📜

၂။ အပ္ပမာဒဝဂ္ဂေါ

၁။ သာမာဝတီဝတ္ထု

အပ္ပမာဒေါအမတပဒန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ကောသမ္ဗိံ ဥပနိဿာယ ဃောသိတာရာမေ ဝိဟရန္တော သာမာဝတိပ္ပမုခါနံ ပဉ္စန္နံ ဣတ္ထိသတာနံ၊ မာဂဏ္ဍိယပ္ပမုခါနဉ္စ ဧတိဿာ ပဉ္စန္နံ ဉာတိသတာနံ မရဏဗျသနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – အတီတေ အလ္လကပ္ပရဋ္ဌေ အလ္လကပ္ပရာဇာ နာမ၊ ဝေဌဒီပကရဋ္ဌေ ဝေဌဒီပကရာဇာ နာမာတိ ဣမေ ဒွေ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ သဟာယကာ ဟုတွာ ဧကာစရိယကုလေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အတ္တနော အတ္တနော ပိတူနံ အစ္စယေန ဆတ္တံ ဥဿာပေတွာ အာယာမေန ဒသဒသယောဇနိကေ ရဋ္ဌေ ရာဇာနော အဟေသုံ။ တေ ကာလေန ကာလံ သမာဂန္တွာ ဧကတော တိဋ္ဌန္တာ နိသီဒန္တာ နိပဇ္ဇန္တာ မဟာဇနံ ဇာယမာနဉ္စ ဇီယမာနဉ္စ မီယမာနဉ္စ ဒိသွာ ‘‘ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တံ အနုဂစ္ဆန္တော နာမ နတ္ထိ၊ အန္တမသော အတ္တနော သရီရမ္ပိ နာနုဂစ္ဆတိ၊ သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂန္တဗ္ဗံ၊ ကိံ နော ဃရာဝါသေန၊ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ မန္တေတွာ ရဇ္ဇာနိ ပုတ္တဒါရာနံ နိယျာဒေတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသေ ဝသန္တာ မန္တယိံသု – ‘‘မယံ ရဇ္ဇံ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတာ၊ န ဇီဝိတုံ အသက္ကောန္တာ။ တေ မယံ ဧကဋ္ဌာနေ ဝသန္တာ အပဗ္ဗဇိတသဒိသာယေဝ ဟောမ၊ တသ္မာ ဝိသုံ ဝသိဿာမ။ တွံ ဧတသ္မိံ ပဗ္ဗတေ ဝသ၊ အဟံ ဣမသ္မိံ ပဗ္ဗတေ ဝသိဿာမိ။ အနွဍ္ဎမာသံ ပန ဥပေါသထဒိဝသေ ဧကတော ဘဝိဿာမာ’’တိ။ အထ ခေါ နေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဧဝမ္ပိ နော ဂဏသင်္ဂဏိကာဝ ဘဝိဿတိ၊ တွံ ပန တဝ ပဗ္ဗတေ အဂ္ဂိံ ဇာလေယျာသိ၊ အဟံ မမ ပဗ္ဗတေ အဂ္ဂိံ ဇာလေဿာမိ၊ တာယ သညာယ အတ္ထိဘာဝံ ဇာနိဿာမာ’’တိ။ တေ တထာ ကရိံသု။

အထ အပရဘာဂေ ဝေဌဒီပကတာပသော ကာလံ ကတွာ မဟေသက္ခော ဒေဝရာဇာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော။ တတော အဍ္ဎမာသေ သမ္ပတ္တေ အဂ္ဂိံ အဒိသွာဝ ဣတရော ‘‘သဟာယကော မေ ကာလကတော’’တိ အညာသိ။ ဣတရောပိ နိဗ္ဗတ္တက္ခဏေယေဝ အတ္တနော ဒေဝသိရိံ ဩလောကေတွာ ကမ္မံ ဥပဓာရေန္တော နိက္ခမနတော ပဋ္ဌာယ အတ္တနော တပစရိယံ ဒိသွာ ‘‘ဂန္တွာ မမ သဟာယကံ ပဿိဿာမီ’’တိ တံ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ မဂ္ဂိကပုရိသော ဝိယ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သော အာဟ – ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ? ‘‘မဂ္ဂိကပုရိသော အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဒူရတောဝ အာဂတောမှိ။ ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ အယျော ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဧကကောဝ ဝသတိ၊ အညောပိ ကောစိ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ မေ ဧကော သဟာယကော’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ သော’’တိ? ‘‘ဧတသ္မိံ ပဗ္ဗတေ ဝသတိ၊ ဥပေါသထဒိဝသေ ပန အဂ္ဂိံ န ဇာလေတိ၊ မတော နူန ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘ဧဝမာဝုသော’’တိ။ ‘‘အဟံ သော၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တောသီ’’တိ? ‘‘ဒေဝလောကေ မဟေသက္ခော ဒေဝရာဇာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တောသ္မိ၊ ဘန္တေ၊ ‘အယျံ ပဿိဿာမီ’တိ ပုန အာဂတောမှိ။ အပိ နု ခေါ အယျာနံ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝသန္တာနံ ကောစိ ဥပဒ္ဒဝေါ အတ္ထီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ အာဝုသော၊ ဟတ္ထီ နိဿာယ ကိလမာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ ဟတ္ထီ ကရောန္တီ’’တိ? ‘‘သမ္မဇ္ဇနဋ္ဌာနေ လဏ္ဍံ ပါတေန္တိ၊ ပါဒေဟိ ဘူမိယံ ပဟရိတွာ ပံသုံ ဥဒ္ဓရန္တိ၊ သွာဟံ လဏ္ဍံ ဆဍ္ဍေန္တော ပံသုံ သမံ ကရောန္တော ကိလမာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တေသံ အနာဂမနံ ဣစ္ဆထာ’’တိ? ‘‘အာမာဝုသော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ တေသံ အနာဂမနံ ကရိဿာမီ’’တိ တာပသဿ ဟတ္ထိကန္တဝီဏဉ္စေဝ ဟတ္ထိကန္တမန္တဉ္စ အဒါသိ။ ဒဒန္တော စ ပန ဝီဏာယ တိဿော တန္တိယော ဒဿေတွာ တယော မန္တေ ဥဂ္ဂဏှာပေတွာ ‘‘ဣမံ တန္တိံ ပဟရိတွာ ဣမသ္မိံ မန္တေ ဝုတ္တေ နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေတုမ္ပိ အသက္ကောန္တာ ဟတ္ထီ ပလာယန္တိ၊ ဣမံ တန္တိံ ပဟရိတွာ ဣမသ္မိံ မန္တေ ဝုတ္တေ နိဝတ္တိတွာ ပစ္ဆတော ဩလောကေန္တာ ဩလောကေန္တာ ပလာယန္တိ၊ ဣမံ တန္တိံ ပဟရိတွာ ဣမသ္မိံ မန္တေ ဝုတ္တေ ဟတ္ထိယူထပတိ ပိဋ္ဌိံ ဥပနာမေန္တော အာဂစ္ဆတီ’’တိ အာစိက္ခိတွာ၊ ‘‘ယံ ဝေါ ရုစ္စတိ၊ တံ ကရေယျာထာ’’တိ ဝတွာ တာပသံ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကာမိ။ တာပသော ပလာယနမန္တံ ဝတွာ ပလာယနတန္တိံ ပဟရိတွာ ဟတ္ထီ ပလာပေတွာ ဝသိ။

တသ္မိံ သမယေ ကောသမ္ဗိယံ ပူရန္တပ္ပော နာမ ရာဇာ ဟောတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဂဗ္ဘိနိယာ ဒေဝိယာ သဒ္ဓိံ ဗာလသူရိယတပံ တပ္ပမာနော အဗ္ဘောကာသတလေ နိသီဒိ။ ဒေဝီ ရညော ပါရုပနံ သတသဟဿဂ္ဃနိကံ ရတ္တကမ္ဗလံ ပါရုပိတွာ နိသိန္နာ ရညာ သဒ္ဓိံ သမုလ္လပမာနာ ရညော အင်္ဂုလိတော သတသဟဿဂ္ဃနိကံ ရာဇမုဒ္ဒိကံ နီဟရိတွာ အတ္တနော အင်္ဂုလိယံ ပိလန္ဓိ။ တသ္မိံ သမယေ ဟတ္ထိလိင်္ဂသကုဏော အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော ဒူရတော ရတ္တကမ္ဗလပါရုပနံ ဒေဝိံ ဒိသွာ ‘‘မံသပေသီ’’တိ သညာယ ပက္ခေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဩတရိ။ ရာဇာ တဿ ဩတရဏသဒ္ဒေန ဘီတော ဥဋ္ဌာယ အန္တောနိဝေသနံ ပါဝိသိ။ ဒေဝီ ဂရုဂဗ္ဘတာယ စေဝ ဘီရုကဇာတိကတာယ စ ဝေဂေန ဂန္တုံ နာသက္ခိ။ အထ နံ သော သကုဏော အဇ္ဈပ္ပတ္တော နခပဉ္ဇရေ နိသီဒါပေတွာ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။ တေ ကိရ သကုဏာ ပဉ္စန္နံ ဟတ္ထီနံ ဗလံ ဓာရေန္တိ။ တသ္မာ အာကာသေန နေတွာ ယထာရုစိတဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ မံသံ ခါဒန္တိ။ သာပိ တေန နီယမာနာ မရဏဘယဘီတာ စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ ဝိရဝိဿာမိ၊ မနုဿသဒ္ဒေါ နာမ တိရစ္ဆာနဂတာနံ ဥဗ္ဗေဇနီယော၊ တံ သုတွာ မံ ဆဍ္ဍေဿတိ။ ဧဝံ သန္တေ သဟ ဂဗ္ဘေန ဇီဝိတက္ခယံ ပါပုဏိဿာမိ၊ ယသ္မိံ ပန ဌာနေ နိသီဒိတွာ မံ ခါဒိတုံ အာရဘိဿတိ၊ တတြ နံ သဒ္ဒံ ကတွာ ပလာပေဿာမီ’’တိ။ သာ အတ္တနော ပဏ္ဍိတတာယ အဓိဝါသေသိ။

တဒါ စ ဟိမဝန္တပဒေသေ ထောကံ ဝဍ္ဎိတွာ မဏ္ဍပါကာရေန ဌိတော ဧကော မဟာနိဂြောဓော ဟောတိ။ သော သကုဏော မိဂရူပါဒီနိ တတ္ထ နေတွာ ခါဒတိ၊ တသ္မာ တမ္ပိ တတ္ထေဝ နေတွာ ဝိဋပဗ္ဘန္တရေ ဌပေတွာ အာဂတမဂ္ဂံ ဩလောကေသိ။ အာဂတမဂ္ဂေါလောကနံ ကိရ တေသံ ဓမ္မတာ။ တသ္မိံ ခဏေ ဒေဝီ၊ ‘‘ဣဒါနိ ဣမံ ပလာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥဘော ဟတ္ထေ ဥက္ခိပိတွာ ပါဏိသဒ္ဒဉ္စေဝ မုခသဒ္ဒဉ္စ ကတွာ တံ ပလာပေသိ။ အထဿာ သူရိယတ္ထင်္ဂမနကာလေ ဂဗ္ဘေ ကမ္မဇဝါတာ စလိံသု။ သဗ္ဗဒိသာသု ဂဇ္ဇန္တော မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိ။ သုခေဓိတာယ ရာဇမဟေသိယာ ‘‘မာ ဘာယိ၊ အယျေ’’တိ ဝစနမတ္တမ္ပိ အလဘမာနာယ ဒုက္ခပရေတာယ သဗ္ဗရတ္တိံ နိဒ္ဒါ နာမ နာဟောသိ။ ဝိဘာတာယ ပန ရတ္တိယာ ဝလာဟကဝိဂမော စ အရုဏုဂ္ဂမနဉ္စ တဿာ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနဉ္စ ဧကက္ခဏေယေဝ အဟောသိ။ သာ မေဃဥတုဉ္စ ပဗ္ဗတဥတုဉ္စ အရုဏဥတုဉ္စ ဂဟေတွာ ဇာတတ္တာ ပုတ္တဿ ဥတေနောတိ နာမံ အကာသိ။

အလ္လကပ္ပတာပသဿပိ ခေါ တတော အဝိဒူရေ ဝသနဋ္ဌာနံ ဟောတိ။ သော ပကတိယာဝ ဝဿဒိဝသေ သီတဘယေန ဖလာဖလတ္ထာယ ဝနံ န ပဝိသတိ၊ တံ ရုက္ခမူလံ ဂန္တွာ သကုဏေဟိ ခါဒိတမံသာနံ အဋ္ဌိံ အာဟရိတွာ ကောဋ္ဋေတွာ ရသံ ကတွာ ပိဝတိ။ တသ္မာ တံ ဒိဝသံ ‘‘အဋ္ဌိံ အာဟရိဿာမီ’’တိ တတ္ထ ဂန္တွာ ရုက္ခမူလေ အဋ္ဌိံ ပရိယေသေန္တော ဥပရိ ဒါရကသဒ္ဒံ သုတွာ ဥလ္လောကေန္တော ဒေဝိံ ဒိသွာ ‘‘ကာသိ တွ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘မာနုသိတ္ထိမှီ’’တိ။ ‘‘ကထံ အာဂတာသီ’’တိ? ‘‘ဟတ္ထိလိင်္ဂသကုဏေနာနီတာမှီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဩတရာဟီ’’တိ အာဟ ။ ‘‘ဇာတိသမ္ဘေဒတော ဘာယာမိ၊ အယျာ’’တိ။ ‘‘ကာသိ တွ’’န္တိ? ‘‘ခတ္တိယာမှီ’’တိ။ ‘‘အဟမ္ပိ ခတ္တိယောယေဝါ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ခတ္တိယမာယံ ကထေဟီ’’တိ။ သော ခတ္တိယမာယံ ကထေသိ။ ‘‘တေန ဟိ အာရုယှ ပုတ္တံ မေ ဩတာရေဟီ’’တိ။ သော ဧကေန ပဿေန အဘိရုဟနမဂ္ဂံ ကတွာ အဘိရုဟိတွာ ဒါရကံ ဂဏှိ။ ‘‘မာ မံ ဟတ္ထေန ဆုပီ’’တိ စ ဝုတ္တေ တံ အဆုပိတွာဝ ဒါရကံ ဩတာရေသိ။ ဒေဝီပိ ဩတရိ။ အထ နံ အဿမပဒံ နေတွာ သီလဘေဒံ အကတွာဝ အနုကမ္ပာယ ပဋိဇဂ္ဂိ၊ နိမ္မက္ခိကမဓုံ အာဟရိတွာ သယံဇာတသာလိံ အာဟရိတွာ ယာဂုံ ပစိတွာ အဒါသိ။ ဧဝံ တသ္မိံ ပဋိဇဂ္ဂန္တေ သာ အပရဘာဂေ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ နေဝ အာဂတမဂ္ဂံ ဇာနာမိ၊ န ဂမနမဂ္ဂံ ဇာနာမိ၊ ဣမိနာပိ မေ သဒ္ဓိံ ဝိဿာသမတ္တမ္ပိ နတ္ထိ။ သစေ ပနာယံ အမှေ ပဟာယ ကတ္ထစိ ဂမိဿတိ၊ ဥဘောပိ ဣဓေဝ မရဏံ ပါပုဏိဿာမ၊ ယံကိဉ္စိ ကတွာ ဣမဿ သီလံ ဘိန္ဒိတွာ ယထာ မံ န မုဉ္စတိ၊ တထာ တံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ အထ နံ ဒုန္နိဝတ္ထဒုပ္ပာရုတဒဿနေန ပလောဘေတွာ သီလဝိနာသံ ပါပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒွေပိ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိံသု။

အထေကဒိဝသံ တာပသော နက္ခတ္တယောဂံ ဥလ္လောကေန္တော ပူရန္တပ္ပဿ နက္ခတ္တမိလာယနံ ဒိသွာ ‘‘ဘဒ္ဒေ ကောသမ္ဗိယံ ပူရန္တပ္ပရာဇာ မတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကသ္မာ၊ အယျ၊ ဧဝံ ဝဒေသိ? ကိံ တေ တေန သဒ္ဓိံ အာဃာတော အတ္ထီ’’တိ? ‘‘နတ္ထိ၊ ဘဒ္ဒေ၊ နက္ခတ္တမိလာယနမဿ ဒိသွာ ဧဝံ ဝဒါမီ’’တိ၊ သာ ပရောဒိ။ အထ နံ ‘‘ကသ္မာ ရောဒသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ တာယ တဿ အတ္တနော သာမိကဘာဝေ အက္ခာတေ အာဟ – ‘‘မာ၊ ဘဒ္ဒေ၊ ရောဒိ၊ ဇာတဿ နာမ နိယတော မစ္စူ’’တိ။ ‘‘ဇာနာမိ၊ အယျာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အထ ကသ္မာ ရောဒသီ’’တိ? ‘‘ပုတ္တော မေ ကုလသန္တကဿ ရဇ္ဇဿ အနုစ္ဆဝိကော၊ ‘သစေ တတြ အဘဝိဿ၊ သေတစ္ဆတ္တံ ဥဿာပယိဿ။ ဣဒါနိ မဟာဇာနိကော ဝတ ဇာတော’တိ သောကေန ရောဒါမိ၊ အယျာ’’တိ။ ‘‘ဟောတု၊ ဘဒ္ဒေ၊ မာ စိန္တယိ၊ သစဿ ရဇ္ဇံ ပတ္ထေသိ၊ အဟမဿ ရဇ္ဇလဘနာကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ။ အထဿ ဟတ္ထိကန္တဝီဏဉ္စေဝ ဟတ္ထိကန္တမန္တေ စ အဒါသိ။ တဒါ အနေကာနိ ဟတ္ထိသဟဿာနိ အာဂန္တွာ ဝဋရုက္ခမူလေ နိသီဒန္တိ။ အထ နံ အာဟ – ‘‘ဟတ္ထီသု အနာဂတေသုယေဝ ရုက္ခံ အဘိရုဟိတွာ တေသု အာဂတေသု ဣမံ မန္တံ ဝတွာ ဣမံ တန္တိံ ပဟရ၊ သဗ္ဗေ နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေတုမ္ပိ အသက္ကောန္တာ ပလာယိဿန္တိ၊ အထ ဩတရိတွာ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သော တထာ ကတွာ အာဂန္တွာ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ အထ နံ ဒုတိယဒိဝသေ အာဟ – ‘‘အဇ္ဇ ဣမံ မန္တံ ဝတွာ ဣမံ တန္တိံ ပဟရေယျာသိ ၊ သဗ္ဗေ နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေန္တာ ပလာယိဿန္တီ’’တိ။ တဒါပိ တထာ ကတွာ အာဂန္တွာ အာရောစေသိ ။ အထ နံ တတိယဒိဝသေ အာဟ – ‘‘အဇ္ဇ ဣမံ မန္တံ ဝတွာ ဣမံ တန္တိံ ပဟရေယျာသိ၊ ယူထပတိ ပိဋ္ဌိံ ဥပနာမေန္တော အာဂမိဿတီ’’တိ။ တဒါပိ တထာ ကတွာ အာရောစေသိ။

အထဿ မာတရံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ ပုတ္တဿ တေ သာသနံ ဝဒေဟိ၊ ဧတ္တောဝ ဂန္တွာ ရာဇာ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဟ။ သာ ပုတ္တံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘တာတ၊ တွံ ကောသမ္ဗိယံ ပူရန္တပ္ပရညော ပုတ္တော၊ မံ သဂဗ္ဘံ ဟတ္ထိလိင်္ဂသကုဏော အာနေသီ’’တိ ဝတွာ သေနာပတိအာဒီနံ နာမာနိ အာစိက္ခိတွာ ‘‘အသဒ္ဒဟန္တာနံ ဣမံ ပိတု ပါရုပနကမ္ဗလဉ္စေဝ ပိလန္ဓနမုဒ္ဒိကဉ္စ ဒဿေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေသိ။ ကုမာရော တာပသံ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရောမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌိမသာခါယ နိသီဒိတွာ ဣမံ မန္တံ ဝတွာ ဣမံ တန္တိံ ပဟရ၊ ဇေဋ္ဌကဟတ္ထီ တေ ပိဋ္ဌိံ ဥပနာပေတွာ ဥပသင်္ကမိဿတိ၊ တဿ ပိဋ္ဌိယံ နိသိန္နောဝ ရဋ္ဌံ ဂန္တွာ ရဇ္ဇံ ဂဏှာဟီ’’တိ။ သော မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ တထာ ကတွာ အာဂတဿ ဟတ္ထိနော ပိဋ္ဌိယံ နိသီဒိတွာ ကဏ္ဏေ မန္တယိ – ‘‘အဟံ ကောသမ္ဗိယံ ပူရန္တပ္ပရညော ပုတ္တော၊ ပေတ္တိကံ မေ ရဇ္ဇံ ဂဏှိတွာ ဒေဟိ သာမီ’’တိ။ သော တံ သုတွာ ‘‘အနေကာနိ ဟတ္ထိသဟဿာနိ သန္နိပတန္တူ’’တိ ဟတ္ထိရဝံ ရဝိ၊ အနေကာနိ ဟတ္ထိသဟဿာနိ သန္နိပတိံသု။ ပုန ‘‘ဇိဏ္ဏာ ဟတ္ထီ ပဋိက္ကမန္တူ’’တိ ဟတ္ထိရဝံ ရဝိ၊ ဇိဏ္ဏာ ဟတ္ထီ ပဋိက္ကမိံသု။ ပုန ‘‘အတိတရုဏာ ဟတ္ထီ နိဝတ္တန္တူ’’တိ ဟတ္ထိရဝံ ရဝိ၊ တေပိ နိဝတ္တိံသု။ သော အနေကေဟိ ယူထဟတ္ထိသဟဿေဟေဝ ပရိဝုတော ပစ္စန္တဂါမံ ပတွာ ‘‘အဟံ ရညော ပုတ္တော၊ သမ္ပတ္တိံ ပတ္ထယမာနာ မယာ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ အာဟ။ ‘‘တတော ပဋ္ဌာယ မနုဿာနံ သင်္ဂဟံ ကရောန္တော ဂန္တွာ နဂရံ ပရိဝါရေတွာ ‘ယုဒ္ဓံ ဝါ မေ ဒေတု၊ ရဇ္ဇံ ဝါ’’’တိ သာသနံ ပေသေသိ။ နာဂရာ အာဟံသု – ‘‘မယံ ဒွေပိ န ဒဿာမ။ အမှာကဉှိ ဒေဝီ ဂရုဂဗ္ဘာ ဟတ္ထိလိင်္ဂသကုဏေန နီတာ၊ တဿာ အတ္ထိဘာဝံ ဝါ နတ္ထိဘာဝံ ဝါ မယံ န ဇာနာမ။ ယာဝ တဿာ ပဝတ္တိံ န သုဏာမ။ တာဝ နေဝ ယုဒ္ဓံ ဒဿာမ၊ န ရဇ္ဇ’’န္တိ။ တဒါ ကိရ တံ ပဝေဏိရဇ္ဇံ အဟောသိ။ တတော ကုမာရော ‘‘အဟံ တဿာ ပုတ္တော’’တိ ဝတွာ သေနာပတိအာဒီနံ နာမာနိ ကထေတွာ တထာပိ အသဒ္ဒဟန္တာနံ ကမ္ဗလဉ္စ မုဒ္ဒိကဉ္စ ဒဿေသိ။ တေ ကမ္ဗလဉ္စ မုဒ္ဒိကဉ္စ သဉ္ဇာနိတွာ နိက္ကင်္ခါ ဟုတွာ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ တံ ရဇ္ဇေ အဘိသိဉ္စိံသု။ အယံ တာဝ ဥတေနဿ ဥပ္ပတ္တိ။

အလ္လကပ္ပရဋ္ဌေ ပန ဒုဗ္ဘိက္ခေ ဇီဝိတုံ အသက္ကောန္တော ဧကော ကောတုဟလိကော နာမ မနုဿော ကာပိံ နာမ တရုဏပုတ္တဉ္စ ကာဠိံ နာမ ဘရိယဉ္စ အာဒါယ ‘‘ကောသမ္ဗိံ ဂန္တွာ ဇီဝိဿာမီ’’တိ ပါထေယျံ ဂဟေတွာ နိက္ခမိ။ ‘‘အဟိဝါတရောဂေန မဟာဇနေ မရန္တေ ဒိသွာ နိက္ခမီ’’တိပိ ဝဒန္တိယေဝ။ တေ ဂစ္ဆန္တာ ပါထေယျေ ပရိက္ခီဏေ ခုဒါဘိဘူတာ ဒါရကံ ဝဟိတုံ နာသက္ခိံသု။ အထ သာမိကော ပဇာပတိံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ မယံ ဇီဝန္တာ ပုန ပုတ္တံ လဘိဿာမ၊ ဆဍ္ဍေတွာ နံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ မာတု ဟဒယံ နာမ မုဒုကံ ဟောတိ။ တသ္မာ သာ အာဟ – ‘‘နာဟံ ဇီဝန္တမေဝ ပုတ္တံ ဆဍ္ဍေတုံ သက္ခိဿာမီ’’တိ။ ‘‘အထ ကိံ ကရောမာ’’တိ? ‘‘ဝါရေန နံ ဝဟာမာ’’တိ။ မာတာ အတ္တနော ဝါရေ ပုပ္ဖဒါမံ ဝိယ နံ ဥက္ခိပိတွာ ဥရေ နိပဇ္ဇာပေတွာ အင်္ကေန ဝဟိတွာ ပိတုနော ဒေတိ။ တဿ တံ ဂဟေတွာ ဂမနကာလေ ဆာတကတောပိ ဗလဝတရာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ပုနပ္ပုနံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ မယံ ဇီဝန္တာ ပုတ္တံ လဘိဿာမ၊ ဆဍ္ဍေမ န’’န္တိ။ သာပိ ပုနပ္ပုနံ ပဋိက္ခိပိတွာ ပဋိဝစနံ နာဒါသိ။ ဒါရကော ဝါရေန ပရိဝတ္တိယမာနော ကိလန္တော ပိတု ဟတ္ထေ နိဒ္ဒါယိ။ သော တဿ နိဒ္ဒါယနဘာဝံ ဉတွာ မာတရံ ပုရတော ကတွာ ဧကဿ ဂစ္ဆဿ ဟေဋ္ဌာ ပဏ္ဏသန္ထရေ တံ နိပဇ္ဇာပေတွာ ပါယာသိ။ မာတာ နိဝတ္တိတွာ ဩလောကေန္တီ ပုတ္တံ အဒိသွာ၊ ‘‘သာမိ၊ ကုဟိံ မေ ပုတ္တော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဧကဿ မေ ဂစ္ဆဿ ဟေဋ္ဌာ နိပဇ္ဇာပိတော’’တိ။ ‘‘သာမိ၊ မာ မံ နာသယိ၊ ပုတ္တံ ဝိနာ ဇီဝိတုံ န သက္ခိဿာမိ၊ အာနေဟိ မေ ပုတ္တ’’န္တိ ဥရံ ပဟရိတွာ ပရိဒေဝိ။ အထ နံ နိဝတ္တိတွာ အာနေသိ။ ပုတ္တောပိ အန္တရာမဂ္ဂေ မတော ဟောတိ။ ဣတိ သော ဧတ္တကေ ဌာနေ ပုတ္တံ ဆဍ္ဍေတွာ တဿ နိဿန္ဒေန ဘဝန္တရေ သတ္တ ဝါရေ ဆဍ္ဍိတော။ ‘‘ပါပကမ္မံ နာမေတံ အပ္ပက’’န္တိ န အဝမညိတဗ္ဗံ။

တေ ဂစ္ဆန္တာ ဧကံ ဂေါပါလကုလံ ပါပုဏိံသု။ တံ ဒိဝသဉ္စ ဂေါပါလကဿ ဓေနုမင်္ဂလံ ဟောတိ။ ဂေါပါလကဿ ဂေဟေ နိဗဒ္ဓံ ဧကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇတိ။ သော တံ ဘောဇေတွာ မင်္ဂလမကာသိ။ ဗဟု ပါယာသော ပဋိယတ္တော ဟောတိ။ ဂေါပါလကော တေ အာဂတေ ဒိသွာ၊ ‘‘ကုတော အာဂတတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ သုတွာ မုဒုဇာတိကော ကုလပုတ္တော တေသု အနုကမ္ပံ ကတွာ ဗဟုကေန သပ္ပိနာ ပါယာသံ ဒါပေသိ။ ဘရိယာ ‘‘သာမိ၊ တယိ ဇီဝန္တေ အဟမ္ပိ ဇီဝါမိ နာမ၊ ဒီဃရတ္တံ ဦနောဒရောသိ၊ ယာဝဒတ္ထံ ဘုဉ္ဇာဟီ’’တိ သပ္ပိဉ္စ ဒဓိဉ္စ တဒဘိမုခညေဝ ကတွာ အတ္တနာ မန္ဒသပ္ပိနာ ထောကမေဝ ဘုဉ္ဇိ။ ဣတရော ဗဟုံ ဘုဉ္ဇိတွာ သတ္တဋ္ဌဒိဝသေ ဆာတတာယ အာဟာရတဏှံ ဆိန္ဒိတုံ နာသက္ခိ။ ဂေါပါလကော တေသံ ပါယာသံ ဒါပေတွာ သယံ ဘုဉ္ဇိတုံ အာရဘိ။ ကောတုဟလိကော တံ ဩလောကေန္တော နိသီဒိတွာ ဟေဋ္ဌာပီဌေ နိပန္နာယ သုနခိယာ ဂေါပါလကေန ဝဍ္ဎေတွာ ဒိယျမာနံ ပါယာသပိဏ္ဍံ ဒိသွာ ‘‘ပုညာ ဝတာယံ သုနခီ၊ နိဗဒ္ဓံ ဧဝရူပံ ဘောဇနံ လဘတီ’’တိ စိန္တေသိ။ သော ရတ္တိဘာဂေ တံ ပါယာသံ ဇီရာပေတုံ အသက္ကောန္တော ကာလံ ကတွာ တဿာ သုနခိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။

အထဿ ဘရိယာ သရီရကိစ္စံ ကတွာ တသ္မိံယေဝ ဂေဟေ ဘတိံ ကတွာ တဏ္ဍုလနာဠိံ လဘိတွာ ပစိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ၊ ‘‘ဒါသဿ ဝေါ ပါပုဏာတူ’’တိ ဝတွာ စိန္တေသိ – ‘‘မယာ ဣဓေဝ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ နိဗဒ္ဓံ၊ အယျော၊ ဣဓာဂစ္ဆတိ၊ ဒေယျဓမ္မော ဟောတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ ဒေဝသိကံ ဝန္ဒန္တီ ဝေယျာဝစ္စံ ကရောန္တီ စိတ္တံ ပသာဒေန္တီ ဗဟုံ ပုညံ ပသဝိဿာမီ’’တိ။ သာ တတ္ထေဝ ဘတိံ ကရောန္တီ ဝသိ။ သာပိ သုနခီ ဆဋ္ဌေ ဝါ သတ္တမေ ဝါ မာသေ ဧကမေဝ ကုက္ကုရံ ဝိဇာယိ။ ဂေါပါလကော တဿ ဧကဓေနုယာ ခီရံ ဒါပေသိ။ သော န စိရဿေဝ ဝဍ္ဎိ။ အထဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇန္တော နိဗဒ္ဓံ ဧကံ ဘတ္တပိဏ္ဍံ ဒေတိ။ သော ဘတ္တပိဏ္ဍံ နိဿာယ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ သိနေဟမကာသိ။ ဂေါပါလကောပိ နိဗဒ္ဓံ ဒွေ ဝါရေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿုပဋ္ဌာနံ ယာတိ။ ဂစ္ဆန္တောပိ အန္တရာမဂ္ဂေ ဝါဠမိဂဋ္ဌာနေ ဒဏ္ဍေန ဂစ္ဆေ စ ဘူမိဉ္စ ပဟရိတွာ ‘‘သုသူ’’တိ တိက္ခတ္တုံ သဒ္ဒံ ကတွာ ဝါဠမိဂေ ပလာပေတိ။ သုနခေါပိ တေန သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆတိ။

သော ဧကဒိဝသံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ ယဒါ မေ ဩကာသော န ဘဝိဿတိ၊ တဒါ ဣမံ သုနခံ ပေသေဿာမိ၊ တေန သညာဏေန အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ အနောကာသဒိဝသေ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ တာတ၊ အယျံ အာနေဟီ’’တိ သုနခံ ပေသေသိ။ သော ဧကဝစနေနေဝ ပက္ခန္ဒိတွာ သာမိကဿ ဂစ္ဆပေါထနဘူမိပေါထနဋ္ဌာနေ တိက္ခတ္တုံ ဘုဿိတွာ တေန သဒ္ဒေန ဝါဠမိဂါနံ ပလာတဘာဝံ ဉတွာ ပါတောဝ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ ပဏ္ဏသာလံ ပဝိသိတွာ နိသိန္နဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ပဏ္ဏသာလဒွါရေ တိက္ခတ္တုံ ဘုဿိတွာ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ ဇာနာပေတွာ ဧကမန္တေ နိပဇ္ဇတိ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဝေလံ သလ္လက္ခေတွာ နိက္ခန္တေ ဘုဿန္တော ပုရတော ဂစ္ဆတိ။ အန္တရန္တရာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ တံ ဝီမံသန္တော အညံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇတိ။ အထဿ ပုရတော တိရိယံ ဌတွာ ဘုဿိတွာ ဣတရမဂ္ဂမေဝ နံ အာရောပေတိ။ အထေကဒိဝသံ အညံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ တေန ပုရတော တိရိယံ ဌတွာ ဝါရိယမာနောပိ အနိဝတ္တိတွာ သုနခံ ပါဒေန ပဟရိတွာ ပါယာသိ။ သုနခေါ တဿ အနိဝတ္တနဘာဝံ ဉတွာ နိဝါသနကဏ္ဏေ ဍံသိတွာ အာကဍ္ဎန္တော ဣတရမဂ္ဂမေဝ နံ အာရောပေသိ။ ဧဝံ သော တသ္မိံ ဗလဝသိနေဟံ ဥပ္ပာဒေသိ။

တတော အပရဘာဂေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ စီဝရံ ဇီရိ။ အထဿ ဂေါပါလကော စီဝရဝတ္ထာနိ အဒါသိ။ တမေနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အာဟ – ‘‘အာဝုသော၊ စီဝရံ နာမ ဧကကေန ကာတုံ ဒုက္ကရံ၊ ဖာသုကဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ကာရေဿာမီ’’တိ။ ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘန္တေ၊ ကရောထာ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ မာ စိရံ ဗဟိ ဝသိတ္ထာ’’တိ။ သုနခေါ တေသံ ကထံ သုဏန္တောဝ အဋ္ဌာသိ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါပိ ‘‘တိဋ္ဌ၊ ဥပါသကာ’’တိ ဂေါပါလကံ နိဝတ္တာပေတွာ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ဂန္ဓမာဒနာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ သုနခဿ တံ အာကာသေန ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ဘုက္ကရိတွာ ဌိတဿ တသ္မိံ စက္ခုပထံ ဝိဇဟန္တေ ဟဒယံ ဖလိတွာ မတော။ တိရစ္ဆာနာ ကိရ နာမေတေ ဥဇုဇာတိကာ ဟောန္တိ အကုဋိလာ။ မနုဿာ ပန အညံ ဟဒယေန စိန္တေန္တိ၊ အညံ မုခေန ကထေန္တိ။ တေနေဝါဟ – ‘‘ဂဟနဉှေတံ၊ ဘန္တေ၊ ယဒိဒံ မနုဿာ၊ ဥတ္တာနကဉှေတံ၊ ဘန္တေ၊ ယဒိဒံ ပသဝေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃)။

ဣတိ သော တာယ ဥဇုစိတ္တတာယ အကုဋိလတာယ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တော အစ္ဆရာသဟဿပရိဝုတော မဟာသမ္ပတ္တိံ အနုဘောသိ။ တဿ ကဏ္ဏမူလေ မန္တယန္တဿ သဒ္ဒေါ သောဠသယောဇနဋ္ဌာနံ ဖရတိ၊ ပကတိကထာသဒ္ဒေါ ပန သကလံ ဒသယောဇနသဟဿံ ဒေဝနဂရံ ဆာဒေတိ။ တေနေဝဿ ‘‘ဃောသကဒေဝပုတ္တော’’တိ နာမံ အဟောသိ။ ‘‘ကိဿ ပနေသ နိဿန္ဒော’’တိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ပေမေန ဘုက္ကရဏဿ နိဿန္ဒော။ သော တတ္ထ န စိရံ ဌတွာ စဝိ။ ဒေဝလောကတော ဟိ ဒေဝပုတ္တာ အာယုက္ခယေန ပုညက္ခယေန အာဟာရက္ခယေန ကောပေနာတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ စဝန္တိ။

တတ္ထ ယေန ဗဟုံ ပုညကမ္မံ ကတံ ဟောတိ၊ သော ဒေဝလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ဥပရူပရိ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ဧဝံ အာယုက္ခယေန စဝတိ နာမ။ ယေန ပရိတ္တံ ပုညံ ကတံ ဟောတိ၊ တဿ ရာဇကောဋ္ဌာဂါရေ ပက္ခိတ္တံ တိစတုနာဠိမတ္တံ ဓညံ ဝိယ အန္တရာဝ တံ ပုညံခီယတိ၊ အန္တရာဝ ကာလံ ကရောတိ ။ ဧဝံ ပုညက္ခယေန စဝတိ နာမ။ အပရောပိ ကာမဂုဏေ ပရိဘုဉ္ဇမာနော သတိသမ္မောသေန အာဟာရံ အပရိဘုဉ္ဇိတွာ ကိလန္တကာယော ကာလံ ကရောတိ။ ဧဝံ အာဟာရက္ခယေန စဝတိ နာမ။ အပရောပိ ပရဿ သမ္ပတ္တိံ အသဟန္တော ကုဇ္ဈိတွာ ကာလံ ကရောတိ။ ဧဝံ ကောပေန စဝတိ နာမ။

အယံ ပန ကာမဂုဏေ ပရိဘုဉ္ဇန္တော မုဋ္ဌဿတိ ဟုတွာ အာဟာရက္ခယေန စဝိ၊ စဝိတွာ စ ပန ကောသမ္ဗိယံ နဂရသောဘိနိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ သာပိ ဇာတဒိဝသေ ‘‘ကိံ ဧတ’’န္တိ ဒါသိံ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ပုတ္တော၊ အယျေ’’တိ ဝုတ္တေ – ‘‘ဟန္ဒ၊ ဇေ၊ ဣမံ ဒါရကံ ကတ္တရသုပ္ပေ အာရောပေတွာ သင်္ကာရကူဋေ ဆဍ္ဍေဟီ’’တိ ဆဍ္ဍာပေသိ။ နဂရသောဘိနိယော ဟိ ဓီတရံ ပဋိဇဂ္ဂန္တိ၊ န ပုတ္တံ။ ဓီတရာ ဟိ တာသံ ပဝေဏီ ဃဋီယတိ။ ဒါရကံ ကာကာပိ သုနခါပိ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ သိနေဟပ္ပဘဝဿ ဘုက္ကရဏဿ နိဿန္ဒေန ဧကောပိ ဥပဂန္တုံ န ဝိသဟိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကော မနုဿော ဗဟိ နိက္ခန္တော တံ ကာကသုနခသန္နိပါတံ ဒိသွာ၊ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဂန္တွာ ဒါရကံ ဒိသွာ ပုတ္တသိနေဟံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ ဂေဟံ နေသိ။ တဒါ ကောသမ္ဗကသေဋ္ဌိ ရာဇကုလံ ဂစ္ဆန္တော ရာဇနိဝေသနတော အာဂစ္ဆန္တံ ပုရောဟိတံ ဒိသွာ၊ ‘‘ကိံ၊ အာစရိယ၊ အဇ္ဇ တေ တိထိကရဏနက္ခတ္တယောဂေါ ဩလောကိတော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ မဟာသေဋ္ဌိ၊ အမှာကံ ကိံ အညံ ကိစ္စန္တိ? ဇနပဒဿ ကိံ ဘဝိဿတီ’’တိ? ‘‘အညံ နတ္ထိ၊ ဣမသ္မိံ ပန နဂရေ အဇ္ဇ ဇာတဒါရကော ဇေဋ္ဌကသေဋ္ဌိ ဘဝိဿတီ’’တိ။ တဒါ သေဋ္ဌိနော ဘရိယာ ဂရုဂဗ္ဘာ ဟောတိ။ တသ္မာ သော သီဃံ ဂေဟံ ပုရိသံ ပေသေသိ – ‘‘ဂစ္ဆ ဘဏေ၊ ဇာနာဟိ နံ ဝိဇာတာ ဝါ၊ နော ဝါ’’တိ။ ‘‘န ဝိဇာယတီ’’တိ သုတွာ ရာဇာနံ ဒိသွာဝ ဝေဂေန ဂေဟံ ဂန္တွာ ကာဠိံ နာမ ဒါသိံ ပက္ကောသိတွာ သဟဿံ ဒတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ ဇေ၊ ဣမသ္မိံ နဂရေ ဥပဓာရေတွာ သဟဿံ ဒတွာ အဇ္ဇ ဇာတဒါရကံ ဂဏှိတွာ ဧဟီ’’တိ။ သာ ဥပဓာရေန္တီ တံ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဒါရကံ ဒိသွာ၊ ‘‘အယံ ဒါရကော ကဒါ ဇာတော’’တိ ဂဟပတာနိံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဇာတော’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဣမံ မယှံ ဒေဟီ’’တိ ဧကကဟာပဏံ အာဒိံ ကတွာ မူလံ ဝဍ္ဎေန္တီ သဟဿံ ဒတွာ တံ အာနေတွာ သေဋ္ဌိနော ဒဿေသိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘သစေ မေ ဓီတာ ဝိဇာယိဿတိ၊ တာယ နံ သဒ္ဓိံ နိဝေသေတွာ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနဿ သာမိကံ ကရိဿာမိ။ သစေ မေ ပုတ္တော ဝိဇာယိဿတိ၊ မာရေဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေတွာ တံ ဂေဟေ ကာရေသိ။

အထဿ ဘရိယာ ကတိပါဟစ္စယေန ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ သေဋ္ဌိ ‘‘ဣမသ္မိံ အသတိ မမ ပုတ္တောဝ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ လဘိဿတိ၊ ဣဒါနေဝ တံ မာရေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ ကာဠိံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဇေ၊ ဝဇတော ဂုန္နံ နိက္ခမနဝေလာယ ဝဇဒွါရမဇ္ဈေ ဣမံ တိရိယံ နိပဇ္ဇာပေဟိ၊ ဂါဝိယော နံ မဒ္ဒိတွာ မာရေဿန္တိ၊ မဒ္ဒိတာမဒ္ဒိတဘာဝံ ပနဿ ဉတွာ ဧဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ဂန္တွာ ဂေါပါလကေန ဝဇဒွါရေ ဝိဝဋမတ္တေယေဝ တံ တထာ နိပဇ္ဇာပေသိ။ ဂေါဂဏဇေဋ္ဌကော ဥသဘော အညသ္မိံ ကာလေ သဗ္ဗပစ္ဆာ နိက္ခမန္တောပိ တံ ဒိဝသံ သဗ္ဗပဌမံ နိက္ခမိတွာ ဒါရကံ စတုန္နံ ပါဒါနံ အန္တရေ ကတွာ အဋ္ဌာသိ။ အနေကသတဂါဝိယော ဥသဘဿ ဒွေ ပဿာနိ ဃံသန္တိယော နိက္ခမိံသု။ ဂေါပါလကောပိ ‘‘အယံ ဥသဘော ပုဗ္ဗေ သဗ္ဗပစ္ဆာ နိက္ခမတိ၊ အဇ္ဇ ပန သဗ္ဗပဌမံ နိက္ခမိတွာ ဝဇဒွါရမဇ္ဈေ နိစ္စလောဝ ဌိတော၊ ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဂန္တွာ တဿ ဟေဋ္ဌာ နိပန္နံ ဒါရကံ ဒိသွာ ပုတ္တသိနေဟံ ပဋိလဘိတွာ၊ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ ဂေဟံ နေသိ။

ကာဠီ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ နံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ သဟဿံ ဒတွာ ပုန အာနေတွာ အဒါသိ။ အထ နံ အာဟ – ‘‘အမ္မ၊ ကာဠိ ဣမသ္မိံ နဂရေ ပဉ္စ သကဋသတာနိ ပစ္စူသကာလေ ဥဋ္ဌာယ ဝါဏိဇ္ဇာယ ဂစ္ဆန္တိ၊ တွံ ဣမံ နေတွာ စက္ကမဂ္ဂေ နိပဇ္ဇာပေဟိ၊ ဂေါဏာ ဝါ နံ မဒ္ဒိဿန္တိ၊ စက္ကာ ဝါ ဆိန္ဒိဿန္တိ၊ ပဝတ္တိံ စဿ ဉတွာဝ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သာ တံ နေတွာ စက္ကမဂ္ဂေ နိပဇ္ဇာပေသိ။ တဒါ သာကဋိကဇေဋ္ဌကော ပုရတော အဟောသိ။ အထဿ ဂေါဏာ တံ ဌာနံ ပတွာ ဓုရံ ဆဍ္ဍေသုံ၊ ပုနပ္ပုနံ အာရောပေတွာ ပါဇိယမာနာပိ ပုရတော န ဂစ္ဆိံသု။ ဧဝံ တဿ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဝါယမန္တဿေဝ အရုဏံ ဥဋ္ဌဟိ။ သော ‘‘ကိံ နာမေတံ ဂေါဏာ ကရိံသူ’’တိ မဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော ဒါရကံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဘာရိယံ ဝတ မေ ကမ္မ’’န္တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ တုဋ္ဌမာနသော တံ ဂေဟံ နေသိ။

ကာဠီ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ နံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တထာ အကာသိ။ အထ နံ သော အာဟ – ‘‘ဣဒါနိ နံ အာမကသုသာနံ နေတွာ ဂစ္ဆန္တရေ နိပဇ္ဇာပေဟိ၊ တတ္ထ သုနခါဒီဟိ ဝါ ခါဒိတော၊ အမနုဿေဟိ ဝါ ပဟဋော မရိဿတိ၊ မာတာမတဘာဝဉ္စဿ ဇာနိတွာဝ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သာ တံ နေတွာ တတ္ထ နိပဇ္ဇာပေတွာ ဧကမန္တေ အဋ္ဌာသိ။ တံ သုနခေါ ဝါ ကာကော ဝါ အမနုဿော ဝါ ဥပသင်္ကမိတုံ နာသက္ခိ။ ‘‘နနု စဿ နေဝ မာတာ န ပိတာ န ဘာတိကာဒီသု ကောစိ ရက္ခိတာ နာမ အတ္ထိ၊ ကော တံ ရက္ခတီ’’တိ? သုနခကာလေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ သိနေဟေန ပဝတ္တိတဘုက္ကရဏမတ္တမေဝ တံ ရက္ခတိ။ အထေကော အဇပါလကော အနေကသဟဿာ အဇာ ဂေါစရံ နေန္တော သုသာနပဿေန ဂစ္ဆတိ။ ဧကာ အဇာ ပဏ္ဏာနိ ခါဒမာနာ ဂစ္ဆန္တရံ ပဝိဋ္ဌာ ဒါရကံ ဒိသွာ ဇဏ္ဏုကေဟိ ဌတွာ ဒါရကဿ ထနံ အဒါသိ၊ အဇပါလကေန ‘‘ဟေ ဟေ’’တိ သဒ္ဒေ ကတေပိ န နိက္ခမိ။ သော ‘‘ယဋ္ဌိယာ နံ ပဟရိတွာ နီဟရိဿာမီ’’တိ ဂစ္ဆန္တရံ ပဝိဋ္ဌော ဇဏ္ဏုကေဟိ ဌတွာ ဒါရကံ ခီရံ ပါယန္တိံ အဇိံ ဒိသွာ ဒါရကေ ပုတ္တသိနေဟံ ပဋိလဘိတွာ၊ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ အာဒါယ ပက္ကာမိ။

ကာဠီ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိနာ ပုစ္ဆိတာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ တံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တထာ အကာသိ။ အထ နံ အာဟ – ‘‘အမ္မ ကာဠိ၊ ဣမံ အာဒါယ စောရပပါတပဗ္ဗတံ အဘိရုဟိတွာ ပပါတေ ခိပ၊ ပဗ္ဗတကုစ္ဆိယံ ပဋိဟညမာနော ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကော ဟုတွာ ဘူမိယံ ပတိဿတိ၊ မတာမတဘာဝဉ္စဿ ဉတွာဝ အာဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သာ တံ တတ္ထ နေတွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌတွာ ခိပိ။ တံ ခေါ ပန ပဗ္ဗတကုစ္ဆိံ နိဿာယ မဟာဝေဠုဂုမ္ဗော ပဗ္ဗတာနုသာရေနေဝ ဝဍ္ဎိ၊ တဿ မတ္ထကံ ဃနဇာတော ဇိဉ္ဇုကဂုမ္ဗော အဝတ္ထရိ။ ဒါရကော ပတန္တော ကောဇဝကေ ဝိယ တသ္မိံ ပတိ။ တံ ဒိဝသဉ္စ နဠကာရဇေဋ္ဌကဿ ဝေဠုဗလိ ပတ္တော ဟောတိ။ သော ပုတ္တေန သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ တံ ဝေဠုဂုမ္ဗံ ဆိန္ဒိတုံ အာရဘိ။ တသ္မိံ စလန္တေ ဒါရကော သဒ္ဒမကာသိ။ သော ‘‘ဒါရကသဒ္ဒေါ ဝိယာ’’တိ ဧကေန ပဿေန အဘိရုဟိတွာ တံ ဒိသွာ၊ ‘‘ပုတ္တော မေ လဒ္ဓါ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တော အာဒါယ ဂတော။

ကာဠီ သေဋ္ဌိဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တေန ပုစ္ဆိတာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ နံ ပုန သဟဿံ ဒတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တာ တထာ အကာသိ။ သေဋ္ဌိနော ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောန္တဿေဝ ဒါရကော ဝဍ္ဎိတော ‘‘ဃောသကော’’တွေဝဿ နာမံ အဟောသိ။ သော သေဋ္ဌိနော အက္ခိမှိ ကဏ္ဋကော ဝိယ ခါယိ၊ ဥဇုကံ တံ ဩလောကေတုမ္ပိ န ဝိသတိ။ အထဿ မာရဏူပါယံ စိန္တေန္တော အတ္တနော သဟာယကဿ ကုမ္ဘကာရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ကဒါ တွံ အာဝါပံ အာလိမ္ပေဿသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ – ‘‘သွေ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘တေန ဟိ ဣဒံ သဟဿံ ဂဟေတွာ မမ ဧကံ ကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ၊ သာမီ’’တိ? ‘‘ဧကော မေ အဝဇာတပုတ္တော အတ္ထိ၊ တံ တဝ သန္တိကံ ပေသေဿာမိ၊ အထ နံ ဂဟေတွာ ဂဗ္ဘံ ပဝေသေတွာ တိခိဏာယ ဝါသိယာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ဆိန္ဒိတွာ စာဋိယံ ပက္ခိပိတွာ အာဝါပေ ပစေယျာသိ၊ ဣဒံ တေ သဟဿံ သစ္စကာရသဒိသံ။ ဥတ္တရိံ ပန တေ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ပစ္ဆာ ကရိဿာမီ’’တိ။ ကုမ္ဘကာရော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ သေဋ္ဌိ ပုနဒိဝသေ ဃောသကံ ပက္ကောသိတွာ၊ ‘‘ဟိယျော မယာ ကုမ္ဘကာရော ဧကံ ကမ္မံ အာဏတ္တော၊ ဧဟိ၊ တွံ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧဝံ ဝဒေဟိ – ‘ဟိယျော ကိရ မေ ပိတရာ အာဏတ္တံ ကမ္မံ နိပ္ဖာဒေဟီ’’’တိ ပဟိဏိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ အဂမာသိ။ တံ တတ္ထ ဂစ္ဆန္တံ ဣတရော သေဋ္ဌိနော ပုတ္တော ဒါရကေဟိ သဒ္ဓိံ ဂုဠံ ကီဠန္တော ဒိသွာ တံ ပက္ကောသိတွာ၊ ‘‘ကုဟိံ ဂစ္ဆသိ ဘာတိကာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပိတု သာသနံ ဂဟေတွာ ကုမ္ဘကာရဿ သန္တိက’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမိ။ ဣမေ မံ ဒါရကာ ဗဟုံ လက္ခံ ဇိနိံသု၊ တံ မေ ပဋိဇိနိတွာ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ ပိတု ဘာယာမီ’’တိ။ ‘‘မာ ဘာယိ၊ ဘာတိက၊ အဟံ တံ သာသနံ ဟရိဿာမိ။ ဗဟူဟိ ဇိတော၊ ယာဝါဟံ အာဂစ္ဆာမိ၊ တာဝ မေ လက္ခံ ပဋိဇိနာ’’တိ။

ဃောသကော ကိရ ဂုဠကီဠာယ ဆေကော၊ တေန နံ ဧဝံ နိဗန္ဓိ။ သောပိ တံ ‘‘တေန ဟိ ဂန္တွာ ကုမ္ဘကာရံ ဝဒေဟိ – ‘ပိတရာ ကိရ မေ ဟိယျော ဧကံ ကမ္မံ အာဏတ္တံ၊ တံ နိပ္ဖာဒေဟီ’’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေသိ။ သော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တထာ အဝစ။ အထ နံ ကုမ္ဘကာရော သေဋ္ဌိနာ ဝုတ္တနိယာမေနေဝ မာရေတွာ အာဝါပေ ခိပိ။ ဃောသကောပိ ဒိဝသဘာဂံ ကီဠိတွာ သာယနှသမယေ ဂေဟံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ၊ တာတ၊ န ဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ အတ္တနော အဂတကာရဏဉ္စ ကနိဋ္ဌဿ ဂတကာရဏဉ္စ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ သေဋ္ဌိ ‘‘အဟံ ဓီ’’တိ မဟာဝိရဝံ ဝိရဝိတွာ သကလသရီရေ ပက္ကုထိတလောဟိတော ဝိယ ဟုတွာ၊ ‘‘အမ္ဘော၊ ကုမ္ဘကာရ၊ မာ မံ နာသယိ၊ မာ မံ နာသယီ’’တိ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ ကန္ဒန္တော တဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ ကုမ္ဘကာရော တံ တထာ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ၊ ‘‘သာမိ၊ မာ သဒ္ဒံ ကရိ၊ ကမ္မံ တေ နိပ္ဖန္န’’န္တိ အာဟ။ သော ပဗ္ဗတေန ဝိယ မဟန္တေန သောကေန အဝတ္ထဋော ဟုတွာ အနပ္ပကံ ဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒေသိ။ ယထာ တံ အပ္ပဒုဋ္ဌဿ ပဒုဿမာနော။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ယော ဒဏ္ဍေန အဒဏ္ဍေသု၊ အပ္ပဒုဋ္ဌေသု ဒုဿတိ၊

ဒသန္နမညတရံ ဌာနံ၊ ခိပ္ပမေဝ နိဂစ္ဆတိ။

‘‘ဝေဒနံ ဖရုသံ ဇာနိံ၊ သရီရဿ စ ဘေဒနံ၊

ဂရုကံ ဝါပိ အာဗာဓံ၊ စိတ္တက္ခေပဉ္စ ပါပုဏေ။

‘‘ရာဇတော ဝါ ဥပသဂ္ဂံ၊ အဗ္ဘက္ခာနဉ္စ ဒါရုဏံ၊

ပရိက္ခယဉ္စ ဉာတီနံ၊ ဘောဂါနဉ္စ ပဘင်္ဂုရံ။

‘‘အထ ဝါဿ အဂါရာနိ၊ အဂ္ဂိ ဍဟတိ ပါဝကော၊

ကာယဿ ဘေဒါ ဒုပ္ပညော၊ နိရယံ သောပပဇ္ဇတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၃၇-၁၄၀)၊

ဧဝံ သန္တေပိ ပုန နံ သေဋ္ဌိ ဥဇုကံ ဩလောကေတုံ န သက္ကောတိ။ ‘‘ကိန္တိ နံ မာရေယျ’’န္တိ စိန္တေန္တော၊ ‘‘မမ ဂါမသတေ အာယုတ္တကဿ သန္တိကံ ပေသေတွာ မာရေဿာမီ’’တိ ဥပါယံ ဒိသွာ၊ ‘‘အယံ မေ အဝဇာတပုတ္တော၊ ဣမံ မာရေတွာ ဝစ္စကူပေ ခိပတု၊ ဧဝံ ကတေ အဟံ မာတုလဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ပစ္ဆာ ဇာနိဿာမီ’’တိ တဿ ပဏ္ဏံ လိခိတွာ၊ ‘‘တာတ ဃောသက၊ အမှာကံ ဂါမသတေ အာယုတ္တကော အတ္ထိ၊ ဣမံ ပဏ္ဏံ ဟရိတွာ တဿ ဒေဟီ’’တိ ဝတွာ ပဏ္ဏံ တဿ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိ။ သော ပန အက္ခရသမယံ န ဇာနာတိ။ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ ဟိ နံ မာရာပေန္တောဝ သေဋ္ဌိ မာရေတုံ နာသက္ခိ၊ ကိံ အက္ခရသမယံ သိက္ခာပေဿတိ? ဣတိ သော အတ္တနော မာရာပနပဏ္ဏမေဝ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိတွာ နိက္ခမန္တော အာဟ – ‘‘ပါထေယျံ မေ၊ တာတ၊ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘ပါထေယျေန တေ ကမ္မံ နတ္ထိ၊ အန္တရာမဂ္ဂေ ‘အသုကဂါမေ နာမ မမသဟာယကော သေဋ္ဌိ အတ္ထိ၊ တဿ ဃရေ ပါတရာသံ ကတွာ ပုရတော ဂစ္ဆာဟီ’’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပိတရံ ဝန္ဒိတွာ နိက္ခန္တော တံ ဂါမံ ပတွာ သေဋ္ဌိဿ ဃရံ ပုစ္ဆိတွာ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိဇာယံ ပဿိ။ ‘‘တွံ ကုတော အာဂတောသီ’’တိ စ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အန္တောနဂရတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကဿ ပုတ္တောသီ’’တိ? ‘‘တုမှာကံ သဟာယကသေဋ္ဌိနော၊ အမ္မာ’’တိ။ ‘‘တွံသိ ဃောသကော နာမာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ အမ္မာ’’တိ။ တဿာ သဟ ဒဿနေနေဝ တသ္မိံ ပုတ္တသိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သေဋ္ဌိနော ပနေကာ ဓီတာ အတ္ထိ ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ အဘိရူပါ ပါသာဒိကာ၊ တံ ရက္ခိတုံ ဧကမေဝ ပေသနကာရိကံ ဒါသိံ ဒတွာ သတ္တဘူမိကဿ ပါသာဒဿ ဥပရိမတလေ သိရိဂဗ္ဘေ ဝသာပေန္တိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ တသ္မိံ ခဏေ တံ ဒါသိံ အန္တရာပဏံ ပေသေသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိဇာယာ ဒိသွာ၊ ‘‘ကုဟိံ ဂစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘အယျဓီတာယ ပေသနေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣတော တာဝ ဧဟိ၊ တိဋ္ဌတု ပေသနံ၊ ပုတ္တဿ မေ ပီဌကံ အတ္ထရိတွာ ပါဒေ ဓောဝိတွာ တေလံ မက္ခိတွာ သယနံ အတ္ထရိတွာ ဒေဟိ၊ ပစ္ဆာ ပေသနံ ကရိဿသီ’’တိ အာဟ။ သာ တထာ အကာသိ။

အထ နံ စိရေနာဂတံ သေဋ္ဌိဓီတာ သန္တဇ္ဇေသိ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘မာ မေ ကုဇ္ဈိ၊ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဃောသကော အာဂတော၊ တဿ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ အာဂတာမှီ’’တိ။ သေဋ္ဌိဓီတာယ ‘‘သေဋ္ဌိပုတ္တော ဃောသကော’’တိ နာမံ သုတွာဝ ပေမံ ဆဝိယာဒီနိ ဆိန္ဒိတွာ အဋ္ဌိမိဉ္ဇံ အာဟစ္စ ဌိတံ။ ကောတုဟလကာလသ္မိဉှိ သာ တဿ ပဇာပတီ ဟုတွာ နာဠိကောဒနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ အဒါသိ၊ တဿာနုဘာဝေနာဂန္တွာ ဣမသ္မိံ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တာ။ ဣတိ တံ သော ပုဗ္ဗသိနေဟော အဝတ္ထရိတွာ ဂဏှိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ပုဗ္ဗေဝ သန္နိဝါသေန၊ ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝါ၊

ဧဝံ တံ ဇာယတေ ပေမံ၊ ဥပ္ပလံဝ ယထောဒကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၇၄)၊

အထ နံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကုဟိံ သော၊ အမ္မာ’’တိ? ‘‘သယနေ နိပန္နော နိဒ္ဒါယတီ’’တိ။ ‘‘အတ္ထိ ပနဿ ဟတ္ထေ ကိဉ္စီ’’တိ? ‘‘ဒုဿန္တေ ပဏ္ဏံ အတ္ထီ’’တိ။ သာ ‘‘ကိံ ပဏ္ဏံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ တသ္မိံ နိဒ္ဒါယန္တေ မာတာပိတူနံ အညဝိဟိတတာယ အပဿန္တာနံ ဩတရိတွာ သမီပံ ဂန္တွာ တံ ပဏ္ဏံ မောစေတွာ အာဒါယ အတ္တနော ဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ အက္ခရသမယေ ကုသလတာယ ပဏ္ဏံ ဝါစေတွာ၊ ‘‘အဟော ဝတ ဗာလော၊ အတ္တနော မရဏပဏ္ဏံ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိတွာ ဝိစရတိ၊ သစေ မယာ န ဒိဋ္ဌံ အဿ၊ နတ္ထိဿ ဇီဝိတ’’န္တိ တံ ပဏ္ဏံ ဖာလေတွာ သေဋ္ဌိဿ ဝစနေန အပရံ ပဏ္ဏံ လိခိ – ‘‘အယံ မမ ပုတ္တော ဃောသကော နာမ၊ ဂါမသတတော ပဏ္ဏာကာရံ အာဟရာပေတွာ ဣမဿ ဇနပဒသေဋ္ဌိနော ဓီတရာ သဒ္ဓိံ မင်္ဂလံ ကတွာ အတ္တနော ဝသနဂါမဿ မဇ္ဈေ ဒွိဘူမကံ ဂေဟံ ကာရေတွာ ပါကာရပရိက္ခေပေန စေဝ ပုရိသဂုတ္တိယာ စ သုသံဝိဟိတာရက္ခံ ကရောတု၊ မယှဉ္စ ‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မယာ ကတ’န္တိ သာသနံ ပေသေတု၊ ဧဝံ ကတေ အဟံ မာတုလဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ပစ္ဆာ ဇာနိဿာမီ’’တိ၊ လိခိတွာ စ ပန သင်္ဃရိတွာ ဩတရိတွာ ဒုဿန္တေယေဝဿ ဗန္ဓိ။

သော ဒိဝသဘာဂံ နိဒ္ဒါယိတွာ ဥဋ္ဌာယ ဘုဉ္ဇိတွာ ပက္ကာမိ။ ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ တံ ဂါမံ ဂန္တွာ အာယုတ္တကံ ဂါမကိစ္စံ ကရောန္တံယေဝ ပဿိ။ သော တံ ဒိသွာ၊ ‘‘ကိံ၊ တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ပိတရာ မေ တုမှာကံ ပဏ္ဏံ ပေသိတ’’န္တိ။ ‘‘ကိံ ပဏ္ဏံ၊ တာတ၊ အာဟရာ’’တိ ပဏ္ဏံ ဂဟေတွာ ဝါစေတွာ တုဋ္ဌမာနသော ‘‘ပဿထ၊ ဘော၊ မမ သာမိနော မယိ သိနေဟံ ကတွာ ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ မေ မင်္ဂလံ ကရောတူ’’တိ မမ သန္တိကံ ပဟိဏိ။ ‘‘သီဃံ ဒါရုအာဒီနိ အာဟရထာ’’တိ ဂဟပတိကေ ဝတွာ ဂါမမဇ္ဈေ ဝုတ္တပကာရံ ဂေဟံ ကာရာပေတွာ ဂါမသတတော ပဏ္ဏာကာရံ အာဟရာပေတွာ ဇနပဒသေဋ္ဌိနော သန္တိကာ ဓီတရံ အာနေတွာ မင်္ဂလံ ကတွာ သေဋ္ဌိဿ သာသနံ ပဟိဏိ ‘‘ဣဒဉ္စိဒဉ္စ မယာ ကတ’’န္တိ။

တံ သုတွာ သေဋ္ဌိနော ‘‘ယံ ကာရေမိ၊ တံ န ဟောတိ၊ ယံ န ကာရေမိ၊ တဒေဝ ဟောတီ’’တိ မဟန္တံ ဒေါမနဿံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ပုတ္တသောကေန သဒ္ဓိံ သော သောကော ဧကတော ဟုတွာ ကုစ္ဆိဍာဟံ ဥပ္ပာဒေတွာ အတိသာရံ ဇနေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာပိ ‘‘သစေ ကောစိ သေဋ္ဌိနော သန္တိကာ အာဂစ္ဆတိ၊ မမ အကထေတွာ သေဋ္ဌိပုတ္တဿ ပဌမတရံ မာ ကထယိတ္ထာ’’တိ ဇနေ အာဏာပေသိ။ သေဋ္ဌိပိ ခေါ ‘‘ဒါနိ တံ ဒုဋ္ဌပုတ္တံ မမ သာပတေယျဿ သာမိကံ န ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဧကံ အာယုတ္တကံ အာဟ – ‘‘မာတုလ၊ ပုတ္တံ မေ ဒဋ္ဌုကာမောမှိ၊ ဧကံ ပါဒမူလိကံ ပေသေတွာ မမ ပုတ္တံ ပက္ကောသာပေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ ပဏ္ဏံ ဒတွာ ဧကံ ပုရိသံ ပေသေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာပိ တဿ အာဂန္တွာ ဒွါရေ ဌိတဘာဝံ သုတွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘ကိံ၊ တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော အာဟ – ‘‘သေဋ္ဌိ ဂိလာနော၊ ပုတ္တံ ပဿိတုံ ပက္ကောသာပေသိ၊ အယျေ’’တိ။ ‘‘ကိံ၊ တာတ၊ ဗလဝါ၊ ဒုဗ္ဗလော’’တိ? ‘‘ဗလဝါ တာဝ၊ အာဟာရံ ဘုဉ္ဇတိယေဝ၊ အယျေ’’တိ။ သာ သေဋ္ဌိပုတ္တံ အဇာနာပေတွာဝ တဿ နိဝေသနဉ္စ ပရိဗ္ဗယဉ္စ ဒါပေတွာ ‘‘မယာ ပေသိတကာလေ ဂမိဿသိ၊ အစ္ဆဿု တာဝါ’’တိ အာဟ။ သေဋ္ဌိ ပုန အာယုတ္တကံ အဝစ၊ ‘‘ကိံ၊ မာတုလ၊ န တေ မမ ပုတ္တဿ သန္တိကံ ပဟိတ’’န္တိ? ‘‘ပဟိတံ၊ သာမိ၊ ဂတပုရိသော န တာဝ ဧတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ပုန အပရံ ပေသေဟီ’’တိ။ သော ပေသေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ တသ္မိမ္ပိ တထေဝ ပဋိပဇ္ဇိ။ အထ သေဋ္ဌိနော ရောဂေါ ဗလဝါ ဇာတော၊ ဧကံ ဘာဇနံ ပဝိသတိ၊ ဧကံ နိက္ခမတိ။ ပုန သေဋ္ဌိ အာယုတ္တကံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ၊ မာတုလ၊ န တေ မမ ပုတ္တဿ သန္တိကံ ပဟိတ’’န္တိ? ‘‘ပဟိတံ၊ သာမိ၊ ဂတပုရိသော န တာဝ ဧတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ပုန အပရံ ပေသေဟီ’’တိ။ သော ပေသေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ တတိယဝါရေ အာဂတမ္ပိ တံ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘ဗာဠှဂိလာနော၊ အယျေ၊ သေဋ္ဌိ အာဟာရံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ မစ္စုပရာယဏော ဇာတော၊ ဧကံ ဘာဇနံ နိက္ခမတိ ၊ ဧကံ ပဝိသတီ’’တိ အာဟ။ သေဋ္ဌိဓီတာ ‘‘ဣဒါနိ ဂန္တုံ ကာလော’’တိ သေဋ္ဌိပုတ္တဿ ‘‘ပိတာ တေ ကိရ ဂိလာနော’’တိ အာရောစေတွာ ‘‘ကိံ ဝဒေသိ ဘဒ္ဒေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အဖာသုကမဿ၊ သာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ။ သာမိ? ‘‘ဂါမသတတော ဝုဋ္ဌာနကပဏ္ဏာကာရံ အာဒါယ ဂန္တွာ ပဿိဿာမ န’’န္တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဏ္ဏာကာရံ အာဟရာပေတွာ သကဋေဟိ အာဒါယ ပက္ကာမိ။

အထ နံ သာ ‘‘ပိတာ တေ ဒုဗ္ဗလော၊ ဧတ္တကံ ပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တာနံ ပပဉ္စော ဘဝိဿတိ၊ ဧတံ နိဝတ္တာပေဟီ’’တိ ဝတွာ တံ သဗ္ဗံ အတ္တနော ကုလဂေဟံ ပေသေတွာ ပုန တံ အာဟ – ‘‘သာမိ၊ တွံ အတ္တနော ပိတု ပါဒပဿေ တိဋ္ဌေယျာသိ၊ အဟံ ဥဿီသကပဿေ ဌဿာမီ’’တိ။ ဂေဟံ ပဝိသမာနာယေဝ စ ‘‘ဂေဟဿ ပုရတော စ ပစ္ဆတော စ အာရက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ အတ္တနော ပုရိသေ အာဏာပေသိ။ ပဝိဋ္ဌကာလေ ပန သေဋ္ဌိပုတ္တော ပိတု ပါဒပဿေ အဋ္ဌာသိ၊ ဣတရာ ဥဿီသကပဿေ။

တသ္မိံ ခဏေ သေဋ္ဌိ ဥတ္တာနကော နိပန္နော ဟောတိ။ အာယုတ္တကော ပန တဿ ပါဒေ ပရိမဇ္ဇန္တော ‘‘ပုတ္တော တေ၊ သာမိ၊ အာဂတော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကုဟိံ သော’’တိ? ‘‘ဧသ ပါဒမူလေ ဌိတော’’တိ။ အထ နံ ဒိသွာ အာယကမ္မိကံ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘မမ ဂေဟေ ကိတ္တကံ ဓန’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာမိ၊ ဓနဿေဝ စတ္တာလီသကောဋိယော၊ ဥပဘောဂပရိဘောဂဘဏ္ဍာနံ ပန ဝနဂါမက္ခေတ္တဒွိပဒစတုပ္ပဒယာနဝါဟနာနဉ္စ အယဉ္စ အယဉ္စ ပရိစ္ဆေဒေါ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အဟံ ဧတ္တကံ ဓနံ မမ ပုတ္တဿ ဃောသကဿ န ဒေမီ’’တိ ဝတ္တုကာမော ‘‘ဒေမီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ သေဋ္ဌိဓီတာ ‘‘အယံ ပုန ကထေန္တော အညံ ကိဉ္စိ ကထေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ သောကာတုရာ ဝိယ ကေသေ ဝိကိရိတွာ ရောဒမာနာ ‘‘ကိံ နာမေတံ၊ တာတ၊ ဝဒေထ၊ ဣဒမ္ပိ နာမ ဝေါ ဝစနံ သုဏောမ၊ အလက္ခိကာ ဝတမှာ’’တိ ဝတွာ မတ္ထကေန နံ ဥရမဇ္ဈေ ပဟရန္တီ ပတိတွာ ယထာ ပုန ဝတ္တုံ န သက္ကောတိ၊ တထာဿ ဥရမဇ္ဈေ မတ္ထကေန ဃံသေန္တီ အာရောဒနံ ဒဿေသိ။ သေဋ္ဌိ တံခဏညေဝ ကာလမကာသိ။ ‘‘သေဋ္ဌိ မတော’’တိ ဂန္တွာ ဥတေနဿ ရညော အာရောစယိံသု။ ရာဇာ တဿ သရီရကိစ္စံ ကာရာပေတွာ၊ ‘‘အတ္ထိ ပနဿ ပုတ္တော ဝါ ဓီတာ ဝါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အတ္ထိ၊ ဒေဝ၊ ဃောသကော နာမ တဿ ပုတ္တော၊ သဗ္ဗံ သာပတေယျံ တဿ နိယျာဒေတွာဝ မတော၊ ဒေဝါ’’တိ။

ရာဇာ အပရဘာဂေ သေဋ္ဌိပုတ္တံ ပက္ကောသာပေသိ။ တသ္မိဉ္စ ဒိဝသေ ဒေဝေါ ဝဿိ။ ရာဇင်္ဂဏေ တတ္ထ တတ္ထ ဥဒကံ သဏ္ဌာတိ။ သေဋ္ဌိပုတ္တော ‘‘ရာဇာနံ ပဿိဿာမီ’’တိ ပါယာသိ။ ရာဇာ ဝါတပါနံ ဝိဝရိတွာ တံ အာဂစ္ဆန္တံ ဩလောကေန္တော ရာဇင်္ဂဏေ ဥဒကံ လင်္ဃိတွာ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ အာဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဌိတံ ‘‘တွံ ဃောသကော နာမ၊ တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ၊ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပိတာ မေ မတောတိ မာ သောစိ၊ တဝ ပေတ္တိကံ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ တုယှမေဝ ဒဿာမီ’’တိ တံ သမဿာသေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ တာတာ’’တိ ဥယျောဇေသိ။ ရာဇာ ဂစ္ဆန္တဉ္စ နံ ဩလောကေန္တောဝ အဋ္ဌာသိ။ သော အာဂမနကာလေ လင်္ဃိတံ ဥဒကံ ဂမနကာလေ ဩတရိတွာ သဏိကံ အဂမာသိ။ အထ နံ ရာဇာ တတောဝ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘ကိံ နု ခေါ၊ တာတ၊ တွံ မမ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တော ဥဒကံ လင်္ဃိတွာ အာဂမ္မ ဂစ္ဆန္တော ဩတရိတွာ သဏိကံ ဂစ္ဆသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ ဒေဝ၊ အဟံ တသ္မိံ ခဏေ ကုမာရကော၊ ကီဠနကာလော နာမ၊ သော ဣဒါနိ ပန မေ ဒေဝေန ဌာနန္တရံ ပဋိဿုတံ။ တသ္မာ ယထာ ပုရေ အစရိတွာ ဣဒါနိ သန္နိသိန္နေန ဟုတွာ စရိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ဓိတိမာယံ ပုရိသော၊ ဣဒါနေဝဿ ဌာနန္တရံ ဒဿာမီ’’တိ ပိတရာ ဘုတ္တံ ဘောဂံ ဒတွာ သဗ္ဗသတေန သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ အဒါသိ။

သော ရထေ ဌတွာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ အကာသိ။ ဩလောကိတောလောကိတဋ္ဌာနံ ကမ္ပတိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ ကာဠိဒါသိယာ သဒ္ဓိံ မန္တယမာနာ နိသိန္နာ ‘‘အမ္မ ကာဠိ၊ ပုတ္တဿ တေ ဧတ္တိကာ သမ္ပတ္တိ မံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ၊ အမ္မာ’’တိ? ‘‘အယဉှိ အတ္တနော မရဏပဏ္ဏံ ဒုဿန္တေ ဗန္ဓိတွာ အမှာကံ ဃရံ အာဂတော၊ အထဿ မယာ တံ ပဏ္ဏံ ဖာလေတွာ မယာ သဒ္ဓိံ မင်္ဂလကရဏတ္ထာယ အညံ ပဏ္ဏံ လိခိတွာ ဧတ္တကံ ကာလံ တတ္ထ အာရက္ခော ကတော’’တိ။ ‘‘အမ္မ၊ တွံ ဧတ္တကံ ပဿသိ၊ ဣမံ ပန သေဋ္ဌိ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ မာရေတုကာမော မာရေတုံ နာသက္ခိ၊ ကေဝလံ ဣမံ နိဿာယ ဗဟုံ ဓနံ ခီယီ’’တိ။ ‘‘အမ္မ၊ အတိဘာရိယံ ဝတ သေဋ္ဌိနာ ကတ’’န္တိ။ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဂေဟံ ပဝိသန္တံ ပန နံ ဒိသွာ၊ ‘‘အယံ ဧတ္တိကာ သမ္ပတ္တိ မံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နာ’’တိ ဟသိတံ အကာသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိပုတ္တော ဒိသွာ၊ ‘‘ကိံ ကာရဏာ ဟသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဧကံ ကာရဏံ နိဿာယာ’’တိ။ ‘‘ကထေဟိ န’’န္တိ? ‘‘သာ န ကထေသိ’’။ သော ‘‘သစေ န ကထေဿသိ၊ ဒွိဓာ တံ ဆိန္ဒိဿာမီ’’တိ တဇ္ဇေတွာ အသိံ နိက္ကဍ္ဎိ။ သာ ‘‘အယံ ဧတ္တိကာ သမ္ပတ္တိ တယာ မံ နိဿာယ လဒ္ဓါတိ စိန္တေတွာ ဟသိတ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ယဒိ မမ ပိတရာ အတ္တနော သန္တကံ မယှံ နိယျာဒိတံ၊ တွံ ဧတ္ထ ကိံ ဟောသီ’’တိ? သော ကိရ ဧတ္တကံ ကာလံ ကိဉ္စိ န ဇာနာတိ၊ တေနဿာ ဝစနံ န သဒ္ဒဟိ။ အထဿ သာ ‘‘တုမှာကံ ပိတရာ မရဏပဏ္ဏံ ဒတွာ ပေသိတာ၊ တုမှေ မယာ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကတွာ ရက္ခိတာ’’တိ သဗ္ဗံ ကထေသိ။ ‘‘တွံ အဘူတံ ကထေသီ’’တိ အသဒ္ဒဟန္တော ‘‘မာတရံ ကာဠိံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဧဝံ ကိရ၊ အမ္မာ’’တိ။ ‘‘အာမ၊ တာတ၊ ဒဟရကာလတော ပဋ္ဌာယ တံ မာရေတုကာမော မာရေတုံ အသက္ကောန္တော တံ နိဿာယ ဗဟုံ ဓနံ ခီယိ၊ သတ္တသု ဌာနေသု တွံ မရဏတော မုတ္တော၊ ဣဒါနိ ဘောဂဂါမတော အာဂမ္မ သဗ္ဗသတေန သဒ္ဓိံ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနံ ပတ္တော’’တိ။ သော တံ သုတွာ ‘‘ဘာရိယံ ဝတ ကမ္မံ၊ ဧဝရူပါ ခေါ ပန မရဏာ မုတ္တဿ မမ ပမာဒဇီဝိတံ ဇီဝိတုံ အယုတ္တံ၊ အပ္ပမတ္တော ဘဝိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒေဝသိကံ သဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အဒ္ဓိကကပဏာဒီနံ ဒါနံ ပဋ္ဌပေသိ။ မိတ္တော နာမဿ ကုဋုမ္ဗိကော ဒါနဗျာဝဋော အဟောသိ။ အယံ ဃောသကသေဋ္ဌိနော ဥပ္ပတ္တိ။

တသ္မိံ ပန ကာလေ ဘဒ္ဒဝတီနဂရေ ဘဒ္ဒဝတိယသေဋ္ဌိ နာမ ဃောသကသေဋ္ဌိနော အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗသဟာယကော အဟောသိ။ ဘဒ္ဒဝတီနဂရတော အာဂတာနံ ဝါဏိဇာနံ သန္တိကေ ဃောသကသေဋ္ဌိ ဘဒ္ဒဝတိယသေဋ္ဌိနော သမ္ပတ္တိဉ္စ ဝယပ္ပဒေသဉ္စ သုတွာ တေန သဒ္ဓိံ သဟာယကဘာဝံ ဣစ္ဆန္တော ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေသိ။ ဘဒ္ဒဝတိယသေဋ္ဌိပိ ကောသမ္ဗိတော အာဂတာနံ ဝါဏိဇာနံ သန္တိကေ ဃောသကသေဋ္ဌိနော သမ္ပတ္တိဉ္စ ဝယပ္ပဒေသဉ္စ သုတွာ တေန သဒ္ဓိံ သဟာယကဘာဝံ ဣစ္ဆန္တော ပဏ္ဏာကာရံ ပေသေသိ။ ဧဝံ တေ အညမညံ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗသဟာယကာ ဟုတွာ ဝသိံသု။ အပရဘာဂေ ဘဒ္ဒဝတိယသေဋ္ဌိနော ဂေဟေ အဟိဝါတရောဂေါ ပတိတော။ တသ္မိံ ပတိတေ ပဌမံ မက္ခိကာ မရန္တိ၊ တတော အနုက္ကမေနေဝ ကီဋာ မူသိကာ ကုက္ကုဋာ သူကရာ ဂါဝေါ ဒါသီ ဒါသာ သဗ္ဗပစ္ဆာ ဃရမာနုသကာပိ မရန္တိ။ တေသု ယေ ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာ ပလာယန္တိ၊ တေ ဇီဝိတံ လဘန္တိ၊ တဒါ ပန သေဋ္ဌိ စ ဘရိယာ စ ဓီတာ စဿ တထာ ပလာယိတွာ ဃောသကသေဋ္ဌိံ ပဿိတုံ ပတ္ထေန္တာ ကောသမ္ဗိမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိံသု။ တေ အန္တရာမဂ္ဂေယေဝ ခီဏပါထေယျာ ဝါတာတပေန စေဝ ခုပ္ပိပါသာဟိ စ ကိလန္တသရီရာ ကိစ္ဆေန ကောသမ္ဗိံ ပတွာ ဥဒကဖာသုကဋ္ဌာနေ ဌတွာ နှတွာ နဂရဒွါရေ ဧကံ သာလံ ပဝိသိံသု။

တတော သေဋ္ဌိ ဘရိယံ အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ ဣမိနာ နီဟာရေန ဂစ္ဆန္တာ ဝိဇာတမာတုယာပိ အမနာပါ ဟောန္တိ၊ သဟာယကော ကိရ မေ အဒ္ဓိကကပဏာဒီနံ ဒေဝသိကံ သဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒါနံ ဒါပေသိ။ တတ္ထ ဓီတရံ ပေသေတွာ အာဟာရံ အာဟရာပေတွာ ဧကာဟံ ဒွီဟံ ဣဓေဝ သရီရံ သန္တပ္ပေတွာ သဟာယကံ ပဿိဿာမာ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓု၊ သာမီ’’တိ။ တေ သာလာယမေဝ ဝသိံသု။ ပုနဒိဝသေ ကာလေ အာရောစိတေ ကပဏဒ္ဓိကာဒီသု အာဟာရတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တေသု မာတာပိတရော၊ ‘‘အမ္မ၊ ဂန္တွာ အမှာကံ အာဟာရံ အာဟရာ’’တိ ဓီတရံ ပေသယိံသု။ မဟာဘောဂကုလဿ ဓီတာ ဝိပတ္တိယာ အစ္ဆိန္နလဇ္ဇိတာယ အလဇ္ဇမာနာ ပါတိံ ဂဟေတွာ ကပဏဇနေန သဒ္ဓိံ အာဟာရတ္ထာယ ဂန္တွာ ‘‘ကတိ ပဋိဝီသေ ဂဏှိဿသိ၊ အမ္မာ’’တိ ပုဋ္ဌာ စ ပန ‘‘တယော’’တိ အာဟ။ အထဿာ တယော ပဋိဝီသေ အဒါသိ။ တာယ ဘတ္တေ အာဟဋေ တယောပိ ဧကတော ဘုဉ္ဇိတုံ နိသီဒိံသု။

အထ မာတာဓီတရော သေဋ္ဌိံ အာဟံသု – ‘‘သာမိ၊ ဝိပတ္တိ နာမ မဟာကုလာနမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ မာ အမှေ ဩလောကေတွာ ဘုဉ္ဇ၊ မာ စိန္တယီ’’တိ။ ဣတိ နံ နာနပ္ပကာရေဟိ ယာစိတွာ ဘောဇေသုံ။ သော ဘုဉ္ဇိတွာ အာဟာရံ ဇီရာပေတုံ အသက္ကောန္တော အရုဏေ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေ ကာလမကာသိ။ မာတာဓီတရော နာနပ္ပကာရေဟိ ပရိဒေဝိတွာ ရောဒိံသု။ ကုမာရိကာ ပုနဒိဝသေ ရောဒမာနာ အာဟာရတ္ထာယ ဂန္တွာ၊ ‘‘ကတိ ပဋိဝီသေ ဂဏှိဿသီ’’တိ ဝုတ္တာ၊ ‘‘ဒွေ’’တိ ဝတွာ အာဟာရံ အာဟရိတွာ မာတရံ ယာစိတွာ ဘောဇေသိ။ သာပိ တာယ ယာစိယမာနာ ဘုဉ္ဇိတွာ အာဟာရံ ဇီရာပေတုံ အသက္ကောန္တီ တံ ဒိဝသမေဝ ကာလမကာသိ။ ကုမာရိကာ ဧကိကာဝ ရောဒိတွာ ပရိဒေဝိတွာ တာယ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိယာ အတိဝိယ သဉ္ဇာတဆာတကဒုက္ခာ ပုနဒိဝသေ ယာစကေဟိ သဒ္ဓိံ ရောဒန္တီ အာဟာရတ္ထာယ ဂန္တွာ၊ ‘‘ကတိ ပဋိဝီသေ ဂဏှိဿသိ၊ အမ္မာ’’တိ ဝုတ္တာ ‘‘ဧက’’န္တိ အာဟ။ မိတ္တကုဋုမ္ဗိကော တံ တယော ဒိဝသေ ဘတ္တံ ဂဏှန္တိံ သဉ္ဇာနာတိ၊ တေန တံ ‘‘အပေဟိ နဿ၊ ဝသလိ၊ အဇ္ဇ တဝ ကုစ္ဆိပ္ပမာဏံ အညာသီ’’တိ အာဟ။ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နာ ကုလဓီတာ ပစ္စောရသ္မိံ သတ္တိပဟာရံ ဝိယ ဝဏေ ခါရောဒကသေစနကံ ဝိယ စ ပတွာ ‘‘ကိံ၊ သာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တယာ ပုရေ တယော ကောဋ္ဌာသာ ဂဟိတာ၊ ဟိယျော ဒွေ၊ အဇ္ဇ ဧကံ ဂဏှာသိ။ အဇ္ဇ တေ အတ္တနော ကုစ္ဆိပ္ပမာဏံ ဉာတ’’န္တိ။ ‘‘မာ မံ၊ သာမိ၊ ‘အတ္တနောဝ အတ္ထာယ ဂဏှီ’တိ မညိတ္ထာ’’တိ။ ‘‘အထ ကသ္မာ ဧဝံ ဂဏှီ’’တိ? ‘‘ပုရေ တယော ဇနာ အဟုမှ၊ သာမိ၊ ဟိယျော ဒွေ၊ အဇ္ဇ ဧကိကာဝ ဇာတာမှီ’’တိ။ သော ‘‘ကေန ကာရဏေနာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ တာယ ကထိတံ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ သုတွာ အဿူနိ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော သဉ္ဇာတဗလဝဒေါမနဿော ဟုတွာ၊ ‘‘အမ္မ၊ ဧဝံ သန္တေ မာ စိန္တယိ၊ တွံ ဘဒ္ဒဝတိယသေဋ္ဌိနော ဓီတာ အဇ္ဇကာလတော ပဋ္ဌာယ မမ ဓီတာယေဝ နာမာ’’တိ ဝတွာ သီသေ စုမ္ဗိတွာ ဃရံ နေတွာ အတ္တနော ဇေဋ္ဌဓီတုဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။

သာ ဒါနဂ္ဂေ ဥစ္စာသဒ္ဒံ မဟာသဒ္ဒံ သုတွာ၊ ‘‘တာတ၊ ကသ္မာ ဧတံ ဇနံ နိဿဒ္ဒံ ကတွာ ဒါနံ န ဒေထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘န သက္ကာ ကာတုံ၊ အမ္မာ’’တိ။ ‘‘သက္ကာ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘ကထံ သက္ကာ၊ အမ္မာ’’တိ? ‘‘တာတ ဒါနဂ္ဂံ ပရိက္ခိပိတွာ ဧကေကဿေဝ ပဝေသနပ္ပမာဏေန ဒွေ ဒွါရာနိ ယောဇေတွာ၊ ‘ဧကေန ဒွါရေန ပဝိသိတွာ ဧကေန နိက္ခမထာ’တိ ဝဒေထ၊ ဧဝံ နိဿဒ္ဒါ ဟုတွာဝ ဂဏှိဿန္တီ’’တိ။ သော တံ သုတွာ၊ ‘‘ဘဒ္ဒကောဝ၊ အမ္မ၊ ဥပါယော’’တိ တထာ ကာရေသိ။ သာပိ ပုဗ္ဗေ သာမာ နာမ။ ဝတိယာ ပန ကာရိတတ္တာ သာမာဝတီ နာမ ဇာတာ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒါနဂ္ဂေ ကောလာဟလံ ပစ္ဆိန္ဒီ။ ဃောသကသေဋ္ဌိ ပုဗ္ဗေ တံ သဒ္ဒံ သုဏန္တော ‘‘မယှံ ဒါနဂ္ဂေ သဒ္ဒေါ’’တိ တုဿတိ။ ဒွီဟတီဟံ ပန သဒ္ဒံ အသုဏန္တော မိတ္တကုဋုမ္ဗိကံ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဒိယျတိ ကပဏဒ္ဓိကာဒီနံ ဒါန’’န္တိ? ‘‘အာမ၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘အထ ကိံ ဒွီဟတီဟံ သဒ္ဒေါ န သုယျတီ’’တိ? ‘‘ယထာ နိဿဒ္ဒါ ဟုတွာ ဂဏှန္တိ၊ တထာ မေ ဥပါယော ကတော’’တိ။ ‘‘အထ ပုဗ္ဗေဝ ကသ္မာ နာကာသီ’’တိ? ‘‘အဇာနနတာယ၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ကထံ တေ ဉာတော’’တိ? ‘‘ဓီတရာ မေ အက္ခာတော၊ သာမီ’’တိ။ မယှံ အဝိဒိတာ ‘‘တဝ ဓီတာ နာမ အတ္ထီ’’တိ။ သော အဟိဝါတရောဂုပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ ဘဒ္ဒဝတိယသေဋ္ဌိနော ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ တဿာ အတ္တနော ဇေဋ္ဌဓီတုဋ္ဌာနေ ဌပိတဘာဝံ အာရောစေသိ။ အထ နံ သေဋ္ဌိ ‘‘ဧဝံ သန္တေ မမ ကသ္မာ န ကထေသိ၊ မမ သဟာယကဿ ဓီတာ မမ ဓီတာ နာမာ’’တိ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘အမ္မ၊ သေဋ္ဌိနော ဓီတာသီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ မာ စိန္တယိ၊ တွံ မမ ဓီတာသီ’’တိ တံ သီသေ စုမ္ဗိတွာ ပရိဝါရတ္ထာယ တဿာ ပဉ္စ ဣတ္ထိသတာနိ ဒတွာ တံ အတ္တနော ဇေဋ္ဌဓီတုဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။

အထေကဒိဝသံ တသ္မိံ နဂရေ နက္ခတ္တံ သင်္ဃုဋ္ဌံ ဟောတိ။ တသ္မိံ ပန နက္ခတ္တေ ဗဟိ အနိက္ခမနကာ ကုလဓီတရောပိ အတ္တနော ပရိဝါရေန သဒ္ဓိံ ပဒသာဝ နဒိံ ဂန္တွာ နှာယန္တိ။ တသ္မာ တံ ဒိဝသံ သာမာဝတီပိ ပဉ္စဟိ ဣတ္ထိသတေဟိ ပရိဝါရိတာ ရာဇင်္ဂဏေနေဝ နှာယိတုံ အဂမာသိ။ ဥတေနော သီဟပဉ္ဇရေ ဌိတော တံ ဒိသွာ ‘‘ကဿိမာ နာဋကိတ္ထိယော’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘န ကဿစိ နာဋကိတ္ထိယော၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘အထ ကဿ ဓီတရော’’တိ? ‘‘ဃောသကသေဋ္ဌိနော ဓီတာ ဒေဝ၊ သာမာဝတီ နာမေသာ’’တိ။ သော ဒိသွာဝ ဥပ္ပန္နသိနေဟော သေဋ္ဌိနော သာသနံ ပါဟေသိ – ‘‘ဓီတရံ ကိရ မေ ပေသေတူ’’တိ။ ‘‘န ပေသေမိ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘မာ ကိရ ဧဝံ ကရောတု၊ ပေသေတုယေဝါ’’တိ။ ‘‘မယံ ဂဟပတိကာ နာမ ကုမာရိကာနံ ပေါထေတွာ ဝိဟေဌေတွာ ကဍ္ဎနဘယေန န ဒေမ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ ကုဇ္ဈိတွာ ဂေဟံ လဉ္ဆာပေတွာ သေဋ္ဌိဉ္စ ဘရိယဉ္စ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ဗဟိ ကာရာပေသိ။ သာမာဝတီ၊ နှာယိတွာ အာဂန္တွာ ဂေဟံ ပဝိသိတုံ ဩကာသံ အလဘန္တီ၊ ‘‘ကိံ ဧတံ၊ တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အမ္မ၊ ရာဇာ တဝ ကာရဏာ ပဟိဏိ။ အထ ‘န မယံ ဒဿာမာ’တိ ဝုတ္တေ ဃရံ လဉ္ဆာပေတွာ အမှေ ဗဟိ ကာရာပေသီ’’တိ။ ‘‘တာတ၊ ဘာရိယံ ဝေါ ကမ္မံ ကတံ၊ ရညာ နာမ ပဟိတေ ‘န၊ ဒေမာ’တိ အဝတွာ ‘သစေ မေ ဓီတရံ သပရိဝါရံ ဂဏှထ၊ ဒေမာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ အမ္မ၊ တဝ ရုစိယာ သတိ ဧဝံ ကရိဿာမီ’’တိ ရညော တထာ သာသနံ ပါဟေသိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တံ သပရိဝါရံ အာနေတွာ အဘိသိဉ္စိတွာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သေသာ တဿာယေဝ ပရိဝါရိတ္ထိယော အဟေသုံ။ အယံ သာမာဝတိယာ ဥပ္ပတ္တိ။

ဥတေနဿ ပန အပရာပိ ဝါသုလဒတ္တာ နာမ ဒေဝီ အဟောသိ စဏ္ဍပဇ္ဇောတဿ ဓီတာ။ ဥဇ္ဇေနိယဉှိ စဏ္ဍပဇ္ဇောတော နာမ ရာဇာ အဟောသိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဥယျာနတော အာဂစ္ဆန္တော အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ အညဿပိ ကဿစိ ဧဝရူပါ သမ္ပတ္တီ’’တိ ဝတွာ တံ သုတွာ မနုဿေဟိ ‘‘ကိံ သမ္ပတ္တိ နာမေသာ၊ ကောသမ္ဗိယံ ဥတေနဿ ရညော အတိမဟတီ သမ္ပတီ’’တိ ဝုတ္တေ ရာဇာ အာဟ – ‘‘တေန ဟိ ဂဏှိဿာမ န’’န္တိ? ‘‘န သက္ကာ သော ဂဟေတု’’န္တိ။ ‘‘ကိဉ္စိ ကတွာ ဂဏှိဿာမယေဝါ’’တိ? ‘‘န သက္ကာ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ‘‘သော ဟတ္ထိကန္တံ နာမ သိပ္ပံ ဇာနာတိ၊ မန္တံ ပရိဝတ္တေတွာ ဟတ္ထိကန္တဝီဏံ ဝါဒေန္တော နာဂေ ပလာပေတိပိ ဂဏှာတိပိ။ ဟတ္ထိဝါဟနသမ္ပန္နော တေန သဒိသော နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘န သက္ကာ မယာ သော ဂဟေတု’’န္တိ။ ‘‘သစေ တေ၊ ဒေဝ၊ ဧကန္တေန အယံ နိစ္ဆယော၊ တေန ဟိ ဒါရုဟတ္ထိံ ကာရေတွာ တဿာသန္နဋ္ဌာနံ ပေသေဟိ။ သော ဟတ္ထိဝါဟနံ ဝါ အဿဝါဟနံ ဝါ သုတွာ ဒူရမ္ပိ ဂစ္ဆတိ။ တတ္ထ နံ အာဂတံ ဂဟေတုံ သက္ကာ ဘဝိဿတီ’’တိ။

ရာဇာ ‘‘အတ္ထေသော ဥပါယော’’တိ ဒါရုမယံ ယန္တဟတ္ထိံ ကာရာပေတွာ ဗဟိ ပိလောတိကာဟိ ဝေဌေတွာ ကတစိတ္တကမ္မံ ကတွာ တဿ ဝိဇိတေ အာသန္နဋ္ဌာနေ ဧကသ္မိံ သရတီရေ ဝိဿဇ္ဇာပေသိ။ ဟတ္ထိနော အန္တောကုစ္ဆိယံ သဋ္ဌိ ပုရိသာ အပရာပရံ စင်္ကမန္တိ၊ ဟတ္ထိလဏ္ဍံ အာဟရိတွာ တတ္ထ တတ္ထ ဆဍ္ဍေသုံ။ ဧကော ဝနစရကော ဟတ္ထိံ ဒိသွာ၊ ‘‘အမှာကံ ရညော အနုစ္ဆဝိကော’’တိ စိန္တေတွာ၊ ဂန္တွာ ရညော အာရောစေသိ – ‘‘ဒေဝ၊ မယာ သဗ္ဗသေတော ကေလာသကူဋပဋိဘာဂေါ တုမှာကညေဝ အနုစ္ဆဝိကော ဝရဝါရဏော ဒိဋ္ဌော’’တိ။ ဥတေနော တမေဝ မဂ္ဂဒေသကံ ကတွာ ဟတ္ထိံ အဘိရုယှ သပရိဝါရော နိက္ခမိ။ တဿ အာဂမနံ ဉတွာ စရပုရိသာ ဂန္တွာ စဏ္ဍပဇ္ဇောတဿ အာရောစေသုံ။ သော အာဂန္တွာ မဇ္ဈေ တုစ္ဆံ ကတွာ ဥဘောသု ပဿေသု ဗလကာယံ ပယောဇေသိ။ ဥတေနော တဿာဂမနံ အဇာနန္တော ဟတ္ထိံ အနုဗန္ဓိ။ အန္တော ဌိတမနုဿာ ဝေဂေန ပလာပေသုံ။ ကဋ္ဌဟတ္ထီ ရညော မန္တံ ပရိဝတ္တေတွာ ဝီဏံ ဝါဒေန္တဿ တန္တိသဒ္ဒံ အသုဏန္တော ဝိယ ပလာယတိယေဝ။ ရာဇာ ဟတ္ထိနာဂံ ပါပုဏိတုံ အသက္ကောန္တော အဿံ အာရုယှ အနုဗန္ဓိ။ တသ္မိံ ဝေဂေန အနုဗန္ဓန္တေ ဗလကာယော ဩဟီယိ။ ရာဇာ ဧကကောဝ အဟောသိ။ အထ နံ ဥဘောသု ပဿေသု ပယုတ္တာ စဏ္ဍပဇ္ဇောတဿ ပုရိသာ ဂဏှိတွာ အတ္တနော ရညော အဒံသု။ အထဿ ဗလကာယော အမိတ္တဝသံ ဂတဘာဝံ ဉတွာ ဗဟိနဂရေဝ ခန္ဓာဝါရံ နိဝေသေတွာ အစ္ဆိ။

စဏ္ဍပဇ္ဇောတောပိ ဥတေနံ ဇီဝဂ္ဂါဟမေဝ ဂါဟာပေတွာ ဧကသ္မိံ စောရဂေဟေ ပက္ခိပိတွာ ဒွါရံ ပိဒဟာပေတွာ တယော ဒိဝသေ ဇယပါနံ ပိဝိ။ ဥတေနော တတိယဒိဝသေ အာရက္ခကေ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကဟံ ဝေါ၊ တာတ၊ ရာဇာ’’တိ? ‘‘‘ပစ္စာမိတ္တော မေ ဂဟိတော’တိ ဇယပါနံ ပိဝတီ’’တိ။ ‘‘ကာ နာမေသာ မာတုဂါမဿ ဝိယ တုမှာကံ ရညော ကိရိယာ၊ နနု ပဋိရာဇူနံ ဂဟေတွာ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဝါ မာရေတုံ ဝါ ဝဋ္ဋတိ၊ အမှေ ဒုက္ခံ နိသီဒါပေတွာ ဇယပါနံ ကိရ ပိဝတီ’’တိ။ တေ ဂန္တွာ တမတ္ထံ ရညော အာရောစေသုံ။ သော အာဂန္တွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဧဝံ ဝဒသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အာမ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘သာဓု တံ ဝိဿဇ္ဇေဿာမိ၊ ဧဝရူပေါ ကိရ တေ မန္တော အတ္ထိ၊ တံ မယှံ ဒဿသီ’’တိ။ ‘‘သာဓု ဒဿာမိ၊ ဂဟဏသမယေ မံ ဝန္ဒိတွာ တံ ဂဏှာဟိ။ ကိံ ပန တွံ ဝန္ဒိဿသီ’’တိ? ‘‘ကျာဟံ တံ ဝန္ဒိဿာမိ၊ န ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ? ‘‘အဟမ္ပိ တေ န ဒဿာမီ’’တိ ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ ရာဇာဏံ တေ ကရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ကရောဟိ၊ သရီရဿ မေ ဣဿရော၊ န ပန စိတ္တဿာ’’တိ။ ရာဇာ တဿ သူရဂဇ္ဇိတံ သုတွာ၊ ‘‘ကထံ နု ခေါ ဣမံ မန္တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘ဣမံ မန္တံ အညံ ဇာနာပေတုံ န သက္ကာ၊ မမ ဓီတရံ ဧတဿ သန္တိကေ ဥဂ္ဂဏှာပေတွာ အဟံ တဿာ သန္တိကေ ဂဏှိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ အာဟ – ‘‘အညဿ ဝန္ဒိတွာ ဂဏှန္တဿ ဒဿသီ’’တိ။ ‘‘အာမ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ အမှာကံ ဃရေ ဧကာ ခုဇ္ဇာ အတ္ထိ တဿာ အန္တောသာဏိယံ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နာယ တွံ ဗဟိသာဏိယံ ဌိတောဝ မန္တံ ဝါစေဟီ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ မဟာရာဇ၊ ခုဇ္ဇာ ဝါ ဟောတု ပီဌသပ္ပိ ဝါ၊ ဝန္ဒန္တိယာ ဒဿာမီ’’တိ။ တတော ရာဇာ ဂန္တွာ ဓီတရံ ဝါသုလဒတ္တံ အာဟ – ‘‘အမ္မ၊ ဧကော သင်္ခကုဋ္ဌီ အနဂ္ဃမန္တံ ဇာနာတိ၊ တံ အညံ ဇာနာပေတုံ န သက္ကာ။ တွံ အန္တောသာဏိယံ နိသီဒိတွာ တံ ဝန္ဒိတွာ မန္တံ ဂဏှ၊ သော ဗဟိသာဏိယံ ဌတွာ တုယှံ ဝါစေဿတိ။ တဝ သန္တိကာ အဟံ တံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ။

ဧဝံ သော တေသံ အညမညံ သန္ထဝကရဏဘယေန ဓီတရံ ခုဇ္ဇံ၊ ဣတရံ သင်္ခကုဋ္ဌိံ ကတွာ ကထေသိ။ သော တဿာ အန္တောသာဏိယံ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နာယ ဗဟိ ဌိတော မန္တံ ဝါစေသိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနမ္ပိ မန္တပဒံ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တိံ ‘‘အရေ ခုဇ္ဇေ အတိဗဟလောဋ္ဌကပေါလံ တေ မုခံ၊ ဧဝံ နာမ ဝဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာ ကုဇ္ဈိတွာ အရေ ဒုဋ္ဌသင်္ခကုဋ္ဌိ ကိံ ဝဒေသိ၊ ကိံ မာဒိသာ ခုဇ္ဇာ နာမ ဟောတီ’’တိ? သာဏိကဏ္ဏံ ဥက္ခိပိတွာ ‘‘ကာသိ တွ’’န္တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ရညော ဓီတာ ဝါသုလဒတ္တာ နာမာဟ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ပိတာ တေ တံ မယှံ ကထေန္တော ‘ခုဇ္ဇာ’တိ ကထေသီ’’တိ။ ‘‘မယှမ္ပိ ကထေန္တော တံ သင်္ခကုဋ္ဌိံ ကတွာ ကထေသီ’’တိ။ တေ ဥဘောပိ ‘‘တေန ဟိ အမှာကံ သန္ထဝကရဏဘယေန ကထိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ အန္တောသာဏိယညေဝ သန္ထဝံ ကရိံသု။

တတော ပဋ္ဌာယ မန္တဂ္ဂဟဏံ ဝါ သိပ္ပဂ္ဂဟဏံ ဝါ နတ္ထိ။ ရာဇာပိ ဓီတရံ နိစ္စံ ပုစ္ဆတိ – ‘‘သိပ္ပံ ဂဏှသိ၊ အမ္မာ’’တိ? ‘‘ဂဏှာမိ၊ တာတာ’’တိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ ဥတေနော အာဟ – ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ သာမိကေန ကတ္တဗ္ဗံ နာမ နေဝ မာတာပိတရော န ဘာတုဘဂိနိယော ကာတုံ သက္ကောန္တိ၊ သစေ မယှံ ဇီဝိတံ ဒဿသိ၊ ပဉ္စ တေ ဣတ္ထိသတာနိ ပရိဝါရံ ဒတွာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနံ ဒဿာမီ’’တိ။ ‘‘သစေ ဣမသ္မိံ ဝစနေ ပတိဋ္ဌာတုံ သက္ခိဿထ၊ ဒဿာမိ ဝေါ ဇီဝိတ’’န္တိ။ ‘‘သက္ခိဿာမိ၊ ဘဒ္ဒေ’’တိ။ သာ ‘‘သာဓု၊ သာမီ’’တိ ပိတု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သော ပုစ္ဆိ – ‘‘အမ္မ၊ နိဋ္ဌိတံ သိပ္ပ’’န္တိ? ‘‘န တာဝ နိဋ္ဌိတံ၊ တာတ၊ သိပ္ပ’’န္တိ။ အထ နံ သော ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ၊ အမ္မာ’’တိ? ‘‘အမှာကံ ဧကံ ဒွါရဉ္စ ဧကံ ဝါဟနဉ္စ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘ဣဒံ ကိံ၊ အမ္မာ’’တိ? ‘‘တာတ၊ ရတ္တိံ ကိရ တာရကသညာယ မန္တဿ ဥပစာရတ္ထာယ ဧကံ ဩသဓံ ဂဟေတဗ္ဗံ အတ္ထိ။ တသ္မာ အမှာကံ ဝေလာယ ဝါ အဝေလာယ ဝါ နိက္ခမနကာလေ ဧကံ ဒွါရဉ္စေဝ ဧကံ ဝါဟနဉ္စ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ တေ အတ္တနော အဘိရုစိတံ ဧကံ ဒွါရံ ဟတ္ထဂတံ ကရိံသု။ ရညော ပန ပဉ္စ ဝါဟနာနိ အဟေသုံ။ ဘဒ္ဒဝတီ နာမ ကရေဏုကာ ဧကဒိဝသံ ပညာသ ယောဇနာနိ ဂစ္ဆတိ၊ ကာကော နာမ ဒါသော သဋ္ဌိ ယောဇနာနိ ဂစ္ဆတိ၊ စေလကဋ္ဌိ စ မုဉ္စကေသီ စာတိ ဒွေ အဿာ ယောဇနသတံ ဂစ္ဆန္တိ၊ နာဠာဂိရိ ဟတ္ထီ ဝီသတိ ယောဇနသတန္တိ။

သော ကိရ ရာဇာ အနုပ္ပန္နေ ဗုဒ္ဓေ ဧကဿ ဣဿရဿ ဥပဋ္ဌာကော အဟောသိ။ အထေကဒိဝသံ ဣဿရေ ဗဟိနဂရံ ဂန္တွာ နှတွာ အာဂစ္ဆန္တေ ဧကော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ နဂရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ သကလနဂရဝါသီနံ မာရေန အာဝဋ္ဋိတတ္တာ ဧကံ ဘိက္ခာမ္ပိ အလဘိတွာ ယထာဓောတေန ပတ္တေန နိက္ခမိ။ အထ နံ နဂရဒွါရံ ပတ္တကာလေ မာရော အညာတကဝေသေန ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘အပိ၊ ဘန္တေ၊ ဝေါ ကိဉ္စိ လဒ္ဓ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ကိံ ပန မေ တွံ အလဘနာကာရံ ကရီ’’တိ? ‘‘တေန ဟိ နိဝတ္တိတွာ ပုန ပဝိသထ၊ ဣဒါနိ န ကရိဿာမီ’’တိ။ ‘‘နာဟံ ပုန နိဝတ္တိဿာမီ’’တိ။ သစေ ဟိ နိဝတ္တေယျ၊ ပုန သော သကလနဂရဝါသီနံ သရီရေ အဓိမုဉ္စိတွာ ပါဏိံ ပဟရိတွာ ဟသနကေဠိံ ကရေယျ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ အနိဝတ္တိတွာ ဂတေ မာရော တတ္ထေဝ အန္တရဓာယိ။ အထ သော ဣဿရော ယထာဓောတေနေဝ ပတ္တေန အာဂစ္ဆန္တံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘အပိ၊ ဘန္တေ၊ ကိဉ္စိ လဒ္ဓ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘စရိတွာ နိက္ခန္တမှာဝုသော’’တိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘အယျော၊ မယာ ပုစ္ဆိတံ အကထေတွာ အညံ ဝဒတိ၊ န ကိဉ္စိ လဒ္ဓံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ အထဿ ပတ္တံ ဩလောကေန္တော တုစ္ဆံ ဒိသွာ ဂေဟေ ဘတ္တဿ နိဋ္ဌိတာနိဋ္ဌိတဘာဝံ အဇာနနတာယ သူရော ဟုတွာ ပတ္တံ ဂဟေတုံ အဝိသဟန္တော ‘‘ထောကံ၊ ဘန္တေ၊ အဓိဝါသေထာ’’တိ ဝတွာ ဝေဂေန ဃရံ ဂန္တွာ ‘‘အမှာကံ ဘတ္တံ နိဋ္ဌိတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘နိဋ္ဌိတ’’န္တိ ဝုတ္တေ တံ ဥပဋ္ဌာကံ အာဟ – ‘‘တာတ၊ အညော တယာ သမ္ပန္နဝေဂတရော နာမ နတ္ထိ၊ သီဃေန ဇဝေန ဘဒန္တံ ပတွာ ‘ပတ္တံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဒေထာ’တိ ဝတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဝေဂေန ဧဟီ’’တိ။ သော ဧကဝစနေနေဝ ပက္ခန္ဒိတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ အာဟရိ။ ဣဿရောပိ အတ္တနော ဘောဇနဿ ပတ္တံ ပူရေတွာ ‘‘ဣမံ သီဃံ ဂန္တွာ အယျဿ သမ္ပာဒေဟိ၊ အဟံ တေ ဣတော ပတ္တိံ ဒမ္မီ’’တိ အာဟ။

သောပိ တံ ဂဟေတွာ ဇဝေန ဂန္တွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပတ္တံ ဒတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ‘ဝေလာ ဥပကဋ္ဌာ’တိ အဟံ အတိသီဃေန ဇဝေန အာဂတော စ ဂတော စ၊ ဧတဿ မေ ဇဝဿ ဖလေန ယောဇနာနံ ပဏ္ဏာသသဋ္ဌိသတဝီသသတဂမနသမတ္ထာနိ ပဉ္စ ဝါဟနာနိ နိဗ္ဗတ္တန္တု၊ အာဂစ္ဆန္တဿ စ မေ ဂစ္ဆန္တဿ စ သရီရံ သူရိယတေဇေန တတ္ထံ၊ တဿ မေ ဖလေန နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ အာဏာ သူရိယတေဇသဒိသာ ဟောတု၊ ဣမသ္မိံ မေ ပိဏ္ဍပါတေ သာမိနာ ပတ္တိ ဒိန္နာ၊ တဿာ မေ နိဿန္ဒေန တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿ ဘာဂီ ဟောမီ’’တိ အာဟ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ ဝတွာ –

‘‘ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ တုယှံ၊ သဗ္ဗမေဝ သမိဇ္ဈတု၊

သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပာ၊ စန္ဒော ပန္နရသော ယထာ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၉၅ ပုဗ္ဗူပနိဿယသမ္ပတ္တိကထာ၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။ ၁၉၂)၊

‘‘ဣစ္ဆိတံ ပတ္ထိတံ တုယှံ၊ ခိပ္ပမေဝ သမိဇ္ဈတု၊

သဗ္ဗေ ပူရေန္တု သင်္ကပ္ပာ၊ မဏိဇောတိရသော ယထာ’’တိ။ –

အနုမောဒနံ အကာသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ကိရ ဣဓာဝ ဒွေ ဂါထာ အနုမောဒနဂါထာ နာမ ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဇောတိရသောတိ သဗ္ဗကာမဒဒံ မဏိရတနံ ဝုစ္စတိ။ ဣဒံ တဿ ပုဗ္ဗစရိတံ။ သော ဧတရဟိ စဏ္ဍပဇ္ဇောတော အဟောသိ။ တဿ စ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန ဣမာနိ ပဉ္စ ဝါဟနာနိ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ဥယျာနကီဠာယ နိက္ခမိ။ ဥတေနော ‘‘အဇ္ဇ ပလာယိတဗ္ဗ’’န္တိ မဟန္တာမဟန္တေ စမ္မပသိဗ္ဗကေ ဟိရညသုဝဏ္ဏဿ ပူရေတွာ ကရေဏုကာပိဋ္ဌေ ဌပေတွာ ဝါသုလဒတ္တံ အာဒါယ ပလာယိ။ အန္တေပုရပါလကာ ပလာယန္တံ တံ ဒိသွာ ဂန္တွာ ရညော အာရောစေသုံ။ ရာဇာ ‘‘သီဃံ ဂစ္ဆထာ’’တိ ဗလံ ပဟိဏိ။ ဥတေနော ဗလဿ ပက္ခန္ဒဘာဝံ ဉတွာ ကဟာပဏပသိဗ္ဗကံ မောစေတွာ ပါတေသိ၊ မနုဿာ ကဟာပဏေ ဥစ္စိနိတွာ ပုန ပက္ခန္ဒိံသု။ ဣတရော သုဝဏ္ဏပသိဗ္ဗကံ မောစေတွာ ပါတေတွာ နေသံ သုဝဏ္ဏလောဘေန ပပဉ္စေန္တာနညေဝ ဗဟိ နိဝုဋ္ဌံ အတ္တနော ခန္ဓာဝါရံ ပါပုဏိ။ အထ နံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာဝ အတ္တနော ဗလကာယော ပရိဝါရေတွာ နဂရံ ပဝေသေသိ။ သော ပတွာဝ ဝါသုလဒတ္တံ အဘိသိဉ္စိတွာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသီတိ။ အယံ ဝါသုလဒတ္တာယ ဥပ္ပတ္တိ။

အပရာ ပန မာဂဏ္ဍိယာ နာမ ရညော သန္တိကာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနံ လဘိ။ သာ ကိရ ကုရုရဋ္ဌေ မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏဿ ဓီတာ။ မာတာပိဿာ မာဂဏ္ဍိယာယေဝ နာမံ။ စူဠပိတာပိဿာ မာဂဏ္ဍိယောဝ၊ သာ အဘိရူပါ အဟောသိ ဒေဝစ္ဆရပဋိဘာဂါ။ ပိတာ ပနဿာ အနုစ္ဆဝိကံ သာမိကံ အလဘန္တော မဟန္တေဟိ မဟန္တေဟိ ကုလေဟိ ယာစိတောပိ ‘‘န မယှံ ဓီတု တုမှေ အနုစ္ဆဝိကာ’’တိ တဇ္ဇေတွာ ဥယျောဇေသိ။ အထေကဒိဝသံ သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော မာဂဏ္ဍိယဗြာဟ္မဏဿ သပဇာပတိကဿ အနာဂါမိဖလူပနိဿယံ ဒိသွာ အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒါယ တဿ ဗဟိနိဂမေ အဂ္ဂိပရိစရဏဋ္ဌာနံ အဂမာသိ။ သော တထာဂတဿ ရူပသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တံ အတ္တဘာဝံ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘ဣမသ္မိံ လောကေ ဣမိနာ ပုရိသေန သဒိသော အညော ပုရိသော နာမ နတ္ထိ၊ အယံ မယှံ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကော၊ ဣမဿ ပေါသာပနတ္ထာယ ဓီတရံ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘သမဏ၊ ဧကာ မေ ဓီတာ အတ္ထိ၊ အဟံ ဧတ္တကံ ကာလံ တဿာ အနုစ္ဆဝိကံ ပုရိသံ န ပဿာမိ၊ တုမှေ တဿာ အနုစ္ဆဝိကာ၊ သာ စ တုမှာကညေဝ အနုစ္ဆဝိကာ။ တုမှာကဉှိ ပါဒပရိစာရိကာ၊ တဿာ စ ဘတ္တာ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ၊ တံ ဝေါ အဟံ ဒဿာမိ၊ ယာဝ မမာဂမနာ ဣဓေဝ တိဋ္ဌထာ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ကိဉ္စိ အဝတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ ဗြာဟ္မဏော ဝေဂေန ဃရံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဘောတိ၊ ဘောတိ ဓီတု မေ အနုစ္ဆဝိကော ပုရိသော ဒိဋ္ဌော၊ သီဃံ သီဃံ နံ အလင်္ကရောဟီ’’တိ တံ အလင်္ကာရာပေတွာ သဒ္ဓိံ ဗြာဟ္မဏိယာ အာဒါယ သတ္ထု သန္တိကံ ပါယာသိ။ သကလနဂရံ သင်္ခုဘိ။ အယံ ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ မယှံ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကော နတ္ထီ’’တိ ကဿစိ အဒတွာ ‘‘အဇ္ဇ မေ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကော ဒိဋ္ဌော’’တိ ကိရ ဝဒေတိ၊ ‘‘ကီဒိသော နု ခေါ သော ပုရိသော၊ ပဿိဿာမ န’’န္တိ မဟာဇနော တေနေဝ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိ။

တသ္မိံ ဓီတရံ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆန္တေ သတ္ထာ တေန ဝုတ္တဋ္ဌာနေ အဋ္ဌတွာ တတ္ထ ပဒစေတိယံ ဒဿေတွာ ဂန္တွာ အညသ္မိံ ဌာနေ အဋ္ဌာသိ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ပဒစေတိယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ အက္ကန္တဋ္ဌာနေယေဝ ပညာယတိ၊ န အညတ္ထ။ ယေသဉ္စတ္ထာယ အဓိဋ္ဌိတံ ဟောတိ၊ တေယေဝ နံ ပဿန္တိ။ တေသံ ပန အဒဿနကရဏတ္ထံ ဟတ္ထိအာဒယော ဝါ အက္ကမန္တု၊ မဟာမေဃော ဝါ ပဝဿတု၊ ဝေရမ္ဘဝါတာ ဝါ ပဟရန္တု၊ န တံ ကောစိ မက္ခေတုံ သက္ကောတိ။ အထ ဗြာဟ္မဏီ ဗြာဟ္မဏံ အာဟ – ‘‘ကုဟိံ သော ပုရိသော’’တိ။ ‘‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ တိဋ္ဌာဟီ’တိ နံ အဝစံ၊ ကုဟိံ နု ခေါ သော ဂတော’’တိ ဣတော စိတော ဩလောကေန္တော ပဒစေတိယံ ဒိသွာ ‘‘အယမဿ ပဒဝလဉ္ဇော’’တိ အာဟ။ ဗြာဟ္မဏီ သလက္ခဏမန္တာနံ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပဂုဏတာယ လက္ခဏမန္တေ ပရိဝတ္တေတွာ ပဒလက္ခဏံ ဥပဓာရေတွာ၊ ‘‘နယိဒံ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ပဉ္စကာမဂုဏသေဝိနော ပဒ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘ရတ္တဿ ဟိ ဥက္ကုဋိကံ ပဒံ ဘဝေ၊

ဒုဋ္ဌဿ ဟောတိ သဟသာနုပီဠိတံ၊

မူဠှဿ ဟောတိ အဝကဍ္ဎိတံ ပဒံ၊

ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒဿ ဣဒမီဒိသံ ပဒ’’န္တိ။ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၀-၂၆၁၊ ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၄၅)၊

အထ နံ ဗြာဟ္မဏော ဧဝမာဟ – ‘‘ဘောတိ တွံ ဥဒကပါတိယံ ကုမ္ဘီလံ၊ ဂေဟမဇ္ဈေ စ ပန စောရံ ဝိယ မန္တေ ပဿနသီလာ၊ တုဏှီ ဟောဟီ’’တိ။ ဗြာဟ္မဏ၊ ယံ ဣစ္ဆသိ၊ တံ ဝဒေဟိ၊ နယိဒံ ပဉ္စကာမဂုဏသေဝိနော ပဒန္တိ။ တတော ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တော သတ္ထာရံ ဒိသွာ၊ ‘‘အယံ သော ပုရိသော’’တိ ဝတွာ ဗြာဟ္မဏော ဂန္တွာ၊ ‘‘သမဏ၊ ဓီတရံ မေ တဝ ပေါသာပနတ္ထာယ ဒေမီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘ဓီတရာ တေ မယှံ အတ္ထော အတ္ထိ ဝါ နတ္ထိ ဝါ’’တိ အဝတွာဝ၊ ‘‘ဗြာဟ္မဏ၊ ဧကံ တေ ကာရဏံ ကထေမီ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ကထေဟိ သမဏာ’’တိ ဝုတ္တေ မဟာဘိနိက္ခမနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဇပါလနိဂြောဓမူလာ မာရေန အနုဗဒ္ဓဘာဝံ အဇပါလနိဂြောဓမူလေ စ ပန ‘‘အတီတော ဒါနိ မေ ဧသ ဝိသယ’’န္တိ တဿ သောကာတုရဿ သောကဝူပသမနတ္ထံ အာဂတာဟိ မာရဓီတာဟိ ကုမာရိကဝဏ္ဏာဒိဝသေန ပယောဇိတံ ပလောဘနံ အာစိက္ခိတွာ၊ ‘‘တဒါပိ မယှံ ဆန္ဒော နာဟောသီ’’တိ ဝတွာ –

‘‘ဒိသွာန တဏှံ အရတိံ ရဂဉ္စ၊

နာဟောသိ ဆန္ဒော အပိ မေထုနသ္မိံ၊

ကိမေဝိဒံ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ၊

ပါဒါပိ နံ သမ္ဖုသိတုံ န ဣစ္ဆေ’’တိ။ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၀-၂၆၁၊ သု။ နိ။ ၈၄၁) –

ဣမံ ဂါထမာဟ။ ဂါထာပရိယောသာနေ ဗြာဟ္မဏော စ ဗြာဟ္မဏီ စ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ မာဂဏ္ဍိယာပိ ခေါ ‘‘သစဿ မယာ အတ္ထော နတ္ထိ၊ အနတ္ထိကဘာဝေါဝ ဝတ္တဗ္ဗော၊ အယံ ပန မံ မုတ္တကရီသပုဏ္ဏံ ကရောတိ၊ ပါဒါပိ နံ သမ္ဖုသိတုံ န ဣစ္ဆေတိ၊ ဟောတု၊ အတ္တနော ဇာတိကုလပဒေသဘောဂယသဝယသမ္ပတ္တိံ အာဂမ္မ တထာရူပံ ဘတ္တာရံ လဘိတွာ သမဏဿ ဂေါတမဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ဇာနိဿာမီ’’တိ သတ္ထရိ အာဃာတံ ဗန္ဓိ။ ‘‘ကိံ ပန သတ္ထာ တာယ အတ္တနိ အာဃာတုပ္ပတ္တိံ ဇာနာတိ၊ နော’’တိ? ‘‘ဇာနာတိယေဝ။ ဇာနန္တော ကသ္မာ ဂါထမာဟာ’’တိ? ဣတရေသံ ဒွိန္နံ ဝသေန။ ဗုဒ္ဓါ ဟိ အာဃာတံ အဂဏေတွာ မဂ္ဂဖလာဓိဂမာရဟာနံ ဝသေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တိယေဝ။ မာတာပိတရော တံ နေတွာ စူဠမာဂဏ္ဍိယံ ကနိဋ္ဌံ ပဋိစ္ဆာပေတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ စူဠမာဂဏ္ဍိယောပိ စိန္တေသိ – ‘‘မမ ဓီတာ ဩမကသတ္တဿ န အနုစ္ဆဝိကာ၊ ဧကဿ ရညောဝ အနုစ္ဆဝိကာ’’တိ။ တံ အာဒါယ ကောသမ္ဗိံ ဂန္တွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကရိတွာ၊ ‘‘ဣမံ ဣတ္ထိရတနံ ဒေဝဿ အနုစ္ဆဝိက’’န္တိ ဥတေနဿ ရညော အဒါသိ။ သော တံ ဒိသွာဝ ဥပ္ပန္နဗလဝသိနေဟော အဘိသေကံ ကတွာ ပဉ္စသတမာတုဂါမပရိဝါရံ ဒတွာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ အယံ မာဂဏ္ဍိယာယ ဥပ္ပတ္တိ။

ဧဝမဿ ဒိယဍ္ဎသဟဿနာဋကိတ္ထိပရိဝါရာ တိဿော အဂ္ဂမဟေသိယော အဟေသုံ။ တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဃောသကသေဋ္ဌိ ကုက္ကုဋသေဋ္ဌိ ပါဝါရိကသေဋ္ဌီတိ ကောသမ္ဗိယံ တယော သေဋ္ဌိနော ဟောန္တိ။ တေ ဥပကဋ္ဌာယ ဝဿူပနာယိကာယ ပဉ္စသတတာပသေ ဟိမဝန္တတော အာဂန္တွာ နဂရေ ဘိက္ခာယ စရန္တေ ဒိသွာ ပသီဒိတွာ နိသီဒါပေတွာ ဘောဇေတွာ ပဋိညံ ဂဟေတွာ စတ္တာရော မာသေ အတ္တနော သန္တိကေ ဝသာပေတွာ ပုန ဝဿာရတ္တေ အာဂမနတ္ထာယ ပဋိဇာနာပေတွာ ဥယျောဇေသုံ။ တာပသာပိ တတော ပဋ္ဌာယ အဋ္ဌ မာသေ ဟိမဝန္တေ ဝသိတွာ စတ္တာရော မာသေ တေသံ သန္တိကေ ဝသိံသု။ တေ အပရဘာဂေ ဟိမဝန္တတော အာဂစ္ဆန္တာ အရညာယတနေ ဧကံ မဟာနိဂြောဓံ ဒိသွာ တဿ မူလေ နိသီဒိံသု။ တေသု ဇေဋ္ဌကတာပသော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမသ္မိံ ရုက္ခေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ ဩရမတ္တိကာ န ဘဝိဿတိ၊ မဟေသက္ခေနေဝေတ္ထ ဒေဝရာဇေန ဘဝိတဗ္ဗံ ၊ သာဓု ဝတ သစာယံ ဣသိဂဏဿ ပါနီယံ ဒဒေယျာ’’တိ။ သောပိ ပါနီယံ အဒါသိ။ တာပသော နှာနောဒကံ စိန္တေသိ၊ တမ္ပိ အဒါသိ။ တတော ဘောဇနံ စိန္တေသိ၊ တမ္ပိ အဒါသိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အယံ ဒေဝရာဇာ အမှေဟိ စိန္တိတံ စိန္တိတံ သဗ္ဗံ ဒေတိ၊ အဟော ဝတ နံ ပဿေယျာမာ’’တိ။ သော ရုက္ခက္ခန္ဓံ ပဒါလေတွာ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ အထ နံ တာပသာ၊ ‘‘ဒေဝရာဇ၊ မဟတီ တေ သမ္ပတ္တိ၊ ကိံ နု ခေါ ကတွာ အယံ တေ လဒ္ဓါ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ ‘‘မာ ပုစ္ဆထ၊ အယျာ’’တိ။ ‘‘အာစိက္ခ၊ ဒေဝရာဇာ’’တိ။ သော အတ္တနာ ကတကမ္မဿ ပရိတ္တကတ္တာ လဇ္ဇမာနော ကထေတုံ န ဝိသဟိ။ တေဟိ ပုနပ္ပုနံ နိပ္ပီဠိယမာနော ပန ‘‘တေန ဟိ သုဏာထာ’’တိ ဝတွာ ကထေသိ။

သော ကိရေကော ဒုဂ္ဂတမနုဿော ဟုတွာ ဘတိံ ပရိယေသန္တော အနာထပိဏ္ဍိကဿ သန္တိကေ ဘတိကမ္မံ လဘိတွာ တံ နိဿာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေသိ။ အထေကသ္မိံ ဥပေါသထဒိဝသေ သမ္ပတ္တေ အနာထပိဏ္ဍိကော ဝိဟာရတော အာဂန္တွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘တဿ ဘတိကဿ အဇ္ဇုပေါသထဒိဝသဘာဝေါ ကေနစိ ကထိတော’’တိ? ‘‘န ကထိတော၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိဿ သာယမာသံ ပစထာ’’တိ။ အထဿ ပတ္ထောဒနံ ပစိံသု။ သော ဒိဝသံ အရညေ ကမ္မံ ကတွာ သာယံ အာဂန္တွာ ဘတ္တေ ဝဍ္ဎေတွာ ဒိန္နေ ‘‘ဆာတောမှီ’’တိ သဟသာ အဘုဉ္ဇိတွာဝ ‘‘အညေသု ဒိဝသေသု ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ‘ဘတ္တံ ဒေထ၊ သူပံ ဒေထ၊ ဗျဉ္ဇနံ ဒေထာ’တိ မဟာကောလာဟလံ အဟောသိ၊ အဇ္ဇ တေ သဗ္ဗေ နိဿဒ္ဒါ နိပဇ္ဇိံသု၊ မယှမေဝ ဧကဿာဟာရံ ဝဍ္ဎယိံသု၊ ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ စိန္တေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘အဝသေသာ ဘုဉ္ဇိံသု၊ န ဘုဉ္ဇိံသူ’’တိ? ‘‘န ဘုဉ္ဇိံသု၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ဥပေါသထဒိဝသေသု သာယမာသံ န ဘုဉ္ဇန္တိ၊ သဗ္ဗေဝ ဥပေါသထိကာ ဟောန္တိ။ အန္တမသော ထနပါယိနောပိ ဒါရကေ မုခံ ဝိက္ခာလာပေတွာ စတုမဓုရံ မုခေ ပက္ခိပါပေတွာ မဟာသေဋ္ဌိ ဥပေါသထိကေ ကာရေတိ။ ဂန္ဓတေလပ္ပဒီပေ ဇာလန္တေ ခုဒ္ဒကမဟလ္လကဒါရကာ သယနဂတာ ဒွတ္တိံသာကာရံ သဇ္ဈာယန္တိ။ တုယှံ ပန ဥပေါသထဒိဝသဘာဝံ ကထေတုံ သတိံ န ကရိမှာ။ တသ္မာ တဝေဝ ဘတ္တံ ပက္ကံ၊ နံ ဘုဉ္ဇဿူတိ။ သစေ ဣဒါနိ ဥပေါသထိကေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အဟမ္ပိ ဘဝေယျန္တိ။ ‘‘ဣဒံ သေဋ္ဌိ ဇာနာတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ နံ ပုစ္ဆထာ’’တိ။ တေ ဂန္တွာ သေဋ္ဌိံ ပုစ္ဆိံသု။ သော ဧဝမာဟ – ‘‘ဣဒါနိ ပန အဘုဉ္ဇိတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ ဥပေါသထင်္ဂါနိ အဓိဋ္ဌဟန္တော ဥပဍ္ဎံ ဥပေါသထကမ္မံ လဘိဿတီ’’တိ။ ဣတရော တံ သုတွာ တထာ အကာသိ။

တဿ သကလဒိဝသံ ကမ္မံ ကတွာ ဆာတဿ သရီရေ ဝါတာ ကုပ္ပိံသု။ သော ယောတ္တေန ဥရံ ဗန္ဓိတွာ ယောတ္တကောဋိယံ ဂဟေတွာ ပရိဝတ္တတိ။ သေဋ္ဌိ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ဥက္ကာဟိ ဓာရိယမာနာဟိ စတုမဓုရံ ဂါဟာပေတွာ တဿ သန္တိကံ အာဂန္တွာ၊ ‘‘ကိံ၊ တာတာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာမိ၊ ဝါတာ မေ ကုပ္ပိတာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဥဋ္ဌာယ ဣဒံ ဘေသဇ္ဇံ ခါဒါဟီ’’တိ။ ‘‘တုမှေပိ ခါဒထ၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘အမှာကံ အဖာသုကံ နတ္ထိ၊ တွံ ခါဒါဟီ’’တိ။ ‘‘သာမိ၊ အဟံ ဥပေါသထကမ္မံ ကရောန္တော သကလံ ကာတုံ နာသက္ခိံ၊ ဥပဍ္ဎကမ္မမ္ပိ မေ ဝိကလံ မာ အဟောသီ’’တိ န ဣစ္ဆိ။ ‘‘မာ ဧဝံ ကရိ၊ တာတာ’’တိ ဝုစ္စမာနောပိ အနိစ္ဆိတွာ အရုဏေ ဥဋ္ဌဟန္တေ မိလာတမာလာ ဝိယ ကာလံ ကတွာ တသ္မိံ နိဂြောဓရုက္ခေ ဒေဝတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တသ္မာ ဣမမတ္ထံ ကထေတွာ ‘‘သော သေဋ္ဌိ ဗုဒ္ဓမာမကော၊ ဓမ္မမာမကော၊ သင်္ဃမာမကော၊ တံ နိဿာယ ကတဿ ဥပဍ္ဎုပေါသထကမ္မဿ နိဿန္ဒေနေသာ သမ္ပတ္တိ မယာ လဒ္ဓါ’’တိ အာဟ။

‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝစနံ သုတွာဝ ပဉ္စသတာ တာပသာ ဥဋ္ဌာယ ဒေဝတာယ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ ‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ဝဒေသိ၊ ဗုဒ္ဓါတိ ဝဒေသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ဝဒါမိ၊ ဗုဒ္ဓါတိ ဝဒါမီ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ပဋိဇာနာပေတွာ ‘‘ဃောသောပိ ခေါ ဧသော ဒုလ္လဘော လောကသ္မိ’’န္တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ ‘‘ဒေဝတေ အနေကေသု ကပ္ပသတသဟဿေသု အသုတပုဗ္ဗံ သဒ္ဒံ တယာ သုဏာပိတမှာ’’တိ အာဟံသု။ အထ အန္တေဝါသိနော အာစရိယံ ဧတဒဝေါစုံ – ‘‘တေန ဟိ သတ္ထု သန္တိကံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘တာတာ၊ တယော သေဋ္ဌိနော အမှာကံ ဗဟူပကာရာ၊ သွေ တေသံ နိဝေသနေ ဘိက္ခံ ဂဏှိတွာ တေသမ္ပိ အာစိက္ခိတွာ ဂမိဿာမ၊ အဓိဝါသေထ၊ တာတာ’’တိ။ တေ အဓိဝါသယိံသု။ ပုနဒိဝသေ သေဋ္ဌိနော ယာဂုဘတ္တံ သမ္ပာဒေတွာ အာသနာနိ ပညာပေတွာ ‘‘အဇ္ဇ နော အယျာနံ အာဂမနဒိဝသော’’တိ ဉတွာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ တေ အာဒါယ နိဝေသနံ ဂန္တွာ နိသီဒါပေတွာ ဘိက္ခံ အဒံသု။ တေ ကတဘတ္တကိစ္စာ မဟာသေဋ္ဌိနော ‘‘မယံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဝဒိံသု။ ‘‘နနု၊ ဘန္တေ၊ တုမှေဟိ စတ္တာရော ဝဿိကေ မာသေ အမှာကံ ဂဟိတာဝ ပဋိညာ၊ ဣဒါနိ ကုဟိံ ဂစ္ဆထာ’’တိ? ‘‘လောကေ ကိရ ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပန္နော၊ ဓမ္မော ဥပ္ပန္နော၊ သင်္ဃော ဥပ္ပန္နော၊ တသ္မာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂမိဿာမာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တဿ သတ္ထုနော သန္တိကံ တုမှာကညေဝ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘အညေသမ္ပိ အဝါရိတံ၊ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ အာဂမေထ၊ မယမ္ပိ ဂမနပရိဝစ္ဆံ ကတွာ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘တုမှေသု ပရိဝစ္ဆံ ကရောန္တေသု အမှာကံ ပပဉ္စော ဟောတိ၊ မယံ ပုရတော ဂစ္ဆာမ၊ တုမှေ ပစ္ဆာ အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ ဝတွာ တေ ပုရေတရံ ဂန္တွာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ အဘိတ္ထဝိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ အထ နေသံ သတ္ထာ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ သဗ္ဗေပိ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ ‘‘ဧထ၊ ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဝစနသမနန္တရံယေဝ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဓရာ ဧဟိဘိက္ခူ အဟေသုံ။

တေပိ ခေါ တယော သေဋ္ဌိနော ပဉ္စဟိ ပဉ္စဟိ သကဋသတေဟိ ဘတ္တစ္ဆာဒနသပ္ပိမဓုဖာဏိတာဒီနိ ဒါနူပကရဏာနိ အာဒါယ သာဝတ္ထိံ ပတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဓမ္မကထံ သုတွာ ကထာပရိယောသာနေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာယ အဒ္ဓမာသမတ္တမ္ပိ ဒါနံ ဒဒမာနာ သတ္ထု သန္တိကေ ဝသိတွာ ကောသမ္ဗိံ အာဂမနတ္ထာယ သတ္ထာရံ ယာစိတွာ သတ္ထာရာ ပဋိညံ ဒဒန္တေန ‘‘သုညာဂါရေ ခေါ ဂဟပတယော တထာဂတာ အဘိရမန္တီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အညာတံ၊ ဘန္တေ၊ အမှေဟိ ပဟိတသာသနေန အာဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ကောသမ္ဗိံ ဂန္တွာ ဃောသကသေဋ္ဌိ ဃောသိတာရာမံ၊ ကုက္ကုဋသေဋ္ဌိ ကုက္ကုဋာရာမံ၊ ပါဝါရိကသေဋ္ဌိ ပါဝါရိကာရာမန္တိ တယော မဟာဝိဟာရေ ကာရေတွာ သတ္ထု အာဂမနတ္ထာယ သာသနံ ပဟိဏိံသု။ သတ္ထာ တေသံ သာသနံ သုတွာ တတ္ထ အဂမာသိ။ တေ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝိဟာရံ ပဝေသေတွာ ဝါရေန ဝါရေန ပဋိဇဂ္ဂန္တိ။ သတ္ထာ ဒေဝသိကံ ဧကေကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသတိ။ ယဿ ဝိဟာရေ ဝုဋ္ဌော ဟောတိ၊ တဿေဝ ဃရဒွါရေ ပိဏ္ဍာယ စရတိ။ တေသံ ပန တိဏ္ဏံ သေဋ္ဌီနံ ဥပဋ္ဌာကော သုမနော နာမ မာလာကာရော အဟောသိ။ သော တေ သေဋ္ဌိနော ဧဝမာဟ – ‘‘အဟံ တုမှာကံ ဒီဃရတ္တံ ဥပကာရကော၊ သတ္ထာရံ ဘောဇေတုကာမောမှိ၊ မယှမ္ပိ ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဘဏေ သွေ ဘောဇေဟီ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ သာမီ’’တိ သော သတ္ထာရံ နိမန္တေတွာ သက္ကာရံ ပဋိယာဒေသိ။

တဒါ ရာဇာ သာမာဝတိယာ ဒေဝသိကံ ပုပ္ဖမူလေ အဋ္ဌ ကဟာပဏေ ဒေတိ။ တဿာ ခုဇ္ဇုတ္တရာ နာမ ဒါသီ သုမနမာလာကာရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ နိဗဒ္ဓံ ပုပ္ဖာနိ ဂဏှာတိ။ အထ နံ တသ္မိံ ဒိဝသေ အာဂတံ မာလာကာရော အာဟ – ‘‘မယာ သတ္ထာ နိမန္တိတော၊ အဇ္ဇ ပုပ္ဖေဟိ သတ္ထာရံ ပူဇေဿာမိ၊ တိဋ္ဌ တာဝ၊ တွံ ပရိဝေသနာယ သဟာယိကာ ဟုတွာ ဓမ္မံ သုတွာ အဝသေသာနိ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ဂမိဿသီ’’တိ ။ သာ ‘‘သာဓူ’’တိ အဓိဝါသေသိ။ သုမနော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပရိဝိသိတွာ အနုမောဒနကရဏတ္ထာယ ပတ္တံ အဂ္ဂဟေသိ။ သတ္ထာ အနုမောဒနဓမ္မဒေသနံ အာရဘိ။ ခုဇ္ဇုတ္တရာပိ သတ္ထု ဓမ္မကထံ သုဏန္တီယေဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ သာ အညေသု ဒိဝသေသု စတ္တာရော ကဟာပဏေ အတ္တနော ဂဟေတွာ စတူဟိ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆတိ၊ တံ ဒိဝသံ အဋ္ဌဟိပိ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ဂတာ။ အထ နံ သာမာဝတီ အာဟ – ‘‘ကိံ နု ခေါ၊ အမ္မ၊ အဇ္ဇ အမှာကံ ရညာ ဒွိဂုဏံ ပုပ္ဖမူလံ ဒိန္န’’န္တိ? ‘‘နော၊ အယျေ’’တိ။ ‘‘အထ ကသ္မာ ဗဟူနိ ပုပ္ဖာနီ’’တိ? ‘‘အညေသု ဒိဝသေသု အဟံ စတ္တာရော ကဟာပဏေ အတ္တနော ဂဟေတွာ စတူဟိ ပုပ္ဖာနိ အာဟရာမီ’’တိ။ ‘‘အဇ္ဇ ကသ္မာ န ဂဏှီ’’တိ? ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ဓမ္မဿ အဓိဂတတ္တာ’’တိ။ အထ နံ ‘‘အရေ၊ ဒုဋ္ဌဒါသိ ဧတ္တကံ ကာလံ တယာ ဂဟိတကဟာပဏေ မေ ဒေဟီ’’တိ အတဇ္ဇေတွာ၊ ‘‘အမ္မ၊ တယာ ပိဝိတံ အမတံ အမှေပိ ပါယေဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘တေန ဟိ မံ နှာပေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ သောဠသဟိ ဂန္ဓောဒကဃဋေဟိ နှာပေတွာ ဒွေ မဋ္ဌသာဋကေ ဒါပေသိ။ သာ ဧကံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ဧကံသံ ပါရုပိတွာ အာသနံ ပညာပေတွာ ဧကံ ဗီဇနိံ အာဟရာပေတွာ အာသနေ နိသီဒိတွာ စိတြဗီဇနိံ အာဒါယ ပဉ္စ မာတုဂါမသတာနိ အာမန္တေတွာ တာသံ သတ္ထာရာ ဒေသိတနိယာမေနေဝ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တဿာ ဓမ္မကထံ သုတွာ တာ သဗ္ဗာပိ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။

တာ သဗ္ဗာပိ ခုဇ္ဇုတ္တရံ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘အမ္မ ၊ အဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ တွံ ကိလိဋ္ဌကမ္မံ မာ ကရိ၊ အမှာကံ မာတုဋ္ဌာနေ စ အာစရိယဋ္ဌာနေ စ ဌတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သတ္ထာရာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ သုတွာ အမှာကံ ကထေဟီ’’တိ ဝဒိံသု။ သာ တထာ ကရောန္တီ အပရဘာဂေ တိပိဋကဓရာ ဇာတာ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝိကာနံ ဥပါသိကာနံ ဗဟုဿုတာနံ ဓမ္မကထိကာနံ ယဒိဒံ ခုဇ္ဇုတ္တရာ’’တိ ဧတဒဂ္ဂေ ဌပေသိ။ တာပိ ခေါ ပဉ္စသတာ ဣတ္ထိယော တံ ဧဝမာဟံသု – ‘‘အမ္မ၊ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမာမှာ၊ တံ နော ဒဿေဟိ၊ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ တံ ပူဇေဿာမာ’’တိ။ ‘‘အယျေ၊ ရာဇကုလံ နာမ ဘာရိယံ၊ တုမှေ ဂဟေတွာ ဗဟိ ဂန္တုံ န သက္ကာ’’တိ။ ‘‘အမ္မ၊ နော မာ နာသေဟိ၊ ဒဿေဟေဝ အမှာကံ သတ္ထာရ’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ တုမှာကံ ဝသနဂဗ္ဘာနံ ဘိတ္တီသု ယတ္တကေန ဩလောကေတုံ သက္ကာ ဟောတိ၊ တတ္တကံ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ဂန္ဓမာလာဒီနိ အာဟရာပေတွာ သတ္ထာရံ တိဏ္ဏံ သေဋ္ဌီနံ ဃရဒွါရံ ဂစ္ဆန္တံ တုမှေ တေသု တေသု ဌာနေသု ဌတွာ ဩလောကေထ စေဝ၊ ဟတ္ထေ စ ပသာရေတွာ ဝန္ဒထ၊ ပူဇေထ စာ’’တိ။ တာ တထာ ကတွာ သတ္ထာရံ ဂစ္ဆန္တဉ္စ အာဂစ္ဆန္တဉ္စ ဩလောကေတွာ ဝန္ဒိံသု စေဝ ပူဇေသုဉ္စ။

အထေကဒိဝသံ မာဂဏ္ဍိယာ အတ္တနော ပါသာဒတလတော နိက္ခမိတွာ စင်္ကမမာနာ တာသံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဂဗ္ဘေသု ဆိဒ္ဒံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဣဒံ ကိ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ တာဟိ တဿာ သတ္ထရိ အာဃာတဗဒ္ဓဘာဝံ အဇာနန္တီဟိ ‘‘သတ္ထာ ဣမံ နဂရံ အာဂတော၊ မယံ ဧတ္ထ ဌတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒာမ စေဝ ပူဇေမ စာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာဂတော နာမ ဣမံ နဂရံ သမဏော ဂေါတမော၊ ဣဒါနိဿ ကတ္တဗ္ဗံ ဇာနိဿာမိ၊ ဣမာပိ တဿ ဥပဋ္ဌာယိကာ၊ ဣမာသမ္ပိ ကတ္တဗ္ဗံ ဇာနိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဂန္တွာ ရညော အာရောစေသိ – ‘‘မဟာရာဇ၊ သာမာဝတိမိဿိကာနံ ဗဟိဒ္ဓါ ပတ္ထနာ အတ္ထိ၊ ကတိပါဟေနေဝ တေ ဇီဝိတံ မာရေဿန္တီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘န တာ ဧဝရူပံ ကရိဿန္တီ’’တိ န သဒ္ဒဟိ။ ပုနပ္ပုနံ ဝုတ္တေပိ န သဒ္ဒဟိ ဧဝ။ အထ နံ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တေပိ အသဒ္ဒဟန္တံ ‘‘သစေ မေ န သဒ္ဒဟသိ၊ တာသံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဥပစာရေဟိ၊ မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ဂန္တွာ ဂဗ္ဘေသု ဆိဒ္ဒံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဣဒံ ကိ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ တသ္မိံ အတ္ထေ အာရောစိတေ တာသံ အကုဇ္ဈိတွာ၊ ကိဉ္စိ အဝတွာဝ ဆိဒ္ဒါနိ ပိဒဟာပေတွာ သဗ္ဗဂဗ္ဘေသု ဥဒ္ဓစ္ဆိဒ္ဒကဝါတပါနာနိ ကာရေသိ။ ဥဒ္ဓစ္ဆိဒ္ဒကဝါတပါနာနိ ကိရ တသ္မိံ ကာလေ ဥပ္ပန္နာနိ။ မာဂဏ္ဍိယာ တာသံ ကိဉ္စိ ကာတုံ အသက္ကုဏိတွာ၊ ‘‘သမဏဿ ဂေါတမဿေဝ ကတ္တဗ္ဗံ ကရိဿာမီ’’တိ နာဂရာနံ လဉ္ဇံ ဒတွာ၊ ‘‘သမဏံ ဂေါတမံ အန္တောနဂရံ ပဝိသိတွာ ဝိစရန္တံ ဒါသကမ္မကရပေါရိသေဟိ အက္ကောသေတွာ ပရိဘာသေတွာ ပလာပေထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာ တီသု ရတနေသု အပ္ပသန္နာ အန္တောနဂရံ ပဝိဋ္ဌံ သတ္ထာရံ အနုဗန္ဓိတွာ ၊ ‘‘စောရောသိ ၊ ဗာလောသိ၊ မူဠှောသိ၊ ဩဋ္ဌောသိ၊ ဂေါဏောသိ၊ ဂဒြဘောသိ၊ နေရယိကောသိ၊ တိရစ္ဆာနဂတောသိ၊ နတ္ထိ တုယှံ သုဂတိ၊ ဒုဂ္ဂတိယေဝ တုယှံ ပါဋိကင်္ခါ’’တိ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ။

တံ သုတွာ အာယသ္မာ အာနန္ဒော သတ္ထာရံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမေ နာဂရာ အမှေ အက္ကောသန္တိ ပရိဘာသန္တိ၊ ဣတော အညတ္ထ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ၊ အာနန္ဒောတိ’’? ‘‘အညံ နဂရံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တတ္ထ မနုဿေသု အက္ကောသန္တေသု ပုန ကတ္ထ ဂမိဿာမ၊ အာနန္ဒော’’တိ? ‘‘တတောပိ အညံ နဂရံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တတ္ထာပိ မနုဿေသု အက္ကောသန္တေသု ကုဟိံ ဂမိဿာမာ’’တိ? ‘‘တတောပိ အညံ နဂရံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အာနန္ဒ၊ ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ယတ္ထ အဓိကရဏံ ဥပ္ပန္နံ၊ တတ္ထေဝ တသ္မိံ ဝူပသန္တေ အညတ္ထ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ကေ ပန တေ၊ အာနန္ဒ၊ အက္ကောသန္တီ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ၊ ဒါသကမ္မကရေ ဥပါဒါယ သဗ္ဗေ အက္ကောသန္တီ’’တိ။ ‘‘အဟံ၊ အာနန္ဒ၊ သင်္ဂါမံ ဩတိဏ္ဏဟတ္ထိသဒိသော၊ သင်္ဂါမံ ဩတိဏ္ဏဟတ္ထိနော ဟိ စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂတေ သရေ သဟိတုံ ဘာရော၊ တထေဝ ဗဟူဟိ ဒုဿီလေဟိ ကထိတကထာနံ သဟနံ နာမ မယှံ ဘာရော’’တိ ဝတွာ အတ္တာနံ အာရဗ္ဘ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ နာဂဝဂ္ဂေ တိဿော ဂါထာ အဘာသိ –

‘‘အဟံ နာဂေါဝ သင်္ဂါမေ၊ စာပတော ပတိတံ သရံ၊

အတိဝါကျံ တိတိက္ခိဿံ၊ ဒုဿီလော ဟိ ဗဟုဇ္ဇနော။

‘‘ဒန္တံ နယန္တိ သမိတိံ၊ ဒန္တံ ရာဇာဘိရူဟတိ၊

ဒန္တော သေဋ္ဌော မနုဿေသု၊ ယောတိဝါကျံ တိတိက္ခတိ။

‘‘ဝရမဿတရာ ဒန္တာ၊ အာဇာနီယာ စ သိန္ဓဝါ၊

ကုဉ္ဇရာ စ မဟာနာဂါ၊ အတ္တဒန္တော တတော ဝရ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၂၀-၃၂၂)၊

ဓမ္မကထာ သမ္ပတ္တမဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသိ။ ဧဝံ ဓမ္မံ ဒေသေတွာ မာ စိန္တယိ၊ အာနန္ဒ၊ ဧတေ သတ္တာဟမတ္တမေဝ အက္ကောသိဿန္တိ၊ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ တုဏှီ ဘဝိဿန္တိ၊ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဥပ္ပန္နံ အဓိကရဏံ သတ္တာဟတော ဥတ္တရိ န ဂစ္ဆတိ။ မာဂဏ္ဍိယာ သတ္ထာရံ အက္ကောသာပေတွာ ပလာပေတုံ အသက္ကောန္တီ၊ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘ဣမာ ဧတဿ ဥပတ္ထမ္ဘဘူတာ၊ ဧတာသမ္ပိ ဗျသနံ ကရိဿာမီ’’တိ ဧကဒိဝသံ ရညော သုရာပါနဋ္ဌာနေ ဥပဋ္ဌာနံ ကရောန္တီ စူဠပိတု သာသနံ ပဟိဏိ ‘‘အတ္ထော မေ ကိရ ကုက္ကုဋေဟိ ၊ အဋ္ဌ မတကုက္ကုဋေ၊ အဋ္ဌ သဇီဝကုက္ကုဋေ စ ဂဟေတွာ အာဂစ္ဆတု၊ အာဂန္တွာ စ သောပါနမတ္ထကေ ဌတွာ အာဂတဘာဝံ နိဝေဒေတွာ ‘ပဝိသတူ’တိ ဝုတ္တေပိ အပဝိသိတွာ ပဌမံ အဋ္ဌ သဇီဝကုက္ကုဋေ ပဟိဏတု၊ ‘ပစ္ဆာ ဣတရေ’’’တိ။ စူဠာပဋ္ဌာကဿ စ ‘‘မမ ဝစနံ ကရေယျာသီ’’တိ လဉ္ဇံ အဒါသိ။ မာဂဏ္ဍိယော အာဂန္တွာ၊ ရညော နိဝေဒါပေတွာ၊ ‘‘ပဝိသတူ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ရညော အာပါနဘူမိံ န ပဝိသိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ဣတရာ စူဠုပဋ္ဌာကံ ပဟိဏိ – ‘‘ဂစ္ဆ၊ တာတ၊ မမ စူဠပိတု သန္တိက’’န္တိ။ သော ဂန္တွာ တေန ဒိန္နေ အဋ္ဌ သဇီဝကုက္ကုဋေ အာနေတွာ၊ ‘‘ဒေဝ၊ ပုရောဟိတေန ပဏ္ဏာကာရော ပဟိတော’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘ဘဒ္ဒကော ဝတ နော ဥတ္တရိဘင်္ဂေါ ဥပ္ပန္နော၊ ကော နု ခေါ ပစေယျာ’’တိ အာဟ။ မာဂဏ္ဍိယာ၊ ‘‘မဟာရာဇ၊ သာမာဝတိပ္ပမုခါ ပဉ္စသတာ ဣတ္ထိယော နိက္ကမ္မိကာ ဝိစရန္တိ၊ တာသံ ပေသေဟိ၊ တာ ပစိတွာ အာဟရိဿန္တီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ တာသံ ဒတွာ အညဿ ကိရ ဟတ္ထေ အဒတွာ သယမေဝ မာရေတွာ ပစန္တူ’’တိ ပေသေသိ။ စူဠုပဋ္ဌာကော ‘‘သာဓု ဒေဝါ’’တိ ဂန္တွာ တထာ ဝတွာ တာဟိ ‘‘မယံ ပါဏာတိပါတံ န ကရောမာ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တော အာဂန္တွာ တမတ္ထံ ရညော အာရောစေသိ။ မာဂဏ္ဍိယာ ‘‘ဒိဋ္ဌံ တေ၊ မဟာရာဇ၊ ဣဒါနိ တာသံ ပါဏာတိပါတဿ ကရဏံ ဝါ အကရဏံ ဝါ ဇာနိဿသိ၊ ‘သမဏဿ ဂေါတမဿ ပစိတွာ ပေသေန္တူ’တိ ဝဒေဟိ ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တထာ ဝတွာ ပေသေသိ။ ဣတရော တေ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တော ဝိယ ဟုတွာ ဂန္တွာ တေ ကုက္ကုဋေ ပုရောဟိတဿ ဒတွာ မတကုက္ကုဋေ တာသံ သန္တိကံ နေတွာ၊ ‘‘ဣမေ ကိရ ကုက္ကုဋေ ပစိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ပဟိဏထာ’’တိ အာဟ။ တာ၊ ‘‘သာမိ၊ အာဟရ၊ ဣဒံ နာမ အမှာကံ ကိစ္စ’’န္တိ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဂဏှိံသု။ သော ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ကိံ၊ တာတာ’’တိ ပုဋ္ဌော၊ ‘‘သမဏဿ ဂေါတမဿ ပစိတွာ ပေသေထာတိ ဝုတ္တမတ္တေယေဝ ပဋိမဂ္ဂံ အာဂန္တွာ ဂဏှိံသူ’’တိ အာစိက္ခိ။ မာဂဏ္ဍိယာ ‘‘ပဿ၊ မဟာရာဇ၊ န တာ တုမှာဒိသာနံ ကရောန္တိ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ပတ္ထနာ တာသံ အတ္ထီတိ ဝုတ္တေ န သဒ္ဒဟသီ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ တံ သုတွာပိ အဓိဝါသေတွာ တုဏှီယေဝ အဟောသိ။ မာဂဏ္ဍိယာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေသိ။

တဒါ ပန ရာဇာ ‘‘သာမာဝတိယာ ဝါသုလဒတ္တာယ မာဂဏ္ဍိယာယ စာ’’တိ တိဿန္နမ္ပိ ဧတာသံ ပါသာဒတလေ ဝါရေန ဝါရေန သတ္တာဟံ သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတိ ။ အထ နံ ‘‘သွေ ဝါ ပရသုဝေ ဝါ သာမာဝတိယာ ပါသာဒတလံ ဂမိဿတီ’’တိ ဉတွာ မာဂဏ္ဍိယာ စူဠပိတု သာသနံ ပဟိဏိ – ‘‘အဂဒေန ကိရ ဒါဌာ ဓောဝိတွာ ဧကံ သပ္ပံ ပေသေတူ’’တိ။ သော တထာ ကတွာ ပေသေသိ။ ရာဇာ အတ္တနော ဂမနဋ္ဌာနံ ဟတ္ထိကန္တဝီဏံ အာဒါယယေဝ ဂစ္ဆတိ၊ တဿာ ပေါက္ခရေ ဧကံ ဆိဒ္ဒံ အတ္ထိ။ မာဂဏ္ဍိယာ တေန ဆိဒ္ဒေန သပ္ပံ ပဝေသေတွာ ဆိဒ္ဒံ မာလာဂုဠေန ထကေသိ။ သပ္ပော ဒွီဟတီဟံ အန္တောဝီဏာယမေဝ အဟောသိ။ မာဂဏ္ဍိယာ ရညော ဂမနဒိဝသေ ‘‘အဇ္ဇ ကတရိဿိတ္ထိယာ ပါသာဒံ ဂမိဿသိ ဒေဝါ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သာမာဝတိယာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အဇ္ဇ မယာ၊ မဟာရာဇ၊ အမနာပေါ သုပိနော ဒိဋ္ဌော။ န သက္ကာ တတ္ထ ဂန္တုံ၊ ဒေဝါ’’တိ? ‘‘ဂစ္ဆာမေဝါ’’တိ။ သာ ယာဝ တတိယံ ဝါရေတွာ၊ ‘‘ဧဝံ သန္တေ အဟမ္ပိ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ဂမိဿာမိ၊ ဒေဝါ’’တိ ဝတွာ နိဝတ္တိယမာနာပိ အနိဝတ္တိတွာ၊ ‘‘န ဇာနာမိ၊ ကိံ ဘဝိဿတိ ဒေဝါ’’တိ ရညာ သဒ္ဓိံယေဝ အဂမာသိ။

ရာဇာ သာမာဝတိမိဿိကာဟိ ဒိန္နာနိ ဝတ္ထပုပ္ဖဂန္ဓာဘရဏာနိ ဓာရေတွာ သုဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝီဏံ ဥဿီသကေ ဌပေတွာ သယနေ နိပဇ္ဇိ။ မာဂဏ္ဍိယာ အပရာပရံ ဝိစရန္တီ ဝိယ ဟုတွာ ဝီဏာဆိဒ္ဒတော ပုပ္ဖဂုဠံ အပနေသိ။ သပ္ပော ဒွီဟတီဟံ နိရာဟာရော တေန ဆိဒ္ဒေန နိက္ခမိတွာ ပဿသန္တော ဖဏံ ကတွာ သယနပိဋ္ဌေ နိပဇ္ဇိ ။ မာဂဏ္ဍိယာ တံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဓီ ဓီ၊ ဒေဝ၊ သပ္ပော’’တိ မဟာသဒ္ဒံ ကတွာ ရာဇာနဉ္စ တာ စ အက္ကောသန္တီ၊ ‘‘အယံ အန္ဓဗာလရာဇာ အလက္ခိကော မယှံ ဝစနံ န သုဏာတိ၊ ဣမာပိ နိဿိရီကာ ဒုဗ္ဗိနီတာ၊ ကိံ နာမ ရညော သန္တိကာ န လဘန္တိ၊ ကိံ နု တုမှေ ဣမသ္မိံ မတေယေဝ သုခံ ဇီဝိဿထ၊ ဇီဝန္တေ ဒုက္ခံ ဇီဝထ၊ ‘အဇ္ဇ မယာ ပါပသုပိနော ဒိဋ္ဌော၊ သာမာဝတိယာ ပါသာဒံ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝါရေန္တိယာပိ မေ ဝစနံ န သုဏသိ၊ ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ သပ္ပံ ဒိသွာ မရဏဘယတဇ္ဇိတော ‘‘ဧဝရူပမ္ပိ နာမ ဣမာ ကရိဿန္တိ၊ အဟော ပါပါ၊ အဟံ ဣမာသံ ပါပဘာဝံ အာစိက္ခန္တိယာပိ ဣမိဿာ ဝစနံ န သဒ္ဒဟိံ၊ ပဌမံ အတ္တနော ဂဗ္ဘေသု ဆိဒ္ဒါနိ ကတွာ နိသိန္နာ၊ ပုန မယာ ပေသိတေ ကုက္ကုဋေ ပဋိပဟိဏိံသု၊ အဇ္ဇ သယနေ သပ္ပံ ဝိဿဇ္ဇိံသူ’’တိ ကောဓေန သမ္ပဇ္ဇလိတော ဝိယ အဟောသိ။

သာမာဝတီပိ ပဉ္စန္နံ ဣတ္ထိသတာနံ ဩဝါဒံ အဒါသိ – ‘‘အမ္မာ၊ အမှာကံ အညံ ပဋိသရဏံ နတ္ထိ၊ နရိန္ဒေ စ ဒေဝိယာ စ အတ္တနိ စ သမမေဝ မေတ္တစိတ္တံ ပဝတ္တေထ၊ မာ ကဿစိ ကောပံ ကရိတ္ထာ’’တိ။ ရာဇာ သဟဿထာမံ သိင်္ဂဓနုံ အာဒါယ ဇိယံ ပေါထေတွာ ဝိသပီတံ သရံ သန္နယှိတွာ သာမာဝတိံ ဓုရေ ကတွာ သဗ္ဗာ တာ ပဋိပါဋိယာ ဌပါပေတွာ သာမာဝတိယာ ဥရေ သရံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သော တဿာ မေတ္တာနုဘာဝေန ပဋိနိဝတ္တိတွာ အာဂတမဂ္ဂါဘိမုခေါဝ ဟုတွာ ရညော ဟဒယံ ပဝိသန္တော ဝိယ အဋ္ဌာသိ။ ရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘မယာ ခိတ္တော သရော သိလမ္ပိ ဝိနိဝိဇ္ဈိတွာ ဂစ္ဆတိ၊ အာကာသေ ပဋိဟနနကဋ္ဌာနံ နတ္ထိ၊ အထ စ ပနေသ နိဝတ္တိတွာ မမ ဟဒယာဘိမုခေါ ဇာတော၊ အယဉှိ နာမ နိဿတ္တော နိဇ္ဇီဝေါ သရောပိ ဧတိဿာ ဂုဏံ ဇာနာတိ၊ အဟံ မနုဿဘူတောပိ န ဇာနာမီ’’တိ၊ သော ဓနုံ ဆဍ္ဍေတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ သာမာဝတိယာ ပါဒမူလေ ဥက္ကုဋိကံ နိသီဒိတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘သမ္မုယှာမိ ပမုယှာမိ၊ သဗ္ဗာ မုယှန္တိ မေ ဒိသာ၊

သာမာဝတိ မံ တာယဿု၊ တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝါ’’တိ။

သာ တဿ ဝစနံ သုတွာ၊ ‘‘သာဓု၊ ဒေဝ၊ မံ သရဏံ ဂစ္ဆာ’’တိ အဝတွာ၊ ‘‘ယမဟံ၊ မဟာရာဇ၊ သရဏံ ဂတာ၊ တမေဝ တွမ္ပိ သရဏံ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ ဣဒံ ဝတွာ သာမာဝတီ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝိကာ –

‘‘မာ မံ တွံ သရဏံ ဂစ္ဆ၊ ယမဟံ သရဏံ ဂတာ၊

ဧသ ဗုဒ္ဓါ မဟာရာဇ၊ ဧသ ဗုဒ္ဓါ အနုတ္တရော၊

သရဏံ ဂစ္ဆ တံ ဗုဒ္ဓံ၊ တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝါ’’တိ။ –

အာဟ ။ ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ၊ ‘‘ဣဒါနာဟံ အတိရေကတရံ ဘာယာမီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘ဧသ ဘိယျော ပမုယှာမိ၊ သဗ္ဗာ မုယှန္တိ မေ ဒိသာ၊

သာမာဝတိ မံ တာယဿု၊ တွဉ္စ မေ သရဏံ ဘဝါ’’တိ။

အထ နံ သာ ပုရိမနယေနေဝ ပုန ပဋိက္ခိပိတွာ၊ ‘‘တေန ဟိ တွဉ္စ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ၊ သတ္ထာရဉ္စ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ၊ ဝရဉ္စ တေ ဒမ္မီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဝရော ဂဟိတော ဟောတု၊ မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ သော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ သရဏံ ဂန္တွာ နိမန္တေတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ဒတွာ သာမာဝတိံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘ဥဋ္ဌေဟိ၊ ဝရံ ဂဏှာ’’တိ အာဟ။ ‘‘မဟာရာဇ၊ မယှံ ဟိရညာဒီဟိ အတ္ထော နတ္ထိ၊ ဣမံ ပန မေ ဝရံ ဒေဟိ၊ တထာ ကရောဟိ၊ ယထာ သတ္ထာ နိဗဒ္ဓံ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ဣဓာဂစ္ဆတိ၊ ဓမ္မံ သုဏိဿာမီ’’တိ။ ရာဇာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ နိဗဒ္ဓံ ဣဓာဂစ္ဆထ၊ သာမာဝတိမိဿိကာ ‘ဓမ္မံ သုဏိဿာမာ’တိ ဝဒန္တီ’’တိ အာဟ။ ‘‘မဟာရာဇ၊ ဗုဒ္ဓါနံ နာမ ဧကသ္မိံ ဌာနေ နိဗဒ္ဓံ ဂန္တုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ မဟာဇနော သတ္ထာရံ အာဂမနတ္ထာယ ပစ္စာသီသတီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ ဧကံ ဘိက္ခုံ အာဏာပေထာ’’တိ။ သတ္ထာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာဏာပေသိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ အာဒါယ နိဗဒ္ဓံ ရာဇကုလံ ဂစ္ဆတိ။ တာပိ ဒေဝိယော နိဗဒ္ဓံ ထေရံ သပရိဝါရံ ဘောဇေန္တိ၊ ဓမ္မံ သုဏန္တိ။ တာ ဧကဒိဝသံ ထေရဿ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပသီဒိတွာ၊ ပဉ္စဟိ ဥတ္တရာသင်္ဂသတေဟိ ဓမ္မပူဇံ အကံသု ။ ဧကေကော ဥတ္တရာသင်္ဂေါ ပဉ္စ သတာနိ ပဉ္စ သတာနိ အဂ္ဃတိ။

တာ ဧကဝတ္ထာ ဒိသွာ ရာဇာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကုဟိံ ဝေါ ဥတ္တရာသင်္ဂေါ’’တိ။ ‘‘အယျဿ နော ဒိန္နာ’’တိ။ ‘‘တေန သဗ္ဗေ ဂဟိတာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဂဟိတာ’’တိ။ ရာဇာ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ တာဟိ ဥတ္တရာသင်္ဂါနံ ဒိန္နဘာဝံ ပုစ္ဆိတွာ တာဟိ ဒိန္နဘာဝဉ္စ ထေရေန ဂဟိတဘာဝဉ္စ သုတွာ၊ ‘‘နနု၊ ဘန္တေ၊ အတိဗဟူနိ ဝတ္ထာနိ၊ ဧတ္တကေဟိ ကိံ ကရိဿထာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အမှာကံ ပဟောနကာနိ ဝတ္ထာနိ ဂဏှိတွာ သေသာနိ ဇိဏ္ဏစီဝရိကာနံ ဘိက္ခူနံ ဒဿာမိ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘တေ အတ္တနော ဇိဏ္ဏစီဝရာနိ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ? ‘‘ဇိဏ္ဏတရစီဝရိကာနံ ဒဿန္တီ’’တိ။ ‘‘တေ အတ္တနော ဇိဏ္ဏတရစီဝရာနိ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ? ‘‘ပစ္စတ္ထရဏာနိ ကရိဿန္တီ’’တိ။ ‘‘ပုရာဏပစ္စတ္ထရဏာနိ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ? ‘‘ဘူမတ္ထရဏာနိ ကရိဿန္တီ’’တိ။ ‘‘ပုရာဏဘူမတ္ထရဏာနိ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ? ‘‘ပါဒပုဉ္ဆနာနိ ကရိဿန္တိ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ပုရာဏပါဒပုဉ္ဆနာနိ ကိံ ကရိဿန္တီ’’တိ? ‘‘ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ ကောဋ္ဋေတွာ မတ္တိကာယ မဒ္ဒိတွာ ဘိတ္တိံ လိမ္ပိဿန္တီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ဧတ္တကာနိ ကတွာပိ အယျာနံ ဒိန္နာနိ န နဿန္တီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ရာဇာ ပသန္နော အပရာနိပိ ပဉ္စ ဝတ္ထသတာနိ အာဟရာပေတွာ ထေရဿ ပါဒမူလေ ဌပါပေသိ။ ထေရော ကိရ ပဉ္စသတဂ္ဃနကာနေဝ ဝတ္ထာနိ ပဉ္စသတဘာဂေန ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဒိန္နာနိ ပဉ္စသတက္ခတ္တုံ လဘိ၊ သဟဿဂ္ဃနကာနိ သဟဿဘာဂေန ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဒိန္နာနိ သဟဿက္ခတ္တုံ လဘိ၊ သတသဟဿဂ္ဃနကာနိ သတသဟဿဘာဂေန ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဒိန္နာနိ သတသဟဿက္ခတ္တုံ လဘိ။ ဧကံ ဒွေ တီဏိ စတ္တာရိ ပဉ္စ ဒသာတိအာဒိနာ နယေန လဒ္ဓါနံ ပန ဂဏနာ နာမ နတ္ထိ။ တထာဂတေ ကိရ ပရိနိဗ္ဗုတေ ထေရော သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဝိစရိတွာ သဗ္ဗဝိဟာရေသု ဘိက္ခူနံ အတ္တနော သန္တကာနေဝ ပတ္တစီဝရာနိ အဒါသိ။

တဒါ မာဂဏ္ဍိယာပိ ‘‘ယမဟံ ကရောမိ။ တံ တထာ အဟုတွာ အညထာဝ ဟောတိ၊ ဣဒါနိ ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘အတ္ထေသော ဥပါယော’’တိ ရညေ ဥယျာနကီဠံ ဂစ္ဆန္တေ စူဠပိတု သာသနံ ပဟိဏိ – ‘‘သာမာဝတိယာ ပါသာဒံ ဂန္တွာ၊ ဒုဿကောဋ္ဌာဂါရာနိ စ တေလကောဋ္ဌာဂါရာနိ စ ဝိဝရာပေတွာ၊ ဒုဿာနိ တေလစာဋီသု တေမေတွာ တေမေတွာ ထမ္ဘေ ဝေဌေတွာ တာ သဗ္ဗာပိ ဧကတော ကတွာ ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ဗဟိ ယန္တကံ ဒတွာ ဒဏ္ဍဒီပိကာဟိ ဂေဟေ အဂ္ဂိံ ဒဒမာနော ဩတရိတွာ ဂစ္ဆတူ’’တိ။ သော ပါသာဒံ အဘိရုယှ ကောဋ္ဌာဂါရာနိ ဝိဝရိတွာ ဝတ္ထာနိ တေလစာဋီသု တေမေတွာ တေမေတွာ ထမ္ဘေ ဝေဌေတုံ အာရဘိ။ အထ နံ သာမာဝတိပ္ပမုခါ ဣတ္ထိယော ‘‘ကိံ ဧတံ စူဠပိတာ’’တိ ဝဒန္တိယော ဥပသင်္ကမိံသု။ ‘‘အမ္မာ၊ ရာဇာ ဒဠှိကမ္မတ္ထာယ ဣမေ ထမ္ဘေ တေလပိလောတိကာဟိ ဝေဌာပေတိ၊ ရာဇဂေဟေ နာမ သုယုတ္တံ ဒုယုတ္တံ ဒုဇ္ဇာနံ၊ မာ မေ သန္တိကေ ဟောထ၊ အမ္မာ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ တာ အာဂတာ ဂဗ္ဘေ ပဝေသေတွာ ဒွါရာနိ ပိဒဟိတွာ ဗဟိ ယန္တကံ ဒတွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ အဂ္ဂိံ ဒေန္တော ဩတရိ။ သာမာဝတီ တာသံ ဩဝါဒံ အဒါသိ – ‘‘အမှာကံ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ဝိစရန္တီနံ ဧဝမေဝ အဂ္ဂိနာ ဈာယမာနာနံ အတ္တဘာဝါနံ ပရိစ္ဆေဒေါ ဗုဒ္ဓဉာဏေနပိ န သုကရော၊ အပ္ပမတ္တာ ဟောထာ’’တိ။ တာ ဂေဟေ ဈာယန္တေ ဝေဒနာပရိဂ္ဂဟကမ္မဋ္ဌာနံ မနသိကရောန္တိယော ကာစိ ဒုတိယဖလံ၊ ကာစိ တတိယဖလံ ပါပုဏိံသု။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အထ ခေါ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တာ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိံသု၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု၊ ဧကမန္တံ နိသိန္နာ ခေါ တေ ဘိက္ခူ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစုံ – ‘ဣဓ၊ ဘန္တေ၊ ရညော ဥတေနဿ ဥယျာနဂတဿ အန္တေပုရံ ဒဍ္ဎံ၊ ပဉ္စ စ ဣတ္ထိသတာနိ ကာလကတာနိ သာမာဝတိပ္ပမုခါနိ။ တာသံ၊ ဘန္တေ၊ ဥပါသိကာနံ ကာ ဂတိ၊ ကော အဘိသမ္ပရာယော’တိ? သန္တေတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပါသိကာယော သောတာပန္နာ ၊ သန္တိ သကဒါဂါမိယော၊ သန္တိ အနာဂါမိယော၊ သဗ္ဗာ တာ၊ ဘိက္ခဝေ ၊ ဥပါသိကာယော အနိပ္ဖလာ ကာလကတာ’’တိ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ ဧတမတ္ထံ ဝိဒိတွာ တာယံ ဝေလာယံ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ –

‘‘မောဟသမ္ဗန္ဓနော လောကော၊ ဘဗ္ဗရူပေါဝ ဒိဿတိ၊

ဥပဓီဗန္ဓနော ဗာလော၊ တမသာ ပရိဝါရိတော၊

သဿတောရိဝ ခါယတိ၊ ပဿတော နတ္ထိ ကိဉ္စန’’န္တိ။ (ဥဒါ။ ၇၀)၊

ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ နာမ ဝဋ္ဋေ ဝိစရန္တာ နိစ္စကာလံ အပ္ပမတ္တာ ဟုတွာ ပုညကမ္မမေဝ န ကရောန္တိ၊ ပမာဒိနော ဟုတွာ ပါပကမ္မမ္ပိ ကရောန္တိ။ တသ္မာ ဝဋ္ဋေ ဝိစရန္တာ သုခမ္ပိ ဒုက္ခမ္ပိ အနုဘဝန္တီ’’တိ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။

ရာဇာ ‘‘သာမာဝတိယာ ဂေဟံ ကိရ ဈာယတီ’’တိ သုတွာ ဝေဂေနာဂစ္ဆန္တောပိ အဒဍ္ဎေ သမ္ပာပုဏိတုံ နာသက္ခိ။ အာဂန္တွာ ပန ဂေဟံ နိဗ္ဗာပေန္တော ဥပ္ပန္နဗလဝဒေါမနဿော အမစ္စဂဏပရိဝုတော နိသီဒိတွာ သာမာဝတိယာ ဂုဏေ အနုဿရန္တော၊ ‘‘ကဿ နု ခေါ ဣဒံ ကမ္မ’’န္တိ စိန္တေတွာ – ‘‘မာဂဏ္ဍိယာယ ကာရိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ၊ ‘‘တာသေတွာ ပုစ္ဆိယမာနာ န ကထေဿတိ၊ သဏိကံ ဥပါယေန ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ အမစ္စေ အာဟ – ‘‘အမ္ဘော၊ အဟံ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ အာသင်္ကိတပရိသင်္ကိတောဝ ဟောမိ၊ သာမာဝတီ မေ နိစ္စံ ဩတာရမေဝ ဂဝေသတိ၊ ဣဒါနိ ပန မေ စိတ္တံ နိဗ္ဗုတံ ဘဝိဿတိ၊ သုခေန စ ဝသိတုံ လဘိဿာမီ’’တိ၊ တေ ‘‘ကေန နု ခေါ၊ ဒေဝ၊ ဣဒံ ကတ’’န္တိ အာဟံသု။ ‘‘မယိ သိနေဟေန ကေနစိ ကတံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ မာဂဏ္ဍိယာပိ သမီပေ ဌိတာ တံ သုတွာ၊ ‘‘နာညော ကောစိ ကာတုံ သက္ခိဿတိ၊ မယာ ကတံ၊ ဒေဝ၊ အဟံ စူဠပိတရံ အာဏာပေတွာ ကာရေသိ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘တံ ဌပေတွာ အညော မယိ သိနေဟော သတ္တော နာမ နတ္ထိ၊ ပသန္နောသ္မိ၊ ဝရံ တေ ဒမ္မိ၊ အတ္တနော ဉာတိဂဏံ ပက္ကောသာပေဟီ’’တိ။ သာ ဉာတကာနံ သာသနံ ပဟိဏိ – ‘‘ရာဇာ မေ ပသန္နော ဝရံ ဒေတိ၊ သီဃံ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ။ ရာဇာ အာဂတာဂတာနံ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကာရေသိ။ တံ ဒိသွာ တဿာ အညာတကာပိ လဉ္ဇံ ဒတွာ ‘‘မယံ မာဂဏ္ဍိယာယ ဉာတကာ’’တိ အာဂစ္ဆိံသု။ ရာဇာ တေ သဗ္ဗေ ဂါဟာပေတွာ ရာဇင်္ဂဏေ နာဘိပ္ပမာဏေ အာဝါဋေ ခဏာပေတွာ တေ တတ္ထ နိသီဒါပေတွာ ပံသူဟိ ပူရေတွာ ဥပရိ ပလာလေ ဝိကိရာပေတွာ အဂ္ဂိံ ဒါပေသိ။ စမ္မဿ ဒဍ္ဎကာလေ အယနင်္ဂလေန ကသာပေတွာ ခဏ္ဍာခဏ္ဍံ ဟီရာဟီရံ ကာရေသိ။ မာဂဏ္ဍိယာယ သရီရတောပိ တိခိဏေန သတ္ထေန ဃနဃနဋ္ဌာနေသု မံသံ ဥပ္ပာဋေတွာ တေလကပါလံ ဥဒ္ဓနံ အာရောပေတွာ ပူဝေ ဝိယ ပစာပေတွာ တမေဝ ခါဒါပေသိ။

ဓမ္မသဘာယမ္ပိ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ၊ ‘‘အနနုစ္ဆဝိကံ ဝတ၊ အာဝုသော၊ ဧဝရူပါယ သဒ္ဓါယ ပသန္နာယ ဥပါသိကာယ ဧဝရူပံ မရဏ’’န္တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ၊ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ သာမာဝတိပ္ပမုခါနံ ဣတ္ထီနံ ဧတံ အယုတ္တံ သမ္ပတ္တံ။ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မဿ ပန ယုတ္တမေဝ ဧတာဟိ လဒ္ဓ’’န္တိ ဝတွာ၊ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ဧတာဟိ ပုဗ္ဗေ ကတံ၊ တံ အာစိက္ခထာ’’တိ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ –

အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ရာဇဂေဟေ နိဗဒ္ဓံ အဋ္ဌ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘုဉ္ဇန္တိ။ ပဉ္စသတာ ဣတ္ထိယော တေ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တေသု သတ္တ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဟိမဝန္တံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧကော နဒီတီရေ ဧကံ တိဏဂဟနံ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ နိသီဒိ။ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေသု ဂတေသု တာ ဣတ္ထိယော အာဒါယ နဒိယံ ဥဒကကီဠံ ကီဠိတုံ ဂတော။ တတ္ထ တာ ဣတ္ထိယော ဒိဝသဘာဂံ ဥဒကေ ကီဠိတွာ ဥတ္တရိတွာ သီတပီဠိတာ အဂ္ဂိံ ဝိသိဗ္ဗေတုကာမာ ‘‘အမှာကံ အဂ္ဂိကရဏဋ္ဌာနံ ဩလောကေထာ’’တိ အပရာပရံ ဝိစရန္တိယော တံ တိဏဂဟနံ ဒိသွာ၊ ‘‘တိဏရာသီ’’တိ သညာယ တံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာ အဂ္ဂိံ အဒံသု။ တိဏေသု ဈာယိတွာ ပတန္တေသု ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ၊ ‘‘နဋ္ဌာမှာ၊ အမှာကံ ရညော ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဈာယတိ၊ ရာဇာ ဉတွာ အမှေ နာသေဿတိ၊ သုဒဍ္ဎံ နံ ကရိဿာမာ’’တိ သဗ္ဗာ တာ ဣတ္ထိယော ဣတော စိတော စ ဒါရူနိ အာဟရိတွာ တဿ ဥပရိ ဒါရုရာသိံ ကရိံသု။ မဟာဒါရုရာသိ အဟောသိ။ အထ နံ အာလိမ္ပေတွာ၊ ‘‘ဣဒါနိ ဈာယိဿတီ’’တိ ပက္ကမိံသု။ တာ ပဌမံ အသဉ္စေတနိကာ ဟုတွာ ကမ္မုနာ န ဗဇ္ဈိံသု၊ ဣဒါနိ ပစ္ဆာ သဉ္စေတနာယ ကမ္မုနာ ဗဇ္ဈိံသု။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပန အန္တောသမာပတ္တိယံ သကဋသဟဿေဟိ ဒါရူနိ အာဟရိတွာ အာလိမ္ပေန္တာပိ ဥသ္မာကာရမတ္တမ္ပိ ဂဟေတုံ န သက္ကောန္တိ။ တသ္မာ သော သတ္တမေ ဒိဝသေ ဥဋ္ဌာယ ယထာသုခံ အဂမာသိ။ တာ တဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဗဟူနိ ဝဿသတသဟဿာနိ နိရယေ ပစ္စိတွာ တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန အတ္တဘာဝသတေ ဣမိနာဝ နိယာမေန ဂေဟေ ဈာယမာနေ ဈာယိံသု။ ဣဒံ ဧတာသံ ပုဗ္ဗကမ္မန္တိ။

ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ ပဋိပုစ္ဆိံသု – ‘‘ခုဇ္ဇုတ္တရာ ပန၊ ဘန္တေ၊ ကေန ကမ္မေန ခုဇ္ဇာ ဇာတာ၊ ကေန ကမ္မေန မဟာပညာ၊ ကေန ကမ္မေန သောတာပတ္တိဖလံ အဓိဂတာ၊ ကေန ကမ္မေန ပရေသံ ပေသနကာရိတာ ဇာတာ’’တိ? ဘိက္ခဝေ၊ တဿေဝ ရညော ဗာရာဏသိယံ ရဇ္ဇံ ကရဏကာလေ သွေဝ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ထောကံ ခုဇ္ဇဓာတုကော အဟောသိ။ အထေကာ ဥပဋ္ဌာယိကာ ဣတ္ထီ ကမ္ဗလံ ပါရုပိတွာ သုဝဏ္ဏသရဏံ ဂဟေတွာ၊ ‘‘အမှာကံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဧဝဉ္စ ဧဝဉ္စ ဝိစရတီ’’တိ ခုဇ္ဇာ ဟုတွာ တဿ ဝိစရဏာကာရံ ဒဿေသိ။ တဿ နိဿန္ဒေန ခုဇ္ဇာ ဇာတာ။ တေ ပန ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ပဌမဒိဝသေ ရာဇဂေဟေ နိသီဒါပေတွာ ပတ္တေ ဂါဟာပေတွာ ပါယာသဿ ပူရေတွာ ဒါပေသိ။ ဥဏှပါယာသဿ ပူရေ ပတ္တေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ပရိဝတ္တေတွာ ပရိဝတ္တေတွာ ဂဏှန္တိ။ သာ ဣတ္ထီ တေ တထာ ကရောန္တေ ဒိသွာ အတ္တနော သန္တကာနိ အဋ္ဌ ဒန္တဝလယာနိ ဒတွာ၊ ‘‘ဣဓ ဌပေတွာ ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ တေသု တထာ ကတွာ တံ ဩလောကေတွာ ဌိတေသု တေသံ အဓိပ္ပာယံ ဉတွာ၊ ‘‘နတ္ထိ၊ ဘန္တေ၊ အမှာကံ ဧတေဟိ အတ္ထော။ တုမှာကညေဝ ဧတာနိ ပရိစ္စတ္တာနိ၊ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆထာ’’တိ အာဟ။ တေ ဂဟေတွာ နန္ဒမူလကပဗ္ဘာရံ အဂမံသု။ အဇ္ဇတနာပိ တာနိ ဝလယာနိ အရောဂါနေဝ။ သာ တဿ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန ဣဒါနိ တိပိဋကဓရာ မဟာပညာ ဇာတာ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ကတဥပဋ္ဌာနဿ နိဿန္ဒေန ပန သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာ။ ဣဒမဿာ ဗုဒ္ဓန္တရေ ပုဗ္ဗကမ္မံ။

ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ပန ဧကာ ဗာရာဏသိသေဋ္ဌိနော ဓီတာ ဝဍ္ဎမာနကစ္ဆာယာယ အာဒါသံ ဂဟေတွာ အတ္တာနံ အလင်္ကရောန္တီ နိသီဒိ။ အထဿာ ဝိဿာသိကာ ဧကာ ခီဏာသဝါ ဘိက္ခုနီ တံ ဒဋ္ဌုံ အဂမာသိ။ ဘိက္ခုနိယော ဟိ ခီဏာသဝါပိ သာယနှသမယေ ဥပဋ္ဌာကကုလာနိ ဒဋ္ဌုကာမာ ဟောန္တိ။ တသ္မိံ ပန ခဏေ သေဋ္ဌိဓီတာယ သန္တိကေ ကာစိ ပေသနကာရိကာ နတ္ထိ၊ သာ ‘‘ဝန္ဒာမိ၊ အယျေ၊ ဧတံ တာဝ မေ ပသာဓနပေဠကံ ဂဟေတွာ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ ထေရီ စိန္တေသိ – ‘‘သစဿာ ဣမံ ဂဏှိတွာ န ဒဿာမိ၊ မယိ အာဃာတံ ကတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ။ သစေ ပန ဒဿာမိ၊ ပရဿ ပေသနကာရိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိဿတိ။ နိရယသန္တာပတော ခေါ ပန ပရဿ ပေသနဘာဝေါဝ သေယျော’’တိ။ ‘‘သာ အနုဒယံ ပဋိစ္စ တံ ဂဟေတွာ တဿာ အဒါသိ။ တဿ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန ပရေသံ ပေသနကာရိကာ ဇာတာ’’တိ။

အထ ပုနေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘သာမာဝတိပ္ပမုခါ ပဉ္စသတာ ဣတ္ထိယော ဂေဟေ အဂ္ဂိနာ ဈာယိံသု၊ မာဂဏ္ဍိယာယ ဉာတကာ ဥပရိ ပလာလဂ္ဂိံ ဒတွာ အယနင်္ဂလေဟိ ဘိန္နာ၊ မာဂဏ္ဍိယာ ပက္ကုထိတတေလေ ပက္ကာ၊ ကေ နု ခေါ ဧတ္ထ ဇီဝန္တိ နာမ၊ ကေ မတာ နာမာ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ၊ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ယေ ကေစိ ပမတ္တာ၊ တေ ဝဿသတံ ဇီဝန္တာပိ မတာယေဝ နာမ။ ယေ အပ္ပမတ္တာ၊ တေ မတာပိ ဇီဝန္တိယေဝ။ တသ္မာ မာဂဏ္ဍိယာ ဇီဝန္တီပိ မတာယေဝ နာမ၊ သာမာဝတိပ္ပမုခါ ပဉ္စသတာ ဣတ္ထိယော မတာပိ ဇီဝန္တိယေဝ နာမ။ န ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပမတ္တာ မရန္တိ နာမာ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၂၁။

‘‘အပ္ပမာဒေါ အမတပဒံ၊ ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒံ၊

အပ္ပမတ္တာ န မီယန္တိ၊ ယေ ပမတ္တာ ယထာ မတာ။

၂၂။

‘‘ဧဝံ ဝိသေသတော ဉတွာ၊ အပ္ပမာဒမှိ ပဏ္ဍိတာ၊

အပ္ပမာဒေ ပမောဒန္တိ၊ အရိယာနံ ဂေါစရေ ရတာ။

၂၃။

‘‘တေ ဈာယိနော သာတတိကာ၊ နိစ္စံ ဒဠှပရက္ကမာ၊

ဖုသန္တိ ဓီရာ နိဗ္ဗာနံ၊ ယောဂက္ခေမံ အနုတ္တရ’’န္တိ။

တတ္ထ အပ္ပမာဒေါတိ ပဒံ မဟန္တံ အတ္ထံ ဒီပေတိ၊ မဟန္တံ အတ္ထံ ဂဟေတွာ တိဋ္ဌတိ။ သကလမ္ပိ ဟိ တေပိဋကံ ဗုဒ္ဓဝစနံ အာဟရိတွာ ကထိယမာနံ အပ္ပမာဒပဒမေဝ ဩတရတိ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာနိ ကာနိစိ ဇင်္ဂလာနံ ပါဏာနံ ပဒဇာတာနိ၊ သဗ္ဗာနိ တာနိ ဟတ္ထိပဒေ သမောဓာနံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဟတ္ထိပဒံ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ ယဒိဒံ မဟန္တတ္တေန။ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယေ ကေစိ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ သဗ္ဗေတေ အပ္ပမာဒမူလကာ အပ္ပမာဒသမောသရဏာ၊ အပ္ပမာဒေါ တေသံ ဓမ္မာနံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၄၀)။

သော ပနေသ အတ္ထတော သတိယာ အဝိပ္ပဝါသော နာမ။ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတာယ သတိယာ စေတံ နာမံ။ အမတပဒန္တိ အမတံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ။ တဉှိ အဇာတတ္တာ နု ဇီယတိ န မီယတိ၊ တသ္မာ အမတန္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဇ္ဇန္တိ ဣမိနာတိ ပဒံ၊ အမတံ ပါပုဏန္တီတိ အတ္ထော။ အမတဿ ပဒံ အမတပဒံ၊ အမတဿ အဓိဂမူပါယောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ပမာဒေါတိ ပမဇ္ဇနဘာဝေါ၊ မုဋ္ဌဿတိသင်္ခါတဿ သတိယာ ဝေါသဂ္ဂဿေတံ နာမံ။ မစ္စုနောတိ မရဏဿ။ ပဒန္တိ ဥပါယော မဂ္ဂေါ။ ပမတ္တော ဟိ ဇာတိံ နာတိဝတ္တတိ၊ ဇာတော ဇီယတိ စေဝ မီယတိ စာတိ ပမာဒေါ မစ္စုနော ပဒံ နာမ ဟောတိ၊ မရဏံ ဥပေတိ။ အပ္ပမတ္တာ န မီယန္တီတိ သတိယာ သမန္နာဂတာ ဟိ အပ္ပမတ္တာ န မရန္တိ။ အဇရာ အမရာ ဟောန္တီတိ န သလ္လက္ခေတဗ္ဗံ။ န ဟိ ကောစိ သတ္တော အဇရော အမရော နာမ အတ္ထိ၊ ပမတ္တဿ ပန ဝဋ္ဋံ နာမ အပရိစ္ဆိန္နံ၊ အပ္ပမတ္တဿ ပရိစ္ဆိန္နံ။ တသ္မာ ပမတ္တာ ဇာတိအာဒီဟိ အပရိမုတ္တတ္တာ ဇီဝန္တာပိ မတာယေဝ နာမ။ အပ္ပမတ္တာ ပန အပ္ပမာဒလက္ခဏံ ဝဍ္ဎေတွာ ခိပ္ပံ မဂ္ဂဖလာနိ သစ္ဆိကတွာ ဒုတိယတတိယအတ္တဘာဝေသု န နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ တသ္မာ တေ ဇီဝန္တာပိ မတာပိ န မီယန္တိယေဝ နာမ။ ယေ ပမတ္တာ ယထာ မတာတိ ယေ ပန သတ္တာ ပမတ္တာ၊ တေ ပမာဒမရဏေန မတတ္တာ၊ ယထာ ဟိ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒေန မတာ ဒါရုက္ခန္ဓသဒိသာ အပဂတဝိညာဏာ ၊ တထေဝ ဟောန္တိ။ တေသမ္ပိ ဟိ မတာနံ ဝိယ ဂဟဋ္ဌာနံ တာဝ ‘‘ဒါနံ ဒဿာမ၊ သီလံ ရက္ခိဿာမ၊ ဥပေါသထကမ္မံ ကရိဿာမာ’’တိ ဧကစိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပဗ္ဗဇိတာနမ္ပိ ‘‘အာစရိယုပဇ္ဈာယဝတ္တာဒီနိ ပူရေဿာမ၊ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒိယိဿာမ၊ ဘာဝနံ ဝဍ္ဎေဿာမာ’’တိ န ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ မတေန တေ ကိံ နာနာကရဏာဝ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ယေ ပမတ္တာ ယထာ မတာ’’တိ။

ဧဝံ ဝိသေသတော ဉတွာတိ ပမတ္တဿ ဝဋ္ဋတော နိဿရဏံ နတ္ထိ၊ အပ္ပမတ္တဿ အတ္ထီတိ ဧဝံ ဝိသေသတောဝ ဇာနိတွာ။ ကေ ပနေတံ ဝိသေသံ ဇာနန္တီတိ? အပ္ပမာဒမှိ ပဏ္ဍိတာတိ ယေ ပဏ္ဍိတာ မေဓာဝိနော သပ္ပညာ အတ္တနော အပ္ပမာဒေ ဌတွာ အပ္ပမာဒံ ဝဍ္ဎေန္တိ၊ တေ ဧဝံ ဝိသေသကာရဏံ ဇာနန္တိ။ အပ္ပမာဒေ ပမောဒန္တီတိ တေ ဧဝံ ဉတွာ တသ္မိံ အတ္တနော အပ္ပမာဒေ ပမောဒန္တိ၊ ပဟံသိတမုခါ တုဋ္ဌပဟဋ္ဌာ ဟောန္တိ။ အရိယာနံ ဂေါစရေ ရတာတိ တေ ဧဝံ အပ္ပမာဒေ ပမောဒန္တာ တံ အပ္ပမာဒံ ဝဍ္ဎေတွာ အရိယာနံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ဂေါစရသင်္ခါတေ စတုသတိပဋ္ဌာနာဒိဘေဒေ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မေ စ ရတာ နိရတာ၊ အဘိရတာ ဟောန္တီတိ အတ္ထော။

တေဈာယိနောတိ တေ အပ္ပမတ္တာ ပဏ္ဍိတာ အဋ္ဌသမာပတ္တိသင်္ခါတေန အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလသင်္ခါတေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန စာတိ ဒုဝိဓေနပိ ဈာနေန ဈာယိနော။ သာတတိကာတိ အဘိနိက္ခမနကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ သတတံ ပဝတ္တကာယိကစေတသိကဝီရိယာ။ နိစ္စံ ဒဠှပရက္ကမာတိ ယံ တံ ပုရိသထာမေန ပုရိသဝီရိယေန ပုရိသပရက္ကမေန ပတ္တဗ္ဗံ၊ န တံ အပါပုဏိတွာ ဝီရိယဿ သဏ္ဌာနံ ဘဝိဿတီတိ ဧဝရူပေန ဝီရိယေန အန္တရာ အနောသက္ကိတွာ နိစ္စပ္ပဝတ္တေန ဒဠှပရက္ကမေန သမန္နာဂတာ။ ဖုသန္တီတိ ဧတ္ထ ဒွေ ဖုသနာ ဉာဏဖုသနာ စ၊ ဝိပါကဖုသနာ စ။ တတ္ထ စတ္တာရော မဂ္ဂါ ဉာဏဖုသနာ နာမ၊ စတ္တာရိ ဖလာနိ ဝိပါကဖုသနာ နာမ။ တေသု ဣဓ ဝိပါကဖုသနာ အဓိပ္ပေတာ။ အရိယဖလေန နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောန္တော ဓီရာ ပဏ္ဍိတာ တာယ ဝိပါကဖုသနာယ ဖုသန္တိ၊ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောန္တိ။ ယောဂက္ခေမံ အနုတ္တရန္တိ ယေ စတ္တာရော ယောဂါ မဟာဇနံ ဝဋ္ဋေ ဩသီဒါပေန္တိ၊ တေဟိ ခေမံ နိဗ္ဘယံ သဗ္ဗေဟိ လောကိယလောကုတ္တရဓမ္မေဟိ သေဋ္ဌတ္တာ အနုတ္တရန္တိ။

ဒေသနာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဇာတာတိ။

သာမာဝတီဝတ္ထု ပဌမံ။

၂။ ကုမ္ဘဃောသကသေဋ္ဌိဝတ္ထု

ဥဋ္ဌာနဝတောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ကုမ္ဘဃောသကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ရာဇဂဟနဂရသ္မိဉှိ ရာဇဂဟသေဋ္ဌိနော ဂေဟေ အဟိဝါတရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ တသ္မိံ ဥပ္ပန္နေ မက္ခိကာ အာဒိံ ကတွာ ယာဝ ဂါဝါ ပဌမံ တိရစ္ဆာနဂတာ မရန္တိ၊ တတော ဒါသကမ္မကရော၊ သဗ္ဗပစ္ဆာ ဂေဟသာမိကာ၊ တသ္မာ သော ရောဂေါ သဗ္ဗပစ္ဆာ သေဋ္ဌိဉ္စ ဇာယဉ္စ ဂဏှိ။ တေ ရောဂေန ဖုဋ္ဌာ ပုတ္တံ သန္တိကေ ဌိတံ ဩလောကေတွာ အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ တံ အာဟံသု – ‘‘တာတ၊ ဣမသ္မိံ ကိရ ရောဂေ ဥပ္ပန္နေ ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာ ပလာယန္တာဝ ဇီဝိတံ လဘန္တိ၊ တွံ အမှေ အနောလောကေတွာ ပလာယိတွာ ဇီဝန္တော ပုနာဂန္တွာ အမှာကံ အသုကဋ္ဌာနေ နာမ စတ္တာလီသ ဓနကောဋိယော နိဒဟိတွာ ဌပိတာ၊ တာ ဥဒ္ဓရိတွာ ဇီဝိကံ ကပ္ပေယျာသီ’’တိ။ သော တေသံ ဝစနံ သုတွာ ရုဒမာနော မာတာပိတရော ဝန္ဒိတွာ မရဏဘယဘီတော ဘိတ္တိံ ဘိန္ဒိတွာ ပလာယိတွာ ပဗ္ဗတဂဟနံ ဂန္တွာ ဒွါဒသ ဝဿာနိ တတ္ထ ဝသိတွာ မာတာပိတုဝသနဋ္ဌာနံ ပစ္စာဂဉ္ဆိ။

အထ နံ ဒဟရကာလေ ဂန္တွာ ပရူဠှကေသမဿုကာလေ အာဂတတ္တာ န ကောစိ သဉ္ဇာနိ။ သော မာတာပိတူဟိ ဒိန္နသညာဝသေန ဓနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဓနဿ အရောဂဘာဝံ ဉတွာ စိန္တေသိ – ‘‘မံ န ကောစိ သဉ္ဇာနာတိ၊ သစာဟံ ဓနံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဝလဉ္ဇိဿာမိ၊ ‘ဧကေန ဒုဂ္ဂတေန နိဓိ ဥဒ္ဓဋော’တိ မံ ဂဟေတွာ ဝိဟေဌေယျုံ၊ ယံနူနာဟံ ဘတိံ ကတွာ ဇီဝေယျ’’န္တိ။ အထေကံ ပိလောတိကံ နိဝါသေတွာ၊ ‘‘အတ္ထိ ကောစိ ဘတကေန အတ္ထိကော’’တိ ပုစ္ဆန္တော ဘတကဝီထိံ ပါပုဏိ။ အထ နံ ဘတကာ ဒိသွာ၊ ‘‘သစေ အမှာကံ ဧကံ ကမ္မံ ကရိဿသိ၊ ဘတ္တဝေတနံ တေ ဒဿာမာ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘ကိံ ကမ္မံ နာမာ’’တိ? ‘‘ပဗောဓနစောဒနကမ္မံ။ သစေ ဥဿဟသိ၊ ပါတောဝ ဥဋ္ဌာယ ‘တာတာ၊ ဥဋ္ဌဟထ၊ သကဋာနိ သန္နယှထ၊ ဂေါဏေ ယောဇေထ၊ ဟတ္ထိအဿာနံ တိဏတ္ထာယ ဂမနဝေလာ၊ အမ္မာ၊ တုမှေပိ ဥဋ္ဌဟထ၊ ယာဂုံ ပစထ၊ ဘတ္တံ ပစထာ’တိ ဝိစရိတွာ အာရောစေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ အထဿ ဝသနတ္ထာယ ဧကံ ဃရံ အဒံသု။ သော ဒေဝသိကံ တံ ကမ္မံ အကာသိ။

အထဿ ဧကဒိဝသံ ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော သဒ္ဒမဿောသိ။ သော ပန သဗ္ဗရဝညူ အဟောသိ။ တသ္မာ ‘‘မဟာဓနဿ ပုရိသဿေသ သဒ္ဒေါ’’တိ အာဟ။ အထဿ သန္တိကေ ဌိတာ ဧကာ ပရိစာရိကာ ‘‘ရာဇာ ယံ ဝါ တံ ဝါ န ကထေဿတိ၊ ဣဒံ မယာ ဉာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ – ‘‘ဂစ္ဆ၊ တာတ၊ ဧတံ ဇာနာဟီ’’တိ ဧကံ ပုရိသံ ပဟိဏိ။ သော ဝေဂေန ဂန္တွာ တံ ဒိသွာ အာဂန္တွာ၊ ‘‘ဧကော ဘတကာနံ ဘတိကာရကော ကပဏမနုဿော ဧသော’’တိ အာရောစေသိ။ ရာဇာ တဿ ဝစနံ သုတွာ တုဏှီ ဟုတွာ ဒုတိယဒိဝသေပိ တတိယဒိဝသေပိ တံ တဿ သဒ္ဒံ သုတွာ တထေဝ အာဟ။ သာပိ ပရိစာရိကာ တထေဝ စိန္တေတွာ ပုနပ္ပုနံ ပေသေတွာ၊ ‘‘ကပဏမနုဿော ဧသော’’တိ ဝုတ္တေ စိန္တေသိ – ‘‘ရာဇာ ‘ကပဏမနုဿော ဧသော’တိ ဝစနံ သုတွာပိ န သဒ္ဒဟတိ၊ ပုနပ္ပုနံ ‘မဟာဓနဿ ပုရိသဿေသ သဒ္ဒေါ’တိ ဝဒတိ၊ ဘဝိတဗ္ဗမေတ္ထ ကာရဏေန၊ ယထာသဘာဝတော ဧတံ ဉာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သာ ရာဇာနံ အာဟ၊ ‘‘ဒေဝ ၊ အဟံ သဟဿံ လဘမာနာ ဓီတရံ အာဒါယ ဂန္တွာ ဧတံ ဓနံ ရာဇကုလံ ပဝေသေဿာမီ’’တိ။ ရာဇာ တဿာ သဟဿံ ဒါပေသိ။

သာ တံ ဂဟေတွာ ဓီတရံ ဧကံ မလိနဓာတုကံ ဝတ္ထံ နိဝါသာပေတွာ တာယ သဒ္ဓိံ ရာဇဂေဟတော နိက္ခမိတွာ မဂ္ဂပဋိပန္နာ ဝိယ ဘတကဝီထိံ ဂန္တွာ ဧကံ ဃရံ ပဝိသိတွာ၊ ‘‘အမ္မ၊ မယံ မဂ္ဂပဋိပန္နာ၊ ဧကာဟဒွီဟံ ဣဓ ဝိဿမိတွာ ဂမိဿာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အမ္မ၊ ဗဟူနိ ဃရမာနုသကာနိ၊ န သက္ကာ ဣဓ ဝသိတုံ၊ ဧတံ ကုမ္ဘဃောသကဿ ဂေဟံ တုစ္ဆံ၊ တတ္ထ ဂစ္ဆထာ’’တိ။ သာ တတ္ထ ဂန္တွာ၊ ‘‘သာမိ၊ မယံ မဂ္ဂပဋိပန္နကာ၊ ဧကာဟဒွီဟံ ဣဓ ဝသိဿာမာ’’တိ ဝတွာ တေန ပုနပ္ပုနံ ပဋိက္ခိတ္တာပိ၊ ‘‘သာမိ၊ အဇ္ဇေကဒိဝသမတ္တံ ဝသိတွာ ပါတောဝ ဂမိဿာမာ’’တိ နိက္ခမိတုံ န ဣစ္ဆိ။ သာ တတ္ထေဝ ဝသိတွာ ပုနဒိဝသေ တဿ အရညဂမနဝေလာယ၊ ‘‘သာမိ၊ တဝ နိဝါပံ ဒတွာ ယာဟိ ၊ အာဟာရံ တေ ပစိဿာမီ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘အလံ၊ အမ္မ၊ အဟမေဝ ပစိတွာ ဘုဉ္ဇိဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ပုနပ္ပုနံ နိဗန္ဓိတွာ တေန ဒိန္နေ ဂဟိတမတ္တကေယေဝ ကတွာ အန္တရာပဏတော ဘာဇနာနိ စေဝ ပရိသုဒ္ဓတဏ္ဍုလာဒီနိ စ အာဟရာပေတွာ ရာဇကုလေ ပစနနိယာမေန သုပရိသုဒ္ဓံ ဩဒနံ၊ သာဓုရသာနိ စ ဒွေ တီဏိ သူပဗျဉ္ဇနာနိ ပစိတွာ တဿ အရညတော အာဂတဿ အဒါသိ။ အထ နံ ဘုဉ္ဇိတွာ မုဒုစိတ္တတံ အာပန္နံ ဉတွာ၊ ‘‘သာမိ၊ ကိလန္တမှ၊ ဧကာဟဒွီဟံ ဣဓေဝ ဟောမာ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိ။

အထဿ သာယမ္ပိ ပုနဒိဝသေပိ မဓုရဘတ္တံ ပစိတွာ အဒါသိ။ အထ မုဒုစိတ္တတံ တဿ ဉတွာ ‘‘သာမိ၊ ကတိပါဟံ ဣဓေဝ ဝသိဿာမာ’’တိ။ တတ္ထ ဝသမာနာ တိခိဏေန သတ္ထေန တဿ မဉ္စဝါဏံ ဟေဋ္ဌာအဋနိယံ တဟံ တဟံ ဆိန္ဒိ။ မဉ္စော တသ္မိံ အာဂန္တွာ နိသိန္နမတ္တေယေဝ ဟေဋ္ဌာ ဩလမ္ဗိ။ သော ‘‘ကသ္မာ အယံ မဉ္စော ဧဝံ ဆိဇ္ဇိတွာ ဂတော’’တိ အာဟ။ ‘‘သာမိ၊ ဒဟရဒါရကေ ဝါရေတုံ န သက္ကောမိ၊ ဧတ္ထေဝ သန္နိပတန္တီ’’တိ။ ‘‘အမ္မ၊ ဣဒံ မေ ဒုက္ခံ တုမှေ နိဿာယ ဇာတံ။ အဟဉှိ ပုဗ္ဗေ ကတ္ထစိ ဂစ္ဆန္တော ဒွါရံ ပိဒဟိတွာ ဂစ္ဆာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကရောမိ၊ တာတ၊ ဝါရေတုံ န သက္ကောမီ’’တိ။ သာ ဣမိနာဝ နိယာမေန ဒွေ တယော ဒိဝသေ ဆိန္ဒိတွာ တေန ဥဇ္ဈာယိတွာ ခီယိတွာ ဝုစ္စမာနာပိ တထေဝ ဝတွာ ပုန ဧကံ ဒွေ ရဇ္ဇုကေ ဌပေတွာ သေသေ ဆိန္ဒိ။ တံ ဒိဝသံ တသ္မိံ နိသိန္နမတ္တေယေဝ သဗ္ဗံ ဝါဏံ ဘူမိယံ ပတိ၊ သီသံ ဇဏ္ဏုကေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကတော အဟောသိ၊ သော ဥဋ္ဌာယ၊ ‘‘ကိံ ကရောမိ၊ ဣဒါနိ ကုဟိံ ဂမိဿာမိ ၊ နိပဇ္ဇနမဉ္စဿပိ တုမှေဟိ အသာမိကော ဝိယ ကတောမှီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တာတ၊ ကိံ ကရောမိ၊ ပဋိဝိဿကဒါရကေ ဝါရေတုံ န သက္ကောမိ၊ ဟောတု၊ မာ စိန္တယိ၊ ဣမာယ နာမ ဝေလာယ ကုဟိံ ဂမိဿသီ’’တိ ဓီတရံ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘အမ္မ၊ တဝ ဘာတိကဿ နိပဇ္ဇနောကာသံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။ သာ ဧကပဿေ သယိတွာ ‘‘ဣဓာဂစ္ဆ၊ သာမီ’’တိ အာဟ။ ဣတရောပိ နံ ‘‘ဂစ္ဆ၊ တာတ၊ ဘဂိနိယာ သဒ္ဓိံ နိပဇ္ဇာ’’တိ ဝဒေသိ။ သော တာယ သဒ္ဓိံ ဧကမဉ္စေ နိပဇ္ဇိတွာ တံ ဒိဝသညေဝ သန္ထဝံ အကာသိ၊ ကုမာရိကာ ပရောဒိ။ အထ နံ မာတာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ၊ အမ္မ၊ ရောဒသီ’’တိ? ‘‘အမ္မ၊ ဣဒံ နာမ ဇာတ’’န္တိ။ ‘‘ဟောတု၊ အမ္မ၊ ကိံ သက္ကာ ကာတုံ၊ တယာပိ ဧကံ ဘတ္တာရံ ဣမိနာပေကံ ပါဒပရိစာရိကံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ တံ ဇာမာတရံ အကာသိ။ တေ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိံသု။

သာ ကတိပါဟစ္စယေန ရညော သာသနံ ပေသေသိ – ‘‘ဘတကဝီထိယံ ဆဏံ ကရောန္တု။ ယဿ ပန ဃရေ ဆဏော န ကရီယတိ၊ တဿ ဧတ္တကော နာမ ဒဏ္ဍောတိ ဃောသနံ ကာရေတူ’’တိ။ ရာဇာ တထာ ကာရေသိ။ အထ နံ သဿု အာဟ – ‘‘တာတ၊ ဘတကဝီထိယံ ရာဇာဏာယ ဆဏော ကတ္တဗ္ဗော ဇာတော၊ ကိံ ကရောမာ’’တိ? ‘‘အမ္မ၊ အဟံ ဘတိံ ကရောန္တောပိ ဇီဝိတုံ န သက္ကောမိ၊ ကိံ ကရိဿာမီ’’တိ? ‘‘တာတ၊ ဃရာဝါသံ ဝသန္တာ နာမ ဣဏမ္ပိ ဂဏှန္တိ၊ ရညော အာဏာ အကာတုံ န လဗ္ဘာ။ ဣဏတော နာမ ယေန ကေနစိ ဥပါယေန မုစ္စိတုံ သက္ကာ၊ ဂစ္ဆ၊ ကုတောစိ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ ကဟာပဏေ အာဟရာ’’တိ အာဟ။ သော ဥဇ္ဈာယန္တော ခီယန္တော ဂန္တွာ စတ္တာလီသကောဋိဓနဋ္ဌာနတော ဧကမေဝ ကဟာပဏံ အာဟရိ။ သာ တံ ကဟာပဏံ ရညော ပေသေတွာ အတ္တနော ကဟာပဏေန ဆဏံ ကတွာ ပုန ကတိပါဟစ္စယေန တထေဝ သာသနံ ပဟိဏိ။ ပုန ရာဇာ တထေဝ ‘‘ဆဏံ ကရောန္တု၊ အကရောန္တာနံ ဧတ္တကော ဒဏ္ဍော’’တိ အာဏာပေသိ။ ပုနပိ သော တာယ တထေဝ ဝတွာ နိပ္ပီဠိယမာနော ဂန္တွာ တယော ကဟာပဏေ အာဟရိ။ သာ တေပိ ကဟာပဏေ ရညော ပေသေတွာ ပုန ကတိပါဟစ္စယေန တထေဝ သာသနံ ပဟိဏိ – ‘‘ဣဒါနိ ပုရိသေ ပေသေတွာ ဣမံ ပက္ကောသာပေတူ’’တိ။ ရာဇာ ပေသေသိ။ ပုရိသာ ဂန္တွာ၊ ‘‘ကုမ္ဘဃောသကော နာမ ကတရော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ပရိယေသန္တာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဧဟိ၊ ဘော ရာဇာ၊ တံ ပက္ကောသတီ’’တိ အာဟံသု။ သော ဘီတော ‘‘န မံ ရာဇာ ဇာနာတီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဂန္တုံ န ဣစ္ဆိ။ အထ နံ ဗလက္ကာရေန ဟတ္ထာဒီသု ဂဟေတွာ အာကဍ္ဎိံသု။ သာ ဣတ္ထီ တေ ဒိသွာ၊ ‘‘အရေ၊ ဒုဗ္ဗိနီတာ၊ တုမှေ မမ ဇာမာတရံ ဟတ္ထာဒီသု ဂဟေတုံ အနနုစ္ဆဝိကာ’’တိ တဇ္ဇေတွာ၊ ‘‘ဧဟိ၊ တာတ၊ မာ ဘာယိ၊ ရာဇာနံ ဒိသွာ တဝ ဟတ္ထာဒိဂါဟကာနံ ဟတ္ထေယေဝ ဆိန္ဒာပေဿာမီ’’တိ ဓီတရံ အာဒါယ ပုရတော ဟုတွာ ရာဇဂေဟံ ပတွာ ဝေသံ ပရိဝတ္တေတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ဣတရမ္ပိ ပရိကဍ္ဎိတွာ အာနယိံသုယေဝ။

အထ နံ ဝန္ဒိတွာ ဌိတံ ရာဇာ အာဟ – ‘‘တွံ ကုမ္ဘဃောသကော နာမာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဒေဝါ’’တိ ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ မဟာဓနံ ဝဉ္စေတွာ ခါဒသီ’’တိ ? ‘‘ကုတော မေ၊ ဒေဝ၊ ဓနံ ဘတိံ ကတွာ ဇီဝန္တဿာ’’တိ? ‘‘မာ ဧဝံ ကရိ၊ ကိံ အမှေ ဝဉ္စေသီ’’တိ? ‘‘န ဝဉ္စေမိ၊ ဒေဝ၊ နတ္ထိ မေ ဓန’’န္တိ။ အထဿ ရာဇာ တေ ကဟာပဏေ ဒဿေတွာ၊ ‘‘ဣမေ ကဿ ကဟာပဏာ’’တိ အာဟ။ သော သဉ္ဇာနိတွာ၊ ‘‘အဟော ဗာလောမှိ၊ ကထံ နု ခေါ ဣမေ ရညော ဟတ္ထံ ပတ္တာ’’တိ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တော တာ ဒွေပိ ပဋိမဏ္ဍိတပသာဓနာ ဂဗ္ဘဒွါရမူလေ ဌိတာ ဒိသွာ၊ ‘‘ဘာရိယံ ဝတိဒံ ကမ္မံ၊ ဣမာဟိ ရညာ ပယောဇိတာဟိ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေသိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘ဝဒေဟိ၊ ဘော၊ ကသ္မာ ဧဝံ ကရောသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘နိဿယော မေ နတ္ထိ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘မာဒိသော နိဿယော ဘဝိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ကလျာဏံ၊ ဒေဝ၊ သစေ မေ ဒေဝေါ အဝဿယော ဟောတီ’’တိ။ ‘‘ဟောမိ၊ ဘော၊ ကိတ္တကံ တေ ဓန’’န္တိ? ‘‘စတ္တာလီသကောဋိယော၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘သကဋာနိ ဒေဝါ’’တိ? ရာဇာ အနေကသတာနိ သကဋာနိ ယောဇာပေတွာ ပဟိဏိတွာ တံ ဓနံ အာဟရာပေတွာ ရာဇင်္ဂဏေ ရာသိံ ကာရာပေတွာ ရာဇဂဟဝါသိနော သန္နိပါတာပေတွာ၊ ‘‘အတ္ထိ ကဿစိ ဣမသ္မိံ နဂရေ ‘‘ဧတ္တကံ ဓန’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘နတ္ထိ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပနဿ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘သက္ကာရံ၊ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ မဟန္တေန သက္ကာရေန တံ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ ဓီတရံ တဿေဝ ဒတွာ တေန သဒ္ဓိံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဘန္တေ၊ ပဿထိမံ ပုရိသံ၊ ဧဝရူပေါ ဓိတိမာ နာမ နတ္ထိ၊ စတ္တာလီသကောဋိဝိဘဝေါ ဟောန္တောပိ ဥပ္ပိလာဝိတာကာရံ ဝါ အသ္မိမာနမတ္တံ ဝါ န ကရောတိ၊ ကပဏော ဝိယ ပိလောတိကံ နိဝါသေတွာ ဘတကဝီထိယံ ဘတိံ ကတွာ ဇီဝန္တော မယာ ဣမိနာ နာမ ဥပါယေန ဉာတော။ ဇာနိတွာ စ ပန ပက္ကောသာပေတွာ သဓနဘာဝံ သမ္ပဋိစ္ဆာပေတွာ တံ ဓနံ အာဟရာပေတွာ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနေ ဌပိတော၊ ဓီတာ စဿ မယာ ဒိန္နာ။ ဘန္တေ၊ မယာ စ ဧဝရူပေါ ဓိတိမာ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’’တိ အာဟ။

တံ သုတွာ သတ္ထာ ‘‘ဧဝံ ဇီဝန္တဿ ဇီဝိကံ ဓမ္မိကဇီဝိကံ နာမ၊ မဟာရာဇ၊ စောရိကာဒိကမ္မံ ပန ဣဓလောကေ စေဝ ပီဠေတိ ဟိံသေတိ၊ ပရလောကေ စ၊ တတောနိဒါနံ သုခံ နာမ နတ္ထိ။ ပုရိသဿ ဟိ ဓနပါရိဇုညကာလေ ကသိံ ဝါ ဘတိံ ဝါ ကတွာ ဇီဝိကမေဝ ဓမ္မိကဇီဝိကံ နာမ။ ဧဝရူပဿ ဟိ ဝီရိယသမ္ပန္နဿ သတိသမ္ပန္နဿ ကာယဝါစာဟိ ပရိသုဒ္ဓကမ္မဿ ပညာယ နိသမ္မကာရိနော ကာယာဒီဟိ သညတဿ ဓမ္မဇီဝိကံ ဇီဝန္တဿ သတိအဝိပ္ပဝါသေ ဌိတဿ ဣဿရိယံ ဝဍ္ဎတိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၂၄။

‘‘ဥဋ္ဌာနဝတော သတီမတော၊

သုစိကမ္မဿ နိသမ္မကာရိနော၊

သညတဿ ဓမ္မဇီဝိနော၊

အပ္ပမတ္တဿ ယသောဘိဝဍ္ဎတီ’’တိ။

တတ္ထ ဥဋ္ဌာနဝတောတိ ဥဋ္ဌာနဝီရိယဝန္တဿ။ သတိမတောတိ သတိသမ္ပန္နဿ။ သုစိကမ္မဿာတိ နိဒ္ဒေါသေဟိ နိရပရာဓေဟိ ကာယကမ္မာဒီဟိ သမန္နာဂတဿ။ နိသမ္မကာရိနောတိ ဧဝဉ္စေ ဘဝိဿတိ၊ ဧဝံ ကရိဿာမီတိ ဝါ၊ ဣမသ္မိံ ကမ္မေ ဧဝံ ကတေ ဣဒံ နာမ ဘဝိဿတီတိ ဝါ ဧဝံ နိဒါနံ သလ္လက္ခေတွာ ရောဂတိကိစ္ဆနံ ဝိယ သဗ္ဗကမ္မာနိ နိသာမေတွာ ဥပဓာရေတွာ ကရောန္တဿ။ သညတဿာတိ ကာယာဒီဟိ သညတဿ နိစ္ဆိဒ္ဒဿ။ ဓမ္မဇီဝိနောတိ အဂါရိကဿ တုလာကူဋာဒီနိ ဝဇ္ဇေတွာ ကသိဂေါရက္ခာဒီဟိ၊ အနဂါရိကဿ ဝေဇ္ဇကမ္မဒူတကမ္မာဒီနိ ဝဇ္ဇေတွာ ဓမ္မေန သမေန ဘိက္ခာစရိယာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တဿ။ အပ္ပမတ္တဿာတိ အဝိပ္ပဝုတ္ထသတိနော။ ယသောဘိဝဍ္ဎတီတိ ဣဿရိယဘောဂသမ္ပန္နသင်္ခါတော စေဝ ကိတ္တိဝဏ္ဏဘဏနသင်္ခါတော စ ယသော အဘိဝဍ္ဎတီတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ကုမ္ဘဃောသကော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ အညေပိ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ ဧဝံ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ ဇာတာတိ။

ကုမ္ဘဃောသကသေဋ္ဌိဝတ္ထု ဒုတိယံ။

၃။ စူဠပန္ထကတ္ထေရဝတ္ထု

ဥဋ္ဌာနေနပ္ပမာဒေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော စူဠပန္ထကတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ရာဇဂဟေ ကိရ ဓနသေဋ္ဌိကုလဿ ဓီတာ ဝယပ္ပတ္တကာလေ မာတာပိတူဟိ သတ္တဘူမိကဿ ပါသာဒဿ ဥပရိမတလေ အတိဝိယ ရက္ခိယမာနာ ယောဗ္ဗနမဒမတ္တတာယ ပုရိသလောလာ ဟုတွာ အတ္တနော ဒါသေနေဝ သဒ္ဓိံ သန္ထဝံ ကတွာ၊ ‘‘အညေပိ မေ ဣဒံ ကမ္မံ ဇာနေယျု’’န္တိ ဘီတာ ဧဝမာဟ – ‘‘အမှေဟိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ န သက္ကာ ဝသိတုံ။ သစေ မေ မာတာပိတရော ဣမံ ဒေါသံ ဇာနိဿန္တိ၊ ခဏ္ဍာခဏ္ဍိကံ မံ ကရိဿန္တိ။ ဝိဒေသံ ဂန္တွာ ဝသိဿာမာ’’တိ။ တေ ဟတ္ထသာရံ ဂဟေတွာ အဂ္ဂဒွါရေန နိက္ခမိတွာ၊ ‘‘ယတ္ထ ဝါ တတ္ထ ဝါ အညေဟိ အဇာနနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဝသိဿာမာ’’တိ ဥဘောပိ အဂမံသု။ တေသံ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝသန္တာနံ သံဝါသမနွာယ တဿာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌာသိ။ သာ ဂဗ္ဘပရိပါကံ အာဂမ္မ တေန သဒ္ဓိံ မန္တေသိ၊ ‘‘ဂဗ္ဘော မေ ပရိပါကံ ဂတော၊ ဉာတိဗန္ဓုဝိရဟိတေ ဌာနေ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနံ နာမ ဥဘိန္နမ္ပိ အမှာကံ ဒုက္ခာဝဟံ၊ ကုလဂေဟမေဝ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ သော ‘‘သစာဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမိ၊ ဇီဝိတံ မေ နတ္ထီ’’တိ ဘယေန ‘‘အဇ္ဇ ဂစ္ဆာမ၊ သွေ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ဒိဝသေ အတိက္ကာမေသိ။ သာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဗာလော အတ္တနော ဒေါသမဟန္တတာယ ဂန္တုံ န ဥဿဟတိ၊ မာတာပိတရော နာမ ဧကန္တဟိတာဝ၊ အယံ ဂစ္ဆတု ဝါ၊ မာ ဝါ၊ အဟံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ သာ တသ္မိံ ဂေဟာ နိက္ခန္တေ ဂေဟပရိက္ခာရံ ပဋိသာမေတွာ အတ္တနော ကုလဃရံ ဂတဘာဝံ အနန္တရဂေဟဝါသီနံ အာရောစေတွာ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။

သောပိ ဃရံ အာဂန္တွာ တံ အဒိသွာ ပဋိဝိဿကေ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘သာ ကုလဃရံ ဂတာ’’တိ သုတွာ ဝေဂေန အနုဗန္ဓိတွာ အန္တရာမဂ္ဂေ သမ္ပာပုဏိ။ တဿာပိ တတ္ထေဝ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနံ အဟောသိ။ သော ‘‘ကိံ ဣဒံ၊ ဘဒ္ဒေ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာမိ၊ မေ ဧကော ပုတ္တော ဇာတော’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿာမာ’’တိ? ‘‘ယဿတ္ထာယ မယံ ကုလဃရံ ဂစ္ဆေယျာမ၊ တံ ကမ္မံ အန္တရာမဂ္ဂေဝ နိပ္ဖန္နံ၊ တတ္ထ ဂန္တွာ ကိံ ကရိဿာမ၊ နိဝတ္တိဿာမာ’’တိ ဒွေပိ ဧကစိတ္တာ ဟုတွာ နိဝတ္တိံသု။ တဿ စ ဒါရကဿ ပန္ထေ ဇာတတ္တာ ပန္ထကောတိ နာမံ ကရိံသု။ တဿာ နစိရဿေဝ အပရောပိ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌဟိ။ သဗ္ဗံ ပုရိမနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ တဿပိ ဒါရကဿ ပန္ထေ ဇာတတ္တာ ပဌမဇာတဿ မဟာပန္ထကောတိ နာမံ ကတွာ ဣတရဿ စူဠပန္ထကောတိ နာမံ ကရိံသု။ တေ ဒွေပိ ဒါရကေ ဂဟေတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနမေဝ ဂတာ။ တေသံ တတ္ထ ဝသန္တာနံ မဟာပန္ထကဒါရကော အညေ ဒါရကေ ‘‘စူဠပိတာ မဟာပိတာတိ၊ အယျကော အယျိကာ’’တိ စ ဝဒန္တေ သုတွာ မာတရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အမ္မ၊ အညေ ဒါရကာ ‘အယျကော အယျိကာ’တိပိ၊ ‘မဟာပိတာ စူဠပိတာ’တိပိ ဝဒန္တိ၊ ကစ္စိ အမှာကညေဝ ဉာတကာ နတ္ထီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ တာတ၊ အမှာကံ ဧတ္ထ ဉာတကာ နတ္ထိ။ ရာဇဂဟနဂရေ ပန ဝေါ ဓနသေဋ္ဌိ နာမ အယျကော၊ တတ္ထ အမှာကံ ဗဟူ ဉာတကာ’’တိ။ ‘‘ကသ္မာ တတ္ထ န ဂစ္ဆထ၊ အမ္မာ’’တိ? သာ အတ္တနော အဂမနကာရဏံ ပုတ္တဿ အကထေတွာ ပုတ္တေသု ပုနပ္ပုနံ ကထေန္တေသု သာမိကံ အာဟ – ‘‘ဣမေ ဒါရကာ မံ အတိဝိယ ကိလမေန္တိ၊ ကိံ နော မာတာပိတရော ဒိသွာ မံသံ ခါဒိဿန္တိ၊ ဧဟိ၊ ဒါရကာနံ အယျကကုလံ ဒဿေဿာမာ’’တိ? ‘‘အဟံ သမ္မုခါ ဘဝိတုံ န သက္ခိဿာမိ၊ တေ ပန နယိဿာမီ’’တိ။ ‘‘သာဓု ယေန ကေနစိ ဥပါယေန ဒါရကာနံ အယျကကုလမေဝ ဒဋ္ဌုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဒွေပိ ဇနာ ဒါရကေ အာဒါယ အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဂဟံ ပတွာ နဂရဒွါရေ ဧကိဿာ သာလာယ ပဝိသိတွာ ဒါရကမာတာ ဒွေ ဒါရကေ ဂဟေတွာ အတ္တနော အာဂတဘာဝံ မာတာပိတူနံ အာရောစာပေသိ။ တေ တံ သာသနံ သုတွာ၊ ‘‘သံသာရေ ဝိစရန္တာနံ န ပုတ္တော န ဓီတာ ဘူတပုဗ္ဗာ နာမ နတ္ထိ၊ တေ အမှာကံ မဟာပရာဓိကာ၊ န သက္ကာ တေဟိ အမှာကံ စက္ခုပထေ ဌာတုံ၊ ဧတ္တကံ နာမ ဓနံ ဂဟေတွာ ဒွေပိ ဇနာ ဖာသုကဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဇီဝန္တု၊ ဒါရကေ ပန ဣဓ ပေသေန္တူ’’တိ ဓနံ ဒတွာ ဒူတံ ပါဟေသုံ။

တေဟိ ပေသိတံ ဓနံ ဂဟေတွာ ဒါရကေ အာဂတဒူတာနညေဝ ဟတ္ထေ ဒတွာ ပဟိဏိံသု။ ဒါရကာ အယျကကုလေ ဝဍ္ဎန္တိ။ တေသု စူဠပန္ထကော အတိဒဟရော၊ မဟာပန္ထကော ပန အယျကေန သဒ္ဓိံ ဒသဗလဿ ဓမ္မကထံ သောတုံ ဂစ္ဆတိ။ တဿ နိစ္စံ သတ္ထု သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စိတ္တံ နမိ။ သော အယျကံ အာဟ – ‘‘သစေ မံ အနုဇာနေယျာထ၊ အဟံ ပဗ္ဗဇေယျ’’န္တိ ။ ‘‘ကိံ ဝဒေသိ၊ တာတ၊ သကလဿ လောကဿပိ မေ ပဗ္ဗဇ္ဇာတော တဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဘဒ္ဒိကာ။ သစေ သက္ကောသိ ပဗ္ဗဇာဟီ’’တိ။ တံ သတ္ထု သန္တိကံ နေတွာ၊ ‘‘ကိံ၊ ဂဟပတိ၊ ဒါရကော တေ လဒ္ဓါ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ အယံ မေ နတ္တာ တုမှာကံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတုကာမော’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ အညတရံ ပိဏ္ဍပါတစာရိကံ ဘိက္ခုံ ‘‘ဣမံ ဒါရကံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ အာဏာပေသိ။ ထေရော တဿ တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိတွာ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သော ဗဟုံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ပရိပုဏ္ဏဝဿော ဥပသမ္ပဒံ လဘိတွာ ယောနိသောမနသိကာရေန ကမ္မဋ္ဌာနံ ကရောန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သော ဈာနသုခေန ဖလသုခေန ဝီတိနာမေန္တော စိန္တေသိ – ‘‘သက္ကာ နု ခေါ ဣဒံ သုခံ စူဠပန္ထကဿ ဒါတု’’န္တိ! တတော အယျကသေဋ္ဌိဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဧဝမာဟ – ‘‘မဟာသေဋ္ဌိ၊ သစေ အနုဇာနေယျာထ၊ အဟံ စူဠပန္ထကံ ပဗ္ဗာဇေယျ’’န္တိ။ ‘‘ပဗ္ဗာဇေထ၊ ဘန္တေ’’တိ။ သေဋ္ဌိ ကိရ သာသနေ စ သုပ္ပသန္နော၊ ‘‘ကတရဓီတာယ ဝေါ ဧတေ ပုတ္တာ’’တိ ပုစ္ဆိယမာနော စ ‘‘ပလာတဓီတာယာ’’တိ ဝတ္တုံ လဇ္ဇတိ၊ တသ္မာ သုခေနေဝ တေသံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ အနုဇာနိ။ ထေရော စူဠပန္ထကံ ပဗ္ဗာဇေတွာ သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေသိ။ သော ပဗ္ဗဇိတွာဝ ဒန္ဓော အဟောသိ။

‘‘ပဒ္မံ ယထာ ကောကနဒံ သုဂန္ဓံ၊

ပါတော သိယာ ဖုလ္လမဝီတဂန္ဓံ၊

အင်္ဂီရသံ ပဿ ဝိရောစမာနံ၊

တပန္တမာဒိစ္စမိဝန္တလိက္ခေ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၃၊ အ။ နိ။ ၅။၁၉၅) –

ဣမံ ဧကံ ဂါထံ စတူဟိ မာသေဟိ ဥဂ္ဂဏှိတုံ နာသက္ခိ။ သော ကိရ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပညဝါ ဟုတွာ အညတရဿ ဒန္ဓဘိက္ခုနော ဥဒ္ဒေသဂ္ဂဟဏကာလေ ပရိဟာသကေဠိံ အကာသိ။ သော ဘိက္ခု တေန ပရိဟာသေန လဇ္ဇိတော နေဝ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှိ၊ န သဇ္ဈာယမကာသိ။ တေန ကမ္မေန အယံ ပဗ္ဗဇိတွာဝ ဒန္ဓော ဇာတော၊ ဂဟိတဂဟိတံ ပဒံ ဥပရူပရိပဒံ ဂဏှန္တဿ နဿတိ။ တဿ ဣမမေဝ ဂါထံ ဥဂ္ဂဟေတုံ ဝါယမန္တဿ စတ္တာရော မာသာ အတိက္ကန္တာ။ အထ နံ မဟာပန္ထကော၊ ‘‘စူဠပန္ထက၊ တွံ ဣမသ္မိံ သာသနေ အဘဗ္ဗော၊ စတူဟိ မာသေဟိ ဧကံ ဂါထမ္ပိ ဂဏှိတုံ န သက္ကောသိ၊ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ ပန ကထံ မတ္ထကံ ပါပေဿသိ၊ နိက္ခမ ဣတော’’တိ ဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎိ။ စူဠပန္ထကော ဗုဒ္ဓသာသနေ သိနေဟေန ဂိဟိဘာဝံ န ပတ္ထေတိ။

တသ္မိဉ္စ ကာလေ မဟာပန္ထကော ဘတ္တုဒ္ဒေသကော အဟောသိ။ ဇီဝကော ကောမာရဘစ္စော ဗဟုံ မာလာဂန္ဓဝိလေပနံ အာဒါယ အတ္တနော အမ္ဗဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ပူဇေတွာ ဓမ္မံ သုတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဒသဗလံ ဝန္ဒိတွာ မဟာပန္ထကံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ကိတ္တကာ ၊ ဘန္တေ၊ သတ္ထု သန္တိကေ ဘိက္ခူ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ပဉ္စမတ္တာနိ ဘိက္ခုသတာနီ’’တိ။ ‘‘သွေ၊ ဘန္တေ၊ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခါနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ အာဒါယ အမှာကံ နိဝေသနေ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ။ ‘‘ဥပါသက၊ စူဠပန္ထကော နာမ ဘိက္ခု ဒန္ဓော အဝိရုဠှိဓမ္မော၊ တံ ဌပေတွာ သေသာနံ နိမန္တနံ သမ္ပဋိစ္ဆာမီ’’တိ ထေရော အာဟ။ တံ သုတွာ စူဠပန္ထကော စိန္တေသိ – ‘‘ထေရော ဧတ္တကာနံ ဘိက္ခူနံ နိမန္တနံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တော မံ ဗာဟိရံ ကတွာ သမ္ပဋိစ္ဆတိ၊ နိဿံသယံ မယှံ ဘာတိကဿ မယိ စိတ္တံ ဘိန္နံ ဘဝိဿတိ၊ ကိံ ဒါနိ မယှံ ဣမိနာ သာသနေန၊ ဂိဟီ ဟုတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောန္တော ဇီဝိဿာမီ’’တိ? သော ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ ဝိဗ္ဘမိတုံ ပါယာသိ။

သတ္ထာ ပစ္စူသကာလေယေဝ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ဣမံ ကာရဏံ ဒိသွာ ပဌမတရံ ဂန္တွာ စူဠပန္ထကဿ ဂမနမဂ္ဂေ ဒွါရကောဋ္ဌကေ စင်္ကမန္တော အဋ္ဌာသိ။ စူဠပန္ထကော ဂစ္ဆန္တော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ကုဟိံ ပန တွံ၊ စူဠပန္ထက၊ ဣမာယ ဝေလာယ ဂစ္ဆသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘာတာ မံ၊ ဘန္တေ၊ နိက္ကဍ္ဎတိ၊ တေနာဟံ ဝိဗ္ဘမိတုံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ။ ‘‘စူဠပန္ထက၊ တဝ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ မမ သန္တကာ၊ ဘာတရာ နိက္ကဍ္ဎိတော ကသ္မာ မမ သန္တိကံ နာဂဉ္ဆိ၊ ဧဟိ၊ ကိံ တေ ဂိဟိဘာဝေန၊ မမ သန္တိကေ ဘဝိဿသီ’’တိ စက္ကင်္ကိတတလေန ပါဏိနာ တံ သိရသိ ပရာမသိတွာ အာဒါယ ဂန္တွာ ဂန္ဓကုဋိပ္ပမုခေ နိသီဒါပေတွာ၊ ‘‘စူဠပန္ထက၊ ပုရတ္ထာဘိမုခေါ ဟုတွာ ဣမံ ပိလောတိကံ ‘ရဇောဟရဏံ ရဇောဟရဏ’န္တိ ပရိမဇ္ဇန္တော ဣဓေဝ ဟောဟီ’’တိ ဣဒ္ဓိယာ အဘိသင်္ခတံ ပရိသုဒ္ဓံ ပိလောတိကံ ဒတွာ ကာလေ အာရောစိတေ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ဇီဝကဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ စူဠပန္ထကောပိ သူရိယံ ဩလောကေန္တော တံ ပိလောတိကံ ‘‘ရဇောဟရဏံ ရဇောဟရဏ’’န္တိ ပရိမဇ္ဇန္တော နိသီဒိ။ တဿ တံ ပိလောတိကခဏ္ဍံ ပရိမဇ္ဇန္တဿ ကိလိဋ္ဌံ အဟောသိ။ တတော စိန္တေသိ – ‘‘ဣဒံ ပိလောတိကခဏ္ဍံ အတိဝိယ ပရိသုဒ္ဓံ၊ ဣမံ ပန အတ္တဘာဝံ နိဿာယ ပုရိမပကတိံ ဝိဇဟိတွာ ဧဝံ ကိလိဋ္ဌံ ဇာတံ၊ အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ’’တိ ခယဝယံ ပဋ္ဌပေန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေသိ။ သတ္ထာ ‘‘စူဠပန္ထကဿ စိတ္တံ ဝိပဿနံ အာရုဠှ’’န္တိ ဉတွာ၊ ‘‘စူဠပန္ထက၊ တွံ ပိလောတိကခဏ္ဍမေဝ သံကိလိဋ္ဌံ ‘ရဇံ ရဇ’န္တိ မာ သညံ ကရိ၊ အဗ္ဘန္တရေ ပန တေ ရာဂရဇာဒယော အတ္ထိ၊ တေ ဟရာဟီ’’တိ ဝတွာ ဩဘာသံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ပုရတော နိသိန္နော ဝိယ ပညာယမာနရူပေါ ဟုတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

‘‘ရာဂေါ ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊

ရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊

ဧတံ ရဇ္ဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွ ဘိက္ခဝေါ၊

ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။

‘‘ဒေါသော ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊

ဒေါသဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊

ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွ ဘိက္ခဝေါ၊

ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ။

‘‘မောဟော ရဇော န စ ပန ရေဏု ဝုစ္စတိ၊

မောဟဿေတံ အဓိဝစနံ ရဇောတိ၊

ဧတံ ရဇံ ဝိပ္ပဇဟိတွ ဘိက္ခဝေါ၊

ဝိဟရန္တိ တေ ဝိဂတရဇဿ သာသနေ’’တိ။ (မဟာနိ။ ၂၀၉)၊

ဂါထာပရိယောသာနေ စူဠပန္ထကော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိယေဝဿ တီဏိ ပိဋကာနိ အာဂမိံသု။

သော ကိရ ပုဗ္ဗေ ရာဇာ ဟုတွာ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောန္တော နလာဋတော သေဒေ မုစ္စန္တေ ပရိသုဒ္ဓေန သာဋကေန နလာဋန္တံ ပုဉ္ဆိ၊ သာဋကော ကိလိဋ္ဌော အဟောသိ။ သော ‘‘ဣမံ သရီရံ နိဿာယ ဧဝရူပေါ ပရိသုဒ္ဓါ သာဋကော ပကတိံ ဇဟိတွာ ကိလိဋ္ဌော ဇာတော၊ အနိစ္စာ ဝတ သင်္ခါရာ’’တိ အနိစ္စသညံ ပဋိလဘိ။ တေ ကာရဏေနဿ ရဇောဟရဏမေဝ ပစ္စယော ဇာတော။

ဇီဝကောပိ ခေါ ကောမာရဘစ္စော ဒသဗလဿ ဒက္ခိဏောဒကံ ဥပနာမေသိ။ သတ္ထာ ‘‘နနု၊ ဇီဝက၊ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ အတ္ထီ’’တိ ဟတ္ထေန ပတ္တံ ပိဒဟိ။ မဟာပန္ထကော ‘‘နနု၊ ဘန္တေ၊ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ သတ္ထာ ‘‘အတ္ထိ၊ ဇီဝကာ’’တိ အာဟ။ ဇီဝကော ‘‘တေန ဟိ ဘဏေ ဂစ္ဆ၊ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ အတ္ထိဘာဝံ ဝါ နတ္ထိဘာဝံ ဝါ တွညေဝ ဇာနာဟီ’’တိ ပုရိသံ ပေသေသိ။ တသ္မိံ ခဏေ စူဠပန္ထကော ‘‘မယှံ ဘာတိကော ‘ဝိဟာရေ ဘိက္ခူ နတ္ထီ’တိ ဘဏတိ ၊ ဝိဟာရေ ဘိက္ခူနံ အတ္ထိဘာဝမဿ ပကာသေဿာမီ’’တိ သကလံ အမ္ဗဝနံ ဘိက္ခူနညေဝ ပူရေသိ။ ဧကစ္စေ ဘိက္ခူ စီဝရကမ္မံ ကရောန္တိ၊ ဧကစ္စေ ရဇနကမ္မံ ကရောန္တိ၊ ဧကစ္စေ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တိ။ ဧဝံ အညမညအသဒိသံ ဘိက္ခုသဟဿံ မာပေသိ။ သော ပုရိသော ဝိဟာရေ ဗဟူ ဘိက္ခူ ဒိသွာ နိဝတ္တိတွာ၊ ‘‘အယျ၊ သကလံ အမ္ဗဝနံ ဘိက္ခူဟိ ပရိပုဏ္ဏ’’န္တိ ဇီဝကဿ အာရောစေသိ။ ထေရောပိ ခေါ တတ္ထေဝ –

‘‘သဟဿက္ခတ္တုမတ္တာနံ ၊ နိမ္မိနိတွာန ပန္ထကော၊

နိသီဒမ္ဗဝနေ ရမ္မေ၊ ယာဝ ကာလပ္ပဝေဒနာ’’တိ။

အထ သတ္ထာ တံ ပုရိသံ အာဟ – ‘‘ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ‘သတ္ထာ စူဠပန္ထကံ နာမ ပက္ကောသတီ’တိ ဝဒေဟီ’’တိ။ တေန ဂန္တွာ တထာ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အဟံ စူဠပန္ထကော၊ အဟံ စူဠပန္ထကော’’တိ မုခသဟဿံ ဥဋ္ဌဟိ။ သော ပုရိသော ပုန ဂန္တွာ၊ ‘‘သဗ္ဗေပိ ကိရ၊ ဘန္တေ၊ စူဠပန္ထကာယေဝ နာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘တေန ဟိ ဂန္တွာ ယော ‘အဟံ စူဠပန္ထကော’တိ ပဌမံ ဝဒတိ၊ တံ ဟတ္ထေ ဂဏှ၊ အဝသေသာ အန္တရဓာယိဿန္တီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ တာဝဒေဝ သဟဿမတ္တာ ဘိက္ခူ အန္တရဓာယိံသု။ ထေရောပိ တေန ပုရိသေန သဒ္ဓိံ အဂမာသိ။ သတ္ထာ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ ဇီဝကံ အာမန္တေသိ – ‘‘ဇီဝက၊ စူဠပန္ထကဿ ပတ္တံ ဂဏှာဟိ၊ အယံ တေ အနုမောဒနံ ကရိဿတီ’’တိ။ ဇီဝကော တထာ အကာသိ။ ထေရော သီဟနာဒံ နဒန္တော တရုဏသီဟော ဝိယ တီဟိ ပိဋကေဟိ သင်္ခေါဘေတွာ အနုမောဒနမကာသိ။ သတ္ထာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဘိက္ခူဟိ ဝတ္တေ ဒဿိတေ ဂန္ဓကုဋိပ္ပမုခေ ဌတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ သုဂတောဝါဒံ ဒတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ဥယျောဇေတွာ သုရဘိဂန္ဓဝါသိတံ ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသိတွာ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သီဟသေယျံ ဥပဂတော။ အထ သာယနှသမယေ ဘိက္ခူ ဣတော စိတော စ သမောသရိတွာ ရတ္တကမ္ဗလသာဏိယာ ပရိက္ခိတ္တာ ဝိယ နိသီဒိတွာ သတ္ထု ဂုဏကထံ အာရဘိံသု၊ ‘‘အာဝုသော၊ မဟာပန္ထကော စူဠပန္ထကဿ အဇ္ဈာသယံ အဇာနန္တော စတူဟိ မာသေဟိ ဧကံ ဂါထံ ဥဂ္ဂဏှာပေတုံ န သက္ကောတိ၊ ‘ဒန္ဓော အယ’န္တိ ဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎိ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ပန အတ္တနော အနုတ္တရဓမ္မရာဇတာယ ဧကသ္မိံယေဝဿ အန္တရဘတ္တေ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ အဒါသိ၊ တီဏိ ပိဋကာနိ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိယေဝ အာဂတာနိ၊ အဟော ဗုဒ္ဓါနံ ဗလံ နာမ မဟန္တ’’န္တိ။

အထ ဘဂဝါ ဓမ္မသဘာယံ ဣမံ ကထာပဝတ္တိံ ဉတွာ၊ ‘‘အဇ္ဇ မယာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဗုဒ္ဓသေယျာယ ဥဋ္ဌာယ သုရတ္တဒုပဋ္ဋံ နိဝါသေတွာ ဝိဇ္ဇုလတံ ဝိယ ကာယဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ ရတ္တကမ္ဗလသဒိသံ သုဂတမဟာစီဝရံ ပါရုပိတွာ သုရဘိဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမ္မ မတ္တဝရဝါရဏသီဟဝိဇမ္ဘိတဝိလာသေန အနန္တာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မသဘံ ဂန္တွာ အလင်္ကတမဏ္ဍလမာဠမဇ္ဈေ သုပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနံ အဘိရုယှ ဆဗ္ဗဏ္ဏဗုဒ္ဓရံသိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တော အဏ္ဏဝကုစ္ဆိံ ခေါဘယမာနော ယုဂန္ဓရမတ္ထကေ ဗာလသူရိယော ဝိယ အာသနမဇ္ဈေ နိသီဒိ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ပန အာဂတမတ္တေ ဘိက္ခုသင်္ဃော ကထံ ပစ္ဆိန္ဒိတွာ တုဏှီ အဟောသိ။ သတ္ထာ မုဒုကေန မေတ္တစိတ္တေန ပရိသံ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘အယံ ပရိသာ အတိဝိယ သောဘတိ၊ ဧကဿပိ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စံ ဝါ ပါဒကုက္ကုစ္စံ ဝါ ဥက္ကာသိတသဒ္ဒေါ ဝါ ခိပိတသဒ္ဒေါ ဝါ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗေပိ ဣမေ ဗုဒ္ဓဂါရဝေန သဂါရဝါ၊ ဗုဒ္ဓတေဇေန တဇ္ဇိတာ။ မယိ အာယုကပ္ပမ္ပိ အကထေတွာ နိသိန္နေ ပဌမံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေတွာ န ကထေဿန္တိ။ ကထာသမုဋ္ဌာပနဝတ္တံ နာမ မယာဝ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ အဟမေဝ ပဌမံ ကထေဿာမီ’’တိ မဓုရေန ဗြဟ္မဿရေန ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ၊ ကာ စ ပန ဝေါ အန္တရာကထာ ဝိပ္ပကတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ စူဠပန္ထကော ဣဒါနေဝ ဒန္ဓော၊ ပုဗ္ဗေပိ ဒန္ဓောယေဝ။ န ကေဝလဉ္စဿာဟံ ဣဒါနေဝ အဝဿယော ဇာတော၊ ပုဗ္ဗေပိ အဝဿယော အဟောသိမေဝ။ ပုဗ္ဗေ ပနာဟံ ဣမံ လောကိယကုဋုမ္ဗဿ သာမိကံ အကာသိံ၊ ဣဒါနိ လောကုတ္တရကုဋုမ္ဗဿာ’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော သောတုကာမေဟိ ဘိက္ခူဟိ အာယာစိတော အတီတံ အာဟရိ –

‘‘အတီတေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာရာဏသိနဂရဝါသီ ဧကော မာဏဝေါ တက္ကသိလံ ဂန္တွာ သိပ္ပုဂ္ဂဟဏတ္ထာယ ဒိသာပါမောက္ခဿ အာစရိယဿ ဓမ္မန္တေဝါသိကော ဟုတွာ ပဉ္စန္နံ မာဏဝကသတာနံ အန္တရေ အတိဝိယ အာစရိယဿ ဥပကာရကော အဟောသိ၊ ပါဒပရိကမ္မာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကရောတိ။ ဒန္ဓတာယ ပန ကိဉ္စိ ဥဂ္ဂဏှိတုံ န သက္ကော’’တိ။ အာစရိယော ‘‘အယံ မမ ဗဟူပကာရော၊ သိက္ခာပေဿာမိ န’’န္တိ ဝါယမန္တောပိ ကိဉ္စိ သိက္ခာပေတုံ န သက္ကောတိ။ သော စိရံ ဝသိတွာ ဧကဂါထမ္ပိ ဥဂ္ဂဏှိတုံ အသက္ကောန္တော ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ‘‘ဂမိဿာမီ’’တိ အာစရိယံ အာပုစ္ဆိ။ အာစရိယော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ မယှံ ဥပကာရကော၊ ပဏ္ဍိတဘာဝမဿ ပစ္စာသီသာမိ၊ န နံ ကာတုံ သက္ကောမိ ၊ အဝဿံ မယာ ဣမဿ ပစ္စုပကာရော ကာတဗ္ဗော၊ ဧကမဿ မန္တံ ဗန္ဓိတွာ ဒဿာမီ’’တိ သော တံ အရညံ နေတွာ ‘‘ဃဋ္ဋေသိ ဃဋ္ဋေသိ၊ ကိံ ကာရဏာ ဃဋ္ဋေသိ? အဟမ္ပိ တံ ဇာနာမိ ဇာနာမီ’’တိ ဣမံ မန္တံ ဗန္ဓိတွာ ဥဂ္ဂဏှာပေန္တော အနေကသတက္ခတ္တုံ ပရိဝတ္တာပေတွာ၊ ‘‘ပညာယတိ တေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘အာမ၊ ပညာယတီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒန္ဓေန နာမ ဝါယာမံ ကတွာ ပဂုဏံ ကတံ သိပ္ပံ န ပလာယတီ’’တိ စိန္တေတွာ မဂ္ဂပရိဗ္ဗယံ ဒတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဣမံ မန္တံ နိဿာယ ဇီဝိဿသိ၊ အပလာယနတ္ထာယ ပနဿ နိစ္စံ သဇ္ဈာယံ ကရေယျာသီ’’တိ ဝတွာ တံ ဥယျောဇေသိ။ အထဿ မာတာ ဗာရာဏသိယံ သမ္ပတ္တကာလေ ‘‘ပုတ္တော မေ သိပ္ပံ သိက္ခိတွာ အာဂတော’’တိ မဟာသက္ကာရသမ္မာနံ အကာသိ။

တဒါ ဗာရာဏသိရာဇာ ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ မေ ကာယကမ္မာဒီသု ကောစိ ဒေါသော’’တိ ပစ္စဝေက္ခန္တော အတ္တနော အရုစ္စနကံ ကိဉ္စိ ကမ္မံ အဒိသွာ ‘‘အတ္တနော ဝဇ္ဇံ နာမ အတ္တနော န ပညာယတိ၊ ပရေသံ ပညာယတိ၊ နာဂရာနံ ပရိဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သာယံ အညာတကဝေသေန နိက္ခမိတွာ၊ ‘‘သာယမာသံ ဘုဉ္ဇိတွာ နိသိန္နမနုဿာနံ ကထာသလ္လာပေါ နာမ နာနပ္ပကာရကော ဟောတိ၊ ‘သစာဟံ အဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေမိ၊ ပါပေန အဓမ္မိကေန ရညာ ဒဏ္ဍဗလိအာဒီဟိ ဟတမှာ’တိ ဝက္ခန္တိ။ ‘သစေ ဓမ္မေန ရဇ္ဇံ ကာရေမိ၊ ဒီဃာယုကော ဟောတု နော ရာဇာ’တိအာဒီနိ ဝတွာ မမ ဂုဏံ ကထေဿန္တီ’’တိ တေသံ တေသံ ဂေဟာနံ ဘိတ္တိအနုသာရေနေဝ ဝိစရတိ။

တသ္မိံ ခဏေ ဥမင်္ဂစောရာ ဒွိန္နံ ဂေဟာနံ အန္တရေ ဥမင်္ဂံ ဘိန္ဒန္တိ ဧကဥမင်္ဂေနေဝ ဒွေ ဂေဟာနိ ပဝိသနတ္ထာယ။ ရာဇာ တေ ဒိသွာ ဂေဟစ္ဆာယာယ အဋ္ဌာသိ။ တေသံ ဥမင်္ဂံ ဘိန္ဒိတွာ ဂေဟံ ပဝိသိတွာ ဘဏ္ဍကံ ဩလောကိတကာလေ မာဏဝေါ ပဗုဇ္ဈိတွာ တံ မန္တံ သဇ္ဈာယန္တော ‘‘ဃဋ္ဋေသိ ဃဋ္ဋေသိ၊ ကိံ ကာရဏာ ဃဋ္ဋေသိ? အဟမ္ပိ တံ ဇာနာမိ ဇာနာမီ’’တိ အာဟ။ တေ တံ သုတွာ၊ ‘‘ဣမိနာ ကိရမှာ ဉာတာ၊ ဣဒါနိ နော နာသေဿတီ’’တိ နိဝတ္ထဝတ္ထာနိပိ ဆဍ္ဍေတွာ ဘီတာ သမ္မုခသမ္မုခဋ္ဌာနေနေဝ ပလာယိံသု။ ရာဇာ တေ ပလာယန္တေ ဒိသွာ ဣတရဿ စ မန္တသဇ္ဈာယနသဒ္ဒံ သုတွာ ဂေဟညေဝ ဝဝတ္ထပေတွာ နာဂရာနံ ပရိဂ္ဂဏှိတွာ နိဝေသနံ ပါဝိသိ။ သော ဝိဘာတာယ ပန ရတ္တိယာ ပါတောဝေကံ ပုရိသံ ပက္ကောသိတွာ အာဟ – ‘‘ဂစ္ဆ ဘဏေ၊ အသုကဝီထိယံ နာမ ယသ္မိံ ဂေဟေ ဥမင်္ဂေါ ဘိန္နော၊ တတ္ထ တက္ကသိလတော သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အာဂတမာဏဝေါ အတ္ထိ၊ တံ အာနေဟီ’’တိ။ သော ဂန္တွာ ‘‘ရာဇာ တံ ပက္ကောသတီ’’တိ ဝတွာ မာဏဝံ အာနေသိ။ အထ နံ ရာဇာ အာဟ – ‘‘တွံ၊ တာတ၊ တက္ကသိလတော သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အာဂတမာဏဝေါ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘အမှာကမ္ပိ တံ သိပ္ပံ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ ဒေဝ၊ သမာနာသနေ နိသီဒိတွာ ဂဏှာဟီ’’တိ။ ရာဇာပိ တထာ ကတွာ မန္တံ ဂဟေတွာ ‘‘အယံ တေ အာစရိယဘာဂေါ’’တိ သဟဿံ အဒါသိ။

တဒါ သေနာပတိ ရညော ကပ္ပကံ အာဟ – ‘‘ကဒါ ရညော မဿုံ ကရိဿသီ’’တိ? ‘‘သွေ ဝါ ပရသုဝေ ဝါ’’တိ။ သော တဿ သဟဿံ ဒတွာ ‘‘ကိစ္စံ မေ အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ကိံ၊ သာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ရညော မဿုကမ္မံ ကရောန္တော ဝိယ ဟုတွာ ခုရံ အတိဝိယ ပဟံသိတွာ ဂလနာဠိံ ဆိန္ဒ၊ တွံ သေနာပတိ ဘဝိဿသိ၊ အဟံ ရာဇာ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ရညော မဿုကမ္မကရဏဒိဝသေ ဂန္ဓောဒကေန မဿုံ တေမေတွာ ခုရံ ပဟံသိတွာ နလာဋန္တေ ဂဟေတွာ၊ ‘‘ခုရော ထောကံ ကုဏ္ဌဓာရော၊ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဂလနာဠိံ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ပုန ဧကမန္တံ ဌတွာ ခုရံ ပဟံသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ အတ္တနော မန္တံ သရိတွာ သဇ္ဈာယံ ကရောန္တော ‘‘ဃဋ္ဋေသိ ဃဋ္ဋေသိ၊ ကိံ ကာရဏာ ဃဋ္ဋေသိ? အဟမ္ပိ တံ ဇာနာမိ ဇာနာမီ’’တိ အာဟ။ နှာပိတဿ နလာဋတော သေဒါ မုစ္စိံသု။ သော ‘‘ဇာနာတိ မမ ကာရဏံ ရာဇာ’’တိ ဘီတော ခုရံ ဘူမိယံ ခိပိတွာ ပါဒမူလေ ဥရေန နိပဇ္ဇိ။ ရာဇာနော နာမ ဆေကာ ဟောန္တိ၊ တေန တံ ဧဝမာဟ – ‘‘အရေ၊ ဒုဋ္ဌ၊ နှာပိတ၊ ‘န မံ ရာဇာ ဇာနာတီ’တိ သညံ ကရောသီ’’တိ။ ‘‘အဘယံ မေ ဒေဟိ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ဟောတု၊ မာ ဘာယိ၊ ကထေဟီ’’တိ။ သေနာပတိ မေ၊ ဒေဝ၊ သဟဿံ ဒတွာ၊ ‘‘ရညော မဿုံ ကရောန္တော ဝိယ ဂလနာဠိံ ဆိန္ဒ၊ အဟံ ရာဇာ ဟုတွာ တံ သေနာပတိံ ကရိဿာမီ’’တိ အာဟာတိ။ ရာဇာ တံ သုတွာ ‘‘အာစရိယံ မေ နိဿာယ ဇီဝိတံ လဒ္ဓ’’န္တိ စိန္တေတွာ သေနာပတိံ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘အမ္ဘော၊ သေနာပတိ၊ ကိံ နာမ တယာ မမ သန္တိကာ န လဒ္ဓံ၊ ဣဒါနိ တံ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကောမိ၊ မမ ရဋ္ဌာ နိက္ခမာဟီ’’တိ တံ ရဋ္ဌာ ပဗ္ဗာဇေတွာ အာစရိယံ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘အာစရိယ၊ တံ နိဿာယ မယာ ဇီဝိတံ လဒ္ဓ’’န္တိ ဝတွာ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကရိတွာ တဿ သေနာပတိဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ ‘‘သော တဒါ စူဠပန္ထကော အဟောသိ၊ သတ္ထာ ဒိသာပါမောက္ခော အာစရိယော’’တိ။

သတ္ထာ ဣမံ အတီတံ အာဟရိတွာ၊ ‘‘ဧဝံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဗ္ဗေပိ စူဠပန္ထကော ဒန္ဓောယေဝ အဟောသိ၊ တဒါပိဿာဟံ အဝဿယော ဟုတွာ တံ လောကိယကုဋုမ္ဗေ ပတိဋ္ဌာပေသိ’’န္တိ ဝတွာ ပုန ဧကဒိဝသံ ‘‘အဟော သတ္ထာ စူဠပန္ထကဿ အဝဿယော ဇာတော’’တိ ကထာယ သမုဋ္ဌိတာယ စူဠသေဋ္ဌိဇာတကေ အတီတဝတ္ထုံ ကထေတွာ –

‘‘အပ္ပကေနာပိ မေဓာဝီ၊ ပါဘတေန ဝိစက္ခဏော၊

သမုဋ္ဌာပေတိ အတ္တာနံ၊ အဏုံ အဂ္ဂိံဝ သန္ဓမ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၄) –

ဂါထံ ဝတွာ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝါဟံ ဣမဿ အဝဿယော ဇာတော၊ ပုဗ္ဗေပိ အဝဿယော အဟောသိမေဝ။ ပုဗ္ဗေ ပနာဟံ ဣမံ လောကိယကုဋုမ္ဗဿ သာမိကံ အကာသိံ၊ ဣဒါနိ လောကုတ္တရကုဋုမ္ဗဿ။ တဒါ ဟိ စူဠန္တေဝါသိကော စူဠပန္ထကော အဟောသိ၊ စူဠသေဋ္ဌိ ပန ပဏ္ဍိတော ဗျတ္တော နက္ခတ္တကောဝိဒေါ အဟမေဝါ’’တိ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ။

ပုနေကဒိဝသံ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ၊ ‘‘အာဝုသော၊ စူဠပန္ထကော စတူဟိ မာသေဟိ စတုပ္ပဒံ ဂါထံ ဂဟေတုံ အသက္ကောန္တောပိ ဝီရိယံ အနောဿဇ္ဇိတွာဝ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌိတော ၊ ဣဒါနိ လောကုတ္တရဓမ္မကုဋုမ္ဗဿ သာမိကော ဇာတော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ၊ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာသနေ အာရဒ္ဓဝီရိယော ဘိက္ခု လောကုတ္တရဓမ္မဿ သာမိကော ဟောတိယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၂၅။

‘‘ဥဋ္ဌာနေနပ္ပမာဒေန ၊ သံယမေန ဒမေန စ၊

ဒီပံ ကယိရာထ မေဓာဝီ၊ ယံ ဩဃော နာဘိကီရတီ’’တိ။

တတ္ထ ဒီပံ ကယိရာထာတိ ဝီရိယသင်္ခါတေန ဥဋ္ဌာနေန၊ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသာကာရသင်္ခါတေန အပ္ပမာဒေန၊ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလသင်္ခါတေန သံယမေန၊ ဣန္ဒြိယဒမေန စာတိ ဣမေဟိ ကာရဏဘူတေဟိ စတူဟိ ဓမ္မေဟိ ဓမ္မောဇပညာယ သမန္နာဂတော မေဓာဝီ ဣမသ္မိံ အတိဝိယ ဒုလ္လဘပတိဋ္ဌတာယ အတိဂမ္ဘီရေ သံသာရသာဂရေ အတ္တနော ပတိဋ္ဌာနဘူတံ အရဟတ္တဖလံ ဒီပံ ကယိရာထ ကရေယျ၊ ကာတုံ သက္ကုဏေယျာတိ အတ္ထော။ ကီဒိသံ? ယံ ဩဃော နာဘိကီရတီတိ ယံ စတုဗ္ဗိဓောပိ ကိလေသောဃော အဘိကိရိတုံ ဝိဒ္ဓံသေတုံ န သက္ကောတိ။ န ဟိ သက္ကာ အရဟတ္တံ ဩဃေန အဘိကိရိတုန္တိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ ဧဝံ ဒေသနာ သမ္ပတ္တပရိသာယ သာတ္ထိကာ ဇာတာတိ။

စူဠပန္ထကတ္ထေရဝတ္ထု တတိယံ။

၄။ ဗာလနက္ခတ္တသင်္ဃုဋ္ဌဝတ္ထု

ပမာဒမနုယုဉ္ဇန္တီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဗာလနက္ခတ္တံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကသ္မိဉှိ သမယေ သာဝတ္ထိယံ ဗာလနက္ခတ္တံ နာမ သင်္ဃုဋ္ဌံ။ တသ္မိံ နက္ခတ္တေ ဗာလာ ဒုမ္မေဓိနော ဇနာ ဆာရိကာယ စေဝ ဂေါမယေန စ သရီရံ မက္ခေတွာ သတ္တာဟံ အသဗ္ဘံ ဘဏန္တာ ဝိစရန္တိ။ ကိဉ္စိ ဉာတိ သုဟဇ္ဇံ ဝါ ပဗ္ဗဇိတံ ဝါ ဒိသွာ လဇ္ဇန္တာ နာမ နတ္ထိ။ ဒွါရေ ဒွါရေ ဌတွာ အသဗ္ဘံ ဘဏန္တိ။ မနုဿာ တေသံ အသဗ္ဘံ သောတုံ အသက္ကောန္တာ ယထာဗလံ အဍ္ဎံ ဝါ ပါဒံ ဝါ ကဟာပဏံ ဝါ ပေသေန္တိ။ တေ တေသံ ဒွါရေ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဂဟေတွာ ပက္ကမန္တိ။ တဒါ ပန သာဝတ္ထိယံ ပဉ္စ ကောဋိမတ္တာ အရိယသာဝကာ ဝသန္တိ၊ တေ သတ္ထု သန္တိကံ သာသနံ ပေသယိံသု – ‘‘ဘဂဝါ၊ ဘန္တေ၊ သတ္တာဟံ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ နဂရံ အပ္ပဝိသိတွာ ဝိဟာရေယေဝ ဟောတူ’’တိ။ တဉ္စ ပန သတ္တာဟံ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဝိဟာရေယေဝ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ သမ္ပာဒေတွာ ပဟိဏိံသု၊ သယမ္ပိ ဂေဟာ န နိက္ခမိံသု။ တေ နက္ခတ္တေ ပန ပရိယောသိတေ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ နိမန္တေတွာ နဂရံ ပဝေသေတွာ မဟာဒါနံ ဒတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အတိဒုက္ခေန နော သတ္တ ဒိဝသာနိ အတိက္ကန္တာနိ၊ ဗာလာနံ အသဗ္ဘာနိ သုဏန္တာနံ ကဏ္ဏာ ဘိဇ္ဇနာကာရပ္ပတ္တာ ဟောန္တိ၊ ကောစိ ကဿစိ န လဇ္ဇတိ၊ တေန မယံ တုမှာကံ အန္တောနဂရံ ပဝိသိတုံ နာဒမှ၊ မယမ္ပိ ဂေဟတော န နိက္ခမိမှာ’’တိ အာဟံသု။ သတ္ထာ တေသံ ကထံ သုတွာ၊ ‘‘ဗာလာနံ ဒုမ္မေဓာနံ ကိရိယာ နာမ ဧဝရူပါ ဟောတိ၊ မေဓာဝိနော ပန ဓနသာရံ ဝိယ အပ္ပမာဒံ ရက္ခိတွာ အမတမဟာနိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိံ ပါပုဏန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၂၆။

‘‘ပမာဒမနုယုဉ္ဇန္တိ၊ ဗာလာ ဒုမ္မေဓိနော ဇနာ၊

အပ္ပမာဒဉ္စ မေဓာဝီ၊ ဓနံ သေဋ္ဌံဝ ရက္ခတိ။

၂၇။

‘‘မာ ပမာဒမနုယုဉ္ဇေထ၊ မာ ကာမရတိသန္ထဝံ၊

အပ္ပမတ္တော ဟိ ဈာယန္တော၊ ပပ္ပောတိ ဝိပုလံ သုခ’’န္တိ။

တတ္ထ ဗာလာတိ ဗာလျေန သမန္နာဂတာ ဣဓလောကပရလောကတ္ထံ အဇာနန္တာ။ ဒုမ္မေဓိနောတိ နိပ္ပညာ။ တေ ပမာဒေ အာဒီနဝံ အပဿန္တာ ပမာဒံ အနုယုဉ္ဇန္တိ ပဝတ္တေန္တိ၊ ပမာဒေန ကာလံ ဝီတိနာမေန္တိ။ မေဓာဝီတိ ဓမ္မောဇပညာယ သမန္နာဂတော ပန ပဏ္ဍိတော ကုလဝံသာဂတံ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ သတ္တရတနဓနံ ဝိယ အပ္ပမာဒံ ရက္ခတိ။ ယထာ ဟိ ဥတ္တမံ ဓနံ နိဿာယ ‘‘ကာမဂုဏသမ္ပတ္တိံ ပါပုဏိဿာမ၊ ပုတ္တဒါရံ ပေါသေဿာမ၊ ပရလောကဂမနမဂ္ဂံ သောဓေဿာမာ’’တိ ဓနေ အာနိသံသံ ပဿန္တာ တံ ရက္ခန္တိ၊ ဧဝံ ပဏ္ဍိတောပိ အပ္ပမတ္တော ‘‘ပဌမဇ္ဈာနာဒီနိ ပဋိလဘိဿာမိ၊ မဂ္ဂဖလာဒီနိ ပါပုဏိဿာမိ၊ တိဿော ဝိဇ္ဇာ၊ ဆ အဘိညာ သမ္ပာဒေဿာမီ’’တိ အပ္ပမာဒေ အာနိသံသံ ပဿန္တော ဓနံ သေဋ္ဌံဝ အပ္ပမာဒံ ရက္ခတီတိ အတ္ထော။ မာ ပမာဒန္တိ တသ္မာ တုမှေ မာ ပမာဒမနုယုဉ္ဇေထ မာ ပမာဒေန ကာလံ ဝီတိနာမယိတ္ထ။ မာ ကာမရတိသန္ထဝန္တိ ဝတ္ထုကာမကိလေသကာမေသု ရတိသင်္ခါတံ တဏှာသန္ထဝမ္ပိ မာ အနုယုဉ္ဇေထ မာ စိန္တယိတ္ထ မာ ပဋိလဘိတ္ထ။ အပ္ပမတ္တော ဟီတိ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာယ ဟိ အပ္ပမတ္တော ဈာယန္တော ပုဂ္ဂလော ဝိပုလံ ဥဠာရံ နိဗ္ဗာနသုခံ ပါပုဏာတီတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ ဇာတာတိ။

ဗာလနက္ခတ္တသင်္ဃုဋ္ဌဝတ္ထု စတုတ္ထံ။

၅။ မဟာကဿပတ္ထေရဝတ္ထု

ပမာဒံအပ္ပမာဒေနာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာကဿပတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကသ္မိဉှိ ဒိဝသေ ထေရော ပိပ္ဖလိဂုဟာယံ ဝိဟရန္တော ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ပမတ္တေ စ အပ္ပမတ္တေ စ ဥဒကပထဝီပဗ္ဗတာဒီသု စဝနကေ ဥပပဇ္ဇနကေ စ သတ္တေ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဩလောကေန္တော နိသီဒိ။ သတ္ထာ ဇေတဝနေ နိသိန္နကောဝ ‘‘ကေန နု ခေါ ဝိဟာရေန အဇ္ဇ မမ ပုတ္တော ကဿပေါ ဝိဟရတီ’’တိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဥပဓာရေန္တော ‘‘သတ္တာနံ စုတူပပါတံ ဩလောကေန္တော ဝိဟရတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘သတ္တာနံ စုတူပပါတော နာမ ဗုဒ္ဓဉာဏေနပိ အပရိစ္ဆိန္နော၊ မာတုကုစ္ဆိယံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ မာတာပိတရော အဇာနာပေတွာ စဝနသတ္တာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ ကာတုံ န သက္ကာ၊ တေ ဇာနိတုံ တဝ အဝိသယော၊ ကဿပ၊ အပ္ပမတ္တကော တဝ ဝိသယော၊ သဗ္ဗသော ပန စဝန္တေ စ ဥပပဇ္ဇန္တေ စ ဇာနိတုံ ပဿိတုံ ဗုဒ္ဓါနမေဝ ဝိသယော’’တိ ဝတွာ ဩဘာသံ ဖရိတွာ သမ္မုခေ နိသိန္နော ဝိယ ဟုတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၂၈။

‘‘ပမာဒံ အပ္ပမာဒေန၊ ယဒါ နုဒတိ ပဏ္ဍိတော၊

ပညာပါသာဒမာရုယှ၊ အသောကော သောကိနိံ ပဇံ၊

ပဗ္ဗတဋ္ဌောဝ ဘူမဋ္ဌေ၊ ဓီရော ဗာလေ အဝေက္ခတီ’’တိ။

တတ္ထ နုဒတီတိ ယထာ နာမ ပေါက္ခရဏိံ ပဝိသန္တံ နဝေါဒကံ ပုရာဏောဒကံ ခေါဘေတွာ တဿောကာသံ အဒတွာ တံ အတ္တနော မတ္ထကမတ္ထကေန ပလာယန္တံ နုဒတိ နီဟရတိ၊ ဧဝမေဝ ပဏ္ဍိတော အပ္ပမာဒလက္ခဏံ ဗြူဟေန္တော ပမာဒဿောကာသံ အဒတွာ ယဒါ အပ္ပမာဒဝေဂေန တံ နုဒတိ နီဟရတိ၊ အထ သော ပနုန္နပမာဒေါ အစ္စုဂ္ဂတတ္ထေန ပရိသုဒ္ဓံ ဒိဗ္ဗစက္ခုသင်္ခါတံ ပညာပါသာဒံ တဿ အနုစ္ဆဝိကံ ပဋိပဒံ ပူရေန္တော တာယ ပဋိပဒါယ နိဿေဏိယာ ပါသာဒံ ဝိယ အာရုယှ ပဟီနသောကသလ္လတာယ အသောကော၊ အပ္ပဟီနသောကသလ္လတာယ သောကိနိံ ပဇံ သတ္တနိကာယံ စဝမာနဉ္စေဝ ဥပပဇ္ဇမာနဉ္စ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ အဝေက္ခတိ ပဿတိ။ ယထာ ကိံ? ပဗ္ဗတဋ္ဌောဝဘူမဋ္ဌေတိ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ဌိတော ဘူမိယံ ဌိတေ၊ ဥပရိပါသာဒေ ဝါ ပန ဌိတော ပါသာဒပရိဝေဏေ ဌိတေ အကိစ္ဆေန အဝေက္ခတိ၊ တထာ သောပိ ဓီရော ပဏ္ဍိတော မဟာခီဏာသဝေါ အသမုစ္ဆိန္နဝဋ္ဋဗီဇေ ဗာလေ စဝန္တေ စ ဥပပဇ္ဇန္တေ စ အကိစ္ဆေန အဝေက္ခတီတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ သစ္ဆိကရိံသူတိ။

မဟာကဿပတ္ထေရဝတ္ထု ပဉ္စမံ။

၆။ ပမတ္တာပမတ္တဒွေသဟာယကဝတ္ထု

အပ္ပမတ္တောပမတ္တေသူတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဒွေ သဟာယကေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

တေ ကိရ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အာရညကဝိဟာရံ ပဝိသိံသု။ တေသု ဧကော ကိရ ကာလဿေဝ ဒါရူနိ အာဟရိတွာ အင်္ဂါရကပလ္လံ သဇ္ဇေတွာ ဒဟရသာမဏေရေဟိ သဒ္ဓိံ သလ္လပန္တော ပဌမယာမံ ဝိသိဗ္ဗမာနော နိသီဒတိ။ ဧကော အပ္ပမတ္တော သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော ဣတရံ ဩဝဒတိ၊ ‘‘အာဝုသော၊ မာ ဧဝံ ကရိ၊ ပမတ္တဿ ဟိ စတ္တာရော အပါယာ သကဃရသဒိသာ။ ဗုဒ္ဓါ နာမ သာဌေယျေန အာရာဓေတုံ န သက္ကာ’’တိ သော တဿောဝါဒံ န သုဏာတိ။ ဣတရော ‘‘နာယံ ဝစနက္ခမော’’တိ တံ အဝတွာ အပ္ပမတ္တောဝ သမဏဓမ္မမကာသိ။ အလသတ္ထေရောပိ ပဌမယာမေ ဝိသိဗ္ဗေတွာ ဣတရဿ စင်္ကမိတွာ ဂဗ္ဘံ ပဝိဋ္ဌကာလေ ပဝိသိတွာ၊ ‘‘မဟာကုသီတ၊ တွံ နိပဇ္ဇိတွာ သယနတ္ထာယ အရညံ ပဝိဋ္ဌောသိ၊ ကိံ ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဥဋ္ဌာယ သမဏဓမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ အတ္တနော ဝသနဋ္ဌာနံ ပဝိသိတွာ နိပဇ္ဇိတွာ သုပတိ။ ဣတရောပိ မဇ္ဈိမယာမေ ဝိဿမိတွာ ပစ္ဆိမယာမေ ပစ္စုဋ္ဌာယ သမဏဓမ္မံ ကရောတိ။ သော ဧဝံ အပ္ပမတ္တော ဝိဟရန္တော န စိရဿေဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ဣတရော ပမာဒေနေဝ ကာလံ ဝီတိနာမေသိ။ တေ ဝုဋ္ဌဝဿာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ၊ ‘‘ကစ္စိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပမတ္တာ သမဏဓမ္မံ ကရိတ္ထ၊ ကစ္စိ ဝေါ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ မတ္ထကံ ပတ္တ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ပဌမံ ပမတ္တော ဘိက္ခု အာဟ – ‘‘ကုတော၊ ဘန္တေ၊ ဧတဿ အပ္ပမာဒေါ၊ ဂတကာလတော ပဋ္ဌာယ နိပဇ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယန္တော ကာလံ ဝီတိနာမေသီ’’တိ။ ‘‘တွံ ပန ဘိက္ခူ’’တိ။ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ကာလဿေဝ ဒါရူနိ အာဟရိတွာ အင်္ဂါရကပလ္လံ သဇ္ဇေတွာ ပဌမယာမေ ဝိသိဗ္ဗေန္တော နိသီဒိတွာ အနိဒ္ဒါယန္တောဝ ကာလံ ဝီတိနာမေသိ’’န္တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘တွံ ပမတ္တော ကာလံ ဝီတိနာမေတွာ ‘အပ္ပမတ္တောမှီ’တိ ဝဒသိ၊ အပ္ပမတ္တံ ပန ပမတ္တံ ကရောသီ’’တိ အာဟ။ ပုန ပမာဒေ ဒေါသေ၊ အပ္ပမာဒေ အာနိသံသေ ပကာသေတုံ၊ ‘‘တွံ မမ ပုတ္တဿ သန္တိကေ ဇဝစ္ဆိန္နော ဒုဗ္ဗလဿော ဝိယ၊ ဧသ ပန တဝ သန္တိကေ သီဃဇဝဿော ဝိယာ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၂၉။

‘‘အပ္ပမတ္တော ပမတ္တေသု၊ သုတ္တေသု ဗဟုဇာဂရော၊

အဗလဿံဝ သီဃဿော၊ ဟိတွာ ယာတိ သုမေဓသော’’တိ။

တတ္ထ အပ္ပမတ္တောတိ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တတာယ အပ္ပမာဒသမ္ပန္နေ ခီဏာသဝေါ။ ပမတ္တေသူတိ သတိဝေါသဂ္ဂေ ဌိတေသု သတ္တေသု။ သုတ္တေသူတိ သတိဇာဂရိယာဘာဝေန သဗ္ဗိရိယာပထေသု နိဒ္ဒါယန္တေသု။ ဗဟုဇာဂရောတိ မဟန္တေ သတိဝေပုလ္လေ ဇာဂရိယေ ဌိတော။ အဗလဿံဝါတိ ကုဏ္ဌပါဒံ ဆိန္နဇဝံ ဒုဗ္ဗလဿံ သီဃဇဝေါ သိန္ဓဝါဇာနီယော ဝိယ။ သုမေဓသောတိ ဥတ္တမပညော။ တထာရူပံ ပုဂ္ဂလံ အာဂမေနပိ အဓိဂမေနပိ ဟိတွာ ယာတိ။ မန္ဒပညသ္မိဉှိ ဧကံ သုတ္တံ ဂဟေတုံ ဝါယမန္တေယေဝ သုမေဓသော ဧကံ ဝဂ္ဂံ ဂဏှာတိ၊ ဧဝံ တာဝ အာဂမေန ဟိတွာ ယာတိ။ မန္ဒပညေ ပန ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနာနိ ကာတုံ ဝါယမန္တေယေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဟေတွာ သဇ္ဈာယန္တေယေဝ စ သုမေဓသော ပုဗ္ဗဘာဂေပိ ပရေန ကတံ ရတ္တိဋ္ဌာနံ ဝါ ဒိဝါဋ္ဌာနံ ဝါ ပဝိသိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ သမ္မသန္တော သဗ္ဗကိလေသေ ခေပေတွာ နေဝ လောကုတ္တရဓမ္မေ ဟတ္ထဂတေ ကရောတိ၊ ဧဝံ အဓိဂမေနပိ ဟိတွာ ယာတိ။ ဝဋ္ဋေ ပန နံ ဟိတွာ ဆဍ္ဍေတွာ ဝဋ္ဋတော နိဿရန္တော ယာတိယေဝါတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

ပမတ္တာပမတ္တဒွေသဟာယကဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။

၇။ မဃဝတ္ထု

အပ္ပမာဒေန မဃဝါတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေသာလိယံ ဥပနိဿာယ ကူဋာဂါရသာလာယံ ဝိဟရန္တော သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဝေသာလိယဉှိ မဟာလိ နာမ လိစ္ဆဝီ ဝသတိ၊ သော တထာဂတဿ သက္ကပဉှသုတ္တန္တဒေသနံ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၄၄ အာဒယော) သုတွာ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သက္ကသမ္ပတ္တိံ မဟတိံ ကတွာ ကထေသိ၊ ‘ဒိသွာ နု ခေါ ကထေသိ၊ ဥဒါဟု အဒိသွာ။ ဇာနာတိ နု ခေါ သက္ကံ၊ ဥဒါဟု နော’တိ ပုစ္ဆိဿာမိ န’’န္တိ စိန္တေသိ။ အထ ခေါ၊ မဟာလိ၊ လိစ္ဆဝီ ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ၊ ဧကမန္တံ နိသိန္နော ခေါ၊ မဟာလိ၊ လိစ္ဆဝီ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ဒိဋ္ဌော ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝတာ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော’’တိ? ‘‘ဒိဋ္ဌော ခေါ မေ ၊ မဟာလိ၊ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော’’တိ။ ‘‘သော ဟိ နုန၊ ဘန္တေ၊ သက္ကပတိရူပကော ဘဝိဿတိ ။ ဒုဒ္ဒသော ဟိ၊ ဘန္တေ၊ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော’’တိ။ ‘‘သက္ကဉ္စ ခွာဟံ၊ မဟာလိ၊ ပဇာနာမိ သက္ကကရဏေ စ ဓမ္မေ၊ ယေသံ ဓမ္မာနံ သမာဒိန္နတ္တာ သက္ကော သက္ကတ္တံ အဇ္ဈဂါ၊ တဉ္စ ပဇာနာမိ’’။

သက္ကော၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒော ပုဗ္ဗေ မနုဿဘူတော သမာနော မဃော နာမ မာဏဝေါ အဟောသိ၊ တသ္မာ ‘‘မဃဝါ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သက္ကော၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒော ပုဗ္ဗေ မနုဿဘူတော သမာနော ပုရေ ဒါနံ အဒါသိ၊ တသ္မာ ‘‘ပုရိန္ဒဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သက္ကော၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒော ပုဗ္ဗေ မနုဿဘူတော သမာနော သက္ကစ္စံ ဒါနံ အဒါသိ၊ တသ္မာ ‘‘သက္ကော’’တိ ဝုစ္စတိ။

သက္ကော၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒော ပုဗ္ဗေ မနုဿဘူတော သမာနော အာဝသထံ အဒါသိ၊ တသ္မာ ‘‘ဝါသဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သက္ကော၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒော သဟဿမ္ပိ အတ္ထံ မုဟုတ္တေန စိန္တေတိ၊ တသ္မာ ‘‘သဟဿက္ခော’’တိ ဝုစ္စတိ။

သက္ကဿ၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒဿ သုဇာ နာမ အသုရကညာ၊ ပဇာပတိ၊ တသ္မာ ‘‘သုဇမ္ပတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။

သက္ကော၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒော ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ ဣဿရိယာဓိပစ္စံ ရဇ္ဇံ ကာရေတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဒေဝါနမိန္ဒော’’တိ ဝုစ္စတိ။

သက္ကဿ၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒဿ ပုဗ္ဗေ မနုဿဘူတဿ သတ္တ ဝတပဒါနိ သမတ္တာနိ သမာဒိန္နာနိ အဟေသုံ၊ ယေသံ သမာဒိန္နတ္တာ သက္ကော သက္ကတ္တံ အဇ္ဈဂါ။ ကတမာနိ သတ္တ ဝတပဒါနိ? ယာဝဇီဝံ မာတာပေတ္တိဘရော အဿံ၊ ယာဝဇီဝံ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယီ အဿံ၊ ယာဝဇီဝံ သဏှဝါစော အဿံ၊ ယာဝဇီဝံ အပိသုဏဝါစော အဿံ၊ ယာဝဇီဝံ ဝိဂတမလမစ္ဆေရေန စေတသာ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသေယျံ၊ မုတ္တစာဂေါ ပယတပါဏိ ဝေါသဂ္ဂရတော ယာစယောဂေါ ဒါနသံဝိဘာဂရတော အဿံ။ ယာဝဇီဝံ သစ္စဝါစော အဿံ၊ ယာဝဇီဝံ အက္ကောဓနော အဿံ၊ ‘‘သစေပိ မေ ကောဓော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ခိပ္ပမေဝ န ပဋိဝိနေယျ’’န္တိ။ သက္ကဿ၊ မဟာလိ၊ ဒေဝါနမိန္ဒဿ ပုဗ္ဗေ မနုဿဘူတဿ ဣမာနိ သတ္တ ဝတပဒါနိ သမတ္တာနိ သမာဒိန္နာနိ အဟေသုံ၊ ယေသံ သမာဒိန္နတ္တာ သက္ကော သက္ကတ္တံ အဇ္ဈဂါတိ။

‘‘မာတာပေတ္တိဘရံ ဇန္တုံ၊ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိနံ၊

သဏှံ သခိလသမ္ဘာသံ၊ ပေသုဏေယျပ္ပဟာယိနံ။

‘‘မစ္ဆေရဝိနယေ ယုတ္တံ၊ သစ္စံ ကောဓာဘိဘုံ နရံ၊

တံ ဝေ ဒေဝါ တာဝတိံသာ၊ အာဟု သပ္ပုရိသော ဣတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၅၇) –

ဣဒံ၊ မဟာလိ၊ သက္ကေန မဃမာဏဝကာလေ ကတကမ္မန္တိ ဝတွာ ပုန တေန ‘‘ကထံ၊ ဘန္တေ၊ မဃမာဏဝေါ ပဋိပဇ္ဇီ’’တိ? တဿ ပဋိပတ္တိံ ဝိတ္ထာရတော သောတုကာမေန ပုဋ္ဌော ‘‘တေန ဟိ၊ မဟာလိ၊ သုဏာဟီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ –

အတီတေ မဂဓရဋ္ဌေ မစလဂါမေ မဃော နာမ မာဏဝေါ ဂါမကမ္မကရဏဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အတ္တနော ဌိတဋ္ဌာနံ ပါဒန္တေန ပံသုံ ဝိယူဟိတွာ ရမဏီယံ ကတွာ အဋ္ဌာသိ။ အပရော တံ ဗာဟုနာ ပဟရိတွာ တတော အပနေတွာ သယံ တတ္ထ အဋ္ဌာသိ။ သော တဿ အကုဇ္ဈိတွာဝ အညံ ဌာနံ ရမဏီယံ ကတွာ ဌိတော။ တတောပိ နံ အညော အာဂန္တွာ ဗာဟုနာ ပဟရိတွာ အပနေတွာ သယံ အဋ္ဌာသိ။ သော တဿပိ အကုဇ္ဈိတွာဝ အညံ ဌာနံ ရမဏီယံ ကတွာ ဌိတော၊ ဣတိ တံ ဂေဟတော နိက္ခန္တာ နိက္ခန္တာ ပုရိသာ ဗာဟုနာ ပဟရိတွာ ဌိတဌိတဋ္ဌာနတော အပနေသုံ။ သော ‘‘သဗ္ဗေပေတေ မံ နိဿာယ သုခိတာ ဇာတာ၊ ဣမိနာ ကမ္မေန မယှံ သုခဒါယကေန ပုညကမ္မေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတွာ၊ ပုနဒိဝသေ ကုဒါလံ အာဒါယ ခလမဏ္ဍလမတ္တံ ဌာနံ ရမဏီယံ အကာသိ။ သဗ္ဗေ ဂန္တွာ တတ္ထေဝ အဋ္ဌံသု။ အထ နေသံ သီတသမယေ အဂ္ဂိံ ကတွာ အဒါသိ၊ ဂိမှကာလေ ဥဒကံ။ တတော ‘‘ရမဏီယံ ဌာနံ နာမ သဗ္ဗေသံ ပိယံ၊ ကဿစိ အပ္ပိယံ နာမ နတ္ထိ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ မယာ မဂ္ဂံ သမံ ကရောန္တေန ဝိစရိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ပါတောဝ နိက္ခမိတွာ၊ မဂ္ဂံ သမံ ကရောန္တော ဆိန္ဒိတွာ၊ ဟရိတဗ္ဗယုတ္တကာ ရုက္ခသာခါ ဟရန္တော ဝိစရတိ။ အထ နံ အပရော ဒိသွာ အာဟ – ‘‘သမ္မ၊ ကိံ ကရောသီ’’တိ? ‘‘မယှံ သဂ္ဂဂါမိနံ မဂ္ဂံ ကရောမိ၊ သမ္မာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ အဟမ္ပိ တေ သဟာယော ဟောမီ’’တိ။ ‘‘ဟောဟိ၊ သမ္မ၊ သဂ္ဂေါ နာမ ဗဟူနမ္ပိ မနာပေါ သုခဗဟုလော’’တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဒွေ ဇနာ အဟေသုံ။ တေ ဒိသွာ တထေဝ ပုစ္ဆိတွာ စ သုတွာ စ အပရောပိ တေသံ သဟာယော ဇာတော၊ ဧဝံ အပရောပိ အပရောပီတိ သဗ္ဗေပိ တေတ္တိံသ ဇနာ ဇာတာ။ တေ သဗ္ဗေပိ ကုဒါလာဒိဟတ္ထာ မဂ္ဂံ သမံ ကရောန္တာ ဧကယောဇနဒွိယောဇနမတ္တဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တိ။

တေ ဒိသွာ ဂါမဘောဇကော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ မနုဿာ အယောဂေ ယုတ္တာ၊ သစေ ဣမေ အရညတော မစ္ဆမံသာဒီနိ ဝါ အာဟရေယျုံ။ သုရံ ဝါ ကတွာ ပိဝေယျုံ၊ အညံ ဝါ တာဒိသံ ကမ္မံ ကရေယျုံ၊ အဟမ္ပိ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိ လဘေယျ’’န္တိ။ အထ နေ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ ကရောန္တာ ဝိစရထာ’’တိ? ‘‘သဂ္ဂမဂ္ဂံ၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘ဃရာဝါသံ ဝသန္တေဟိ နာမ ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ အရညတော မစ္ဆမံသာဒီနိ အာဟရိတုံ၊ သုရံ ကတွာ ပါတုံ၊ နာနပ္ပကာရေ စ ကမ္မန္တေ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ တေ တဿ ဝစနံ ပဋိက္ခိပိံသု၊ ဧဝံ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနာပိ ပဋိက္ခိပိံသုယေဝ။ သော ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘နာသေဿာမိ နေ’’တိ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘စောရေ တေ၊ ဒေဝ၊ ဝဂ္ဂဗန္ဓနေန ဝိစရန္တေ ပဿာမီ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ဂစ္ဆ၊ တေ ဂဟေတွာ အာနေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ တထာ ကတွာ သဗ္ဗေ တေ ဗန္ဓိတွာ အာနေတွာ ရညော ဒဿေသိ။ ရာဇာ အဝီမံသိတွာဝ ‘‘ဟတ္ထိနာ မဒ္ဒါပေထာ’’တိ အာဏာပေသိ။ မဃော သေသာနံ ဩဝါဒမဒါသိ – ‘‘သမ္မာ၊ ဌပေတွာ မေတ္တံ အညော အမှာကံ အဝဿယော နတ္ထိ၊ တုမှေ ကတ္ထစိ ကောပံ အကတွာ ရညေ စ ဂါမဘောဇကေ စ မဒ္ဒနဟတ္ထိမှိ စ အတ္တနိ စ မေတ္တစိတ္တေန သမစိတ္တာဝ ဟောထာ’’တိ။ တေ တထာ ကရိံသု။ အထ နေသံ မေတ္တာနုဘာဝေန ဟတ္ထီ ဥပ္ပသင်္ကမိတုမ္ပိ န ဝိသဟိ။ ရာဇာ တမတ္ထံ သုတွာ ဗဟူ မနုဿေ ဒိသွာ မဒ္ဒိတုံ န ဝိသဟိဿတိ? ‘‘ဂစ္ဆထ၊ နေ ကိလဉ္ဇေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ မဒ္ဒါပေထာ’’တိ အာဟ။ တေ ကိလဉ္ဇေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ မဒ္ဒိတုံ ပေသိယမာနောပိ ဟတ္ထီ ဒူရတောဝ ပဋိက္ကမိ။

ရာဇာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘ကာရဏေနေတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ တေ ပက္ကောသာပေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘တာတာ၊ မံ နိဿာယ တုမှေ ကိံ န လဘထာ’’တိ? ‘‘ကိံ နာမေတံ၊ ဒေဝါ’’တိ? ‘‘တုမှေ ကိရ ဝဂ္ဂဗန္ဓနေန စောရာ ဟုတွာ အရညေ ဝိစရထာ’’တိ? ‘‘ကော ဧဝမာဟ၊ ဒေဝါ’’တိ? ‘‘ဂါမဘောဇကော၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘န မယံ၊ ဒေဝ၊ စောရာ၊ မယံ ပန အတ္တနော သဂ္ဂမဂ္ဂံ သောဓေန္တာ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောမ၊ ဂါမဘောဇကော အမှေ အကုသလကိရိယာယ နိယောဇေတွာ အတ္တနော ဝစနံ အကရောန္တေ နာသေတုကာမော ကုဇ္ဈိတွာ ဧဝမာဟာ’’တိ။ အထ ရာဇာ တေသံ ကထံ သုတွာ သောမနဿပ္ပတ္တော ဟုတွာ၊ ‘‘တာတာ၊ အယံ တိရစ္ဆာနော တုမှာကံ ဂုဏေ ဇာနာတိ၊ အဟံ မနုဿဘူတော ဇာနိတုံ နာသက္ခိံ၊ ခမထ မေ’’တိ။ ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ သပုတ္တဒါရံ ဂါမဘောဇကံ တေသံ ဒါသံ၊ ဟတ္ထိံ အာရောဟနိယံ၊ တဉ္စ ဂါမံ ယထာသုခံ ပရိဘောဂံ ကတွာ အဒါသိ။ တေ ‘‘ဣဓေဝ နော ကတပုညဿာနိသံသော ဒိဋ္ဌော’’တိ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသန္နမာနသာ ဟုတွာ တံ ဟတ္ထိံ ဝါရေန ဝါရေန အဘိရုယှ ဂစ္ဆန္တာ မန္တယိံသု ‘‘ဣဒါနိ အမှေဟိ အတိရေကတရံ ပုညံ ကာတဗ္ဗံ၊ ကိံ ကရောမ? စတုမဟာပထေ ထာဝရံ ကတွာ မဟာဇနဿ ဝိဿမနသာလံ ကရိဿာမာ’’တိ။ တေ ဝဍ္ဎကိံ ပက္ကောသာပေတွာ သာလံ ပဋ္ဌပေသုံ။ မာတုဂါမေသု ပန ဝိဂတစ္ဆန္ဒတာယ တဿာ သာလာယ မာတုဂါမာနံ ပတ္တိံ နာဒံသု။

မဃဿ ပန ဂေဟေ နန္ဒာ၊ စိတ္တာ၊ သုဓမ္မာ၊ သုဇာတိ စတဿော ဣတ္ထိယော ဟောန္တိ။ တာသု သုဓမ္မာ ဝဍ္ဎကိနာ သဒ္ဓိံ ဧကတော ဟုတွာ၊ ‘‘ဘာတိက၊ ဣမိဿာ သာလာယ မံ ဇေဋ္ဌိကံ ကရောဟီ’’တိ ဝတွာ လဉ္ဇံ အဒါသိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ပဌမမေဝ ကဏ္ဏိကတ္ထာယ ရုက္ခံ သုက္ခာပေတွာ တစ္ဆေတွာ ဝိဇ္ဈိတွာ ကဏ္ဏိကံ နိဋ္ဌာပေတွာ၊ ‘‘သုဓမ္မာ နာမ အယံ သာလာ’’တိ အက္ခရာနိ ဆိန္ဒိတွာ ဝတ္ထေန ပလိဝေဌေတွာ ဌပေသိ။ အထ နေ ဝဍ္ဎကီ သာလံ နိဋ္ဌာပေတွာ ကဏ္ဏိကာရောပနဒိဝသေ ‘‘အဟော၊ အယျာ၊ ဧကံ ကရဏီယံ န သရိမှာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ နာမ၊ ဘော’’တိ? ‘‘ကဏ္ဏိက’’န္တိ။ ‘‘ဟောတု တံ အာဟရိဿာမာ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ဆိန္နရုက္ခေန ကာတုံ န သက္ကာ၊ ပုဗ္ဗေယေဝ တံ ဆိန္ဒိတွာ တစ္ဆေတွာ ဝိဇ္ဈိတွာ ဌပိတကဏ္ဏိကာ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ ကိံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ? ‘‘သစေ ကဿစိ ဂေဟေ နိဋ္ဌာပေတွာ ဌပိတာ ဝိက္ကာယိကကဏ္ဏိကာ အတ္ထိ၊ သာ ပရိယေသိတဗ္ဗာ’’တိ။ တေ ပရိယေသန္တာ သုဓမ္မာယ ဂေဟေ ဒိသွာ သဟဿံ ဒတွာပိ မူလေန န လဘိံသု။ ‘‘သစေ မံ သာလာယ ပတ္တိံ ကရောထ၊ ဒဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘မယံ မာတုဂါမာနံ ပတ္တိံ န ဒမ္မာ’’တိ အာဟံသု။

အထ နေ ဝဍ္ဎကီ အာဟ – ‘‘အယျာ၊ တုမှေ ကိံ ကထေထ၊ ဌပေတွာ ဗြဟ္မလောကံ အညံ မာတုဂါမရဟိတဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထိ၊ ဂဏှထ ကဏ္ဏိကံ။ ဧဝံ သန္တေ အမှာကံ ကမ္မံ နိဋ္ဌံ ဂမိဿတီ’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ ကဏ္ဏိကံ ဂဟေတွာ သာလံ နိဋ္ဌာပေတွာ တိဓာ ဝိဘဇိံသု။ ဧကသ္မိံ ကောဋ္ဌာသေ ဣဿရာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ကရိံသု၊ ဧကသ္မိံ ဒုဂ္ဂတာနံ၊ ဧကသ္မိံ ဂိလာနာနံ။ တေတ္တိံသ ဇနာ တေတ္တိံသ ဖလကာနိ ပညပေတွာ ဟတ္ထိဿ သညံ အဒံသု – ‘‘အာဂန္တုကော အာဂန္တွာ ယဿ အတ္ထတဖလကေ နိသီဒတိ၊ တံ ဂဟေတွာ ဖလကသာမိကဿေဝ ဂေဟေ ပတိဋ္ဌပေဟိ၊ တဿ ပါဒပရိကမ္မပိဋ္ဌိပရိကမ္မပါနီယခါဒနီယဘောဇနီယသယနာနိ သဗ္ဗာနိ ဖလကသာမိကဿေဝ ဘာရော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ဟတ္ထီ အာဂတာဂတံ ဂဟေတွာ ဖလကသာမိကဿေဝ ဃရံ နေတိ။ သော တဿ တံ ဒိဝသံ ကတ္တဗ္ဗံ ကရောတိ။ မဃော သာလာယ အဝိဒူရေ ကောဝိဠာရရုက္ခံ ရောပေတွာ တဿ မူလေ ပါသာဏဖလကံ အတ္ထရိ။ သာလံ ပဝိဋ္ဌပဝိဋ္ဌာ ဇနာ ကဏ္ဏိကံ ဩလောကေတွာ အက္ခရာနိ ဝါစေတွာ၊ ‘‘သုဓမ္မာ နာမေသာ သာလာ’’တိ ဝဒန္တိ။ တေတ္တိံသဇနာနံ နာမံ န ပညာယတိ။ နန္ဒာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ သာလံ ကရောန္တာ အမှေ အပတ္တိကာ ကရိံသု၊ သုဓမ္မာ ပန အတ္တနော ဗျတ္တတာယ ကဏ္ဏိကံ ကတွာ ပတ္တိကာ ဇာတာ၊ မယာပိ ကိဉ္စိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမီ’’တိ? အထဿာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သာလံ အာဂတာဂတာနံ ပါနီယဉ္စေဝ နှာနောဒကဉ္စ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပေါက္ခရဏိံ ခဏာပေဿာမီ’’တိ။ သာ ပေါက္ခရဏိံ ကာရေသိ။ စိတ္တာ စိန္တေသိ – ‘‘သုဓမ္မာယ ကဏ္ဏိကာ ဒိန္နာ၊ နန္ဒာယ ပေါက္ခရဏီ ကာရိတာ၊ မယာပိ ကိဉ္စိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမီ’’တိ? အထဿာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သာလံ အာဂတာဂတေဟိ ပါနီယံ ပိဝိတွာ နှတွာ ဂမနကာလေပိ မာလံ ပိလန္ဓိတွာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ပုပ္ဖာရာမံ ကာရာပေဿာမီ’’တိ။ သာ ရမဏီယံ ပုပ္ဖာရာမံ ကာရေသိ။ ယေဘုယျေန တသ္မိံ အာရာမေ ‘‘အသုကော နာမ ပုပ္ဖူပဂဖလူပဂရုက္ခော နတ္ထီ’’တိ နာဟောသိ။

သုဇာ ပန ‘‘အဟံ မဃဿ မာတုလဓီတာ စေဝ ပါဒပရိစာရိကာ စ၊ ဧတေန ကတံ ကမ္မံ မယှမေဝ၊ မယာ ကတံ ဧတဿေဝါ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ကိဉ္စိ အကတွာ အတ္တဘာဝမေဝ မဏ္ဍယမာနာ ကာလံ ဝီတိနာမေသိ။ မဃောပိ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနံ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယနကမ္မံ သစ္စဝါစံ အဖရုသဝါစံ အပိ၊ သုဏဝါစံ မစ္ဆေရဝိနယံ အက္ကောဓနန္တိ ဣမာနိ သတ္တ ဝတပဒါနိ ပူရေတွာ –

‘‘မာတာပေတ္တိဘရံ ဇန္တုံ၊ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိနံ၊

သဏှံ သခိလသမ္ဘာသံ၊ ပေသုဏေယျပ္ပဟာယိနံ။

‘‘မစ္ဆေရဝိနယေ ယုတ္တံ၊ သစ္စံ ကောဓာဘိဘုံ နရံ၊

တံ ဝေ ဒေဝါ တာဝတိံသာ၊ အာဟု ‘သပ္ပုရိသော’ဣတီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၅၇) –

ဧဝံ ပသံသိယဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ ဇီဝိတပရိယောသာနေ တာဝတိံသဘဝနေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တေပိဿ သဟာယကာ တတ္ထေဝ နိဗ္ဗတ္တိံသု၊ ဝဍ္ဎကီ ဝိဿကမ္မဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဒါ တာဝတိံသဘဝနေ အသုရာ ဝသန္တိ။ တေ ‘‘အဘိနဝါ ဒေဝပုတ္တာ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ ဒိဗ္ဗပါနံ သဇ္ဇယိံသု။ သက္ကော အတ္တနော ပရိသာယ ကဿစိ အပိဝနတ္ထာယ သညမဒါသိ။ အသုရာ ဒိဗ္ဗပါနံ ပိဝိတွာ မဇ္ဇိံသု။ သက္ကော ‘‘ကိံ မေ ဣမေဟိ သာဓာရဏေန ရဇ္ဇေနာ’’တိ အတ္တနော ပရိသာယ သညံ ဒတွာ တေ ပါဒေသု ဂါဟာပေတွာ မဟာသမုဒ္ဒေ ခိပါပေသိ။ တေ အဝံသိရာ သမုဒ္ဒေ ပတိံသု။ အထ နေသံ ပုညာနုဘာဝေန သိနေရုနော ဟေဋ္ဌိမတလေ အသုရဝိမာနံ နာမ နိဗ္ဗတ္တိ၊ စိတ္တပါဋလိ နာမ နိဗ္ဗတ္တိ။

ဒေဝါသုရသင်္ဂါမေ ပန အသုရေသု ပရာဇိတေသု ဒသယောဇနသဟဿံ တာဝတိံသဒေဝနဂရံ နာမ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ပန နဂရဿ ပါစီနပစ္ဆိမဒွါရာနံ အန္တရာ ဒသယောဇနသဟဿံ ဟောတိ၊ တထာ ဒက္ခိဏုတ္တရဒွါရာနံ။ တံ ခေါ ပန နဂရံ ဒွါရသဟဿယုတ္တံ အဟောသိ အာရာမပေါက္ခရဏိပဋိမဏ္ဍိတံ။ တဿ မဇ္ဈေ သာလာယ နိဿန္ဒေန တိယောဇနသတုဗ္ဗေဓေဟိ ဓဇေဟိ ပဋိမဏ္ဍိတော သတ္တရတနမယော သတ္တယောဇနသတုဗ္ဗေဓော ဝေဇယန္တော နာမ ပါသာဒေါ ဥဂ္ဂဉ္ဆိ။ သုဝဏ္ဏယဋ္ဌီသု မဏိဓဇာ အဟေသုံ၊ မဏိယဋ္ဌီသု သုဝဏ္ဏဓဇာ၊ ပဝါဠယဋ္ဌီသု မုတ္တဓဇာ၊ မုတ္တယဋ္ဌီသု ပဝါဠဓဇာ၊ သတ္တရတနမယာသု ယဋ္ဌီသု သတ္တရတနဓဇာ၊ မဇ္ဈေ ဌိတော ဓဇော တိယောဇနသတုဗ္ဗေဓော အဟောသိ။ ဣတိ သာလာယ နိဿန္ဒေန ယောဇနသဟဿုဗ္ဗေဓော ပါသာဒေါ သတ္တရတနမယောဝ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ကောဝိဠာရရုက္ခဿ နိဿန္ဒေန သမန္တာ တိယောဇနသတပရိမဏ္ဍလော ပါရိစ္ဆတ္တကော နိဗ္ဗတ္တိ၊ ပါသာဏဖလကဿ နိဿန္ဒေန ပါရိစ္ဆတ္တကမူလေ ဒီဃတော သဋ္ဌိယောဇနာ ပုထုလတော ပဏ္ဏာသယောဇနာ ဗဟလတော ပဉ္စဒသယောဇနာ ဇယသုမနရတ္တကမ္ဗလဝဏ္ဏာ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တတ္ထ နိသိန္နကာလေ ဥပဍ္ဎကာယော ပဝိသတိ၊ ဥဋ္ဌိတကာလေ ဦနံ ပရိပူရတိ။

ဟတ္ထီ ပန ဧရာဝဏော နာမ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဒေဝလောကသ္မိဉှိ တိရစ္ဆာနဂတာ န ဟောန္တိ။ တသ္မာ သော ဥယျာနကီဠာယ နိက္ခမနကာလေ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတိကော ဧရာဝဏော နာမ ဟတ္ထီ အဟောသိ။ သော တေတ္တိံသဇနာနံ အတ္ထာယ တေတ္တိံသ ကုမ္ဘေ မာပေသိ အာဝဋ္ဋေန တိဂါဝုတအဍ္ဎယောဇနပ္ပမာဏေ၊ သဗ္ဗေသံ မဇ္ဈေ သက္ကဿ အတ္ထာယ သုဒဿနံ နာမ တိံသယောဇနိကံ ကုမ္ဘံ မာပေသိ။ တဿ ဥပရိ ဒွါဒသယောဇနိကော ရတနမဏ္ဍပေါ ဟောတိ။ တတ္ထ အန္တရန္တရာ သတ္တရတနမယာ ယောဇနုဗ္ဗေဓာ ဓဇာ ဥဋ္ဌဟန္တိ။ ပရိယန္တေ ကိင်္ကိဏိကဇာလံ ဩလမ္ဗတိ။ ယဿ မန္ဒဝါတေရိတဿ ပဉ္စင်္ဂိကတူရိယသဒ္ဒသံမိဿော ဒိဗ္ဗဂီတသဒ္ဒေါ ဝိယ ရဝေါ နိစ္ဆရတိ။ မဏ္ဍပမဇ္ဈေ သက္ကဿတ္ထာယ ယောဇနိကော မဏိပလ္လင်္ကော ပညတ္တော ဟောတိ၊ တတ္ထ သက္ကော နိသီဒိ။ တေတ္တိံသ ဒေဝပုတ္တာ အတ္တနော ကုမ္ဘေ ရတနပလ္လင်္ကေ နိသီဒိံသု။ တေတ္တိံသာယ ကုမ္ဘာနံ ဧကေကသ္မိံ ကုမ္ဘေ သတ္တ သတ္တ ဒန္တေ မာပေသိ။ တေသု ဧကေကော ပဏ္ဏာသယောဇနာယာမော၊ ဧကေကသ္မိဉ္စေတ္ထ ဒန္တေ သတ္တ သတ္တ ပေါက္ခရဏိယော ဟောန္တိ၊ ဧကေကာယ ပေါက္ခရဏိယာ သတ္တ သတ္တ ပဒုမိနီဂစ္ဆာနိ၊ ဧကေကသ္မိံ ဂစ္ဆေ သတ္တ သတ္တ ပုပ္ဖာနိ ဟောန္တိ၊ ဧကေကသ္မိံ ပုပ္ဖေ သတ္တ သတ္တ ပတ္တာနိ၊ ဧကေကသ္မိံ ပတ္တေ သတ္တ သတ္တ ဒေဝဓီတရော နစ္စန္တိ။ ဧဝံ သမန္တာ ပဏ္ဏာသယောဇနဌာနေသု ဟတ္ထိဒန္တေသုယေဝ နဋသမဇ္ဇာ ဟောန္တိ။ ဧဝံ မဟန္တံ ယသံ အနုဘဝန္တော သက္ကော ဒေဝရာဇာ ဝိစရတိ။

သုဓမ္မာပိ ကာလံ ကတွာ ဂန္တွာ တတ္ထေဝ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿာ သုဓမ္မာ နာမ နဝ ယောဇနသတိကာ ဒေဝသဘာ နိဗ္ဗတ္တိ။ တတော ရမဏီယတရံ ကိရ အညံ ဌာနံ နာမ နတ္ထိ ၊ မာသဿ အဋ္ဌ ဒိဝသေ ဓမ္မဿဝနံ တတ္ထေဝ ဟောတိ။ ယာဝဇ္ဇတနာ အညတရံ ရမဏီယံ ဌာနံ ဒိသွာ၊ ‘‘သုဓမ္မာ ဒေဝသဘာ ဝိယာ’’တိ ဝဒန္တိ။ နန္ဒာပိ ကာလံ ကတွာ ဂန္တွာ တတ္ထေဝ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တဿာ ပဉ္စယောဇနသတိကာ နန္ဒာ နာမ ပေါက္ခရဏီ နိဗ္ဗတ္တိ။ စိတ္တာပိ ကာလံ ကတွာ ဂန္တွာ တတ္ထေဝ နိဗ္ဗတ္တိ ၊ တဿာပိ ပဉ္စယောဇနသတိကံ စိတ္တလတာဝနံ နာမ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တတ္ထ ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗနိမိတ္တေ ဒေဝပုတ္တေ နေတွာ မောဟယမာနာ ဝိစရန္တိ။ သုဇာ ပန ကာလံ ကတွာ ဧကိဿာ ဂိရိကန္ဒရာယ ဧကာ ဗကသကုဏိကာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သက္ကော အတ္တနော ပရိစာရိကာ ဩလောကေန္တော ‘‘သုဓမ္မာ ဣဓေဝ နိဗ္ဗတ္တာ၊ တထာ နန္ဒာ စ စိတ္တာ စ၊ သုဇာ နု ခေါ ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ စိန္တေန္တော တံ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဗာလာ ကိဉ္စိ ပုညံ အကတွာ ဣဒါနိ တိရစ္ဆာနယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တာ၊ ဣဒါနိ ပန တံ ပုညံ ကာရေတွာ ဣဓာနေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အတ္တဘာဝံ ဝိဇဟိတွာ အညာတကဝေသေန တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ကိံ ကရောန္တီ ဣဓ ဝိစရသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ကော ပန တွံ၊ သာမီ’’တိ? ‘‘အဟံ တေ သာမိကော မဃော’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တောသိ၊ သာမီ’’တိ? ‘‘အဟံ တာဝတိံသဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော’’။ ‘‘တဝ သဟာယိကာနံ ပန နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမိ၊ သာမီ’’တိ။ ‘‘တာပိ မမေဝ သန္တိကေ နိဗ္ဗတ္တာ၊ ပဿိဿသိ တာ သဟာယိကာ’’တိ။ ‘‘ကထာဟံ တတ္ထ ဂမိဿာမီ’’တိ? သက္ကော ‘‘အဟံ တံ တတ္ထ နေဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဟတ္ထတလေ ဌပေတွာ ဒေဝလောကံ နေတွာ နန္ဒာယ ပေါက္ခရဏိယာ တီရေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဣတရာသံ တိဿန္နံ အာရောစေသိ – ‘‘တုမှာကံ သဟာယိကံ သုဇံ ပဿိဿထာ’’တိ။ ‘‘ကုဟိံ သာ၊ ဒေဝါ’’တိ ? ‘‘နန္ဒာယ ပေါက္ခရဏိယာ တီရေ ဌိတာ’’တိ အာဟ။ တာ တိဿောပိ ဂန္တွာ၊ ‘‘အဟော အယျာယ ဧဝရူပံ အတ္တဘာဝမဏ္ဍနဿ ဖလံ၊ ဣဒါနိဿာ တုဏ္ဍံ ပဿထ၊ ပါဒေ ပဿထ၊ ဇင်္ဃာ ပဿထ၊ သောဘတိ ဝတဿာ အတ္တဘာဝေါ’’တိ ကေဠိံ ကတွာ ပက္ကမိံသု။

ပုန သက္ကော တဿာ သန္တိကံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဒိဋ္ဌာ တေ သဟာယိကာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဒိဋ္ဌာ မံ ဥပ္ပဏ္ဍေတွာ ဂတာ၊ တတ္ထေဝ မံ နေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ တံ တတ္ထေဝ နေတွာ ဥဒကေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ၊ ‘‘ဒိဋ္ဌာ တေ တာသံ သမ္ပတ္တီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဒိဋ္ဌာ၊ ဒေဝါ’’တိ? ‘‘တယာပိ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တနူပါယံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကရောမိ၊ ဒေဝါ’’တိ? ‘‘မယာ ဒိန္နံ ဩဝါဒံ ရက္ခိဿသီ’’တိ။ ‘‘ရက္ခိဿာမိ၊ ဒေဝါ’’တိ။ အထဿာ ပဉ္စ သီလာနိ ဒတွာ၊ ‘‘အပ္ပမတ္တာ ရက္ခာဟီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ သာ တတော ပဋ္ဌာယ သယံမတမစ္ဆကေယေဝ ပရိယေသိတွာ ခါဒတိ။ သက္ကော ကတိပါဟစ္စယေန တဿာ ဝီမံသနတ္ထာယ ဂန္တွာ၊ ဝါလုကာပိဋ္ဌေ မတမစ္ဆကော ဝိယ ဟုတွာ ဥတ္တာနော နိပဇ္ဇိ။ သာ တံ ဒိသွာ ‘‘မတမစ္ဆကော’’တိ သညာယ အဂ္ဂဟေသိ။ မစ္ဆော ဂိလနကာလေ နင်္ဂုဋ္ဌံ စာလေသိ။ သာ ‘‘သဇီဝမစ္ဆကော’’တိ ဥဒကေ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သော ထောကံ ဝီတိနာမေတွာ ပုန တဿာ ပုရတော ဥတ္တာနော ဟုတွာ နိပဇ္ဇိ။ ပုန သာ ‘‘မတမစ္ဆကော’’တိ သညာယ ဂဟေတွာ ဂိလနကာလေ အဂ္ဂနင်္ဂုဋ္ဌံ စာလေသိ။ တံ ဒိသွာ ‘‘သဇီဝမစ္ဆော’’တိ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ဧဝံ တိက္ခတ္တုံ ဝီမံသိတွာ ‘‘သာဓုကံ သီလံ ရက္ခတီ’’တိ အတ္တာနံ ဇာနာပေတွာ ‘‘အဟံ တဝ ဝီမံသနတ္ထာယ အာဂတော၊ သာဓုကံ သီလံ ရက္ခသိ၊ ဧဝံ ရက္ခမာနာ န စိရဿေဝ မမ သန္တိကေ နိဗ္ဗတ္တိဿသိ၊ အပ္ပမတ္တာ ဟောဟီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။

သာ တတော ပဋ္ဌာယ ပန သယံမတမစ္ဆံ လဘတိ ဝါ၊ န ဝါ။ အလဘမာနာ ကတိပါဟစ္စယေနေဝ သုဿိတွာ ကာလံ ကတွာ တဿ သီလဿ ဖလေန ဗာရာဏသိယံ ကုမ္ဘကာရဿ ဓီတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထဿာ ပန္နရသသောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကကာလေ သက္ကော ‘‘ကုဟိံ နု ခေါ သာ နိဗ္ဗတ္တာ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ဒိသွာ၊ ‘‘ဣဒါနိ မယာ တတ္ထ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဧဠာလုကဝဏ္ဏေန ပညာယမာနေဟိ သတ္တဟိ ရတနေဟိ ယာနကံ ပူရေတွာ တံ ပါဇေန္တော ဗာရာဏသိံ ပဝိသိတွာ၊ ‘‘အမ္မတာတာ၊ ဧဠာလုကာနိ ဂဏှထ ဂဏှထာ’’တိ ဥဂ္ဃောသေန္တော ဝီထိံ ပဋိပဇ္ဇိ။ မုဂ္ဂမာသာဒီနိ ဂဟေတွာ အာဂတေ ပန ‘‘မူလေန န ဒေမီ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ကထံ ဒေသီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘သီလရက္ခိကာယ ဣတ္ထိယာ ဒမ္မီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သီလံ နာမ၊ သာမိ၊ ကီဒိသံ၊ ကိံ ကာဠံ၊ ဥဒါဟု နီလာဒိဝဏ္ဏ’’န္တိ? ‘‘တုမှေ ‘သီလံ ကီဒိသ’န္တိပိ န ဇာနာထ၊ ကိမေဝ နံ ရက္ခိဿထ၊ သီလရက္ခိကာယ ပန ဒဿာမီ’’တိ။ ‘‘သာမိ၊ ဧသာ ကုမ္ဘကာရဿ ဓီတာ ‘သီလံ ရက္ခာမီ’တိ ဝိစရတိ၊ ဧတိဿာ ဒေဟီ’’တိ။ သာပိ နံ ‘‘တေန ဟိ မယှံ ဒေဟိ၊ သာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကာသိ တွ’’န္တိ? ‘‘အဟံ အဝိဇဟိတပဉ္စသီလာ’’တိ။ ‘‘တုယှမေဝေတာနိ မယာ အာနီတာနီ’’တိ ယာနကံ ပါဇေန္တော တဿာ ဃရံ ဂန္တွာ အညေဟိ အနာဟရိယံ ကတွာ ဧဠာလုကဝဏ္ဏေန ဒေဝဒတ္တိယံ ဓနံ ဒတွာ အတ္တာနံ ဇာနာပေတွာ၊ ‘‘ဣဒံ တေ ဇီဝိတဝုတ္တိယာ ဓနံ၊ ပဉ္စသီလာနိ အခဏ္ဍာဒီနိ ကတွာ ရက္ခာဟီ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။

သာပိ တတော စဝိတွာ အသုရဘဝနေ အသုရဇေဋ္ဌကဿ ဓီတာ ဟုတွာ သက္ကဿ ဝေရိဃရေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဒွီသု ပန အတ္တဘာဝေသု သီလဿ သုရက္ခိတတ္တာ အဘိရူပါ အဟောသိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ အသာဓာရဏာယ ရူပသိရိယာ သမန္နာဂတာ။ ဝေပစိတ္တိအသုရိန္ဒော အာဂတာဂတာနံ အသုရာနံ ‘‘တုမှေ မမ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကာ န ဟောထာ’’တိ တံ ကဿစိ အဒတွာ၊ ‘‘မမ ဓီတာ အတ္တနာဝ အတ္တနော အနုစ္ဆဝိကံ သာမိကံ ဂဟေဿတီ’’တိ အသုရဗလံ သန္နိပါတာပေတွာ၊ ‘‘တုယှံ အနုစ္ဆဝိကံ သာမိကံ ဂဏှာ’’တိ တဿာ၊ ဟတ္ထေ ပုပ္ဖဒါမံ အဒါသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော တဿာ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တော တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ၊ ‘‘ဣဒါနိ မယာ ဂန္တွာ တံ အာနေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ မဟလ္လကအသုရဝဏ္ဏံ နိမ္မိနိတွာ ဂန္တွာ ပရိသပရိယန္တေ အဋ္ဌာသိ။ သာပိ ဣတော စိတော စ ဩလောကေန္တီ တံ ဒိဋ္ဌမတ္တာဝ ပုဗ္ဗသန္နိဝါသဝသေန ဥပ္ပန္နေန ပေမေန မဟောဃေနေဝ အဇ္ဈောတ္ထဋဟဒယာ ဟုတွာ၊ ‘‘ဧသော မေ သာမိကော’’တိ တဿ ဥပရိ ပုပ္ဖဒါမံ ခိပိ ။ အသုရာ ‘‘အမှာကံ ရာဇာ ဧတ္တကံ ကာလံ ဓီတု အနုစ္ဆဝိကံ အလဘိတွာ ဣဒါနိ လဘိ၊ အယမေဝဿ ဓီတု ပိတာမဟတော မဟလ္လကော အနုစ္ဆဝိကော’’တိ လဇ္ဇမာနာ အပက္ကမိံသု။ သက္ကောပိ တံ ဟတ္ထေ ဂဟေတွာ ‘‘သက္ကောဟမသ္မီ’’တိ နဒိတွာ အာကာသေ ပက္ခန္ဒိ။ အသုရာ ‘‘ဝဉ္စိတမှာ ဇရသက္ကေနာ’’တိ တံ အနုဗန္ဓိံသု။ မာတလိ၊ သင်္ဂါဟကော ဝေဇယန္တရထံ အာဟရိတွာ အန္တရာမဂ္ဂေ အဋ္ဌာသိ။ သက္ကော တံ တတ္ထ အာရောပေတွာ ဒေဝနဂရာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ အထဿ သိပ္ပလိဝနံ သမ္ပတ္တကာလေ ရထသဒ္ဒံ သုတွာ ဘီတာ ဂရုဠပေါတကာ ဝိရဝိံသု။ တေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ သက္ကော မာတလိံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကေ ဧတေ ဝိရဝန္တီ’’တိ? ‘‘ဂရုဠပေါတကာ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ‘‘ရထသဒ္ဒံ သုတွာ မရဏဘယေနာ’’တိ။ ‘‘မံ ဧကံ နိဿာယ ဧတ္တကော ဒိဇော ရထဝေဂေန ဝိစုဏ္ဏိတော မာ နဿိ၊ နိဝတ္တေဟိ ရထ’’န္တိ။ သောပိ သိန္ဓဝသဟဿဿ ဒဏ္ဍကသညံ ဒတွာ ရထံ နိဝတ္တေသိ။ တံ ဒိသွာ အသုရာ ‘‘ဇရသက္ကော အသုရပုရတော ပဋ္ဌာယ ပလာယန္တော ဣဒါနိ ရထံ နိဝတ္တေသိ၊ အဒ္ဓါ တေန ဥပတ္ထမ္ဘော လဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ နိဝတ္တေတွာ အာဂမနမဂ္ဂေနေဝ အသုရပုရံ ပဝိသိတွာ ပုန သီသံ န ဥက္ခိပိံသု။

သက္ကောပိ သုဇံ အသုရကညံ ဒေဝနဂရံ နေတွာ အဍ္ဎတေယျာနံ အစ္ဆရာကောဋီနံ ဇေဋ္ဌိကဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သာ သက္ကံ ဝရံ ယာစိ – ‘‘မဟာရာဇ၊ မမ ဣမသ္မိံ ဒေဝလောကေ မာတာပိတရော ဝါ ဘာတိကဘဂိနိယော ဝါ နတ္ထိ၊ ယတ္ထ ယတ္ထ ဂစ္ဆသိ၊ တတ္ထ တတ္ထ မံ ဂဟေတွာဝ ဂစ္ဆေယျာသီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ တဿာ ပဋိညံ အဒါသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ စိတ္တပါဋလိယာ ပုပ္ဖိတာယ အသုရာ ‘‘အမှာကံ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဒိဗ္ဗပါရိစ္ဆတ္တကဿ ပုပ္ဖနကာလော’’တိ ယုဒ္ဓတ္ထာယ သဂ္ဂံ အဘိရုဟန္တိ။ သက္ကော ဟေဋ္ဌာသမုဒ္ဒေ နာဂါနံ အာရက္ခံ အဒါသိ၊ တတော သုပဏ္ဏာနံ၊ တတော ကုမ္ဘဏ္ဍာနံ၊ တတော ယက္ခာနံ။ တတော စတုန္နံ မဟာရာဇာနံ။ သဗ္ဗူပရိ ပန ဥပဒ္ဒဝနိဝတ္တနတ္ထာယ ဒေဝနဂရဒွါရေသု ဝဇိရဟတ္ထာ ဣန္ဒပဋိမာ ဌပေသိ။ အသုရာ နာဂါဒယော ဇိနိတွာ အာဂတာပိ ဣန္ဒပဋိမာ ဒူရတော ဒိသွာ ‘‘သက္ကော နိက္ခန္တော’’တိ ပလာယန္တိ။ ဧဝံ၊ မဟာလိ၊ မဃော မာဏဝေါ အပ္ပမာဒပဋိပဒံ ပဋိပဇ္ဇိ။ ဧဝံ အပ္ပမတ္တော ပနေသ ဧဝရူပံ ဣဿရိယံ ပတွာ ဒွီသု ဒေဝလောကေသု ရဇ္ဇံ ကာရေသိ။ အပ္ပမာဒေါ နာမေသ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပသတ္ထော။ အပ္ပမာဒဉှိ နိဿာယ သဗ္ဗေသမ္ပိ လောကိယလောကုတ္တရာနံ ဝိသေသာနံ အဓိဂမော ဟောတီတိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၃၀။

‘‘အပ္ပမာဒေန မဃဝါ၊ ဒေဝါနံ သေဋ္ဌတံ ဂတော၊

အပ္ပမာဒံ ပသံသန္တိ၊ ပမာဒေါ ဂရဟိတော သဒါ’’တိ။

တတ္ထ အပ္ပမာဒေနာတိ မစလဂါမေ ဘူမိပ္ပဒေသသောဓနံ အာဒိံ ကတွာ ကတေန အပ္ပမာဒေန။ မဃဝါတိ ဣဒါနိ ‘‘မဃဝါ’’တိပညာတော မဃော မာဏဝေါ ဒွိန္နံ ဒေဝလောကာနံ ရာဇဘာဝေန ဒေဝါနံ သေဋ္ဌတံ ဂတော။ ပသံသန္တီတိ ဗုဒ္ဓါဒယော ပဏ္ဍိတာ အပ္ပမာဒမေဝ ထောမေန္တိ ဝဏ္ဏယန္တိ။ ကိံ ကာရဏာ? သဗ္ဗေသံ လောကိယလောကုတ္တရာနံ ဝိသေသာနံ ပဋိလာဘကာရဏတ္တာ။ ပမာဒေါ ဂရဟိတော သဒါတိ ပမာဒေါ ပန တေဟိ အရိယေဟိ နိစ္စံ ဂရဟိတော နိန္ဒိတော။ ကိံ ကာရဏာ? သဗ္ဗဝိပတ္တီနံ မူလဘာဝတော။ မနုဿဒေါဘဂ္ဂံ ဝါ ဟိ အပါယုပ္ပတ္တိ ဝါ သဗ္ဗာ ပမာဒမူလိကာယေဝါတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ မဟာလိ လိစ္ဆဝီ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော ဇာတာတိ။

မဃဝတ္ထု သတ္တမံ။

၈။ အညတရဘိက္ခုဝတ္ထု

အပ္ပမာဒရတော ဘိက္ခူတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ကိရ သတ္ထု သန္တိကေ ယာဝ အရဟတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထာပေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော အရဟတ္တံ ပတ္တုံ နာသက္ခိ။ သော ‘‘ဝိသေသေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထာပေဿာမီ’’တိ တတော နိက္ခမိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ မဟန္တံ ဒါဝဂ္ဂိံ ဥဋ္ဌိတံ ဒိသွာ ဝေဂေန ဧကံ မုဏ္ဍပဗ္ဗတမတ္ထကံ အဘိရုယှ နိသိန္နော အရညံ ဍယှမာနံ အဂ္ဂိံ ဒိသွာ အာရမ္မဏံ ဂဏှိ – ‘‘ယထာ အယံ အဂ္ဂိ မဟန္တာနိ စ ခုဒ္ဒကာနိ စ ဥပါဒါနာနိ ဍဟန္တော ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ အရိယမဂ္ဂဉာဏဂ္ဂိနာပိ မဟန္တာနိ စ ခုဒ္ဒကာနိ စ သံယောဇနာနိ ဍဟန္တေန ဂန္တဗ္ဗံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သတ္ထာ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ တဿ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ၊ ‘‘ဧဝမေဝ၊ ဘိက္ခု၊ မဟန္တာနိပိ ခုဒ္ဒကာနိပိ ဥပါဒါနာနိ ဝိယ ဣမေသံ သတ္တာနံ အဗ္ဘန္တရေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာနိ အဏုံထူလာနိ သံယောဇနာနိ၊ တာနိ ဉာဏဂ္ဂိနာ ဈာပေတွာ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကာနိ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဩဘာသံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တဿ ဘိက္ခုနော အဘိမုခေ နိသိန္နော ဝိယ ပညာယမာနော ဣမံ ဩဘာသဂါထမာဟ –

၃၁။

‘‘အပ္ပမာဒရတော ဘိက္ခု၊ ပမာဒေ ဘယဒဿိ ဝါ၊

သံယောဇနံ အဏုံ ထူလံ၊ ဍဟံ အဂ္ဂီဝ ဂစ္ဆတီ’’တိ။

တတ္ထ အပ္ပမာဒရတောတိ အပ္ပမာဒေ ရတော အဘိရတော၊ အပ္ပမာဒေန ဝီတိနာမေန္တောတိ အတ္ထော။ ပမာဒေ ဘယဒဿိ ဝါတိ နိရယုပ္ပတ္တိအာဒိကံ ပမာဒေ ဘယံ ဘယတော ပဿန္တော၊ တာသံ ဝါ ဥပ္ပတ္တီနံ မူလတ္တာ ပမာဒံ ဘယတော ပဿန္တော။ သံယောဇနန္တိ ဝဋ္ဋဒုက္ခေန သဒ္ဓိံ ယောဇနံ ဗန္ဓနံ ပဇာနံ ဝဋ္ဋေ ဩသီဒါပနသမတ္ထံ ဒသဝိဓံ သံယောဇနံ။ အဏုံ ထူလန္တိ မဟန္တဉ္စ ခုဒ္ဒကဉ္စ။ ဍဟံ အဂ္ဂီဝ ဂစ္ဆတီတိ ယထာ အယံ အဂ္ဂီ ဧတံ မဟန္တဉ္စ ခုဒ္ဒကဉ္စ ဥပါဒါနံ ဍဟန္တောဝ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝမေသော အပ္ပမာဒရတော ဘိက္ခု အပ္ပမာဒါဓိဂတေန ဉာဏဂ္ဂိနာ ဧတံ သံယောဇနံ ဍဟန္တော အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကံ ကရောန္တော ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။

ဂါထာပရိယောသာနေ သော ဘိက္ခု ယထာနိသိန္နောဝ သဗ္ဗသံယောဇနာနိ ဈာပေတွာ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ အာကာသေနာဂန္တွာ တထာဂတဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ သရီရံ ထောမေတွာ ဝဏ္ဏေတွာ ဝန္ဒမာနောဝ ပက္ကာမီတိ။

အညတရဘိက္ခုဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။

၉။ နိဂမဝါသိတိဿတ္ထေရဝတ္ထု

အပ္ပမာဒရတောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော နိဂမဝါသိတိဿတ္ထေရံ နာမ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကသ္မိဉှိ သာဝတ္ထိတော အဝိဒူရေ နိဂမဂါမေ ဇာတသံဝဍ္ဎော ဧကော ကုလပုတ္တော သတ္ထု သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ လဒ္ဓူပသမ္ပဒေါ ‘‘နိဂမဝါသိတိဿတ္ထေရော နာမ အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော ပဝိဝိတ္တော အာရဒ္ဓဝီရိယော’’တိ ပညာယိ။ သော နိဗဒ္ဓံ ဉာတိဂါမေယေဝ ပိဏ္ဍာယ ဝိစရတိ။ အနာထပိဏ္ဍိကာဒီသု မဟာဒါနာနိ ကရောန္တေသု၊ ပသေနဒိကောသလေ အသဒိသဒါနံ ကရောန္တေပိ သာဝတ္ထိံ နာဂစ္ဆတိ။ ဘိက္ခူ ‘‘အယံ နိဂမဝါသိတိဿတ္ထေရော ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ ဉာတိသံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ၊ အနာထပိဏ္ဍိကာဒီသု မဟာဒါနာဒီနိ ကရောန္တေသု၊ ပသေနဒိကောသလေ အသဒိသဒါနံ ကရောန္တေပိ နေဝ အာဂစ္ဆတီ’’တိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေတွာ သတ္ထု အာရောစယိံသု။ သတ္ထာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ၊ ဘိက္ခု၊ ဧဝံ ကရောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘နတ္ထိ၊ ဘန္တေ၊ မယှံ ဉာတိသံသဂ္ဂေါ၊ အဟံ ဧတေ မနုဿေ နိဿာယ အဇ္ဈောဟရဏီယမတ္တံ အာဟာရံ လဘာမိ လူခေ ဝါ ပဏီတေ ဝါ။ ယာပနမတ္တေ လဒ္ဓေ ပုန ကိံ အာဟာရပရိယေသနေနာတိ န ဂစ္ဆာမိ၊ ဉာတီဟိ ပန မေ သံသဂ္ဂေါ နာမ နတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ သတ္ထာ ပကတိယာပိ တဿ အဇ္ဈာသယံ ဝိဇာနန္တော – ‘‘သာဓု သာဓု၊ ဘိက္ခူ’’တိ တဿ သာဓုကာရံ ဒတွာ၊ ‘‘အနစ္ဆရိယံ ခေါ ပနေတံ ဘိက္ခု၊ ယံ တွံ မာဒိသံ အာစရိယံ လဘိတွာ အပ္ပိစ္ဆော အဟောသိ။ အယဉှိ အပ္ပိစ္ဆတာ နာမ မမ တန္တိ၊ မမ ပဝေဏီ’’တိ ဝတွာ ဘိက္ခူဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိ –

အတီတေ ဟိမဝန္တေ ဂင်္ဂါတီရေ ဧကသ္မိံ ဥဒုမ္ဗရဝနေ အနေကသဟဿာ သုဝါ ဝသိံသု။ တတြေကော သုဝရာဇာ အတ္တနော နိဝါသရုက္ခဿ ဖလေသု ခီဏေသု ယံ ယဒေဝ အဝသိဋ္ဌံ ဟောတိ အင်္ကုရော ဝါ ပတ္တံ ဝါ တစော ဝါ၊ တံ တံ ခါဒိတွာ ဂင်္ဂါယံ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ပရမပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော ဟုတွာ အညတ္ထ န ဂစ္ဆတိ။ တဿ အပ္ပိစ္ဆသန္တုဋ္ဌဘာဝဂုဏေန သက္ကဿ ဘဝနံ ကမ္ပိ။ သက္ကော အာဝဇ္ဇမာနော တံ ဒိသွာ တဿ ဝီမံသနတ္ထံ အတ္တနော အာနုဘာဝေန တံ ရုက္ခံ သုက္ခာပေသိ။ ရုက္ခော ဩဘဂ္ဂေါ ခါဏုမတ္တော ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒေါဝ ဟုတွာ ဝါတေ ပဟရန္တေ အာကောဋိတော ဝိယ သဒ္ဒံ နိစ္ဆာရေန္တော အဋ္ဌာသိ။ တဿ ဆိဒ္ဒေဟိ စုဏ္ဏာနိ နိက္ခမန္တိ။ သုဝရာဇာ တာနိ ခါဒိတွာ ဂင်္ဂါယံ ပါနီယံ ပိဝိတွာ အညတ္ထ အဂန္တွာ ဝါတာတပံ အဂဏေတွာ ဥဒုမ္ဗရခါဏုမတ္ထကေ နိသီဒတိ။ သက္ကော တဿ ပရမပ္ပိစ္ဆဘာဝံ ဉတွာ၊ ‘‘မိတ္တဓမ္မဂုဏံ ကထာပေတွာ ဝရမဿ ဒတွာ ဥဒုမ္ဗရံ အမတဖလံ ကတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ ဧကော ဟံသရာဇာ ဟုတွာ သုဇံ အသုရကညံ ပုရတော ကတွာ ဥဒုမ္ဗရဝနံ ဂန္တွာ အဝိဒူရေ ဧကဿ ရုက္ခဿ သာခါယ နိသီဒိတွာ တေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘သန္တိ ရုက္ခာ ဟရိပတ္တာ၊ ဒုမာနေကဖလာ ဗဟူ၊

ကသ္မာ နု သုက္ခေ ကောဠာပေ၊ သုဝဿ နိရတော မနော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၉။၃၀)၊

သဗ္ဗံ သုဝဇာတကံ နဝကနိပါတေ အာဂတနယေနေဝ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယေဝ ဟိ တတ္ထ စ ဣဓ စ နာနာ၊ သေသံ တာဒိသမေဝ။ သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ၊ ‘‘တဒါ သက္ကော အာနန္ဒော အဟောသိ၊ သုဝရာဇာ အဟမေဝါ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ဧဝံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပိစ္ဆတာ နာမေသာ မမ တန္တိ၊ မမ ပဝေဏီ၊ အနစ္ဆရိယာ မမ ပုတ္တဿ နိဂမဝါသိတိဿဿ မာဒိသံ အာစရိယံ လဘိတွာ အပ္ပိစ္ဆတာ၊ ဘိက္ခုနာ နာမ နိဂမဝါသိတိဿေန ဝိယ အပ္ပိစ္ဆေနေဝ ဘဝိတဗ္ဗံ။ ဧဝရူပေါ ဟိ ဘိက္ခု အဘဗ္ဗော သမထဝိပဿနာဓမ္မေဟိ ဝါ မဂ္ဂဖလေဟိ ဝါ ပရိဟာနာယ၊ အညဒတ္ထု နိဗ္ဗာနဿေဝ သန္တိကေ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၃၂။

‘‘အပ္ပမာဒရတော ဘိက္ခု၊ ပမာဒေ ဘယဒဿိ ဝါ၊

အဘဗ္ဗော ပရိဟာနာယ၊ နိဗ္ဗာနဿေဝ သန္တိကေ’’တိ။

တတ္ထ အဘဗ္ဗော ပရိဟာနာယာတိ သော ဧဝရူပေါ ဘိက္ခု သမထဝိပဿနာဓမ္မေဟိ ဝါ မဂ္ဂဖလေဟိ ဝါ ပရိဟာနာယ အဘဗ္ဗော၊ နာပိ ပတ္တေဟိ ပရိဟာယတိ၊ န အပ္ပတ္တာနိ န ပါပုဏာတိ။ နိဗ္ဗာနဿေဝ သန္တိကေတိ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနဿပိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဿာပိ သန္တိကေယေဝါတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ နိဂမဝါသိတိဿတ္ထေရော သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ အညေပိ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုံ။ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ ဇာတာတိ။

နိဂမဝါသိတိဿတ္ထေရဝတ္ထု နဝမံ။

အပ္ပမာဒဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။ ဒုတိယော ဝဂ္ဂေါ။