📜

၁၁။ ဇရာဝဂ္ဂေါ

၁။ ဝိသာခါယ သဟာယိကာနံ ဝတ္ထု

ကောနု ဟာသော ကိမာနန္ဒောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဝိသာခါယ သဟာယိကာယော အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သာဝတ္ထိယံ ကိရ ပဉ္စသတာ ကုလပုတ္တာ ‘‘ဧဝံ ဣမာ အပ္ပမာဒဝိဟာရိနိယော ဘဝိဿန္တီ’’တိ အတ္တနော အတ္တနော ဘရိယာယော ဝိသာခံ မဟာဥပါသိကံ သမ္ပဋိစ္ဆာပေသုံ။ တာ ဥယျာနံ ဝါ ဝိဟာရံ ဝါ ဂစ္ဆန္တိယော တာယ သဒ္ဓိံယေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ တာ ဧကသ္မိံ ကာလေ ‘‘သတ္တာဟံ သုရာဆဏော ဘဝိဿတီ’’တိ ဆဏေ သင်္ဃုဋ္ဌေ အတ္တနော အတ္တနော သာမိကာနံ သုရံ ပဋိယာဒေသုံ။ တေ သတ္တာဟံ သုရာဆဏံ ကီဠိတွာ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ ကမ္မန္တဘေရိယာ နိက္ခန္တာယ ကမ္မန္တေ အဂမံသု။ တာပိ ဣတ္ထိယော ‘‘မယံ သာမိကာနံ သမ္မုခါ သုရံ ပါတုံ န လဘိမှာ၊ အဝသေသာ သုရာ စ အတ္ထိ၊ ဣဒံ ယထာ တေ န ဇာနန္တိ၊ တထာ ပိဝိဿာမာ’’တိ ဝိသာခါယ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဣစ္ဆာမ၊ အယျေ၊ ဥယျာနံ ဒဋ္ဌု’’န္တိ ဝတွာ ‘‘သာဓု၊ အမ္မာ၊ တေန ဟိ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စာနိ ကတွာ နိက္ခမထာ’’တိ ဝုတ္တေ တာယ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ပဋိစ္ဆန္နာကာရေန သုရံ နီဟရာပေတွာ ဥယျာနေ ပိဝိတွာ မတ္တာ ဝိစရိံသု။ ဝိသာခါပိ ‘‘အယုတ္တံ ဣမာဟိ ကတံ၊ ဣဒါနိ မံ ‘သမဏဿ ဂေါတမဿ သာဝိကာ ဝိသာခါ သုရံ ပိဝိတွာ ဝိစရတီ’တိ တိတ္ထိယာပိ ဂရဟိဿန္တီ’’တိ စိန္တေတွာ တာ ဣတ္ထိယော အာဟ – ‘‘အမ္မာ အယုတ္တံ ဝေါ ကတံ၊ မမပိ အယသော ဥပ္ပာဒိတော၊ သာမိကာပိ ဝေါ ကုဇ္ဈိဿန္တိ၊ ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ။ ဂိလာနာလယံ ဒဿယိဿာမ၊ အယျေတိ။ တေန ဟိ ပညာယိဿထ သကေန ကမ္မေနာတိ။ တာ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဂိလာနာလယံ ကရိံသု။ အထ တာသံ သာမိကာ ‘‘ဣတ္ထန္နာမာ စ ဣတ္ထန္နာမာ စ ကဟ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဂိလာနာ’’တိ သုတွာ ‘‘အဒ္ဓါ ဧတာဟိ အဝသေသသုရာ ပီတာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ သလ္လက္ခေတွာ တာ ပေါထေတွာ အနယဗျသနံ ပါပေသုံ။ တာ အပရသ္မိမ္ပိ ဆဏဝါရေ တထေဝ သုရံ ပိဝိတုကာမာ ဝိသာခံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘အယျေ၊ ဥယျာနံ နော နေဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ပုဗ္ဗေပိ မေ တုမှေဟိ အယသော ဥပ္ပာဒိတော၊ ဂစ္ဆထ၊ န ဝေါ အဟံ နေဿာမီ’’တိ တာယ ပဋိက္ခိတ္တာ ‘‘ဣဒါနိ ဧဝံ န ကရိဿာမာ’’တိ သမ္မန္တယိတွာ ပုန တံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟံသု၊ ‘‘အယျေ ၊ ဗုဒ္ဓပူဇံ ကာတုကာမာမှာ၊ ဝိဟာရံ နော နေဟီ’’တိ။ ဣဒါနိ အမ္မာ ယုဇ္ဇတိ၊ ဂစ္ဆထ၊ ပရိဝစ္ဆံ ကရောထာတိ။ တာ စင်္ကောဋကေဟိ ဂန္ဓမာလာဒီနိ ဂါဟာပေတွာ သုရာပုဏ္ဏေ မုဋ္ဌိဝါရကေ ဟတ္ထေဟိ ဩလမ္ဗေတွာ မဟာပဋေ ပါရုပိတွာ ဝိသာခံ ဥပသင်္ကမိတွာ တာယ သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ပဝိသမာနာ ဧကမန္တံ ဂန္တွာ မုဋ္ဌိဝါရကေဟေဝ သုရံ ပိဝိတွာ ဝါရကေ ဆဍ္ဍေတွာ ဓမ္မသဘာယံ သတ္ထု ပုရတော နိသီဒိံသု ။

ဝိသာခါ ‘‘ဣမာသံ၊ ဘန္တေ၊ ဓမ္မံ ကထေထာ’’တိ အာဟ။ တာပိ မဒဝေဂေန ကမ္ပမာနသရီရာ ‘‘ဣစ္စာမ၊ ဂါယာမာ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသုံ။ အထေကာ မာရကာယိကာ ဒေဝတာ ‘‘ဣမာသံ သရီရေ အဓိမုစ္စိတွာ သမဏဿ ဂေါတမဿ ပုရတော ဝိပ္ပကာရံ ဒဿေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တာသံ သရီရေ အဓိမုစ္စိ။ တာသု ဧကစ္စာ သတ္ထု ပုရတော ပါဏိံ ပဟရိတွာ ဟသိတုံ၊ ဧကစ္စာ နစ္စိတုံ အာရဘိံသု။ သတ္ထာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ အာဝဇ္ဇေန္တော တံ ကာရဏံ ဉတွာ ‘‘န ဣဒါနိ မာရကာယိကာနံ ဩတာရံ လဘိတုံ ဒဿာမိ။ န ဟိ မယာ ဧတ္တကံ ကာလံ ပါရမိယော ပူရေန္တေန မာရကာယိကာနံ ဩတာရလာဘတ္ထာယ ပူရိတာ’’တိ တာ သံဝေဇေတုံ ဘမုကလောမတော ရသ္မိယော ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ တာဝဒေဝ အန္ဓကာရတိမိသာ အဟောသိ။ တာ ဘီတာ အဟေသုံ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ။ တေန တာသံ ကုစ္ဆိယံ သုရာ ဇီရိ။ သတ္ထာ နိသိန္နပလ္လင်္ကေ အန္တရဟိတော သိနေရုမုဒ္ဓနိ ဌတွာ ဥဏ္ဏာလောမတော ရသ္မိံ ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ တင်္ခဏံယေဝ စန္ဒသဟဿုဂ္ဂမနံ ဝိယ အဟောသိ။ အထ သတ္ထာ တာ ဣတ္ထိယော အာမန္တေတွာ ‘‘တုမှေဟိ မမ သန္တိကံ အာဂစ္ဆမာနာဟိ ပမတ္တာဟိ အာဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တုမှာကဉှိ ပမာဒေနေဝ မာရကာယိကာ ဒေဝတာ ဩတာရံ လဘိတွာ တုမှေ ဟသာဒီနံ အကရဏဋ္ဌာနေ ဟသာဒီနိ ကာရာပေသိ၊ ဣဒါနိ တုမှေဟိ ရာဂါဒီနံ အဂ္ဂီနံ နိဗ္ဗာပနတ္ထာယ ဥဿာဟံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၄၆။

‘‘ကော နု ဟာသော ကိမာနန္ဒော၊ နိစ္စံ ပဇ္ဇလိတေ သတိ၊

အန္ဓကာရေန ဩနဒ္ဓါ၊ ပဒီပံ န ဂဝေသထာ’’တိ။

တတ္ထ အာနန္ဒောတိ တုဋ္ဌိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဣမသ္မိံ လောကသန္နိဝါသေ ရာဂါဒီဟိ ဧကာဒသဟိ အဂ္ဂီဟိ နိစ္စံ ပဇ္ဇလိတေ သတိ ကော နု တုမှာကံ ဟာသော ဝါ တုဋ္ဌိ ဝါ? နနု ဧသ အကတ္တဗ္ဗရူပေါယေဝ။ အဋ္ဌဝတ္ထုကေန ဟိ အဝိဇ္ဇာန္ဓကာရေန ဩနဒ္ဓါ တုမှေ တဿေဝ အန္ဓကာရဿ ဝိဓမနတ္ထာယ ကိံ ကာရဏာ ဉာဏပ္ပဒီပံ န ဂဝေသထ န ကရောထာတိ။

ဒေသနာဝသာနေ ပဉ္စသတာပိ တာ ဣတ္ထိယော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။

သတ္ထာ တာသံ အစလသဒ္ဓါယ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ ဉတွာ သိနေရုမတ္ထကာ ဩတရိတွာ ဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ။ အထ နံ ဝိသာခါ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ သုရာ နာမေသာ ပါပိကာ။ ဧဝရူပါ ဟိ နာမ ဣမာ ဣတ္ထိယော တုမှာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ ပုရတော နိသီဒိတွာ ဣရိယာပထမတ္တမ္ပိ သဏ္ဌာပေတုံ အသက္ကောန္တိယော ဥဋ္ဌာယ ပါဏိံ ပဟရိတွာ ဟသနဂီတနစ္စာဒီနိ အာရဘိံသူ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘အာမ၊ ဝိသာခေ၊ ပါပိကာ ဧဝ ဧသာ သုရာ နာမ။ ဧတဉှိ နိဿာယ အနေကေ သတ္တာ အနယဗျသနံ ပတ္တာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကဒါ ပနေသာ၊ ဘန္တေ၊ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဝုတ္တေ တဿာ ဥပ္ပတ္တိံ ဝိတ္ထာရေန ကထေတုံ အတီတံ အာဟရိတွာ ကုမ္ဘဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၆။၃၃ အာဒယော) ကထေသီတိ။

ဝိသာခါယ သဟာယိကာနံ ဝတ္ထု ပဌမံ။

၂။ သိရိမာဝတ္ထု

ပဿစိတ္တကတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော သိရိမံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သာ ကိရ ရာဇဂဟေ အဘိရူပါ ဂဏိကာ။ ဧကသ္မိံ ပန အန္တောဝဿေ သုမနသေဋ္ဌိပုတ္တဿ ဘရိယာယ ပုဏ္ဏကသေဋ္ဌိဿ ဓီတာယ ဥတ္တရာယ နာမ ဥပါသိကာယ အပရဇ္ဈိတွာ တံ ပသာဒေတုကာမာ တဿာ ဂေဟေ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ ကတဘတ္တကိစ္စံ သတ္ထာရံ ခမာပေတွာ တံ ဒိဝသံ ဒသဗလဿ ဘတ္တာနုမောဒနံ သုတွာ –

‘‘အက္ကောဓေန ဇိနေ ကောဓံ၊ အသာဓုံ သာဓုနာ ဇိနေ၊

ဇိနေ ကဒရိယံ ဒါနေန၊ သစ္စေနာလိကဝါဒိန’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၂၊ ဓ။ ပ။ ၂၂၃) –

ဂါထာပရိယောသာနေ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရကထာ ပန ကောဓဝဂ္ဂေ အနုမောဒနဂါထာဝဏ္ဏနာယမေဝ အာဝိဘဝိဿတိ။ ဧဝံ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာ ပန သိရိမာ ဒသဗလံ နိမန္တေတွာ ပုနဒိဝသေ မဟာဒါနံ ဒတွာ သင်္ဃဿ အဋ္ဌကဘတ္တံ နိဗဒ္ဓံ ဒါပေသိ။ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ နိဗဒ္ဓံ အဋ္ဌ ဘိက္ခူ ဂေဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ ‘‘သပ္ပိံ ဂဏှထ၊ ခီရံ ဂဏှထာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ တေသံ ပတ္တေ ပူရေတိ။ ဧကေန လဒ္ဓံ တိဏ္ဏမ္ပိ စတုန္နမ္ပိ ပဟောတိ။ ဒေဝသိကံ သောဠသကဟာပဏပရိဗ္ဗယေန ပိဏ္ဍပါတော ဒီယတိ။ အထေကဒိဝသံ ဧကော ဘိက္ခု တဿာ ဂေဟေ အဋ္ဌကဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ တိယောဇနမတ္ထကေ ဧကံ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ အထ နံ သာယံ ထေရုပဋ္ဌာနေ နိသိန္နံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘အာဝုသော၊ ကဟံ ဘိက္ခံ ဂဟေတွာ အာဂတောသီ’’တိ။ သိရိမာယ အဋ္ဌကဘတ္တံ မေ ဘုတ္တန္တိ။ မနာပံ ကတွာ ဒေတိ၊ အာဝုသောတိ။ ‘‘န သက္ကာ တဿာ ဘတ္တံ ဝဏ္ဏေတုံ၊ အတိဝိယ ပဏီတံ ကတွာ ဒေတိ၊ ဧကေန လဒ္ဓံ တိဏ္ဏမ္ပိ စတုန္နမ္ပိ ပဟောတိ၊ တဿာ ပန ဒေယျဓမ္မတောပိ ဒဿနမေဝ ဥတ္တရိတရံ။ သာ ဟိ ဣတ္ထီ ဧဝရူပါ စ ဧဝရူပါ စာ’’တိ တဿာ ဂုဏေ ဝဏ္ဏေသိ။

အထေကော ဘိက္ခု တဿာ ဂုဏကထံ သုတွာ အဒဿနေနေဝ သိနေဟံ ဥပ္ပာဒေတွာ ‘‘မယာ ဂန္တွာ တံ ဒဋ္ဌုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အတ္တနော ဝဿဂ္ဂံ ကထေတွာ တံ ဘိက္ခုံ ဌိတိကံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သွေ၊ အာဝုသော၊ တသ္မိံ ဂေဟေ တွံ သင်္ဃတ္ထေရော ဟုတွာ အဋ္ဌကဘတ္တံ လဘိဿသီ’’တိ သုတွာ တင်္ခဏညေဝ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ပက္ကန္တောပိ ပါတောဝ အရုဏေ ဥဂ္ဂတေ သလာကဂ္ဂံ ပဝိသိတွာ ဌိတော သင်္ဃတ္ထေရော ဟုတွာ တဿာ ဂေဟေ အဋ္ဌကဘတ္တံ လဘိ။ ယော ပန ဘိက္ခု ဟိယျော ဘုဉ္ဇိတွာ ပက္ကာမိ၊ တဿ ဂတဝေလာယမေဝ အဿာ သရီရေ ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တသ္မာ သာ အာဘရဏာနိ ဩမုဉ္စိတွာ နိပဇ္ဇိ။ အထဿာ ဒါသိယော အဋ္ဌကဘတ္တံ လဘိတွာ အာဂတေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ အာရောစေသုံ။ သာ သဟတ္ထာ ပတ္တေ ဂဟေတွာ နိသီဒါပေတုံ ဝါ ပရိဝိသိတုံ ဝါ အသက္ကောန္တီ ဒါသိယော အာဏာပေသိ – ‘‘အမ္မာ ပတ္တေ ဂဟေတွာ၊ အယျေ၊ နိသီဒါပေတွာ ယာဂုံ ပါယေတွာ ခဇ္ဇကံ ဒတွာ ဘတ္တဝေလာယ ပတ္တေ ပူရေတွာ ဒေထာ’’တိ။ တာ ‘‘သာဓု၊ အယျေ’’တိ ဘိက္ခူ ပဝေသေတွာ ယာဂုံ ပါယေတွာ ခဇ္ဇကံ ဒတွာ ဘတ္တဝေလာယ ဘတ္တဿ ပတ္တေ ပူရေတွာ တဿာ အာရောစယိံသု။ သာ ‘‘မံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ နေထ၊ အယျေ၊ ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ ဝတွာ တာဟိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ နီတာ ဝေဓမာနေန သရီရေန ဘိက္ခူ ဝန္ဒိ။ သော ဘိက္ခု တံ ဩလောကေတွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဂိလာနာယ တာဝ ဧဝရူပါ အယံ ဧတိဿာ ရူပသောဘာ၊ အရောဂကာလေ ပန သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတာယ ဣမိဿာ ကီဒိသီ ရူပသမ္ပတ္တီ’’တိ။ အထဿ အနေကဝဿကောဋိသန္နိစိတော ကိလေသော သမုဒါစရိ၊ သော အညာဏီ ဟုတွာ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတုံ အသက္ကောန္တော ပတ္တမာဒါယ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ပတ္တံ ပိဓာယ ဧကမန္တေ ဌပေတွာ စီဝရံ ပတ္ထရိတွာ နိပဇ္ဇိ။

အထ နံ ဧကော သဟာယကော ဘိက္ခု ယာစန္တောပိ ဘောဇေတုံ နာသက္ခိ။ သော ဆိန္နဘတ္တော အဟောသိ။ တံ ဒိဝသမေဝ သာယနှသမယေ သိရိမာ ကာလမကာသိ။ ရာဇာ သတ္ထု သာသနံ ပေသေသိ – ‘‘ဘန္တေ၊ ဇီဝကဿ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ၊ သိရိမာ၊ ကာလမကာသီ’’တိ။ သတ္ထာ တံ သုတွာ ရညော သာသနံ ပဟိဏိ ‘‘သိရိမာယ ဈာပနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ အာမကသုသာနေ တံ ယထာ ကာကသုနခါဒယော န ခါဒန္တိ၊ တထာ နိပဇ္ဇာပေတွာ ရက္ခာပေထာ’’တိ။ ရာဇာပိ တထာ အကာသိ။ ပဋိပါဋိယာ တယော ဒိဝသာ အတိက္ကန္တာ၊ စတုတ္ထေ ဒိဝသေ သရီရံ ဥဒ္ဓုမာယိ၊ နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ ပုဠဝါ ပဂ္ဃရိံသု ၊ သကလသရီရံ ဘိန္နံ သာလိဘတ္တစာဋိ ဝိယ အဟောသိ။ ရာဇာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေသိ – ‘‘ဌပေတွာ ဂေဟရက္ခကေ ဒါရကေ သိရိမာယ ဒဿနတ္ထံ အနာဂစ္ဆန္တာနံ အဋ္ဌ ကဟာပဏာနိ ဒဏ္ဍော’’တိ။ သတ္ထု သန္တိ ကဉ္စ ပေသေသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓပ္ပမုခေါ ကိရ ဘိက္ခုသင်္ဃော သိရိမာယ ဒဿနတ္ထံ အာဂစ္ဆတူ’’တိ။ သတ္ထာ ဘိက္ခူနံ အာရောစေသိ – ‘‘သိရိမာယ ဒဿနတ္ထံ ဂမိဿာမာ’’တိ။ သောပိ ဒဟရဘိက္ခု စတ္တာရော ဒိဝသေ ကဿစိ ဝစနံ အဂ္ဂဟေတွာ ဆိန္နဘတ္တောဝ နိပဇ္ဇိ။ ပတ္တေ ဘတ္တံ ပူတိကံ ဇာတံ၊ ပတ္တေ မလံ ဥဋ္ဌဟိ။ အထ နံ သော သဟာယကော ဘိက္ခု ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘အာဝုသော၊ သတ္ထာ သိရိမာယ ဒဿနတ္ထံ ဂစ္ဆတီ’’တိ အာဟ။ သော တထာ ဆာတဇ္ဈတ္တောပိ ‘‘သိရိမာ’’တိ ဝုတ္တပဒေယေဝ သဟသာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ‘‘ကိံ ဘဏသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သတ္ထာ သိရိမံ ဒဋ္ဌုံ ဂစ္ဆတိ၊ တွမ္ပိ ဂမိဿသီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာမ၊ ဂမိဿာမီ’’တိ ဘတ္တံ ဆဍ္ဍေတွာ ပတ္တံ ဓောဝိတွာ ထဝိကာယ ပက္ခိပိတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ အဂမာသိ။ သတ္ထာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ဧကပဿေ အဋ္ဌာသိ၊ ဘိက္ခုနိသင်္ဃောပိ ရာဇပရိသာပိ ဥပါသကပရိသာပိ ဥပါသိကာပရိသာပိ ဧကေကပဿေ အဋ္ဌံသု ။

သတ္ထာ ရာဇာနံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကာ ဧသာ၊ မဟာရာဇော’’တိ။ ဘန္တေ၊ ဇီဝကဿ ဘဂိနီ၊ သိရိမာ၊ နာမာတိ။ သိရိမာ၊ ဧသာတိ။ အာမ၊ ဘန္တေတိ။ တေန ဟိ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေဟိ ‘‘သဟဿံ ဒတွာ သိရိမံ ဂဏှန္တူ’’တိ။ ရာဇာ တထာ ကာရေသိ။ ဧကောပိ ‘ဟ’န္တိ ဝါ ‘ဟု’န္တိ ဝါ ဝဒန္တော နာမ နာဟောသိ။ ရာဇာ သတ္ထု အာရောစေသိ – ‘‘န ဂဏှန္တိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ တေန ဟိ၊ မဟာရာဇ၊ အဂ္ဃံ ဩဟာရေဟီတိ။ ရာဇာ ‘‘ပဉ္စသတာနိ ဒတွာ ဂဏှန္တူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေတွာ ကဉ္စိ ဂဏှနကံ အဒိသွာ ‘‘အဍ္ဎတေယျာနိ သတာနိ၊ ဒွေ သတာနိ၊ သတံ၊ ပဏ္ဏာသံ၊ ပဉ္စဝီသတိ ကဟာပဏေ၊ ဒသ ကဟာပဏေ၊ ပဉ္စ ကဟာပဏေ၊ ဧကံ ကဟာပဏံ အဍ္ဎံ၊ ပါဒံ၊ မာသကံ၊ ကာကဏိကံ ဒတွာ သိရိမံ ဂဏှန္တူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေသိ။ ကောစိ တံ န ဣစ္ဆိ။ ‘‘မုဓာပိ ဂဏှန္တူ’’တိ ဘေရိံ စရာပေသိ။ ‘ဟ’န္တိ ဝါ ‘ဟု’န္တိ ဝါ ဝဒန္တော နာမ နာဟောသိ။ ရာဇာ ‘‘မုဓာပိ၊ ဘန္တေ၊ ဂဏှန္တော နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ပဿထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာဇနဿ ပိယံ မာတုဂါမံ၊ ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ သဟဿံ ဒတွာ ပုဗ္ဗေ ဧကဒိဝသံ လဘိံသု၊ ဣဒါနိ မုဓာ ဂဏှန္တောပိ နတ္ထိ၊ ဧဝရူပံ နာမ ရူပံ ခယဝယပ္ပတ္တံ၊ ပဿထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာတုရံ အတ္တဘာဝ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၄၇။

‘‘ပဿ စိတ္တကတံ ဗိမ္ဗံ၊ အရုကာယံ သမုဿိတံ၊

အာတုရံ ဗဟုသင်္ကပ္ပံ၊ ယဿ နတ္ထိ ဓုဝံ ဌိတီ’’တိ။

တတ္ထ စိတ္တကတန္တိ ကတစိတ္တံ၊ ဝတ္ထာဘရဏမာလာလတ္တကာဒီဟိ ဝိစိတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဗိမ္ဗန္တိ ဒီဃာဒိယုတ္တဋ္ဌာနေသု ဒီဃာဒီဟိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂေဟိ သဏ္ဌိတံ အတ္တဘာဝံ။ အရုကာယန္တိ နဝန္နံ ဝဏမုခါနံ ဝသေန အရုဘူတံ ကာယံ။ သမုဿိတန္တိ တီဟိ အဋ္ဌိသတေဟိ သမုဿိတံ။ အာတုရန္တိ သဗ္ဗကာလံ ဣရိယာပထာဒီဟိ ပရိဟရိတဗ္ဗတာယ နိစ္စဂိလာနံ။ ဗဟုသင်္ကပ္ပန္တိ မဟာဇနေန ဗဟုဓာ သင်္ကပ္ပိတံ။ ယဿ နတ္ထိ ဓုဝံ ဌိတီတိ ယဿ ဓုဝဘာဝေါ ဝါ ဌိတိဘာဝေါ ဝါ နတ္ထိ၊ ဧကန္တေန ဘေဒနဝိကိရဏဝိဒ္ဓံသနဓမ္မမေဝေတံ၊ ဣမံ ပဿထာတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ၊ သောပိ ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟီတိ။

သိရိမာဝတ္ထု ဒုတိယံ။

၃။ ဥတ္တရာထေရီဝတ္ထု

ပရိဇိဏ္ဏမိဒန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥတ္တရာထေရိံ နာမ ဘိက္ခုနိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ထေရီ ကိရ ဝီသဝဿသတိကာ ဇာတိယာ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ လဒ္ဓပိဏ္ဍပါတာ အန္တရဝီထိယံ ဧကံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ပိဏ္ဍပါတေန အာပုစ္ဆိတွာ တဿ အပဋိက္ခိပိတွာ ဂဏှန္တဿ သဗ္ဗံ ဒတွာ နိရာဟာရာ အဟောသိ။ ဧဝံ ဒုတိယေပိ တတိယေပိ ဒိဝသေ တဿေဝ ဘိက္ခုနော တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဘတ္တံ ဒတွာ နိရာဟာရာ အဟောသိ၊ စတုတ္ထေ ဒိဝသေ ပန ပိဏ္ဍာယ စရန္တီ ဧကသ္မိံ သမ္ဗာဓဋ္ဌာနေ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ပဋိက္ကမန္တီ ဩလမ္ဗန္တံ အတ္တနော စီဝရကဏ္ဏံ အက္ကမိတွာ သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ ပရိဝတ္တိတွာ ပတိ။ သတ္ထာ တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဘဂိနိ၊ ပရိဇိဏ္ဏော တေ အတ္တဘာဝေါ န စိရဿေဝ ဘိဇ္ဇိဿတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၄၈။

‘‘ပရိဇိဏ္ဏမိဒံ ရူပံ၊ ရောဂနီဠံ ပဘင်္ဂုရံ၊

ဘိဇ္ဇတိ ပူတိသန္ဒေဟော၊ မရဏန္တဉှိ ဇီဝိတ’’န္တိ။

တဿတ္ထော – ဘဂိနိ ဣဒံ တဝ သရီရသင်္ခါတံ ရူပံ မဟလ္လကဘာဝေန ပရိဇိဏ္ဏံ၊ တဉ္စ ခေါ သဗ္ဗရောဂါနံ နိဝါသဋ္ဌာနဋ္ဌေန ရောဂနီဠံ၊ ယထာ ခေါ ပန တရုဏောပိ သိင်္ဂါလော ‘‘ဇရသိင်္ဂါလော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တရုဏာပိ ဂဠောစီလတာ ‘‘ပူတိလတာ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ တဒဟုဇာတံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏမ္ပိ သမာနံ နိစ္စံ ပဂ္ဃရဏဋ္ဌေန ပူတိတာယ ပဘင်္ဂုရံ၊ သော ဧသ ပူတိကော သမာနော တဝ ဒေဟော ဘိဇ္ဇတိ၊ န စိရဿေဝ ဘိဇ္ဇိဿတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကိံ ကာရဏာ? မရဏန္တဉှိ ဇီဝိတံ ယသ္မာ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဇီဝိတံ မရဏပရိယောသာနမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဒေသနာဝသာနေ သာ ထေရီ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာ၊ မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

ဥတ္တရာထေရီဝတ္ထု တတိယံ။

၄။ သမ္ဗဟုလအဓိမာနိကဘိက္ခုဝတ္ထု

ယာနိမာနီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္ဗဟုလေ အဓိမာနိကေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ပဉ္စသတာ ကိရ ဘိက္ခူ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဃဋေန္တာ ဝါယမန္တာ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ‘‘ကိလေသာနံ အသမုဒါစာရေန ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ နော နိပ္ဖန္နံ၊ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓဂုဏံ သတ္ထု အာရောစေဿာမာ’’တိ အာဂမိံသု။ သတ္ထာ တေသံ ဗဟိဒွါရကောဋ္ဌကံ ပတ္တကာလေယေဝ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာဟ – ‘‘အာနန္ဒ၊ ဧတေသံ ဘိက္ခူနံ ပဝိသိတွာ မယာ ဒိဋ္ဌေန ကမ္မံ နတ္ထိ၊ အာမကသုသာနံ ဂန္တွာ တတော အာဂန္တွာ မံ ပဿန္တူ’’တိ။ ထေရော ဂန္တွာ တေသံ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ တေ ‘‘ကိံ အမှာကံ အာမကသုသာနေနာ’’တိ အဝတွာဝ ‘‘ဒီဃဒဿိနာ ဗုဒ္ဓေန ကာရဏံ ဒိဋ္ဌံ ဘဝိဿတီ’’တိ အာမကသုသာနံ ဂန္တွာ တတ္ထ ကုဏပါနိ ပဿန္တာ ဧကာဟဒွီဟပတိတေသု ကုဏပေသု အာဃာတံ ပဋိလဘိတွာ တံ ခဏံ ပတိတေသု အလ္လသရီရေသု ရာဂံ ဥပ္ပာဒယိံသု၊ တသ္မိံ ခဏေ အတ္တနော သကိလေသဘာဝံ ဇာနိံသု။ သတ္ထာ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ ဩဘာသံ ဖရိတွာ တေသံ ဘိက္ခူနံ သမ္မုခေ ကထေန္တော ဝိယ ‘‘နပ္ပတိရူပံ နု ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တုမှာကံ ဧဝရူပံ အဋ္ဌိသင်္ဃာတံ ဒိသွာ ရာဂရတိံ ဥပ္ပာဒေတု’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၄၉။

‘‘ယာနိမာနိ အပတ္ထာနိ၊ အလာဗူနေဝ သာရဒေ၊

ကာပေါတကာနိ အဋ္ဌီနိ၊ တာနိ ဒိသွာန ကာ ရတီ’’တိ။

တတ္ထ အပတ္ထာနီတိ ဆဍ္ဍိတာနိ။ သာရဒေတိ သရဒကာလေ ဝါတာတပပဟတာနိ တတ္ထ တတ္ထ ဝိပ္ပကိဏ္ဏအလာဗူနိ ဝိယ။ ကာပေါတကာနီတိ ကပေါတကဝဏ္ဏာနိ။ တာနိ ဒိသွာနာတိ တာနိ ဧဝရူပါနိ အဋ္ဌီနိ ဒိသွာ တုမှာကံ ကာ ရတိ၊ နနု အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ကာမရတိံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိယေဝါတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ ယထာဌိတာဝ အရဟတ္တံ ပတွာ ဘဂဝန္တံ အဘိတ္ထဝမာနာ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိံသူတိ။

သမ္ဗဟုလအဓိမာနိကဘိက္ခုဝတ္ထု စတုတ္ထံ။

၅။ ဇနပဒကလျာဏီ ရူပနန္ဒာထေရီဝတ္ထု

အဋ္ဌီနံနဂရံ ကတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဇနပဒကလျာဏိံ ရူပနန္ဒာထေရိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သာ ကိရ ဧကဒိဝသံ စိန္တေသိ – ‘‘မယှံ ဇေဋ္ဌဘာတိကော ရဇ္ဇသိရိံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော ဗုဒ္ဓါ ဇာတော၊ ပုတ္တောပိဿ ရာဟုလကုမာရော ပဗ္ဗဇိတော၊ ဘတ္တာပိ မေ ပဗ္ဗဇိတော၊ မာတာပိ မေ ပဗ္ဗဇိတာ၊ အဟမ္ပိ ဧတ္တကေ ဉာတိဇနေ ပဗ္ဗဇိတေ ဂေဟေ ကိံ ကရိဿာမိ၊ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ။ သာ ဘိက္ခုနုပဿယံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗဇိ ဉာတိသိနေဟေနေဝ၊ နော သဒ္ဓါယ၊ အဘိရူပတာယ ပန ရူပနန္ဒာတိ ပညာယိ။ ‘‘သတ္ထာ ကိရ ‘ရူပံ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ၊ ဝေဒနာ… သညာ… သင်္ခါရာ… ဝိညာဏံ အနိစ္စံ ဒုက္ခံ အနတ္တာ’တိ ဝဒေတီ’’တိ သုတွာ သာ ဧဝံ ဒဿနီယေ ပါသာဒိကေ မမပိ ရူပေ ဒေါသံ ကထေယျာတိ သတ္ထု သမ္မုခီဘာဝံ န ဂစ္ဆတိ။ သာဝတ္ထိဝါသိနော ပါတောဝ ဒါနံ ဒတွာ သမာဒိန္နုပေါသထာ သုဒ္ဓုတ္တရာသင်္ဂါ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ သာယနှသမယေ ဇေတဝနေ သန္နိပတိတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တိ။ ဘိက္ခုနိသင်္ဃောပိ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာယ ဥပ္ပန္နစ္ဆန္ဒော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုဏာတိ။ ဓမ္မံ သုတွာ နဂရံ ပဝိသန္တော သတ္ထု ဂုဏကထံ ကထေန္တောဝ ပဝိသတိ။

စတုပ္ပမာဏိကေ ဟိ လောကသန္နိဝါသေ အပ္ပကာဝ တေ သတ္တာ၊ ယေသံ တထာဂတံ ပဿန္တာနံ ပသာဒေါ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ရူပပ္ပမာဏိကာပိ ဟိ တထာဂတဿ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ဒိသွာ ပသီဒန္တိ၊ ဃောသပ္ပမာဏိကာပိ အနေကာနိ ဇာတိသတာနိ နိဿာယ ပဝတ္တံ သတ္ထု ဂုဏဃောသဉ္စေဝ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ ဓမ္မဒေသနာဃောသဉ္စ သုတွာ ပသီဒန္တိ၊ လူခပ္ပမာဏိကာပိဿ စီဝရာဒိလူခတံ ပဋိစ္စ ပသီဒန္တိ၊ ဓမ္မပ္ပမာဏိကာပိ ‘‘ဧဝရူပံ ဒသဗလဿ သီလံ၊ ဧဝရူပေါ သမာဓိ၊ ဧဝရူပါ ပညာ၊ ဘဂဝါ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ အသမော အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော’’တိ ပသီဒန္တိ။ တေသံ တထာဂတဿ ဂုဏံ ကထေန္တာနံ မုခံ နပ္ပဟောတိ။ ရူပနန္ဒာ ဘိက္ခုနီနဉ္စေဝ ဥပါသိကာနဉ္စ သန္တိကာ တထာဂတဿ ဂုဏကထံ သုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘အတိဝိယ မေ ဘာတိကဿ ဝဏ္ဏံ ကထေန္တိယေဝ။ ဧကဒိဝသမ္ပိ မေ ရူပေ ဒေါသံ ကထေန္တော ကိတ္တကံ ကထေဿတိ။ ယံနူနာဟံ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ အတ္တာနံ အဒဿေတွာဝ တထာဂတံ ပဿိတွာ ဓမ္မမဿ သုဏိတွာ အာဂစ္ဆေယျ’’န္တိ။ သာ ‘‘အဟမ္ပိ အဇ္ဇ ဓမ္မဿဝနံ ဂမိဿာမီ’’တိ ဘိက္ခုနီနံ အာရောစေသိ။

ဘိက္ခုနိယော ‘‘စိရဿံ ဝတ ရူပနန္ဒာယ သတ္ထု ဥပဋ္ဌာနံ ဂန္တုကာမတာ ဥပ္ပန္နာ၊ အဇ္ဇ သတ္ထာ ဣမံ နိဿာယ ဝိစိတြဓမ္မဒေသနံ နာနာနယံ ဒေသေဿတီ’’တိ တုဋ္ဌမာနသာ တံ အာဒါယ နိက္ခမိံသု။ သာ နိက္ခန္တကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘အဟံ အတ္တာနံ နေဝ ဒဿေဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။ သတ္ထာ ‘‘အဇ္ဇ ရူပနန္ဒာ မယှံ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂမိဿတိ၊ ကီဒိသီ နု ခေါ တဿာ ဓမ္မဒေသနာ သပ္ပာယာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ရူပဂရုကာ ဧသာ အတ္တဘာဝေ ဗလဝသိနေဟာ၊ ကဏ္ဋကေန ကဏ္ဋကုဒ္ဓရဏံ ဝိယ ရူပေနေဝဿာ ရူပမဒနိမ္မဒနံ သပ္ပာယ’’န္တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ တဿာ ဝိဟာရံ ပဝိသနသမယေ ဧကံ ပန အဘိရူပံ ဣတ္ထိံ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကံ ရတ္တဝတ္ထနိဝတ္ထံ သဗ္ဗာဘရဏပဋိမဏ္ဍိတံ ဗီဇနိံ ဂဟေတွာ အတ္တနော သန္တိကေ ဌတွာ ဗီဇယမာနံ ဣဒ္ဓိဗလေန အဘိနိမ္မိနိ။ တံ ခေါ ပန ဣတ္ထိံ သတ္ထာ စေဝ ပဿတိ ရူပနန္ဒာ စ။ သာ ဘိက္ခုနီဟိ သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဘိက္ခုနီနံ ပိဋ္ဌိပဿေ ဌတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဘိက္ခုနီနံ အန္တရေ နိသိန္နာ ပါဒန္တတော ပဋ္ဌာယ သတ္ထာရံ ဩလောကေန္တီ လက္ခဏဝိစိတ္တံ အနုဗျဉ္ဇနသမုဇ္ဇလံ ဗျာမပ္ပဘာပရိက္ခိတ္တံ သတ္ထု သရီရံ ဒိသွာ ပုဏ္ဏစန္ဒသဿိရိကံ မုခံ ဩလောကေန္တီ သမီပေ ဌိတံ ဣတ္ထိရူပံ အဒ္ဒသ ။ သာ တံ ဩလောကေတွာ အတ္တဘာဝံ ဩလောကေန္တီ သုဝဏ္ဏရာဇဟံသိယာ ပုရတော ကာကီသဒိသံ အတ္တာနံ အဝမညိ။ ဣဒ္ဓိမယရူပံ ဒိဋ္ဌကာလတော ပဋ္ဌာယေဝ ဟိ တဿာ အက္ခီနိ ဘမိံသု။ သာ ‘‘အဟော ဣမိဿာ ကေသာ သောဘနာ၊ အဟော နလာဋံ သောဘန’’န္တိ သဗ္ဗေသံ သာရီရပ္ပဒေသာနံ ရူပသိရိယာ သမာကဍ္ဎိတစိတ္တာ တသ္မိံ ရူပေ ဗလဝသိနေဟာ အဟောသိ။

သတ္ထာ တဿာ တတ္ထ အဘိရတိံ ဉတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တောဝ တံ ရူပံ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကဘာဝံ အတိက္ကမိတွာ ဝီသတိဝဿုဒ္ဒေသိကံ ကတွာ ဒဿေသိ။ ရူပနန္ဒာ ဩလောကေတွာ ‘‘န ဝတိဒံ ရူပံ ပုရိမသဒိသ’’န္တိ ထောကံ ဝိရတ္တစိတ္တာ အဟောသိ။ သတ္ထာ အနုက္ကမေနေဝ တဿာ ဣတ္ထိယာ သကိံ ဝိဇာတဝဏ္ဏံ မဇ္ဈိမိတ္ထိဝဏ္ဏံ ဇရာဇိဏ္ဏမဟလ္လိကိတ္ထိဝဏ္ဏဉ္စ ဒဿေသိ။ သာပိ အနုပုဗ္ဗေနေဝ ‘‘ဣဒမ္ပိ အန္တရဟိတံ၊ ဣဒမ္ပိ အန္တရဟိတ’’န္တိ ဇရာဇိဏ္ဏကာလေ တံ ဝိရဇ္ဇမာနာ ခဏ္ဍဒန္တိံ ပလိတသိရံ ဩဘဂ္ဂံ ဂေါပါနသိဝင်္ကံ ဒဏ္ဍပရာယဏံ ပဝေဓမာနံ ဒိသွာ အတိဝိယ ဝိရဇ္ဇိ။ အထ သတ္ထာ တံ ဗျာဓိနာ အဘိဘူတံ ကတွာ ဒဿေသိ။ သာ တင်္ခဏညေဝ ဒဏ္ဍဉ္စ တာလဝဏ္ဋဉ္စ ဆဍ္ဍေတွာ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝမာနာ ဘူမိယံ ပတိတွာ သကေ မုတ္တကရီသေ နိမုဂ္ဂါ အပရာပရံ ပရိဝတ္တိ။ ရူပနန္ဒာ တမ္ပိ ဒိသွာ အတိဝိယ ဝိရဇ္ဇိ။ သတ္ထာပိ တဿာ ဣတ္ထိယာ မရဏံ ဒဿေသိ။ သာ တင်္ခဏံယေဝ ဥဒ္ဓုမာတကဘာဝံ အာပဇ္ဇိ၊ နဝဟိ ဝဏမုခေဟိ ပုဗ္ဗဝဋ္ဋိယော စေဝ ပုဠဝါ စ ပဂ္ဃရိံသု၊ ကာကာဒယော သန္နိပတိတွာ ဝိလုမ္ပိံသု။ ရူပနန္ဒာပိ တံ ဩလောကေတွာ ‘‘အယံ ဣတ္ထီ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဇရံ ပတ္တာ၊ ဗျာဓိံ ပတ္တာ၊ မရဏံ ပတ္တာ၊ ဣမဿာပိ မေ အတ္တဘာဝဿ ဧဝမေဝ ဇရာဗျာဓိမရဏာနိ အာဂမိဿန္တီ’’တိ အတ္တဘာဝံ အနိစ္စတော ပဿိ။ အနိစ္စတော ဒိဋ္ဌတ္တာ ဧဝ ပန ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဒိဋ္ဌောယေဝ ဟောတိ။ အထဿာ တယော ဘဝါ အာဒိတ္တာ ဂေဟာ ဝိယ ဂီဝါယ ဗဒ္ဓကုဏပံ ဝိယ စ ဥပဋ္ဌဟိံသု၊ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခံ စိတ္တံ ပက္ခန္ဒိ။ သတ္ထာ တာယ အနိစ္စတော ဒိဋ္ဌဘာဝံ ဉတွာ ‘‘သက္ခိဿတိ နု ခေါ သယမေဝ အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ ကာတု’’န္တိ ဩလောကေန္တော ‘‘န သက္ခိဿတိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ပစ္စယံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ တဿာ သပ္ပာယဝသေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တော အာဟ –

‘‘အာတုရံ အသုစိံ ပူတိံ၊ ပဿ နန္ဒေ သမုဿယံ၊

ဥဂ္ဃရန္တံ ပဂ္ဃရန္တံ၊ ဗာလာနံ အဘိပတ္ထိတံ။

‘‘ယထာ ဣဒံ တထာ ဧတံ၊ ယထာ ဧတံ တထာ ဣဒံ၊

ဓာတုတော သုညတော ပဿ၊ မာ လောကံ ပုနရာဂမိ၊

ဘဝေ ဆန္ဒံ ဝိရာဇေတွာ၊ ဥပသန္တော စရိဿတီ’’တိ။ –

ဣတ္ထံ သုဒံ ဘဂဝါ နန္ဒံ ဘိက္ခုနိံ အာရဗ္ဘ ဣမာ ဂါထာယော အဘာသိတ္ထာတိ။ နန္ဒာ ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိ။ အထဿာ ဥပရိ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဖလာနံ ဝိပဿနာပရိဝါသတ္ထာယ သုညတာကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတုံ၊ ‘‘နန္ဒေ၊ မာ ‘ဣမသ္မိံ သရီရေ သာရော အတ္ထီ’တိ သညံ ကရိ။ အပ္ပမတ္တကောပိ ဟိ ဧတ္ထ သာရော နတ္ထိ၊ တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ ဥဿာပေတွာ ကတံ အဋ္ဌိနဂရမေတ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၅၀။

‘‘အဋ္ဌီနံ နဂရံ ကတံ၊ မံသလောဟိတလေပနံ၊

ယတ္ထ ဇရာ စ မစ္စု စ၊ မာနော မက္ခော စ ဩဟိတော’’တိ။

တဿတ္ထော – ယထေဝ ဟိ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏာဒီနံ ဩဒဟနတ္ထာယ ကဋ္ဌာနိ ဥဿာပေတွာ ဝလ္လီဟိ ဗန္ဓိတွာ မတ္တိကာယ ဝိလိမ္ပေတွာ နဂရသင်္ခါတံ ဗဟိဒ္ဓါ ဂေဟံ ကရောန္တိ၊ ဧဝမိဒံ အဇ္ဈတ္တိကမ္ပိ တီဏိ အဋ္ဌိသတာနိ ဥဿာပေတွာ နှာရုဝိနဒ္ဓံ မံသလောဟိတလေပနံ တစပဋိစ္ဆန္နံ ဇီရဏလက္ခဏာယ ဇရာယ မရဏလက္ခဏဿ မစ္စုနော အာရောဟသမ္ပဒါဒီနိ ပဋိစ္စ မညနလက္ခဏဿ မာနဿ သုကတကာရဏဝိနာသနလက္ခဏဿ မက္ခဿ စ ဩဒဟနတ္ထာယ နဂရံ ကတံ။ ဧဝရူပေါ ဧဝ ဟိ ဧတ္ထ ကာယိကစေတသိကော အာဗာဓော ဩဟိတော၊ ဣတော ဥဒ္ဓံ ကိဉ္စိ ဂယှူပဂံ နတ္ထီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ သာ ထေရီ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ၊ မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

ဇနပဒကလျာဏီ ရူပနန္ဒာထေရီဝတ္ထု ပဉ္စမံ။

၆။ မလ္လိကာဒေဝီဝတ္ထု

ဇီရန္တိဝေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မလ္လိကံ ဒေဝိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သာ ကိရ ဧကဒိဝသံ နှာနကောဋ္ဌကံ ပဝိဋ္ဌာ မုခံ ဓောဝိတွာ ဩနတသရီရာ ဇင်္ဃံ ဓောဝိတုံ အာရဘိ။ တာယ စ သဒ္ဓိံယေဝ ပဝိဋ္ဌော ဧကော ဝလ္လဘသုနခေါ အတ္ထိ။ သော တံ တထာ ဩနတံ ဒိသွာ အသဒ္ဓမ္မသန္ထဝံ ကာတုံ အာရဘိ။ သာ ဖဿံ သာဒိယန္တီ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာပိ ဥပရိပါသာဒေ ဝါတပါနေန ဩလောကေန္တော တံ ဒိသွာ တတော အာဂတကာလေ ‘‘နဿ၊ ဝသလိ၊ ကသ္မာ ဧဝရူပမကာသီ’’တိ အာဟ။ ကိံ မယာ ကတံ၊ ဒေဝါတိ။ သုနခေန သဒ္ဓိံ သန္ထဝေါတိ။ နတ္ထေတံ၊ ဒေဝါတိ။ မယာ သာမံ ဒိဋ္ဌံ၊ နာဟံ တဝ သဒ္ဒဟိဿာမိ၊ နဿ၊ ဝသလီတိ။ ‘‘မဟာရာဇ၊ ယော ကောစိ ဣမံ ကောဋ္ဌကံ ပဝိဋ္ဌော ဣမိနာ ဝါတပါနေန ဩလောကေန္တဿ ဧကောဝ ဒွိဓာ ပညာယတီ’’တိ အဘူတံ ကထေသိ။ ဒေဝ၊ သစေ မေ သဒ္ဒဟသိ၊ ဧတံ ကောဋ္ဌကံ ပဝိသ၊ အဟံ တံ ဣမိနာ ဝါတပါနေန ဩလောကေဿာမီတိ။ ရာဇာ မူဠှဓာတုကော တဿာ ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ ကောဋ္ဌကံ ပါဝိသိ။ သာပိ ခေါ ဒေဝီ ဝါတပါနေ ဌတွာ ဩလောကေန္တီ ‘‘အန္ဓဗာလ၊ မဟာရာဇ၊ ကိံ နာမေတံ၊ အဇိကာယ သဒ္ဓိံ သန္ထဝံ ကရောသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘နာဟံ၊ ဘဒ္ဒေ၊ ဧဝရူပံ ကရောမီ’’တိ စ ဝုတ္တေပိ ‘‘မယာ သာမံ ဒိဋ္ဌံ၊ နာဟံ တဝ သဒ္ဒဟိဿာမီ’’တိ အာဟ။

တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမံ ကောဋ္ဌကံ ပဝိဋ္ဌော ဧကောဝ ဒွိဓာ ပညာယတီ’’တိ သဒ္ဒဟိ။ မလ္လိကာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ရာဇာ အန္ဓဗာလတာယ မယာ ဝဉ္စိတော၊ ပါပံ မေ ကတံ၊ အယဉ္စ မေ အဘူတေန အဗ္ဘာစိက္ခိတော၊ ဣဒံ မေ ကမ္မံ သတ္ထာပိ ဇာနိဿတိ၊ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာပိ အသီတိ မဟာသာဝကာပိ ဇာနိဿန္တိ၊ အဟော ဝတ မေ ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ။ အယံ ကိရ ရညော အသဒိသဒါနေ သဟာယိကာ အဟောသိ။ တတ္ထ စ ဧကဒိဝသံ ကတပရိစ္စာဂေါ ဓနဿ စုဒ္ဒသကောဋိအဂ္ဃနကော အဟောသိ။ တထာဂတဿ သေတစ္ဆတ္တံ နိသီဒနပလ္လင်္ကော အာဓာရကော ပါဒပီဌန္တိ ဣမာနိ ပန စတ္တာရိ အနဂ္ဃာနေဝ အဟေသုံ။ သာ မရဏကာလေ ဧဝရူပံ မဟာပရိစ္စာဂံ နာနုဿရိတွာ တဒေဝ ပါပကမ္မံ အနုဿရန္တီ ကာလံ ကတွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ ရညော ပန သာ အတိဝိယ ပိယာ အဟောသိ။ သော ဗလဝသောကာဘိဘူတော တဿာ သရီရကိစ္စံ ကာရေတွာ ‘‘နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနမဿာ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ သတ္ထု သန္တိကံ အဂမာသိ။ သတ္ထာ ယထာ သော အာဂတကာရဏံ န သရတိ၊ တထာ အကာသိ။ သော သတ္ထု သန္တိကေ သာရဏီယဓမ္မကထံ သုတွာ ဂေဟံ ပဝိဋ္ဌကာလေ သရိတွာ ‘‘အဟံ ဘဏေ မလ္လိကာယ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆိဿာမီတိ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ပမုဋ္ဌော၊ သွေ ပုန ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ ပုနဒိဝသေပိ အဂမာသိ။ သတ္ထာပိ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ဒိဝသာနိ ယထာ သော န သရတိ ၊ တထာ အကာသိ။ သာပိ သတ္တာဟမေဝ နိရယေ ပစ္စိတွာ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ တတော စုတာ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ကသ္မာ ပနဿ သတ္ထာ အသရဏဘာဝံ အကာသီတိ? သာ ကိရ တဿ အတိဝိယ ပိယာ အဟောသိ မနာပါ၊ တသ္မာ တဿာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တဘာဝံ သုတွာ ‘‘သစေ ဧဝရူပါ သဒ္ဓါသမ္ပန္နာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တာ၊ ဒါနံ ဒတွာ ကိံ ကရိဿာမီ’’တိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ဂဟေတွာ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ဂေဟေ ပဝတ္တံ နိစ္စဘတ္တံ ဟရာပေတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တေယျ၊ တေနဿ သတ္ထာ သတ္တာဟံ အသရဏဘာဝံ ကတွာ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော သယမေဝ ရာဇကုလဒွါရံ အဂမာသိ။

ရာဇာ ‘‘သတ္ထာ အာဂတော’’တိ သုတွာ နိက္ခမိတွာ ပတ္တံ အာဒါယ ပါသာဒံ အဘိရုဟိတုံ အာရဘိ။ သတ္ထာ ပန ရထသာလာယ နိသီဒိတုံ အာကာရံ ဒဿေသိ။ ရာဇာ သတ္ထာရံ တတ္ထေဝ နိသီဒါပေတွာ ယာဂုခဇ္ဇကေန ပဋိမာနေတွာ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နောဝ အဟံ၊ ဘန္တေ၊ မလ္လိကာယ ဒေဝိယာ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆိဿာမီတိ ဂန္တွာ ပမုဋ္ဌော၊ ကတ္ထ နု ခေါ သာ၊ ဘန္တေ၊ နိဗ္ဗတ္တာတိ။ တုသိတဘဝနေ၊ မဟာရာဇာတိ၊ ဘန္တေ၊ တာယ တုသိတဘဝနေ အနိဗ္ဗတ္တန္တိယာ ကော အညော နိဗ္ဗတ္တိဿတိ ၊ ဘန္တေ၊ နတ္ထိ တာယ သဒိသာ ဣတ္ထီ။ တဿာ ဟိ နိသိန္နဋ္ဌာနာဒီသု ‘‘သွေ တထာဂတဿ ဣဒံ ဒဿာမိ၊ ဣဒံ ကရိဿာမီ’’တိ ဒါနသံဝိဓာနံ ဌပေတွာ အညံ ကိစ္စမေဝ နတ္ထိ၊ ဘန္တေ၊ တဿာ ပရလောကံ ဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ သရီရံ မေ န ဝဟတီတိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘မာ စိန္တယိ၊ မဟာရာဇ၊ သဗ္ဗေသံ ဓုဝဓမ္မော အယ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘အယံ၊ မဟာရာဇ၊ ရထော ကဿာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ သိရသ္မိံ အဉ္ဇလိံ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ပိတာမဟဿ မေ၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ ‘‘အယံ ကဿာ’’တိ? ‘‘ပိတု မေ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အယံ ပန ရထော ကဿာ’’တိ? ‘‘မမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သတ္ထာ၊ ‘‘မဟာရာဇ၊ တဝ ပိတာမဟဿ ရထော တေနေဝါကာရေန တဝ ပိတု ရထံ န ပါပုဏိ၊ တဝ ပိတု ရထော တဝ ရထံ န ပါပုဏိ၊ ဧဝရူပဿ နာမ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရဿာပိ ဇရာ အာဂစ္ဆတိ၊ ကိမင်္ဂံ ပန အတ္တဘာဝဿ။ မဟာရာဇ၊ သပ္ပုရိသဓမ္မဿေဝ ဟိ ဇရာ နတ္ထိ၊ သတ္တာ ပန အဇီရကာ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၅၁။

‘‘ဇီရန္တိ ဝေ ရာဇရထာ သုစိတ္တာ၊

အထော သရီရမ္ပိ ဇရံ ဥပေတိ၊

သတဉ္စ ဓမ္မော န ဇရံ ဥပေတိ၊

သန္တော ဟဝေ သဗ္ဘိ ပဝေဒယန္တီ’’တိ။

တတ္ထ ဝေတိ နိပါတော။ သုစိတ္တာတိ သတ္တဟိ ရတနေဟိ အပရေဟိ စ ရထာလင်္ကာရေဟိ သုဋ္ဌု စိတ္တိတာ ရာဇူနံ ရထာပိ ဇီရန္တိ။ သရီရမ္ပီတိ န ကေဝလံ ရထာ ဧဝ၊ ဣဒံ သုပ္ပဋိဇဂ္ဂိတံ သရီရမ္ပိ ခဏ္ဍိစ္စာဒီနိ ပါပုဏန္တံ ဇရံ ဥပေတိ။ သတဉ္စာတိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ပန သန္တာနံ နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော စ ကိဉ္စိ ဥပဃာတံ န ဥပေတီတိ န ဇရံ ဥပေတိ နာမ။ ပဝေဒယန္တီတိ ဧဝံ သန္တော ဗုဒ္ဓါဒယော သဗ္ဘိ ပဏ္ဍိတေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

မလ္လိကာဒေဝီဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။

၇။ လာဠုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထု

အပ္ပဿုတာယန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော လာဠုဒါယိတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ကိရ မင်္ဂလံ ကရောန္တာနံ ဂေဟံ ဂန္တွာ ‘‘တိရောကုဋ္ဋေသု တိဋ္ဌန္တီ’’တိအာဒိနာ (ခု။ ပါ။ ၇။၁၊ ပေ။ ဝ။ ၁၄) နယေန အဝမင်္ဂလံ ကထေတိ၊ အဝမင်္ဂလံ ကရောန္တာနံ ဂေဟံ ဂန္တွာ တိရောကုဋ္ဋာဒီသု ကထေတဗ္ဗေသု ‘‘ဒါနဉ္စ ဓမ္မစရိယာ စာ’’တိအာဒိနာ (ခု။ ပါ။ ၅။၇၊ သု။ နိ။ ၂၆၆) နယေန မင်္ဂလဂါထာ ဝါ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဝိတ္တံ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ’’တိ ရတနသုတ္တံ (ခု။ ပါ။ ၆။၃၊ သု။ နိ။ ၂၂၆) ဝါ ကထေတိ။ ဧဝံ တေသု တေသု ဌာနေသု ‘‘အညံ ကထေဿာမီ’’တိ အညံ ကထေန္တောပိ ‘‘အညံ ကထေမီ’’တိ န ဇာနာတိ။ ဘိက္ခူ တဿ ကထံ သုတွာ သတ္ထု အာရောစေသုံ – ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ လာဠုဒါယိဿ မင်္ဂလာမင်္ဂလဋ္ဌာနေသု ဂမနေန၊ အညသ္မိံ ကထေတဗ္ဗေ အညမေဝ ကထေတီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝေသ ဧဝံ ကထေတိ၊ ပုဗ္ဗေပိ အညသ္မိံ ကထေတဗ္ဗေ အညမေဝ ကထေသီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ –

အတီတေ ကိရ ဗာရာဏသိယံ အဂ္ဂိဒတ္တဿ နာမ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော သောမဒတ္တကုမာရော နာမ ရာဇာနံ ဥပဋ္ဌဟိ။ သော ရညာ ပိယော အဟောသိ မနာပေါ။ ဗြာဟ္မဏော ပန ကသိကမ္မံ နိဿာယ ဇီဝတိ။ တဿ ဒွေယေဝ ဂေါဏာ အဟေသုံ။ တေသု ဧကော မတော။ ဗြာဟ္မဏော ပုတ္တံ အာဟ – ‘‘တာတ၊ သောမဒတ္တ၊ ရာဇာနံ မေ ယာစိတွာ ဧကံ ဂေါဏံ အာဟရာ’’တိ။ သောမဒတ္တော ‘‘သစာဟံ ရာဇာနံ ယာစိဿာမိ၊ လဟုဘာဝေါ မေ ပညာယိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘တုမှေယေဝ၊ တာတ၊ ရာဇာနံ ယာစထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘တေန ဟိ၊ တာတ၊ မံ ဂဟေတွာ ယာဟီ’’တိ ဝုတ္တော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဗြာဟ္မဏော ဒန္ဓပညော အဘိက္ကမာဒိဝစနမတ္တမ္ပိ န ဇာနာတိ၊ အညသ္မိံ ဝတ္တဗ္ဗေ အညမေဝ ဝဒတိ၊ သိက္ခာပေတွာ ပန နံ နေဿာမီ’’တိ။ သော တံ အာဒါယ ဗီရဏတ္ထမ္ဘကံ နာမ သုသာနံ ဂန္တွာ တိဏကလာပေ ဗန္ဓိတွာ ‘‘အယံ ရာဇာ၊ အယံ ဥပရာဇာ၊ အယံ သေနာပတီ’’တိ နာမာနိ ကတွာ ပဋိပါဋိယာ ပိတု ဒဿေတွာ ‘‘တုမှေဟိ ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ဧဝံ အဘိက္ကမိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ ပဋိက္ကမိတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ နာမ ရာဇာ ဝတ္တဗ္ဗော၊ ဧဝံ နာမ ဥပရာဇာ၊ ရာဇာနံ ပန ဥပသင်္ကမိတွာ ‘ဇယတု ဘဝံ၊ မဟာရာဇာ’တိ ဝတွာ ဧဝံ ဌတွာ ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ ဂေါဏံ ယာစေယျာထာ’’တိ ဂါထံ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ –

‘‘ဒွေ မေ ဂေါဏာ မဟာရာဇ၊ ယေဟိ ခေတ္တံ ကသာမသေ၊

တေသု ဧကော မတော ဒေဝ၊ ဒုတိယံ ဒေဟိ ခတ္တိယာ’’တိ။

သော ဟိ သံဝစ္ဆရမတ္တေန တံ ဂါထံ ပဂုဏံ ကတွာ ပဂုဏဘာဝံ ပုတ္တဿ အာရောစေတွာ ‘‘တေန ဟိ၊ တာတ၊ ကဉ္စိဒေဝ ပဏ္ဏာကာရံ အာဒါယ အာဂစ္ဆထ၊ အဟံ ပုရိမတရံ ဂန္တွာ ရညော သန္တိကေ ဌဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘သာဓု၊ တာတာ’’တိ ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ သောမဒတ္တဿ ရညော သန္တိကေ ဌိတကာလေ ဥဿာဟပ္ပတ္တော ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ရညာ တုဋ္ဌစိတ္တေန ကတပဋိသမ္မောဒနော၊ ‘‘တာတ၊ စိရဿံ ဝတ အာဂတတ္ထ၊ ဣဒမာသနံ နိသီဒိတွာ ဝဒထ၊ ယေနတ္ထော’’တိ ဝုတ္တေ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘ဒွေ မေ ဂေါဏာ မဟာရာဇ၊ ယေဟိ ခေတ္တံ ကသာမသေ၊

တေသု ဧကော မတော ဒေဝ၊ ဒုတိယံ ဂဏှ ခတ္တိယာ’’တိ။

ရညာ ‘‘ကိံ ဝဒေသိ၊ တာတ၊ ပုန ဝဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေပိ တမေဝ ဂါထံ အာဟ။ ရာဇာ တေန ဝိရဇ္ဈိတွာ ကထိတဘာဝံ ဉတွာ သိတံ ကတွာ၊ ‘‘သောမဒတ္တ၊ တုမှာကံ ဂေဟေ ဗဟူ မညေ ဂေါဏာ’’တိ ဝတွာ ‘‘တုမှေဟိ ဒိန္နာ ဗဟူ ဘဝိဿန္တိ၊ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ဗောဓိသတ္တဿ တုဿိတွာ ဗြာဟ္မဏဿ သောဠသ ဂေါဏေ အလင်္ကာရဘဏ္ဍကံ နိဝါသဂါမဉ္စဿ ဗြဟ္မဒေယျံ ဒတွာ မဟန္တေန ယသေန ဗြာဟ္မဏံ ဥယျောဇေသီတိ။

သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘တဒါ ရာဇာ အာနန္ဒော အဟောသိ၊ ဗြာဟ္မဏော လာဠုဒါယီ၊ သောမဒတ္တော ပန အဟမေဝါ’’တိ ဇာတကံ သမောဓာနေတွာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ၊ ပုဗ္ဗေပေသ အတ္တနော အပ္ပဿုတတာယ အညသ္မိံ ဝတ္တဗ္ဗေ အညမေဝ ဝဒတိ။ အပ္ပဿုတပုရိသော ဟိ ဗလိဗဒ္ဒသဒိသော နာမ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၅၂။

‘‘အပ္ပဿုတာယံ ပုရိသော၊ ဗလိဗဒ္ဒေါဝ ဇီရတိ၊

မံသာနိ တဿ ဝဍ္ဎန္တိ၊ ပညာ တဿ န ဝဍ္ဎတီ’’တိ။

တတ္ထ အပ္ပဿုတာယန္တိ ဧကဿ ဝါ ဒွိန္နံ ဝါ ပဏ္ဏာသကာနံ။ အထ ဝါ ပန ဝဂ္ဂါနံ သဗ္ဗန္တိမေန ပရိစ္ဆေဒေန ဧကဿ ဝါ ဒွိန္နံ ဝါ သုတ္တန္တာနံ ဝါပိ အဘာဝေန အပ္ပဿုတော အယံ။ ကမ္မဋ္ဌာနံ ပန ဥဂ္ဂဟေတွာ အနုယုဉ္ဇန္တော ဗဟုဿုတောဝ။ ဗလိဗဒ္ဒေါဝ ဇီရတီတိ ယထာ ဟိ ဗလိဗဒ္ဒေါ ဇီရမာနော ဝဍ္ဎမာနော နေဝ မာတု၊ န ပိတု၊ န သေသဉာတကာနံ အတ္ထာယ ဝဍ္ဎတိ၊ အထ ခေါ နိရတ္ထကမေဝ ဇီရတိ၊ ဧဝမေဝံ အယမ္ပိ န ဥပဇ္ဈာယဝတ္တံ ကရောတိ၊ န အာစရိယဝတ္တံ၊ န အာဂန္တုကဝတ္တာဒီနိ၊ န ဘာဝနာရာမတံ အနုယုဉ္ဇတိ၊ နိရတ္ထကမေဝ ဇီရတိ၊ မံသာနိ တဿ ဝဍ္ဎန္တီတိ ယထာ ဗလိဗဒ္ဒဿ ‘‘ယုဂနင်္ဂလာဒီနိ ဝဟိတုံ အသမတ္ထော ဧသော’’တိ အရညေ ဝိဿဋ္ဌဿ တတ္ထေဝ ဝိစရန္တဿ ခါဒန္တဿ ပိဝန္တဿ မံသာနိ ဝဍ္ဎန္တိ၊ ဧဝမေဝ ဣမဿာပိ ဥပဇ္ဈာယာဒီဟိ ဝိဿဋ္ဌဿ သင်္ဃံ နိဿာယ စတ္တာရော ပစ္စယေ လဘိတွာ ဥဒ္ဓဝိရေစနာဒီနိ ကတွာ ကာယံ ပေါသေန္တဿ မံသာနိ ဝဍ္ဎန္တိ၊ ထူလသရီရော ဟုတွာ ဝိစရတိ။ ပညာ တဿာတိ လောကိယလောကုတ္တရာ ပနဿ ပညာ ဧကင်္ဂုလမတ္တာပိ န ဝဍ္ဎတိ၊ အရညေ ပန ဂစ္ဆလတာဒီနိ ဝိယ ဆ ဒွါရာနိ နိဿာယ တဏှာ စေဝ နဝဝိဓမာနော စ ဝဍ္ဎတီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ မဟာဇနော သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏီတိ။

လာဠုဒါယိတ္ထေရဝတ္ထု သတ္တမံ။

၈။ ဥဒါနဝတ္ထု

အနေကဇာတိသံသာရန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဗောဓိရုက္ခမူလေ နိသိန္နော ဥဒါနဝသေန ဥဒါနေတွာ အပရဘာဂေ အာနန္ဒတ္ထေရေန ပုဋ္ဌော ကထေသိ။

သော ဟိ ဗောဓိရုက္ခမူလေ နိသိန္နော သူရိယေ အနတ္ထင်္ဂတေယေဝ မာရဗလံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသပဋိစ္ဆာဒကံ တမံ ပဒါလေတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေတွာ ပစ္ဆိမယာမေ သတ္တေသု ကာရုညတံ ပဋိစ္စ ပစ္စယာကာရေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ တံ အနုလောမပဋိလောမဝသေန သမ္မသန္တော အရုဏုဂ္ဂမနဝေလာယ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ အနေကေဟိ ဗုဒ္ဓသတသဟဿေဟိ အဝိဇဟိတံ ဥဒါနံ ဥဒါနေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၁၅၃။

‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ၊ သန္ဓာဝိဿံ အနိဗ္ဗိသံ၊

ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော၊ ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။

၁၅၄။

‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ၊ ပုန ဂေဟံ န ကာဟသိ၊

သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ၊ ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတံ၊

ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တံ၊ တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ။

တတ္ထ ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တောတိ အဟံ ဣမဿ အတ္တဘာဝသင်္ခါတဿ ဂေဟဿ ကာရကံ တဏှာဝဍ္ဎကိံ ဂဝေသန္တော ယေန ဉာဏေန သက္ကာ တံ ဒဋ္ဌုံ ၊ တဿ ဗောဓိဉာဏဿတ္ထာယ ဒီပင်္ကရပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရော ဧတ္တကံ ကာလံ အနေကဇာတိသံသာရံ အနေကဇာတိသတသဟဿသင်္ခါတံ ဣမံ သံသာရဝဋ္ဋံ အနိဗ္ဗိသံ တံ ဉာဏံ အဝိန္ဒန္တော အလဘန္တောယေဝ သန္ဓာဝိဿံ သံသရိံ၊ အပရာပရံ အနုဝိစရိန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနန္တိ ဣဒံ ဂဟကာရကဂဝေသနဿ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ ဇရာဗျာဓိမရဏမိဿိတာယ ဇာတိ နာမေသာ ပုနပ္ပုနံ ဥပဂန္တုံ ဒုက္ခာ၊ န စ သာ တသ္မိံ အဒိဋ္ဌေ နိဝတ္တတိ။ တသ္မာ တံ ဂဝေသန္တော သန္ဓာဝိဿန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌောသီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန မယာ ဣဒါနိ ဒိဋ္ဌောသိ။ ပုန ဂေဟန္တိ ပုန ဣမသ္မိံ သံသာရဝဋ္ဋေ အတ္တဘာဝသင်္ခါတံ မမ ဂေဟံ န ကာဟသိ။ သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါတိ တဝ သဗ္ဗာ အဝသေသာ ကိလေသဖာသုကာ မယာ ဘဂ္ဂါ။ ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတန္တိ ဣမဿ တယာ ကတဿ အတ္တဘာဝဂေဟဿ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါတံ ကဏ္ဏိကမဏ္ဍလမ္ပိ မယာ ဝိဒ္ဓံသိတံ။ ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တန္တိ ဣဒါနိ မမ စိတ္တံ ဝိသင်္ခါရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ဂတံ အနုပဝိဋ္ဌံ။ တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါတိ တဏှာနံ ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ အဓိဂတောသ္မီတိ။

ဥဒါနဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။

၉။ မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထု

အစရိတွာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ ဝိဟရန္တော မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ကိရ ဗာရာဏသိယံ အသီတိကောဋိဝိဘဝေ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထဿ မာတာပိတရော စိန္တေသုံ – ‘‘အမှာကံ ကုလေ မဟာဘောဂက္ခန္ဓော၊ ပုတ္တဿ နော ဟတ္ထေ ဌပေတွာ ယထာသုခံ ပရိဘောဂံ ကရိဿာမ၊ အညေန ကမ္မေန ကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ။ တံ နစ္စဂီတဝါဒိတမတ္တမေဝ သိက္ခာပေသုံ။ တသ္မိံယေဝ နဂရေ အညသ္မိံ အသီတိကောဋိဝိဘဝေ ကုလေ ဧကာ ဓီတာပိ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿာပိ မာတာပိတရော တထေဝ စိန္တေတွာ တံ နစ္စဂီတဝါဒိတမတ္တမေဝ သိက္ခာပေသုံ။ တေသံ ဝယပ္ပတ္တာနံ အာဝါဟဝိဝါဟော အဟောသိ။ အထ နေသံ အပရဘာဂေ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ ဒွေအသီတိကောဋိဓနံ ဧကသ္မိံယေဝ ဂေဟေ အဟောသိ။ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဒိဝသဿ တိက္ခတ္တုံ ရညော ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ။ အထ တသ္မိံ နဂရေ ဓုတ္တာ စိန္တေသုံ – ‘‘သစာယံ သေဋ္ဌိပုတ္တော သုရာသောဏ္ဍော ဘဝိဿတိ၊ အမှာကံ ဖာသုကံ ဘဝိဿတိ၊ ဥဂ္ဂဏှာပေမ နံ သုရာသောဏ္ဍဘာဝ’’န္တိ။ တေ သုရံ အာဒါယ ခဇ္ဇကမံသေ စေဝ လောဏသက္ခရာ စ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိတွာ မူလကန္ဒေ ဂဟေတွာ တဿ ရာဇကုလတော အာဂစ္ဆန္တဿ မဂ္ဂံ ဩလောကယမာနာ နိသီဒိတွာ တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ သုရံ ပိဝိတွာ လောဏသက္ခရံ မုခေ ခိပိတွာ မူလကန္ဒံ ဍံသိတွာ ‘‘ဝဿသတံ ဇီဝ သာမိ၊ သေဋ္ဌိပုတ္တ၊ တံ နိဿာယ မယံ ခါဒနပိဝနသမတ္ထာ ဘဝေယျာမာ’’တိ အာဟံသု။ သော တေသံ ဝစနံ သုတွာ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တံ စူဠူပဋ္ဌာကံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ ဧတေ ပိဝန္တီ’’တိ။ ဧကံ ပါနကံ၊ သာမီတိ။ မနာပဇာတိကံ ဧတန္တိ။ သာမိ၊ ဣမသ္မိံ ဇီဝလောကေ ဣမိနာ သဒိသံ ပါတဗ္ဗယုတ္တကံ နာမ နတ္ထီတိ။ သော ‘‘ဧဝံ သန္တေ မယာပိ ပါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ထောကံ ထောကံ အာဟရာပေတွာ ပိဝတိ။ အထဿ နစိရဿေဝ တေ ဓုတ္တာ ပိဝနဘာဝံ ဉတွာ တံ ပရိဝါရယိံသု။ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ပရိဝါရော မဟာ အဟောသိ။ သော သတေနပိ သတဒွယေနပိ သုရံ အာဟရာပေတွာ ပိဝန္တော ဣမိနာ အနုက္ကမေနေဝ နိသိန္နဋ္ဌာနာဒီသု ကဟာပဏရာသိံ ဌပေတွာ သုရံ ပိဝန္တော ‘‘ဣမိနာ မာလာ အာဟရထ၊ ဣမိနာ ဂန္ဓေ၊ အယံ ဇနော ဇုတေ ဆေကော၊ အယံ နစ္စေ၊ အယံ ဂီတေ၊ အယံ ဝါဒိတေ။ ဣမဿ သဟဿံ ဒေထ၊ ဣမဿ ဒွေ သဟဿာနီ’’တိ ဧဝံ ဝိကိရန္တော နစိရဿေဝ အတ္တနော သန္တကံ အသီတိကောဋိဓနံ ခေပေတွာ ‘‘ခီဏံ တေ၊ သာမိ၊ ဓန’’န္တိ ဝုတ္တေ ကိံ ဘရိယာယ မေ သန္တကံ နတ္ထီတိ။ အတ္ထိ၊ သာမီတိ ။ တေန ဟိ တံ အာဟရထာတိ။ တမ္ပိ တထေဝ ခေပေတွာ အနုပုဗ္ဗေန ခေတ္တအာရာမုယျာနယောဂ္ဂါဒိကမ္ပိ အန္တမသော ဘာဇနဘဏ္ဍကမ္ပိ အတ္ထရဏပါဝုရဏနိသီဒနမ္ပိ သဗ္ဗံ အတ္တနော သန္တကံ ဝိက္ကိဏိတွာ ခါဒိ။ အထ နံ မဟလ္လကကာလေ ယေဟိဿ ကုလသန္တကံ ဂေဟံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဂဟိတံ၊ တေ တံ ဂေဟာ နီဟရိံသု။ သော ဘရိယံ အာဒါယ ပရဇနဿ ဂေဟဘိတ္တိံ နိဿာယ ဝသန္တော ကပါလခဏ္ဍံ အာဒါယ ဘိက္ခာယ စရိတွာ ဇနဿ ဥစ္ဆိဋ္ဌကံ ဘုဉ္ဇိတုံ အာရဘိ။

အထ နံ ဧကဒိဝသံ အာသနသာလာယ ဒွါရေ ဌတွာ ဒဟရသာမဏေရေဟိ ဒိယျမာနံ ဥစ္ဆိဋ္ဌကဘောဇနံ ပဋိဂ္ဂဏှန္တံ ဒိသွာ သတ္ထာ သိတံ ပါတွာကာသိ။ အထ နံ အာနန္ဒတ္ထေရော သိတကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ သတ္ထာ သိတကာရဏံ ကထေန္တော ‘‘ပဿာနန္ဒ၊ ဣမံ မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တံ ဣမသ္မိံ နဂရေ ဒွေအသီတိကောဋိဓနံ ခေပေတွာ ဘရိယံ အာဒါယ ဘိက္ခာယ စရန္တံ။ သစေ ဟိ အယံ ပဌမဝယေ ဘောဂေ အခေပေတွာ ကမ္မန္တေ ပယောဇယိဿ၊ ဣမသ္မိံယေဝ နဂရေ အဂ္ဂသေဋ္ဌိ အဘဝိဿ။ သစေ ပန နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇိဿ၊ အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿ၊ ဘရိယာပိဿ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိဿ။ သစေ မဇ္ဈိမဝယေ ဘောဂေ အခေပေတွာ ကမ္မန္တေ ပယောဇယိဿ၊ ဒုတိယသေဋ္ဌိ အဘဝိဿ၊ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇန္တော အနာဂါမီ အဘဝိဿ။ ဘရိယာပိဿ သကဒါဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိဿ။ သစေ ပစ္ဆိမဝယေ ဘောဂေ အခေပေတွာ ကမ္မန္တေ ပယောဇယိဿ၊ တတိယသေဋ္ဌိ အဘဝိဿ၊ နိက္ခမိတွာ ပဗ္ဗဇန္တောပိ သကဒါဂါမီ အဘဝိဿ ၊ ဘရိယာပိဿ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိဿ။ ဣဒါနိ ပနေသ ဂိဟိဘောဂတောပိ ပရိဟီနော သာမညတောပိ။ ပရိဟာယိတွာ စ ပန သုက္ခပလ္လလေ ကောဉ္စသကုဏော ဝိယ ဇာတော’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၁၅၅။

‘‘အစရိတွာ ဗြဟ္မစရိယံ၊ အလဒ္ဓါ ယောဗ္ဗနေ ဓနံ၊

ဇိဏ္ဏကောဉ္စာဝ ဈာယန္တိ၊ ခီဏမစ္ဆေဝ ပလ္လလေ။

၁၅၆။

‘‘အစရိတွာ ဗြဟ္မစရိယံ၊ အလဒ္ဓါ ယောဗ္ဗနေ ဓနံ၊

သေန္တိ စာပါတိခီဏာဝ၊ ပုရာဏာနိ အနုတ္ထုန’’န္တိ။

တတ္ထ အစရိတွာတိ ဗြဟ္မစရိယဝါသံ အဝသိတွာ။ ယောဗ္ဗနေတိ အနုပ္ပန္နေ ဝါ ဘောဂေ ဥပ္ပာဒေတုံ ဥပ္ပန္နေ ဝါ ဘောဂေ ရက္ခိတုံ သမတ္ထကာလေ ဓနမ္ပိ အလဘိတွာ။ ခီဏမစ္ဆေတိ တေ ဧဝရူပါ ဗာလာ ဥဒကဿ အဘာဝါ ခီဏမစ္ဆေ ပလ္လလေ ပရိက္ခီဏပတ္တာ ဇိဏ္ဏကောဉ္စာ ဝိယ အဝဈာယန္တိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ပလ္လလေ ဥဒကဿ အဘာဝေါ ဝိယ ဟိ ဣမေသံ ဝသနဋ္ဌာနဿ အဘာဝေါ၊ မစ္ဆာနံ ခီဏဘာဝေါ ဝိယ ဣမေသံ ဘောဂါနံ အဘာဝေါ၊ ခီဏပတ္တာနံ ကောဉ္စာနံ ဥပ္ပတိတွာ ဂမနာဘာဝေါ ဝိယ ဣမေသံ ဣဒါနိ ဇလထလပထာဒီဟိ ဘောဂေ သဏ္ဌာပေတုံ အသမတ္ထဘာဝေါ။ တသ္မာ တေ ခီဏပတ္တာ ကောဉ္စာ ဝိယ ဧတ္ထေဝ ဗဇ္ဈိတွာ အဝဈာယန္တီတိ။ စာပါတိခီဏာဝါတိ စာပတော အတိခီဏာ၊ စာပါ ဝိနိမုတ္တာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ စာပါ ဝိနိမုတ္တာ သရာ ယထာဝေဂံ ဂန္တွာ ပတိတာ၊ တံ ဂဟေတွာ ဥက္ခိပန္တေ အသတိ တတ္ထေဝ ဥပစိကာနံ ဘတ္တံ ဟောန္တိ၊ ဧဝံ ဣမေပိ တယော ဝယေ အတိက္ကန္တာ ဣဒါနိ အတ္တာနံ ဥဒ္ဓရိတုံ အသမတ္ထတာယ မရဏံ ဥပဂမိဿန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သေန္တိ စာပါတိခီဏာဝါ’’တိ။ ပုရာဏာနိ အနုတ္ထုနန္တိ ‘‘ဣတိ အမှေဟိ ခါဒိတံ ဣတိ ပီတ’’န္တိ ပုဗ္ဗေ ကတာနိ ခါဒိတပိဝိတနစ္စဂီတဝါဒိတာဒီနိ အနုတ္ထုနန္တာ သောစန္တာ အနုသောစန္တာ သေန္တီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

မဟာဓနသေဋ္ဌိပုတ္တဝတ္ထု နဝမံ။

ဇရာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဧကာဒသမော ဝဂ္ဂေါ။