📜

၃။ မဟာဝဂ္ဂေါ

၁။ သီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၁။ တတိယဿ ပဌမေ ဝိသမဋ္ဌာနေသူတိ ပပါတာဒီသု ဝိသမဋ္ဌာနေသု။ ‘‘အညေဟိ အသာဓာရဏာနီ’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ၊ နနု စေတာနိ သာဝကာနမ္ပိ ဧကစ္စာနံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ? ကာမံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ယာဒိသာနိ ပန ဗုဒ္ဓါနံ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏာဒီနိ၊ န တာဒိသာနိ တဒညေသံ ကဒါစိပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အညေဟိ အသာဓာရဏာနီတိ ။ တေနာဟ ‘‘တထာဂတဿေဝ ဗလာနီ’’တိ။ ဣမမေဝ ဟိ ယထာဝုတ္တလေသံ အပေက္ခိတွာ တဒဘာဝတော အာသယာနုသယဉာဏာဒီသု ဧဝ အသာဓာရဏသမညာ နိရုဠှာ။ ကာမံ ဉာဏဗလာနံ ဉာဏသမ္ဘာရော ဝိသေသပစ္စယော၊ ပုညသမ္ဘာရောပိ ပန နေသံ ပစ္စယော ဧဝ။ ဉာဏသမ္ဘာရဿပိ ဝါ ပုညသမ္ဘာရဘာဝတော ‘‘ပုညုဿယသမ္ပတ္တိယာ အာဂတာနီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ပကတိဟတ္ထိကုလန္တိ (သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၂။၂၂) ဂိရိစရနဒိစရဝနစရာဒိပ္ပဘေဒါ ဂေါစရိယကာလာဝကနာမာ သဗ္ဗာပိ ဗလေန ပါကတိကာ ဟတ္ထိဇာတိ။ ဒသန္နံ ပုရိသာနန္တိ ထာမမဇ္ဈိမာနံ ဒသန္နံ ပုရိသာနံ။ ဧကဿ တထာဂတဿ ကာယဗလန္တိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓော။ ဧကဿာတိ စ တထာ ဟေဋ္ဌာ ကထာယံ အာဂတတ္တာ ဒေသနာသောတေန ဝုတ္တံ။ နာရာယနသင်္ဃာတဗလန္တိ ဧတ္ထ နာရာ ဝုစ္စန္တိ ရသ္မိယော။ တာ ဗဟူ နာနာဝိဓာ ဣတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ နာရာယနံ၊ ဝဇိရံ၊ တသ္မာ နာရာယနသင်္ဃာတဗလန္တိ ဝဇိရသင်္ဃာတဗလန္တိ အတ္ထော။ ဉာဏဗလံ ပန ပါဠိယံ အာဂတမေဝ၊ န ကာယဗလံ ဝိယ အဋ္ဌကထာရုဠှမေဝါတိ အဓိပ္ပာယော။

သံယုတ္တကေ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃) အာဂတာနိ တေသတ္တတိ ဉာဏာနိ၊ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနီတိ ဝုတ္တံ၊ တတ္ထ (ဝိဘ။ မူလဋီ။ ၇၆၀) ပန နိဒါနဝဂ္ဂေ သတ္တသတ္တတိ အာဂတာနိ စတုစတ္တာရီသဉ္စ။ တေသတ္တတိ ပန ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁) သုတမယာဒီနိ အာဂတာနိ ဒိဿန္တိ၊ န သံယုတ္တကေ။ အညာနိပီတိ ဧတေန ဉာဏဝတ္ထုဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၇၅၁ အာဒယော) ဧကကာဒိဝသေန ဝုတ္တာနိ၊ အညတ္ထ စ ‘‘ပုဗ္ဗန္တေ ဉာဏ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၀၆၃) ဗြဟ္မဇာလာဒီသု စ ‘‘တယိဒံ တထာဂတော ပဇာနာတိ ‘ဣမာနိ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ ဧဝံ ဂဟိတာနီ’တိ’’အာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၆) ဝုတ္တာနိ အနေကာနိ ဉာဏပ္ပဘေဒါနိ သင်္ဂဏှာတိ။ ယာထာဝပ္ပဋိဝေဓတော သယဉ္စ အကမ္ပိယံ ပုဂ္ဂလဉ္စ တံသမင်္ဂိနံ နေယျေသု အဓိဗလံ ကရောတီတိ အာဟ ‘‘အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥပတ္ထမ္ဘနဋ္ဌေန စာ’’တိ။

ဥသဘဿ ဣဒန္တိ အာသဘံ၊ သေဋ္ဌဋ္ဌာနံ။ သဗ္ဗညုတာပဋိဇာနနဝသေန အဘိမုခံ ဂစ္ဆန္တိ၊ အဋ္ဌ ဝါ ပရိသာ ဥပသင်္ကမန္တီတိ အာသဘာ၊ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါ။ ဣဒံ ပနာတိ ဗုဒ္ဓါနံ ဌာနံ သဗ္ဗညုတမေဝ ဝဒတိ။ တိဋ္ဌမာနောဝါတိ အဝဒန္တောပိ တိဋ္ဌမာနောဝ ပဋိဇာနာတိ နာမာတိ အတ္ထော။ ဥပဂစ္ဆတီတိ အနုဇာနာတိ။

အဋ္ဌသုပရိသာသူတိ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ အနေကသတံ ခတ္တိယပရိသံ…ပေ… တတြ ဝတ မံ ဘယံ ဝါ သာရဇ္ဇံ ဝါ ဩက္ကမိဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ၊ သာရိပုတ္တ၊ န သမနုပဿာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၁) ဝုတ္တာသု အဋ္ဌသု ပရိသာသု။ အဘီတနာဒံ နဒတီတိ ပရတော ဒဿိတဉာဏယောဂေန ဒသဗလောဟန္တိ အဘီတနာဒံ နဒတိ။

ပဋိဝေဓနိဋ္ဌတ္တာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ ပဋိဝေဓောတိ ‘‘ဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တေန ပဋိလဒ္ဓဿပိ ဒေသနာဉာဏဿ ကိစ္စနိပ္ဖတ္တိ ပရဿ အဝဗုဇ္ဈနမတ္တေန ဟောတီတိ ‘‘အညာသိကောဏ္ဍညဿ သောတာပတ္တိဖလက္ခဏေ ပဝတ္တံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တတော ပရံ ပန ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာ ဒေသနာဉာဏပဝတ္တိ တဿေဝ ပဝတ္တိတဿ ဓမ္မစက္ကဿ ဌာနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ ပဝတ္တိတစက္ကဿ စက္ကဝတ္တိနော စက္ကရတနဿ ဌာနံ ဝိယ။

တိဋ္ဌတီတိ ဝုတ္တံ၊ ကိံ ဘူမိယံ ပုရိသော ဝိယ၊ နောတိ အာဟ ‘‘တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာ’’တိ။ ဌာနန္တိ စေတ္ထ အတ္တလာဘော ဓရမာနတာ စ၊ န ဂတိနိဝတ္တီတိ အာဟ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေဝ ပဝတ္တတိ စာ’’တိ။ ယတ္ထ ပနေတံ ဒသဗလဉာဏံ ဝိတ္ထာရိတံ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အဘိဓမ္မေ ပနာ’’တိအာဒိမာဟ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

သမာဒိယန္တီတိ သမာဒါနာနိ၊ တာနိ ပန သမာဒိယိတွာ ကတာနိ ဟောန္တီတိ အာဟ ‘‘သမာဒိယိတွာ ကတာန’’န္တိ။ ကမ္မမေဝ ဝါ ကမ္မသမာဒါနန္တိ ဧတေန သမာဒါနသဒ္ဒဿ အပုဗ္ဗတ္ထာဘာဝံ ဒဿေတိ မုတ္တဂတသဒ္ဒေ ဂတသဒ္ဒဿ ဝိယ။ ဂတီတိ နိရယာဒိဂတိယော။ ဥပဓီတိ အတ္တဘာဝေါ။ ကာလောတိ ကမ္မဿ ဝိပစ္စနာရဟကာလော။ ပယောဂေါတိ ဝိပါကုပ္ပတ္တိယာ ပစ္စယဘူတာ ကိရိယာ။

အဂတိဂါမိနိန္တိ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘နိဗ္ဗာနဉ္စာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ပဇာနာမိ နိဗ္ဗာနဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၃)။ ဗဟူသုပိ မနုဿေသု ဧကမေဝ ပါဏံ ဃာတေန္တေသု ကာမံ သဗ္ဗေသမ္ပိ စေတနာ တဿေဝေကဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယာရမ္မဏာ၊ တံ ပန ကမ္မံ တေသံ နာနာကာရံ။ တေသု (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၁) ဟိ ဧကော အာဒရေန ဆန္ဒဇာတော ကရောတိ၊ ဧကော ‘‘ဧဟိ တွမ္ပိ ကရောဟီ’’တိ ပရေဟိ နိပ္ပီဠိတော ကရောတိ၊ ဧကော သမာနစ္ဆန္ဒော ဝိယ ဟုတွာ အပ္ပဋိဗာဟမာနော ဝိစရတိ။ တေသု ဧကော တေနေဝ ကမ္မေန နိရယေ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ ဧကော တိရစ္ဆာနယောနိယံ၊ ဧကော ပေတ္တိဝိသယေ။ တံ တထာဂတော အာယူဟနက္ခဏေယေဝ ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန အာယူဟိတတ္တာ ဧသ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ ဧသ တိရစ္ဆာနယောနိယံ၊ ဧသ ပေတ္တိဝိသယေ’’တိ ဇာနာတိ။ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တမာနမ္ပိ ‘‘ဧသ မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ ဧသ ဥဿဒနိရယေ’’တိ ဇာနာတိ။ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တမာနမ္ပိ ‘‘ဧသ အပါဒကော ဘဝိဿတိ၊ ဧသ ဒွိပါဒကော၊ ဧသ စတုပ္ပဒေါ၊ ဧသ ဗဟုပ္ပဒေါ’’တိ ဇာနာတိ။ ပေတ္တိဝိသယေ နိဗ္ဗတ္တမာနမ္ပိ ‘‘ဧသ နိဇ္ဈာမတဏှိကော ဘဝိဿတိ၊ ဧသ ခုပ္ပိပါသိကော၊ ဧသ ပရဒတ္တူပဇီဝီ’’တိ ဇာနာတိ။ တေသု စ ကမ္မေသု ‘‘ဣဒံ ကမ္မံ ပဋိသန္ဓိံ အာကဍ္ဎိဿတိ၊ ဣဒံ အညေန ဒိန္နာယ ပဋိသန္ဓိယာ ဥပဓိဝေပက္ကံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။

တထာ သကလဂါမဝါသိကေသု ဧကတော ပိဏ္ဍပါတံ ဒဒမာနေသု ကာမံ သဗ္ဗေသမ္ပိ စေတနာ ပိဏ္ဍပါတာရမ္မဏာဝ၊ တံ ပန ကမ္မံ တေသံ နာနာကာရံ။ တေသု ဟိ ဧကော အာဒရေန ကရောတီတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသံ၊ တသ္မာ တေသု ကေစိ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ကေစိ မနုဿလောကေ။ တံ တထာဂတော အာယူဟနက္ခဏေယေဝ ဇာနာတိ။ ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန အာယူဟိတတ္တာ ဧသ မနုဿလောကေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ ဧသ ဒေဝလောကေ။ တတ္ထာပိ ဧသ ခတ္တိယကုလေ၊ ဧသ ဗြာဟ္မဏကုလေ၊ ဧသ ဝေဿကုလေ၊ ဧသ သုဒ္ဒကုလေ၊ ဧသ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီသု၊ ဧသ နိမ္မာနရတီသု၊ ဧသ တုသိတေသု၊ ဧသ ယာမေသု၊ ဧသ တာဝတိံသေသု၊ ဧသ စာတုမဟာရာဇိကေသု၊ ဧသ ဘုမ္မဒေဝေသူ’’တိအာဒိနာ တတ္ထ တတ္ထ ဟီနပဏီတသုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏအပ္ပပရိဝါရမဟာပရိဝါရတာဒိဘေဒံ တံ တံ ဝိသေသံ အာယူဟနက္ခဏေယေဝ ဇာနာတိ။

တထာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေန္တေသုယေဝ ‘‘ဣမိနာ နီဟာရေန ဧသ ကိဉ္စိ သလ္လက္ခေတုံ န သက္ခိဿတိ၊ ဧသ မဟာဘူတမတ္တမေဝ ဝဝတ္ထပေဿတိ၊ ဧသ ရူပပရိဂ္ဂဟေယေဝ ဌဿတိ၊ ဧသ အရူပပရိဂ္ဂဟေယေဝ၊ ဧသ နာမရူပပရိဂ္ဂဟေယေဝ၊ ဧသ ပစ္စယပရိဂ္ဂဟေယေဝ၊ ဧသ လက္ခဏာရမ္မဏိကဝိပဿနာယမေဝ၊ ဧသ ပဌမဖလေယေဝ၊ ဧသ ဒုတိယဖလေယေဝ၊ ဧသ တတိယဖလေယေဝ၊ ဧသ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ ကသိဏပရိကမ္မံ ကရောန္တေသုပိ ‘‘ဣမဿ ပရိကမ္မမတ္တမေဝ ဘဝိဿတိ၊ ဧသ နိမိတ္တံ ဥပ္ပာဒေဿတိ၊ ဧသ အပ္ပနံ ဧဝ ပါပုဏိဿတိ၊ ဧသ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အရဟတ္တံ ဂဏှိဿတီ’’တိ ဇာနာတိ။ တေနာဟ ‘‘ဣမဿ စေတနာ’’တိအာဒိ။

ကာမနတော ကာမေတဗ္ဗတော ကာမပ္ပဋိသံယုတ္တတော စ ဓာတု ကာမဓာတု။ အာဒိ-သဒ္ဒေန ဗျာပါဒဓာတုရူပဓာတုအာဒီနံ သင်္ဂဟော။ ဝိလက္ခဏတာယာတိ ဝိသဒိသသဘာဝတာယ။ ခန္ဓာယတနဓာတုလောကန္တိ အနေကဓာတုံ နာနာဓာတုံ ခန္ဓလောကံ အာယတနလောကံ ဓာတုလောကံ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ ယောဇနာ။ ‘‘အယံ ရူပက္ခန္ဓော နာမ…ပေ… အယံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော နာမ။ တေသုပိ ဧကဝိဓေန ရူပက္ခန္ဓော၊ ဧကာဒသဝိဓေန ရူပက္ခန္ဓော။ ဧကဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော၊ ဗဟုဝိဓေန ဝေဒနာက္ခန္ဓော။ ဧကဝိဓေန သညာက္ခန္ဓော…ပေ… သင်္ခါရက္ခန္ဓော…ပေ… ဝိညာဏက္ခန္ဓော၊ ဗဟုဝိဓေန ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိ ဧဝံ တာဝ ခန္ဓလောကဿ၊ ‘‘ဣဒံ စက္ခာယတနံ နာမ…ပေ… ဣဒံ ဓမ္မာယတနံ နာမ။ တတ္ထ ဒသာယတနာ ကာမာဝစရာ၊ ဒွေ စာတုဘူမကာ’’တိအာဒိနာ အာယတနလောကဿ၊ ‘‘အယံ စက္ခုဓာတု နာမ…ပေ… အယံ မနောဝိညာဏဓာတု နာမ။ တတ္ထ သောဠသ ဓာတုယော ကာမာဝစရာ၊ ဒွေ စာတုဘူမကာ’’တိအာဒိနာ ဓာတုလောကဿ အနေကသဘာဝံ နာနာသဘာဝဉ္စ ပဇာနာတိ။ န ကေဝလံ ဥပါဒိန္နသင်္ခါရလောကဿေဝ၊ အထ ခေါ အနုပါဒိန္နကသင်္ခါရလောကဿပိ ‘‘ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နတ္တာ ဣမဿ ရုက္ခဿ ခန္ဓော သေတော၊ ဣမဿ ကာဠော၊ ဣမဿ မဋ္ဌော၊ ဣမဿ သကဏ္ဋကော၊ ဣမဿ ဗဟလတ္တစော၊ ဣမဿ တနုတ္တစော၊ ဣမဿ ပတ္တံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝသေန ဧဝရူပံ၊ ဣမဿ ပုပ္ဖံ နီလံ ပီတံ လောဟိတံ ဩဒါတံ သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ၊ ဣမဿ ဖလံ ခုဒ္ဒကံ မဟန္တံ ဒီဃံ ဝဋ္ဋံ သုသဏ္ဌာနံ ဒုဿဏ္ဌာနံ မဋ္ဌံ ဖရုသံ သုဂန္ဓံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ မဓုရံ တိတ္တကံ ကဋုကံ အမ္ဗိလံ ကသာဝံ၊ ဣမဿ ကဏ္ဋကော တိခိဏော ကုဏ္ဌော ဥဇုကော ကုဋိလော တမ္ဗော ကာဠော ဩဒါတော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ ပဇာနာတိ။ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါနံ ဧဝ ဟိ ဧတံ ဗလံ၊ န အညေသံ။

နာနာဓိမုတ္တိကတန္တိ နာနဇ္ဈာသယတံ။ အဓိမုတ္တိ နာမ အဇ္ဈာသယဓာတု အဇ္ဈာသယသဘာဝေါ။ သော ပန ဟီနပဏီတတာသာမညေန ပါဠိယံ ဒွိဓာဝ ဝုတ္တောပိ ဟီနပဏီတာဒိဘေဒေန အနေကဝိဓောတိ အာဟ ‘‘ဟီနာဒီဟိ အဓိမုတ္တီဟိ နာနာဓိမုတ္တိကဘာဝ’’န္တိ။ တတ္ထ ယေ ယေ သတ္တာ ယံယံအဓိမုတ္တိကာ၊ တေ တေ တံတဒဓိမုတ္တိကေ ဧဝ သေဝန္တိ ဘဇန္တိ ပယိရုပါသန္တိ ဓာတုသဘာဂတော။ ယထာ ဂူထာဒီနံ ဓာတူနံ သဘာဝေါ ဧသော၊ ယံ ဂူထာဒီဟိ ဧဝ သံသန္ဒန္တိ သမေန္တိ၊ ဧဝံ ဟီနဇ္ဈာသယာ ဒုဿီလာဒီဟေဝ သံသန္ဒန္တိ သမေန္တိ၊ သမ္ပန္နသီလာဒယော စ သမ္ပန္နသီလာဒီဟေဝ။ တံ နေသံ နာနာဓိမုတ္တိကတံ ဘဂဝါ ယထာဘူတံ ပဇာနာတီတိ။

ဝုဒ္ဓိံဟာနိဉ္စာတိ ပစ္စယဝိသေသေန သာမတ္ထိယတော အဓိကတံ အနဓိကတဉ္စ။ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏနိဒ္ဒေသေ (ဝိဘ။ ၈၁၄၊ ပဋိ။ မ။ ၁၁၃) ‘‘အာသယံ ဇာနာတိ၊ အနုသယံ ဇာနာတီ’’တိ အာသယာဒိဇာနနံ ကသ္မာ နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ? အာသယဇာနနာဒိနာ ယေဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ ပရောပရေဟိ သတ္တာ ကလျာဏပါပါသယာဒိကာ ဟောန္တိ၊ တေသံ ဇာနနဿ ဝိဘာဝနတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တအာသယာနုသယဉာဏာနံ ဝိသုံ အသာဓာရဏတာ၊ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တနာနာဓိမုတ္တိကတာဉာဏာနံ ဝိသုံ ဗလဝတာ စ သိဒ္ဓါ ဟောတိ။ တတ္ထ အာသယန္တိ ယတ္ထ သတ္တာ နိဝသန္တိ၊ တံ တေသံ နိဝါသဋ္ဌာနံ၊ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဝါ ယထာဘူတဉာဏံ ဝါ အာသယော၊ အနုသယော အပ္ပဟီနဘာဝေန ထာမဂတော ကိလေသော။ တံ ပန ဘဂဝါ သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနန္တော တေသံ တေသံ ဒိဋ္ဌိဂတာနံ ဝိပဿနာမဂ္ဂဉာဏာနဉ္စ အပ္ပဝတ္တိက္ခဏေပိ ဇာနာတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ကာမံ သေဝန္တံယေဝ ဘဂဝါ ဇာနာတိ – ‘အယံ ပုဂ္ဂလော ကာမဂရုကော ကာမာသယော ကာမာဓိမုတ္တော’တိ။ ကာမံ သေဝန္တံယေဝ ဇာနာတိ – ‘အယံ ပုဂ္ဂလော နေက္ခမ္မဂရုကော နေက္ခမ္မာသယော နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တော’တိ။ နေက္ခမ္မံ သေဝန္တံယေဝ ဇာနာတိ။ ဗျာပါဒံ၊ အဗျာပါဒံ၊ ထိနမိဒ္ဓံ၊ အာလောကသညံ သေဝန္တံယေဝ ဇာနာတိ – ‘အယံ ပုဂ္ဂလော ထိနမိဒ္ဓဂရုကော ထိနမိဒ္ဓါသယော ထိနမိဒ္ဓါဓိမုတ္တော’’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃)။

ပဌမာဒီနံ စတုန္နံ ဈာနာနန္တိ ရူပါဝစရာနံ ပဌမာဒီနံ ပစ္စနီကဇ္ဈာပနဋ္ဌေန အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာပနဋ္ဌေန စ ဈာနာနံ။ စတုက္ကနယေန ဟေတံ ဝုတ္တံ။ အဋ္ဌန္နံ ဝိမောက္ခာနန္တိ ဧတ္ထ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ အပ္ပိတပ္ပိတက္ခဏေ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ ဝိမုစ္စနတော အာရမ္မဏေ စ အဓိမုစ္စနတော ဝိမောက္ခာ နာမ။ အဋ္ဌမော ပန သဗ္ဗသော သညာဝေဒယိတေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ အပဂမဝိမောက္ခော နာမ။ စတုက္ကနယပဉ္စကနယေသု ပဌမဇ္ဈာနသမာဓိ သဝိတက္ကသဝိစာရော နာမ။ ပဉ္စကနယေ ဒုတိယဇ္ဈာနသမာဓိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော။ နယဒွယေပိ ဥပရိ တီသု ဈာနေသု သမာဓိ အဝိတက္ကအဝိစာရော။ သမာပတ္တီသု ပဋိပါဋိယာ အဋ္ဌန္နံ သမာဓီတိပိ နာမံ၊ သမာပတ္တီတိပိ စိတ္တေကဂ္ဂတာသဗ္ဘာဝတော၊ နိရောဓသမာပတ္တိယာ တဒဘာဝတော န သမာဓီတိ နာမံ။ ဟာနဘာဂိယဓမ္မန္တိ အပ္ပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ကာမာဒိအနုပက္ခန္ဒနံ ။ ဝိသေသဘာဂိယဓမ္မန္တိ ပဂုဏေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌိတဿ သညာမနသိကာရာနံ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိပက္ခန္ဒနံ။ ဣတိ သညာမနသိကာရာနံ ကာမာဒိဒုတိယဇ္ဈာနာဒိပက္ခန္ဒနာနိ ဟာနဘာဂိယဝိသေသဘာဂိယာ ဓမ္မာတိ ဒဿိတာနိ။ တေဟိ ပန ဈာနာနံ တံသဘာဝတာ စ ဓမ္မသဒ္ဒေန ဝုတ္တာ။ တသ္မာတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ဟေတုဘာဝေန ပစ္စာမသတိ။ ဝေါဒါနန္တိ ပဂုဏတာသင်္ခါတံ ဝေါဒါနံ။ တဉှိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ ဝုဋ္ဌဟိတွာ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒိအဓိဂမဿ ပစ္စယတ္တာ ‘‘ဝုဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပန ‘‘နိရောဓတော ဖလသမာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနန္တိ ပါဠိ နတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေ ‘‘နိရောဓာ ဝုဋ္ဌဟန္တဿ နေဝသညာနာသညာယတနံ ဖလသမာပတ္တိယာ အနန္တရပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ ဣမာယ ပါဠိယာ (ပဋ္ဌာ။ ၁။၁။၄၁၇) ပဋိသေဓေတဗ္ဗာ။ ယော သမာပတ္တိလာဘီ သမာနော ဧဝ ‘‘န လာဘီမှီ’’တိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ သမာနံ ဧဝ ‘‘န ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ သညီ ဟောတိ၊ သော သမ္ပတ္တိံယေဝ သမာနံ ‘‘ဝိပတ္တီ’’တိ ပစ္စေတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

န တထာ ဒဋ္ဌဗ္ဗန္တိ ယထာ ပရဝါဒိနာ ဝုတ္တံ၊ တထာ န ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သကသကကိစ္စမေဝ ဇာနာတီတိ ဌာနာဋ္ဌာနဇာနနာဒိသကသကမေဝ ကိစ္စံ ကာတုံ ဇာနာတိ၊ ယထာသကမေဝ ဝိသယံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ အတ္ထော။ တမ္ပီတိ တေဟိ ဒသဗလဉာဏေဟိ ဇာနိတဗ္ဗမ္ပိ။ ကမ္မဝိပါကန္တရမေဝါတိ ကမ္မန္တရဿ ဝိပါကန္တရမေဝ ဇာနာတိ။ စေတနာစေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မေ နိရယာဒိနိဗ္ဗာနဂါမိနိပ္ပဋိပဒါဘူတေ ကမ္မန္တိ ဂဟေတွာ အာဟ ‘‘ကမ္မပရိစ္ဆေဒမေဝါ’’တိ။ ဓာတုနာနတ္တဉ္စ ဓာတုနာနတ္တကာရဏဉ္စ ဓာတုနာနတ္တကာရဏန္တိ ဧကဒေသသရူပေကသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဉှိ ဉာဏံ တဒုဘယမ္ပိ ဇာနာတိ။ ‘‘ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နတ္တာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၂) တထာ စေဝ သံဝဏ္ဏိတံ။ သစ္စပရိစ္ဆေဒမေဝါတိ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန သစ္စာနံ ပရိစ္ဆိန္နမေဝ။ အပ္ပေတုံ န သက္ကောတိ အဋ္ဌမနဝမဗလာနိ ဝိယ တံသဒိသံ၊ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏမိဝ ဝိကုဗ္ဗိတုံ။ ဧတေနဿ ဗလသဒိသတဉ္စ နိဝါရေတိ။ ဈာနာဒိဉာဏံ ဝိယ ဝါ အပ္ပေတုံ ဝိကုဗ္ဗိတုဉ္စ။ ယဒိပိ ဟိ ဈာနာဒိပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ သတ္တမဗလန္တိ တဿ သဝိတက္ကသဝိစာရတာ ဝုတ္တာ၊ တထာပိ ဈာနာဒီဟိ ဝိနာ ပစ္စဝေက္ခဏာ နတ္ထီတိ ဈာနာဒိသဟဂတံ ဉာဏံ တဒန္တောဂဓံ ကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အထ ဝါ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဈာနာဒိကိစ္စံ ဝိယ န သဗ္ဗံ ဗလကိစ္စံ ကာတုံ သက္ကောတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဈာနံ ဟုတွာ အပ္ပေတုံ၊ ဣဒ္ဓိ ဟုတွာ ဝိကုဗ္ဗိတုဉ္စ န သက္ကောတီ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န ပန ကဿစိ ဗလဿ ဈာနဣဒ္ဓိဘာဝတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ကိစ္စဝိသေသဝသေနပိ ဒသဗလဉာဏသဗ္ဗညုတညာဏဝိသေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိတက္ကတ္တိကဘူမန္တရဝသေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အပိစာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ပဋိပါဋိယာတိအာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပဋိပါဋိယာ။

အနုပဒဝဏ္ဏနံ ဉတွာ ဝေဒိတဗ္ဗာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကိလေသာဝရဏံ နိယတမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ ကိလေသာဝရဏဿ အဘာဝေါ အာသဝက္ခယဉာဏာဓိဂမဿ ဌာနံ၊ တဗ္ဘာဝေါ အဋ္ဌာနံ။ အနဓိဂမဿ ပန တဒုဘယမ္ပိ ယထာက္ကမံ အဋ္ဌာနံ ဌာနဉ္စာတိ တတ္ထ ကာရဏံ ဒဿေန္တော ‘‘လောကိယ…ပေ… ဒဿနတော စာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ လောကိယသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ဌိတိ အာသဝက္ခယာဓိဂမဿ ဌာနံ ကိလေသာဝရဏာဘာဝဿ ကာရဏတ္တာ။ သာ ဟိ တသ္မိံ သတိ န ဟောတိ၊ အသတိ စ ဟောတိ။ ဧတေန တဿာ အဋ္ဌိတိယာ တဿ အဋ္ဌာနတာ ဝုတ္တာ ဧဝ။ နေသံ ဝေနေယျသတ္တာနံ။ ဓာတုဝေမတ္တဒဿနတောတိ ကာမဓာတုအာဒီနံ ပဝတ္တိဘေဒဒဿနတော၊ ယဒဂ္ဂေန ဓာတုဝေမတ္တံ ဇာနာတိ၊ တဒဂ္ဂေန စရိယာဒိဝိသေသမ္ပိ ဇာနာတိ။ ဓာတုဝေမတ္တဒဿနတောတိ ဝါ ဓမ္မဓာတုဝေမတ္တဒဿနတော။ သဗ္ဗာပိ ဟိ စရိယာ ဓမ္မဓာတုပရိယာပန္နာ ဧဝါတိ။ ပယောဂံ အနာဒိယိတွာပိ သန္တတိမဟာမတ္တာဒီနံ ဝိယ။ ဒိဗ္ဗစက္ခာနုဘာဝတော ပတ္တဗ္ဗေနာတိ ဧတ္ထ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပရဿ ဟဒယဝတ္ထုသန္နိဿယလောဟိတဝဏ္ဏဒဿနမုခေန တဒါ ပဝတ္တမာနစိတ္တဇာနနတ္ထံ ပရိကမ္မကရဏံ နာမ သာဝကာနံ၊ တဉ္စ ခေါ အာဒိကမ္မိကာနံ၊ ယတော ဒိဗ္ဗစက္ခုအာနုဘာဝတော စေတောပရိယဉာဏဿ ပတ္တဗ္ဗတာ သိယာ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန ယဒိပိ အာသဝက္ခယဉာဏာဓိဂမတော ပဂေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာဓိဂမော၊ တထာပိ တထာပရိကမ္မကရဏံ နတ္ထိ ဝိဇ္ဇာတ္တယသိဒ္ဓိယာ သိဇ္ဈနတော။ သေသာဘိညာတ္တယေ စေတောပရိယဉာဏံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏာဓိဂမေန ပတ္တန္တိ စ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ တထာ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သီဟနာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂-၄။ အဓိဝုတ္တိပဒသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၂-၂၄။ ဒုတိယေ အဓိဝစနပဒါနန္တိ ပညတ္တိပဒါနံ။ ဒါသာဒီသု သိရိဝဍ္ဎကာဒိသဒ္ဒါ ဝိယ ဝစနမတ္တမေဝ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တိယာ အဓိဝစနံ ပညတ္တိ။ အထ ဝါ အဓိသဒ္ဒေါ ဥပရိဘာဂေ။ ဝုစ္စတီတိ ဝစနံ၊ ဥပရိ ဝစနံ အဓိဝစနံ၊ ဥပါဒါဘူတရူပါဒီနံ ဥပရိ ပညပိယမာနာ ဥပါဒါပညတ္တီတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ပညတ္တိဒီပကပဒါနီတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တဿ ပဒါနိ ပဒဋ္ဌာနာနိ အဓိဝစနပဒါနိ။ တေနာဟ ‘‘တေသံ ယေ’’တိအာဒိ။ တေသန္တိ အဓိဝစနာနံ။ ယေတိ ခန္ဓာဒယော။ အဓိဝုတ္တိတာယ အဓိဝုတ္တိယောတိ ဒိဋ္ဌိယော ဝုစ္စန္တိ။ အဓိကဉှိ သဘာဝဓမ္မေသု သဿတာဒိံ၊ ပကတိအာဒိံ၊ ဒြဗျာဒိံ၊ ဇီဝါဒိံ၊ ကာယာဒိဉ္စ၊ အဘူတံ အတ္ထံ အဇ္ဈာရောပေတွာ ဒိဋ္ဌိယော ပဝတ္တန္တီတိ။ တေနာဟ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ။ တတိယစတုတ္ထာနိ သုဝိညေယျာနိ။

အဓိဝုတ္တိပဒသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ကသိဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၅။ ပဉ္စမေ သကလဋ္ဌေနာတိ နိဿေသဋ္ဌေန။ အနဝသေသဖရဏဝသေန စေတ္ထ သကလဋ္ဌော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ အသုဘနိမိတ္တာဒီသု ဝိယ ဧကဒေသေ အဋ္ဌတွာ အနဝသေသတော ဂဟေတဗ္ဗဋ္ဌေနာတိ အတ္ထော။ တဒါရမ္မဏာနံ ဓမ္မာနန္တိ တံ ကသိဏံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တနကဓမ္မာနံ။ ခေတ္တဋ္ဌေနာတိ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ ပဝတ္တိဋ္ဌာနဘာဝေန။ ယထာ ခေတ္တံ သဿာနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနံ ဝဍ္ဎနဋ္ဌာနဉ္စ၊ ဧဝမေဝ တံ တ ဈာနံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မာနန္တိ။ ယောဂိနော ဝါ သုခဝိသေသာနံ ကာရဏဘာဝေန။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ဣဒံ ‘‘ဥဒ္ဓံ အဓော တိရိယ’’န္တိ ဧတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဧဝ ဟိ သဗ္ဗတ္ထ ကသိဏံ ဝဍ္ဎေတဗ္ဗံ။ တေန တေန ဝါ ကာရဏေနာတိ တေန တေန ဥပရိအာဒီသု ကသိဏဝဍ္ဎနကာရဏေန။ ယထာ ကိန္တိ အာဟ ‘‘အာလောကမိဝ ရူပဒဿနကာမော’’တိ။ ယထာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ဥဒ္ဓံ စေ ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော၊ ဥဒ္ဓံ အာလောကံ ပသာရေတိ။ အဓော စေ၊ အဓော။ သမန္တတော စေ ရူပံ ဒဋ္ဌုကာမော၊ သမန္တတော အာလောကံ ပသာရေတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗကသိဏန္တိ အတ္ထော။ ဧကဿာတိ ပထဝီကသိဏာဒီသု ဧကေကဿ။ အညဘာဝါနုပဂမနတ္ထန္တိ အညကသိဏဘာဝါနုပဂမနဒီပနတ္ထံ၊ အညဿ ဝါ ကသိဏဘာဝါနုပဂမနဒီပနတ္ထံ။ န ဟိ အညေန ပသာရိတကသိဏံ တတော အညေန ပသာရိတကသိဏဘာဝံ ဥပဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမ္ပိ နေသံ အညကသိဏသမ္ဘေဒါဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ န အညံ ပထဝီအာဒိ။ န ဟိ ဥဒကေန ဌိတဋ္ဌာနေ သသမ္ဘာရပထဝီ အတ္ထိ။ အညကသိဏသမ္ဘေဒေါတိ အာပေါကသိဏာဒိနာ သင်္ကရော။ သဗ္ဗတ္ထာတိ သဗ္ဗေသု သေသကသိဏေသု။

ဧကဒေသေ အဋ္ဌတွာ အနဝသေသဖရဏံ ပမာဏဿ အဂ္ဂဟဏတော အပ္ပမာဏံ။ တေနေဝ ဟိ နေသံ ကသိဏသမညာ။ တထာ စာဟ ‘‘တဉှီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ စေတသာ ဖရန္တောတိ ဘာဝနာစိတ္တေန အာရမ္မဏံ ကရောန္တော။ ဘာဝနာစိတ္တဉှိ ကသိဏံ ပရိတ္တံ ဝါ ဝိပုလံ ဝါ သကလမေဝ မနသိ ကရောတိ၊ န ဧကဒေသံ။ ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ပဝတ္တဝိညာဏံ ဖရဏအပ္ပမာဏဝသေန ဝိညာဏကသိဏန္တိ ဝုတ္တံ။ တထာ ဟိ တံ ဝိညာဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ကသိဏဝသေနာတိ ဥဂ္ဃာဋိတကသိဏဝသေန ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသေ ဥဒ္ဓံအဓောတိရိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယတ္တကဉှိ ဌာနံ ကသိဏံ ပသာရိတံ၊ တတ္တကံ အာကာသဘာဝနာဝသေန အာကာသံ ဟောတီတိ။ ဧဝံ ယတ္တကံ ဌာနံ အာကာသံ ဟုတွာ ဥပဋ္ဌိတံ၊ တတ္တကံ သကလမေဝ ဖရိတွာ ဝိညာဏဿ ပဝတ္တနတော အာဂမနဝသေန ဝိညာဏကသိဏေပိ ဥဒ္ဓံအဓောတိရိယတာ ဝုတ္တာတိ အာဟ ‘‘ကသိဏုဂ္ဃာဋိမာကာသဝသေန တတ္ထ ပဝတ္တဝိညာဏေ ဥဒ္ဓံအဓောတိရိယတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ။

ကသိဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ကာဠီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၆။ ဆဋ္ဌေ အတ္ထဿ ပတ္တိန္တိ ဧကန္တတော ဟိတာနုပ္ပတ္တိံ။ ဟဒယဿ သန္တိန္တိ ပရမစိတ္တူပသမံ။ ကိလေသသေနန္တိ ကာမဂုဏသင်္ခါတံ ပဌမံ ကိလေသသေနံ။ သာ ဟိ ကိလေသသေနာ အစ္ဆရာသင်္ဃာတသဘာဝါပိ ပဋိပတ္ထယမာနာ ပိယာယိတဗ္ဗဣစ္ဆိတဗ္ဗရူပသဘာဝတော ပိယရူပသာတရူပါ နာမ အတ္တနော ကိစ္စဝသေန။ အဟံ ဧကောဝ ဈာယန္တောတိ အဟံ ဂဏသင်္ဂဏိကာယ ကိလေသသင်္ဂဏိကာယ စ အဘာဝတော ဧကော အသဟာယော လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန ဈာယန္တော။ အနုဗုဇ္ဈိန္တိ အနုက္ကမေန မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ ဗုဇ္ဈိံ ပဋိဝိဇ္ဈိံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပိယရူပံ သာတရူပံ သေနံ ဇိနိတွာ အဟံ ဧကောဝ ဈာယန္တော ‘‘အတ္ထဿ ပတ္တိံ ဟဒယဿ သန္တိ’’န္တိ သင်္ခံ ဂတံ အရဟတ္တသုခံ ပဋိဝိဇ္ဈိံ၊ တသ္မာ ဇနေန မိတ္တသန္ထဝံ န ကရောမိ၊ တေနေဝ စ မေ ကာရဏေန ကေနစိ သဒ္ဓိံ သက္ခီ န သမ္ပဇ္ဇတီတိ။ အတ္ထာဘိနိဗ္ဗတ္တေသုန္တိ ဣတိသဒ္ဒလောပေနာယံ နိဒ္ဒေသောတိ အာဟ ‘‘အတ္ထောတိ ဂဟေတွာ’’တိ။

ကာဠီသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ပဌမမဟာပဉှသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၇။ သတ္တမေ ဝုစ္စေထာတိ ဝုစ္စေယျ။ ဒုတိယပဒေပီတိ ‘‘အနုသာသနိယာ ဝါ အနုသာသနိ’’န္တိ ဧဝံ ဒုတိယဝါကျေပိ။ တေ ကိရ ဘိက္ခူ။ န စေဝ သမ္ပာယိဿန္တီတိ န စေဝ သမ္မဒေဝ ပကာရေဟိ ဂဟေဿန္တိ ဉာပေဿန္တိ။ တေနာဟ ‘‘သမ္ပာဒေတွာ ကထေတုံ န သက္ခိဿန္တီ’’တိ။ ယသ္မာ အဝိသယေ ပဉှံ ပုစ္ဆိတာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ ဝိဃာတံ အာပဇ္ဇိဿန္တီတိ ယောဇနာ။ အညထာ အာရာဓနံ နာမ နတ္ထီတိ ဣမိနာ သပစ္စယနာမရူပါနံ ယာထာဝတော အဝဗောဓော ဧဝ ဣတော ဗာဟိရကာနံ နတ္ထိ၊ ကုတော ပဝေဒနာတိ ဒဿေတိ။ အာရာဓနန္တိ ယာထာဝပဝေဒနေန စိတ္တဿ ပရိတောသနံ။

ဧကော ပဉှောတိ ဧကော ပဉှမဂ္ဂေါ၊ ဧကံ ပဉှဂဝေသနန္တိ အတ္ထော။ ဧကော ဥဒ္ဒေသောတိ ဧကံ ဥဒ္ဒိသနံ အတ္ထဿ သံခိတ္တဝစနံ။ ဝေယျာကရဏန္တိ နိဒ္ဒိသနံ အတ္ထဿ ဝိဝရိတွာ ကထနံ။ ဟေတုနာတိ ‘‘အန္တဝန္တတော အနစ္စန္တိကတော တာဝကာလိကတော နိစ္စပ္ပဋိက္ခေပတော’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ယထာ ဣမေ သင်္ခါရာ ဧတရဟိ၊ ဧဝံ အတီတေ အနာဂတေ စ အနိစ္စာ သင်္ခတာ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာ ခယဓမ္မာ ဝယဓမ္မာ ဝိရာဂဓမ္မာတိ အတီတာနာဂတေသု နယေန။

သဗ္ဗေ သတ္တာတိ အနဝသေသာ သတ္တာ။ တေ ပန ဘဝဘေဒတော သင်္ခေပေနေဝ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေန္တော ‘‘ကာမဘဝါဒီသူ’’တိအာဒိမာဟ ။ ဗျဓိကရဏာနမ္ပိ ဗာဟိရတ္ထသမာသော ဟောတိ ယထာ ‘‘ဥရသိလောမော’’တိ အာဟ ‘‘အာဟာရတော ဌိတိ ဧတေသန္တိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ။ တိဋ္ဌတိ ဧတေနာတိ ဝါ ဌိတိ၊ အာဟာရော ဌိတိ ဧတေသန္တိ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ဧဝံ ဝါ ဧတ္ထ သမာသဝိဂ္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ ပစ္စယဋ္ဌိတိကာ၊ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိကာတိ အတ္ထော။ ပစ္စယတ္ထော ဟေတ္ထ အာဟာရသဒ္ဒေါ ‘‘အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥပ္ပာဒါယာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၂၃၂) ဝိယ။ ဧဝဉှိ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဣမိနာ အသညသတ္တာ ပရိဂ္ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ သာ ပနာယံ အာဟာရဋ္ဌိတိကတာ နိပ္ပရိယာယတော သင်္ခါရဓမ္မော။ တေနာဟု အဋ္ဌကထာစရိယာ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကာတိ အာဂတဋ္ဌာနေ သင်္ခါရလောကော ဝေဒိတဗ္ဗော’’တိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၆)။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဣဒံ ကထန္တိ? ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဒေသနာတိ နာယံ ဒေါသော။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဧကဓမ္မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သမ္မာ နိဗ္ဗိန္ဒမာနော သမ္မာ ဝိရဇ္ဇမာနော သမ္မာ ဝိမုစ္စမာနော သမ္မာ ပရိယန္တဒဿာဝီ သမ္မဒတ္ထံ အဘိသမေစ္စ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဒုက္ခဿန္တကရော ဟောတိ။ ကတမသ္မိံ ဧကဓမ္မေ? သဗ္ဗေ သတ္တာ အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ။ ယွာယံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ကထာယ သဗ္ဗေသံ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယာယတ္တဝုတ္တိတာယ အာဟာရပရိယာယေန သာမညတော ပစ္စယဓမ္မော ဝုတ္တော၊ အယံ အာဟာရော နာမ ဧကော ဓမ္မော။

စောဒကော ဝုတ္တမ္ပိ အတ္ထံ ယာထာဝတော အပ္ပဋိဝိဇ္ဈမာနော နေယျတ္ထံ သုတ္တပဒံ နီတတ္ထတော ဒဟန္တော ‘‘သဗ္ဗေ သတ္တာ’’တိ ဝစနမတ္တေ ဌတွာ ‘‘နနု စာ’’တိအာဒိနာ စောဒေတိ။ အာစရိယော အဝိပရီတံ တတ္ထ ယထာဓိပ္ပေတမတ္ထံ ပဝေဒေန္တော ‘‘န ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တေသဉှိ ဈာနံ အာဟာရော ဟောတီ’’တိ အာဟ။ ဈာနန္တိ ဧကဝေါကာရဘဝါဝဟံ သညာယ ဝိရဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တရူပါဝစရစတုတ္ထဇ္ဈာနံ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အနာဟာရာ’’တိ ဝစနံ အသညဘဝေ စတုန္နံ အာဟာရာနံ အဘာဝံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ၊ န ပစ္စယာဟာရဿ အဘာဝတော။ ဧဝံ သန္တေပီတိ ဣဒံ သာသနေ ယေသု ဓမ္မေသု ဝိသေသတော အာဟာရသဒ္ဒေါ နိရုဠှော၊ ‘‘အာဟာရဋ္ဌိတိကာ’’တိ ဧတ္ထ ယဒိ တေယေဝ ဂယှန္တိ၊ အဗျာပိတဒေါသမာပန္နော။ အထ သဗ္ဗောပိ ပစ္စယဓမ္မော အာဟာရောတိ အဓိပ္ပေတော၊ ဣမာယ အာဟာရပါဠိယာ ဝိရောဓော အာပန္နောတိ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ ‘‘န ဝိရုဇ္ဈတီ’’တိ ယေနာဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ၊ တံ ဝိဝရန္တော ‘‘ဧတသ္မိဉှိ သုတ္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ ကဗဠီကာရာဟာရာဒီနံ ဩဇဋ္ဌမကရူပါဟရဏာဒိ နိပ္ပရိယာယေန အာဟာရဘာဝေါ။ ယထာ ဟိ ကဗဠီကာရာဟာရော ဩဇဋ္ဌမကရူပါဟရဏေန ရူပကာယံ ဥပတ္ထမ္ဘေန္တိ၊ ဧဝံ ဖဿာဒယော ဝေဒနာဒိအာဟရဏေန နာမကာယံ ဥပတ္ထမ္ဘေတိ၊ တသ္မာ သတိပိ ဇနကဘာဝေ ဥပတ္ထမ္ဘကဘာဝေါ ဩဇာဒီသု သာတိသယော လဗ္ဘမာနော မုချော အာဟာရဋ္ဌောတိ တေ ဧဝ နိပ္ပရိယာယေန အာဟာရလက္ခဏာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ။

ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ ပရိယာယေန ပစ္စယော အာဟာရောတိ ဝုတ္တော၊ သဗ္ဗော ပစ္စယဓမ္မော အတ္တနော ဖလံ အာဟရတီတိ ဣမံ ပရိယာယံ လဘတီတိ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗဓမ္မာနဉှီ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သဗ္ဗဓမ္မာနန္တိ သဗ္ဗေသံ သင်္ခတဓမ္မာနံ။ ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ သုတ္တေန သမတ္ထေတုံ ‘‘တေနေဝါဟာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အယန္တိ ပစ္စယာဟာရော။ နိပ္ပရိယာယာဟာရောပိ ဂဟိတောဝ ဟောတီတိ ယာဝတာ သောပိ ပစ္စယဘာဝေနေဝ ဇနကော ဥပတ္ထမ္ဘကော စ ဟုတွာ တံ တံ ဖလံ အာဟရတီတိ ဝတ္တဗ္ဗတံ လဘတီတိ။

တတ္ထာတိ ပရိယာယာဟာရော၊ နိပ္ပရိယာယာဟာရောတိ ဒွီသု အာဟာရေသု အသညဘဝေ ယဒိပိ နိပ္ပရိယာယာဟာရော န လဗ္ဘတိ၊ ပရိယာယာဟာရော ပန လဗ္ဘတေဝ။ ဣဒါနိ တမေဝတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘အနုပ္ပန္နေ ဟိ ဗုဒ္ဓေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဥပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ တိတ္ထကရမတနိဿိတာနံ ဈာနဘာဝနာယ အသိဇ္ဈနတော ‘‘အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာသနိကာ တာဒိသံ ဈာနံ န နိဗ္ဗတ္တေန္တီတိ ‘‘တိတ္ထာယတနေ ပဗ္ဗဇိတာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တိတ္ထိယာ ဟိ ဥပပတ္တိဝိသေသေ ဝိမုတ္တိသညိနော သညာဝိရာဂါဝိရာဂေသု အာဒီနဝါနိသံသဒဿိနောဝ ဟုတွာ အသညသမာပတ္တိံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အက္ခဏဘူမိယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န သာသနိကာ။ ဝါယောကသိဏေ ပရိက္ကမ္မံ ကတွာတိ ဝါယောကသိဏေ ပဌမာဒီနိ တီဏိ ဈာနာနိ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တတိယဇ္ဈာနေ စိဏ္ဏဝသီ ဟုတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ စတုတ္ထဇ္ဈာနာဓိဂမာယ ပရိကမ္မံ ကတွာ။ တေနေဝါဟ ‘‘စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ’’တိ။

ကသ္မာ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၆၈-၇၃၊ ဒီ။ နိ။ အဘိ။ ဋီ။ ၁။၆၈-၇၃) ပနေတ္ထ ဝါယောကသိဏေယေဝ ပရိကမ္မံ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ၊ ယထေဝ ဟိ ရူပပဋိဘာဂဘူတေသု ကသိဏဝိသေသေသု ရူပဝိဘာဝနေန ရူပဝိရာဂဘာဝနာသင်္ခါတော အရူပသမာပတ္တိဝိသေသော သစ္ဆိကရီယတိ၊ ဧဝံ အပရိဗျတ္တဝိဂ္ဂဟတာယ အရူပပဋိဘာဂဘူတေ ကသိဏဝိသေသေ အရူပဝိဘာဝနေန အရူပဝိရာဂဘာဝနာ သင်္ခါတော ရူပသမာပတ္တိဝိသေသော အဓိဂမီယတီတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သညာ ရောဂေါ၊ သညာ ဂဏ္ဍော’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၄)၊ ‘‘ဓိ စိတ္တံ၊ ဓိ ဝတေတံ စိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ စ နယေန အရူပပ္ပဝတ္တိယာ အာဒီနဝဒဿနေန တဒဘာဝေ စ သန္တပဏီတဘာဝသန္နိဋ္ဌာနေန ရူပသမာပတ္တိယာ အဘိသင်္ခရဏံ အရူပဝိရာဂဘာဝနာ။ ရူပဝိရာဂဘာဝနာ ပန သဒ္ဓိံ ဥပစာရေန အရူပသမာပတ္တိယော၊ တတ္ထာပိ ဝိသေသေန ပဌမာရုပ္ပဇ္ဈာနံ။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ပရိစ္ဆိန္နာကာသကသိဏေပီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တဿာပိ အရူပပဋိဘာဂတာ လဗ္ဘတီတိ? ဣစ္ဆိတမေဝေတံ၊ ကေသဉ္စိ အဝစနံ ပနေတ္ထ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ အဂ္ဂဟိတဘာဝေန။ ယထာ ဟိ ရူပဝိရာဂဘာဝနာ ဝိရဇ္ဇနီယဓမ္မာဘာဝမတ္တေန ပရိနိပ္ဖန္နာ၊ ဝိရဇ္ဇနီယဓမ္မပရိဘာသဘူတေ စ ဝိသယဝိသေသေ ပါတုဘဝတိ၊ ဧဝံ အရူပဝိရာဂဘာဝနာပီတိ ဝုစ္စမာနေ န ကောစိ ဝိရောဓော။ တိတ္ထိယေဟေဝ ပန တဿာ သမာပတ္တိယာ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတာယ တေသဉ္စ ဝိသယပထေ သူပနိဗန္ဓနဿေဝ တဿ ဈာနဿ ပဋိပတ္တိတော ဒိဋ္ဌိဝန္တေဟိ ပုဗ္ဗာစရိယေဟိ စတုတ္ထေယေဝ ဘူတကသိဏေ အရူပဝိရာဂဘာဝနာပရိကမ္မံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကိဉ္စ ဝဏ္ဏကသိဏေသု ဝိယ ပုရိမဘူတကသိဏတ္တယေပိ ဝဏ္ဏပ္ပဋိစ္ဆာယာဝ ပဏ္ဏတ္တိ အာရမ္မဏံ ဈာနဿ လောကဝေါဟာရာနုရောဓေနေဝ ပဝတ္တိတော။ ဧဝဉ္စ ကတွာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၅၇) ပထဝီကသိဏဿ အာဒါသစန္ဒမဏ္ဍလူပမဝစနဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတိ၊ စတုတ္ထံ ပန ဘူတကသိဏံ ဘူတပ္ပဋိစ္ဆာယမေဝ ဈာနဿ ဂေါစရဘာဝံ ဂစ္ဆတီတိ တဿေဝံ အရူပပဋိဘာဂတာ ယုတ္တာတိ ဝါယောကသိဏေယေဝ ပရိကမ္မံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဓီတိ ဇိဂုစ္ဆနတ္ထေ နိပါတော၊ တသ္မာ ဓိ စိတ္တန္တိ စိတ္တံ ဇိဂုစ္ဆာမိ။ ဓိ ဝတေတံ စိတ္တန္တိ ဧတံ မမ စိတ္တံ ဇိဂုစ္ဆိတံ ဝတ ဟောတု။ ဝတာတိ သမ္ဘာဝနေ။ တေန ဇိဂုစ္ဆနံ သမ္ဘာဝေန္တော ဝဒတိ။ နာမာတိ စ သမ္ဘာဝနေ ဧဝ။ တေန စိတ္တဿ အဘာဝံ သမ္ဘာဝေတိ။ စိတ္တဿ ဘာဝါဘာဝေသု အာဒီနဝါနိသံသေ ဒဿေတုံ ‘‘စိတ္တဉှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ခန္တိံ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာတိ စိတ္တဿ အဘာဝေါ ဧဝ သာဓု သုဋ္ဌူတိ ဣမံ ဒိဋ္ဌိနိဇ္ဈာနက္ခန္တိံ တတ္ထ စ အဘိရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ။ တထာ ဘာဝိတဿ ဈာနဿ ဌိတိဘာဂိယဘာဝပ္ပတ္တိယာ အပရိဟီနဇ္ဈာနာ။ တိတ္ထာယတနေ ပဗ္ဗဇိတဿေဝ တထာ ဈာနဘာဝနာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘မနုဿလောကေ’’တိ။ ပဏိဟိတော အဟောသီတိ မရဏဿ အာသန္နကာလေ ဌပိတော အဟောသိ။ ယဒိ ဌာနာဒိနာ အာကာရေန နိဗ္ဗတ္တေယျ ကမ္မဗလေန၊ ယာဝ ဘေဒါ တေနေဝါကာရေန တိဋ္ဌေယျာတိ အာဟ ‘‘တေန ဣရိယာပထေနာ’’တိအာဒိ။ ဧဝရူပါနမ္ပီတိ ဧဝံ အစေတနာနမ္ပိ။ ပိ-သဒ္ဒေန ပဂေဝ သစေတနာနန္တိ ဒဿေတိ။ ကထံ ပန အစေတနာနံ နေသံ ပစ္စယာဟာရဿ ဥပကပ္ပနန္တိ စောဒနံ သန္ဓာယ တတ္ထ နိဒဿနံ ဒဿေန္တော ‘‘ယထာ’’တိအာဒိမာဟ။ တေန န ကေဝလမာဂမောယေဝ၊ အယမေတ္ထ ယုတ္တီတိ ဒဿေတိ။ တာဝ တိဋ္ဌန္တီတိ ဥက္ကံသတော ပဉ္စ မဟာကပ္ပသတာနိ တိဋ္ဌန္တိ။

ယေ ဥဋ္ဌာနဝီရိယေန ဒိဝသံ ဝီတိနာမေတွာ တဿ နိဿန္ဒဖလမတ္တံ ကိဉ္စိဒေဝ လဘိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တိ၊ တေ ဥဋ္ဌာနဖလူပဇီဝိနော။ ယေ ပန အတ္တနော ပုညဖလမေဝ ဥပဇီဝန္တိ၊ တေ ပုညဖလူပဇီဝိနော။ နေရယိကာနံ ပန နေဝ ဥဋ္ဌာနဝီရိယဝသေန ဇီဝိကကပ္ပနံ၊ ပုညဖလဿ ပန လေသောပိ နတ္ထီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ယေ ပန နေရယိကာ…ပေ… ဇီဝီတိ ဝုတ္တာ’’တိ။ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ အာဟရဏေန မနောသဉ္စေတနာ အာဟာရောတိ ဝုတ္တာ၊ န ယဿ ကဿစိ ဖလဿာတိ အဓိပ္ပာယေန ‘‘ကိံ ပဉ္စ အာဟာရာ အတ္ထီ’’တိ စောဒေတိ။ အာစရိယော နိပ္ပရိယာယာဟာရေ အဓိပ္ပေတေ ‘‘သိယာ တဝ စောဒနာ အဝသရာ၊ သာ ပန ဧတ္ထ အနဝသရာ’’တိ စ ဒဿေန္တော ‘‘ပဉ္စ၊ န ပဉ္စာတိ ဣဒံ န ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ပရိယာယာဟာရဿေဝ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပေတဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘နနု ပစ္စယော အာဟာရော’တိ ဝုတ္တမေတ’’န္တိ အာဟ။ တသ္မာတိ ယဿ ကဿစိ ပစ္စယဿ အာဟာရောတိ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ ဣဒါနိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ ပါဠိယာ သမတ္ထေန္တော ‘‘ယံ သန္ဓာယာ’’တိအာဒိမာဟ။

မုချာဟာရဝသေနပိ နေရယိကာနံ အာဟာရဋ္ဌိတိကတံ ဒဿေတုံ ‘‘ကဗဠီကာရာဟာရံ…ပေ… သာဓေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ ယဒိ ဧဝံ နေရယိကာ သုခပ္ပဋိသံဝေဒိနောပိ ဟောန္တီတိ? နောတိ ဒဿေတုံ ‘‘ခေဠော ဟီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တယောတိ တယော အရူပါဟာရာ ကဗဠီကာရာဟာရဿ အဘာဝတော။ အဝသေသာနန္တိ အသညသတ္တေဟိ အဝသေသာနံ ကာမဘဝါဒီသု နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ။ ပစ္စယာဟာရော ဟိ သဗ္ဗေသံ သာဓာရဏောတိ။

ပဌမမဟာပဉှသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈-၉။ ဒုတိယမဟာပဉှသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၂၈-၂၉။ အဋ္ဌမေ ဧဝံနာမကေတိ ကဇင်္ဂလာတိ ဧဝံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန လဒ္ဓနာမကေ မဇ္ဈိမပ္ပဒေသဿ မရိယာဒဘူတေ နဂရေ။ ‘‘နိဂမေ’’တိပိ ဝဒန္တိ၊ ‘‘နိစုလဝနေ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ နိစုလံ နာမ ဧကာ ရုက္ခဇာတိ၊ ‘‘နီပရုက္ခော’’တိပိ ဝဒန္တိ။ တေန သဉ္ဆန္နော မဟာဝနသဏ္ဍော၊ တတ္ထ ဝိဟရတီတိ အတ္ထော။ ဟေတုနာ နယေနာတိ စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ နနု စ ‘‘ဧသော စေဝ တဿ အတ္ထော’’တိ ကသ္မာ ဝုတ္တံ။ ဘဂဝတာ ဟိ စတ္တာရောတိအာဒိပဉှဗျာကရဏာ စတ္တာရော အာဟာရာ၊ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ၊ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ၊ သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော၊ အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ ဒဿိတာ။ ဘိက္ခုနိယာ ပန စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ၊ ဆ နိဿာရဏီယာ ဓာတုယော၊ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါတိ ဒဿိတဓမ္မာ အညောယေဝတ္ထော ဘိက္ခုနိယာ ဒဿိတောတိ စောဒနံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ကိဉ္စာပီ’’တိအာဒိ။ နဝမေ နတ္ထိ ဝတ္တဗ္ဗံ။

ဒုတိယမဟာပဉှသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဒုတိယကောသလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၀။ ဒသမေ ဥဂ္ဂန္တွာ ယုဇ္ဈတိ ဧတာယာတိ ဥယျောဓိကာ၊ သတ္ထပ္ပဟာရေဟိ ယုဇ္ဈိတဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥဂ္ဂန္တွာ ယုဇ္ဈနံ ဝါ ဥယျောဓိကော၊ သတ္ထပ္ပဟာရော။ တေနာဟ ‘‘ယုဒ္ဓတော နိဝတ္တော’’တိ။ ဥပဿုတိဝသေန ယုဇ္ဈိတဗ္ဗာကာရံ ဉတွာတိ ဇေတဝနေ ကိရ ဒတ္တတ္ထေရော ဓနုဂ္ဂဟတိဿတ္ထေရောတိ ဒွေ မဟလ္လကတ္ထေရာ ဝိဟာရပစ္စန္တေ ပဏ္ဏသာလာယ ဝသန္တိ။ တေသု ဓနုဂ္ဂဟတိဿတ္ထေရော ပစ္ဆိမယာမေ ပဗုဇ္ဈိတွာ ဥဋ္ဌာယ နိသိန္နော ဒတ္တတ္ထေရံ အာမန္တေတွာ ‘‘အယံ တေ မဟောဒရော ကောသလော ဘုတ္တဘတ္တမေဝ ပူတိံ ကရောတိ၊ ယုဒ္ဓဝိစာရဏံ ပန ကိဉ္စိ န ဇာနာတိ၊ ပရာဇိတောတွေဝ ဝဒါပေတီ’’တိ ဝတွာ တေန ‘‘ကိံ ပန ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝုတ္တေ – ‘‘ဘန္တေ၊ ယုဒ္ဓါ နာမ ပဒုမဗျူဟော စက္ကဗျူဟော သကဋဗျူဟောတိ တယော ဗျူဟာ ဟောန္တိ၊ အဇာတသတ္တုံ ဂဏှိတုကာမေန အသုကသ္မိံ နာမ ပဗ္ဗတကုစ္ဆိသ္မိံ ဒွီသု ပဗ္ဗတဘိတ္တီသု မနုဿေ ဌပေတွာ ပုရတော ဒုဗ္ဗလံ ဒဿေတွာ ပဗ္ဗတန္တရံ ပဝိဋ္ဌဘာဝံ ဇာနိတွာ ပဝိဋ္ဌမဂ္ဂံ ရုန္ဓိတွာ ပုရတော စ ပစ္ဆတော စ ဥဘောသု ပဗ္ဗတဘိတ္တီသု ဝဂ္ဂိတွာ နဒိတွာ ဇာလပက္ခိတ္တမစ္ဆံ ဝိယ ကတွာ သက္ကာ ဂဟေတု’’န္တိ။ တသ္မိံ ခဏေ ‘‘ဘိက္ခူနံ ကထာသလ္လာပံ သုဏာထာ’’တိ ရညော ပေသိတစရပုရိသာ တံ သုတွာ ရညော အာရောစေသုံ။ တံ သုတွာ ရာဇာ သင်္ဂါမဘေရိံ ပဟရာပေတွာ ဂန္တွာ သကဋဗျူဟံ ကတွာ အဇာတသတ္တုံ ဇီဝဂ္ဂါဟံ ဂဏှိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဥပဿုတိဝသေ…ပေ။။။ အဇာတသတ္တုံ ဂဏှီ’’တိ။

ဒေါဏပါကန္တိ ဒေါဏတဏ္ဍုလာနံ ပက္ကဘတ္တံ။ ဒေါဏန္တိ စတုနာဠိကာနမေတမဓိဝစနံ။ မနုဇဿာတိ သတ္တဿ။ တနုကဿာတိ တနုကာ အပ္ပိကာ အဿ ပုဂ္ဂလဿ၊ ဘုတ္တပစ္စယာ ဝိသဘာဂဝေဒနာ န ဟောန္တိ။ သဏိကန္တိ မန္ဒံ မုဒုကံ၊ အပရိဿယမေဝါတိ အတ္ထော။ ဇီရတီတိ ပရိဘုတ္တာဟာရော ပစ္စတိ။ အာယု ပါလယန္တိ နိရောဂေါ အဝေဒနော ဇီဝိတံ ရက္ခန္တော။ အထ ဝါ သဏိကံ ဇီရတီတိ သော ဘောဇနေ မတ္တညူ ပုဂ္ဂလော ပရိမိတာဟာရတာယ သဏိကံ စိရေန ဇီရတိ ဇရံ ပါပုဏာတိ ဇီဝိတံ ပါလယန္တော။

ဣမံ ဩဝါဒံ အဒါသီတိ ဧကသ္မိံ ကိရ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂၀၃ ပသေနဒိကောသလဝတ္ထု) သမယေ ရာဇာ တဏ္ဍုလဒေါဏဿ ဩဒနံ တဒုပိယေန သူပဗျဉ္ဇနေန ဘုဉ္ဇတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဘုတ္တပါတရာသော ဘတ္တသမ္မဒံ အဝိနောဒေတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ကိလန္တရူပေါ ဣတော စိတော စ သမ္ပရိဝတ္တတိ၊ နိဒ္ဒါယ အဘိဘုယျမာနောပိ လဟုကံ နိပဇ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တော ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ ‘‘ကိံ၊ မဟာရာဇ၊ အဝိဿမိတွာဝ အာဂတောသီ’’တိ။ အာမ၊ ဘန္တေ၊ ဘုတ္တကာလတော ပဋ္ဌာယ မေ မဟာဒုက္ခံ ဟောတီတိ။ အထ နံ သတ္ထာ၊ ‘‘မဟာရာဇ၊ အတိဗဟုဘောဇီနံ ဧတံ ဒုက္ခံ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ –

‘‘မိဒ္ဓီ ယဒါ ဟောတိ မဟဂ္ဃသော စ၊

နိဒ္ဒါယိတာ သမ္ပရိဝတ္တသာယီ၊

မဟာဝရာဟောဝ နိဝါပပုဋ္ဌော၊

ပုနပ္ပုနံ ဂဗ္ဘမုပေတိ မန္ဒော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၂၅၊ နေတ္တိ။ ၂၆၊ ၉၀) –

ဣမာယ ဂါထာယ ဩဝဒိတွာ၊ ‘‘မဟာရာဇ၊ ဘောဇနံ နာမ မတ္တာယ ဘုဉ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ မတ္တဘောဇိနော ဟိ သုခံ ဟောတီ’’တိ ဥတ္တရိပိ ပုန ဩဝဒန္တော ‘‘မနုဇဿ သဒါ သတီမတော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၄) ဣမံ ဂါထမာဟ။

ရာဇာ ပန ဂါထံ ဥဂ္ဂဏှိတုံ နာသက္ခိ၊ သမီပေ ဌိတံ ပန ဘာဂိနေယျံ သုဒဿနံ နာမ မာဏဝံ ‘‘ဣမံ ဂါထံ ဥဂ္ဂဏှ တာတာ’’တိ အာဟ။ သော တံ ဂါထံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ‘‘ကိံ ကရောမိ၊ ဘန္တေ’’တိ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ၊ ‘‘မာဏဝ၊ ဣမံ ဂါထံ နဋော ဝိယ ပတ္တပတ္တဋ္ဌာနေ မာ အဝစ၊ ရညော ပါတရာသံ ဘုဉ္ဇနဋ္ဌာနေ ဌတွာ ပဌမပိဏ္ဍာဒီသုပိ အဝတွာ အဝသာနေ ပိဏ္ဍေ ဂဟိတေ ဝဒေယျာသိ၊ ရာဇာ သုတွာ ဘတ္တပိဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေဿတိ။ အထ ရညော ဟတ္ထေသု ဓောတေသု ပါတိံ အပနေတွာ သိတ္ထာနိ ဂဏေတွာ တဒုပိယံ ဗျဉ္ဇနံ ဉတွာ ပုနဒိဝသေ တာဝတကေ တဏ္ဍုလေ ဟာရေယျာသိ။ ပါတရာသေ စ ဝတွာ သာယမာသေ မာ ဝဒေယျာသီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ တံ ဒိဝသံ ရညော ပါတရာသံ ဘုတွာ ဂတတ္တာ သာယမာသေ ဘဂဝတော အနုသိဋ္ဌိနိယာမေန ဂါထံ အဘာသိ။ ရာဇာ ဒသဗလဿ ဝစနံ သရိတွာ ဘတ္တပိဏ္ဍံ ပါတိယံယေဝ ဆဍ္ဍေသိ။ ရညော ဟတ္ထေသု ဓောတေသု ပါတိံ အပနေတွာ သိတ္ထာနိ ဂဏေတွာ ပုနဒိဝသေ တတ္တကေ တဏ္ဍုလေ ဟရိံသု၊ သောပိ မာဏဝေါ ဒိဝသေ ဒိဝသေ တထာဂတဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆတိ။ ဒသဗလဿ ဝိဿာသိကော အဟောသိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ ပုစ္ဆိ ‘‘ရာဇာ ကိတ္တကံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ? သော ‘‘နာဠိကောဒန’’န္တိ အာဟ။ ဝဋ္ဋိဿတိ ဧတ္တာဝတာ ပုရိသဘာဂေါ ဧသ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဂါထံ မာ ဝဒီတိ။ ရာဇာ တထေဝ သဏ္ဌာသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နာဠိကောဒနပရမတာယ သဏ္ဌာသီ’’တိ။ ရတ္တညုတာယ ဝဍ္ဎိတံ သီလံ အဿ အတ္ထီတိ ဝဍ္ဎိတသီလော။ အပေါထုဇ္ဇနိကေဟိ သီလေဟီတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေဟိ သီလံ အရိယံ သုဒ္ဓံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အရိယသီလော’’တိ။ တဒေကံ အနဝဇ္ဇဋ္ဌေန ကုသလံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကုသလသီလော’’တိ။

ဒုတိယကောသလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

မဟာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။