိဝစနံ။ ‘‘နာဟံ အရသရူပေါ၊ မာဒိသာ ဝါ အရသရူပါ’’တိ ဝုတ္တေ ဗြာဟ္မဏော ထဒ္ဓါ ဘဝေယျ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စိတ္တမုဒုဘာဝဇနနတ္ထ’’န္တိ။

ကတမော ပန သောတိ ပရိယာယာပေက္ခော ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော၊ ကတမော သော ပရိယာယောတိ အတ္ထော? ဇာတိဝသေနာတိ ခတ္တိယာဒိဇာတိဝသေန။ ဥပပတ္တိဝသေနာတိ ဒေဝေသု ဥပပတ္တိဝသေန။ သေဋ္ဌသမ္မတာနမ္ပီတိ အပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ အသေဋ္ဌသမ္မတာနန္တိ ဒဿေတိ။ အဘိနန္ဒန္တာနန္တိ သပ္ပီတိကတဏှာဝသေန ပမောဒမာနာနံ။ ရဇ္ဇန္တာနန္တိ ဗလဝရာဂဝသေန ရဇ္ဇန္တာနံ။ ရူပပရိဘောဂေန ဥပ္ပန္နတဏှာသမ္ပယုတ္တသောမနဿဝေဒနာ ရူပတော နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဟဒယတပ္ပနတော အမ္ဗရသာဒယော ဝိယ ရူပရသာတိ ဝုစ္စန္တိ။ အာဝိဉ္စန္တီတိ အာကဍ္ဎန္တိ။ ဝတ္ထာရမ္မဏာဒိသာမဂ္ဂိယန္တိ ဝတ္ထုအာရမ္မဏာဒိကာရဏသာမဂ္ဂိယံ။ အနုက္ခိပန္တောတိ အတ္တုက္ကံသနဝသေန ကထိတေ ဗြာဟ္မဏဿ အသပ္ပာယဘာဝတော အတ္တာနံ အနုက္ခိပန္တော အနုက္ကံသေန္တော။

ဧတသ္မိံ ပနတ္ထေ ကရဏေ သာမိဝစနန္တိ ‘‘ဇဟိတာ’’တိ ဧတသ္မိံ အတ္ထေ တထာဂတဿာတိ ကရဏေ သာမိဝစနံ၊ တထာဂတေန ဇဟိတာတိ အတ္ထော။ မူလန္တိ ဘဝမူလံ။ ‘‘တာလဝတ္ထုကတာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘ဩဋ္ဌမုခေါ’’တိအာဒီသု ဝိယ မဇ္ဈေပဒလောပံ ကတွာ အ-ကာရဉ္စ ဒီဃံ ကတွာ ‘‘တာလာဝတ္ထုကတာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘တာလဝတ္ထု ဝိယ နေသံ ဝတ္ထု ကတန္တိ တာလာဝတ္ထုကတာ’’တိ။ တတ္ထ တာလဿ ဝတ္ထု တာလဝတ္ထု။ ယထာ အာရာမဿ ဝတ္ထုဘူတပုဗ္ဗော ပဒေသော အာရာမဿ အဘာဝေ ‘‘အာရာမဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ တာလဿ ပတိဋ္ဌိတောကာသော သမူလံ ဥဒ္ဓရိတေ တာလေ ပဒေသမတ္တေ ဌိတေ တာလဿ ဝတ္ထုဘူတပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘တာလဝတ္ထူ’’တိ ဝုစ္စတိ။ နေသန္တိ ရူပရသာဒီနံ။ ကထံ ပန တာလဝတ္ထု ဝိယ နေသံ ဝတ္ထု ကတန္တိ အာဟ ‘‘ယထာ ဟီ’’တိအာဒိ။ ရူပါဒိပရိဘောဂေန ဥပ္ပန္နတဏှာယုတ္တသောမနဿဝေဒနာသင်္ခါတရူပရသာဒီနံ စိတ္တသန္တာနဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဝုတ္တံ ‘‘တေသံ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗဘာဝေန ဝတ္ထုမတ္တေ စိတ္တသန္တာနေ ကတေ’’တိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗေတိ ပုရေ၊ သရာဂကာလေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တာလာဝတ္ထုကတာတိ ဝုစ္စန္တီတိ တာလဝတ္ထု ဝိယ အတ္တနော ဝတ္ထုဿ ကတတ္တာ ရူပရသာဒယော ‘‘တာလာဝတ္ထုကတာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတေန ပဟီနကိလေသာနံ ပုန ဥပ္ပတ္တိယာ အဘာဝေါ ဒဿိတော။

အဝိရုဠှိဓမ္မတ္တာတိ အဝိရုဠှိသဘာဝတာယ။ မတ္ထကစ္ဆိန္နော တာလော ပတ္တဖလာဒီနံ အဝတ္ထုဘူတော တာလာဝတ္ထူတိ အာဟ ‘‘မတ္ထကစ္ဆိန္နတာလော ဝိယ ကတာ’’တိ။ ဧတေန ‘‘တာလာဝတ္ထု ဝိယ ကတာတိ တာလာဝတ္ထုကတာ’’တိ အယံ ဝိဂ္ဂဟော ဒဿိတော။ ဧတ္ထ ပန ‘‘အဝတ္ထုဘူတော တာလော ဝိယ ကတာတိ အဝတ္ထုတာလကတာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဝိသေသနဿ ပရနိပါတံ ကတွာ ‘‘တာလာဝတ္ထုကတာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဣမိနာ ပနတ္ထေန ဣဒံ ဒဿေတိ – ရူပရသာဒိဝစနေန ဝိပါကဓမ္မဓမ္မာ ဟုတွာ ပုဗ္ဗေ ဥပ္ပန္နကုသလာကုသလာ ဓမ္မာ ဂဟိတာ၊ တေ ဥပ္ပန္နာပိ မတ္ထကသဒိသာနံ တဏှာဝိဇ္ဇာနံ မဂ္ဂသတ္ထေန ဆိန္နတ္တာ အာယတိံ တာလပတ္တသဒိသေ ဝိပါကက္ခန္ဓေ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသမတ္ထာ ဇာတာ၊ တသ္မာ တာလာဝတ္ထု ဝိယ ကတာတိ တာလာဝတ္ထုကတာ ရူပရသာဒယောတိ ။ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ ‘‘အဘိနန္ဒန္တာန’’န္တိ ဣမိနာ ပဒေန ကုသလသောမနဿမ္ပိ သင်္ဂဟိတန္တိ ဝဒန္တိ။ အနဘာဝံ ကတာတိ ဧတ္ထ အနု-သဒ္ဒေါ ပစ္ဆာသဒ္ဒေန သမာနတ္ထောတိ အာဟ ‘‘ယထာ နေသံ ပစ္ဆာဘာဝေါ န ဟောတီ’’တိအာဒိ။

ယဉ္စ ခေါ တွံ သန္ဓာယ ဝဒေသိ၊ သော ပရိယာယော န ဟောတီတိ ယံ ဝန္ဒနာဒိသာမဂ္ဂိရသာဘာဝသင်္ခါတံ ကာရဏံ အရသရူပတာယ ဝဒေသိ၊ တံ ကာရဏံ န ဟောတိ၊ န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ နနု စာယံ ဗြာဟ္မဏော ယံ ဝန္ဒနာဒိသာမဂ္ဂိရသာဘာဝသင်္ခါတပရိယာယံ သန္ဓာယ ‘‘အရသရူပေါ ဘဝံ ဂေါတမော’’တိ အာဟ၊ ‘‘သော ပရိယာယော နတ္ထီ’’တိ ဝုတ္တေ ဝန္ဒနာဒီနိ ဘဂဝါ ကရောတီတိ အာပဇ္ဇတီတိ ဣမံ အနိဋ္ဌပ္ပသင်္ဂံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိ။

သဗ္ဗပရိယာယေသူတိ သဗ္ဗဝါရေသု။ သန္ဓာယဘာသိတမတ္တန္တိ ယံ သန္ဓာယ ဗြာဟ္မဏော ‘‘နိဗ္ဘောဂေါ ဘဝံ ဂေါတမော’’တိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝါ စ ယံ သန္ဓာယ နိဗ္ဘောဂတာဒိံ အတ္တနိ အနုဇာနာတိ၊ တံ သန္ဓာယဘာသိတမတ္တံ။ ဆန္ဒရာဂပရိဘောဂေါတိ ဆန္ဒရာဂဝသေန ပရိဘောဂေါ။ အပရံ ပရိယာယန္တိ အညံ ကာရဏံ။

ကုလသမုဒါစာရကမ္မန္တိ ကုလာစာရသင်္ခါတံ ကမ္မံ၊ ကုလစာရိတ္တန္တိ အတ္ထော။ အကိရိယန္တိ အကရဏဘာဝံ ။ ‘‘အနေကဝိဟိတာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာန’’န္တိ သာမညဝစနေပိ ပါရိသေသဉာယတော ဝုတ္တာဝသေသာ အကုသလဓမ္မာ ဂဟေတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ဌပေတွာ တေ ဓမ္မေ’’တိအာဒိ၊ တေ ယထာဝုတ္တကာယဒုစ္စရိတာဒိကေ အကုသလဓမ္မေ ဌပေတွာတိ အတ္ထော။ အနေကဝိဟိတာတိ အနေကပ္ပကာရာ။

အယံ လောကတန္တီတိ အယံ ဝုဍ္ဎာနံ အဘိဝါဒနာဒိကိရိယလက္ခဏာ လောကပ္ပဝေဏီ။ အနာဂါမိဗြဟ္မာနံ အလင်္ကာရာဒီသု အနာဂါမိဘိက္ခူနဉ္စ စီဝရာဒီသု နိကန္တိဝသေန ရာဂုပ္ပတ္တိ ဟောတီတိ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဿေဝ ပဟာနံ ဝေဒိတဗ္ဗန္တိ အာဟ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂဿာ’’တိ။ ရူပါဒီသု ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ဝတ္ထုကာမကောဋ္ဌာသေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ရာဂေါ ‘‘ပဉ္စကာမဂုဏိကရာဂေါ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကောဋ္ဌာသဝစနော ဟေတ္ထ ဂုဏ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဝယောဂုဏာ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တီ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၄) ဝိယ။ အကုသလစိတ္တဒွယသမ္ပယုတ္တဿာတိ ဒေါမနဿသဟဂတစိတ္တဒွယသမ္ပယုတ္တဿ။ မောဟဿ သဗ္ဗာကုသလသာဓာရဏတ္တာ အာဟ ‘‘သဗ္ဗာကုသလသမ္ဘဝဿာ’’တိ။ အဝသေသာနန္တိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိအာဒီနံ။

ဇိဂုစ္ဆတိ မညေတိ အဟမဘိဇာတော ရူပဝါ ပညဝါ ကထံ နာမ အညေသံ အဘိဝါဒနာဒိံ ကရေယျန္တိ ဇိဂုစ္ဆတိ ဝိယ၊ ဇိဂုစ္ဆတီတိ ဝါ သလ္လက္ခေမိ။ အကုသလဓမ္မေ ဇိဂုစ္ဆမာနော တေသံ သမင်္ဂိဘာဝမ္ပိ ဇိဂုစ္ဆတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ ဇိဂုစ္ဆတီ’’တိ။ သမာပတ္တီတိ ဧတဿေဝ ဝေဝစနံ သမာပဇ္ဇနာ သမင်္ဂိဘာဝေါတိ။ မဏ္ဍနဇာတိကောတိ မဏ္ဍနကသဘာဝေါ၊ မဏ္ဍနကသီလောတိ အတ္ထော။ ဇေဂုစ္ဆိတန္တိ ဇိဂုစ္ဆနသီလတံ။

လောကဇေဋ္ဌကကမ္မန္တိ လောကဇေဋ္ဌကာနံ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ၊ လောကေ ဝါ သေဋ္ဌသမ္မတံ ကမ္မံ။ တတြာတိ တေသု ဒွီသုပိ အတ္ထဝိကပ္ပေသု။ ပဒါဘိဟိတော အတ္ထော ပဒတ္ထော၊ ဗျဉ္ဇနတ္ထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိနယံ ဝါ အရဟတီတိ ဧတ္ထ ဝိနယနံ ဝိနယော၊ နိဂ္ဂဏှနန္တိ အတ္ထော။ တေနာဟ ‘‘နိဂ္ဂဟံ အရဟတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ။ နနု စ ပဌမံ ဝုတ္တေသု ဒွီသုပိ အတ္ထဝိကပ္ပေသု သကတ္ထေ အရဟတ္ထေ စ တဒ္ဓိတပစ္စယော သဒ္ဒလက္ခဏတော ဒိဿတိ၊ န ပန ‘‘ဝိနယာယ ဓမ္မံ ဒေသေတီ’’တိ ဣမသ္မိံ အတ္ထေ။ တသ္မာ ကထမေတ္ထ တဒ္ဓိတပစ္စယောတိ အာဟ ‘‘ဝိစိတြာ ဟိ တဒ္ဓိတဝုတ္တီ’’တိ။ ဝိစိတြတာ စေတ္ထ လောကပ္ပမာဏတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ ယသ္မိံ ယသ္မိံ အတ္ထေ တဒ္ဓိတပ္ပယောဂေါ လောကဿ၊ တတ္ထ တတ္ထ တဒ္ဓိတဝုတ္တိ လောကတော သိဒ္ဓါတိ ဝိစိတြာ တဒ္ဓိတဝုတ္တိ၊ တသ္မာ ယထာ ‘‘မာ သဒ္ဒမကာသီ’’တိ ဝဒန္တော ‘‘မာသဒ္ဒိကော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ဝိနယာယ ဓမ္မံ ဒေသေတီတိ ဝေနယိကောတိ ဝုစ္စတီတိ အဓိပ္ပာယော။

ကပဏပုရိသောတိ ဂုဏဝိရဟိတတာယ ဒီနမနုဿော။ ဗျဉ္ဇနာနိ အဝိစာရေတွာတိ တိဿဒတ္တာဒိသဒ္ဒေသု ဝိယ ‘‘ဣမသ္မိံ အတ္ထေ အယံ နာမ ပစ္စယော’’တိ ဧဝံ ဗျဉ္ဇနဝိစာရံ အကတွာ၊ အနိပ္ဖန္နပါဋိပဒိကဝသေနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

‘‘ဒေဝလောကဂဗ္ဘသမ္ပတ္တိယာ’’တိ ဝတွာပိ ဌပေတွာ ဘုမ္မဒေဝေ သေသဒေဝေသု ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏဿ အဘာဝတော ပဋိသန္ဓိယေဝေတ္ထ ဂဗ္ဘသမ္ပတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဝိဝရိတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒေဝလောကပဋိသန္ဓိပဋိလာဘာယ သံဝတ္တတီ’’တိ။ အဿာတိ အဘိဝါဒနာဒိသာမီစိကမ္မဿ။ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ ဒေါသံ ဒဿေန္တောတိ မာတိတော အပရိသုဒ္ဓဘာဝံ ဒဿေန္တော၊ အက္ကောသိတုကာမဿ ဒါသိယာ ပုတ္တောတိ ဒါသိကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တဘာဝေ ဒေါသံ ဒဿေတွာ အက္ကောသနံ ဝိယ ဘဂဝတော မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေ ဒေါသံ ဒဿေတွာ အက္ကောသန္တောပိ ဧဝမာဟာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဂဗ္ဘတောတိ ဒေဝလောကပ္ပဋိသန္ဓိတော။ တေနေဝါဟ ‘‘အဘဗ္ဗော ဒေဝလောကူပပတ္တိံ ပါပုဏိတုန္တိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။ ‘‘ဟီနော ဝါ ဂဗ္ဘော အဿာတိ အပဂဗ္ဘော’’တိ ဣမဿ ဝိဂ္ဂဟဿ ဧကေန ပရိယာယေန အဓိပ္ပာယံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒေဝလောကဂဗ္ဘပရိဗာဟိရတ္တာ အာယတိံ ဟီနဂဗ္ဘပဋိလာဘဘာဂီ’’တိ။ ဣတိ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထော။ ယသ္မာ အာယတိမ္ပိ ဟီနဂဗ္ဘပဋိလာဘဘာဂီ၊ တသ္မာ ဟီနော ဝါ ဂဗ္ဘော အဿာတိ အပဂဗ္ဘောတိ အဓိပ္ပာယော။ ပုန တဿေဝ ဝိဂ္ဂဟဿ ‘‘ကောဓဝသေန…ပေ… ဒဿေန္တော’’တိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယဿ အနုရူပံ ကတွာ အဓိပ္ပာယံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဟီနော ဝါဿ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ ဂဗ္ဘဝါသော အဟောသီတိ အဓိပ္ပာယော’’တိ။ ဂဗ္ဘ-သဒ္ဒေါ အတ္ထိ မာတုကုစ္ဆိပရိယာယော ‘‘ဂဗ္ဘေ ဝသတိ မာဏဝေါ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၃၆၃) ဝိယ။ အတ္ထိ မာတုကုစ္ဆိသ္မိံ နိဗ္ဗတ္တသတ္တပရိယာယော ‘‘အန္တမသော ဂဗ္ဘပါတနံ ဥပါဒါယာ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၁၂၉) ဝိယ။ တတ္ထ မာတုကုစ္ဆိပရိယာယံ ဂဟေတွာ အတ္ထံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အနာဂတေ ဂဗ္ဘသေယျာ’’တိ။ ဂဗ္ဘေ သေယျာ ဂဗ္ဘသေယျာ။ အနုတ္တရေန မဂ္ဂေနာတိ အဂ္ဂမဂ္ဂေန။ ကမ္မကိလေသာနံ မဂ္ဂေန ဝိဟတတ္တာ အာဟ ‘‘ဝိဟတကာရဏတ္တာ’’တိ။ ဣတရာ တိဿောပီတိ အဏ္ဍဇသံသေဒဇဩပပါတိကာ။ ဧတ္ထ စ ယဒိပိ ‘‘အပဂဗ္ဘော’’တိ ဣမဿ အနုရူပတော ဂဗ္ဘသေယျာ ဧဝ ဝတ္တဗ္ဗာ၊ ပသင်္ဂတော ပန လဗ္ဘမာနံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတီတိ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တိပိ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣဒါနိ သတ္တပရိယာယဿ ဂဗ္ဘ-သဒ္ဒဿ ဝသေန ဝိဂ္ဂဟနာနတ္တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ။ ဣမသ္မိံ ပန ဝိကပ္ပေ ဂဗ္ဘသေယျာ ပုနဗ္ဘဝါဘိနိဗ္ဗတ္တီတိ ဥဘယမ္ပိ ဂဗ္ဘသေယျဝသေနေဝ ဝုတ္တန္တိပိ ဝဒန္တိ။ နနု စ ‘‘အာယတိံ ဂဗ္ဘသေယျာ ပဟီနာ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ ဂဗ္ဘဿ သေယျာ ဧဝ ပဟီနာ၊ န ပန ဂဗ္ဘောတိ အာပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘ယထာ စာ’’တိအာဒိ။ အထ ‘‘အဘိနိဗ္ဗတ္တီ’’တိ ဧတ္တကမေဝ အဝတွာ ပုနဗ္ဘဝဂ္ဂဟဏံ ကိမတ္ထန္တိ အာဟ ‘‘အဘိနိဗ္ဗတ္တိ စ နာမာ’’တိအာဒိ။ အပုနဗ္ဘဝဘူတာတိ ခဏေ ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနံ ဓမ္မာနံ အဘိနိဗ္ဗတ္တိ။

ဓမ္မဓာတုန္တိ ဧတ္ထ ဓမ္မေ အနဝသေသေ ဓာရေတိ ယာထာဝတော ဥပဓာရေတီတိ ဓမ္မဓာတု၊ ဓမ္မာနံ ယထာသဘာဝတော အဝဗုဇ္ဈနသဘာဝေါ၊ သဗ္ဗညုတညာဏဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာတိ သစ္ဆိကတွာ၊ ပဋိလဘိတွာတိ အတ္ထော၊ ပဋိလာဘဟေတူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒေသနာဝိလာသပ္ပတ္တော ဟောတီတိ ရုစိဝသေန ပရိဝတ္တေတွာ ဒဿေတုံ သမတ္ထတာ ဒေသနာဝိလာသော၊ တံ ပတ္တော အဓိဂတောတိ အတ္ထော။ ကရုဏာဝိပ္ဖာရန္တိ သဗ္ဗသတ္တေသု မဟာကရုဏာယ ဖရဏံ။ တာဒိလက္ခဏမေဝ ပုန ဥပမာယ ဝိဘာဝေတွာ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပထဝီသမစိတ္တတ’’န္တိ။ ယထာ ပထဝီ သုစိအသုစိနိက္ခေပစ္ဆေဒနဘေဒနာဒီသု န ဝိကမ္ပတိ၊ အနုရောဓဝိရောဓံ န ပါပုဏာတိ၊ ဧဝံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌေသု လာဘာလာဘာဒီသု အနုရောဓဝိရောဓပ္ပဟာနတော အဝိကမ္ပိတစိတ္တတာယ ပထဝီသမစိတ္တတန္တိ အတ္ထော။ အကုပ္ပဓမ္မတန္တိ ဧတ္ထ အကုပ္ပဓမ္မော နာမ ဖလသမာပတ္တီတိ ကေစိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ပရေသု ပန အက္ကောသန္တေသုပိ အတ္တနော ပထဝီသမစိတ္တတာယ အကုပ္ပနသဘာဝတန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဂဟေတဗ္ဗော’’တိ အမှာကံ ခန္တိ။ ဇရာယ အနုသဋန္တိ ဇရာယ ပလိဝေဌိတံ။ ဗြာဟ္မဏဿ ဝုဒ္ဓတာယ အာသန္နဝုတ္တိမရဏန္တိ သမ္ဘာဝနဝသေန ‘‘အဇ္ဇ မရိတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ‘‘မဟန္တေန ခေါ ပန ဥဿာဟေနာ’’တိ သာဓု ခေါ ပန တထာရူပါနံ အရဟတံ ဒဿနံ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ သဉ္ဇာတမဟုဿာဟေန။ အပ္ပဋိသမံ ပုရေဇာတဘာဝန္တိ အနညသာဓာရဏံ ပုရေဇာတဘာဝံ။ နတ္ထိ ဧတဿ ပဋိသမောတိ အပ္ပဋိသမော၊ ပုရေဇာတဘာဝေါ။

ပက္ခေ ဝိဓုနန္တာတိ ပတ္တေ စာလေန္တာ။ နိက္ခမန္တာနန္တိ နိဒ္ဓါရဏေ သာမိဝစနံ၊ နိက္ခန္တေသူတိ အတ္ထော။

သော ဇေဋ္ဌော ဣတိ အဿ ဝစနီယောတိ ယော ပဌမတရံ အဏ္ဍကောသတော နိက္ခန္တော ကုက္ကုဋပေါတကော၊ သော ဇေဋ္ဌောတိ ဝစနီယော အဿ၊ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ သမ္ပဋိပါဒေန္တောတိ သံသန္ဒေန္တော။ တိဘူမပရိယာပန္နာပိ သတ္တာ အဝိဇ္ဇာကောသဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌာ တတ္ထ တတ္ထ အပ္ပဟီနာယ အဝိဇ္ဇာယ ဝေဌိတတ္တာတိ အာဟ ‘‘အဝိဇ္ဇာကောသဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌေသု သတ္တေသူ’’တိ အဏ္ဍကောသန္တိ ဗီဇကပါလံ။ လောကသန္နိဝါသေတိ လောကောယေဝ သင်္ဂမ္မ သမာဂမ္မ နိဝါသနဋ္ဌေန လောကသန္နိဝါသော၊ သတ္တနိကာယော။ သမ္မာသမ္ဗောဓိန္တိ ဧတ္ထ သမ္မာတိ အဝိပရီတတ္ထော၊ သံ-သဒ္ဒေါ သာမန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒီပေတိ။ တသ္မာ သမ္မာ အဝိပရီတေနာကာရေန သယမေဝ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ဗုဇ္ဈတိ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ သမ္မာသမ္ဗောဓီတိ မဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘သမ္မာ သာမဉ္စ ဗောဓိ’’န္တိ၊ သမ္မာ သယမေဝ စ ဗုဇ္ဈနကန္တိ အတ္ထော။ သမ္မာတိ ဝါ ပသတ္ထဝစနော၊ သံ-သဒ္ဒေါ သုန္ဒရဝစနောတိ အာဟ ‘‘အထ ဝါ ပသတ္ထံ သုန္ဒရဉ္စ ဗောဓိ’’န္တိ။

အသဗ္ဗဂုဏဒါယကတ္တာတိ သဗ္ဗဂုဏာနံ အဒါယကတ္တာ။ သဗ္ဗဂုဏေ န ဒဒါတီတိ ဟိ အသဗ္ဗဂုဏဒါယကော၊ အသမတ္ထသမာသောယံ ဂမကတ္တာ ယထာ ‘‘အသူရိယပဿာနိ မုခါနီ’’တိ။ တိဿော ဝိဇ္ဇာတိ ဥပနိဿယဝတော သဟေဝ အရဟတ္တဖလေန တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဒေတိ။ နနု စေတ္ထ တီသု ဝိဇ္ဇာသု အာသဝက္ခယဉာဏဿ မဂ္ဂပရိယာပန္နတ္တာ ကထမေတံ ယုဇ္ဇတိ ‘‘မဂ္ဂေါ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဒေတီ’’တိ? နာယံ ဒေါသော။ သတိပိ အာသဝက္ခယဉာဏဿ မဂ္ဂပရိယာပန္နဘာဝေ အဋ္ဌင်္ဂိကေ မဂ္ဂေ သတိ မဂ္ဂဉာဏေန သဒ္ဓိံ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ပရိပုဏ္ဏာ ဟောန္တီတိ ‘‘မဂ္ဂေါ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဒေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဆ အဘိညာတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သာဝကပါရမိဉာဏန္တိ အဂ္ဂသာဝကေဟိ ပဋိလဘိတဗ္ဗမေဝ လောကိယလောကုတ္တရဉာဏံ။ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏန္တိ ဧတ္ထာပိ ဣမိနာဝ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဗ္ဘညာသိန္တိ ဇာနိံ။ ဇာနနဉ္စ န အနုဿဝါဒိဝသေနာတိ အာဟ ‘‘ပဋိဝိဇ္ဈိ’’န္တိ၊ ပစ္စက္ခမကာသိန္တိ အတ္ထော။ ပဋိဝေဓောပိ န ဒူရေ ဌိတဿ လက္ခဏပ္ပဋိဝေဓော ဝိယာတိ အာဟ ‘‘ပတ္တောမှီ’’တိ၊ ပါပုဏိန္တိ အတ္ထော။ ပါပုဏနဉ္စ န သယံ ဂန္တွာတိ အာဟ ‘‘အဓိဂတောမှီ’’တိ၊ သန္တာနေ ဥပ္ပာဒနဝသေန ပဋိလဘိန္တိ အတ္ထော။

ဩပမ္မသမ္ပဋိပါဒနန္တိ ဩပမ္မတ္ထဿ ဥပမေယျေန သမ္မဒေဝ ပဋိပါဒနံ။ အတ္ထေနာတိ ဥပမေယျတ္ထေန။ ယထာ ကုက္ကုဋိယာ အဏ္ဍေသု တိဝိဓကိရိယာကရဏံ ကုက္ကုဋစ္ဆာပကာနံ အဏ္ဍကောသတော နိက္ခမနဿ မူလကာရဏံ၊ ဧဝံ ဗောဓိသတ္တဘူတဿ ဘဂဝတော တိဝိဓာနုပဿနာကရဏံ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသတော နိက္ခမနဿ မူလကာရဏန္တိ အာဟ ‘‘ယထာ ဟိ တဿာ ကုက္ကုဋိယာ…ပေ… တိဝိဓာနုပဿနာကရဏ’’န္တိ။ ‘‘သန္တာနေ’’တိ ဝုတ္တတ္တာ အဏ္ဍသဒိသတာ သန္တာနဿ၊ ဗဟိ နိက္ခန္တကုက္ကုဋစ္ဆာပကသဒိသတာ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ၊ ဗုဒ္ဓဂုဏာတိ စ အတ္ထတော ဗုဒ္ဓါယေဝ ‘‘တထာဂတဿ ခေါ ဧတံ၊ ဝါသေဋ္ဌ၊ အဓိဝစနံ ဓမ္မကာယော ဣတိပီ’’တိ ဝစနတော။ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသဿ တနုဘာဝေါတိ ဗလဝဝိပဿနာဝသေန အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသဿ တနုဘာဝေါ၊ ပဋိစ္ဆာဒနသာမညေန စ အဝိဇ္ဇာယ အဏ္ဍကောသသဒိသတာ။ မုဒုဘူတဿပိ ခရဘာဝါပတ္တိ ဟောတီတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ထဒ္ဓခရဘာဝေါ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိက္ခခရဝိပ္ပသန္နသူရဘာဝေါတိ ဧတ္ထ ပရိဂ္ဂယှမာနေသု သင်္ခါရေသု ဝိပဿနာဉာဏဿ သမာဓိန္ဒြိယဝသေန သုခါနုပ္ပဝေသော တိက္ခတာ၊ အနုပဝိသိတွာပိ သတိန္ဒြိယဝသေန အနတိက္ကမနတော အကုဏ္ဌတာ ခရဘာဝေါ။ တိက္ခောပိ ဟိ ဧကစ္စော သရော လက္ခံ ပတွာ ကုဏ္ဌော ဟောတိ၊ န တထာ ဣဒံ။ သတိပိ ခရဘာဝေ သုခုမပ္ပဝတ္တိဝသေန ကိလေသသမုဒါစာရသင်္ခေါဘရဟိတတာယ သဒ္ဓိန္ဒြိယဝသေန ပသန္နဘာဝေါ၊ သတိပိ ပသန္နဘာဝေ အန္တရာ အနောသက္ကိတွာ ကိလေသပစ္စတ္ထိကာနံ သုဋ္ဌု အဘိဘဝနတော ဝီရိယိန္ဒြိယဝသေန သူရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမိမေဟိ ပကာရေဟိ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏမေဝ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဝိပဿနာဉာဏဿ ပရိဏာမကာလောတိ ဝိပဿနာယ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဘာဝါပတ္တိ။ တဒါ စ သာ မဂ္ဂဉာဏဂဗ္ဘံ ဓာရေန္တီ ဝိယ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏကာလော’’တိ။ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတွာတိ သင်္ခါရုပေက္ခာယ အနန္တရံ သိခါပ္ပတ္တအနုလောမဝိပဿနာဝသေန မဂ္ဂဝိဇာယနတ္ထံ ဂဗ္ဘံ ဂဏှာပေတွာ။ အဘိညာပက္ခေတိ လောကိယာဘိညာပက္ခေ။ လောကုတ္တရာဘိညာ ဟိ အဝိဇ္ဇဏ္ဍကောသံ ပဒါလိတာ။ ပေါတ္ထကေသု ပန ကတ္ထစိ ‘‘ဆာဘိညာပက္ခေ’’တိ လိခန္တိ၊ သော အပါဌောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဇေဋ္ဌော သေဋ္ဌောတိ ဝုဒ္ဓတမတ္တာ ဇေဋ္ဌော၊ သဗ္ဗဂုဏေဟိ ဥတ္တမတ္တာ ပသတ္ထတမောတိ သေဋ္ဌော။

ဣဒါနိ ‘‘အာရဒ္ဓံ ခေါ ပန မေ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဝီရိယ’’န္တိအာဒိကာယ ဒေသနာယ အနုသန္ဓိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဧဝံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဘုတီတိ ဘာဝနာယ ပုဗ္ဗဘာဂီယဝီရိယာရမ္ဘာဒိတော ပဋ္ဌာယ။ မုဋ္ဌဿတိနာတိ ဝိနဋ္ဌဿတိနာ၊ သတိဝိရဟိတေနာတိ အတ္ထော။ သာရဒ္ဓကာယေနာတိ သဒရထကာယေန။ ဗောဓိမဏ္ဍေတိ ဗောဓိသင်္ခါတဿ ဉာဏဿ မဏ္ဍဘာဝပ္ပတ္တေ ဌာနေ။ ဗောဓီတိ ဟိ ပညာ ဝုစ္စတိ။ သာ ဧတ္ထ မဏ္ဍာ ပသန္နာ ဇာတာတိ သော ပဒေသော ‘‘ဗောဓိမဏ္ဍော’’တိ ပညာတော။ ပဂ္ဂဟိတန္တိ အာရမ္ဘံ သိထိလံ အကတွာ ဒဠှပရက္ကမသင်္ခါတုဿဟနဘာဝေန ဂဟိတံ။ တေနာဟ ‘‘အသိထိလပ္ပဝတ္တိတ’’န္တိ။ အသလ္လီနန္တိ အသင်္ကုစိတံ ကောသဇ္ဇဝသေန သင်္ကောစံ အနာပန္နံ။ ဥပဋ္ဌိတာတိ ဩဂါဟနသင်္ခါတေန အပိလာပနဘာဝေန အာရမ္မဏံ ဥပဂန္တွာ ဌိတာ။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏာဘိမုခီဘာဝေနာ’’တိ။ သမ္မောသဿ ဝိဒ္ဓံသနဝသေန ပဝတ္တိယာ န သမ္မုဋ္ဌာတိ အသမ္မုဋ္ဌာ။ ကိဉ္စာပိ စိတ္တပ္ပဿဒ္ဓိဝသေန စိတ္တမေဝ ပဿဒ္ဓံ၊ ကာယပ္ပဿဒ္ဓိဝသေနေဝ စ ကာယော ပဿဒ္ဓါ ဟောတိ ၊ တထာပိ ယသ္မာ ကာယပ္ပဿဒ္ဓိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ စိတ္တပ္ပဿဒ္ဓိယာ သဟေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ န ဝိနာ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ကာယစိတ္တပ္ပဿဒ္ဓိဝသေနာ’’တိ။ ကာယပ္ပဿဒ္ဓိယာ ဥဘယေသမ္ပိ ကာယာနံ ပဿမ္ဘနာဝဟတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘ရူပကာယောပိ ပဿဒ္ဓါယေဝ ဟောတီ’’တိ။

သော စ ခေါတိ သော စ ခေါ ကာယော။ ဝိဂတဒရထောတိ ဝိဂတကိလေသဒရထော။ နာမကာယေ ဟိ ဝိဂတဒရထေ ရူပကာယောပိ ဝူပသန္တဒရထပရိဠာဟော ဟောတိ။ သမ္မာ အာဟိတန္တိ နာနာရမ္မဏေသု ဝိဓာဝနသင်္ခါတံ ဝိက္ခေပံ ဝိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဧကသ္မိံယေဝ အာရမ္မဏေ အဝိက္ခိတ္တဘာဝါပါဒနေန သမ္မဒေဝ အာဟိတံ ဌပိတံ။ တေနာဟ ‘‘သုဋ္ဌု ဌပိတ’’န္တိအာဒိ။ စိတ္တဿ အနေကဂ္ဂဘာဝေါ ဝိက္ခေပဝသေန စဉ္စလတာ၊ သာ သတိ ဧကဂ္ဂတာယ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဧကဂ္ဂံ အစလံ နိပ္ဖန္ဒန’’န္တိ။ ဧတ္တာဝတာတိ ‘‘အာရဒ္ဓံ ခေါ ပနာ’’တိအာဒိနာ ဝီရိယသတိပဿဒ္ဓိသမာဓီနံ ကိစ္စသိဒ္ဓိဒဿနေန။ နနု စ သဒ္ဓါပညာနမ္ပိ ကိစ္စသိဒ္ဓိ ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒါယ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာတိ? သစ္စံ၊ သာ ပန နာနန္တရိကဘာဝေန အဝုတ္တသိဒ္ဓါတိ န ဂဟိတာ။ အသတိ ဟိ သဒ္ဓါယ ဝီရိယာရမ္ဘာဒီနံ အသမ္ဘဝေါယေဝ၊ ပညာပရိဂ္ဂဟေ စ နေသံ အသတိ ဉာယာရမ္ဘာဒိဘာဝေါ န သိယာ၊ တထာ အသလ္လီနာသမ္မောသတာဒယော ဝီရိယာဒီနန္တိ အသလ္လီနတာဒိဂ္ဂဟဏေနေဝေတ္ထ ပညာကိစ္စသိဒ္ဓိ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဈာနဘာဝနာယံ ဝါ သမာဓိကိစ္စံ အဓိကံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတုံ သမာဓိပရိယောသာနာဝ ဈာနဿ ပုဗ္ဗဘာဂပ္ပဋိပဒါ ကထိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

အတီတဘဝေ ခန္ဓာ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါနိ နာမဂေါတ္တာနိ စ သဗ္ဗံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံတွေဝ ဂဟိတန္တိ အာဟ ‘‘ကိံ ဝိဒိတံ ကရောတိ? ပုဗ္ဗေနိဝါသ’’န္တိ။ မောဟော ပဋိစ္ဆာဒကဋ္ဌေန တမော ဝိယ တမောတိ အာဟ ‘‘သွေဝ မောဟော’’တိ။ ဩဘာသကရဏဋ္ဌေနာတိ ကာတဗ္ဗတော ကရဏံ။ ဩဘာသောဝ ကရဏံ ဩဘာသကရဏံ။ အတ္တနော ပစ္စယေဟိ ဩဘာသဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တေတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ သေသံ ပသံသာဝစနန္တိ ပဋိပက္ခဝိဓမနပဝတ္တိဝိသေသာနံ ဗောဓနတော ဝုတ္တံ။ အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာတိ ဧတေန ဝိဇာနနဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာတိ အယမ္ပိ အတ္ထော ဒီပိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ‘‘ကသ္မာ? ယသ္မာ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဧတေန ဝိဇ္ဇာပဋိပက္ခာ အဝိဇ္ဇာ။ ပဋိပက္ခတာ စဿာ ပဟာတဗ္ဗဘာဝေန ဝိဇ္ဇာယ စ ပဟာယကဘာဝေနာတိ ဒဿေတိ။ ဧသ နယော ဣတရသ္မိမ္ပိ ပဒဒွယေတိ ဣမိနာ ‘‘တမော ဝိဟတော ဝိနဋ္ဌော။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အာလောကော ဥပ္ပန္နော’’တိ ဣမမတ္ထံ အတိဒိသတိ။ ကိလေသာနံ အာတာပနပရိတာပနဋ္ဌေန ဝီရိယံ အာတာပေါတိ အာဟ ‘‘ဝီရိယာတာပေန အာတာပိနော’’တိ၊ ဝီရိယဝတောတိ အတ္ထော။ ပေသိတတ္တဿာတိ ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသိဒ္ဓိံ ပတိ ဝိဿဋ္ဌစိတ္တဿ။ ယထာ အပ္ပမတ္တဿ အာတာပိနော ပဟိတတ္တဿ ဝိဟရတောတိ အညဿပိ ကဿစိ မာဒိသဿာတိ အဓိပ္ပာယော။ ပဓာနာနုယောဂဿာတိ သမ္မပ္ပဓာနမနုယုတ္တဿ။

ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏပရိဂ္ဂဟိတန္တိ န ပဌမဒုတိယဉာဏဒွယာဓိဂမံ ဝိယ ကေဝလန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ဒဿေန္တောတိ နိဂမနဝသေန ဒဿေန္တော။ သရူပတော ဟိ ပုဗ္ဗေ ဒဿိတမေဝါတိ။

တိက္ခတ္တုံ ဇာတောတိ ဣမိနာ ပန ဣဒံ ဒဿေတိ – ‘‘အဟံ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ပဌမဝိဇ္ဇာယ ဇာတောယေဝ ပုရေဇာတဿ သဟဇာတဿ ဝါ အဘာဝတော သဗ္ဗေသံ ဝုဒ္ဓါ မဟလ္လကော၊ ကိမင်္ဂံ ပန တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ တိက္ခတ္တုံ ဇာတော’’တိ။ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန အတီတံသဉာဏန္တိ အတီတာရမ္မဏသဘာဂတာယ တဗ္ဘာဝိဘာဝတော စ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏေန အတီတံသဉာဏံ ပကာသေတွာတိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အတီတံသဉာဏန္တိ အတီတက္ခန္ဓာယတနဓာတုသင်္ခါတေ အတီတေ ကောဋ္ဌာသေ အပ္ပဋိဟတဉာဏံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ ပစ္စုပ္ပန္နာရမ္မဏတ္တာ ယထာကမ္မူပဂဉာဏဿ အနာဂတံသဉာဏဿ စ ဒိဗ္ဗစက္ခုဝသေနေဝ ဣဇ္ဈနတော ဒိဗ္ဗစက္ခုနော ပရိဘဏ္ဍဉာဏတ္တာ ဒိဗ္ဗစက္ခုမှိယေဝ စ ဌိတဿ စေတောပရိယဉာဏသိဒ္ဓိတော ဝုတ္တံ ‘‘ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတံသဉာဏ’’န္တိ။ တတ္ထ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာတိ သပရိဘဏ္ဍေန ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏေန။ ပစ္စုပ္ပန္နံသော စ အနာဂတံသော စ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတံသံ၊ တတ္ထ ဉာဏံ ပစ္စုပ္ပန္နာနာဂတံသဉာဏံ။ အာသဝက္ခယဉာဏာဓိဂမေနေဝ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝိယ သေသာသာဓာရဏဆဉာဏဒသဗလဉာဏအာဝေဏိကဗုဒ္ဓဓမ္မာဒီနမ္ပိ အနညသာဓာရဏာနံ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဣဇ္ဈနတော ဝုတ္တံ ‘‘အာသဝက္ခယေန သကလလောကိယလောကုတ္တရဂုဏ’’န္တိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗေပိ သဗ္ဗညုဂုဏေ ပကာသေတွာ’’တိ။

ပီတိဝိပ္ဖာရပရိပုဏ္ဏဂတ္တစိတ္တောတိ ပီတိဖရဏေန ပရိပုဏ္ဏကာယစိတ္တော။ အညာဏန္တိ အညာဏဿာတိ အတ္ထော။ ဓိ-သဒ္ဒယောဂတော ဟိ သာမိအတ္ထေ ဧတံ ဥပယောဂဝစနံ။ သေသမေတ္ထ သုဝိညေယျမေဝ။

ဝေရဉ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သီဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၂။ ဒုတိယေ သန္ထာဂါရံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၄။၂၄၃) နာမ ဧကာ မဟာသာလာဝ။ ဥယျောဂကာလာဒီသု ဟိ ရာဇာနော တတ္ထ ဌတွာ ‘‘ဧတ္တကာ ပုရတော ဂစ္ဆန္တု၊ ဧတ္တကာ ပစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ နိသီဒိတွာ သန္ထံ ကရောန္တိ၊ မရိယာဒံ ဗန္ဓန္တိ၊ တသ္မာ တံ ဌာနံ ‘‘သန္ထာဂါရ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဥယျောဂဋ္ဌာနတော စ အာဂန္တွာ ယာဝ ဂေဟေ ဂေါမယပရိဘဏ္ဍာဒိဝသေန ပဋိဇဂ္ဂနံ ကရောန္တိ၊ တာဝ ဧကံ ဒွေ ဒိဝသေ တေ ရာဇာနော တတ္ထ သန္ထမ္ဘန္တီတိပိ သန္ထာဂါရံ။ တေသံ ရာဇူနံ သဟ အတ္ထာနုသာသနံ အဂါရန္တိပိ သန္ထာဂါရံ။ ဂဏရာဇာနော ဟိ တေ၊ တသ္မာ ဥပ္ပန္နံ ကိစ္စံ ဧကဿ ဝသေန န သိဇ္ဈတိ၊ သဗ္ဗေသံ ဆန္ဒော လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ သဗ္ဗေ တတ္ထ သန္နိပတိတွာ အနုသာသန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဟ အတ္ထာနုသာသနံ အဂါရ’’န္တိ။ ယသ္မာ ဝါ တတ္ထ သန္နိပတိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ကာလေ ကသိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဣမသ္မိံ ကာလေ ဝပိတု’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဃရာဝါသကိစ္စာနိ သမ္မန္တယန္တိ၊ တသ္မာ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ ဃရာဝါသံ သန္ထရန္တီတိပိ သန္ထာဂါရံ။

ပုတ္တဒါရဓနာဒိဥပကရဏပရိစ္စာဂေါ ပါရမိယော။ အတ္တနော အင်္ဂပရိစ္စာဂေါ ဥပပါရမိယော။ အတ္တနောဝ ဇီဝိတပရိစ္စာဂေါ ပရမတ္ထပါရမိယော။ ဉာတီနံ အတ္ထစရိယာ ဉာတတ္ထစရိယာ။ လောကဿ အတ္ထစရိယာ လောကတ္ထစရိယာ။ ကမ္မဿကတဉာဏဝသေန အနဝဇ္ဇကမ္မာယတနသိပ္ပာယတနဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနပရိစယဝသေန ခန္ဓာယတနာဒိပရိစယဝသေန လက္ခဏတ္တယတီရဏဝသေန စ ဉာဏစာရော ဗုဒ္ဓစရိယာ။ အင်္ဂနယနဓနရဇ္ဇပုတ္တဒါရပရိဇ္ဇာဂဝသေန ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇန္တေန။ သတိပိ မဟာပရိစ္စာဂါနံ ဒါနပါရမိဘာဝေ ပရိစ္စာဂဝိသေသသဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စေဝ သုဒုက္ကရဘာဝဒဿနတ္ထဉ္စ ပဉ္စမဟာပရိစ္စာဂါနံ ဝိသုံ ဂဟဏံ၊ တတောယေဝ စ အင်္ဂပရိစ္စာဂတော ဝိသုံ နယနပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏံ။ ပရိစ္စာဂဘာဝသာမညေပိ ဓနရဇ္ဇပရိစ္စာဂတော ပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂဂ္ဂဟဏဉ္စ ဝိသုံ ကတံ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာဝ သင်္ခေပေါ။

သတ္တသု အနုပဿနာသူတိ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ ဒုက္ခာနုပဿနာ၊ အနတ္တာနုပဿနာ၊ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ၊ ဝိရာဂါနုပဿနာ၊ နိရောဓာနုပဿနာ၊ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာတိ ဣမာသု သတ္တသု အနုပဿနာသု။

အနုဝိစ္စကာရန္တိ အဝေစ္စကရဏံ။ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ အနိယျာနိကသာသနေ ဌိတာ အတ္တနော သာဝကတ္တံ ဥပဂတေ ပဂ္ဂဏှန္တိ၊ တာနိ ဒဿေတုံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

အနုပုဗ္ဗိံ ကထန္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၇၅-၇၆) အနုပုဗ္ဗံ ကထေတဗ္ဗကထံ။ ကာ ပန သာတိ? ဒါနာဒိကထာ။ တတ္ထ ဒါနကထာ တာဝ ပစုရဇနေသုပိ ပဝတ္တိယာ သဗ္ဗသတ္တသာဓာရဏတ္တာ သုကရတ္တာ သီလေ ပတိဋ္ဌာနဿ ဥပါယဘာဝတော စ အာဒိတော ကထိတာ။ ပရိစ္စာဂသီလော ဟိ ပုဂ္ဂလော ပရိဂ္ဂဟဝတ္ထူသု နိဿင်္ဂဘာဝတော သုခေနေဝ သီလာနိ သမာဒိယတိ၊ တတ္ထ စ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ။ သီလေန ဒါယကပ္ပဋိဂ္ဂါဟကဝိသုဒ္ဓိတော ပရာနုဂ္ဂဟံ ဝတွာ ပရပီဠာနိဝတ္တိဝစနတော ကိရိယာဓမ္မံ ဝတွာ အကိရိယာဓမ္မဝစနတော၊ ဘောဂသမ္ပတ္တိဟေတုံ ဝတွာ ဘဝသမ္ပတ္တိဟေတုဝစနတော စ ဒါနကထာနန္တရံ သီလကထာ ကထိတာ။ ‘‘တဉ္စ သီလံ ဝဋ္ဋနိဿိတံ၊ အယံ ဘဝသမ္ပတ္တိ တဿ ဖလ’’န္တိ ဒဿနတ္ထံ။ ‘‘ဣမေဟိ စ ဒါနသီလမယေဟိ ပဏီတပဏီတတရာဒိဘေဒဘိန္နေဟိ ပုညကိရိယဝတ္ထူဟိ ဧတာ စာတုမဟာရာဇိကာဒီသု ပဏီတပဏီတတရာဒိဘေဒဘိန္နာ အပရိမေယျာ ဒိဗ္ဗဘောဂသမ္ပတ္တိယော လဒ္ဓဗ္ဗာ’’တိ ဒဿနတ္ထံ တဒနန္တရံ သဂ္ဂကထာ။ ‘‘သွာယံ သဂ္ဂေါ ရာဂါဒီဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌော၊ သဗ္ဗထာနုပက္ကိလိဋ္ဌော အရိယမဂ္ဂေါ’’တိ ဒဿနတ္ထံ သဂ္ဂါနန္တရံ မဂ္ဂေါ၊ မဂ္ဂဉ္စ ကထေန္တေန တဒဓိဂမူပါယသန္ဒဿနတ္ထံ သဂ္ဂပရိယာပန္နာပိ ပဂေဝ ဣတရေ သဗ္ဗေပိ ကာမာ နာမ ဗဟွာဒီနဝါ အနိစ္စာ အဒ္ဓုဝါ ဝိပရိဏာမဓမ္မာတိ ကာမာနံ အာဒီနဝေါ။ ‘‘ဟီနာ ဂမ္မာ ပေါထုဇ္ဇနိကာ အနရိယာ အနတ္ထသံဟိတာ’’တိ တေသံ ဩကာရော လာမကဘာဝေါ။ သဗ္ဗေပိ ဘဝါ ကိလေသာနံ ဝတ္ထုဘူတာတိ တတ္ထ သံကိလေသော။ သဗ္ဗသော သံကိလေသဝိပ္ပမုတ္တံ နိဗ္ဗာနန္တိ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသော စ ကထေတဗ္ဗောတိ အယမတ္ထော မဂ္ဂန္တီတိ ဧတ္ထ ဣတိ-သဒ္ဒေန အာဒိ-အတ္ထေန ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သုခါနံ နိဒါနန္တိ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ သမ္ပရာယိကာနံ နိဗ္ဗာနုပသံဟိတာနဉ္စာတိ သဗ္ဗေသမ္ပိ သုခါနံ ကာရဏံ။ ယဉှိ ကိဉ္စိ လောကေ ဘောဂသုခံ နာမ၊ တံ သဗ္ဗံ ဒါနာဓီနန္တိ ပါကဋောယမတ္ထော။ ယံ ပန ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပ္ပဋိသံယုတ္တံ သုခံ၊ တဿပိ ဒါနံ ဥပနိဿယပစ္စယော ဟောတိယေဝ ။ သမ္ပတ္တီနံ မူလန္တိ ယာ ဣမာ လောကေ ပဒေသရဇ္ဇသိရိဿရိယသတ္တရတနသမုဇ္ဇလစက္ကဝတ္တိသမ္ပဒါတိ ဧဝံပဘေဒါ မာနုသိကာ သမ္ပတ္တိယော၊ ယာ စ စာတုမဟာရာဇိကာဒိဂတာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယော၊ ယာ ဝါ ပနညာပိ သမ္ပတ္တိယော ၊ တာသံ သဗ္ဗာသံ ဣဒံ မူလကာရဏံ။ ဘောဂါနန္တိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန ‘‘ဘောဂေါ’’တိ လဒ္ဓနာမာနံ ပိယမနာပိယရူပါဒီနံ တန္နိဿယာနံ ဝါ ဥပဘောဂသုခါနံ ပတိဋ္ဌာ နိစ္စလာဓိဋ္ဌာနတာယ။ ဝိသမဂတဿာတိ ဗျသနပ္ပတ္တဿ။ တာဏန္တိ ရက္ခာ၊ တတော ပရိပါလနတော။ လေဏန္တိ ဗျသနေဟိ ပရိပါတိယမာနဿ ဩလီယနပ္ပဒေသော။ ဂတီတိ ဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနံ။ ပရာယဏန္တိ ပဋိသရဏံ။ အဝဿယောတိ ဝိနိပတိတုံ အဒေန္တော နိဿယော။ အာရမ္မဏန္တိ ဩလုဗ္ဘာရမ္မဏံ။

ရတနမယသီဟာသနသဒိသန္တိ သဗ္ဗရတနမယသတ္တင်္ဂမဟာသီဟာသနသဒိသံ။ ဧဝံ ဟိဿ မဟဂ္ဃံ ဟုတွာ သဗ္ဗသော ဝိနိပတိတုံ အပ္ပဒါနဋ္ဌော ဒီပိတော ဟောတိ။ မဟာပထဝီသဒိသံ ဂတဂတဋ္ဌာနေ ပတိဋ္ဌာနဿ လဘာပနတော။ ယထာ ဒုဗ္ဗလဿ ပုရိသဿ အာလမ္ဗနရဇ္ဇု ဥတ္တိဋ္ဌတော တိဋ္ဌတော စ ဥပတ္ထမ္ဘော၊ ဧဝံ ဒါနံ သတ္တာနံ သမ္ပတ္တိဘဝေ ဥပပတ္တိယာ ဌိတိယာ စ ပစ္စယောတိ အာဟ ‘‘အာလမ္ဗနဋ္ဌေန အာလမ္ဗနရဇ္ဇုသဒိသ’’န္တိ။ ဒုက္ခနိတ္ထရဏဋ္ဌေနာတိ ဒုဂ္ဂတိဒုက္ခဋ္ဌာနနိတ္ထရဏဋ္ဌေန။ သမဿာသနဋ္ဌေနာတိ လောဘမစ္ဆရိယာဒိပဋိသတ္တုပဒ္ဒဝတော သမဿာသနဋ္ဌေန။ ဘယပရိတ္တာဏဋ္ဌေနာတိ ဒါလိဒ္ဒိယဘယတော ပရိပါလနဋ္ဌေန။ မစ္ဆေရမလာဒီဟီတိ မစ္ဆေရလောဘဒေါသမဒဣဿာမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒိစိတ္တမလေဟိ။ အနုပလိတ္တဋ္ဌေနာတိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတာယ။ တေသန္တိ မစ္ဆေရမလာဒီနံ။ တေသံ ဧဝ ဒုရာသဒဋ္ဌေန။ အသန္တာသနဋ္ဌေနာတိ သန္တာသဟေတုအဘာဝေန။ ယော ဟိ ဒါယကော ဒါနပတိ၊ သော သမ္ပတိပိ န ကုတောစိ သန္တသတိ၊ ပဂေဝ အာယတိံ။ ဗလဝန္တဋ္ဌေနာတိ မဟာဗလဝတာယ။ ဒါယကော ဟိ ဒါနပတိ သမ္ပတိ ပက္ခဗလေန ဗလဝါ ဟောတိ၊ အာယတိံ ပန ကာယဗလာဒီဟိပိ။ အဘိမင်္ဂလသမ္မတဋ္ဌေနာတိ ‘‘ဝဍ္ဎိကာရဏ’’န္တိ အဘိသမ္မတဘာဝေန။ ဝိပတ္တိဘဝတော သမ္ပတ္တိဘဝူပနယနံ ခေမန္တဘူမိသမ္ပာပနံ။

ဣဒါနိ မဟာဗောဓိစရိယဘာဝေနပိ ဒါနဂုဏံ ဒဿေတုံ ‘‘ဒါနံ နာမေတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အတ္တာနံ နိယျာတေန္တေနာတိ ဧတေန ‘‘ဒါနဖလံ သမ္မဒေဝ ပဿန္တာ မဟာပုရိသာ အတ္တနော ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇန္တိ၊ တသ္မာ ကော နာမ ဝိညုဇာတိကော ဗာဟိရေ ဝတ္ထုသ္မိံ ပဂေဝ သင်္ဂံ ကရေယျာ’’တိ ဩဝါဒံ ဒေတိ။ ဣဒါနိ ယာ လောကိယာ လောကုတ္တရာ စ ဥက္ကံသဂတာ သမ္ပတ္တိယော၊ တာ သဗ္ဗာ ဒါနတောယေဝ ပဝတ္တန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဒါနဉှီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သက္ကမာရဗြဟ္မသမ္ပတ္တိယော အတ္တဟိတာယ ဧဝ၊ စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိ ပန အတ္တဟိတာယ ပရဟိတာယ စာတိ ဒဿေတုံ သာ တာသံ ပရတော စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိ ဝုတ္တာ။ ဧတာ လောကိယာ၊ ဣမာ ပန လောကုတ္တရာတိ ဒဿေတုံ ‘‘သာဝကပါရမိဉာဏ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တာသုပိ ဥက္ကဋ္ဌုက္ကဋ္ဌတရုက္ကဋ္ဌတမတံ ဒဿေတုံ ကမေန ဉာဏတ္တယံ ဝုတ္တံ။ တေသံ ပန ဒါနဿ ပစ္စယဘာဝေါ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ဧတေနေဝ တဿ ဗြဟ္မသမ္ပတ္တိယာပိ ပစ္စယဘာဝေါ ဒီပိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒါနဉ္စ နာမ ဒက္ခိဏေယျေသု ဟိတဇ္ဈာသယေန ပူဇနဇ္ဈာသယေန ဝါ အတ္တနော သန္တကဿ ပရေသံ ပရိစ္စဇနံ၊ တသ္မာ ဒါယကော ပုရိသပုဂ္ဂလော ပရေ ဟန္တိ၊ ပရေသံ ဝါ သန္တကံ ဟရတီတိ အဋ္ဌာနမေတန္တိ အာဟ ‘‘ဒါနံ ဒေန္တော သီလံ သမာဒါတုံ သက္ကောတီ’’တိ။ သီလာလင်္ကာရသဒိသော အလင်္ကာရော နတ္ထိ သောဘာဝိသေသာဝဟတ္တာ သီလဿ။ သီလပုပ္ဖသဒိသံ ပုပ္ဖံ နတ္ထီတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ သီလဂန္ဓသဒိသော ဂန္ဓော နတ္ထီတိ ဧတ္ထ ‘‘စန္ဒနံ တဂရံ ဝါပီ’’တိအာဒိကာ (ဓ။ ပ။ ၅၅) ဂါထာ – ‘‘ဂန္ဓော ဣသီနံ စိရဒိက္ခိတာနံ၊ ကာယာ စုတော ဂစ္ဆတိ မာလုတေနာ’’တိအာဒိကာ (ဇာ။ ၂။၁၇။၅၅) ဇာတကဂါထာယော စ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗာ။ သီလဉှိ သတ္တာနံ အာဘရဏဉ္စေဝ အလင်္ကာရော စ ဂန္ဓဝိလေပနဉ္စ ပရဿ ဒဿနီယဘာဝါဝဟဉ္စ။ တေနာဟ ‘‘သီလာလင်္ကာရေန ဟီ’’တိအာဒိ။

အယံ သဂ္ဂေါ လဗ္ဘတီတိ ဣဒံ မဇ္ဈိမေဟိ အာရဒ္ဓံ သီလံ သန္ဓာယာဟ။ တေနေဝါဟ သက္ကော ဒေဝရာဇာ –

‘‘ဟီနေန ဗြဟ္မစရိယေန၊ ခတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇတိ၊

မဇ္ဈိမေန စ ဒေဝတ္တံ၊ ဥတ္တမေန ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၈။၇၅)၊

ဣဋ္ဌောတိ သုခေါ။ ကန္တောတိ ကမနီယော။ မနာပေါတိ မနဝဍ္ဎနကော။ တံ ပန တဿ ဣဋ္ဌာဒိဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘နိစ္စမေတ္ထ ကီဠာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဒေါသောတိ အနိစ္စတာဒိနာ အပ္ပဿာဒါဒိနာ စ ဒူသိတဘာဝေါ၊ ယတော တေ ဝိညူနံ စိတ္တံ နာရာဓေန္တိ။ အထ ဝါ အာဒီနံ ဝါတိ ပဝတ္တတီတိ အာဒီနဝေါ၊ ပရမကပဏတာ။ တထာ စ ကာမာ ယထာတထံ ပစ္စဝေက္ခန္တာနံ ပစ္စုပတိဋ္ဌန္တိ။ လာမကဘာဝေါတိ အသေဋ္ဌေဟိ သေဝိတဗ္ဗော၊ သေဋ္ဌေဟိ န သေဝိတဗ္ဗော နိဟီနဘာဝေါ။ သံကိလိဿနန္တိ ဝိဗာဓကတာ ဥပတာပကတာ စ။

နေက္ခမ္မေအာနိသံသန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ယတ္တကာ ကာမေသု အာဒီနဝါ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော တတ္တကာ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသာ။ အပိစ နေက္ခမ္မံ နာမေတံ အသမ္ဗာဓံ အသံကိလိဋ္ဌံ၊ နိက္ခန္တံ ကာမေဟိ၊ နိက္ခန္တံ ကာမသညာယ၊ နိက္ခန္တံ ကာမဝိတက္ကေဟိ၊ နိက္ခန္တံ ကာမပရိဠာဟေဟိ၊ နိက္ခန္တံ ဗျာပါဒသညာယာ’’တိအာဒိနာ နယေန နေက္ခမ္မေ အာနိသံသေ ပကာသေသိ။ ပဗ္ဗဇ္ဇာယံ ဈာနာဒီသု စ ဂုဏေ ဝိဘာဝေသိ ဝဏ္ဏေသိ။ ကလ္လစိတ္တန္တိ ကမ္မနိယစိတ္တံ ဟေဋ္ဌာ ပဝတ္တိတဒေသနာယ အဿဒ္ဓိယာဒီနံ စိတ္တဒေါသာနံ ဝိဂတတ္တာ ဥပရိ ဒေသနာယ ဘာဇနဘာဝူပဂမေန ကမ္မက္ခမစိတ္တံ။ အဋ္ဌကထာယံ ပန ယသ္မာ အဿဒ္ဓိယာဒယော စိတ္တဿ ရောဂဘူတာ၊ တဒါ တေ ဝိဂတာ၊ တသ္မာ အာဟ ‘‘အရောဂစိတ္တ’’န္တိ။ ဒိဋ္ဌိမာနာဒိကိလေသဝိဂမေန မုဒုစိတ္တံ။ ကာမစ္ဆန္ဒာဒိဝိဂမေန ဝိနီဝရဏစိတ္တံ။ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ ဥဠာရပီတိပါမောဇ္ဇယောဂေန ဥဒဂ္ဂစိတ္တံ။ တတ္ထ သဒ္ဓါသမ္ပတ္တိယာ ပသန္နစိတ္တံ။ ယဒါ ဘဂဝါ အညာသီတိ သမ္ဗန္ဓော။ အထ ဝါ ကလ္လစိတ္တန္တိ ကာမစ္ဆန္ဒဝိဂမေန အရောဂစိတ္တံ။ မုဒုစိတ္တန္တိ ဗျာပါဒဝိဂမေန မေတ္တာဝသေန အကဌိနစိတ္တံ။ ဝိနီဝရဏစိတ္တန္တိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဝိဂမေန အဝိက္ခေပတော တေန အပိဟိတစိတ္တံ။ ဥဒဂ္ဂစိတ္တန္တိ ထိနမိဒ္ဓဝိဂမေန သမ္ပဂ္ဂဟိတဝသေန အလီနစိတ္တံ။ ပသန္နစိတ္တန္တိ ဝိစိကိစ္ဆာဝိဂမေန သမ္မာပဋိပတ္တိယံ အဓိမုတ္တစိတ္တန္တိ ဧဝမေတ္ထ သေသပဒါနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သေယျထာပီတိအာဒိနာ ဥပမာဝသေန သီဟဿ ကိလေသပ္ပဟာနံ အရိယမဂ္ဂုပ္ပာဒနဉ္စ ဒဿေတိ။ အပဂတကာဠကန္တိ ဝိဂတကာဠကံ။ သမ္မဒေဝါတိ သုဋ္ဌုဒေဝ။ ရဇနန္တိ နီလပီတလောဟိတာဒိရင်္ဂဇာတံ။ ပဋိဂ္ဂဏှေယျာတိ ဂဏှေယျ၊ ပဘဿရံ ဘဝေယျ။ တသ္မိံယေဝ အာသနေတိ တဿံယေဝ နိသဇ္ဇာယံ။ ဧတေနဿ လဟုဝိပဿကတာ တိက္ခပညတာ သုခပ္ပဋိပဒခိပ္ပာဘိညတာ စ ဒဿိတာ ဟောတိ။ ဝိရဇန္တိ အပါယဂမနီယရာဂရဇာဒီနံ ဝိဂမေန ဝိရဇံ။ အနဝသေသဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာမလာပဂမေန ဝီတမလံ။ ပဌမမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသရဇာဘာဝေန ဝါ ဝိရဇံ။ ပဉ္စဝိဓဒုဿီလျမလဝိဂမေန ဝီတမလံ။ တဿ ဥပ္ပတ္တိအာကာရဒဿနတ္ထန္တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ? နနု မဂ္ဂဉာဏံ အသင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ပဋိဝိဇ္ဈန္တန္တိ အသမ္မောဟပ္ပဋိဝေဓဝသေန ပဋိဝိဇ္ဈန္တံ။ တေနာဟ ‘‘ကိစ္စဝသေနာ’’တိ။ တတြိဒံ ဥပမာသံသန္ဒနံ – ဝတ္ထံ ဝိယ စိတ္တံ၊ ဝတ္ထဿ အာဂန္တုကမလေဟိ ကိလိဋ္ဌဘာဝေါ ဝိယ စိတ္တဿ ရာဂါဒိမလေဟိ သံကိလိဋ္ဌဘာဝေါ၊ ဓောဝနသိလာတလံ ဝိယ အနုပုဗ္ဗီကထာ၊ ဥဒကံ ဝိယ သဒ္ဓါ၊ ဥဒကေန တေမေတွာ ဦသဂေါမယဆာရိကခါရေဟိ ကာဠကေ သမ္မဒ္ဒိတွာ ဝတ္ထဿ ဓောဝနပ္ပယောဂေါ ဝိယ သဒ္ဓါသိနေဟေန တေမေတွာ တေမေတွာ သတိသမာဓိပညာဟိ ဒေါသေ သိထိလေ ကတွာ သုတာဒိဝိဓိနာ စိတ္တဿ သောဓနေ ဝီရိယာရမ္ဘော။ တေန ပယောဂေန ဝတ္ထေ ကာဠကာပဂမော ဝိယ ဝီရိယာရမ္ဘေန ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနံ၊ ရင်္ဂဇာတံ ဝိယ အရိယမဂ္ဂေါ၊ တေန သုဒ္ဓဝတ္ထဿ ပဘဿရဘာဝေါ ဝိယ ဝိက္ခမ္ဘိတကိလေသဿ စိတ္တဿ မဂ္ဂေန ပရိယောဒပနန္တိ။

‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိ ဝတွာ ဒဿနံ နာမ ဉာဏဒဿနတော အညမ္ပိ အတ္ထီတိ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘ပတ္တဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ ပတ္တိ နာမ ဉာဏသမ္ပတ္တိတော အညာပိ ဝိဇ္ဇတီတိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘ဝိဒိတဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပနေသာ ဝိဒိတဓမ္မတာ ဓမ္မေသု ဧကဒေသေနပိ ဟောတီတိ နိပ္ပဒေသတော ဝိဒိတဘာဝံ ဒဿေတုံ။ ‘‘ပရိယောဂါဠှဓမ္မော’’တိ ဝုတ္တံ။ တေနဿ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓံယေဝ ဒီပေတိ။ မဂ္ဂဉာဏဉှိ ဧကာဘိသမယဝသေန ပရိညာဒိကိစ္စံ သာဓေန္တံ နိပ္ပဒေသေန စတုသစ္စဓမ္မံ သမန္တတော ဩဂါဠှံ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ‘‘ဒိဋ္ဌော အရိယသစ္စဓမ္မော ဧတေနာတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မော’’တိ။ တိဏ္ဏာ ဝိစိကိစ္ဆာတိ သပ္ပဋိဘယကန္တာရသဒိသာ သောဠသဝတ္ထုကာ အဋ္ဌဝတ္ထုကာ စ တိဏ္ဏာ နိတ္တိဏ္ဏာ ဝိစိကိစ္ဆာ။ ဝိဂတာ ကထံကထာတိ ပဝတ္တိအာဒီသု ‘‘ဧဝံ နု ခေါ၊ န နု ခေါ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တိကာ ဝိဂတာ သမုစ္ဆိန္နာ ကထံကထာ။ သာရဇ္ဇကရာနံ ပါပဓမ္မာနံ ပဟီနတ္တာ တပ္ပဋိပက္ခေသု သီလာဒိဂုဏေသု ပတိဋ္ဌိတတ္တာ ဝေသာရဇ္ဇံ ဝိသာရဒဘာဝံ ဝေယျတ္တိယံ ပတ္တော။ အတ္တနာ ဧဝ ပစ္စက္ခတော ဒိဋ္ဌတ္တာ န ပရံ ပစ္စေတိ၊ န စဿ ပရော ပစ္စေတဗ္ဗော အတ္ထီတိ အပရပ္ပစ္စယော။

ဥဒ္ဒိသိတွာ ကတန္တိ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိသိတွာ မာရဏဝသေန ကတံ နိဗ္ဗတ္တိတံ မံသံ။ ပဋိစ္စကမ္မန္တိ ဧတ္ထ ကမ္မ-သဒ္ဒေါ ကမ္မသာဓနော အတီတကာလိကော စာတိ အာဟ ‘‘အတ္တာနံ ပဋိစ္စကတ’’န္တိ။ နိမိတ္တကမ္မဿေတံ အဓိဝစနံ ‘‘ပဋိစ္စ ကမ္မံ ဖုသတီ’’တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၄။၇၅) ဝိယ။ နိမိတ္တကမ္မဿာတိ နိမိတ္တဘာဝေန လဒ္ဓဗ္ဗကမ္မဿ။ ကရဏဝသေန ပဋိစ္စကမ္မံ ဧတ္ထ အတ္ထီတိ မံသံ ပဋိစ္စကမ္မံ ယထာ ဗုဒ္ဓိ ဗုဒ္ဓံ။ တံ ဧတဿ အတ္ထီတိ ဗုဒ္ဓါ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝ။

သီဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃-၄။ အဿာဇာနီယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၃-၁၄။ တတိယေ သာဌေယျာနီတိ သဌတ္တာနိ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တာနိ ပနဿ သာဌေယျာဒီနိ ကာယစိတ္တုဇုကတာပဋိပက္ခဘူတာ လောဘသဟဂတစိတ္တုပ္ပာဒဿ ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသာ။ တတ္ထ ယဿ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဌာနေ ဌာတုကာမဿ သတော ယံ ဌာနံ မနုဿာနံ သပ္ပဋိဘယံ၊ ပုရတော ဂန္တွာ တထေဝ သပ္ပဋိဘယဋ္ဌာနေဝ ဌဿာမီတိ န ဟောတိ၊ ဝဉ္စနာဓိပ္ပာယဘာဝတော ဌာတုကာမဋ္ဌာနေယေဝ နိခါတတ္ထမ္ဘော ဝိယ စတ္တာရော ပါဒေ နိစ္စာလေတွာ တိဋ္ဌတိ၊ အယံ သဌော နာမ၊ ဣမဿ သာဌေယျဿ ပါကဋကရဏံ။ တထာ ယဿ ကိသ္မိဉ္စိဒေဝ ဌာနေ နိဝတ္တိတွာ ခန္ဓဂတံ ပါတေတုကာမဿ သတော ယံ ဌာနံ မနုဿာနံ သပ္ပဋိဘယံ၊ ပုရတော ဂန္တွာ တထေဝ ပါတေဿာမီတိ န ဟောတိ၊ ပါတေတုကာမဋ္ဌာနေယေဝ နိဝတ္တိတွာ ပါတေတိ၊ အယံ ကူဋော နာမ။ ယဿ ကာလေန ဝါမတော၊ ကာလေန ဒက္ခိဏတော၊ ကာလေန ဥဇုမဂ္ဂေနေဝ စ ဂန္တုကာမဿ သတော ယံ ဌာနံ မနုဿာနံ သပ္ပဋိဘယံ၊ ပုရတော ဂန္တွာ တထေဝ ဧဝံ ကရိဿာမီတိ န ဟောတိ၊ ယဒိစ္ဆကံ ဂန္တုကာမဋ္ဌာနေယေဝ ကာလေန ဝါမတော၊ ကာလေန ဒက္ခိဏတော၊ ကာလေန ဥဇုမဂ္ဂံ ဂစ္ဆတိ၊ တထာ လေဏ္ဍံ ဝါ ပဿာဝံ ဝါ ဝိဿဇ္ဇေတုကာမဿ ဣဒံ ဌာနံ သုသမ္မဋ္ဌံ အာကိဏ္ဏမနုဿံ ရမဏီယံ။ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဧဝရူပံ ကာတုံ န ယုတ္တံ၊ ပုရတော ဂန္တွာ ပဋိစ္ဆန္နဋ္ဌာနေ ကရိဿာမီတိ န ဟောတိ၊ တတ္ထေဝ ကရောတိ၊ အယံ ဇိမှော နာမ။ ယဿ ပန ကိသ္မိဉ္စိ ဌာနေ မဂ္ဂါ ဥက္ကမ္မ နိဝတ္တိတွာ ပဋိမဂ္ဂံ အာရောဟိတုကာမဿ သတော ယံ ဌာနံ မနုဿာနံ သပ္ပဋိဘယံ၊ ပုရတော ဂန္တွာ တတ္ထေဝ ဧဝံ ကရိဿာမီတိ န ဟောတိ၊ ပဋိမဂ္ဂံ အာရောဟိတုကာမဋ္ဌာနေယေဝ မဂ္ဂါ ဥက္ကမ္မ နိဝတ္တိတွာ ပဋိမဂ္ဂံ အာရောဟတိ၊ အယံ ဝင်္ကော နာမ။ ဣတိ ဣမံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ကိရိယံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ ‘‘ယာနိ ခေါ ပနဿ တာနိ သာဌေယျာနိ…ပေ… အာဝိကတ္တာ ဟောတီ’’တိ။ စတုတ္ထေ နတ္ထိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

အဿာဇာနီယသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅-၈။ မလသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၁၅-၁၈။ ပဉ္စမေ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၄၁) ယာ ကာစိ ပရိယတ္တိ ဝါ သိပ္ပံ ဝါ ယသ္မာ အသဇ္ဈာယန္တဿ အနနုယုဉ္ဇန္တဿ ဝိနဿတိ၊ နိရန္တရံ ဝါ န ဥပဋ္ဌာတိ၊ တသ္မာ ‘‘အသဇ္ဈာယမလာ မန္တာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ဃရာဝါသံ ဝသန္တဿ ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ ဇိဏ္ဏပ္ပဋိသင်္ခရဏာဒီနိ အကရောန္တဿ ဃရံ နာမ ဝိနဿတိ၊ တသ္မာ ‘‘အနုဋ္ဌာနမလာ ဃရာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ဂိဟိဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ ကောသဇ္ဇဝသေန သရီရပ္ပဇဂ္ဂနံ ဝါ ပရိက္ခာရပ္ပဋိဇဂ္ဂနံ ဝါ အကရောန္တဿ ကာယော ဒုဗ္ဗဏ္ဏော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘မလံ ဝဏ္ဏဿ ကောသဇ္ဇ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန ဂါဝေါ ရက္ခန္တဿ ပမာဒဝသေန နိဒ္ဒါယန္တဿ ဝါ ကီဠန္တဿ ဝါ တာ ဂါဝေါ အတိတ္ထပက္ခန္ဒနာဒီဟိ ဝါ ဝါဠမိဂစောရာဒိဥပဒ္ဒဝေန ဝါ ပရေသံ သာလိက္ခေတ္တာဒီနိ ဩတရိတွာ ခါဒနဝသေန ဝါ ဝိနာသမာပဇ္ဇန္တိ၊ သယမ္ပိ ဒဏ္ဍံ ဝါ ပရိဘာသံ ဝါ ပါပုဏာတိ၊ ပဗ္ဗဇိတံ ဝါ ပန ဆဒွါရာဒီနိ အရက္ခန္တံ ပမာဒဝသေန ကိလေသာ ဩတရိတွာ သာသနာ စာဝေန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ပမာဒေါ ရက္ခတော မလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ သော ဟိဿ ဝိနာသာဝဟေန မလဋ္ဌာနိယတ္တာ မလံ။

ဒုစ္စရိတန္တိ အတိစာရော။ အတိစာရိနိဉှိ ဣတ္ထိံ သာမိကောပိ ဂေဟာ နီဟရတိ၊ မာတာပိတူနံ သန္တိကံ ဂတမ္ပိ ‘‘တွံ ကုလဿ အင်္ဂါရဘူတာ၊ အက္ခီဟိပိ န ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ တံ မာတာပိတရောပိ နီဟရန္တိ၊ သာ အနာထာ ဝိစရန္တီ မဟာဒုက္ခံ ပါပုဏာတိ။ တေနဿာ ဒုစ္စရိတံ ‘‘မလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဒဒတောတိ ဒါယကဿ။ ယဿ ဟိ ခေတ္တကသနကာလေ ‘‘ဣမသ္မိံ ခေတ္တေ သမ္ပန္နေ သလာကဘတ္တာဒီနိ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာပိ နိပ္ဖန္နေ သဿေ မစ္ဆေရံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ စာဂစိတ္တံ နိဝါရေတိ၊ သော မစ္ဆေရဝသေန စာဂစိတ္တေ အဝိရုဟန္တေ မနုဿသမ္ပတ္တိ၊ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိ၊ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တီတိ တိဿော သမ္ပတ္တိယော န လဘတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘မစ္ဆေရံ ဒဒတော မလ’’န္တိ။ အညေသုပိ ဧဝရူပေသု ဧသေဝ နယော။ ပါပကာ ဓမ္မာတိ အကုသလာ ဓမ္မာ။ တေ ပန ဣဓလောကေ ပရလောကေ စ မလမေဝ။ တတောတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမလတော။ မလတရန္တိ အတိရေကမလံ။ ဆဋ္ဌာဒီနိ ဥတ္တာနတ္ထာနေဝ။

မလသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပဟာရာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၉။ နဝမေ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၄၅၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၈၄) အသုရာတိ ဒေဝါ ဝိယ န သုရန္တိ န ကီဠန္တိ န ဝိရောစန္တီတိ အသုရာ။ သုရာ နာမ ဒေဝါ၊ တေသံ ပဋိပက္ခာတိ ဝါ အသုရာ၊ ဝေပစိတ္တိပဟာရာဒါဒယော ။ တေသံ ဘဝနံ သိနေရုဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂေ။ တေ တတ္ထ ပဝိသန္တာ နိက္ခမန္တာ သိနေရုပါဒေ မဏ္ဍပါဒီနိ နိမ္မိနိတွာ ကီဠန္တာ အဘိရမန္တိ။ သာ တတ္ထ တေသံ အဘိရတိ။ ဣမေ ဂုဏေ ဒိသွာတိ အာဟ ‘‘ယေ ဒိသွာ ဒိသွာ အသုရာ မဟာသမုဒ္ဒေ အဘိရမန္တီ’’တိ။

ယသ္မာ လောကိယာ ဇမ္ဗုဒီပေါ၊ ဟိမဝါ တတ္ထ ပတိဋ္ဌိတသမုဒ္ဒဒဟပဗ္ဗတာ တပ္ပဘဝါ နဒိယောတိ ဧတေသု ယံ ယံ န မနုဿဂေါစရံ၊ တတ္ထ သယံ သမ္မူဠှာ အညေပိ သမ္မောဟယန္တိ၊ တသ္မာ တတ္ထ သမ္မောဟဝိဓမနတ္ထံ ‘‘အယံ တာဝ ဇမ္ဗုဒီပေါ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဒသသဟဿယောဇနပရိမာဏော အာယာမတော ဝိတ္ထာရတော စာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။ ဥဒကေန အဇ္ဈောတ္ထဋော တဒုပဘောဂိသတ္တာနံ ပုညက္ခယေန။ သုန္ဒရဒဿနံ ကူဋန္တိ သုဒဿနကူဋံ၊ ယံ လောကေ ‘‘ဟေမကူဋ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ မူလဂန္ဓော ကာလာနုသာရိယာဒိ။ သာရဂန္ဓော စန္ဒနာဒိ။ ဖေဂ္ဂုဂန္ဓော သလလာဒိ။ တစဂန္ဓော လဝင်္ဂါဒိ။ ပပဋိကာဂန္ဓော ကပိတ္ထာဒိ။ ရသဂန္ဓော သဇ္ဇုလသာဒိ။ ပတ္တဂန္ဓော တမာလဟိရိဝေရာဒိ။ ပုပ္ဖဂန္ဓော နာဂကုသုမာဒိ။ ဖလဂန္ဓော ဇာတိဖလာဒိ။ ဂန္ဓဂန္ဓော သဗ္ဗေသံ ဂန္ဓာနံ ဂန္ဓော။ ‘‘သဗ္ဗာနိ ပုထုလတော ပညာသ ယောဇနာနိ၊ အာယာမတော ပန ဥဗ္ဗေဓတော ဝိယ ဒွိယောဇနသတာနေဝါ’’တိ ဝဒန္တိ။

မနောဟရသိလာတလာနီတိ ရတနမယတ္တာ မနုညသောပါနသိလာတလာနိ။ သုပဋိယတ္တာနီတိ တဒုပဘောဂိသတ္တာနံ သာဓာရဏကမ္မုနာဝ သုဋ္ဌု ပဋိယတ္တာနိ သုသဏ္ဌိတာနိ ဟောန္တိ။ မစ္ဆကစ္ဆပါဒီနိ ဥဒကံ မလံ ကရောန္တိ၊ တဒဘာဝတော ဖလိကသဒိသနိမ္မလောဒကာနိ။ တိရိယတော ဒီဃံ ဥဂ္ဂတကူဋန္တိ ‘‘တိရစ္ဆာနပဗ္ဗတ’’န္တိ အာဟ။ ပုရိမာနိ နာမဂေါတ္တာနီတိ ဧတ္ထ နဒီ နိန္နဂါတိအာဒိကံ ဂေါတ္တံ၊ ဂင်္ဂါ ယမုနာတိအာဒိကံ နာမံ။

သဝမာနာတိ သန္ဒမာနာ။ ပူရတ္တန္တိ ပုဏ္ဏဘာဝေါ။ မသာရဂလ္လံ ‘‘စိတ္တဖလိက’’န္တိပိ ဝဒန္တိ။ မဟတံ ဘူတာနန္တိ မဟန္တာနံ သတ္တာနံ။ တိမီ တိမိင်္ဂလာ တိမိတိမိင်္ဂလာတိ တိဿော မစ္ဆဇာတိယော။ တိမိံ ဂိလနသမတ္ထာ တိမိင်္ဂလာ။ တိမိဉ္စ တိမိင်္ဂလဉ္စ ဂိလနသမတ္ထာ တိမိတိမိင်္ဂလာတိ ဝဒန္တိ။

မမသာဝကာတိ သောတာပန္နာဒိကေ အရိယပုဂ္ဂလေ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ န သံဝသတီတိ ဥပေါသထကမ္မာဒိဝသေန သံဝါသံ န ကရောတိ။ ဥက္ခိပတီတိ အပနေတိ။ ဝိမုတ္တိရသောတိ ကိလေသေဟိ ဝိမုစ္စနရသော။ သဗ္ဗာ ဟိ သာသနသမ္ပတ္တိ ယာဝဒေဝ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တဿ ဝိမုတ္တိအတ္ထာ။

ရတနာနီတိ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနာနိ။ သတိပဋ္ဌာနာဒယော ဟိ ဘာဝိယမာနာ ပုဗ္ဗဘာဂေပိ အနပ္ပကံ ပီတိပါမောဇ္ဇံ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ ပဂေဝ အပရဘာဂေ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ၊ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ အမတံ တံ ဝိဇာနတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄) –

လောကိယရတနနိဗ္ဗတ္တံ ပန ပီတိပါမောဇ္ဇံ န တဿ ကလဘာဂမ္ပိ အဂ္ဃတိ။ အပိစ –

‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနန္တိ ပဝုစ္စတိ’’။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၃၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၂၂၃၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၂၆၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀)၊

ယဒိ စ စိတ္တီကတာဒိဘာဝေန ရတနံ နာမ ဟောတိ၊ သတိပဋ္ဌာနာဒီနံယေဝ ဘူတတော ရတနဘာဝေါ။ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနဉှိ သော အာနုဘာဝေါ၊ ယံ သာဝကာ သာဝကပါရမိဉာဏံ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဓိဂစ္ဆန္တိ အာသန္နကာရဏတ္တာ။ အာသန္နကာရဏဉှိ ဒါနာဒိဥပနိဿယောတိ ဧဝံ ရတိဇနနဋ္ဌေန စိတ္တီကတာဒိအတ္ထေန စ ရတနဘာဝေါ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာနံ သာတိသယော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘တတြိမာနိ ရတနာနိ၊ သေယျထိဒံ။ စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိအာဒိ။

တတ္ထ အာရမ္မဏေ ဩက္ကန္တိတွာ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌေန ဥပဋ္ဌာနံ၊ သတိယေဝ ဥပဋ္ဌာနန္တိ သတိပဋ္ဌာနံ။ အာရမ္မဏဿ ပန ကာယာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ။ တထာ ဟိ ကာယဝေဒနာစိတ္တဓမ္မေသု သုဘသုခနိစ္စအတ္တသညာနံ ပဟာနတော အသုဘဒုက္ခာနိစ္စာနတ္တဘာဝဂ္ဂဟဏတော စ နေသံ ကာယာနုပဿနာဒိဘာဝေါ ဝိဘတ္တော။

သမ္မာ ပဒဟန္တိ ဧတေန၊ သယံ ဝါ သမ္မာ ပဒဟတိ၊ ပသတ္ထံ သုန္ဒရံ ဝါ ပဒဟန္တီတိ သမ္မပ္ပဓာနံ၊ ပုဂ္ဂလဿ ဝါ သမ္မဒေဝ ပဓာနဘာဝကရဏတော သမ္မပ္ပဓာနံ ဝီရိယဿေတံ အဓိဝစနံ။ တမ္ပိ အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ အကုသလာနံ အနုပ္ပာဒနပ္ပဟာနဝသေန အနုပ္ပန္နုပ္ပန္နာနံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပ္ပာဒနဋ္ဌာပနဝသေန စ စတုကိစ္စသာဓကတ္တာ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ’’တိ။

ဣဇ္ဈတီတိ ဣဒ္ဓိ၊ သမိဇ္ဈတိ နိပ္ဖဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။ ဣဇ္ဈန္တိ ဝါ တာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ဣဒ္ဓိ။ ဣတိ ပဌမေန အတ္ထေန ဣဒ္ဓိ ဧဝ ပါဒေါတိ ဣဒ္ဓိပါဒေါ၊ ဣဒ္ဓိကောဋ္ဌာသောတိ အတ္ထော။ ဒုတိယေန အတ္ထေန ဣဒ္ဓိယာ ပါဒေါ ပတိဋ္ဌာ အဓိဂမုပါယောတိ ဣဒ္ဓိပါဒေါ။ တေန ဟိ ဥပရူပရိဝိသေသသင်္ခါတံ ဣဒ္ဓိံ ပဇ္ဇန္တိ ပါပုဏန္တိ။ သွာယံ ဣဒ္ဓိပါဒေါ ယသ္မာ ဆန္ဒာဒိကေ စတ္တာရော အဓိပတိဓမ္မေ ဓုရေ ဇေဋ္ဌကေ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တီယတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ’’တိ။

ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိ သဒ္ဓါဒီနိ ပဉ္စ ဣန္ဒြိယာနိ။ တတ္ထ အဿဒ္ဓိယံ အဘိဘဝိတွာ အဓိမောက္ခလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ သဒ္ဓိန္ဒြိယံ။ ကောသဇ္ဇံ အဘိဘဝိတွာ ပဂ္ဂဟလက္ခဏေ၊ ပမာဒံ အဘိဘဝိတွာ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏေ၊ ဝိက္ခေပံ အဘိဘဝိတွာ အဝိက္ခေပလက္ခဏေ၊ အညာဏံ အဘိဘဝိတွာ ဒဿနလက္ခဏေ ဣန္ဒဋ္ဌံ ကာရေတီတိ ပညိန္ဒြိယံ။

တာနိယေဝ အဿဒ္ဓိယာဒီဟိ အနဘိဘဝနီယတော အကမ္ပိယဋ္ဌေန သမ္ပယုတ္တဓမ္မေသု ထိရဘာဝေန စ ဗလာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဗောဓိယာ၊ ဗောဓိဿ ဝါ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ ယာ ဟိ ဧသာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ယာယ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂဥစ္ဆေဒသဿတာဘိနိဝေသာဒီနံ အနေကေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋိပက္ခဘူတာယ သတိဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသင်္ခါတာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ အရိယသာဝကော ဗုဇ္ဈတိ၊ ကိလေသနိဒ္ဒါယ ဝုဋ္ဌဟတိ၊ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ သစ္ဆိကရောတီတိ ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဿာ ဓမ္မသာမဂ္ဂိသင်္ခါတာယ ဗောဓိယာ အင်္ဂါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဈာနင်္ဂမဂ္ဂင်္ဂါဒယော ဝိယ။ ယောပေသ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ အရိယသာဝကော ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဿ ဗောဓိဿ အင်္ဂါတိပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ သေနင်္ဂရထင်္ဂါဒယော ဝိယ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ ‘‘ဗုဇ္ဈနကဿ ပုဂ္ဂလဿ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၄၆၆၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၅။၁၈၂၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၁၇)။ ‘‘ဗောဓာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ’’တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၂။၁၇) နယေနပိ ဗောဇ္ဈင်္ဂတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အရိယောအဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါတိ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈေဟိ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ၊ အရိယဘာဝကရတ္တာ၊ အရိယဖလပ္ပဋိလာဘကရတ္တာ စ အရိယော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီနိ အဋ္ဌင်္ဂါနိ အဿ အတ္ထိ၊ အဋ္ဌ အင်္ဂါနိယေဝ ဝါ အဋ္ဌင်္ဂိကော။ မာရေန္တော ကိလေသေ ဂစ္ဆတိ နိဗ္ဗာနတ္ထိကေဟိ ဝါ မဂ္ဂီယတိ၊ သယံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂတီတိ မဂ္ဂေါတိ ဧဝမေတေသံ သတိပဋ္ဌာနာဒီနံ အတ္ထဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သောတာပန္နောတိ မဂ္ဂသင်္ခါတံ သောတံ အာပဇ္ဇိတွာ ပါပုဏိတွာ ဌိတော၊ သောတာပတ္တိဖလဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နောတိ သောတာပတ္တိဖလဿ အတ္တပစ္စက္ခကရဏာယ ပဋိပဇ္ဇမာနော ပဌမမဂ္ဂဋ္ဌော၊ ယော အဋ္ဌမကောတိပိ ဝုစ္စတိ။ သကဒါဂါမီတိ သကိဒေဝ ဣမံ လောကံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန အာဂမနသီလော ဒုတိယဖလဋ္ဌော။ အနာဂါမီတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ကာမလောကံ အနာဂမနသီလော တတိယဖလဋ္ဌော။ ယော ပန သဒ္ဓါနုသာရီ ဓမ္မာနုသာရီ ဧကဗီဇီတိဧဝမာဒိကော အရိယပုဂ္ဂလဝိဘာဂေါ၊ သော ဧတေသံယေဝ ပဘေဒေါတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယသဒိသမေဝ။

ပဟာရာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဥပေါသထသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၀။ ဒသမေ တဒဟုပေါသထေတိ (ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၄၅၊ သာရတ္ထ။ ဋီ။ စူဠဝဂ္ဂ ၃။၃၈၃) တသ္မိံ ဥပေါသထဒိဝသဘူတေ အဟနိ။ ဥပေါသထကရဏတ္ထာယာတိ ဩဝါဒပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတုံ။ ဥဒ္ဓသ္တံ အရုဏန္တိ အရုဏုဂ္ဂမနံ။ ဥဒ္ဒိသတု၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခန္တိ ထေရော ဘဂဝန္တံ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ ယာစိ။ တသ္မိံ ကာလေ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနုပေါသထေ ဥပေါသထော ကာတဗ္ဗော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၃၆) သိက္ခာပဒဿ အပညတ္တတ္တာ။ ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ တိယာမရတ္တိံ ဝီတိနာမေသိ ? တတော ပဋ္ဌာယ ဩဝါဒပါတိမောက္ခံ အနုဒ္ဒိသိတုကာမော တဿ ဝတ္ထုံ ပါကဋံ ကာတုံ။ အဒ္ဒသာတိ ကထံ အဒ္ဒသ? အတ္တနော စေတောပရိယဉာဏေန တဿံ ပရိသတိ ဘိက္ခူနံ စိတ္တာနိ ပရိဇာနန္တော တဿ ဒုဿီလဿ စိတ္တံ ပဿိ။ ယသ္မာ ပန စိတ္တေ ဒိဋ္ဌေ တံသမင်္ဂီပုဂ္ဂလော ဒိဋ္ဌော နာမ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနောတံ ပုဂ္ဂလံ ဒုဿီလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ယထေဝ ဟိ အနာဂတေ သတ္တသု ဒိဝသေသု ပဝတ္တံ ပရေသံ စိတ္တံ စေတောပရိယဉာဏလာဘီ ဇာနာတိ၊ ဧဝံ အတီတေပီတိ။ မဇ္ဈေ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ နိသိန္နန္တိ သင်္ဃပရိယာပန္နော ဝိယ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အန္တော နိသိန္နံ။ ဒိဋ္ဌောသီတိ အယံ န ပကတတ္တောတိ ဘဂဝတာ ဒိဋ္ဌော အသိ။ ယသ္မာ စ ဧဝံ ဒိဋ္ဌော၊ တသ္မာ နတ္ထိ တေ တဝ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဧကကမ္မာဒိသံဝါသော။ ယသ္မာ ပန သော သံဝါသော တဝ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဥဋ္ဌေဟိ၊ အာဝုသောတိ ဧဝမေတ္ထ ပဒယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတိယမ္ပိ ခေါ သော ပုဂ္ဂလော တုဏှီ အဟောသီတိ အနေကဝါရံ ဝတွာပိ ‘‘ထေရော သယမေဝ နိဗ္ဗိန္နော ဩရမိဿတီ’’တိ ဝါ၊ ‘‘ဣဒါနိ ဣမေသံ ပဋိပတ္တိံ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝါ အဓိပ္ပာယေန တုဏှီ အဟောသိ။ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာတိ ‘‘ဘဂဝတာ မယာ စ ယာထာဝတော ဒိဋ္ဌော၊ ယာဝတတိယံ ‘ဥဋ္ဌေဟိ၊ အာဝုသော’တိ စ ဝုတ္တော န ဝုဋ္ဌာတိ၊ ဣဒါနိဿ နိက္ကဍ္ဎနကာလော၊ မာ သင်္ဃဿ ဥပေါသထန္တရာယော အဟောသီ’’တိ တံ ဗာဟာယံ အဂ္ဂဟေသိ၊ တထာ ဂဟေတွာ။ ဗဟိ ဒွါရကောဋ္ဌကာ နိက္ခာမေတွာတိ ဒွါရကောဋ္ဌကာ ဒွါရသာလာတော နိက္ခာမေတွာ။ ဗဟီတိ ပန နိက္ခာမိတဋ္ဌာနဒဿနံ။ အထ ဝါ ဗဟိဒွါရကောဋ္ဌကာတိ ဗဟိဒွါရကောဋ္ဌကတောပိ နိက္ခာမေတွာ၊ န အန္တောဒွါရကောဋ္ဌကတော ဧဝ။ ဥဘယတ္ထာပိ ဝိဟာရတော ဗဟိကတွာတိ အတ္ထော။ သူစိဃဋိကံ ဒတွာတိ အဂ္ဂဠသူစိဉ္စ ဥပရိဃဋိကဉ္စ အာဒဟိတွာ၊ သုဋ္ဌုတရံ ကဝါဋံ ထကေတွာတိ အတ္ထော။ ယာဝ ဗာဟာဂဟဏာပိ နာမာတိ ဣမိနာ ‘‘အပရိသုဒ္ဓါ၊ အာနန္ဒ၊ ပရိသာ’’တိ ဝစနံ သုတွာ ဧဝ ဟိ တေန ပက္ကမိတဗ္ဗံ သိယာ၊ ဧဝံ အပက္ကမိတွာ ယာဝ ဗာဟာဂဟဏာပိ နာမ သော မောဃပုရိသော အာဂမေဿတိ၊ အစ္ဆရိယမိဒန္တိ ဒဿေတိ။ ဣဒဉ္စ ဂရဟနစ္ဆရိယမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အထ ဘဂဝါ စိန္တေသိ – ‘‘ဣဒါနိ ဘိက္ခုသင်္ဃေ အဗ္ဗုဒေါ ဇာတော၊ အပရိသုဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလာ ဥပေါသထံ အာဂစ္ဆန္တိ၊ န စ တထာဂတာ အပရိသုဒ္ဓါယ ပရိသာယ ဥပေါသထံ ကရောန္တိ၊ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသန္တိ။ အနုဒ္ဒိသန္တေ စ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဥပေါသထော ပစ္ဆိဇ္ဇတိ။ ယံနူနာဟံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခူနံယေဝ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနေယျ’’န္တိ။ ဧဝံ ပန စိန္တေတွာ ဘိက္ခူနံယေဝ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသံ အနုဇာနိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အထ ခေါ ဘဂဝါ…ပေ… ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသေယျာထာ’’တိ။ တတ္ထ န ဒါနာဟန္တိ ဣဒါနိ အဟံ ဥပေါသထံ န ကရိဿာမိ၊ ပါတိမောက္ခံ န ဥဒ္ဒိသိဿာမီတိ ပစ္စေကံ န-ကာရေန သမ္ဗန္ဓော။ ဒုဝိဓဉှိ ပါတိမောက္ခံ – အာဏာပါတိမောက္ခံ၊ ဩဝါဒပါတိမောက္ခန္တိ ။ တေသု ‘‘သုဏာတု မေ၊ ဘန္တေ’’တိအာဒိကံ (မဟာဝ။ ၁၃၄) အာဏာပါတိမောက္ခံ။ တံ သာဝကာဝ ဥဒ္ဒိသန္တိ၊ န ဗုဒ္ဓါ၊ ယံ အနွဒ္ဓမာသံ ဥဒ္ဒိသီယတိ။ ‘‘ခန္တီ ပရမံ…ပေ… သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ…ပေ… အနုပဝါဒေါ အနုပဃာတော…ပေ… ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃-၁၈၅၊ ဥဒါ။ ၃၆၊ နေတ္တိ။ ၃၀) ဣမာ ပန တိဿော ဂါထာ ဩဝါဒပါတိမောက္ခံ နာမ။ တံ ဗုဒ္ဓါဝ ဥဒ္ဒိသန္တိ၊ န သာဝကာ၊ ဆန္နမ္ပိ ဝဿာနံ အစ္စယေန ဥဒ္ဒိသန္တိ။ ဒီဃာယုကဗုဒ္ဓါနဉှိ ဓရမာနကာလေ အယမေဝ ပါတိမောက္ခုဒ္ဒေသော၊ အပ္ပာယုကဗုဒ္ဓါနံ ပန ပဌမဗောဓိယံယေဝ။ တတော ပရံ ဣတရော။ တဉ္စ ခေါ ဘိက္ခူယေဝ ဥဒ္ဒိသန္တိ၊ န ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ ဝီသတိဝဿမတ္တံ ဣမံ ဩဝါဒပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ဣမံ အန္တရာယံ ဒိသွာ တတော ပရံ န ဥဒ္ဒိသိ။ အဋ္ဌာနန္တိ အကာရဏံ။ အနဝကာသောတိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ကာရဏဉှိ ယထာ တိဋ္ဌတိ ဧတ္ထ ဖလံ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ ‘‘ဌာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ ‘‘အဝကာသော’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ယန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ။

အဋ္ဌိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာသမုဒ္ဒေတိ ကော အနုသန္ဓိ? ယွာယံ အပရိသုဒ္ဓါယ ပရိသာယ ပါတိမောက္ခဿ အနုဒ္ဒေသော ဝုတ္တော၊ သော ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ အစ္ဆရိယော အဗ္ဘုတော ဓမ္မောတိ တံ အပရေဟိပိ သတ္တဟိ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုကာမော ပဌမံ တာဝ တေသံ ဥပမာဘာဝေန မဟာသမုဒ္ဒေ အဋ္ဌ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဓမ္မေ ဒဿေန္တော သတ္ထာ ‘‘အဋ္ဌိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာသမုဒ္ဒေ’’တိအာဒိမာဟ။

ဥပေါသထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မဟာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။