📜

၂၄။ တဏှာဝဂ္ဂေါ

၁။ ကပိလမစ္ဆဝတ္ထု

မနုဇဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကပိလမစ္ဆံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

အတီတေ ကိရ ကဿပဘဂဝတော ပရိနိဗ္ဗုတကာလေ ဒွေ ကုလဘာတရော နိက္ခမိတွာ သာဝကာနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု။ တေသု ဇေဋ္ဌော သာဂတော နာမ အဟောသိ၊ ကနိဋ္ဌော ကပိလော နာမ။ မာတာ ပန နေသံ သာဓိနီ နာမ၊ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ တာပနာ နာမ။ တာပိ ဘိက္ခုနီသု ပဗ္ဗဇိံသု။ ဧဝံ တေသု ပဗ္ဗဇိတေသု ဥဘော ဘာတရော အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတွာ ဝိဟရန္တာ ဧကဒိဝသံ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမသ္မိံ သာသနေ ကတိ ဓုရာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဂန္ထဓုရံ ဝိပဿနာဓုရဉ္စာတိ ဒွေ ဓုရာနီ’’တိ သုတွာ ဇေဋ္ဌော ‘‘ဝိပဿနာဓုရံ ပူရေဿာမီ’’တိ ပဉ္စ ဝဿာနိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကေ ဝသိတွာ ယာဝ အရဟတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဝါယမန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ကနိဋ္ဌော ‘‘အဟံ တာဝ တရုဏော၊ ဝုဍ္ဎကာလေ ဝိပဿနာဓုရံ ပူရေဿာမီ’’တိ ဂန္ထဓုရံ ပဋ္ဌပေတွာ တီဏိ ပိဋကာနိ ဥဂ္ဂဏှိ။ တဿ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ မဟာပရိဝါရော၊ ပရိဝါရံ နိဿာယ လာဘော ဥဒပါဒိ။ သော ဗာဟုသစ္စမဒေန မတ္တော လာဘတဏှာယ အဘိဘူတော အတိပဏ္ဍိတမာနိတာယ ပရေဟိ ဝုတ္တံ ကပ္ပိယမ္ပိ ‘‘အကပ္ပိယ’’န္တိ ဝဒေတိ၊ အကပ္ပိယမ္ပိ ‘‘ကပ္ပိယ’’န္တိ ဝဒေတိ၊ သာဝဇ္ဇမ္ပိ ‘‘အနဝဇ္ဇ’’န္တိ၊ အနဝဇ္ဇမ္ပိ ‘‘သာဝဇ္ဇ’’န္တိ။ သော ပေသလေဟိ ဘိက္ခူဟိ ‘‘မာ၊ အာဝုသော ကပိလ၊ ဧဝံ အဝစာ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မဉ္စ ဝိနယဉ္စ ဒဿေတွာ ဩဝဒိယမာနောပိ ‘‘တုမှေ ကိံ ဇာနာထ၊ ရိတ္တမုဋ္ဌိသဒိသာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ခုံသေန္တော ဝမ္ဘေန္တော စရတိ။ အထဿ ဘာတု သာဂတတ္ထေရဿာပိ ဘိက္ခူ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သောပိ နံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘အာဝုသော ကပိလ၊ တုမှာဒိသာနဉှိ သမ္မာပဋိပတ္တိ သာသနဿ အာယု နာမ၊ တသ္မာ ပဋိပတ္တိံ ပဟာယ ကပ္ပိယာဒီနိ ပဋိဗာဟန္တော မာ ဧဝံ အဝစာ’’တိ ဩဝဒိ။ သော တဿပိ ဝစနံ နာဒိယိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ထေရော ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ဩဝဒိတွာ ဩဝါဒံ အဂဏှန္တံ ‘‘နာယံ မမ ဝစနံ ကရောတီ’’တိ ဉတွာ ‘‘တေန၊ အာဝုသော၊ ပညာယိဿသိ သကေန ကမ္မေနာ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ ။ တတော ပဋ္ဌာယ နံ အညေ ပေသလာ ဘိက္ခူ ဆဍ္ဍယိံသု။

သော ဒုရာစာရော ဟုတွာ ဒုရာစာရပရိဝုတော ဝိဟရန္တော ဧကဒိဝသံ ဥပေါသထဂ္ဂေ ‘‘ပါတိမောက္ခံ ဥဒ္ဒိသိဿာမီ’’တိ ဗီဇနိံ အာဒါယ ဓမ္မာသနေ နိသီဒိတွာ ‘‘ဝတ္တတိ၊ အာဝုသော၊ ဧတ္ထ သန္နိပတိတာနံ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ကော အတ္ထော ဣမဿ ပဋိဝစနေန ဒိန္နေနာ’’တိ တုဏှီဘူတေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ၊ ‘‘အာဝုသော၊ ဓမ္မော ဝါ ဝိနယော ဝါ နတ္ထိ၊ ပါတိမောက္ခေန သုတေန ဝါ အသုတေန ဝါ ကော အတ္ထော’’တိ ဝတွာ အာသနာ ဝုဋ္ဌဟိ။ ဧဝံ သော ကဿပဿ ဘဂဝတော ပရိယတ္တိသာသနံ ဩသက္ကာပေသိ။ သာဂတတ္ထေရောပိ တဒဟေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ကပိလော အာယုပရိယောသာနေ အဝီစိမှိ မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာပိဿ မာတာ စ ဘဂိနီ စ တဿေဝ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပေသလေ ဘိက္ခူ အက္ကောသိတွာ ပရိဘာသိတွာ တတ္ထေဝ နိဗ္ဗတ္တိံသု။

တသ္မိံ ပန ကာလေ ပဉ္စသတာ ပုရိသာ ဂါမဃာတကာဒီနိ ကတွာ စောရိကာယ ဇီဝန္တာ ဇနပဒမနုဿေဟိ အနုဗဒ္ဓါ ပလာယမာနာ အရညံ ပဝိသိတွာ တတ္ထ ကိဉ္စိ ပဋိသရဏံ အပဿန္တာ အညတရံ အာရညိကံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ပဋိသရဏံ နော၊ ဘန္တေ၊ ဟောထာ’’တိ ဝဒိံသု။ ထေရော ‘‘တုမှာကံ သီလသဒိသံ ပဋိသရဏံ နာမ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗေပိ ပဉ္စသီလာနိ သမာဒိယထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သီလာနိ သမာဒိယိံသု။ အထ နေ ထေရော ဩဝဒိ – ‘‘ဣဒါနိ တုမှေ သီလဝန္တာ၊ ဇီဝိတဟေတုပိ ဝေါ နေဝ သီလံ အတိက္ကမိတဗ္ဗံ၊ န မနောပဒေါသော ကာတဗ္ဗော’’တိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ အထ နေ ဇနပဒမနုဿာ တံ ဌာနံ ပတွာ ဣတော စိတော စ ပရိယေသမာနာ တေ စောရေ ဒိသွာ သဗ္ဗေ တေ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသုံ။ တေ ကာလံ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံသု၊ စောရဇေဋ္ဌကော ဇေဋ္ဌကဒေဝပုတ္တော အဟောသိ။

တေ အနုလောမပဋိလောမဝသေန ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝလောကေ သံသရိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ သာဝတ္ထိနဂရဒွါရေ ပဉ္စသတကုလိကေ ကေဝဋ္ဋဂါမေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ ဇေဋ္ဌကဒေဝပုတ္တော ကေဝဋ္ဋဇေဋ္ဌကဿ ဂေဟေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ၊ ဣတရေ ဣတရေသု။ ဧဝံ တေသံ ဧကဒိဝသေယေဝ ပဋိသန္ဓိဂဟဏဉ္စ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနဉ္စ အဟောသိ။ ကေဝဋ္ဋဇေဋ္ဌကော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဣမသ္မိံ ဂါမေ အညေပိ ဒါရကာ အဇ္ဇ ဇာတာ’’တိ ပရိယေသာပေတွာ တေသံ ဇာတဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဧတေ မမ ပုတ္တဿ သဟာယကာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ သဗ္ဗေသံ ပေါသာဝနိကံ ဒါပေသိ။ တေ သဗ္ဗေပိ သဟပံသုကီဠကာ သဟာယကာ ဟုတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဝယပ္ပတ္တာ အဟေသုံ။ တေသံ ကေဝဋ္ဋဇေဋ္ဌကပုတ္တောဝ ယသတော စ တေဇတော စ အဂ္ဂပုရိသော အဟောသိ။

ကပိလောပိ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ နိရယေ ပစ္စိတွာ ဝိပါကာဝသေသေန တသ္မိံ ကာလေ အစိရဝတိယာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဒုဂ္ဂန္ဓမုခေါ မစ္ဆော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထေကဒိဝသံ တေ သဟာယကာ ‘‘မစ္ဆေ ဗန္ဓိဿာမာ’’တိ ဇာလာဒီနိ ဂဟေတွာ နဒိယာ ခိပိံသု။ အထ နေသံ အန္တောဇာလံ သော မစ္ဆော ပါဝိသိ ။ တံ ဒိသွာ သဗ္ဗေ ကေဝဋ္ဋဂါမဝါသိနော ဥစ္စာသဒ္ဒမကံသု – ‘‘ပုတ္တာ နော ပဌမံ မစ္ဆေ ဗန္ဓန္တာ သုဝဏ္ဏမစ္ဆံ ဗန္ဓိံသု၊ ဣဒါနိ နော ရာဇာ ဗဟုဓနံ ဒဿတီ’’တိ။ တေပိ ခေါ သဟာယကာ မစ္ဆံ နာဝါယ ပက္ခိပိတွာ နာဝံ ဥက္ခိပိတွာ ရညော သန္တိကံ အဂမံသု။ ရညာပိ တံ ဒိသွာဝ ‘‘ကိံ ဧတ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘မစ္ဆော၊ ဒေဝါ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ မစ္ဆံ ဒိသွာ ‘‘သတ္ထာ ဧတဿ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏကာရဏံ ဇာနိဿတီ’’တိ မစ္ဆံ ဂါဟာပေတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ အဂမာသိ။ မစ္ဆေန မုခေ ဝိဝဋမတ္တေယေဝ သကလဇေတဝနံ အတိဝိယ ဒုဂ္ဂန္ဓံ အဟောသိ။ ရာဇာ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကသ္မာ၊ ဘန္တေ၊ မစ္ဆော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဇာတော၊ ကသ္မာ စဿ မုခတော ဒုဂ္ဂန္ဓော ဝါယတီ’’တိ?

အယံ၊ မဟာရာဇ၊ ကဿပဘဂဝတော ပါဝစနေ ကပိလော နာမ ဘိက္ခု အဟောသိ ဗဟုဿုတော မဟာပရိဝါရော လာဘတဏှာယ အဘိဘူတော အတ္တနော ဝစနံ အဂဏှန္တာနံ အက္ကောသကပရိဘာသကော၊ တဿ စ ဘဂဝတော သာသနံ ဩသက္ကာပေသိ၊ သော တေန ကမ္မေန အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝိပါကာဝသေသေန ဣဒါနိ မစ္ဆော ဟုတွာ ဇာတော။ ယံ ပန သော ဒီဃရတ္တံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဝါစေသိ၊ ဗုဒ္ဓဿ စ ဂုဏံ ကထေသိ၊ တဿ နိဿန္ဒေန ဣမံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ပဋိလဘိ။ ယံ ဘိက္ခူနံ အက္ကောသကပရိဘာသကော အဟောသိ၊ တေနဿ မုခတော ဒုဂ္ဂန္ဓော ဝါယတိ။ ‘‘ကထာပေမိ နံ၊ မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘ကထာပေထ၊ ဘန္တေ’’တိ။ အထ နံ သတ္ထာ ပုစ္ဆိ – ‘‘တွံသိ ကပိလော’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ အဟံ ကပိလော’’တိ။ ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ? ‘‘အဝီစိမဟာနိရယတော၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဇေဋ္ဌဘာတိကော တေ သာဂတော ကုဟိံ ဂတော’’တိ? ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘မာတာ ပန တေ သာဓိနီ ကဟ’’န္တိ? ‘‘မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တာ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကနိဋ္ဌဘဂိနီ စ တေ တာပနာ ကဟ’’န္တိ? ‘‘မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တာ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ တွံ ကဟံ ဂမိဿသီ’’တိ? ‘‘အဝီစိမဟာနိရယမေဝ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ ဝိပ္ပဋိသာရာဘိဘူတော နာဝံ သီသေန ပဟရိတွာ တာဝဒေဝ ကာလံ ကတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ မဟာဇနော သံဝိဂ္ဂေါ အဟောသိ လောမဟဋ္ဌဇာတော။

အထ ဘဂဝါ တသ္မိံ ခဏေ သန္နိပတိတာယ ပရိသာယ စိတ္တာစာရံ ဩလောကေတွာ တင်္ခဏာနုရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေတုံ ‘‘ဓမ္မစရိယံ ဗြဟ္မစရိယံ၊ ဧတဒါဟု ဝသုတ္တမ’’န္တိ သုတ္တနိပါတေ (သု။ နိ။ ၂၇၆) ကပိလသုတ္တံ ကထေတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၃၃၄။

‘‘မနုဇဿ ပမတ္တစာရိနော၊ တဏှာ ဝဍ္ဎတိ မာလုဝါ ဝိယ၊

သော ပ္လဝတီ ဟုရာ ဟုရံ၊ ဖလမိစ္ဆံဝ ဝနသ္မိ ဝါနရော။

၃၃၅။

‘‘ယံ ဧသာ သဟတေ ဇမ္မီ၊ တဏှာ လောကေ ဝိသတ္တိကာ၊

သောကာ တဿ ပဝဍ္ဎန္တိ၊ အဘိဝဋ္ဌံဝ ဗီရဏံ။

၃၃၆။

‘‘ယော စေတံ သဟတေ ဇမ္မိံ၊ တဏှံ လောကေ ဒုရစ္စယံ၊

သောကာ တမှာ ပပတန္တိ၊ ဥဒဗိန္ဒုဝ ပေါက္ခရာ။

၃၃၇။

‘‘တံ ဝေါ ဝဒါမိ ဘဒ္ဒံ ဝေါ၊ ယာဝန္တေတ္ထ သမာဂတာ၊

တဏှာယ မူလံ ခဏထ၊ ဥသီရတ္ထောဝ ဗီရဏံ၊

မာ ဝေါ နဠံဝ သောတောဝ၊ မာရော ဘဉ္ဇိ ပုနပ္ပုန’’န္တိ။

တတ္ထ ပမတ္တစာရိနောတိ သတိဝေါဿဂ္ဂလက္ခဏေန ပမာဒေန ပမတ္တစာရိဿ ပုဂ္ဂလဿ နေဝ ဈာနံ န ဝိပဿနာ န မဂ္ဂဖလာနိ ဝဍ္ဎန္တိ။ ယထာ ပန ရုက္ခံ သံသိဗ္ဗန္တီ ပရိယောနန္ဓန္တီ တဿ ဝိနာသာယ မာလုဝါလတာ ဝဍ္ဎတိ ၊ ဧဝမဿ ဆ ဒွါရာနိ နိဿာယ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော တဏှာ ဝဍ္ဎတီတိ အတ္ထော။ သော ပ္လဝတီ ဟုရာ ဟုရန္တိ သော တဏှာဝသိကော ပုဂ္ဂလော ဘဝေ ဘဝေ ဥပ္လဝတိ ဓာဝတိ။ ယထာ ကိံ ဝိယာတိ? ဖလမိစ္ဆံဝ ဝနသ္မိ ဝါနရော၊ ယထာ ရုက္ခဖလံ ဣစ္ဆန္တော ဝါနရော ဝနသ္မိံ ဓာဝတိ၊ တဿ တဿ ရုက္ခဿ သာခံ ဂဏှာတိ၊ တံ မုဉ္စိတွာ အညံ ဂဏှာတိ၊ တမ္ပိ မုဉ္စိတွာ အညံ ဂဏှာတိ၊ ‘‘သာခံ အလဘိတွာ သန္နိသိန္နော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ နာပဇ္ဇတိ၊ ဧဝမေဝ တဏှာဝသိကော ပုဂ္ဂလော ဟုရာ ဟုရံ ဓာဝန္တော ‘‘အာရမ္မဏံ အလဘိတွာ တဏှာယ အပဝတ္တံ ပတ္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ နာပဇ္ဇတိ။

ယန္တိ ယံ ပုဂ္ဂလံ ဧသာ လာမကဘာဝေန ဇမ္မီ ဝိသာဟာရတာယ ဝိသပုပ္ဖတာယ ဝိသဖလတာယ ဝိသပရိဘောဂတာယ ရူပါဒီသု ဝိသတ္တတာယ အာသတ္တတာယ ဝိသတ္တိကာတိ သင်္ချံ ဂတာ ဆဒွါရိကတဏှာ အဘိဘဝတိ။ ယထာ နာမ ဝဿာနေ ပုနပ္ပုနံ ဝဿန္တေန ဒေဝေန အဘိဝဋ္ဌံ ဗီရဏတိဏံ ဝဍ္ဎတိ၊ ဧဝံ တဿ ပုဂ္ဂလဿ အန္တော ဝဋ္ဋမူလကာ သောကာ အဘိဝဍ္ဎန္တီတိ အတ္ထော။

ဒုရစ္စယန္တိ ယော ပန ပုဂ္ဂလော ဧဝံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ အတိက္ကမိတုံ ပဇဟိတုံ ဒုက္ကရတာယ ဒုရစ္စယံ တဏှံ သဟတိ အဘိဘဝတိ၊ တမှာ ပုဂ္ဂလာ ဝဋ္ဋမူလကာ သောကာ ပပတန္တိ။ ယထာ နာမ ပေါက္ခရေ ပဒုမပတ္တေ ပတိတံ ဥဒကဗိန္ဒု န ပတိဋ္ဌာတိ၊ ဧဝံ န ပတိဋ္ဌဟန္တီတိ အတ္ထော။

တံ ဝေါ ဝဒါမီတိ တေန ကာရဏေန အဟံ တုမှေ ဝဒါမိ။ ဘဒ္ဒံ ဝေါတိ ဘဒ္ဒံ တုမှာကံ ဟောတု၊ မာ အဟံ ကပိလော ဝိယ ဝိနာသံ ပါပုဏထာတိ အတ္ထော။ မူလန္တိ ဣမိဿာ ဆဒွါရိကတဏှာယ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန မူလံ ခဏထ။ ကိံ ဝိယာတိ? ဥသီရတ္ထောဝ ဗီရဏံ၊ ယထာ ဥသီရေန အတ္ထိကော ပုရိသော မဟန္တေန ကုဒါလေန ဗီရဏံ ခဏတိ၊ ဧဝမဿာ မူလံ ခဏထာတိ အတ္ထော။ မာ ဝေါ နဠံဝ သောတောဝ၊ မာရော ဘဉ္ဇိ ပုနပ္ပုနန္တိ မာ တုမှေ နဒီသောတေ ဇာတံ နဠံ မဟာဝေဂေန အာဂတော နဒီသောတော ဝိယ ကိလေသမာရော မရဏမာရော ဒေဝပုတ္တမာရော စ ပုနပ္ပုနံ ဘဉ္ဇတူတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ပဉ္စသတာပိ ကေဝဋ္ဋပုတ္တာ သံဝေဂံ အာပဇ္ဇိတွာ ဒုက္ခဿန္တကိရိယံ ပတ္ထယမာနာ သတ္ထု သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ န စိရဿေဝ ဒုက္ခဿန္တံ ကတွာ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ အာနေဉ္ဇဝိဟာရသမာပတ္တိဓမ္မပရိဘောဂေန ဧကပရိဘောဂါ အဟေသုန္တိ။

ကပိလမစ္ဆဝတ္ထု ပဌမံ။

၂။ သူကရပေါတိကာဝတ္ထု

ယထာပိ မူလေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဂူထသူကရပေါတိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကသ္မိံ ကိရ သမယေ သတ္ထာ ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တော ဧကံ သူကရပေါတိကံ ဒိသွာ သိတံ ပါတွာကာသိ။ တဿ သိတံ ကရောန္တဿ မုခဝိဝရနိဂ္ဂတံ ဒန္တောဘာသမဏ္ဍလံ ဒိသွာ အာနန္ဒတ္ထေရော ‘‘ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဟေတု သိတဿ ပါတုကမ္မာယာ’’တိ သိတကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ပဿသေတံ၊ အာနန္ဒ၊ သူကရပေါတိက’’န္တိ? ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ဧသာ ကကုသန္ဓဿ ဘဂဝတော သာသနေ ဧကာယ အာသနသာလာယ သာမန္တာ ကုက္ကုဋီ အဟောသိ။ သာ ဧကဿ ယောဂါဝစရဿ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနံ သဇ္ဈာယန္တဿ ဓမ္မဃောသံ သုတွာ တတော စုတာ ရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဥဗ္ဗရီ နာမ ရာဇဓီတာ အဟောသိ။ သာ အပရဘာဂေ သရီရဝလဉ္ဇဋ္ဌာနံ ပဝိဋ္ဌာ ပုဠဝကရာသိံ ဒိသွာ တတ္ထ ပုဠဝကသညံ ဥပ္ပာဒေတွာ ပဌမံ ဈာနံ ပဋိလဘိ။ သာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော စုတာ ဗြဟ္မလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တတော စဝိတွာ ပုန ဂတိဝသေန အာလုလမာနာ ဣဒါနိ သူကရယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဣဒံ ကာရဏံ ဒိသွာ မယာ သိတံ ပါတုကတန္တိ။ တံ သုတွာ အာနန္ဒတ္ထေရပ္ပမုခါ ဘိက္ခူ မဟန္တံ သံဝေဂံ ပဋိလဘိံသု။ သတ္ထာ တေသံ သံဝေဂံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဘဝတဏှာယ အာဒီနဝံ ပကာသေန္တော အန္တရဝီထိယံ ဌိတကောဝ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၃၃၈။

‘‘ယထာပိ မူလေ အနုပဒ္ဒဝေ ဒဠှေ၊

ဆိန္နောပိ ရုက္ခော ပုနရေဝ ရူဟတိ၊

ဧဝမ္ပိ တဏှာနုသယေ အနူဟတေ၊

နိဗ္ဗတ္တတီ ဒုက္ခမိဒံ ပုနပ္ပုနံ။

၃၃၉။

‘‘ယဿ ဆတ္တိံသတိ သောတာ၊ မနာပသဝနာ ဘုသာ၊

မဟာဝဟန္တိ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌိံ၊ သင်္ကပ္ပာ ရာဂနိဿိတာ။

၃၄၀။

‘‘သဝန္တိ သဗ္ဗဓိ သောတာ၊ လတာ ဥပ္ပဇ္ဇ တိဋ္ဌတိ၊

တဉ္စ ဒိသွာ လတံ ဇာတံ၊ မူလံ ပညာယ ဆိန္ဒထ။

၃၄၁။

‘‘သရိတာနိ သိနေဟိတာနိ စ၊

သောမနဿာနိ ဟောန္တိ ဇန္တုနော၊

တေ သာတသိတာ သုခေသိနော၊

တေ ဝေ ဇာတိဇရူပဂါ နရာ။

၃၄၂။

‘‘တသိဏာယ ပုရက္ခတာ ပဇာ၊

ပရိသပ္ပန္တိ သသောဝ ဗန္ဓိတော၊

သံယောဇနသင်္ဂသတ္တကာ၊

ဒုက္ခမုပေန္တိ ပုနပ္ပုနံ စိရာယ။

၃၄၃။

‘‘တသိဏာယ ပုရက္ခတာ ပဇာ၊

ပရိသပ္ပန္တိ သသောဝ ဗန္ဓိတော၊

တသ္မာ တသိဏံ ဝိနောဒယေ၊

အာကင်္ခန္တ ဝိရာဂမတ္တနော’’တိ။

တတ္ထ မူလေတိ ယဿ ရုက္ခဿ စတူသု ဒိသာသု စတုဓာ ဟေဋ္ဌာ စ ဥဇုကမေဝ ဂတေ ပဉ္စဝိဓမူလေ ဆေဒနဖာလနပါစနဝိဇ္ဈနာဒီနံ ကေနစိ ဥပဒ္ဒဝေန အနုပဒ္ဒဝေ ထိရပတ္တတာယ ဒဠှေ သော ရုက္ခော ဥပရိစ္ဆိန္နောပိ သာခါနံ ဝသေန ပုနဒေဝ ရူဟတိ၊ ဧဝမေဝ ဆဒွါရိကာယ တဏှာယ အနုသယေ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန အနုဟတေ အသမုစ္ဆိန္နေ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝေ ဇာတိအာဒိဘေဒံ ဣဒံ ဒုက္ခံ ပုနပ္ပုနံ နိဗ္ဗတ္တတိယေဝါတိ အတ္ထော။

ယဿာတိ ယဿ ပုဂ္ဂလဿ ‘‘ဣတိ အဇ္ဈတ္တိကဿူပါဒါယ အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနိ ဗာဟိရဿူပါဒါယ အဋ္ဌာရသ တဏှာဝိစရိတာနီ’’တိ ဣမေသံ တဏှာဝိစရိတာနံ ဝသေန ဆတ္တိံသတိယာ သောတေဟိ သမန္နာဂတာ မနာပေသု ရူပါဒီသု အာသဝတိ ပဝတ္တတီတိ မနာပသဝနာ တဏှာ ဘုသာ ဗလဝတီ ဟောတိ၊ တံ ပုဂ္ဂလံ ဝိပန္နဉာဏတာယ ဒုဒ္ဒိဋ္ဌိံ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော မဟန္တဘာဝေန မဟာ ဟုတွာ ဈာနံ ဝါ ဝိပဿနံ ဝါ အနိဿာယ ရာဂနိဿိတာ သင်္ကပ္ပာ ဝဟန္တီတိ အတ္ထော။

သဝန္တိ သဗ္ဗဓိ သောတာတိ ဣမေ တဏှာသောတာ စက္ခုဒွါရာဒီနံ ဝသေန သဗ္ဗေသု ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု သဝနတော၊ သဗ္ဗာပိ ရူပတဏှာ…ပေ… ဓမ္မတဏှာတိ သဗ္ဗဘဝေသု ဝါ သဝနတော သဗ္ဗဓိ သဝန္တိ နာမ။ လတာတိ ပလိဝေဌနဋ္ဌေန သံသိဗ္ဗနဋ္ဌေန စ လတာ ဝိယာတိ လတာ။ ဥပ္ပဇ္ဇ တိဋ္ဌတီတိ ဆဟိ ဒွါရေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု တိဋ္ဌတိ။ တဉ္စ ဒိသွာတိ တံ ပန တဏှာလတံ ‘‘ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဇာတဋ္ဌာနဝသေန ဒိသွာ။ ပညာယာတိ သတ္ထေန ဝနေ ဇာတံ လတံ ဝိယ မဂ္ဂပညာယ မူလေ ဆိန္ဒထာတိ အတ္ထော။

သရိတာနီတိ အနုသဋာနိ ပယာတာနိ။ သိနေဟိတာနီတိ စီဝရာဒီသု ပဝတ္တသိနေဟဝသေန သိနေဟိတာနိ စ၊ တဏှာသိနေဟမက္ခိတာနီတိ အတ္ထော။ သောမနဿာနီတိ တဏှာဝသိကဿ ဇန္တုနော ဧဝရူပါနိ သောမနဿာနိ ဘဝန္တိ။ တေ သာတသိတာတိ တေ တဏှာဝသိကာ ပုဂ္ဂလာ သာတနိဿိတာ သုခနိဿိတာ စ ဟုတွာ သုခေသိနော သုခပရိယေသိနော ဘဝန္တိ။ တေ ဝေတိ ယေ ဧဝရူပါ နရာ၊ တေ ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏာနိ ဥပဂစ္ဆန္တိယေဝါတိ ဇာတိဇရူပဂါ နာမ ဟောန္တိ။ ပဇာတိ ဣမေ သတ္တာ တာသကရဏေန တသိဏာတိ သင်္ချံ ဂတာယ တဏှာယ ပုရက္ခတာ ပရိဝါရိတာ ဟုတွာ။

ဗန္ဓိတောတိ လုဒ္ဒေန အရညေ ဗဒ္ဓါ သသော ဝိယ ပရိသပ္ပန္တိ ဘာယန္တိ။ သံယောဇနသင်္ဂသတ္တကာတိ ဒသဝိဓေန သံယောဇနသင်္ဂေန စေဝ သတ္တဝိဓေန ရာဂသင်္ဂါဒိနာ စ သတ္တာ ဗဒ္ဓါ တသ္မိံ ဝါ လဂ္ဂါ ဟုတွာ။ စိရာယာတိ စိရံ ဒီဃမဒ္ဓါနံ ပုနပ္ပုနံ ဇာတိအာဒိကံ ဒုက္ခံ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။ တသ္မာတိ ယသ္မာ တသိဏာယ ပုရက္ခတာ ပလိဝေဌိတာ သတ္တာ၊ တသ္မာ အတ္တနော ဝိရာဂံ ရာဂါဒိဝိဂမံ နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထေန္တော အာကင်္ကမာနော ဘိက္ခု အရဟတ္တမဂ္ဂေနေတံ တသိဏံ ဝိနောဒယေ ပနုဒိတွာ နီဟရိတွာ ဆဍ္ဍေယျာတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။

သာပိ ခေါ သူကရပေါတိကာ တတော စဝိတွာ သုဝဏ္ဏဘူမိယံ ရာဇကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တတော စုတာ ဗာရာဏသိယံ၊ တတော စုတာ သုပ္ပာရကပဋ္ဋနေ အဿဝါဏိဇဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တတော စုတာ ကာဝီရပဋ္ဋနေ နာဝိကဿ ဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တတော စုတာ အနုရာဓပုရေ ဣဿရကုလဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တတော စုတာ တဿေဝ ဒက္ခိဏဒိသာယ ဘောက္ကန္တဂါမေ သုမနဿ နာမ ကုဋုမ္ဗိကဿ ဓီတာ နာမေန သုမနာ ဧဝ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထဿာ ပိတာ တသ္မိံ ဂါမေ ဆဍ္ဍိတေ ဒီဃဝါပိရဋ္ဌံ ဂန္တွာ မဟာမုနိဂါမေ နာမ ဝသိ။ တတ္ထ နံ ဒုဋ္ဌဂါမဏိရညော အမစ္စော လကုဏ္ဍကအတိမ္ဗရော နာမ ကေနစိဒေဝ ကရဏီယေန ဂတော ဒိသွာ မဟန္တံ မင်္ဂလံ ကတွာ အာဒါယ မဟာပုဏ္ဏဂါမံ ဂတော။ အထ နံ ကောဋိပဗ္ဗတမဟာဝိဟာရဝါသီ မဟာအနုရုဒ္ဓတ္ထေရော နာမ တတ္ထ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ တဿာ ဂေဟဒွါရေ ဌိတော ဒိသွာ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ကထေသိ၊ ‘‘အာဝုသော၊ သူကရပေါတိကာ နာမ လကုဏ္ဍကအတိမ္ဗရမဟာမတ္တဿ ဘရိယဘာဝံ ပတ္တာ၊ အဟော အစ္ဆရိယ’’န္တိ။ သာ တံ ကထံ သုတွာ အတီတဘဝေ ဥဂ္ဃာဋေတွာ ဇာတိဿရဉာဏံ ပဋိလဘိ။ တင်္ခဏညေဝ ဥပ္ပန္နသံဝေဂါ သာမိကံ ယာစိတွာ မဟန္တေန ဣဿရိယေန ပဉ္စဗလကတ္ထေရီနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ တိဿမဟာဝိဟာရေ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တကထံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ ပစ္ဆာ ဒမိဠမဒ္ဒနေ ကတေ ဉာတီနံ ဝသနဋ္ဌာနံ ဘောက္ကန္တဂါမမေဝ ဂန္တွာ တတ္ထ ဝသန္တီ ကလ္လမဟာဝိဟာရေ အာသီဝိသောပမသုတ္တန္တံ သုတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။

သာ ပရိနိဗ္ဗာနဒိဝသေ ဘိက္ခုဘိက္ခုနီဟိ ပုစ္ဆိတာ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ သဗ္ဗံ ဣမံ ပဝတ္တိံ နိရန္တရံ ကထေတွာ သန္နိပတိတဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ မဇ္ဈေ မဏ္ဍလာရာမဝါသိနာ ဓမ္မပဒဘာဏကမဟာတိဿတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိတွာ ‘‘အဟံ ပုဗ္ဗေ မနုဿယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စုတာ ကုက္ကုဋီ ဟုတွာ တတ္ထ သေနဿ သန္တိကာ သီသစ္ဆေဒံ ပတွာ ရာဇဂဟေ နိဗ္ဗတ္တာ၊ ပရိဗ္ဗာဇိကာသု ပဗ္ဗဇိတွာ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စုတာ သေဋ္ဌိကုလေ နိဗ္ဗတ္တာ နစိရဿေဝ စဝိတွာ သူကရယောနိံ ဂန္တွာ တတော စုတာ သုဝဏ္ဏဘူမိံ၊ တတော စုတာ ဗာရာဏသိံ၊ တတော စုတာ သုပ္ပာရကပဋ္ဋနံ၊ တတော စုတာ ကာဝီရပဋ္ဋနံ၊ တတော စုတာ အနုရာဓပုရံ၊ တတော စုတာ ဘောက္ကန္တဂါမ’’န္တိ ဧဝံ သမဝိသမေ တေရသ အတ္တဘာဝေ ပတွာ ‘‘ဣဒါနိ ဥက္ကဏ္ဌိတွာ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပတ္တာ၊ သဗ္ဗေပိ အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထာ’’တိ ဝတွာ စတဿော ပရိသာ သံဝေဇေတွာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ။

သူကရပေါတိကာဝတ္ထု ဒုတိယံ။

၃။ ဝိဗ္ဘန္တဘိက္ခုဝတ္ထု

ယောနိဗ္ဗနထောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ဝိဗ္ဘန္တကံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကော ကိရ မဟာကဿပတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော ဟုတွာ စတ္တာရိ ဈာနာနိ ဥပ္ပာဒေတွာပိ အတ္တနော မာတုလဿ သုဝဏ္ဏကာရဿ ဂေဟေ ဝိသဘာဂါရမ္မဏံ ဒိသွာ တတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဝိဗ္ဘမိ။ အထ နံ မနုဿာ အလသဘာဝေန ကမ္မံ ကာတုံ အနိစ္ဆန္တံ ဂေဟာ နီဟရိံသု။ သော ပါပမိတ္တသံသဂ္ဂေန စောရကမ္မေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တော ဝိစရိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ ဂဟေတွာ ပစ္ဆာဗာဟံ ဂါဠှဗန္ဓနံ ဗန္ဓိတွာ စတုက္ကေ စတုက္ကေ ကသာဟိ တာဠေန္တာ အာဃာတနံ နယိံသု။ ထေရော ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ ပဝိသန္တော တံ ဒက္ခိဏေန ဒွါရေန နီဟရိယမာနံ ဒိသွာ ဗန္ဓနံ သိထိလံ ကာရေတွာ ‘‘ပုဗ္ဗေ တယာ ပရိစိတကမ္မဋ္ဌာနံ ပုန အာဝဇ္ဇေဟီ’’တိ အာဟ။ သော တေန ဩဝါဒေန သတုပ္ပာဒံ လဘိတွာ ပုန စတုတ္ထဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေသိ။ အထ နံ ‘‘အာဃာတနံ နေတွာ ဃာတေဿာမာ’’တိ သူလေ ဥတ္တာသေသုံ။ သော န ဘာယတိ န သန္တသတိ။ အထဿ တသ္မိံ တသ္မိံ ဒိသာဘာဂေ ဌိတာ မနုဿာ အသိသတ္တိတောမရာဒီနိ အာဝုဓာနိ ဥက္ခိပိတွာပိ တံ အသန္တသန္တမေဝ ဒိသွာ ‘‘ပဿထ၊ ဘော၊ ဣမံ ပုရိသံ၊ အနေကသတာနဉှိ အာဝုဓဟတ္ထာနံ ပုရိသာနံ မဇ္ဈေ နေဝ ဆမ္ဘတိ န ဝေဓတိ၊ အဟော အစ္ဆရိယ’’န္တိ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတဇာတာ မဟာနာဒံ နဒိတွာ ရညော တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသုံ။ ရာဇာ တံ ကာရဏံ သုတွာ ‘‘ဝိဿဇ္ဇေထ န’’န္တိ အာဟ။ သတ္ထု သန္တိကမ္ပိ ဂန္တွာ တမတ္ထံ အာရောစယိံသု။ သတ္ထာ ဩဘာသံ ဖရိတွာ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၃၄၄။

‘‘ယော နိဗ္ဗနထော ဝနာဓိမုတ္တော၊

ဝနမုတ္တော ဝနမေဝ ဓာဝတိ၊

တံ ပုဂ္ဂလမေထ ပဿထ၊

မုတ္တော ဗန္ဓနမေဝ ဓာဝတီ’’တိ။

တဿတ္ထော – ယော ပုဂ္ဂလော ဂိဟိဘာဝေ အာလယသင်္ခါတံ ဝနထံ ဆဍ္ဍေတွာ ပဗ္ဗဇိတတာယ နိဗ္ဗနထော ဒိဗ္ဗဝိဟာရသင်္ခါတေ တပေါဝနေ အဓိမုတ္တော ဃရာဝါသဗန္ဓနသင်္ခါတာ တဏှာဝနာ မုတ္တော ဟုတွာ ပုန ဃရာဝါသဗန္ဓနသင်္ခါတံ တဏှာဝနမေဝ ဓာဝတိ၊ ဧထ တံ ပုဂ္ဂလံ ပဿထ၊ ဧသော ဃရာဝါသဗန္ဓနတော မုတ္တော ဃရာဝါသဗန္ဓနမေဝ ဓာဝတီတိ။

ဣမံ ပန ဒေသနံ သုတွာ သော ရာဇပုရိသာနံ အန္တရေ သူလဂ္ဂေ နိသိန္နောဝ ဥဒယဗ္ဗယံ ပဋ္ဌပေတွာ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသန္တော သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ သမာပတ္တိသုခံ အနုဘဝန္တော ဝေဟာသံ ဥပ္ပတိတွာ အာကာသေနေဝ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ သရာဇိကာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေယေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏီတိ။

ဝိဗ္ဘန္တဘိက္ခုဝတ္ထု တတိယံ။

၄။ ဗန္ဓနာဂါရဝတ္ထု

နတံ ဒဠှန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဗန္ဓနာဂါရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကသ္မိံ ကိရ ကာလေ ဗဟူ သန္ဓိစ္ဆေဒကပန္ထဃာတကမနုဿဃာတကေ စောရေ အာနေတွာ ကောသလရညော ဒဿယိံသု။ တေ ရာဇာ အန္ဒုဗန္ဓနရဇ္ဇုဗန္ဓနသင်္ခလိကဗန္ဓနေဟိ ဗန္ဓာပေသိ။ တိံသမတ္တာပိ ခေါ ဇာနပဒါ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမာ အာဂန္တွာ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ပုနဒိဝသေ သာဝတ္ထိံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တာ ဗန္ဓနာဂါရံ ဂန္တွာ တေ စောရေ ဒိသွာ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တာ သာယနှသမယေ တထာဂတံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အဇ္ဇ အမှေဟိ ပိဏ္ဍာယ စရန္တေဟိ ဗန္ဓနာဂါရေ ဗဟူ စောရာ အန္ဒုဗန္ဓနာဒီဟိ ဗဒ္ဓါ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝန္တာ ဒိဋ္ဌာ၊ တေ တာနိ ဗန္ဓနာနိ ဆိန္ဒိတွာ ပလာယိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ အတ္ထိ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ တေဟိ ဗန္ဓနေဟိ ထိရတရံ အညံ ဗန္ဓနံ နာမာ’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သတ္ထာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ကိံ ဗန္ဓနာနိ နာမေတာနိ၊ ယံ ပနေတံ ဓနဓညပုတ္တဒါရာဒီသု တဏှာသင်္ခါတံ ကိလေသဗန္ဓနံ၊ ဧတံ ဧတေဟိ သတဂုဏေန သဟဿဂုဏေန သတသဟဿဂုဏေန ထိရတရံ၊ ဧဝံ မဟန္တမ္ပိ ပနေတံ ဒုစ္ဆိန္ဒနိယံ ဗန္ဓနံ ပေါရာဏကပဏ္ဍိတာ ဆိန္ဒိတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗဇိံသူ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ –

အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဗောဓိသတ္တော ဧကသ္မိံ ဒုဂ္ဂတဂဟပတိကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ ဝယပ္ပတ္တဿ ပိတာ ကာလမကာသိ။ သော ဘတိံ ကတွာ မာတရံ ပေါသေသိ။ အထဿ မာတာ အနိစ္ဆမာနဿေဝ ဧကံ ကုလဓီတရံ ဂေဟေ ကတွာ အပရဘာဂေ ကာလမကာသိ။ ဘရိယာယပိဿ ကုစ္ဆိယံ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌဟိ။ သော ဂဗ္ဘဿ ပတိဋ္ဌိတဘာဝံ အဇာနန္တောဝ၊ ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ တွံ ဘတိံ ကတွာ ဇီဝ၊ အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာမိ၊ နနု ဂဗ္ဘော မေ ပတိဋ္ဌိတော၊ မယိ ဝိဇာတာယ ဒါရကံ ဒိသွာ ပဗ္ဗဇိဿသီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တဿာ ဝိဇာတကာလေ၊ ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ တွံ သောတ္ထိနာ ဝိဇာတာ၊ ဣဒါနိ အဟံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ အာပုစ္ဆိ။ အထ နံ သာ ‘‘ပုတ္တဿ တာဝ ထနပါနတော အပဂမနကာလံ အာဂမေဟီ’’တိ ဝတွာ ပုန ဂဗ္ဘံ ဂဏှိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမံ သမ္ပဋိစ္ဆာပေတွာ ဂန္တုံ န သက္ကာ၊ ဣမိဿာ အနာစိက္ခိတွာဝ ပလာယိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ သော တဿာ အနာစိက္ခိတွာဝ ရတ္တိဘာဂေ ဥဋ္ဌာယ ပလာယိ။ အထ နံ နဂရဂုတ္တိကာ အဂ္ဂဟေသုံ။ သော ‘‘အဟံ၊ သာမိ၊ မာတုပေါသကော နာမ၊ ဝိဿဇ္ဇေထ မ’’န္တိ အတ္တာနံ ဝိဿဇ္ဇာပေတွာ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ဝသိတွာ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အဘိညာသမာပတ္တိယော လဘိတွာ ဈာနကီဠာယ ကီဠန္တော ဝိဟာသိ။ သော တတ္ထ ဝသန္တောယေဝ ‘‘ဧဝရူပမ္ပိ နာမ မေ ဒုစ္ဆိန္ဒနိယံ ပုတ္တဒါရဗန္ဓနံ ကိလေသဗန္ဓနံ ဆိန္န’’န္တိ ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။

သတ္ထာ ဣမံ အတီတံ အာဟရိတွာ တေန ဥဒါနိတံ ဥဒါနံ ပကာသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၃၄၅။

‘‘န တံ ဒဠှံ ဗန္ဓနမာဟု ဓီရာ၊

ယဒါယသံ ဒါရုဇပဗ္ဗဇဉ္စ၊

သာရတ္တရတ္တာ မဏိကုဏ္ဍလေသု၊

ပုတ္တေသု ဒါရေသု စ ယာ အပေက္ခာ။

၃၄၆။

‘‘ဧတံ ဒဠှံ ဗန္ဓနမာဟု ဓီရာ၊

ဩဟာရိနံ သိထိလံ ဒုပ္ပမုဉ္စံ၊

ဧတမ္ပိ ဆေတွာန ပရိဗ္ဗဇန္တိ၊

အနပေက္ခိနော ကာမသုခံ ပဟာယာ’’တိ။

တတ္ထ ဓီရာတိ ဗုဒ္ဓါဒယော ပဏ္ဍိတပုရိသာ ယံ သင်္ခလိကသင်္ခါတံ အယသာ နိဗ္ဗတ္တံ အာယသံ၊ အန္ဒုဗန္ဓနသင်္ခါတံ ဒါရုဇံ၊ ယဉ္စ ပဗ္ဗဇတိဏေဟိ ဝါ အညေဟိ ဝါ ဝါကာဒီဟိ ရဇ္ဇုံ ကတွာ ကတံ ရဇ္ဇုဗန္ဓနံ၊ တံ အသိအာဒီဟိ ဆိန္ဒိတုံ သက္ကုဏေယျဘာဝေန ထိရန္တိ န ဝဒန္တီတိ အတ္ထော။ သာရတ္တရတ္တာတိ သာရတ္တာ ဟုတွာ ရတ္တာ၊ ဗဟလတရရာဂရတ္တာတိ အတ္ထော။ မဏိကုဏ္ဍလေသူတိ မဏီသု စေဝ ကုဏ္ဍလေသု စ၊ မဏိဝိစိတ္တေသု ဝါ ကုဏ္ဍလေသု။ ဧတံ ဒဠှန္တိ ယေ မဏိကုဏ္ဍလေသု သာရတ္တရတ္တာ၊ တေသံ သော ရာဂေါ စ ယာ ပုတ္တဒါရေသု အပေက္ခာ တဏှာ၊ ဧတံ ကိလေသမယံ ဗန္ဓနဉ္စ ပဏ္ဍိတပုရိသာ ဒဠှန္တိ ဝဒန္တိ။ ဩဟာရိနန္တိ အာကဍ္ဎိတွာ စတူသု အပါယေသု ပါတနတော အဝဟရတိ ဟေဋ္ဌာ ဟရတီတိ ဩဟာရိနံ။ သိထိလန္တိ ဗန္ဓနဋ္ဌာနေ ဆဝိစမ္မမံသာနိ န ဆိန္ဒတိ၊ လောဟိတံ န နီဟရတိ၊ ဗန္ဓနဘာဝမ္ပိ အဇာနာပေတွာ ထလပထဇလပထာဒီသု ကမ္မာနိ ကာတုံ ဒေတီတိ သိထိလံ။ ဒုပ္ပမုဉ္စန္တိ လောဘဝသေန ဟိ ဧကဝါရမ္ပိ ဥပ္ပန္နံ ကိလေသဗန္ဓနံ ဒဋ္ဌဋ္ဌာနတော ကစ္ဆပေါ ဝိယ ဒုမ္မောစိယံ ဟောတီတိ ဒုပ္ပမုဉ္စံ။ ဧတမ္ပိ ဆေတွာနာတိ ဧတံ ဒဠှမ္ပိ ကိလေသဗန္ဓနံ ဉာဏခဂ္ဂေန ဆိန္ဒိတွာ အနပေက္ခိနော ဟုတွာ ကာမသုခံ ပဟာယ ပရိဗ္ဗဇန္တိ၊ ပက္ကမန္တိ ပဗ္ဗဇန္တီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

ဗန္ဓနာဂါရဝတ္ထု စတုတ္ထံ။

၅။ ခေမာထေရီဝတ္ထု

ယေ ရာဂရတ္တာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ခေမံ နာမ ရညော ဗိမ္ဗိသာရဿ အဂ္ဂမဟေသိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သာ ကိရ ပဒုမုတ္တရပါဒမူလေ ပတ္ထိတပတ္ထနာ အတိဝိယ အဘိရူပါ ပါသာဒိကာ အဟောသိ။ ‘‘သတ္ထာ ကိရ ရူပဿ ဒေါသံ ကထေတီ’’တိ သုတွာ ပန သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တုံ န ဣစ္ဆိ။ ရာဇာ တဿာ ရူပမဒမတ္တဘာဝံ ဉတွာ ဝေဠုဝနဝဏ္ဏနာပဋိသံယုတ္တာနိ ဂီတာနိ ကာရေတွာ နဋာဒီနံ ဒါပေသိ။ တေသံ တာနိ ဂါယန္တာနံ သဒ္ဒံ သုတွာ တဿာ ဝေဠုဝနံ အဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ ဝိယ အသုတပုဗ္ဗံ ဝိယ စ အဟောသိ။ သာ ‘‘ကတရံ ဥယျာနံ သန္ဓာယ ဂါယထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘ဒေဝီ၊ တုမှာကံ ဝေဠုဝနုယျာနမေဝါ’’တိ ဝုတ္တေ ဥယျာနံ ဂန္တုကာမာ အဟောသိ။ သတ္ထာ တဿာ အာဂမနံ ဉတွာ ပရိသမဇ္ဈေ နိသီဒိတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တောဝ တာလဝဏ္ဋံ အာဒါယ အတ္တနော ပဿေ ဌတွာ ဗီဇမာနံ အဘိရူပံ ဣတ္ထိံ နိမ္မိနိ။ ခေမာ၊ ဒေဝီပိ ပဝိသမာနာဝ တံ ဣတ္ထိံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ရူပဿ ဒေါသံ ကထေတီတိ ဝဒန္တိ၊ အယဉ္စဿ သန္တိကေ ဣတ္ထီ ဗီဇယမာနာ ဌိတာ၊ နာဟံ ဣမိဿာ ကလဘာဂမ္ပိ ဥပေမိ၊ န မယာ ဤဒိသံ ဣတ္ထိရူပံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ၊ သတ္ထာရံ အဘူတေန အဗ္ဘာစိက္ခန္တိ မညေ’’တိ စိန္တေတွာ တထာဂတဿ ကထာသဒ္ဒမ္ပိ အနိသာမေတွာ တမေဝ ဣတ္ထိံ ဩလောကယမာနာ အဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ တဿာ တသ္မိံ ရူပေ ဥပ္ပန္နဗဟုမာနတံ ဉတွာ တံ ရူပံ ပဌမဝယာဒိဝသေန ဒဿေတွာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ ပရိယောသာနေ အဋ္ဌိမတ္တာဝသာနံ ကတွာ ဒဿေသိ။ ခေမာ တံ ဒိသွာ ‘‘ဧဝရူပမ္ပိ နာမေတံ ရူပံ မုဟုတ္တေနေဝ ခယဝယံ သမ္ပတ္တံ၊ နတ္ထိ ဝတ ဣမသ္မိံ ရူပေ သာရော’’တိ စိန္တေသိ။ သတ္ထာ တဿာ စိတ္တာစာရံ ဩလောကေတွာ၊ ‘‘ခေမေ၊ တွံ ‘ဣမသ္မိံ ရူပေ သာရော အတ္ထီ’တိ စိန္တေသိ၊ ပဿ ဒါနိဿ အသာရဘာဝ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘အာတုရံ အသုစိံ ပူတိံ၊ ပဿ ခေမေ သမုဿယံ၊

ဥဂ္ဃရန္တံ ပဂ္ဃရန္တံ၊ ဗာလာနံ အဘိပတ္ထိတ’’န္တိ။ (အပ။ ထေရီ ၂။၂။၃၅၄)၊

သာ ဂါထာပရိယောသာနေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ အထ နံ သတ္ထာ၊ ‘‘ခေမေ၊ ဣမေ သတ္တာ ရာဂရတ္တာ ဒေါသပဒုဋ္ဌာ မောဟမူဠှာ အတ္တနော တဏှာသောတံ သမတိက္ကမိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တတ္ထေဝ လဂ္ဂန္တီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၃၄၇။

‘‘ယေ ရာဂရတ္တာနုပတန္တိ သောတံ၊

သယံ ကတံ မက္ကဋကောဝ ဇာလံ၊

ဧတမ္ပိ ဆေတွာန ဝဇန္တိ ဓီရာ၊

အနပေက္ခိနော သဗ္ဗဒုက္ခံ ပဟာယာ’’တိ။

တတ္ထ မက္ကဋကောဝ ဇာလန္တိ ယထာ နာမ မက္ကဋကော သုတ္တဇာလံ ကတွာ မဇ္ဈေ ဌာနေ နာဘိမဏ္ဍလေ နိပန္နော ပရိယန္တေ ပတိတံ ပဋင်္ဂံ ဝါ မက္ခိကံ ဝါ ဝေဂေန ဂန္တွာ ဝိဇ္ဈိတွာ တဿ ရသံ ပိဝိတွာ ပုန ဂန္တွာ တသ္မိံယေဝ ဌာနေ နိပဇ္ဇတိ၊ ဧဝမေဝ ယေ သတ္တာ ရာဂရတ္တာ ဒေါသပဒုဋ္ဌာ မောဟမူဠှာ သယံကတံ တဏှာသောတံ အနုပတန္တိ၊ တေ တံ သမတိက္ကမိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ ဧဝံ ဒုရတိက္ကမံ။ ဧတမ္ပိ ဆေတွာန ဝဇန္တိ ဓီရာတိ ပဏ္ဍိတာ ဧတံ ဗန္ဓနံ ဆေတွာ အနပေက္ခိနော နိရာလယာ ဟုတွာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗဒုက္ခံ ပဟာယ ဝဇန္တိ၊ ဂစ္ဆန္တီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ခေမာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ မဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသိ။ သတ္ထာ ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘မဟာရာဇ၊ ခေမာယ ပဗ္ဗဇိတုံ ဝါ ပရိနိဗ္ဗာယိတုံ ဝါ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဘန္တေ၊ ပဗ္ဗာဇေထ နံ၊ အလံ ပရိနိဗ္ဗာနေနာတိ။ သာ ပဗ္ဗဇိတွာ အဂ္ဂသာဝိကာ အဟောသီတိ။

ခေမာထေရီဝတ္ထု ပဉ္စမံ။

၆။ ဥဂ္ဂသေနဝတ္ထု

မုဉ္စ ပုရေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဥဂ္ဂသေနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ပဉ္စသတာ ကိရ နဋာ သံဝစ္ဆရေ ဝါ ဆမာသေ ဝါ ပတ္တေ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ ရညော သတ္တာဟံ သမဇ္ဇံ ကတွာ ဗဟုံ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ လဘန္တိ၊ အန္တရန္တရေ ဥက္ခေပဒါယာနံ ပရိယန္တော နတ္ထိ။ မဟာဇနော မဉ္စာတိမဉ္စာဒီသု ဌတွာ သမဇ္ဇံ ဩလောကေသိ။ အထေကာ လင်္ဃိကဓီတာ ဝံသံ အဘိရုယှ တဿ ဥပရိ ပရိဝတ္တိတွာ တဿ ပရိယန္တေ အာကာသေ စင်္ကမမာနာ နစ္စတိ စေဝ ဂါယတိ စ။ တသ္မိံ သမယေ ဥဂ္ဂသေနော နာမ သေဋ္ဌိပုတ္တော သဟာယကေန သဒ္ဓိံ မဉ္စာတိမဉ္စေ ဌိတော တံ ဩလောကေတွာ တဿာ ဟတ္ထပါဒဝိက္ခေပါဒီသု ဥပ္ပန္နသိနေဟော ဂေဟံ ဂန္တွာ ‘‘တံ လဘန္တော ဇီဝိဿာမိ၊ အလဘန္တဿ မေ ဣဓေဝ မရဏ’’န္တိ အာဟာရူပစ္ဆေဒံ ကတွာ မဉ္စကေ နိပဇ္ဇိ။ မာတာပိတူဟိ၊ ‘‘တာတ၊ ကိံ တေ ရုဇ္ဇတီ’’တိ ပုစ္ဆိတောပိ ‘‘တံ မေ နဋဓီတရံ လဘန္တဿ ဇီဝိတံ အတ္ထိ၊ အလဘန္တဿ မေ ဣဓေဝ မရဏ’’န္တိ ဝတွာ၊ ‘‘တာတ၊ မာ ဧဝံ ကရိ၊ အညံ တေ အမှာကံ ကုလဿ စ ဘောဂါနဉ္စ အနုရူပံ ကုမာရိကံ အာနေဿာမာ’’တိ ဝုတ္တေပိ တထေဝ ဝတွာ နိပဇ္ဇိ။ အထဿ ပိတာ ဗဟုံ ယာစိတွာပိ တံ သညာပေတုံ အသက္ကောန္တော တဿ သဟာယံ ပက္ကောသာပေတွာ ကဟာပဏသဟဿံ ဒတွာ ‘‘ဣမေ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ အတ္တနော ဓီတရံ မယှံ ပုတ္တဿ ဒေတူ’’တိ ပဟိဏိ။ သော ‘‘နာဟံ ကဟာပဏေ ဂဟေတွာ ဒေမိ၊ သစေ ပန သော ဣမံ အလဘိတွာ ဇီဝိတုံ န သက္ကောတိ၊ တေန ဟိ အမှေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဝိစရတု၊ ဒဿာမိဿ ဓီတရ’’န္တိ အာဟ။ မာတာပိတရော ပုတ္တဿ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သော ‘‘အဟံ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိစရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ယာစန္တာနမ္ပိ တေသံ ကထံ အနာဒိယိတွာ နိက္ခမိတွာ နာဋကဿ သန္တိကံ အဂမာသိ။ သော တဿ ဓီတရံ ဒတွာ တေန သဒ္ဓိံယေဝ ဂါမနိဂမရာဇဓာနီသု သိပ္ပံ ဒဿေန္တော ဝိစရိ။

သာပိ တေန သဒ္ဓိံ သံဝါသမနွာယ နစိရဿေဝ ပုတ္တံ လဘိတွာ ကီဠာပယမာနာ ‘‘သကဋဂေါပကဿ ပုတ္တ၊ ဘဏ္ဍဟာရကဿ ပုတ္တ၊ ကိဉ္စိ အဇာနကဿ ပုတ္တာ’’တိ ဝဒတိ။ သောပိ နေသံ သကဋပရိဝတ္တကံ ကတွာ ဌိတဋ္ဌာနေ ဂေါဏာနံ တိဏံ အာဟရတိ၊ သိပ္ပဒဿနဋ္ဌာနေ လဒ္ဓဘဏ္ဍကံ ဥက္ခိပိတွာ ဟရတိ ။ တဒေဝ ကိရ သန္ဓာယ သာ ဣတ္ထီ ပုတ္တံ ကီဠာပယမာနာ တထာ ဝဒတိ။ သော အတ္တာနံ အာရဗ္ဘ တဿာ ဂါယနဘာဝံ ဉတွာ တံ ပုစ္ဆိ – ‘‘မံ သန္ဓာယ ကထေသီ’’တိ? ‘‘အာမ၊ တံ သန္ဓာယာ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ အဟံ ပလာယိဿာမီ’’တိ ။ သာ ‘‘ကိံ ပန မယှံ တယာ ပလာယိတေန ဝါ အာဂတေန ဝါ’’တိ ပုနပ္ပုနံ တဒေဝ ဂီတံ ဂါယတိ။ သာ ကိရ အတ္တနော ရူပသမ္ပတ္တိဉ္စေဝ ဓနလာဘဉ္စ နိဿာယ တံ ကိသ္မိဉ္စိ န မညတိ။ သော ‘‘ကိံ နု ခေါ နိဿာယ ဣမိဿာ အယံ မာနော’’တိ စိန္တေန္တော ‘‘သိပ္ပံ နိဿာယာ’’တိ ဉတွာ ‘‘ဟောတု၊ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ သသုရံ ဥပသင်္ကမိတွာ တဿ ဇာနနကသိပ္ပံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဂါမနိဂမာဒီသု သိပ္ပံ ဒဿေန္တော အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဂဟံ အာဂန္တွာ ‘‘ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ ဥဂ္ဂသေနော သေဋ္ဌိပုတ္တော နဂရဝါသီနံ သိပ္ပံ ဒဿေဿတီ’’တိ အာရောစာပေသိ။

နဂရဝါသိနော မဉ္စာတိမဉ္စာဒယော ဗန္ဓာပေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ သန္နိပတိံသု။ သောပိ သဋ္ဌိဟတ္ထံ ဝံသံ အဘိရုယှ တဿ မတ္ထကေ အဋ္ဌာသိ။ တံ ဒိဝသံ သတ္ထာ ပစ္စူသကာလေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော တံ အတ္တနော ဉာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘သွေ သေဋ္ဌိပုတ္တော သိပ္ပံ ဒဿေဿာမီတိ ဝံသမတ္ထကေ ဌဿတိ၊ တဿ ဒဿနတ္ထံ မဟာဇနော သန္နိပတိဿတိ။ တတြ အဟံ စတုပ္ပဒိကံ ဂါထံ ဒေသေဿာမိ၊ တံ သုတွာ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတိ၊ ဥဂ္ဂသေနောပိ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိဿတီ’’တိ အညာသိ။ သတ္ထာ ပုနဒိဝသေ ကာလံ သလ္လက္ခေတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ ဥဂ္ဂသေနောပိ သတ္ထရိ အန္တောနဂရံ အပဝိဋ္ဌေယေဝ ဥန္နာဒနတ္ထာယ မဟာဇနဿ အင်္ဂုလိသညံ ဒတွာ ဝံသမတ္ထကေ ပတိဋ္ဌာယ အာကာသေယေဝ သတ္တ ဝါရေ ပရိဝတ္တိတွာ ဩရုယှ ဝံသမတ္ထကေ အဋ္ဌာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သတ္ထာ နဂရံ ပဝိသန္တော ယထာ တံ ပရိသာ န ဩလောကေတိ၊ ဧဝံ ကတွာ အတ္တာနမေဝ ဩလောကာပေသိ။ ဥဂ္ဂသေနော ပရိသံ ဩလောကေတွာ ‘‘န မံ ပရိသာ ဩလောကေတီ’’တိ ဒေါမနဿပ္ပတ္တော ‘‘ဣဒံ မယာ သံဝစ္ဆရေ ကတ္တဗ္ဗံ သိပ္ပံ၊ သတ္ထရိ နဂရံ ပဝိသန္တေ ပရိသာ မံ အနောလောကေတွာ သတ္ထာရမေဝ ဩလောကေတိ၊ မောဃံ ဝတ မေ သိပ္ပဒဿနံ ဇာတ’’န္တိ စိန္တေသိ။

သတ္ထာ တဿ စိတ္တံ ဉတွာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ မောဂ္ဂလ္လာန၊ သေဋ္ဌိပုတ္တံ ဝဒေဟိ ‘သိပ္ပံ ကိရ ဒဿေတူ’’’တိ အာဟ။ ထေရော ဂန္တွာ ဝံသဿ ဟေဋ္ဌာ ဌိတော သေဋ္ဌိပုတ္တံ အာမန္တေတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘ဣင်္ဃ ပဿ နဋပုတ္တ၊ ဥဂ္ဂသေန မဟဗ္ဗလ၊

ကရောဟိ ရင်္ဂံ ပရိသာယ၊ ဟာသယဿု မဟာဇန’’န္တိ။

သော ထေရဿ ကထံ သုတွာ တုဋ္ဌမာနသော ဟုတွာ ‘‘သတ္ထာ မညေ မမ သိပ္ပံ ပဿိတုကာမော’’တိ ဝံသမတ္ထကေ ဌိတကောဝ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘ဣင်္ဃ ပဿ မဟာပည၊ မောဂ္ဂလ္လာန မဟိဒ္ဓိက၊

ကရောမိ ရင်္ဂံ ပရိသာယ၊ ဟာသယာမိ မဟာဇန’’န္တိ။

ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဝံသမတ္ထကတော ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ အာကာသေဝ စုဒ္ဒသက္ခတ္တုံ ပရိဝတ္တိတွာ ဩရုယှ ဝံသမတ္ထကေဝ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ သတ္ထာ၊ ‘‘ဥဂ္ဂသေန၊ ပဏ္ဍိတေန နာမ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေသု ခန္ဓေသု အာလယံ ပဟာယ ဇာတိအာဒီဟိ မုစ္စိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၃၄၈။

‘‘မုဉ္စ ပုရေ မုဉ္စ ပစ္ဆတော၊

မဇ္ဈေ မုဉ္စ ဘဝဿ ပါရဂူ၊

သဗ္ဗတ္ထ ဝိမုတ္တမာနသော၊

န ပုနံ ဇာတိဇရံ ဥပေဟိသီ’’တိ။

တတ္ထ မုဉ္စ ပုရေတိ အတီတေသု ခန္ဓေသု အာလယံ နိကန္တိံ အဇ္ဈောသာနံ ပတ္ထနံ ပရိယုဋ္ဌာနံ ဂါဟံ ပရာမာသံ တဏှံ မုဉ္စ။ ပစ္ဆတောတိ အနာဂတေသုပိ ခန္ဓေသု အာလယာဒီနိ မုဉ္စ။ မဇ္ဈေတိ ပစ္စုပ္ပန္နေသုပိ တာနိ မုဉ္စ။ ဘဝဿ ပါရဂူတိ ဧဝံ သန္တေ တိဝိဓဿာပိ ဘဝဿ အဘိညာပရိညာပဟာနဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယဝသေန ပါရဂူ ပါရင်္ဂတော ဟုတွာ ခန္ဓဓာတုအာယတနာဒိဘေဒေ သဗ္ဗသင်္ခတေ ဝိမုတ္တမာနသော ဝိဟရန္တော ပုန ဇာတိဇရာမရဏာနိ န ဥပဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ သေဋ္ဌိပုတ္တောပိ ဝံသမတ္ထကေ ဌိတကောဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ ဝံသတော ဩရုယှ သတ္ထု သန္တိကံ အာဂန္တွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ အထ နံ သတ္ထာ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခူ’’တိ အာဟ။ သော တာဝဒေဝ အဋ္ဌပရိက္ခာရဓရော သဋ္ဌိဝဿိကတ္ထေရော ဝိယ အဟောသိ။ အထ နံ ဘိက္ခူ၊ ‘‘အာဝုသော ဥဂ္ဂသေန၊ သဋ္ဌိဟတ္ထဿ တေ ဝံသဿ မတ္ထကတော ဩတရန္တဿ ဘယံ နာမ နာဟောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘နတ္ထိ မေ၊ အာဝုသော၊ ဘယ’’န္တိ ဝုတ္တေ သတ္ထု အာရောစေသုံ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဥဂ္ဂသေနော ‘န ဘာယာမီ’တိ ဝဒတိ၊ အဘူတံ ဝတွာ အညံ ဗျာကရောတီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ ပုတ္တေန ဥဂ္ဂသေနေန သဒိသာ ဆိန္နသံယောဇနာ ဘိက္ခူ ဘာယန္တိ၊ န တသန္တီ’’တိ ဝတွာ ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂေ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘သဗ္ဗသံယောဇနံ ဆေတွာ၊ ယော ဝေ န ပရိတဿတိ၊

သင်္ဂါတိဂံ ဝိသံယုတ္တံ၊ တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၉၇၊ သု။ နိ။ ၆၂၆)၊

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ပုနေကဒိဝသံ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘ကိံ နု ခေါ၊ အာဝုသော၊ ဧဝံ အရဟတ္တူပနိဿယသမ္ပန္နဿ ဘိက္ခုနော နဋဓီတရံ နိဿာယ နဋေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိစရဏကာရဏံ၊ ကိံ အရဟတ္တူပနိဿယကာရဏ’’န္တိ? သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဥဘယမ္ပေတံ ဣမိနာ ဧဝ ကတ’’န္တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ပကာသေတုံ အတီတံ အာဟရိ။

အတီတေ ကိရ ကဿပဒသဗလဿ သုဝဏ္ဏစေတိယေ ကရိယမာနေ ဗာရာဏသိဝါသိနော ကုလပုတ္တာ ဗဟုံ ခါဒနီယဘောဇနီယံ ယာနကေသု အာရောပေတွာ ‘‘ဟတ္ထကမ္မံ ကရိဿာမာ’’တိ စေတိယဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကံ ထေရံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တံ ပဿိံသု။ အထေကာ ကုလဓီတာ ထေရံ ဩလောကေတွာ သာမိကံ အာဟ – ‘‘သာမိ၊ အယျော၊ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ၊ ယာနကေ စ နော ဗဟုံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ၊ ပတ္တမဿ အာဟရ၊ ဘိက္ခံ ဒဿာမာ’’တိ။ သော တံ ပတ္တံ အာဟရိတွာ ခါဒနီယဘောဇနီယဿ ပူရေတွာ ထေရဿ ဟတ္ထေ ပတိဋ္ဌပေတွာ ဥဘောပိ ပတ္ထနံ ကရိံသု၊ ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿေဝ ဘာဂိနော ဘဝေယျာမာ’’တိ။ သောပိ ထေရော ခီဏာသဝေါဝ၊ တသ္မာ ဩလောကေန္တော တေသံ ပတ္ထနာယ သမိဇ္ဈနဘာဝံ ဉတွာ သိတံ အကာသိ။ တံ ဒိသွာ သာ ဣတ္ထီ သာမိကံ အာဟ – ‘‘အမှာကံ၊ အယျော၊ သိတံ ကရောတိ၊ ဧကော နဋကာရကော ဘဝိဿတီ’’တိ။ သာမိကောပိဿာ ‘‘ဧဝံ ဘဝိဿတိ၊ ဘဒ္ဒေ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။ ဣဒံ တေသံ ပုဗ္ဗကမ္မံ။ တေ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတော စဝိတွာ သာ ဣတ္ထီ နဋဂေဟေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ပုရိသော သေဋ္ဌိဂေဟေ။ သော ‘‘ဧဝံ၊ ဘဒ္ဒေ၊ ဘဝိဿတီ’’တိ တဿာ ပဋိဝစနဿ ဒိန္နတ္တာ နဋေဟိ သဒ္ဓိံ ဝိစရိ။ ခီဏာသဝတ္ထေရဿ ဒိန္နပိဏ္ဍပါတံ နိဿာယ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ သာပိ နဋဓီတာ ‘‘ယာ မေ သာမိကဿ ဂတိ၊ မယှမ္ပိ သာ ဧဝ ဂတီ’’တိ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟီတိ။

ဥဂ္ဂသေနဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။

၇။ စူဠဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတဝတ္ထု

ဝိတက္ကမထိတဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော စူဠဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကော ကိရ ဒဟရဘိက္ခု သလာကဂ္ဂေ အတ္တနော ပတ္တသလာကံ ဂဟေတွာ သလာကယာဂုံ အာဒါယ အာသနသာလံ ဂန္တွာ ပိဝိ။ တတ္ထ ဥဒကံ အလဘိတွာ ဥဒကတ္ထာယ ဧကံ ဃရံ အဂမာသိ။ တတ္ထ တံ ဧကာ ကုမာရိကာ ဒိသွာဝ ဥပ္ပန္နသိနေဟာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ပုန ပါနီယေန အတ္ထေ သတိ ဣဓေဝ အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ အာဟ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ယဒါ ပါနီယံ န လဘတိ၊ တဒါ တတ္ထေဝ ဂစ္ဆတိ။ သာပိဿ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ပါနီယံ ဒေတိ။ ဧဝံ ဂစ္ဆန္တေ ကာလေ ယာဂုမ္ပိ ဒတွာ ပုနေကဒိဝသံ တတ္ထေဝ နိသီဒါပေတွာ ဘတ္တံ အဒါသိ။ သန္တိကေ စဿ နိသီဒိတွာ ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ န ကိဉ္စိ နတ္ထိ နာမ၊ ကေဝလံ မယံ ဝိစရဏကမနုဿမေဝ န လဘာမာ’’တိ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ။ သော ကထိပါဟေနေဝ တဿာ ကထံ သုတွာ ဥက္ကဏ္ဌိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ အာဂန္တုကာ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘ကသ္မာ တွံ၊ အာဝုသော၊ ကိသော ဥပ္ပဏ္ဍုပဏ္ဍုကဇာတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဥက္ကဏ္ဌိတောမှိ၊ အာဝုသော’’တိ ဝုတ္တေ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကံ နယိံသု။ တေပိ နံ သတ္ထု သန္တိကံ နေတွာ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ၊ ဘိက္ခု၊ ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘သစ္စ’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ တွံ မာဒိသဿ အာရဒ္ဓဝီရိယဿ ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ‘သောတာပန္နော’တိ ဝါ ‘သကဒါဂါမီ’တိ ဝါ အတ္တာနံ အဝဒါပေတွာ ‘ဥက္ကဏ္ဌိတော’တိ ဝဒါပေသိ၊ ဘာရိယံ တေ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ကိံ ကာရဏာ ဥက္ကဏ္ဌိတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ဧကာ မံ ဣတ္ထီ ဧဝမာဟာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘိက္ခု၊ အနစ္ဆရိယံ ဧတံ တဿာ ကိရိယံ။ သာ ဟိ ပုဗ္ဗေ သကလဇမ္ဗုဒီပေ အဂ္ဂဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတံ ပဟာယ တံမုဟုတ္တဒိဋ္ဌကေ ဧကသ္မိံ သိနေဟံ ဥပ္ပာဒေတွာ တံ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသီ’’တိ ဝတွာ တဿတ္ထဿ ပကာသနတ္ထံ ဘိက္ခူဟိ ယာစိတော –

အတီတေ စူဠဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတကာလေ တက္ကသိလာယံ ဒိသာပါမောက္ခဿ အာစရိယဿ သန္တိကေ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေတွာ တေန တုဋ္ဌေန ဒိန္နံ ဓီတရံ အာဒါယ ဗာရာဏသိံ ဂစ္ဆန္တဿ ဧကသ္မိံ အဋဝိမုခေ ဧကူနပညာသာယ ကဏ္ဍေဟိ ဧကူနပညာသစောရေ မာရေတွာ ကဏ္ဍေသု ခီဏေသု စောရဇေဋ္ဌကံ ဂဟေတွာ ဘူမိယံ ပါတေတွာ၊ ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ အသိံ အာဟရာ’’တိ ဝုတ္တေ တာယ တင်္ခဏံ ဒိဋ္ဌစောရေ သိနေဟံ ကတွာ စောရဿ ဟတ္ထေ အသိထရုံ ဌပေတွာ စောရေန ဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတဿ မာရိတဘာဝံ အာဝိကတွာ စောရေန စ တံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တေန ‘‘မမ္ပိ ဧသာ အညံ ဒိသွာ အတ္တနော သာမိကံ ဝိယ မာရာပေဿတိ ၊ ကိံ မေ ဣမာယာ’’တိ ဧကံ နဒိံ ဒိသွာ ဩရိမတီရေ တံ ဌပေတွာ တဿာ ဘဏ္ဍကံ အာဒါယ ‘‘တွံ ဣဓေဝ ဟောဟိ၊ ယာဝါဟံ ဘဏ္ဍိကံ ဥတ္တာရေမီ’’တိ တတ္ထေဝ တံ ပဟာယ ဂမနဘာဝဉ္စ အာဝိကတွာ –

‘‘သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ သမာဒါယ၊ ပါရံ တိဏ္ဏောသိ ဗြာဟ္မဏ၊

ပစ္စာဂစ္ဆ လဟုံ ခိပ္ပံ၊ မမ္ပိ တာရေဟိ ဒါနိတော။

‘‘အသန္ထုတံ မံ စိရသန္ထုတေန၊

နိမီနိ ဘောတီ အဒ္ဓုဝံ ဓုဝေန၊

မယာပိ ဘောတီ နိမိနေယျ အညံ၊

ဣတော အဟံ ဒူရတရံ ဂမိဿံ။

‘‘ကာယံ ဧဠဂလာဂုမ္ဗေ၊ ကရောတိ အဟုဟာသိယံ၊

နယီဓ နစ္စံ ဝါ ဂီတံ ဝါ၊ တာဠံ ဝါ သုသမာဟိတံ၊

အနမှိကာလေ သုသောဏိ၊ ကိံ နု ဇဂ္ဃသိ သောဘနေ။

‘‘သိင်္ဂါလ ဗာလ ဒုမ္မေဓ၊ အပ္ပပညောသိ ဇမ္ဗုက၊

ဇီနော မစ္ဆဉ္စ ပေသိဉ္စ၊ ကပဏော ဝိယ ဈာယသိ။

‘‘သုဒဿံ ဝဇ္ဇမညေသံ၊ အတ္တနော ပန ဒုဒ္ဒသံ၊

ဇီနာ ပတိဉ္စ ဇာရဉ္စ၊ မညေ တွညေဝ ဈာယသိ။

‘‘ဧဝမေတံ မိဂရာဇ၊ ယထာ ဘာသသိ ဇမ္ဗုက၊

သာ နူနာဟံ ဣတော ဂန္တွာ၊ ဘတ္တု ဟေဿံ ဝသာနုဂါ။

‘‘ယော ဟရေ မတ္တိကံ ထာလံ၊ ကံသထာလမ္ပိ သော ဟရေ၊

ကတဉ္စေဝ တယာ ပါပံ၊ ပုနပေဝံ ကရိဿသီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၅။၁၂၈-၁၃၄) –

ဣမံ ပဉ္စကနိပါတေ စူဠဓနုဂ္ဂဟဇာတကံ ဝိတ္ထာရေတွာ ‘‘တဒါ စူဠဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတော တွံ အဟောသိ၊ သာ ဣတ္ထီ ဧတရဟိ အယံ ကုမာရိကာ၊ သိင်္ဂါလရူပေန အာဂန္တွာ တဿာ နိဂ္ဂဟကာရကော သက္ကော ဒေဝရာဇာ အဟမေဝါ’’တိ ဝတွာ ‘‘ဧဝံ သာ ဣတ္ထီ တံမုဟုတ္တဒိဋ္ဌကေ ဧကသ္မိံ သိနေဟေန သကလဇမ္ဗုဒီပေ အဂ္ဂပဏ္ဍိတံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ၊ တံ ဣတ္ထိံ အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နံ တဝ တဏှံ ဆိန္ဒိတွာ ဝိဟရာဟိ ဘိက္ခူ’’တိ တံ ဩဝဒိတွာ ဥတ္တရိမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ –

၃၄၉။

‘‘ဝိတက္ကမထိတဿ ဇန္တုနော၊

တိဗ္ဗရာဂဿ သုဘာနုပဿိနော၊

ဘိယျော တဏှာ ပဝဍ္ဎတိ၊

ဧသ ခေါ ဒဠှံ ကရောတိ ဗန္ဓနံ။

၃၅၀။

‘‘ဝိတက္ကူပသမေ စ ယော ရတော၊

အသုဘံ ဘာဝယတေ သဒါ သတော၊

ဧသ ခေါ ဗျန္တိ ကာဟိတိ၊

ဧသ ဆေစ္ဆတိ မာရဗန္ဓန’’န္တိ။

တတ္ထ ဝိတက္ကမထိတဿာတိ ကာမဝိတက္ကာဒီဟိ ဝိတက္ကေဟိ နိမ္မထိတဿ။ တိဗ္ဗရာဂဿာတိ ဗဟလရာဂဿ။ သုဘာနုပဿိနောတိ ဣဋ္ဌာရမ္မဏေ သုဘနိမိတ္တဂါဟာဒိဝသေန ဝိဿဋ္ဌမာနသတာယ သုဘန္တိ အနုပဿန္တဿ။ တဏှာတိ ဧဝရူပဿ ဈာနာဒီသု ဧကမ္ပိ န ဝဍ္ဎတိ၊ အထ ခေါ ဆဒွါရိကာ တဏှာယေဝ ဘိယျော ဝဍ္ဎတိ။ ဧသ ခေါတိ ဧသော ပုဂ္ဂလော တဏှာဗန္ဓနံ ဒဠှံ သုထိရံ ကရောတိ။ ဝိတက္ကူပသမေတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကာဒီနံ ဝူပသမသင်္ခါတေ ဒသသု အသုဘေသု ပဌမဇ္ဈာနေ။ သဒါ သတောတိ ယော ဧတ္ထ အဘိရတော ဟုတွာ နိစ္စံ ဥပဋ္ဌိတသတိတာယ သတော တံ အသုဘဈာနံ ဘာဝေတိ။ ဗျန္တိ ကာဟိတီတိ ဧသ ဘိက္ခု တီသု ဘဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇနကံ တဏှံ ဝိဂတန္တံ ကရိဿတိ။ မာရဗန္ဓနန္တိ ဧသော တေဘူမကဝဋ္ဋသင်္ခါတံ မာရဗန္ဓနမ္ပိ ဆိန္ဒိဿတီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ သော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

စူဠဓနုဂ္ဂဟပဏ္ဍိတဝတ္ထု သတ္တမံ။

၈။ မာရဝတ္ထု

နိဋ္ဌင်္ဂတောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မာရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကဒိဝသဉှိ ဝိကာလေ သမ္ဗဟုလာ ထေရာ ဇေတဝနဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ရာဟုလတ္ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တံ ဥဋ္ဌာပေသုံ။ သော အညတ္ထ ဝသနဋ္ဌာနံ အပဿန္တော တထာဂတဿ ဂန္ဓကုဋိယာ ပမုခေ နိပဇ္ဇိ။ တဒါ သော အာယသ္မာ အရဟတ္တံ ပတ္တော အဝဿိကောဝ ဟောတိ။ မာရော ဝသဝတ္တိဘဝနေ ဌိတောယေဝ တံ အာယသ္မန္တံ ဂန္ဓကုဋိပမုခေ နိပန္နံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘သမဏဿ ဂေါတမဿ ရုဇနကအင်္ဂုလီ ဗဟိ နိပန္နော၊ သယံ အန္တောဂန္ဓကုဋိယံ နိပန္နော၊ အင်္ဂုလိယာ ပီဠိယမာနာယ သယမ္ပိ ပီဠိတော ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော မဟန္တံ ဟတ္ထိရာဇဝဏ္ဏံ အဘိနိမ္မိနိတွာ အာဂမ္မ သောဏ္ဍာယ ထေရဿ မတ္ထကံ ပရိက္ခိပိတွာ မဟန္တေန သဒ္ဒေန ကောဉ္စနာဒံ ရဝိ။ သတ္ထာ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ တဿ မာရဘာဝံ ဉတွာ၊ ‘‘မာရ၊ တာဒိသာနံ သတသဟဿေနာပိ မမ ပုတ္တဿ ဘယံ ဥပ္ပာဒေတုံ န သက္ကာ။ ပုတ္တော ဟိ မေ အသန္တာသီ ဝီတတဏှော မဟာဝီရိယော မဟာပညော’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၃၅၁။

‘‘နိဋ္ဌင်္ဂတော အသန္တာသီ၊ ဝီတတဏှော အနင်္ဂဏော၊

အစ္ဆိန္ဒိ ဘဝသလ္လာနိ၊ အန္တိမောယံ သမုဿယော။

၃၅၂။

‘‘ဝီတတဏှော အနာဒါနော၊ နိရုတ္တိပဒကောဝိဒေါ၊

အက္ခရာနံ သန္နိပါတံ၊ ဇညာ ပုဗ္ဗာပရာနိ စ၊

သ ဝေ အန္တိမသာရီရော၊

မဟာပညော မဟာပုရိသောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

တတ္ထ နိဋ္ဌင်္ဂတောတိ ဣမသ္မိံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတာနံ အရဟတ္တံ နိဋ္ဌံ နာမ၊ တံ ဂတော ပတ္တောတိ အတ္ထော။ အသန္တာသီတိ အဗ္ဘန္တရေ ရာဂသန္တာသာဒီနံ အဘာဝေန အသန္တသနကော။ အစ္ဆိန္ဒိ ဘဝသလ္လာနီတိ သဗ္ဗာနိပိ ဘဝဂါမီနိ သလ္လာနိ အစ္ဆိန္ဒိ။ သမုဿယောတိ အယံ ဧတဿ အန္တိမော ဒေဟော။

အနာဒါနောတိ ခန္ဓာဒီသု နိဂ္ဂဟဏော။ နိရုတ္တိပဒကောဝိဒေါတိ နိရုတ္တိယဉ္စ သေသပဒေသု စာတိ စတူသုပိ ပဋိသမ္ဘိဒါသု ဆေကောတိ အတ္ထော။ အက္ခရာနံ သန္နိပါတံ၊ ဇညာ ပုဗ္ဗာပရာနိ စာတိ အက္ခရာနံ သန္နိပါတသင်္ခါတံ အက္ခရပိဏ္ဍဉ္စ ဇာနာတိ၊ ပုဗ္ဗက္ခရေန အပရက္ခရံ၊ အပရက္ခရေန ပုဗ္ဗက္ခရဉ္စ ဇာနာတိ။ ပုဗ္ဗက္ခရေန အပရက္ခရံ ဇာနာတိ နာမ – အာဒိမှိ ပညာယမာနေ မဇ္ဈပရိယောသာနေသု အပညာယမာနေသုပိ ‘‘ဣမေသံ အက္ခရာနံ ဣဒံ မဇ္ဈံ၊ ဣဒံ ပရိယောသာန’’န္တိ ဇာနာတိ။ အပရက္ခရေန ပုဗ္ဗက္ခရံ ဇာနာတိ နာမ – အန္တေ ပညာယမာနေ အာဒိမဇ္ဈေသု အပညာယမာနေသု ‘‘ဣမေသံ အက္ခရာနံ ဣဒံ မဇ္ဈံ၊ အယံ အာဒီ’’တိ ဇာနာတိ။ မဇ္ဈေ ပညာယမာနေပိ ‘‘ဣမေသံ အက္ခရာနံ အယံ အာဒိ၊ အယံ အန္တော’’တိ ဇာနာတိ။ ဧဝံ မဟာပညော။ သ ဝေ အန္တိမသာရီရောတိ ဧသ ကောဋိယံ ဌိတသရီရော၊ မဟန္တာနံ အတ္ထဓမ္မနိရုတ္တိပဋိဘာနာနံ သီလက္ခန္ဓာဒီနဉ္စ ပရိဂ္ဂါဟိကာယ ပညာယ သမန္နာဂတတ္တာ မဟာပညော၊ ‘‘ဝိမုတ္တစိတ္တတ္တာ ခွာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ မဟာပုရိသောတိ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၇) ဝစနတော ဝိမုတ္တစိတ္တတာယ စ မဟာပုရိသောတိ ဝုစ္စတီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ မာရောပိ ပါပိမာ ‘‘ဇာနာတိ မံ သမဏော ဂေါတမော’’တိ တတ္ထေဝန္တရဓာယီတိ။

မာရဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။

၉။ ဥပကာဇီဝကဝတ္ထု

သဗ္ဗာဘိဘူတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ အန္တရာမဂ္ဂေ ဥပကံ အာဇီဝကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကသ္မိဉှိ သမယေ သတ္ထာ ပတ္တသဗ္ဗညုတညာဏော ဗောဓိမဏ္ဍေ သတ္တသတ္တာဟံ ဝီတိနာမေတွာ အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဓမ္မစက္ကပဝတ္တနတ္ထံ ဗာရာဏသိံ သန္ဓာယ အဋ္ဌာရသယောဇနမဂ္ဂံ ပဋိပန္နော အန္တရာမဂ္ဂေ ဥပကံ အာဇီဝကံ အဒ္ဒသ။ သောပိ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ‘‘ဝိပ္ပသန္နာနိ ခေါ တေ၊ အာဝုသော၊ ဣန္ဒြိယာနိ၊ ပရိသုဒ္ဓါ ဆဝိဝဏ္ဏော ပရိယောဒါတော၊ ကံသိ တွံ၊ အာဝုသော၊ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတော၊ ကော ဝါ တေ သတ္ထာ၊ ကဿ ဝါ တွံ ဓမ္မံ ရောစေသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ သတ္ထာ ‘‘မယှံ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အာစရိယော ဝါ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၃၅၃။

‘‘သဗ္ဗာဘိဘူ သဗ္ဗဝိဒူဟမသ္မိ၊

သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသု အနူပလိတ္တော၊

သဗ္ဗဉ္ဇဟော တဏှက္ခယေ ဝိမုတ္တော၊

သယံ အဘိညာယ ကမုဒ္ဒိသေယျ’’န္တိ။

တတ္ထ သဗ္ဗာဘိဘူတိ သဗ္ဗေသံ တေဘူမကဓမ္မာနံ အဘိဘဝနတော သဗ္ဗာဘိဘူ။ သဗ္ဗဝိဒူတိ ဝိဒိတသဗ္ဗစတုဘူမကဓမ္မော။ သဗ္ဗေသု ဓမ္မေသူတိ သဗ္ဗေသုပိ တေဘူမကဓမ္မေသု တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အနူပလိတ္တော။ သဗ္ဗဉ္ဇဟောတိ သဗ္ဗေ တေဘူမကဓမ္မေ ဇဟိတွာ ဌိတော။ တဏှက္ခယေ ဝိမုတ္တောတိ တဏှက္ခယန္တေ ဥပ္ပာဒိတေ တဏှက္ခယသင်္ခါတေ အရဟတ္တေ အသေခါယ ဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တော။ သယံ အဘိညာယာတိ အဘိညေယျာဒိဘေဒေ ဓမ္မေ သယမေဝ ဇာနိတွာ။ ကမုဒ္ဒိသေယျန္တိ ‘‘အယံ မေ ဥပဇ္ဈာယော ဝါ အာစရိယော ဝါ’’တိ ကံ နာမ ဥဒ္ဒိသေယျန္တိ။

ဒေသနာဝသာနေ ဥပကော အာဇီဝကော တထာဂတဿ ဝစနံ နေဝါဘိနန္ဒိ၊ န ပဋိက္ကောသိ။ သီသံ ပန စာလေတွာ ဇိဝှံ နိလ္လာဠေတွာ ဧကပဒိကမဂ္ဂံ ဂဟေတွာ အညတရံ လုဒ္ဒကနိဝါသနဋ္ဌာနံ အဂမာသီတိ။

ဥပကာဇီဝကဝတ္ထု နဝမံ။

၁၀။ သက္ကပဉှဝတ္ထု

သဗ္ဗဒါနန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကသ္မိဉှိ သမယေ တာဝတိံသဒေဝလောကေ ဒေဝတာ သန္နိပတိတွာ စတ္တာရော ပဉှေ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘ကတရံ ဒါနံ နု ခေါ ဒါနေသု၊ ကတရော ရသော ရသေသု၊ ကတရာ ရတိ ရတီသု ဇေဋ္ဌကာ၊ တဏှက္ခယောဝ ကသ္မာ ဇေဋ္ဌကောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ? တေ ပဉှေ ဧကာ ဒေဝတာပိ ဝိနိစ္ဆိတုံ နာသက္ခိ။ ဧကော ပန ဒေဝေါ ဧကံ ဒေဝံ၊ သောပိ အပရန္တိ ဧဝံ အညမညံ ပုစ္ဆန္တာ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု ဒွါဒသ သံဝစ္ဆရာနိ ဝိစရိံသု။ ဧတ္တကေနာပိ ကာလေန ပဉှာနံ အတ္ထံ အဒိသွာ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာ သန္နိပတိတွာ စတုန္နံ မဟာရာဇာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ၊ တာတာ၊ မဟာဒေဝတာသန္နိပါတော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘စတ္တာရော ပဉှေ သမုဋ္ဌာပေတွာ ဝိနိစ္ဆိတုံ အသက္ကောန္တာ တုမှာကံ သန္တိကံ အာဂတမှာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပဉှံ နာမေတံ၊ တာတာ’’တိ။ ‘‘ဒါနရသရတီသု ကတမာ ဒါနရသရတီ နု ခေါ သေဋ္ဌာ၊ တဏှက္ခယောဝ ကသ္မာ သေဋ္ဌော’’တိ ဣမေ ပဉှေ ဝိနိစ္ဆိတုံ အသက္ကောန္တာ အာဂတမှာတိ။ တာတာ၊ မယမ္ပိ ဣမေသံ အတ္ထေ န ဇာနာမ၊ အမှာကံ ပန ရာဇာ ဇနသဟဿေန စိန္တိတေ အတ္ထေ စိန္တေတွာ တင်္ခဏေနေဝ ဇာနာတိ၊ သော အမှေဟိ ပညာယ စ ပုညေန စ ဝိသိဋ္ဌော၊ ဧထ၊ တဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆာမာတိ တမေဝ ဒေဝဂဏံ အာဒါယ သက္ကဿ ဒေဝရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ တေနာပိ ‘‘ကိံ၊ တာတာ၊ မဟန္တော ဒေဝသန္နိပါတော’’တိ ဝုတ္တေ တမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ‘‘တာတာ၊ ဣမေသံ ပဉှာနံ အတ္ထံ အညောပိ ဇာနိတုံ န သက္ကောတိ၊ ဗုဒ္ဓဝိသယာ ဟေတေ။ သတ္ထာ ပနေတရဟိ ကဟံ ဝိဟရတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဇေတဝနေ’’တိ သုတွာ ‘‘ဧထ၊ တဿ သန္တိကံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဒေဝဂဏေန သဒ္ဓိံ ရတ္တိဘာဂေ သကလံ ဇေတဝနံ ဩဘာသေတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော ‘‘ကိံ၊ မဟာရာဇ၊ မဟတာ ဒေဝသင်္ဃေန အာဂတောသီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဒေဝဂဏေန ဣမေ နာမ ပဉှာ သမုဋ္ဌာပိတာ၊ အညော ဣမေသံ အတ္ထံ ဇာနိတုံ သမတ္ထော နာမ နတ္ထိ၊ ဣမေသံ နော အတ္ထံ ပကာသေထာ’’တိ အာဟ။

သတ္ထာ ‘‘သာဓု မဟာရာဇ၊ မယာ ဟိ ပါရမိယော ပူရေတွာ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတွာ တုမှာဒိသာနံ ကင်္ခစ္ဆေဒနတ္ထမေဝ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဒ္ဓံ၊ တယာ ပုစ္ဆိတပဉှေသု ဟိ သဗ္ဗဒါနာနံ ဓမ္မဒါနံ သေဋ္ဌံ၊ သဗ္ဗရသာနံ ဓမ္မရသော သေဋ္ဌော၊ သဗ္ဗရတီနံ ဓမ္မရတိ သေဋ္ဌာ၊ တဏှက္ခယော ပန အရဟတ္တံ သမ္ပာပကတ္တာ သေဋ္ဌောယေဝါ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၃၅၄။

‘‘သဗ္ဗဒါနံ ဓမ္မဒါနံ ဇိနာတိ၊

သဗ္ဗရသံ ဓမ္မရသော ဇိနာတိ၊

သဗ္ဗရတိံ ဓမ္မရတိ ဇိနာတိ၊

တဏှက္ခယော သဗ္ဗဒုက္ခံ ဇိနာတီ’’တိ။

တတ္ထ သဗ္ဗဒါနံ ဓမ္မဒါနန္တိ သစေပိ ဟိ စက္ကဝါဠဂဗ္ဘေ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ နိရန္တရံ ကတွာ သန္နိသိန္နာနံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓခီဏာသဝါနံ ကဒလိဂဗ္ဘသဒိသာနိ စီဝရာနိ ဒဒေယျ၊ တသ္မိံ သမာဂမေ စတုပ္ပဒိကာယ ဂါထာယ ကတာနုမောဒနာဝ သေဋ္ဌာ။ တဉှိ ဒါနံ တဿာ ဂါထာယ သောဠသိံ ကလံ နာဂ္ဃတိ။ ဧဝံ ဓမ္မဿ ဒေသနာပိ ဝါစနမ္ပိ သဝနမ္ပိ မဟန္တံ။ ယေန စ ပုဂ္ဂလေန ဗဟူနံ တံ ဓမ္မဿဝနံ ကာရိတံ၊ တဿေဝ အာနိသံသော မဟာ။ တထာရူပါယ ဧဝ ပရိသာယ ပဏီတပိဏ္ဍပါတဿ ပတ္တေ ပူရေတွာ ဒိန္နဒါနတောပိ သပ္ပိတေလာဒီနံ ပတ္တေ ပူရေတွာ ဒိန္နဘေသဇ္ဇဒါနတောပိ မဟာဝိဟာရသဒိသာနံ ဝိဟာရာနဉ္စ လောဟပါသာဒသဒိသာနဉ္စ ပါသာဒါနံ အနေကာနိ သတသဟဿာနိ ကာရေတွာ ဒိန္နသေနာသနဒါနတောပိ အနာထပိဏ္ဍိကာဒီဟိ ဝိဟာရေ အာရဗ္ဘ ကတပရိစ္စာဂတောပိ အန္တမသော စတုပ္ပဒိကာယ ဂါထာယ အနုမောဒနာဝသေနာပိ ပဝတ္တိတံ ဓမ္မဒါနမေဝ ဝရံ သေဋ္ဌံ။ ကိံ ကာရဏာ? ဧဝရူပါနိ ဟိ ပုညာနိ ကရောန္တာ ဓမ္မံ သုတွာဝ ကရောန္တိ၊ နော အသုတွာ။ သစေ ဟိ ဣမေ သတ္တာ ဓမ္မံ န သုဏေယျုံ၊ ဥဠုင်္ကမတ္တံ ယာဂုမ္ပိ ကဋစ္ဆုမတ္တံ ဘတ္တမ္ပိ န ဒဒေယျုံ။ ဣမိနာ ကာရဏေန သဗ္ဗဒါနေဟိ ဓမ္မဒါနမေဝ သေဋ္ဌံ။ အပိစ ဌပေတွာ ဗုဒ္ဓေ စ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ စ သကလကပ္ပံ ဒေဝေ ဝဿန္တေ ဥဒကဗိန္ဒူနိ ဂဏေတုံ သမတ္ထာယ ပညာယ သမန္နာဂတာ သာရိပုတ္တာဒယောပိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ အဓိဂန္တုံ နာသက္ခိံသု၊ အဿဇိတ္ထေရာဒီဟိ ကထိတဓမ္မံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလံ သစ္ဆိကရိံသု၊ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာယ သာဝကပါရမီဉာဏံ သစ္ဆိကရိံသု။ ဣမိနာပိ ကာရဏေန၊ မဟာရာဇ၊ ဓမ္မဒါနမေဝ သေဋ္ဌံ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သဗ္ဗဒါနံ ဓမ္မဒါနံ ဇိနာတီ’’တိ။

သဗ္ဗေ ပန ဂန္ဓရသာဒယောပိ ရသာ ဥက္ကံသတော ဒေဝတာနံ သုဓာဘောဇနရသောပိ သံသာရဝဋ္ဋေ ပါတေတွာ ဒုက္ခာနုဘဝနဿေဝ ပစ္စယော။ ယော ပနေသ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဓမ္မသင်္ခါတော စ နဝလောကုတ္တရဓမ္မသင်္ခါတော စ ဓမ္မရသော၊ အယမေဝ သဗ္ဗရသာနံ သေဋ္ဌော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သဗ္ဗရသံ ဓမ္မရသော ဇိနာတီ’’တိ ။ ယာပေသာ ပုတ္တရတိဓီတုရတိဓနရတိဣတ္ထိရတိနစ္စဂီတဝါဒိတာဒိရတိပဘေဒါ စ အနေကပ္ပဘေဒါ ရတီ၊ သာပိ သံသာရဝဋ္ဋေ ပါတေတွာ ဒုက္ခာနုဘဝနဿေဝ ပစ္စယော။ ယာ ပနေသာ ဓမ္မံ ကထေန္တဿ ဝါ သုဏန္တဿ ဝါ ဝါစေန္တဿ ဝါ အန္တော ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ပီတိ ဥဒဂ္ဂဘာဝံ ဇနေတိ၊ အဿူနိ ပဝတ္တေတိ၊ လောမဟံသံ ဇနေတိ၊ သာယံ သံသာရဝဋ္ဋဿ အန္တံ ကတွာ အရဟတ္တပရိယောသာနာ ဟောတိ။ တသ္မာ သဗ္ဗရတီနံ ဧဝရူပါ ဓမ္မရတိယေဝ သေဋ္ဌာ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘သဗ္ဗရတိံ ဓမ္မရတိ ဇိနာတီ’’တိ တဏှက္ခယော ပန တဏှာယ ခယန္တေ ဥပ္ပန္နံ အရဟတ္တံ သကလဿပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အဘိဘဝနတော သဗ္ဗသေဋ္ဌမေဝ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တဏှက္ခယော သဗ္ဗဒုက္ခံ ဇိနာတီ’’တိ။

ဧဝံ သတ္ထရိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထံ ကထေန္တေယေဝ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ သက္ကောပိ သတ္ထု ဓမ္မကထံ သုတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ ဧဝံဇေဋ္ဌကေ နာမ ဓမ္မဒါနေ ကိမတ္ထံ အမှာကံ ပတ္တိံ န ဒါပေထ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ နော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ကထေတွာ ပတ္တိံ ဒါပေထ၊ ဘန္တေ’’တိ။ သတ္ထာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ သန္နိပါတေတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ အဇ္ဇာဒိံ ကတွာ မဟာဓမ္မဿဝနံ ဝါ ပါကတိကဓမ္မဿဝနံ ဝါ ဥပနိသိန္နကထံ ဝါ အန္တမသော အနုမောဒနမ္ပိ ကထေတွာ သဗ္ဗသတ္တာနံ ပတ္တိံ ဒဒေယျာထာ’’တိ အာဟ။

သက္ကပဉှဝတ္ထု ဒသမံ။

၁၁။ အပုတ္တကသေဋ္ဌိဝတ္ထု

ဟနန္တိ ဘောဂါတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အပုတ္တကသေဋ္ဌိံ နာမ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

တဿ ကိရ ကာလကိရိယံ သုတွာ ရာဇာ ပသေနဒိ ကောသလော ‘‘အပုတ္တကံ သာပတေယျံ ကဿ ပါပုဏာတီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ရညော’’တိ သုတွာ သတ္တဟိ ဒိဝသေဟိ တဿ ဂေဟတော ဓနံ ရာဇကုလံ အဘိဟရာပေတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ဟန္ဒ ကုတော နု တွံ၊ မဟာရာဇ၊ အာဂစ္ဆသိ ဒိဝါဒိဝဿာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဣဓ၊ ဘန္တေ၊ သာဝတ္ထိယံ သေဋ္ဌိ၊ ဂဟပတိ၊ ကာလကတော၊ တမဟံ အပုတ္တကံ သာပတေယျံ ရာဇန္တေပုရံ အဘိဟရိတွာ အာဂစ္ဆာမီ’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗံ သုတ္တေ (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၀) အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သော ကိရ သုဝဏ္ဏပါတိယာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနေ ဥပနီတေ ‘‘ဧဝရူပံ နာမ မနုဿာ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ ကိံ တုမှေ မယာ သဒ္ဓိံ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ကေဠိံ ကရောထာ’’တိ ဘောဇနေ ဥပဋ္ဌိတေ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ပဟရိတွာ ပလာပေတွာ ‘‘ဣဒံ မနုဿာနံ ဘောဇန’’န္တိ ကဏာဇကံ ဘုဉ္ဇတိ ဗိဠင်္ဂဒုတိယံ။ ဝတ္ထယာနဆတ္တေသုပိ မနာပေသု ဥပဋ္ဌာပိတေသု တေ မနုဿေ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ပဟရန္တော ပလာပေတွာ သာဏာနိ ဓာရေတိ၊ ဇဇ္ဇရရထကေန ယာတိ ပဏ္ဏဆတ္တကေန ဓာရိယမာနေနာတိ ဧဝံ ရညာ အာရောစိတေ သတ္ထာ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ကထေသိ။

ဘူတပုဗ္ဗံ သော၊ မဟာရာဇ၊ သေဋ္ဌိ၊ ဂဟပတိ၊ တဂရသိခိံ နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပိဏ္ဍပါတေန ပဋိပါဒေသိ။ ‘‘ဒေထ သမဏဿ ပိဏ္ဍ’’န္တိ ဝတွာ သော ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ တသ္မိံ ကိရ အဿဒ္ဓေ ဗာလေ ဧဝံ ဝတွာ ပက္ကန္တေ တဿ ဘရိယာ သဒ္ဓါ ပသန္နာ ‘‘စိရဿံ ဝတ မေ ဣမဿ မုခတော ‘ဒေဟီ’တိ ဝစနံ သုတံ၊ အဇ္ဇ မမ မနောရထံ ပူရေန္တီ ပိဏ္ဍပါတံ ဒဿာမီ’’တိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ပဏီတဘောဇနဿ ပူရေတွာ အဒါသိ။ သောပိ နိဝတ္တမာနော တံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ၊ သမဏ၊ ကိဉ္စိ တေ လဒ္ဓ’’န္တိ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ပဏီတပိဏ္ဍပါတံ ဒိသွာ ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ဧဝံ စိန္တေသိ – ‘‘ဝရမေတံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒါသာ ဝါ ကမ္မကရာ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျုံ။ တေ ဟိ ဣမံ ဘုဉ္ဇိတွာ မယှံ ကမ္မံ ကရိဿန္တိ၊ အယံ ပန ဂန္တွာ ဘုဉ္ဇိတွာ နိဒ္ဒါယိဿတိ၊ နဋ္ဌော မေ သော ပိဏ္ဍပါတော’’တိ။ သော ဘာတု စ ပန ဧကပုတ္တကံ သာပတေယျဿ ကာရဏာ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ။ သော ကိရဿ အင်္ဂုလိံ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တော ‘‘ဣဒံ မယှံ ပိတုသန္တကံ ယာနကံ၊ အယံ တဿ ဂေါဏော’’တိအာဒီနိ အာဟ။ အထ နံ သော သေဋ္ဌိ ‘‘ဣဒါနိ တာဝေသ ဧဝံ ဝဒေတိ၊ ဣမဿ ပန ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တကာလေ ဣမသ္မိံ ဂေဟေ ဘောဂေ ကော ရက္ခိဿတီ’’တိ တံ အရညံ နေတွာ ဧကသ္မိံ ဂစ္ဆမူလေ ဂီဝါယ ဂဟေတွာ မူလကန္ဒံ ဝိယ ဂီဝံ ဖာလေတွာ မာရေတွာ တတ္ထေဝ ဆဍ္ဍေသိ။ ဣဒမဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘ယံ ခေါ သော၊ မဟာရာဇ၊ သေဋ္ဌိ၊ ဂဟပတိ၊ တဂရသိခိံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ပိဏ္ဍပါတေန ပဋိပါဒေသိ၊ တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကေန သတ္တက္ခတ္တုံ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇိ၊ တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန ဣမိဿာယေဝ သာဝတ္ထိယာ သတ္တက္ခတ္တုံ သေဋ္ဌိတ္တံ ကာရေသိ။ ယံ ခေါ သော၊ မဟာရာဇ၊ သေဋ္ဌိ၊ ဂဟပတိ၊ ဒတွာ ပစ္ဆာ ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ ‘ဝရမေတံ ပိဏ္ဍပါတံ ဒါသာ ဝါ ကမ္မကရာ ဝါ ဘုဉ္ဇေယျု’န္တိ၊ တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကေန နာဿုဠာရာယ ဘတ္တဘောဂါယ စိတ္တံ နမတိ၊ နာဿုဠာရာယ ဝတ္ထဘောဂါယ၊ နာဿုဠာရာယ ယာနဘောဂါယ၊ နာဿုဠာရာနံ ပဉ္စန္နံ ကာမဂုဏာနံ ဘောဂါယ စိတ္တံ နမတိ။ ယံ ခေါ သော၊ မဟာရာဇ၊ သေဋ္ဌိ၊ ဂဟပတိ၊ ဘာတု စ ပန ဧကပုတ္တံ သာပတေယျဿ ကာရဏာ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ၊ တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကေန ဗဟူနိ ဝဿသတာနိ ဗဟူနိ ဝဿသဟဿာနိ ဗဟူနိ ဝဿသတသဟဿာနိ နိရယေ ပစ္စိတ္ထ၊ တဿေဝ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန ဣဒံ သတ္တမံ အပုတ္တကံ သာပတေယျံ ရာဇကောသံ ပဝေသေတိ။ တဿ ခေါ ပန၊ မဟာရာဇ၊ သေဋ္ဌိဿ ဂဟပတိဿ ပုရာဏဉ္စ ပုညံ ပရိက္ခီဏံ၊ နဝဉ္စ ပုညံ အနုပစိတံ။ အဇ္ဇ ပန၊ မဟာရာဇ၊ သေဋ္ဌိ၊ ဂဟပတိ၊ မဟာရောရုဝေ နိရယေ ပစ္စတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၁)။

ရာဇာ သတ္ထု ဝစနံ သုတွာ ‘‘အဟော၊ ဘန္တေ၊ ဘာရိယံ ကမ္မံ၊ ဧတ္တကေ နာမ ဘောဂေ ဝိဇ္ဇမာနေ နေဝ အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိ၊ န တုမှာဒိသေ ဗုဒ္ဓေ ဓုရဝိဟာရေ ဝိဟရန္တေ ပုညကမ္မံ အကာသီ’’တိ အာဟ ။ သတ္ထာ ‘‘ဧဝမေတံ၊ မဟာရာဇ၊ ဒုမ္မေဓပုဂ္ဂလာ နာမ ဘောဂေ လဘိတွာ နိဗ္ဗာနံ န ဂဝေသန္တိ၊ ဘောဂေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နတဏှာ ပနေတေ ဒီဃရတ္တံ ဟနတီ’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၃၅၅။

‘‘ဟနန္တိ ဘောဂါ ဒုမ္မေဓံ၊ နော စ ပါရဂဝေသိနော၊

ဘောဂတဏှာယ ဒုမ္မေဓော၊ ဟန္တိ အညေဝ အတ္တန’’န္တိ။

တတ္ထ နော စ ပါရဂဝေသိနောတိ ယေ ပန နိဗ္ဗာနပါရဂဝေသိနော ပုဂ္ဂလာ၊ န တေ ဘောဂါ ဟနန္တိ။ အညေဝ အတ္တနန္တိ ဘောဂေ နိဿာယ ဥပ္ပန္နာယ တဏှာယ ဒုပ္ပညော ပုဂ္ဂလော ပရေ ဝိယ အတ္တာနမေဝ ဟနတီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

အပုတ္တကသေဋ္ဌိဝတ္ထု ဧကာဒသမံ။

၁၂။ အင်္ကုရဝတ္ထု

တိဏဒေါသာနီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ပဏ္ဍုကမ္ဗလသိလာယံ ဝိဟရန္တော အင်္ကုရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ‘‘ယေ ဈာနပ္ပသုတာ ဓီရာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၁၈၁) ဂါထာယ ဝိတ္ထာရိတမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ တတ္ထ ဣန္ဒကံ အာရဗ္ဘ။ သော ကိရ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရဿ အန္တောဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌဿ အတ္တနော အာဘတံ ကဋစ္ဆုမတ္တကံ ဘိက္ခံ ဒါပေသိ။ တဒဿ ပုညံ အင်္ကုရေန ဒသဝဿသဟဿာနိ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဥဒ္ဓနပန္တိံ ကတွာ ဒိန္နဒါနတော မဟပ္ဖလတရံ ဇာတံ။ တသ္မာ ဧဝမာဟ။ ဧဝံ ဝုတ္တေ သတ္ထာ၊ ‘‘အင်္ကုရ၊ ဒါနံ နာမ ဝိစေယျ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဧဝံ တံ သုခေတ္တေ သုဝုတ္တဗီဇံ ဝိယ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ တွံ ပန တထာ နာကာသိ၊ တေန တေ ဒါနံ န မဟပ္ဖလံ ဇာတ’’န္တိ ဣမမတ္ထံ ဝိဘာဝေန္တော –

‘‘ဝိစေယျ ဒါနံ ဒါတဗ္ဗံ၊ ယတ္ထ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ၊

ဝိစေယျ ဒါနံ သုဂတပ္ပသတ္ထံ၊

ယေ ဒက္ခိဏေယျာ ဣဓ ဇီဝလောကေ၊

ဧတေသု ဒိန္နာနိ မဟပ္ဖလာနိ၊

ဗီဇာနိ ဝုတ္တာနိ ယထာသုခေတ္တေ’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၃၂၉) –

ဝတွာ ဥတ္တရိမ္ပိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၃၅၆။

‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ၊ ရာဂဒေါသာ အယံ ပဇာ၊

တသ္မာ ဟိ ဝီတရာဂေသု၊ ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။

၃၅၇။

‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ၊ ဒေါသဒေါသာ အယံ ပဇာ၊

တသ္မာ ဟိ ဝီတဒေါသေသု၊ ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။

၃၅၈။

‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ၊ မောဟဒေါသာ အယံ ပဇာ၊

တသ္မာ ဟိ ဝီတမောဟေသု၊ ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလံ။

၃၅၉။

‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ၊ ဣစ္ဆာဒေါသာ အယံ ပဇာ၊

တသ္မာ ဟိ ဝိဂတိစ္ဆေသု၊ ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလ’’န္တိ။

တတ္ထ တိဏဒေါသာနီတိ သာမာကာဒီနိ တိဏာနိ ဥဋ္ဌဟန္တာနိ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏာနိ ခေတ္တာနိ ဒူသေန္တိ၊ တေန တာနိ န ဗဟုဖလာနိ ဟောန္တိ။ ဧဝံ သတ္တာနမ္ပိ အန္တော ရာဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တော သတ္တေ ဒူသေတိ၊ တေန တေသု ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ န ဟောတိ ။ ခီဏာသဝေသု ဒိန္နံ ပန မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘တိဏဒေါသာနိ ခေတ္တာနိ၊ ရာဂဒေါသာ အယံ ပဇာ၊

တသ္မာ ဟိ ဝီတရာဂေသု၊ ဒိန္နံ ဟောတိ မဟပ္ဖလ’’န္တိ။ –

သေသဂါထာသုပိ ဧသေဝ နယော။

ဒေသနာဝသာနေ အင်္ကုရော စ ဣန္ဒကော စ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု၊ သမ္ပတ္တာနမ္ပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

အင်္ကုရဝတ္ထု ဒွါဒသမံ။

တဏှာဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုဝီသတိမော ဝဂ္ဂေါ။