📜

၁၄။ ဗုဒ္ဓဝဂ္ဂေါ

၁။ မာရဓီတရဝတ္ထု

ယဿဇိတန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဗောဓိမဏ္ဍေ ဝိဟရန္တော မာရဓီတရော အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဒေသနံ ပန သာဝတ္ထိယံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ပုန ကုရုရဋ္ဌေ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏဿ ကထေသိ။

ကုရုရဋ္ဌေ ကိရ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏဿ ဓီတာ မာဂဏ္ဍိယာယေဝ နာမ အဟောသိ ဥတ္တမရူပဓရာ။ တံ ပတ္ထယမာနာ အနေကဗြာဟ္မဏမဟာသာလာ စေဝ ခတ္တိယမဟာသာလာ စ ‘‘ဓီတရံ နော ဒေတူ’’တိ မာဂဏ္ဍိယဿ ပဟိဏိံသု။ သောပိ ‘‘န တုမှေ မယှံ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကာ’’တိ သဗ္ဗေ ပဋိက္ခိပတေဝ။ အထေကဒိဝသံ သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော အတ္တနော ဉာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ဗြာဟ္မဏဿ စ ဗြာဟ္မဏိယာ စ တိဏ္ဏံ မဂ္ဂဖလာနံ ဥပနိဿယံ အဒ္ဒသ။ ဗြာဟ္မဏောပိ ဗဟိဂါမေ နိဗဒ္ဓံ အဂ္ဂိံ ပရိစရတိ။ သတ္ထာ ပါတောဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ တံ ဌာနံ အဂမာသိ။ ဗြာဟ္မဏော သတ္ထု ရူပသိရိံ ဩလောကေန္တော ‘‘ဣမသ္မိံ လောကေ ဣမိနာ သဒိသော ပုရိသော နာမ နတ္ထိ၊ အယံ မယှံ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကော၊ ဣမဿ မေ ဓီတရံ ဒဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ သတ္ထာရံ အာဟ – ‘‘သမဏ၊ မမ ဧကာ ဓီတာ အတ္ထိ၊ အဟံ တဿာ အနုစ္ဆဝိကံ ပုရိသံ အပဿန္တော တံ န ကဿစိ အဒါသိံ၊ တွံ ပနဿာ အနုစ္ဆဝိကော၊ အဟံ တေ ဓီတရံ ပါဒပရိစာရိကံ ကတွာ ဒါတုကာမော၊ ယာဝ နံ အာနေမိ၊ တာဝ ဣဓေဝ တိဋ္ဌာဟီ’’တိ။ သတ္ထာ တဿ ကထံ သုတွာ နေဝ အဘိနန္ဒိ၊ န ပဋိက္ကောသိ။

ဗြာဟ္မဏောပိ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဗြာဟ္မဏိံ အာဟ – ‘‘ဘောတိ၊ အဇ္ဇ မေ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကော ပုရိသော ဒိဋ္ဌော၊ တဿ နံ ဒဿာမာ’’တိ ဓီတရံ အလင်္ကာရာပေတွာ အာဒါယ ဗြာဟ္မဏိယာ သဒ္ဓိံ တံ ဌာနံ အဂမာသိ။ မဟာဇနောပိ ကုတူဟလဇာတော နိက္ခမိ။ သတ္ထာ ဗြာဟ္မဏေန ဝုတ္တဋ္ဌာနေ အဋ္ဌတွာ တတ္ထ ပဒစေတိယံ ဒဿေတွာ အညသ္မိံ ဌာနေ အဋ္ဌာသိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ကိရ ပဒစေတိယံ ‘‘ဣဒံ အသုကော နာမ ပဿတူ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အက္ကန္တဋ္ဌာနေယေဝ ပညာယတိ၊ သေသဋ္ဌာနေ တံ ပဿန္တော နာမ နတ္ထိ။ ဗြာဟ္မဏော အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆမာနာယ ဗြာဟ္မဏိယာ ‘‘ကဟံ သော’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ တိဋ္ဌာဟီတိ တံ အဝစ’’န္တိ ဩလောကေန္တော ပဒဝလဉ္ဇံ ဒိသွာ ‘‘ဣဒမဿ ပဒ’’န္တိ ဒဿေသိ။ သာ လက္ခဏမန္တကုသလတာယ ‘‘န ဣဒံ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ကာမဘောဂိနော ပဒ’’န္တိ ဝတွာ ဗြာဟ္မဏေန၊ ‘‘ဘောတိ၊ တွံ ဥဒကပါတိမှိ သုသုမာရံ ပဿသိ၊ မယာ သော သမဏော ဒိဋ္ဌော ‘ဓီတရံ တေ ဒဿာမီ’တိ ဝုတ္တော၊ တေနာပိ အဓိဝါသိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဗြာဟ္မဏ၊ ကိဉ္စာပိ တွံ ဧဝံ ဝဒေသိ၊ ဣဒံ ပန နိက္ကိလေသဿေဝ ပဒ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘ရတ္တဿ ဟိ ဥက္ကုဋိကံ ပဒံ ဘဝေ၊

ဒုဋ္ဌဿ ဟောတိ သဟသာနုပီဠိတံ၊

မူဠှဿ ဟောတိ အဝကဍ္ဎိတံ ပဒံ၊

ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿ ဣဒမီဒိသံ ပဒ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၅၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၀-၂၆၁၊ ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။သာမာဝတီဝတ္ထု)၊

အထ နံ ဗြာဟ္မဏော၊ ‘‘ဘောတိ၊ မာ ဝိရဝိ၊ တုဏှီဘူတာဝ ဧဟီ’’တိ ဂစ္ဆန္တော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ‘‘အယံ သော ပုရိသော’’တိ တဿာ ဒဿေတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘သမဏ၊ ဓီတရံ တေ ဒဿာမီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘န မေ တဝ ဓီတာယ အတ္ထော’’တိ အဝတွာ၊ ‘‘ဗြာဟ္မဏ၊ ဧကံ တေ ကာရဏံ ကထေဿာမိ၊ သုဏိဿသီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထေဟိ၊ ဘော သမဏ၊ သုဏိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ အဘိနိက္ခမနတော ပဋ္ဌာယ အတီတံ အာဟရိတွာ ဒဿေသိ။

တတြာယံ သင်္ခေပကထာ – မဟာသတ္တော ရဇ္ဇသိရိံ ပဟာယ ကဏ္ဋကံ အာရုယှ ဆန္နသဟာယော အဘိနိက္ခမန္တော နဂရဒွါရေ ဌိတေန မာရေန ‘‘သိဒ္ဓတ္ထ၊ နိဝတ္တ၊ ဣတော တေ သတ္တမေ ဒိဝသေ စက္ကရတနံ ပါတုဘဝိဿတီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အဟမေတံ၊ မာရ၊ ဇာနာမိ၊ န မေ တေနတ္ထော’’တိ အာဟ။ အထ ကိမတ္ထာယ နိက္ခမသီတိ? သဗ္ဗညုတညာဏတ္ထာယာတိ။ ‘‘တေန ဟိ သစေ အဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ဧကမ္ပိ ဝိတက္ကံ ဝိတက္ကေဿသိ၊ ဇာနိဿာမိ တေ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ အာဟ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ဩတာရာပေက္ခော သတ္တ ဝဿာနိ မဟာသတ္တံ အနုဗန္ဓိ။

သတ္ထာပိ ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရကာရိကံ စရိတွာ ပစ္စတ္တပုရိသကာရံ နိဿာယ ဗောဓိမူလေ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ ဝိမုတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒယမာနော ပဉ္စမသတ္တာဟေ အဇပါလနိဂြောဓမူလေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ သမယေ မာရော ‘‘အဟံ ဧတ္တကံ ကာလံ အနုဗန္ဓိတွာ ဩတာရာပေက္ခောပိ ဣမဿ ကိဉ္စိ ခလိတံ နာဒ္ဒသံ၊ အတိက္ကန္တော ဣဒါနိ ဧသ မမ ဝိသယ’’န္တိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော မဟာမဂ္ဂေ နိသီဒိ။ အထဿ တဏှာ အရတီ ရဂါတိ ဣမာ တိဿော ဓီတရော ‘‘ပိတာ နော န ပညာယတိ၊ ကဟံ နု ခေါ ဧတရဟီ’’တိ ဩလောကယမာနာ တံ တထာ နိသိန္နံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ကသ္မာ ၊ တာတ၊ ဒုက္ခီ ဒုမ္မနောသီ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သော တာသံ တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ အထ နံ တာ အာဟံသု – ‘‘တာတ၊ မာ စိန္တယိ၊ မယံ တံ အတ္တနော ဝသေ ကတွာ အာနေဿာမာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ အမ္မာ၊ ဧသ ကေနစိ ဝသေ ကာတုန္တိ။ ‘‘တာတ၊ မယံ ဣတ္ထိယော နာမ ဣဒါနေဝ နံ ရာဂပါသာဒီဟိ ဗန္ဓိတွာ အာနေဿာမ၊ တုမှေ မာ စိန္တယိတ္ထာ’’တိ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ပါဒေ တေ၊ သမဏ၊ ပရိစာရေမာ’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ နေဝ တာသံ ဝစနံ မနသာကာသိ၊ န အက္ခီနိ ဥမ္မီလေတွာ ဩလောကေသိ။

ပုန မာရဓီတရော ‘‘ဥစ္စာဝစာ ခေါ ပုရိသာနံ အဓိပ္ပာယာ၊ ကေသဉ္စိ ကုမာရိကာသု ပေမံ ဟောတိ၊ ကေသဉ္စိ ပဌမဝယေ ဌိတာသု၊ ကေသဉ္စိ မဇ္ဈိမဝယေ ဌိတာသု၊ ကေသဉ္စိ ပစ္ဆိမဝယေ ဌိတာသု၊ နာနပ္ပကာရေဟိ တံ ပလောဘေဿာမာ’’တိ ဧကေကာ ကုမာရိကဝဏ္ဏာဒိဝသေန သတံ သတံ အတ္တဘာဝေ အဘိနိမ္မိနိတွာ ကုမာရိယော၊ အဝိဇာတာ၊ သကိံ ဝိဇာတာ၊ ဒုဝိဇာတာ၊ မဇ္ဈိမိတ္ထိယော၊ မဟလ္လကိတ္ထိယော စ ဟုတွာ ဆက္ခတ္တုံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ပါဒေ တေ၊ သမဏ၊ ပရိစာရေမာ’’တိ အာဟံသု။ တမ္ပိ ဘဂဝါ န မနသာကာသိ ယထာ တံ အနုတ္တရေ ဥပဓိသင်္ခယေ ဝိမုတ္တောတိ။ အထ သတ္ထာ ဧတ္တကေနပိ တာ အနုဂစ္ဆန္တိယော ‘‘အပေထ၊ ကိံ ဒိသွာ ဧဝံ ဝါယမထ၊ ဧဝရူပံ နာမ ဝီတရာဂါနံ ပုရတော ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ တထာဂတဿ ပန ရာဂါဒယော ပဟီနာ။ ကေန တံ ကာရဏေန အတ္တနော ဝသံ နေဿထာ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၁၇၉။

‘‘ယဿ ဇိတံ နာဝဇီယတိ၊

ဇိတံ ယဿ နောယာတိ ကောစိ လောကေ၊

တံ ဗုဒ္ဓမနန္တဂေါစရံ၊

အပဒံ ကေန ပဒေန နေဿထ။

၁၈၀။

‘‘ယဿ ဇာလိနီ ဝိသတ္တိကာ၊

တဏှာ နတ္ထိ ကုဟိဉ္စိ နေတဝေ၊

တံ ဗုဒ္ဓမနန္တဂေါစရံ၊

အပဒံ ကေန ပဒေန နေဿထာ’’တိ။

တတ္ထ ယဿ ဇိတံ နာဝဇီယတီတိ ယဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေန တေန မဂ္ဂေန ဇိတံ ရာဂါဒိကိလေသဇာတံ ပုန အသမုဒါစရဏတော နာဝဇီယတိ၊ ဒုဇ္ဇိတံ နာမ န ဟောတိ။ နောယာတီတိ န ဥယျာတိ၊ ယဿ ဇိတံ ကိလေသဇာတံ ရာဂါဒီသု ကောစိ ဧကော ကိလေသောပိ လောကေ ပစ္ဆတော ဝတ္တီ နာမ န ဟောတိ၊ နာနုဗန္ဓတီတိ အတ္ထော။ အနန္တဂေါစရန္တိ အနန္တာရမ္မဏဿ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ဝသေန အပရိယန္တ ဂေါစရံ။ ကေန ပဒေနာတိ ယဿ ဟိ ရာဂပဒါဒီသု ဧကပဒမ္ပိ အတ္ထိ၊ တံ တုမှေ တေန ပဒေန နေဿထ။ ဗုဒ္ဓဿ ပန ဧကပဒမ္ပိ နတ္ထိ၊ တံ အပဒံ ဗုဒ္ဓံ တုမှေ ကေန ပဒေန နေဿထ။

ဒုတိယဂါထာယ တဏှာ နာမေသာ သံသိဗ္ဗိတပရိယောနန္ဓနဋ္ဌေန ဇာလမဿာ အတ္ထီတိပိ ဇာလကာရိကာတိပိ ဇာလူပမာတိပိ ဇာလိနီ။ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု ဝိသတ္တတာယ ဝိသတ္တမနတာယ ဝိသာဟရတာယ ဝိသပုပ္ဖတာယ ဝိသဖလတာယ ဝိသပရိဘောဂတာယ ဝိသတ္တိကာ။ သာ ဧဝရူပါ တဏှာ ယဿ ကုဟိဉ္စိ ဘဝေ နေတုံ နတ္ထိ၊ တံ တုမှေ အပဒံ ဗုဒ္ဓံ ကေန ပဒေန နေဿထာတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူနံ ဒေဝတာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ မာရဓီတရောပိ တတ္ထေဝ အန္တရဓာယိံသု။

သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ၊ ‘‘မာဂဏ္ဍိယ၊ အဟံ ပုဗ္ဗေ ဣမာ တိဿော မာရဓီတရော အဒ္ဒသံ သေမှာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓေန သုဝဏ္ဏက္ခန္ဓသဒိသေန အတ္တဘာဝေန သမန္နာဂတာ၊ တဒါပိ မေထုနသ္မိံ ဆန္ဒော နာဟောသိယေဝ။ တဝ ဓီတု သရီရံ ဒွတ္တိံသာကာရကုဏပပရိပူရံ ဗဟိဝိစိတ္တော ဝိယ အသုစိဃဋော။ သစေ ဟိ မမ ပါဒေါ အသုစိမက္ခိတော ဘဝေယျ၊ အယဉ္စ ဥမ္မာရဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌေယျ၊ တထာပိဿာ သရီရေ အဟံ ပါဒေ န ဖုသေယျ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘ဒိသွာန တဏှံ အရတိံ ရဂဉ္စ၊

နာဟောသိ ဆန္ဒော အပိ မေထုနသ္မိံ၊

ကိမေဝိဒံ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ၊

ပါဒါပိ နံ သမ္ဖုသိတုံ န ဣစ္ဆေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၈၄၁၊ မဟာနိ။ ၇၀)၊

ဒေသနာဝသာနေ ဥဘောပိ ဇယမ္ပတိကာ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။

မာရဓီတရဝတ္ထု ပဌမံ။

၂။ ဒေဝေါရောဟဏဝတ္ထု

ယေဈာနပသုတာ ဓီရာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ဗဟူ ဒေဝမနုဿေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဒေသနာ ပန ရာဇဂဟေ သမုဋ္ဌိတာ။

ဧကသ္မိဉှိ သမယေ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိ ပရိဿယမောစနတ္ထဉ္စေဝ ပမာဒေန ဂလိတာနံ အာဘရဏာဒီနံ ရက္ခဏတ္ထဉ္စ ဇာလကရဏ္ဍကံ ပရိက္ခိပါပေတွာ ဂင်္ဂါယ ဥဒကကီဠံ ကီဠိ။ အထေကော ရတ္တစန္ဒနရုက္ခော ဂင်္ဂါယ ဥပရိတီရေ ဇာတော ဂင်္ဂေါဒကေန ဓောတမူလော ပတိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ပါသာဏေသု သံဘဇ္ဇမာနော ဝိပ္ပကိရိ။ တတော ဧကာ ဃဋပ္ပမာဏာ ဃဋိကာ ပါသာဏေဟိ ဃံသိယမာနာ ဥဒကဦမီဟိ ပေါထိယမာနာ မဋ္ဌာ ဟုတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဝုယှမာနာ သေဝါလပရိယောနဒ္ဓါ အာဂန္တွာ တဿ ဇာလေ လဂ္ဂိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ရုက္ခဃဋိကာ’’တိ သုတွာ တံ အာဟရာပေတွာ ‘‘ကိံ နာမေတ’’န္တိ ဥပဓာရဏတ္ထံ ဝါသိကဏ္ဏေန တစ္ဆာပေသိ။ တာဝဒေဝ အလတ္တကဝဏ္ဏံ ရတ္တစန္ဒနံ ပညာယိ။ သေဋ္ဌိ ပန နေဝ သမ္မာဒိဋ္ဌိ န မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ၊ မဇ္ဈတ္တဓာတုကော။ သော စိန္တေသိ – ‘‘မယှံ ဂေဟေ ရတ္တစန္ဒနံ ဗဟု၊ ကိံ နု ခေါ ဣမိနာ ကရိဿာမီ’’တိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဣမသ္မိံ လောကေ ‘မယံ အရဟန္တော မယံ အရဟန္တော’တိ ဝတ္တာရော ဗဟူ၊ အဟံ ဧကံ အရဟန္တမ္ပိ န ပဿာမိ။ ဂေဟေ ဘမံ ယောဇေတွာ ပတ္တံ လိခါပေတွာ သိက္ကာယ ဌပေတွာ ဝေဠုပရမ္ပရာယ သဋ္ဌိဟတ္ထမတ္တေ အာကာသေ ဩလမ္ဗာပေတွာ ‘သစေ အရဟာ အတ္ထိ၊ ဣမံ အာကာသေနာဂန္တွာ ဂဏှာတူ’တိ ဝက္ခာမိ။ ယော တံ ဂဟေဿတိ၊ တံ သပုတ္တဒါရော သရဏံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ သော စိန္တိတနိယာမေနေဝ ပတ္တံ လိခါပေတွာ ဝေဠုပရမ္ပရာယ ဥဿာပေတွာ ‘‘ယော ဣမသ္မိံ လောကေ အရဟာ၊ သော အာကာသေနာဂန္တွာ ဣမံ ပတ္တံ ဂဏှာတူ’’တိ အာဟ။

ဆ သတ္ထာရော ‘‘အမှာကံ ဧသ အနုစ္ဆဝိကော၊ အမှာကမေဝ နံ ဒေဟီ’’တိ ဝဒိံသု။ သော ‘‘အာကာသေနာဂန္တွာ ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ အထ ဆဋ္ဌေ ဒိဝသေ နိဂဏ္ဌော နာဋပုတ္တော အန္တေဝါသိကေ ပေသေသိ – ‘‘ဂစ္ဆထ၊ သေဋ္ဌိံ ဧဝံ ဝဒေထ – ‘အမှာကံ အာစရိယဿေဝ အနုစ္ဆဝိကောယံ၊ မာ အပ္ပမတ္တကဿ ကာရဏာ အာကာသေနာဂမနံ ကရိ၊ ဒေဟိ ကိရ မေ တံ ပတ္တ’’’န္တိ ။ တေ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိံ တထာ ဝဒိံသု။ သေဋ္ဌိ ‘‘အာကာသေနာဂန္တွာ ဂဏှိတုံ သမတ္ထောဝ ဂဏှာတူ’’တိ အာဟ။ နာဋပုတ္တော သယံ ဂန္တုကာမော အန္တေဝါသိကာနံ သညံ အဒါသိ – ‘‘အဟံ ဧကံ ဟတ္ထဉ္စ ပါဒဉ္စ ဥက္ခိပိတွာ ဥပ္ပတိတုကာမော ဝိယ ဘဝိဿာမိ၊ တုမှေ မံ၊ ‘အာစရိယ၊ ကိံ ကရောထ၊ ဒါရုမယပတ္တဿ ကာရဏာ ပဋိစ္ဆန္နံ အရဟတ္တဂုဏံ မဟာဇနဿ မာ ဒဿယိတ္ထာ’တိ ဝတွာ မံ ဟတ္ထေသု စ ပါဒေသု စ ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎန္တာ ဘူမိယံ ပါတေယျာထာ’’တိ။ သော တတ္ထ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိံ အာဟ၊ ‘‘မဟာသေဋ္ဌိ၊ မယှံ အယံ ပတ္တော အနုစ္ဆဝိကော၊ အညေသံ နာနုစ္ဆဝိကော၊ မာ တေ အပ္ပမတ္တကဿ ကာရဏာ မမ အာကာသေ ဥပ္ပတနံ ရုစ္စိ၊ ဒေဟိ မေ ပတ္တ’’န္တိ။ ဘန္တေ၊ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာဝ ဂဏှထာတိ။ တတော နာဋပုတ္တော ‘‘တေန ဟိ အပေထ အပေထာ’’တိ အန္တေဝါသိကေ အပနေတွာ ‘‘အာကာသေ ဥပ္ပတိဿာမီ’’တိ ဧကံ ဟတ္ထဉ္စ ပါဒဉ္စ ဥက္ခိပိ။ အထ နံ အန္တေဝါသိကာ၊ ‘‘အာစရိယ၊ ကိံ နာမေတံ ကရောထ၊ ဆဝဿ လာမကဿ ဒါရုမယပတ္တဿ ကာရဏာ ပဋိစ္ဆန္နဂုဏေန မဟာဇနဿ ဒဿိတေန ကော အတ္ထော’’တိ တံ ဟတ္ထပါဒေသု ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိတွာ ဘူမိယံ ပါတေသုံ။ သော သေဋ္ဌိံ အာဟ – ‘‘ဣမေ၊ မဟာသေဋ္ဌိ၊ ဥပ္ပတိတုံ န ဒေန္တိ၊ ဒေဟိ မေ ပတ္တ’’န္တိ။ ဥပ္ပတိတွာ ဂဏှထ၊ ဘန္တေတိ။ ဧဝံ တိတ္ထိယာ ဆ ဒိဝသာနိ ဝါယမိတွာပိ တံ ပတ္တံ န လဘိံသုယေဝ။

သတ္တမေ ဒိဝသေ အာယသ္မတော မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ စ အာယသ္မတော ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇဿ စ ‘‘ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမာ’’တိ ဂန္တွာ ဧကသ္မိံ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ ဌတွာ စီဝရံ ပါရုပနကာလေ ဓုတ္တကာ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘အမ္ဘော ပုဗ္ဗေ ဆ သတ္ထာရော လောကေ ‘မယံ အရဟန္တမှာ’တိ ဝိစရိံသု။၊ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနော ပန အဇ္ဇ သတ္တမော ဒိဝသော ပတ္တံ ဥဿာပေတွာ ‘သစေ အရဟာ အတ္ထိ၊ အာကာသေနာဂန္တွာ ဂဏှာတူ’တိ ဝဒန္တဿ၊ ဧကောပိ ‘အဟံ အရဟာ’တိ အာကာသေ ဥပ္ပတန္တော နတ္ထိ။ အဇ္ဇ နော လောကေ အရဟန္တာနံ နတ္ထိဘာဝေါ ဉာတော’’တိ။ တံ ကထံ သုတွာ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော အာယသ္မန္တံ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇံ အာဟ – ‘‘သုတံ တေ၊ အာဝုသော ဘာရဒွါဇ၊ ဣမေသံ ဝစနံ၊ ဣမေ ဗုဒ္ဓဿ သာသနံ ပရိဂ္ဂဏှန္တာ ဝိယ ဝဒန္တိ။ တွဉ္စ မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ၊ ဂစ္ဆ တံ ပတ္တံ အာကာသေန ဂန္တွာ ဂဏှာဟီ’’တိ။ အာဝုသော မဟာမောဂ္ဂလ္လာန၊ တွံ ဣဒ္ဓိမန္တာနံ အဂ္ဂေါ၊ တွံ ဧတံ ဂဏှာဟိ၊ တယိ ပန အဂ္ဂဏှန္တေ အဟံ ဂဏှိဿာမီတိ။ ‘‘ဂဏှာဝုသော’’တိ ဝုတ္တေ အာယသ္မာ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇော အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ တိဂါဝုတံ ပိဋ္ဌိပါသာဏံ ပါဒန္တေန ပဋိစ္ဆာဒေန္တော တုလပိစု ဝိယ အာကာသေ ဥဋ္ဌာပေတွာ ရာဇဂဟနဂရဿ ဥပရိ သတ္တက္ခတ္တုံ အနုပရိယာယိ။ သော တိဂါဝုတပမာဏဿ နဂရဿ ပိဓာနံ ဝိယ ပညာယိ။ နဂရဝါသိနော ‘‘ပါသာဏော နော အဝတ္ထရိတွာ ဂဏှာတီ’’တိ ဘီတာ သုပ္ပာဒီနိ မတ္ထကေ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ နိလီယိံသု ။ သတ္တမေ ဝါရေ ထေရော ပိဋ္ဌိပါသာဏံ ဘိန္ဒိတွာ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ မဟာဇနော ထေရံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဘန္တေ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇ၊ တဝ ပါသာဏံ ဒဠှံ ကတွာ ဂဏှ၊ မာ နော သဗ္ဗေ နာသယီ’’တိ။ ထေရော ပါသာဏံ ပါဒန္တေန ခိပိတွာ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သော ဂန္တွာ ယထာဌာနေယေဝ ပတိဋ္ဌာသိ။ ထေရော သေဋ္ဌိဿ ဂေဟမတ္ထကေ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိသွာ သေဋ္ဌိ ဥရေန နိပဇ္ဇိတွာ ‘‘ဩတရထ သာမီ’’တိ ဝတွာ အာကာသတော ဩတိဏ္ဏံ ထေရံ နိသီဒါပေတွာ ပတ္တံ ဩတာရာပေတွာ စတုမဓုရပုဏ္ဏံ ကတွာ ထေရဿ အဒါသိ။ ထေရော ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဝိဟာရာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ အထဿ ယေ အရညဂတာ ဝါ သုညာဂါရဂတာ ဝါ တံ ပါဋိဟာရိယံ နာဒ္ဒသံသု။ တေ သန္နိပတိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အမှာကမ္ပိ ပါဋိဟာရိယံ ဒဿေဟီ’’တိ ထေရံ အနုဗန္ဓိံသု။ သော တေသံ တေသံ ပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။

သတ္ထာ တံ အနုဗန္ဓိတွာ ဥန္နာဒေန္တဿ မဟာဇနဿ သဒ္ဒံ သုတွာ၊ ‘‘အာနန္ဒ၊ ကဿေသော သဒ္ဒေါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇေန အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ စန္ဒနပတ္တော ဂဟိတော၊ တဿ သန္တိကေ ဧသော သဒ္ဒေါ’’တိ သုတွာ ဘာရဒွါဇံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တယာ ဧဝံ ကတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စံ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ကသ္မာ တေ၊ ဘာရဒွါဇ၊ ဧဝံ ကတ’’န္တိ ထေရံ ဂရဟိတွာ တံ ပတ္တံ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ဘေဒါပေတွာ ဘိက္ခူနံ အဉ္ဇနပိသနတ္ထာယ ဒါပေတွာ ပါဋိဟာရိယဿ အကရဏတ္ထာယ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ (စူဠဝ။ ၂၅၂) ပညာပေသိ။

တိတ္ထိယာ ‘‘သမဏော ကိရ ဂေါတမော တံ ပတ္တံ ဘေဒါပေတွာ ပါဋိဟာရိယဿ အကရဏတ္ထာယ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညာပေသီ’’တိ သုတွာ ‘‘သမဏဿ ဂေါတမဿ သာဝကာ ပညတ္တံ သိက္ခာပဒံ ဇီဝိတဟေတုပိ နာတိက္ကမန္တိ၊ သမဏောပိ ဂေါတမော တံ ရက္ခိဿတေဝ။ ဣဒါနိ အမှေဟိ ဩကာသော လဒ္ဓါ’’တိ နဂရဝီထီသု အာရောစေန္တာ ဝိစရိံသု ‘‘မယံ အတ္တနော ဂုဏံ ရက္ခန္တာ ပုဗ္ဗေ ဒါရုမယပတ္တဿ ကာရဏာ အတ္တနော ဂုဏံ မဟာဇနဿ န ဒဿယိမှာ၊ သမဏဿ ဂေါတမဿ သာဝကာ ပတ္တကမတ္တဿ ကာရဏာ အတ္တနော ဂုဏံ မဟာဇနဿ ဒဿေသုံ။ သမဏော ဂေါတမော အတ္တနော ပဏ္ဍိတတာယ ပတ္တံ ဘေဒါပေတွာ သိက္ခာပဒံ ပညာပေသိ၊ ဣဒါနိ မယံ တေနေဝ သဒ္ဓိံ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမာ’’တိ။

ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော တံ ကထံ သုတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘တုမှေဟိ ကိရ၊ ဘန္တေ၊ ပါဋိဟာရိယဿ အကရဏတ္ထာယ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တ’’န္တိ? ‘‘အာမ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ဣဒါနိ တိတ္ထိယာ ‘‘တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ ကိံ ဣဒါနိ ကရိဿထာတိ? ‘‘တေသု ကရောန္တေသု ကရိဿာမိ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ နနု တုမှေဟိ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တန္တိ။ နာဟံ၊ မဟာရာဇ၊ အတ္တနော သိက္ခာပဒံ ပညာပေသိံ၊ တံ မမေဝ သာဝကာနံ ပညတ္တန္တိ။ တုမှေ ဌပေတွာ အညတ္ထ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ နာမ ဟောတိ၊ ဘန္တေတိ။ တေန ဟိ၊ မဟာရာဇ၊ တမေဝေတ္ထ ပဋိပုစ္ဆာမိ၊ ‘‘အတ္ထိ ပန တေ၊ မဟာရာဇ၊ ဝိဇိတေ ဥယျာန’’န္တိ။ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သစေ တေ၊ မဟာရာဇ၊ ဥယျာနေ မဟာဇနော အမ္ဗာဒီနိ ခါဒေယျ၊ ကိမဿ ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘ဒဏ္ဍော၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တွံ ပန ခါဒိတုံ လဘသီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ မယှံ ဒဏ္ဍော နတ္ထိ၊ အဟံ အတ္တနော သန္တကံ ခါဒိတုံ လဘာမီ’’တိ။ ‘‘မဟာရာဇ၊ ယထာ တဝ တိယောဇနသတိကေ ရဇ္ဇေ အာဏာ ပဝတ္တတိ၊ အတ္တနော ဥယျာနေ အမ္ဗာဒီနိ ခါဒန္တဿ ဒဏ္ဍော နတ္ထိ၊ အညေသံ အတ္ထိ၊ ဧဝံ မမပိ စက္ကဝါဠကောဋိသတသဟဿေ အာဏာ ပဝတ္တတိ၊ အတ္တနော သိက္ခာပဒပညတ္တိယာ အတိက္ကမော နာမ နတ္ထိ၊ အညေသံ ပန အတ္ထိ၊ ကရိဿာမဟံ ပါဋိဟာရိယ’’န္တိ။ တိတ္ထိယာ တံ ကထံ သုတွာ ‘‘ဣဒါနမှာ နဋ္ဌာ၊ သမဏေန ကိရ ဂေါတမေန သာဝကာနံယေဝ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ န အတ္တနော။ သယမေဝ ကိရ ပါဋိဟာရိယံ ကတ္တုကာမော၊ ကိံ နု ခေါ ကရောမာ’’တိ မန္တယိံသု။

ရာဇာ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ၊ ကဒါ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿထာ’’တိ။ ‘‘ဣတော စတုမာသစ္စယေန အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယံ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကတ္ထ ကရိဿထ၊ ဘန္တေ’’တိ ? ‘‘သာဝတ္ထိံ နိဿာယ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ ပန သတ္ထာ ဧဝံ ဒူရဋ္ဌာနံ အပဒိသီ’’တိ? ‘‘ယသ္မာ တံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ မဟာပါဋိဟာရိယကရဏဋ္ဌာနံ၊ အပိစ မဟာဇနဿ သန္နိပါတနတ္ထာယပိ ဒူရဋ္ဌာနမေဝ အပဒိသီ’’တိ။ တိတ္ထိယာ တံ ကထံ သုတွာ ‘‘ဣတော ကိရ စတုန္နံ မာသာနံ အစ္စယေန သမဏော ဂေါတမော သာဝတ္ထိယံ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿတိ၊ ဣဒါနိ တံ အမုဉ္စိတွာဝ အနုဗန္ဓိဿာမ၊ မဟာဇနော အမှေ ဒိသွာ ‘ကိံ ဣဒ’န္တိ ပုစ္ဆိဿတိ။ အထဿ ဝက္ခာမ ‘မယံ သမဏေန ဂေါတမေန သဒ္ဓိံ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမာ’တိ ဝဒိမှာ။ သော ပလာယတိ၊ မယမဿ ပလာယိတုံ အဒတွာ အနုဗန္ဓာမာ’’တိ။ သတ္ထာ ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ နိက္ခမိ။ တိတ္ထိယာပိဿ ပစ္ဆတောဝ နိက္ခမိတွာ ဘတ္တကိစ္စဋ္ဌာနေ ဝသန္တိ။ ဝသိတဋ္ဌာနေ ပုနဒိဝသေ ပါတရာသံ ကရောန္တိ။ တေ မနုဿေဟိ ‘‘ကိမိဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိတာ ဟေဋ္ဌာ စိန္တိတနိယာမေနေဝ အာရောစေသုံ ။ မဟာဇနောပိ ‘‘ပါဋိဟာရိယံ ပဿိဿာမာ’’တိ အနုဗန္ဓိ။

သတ္ထာ အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ပါပုဏိ။ တိတ္ထိယာပိ တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဂန္တွာ ဥပဋ္ဌာကေ သမာဒပေတွာ သတသဟဿံ လဘိတွာ ခဒိရထမ္ဘေဟိ မဏ္ဍပံ ကာရေတွာ နီလုပ္ပလေဟိ ဆာဒါပေတွာ ‘‘ဣဓ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမာ’’တိ နိသီဒိံသု။ ရာဇာ ပသေနဒိ ကောသလော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ တိတ္ထိယေဟိ မဏ္ဍပေါ ကာရိတော၊ အဟမ္ပိ တုမှာကံ မဏ္ဍပံ ကရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘အလံ၊ မဟာရာဇ၊ အတ္ထိ မယှံ မဏ္ဍပကာရကော’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ မံ ဌပေတွာ ကော အညော ကာတုံ သက္ခိဿတီ’’တိ? ‘‘သက္ကော၊ ဒေဝရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကဟံ ပန၊ ဘန္တေ၊ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿထာ’’တိ? ‘‘ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ တိတ္ထိယာ ‘‘အမ္ဗရုက္ခမူလေ ကိရ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿတီ’’တိ သုတွာ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကာနံ အာရောစေတွာ ယောဇနဗ္ဘန္တရေ ဌာနေ အန္တမသော တဒဟုဇာတမ္ပိ အမ္ဗပေါတကံ ဥပ္ပာဋေတွာ အရညေ ခိပါပေသုံ။

သတ္ထာ အာသာဠှိပုဏ္ဏမဒိဝသေ အန္တောနဂရံ ပါဝိသိ။ ရညောပိ ဥယျာနပါလော ကဏ္ဍော နာမ ဧကံ ပိင်္ဂလကိပိလ္လိကေဟိ ကတပတ္တပုဋဿ အန္တရေ မဟန္တံ အမ္ဗပက္ကံ ဒိသွာ တဿ ဂန္ဓရသလောဘေန သမ္ပတန္တေ ဝါယသေ ပလာပေတွာ ရညော ခါဒနတ္ထာယ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ သတ္ထာရံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘ရာဇာ ဣမံ အမ္ဗံ ခါဒိတွာ မယှံ အဋ္ဌ ဝါ သောဠသ ဝါ ကဟာပဏေ ဒဒေယျ၊ တံ မေ ဧကတ္တဘာဝေပိ ဇီဝိတဝုတ္တိယာ နာလံ။ သစေ ပနာဟံ သတ္ထု ဣမံ ဒဿာမိ၊ အဝဿံ တံ မေ ဒီဃကာလံ ဟိတာဝဟံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော တံ အမ္ဗပက္ကံ သတ္ထု ဥပနာမေသိ။ သတ္ထာ အာနန္ဒတ္ထေရံ ဩလောကေသိ ။ အထဿ ထေရော စတုမဟာရာဇဒတ္တိယံ ပတ္တံ နီဟရိတွာ ဟတ္ထေ ဌပေသိ။ သတ္ထာ ပတ္တံ ဥပနာမေတွာ အမ္ဗပက္ကံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ တတ္ထေဝ နိသီဒနာကာရံ ဒဿေသိ။ ထေရော စီဝရံ ပညာပေတွာ အဒါသိ။ အထဿ တသ္မိံ နိသိန္နေ ထေရော ပါနီယံ ပရိဿာဝေတွာ အမ္ဗပက္ကံ မဒ္ဒိတွာ ပါနကံ ကတွာ အဒါသိ။ သတ္ထာ အမ္ဗပါနကံ ပိဝိတွာ ကဏ္ဍံ အာဟ – ‘‘ဣမံ အမ္ဗဋ္ဌိံ ဣဓေဝ ပံသုံ ဝိယူဟိတွာ ရောပေဟီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ သတ္ထာ တဿ ဥပရိ ဟတ္ထံ ဓောဝိ။ ဟတ္ထေ ဓောဝိတမတ္တေယေဝ နင်္ဂလသီသမတ္တက္ခန္ဓော ဟုတွာ ဥဗ္ဗေဓေန ပဏ္ဏာသဟတ္ထော အမ္ဗရုက္ခော ဥဋ္ဌဟိ။ စတူသု ဒိသာသု ဧကေကာ၊ ဥဒ္ဓံ ဧကာတိ ပဉ္စ မဟာသာခါ ပဏ္ဏာသဟတ္ထာ အဟေသုံ။ သော တာဝဒေဝ ပုပ္ဖဖလသဉ္ဆန္နော ဟုတွာ ဧကေကသ္မိံ ဌာနေ ပရိပက္ကအမ္ဗပိဏ္ဍိဓရော အဟောသိ။ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တာ ဘိက္ခူ အမ္ဗပက္ကာနိ ခါဒန္တာ ဧဝ အာဂမိံသု။ ရာဇာ ‘‘ဧဝရူပေါ ကိရ အမ္ဗရုက္ခော ဥဋ္ဌိတော’’တိ သုတွာ ‘‘မာ နံ ကောစိ ဆိန္ဒီ’’တိ အာရက္ခံ ဌပေသိ။ သော ပန ကဏ္ဍေန ရောပိတတ္တာ ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခောတွေဝ ပညာယိ။ ဓုတ္တကာပိ အမ္ဗပက္ကာနိ ခါဒိတွာ ‘‘ဟရေ ဒုဋ္ဌတိတ္ထိယာ ‘သမဏော ကိရ ဂေါတမော ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿတီ’တိ တုမှေဟိ ယောဇနဗ္ဘန္တရေ တဒဟုဇာတာပိ အမ္ဗပေါတကာ ဥပ္ပာဋာပိတာ၊ ကဏ္ဍမ္ဗော နာမ အယ’’န္တိ ဝတွာ တေ ဥစ္ဆိဋ္ဌအမ္ဗဋ္ဌီဟိ ပဟရိံသု။

သက္ကော ဝါတဝလာဟကံ ဒေဝပုတ္တံ အာဏာပေသိ ‘‘တိတ္ထိယာနံ မဏ္ဍပံ ဝါတေဟိ ဥပ္ပာဋေတွာ ဥက္ကာရဘူမိယံ ခိပါပေဟီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ သူရိယမ္ပိ ဒေဝပုတ္တံ အာဏာပေသိ ‘‘သူရိယမဏ္ဍလံ နိကဍ္ဎန္တော တာပေဟီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ ပုန ဝါတဝလာဟကံ အာဏာပေသိ ‘‘ဝါတမဏ္ဍလံ ဥဋ္ဌာပေန္တော ယာဟီ’’တိ။ သော တထာ ကရောန္တော တိတ္ထိယာနံ ပဂ္ဃရိတသေဒသရီရေ ရဇောဝဋ္ဋိယာ ဩကိရိ။ တေ တမ္ဗမတ္တိကသဒိသာ အဟေသုံ။ ဝဿဝလာဟကမ္ပိ အာဏာပေသိ ‘‘မဟန္တာနိ ဗိန္ဒူနိ ပါတေဟီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ အထ နေသံ ကာယော ကဗရဂါဝိသဒိသော အဟောသိ။ တေ နိဂဏ္ဌာ လဇ္ဇမာနာ ဟုတွာ သမ္မုခသမ္မုခဋ္ဌာနေနေဝ ပလာယိံသု။ ဧဝံ ပလာယန္တေသု ပုရာဏကဿပဿ ဥပဋ္ဌာကော ဧကော ကဿကော ‘‘ဣဒါနိ မေ အယျာနံ ပါဋိဟာရိယကရဏဝေလာ၊ ဂန္တွာ ပါဋိဟာရိယံ ပဿိဿာမီ’’တိ ဂေါဏေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပါတောဝ အာဘတံ ယာဂုကုဋဉ္စေဝ ယောတ္တကဉ္စ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆန္တော ပုရာဏံ တထာ ပလာယန္တံ ဒိသွာ၊ ဘန္တေ ၊ အဇ္ဇ ‘အယျာနံ ပါဋိဟာရိယံ ပဿိဿာမီ’တိ အာဂစ္ဆာမိ၊ တုမှေ ကဟံ ဂစ္ဆထာ’’တိ။ ကိံ တေ ပါဋိဟာရိယေန၊ ဣမံ ကုဋဉ္စ ယောတ္တဉ္စ ဒေဟီတိ။ သော တေန ဒိန္နံ ကုဋဉ္စ ယောတ္တဉ္စ အာဒါယ နဒီတီရံ ဂန္တွာ ကုဋံ ယောတ္တေန အတ္တနော ဂီဝါယ ဗန္ဓိတွာ လဇ္ဇန္တော ကိဉ္စိ အကထေတွာ ရဟဒေ ပတိတွာ ဥဒကပုဗ္ဗုဠေ ဥဋ္ဌာပေန္တော ကာလံ ကတွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။

သက္ကော အာကာသေ ရတနစင်္ကမံ မာပေသိ။ တဿ ဧကာ ကောဋိ ပါစီနစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ အဟောသိ၊ ဧကာ ပစ္ဆိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ။ သတ္ထာ သန္နိပတိတာယ ဆတ္တိံသယောဇနိကာယ ပရိသာယ ဝဍ္ဎမာနကစ္ဆာယာယ ‘‘ဣဒါနိ ပါဋိဟာရိယကရဏဝေလာ’’တိ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ ပမုခေ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ဃရဏီ နာမ ဣဒ္ဓိမန္တီ ဧကာ အနာဂါမိဥပါသိကာ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မာဒိသာယ ဓီတရိ ဝိဇ္ဇမာနာယ တုမှာကံ ကိလမနကိစ္စံ နတ္ထိ၊ အဟံ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကထံ တွံ ကရိဿသိ၊ ဃရဏီ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ၊ ဧကသ္မိံ စက္ကဝါဠဂဗ္ဘေ မဟာပထဝိံ ဥဒကံ ကတွာ ဥဒကသကုဏိကာ ဝိယ နိမုဇ္ဇိတွာ ပါစီနစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ အတ္တာနံ ဒဿေဿာမိ၊ တထာ ပစ္ဆိမဥတ္တရဒက္ခိဏစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ၊ တထာ မဇ္ဈေ’’။ မဟာဇနော မံ ဒိသွာ ‘‘ကာ ဧသာ’’တိ ဝုတ္တေ ဝက္ခတိ ‘‘ဃရဏီ နာမေသာ၊ အယံ တာဝ ဧကိဿာ ဣတ္ထိယာ အာနုဘာဝေါ၊ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ ပန ကီဒိသော ဘဝိဿတီ’’တိ ။ ဧဝံ တိတ္ထိယာ တုမှေ အဒိသွာဝ ပလာယိဿန္တီတိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဇာနာမိ တေ ဃရဏီ ဧဝရူပံ ပါဋိဟာရိယံ ကာတုံ သမတ္ထဘာဝံ၊ န ပနာယံ တဝတ္ထာယ ဗဒ္ဓါ မာလာပုဋော’’တိ ဝတွာ ပဋိက္ခိပိ။ သာ ‘‘န မေ သတ္ထာ အနုဇာနာတိ၊ အဒ္ဓါ မယာ ဥတ္တရိတရံ ပါဋိဟာရိယံ ကာတုံ သမတ္ထော အညော အတ္ထီ’’တိ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာပိ ‘‘ဧဝမေဝ တေသံ ဂုဏော ပါကဋော ဘဝိဿတီတိ ဧဝံ ဆတ္တိံသယောဇနိကာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ သီဟနာဒံ နဒိဿတီ’’တိ မညမာနော အပရေပိ ပုစ္ဆိ – ‘‘တုမှေ ကထံ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿထာ’’တိ။ တေ ‘‘ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ကရိဿာမ၊ ဘန္တေ’’တိ သတ္ထု ပုရတော ဌိတာဝ သီဟနာဒံ နဒိံသု။ တေသု ကိရ စူဠအနာထပိဏ္ဍိကော ‘‘မာဒိသေ အနာဂါမိဥပါသကေ ပုတ္တေ ဝိဇ္ဇမာနေ သတ္ထု ကိလမနကိစ္စံ နတ္ထီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထံ ကရိဿသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဗြဟ္မတ္တဘာဝံ နိမ္မိနိတွာ ဣမိဿာ ပရိသာယ မဇ္ဈေ မဟာမေဃဂဇ္ဇိတသဒိသေန သဒ္ဒေန ဗြဟ္မအပ္ဖောဋနံ နာမ အပ္ဖောဋေဿာမီ’’တိ။ မဟာဇနော ‘‘ကိံ နာမေသော သဒ္ဒေါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘စူဠအနာထပိဏ္ဍိကဿ ကိရ ဗြဟ္မအပ္ဖောဋနသဒ္ဒေါ နာမာ’’တိ ဝက္ခတိ။ တိတ္ထိယာ ‘‘ဂဟပတိကဿ ကိရ တာဝ ဧသော အာနုဘာဝေါ၊ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ ကီဒိသော ဘဝိဿတီ’’တိ တုမှေ အဒိသွာဝ ပလာယိဿန္တီတိ။ သတ္ထာ ‘‘ဇာနာမိ တေ အာနုဘာဝ’’န္တိ တဿပိ တထေဝ ဝတွာ ပါဋိဟာရိယကရဏံ နာနုဇာနိ။

အထေကာ ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တာ သတ္တဝဿိကာ စီရသာမဏေရီ ကိရ နာမ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကထံ ကရိဿသိ စီရေ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ၊ သိနေရုဉ္စ စက္ကဝါဠပဗ္ဗတဉ္စ ဟိမဝန္တဉ္စ အာဟရိတွာ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပဋိပါဋိယာ ဌပေတွာ အဟံ ဟံသသကုဏီ ဝိယ တတော တတော နိက္ခမိတွာ အသဇ္ဇမာနာ ဂမိဿာမိ၊ မဟာဇနော မံ ဒိသွာ ‘ကာ ဧသာ’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘စီရသာမဏေရီ’တိ ဝက္ခတိ။ တိတ္ထိယာ ‘သတ္တဝဿိကာယ တာဝ သာမဏေရိယာ အယမာနုဘာဝေါ၊ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ ကီဒိသော ဘဝိဿတီ’တိ တုမှေ အဒိသွာဝ ပလာယိဿန္တီ’’တိ။ ဣတော ပရံ ဧဝရူပါနိ ဝစနာနိ ဝုတ္တာနုသာရေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တဿာပိ ဘဂဝါ ‘‘ဇာနာမိ တေ အာနုဘာဝ’’န္တိ ဝတွာ ပါဋိဟာရိယကရဏံ နာနုဇာနိ။ အထေကော ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော ခီဏာသဝေါ စုန္ဒသာမဏေရော နာမ ဇာတိယာ သတ္တဝဿိကော သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ ဘဂဝါ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထံ ကရိဿသီ’’တိ ပုဋ္ဌော အာဟ – ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဇမ္ဗုဒီပဿ ဓဇဘူတံ မဟာဇမ္ဗုရုက္ခံ ခန္ဓေ ဂဟေတွာ စာလေတွာ မဟာဇမ္ဗုပေသိယော အာဟရိတွာ ဣမံ ပရိသံ ခါဒါပေဿာမိ၊ ပါရိစ္ဆတ္တကကုသုမာနိ စ အာဟရိတွာ တုမှေ ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘ဇာနာမိ တေ အာနုဘာဝ’’န္တိ တဿ ပါဋိဟာရိယကရဏံ ပဋိက္ခိပိ။

အထ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာ ထေရီ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထံ ကရိဿသီ’’တိ ပုဋ္ဌာ အာဟ – ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သမန္တာ ဒွါဒသယောဇနိကံ ပရိသံ ဒဿေတွာ အာဝဋ္ဋတော ဆတ္တိံသယောဇနာယ ပရိသာယ ပရိဝုတော စက္ကဝတ္တိရာဇာ ဟုတွာ အာဂန္တွာ တုမှေ ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ ။ သတ္ထာ ‘‘ဇာနာမိ တေ အာနုဘာဝ’’န္တိ တဿာပိ ပါဋိဟာရိယကရဏံ ပဋိက္ခိပိ။ အထ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ပါဋိဟာရိယံ ကရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထံ ကရိဿသီ’’တိ ပုဋ္ဌော အာဟ – ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သိနေရုပဗ္ဗတရာဇာနံ ဒန္တန္တရေ ဌပေတွာ မာသသာသပဗီဇံ ဝိယ ခါဒိဿာမီ’’တိ။ ‘‘အညံ ကိံ ကရိဿသီ’’တိ? ‘‘ဣမံ မဟာပထဝိံ ကဋသာရကံ ဝိယ သံဝေလ္လိတွာ အင်္ဂုလန္တရေ နိက္ခိပိဿာမီ’’တိ။ ‘‘အညံ ကိံ ကရိဿသီ’’တိ? ‘‘မဟာပထဝိံ ကုလာလစက္ကံ ဝိယ ပရိဝတ္တေတွာ မဟာဇနံ ပထဝေါဇံ ခါဒါပေဿာမီ’’တိ။ ‘‘အညံ ကိံ ကရိဿသီ’’တိ? ‘‘ဝါမဟတ္ထေ ပထဝိံ ကတွာ ဣမေ သတ္တေ ဒက္ခိဏဟတ္ထေန အညသ္မိံ ဒီပေ ဌပေဿာမီ’’တိ။ ‘‘အညံ ကိံ ကရိဿသီ’’တိ? ‘‘သိနေရုံ ဆတ္တဒဏ္ဍံ ဝိယ ကတွာ မဟာပထဝိံ ဥက္ခိပိတွာ တဿုပရိ ဌပေတွာ ဆတ္တဟတ္ထော ဘိက္ခု ဝိယ ဧကဟတ္ထေနာဒါယ အာကာသေ စင်္ကမိဿာမီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘ဇာနာမိ တေ အာနုဘာဝ’’န္တိ တဿပိ ပါဋိဟာရိယကရဏံ နာနုဇာနိ။ သော ‘‘ဇာနာတိ မညေ သတ္ထာ မယာ ဥတ္တရိတရံ ပါဋိဟာရိယံ ကာတုံ သမတ္ထ’’န္တိ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။

အထ နံ သတ္ထာ ‘‘နာယံ မောဂ္ဂလ္လာနံ တဝတ္ထာယ ဗဒ္ဓါ ဗာလာပုဋော။ အဟဉှိ အသမဓုရော၊ မမ ဓုရံ အညော ဝဟိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ အနစ္ဆရိယမေတံ၊ ယံ ဣဒါနိ မမ ဓုရံ ဝဟိတုံ သမတ္ထော နာမ ဘဝေယျ။ အဟေတုကတိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တကာလေပိ မမ ဓုရံ အညော ဝဟိတုံ သမတ္ထော နာမ နာဟောသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကဒါ ပန၊ ဘန္တေ’’တိ ထေရေန ပုဋ္ဌော အတီတံ အာဟရိတွာ –

‘‘ယတော ယတော ဂရု ဓုရံ၊ ယတော ဂမ္ဘီရဝတ္တနီ၊

တဒါဿု ကဏှံ ယုဉ္ဇန္တိ၊ သွာဿု တံ ဝဟတေ ဓုရ’’န္တိ။ –

ဣဒံ ကဏှဥသဘဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁။၂၉) ဝိတ္ထာရေတွာ ပုန တမေဝ ဝတ္ထုံ ဝိသေသေတွာ ဒဿေန္တော –

‘‘မနုညမေဝ ဘာသေယျ၊ နာမနုညံ ကုဒါစနံ၊

မနုညံ ဘာသမာနဿ၊ ဂရုံ ဘာရံ ဥဒဒ္ဓရိ၊

ဓနဉ္စ နံ အလာဘေသိ၊ တေန စတ္တမနော အဟူ’’တိ။ –

ဣဒံ နန္ဒိဝိသာလဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထေသိ။ ကထေတွာ စ ပန သတ္ထာ ရတနစင်္ကမံ အဘိရုဟိ၊ ပုရတော ဒွါဒသယောဇနိကာ ပရိသာ အဟောသိ တထာ ပစ္ဆတော စ ဥတ္တရတော စ ဒက္ခိဏတော စ။ ဥဇုကံ ပန စတုဝီသတိယောဇနိကာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ ဘဂဝါ ယမကပါဋိဟာရိယံ အကာသိ။

တံ ပါဠိတော တာဝ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၆) – ကတမံ တထာဂတဿ ယမကပါဋိဟာရိယေ ဉာဏံ? ဣဓံ တထာဂတော ယမကပါဋိဟာရိယံ ကရောတိ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟိ၊ ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ ။ ဟေဋ္ဌိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဥပရိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ပုရတ္ထိမကာယတော၊ ပစ္ဆိမကာယတော၊ ပစ္ဆိမကာယတော၊ ပုရတ္ထိမကာယတော၊ ဒက္ခိဏအက္ခိတော၊ ဝါမအက္ခိတော၊ ဝါမအက္ခိတော၊ ဒက္ခိဏအက္ခိတော၊ ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော၊ ဝါမကဏ္ဏသောတတော၊ ဝါမကဏ္ဏသောတတော၊ ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော၊ ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော၊ ဝါမနာသိကာသောတတော၊ ဝါမနာသိကာသောတတော၊ ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော၊ ဒက္ခိဏအံသကူဋတော၊ ဝါမအံသကူဋတော၊ ဝါမအံသကူဋတော၊ ဒက္ခိဏအံသကူဋတော၊ ဒက္ခိဏဟတ္ထတော၊ ဝါမဟတ္ထတော၊ ဝါမဟတ္ထတော၊ ဒက္ခိဏဟတ္ထတော၊ ဒက္ခိဏပဿတော၊ ဝါမပဿတော၊ ဝါမပဿတော၊ ဒက္ခိဏပဿတော၊ ဒက္ခိဏပါဒတော၊ ဝါမပါဒတော၊ ဝါမပါဒတော၊ ဒက္ခိဏပါဒတော၊ အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ၊ အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ၊ အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ၊ အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ၊ ဧကေကလောမကူပတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဧကေကလောမတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဧကေကလောမတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဧကေကလောမကူပတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ နီလာနံ ပီတကာနံ လောဟိတကာနံ ဩဒါတာနံ မဉ္ဇေဋ္ဌာနံ ပဘဿရာနံ။ ဘဂဝါ စင်္ကမတိ၊ ဗုဒ္ဓနိမ္မိတော တိဋ္ဌတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ…ပေ… နိမ္မိတော သေယျံ ကပ္ပေတိ၊ ဘဂဝါ စင်္ကမတိ ဝါ တိဋ္ဌတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ။ ဣဒံ တထာဂတဿ ယမကပါဋိဟာရိယေ ဉာဏန္တိ။

ဣဒံ ပန ပါဋိဟာရိယံ ဘဂဝါ တသ္မိံ စင်္ကမေ စင်္ကမိတွာ အကာသိ။ တဿ တေဇောကသိဏသမာပတ္တိဝသေန ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ အာပေါကသိဏသမာပတ္တိဝသေန ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ န ပန ဥဒကဓာရာယ ပဝတ္တနဋ္ဌာနတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဿ ပဝတ္တနဋ္ဌာနတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥပရိမကာယတော’’တိ ဝုတ္တံ။ ဧသေဝ နယော သဗ္ဗပဒေသု။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပနေတ္ထ ဥဒကဓာရာယ အသမ္မိဿော အဟောသိ၊ တထာ ဥဒကဓာရာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓေန။ ဥဘယမ္ပိ ကိရ စေတံ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဥဂ္ဂန္တွာ စက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ပတတိ။ ‘‘ဆန္နံ ဝဏ္ဏာန’’န္တိ ဝုတ္တာ ပနဿ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော ဃဋေဟိ အာသိဉ္စမာနံ ဝိလီနသုဝဏ္ဏံ ဝိယ ယန္တနာလိကတော နိက္ခန္တသုဝဏ္ဏရသဓာရာ ဝိယ စ ဧကစက္ကဝါဠဂဗ္ဘတော ဥဂ္ဂန္တွာ ဗြဟ္မလောကံ အာဟစ္စ ပဋိနိဝတ္တိတွာ စက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိမေဝ ဂဏှိံသု။ ဧကစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ဝင်္ကဂေါပါနသိကံ ဝိယ ဗောဓိဃရံ အဟောသိ ဧကာလောကံ။

တံဒိဝသံ သတ္ထာ စင်္ကမိတွာ ပါဋိဟာရိယံ ကရောန္တော အန္တရန္တရာ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ကထေသိ။ ကထေန္တော စ ဇနံ နိရဿာသံ အကတွာ တဿ အဿာသဝါရံ ဒေတိ။ တသ္မိံ ခဏေ မဟာဇနော သာဓုကာရံ ပဝတ္တေသိ။ တဿ သာဓုကာရပဝတ္တနကာလေ သတ္ထာ တာဝမဟတိယာ ပရိသာယ စိတ္တံ ဩလောကေန္တော ဧကေကဿ သောဠသန္နံ အာကာရာနံ ဝသေန စိတ္တာစာရံ အညာသိ။ ဧဝံ လဟုကပရိဝတ္တံ ဗုဒ္ဓါနံ စိတ္တံ ။ ယော ယော ယသ္မိဉ္စ ဓမ္မေ ယသ္မိဉ္စ ပါဋိဟီရေ ပသန္နော၊ တဿ တဿ အဇ္ဈာသယဝသေနေဝ ဓမ္မဉ္စ ကထေသိ၊ ပါဋိဟီရဉ္စ အကာသိ။ ဧဝံ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေ ပါဋိဟီရေ စ ကရိယမာနေ မဟာဇနဿ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ သတ္ထာ ပန တသ္မိံ သမာဂမေ အတ္တနော မနံ ဂဟေတွာ အညံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ သမတ္ထံ အဒိသွာ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ မာပေသိ။ တေန ပုစ္ဆိတံ ပဉှံ သတ္ထာ ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ သတ္ထာရာ ပုစ္ဆိတံ သော ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ဘဂဝတော စင်္ကမနကာလေ နိမ္မိတော ဌာနာဒီသု အညတရံ ကပ္ပေသိ၊ နိမ္မိတဿ စင်္ကမနကာလေ ဘဂဝါ ဌာနာဒီသု အညတရံ ကပ္ပေသိ။ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘နိမ္မိတော စင်္ကမတိ ဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ ကရောန္တဿ သတ္ထု ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ဓမ္မကထံ သုတွာ တသ္မိံ သမာဂမေ ဝီသတိယာ ပါဏကောဋီနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။

သတ္ထာ ပါဋိဟီရံ ကရောန္တောဝ ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ အတီတဗုဒ္ဓါ ဣဒံ ပါဋိဟီရံ ကတွာ ဝဿံ ဥပေန္တီ’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘တာဝတိံသဘဝနေ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ မာတု အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသေန္တီ’’တိ ဒိသွာ ဒက္ခိဏပါဒံ ဥက္ခိပိတွာ ယုဂန္ဓရမတ္ထကေ ဌပေတွာ ဣတရံ ပါဒံ ဥက္ခိပိတွာ သိနေရုမတ္ထကေ ဌပေသိ။ ဧဝံ အဋ္ဌသဋ္ဌိယောဇနသတသဟဿဋ္ဌာနေ တယော ပဒဝါရာ အဟေသုံ၊ ဒွေ ပါဒဆိဒ္ဒါနိ။ သတ္ထာ ပါဒံ ပသာရေတွာ အက္ကမီတိ န သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ။ တဿ ဟိ ပါဒုက္ခိပနကာလေယေဝ ပဗ္ဗတာ ပါဒမူလံ အာဂန္တွာ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု၊ သတ္ထာရာ အက္ကမနကာလေ တေ ပဗ္ဗတာ ဥဋ္ဌာယ သကဋ္ဌာနေယေဝ အဋ္ဌံသု။ သက္ကော သတ္ထာရံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယ မညေ သတ္ထာ ဣမံ ဝဿာဝါသံ ဥပေဿတိ၊ ဗဟူနဉ္စ ဒေဝတာနံ ဥပကာရော ဘဝိဿတိ၊ သတ္ထရိ ပနေတ္ထ ဝဿာဝါသံ ဥပဂတေ အညာ ဒေဝတာ ဟတ္ထမ္ပိ ဌပေတုံ န သက္ခိဿန္တိ။ အယံ ခေါ ပန ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာ ဒီဃတော သဋ္ဌိယောဇနာ၊ ဝိတ္ထာရတော ပဏ္ဏာသယောဇနာ၊ ပုထုလတော ပန္နရသယောဇနာ၊ သတ္ထရိ နိသိန္နေပိ တုစ္ဆံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သတ္ထာ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ အတ္တနော သင်္ဃာဋိံ သိလာသနံ ပဋိစ္ဆာဒယမာနံ ခိပိ။ သက္ကော စိန္တေသိ – ‘‘စီဝရံ တာဝ ပဋိစ္ဆာဒယမာနံ ခိပိ၊ သယံ ပန ပရိတ္တကေ ဌာနေ နိသီဒိဿတီ’’တိ။ သတ္ထာ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ နီစပီဌကံ မဟာပံသုကူလိကော ဝိယ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလံ အန္တောစီဝရဘောဂေယေဝ ကတွာ နိသီဒိ။ မဟာဇနောပိ တံခဏညေဝ သတ္ထာရံ ဩလောကေန္တော နာဒ္ဒသ၊ စန္ဒဿ အတ္ထင်္ဂမိတကာလော ဝိယ သူရိယဿ စ အတ္ထင်္ဂမိတကာလော ဝိယ အဟောသိ။ မဟာဇနော –

‘‘ဂတော နု စိတ္တကူဋံ ဝါ၊ ကေလာသံ ဝါ ယုဂန္ဓရံ၊

န နော ဒက္ခေမု သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘ’’န္တိ။ –

ဣမံ ဂါထံ ဝဒန္တော ပရိဒေဝိ။ အပရေ ‘‘သတ္ထာ နာမ ပဝိဝေကရတော၊ သော ‘ဧဝရူပါယ မေ ပရိသာယ ဧဝရူပံ ပါဋိဟီရံ ကတ’န္တိ လဇ္ဇာယ အညံ ရဋ္ဌံ ဝါ ဇနပဒံ ဝါ ဂတော ဘဝိဿတိ၊ န ဒါနိ တံ ဒက္ခိဿာမာ’’တိ ပရိဒေဝန္တာ ဣမံ ဂါထမာဟံသု –

‘‘ပဝိဝေကရတော ဓီရော၊ နိမံ လောကံ ပုနေဟိတိ၊

န နော ဒက္ခေမု သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ လောကဇေဋ္ဌံ နရာသဘ’’န္တိ။

တေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကဟံ၊ ဘန္တေ၊ သတ္ထာ’’တိ? သော သယံ ဇာနန္တောပိ ‘‘ပရေသမ္ပိ ဂုဏာ ပါကဋာ ဟောန္တူ’’တိ အဇ္ဈာသယေန ‘‘အနုရုဒ္ဓံ ပုစ္ဆထာ’’တိ အာဟ။ တေ ထေရံ တထာ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကဟံ၊ ဘန္တေ၊ သတ္ထာ’’တိ? တာဝတိံသဘဝနေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ မာတု အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသေတုံ ဂတောတိ။ ‘‘ကဒါ အာဂမိဿတိ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘တယော မာသေ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဒေသေတွာ မဟာပဝါရဏဒိဝသေ’’တိ။ တေ ‘‘သတ္ထာရံ အဒိသွာ န ဂမိဿာမာ’’တိ တတ္ထေဝ ခန္ဓာဝါရံ ဗန္ဓိံသု။ အာကာသမေဝ ကိရ နေသံ ဆဒနံ အဟောသိ။ တာယ စ မဟတိယာ ပရိသာယ သရီရနိဃံသော နာမ န ပညာယိ၊ ပထဝီ ဝိဝရံ အဒါသိ၊ သဗ္ဗတ္ထ ပရိသုဒ္ဓမေဝ ဘူမိတလံ အဟောသိ။

သတ္ထာ ပဌမမေဝ မောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ အဝေါစ – ‘‘မောဂ္ဂလ္လာန၊ တွံ ဧတိဿာယ ပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေယျာသိ၊ စူဠအနာထပိဏ္ဍိကော အာဟာရံ ဒဿတီ’’တိ။ တသ္မာ တံ တေမာသံ စူဠအနာထပိဏ္ဍိကောဝ တဿာ ပရိသာယ ယာပနံ ယာဂုဘတ္တံ ခါဒနီယံ တမ္ဗုလတေလဂန္ဓမာလာပိလန္ဓနာနိ စ အဒါသိ။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဓမ္မံ ဒေသေသိ၊ ပါဋိဟာရိယဒဿနတ္ထံ အာဂတာဂတေဟိ ပုဋ္ဌပဉှေ စ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သတ္ထာရမ္ပိ မာတု အဘိဓမ္မဒေသနတ္ထံ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ ဝဿံ ဥပဂတံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာ ပရိဝါရယိံသု။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘တာဝတိံသေ ယဒါ ဗုဒ္ဓါ၊ သိလာယံ ပဏ္ဍုကမ္ဗလေ၊

ပါရိစ္ဆတ္တကမူလမှိ၊ ဝိဟာသိ ပုရိသုတ္တမော။

‘‘ဒသသု လောကဓာတူသု၊ သန္နိပတိတွာန ဒေဝတာ၊

ပယိရုပါသန္တိ သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဝသန္တံ နာဂမုဒ္ဓနိ။

‘‘န ကောစိ ဒေဝေါ ဝဏ္ဏေန၊ သမ္ဗုဒ္ဓဿ ဝိရောစတိ၊

သဗ္ဗေ ဒေဝေ အတိက္ကမ္မ၊ သမ္ဗုဒ္ဓါဝ ဝိရောစတီ’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၃၁၇-၃၁၉)၊

ဧဝံ သဗ္ဗာ ဒေဝတာ အတ္တနော သရီရပ္ပဘာယ အဘိဘဝိတွာ နိသိန္နဿ ပနဿ မာတာ တုသိတဝိမာနတော အာဂန္တွာ ဒက္ခိဏပဿေ နိသီဒိ။ ဣန္ဒကောပိ ဒေဝပုတ္တော အာဂန္တွာ ဒက္ခိဏပဿေယေဝ နိသီဒိ၊ အင်္ကုရော ဝါမပဿေ နိသီဒိ။ သော မဟေသက္ခာသု ဒေဝတာသု သန္နိပတန္တီသု အပဂန္တွာ ဒွါဒသယောဇနိကေ ဌာနေ ဩကာသံ လဘိ၊ ဣန္ဒကော တတ္ထေဝ နိသီဒိ။ သတ္ထာ တေ ဥဘောပိ ဩလောကေတွာ အတ္တနော သာသနေ ဒက္ခိဏေယျပုဂ္ဂလာနံ ဒိန္နဒါနဿ မဟပ္ဖလဘာဝံ ဉာပေတုကာမော ဧဝမာဟ – ‘‘အင်္ကုရ၊ တယာ ဒီဃမန္တရေ ဒသဝဿသဟဿပရိမာဏကာလေ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဥဒ္ဓနပန္တိံ ကတွာ မဟာဒါနံ ဒိန္နံ၊ ဣဒါနိ မမ သမာဂမံ အာဂန္တွာ ဒွါဒသယောဇနိကေ ဌာနေ ဩကာသံ လဘိ၊ ကိံ နု ခေါ ဧတ္ထ ကာရဏ’’န္တိ? ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဩလောကေတွာန သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အင်္ကုရဉ္စာပိ ဣန္ဒကံ၊

ဒက္ခိဏေယျံ သမ္ဘာဝေန္တော၊ ဣဒံ ဝစနမဗြဝိ။

‘‘မဟာဒါနံ တယာ ဒိန္နံ၊ အင်္ကုရ ဒီဃမန္တရေ၊

အတိဒူရေ နိသိန္နောသိ၊ အာဂစ္ဆ မမ သန္တိကေ’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၃၂၁-၃၂၂)၊

သော သဒ္ဓါ ပထဝီတလံ ပါပုဏိ။ သဗ္ဗာပိ နံ သာ ပရိသာ အဿောသိ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ –

‘‘စောဒိတော ဘာဝိတတ္တေန၊ အင်္ကုရော ဧတမဗြဝိ၊

ကိံ မယှံ တေန ဒါနေန၊ ဒက္ခိဏေယျေန သုညတံ။

‘‘အယံ သော ဣန္ဒကော ယက္ခော၊ ဒဇ္ဇာ ဒါနံ ပရိတ္တကံ၊

အတိရောစတိ အမှေဟိ၊ စန္ဒော တာရာဂဏေ ယထာ’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၃၂၃-၃၂၄)၊

တတ္ထ ဒဇ္ဇာတိ ဒတွာ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သတ္ထာ ဣန္ဒကံ အာဟ – ‘‘ဣန္ဒက၊ တွံ မမ ဒက္ခိဏပဿေ နိသိန္နော၊ ကသ္မာ အနပဂန္တွာဝ နိသီဒသီ’’တိ? သော ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သုခေတ္တေ အပ္ပကဗီဇံ ဝပနကဿကော ဝိယ ဒက္ခိဏေယျသမ္ပဒံ အလတ္ထ’’န္တိ ဒက္ခိဏေယျံ ပဘာဝေန္တော အာဟ –

‘‘ဥဇ္ဇင်္ဂလေ ယထာ ခေတ္တေ၊ ဗီဇံ ဗဟုမ္ပိ ရောပိတံ၊

န ဖလံ ဝိပုလံ ဟောတိ၊ နပိ တောသေတိ ကဿကံ။

‘‘တထေဝ ဒါနံ ဗဟုကံ၊ ဒုဿီလေသု ပတိဋ္ဌိတံ၊

န ဖလံ ဝိပုလံ ဟောတိ၊ နပိ တောသေတိ ဒါယကံ။

‘‘ယထာပိ ဘဒ္ဒကေ ခေတ္တေ၊ ဗီဇံ အပ္ပမ္ပိ ရောပိတံ၊

သမ္မာ ဓာရံ ပဝေစ္ဆန္တေ၊ ဖလံ တောသေတိ ကဿကံ။

‘‘တထေဝ သီလဝန္တေသု၊ ဂုဏဝန္တေသု တာဒိသု၊

အပ္ပကမ္ပိ ကတံ ကာရံ၊ ပုညံ ဟောတိ မဟပ္ဖလ’’န္တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၃၂၅-၃၂၈)၊

ကိံ ပနေတဿ ပုဗ္ဗကမ္မန္တိ? သော ကိရ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ အန္တောဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌဿ အတ္တနော အာဘတံ ကဋစ္ဆုဘိက္ခံ ဒါပေသိ။ တဒါ တဿ ပုညံ အင်္ကုရေန ဒသဝဿသဟဿာနိ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဥဒ္ဓနပန္တိံ ကတွာ ဒိန္နဒါနတော မဟပ္ဖလတရံ ဇာတံ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။

ဧဝံ ဝုတ္တေ သတ္ထာ၊ ‘‘အင်္ကုရ၊ ဒါနံ နာမ ဝိစေယျ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ တံ သုခေတ္တေသု ဝုတ္တဗီဇံ ဝိယ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ တွံ ပန န တထာ အကာသိ၊ တေန တေ ဒါနံ မဟပ္ဖလံ န ဇာတ’’န္တိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော –

‘‘ဝိစေယျ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ၊ ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ…ပေ…။

‘‘ဝိစေယျ ဒါနံ သုဂတပ္ပသတ္ထံ၊

ယေ ဒက္ခိဏေယျာ ဣဓ ဇီဝလောကေ၊

ဧတေသု ဒိန္နာနိ မဟပ္ဖလာနိ၊

ဗီဇာနိ ဝုတ္တာနိ ယထာ သုခေတ္တေ’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၃၂၉-၃၃၀) –

ဝတွာ ဥတ္တရိမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ၊ ရာဂဒေါသာ အယံ ပဇာ၊

တသ္မာ ဟိ ဝီတရာဂေသု၊ ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။

‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ၊ ဒေါသဒေါသာ အယံ ပဇာ၊

တသ္မာ ဟိ ဝီတဒေါသေသု၊ ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။

‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ၊ မောဟဒေါသာ အယံ ပဇာ၊

တသ္မာ ဟိ ဝီတမောဟေသု၊ ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။

‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ၊ ဣစ္ဆာဒေါသာ အယံ ပဇာ၊

တသ္မာ ဟိ ဝိဂတိစ္ဆေသု၊ ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလ’’န္တိ။

ဒေသနာဝသာနေ အင်္ကုရော စ ဣန္ဒကော စ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု၊ မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

အထ သတ္ထာ ဒေဝပရိသာယ မဇ္ဈေ နိသိန္နော မာတရံ အာရဗ္ဘ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ၊ အကုသလာ ဓမ္မာ၊ အဗျာကတာ ဓမ္မာ’’တိ အဘိဓမ္မပိဋကံ ပဋ္ဌပေသိ။ ဧဝံ တယော မာသေ နိရန္တရံ အဘိဓမ္မပိဋကံ ကထေသိ။ ကထေန္တော ပန ဘိက္ခာစာရဝေလာယ ‘‘ယာဝ မမာဂမနာ ဧတ္တကံ နာမ ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ မာပေတွာ ဟိမဝန္တံ ဂန္တွာ နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒိတွာ အနောတတ္တဒဟေ မုခံ ဓောဝိတွာ ဥတ္တရကုရုတော ပိဏ္ဍပါတံ အာဟရိတွာ မဟာသာလမာဠကေ နိသိန္နော ဘတ္တကိစ္စံ အကာသိ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရော တတ္ထ ဂန္တွာ သတ္ထု ဝတ္တံ ကရောတိ။ သတ္ထာ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ၊ ‘‘သာရိပုတ္တ ၊ အဇ္ဇ မယာ ဧတ္တကော နာမ ဓမ္မော ဘာသိတော၊ တွံ အတ္တနော အန္တေဝါသိကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝါစေဟီ’’တိ ထေရဿ ကထေသိ။ ယမကပါဋိဟီရေ ကိရ ပသီဒိတွာ ပဉ္စသတာ ကုလပုတ္တာ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု။ တေ သန္ဓာယ ထေရံ ဧဝမာဟ။ ဝတွာ စ ပန ဒေဝလောကံ ဂန္တွာ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန ဒေသိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ သယံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ထေရောပိ ဂန္တွာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တေ သတ္ထရိ ဒေဝလောကေ ဝိဟရန္တေယေဝ သတ္တပကရဏိကာ အဟေသုံ။

တေ ကိရ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ခုဒ္ဒကဝဂ္ဂုလိယော ဟုတွာ ဧကသ္မိံ ပဗ္ဘာရေ ဩလမ္ဗန္တာ ဒွိန္နံ ထေရာနံ စင်္ကမိတွာ အဘိဓမ္မံ သဇ္ဈာယန္တာနံ သဒ္ဒံ သုတွာ သရေ နိမိတ္တံ အဂ္ဂဟေသုံ။ တေ ‘‘ဣမေ ခန္ဓာ နာမ၊ ဣမာ ဓာတုယော နာမာ’’တိ အဇာနိတွာ သရေ နိမိတ္တဂဟဏမတ္တေနေဝ တတော စုတာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တာ၊ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ တတော စဝိတွာ သာဝတ္ထိယံ ကုလဃရေသု နိဗ္ဗတ္တာ။ ယမကပါဋိဟီရေ ဥပ္ပန္နပသာဒါ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ သဗ္ဗပဌမံ သတ္တပကရဏိကာ အဟေသုံ။ သတ္ထာပိ တေနေဝ နီဟာရေန တံ တေမာသံ အဘိဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာဝသာနေ အသီတိကောဋိသဟဿာနံ ဒေဝတာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ၊ မဟာမာယာပိ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။

သာပိ ခေါ ဆတ္တိံသယောဇနပရိမဏ္ဍလာ ပရိသာ ‘‘ဣဒါနိ သတ္တမေ ဒိဝသေ မဟာပဝါရဏာ ဘဝိဿတီ’’တိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ သတ္ထု၊ ဩရောဟဏဒိဝသံ သညာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ န ဟိ မယံ သတ္ထာရံ အဒိသွာ ဂမိဿာမာ’’တိ။ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော တံ ကထံ သုတွာ ‘‘သာဓာဝုသော’’တိ ဝတွာ တတ္ထေဝ ပထဝိယံ နိမုဂ္ဂေါ သိနေရုပါဒံ ဂန္တွာ ‘‘မံ အဘိရုဟန္တံ ပရိသာ ပဿတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာယ မဏိရတနေန အာဝုတံ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသုတ္တံ ဝိယ ပညာယမာနရူပေါဝ သိနေရုမဇ္ဈေန အဘိရုဟိ။ မနုဿာပိ နံ ‘‘ဧကယောဇနံ အဘိရုဠှော၊ ဒွိယောဇနံ အဘိရုဠှော’’တိ ဩလောကယိံသု။ ထေရောပိ သတ္ထု ပါဒေ သီသေန ဥက္ခိပန္တော ဝိယ အဘိရုဟိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ ပရိသာ တုမှေ ဒိသွာဝ ဂန္တုကာမာ၊ ကဒါ ဩရောဟိဿထာ’’တိ။ ‘‘ကဟံ ပန တေ၊ မောဂ္ဂလ္လာန၊ ဇေဋ္ဌဘာတိကော သာရိပုတ္တော’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ သင်္ကဿနဂရေ ဝဿံ ဥပဂတော’’တိ။ မောဂ္ဂလ္လာန၊ အဟံ ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ မဟာပဝါရဏာယ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ဩတရိဿာမိ၊ မံ ဒဋ္ဌုကာမာ တတ္ထ အာဂစ္ဆန္တု၊ သာဝတ္ထိတော သင်္ကဿနဂရဒွါရံ တိံသယောဇနာနိ၊ ဧတ္တကေ မဂ္ဂေ ကဿစိ ပါထေယျကိစ္စံ နတ္ထိ၊ ဥပေါသထိကာ ဟုတွာ ဓုရဝိဟာရံ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တာ ဝိယ အာဂစ္ဆေယျာထာတိ တေသံ အာရောစေယျာသီတိ။ ထေရော ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ ဂန္တွာ တထာ အာရောစေသိ။

သတ္ထာ ဝုဋ္ဌဝဿော ပဝါရေတွာ သက္ကဿ အာရောစေသိ – ‘‘မဟာရာဇ၊ မနုဿပထံ ဂမိဿာမီ’’တိ ။ သက္ကော သုဝဏ္ဏမယံ မဏိမယံ ရဇတမယန္တိ တီဏိ သောပါနာနိ မာပေသိ။ တေသံ ပါဒါ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ပတိဋ္ဌဟိံသု၊ သီသာနိ သိနေရုမုဒ္ဓနိ။ တေသု ဒက္ခိဏပဿေ သုဝဏ္ဏမယံ သောပါနံ ဒေဝတာနံ အဟောသိ၊ ဝါမပဿေ ရဇတမယံ သောပါနံ မဟာဗြဟ္မာနံ အဟောသိ၊ မဇ္ဈေ မဏိမယံ သောပါနံ တထာဂတဿ အဟောသိ။ သတ္ထာပိ သိနေရုမုဒ္ဓနိ ဌတွာ ဒေဝေါရောဟဏသမယေ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကတွာ ဥဒ္ဓံ ဩလောကေသိ၊ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဧကင်္ဂဏာ အဟေသုံ။ အဓော ဩလောကေသိ၊ ယာဝ အဝီစိတော ဧကင်္ဂဏံ အဟောသိ။ ဒိသာဝိဒိသာ ဩလောကေသိ၊ အနေကာနိ စက္ကဝါဠသတသဟဿာနိ ဧကင်္ဂဏာနိ အဟေသုံ။ ဒေဝါ မနုဿေ ပဿိံသု၊ မနုဿာပိ ဒေဝေ ပဿိံသု၊ သဗ္ဗေ သမ္မုခါဝ ပဿိံသု။

ဘဂဝါ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တံ ဒိဝသံ ဗုဒ္ဓသိရိံ ဩလောကေတွာ ဆတ္တိံသယောဇန ပရိမဏ္ဍလာယ ပရိသာယ ဧကောပိ ဗုဒ္ဓဘာဝံ အပတ္ထေန္တော နာမ နတ္ထိ။ သုဝဏ္ဏသောပါနေန ဒေဝါ ဩတရိံသု၊ ရဇတသောပါနေန မဟာဗြဟ္မာနော ဩတရိံသု၊ မဏိသောပါနေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဩတရိ။ ပဉ္စသိခေါ ဂန္ဓဗ္ဗဒေဝပုတ္တော ဗေလုဝပဏ္ဍုဝီဏံ အာဒါယ ဒက္ခိဏပဿေ ဌတွာ သတ္ထု ဂန္ဓဗ္ဗမဓုရဒိဗ္ဗဝီဏာယ သဒ္ဒေန ပူဇံ ကရောန္တော ဩတရိ၊ မာတလိ၊ သင်္ဂါဟကော ဝါမပဿေ ဌတွာ ဒိဗ္ဗဂန္ဓမာလာပုပ္ဖံ ဂဟေတွာ နမဿမာနော ပူဇံ ကတွာ ဩတရိ၊ မဟာဗြဟ္မာ ဆတ္တံ ဓာရေသိ၊ သုယာမော ဝါလဗီဇနိံ ဓာရေသိ။ သတ္ထာ ဣမိနာ ပရိဝါရေန သဒ္ဓိံ ဩတရိတွာ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ပတိဋ္ဌဟိ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရောပိ အာဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ယသ္မာ သာရိပုတ္တတ္ထေရေန တထာရူပါယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ ဩတရန္တော သတ္ထာ ဣတော ပုဗ္ဗေ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော၊ တသ္မာ –

‘‘န မေ ဒိဋ္ဌော ဣတော ပုဗ္ဗေ၊ န သုတော ဥဒ ကဿစိ၊

ဧဝံ ဝဂ္ဂုဝဒေါ သတ္ထာ၊ တုသိတာ ဂဏိမာဂတော’’တိ။ (သု။ နိ။ ၉၆၁၊ မဟာနိ။ ၁၉၀) –

အာဒီဟိ အတ္တနော တုဋ္ဌိံ ပကာသေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အဇ္ဇ သဗ္ဗေပိ ဒေဝမနုဿာ တုမှာကံ ပိဟယန္တိ၊ ပတ္ထေန္တီ’’တိ အာဟ။ အထ နံ သတ္ထာ၊ ‘‘သာရိပုတ္တ၊ ဧဝရူပေဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတာ ဗုဒ္ဓါ ဒေဝမနုဿာနံ ပိယာ ဟောန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၈၁။

‘‘ယေ ဈာနပသုတာ ဓီရာ၊ နေက္ခမ္မူပသမေ ရတာ၊

ဒေဝါပိ တေသံ ပိဟယန္တိ၊ သမ္ဗုဒ္ဓါနံ သတီမတ’’န္တိ။

တတ္ထ ယေ ဈာနပသုတာတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ ဣမေသု ဒွီသု ဈာနေသု အာဝဇ္ဇနသမာပဇ္ဇနအဓိဋ္ဌာနဝုဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏေဟိ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ။ နေက္ခမ္မူပသမေ ရတာတိ ဧတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နေက္ခမ္မန္တိ န ဂဟေတဗ္ဗာ၊ ကိလေသဝူပသမနိဗ္ဗာနရတိံ ပန သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ဒေဝါပီတိ ဒေဝါပိ မနုဿာပိ တေသံ ပိဟယန္တိ ပတ္ထေန္တိ။ သတီမတန္တိ ဧဝရူပဂုဏာနံ တေသံ သတိယာ သမန္နာဂတာနံ သမ္ဗုဒ္ဓါနံ။ ‘‘အဟော ဝတ မယံ ဗုဒ္ဓါ ဘဝေယျာမာ’’တိ ဗုဒ္ဓဘာဝံ ဣစ္ဆမာနာ ပိဟယန္တီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ တိံသမတ္တာနံ ပါဏကောဋီနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ၊ ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ ပဉ္စသတဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။

သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ကိရ အဝိဇဟိတမေဝ ယမကပါဋိဟီရံ ကတွာ ဒေဝလောကေ ဝဿံ ဝသိတွာ သင်္ကဿနဂရဒွါရေ ဩတရဏံ။ တတ္ထ ပန ဒက္ခိဏပါဒဿ ပတိဋ္ဌိတဋ္ဌာနံ အစလစေတိယဋ္ဌာနံ နာမ ဟောတိ။ သတ္ထာ တတ္ထ ဌတွာ ပုထုဇ္ဇနာဒီနံ ဝိသယေ ပဉှံ ပုစ္ဆိ၊ ပုထုဇ္ဇနာ အတ္တနော ဝိသယေ ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ သောတာပန္နဝိသယေ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ နာသက္ခိံသု။ တထာ သကဒါဂါမိအာဒီနံ ဝိသယေ သောတာပန္နာဒယော၊ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဝိသယေ သေသမဟာသာဝကာ၊ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ဝိသယေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော၊ ဗုဒ္ဓဝိသယေ စ သာရိပုတ္တောပိ ဝိဿဇ္ဇေတုံ နာသက္ခိယေဝ။ သော ပါစီနဒိသံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗဒိသာ ဩလောကေသိ၊ သဗ္ဗတ္ထ ဧကင်္ဂဏမေဝ အဟောသိ။ အဋ္ဌသု ဒိသာသု ဒေဝမနုဿာ ဥဒ္ဓံ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဟေဋ္ဌာ ဘူမဋ္ဌာ စ ယက္ခနာဂသုပဏ္ဏာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣဓ တဿ ပဉှဿ ဝိဿဇ္ဇေတာ နတ္ထိ၊ ဧတ္ထေဝ ဥပဓာရေထာ’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ သာရိပုတ္တော ကိလမတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟေသ –

‘‘ယေ စ သင်္ခါတဓမ္မာသေ၊ ယေ စ သေခါ ပုထူ ဣဓ၊

တေသံ မေ နိပကော ဣရိယံ၊ ပုဋ္ဌော ပဗြူဟိ မာရိသာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၄၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၇) –

ဣမံ ဗုဒ္ဓဝိသယေ ပုဋ္ဌပဉှံ သုတွာ ‘သတ္ထာ မံ သေခါသေခါနံ အာဂမနပဋိပဒံ ပုစ္ဆတီ’တိ ပဉှေ နိက္ကင်္ခေါ၊ ခန္ဓာဒီသု ပန ကတရေန နု ခေါ မုခေန ဣမံ ပဋိပဒံ ကထေန္တော ‘အဟံ သတ္ထု အဇ္ဈာသယံ ဂဏှိတုံ န သက္ခိဿာမီ’တိ မမ အဇ္ဈာသယေ ကင်္ခတိ၊ သော မယာ နယေ အဒိန္နေ ကထေတုံ န သက္ခိဿတိ၊ နယမဿ ဒဿာမီတိ နယံ ဒဿေန္တော ‘‘ဘူတမိဒံ၊ သာရိပုတ္တ၊ သမနုပဿသီ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ ‘‘သာရိပုတ္တော မမ အဇ္ဈာသယံ ဂဟေတွာ ကထေန္တော ခန္ဓဝသေန ကထေဿတီ’’တိ။ ထေရဿ သဟ နယဒါနေန သော ပဉှော နယသတေန နယသဟဿေန နယသတသဟဿေန ဥပဋ္ဌာသိ။ သော သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေ ဌတွာ တံ ပဉှံ ကထေသိ။ ဌပေတွာ ကိရ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ အညော သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ ပညံ ပါပုဏိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ။ တေနေဝ ကိရ ထေရော သတ္ထု ပုရတော ဌတွာ သီဟနာဒံ နဒိ – ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သကလကပ္ပမ္ပိ ဒေဝေ ဝုဋ္ဌေ ‘ဧတ္တကာနိ ဗိန္ဒူနိ မဟာသမုဒ္ဒေ ပတိတာနိ၊ ဧတ္တကာနိ ဘူမိယံ၊ ဧတ္တကာနိ ပဗ္ဗတေ’တိ ဂဏေတွာ လေခံ အာရောပေတုံ သမတ္ထော’’တိ။ သတ္ထာပိ နံ ‘‘ဇာနာမိ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဂဏေတုံ သမတ္ထဘာဝ’’န္တိ အာဟ။ တဿ အာယသ္မတော ပညာယ ဥပမာ နာမ နတ္ထိ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ဂင်္ဂါယ ဝါလုကာ ခီယေ၊ ဥဒကံ ခီယေ မဟဏ္ဏဝေ၊

မဟိယာ မတ္တိကာ ခီယေ၊ န ခီယေ မမ ဗုဒ္ဓိယာ’’တိ။

ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – သစေ ဟိ၊ ဘန္တေ၊ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နလောကနာထ၊ မယာ ဧကသ္မိံ ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇိတေ ဧကံ ဝါ ဝါလုကံ ဧကံ ဝါ ဥဒကဗိန္ဒုံ ဧကံ ဝါ ပံသုခဏ္ဍံ အခိပိတွာ ပဉှာနံ သတေန ဝါ သဟဿေနဝါ သတသဟဿေန ဝါ ဝိဿဇ္ဇိတေ ဂင်္ဂါယ ဝါလုကာဒီသု ဧကေကံ ဧကမန္တေ ခိပေယျ၊ ခိပ္ပတရံ ဂင်္ဂါဒီသု ဝါလုကာဒယော ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆေယျုံ၊ န တွေဝ မမ ပဉှာနံ ဝိဿဇ္ဇနန္တိ။ ဧဝံ မဟာပညောပိ ဟိ ဘိက္ခု ဗုဒ္ဓဝိသယေ ပဉှဿ အန္တံ ဝါ ကောဋိံ ဝါ အဒိသွာ သတ္ထာရာ ဒိန္နနယေ ဌတွာဝ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘ယံ ပဉှံ ပုဋ္ဌော သဗ္ဗောပိ ဇနော ကထေတုံ န သက္ခိ၊ တံ ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တော ဧကကောဝ ကထေသီ’’တိ။ သတ္ထာ တံ ကထံ သုတွာ ‘‘န ဣဒါနေဝ သာရိပုတ္တော ယံ ပဉှံ မဟာဇနော ဝိဿဇ္ဇေတုံ နာသက္ခိ ၊ တံ ဝိဿဇ္ဇေသိ၊ ပုဗ္ဗေပိ အနေန ဝိဿဇ္ဇိတောယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိတုံ –

‘‘ပရောသဟဿမ္ပိ သမာဂတာနံ၊

ကန္ဒေယျုံ တေ ဝဿသတံ အပညာ၊

ဧကောဝ သေယျော ပုရိသော သပညော၊

ယော ဘာသိတဿ ဝိဇာနာတိ အတ္ထ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၉၉) –

ဣမံ ဇာတကံ ဝိတ္ထာရေန ကထေသီတိ။

ဒေဝေါရောဟဏဝတ္ထု ဒုတိယံ။

၃။ ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထု

ကိစ္ဆောမနုဿပဋိလာဘောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဗာရာဏသိယံ ဥပနိဿာယ သတ္တသိရီသကရုက္ခမူလေ ဝိဟရန္တော ဧရကပတ္တံ နာမ နာဂရာဇံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ကိရ ပုဗ္ဗေ ကဿပဗုဒ္ဓသာသနေ ဒဟရဘိက္ခု ဟုတွာ ဂင်္ဂါယ နာဝံ အဘိရုယှ ဂစ္ဆန္တော ဧကသ္မိံ ဧရကဂုမ္ဗေ ဧရကပတ္တံ ဂဟေတွာ နာဝါယ ဝေဂသာ ဂစ္ဆမာနာယပိ န မုဉ္စိ၊ ဧရကပတ္တံ ဆိဇ္ဇိတွာ ဂတံ။ သော ‘‘အပ္ပမတ္တကံ ဧတ’’န္တိ အာပတ္တိံ အဒေသေတွာ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ အရညေ သမဏဓမ္မံ ကတွာပိ မရဏကာလေ ဧရကပတ္တေန ဂီဝါယ ဂဟိတော ဝိယ အာပတ္တိံ ဒေသေတုကာမောပိ အညံ ဘိက္ခုံ အပဿမာနော ‘‘အပရိသုဒ္ဓံ မေ သီလ’’န္တိ ဥပ္ပန္နဝိပ္ပဋိသာရော တတော စဝိတွာ ဧကရုက္ခဒေါဏိကနာဝပ္ပမာဏော နာဂရာဇာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဧရကပတ္တောတွေဝဿ နာမံ အဟောသိ။ သော နိဗ္ဗတ္တက္ခဏေယေဝ အတ္တဘာဝံ ဩလောကေတွာ ‘‘ဧတ္တကံ နာမ ကာလံ သမဏဓမ္မံ ကတွာ အဟေတုကယောနိယံ မဏ္ဍူကဘက္ခဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တောမှီ’’တိ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ။ သော အပရဘာဂေ ဧကံ ဓီတရံ လဘိတွာ မဇ္ဈေ ဂင်္ဂါယ ဥဒကပိဋ္ဌေ မဟန္တံ ဖလံ ဥက္ခိပိတွာ ဓီတရံ တသ္မိံ ဌပေတွာ နစ္စာပေတွာ ဂါယာပေသိ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ – ‘‘အဒ္ဓါ အဟံ ဣဓ ဣမိနာ ဥပါယေန ဗုဒ္ဓေ ဥပ္ပန္နေ တဿ ဥပ္ပန္နဘာဝံ သုဏိဿာမီ’’တိ။ ယော မေ ဂီတဿ ပဋိဂီတံ အာဟရတိ ၊ တဿ မဟန္တေန နာဂဘဝနေန သဒ္ဓိံ ဓီတရံ ဒဿာမီတိ အနွဍ္ဎမာသံ ဥပေါသထဒိဝသေ တံ ဓီတရံ ဖဏေ ဌပေသိ။ သာ တတ္ထ ဌိတာ နစ္စန္တီ –

‘‘ကိံသု အဓိပ္ပတီ ရာဇာ၊ ကိံသု ရာဇာ ရဇ္ဇိဿရော၊

ကထံသု ဝိရဇော ဟောတိ၊ ကထံ ဗာလောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ –

ဣမံ ဂီတံ ဂါယတိ။

သကလဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော ‘‘နာဂမာဏဝိကံ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဂန္တွာ အတ္တနော အတ္တနော ပညာဗလေန ပဋိဂီတံ ကတွာ ဂါယန္တိ။ သာ တံ ပဋိက္ခိပတိ။ တဿာ အနွဍ္ဎမာသံ ဖဏေ ဌတွာ ဧဝံ ဂါယန္တိယာဝ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဝီတိဝတ္တံ။ အထ အမှာကံ သတ္ထာ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဧကဒိဝသံ ပစ္စူသကာလေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ဧရကပတ္တံ အာဒိံ ကတွာ ဥတ္တရမာဏဝံ နာမ အတ္တနော ဉာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘အဇ္ဇ ဧရကပတ္တဿ ဓီတရံ ဖဏေ ဌပေတွာ နစ္စာပနဒိဝသော၊ အယံ ဥတ္တရမာဏဝေါ မယာ ဒိန္နံ ပဋိဂီတံ ဂဏှန္တောဝ သောတာပန္နော ဟုတွာ တံ အာဒါယ နာဂရာဇဿ သန္တိကံ ဂမိဿတိ။ သော တံ သုတွာ ‘ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပန္နော’တိ ဉတွာ မမ သန္တိကံ အာဂမိဿတိ၊ အဟံ တသ္မိံ အာဂတေ မဟာသမာဂမေ ဂါထံ ကထေဿာမိ၊ ဂါထာပရိယောသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတီ’’တိ အဒ္ဒသ။ သော တတ္ထ ဂန္တွာ ဗာရာဏသိတော အဝိဒူရေ သတ္တ သိရီသကရုက္ခာ အတ္ထိ၊ တေသု ဧကဿ မူလေ နိသီဒိ။ ဇမ္ဗုဒီပဝါသိနော ဂီတပဋိဂီတံ အာဒါယ သန္နိပတိံသု။ သတ္ထာ အဝိဒူရေ ဌာနေ ဂစ္ဆန္တံ ဥတ္တရမာဏဝံ ဒိသွာ ‘‘ဧဟိ၊ ဥတ္တရာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဣတော တာဝ ဧဟီ’’တိ။ အထ နံ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နံ အာဟ ‘‘ကဟံ ဂစ္ဆသီ’’တိ? ‘‘ဧရကပတ္တဿ ဓီတု ဂါယနဋ္ဌာန’’န္တိ။ ‘‘ဇာနာသိ ပန ဂီတပဋိဂီတ’’န္တိ? ‘‘ဇာနာမိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဝဒေဟိ တာဝ န’’န္တိ? အထ နံ အတ္တနော ဇာနနနိယာမေနေဝ ဝဒန္တံ ‘‘န ဥတ္တရံ ဧတံ ပဋိဂီတံ၊ အဟံ တေ ပဋိဂီတံ ဒဿာမိ၊ အာဒါယ နံ ဂမိဿသီ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ၊ ဥတ္တရ၊ တွံ နာဂမာဏဝိကာယ ဂီတကာလေ –

‘‘ဆဒွါရာဓိပ္ပတီ ရာဇာ၊ ရဇ္ဇမာနော ရဇ္ဇိဿရော၊

အရဇ္ဇံ ဝိရဇော ဟောတိ၊ ရဇ္ဇံ ဗာလောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ –

ဣမံ ပဋိဂီတံ ဂါယေယျာသီတိ အာဟ။

မာဏဝိကာယ ဂီတဿ အတ္ထော – ကိံသု အဓိပ္ပတီ ရာဇာတိ ကိံ အဓိပ္ပတိ ရာဇာ နာမ ဟောတိ? ကိံသု ရာဇာ ရဇ္ဇိဿရောတိ ကထံ ပန ရာဇာ ရဇ္ဇိဿရော နာမ ဟောတိ? ကထံသု ဝိရဇော ဟောတီတိ ကထံ နု ခေါ သော ရာဇာ ဝိရဇော နာမ ဟောတီတိ?

ပဋိဂီတဿ ပန အတ္ထော – ဆဒွါရာဓိပ္ပတီ ရာဇာတိ ယော ဆန္နံ ဒွါရာနံ အဓိပ္ပတိ၊ ဧကဒွါရေပိ ရူပါဒီဟိ အနဘိဘူတော၊ အယံ ရာဇာ နာမ။ ရဇ္ဇမာနော ရဇ္ဇိဿရောတိ ယော ပန တေသု အာရမ္မဏေသု ရဇ္ဇတိ၊ သော ရဇ္ဇမာနော ရဇ္ဇိဿရော နာမ။ အရဇ္ဇန္တိ အရဇ္ဇမာနော ပန ဝိရဇော နာမ ဟောတိ။ ရဇ္ဇန္တိ ရဇ္ဇမာနော ဗာလောတိ ဝုစ္စတီတိ။

ဧဝမဿ သတ္ထာ ပဋိဂီတံ ဒတွာ၊ ဥတ္တရ၊ တယာ ဣမသ္မိံ ဂီတေ ဂါယိတေ ဣမဿ ဂီတဿ ဣမံ ပဋိဂီတံ ဂါယိဿတိ –

‘‘ကေနဿု ဝုယှတိ ဗာလော၊ ကထံ နုဒတိ ပဏ္ဍိတော၊

ယောဂက္ခေမီ ကထံ ဟောတိ၊ တံ မေ အက္ခာဟိ ပုစ္ဆိတော’’တိ။

အထဿ တွံ ဣဒံ ပဋိဂီတံ ဂါယေယျာသိ –

‘‘ဩဃေန ဝုယှတိ ဗာလော၊ ယောဂါ နုဒတိ ပဏ္ဍိတော၊

သဗ္ဗယောဂဝိသံယုတ္တော၊ ယောဂက္ခေမီတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

တဿတ္ထော – ‘‘ကာမောဃာဒိနာ စတုဗ္ဗိဓေန ဩဃေန ဗာလော ဝုယှတိ၊ တံ ဩဃံ ပဏ္ဍိတော သမ္မပ္ပဓာနသင်္ခါတေန ယောဂေန နုဒတိ။ သော သဗ္ဗေဟိ ကာမယောဂါဒီဟိ ဝိသံယုတ္တော ယောဂက္ခေမီ နာမ ဝုစ္စတီ’’တိ။

ဥတ္တရော ဣမံ ပဋိဂီတံ ဂဏှန္တောဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ သော သောတာပန္နော ဟုတွာ တံ ဂါထံ အာဒါယ ဂန္တွာ၊ ‘‘အမ္ဘော၊ မယာ ဂီတပဋိဂီတံ အာဟဋံ၊ ဩကာသံ မေ ဒေထာ’’တိ ဝတွာ နိရန္တရံ ဌိတဿ မဟာဇနဿ ဇဏ္ဏုနာ အက္ကမန္တော အဂမာသိ။ နာဂမာဏဝိကာ ပိတု ဖဏေ ဌတွာ နစ္စမာနာ ‘‘ကိံသု အဓိပ္ပတီ ရာဇာ’’တိ ဂီတံ ဂါယတိ? ဥတ္တရော ‘‘ဆဒွါရာဓိပ္ပတီ ရာဇာ’’တိ ပဋိဂီတံ ဂါယိ။ ပုန နာဂမာဏဝိကာ ‘‘ကေနဿု ဝုယှတီ’’တိ တဿ ဂီတံ ဂါယတိ? အထဿာ ပဋိဂီတံ ဂါယန္တော ဥတ္တရော ‘‘ဩဃေန ဝုယှတီ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ နာဂရာဇာ တံ သုတွာဝ ဗုဒ္ဓဿ ဥပ္ပန္နဘာဝံ ဉတွာ ‘‘မယာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဧဝရူပံ ပဒံ နာမ န သုတပုဗ္ဗံ၊ ဥပ္ပန္နော ဝတ၊ ဘော၊ လောကေ ဗုဒ္ဓါ’’တိ တုဋ္ဌမာနသော နင်္ဂုဋ္ဌေန ဥဒကံ ပဟရိ၊ မဟာဝီစိယော ဥဋ္ဌဟိံသု၊ ဥဘော တီရာနိ ဘိဇ္ဇိံသု။ ဣတော စိတော စ ဥသဘမတ္တေ ဌာနေ မနုဿာ ဥဒကေ နိမုဇ္ဇိံသု။ သော ဧတ္တကံ မဟာဇနံ ဖဏေ ဌပေတွာ ဥက္ခိပိတွာ ထလေ ပတိဋ္ဌပေသိ။ သော ဥတ္တရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ကဟံ၊ သာမိ၊ သတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဧကသ္မိံ ရုက္ခမူလေ နိသိန္နော၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ သော ‘‘ဧဟိ၊ သာမိ၊ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဥတ္တရေန သဒ္ဓိံ အဂမာသိ။ မဟာဇနောပိ တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဂတော။ နာဂရာဇာ ဂန္တွာ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသီနံ အန္တရံ ပဝိသိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ရောဒမာနော အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ကိံ ဣဒံ၊ မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ တုမှာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ သာဝကော ဟုတွာ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ သမဏဓမ္မံ အကာသိံ၊ သောပိ မံ သမဏဓမ္မော နိဒ္ဓါရေတုံ နာသက္ခိ။ အပ္ပမတ္တကံ ဧရကပတ္တဆိန္ဒနမတ္တံ နိဿာယ အဟေတုကပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဥရေန ပရိသက္ကနဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တောသ္မိ၊ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ နေဝ မနုဿတ္တံ လဘာမိ၊ န သဒ္ဓမ္မဿဝနံ၊ န တုမှာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ ဒဿန’’န္တိ သတ္ထာ တဿ ကထံ သုတွာ၊ ‘‘မဟာရာဇ၊ မနုဿတ္တံ နာမ ဒုလ္လဘမေဝ၊ တထာ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ ၊ တထာ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ၊ ဣဒံ ကိစ္ဆေန ကသိရေန လဗ္ဘတီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၈၂။

‘‘ကိစ္ဆော မနုဿပဋိလာဘော၊ ကိစ္ဆံ မစ္စာန ဇီဝိတံ၊

ကိစ္ဆံ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ၊ ကိစ္ဆော ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပာဒေါ’’တိ။

တဿတ္ထော – မဟန္တေန ဟိ ဝါယာမေန မဟန္တေန ကုသလေန လဒ္ဓတ္တာ မနုဿတ္တပဋိလာဘော နာမ ကိစ္ဆော ဒုလ္လဘော။ နိရန္တရံ ကသိကမ္မာဒီနိ ကတွာ ဇီဝိတဝုတ္တိံ ဃဋနတောပိ ပရိတ္တဋ္ဌာယိတာယပိ မစ္စာနံ ဇီဝိတံ ကိစ္ဆံ။ အနေကေသုပိ ကပ္ပေသု ဓမ္မဒေသကဿ ပုဂ္ဂလဿ ဒုလ္လဘတာယ သဒ္ဓမ္မဿဝနမ္ပိ ကိစ္ဆံ။ မဟန္တေန ဝါယာမေန အဘိနီဟာရဿ သမိဇ္ဈနတော သမိဒ္ဓါဘိနီဟာရဿ စ အနေကေဟိပိ ကပ္ပကောဋိသဟဿေဟိ ဒုလ္လဘုပ္ပာဒတော ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပာဒေါပိ ကိစ္ဆောယေဝ၊ အတိဝိယ ဒုလ္လဘောတိ။

ဒေသနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ နာဂရာဇာပိ တံဒိဝသံ သောတာပတ္တိဖလံ လဘေယျ၊ တိရစ္ဆာနဂတတ္တာ ပန နာလတ္ထ။ သော ယေသု ပဋိသန္ဓိဂဟဏတစဇဟနဝိဿဋ္ဌနိဒ္ဒေါက္ကမနသဇာတိယာမေထုနသေဝနစုတိသင်္ခါတေသု ပဉ္စသု ဌာနေသု နာဂသရီရမေဝ ဂဟေတွာ ကိလမန္တိ၊ တေသု အကိလမနဘာဝံ ပတွာ မာဏဝရူပေနေဝ ဝိစရိတုံ လဘတီတိ။

ဧရကပတ္တနာဂရာဇဝတ္ထု တတိယံ။

၄။ အာနန္ဒတ္ထေရပဉှဝတ္ထု

သဗ္ဗပါပဿ အကရဏန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အာနန္ဒတ္ထေရဿ ပဉှံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ထေရော ကိရ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသိန္နော စိန္တေသိ – ‘‘သတ္ထာရာ သတ္တန္နံ ဗုဒ္ဓါနံ မာတာပိတရော အာယုပရိစ္ဆေဒေါ ဗောဓိ သာဝကသန္နိပါတော အဂ္ဂသာဝကသန္နိပါတော အဂ္ဂသာဝကဥပဋ္ဌာကောတိ ဣဒံ သဗ္ဗံ ကထိတံ၊ ဥပေါသထော ပန အကထိတော၊ ကိံ နု ခေါ တေသမ္ပိ အယမေဝ ဥပေါသထော၊ အညော’’တိ? သော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ တမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ ယသ္မာ ပန တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ ကာလဘေဒေါဝ အဟောသိ၊ န ကထာဘေဒေါ။ ဝိပဿီ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟိ သတ္တမေ သတ္တမေ သံဝစ္ဆရေ ဥပေါသထံ အကာသိ။ ဧကဒိဝသံ ဒိန္နောဝါဒေါယေဝ ဟိဿ သတ္တန္နံ သံဝစ္ဆရာနံ အလံ ဟောတိ။ သိခီ စေဝ ဝေဿဘူ စ ဆဋ္ဌေ ဆဋ္ဌေ သံဝစ္ဆရေ ဥပေါသထံ ကရိံသု၊ ကကုသန္ဓော ကောဏာဂမနော စ သံဝစ္ဆရေ သံဝစ္ဆရေ။ ကဿပဒသဗလော ဆဋ္ဌေ ဆဋ္ဌေ မာသေ ဥပေါသထံ အကာသိ။ ဧကဒိဝသံ ဒိန္နောဝါဒေါ ဧဝ ဟိဿ ဆန္နံ မာသာနံ အလံ အဟောသိ။ တသ္မာ သတ္ထာ တေသံ ဣမံ ကာလဘေဒံ အာရောစေတွာ ‘‘ဩဝါဒဂါထာ ပန နေသံ ဣမာယေဝါ’’တိ ဝတွာ သဗ္ဗေသံ ဧကမေဝ ဥပေါသထံ အာဝိ ကရောန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၁၈၃။

‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ၊ ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ၊

သစိတ္တပရိယောဒပနံ၊ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနံ။

၁၈၄။

‘‘ခန္တီ ပရမံ တပေါ တိတိက္ခာ၊

နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါ၊

န ဟိ ပဗ္ဗဇိတော ပရူပဃာတီ၊

န သမဏော ဟောတိ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော။

၁၈၅။

‘‘အနူပဝါဒေါ အနူပဃာတော၊ ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော၊

မတ္တညုတာ စ ဘတ္တသ္မိံ၊ ပန္တဉ္စ သယနာသနံ၊

အဓိစိတ္တေ စ အာယောဂေါ၊ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။

တတ္ထ သဗ္ဗပါပဿာတိ သဗ္ဗဿ အကုသလကမ္မဿ။ ဥပသမ္ပဒါတိ အဘိနိက္ခမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ကုသလဿ ဥပ္ပာဒနဉ္စေဝ ဥပ္ပာဒိတဿ စ ဘာဝနာ။ သစိတ္တပရိယောဒပနန္တိ ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ အတ္တနော စိတ္တဿ ဝေါဒါပနံ။ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသနန္တိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အယမနုသိဋ္ဌိ။

ခန္တီတိ ယာ ဧသာ တိတိက္ခာသင်္ခါတာ ခန္တီ နာမ၊ ဣဒံ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပရမံ ဥတ္တမံ တပေါ။ နိဗ္ဗာနံ ပရမံ ဝဒန္တိ ဗုဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ အနုဗုဒ္ဓါ စာတိ ဣမေ တယော ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗာနံ ဥတ္တမန္တီ ဝဒန္တိ။ န ဟိ ပဗ္ဗဇိတောတိ ပါဏိအာဒီဟိ ပရံ အပဟနန္တော ဝိဟေဌေန္တော ပရူပဃာတီ ပဗ္ဗဇိတော နာမ န ဟောတိ။ န သမဏောတိ ဝုတ္တနယေနေဝ ပရံ ဝိဟေဌယန္တော သမဏောပိ န ဟောတိယေဝ ။

အနူပဝါဒေါတိ အနူပဝါဒနဉ္စေဝ အနူပဝါဒါပနဉ္စ။ အနူပဃာတောတိ အနူပဃာတနဉ္စေဝ အနူပဃာတာပနဉ္စ ။ ပါတိမောက္ခေတိ ဇေဋ္ဌကသီလေ။ သံဝရောတိ ပိဒဟနံ။ မတ္တညုတာတိ မတ္တညုဘာဝေါ ပမာဏဇာနနံ။ ပန္တန္တိ ဝိဝိတ္တံ။ အဓိစိတ္တေတိ အဋ္ဌသမာပတ္တိသင်္ခါတေ အဓိစိတ္တေ။ အာယောဂေါတိ ပယောဂကရဏံ။ ဧတန္တိ ဧတံ သဗ္ဗေသံ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနံ။ ဧတ္ထ ဟိ အနူပဝါဒေန ဝါစသိကံ သီလံ ကထိတံ၊ အနူပဃာတေန ကာယိကသီလံ၊ ‘‘ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော’’တိ သီလံ ကထိတံ၊ အနူပဃာတေန ကာယိကသီလံ၊ ‘‘ပါတိမောက္ခေ စ သံဝရော’’တိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသီလဉ္စေဝ ဣန္ဒြိယသံဝရဉ္စ၊ မတ္တညုတာယ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိ စေဝ ပစ္စယသန္နိသိတသီလဉ္စ၊ ပန္တသေနာသနေန သပ္ပာယသေနာသနံ၊ အဓိစိတ္တေန အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ ဧဝံ ဣမာယ ဂါထာယ တိဿောပိ သိက္ခာ ကထိတာ ဧဝ ဟောန္တီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

အာနန္ဒတ္ထေရပဉှဝတ္ထု စတုတ္ထံ။

၅။ အနဘိရတဘိက္ခုဝတ္ထု

နကဟာပဏဝဿေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ အနဘိရတဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ကိရ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ ‘‘အသုကဋ္ဌာနံ နာမ ဂန္တွာ ဥဒ္ဒေသံ ဥဂ္ဂဏှာဟီ’’တိ ဥပဇ္ဈာယေန ပေသိတော တတ္ထ အဂမာသိ။ အထဿ ပိတုနော ရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ပုတ္တံ ဒဋ္ဌုကာမော ဟုတွာ တံ ပက္ကောသိတုံ သမတ္ထံ ကဉ္စိ အလဘိတွာ ပုတ္တသောကေန ဝိပ္ပလပန္တောယေဝ အာသန္နမရဏော ဟုတွာ ‘‘ဣဒံ မေ ပုတ္တဿ ပတ္တစီဝရမူလံ ကရေယျာသီ’’တိ ကဟာပဏသတံ ကနိဋ္ဌဿ ဟတ္ထေ ဒတွာ ကာလမကာသိ။ သော ဒဟရဿ အာဂတကာလေ ပါဒမူလေ နိပတိတွာ ပဝဋ္ဋေန္တော ရောဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ပိတာ တေ ဝိပ္ပလပန္တောဝ ကာလကတော၊ မယှံ ပန တေန ကဟာပဏသတံ ဟတ္ထေ ဌပိတံ၊ တေန ကိံ ကရောမီ’’တိ အာဟ။ ဒဟရော ‘‘န မေ ကဟာပဏေဟိ အတ္ထော’’တိ ပဋိက္ခိပိတွာ အပရဘာဂေ စိန္တေသိ – ‘‘ကိံ မေ ပရကုလေသု ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဇီဝိတေန၊ သက္ကာ တံ ကဟာပဏသတံ နိဿာယ ဇီဝိတုံ၊ ဝိဗ္ဘမိဿာမီ’’တိ။ သော အနဘိရတိယာ ပီဠိတော ဝိဿဋ္ဌသဇ္ဈာယနကမ္မဋ္ဌာနော ပဏ္ဍုရောဂီ ဝိယ အဟောသိ။ အထ နံ ဒဟရသာမဏေရာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတောမှီ’’တိ ဝုတ္တေ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ အာစိက္ခိံသု။ အထ နံ တေ သတ္ထု သန္တိကံ နေတွာ သတ္ထု ဒဿေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဥက္ကဏ္ဌိတော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ ဧဝမကာသိ၊ အတ္ထိ ပန တေ ကောစိ ဇီဝိတပစ္စယော’’တိ အာဟ။ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိံ တေ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘ကဟာပဏသတံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ တေန ဟိ ကတ္ထစိ တာဝ သက္ခရာ အာဟရ၊ ဂဏေတွာ ဇာနိဿာမ ‘‘သက္ကာ ဝါ တာဝတ္တကေန ဇီဝိတုံ၊ နော ဝါ’’တိ။ သော သက္ခရာ အာဟရိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ပရိဘောဂတ္ထာယ တာဝ ပဏ္ဏာသံ ဌပေဟိ၊ ဒွိန္နံ ဂေါဏာနံ အတ္ထာယ စတုဝီသတိ၊ ဧတ္တကံ နာမ ဗီဇတ္ထာယ၊ ယုဂနင်္ဂလတ္ထာယ၊ ကုဒ္ဒါလဝါသိဖရသုအတ္ထာယာ’’တိ ဧဝံ ဂဏိယမာနေ တံ ကဟာပဏသတံ နပ္ပဟောတိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဘိက္ခု တဝ ကဟာပဏာ အပ္ပကာ၊ ကထံ ဧတေ နိဿာယ တဏှံ ပူရေဿသိ၊ အတီတေ ကိရ စက္ကဝတ္တိရဇ္ဇံ ကာရေတွာ အပ္ဖောဋိတမတ္တေန ဒွါဒသယောဇနဋ္ဌာနေ ကဋိပ္ပမာဏေန ရတနဝဿံ ဝဿာပေတုံ သမတ္ထော ယာဝ ဆတ္တိံသ သက္ကာ စဝန္တိ၊ ဧတ္တကံ ကာလံ ဒေဝရဇ္ဇံ ကာရေတွာပိ မရဏကာလေ တဏှံ အပူရေတွာဝ ကာလမကာသီ’’တိ ဝတွာ တေန ယာစိတော အတီတံ အာဟရိတွာ မန္ဓာတုဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၃။၂၂) ဝိတ္ထာရေတွာ –

‘‘ယာဝတာ စန္ဒိမသူရိယာ ပရိဟရန္တိ၊ ဒိသာ ဘန္တိ ဝိရောစနာ၊

သဗ္ဗေဝ ဒါသာ မန္ဓာတု၊ ယေ ပါဏာ ပထဝိဿိတာ’’တိ။ –

ဣမိဿာ ဂါထာယ အနန္တရာ ဣမာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –

၁၈၆။

‘‘န ကဟာပဏဝဿေန၊ တိတ္တိ ကာမေသု ဝိဇ္ဇတိ၊

အပ္ပဿာဒါ ဒုခါ ကာမာ၊ ဣတိ ဝိညာယ ပဏ္ဍိတော။

၁၈၇။

‘‘အပိ ဒိဗ္ဗေသု ကာမေသု၊ ရတိံ သော နာဓိဂစ္ဆတိ၊

တဏှက္ခယရတော ဟောတိ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကော’’တိ။

တတ္ထ ကဟာပဏဝဿေနာတိ ယံ သော အပ္ဖောဋေတွာ သတ္တရတနဝဿံ ဝဿာပေသိ၊ တံ ဣဓ ကဟာပဏဝဿန္တိ ဝုတ္တံ။ တေနပိ ဟိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေသု တိတ္တိ နာမ နတ္ထိ။ ဧဝံ ဒုပ္ပူရာ ဧသာ တဏှာ။ အပ္ပဿာဒါတိ သုပိနသဒိသတာယ ပရိတ္တသုခါ။ ဒုခါတိ ဒုက္ခက္ခန္ဓာဒီသု အာဂတဒုက္ခဝသေန ပန ဗဟုဒုက္ခာဝ။ ဣတိ ဝိညာယာတိ ဧဝမေတေ ကာမေ ဇာနိတွာ။ အပိ ဒိဗ္ဗေသူတိ သစေ ဟိ ဒေဝါနံ ဥပကပ္ပနကကာမေဟိ နိမန္တေယျာပိ အာယသ္မာ သမိဒ္ဓိ ဝိယ ဧဝမ္ပိ တေသု ကာမေသု ရတိံ န ဝိန္ဒတိယေဝ။ တဏှက္ခယရတောတိ အရဟတ္တေ စေဝ နိဗ္ဗာနေ စ အဘိရတော ဟောတိ၊ တံ ပတ္ထယမာနော ဝိဟရတိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကောတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတဿ ဓမ္မဿ သဝနေန ဇာတော ယောဂါဝစရဘိက္ခူတိ။

ဒေသနာဝသာနေ သော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

အနဘိရတဘိက္ခုဝတ္ထု ပဉ္စမံ။

၆။ အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏဝတ္ထု

ဗဟုံ ဝေ သရဏံ ယန္တီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဝါလိကရာသိမှိ နိသိန္နံ အဂ္ဂိဒတ္တံ နာမ ကောသလရညော ပုရောဟိတံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ကိရ မဟာကောသလဿ ပုရောဟိတော အဟောသိ။ အထ နံ ပိတရိ ကာလကတေ ရာဇာ ပသေနဒိ ကောသလော ‘‘ပိတု မေ ပုရောဟိတော’’တိ ဂါရဝေန တသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဌပေတွာ တဿ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတကာလေ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကရောတိ၊ ‘‘အာစရိယ၊ ဣဓ နိသီဒထာ’’တိ သမာနာသနံ ဒါပေသိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ရာဇာ မယိ အတိဝိယ ဂါရဝံ ကရောတိ၊ န ခေါ ပန ရာဇူနံ နိစ္စကာလမေဝ သက္ကာ စိတ္တံ ဂဟေတုံ။ သမာနဝယေနေဝ ဟိ သဒ္ဓိံ ရဇ္ဇသုခံ နာမ သုခံ ဟောတိ၊ အဟဉ္စမှိ မဟလ္လကော၊ ပဗ္ဗဇိတုံ မေ ယုတ္တ’’န္တိ။ သော ရာဇာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနာပေတွာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ သတ္တာဟေန သဗ္ဗံ အတ္တနော ဓနံ ဒါနမုခေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဗာဟိရကပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ။ တံ နိဿာယ ဒသ ပုရိသသဟဿာနိ အနုပဗ္ဗဇိံသု။ သော တေဟိ သဒ္ဓိံ အင်္ဂမဂဓာနဉ္စ ကုရုရဋ္ဌဿ စ အန္တရေ ဝါသံ ကပ္ပေတွာ ဣမံ ဩဝါဒံ ဒေတိ၊ ‘‘တာတာ၊ ယဿ ကာမဝိတက္ကာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သော နဒိတော ဧကေကံ ဝါလုကပုဋံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဣမသ္မိံ ဩကိရတူ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ဥပ္ပန္နကာလေ တထာ ကရိံသု။ အပရေန သမယေန မဟာဝါလုကရာသိ အဟောသိ၊ တံ အဟိဆတ္တော နာမ နာဂရာဇာ ပဋိဂ္ဂဟေသိ။ အင်္ဂမဂဓဝါသိနော စေဝ ကုရုရဋ္ဌဝါသိနော စ မာသေ မာသေ တေသံ မဟန္တံ သက္ကာရံ အဘိဟရိတွာ ဒါနံ ဒေန္တိ။ အထ နေသံ အဂ္ဂိဒတ္တော ဣမံ ဩဝါဒံ အဒါသိ – ‘‘ပဗ္ဗတံ သရဏံ ယာထ၊ ဝနံ သရဏံ ယာထ၊ အာရာမံ သရဏံ ယာထ၊ ရုက္ခံ သရဏံ ယာထ၊ ဧဝံ သဗ္ဗဒုက္ခတော မုစ္စိဿထာ’’တိ။ အတ္တနော အန္တေဝါသိကေပိ ဣမိနာ ဩဝါဒေန ဩဝဒိ။

ဗောဓိသတ္တောပိ ကတာဘိနိက္ခမနော သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပတွာ တသ္မိံ သမယေ သာဝတ္ထိံ နိဿာယ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပစ္စူသကာလေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏံ သဒ္ဓိံ အန္တေဝါသိကေဟိ အတ္တနော ဉာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ ‘‘သဗ္ဗေပိ ဣမေ အရဟတ္တဿ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ’’တိ ဉတွာ သာယနှသမယေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရံ အာဟ – ‘‘မောဂ္ဂလ္လာန၊ ကိံ ပဿသိ အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏံ မဟာဇနံ အတိတ္ထေ ပက္ခန္ဒာပေန္တံ၊ ဂစ္ဆ တေသံ ဩဝါဒံ ဒေဟီ’’တိ။ ဘန္တေ၊ ဗဟူ ဧတေ၊ ဧကကဿ မယှံ အဝိသယှာ။ သစေ တုမှေပိ အာဂမိဿထ၊ ဝိသယှာ ဘဝိဿန္တီတိ။ မောဂ္ဂလ္လာန၊ အဟမ္ပိ အာဂမိဿာမိ၊ တွံ ပုရတော ယာဟီတိ။ ထေရော ပုရတော ဂစ္ဆန္တောဝ စိန္တေသိ – ‘‘ဧတေ ဗလဝန္တော စေဝ ဗဟူ စ။ သစေ သဗ္ဗေသံ သမာဂမဋ္ဌာနေ ကိဉ္စိ ကထေဿာမိ၊ သဗ္ဗေပိ ဝဂ္ဂဝဂ္ဂေန ဥဋ္ဌဟေယျု’’န္တိ အတ္တနော အာနုဘာဝေန ထူလဖုသိတကံ ဒေဝံ ဝုဋ္ဌာပေသိ။ တေ ထူလဖုသိတကေသု ပတန္တေသု ဥဋ္ဌာယုဋ္ဌာယ အတ္တနော အတ္တနော ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိံသု။ ထေရော အဂ္ဂိဒတ္တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ ဌတွာ ‘‘အဂ္ဂိဒတ္တာ’’တိ အာဟ။ သော ထေရဿ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘မံ ဣမသ္မိံ လောကေ နာမေန အာလပိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ၊ ကော နု ခေါ မံ နာမေန အာလပတီ’’တိ မာနထဒ္ဓတာယ ‘‘ကော ဧသော’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ၊ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ဝဒေသီ’’တိ? ‘‘အဇ္ဇ မေ ဧကရတ္တိံ ဣဓ ဝသနဋ္ဌာနံ တွံ အာစိက္ခာဟီ’’တိ။ ‘‘ဣဓ ဝသနဋ္ဌာနံ နတ္ထိ၊ ဧကဿ ဧကာဝ ပဏ္ဏသာလာ’’တိ။ ‘‘အဂ္ဂိဒတ္တ၊ မနုဿာ နာမ မနုဿာနံ၊ ဂါဝေါ ဂုန္နံ၊ ပဗ္ဗဇိတာ ပဗ္ဗဇိတာနံ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တိ၊ မာ ဧဝံ ကရိ၊ ဒေဟိ မေ ဝသနဋ္ဌာန’’န္တိ။ ‘‘ကိံ ပန တွံ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ? ‘‘အာမ၊ ပဗ္ဗဇိတောမှီ’’တိ။ ‘‘သစေ ပဗ္ဗဇိတော၊ ကဟံ တေ ခါရိဘဏ္ဍံ၊ ကော ပဗ္ဗဇိတပရိက္ခာရော’’တိ။ ‘‘အတ္ထိ မေ ပရိက္ခာရော၊ ဝိသုံ ပန နံ ဂဟေတွာ ဝိစရိတုံ ဒုက္ခန္တိ အဗ္ဘန္တရေနေဝ နံ ဂဟေတွာ ဝိစရာမိ၊ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ သော ‘‘တံ ဂဟေတွာ ဝိစရိဿသီ’’တိ ထေရဿ ကုဇ္ဈိ။ အထ နံ သော အာဟ – ‘‘အမှေ၊ အဂ္ဂိဒတ္တ၊ မာ ကုဇ္ဈိ၊ ဝသနဋ္ဌာနံ မေ အာစိက္ခာဟီ’’တိ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဝသနဋ္ဌာနန္တိ။ ဧတသ္မိံ ပန ဝါလုကရာသိမှိ ကော ဝသတီတိ။ ဧကော၊ နာဂရာဇာတိ။ ဧတံ မေ ဒေဟီတိ။ န သက္ကာ ဒါတုံ၊ ဘာရိယံ ဧတဿ ကမ္မန္တိ။ ဟောတု၊ ဒေဟိ မေတိ။ တေန ဟိ တွံ ဧဝ ဇာနာဟီတိ။

ထေရော ဝါလုကရာသိအဘိမုခေါ ပါယာသိ။ နာဂရာဇာ တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ သမဏော ဣတော အာဂစ္ဆတိ၊ န ဇာနာတိ မညေ မမ အတ္ထိဘာဝံ၊ ဓူမာယိတွာ နံ မာရေဿာမီ’’တိ ဓူမာယိ။ ထေရော ‘‘အယံ နာဂရာဇာ ‘အဟမေဝ ဓူမာယိတုံ သက္ကောမိ၊ အညေ န သက္ကောန္တီ’တိ မညေ သလ္လက္ခေတီ’’တိ သယမ္ပိ ဓူမာယိ။ ဒွိန္နမ္ပိ သရီရတော ဥဂ္ဂတာ ဓူမာ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ဥဘောပိ ဓူမာ ထေရံ အဗာဓေတွာ နာဂရာဇာနမေဝ ဗာဓေန္တိ။ နာဂရာဇာ ဓူမဝေဂံ သဟိတုံ အသက္ကောန္တော ပဇ္ဇလိ။ ထေရောပိ တေဇောဓာတုံ သမာပဇ္ဇိတွာ တေန သဒ္ဓိံယေဝ ပဇ္ဇလိ။ အဂ္ဂိဇာလာ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ ဥဘောပိ ထေရံ အဗာဓေတွာ နာဂရာဇာနမေဝ ဗာဓယိံသု။ အထဿ သကလသရီရံ ဥက္ကာဟိ ပဒိတ္တံ ဝိယ အဟောသိ။ ဣသိဂဏော ဩလောကေတွာ စိန္တေသိ – ‘‘နာဂရာဇာ၊ သမဏံ ဈာပေတိ၊ ဘဒ္ဒကော ဝတ သမဏော အမှာကံ ဝစနံ အသုတွာ နဋ္ဌော’’တိ။ ထေရော နာဂရာဇာနံ ဒမေတွာ နိဗ္ဗိသေဝနံ ကတွာ ဝါလုကရာသိမှိ နိသီဒိ။ နာဂရာဇာ ဝါလုကရာသိံ ဘောဂေဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ကူဋာဂါရကုစ္ဆိပမာဏံ ဖဏံ မာပေတွာ ထေရဿ ဥပရိ ဓာရေသိ။

ဣသိဂဏာ ပါတောဝ ‘‘သမဏဿ မတဘာဝံ ဝါ အမတဘာဝံ ဝါ ဇာနိဿာမာ’’တိ ထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ဝါလုကရာသိမတ္ထကေ နိသိန္နံ ဒိသွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ အဘိတ္ထဝန္တာ အာဟံသု – ‘‘သမဏ၊ ကစ္စိ နာဂရာဇေန န ဗာဓိတော’’တိ။ ‘‘ကိံ န ပဿထ မမ ဥပရိဖဏံ ဓာရေတွာ ဌိတ’’န္တိ? တေ ‘‘အစ္ဆရိယံ ဝတ ဘော၊ သမဏဿ ဧဝရူပေါ နာမ နာဂရာဇာ ဒမိတော’’တိ ထေရံ ပရိဝါရေတွာ အဋ္ဌံသု။ တသ္မိံ ခဏေ သတ္ထာ အာဂတော။ ထေရော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ဥဋ္ဌာယ ဝန္ဒိ။ အထ နံ ဣသယော အာဟံသု – ‘‘အယမ္ပိ တယာ မဟန္တတရော’’တိ။ ဧသော ဘဂဝါ သတ္ထာ၊ အဟံ ဣမဿ သာဝကောတိ။ သတ္ထာ ဝါလုကရာသိမတ္ထကေ နိသီဒိ၊ ဣသိဂဏော ‘‘အယံ တာဝ သာဝကဿ အာနုဘာဝေါ၊ ဣမဿ ပန အာနုဘာဝေါ ကီဒိသော ဘဝိဿတီ’’တိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ သတ္ထာရံ အဘိတ္ထဝိ။ သတ္ထာ အဂ္ဂိဒတ္တံ အာမန္တေတွာ အာဟ – ‘‘အဂ္ဂိဒတ္တ၊ တွံ တဝ သာဝကာနဉ္စ ဥပဋ္ဌာကာနဉ္စ ဩဝါဒံ ဒဒမာနော ကိန္တိ ဝတွာ ဒေသီ’’တိ။ ‘‘ဧတံ ပဗ္ဗတံ သရဏံ ဂစ္ဆထ၊ ဝနံ အာရာမံ ရုက္ခံ သရဏံ ဂစ္ဆထ။ ဧတာနိ ဟိ သရဏံ ဂတော သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ ဧဝံ တေသံ ဩဝါဒံ ဒမ္မီတိ။ သတ္ထာ ‘‘န ခေါ၊ အဂ္ဂိဒတ္တ၊ ဧတာနိ သရဏံ ဂတော သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ၊ ဗုဒ္ဓံ ဓမ္မံ သင်္ဃံ ပန သရဏံ ဂန္တွာ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၁၈၈။

‘‘ဗဟုံ ဝေ သရဏံ ယန္တိ၊ ပဗ္ဗတာနိ ဝနာနိ စ၊

အာရာမရုက္ခစေတျာနိ၊ မနုဿာ ဘယတဇ္ဇိတာ။

၁၈၉။

‘‘နေတံ ခေါ သရဏံ ခေမံ၊ နေတံ သရဏမုတ္တမံ၊

နေတံ သရဏမာဂမ္မ၊ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ။

၁၉၀။

‘‘ယော စ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ၊ သင်္ဃဉ္စ သရဏံ ဂတော၊

စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ၊ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတိ။

၁၉၁။

‘‘ဒုက္ခံ ဒုက္ခသမုပ္ပာဒံ၊ ဒုက္ခဿ စ အတိက္ကမံ၊

အရိယံ စဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ၊ ဒုက္ခူပသမဂါမိနံ။

၁၉၂။

‘‘ဧတံ ခေါ သရဏံ ခေမံ၊ ဧတံ သရဏမုတ္တမံ၊

ဧတံ သရဏမာဂမ္မ၊ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ။

တတ္ထ ဗဟုန္တိ ဗဟု။ ပဗ္ဗတာနီတိ တတ္ထ တတ္ထ ဣသိဂိလိဝေပုလ္လဝေဘာရာဒိကေ ပဗ္ဗတေ စ မဟာဝနဂေါသိင်္ဂသာလဝနာဒီနိ ဝနာနိ စ ဝေဠုဝနဇီဝကမ္ဗဝနာဒယော အာရာမေ စ ဥဒေနစေတိယဂေါတမစေတိယာဒီနိ ရုက္ခစေတျာနိ စ တေ တေ မနုဿာ တေန တေန ဘယေန တဇ္ဇိတာ ဘယတော မုစ္စိတုကာမာ ပုတ္တလာဘာဒီနိ ဝါ ပတ္ထယမာနာ သရဏံ ယန္တီတိ အတ္ထော။ နေတံ သရဏန္တိ ဧတံ သဗ္ဗမ္ပိ သရဏံ နေဝ ခေမံ န ဥတ္တမံ၊ န စ ဧတံ ပဋိစ္စ ဇာတိအာဒိဓမ္မေသု သတ္တေသု ဧကောပိ ဇာတိအာဒိတော သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီတိ အတ္ထော။

ယော စာတိ ဣဒံ အခေမံ အနုတ္တမံ သရဏံ ဒဿေတွာ ခေမံ ဥတ္တမံ သရဏံ ဒဿနတ္ထံ အာရဒ္ဓံ။ တဿတ္ထော – ယော စ ဂဟဋ္ဌော ဝါ ပဗ္ဗဇိတော ဝါ ‘‘ဣတိပိ သော ဘဂဝါ အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိအာဒိကံ ဗုဒ္ဓဓမ္မသင်္ဃာနုဿတိကမ္မဋ္ဌာနံ နိဿာယ သေဋ္ဌဝသေန ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ သင်္ဃဉ္စ သရဏံ ဂတော၊ တဿပိ တံ သရဏဂမနံ အညတိတ္ထိယဝန္ဒနာဒီဟိ ကုပ္ပတိ စလတိ။ တဿ ပန အစလဘာဝံ ဒဿေတုံ မဂ္ဂေန အာဂတသရဏမေဝ ပကာသန္တော စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတီတိ အာဟ။ ယော ဟိ ဧတေသံ သစ္စာနံ ဒဿနဝသေန ဧတာနိ သရဏံ ဂတော၊ ဧတဿ ဧတံ သရဏံ ခေမဉ္စ ဥတ္တမဉ္စ၊ သော စ ပုဂ္ဂလော ဧတံ သရဏံ ပဋိစ္စ သကလသ္မာပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခာ ပမုစ္စတိ၊ တသ္မာ ဧတံ ခေါ သရဏံ ခေမန္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။

ဒေသနာဝသာနေ သဗ္ဗေပိ တေ ဣသယော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိံသု။ သတ္ထာပိ စီဝရဂဗ္ဘတော ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ‘‘ဧထ ဘိက္ခဝေါ၊ စရထ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ အာဟ။ တေ တင်္ခဏေယေဝ အဋ္ဌပရိက္ခာရဓရာ ဝဿသဋ္ဌိကထေရာ ဝိယ အဟေသုံ။ သော စ သဗ္ဗေသမ္ပိ အင်္ဂမဂဓကုရုရဋ္ဌဝါသီနံ သက္ကာရံ အာဒါယ အာဂမနဒိဝသော အဟောသိ။ တေ သက္ကာရံ အာဒါယ အာဂတာ သဗ္ဗေပိ တေ ဣသယော ပဗ္ဗဇိတေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ အမှာကံ အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏော မဟာ၊ ဥဒါဟု သမဏော ဂေါတမော’’တိ စိန္တေတွာ သမဏဿ ဂေါတမဿ အာဂတတ္တာ ‘‘အဂ္ဂိဒတ္တောဝ မဟာ’’တိ မညိံသု။ သတ္ထာ တေသံ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘အဂ္ဂိဒတ္တ၊ ပရိသာယ ကင်္ခံ ဆိန္ဒာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘အဟမ္ပိ ဧတ္တကမေဝ ပစ္စာသီသာမီ’’တိ ဣဒ္ဓိဗလေန သတ္တက္ခတ္တုံ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပုနပ္ပုနံ ဩရုယှ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘သတ္ထာ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ၊ သာဝကောဟမသ္မီ’’တိ ဝတွာ သာဝကတ္တံ ပကာသေသီတိ။

အဂ္ဂိဒတ္တဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။

၇။ အာနန္ဒတ္ထေရပဉှဝတ္ထု

ဒုလ္လဘောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အာနန္ဒတ္ထေရဿ ပဉှံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ထေရော ဟိ ဧကဒိဝသံ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသိန္နော စိန္တေသိ – ‘‘ဟတ္ထာဇာနီယော ဆဒ္ဒန္တကုလေ ဝါ ဥပေါသထကုလေ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အဿာဇာနီယော သိန္ဓဝကုလေ ဝါ ဝလာဟကဿရာဇကုလေ ဝါ၊ ဥသဘော ဂေါအာဇနီယော ဒက္ခိဏပထေတိအာဒီနိ ဝဒန္တေန သတ္ထာရာ ဟတ္ထိအာဇာနီယာဒီနံ ဥပ္ပတ္တိဋ္ဌာနာဒီနိ ကထိတာနိ၊ ပုရိသာဇာနီယော ပန ကဟံ နု ခေါ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ။ သော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ ဧတမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ သတ္ထာ၊ ‘‘အာနန္ဒ၊ ပုရိသာဇာနီယော နာမ သဗ္ဗတ္ထ နုပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥဇုကတော ပန တိယောဇနသတာယာမေ ဝိတ္ထာရတော အဍ္ဎတေယျသတေ အာဝဋ္ဋတော နဝယောဇနသတပ္ပမာဏေ မဇ္ဈိမပဒေသဋ္ဌာနေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဥပ္ပဇ္ဇန္တော စ ပန န ယသ္မိံ ဝါ တသ္မိံ ဝါ ကုလေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ခတ္တိယမဟာသာလဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလာနံ ပန အညတရသ္မိံယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၉၃။

‘‘ဒုလ္လဘော ပုရိသာဇညော၊ န သော သဗ္ဗတ္ထ ဇာယတိ၊

ယတ္ထ သော ဇာယတီ ဓီရော၊ တံ ကုလံ သုခမေဓတီ’’တိ။

တတ္ထ ဒုလ္လဘောတိ ပုရိသာဇညော ဟိ ဒုလ္လဘော၊ န ဟတ္ထိအာဇာနီယာဒယော ဝိယ သုလဘော၊ သော သဗ္ဗတ္ထ ပစ္စန္တဒေသေ ဝါ နီစကုလေ ဝါ န ဇာယတိ၊ မဇ္ဈိမဒေသေပိ မဟာဇနဿ အဘိဝါဒနာဒိသက္ကာရကရဏဋ္ဌာနေ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏကုလာနံ အညတရသ္မိံ ကုလေ ဇာယတိ။ ဧဝံ ဇာယမာနော ယတ္ထ သော ဇာယတိ ဓီရော ဥတ္တမပညော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ၊ တံ ကုလံ သုခမေဓတီတိ သုခပ္ပတ္တမေဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

အာနန္ဒတ္ထေရပဉှဝတ္ထု သတ္တမံ။

၈။ သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထု

သုခေါဗုဒ္ဓါနန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္ဗဟုလာနံ ဘိက္ခူနံ ကထံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကဒိဝသဉှိ ပဉ္စသတဘိက္ခူ ဥပဋ္ဌာနသာလာယံ နိသိန္နာ၊ ‘‘အာဝုသော၊ ကိံ နု ခေါ ဣမသ္မိံ လောကေ သုခ’’န္တိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ? တတ္ထ ကေစိ ‘‘ရဇ္ဇသုခသဒိသံ သုခံ နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟံသု။ ကေစိ ကာမသုခသဒိသံ၊ ကေစိ ‘‘သာလိမံသဘောဇနာဒိသဒိသံ သုခံ နာမ နတ္ထီ’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ တေသံ နိသိန္နဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ကိံ ကထေထ? ဣဒဉှိ သဗ္ဗမ္ပိ သုခံ ဝဋ္ဋဒုက္ခပရိယာပန္နမေဝ၊ ဣမသ္မိံ လောကေ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေါ ဓမ္မဿဝနံ၊ သင်္ဃသာမဂ္ဂီ၊ သမ္မောဒမာနဘာဝေါတိ ဣဒမေဝ သုခ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၉၄။

‘‘သုခေါ ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပာဒေါ၊ သုခါ သဒ္ဓမ္မဒေသနာ၊

သုခါ သင်္ဃဿ သာမဂ္ဂီ၊ သမဂ္ဂါနံ တပေါ သုခေါ’’တိ။

တတ္ထ ဗုဒ္ဓါနမုပ္ပာဒေါတိ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ မဟာဇနံ ရာဂကန္တာရာဒီဟိ တာရေန္တိ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပာဒေါ သုခေါ ဥတ္တမော။ ယသ္မာ သဒ္ဓမ္မဒေသနံ အာဂမ္မ ဇာတိအာဒိဓမ္မာ သတ္တာ ဇာတိအာဒီဟိ မုစ္စန္တိ၊ တသ္မာ သဒ္ဓမ္မဒေသနာ သုခါ။ သာမဂ္ဂီတိ သမစိတ္တတာ၊ သာပိ သုခါ ဧဝ။ သမဂ္ဂါနံ ပန ဧကစိတ္တာနံ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဝါ ဥဂ္ဂဏှိတုံ ဓုတင်္ဂါနိ ဝါ ပရိဟရိတုံ သမဏဓမ္မံ ဝါ ကာတုံ သက္ကာ၊ တသ္မာ သမဂ္ဂါနံ တပေါ သုခေါတိ ဝုတ္တံ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ယာဝကီဝဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူ သမဂ္ဂါ သန္နိပတိဿန္တိ၊ သမ္မဂ္ဂါ ဝုဋ္ဌဟိဿန္တိ၊ သမဂ္ဂါ သင်္ဃကရဏီယာနိ ကရိဿန္တိ၊ ဝုဒ္ဓိယေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူနံ ပါဋိကင်္ခါ၊ နော ပရိဟာနီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၃၆)။

ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု၊ မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

သမ္ဗဟုလဘိက္ခုဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။

၉။ ကဿပဒသဗလဿ သုဝဏ္ဏစေတိယဝတ္ထု

ပူဇာရဟေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ စာရိကံ စရမာနော ကဿပဒသဗလဿ သုဝဏ္ဏစေတိယံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

တထာဂတော သာဝတ္ထိတော နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ တောဒေယျဂါမဿ သမီပေ မဟာဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝါရော အညတရံ ဒေဝဋ္ဌာနံ သမ္ပာပုဏိ။ တတြ နိသိန္နော သုဂတော ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကံ ပေသေတွာ အဝိဒူရေ ကသိကမ္မံ ကရောန္တံ ဗြာဟ္မဏံ ပက္ကောသာပေသိ ။ သော ဗြာဟ္မဏော အာဂန္တွာ တထာဂတံ အနဘိဝန္ဒိတွာ တမေဝ ဒေဝဋ္ဌာနံ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ သုဂတောပိ ‘‘ဣမံ ပဒေသံ ကိန္တိ မညသိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ အာဟ။ အမှာကံ ပဝေဏိယာ အာဂတစေတိယဋ္ဌာနန္တိ ဝန္ဒာမိ၊ ဘော ဂေါတမာတိ။ ‘‘ဣမံ ဌာနံ ဝန္ဒန္တေန တယာ သာဓု ကတံ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ သုဂတော တံ သမ္ပဟံသေသိ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ ‘‘ကေန နု ခေါ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဧဝံ သမ္ပဟံသေသီ’’တိ သံသယံ သဉ္ဇနေသုံ။ တတော တထာဂတော တေသံ သံသယမပနေတုံ မဇ္ဈိမနိကာယေ ဃဋိကာရသုတ္တန္တံ (မ။ နိ။ ၂။၂၈၂ အာဒယော) ဝတွာ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ကဿပဒသဗလဿ ယောဇနုဗ္ဗေဓံ ကနကစေတိယံ အပရဉ္စ ကနကစေတိယံ အာကာသေ နိမ္မိနိတွာ မဟာဇနံ ဒဿေတွာ၊ ‘‘ဗြာဟ္မဏ၊ ဧဝံဝိဓာနံ ပူဇာရဟာနံ ပူဇာ ယုတ္တတရာဝါ’’တိ ဝတွာ မဟာပရိနိဗ္ဗာနသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၆) ဒဿိတနယေနေဝ ဗုဒ္ဓါဒိကေ စတ္တာရော ထူပါရဟေ ပကာသေတွာ သရီရစေတိယံ ဥဒ္ဒိဿစေတိယံ ပရိဘောဂစေတိယန္တိ တီဏိ စေတိယာနိ ဝိသေသတော ပရိဒီပေတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၁၉၅။

‘‘ပူဇာရဟေ ပူဇယတော၊ ဗုဒ္ဓေ ယဒိ စ သာဝကေ၊

ပပဉ္စသမတိက္ကန္တေ၊ တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝေ။

၁၉၆။

‘‘တေ တာဒိသေ ပူဇယတော၊ နိဗ္ဗုတေ အကုတောဘယေ၊

န သက္ကာ ပုညံ သင်္ခါတုံ၊ ဣမေတ္တမပိ ကေနစီ’’တိ။ (အပ။ ထေရ ၁။၁၀။၁-၂)၊

တတ္ထ ပူဇိတုံ အရဟာ ပူဇာရဟာ၊ ပူဇိတုံ ယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ပူဇာရဟေ ပူဇယတောတိ အဘိဝါဒနာဒီဟိ စ စတူဟိ စ ပစ္စယေဟိ ပူဇေန္တဿ။ ပူဇာရဟေ ဒဿေတိ ဗုဒ္ဓေတိအာဒိနာ။ ဗုဒ္ဓေတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ။ ယဒီတိ ယဒိ ဝါ၊ အထ ဝါတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေတိ ကထိတံ ဟောတိ၊ သာဝကေ စ။ ပပဉ္စသမတိက္ကန္တေတိ သမတိက္ကန္တတဏှာဒိဋ္ဌိမာနပပဉ္စေ။ တိဏ္ဏသောကပရိဒ္ဒဝေတိ အတိက္ကန္တသောကပရိဒ္ဒဝေ ၊ ဣမေ ဒွေ အတိက္ကန္တေတိ အတ္ထော။ ဧတေဟိ ပူဇာရဟတ္တံ ဒဿိတံ။

တေတိ ဗုဒ္ဓါဒယော။ တာဒိသေတိ ဝုတ္တဂဟဏဝသေန။ နိဗ္ဗုတေတိ ရာဂါဒိနိဗ္ဗုတိယာ။ နတ္ထိ ကုတောစိ ဘဝတော ဝါ အာရမ္မဏတော ဝါ ဧတေသံ ဘယန္တိ အကုတောဘယာ၊ တေ အကုတောဘယေ။ န သက္ကာ ပုညံ သင်္ခါတုန္တိ ပုညံ ဂဏေတုံ န သက္ကာ။ ကထန္တိ စေ? ဣမေတ္တမပိ ကေနစီတိ ဣမံ ဧတ္တကံ၊ ဣမံ ဧတ္တကန္တိ ကေနစီတိ အပိသဒ္ဒေါ ဣဓ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗော၊ ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန မာနေန ဝါ။ တတ္ထ ပုဂ္ဂလေနာတိ တေန ဗြဟ္မာဒိနာ။ မာနေနာတိ တိဝိဓေန မာနေန တီရဏေန ဓာရဏေန ပူရဏေန ဝါ။ တီရဏံ နာမ ဣဒံ ဧတ္တကန္တိ နယတော တီရဏံ။ ဓာရဏန္တိ တုလာယ ဓာရဏံ။ ပူရဏံ နာမ အဍ္ဎပသတပတ္ထနာဠိကာဒိဝသေန ပူရဏံ။ ကေနစိ ပုဂ္ဂလေန ဣမေဟိ တီဟိ မာနေဟိ ဗုဒ္ဓါဒိကေ ပူဇယတော ပုညံ ဝိပါကဝသေန ဂဏေတုံ န သက္ကာ ပရိယန္တရဟိတတောတိ ဒွီသု ဌာနေသု ပူဇယတော ကိံ ဒါနံ ပဌမံ ဓရမာနေ ဗုဒ္ဓါဒီ ပူဇယတော န သက္ကာ ပုညံ သင်္ခါတုံ၊ ပုန တေ တာဒိသေ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနနိမိတ္တေန ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတေပိ ပူဇယတော န သက္ကာ သင်္ခါတုန္တိ ဘေဒါ ယုဇ္ဇန္တိ။ တေန ဟိ ဝိမာနဝတ္ထုမှိ –

‘‘တိဋ္ဌန္တေ နိဗ္ဗုတေ စာပိ၊ သမေ စိတ္တေ သမံ ဖလံ၊

စေတောပဏိဓိဟေတု ဟိ၊ သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သုဂ္ဂတိ’’န္တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၀၆)၊

ဒေသနာဝသာနေ သော ဗြာဟ္မဏော သောတာပန္နော အဟောသီတိ။ ယောဇနိကံ ကနကစေတိယံ သတ္တာဟမာကာသေဝ အဋ္ဌာသိ၊ မဟန္တေန သမာဂမော စာဟောသိ၊ သတ္တာဟံ စေတိယံ နာနပ္ပကာရေန ပူဇေသုံ။ တတော ဘိန္နလဒ္ဓိကာနံ လဒ္ဓိဘေဒေါ ဇာတော၊ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန တံ စေတိယံ သကဋ္ဌာနမေဝ ဂတံ၊ တတ္ထေဝ တံခဏေ မဟန္တံ ပါသာဏစေတိယံ အဟောသိ။ တသ္မိံ သမာဂမေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။

ကဿပဒသဗလဿ သုဝဏ္ဏစေတိယဝတ္ထု နဝမံ။

ဗုဒ္ဓဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စုဒ္ဒသမော ဝဂ္ဂေါ။

ပဌမဘာဏဝါရံ နိဋ္ဌိတံ။