📜

၂၀။ မဂ္ဂဝဂ္ဂေါ

၁။ ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထု

မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

တေ ကိရ သတ္ထရိ ဇနပဒစာရိကံ စရိတွာ ပုန သာဝတ္ထိံ အာဂတေ ဥပဋ္ဌာနသာလာယ နိသီဒိတွာ ‘‘အသုကဂါမတော အသုကဂါမဿ မဂ္ဂေါ သမော၊ အသုကဂါမဿ မဂ္ဂေါ ဝိသမော၊ သသက္ခရော၊ အသက္ခရော’’တိအာဒိနာ နယေန အတ္တနော ဝိစရိတမဂ္ဂံ အာရဗ္ဘ မဂ္ဂကထံ ကထေသုံ။ သတ္ထာ တေသံ အရဟတ္တဿူပနိဿယံ ဒိသွာ တံ ဌာနံ အာဂန္တွာ ပညတ္တာသနေ နိသိန္နော ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ အယံ ဗာဟိရကမဂ္ဂေါ၊ ဘိက္ခုနာ နာမ အရိယမဂ္ဂေ ကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝဉှိ ကရောန္တော ဘိက္ခု သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၂၇၃။

‘‘မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကော သေဋ္ဌော၊ သစ္စာနံ စတုရော ပဒါ၊

ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော ဓမ္မာနံ၊ ဒွိပဒါနဉ္စ စက္ခုမာ။

၂၇၄။

‘‘ဧသေဝ မဂ္ဂေါ နတ္ထညော၊ ဒဿနဿ ဝိသုဒ္ဓိယာ၊

ဧတဉှိ တုမှေ ပဋိပဇ္ဇထ၊ မာရဿေတံ ပမောဟနံ။

၂၇၅။

‘‘ဧတဉှိ တုမှေ ပဋိပန္နာ၊ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿထ၊

အက္ခာတော ဝေါ မယာ မဂ္ဂေါ၊ အညာယ သလ္လကန္တနံ။

၂၇၆။

‘‘တုမှေဟိ ကိစ္စမာတပ္ပံ၊ အက္ခာတာရော တထာဂတာ၊

ပဋိပန္နာ ပမောက္ခန္တိ၊ ဈာယိနော မာရဗန္ဓနာ’’တိ။

တတ္ထ မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကောတိ ဇင်္ဃမဂ္ဂါဒယော ဝါ ဟောန္တု ဒွါသဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတမဂ္ဂါ ဝါ၊ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ မဂ္ဂါနံ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိအာဒီနံ အဋ္ဌန္နံ ပဟာနံ ကရောန္တော နိရောဓံ အာရမ္မဏံ ကတွာ စတူသုပိ သစ္စေသု ဒုက္ခပရိဇာနနာဒိကိစ္စံ သာဓယမာနော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော။ သစ္စာနံ စတုရော ပဒါတိ ‘‘သစ္စံ ဘဏေ န ကုဇ္ဈေယျာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၂၄) အာဂတံ ဝစီသစ္စံ ဝါ ဟောတု၊ ‘‘သစ္စော ဗြာဟ္မဏော သစ္စော ခတ္တိယော’’တိအာဒိဘေဒံ သမ္မုတိသစ္စံ ဝါ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၄၄၊ မ။ နိ။ ၂။၁၈၇-၁၈၈) ဒိဋ္ဌိသစ္စံ ဝါ ‘‘ဒုက္ခံ အရိယသစ္စ’’န္တိအာဒိဘေဒံ ပရမတ္ထသစ္စံ ဝါ ဟောတု၊ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဣမေသံ သစ္စာနံ ပရိဇာနိတဗ္ဗဋ္ဌေန သစ္ဆိကာတဗ္ဗဋ္ဌေန ပဟာတဗ္ဗဋ္ဌေန ဘာဝေတဗ္ဗဋ္ဌေန ဧကပဋိဝေဓဋ္ဌေန စ တထပဋိဝေဓဋ္ဌေန စ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိအာဒယော စတုရော ပဒါ သေဋ္ဌာ နာမ။ ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော ဓမ္မာနန္တိ ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ၊ ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) ဝစနတော သဗ္ဗဓမ္မာနံ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတော ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော။ ဒွိပဒါနဉ္စ စက္ခုမာတိ သဗ္ဗေသံ ဒေဝမနုဿာဒိဘေဒါနံ ဒွိပဒါနံ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမာ တထာဂတောဝ သေဋ္ဌော။ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ အရူပဓမ္မေ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ တသ္မာ အရူပဓမ္မာနမ္ပိ တထာဂတော သေဋ္ဌော ဥတ္တမော။

ဒဿနဿ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ မဂ္ဂဖလဒဿနဿ ဝိသုဒ္ဓတ္ထံ ယော မယာ ‘‘သေဋ္ဌော’’တိ ဝုတ္တော၊ ဧသောဝ မဂ္ဂေါ၊ နတ္ထညော။ ဧတဉှိ တုမှေတိ တသ္မာ တုမှေ ဧတမေဝ ပဋိပဇ္ဇထ။ မာရဿေတံ ပမောဟနန္တိ ဧတံ မာရမောဟနံ မာရမန္ထနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ဒုက္ခဿန္တန္တိ သကလဿပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တံ ပရိစ္ဆေဒံ ကရိဿထာတိ အတ္ထော။ အညာယ သလ္လကန္တနန္တိ ရာဂသလ္လာဒီနံ ကန္တနံ နိမ္မထနံ အဗ္ဗူဟဏံ ဧတံ မဂ္ဂံ၊ မယာ ဝိနာ အနုဿဝါဒီဟိ အတ္တပစ္စက္ခတော ဉတွာဝ အယံ မဂ္ဂေါ အက္ခာတော၊ ဣဒါနိ တုမှေဟိ ကိလေသာနံ အာတာပနေန ‘‘အာတပ္ပ’’န္တိ သင်္ခံ ဂတံ တဿ အဓိဂမတ္ထာယ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယံ ကိစ္စံ ကရဏီယံ။ ကေဝလဉှိ အက္ခာတာရောဝ တထာဂတာ။ တသ္မာ တေဟိ အက္ခာတဝသေန ယေ ပဋိပန္နာ ဒွီဟိ ဈာနေဟိ ဈာယိနော၊ တေ တေဘူမကဝဋ္ဋသင်္ခါတာ မာရဗန္ဓနာ ပမောက္ခန္တီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု၊ သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

ပဉ္စသတဘိက္ခုဝတ္ထု ပဌမံ။

၂။ အနိစ္စလက္ခဏဝတ္ထု

သဗ္ဗေသင်္ခါရာ အနိစ္စာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

တေ ကိရ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ဂန္တွာ အရညေ ဝါယမန္တာပိ အရဟတ္တံ အပ္ပတွာ ‘‘ဝိသေသေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဏှိဿာမာ’’တိ သတ္ထု သန္တိကံ အာဂမိံသု။ သတ္ထာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣမေသံ သပ္ပာယ’’န္တိ ဝီမံသန္တော ‘‘ဣမေ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ အနိစ္စလက္ခဏေ အနုယုဉ္ဇိံသု၊ တသ္မာ အနိစ္စလက္ခဏေနေဝ တေသံ ဧကံ ဂါထံ ဒေသေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ကာမဘဝါဒီသု သဗ္ဗေပိ သင်္ခါရာ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စာ ဧဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၂၇၇။

‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာတိ၊ ယဒါ ပညာယ ပဿတိ၊

အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေ၊ ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ။

တတ္ထ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာတိ ကာမဘဝါဒီသု ဥပ္ပန္နာ ခန္ဓာ တတ္ထ တတ္ထေဝ နိရုဇ္ဈနတော အနိစ္စာတိ ယဒါ ဝိပဿနာပညာယ ပဿတိ၊ အထ ဣမသ္မိံ ခန္ဓပရိဟရဏဒုက္ခေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ၊ နိဗ္ဗိန္ဒန္တော ဒုက္ခပရိဇာနနာဒိဝသေန သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ။ ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာတိ ဝိသုဒ္ဓတ္ထာယ ဝေါဒါနတ္ထာယ ဧသ မဂ္ဂေါတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု၊ သမ္ပတ္တပရိသာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

အနိစ္စလက္ခဏဝတ္ထု ဒုတိယံ။

၃။ ဒုက္ခလက္ခဏဝတ္ထု

ဒုတိယဂါထာယပိ ဧဝရူပမေဝ ဝတ္ထု။ တဒါ ဟိ ဘဂဝါ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဒုက္ခလက္ခဏေ ကတာဘိယောဂဘာဝံ ဉတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗေပိ ခန္ဓာ ပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခာ ဧဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၂၇၈။

‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာတိ၊ ယဒါ ပညာယ ပဿတိ၊

အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေ၊ ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ။

တတ္ထ ဒုက္ခာတိ ပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခာ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ။

ဒုက္ခလက္ခဏဝတ္ထု တတိယံ။

၄။ အနတ္တလက္ခဏဝတ္ထု

တတိယဂါထာယပိ ဧသေဝ နယော။ ကေဝလဉှိ ဧတ္ထ ဘဂဝါ တေသံ ဘိက္ခူနံ ပုဗ္ဗေ အနတ္တလက္ခဏေ အနုယုတ္တဘာဝံ ဉတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗေပိ ခန္ဓာ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာ ဧဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၂၇၉။

‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာတိ၊ ယဒါ ပညာယ ပဿတိ၊

အထ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဒုက္ခေ၊ ဧသ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓိယာ’’တိ။

တတ္ထ သဗ္ဗေ ဓမ္မာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဧဝ အဓိပ္ပေတာ။ အနတ္တာတိ ‘‘မာ ဇီယန္တု မာ မီယန္တူ’’တိ ဝသေ ဝတ္တေတုံ န သက္ကာတိ အဝသဝတ္တနဋ္ဌေန အနတ္တာ အတ္တသုညာ အဿာမိကာ အနိဿရာတိ အတ္ထော။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ။

အနတ္တလက္ခဏဝတ္ထု စတုတ္ထံ။

၅။ ပဓာနကမ္မိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထု

ဥဋ္ဌာနကာလမှီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဓာနကမ္မိကတိဿတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သာဝတ္ထိဝါသိနော ကိရ ပဉ္စသတာ ကုလပုတ္တာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညံ အဂမံသု။ တေသု ဧကော တတ္ထေဝ ဩဟီယိ။ အဝသေသာ အရညေ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တာ အရဟတ္တံ ပတွာ ‘‘ပဋိလဒ္ဓဂုဏံ သတ္ထု အာရောစေဿာမာ’’တိ ပုန သာဝတ္ထိံ အဂမံသု။ တေ သာဝတ္ထိတော ယောဇနမတ္တေ ဧကသ္မိံ ဂါမကေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တေ ဒိသွာ ဧကော ဥပါသကော ယာဂုဘတ္တာဒီဟိ ပတိမာနေတွာ အနုမောဒနံ သုတွာ ပုနဒိဝသတ္ထာယပိ နိမန္တေသိ။ တေ တဒဟေဝ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ ပတ္တစီဝရံ ပဋိသာမေတွာ သာယနှသမယေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ တေဟိ သဒ္ဓိံ အတိဝိယ တုဋ္ဌိံ ပဝေဒယမာနော ပဋိသန္ထာရံ အကာသိ။

အထ နေသံ တတ္ထ ဩဟီနော သဟာယကဘိက္ခု စိန္တေသိ – ‘‘သတ္ထု ဣမေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသန္ထာရံ ကရောန္တဿ မုခံ နပ္ပဟောတိ၊ မယှံ ပန မဂ္ဂဖလာဘာဝေန မယာ သဒ္ဓိံ န ကထေတိ၊ အဇ္ဇေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ မယာ သဒ္ဓိံ ကထာပေဿာမီ’’တိ။ တေပိ ဘိက္ခူ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မယံ အာဂမနမဂ္ဂေ ဧကေန ဥပါသကေန သွာတနာယ နိမန္တိတာ၊ တတ္ထ ပါတောဝ ဂမိဿာမာ’’တိ သတ္ထာရံ အပလောကေသုံ။ အထ နေသံ သဟာယကော ဘိက္ခု သဗ္ဗရတ္တိံ စင်္ကမန္တော နိဒ္ဒါဝသေန စင်္ကမကောဋိယံ ဧကသ္မိံ ပါသာဏဖလကေ ပတိ၊ ဦရုဋ္ဌိ ဘိဇ္ဇိ။ သော မဟာသဒ္ဒေန ဝိရဝိ။ တဿ တေ သဟာယကာ ဘိက္ခူ သဒ္ဒံ သဉ္ဇာနိတွာ ဣတော စိတော စ ဥပဓာဝိံသု။ တေသံ ဒီပံ ဇာလေတွာ တဿ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ကရောန္တာနံယေဝ အရုဏော ဥဋ္ဌဟိ၊ တေ တံ ဂါမံ ဂန္တုံ ဩကာသံ န လဘိံသု။ အထ နေ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ကိံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခာစာရဂါမံ န ဂမိတ္ထာ’’တိ။ တေ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧသ ဣဒါနေဝ တုမှာကံ လာဘန္တရာယံ ကရောတိ၊ ပုဗ္ဗေပိ အကာသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ တေဟိ ယာစိတော အတီတံ အာဟရိတွာ –

‘‘ယော ပုဗ္ဗေ ကရဏီယာနိ၊ ပစ္ဆာ သော ကာတုမိစ္ဆတိ၊

ဝရုဏကဋ္ဌဘဉ္ဇောဝ၊ သ ပစ္ဆာ မနုတပ္ပတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၇၁) –

ဇာတကံ ဝိတ္ထာရေသိ။ တဒါ ကိရ တေ ဘိက္ခူ ပဉ္စသတာ မာဏဝကာ အဟေသုံ၊ ကုသီတမာဏဝကော အယံ ဘိက္ခု အဟောသိ၊ အာစရိယော ပန တထာဂတောဝ အဟောသီတိ။

သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ယော ဟိ ဥဋ္ဌာနကာလေ ဥဋ္ဌာနံ န ကရောတိ၊ သံသန္နသင်္ကပ္ပော ဟောတိ၊ ကုသီတော သော ဈာနာဒိဘေဒံ ဝိသေသံ နာဓိဂစ္ဆတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၂၈၀။

‘‘ဥဋ္ဌာနကာလမှိ အနုဋ္ဌဟာနော၊

ယုဝါ ဗလီ အာလသိယံ ဥပေတော၊

သံသန္နသင်္ကပ္ပမနော ကုသီတော၊

ပညာယ မဂ္ဂံ အလသော န ဝိန္ဒတီ’’တိ။

တတ္ထ အနုဋ္ဌဟာနောတိ အနုဋ္ဌဟန္တော အဝါယမန္တော။ ယုဝါ ဗလီတိ ပဌမယောဗ္ဗနေ ဌိတော ဗလသမ္ပန္နောပိ ဟုတွာ အလသဘာဝေန ဥပေတော ဟောတိ၊ ဘုတွာ သယတိ။ သံသန္နသင်္ကပ္ပမနောတိ တီဟိ မိစ္ဆာဝိတက္ကေဟိ သုဋ္ဌု အဝသန္နသမ္မာသင်္ကပ္ပစိတ္တော။ ကုသီတောတိ နိဗ္ဗီရိယော။ အလသောတိ မဟာအလသော ပညာယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ အရိယမဂ္ဂံ အပဿန္တော န ဝိန္ဒတိ၊ န ပဋိလဘတီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

ပဓာနကမ္မိကတိဿတ္ထေရဝတ္ထု ပဉ္စမံ။

၆။ သူကရပေတဝတ္ထု

ဝါစာနုရက္ခီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော သူကရပေတံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကသ္မိဉှိ ဒိဝသေ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော လက္ခဏတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ဂိဇ္ဈကူဋာ ဩရောဟန္တော ဧကသ္မိံ ပဒေသေ သိတံ ပါတွာကာသိ။ ‘‘ကော နု ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဟေတု သိတဿ ပါတုကမ္မာယာ’’တိ လက္ခဏတ္ထေရေန ပုဋ္ဌော ‘‘အကာလော၊ အာဝုသော၊ ဣမဿ ပဉှဿ၊ သတ္ထု သန္တိကေ မံ ပုစ္ဆေယျာထာ’’တိ ဝတွာ လက္ခဏတ္ထေရေန သဒ္ဓိံယေဝ ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော ဝေဠုဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိ။ အထ နံ လက္ခဏတ္ထေရော တမတ္ထံ ပုစ္ဆိ။ သော အာဟ – ‘‘အာဝုသော၊ အဟံ ဧကံ ပေတံ အဒ္ဒသံ၊ တဿ တိဂါဝုတပ္ပမာဏံ သရီရံ၊ တံ မနုဿသရီရသဒိသံ။ သီသံ ပန သူကရဿ ဝိယ၊ တဿ မုခေ နင်္ဂုဋ္ဌံ ဇာတံ၊ တတော ပုဠဝါ ပဂ္ဃရန္တိ။ သွာဟံ ‘န မေ ဧဝရူပေါ သတ္တော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော’တိ တံ ဒိသွာ သိတံ ပါတွာကာသိ’’န္တိ။ သတ္ထာ ‘‘စက္ခုဘူတာ ဝတ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာ ဝိဟရန္တီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အဟမ္ပေတံ သတ္တံ ဗောဓိမဏ္ဍေယေဝ အဒ္ဒသံ။ ‘ယေ ပန မေ န သဒ္ဒဟေယျုံ၊ တေသံ အဟိတာယ အဿာ’တိ ပရေသံ အနုကမ္ပာယ န ကထေသိံ။ ဣဒါနိ မောဂ္ဂလ္လာနံ သက္ခိံ ကတွာ ကထေမိ။ သစ္စံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မောဂ္ဂလ္လာနော အာဟာ’’တိ ကထေသိ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မ’’န္တိ။ သတ္ထာ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သုဏာထာ’’တိ အတီတံ အာဟရိတွာ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ကထေသိ။

ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ ကိရ ဧကသ္မိံ ဂါမကာဝါသေ ဒွေ ထေရာ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသိံသု။ တေသု ဧကော သဋ္ဌိဝဿော၊ ဧကော ဧကူနသဋ္ဌိဝဿော ။ ဧကူနသဋ္ဌိဝဿော ဣတရဿ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ ဝိစရိ၊ သာမဏေရော ဝိယ သဗ္ဗံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ အကာသိ။ တေသံ ဧကမာတုကုစ္ဆိယံ ဝုတ္ထဘာတူနံ ဝိယ သမဂ္ဂဝါသံ ဝသန္တာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဧကော ဓမ္မကထိကော အာဂမိ။ တဒါ စ ဓမ္မဿဝနဒိဝသော ဟောတိ။ ထေရာ နံ သင်္ဂဏှိတွာ ‘‘ဓမ္မကထံ နော ကထေဟိ သပ္ပုရိသာ’’တိ အာဟံသု။ သော ဓမ္မကထံ ကထေသိ။ ထေရာ ‘‘ဓမ္မကထိကော နော လဒ္ဓါ’’တိ တုဋ္ဌစိတ္တာ ပုနဒိဝသေ တံ အာဒါယ ဓုရဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ တတ္ထ ကတဘတ္တကိစ္စာ၊ ‘‘အာဝုသော၊ ဟိယျော ကထိတဋ္ဌာနတောဝ ထောကံ ဓမ္မံ ကထေဟီ’’တိ မနုဿာနံ ဓမ္မံ ကထာပေသုံ။ မနုဿာ ဓမ္မကထံ သုတွာ ပုနဒိဝသတ္ထာယပိ နိမန္တယိံသု။ ဧဝံ သမန္တာ ဘိက္ခာစာရဂါမေသု ဒွေ ဒွေ ဒိဝသေ တံ အာဒါယ ပိဏ္ဍာယ စရိံသု။

ဓမ္မကထိကော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမေ ဒွေပိ အတိမုဒုကာ၊ မယာ ဥဘောပေတေ ပလာပေတွာ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော သာယံ ထေရူပဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဘိက္ခူနံ ဥဋ္ဌာယ ဂတကာလေ နိဝတ္တိတွာ မဟာထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကထေဟိ၊ အာဝုသော’’တိ ဝုတ္တေ ထောကံ စိန္တေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကထာ နာမေသာ မဟာသာဝဇ္ဇာ’’တိ ဝတွာ အကထေတွာဝ ပက္ကာမိ။ အနုထေရဿာပိ သန္တိကံ ဂန္တွာ တထေဝ အကာသိ။ သော ဒုတိယဒိဝသေ တထေဝ ကတွာ တတိယဒိဝသေ တေသံ အတိဝိယ ကောတုဟလေ ဥပ္ပန္နေ မဟာထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ တုမှာကံ ပန သန္တိကေ ဝတ္တုံ န ဝိသဟာမီ’’တိ ဝတွာ ထေရေန ‘‘ဟောတု၊ အာဝုသော၊ ကထေဟီ’’တိ နိပ္ပီဠိတော အာဟ – ‘‘ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ အနုထေရော တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ သံဘောဂေါ’’တိ။ သပ္ပုရိသ၊ ကိံ နာမေတံ ကထေသိ၊ မယံ ဧကမာတုကုစ္ဆိယံ ဝုတ္ထပုတ္တာ ဝိယ၊ အမှေသု ဧကေန ယံ လဒ္ဓံ၊ ဣတရေနာပိ လဒ္ဓမေဝ ဟောတိ။ မယာ ဧတဿ ဧတ္တကံ ကာလံ အဂုဏော နာမ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗောတိ? ဧဝံ၊ ဘန္တေတိ။ အာမာဝုသောတိ။ ဘန္တေ မံ အနုထေရော ဧဝမာဟ – ‘‘သပ္ပုရိသ၊ တွံ ကုလပုတ္တော၊ အယံ မဟာထေရော လဇ္ဇီ ပေသလောတိ ဧတေန သဒ္ဓိံ သံဘောဂံ ကရောန္တော ဥပပရိက္ခိတွာ ကရေယျာသီ’’တိ ဧဝမေသ မံ အာဂတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ဝဒတီတိ။

မဟာထေရော တံ သုတွာဝ ကုဒ္ဓမာနသော ဒဏ္ဍာဘိဟတံ ကုလာလဘာဇနံ ဝိယ ဘိဇ္ဇိ။ ဣတရောပိ ဥဋ္ဌာယ အနုထေရဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ တထေဝ အဝေါစ၊ သောပိ တထေဝ ဘိဇ္ဇိ။ တေသု ကိဉ္စာပိ ဧတ္တကံ ကာလံ ဧကောပိ ဝိသုံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌပုဗ္ဗော နာမ နတ္ထိ၊ ပုနဒိဝသေ ပန ဝိသုံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ အနုထေရော ပုရေတရံ အာဂန္တွာ ဥပဋ္ဌာနသာလာယ အဋ္ဌာသိ၊ မဟာထေရော ပစ္ဆာ အဂမာသိ။ တံ ဒိသွာ အနုထေရော စိန္တေသိ – ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣမဿ ပတ္တစီဝရံ ပဋိဂ္ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဥဒါဟု နော’’တိ။ သော ‘‘န ဣဒါနိ ပဋိဂ္ဂဟေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာပိ ‘‘ဟောတု၊ န မယာ ဧဝံ ကတပုဗ္ဗံ၊ မယာ အတ္တနော ဝတ္တံ ဟာပေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိတ္တံ မုဒုကံ ကတွာ ထေရံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ပတ္တစီဝရံ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ ဣတရော ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဒုဗ္ဗိနီတ၊ န တွံ မမ ပတ္တစီဝရံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တရူပေါ’’တိ အစ္ဆရံ ပဟရိတွာ တေနပိ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ အဟမ္ပိ တုမှာကံ ပတ္တစီဝရံ န ပဋိဂ္ဂဏှာမီတိ စိန္တေသိ’’န္တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာဝုသော နဝက၊ ကိံ တွံ စိန္တေသိ၊ မမ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ကောစိ သင်္ဂေါ အတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ဣတရောပိ ‘‘တုမှေ ပန၊ ဘန္တေ၊ ကိံ ဧဝံ မညထ ‘မမ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ကောစိ သင်္ဂေါ အတ္ထီ’တိ၊ ဧသော တေ ဝိဟာရော’’တိ ဝတွာ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ နိက္ခမိ။ ဣတရောပိ နိက္ခမိ။ တေ ဥဘောပိ ဧကမဂ္ဂေနာပိ အဂန္တွာ ဧကော ပစ္ဆိမဒွါရေန မဂ္ဂံ ဂဏှိ၊ ဧကော ပုရတ္ထိမဒွါရေန။ ဓမ္မကထိကော၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မာ ဧဝံ ကရောထ၊ မာ ဧဝံ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ ‘‘တိဋ္ဌာဝုသော’’တိ ဝုတ္တေ နိဝတ္တိ။ သော ပုနဒိဝသေ ဓုရဂါမံ ပဝိဋ္ဌော မနုဿေဟိ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဘဒ္ဒန္တာ ကုဟိ’’န္တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာဝုသော၊ မာ ပုစ္ဆထ၊ တုမှာကံ ကုလုပကာ ဟိယျော ကလဟံ ကတွာ နိက္ခမိံသု၊ အဟံ ယာစန္တောပိ နိဝတ္တေတုံ နာသက္ခိ’’န္တိ အာဟ။ တေသု ဗာလာ တုဏှီ အဟေသုံ။ ပဏ္ဍိတာ ပန ‘‘အမှေဟိ ဧတ္တကံ ကာလံ ဘဒ္ဒန္တာနံ ကိဉ္စိ ခလိတံ နာမ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ၊ တေသံ ဘယံ ဣမံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တာ အဟေသုံ။

တေပိ ထေရာ ဂတဋ္ဌာနေ စိတ္တသုခံ နာမ န လဘိံသု။ မဟာထေရော စိန္တေသိ – ‘‘အဟော နဝကဿ ဘိက္ခုနော ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတံ၊ မုဟုတ္တံ ဒိဋ္ဌံ နာမ အာဂန္တုကဘိက္ခုံ အာဟ – ‘မဟာထေရေန သဒ္ဓိံ သံဘောဂံ မာ အကာသီ’’’တိ။ ဣတရောပိ စိန္တေသိ – ‘‘အဟော မဟာထေရဿ ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတံ၊ မုဟုတ္တံ ဒိဋ္ဌံ နာမ အာဂန္တုကဘိက္ခုံ အာဟ – ‘ဣမိနာ သဒ္ဓိံ သံဘောဂံ မာ အကာသီ’’’တိ။ တေသံ နေဝ သဇ္ဈာယော န မနသိကာရော အဟောသိ။ တေ ဝဿသတစ္စယေန ပစ္ဆိမဒိသာယ ဧကံ ဝိဟာရံ အဂမံသု။ တေသံ ဧကမေဝ သေနာသနံ ပါပုဏိ။ မဟာထေရေ ပဝိသိတွာ မဉ္စကေ နိသိန္နေ ဣတရောပိ ပါဝိသိ။ မဟာထေရော တံ ဒိသွာဝ သဉ္ဇာနိတွာ အဿူနိ သန္ဓာရေတုံ နာသက္ခိ။ ဣတရောပိ မဟာထေရံ သဉ္ဇာနိတွာ အဿုပုဏ္ဏေဟိ နေတ္တေဟိ ‘‘ကထေမိ နု ခေါ မာ ကထေမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘န တံ သဒ္ဓေယျရူပ’’န္တိ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ ဧတ္တကံ ကာလံ တုမှာကံ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ ဝိစရိံ၊ အပိ နု ခေါ မေ ကာယဒွါရာဒီသု တုမှေဟိ ကိဉ္စိ အသာရုပ္ပံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗ’’န္တိ။ ‘‘န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ၊ အာဝုသော’’တိ။ အထ ကသ္မာ ဓမ္မကထိကံ အဝစုတ္ထ ‘‘မာ ဧတေန သဒ္ဓိံ သံဘောဂမကာသီ’’တိ? ‘‘နာဟံ၊ အာဝုသော၊ ဧဝံ ကထေမိ၊ တယာ ကိရ မမ အန္တရေ ဧဝံ ဝုတ္တ’’န္တိ။ ‘‘အဟမ္ပိ၊ ဘန္တေ၊ န ဝဒါမီ’’တိ။ တေ တသ္မိံ ခဏေ ‘‘တေန အမှေ ဘိန္ဒိတုကာမေန ဧဝံ ဝုတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဉတွာ အညမညံ အစ္စယံ ဒေသယိံသု။ တေ ဝဿသတံ စိတ္တဿာဒံ အလဘန္တာ တံ ဒိဝသံ သမဂ္ဂါ ဟုတွာ ‘‘အာယာမ၊ နံ တတော ဝိဟာရာ နိက္ကဍ္ဎိဿာမာ’’တိ ပက္ကမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန တံ ဝိဟာရံ အဂမံသု။

ဓမ္မကထိကောပိ ထေရေ ဒိသွာ ပတ္တစီဝရံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ဥပဂစ္ဆိ။ ထေရာ ‘‘န တွံ ဣမသ္မိံ ဝိဟာရေ ဝသိတုံ ယုတ္တရူပေါ’’တိ အစ္ဆရံ ပဟရိံသု။ သော သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တော တာဝဒေဝ နိက္ခမိတွာ ပလာယိ။ အထ နံ ဝီသတိ ဝဿသဟဿာနိ ကတော သမဏဓမ္မော သန္ဓာရေတုံ နာသက္ခိ၊ တတော စဝိတွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တော ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ပစ္စိတွာ ဣဒါနိ ဂိဇ္ဈကူဋေ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အတ္တဘာဝေန ဒုက္ခံ အနုဘောတီတိ။

သတ္ထာ ဣဒံ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ အာဟရိတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနာ နာမ ကာယာဒီဟိ ဥပသန္တရူပေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၂၈၁။

‘‘ဝါစာနုရက္ခီ မနသာ သုသံဝုတော၊

ကာယေန စ နာကုသလံ ကယိရာ၊

ဧတေ တယော ကမ္မပထေ ဝိသောဓယေ၊

အာရာဓယေ မဂ္ဂမိသိပ္ပဝေဒိတ’’န္တိ။

တဿတ္ထော – စတုန္နံ ဝစီဒုစ္စရိတာနံ ဝဇ္ဇနေန ဝါစာနုရက္ခီ အဘိဇ္ဈာဒီနံ အနုပ္ပာဒနေန မနသာ စ သုဋ္ဌု သံဝုတော ပါဏာတိပါတာဒယော ပဇဟန္တော ကာယေန စ အကုသလံ န ကယိရာ။ ဧဝံ ဧတေ တယော ကမ္မပထေ ဝိသောဓယေ။ ဧဝံ ဝိသောဓေန္တော ဟိ သီလက္ခန္ဓာဒီနံ ဧသကေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဣသီဟိ ပဝေဒိတံ အဋ္ဌင်္ဂိကမဂ္ဂံ အာရာဓေယျာတိ။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

သူကရပေတဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။

၇။ ပေါဋ္ဌိလတ္ထေရဝတ္ထု

ယောဂါ ဝေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပေါဋ္ဌိလံ နာမ ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ကိရ သတ္တန္နမ္ပိ ဗုဒ္ဓါနံ သာသနေ တေပိဋကော ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ ဓမ္မံ ဝါစေသိ။ သတ္ထာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမဿ ဘိက္ခုနော ‘အတ္တနော ဒုက္ခနိဿရဏံ ကရိဿာမီ’တိ စိတ္တမ္ပိ နတ္ထိ သံဝေဇေဿာမိ န’’န္တိ။ တတော ပဋ္ဌာယ တံ ထေရံ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတကာလေ ‘‘ဧဟိ၊ တုစ္ဆပေါဋ္ဌိလ၊ ဝန္ဒ၊ တုစ္ဆပေါဋ္ဌိလ၊ နိသီဒ၊ တုစ္ဆပေါဋ္ဌိလ၊ ယာဟိ၊ တုစ္ဆပေါဋ္ဌိလာ’’တိ ဝဒတိ။ ဥဋ္ဌာယ ဂတကာလေပိ ‘‘တုစ္ဆပေါဋ္ဌိလော ဂတော’’တိ ဝဒတိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ သာဋ္ဌကထာနိ တီဏိ ပိဋကာနိ ဓာရေမိ၊ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ အဋ္ဌာရသ မဟာဂဏေ ဓမ္မံ ဝါစေမိ၊ အထ ပန မံ သတ္ထာ အဘိက္ခဏံ၊ ‘တုစ္ဆပေါဋ္ဌိလာ’တိ ဝဒေတိ၊ အဒ္ဓါ မံ သတ္ထာ ဈာနာဒီနံ အဘာဝေန ဧဝံ ဝဒေတီ’’တိ။ သော ဥပ္ပန္နသံဝေဂေါ ‘‘ဒါနိ အရညံ ပဝိသိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ သယမေဝ ပတ္တစီဝရံ သံဝိဒဟိတွာ ပစ္စူသကာလေ သဗ္ဗပစ္ဆာ ဓမ္မံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ နိက္ခမန္တေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိ။ ပရိဝေဏေ နိသီဒိတွာ သဇ္ဈာယန္တာ နံ ‘‘အာစရိယော’’တိ န သလ္လက္ခေသုံ။ သော ဝီသယောဇနသတမဂ္ဂံ ဂန္တွာ ဧကသ္မိံ အရညာဝါသေ တိံသ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ၊ တေ ဥပသင်္ကမိတွာ သင်္ဃတ္ထေရံ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အဝဿယော မေ ဟောထာ’’တိ အာဟ။ အာဝုသော၊ တွံ ဓမ္မကထိကော၊ အမှေဟိ နာမ တံ နိဿာယ ကိဉ္စိ ဇာနိတဗ္ဗံ ဘဝေယျ၊ ကသ္မာ ဧဝံ ဝဒေသီတိ? မာ၊ ဘန္တေ၊ ဧဝံ ကရောထ၊ အဝဿယော မေ ဟောထာတိ။ တေ ပန သဗ္ဗေ ခီဏာသဝါဝ။ အထ နံ မဟာထေရော ‘‘ဣမဿ ဥဂ္ဂဟံ နိဿာယ မာနော အတ္ထိယေဝါ’’တိ အနုထေရဿ သန္တိကံ ပဟိဏိ။ သောပိ နံ တထေဝါဟ။ ဣမိနာ နီဟာရေန သဗ္ဗေပိ တံ ပေသေန္တာ ဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ သူစိကမ္မံ ကရောန္တဿ သဗ္ဗနဝကဿ သတ္တဝဿိကသာမဏေရဿ သန္တိကံ ပဟိဏိံသု။ ဧဝမဿ မာနံ နီဟရိံသု။

သော နိဟတမာနော သာမဏေရဿ သန္တိကေ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဝဿယော မေ ဟောဟိ သပ္ပုရိသာ’’တိ အာဟ။ အဟော၊ အာစရိယ၊ ကိံ နာမေတံ ကထေထ၊ တုမှေ မဟလ္လကာ ဗဟုဿုတာ၊ တုမှာကံ သန္တိကေ မယာ ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဇာနိတဗ္ဗံ ဘဝေယျာတိ။ မာ ဧဝံ ကရိ၊ သပ္ပုရိသ၊ ဟောဟိယေဝ မေ အဝဿယောတိ။ ဘန္တေ၊ သစေပိ ဩဝါဒက္ခမာ ဘဝိဿထ၊ ဘဝိဿာမိ ဝေါ အဝဿယောတိ။ ဟောမိ၊ သပ္ပုရိသ၊ အဟံ ‘‘အဂ္ဂိံ ပဝိသာ’’တိ ဝုတ္တေ အဂ္ဂိံ ပဝိသာမိယေဝါတိ။ အထ နံ သော အဝိဒူရေ ဧကံ သရံ ဒဿေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ယထာနိဝတ္ထပါရုတောဝ ဣမံ သရံ ပဝိသထာ’’တိ အာဟ။ သော ဟိဿ မဟဂ္ဃာနံ ဒုပဋ္ဋစီဝရာနံ နိဝတ္ထပါရုတဘာဝံ ဉတွာပိ ‘‘ဩဝါဒက္ခမော နု ခေါ’’တိ ဝီမံသန္တော ဧဝမာဟ။ ထေရောပိ ဧကဝစနေနေဝ ဥဒကံ ဩတရိ။ အထ နံ စီဝရကဏ္ဏာနံ တေမိတကာလေ ‘‘ဧထ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ဧကဝစနေနေဝ အာဂန္တွာ ဌိတံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ ဧကသ္မိံ ဝမ္မိကေ ဆ ဆိဒ္ဒါနိ၊ တတ္ထ ဧကေန ဆိဒ္ဒေန ဂေါဓာ အန္တော ပဝိဋ္ဌာ၊ တံ ဂဏှိတုကာမော ဣတရာနိ ပဉ္စ ဆိဒ္ဒါနိ ထကေတွာ ဆဋ္ဌံ ဘိန္ဒိတွာ ပဝိဋ္ဌဆိဒ္ဒေနေဝ ဂဏှာတိ၊ ဧဝံ တုမှေပိ ဆဒွါရိကေသု အာရမ္မဏေသု သေသာနိ ပဉ္စဒွါရာနိ ပိဓာယ မနောဒွါရေ ကမ္မံ ပဋ္ဌပေထာ’’တိ။ ဗဟုဿုတဿ ဘိက္ခုနော ဧတ္တကေနေဝ ပဒီပုဇ္ဇလနံ ဝိယ အဟောသိ။ သော ‘‘ဧတ္တကမေဝ ဟောတု သပ္ပုရိသာ’’တိ ကရဇကာယေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ သမဏဓမ္မံ အာရဘိ။

သတ္ထာ ဝီသယောဇနသတမတ္ထကေ နိသိန္နောဝ တံ ဘိက္ခုံ ဩလောကေတွာ ‘‘ယထေဝါယံ ဘိက္ခု ဘူရိပညော ၊ ဧဝမေဝံ အနေန အတ္တာနံ ပတိဋ္ဌာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ စိန္တေတွာ တေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တော ဝိယ ဩဘာသံ ဖရိတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၂၈၂။

‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတီ ဘူရိ၊ အယောဂါ ဘူရိသင်္ခယော၊

ဧတံ ဒွေဓာပထံ ဉတွာ၊ ဘဝါယ ဝိဘဝါယ စ၊

တထာတ္တာနံ နိဝေသေယျ၊ ယထာ ဘူရိ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ။

တတ္ထ ယောဂါတိ အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ယောနိသော မနသိကာရာ။ ဘူရီတိ ပထဝီသမာယ ဝိတ္ထတာယ ပညာယေတံ နာမံ။ သင်္ခယောတိ ဝိနာသော။ ဧတံ ဒွေဓာပထန္တိ ဧတံ ယောဂဉ္စ အယောဂဉ္စ။ ဘဝါယ ဝိဘဝါယ စာတိ ဝုဒ္ဓိယာ စ အဝုဒ္ဓိယာ စ။ တထာတိ ယထာ အယံ ဘူရိသင်္ခါတာ ပညာ ပဝဍ္ဎတိ၊ ဧဝံ အတ္တာနံ နိဝေသေယျာတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ပေါဋ္ဌိလတ္ထေရော အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟီတိ။

ပေါဋ္ဌိလတ္ထေရဝတ္ထု သတ္တမံ။

၈။ ပဉ္စမဟလ္လကတ္ထေရဝတ္ထု

ဝနံ ဆိန္ဒထာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သမ္ဗဟုလေ မဟလ္လကေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

တေ ကိရ ဂိဟိကာလေ သာဝတ္ထိယံ ကုဋုမ္ဗိကာ မဟဒ္ဓနာ အညမညသဟာယကာ ဧကတော ပုညာနိ ကရောန္တာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ‘‘မယံ မဟလ္လကာ၊ ကိံ နော ဃရာဝါသေနာ’’တိ သတ္ထာရံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိတွာ ပဗ္ဗဇိံသု၊ မဟလ္လကဘာဝေန ပန ဓမ္မံ ပရိယာပုဏိတုံ အသက္ကောန္တာ ဝိဟာရပရိယန္တေ ပဏ္ဏသာလံ ကာရေတွာ ဧကတောဝ ဝသိံသု။ ပိဏ္ဍာယ စရန္တာပိ ယေဘုယျေန ပုတ္တဒါရဿေဝ ဂေဟံ ဂန္တွာ ဘုဉ္ဇိံသု။ တေသု ဧကဿ ပုရာဏဒုတိယိကာ မဓုရပါစိကာ နာမ၊ သာ တေသံ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥပကာရိကာ အဟောသိ။ ကသ္မာ သဗ္ဗေပိ အတ္တနာ လဒ္ဓါဟာရံ ဂဟေတွာ တဿာ ဧဝ ဂေဟေ နိသီဒိတွာ ဘုဉ္ဇန္တိ? သာပိ နေသံ ယထာသန္နိဟိတံ သူပဗျဉ္ဇနံ ဒေတိ။ သာ အညတရာဗာဓေန ဖုဋ္ဌာ ကာလမကာသိ။ အထ တေ မဟလ္လကတ္ထေရာ သဟာယကဿ ထေရဿ ပဏ္ဏသာလာယ သန္နိပတိတွာ အညမညံ ဂီဝါသု ဂဟေတွာ ‘‘မဓုရပါစိကာ ဥပါသိကာ ကာလကတာ’’တိ ဝိလပန္တာ ရောဒိံသု ။ ဘိက္ခူဟိ စ သမန္တတော ဥပဓာဝိတွာ ‘‘ကိံ ဣဒံ၊ အာဝုသော’’တိ ပုဋ္ဌာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ သဟာယကဿ နော ပုရာဏဒုတိယိကာ ကာလကတာ၊ သာ အမှာကံ အတိဝိယ ဥပကာရိကာ။ ဣဒါနိ ကုတော တထာရူပိံ လဘိဿာမာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ရောဒါမာ’’တိ အာဟံသု။

ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ၊ ပုဗ္ဗေပိ တေ ကာကယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ သမုဒ္ဒတီရေ စရမာနာ သမုဒ္ဒဦမိယာ သမုဒ္ဒံ ပဝေသေတွာ မာရိတာယ ကာကိယာ ရောဒိတွာ ပရိဒေဝိတွာ တံ နီဟရိဿာမာတိ မုခတုဏ္ဍကေဟိ မဟာသမုဒ္ဒံ ဥဿိဉ္စန္တာ ကိလမိံသူ’’တိ အတီတံ အာဟရိတွာ –

‘‘အပိ နု ဟနုကာ သန္တာ၊ မုခဉ္စ ပရိသုဿတိ၊

ဩရမာမ န ပါရေမ၊ ပူရတေဝ မဟောဒဓီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၄၆)၊

ဣမံ ကာကဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ တေ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ရာဂဒေါသမောဟဝနံ နိဿာယ တုမှေဟိ ဣဒံ ဒုက္ခံ ပတ္တံ၊ တံ ဝနံ ဆိန္ဒိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ နိဒ္ဒုက္ခာ ဘဝိဿထာ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၂၈၃။

‘‘ဝနံ ဆိန္ဒထ မာ ရုက္ခံ၊ ဝနတော ဇာယတေ ဘယံ၊

ဆေတွာ ဝနဉ္စ ဝနထဉ္စ၊ နိဗ္ဗနာ ဟောထ ဘိက္ခဝေါ။

၂၈၄။

‘‘ယာဝ ဟိ ဝနထော န ဆိဇ္ဇတိ၊

အဏုမတ္တောပိ နရဿ နာရိသု၊

ပဋိဗဒ္ဓမနောဝ တာဝ သော၊

ဝစ္ဆော ခီရပကောဝ မာတရီ’’တိ။

တတ္ထ မာ ရုက္ခန္တိ သတ္ထာရာ ဟိ ‘‘ဝနံ ဆိန္ဒထာ’’တိ ဝုတ္တေ တေသံ အစိရပဗ္ဗဇိတာနံ ‘‘သတ္ထာ အမှေ ဝါသိအာဒီနိ ဂဟေတွာ ဝနံ ဆိန္ဒာပေတီ’’တိ ရုက္ခံ ဆိန္ဒိတုကာမတာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ အထ နေ ‘‘မယာ ရာဂါဒိကိလေသဝနံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ၊ န ရုက္ခေ’’တိ ပဋိသေဓေန္တော ‘‘မာ ရုက္ခ’’န္တိ အာဟ။ ဝနတောတိ ယထာ ပါကတိကဝနတော သီဟာဒိဘယံ ဇာယတိ၊ ဧဝံ ဇာတိအာဒိဘယမ္ပိ ကိလေသဝနတော ဇာယတီတိ အတ္ထော။ ဝနဉ္စ ဝနထဉ္စာတိ ဧတ္ထ မဟန္တာ ရုက္ခာ ဝနံ နာမ၊ ခုဒ္ဒကာ တသ္မိံ ဝနေ ဌိတတ္တာ ဝနထာ နာမ။ ပုဗ္ဗုပ္ပတ္တိကရုက္ခာ ဝါ ဝနံ နာမ၊ အပရာပရုပ္ပတ္တိကာ ဝနထာ နာမ။ ဧဝမေဝ မဟန္တမဟန္တာ ဘဝါကဍ္ဎနကာ ကိလေသာ ဝနံ နာမ၊ ပဝတ္တိယံ ဝိပါကဒါယကာ ဝနထာ နာမ။ ပုဗ္ဗပ္ပတ္တိကာ ဝနံ နာမ၊ အပရာပရုပ္ပတ္တိကာ ဝနထာ နာမ။ တံ ဥဘယံ စတုတ္ထမဂ္ဂဉာဏေန ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ။ တေနာဟ – ‘‘ဆေတွာ ဝနဉ္စ ဝနထဉ္စ၊ နိဗ္ဗနာ ဟောထ ဘိက္ခဝေါ’’တိ။ နိဗ္ဗနာ ဟောထာတိ နိက္ကိလေသာ ဟောထ။ ယာဝ ဟိ ဝနထောတိ ယာဝ ဧသ အဏုမတ္တောပိ ကိလေသဝနထော နရဿ နာရီသု န ဆိဇ္ဇတိ ၊ တာဝ သော ခီရပကော ဝစ္ဆော မာတရိ ဝိယ ပဋိဗဒ္ဓမနော လဂ္ဂစိတ္တောဝ ဟောတီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ပဉ္စပိ တေ မဟလ္လကတ္ထေရာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု၊ သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

ပဉ္စမဟလ္လကတ္ထေရဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။

၉။ သုဝဏ္ဏကာရတ္ထေရဝတ္ထု

ဥစ္ဆိန္ဒာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကော ကိရ သုဝဏ္ဏကာရပုတ္တော အဘိရူပေါ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိ။ ထေရော ‘‘တရုဏာနံ ရာဂေါ ဥဿန္နော ဟောတီ’’တိ စိန္တေတွာ တဿ ရာဂပဋိဃာတာယ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ အဒါသိ။ တဿ ပန တံ အသပ္ပာယံ။ တသ္မာ အရညံ ပဝိသိတွာ တေမာသံ ဝါယမန္တော စိတ္တေကဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အလဘိတွာ ပုန ထေရဿ သန္တိကံ အာဂန္တွာ ထေရေန ‘‘ဥပဋ္ဌိတံ တေ၊ အာဝုသော၊ ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဝုတ္တေ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ အထဿ ထေရော ‘‘ကမ္မဋ္ဌာနံ န သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဝေါသာနံ အာပဇ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ပုန တဒေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ သာဓုကံ ကထေတွာ အဒါသိ။ သော ဒုတိယဝါရေပိ ကိဉ္စိ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတုံ အသက္ကောန္တော အာဂန္တွာ ထေရဿ အာရောစေသိ။ အထဿ ထေရောပိ သကာရဏံ သဥပမံ ကတွာ တဒေဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိ။ သော ပုနပိ အာဂန္တွာ ကမ္မဋ္ဌာနဿ အသမ္ပဇ္ဇနဘာဝံ ကထေသိ။ ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘ကာရကော ဘိက္ခု အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနေ ကာမစ္ဆန္ဒာဒယော ဝိဇ္ဇမာနာတိ အဝိဇ္ဇမာနေ အဝိဇ္ဇမာနာတိ ပဇာနာတိ။ အယံ ဘိက္ခု ကာရကော၊ နော အကာရကော၊ ပဋိပန္နော၊ နော အပ္ပဋိပန္နော၊ အဟံ ပနေတဿ အဇ္ဈာသယံ န ဇာနာမိ၊ ဗုဒ္ဓဝေနေယျော ဧသော ဘဝိဿတီ’’တိ တံ အာဒါယ သာယနှသမယေ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘အယံ၊ ဘန္တေ ၊ မမ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော၊ ဣမဿ မယာ ဣမိနာ ကာရဏေန ဣဒံ နာမ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဒိန္န’’န္တိ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။

အထ နံ သတ္ထာ ‘‘အာသယာနုသယဉာဏံ နာမေတံ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဥန္နာဒေတွာ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဝိသယော’’တိ ဝတွာ ‘‘ကတရကုလာ နု ခေါ ဧသ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘သုဝဏ္ဏကာရကုလာ’’တိ ဉတွာ အတီတေ အတ္တဘာဝေ ဩလောကေန္တော တဿ သုဝဏ္ဏကာရကုလေယေဝ ပဋိပါဋိယာ နိဗ္ဗတ္တာနိ ပဉ္စ အတ္တဘာဝသတာနိ ဒိသွာ ‘‘ဣမိနာ ဒဟရေန ဒီဃရတ္တံ သုဝဏ္ဏကာရကမ္မံ ကရောန္တေန ကဏိကာရပုပ္ဖပဒုမပုပ္ဖာဒီနိ ကရိဿာမီတိ ရတ္တသုဝဏ္ဏမေဝ သမ္ပရိဝတ္တိတံ၊ တသ္မာ ဣမဿ အသုဘပဋိကူလကမ္မဋ္ဌာနံ န ဝဋ္ဋတိ၊ မနာပမေဝဿ ကမ္မဋ္ဌာနံ သပ္ပာယ’’န္တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘သာရိပုတ္တ၊ တယာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဒတွာ စတ္တာရော မာသေ ကိလမိတံ ဘိက္ခုံ အဇ္ဇ ပစ္ဆာဘတ္တေယေဝ အရဟတ္တံ ပတ္တံ ပဿိဿသိ၊ ဂစ္ဆ တွ’’န္တိ ထေရံ ဥယျောဇေတွာ ဣဒ္ဓိယာ စက္ကမတ္တံ သုဝဏ္ဏပဒုမံ မာပေတွာ ပတ္တေဟိ စေဝ နာလေဟိ စ ဥဒကဗိန္ဒူနိ မုဉ္စန္တံ ဝိယ ကတွာ ‘‘ဘိက္ခု ဣမံ ပဒုမံ အာဒါယ ဝိဟာရပစ္စန္တေ ဝါလုကရာသိမှိ ဌပေတွာ သမ္မုခဋ္ဌာနေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ ‘လောဟိတကံ လောဟိတက’န္တိ ပရိကမ္မံ ကရောဟီ’’တိ အဒါသိ။ တဿ သတ္ထုဟတ္ထတော ပဒုမံ ဂဏှန္တဿေဝ စိတ္တံ ပသီဒိ။ သော ဝိဟာရပစ္စန္တံ ဂန္တွာ ဝါလုကံ ဥဿာပေတွာ တတ္ထ ပဒုမနာလံ ပဝေသေတွာ သမ္မုခေ ပလ္လင်္ကေန နိသိန္နော ‘‘လောဟိတကံ လောဟိတက’’န္တိ ပရိကမ္မံ အာရဘိ။ အထဿ တင်္ခဏညေဝ နီဝရဏာနိ ဝိက္ခမ္ဘိံသု၊ ဥပစာရဇ္ဈာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တဒနန္တရံ ပဌမဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ပဉ္စဟာကာရေဟိ ဝသီဘာဝံ ပါပေတွာ ယထာနိသိန္နောဝ ဒုတိယဇ္ဈာနာဒီနိပိ ပတွာ ဝသီဘူတော စတုတ္ထဇ္ဈာနေန ဈာနကီဠံ ကီဠန္တော နိသီဒိ။

သတ္ထာ တဿ ဈာနာနံ ဥပ္ပန္နဘာဝံ ဉတွာ ‘‘သက္ခိဿတိ နု ခေါ ဧသ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဥတ္တရိ ဝိသေသံ နိဗ္ဗတ္တေတု’’န္တိ ဩလောကေန္တော ‘‘န သက္ခိဿတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘တံ ပဒုမံ မိလာယတူ’’တိ အဓိဋ္ဌဟိ။ တံ ဟတ္ထေဟိ မဒ္ဒိတပဒုမံ မိလာယန္တံ ဝိယ ကာဠဝဏ္ဏံ အဟောသိ။ သော ဈာနာ ဝုဋ္ဌာယ တံ ဩလောကေတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣမံ ပဒုမံ ဇရာယ ပဟဋံ ပညာယတိ၊ အနုပါဒိဏ္ဏကေပိ ဧဝံ ဇရာယ အဘိဘုယျမာနေ ဥပါဒိဏ္ဏကေ ကထာဝ နတ္ထိ။ ဣဒမ္ပိ ဟိ ဇရာ အဘိဘဝိဿတီ’’တိ အနိစ္စလက္ခဏံ ပဿိ ။ တသ္မိံ ပန ဒိဋ္ဌေ ဒုက္ခလက္ခဏဉ္စ အနတ္တလက္ခဏဉ္စ ဒိဋ္ဌမေဝ ဟောတိ။ တဿ တယော ဘဝါ အာဒိတ္တာ ဝိယ ကဏ္ဍေ ဗဒ္ဓကုဏပါ ဝိယ စ ခါယိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ တဿ အဝိဒူရေ ကုမာရကာ ဧကံ သရံ ဩတရိတွာ ကုမုဒါနိ ဘဉ္ဇိတွာ ထလေ ရာသိံ ကရောန္တိ။ သော ဇလေ စ ထလေ စ ကုမုဒါနိ ဩလောကေသိ။ အထဿ ဇလေ ကုမုဒါနိ အဘိရူပါနိ ဥဒကပဂ္ဃရန္တာနိ ဝိယ ဥပဋ္ဌဟိံသု၊ ဣတရာနိ အဂ္ဂဂ္ဂေသု ပရိမိလာတာနိ ။ သော ‘‘အနုပါဒိဏ္ဏကံ ဇရာ ဧဝံ ပဟရတိ၊ ဥပါဒိဏ္ဏကံ ကိံ ပန န ပဟရိဿတီ’’တိ သုဋ္ဌုတရံ အနိစ္စလက္ခဏာဒီနိ အဒ္ဒသ။ သတ္ထာ ‘‘ပါကဋီဘူတံ ဣဒါနိ ဣမဿ ဘိက္ခုနော ကမ္မဋ္ဌာန’’န္တိ ဉတွာ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နကောဝ ဩဘာသံ မုဉ္စိ၊ သော တဿ မုခံ ပဟရိ။ အထဿ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဩလောကေန္တဿ သတ္ထာ အာဂန္တွာ သမ္မုခေ ဌိတော ဝိယ အဟောသိ။ သော ဥဋ္ဌာယ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဏှိ။ အထဿ သတ္ထာ သပ္ပာယံ သလ္လက္ခေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၂၈၅။

‘‘ဥစ္ဆိန္ဒ သိနေဟမတ္တနော၊ ကုမုဒံ သာရဒိကံဝ ပါဏိနာ၊

သန္တိမဂ္ဂမေဝ ဗြူဟယ၊ နိဗ္ဗာနံ သုဂတေန ဒေသိတ’’န္တိ။

တတ္ထ ဥစ္ဆိန္ဒာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဥစ္ဆိန္ဒ။ သာရဒိကန္တိ သရဒကာလေ နိဗ္ဗတ္တံ။ သန္တိမဂ္ဂန္တိ နိဗ္ဗာနဂါမိံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ။ ဗြူဟယာတိ ဝဍ္ဎယ။ နိဗ္ဗာနဉှိ သုဂတေန ဒေသိတံ၊ တသ္မာ တဿ မဂ္ဂံ ဘာဝေဟီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ သော ဘိက္ခု အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိ။

သုဝဏ္ဏကာရတ္ထေရဝတ္ထု နဝမံ။

၁၀။ မဟာဓနဝါဏိဇဝတ္ထု

ဣဓ ဝဿန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာဓနဝါဏိဇံ နာမ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ကိရ ဗာရာဏသိတော ကုသုမ္ဘရတ္တာနံ ဝတ္ထာနံ ပဉ္စ သကဋသတာနိ ပူရေတွာ ဝဏိဇ္ဇာယ သာဝတ္ထိံ အာဂတော နဒီတီရံ ပတွာ ‘‘သွေ နဒိံ ဥတ္တရိဿာမီ’’တိ တတ္ထေဝ သကဋာနိ မောစေတွာ ဝသိ။ ရတ္တိံ မဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟိတွာ ဝဿိ။ နဒီ သတ္တာဟံ ဥဒကဿ ပူရာ အဋ္ဌာသိ။ နာဂရာပိ သတ္တာဟံ နက္ခတ္တံ ကီဠိံသု။ ကုသုမ္ဘရတ္တေဟိ ဝတ္ထေဟိ ကိစ္စံ န နိဋ္ဌိတံ။ ဝါဏိဇော စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ဒူရံ အာဂတော။ သစေ ပုန ဂမိဿာမိ၊ ပပဉ္စော ဘဝိဿတိ။ ဣဓေဝ ဝဿဉ္စ ဟေမန္တဉ္စ ဂိမှဉ္စ မမ ကမ္မံ ကရောန္တော ဝသိတွာ ဣမာနိ ဝိက္ကိဏိဿာမီ’’တိ။ သတ္ထာ နဂရေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော တဿ စိတ္တံ ဉတွာ သိတံ ပါတုကရိတွာ အာနန္ဒတ္ထေရေန သိတကာရဏံ ပုဋ္ဌော အာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌော တေ၊ အာနန္ဒ၊ မဟာဓနဝါဏိဇော’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ သော အတ္တနော ဇီဝိတန္တရာယံ အဇာနိတွာ ဣမံ သံဝစ္ဆရံ ဣဓေဝ ဝသိတွာ ဘဏ္ဍံ ဝိက္ကိဏိတုံ စိတ္တမကာသီတိ။ ‘‘ကိံ ပန တဿ၊ ဘန္တေ၊ အန္တရာယော ဘဝိဿတီ’’တိ? သတ္ထာ ‘‘အာမာနန္ဒ၊ သတ္တာဟမေဝ ဇီဝိတွာ သော မစ္စုမုခေ ပတိဿတီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

‘‘အဇ္ဇေဝ ကိစ္စမာတပ္ပံ၊ ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ၊

န ဟိ နော သင်္ဂရံ တေန၊ မဟာသေနေန မစ္စုနာ။

‘‘ဧဝံ ဝိဟာရိံ အာတာပိံ၊ အဟောရတ္တမတန္ဒိတံ၊

တံ ဝေ ဘဒ္ဒေကရတ္တောတိ၊ သန္တော အာစိက္ခတေ မုနီ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂)၊

ဂစ္ဆာမိဿ၊ ဘန္တေ၊ အာရောစေဿာမီတိ။ ဝိဿတ္ထော ဂစ္ဆာနန္ဒာတိ။ ထေရော သကဋဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဘိက္ခာယ စရိ။ ဝါဏိဇော ထေရံ အာဟာရေန ပတိမာနေသိ။ အထ နံ ထေရော အာဟ – ‘‘ကိတ္တကံ ကာလံ ဣဓ ဝသိဿသီ’’တိ? ‘‘ဘန္တေ၊ အဟံ ဒူရတော အာဂတော’’။ သစေ ပုန ဂမိဿာမိ၊ ပပဉ္စော ဘဝိဿတိ၊ ဣမံ သံဝစ္ဆရံ ဣဓ ဝသိတွာ ဘဏ္ဍံ ဝိက္ကိဏိတွာ ဂမိဿာမီတိ။ ဥပါသက၊ ဒုဇ္ဇာနော ဇီဝိတန္တရာယော၊ အပ္ပမာဒံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီတိ။ ‘‘ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ အန္တရာယော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ‘‘အာမ၊ ဥပါသက၊ သတ္တာဟမေဝ တေ ဇီဝိတံ ပဝတ္တိဿတီတိ’’ ။ သော သံဝိဂ္ဂမာနသော ဟုတွာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ နိမန္တေတွာ သတ္တာဟံ မဟာဒါနံ ဒတွာ အနုမောဒနတ္ထာယ ပတ္တံ ဂဏှိ။ အထဿ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ကရောန္တော၊ ‘‘ဥပါသက၊ ပဏ္ဍိတေန နာမ ‘ဣဓေဝ ဝဿာဒီနိ ဝသိဿာမိ၊ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကမ္မံ ပယောဇေဿာမီ’တိ စိန္တေတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ အတ္တနော ပန ဇီဝိတန္တရာယမေဝ စိန္တေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၂၈၆။

‘‘ဣဓ ဝဿံ ဝသိဿာမိ၊ ဣဓ ဟေမန္တဂိမှိသု၊

ဣတိ ဗာလော ဝိစိန္တေတိ၊ အန္တရာယံ န ဗုဇ္ဈတီ’’တိ။

တတ္ထ ဣဓ ဝဿန္တိ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောန္တော စတုမာသံ ဝဿံ ဝသိဿာမိ။ ဟေမန္တဂိမှိသူတိ ဟေမန္တဂိမှေသုပိ ‘‘စတ္တာရော မာသေ ဣဒဉ္စိဒဉ္စ ကရောန္တော ဣဓေဝ ဝသိဿာမီ’’တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကံ အတ္ထံ အဇာနန္တော ဗာလော ဝိစိန္တေတိ။ အန္တရာယန္တိ ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ကာလေ ဝါ ဒေသေ ဝါ ဝယေ ဝါ မရိဿာမီ’’တိ အတ္တနော ဇီဝိတန္တရာယံ န ဗုဇ္ဈတီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ သော ဝါဏိဇော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသိ ။ ဝါဏိဇောပိ သတ္ထာရံ အနုဂန္တွာ နိဝတ္တိတွာ ‘‘သီသရောဂေါ ဝိယ မေ ဥပ္ပန္နော’’တိ သယနေ နိပဇ္ဇိ၊ တထာနိပန္နောဝ ကာလံ ကတွာ တုသိတဝိမာနေ နိဗ္ဗတ္တိ။

မဟာဓနဝါဏိဇဝတ္ထု ဒသမံ။

၁၁။ ကိသာဂေါတမီဝတ္ထု

တံပုတ္တပသုသမ္မတ္တန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကိသာဂေါတမိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု သဟဿဝဂ္ဂေ –

‘‘ယော စ ဝဿသတံ ဇီဝေ၊ အပဿံ အမတံ ပဒံ၊

ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော၊ ပဿတော အမတံ ပဒ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၁၄) –

ဂါထာဝဏ္ဏနာယ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထိတံ။ တဒါ ဟိ သတ္ထာ ‘‘ကိသာဂေါတမိ လဒ္ဓါ တေ ဧကစ္ဆရမတ္တာ သိဒ္ဓတ္ထကာ’’တိ အာဟ။ ‘‘န လဒ္ဓါ၊ ဘန္တေ၊ သကလဂါမေ ဇီဝန္တေဟိ ကိရ မတကာ ဧဝ ဗဟုတရာ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘တွံ ‘မမေဝ ပုတ္တော မတော’တိ သလ္လက္ခေသိ၊ ဓုဝဓမ္မော ဧသ သဗ္ဗသတ္တာနံ။ မစ္စုရာဇာ ဟိ သဗ္ဗသတ္တေ အပရိပုဏ္ဏဇ္ဈာသယေ ဧဝ မဟောဃော ဝိယ ပရိကဍ္ဎမာနော အပါယသမုဒ္ဒေ ပက္ခိပတီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၂၈၇။

‘‘တံ ပုတ္တပသုသမ္မတ္တံ၊ ဗျာသတ္တမနသံ နရံ၊

သုတ္တံ ဂါမံ မဟောဃောဝ၊ မစ္စု အာဒါယ ဂစ္ဆတီ’’တိ။

တတ္ထ တံ ပုတ္တပသုသမ္မတ္တန္တိ တံ ရူပဗလာဒိသမ္ပန္နေ ပုတ္တေ စ ပသူ စ လဘိတွာ ‘‘မမ ပုတ္တာ အဘိရူပါ ဗလသမ္ပန္နာ ပဏ္ဍိတာ သဗ္ဗကိစ္စသမတ္ထာ၊ မမ ဂေါဏာ အဘိရူပါ အရောဂါ မဟာဘာရဝဟာ၊ မမ ဂါဝီ ဗဟုခီရာ’’တိ ဧဝံ ပုတ္တေဟိ စ ပသူဟိ စ သမ္မတ္တံ နရံ။ ဗျာသတ္တမနသန္တိ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒီသု ဝါ ပတ္တစီဝရာဒီသု ဝါ ကိဉ္စိဒေဝ လဘိတွာ တတော ဥတ္တရိတရံ ပတ္ထနတာယ အာသတ္တမာနသံ ဝါ၊ စက္ခုဝိညေယျာဒီသု အာရမ္မဏေသု ဝုတ္တပ္ပကာရေသု ဝါ ပရိက္ခာရေသု ယံ ယံ လဒ္ဓံ ဟောတိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ လဂ္ဂနတာယ ဗျာသတ္တမာနသံ ဝါ။ သုတ္တံ ဂါမန္တိ နိဒ္ဒံ ဥပဂတံ သတ္တနိကာယံ။ မဟောဃောဝါတိ ယထာ ဧဝရူပံ ဂါမံ ဂမ္ဘီရဝိတ္ထတော မဟန္တော မဟာနဒီနံ ဩဃော အန္တမသော သုနခမ္ပိ အသေသေတွာ သဗ္ဗံ အာဒါယ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ နရံ မစ္စု အာဒါယ ဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ကိသာဂေါတမီ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

ကိသာဂေါတမီဝတ္ထု ဧကာဒသမံ။

၁၂။ ပဋာစာရာဝတ္ထု

နသန္တိ ပုတ္တာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပဋာစာရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု သဟဿဝဂ္ဂေ –

‘‘ယော စ ဝဿသတံ ဇီဝေ၊ အပဿံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

ဧကာဟံ ဇီဝိတံ သေယျော၊ ပဿတော ဥဒယဗ္ဗယ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၁၃) –

ဂါထာဝဏ္ဏနာယ ဝိတ္ထာရေတွာ ကထိတံ။ တဒါ ပန သတ္ထာ ပဋာစာရံ တနုဘူတသောကံ ဉတွာ ‘‘ပဋာစာရေ ပုတ္တာဒယော နာမ ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တဿ တာဏံ ဝါ လေဏံ ဝါ သရဏံ ဝါ ဘဝိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တသ္မာ ဝိဇ္ဇမာနာပိ တေ န သန္တိယေဝ။ ပဏ္ဍိတေန ပန သီလံ ဝိသောဓေတွာ အတ္တနော နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂမေဝ သောဓေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၂၈၈။

‘‘န သန္တိ ပုတ္တာ တာဏာယ၊ န ပိတာ နာပိ ဗန္ဓဝါ၊

အန္တကေနာဓိပန္နဿ၊ နတ္ထိ ဉာတီသု တာဏတာ။

၂၈၉။

‘‘ဧတမတ္ထဝသံ ဉတွာ၊ ပဏ္ဍိတော သီလသံဝုတော၊

နိဗ္ဗာနဂမနံ မဂ္ဂံ၊ ခိပ္ပမေဝ ဝိသောဓယေ’’တိ။

တတ္ထ တာဏာယာတိ တာဏဘာဝါယ ပတိဋ္ဌာနတ္ထာယ။ ဗန္ဓဝါတိ ပုတ္တေ စ မာတာပိတရော စ ဌပေတွာ အဝသေသာ ဉာတိသုဟဇ္ဇာ။ အန္တကေနာဓိပန္နဿာတိ မရဏေန အဘိဘူတဿ။ ပဝတ္တိယဉှိ ပုတ္တာဒယော အန္နပါနာဒိဒါနေန စေဝ ဥပ္ပန္နကိစ္စနိတ္ထရဏေန စ တာဏာ ဟုတွာပိ မရဏကာလေ ကေနစိ ဥပါယေန မရဏံ ပဋိဗာဟိတုံ အသမတ္ထတာယ တာဏတ္ထာယ လေဏတ္ထာယ န သန္တိ နာမ။ တေနေဝ ဝုတ္တံ – ‘‘နတ္ထိ ဉာတီသု တာဏတာ’’တိ။ ဧတမတ္ထဝသန္တိ ဧဝံ တေသံ အညမညဿ တာဏံ ဘဝိတုံ အသမတ္ထဘာဝသင်္ခါတံ ကာရဏံ ဇာနိတွာ ပဏ္ဍိတော စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန သံဝုတော ရက္ခိတဂေါပိတော ဟုတွာ နိဗ္ဗာနဂမနံ အဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ သီဃံ သီဃံ ဝိသောဓေယျာတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ပဋာစာရာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ အညေ စ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

ပဋာစာရာဝတ္ထု ဒွါဒသမံ။

မဂ္ဂဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဝီသတိမော ဝဂ္ဂေါ။