📜

(၇) ၂။ ဘူမိစာလဝဂ္ဂေါ

၁-၅။ ဣစ္ဆာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ

၆၁-၆၅။ သတ္တမဿ ပဌမာဒီနိ သုဝိညေယျာနိ။ ပဉ္စမေ (ဒီ။နိ။ဋီ။ ၂။၁၇၃) အဘိဘဝတီတိ အဘိဘု၊ ပရိကမ္မံ၊ ဉာဏံ ဝါ။ အဘိဘု အာယတနံ ဧတဿာတိ အဘိဘာယတနံ၊ ဈာနံ။ အဘိဘဝိတဗ္ဗံ ဝါ အာရမ္မဏသင်္ခါတံ အာယတနံ ဧတဿာတိ အဘိဘာယတနံ။ အထ ဝါ အာရမ္မဏာဘိဘဝနတော အဘိတု စ တံ အာယတနဉ္စ ယောဂိနော သုခဝိသေသာနံ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော မနာယတနဓမ္မာယတနဘာဝတော စာတိပိ သသမ္ပယုတ္တဇ္ဈာနံ အဘိဘာယတနံ။ တေနာဟ ‘‘အဘိဘဝနကာရဏာနီ’’တိအာဒိ။ တာနိ ဟီတိ အဘိဘာယတနသညိတာနိ ဈာနာနိ။ ‘‘ပုဂ္ဂလဿ ဉာဏုတ္တရိယတာယာ’’တိ ဣဒံ ဥဘယတ္ထာပိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ကထံ? ပဋိပက္ခဘာဝေန ပစ္စနီကဓမ္မေ အဘိဘဝန္တိ ပုဂ္ဂလဿ ဉာဏုတ္တရိယတာယ အာရမ္မဏာနိ အဘိဘဝန္တိ။ ဉာဏဗလေနေဝ ဟိ အာရမ္မဏာဘိဘဝနံ ဝိယ ပဋိပက္ခာဘိဘဝေါပီတိ။

ပရိကမ္မဝသေနအဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ၊ န အပ္ပနာဝသေန။ န ဟိ ပဋိဘာဂနိမိတ္တာရမ္မဏာ အပ္ပနာ အဇ္ဈတ္တဝိသယာ သမ္ဘဝတိ။ တံ ပန အဇ္ဈတ္တပရိကမ္မဝသေန လဒ္ဓံ ကသိဏနိမိတ္တံ အဝိသုဒ္ဓမေဝ ဟောတိ၊ န ဗဟိဒ္ဓါပရိကမ္မဝသေန လဒ္ဓံ ဝိယ ဝိသုဒ္ဓံ။

ပရိတ္တာနီတိ ယထာလဒ္ဓါနိ သုပ္ပသရာဝမတ္တာနိ။ တေနာဟ ‘‘အဝဍ္ဎိတာနီ’’တိ။ ပရိတ္တဝသေနေဝါတိ ဝဏ္ဏဝသေန အာဘောဂေ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ပရိတ္တဝသေနေဝ ဣဒံ အဘိဘာယတနံ ဝုတ္တံ။ ပရိတ္တတာ ဟေတ္ထ အဘိဘဝနဿ ကာရဏံ။ ဝဏ္ဏာဘောဂေ သတိပိ အသတိပိ အဘိဘာယတနဘာဝနာ နာမ တိက္ခပညဿေဝ သမ္ဘဝတိ၊ န ဣတရဿာတိ အာဟ ‘‘ဉာဏုတ္တရိကော ပုဂ္ဂလော’’တိ။ အဘိဘဝိတွာ သမာပဇ္ဇတီတိ ဧတ္ထ အဘိဘဝနံ သမာပဇ္ဇနဉ္စ ဥပစာရဇ္ဈာနာဓိဂမသမနန္တရမေဝ အပ္ပနာဈာနုပ္ပာဒနန္တိ အာဟ ‘‘သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ ပါပေတီ’’တိ။ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနာတိ စ အပ္ပနာပရိဝါသာဘာဝဿ လက္ခဏဝစနမေတံ။ ယော ‘‘ခိပ္ပာဘိညော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တတောပိ ဉာဏုတ္တရဿေဝ အဘိဘာယတနဘာဝနာ။ ဧတ္ထာတိ ဧတသ္မိံ နိမိတ္တေ။ အပ္ပနံ ပါပေတီတိ ဘာဝနံ အပ္ပနံ နေတိ။

ဧတ္ထ စ ကေစိ ‘‘ဥပ္ပန္နေ ဥပစာရဇ္ဈာနေ တံ အာရဗ္ဘ ယေ ဟေဋ္ဌိမန္တေန ဒွေ တယော ဇဝနဝါရာ ပဝတ္တန္တိ၊ တေ ဥပစာရဇ္ဈာနပက္ခိကာ ဧဝ၊ တဒနန္တရဉ္စ ဘဝင်္ဂပရိဝါသေန ဥပစာရာသေဝနာယ စ ဝိနာ အပ္ပနာ ဟောတိ၊ သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝ အပ္ပနံ ပါပေတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ တေသံ မတိမတ္တံ။ န ဟိ ပါရိဝါသိကကမ္မေန အပ္ပနာဝါရော ဣစ္ဆိတော၊ နာပိ မဟဂ္ဂတပ္ပမာဏဇ္ဈာနေသု ဝိယ ဥပစာရဇ္ဈာနေ ဧကန္တတော ပစ္စဝေက္ခဏာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ တသ္မာ ဥပစာရဇ္ဈာနာဓိဂမတော ပရံ ကတိပယဘဝင်္ဂစိတ္တာဝသာနေ အပ္ပနံ ပါပုဏန္တော ‘‘သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနေဝေတ္ထ အပ္ပနံ ပါပေတီ’’တိ ဝုတ္တော။ ‘‘သဟ နိမိတ္တုပ္ပာဒေနာ’’တိ စ အဓိပ္ပာယိကမိဒံ ဝစနံ၊ န နီတတ္ထံ။ အဓိပ္ပာယော ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

န အန္တောသမာပတ္တိယံ တဒါ တထာရူပဿ အာဘောဂဿ အသမ္ဘဝတော၊ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌိတဿ အာဘောဂေါ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ဝသေန ဈာနက္ခဏေ ပဝတ္တံ အဘိဘဝနာကာရံ ဂဟေတွာ ပဝတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၄) ပန ‘‘ဣမိနာ ပနဿ ပုဗ္ဗဘောဂေါ ကထိတော’’တိ ဝုတ္တံ။ အန္တောသမာပတ္တိယံ တထာ အာဘောဂါဘာဝေ ကသ္မာ ‘‘ဈာနသညာယပီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ အာဟ ‘‘အဘိဘဝန…ပေ… အတ္ထီ’’တိ။

ဝဍ္ဎိတပ္ပမာဏာနီတိ ဝိပုလပ္ပမာဏာနီတိ အတ္ထော၊ န ဧကင်္ဂုလဒွင်္ဂုလာဒိဝသေန ဝဍ္ဎိံ ပါပိတာနီတိ တထာဝဍ္ဎနဿေဝေတ္ထ အသမ္ဘဝတော။ တေနာဟ ‘‘မဟန္တာနီ’’တိ။ ဘတ္တဝဍ္ဎိတကန္တိ ဘုဉ္ဇနဘာဇနေ ဝဍ္ဎိတွာ ဒိန္နံ ဘတ္တံ၊ ဧကာသနေ ပုရိသေန ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဘတ္တတော ဥပဍ္ဎဘတ္တန္တိ အတ္ထော။

ရူပေ သညာ ရူပသညာ၊ သာ အဿ အတ္ထီတိ ရူပသညီ၊ န ရူပသညီ အရူပသညီ။ သညာသီသေန ဈာနံ ဝဒတိ။ ရူပသညာယ အနုပ္ပာဒနမေဝေတ္ထ အလာဘိတာ။ ဗဟိဒ္ဓါဝ ဥပ္ပန္နန္တိ ဗဟိဒ္ဓါဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ဥပ္ပန္နံ။ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၂၀၄-၂၀၉) ပန ‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ၊ အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဧဝံ စတုန္နံ အဘိဘာယတနာနံ အာဂတတ္တာ အဘိဓမ္မဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကသ္မာ ပန ယထာ သုတ္တန္တေ အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ ဧကော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတိ ပရိတ္တာနီတိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ အဝတွာ ဣဓ စတူသုပိ အဘိဘာယတနေသု အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညိတာဝ ဝုတ္တာ’’တိ စောဒနံ ကတွာ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတော’’တိ ကာရဏံ ဝတွာ ‘‘တတ္ထ ဝါ ဣဓ ဝါ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနေဝ အဘိဘဝိတဗ္ဗာနိ၊ တသ္မာ တာနိ နိယမတောဝ ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ တတြာပိ ဣဓာပိ ဝုတ္တာနိ၊ ‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’တိ ဣဒံ ပန သတ္ထု ဒေသနာဝိလာသမတ္တမေဝါ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဧတ္ထ စ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ သဟိတာနိ စ သဗ္ဗာနိ ‘‘ပရိတ္တာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဝုတ္တာနိ၊ တထာ ‘‘အပ္ပမာဏာနိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ။ အတ္ထိ ဟိ သော ပရိယာယော ‘‘ပရိတ္တာနိ အဘိဘုယျ၊ တာနိ စေ ကဒါစိ ဝဏ္ဏဝသေန အာဘုဇိတာနိ ဟောန္တိ သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနိ အဘိဘုယျာ’’တိ။ ပရိယာယကထာ ဟိ သုတ္တန္တဒေသနာတိ။ အဘိဓမ္မေ ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝဏ္ဏာဘောဂရဟိတာနိ ဝိသုံ ဝုတ္တာနိ၊ တထာ သဟိတာနိ။ အတ္ထိ ဟိ ဥဘယတ္ထ အဘိဘဝနဝိသေသောတိ၊ တထာ ဣဓ ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝိမောက္ခာနမ္ပိ အဘိဘဝနပရိယာယော အတ္ထီတိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိအာဒိနာ ပဌမဒုတိယအဘိဘာယတနေသု ပဌမဝိမောက္ခော၊ တတိယစတုတ္ထအဘိဘာယတနေသု ဒုတိယဝိမောက္ခော၊ ဝဏ္ဏာဘိဘာယတနေသု တတိယဝိမောက္ခော စ အဘိဘဝနပ္ပဝတ္တိတော သင်္ဂဟိတော။ အဘိဓမ္မေ (ဓ။ သ။ ၂၀၄-၂၀၉၊ ၂၄၇-၂၄၉) ပန နိပ္ပရိယာယဒေသနတ္တာ ဝိမောက္ခာဘိဘာယတနာနိ အသင်္ကရတော ဒဿေတုံ ဝိမောက္ခေ ဝဇ္ဇေတွာ အဘိဘာယတနာနိ ကထိတာနိ။ သဗ္ဗာနိ စ ဝိမောက္ခကိစ္စာနိ ဈာနာနိ ဝိမောက္ခဒေသနာယံ ဝုတ္တာနိ။ တဒေတံ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပသညီ’’တိ အာဂတဿ အဘိဘာယတနဒွယဿ အဘိဓမ္မေ အဘိဘာယတနေသု အဝစနတော ‘‘ရူပီ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိအာဒီနဉ္စ သဗ္ဗဝိမောက္ခကိစ္စသာဓာရဏဝစနဘာဝတော ဝဝတ္ထာနံ ကတန္တိ ဝိညာယတိ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတော’’တိ ဣဒံ အဘိဓမ္မေ ကတ္ထစိပိ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ အဝတွာ သဗ္ဗတ္ထ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ၊ တဿ ကာရဏဝစနံ။ တေန ယံ အညဟေတုကံ၊ တံ တေန ဟေတုနာ ဝုတ္တံ။ ယံ ပန ဒေသနာဝိလာသဟေတုကံ အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညိတာယ ဧဝ အဘိဓမ္မေ ဝစနံ၊ န တဿ အညံ ကာရဏံ မဂ္ဂိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေတိ။

အဇ္ဈတ္တရူပါနံ အနဘိဘဝနီယတာ စ တေသံ ဗဟိဒ္ဓါရူပါနံ ဝိယ အဝိဘူတတ္တာ ဒေသနာဝိလာသော စ ယထာဝုတ္တဝဝတ္ထာနဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော ဝေနေယျဇ္ဈာသယဝသေန ဝိဇ္ဇမာနပရိယာယကထာဘာဝတော။ ‘‘သုဝဏ္ဏဒုဗ္ဗဏ္ဏာနီ’’တိ ဧတေနေဝ သိဒ္ဓတ္တာ န နီလာဒိအဘိဘာယတနာနိ ဝတ္တဗ္ဗာနီတိ စေ? တံ န။ နီလာဒီသု ကတာဓိကာရာနံ နီလာဒိဘာဝဿေဝ အဘိဘဝနကာရဏတ္တာ။ န ဟိ တေသံ ပရိသုဒ္ဓါပရိသုဒ္ဓဝဏ္ဏာနံ ပရိတ္တတာ ဝါ အပ္ပမာဏတာ ဝါ အဘိဘဝနကာရဏံ၊ အထ ခေါ နီလာဒိဘာဝေါ ဧဝါတိ။ ဧတေသု စ ပရိတ္တာဒိကသိဏရူပေသု ယံ ယံ စရိတဿ ဣမာနိ အဘိဘာယတနာနိ ဣဇ္ဈန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣမေသု ပနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကဝသေနာတိ နီလဝဏ္ဏနီလနိဒဿနနီလနိဘာသာနံ သာဓာရဏဝသေန။ ဝဏ္ဏဝသေနာတိ သဘာဝဝဏ္ဏဝသေန။ နိဒဿနဝသေနာတိ ပဿိတဗ္ဗတာဝသေန စက္ခုဝိညာဏာဒိဝိညာဏဝီထိယာ ဂဟေတဗ္ဗတာဝသေန။ ဩဘာသဝသေနာတိ သပ္ပဘာသတာယ အဝဘာသနဝသေန။

ဣစ္ဆာသုတ္တာဒိဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဝိမောက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၆။ ဆဋ္ဌေ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၂၉) ကေနဋ္ဌေနာတိ ကေန သဘာဝေန။ သဘာဝေါ ဟိ ဉာဏေန ယာထာဝတော အရဏီယတော ဉာတဗ္ဗတော ‘‘အတ္ထော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ သော ဧဝ တ္ထ-ကာရဿ ဋ္ဌ-ကာရံ ကတွာ ‘‘အဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တော။ အဓိမုစ္စနဋ္ဌေနာတိ အဓိကံ သဝိသေသံ မုစ္စနဋ္ဌေန။ ဧတေန သတိပိ သဗ္ဗဿပိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနဿ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဋိပက္ခတော ဝိမုတ္တဘာဝေ ယေန ဘာဝနာဝိသေသေန တံ ဈာနံ သာတိသယံ ပဋိပက္ခတော ဝိမုစ္စိတွာ ပဝတ္တတိ၊ သော ဘာဝနာဝိသေသော ဒီပိတော။ ဘဝတိ ဟိ သမာနဇာတိယုတ္တောပိ ဘာဝနာဝိသေသေန ပဝတ္တိအာကာရဝိသေသော။ ယထာ တံ သဒ္ဓါဝိမုတ္တတော ဒိဋ္ဌိပ္ပတ္တဿ၊ တထာ ပစ္စနီကဓမ္မေဟိ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တတာယ ဧဝ အနိဂ္ဂဟိတဘာဝေန နိရာသင်္ကတာယ အဘိရတိဝသေန သုဋ္ဌု အဓိမုစ္စနဋ္ဌေနပိ ဝိမောက္ခော။ တေနာဟ ‘‘အာရမ္မဏေ စာ’’တိအာဒိ။ အယံ ပနတ္ထောတိ အယံ အဓိမုစ္စနဋ္ဌော ပစ္ဆိမေ ဝိမောက္ခေ နိရောဓေ နတ္ထိ။ ကေဝလော ဝိမုတ္တဋ္ဌော ဧဝ တတ္ထ လဗ္ဘတိ၊ တံ သယမေဝ ပရတော ဝက္ခတိ။

ရူပီတိ ယေနာယံ သသန္တတိပရိယာပန္နေန ရူပေန သမန္နာဂတော၊ တံ ယဿ ဈာနဿ ဟေတုဘာဝေန ဝိသိဋ္ဌရူပံ ဟောတိ၊ ယေန ဝိသိဋ္ဌေန ရူပေန ‘‘ရူပီ’’တိ ဝုစ္စေယျ ရူပီသဒ္ဒဿ အတိသယတ္ထဒီပနတော၊ တဒေဝ သသန္တတိပရိယာပန္နရူပဿ ဝသေန ပဋိလဒ္ဓဇ္ဈာနံ ဣဓ ပရမတ္ထတော ရူပိဘာဝသာဓကန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တ’’န္တိအာဒိ။ ရူပဇ္ဈာနံ ရူပံ ဥတ္တရပဒလောပေန။ ရူပါနီတိ ပနေတ္ထ ပုရိမပဒလောပေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နီလကသိဏာဒီနိ ရူပါနီ’’တိ။ ရူပေ ကသိဏရူပေ သညာ ရူပသညာ ၊ သာ ဧတဿ အတ္ထီတိ ရူပသညီ၊ သညာသီသေန ဈာနံ ဝဒတိ။ တပ္ပဋိပက္ခေန အရူပသညီ။ တေနာဟ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ န ရူပသညီ’’တိအာဒိ။

အန္တော အပ္ပနာယံ ‘‘သုဘ’’န္တိ အာဘောဂေါ နတ္ထီတိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗာဘောဂဝသေန တထာ အဓိမုတ္တိ သိယာတိ ဒဿေတိ။ ဧဝဉှေတ္ထ တထာဝတ္တဗ္ဗတာပတ္တိစောဒနာ အနဝဋ္ဌာနာ ဟောတိ။ ယသ္မာ သုဝိသုဒ္ဓေသု နီလာဒီသု ဝဏ္ဏကသိဏေသု တတ္ထ ကတာဓိကာရာနံ အဘိရတိဝသေန သုဋ္ဌု အဓိမုစ္စနဋ္ဌော သမ္ဘဝတိ၊ တသ္မာ အဋ္ဌကထာယံ တထာ တတိယော ဝိမောက္ခော သံဝဏ္ဏိတော။ ယသ္မာ ပန မေတ္တာဒိဝသေန ပဝတ္တမာနာ ဘာဝနာ သတ္တေ အပ္ပဋိကူလတော ဒဟန္တိ၊ တေ သုဘတော အဓိမုစ္စိတွာ ပဝတ္တတိ၊ တသ္မာ ပဋိသမ္ဘိဒါမဂ္ဂေ (ပဋိ။ မ။ ၁။၂၁၂-၂၁၃) ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာ ‘‘သုဘဝိမောက္ခော’’တိ ဝုတ္တာ။ တယိဒံ ဥဘယမ္ပိ တေန တေန ပရိယာယေန ဝုတ္တတ္တာ န ဝိရုဇ္ဈတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သဗ္ဗသောတိ အနဝသေသတော။ န ဟိ စတုန္နံ အရူပက္ခန္ဓာနံ ဧကဒေသောပိ တတ္ထ အဝသိဿတိ။ ဝိဿဋ္ဌတ္တာတိ ယထာပရိစ္ဆိန္နကာလေ နိရောဓိတတ္တာ။ ဥတ္တမော ဝိမောက္ခော နာမ အရိယေဟေဝ သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗတော အရိယဖလပရိယောသာနတ္တာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိဘာဝတော စ။

ဝိမောက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အနရိယဝေါဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၇။ သတ္တမေ အနရိယာနံ လာမကာနံ ဝေါဟာရော အနရိယဝေါဟာရော။ ဒိဋ္ဌဝါဒိတာတိ ဒိဋ္ဌံ မယာတိ ဧဝံ ဝါဒိတာ။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ ဧတ္ထ စ တံတံသမုဋ္ဌာပကစေတနာဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေနာဟ ‘‘ယာဟိ စေတနာဟီ’’တိအာဒိ။

အနရိယဝေါဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပရိသာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၉။ နဝမေ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၇၂) သမာဂန္တဗ္ဗတော၊ သမာဂစ္ဆတီတိ ဝါ သမာဂမော၊ ပရိသာ။ ဗိမ္ဗိသာရပ္ပမုခေါ သမာဂမော ဗိမ္ဗိသာရသမာဂမော။ သေသဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဗိမ္ဗိသာရ…ပေ… သမာဂမသဒိသံ ခတ္တိယပရိသန္တိ ယောဇနာ။ အညေသု စက္ကဝါဠေသုပိ လဗ္ဘတေဝ သတ္ထု ခတ္တိယပရိသာဒိဥပသင်္ကမနံ။ အာဒိတော တေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္ထု ဘာသနံ အာလာပေါ၊ ကထနပ္ပဋိကထနံ သလ္လာပေါ။ ဓမ္မူပသံဟိတာ ပုစ္ဆာပဋိပုစ္ဆာ ဓမ္မသာကစ္ဆာ။ သဏ္ဌာနံ ပဋိစ္စ ကထိတံ သဏ္ဌာနပရိယာယတ္တာ ဝဏ္ဏ-သဒ္ဒဿ ‘‘မဟန္တံ ဟတ္ထိရာဇဝဏ္ဏံ အဘိနိမ္မိနိတွာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၈) ဝိယ။ တေသန္တိ ပဒံ ဥဘယပဒါပေက္ခံ ‘‘တေသမ္ပိ လက္ခဏသဏ္ဌာနံ ဝိယ သတ္ထု သရီရသဏ္ဌာနံ တေသံ ကေဝလံ ပညာယတိ ဧဝါ’’တိ။ နာပိ အာမုတ္တမဏိကုဏ္ဍလော ဘဂဝါ ဟောတီတိ ယောဇနာ။ ဆိန္နဿရာတိ ဒွိဓာ ဘိန္နဿရာ။ ဂဂ္ဂရဿရာတိ ဇဇ္ဇရိတဿရာ။ ဘာသန္တရန္တိ တေသံ သတ္တာနံ ဘာသာတော အညံ ဘာသံ။ ဝီမံသာတိ စိန္တနာ။ ကိမတ္ထံ…ပေ… ဒေသေတီတိ ဣဒံ နနု အတ္တာနံ ဇာနာပေတွာ ဓမ္မေ ကထိတေ တေသံ သာတိသယော ပသာဒေါ ဟောတီတိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဝုတ္တံ? ယေသံ အတ္တာနံ အဇာနာပေတွာဝ ဓမ္မေ ကထိတေ ပသာဒေါ ဟောတိ၊ န ဇာနာပေတွာ၊ တာဒိသေ သန္ဓာယ သတ္ထာ တထာ ကရောတိ။ တတ္ထ ပယောဇနမာဟ ‘‘ဝါသနတ္ထာယာ’’တိ။ ဧဝံ သုတောပီတိ ဧဝံ အဝိညာတဒေသကော အဝိညာတာဂမနောပိ သုတော ဓမ္မော အတ္တနော ဓမ္မသုဓမ္မတာယေဝ အနာဂတေ ပစ္စယော ဟောတိ သုဏန္တဿ။

ပရိသာသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဘူမိစာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၀။ ဒသမေ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၆၇၊ သံ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၅။၈၂၂) ဥဒေနယက္ခဿ စေတိယဋ္ဌာနေတိ ဥဒေနဿ နာမ ယက္ခဿ အာယတနဘာဝေန ဣဋ္ဌကာဟိ ကတေ မဟာဇနဿ စိတ္တီကတဋ္ဌာနေ။ ကတဝိဟာရောတိ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ကတဝိဟာရော။ ဝုစ္စတီတိ ပုရိမဝေါဟာရေန ‘‘ဥဒေနံ စေတိယ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဂေါတမကာဒီသုပီတိ ‘‘ဂေါတမကံ စေတိယ’’န္တိအာဒီသုပိ။ ဧသေဝ နယောတိ စေတိယဋ္ဌာနေ ကတဝိဟာရဘာဝံ အတိဒိသတိ။ တထာ ဟိ သတ္တမ္ဗန္တိ ကိကိဿ ရညော ဓီတရော သတ္တ ကုမာရိယော သံဝေဂဇာတာ ဂေဟတော နိက္ခမိတွာ တတ္ထ ပဓာနံ ပဒဟိံသု၊ တံ ဌာနံ ‘‘သတ္တမ္ဗံ စေတိယ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဗဟုပုတ္တကန္တိ စ ဗဟုပါရောဟော ဧကော နိဂြောဓရုက္ခော၊ တသ္မိံ အဓိဝတ္ထံ ဒေဝတံ ဗဟူ မနုဿာ ပုတ္တေ ပတ္ထေန္တိ၊ တဒုပါဒါယ တံ ဌာနံ ‘‘ဗဟုပုတ္တကံ စေတိယ’’န္တိ ပညာယိတ္ထ။ သာရန္ဒဒဿ နာမ ယက္ခဿ ဝသိတဋ္ဌာနံ၊ စာပါလဿ နာမ ယက္ခဿ ဝသိတဋ္ဌာနံ၊ ဣတိ သဗ္ဗာနေဝေတာနိ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒတော ပုဗ္ဗဒေဝတာ ပရိဂ္ဂဟေတွာ စေတိယဝေါဟာရေန ဝေါဟရိတာနိ၊ ဘဂဝတော ဝိဟာရေ ကတေပိ တထေဝ သဉ္ဇာနန္တိ။ ရမဏီယာတိ ဧတ္ထ ဝေသာလိယာ တာဝ ဘူမိဘာဂသမ္ပတ္တိယာ သုလဘပိဏ္ဍတာယ ရမဏီယဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိဟာရာနံ ပန နဂရတော နာတိဒူရတာယ နစ္စာသန္နတာယ ဂမနာဂမနသမ္ပတ္တိယာ အနာကိဏ္ဏဝိဟာရဋ္ဌာနတာယ ဆာယုဒကသမ္ပတ္တိယာ ပဝိဝေကပတိရူပတာယ စ ရမဏီယတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဝဍ္ဎိတာတိ ဘာဝနာပါရိပူရိဝသေန ပရိဗြူဟိတာ။ ပုနပ္ပုနံ ကတာတိ ဘာဝနာယ ဗဟုလီကရဏေန အပရာပရံ ပဝတ္တိတာ။ ယုတ္တယာနံ ဝိယ ကတာတိ ယထာ ယုတ္တမာဇညယာနံ ဆေကေန သာရထိနာ အဓိဋ္ဌိတံ ယထာရုစိ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ ယထာရုစိ ပဝတ္တိရဟတံ ဂမိတာ။ ပတိဋ္ဌာနဋ္ဌေနာတိ အဓိဋ္ဌာနဋ္ဌေန။ ဝတ္ထု ဝိယ ကတာတိ သဗ္ဗသော ဥပက္ကိလေသဝိသောဓနေန ဣဒ္ဓိဝိသယတာယ ပတိဋ္ဌာနဘာဝတော သုဝိသောဓိတပရိဿယဝတ္ထု ဝိယ ကတာ။ အဓိဋ္ဌိတာတိ ပဋိပက္ခဒူရီဘာဝတော သုဘာဝိတဘာဝေန တံတံအဓိဋ္ဌာနယောဂျတာယ ဌပိတာ။ သမန္တတော စိတာတိ သဗ္ဗဘာဂေန ဘာဝနုပစယံ ဂမိတာ။ တေနာဟ ‘‘သုဝဍ္ဎိတာ’’တိ။ သုဋ္ဌု သမာရဒ္ဓါတိ ဣဒ္ဓိဘာဝနာယ သိခါပ္ပတ္တိယာ သမ္မဒေဝ သံသေဝိတာ။

အနိယမေနာတိ ‘‘ယဿ ကဿစီ’’တိ အနိယမဝစနေန။ နိယမေတွာတိ ‘‘တထာဂတဿာ’’တိ သရူပဒဿနေန နိယမေတွာ။ အာယုပ္ပမာဏန္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၁။၄၀၊ ဒီ။ နိ။ အဘိ။ ဋီ။ ၁။၄၀) ပရမာယုပ္ပမာဏံ ဝဒတိ။ ကိံ ပနေတ္ထ ပရမာယု နာမ၊ ကထံ ဝါ တံ ပရိစ္ဆိန္နပ္ပမာဏန္တိ? ဝုစ္စတေ – ယော တေသံ တေသံ သတ္တာနံ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝဝိသေသေ ပုရိမသိဒ္ဓဘဝပတ္ထနူပနိဿယဝသေန သရီရာဝယဝဝဏ္ဏသဏ္ဌာနပ္ပမာဏာဒိဝိသေသာ ဝိယ တံတံဂတိနိကာယာဒီသု ယေဘုယျေန နိယတပရိစ္ဆေဒေါ ဂဗ္ဘသေယျကကာမာဝစရဒေဝရူပါဝစရသတ္တာနံ သုက္ကသောဏိတဥတုဘောဇနာဒိဥတုအာဒိပစ္စုပ္ပန္နပစ္စယူပတ္ထမ္ဘိတော ဝိပါကပ္ပဗန္ဓဿ ဌိတိကာလနိယမော။ သော ယထာသကံ ခဏမတ္တာဝဋ္ဌာယီနမ္ပိ အတ္တနော သဟဇာတာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ ဌပနာကာရဝုတ္တိတာယ ပဝတ္တနကာနိ ရူပါရူပဇီဝိတိန္ဒြိယာနိ ယသ္မာ န ကေဝလံ တေသံ ခဏဌိတိယာ ဧဝ ကာရဏဘာဝေန အနုပါလကာနိ၊ အထ ခေါ ယာဝ ဘဝင်္ဂုပစ္ဆေဒါ အနုပဗန္ဓဿ အဝိစ္ဆေဒဟေတုဘာဝေနပိ၊ တသ္မာ အာယုဟေတုကတ္တာ ကာရဏူပစာရေန အာယု၊ ဥက္ကံသပရိစ္ဆေဒဝသေန ပရမာယူတိ စ ဝုစ္စတိ။ တံ ပန ဒေဝါနံ နေရယိကာနံ ဥတ္တရကုရုကာနဉ္စ နိယတပရိစ္ဆေဒံ။ ဥတ္တရကုရုကာနံ ပန ဧကန္တနိယတပရိစ္ဆေဒမေဝ၊ အဝသိဋ္ဌမနုဿပေတတိရစ္ဆာနာနံ ပန စိရဋ္ဌိတိသံဝတ္တနိကကမ္မဗဟုလေ ကာလေ တံကမ္မသဟိတသန္တာနဇနိတသုက္ကသောဏိတပစ္စယာနံ တံမူလကာနဉ္စ စန္ဒသူရိယသမဝိသမပရိဝတ္တနာဒိဇနိတဥတုအာဟာရာဒိသမဝိသမပစ္စယာနဉ္စ ဝသေန စိရာစိရကာလတော အနိယတပရိစ္ဆေဒံ၊ တဿ စ ယထာ ပုရိမသိဒ္ဓဘဝပတ္ထနာဝသေန တံတံဂတိနိကာယာဒီသု ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒိဝိသေသနိယမော သိဒ္ဓါ ဒဿနာနုဿဝါဒီဟိ၊ တထာ အာဒိတော ဂဟဏသိဒ္ဓိယာ။ ဧဝံ တာသု တာသု ဥပပတ္တီသု နိဗ္ဗတ္တသတ္တာနံ ယေဘုယျေန သမပ္ပမာဏဋ္ဌိတိကာလံ ဒဿနာနုဿဝေဟိ လဘိတွာ တံပရမတံ အဇ္ဈောသာယ ပဝတ္တိတဘဝပတ္ထနာဝသေန အာဒိတော ပရိစ္ဆေဒနိယမော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန ကမ္မံ တာသု တာသု ဥပပတ္တီသု ယထာ တံတံဥပပတ္တိနိယတဝဏ္ဏာဒိနိဗ္ဗတ္တနေ သမတ္ထံ၊ ဧဝံ နိယတာယုပရိစ္ဆေဒါသု ဥပပတ္တီသု ပရိစ္ဆေဒါတိက္ကမေန ဝိပါကနိဗ္ဗတ္တနေ သမတ္ထံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ ယံ မနုဿာနံ အာယုပ္ပမာဏံ၊ တံ ပရိပုဏ္ဏံ ကရောန္တော တိဋ္ဌေယျာ’’တိ။

မဟာသီဝတ္ထေရော ပန ‘‘မဟာဗောဓိသတ္တာနံ စရိမဘဝေ ပဋိသန္ဓိဒါယိနော ကမ္မဿ အသင်္ချေယျာယုကတာသံဝတ္တနသမတ္ထတံ ဟဒယေ ဌပေတွာ ဗုဒ္ဓါနဉ္စ အာယုသင်္ခါရဿ ပရိဿယဝိက္ခမ္ဘနသမတ္ထတာ ပါဠိယံ အာဂတာ ဧဝါတိ ဣမံ ဘဒ္ဒကပ္ပမေဝ တိဋ္ဌေယျာ’’တိ အဝေါစ။ ခဏ္ဍိစ္စာဒီဟိ အဘိဘုယျတီတိ ဧတေန ယထာ ဣဒ္ဓိဗလေန ဇရာယ န ပဋိဃာတော၊ ဧဝံ တေန မရဏဿပိ န ပဋိဃာတောတိ အတ္ထတော အာပန္နမေဝါတိ။ ‘‘ကွ သရော ခိတ္တော၊ ကွ စ နိပတိတော’’တိ အညထာ ဝုဋ္ဌိတေနပိ ထေရဝါဒေန အဋ္ဌကထာဝစနမေဝ သမတ္ထိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေနာဟ ‘‘ယော ပန ဝုစ္စတိ…ပေ… နိယာမိတ’’န္တိ။

ဩဠာရိကေ နိမိတ္တေတိ ထူလေ သညုပ္ပာဒနေ။ ထူလသညုပ္ပာဒနဉှေတံ ‘‘တိဋ္ဌတု ဘဂဝါ ကပ္ပ’’န္တိ သကလံ ကပ္ပံ အဝဋ္ဌာနယာစနာယ၊ ယဒိဒံ ‘‘ယဿ ကဿစိ၊ အာနန္ဒ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဘာဝိတာ’’တိအာဒိနာ အညာပဒေသေန အတ္တနော စတုရိဒ္ဓိပါဒဘာဝနာနုဘာဝေန ကပ္ပံ အဝဋ္ဌာနသမတ္ထတာဝိဘာဝနံ။ ဩဘာသေတိ ပါကဋဝစနေ။ ပါကဋဝစနဉှေတံ၊ ယဒိဒံ ပရိယာယံ မုဉ္စိတွာ ဥဇုကမေဝ အတ္တနော အဓိပ္ပာယဝိဘာဝနံ။ ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တောတိ ယထာ ကိဉ္စိ အတ္ထာနတ္ထံ သလ္လက္ခေတုံ န သက္ကာ၊ ဧဝံ အဘိဘူတစိတ္တော။ သော ပန အဘိဘဝေါ မဟတာ ဥဒကောဃေန အပ္ပကဿ ဥဒကဿ အဇ္ဈောတ္ထရဏံ ဝိယ အဟောသီတိ ဝုတ္တံ ‘‘အဇ္ဈောတ္ထဋစိတ္တော’’တိ။ အညောတိ ထေရတော၊ အရိယေဟိ ဝါ အညောပိ ယော ကောစိ ပုထုဇ္ဇနော။ ပုထုဇ္ဇနဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ယထာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အပ္ပဟီနဝိပလ္လာသော မာရေန ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တော ကိဉ္စိ အတ္ထာနတ္ထံ သလ္လက္ခေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝံ ထေရော ဘဂဝတာ ကတနိမိတ္တောဘာသံ သဗ္ဗသော န သလ္လက္ခေသီတိ ဒဿနတ္ထံ။ တေနာဟ ‘‘မာရော ဟီ’’တိအာဒိ။

စတ္တာရောဝိပလ္လာသာတိ အသုဘေ ‘‘သုဘ’’န္တိ သညာဝိပလ္လာသော၊ စိတ္တဝိပလ္လာသော၊ ဒုက္ခေ ‘‘သုခ’’န္တိ သညာဝိပလ္လာသော၊ စိတ္တဝိပလ္လာသောတိ ဣမေ စတ္တာရော ဝိပလ္လာသာ။ တေနာတိ ယဒိပိ ဣတရေ အဋ္ဌ ဝိပလ္လာသာ ပဟီနာ၊ တထာပိ ယထာဝုတ္တာနံ စတုန္နံ ဝိပလ္လာသာနံ အပ္ပဟီနဘာဝေန။ အဿာတိ ထေရဿ။ မဒ္ဒတီတိ ဖုသနမတ္တေန မဒ္ဒန္တော ဝိယ ဟောတိ၊ အညထာ တေန မဒ္ဒိတေ သတ္တာနံ မရဏမေဝ သိယာ။ ကိံ သက္ခိဿတိ၊ န သက္ခိဿတီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကသ္မာ န သက္ခိဿတိ၊ နနု ဧသ အဂ္ဂသာဝကဿ ကုစ္ဆိံ ပဝိဋ္ဌောတိ? သစ္စံ ပဝိဋ္ဌော၊ တဉ္စ ခေါ အတ္တနော အာနုဘာဝဒဿနတ္ထံ၊ န ဝိဗာဓနာဓိပ္ပာယေန။ ဝိဗာဓနာဓိပ္ပာယေန ပန ဣဓ ‘‘ကိံ သက္ခိဿတီ’’တိ ဝုတ္တံ ဟဒယမဒ္ဒနဿ အဓိကတတ္တာ။ နိမိတ္တောဘာသန္တိ ဧတ္ထ ‘‘တိဋ္ဌတု ဘဂဝါ ကပ္ပ’’န္တိ သကလကပ္ပံ အဝဋ္ဌာနယာစနာယ ‘‘ယဿ ကဿစိ၊ အာနန္ဒ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ ဘာဝိတာ’’တိအာဒိနာ အညာပဒေသေန အတ္တနော စတုရိဒ္ဓိပါဒဘာဝနာနုဘာဝေန ကပ္ပံ အဝဋ္ဌာနသမတ္ထတာဝသေန သညုပ္ပာဒနံ နိမိတ္တံ။ တထာ ပန ပရိယာယံ မုဉ္စိတွာ ဥဇုကမေဝ အတ္တနော အဓိပ္ပာယဝိဘာဝနံ ဩဘာသော။ ဇာနန္တောယေဝါတိ မာရေန ပရိယုဋ္ဌိတဘာဝံ ဇာနန္တောယေဝ။ အတ္တနော အပရာဓဟေတုတော သတ္တာနံ သောကော တနုကော ဟောတိ၊ န ဗလဝါတိ အာဟ ‘‘ဒေါသာရောပနေန သောကတနုကရဏတ္ထ’’န္တိ။ ကိံ ပန ထေရော မာရေန ပရိယုဋ္ဌိတစိတ္တကာလေ ပဝတ္တိံ ပစ္ဆာ ဇာနာတီတိ? န ဇာနာတိ သဘာဝေန၊ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ပန ဇာနာတိ။

ဂစ္ဆ တွံ၊ အာနန္ဒာတိ ယသ္မာ ဒိဝါဝိဟာရတ္ထာယ ဣဓာဂတော၊ တသ္မာ၊ အာနန္ဒ၊ ဂစ္ဆ တွံ ယထာရုစိတဋ္ဌာနံ ဒိဝါဝိဟာရာယ။ တေနာဟ ‘‘ယဿဒါနိ ကာလံ မညသီ’’တိ။ အနတ္ထေ နိယောဇေန္တော ဂုဏမာရဏေန မာရေတိ၊ ဝိရာဂဝိဗန္ဓနေန ဝါ ဇာတိနိမိတ္တတာယ တတ္ထ တတ္ထ ဇာတံ မာရေန္တော ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘မာရေတီတိ မာရော’’တိ ဝုတ္တံ။ အတိ ဝိယ ပါပတာယ ပါပိမာ။ ကဏှဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ကဏှော။ ဝိရာဂါဒိဂုဏာနံ အန္တကရဏတော အန္တကော။ သတ္တာနံ အနတ္ထာဝဟံ ပဋိပတ္တိံ န မုဉ္စတီတိ နမုစိ။ အတ္တနော မာရပါသေန ပမတ္တေ ဗန္ဓတိ၊ ပမတ္တာ ဝါ ဗန္ဓူ ဧတဿာတိ ပမတ္တဗန္ဓု။ သတ္တမသတ္တာဟတော ပရံ သတ္တ အဟာနိ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ’’တိ န ပန ပလ္လင်္ကသတ္တာဟာဒိ ဝိယ နိယတကိစ္စဿ အဋ္ဌမသတ္တာဟဿ နာမ လဗ္ဘနတော။ သတ္တမသတ္တာဟဿ ဟိ ပရတော အဇပါလနိဂြောဓမူလေ မဟာဗြဟ္မုနော သက္ကဿ စ ဒေဝရညော ပဋိညာတဓမ္မဒေသနံ ဘဂဝန္တံ ဉတွာ ‘‘ဣဒါနိ သတ္တေ ဓမ္မဒေသနာယ မမ ဝိသယံ သမတိက္ကမာပေဿတီ’’တိ သဉ္ဇာတဒေါမနဿော ဟုတွာ ဌိတော စိန္တေသိ – ‘‘ဟန္ဒ ဒါနာဟံ နံ ဥပါယေန ပရိနိဗ္ဗာပေဿာမိ၊ ဧဝမဿ မနောရထော အညထတ္တံ ဂမိဿတိ၊ မမ စ မနောရထော ဣဇ္ဈိဿတီ’’တိ။ ဧဝံ ပန စိန္တေတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော ‘‘ပရိနိဗ္ဗာတု ဒါနိ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ’’တိအာဒိနာ ပရိနိဗ္ဗာနံ ယာစိ။ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ အဇ္ဇာတိ အာယုသင်္ခါရောဿဇ္ဇနဒိဝသံ သန္ဓာယာဟ။ ဘဂဝါ စဿ အတိဗန္ဓနာဓိပ္ပာယံ ဇာနန္တောပိ တံ အနာဝိကတွာ ပရိနိဗ္ဗာနဿ အကာလဘာဝမေဝ ပကာသေန္တော ယာစနံ ပဋိက္ခိပိ။ တေနာဟ ‘‘န တာဝါဟ’’န္တိအာဒိ။

မဂ္ဂဝသေန ဗျတ္တာတိ သစ္စသမ္ပဋိဝေဓဝေယျတ္တိယေန ဗျတ္တာ။ တထေဝ ဝိနီတာတိ မဂ္ဂဝသေနေဝ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒဝိနယေန ဝိနီတာ။ တထာ ဝိသာရဒါတိ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေနေဝ သတ္ထုသာသနေ ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တိယာ ဝိသာရဒါ၊ သာရဇ္ဇကရာနံ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာဒိပါပဓမ္မာနံ ဝိဂမေန ဝိသာရဒဘာဝံ ပတ္တာတိ အတ္ထော။ ယဿ သုတဿ ဝသေန ဝဋ္ဋဒုက္ခတော နိဿရဏံ သမ္ဘဝတိ၊ တံ ဣဓ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသေန သုတန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အာဟ ‘‘တေပိဋကဝသေနာ’’တိ။ တိဏ္ဏံ ပိဋကာနံ သမူဟော တေပိဋကံ၊ တီဏိ ဝါ ပိဋကာနိ တိပိဋကံ၊ တိပိဋကမေဝ တေပိဋကံ၊ တဿ ဝသေန။ တမေဝါတိ ယံ တံ တေပိဋကံ သောတဗ္ဗဘာဝေန ‘‘သုတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တမေဝ။ ဓမ္မန္တိ ပရိယတ္တိဓမ္မံ။ ဓာရေန္တီတိ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တသီဟဝသံ ဝိယ အဝိနဿန္တံ ကတွာ သုပ္ပဂုဏသုပ္ပဝတ္တိဘာဝေန ဓာရေန္တိ ဟဒယေ ဌပေန္တိ။ ဣတိ ပရိယတ္တိဓမ္မဝသေန ဗဟုဿုတဓမ္မဓရဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဋိဝေဓဓမ္မဝသေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အရိယဓမ္မဿာတိ မဂ္ဂဖလဓမ္မဿ၊ နဝဝိဓဿပိ ဝါ လောကုတ္တရဓမ္မဿ။ အနုဓမ္မဘူတန္တိ အဓိဂမာယ အနုရူပဓမ္မဘူတံ။ အနုစ္ဆဝိကပ္ပဋိပဒန္တိ စ တမေဝ ဝိပဿနာဓမ္မမာဟ၊ ဆဗ္ဗိဓာ ဝိသုဒ္ဓိယော ဝါ။ အနုဓမ္မန္တိ တဿာ ယထာဝုတ္တပ္ပဋိပဒါယ အနုရူပံ အဘိသလ္လေခိတံ အပ္ပိဆတာဒိဓမ္မံ။ စရဏသီလာတိ သမာဒါယ ဝတ္တနသီလာ။ အနုမဂ္ဂဖလဓမ္မော ဧတိဿာတိ ဝါ အနုဓမ္မာ၊ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီ ဝိပဿနာ။ တဿာ စရဏသီလာ။ အတ္တနော အာစရိယဝါဒန္တိ အတ္တနော အာစရိယဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝါဒံ။ သဒေဝကဿ လောကဿ အာစာရသိက္ခာပနေန အာစရိယော၊ ဘဂဝါ၊ တဿ ဝါဒေါ၊ စတုသစ္စဒေသနာ။

အာစိက္ခိဿန္တီတိ အာဒိတော ကထေဿန္တိ၊ အတ္တနာ ဥဂ္ဂဟိတနိယာမေန ပရေ ဥဂ္ဂဏှာပေဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဒေသေဿန္တီတိ ဝါစေဿန္တိ၊ ပါဠိံ သမ္မာ ပဗောဓေဿန္တီတိ အတ္ထော။ ပညပေဿန္တီတိ ပဇာနာပေဿန္တိ၊ သင်္ကာသေဿန္တီတိ အတ္ထော။ ပဋ္ဌပေဿန္တီတိ ပကာရေဟိ ဌပေဿန္တိ၊ ပကာသေဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဝိဝရိဿန္တီတိ ဝိဝဋံ ကရိဿန္တိ။ ဝိဘဇိဿန္တီတိ ဝိဘတ္တံ ကရိဿန္တိ။ ဥတ္တာနီကရိဿန္တီတိ အနုတ္တာနံ ဂမ္ဘီရံ ဥတ္တာနံ ပါကဋံ ကရိဿန္တိ။ သဟဓမ္မေနာတိ ဧတ္ထ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ကာရဏပရိယာယော ‘‘ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၇၂၀) ဝိယာတိ အာဟ ‘‘သဟေတုကေန သကာရဏေန ဝစနေနာ’’တိ။ သပ္ပာဋိဟာရိယန္တိ သနိဿရဏံ။ ယထာ ပရဝါဒံ ဘဉ္ဇိတွာ သကဝါဒေါ ပတိဋ္ဌဟတိ၊ ဧဝံ ဟေတုဒါဟရဏေဟိ ယထာဓိဂတမတ္ထံ သမ္ပာဒေတွာ ဓမ္မံ ကထေဿန္တိ။ တေနာဟ ‘‘နိယျာနိကံ ကတွာ ဓမ္မံ ဒေသေဿန္တီ’’တိ၊ နဝဝိဓံ လောကုတ္တရဓမ္မံ ပဗောဓေဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ပညပေဿန္တီ’’တိအာဒီဟိ ဆဟိ ပဒေဟိ ဆ အတ္ထပဒါနိ ဒဿိတာနိ၊ အာဒိတော ပန ဒွီဟိ ပဒေဟိ ဆ ဗျဉ္ဇနပဒါနိ။ ဧတ္တာဝတာ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ သံဝဏ္ဏနာနယေန သင်္ဂဟေတွာ ဒဿိတံ ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ နေတ္တိယံ (နေတ္တိ။ သင်္ဂဟဝါရော) ‘‘ဒွါဒသ ပဒါနိ သုတ္တံ၊ တံ သဗ္ဗံ ဗျဉ္ဇနဉ္စ အတ္ထော စာ’’တိ။

သိက္ခာတ္တယသင်္ဂဟိတန္တိ အဓိသီလသိက္ခာဒိသိက္ခာတ္တယသင်္ဂဟံ။ သကလံ သာသနဗြဟ္မစရိယန္တိ အနဝသေသံ သတ္ထုသာသနဘူတံ သေဋ္ဌစရိယံ။ သမိဒ္ဓန္တိ သမ္မဒေဝ ဝဍ္ဎိတံ။ ဈာနဿာဒဝသေနာတိ တေဟိ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ သမဓိဂတဇ္ဈာနသုခဝသေန။ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တန္တိ ဥဠာရပဏီတဘာဝူပဂမေန သဗ္ဗသော ပရိဝုဒ္ဓိမုပဂတံ။ သဗ္ဗပါလိဖုလ္လံ ဝိယ အဘိညာသမ္ပတ္တိဝသေန အဘိညာသမ္ပဒါဟိ သာသနာဘိဝုဒ္ဓိယာ မတ္ထကပ္ပတ္တိတော။ ပတိဋ္ဌိတဝသေနာတိ ပတိဋ္ဌာနဝသေန၊ ပတိဋ္ဌပ္ပတ္တိယာတိ အတ္ထော။ ပဋိဝေဓဝသေန ဗဟုနော ဇနဿ ဟိတန္တိ ဗာဟုဇညံ။ တေနာဟ ‘‘မဟာဇနာဘိသမယဝသေနာ’’တိ။ ပုထု ပုထုလံ ဘူတံ ဇာတံ၊ ပုထု ဝါ ပုထုတ္တံ ပတ္တန္တိ ပုထုဘူတံ။ တေနာဟ ‘‘သဗ္ဗာ…ပေ။။။ ပတ္တ’’န္တိ။ သုဋ္ဌု ပကာသိတန္တိ သုဋ္ဌု သမ္မဒေဝ အာဒိကလျာဏာဒိဘာဝေန ပဝေဒိတံ။

သတိံ သူပဋ္ဌိတံ ကတွာတိ အယံ ကာယာဒိဝိဘာဂေါ အတ္တဘာဝသညိတော ဒုက္ခဘာရော မယာ ဧတ္တကံ ကာလံ ဝဟိတော၊ ဣဒါနိ ပန န ဝဟိတဗ္ဗော၊ ဧတဿ အဝဟနတ္ထဉှိ စိရတရံ ကာလံ အရိယမဂ္ဂသမ္ဘာရော သမ္ဘတော၊ သွာယံ အရိယမဂ္ဂေါ ပဋိဝိဒ္ဓါ။ ယတော ဣမေ ကာယာဒယော အသုဘာဒိတော သဘာဝါဒိတော သမ္မဒေဝ ပရိညာတာတိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ သမ္မာသတိံ ယတာတထံ ဝိသယေ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတံ ကတွာ။ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာတိ ဣမဿ အတ္တဘာဝသညိတဿ ဒုက္ခဘာရဿ ဝဟနေ ပယောဇနဘူတံ အတ္တဟိတံ တာဝ ဗောဓိမူလေ ဧဝ ပရိသမာပိတံ၊ ပရဟိတံ ပန ဗုဒ္ဓဝေနေယျဝိနယံ ပရိသမာပိတဗ္ဗံ၊ တံ ဣဒါနိ မာသတ္တယေနေဝ ပရိသမာပနံ ပါပုဏိဿတိ၊ အဟမ္ပိ ဝိသာခါပုဏ္ဏမာယံ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီတိ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ သဗ္ဗဘာဂေန နိစ္ဆယံ ကတွာ။ အာယုသင်္ခါရံ ဝိဿဇ္ဇီတိ အာယုနော ဇီဝိတဿ အဘိသင်္ခါရကံ ဖလသမာပတ္တိဓမ္မံ န သမာပဇ္ဇိဿာမီတိ ဝိဿဇ္ဇိ။ တံဝိဿဇ္ဇနေနေဝ တေန အဘိသင်္ခရိယမာနံ ဇီဝိတသင်္ခါရံ ‘‘န ပဝတ္တေဿာမီ’’တိ ဝိဿဇ္ဇိ။ တေနာဟ ‘‘တတ္ထာ’’တိအာဒိ။

ဌာနမဟန္တတာယပိ ပဝတ္တိအာကာရမဟန္တတာယပိ မဟန္တော ပထဝီကမ္ပော။ တတ္ထ ဌာနမဟန္တတာယ ဘူမိစာလဿ မဟန္တတ္တံ ဒဿေတုံ ‘‘တဒါ ကိရ…ပေ… ကမ္ပိတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပန ဇာဘိက္ခေတ္တဘူတာ ဒသသဟဿီ လောကဓာတု ဧဝ၊ န ယာ ကာစိ။ ယာ မဟာဘိနီဟာရမဟာဘိဇာတိအာဒီသုပိ ကမ္ပိတ္ထ၊ တဒါပိ တတ္တိကာယ ဧဝ ကမ္ပနေ ကိံ ကာရဏံ? ဇာတိက္ခေတ္တဘာဝေန တဿေဝ အာဒိတော ပရိဂ္ဂဟဿ ကတတ္တာ၊ ပရိဂ္ဂဟကရဏံ စဿ ဓမ္မတာဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ ပုရိမဗုဒ္ဓါနမ္ပိ တာဝတ္တကမေဝ ဇာတိက္ခေတ္တံ အဟောသိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ဒသသဟဿီ လောကဓာတု၊ နိဿဒ္ဒါ ဟောတိ နိရာကုလာ…ပေ… မဟာသမုဒ္ဒေါ အာဘုဇတိ၊ ဒသသဟဿီ ပကမ္ပတီ’’တိ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၈၄-၉၁) စ အာဒိ။ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ ဆပ္ပကာရပဝေဓနေန အဝီတရာဂေ ဘိံသေတီတိ ဘိံသနော၊ သော ဧဝ ဘိံသနကောတိ အာဟ ‘‘ဘယဇနကော’’တိ။ ဒေဝဘေရိယောတိ ဒေဝဒုန္ဒုဘိသဒ္ဒဿ ပရိယာယဝစနမတ္တံ။ န စေတ္ထ ကာစိ ဘေရီ ‘‘ဒုန္ဒုဘီ’’တိ အဓိပ္ပေတာ၊ အထ ခေါ ဥပ္ပာတဘာဝေန လဗ္ဘမာနော အာကာသဂတော နိဂ္ဃောသသဒ္ဒေါ။ တေနာဟ ‘‘ဒေဝေါ’’တိအာဒိ။ ဒေဝေါတိ မေဃော။ တဿ ဟိ ဂဇ္ဇဘာဝေန အာကာသဿ ဝဿာဘာဝေန သုက္ခဂဇ္ဇိတသညိတေ သဒ္ဒေ နိစ္ဆရန္တေ ဒေဝဒုန္ဒုဘိသမညာ။ တေနာဟ ‘‘ဒေဝေါ သုက္ခဂဇ္ဇိတံ ဂဇ္ဇီ’’တိ။

ပီတိဝေဂဝိဿဋ္ဌန္တိ ‘‘ဧဝံ စိရတရံ ကာလံ ဝဟိတော အယံ အတ္တဘာဝသညိတော ဒုက္ခဘာရော၊ ဣဒါနိ န စိရဿေဝ နိက္ခိပိဿာမီ’’တိ သဉ္ဇာတသောမနဿော ဘဂဝါ သဘာဝေနေဝ ပီတိဝေဂဝိဿဋ္ဌံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ ဧဝံ ပန ဥဒါနေန္တေန အယမ္ပိ အတ္ထော သာဓိတော ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ကသ္မာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

တုလီယတီတိ တုလန္တိ တုလ-သဒ္ဒေါ ကမ္မသာဓနောတိ ဒဿေတုံ ‘‘တုလိတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ အပ္ပာနုဘာဝတာယ ပရိစ္ဆိန္နံ။ တထာ ဟိ တံ ပရိတော ခဏ္ဍိတဘာဝေန ‘‘ပရိတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဋိပက္ခဝိက္ခမ္ဘနတော ဒီဃသန္တာနတာယ ဝိပုလဖလတာယ စ န တုလံ န ပရိစ္ဆိန္နံ။ ယေဟိ ကာရဏေဟိ ပုဗ္ဗေ အဝိသေသတော မဟဂ္ဂတံ ‘‘အတုလ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တာနိ ကာရဏာနိ ရူပါဝစရတော အရူပဿ သာတိသယာနိ ဝိဇ္ဇန္တီတိ အရူပါဝစရံ ‘‘အတုလ’’န္တိ ဝုတ္တံ ဣတရဉ္စ ‘‘တုလ’’န္တိ။ အပ္ပဝိပါကန္တိ တီသုပိ ကမ္မေသု ယံ တနုဝိပါကံ ဟီနံ၊ တံ တုလံ။ ဗဟုဝိပါကန္တိ ယံ မဟာဝိပါကံ ပဏီတံ၊ တံ အတုလံ။ ယံ ပနေတ္ထ မဇ္ဈိမံ၊ တံ ဟီနံ ဥက္ကဋ္ဌန္တိ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ ဒွီသုပိ ဘာဂေသု ပက္ခိပိတဗ္ဗံ။ ဟီနတ္တိကဝဏ္ဏနာယံ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၁၄) ဝုတ္တနယေန ဝါ အပ္ပဗဟုဝိပါကတံ နိဒ္ဓါရေတွာ တဿ ဝသေန တုလာတုလဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမ္ဘဝတိ ဧတသ္မာတိ သမ္ဘဝေါတိ အာဟ ‘‘သမ္ဘဝဟေတုဘူတ’’န္တိ။ နိယကဇ္ဈတ္တရတောတိ သသန္တာနဓမ္မေသု ဝိပဿနာဝသေန ဂေါစရာသေဝနာယ စ နိရတော။ သဝိပါကမ္ပိ သမာနံ ပဝတ္တိဝိပါကမတ္တဒါယိကမ္မံ သဝိပါကဋ္ဌေန သမ္ဘဝံ၊ န စ တံ ကာမာဒိဘဝါဘိသင်္ခါရကန္တိ တတော ဝိသေသနတ္ထံ ‘‘သမ္ဘဝ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဘဝသင်္ခါရ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဩဿဇီတိ အရိယမဂ္ဂေန အဝဿဇိ။ ကဝစံ ဝိယ အတ္တဘာဝံ ပရိယောနန္ဓိတွာ ဌိတံ အတ္တနိ သမ္ဘူတတ္တာ အတ္တသမ္ဘဝံ ကိလေသဉ္စ အဘိန္ဒီတိ ကိလေသဘေဒသဟဘာဝိကမ္မောဿဇ္ဇနံ ဒဿေန္တော တဒုဘယဿ ကာရဏမဝေါစ ‘‘အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော’’တိ။

ပဌမဝိကပ္ပေ အဝသဇ္ဇနမေဝ ဝုတ္တံ၊ ဧတ္ထ အဝသဇ္ဇနာကာရောတိ တံ ဒဿေန္တော ‘‘အထ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တီရေန္တောတိ ‘‘ဥပ္ပာဒေါ ဘယံ၊ အနုပ္ပာဒေါ ခေမ’’န္တိအာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၀) ဝီမံသန္တော။ ‘‘တုလေန္တော တီရေန္တော’’တိအာဒိနာ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေတုံ ‘‘ပဉ္စက္ခန္ဓာ’’တိအာဒိံ ဝတွာ ဘဝသင်္ခါရဿ အဝသဇ္ဇနာကာရံ သရူပတော ဒဿေတိ။ ဧဝန္တိအာဒိနာ ပန ဥဒါနဂါထာဝဏ္ဏနာယံ အာဒိတော ဝုတ္တမတ္ထံ နိဂမဝသေန ဒဿေတိ။

ယန္တိ (ဒီ။ နိ။ ဋီ။ ၂။၁၇၁) ကရဏေ၊ အဓိကရဏေ ဝါ ပစ္စတ္တဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယေန သမယေန၊ ယသ္မိံ ဝါ သမယေ’’တိ။ ဥက္ခေပကဝါတာတိ ဥဒကသန္ဓာရကဝါတံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ ဌိတဋ္ဌာနတော ခေပကဝါတာ။ သဋ္ဌိ…ပေ… ဗဟလန္တိ ဣဒံ တဿ ဝါတဿ ဥဗ္ဗေဓပ္ပမာဏမေဝ ဂဟေတွာ ဝုတ္တံ ၊ အာယာမဝိတ္ထာရတော ပန ဒသသဟဿစက္ကဝါဠပ္ပမာဏံ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠပ္ပမာဏမ္ပိ ဥဒကသန္ဓာရကဝါတံ ဥပစ္ဆိန္ဒတိယေဝ။ အာကာသေတိ ပုဗ္ဗေ ဝါတေန ပတိဋ္ဌိတာကာသေ။ ပုန ဝါတောတိ ဥက္ခေပကဝါတေ တထာ ကတွာ ဝိဂတေ ဥဒကသန္ဓာရကဝါတော ပုန အာဗန္ဓိတွာ ဂဏှာတိ။ ယထာ တံ ဥဒကံ န ဘဿတိ၊ ဧဝံ ဥပတ္ထမ္ဘေန္တံ အာဗန္ဓနဝိတာနဝသေန ဗန္ဓိတွာ ဂဏှာတိ။ တတော ဥဒကံ ဥဂ္ဂစ္ဆတီတိ တတော အာဗန္ဓိတွာ ဂဟဏတော တေန ဝါတေန ဥဋ္ဌာပိတံ ဥဒကံ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ ဥပရိ ဂစ္ဆတိ။ ဟောတိယေဝါတိ အန္တရန္တရာ ဟောတိယေဝ။ ဗဟုဘာဝေနာတိ မဟာပထဝိယာ မဟန္တဘာဝေန။ သကလာ ဟိ မဟာပထဝီ တဒါ ဩဂ္ဂစ္ဆတိ စ ဥဂ္ဂစ္ဆတိ စ၊ တသ္မာ ကမ္ပနံ န ပညာယတိ။

ဣဇ္ဈနဿာတိ ဣစ္ဆိတတ္ထသိဇ္ဈနဿ အနုဘဝိတဗ္ဗဿ ဣဿရိယသမ္ပတ္တိအာဒိကဿ။ ပရိတ္တာတိ ပဋိလဒ္ဓမတ္တာ နာတိသုဘာဝိတာ။ တထာ စ ဘာဝနာ ဗလဝတီ န ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဒုဗ္ဗလာ’’တိ။ သညာသီသေန ဟိ ဘာဝနာ ဝုတ္တာ။ အပ္ပမာဏာတိ ပဂုဏာ သုဘာဝိတာ။ သာ ဟိ ထိရာ ဒဠှတရာ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘ဗလဝါ’’တိ။ ‘‘ပရိတ္တာ ပထဝီသညာ၊ အပ္ပမာဏာ အာပေါသညာ’’တိ ဒေသနာမတ္တမေတံ၊ အာပေါသညာယ ပန သုဘာဝိတာယ ပထဝီကမ္ပော သုခေနေဝ ဣဇ္ဈတီတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သံဝေဇေန္တော ဝါ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိယာ ပမတ္တံ သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ၊ ဝီမံသန္တော ဝါ တာဝဒေဝ သမဓိဂတံ အတ္တနော ဣဒ္ဓိဗလံ။ သော ကိရာယသ္မာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၇၁) ခုရဂ္ဂေ အရဟတ္တံ ပတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ကောစိ ဘိက္ခု ယေန ပဗ္ဗဇိတဒိဝသေယေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ ဝေဇယန္တော ပါသာဒေါ ကမ္ပိတပုဗ္ဗော’’တိ။ တတော ‘‘နတ္ထိ ကောစီ’’တိ ဉတွာ ‘‘အဟံ ကမ္ပေဿာမီ’’တိ အဘိညာဗလေန ဝေဇယန္တမတ္ထကေ ဌတွာ ပါဒေန ပဟရိတွာ ကမ္ပေတုံ နာသက္ခိ။ အထ နံ သက္ကဿ နာဋကိတ္ထိယော အာဟံသု – ‘‘ပုတ္တ သင်္ဃရက္ခိတ၊ တွံ ပူတိဂန္ဓေနေဝ သီသေန ဝေဇယန္တံ ကမ္ပေတုံ ဣစ္ဆသိ၊ သုပ္ပတိဋ္ဌိတော၊ တာတ၊ ပါသာဒေါ၊ ကထံ ကမ္ပေတုံ သက္ခိဿသီ’’တိ။

သာမဏေရော ‘‘ဣမာ ဒေဝတာ မယာ သဒ္ဓိံ ကေဠိံ ကရောန္တိ၊ အဟံ ခေါ ပန အာစရိယံ နာလတ္ထံ၊ ကဟံ နု ခေါ မေ အာစရိယော သာမုဒ္ဒိကမဟာနာဂတ္ထေရော’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘မဟာသမုဒ္ဒေ ဥဒကလေဏံ မာပေတွာ ဒိဝါဝိဟာရံ နိသိန္နော’’တိ ဉတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ တတော နံ ထေရော၊ ‘‘တာတ သင်္ဃရက္ခိတ၊ အသိက္ခိတွာဝ ယုဒ္ဓံ ပဝိဋ္ဌောသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘နာသက္ခိ၊ တာတ၊ ဝေဇယန္တံ ကမ္ပေတု’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ အာစရိယံ၊ ဘန္တေ၊ နာလတ္ထန္တိ။ အထ နံ ထေရော၊ ‘‘တာတ၊ တုမှာဒိသေ အကမ္ပေန္တေ အညော ကော ကမ္ပေဿတိ၊ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ တေ၊ တာတ၊ ဥဒကပိဋ္ဌေ ဂေါမယခဏ္ဍံ ပိလဝန္တံ၊ တာတ၊ ကပလ္လပူဝံ ပစ္စန္တံ အန္တန္တေန ပရိစ္ဆိန္နန္တိ ဣမိနာ ဩပမ္မေန ဇာနာဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ဝဋ္ဋိဿတိ၊ ဘန္တေ၊ ဧတ္တကေနာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပါသာဒေန ပတိဋ္ဌိတောကာသံ ဥဒကံ ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာယ ဝေဇယန္တာဘိမုခေါ အဂမာသိ။ ဒေဝဓီတရော တံ ဒိသွာ ‘‘ဧကဝါရံ လဇ္ဇိတွာ ဂတော၊ ပုနပိ သာမဏေရော ဧတိ၊ ပုနပိ ဧတီ’’တိ ဝဒိံသု။ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ‘‘မာ မယှံ ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ကထယိတ္ထ၊ ဣဒါနိ တေန အာစရိယော လဒ္ဓါ ခဏေန ပါသာဒံ ကမ္ပေဿတီ’’တိ အာဟ။ သာမဏေရောပိ ပါဒင်္ဂုဋ္ဌေန ပါသာဒထူပိကံ ပဟရိ၊ ပါသာဒေါ စတူဟိ ဒိသာဟိ ဩဏမတိ။ ဒေဝတာ ‘‘ပတိဋ္ဌာတုံ ဒေဟိ၊ တာတ၊ ပါသာဒဿ၊ ပတိဋ္ဌာတုံ ဒေဟိ၊ တာတ၊ ပါသာဒဿာ’’တိ ဝိရဝိံသု။ သာမဏေရော ပါသာဒံ ယထာဌာနေ ဌပေတွာ ပါသာဒမတ္ထကေ ဌတွာ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –

‘‘အဇ္ဇေဝါဟံ ပဗ္ဗဇိတော၊ အဇ္ဇ ပတ္တာသဝက္ခယံ၊

အဇ္ဇ ကမ္ပေမိ ပါသာဒံ၊ အဟော ဗုဒ္ဓဿုဠာရတာ။

‘‘အဇ္ဇေဝါဟံ ပဗ္ဗဇိတော၊ အဇ္ဇ ပတ္တာသဝက္ခယံ၊

အဇ္ဇ ကမ္ပေမိ ပါသာဒံ၊ အဟော ဓမ္မဿုဠာရတာ။

‘‘အဇ္ဇေဝါဟံ ပဗ္ဗဇိတော၊ အဇ္ဇ ပတ္တာသဝက္ခယံ၊

အဇ္ဇ ကမ္ပေမိ ပါသာဒံ၊ အဟော သင်္ဃဿုဠာရတာ’’တိ။

‘‘ဓမ္မတာ ဧသာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယဒါ ဗောဓိသတ္တော တုသိတကာယာ စဝိတွာ မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈) ဝတွာ ‘‘အယဉ္စ ဒသသဟဿီ လောကဓာတု သင်္ကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပိ သမ္ပဝေဓီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၈)၊ တထာ ‘‘ဓမ္မတာ ဧသာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယဒါ ဗောဓိသတ္တော မာတုကုစ္ဆိမှာ နိက္ခမတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂) ဝတွာ ‘‘အယဉ္စ ဒသသဟဿီ လောကဓာတု သင်္ကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပိ သမ္ပဝေဓီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂) စ မဟာသတ္တဿ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိယံ အဘိဇာတိဉ္စ ဓမ္မတာဝသေန မဟာပဒါနေ ပထဝီကမ္ပဿ ဝုတ္တတ္တာ ဣတရေသုပိ စတူသု ဌာနေသု ပထဝီကမ္ပော ဓမ္မတာဝသေနေဝါတိ အတ္ထတော ဝုတ္တမေတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ နေသံ ပထဝီကမ္ပာနံ ကာရဏတော ပဝတ္တိအာကာရတော စ ဝိဘာဂံ ဒဿေတုံ ‘‘ဣတိ ဣမေသူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဓာတုကောပေနာတိ ဥက္ခေပကဝါတသင်္ခါတာယ ဝါယောဓာတုယာ ပကောပေန။ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေနာတိ ဉာဏိဒ္ဓိယာ၊ ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိယာ ဝါ သဘာဝေန၊ တေဇေနာတိ အတ္ထော။ ပုညတေဇေနာတိ ပုညာနုဘာဝေန၊ မဟာဗောဓိသတ္တဿ ပုညဗလေနာတိ အတ္ထော။ ဉာဏတေဇေနာတိ အနညသာဓာရဏေန ပဋိဝေဓဉာဏာနုဘာဝေန။ သာဓုကာရဒါနဝသေနာတိ ယထာ အနညသာဓာရဏပ္ပဋိဝေဓဉာဏာနုဘာဝေန အဘိဟတာ မဟာပထဝီ အဘိသမ္ဗောဓိယံ ကမ္ပိတ္ထ၊ ဧဝံ အနညသာဓာရဏေန ဒေသနာဉာဏာနုဘာဝေန အဘိဟတာ မဟာပထဝီ ကမ္ပိတ္ထ၊ တံ ပနဿာ သာဓုကာရဒါနံ ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘သာဓုကာရဒါနဝသေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ယေန ပန ဘဂဝါ အသီတိအနုဗျဉ္ဇနပ္ပဋိမဏ္ဍိတဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏဝိစိတြရူပကာယော သဗ္ဗာကာရပရိသုဒ္ဓသီလက္ခန္ဓာဒိဂုဏရတနသမိဒ္ဓိဓမ္မကာယော ပုညမဟတ္တထာမမဟတ္တဣဒ္ဓိမဟတ္တယသမဟတ္တပညာမဟတ္တာနံ ပရမုက္ကံသဂတော အသမော အသမသမော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အတ္တနော အတ္တဘာဝသညိတံ ခန္ဓပဉ္စကံ ကပ္ပံ ဝါ ကပ္ပာဝသေသံ ဝါ ဌပေတုံ သမတ္ထောပိ သင်္ခတဓမ္မပရိဇိဂုစ္ဆနာကာရပ္ပဝတ္တေန ဉာဏဝိသေသေန တိဏာယပိ အမညမာနော အာယုသင်္ခါရောဿဇ္ဇနဝိဓိနာ နိရပေက္ခော ဩဿဇ္ဇိ။ တဒနုဘာဝါဘိဟတာ မဟာပထဝီ အာယုသင်္ခရောဿဇ္ဇနေ အကမ္ပိတ္ထ။ တံ ပနဿာ ကာရုညသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဝိယ ဟောတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ကာရုညဘာဝေနာ’’တိ။

ယသ္မာ ဘဂဝါ ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇိ၊ အန္တရန္တရာ ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနေန တဿ ပုဗ္ဗဘာဂေ သာတိသယံ တိက္ခံ သူရံ ဝိပဿနာဉာဏဉ္စ ပဝတ္တေသိ။ ‘‘ယဒတ္ထဉ္စ မယာ ဧဝံ သုစိရကာလံ အနညသာဓာရဏော ပရမုက္ကံသဂတော ဉာဏသမ္ဘာရော သမ္ဘတော၊ အနုတ္တရော စ ဝိမောက္ခော သမဓိဂတော၊ တဿ ဝတ မေ သိခါပ္ပတ္တဖလဘူတာ အစ္စန္တနိဋ္ဌာ အနုပါဒိသေသပရိနိဗ္ဗာနဓာတု အဇ္ဇ သမိဇ္ဈတီ’’တိ ဘိယျော အတိဝိယ သောမနဿပ္ပတ္တဿ ဘဂဝတော ပီတိဝိပ္ဖာရာဒိဂုဏဝိပုလတရာနုဘာဝေါ ပရေဟိ အသာဓာရဏဉာဏာတိသယော ဥဒပါဒိ၊ ယဿ သမာပတ္တိဗလသမုပဗြူဟိတဿ ဉာဏာတိသယဿ အာနုဘာဝံ သန္ဓာယ ဣဒံ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေမေ ပိဏ္ဍပါတာ သမသမဖလာ သမသမဝိပါကာ’’တိအာဒိ (ဥဒါ။ ၇၅)၊ တသ္မာ တဿာနုဘာဝေန သမဘိဟတာ မဟာပထဝီ အကမ္ပိတ္ထ၊ တံ ပနဿာ တဿံ ဝေလာယံ အာရောဒနာကာရပ္ပတ္တိ ဝိယ ဟောတီတိ ‘‘အဋ္ဌမော အာရောဒနေနာ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဣဒါနိ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမတ္ထံ ဝိဝရန္တော ‘‘မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမန္တေ’’တိအာဒိမာဟ။ အယံ ပနတ္ထောတိ ‘‘သာဓုကာရဒါနဝသေနာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တ အတ္ထော။ ပထဝီဒေဝတာယ ဝသေနာတိ ဧတ္ထ သမုဒ္ဒဒေဝတာ ဝိယ မဟာပထဝိယာ အဓိဒေဝတာ ကိရ နာမ အတ္ထိ၊ တာဒိသေ ကာရဏေ သတိ တဿာ စိတ္တဝသေန အယံ မဟာပထဝီ သင်္ကမ္ပတိ သမ္ပကမ္ပတိ သမ္ပဝေဓတိ။ ယထာ ဝါတဝလာဟကဒေဝတာနံ စိတ္တဝသေန ဝါတာ ဝါယန္တိ၊ သီတုဏှအဗ္ဘဝဿဝလာဟကဒေဝတာနံ စိတ္တဝသေန သီတာဒယော ဘဝန္တိ၊ တထာ ဟိ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ အဘိသမ္ဗောဓိအတ္ထံ ဗောဓိရုက္ခမူလေ နိသိန္နဿ လောကနာထဿ အန္တရာယကရဏတ္ထံ ဥပဋ္ဌိတံ မာရဗလံ ဝိဓမိတုံ –

‘‘အစေတနာယံ ပထဝီ၊ အဝိညာယ သုခံ ဒုခံ၊

သာပိ ဒါနဗလာ မယှံ၊ သတ္တက္ခတ္တုံ ပကမ္ပထာ’’တိ။ (စရိယာ။ ၁။၁၂၄) –

ဝစနသမနန္တရံ မဟာပထဝီ ဘိဇ္ဇိတွာ သပရိသံ မာရံ ပရိဝတ္တေသိ။ ဧတန္တိ သာဓုကာရဒါနာဒိ။ ယဒိပိ နတ္ထိ အစေတနတ္တာ၊ ဓမ္မတာဝသေန ပန ဝုတ္တနယေန သိယာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ဓမ္မတာ ပန အတ္ထတော ဓမ္မဘာဝေါ၊ သော ပုညဓမ္မဿ ဝါ ဉာဏဓမ္မဿ ဝါ အာနုဘာဝသဘာဝေါတိ။ တယိဒံ သဗ္ဗံ ဝိစာရိတမေဝ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ –

‘‘ဣမေ ဓမ္မေ သမ္မသတော၊ သဘာဝသရသလက္ခဏေ၊

ဓမ္မတေဇေန ဝသုဓာ၊ ဒသသဟဿီ ပကမ္ပထာ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၁၆၆) –

အာဒိဝစနဉ္စ သမတ္ထိတံ ဟောတိ။

အယံ ပန (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၉) မဟာပထဝီ အပရေသုပိ အဋ္ဌသု ဌာနေသု အကမ္ပိတ္ထ မဟာဘိနိက္ခမနေ ဗောဓိမဏ္ဍူပသင်္ကမနေ ပံသုကူလဂ္ဂဟဏေ ပံသုကူလဓောဝနေ ကာဠကာရာမသုတ္တေ ဂေါတမကသုတ္တေ ဝေဿန္တရဇာတကေ ဗြဟ္မဇာလေတိ။ တတ္ထ မဟာဘိနိက္ခမနဗောဓိမဏ္ဍူပသင်္ကမနေသု ဝီရိယဗလေန အကမ္ပိတ္ထ။ ပံသုကူလဂ္ဂဟဏေ ‘‘ဒွိသဟဿဒီပပရိဝါရေ နာမ စတ္တာရော မဟာဒီပေ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ သုသာနံ ဂန္တွာ ပံသုကူလံ ဂဏှန္တေန ဒုက္ကရံ ဘဂဝတာ ကတ’’န္တိ အစ္ဆရိယဝေဂါဘိဟတာ အကမ္ပိတ္ထ။ ပံသုကူလဓောဝနဝေဿန္တရဇာတကေသု အကာလကမ္ပနေန အကမ္ပိတ္ထ။ ကာဠကာရာမဂေါတမကသုတ္တေသု (အ။ နိ။ ၄။၂၄၊ ၃။၁၂၆) ‘‘အဟံ သက္ခီ ဘဂဝါ’’တိ သက္ခိဘာဝေန အကမ္ပိတ္ထ။ ဗြဟ္မဇာလေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၄၇) ပန ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဂတေသု ဝိဇဋေတွာ နိဂ္ဂုမ္ဗံ ကတွာ ဒေသိယမာနေသု သာဓုကာရဒါနဝသေန အကမ္ပိတ္ထာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

န ကေဝလဉ္စ ဧတေသုယေဝ ဌာနေသု ပထဝီ အကမ္ပိတ္ထ၊ အထ ခေါ တီသု သင်္ဂဟေသုပိ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရဿ ဣမံ ဒီပံ အာဂန္တွာ ဇောတိဝနေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသိတဒိဝသေပိ အကမ္ပိတ္ထ။ ကလျာဏိယမဟာဝိဟာရေ စ ပိဏ္ဍပါတိယတ္ထေရဿ စေတိယင်္ဂဏံ သမ္မဇ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ နိသီဒိတွာ ဗုဒ္ဓါရမ္မဏံ ပီတိံ ဂဟေတွာ ဣမံ သုတ္တန္တံ အာရဒ္ဓဿ သုတ္တပရိယောသာနေ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ အကမ္ပိတ္ထ။ လောဟပါသာဒဿ ပါစီနအမ္ဗလဋ္ဌိကဋ္ဌာနံ နာမ အဟောသိ၊ တတ္ထ နိသီဒိတွာ ဒီဃဘာဏကတ္ထေရာ ဗြဟ္မဇာလသုတ္တံ အာရဘိံသု။ တေသံ သဇ္ဈာယပရိယောသာနေပိ ဥဒကပရိယန္တမေဝ ကတွာ ပထဝီ အကမ္ပိတ္ထ။

ယဒိ ဧဝံ ‘‘အဋ္ဌိမေ၊ အာနန္ဒ၊ ဟေတူ အဋ္ဌ ပစ္စယာ မဟတော ဘူမိစာလဿ ပါတုဘာဝါယာ’’တိ ကသ္မာ အဋ္ဌေဝ ဟေတူ ဝုတ္တာတိ? နိယမဟေတုဘာဝတော။ ဣမေယေဝ ဟိ အဋ္ဌ ဟေတူ နိယမန္တိ၊ နာညေ။ တေ ဟိ ကဒါစိ သမ္ဘဝန္တီတိ အနိယမဘာဝတော န ဂဏိတာ။ ဝုတ္တဉှေတံ နာဂသေနတ္ထေရေန မိလိန္ဒပဉှေ (မိ။ ပ။ ၄။၁။၄) –

‘‘အဋ္ဌိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဟေတူ အဋ္ဌ ပစ္စယာ မဟတော ဘူမိစာလဿ ပါတုဘာဝါယာတိ။ ယံ ဝေဿန္တရေန ရညာ မဟာဒါနေ ဒီယမာနေ သတ္တက္ခတ္တုံ မဟာပထဝီ ကမ္ပိတာ၊ တဉ္စ ပန အကာလိကံ ကဒါစုပ္ပတ္တိကံ အဋ္ဌဟိ ဟေတူဟိ ဝိပ္ပမုတ္တံ၊ တသ္မာ အဂဏိတံ အဋ္ဌဟိ ဟေတူဟိ။

‘‘ယထာ၊ မဟာရာဇ၊ လောကေ တယောယေဝ မေဃာ ဂဏီယန္တိ ဝဿိကော၊ ဟေမန္တိကော၊ ပါဝုသကောတိ။ ယဒိ တေ မုဉ္စိတွာ အညော မေဃော ပဝဿတိ၊ န သော မေဃော ဂဏီယတိ သမ္မတေဟိ မေဃေဟိ၊ အကာလမေဃောတွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ ဝေဿန္တရေန ရညာ မဟာဒါနေ ဒီယမာနေ ယံ သတ္တက္ခတ္တုံ မဟာပထဝီ ကမ္ပိတာ၊ အကာလိကံ ဧတံ ကဒါစုပ္ပတ္တိကံ အဋ္ဌဟိ ဟေတူဟိ ဝိပ္ပမုတ္တံ၊ န တံ ဂဏီယတိ အဋ္ဌဟိ ဟေတူဟိ။

‘‘ယထာ ဝါ ပန၊ မဟာရာဇ၊ ဟိမဝန္တာ ပဗ္ဗတာ ပဉ္စ နဒိသတာနိ သန္ဒန္တိ၊ တေသံ၊ မဟာရာဇ၊ ပဉ္စန္နံ နဒိသတာနံ ဒသေဝ နဒိယော နဒိဂဏနာယ ဂဏီယန္တိ။ သေယျထိဒံ – ဂင်္ဂါ၊ ယမုနာ၊ အစိရဝတီ၊ သရဘူ၊ မဟီ၊ သိန္ဓု၊ သရဿတီ၊ ဝေတြဝတီ၊ ဝီတံသာ၊ စန္ဒဘာဂါတိ။ အဝသေသာ နဒိယော နဒိဂဏနာယ အဂဏိတာ။ ကိံကာရဏာ? န တာ နဒိယော ဓုဝသလိလာ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ ဝေဿန္တရေန ရညာ မဟာဒါနေ ဒီယမာနေ ယံ သတ္တက္ခတ္တုံ မဟာပထဝီ ကမ္ပိတာ၊ အကာလိကံ ဧတံ ကဒါစုပ္ပတ္တိကံ အဋ္ဌဟိ ဟေတူဟိ ဝိပ္ပမုတ္တံ၊ န တံ ဂဏီယတိ အဋ္ဌဟိ ဟေတူဟိ။

‘‘ယထာ ဝါ ပန၊ မဟာရာဇ၊ ရညော သတမ္ပိ ဒွိသတမ္ပိ တိသတမ္ပိ အမစ္စာ ဟောန္တိ၊ တေသံ ဆယေဝ ဇနာ အမစ္စဂဏနာယ ဂဏီယန္တိ။ သေယျထိဒံ – သေနာပတိ၊ ပုရောဟိတော၊ အက္ခဒဿော၊ ဘဏ္ဍာဂါရိကော၊ ဆတ္တဂ္ဂါဟကော၊ ခဂ္ဂဂ္ဂါဟကော၊ ဧတေယေဝ အမစ္စဂဏနာယ ဂဏီယန္တိ။ ကိံကာရဏာ? ယုတ္တတ္တာ ရာဇဂုဏေဟိ။ အဝသေသာ အဂဏိတာ၊ သဗ္ဗေ အမစ္စာတွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ ဝေဿန္တရေန ရညာ မဟာဒါနေ ဒီယမာနေ ယံ သတ္တက္ခတ္တုံ မဟာပထဝီ ကမ္ပိတာ၊ အကာလိကံ ဧတံ ကဒါစုပ္ပတ္တိကံ အဋ္ဌဟိ ဟေတူဟိ ဝိပ္ပမုတ္တံ၊ န တံ ဂဏီယတိ အဋ္ဌဟိ ဟေတူဟီ’’တိ။

ဘူမိစာလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စာပါလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။