📜

၁။ ယမကဝဂ္ဂေါ

၁။ စက္ခုပါလတ္ထေရဝတ္ထု

၁။

‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ¶ ¶ ဓမ္မာ၊ မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ၊

မနသာ စေ ပဒုဋ္ဌေန၊ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊

တတော နံ ဒုက္ခမနွေတိ၊ စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒ’’န္တိ။ –

အယံ ဓမ္မဒေသနာ ကတ္ထ ဘာသိတာတိ? သာဝတ္ထိယံ။ ကံ အာရဗ္ဘာတိ? စက္ခုပါလတ္ထေရံ။

သာဝတ္ထိယံ ကိရ မဟာသုဝဏ္ဏော နာမ ကုဋုမ္ဗိကော အဟောသိ အဍ္ဎော မဟဒ္ဓနော မဟာဘောဂေါ အပုတ္တကော။ သော ဧကဒိဝသံ နှာနတိတ္ထံ နှတွာ နတွာ အာဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ သမ္ပန္နပတ္တသာခံ ဧကံ ဝနပ္ပတိံ ဒိသွာ ‘‘အယံ မဟေသက္ခာယ ဒေဝတာယ ပရိဂ္ဂဟိတော ဘဝိဿတီ’’တိ တဿ ဟေဋ္ဌာဘာဂံ သောဓာပေတွာ ပါကာရပရိက္ခေပံ ကာရာပေတွာ ဝါလုကံ ဩကိရာပေတွာ ဓဇပဋာကံ ဥဿာပေတွာ ဝနပ္ပတိံ အလင်္ကရိတွာ အဉ္ဇလိံ ကရိတွာ ‘‘သစေ ပုတ္တံ ဝါ ဓီတရံ ဝါ လဘေယျံ၊ တုမှာကံ မဟာသက္ကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ ပတ္ထနံ ကတွာ ပက္ကာမိ။

အထဿ န စိရဿေဝ ဘရိယာယ ကုစ္ဆိယံ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌာသိ။ သာ ¶ ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဉတွာ တဿ အာရောစေသိ။ သော တဿာ ဂဗ္ဘဿ ပရိဟာရမဒါသိ။ သာ ဒသမာသစ္စယေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တံ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ ¶ သေဋ္ဌိ အတ္တနာ ပါလိတံ ဝနပ္ပတိံ နိဿာယ လဒ္ဓတ္တာ တဿ ပါလောတိ နာမံ အကာသိ။ သာ အပရဘာဂေ အညမ္ပိ ပုတ္တံ လဘိ။ တဿ စူဠပါလောတိ နာမံ ကတွာ ဣတရဿ မဟာပါလောတိ နာမံ အကာသိ။ တေ ဝယပ္ပတ္တေ ဃရဗန္ဓနေန ဗန္ဓိံသု။ အပရဘာဂေ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ သဗ္ဗမ္ပိ ဝိဘဝံ ဣတရေယေဝ ဝိစာရိံသု။

တသ္မိံ သမယေ သတ္ထာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော အနုပုဗ္ဗေနာဂန္တွာ အနာထပိဏ္ဍိကေန မဟာသေဋ္ဌိနာ စတုပဏ္ဏာသကောဋိဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကာရိတေ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရေ ဝိဟရတိ မဟာဇနံ သဂ္ဂမဂ္ဂေ စ မောက္ခမဂ္ဂေ စ ပတိဋ္ဌာပယမာနော။ တထာဂတော ဟိ မာတိပက္ခတော အသီတိယာ၊ ပိတိပက္ခတော ¶ အသီတိယာတိ ဒွေအသီတိဉာတိကုလသဟဿေဟိ ကာရိတေ နိဂြောဓမဟာဝိဟာရေ ဧကမေဝ ဝဿာဝါသံ ဝသိ၊ အနာထပိဏ္ဍိကေန ကာရိတေ ဇေတဝနမဟာဝိဟာရေ ဧကူနဝီသတိဝဿာနိ၊ ဝိသာခါယ သတ္တဝီသတိကောဋိဓနပရိစ္စာဂေန ကာရိတေ ပုဗ္ဗာရာမေ ဆဗ္ဗဿာနီတိ ဒွိန္နံ ကုလာနံ ဂုဏမဟတ္တတံ ပဋိစ္စ သာဝတ္ထိံ နိဿာယ ပဉ္စဝီသတိဝဿာနိ ဝဿာဝါသံ ဝသိ။ အနာထပိဏ္ဍိကောပိ ဝိသာခါပိ မဟာဥပါသိကာ နိဗဒ္ဓံ ဒိဝသဿ ဒွေ ဝါရေ တထာဂတဿ ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဂစ္ဆန္တာ စ ‘‘ဒဟရသာမဏေရာ နော ဟတ္ထေ ဩလောကေဿန္တီ’’တိ တုစ္ဆဟတ္ထာ န ဂတပုဗ္ဗာ။ ပုရေဘတ္တံ ဂစ္ဆန္တာ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒီနိ ¶ ဂဟေတွာဝ ဂစ္ဆန္တိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဂစ္ဆန္တာ ပဉ္စ ဘေသဇ္ဇာနိ အဋ္ဌ စ ပါနာနိ။ နိဝေသနေသု ပန တေသံ ဒွိန္နံ ဒွိန္နံ ဘိက္ခုသဟဿာနံ နိစ္စံ ပညတ္တာသနာနေဝ ဟောန္တိ။ အန္နပါနဘေသဇ္ဇေသု ယော ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တဿ တံ ယထိစ္ဆိတမေဝ သမ္ပဇ္ဇတိ။ တေသု အနာထပိဏ္ဍိကေန ဧကဒိဝသမ္ပိ သတ္ထာ ပဉှံ န ပုစ္ဆိတပုဗ္ဗော။ သော ကိရ ‘‘တထာဂတော ဗုဒ္ဓသုခုမာလော ခတ္တိယသုခုမာလော၊ ‘ဗဟူပကာရော မေ၊ ဂဟပတီ’တိ မယှံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ကိလမေယျာ’’တိ သတ္ထရိ အဓိမတ္တသိနေဟေန ပဉှံ န ပုစ္ဆတိ။ သတ္ထာ ပန တသ္မိံ နိသိန္နမတ္တေယေဝ ‘‘အယံ သေဋ္ဌိ မံ အရက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ရက္ခတိ။ အဟဉှိ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ အတ္တနော သီသံ ဆိန္ဒိတွာ အက္ခီနိ ဥပ္ပာဋေတွာ ဟဒယမံသံ ဥပ္ပာဋေတွာ ပါဏသမံ ပုတ္တဒါရံ ပရိစ္စဇိတွာ ပါရမိယော ပူရေန္တော ပရေသံ ဓမ္မဒေသနတ္ထမေဝ ပူရေသိံ။ ဧသ မံ အရက္ခိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ရက္ခတီ’’တိ ဧကံ ဓမ္မဒေသနံ ကထေတိယေဝ။

တဒါ ¶ သာဝတ္ထိယံ သတ္တ မနုဿကောဋိယော ဝသန္တိ။ တေသု သတ္ထု ဓမ္မကထံ သုတွာ ပဉ္စကောဋိမတ္တာ မနုဿာ အရိယသာဝကာ ဇာတာ၊ ဒွေကောဋိမတ္တာ မနုဿာ ပုထုဇ္ဇနာ။ တေသု အရိယသာဝကာနံ ဒွေယေဝ ကိစ္စာနိ အဟေသုံ – ပုရေဘတ္တံ ဒါနံ ဒေန္တိ၊ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ ဝတ္ထဘေသဇ္ဇပါနကာဒီနိ ဂါဟာပေတွာ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တိ။ အထေကဒိဝသံ မဟာပါလော အရိယသာဝကေ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထေ ¶ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ‘‘အယံ မဟာဇနော ကုဟိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဓမ္မဿဝနာယာ’’တိ သုတွာ ‘‘အဟမ္ပိ ဂမိဿာမီ’’တိ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပရိသပရိယန္တေ နိသီဒိ။

ဗုဒ္ဓါ စ နာမ ဓမ္မံ ဒေသေန္တာ သရဏသီလပဗ္ဗဇ္ဇာဒီနံ ဥပနိဿယံ ဩလောကေတွာ အဇ္ဈာသယဝသေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တိ၊ တသ္မာ တံ ဒိဝသံ သတ္ထာ တဿ ဥပနိဿယံ ဩလောကေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော အနုပုဗ္ဗိကထံ ကထေသိ။ သေယျထိဒံ – ဒါနကထံ၊ သီလကထံ၊ သဂ္ဂကထံ၊ ကာမာနံ အာဒီနဝံ၊ ဩကာရံ သံကိလေသံ၊ နေက္ခမ္မေ အာနိသံသံ ပကာသေသိ။ တံ သုတွာ မဟာပါလော ကုဋုမ္ဗိကော စိန္တေသိ – ‘‘ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တံ ပုတ္တဓီတရော ဝါ ဘာတရော ဝါ ဘောဂါ ဝါ နာနုဂစ္ဆန္တိ၊ သရီရမ္ပိ အတ္တနာ ¶ သဒ္ဓိံ န ဂစ္ဆတိ၊ ကိံ မေ ဃရာဝါသေန ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ သော ဒေသနာပရိယောသာနေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ အထ နံ သတ္ထာ – ‘‘အတ္ထိ တေ ကောစိ အာပုစ္ဆိတဗ္ဗယုတ္တကော ဉာတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကနိဋ္ဌဘာတာ မေ အတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ တံ အာပုစ္ဆာဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဂေဟံ ဂန္တွာ ကနိဋ္ဌံ ပက္ကောသာပေတွာ – ‘‘တာတ၊ ယံ မယှံ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ သဝိညာဏကမ္ပိ အဝိညာဏကမ္ပိ ဓနံ ကိဉ္စိ အတ္ထိ၊ သဗ္ဗံ တံ တဝ ဘာရော၊ ပဋိပဇ္ဇာဟိ န’’န္တိ။ ‘‘တုမှေ ပန ကိံ ကရိဿထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကထေသိ ဘာတိက၊ တွံ မေ မာတရိ မတာယ မာတာ ဝိယ၊ ပိတရိ မတေ ပိတာ ဝိယ လဒ္ဓါ၊ ဂေဟေ တေ မဟာဝိဘဝေါ၊ သက္ကာ ဂေဟံ အဇ္ဈာဝသန္တေဟေဝ ပုညာနိ ကာတုံ ¶ ၊ မာ ဧဝံ ကရိတ္ထာ’’တိ။ ‘‘တာတ၊ အဟံ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဃရာဝါသေ ဝသိတုံ န သက္ကောမိ။ သတ္ထာရာ ဟိ အတိသဏှသုခုမံ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနကလျာဏော ဓမ္မော ဒေသိတော၊ န သက္ကာ သော အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တေန ပူရေတုံ ¶ ၊ ပဗ္ဗဇိဿာမိ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘ဘာတိက၊ တရုဏာယေဝ တာဝတ္ထ၊ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇိဿထာ’’တိ။ ‘‘တာတ၊ မဟလ္လကဿ ဟိ အတ္တနော ဟတ္ထပါဒါပိ အနဿဝါ ဟောန္တိ၊ န အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တန္တိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန ဉာတကာ၊ သွာဟံ တဝ ကထံ န ကရောမိ၊ သမဏပဋိပတ္တိံယေဝ ပူရေဿာမိ’’။

‘‘ဇရာဇဇ္ဇရိတာ ဟောန္တိ၊ ဟတ္ထပါဒါ အနဿဝါ၊

ယဿ သော ဝိဟတတ္ထာမော၊ ကထံ ဓမ္မံ စရိဿတိ’’။ –

ပဗ္ဗဇိဿာမေဝါဟံ၊ တာတာတိ တဿ ဝိရဝန္တဿေဝ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ လဒ္ဓပဗ္ဗဇ္ဇူပသမ္ပဒေါ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကေ ပဉ္စ ဝဿာနိ ဝသိတွာ ဝုဋ္ဌဝဿော ပဝါရေတွာ သတ္ထာရမုပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမသ္မိံ သာသနေ ကတိ ဓုရာနီ’’တိ? ‘‘ဂန္ထဓုရံ၊ ဝိပဿနာဓုရန္တိ ဒွေယေဝ ဓုရာနိ ဘိက္ခူ’’တိ။ ‘‘ကတမံ ပန၊ ဘန္တေ၊ ဂန္ထဓုရံ၊ ကတမံ ဝိပဿနာဓုရ’’န္တိ? ‘‘အတ္တနော ပညာနုရူပေန ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ နိကာယေ သကလံ ဝါ ပန တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ တဿ ဓာရဏံ၊ ကထနံ၊ ဝါစနန္တိ ¶ ဣဒံ ဂန္ထဓုရံ နာမ၊ သလ္လဟုကဝုတ္တိနော ပန ပန္တသေနာသနာဘိရတဿ အတ္တဘာဝေ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေတွာ သာတစ္စကိရိယဝသေန ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တဂ္ဂဟဏန္တိ ဣဒံ ဝိပဿနာဓုရံ နာမာ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ အဟံ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇိတော ဂန္ထဓုရံ ပူရေတုံ န သက္ခိဿာမိ၊ ဝိပဿနာဓုရံ ပန ပူရေဿာမိ၊ ကမ္မဋ္ဌာနံ မေ ကထေထာ’’တိ။ အထဿ သတ္ထာ ယာဝ အရဟတ္တံ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေသိ။

သော သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနာ သဟဂါမိနော ဘိက္ခူ ပရိယေသန္တော သဋ္ဌိ ဘိက္ခူ လဘိတွာ တေဟိ ¶ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိတွာ ဝီသယောဇနသတမဂ္ဂံ ဂန္တွာ ဧကံ မဟန္တံ ပစ္စန္တဂါမံ ပတွာ တတ္ထ သပရိဝါရော ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ မနုဿာ ဝတ္တသမ္ပန္နေ ဘိက္ခူ ဒိသွာဝ ပသန္နစိတ္တာ အာသနာနိ ပညာပေတွာ နိသီဒါပေတွာ ပဏီတေနာဟာရေန ပရိဝိသိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကုဟိံ အယျာ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ယထာဖာသုကဋ္ဌာနံ ဥပါသကာ’’တိ ဝုတ္တေ ပဏ္ဍိတာ မနုဿာ ‘‘ဝဿာဝါသံ သေနာသနံ ပရိယေသန္တိ ဘဒန္တာ’’တိ ဉတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ သစေ အယျာ ဣမံ တေမာသံ ဣဓ ဝသေယျုံ၊ မယံ သရဏေသု ပတိဋ္ဌာယ သီလာနိ ဂဏှေယျာမာ’’တိ အာဟံသု။ တေပိ ‘‘မယံ ဣမာနိ ကုလာနိ နိဿာယ ဘဝနိဿရဏံ ကရိဿာမာ’’တိ အဓိဝါသေသုံ။

မနုဿာ ¶ တေသံ ပဋိညံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ သမ္ပာဒေတွာ အဒံသု။ တေ နိဗဒ္ဓံ တမေဝ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တိ။ အထ နေ ဧကော ဝေဇ္ဇော ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဗဟူနံ ဝသနဋ္ဌာနေ အဖာသုကမ္ပိ နာမ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ မယှံ ကထေယျာထ၊ ဘေသဇ္ဇံ ကရိဿာမီ’’တိ ပဝါရေသိ။ ထေရော ဝဿူပနာယိကဒိဝသေ တေ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ပုစ္ဆိ၊ ‘‘အာဝုသော ¶ ၊ ဣမံ တေမာသံ ကတိဟိ ဣရိယာပထေဟိ ဝီတိနာမေဿထာ’’တိ? ‘‘စတူဟိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပနေတံ၊ အာဝုသော၊ ပတိရူပံ၊ နနု အပ္ပမတ္တေဟိ ဘဝိတဗ္ဗံ’’? ‘‘မယဉှိ ဓရမာနကဿ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အာဂတာ၊ ဗုဒ္ဓါ စ နာမ န သက္ကာ ပမာဒေန အာရာဓေတုံ၊ ကလျာဏဇ္ဈာသယေန တေ ဝေါ အာရာဓေတဗ္ဗာ။ ပမတ္တဿ စ နာမ စတ္တာရော အပါယာ သကဂေဟသဒိသာ၊ အပ္ပမတ္တာ ဟောထာဝုသော’’တိ။ ‘‘ကိံ တုမှေ ပန၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အဟံ တီဟိ ဣရိယာပထေဟိ ဝီတိနာမေဿာမိ၊ ပိဋ္ဌိံ န ပသာရေဿာမိ၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ၊ အပ္ပမတ္တာ ဟောထာ’’တိ။

အထ ထေရဿ နိဒ္ဒံ အနောက္ကမန္တဿ ပဌမမာသေ အတိက္ကန္တေ မဇ္ဈိမမာသေ သမ္ပတ္တေ အက္ခိရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဆိဒ္ဒဃဋတော ဥဒကဓာရာ ဝိယ အက္ခီဟိ အဿုဓာရာ ပဂ္ဃရန္တိ။ သော သဗ္ဗရတ္တိံ သမဏဓမ္မံ ကတွာ အရုဏုဂ္ဂမနေ ဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ နိသီဒိ။ ဘိက္ခူ ဘိက္ခာစာရဝေလာယ ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဘိက္ခာစာရဝေလာ၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘တေန ဟိ၊ အာဝုသော၊ ဂဏှထ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ။ အတ္တနော ပတ္တစီဝရံ ဂါဟာပေတွာ နိက္ခမိ။ ဘိက္ခူ တဿ အက္ခီဟိ အဿူနိ ပဂ္ဃရန္တေ ဒိသွာ၊ ‘‘ကိမေတံ၊ ဘန္တေ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘အက္ခီနိ မေ၊ အာဝုသော၊ ဝါတာ ဝိဇ္ဈန္တီ’’တိ။ ‘‘နနု၊ ဘန္တေ၊ ဝေဇ္ဇေန ပဝါရိတမှာ၊ တဿ ကထေမာ’’တိ။ ‘‘သာဓာဝုသော’’တိ ¶ တေ ဝေဇ္ဇဿ ကထယိံသု။ သော တေလံ ပစိတွာ ပေသေသိ။ ထေရော နာသာယ တေလံ အာသိဉ္စန္တော နိသိန္နကောဝ အာသိဉ္စိတွာ အန္တောဂါမံ ပါဝိသိ။ ဝေဇ္ဇော တံ ဒိသွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ အယျဿ ကိရ အက္ခီနိ ဝါတော ဝိဇ္ဈတီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဥပါသကာ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ မယာ တေလံ ပစိတွာ ပေသိတံ၊ နာသာယ ဝေါ တေလံ အာသိတ္တ’’န္တိ? ‘‘အာမ၊ ဥပါသကာ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ¶ ကီဒိသ’’န္တိ? ‘‘ရုဇ္ဇတေဝ ဥပါသကာ’’တိ။ ဝေဇ္ဇော ‘‘မယာ ဧကဝါရေနေဝ ဝူပသမနသမတ္ထံ တေလံ ပဟိတံ၊ ကိံ နု ခေါ ရောဂေါ န ဝူပသန္တော’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ နိသီဒိတွာ ဝေါ တေလံ အာသိတ္တံ၊ နိပဇ္ဇိတွာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ထေရော တုဏှီ အဟောသိ၊ ပုနပ္ပုနံ ပုစ္ဆိယမာနောပိ န ကထေသိ။ သော ‘‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ထေရဿ ¶ ဝသနဋ္ဌာနံ ဩလောကေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ – ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ ဂစ္ဆထာ’’တိ ထေရံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တော စင်္ကမနနိသီဒနဋ္ဌာနမေဝ ဒိသွာ သယနဋ္ဌာနံ အဒိသွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ နိသိန္နေဟိ ဝေါ အာသိတ္တံ၊ နိပန္နေဟီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ထေရော တုဏှီ အဟောသိ။ ‘‘မာ၊ ဘန္တေ၊ ဧဝံ ကရိတ္ထ၊ သမဏဓမ္မော နာမ သရီရံ ယာပေန္တေန သက္ကာ ကာတုံ၊ နိပဇ္ဇိတွာ အာသိဉ္စထာ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ယာစိ။ ‘‘ဂစ္ဆ တွံ တာဝါဝုသော၊ မန္တေတွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝေဇ္ဇံ ဥယျောဇေသိ။ ထေရဿ စ တတ္ထ နေဝ ဉာတီ၊ န သာလောဟိတာ အတ္ထိ၊ တေန သဒ္ဓိံ မန္တေယျ? ကရဇကာယေန ပန သဒ္ဓိံ မန္တေန္တော ¶ ‘‘ဝဒေဟိ တာဝ၊ အာဝုသော ပါလိတ၊ တွံ ကိံ အက္ခီနိ ဩလောကေဿသိ၊ ဥဒါဟု ဗုဒ္ဓသာသနံ? အနမတဂ္ဂသ္မိဉှိ သံသာရဝဋ္ဋေ တဝ အက္ခိကာဏဿ ဂဏနာ နာမ နတ္ထိ၊ အနေကာနိ ပန ဗုဒ္ဓသတာနိ ဗုဒ္ဓသဟဿာနိ အတီတာနိ။ တေသု တေ ဧကဗုဒ္ဓါပိ န ပရိစိဏ္ဏော၊ ဣဒါနိ ဣမံ အန္တောဝဿံ တယော မာသေ န နိပဇ္ဇိဿာမီတိ တေမာသံ နိဗဒ္ဓဝီရိယံ ကရိဿာမိ။ တသ္မာ တေ စက္ခူနိ နဿန္တု ဝါ ဘိဇ္ဇန္တု ဝါ၊ ဗုဒ္ဓသာသနမေဝ ဓာရေဟိ၊ မာ စက္ခူနီ’’တိ ဘူတကာယံ ဩဝဒန္တော ဣမာ ဂါထာယော အဘာသိ –

‘‘စက္ခူနိ ဟာယန္တု မမာယိတာနိ၊

သောတာနိ ဟာယန္တု တထေဝ ကာယော၊

သဗ္ဗမ္ပိဒံ ဟာယတု ဒေဟနိဿိတံ၊

ကိံ ကာရဏာ ပါလိတ တွံ ပမဇ္ဇသိ။

‘‘စက္ခူနိ ဇီရန္တု မမာယိတာနိ၊

သောတာနိ ဇီရန္တု တထေဝ ကာယော၊

သဗ္ဗမ္ပိဒံ ဇီရတု ဒေဟနိဿိတံ၊

ကိံ ကာရဏာ ပါလိတ တွံ ပမဇ္ဇသိ။

‘‘စက္ခူနိ ဘိဇ္ဇန္တု မမာယိတာနိ၊

သောတာနိ ဘိဇ္ဇန္တု တထေဝ ကာယော၊

သဗ္ဗမ္ပိဒံ ¶ ဘိဇ္ဇတု ဒေဟနိဿိတံ၊

ကိံ ကာရဏာ ပါလိတ တွံ ပမဇ္ဇသီ’’တိ။

ဧဝံ ¶ ¶ တီဟိ ဂါထာဟိ အတ္တနော ဩဝါဒံ ဒတွာ နိသိန္နကောဝ နတ္ထုကမ္မံ ကတွာ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ ဝေဇ္ဇော တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ နတ္ထုကမ္မံ ကတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ ဥပါသကာ’’တိ။ ‘‘ကီဒိသံ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ရုဇ္ဇတေဝ ဥပါသကာ’’တိ။ ‘‘နိသီဒိတွာ ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ နတ္ထုကမ္မံ ကတံ၊ နိပဇ္ဇိတွာ’’တိ။ ထေရော တုဏှီ အဟောသိ၊ ပုနပ္ပုနံ ပုစ္ဆိယမာနောပိ န ကိဉ္စိ ကထေသိ။ အထ နံ ဝေဇ္ဇော၊ ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှေ သပ္ပာယံ န ကရောထ၊ အဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ ‘အသုကေန မေ တေလံ ပက္က’န္တိ မာ ဝဒိတ္ထ၊ အဟမ္ပိ ‘မယာ ဝေါ တေလံ ပက္က’န္တိ န ဝက္ခာမီ’’တိ အာဟ။ သော ဝေဇ္ဇေန ပစ္စက္ခာတော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ တွံ ဝေဇ္ဇေနာပိ ပစ္စက္ခာတောသိ၊ ဣရိယာပထံ မာ ဝိဿဇ္ဇိ သမဏာတိ။

‘‘ပဋိက္ခိတ္တော တိကိစ္ဆာယ၊ ဝေဇ္ဇေနာပိ ဝိဝဇ္ဇိတော၊

နိယတော မစ္စုရာဇဿ၊ ကိံ ပါလိတ ပမဇ္ဇသီ’’တိ။ –

ဣမာယ ဂါထာယ အတ္တာနံ ဩဝဒိတွာ သမဏဓမ္မံ အကာသိ။ အထဿ မဇ္ဈိမယာမေ အတိက္ကန္တေ အပုဗ္ဗံ အစရိမံ အက္ခီနိ စေဝ ကိလေသာ စ ဘိဇ္ဇိံသု။ သော သုက္ခဝိပဿကော အရဟာ ဟုတွာ ဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ နိသီဒိ။

ဘိက္ခူ ဘိက္ခာစာရဝေလာယ အာဂန္တွာ ‘‘ဘိက္ခာစာရကာလော၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘ကာလော၊ အာဝုသော’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆထာ’’တိ။ ‘‘ကိံ တုမှေ ပန၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အက္ခီနိ မေ၊ အာဝုသော၊ ပရိဟီနာနီ’’တိ။ တေ တဿ အက္ခီနိ ဩလောကေတွာ အဿုပုဏ္ဏနေတ္တာ ဟုတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မာ စိန္တယိတ္ထ၊ မယံ ¶ ဝေါ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမာ’’တိ ထေရံ သမဿာသေတွာ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတွာ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသု။ မနုဿာ ထေရံ အဒိသွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အမှာကံ အယျော ကုဟိ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ယာဂုံ ပေသေတွာ သယံ ပိဏ္ဍပါတမာဒါယ ဂန္တွာ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ပါဒမူလေ ပရိဝတ္တမာနာ ရောဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မယံ ဝေါ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမ၊ တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ သမဿာသေတွာ ပက္ကမိံသု။

တတော ပဋ္ဌာယ နိဗဒ္ဓံ ယာဂုဘတ္တံ ဝိဟာရမေဝ ပေသေန္တိ။ ထေရောပိ ဣတရေ သဋ္ဌိ ဘိက္ခူ နိရန္တရံ ဩဝဒတိ။ တေ တဿောဝါဒေ ဌတွာ ဥပကဋ္ဌာယ ပဝါရဏာယ သဗ္ဗေဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု ¶ ။ တေ ဝုဋ္ဌဝဿာ စ ပန သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမာ ဟုတွာ ထေရမာဟံသု၊ ‘‘ဘန္တေ၊ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမမှာ’’တိ ¶ ။ ထေရော တေသံ ဝစနံ သုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဒုဗ္ဗလော၊ အန္တရာမဂ္ဂေ စ အမနုဿပရိဂ္ဂဟိတာ အဋဝီ အတ္ထိ၊ မယိ ဧတေဟိ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တေ သဗ္ဗေ ကိလမိဿန္တိ၊ ဘိက္ခမ္ပိ လဘိတုံ န သက္ခိဿန္တိ၊ ဣမေ ပုရေတရမေဝ ပေသေဿာမီ’’တိ။ အထ နေ အာဟ – ‘‘အာဝုသော၊ တုမှေ ပုရတော ဂစ္ဆထာ’’တိ။ ‘‘တုမှေ ပန ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အဟံ ဒုဗ္ဗလော၊ အန္တရာမဂ္ဂေ စ အမနုဿပရိဂ္ဂဟိတာ အဋဝီ အတ္ထိ၊ မယိ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တေ သဗ္ဗေ ကိလမိဿထ၊ တုမှေ ပုရတော ဂစ္ဆထာ’’တိ။ ‘‘မာ၊ ဘန္တေ၊ ဧဝံ ကရိတ္ထ၊ မယံ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဂမိဿာမာ’’တိ။ ‘‘မာ ဝေါ၊ အာဝုသော၊ ဧဝံ ရုစ္စိတ္ထ၊ ဧဝံ သန္တေ မယှံ အဖာသုကံ ဘဝိဿတိ၊ မယှံ ကနိဋ္ဌော ပန တုမှေ ဒိသွာ ပုစ္ဆိဿတိ၊ အထဿ မမ စက္ခူနံ ¶ ပရိဟီနဘာဝံ အာရောစေယျာထ၊ သော မယှံ သန္တိကံ ကဉ္စိဒေဝ ပဟိဏိဿတိ၊ တေန သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆိဿာမိ၊ တုမှေ မမ ဝစနေန ဒသဗလဉ္စ အသီတိမဟာထေရေ စ ဝန္ဒထာ’’တိ တေ ဥယျောဇေသိ။

တေ ထေရံ ခမာပေတွာ အန္တောဂါမံ ပဝိသိံသု။ မနုဿာ တေ ဒိသွာ နိသီဒါပေတွာ ဘိက္ခံ ဒတွာ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ အယျာနံ ဂမနာကာရော ပညာယတီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဥပါသကာ၊ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမမှာ’’တိ။ တေ ပုနပ္ပုနံ ယာစိတွာ တေသံ ဂမနဆန္ဒမေဝ ဉတွာ အနုဂန္တွာ ပရိဒေဝိတွာ နိဝတ္တိံသု။ တေပိ အနုပုဗ္ဗေန ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရဉ္စ အသီတိမဟာထေရေ စ ထေရဿ ဝစနေန ဝန္ဒိတွာ ပုနဒိဝသေ ယတ္ထ ထေရဿ ကနိဋ္ဌော ဝသတိ၊ တံ ဝီထိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသု။ ကုဋုမ္ဗိကော တေ သဉ္ဇာနိတွာ နိသီဒါပေတွာ ကတပဋိသန္ထာရော ‘‘ဘာတိကတ္ထေရော မေ၊ ဘန္တေ၊ ကုဟိ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ တေ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသုံ။ သော တံ သုတွာဝ တေသံ ပါဒမူလေ ပရိဝတ္တေန္တော ရောဒိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဣဒါနိ၊ ဘန္တေ၊ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘ထေရော ဣတော ကဿစိ အာဂမနံ ပစ္စာသီသတိ၊ တဿ ဂတကာလေ တေန သဒ္ဓိံ အာဂမိဿတီ’’တိ။ ‘‘အယံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘာဂိနေယျော ပါလိတော နာမ၊ ဧတံ ပေသေထာ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ ပေသေတုံ န သက္ကာ၊ မဂ္ဂေ ပရိပန္ထော အတ္ထိ၊ တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပေသေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ ကတွာ ပေသေထ၊ ဘန္တေ’’တိ။ အထ နံ ပဗ္ဗာဇေတွာ အဍ္ဎမာသမတ္တံ ပတ္တစီဝရဂ္ဂဟဏာဒီနိ သိက္ခာပေတွာ မဂ္ဂံ အာစိက္ခိတွာ ပဟိဏိံသု။

သော အနုပုဗ္ဗေန တံ ဂါမံ ပတွာ ဂါမဒွါရေ ဧကံ မဟလ္လကံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဣမံ ဂါမံ နိဿာယ ကောစိ အာရညကော ဝိဟာရော အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကော နာမ တတ္ထ ဝသတီ’’တိ? ‘‘ပါလိတတ္ထေရော နာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘မဂ္ဂံ မေ အာစိက္ခထာ’’တိ။ ‘‘ကောသိ တွံ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ထေရဿ ဘာဂိနေယျောမှီ’’တိ။ အထ ¶ နံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရံ ¶ နေသိ။ သော ထေရံ ဝန္ဒိတွာ အဍ္ဎမာသမတ္တံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတွာ ထေရံ သမ္မာ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မာတုလကုဋုမ္ဗိကော မေ တုမှာကံ ¶ အာဂမနံ ပစ္စာသီသတိ၊ ဧထ၊ ဂစ္ဆာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ ဣမံ မေ ယဋ္ဌိကောဋိံ ဂဏှာဟီ’’တိ။ သော ယဋ္ဌိကောဋိံ ဂဟေတွာ ထေရေန သဒ္ဓိံ အန္တောဂါမံ ပါဝိသိ။ မနုဿာ ထေရံ နိသီဒါပေတွာ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ဂမနာကာရော ဝေါ ပညာယတီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘အာမ၊ ဥပါသကာ၊ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ။ တေ နာနပ္ပကာရေန ယာစိတွာ အလဘန္တာ ထေရံ ဥယျောဇေတွာ ဥပဍ္ဎပထံ ဂန္တွာ ရောဒိတွာ နိဝတ္တိံသု။ သာမဏေရော ထေရံ ယဋ္ဌိကောဋိယာ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ အဋဝိယံ ကဋ္ဌနဂရံ နာမ ထေရေန ဥပနိဿာယ ဝုဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဂါမံ သမ္ပာပုဏိ၊ သော ဂါမတော နိက္ခမိတွာ အရညေ ဂီတံ ဂါယိတွာ ဒါရူနိ ဥဒ္ဓရန္တိယာ ဧကိဿာ ဣတ္ထိယာ ဂီတသဒ္ဒံ သုတွာ သရေ နိမိတ္တံ ဂဏှိ။ ဣတ္ထိသဒ္ဒေါ ဝိယ ဟိ အညော သဒ္ဒေါ ပုရိသာနံ သကလသရီရံ ဖရိတွာ ဌာတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကသဒ္ဒမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ ပုရိသဿ စိတ္တံ ပရိယာဒါယ တိဋ္ဌတိ၊ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣတ္ထိသဒ္ဒေါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂)။

သာမဏေရော တတ္ထ နိမိတ္တံ ဂဟေတွာ ယဋ္ဌိကောဋိံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ‘‘တိဋ္ဌထ တာဝ၊ ဘန္တေ၊ ကိစ္စံ မေ အတ္ထီ’’တိ တဿာ သန္တိကံ ¶ ဂတော။ သာ တံ ဒိသွာ တုဏှီ အဟောသိ။ သော တာယ သဒ္ဓိံ သီလဝိပတ္တိံ ပါပုဏိ။ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘ဣဒါနေဝ ဧကော ဂီတသဒ္ဒေါ သုယျိတ္ထ။ သော စ ခေါ ဣတ္ထိယာ သဒ္ဒေါ ဆိဇ္ဇိ၊ သာမဏေရောပိ စိရာယတိ၊ သော တာယ သဒ္ဓိံ သီလဝိပတ္တိံ ပတ္တော ဘဝိဿတီ’’တိ။ သောပိ အတ္တနော ကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတွာ အာဂန္တွာ ‘‘ဂစ္ဆာမ၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ထေရော ပုစ္ဆိ – ‘‘ပါပေါဇာတောသိ သာမဏေရာ’’တိ။ သော တုဏှီ ဟုတွာ ထေရေန ပုနပ္ပုနံ ပုဋ္ဌောပိ န ကိဉ္စိ ကထေသိ။ အထ နံ ထေရော အာဟ – ‘‘တာဒိသေန ပါပေန မမ ယဋ္ဌိကောဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ။ သော သံဝေဂပ္ပတ္တော ကာသာယာနိ အပနေတွာ ဂိဟိနိယာမေန ပရိဒဟိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အဟံ ပုဗ္ဗေ သာမဏေရော၊ ဣဒါနိ ပနမှိ ဂိဟီ ဇာတော၊ ပဗ္ဗဇန္တောပိ စ သွာဟံ န သဒ္ဓါယ ပဗ္ဗဇိတော၊ မဂ္ဂပရိပန္ထဘယေန ပဗ္ဗဇိတော၊ ဧထ ဂစ္ဆာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာဝုသော၊ ဂိဟိပါပေါပိ သမဏပါပေါပိ ပါပေါယေဝ၊ တွံ သမဏဘာဝေ ဌတွာပိ သီလမတ္တံ ပူရေတုံ နာသက္ခိ၊ ဂိဟီ ဟုတွာ ကိံ ¶ နာမ ကလျာဏံ ကရိဿသိ၊ တာဒိသေန ပါပေန မမ ယဋ္ဌိကောဋိဂ္ဂဟဏကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ၊ အမနုဿုပဒ္ဒဝေါ မဂ္ဂေါ၊ တုမှေ စ အန္ဓာ အပရိဏာယကာ၊ ကထံ ဣဓ ဝသိဿထာ’’တိ? အထ နံ ထေရော၊ ‘‘အာဝုသော၊ တွံ မာ ဧဝံ စိန္တယိ၊ ဣဓေဝ မေ နိပဇ္ဇိတွာ မရန္တဿာပိ အပရာပရံ ပရိဝတ္တန္တဿာပိ တယာ သဒ္ဓိံ ဂမနံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

‘‘ဟန္ဒာဟံ ¶ ဟတစက္ခုသ္မိ၊ ကန္တာရဒ္ဓါနမာဂတော၊

သေယျမာနော န ဂစ္ဆာမိ၊ နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ။

‘‘ဟန္ဒာဟံ ¶ ဟတစက္ခုသ္မိ၊ ကန္တာရဒ္ဓါနမာဂတော၊

မရိဿာမိ နော ဂမိဿာမိ၊ နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ’’တိ။

တံ သုတွာ ဣတရော သံဝေဂဇာတော ‘‘ဘာရိယံ ဝတ မေ သာဟသိကံ အနနုစ္ဆဝိကံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တော ဝနသဏ္ဍံ ပက္ခန္ဒိတွာ တထာ ပက္ကန္တောဝ အဟောသိ။ ထေရဿာပိ သီလတေဇေန သဋ္ဌိယောဇနာယာမံ ပညာသယောဇနဝိတ္ထတံ ပန္နရသယောဇနဗဟလံ ဇယသုမနပုပ္ဖဝဏ္ဏံ နိသီဒနုဋ္ဌဟနကာလေသု ဩနမနုန္နမနပကတိကံ သက္ကဿ ဒေဝရညော ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာသနံ ဥဏှာကာရံ ဒဿေသိ။ သက္ကော ‘‘ကော နု ခေါ မံ ဌာနာ စာဝေတုကာမော’’တိ ဩလောကေန္တော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ထေရံ အဒ္ဒသ။ တေနာဟု ပေါရာဏာ –

‘‘သဟဿနေတ္တော ဒေဝိန္ဒော၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓယိ၊

ပါပဂရဟီ အယံ ပါလော၊ အာဇီဝံ ပရိသောဓယိ။

‘‘သဟဿနေတ္တော ဒေဝိန္ဒော၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓယိ၊

ဓမ္မဂရုကော အယံ ပါလော၊ နိသိန္နော သာသနေ ရတော’’တိ။

အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သစာဟံ ဧဝရူပဿ ပါပဂရဟိနော ဓမ္မဂရုကဿ အယျဿ သန္တိကံ န ဂမိဿာမိ၊ မုဒ္ဓါ မေ သတ္တဓာ ဖလေယျ၊ ဂမိဿာမိ တဿ သန္တိက’’န္တိ။ တတော –

‘‘သဟဿနေတ္တော ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇသိရိန္ဓရော၊

တင်္ခဏေန အာဂန္တွာန၊ စက္ခုပါလမုပါဂမိ’’။ –

ဥပဂန္တွာ ¶ စ ပန ထေရဿ အဝိဒူရေ ပဒသဒ္ဒမကာသိ။ အထ နံ ထေရော ပုစ္ဆိ – ‘‘ကော ဧသော’’တိ? ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ အဒ္ဓိကော’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ ယာသိ ဥပါသကာ’’တိ ¶ ? ‘‘သာဝတ္ထိယံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ယာဟိ၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘အယျော ပန၊ ဘန္တေ၊ ကုဟိံ ဂမိဿတီ’’တိ? ‘‘အဟမ္ပိ တတ္ထေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဧကတောဝ ဂစ္ဆာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အဟံ၊ အာဝုသော၊ ဒုဗ္ဗလော၊ မယာ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တဿ တဝ ပပဉ္စော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘မယှံ အစ္စာယိကံ နတ္ထိ၊ အဟမ္ပိ အယျေန ¶ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တော ဒသသု ပုညကိရိယဝတ္ထူသု ဧကံ လဘိဿာမိ၊ ဧကတောဝ ဂစ္ဆာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ထေရော ‘‘ဧသော သပ္ပုရိသော ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ – ‘‘တေန ဟိ သဒ္ဓိံ ဂမိဿာမိ၊ ယဋ္ဌိကောဋိံ ဂဏှ ဥပါသကာ’’တိ အာဟ။ သက္ကော တထာ ကတွာ ပထဝိံ သင်္ခိပန္တော သာယနှသမယေ ဇေတဝနံ သမ္ပာပေသိ။ ထေရော သင်္ခပဏဝါဒိသဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကတ္ထေသော သဒ္ဒေါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာဝတ္ထိယံ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဂမနကာလေ စိရေန ဂမိမှာ’’တိ။ ‘‘အဟံ ဥဇုမဂ္ဂံ ဇာနာမိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ တသ္မိံ ခဏေ ထေရော ‘‘နာယံ မနုဿော၊ ဒေဝတာ ဘဝိဿတီ’’တိ သလ္လက္ခေသိ။

‘‘သဟဿနေတ္တော ဒေဝိန္ဒော၊ ဒေဝရဇ္ဇသိရိန္ဓရော၊

သင်္ခိပိတွာန တံ မဂ္ဂံ၊ ခိပ္ပံ သာဝတ္ထိမာဂမီ’’တိ။

သော ထေရံ နေတွာ ထေရဿေဝတ္ထာယ ကနိဋ္ဌကုဋုမ္ဗိကေန ကာရိတံ ¶ ပဏ္ဏသာလံ နေတွာ ဖလကေ နိသီဒါပေတွာ ပိယသဟာယကဝဏ္ဏေန တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘သမ္မ၊ စူဠပါလာ’’တိ ပက္ကောသိ။ ‘‘ကိံ၊ သမ္မာ’’တိ? ‘‘ထေရဿာဂတဘာဝံ ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမိ၊ ကိံ ပန ထေရော အာဂတော’’တိ? ‘‘အာမ၊ သမ္မ၊ ဣဒါနိ အဟံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ထေရံ တယာ ကာရိတပဏ္ဏသာလာယ နိသိန္နကံ ဒိသွာ အာဂတောမှီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ ကုဋုမ္ဗိကောပိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ထေရံ ဒိသွာ ပါဒမူလေ ပရိဝတ္တန္တော ရောဒိတွာ ‘‘ဣဒံ ဒိသွာ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ တုမှာကံ ပဗ္ဗဇိတုံ နာဒါသိ’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ဒွေ ဒါသဒါရကေ ဘုဇိဿေ ကတွာ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗာဇေတွာ ‘‘အန္တောဂါမတော ယာဂုဘတ္တာဒီနိ အာဟရိတွာ ထေရံ ဥပဋ္ဌဟထာ’’တိ ပဋိယာဒေသိ။ သာမဏေရာ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတွာ ထေရံ ဥပဋ္ဌဟိံသု။

အထေကဒိဝသံ ဒိသာဝါသိနော ဘိက္ခူ ‘‘သတ္ထာရံ ပဿိဿာမာ’’တိ ဇေတဝနံ အာဂန္တွာ တထာဂတံ ဝန္ဒိတွာ အသီတိမဟာထေရေ စ၊ ဝန္ဒိတွာ ဝိဟာရစာရိကံ စရန္တာ စက္ခုပါလတ္ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ပတွာ ‘‘ဣဒမ္ပိ ပဿိဿာမာ’’တိ သာယံ ¶ တဒဘိမုခါ အဟေသုံ။ တသ္မိံ ခဏေ မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိ။ တေ ‘‘ဣဒါနိ အတိသာယနှော၊ မေဃော စ ဥဋ္ဌိတော၊ ပါတောဝ ဂန္တွာ ပဿိဿာမာ’’တိ နိဝတ္တိံသု။ ဒေဝေါ ပဌမယာမံ ဝဿိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဝိဂတော။ ထေရော အာရဒ္ဓဝီရိယော အာစိဏ္ဏစင်္ကမနော၊ တသ္မာ ပစ္ဆိမယာမေ စင်္ကမနံ ဩတရိ။ တဒါ စ ပန နဝဝုဋ္ဌာယ ဘူမိယာ ဗဟူ ဣန္ဒဂေါပကာ ¶ ဥဋ္ဌဟိံသု။ တေ ထေရေ စင်္ကမန္တေ ယေဘုယျေန ဝိပဇ္ဇိံသု။ အန္တေဝါသိကာ ထေရဿ စင်္ကမနဋ္ဌာနံ ကာလဿေဝ န သမ္မဇ္ဇိံသု။ ဣတရေ ဘိက္ခူ ‘‘ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ပဿိဿာမာ’’တိ အာဂန္တွာ စင်္ကမနေ မတပါဏကေ ဒိသွာ ‘‘ကော ဣမသ္မိံ စင်္ကမတီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘အမှာကံ ဥပဇ္ဈာယော၊ ဘန္တေ’’တိ။ တေ ဥဇ္ဈာယိံသု ‘‘ပဿထာဝုသော၊ သမဏဿ ကမ္မံ၊ သစက္ခုကကာလေ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယန္တော ¶ ကိဉ္စိ အကတွာ ဣဒါနိ စက္ခုဝိကလကာလေ ‘စင်္ကမာမီ’တိ ဧတ္တကေ ပါဏကေ မာရေသိ ‘အတ္ထံ ကရိဿာမီ’တိ အနတ္ထံ ကရောတီ’’တိ။

အထ ခေါ တေ ဂန္တွာ တထာဂတဿ အာရောစေသုံ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ စက္ခုပါလတ္ထေရော ‘စင်္ကမာမီ’တိ ဗဟူ ပါဏကေ မာရေသီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန သော တုမှေဟိ မာရေန္တော ဒိဋ္ဌော’’တိ? ‘‘န ဒိဋ္ဌော၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ယထေဝ တုမှေ တံ န ပဿထ၊ တထေဝ သောပိ တေ ပါဏေ န ပဿတိ။ ခီဏာသဝါနံ မရဏစေတနာ နာမ နတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယေ သတိ ကသ္မာ အန္ဓော ဇာတော’’တိ? ‘‘အတ္တနော ကတကမ္မဝသေန၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ တေန ကတ’’န္တိ? တေန ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သုဏာထ –

အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ကာသိရညေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဧကော ဝေဇ္ဇော ဂါမနိဂမေသု စရိတွာ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ကရောန္တော ဧကံ စက္ခုဒုဗ္ဗလံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ တေ အဖာသုက’’န္တိ? ‘‘အက္ခီဟိ န ပဿာမီ’’တိ။ ‘‘ဘေသဇ္ဇံ တေ ကရိဿာမီ’’တိ? ‘‘ကရောဟိ၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ မေ ဒဿသီ’’တိ? ‘‘သစေ မေ အက္ခီနိ ပါကတိကာနိ ကာတုံ သက္ခိဿသိ၊ အဟံ တေ သဒ္ဓိံ ပုတ္တဓီတာဟိ ဒါသီ ဘဝိဿာမီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ဘေသဇ္ဇံ သံဝိဒဟိ၊ ဧကဘေသဇ္ဇေနေဝ အက္ခီနိ ပါကတိကာနိ အဟေသုံ။ သာ ¶ စိန္တေသိ – ‘‘အဟမေတဿ သပုတ္တဓီတာ ဒါသီ ဘဝိဿာမီ’’တိ ပဋိဇာနိံ၊ ‘‘န ခေါ ပန မံ သဏှေန သမ္မာစာရေန သမုဒါစရိဿတိ၊ ဝဉ္စေဿာမိ န’’န္တိ။ သာ ဝေဇ္ဇေနာဂန္တွာ ‘‘ကီဒိသံ၊ ဘဒ္ဒေ’’တိ ပုဋ္ဌာ ‘‘ပုဗ္ဗေ မေ အက္ခီနိ ထောကံ ရုဇ္ဇိံသု၊ ဣဒါနိ ပန အတိရေကတရံ ရုဇ္ဇန္တီ’’တိ အာဟ။ ဝေဇ္ဇော ‘‘အယံ မံ ဝဉ္စေတွာ ကိဉ္စိ အဒါတုကာမာ၊ န မေ ဧတာယ ဒိန္နာယ ¶ ဘတိယာ အတ္ထော၊ ဣဒါနေဝ နံ အန္ဓံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဘရိယာယ ဧတမတ္ထံ အာစိက္ခိ။ သာ တုဏှီ အဟောသိ။ သော ဧကံ ဘေသဇ္ဇံ ယောဇေတွာ တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ ဣမံ ဘေသဇ္ဇံ အဉ္ဇေဟီ’’တိ အဉ္ဇာပေသိ။ အထဿာ ဒွေ အက္ခီနိ ဒီပသိခါ ဝိယ ဝိဇ္ဈာယိံသု။ သော ဝေဇ္ဇော စက္ခုပါလော အဟောသိ။

ဘိက္ခဝေ၊ တဒါ မမ ပုတ္တေန ကတကမ္မံ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော အနုဗန္ဓိ။ ပါပကမ္မဉှိ နာမေတံ ဓုရံ ဝဟတော ဗလိဗဒ္ဒဿ ပဒံ စက္ကံ ဝိယ အနုဂစ္ဆတီတိ ဣဒံ ဝတ္ထုံ ကထေတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ပတိဋ္ဌာပိတမတ္တိကံ သာသနံ ရာဇမုဒ္ဒါယ လဉ္ဆန္တော ဝိယ ဓမ္မရာဇာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁။

‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ¶ ဓမ္မာ၊ မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ၊

မနသာ စေ ပဒုဋ္ဌေန၊ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊

တတော နံ ဒုက္ခမနွေတိ၊ စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒ’’န္တိ။

တတ္ထ မနောတိ ကာမာဝစရကုသလာဒိဘေဒံ သဗ္ဗမ္ပိ စတုဘူမိကစိတ္တံ။ ဣမသ္မိံ ပန ပဒေ တဒါ တဿ ဝေဇ္ဇဿ ဥပ္ပန္နစိတ္တဝသေန နိယမိယမာနံ ဝဝတ္ထာပိယမာနံ ¶ ပရိစ္ဆိဇ္ဇိယမာနံ ဒေါမနဿသဟဂတံ ပဋိဃသမ္ပယုတ္တစိတ္တမေဝ လဗ္ဘတိ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ တေန ပဌမဂါမိနာ ဟုတွာ သမန္နာဂတာ။ ဓမ္မာတိ ဂုဏဒေသနာပရိယတ္တိနိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဝသေန စတ္တာရော ဓမ္မာ နာမ။ တေသု –

‘‘န ဟိ ဓမ္မော အဓမ္မော စ၊ ဥဘော သမဝိပါကိနော၊

အဓမ္မော နိရယံ နေတိ၊ ဓမ္မော ပါပေတိ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ။ (ထေရဂါ။ ၃၀၄၊ ဇာ။ ၁။၁၅။၃၈၆) –

အယံ ဂုဏဓမ္မော နာမ။ ‘‘ဓမ္မံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ အာဒိကလျာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၄၂၀) အယံ ဒေသနာဓမ္မော နာမ။ ‘‘ဣဓ ပန၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စေ ကုလပုတ္တာ ဓမ္မံ ပရိယာပုဏန္တိ သုတ္တံ ဂေယျ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၉) အယံ ပရိယတ္တိဓမ္မော နာမ။ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဓမ္မာ ဟောန္တိ၊ ခန္ဓာ ဟောန္တီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၁) အယံ နိဿတ္တဓမ္မော နာမ၊ နိဇ္ဇီဝဓမ္မောတိပိ ဧသော ဧဝ။ တေသု ဣမသ္မိံ ဌာနေ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဓမ္မော အဓိပ္ပေတော။ သော အတ္ထတော တယော အရူပိနော ခန္ဓာ ဝေဒနာက္ခန္ဓော သညာက္ခန္ဓော သင်္ခါရက္ခန္ဓောတိ။ ဧတေ ဟိ မနော ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဧတေသန္တိ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ နာမ။

ကထံ ¶ ပနေတေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဝတ္ထုကော ဧကာရမ္မဏော အပုဗ္ဗံ အစရိမံ ဧကက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော မနော ပုဗ္ဗင်္ဂမော နာမ ဟောတီတိ? ဥပ္ပာဒပစ္စယဋ္ဌေန။ ယထာ ဟိ ဗဟူသု ဧကတော ဂါမဃာတာဒီနိ ကမ္မာနိ ကရောန္တေသု ‘‘ကော ဧတေသံ ပုဗ္ဗင်္ဂမော’’တိ ဝုတ္တေ ယော နေသံ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ယံ နိဿာယ တေ တံ ကမ္မံ ကရောန္တိ၊ သော ဒတ္တော ဝါ မိတ္တော ဝါ တေသံ ပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတိ ဥပ္ပာဒပစ္စယဋ္ဌေန မနော ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဧတေသန္တိ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ။ န ဟိ တေ မနေ အနုပ္ပဇ္ဇန္တေ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ သက္ကောန္တိ၊ မနော ပန ဧကစ္စေသု စေတသိကေသု အနုပဇ္ဇန္တေသုပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝ။ အဓိပတိဝသေန ပန မနော သေဋ္ဌော ဧတေသန္တိ မနောသေဋ္ဌော။ ယထာ ဟိ စောရာဒီနံ စောရဇေဋ္ဌကာဒယော အဓိပတိနော သေဋ္ဌာ။ တထာ တေသမ္ပိ မနော အဓိပတိ မနောဝ သေဋ္ဌာ။ ယထာ ပန ဒါရုအာဒီဟိ ¶ နိပ္ဖန္နာနိ တာနိ တာနိ ဘဏ္ဍာနိ ဒါရုမယာဒီနိ နာမ ဟောန္တိ၊ တထာ တေပိ မနတော နိပ္ဖန္နတ္တာ မနောမယာ နာမ။

ပဒုဋ္ဌေနာတိ အာဂန္တုကေဟိ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ဒေါသေဟိ ပဒုဋ္ဌေန။ ပကတိမနော ဟိ ဘဝင်္ဂစိတ္တံ၊ တံ အပဒုဋ္ဌံ။ ယထာ ဟိ ပသန္နံ ဥဒကံ အာဂန္တုကေဟိ နီလာဒီဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌံ နီလောဒကာဒိဘေဒံ ဟောတိ၊ န စ နဝံ ဥဒကံ၊ နာပိ ပုရိမံ ပသန္နဥဒကမေဝ၊ တထာ တမ္ပိ အာဂန္တုကေဟိ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ဒေါသေဟိ ပဒုဋ္ဌံ ဟောတိ၊ န စ နဝံ စိတ္တံ၊ နာပိ ပုရိမံ ဘဝင်္ဂစိတ္တမေဝ၊ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ပဘဿရမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စိတ္တံ၊ တဉ္စ ခေါ အာဂန္တုကေဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ ဥပက္ကိလိဋ္ဌ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၁။၄၉)။ ဧဝံ မနသာ စေ ပဒုဋ္ဌေန၊ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ သော ဘာသမာနော စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီဒုစ္စရိတမေဝ ဘာသတိ၊ ကရောန္တော တိဝိဓံ ကာယဒုစ္စရိတမေဝ ကရောတိ၊ အဘာသန္တော အကရောန္တော တာယ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ပဒုဋ္ဌမာနသတာယ တိဝိဓံ မနောဒုစ္စရိတံ ပူရေတိ။ ဧဝမဿ ဒသ အကုသလကမ္မပထာ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။

တတော နံ ဒုက္ခမနွေတီတိ ¶ တတော တိဝိဓဒုစ္စရိတတော တံ ပုဂ္ဂလံ ဒုက္ခံ အနွေတိ၊ ဒုစ္စရိတာနုဘာဝေန စတူသု အပါယေသု၊ မနုဿေသု ဝါ တမတ္တဘာဝံ ဂစ္ဆန္တံ ကာယဝတ္ထုကမ္ပိ ဣတရမ္ပီတိ ဣမိနာ ပရိယာယေန ကာယိကစေတသိကံ ဝိပါကဒုက္ခံ အနုဂစ္ဆတိ။ ယထာ ကိံ? စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒန္တိ ဓုရေ ယုတ္တဿ ဓုရံ ဝဟတော ဗလိဗဒ္ဒဿ ပဒံ စက္ကံ ဝိယ။ ယထာ ဟိ သော ဧကမ္ပိ ဒိဝသံ ဒွေပိ ပဉ္စပိ ဒသပိ အဍ္ဎမာသမ္ပိ မာသမ္ပိ ဝဟန္တော စက္ကံ နိဝတ္တေတုံ ဇဟိတုံ န သက္ကောတိ ¶ ၊ အထ ခွဿ ပုရတော အဘိက္ကမန္တဿ ယုဂံ ဂီဝံ ဗာဓတိ၊ ပစ္ဆတော ပဋိက္ကမန္တဿ စက္ကံ ဦရုမံသံ ပဋိဟနတိ။ ဣမေဟိ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ဗာဓန္တံ စက္ကံ တဿ ပဒါနုပဒိကံ ဟောတိ၊ တထေဝ မနသာ ပဒုဋ္ဌေန တီဏိ ဒုစ္စရိတာနိ ပူရေတွာ ဌိတံ ပုဂ္ဂလံ နိရယာဒီသု တတ္ထ တတ္ထ ဂတဂတဋ္ဌာနေ ဒုစ္စရိတမူလကံ ကာယိကမ္ပိ စေတသိကမ္ပိ ဒုက္ခမနုဗန္ဓတီတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ တိံသသဟဿာ ဘိက္ခူ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ သမ္ပတ္တပရိဘာယပိ ဒေသနာ သာတ္ထိကာ သဖလာ အဟောသီတိ။

စက္ခုပါလတ္ထေရဝတ္ထု ပဌမံ

၂။ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဝတ္ထု

၂။ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ¶ ဓမ္မာတိ ဒုတိယဂါထာပိ ¶ သာဝတ္ထိယံယေဝ မဋ္ဌကုဏ္ဍလိံ အာရဗ္ဘ ဘာသိတာ။

သာဝတ္ထိယံ ကိရ အဒိန္နပုဗ္ဗကော နာမ ဗြာဟ္မဏော အဟောသိ။ တေန ကဿစိ ကိဉ္စိ န ဒိန္နပုဗ္ဗံ၊ တေန တံ ‘‘အဒိန္နပုဗ္ဗကော’’တွေဝ သဉ္ဇာနိံသု။ တဿ ဧကပုတ္တကော အဟောသိ ပိယော မနာပေါ။ အထဿ ပိလန္ဓနံ ကာရေတုကာမော ‘‘သစေ သုဝဏ္ဏကာရေ ကာရေဿာမိ၊ ဘတ္တဝေတနံ ဒါတဗ္ဗံ ဘဝိဿတီ’’တိ သယမေဝ သုဝဏ္ဏံ ကောဋ္ဋေတွာ မဋ္ဌာနိ ကုဏ္ဍလာနိ ကတွာ အဒါသိ။ တေနဿ ပုတ္တော မဋ္ဌကုဏ္ဍလီတွေဝ ပညာယိတ္ထ။ တဿ သောဠသဝဿိကကာလေ ပဏ္ဍုရောဂေါ ဥဒပါဒိ။ တဿ မာတာ ပုတ္တံ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘ဗြာဟ္မဏ၊ ပုတ္တဿ တေ ရောဂေါ ဥပ္ပန္နော၊ တိကိစ္ဆာပေဟိ န’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ဘောတိ သစေ ဝေဇ္ဇံ အာနေဿာမိ၊ ဘတ္တဝေတနံ ဒါတဗ္ဗံ ဘဝိဿတိ၊ ကိံ တွံ မမ ဓနစ္ဆေဒံ န ဩလောကေဿသီ’’တိ? ‘‘အထ နံ ကိံ ကရိဿသိ၊ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ? ‘‘ယထာ မေ ဓနစ္ဆေဒေါ န ဟောတိ၊ တထာ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော ဝေဇ္ဇာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘အသုကရောဂဿ နာမ တုမှေ ကိံ ဘေသဇ္ဇံ ကရောထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ တေ ယံ ဝါ တံ ဝါ ရုက္ခတစာဒိံ အာစိက္ခန္တိ။ သော တမာဟရိတွာ ပုတ္တဿ ဘေသဇ္ဇံ ကရောတိ။ တံ ကရောန္တဿေဝဿ ရောဂေါ ဗလဝါ အဟောသိ၊ အတေကိစ္ဆဘာဝံ ဥပါဂမိ။ ဗြာဟ္မဏော ¶ တဿ ဒုဗ္ဗလဘာဝံ ဉတွာ ဧကံ ဝေဇ္ဇံ ပက္ကောသိ။ သော တံ ဩလောကေတွာဝ ‘‘အမှာကံ ဧကံ ကိစ္စံ အတ္ထိ၊ အညံ ဝေဇ္ဇံ ပက္ကောသိတွာ တိကိစ္ဆာပေဟီ’’တိ တံ ¶ ပဟာယ နိက္ခမိ။ ဗြာဟ္မဏော တဿ မရဏသမယံ ဉတွာ ‘‘ဣမဿ ဒဿနတ္ထာယ အာဂတာ အန္တောဂေဟေ သာပတေယျံ ပဿိဿန္တိ၊ ဗဟိ နံ ကရိဿာမီ’’တိ ပုတ္တံ နီဟရိတွာ ဗဟိအာဠိန္ဒေ နိပဇ္ဇာပေသိ။

တံ ဒိဝသံ ဘဂဝါ ဗလဝပစ္စူသသမယေ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရာနံ ဥဿန္နကုသလမူလာနံ ဝေနေယျဗန္ဓဝါနံ ဒဿနတ္ထံ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေသု ဉာဏဇာလံ ပတ္ထရိ။ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ ဗဟိအာဠိန္ဒေ နိပန္နာကာရေနေဝ တဿ အန္တော ပညာယိ။ သတ္ထာ တံ ဒိသွာ တဿ အန္တောဂေဟာ နီဟရိတွာ တတ္ထ နိပဇ္ဇာပိတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ မယှံ ဧတ္ထ ဂတပစ္စယေန အတ္ထော’’တိ ဥပဓာရေန္တော ဣဒံ အဒ္ဒသ – အယံ မာဏဝေါ မယိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဒေဝလောကေ တိံသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ၊ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရော ဘဝိဿတိ၊ ဗြာဟ္မဏောပိ တံ ဈာပေတွာ ရောဒန္တော အာဠာဟနေ ဝိစရိဿတိ။ ဒေဝပုတ္တော တိဂါဝုတပ္ပမာဏံ သဋ္ဌိသကဋဘာရာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတံ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရံ အတ္တဘာဝံ ဩလောကေတွာ ‘‘ကေန နု ခေါ ကမ္မေန မယာ အယံ သိရိသမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါ’’တိ ဩလောကေတွာ မယိ ¶ စိတ္တပ္ပသာဒေန လဒ္ဓဘာဝံ ဉတွာ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ဓနစ္ဆေဒဘယေန မမ ဘေသဇ္ဇမကတွာ ဣဒါနိ အာဠာဟနံ ဂန္တွာ ရောဒတိ၊ ဝိပ္ပကာရပ္ပတ္တံ နံ ကရိဿာမီ’’တိ ပိတရိ ရောဒန္တေ မဋ္ဌကုဏ္ဍလိဝဏ္ဏေန အာဂန္တွာ အာဠာဟနဿာဝိဒူရေ ¶ နိပဇ္ဇိတွာ ရောဒိဿတိ။ အထ နံ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ကောသိ တွ’’န္တိ ပုစ္ဆိဿတိ။ ‘‘အဟံ တေ ပုတ္တော မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ’’တိ အာစိက္ခိဿတိ။ ‘‘ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တောသီ’’တိ? ‘‘တာဝသိံသဘဝနေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကမ္မံ ကတွာ’’တိ ဝုတ္တေ မယိ စိတ္တပ္ပသာဒေန နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ အာစိက္ခိဿတိ။ ဗြာဟ္မဏော ‘‘တုမှေသု စိတ္တံ ပသာဒေတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တော နာမ အတ္ထီ’’တိ မံ ပုစ္ဆိဿတိ။ အထဿာဟံ ‘‘ဧတ္တကာနိ သတာနိ ဝါ သဟဿာနိ ဝါ သတသဟဿာနိ ဝါတိ န သက္ကာ ဂဏနာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတု’’န္တိ ဝတွာ ဓမ္မပဒေ ဂါထံ ဘာသိဿာမိ။ ဂါထာပရိယောသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတိ၊ မဋ္ဌ ကုဏ္ဍလီ သောတာပန္နော ဘဝိဿတိ။ တထာ အဒိန္နပုဗ္ဗကော ဗြာဟ္မဏော။ ဣတိ ¶ ဣမံ ကုလပုတ္တံ နိဿာယ မဟာဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတီတိ ဒိသွာ ပုနဒိဝသေ ကတသရီရပဋိဇဂ္ဂနော မဟာဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော သာဝတ္ထိံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗြာဟ္မဏဿ ဂေဟဒွါရံ ဂတော။

တသ္မိံ ခဏေ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ အန္တောဂေဟာဘိမုခေါ နိပန္နော ဟောတိ။ အထဿ သတ္ထာ အတ္တနော အပဿနဘာဝံ ဉတွာ ဧကံ ရသ္မိံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ မာဏဝေါ ‘‘ကိံ ဩဘာသော နာမေသော’’တိ ပရိဝတ္တေတွာ နိပန္နောဝ သတ္ထာရံ ဒိသွာ၊ ‘‘အန္ဓဗာလပိတရံ နိဿာယ ဧဝရူပံ ဗုဒ္ဓံ ဥပသင်္ကမိတွာ ကာယဝေယျာဝဋိကံ ဝါ ကာတုံ ဒါနံ ဝါ ဒါတုံ ဓမ္မံ ဝါ သောတုံ နာလတ္ထံ၊ ဣဒါနိ မေ ဟတ္ထာပိ အနဓိပတေယျာ၊ အညံ ကတ္တဗ္ဗံ နတ္ထီ’’တိ မနမေဝ ပသာဒေသိ။ သတ္ထာ ‘‘အလံ ဧတ္တကေန စိတ္တပ္ပသာဒေန ဣမဿာ’’တိ ပက္ကာမိ။ သော တထာဂတေ စက္ခုပထံ ဝိဇဟန္တေယေဝ ¶ ပသန္နမနော ကာလံ ကတွာ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓါ ဝိယ ဒေဝလောကေ တိံသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။

ဗြာဟ္မဏောပိဿ သရီရံ ဈာပေတွာ အာဠာဟနေ ရောဒနပရာယဏော အဟောသိ၊ ဒေဝသိကံ အာဠာဟနံ ဂန္တွာ ရောဒတိ – ‘‘ကဟံ ဧကပုတ္တက၊ ကဟံ ဧကပုတ္တကာ’’တိ။ ဒေဝပုတ္တောပိ အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘ကေန မေ ကမ္မေန လဒ္ဓါ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘သတ္ထရိ မနောပသာဒေနာ’’တိ ဉတွာ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော မမ အဖာသုကကာလေ ဘေသဇ္ဇမကာရေတွာ ဣဒါနိ အာဠာဟနံ ဂန္တွာ ရောဒတိ၊ ဝိပ္ပကာရပ္ပတ္တမေဝ နံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဋ္ဌကုဏ္ဍလိဝဏ္ဏေန အာဂန္တွာ အာဠာဟနဿာဝိဒူရေ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ရောဒန္တော အဋ္ဌာသိ။ ဗြာဟ္မဏော တံ ဒိသွာ ‘‘အဟံ တာဝ ပုတ္တသောကေန ရောဒါမိ၊ ဧသ ကိမတ္ထံ ရောဒတိ၊ ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ ပုစ္ဆန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘အလင်္ကတော ¶ မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ၊

မာလဓာရီ ဟရိစန္ဒနုဿဒေါ၊

ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒသိ၊

ဝနမဇ္ဈေ ကိံ ဒုက္ခိတော တုဝ’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၀၇၊ ပေ။ ဝ။ ၁၈၆)၊

သော ¶ မာဏဝေါ အာဟ –

‘‘သောဝဏ္ဏမယော ပဘဿရော၊

ဥပ္ပန္နော ရထပဉ္ဇရော မမ၊

တဿ စက္ကယုဂံ န ဝိန္ဒာမိ၊

တေန ဒုက္ခေန ဇဟာမိ ဇီဝိတ’’န္တိ။ (ဝ။ ၁၂၀၈၊ ပေ။ ဝ။ ၁၈၇)၊

အထ ¶ နံ ဗြာဟ္မဏော အာဟ –

‘‘သောဝဏ္ဏမယံ မဏိမယံ၊

လောဟိတကမယံ အထ ရူပိယမယံ၊

အာစိက္ခ မေ ဘဒ္ဒ မာဏဝ၊

စက္ကယုဂံ ပဋိပါဒယာမိ တေ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၀၉၊ ပေ။ ဝ။ ၁၈၈)၊

တံ သုတွာ မာဏဝေါ ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ပုတ္တဿ ဘေသဇ္ဇမကတွာ ပုတ္တပတိရူပကံ မံ ဒိသွာ ရောဒန္တော ‘သုဝဏ္ဏာဒိမယံ ရထစက္ကံ ကရောမီ’တိ ဝဒတိ၊ ဟောတု နိဂ္ဂဏှိဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ကီဝ မဟန္တံ မေ စက္ကယုဂံ ကရိဿသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ယာဝ မဟန္တံ အာကင်္ခသိ၊ တာဝ မဟန္တံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘စန္ဒိမသူရိယေဟိ မေ အတ္ထော၊ တေ မေ ဒေဟီ’’တိ ယာစန္တော အာဟ –

‘‘သော မာဏဝေါ တဿ ပါဝဒိ၊

စန္ဒသူရိယာ ဥဘယေတ္ထ ဒိဿရေ၊

သောဝဏ္ဏမယော ¶ ရထော မမ၊

တေန စက္ကယုဂေန သောဘတီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၀၊ ပေ။ ဝ။ ၁၈၉)၊

အထ နံ ဗြာဟ္မဏော အာဟ –

‘‘ဗာလော ခေါ တွံ အသိ မာဏဝ၊

ယော တွံ ပတ္ထယသေ အပတ္ထိယံ၊

မညာမိ တုဝံ မရိဿသိ၊

န ဟိ တွံ လစ္ဆသိ စန္ဒသူရိယေ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၁၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၀)၊

အထ ¶ နံ မာဏဝေါ အာဟ –

‘‘ကိံ ပန ပညာယမာနဿတ္ထာယ ရောဒန္တော ဗာလော ဟောတိ၊ ဥဒါဟု အပညာယမာနဿတ္ထာယာ’’တိ ဝတွာ –

‘‘ဂမနာဂမနမ္ပိ ¶ ဒိဿတိ၊

ဝဏ္ဏဓာတု ဥဘယတ္ထ ဝီထိယာ၊

ပေတော ကာလကတော န ဒိဿတိ၊

ကော နိဓ ကန္ဒတံ ဗာလျတရော’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၂၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၁)၊

တံ သုတွာ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ယုတ္တံ ဧသ ဝဒတီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ –

‘‘သစ္စံ ခေါ ဝဒေသိ မာဏဝ၊

အဟမေဝ ကန္ဒတံ ဗာလျတရော၊

စန္ဒံ ဝိယ ဒါရကော ရုဒံ၊

ပေတံ ကာလကတာဘိပတ္ထယိ’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၃၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၂) –

ဝတွာ ¶ တဿ ကထာယ နိဿောကော ဟုတွာ မာဏဝဿ ထုတိံ ကရောန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

‘‘အာဒိတ္တံ ဝတ မံ သန္တံ၊ ဃတသိတ္တံဝ ပါဝကံ၊

ဝါရိနာ ဝိယ ဩသိဉ္စံ၊ သဗ္ဗံ နိဗ္ဗာပယေ ဒရံ။

‘‘အဗ္ဗဟီ ဝတ မေ သလ္လံ၊ သောကံ ဟဒယနိဿိတံ၊

ယော မေ သောကပရေတဿ၊ ပုတ္တသောကံ အပါနုဒိ။

‘‘သွာဟံ အဗ္ဗူဠှသလ္လောသ္မိ၊ သီတိဘူတောသ္မိ နိဗ္ဗုတော၊

န သောစာမိ န ရောဒါမိ၊ တဝ သုတွာန မာဏဝါ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၄-၁၂၁၆၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၃-၁၉၅)၊

အထ ¶ နံ ‘‘ကော နာမ တွ’’န္တိ ပုစ္ဆန္တော –

‘‘ဒေဝတာနုသိ ဂန္ဓဗ္ဗော၊ အဒု သက္ကော ပုရိန္ဒဒေါ၊

ကော ဝါ တွံ ကဿ ဝါ ပုတ္တော၊ ကထံ ဇာနေမု တံ မယ’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၇၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၆) –

အာဟ။ အထဿ မာဏဝေါ –

‘‘ယဉ္စ ကန္ဒသိ ယဉ္စ ရောဒသိ၊

ပုတ္တံ အာဠာဟနေ သယံ ဒဟိတွာ၊

သွာဟံ ကုသလံ ကရိတွာ ကမ္မံ၊

တိဒသာနံ သဟဗျတံ ဂတော’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၈၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၇) –

အာစိက္ခိ ¶ ။ အထ နံ ဗြာဟ္မဏော အာဟ –

‘‘အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ နာဒ္ဒသာမ၊

ဒါနံ ဒဒန္တဿ သကေ အဂါရေ၊

ဥပေါသထကမ္မံ ¶ ဝါ တာဒိသံ၊

ကေန ကမ္မေန ဂတောသိ ဒေဝလောက’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၁၉၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၈)၊

မာဏဝေါ အာဟ –

‘‘အာဗာဓိကောဟံ ဒုက္ခိတော ဂိလာနော၊

အာတူရရူပေါမှိ သကေ နိဝေသနေ၊

ဗုဒ္ဓံ ဝိဂတရဇံ ဝိတိဏ္ဏကင်္ခံ၊

အဒ္ဒက္ခိံ သုဂတံ အနောမပညံ။

‘‘သွာဟံ မုဒိတဓနော ပသန္နစိတ္တော၊

အဉ္ဇလိံ အကရိံ တထာဂတဿ၊

တာဟံ ကုသလံ ကရိတွာန ကမ္မံ၊

တိဒသာနံ သဟဗျတံ ဂတော’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၂၀-၁၂၂၁၊ ပေ။ ဝ။ ၁၉၉-၂၀၀)၊

တသ္မိံ ¶ ကထေန္တေယေဝ ဗြာဟ္မဏဿ သကလသရီရံ ပီတိယာ ပရိပူရိ။ သော တံ ပီတိံ ပဝေဒေန္တော –

‘‘အစ္ဆရိယံ ဝတ အဗ္ဘုတံ ဝတ၊

အဉ္ဇလိကမ္မဿ အယမီဒိသော ဝိပါကော၊

အဟမ္ပိ ပမုဒိတမနော ပသန္နစိတ္တော၊

အဇ္ဇေဝ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဝဇာမီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၂၂၊ ပေ။ ဝ။ ၂၀၁) –

အာဟ။ အထ နံ မာဏဝေါ –

‘‘အဇ္ဇေဝ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဝဇာဟိ၊

ဓမ္မဉ္စ သင်္ဃဉ္စ ပသန္နစိတ္တော၊

တထေဝ ¶ သိက္ခာပဒါနိ ပဉ္စ၊

အခဏ္ဍဖုလ္လာနိ သမာဒိယဿု။

ပါဏာတိပါတာ ဝိရမဿု ခိပ္ပံ၊

လောကေ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇယဿု၊

အမဇ္ဇပေါ မာ စ မုသာ ဘဏာဟိ၊

သကေန ဒါရေန စ ဟောဟိ တုဋ္ဌော’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၂၃-၁၂၂၄၊ ပေ။ ဝ။ ၂၀၂-၂၀၃) –

အာဟ ¶ ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

‘‘အတ္ထကာမောသိ မေ ယက္ခ၊ ဟိတကာမောသိ ဒေဝတေ၊

ကရောမိ တုယှံ ဝစနံ၊ တွံသိ အာစရိယော မမ။

‘‘ဥပေမိ သရဏံ ဗုဒ္ဓံ၊ ဓမ္မဉ္စာပိ အနုတ္တရံ၊

သင်္ဃဉ္စ နရဒေဝဿ၊ ဂစ္ဆာမိ သရဏံ အဟံ။

‘‘ပါဏာတိပါတာ ဝိရမာမိ ခိပ္ပံ၊

လောကေ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇယာမိ၊

အမဇ္ဇပေါ နော စ မုသာ ဘဏာမိ၊

သကေန ဒါရေန စ ဟောမိ တုဋ္ဌော’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၁၂၂၅-၁၂၂၇၊ ပေ။ ဝ။ ၂၀၄-၂၀၆)၊

အထ ¶ နံ ဒေဝပုတ္တော၊ ‘‘ဗြာဟ္မဏ၊ တေ ဂေဟေ ဗဟုံ ဓနံ အတ္ထိ၊ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒါနံ ဒေဟိ၊ ဓမ္မံ သုဏာဟိ၊ ပဉှံ ပုစ္ဆာဟီ’’တိ ဝတွာ တတ္ထေဝ အန္တရဓာယိ။

ဗြာဟ္မဏောပိ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏိံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ အဟံ အဇ္ဇ သမဏံ ဂေါတမံ နိမန္တေတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမိ၊ သက္ကာရံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ နေဝ အဘိဝါဒေတွာ န ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော၊ ‘‘ဘော ဂေါတမ၊ အဓိဝါသေဟိ အဇ္ဇတနာယ ဘတ္တံ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသင်္ဃေနာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ အဓိဝါသေသိ။ သော သတ္ထု အဓိဝါသနံ ဝိဒိတွာ ဝေဂေနာဂန္တွာ ¶ သကေ နိဝေသနေ ပဏီတံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယဉ္စ ပဋိယာဒါပေသိ။ သတ္ထာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော တဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ ဗြာဟ္မဏော သက္ကစ္စံ ပရိဝိသိ၊ မဟာဇနော သန္နိပတိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကေန ကိရ တထာဂတေ နိမန္တိတေ ဒွေ ဇနကာယာ သန္နိပတန္တိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ ‘‘အဇ္ဇ သမဏံ ဂေါတမံ ပဉှံ ပုစ္ဆနာယ ဝိဟေဌိယမာနံ ပဿိဿာမာ’’တိ သန္နိပတန္တိ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌိကာ ‘‘အဇ္ဇ ဗုဒ္ဓဝိသယံ ဗုဒ္ဓလီဠံ ပဿိဿာမာ’’တိ သန္နိပတန္တိ။ အထ ခေါ ဗြာဟ္မဏော ကတဘတ္တကိစ္စံ တထာဂတမုပသင်္ကမိတွာ နီစာသနေ နိသိန္နော ပဉှံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘော ဂေါတမ၊ တုမှာကံ ဒါနံ အဒတွာ ပူဇံ အကတွာ ဓမ္မံ အသုတွာ ဥပေါသထဝါသံ အဝသိတွာ ကေဝလံ မနောပသာဒမတ္တေနေဝ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တာ နာမ ဟောန္တီ’’တိ? ‘‘ဗြာဟ္မဏ၊ ကသ္မာ မံ ပုစ္ဆသိ၊ နနု တေ ပုတ္တေန မဋ္ဌကုဏ္ဍလိနာ မယိ မနံ ပသာဒေတွာ ¶ အတ္တနော သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝေါ ကထိတော’’တိ? ‘‘ကဒါ၊ ဘော ဂေါတမာ’’တိ? နနု တွံ အဇ္ဇ သုသာနံ ဂန္တွာ ကန္ဒန္တော အဝိဒူရေ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တံ ဧကံ မာဏဝံ ဒိသွာ ‘‘အလင်္ကတော မဋ္ဌကုဏ္ဍလီ၊ မာလဓာရီ ¶ ဟရိစန္ဒနုဿဒေါ’’တိ ဒွီဟိ ဇနေဟိ ကထိတကထံ ပကာသေန္တော သဗ္ဗံ မဋ္ဌကုဏ္ဍလိဝတ္ထုံ ကထေသိ။ တေနေဝေတံ ဗုဒ္ဓဘာသိတံ နာမ ဇာတံ။

တံ ကထေတွာ စ ပန ‘‘န ခေါ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဧကသတံ ဝါ န ဒွေသတံ၊ အထ ခေါ မယိ မနံ ပသာဒေတွာ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တာနံ ဂဏနာ နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ အထ မဟာဇနော န နိဗ္ဗေမတိကော ဟောတိ၊ အထဿ အနိဗ္ဗေမတိကဘာဝံ ဝိဒိတွာ သတ္ထာ ‘‘မဋ္ဌကုဏ္ဍလိဒေဝပုတ္တော ဝိမာနေနေဝ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။ သော တိဂါဝုတပ္ပမာဏေနေဝ ဒိဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတေန အတ္တဘာဝေန အာဂန္တွာ ဝိမာနတော ဩရုယှ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘တွံ ဣမံ သမ္ပတ္တိံ ကိံ ကမ္မံ ကတွာ ပဋိလဘီ’’တိ ပုစ္ဆန္တော –

‘‘အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန၊ ယာ တွံ တိဋ္ဌသိ ဒေဝတေ၊

ဩဘာသေန္တီ ဒိသာ သဗ္ဗာ၊ ဩသဓီ ဝိယ တာရကာ၊

ပုစ္ဆာမိ တံ ဒေဝ မဟာနုဘာဝ၊ မနုဿဘူတော ကိမကာသိ ပုည’’န္တိ။ –

ဂါထမာဟ။ ‘‘ဒေဝပုတ္တော အယံ မေ၊ ဘန္တေ၊ သမ္ပတ္တိ တုမှေသု စိတ္တံ ပသာဒေတွာ လဒ္ဓါ’’တိ။ ‘‘မယိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ လဒ္ဓါ တေ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ မဟာဇနော ဒေဝပုတ္တံ ဩလောကေတွာ ‘‘အစ္ဆရိယာ ဝတ၊ ဘော၊ ဗုဒ္ဓဂုဏာ၊ အဒိန္နပုဗ္ဗကဗြာဟ္မဏဿ နာမ ပုတ္တော အညံ ¶ ကိဉ္စိ ပုညံ အကတွာ သတ္ထရိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ဧဝရူပံ သမ္ပတ္တိံ ပဋိလဘီ’’တိ တုဋ္ဌိံ ပဝေဒေသိ။

အထ ¶ နေသံ ကုသလာကုသလကမ္မကရဏေ မနောဝ ပုဗ္ဗင်္ဂမော၊ မနောဝ သေဋ္ဌော။ ပသန္နေန ဟိ မနေန ကတံ ကမ္မံ ဒေဝလောကံ မနုဿလောကံ ဂစ္ဆန္တံ ပုဂ္ဂလံ ဆာယာဝ န ဝိဇဟတီတိ ဣဒံ ဝတ္ထုံ ကထေတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ပတိဋ္ဌာပိတမတ္တိကံ သာသနံ ရာဇမုဒ္ဒါယ လဉ္ဆန္တော ဝိယ ဓမ္မရာဇာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၂။ ‘‘မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ ဓမ္မာ၊ မနောသေဋ္ဌာ မနောမယာ။

မနသာ စေ ပသန္နေန၊ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါ၊

တတော နံ သုခမနွေတိ၊ ဆာယာဝ အနပါယိနီ’’တိ။

တတ္ထ ¶ ကိဉ္စာပိ မနောတိ အဝိသေသေန သဗ္ဗမ္ပိ စတုဘူမိကစိတ္တံ ဝုစ္စတိ၊ ဣမသ္မိံ ပန ပဒေ နိယမိယမာနံ ဝဝတ္ထာပိယမာနံ ပရိစ္ဆိဇ္ဇိယမာနံ အဋ္ဌဝိဓံ ကာမာဝစရကုသလစိတ္တံ လဗ္ဘတိ။ ဝတ္ထုဝသေန ပနာဟရိယမာနံ တတောပိ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တမေဝ လဗ္ဘတိ။ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ တေန ပဌမဂါမိနာ ဟုတွာ သမန္နာဂတာ။ ဓမ္မာတိ ဝေဒနာဒယော တယော ခန္ဓာ။ ဧတေ ဟိ ဥပ္ပာဒပစ္စယဋ္ဌေန သောမနဿသမ္ပယုတ္တမနော ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဧတေသန္တိ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ နာမ။ ယထာ ဟိ ဗဟူသု ဧကတော ဟုတွာ မဟာဘိက္ခုသင်္ဃဿ စီဝရဒါနာဒီနိ ဝါ ဥဠာရပူဇာဓမ္မဿဝနာဒီနိ ဝါ မာလာဂန္ဓသက္ကာရကရဏာဒီနိ ဝါ ပုညာနိ ကရောန္တေသု ‘‘ကော ဧတေသံ ပုဗ္ဗင်္ဂမော’’တိ ဝုတ္တေ ယော တေသံ ပစ္စယော ဟောတိ၊ ယံ နိဿာယ တေ တာနိ ပုညာနိ ကရောန္တိ၊ သော တိဿော ဝါ ဖုဿော ဝါ တေသံ ပုဗ္ဗင်္ဂမောတိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣတိ ဥပ္ပာဒပစ္စယဋ္ဌေန မနော ပုဗ္ဗင်္ဂမော ဧတေသန္တိ ¶ မနောပုဗ္ဗင်္ဂမာ။ န ဟိ တေ မနေ အနုပ္ပဇ္ဇန္တေ ဥပ္ပဇ္ဇိတုံ သက္ကောန္တိ၊ မနော ပန ဧကစ္စေသု စေတသိကေသု အနုပ္ပဇ္ဇန္တေသုပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိယေဝ။ ဧဝံ အဓိပတိဝသေန ပန မနော သေဋ္ဌော ဧတေသန္တိ မနောသေဋ္ဌာ။ ယထာ ဟိ ဂဏာဒီနံ အဓိပတိ ပုရိသော ဂဏသေဋ္ဌော သေဏိသေဋ္ဌောတိ ဝုစ္စတိ၊ တထာ တေသမ္ပိ မနောဝ သေဋ္ဌော။ ယထာ ပန သုဝဏ္ဏာဒီဟိ နိပ္ဖာဒိတာနိ ဘဏ္ဍာနိ သုဝဏ္ဏမယာဒီနိ နာမ ဟောန္တိ၊ တထာ ဧတေပိ မနတော နိပ္ဖန္နတ္တာ မနောမယာ နာမ။

ပသန္နေနာတိ အနဘိဇ္ဈာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ပသန္နေန။ ဘာသတိ ဝါ ကရောတိ ဝါတိ ဧဝရူပေန မနေန ဘာသန္တော စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီသုစရိတမေဝ ဘာသတိ၊ ကရောန္တော တိဝိဓံ ကာယသုစရိတမေဝ ကရောတိ၊ အဘာသန္တော အကရောန္တော တာယ အနဘိဇ္ဈာဒီဟိ ပသန္နမာနသတာယ တိဝိဓံ မနောသုစရိတံ ပူရေတိ။ ဧဝမဿ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။

တတော နံ သုခမနွေတီတိ တတော တိဝိဓသုစရိတတော နံ ပုဂ္ဂလံ သုခ မနွေတိ။ ဣဓ တေဘူမိကမ္ပိ ¶ ကုသလံ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ တေဘူမိကသုစရိတာနုဘာဝေန သုဂတိဘဝေ နိဗ္ဗတ္တံ ပုဂ္ဂလံ၊ ဒုဂ္ဂတိယံ ဝါ သုခါနုဘဝနဋ္ဌာနေ ဌိတံ ကာယဝတ္ထုကမ္ပိ ဣတရဝတ္ထုကမ္ပိ အဝတ္ထုကမ္ပီတိ ကာယိကစေတသိကံ ဝိပါကသုခံ အနုဂစ္ဆတိ၊ န ဝိဇဟတီတိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာ ကိံ? ဆာယာဝ အနပါယိနီတိ ယထာ ဟိ ဆာယာ နာမ သရီရပ္ပဋိဗဒ္ဓါ သရီရေ ဂစ္ဆန္တေ ဂစ္ဆတိ၊ တိဋ္ဌန္တေ တိဋ္ဌတိ ¶ ၊ နိသီဒန္တေ နိသီဒတိ၊ န သက္ကောတိ၊ ‘‘သဏှေန ဝါ ဖရုသေန ¶ ဝါ နိဝတ္တာဟီ’’တိ ဝတွာ ဝါ ပေါထေတွာ ဝါ နိဝတ္တာပေတုံ။ ကသ္မာ? သရီရပ္ပဋိဗဒ္ဓတ္တာ။ ဧဝမေဝ ဣမေသံ ဒသန္နံ ကုသလကမ္မပထာနံ အာစိဏ္ဏသမာစိဏ္ဏကုသလမူလိကံ ကာမာဝစရာဒိဘေဒံ ကာယိကစေတသိကသုခံ ဂတဂတဋ္ဌာနေ အနပါယိနီ ဆာယာ ဝိယ ဟုတွာ န ဝိဇဟတီတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ၊ မဋ္ဌကုဏ္ဍလိဒေဝပုတ္တော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ တထာ အဒိန္နပုဗ္ဗကော ဗြာဟ္မဏော။ သော တာဝမဟန္တံ ဝိဘဝံ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဝိပ္ပကိရီတိ။

မဋ္ဌကုဏ္ဍလီဝတ္ထု ဒုတိယံ။

၃။ တိဿတ္ထေရဝတ္ထု

အက္ကောစ္ဆိ မန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော တိဿတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ကိရာယသ္မာ တိဿတ္ထေရော ဘဂဝတော ပိတုစ္ဆာပုတ္တော အဟောသိ၊ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပန္နလာဘသက္ကာရံ ပရိဘုဉ္ဇန္တော ထူလသရီရော အာကောဋိတပစ္စာကောဋိတေဟိ စီဝရေဟိ နိဝါသေတွာ ယေဘုယျေန ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဥပဋ္ဌာနသာလာယံ နိသီဒတိ။ တထာဂတံ ဒဿနတ္ထာယ အာဂတာ အာဂန္တုကဘိက္ခူ တံ ဒိသွာ ‘‘ဧကော မဟာထေရော ဘဝိဿတီ’’တိ သညာယ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝတ္တံ အာပုစ္ဆန္တိ၊ ပါဒသမ္ဗာဟနာဒီနိ အာပုစ္ဆန္တိ။ သော တုဏှီ အဟောသိ။ အထ နံ ဧကော ဒဟရဘိက္ခု ‘‘ကတိဝဿာ တုမှေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဝဿံ နတ္ထိ၊ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇိတာ မယ’’န္တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာဝုသော၊ ဒုဗ္ဗိနီတ၊ မဟလ္လက ¶ ၊ အတ္တနော ပမာဏံ န ဇာနာသိ၊ ဧတ္တကေ မဟာထေရေ ဒိသွာ သာမီစိကမ္မမတ္တမ္ပိ န ကရောသိ၊ ဝတ္တေ အာပုစ္ဆိယမာနေ တုဏှီ ဟောသိ၊ ကုက္ကုစ္စမတ္တမ္ပိ တေ နတ္ထီ’’တိ အစ္ဆရံ ပဟရိ။ သော ခတ္တိယမာနံ ဇနေတွာ ‘‘တုမှေ ကဿ သန္တိကံ အာဂတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သတ္ထု သန္တိက’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘မံ ပန ‘ကော ဧသော’တိ သလ္လက္ခေထ၊ မူလမေဝ ဝေါ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ရုဒန္တော ဒုက္ခီ ဒုမ္မနော သတ္ထု သန္တိကံ အဂမာသိ ¶ ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကိံ နု တွံ တိဿ ဒုက္ခီ ဒုမ္မနော အဿုမုခေါ ရောဒမာနော အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တေပိ ဘိက္ခူ ‘‘ဧသ ဂန္တွာ ကိဉ္စိ အာလောဠံ ကရေယျာ’’တိ တေနေဝ ¶ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ သော သတ္ထာရာ ပုစ္ဆိတော ‘‘ဣမေ မံ၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခူ အက္ကောသန္တီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကဟံ ပန တွံ နိသိန္နောသီ’’တိ? ‘‘ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဥပဋ္ဌာနသာလာယံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဣမေ တေ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တာ ဒိဋ္ဌာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဒိဋ္ဌာ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ ဥဋ္ဌာယ တေ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတ’’န္တိ? ‘‘န ကတံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ပရိက္ခာရဂ္ဂဟဏံ အာပုစ္ဆိတ’’န္တိ? ‘‘နာပုစ္ဆိတံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဝတ္တံ ဝါ ပါနီယံ ဝါ အာပုစ္ဆိတ’’န္တိ။ ‘‘နာပုစ္ဆိတံ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အာသနံ နီဟရိတွာ အဘိဝါဒေတွာ ပါဒသမ္ဗာဟနံ ကတ’’န္တိ? ‘‘န ကတံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တိဿ မဟလ္လကဘိက္ခူနံ သဗ္ဗံ ဧတံ ဝတ္တံ ကာတဗ္ဗံ၊ ဧတံ ဝတ္တံ အကရောန္တေန ဝိဟာရမဇ္ဈေ နိသီဒိတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တဝေဝ ဒေါသော၊ ဧတေ ဘိက္ခူ ခမာပေဟီ’’တိ? ‘‘ဧတေ မံ၊ ဘန္တေ၊ အက္ကောသိံသု ¶ ၊ နာဟံ ဧတေ ခမာပေမီ’’တိ။ ‘‘တိဿ မာ ဧဝံ ကရိ၊ တဝေဝ ဒေါသော၊ ခမာပေဟိ နေ’’တိ? ‘‘န ခမာပေမိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ အထ သတ္ထာ ‘‘ဒုဗ္ဗစော ဧသ၊ ဘန္တေ’’တိ ဘိက္ခူဟိ ဝုတ္တေ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ ဒုဗ္ဗစော ဧသ၊ ပုဗ္ဗေပိ ဧသ ဒုဗ္ဗစောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဣဒါနိ တာဝဿ၊ ဘန္တေ၊ ဒုဗ္ဗစဘာဝေါ အမှေဟိ ဉာတော၊ အတီတေ ဧသ ကိံ အကာသီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သုဏာထာ’’တိ ဝတွာ အတီတမာဟရိ။

အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗာရာဏသိရညေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဒေဝိလော နာမ တာပသော အဋ္ဌ မာသေ ဟိမဝန္တေ ဝသိတွာ လောဏမ္ဗိလသေဝနတ္ထာယ စတ္တာရော မာသေ နဂရမုပနိဿာယ ဝသိတုကာမော ဟိမဝန္တတော အာဂန္တွာ နဂရဒွါရေ ဒါရကေ ဒိသွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဣမံ နဂရံ သမ္ပတ္တပဗ္ဗဇိတာ ကတ္ထ ဝသန္တီ’’တိ? ‘‘ကုမ္ဘကာရသာလာယံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ တာပသော ကုမ္ဘကာရသာလံ ဂန္တွာ ဒွါရေ ဌတွာ ‘‘သစေ တေ ဘဂ္ဂဝ အဂရု၊ ဝသေယျာမ ဧကရတ္တိံ သာလာယ’’န္တိ အာဟ။ ကုမ္ဘကာရော ‘‘မယှံ ရတ္တိံ သာလာယံ ကိစ္စံ နတ္ထိ၊ မဟတီ သာလာ၊ ယထာသုခံ ဝသထ၊ ဘန္တေ’’တိ သာလံ နိယျာဒေသိ။ တသ္မိံ ပဝိသိတွာ နိသိန္နေ အပရောပိ နာရဒေါ နာမ တာပသော ဟိမဝန္တတော အာဂန္တွာ ကုမ္ဘကာရံ ဧကရတ္တိဝါသံ ယာစိ။ ကုမ္ဘကာရော ‘‘ပဌမံ အာဂတော ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဝသိတုကာမော ဘဝေယျ ဝါ နော ဝါ၊ အတ္တာနံ ပရိမောစေဿာမီ’’တိ ¶ စိန္တေတွာ ‘‘သစေ၊ ဘန္တေ၊ ပဌမံ ဥပဂတော ရောစေဿတိ၊ တဿ ရုစိယာ ဝသထာ’’တိ အာဟ။ သော တမုပသင်္ကမိတွာ ‘‘သစေ တေ၊ အာစရိယ အဂရု၊ မယဉ္စေတ္ထ ဧကရတ္တိံ ဝသေယျာမာ’’တိ ယာစိ။ ‘‘မဟတီ သာလာ၊ ပဝိသိတွာ ¶ ဧကမန္တေ ဝသာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ပဝိသိတွာ ပုရေတရံ ပဝိဋ္ဌဿ ဒေဝိလဿ အပရဘာဂေ နိသီဒိ။ ဥဘောပိ သာရဏီယကထံ ကထေတွာ နိပဇ္ဇိံသု။

သယနကာလေ ¶ နာရဒေါ ဒေဝိလဿ နိပဇ္ဇနဋ္ဌာနဉ္စ ဒွါရဉ္စ သလ္လက္ခေတွာ နိပဇ္ဇိ။ သော ပန ဒေဝိလော နိပဇ္ဇမာနော အတ္တနော နိပဇ္ဇနဋ္ဌာနေ အနိပဇ္ဇိတွာ ဒွါရမဇ္ဈေ တိရိယံ နိပဇ္ဇိ။ နာရဒေါ ရတ္တိံ နိက္ခမန္တော တဿ ဇဋာသု အက္ကမိ။ ‘‘ကော မံ အက္ကမီ’’တိ စ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာစရိယ၊ အဟ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ကူဋဇဋိလ၊ အရညတော အာဂန္တွာ မမ ဇဋာသု အက္ကမသီ’’တိ။ ‘‘အာစရိယ၊ တုမှာကံ ဣဓ နိပန္နဘာဝံ န ဇာနာမိ၊ ခမထ မေ’’တိ ဝတွာ တဿ ကန္ဒန္တဿေဝ ဗဟိ နိက္ခမိ။ ဣတရော ‘‘အယံ ပဝိသန္တောပိ မံ အက္ကမေယျာ’’တိ ပရိဝတ္တေတွာ ပါဒဋ္ဌာနေ သီသံ ကတွာ နိပဇ္ဇိ။ နာရဒေါပိ ပဝိသန္တော ‘‘ပဌမံပါဟံ အာစရိယေ အပရဇ္ဈိံ၊ ဣဒါနိဿ ပါဒပဿေန ပဝိသိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အာဂစ္ဆန္တော ဂီဝါယ အက္ကမိ။ ‘‘ကော ဧသော’’တိ စ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ၊ အာစရိယာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကူဋဇဋိလ၊ ပဌမံ မမ ဇဋာသု အက္ကမိတွာ ဣဒါနိ ဂီဝါယ အက္ကမသိ၊ အဘိသပိဿာမိ တ’’န္တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာစရိယ၊ မယှံ ဒေါသော နတ္ထိ၊ အဟံ တုမှာကံ ဧဝံ နိပန္နဘာဝံ န ဇာနာမိ၊ ‘ပဌမမ္ပိ မေ အပရဒ္ဓံ၊ ဣဒါနိ ပါဒပဿေန ¶ ပဝိသိဿာမီ’တိ ပဝိဋ္ဌောမှိ၊ ခမထ မေ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကူဋဇဋိလ၊ အဘိသပိဿာမိ တ’’န္တိ။ ‘‘မာ ဧဝံ ကရိတ္ထ အာစရိယာ’’တိ။ သော တဿ ဝစနံ အနာဒိယိတွာ –

‘‘သဟဿရံသီ သတတေဇော၊ သူရိယော တမဝိနောဒနော၊

ပါတောဒယန္တေ သူရိယေ၊ မုဒ္ဓါ တေ ဖလတု သတ္တဓာ’’တိ။ –

တံ အဘိသပိ ဧဝ။ နာရဒေါ၊ ‘‘အာစရိယ၊ မယှံ ဒေါသော နတ္ထီတိ မမ ဝဒန္တဿေဝ တုမှေ အဘိသပထ၊ ယဿ ဒေါသော အတ္ထိ၊ တဿ မုဒ္ဓါ ဖလတု၊ မာ နိဒ္ဒေါသဿာ’’တိ ဝတွာ –

‘‘သဟဿရံသီ သတတေဇော၊ သူရိယော တမဝိနောဒနော၊

ပါတောဒယန္တေ သူရိယေ၊ မုဒ္ဓါ တေ ဖလတု သတ္တဓာ’’တိ။ –

အဘိသပိ။ သော ပန မဟာနုဘာဝေါ အတီတေ စတ္တာလီသ၊ အနာဂတေ စတ္တာလီသာတိ အသီတိကပ္ပေ အနုဿရတိ။ တသ္မာ ‘‘ကဿ နု ခေါ ဥပရိ အဘိသပေါ ပတိဿတီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘အာစရိယဿာ’’တိ ဉတွာ တသ္မိံ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ ဣဒ္ဓိဗလေန အရုဏုဂ္ဂမနံ နိဝါရေတိ။

နာဂရာ ¶ အရုဏေ အနုဂ္ဂစ္ဆန္တေ ရာဇဒွါရံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဒေဝ၊ တယိ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ အရုဏော န ဥဋ္ဌဟတိ၊ အရုဏံ နော ဥဋ္ဌာပေဟီ’’တိ ကန္ဒိံသု။ ရာဇာ အတ္တနော ကာယကမ္မာဒီနိ ဩလောကေန္တော ကိဉ္စိ အယုတ္တံ အဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကာရဏ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ပဗ္ဗဇိတာနံ ဝိဝါဒေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ¶ ပရိသင်္ကမာနော ‘‘ကစ္စိ ဣမသ္မိံ နဂရေ ပဗ္ဗဇိတာ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဟိယျော သာယံ ကုမ္ဘကာရသာလာယံ အာဂတာ အတ္ထိ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ တံခဏညေဝ ရာဇာ ¶ ဥက္ကာဟိ ဓာရိယမာနာဟိ တတ္ထ ဂန္တွာ နာရဒံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နော အာဟ –

‘‘ကမ္မန္တာ နပ္ပဝတ္တန္တိ၊ ဇမ္ဗုဒီပဿ နာရဒ၊

ကေန လောကော တမောဘူတော၊ တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။

နာရဒေါ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ ဣမိနာ ကာရဏေန အဟံ ဣမိနာ အဘိသပိတော၊ အထာဟံ ‘‘မယှံ ဒေါသော နတ္ထိ၊ ယဿ ဒေါသော အတ္ထိ၊ တဿေဝ ဥပရိ အဘိသပေါ ပတတူ’’တိ ဝတွာ အဘိသပိံ။ အဘိသပိတွာ စ ပန ‘‘ကဿ နု ခေါ ဥပရိ အဘိသပေါ ပတိဿတီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘သူရိယုဂ္ဂမနဝေလာယ အာစရိယဿ မုဒ္ဓါ သတ္တဓာ ဖလိဿတီ’’တိ ဒိသွာ ဧတသ္မိံ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ အရုဏဿ ဥဂ္ဂမနံ န ဒေမီတိ။ ‘‘ကထံ ပန အဿ၊ ဘန္တေ၊ အန္တရာယော န ဘဝေယျာ’’တိ။ ‘‘သစေ မံ ခမာပေယျ၊ န ဘဝေယျာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ခမာပေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဧသော၊ မဟာရာဇ၊ မံ ဇဋာသု စ ဂီဝါယ စ အက္ကမိ၊ နာဟံ ဧတံ ကူဋဇဋိလံ ခမာပေမီ’’တိ။ ‘‘ခမာပေဟိ၊ ဘန္တေ၊ မာ ဧဝံ ကရိတ္ထာ’’တိ။ ‘‘န ခမာပေမီ’’တိ။ ‘‘မုဒ္ဓါ တေ သတ္တဓာ ဖလိဿတီ’’တိ ဝုတ္တေပိ န ခမာပေတိယေဝ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘န တွံ အတ္တနော ရုစိယာ ခမာပေဿသီ’’တိ ဟတ္ထပါဒကုစ္ဆိဂီဝါသု ဂါဟာပေတွာ နာရဒဿ ပါဒမူလေ ဩနမာပေသိ။ နာရဒေါပိ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ၊ အာစရိယ၊ ခမာမိ တေ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘မဟာရာဇ၊ နာယံ ယထာမနေန ခမာပေတိ၊ နဂရဿ အဝိဒူရေ ¶ ဧကော သရော အတ္ထိ၊ တတ္ထ နံ သီသေ မတ္တိကာပိဏ္ဍံ ကတွာ ဂလပ္ပမာဏေ ဥဒကေ ဌပါပေဟီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တထာ ကာရေသိ။ နာရဒေါ ဒေဝိလံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘အာစရိယ၊ မယာ ဣဒ္ဓိယာ ဝိဿဋ္ဌာယ သူရိယသန္တာပေ ဥဋ္ဌဟန္တေ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိတွာ အညေန ဌာနေန ဥတ္တရိတွာ ဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တဿ သူရိယရံသီဟိ သံဖုဋ္ဌမတ္တောဝ မတ္တိကာပိဏ္ဍော သတ္တဓာ ဖလိ၊ သော နိမုဇ္ဇိတွာ အညေန ဌာနေန ပလာယီ’’တိ။

သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘တဒါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ၊ ဒေဝိလော တိဿော၊ နာရဒေါ အဟမေဝါတိ ဧဝံ တဒါပေသ ဒုဗ္ဗစောယေဝါ’’တိ ¶ ဝတွာ တိဿတ္ထေရံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘တိဿ၊ ဘိက္ခုနော နာမ ‘အသုကေနာဟံ အက္ကုဋ္ဌော၊ အသုကေန ပဟဋော၊ အသုကေန ဇိတော၊ အသုကော ခေါ မေ ဘဏ္ဍံ အဟာသီ’တိ စိန္တေန္တဿ ဝေရံ နာမ န ဝူပသမ္မတိ၊ ဧဝံ ပန အနုပနယှန္တဿေဝ ဥပသမ္မတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၃။

‘‘အက္ကောစ္ဆိ ¶ မံ အဝဓိ မံ၊ အဇိနိ မံ အဟာသိ မေ၊

ယေ စ တံ ဥပနယှန္တိ၊ ဝေရံ တေသံ န သမ္မတိ။

၄။

‘‘အက္ကောစ္ဆိ မံ အဝဓိ မံ၊ အဇိနိ မံ အဟာသိ မေ၊

ယေ စ တံ နုပနယှန္တိ၊ ဝေရံ တေသူပသမ္မတီ’’တိ။

တတ္ထ အက္ကောစ္ဆီတိ အက္ကောသိ။ အဝဓီတိ ပဟရိ။ အဇိနီတိ ¶ ကူဋသက္ခိဩတာရဏေန ဝါ ဝါဒပဋိဝါဒေန ဝါ ကရဏုတ္တရိယကရဏေန ဝါ အဇေသိ။ အဟာသိ မေတိ မမ သန္တကံ ပတ္တာဒီသု ကိဉ္စိဒေဝ အဝဟရိ။ ယေ စ တန္တိ ယေ ကေစိ ဒေဝတာ ဝါ မနုဿာ ဝါ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ တံ ‘‘အက္ကောစ္ဆိ မ’’န္တိအာဒိဝတ္ထုကံ ကောဓံ သကဋဓုရံ ဝိယ နဒ္ဓိနာ ပူတိမစ္ဆာဒီနိ ဝိယ စ ကုသာဒီဟိ ပုနပ္ပုနံ ဝေဌေတွာ ဥပနယှန္တိ၊ တေသံ သကိံ ဥပ္ပန္နံ ဝေရံ န သမ္မတီတိ ဝူပသမ္မတိ။ ယေ စ တံ နုပနယှန္တီတိ အသတိယာ အမနသိကာရဝသေန ဝါ ကမ္မပစ္စဝေက္ခဏာဒိဝသေန ဝါ ယေ တံ အက္ကောသာဒိဝတ္ထုကံ ကောဓံ တယာပိ ကောစိ နိဒ္ဒေါသော ပုရိမဘဝေ အက္ကုဋ္ဌော ဘဝိဿတိ၊ ပဟဋော ဘဝိဿတိ၊ ကူဋသက္ခိံ ဩတာရေတွာ ဇိတော ဘဝိဿတိ၊ ကဿစိ တေ ပသယှ ကိဉ္စိ အစ္ဆိန္နံ ဘဝိဿတိ၊ တသ္မာ နိဒ္ဒေါသော ဟုတွာပိ အက္ကောသာဒီနိ ပါပုဏာသီတိ ဧဝံ န ဥပနယှန္တိ။ တေသု ပမာဒေန ဥပ္ပန္နမ္ပိ ဝေရံ ဣမိနာ အနုပနယှနေန နိရိန္ဓနော ဝိယ ဇာတဝေဒေါ ဝူပသမ္မတီတိ။

ဒေသနာပရိယောသာနေ သတသဟဿဘိက္ခူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ¶ ပါပုဏိံသု။ ဓမ္မဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသိ။ ဒုဗ္ဗစောပိ သုဗ္ဗစောယေဝ ဇာတောတိ။

တိဿတ္ထေရဝတ္ထု တတိယံ။

၄။ ကာဠယက္ခိနီဝတ္ထု

န ဟိ ဝေရေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဝဉ္ဈိတ္ထိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကော ¶ ကိရ ကုဋုမ္ဗိကပုတ္တော ပိတရိ ကာလကတေ ခေတ္တေ စ ဃရေ စ သဗ္ဗကမ္မာနိ အတ္တနာဝ ကရောန္တော မာတရံ ပဋိဇဂ္ဂိ။ အထဿ မာတာ ‘‘ကုမာရိကံ တေ၊ တာတ၊ အာနေဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အမ္မ ¶ ၊ မာ ဧဝံ ဝဒေထ၊ အဟံ ယာဝဇီဝံ တုမှေ ပဋိဇဂ္ဂိဿာမီ’’တိ။ ‘‘တာတ၊ ခေတ္တေ စ ဃရေ စ ကိစ္စံ တွမေဝ ကရောသိ၊ တေန မယှံ စိတ္တသုခံ နာမ န ဟောတိ၊ အာနေဿာမီ’’တိ။ သော ပုနပ္ပုနံ ပဋိက္ခိပိတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ သာ ဧကံ ကုလံ ဂန္တုကာမာ ဂေဟာ နိက္ခမိ။ အထ နံ ပုတ္တော ‘‘ကတရံ ကုလံ ဂစ္ဆထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အသုကကုလံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ တတ္ထ ဂမနံ ပဋိသေဓေတွာ အတ္တနော အဘိရုစိတံ ကုလံ အာစိက္ခိ။ သာ တတ္ထ ဂန္တွာ ကုမာရိကံ ဝါရေတွာ ဒိဝသံ ဝဝတ္ထပေတွာ တံ အာနေတွာ တဿ ဃရေ အကာသိ။ သာ ဝဉ္ဈာ အဟောသိ။ အထ နံ မာတာ၊ ပုတ္တ၊ တွံ အတ္တနော ရုစိယာ ကုမာရိကံ အာဏာပေသိ၊ သာ ဣဒါနိ ဝဉ္ဈာ ဇာတာ၊ အပုတ္တကဉ္စ နာမ ကုလံ ဝိနဿတိ ¶ ၊ ပဝေဏီ န ဃဋီယတိ၊ တေန အညံ တေ ကုမာရိကံ အာနေမီတိ။ တေန ‘‘အလံ၊ အမ္မာ’’တိ ဝုစ္စမာနာပိ ပုနပ္ပုနံ ကထေသိ။ ဝဉ္ဈိတ္ထီ တံ ကထံ သုတွာ ‘‘ပုတ္တာ နာမ မာတာပိတူနံ ဝစနံ အတိက္ကမိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ ဣဒါနိ အညံ ဝိဇာယိနိံ ဣတ္ထိံ အာနေတွာ မံ ဒါသိဘောဂေန ဘုဉ္ဇိဿတိ။ ယံနူနာဟံ သယမေဝ ဧကံ ကုမာရိကံ အာနေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဧကံ ကုလံ ဂန္တွာ တဿတ္ထာယ ကုမာရိကံ ဝါရေတွာ ‘‘ကိံ နာမေတံ၊ အမ္မ၊ ဝဒေသီ’’တိ တေဟိ ပဋိက္ခိတ္တာ ‘‘အဟံ ဝဉ္ဈာ၊ အပုတ္တကံ နာမ ကုလံ ဝိနဿတိ၊ တုမှာကံ ပန ဓီတာ ပုတ္တံ ဝါ ဓီတရံ ဝါ လဘိတွာ ကုဋုမ္ဗိကဿ သာမိနီ ဘဝိဿတိ၊ မယှံ သာမိကဿ နံ ဒေထာ’’တိ ယာစိတွာ သမ္ပဋိစ္ဆာပေတွာ အာနေတွာ သာမိကဿ ဃရေ အကာသိ။

အထဿာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သစာယံ ပုတ္တံ ဝါ ဓီတရံ ဝါ လဘိဿတိ၊ အယမေဝ ကုဋုမ္ဗဿ သာမိနီ ဘဝိဿတိ။ ယထာ ဒါရကံ န လဘတိ၊ တထေဝ နံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘အမ္မ၊ ယဒါ တေ ကုစ္ဆိယံ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌာတိ၊ အထ မေ အာရောစေယျာသီ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ဂဗ္ဘေ ပတိဋ္ဌိတေ တဿာ အာရောစေသိ။ ဣတရိဿာ ပန သာ သယမေဝ နိစ္စံ ယာဂုဘတ္တံ ဒေတိ၊ အထဿာ ¶ အာဟာရေနေဝ သဒ္ဓိံ ဂဗ္ဘပါတနဘေသဇ္ဇမဒါသိ၊ ဂဗ္ဘော ပတိ။ ဒုတိယမ္ပိ ဂဗ္ဘေ ပတိဋ္ဌိတေ အာရောစေသိ ¶ ၊ ဣတရာ ဒုတိယမ္ပိ တထေဝ ပါတေသိ။ အထ နံ ပဋိဝိဿကိတ္ထိယော ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကစ္စိ တေ သပတ္တိ အန္တရာယံ ကရောတီ’’တိ? သာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘အန္ဓဗာလေ၊ ကသ္မာ ဧဝမကာသိ၊ အယံ တဝ ဣဿရိယဘယေန ဂဗ္ဘဿ ပါတနဘေသဇ္ဇံ ယောဇေတွာ ဒေတိ၊ တေန တေ ဂဗ္ဘော ပတတိ၊ မာ ပုန ဧဝမကတ္ထာ’’တိ ဝုတ္တာ တတိယဝါရေ န ကထေသိ။ အထ သာ ဣတရိဿာ ဥဒရံ ဒိသွာ ‘‘ကသ္မာ မယှံ ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ န ကထေသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တွံ မံ အာနေတွာ ဝဉ္စေတွာ ဒွေ ဝါရေ ဂဗ္ဘံ ပါတေသိ၊ ကိမတ္ထံ တုယှံ ကထေမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နဋ္ဌာ ဒါနိမှီ’’တိ စိန္တေတွာ တဿာ ပမာဒံ ဩလောကေန္တီ ပရိဏတေ ဂဗ္ဘေ ဩကာသံ လဘိတွာ ဘေသဇ္ဇံ ယောဇေတွာ အဒါသိ။ ဂဗ္ဘော ပရိဏတတ္တာ ပတိတုံ အသက္ကောန္တော တိရိယံ နိပတိ၊ ခရာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ ဇီဝိတသံသယံ ပါပုဏိ။ သာ ‘‘နာသိတမှိ တယာ၊ တွမေဝ မံ အာနေတွာ တွမေဝ တယောပိ ဝါရေ ¶ ဒါရကေ နာသေသိ၊ ဣဒါနိ အဟမ္ပိ နဿာမိ၊ ဣတော ဒါနိ စုတာ ယက္ခိနီ ဟုတွာ တဝ ဒါရကေ ခါဒိတုံ သမတ္ထာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေတွာ ကာလံ ကတွာ တသ္မိံယေဝ ¶ ဂေဟေ မဇ္ဇာရီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဣတရမ္ပိ သာမိကော ဂဟေတွာ ‘‘တယာ မေ ကုလူပစ္ဆေဒေါ ကတော’’တိ ကပ္ပရဇဏ္ဏုကာဒီဟိ သုပေါထိတံ ပေါထေသိ။ သာ တေနေဝါဗာဓေန ကာလံ ကတွာ တတ္ထေဝ ကုက္ကုဋီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တာ။

ကုက္ကုဋီ န စိရဿေဝ အဏ္ဍာနိ ဝိဇာယိ၊ မဇ္ဇာရီ အာဂန္တွာ တာနိ အဏ္ဍာနိ ခါဒိ။ ဒုတိယမ္ပိ တတိယမ္ပိ ခါဒိယေဝ။ ကုက္ကုဋီ စိန္တေသိ – ‘‘တယော ဝါရေ မမ အဏ္ဍာနိ ခါဒိတွာ ဣဒါနိ မမ္ပိ ခါဒိတုကာမာသီ’’တိ။ ‘‘ဣတော စုတာ သပုတ္တကံ တံ ခါဒိတုံ လဘေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ကတွာ တတော စုတာ အရညေ ဒီပိနီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဣတရာ မိဂီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿာ ဝိဇာတကာလေ ဒီပိနီ အာဂန္တွာ တယော ဝါရေ ပုတ္တကေ ခါဒိ။ မိဂီ မရဏကာလေ ‘‘အယံ မေ တိက္ခတ္တုံ ပုတ္တကေ ခါဒိတွာ ဣဒါနိ မမ္ပိ ခါဒိဿတိ၊ ဣတော ဒါနိ စုတာ ဧတံ သပုတ္တကံ ခါဒိတုံ လဘေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ ကတွာ ဣတော စုတာ ယက္ခိနီ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဒီပိနီပိ တထေဝ တတော စုတာ သာဝတ္ထိယံ ကုလဓီတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သာ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တာ ဒွါရဂါမကေ ပတိကုလံ အဂမာသိ၊ အပရဘာဂေ စ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ ယက္ခိနီပိ တဿာ ပိယသဟာယိကာဝဏ္ဏေန အာဂန္တွာ ‘‘ကုဟိံ မေ သဟာယိကာ’’တိ ‘‘အန္တောဂဗ္ဘေ ဝိဇာတာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပုတ္တံ နု ခေါ ဝိဇာတာ၊ ဥဒါဟု ဓီတရန္တိ ပဿိဿာမိ န’’န္တိ ဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ပဿန္တီ ဝိယ ဒါရကံ ဂဟေတွာ ¶ ခါဒိတွာ ဂတာ။ ပုန ဒုတိယဝါရေပိ တထေဝ ခါဒိ။ တတိယဝါရေ ဣတရာ ဂရုဘာရာ ဟုတွာ သာမိကံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘သာမိ၊ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဧကာ ယက္ခိနီ မမ ဒွေ ပုတ္တေ ခါဒိတွာ ဂတာ၊ ဣဒါနိ ¶ မမ ကုလဂေဟံ ဂန္တွာ ဝိဇာယိဿာမီ’’တိ ကုလဂေဟံ ဂန္တွာ ဝိဇာယိ။

တဒါ သာ ယက္ခိနီ ဥဒကဝါရံ ဂတာ ဟောတိ။ ဝေဿဝဏဿ ဟိ ယက္ခိနိယော ဝါရေန အနောတတ္တဒဟတော သီသပရမ္ပရာယ ဥဒကမာဟရန္တိ။ တာ စတုမာသစ္စယေနပိ ပဉ္စမာသစ္စယေနပိ မုစ္စန္တိ။ အပရာ ယက္ခိနိယော ကိလန္တကာယာ ဇီဝိတက္ခယမ္ပိ ပါပုဏန္တိ။ သာ ပန ဥဒကဝါရတော မုတ္တမတ္တာဝ ဝေဂေန တံ ဃရံ ဂန္တွာ ‘‘ကုဟိံ မေ သဟာယိကာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ကုဟိံ နံ ပဿိဿသိ၊ တဿာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဇာတဇာတဒါရကေ ယက္ခိနီ အာဂန္တွာ ခါဒတိ၊ တသ္မာ ကုလဂေဟံ ဂတာ’’တိ။ သာ ‘‘ယတ္ထ ဝါ တတ္ထ ဝါ ဂစ္ဆတု၊ န မေ မုစ္စိဿတီ’’တိ ဝေရဝေဂသမုဿာဟိတမာနသာ နဂရာဘိမုခီ ပက္ခန္ဒိ။ ဣတရာပိ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ နံ ဒါရကံ နှာပေတွာ နာမံ ကတွာ၊ ‘‘သာမိ၊ ဣဒါနိ သကဃရံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ပုတ္တမာဒါယ သာမိကေန သဒ္ဓိံ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ဂတမဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တီ ပုတ္တံ သာမိကဿ ဒတွာ ဝိဟာရပေါက္ခရဏိယာ နှာတွာ သာမိကေ နှာယန္တေ ¶ ဥတ္တရိတွာ ပုတ္တဿ ထညံ ပါယမာနာ ဌိတာ ယက္ခိနိံ အာဂစ္ဆန္တိံ ဒိသွာ သဉ္ဇာနိတွာ၊ ‘‘သာမိ၊ ဝေဂေန ဧဟိ၊ အယံ သာ ယက္ခိနီ၊ ဝေဂေန ဧဟိ၊ အယံ သာ ယက္ခိနီ’’တိ ဥစ္စာသဒ္ဒံ ကတွာ ယာဝ တဿ အာဂမနံ ¶ သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ နိဝတ္တေတွာ အန္တောဝိဟာရာဘိမုခီ ပက္ခန္ဒိ။

တသ္မိံ သမယေ သတ္ထာ ပရိသမဇ္ဈေ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သာ ပုတ္တံ တထာဂတဿ ပါဒပိဋ္ဌေ နိပဇ္ဇာပေတွာ ‘‘တုမှာကံ မယာ ဧသ ဒိန္နော၊ ပုတ္တဿ မေ ဇီဝိတံ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ ဒွါရကောဋ္ဌကေ အဓိဝတ္ထော သုမနဒေဝေါ နာမ ယက္ခိနိယာ အန္တော ပဝိသိတုံ နာဒါသိ။ သတ္ထာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ အာနန္ဒ၊ တံ ယက္ခိနိံ ပက္ကောသာဟီ’’တိ အာဟ။ ထေရော ပက္ကောသိ။ ဣတရာ ‘‘အယံ၊ ဘန္တေ၊ အာဂစ္ဆတီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ဧတု၊ မာ သဒ္ဒမကာသီ’’တိ ဝတွာ တံ အာဂန္တွာ ဌိတံ ‘‘ကသ္မာ ဧဝံ ကရောသိ၊ သစေ တုမှေ မာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ သမ္မုခီဘာဝံ နာဂမိဿထ၊ အဟိနကုလာနံ ဝိယ အစ္ဆဖန္ဒနာနံ ဝိယ ကာကောလူကာနံ ဝိယ စ ကပ္ပဋ္ဌိတိကံ ဝေါ ဝေရံ အဘဝိဿ ¶ ၊ ကသ္မာ ဝေရံ ပဋိဝေရံ ကရောထ။ ဝေရဉှိ အဝေရေန ဥပသမ္မတိ၊ နော ဝေရေနာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၅။

‘‘န ဟိ ဝေရေန ဝေရာနိ၊ သမ္မန္တီဓ ကုဒါစနံ၊

အဝေရေန စ သမ္မန္တိ၊ ဧသ ဓမ္မော သနန္တနော’’တိ။

တတ္ထ န ဟိ ဝေရေနာတိ ယထာ ဟိ ခေဠသိင်္ဃာဏိကာဒီဟိ အသုစီဟိ မက္ခိတံ ဌာနံ တေဟေဝ အသုစီဟိ ဓောဝန္တာ သုဒ္ဓံ ¶ နိဂ္ဂန္ဓံ ကာတုံ န သက္ကောန္တိ၊ အထ ခေါ တံ ဌာနံ ဘိယျောသောမတ္တာယ အသုဒ္ဓတရဉ္စေဝ ဒုဂ္ဂန္ဓတရဉ္စ ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ အက္ကောသန္တံ ပစ္စက္ကောသန္တော ပဟရန္တံ ပဋိပဟရန္တော ဝေရေန ဝေရံ ဝူပသမေတုံ န သက္ကောတိ၊ အထ ခေါ ဘိယျော ဘိယျော ဝေရမေဝ ကရောတိ။ ဣတိ ဝေရာနိ နာမ ဝေရေန ကိသ္မိဉ္စိ ကာလေ န သမ္မန္တိ၊ အထ ခေါ ဝဍ္ဎန္တိယေဝ။ အဝေရေန စ သမ္မန္တီတိ ယထာ ပန တာနိ ခေဠာဒီနိ အသုစီနိ ဝိပ္ပသန္နေန ဥဒကေန ဓောဝိယမာနာနိ နဿန္တိ၊ တံ ဌာနံ သုဒ္ဓံ ဟောတိ သုဂန္ဓံ၊ ဧဝမေဝ အဝေရေန ခန္တိမေတ္တောဒကေန ယောနိသော မနသိကာရေန ပစ္စဝေက္ခဏေန ဝေရာနိ ဝူပသမ္မန္တိ ပဋိပ္ပဿမ္ဘန္တိ အဘာဝံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧသ ဓမ္မော သနန္တနောတိ ဧသ အဝေရေန ဝေရူပသမနသင်္ခါတော ပေါရာဏကော ဓမ္မော၊ သဗ္ဗေသံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓခီဏာသဝါနံ ဂတမဂ္ဂေါတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ယက္ခိနီ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ ဓမ္မဒေသနာ သာတ္ထိကာ အဟောသိ။

သတ္ထာ ¶ တံ ဣတ္ထိံ အာဟ – ‘‘ဧတိဿာ တဝ ပုတ္တံ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘ဘာယာမိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘မာ ဘာယိ၊ နတ္ထိ တေ ဧတံ နိဿာယ ပရိပန္ထော’’တိ အာဟ။ သာ တဿာ ပုတ္တမဒါသိ။ သာ တံ စုမ္ဗိတွာ အာလိင်္ဂေတွာ ပုန မာတုယေဝ ဒတွာ ရောဒိတုံ အာရဘိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ အဟံ ပုဗ္ဗေ ယထာ ဝါ တထာ ဝါ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တီပိ ကုစ္ဆိပူရံ နာလတ္ထံ၊ ဣဒါနိ ကထံ ဇီဝိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘မာ စိန္တယီ’’တိ သမဿာသေတွာ တံ ဣတ္ထိမာဟ – ‘‘ဣမံ နေတွာ ¶ အတ္တနော ဂေဟေ နိဝါသာပေတွာ အဂ္ဂယာဂုဘတ္တေဟိ ပဋိဇဂ္ဂါဟီ’’တိ။ သာ တံ နေတွာ ပိဋ္ဌိဝံသေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ အဂ္ဂယာဂုဘတ္တေဟိ ပဋိဇဂ္ဂိ၊ တဿာ ဝီဟိပဟရဏကာလေ မုသလဂ္ဂေန မုဒ္ဓံ ပဟရန္တံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာသိ။ သာ သဟာယိကံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝသိတုံ န သက္ကောမိ၊ အညတ္ထ မံ ပတိဋ္ဌာပေဟီ’’တိ ဝတွာ မုသလသာလာယ ဥဒကစာဋိယံ ဥဒ္ဓနေ နိဗ္ဗကောသေ သင်္ကာရကူဋေ ဂါမဒွါရေ စာတိ ဧတေသု ဌာနေသု ¶ ပတိဋ္ဌာပိတာပိ ဣဓ မေ မုသလေန သီသံ ဘိန္ဒန္တံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ၊ ဣဓ ဒါရကာ ဥစ္ဆိဋ္ဌောဒကံ ဩတာရေန္တိ၊ ဣဓ သုနခါ နိပဇ္ဇန္တိ၊ ဣဓ ဒါရကာ အသုစိံ ကရောန္တိ၊ ဣဓ ကစဝရံ ဆဍ္ဍေန္တိ၊ ဣဓ ဂါမဒါရကာ လက္ခယောဂ္ဂံ ကရောန္တီတိ သဗ္ဗာနိ တာနိ ပဋိက္ခိပိ။ အထ နံ ဗဟိဂါမေ ဝိဝိတ္တောကာသေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ တတ္ထ တဿာ အဂ္ဂယာဂုဘတ္တာဒီနိ ဟရိတွာ ပဋိဇဂ္ဂိ။ သာ ယက္ခိနီ ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ မေ သဟာယိကာ ဣဒါနိ ဗဟူပကာရာ၊ ဟန္ဒာဟံ ကိဉ္စိ ပဋိဂုဏံ ကရောမီ’’တိ။ သာ ‘‘ဣမသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ သုဗ္ဗုဋ္ဌိကာ ဘဝိဿတိ၊ ထလဋ္ဌာနေ သဿံ ကရောဟိ၊ ဣမသ္မိံ သံဝစ္ဆရေ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာ ဘဝိဿတိ၊ နိန္နဋ္ဌာနေယေဝ သဿံ ကရောဟီ’’တိ သဟာယိကာယ အာရောစေတိ။ သေသဇနေဟိ ကတသဿံ အတိဥဒကေန ဝါ အနောဒကေန ဝါ နဿတိ၊ တဿာ အတိဝိယ သမ္ပဇ္ဇတိ။ အထ နံ သေသဇနာ၊ ‘‘အမ္မ၊ တယာ ကတသဿံ နေဝ အစ္စောဒကေန၊ န အနုဒကေန နဿတိ၊ သုဗ္ဗုဋ္ဌိဒုဗ္ဗုဋ္ဌိဘာဝံ ဉတွာ ကမ္မံ ကရောသိ၊ ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘အမှာကံ သဟာယိကာ ယက္ခိနီ သုဗ္ဗုဋ္ဌိဒုဗ္ဗုဋ္ဌိဘာဝံ ¶ အာစိက္ခတိ၊ မယံ တဿာ ဝစနေန ထလေသု နိန္နေသု သဿာနိ ကရောမ၊ တေန နော သမ္ပဇ္ဇတိ။ ကိံ န ပဿထ? နိဗဒ္ဓံ အမှာကံ ဂေဟတော ယာဂုဘတ္တာဒီနိ ဟရိယမာနာနိ၊ တာနိ ဧတိဿာ ဟရီယန္တိ၊ တုမှေပိ ဧတိဿာ အဂ္ဂယာဂုဘတ္တာဒီနိ ဟရထ၊ တုမှာကမ္ပိ ကမ္မန္တေ ဩလောကေဿတီ’’တိ။ အထဿာ သကလနဂရဝါသိနော သက္ကာရံ ကရိံသု။ သာပိ တတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗေသံ ကမ္မန္တေ ဩလောကေန္တီ လာဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ အဟောသိ မဟာပရိဝါရာ။ သာ အပရဘာဂေ အဋ္ဌ သလာကဘတ္တာနိ ပဋ္ဌပေသိ။ တာနိ ယာဝဇ္ဇကာလာ ဒီယန္တိယေဝါတိ။

ကာဠယက္ခိနီဝတ္ထု စတုတ္ထံ။

၅။ ကောသမ္ဗကဝတ္ထု

ပရေ ¶ စ န ဝိဇာနန္တီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောသမ္ဗကေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ကောသမ္ဗိယဉှိ ဃောသိတာရာမေ ပဉ္စသတပဉ္စသတပရိဝါရာ ဒွေ ဘိက္ခူ ဝိဟရိံသု ဝိနယဓရော စ ဓမ္မကထိကော စ။ တေသု ဓမ္မကထိကော ဧကဒိဝသံ ¶ သရီရဝလဉ္ဇံ ကတွာ ဥဒကကောဋ္ဌကေ အာစမနဥဒကာဝသေသံ ဘာဇနေ ဌပေတွာဝ နိက္ခမိ။ ပစ္ဆာ ဝိနယဓရော တတ္ထ ¶ ပဝိဋ္ဌော တံ ဥဒကံ ဒိသွာ နိက္ခမိတွာ ဣတရံ ပုစ္ဆိ၊ ‘‘အာဝုသော၊ တယာ ဥဒကံ ဌပိတ’’န္တိ? ‘‘အာမ၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘ကိံ ပနေတ္ထ အာပတ္တိဘာဝံ န ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ န ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘ဟောတိ၊ အာဝုသော၊ ဧတ္ထ အာပတ္တီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ပဋိကရိဿာမိ န’’န္တိ။ ‘‘သစေ ပန တေ၊ အာဝုသော၊ အသဉ္စိစ္စ အဿတိယာ ကတံ၊ နတ္ထိ အာပတ္တီ’’တိ။ သော တဿာ အာပတ္တိယာ အနာပတ္တိဒိဋ္ဌိ အဟောသိ။ ဝိနယဓရောပိ အတ္တနော နိဿိတကာနံ ‘‘အယံ ဓမ္မကထိကော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇမာနောပိ န ဇာနာတီ’’တိ အာရောစေသိ။ တေ တဿ နိဿိတကေ ဒိသွာ ‘‘တုမှာကံ ဥပဇ္ဈာယော အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇိတွာပိ အာပတ္တိဘာဝံ န ဇာနာတီ’’တိ အာဟံသု။ တေ ဂန္တွာ အတ္တနော ဥပဇ္ဈာယဿ အာရောစေသုံ။ သော ဧဝမာဟ – ‘‘အယံ ဝိနယဓရော ပုဗ္ဗေ အနာပတ္တီတိ ဝတွာ ဣဒါနိ အာပတ္တီတိ ဝဒတိ၊ မုသာဝါဒီ ဧသော’’တိ။ တေ ဂန္တွာ ‘‘တုမှာကံ ဥပဇ္ဈာယော မုသာဝါဒီ’’တိ အာဟံသု။ တေ ဧဝံ အညမညံ ကလဟံ ဝဍ္ဎယိံသု။ ကတော ဝိနယဓရော ဩကာသံ လဘိတွာ ဓမ္မကထိကဿ အာပတ္တိယာ အဒဿနေ ဥက္ခေပနီယကမ္မမကာသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တေသံ ပစ္စယဒါယကာ ဥပဋ္ဌာကာပိ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ အဟေသုံ၊ ဩဝါဒပဋိဂ္ဂါဟကာ ဘိက္ခုနိယောပိ အာရက္ခဒေဝတာပိ တာသံ သန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တာ အာကာသဋ္ဌဒေဝတာပီတိ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ သဗ္ဗေပိ ပုထုဇ္ဇနာ ဒွေ ပက္ခာ အဟေသုံ။ စာတုမဟာရာဇိကံ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ အကနိဋ္ဌဘာဝနာ ပန ဧကနိန္နာဒံ ကောလာဟလံ အဂမာသိ။

အထေကော အညတရော ဘိက္ခု တထာဂတမုပသင်္ကမိတွာ ဥက္ခေပကာနံ ဝိနယဓရအန္တေဝါသိကာနံ ‘‘ဓမ္မိကေနေဝါယံ ဝိနယကမ္မေန ဥက္ခိတ္တော’’တိ လဒ္ဓိဉ္စ၊ ဥက္ခိတ္တာနုဝတ္တကာနံ ¶ ဓမ္မကထိကအန္တေဝါသိကာနံ ပန ‘‘အဓမ္မိကေနေဝ ကမ္မေန ဥက္ခိတ္တော’’တိ လဒ္ဓိဉ္စ၊ ဥက္ခေပကေဟိ ဝါရိယမာနာနမ္ပိ စ တေသံ တံ အနုပရိဝါရေတွာ ဝိစရဏဘာဝဉ္စ အာရောစေသိ ဘဂဝါ ‘‘သမဂ္ဂါ ကိရ ဟောန္တူ’’တိ ဒွေ ဝါရေ ပေသေတွာ ‘‘န ဣစ္ဆန္တိ၊ ဘန္တေ၊ သမဂ္ဂါ ဘဝိတု’’န္တိ သုတွာ တတိယဝါရေ ‘‘ဘိန္နော ဘိက္ခုသင်္ဃော၊ ဘိန္နော ဘိက္ခုသင်္ဃော’’တိ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဥက္ခေပကာနံ ဥက္ခေပနေ၊ ဣတရေသဉ္စ အာပတ္တိယာ အဒဿနေ အာဒီနဝံ ကထေတွာ ပုန တေသံ တတ္ထေဝ ¶ ဧကသီမာယံ ဥပေါသထာဒီနိ ¶ အနုဇာနိတွာ ဘတ္တဂ္ဂါဒီသု ဘဏ္ဍနဇာတာနံ ‘‘အာသနန္တရိကာယ နိသီဒိတဗ္ဗ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၄၅၆) ဘတ္တဂ္ဂေ ဝတ္တံ ပညာပေတွာ ‘‘ဣဒါနိပိ ဘဏ္ဍနဇာတာဝ ဝိဟရန္တီ’’တိ သုတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘အလံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာ ဘဏ္ဍန’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဘဏ္ဍနကလဟဝိဂ္ဂဟဝိဝါဒါ နာမေတေ အနတ္ထကာရကာ။ ကလဟံ နိဿာယ ဟိ လဋုကိကာပိ သကုဏိကာ ဟတ္ထိနာဂံ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသီ’’တိ လဋုကိကဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၅။၃၉ အာဒယော) ကထေတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ သမဂ္ဂါ ဟောထ၊ မာ ဝိဝဒထ။ ဝိဝါဒံ နိဿာယ ဟိ အနေကသတသဟဿာ ဝဋ္ဋကာပိ ဇီဝိတက္ခယံ ပတ္တာ’’တိ ဝဋ္ဋကဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁။၁၁၈) ကထေသိ။ ဧဝမ္ပိ တေသု ဘဂဝတော ဝစနံ အနာဒိယန္တေသု အညတရေန ဓမ္မဝါဒိနာ တထာဂတဿ ဝိဟေသံ အနိစ္ဆန္တေန ‘‘အာဂမေတု၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ ဓမ္မသာမိ၊ အပ္ပောဿုက္ကော၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရမနုယုတ္တော ¶ ဝိဟရတု၊ မယမေဝ တေန ဘဏ္ဍနေန ကလဟေန ဝိဂ္ဂဟေန ဝိဝါဒေန ပညာယိဿာမာ’’တိ (မဟာဝ။ ၄၅၇၊ မ။ နိ။ ၃။၂၃၆) ဝုတ္တေ အတီတံ အာဟရိ –

ဘူတပုဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တော နာမ ကာသိရာဇာ အဟောသိ။ ဗြဟ္မဒတ္တေန ဒီဃီတိဿ ကောသလရညော ရဇ္ဇံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ အညာတကဝေသေန ဝသန္တဿ ပိတုနော မာရိတဘာဝဉ္စေဝ ဒီဃာဝုကုမာရေန အတ္တနော ဇီဝိတေ ဒိန္နေ တတော ပဋ္ဌာယ တေသံ သမဂ္ဂဘာဝဉ္စ ကထေတွာ ‘‘တေသဉှိ နာမ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရာဇူနံ အာဒိန္နဒဏ္ဍာနံ အာဒိန္နသတ္ထာနံ ဧဝရူပံ ခန္တိသောရစ္စံ ဘဝိဿတိ။ ဣဓ ခေါ တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သောဘေထ၊ ယံ တုမှေ ဧဝံ သွာခါတေ ဓမ္မဝိနယေ ပဗ္ဗဇိတာ သမာနာ ခမာ စ ဘဝေယျာထ သောရတာ စာ’’တိ ဩဝဒိတွာပိ နေဝ တေ သမဂ္ဂေ ကာတုံ အသက္ခိ။ သော တာယ အာကိဏ္ဏဝိဟာရတာယ ဥက္ကဏ္ဌိတော ‘‘အဟံ ခေါ ဣဒါနိ အာကိဏ္ဏော ဒုက္ခံ ဝိဟရာမိ၊ ဣမေ စ ဘိက္ခူ မမ ဝစနံ န ကရောန္တိ။ ယံနူနာဟံ ဧကကောဝ ဂဏမှာ ဝူပကဋ္ဌော ဝိဟရေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ ကောသမ္ဗိယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ အနပလောကေတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဧကကောဝ အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဗာလကလောဏကဂါမံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဘဂုတ္ထေရဿ ဧကစာရိကဝတ္တံ ကထေတွာ ပါစိနဝံသမိဂဒါယေ တိဏ္ဏံ ကုလပုတ္တာနံ သာမဂ္ဂိယာနိသံသံ ကထေတွာ ယေန ¶ ပါလိလေယျကံ ¶ အတ္ထိ၊ တဒဝသရိ။ တတြ သုဒံ ဘဂဝါ ပါလိလေယျကံ ဥပနိဿာယ ရက္ခိတဝနသဏ္ဍေ ဘဒ္ဒသာလမူလေ ပါလိလေယျကေန ဟတ္ထိနာ ဥပဋ္ဌိယမာနော ဖာသုကံ ဝဿာဝါသံ ဝသိ။

ကောသမ္ဗိဝါသိနောပိ ခေါ ဥပါသကာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ အပဿန္တာ ‘‘ကုဟိံ၊ ဘန္တေ၊ သတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပါလိလေယျကဝနသဏ္ဍံ ဂတော’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ‘‘အမှေ သမဂ္ဂေ ကာတုံ ဝါယမိ၊ မယံ ပန န သမဂ္ဂါ အဟုမှာ’’တိ။ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ တုမှေ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ တသ္မိံ သာမဂ္ဂိံ ကရောန္တေ သမဂ္ဂါ နာဟုဝတ္ထာ’’တိ? ‘‘ဧဝမာဝုသော’’တိ။ ‘‘မနုဿာ ဣမေ ¶ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ တသ္မိံ သာမဂ္ဂိံ ကရောန္တေပိ သမဂ္ဂါ န ဇာတာ၊ မယံ ဣမေ နိဿာယ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုံ န လဘိမှာ၊ ဣမေသံ နေဝ အာသနံ ဒဿာမ၊ န အဘိဝါဒနာဒီနိ ကရိဿာမာ’’တိ တတော ပဋ္ဌာယ တေသံ သာမီစိမတ္တမ္ပိ န ကရိံသု။ တေ အပ္ပာဟာရတာယ သုဿမာနာ ကတိပါဟေနေဝ ဥဇုကာ ဟုတွာ အညမညံ အစ္စယံ ဒေသေတွာ ခမာပေတွာ ‘‘ဥပါသကာ မယံ သမဂ္ဂါ ဇာတာ၊ တုမှေပိ နော ပုရိမသဒိသာ ဟောထာ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘ခမာပိတော ပန ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ သတ္ထာ’’တိ။ ‘‘န ခမာပိတော၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ သတ္ထာရံ ခမာပေထ၊ သတ္ထု ခမာပိတကာလေ မယမ္ပိ တုမှာကံ ပုရိမသဒိသာ ဘဝိဿာမာ’’တိ။ တေ အန္တောဝဿဘာဝေန သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တုံ အဝိသဟန္တာ ဒုက္ခေန တံ အန္တောဝဿံ ဝီတိနာမေသုံ။ သတ္ထာ ပန တေန ဟတ္ထိနာ ဥပဋ္ဌိယမာနော သုခံ ဝသိ။ သောပိ ဟိ ဟတ္ထိနာဂေါ ဂဏံ ပဟာယ ဖာသုဝိဟာရတ္ထာယေဝ ¶ တံ ဝနသဏ္ဍံ ပါဝိသိ။

ယထာဟ – ‘‘အဟံ ခေါ အာကိဏ္ဏော ဝိဟရာမိ ဟတ္ထီဟိ ဟတ္ထီနီဟိ ဟတ္ထိကလဘေဟိ ဟတ္ထိစ္ဆာပေဟိ၊ ဆိန္နဂ္ဂါနိ စေဝ တိဏာနိ ခါဒါမိ၊ ဩဘဂ္ဂေါဘဂ္ဂဉ္စ မေ သာခါဘင်္ဂံ ခါဒန္တိ၊ အာဝိလာနိ စ ပါနီယာနိ ပိဝါမိ၊ ဩဂါဟာ စဿ မေ ဥတ္တိဏ္ဏဿ ဟတ္ထိနိယော ကာယံ ဥပနိဃံသန္တိယော ဂစ္ဆန္တိ၊ ယံနူနာဟံ ဧကောဝ ဂဏမှာ ဝူပကဋ္ဌော ဝိဟရေယျ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၄၆၇၊ ဥဒါ။ ၃၅)။ အထ ခေါ သော ဟတ္ထိနာဂေါ ယူထာ အပက္ကမ္မ ယေန ပါလိလေယျကံ ရက္ခိတဝနသဏ္ဍံ ဘဒ္ဒသာလမူလံ၊ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ပန ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ဩလောကေန္တော အညံ ကိဉ္စိ အဒိသွာ ဘဒ္ဒသာလမူလံ ပါဒေနေဝ ပဟရန္တော တစ္ဆေတွာ သောဏ္ဍာယ သာခံ ဂဟေတွာ သမ္မဇ္ဇိ။ တတော ပဋ္ဌာယ သောဏ္ဍာယ ¶ ဃဋံ ဂဟေတွာ ပါနီယံ ပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေတိ၊ ဥဏှောဒကေန အတ္ထေ သတိ ဥဏှောဒကံ ပဋိယာဒေတိ။ ကထံ? ဟတ္ထေန ကဋ္ဌာနိ ဃံသိတွာ အဂ္ဂိံ သမ္ပာဒေတိ၊ တတ္ထ ဒါရူနိ ပက္ခိပန္တော အဂ္ဂိံ ဇာလေတွာ တတ္ထ ပါသာဏေ ပက္ခိပိတွာ ပစိတွာ ဒါရုဒဏ္ဍကေန ပဝဋ္ဋေတွာ ပရိစ္ဆိန္နာယ ခုဒ္ဒကသောဏ္ဍိကာယ ခိပတိ၊ တတော ဟတ္ထံ ဩတာရေတွာ ဥဒကဿ တတ္တဘာဝံ ဇာနိတွာ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒတိ။ သတ္ထာ ‘‘ဥဒကံ တေ တာပိတံ ပါလိလေယျကာ’’တိ ဝတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ နှာယတိ ¶ ။ အထဿ နာနာဝိဓာနိ ဖလာနိ အာဟရိတွာ ဒေတိ။ ယဒါ ပန သတ္ထာ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ၊ တဒါ သတ္ထု ပတ္တစီဝရမာဒါယ ကုမ္ဘေ ပတိဋ္ဌပေတွာ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံယေဝ ဂစ္ဆတိ။ သတ္ထာ ဂါမူပစာရံ ပတွာ ‘‘ပါလိလေယျက ဣတော ပဋ္ဌာယ တယာ ဂန္တုံ န သက္ကာ၊ အာဟာရ မေ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ အာဟရာပေတွာ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ သောပိ ယာဝ သတ္ထု နိက္ခမနာ တတ္ထေဝ ဌတွာ အာဂမနကာလေ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ပုရိမနယေနေဝ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဝသနဋ္ဌာနေ ဩတာရေတွာ ဝတ္တံ ဒဿေတွာ သာခါယ ဗီဇတိ၊ ရတ္တိံ ဝါဠမိဂပရိပန္ထနိဝါရဏတ္ထံ မဟန္တံ ဒဏ္ဍံ သောဏ္ဍာယ ဂဟေတွာ ‘‘သတ္ထာရံ ရက္ခိဿာမီ’’တိ ယာဝ အရုဏုဂ္ဂမနာ ဝနသဏ္ဍဿ အန္တရန္တရေန ဝိစရတိ၊ တတော ¶ ပဋ္ဌာယယေဝ ကိရ သော ဝနသဏ္ဍော ပါလိလေယျကရက္ခိတဝနသဏ္ဍော နာမ ဇာတော။ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ မုခေါဒကဒါနံ အာဒိံ ကတွာ တေနေဝူပါယေန သဗ္ဗဝတ္တာနိ ကရောတိ။

အထေကော မက္ကဋော တံ ဟတ္ထိံ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ ဒိဝသေ ဒိဝသေ တထာဂတဿ အာဘိသမာစာရိကံ ကရောန္တံ ဒိသွာ ‘‘အဟမ္ပိ ကိဉ္စိဒေဝ ကရိဿာမီ’’တိ ဝိစရန္တော ဧကဒိဝသံ နိမ္မက္ခိကံ ဒဏ္ဍကမဓုံ ဒိသွာ ဒဏ္ဍကံ ဘဉ္ဇိတွာ ဒဏ္ဍကေနေဝ သဒ္ဓိံ မဓုပဋလံ သတ္ထု သန္တိကံ အာဟရိတွာ ကဒလိပတ္တံ ဆိန္ဒိတွာ တတ္ထ ဌပေတွာ အဒါသိ ¶ ။ သတ္ထာ ဂဏှိ။ မက္ကဋော ‘‘ကရိဿတိ နု ခေါ ပရိဘောဂံ န ကရိဿတီ’’တိ ဩလောကေန္တော ဂဟေတွာ နိသိန္နံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ’’တိ စိန္တေတွာ ဒဏ္ဍကောဋိယံ ဂဟေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ဥပဓာရေန္တော အဏ္ဍကာနိ ဒိသွာ တာနိ သဏိကံ အပနေတွာ ပုန အဒါသိ။ သတ္ထာ ပရိဘောဂမကာသိ။ သော တုဋ္ဌမာနသော တံ တံ သာခံ ဂဟေတွာ နစ္စန္တောဝ အဋ္ဌာသိ။ အထဿ ဂဟိတသာခါပိ အက္ကန္တသာခါပိ ဘိဇ္ဇိံသု။ သော ဧကသ္မိံ ခါဏုမတ္ထကေ ပတိတွာ နိဝိဋ္ဌဂတ္တော သတ္ထရိ ပသန္နေနေဝ စိတ္တေန ¶ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ တိံသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝါရော မက္ကဋဒေဝပုတ္တော နာမ အဟောသိ။

တထာဂတဿ တတ္ထ ဟတ္ထိနာဂေန ဥပဋ္ဌိယမာနဿ ဝသနဘာဝေါ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော အဟောသိ။ သာဝတ္ထိနဂရတော ‘‘အနာထပိဏ္ဍိကော ဝိသာခါ စ မဟာဥပါသိကာ’’တိဧဝမာဒီနိ မဟာကုလာနိ အာနန္ဒတ္ထေရဿ သာသနံ ပဟိဏိံသု ‘‘သတ္ထာရံ နော၊ ဘန္တေ၊ ဒဿေထာ’’တိ။ ဒိသာဝါသိနောပိ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ ဝုဋ္ဌဝဿာ အာနန္ဒတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘စိရဿုတာ နော၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဓမ္မီ ကထာ၊ သာဓု မယံ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ လဘေယျာမ ဘဂဝတော သမ္မုခါ ဓမ္မိံ ကထံ သဝနာယာ’’တိ ယာစိံသု။ ထေရော တေ ဘိက္ခူ အာဒါယ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘တေမာသံ ဧကဝိဟာရိနော တထာဂတဿ သန္တိကံ ဧတ္တကေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ဥပသင်္ကမိတုံ ¶ အယုတ္တ’’န္တိ စိန္တေတွာ တေ ဘိက္ခူ ဗဟိ ဌပေတွာ ဧကကောဝ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိ။ ပါလိလေယျကော တံ ဒိသွာ ဒဏ္ဍမာဒါယ ပက္ခန္ဒိ။ သတ္ထာ ဩလောကေတွာ အပေဟိ ‘‘အပေဟိ ပါလိလေယျက၊ မာ နိဝါရယိ၊ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာကော ဧသော’’တိ အာဟ။ သော တတ္ထေဝ ဒဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေတွာ ပတ္တစီဝရပဋိဂ္ဂဟဏံ အာပုစ္ဆိ။ ထေရော နာဒါသိ။ နာဂေါ ‘‘သစေ ဥဂ္ဂဟိတဝတ္တော ဘဝိဿတိ၊ သတ္ထု နိသီဒနပါသာဏဖလကေ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ န ဌပေဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ ထေရော ပတ္တစီဝရံ ဘူမိယံ ဌပေသိ။ ဝတ္တသမ္ပန္နာ ဟိ ဂရူနံ အာသနေ ဝါ သယနေ ဝါ အတ္တနော ပရိက္ခာရံ န ဌပေန္တိ။

ထေရော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ သတ္ထာ ‘‘အာနန္ဒ၊ ဧကောဝ အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပဉ္စသတေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ အာဂတဘာဝံ သုတွာ ‘‘ကဟံ ပနေတေ’’တိ ဝတွာ ¶ ‘‘တုမှာကံ စိတ္တံ အဇာနန္တော ဗဟိ ဌပေတွာ အာဂတောမှီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပက္ကောသာဟိ နေ’’တိ အာဟ။ ထေရော တထာ အကာသိ။ တေ ဘိက္ခူ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ တေဟိ ဘိက္ခူဟိ၊ ‘‘ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ ဟိ ဗုဒ္ဓသုခုမာလော စေဝ ခတ္တိယသုခုမာလော စ၊ တုမှေဟိ တေမာသံ ဧကကေဟိ တိဋ္ဌန္တေဟိ နိသီဒန္တေဟိ စ ဒုက္ကရံ ကတံ၊ ဝတ္တပဋိဝတ္တကာရကောပိ မုခေါဒကာဒိဒါယကောပိ နာဟောသိ မညေ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ပါလိလေယျကဟတ္ထိနာ မမ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကတာနိ။ ဧဝရူပဉှိ သဟာယံ လဘန္တေန ¶ ဧကတောဝ ဝသိတုံ ယုတ္တံ၊ အလဘန္တဿ ဧကစာရိကဘာဝေါဝ ¶ သေယျော’’တိ ဝတွာ ဣမာ နာဂဝဂ္ဂေ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –

‘‘သစေ လဘေထ နိပကံ သဟာယံ၊

သဒ္ဓိံစရံ သာဓုဝိဟာရိ ဓီရံ၊

အဘိဘုယျ သဗ္ဗာနိ ပရိဿယာနိ၊

စရေယျ တေနတ္တမနော သတီမာ။

‘‘နော စေ လဘေထ နိပကံ သဟာယံ၊

သဒ္ဓိံစရံ သာဓုဝိဟာရိ ဓီရံ၊

ရာဇာဝ ရဋ္ဌံ ဝိဇိတံ ပဟာယ၊

ဧကော စရေ မာတင်္ဂရညေဝ နာဂေါ။

‘‘ဧကဿ စရိတံ သေယျော၊

နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ၊

ဧကော စရေ န စ ပါပါနိ ကယိရာ၊

အပ္ပောဿုက္ကော မာတင်္ဂရညေဝ နာဂေါ’’တိ။ (မဟာဝ။ ၄၆၄၊ မ။ နိ။ ၃။၂၃၇၊ ဓ။ ပ။ ၃၂၈-၃၃၀၊ သု။ နိ။ ၄၅-၄၆)၊

ဂါထာပရိယောသာနေ ပဉ္စသတာပိ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ အာနန္ဒတ္ထေရောပိ အနာထပိဏ္ဍိကာဒီဟိ ပေသိတသာသနံ အာရောစေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အနာထပိဏ္ဍိကပ္ပမုခါ တေ ပဉ္စ အရိယသာဝကကောဋိယော တုမှာကံ အာဂမနံ ပစ္စာသီသန္တီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘တေန ဟိ ဂဏှာဟိ ပတ္တစီဝရ’’န္တိ ပတ္တစီဝရံ ဂါဟာပေတွာ နိက္ခမိ။ နာဂေါ ဂန္တွာ ဂတမဂ္ဂေ တိရိယံ အဋ္ဌာသိ။ ‘‘ကိံ ကရောတိ၊ ဘန္တေ၊ နာဂေါ’’တိ? ‘‘တုမှာကံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခံ ဒါတုံ ပစ္စာသီသတိ၊ ဒီဃရတ္တံ ခေါ ပနာယံ ¶ မယှံ ဥပကာရကော၊ နာဿ စိတ္တံ ကောပေတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ နိဝတ္တထ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ သတ္ထာ ဘိက္ခူ ဂဟေတွာ ¶ နိဝတ္တိ။ ဟတ္ထီပိ ဝနသဏ္ဍံ ပဝိသိတွာ ပနသကဒလိဖလာဒီနိ နာနာဖလာနိ သံဟရိတွာ ရာသိံ ကတွာ ပုနဒိဝသေ ဘိက္ခူနံ အဒါသိ။ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ သဗ္ဗာနိ ခေပေတုံ နာသက္ခိံသု။ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ သတ္ထာ ပတ္တစီဝရံ ဂါဟေတွာ နိက္ခမိ။ နာဂေါ ဘိက္ခူနံ အန္တရန္တရေန ဂန္တွာ သတ္ထု ပုရတော တိရိယံ အဋ္ဌာသိ။ ‘‘ကိံ ကရောတိ၊ ဘန္တေ၊ နာဂေါ’’တိ? ‘‘အယဉှိ ဘိက္ခဝေ၊ တုမှေ ပေသေတွာ မံ နိဝတ္တေတုကာမော’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ပါလိလေယျက၊ ဣဒံ ပန ¶ မမ အနိဝတ္တဂမနံ၊ တဝ ဣမိနာ အတ္တဘာဝေန ဈာနံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ မဂ္ဂဖလံ ဝါ နတ္ထိ၊ တိဋ္ဌ တွ’’န္တိ အာဟ။ တံ သုတွာ နာဂေါ မုခေ သောဏ္ဍံ ပက္ခိပိတွာ ရောဒန္တော ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော အဂမာသိ။ သော ဟိ သတ္ထာရံ နိဝတ္တေတုံ လဘန္တော တေနေဝ နိယာမေန ယာဝဇီဝံ ပဋိဇဂ္ဂေယျ၊ သတ္ထာ ပန တံ ဂါမူပစာရံ ပတွာ ‘‘ပါလိလေယျက ဣတော ပဋ္ဌာယ တဝ အဘူမိ၊ မနုဿာဝါသော သပရိပန္ထော၊ တိဋ္ဌ တွ’’န္တိ အာဟ။ သော ရောဒမာနော တတ္ထေဝ ဌတွာ သတ္ထရိ စက္ခုပထံ ဝိဇဟန္တေ ဟဒယေန ဖလိတေန ကာလံ ကတွာ သတ္ထရိ ပသာဒေန တာဝတိံသဘဝနေ တိံသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ အစ္ဆရာသဟဿမဇ္ဈေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ပါလိလေယျကဒေဝပုတ္တောယေဝဿ နာမံ အဟောသိ။

သတ္ထာပိ အနုပုဗ္ဗေန ဇေတဝနံ အဂမာသိ။ ကောသမ္ဗကာ ဘိက္ခူ ¶ ‘‘သတ္ထာ ကိရ သာဝတ္ထိံ အာဂတော’’တိ သုတွာ သတ္ထာရံ ခမာပေတုံ တတ္ထ အဂမံသု။ ကောသလရာဇာ ‘‘တေ ကိရ ကောသမ္ဗကာ ဘဏ္ဍနကာရကာ ဘိက္ခူ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိ သုတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ တေသံ မမ ဝိဇိတံ ပဝိသိတုံ န ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မဟာရာဇ၊ သီလဝန္တာ ဧတေ ဘိက္ခူ၊ ကေဝလံ အညမညံ ဝိဝါဒေန မမ ဝစနံ န ဂဏှိံသု၊ ဣဒါနိ မံ ခမာပေတုံ အာဂစ္ဆန္တိ၊ အာဂစ္ဆန္တု မဟာရာဇာ’’တိ။ အနာထပိဏ္ဍိကောပိ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ တေသံ ဝိဟာရံ ပဝိသိတုံ န ဒဿာမီ’’တိ ဝတွာ တထေဝ ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တော တုဏှီ အဟောသိ။ သာဝတ္ထိယံ အနုပ္ပတ္တာနံ ပန တေသံ ဘဂဝါ ဧကမန္တေ ဝိဝိတ္တံ ကာရာပေတွာ သေနာသနံ ဒါပေသိ။ အညေ ဘိက္ခူ တေဟိ သဒ္ဓိံ နေဝ ဧကတော နိသီဒန္တိ၊ န တိဋ္ဌန္တိ၊ အာဂတာဂတာ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆန္တိ – ‘‘ကတမေတေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဏ္ဍနကာရကာ ကောသမ္ဗကာ ဘိက္ခူ’’တိ? သတ္ထာ ‘‘ဧတေ’’တိ ဒဿေတိ။ ‘‘ဧတေ ကိရ တေ၊ ဧတေ ကိရ တေ’’တိ အာဂတာဂတေဟိ အင်္ဂုလိကာ ဒဿိယမာနာ လဇ္ဇာယ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ အသက္ကောန္တာ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ ဘဂဝန္တံ ခမာပေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘ဘာရိယံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကတံ၊ တုမှေ ဟိ နာမ မာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ မယိ သာမဂ္ဂိံ ကရောန္တေ မမ ဝစနံ န ကရိတ္ထ၊ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာပိ ဝဇ္ဈပ္ပတ္တာနံ မာတာပိတူနံ ဩဝါဒံ ¶ သုတွာ တေသု ဇီဝိတာ ဝေါရောပိယမာနေသုပိ တံ အနတိက္ကမိတွာ ပစ္ဆာ ဒွီသု ရဋ္ဌေသု ရဇ္ဇံ ကာရယိံသူ’’တိ ဝတွာ ပုနဒေဝ ¶ ကောသမ္ဗိကဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၉။၁၀ အာဒယော) ကထေတွာ ‘‘ဧဝံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒီဃာဝုကုမာရော မာတာပိတူသု ¶ ဇီဝိတာ ဝေါရောပိယမာနေသုပိ တေသံ ဩဝါဒံ အနတိက္ကမိတွာ ပစ္ဆာ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ဓီတရံ လဘိတွာ ဒွီသု ကာသိကောသလရဋ္ဌေသု ရဇ္ဇံ ကာရေသိ၊ တုမှေဟိ ပန မမ ဝစနံ အကရောန္တေဟိ ဘာရိယံ ကတ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၆။

‘‘ပရေ စ န ဝိဇာနန္တိ၊ မယမေတ္ထ ယမာမသေ၊

ယေ စ တတ္ထ ဝိဇာနန္တိ၊ တတော သမ္မန္တိ မေဓဂါ’’တိ။

တတ္ထ ပရေတိ ပဏ္ဍိတေ ဌပေတွာ တတော အညေ ဘဏ္ဍနကာရကာ ပရေ နာမ။ တေ တတ္ထ သင်္ဃမဇ္ဈေ ကောလာဟလံ ကရောန္တာ ‘‘မယံ ယမာမသေ ဥပရမာမ ဝိနဿာမ သတတံ သမိတံ မစ္စုသန္တိကံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ န ဝိဇာနန္တိ။ ယေ စ တတ္ထ ဝိဇာနန္တီတိ ယေ တတ္ထ ပဏ္ဍိတာ ‘‘မယံ မစ္စုသန္တိကံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဝိဇာနန္တိ။ တတော သမ္မန္တိ မေဓဂါတိ ဧဝဉှိ တေ ဇာနန္တာ ယောနိသောမနသိကာရံ ဥပ္ပာဒေတွာ မေဓဂါနံ ကလဟာနံ ဝူပသမာယ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ အထ နေသံ တာယ ပဋိပတ္တိယာ တေ မေဓဂါ သမ္မန္တီတိ။ အထ ဝါ ပရေ စာတိ ပုဗ္ဗေ မယာ ‘‘မာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဏ္ဍန’’န္တိအာဒီနိ ဝတွာ ဩဝဒိယမာနာပိ မမ ဩဝါဒဿ အပဋိဂ္ဂဟဏေန အတိက္ကမနေန အမာမကာ ¶ ပရေ နာမ။ ‘‘မယံ ဆန္ဒာဒိဝသေန မိစ္ဆာဂါဟံ ဂဟေတွာ ဧတ္ထ သင်္ဃမဇ္ဈေ ယမာမသေ ဘဏ္ဍနာဒီနံ ဝုဒ္ဓိယာ ဝါယမာမာ’’တိ န ဝိဇာနန္တိ။ ဣဒါနိ ပန ယောနိသော ပစ္စဝေက္ခမာနာ တတ္ထ တုမှာကံ အန္တရေ ယေ စ ပဏ္ဍိတပုရိသာ ‘‘ပုဗ္ဗေ မယံ ဆန္ဒာဒိဝသေန ဝါယမန္တာ အယောနိသော ပဋိပန္နာ’’တိ ဝိဇာနန္တိ၊ တတော တေသံ သန္တိကာ တေ ပဏ္ဍိတပုရိသေ နိဿာယ ဣမေ ဒါနိ ကလဟသင်္ခါတာ မေဓဂါ သမ္မန္တီတိ အယမေတ္ထ အတ္ထောတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ သမ္ပတ္တဘိက္ခူ သောတာပတ္တိဖလာဒီသု ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။

ကောသမ္ဗကဝတ္ထု ပဉ္စမံ။

၆။ မဟာကာဠတ္ထေရဝတ္ထု

သုဘာနုပဿိန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သေတဗျနဂရံ ဥပနိဿာယ သိံသပါဝနေ ဝိဟရန္တော စူဠကာဠမဟာကာဠေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သေတဗျနဂရဝါသိနော ¶ ဟိ စူဠကာဠော၊ မဇ္ဈိမကာဠော၊ မဟာကာဠောတိ တယော ဘာတရော ကုဋုမ္ဗိကာ ¶ ။ တေသု ဇေဋ္ဌကနိဋ္ဌာ ဒိသာသု ဝိစရိတွာ ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ ဘဏ္ဍံ အာဟရန္တိ၊ မဇ္ဈိမကာဠော အာဘတံ ဝိက္ကိဏာတိ။ အထေကသ္မိံ သမယေ တေ ဥဘောပိ ဘာတရော ¶ ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ နာနာဘဏ္ဍံ ဂဟေတွာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ သာဝတ္ထိယာ စ ဇေတဝနဿ စ အန္တရေ သကဋာနိ မောစယိံသု။ တေသု မဟာကာဠော သာယနှသမယေ မာလာဂန္ဓာဒိဟတ္ထေ သာဝတ္ထိဝါသိနော အရိယသာဝကေ ဓမ္မဿဝနာယ ဂစ္ဆန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကုဟိံ ဣမေ ဂစ္ဆန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တမတ္ထံ သုတွာ ‘‘အဟမ္ပိ ဂမိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ကနိဋ္ဌံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘တာတ၊ တေသု သကဋေသု အပ္ပမတ္တော ဟောဟိ၊ အဟံ ဓမ္မံ သောတုံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ဝတွာ ဂန္တွာ တထာဂတံ ဝန္ဒိတွာ ပရိသပရိယန္တေ နိသီဒိ။ သတ္ထာ တံ ဒိသွာ တဿ အဇ္ဈာသယဝသေန အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေန္တော ဒုက္ခက္ခန္ဓသုတ္တာဒိဝသေန (မ။ နိ။ ၁။၁၆၃ အာဒယော) အနေကပရိယာယေန ကာမာနံ အာဒီနဝံ ဩကာရံ သံကိလေသဉ္စ ကထေသိ။ တံ သုတွာ မဟာကာဠော ‘‘သဗ္ဗံ ကိရ ပဟာယ ဂန္တဗ္ဗံ၊ ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တံ နေဝ ဘောဂါ၊ န ဉာတကာ စ အနုဂစ္ဆန္တိ၊ ကိံ မေ ဃရာဝါသေန ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ မဟာဇနေ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကန္တေ သတ္ထာရံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ သတ္ထာရာ ‘‘နတ္ထိ တေ ကောစိ အပလောကေတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ကနိဋ္ဌော မေ၊ ဘန္တေ၊ အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ တေန ဟိ ‘‘အပလောကေဟိ န’’န္တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ဂန္တွာ ကနိဋ္ဌံ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘တာတ၊ ဣမံ သဗ္ဗံ သာပတေယျံ ပဋိပဇ္ဇာဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တုမှေ ¶ ပန ကိံ ကရိဿထ ဘာတိကာ’’တိ? ‘‘အဟံ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ သော တံ နာနပ္ပကာရေဟိ ယာစိတွာ နိဝတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘သာဓု၊ သာမိ၊ ယထာ အဇ္ဈာသယံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ မဟာကာဠော ဂန္တွာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ ‘‘အဟံ ဘာတိကံ ဂဟေတွာဝ ဥပ္ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ စူဠကာဠောပိ ပဗ္ဗဇိ။ အပရဘာဂေ မဟာကာဠော ဥပသမ္ပဒံ လဘိတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ သာသနေ ဓုရာနိ ပုစ္ဆိတွာ သတ္ထာရာ ဒွီသု ဓုရေသု ကထိတေသု ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဂန္ထဓုရံ ပူရေတုံ န သက္ခိဿာမိ၊ ဝိပဿနာဓုရံ ပန ပူရေဿာမီ’’တိ ယာဝ အရဟတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထာပေတွာ သောသာနိကဓုတင်္ဂံ သမာဒါယ ပဌမယာမာတိက္ကန္တေ သဗ္ဗေသု နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တေသု သုသာနံ ဂန္တွာ ပစ္စူသကာလေ သဗ္ဗေသု အနုဋ္ဌိတေသုယေဝ ဝိဟာရံ အာဂစ္ဆတိ။

အထေကာ ¶ သုသာနဂေါပိကာ ကာလီ နာမ ဆဝဍာဟိကာ ထေရဿ ဌိတဋ္ဌာနံ နိသိန္နဋ္ဌာနံ စင်္ကမိတဋ္ဌာနဉ္စ ဒိသွာ ‘‘ကော နု ခေါ ဣဓာဂစ္ဆတိ၊ ပရိဂ္ဂဏှိဿာမိ န’’န္တိ ပရိဂ္ဂဏှိတုံ အသက္ကောန္တီ ဧကဒိဝသံ သုသာနကုဋိကာယမေဝ ဒီပံ ဇာလေတွာ ပုတ္တဓီတရော အာဒါယ ဂန္တွာ ဧကမန္တေ နိလီယမာနာ မဇ္ဈိမယာမေ ထေရံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘အယျော၊ နော၊ ဘန္တေ၊ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝိဟရတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ၊ ဥပါသိကေ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ သုသာနေ ဝိဟရန္တေဟိ ¶ နာမ ဝတ္တံ ဥဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ထေရော ‘‘ကိံ ပန မယံ တယာ ကထိတဝတ္တေ ဝတ္တိဿာမာ’’တိ အဝတွာ ‘‘ကိံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ ဥပါသိကေ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ၊ သောသာနိကေဟိ နာမ ¶ သုသာနေ ဝသနဘာဝေါ သုသာနဂေါပကာနဉ္စ ဝိဟာရေ မဟာထေရဿ စ ဂါမဘောဇကဿ စ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ထေရော ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ‘‘ကတကမ္မာ စောရာ ဓနသာမိကေဟိ ပဒါနုပဒံ အနုဗဒ္ဓါ သုသာနေ ဘဏ္ဍကံ ဆဍ္ဍေတွာ ပလာယန္တိ၊ အထ မနုဿာ သောသာနိကာနံ ပရိပန္ထံ ကရောန္တိ၊ ဧတေသံ ပန ကထိတေ ‘မယံ ဣမဿ ဘဒ္ဒန္တဿ ဧတ္တကံ နာမ ကာလံ ဧတ္ထ ဝသနဘာဝံ ဇာနာမ၊ အစောရော ဧသော’တိ ဥပဒ္ဒဝံ နိဝါရေန္တိ။ တသ္မာ ဧတေသံ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။

‘‘ထေရော အညံ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘ဘန္တေ၊ သုသာနေ ဝသန္တေန နာမ အယျေန မစ္ဆမံသတိလပိဋ္ဌတေလဂုဠာဒီနိ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာနိ၊ ဒိဝါ န နိဒ္ဒါယိတဗ္ဗံ၊ ကုသီတေန န ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အာရဒ္ဓဝီရိယေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ အသဌေန အမာယာဝိနာ ဟုတွာ ကလျာဏဇ္ဈာသယေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ သာယံ သဗ္ဗေသု သုတ္တေသု ဝိဟာရတော အာဂန္တဗ္ဗံ၊ ပစ္စူသကာလေ သဗ္ဗေသု အနုဋ္ဌိတေသုယေဝ ဝိဟာရံ ဂန္တဗ္ဗံ။ သစေ၊ ဘန္တေ၊ အယျော ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဧဝံ ဝိဟရန္တော ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ မတ္ထကံ ပါပေတုံ သက္ခိဿတိ၊ သစေ မတသရီရံ အာနေတွာ ဆဍ္ဍေန္တိ၊ အဟံ ကမ္ဗလကူဋာဂါရံ အာရောပေတွာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ သက္ကာရံ ကတွာ သရီရကိစ္စံ ကရိဿာမိ။ နော စေ သက္ခိဿတိ၊ စိတကံ အာရောပေတွာ အဂ္ဂိံ ဇာလေတွာ သင်္ကုနာ အာကဍ္ဎိတွာ ဗဟိ ¶ ခိပိတွာ ဖရသုနာ ကောဋ္ဋေတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္ဒိတွာ အဂ္ဂိမှိ ပက္ခိပိတွာ ဈာပေဿာမီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ ထေရော ‘‘သာဓု ဘဒ္ဒေ၊ ဧကံ ပန ရူပါရမ္မဏံ ဒိသွာ မယှံ ကထေယျာသီ’’တိ အာဟ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ ပစ္စဿောသိ။ ထေရော ယထာဇ္ဈာသယေန သုသာနေ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ။ စူဠကာဠတ္ထေရော ¶ ပန ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ ဃရာဝါသံ စိန္တေတိ၊ ပုတ္တဒါရံ အနုဿရတိ။ ‘‘ဘာတိကော မေ အတိဘာရိယံ ကမ္မံ ကရောတီ’’တိ စိန္တေတိ။

အထေကာ ကုလဓီတာ တံမုဟုတ္တသမုဋ္ဌိတေန ဗျာဓိနာ သာယနှသမယေ အမိလာတာ အကိလန္တာ ကာလမကာသိ။ တမေနံ ဉာတကာဒယော ဒါရုတေလာဒီဟိ သဒ္ဓိံ သာယံ သုသာနံ နေတွာ သုသာနဂေါပိကာယ ‘‘ဣမံ ဈာပေဟီ’’တိ ဘတိံ ဒတွာ နိယျာဒေတွာ ပက္ကမိံသု။ သာ တဿာ ပါရုတဝတ္ထံ အပနေတွာ တံမုဟုတ္တမတံ ပီဏိတပီဏိတံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဣမံ အယျဿ ဒဿေတုံ ပတိရူပံ အာရမ္မဏ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂန္တွာ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဧဝရူပံ နာမ အာရမ္မဏံ အတ္ထိ၊ ဩလောကေထ အယျာ’’တိ အာဟ။ ထေရော ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ ပါရုပနံ နီဟရာပေတွာ ပါဒတလတော ယာဝ ကေသဂ္ဂါ ဩလောကေတွာ ‘‘အတိပီဏိတမေတံ ¶ ရူပံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ အဂ္ဂိမှိ နံ ပက္ခိပိတွာ မဟာဇာလာဟိ ဂဟိတမတ္တကာလေ မယှံ အာရောစေယျာသီ’’တိ ဝတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂန္တွာ နိသီဒိ။ သာ တထာ ကတွာ ထေရဿ အာရောစေသိ။ ထေရော ဂန္တွာ ဩလောကေသိ။ ဇာလာယ ပဟဋပဟဋဋ္ဌာနံ ကဗရဂါဝိယာ ဝိယ သရီရဝဏ္ဏံ အဟောသိ၊ ပါဒါ နမိတွာ ဩလမ္ဗိံသု၊ ဟတ္ထာ ပဋိကုဋိံသု၊ ဦရုနလာဋံ နိစ္စမ္မံ အဟောသိ ¶ ။ ထေရော ‘‘ဣဒံ သရီရံ ဣဒါနေဝ ဩလောကေန္တာနံ အပရိယန္တကရံ ဟုတွာ ဣဒါနေဝ ခယံ ပတ္တံ ဝယံ ပတ္တ’’န္တိ ရတ္တိဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ နိသီဒိတွာ ခယဝယံ သမ္ပဿမာနော –

‘‘အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ၊ ဥပ္ပာဒဝယဓမ္မိနော၊

ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တေသံ ဝူပသမော သုခေါ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၁၊ ၂၇၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၈၆၊ ၂။၁၄၃၊ ဇာ။ ၁။၁။၉၅) –

ဂါထံ ဝတွာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။

တသ္မိံ အရဟတ္တံ ပတ္တေ သတ္ထာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော စာရိကံ စရမာနော သေတဗျံ ဂန္တွာ သိံသပါဝနံ ပါဝိသိ။ စူဠကာဠဿ ဘရိယာယော ‘‘သတ္ထာ ကိရ အနုပ္ပတ္တော သိံသပါဝန’’န္တိ သုတွာ ‘‘အမှာကံ သာမိကံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ပေသေတွာ သတ္ထာရံ နိမန္တာပေသုံ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန အပရိစိဏ္ဏဋ္ဌာနေ အာသနပညတ္တိံ အာစိက္ခန္တေန ဧကေန ဘိက္ခုနာ ပဌမတရံ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ မဇ္ဈိမဋ္ဌာနေ အာသနံ ပညာပေတွာ တဿ ဒက္ခိဏတော ¶ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ၊ ဝါမတော ¶ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ဥဘောသု ပဿေသု ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အာသနံ ပညာပေတဗ္ဗံ ဟောတိ။ တသ္မာ မဟာကာဠတ္ထေရော စီဝရပါရုပနဋ္ဌာနေ ဌတွာ၊ ‘‘စူဠကာဠ၊ တွံ ပုရတော ဂန္တွာ အာသနပညတ္တိံ အာစိက္ခာ’’တိ စူဠကာဠံ ပေသေသိ။ တဿ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ ဂေဟဇနာ တေန သဒ္ဓိံ ပရိဟာသံ ကရောန္တာ နီစာသနာနိ သင်္ဃတ္ထေရဿ ကောဋိယံ အတ္ထရန္တိ၊ ဥစ္စာသနာနိ သင်္ဃနဝကဿ ကောဋိယံ။ ဣတရော ‘‘မာ ဧဝံ ကရောထ၊ နီစာသနာနိ ဥပရိ မာ ပညာပေထ၊ ဥစ္စာသနာနိ ဥပရိ ပညာပေထ၊ နီစာသနာနိ ဟေဋ္ဌာ’’တိ အာဟ။ ဣတ္ထိယော တဿ ဝစနံ အသုဏန္တိယော ဝိယ ‘‘တွံ ကိံ ကရောန္တော ဝိစရသိ၊ ကိံ တဝ အာသနာနိ ပညာပေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ တွံ ကံ အာပုစ္ဆိတွာ ပဗ္ဗဇိတော၊ ကေန ပဗ္ဗဇိတောသိ၊ ကသ္မာ ဣဓာဂတောသီ’’တိ ဝတွာ နိဝါသနပါရုပနံ အစ္ဆိန္ဒိတွာ သေတကာနိ နိဝါသေတွာ သီသေ စ မာလာစုမ္ဗုဋကံ ဌပေတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ သတ္ထာရံ အာနေဟိ၊ မယံ အာသနာနိ ပညာပေဿာမာ’’တိ ပဟိဏိံသု။ န စိရံ ဘိက္ခုဘာဝေ ဌတွာ အဝဿိကောဝ ဥပ္ပဗ္ဗဇိတတ္တာ လဇ္ဇိတုံ န ဇာနာတိ၊ တသ္မာ သော တေန အာကပ္ပေန နိရာသင်္ကောဝ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ အာဒါယ အာဂတော။ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ပန ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ မဟာကာဠဿ ဘရိယာယော ‘‘ဣမာဟိ အတ္တနော သာမိကော ဂဟိတော၊ မယမ္ပိ အမှာကံ သာမိကံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ¶ စိန္တေတွာ ပုနဒိဝသေ သတ္ထာရံ နိမန္တယိံသု။ တဒါ ပန အာသနပညာပနတ္ထံ အညော ဘိက္ခု အဂမာသိ။ တာ တသ္မိံ ခဏေ ဩကာသံ အလဘိတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ နိသီဒါပေတွာ ဘိက္ခံ အဒံသု။ စူဠကာဠဿ ပန ဒွေ ဘရိယာယော၊ မဇ္ဈိမကာဠဿ ¶ စတဿော၊ မဟာကာဠဿ ပန အဋ္ဌ။ ဘိက္ခူပိ ဘတ္တကိစ္စံ ကာတုကာမာ နိသီဒိတွာ ဘတ္တကိစ္စမကံသု၊ ဗဟိ ဂန္တုကာမာ ဥဋ္ဌာယ အဂမံသု။ သတ္ထာ ပန နိသီဒိတွာ ဘတ္တကိစ္စံ ကရိ။ တဿ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ တာ ဣတ္ထိယော၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မဟာကာဠော အမှာကံ အနုမောဒနံ ကတွာ အာဂစ္ဆိဿတိ၊ တုမှေ ပုရတော ဂစ္ဆထာ’’တိ ဝဒိံသု။ သတ္ထာ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ ပုရတော အဂမာသိ။ ဂါမဒွါရံ ပတွာ ဘိက္ခူ ဥဇ္ဈာယိံသု ‘‘ကိံ နာမေတံ သတ္ထာရာ ကတံ၊ ဉတွာ နု ခေါ ကတံ၊ ဥဒါဟု အဇာနိတွာ။ ဟိယျော စူဠကာဠဿ ပုရတော ဂတတ္တာ ပဗ္ဗဇ္ဇန္တရာယော ဇာတော၊ အဇ္ဇ အညဿ ပုရတော ဂတတ္တာ အန္တရာယော နာဟောသိ။ ဣဒါနိ မဟာကာဠံ ဌပေတွာ အာဂတော၊ သီလဝါ ခေါ ပန ဘိက္ခု အာစာရသမ္ပန္နော၊ ကရိဿတိ နု ခေါ တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇန္တရာယ’’န္တိ။ သတ္ထာ တေသံ ဝစနံ သုတွာ နိဝတ္တိတွာ ဌိတော ‘‘ကိံ ကထေထ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ ပုစ္ဆိ ¶ ။ တေ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ‘‘ကိံ ပန တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စူဠကာဠံ ဝိယ မဟာကာဠံ သလ္လက္ခေထာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’။ တဿ ဟိ ဒွေ ပဇာပတိယော၊ ဣမဿ အဋ္ဌ။ ‘‘အဋ္ဌဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဂဟိတော ကိံ ကရိဿတိ၊ ဘန္တေ’’တိ? သတ္ထာ ‘‘မာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧဝံ အဝစုတ္ထ၊ စူဠကာဠော ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ သုဘာရမ္မဏဗဟုလော ဝိဟရတိ၊ ပပါတေ ဌိတော ဒုဗ္ဗလရုက္ခသဒိသော။ မယှံ ပန ပုတ္တော မဟာကာဠော ¶ အသုဘာနုပဿီ ဝိဟရတိ၊ ဃနသေလပဗ္ဗတော ဝိယ အစလော’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၇။

‘‘သုဘာနုပဿိံ ဝိဟရန္တံ၊ ဣန္ဒြိယေသု အသံဝုတံ၊

ဘောဇနမှိ စာမတ္တညုံ၊ ကုသီတံ ဟီနဝီရိယံ၊

တံ ဝေ ပသဟတိ မာရော၊ ဝါတော ရုက္ခံဝ ဒုဗ္ဗလံ။

၈။

‘‘အသုဘာနုပဿိံ ဝိဟရန္တံ၊ ဣန္ဒြိယေသု သုသံဝုတံ၊

ဘောဇနမှိ စ မတ္တညုံ၊ သဒ္ဓံ အာရဒ္ဓဝီရိယံ၊

တံ ဝေ နပ္ပသဟတီ မာရော၊ ဝါတော သေလံဝ ပဗ္ဗတ’’န္တိ။

တတ္ထ သုဘာနုပဿိံ ဝိဟရန္တန္တိ သုတံ အနုပဿန္တံ၊ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ မာနသံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဝိဟရန္တန္တိ အတ္ထော။ ယော ဟိ ပုဂ္ဂလော နိမိတ္တဂ္ဂါဟံ အနုဗျဉ္ဇနဂ္ဂါဟံ ဂဏှန္တော ‘‘နခါ သောဘနာ’’တိ ဂဏှာတိ၊ ‘‘အင်္ဂုလိယော သောဘနာ’’တိ ဂဏှာတိ၊ ‘‘ဟတ္ထပါဒါ၊ ဇင်္ဃာ၊ ဦရု၊ ကဋိ၊ ဥဒရံ၊ ထနာ၊ ဂီဝါ၊ ဩဋ္ဌာ၊ ဒန္တာ၊ မုခံ၊ နာသာ၊ အက္ခီနိ၊ ကဏ္ဏာ၊ ဘမုကာ၊ နလာဋံ၊ ကေသာ၊ သောဘနာ’’တိ ဂဏှာတိ၊ ‘‘ကေသာ၊ လောမာ၊ နခါ၊ ဒန္တာ၊ တစော၊ သောဘနာ’’တိ ¶ ဂဏှာတိ၊ ဝဏ္ဏော သုဘော၊ သဏ္ဌာနံ သုဘန္တိ၊ အယံ သုဘာနုပဿီ နာမ။ ဧဝံ တံ သုဘာနုပဿိံ ဝိဟရန္တံ။ ဣန္ဒြိယေသူတိ ¶ စက္ခာဒီသု ဆသု ဣန္ဒြိယေသု။ အသံဝုတန္တိ စက္ခုဒွါရာဒီနိ အရက္ခန္တံ။ ပရိယေသနမတ္တာ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တာ ပရိဘောဂမတ္တာတိ ဣမိဿာ မတ္တာယ အဇာနနတော ဘောဇနမှိ စာမတ္တညုံ။ အပိစ ပစ္စဝေက္ခဏမတ္တာ ဝိဿဇ္ဇနမတ္တာတိ ဣမိဿာပိ မတ္တာယ အဇာနနတော အမတ္တညုံ၊ ဣဒံ ဘောဇနံ ဓမ္မိကံ၊ ဣဒံ အဓမ္မိကန္တိပိ အဇာနန္တံ။ ကာမစ္ဆန္ဒဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကဝသိတာယ ကုသီတံ။ ဟီနဝီရိယန္တိ နိဗ္ဗီရိယံ စတူသု ဣရိယာပထေသု ဝီရိယကရဏရဟိတံ။ ပသဟတီတိ အဘိဘဝတိ အဇ္ဈောတ္ထရတိ။ ဝါတော ရုက္ခံဝ ဒုဗ္ဗလန္တိ ဗလဝဝါတော ဆိန္နပပါတေ ဇာတံ ဒုဗ္ဗလရုက္ခံ ဝိယ။ ယထာ ဟိ သော ဝါတော တဿ ဒုဗ္ဗလရုက္ခဿ ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါဒီနိပိ ပါတေတိ၊ ခုဒ္ဒကသာခါပိ ဘဉ္ဇတိ၊ မဟာသာခါပိ ¶ ဘဉ္ဇတိ၊ သမူလကမ္ပိ တံ ရုက္ခံ ဥပ္ပာဋေတွာ ဥဒ္ဓံမူလံ အဓောသာခံ ကတွာ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမေဝ ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ အန္တော ဥပ္ပန္နော ကိလေသမာရော ပသဟတိ၊ ဗလဝဝါတော ဒုဗ္ဗလရုက္ခဿ ¶ ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါဒိပါတနံ ဝိယ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကာပတ္တိအာပဇ္ဇနမ္ပိ ကရောတိ၊ ခုဒ္ဒကသာခါဘဉ္ဇနံ ဝိယ နိဿဂ္ဂိယာဒိအာပတ္တိအာပဇ္ဇနမ္ပိ ကရောတိ၊ မဟာသာခါဘဉ္ဇနံ ဝိယ တေရသသင်္ဃာဒိသေသာပတ္တိအာပဇ္ဇနမ္ပိ ကရောတိ၊ ဥပ္ပာဋေတွာ ဥဒ္ဓံ၊ မူလကံ ဟေဋ္ဌာသာခံ ကတွာ ပါတနံ ဝိယ ပါရာဇိကာပတ္တိအာပဇ္ဇနမ္ပိ ကရောတိ၊ သွာက္ခာတသာသနာ နီဟရိတွာ ကတိပါဟေနေဝ ဂိဟိဘာဝံ ပါပေတီတိ ဧဝံ ဧဝရူပံ ပုဂ္ဂလံ ကိလေသမာရော အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတီတိ အတ္ထော။

အသုဘာနုပဿိန္တိ ဒသသု အသုဘေသု အညတရံ အသုဘံ ပဿန္တံ ပဋိကူလမနသိကာရေ ယုတ္တံ ကေသေ အသုဘတော ပဿန္တံ လောမေ နခေ ဒန္တေ တစံ ဝဏ္ဏံ သဏ္ဌာနံ အသုဘတော ပဿန္တံ။ ဣန္ဒြိယေသူတိ ဆသု ဣန္ဒြိယေသု။ သုသံဝုတန္တိ နိမိတ္တာဒိဂ္ဂါဟရဟိတံ ပိဟိတဒွါရံ။ အမတ္တညုတာပဋိက္ခေပေန ဘောဇနမှိ စ မတ္တညုံ။ သဒ္ဓန္တိ ကမ္မဿ စေဝ ဖလဿ စ သဒ္ဒဟနလက္ခဏာယ လောကိကာယ သဒ္ဓါယ စေဝ တီသု ဝတ္ထူသု အဝေစ္စပ္ပသာဒသင်္ခါတာယ လောကုတ္တရသဒ္ဓါယ စ သမန္နာဂတံ။ အာရဒ္ဓဝီရိယန္တိ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယံ ပရိပုဏ္ဏဝီရိယံ။ တံ ဝေတိ ဧဝရူပံ တံ ပုဂ္ဂလံ ယထာ ဒုဗ္ဗလဝါတော သဏိကံ ပဟရန္တော ဧကဂ္ဃနံ သေလံ စာလေတုံ န သက္ကောတိ၊ တထာ ¶ အဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ ဒုဗ္ဗလကိလေသမာရော နပ္ပသဟတိ၊ ခေါဘေတုံ ဝါ စာလေတုံ ဝါ န သက္ကောတီတိ အတ္ထော။

တာပိ ခေါ တဿ ပုရာဏဒုတိယိကာယော ထေရံ ပရိဝါရေတွာ ‘‘တွံ ကံ အာပုစ္ဆိတွာ ပဗ္ဗဇိတော၊ ဣဒါနိ ဂိဟီ ဘဝိဿသိ န ဘဝိဿသီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ကာသာဝံ နီဟရိတုကာမာ အဟေသုံ။ ထေရော တာသံ အာကာရံ သလ္လက္ခေတွာ နိသိန္နာသနာ ဝုဋ္ဌာယ ဣဒ္ဓိယာ ဥပ္ပတ္တိတွာ ကူဋာဂါရကဏ္ဏိကံ ဒွိဓာ ဘိန္ဒိတွာ အာကာသေနာဂန္တွာ သတ္ထရိ ဂါထာ ပရိယောသာပေန္တေယေဝ သတ္ထု သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ အဘိတ္ထဝန္တော အာကာသတော ဩတရိတွာ တထာဂတဿ ပါဒေ ဝန္ဒိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ¶ သမ္ပတ္တဘိက္ခူ သောတာပတ္တိဖလာဒီသု ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။

မဟာကာဠတ္ထေရဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။

၇။ ဒေဝဒတ္တဝတ္ထု

အနိက္ကသာဝေါတိ ¶ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ရာဇဂဟေ ဒေဝဒတ္တဿ ကာသာဝလာဘံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကသ္မိဉှိ သမယေ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ပဉ္စသတေ ပဉ္စသတေ အတ္တနော အတ္တနော ပရိဝါရေ အာဒါယ သတ္ထာရံ အာပုစ္ဆိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဇေတဝနတော ရာဇဂဟံ အဂမံသု။ ရာဇဂဟဝါသိနော ဒွေပိ တယောပိ ဗဟူပိ ဧကတော ဟုတွာ အာဂန္တုကဒါနံ အဒံသု။ အထေကဒိဝသံ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အနုမောဒနံ ကရောန္တော ¶ ‘‘ဥပါသကာ ဧကော သယံ ဒါနံ ဒေတိ၊ ပရံ န သမာဒပေတိ၊ သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဘောဂသမ္ပဒံ လဘတိ၊ နော ပရိဝါရသမ္ပဒံ။ ဧကော သယံ န ဒေတိ၊ ပရံ သမာဒပေတိ၊ သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ပရိဝါရသမ္ပဒံ လဘတိ၊ နော ဘောဂသမ္ပဒံ။ ဧကော သယမ္ပိ န ဒေတိ၊ ပရမ္ပိ န သမာဒပေတိ၊ သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ကဉ္ဇိကမတ္တမ္ပိ ကုစ္ဆိပူရံ န လဘတိ၊ အနာထော ဟောတိ နိပ္ပစ္စယော။ ဧကော သယမ္ပိ ဒေတိ၊ ပရမ္ပိ သမာဒပေတိ၊ သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ အတ္တဘာဝသတေပိ အတ္တဘာဝသဟဿေပိ အတ္တဘာဝသတသဟဿေပိ ဘောဂသမ္ပဒဉ္စေဝ ပရိဝါရသမ္ပဒဉ္စ လဘတီ’’တိ ဧဝံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။

တမေကော ပဏ္ဍိတပုရိသော ဓမ္မံ သုတွာ ‘‘အစ္ဆရိယာ ဝတ ဘော၊ အဗ္ဘုတာ ဝတ ဘော ဓမ္မဒေသနာ၊ သုကာရဏံ ကထိတံ၊ မယာ ဣမာသံ ဒွိန္နံ သမ္ပတ္တီနံ နိပ္ဖာဒကံ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ – ‘‘ဘန္တေ၊ သွေ မယှံ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ ထေရံ နိမန္တေသိ။ ‘‘ကိတ္တကေဟိ တေ ဘိက္ခူဟိ အတ္ထော ဥပါသကာ’’တိ။ ‘‘ကိတ္တကာ ပန ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ ပရိဝါရာ’’တိ? ‘‘သဟဿမတ္တာ ဥပါသကာ’’တိ။ ‘‘သဗ္ဗေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ သွေ ဘိက္ခံ ဂဏှထ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ထေရော အဓိဝါသေသိ’’။ ဥပါသကော နဂရဝီထိယံ စရန္တော – ‘‘အမ္မာ၊ တာတာ၊ မယာ ဘိက္ခုသဟဿံ နိမန္တိတံ၊ တုမှေ ကိတ္တကာနံ ဘိက္ခူနံ ဘိက္ခံ ဒါတုံ သက္ခိဿထ၊ တုမှေ ကိတ္တကာန’’န္တိ သမာဒပေသိ။ မနုဿာ အတ္တနော အတ္တနော ပဟောနကနိယာမေန ¶ – ‘‘မယံ ဒသန္နံ ဒဿာမ၊ မယံ ဝီသတိယာ၊ မယံ သတဿာ’’တိ အာဟံသု။ ဥပါသကော – ‘‘တေန ဟိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သမာဂမံ ကတွာ ဧကတောဝ ပရိဝိသိဿာမ ¶ ၊ သဗ္ဗေ တိလတဏ္ဍုလသပ္ပိမဓုဖာဏိတာဒီနိ သမာဟရထာ’’တိ ဧကသ္မိံ ဌာနေ သမာဟရာပေသိ။

အထဿ ¶ ဧကော ကုဋုမ္ဗိကော သတသဟဿဂ္ဃနိကံ ဂန္ဓကာသာဝဝတ္ထံ ဒတွာ – ‘‘သစေ တေ ဒါနဝတ္တံ နပ္ပဟောတိ၊ ဣဒံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ယံ ဦနံ၊ တံ ပူရေယျာသိ။ သစေ ပဟောတိ၊ ယဿိစ္ဆသိ၊ တဿ ဘိက္ခုနော ဒဒေယျာသီ’’တိ အာဟ။ တဒါ တဿ သဗ္ဗံ ဒါနဝတ္တံ ပဟောသိ၊ ကိဉ္စိ ဦနံ နာမ နာဟောသိ။ သော မနုဿေ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဣဒံ၊ အယျာ၊ ကာသာဝံ ဧကေန ကုဋုမ္ဗိကေန ဧဝံ နာမ ဝတွာ ဒိန္နံ အတိရေကံ ဇာတံ၊ ကဿ နံ ဒေမာ’’တိ။ ဧကစ္စေ ‘‘သာရိပုတ္တတ္ထေရဿာ’’တိ အာဟံသု။ ဧကစ္စေ ‘‘ထေရော သဿပါကသမယေ အာဂန္တွာ ဂမနသီလော၊ ဒေဝဒတ္တော အမှာကံ မင်္ဂလာမင်္ဂလေသု သဟာယော ဥဒကမဏိကော ဝိယ နိစ္စံ ပတိဋ္ဌိတော၊ တဿ တံ ဒေမာ’’တိ အာဟံသု။ သမ္ဗဟုလိကာယ ကထာယပိ ‘‘ဒေဝဒတ္တဿ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတ္တာရော ဗဟုတရာ အဟေသုံ၊ အထ နံ ဒေဝဒတ္တဿ အဒံသု။ သော တံ ဆိန္ဒိတွာ သိဗ္ဗိတွာ ရဇိတွာ နိဝါသေတွာ ပါရုပိတွာ ဝိစရတိ။ တံ ဒိသွာ မနုဿာ ‘‘နယိဒံ ဒေဝဒတ္တဿ အနုစ္ဆဝိကံ၊ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ အနုစ္ဆဝိကံ။ ဒေဝဒတ္တော အတ္တနော အနနုစ္ဆဝိကံ နိဝါသေတွာ ပါရုပိတွာ ဝိစရတီ’’တိ ဝဒိံသု။ အထေကော ¶ ဒိသာဝါသိကော ဘိက္ခု ရာဇဂဟာ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ကတပဋိသန္ထာရော သတ္ထာရာ ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဖာသုဝိဟာရံ ပုစ္ဆိတော အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ‘‘န ခေါ ဘိက္ခု ဣဒါနေဝေသော အတ္တနော အနနုစ္ဆဝိကံ ဝတ္ထံ ဓာရေတိ၊ ပုဗ္ဗေပိ ဓာရေသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ –

အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗာရာဏသိဝါသီ ဧကော ဟတ္ထိမာရကော ဟတ္ထိံ မာရေတွာ မာရေတွာ ဒန္တေ စ နခေ စ အန္တာနိ စ ဃနမံသဉ္စ အာဟရိတွာ ဝိက္ကိဏန္တော ဇီဝိတံ ကပ္ပေတိ။ အထေကသ္မိံ အရညေ အနေကသဟဿာ ဟတ္ထိနော ဂေါစရံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဒိသွာ တတော ပဋ္ဌာယ ဂစ္ဆမာနာ ဂမနာဂမနကာလေ ဇဏ္ဏုကေဟိ နိပတိတွာ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကမန္တိ။ ဧကဒိဝသဉှိ ဟတ္ထိမာရကော တံ ကိရိယံ ဒိသွာ – ‘‘အဟံ ဣမေ ကိစ္ဆေန မာရေမိ၊ ဣမေ စ ဂမနာဂမနကာလေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဝန္ဒန္တိ၊ ကိံ နု ခေါ ဒိသွာ ဝန္ဒန္တီ’’တိ စိန္တေန္တော – ‘‘ကာသာဝ’’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ၊ ‘‘မယာပိ ဣဒါနိ ကာသာဝံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဇာတဿရံ ဩရုယှ နှာယန္တဿ တီရေ ဌပိတေသု ကာသာဝေသု စီဝရံ ထေနေတွာ ¶ တေသံ ဟတ္ထီနံ ဂမနာဂမနမဂ္ဂေ သတ္တိံ ဂဟေတွာ သသီသံ ပါရုပိတွာ နိသီဒတိ။ ဟတ္ထိနော တံ ဒိသွာ – ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ’’တိ သညာယ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကမန္တိ။ သော တေသံ သဗ္ဗပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တံ သတ္တိယာ ပဟရိတွာ မာရေတွာ ဒန္တာဒီနိ ဂဟေတွာ သေသံ ဘူမိယံ ¶ နိခဏိတွာ ဂစ္ဆတိ။ အပရဘာဂေ ဗောဓိသတ္တော ¶ ဟတ္ထိယောနိယံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဟတ္ထိဇေဋ္ဌကော ယူထပတိ အဟောသိ။ တဒါပိ သော တထေဝ ကရောတိ။ မဟာပုရိသော အတ္တနော ပရိသာယ ပရိဟာနိံ ဉတွာ၊ ‘‘ကုဟိံ ဣမေ ဟတ္ထီ ဂတာ၊ မန္ဒာ ဇာတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘န ဇာနာမ၊ သာမီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ကုဟိဉ္စိ ဂစ္ဆန္တာ မံ အနာပုစ္ဆိတွာ န ဂမိဿန္တိ၊ ပရိပန္ထေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ၊ ‘‘ဧကသ္မိံ ဌာနေ ကာသာဝံ ပါရုပိတွာ နိသိန္နဿ သန္တိကာ ပရိပန္ထေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ပရိသင်္ကိတွာ၊ ‘‘တံ ပရိဂ္ဂဏှိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သဗ္ဗေ ဟတ္ထီ ပုရတော ပေသေတွာ သယံ ပစ္ဆတော ဝိလမ္ဗမာနော အာဂစ္ဆတိ။ သော သေသဟတ္ထီသု ဝန္ဒိတွာ ဂတေသု မဟာပုရိသံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ စီဝရံ သံဟရိတွာ သတ္တိံ ဝိဿဇ္ဇိ။ မဟာပုရိသော သတိံ ဥပ္ပဋ္ဌပေတွာ အာဂစ္ဆန္တော ပစ္ဆတော ပဋိက္ကမိတွာ သတ္တိံ ဝိဝဇ္ဇေသိ။ အထ နံ ‘‘ဣမိနာ ဣမေ ဟတ္ထီ နာသိတာ’’တိ ဂဏှိတုံ ပက္ခန္ဒိ။ ဣတရော ဧကံ ရုက္ခံ ပုရတော ကတွာ နိလီယိ။ အထ ‘‘နံ ရုက္ခေန သဒ္ဓိံ သောဏ္ဍာယ ပရိက္ခိပိတွာ ဂဟေတွာ ဘူမိယံ ပေါထေဿာမီ’’တိ တေန နီဟရိတွာ ဒဿိတံ ကာသာဝံ ဒိသွာ – ‘‘သစာဟံ ဣမသ္မိံ ဒုဗ္ဘိဿာမိ၊ အနေကသဟဿေသု မေ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓခီဏာသဝေသု လဇ္ဇာ နာမ ဘိန္နာ ဘဝိဿတီ’’တိ အဓိဝါသေတွာ – ‘‘တယာ မေ ဧတ္တကာ ဉာတကာ နာသိတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ ဧဝံ ဘာရိယကမ္မမကာသိ၊ အတ္တနော အနနုစ္ဆဝိကံ ဝီတရာဂါနံ အနုစ္ဆဝိကံ ဝတ္ထံ ပရိဒဟိတွာ ဧဝရူပံ ကမ္မံ ကရောန္တေန ဘာရိယံ တယာ ကတ’’န္တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဥတ္တရိပိ နံ နိဂ္ဂဏှန္တော ‘‘အနိက္ကသာဝေါ ¶ ကာသာဝံ…ပေ… သ ဝေ ကာသာဝမရဟတီ’’တိ ဂါထံ ဝတွာ – ‘‘အယုတ္တံ တေ ကတ’’န္တိ ဝတွာ တံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။

သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ၊ ‘‘တဒါ ဟတ္ထိမာရကော ဒေဝဒတ္တော အဟောသိ၊ တဿ နိဂ္ဂါဟကော ဟတ္ထိနာဂေါ အဟမေဝါ’’တိ ဇာတကံ သမောဓာနေတွာ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ၊ ပုဗ္ဗေပိ ဒေဝဒတ္တော အတ္တနော အနနုစ္ဆဝိကံ ဝတ္ထံ ဓာရေသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၉။

‘‘အနိက္ကသာဝေါ ¶ ကာသာဝံ၊ ယော ဝတ္ထံ ပရိဒဟိဿတိ၊

အပေတော ဒမသစ္စေန၊ န သော ကာသာဝမရဟတိ။

၁၀။

‘‘ယော စ ဝန္တကသာဝဿ၊ သီလေသု သုသမာဟိတော၊

ဥပေတော ဒမသစ္စေန၊ သ ဝေ ကာသာဝမရဟတီ’’တိ။

ဆဒ္ဒန္တဇာတကေနာပိ (ဇာ။ ၁။၁၆။၁၂၂-၁၂၃) စ အယမတ္ထော ဒီပေတဗ္ဗော။

တတ္ထ ¶ အနိက္ကသာဝေါတိ ရာဂါဒီဟိ ကသာဝေဟိ သကသာဝေါ။ ပရိဒဟိဿတီတိ နိဝါသနပါရုပနအတ္ထရဏဝသေန ပရိဘုဉ္ဇိဿတိ။ ပရိဓဿတီတိပိ ပါဌော။ အပေတော ဒမသစ္စေနာတိ ဣန္ဒြိယဒမေန စေဝ ပရမတ္ထသစ္စပက္ခိကေန ဝစီသစ္စေန စ အပေတော၊ ဝိယုတ္တော ပရိစ္စတ္ထောတိ အတ္ထော။ န သောတိ သော ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော ကာသာဝံ ပရိဒဟိတုံ နာရဟတိ။ ဝန္တကသာဝဿာတိ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ဝန္တကသာဝေါ ဆဍ္ဍိတကသာဝေါ ပဟီနကသာဝေါ အဿ။ သီလေသူတိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေသု။ သုသမာဟိတောတိ သုဋ္ဌု သမာဟိတော သုဋ္ဌိတော။ ဥပေတောတိ ဣန္ဒြိယဒမေန စေဝ ဝုတ္တပ္ပကာရေန စ သစ္စေန ဥပဂတော။ သ ဝေတိ သော ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော တံ ဂန္ဓကာသာဝဝတ္ထံ အရဟတီတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ¶ သော ဒိသာဝါသိကော ဘိက္ခု သောတာပန္နော အဟောသိ၊ အညေပိ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။

ဒေဝဒတ္တဝတ္ထု သတ္တမံ။

၈။ သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထု

အသာရေ သာရမတိနောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အဂ္ဂသာဝကေဟိ နိဝေဒိတံ သဉ္စယဿ အနာဂမနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – အမှာကဉှိ သတ္ထာ ဣတော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနံ စတုန္နံ အသင်္ချေယျာနံ မတ္ထကေ အမရဝတိယာ နာမ နဂရေ သုမေဓော နာမ ဗြာဟ္မဏကုမာရော ဟုတွာ သဗ္ဗသိပ္ပေသု နိပ္ဖတ္တိံ ပတွာ မာတာပိတူနံ ¶ အစ္စယေန အနေကကောဋိသင်္ချံ ဓနံ ပရိစ္စဇိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တေ ဝသန္တော ဈာနာဘိညာ နိဗ္ဗတ္တေတွာ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဒီပင်္ကရဒသဗလဿ သုဒဿနဝိဟာရတော ရမ္မဝတီနဂရံ ပဝိသနတ္ထာယ မဂ္ဂံ သောဓယမာနံ ဇနံ ဒိသွာ သယမ္ပိ ဧကံ ပဒေသံ ဂဟေတွာ မဂ္ဂံ သောဓေတိ။ တသ္မိံ အသောဓိတေယေဝ အာဂတဿ သတ္ထုနော အတ္တာနံ သေတုံ ကတွာ ကလလေ အဇိနစမ္မံ အတ္ထရိတွာ ‘‘သတ္ထာ သသာဝကသင်္ဃော ကလလံ အနက္ကမိတွာ မံ အက္ကမန္တော ဂစ္ဆတူ’’တိ နိပန္နော။ သတ္ထာရာ တံ ဒိသွာဝ ‘‘ဗုဒ္ဓင်္ကုရော ဧသ၊ အနာဂတေ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနံ စတုန္နံ ¶ အသင်္ချေယျာနံ ပရိယောသာနေ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကတော။ တဿ သတ္ထုနော အပရဘာဂေ ‘‘ကောဏ္ဍညော မင်္ဂလော သုမနော ရေဝတော သောဘိတော အနောမဒဿီ ပဒုမော နာရဒေါ ပဒုမုတ္တရော သုမေဓော သုဇာတော ပိယဒဿီ အတ္ထဒဿီ ဓမ္မဒဿီ သိဒ္ဓတ္ထော တိဿော ဖုဿော ဝိပဿီ သိခီ ဝေဿဘူ ကကုသန္ဓော ကောဏာဂမနော ကဿပေါ’’တိ လောကံ ဩဘာသေတွာ ဥပ္ပန္နာနံ ဣမေသမ္ပိ တေဝီသတိယာ ¶ ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ လဒ္ဓဗျာကရဏော၊ ‘‘ဒသ ပါရမိယော၊ ဒသ ဥပပါရမိယော၊ ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယော’’တိ သမတ္တိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဝေဿန္တရတ္တဘာဝေ ဌိတော ပထဝိကမ္ပနာနိ မဟာဒါနာနိ ဒတွာ ပုတ္တဒါရံ ပရိစ္စဇိတွာ အာယုပရိယောသာနေ တုသိတပုရေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ဒသ သဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာဟိ သန္နိပတိတွာ –

‘‘ကာလော ဒေဝ မဟာဝီရ၊ ဥပ္ပဇ္ဇ မာတုကုစ္ဆိယံ၊

သဒေဝကံ တာရယန္တော၊ ဗုဇ္ဈဿု အမတံ ပဒ’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၆၇) –

ဝုတ္တေ –

‘‘ကာလံ ဒေသဉ္စ ဒီပဉ္စ၊ ကုလံ မာတရမေဝ စ၊

ဣမေ ပဉ္စ ဝိလောကေတွာ၊ ဥပ္ပဇ္ဇတိ မဟာယသော’’တိ။ –

ပဉ္စ မဟာဝိလောကနာနိ ဝိလောကေတွာ တတော စုတော သကျရာဇကုလေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဒသမာသစ္စယေန မာတုကုစ္ဆိတော ဝိဇာယိ။ သောဠသဝဿကာလေ တတ္ထ မဟာသမ္ပတ္တိယာ ပရိဟရိယမာနော အနုက္ကမေန ဘဒြယောဗ္ဗနံ ပတွာ တိဏ္ဏံ ဥတူနံ အနုစ္ဆဝိကေသု တီသု ပါသာဒေသု ဒေဝလောကသိရိံ ¶ ဝိယ ရဇ္ဇသိရိံ အနုဘဝန္တော ဥယျာနကီဠာယ ဂမနသမယေ အနုက္ကမေန ဇိဏ္ဏဗျာဓိမတသင်္ခါတေ တယော ¶ ဒေဝဒူတေ ဒိသွာ သဉ္ဇာတသံဝေဂေါ နိဝတ္တိတွာ စတုတ္ထဝါရေ ပဗ္ဗဇိတံ ဒိသွာ၊ ‘‘သာဓု ပဗ္ဗဇ္ဇာ’’တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ရုစိံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဥယျာနံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဒိဝသံ ခေပေတွာ မင်္ဂလပေါက္ခရဏီတီရေ နိသိန္နော ကပ္ပကဝေသံ ဂဟေတွာ အာဂတေန ဝိဿကမ္မေန ဒေဝပုတ္တေန အလင်္ကတပဋိယတ္တော ရာဟုလကုမာရဿ ဇာတသာသနံ သုတွာ ပုတ္တသိနေဟဿ ဗလဝဘာဝံ ဉတွာ၊ ‘‘ယာဝ ဣဒံ ဗန္ဓနံ န ဝဍ္ဎတိ၊ တာဝဒေဝ နံ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သာယံ နဂရံ ပဝိသန္တော –

‘‘နိဗ္ဗုတာ နူန သာ မာတာ၊ နိဗ္ဗုတော နူန သော ပိတာ၊

နိဗ္ဗုတာ နူန သာ နာရီ၊ ယဿာယံ ဤဒိသော ပတီ’’တိ။ –

ကိသာဂေါတမိယာ နာမ ပိတုစ္ဆာဓီတာယ ဘာသိတံ ဣမံ ဂါထံ သုတွာ၊ ‘‘အဟံ ဣမာယ နိဗ္ဗုတပဒံ သာဝိတော’’တိ မုတ္တာဟာရံ ဩမုဉ္စိတွာ တဿာ ပေသေတွာ အတ္တနော ဘဝနံ ပဝိသိတွာ သိရိသယနေ နိသိန္နော နိဒ္ဒေါပဂတာနံ နာဋကိတ္ထီနံ ဝိပ္ပကာရံ ဒိသွာ နိဗ္ဗိန္နဟဒယော ဆန္နံ ဥဋ္ဌာပေတွာ ကဏ္ဍကံ အာဟရာပေတွာ တံ အာရုယှ ဆန္နသဟာယော ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာဟိ ပရိဝုတော မဟာဘိနိက္ခမနံ နိက္ခမိတွာ ¶ အနောမာနဒီတီရေ ပဗ္ဗဇိတွာ အနုက္ကမေန ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ တတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပဏ္ဍဝပဗ္ဗတပဗ္ဘာရေ နိသိန္နော မဂဓရညာ ရဇ္ဇေန နိမန္တိယမာနော တံ ပဋိက္ခိပိတွာ သဗ္ဗညုတံ ပတွာ အတ္တနော ဝိဇိတံ အာဂမနတ္ထာယ တေန ဂဟိတပဋိညော အာဠာရဉ္စ ဥဒကဉ္စ ဥပသင်္ကမိတွာ တေသံ သန္တိကေ အဓိဂတဝိသေသံ အနလင်္ကရိတွာ ဆဗ္ဗဿာနိ မဟာပဓာနံ ပဒဟိတွာ ဝိသာခပုဏ္ဏမဒိဝသေ ¶ ပါတောဝ သုဇာတာယ ဒိန္နပါယသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ နေရဉ္ဇရာယ နဒိယာ သုဝဏ္ဏပါတိံ ပဝါဟေတွာ နေရဉ္ဇရာယ နဒိယာ တီရေ မဟာဝနသဏ္ဍေ နာနာသမာပတ္တီဟိ ဒိဝသဘာဂံ ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယေ သောတ္တိယေန ဒိန္နံ တိဏံ ဂဟေတွာ ကာဠေန နာဂရာဇေန အဘိတ္ထုတဂုဏော ဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယှ တိဏာနိ သန္ထရိတွာ ‘‘န တာဝိမံ ပလ္လင်္ကံ ဘိန္ဒိဿာမိ၊ ယာဝ မေ အနုပါဒါယ ¶ အာသဝေဟိ စိတ္တံ န မုစ္စိဿတီ’’တိ ပဋိညံ ကတွာ ပုရတ္ထာဘိမုခေါ နိသီဒိတွာ သူရိယေ အနတ္ထင်္ဂမိတေယေဝ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသဉာဏံ၊ မဇ္ဈိမယာမေ စုတူပပါတဉာဏံ ပတွာ ပစ္ဆိမယာမာဝသာနေ ပစ္စယာကာရေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ အရုဏုဂ္ဂမနေ ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇာဒိသဗ္ဗဂုဏပဋိမဏ္ဍိတံ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ သတ္တသတ္တာဟံ ဗောဓိမဏ္ဍေ ဝီတိနာမေတွာ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ အဇပါလနိဂြောဓမူလေ နိသိန္နော ဓမ္မဂမ္ဘီရတာပစ္စဝေက္ခဏေန အပ္ပောဿုက္ကတံ အာပဇ္ဇမာနော ဒသသဟဿစက္ကဝါဠမဟာဗြဟ္မပရိဝါရေန သဟမ္ပတိဗြဟ္မုနာ အာယာစိတဓမ္မဒေသနော ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေတွာ ဗြဟ္မုနော အဇ္ဈေသနံ အဓိဝါသေတွာ၊ ‘‘ကဿ နု ခေါ အဟံ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ ဩလောကေန္တော အာဠာရုဒကာနံ ကာလကတဘာဝံ ဉတွာ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရတံ အနုဿရိတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ကာသိပုရံ ¶ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဥပကေန သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ အာသာဠှိပုဏ္ဏမဒိဝသေ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ပတွာ တေ အနနုစ္ဆဝိကေန သမုဒါစာရေန သမုဒါစရန္တေ သညာပေတွာ အညာတကောဏ္ဍညပ္ပမုခေ အဋ္ဌာရသ ဗြဟ္မကောဋိယော အမတပါနံ ပါယေန္တော ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော ပဉ္စမိယံ ပက္ခဿ သဗ္ဗေပိ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ တံ ဒိဝသမေဝ ယသကုလပုတ္တဿ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ တံ ရတ္တိဘာဂေ နိဗ္ဗိန္ဒိတွာ ဂေဟံ ပဟာယ နိက္ခန္တံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဧဟိ ယသာ’’တိ ပက္ကောသိတွာ တသ္မိံယေဝ ရတ္တိဘာဂေ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပေတွာ ပုနဒိဝသေ အရဟတ္တံ ပါပေတွာ အပရေပိ တဿ သဟာယကေ စတုပဏ္ဏာသ ဇနေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗာဇေတွာ အရဟတ္တံ ပါပေသိ။

ဧဝံ လောကေ ဧကသဋ္ဌိယာ အရဟန္တေသု ဇာတေသု ဝုဋ္ဌဝဿော ပဝါရေတွာ၊ ‘‘စရထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စာရိက’’န္တိ သဋ္ဌိ ဘိက္ခူ ဒိသာသု ပေသေတွာ သယံ ဥရုဝေလံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ကပ္ပာသိကဝနသဏ္ဍေ တိံသ ဇနေ ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယကုမာရေ ဝိနေသိ။ တေသု သဗ္ဗပစ္ဆိမကော သောတာပန္နော သဗ္ဗုတ္တမော အနာဂါမီ အဟောသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေနေဝ ပဗ္ဗာဇေတွာ ဒိသာသု ပေသေတွာ သယံ ¶ ဥရုဝေလံ ဂန္တွာ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ ပါဋိဟာရိယသဟဿာနိ ဒဿေတွာ ဥရုဝေလကဿပါဒယော ¶ သဟဿဇဋိလပရိဝါရေ တေဘာတိကဇဋိလေ ဝိနေတွာ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေနေဝ ပဗ္ဗာဇေတွာ ဂယာသီသေ ¶ နိသီဒါပေတွာ အာဒိတ္တပရိယာယဒေသနာယ (မဟာဝ။ ၅၄၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၈) အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ တေန အရဟန္တသဟဿေန ပရိဝုတော ‘‘ဗိမ္ဗိသာရရညော ဒိန္နံ ပဋိညံ မောစေဿာမီ’’တိ ရာဇဂဟနဂရူပစာရေ လဋ္ဌိဝနုယျာနံ ဂန္တွာ၊ ‘‘သတ္ထာ ကိရ အာဂတော’’တိ သုတွာ ဒွါဒသနဟုတေဟိ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကေဟိ သဒ္ဓိံ အာဂတဿ ရညော မဓုရဓမ္မကထံ ကထေန္တော ရာဇာနံ ဧကာဒသဟိ နဟုတေဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဧကနဟုတံ သရဏေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပုနဒိဝသေ သက္ကေန ဒေဝရာဇေန မာဏဝကဝဏ္ဏံ ဂဟေတွာ အဘိတ္ထုတဂုဏော ရာဇဂဟနဂရံ ပဝိသိတွာ ရာဇနိဝေသနေ ကတဘတ္တကိစ္စော ဝေဠုဝနာရာမံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တတ္ထေဝ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ တတ္ထ နံ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ ဥပသင်္ကမိံသု။

တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – အနုပ္ပန္နေယေဝ ဟိ ဗုဒ္ဓေ ရာဇဂဟတော အဝိဒူရေ ဥပတိဿဂါမော ကောလိတဂါမောတိ ဒွေ ဗြာဟ္မဏဂါမာ အဟေသုံ။ တေသု ဥပတိဿဂါမေ သာရိယာ နာမ ဗြာဟ္မဏိယာ ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဒိဝသေယေဝ ကောလိတဂါမေ မောဂ္ဂလိယာ နာမ ဗြာဟ္မဏိယာပိ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌာသိ။ တာနိ ကိရ ဒွေပိ ကုလာနိ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ အာဗဒ္ဓပဋိဗဒ္ဓသဟာယကာနေဝ အဟေသုံ၊ တာသံ ဒွိန္နမ္ပိ ဧကဒိဝသမေဝ ဂဗ္ဘပရိဟာရံ အဒံသု။ တာ ဥဘောပိ ဒသမာသစ္စေယေန ပုတ္တေ ဝိဇာယိံသု။ နာမဂ္ဂဟဏဒိဝသေ သာရိယာ ဗြာဟ္မဏိယာ ပုတ္တဿ ဥပတိဿဂါမကေ ဇေဋ္ဌကုလဿ ပုတ္တတ္တာ ဥပတိဿောတိ နာမံ ကရိံသု ¶ ၊ ဣတရဿ ကောလိတဂါမေ ဇေဋ္ဌကုလဿ ပုတ္တတ္တာ ကောလိတောတိ နာမံ ကရိံသု။ တေ ဥဘောပိ ဝုဍ္ဎိမနွာယ သဗ္ဗသိပ္ပာနံ ပါရံ အဂမံသု။ ဥပတိဿမာဏဝဿ ကီဠနတ္ထာယ နဒိံ ဝါ ဥယျာနံ ဝါ ဂမနကာလေ ပဉ္စ သုဝဏ္ဏသိဝိကသတာနိ ပရိဝါရာနိ ဟောန္တိ၊ ကောလိတမာဏဝဿ ပဉ္စ အာဇညယုတ္တရထသတာနိ။ ဒွေပိ ဇနာ ပဉ္စပဉ္စမာဏဝကသတပရိဝါရာ ဟောန္တိ။ ရာဇဂဟေ စ အနုသံဝစ္ဆရံ ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇော နာမ အဟောသိ။ တေသံ ဒွိန္နမ္ပိ ဧကဋ္ဌာနေယေဝ မဉ္စံ ဗန္ဓန္တိ။ ဒွေပိ ဧကတော နိသီဒိတွာ သမဇ္ဇံ ပဿန္တာ ဟသိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဟသန္တိ၊ သံဝေဂဋ္ဌာနေ သံဝေဇေန္တိ၊ ဒါယံ ဒါတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ဒါယံ ဒေန္တိ။ တေသံ ဣမိနာဝ နိယာမေန ဧကဒိဝသံ သမဇ္ဇံ ပဿန္တာနံ ပရိပါကဂတတ္တာ ဉာဏဿ ပုရိမဒိဝသေသု ဝိယ ဟသိတဗ္ဗဋ္ဌာနေ ဟာသော ဝါ သံဝေဂဋ္ဌာနေ သံဝေဂေါ ဝါ ဒါတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ ဒါနံ ဝါ နာဟောသိ ¶ ။ ဒွေပိ ပန ဇနာ ဧဝံ စိန္တယိံသု – ‘‘ကိမေတ္ထ ဩလောကေတဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ သဗ္ဗေပိမေ အပ္ပတ္တေ ဝဿသတေ အပ္ပဏ္ဏတ္တိကဘာဝံ ဂမိဿန္တိ၊ အမှေဟိ ပန ဧကံ မောက္ခဓမ္မံ ပရိယေသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အာရမ္မဏံ ဂဟေတွာ နိသီဒိံသု။ တတော ကောလိတော ဥပတိဿံ အာဟ – ‘‘သမ္မ ဥပတိဿ၊ န တွံ အညေသု ဒိဝသေသု ဝိယ ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော၊ ဣဒါနိ အနတ္တမနဓာတုကောသိ၊ ကိံ တေ သလ္လက္ခိတ’’န္တိ? ‘‘သမ္မ ကောလိတ၊ ဧတေသံ ဝေါလောကနေ သာရော နတ္ထိ ¶ ¶ ၊ နိရတ္ထကမေတံ၊ အတ္တနော မောက္ခဓမ္မံ ဂဝေသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဣဒံ စိန္တယန္တော နိသိန္နောမှိ။ တွံ ပန ကသ္မာ အနတ္တမနောသီတိ? သောပိ တထေဝ အာဟ။ အထဿ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဧကဇ္ဈာသယတံ ဉတွာ ဥပတိဿော အာဟ – ‘‘အမှာကံ ဥဘိန္နမ္ပိ သုစိန္တိကံ၊ မောက္ခဓမ္မံ ပန ဂဝေသန္တေဟိ ဧကာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇာမာ’’တိ?

တေန ခေါ ပန သမယေန သဉ္စယော နာမ ပရိဗ္ဗာဇကော ရာဇဂဟေ ပဋိဝသတိ မဟတိယာ ပရိဗ္ဗာဇကပရိသာယ သဒ္ဓိံ။ တေ ‘‘တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ ပဉ္စမာဏဝကသတာနိ ‘‘သိဝိကာယော စ ရထေ စ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆထာ’’တိ ဥယျောဇေတွာ ဧကာယ သိဝိကာယ ဧကေန ရထေန ဂန္တွာ သဉ္စယဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု။ တေသံ ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ သဉ္စယော အတိရေကလာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော အဟောသိ။ တေ ကတိပါဟေနေဝ သဗ္ဗံ သဉ္စယဿ သမယံ ပရိမဒ္ဒိတွာ၊ ‘‘အာစရိယ၊ တုမှာကံ ဇာနနသမယော ဧတ္တကောဝ၊ ဥဒါဟု ဥတ္တရိမ္ပိ အတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘ဧတ္တကောဝ သဗ္ဗံ တုမှေဟိ ဉာတ’’န္တိ ဝုတ္တေ စိန္တယိံသု – ‘‘ဧဝံ သတိ ဣမဿ သန္တိကေ ဗြဟ္မစရိယဝါသော နိရတ္ထကော၊ မယံ ယံ မောက္ခဓမ္မံ ဂဝေသိတုံ နိက္ခန္တာ၊ သော ဣမဿ သန္တိကေ ဥပ္ပာဒေတုံ န သက္ကာ၊ မဟာ ခေါ ပန ဇမ္ဗုဒီပေါ၊ ဂါမနိဂမရာဇဓာနိယော စရန္တာ အဒ္ဓါ မောက္ခဓမ္မဒေသကံ ကဉ္စိ အာစရိယံ လဘိဿာမာ’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ၊ ‘‘ယတ္ထ ယတ္ထ ပဏ္ဍိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ အတ္ထီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဂန္တွာ သာကစ္ဆံ ကရောန္တိ။ တေဟိ ပုဋ္ဌံ ပဉှံ အညေ ကထေတုံ ¶ န သက္ကောန္တိ၊ တေ ပန တေသံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တိ။ ဧဝံ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ နိဝတ္တိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ အာဂန္တွာ၊ ‘‘သမ္မ ကောလိတ၊ အမှေသု ယော ပဌမံ အမတံ အဓိဂစ္ဆတိ၊ သော ဣတရဿ အာရောစေတူ’’တိ ကတိကံ အကံသုံ။

ဧဝံ တေသု ကတိကံ ကတွာ ဝိဟရန္တေသု သတ္ထာ ဝုတ္တာနုက္ကမေန ရာဇဂဟံ ပတွာ ဝေဠုဝနံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရတိ။ တဒါ ‘‘စရထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စာရိကံ ¶ ဗဟုဇနဟိတာယာ’’တိ ရတနတ္တယဂုဏပကာသနတ္ထံ ဥယျောဇိတာနံ ဧကသဋ္ဌိယာ အရဟန္တာနံ အန္တရေ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ အဗ္ဘန္တရော အဿဇိတ္ထေရော ပဋိနိဝတ္တိတွာ ရာဇဂဟံ အာဂတော၊ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ တသ္မိံ သမယေ ဥပတိဿပရိဗ္ဗာဇကောပိ ပါတောဝ ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ ပရိဗ္ဗာဇကာရာမံ ဂစ္ဆန္တော ထေရံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘မယာ ဧဝရူပေါ ပဗ္ဗဇိတော နာမ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗောယေဝ၊ ယေ လောကေ အရဟန္တော ဝါ အရဟတ္တမဂ္ဂံ ဝါ သမာပန္နာ၊ အယံ တေသံ ဘိက္ခူနံ အညတရော၊ ယံနူနာဟံ ဣမံ ဘိက္ခုံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆေယျံ – ‘ကံသိ တွံ၊ အာဝုသော၊ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတော၊ ကော ဝါ တေ သတ္ထာ၊ ကဿ ဝါ တွံ ဓမ္မံ ရောစေသီ’’’တိ? အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အကာလော ခေါ ဣမံ ဘိက္ခုံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ၊ အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌော ပိဏ္ဍာယ စရတိ၊ ယံနူနာဟံ ဣမံ ¶ ဘိက္ခုံ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော အနုဗန္ဓေယျံ၊ အတ္ထိကေဟိ ဥပညာတံ မဂ္ဂ’’န္တိ။ သော ထေရံ လဒ္ဓပိဏ္ဍပါတံ အညတရံ ဩကာသံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ နိသီဒိတုကာမတဉ္စဿ ဉတွာ အတ္တနော ¶ ပရိဗ္ဗာဇကပီဌကံ ပညာပေတွာ အဒါသိ၊ သော ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေပိဿ အတ္တနော ကုဏ္ဍိကာယ ဥဒကံ အဒါသိ။

ဧဝံ အာစရိယဝတ္တံ ကတွာ ကတဘတ္တကိစ္စေန ထေရေန သဒ္ဓိံ မဓုရပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဝိပ္ပသန္နာနိ ခေါ ပန တေ၊ အာဝုသော၊ ဣန္ဒြိယာနိ၊ ပရိသုဒ္ဓါ ဆဝိဝဏ္ဏော ပရိယောဒါတော၊ ကံသိ တွံ၊ အာဝုသော၊ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတော၊ ကော ဝါ တေ သတ္ထာ၊ ကဿ ဝါ တွံ ဓမ္မံ ရောစေသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ ပရိဗ္ဗာဇကာ နာမ သာသနဿ ပဋိပက္ခဘူတာ၊ ဣမဿ သာသနဿ ဂမ္ဘီရတံ ဒဿေဿာမီ’’တိ။ အတ္တနော နဝကဘာဝံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘အဟံ ခေါ၊ အာဝုသော၊ နဝေါ အစိရပဗ္ဗဇိတော၊ အဓုနာဂတော ဣမံ ဓမ္မဝိနယံ၊ န တာဝါဟံ သက္ခိဿာမိ ဝိတ္ထာရေန ဓမ္မံ ဒေသေတု’’န္တိ။ ပရိဗ္ဗာဇကော – ‘‘အဟံ ဥပတိဿော နာမ၊ တွံ ယထာသတ္တိယာ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဝဒ၊ ဧတံ နယသတေန နယသဟဿေန ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ မယှံ ဘာရော’’တိ စိန္တေတွာ အာဟ –

‘‘အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဘာသဿု၊ အတ္ထံယေဝ မေ ဗြူဟိ၊

အတ္ထေနေဝ မေ အတ္ထော၊ ကိံ ကာဟသိ ဗျဉ္ဇနံ ဗဟု’’န္တိ။ (မဟာဝ။ ၆၀)၊

ဧဝံ ¶ ဝုတ္တေ ထေရော – ‘‘ယေ ဓမ္မာ ဟေတုပ္ပဘဝါ’’တိ (မဟာဝ။ ၆၀၊ အပ။ ထေရ ၁။၁။၂၈၆) ဂါထမာဟ။ ပရိဗ္ဗာဇကော ပဌမပဒဒွယမေဝ သုတွာ သဟဿနယပဋိမဏ္ဍိတေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ ဣတရံ ပဒဒွယံ ¶ သောတာပန္နကာလေ နိဋ္ဌာပေသိ။ သော သောတာပန္နော ဟုတွာ ဥပရိဝိသေသေ အပ္ပဝတ္တန္တေ ‘‘ဘဝိဿတိ ဧတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ သလ္လက္ခေတွာ ထေရံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ မာ ဥပရိ ဓမ္မဒေသနံ ဝဍ္ဎယိတ္ထ၊ ဧတ္တကမေဝ ဟောတု၊ ကုဟိံ အမှာကံ သတ္ထာ ဝသတီ’’တိ? ‘‘ဝေဠုဝနေ၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ တုမှေ ပုရတော ယာထ၊ မယှံ ဧကော သဟာယကော အတ္ထိ၊ အမှေဟိ စ အညမညံ ကတိကာ ကတာ ‘အမှေသု ယော အမတံ ပဌမံ အဓိဂစ္ဆတိ၊ သော ဣတရဿ အာရောစေတူ’တိ။ အဟံ တံ ပဋိညံ မောစေတွာ သဟာယကံ ဂဟေတွာ တုမှာကံ ဂတမဂ္ဂေနေဝ သတ္ထု သန္တိကံ အာဂမိဿာမီတိ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ထေရဿ ပါဒေသု နိပတိတွာ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ထေရံ ဥယျောဇေတွာ ပရိဗ္ဗာဇကာရာမာဘိမုခေါ အဂမာသိ’’။

အထ ခေါ ကောလိတပရိဗ္ဗာဇကော တံ ဒူရတောဝ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ၊ ‘‘အဇ္ဇ မယှံ သဟာယကဿ ¶ မုခဝဏ္ဏော န အညဒိဝသေသု ဝိယ၊ အဒ္ဓါ တေန အမတံ အဓိဂတံ ဘဝိဿတီ’’တိ အမတာဓိဂမံ ပုစ္ဆိ။ သောပိဿ ‘‘အာမာဝုသော၊ အမတံ အဓိဂတ’’န္တိ ပဋိဇာနိတွာ တမေဝ ဂါထံ အဘာသိ။ ဂါထာပရိယောသာနေ ကောလိတော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိတွာ အာဟ – ‘‘ကုဟိံ ကိရ၊ သမ္မ၊ အမှာကံ သတ္ထာ ဝသတီ’’တိ? ‘‘ဝေဠုဝနေ ကိရ၊ သမ္မ၊ ဧဝံ နော အာစရိယေန အဿဇိတ္ထေရေန ကထိတ’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ သမ္မ၊ အာယာမ၊ သတ္ထာရံ ပဿိဿာမာ’’တိ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရော စ နာမေသ သဒါပိ အာစရိယပူဇကောဝ၊ တသ္မာ သဟာယံ ဧဝမာဟ – ‘‘သမ္မ၊ အမှေဟိ အဓိဂတံ အမတံ အမှာကံ အာစရိယဿ သဉ္စယပရိဗ္ဗာဇကဿာပိ ကထေဿာမ၊ ဗုဇ္ဈမာနော ¶ ပဋိဝိဇ္ဈိဿတိ၊ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တော အမှာကံ သဒ္ဒဟိတွာ သတ္ထု၊ သန္တိကံ ဂမိဿတိ၊ ဗုဒ္ဓါနံ ဒေသနံ သုတွာ မဂ္ဂဖလပဋိဝေဓံ ကရိဿတီ’’တိ။ တတော ဒွေပိ ဇနာ သဉ္စယဿ သန္တိကံ အဂမံသု။

သဉ္စယော တေ ဒိသွာဝ – ‘‘ကိံ၊ တာတာ၊ ကောစိ ဝေါ အမတမဂ္ဂဒေသကော လဒ္ဓါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ အာစရိယ၊ လဒ္ဓါ၊ ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပန္နော၊ ဓမ္မော လောကေ ဥပ္ပန္နော၊ သင်္ဃော လောကေ ဥပ္ပန္နော၊ တုမှေ တုစ္ဆေ အသာရေ ဝိစရထ၊ တသ္မာ ဧထ၊ သတ္ထု သန္တိကံ ဂမိဿာမာ’’တိ။ ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ၊ နာဟံ သက္ခိဿာမီ’’တိ ¶ ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာဟိ’’? ‘‘အဟံ မဟာဇနဿ အာစရိယော ဟုတွာ ဝိစရိံ၊ ဝိစရန္တဿ မေ အန္တေဝါသိကဝါသော စာဋိယာ ဥဒဉ္စနဘာဝပ္ပတ္တိ ဝိယ ဟောတိ၊ န သက္ခိဿာမဟံ အန္တေဝါသိကဝါသံ ဝသိတု’’န္တိ။ ‘‘မာ ဧဝံ ကရိတ္ထ၊ အာစရိယာ’’တိ။ ‘‘ဟောတု၊ တာတာ၊ ဂစ္ဆထ တုမှေ၊ နာဟံ သက္ခိဿာမီ’’တိ။ အာစရိယ၊ လောကေ ဗုဒ္ဓဿ ဥပ္ပန္နကာလတော ပဋ္ဌာယ မဟာဇနော ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထော ဂန္တွာ တမေဝ ပူဇေဿတိ၊ မယမ္ပိ တတ္ထေဝ ဂမိဿာမ။ ‘‘တုမှေ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ? ‘‘တာတာ၊ ကိံ နု ခေါ ဣမသ္မိံ လောကေ ဒန္ဓာ ဗဟူ၊ ဥဒါဟု ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ ‘‘ဒန္ဓာ၊ အာစရိယ၊ ဗဟူ၊ ပဏ္ဍိတာ စ နာမ ကတိပယာ ဧဝ ဟောန္တီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ တာတာ၊ ပဏ္ဍိတာ ပဏ္ဍိတဿ သမဏဿ ဂေါတမဿ သန္တိကံ ဂမိဿန္တိ၊ ဒန္ဓာ ဒန္ဓဿ မမ သန္တိကံ အာဂမိဿန္တိ ¶ ၊ ဂစ္ဆထ တုမှေ၊ နာဟံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ တေ ‘‘ပညာယိဿထ တုမှေ၊ အာစရိယာ’’တိ ပက္ကမိံသု။ တေသု ဂစ္ဆန္တေသု သဉ္စယဿ ပရိသာ ဘိဇ္ဇိ၊ တသ္မိံ ခဏေ အာရာမော တုစ္ဆော အဟောသိ။ သော တုစ္ဆံ အာရာမံ ဒိသွာ ဥဏှံ လောဟိတံ ဆဍ္ဍေသိ။ တေဟိပိ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တေသု ပဉ္စသု ပရိဗ္ဗာဇကသတေသု သဉ္စယဿ အဍ္ဎတေယျသတာနိ နိဝတ္တိံသု၊ အထ ခေါ တေ အတ္တနော အန္တေဝါသိကေဟိ အဍ္ဎတေယျေဟိ ပရိဗ္ဗာဇကသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဝေဠုဝနံ အဂမံသု။

သတ္ထာ စတုပရိသမဇ္ဈေ နိသိန္နော ဓမ္မံ ဒေသေန္တော တေ ဒူရတောဝ ဒိသွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ဧတေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွေ သဟာယကာ အာဂစ္ဆန္တိ ကောလိတော စ ဥပတိဿော စ၊ ဧတံ မေ သာဝကယုဂံ ဘဝိဿတိ အဂ္ဂံ ဘဒ္ဒယုဂ’’န္တိ။ တေ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု၊ နိသီဒိတွာ စ ပန ¶ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစုံ – ‘‘လဘေယျာမ မယံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ၊ လဘေယျာမ ဥပသမ္ပဒ’’န္တိ။ ‘‘ဧထ၊ ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဘဂဝါ အဝေါစ – ‘‘သွာက္ခာတော ဓမ္မော၊ စရထ ဗြဟ္မစရိယံ သမ္မာ ဒုက္ခဿ အန္တကိရိယာယာ’’တိ။ သဗ္ဗေပိ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဓရာ သဋ္ဌိဝဿိကတ္ထေရာ ဝိယ အဟေသုံ။

အထ နေသံ ပရိသာယ စရိတဝသေန သတ္ထာ ဓမ္မဒေသနံ ဝဍ္ဎေသိ။ ဌပေတွာ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကေ အဝသေသာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု၊ အဂ္ဂသာဝကာနံ ပန ဥပရိမဂ္ဂတ္တယကိစ္စံ န နိဋ္ဌာသိ။ ကိံ ကာရဏာ? သာဝကပါရမိဉာဏဿ မဟန္တတာယ။ အထာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ¶ ¶ သတ္တမေ ဒိဝသေ မဂဓရဋ္ဌေ ကလ္လဝါလဂါမကံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တော ထိနမိဒ္ဓေ ဩက္ကမန္တေ သတ္ထာရာ သံဝေဇိတော ထိနမိဒ္ဓံ ဝိနောဒေတွာ တထာဂတေန ဒိန္နံ ဓာတုကမ္မဋ္ဌာနံ သုဏန္တောဝ ဥပရိမဂ္ဂတ္တယကိစ္စံ နိဋ္ဌာပေတွာ သာဝကပါရမိဉာဏဿ မတ္ထကံ ပတ္တော။ သာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော အဍ္ဎမာသံ အတိက္ကမိတွာ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ တမေဝ ရာဇဂဟံ ဥပနိဿာယ သူကရခတလေဏေ ဝိဟရန္တော အတ္တနော ဘာဂိနေယျဿ ဒီဃနခပရိဗ္ဗာဇကဿ ဝေဒနာပရိဂ္ဂဟသုတ္တန္တေ ဒေသိယမာနေ သုတ္တာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ ပရဿ ဝဍ္ဎိတဘတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇန္တော ဝိယ သာဝကပါရမိဉာဏဿ မတ္ထကံ ပတ္တော။ နနု စာယသ္မာ မဟာပညော၊ အထ ကသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတော စိရတရေန သာဝကပါရမိဉာဏံ ပါပုဏီတိ? ပရိကမ္မမဟန္တတာယ။ ယထာ ဟိ ဒုဂ္ဂတမနုဿာ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဂန္တုကာမာ ခိပ္ပမေဝ နိက္ခမန္တိ၊ ရာဇူနံ ပန ဟတ္ထိဝါဟနကပ္ပနာဒိံ မဟန္တံ ပရိကမ္မံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တံ ဒိဝသညေဝ ပန သတ္ထာ ဝဍ္ဎမာနကစ္ဆာယာယ ဝေဠုဝနေ သာဝကသန္နိပါတံ ကတွာ ဒွိန္နံ ထေရာနံ အဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ဒတွာ ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိ။ ဘိက္ခူ ဥဇ္ဈာယိံသု – ‘‘သတ္ထာ မုခေါလောကနေန ဘိက္ခံ ဒေတိ၊ အဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ဒဒန္တေန နာမ ပဌမံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧတေ အနောလောကေန္တေန ယသထေရပ္ပမုခါနံ ပဉ္စပဏ္ဏာသဘိက္ခူနံ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧတေ အနောလောကေန္တေန ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယာနံ ¶ တိံသဇနာနံ၊ ဧတေ အနောလောကေန္တေန ဥရုဝေလကဿပါဒီနံ တေဘာတိကာနံ၊ ဧတေ ပန ဧတ္တကေ မဟာထေရေ ပဟာယ သဗ္ဗပစ္ဆာ ပဗ္ဗဇိတာနံ အဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ဒဒန္တေန မုခံ ဩလောကေတွာ ဒိန္န’’န္တိ။ သတ္ထာ၊ ‘‘ကိံ ကထေထ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဣဒံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မုခံ ဩလောကေတွာ ဘိက္ခံ ဒေမိ၊ ဧတေသံ ပန အတ္တနာ အတ္တနာ ပတ္ထိတပတ္ထိတမေဝ ဒေမိ။ အညာတကောဏ္ဍညော ဟိ ဧကသ္မိံ သဿေ နဝ ဝါရေ အဂ္ဂသဿဒါနံ ဒဒန္တော အဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ပတ္ထေတွာ နာဒါသိ၊ အဂ္ဂဓမ္မံ ပန အရဟတ္တံ သဗ္ဗပဌမံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ ပတ္ထေတွာ အဒါသီ’’တိ။ ‘‘ကဒါ ပန ဘဂဝါ’’တိ? ‘‘သုဏိဿထ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ၊ ဘဂဝါ အတီတံ အာဟရိ –

ဘိက္ခဝေ ¶ ၊ ဣတော ဧကနဝုတိကပ္ပေ ဝိပဿီ နာမ ဘဂဝါ လောကေ ဥဒပါဒိ။ တဒါ မဟာကာဠော စူဠကာဠောတိ ဒွေဘာတိကာ ကုဋုမ္ဗိကာ မဟန္တံ သာလိက္ခေတ္တံ ¶ ဝပါပေသုံ။ အထေကဒိဝသံ စူဠကာဠော သာလိက္ခေတ္တံ ဂန္တွာ ဧကံ သာလိဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ခါဒိ၊ တံ အတိမဓုရံ အဟောသိ။ သော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ သင်္ဃဿ သာလိဂဗ္ဘဒါနံ ဒါတုကာမော ဟုတွာ ဇေဋ္ဌဘာတိကံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘာတိက၊ သာလိဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ဗုဒ္ဓါနံ အနုစ္ဆဝိကံ ကတွာ ပစာပေတွာ ဒါနံ ဒေမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ ဝဒေသိ၊ တာတ၊ သာလိဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ ဒါနံ နာမ နေဝ အတီတေ ဘူတပုဗ္ဗံ၊ န အနာဂတေပိ ဘဝိဿတိ၊ မာ သဿံ နာသယီ’’တိ၊ ဝုတ္တောပိ သော ပုနပ္ပုနံ ယာစိယေဝ ¶ ။ အထ နံ ဘာတာ၊ ‘‘တေန ဟိ သာလိက္ခေတ္တံ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ မမ ကောဋ္ဌာသံ အနာမသိတွာ အတ္တနော ကောဋ္ဌာသေ ခေတ္တေ ယံ ဣစ္ဆသိ၊ တံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ခေတ္တံ ဝိဘဇိတွာ ဗဟူ မနုဿေ ဟတ္ထကမ္မံ ယာစိတွာ သာလိဂဗ္ဘံ ဖာလေတွာ နိရုဒကေန ခီရေန ပစာပေတွာ သပ္ပိမဓုသက္ခရာဒီဟိ ယောဇေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဒါနံ ဒတွာ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ – ‘‘ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ မမ အဂ္ဂဒါနံ အဂ္ဂဓမ္မဿ သဗ္ဗပဌမံ ပဋိဝေဓာယ သံဝတ္တတူ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ အနုမောဒနမကာသိ။

သော ခေတ္တံ ဂန္တွာ ဩလောကေန္တော သကလက္ခေတ္တံ ကဏ္ဏိကဗဒ္ဓေဟိ ဝိယ သာလိသီသေဟိ သဉ္ဆန္နံ ဒိသွာ ပဉ္စဝိဓပီတိံ ပဋိလဘိတွာ၊ ‘‘လာဘာ ဝတ မေ’’တိ စိန္တေတွာ ပုထုကကာလေ ပုထုကဂ္ဂံ နာမ အဒါသိ၊ ဂါမဝါသီဟိ သဒ္ဓိံ အဂ္ဂသဿဒါနံ နာမ အဒါသိ၊ လာယနေ လာယနဂ္ဂံ၊ ဝေဏိကရဏေ ဝေဏဂ္ဂံ၊ ကလာပါဒီသု ကလာပဂ္ဂံ၊ ခလဂ္ဂံ၊ ခလဘဏ္ဍဂ္ဂံ၊ ကောဋ္ဌဂ္ဂန္တိ။ ဧဝံ ဧကသဿေ နဝ ဝါရေ အဂ္ဂဒါနံ အဒါသိ။ တဿ သဗ္ဗဝါရေသု ဂဟိတဂဟိတဋ္ဌာနံ ပရိပူရိ၊ သဿံ အတိရေကံ ဥဋ္ဌာနသမ္ပန္နံ အဟောသိ။ ဓမ္မော ဟိ နာမေသ အတ္တာနံ ရက္ခန္တံ ရက္ခတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ဓမ္မော ¶ ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိံ၊

ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သုခမာဝဟာတိ၊

ဧသာနိသံသော ဓမ္မေ သုစိဏ္ဏေ၊

န ဒုဂ္ဂတိံ ဂစ္ဆတိ ဓမ္မစာရီ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၃၀၃၊ ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂) –

‘‘ဧဝမေသ ¶ ဝိပဿီသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ အဂ္ဂဓမ္မံ ပဌမံ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ ပတ္ထေန္တော နဝ ဝါရေ အဂ္ဂဒါနာနိ အဒါသိ။ ဣတော သတသဟဿကပ္ပမတ္ထကေ ပန ဟံသဝတီနဂရေ ပဒုမုတ္တရသမ္ဗုဒ္ဓကာလေပိ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ဒတွာ တဿ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ အဂ္ဂဓမ္မဿ ပဌမံ ပဋိဝိဇ္ဈနတ္ထမေဝ ¶ ပတ္ထနံ ဌပေသိ။ ဣတိ ဣမိနာ ပတ္ထိတမေဝ မယာ ဒိန္နံ၊ နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မုခံ ဩလောကေတွာ ဒေမီ’’တိ။

‘‘ယသကုလပုတ္တပ္ပမုခါ ပဉ္စပညာသ ဇနာ ကိံ ကမ္မံ ကရိံသု၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဧတေပိ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကေ အရဟတ္တံ ပတ္ထေန္တာ ဗဟုံ ပုညကမ္မံ ကတွာ အပရဘာဂေ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ သဟာယကာ ဟုတွာ ဝဂ္ဂဗန္ဓနေန ပုညာနိ ကရောန္တာ အနာထမတသရီရာနိ ပဋိဇဂ္ဂန္တာ ဝိစရိံသု။ တေ ဧကဒိဝသံ သဂဗ္ဘံ ဣတ္ထိံ ကာလကတံ ဒိသွာ၊ ‘ဈာပေဿာမာ’တိ သုသာနံ ဟရိံသု။ တေသု ပဉ္စ ဇနေ ‘တုမှေ ဈာပေထာ’တိ သုသာနေ ဌပေတွာ သေသာ ဂါမံ ပဝိဋ္ဌာ။ ယသဒါရကော တံ မတသရီရံ သူလေဟိ ဝိဇ္ဈိတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ဈာပေန္တော အသုဘသညံ ပဋိလဘိ၊ ဣတရေသမ္ပိ စတုန္နံ ဇနာနံ – ‘ပဿထ၊ ဘော၊ ဣမံ သရီရံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဒ္ဓံသိတစမ္မံ၊ ကဗရဂေါရူပံ ဝိယ အသုစိံ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ပဋိကူလ’န္တိ ¶ ဒဿေသိ။ တေပိ တတ္ထ အသုဘသညံ ပဋိလဘိံသု။ တေ ပဉ္စပိ ဇနာ ဂါမံ ဂန္တွာ သေသသဟာယကာနံ ကထယိံသု။ ယသော ပန ဒါရကော ဂေဟံ ဂန္တွာ မာတာပိတူနဉ္စ ဘရိယာယ စ ကထေသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ အသုဘံ ဘာဝယိံသု။ ဣဒမေတေသံ ပုဗ္ဗကမ္မံ။ တေနေဝ ယသဿ ဣတ္ထာဂါရေ သုသာနသညာ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ တာယ စ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝိသေသာဓိဂမော နိဗ္ဗတ္တိ။ ဧဝံ ဣမေပိ အတ္တနာ ပတ္ထိတမေဝ လဘိံသု။ နာဟံ မုခံ ဩလောကေတွာ ဒမ္မီ’’တိ။

‘‘ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယသဟာယကာ ပန ကိံ ကမ္မံ ကရိံသု၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဧတေပိ ပုဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ အရဟတ္တံ ပတ္ထေတွာ ပုညာနိ ကတွာ အပရဘာဂေ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ တိံသ ဓုတ္တာ ဟုတွာ တုဏ္ဍိလောဝါဒံ သုတွာ သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ ပဉ္စ သီလာနိ ရက္ခိံသု။ ဧဝံ ဣမေပိ အတ္တနာ ပတ္ထိတမေဝ လဘိံသု။ နာဟံ မုခံ ဩလောကေတွာ ဒမ္မီ’’တိ။

‘‘ဥရုဝေလကဿပါဒယော ပန ကိံ ကမ္မံ ကရိံသု၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘တေပိ အရဟတ္တမေဝ ပတ္ထေတွာ ပုညာနိ ကရိံသု။ ဣတော ဟိ ဒွေနဝုတိကပ္ပေ တိဿော ¶ ဖုဿောတိ ဒွေ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု။ ဖုဿဗုဒ္ဓဿ မဟိန္ဒော နာမ ရာဇာ ပိတာ အဟောသိ။ တသ္မိံ ပန သမ္ဗောဓိံ ပတ္တေ ရညော ကနိဋ္ဌပုတ္တော ပဌမအဂ္ဂသာဝကော ပုရောဟိတပုတ္တော ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကော အဟောသိ။ ရာဇာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ – ‘ဇေဋ္ဌပုတ္တော မေ ဗုဒ္ဓါ၊ ကနိဋ္ဌပုတ္တော ပဌမအဂ္ဂသာဝကော၊ ပုရောဟိတပုတ္တော ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကော’တိ တေ ဩလောကေတွာ၊ ‘မမေဝ ဗုဒ္ဓါ၊ မမေဝ ဓမ္မော၊ မမေဝ သင်္ဃော၊ နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’တိ တိက္ခတ္တုံ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္ထု ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ ¶ ၊ ‘ဘန္တေ၊ ဣဒါနိ မေ နဝုတိဝဿသဟဿပရိမာဏဿ အာယုနော ကောဋိယံ နိသီဒိတွာ နိဒ္ဒါယနကာလော ဝိယ အညေသံ ဂေဟဒွါရံ အဂန္တွာ ယာဝါဟံ ဇီဝါမိ၊ တာဝ မေ စတ္တာရော ပစ္စယေ အဓိဝါသေထာ’တိ ¶ ပဋိညံ ဂဟေတွာ နိဗဒ္ဓံ ဗုဒ္ဓုပဋ္ဌာနံ ကရောတိ။ ရညော ပန အပရေပိ တတော ပုတ္တာ အဟေသုံ။ တေသု ဇေဋ္ဌဿ ပဉ္စ ယောဓသတာနိ ပရိဝါရာနိ၊ မဇ္ဈိမဿ တီဏိ၊ ကနိဋ္ဌဿ ဒွေ။ တေ ‘မယမ္ပိ ဘာတိကံ ဘောဇေဿာမာ’တိ ပိတရံ ဩကာသံ ယာစိတွာ အလဘမာနာ ပုနပ္ပုနံ ယာစန္တာပိ အလဘိတွာ ပစ္စန္တေ ကုပိတေ တဿ ဝူပသမနတ္ထာယ ပေသိတာ ပစ္စန္တံ ဝူပသမေတွာ ပိတု သန္တိကံ အာဂမိံသု။ အထ နေ ပိတာ အာလိင်္ဂိတွာ သီသေ စုမ္ဗိတွာ၊ ‘ဝရံ ဝေါ၊ တာတာ၊ ဒမ္မီ’တိ အာဟ။

‘‘တေ ‘သာဓု ဒေဝါ’တိ ဝရံ ဂဟိတကံ ကတွာ ပုန ကတိပါဟစ္စယေန ပိတရာ ‘ဂဏှထ၊ တာတာ၊ ဝရ’န္တိ ဝုတ္တာ၊ ‘‘ဒေဝ၊ အမှာကံ အညေန ကေနစိ အတ္ထော နတ္ထိ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ မယံ ဘာတိကံ ဘောဇေဿာမ၊ ဣမံ နော ဝရံ ဒေဟီ’’တိ အာဟံသု။ ‘န ဒေမိ၊ တာတာ’တိ။ ‘နိစ္စကာလံ အဒေန္တော သတ္တ သံဝစ္ဆရာနိ ဒေထ၊ ဒေဝါ’တိ။ ‘န ဒေမိ၊ တာတာ’တိ။ ‘တေန ဟိ ဆ ပဉ္စ စတ္တာရိ တီဏိ ဒွေ ဧကံ သံဝစ္ဆရံ ဒေထ၊ ဒေဝါ’တိ။ ‘န ဒေမိ၊ တာတာ’တိ။ ‘တေန ဟိ၊ ဒေဝ၊ သတ္တ မာသေ ဒေထာ’တိ။ ‘ဆ မာသေ ပဉ္စ မာသေ စတ္တာရော မာသေ တယော မာသေ ဒေထ၊ ဒေဝါ’တိ။ ‘န ဒေမိ၊ တာတာ’တိ။ ‘ဟောတု၊ ဒေဝ၊ ဧကေကဿ နော ဧကေကံ မာသံ ကတွာ တယော မာသေ ဒေထာ’တိ။ ‘သာဓု၊ တာတာ၊ တေန ဟိ တယော မာသေ ဘောဇေထာ’တိ အာဟ။ တေ တုဋ္ဌာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတာ။ တေသံ ပန တိဏ္ဏမ္ပိ ဧကောဝ ကောဋ္ဌာဂါရိကော၊ ဧကောဝ အာယုတ္တကော၊ တဿ ဒွါဒသနဟုတာ ပုရိသပရိဝါရာ။ တေ တေ ပက္ကောသာပေတွာ ¶ ၊ ‘မယံ ဣမံ တေမာသံ ဒသ သီလာနိ ဂဟေတွာ ဒွေ ကာသာဝါနိ ¶ နိဝါသေတွာ သတ္ထာရာ သဟဝါသံ ဝသိဿာမ၊ တုမှေ ဧတ္တကံ နာမ ဒါနဝတ္တံ ဂဟေတွာ ဒေဝသိကံ နဝုတိသဟဿာနံ ဘိက္ခူနံ ယောဓသဟဿဿ စ သဗ္ဗံ ခါဒနီယဘောဇနီယံ ပဝတ္တေယျာထ။ မယဉှိ ဣတော ပဋ္ဌာယ န ကိဉ္စိ ဝက္ခာမာ’တိ ဝဒိံသု။

‘‘တေ တယောပိ ဇနာ ပရိဝါရသဟဿံ ဂဟေတွာ ဒသ သီလာနိ သမာဒါယ ကာသာယဝတ္ထာနိ နိဝါသေတွာ ဝိဟာရေယေဝ ဝသိံသု။ ကောဋ္ဌာဂါရိကော စ အာယုတ္တကော စ ဧကတော ဟုတွာ တိဏ္ဏံ ဘာတိကာနံ ကောဋ္ဌာဂါရေဟိ ဝါရေန ဝါရေန ဒါနဝတ္တံ ဂဟေတွာ ဒါနံ ဒေန္တိ၊ ကမ္မကာရာနံ ပန ပုတ္တာ ယာဂုဘတ္တာဒီနံ အတ္ထာယ ရောဒန္တိ။ တေ တေသံ ဘိက္ခုသင်္ဃေ အနာဂတေယေဝ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ ဒေန္တိ။ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ကိဉ္စိ အတိရေကံ န ဘူတပုဗ္ဗံ။ တေ ‘အပရဘာဂေ ဒါရကာနံ ဒေမာ’တိ အတ္တနာပိ ဂဟေတွာ ခါဒိံသု။ မနုညံ အာဟာရံ ဒိသွာ အဓိဝါသေတုံ နာသက္ခိံသု။ တေ ပန စတုရာသီတိသဟဿာ အဟေသုံ။ တေ သင်္ဃဿ ဒိန္နဒါနဝတ္တံ ခါဒိတွာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ ပေတ္တိဝိသယေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေဘာတိကာ ပန ပုရိသသဟဿေန သဒ္ဓိံ ကာလံ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဒေဝလောကာ မနုဿလောကံ၊ မနုဿလောကာ ဒေဝလောကံ သံသရန္တာ ဒွေနဝုတိကပ္ပေ ခေပေသုံ။ ‘ဧဝံ ¶ တေ တယော ဘာတရော အရဟတ္တံ ပတ္ထေန္တာ တဒါ ကလျာဏကမ္မံ ကရိံသု။ တေ အတ္တနာ ပတ္ထိတမေဝ လဘိံသု။ နာဟံ မုခံ ဩလောကေတွာ ဒမ္မီ’’’တိ။

တဒါ ပန ¶ တေသံ အာယုတ္တကော ဗိမ္ဗိသာရော ရာဇာ အဟောသိ၊ ကောဋ္ဌာဂါရိကော ဝိသာခေါ ဥပါသကော။ တယော ရာဇကုမာရာ တယော ဇဋိလာ အဟေသုံ။ တေသံ ကမ္မကာရာ တဒါ ပေတေသု နိဗ္ဗတ္တိတွာ သုဂတိဒုဂ္ဂတိဝသေန သံသရန္တာ ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ စတ္တာရိ ဗုဒ္ဓန္တရာနိ ပေတလောကေယေဝ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေ ဣမသ္မိံ ကပ္ပေ သဗ္ဗပဌမံ ဥပ္ပန္နံ စတ္တာလီသဝဿသဟဿာယုကံ ကကုသန္ဓံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘အမှာကံ အာဟာရံ လဘနကာလံ အာစိက္ခထာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သော ‘‘မမ တာဝ ကာလေ န လဘိဿထ၊ မမ ပစ္ဆတော မဟာပထဝိယာ ယောဇနမတ္တံ အဘိရုဠှာယ ကောဏာဂမနော နာမ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တံ ပုစ္ဆေယျာထာ’’တိ အာဟ။ တေ တတ္တကံ ကာလံ ခေပေတွာ တသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ တံ ပုစ္ဆိံသု။ သောပိ ‘‘မမ ကာလေ န လဘိဿထ၊ မမ ပစ္ဆတော မဟာပထဝိယာ ယောဇနမတ္တံ အဘိရုဠှာယ ကဿပေါ နာမ ¶ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တံ ပုစ္ဆေယျာထာ’’တိ အာဟ။ တေ တတ္တကံ ကာလံ ခေပေတွာ တသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ တံ ပုစ္ဆိံသု။ သောပိ ‘‘မမ ကာလေ န လဘိဿထ၊ မမ ပန ပစ္ဆတော မဟာပထဝိယာ ယောဇနမတ္တံ အဘိရုဠှာယ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဒါ တုမှာကံ ဉာတကော ဗိမ္ဗိသာရော နာမ ရာဇာ ဘဝိဿတိ၊ သော သတ္ထု ဒါနံ ဒတွာ တုမှာကံ ပတ္တိံ ပါပေဿတိ၊ တဒါ လဘိဿထာ’’တိ အာဟ။ တေသံ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ သွေဒိဝသသဒိသံ အဟောသိ။ တေ တထာဂတေ ဥပ္ပန္နေ ဗိမ္ဗိသာရရညာ ပဌမဒိဝသံ ဒါနေ ဒိန္နေ ပတ္တိံ အလဘိတွာ ရတ္တိဘာဂေ ဘေရဝသဒ္ဒံ ကတွာ ရညော အတ္တာနံ ဒဿယိံသု။ သော ပုနဒိဝသေ ဝေဠုဝနံ ဂန္တွာ တထာဂတဿ ¶ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။

သတ္ထာ၊ ‘‘မဟာရာဇ၊ ဣတော ဒွေနဝုတိကပ္ပမတ္ထကေ ဖုဿဗုဒ္ဓကာလေ ဧတေ တဝ ဉာတကာ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဒိန္နဒါနဝတ္တံ ခါဒိတွာ ပေတလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သံသရန္တာ ကကုသန္ဓာဒယော ဗုဒ္ဓေ ပုစ္ဆိတွာ တေဟိ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ဝုတ္တာ ဧတ္တကံ ကာလံ တဝ ဒါနံ ပစ္စာသီသမာနာ ဟိယျော တယာ ဒါနေ ဒိန္နေ ပတ္တိံ အလဘမာနာ ဧဝမကံသူ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ ဣဒါနိပိ ဒိန္နေ လဘိဿန္တီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ရာဇာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ နိမန္တေတွာ ပုနဒိဝသေ မဟာဒါနံ ဒတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣတော တေသံ ပေတာနံ ဒိဗ္ဗအန္နပါနံ သမ္ပဇ္ဇတူ’’တိ ပတ္တိံ အဒါသိ၊ တေသံ တထေဝ နိဗ္ဗတ္တိ။ ပုနဒိဝသေ နဂ္ဂါ ဟုတွာ အတ္တာနံ ဒဿေသုံ။ ရာဇာ ‘‘အဇ္ဇ၊ ဘန္တေ၊ နဂ္ဂါ ဟုတွာ အတ္တာနံ ဒဿေသု’’န္တိ အာရောစေသိ။ ‘‘ဝတ္ထာနိ တေ န ဒိန္နာနိ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ရာဇာပိ ပုနဒိဝသေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စီဝရဒါနံ ဒတွာ၊ ‘‘ဣတော တေသံ ပေတာနံ ဒိဗ္ဗဝတ္ထာနိ ဟောန္တူ’’တိ ပါပေသိ။ တင်္ခဏညေဝ တေသံ ဒိဗ္ဗဝတ္ထာနိ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု။ တေ ပေတတ္တဘာဝံ ¶ ဝိဇဟိတွာ ဒိဗ္ဗတ္တဘာဝေ သဏ္ဌဟိံသု။ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ကရောန္တော ‘‘တိရောကုဋ္ဋေသု တိဋ္ဌန္တီ’’တိအာဒိနာ (ခု။ ပါ။ ၇။၁၊ ပေ။ ဝ။ ၁၄) တိရောကုဋ္ဋာနုမောဒနံ အကာသိ။ အနုမောဒနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဣတိ သတ္ထာ တေဘာတိကဇဋိလာနံ ဝတ္ထုံ ကထေတွာ ဣမမ္ပိ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိ။

အဂ္ဂသာဝကာ ပန၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကိံ ကရိံသူ’’တိ? ‘‘အဂ္ဂသာဝကဘာဝါယ ပတ္ထနံ ကရိံသု’’။ ဣတော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကဿ ဟိ ကပ္ပာနံ အသင်္ချေယျဿ မတ္ထကေ သာရိပုတ္တော ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ နာမေန သရဒမာဏဝေါ ¶ နာမ အဟောသိ။ မောဂ္ဂလ္လာနော ဂဟပတိမဟာသာလကုလေ ¶ နိဗ္ဗတ္တိ၊ နာမေန သိရိဝဍ္ဎနကုဋုမ္ဗိကော နာမ အဟောသိ။ တေ ဥဘောပိ သဟပံသုကီဠကာ သဟာယကာ အဟေသုံ။ တေသု သရဒမာဏဝေါ ပိတု အစ္စယေန ကုသလန္တကံ မဟာဓနံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ဧကဒိဝသံ ရဟောဂတော စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဣဓလောကတ္တဘာဝမေဝ ဇာနာမိ၊ နော ပရလောကတ္တဘာဝံ။ ဇာတသတ္တာနဉ္စ မရဏံ နာမ ဓုဝံ၊ မယာ ဧကံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ မောက္ခဓမ္မဂဝေသနံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော သဟာယကံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘သမ္မ သိရိဝဍ္ဎန၊ အဟံ ပဗ္ဗဇိတွာ မောက္ခဓမ္မံ ဂဝေသိဿာမိ၊ တွံ မယာ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတုံ သက္ခိဿသိ၊ န သက္ခိဿသီ’’တိ? ‘‘န သက္ခိဿာမိ၊ သမ္မ၊ တွံယေဝ ပဗ္ဗဇာဟီ’’တိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တော သဟာယေ ဝါ ဉာတိမိတ္တေ ဝါ ဂဟေတွာ ဂတော နာမ နတ္ထိ၊ အတ္တနာ ကတံ အတ္တနောဝ ဟောတီ’’တိ။ တတော ရတနကောဋ္ဌာဂါရံ ဝိဝရာပေတွာ ကပဏဒ္ဓိကဝဏိဗ္ဗကယာစကာနံ မဟာဒါနံ ဒတွာ ပဗ္ဗတပါဒံ ပဝိသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ။ တဿ ဧကော ဒွေ တယောတိ ဧဝံ အနုပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတာ စတုသတ္တတိသဟဿမတ္တာ ဇဋိလာ အဟေသုံ။ သော ပဉ္စ အဘိညာ၊ အဋ္ဌ စ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ တေသံ ဇဋိလာနံ ကသိဏပရိကမ္မံ အာစိက္ခိ။ တေပိ သဗ္ဗေ ပဉ္စ အဘိညာ အဋ္ဌ စ သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေသုံ။

တေန သမယေန အနောမဒဿီ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥဒပါဒိ။ နဂရံ စန္ဒဝတီ နာမ အဟောသိ၊ ပိတာ ယသဝါ နာမ ခတ္တိယော၊ မာတာ ယသောဓရာ နာမ ဒေဝီ၊ ဗောဓိ အဇ္ဇုနရုက္ခော၊ နိသဘော စ အနောမော စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ၊ ဝရုဏော နာမ ဥပဋ္ဌာကော၊ သုန္ဒရာ စ သုမနာ စ ဒွေ အဂ္ဂသာဝိကာ အဟေသုံ။ အာယု ဝဿသတသဟဿံ အဟောသိ၊ သရီရံ အဋ္ဌပညာသဟတ္ထုဗ္ဗေဓံ ¶ ၊ သရီရပ္ပဘာ ဒွါဒသယောဇနံ ဖရိ၊ ဘိက္ခုသတသဟဿပရိဝါရော အဟောသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ပစ္စူသကာလေ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ လောကံ ဝေါလောကေန္တော သရဒတာပသံ ဒိသွာ၊ ‘‘အဇ္ဇ မယှံ သရဒတာပသဿံ သန္တိကံ ဂတပစ္စယေန ဓမ္မဒေသနာ စ မဟတီ ဘဝိဿတိ၊ သော စ အဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ပတ္ထေဿတိ၊ တဿ သဟာယကော သိရိဝဍ္ဎနကုဋုမ္ဗိကော ဒုတိယသာဝကဋ္ဌာနံ၊ ဒေသနာပရိယောသာနေ ¶ စဿ ပရိဝါရာ စတုသတ္တတိသဟဿမတ္တာ ဇဋိလာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿန္တိ၊ မယာ တတ္ထ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒါယ အညံ ကဉ္စိ အနာမန္တေတွာ သီဟော ဝိယ ဧကစရော ဟုတွာ သရဒတာပသဿ ¶ အန္တေဝါသိကေသု ဖလာဖလတ္ထာယ ဂတေသု ‘‘ဗုဒ္ဓဘာဝံ မေ ဇာနာတူ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပဿန္တဿေဝ သရဒတာပသဿ အာကာသတော ဩတရိတွာ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာသိ။ သရဒတာပသော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဉ္စေဝ သရီရနိပ္ဖတ္တိဉ္စဿ ဒိသွာ လက္ခဏမန္တေ သမ္မသိတွာ ‘‘ဣမေဟိ လက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတော နာမ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တော ရာဇာ ဟောတိ စက္ကဝတ္တီ၊ ပဗ္ဗဇန္တော လောကေ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါ ဟောတိ။ အယံ ပုရိသော နိဿံသယံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဇာနိတွာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ အဂ္ဂါသနံ ပညာပေတွာ အဒါသိ။ နိသီဒိ ဘဂဝါ ပညတ္တေ အဂ္ဂါသနေ။ သရဒတာပသောပိ အတ္တနော အနုစ္ဆဝိကံ အာသနံ ဂဟေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။

တသ္မိံ သမယေ စတုသတ္တတိသဟဿဇဋိလာ ပဏီတပဏီတာနိ ဩဇဝန္တာနိ ဖလာဖလာနိ ဂဟေတွာ အာစရိယဿ သန္တိကံ သမ္ပတ္တာ ဗုဒ္ဓါနဉ္စေဝ အာစရိယဿ စ နိသိန္နာသနံ ဩလောကေတွာ အာဟံသု – ‘‘အာစရိယ ¶ ၊ မယံ ‘ဣမသ္မိံ လောကေ တုမှေဟိ မဟန္တတရော နတ္ထီ’တိ ဝိစရာမ၊ အယံ ပန ပုရိသော တုမှေဟိ မဟန္တတရော မညေ’’တိ? ‘‘တာတာ၊ ကိံ ဝဒေထ၊ သာသပေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌသဋ္ဌိယောဇနသတသဟဿုဗ္ဗေဓံ သိနေရုံ သမံ ကာတုံ ဣစ္ဆထ၊ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓေန သဒ္ဓိံ မမံ ဥပမံ မာ ကရိတ္ထ ပုတ္တကာ’’တိ။ အထ တေ တာပသာ၊ ‘‘သစာယံ ဣတ္တရသတ္တော အဘဝိဿ၊ အမှာကံ အာစရိယော န ဧဝရူပံ ဥပမံ အာဟရိဿ၊ ယာဝ မဟာ ဝတာယံ ပုရိသော’’တိ သဗ္ဗေဝ ပါဒေသု နိပတိတွာ သိရသာ ဝန္ဒိံသု။ အထ နေ အာစရိယော အာဟ – ‘‘တာတာ၊ အမှာကံ ဗုဒ္ဓါနံ အနုစ္ဆဝိကော ဒေယျဓမ္မော နတ္ထိ၊ သတ္ထာ စ ဘိက္ခာစာရဝေလာယံ ဣဓာဂတော၊ မယံ ယထာသတ္တိ ယထာဗလံ ဒေယျဓမ္မံ ဒဿာမ၊ တုမှေ ယံ ယံ ပဏီတံ ဖလာဖလံ၊ တံ တံ အာဟရထာ’’တိ အာဟရာပေတွာ ဟတ္ထေ ဓောဝိတွာ သယံ တထာဂတဿ ပတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ သတ္ထာရာ ဖလာဖလေ ပဋိဂ္ဂဟိတမတ္တေ ဒေဝတာ ဒိဗ္ဗောဇံ ပက္ခိပိံသု။ သော တာပသော ဥဒကမ္ပိ သယမေဝ ပရိဿာဝေတွာ အဒါသိ။ တတော ဘတ္တကိစ္စံ ကတွာ နိသိန္နေ သတ္ထရိ သဗ္ဗေ အန္တေဝါသိကေ ပက္ကောသိတွာ သတ္ထု သန္တိကေ သာရဏီယကထံ ကထေန္တော နိသီဒိ။ သတ္ထာ ‘‘ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ စိန္တေသိ။ တေ သတ္ထု စိတ္တံ ဉတွာ သတသဟဿခီဏာသဝပရိဝါရာ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌံသု။

တတော ¶ သရဒတာပသော ¶ အန္တေဝါသိကေ အာမန္တေသိ – ‘‘တာတာ၊ ဗုဒ္ဓါနံ နိသိန္နာသနမ္ပိ နီစံ၊ သမဏသတသဟဿာနမ္ပိ အာသနံ နတ္ထိ၊ အဇ္ဇ တုမှေဟိ ဥဠာရံ ဗုဒ္ဓသက္ကာရံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပဗ္ဗတပါဒတော ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နာနိ ပုပ္ဖာနိ အာဟရထာ’’တိ။ ကထနကာလော ပပဉ္စော ဝိယ ဟောတိ၊ ဣဒ္ဓိမတော ¶ ပန ဣဒ္ဓိဝိသယော အစိန္တေယျောတိ မုဟုတ္တမတ္တေနေဝ တေ တာပသာ ဝဏ္ဏဂန္ဓသမ္ပန္နာနိ ပုပ္ဖာနိ အာဟရိတွာ ဗုဒ္ဓါနံ ယောဇနပ္ပမာဏံ ပုပ္ဖာသနံ ပညာပေသုံ။ ဥဘိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ တိဂါဝုတံ၊ သေသဘိက္ခူနံ အဍ္ဎယောဇနိကာဒိဘေဒံ၊ သင်္ဃနဝကဿ ဥသဘမတ္တံ အဟောသိ။ ‘‘ကထံ ဧကသ္မိံ အဿမပဒေ တာဝ မဟန္တာနိ အာသနာနိ ပညတ္တာနီ’’တိ န စိန္တေတဗ္ဗံ။ ဣဒ္ဓိဝိသယော ဟေသ။ ဧဝံ ပညတ္တေသု အာသနေသု သရဒတာပသော တထာဂတဿ ပုရတော အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဌိတော၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မယှံ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ ဣမံ ပုပ္ဖာသနံ အဘိရုဟထာ’’တိ အာဟ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘နာနာပုပ္ဖဉ္စ ဂန္ဓဉ္စ၊ သမ္ပာဒေတွာန ဧကတော၊

ပုပ္ဖာသနံ ပညာပေတွာ၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။

‘‘ဣဒံ မေ အာသနံ ဝီရ၊ ပညတ္တံ တဝနုစ္ဆဝိံ၊

မမ စိတ္တံ ပသာဒေန္တော၊ နိသီဒ ပုပ္ဖမာသနေ။

‘‘သတ္တရတ္တိန္ဒိဝံ ဗုဒ္ဓါ၊ နိသီဒိ ပုပ္ဖမာသနေ၊

မမ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ဟာသယိတွာ သဒေဝကေ’’တိ။

ဧဝံ နိသိန္နေ သတ္ထရိ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ သေသဘိက္ခူ စ ¶ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တာသနေ နိသီဒိံသု။ သရဒတာပသော မဟန္တံ ပုပ္ဖစ္ဆတ္တံ ဂဟေတွာ တထာဂတဿ မတ္ထကေ ဓာရေန္တော အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ ‘‘ဇဋိလာနံ အယံ သက္ကာရော မဟပ္ဖလော ဟောတူ’’တိ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိ။ သတ္ထု သမာပတ္တိံ သမာပန္နဘာဝံ ဉတွာ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာပိ သေသဘိက္ခူပိ သမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိံသု။ တထာဂတေ သတ္တာဟံ နိရောဓသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသိန္နေ အန္တေဝါသိကာ ဘိက္ခာစာရကာလေ သမ္ပတ္တေ ဝနမူလဖလာဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သေသကာလေ ဗုဒ္ဓါနံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ တိဋ္ဌန္တိ။ သရဒတာပသော ပန ဘိက္ခာစာရမ္ပိ အဂန္တွာ ပုပ္ဖစ္ဆတ္တံ ဓာရယမာနောဝ သတ္တာဟံ ပီတိသုခေန ဝီတိနာမေသိ။ သတ္ထာ နိရောဓတော ဝုဋ္ဌာယ ဒက္ခိဏပဿေ နိသိန္နံ ပဌမအဂ္ဂသာဝကံ နိသဘတ္ထေရံ အာမန္တေသိ – ‘‘နိသဘ၊ သက္ကာရကာရကာနံ ¶ တာပသာနံ ပုပ္ဖာသနာနုမောဒနံ ကရောဟီ’’တိ။ ထေရော စက္ကဝတ္တိရညော သန္တိကာ ပဋိလဒ္ဓမဟာလာဘော မဟာယောဓော ဝိယ တုဋ္ဌမာနသော သာဝကပါရမိဉာဏေ ဌတွာ ပုပ္ဖာသနာနုမောဒနံ အာရဘိ။ တဿ ဒေသနာဝသာနေ ဒုတိယသာဝကံ အာမန္တေသိ – ‘‘တွမ္ပိ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ဒေသေဟီ’’တိ။ အနောမတ္ထေရော တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ သမ္မသိတွာ ဓမ္မံ ကထေသိ။ ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဒေသနာယ ဧကဿာပိ အဘိသမယော နာဟောသိ။ အထ သတ္ထာ အပရိမာဏေ ဗုဒ္ဓဝိသယေ ဌတွာ ဓမ္မဒေသနံ အာရဘိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဌပေတွာ သရဒတာပသံ သဗ္ဗေပိ စတုသတ္တတိသဟဿဇဋိလာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု ¶ ၊ သတ္ထာ ‘‘ဧထ၊ ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ တေသံ တာဝဒေဝ ကေသမဿူနိ အန္တရဓာယိံသု၊ အဋ္ဌပရိက္ခာရာ ကာယေ ပဋိမုက္ကာဝ အဟေသုံ။

သရဒတာပသော ‘‘ကသ္မာ အရဟတ္တံ န ပတ္တော’’တိ? ဝိက္ခိတ္တစိတ္တတ္တာ။ သော ကိရ ဗုဒ္ဓါနံ ဒုတိယာသနေ ¶ နိသီဒိတွာ သာဝကပါရမိဉာဏေ ဌတွာ ဓမ္မံ ဒေသယတော အဂ္ဂသာဝကဿ ဓမ္မဒေသနံ သောတုံ အာရဒ္ဓကာလတော ပဋ္ဌာယ၊ ‘‘အဟော ဝတာဟမ္ပိ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ဣမိနာ သာဝကေန ပဋိလဒ္ဓဓုရံ လဘေယျ’’န္တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသိ။ သော တေန ပရိဝိတက္ကေန မဂ္ဂဖလပဋိဝေဓံ ကာတုံ နာသက္ခိ။ တထာဂတံ ပန ဝန္ဒိတွာ သမ္မုခေ ဌတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှာကံ အနန္တရာသနေ နိသိန္နော ဘိက္ခု တုမှာကံ သာသနေ ကော နာမ ဟောတီ’’တိ? ‘‘မယာ ပဝတ္တိတံ ဓမ္မစက္ကံ အနုပဝတ္တေန္တော သာဝကပါရမိဉာဏဿ ကောဋိပ္ပတ္တော သောဠသ ပညာ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဌိတော မယှံ သာသနေ အဂ္ဂသာဝကော နိသဘော နာမ ဧသော’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ယွာယံ မယာ သတ္တာဟံ ပုပ္ဖစ္ဆတ္တံ ဓာရေန္တေန သက္ကာရော ကတော၊ အဟံ ဣမဿ ဖလေန အညံ သက္ကတ္တံ ဝါ ဗြဟ္မတ္တံ ဝါ န ပတ္ထေမိ၊ အနာဂတေ ပန အယံ နိသဘတ္ထေရော ဝိယ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဿ အဂ္ဂသာဝကော ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ အကာသိန္တိ။ သတ္ထာ ‘‘သမဇ္ဈိဿတိ နု ခေါ ဣမဿ ပုရိသဿ ပတ္ထနာ’’တိ အနာဂတံသဉာဏံ ပေသေတွာ ဩလောကေန္တော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ အတိက္ကမိတွာ သမိဇ္ဈနဘာဝံ အဒ္ဒသ။ ဒိသွာန သရဒတာပသံ အာဟ – ‘‘န တေ အယံ ပတ္ထနာ မောဃာ ဘဝိဿတိ၊ အနာဂတေ ပန ကပ္ပသတသဟဿာဓိကံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ အတိက္ကမိတွာ ဂေါတမော နာမ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ မာတာ မဟာမာယာ ¶ နာမ ဒေဝီ ဘဝိဿတိ၊ ပိတာ သုဒ္ဓါဒနော နာမ မဟာရာဇာ၊ ပုတ္တော ရာဟုလော နာမ၊ ဥပဋ္ဌာကော အာနန္ဒော နာမ၊ ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကော မောဂ္ဂလ္လာနော နာမ၊ တွံ ပနဿ ပဌမအဂ္ဂသာဝကော ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တော နာမ ဘဝိဿသီ’’တိ ¶ ။ ဧဝံ တာပသံ ဗျာကရိတွာ ဓမ္မကထံ ကထေတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။

သရဒတာပသောပိ အန္တေဝါသိကတ္ထေရာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ သဟာယကဿ သိရိဝဍ္ဎနကုဋုမ္ဗိကဿ သာသနံ ပေသေသိ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မမ သဟာယကဿ ဝဒေထ၊ သဟာယကေန တေ သရဒတာပသေန အနောမဒဿီဗုဒ္ဓဿ ပါဒမူလေ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ဂေါတမဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဌမအဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ပတ္ထိတံ၊ တွံ ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ပတ္ထေဟီ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ထေရေဟိ ပုရေတရမေဝ ဧကပဿေန ဂန္တွာ သိရိဝဍ္ဎနဿ နိဝေသနဒွါရေ အဋ္ဌာသိ။ သိရိဝဍ္ဎနော ‘‘စိရဿံ ဝတ မေ အယျော အာဂတော’’တိ အာသနေ နိသီဒါပေတွာ အတ္တနာ နီစာသနေ နိသိန္နော၊ ‘‘အန္တေဝါသိကပရိသာ ပန ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ န ပညာယတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ သမ္မ၊ အမှာကံ အဿမံ အနောမဒဿီ ဗုဒ္ဓါ အာဂတော၊ မယံ တဿ အတ္တနော ဗလေန သက္ကာရံ အကရိမှာ၊ သတ္ထာ သဗ္ဗေသံ ¶ ဓမ္မံ ဒေသေသိ၊ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဌပေတွာ မံ သေသာ အရဟတ္တံ ပတွာ ပဗ္ဗဇိံသု။ အဟံ သတ္ထု ပဌမအဂ္ဂသာဝကံ နိသဘတ္ထေရံ ဒိသွာ အနာဂတေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဿ ဂေါတမဗုဒ္ဓဿ နာမ သာသနေ ပဌမအဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ပတ္ထေသိံ၊ တွမ္ပိ တဿ သာသနေ ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနံ ပတ္ထေဟီ’’တိ။ ‘‘မယှံ ဗုဒ္ဓေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိစယော နတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဗုဒ္ဓေဟိ သဒ္ဓိံ ကထနံ မယှံ ဘာရော ဟောတု၊ တွံ မဟန္တံ သက္ကာရံ သဇ္ဇေဟီ’’တိ။

သိရိဝဍ္ဎနော တဿ ဝစနံ သုတွာ အတ္တနော နိဝေသနဒွါရေ ရာဇမာနေန အဋ္ဌကရီသမတ္တံ ဌာနံ သမတလံ ကာရေတွာ ဝါလုကံ ဩကိရာပေတွာ ¶ လာဇပဉ္စမာနိပုပ္ဖာနိ ဝိကိရာပေတွာ နီလုပ္ပလစ္ဆဒနံ မဏ္ဍပံ ကာရေတွာ ဗုဒ္ဓါသနံ ပညာပေတွာ သေသဘိက္ခူနမ္ပိ အာသနာနိ ပဋိယာဒေတွာ မဟန္တံ သက္ကာရသမ္မာနံ သဇ္ဇေတွာ ဗုဒ္ဓါနံ နိမန္တနတ္ထာယ သရဒတာပသဿ သညံ အဒါသိ။ တာပသော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဂဟေတွာ တဿ နိဝေသနံ အဂမာသိ။ သိရိဝဍ္ဎနောပိ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ တထာဂတဿ ဟတ္ထတော ပတ္တံ ဂဟေတွာ မဏ္ဍပံ ပဝေသေတွာ ပညတ္တာသနေသု နိသိန္နဿ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဒက္ခိဏောဒကံ ¶ ဒတွာ ပဏီတေန ဘောဇနေန ပရိဝိသိတွာ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ မဟာရဟေဟိ ဝတ္ထေဟိ အစ္ဆာဒေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ နာယံ အာရဗ္ဘော အပ္ပမတ္တကဋ္ဌာနတ္ထာယ၊ ဣမိနာဝ နိယာမေန သတ္တာဟံ အနုကမ္ပံ ကရောထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ အဓိဝါသေသိ။ သော တေနေဝ နိယာမေန သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ပဝတ္တေတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ဌိတော အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ မမ သဟာယော သရဒတာပသော ယဿ သတ္ထုဿ ပဌမအဂ္ဂသာဝကော ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထေသိ၊ အဟမ္ပိ ‘‘တဿေဝ ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကော ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထေမီတိ။

သတ္ထာ အနာဂတံ ဩလောကေတွာ တဿ ပတ္ထနာယ သမိဇ္ဈနဘာဝံ ဒိသွာ ဗျာကာသိ – ‘‘တွံ ဣတော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကံ အသင်္ချေယျံ အတိက္ကမိတွာ ဂေါတမဗုဒ္ဓဿ ဒုတိယအဂ္ဂသာဝကော ဘဝိဿသီ’’တိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ဗျာကရဏံ သုတွာ သိရိဝဍ္ဎနော ဟဋ္ဌပဟဋ္ဌော အဟောသိ။ သတ္ထာပိ ဘတ္တာနုမောဒနံ ကတွာ သပရိဝါရော ဝိဟာရမေဝ ဂတော။ ‘‘အယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ ပုတ္တေဟိ တဒါ ပတ္ထိတပတ္ထနာ။ တေ ယထာပတ္ထိတမေဝ လဘိံသု။ နာဟံ မုခံ ဩလောကေတွာ ဒေမီ’’တိ။

ဧဝံ ¶ ဝုတ္တေ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မယံ အဂါရိယဘူတာ သမာနာ ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇံ ဒဿနာယ ဂတာ’’တိ ယာဝ အဿဇိတ္ထေရဿ သန္တိကာ သောတာပတ္တိဖလပဋိဝေဓာ သဗ္ဗံ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထုံ ကထေတွာ၊ ‘‘တေ မယံ၊ ဘန္တေ၊ အာစရိယဿ သဉ္စယဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ တုမှာကံ ပါဒမူလေ အာနေတုကာမာ တဿ လဒ္ဓိယာ နိဿာရဘာဝံ ကထေတွာ ဣဓာဂမနေ အာနိသံသံ ကထယိမှာ။ သော ဣဒါနိ မယှံ အန္တေဝါသိကဝါသော နာမ စာဋိယာ ဥဒဉ္စနဘာဝပ္ပတ္တိသဒိသော၊ န သက္ခိဿာမိ ¶ အန္တေဝါသိဝါသံ ဝသိတု’’န္တိ ဝတွာ၊ ‘‘အာစရိယ၊ ဣဒါနိ မဟာဇနော ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထော ဂန္တွာ သတ္ထာရမေဝ ပူဇေဿတိ၊ တုမှေ ကထံ ဘဝိဿထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကိံ ပန ဣမသ္မိံ လောကေ ပဏ္ဍိတာ ဗဟူ၊ ဥဒါဟု ဒန္ဓာ’’တိ? ‘‘ဒန္ဓာ’’တိ ကထိတေ ‘‘တေန ဟိ ပဏ္ဍိတာ ပဏ္ဍိတဿ သမဏဿ ဂေါတမဿ သန္တိကံ ဂမိဿန္တိ၊ ဒန္ဓာ ဒန္ဓဿ မမ သန္တိကံ အာဂမိဿန္တိ၊ ဂစ္ဆထ တုမှေ’’တိ ဝတွာ ‘‘အာဂန္တုံ န ဣစ္ဆိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ တံ သုတွာ သတ္ထာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ သဉ္စယော အတ္တနော မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတာယ အသာရံ သာရောတိ၊ သာရဉ္စ အသာရောတိ ဂဏှိ။ တုမှေ ပန အတ္တနော ပဏ္ဍိတတာယ သာရဉ္စ သာရတော၊ အသာရဉ္စ အသာရတော ဉတွာ အသာရံ ပဟာယ သာရမေဝ ဂဏှိတ္ထာ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၁၁။

‘‘အသာရေ ¶ သာရမတိနော၊ သာရေ စာသာရဒဿိနော၊

တေ သာရံ နာဓိဂစ္ဆန္တိ၊ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဂေါစရာ။

၁၂။

‘‘သာရဉ္စ ¶ သာရတော ဉတွာ၊ အသာရဉ္စ အသာရတော၊

တေ သာရံ အဓိဂစ္ဆန္တိ၊ သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရာ’’တိ။

တတ္ထ အသာရေ သာရမတိနောတိ စတ္တာရော ပစ္စယာ၊ ဒသဝတ္ထုကာ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ၊ တဿာ ဥပနိဿယဘူတာ ဓမ္မဒေသနာတိ အယံ အသာရော နာမ၊ တသ္မိံ သာရဒိဋ္ဌိနောတိ အတ္ထော။ သာရေ စာသာရဒဿိနောတိ ဒသဝတ္ထုကာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ တဿာ ဥပနိဿယဘူတာ ဓမ္မဒေသနာတိ အယံ သာရော နာမ၊ တသ္မိံ ‘‘နာယံ သာရော’’တိ အသာရဒဿိနော။ တေ သာရန္တိ တေ ပန တံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဂ္ဂဟဏံ ဂဟေတွာ ဌိတာ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ဝသေန မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဂေါစရာ ဟုတွာ သီလသာရံ၊ သမာဓိသာရံ၊ ပညာသာရံ၊ ဝိမုတ္တိသာရံ၊ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသာရံ၊ ‘‘ပရမတ္ထသာရံ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ နာဓိဂစ္ဆ’’န္တိ။ သာရဉ္စာတိ တမေဝ သီလသာရာဒိသာရံ ‘‘သာရော နာမာယ’’န္တိ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရဉ္စ အသာရံ ‘‘အသာရော အယ’’န္တိ ဉတွာ။ တေ သာရန္တိ တေ ပဏ္ဍိတာ ဧဝံ သမ္မာဒဿနံ ဂဟေတွာ ဌိတာ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒီနံ ဝသေန သမ္မာသင်္ကပ္ပဂေါစရာ ဟုတွာ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သာရံ အဓိဂစ္ဆန္တီတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ သန္နိပတိတာနံ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

သာရိပုတ္တတ္ထေရဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။

၉။ နန္ဒတ္ထေရဝတ္ထု

ယထာ ¶ ¶ အဂါရန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သတ္ထာ ဟိ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော – ‘‘ပုတ္တံ မေ အာနေတွာ ဒဿေထာ’’တိ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇေန ပေသိတာနံ သဟဿသဟဿပရိဝါရာနံ ဒသန္နံ ဒူတာနံ သဗ္ဗပစ္ဆတော ဂန္တွာ အရဟတ္တပ္ပတ္တေန ကာဠုဒါယိတ္ထေရေန ဂမနကာလံ ဉတွာ မဂ္ဂဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏေတွာ ဝီသတိသဟဿခီဏာသဝပရိဝုတော ¶ ကပိလပုရံ နီတော ဉာတိသမာဂမေ ပေါက္ခရဝဿံ အတ္ထုပ္ပတ္တိံ ကတွာ ဝေဿန္တရဇာတကံ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၆၅၅ အာဒယော) ကထေတွာ ပုနဒိဝသေ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌော၊ ‘‘ဥတ္တိဋ္ဌေ နပ္ပမဇ္ဇေယျာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၆၈) ဂါထာယ ပိတရံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ၊ ‘‘ဓမ္မဉ္စရေ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၆၉) ဂါထာယ မဟာပဇာပတိံ သောတာပတ္တိဖလေ၊ ရာဇာနဉ္စ သကဒါဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ပန ရာဟုလမာတုဂုဏကထံ နိဿာယ စန္ဒကိန္နရီဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၄။၁၈ အာဒယော) ကထေတွာ တတော တတိယဒိဝသေ နန္ဒကုမာရဿ အဘိသေကဂေဟပ္ပဝေသနဝိဝါဟမင်္ဂလေသု ပဝတ္တမာနေသု ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ နန္ဒကုမာရဿ ဟတ္ထေ ပတ္တံ ဒတွာ မင်္ဂလံ ဝတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကမန္တော နန္ဒကုမာရဿ ဟတ္ထတော ပတ္တံ န ဂဏှိ။ သောပိ တထာဂတဂါရဝေန ‘‘ပတ္တံ ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ ဂဏှထာ’’တိ ဝတ္တုံ နာသက္ခိ။ ဧဝံ ပန စိန္တေသိ – ‘‘သောပါနသီသေ ပတ္တံ ဂဏှိဿတီ’’တိ။ သတ္ထာ တသ္မိမ္ပိ ဌာနေ န ဂဏှိ။ ဣတရော ‘‘သောပါနပါဒမူလေ ဂဏှိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ သတ္ထာ တတ္ထာပိ န ¶ ဂဏှိ။ ဣတရော ‘‘ရာဇင်္ဂဏေ ဂဏှိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ သတ္ထာ တတ္ထာပိ န ဂဏှိ။ ကုမာရော နိဝတ္တိတုကာမော အရုစိယာ ဂစ္ဆန္တော သတ္ထုဂါရဝေန ‘‘ပတ္တံ ဂဏှထာ’’တိ ဝတ္တုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ဣဓ ဂဏှိဿတိ၊ ဧတ္ထ ဂဏှိဿတီ’’တိ စိန္တေန္တော ဂစ္ဆတိ။

တသ္မိံ ခဏေ အညာ ဣတ္ထိယော တံ ဒိသွာ ဇနပဒကလျာဏိယာ အာစိက္ခိံသု – ‘‘အယျေ၊ ဘဂဝါ နန္ဒကုမာရံ ဂဟေတွာ ဂတော၊ တုမှေဟိ တံ ဝိနာ ကရိဿတီ’’တိ။ သာ ဥဒကဗိန္ဒူဟိ ပဂ္ဃရန္တေဟေဝ အဍ္ဎုလ္လိခိတေဟိ ကေသေဟိ ဝေဂေန ဂန္တွာ၊ ‘‘တုဝဋံ ခေါ၊ အယျပုတ္တ၊ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ အာဟ။ တံ တဿာ ဝစနံ တဿ ဟဒယေ တိရိယံ ပတိတွာ ဝိယ ဌိတံ။ သတ္ထာပိဿ ဟတ္ထတော ပတ္တံ အဂ္ဂဏှိတွာဝ တံ ဝိဟာရံ နေတွာ၊ ‘‘ပဗ္ဗဇိဿသိ နန္ဒာ’’တိအာဟ။ သော ဗုဒ္ဓဂါရဝေန ‘‘န ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အဝတွာ၊ ‘‘အာမ၊ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘တေန ဟိ နန္ဒံ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ကပိလပုရံ ဂန္တွာ တတိယဒိဝသေ နန္ဒံ ပဗ္ဗာဇေသိ။

သတ္တမေ ¶ ဒိဝသေ ရာဟုလမာတာ ကုမာရံ အလင်္ကရိတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ ပေသေသိ – ‘‘ပဿ၊ တာတ၊ ဧတံ ဝီသတိသဟဿသမဏပရိဝုတံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဗြဟ္မရူပိဝဏ္ဏံ သမဏံ၊ အယံ တေ ပိတာ၊ ဧတဿ မဟန္တာ နိဓိကုမ္ဘိယော အဟေသုံ။ တျာဿ နိက္ခမနတော ပဋ္ဌာယ န ပဿာမ၊ ဂစ္ဆ နံ ဒါယဇ္ဇံ ယာစဿု – ‘အဟံ ¶ ၊ တာတ၊ ကုမာရော၊ အဘိသေကံ ပတွာ စက္ကဝတ္တီ ဘဝိဿာမိ၊ ဓနေန မေ အတ္ထော၊ ဓနံ မေ ဒေဟိ။ သာမိကော ဟိ ပုတ္တော ပိတုသန္တကဿာ’’’တိ။ ကုမာရော ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တွာဝ ပိတုသိနေဟံ ပဋိလဘိတွာ ဟဋ္ဌစိတ္တော ‘‘သုခါ တေ၊ သမဏ၊ ဆာယာ’’တိ ဝတွာ အညမ္ပိ ¶ ဗဟုံ အတ္တနော အနုရူပံ ဝဒန္တော အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါ ကတဘတ္တကိစ္စော အနုမောဒနံ ကတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ ကုမာရောပိ ‘‘ဒါယဇ္ဇံ မေ၊ သမဏ၊ ဒေဟိ၊ ဒါယဇ္ဇံ မေ၊ သမဏ၊ ဒေဟီ’’တိ ဘဂဝန္တံ အနုဗန္ဓိ။ ဘဂဝါပိ ကုမာရံ န နိဝတ္တာပေသိ။ ပရိဇနောပိ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တံ နိဝတ္တေတုံ နာသက္ခိ။ ဣတိ သော ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ အာရာမမေဝ အဂမာသိ။

တတော ဘဂဝါ စိန္တေသိ – ‘‘ယံ အယံ ပိတုသန္တကံ ဓနံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ ဝဋ္ဋာနုဂတံ သဝိဃာတံ၊ ဟန္ဒဿ ဗောဓိတလေ ပဋိလဒ္ဓံ သတ္တဝိဓံ အရိယဓနံ ဒေမိ၊ လောကုတ္တရဒါယဇ္ဇဿ နံ သာမိကံ ကရောမီ’’တိ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ အာမန္တေသိ – ‘‘တေန ဟိ တွံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ရာဟုလကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ။ ထေရော ကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ ပဗ္ဗဇိတေ စ ပန ကုမာရေ ရညော အဓိမတ္တံ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ဘဂဝတော နိဝေဒေတွာ၊ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ၊ အယျာ၊ မာတာပိတူဟိ အနနုညာတံ ပုတ္တံ န ပဗ္ဗာဇေယျု’’န္တိ ဝရံ ယာစိ။ ဘဂဝါ တဿ တံ ဝရံ ဒတွာ ပုနေကဒိဝသံ ရာဇနိဝေသနေ ကတပါတရာသော ဧကမန္တံ နိသိန္နေန ရညာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှာကံ ဒုက္ကရကာရိကကာလေ ဧကာ ဒေဝတာ မံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘ပုတ္တော တေ ကာလကတော’တိ အာဟ။ အဟံ တဿာ ဝစနံ အသဒ္ဒဟန္တော ‘န မယှံ ပုတ္တော ဗောဓိံ အပ္ပတွာ ကာလံ ကရောတီ’တိ ပဋိက္ခိပိ’’န္တိ ဝုတ္တေ – ‘‘ဣဒါနိ ကိံ သဒ္ဒဟိဿထ၊ ပုဗ္ဗေပိ အဋ္ဌိကာနိ ဒဿေတွာ၊ ‘ပုတ္တော တေ မတော’တိ ဝုတ္တေ န သဒ္ဒဟိတွာ’’တိ ဣမိဿာ အတ္ထုပ္ပတ္တိယာ မဟာဓမ္မပါလဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၀။၉၂ အာဒယော) ကထေသိ။ ဂါထာပရိယောသာနေ ရာဇာ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ဣတိ ဘဂဝါ ပိတရံ တီသု ဖလေသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ¶ ပုနဒေဝ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ တတော အနာထပိဏ္ဍိကေန သာဝတ္ထိံ အာဂမနတ္ထာယ ဂဟိတပဋိညော နိဋ္ဌိတေ ဇေတဝနေ ဝိဟာရေ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။

ဧဝံ သတ္ထရိ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တေ အာယသ္မာ နန္ဒော ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ဘိက္ခူနံ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ – ‘‘အနဘိရတော အဟံ၊ အာဝုသော၊ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမိ၊ န ¶ သက္ကောမိ ဗြဟ္မစရိယံ သန္ဓာရေတုံ၊ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တိဿာမီ’’တိ။ ဘဂဝါ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ ပက္ကောသာပေတွာ ဧတဒဝေါစ – ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ၊ နန္ဒ၊ သမ္ဗဟုလာနံ ဘိက္ခူနံ ဧဝံ အာရောစေသိ ¶ – ‘အနဘိရတော၊ အာဝုသော၊ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမိ၊ န သက္ကောမိ ဗြဟ္မစရိယံ သန္ဓာရေတုံ၊ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တိဿာမီ’’’တိ? ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိဿ ပန တွံ၊ နန္ဒ၊ အနဘိရတော ဗြဟ္မစရိယံ စရသိ၊ န သက္ကောသိ ဗြဟ္မစရိယံ သန္ဓာရေတုံ၊ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တိဿသီ’’တိ? ‘‘သာကိယာနီ မံ၊ ဘန္တေ၊ ဇနပဒကလျာဏီ ဃရာ နိက္ခမန္တဿ အဍ္ဎုလ္လိခိတေဟိ ကေသေဟိ အပလောကေတွာ မံ ဧတဒဝေါစ – ‘တုဝဋံ ခေါ၊ အယျပုတ္တ၊ အာဂစ္ဆေယျာသီ’တိ၊ သော ခေါ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ တံ အနုဿရမာနော အနဘိရတော ဗြဟ္မစရိယံ စရာမိ၊ န သက္ကောမိ ဗြဟ္မစရိယံ သန္ဓာရေတုံ၊ သိက္ခံ ပစ္စက္ခာယ ဟီနာယာဝတ္တိဿာမီ’’တိ။

အထ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ ဗာဟာယံ ဂဟေတွာ ဣဒ္ဓိဗလေန တာဝတိံသဒေဝလောကံ အာနေန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကသ္မိံ ဈာမက္ခေတ္တေ ဈာမခါဏုကေ နိသိန္နံ ဆိန္နကဏ္ဏနာသနင်္ဂုဋ္ဌံ ဧကံ ပလုဋ္ဌမက္ကဋိံ ဒဿေတွာ တာဝတိံသဘဝနေ သက္ကဿ ဒေဝရညော ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတာနိ ကကုဋပါဒါနိ ပဉ္စ အစ္ဆရာသတာနိ ဒဿေသိ။ ကကုဋပါဒါနီတိ ¶ ရတ္တဝဏ္ဏတာယ ပါရေဝတပါဒသဒိသပါဒါနိ။ ဒဿေတွာ စ ပနာဟ – ‘‘တံ ကိံ မညသိ၊ နန္ဒ၊ ကတမာ နု ခေါ အဘိရူပတရာ ဝါ ဒဿနီယတရာ ဝါ ပါသာဒိကတရာ ဝါ သာကိယာနီ ဝါ ဇနပဒကလျာဏီ၊ ဣမာနိ ဝါ ပဉ္စ အစ္ဆရာသတာနိ ကကုဋပါဒါနီ’’တိ? တံ သုတွာ အာဟ – ‘‘သေယျထာပိ သာ၊ ဘန္တေ၊ ဆိန္နကဏ္ဏနာသနင်္ဂုဋ္ဌာ ပလုဋ္ဌမက္ကဋီ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘန္တေ၊ သာကိယာနီ ဇနပဒကလျာဏီ၊ ဣမေသံ ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနံ ဥပနိဓာယ သင်္ချမ္ပိ န ဥပေတိ၊ ကလမ္ပိ န ဥပေတိ၊ ကလဘာဂမ္ပိ န ဥပေတိ။ အထ ခေါ ဣမာနေဝ ပဉ္စ အစ္ဆရာသတာနိ အဘိရူပတရာနိ စေဝ ဒဿနီယတရာနိ စ ပါသာဒိကတရာနိ စာ’’တိ။ ‘‘အဘိရမ၊ နန္ဒ၊ အဘိရမ၊ နန္ဒ၊ အဟံ တေ ပါဋိဘောဂေါ ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနံ ပဋိလာဘာယ ကကုဋပါဒါန’’န္တိ။ ‘‘သစေ မေ၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ ပါဋိဘောဂေါ ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနံ ပဋိလာဘာယ ကကုဋပါဒါနံ၊ အဘိရမိဿာမဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတိ ဗြဟ္မစရိယေ’’တိ။

အထ ¶ ခေါ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ ဂဟေတွာ တတ္ထ အန္တရဟိတော ဇေတဝနေယေဝ ပါတုရဟောသိ။ အဿောသုံ ခေါ ဘိက္ခူ၊ ‘‘အာယသ္မာ ကိရ နန္ဒော ဘဂဝတော ဘာတာ မာတုစ္ဆာပုတ္တော အစ္ဆရာနံ ဟေတု ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ။ ဘဂဝါ ကိရဿ ပါဋိဘောဂေါ ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနံ ပဋိလာဘာယ ကကုဋပါဒါန’’န္တိ။ အထ ခေါ အာယသ္မတော နန္ဒဿ သဟာယကာ ဘိက္ခူ အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ ဘတကဝါဒေန စ ဥပက္ကိတကဝါဒေန စ သမုဒါစရန္တိ၊ ‘‘ဘတကော ကိရာယသ္မာ နန္ဒော၊ ဥပက္ကိတကော ကိရာယသ္မာ နန္ဒော၊ အစ္ဆရာနံ ဟေတု ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ။ ဘဂဝါ ကိရဿ ပါဋိဘောဂေါ ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနံ ပဋိလာဘာယ ကကုဋပါဒါန’’န္တိ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ နန္ဒော သဟာယကာနံ ဘိက္ခူနံ ¶ ဘတကဝါဒေန စ ဥပက္ကိတကဝါဒေန စ အဋ္ဋိယမာနော ဟရာယမာနော ဇိဂုစ္ဆမာနော ¶ ဧကော ဝူပကဋ္ဌော အပ္ပမတ္တော အာတာပီ ပဟိတတ္တော ဝိဟရန္တော န စိရဿေဝ ယဿတ္ထာယ ကုလပုတ္တာ သမ္မဒေဝ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇန္တိ၊ တဒနုတ္တရံ ဗြဟ္မစရိယပရိယောသာနံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသိ၊ ‘‘ခီဏာ ဇာတိ၊ ဝုသိတံ ဗြဟ္မစရိယံ၊ ကတံ ကရဏီယံ၊ နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာ’’တိ အဗ္ဘညာသိ။ အညတရော စ ခေါ ပနာယသ္မာ နန္ဒော အရဟတံ အဟောသိ။

အထေကာ ဒေဝတာ ရတ္တိဘာဂေ သကလံ ဇေတဝနံ ဩဘာသေတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ အာရောစေသိ – ‘‘အာယသ္မာ၊ ဘန္တေ၊ နန္ဒော ဘဂဝတော ဘာတာ မာတုစ္ဆာပုတ္တော အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ။ ဘဂဝတောပိ ခေါ ဉာဏံ ဥဒပါဒိ ‘‘နန္ဒော အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ။ သောပါယသ္မာ နန္ဒော တဿာ ရတ္တိယာ အစ္စယေန ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ယံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ပါဋိဘောဂေါ ပဉ္စန္နံ အစ္ဆရာသတာနံ ပဋိလာဘာယ ကကုဋပါဒါနံ၊ မုဉ္စာမဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝန္တံ ဧတသ္မာ ပဋိဿဝါ’’တိ။ ‘‘မယာပိ ခေါ တေ၊ နန္ဒ၊ စေတသာ စေတော ပရိစ္စ ဝိဒိတော ‘နန္ဒော အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိံ ¶ ပညာဝိမုတ္တိံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’တိ။ ဒေဝတာပိ မေ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ – ‘အာယသ္မာ၊ ဘန္တေ၊ နန္ဒော အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’တိ။ ယဒေဝ ခေါ တေ၊ နန္ဒ၊ အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ ¶ စိတ္တံ ဝိမုတ္တံ၊ အထာဟံ မုတ္တော ဧတသ္မာ ပဋိဿဝါ’’တိ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာ တာယံ ဝေလာယံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –

‘‘ယဿ နိတ္တိဏ္ဏော ပင်္ကော၊ မဒ္ဒိတော ကာမကဏ္ဋကော၊

မောဟက္ခယံ အနုပ္ပတ္တော၊ သုခဒုက္ခေသု န ဝေဓတီ သ ဘိက္ခူ’’တိ။ (ဥဒါ။ ၂၂)၊

အထေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ တံ အာယသ္မန္တံ နန္ဒံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘အာဝုသော နန္ဒ၊ ပုဗ္ဗေ တွံ ‘ဥက္ကဏ္ဌိတောမီ’တိ ဝဒေသိ၊ ဣဒါနိ တေ ကထ’’န္တိ? ‘‘နတ္ထိ မေ၊ အာဝုသော၊ ဂိဟိဘာဝါယ အာလယော’’တိ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ – ‘‘အဘူတံ အာယသ္မာ နန္ဒော ကထေတိ၊ အညံ ဗျာကရောတိ၊ အတီတဒိဝသေသု ‘ဥက္ကဏ္ဌိတောမှီ’တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ‘နတ္ထိ မေ ဂိဟိဘာဝါယ အာလယော’တိ ကထေတီ’’တိ ဂန္တွာ ဘဂဝတော ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ဘဂဝါ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ အတီတဒိဝသေသု နန္ဒဿ အတ္တဘာဝေါ ဒုစ္ဆန္နဂေဟသဒိသော အဟောသိ၊ ဣဒါနိ သုစ္ဆန္နဂေဟသဒိသော ဇာတော။ အယဉှိ ဒိဗ္ဗစ္ဆရာနံ ¶ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စဿ မတ္ထကံ ပါပေတုံ ¶ ဝါယမန္တော တံ ကိစ္စံ ပတ္တော’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၁၃။

‘‘ယထာ အဂါရံ ဒုစ္ဆန္နံ၊ ဝုဋ္ဌီ သမတိဝိဇ္ဈတိ၊

ဧဝံ အဘာဝိတံ စိတ္တံ၊ ရာဂေါ သမတိဝိဇ္ဈတိ။

၁၄။

‘‘ယထာ အဂါရံ သုစ္ဆန္နံ၊ ဝုဋ္ဌီ န သမတိဝိဇ္ဈတိ၊

ဧဝံ သုဘာဝိတံ စိတ္တံ၊ ရာဂေါ န သမတိဝိဇ္ဈတီ’’တိ။

တတ္ထ အဂါရန္တိ ယံကိဉ္စိ ဂေဟံ။ ဒုစ္ဆန္နန္တိ ဝိရဠစ္ဆန္နံ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒံ။ သမတိဝိဇ္ဈတီတိ ဝဿဝုဋ္ဌိ ဝိနိဝိဇ္ဈတိ။ အဘာဝိတန္တိ တံ အဂါရံ ဝုဋ္ဌိ ဝိယ ဘာဝနာယ ရဟိတတ္တာ အဘာဝိတံ စိတ္တံ ရာဂေါ သမတိ ဝိဇ္ဈတိ။ န ကေဝလံ ရာဂေါဝ၊ ဒေါသမောဟမာနာဒယော သဗ္ဗကိလေသာ တထာရူပံ စိတ္တံ အတိဝိယ ဝိဇ္ဈန္တိယေဝ။ သုဘာဝိတန္တိ သမထဝိပဿနာဘာဝနာဟိ သုဘာဝိတံ။ ဧဝရူပံ စိတ္တံ သုစ္ဆန္နံ ဂေဟံ ဝုဋ္ဌိ ဝိယ ရာဂါဒယော ကိလေသာ အတိဝိဇ္ဈိတုံ န သက္ကောန္တီတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ မဟာဇနဿ ဒေသနာ သာတ္ထိကာ အဟောသိ။

အထ ခေါ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ၊ ‘‘အာဝုသော၊ ဗုဒ္ဓါ နာမ အစ္ဆရိယာ၊ ဇနပဒကလျာဏိံ နိဿာယ ဥက္ကဏ္ဌိတော နာမာယသ္မာ နန္ဒော ¶ သတ္ထာရာ ဒေဝစ္ဆရာ အာမိသံ ကတွာ ဝိနီတော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ – ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ ¶ ၊ ပုဗ္ဗေပေသ မယာ မာတုဂါမေန ပလောဘေတွာ ဝိနီတောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ –

အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗာရာဏသိဝါသီ ကပ္ပဋော နာမ ဝါဏိဇော အဟောသိ။ တဿေကော ဂဒြဘော ကုမ္ဘဘာရံ ဝဟတိ၊ ဧကဒိဝသေန သတ္တ ယောဇနာနိ ဂစ္ဆတိ။ သော ဧကသ္မိံ သမယေ ဂဒြဘဘာရကေဟိ သဒ္ဓိံ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ ယာဝ ဘဏ္ဍဿ ဝိဿဇ္ဇနံ၊ တာဝ ဂဒြဘံ စရိတုံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ အထဿ သော ဂဒြဘော ပရိခါပိဋ္ဌေ စရမာနော ဧကံ ဂဒြဘိံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိ။ သာ တေန သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တီ အာဟ – ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ? ‘‘ဗာရာဏသိတော’’တိ။ ‘‘ကေန ကမ္မေနာ’’တိ? ‘‘ဝါဏိဇ္ဇကမ္မေနာ’’တိ။ ‘‘ကိတ္တကံ ဘာရံ ဝဟသီ’’တိ ¶ ? ‘‘ကုမ္ဘဘာရ’’န္တိ? ‘‘ဧတ္တကံ ဘာရံ ဝဟန္တော ကတိ ယောဇနာနိ ဂစ္ဆသီ’’တိ? ‘‘သတ္တ ယောဇနာနီ’’တိ။ ‘‘ဂတဂတဋ္ဌာနေ တေ ကာစိ ပါဒပရိကမ္မပိဋ္ဌိပရိကမ္မကရာ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ မဟာဒုက္ခံ နာမ အနုဘောသီ’’တိ? ‘‘ကိဉ္စာပိ ဟိ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ပါဒပရိကမ္မာဒိကာရကာ နာမ နတ္ထိ၊ ကာမသံယောဇနဃဋ္ဋနတ္ထာယ ပန ဧဝရူပံ ကထံ ကထေသိ’’? သော တဿာ ကထာယ ဥက္ကဏ္ဌိ။ ကပ္ပဋောပိ ဘဏ္ဍံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တဿ သန္တိကံ အာဂန္တွာ – ‘‘ဧဟိ၊ တာတ၊ ဂမိဿာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ၊ နာဟံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ ¶ ပုနပ္ပုနံ ယာစိတွာ၊ ‘‘အနိစ္ဆန္တံ ပရိဘာသေတွာ နံ နေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂါထမာဟ –

‘‘ပတောဒံ တေ ကရိဿာမိ၊ သာဠသင်္ဂုလိကဏ္ဋကံ၊

သဉ္ဆိန္ဒိဿာမိ တေ ကာယံ၊ ဧဝံ ဇာနာဟိ ဂဒြဘာ’’တိ။

တံ သုတွာ ဂဒြဘော ‘‘ဧဝံ သန္တေ အဟမ္ပိ တေ ကတ္တဗ္ဗံ ဇာနိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘ပတောဒံ မေ ကရိဿသိ၊ သောဠသင်္ဂုလိကဏ္ဋကံ၊

ပုရတော ပတိဋ္ဌဟိတွာန၊ ဥဒ္ဓရိတွာန ပစ္ဆတော၊

ဒန္တံ တေ ပါတယိဿာမိ၊ ဧဝံ ဇာနာဟိ ကပ္ပဋာ’’တိ။

တံ ¶ သုတွာ ဝါဏိဇော – ‘‘ကေန နု ခေါ ကာရဏေန ဧသ ဧဝံ ဝဒတီ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တော တံ ဂဒြဘိံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဣမာယေသ ဧဝံ သိက္ခာပိတော ဘဝိဿတိ၊ ‘ဧဝရူပိံ နာမ တေ ဂဒြဘိံ အာနေဿာမီ’တိ မာတုဂါမေန နံ ပလောဘေတွာ နေဿာမီ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘စတုပ္ပဒိံ သင်္ခမုခိံ၊ နာရိံ သဗ္ဗင်္ဂသောဘိနိံ၊

ဘရိယံ တေ အာနယိဿာမိ၊ ဧဝံ ဇာနာဟိ ဂဒြဘာ’’တိ။

တံ သုတွာ တုဋ္ဌစိတ္တော ဂဒြဘော ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘စတုပ္ပဒိံ သင်္ခမုခိံ၊ နာရိံ သဗ္ဗင်္ဂသောဘိနိံ၊

ဘရိယံ မေ အာနယိဿသိ၊ ဧဝံ ဇာနာဟိ ကပ္ပဋ၊

ကပ္ပဋ ဘိယျော ဂမိဿာမိ၊ ယောဇနာနိ စတုဒ္ဒသာ’’တိ။

အထ ¶ ¶ နံ ကပ္ပဋော၊ ‘‘တေန ဟိ ဧဟီ’’တိ ဂဟေတွာ သကဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ သော ကတိပါဟစ္စယေန နံ အာဟ – ‘‘နနု မံ တုမှေ ‘ဘရိယံ တေ အာနယိဿာမီ’တိ အဝေါစုတ္ထာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဝုတ္တံ၊ နာဟံ အတ္တနော ကထံ ဘိန္ဒိဿာမိ၊ ဘရိယံ တေ အာနေဿာမိ၊ ဝေတနံ ပန တုယှံ ဧကကဿေဝ ဒဿာမိ၊ တုယှံ ဝေတနံ ဒုတိယဿ ပဟောတု ဝါ မာ ဝါ၊ တွမေဝ ဇာနေယျာသိ။ ဥဘိန္နံ ပန ဝေါ သံဝါသမနွာယ ပုတ္တာ ဝိဇာယိဿန္တိ၊ တေဟိပိ ဗဟူဟိ သဒ္ဓိံ တုယှံ တံ ပဟောတု ဝါ မာ ဝါ၊ တွမေဝ ဇာနေယျာသီ’’တိ။ ဂဒြဘော တသ္မိံ ကထေန္တေယေဝ အနပေက္ခော အဟောသိ။

သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ၊ ‘‘တဒါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂဒြဘီ ဇနပဒကလျာဏီ အဟောသိ၊ ဂဒြဘော နန္ဒော၊ ဝါဏိဇော အဟမေဝ။ ဧဝံ ပုဗ္ဗေပေသ မယာ မာတုဂါမေန ပလောဘေတွာ ဝိနီတော’’တိ ဇာတကံ နိဋ္ဌာပေသီတိ။

နန္ဒတ္ထေရဝတ္ထု နဝမံ။

၁၀။ စုန္ဒသူကရိကဝတ္ထု

ဣဓ သောစေတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော စုန္ဒသူကရိကံ နာမ ပုရိသံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ¶ ကိရ ပဉ္စပဏ္ဏာသ ဝဿာနိ သူကရေ ဝဓိတွာ ခါဒန္တော စ ဝိက္ကိဏန္တော စ ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ ဆာတကာလေ သကဋေန ဝီဟိံ အာဒါယ ဇနပဒံ ဂန္တွာ ဧကနာဠိဒွေနာဠိမတ္တေန ဂါမသူကရပေါတကေ ¶ ကိဏိတွာ သကဋံ ပူရေတွာ အာဂန္တွာ ပစ္ဆာနိဝေသနေ ဝဇံ ဝိယ ဧကံ ဌာနံ ပရိက္ခိပိတွာ တတ္ထေဝ တေသံ နိဝါပံ ရောပေတွာ၊ တေသု နာနာဂစ္ဆေ စ သရီရမလဉ္စ ခါဒိတွာ ဝဍ္ဎိတေသု ယံ ယံ မာရေတုကာမော ဟောတိ၊ တံ တံ အာဠာနေ နိစ္စလံ ဗန္ဓိတွာ သရီရမံသဿ ဥဒ္ဓုမာယိတွာ ဗဟလဘာဝတ္ထံ စတုရဿမုဂ္ဂရေန ပေါထေတွာ၊ ‘‘ဗဟလမံသော ဇာတော’’တိ ဉတွာ မုခံ ဝိဝရိတွာ အန္တရေ ဒဏ္ဍကံ ဒတွာ လောဟထာလိယာ ပက္ကုထိတံ ဥဏှောဒကံ မုခေ အာသိဉ္စတိ။ တံ ကုစ္ဆိံ ပဝိသိတွာ ပက္ကုထိတံ ကရီသံ အာဒါယ အဓောဘာဂေန နိက္ခမတိ၊ ယာဝ ထောကမ္ပိ ကရီသံ အတ္ထိ၊ တာဝ အာဝိလံ ဟုတွာ နိက္ခမတိ၊ သုဒ္ဓေ ဥဒရေ အစ္ဆံ အနာဝိလံ ဟုတွာ နိက္ခမတိ။ အထဿ အဝသေသံ ဥဒကံ ပိဋ္ဌိယံ အာသိဉ္စတိ။ တံ ကာဠစမ္မံ ဥပ္ပာဋေတွာ ဂစ္ဆတိ။ တတော တိဏုက္ကာယ လောမာနိ ဈာပေတွာ တိခိဏေန အသိနာ သီသံ ဆိန္ဒတိ။ ပဂ္ဃရဏတံ လောဟိတံ ဘာဇနေန ပဋိဂ္ဂဟေတွာ မံသံ လောဟိတေန မဒ္ဒိတွာ ပစိတွာ ပုတ္တဒါရမဇ္ဈေ နိသိန္နော ခါဒိတွာ သေသံ ဝိက္ကိဏာတိ။ တဿ ဣမိနာဝ နိယာမေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တဿ ပဉ္စပဏ္ဏာသ ဝဿာနိ အတိက္ကန္တာနိ ¶ ။ တထာဂတေ ဓုရဝိဟာရေ ဝသန္တေ ဧကဒိဝသမ္ပိ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိမတ္တေန ပူဇာ ဝါ ကဋစ္ဆုမတ္တံ ဘိက္ခဒါနံ ဝါ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ ပုညံ နာမ နာဟောသိ။ အထဿ သရီရေ ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ ဇီဝန္တဿေဝ ¶ အဝီစိမဟာနိရယသန္တာပေါ ဥပဋ္ဌဟိ။ အဝီစိသန္တာပေါ နာမ ယောဇနသတေ ဌတွာ ဩလောကေန္တဿ အက္ခီနံ ဘိဇ္ဇနသမတ္ထော ပရိဠာဟော ဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘တဿ အယောမယာ ဘူမိ၊ ဇလိတာ တေဇသာယုတာ၊

သမန္တာ ယောဇနသတံ၊ ဖရိတွာ တိဋ္ဌတိ သဗ္ဗဒါ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၂၆၇၊ အ။ နိ။ ၃။၃၆)၊

နာဂသေနတ္ထေရေန ပနဿ ပါကတိကဂ္ဂိသန္တာပတော အဓိမတ္တတာယ အယံ ဥပမာ ဝုတ္တာ – ‘‘ယထာ၊ မဟာရာဇ၊ ကူဋာဂါရမတ္တော ပါသာဏောပိ နေရယိကဂ္ဂိမှိ ပက္ခိတ္တော ခဏေန ဝိလယံ ဂစ္ဆတိ၊ နိဗ္ဗတ္တသတ္တာ ပနေတ္ထ ကမ္မဗလေန ¶ မာတုကုစ္ဆိဂတာ ဝိယ န ဝိလီယန္တီ’’တိ (မိ။ ပ။ ၂။၄။၆)။ တဿ တသ္မိံ သန္တာပေ ဥပဋ္ဌိတေ ကမ္မသရိက္ခကော အာကာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဂေဟမဇ္ဈေယေဝ သူကရရဝံ ရဝိတွာ ဇဏ္ဏုကေဟိ ဝိစရန္တော ပုရတ္ထိမဝတ္ထုမ္ပိ ပစ္ဆိမဝတ္ထုမ္ပိ ဂစ္ဆတိ။ အထဿ ဂေဟမာနုသကာ တံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ မုခံ ပိဒဟန္တိ။ ကမ္မဝိပါကော နာမ န သက္ကာ ကေနစိ ပဋိဗာဟိတုံ။ သော ဝိရဝန္တောဝ ဣတော စိတော စ ဝိစရတိ။ သမန္တာ သတ္တသု ဃရေသု မနုဿာ နိဒ္ဒံ န လဘန္တိ။ မရဏဘယေန တဇ္ဇိတဿ ပန ဗဟိနိက္ခမနံ နိဝါရေတုံ အသက္ကောန္တော သဗ္ဗော ဂေဟဇနော ယထာ အန္တောဌိတော ဗဟိ ဝိစရိတုံ န သက္ကောတိ၊ တထာ ဂေဟဒွါရာနိ ထကေတွာ ဗဟိဂေဟံ ပရိဝါရေတွာ ရက္ခန္တော အစ္ဆတိ။ ဣတရော အန္တောဂေဟေယေဝ နိရယသန္တာပေန ဝိရဝန္တော ဣတော စိတော စ ဝိစရတိ။ ဧဝံ သတ္တဒိဝသာနိ ဝိစရိတွာ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ ကာလံ ကတွာ အဝီစိမဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ အဝီစိမဟာနိရယော ဒေဝဒူတသုတ္တေန (မ။ နိ။ ၃။၂၆၁ အာဒယော၊ အ။ နိ။ ၃။၃၆) ဝဏ္ဏေတဗ္ဗောတိ။

ဘိက္ခူ တဿ ဃရဒွါရေန ဂစ္ဆန္တာ ¶ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ၊ ‘‘သူကရသဒ္ဒေါ’’တိ သညိနော ဟုတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု သန္တိကေ နိသိန္နာ ဧဝမာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ၊ စုန္ဒသူကရိတဿ ဂေဟဒွါရံ ပိဒဟိတွာ သူကရာနံ မာရိယမာနာနံ အဇ္ဇ သတ္တမော ဒိဝသော၊ ဂေဟေ ကာစိ မင်္ဂလကိရိယာ ဘဝိဿတိ မညေ။ ဧတ္တကေ နာမ၊ ဘန္တေ၊ သူကရေ မာရေန္တဿ ဧကမ္ပိ မေတ္တစိတ္တံ ဝါ ကာရုညံ ဝါ နတ္ထိ၊ န ဝတ နော ဧဝရူပေါ ကက္ခဠော ဖရုသော သတ္တော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’’တိ။ သတ္ထာ – ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သော ဣမေ သတ္တဒိဝသေ သူကရေ မာရေတိ၊ ကမ္မသရိက္ခကံ ပနဿ ဝိပါကံ ဥဒပါဒိ၊ ဇီဝန္တဿေဝ အဝီစိမဟာနိရယသန္တာပေါ ဥပဋ္ဌာသိ။ သော တေန သန္တာပေန သတ္တ ဒိဝသာနိ သူကရရဝံ ¶ ရဝန္တော အန္တောနိဝေသနေ ဝိစရိတွာ အဇ္ဇ ကာလံ ကတွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣဓ လောကေ ဧဝံ သောစိတွာ ပုန ဂန္တွာ သောစနဋ္ဌာနေယေဝ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာမ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပမတ္တာ နာမ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ဟောန္တု ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ၊ ဥဘယတ္ထ သောစန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၅။

‘‘ဣဓ သောစတိ ပေစ္စ သောစတိ၊

ပါပကာရီ ဥဘယတ္ထ သောစတိ၊

သော သောစတိ သော ဝိဟညတိ၊

ဒိသွာ ကမ္မကိလိဋ္ဌမတ္တနော’’တိ။

တတ္ထ ¶ ပါပကာရီတိ နာနပ္ပကာရဿ ပါပကမ္မဿ ကာရကော ပုဂ္ဂလော ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏံ၊ ကတံ ပါပ’’န္တိ ဧကံသေနေဝ မရဏသမယေ ဣဓ သောစတိ၊ ဣဒမဿ ကမ္မသောစနံ။ ဝိပါကံ အနုဘဝန္တော ပန ပေစ္စ သောစတိ။ ဣဒမဿ ပရလောကေ ဝိပါကသောစနံ။ ဧဝံ သော ဥဘယတ္ထ သောစတိယေဝ။ တေနေဝ ကာရဏေန ဇီဝမာနောယေဝ သော စုန္ဒသူကရိကောပိ သောစတိ။ ဒိသွာ ကမ္မကိလိဋ္ဌန္တိ ¶ အတ္တနော ကိလိဋ္ဌကမ္မံ ပဿိတွာ နာနပ္ပကာရကံ ဝိလပန္တော ဝိဟညတီတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ ဇာတာတိ။

စုန္ဒသူကရိကဝတ္ထု ဒသမံ။

၁၁။ ဓမ္မိကဥပါသကဝတ္ထု

ဣဓ မောဒတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဓမ္မိကဥပါသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သာဝတ္ထိယံ ကိရ ပဉ္စသတာ ဓမ္မိကဥပါသကာ နာမ အဟေသုံ။ တေသု ဧကေကဿ ပဉ္စ ပဉ္စ ဥပါသကသတာနိ ပရိဝါရာ။ ယော တေသံ ဇေဋ္ဌကော၊ တဿ သတ္တ ပုတ္တာ သတ္တ ဓီတရော။ တေသု ဧကေကဿ ဧကေကာ သလာကယာဂု သလာကဘတ္တံ ပက္ခိကဘတ္တံ နိမန္တနဘတ္တံ ဥပေါသထိကဘတ္တံ အာဂန္တုကဘတ္တံ သင်္ဃဘတ္တံ ဝဿာဝါသိကံ အဟောသိ။ တေပိ သဗ္ဗေဝ အနုဇာတပုတ္တာ နာမ အဟေသုံ။ ဣတိ စုဒ္ဒသန္နံ ပုတ္တာနံ ဘရိယာယ ဥပါသကဿာတိ သောဠသ သလာကယာဂုအာဒီနိ ပဝတ္တန္တိ။ ဣတိ သော သပုတ္တဒါရော သီလဝါ ¶ ကလျာဏဓမ္မော ဒါနသံဝိဘာဂရတော အဟောသိ။ အထဿ အပရဘာဂေ ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ အာယုသင်္ခါရော ပရိဟာယိ။ သော ဓမ္မံ ¶ သောတုကာမော ‘‘အဋ္ဌ ဝါ မေ သောဠသ ဝါ ဘိက္ခူ ပေသေထာ’’တိ သတ္ထု သန္တိကံ ပဟိဏိ။ သတ္ထာ ပေသေသိ။ တေ ဂန္တွာ တဿ မဉ္စံ ပရိဝါရေတွာ ပညတ္တေသု အာသနေသု နိသိန္နာ။ ‘‘ဘန္တေ၊ အယျာနံ မေ ဒဿနံ ဒုလ္လဘံ ဘဝိဿတိ၊ ဒုဗ္ဗလောမှိ၊ ဧကံ မေ သုတ္တံ သဇ္ဈာယထာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကတရံ သုတ္တံ သောတုကာမော ဥပါသကာ’’တိ? ‘‘သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အဝိဇဟိတံ သတိပဋ္ဌာနသုတ္တ’’န္တိ ဝုတ္တေ – ‘‘ဧကာယနော အယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဂ္ဂေါ သတ္တာနံ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ ¶ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ ၁။၁၀၆) သုတ္တန္တံ ပဋ္ဌပေသုံ။ တသ္မိံ ခဏေ ဆဟိ ဒေဝလောကေဟိ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ သဟဿသိန္ဓဝယုတ္တာ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတိကာ ဆ ရထာ အာဂမိံသု။ တေသု ဌိတာ ဒေဝတာ ‘‘အမှာကံ ဒေဝလောကံ နေဿာမ၊ အမှာကံ ဒေဝလောကံ နေဿာမ၊ အမ္ဘော မတ္တိကဘာဇနံ ဘိန္ဒိတွာ သုဝဏ္ဏဘာဇနံ ဂဏှန္တော ဝိယ အမှာကံ ဒေဝလောကေ အဘိရမိတုံ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တာဟိ၊ အမှာကံ ဒေဝလောကေ အဘိရမိတုံ ဣဓ နိဗ္ဗတ္တာဟီ’’တိ ဝဒိံသု။ ဥပါသကော ဓမ္မဿဝနန္တရာယံ အနိစ္ဆန္တော – ‘‘အာဂမေထ အာဂမေထာ’’တိ အာဟ။ ဘိက္ခူ ‘‘အမှေ ဝါရေတီ’’တိ သညာယ တုဏှီ အဟေသုံ။

အထဿ ပုတ္တဓီတရော ‘‘အမှာကံ ပိတာ ပုဗ္ဗေ ဓမ္မဿဝနေန အတိတ္တော အဟောသိ၊ ဣဒါနိ ပန ဘိက္ခူ ပက္ကောသာပေတွာ သဇ္ဈာယံ ကာရေတွာ သယမေဝ ဝါရေတိ၊ မရဏဿ အဘာယနကသတ္တော နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝိရဝိံသု။ ဘိက္ခူ ‘‘ဣဒါနိ အနောကာသော’’တိ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကမိံသု။ ဥပါသကော ထောကံ ဝီတိနာမေတွာ သတိံ ပဋိလဘိတွာ ပုတ္တေ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကသ္မာ ကန္ဒထာ’’တိ? ‘‘တာတ၊ တုမှေ ဘိက္ခူ ပက္ကောသာပေတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တာ သယမေဝ ဝါရယိတ္ထ၊ အထ မယံ ‘မရဏဿ အဘာယနကသတ္တော နာမ နတ္ထီ’တိ ကန္ဒိမှာ’’တိ ¶ ။ ‘‘အယျာ ပန ကုဟိ’’န္တိ? ‘‘‘အနောကာသော’တိ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကန္တာ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘နာဟံ၊ အယျေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အထ ကေန သဒ္ဓိံ ကထေထာ’’တိ။ ‘‘ဆဟိ ဒေဝလောကေဟိ ဒေဝတာ ဆ ရထေ အလင်္ကရိတွာ အာဒါယ အာကာသေ ဌတွာ ‘အမှာဟိ ဒေဝလောကေ အဘိရမ၊ အမှာကံ ဒေဝလောကေ အဘိရမာ’တိ သဒ္ဒံ ကရောန္တိ၊ တာဟိ သဒ္ဓိံ ကထေမီ’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ၊ တာတ၊ ရထာ၊ န မယံ ပဿာမာ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ ပန မယှံ ဂန္ထိတာနိ ပုပ္ဖာနီ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘ကတရော ဒေဝလောကော ရမဏီယော’’တိ? ‘‘သဗ္ဗဗောဓိသတ္တာနံ ဗုဒ္ဓမာတာပိတူနဉ္စ ဝသိတဋ္ဌာနံ တုသိတဘဝနံ ရမဏီယံ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ‘တုသိတဘဝနတော အာဂတရထေ လဂ္ဂတူ’တိ ပုပ္ဖဒါမံ ခိပထာ’’တိ။ တေ ခိပိံသု။ တံ ရထဓုရေ လဂ္ဂိတွာ အာကာသေ ဩလမ္ဗိ။ မဟာဇနော တဒေဝ ပဿတိ၊ ရထံ န ပဿတိ။ ဥပါသကော ‘‘ပဿထေတံ ပုပ္ဖဒါမ’’န္တိ ဝတွာ၊ ‘‘အာမ၊ ပဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ – ‘‘ဧတံ တုသိတဘဝနတော အာဂတရထေ ဩလမ္ဗတိ၊ အဟံ တုသိတဘဝနံ ဂစ္ဆာမိ ¶ ၊ တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထ၊ မမ သန္တိကေ နိဗ္ဗတ္တိတုကာမာ ဟုတွာ မယာ ကတနိယာမေနေဝ ပုညာနိ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ ကာလံ ကတွာ ရထေ ပတိဋ္ဌာသိ။

တာဝဒေဝဿ ¶ တိဂါဝုတပ္ပမာဏော သဋ္ဌိသကဋဘာရာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတော အတ္တဘာဝေါ နိဗ္ဗတ္တိ၊ အစ္ဆရာသဟဿံ ပရိဝါရေသိ၊ ပဉ္စဝီသတိယောဇနိကံ ကနကဝိမာနံ ပါတုရဟောသိ။ တေပိ ဘိက္ခူ ဝိဟာရံ အနုပ္ပတ္တေ သတ္ထာ ပုစ္ဆိ – ‘‘သုတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပါသကေန ဓမ္မဒေသနာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ အန္တရာယေဝ ပန ‘အာဂမေထာ’တိ ဝါရေသိ။ အထဿ ပုတ္တဓီတရော ကန္ဒိံသု ¶ ။ မယံ ‘ဣဒါနိ အနောကာသော’တိ ဥဋ္ဌာယာသနာ နိက္ခန္တာ’’တိ။ ‘‘န သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေသိ၊ ဆဟိ ဒေဝလောကေဟိ ဒေဝတာ ဆ ရထေ အလင်္ကရိတွာ အာဟရိတွာ တံ ဥပါသကံ ပက္ကောသိံသု။ သော ဓမ္မဒေသနာယ အန္တရာယံ အနိစ္ဆန္တော တာဟိ သဒ္ဓိံ ကထေသီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ? ‘‘တုသိတဘဝနေ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣဒါနိ ဣဓ ဉာတိမဇ္ဈေ မောဒမာနော ဝိစရိတွာ ဣဒါနေဝ ဂန္တွာ ပုန မောဒနဋ္ဌာနေယေဝ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ ‘‘အာမ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပမတ္တာ ဟိ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ သဗ္ဗတ္ထ မောဒန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၆။

‘‘ဣဓ မောဒတိ ပေစ္စ မောဒတိ၊

ကတပုညော ဥဘယတ္ထ မောဒတိ၊

သော မောဒတိ သော ပမောဒတိ၊

ဒိသွာ ကမ္မဝိသုဒ္ဓိမတ္တနော’’တိ။

တတ္ထ ကတပုညောတိ နာနပ္ပကာရဿ ကုသလဿ ကာရကော ပုဂ္ဂလော ‘‘အကတံ ဝတ မေ ပါပံ၊ ကတံ မေ ကလျာဏ’’န္တိ ဣဓ ကမ္မမောဒနေန၊ ပေစ္စ ဝိပါကမောဒနေန မောဒတိ။ ဧဝံ ဥဘယတ္ထ မောဒတိ နာမ။ ကမ္မဝိသုဒ္ဓိန္တိ ဓမ္မိကဥပါသကောပိ အတ္တနော ကမ္မဝိသုဒ္ဓိံ ပုညကမ္မသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ ကာလကိရိယတော ပုဗ္ဗေ ဣဓလောကေပိ မောဒတိ၊ ကာလံ ကတွာ ဣဒါနိ ပရလောကေပိ အတိမောဒတိယေဝါတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ ဇာတာတိ။

ဓမ္မိကဥပါသကဝတ္ထု ဧကာဒသမံ။

၁၂။ ဒေဝဒတ္တဝတ္ထု

ဣဓ ¶ ¶ ¶ တပ္ပတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဒေဝဒတ္တဿ ဝတ္ထု ပဗ္ဗဇိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပထဝိပ္ပဝေသနာ ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ဘာသိတာနိ သဗ္ဗာနိ ဇာတကာနိ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထိတံ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပေါ – သတ္ထရိ အနုပိယံ နာမ မလ္လာနံ နိဂမော အတ္ထိ။ တံ နိဿာယ အနုပိယမ္ဗဝနေ ဝိဟရန္တေယေဝ တထာဂတဿ လက္ခဏပဋိဂ္ဂဟဏဒိဝသေယေဝ အသီတိသဟဿေဟိ ဉာတိကုလေဟိ ‘‘ရာဇာ ဝါ ဟောတု၊ ဗုဒ္ဓါ ဝါ၊ ခတ္တိယပရိဝါရောဝ ဝိစရိဿတီ’’တိ အသီတိသဟဿပုတ္တာ ပဋိညာတာ။ တေသု ယေဘုယျေန ပဗ္ဗဇိတေသု ဘဒ္ဒိယံ နာမ ရာဇာနံ၊ အနုရုဒ္ဓံ၊ အာနန္ဒံ၊ ဘဂုံ၊ ကိမိလံ၊ ဒေဝဒတ္တန္တိ ဣမေ ဆ သကျေ အပဗ္ဗဇန္တေ ဒိသွာ၊ ‘‘မယံ အတ္တနော ပုတ္တေ ပဗ္ဗာဇေမ၊ ဣမေ ဆ သကျာ န ဉာတကာ မညေ၊ ကသ္မာ န ပဗ္ဗဇန္တီ’’တိ? ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ အထ ခေါ မဟာနာမော သကျော အနုရုဒ္ဓံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘တာတ၊ အမှာကံ ကုလာ ပဗ္ဗဇိတော နတ္ထိ၊ တွံ ဝါ ပဗ္ဗဇ၊ အဟံ ဝါ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သော ပန သုခုမာလော ဟောတိ သမ္ပန္နဘောဂေါ၊ ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဝစနမ္ပိ တေန န သုတပုဗ္ဗံ။ ဧကဒိဝသဉှိ တေသု ဆသု ခတ္တိယေသု ဂုဠကီဠံ ကီဠန္တေသု အနုရုဒ္ဓါ ပူဝေန ပရာဇိတော ပူဝတ္ထာယ ပဟိဏိ၊ အထဿ မာတာ ပူဝေ သဇ္ဇေတွာ ပဟိဏိ ¶ ။ တေ ခါဒိတွာ ပုန ကီဠိံသု။ ပုနပ္ပုနံ တဿေဝ ပရာဇယော ဟောတိ။ မာတာ ပနဿ ပဟိတေ ပဟိတေ တိက္ခတ္တုံ ပူဝေ ပဟိဏိတွာ စတုတ္ထဝါရေ ‘‘ပူဝါ နတ္ထီ’’တိ ပဟိဏိ။ သော ‘‘နတ္ထီ’’တိ ဝစနဿ အသုကပုဗ္ဗတ္တာ ‘‘ဧသာပေကာ ပူဝဝိကတိ ဘဝိဿတီ’’တိ မညမာနော ‘‘နတ္ထိပူဝံ မေ အာဟရထာ’’တိ ပေသေသိ။ မာတာ ပနဿ ‘‘နတ္ထိပူဝံ ကိရ၊ အယျေ၊ ဒေထာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘မမ ပုတ္တေန ‘နတ္ထီ’တိ ပဒံ န သုတပုဗ္ဗံ၊ ဣမိနာ ပန ဥပါယေန နံ ဧတမတ္ထံ ဇာနာပေဿာမီ’’တိ တုစ္ဆံ သုဝဏ္ဏပါတိံ အညာယ သုဝဏ္ဏပါတိယာ ပဋိကုဇ္ဇိတွာ ပေသေသိ။ နဂရပရိဂ္ဂါဟိကာ ဒေဝတာ စိန္တေသုံ – ‘‘အနုရုဒ္ဓသကျေန အန္နဘာရကာလေ အတ္တနော ဘာဂဘတ္တံ ဥပရိဋ္ဌပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဒတွာ ‘‘‘နတ္ထီ’တိ မေ ဝစနဿ သဝနံ မာ ဟောတု၊ ဘောဇနုပ္ပတ္တိဋ္ဌာနဇာနနံ မာ ‘ဟောတူ’တိ ပတ္ထနာ ကတာ၊ သစာယံ တုစ္ဆပါတိံ ပဿိဿတိ၊ ဒေဝသမာဂမံ ပဝိသိတုံ န လဘိဿာမ၊ သီသမ္ပိ နော သတ္တဓာ ဖလေယျာ’’တိ။ အထ ¶ နံ ပါတိံ ဒိဗ္ဗပူဝေဟိ ပုဏ္ဏံ အကံသု။ ကဿာ ဂုဠမဏ္ဍလေ ဌပေတွာ ဥဂ္ဃာဋိတမတ္တာယ ပူဝဂန္ဓော သကလနဂရေ ဆာဒေတွာ ဌိတော။ ပူဝခဏ္ဍံ မုခေ ဌပိတမတ္တမေဝ သတ္တရသဟရဏီသဟဿာနိ အနုဖရိ။

သော စိန္တေသိ – ‘‘နာဟံ မာတု ပိယော၊ ဧတ္တကံ မေ ကာလံ ဣမံ နတ္ထိပူဝံ ¶ နာမ န ပစိ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ အညံ ပူဝံ နာမ န ခါဒိဿာမီ’’တိ၊ သော ဂေဟံ ဂန္တွာဝ မာတရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အမ္မ ¶ ၊ တုမှာကံ အဟံ ပိယော၊ အပ္ပိယော’’တိ? ‘‘တာတ၊ ဧကက္ခိနော အက္ခိ ဝိယ စ ဟဒယံ ဝိယ စ အတိဝိယ ပိယော မေ အဟောသီ’’တိ။ ‘‘အထ ကသ္မာ ဧတ္တကံ ကာလံ မယှံ နတ္ထိ ပူဝံ န ပစိတ္ထ၊ အမ္မာ’’တိ? သာ စူဠူပဋ္ဌာကံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အတ္ထိ ကိဉ္စိ ပါတိယံ၊ တာတာ’’တိ? ‘‘ပရိပုဏ္ဏာ၊ အယျေ၊ ပါတိ ပူဝေဟိ၊ ဧဝရူပါ ပူဝါ နာမ မေ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ’’တိ အာရောစေသိ။ သာ စိန္တေသိ – ‘‘မယှံ ပုတ္တော ပုညဝါ ကတာဘိနီဟာရော ဘဝိဿတိ၊ ဒေဝတာဟိ ပါတိံ ပူရေတွာ ပူဝါ ပဟိတာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ။ ‘‘အထ နံ ပုတ္တော၊ အမ္မ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယာဟံ အညံ ပူဝံ နာမ န ခါဒိဿာမိ၊ နတ္ထိပူဝမေဝ ပစေယျာသီ’’တိ။ သာပိဿ တတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ပူဝံ ခါဒိတုကာမောမှီ’’တိ ဝုတ္တေ တုစ္ဆပါတိမေဝ အညာယ ပါတိယာ ပဋိကုစ္ဆိတွာ ပေသေသိ။ ယာဝ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသိ၊ တာဝဿ ဒေဝတာဝ ပူဝေ ပဟိဏိံသု။

သော ဧတ္တကမ္ပိ အဇာနန္တော ပဗ္ဗဇ္ဇံ နာမ ကိံ ဇာနိဿတိ? တသ္မာ ‘‘ကာ ဧသာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမာ’’တိ ဘာတရံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဩဟာရိတကေသမဿုနာ ကာသာယနိဝတ္ထေန ကဋ္ဌတ္ထရကေ ဝါ ဗိဒလမဉ္စကေ ဝါ နိပဇ္ဇိတွာ ပိဏ္ဍာယ စရန္တေန ဝိဟရိတဗ္ဗံ။ ဧသာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘာတိက၊ အဟံ သုခုမာလော။ နာဟံ သက္ခိဿာမိ ပဗ္ဗဇိတု’’န္တိ ¶ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ၊ တာတ၊ ကမ္မန္တံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဃရာဝါသံ ဝသ။ န ဟိ သက္ကာ အမှေသု ဧကေန အပဗ္ဗဇိတု’’န္တိ။ အထ နံ ‘‘ကော ဧသ ကမ္မန္တော နာမာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဘတ္တုဋ္ဌာနဋ္ဌာနမ္ပိ အဇာနန္တော ကုလပုတ္တော ကမ္မန္တံ နာမ ကိံ ဇာနိဿတီ’’တိ? ဧကဒိဝသဉှိ တိဏ္ဏံ ခတ္တိယာနံ ကထာ ဥဒပါဒိ – ‘‘ဘတ္တံ နာမ ကုဟိံ ဥဋ္ဌဟတီ’’တိ? ကိမိလော အာဟ – ‘‘ကောဋ္ဌေ ဥဋ္ဌဟတီ’’တိ။ အထ နံ ဘဒ္ဒိယော ‘‘တွံ ဘတ္တဿ ဥဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ န ဇာနာသိ၊ ဘတ္တံ နာမ ဥက္ခလိယံ ဥဋ္ဌဟတီ’’တိ အာဟ။ အနုရုဒ္ဓါ ‘‘တုမှေ ဒွေပိ န ဇာနာထ၊ ဘတ္တံ နာမ ရတနမကုဠာယ သုဝဏ္ဏပါတိယံ ဥဋ္ဌဟတီ’’တိ အာဟ။

တေသု ¶ ကိရ ဧကဒိဝသံ ကိမိလော ကောဋ္ဌတော ဝီဟီ ဩတာရိယမာနေ ဒိသွာ၊ ‘‘ဧတေ ကောဋ္ဌေယေဝ ဇာတာ’’တိ သညီ အဟောသိ။ ဘဒ္ဒိယော ဧကဒိဝသံ ဥက္ခလိတော ဘတ္တံ ဝဍ္ဎိယမာနံ ဒိသွာ ‘‘ဥက္ခလိယညေဝ ဥပ္ပန္န’’န္တိ သညီ အဟောသိ။ အနုရုဒ္ဓေန ပန နေဝ ဝီဟီ ကောဋ္ဋေန္တာ၊ န ဘတ္တံ ပစန္တာ၊ န ဝဍ္ဎေန္တာ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ၊ ဝဍ္ဎေတွာ ပန ပုရတော ဌပိတမေဝ ပဿတိ။ သော ဘုဉ္ဇိတုကာမကာလေ ‘‘ဘတ္တံ ပါတိယံ ဥဋ္ဌဟတီ’’တိ သညမကာသိ။ ဧဝံ တယောပိ တေ ဘတ္တုဋ္ဌာနဋ္ဌာနံ န ဇာနန္တိ။ တေနာယံ ‘‘ကော ဧသ ကမ္မန္တော နာမာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ပဌမံ ခေတ္တံ ကသာပေတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိကံ သံဝစ္ဆရေ သံဝစ္ဆရေ ကတ္တဗ္ဗံ ကိစ္စံ သုတွာ၊ ‘‘ကဒါ ကမ္မန္တာနံ အန္တော ပညာယိဿတိ၊ ကဒါ မယံ အပ္ပောဿုက္ကာ ဘောဂေ ဘုဉ္ဇိဿာမာ’’တိ ဝတွာ ကမ္မန္တာနံ အပရိယန္တတာယ အက္ခာတာယ ‘‘တေန ဟိ တွညေဝ ဃရာဝါသံ ဝသ၊ န မယှံ ဧတေနတ္ထော’’တိ မာတရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ¶ ¶ ၊ ‘‘အနုဇာနာဟိ မံ၊ အမ္မ၊ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တာယ နာနပ္ပကာရေဟိ တိက္ခတ္တုံ ပဋိက္ခိပိတွာ၊ ‘‘သစေ တေ သဟာယကော ဘဒ္ဒိယရာဇာ ပဗ္ဗဇိဿတိ၊ တေန သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ တံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘မမ ခေါ၊ သမ္မ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာ တဝ ပဋိဗဒ္ဓါ’’တိ ဝတွာ တံ နာနပ္ပကာရေဟိ သညာပေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇနတ္ထာယ ပဋိညံ ဂဏှိ။

တတော ဘဒ္ဒိယော သကျရာဇာ အနုရုဒ္ဓါ အာနန္ဒော ဘဂု ကိမိလော ဒေဝဒတ္တောတိ ဣမေ ဆ ခတ္တိယာ ဥပါလိကပ္ပကသတ္တမာ ဒေဝါ ဝိယ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ သတ္တာဟံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တာ ဝိယ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ နိက္ခမိတွာ ပရဝိသယံ ပတွာ ရာဇာဏာယ သေနံ နိဝတ္တာပေတွာ ပရဝိသယံ ဩက္ကမိံသု။ တတ္ထ ဆ ခတ္တိယာ အတ္တနော အတ္တနော အာဘရဏာနိ ဩမုဉ္စိတွာ ဘဏ္ဍိကံ ကတွာ၊ ‘‘ဟန္ဒ ဘဏေ၊ ဥပါလိ၊ နိဝတ္တဿု၊ အလံ တေ ဧတ္တကံ ဇီဝိကာယာ’’တိ တဿ အဒံသု။ သော တေသံ ပါဒမူလေ ပရိဝတ္တိတွာ ပရိဒေဝိတွာ တေသံ အာဏံ အတိက္ကမိတုံ အသက္ကောန္တော ဥဋ္ဌာယ တံ ဂဟေတွာ နိဝတ္တိ။ တေသံ ဒွိဓာ ဇာတကာလေ၊ ဝနံ အာရောဒနပ္ပတ္တံ ဝိယ ပထဝီကမ္ပမာနာကာရပ္ပတ္တာ ဝိယ အဟောသိ။ ဥပါလိ ကပ္ပကောပိ ထောကံ ဂန္တွာ နိဝတ္တိတွာ ‘‘စဏ္ဍာ ခေါ သာကိယာ၊ ‘ဣမိနာ ကုမာရာ နိပ္ပာတိတာ’တိ ဃာတေယျုမ္ပိ မံ။ ဣမေ ဟိ နာမ သကျကုမာရာ ဧဝရူပံ သမ္ပတ္တိံ ပဟာယ ဣမာနိ အနဂ္ဃာနိ အာဘရဏာနိ ခေဠပိဏ္ဍံ ဝိယ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇိဿန္တိ၊ ကိမင်္ဂံ ¶ ¶ ပနာဟ’’န္တိ ဘဏ္ဍိကံ ဩမုဉ္စိတွာ တာနိ အာဘရဏာနိ ရုက္ခေ လဂ္ဂေတွာ ‘‘အတ္ထိကာ ဂဏှန္တူ’’တိ ဝတွာ တေသံ သန္တိကံ ဂန္တွာ တေဟိ ‘‘ကသ္မာ နိဝတ္တောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ အထ နံ တေ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘မယံ၊ ဘန္တေ၊ သာကိယာ နာမ မာနနိဿိတာ၊ အယံ အမှာကံ ဒီဃရတ္တံ ပရိစာရကော၊ ဣမံ ပဌမတရံ ပဗ္ဗာဇေထ၊ မယမဿ အဘိဝါဒနာဒီနိ ကရိဿာမ၊ ဧဝံ နော မာနော နိမ္မာနာယိဿတီ’’တိ ဝတွာ တံ ပဌမတရံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ပစ္ဆာ သယံ ပဗ္ဗဇိံသု။ တေသု အာယသ္မာ ဘဒ္ဒိယော တေနေဝ အန္တရဝဿေန တေဝိဇ္ဇော အဟောသိ။ အာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓါ ဒိဗ္ဗစက္ခုကော ဟုတွာ ပစ္ဆာ မဟာဝိတက္ကသုတ္တံ (အ။ နိ။ ၈။၃၀) သုတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အာယသ္မာ အာနန္ဒော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ဘဂုတ္ထေရော စ ကိမိလတ္ထေရော စ အပရဘာဂေ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ ဒေဝဒတ္တော ပေါထုဇ္ဇနိကံ ဣဒ္ဓိံ ပတ္တော။

အပရဘာဂေ သတ္ထရိ ကောသမ္ဗိယံ ဝိဟရန္တေ သသာဝကသင်္ဃဿ တထာဂတဿ မဟန္တော လာဘသက္ကာရော နိဗ္ဗတ္တိ။ ဝတ္ထဘေသဇ္ဇာဒိဟတ္ထာ မနုဿာ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ‘‘ကုဟိံ သတ္ထာ၊ ကုဟိံ သာရိပုတ္တတ္ထေရော၊ ကုဟိံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော၊ ကုဟိံ မဟာကဿပတ္ထေရော၊ ကုဟိံ ဘဒ္ဒိယတ္ထေရော၊ ကုဟိံ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော၊ ကုဟိံ အာနန္ဒတ္ထေရော၊ ကုဟိံ ဘဂုတ္ထေရော၊ ကုဟိံ ကိမိလတ္ထေရော’’တိ အသီတိမဟာသာဝကာနံ နိသိန္နဋ္ဌာနံ ¶ ဩလောကေန္တာ ဝိစရန္တိ။ ‘‘ဒေဝဒတ္တတ္ထေရော ကုဟိံ နိသိန္နော ဝါ၊ ဌိတော ဝါ’’တိ ပုစ္ဆန္တော နာမ နတ္ထိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘အဟမ္ပိ ဧတေဟိ သဒ္ဓိညေဝ ပဗ္ဗဇိတော၊ ဧတေပိ ခတ္တိယပဗ္ဗဇိတာ၊ အဟမ္ပိ ခတ္တိယပဗ္ဗဇိတော၊ လာဘသက္ကာရဟတ္ထာ ¶ မနုဿာ ဧတေယေဝ ပရိယေသန္တိ၊ မမ နာမံ ဂဟေတာပိ နတ္ထိ။ ကေန နု ခေါ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ ကံ ပသာဒေတွာ မမ လာဘသက္ကာရံ နိဗ္ဗတ္တေယျ’’န္တိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အယံ ခေါ ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော ပဌမဒဿနေနေဝ ဧကာဒသဟိ နဟုတေဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌိတော၊ န သက္ကာ ဧတေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘဝိတုံ၊ ကောသလရညာပိ သဒ္ဓိံ န သက္ကာ ဘဝိတုံ။ အယံ ခေါ ပန ရညော ပုတ္တော အဇာတသတ္တု ကုမာရော ကဿစိ ဂုဏဒေါသေ န ဇာနာတိ၊ ဧတေန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဘဝိဿာမီ’’တိ။ သော ကောသမ္ဗိတော ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ကုမာရကဝဏ္ဏံ အဘိနိမ္မိနိတွာ စတ္တာရော အာသီဝိသေ စတူသု ဟတ္ထပါဒေသု ဧကံ ဂီဝါယ ပိလန္ဓိတွာ ¶ ဧကံ သီသေ စုမ္ဗဋကံ ကတွာ ဧကံ ဧကံသံ ကရိတွာ ဣမာယ အဟိမေခလာယ အာကာသတော ဩရုယှ အဇာတသတ္တုဿ ဥစ္ဆင်္ဂေ နိသီဒိတွာ တေန ဘီတေန ‘‘ကောသိ တွ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ ဒေဝဒတ္တော’’တိ ဝတွာ တဿ ဘယဝိနောဒနတ္ထံ တံ အတ္တဘာဝံ ပဋိသံဟရိတွာ သင်္ဃာဋိပတ္တစီဝရဓရော ပုရတော ဌတွာ တံ ပသာဒေတွာ လာဘသက္ကာရံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ သော လာဘသက္ကာရာဘိဘူတော ‘‘အဟံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပရိဟရိဿာမီ’’တိ ပါပကံ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ သဟ စိတ္တုပ္ပာဒေန ဣဒ္ဓိတော ပရိဟာယိတွာ သတ္ထာရံ ဝေဠုဝနဝိဟာရေ သရာဇိကာယ ပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေန္တံ ဝန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ – ‘‘ဘဂဝါ၊ ဘန္တေ၊ ဧတရဟိ ဇိဏ္ဏော ဝုဍ္ဎော မဟလ္လကော၊ အပ္ပောဿုက္ကော ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရံ အနုယုဉ္ဇတု၊ အဟံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပရိဟရိဿာမိ၊ နိယျာဒေထ မေ ဘိက္ခုသင်္ဃ’’န္တိ ¶ ဝတွာ သတ္ထာရာ ခေဠာသကဝါဒေန အပသာဒေတွာ ပဋိက္ခိတ္တော အနတ္တမနော ဣမံ ပဌမံ တထာဂတေ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ပက္ကာမိ။

အထဿ ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ပကာသနီယကမ္မံ ကာရေသိ။ သော ‘‘ပရိစ္စတ္တော ဒါနိ အဟံ သမဏေန ဂေါတမေန၊ ဣဒါနိဿ အနတ္ထံ ကရိဿာမီ’’တိ အဇာတသတ္တုံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ပုဗ္ဗေ ခေါ၊ ကုမာရ၊ မနုဿာ ဒီဃာယုကာ၊ ဧတရဟိ အပ္ပာယုကာ။ ဌာနံ ခေါ ပနေတံ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယံ တွံ ကုမာရောဝ သမာနော ကာလံ ကရေယျာသိ၊ တေန ဟိ တွံ၊ ကုမာရ၊ ပိတရံ ဟန္တွာ ရာဇာ ဟောဟိ၊ အဟံ ဘဂဝန္တံ ဟန္တွာ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တသ္မိံ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌိတေ တထာဂတဿ ဝဓာယ ပုရိသေ ပယောဇေတွာ တေသု သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ နိဝတ္တေသု သယံ ဂိဇ္ဈကူဋပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိတွာ၊ ‘‘အဟမေဝ သမဏံ ဂေါတမံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေဿာမီ’’တိ သိလံ ပဝိဇ္ဈိတွာ ရုဟိရုပ္ပာဒကကမ္မံ ကတွာ ဣမိနာပိ ဥပါယေန မာရေတုံ အသက္ကောန္တော ပုန နာဠာဂိရိံ ဝိဿဇ္ဇာပေသိ။ တသ္မိံ အာဂစ္ဆန္တေ အာနန္ဒတ္ထေရော အတ္တနော ဇီဝိတံ သတ္ထု ပရိစ္စဇိတွာ ပုရတော အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ နာဂံ ဒမေတွာ နဂရာ နိက္ခမိတွာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ အနေကသဟဿေဟိ ဥပါသကေဟိ အဘိဟဋံ မဟာဒါနံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ တသ္မိံ ¶ ဒိဝသေ သန္နိပတိတာနံ အဋ္ဌာရသကောဋိသင်္ခါတာနံ ရာဇဂဟဝါသီနံ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေတွာ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယေ ဇာတေ ‘‘အဟော အာယသ္မာ အာနန္ဒော မဟာဂုဏော၊ တထာရူပေ နာမ ဟတ္ထိနာဂေ အာဂစ္ဆန္တေ အတ္တနော ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ ¶ ¶ သတ္ထု ပုရတောဝ အဋ္ဌာသီ’’တိ ထေရဿ ဂုဏကထံ သုတွာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ၊ ပုဗ္ဗေပေသ မမတ္ထာယ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဘိက္ခူဟိ ယာစိတော စူဠဟံသ (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၃၃ အာဒယော၊ ၂။၂၁။၁ အာဒယော) – မဟာဟံသ (ဇာ။ ၂။၂၁။၈၉ အာဒယော) – ကက္ကဋကဇာတကာနိ (ဇာ။ ၁။၃။၄၉ အာဒယော) ကထေသိ။ ဒေဝဒတ္တဿာပိ ကမ္မံ နေဝ ပါကဋံ၊ တထာ ရညော မာရာပိတတ္တာ၊ န ဝဓကာနံ ပယောဇိတတ္တာ န သိလာယ ပဝိဒ္ဓတ္တာ ပါကဋံ အဟောသိ၊ ယထာ နာဠာဂိရိဟတ္ထိနော ဝိဿဇ္ဇိတတ္တာ။ တဒါ ဟိ မဟာဇနော ‘‘ရာဇာပိ ဒေဝဒတ္တေနေဝ မာရာပိတော၊ ဝဓကောပိ ပယောဇိတော၊ သိလာပိ အပဝိဒ္ဓါ။ ဣဒါနိ ပန တေန နာဠာဂိရိ ဝိဿဇ္ဇာပိတော၊ ဧဝရူပံ နာမ ပါပကံ ဂဟေတွာ ရာဇာ ဝိစရတီ’’တိ ကောလာဟလမကာသိ။

ရာဇာ မဟာဇနဿ ကထံ သုတွာ ပဉ္စ ထာလိပါကသတာနိ နီဟရာပေတွာ န ပုန တဿူပဋ္ဌာနံ အဂမာသိ၊ နာဂရာပိဿ ကုလံ ဥပဂတဿ ဘိက္ခာမတ္တမ္ပိ န အဒံသု။ သော ပရိဟီနလာဘသက္ကာရော ကောဟညေန ဇီဝိတုကာမော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ ယာစိတွာ ဘဂဝတော ‘‘အလံ၊ ဒေဝဒတ္တ၊ ယော ဣစ္ဆတိ၊ သော အာရညကော ဟောတူ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တော ကဿာဝုသော၊ ဝစနံ သောဘနံ၊ ကိံ တထာဂတဿ ဥဒါဟု မမ၊ အဟဉှိ ဥက္ကဋ္ဌဝသေန ဧဝံ ဝဒါမိ၊ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ၊ ဘိက္ခူ ယာဝဇီဝံ အာရညကာ အဿု၊ ပိဏ္ဍပါတိကာ၊ ပံသုကူလိကာ၊ ရုက္ခမူလိကာ၊ မစ္ဆမံသံ န ခါဒေယျု’’န္တိ။ ‘‘ယော ဒုက္ခာ မုစ္စိတုကာမော၊ သော မယာ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ တဿ ဝစနံ ¶ သုတွာ ဧကစ္စေ နဝကပဗ္ဗဇိတာ မန္ဒဗုဒ္ဓိနော ‘‘ကလျာဏံ ဒေဝဒတ္တော အာဟ၊ ဧတေန သဒ္ဓိံ ဝိစရိဿာမာ’’တိ တေန သဒ္ဓိံ ဧကတော အဟေသုံ။ ဣတိ သော ပဉ္စသတေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ တေဟိ ပဉ္စဟိ ဝတ္ထူဟိ လူခပ္ပသန္နံ ဇနံ သညာပေန္တော ကုလေသု ဝိညာပေတွာ ဝိညာပေတွာ ဘုဉ္ဇန္တော သင်္ဃဘေဒါယ ပရက္ကမိ။ သော ဘဂဝတာ၊ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ၊ ဒေဝဒတ္တ၊ သင်္ဃဘေဒါယ ပရက္ကမသိ စက္ကဘေဒါယာ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘သစ္စံ ဘဂဝါ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ဂရုကော ခေါ၊ ဒေဝဒတ္တ၊ သင်္ဃဘေဒေါ’’တိအာဒီဟိ ဩဝဒိတောပိ သတ္ထု ဝစနံ အနာဒိယိတွာ ပက္ကန္တော အာယသ္မန္တံ အာနန္ဒံ ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တံ ဒိသွာ၊ ‘‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ ဒါနာဟံ၊ အာဝုသော အာနန္ဒ၊ အညတြေဝ ဘဂဝတာ၊ အညတြ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃာ ဥပေါသထံ ကရိဿာမိ၊ သင်္ဃကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ထေရော တမတ္ထံ ဘဂဝတော အာရောစေသိ။ တံ ဝိဒိတွာ သတ္ထာ ဥပ္ပန္နဓမ္မသံဝေဂေါ ဟုတွာ၊ ‘‘ဒေဝဒတ္တော ¶ သဒေဝကဿ လောကဿ အနတ္ထနိဿိတံ အတ္တနော အဝီစိမှိ ပစ္စနကကမ္မံ ကရောတီ’’တိ ဝိတက္ကေတွာ –

‘‘သုကရာနိ ¶ အသာဓူနိ၊ အတ္တနော အဟိတာနိ စ၊

ယံ ဝေ ဟိတဉ္စ သာဓုဉ္စ၊ တံ ဝေ ပရမဒုက္ကရ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၆၃) –

ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ပုန ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –

‘‘သုကရံ သာဓုနာ သာဓု၊ သာဓု ပါပေန ဒုက္ကရံ၊

ပါပံ ပါပေန သုကရံ၊ ပါပမရိယေဟိ ဒုက္ကရ’’န္တိ။ (ဥဒါ။ ၄၈၊ စူဠဝ။ ၃၄၃)၊

အထ ခေါ ဒေဝဒတ္တော ဥပေါသထဒိဝသေ အတ္တနော ပရိသာယ သဒ္ဓိံ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ၊ ‘‘ယဿိမာနိ ပဉ္စ ဝတ္ထူနိ ခမန္တိ ¶ ၊ သော သလာကံ ဂဏှတူ’’တိ ဝတွာ ပဉ္စသတေဟိ ဝဇ္ဇိပုတ္တကေဟိ နဝကေဟိ အပ္ပကတညူဟိ သလာကာယ ဂဟိတာယ သင်္ဃံ ဘိန္ဒိတွာ တေ ဘိက္ခူ အာဒါယ ဂယာသီသံ အဂမာသိ။ တဿ တတ္ထ ဂတဘာဝံ သုတွာ သတ္ထာ တေသံ ဘိက္ခူနံ အာနယနတ္ထာယ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကေ ပေသေသိ။ တေ တတ္ထ ဂန္တွာ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယာနုသာသနိယာ စေဝ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယာနုသာသနိယာ စ အနုသာသန္တာ တေ အမတံ ပါယေတွာ အာဒါယ အာကာသေန အာဂမိံသု။ ကောကာလိကောပိ ခေါ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ၊ အာဝုသော ဒေဝဒတ္တ၊ နီတာ တေ ဘိက္ခူ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေဟိ၊ နနု တွံ မယာ ဝုတ္တော ‘မာ၊ အာဝုသော၊ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေ ဝိဿာသီ’တိ။ ပါပိစ္ဆာ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာ၊ ပါပိကာနံ ဣစ္ဆာနံ ဝသံ ဂတာ’’တိ ဝတွာ ဇဏ္ဏုကေန ဟဒယမဇ္ဈေ ပဟရိ၊ တဿ တတ္ထေဝ ဥဏှံ လောဟိတံ မုခတော ဥဂ္ဂဉ္ဆိ။ အာယသ္မန္တံ ပန သာရိပုတ္တံ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတံ အာကာသေန အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ၊ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ဂမနကာလေ အတ္တဒုတိယော ဂတော၊ ဣဒါနိ မဟာပရိဝါရော အာဂစ္ဆန္တော သောဘတီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ သာရိပုတ္တော သောဘတိ၊ ပုဗ္ဗေ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တကာလေပိ မယှံ ပုတ္တော မမ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တော သောဘိယေဝါ’’တိ ဝတွာ –

‘‘ဟောတိ သီလဝတံ အတ္ထော၊ ပဋိသန္ထာရဝုတ္တိနံ၊

လက္ခဏံ ပဿ အာယန္တံ၊ ဉာတိသင်္ဃပုရက္ခတံ၊

အထ ပဿသိမံ ကာဠံ၊ သုဝိဟီနံဝ ဉာတိဘီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၁) –

ဣဒံ ¶ ¶ ဇာတကံ ကထေသိ။ ပုန ဘိက္ခူဟိ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဒေဝဒတ္တော ကိရ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကေ ဥဘောသု ပဿေသု နိသီဒါပေတွာ ‘ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမီ’တိ တုမှာကံ အနုကိရိယံ ကရောတီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘န ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ၊ ပုဗ္ဗေပေသ မမ အနုကိရိယံ ကာတုံ ဝါယမိ၊ န ပန သက္ခီ’’တိ ဝတွာ –

‘‘အပိ ဝီရက ပဿေသိ၊ သကုဏံ မဉ္ဇုဘာဏကံ၊

မယူရဂီဝသင်္ကာသံ၊ ပတိံ မယှံ သဝိဋ္ဌကံ။

‘‘ဥဒကထလစရဿ ပက္ခိနော၊

နိစ္စံ အာမကမစ္ဆဘောဇိနော၊

တဿာနုကရံ သဝိဋ္ဌကော၊

သေဝါလေ ပလိဂုဏ္ဌိတော မတော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၀၇-၁၀၈) –

အာဒိနာ ဇာတကံ ဝတွာ အပရာပရေသုပိ ဒိဝသေသု တထာနုရူပမေဝ ကထံ အာရဗ္ဘ –

‘‘အစာရိ ဝတာယံ ဝိတုဒံ ဝနာနိ၊

ကဋ္ဌင်္ဂရုက္ခေသု အသာရကေသု၊

အထာသဒါ ခဒိရံ ဇာတသာရံ၊

ယတ္ထဗ္ဘိဒါ ဂရုဠော ဥတ္တမင်္ဂ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၂၀)၊

‘‘လသီ ¶ စ တေ နိပ္ဖလိကာ၊ မတ္ထကော စ ပဒါလိတော၊

သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ၊ အဇ္ဇ ခေါ တွံ ဝိရောစသီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၄၃) –

ဧဝမာဒီနိ ဇာတကာနိ ကထေသိ။ ပုန ‘‘အကတညူ ဒေဝဒတ္တော’’တိ ကထံ အာရဗ္ဘ –

‘‘အကရမှသ တေ ကိစ္စံ၊ ယံ ဗလံ အဟုဝမှသေ၊

မိဂရာဇ နမော တျတ္ထု၊ အပိ ကိဉ္စိ လဘာမသေ။

‘‘မမ လောဟိတဘက္ခဿ၊ နိစ္စံ လုဒ္ဒါနိ ကုဗ္ဗတော၊

ဒန္တန္တရဂတော သန္တော၊ တံ ဗဟုံ ယမ္ပိ ဇီဝသီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၂၉-၃၀) –

အာဒီနိ ¶ ဇာတကာနိ ကထေသိ။ ပုန ဝဓာယ ပရိသက္ကနမဿ အာရဗ္ဘ –

‘‘ဉာတမေတံ ကုရုင်္ဂဿ၊ ယံ တွံ သေပဏ္ဏိ သိယျသိ၊

အညံ သေပဏ္ဏိ ဂစ္ဆာမိ၊ န မေ တေ ရုစ္စတေ ဖလ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၂၁) –

အာဒီနိ ¶ ဇာတကာနိ ကထေသိ။ ပုနဒိဝသေ ‘‘ဥဘတော ပရိဟီနော ဒေဝဒတ္တော လာဘသက္ကာရတော စ သာမညတော စာ’’တိ ကထာသု ပဝတ္တမာနာသု ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ ဒေဝဒတ္တော ပရိဟီနော၊ ပုဗ္ဗေပေသ ပရိဟီနောယေဝါ’’တိ ဝတွာ –

‘‘အက္ခီ ¶ ဘိန္နာ ပဋော နဋ္ဌော၊ သခိဂေဟေ စ ဘဏ္ဍနံ၊

ဥဘတော ပဒုဋ္ဌာ ကမ္မန္တာ၊ ဥဒကမှိ ထလမှိ စာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၃၉) –

အာဒီနိ ဇာတကာနိ ကထေသိ။ ဧဝံ ရာဇဂဟေ ဝိဟရန္တောဝ ဒေဝဒတ္တံ အာရဗ္ဘ ဗဟူနိ ဇာတကာနိ ကထေတွာ ရာဇဂဟတော သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ဇေတဝနေ ဝိဟာရေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ ဒေဝဒတ္တောပိ ခေါ နဝ မာသေ ဂိလာနော ပစ္ဆိမေ ကာလေ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမော ဟုတွာ အတ္တနော သာဝကေ အာဟ – ‘‘အဟံ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမော၊ တံ မေ ဒဿေထာ’’တိ။ ‘‘တွံ သမတ္ထကာလေ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ ဝေရီ ဟုတွာ အစရိ၊ န မယံ တတ္ထ နေဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘မာ မံ နာသေထ၊ မယာ သတ္ထရိ အာဃာတော ကတော၊ သတ္ထု ပန မယိ ကေသဂ္ဂမတ္တောပိ အာဃာတော နတ္ထိ’’။ သော ဟိ ဘဂဝါ –

‘‘ဝဓကေ ဒေဝဒတ္တမှိ၊ စောရေ အင်္ဂုလိမာလကေ၊

ဓနပါလေ ရာဟုလေ စ၊ သဗ္ဗတ္ထ သမမာနသော’’တိ။ (အပ။ ထေရ ၁။၁။၅၈၅၊ မိ။ ပ။ ၆။၆။၅) –

‘‘ဒဿေထ မေ ဘဂဝန္တ’’န္တိ ပုနပ္ပုနံ ယာစိ။ အထ နံ တေ မဉ္စကေနာဒါယ နိက္ခမိံသု။ တဿ အာဂမနံ သုတွာ ဘိက္ခူ သတ္ထု အာရောစေသုံ – ‘‘ဘန္တေ၊ ဒေဝဒတ္တော ကိရ တုမှာကံ ဒဿနတ္ထာယ အာဂစ္ဆတီ’’တိ။ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သော တေနတ္တဘာဝေန မံ ပဿိတုံ လဘိဿတီ’’တိ။ ဒေဝဒတ္တော ကိရ ပဉ္စန္နံ ဝတ္ထူနံ အာယာစိတကာလတော ပဋ္ဌာယ ပုန ဗုဒ္ဓံ ဒဋ္ဌုံ န လဘတိ၊ အယံ ¶ ဓမ္မတာ။ ‘‘အသုကဋ္ဌာနဉ္စ အသုကဋ္ဌာနဉ္စ အာဂတော၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ယံ ဣစ္ဆတိ၊ တံ ကရောတု၊ န သော မံ ပဿိတုံ လဘိဿတီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣတော ယောဇနမတ္တံ အာဂတော၊ အဍ္ဎယောဇနံ၊ ဂါဝုတံ၊ ဇေတဝနပေါက္ခရဏီသမီပံ အာဂတော၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သစေပိ အန္တောဇေတဝနံ ပဝိသတိ၊ နေဝ မံ ပဿိတုံ ¶ လဘိဿတီ’’တိ။ ဒေဝဒတ္တံ ဂဟေတွာ အာဂတာ ဇေတဝနပေါက္ခရဏီတီရေ မဉ္စံ ဩတာရေတွာ ပေါက္ခရဏိံ နှာယိတုံ ဩတရိံသု။ ဒေဝဒတ္တောပိ ခေါ မဉ္စတော ဝုဋ္ဌာယ ဥဘော ပါဒေ ဘူမိယံ ဌပေတွာ နိသီဒိ။ ပါဒါ ပထဝိံ ပဝိသိံသု ¶ ။ သော အနုက္ကမေန ယာဝ ဂေါပ္ဖကာ၊ ယာဝ ဇဏ္ဏုကာ၊ ယာဝ ကဋိတော၊ ယာဝ ထနတော၊ ယာဝ ဂီဝတော ပဝိသိတွာ ဟနုကဋ္ဌိကဿ ဘူမိယံ ပဝိဋ္ဌကာလေ –

‘‘ဣမေဟိ အဋ္ဌီဟိ တမဂ္ဂပုဂ္ဂလံ၊

ဒေဝါတိဒေဝံ နရဒမ္မသာရထိံ၊

သမန္တစက္ခုံ သတပုညလက္ခဏံ၊

ပါဏေဟိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဥပေမီ’’တိ။ (မိ။ ပ။ ၄။၁။၃) –

ဣမံ ဂါထမာဟ။ ဣဒံ ကိရ ဌာနံ ဒိသွာ တထာဂတော ဒေဝဒတ္တံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သစေ ဟိ န သော ပဗ္ဗဇိဿ၊ ဂိဟီ ဟုတွာ ကမ္မဉ္စ ဘာရိယံ အကရိဿ၊ အာယတိံ ဘဝနိဿရဏပစ္စယံ ကာတုံ န သက္ခိဿ၊ ပဗ္ဗဇိတွာ စ ပန ကိဉ္စာပိ ကမ္မံ ဘာရိယံ ကရိဿတိ၊ အာယတိံ ဘဝနိဿရဏပစ္စယံ ကာတုံ ¶ သက္ခိဿတီတိ တံ သတ္ထာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သော ဟိ ဣတော သတသဟဿကပ္ပမတ္ထကေ အဋ္ဌိဿရော နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတိ၊ သော ပထဝိံ ပဝိသိတွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ နိစ္စလေ ဗုဒ္ဓေ အပရဇ္ဈဘာဝေန ပန နိစ္စလောဝ ဟုတွာ ပစ္စတူတိ ယောဇနသတိကေ အန္တော အဝီစိမှိ ယောဇနသတုဗ္ဗေဓမေဝဿ သရီရံ နိဗ္ဗတ္တိ။ သီသံ ယာဝ ကဏ္ဏသက္ခလိတော ဥပရိ အယကပလ္လံ ပါဝိသိ၊ ပါဒါ ယာဝ ဂေါပ္ဖကာ ဟေဋ္ဌာ အယပထဝိယံ ပဝိဋ္ဌာ၊ မဟာတာလက္ခန္ဓပရိမာဏံ အယသူလံ ပစ္ဆိမဘိတ္တိတော နိက္ခမိတွာ ပိဋ္ဌိမဇ္ဈံ ဘိန္ဒိတွာ ဥရေန နိက္ခမိတွာ ပုရိမဘိတ္တိံ ပါဝိသိ၊ အပရံ ဒက္ခိဏဘိတ္တိတော နိက္ခမိတွာ ဒက္ခိဏပဿံ ဘိန္ဒိတွာ ဝါမပဿေန နိက္ခမိတွာ ဥတ္တရဘိတ္တိံ ပါဝိသိ၊ အပရံ ဥပရိ ကပလ္လတော နိက္ခမိတွာ မတ္ထကံ ဘိန္ဒိတွာ အဓောဘာဂေန နိက္ခမိတွာ အယပထဝိံ ပါဝိသိ။ ဧဝံ သော တတ္ထ နိစ္စလောဝ ပစ္စိ။

ဘိက္ခူ ‘‘ဧတ္တကံ ဌာနံ ဒေဝဒတ္တော အာဂစ္ဆန္တော သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုံ အလဘိတွာဝ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌော’’တိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေဝဒတ္တော ဣဒါနေဝ မယိ အပရဇ္ဈိတွာ ပထဝိံ ပါဝိသိ၊ ပုဗ္ဗေပိ ပဝိဋ္ဌောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဟတ္ထိရာဇကာလေ မဂ္ဂမူဠှံ ပုရိသံ သမဿာသေတွာ အတ္တနော ပိဋ္ဌိံ အာရောပေတွာ ခေမန္တံ ပါပိတဿ ပုန တိက္ခတ္တုံ အာဂန္တွာ အဂ္ဂဋ္ဌာနေ မဇ္ဈိမဋ္ဌာနေ ¶ မူလေဟိ ဧဝံ ဒန္တေ ဆိန္ဒိတွာ တတိယဝါရေ မဟာပုရိသဿ စက္ခုပထံ အတိက္ကမန္တဿ တဿ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌဘာဝံ ဒီပေတုံ –

‘‘အကတညုဿ ¶ ¶ ပေါသဿ၊ နိစ္စံ ဝိဝရဒဿိနော၊

သဗ္ဗံ စေ ပထဝိံ ဒဇ္ဇာ၊ နေဝ နံ အဘိရာဓယေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၇၂၊ ၁။၉။၁၀၇) –

ဣဒံ ဇာတကံ ကထေတွာ ပုနပိ တထေဝ ကထာယ သမုဋ္ဌိတာယ ခန္တိဝါဒိဘူတေ အတ္တနိ အပရဇ္ဈိတွာ ကလာဗုရာဇဘူတဿ တဿ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌဘာဝံ ဒီပေတုံ ခန္တိဝါဒိဇာတကဉ္စ (ဇာ။ ၁။၄။၄၉ အာဒယော)၊ စူဠဓမ္မပါလဘူတေ အတ္တနိ အပရဇ္ဈိတွာ မဟာပတာပရာဇဘူတဿ တဿ ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌဘာဝံ ဒီပေတုံ စူဠဓမ္မပါလဇာတကဉ္စ (ဇာ။ ၁။၅။၄၄ အာဒယော) ကထေသိ။

ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌေ ပန ဒေဝဒတ္တေ မဟာဇနော ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဓဇပဋာကကဒလိယော ဥဿာပေတွာ ပုဏ္ဏဃဋေ ဌပေတွာ ‘‘လာဘာ ဝတ နော’’တိ မဟန္တံ ဆဏံ အနုဘောတိ။ တမတ္ထံ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ ဘဂဝါ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ ဒေဝဒတ္တေ မတေ မဟာဇနော တုဿတိ၊ ပုဗ္ဗေပိ တုဿိယေဝါ’’တိ ဝတွာ သဗ္ဗဇနဿ အပ္ပိယေ စဏ္ဍေ ဖရုသေ ဗာရာဏသိယံ ပိင်္ဂလရညေ နာမ မတေ မဟာဇနဿ တုဋ္ဌဘာဝံ ဒီပေတုံ –

‘‘သဗ္ဗော ဇနော ဟိံသိတော ပိင်္ဂလေန၊

တသ္မိံ မတေ ပစ္စယာ ဝေဒယန္တိ၊

ပိယော နု တေ အာသိ အကဏှနေတ္တော၊

ကသ္မာ တုဝံ ရောဒသိ ဒွါရပါလ။

‘‘န ¶ မေ ပိယော အာသိ အကဏှနေတ္တော၊

ဘာယာမိ ပစ္စာဂမနာယ တဿ၊

ဣတော ဂတော ဟိံသေယျ မစ္စုရာဇံ၊

သော ဟိံသိတော အာနေယျ ပုန ဣဓာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၇၉-၁၈၀) –

ဣဒံ ပိင်္ဂလဇာတကံ ကထေသိ။ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ဣဒါနိ၊ ဘန္တေ၊ ဒေဝဒတ္တော ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ? ‘‘အဝီစိမဟာနိရယေ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣဓ တပ္ပန္တော ဝိစရိတွာ ပုန ဂန္တွာ တပ္ပနဋ္ဌာနေယေဝ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ ‘‘အာမ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ ဟောန္တု ဂဟဋ္ဌာ ဝါ၊ ပမာဒဝိဟာရိနော ဥဘယတ္ထ တပ္ပန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၇။

‘‘ဣဓ ¶ ¶ တပ္ပတိ ပေစ္စ တပ္ပတိ၊ ပါပကာရီ ဥဘယတ္ထ တပ္ပတိ၊

ပါပံ မေ ကတန္တိ တပ္ပတိ၊ ဘိယျော တပ္ပတိ ဒုဂ္ဂတိံ ဂတော’’တိ။

တတ္ထ ဣဓ တပ္ပတီတိ ဣဓ ကမ္မတပ္ပနေန ဒေါမနဿမတ္တေန တပ္ပတိ။ ပေစ္စာတိ ပရလောကေ ပန ဝိပါကတပ္ပနေန အတိဒါရုဏေန အပါယဒုက္ခေန တပ္ပတိ။ ပါပကာရီတိ နာနပ္ပကာရဿ ပါပဿ ကတ္တာ။ ဥဘယတ္ထာတိ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန တပ္ပနေန ဥဘယတ္ထ တပ္ပတိ နာမ။ ပါပံ မေတိ သော ဟိ ကမ္မတပ္ပနေန ကပ္ပန္တော ‘‘ပါပံ မေ ကတ’’န္တိ တပ္ပတိ။ တံ အပ္ပမတ္တကံ တပ္ပနံ၊ ဝိပါကတပ္ပနေန ပန တပ္ပန္တော ဘိယျော တပ္ပတိ ဒုဂ္ဂတိံ ဂတော အတိဖရုသေန တပ္ပနေန အတိဝိယ တပ္ပတီတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဇာတာတိ။

ဒေဝဒတ္တဝတ္ထု ဒွါဒသမံ။

၁၃။ သုမနာဒေဝီဝတ္ထု

ဣဓ ¶ နန္ဒတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သုမနာဒေဝိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သာဝတ္ထိယဉှိ ဒေဝသိကံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ ဂေဟေ ဒွေ ဘိက္ခူသဟဿာနိ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ တထာ ဝိသာခါယ မဟာဥပါသိကာယ။ သာဝတ္ထိယံ ယော ယော ဒါနံ ဒါတုကာမော ဟောတိ၊ သော သော တေသံ ဥဘိန္နံ ဩကာသံ လဘိတွာဝ ကရောတိ။ ကိံ ကာရဏာ? ‘‘တုမှာကံ ဒါနဂ္ဂံ အနာထပိဏ္ဍိကော ဝါ ဝိသာခါ ဝါ အာဂတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘နာဂတာ’’တိ ဝုတ္တေ သတသဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကတဒါနမ္ပိ ‘‘ကိံ ဒါနံ နာမေတ’’န္တိ ဂရဟန္တိ။ ဥဘောပိ ဟိ တေ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ရုစိဉ္စ အနုစ္ဆဝိကကိစ္စာနိ စ အတိဝိယ ဇာနန္တိ၊ တေသု ဝိစာရေန္တေသု ဘိက္ခူ စိတ္တရူပံ ဘုဉ္ဇန္တိ။ တသ္မာ သဗ္ဗေ ဒါနံ ဒါတုကာမာ တေ ဂဟေတွာဝ ဂစ္ဆန္တိ။ ဣတိ တေ အတ္တနော အတ္တနော ဃရေ ဘိက္ခူ ပရိဝိသိတုံ န လဘန္တိ။ တတော ဝိသာခါ၊ ‘‘ကော နု ခေါ မမ ဌာနေ ဌတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပရိဝိသိဿတီ’’တိ ဥပဓာရေန္တီ ပုတ္တဿ ဓီတရံ ဒိသွာ တံ အတ္တနော ဌာနေ ဌပေသိ။ သာ တဿာ နိဝေသနေ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပရိဝိသတိ။ အနာထပိဏ္ဍိကောပိ မဟာသုဘဒ္ဒံ နာမ ဇေဋ္ဌဓီတရံ ဌပေသိ။ သာ ဘိက္ခူနံ ¶ ဝေယျာဝစ္စံ ကရောန္တီ ဓမ္မံ သုဏန္တီ သောတာပန္နာ ဟုတွာ ပတိကုလံ အဂမာသိ။ တတော စူဠသုဘဒ္ဒံ ဌပေသိ။ သာပိ တထေဝ ကရောန္တီ သောတာပန္နာ ဟုတွာ ပတိကုလံ ဂတာ။ အထ သုမနဒေဝိံ နာမ ကနိဋ္ဌဓီတရံ ဌပေသိ။ သာ ပန ဓမ္မံ သုတွာ သကဒါဂါမိဖလံ ပတွာ ကုမာရိကာဝ ဟုတွာ တထာရူပေန ¶ အဖာသုကေန အာတုရာ အာဟာရုပစ္ဆေဒံ ကတွာ ¶ ပိတရံ ဒဋ္ဌုကာမာ ဟုတွာ ပက္ကောသာပေသိ။ သော ဧကသ္မိံ ဒါနဂ္ဂေ တဿာ သာသနံ သုတွာဝ အာဂန္တွာ၊ ‘‘ကိံ၊ အမ္မ သုမနေ’’တိ အာဟ။ သာပိ နံ အာဟ – ‘‘ကိံ၊ တာတ ကနိဋ္ဌဘာတိကာ’’တိ? ‘‘ဝိလပသိ အမ္မာ’’တိ? ‘‘န ဝိလပါမိ၊ ကနိဋ္ဌဘာတိကာ’’တိ။ ‘‘ဘာယသိ၊ အမ္မာ’’တိ? ‘‘န ဘာယာမိ၊ ကနိဋ္ဌဘာတိကာ’’တိ။ ဧတ္တကံ ဝတွာယေဝ ပန သာ ကာလမကာသိ။ သော သောတာပန္နောပိ သမာနော သေဋ္ဌိဓီတရိ ဥပ္ပန္နသောကံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ဓီတု သရီရကိစ္စံ ကာရေတွာ ရောဒန္တော သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ကိံ၊ ဂဟပတိ၊ ဒုက္ခီ ဒုမ္မနော အဿုမုခေါ ရောဒမာနော အာဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဓီတာ မေ၊ ဘန္တေ၊ သုမနဒေဝီ ကာလကတာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အထ ကသ္မာ သောစသိ၊ နနု သဗ္ဗေသံ ဧကံသိကံ မရဏ’’န္တိ? ‘‘ဇာနာမေတံ၊ ဘန္တေ၊ ဧဝရူပါ နာမ မေ ဟိရိဩတ္တပ္ပသမ္ပန္နာ ဓီတာ၊ သာ မရဏကာလေ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တီ ဝိလပမာနာ မတာ၊ တေန မေ အနပ္ပကံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တာယ ကထိတံ မဟာသေဋ္ဌီ’’တိ? ‘‘အဟံ တံ၊ ဘန္တေ၊ ‘အမ္မ၊ သုမနေ’တိ အာမန္တေသိံ။ အထ မံ အာဟ – ‘ကိံ၊ တာတ၊ ကနိဋ္ဌဘာတိကာ’တိ? ‘ဝိလပသိ၊ အမ္မာ’တိ? ‘န ဝိလပါမိ၊ ကနိဋ္ဌဘာတိကာ’တိ။ ‘ဘာယသိ၊ အမ္မာ’တိ? ‘န ဘာယာမိ ကနိဋ္ဌဘာတိကာ’တိ။ ဧတ္တကံ ဝတွာ ကာလမကာသီ’’တိ။ အထ နံ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘န တေ မဟာသေဋ္ဌိ ဓီတာ ဝိလပတီ’’တိ။ ‘‘အထ ကသ္မာ ဘန္တေ ဧဝမာဟာ’’တိ? ‘‘ကနိဋ္ဌတ္တာယေဝ ¶ ။ ဓီတာ ဟိ တေ၊ ဂဟပတိ၊ မဂ္ဂဖလေဟိ တယာ မဟလ္လိကာ။ တွဉှိ သောတာပန္နော၊ ဓီတာ ပန တေ သကဒါဂါမိနီ။ သာ မဂ္ဂဖလေဟိ တယာ မဟလ္လိကတ္တာ တံ ဧဝမာဟာ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဧဝံ၊ ဂဟပတီ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တာ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘တုသိတဘဝနေ၊ ဂဟပတီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ မမ ဓီတာ ဣဓ ဉာတကာနံ အန္တရေ နန္ဒမာနာ ဝိစရိတွာ ဣတော ဂန္တွာပိ နန္ဒနဋ္ဌာနေယေဝ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘အာမ၊ ဂဟပတိ၊ အပ္ပမတ္တာ နာမ ဂဟဋ္ဌာ ဝါ ပဗ္ဗဇိတာ ဝါ ဣဓ လောကေ စ ပရလောကေ စ နန္ဒန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၈။

‘‘ဣဓ ¶ နန္ဒတိ ပေစ္စ နန္ဒတိ၊ ကတပုညော ဥဘယတ္ထ နန္ဒတိ၊

ပုညံ မေ ကတန္တိ နန္ဒတိ၊ ဘိယျော နန္ဒတိ သုဂ္ဂတိံ ဂတော’’တိ။

တတ္ထ ဣဓာတိ ဣဓ လောကေ ကမ္မနန္ဒနေန နန္ဒတိ။ ပေစ္စာတိ ပရလောကေ ဝိပါကနန္ဒနေန နန္ဒတိ။ ကတပုညောတိ နာနပ္ပကာရဿ ပုညဿ ကတ္တာ။ ဥဘယတ္ထာတိ ဣဓ ‘‘ကတံ မေ ကုသလံ၊ အကတံ မေ ပါပ’’န္တိ နန္ဒတိ၊ ပရတ္ထ ဝိပါကံ အနုဘဝန္တော နန္ဒတိ။ ပုညံ မေတိ ဣဓ နန္ဒန္တော ပန ‘‘ပုညံ မေ ကတ’’န္တိ သောမနဿမတ္တေနေဝ ကမ္မနန္ဒနံ ဥပါဒါယ နန္ဒတိ။ ဘိယျောတိ ဝိပါကနန္ဒနေန ပန သုဂတိံ ဂတော သတ္တပညာသဝဿကောဋိယော သဋ္ဌိဝဿသတသဟဿာနိ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တော တုသိတပုရေ အတိဝိယ နန္ဒတီတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ¶ ¶ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ ဇာတာတိ။

သုမနာဒေဝီဝတ္ထု တေရသမံ။

၁၄။ ဒွေသဟာယကဘိက္ခုဝတ္ထု

ဗဟုမ္ပိ စေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒွေ သဟာယကေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သာဝတ္ထိဝါသိနော ဟိ ဒွေ ကုလပုတ္တာ သဟာယကာ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ကာမေ ပဟာယ သာသနေ ဥရံ ဒတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ ပဉ္စ ဝဿာနိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကေ ဝသိတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ သာသနေ ဓုရံ ပုစ္ဆိတွာ ဝိပဿနာဓုရဉ္စ ဂန္ထဓုရဉ္စ ဝိတ္ထာရတော သုတွာ ဧကော တာဝ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ မဟလ္လကကာလေ ပဗ္ဗဇိတော န သက္ခိဿာမိ ဂန္ထဓုရံ ပူရေတုံ၊ ဝိပဿနာဓုရံ ပန ပူရေဿာမီ’’တိ ယာဝ အရဟတ္တာ ဝိပဿနာဓုရံ ကထာပေတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ဣတရော ပန ‘‘အဟံ ဂန္ထဓုရံ ပူရေဿာမီ’’တိ အနုက္ကမေန တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဂတဂတဋ္ဌာနေ ဓမ္မံ ကထေတိ၊ သရဘညံ ဘဏတိ၊ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ဓမ္မံ ဝါစေန္တော ဝိစရတိ။ အဋ္ဌာရသန္နံ မဟာဂဏာနံ အာစရိယော အဟောသိ။ ဘိက္ခူ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ¶ ဣတရဿ ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တဿ ဩဝါဒေ ဌတွာ အရဟတ္တံ ပတွာ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမမှာ’’တိ ¶ ဝဒန္တိ။ ထေရော ‘‘ဂစ္ဆထ၊ အာဝုသော၊ မမ ဝစနေန သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ အသီတိ မဟာထေရေ ဝန္ဒထ၊ သဟာယကတ္ထေရမ္ပိ မေ ‘အမှာကံ အာစရိယော တုမှေ ဝန္ဒတီ’တိ ဝဒထာ’’တိ ပေသေတိ။ တေ ဘိက္ခူ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ သတ္ထာရဉ္စေဝ အသီတိ မဟာထေရေ စ ဝန္ဒိတွာ ဂန္ထိကတ္ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အမှာကံ အာစရိယော တုမှေ ဝန္ဒတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣတရေန စ ‘‘ကော နာမ သော’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘တုမှာကံ သဟာယကဘိက္ခု၊ ဘန္တေ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ ထေရေ ပုနပ္ပုနံ သာသနံ ပဟိဏန္တေ သော ဘိက္ခု ထောကံ ကာလံ သဟိတွာ အပရဘာဂေ သဟိတုံ အသက္ကောန္တော ‘‘အမှာကံ အာစရိယော တုမှေ ဝန္ဒတီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ကော ဧသော’’တိ ဝတွာ ‘‘တုမှာကံ သဟာယကဘိက္ခူ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ကိံ ပန တုမှေဟိ တဿ သန္တိကေ ဥဂ္ဂဟိတံ၊ ကိံ ဒီဃနိကာယာဒီသု အညတရော နိကာယော၊ ကိံ တီသု ပိဋကေသု ဧကံ ပိဋက’’န္တိ ဝတွာ ‘‘စတုပ္ပဒိကမ္ပိ ဂါထံ န ဇာနာတိ၊ ပံသုကူလံ ဂဟေတွာ ပဗ္ဗဇိတကာလေယေဝ အရညံ ပဝိဋ္ဌော၊ ဗဟူ ဝတ အန္တေဝါသိကေ လဘိ၊ တဿ အာဂတကာလေ မယာ ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေသိ။

အထ အပရဘာဂေ ထေရော သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုံ အာဂတော။ သဟာယကဿ ထေရဿ သန္တိကေ ပတ္တစီဝရံ ဌပေတွာ ¶ ဂန္တွာ သတ္ထာရဉ္စေဝ အသီတိ မဟာထေရေ စ ဝန္ဒိတွာ သဟာယကဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ပစ္စာဂမိ။ အထဿ သော ဝတ္တံ ကာရေတွာ သမပ္ပမာဏံ အာသနံ ဂဟေတွာ၊ ‘‘ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ နိသီဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ သတ္ထာ ‘‘ဧသ ဧဝရူပံ မမ ပုတ္တံ ဝိဟေဌေတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တေယျာ’’တိ တသ္မိံ အနုကမ္ပာယ ဝိဟာရစာရိကံ စရန္တော ဝိယ တေသံ နိသိန္နဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ။ တတ္ထ တတ္ထ နိသီဒန္တာ ဟိ ဘိက္ခူ ဗုဒ္ဓါသနံ ပညာပေတွာဝ နိသီဒန္တိ။ တေန ¶ သတ္ထာ ပကတိပညတ္တေယေဝ အာသနေ နိသီဒိ။ နိသဇ္ဇ ခေါ ပန ဂန္ထိကဘိက္ခုံ ပဌမဇ္ဈာနေ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ တသ္မိံ အကထိတေ ဒုတိယဇ္ဈာနံ အာဒိံ ကတွာ အဋ္ဌသုပိ သမာပတ္တီသု ရူပါရူပေသု စ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ ဂန္ထိကတ္ထေရော ဧကမ္ပိ ကထေတုံ နာသက္ခိ။ ဣတရော တံ သဗ္ဗံ ကထေသိ။ အထ နံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ ဂန္ထိကတ္ထေရော ကထေတုံ နာသက္ခိ။ တတော ခီဏာသဝတ္ထေရံ ပုစ္ဆိ။ ထေရော ကထေသိ။ သတ္ထာ ‘‘သာဓု သာဓု၊ ဘိက္ခူ’’တိ အဘိနန္ဒိတွာ သေသမဂ္ဂေသုပိ ပဋိပါဋိယာ ¶ ပဉှံ ပုစ္ဆိ။ ဂန္ထိကော ဧကမ္ပိ ကထေတုံ နာသက္ခိ၊ ခီဏာသဝေါ ပုစ္ဆိတံ ပုစ္ဆိတံ ကထေသိ။ သတ္ထာ စတူသုပိ ဌာနေသု တဿ သာဓုကာရံ အဒါသိ။ တံ သုတွာ ဘုမ္မဒေဝေ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ သဗ္ဗာ ဒေဝတာ စေဝ နာဂသုပဏ္ဏာ စ သာဓုကာရံ အဒံသု။ တံ သာဓုကာရံ သုတွာ တဿ အန္တေဝါသိကာ စေဝ သဒ္ဓိဝိဟာရိနော စ သတ္ထာရံ ဥဇ္ဈာယိံသု – ‘‘ကိံ နာမေတံ သတ္ထာရာ ကတံ၊ ကိဉ္စိ အဇာနန္တဿ မဟလ္လကတ္ထေရဿ စတူသု ဌာနေသု သာဓုကာရံ အဒါသိ၊ အမှာကံ ပနာစရိယဿ သဗ္ဗပရိယတ္တိဓရဿ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ပါမောက္ခဿ ပသံသာမတ္တမ္ပိ န ကရီ’’တိ။ အထ နေ သတ္ထာ ‘‘ကိံ နာမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကထေထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တသ္မိံ အတ္ထေ အာရောစိတေ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ တုမှာကံ အာစရိယော မမ သာသနေ ဘတိယာ ဂါဝေါ ရက္ခဏသဒိသော၊ မယှံ ပန ပုတ္တော ယထာရုစိယာ ပဉ္စ ဂေါရသေ ပရိဘုဉ္ဇနကသာမိသဒိသော’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၁၉။

‘‘ဗဟုမ္ပိ ¶ စေ သံဟိတ ဘာသမာနော၊

န တက္ကရော ဟောတိ နရော ပမတ္တော၊

ဂေါပေါဝ ဂါဝေါ ဂဏယံ ပရေသံ၊

န ဘာဂဝါ သာမညဿ ဟောတိ။

၂၀။

‘‘အပ္ပမ္ပိ စေ သံဟိတ ဘာသမာနော၊

ဓမ္မဿ ဟောတိ အနုဓမ္မစာရီ၊

ရာဂဉ္စ ဒေါသဉ္စ ပဟာယ မောဟံ၊

သမ္မပ္ပဇာနော သုဝိမုတ္တစိတ္တော။

‘‘အနုပါဒိယာနော ¶ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ၊

သ ဘာဂဝါ သာမညဿ ဟောတီ’’တိ။

တတ္ထ သံဟိတန္တိ တေပိဋကဿ ဗုဒ္ဓဝစနဿေတံ နာမံ။ တံ အာစရိယေ ဥပသင်္ကမိတွာ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဗဟုမ္ပိ ပရေသံ ဘာသမာနော ဝါစေန္တော တံ ဓမ္မံ သုတွာ ယံ ကာရကေန ပုဂ္ဂလေန ကတ္တဗ္ဗံ၊ တက္ကရော န ဟောတိ။ ကုက္ကုဋဿ ပက္ခပဟရဏမတ္တမ္ပိ အနိစ္စာဒိဝသေန ယောနိသောမနသိကာရံ နပ္ပဝတ္တေတိ။ ဧသော ယထာ နာမ ဒိဝသံ ဘတိယာ ဂါဝေါ ရက္ခန္တော ဂေါပေါ ပါတောဝ နိရဝသေသံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သာယံ ဂဟေတွာ သာမိကာနံ နိယျာဒေတွာ ဒိဝသဘတိမတ္တံ ဂဏှာတိ၊ ယထာရုစိယာ ပန ပဉ္စ ဂေါရသေ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ ¶ န လဘတိ၊ ဧဝမေဝ ကေဝလံ အန္တေဝါသိကာနံ သန္တိကာ ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏမတ္တဿ ဘာဂီ ဟောတိ၊ သာမညဿ ပန ဘာဂီ န ဟောတိ။ ယထာ ပန ဂေါပါလကေန နိယျာဒိတာနံ ¶ ဂုန္နံ ဂေါရသံ သာမိကာဝ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ၊ တထာ တေန ကထိတံ ဓမ္မံ သုတွာ ကာရကပုဂ္ဂလာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ကေစိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ပါပုဏန္တိ၊ ကေစိ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ မဂ္ဂဖလာနိ ပါပုဏန္တိ၊ ဂေါဏသာမိကာ ဂေါရသဿေဝ သာမညဿ ဘာဂိနော ဟောန္တိ။

ဣတိ သတ္ထာ သီလသမ္ပန္နဿ ဗဟုဿုတဿ ပမာဒဝိဟာရိနော အနိစ္စာဒိဝသေန ယောနိသောမနသိကာရေ ပမတ္တဿ ဘိက္ခုနော ဝသေန ပဌမံ ဂါထံ ကထေသိ၊ န ဒုဿီလဿ။ ဒုတိယဂါထာ ပန အပ္ပဿုတဿပိ ယောနိသောမနသိကာရေ ကမ္မံ ကရောန္တဿ ကာရကပုဂ္ဂလဿ ဝသေန ကထိတာ။

တတ္ထ အပ္ပမ္ပီ စေတိ ထောကံ ဧကဝဂ္ဂဒွိဝဂ္ဂမတ္တမ္ပိ။ ဓမ္မဿ ဟောတိ အနုဓမ္မစာရီတိ အတ္ထမညာယ ဓမ္မမညာယ နဝလောကုတ္တရဓမ္မဿ အနုရူပံ ဓမ္မံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါသင်္ခါတံ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဓုတင်္ဂအသုဘကမ္မဋ္ဌာနာဒိဘေဒံ စရန္တော အနုဓမ္မစာရီ ဟောတိ။ သော ‘‘အဇ္ဇ အဇ္ဇေဝါ’’တိ ပဋိဝေဓံ အာကင်္ခန္တော ဝိစရတိ။ သော ဣမာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ ရာဂဉ္စ ဒေါသဉ္စ ပဟာယ မောဟံ သမ္မာ ဟေတုနာ နယေန ပရိဇာနိတဗ္ဗေ ဓမ္မေ ပရိဇာနန္တော တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနသမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိဿရဏဝိမုတ္တီနံ ဝသေန သုဝိမုတ္တစိတ္တော၊ အနုပါဒိယာနော ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါတိ ဣဓလောကပရလောကပရိယာပန္နာ ဝါ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာ ဝါ ခန္ဓာယတနဓာတုယော စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ အနုပါဒိယန္တော မဟာခီဏာသဝေါ မဂ္ဂသင်္ခါတဿ သာမညဿ ဝသေန အာဂတဿ ဖလသာမညဿ ¶ စေဝ ပဉ္စအသေက္ခဓမ္မက္ခန္ဓဿ စ ဘာဂဝါ ဟောတီတိ ရတနကူဋေန ဝိယ အဂါရဿ အရဟတ္တေန ဒေသနာယ ကူဋံ ဂဏှီတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ¶ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဇာတာတိ။

ဒွေသဟာယကဘိက္ခုဝတ္ထု စုဒ္ဒသမံ။

ယမကဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမော ဝဂ္ဂေါ။