📜

၅။ ဗာလဝဂ္ဂေါ

၁။ အညတရပုရိသဝတ္ထု

ဒီဃာ ¶ ¶ ¶ ဇာဂရတော ရတ္တီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ပသေနဒိကောသလဉ္စေဝ အညတရဉ္စ ပုရိသံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ရာဇာ ကိရ ပသေနဒိ ကောသလော ဧကသ္မိံ ဆဏဒိဝသေ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ သဗ္ဗသေတံ ဧကံ ပုဏ္ဍရီကံ နာမ ဟတ္ထိံ အဘိရုယှ မဟန္တေန ရာဇာနုဘာဝေန နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကရောတိ။ ဥဿာရဏာယ ဝတ္တမာနာယ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ပေါထိယမာနော မဟာဇနော ပလာယန္တော ဂီဝံ ပရိဝဋ္ဋေတွာပိ ဩလောကေတိယေဝ။ ရာဇူနံ ကိရ သုဒိန္နဒါနဿေတံ ဖလံ။ အညတရဿာပိ ဒုဂ္ဂတပုရိသဿ ဘရိယာ သတ္တဘူမိကဿ ပါသာဒဿ ဥပရိတလေ ဌိတာ ဧကံ ဝါတပါနကဝါဋံ ဝိဝရိတွာ ရာဇာနံ ဩလောကေတွာဝ အပဂစ္ဆိ။ ရညော ပုဏ္ဏစန္ဒော ဝလာဟကန္တရံ ပဝိဋ္ဌော ဝိယ ဥပဋ္ဌာသိ။ သော တဿာ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော ဟတ္ထိက္ခန္ဓတော ပတနာကာရပ္ပတ္တော ဝိယ ဟုတွာ ခိပ္ပံ ¶ နဂရံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ အန္တေပုရံ ပဝိသိတွာ ဧကံ ဝိဿာသကံ အမစ္စံ အာဟ – ‘‘အသုကဋ္ဌာနေ တေ မယာ ဩလောကိတပါသာဒေါ ဒိဋ္ဌော’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘တတ္ထေကံ ဣတ္ထိံ အဒ္ဒသာ’’တိ? ‘‘အဒ္ဒသံ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ဂစ္ဆ၊ တဿာ သသာမိကအသာမိကဘာဝံ ဇာနာဟီ’’တိ။ သော ဂန္တွာ တဿာ သသာမိကဘာဝံ ဉတွာ အာဂန္တွာ ရညော ‘‘သသာမိကာ’’တိ အာရောစေသိ။ အထ ရညာ ‘‘တေန ဟိ တဿာ သာမိကံ ပက္ကောသာဟီ’’တိ ဝုတ္တေ သော ဂန္တွာ၊ ‘‘ဧဟိ၊ ဘော၊ ရာဇာ တံ ပက္ကောသတီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ဘရိယံ မေ နိဿာယ ဘယေန ဥပ္ပန္နေန ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတွာ ရညော အာဏံ ပဋိဗာဟိတုံ အသက္ကောန္တော ဂန္တွာ ရာဇာနံ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘မံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဥပဋ္ဌာဟီ’’တိ အာဟ။ ‘‘အလံ၊ ဒေဝ၊ အဟံ အတ္တနော ကမ္မံ ကတွာ တုမှာကံ သုင်္ကံ ဒဒါမိ၊ ဃရေယေဝ မေ ဇီဝိကာ ဟောတူ’’တိ။ ‘‘တဝ သုင်္ကေန မယှံ အတ္ထော နတ္ထိ၊ အဇ္ဇတော ပဋ္ဌာယ မံ ဥပဋ္ဌာဟီ’’တိ တဿ ဖလကဉ္စ အာဝုဓဉ္စ ဒါပေသိ။ ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ – ‘‘ကဉ္စိဒေဝဿ ဒေါသံ အာရောပေတွာ ဃာတေတွာ ဘရိယံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ။ အထ နံ သော မရဏဘယဘီတော အပ္ပမတ္တော ဟုတွာ ဥပဋ္ဌာသိ။

ရာဇာ ¶ ¶ တဿ ဒေါသံ အပဿန္တော ကာမပရိဠာဟေ ဝဍ္ဎန္တေ ‘‘ဧကမဿ ¶ ဒေါသံ အာရောပေတွာ ရာဇာဏံ ကရိဿာမီ’’တိ ပက္ကောသာပေတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘အမ္ဘော ဣတော ယောဇနမတ္ထကေ နဒိယာ အသုကဋ္ဌာနံ နာမ ဂန္တွာ သာယံ မမ နှာနဝေလာယ ကုမုဒုပ္ပလာနိ စေဝ အရုဏဝတီမတ္တိကဉ္စ အာဟရ။ သစေ တသ္မိံ ခဏေ နာဂစ္ဆသိ၊ အာဏံ တေ ကရိဿာမီ’’တိ။ သေဝကော ကိရ စတူဟိပိ ဒါသေဟိ ပတိကိဋ္ဌတရော။ ဓနက္ကီတာဒယော ဟိ ဒါသာ ‘‘သီသံ မေ ရုဇ္ဇတိ၊ ပိဋ္ဌိ မေ ရုဇ္ဇတီ’’တိ ဝတွာ အစ္ဆိတုံ လဘန္တိယေဝ။ သေဝကဿေတံ နတ္ထိ၊ အာဏတ္တကမ္မံ ကာတုမေဝ ဝဋ္ဋတိ။ တသ္မာ သော ‘‘အဝဿံ မယာ ဂန္တဗ္ဗံ၊ ကုမုဒုပ္ပလေဟိ သဒ္ဓိံ အရုဏဝတီမတ္တိကာ နာမ နာဂဘဝနေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အဟံ ကုဟိံ လဘိဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တော မရဏဘယဘီတော ဝေဂေန ဂေဟံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဘဒ္ဒေ၊ နိဋ္ဌိတံ မေ ဘတ္တ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘ဥဒ္ဓနမတ္ထကေ၊ သာမီ’’တိ။ သော ယာဝ ဘတ္တံ ဩတရတိ၊ တာဝ သန္ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တော ဥဠုင်္ကေန ကဉ္ဇိကံ ဟရာပေတွာ ယထာလဒ္ဓေန ဗျဉ္ဇနေန သဒ္ဓိံ အလ္လမေဝ ဘတ္တံ ပစ္ဆိယံ ဩပီဠေတွာ အာဒါယ ယောဇနိကံ မဂ္ဂံ ပက္ခန္ဒော၊ တဿ ဂစ္ဆန္တဿေဝ ဘတ္တံ ပက္ကံ အဟောသိ။ သော အနုစ္ဆိဋ္ဌံ ကတွာဝ ထောကံ ဘတ္တံ အပနေတွာ ဘုဉ္ဇန္တော ဧကံ အဒ္ဓိကံ ဒိသွာ မယာ အပနေတွာ ဌပိတံ ထောကံ အနုစ္ဆိဋ္ဌံ ဘတ္တမေဝ အတ္ထိ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇ သာမီတိ။ သော ဂဏှိတွာ ဘုဉ္ဇိ။ ဣတရောပိ ဘုဉ္ဇိတွာ ဧကံ ဘတ္တမုဋ္ဌိံ ¶ ဥဒကေ ခိပိတွာ မုခံ ဝိက္ခာလေတွာ မဟန္တေန သဒ္ဒေန ‘‘ဣမသ္မိံ နဒီပဒေသေ အဓိဝတ္ထာ နာဂါ သုပဏ္ဏာ ဒေဝတာ စ ဝစနံ မေ သုဏန္တု၊ ရာဇာ မယှံ အာဏံ ကာတုကာမော ‘ကုမုဒုပ္ပလေဟိ သဒ္ဓိံ အရုဏဝတီမတ္တိကံ အာဟရာ’တိ မံ အာဏာပေသိ၊ အဒ္ဓိကမနုဿဿ စ မေ ဘတ္တံ ဒိန္နံ၊ တံ သဟဿာနိသံသံ၊ ဥဒကေ မစ္ဆာနံ ဒိန္နံ၊ တံ သတာနိသံသံ။ ဧတ္တကံ ပုညဖလံ တုမှာကံ ပတ္တိံ ကတွာ ဒမ္မိ၊ မယှံ ကုမုဒုပ္ပလေဟိ သဒ္ဓိံ အရုဏဝတီမတ္တိကံ အာဟရထာ’’တိ တိက္ခတ္တုံ အနုဿာဝေသိ။ တတ္ထ အဓိဝတ္ထော နာဂရာဇာ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ မဟလ္လကဝေသေန တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ ဝဒေသီ’’တိ အာဟ။ သော ပုနပိ တထေဝ ဝတွာ ‘‘မယှံ တံ ပတ္တိံ ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဒေမီ’’တိ အာဟ။ ပုနပိ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဒေမိ၊ သာမီ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ သော ဒွေ တယော ဝါရေ ပတ္တိံ အာဟရာပေတွာ ကုမုဒုပ္ပလေဟိ သဒ္ဓိံ အရုဏဝတီမတ္တိကံ အဒါသိ။

ရာဇာ ¶ ပန စိန္တေသိ – ‘‘မနုဿာ နာမ ဗဟုမာယာ၊ သစေ သော ကေနစိ ဥပါယေန လဘေယျ၊ ကိစ္စံ မေ န နိပ္ဖဇ္ဇေယျာ’’တိ။ သော ကာလဿေဝ ဒွါရံ ပိဒဟာပေတွာ မုဒ္ဒိကံ အတ္တနော သန္တိကံ အာဟရာပေသိ။ ဣတရောပိ ပုရိသော ရညော နှာနဝေလာယမေဝါဂန္တွာ ဒွါရံ အလဘန္တော ဒွါရပါလံ ပက္ကောသေတွာ ‘‘ဒွါရံ ဝိဝရာ’’တိ အာဟ။ ‘‘န သက္ကာ ဝိဝရိတုံ၊ ရာဇာ ကာလဿေဝ မုဒ္ဒိကံ ဒတွာ ရာဇဂေဟံ အာဟရာပေသီ’’တိ။ သော ‘‘ရာဇဒူတော အဟံ၊ ဒွါရံ ဝိဝရာ’’တိ ဝတွာပိ ‘‘ဒွါရံ အလဘန္တော နတ္ထိ မေ ဣဒါနိ ဇီဝိတံ။ ကိံ နု ခေါ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ဒွါရဿ ဥပရိဥမ္မာရေ ¶ မတ္တိကာပိဏ္ဍံ ¶ ခိပိတွာ တဿူပရိ ပုပ္ဖာနိ လဂ္ဂေတွာ မဟာသဒ္ဒံ ကရောန္တော၊ ‘‘အမ္ဘော၊ နဂရဝါသိနော ရညော မယာ အာဏတ္တိယာ ဂတဘာဝံ ဇာနာထ၊ ရာဇာ မံ အကာရဏေန ဝိနာသေတုကာမော’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝိရဝိတွာ ‘‘ကတ္ထ နု ခေါ ဂစ္ဆိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဘိက္ခူ နာမ မုဒုဟဒယာ၊ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ နိပဇ္ဇိဿာမီ’’တိ သန္နိဋ္ဌာနမကာသိ။ ဣမေ ဟိ နာမ သတ္တာ သုခိတကာလေ ဘိက္ခူနံ အတ္ထိဘာဝမ္ပိ အဇာနိတွာ ဒုက္ခာဘိဘူတကာလေ ဝိဟာရံ ဂန္တုကာမာ ဟောန္တိ၊ တသ္မာ သောပိ ‘‘မေ အညံ တာဏံ နတ္ထီ’’တိ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဧကသ္မိံ ဖာသုကဋ္ဌာနေ နိပဇ္ဇိ။ အထ ရညောပိ တံ ရတ္တိံ နိဒ္ဒံ အလဘန္တဿ တံ ဣတ္ထိံ အနုဿရန္တဿ ကာမပရိဠာဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘ဝိဘာတက္ခဏေယေဝ တံ ပုရိသံ ဃာတာပေတွာ တံ ဣတ္ထိံ အာနေဿာမီ’’တိ။

တသ္မိံ ခဏေယေဝ သဋ္ဌိယောဇနိကာယ လောဟကုမ္ဘိယာ နိဗ္ဗတ္တာ စတ္တာရော ပုရိသာ ပက္ကုထိတာယ ဥက္ခလိယာ တဏ္ဍုလာ ဝိယ သမ္ပရိဝတ္တကံ ပစ္စမာနာ တိံသာယ ဝဿသဟဿေဟိ ဟေဋ္ဌိမတလံ ပတွာ အပရေဟိ တိံသာယ ဝဿသဟဿေဟိ ပုန မုခဝဋ္ဋိယံ ပါပုဏိံသု။ တေ သီသံ ဥက္ခိပိတွာ အညမညံ ဩလောကေတွာ ဧကေကံ ဂါထံ ဝတ္တုကာမာ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တာ ဧကေကံ အက္ခရံ ဝတွာ ပရိဝတ္တိတွာ လောဟကုမ္ဘိမေဝ ပဝိဋ္ဌာ။ ရာဇာ နိဒ္ဒံ အလဘန္တော မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ¶ ဘီတော ဥတြသ္တမာနသော ‘‘ကိံ နု ခေါ မယှံ ဇီဝိတန္တရာယော ဘဝိဿတိ၊ ဥဒါဟု မေ အဂ္ဂမဟေသိယာ၊ ဥဒါဟု မေ ရဇ္ဇံ ဝိနဿိဿတီ’’တိ စိန္တေန္တော သကလရတ္တိံ အက္ခီနိ နိမီလေတုံ နာသက္ခိ။ သော အရုဏုဂ္ဂမနဝေလာယ ဧဝ ပုရောဟိတံ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘အာစရိယ၊ မယာ မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေ မဟန္တာ ဘေရဝသဒ္ဒါ သုတာ၊ ‘ရဇ္ဇဿ ဝါ အဂ္ဂမဟေသိယာ ဝါ မယှံ ဝါ ကဿ အန္တရာယော ¶ ဘဝိဿတီ’တိ န ဇာနာမိ၊ တေန မေ တွံ ပက္ကောသာပိတော’’တိ အာဟ။ မဟာရာဇ၊ ကိံ တေ သဒ္ဒါ သုတာတိ? ‘‘အာစရိယ၊ ဒု-ဣတိ သ-ဣတိ န-ဣတိ သော-ဣတီတိ ဣမေ သဒ္ဒေ အဿောသိံ၊ ဣမေသံ နိပ္ဖတ္တိံ ဥပဓာရေဟီ’’တိ။ ဗြာဟ္မဏဿ မဟာအန္ဓကာရံ ပဝိဋ္ဌဿ ဝိယ န ကိဉ္စိ ပညာယတိ၊ ‘‘န ဇာနာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ပန လာဘသက္ကာရော မေ ပရိဟာယိဿတီ’’တိ ဘာယိတွာ ‘‘ဘာရိယံ၊ မဟာရာဇာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ၊ အာစရိယာ’’တိ? ‘‘ဇီဝိတန္တရာယော တေ ပညာယတီ’’တိ။ သော ဒွိဂုဏံ ဘီတော၊ ‘‘အာစရိယ၊ အတ္ထိ ကိဉ္စိ ပန ပဋိဃာတကာရဏ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘အတ္ထိ၊ မဟာရာဇ၊ မာ ဘာယိ၊ အဟံ တယော ဝေဒေ ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘သဗ္ဗသတယညံ ယဇိတွာ ဇီဝိတံ လဘိဿသိ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ဟတ္ထိသတံ အဿသတံ ဥသဘသတံ ဓေနုသတံ အဇသတံ ဥရဗ္ဘသတံ ကုက္ကုဋသတံ သူကရသတံ ဒါရကသတံ ဒါရိကာသတန္တိ ဧဝံ ဧကေကံ ပါဏဇာတိံ သတံ သတံ ကတွာ ¶ ဂဏှာပေန္တော ‘‘သစေ မိဂဇာတိမေဝ ဂဏှာပေဿာမိ၊ ‘အတ္တနော ခါဒနီယမေဝ ဂဏှာပေတီ’တိ ဝက္ခန္တီ’’တိ ဟတ္ထိအဿမနုဿေပိ ဂဏှာပေတိ။ ရာဇာ ‘‘မမ ဇီဝိတမေဝ မယှံ လာဘော’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘သဗ္ဗပါဏေ ¶ သီဃံ ဂဏှထာ’’တိ အာဟ။ အာဏတ္တမနုဿာ အဓိကတရံ ဂဏှိံသု။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ကောသလသံယုတ္တေ –

‘‘တေန ခေါ ပန သမယေန ရညော ပသေနဒိဿ ကောသလဿ မဟာယညော ပစ္စုပဋ္ဌိတော ဟောတိ၊ ပဉ္စ စ ဥသဘသတာနိ ပဉ္စ စ ဝစ္ဆတရသတာနိ ပဉ္စ စ ဝစ္ဆတရိသတာနိ ပဉ္စ စ အဇသတာနိ ပဉ္စ စ ဥရဗ္ဘသတာနိ ထူဏူပနီတာနိ ဟောန္တိ ယညတ္ထာယ။ ယေပိဿ တေ ဟောန္တိ ဒါသာတိ ဝါ ပေဿာတိ ဝါ ကမ္မကရာတိ ဝါ၊ တေပိ ဒဏ္ဍတဇ္ဇိတာ ဘယတဇ္ဇိတာ အဿုမုခါ ရုဒမာနာ ပရိကမ္မာနိ ကရောန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၀)။

မဟာဇနော အတ္တနော အတ္တနော ပုတ္တဓီတုဉာတီနံ အတ္ထာယ ပရိဒေဝမာနော မဟာသဒ္ဒမကာသိ၊ မဟာပထဝီဥန္ဒြိယနသဒ္ဒေါ ဝိယ အဟောသိ။ အထ မလ္လိကာ ဒေဝီ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ရညော သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ တေ၊ မဟာရာဇ၊ ဣန္ဒြိယာနိ အပါကတိကာနိ၊ ကိလန္တရူပါနိ ဝိယ ပညာယန္တီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ကိံ တုယှံ ¶ ၊ မလ္လိကေ၊ တွံ မမ ကဏ္ဏမူလေန အာသိဝိသမ္ပိ ဂစ္ဆန္တံ န ဇာနာသီ’’တိ? ‘‘ကိံ ပနေတံ၊ ဒေဝါ’’တိ? ‘‘ရတ္တိဘာဂေ မေ ဧဝရူပေါ နာမ သဒ္ဒေါ သုတော ¶ ၊ သွာဟံ ပုရောဟိတံ ပုစ္ဆိတွာ ဇီဝိတန္တရာယော တေ ပညာယတိ၊ သဗ္ဗသတယညံ ယဇိတွာ ဇီဝိတံ လဘိဿသီ’’တိ သုတွာ ‘‘မမ ဇီဝိတမေဝ မယှံ လာဘော’’တိ ဣမေ ပါဏေ ဂဏှာပေသိန္တိ။ မလ္လိကာ ဒေဝီ၊ ‘‘အန္ဓဗာလောသိ၊ မဟာရာဇ၊ ကိဉ္စာပိ မဟာဘက္ခောသိ၊ အနေကသူပဗျဉ္ဇနဝိကတိကံ ဒေါဏပါကံ ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇသိ၊ ဒွီသု ရဋ္ဌေသု ရဇ္ဇံ ကာရေသိ၊ ပညာ ပန တေ မန္ဒာ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကသ္မာ ဧဝံ ဝဒေသိ၊ ဒေဝီ’’တိ? ‘‘ကဟံ တယာ အညဿ မရဏေန အညဿ ဇီဝိတလာဘော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော၊ အန္ဓဗာလဿ ဗြာဟ္မဏဿ ကထံ ဂဟေတွာ ကသ္မာ မဟာဇနဿ ဥပရိ ဒုက္ခံ ခိပသိ၊ ဓုရဝိဟာရေ သဒေဝကဿ လောကဿ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော အတီတာဒီသု အပ္ပဋိဟတဉာဏော သတ္ထာ ဝသတိ၊ တံ ပုစ္ဆိတွာ တဿောဝါဒံ ကရောဟီ’’တိ ဝုတ္တေ ရာဇာ သလ္လဟုကေဟိ ယာနေဟိ မလ္လိကာယ သဒ္ဓိံ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ မရဏဘယတဇ္ဇိတော ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တော သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။

အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဟန္ဒ ကုတော နု တွံ၊ မဟာရာဇ၊ အာဂစ္ဆသိ ဒိဝါ ဒိဝဿာ’’တိ ပဌမတရံ အာလပိ။ သော တုဏှီယေဝ နိသီဒိ။ တတော မလ္လိကာ ဘဂဝတော အာရောစေသိ – ‘‘ဘန္တေ၊ ရညာ ကိရ မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေ သဒ္ဒေါ သုတော။ အထ နံ ပုရောဟိတဿ အာရောစေသိ။ ပုရောဟိတော ‘ဇီဝိတန္တရာယော တေ ဘဝိဿတိ၊ တဿ ပဋိဃာတတ္ထာယ သဗ္ဗသတေ ¶ ပါဏေ ဂဟေတွာ တေသံ ဂလလောဟိတေန ယညေ ယဇိတေ ဇီဝိတံ လဘိဿသီ’တိ အာဟ။ ရာဇာ ပါဏေ ဂဏှာပေသိ၊ တေနာယံ မယာ ¶ ဣဓာနီတော’’တိ။ ‘‘ဧဝံ ကိရ၊ မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘ဧဝံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကိန္တိ တေ သဒ္ဒေါ သုတော’’တိ? သော အတ္တနာ သုတနိယာမေနေဝ အာစိက္ခိ။ တထာဂတဿ တံ သုတွာဝ ဧကောဘာသော အဟောသိ။ အထ နံ သတ္တာ အာဟ – ‘‘မာ ဘာယိ၊ မဟာရာဇ၊ တဝ အန္တရာယော နတ္ထိ၊ ပါပကမ္မိနော သတ္ထာ အတ္တနော ဒုက္ခံ အာဝီကရောန္တာ ဧဝမာဟံသူ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ တေဟိ ကတ’’န္တိ? အထ ခေါ ဘဂဝါ တေသံ ကမ္မံ အာစိက္ခိတုံ ‘‘တေန ဟိ၊ မဟာရာဇ၊ သုဏာဟီ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ –

အတီတေ ဝီသတိဝဿသဟဿာယုကေသု မနုဿေသု ကဿပေါ ဘဂဝါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝီသတိယာ ခီဏာသဝသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ စာရိကံ စရမာနော ဗာရာဏသိမဂမာသိ။ ဗာရာဏသိဝါသိနော ဒွေပိ တယောပိ ဗဟုတရာပိ ¶ ဧကတော ဟုတွာ အာဂန္တုကဒါနံ ပဝတ္တယိံသု။ တဒါ ဗာရာဏသိယံ စတ္တာလီသကောဋိဝိဘဝါ စတ္တာရော သေဋ္ဌိပုတ္တာ သဟာယကာ အဟေသုံ။ တေ မန္တယိံသု – ‘‘အမှာကံ ဂေဟေ ဗဟုဓနံ၊ တေန ကိံ ကရောမာ’’တိ? ‘‘ဧဝရူပေ ဗုဒ္ဓေ စာရိကံ စရမာနေ ဒါနံ ဒဿာမ၊ သီလံ ရက္ခိဿာမ၊ ပူဇံ ကရိဿာမာ’’တိ ဧကောပိ အဝတွာ တေသု ဧကော တာဝ ဧဝမာဟ – ‘‘တိခိဏသုရံ ပိဝန္တာ မဓုရမံသံ ခါဒန္တာ ဝိစရိဿာမ၊ ဣဒံ အမှာကံ ဇီဝိတဖလ’’န္တိ။ အပရောပိ ဧဝမာဟ – ‘‘ဒေဝသိကံ တိဝဿိကဂန္ဓသာလိဘတ္တံ ¶ နာနဂ္ဂရသေဟိ ဘုဉ္ဇန္တာ ဝိစရိဿာမာ’’တိ။ အပရောပိ ဧဝမာဟ – ‘‘နာနပ္ပကာရံ ပူဝခဇ္ဇကဝိကတိံ ပစာပေတွာ ခါဒန္တာ ဝိစရိဿာမာ’’တိ။ အပရောပိ ဧဝမာဟ – ‘‘သမ္မာ မယံ အညံ ကိဉ္စိ န ကရိဿာမ၊ ‘ဓနံ ဒဿာမာ’တိ ဝုတ္တေ အနိစ္ဆမာနာ ဣတ္ထီ နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ဓနေန ပလောဘေတွာ ပါရဒါရိကကမ္မံ ကရိဿာမာ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ သာဓူ’’တိ သဗ္ဗေဝ တဿ ကထာယ အဋ္ဌံသု။

တေ တတော ပဋ္ဌာယ အဘိရူပါနံ ဣတ္ထီနံ ဓနံ ပေသေတွာ ဝီသတိဝဿသဟဿာနိ ပါရဒါရိကကမ္မံ ကတွာ ကာလံ ကတွာ အဝီစိနိရယေ နိဗ္ဗတ္တာ။ တေ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ နိရယေ ပစ္စိတွာ တတ္ထ ကာလံ ကတွာ ပက္ကာဝသေသေန သဋ္ဌိယောဇနိကာယ လောဟကုမ္ဘိယာ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တိံသာယ ဝဿသဟဿေဟိ ဟေဋ္ဌိမတလံ ပတွာ ပုနပိ တိံသာယ ဝဿသဟဿေဟိ လောဟကုမ္ဘိမုခံ ပတွာ ဧကေကံ ဂါထံ ဝတ္တုကာမာ ဟုတွာ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တာ ဧကေကံ အက္ခရံ ဝတွာ ပုန ပရိဝတ္တိတွာ၊ လောဟကုမ္ဘိမေဝ ပဝိဋ္ဌာ။ ‘‘ဝဒေဟိ၊ မဟာရာဇ၊ ပဌမံ တေ ကိံ သဒ္ဒေါ နာမ သုတော’’တိ? ‘‘ဒု-ဣတိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ သတ္ထာ တေန အပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဝုတ္တံ ဂါထံ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဒဿေန္တော ဧဝမာဟ –

‘‘ဒုဇ္ဇီဝိတမဇီဝိမှ ¶ ၊ ယေ သန္တေ န ဒဒမှသေ၊

ဝိဇ္ဇမာနေသု ဘောဂေသု၊ ဒီပံ နာကမှ အတ္တနော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၅၃၊ ပေ။ ဝ။ ၈၀၄)၊

အထ ¶ ရညော ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထံ ပကာသေတွာ၊ ‘‘ကိံ တေ၊ မဟာရာဇ၊ ဒုတိယသဒ္ဒေါ တတိယသဒ္ဒေါ စတုတ္ထသဒ္ဒေါ သုတော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧဝံ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ အဝသေသံ ပရိပူရေန္တော –

‘‘သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ၊ ပရိပုဏ္ဏာနိ သဗ္ဗသော၊

နိရယေ ပစ္စမာနာနံ၊ ကဒါ အန္တော ဘဝိဿတိ။

‘‘နတ္ထိ ¶ အန္တော ကုတော အန္တော၊ န အန္တော ပဋိဒိဿတိ၊

တဒါ ဟိ ပကတံ ပါပံ၊ မမ တုယှဉ္စ မာရိသာ။

‘‘သောဟံ နူန ဣတော ဂန္တွာ၊ ယောနိံ လဒ္ဓါန မာနုသိံ၊

ဝဒညူ သီလသမ္ပန္နော၊ ကာဟာမိ ကုသလံ ဗဟု’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၅၄-၅၆၊ ပေ။ ဝ။ ၈၀၂၊ ၈၀၃၊ ၈၀၅) –

ပဋိပါဋိယာ ဣမာ ဂါထာ ဝတွာ တာသံ အတ္ထံ ပကာသေတွာ ‘‘ဣတိ ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ တေ စတ္တာရော ဇနာ ဧကေကံ ဂါထံ ဝတ္တုကာမာပိ ဝတ္တုံ အသက္ကောန္တာ ဧကကမေဝ အက္ခရံ ဝတွာ ပုန လောဟကုမ္ဘိမေဝ ပဝိဋ္ဌာ’’တိ အာဟ။

ရညာ ကိရ ပသေနဒိကောသလေန တဿ သဒ္ဒဿ သုတကာလတော ပဋ္ဌာယ တေ ဟေဋ္ဌာ ဘဿန္တိ ဧဝ၊ အဇ္ဇာပိ ဧကံ ဝဿသဟဿံ နာတိက္ကမန္တိ။ ရညော တံ ဒေသနံ သုတွာ မဟာသံဝေဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ‘‘ဘာရိယံ ဝတိဒံ ပါရဒါရိကကမ္မံ နာမ၊ ဧကံ ကိရ ဗုဒ္ဓန္တရံ နိရယေ ပစ္စိတွာ တတော စုတာ သဋ္ဌိယောဇနိကာယ လောဟကုမ္ဘိယာ နိဗ္ဗတ္တိတွာ တတ္ထ သဋ္ဌိဝဿသဟဿာနိ ပစ္စိတွာ ဧဝမ္ပိ နေသံ ဒုက္ခာ မုစ္စနကာလော န ပညာယတိ၊ အဟမ္ပိ ပရဒါရေ သိနေဟံ ကတွာ သဗ္ဗရတ္တိံ ¶ နိဒ္ဒံ န လဘိံ၊ ဣဒါနိ ဣတော ပဋ္ဌာယ ပရဒါရေ မာနသံ န ဗန္ဓိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တထာဂတံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ အဇ္ဇ မေ ရတ္တိယာ ဒီဃဘာဝေါ ဉာတော’’တိ။ သောပိ ပုရိသော တတ္ထေဝ နိသိန္နော တံ ကထံ သုတွာ ‘‘လဒ္ဓါ မေ ဗလဝပ္ပစ္စယော’’တိ သတ္ထာရံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ ရညာ တာဝ အဇ္ဇ ရတ္တိယာ ဒီဃဘာဝေါ ဉာတော၊ အဟံ ပန ဟိယျော သယမေဝ ယောဇနဿ ဒီဃဘာဝံ အညာသိ’’န္တိ။ သတ္ထာ ဒွိန္နမ္ပိ ¶ ကထံ သံသန္ဒိတွာ ‘‘ဧကစ္စဿ ရတ္တိ ဒီဃာ ဟောတိ၊ ဧကစ္စဿ ယောဇနံ ဒီဃံ ဟောတိ၊ ဗာလဿ ပန သံသာရော ဒီဃော ဟောတီ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၆၀။

‘‘ဒီဃာ ဇာဂရတော ရတ္တိ၊ ဒီဃံ သန္တဿ ယောဇနံ၊

ဒီဃော ဗာလာန သံသာရော၊ သဒ္ဓမ္မံ အဝိဇာနတ’’န္တိ။

တတ္ထ ဒီဃာတိ ရတ္တိ နာမေသာ တိယာမမတ္တာဝ၊ ဇာဂရန္တဿ ပန ဒီဃာ ဟောတိ၊ ဒွိဂုဏတိဂုဏာ ဝိယ ဟုတွာ ခါယတိ။ တဿာ ဒီဃဘာဝံ အတ္တာနံ မင်္ကုဏသင်္ဃဿ ဘတ္တံ ကတွာ ယာဝ သူရိယုဂ္ဂမနာ သမ္ပရိဝတ္တကံ သေမာနော ¶ မဟာကုသီတောပိ၊ သုဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ သိရိသယနေ သယမာနော ကာမဘောဂီပိ န ဇာနာတိ၊ သဗ္ဗရတ္တိံ ပန ပဓာနံ ပဒဟန္တော ယောဂါဝစရော စ၊ ဓမ္မကထံ ကထေန္တော ¶ ဓမ္မကထိကော စ၊ အာသနသမီပေ ဌတွာ ဓမ္မံ သုဏန္တော စ၊ သီသရောဂါဒိဖုဋ္ဌော ဝါ ဟတ္ထပါဒစ္ဆေဒနာဒိံ ပတ္တော ဝါ ဝေဒနာဘိဘူတော စ၊ ရတ္တိံ မဂ္ဂပဋိပန္နော အဒ္ဓိကော စ ဇာနာတိ။ ယောဇနန္တိ ယောဇနမ္ပိ စတုဂါဝုတမတ္တမေဝ၊ သန္တဿ ပန ကိလန္တဿ ဒီဃံ ဟောတိ၊ ဒွိဂုဏတိဂုဏံ ဝိယ ခါယတိ။ သကလဒိဝသဉှိ မဂ္ဂံ ဂန္တွာ ကိလန္တော ပဋိပထံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ‘‘ပုရတော ဂါမော ကီဝဒူရော’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ယောဇန’’န္တိ ဝုတ္တေ ထောကံ ဂန္တွာ အပရမ္ပိ ပုစ္ဆိတွာ တေနာပိ ‘‘ယောဇန’’န္တိ ဝုတ္တေ ပုန ထောကံ ဂန္တွာ အပရမ္ပိ ပုစ္ဆတိ။ သောပိ ‘‘ယောဇန’’န္တိ ဝဒတိ။ သော ပုစ္ဆိတပုစ္ဆိတာ ယောဇနန္တေဝ ဝဒန္တိ၊ ဒီဃံ ဝတိဒံ ယောဇနံ၊ ဧကယောဇနံ ဒွေ တီဏိ ယောဇနာနိ ဝိယ မညေတိ။ ဗာလာနန္တိ ဣဓလောကပရလောကတ္ထံ ပန အဇာနန္တာနံ ဗာလာနံ သံသာရဝဋ္ဋဿ ပရိယန္တံ ကာတုံ အသက္ကောန္တာနံ ယံ သတ္တတိံသဗောဓိပက္ခိယဘေဒံ သဒ္ဓမ္မံ ဉတွာ သံသာရဿ အန္တံ ကရောန္တိ၊ တံ သဒ္ဓမ္မံ အဝိဇာနတံ သံသာရော ဒီဃော နာမ ဟောတိ။ သော ဟိ အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဧဝ ဒီဃော နာမ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ – ‘‘အနမတဂ္ဂေါယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သံသာရော၊ ပုဗ္ဗာ ကောဋိ န ပညာယတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄)။ ဗာလာနံ ပန ပရိယန္တံ ကာတုံ အသက္ကောန္တာနံ အတိဒီဃောယေဝါတိ။

ဒေသနာဝသာနေ ¶ သော ပုရိသော သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တော၊ အညေပိ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပတ္တာ။ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ ဇာတာတိ။

ရာဇာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဂစ္ဆန္တောယေဝ တေ သတ္တေ ဗန္ဓနာ မောစေသိ။ တတ္ထ ဣတ္ထိပုရိသာ ဗန္ဓနာ မုတ္တာ သီသံ နှတွာ သကာနိ ဂေဟာနိ ဂစ္ဆန္တာ ‘‘စိရံ ဇီဝတု နော၊ အယျာ၊ မလ္လိကာ ဒေဝီ၊ တံ နိဿာယ ဇီဝိတံ လဘိမှာ’’တိ မလ္လိကာယ ဂုဏကထံ ကထယိံသု။ သာယနှသမယေ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အဟော ပဏ္ဍိတာ ဝတာယံ၊ မလ္လိကာ၊ အတ္တနော ပညံ နိဿာယ ဧတ္တကဿ ¶ ဇနဿ ဇီဝိတဒါနံ အဒါသီ’’တိ။ သတ္ထာ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ တေသံ ဘိက္ခူနံ ကထံ သုတွာ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ ဓမ္မသဘံ ပဝိသိတွာ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိတွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ ¶ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ မလ္လိကာ၊ ဣဒါနေဝ အတ္တနော ပညံ နိဿာယ မဟာဇနဿ ဇီဝိတဒါနံ ဒေတိ၊ ပုဗ္ဗေပိ အဒါသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ပကာသန္တော အတီတံ အာဟရိ –

အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ရညော ပုတ္တော ဧကံ နိဂြောဓရုက္ခံ ဥပသင်္ကမိတွာ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တာယ ဒေဝတာယ အာယာစိ – ‘‘သာမိ ဒေဝရာဇ၊ ဣမသ္မိံ ဇမ္ဗုဒီပေ ဧကသတရာဇာနော ဧကသတအဂ္ဂမဟေသိယော၊ သစာဟံ ပိတု အစ္စယေန ရဇ္ဇံ လဘိဿာမီ၊ ဧတေသံ ဂလလောဟိတေန ဗလိံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော ပိတရိ ကာလကတေ ရဇ္ဇံ ပတွာ ‘‘ဒေဝတာယ မေ အာနုဘာဝေန ရဇ္ဇံ ပတ္တံ၊ ဗလိမဿာ ကရိဿာမီ’’တိ မဟတိယာ သေနာယ နိက္ခမိတွာ ဧကံ ရာဇာနံ အတ္တနော ဝသေ ဝတ္တေတွာ တေန သဒ္ဓိံ အပရမ္ပိ ¶ အပရမ္ပီတိ သဗ္ဗေ ရာဇာနော အတ္တနော ဝသေ ကတွာ သဒ္ဓိံ အဂ္ဂမဟေသီဟိ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော ဥဂ္ဂသေနဿ နာမ သဗ္ဗကနိဋ္ဌဿ ရညော ဓမ္မဒိန္နာ နာမ အဂ္ဂမဟေသီ ဂရုဂဗ္ဘာ၊ တံ ဩဟာယ အာဂန္တွာ ‘‘ဧတ္တကဇနံ ဝိသပါနကံ ပါယေတွာ မာရေဿာမီ’’တိ ရုက္ခမူလံ သောဓာပေသိ။ ဒေဝတာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ရာဇာ ဧတ္တကေ ရာဇာနော ဂဏှန္တော ‘မံ နိဿာယ ဂဟိတာ ဣမေ’တိ စိန္တေတွာ တေသံ ဂလလောဟိတေန မယှံ ဗလိံ ကာတုကာမော၊ သစေ ပနာယံ ဧတေ ဃာတေဿတိ၊ ဇမ္ဗုဒီပေ ရာဇဝံသော ဥပစ္ဆိဇ္ဇိဿတိ၊ ရုက္ခမူလေပိ၊ မေ အသုစိ ဘဝိဿတိ၊ သက္ခိဿာမိ နု ခေါ ဧတံ နိဝါရေတု’’န္တိ။ သာ ဥပဓာရေန္တီ ‘‘နာဟံ သက္ခိဿာမီ’’တိ ဉတွာ အညမ္ပိ ဒေဝတံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဧတမတ္ထံ အာရောစေတွာ ‘‘တွံ သက္ခိဿသီ’’တိ အာဟ။ တာယပိ ပဋိက္ခိတ္တာ အညမ္ပိ အညမ္ပီတိ ဧဝံ သကလစက္ကဝါဠဒေဝတာယော ဥပသင်္ကမိတွာ တာဟိပိ ပဋိက္ခိတ္တာ စတုန္နံ မဟာရာဇူနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘မယံ န သက္ကောမ၊ အမှာကံ ပန ရာဇာ အမှေဟိ ပုညေန စ ပညာယ စ ဝိသိဋ္ဌော၊ တံ ပုစ္ဆာ’’တိ တေဟိပိ ပဋိက္ခိတ္တကာလေ သက္ကံ ဥပသင်္ကမိတွာ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ၊ ‘‘ဒေဝ၊ တုမှေသု အပ္ပောဿုက္ကတံ အာပန္နေသု ခတ္တိယဝံသော ဥပစ္ဆိဇ္ဇိဿတိ၊ တဿ ပဋိသရဏံ ဟောထာ’’တိ ¶ အာဟ။ သက္ကော ‘‘အဟမ္ပိ နံ ပဋိဗာဟိတုံ န သက္ခိဿာမိ၊ ဥပါယံ ပန တေ ဝက္ခာမီ’’တိ ဝတွာ ဥပါယံ အာစိက္ခိ – ‘‘ဂစ္ဆ၊ တွံ ရညော ပဿန္တဿေဝ ရတ္တဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ အတ္တနော ရုက္ခတော နိက္ခမိတွာ ဂမနာကာရံ ဒဿေဟိ။ အထ တံ ရာဇာ ‘ဒေဝတာ ဂစ္ဆတိ၊ နိဝတ္တာပေဿာမိ န’န္တိ နာနပ္ပကာရေန ယာစိဿတိ။ အထ နံ ဝဒေယျာသိ ‘တွံ ဧကသတရာဇာနော ¶ သဒ္ဓိံ အဂ္ဂမဟေသီဟိ အာနေတွာ တေသံ ဂလလောဟိတေန ဗလိံ ကရိဿာမီ’တိ မယှံ အာယာစိတွာ ဥဂ္ဂသေနဿ ရညော ဒေဝိံ ဩဟာယ အာဂတော၊ နာဟံ တာဒိသဿ မုသာဝါဒဿ ဗလိံ သမ္ပဋိစ္ဆာမီ’’တိ၊ ‘‘ဧဝံ ကိရ ဝုတ္တေ ရာဇာ တံ အာဏာပေဿတိ၊ သာ ရညော ဓမ္မံ ဒေသေတွာ ဧတ္တကဿ ¶ ဇနဿ ဇီဝိတဒါနံ ဒဿတီ’’တိ။ ဣမိနာ ကာရဏေန သက္ကော ဒေဝတာယ ဣမံ ဥပါယံ အာစိက္ခိ။ ဒေဝတာ တထာ အကာသိ။

ရာဇာပိ တံ အာဏာပေသိ။ သာ အာဂန္တွာ တေသံ ရာဇူနံ ပရိယန္တေ နိသိန္နမ္ပိ အတ္တနော ရာဇာနမေဝ ဝန္ဒိ။ ရာဇာ ‘‘မယိ သဗ္ဗရာဇဇေဋ္ဌကေ ဌိတေ သဗ္ဗကနိဋ္ဌံ အတ္တနော သာမိကံ ဝန္ဒတီ’’တိ တဿာ ကုဇ္ဈိ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘ကိံ မယှံ တယိ ပဋိဗဒ္ဓံ၊ အယံ ပန မေ သာမိကော ဣဿရိယဿ ဒါယကော၊ ဣမံ အဝန္ဒိတွာ ကသ္မာ တံ ဝန္ဒိဿာမီ’’တိ? ရုက္ခဒေဝတာ ပဿန္တဿေဝ မဟာဇနဿ ‘‘ဧဝံ၊ ဘဒ္ဒေ၊ ဧဝံ၊ ဘဒ္ဒေ’’တိ ဝတွာ တံ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိနာ ပူဇေသိ ¶ ။ ပုန ရာဇာ အာဟ – ‘‘သစေ မံ န ဝန္ဒသိ၊ မယှံ ရဇ္ဇသိရိဒါယိကံ ဧဝံ မဟာနုဘာဝံ ဒေဝတံ ကသ္မာ န ဝန္ဒသီ’’တိ? ‘‘မဟာရာဇ၊ တယာ အတ္တနော ပုညေ ဌတွာ ရာဇာနော ဂဟိတာ၊ န ဒေဝတာယ ဂဟေတွာ ဒိန္နာ’’တိ။ ပုနပိ တံ ဒေဝတာ ‘‘ဧဝံ၊ ဘဒ္ဒေ၊ ဧဝံ၊ ဘဒ္ဒေ’’တိ ဝတွာ တထေဝ ပူဇေသိ။ ပုန သာ ရာဇာနံ အာဟ – ‘‘တွံ ‘ဒေဝတာယ မေ ဧတ္တကာ ရာဇာနော ဂဟေတွာ ဒိန္နာ’တိ ဝဒေသိ၊ ဣဒါနိ တေ ဒေဝတာယ ဥပရိ ဝါမပဿေ ရုက္ခော အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎော၊ သာ တံ အဂ္ဂိံ နိဗ္ဗာပေတုံ ကသ္မာ နာသက္ခိ၊ ယဒိ ဧဝံ မဟာနုဘာဝါ’’တိ။ ပုနပိ တံ ဒေဝတာ ‘‘ဧဝံ၊ ဘဒ္ဒေ၊ ဧဝံ၊ ဘဒ္ဒေ’’တိ ဝတွာ တထေဝ ပူဇေသိ။

သာ ကထယမာနာ ဌိတာ ရောဒိ စေဝ ဟသိ စ။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘ကိံ ဥမ္မတ္တိကာသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကသ္မာ ဒေဝ ဧဝံ ဝဒေသိ’’? ‘‘န မာဒိသိယော ဥမ္မတ္တိကာ ဟောန္တီ’’တိ။ အထ ‘‘နံ ကိံ ကာရဏာ ရောဒသိ စေဝ ဟသသိ စာ’’တိ? ‘‘သုဏာဟိ၊ မဟာရာဇ၊ အဟဉှိ အတီတေ ကုလဓီတာ ဟုတွာ ပတိကုလေ ဝသန္တီ သာမိကဿ သဟာယကံ ပါဟုနကံ အာဂတံ ဒိသွာ တဿ ဘတ္တံ ပစိတုကာမာ ‘မံသံ အာဟရာ’တိ ဒါသိယာ ကဟာပဏံ ဒတွာ တာယ မံသံ အလဘိတွာ အာဂတာယ ‘နတ္ထိ မံသ’န္တိ ဝုတ္တေ ဂေဟဿ ပစ္ဆိမဘာဂေ သယိတာယ ဧဠိကာယ သီသံ ဆိန္ဒိတွာ ဘတ္တံ သမ္ပာဒေသိံ။ သာဟံ ဧကိဿာယ ဧဠိကာယ သီသံ ဆိန္ဒိတွာ နိရယေ ပစ္စိတွာ ပက္ကာဝသေသေန တဿာ လောမဂဏနာယ သီသစ္ဆေဒံ ပါပုဏိံ၊ ‘တွံ ဧတ္တကံ ဇနံ ဝဓိတွာ ကဒါ ဒုက္ခာ ¶ မုစ္စိဿသီ’တိ ¶ ဧဝမဟံ တဝ ဒုက္ခံ အနုဿရန္တီ ရောဒိ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘ဧကိဿာ ကဏ္ဌံ ဆေတွာန၊ လောမဂဏနာယ ပစ္စိသံ၊

ဗဟူနံ ကဏ္ဌေ ဆေတွာန၊ ကထံ ကာဟသိ ခတ္တိယာ’’တိ။

အထ ‘‘ကသ္မာ တွံ ဟသသီ’’တိ? ‘‘‘ဧတသ္မာ ဒုက္ခာ မုတ္တာမှီ’တိ တုဿိတွာ၊ မဟာရာဇာ’’တိ ¶ ။ ပုနပိ တံ ဒေဝတာ ‘‘ဧဝံ၊ ဘဒ္ဒေ၊ ဧဝံ၊ ဘဒ္ဒေ’’တိ ဝတွာ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိနာ ပူဇေသိ။ ရာဇာ ‘‘အဟော မေ ဘာရိယံ ကတံ ကမ္မံ၊ အယံ ကိရ ဧကံ ဧဠိကံ ဝဓိတွာ နိရယေ ပက္ကာဝသေသေန တဿာ လောမဂဏနာယ သီသစ္ဆေဒံ ပါပုဏိ၊ အဟံ ဧတ္တကံ ဇနံ ဝဓိတွာ ကဒါ သောတ္ထိံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ သဗ္ဗေ ရာဇာနော မောစေတွာ အတ္တနော မဟလ္လကတရေ ဝန္ဒိတွာ ဒဟရဒဟရာနံ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ သဗ္ဗေ ခမာပေတွာ သကသကဋ္ဌာနမေဝ ပဟိဏိ။

သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ‘‘ဧဝံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ န ဣဒါနေဝ၊ မလ္လိကာ ဒေဝီ၊ အတ္တနော ပညံ နိဿာယ မဟာဇနဿ ဇီဝိတဒါနံ ဒေတိ၊ ပုဗ္ဗေပိ အဒါသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ ဗာရာဏသိရာဇာ ပသေနဒိ ကောသလော အဟောသိ၊ ဓမ္မဒိန္နာ၊ ဒေဝီ မလ္လိကာ၊ ရုက္ခဒေဝတာ အဟမေဝါ’’တိ။ ဧဝံ အတီတံ သမောဓာနေတွာ ပုန ဓမ္မံ ဒေသေန္တော၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ပါဏာတိပါတော ¶ နာမ န ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကော။ ပါဏာတိပါတိနော ဟိ ဒီဃရတ္တံ သောစန္တီ’’တိ ဝတွာ ဣမာ ဂါထာ အာဟ –

‘‘ဣဓ သောစတိ ပေစ္စ သောစတိ၊

ပါပကာရီ ဥဘယတ္ထ သောစတိ၊

သော သောစတိ သော ဝိဟညတိ၊

ဒိသွာ ကမ္မကိလိဋ္ဌမတ္တနော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၅)၊

‘‘ဧဝံ စေ သတ္တာ ဇာနေယျုံ၊ ဒုက္ခာယံ ဇာတိသမ္ဘဝေါ၊

န ပါဏော ပါဏိနံ ဟညေ၊ ပါဏဃာတီ ဟိ သောစတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၈)၊

အညတရပုရိသဝတ္ထု ပဌမံ။

၂။ မဟာကဿပတ္ထေရသဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္ထု

စရဉ္စေ ¶ နာဓိဂစ္ဆေယျာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာကဿပတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဒေသနာ ရာဇဂဟေ သမုဋ္ဌိတာ။

ထေရံ ကိရ ရာဇဂဟံ နိဿာယ ပိပ္ပလိဂုဟာယံ ဝသန္တံ ဒွေ သဒ္ဓိဝိဟာရိကာ ဥပဋ္ဌဟိံသု။ တေသု ဧကော သက္ကစ္စံ ဝတ္တံ ကရောတိ၊ ဧကော တေန ကတံ ကတံ အတ္တနာ ကတံ ဝိယ ဒဿေန္တော မုခေါဒကဒန္တကဋ္ဌာနံ ¶ ပဋိယာဒိတဘာဝံ ဉတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မုခေါဒကဒန္တကဋ္ဌာနိ မေ ပဋိယာဒိတာနိ၊ မုခံ ဓောဝထာ’’တိ ဝဒတိ၊ ပါဒဓောဝနနှာနာဒိကာလေပိ ဧဝမေဝ ဝဒတိ။ ဣတရော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ နိစ္စကာလံ မယာ ကတံ ကတံ အတ္တနာ ကတံ ဝိယ ကတွာ ဒဿေတိ၊ ဟောတု၊ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကမဿ ကရိဿာမီ’’တိ။ တဿ ဘုဉ္ဇိတွာ သုပန္တဿေဝ နှာနောဒကံ တာပေတွာ ဧကသ္မိံ ဃဋေ ကတွာ ပိဋ္ဌိကောဋ္ဌကေ ဌပေသိ၊ ဥဒကတာပနဘာဇနေ ပန နာဠိမတ္တံ ဥဒကံ ¶ သေသေတွာ ဥသုမံ မုဉ္စန္တံ ဌပေသိ။ တံ ဣတရော သာယနှသမယေ ပဗုဇ္ဈိတွာ ဥသုမံ နိက္ခန္တံ ဒိသွာ ‘‘ဥဒကံ တာပေတွာ ကောဋ္ဌကေ ဌပိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဝေဂေန ဂန္တွာ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကောဋ္ဌကေ ဥဒကံ ဌပိတံ၊ နှာယထာ’’တိ ဝတွာ ထေရေန သဒ္ဓိံယေဝ ကောဋ္ဌကံ ပါဝိသိ။ ထေရော ဥဒကံ အပဿန္တော ‘‘ကဟံ ဥဒကံ၊ အာဝုသော’’တိ အာဟ။ ဒဟရော အဂ္ဂိသာလံ ဂန္တွာ ဘာဇနေ ဥဠုင်္ကံ ဩတာရေတွာ တုစ္ဆဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ပဿထ ဒုဋ္ဌဿ ကမ္မံ တုစ္ဆဘာဇနံ ဥဒ္ဓနေ အာရောပေတွာ ကုဟိံ ဂတော၊ အဟံ ‘ကောဋ္ဌကေ ဥဒက’န္တိ သညာယ အာရောစေသိ’’န္တိ ဥဇ္ဈာယန္တော ဃဋံ အာဒါယ တိတ္ထံ အဂမာသိ။ ဣတရောပိ ပိဋ္ဌိကောဋ္ဌကတော ဥဒကံ အာဟရိတွာ ကောဋ္ဌကေ ဌပေသိ။

ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဒဟရော ‘ဥဒကံ မေ တာပေတွာ ကောဋ္ဌကေ ဌပိတံ၊ ဧထ၊ ဘန္တေ၊ နှာယထာ’တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ဥဇ္ဈာယန္တော ဃဋံ အာဒါယ တိတ္ထံ ဂစ္ဆတိ၊ ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘ဧတ္တကံ ကာလံ ဧသ ဒဟရော ဣမိနာ ကတံ ဝတ္တံ အတ္တနာဝ ကတံ ဝိယ ပကာသေတီ’’တိ ဉတွာ သာယံ အာဂန္တွာ နိသိန္နဿ ဩဝါဒမဒါသိ၊ ‘‘အာဝုသော၊ ဘိက္ခုနာ နာမ ‘အတ္တနာ ကတမေဝ ကတ’န္တိ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ၊ နော အကတံ၊ တွံ ဣဒါနေဝ ‘ကောဋ္ဌကေ ဥဒကံ ဌပိတံ၊ နှာယထ၊ ဘန္တေ’တိ ဝတွာ မယိ ပဝိသိတွာ ဌိတေ ဃဋံ ¶ အာဒါယ ဥဇ္ဈာယန္တော ဂစ္ဆသိ၊ ပဗ္ဗဇိတဿ နာမ ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော ‘‘ပဿထ ထေရဿ ကမ္မံ၊ ဥဒကမတ္တကံ နာမ နိဿာယ မံ ဧဝံ ဝဒေသီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ ပုနဒိဝသေ ထေရေန သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍာယ န ပါဝိသိ။ ထေရော ဣတရေန သဒ္ဓိံ ဧကံ ပဒေသံ အဂမာသိ။ သော တသ္မိံ ဂတေ ထေရဿ ဥပဋ္ဌာကကုလံ ဂန္တွာ ‘‘ထေရော ကဟံ၊ ဘန္တေ’’တိ ပုဋ္ဌော ¶ ‘‘ထေရဿ အဖာသုကံ ဇာတံ၊ ဝိဟာရေယေဝ နိသိန္နော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ? ‘‘ဧဝရူပံ ကိရ နာမ အာဟာရံ ဒေထာ’’တိ ဝုတ္တေ တေန ဝုတ္တနိယာမေနေဝ သမ္ပာဒေတွာ အဒံသု။ သော အန္တရာမဂ္ဂေဝ တံ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဝိဟာရံ ဂတော။ ထေရောပိ ဂတဋ္ဌာနေ မဟန္တံ သုခုမဝတ္ထံ လဘိတွာ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဂတဒဟရဿ အဒါသိ။ သော တံ ရဇိတွာ အတ္တနော နိဝါသနပါရုပနံ အကာသိ။

ထေရော ပုနဒိဝသေ တံ ဥပဋ္ဌာကကုလံ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ‘တုမှာကံ ကိရ အဖာသုကံ ဇာတ’န္တိ အမှေဟိ ဒဟရေန ဝုတ္တနိယာမေနေဝ ပဋိယာဒေတွာ အာဟာရော ပေသိတော၊ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ဝေါ ဖာသုကံ ဇာတ’’န္တိ ¶ ဝုတ္တေ တုဏှီ အဟောသိ။ ဝိဟာရံ ပန ဂန္တွာ တံ ဒဟရံ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နံ ဧဝမာဟ – ‘‘အာဝုသော၊ တယာ ကိရ ဟိယျော၊ ဣဒံ နာမ ကတံ၊ ဣဒံ ပဗ္ဗဇိတာနံ န အနုစ္ဆဝိကံ၊ ဝိညတ္တိံ ကတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော ကုဇ္ဈိတွာ ထေရေ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ‘‘ပုရိမဒိဝသေ ဥဒကမတ္တံ နိဿာယ မံ မုသာဝါဒိံ ကတွာ အဇ္ဇ အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကကုလေ ဘတ္တမုဋ္ဌိယာ ဘုတ္တကာရဏာ မံ ‘ဝိညတ္တိံ ကတွာ ဘုဉ္ဇိတုံ န ဝဋ္ဋတီ’တိ ဝဒတိ၊ ဝတ္ထမ္ပိ တေန အတ္တနော ဥပဋ္ဌာကဿေဝ ဒိန္နံ၊ အဟော ထေရဿ ဘာရိယံ ကမ္မံ၊ ဇာနိဿာမိဿ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တက’’န္တိ ပုနဒိဝသေ ထေရေ ဂါမံ ပဝိသန္တေ သယံ ဝိဟာရေ ဩဟီယိတွာ ဒဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ပရိဘောဂဘာဇနာနိ ဘိန္ဒိတွာ ထေရဿ ပဏ္ဏသာလာယ အဂ္ဂိံ ဒတွာ ယံ န ဈာယတိ၊ တံ မုဂ္ဂရေန ပဟရန္တော ဘိန္ဒိတွာ နိက္ခမိတွာ ပလာတော။ သော ကာလံ ကတွာ အဝီစိမဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။

မဟာဇနော ¶ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ – ‘‘ထေရဿ ကိရ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော ဩဝါဒမတ္တံ အသဟန္တော ကုဇ္ဈိတွာ ပဏ္ဏသာလံ ဈာပေတွာ ပလာတော’’တိ။ အထေကော ဘိက္ခု အပရဘာဂေ ရာဇဂဟာ နိက္ခမိတွာ သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမော ဇေတဝနံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ သတ္ထာရာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ ပုဋ္ဌော ‘‘ရာဇဂဟတော၊ ဘန္တေ’’တိ အာဟ။ ‘‘မမ ပုတ္တဿ မဟာကဿပဿ ခမနီယ’’န္တိ? ‘‘ခမနီယံ၊ ဘန္တေ၊ ဧကော ပန သဒ္ဓိဝိဟာရိကော ဩဝါဒမတ္တေန ¶ ကုဇ္ဈိတွာ ပဏ္ဏသာလံ ဈာပေတွာ ပလာတော’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘န သော ဣဒါနေဝ ဩဝါဒံ သုတွာ ကုဇ္ဈတိ၊ ပုဗ္ဗေပိ ကုဇ္ဈိယေဝ။ န ဣဒါနေဝ ကုဋိံ ဒူသေတိ၊ ပုဗ္ဗေပိ ဒူသေသိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အတီတံ အာဟရိ –

အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တေ ရဇ္ဇံ ကာရေန္တေ ဟိမဝန္တပဒေသေ ဧကော သိင်္ဂိလသကုဏော ကုလာဝကံ ကတွာ ဝသိ။ အထေကဒိဝသံ ဒေဝေ ဝဿန္တေ ဧကော မက္ကဋော သီတေန ကမ္ပမာနော တံ ပဒေသံ အဂမာသိ။ သိင်္ဂိလော တံ ဒိသွာ ဂါထမာဟ –

‘‘မနုဿဿေဝ တေ သီသံ၊ ဟတ္ထပါဒါ စ ဝါနရ၊

အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန၊ အဂါရံ တေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၈၁)၊

မက္ကဋော ‘‘ကိဉ္စာပိ မေ ဟတ္ထပါဒါ အတ္ထိ၊ ယာယ ပန ပညာယ ဝိစာရေတွာ အဂါရံ ကရေယျံ၊ သာ မေ ပညာ နတ္ထီ’’တိ စိန္တေတွာ တမတ္ထံ ဝိညာပေတုကာမော ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘မနုဿဿေဝ မေ သီသံ၊ ဟတ္ထပါဒါ စ သိင်္ဂိလ၊

ယာဟု သေဋ္ဌာ မနုဿေသု၊ သာ မေ ပညာ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၈၂)၊

အထ ¶ နံ ‘‘ဧဝရူပဿ တဝ ကထံ ဃရာဝါသော ဣဇ္ဈိဿတီ’’တိ ဂရဟန္တော သိင်္ဂိလော ဣမံ ဂါထာဒွယမာဟ –

‘‘အနဝဋ္ဌိတစိတ္တဿ ¶ ၊ လဟုစိတ္တဿ ဒုဗ္ဘိနော၊

နိစ္စံ အဒ္ဓုဝသီလဿ၊ သုခဘာဝေါ န ဝိဇ္ဇတိ။

‘‘သော ကရဿု အာနုဘာဝံ၊ ဝီတိဝတ္တဿု သီလိယံ၊

သီတဝါတပရိတ္တာဏံ၊ ကရဿု ကုဋဝံ ကပီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၈၃-၈၄)၊

မက္ကဋော ‘‘အယံ မံ အနဝဋ္ဌိတစိတ္တံ လဟုစိတ္တံ မိတ္တဒုဗ္ဘိံ အဒ္ဓုဝသီလံ ကရောတိ၊ ဣဒါနိဿ မိတ္တဒုဗ္ဘိဘာဝံ ဒဿေဿာမီ’’တိ ကုလာဝကံ ဝိဒ္ဓံသေတွာ ဝိပ္ပကိရိ။ သကုဏော တသ္မိံ ကုလာဝကံ ဂဏှန္တေ ဧဝ ဧကေန ပဿေန နိက္ခမိတွာ ပလာယိ။

သတ္ထာ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ အာဟရိတွာ ဇာတကံ သမောဓာနေသိ – ‘‘တဒါ မက္ကဋော ကုဋိဒူသကဘိက္ခု အဟောသိ၊ သိင်္ဂိလသကုဏော ကဿပေါ အဟောသီ’’တိ ¶ ။ ဇာတကံ သမောဓာနေတွာ ‘‘ဧဝံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ န ဣဒါနေဝ၊ ပုဗ္ဗေပိ သော ဩဝါဒက္ခဏေ ကုဇ္ဈိတွာ ကုဋိံ ဒူသေသိ၊ မမ ပုတ္တဿ ကဿပဿ ဧဝရူပေန ဗာလေန သဒ္ဓိံ ဝသနတော ဧကကဿေဝ နိဝါသော သေယျော’’တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

၆၁။

‘‘စရဉ္စေ နာဓိဂစ္ဆေယျ၊ သေယျံ သဒိသမတ္တနော၊

ဧကစရိယံ ဒဠှံ ကယိရာ၊ နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာ’’တိ။

တတ္ထ စရန္တိ ဣရိယာပထစာရံ အဂ္ဂဟေတွာ မနသာစာရော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ကလျာဏမိတ္တံ ပရိယေသန္တောတိ အတ္ထော။ သေယျံ သဒိသမတ္တနောတိ အတ္တနော သီလသမာဓိပညာဂုဏေဟိ အဓိကတရံ ¶ ဝါ သဒိသံ ဝါ န လဘေယျ စေ။ ဧကစရိယန္တိ ဧတေသု ဟိ သေယျံ လဘမာနော သီလာဒီဟိ ဝဍ္ဎတိ၊ သဒိသံ လဘမာနော န ပရိဟာယတိ၊ ဟီနေန ပန သဒ္ဓိံ ဧကတော ဝသန္တော ဧကတော သံဘောဂပရိဘောဂံ ကရောန္တော သီလာဒီဟိ ပရိဟာယတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော န သေဝိတဗ္ဗော န ဘဇိတဗ္ဗော န ပယိရုပါသိတဗ္ဗော အညတြ အနုဒ္ဒယာ အညတြ အနုကမ္ပာ’’တိ (ပု။ ပ။ ၁၂၁၊ အ။ နိ။ ၃။၂၆)။ တသ္မာ သစေ ကာရုညံ ပဋိစ္စ ‘‘အယံ မံ နိဿာယ သီလာဒီဟိ ဝဍ္ဎိဿတီ’’တိ တမှာ ပုဂ္ဂလာ ကိဉ္စိ အပစ္စာသီသန္တော တံ သင်္ဂဏှိတုံ သက္ကောတိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ ¶ ။ နော စေ သက္ကောတိ၊ ဧကစရိယံ ဒဠှံ ကယိရာ ဧကီဘာဝမေဝ ထိရံ ကတွာ သဗ္ဗဣရိယာပထေသု ဧကကောဝ ဝိဟရေယျ။ ကိံ ကာရဏာ? နတ္ထိ ဗာလေ သဟာယတာတိ သဟာယတာ နာမ စူဠသီလံ မဇ္ဈိမသီလံ မဟာသီလံ ဒသ ကထာဝတ္ထူနိ တေရသ ဓုတင်္ဂဂုဏာ ဝိပဿနာဂုဏာ စတ္တာရော မဂ္ဂါ စတ္တာရိ ဖလာနိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဆ အဘိညာ။ အယံ သဟာယတာဂုဏော ဗာလံ နိဿာယ နတ္ထီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ အာဂန္တုကော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တော၊ အညေပိ ¶ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု၊ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။

မဟာကဿပတ္ထေရသဒ္ဓိဝိဟာရိကဝတ္ထု ဒုတိယံ။

၃။ အာနန္ဒသေဋ္ဌိဝတ္ထု

ပုတ္တာ ¶ မတ္ထီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တော အာနန္ဒသေဋ္ဌိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သာဝတ္ထိယံ ကိရ အာနန္ဒသေဋ္ဌိ နာမ စတ္တာလီသကောဋိဝိဘဝေါ မဟာမစ္ဆရီ အဟောသိ။ သော အနွဍ္ဎမာသံ ဉာတကေ သန္နိပါတေတွာ ပုတ္တံ မူလသိရိံ နာမ တီသု ဝေလာသု ဧဝံ ဩဝဒတိ – ‘‘ဣဒံ စတ္တာလီသကောဋိဓနံ ‘ဗဟူ’’’တိ မာ သညံ ကရိ၊ ဝိဇ္ဇမာနံ ဓနံ န ဒါတဗ္ဗံ၊ နဝံ ဓနံ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗံ။ ဧကေကမ္ပိ ဟိ ကဟာပဏံ ဝယံ ကရောန္တဿ ပန ခီယတေဝ။ တသ္မာ –

‘‘အဉ္ဇနာနံ ခယံ ဒိသွာ၊ ဥပစိကာနဉ္စ အာစယံ၊

မဓူနဉ္စ သမာဟာရံ၊ ပဏ္ဍိတော ဃရမာဝသေ’’တိ။

သော အပရေန သမယေန အတ္တနော ပဉ္စ မဟာနိဓိယော ပုတ္တဿ အနာစိက္ခိတွာ ဓနနိဿိတော မစ္ဆေရမလမလိနော ကာလံ ကတွာ တဿေဝ နဂရဿ ဧကသ္မိံ ဒွါရဂါမကေ စဏ္ဍာလာနံ ကုလသဟဿံ ပဋိဝသတိ။ တတ္ထေကိဿာ စဏ္ဍာလိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ¶ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ ရာဇာ တဿ ကာလကိရိယံ သုတွာ ပုတ္တမဿ မူလသိရိံ ပက္ကောသာပေတွာ သေဋ္ဌိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ တမ္ပိ စဏ္ဍာလကုလသဟဿံ ဧကတောဝ ဘတိယာ ကမ္မံ ကတွာ ဇီဝမာနံ တဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယ နေဝ ဘတိံ လဘတိ၊ န ယာပနမတ္တတော ပရံ ဘတ္တပိဏ္ဍမ္ပိ။ တေ ‘‘မယံ ဧတရဟိ ကမ္မံ ကရောန္တာပိ ပိဏ္ဍဘတ္တမ္ပိ န လဘာမ၊ အမှာကံ အန္တရေ ကာဠကဏ္ဏိယာ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ ဒွေ ကောဋ္ဌာသာ ဟုတွာ ယာဝ တဿ မာတာပိတရော ¶ ဝိသုံ ဟောန္တိ၊ တာဝ ဝိဘဇိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ကုလေ ကာဠကဏ္ဏီ ဥပ္ပန္နာ’’တိ တဿ မာတရံ နီဟရိံသု။

သာပိ ယာဝဿာ သော ကုစ္ဆိဂတော၊ တာဝ ယာပနမတ္တမ္ပိ ကိစ္ဆေန လဘိတွာ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တဿ ဟတ္ထာ စ ပါဒါ စ အက္ခီနိ စ ကဏ္ဏာ စ နာသာ စ မုခဉ္စ ယထာဌာနေ န အဟေသုံ။ သော ဧဝရူပေန အင်္ဂဝေကလ္လေန သမန္နာဂတော ပံသုပိသာစကော ဝိယ အတိဝိရူပေါ အဟောသိ။ ဧဝံ သန္တေပိ တံ မာတာ န ပရိစ္စဇိ။ ကုစ္ဆိယံ ဝသိတပုတ္တသ္မိဉှိ သိနေဟော ဗလဝါ ဟောတိ။ သာ တံ ကိစ္ဆေန ပေါသယမာနာ တံ အာဒါယ ဂတဒိဝသေ ကိဉ္စိ အလဘိတွာ ဂေဟေ ကတွာ သယမေဝ ဂတဒိဝသေ ဘတိံ လဘတိ။ အထ နံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဇီဝိတုံ သမတ္ထကာလေ သာ ကပါလကံ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ၊ ‘‘တာတ ¶ ၊ မယံ တံ နိဿာယ မဟာဒုက္ခံ ပတ္တာ၊ ဣဒါနိ န သက္ကောမိ တံ ပေါသေတုံ၊ ဣမသ္မိံ နဂရေ ကပဏဒ္ဓိကာဒီနံ ¶ ပဋိယတ္တဘတ္တာနိ အတ္ထိ၊ တတ္ထ ဘိက္ခာယ စရိတွာ ဇီဝါဟီ’’တိ တံ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ သော ဃရပဋိပါဋိယာ စရန္တော အာနန္ဒသေဋ္ဌိကာလေ နိဝုတ္တဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဇာတိဿရော ဟုတွာ အတ္တနော ဂေဟံ ပါဝိသိ။ တီသု ပန ဒွါရကောဋ္ဌကေသု န ကောစိ သလ္လက္ခေသိ။ စတုတ္ထေ ဒွါရကောဋ္ဌကေ မူလသိရိသေဋ္ဌိနော ပုတ္တကာ ဒိသွာ ဥဗ္ဗိဂ္ဂဟဒယာ ပရောဒိံသု။ အထ နံ သေဋ္ဌိပုရိသာ ‘‘နိက္ခမ ကာဠကဏ္ဏီ’’တိ ပေါထေတွာ နီဟရိတွာ သင်္ကာရဋ္ဌာနေ ခိပိံသု။ သတ္ထာ အာနန္ဒတ္ထေရေန ပစ္ဆာသမဏေန ပိဏ္ဍာယ စရန္တော တံ ဌာနံ ပတ္တော ထေရံ ဩလောကေတွာ တေန ပုဋ္ဌော တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိ။ ထေရော မူလသိရိံ ပက္ကောသာပေသိ။ အထ မဟာဇနကာယော သန္နိပတိ။ သတ္ထာ မူလသိရိံ အာမန္တေတွာ ‘‘ဇာနာသိ ဧတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘န ဇာနာမီ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ပိတာ တေ အာနန္ဒသေဋ္ဌီ’’တိ ဝတွာ အသဒ္ဒဟန္တံ ‘‘အာနန္ဒသေဋ္ဌိ ပုတ္တဿ တေ ပဉ္စ မဟာနိဓိယော အာစိက္ခာဟီ’’တိ အာစိက္ခာပေတွာ သဒ္ဒဟာပေသိ။ သော သတ္ထာရံ သရဏံ အဂမာသိ။ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၆၂။

‘‘ပုတ္တာ မတ္ထိ ဓနမ္မတ္ထိ၊ ဣတိ ဗာလော ဝိဟညတိ၊

အတ္တာ ဟိ အတ္တနော နတ္ထိ၊ ကုတော ပုတ္တာ ကုတော ဓန’’န္တိ။

တဿတ္ထော ¶ – ပုတ္တာ မေ အတ္ထိ၊ ဓနံ မေ အတ္ထိ၊ ဣတိ ဗာလော ပုတ္တတဏှာယ စေဝ ဓနတဏှာယ စ ဟညတိ ဝိဟညတိ ဒုက္ခယတိ၊ ‘‘ပုတ္တာ မေ နဿိံသူ’’တိ ဝိဟညတိ၊ ‘‘နဿန္တီ’’တိ ဝိဟညတိ၊ ‘‘နဿိဿန္တီ’’တိ ဝိဟညတိ။ ဓနေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိ ဆဟာကာရေဟိ ဝိဟညတိ။ ‘‘ပုတ္တေ ပေါသေဿာမီ’’တိ ရတ္တိဉ္စ ဒိဝါ စ ထလဇလပထာဒီသု နာနပ္ပကာရတော ဝါယမန္တောပိ ဝိဟညတိ၊ ‘‘ဓနံ ဥပ္ပာဒေဿာမီ’’တိ ကသိဝါဏိဇ္ဇာဒီနိ ကရောန္တောပိ ဝိဟညတေဝ။ ဧဝံ ¶ ဝိဟညဿ စ အတ္တာ ဟိ အတ္တနော နတ္ထိ တေန ဝိဃာတေန ဒုက္ခိတံ အတ္တာနံ သုခိတံ ကာတုံ အသက္ကောန္တဿ ပဝတ္တိယမ္ပိဿ အတ္တာ ဟိ အတ္တနော နတ္ထိ၊ မရဏမဉ္စေ နိပန္နဿ မာရဏန္တိကာဟိ ဝေဒနာဟိ အဂ္ဂိဇာလာဟိ ဝိယ ပရိဍယှမာနဿ ဆိဇ္ဇမာနေသု သန္ဓိဗန္ဓနေသု၊ ဘိဇ္ဇမာနေသု အဋ္ဌိသင်္ဃာဋေသု နိမီလေတွာ ပရလောကံ ဥမ္မီလေတွာ ဣဓလောကံ ပဿန္တဿာပိ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဒွိက္ခတ္တုံ နှာပေတွာ တိက္ခတ္တုံ ဘောဇေတွာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ အလင်္ကရိတွာ ယာဝဇီဝံ ပေါသိတောပိ သဟာယဘာဝေန ¶ ဒုက္ခပရိတ္တာဏံ ကာတုံ အသမတ္ထတာယ အတ္တာ ဟိ အတ္တနော နတ္ထိ။ ကုတော ¶ ပုတ္တာ ကုတော ဓနံ ပုတ္တာ ဝါ ဓနံ ဝါ တသ္မိံ သမယေ ကိမေဝ ကရိဿန္တိ၊ အာနန္ဒသေဋ္ဌိနောပိ ကဿစိ ကိဉ္စိ အဒတွာ ပုတ္တဿတ္ထာယ ဓနံ သဏ္ဌပေတွာ ပုဗ္ဗေ ဝါ မရဏမဉ္စေ နိပန္နဿ၊ ဣဒါနိ ဝါ ဣမံ ဒုက္ခံ ပတ္တဿ ကုတော ပုတ္တာ ကုတော ဓနံ။ ပုတ္တာ ဝါ ဓနံ ဝါ တသ္မိံ သမယေ ကိံ ဒုက္ခံ ဟရိံသု၊ ကိံ ဝါ သုခံ ဥပ္ပာဒယိံသူတိ။

ဒေသနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဒေသနာ မဟာဇနဿ သာတ္ထိကာ အဟောသီတိ။

အာနန္ဒသေဋ္ဌိဝတ္ထု တတိယံ။

၄။ ဂဏ္ဌိဘေဒကစောရဝတ္ထု

ယော ဗာလောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဂဏ္ဌိဘေဒကစောရေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

တေ ကိရ ဒွေ သဟာယကာ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တေန မဟာဇနေန သဒ္ဓိံ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ ဧကော ဓမ္မကထံ အဿောသိ၊ ဧကော အတ္တနော ဂယှူပဂံ ဩလောကေသိ။ တေသု ဧကော ဓမ္မံ သုဏမာနော သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိ၊ ဣတရော ဧကဿ ဒုဿန္တေ ဗဒ္ဓံ ပဉ္စမာသကမတ္တံ လဘိ။ တဿ တံ ဂေဟေ ပါကဘတ္တံ ဇာတံ၊ ဣတရဿ ဂေဟေ န ပစ္စတိ။ အထ နံ သဟာယကစောရော အတ္တနော ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ ဥပ္ပဏ္ဍယမာနော ‘‘တွံ အတိပဏ္ဍိတတာယ အတ္တနော ဂေဟေ ပါကဘတ္တမူလမ္ပိ န နိပ္ဖာဒေသီ’’တိ အာဟ။ ဣတရော ပန ‘‘ဗာလဘာဝေနေဝ ဝတာယံ အတ္တနော ပဏ္ဍိတဘာဝံ မညတီ’’တိ တံ ပဝတ္တိံ သတ္ထု အာရောစေတုံ ¶ ဉာတီဟိ သဒ္ဓိံ ဇေတဝနံ ဂန္တွာ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ တဿ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၆၃။

‘‘ယော ¶ ဗာလော မညတိ ဗာလျံ၊ ပဏ္ဍိတော ဝါပိ တေန သော၊

ဗာလော စ ပဏ္ဍိတမာနီ၊ သ ဝေ ‘ဗာလော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

တတ္ထ ယော ဗာလောတိ ယော အန္ဓဗာလော အပဏ္ဍိတော သမာနော ‘‘ဗာလော အဟ’’န္တိ အတ္တနော ဗာလျံ ဗာလဘာဝံ မညတိ ဇာနာတိ။ တေန သောတိ ¶ တေန ကာရဏေန သော ပုဂ္ဂလော ပဏ္ဍိတော ဝါပိ ဟောတိ ပဏ္ဍိတသဒိသော ဝါ။ သော ဟိ ‘‘ဗာလော အဟ’’န္တိ ဇာနမာနော အညံ ပဏ္ဍိတံ ဥပသင်္ကမန္တော ပယိရုပါသန္တော တေန ပဏ္ဍိတဘာဝတ္ထာယ ဩဝဒိယမာနော အနုသာသိယမာနော တံ ဩဝါဒံ ဂဏှိတွာ ပဏ္ဍိတော ဝါ ဟောတိ ပဏ္ဍိတတရော ဝါ။ သ ဝေ ဗာလောတိ ယော စ ဗာလော သမာနော ‘‘ကော အညော မယာ သဒိသော ဗဟုဿုတော ဝါ ဓမ္မကထိကော ဝါ ဝိနယဓရော ဝါ ဓုတင်္ဂဓရော ဝါ အတ္ထီ’’တိ ဧဝံ ပဏ္ဍိတမာနီ ဟောတိ။ သော အညံ ပဏ္ဍိတံ အနုပသင်္ကမန္တော အပယိရုပါသန္တော နေဝ ပရိယတ္တိံ ဥဂ္ဂဏှာတိ၊ န ပဋိပတ္တိံ ပူရေတိ၊ ဧကန္တဗာလဘာဝမေဝ ပါပုဏာတိ။ သော ဂဏ္ဌိဘေဒကစောရော ဝိယ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သ ဝေ ‘ဗာလော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

ဒေသနာပရိယောသာနေ ဣတရဿ ဉာတကေဟိ သဒ္ဓိံ မဟာဇနော သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏီတိ။

ဂဏ္ဌိဘေဒကစောရဝတ္ထု စတုတ္ထံ။

၅။ ဥဒါယိတ္ထေရဝတ္ထု

ယာဝဇီဝမ္ပိ စေ ဗာလောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥဒါယိတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ¶ ကိရ မဟာထေရေသု ပဋိက္ကန္တေသု ဓမ္မသဘံ ဂန္တွာ ဓမ္မာသနေ နိသီဒိ။ အထ နံ ဧကဒိဝသံ အာဂန္တုကာ ဘိက္ခူ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဗဟုဿုတော မဟာထေရော ဘဝိဿတီ’’တိ မညမာနာ ခန္ဓာဒိပဋိသံယုတ္တံ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ ကိဉ္စိ အဇာနမာနံ ‘‘ကော ဧသော၊ ဗုဒ္ဓေဟိ သဒ္ဓိံ ဧကဝိဟာရေ ဝသမာနော ခန္ဓဓာတုအာယတနမတ္တမ္ပိ န ဇာနာတီ’’တိ ဂရဟိတွာ တံ ပဝတ္တိံ တထာဂတဿ အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ တေသံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၆၄။

‘‘ယာဝဇီဝမ္ပိ စေ ဗာလော၊ ပဏ္ဍိတံ ပယိရုပါသတိ၊

န သော ဓမ္မံ ဝိဇာနာတိ၊ ဒဗ္ဗီ သူပရသံ ယထာ’’တိ။

တဿတ္ထော ¶ – ဗာလော နာမေသ ယာဝဇီဝမ္ပိ ပဏ္ဍိတံ ဥပသင်္ကမန္တော ပယိရုပါသန္တော ‘‘ဣဒံ ဗုဒ္ဓဝစနံ၊ ဧတ္တကံ ဗုဒ္ဓဝစန’’န္တိ ဧဝံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ဝါ ‘‘အယံ ¶ စာရော၊ အယံ ဝိဟာရော၊ အယံ အာစာရော၊ အယံ ဂေါစရော၊ ဣဒံ သာဝဇ္ဇံ၊ ဣဒံ အနဝဇ္ဇံ၊ ဣဒံ သေဝိတဗ္ဗံ၊ ဣဒံ န သေဝိတဗ္ဗံ၊ ဣဒံ ပဋိဝိဇ္ဈိတဗ္ဗံ၊ ဣဒံ သစ္ဆိကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဧဝံ ပဋိပတ္တိပဋိဝေဓဓမ္မံ ဝါ န ဇာနာတိ။ ယထာ ကိံ? ဒဗ္ဗီ သူပရသံ ယထာတိ။ ယထာ ဟိ ဒဗ္ဗီ ယာဝ ပရိက္ခယာ နာနပ္ပကာရာယ သူပဝိကတိယာ သမ္ပရိဝတ္တမာနာပိ ‘‘ဣဒံ လောဏိကံ၊ ဣဒံ အလောဏိကံ၊ ဣဒံ တိတ္တကံ၊ ဣဒံ ခါရိကံ၊ ဣဒံ ကဋုကံ၊ ဣဒံ အမ္ဗိလံ၊ ဣဒံ အနမ္ဗိလံ၊ ဣဒံ ကသာဝ’’န္တိ ¶ သူပရသံ န ဇာနာတိ၊ ဧဝမေဝ ဗာလော ယာဝဇီဝမ္ပိ ပဏ္ဍိတံ ပယိရုပါသမာနော ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဓမ္မံ န ဇာနာတီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ အာဂန္တုကာ ဘိက္ခူ အာသဝေဟိ စိတ္တာနိ ဝိမုစ္စိံသူတိ။

ဥဒါယိတ္ထေရဝတ္ထု ပဉ္စမံ။

၆။ တိံသမတ္တပါဝေယျကဘိက္ခုဝတ္ထု

မုဟုတ္တမပိ စေ ဝိညူတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော တိံသမတ္တေ ပါဝေယျကေ ဘိက္ခူ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

တေသဉှိ ဘဂဝါ ဣတ္ထိံ ပရိယေသန္တာနံ ကပ္ပာသိကဝနသဏ္ဍေ ပဌမံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တဒါ တေ သဗ္ဗေဝ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝံ ပတွာ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဓရာ ဟုတွာ တေရသ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒါယ ဝတ္တမာနာ ပုနပိ ဒီဃဿ အဒ္ဓုနော အစ္စယေန သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အနမတဂ္ဂဓမ္မဒေသနံ သုတွာ တသ္မိံယေဝ အာသနေ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ ဘိက္ခူ ‘‘အဟော ဝတိမေဟိ ဘိက္ခူဟိ ခိပ္ပမေဝ ဓမ္မော ဝိညာတော’’တိ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ။ သတ္ထာ တံ သုတွာ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣဒါနေဝ၊ ပုဗ္ဗေပိ ဣမေ တိံသမတ္တာ သဟာယကာ ဓုတ္တာ ဟုတွာ တုဏ္ဍိလဇာတကေ (ဇာ။ ၁။၆။၈၈ အာဒယော) မဟာတုဏ္ဍိလဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာပိ ခိပ္ပမေဝ ¶ ဓမ္မံ ဝိညာယ ပဉ္စ သီလာနိ သမာဒိယိံသု၊ တေ တေနေဝ ဥပနိဿယေန ဧတရဟိ နိသိန္နာသနေယေဝ အရဟတ္တံ ပတ္တာ’’တိ ဝတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၆၅။

‘‘မုဟုတ္တမပိ စေ ဝိညူ၊ ပဏ္ဍိတံ ပယိရုပါသတိ၊

ခိပ္ပံ ဓမ္မံ ဝိဇာနာတိ၊ ဇိဝှာ သူပရသံ ယထာ’’တိ။

တဿတ္ထော ¶ ¶ – ဝိညူ ပဏ္ဍိတပုရိသော မုဟုတ္တမပိ စေ အညံ ပဏ္ဍိတံ ပယိရုပါသတိ၊ သော တဿ သန္တိကေ ဥဂ္ဂဏှန္တော ပရိပုစ္ဆန္တော ခိပ္ပမေဝ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ဝိဇာနာတိ။ တတော ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထာပေတွာ ပဋိပတ္တိယံ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော ယထာ နာမ အနုပဟတဇိဝှာပသာဒေါ ပုရိသော ရသဝိဇာနနတ္ထံ ဇိဝှဂ္ဂေ ဌပေတွာ ဧဝ လောဏိကာဒိဘေဒံ ရသံ ဝိဇာနာတိ၊ ဧဝံ ပဏ္ဍိတော ခိပ္ပမေဝ လောကုတ္တရဓမ္မမ္ပိ ဝိဇာနာတီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ ဘိက္ခူ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသူတိ။

တိံသမတ္တပါဝေယျကဘိက္ခုဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။

၇။ သုပ္ပဗုဒ္ဓကုဋ္ဌိဝတ္ထု

စရန္တိ ဗာလာ ဒုမ္မေဓာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော သုပ္ပဗုဒ္ဓကုဋ္ဌိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ သုပ္ပဗုဒ္ဓကုဋ္ဌိဝတ္ထု ဥဒါနေ (ဥဒါ။ ၄၃) အာဂတမေဝ။

တဒါ ဟိ သုပ္ပဗုဒ္ဓကုဋ္ဌိ ပရိသပရိယန္တေ နိသိန္နော ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓဂုဏံ ¶ သတ္ထု အာရောစေတုကာမော ပရိသမဇ္ဈေ ဩဂါဟိတုံ အဝိသဟန္တော မဟာဇနဿ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ အနုဂန္တွာ နိဝတ္တနကာလေ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ တသ္မိံ ခဏေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ ‘‘အယံ သုပ္ပဗုဒ္ဓကုဋ္ဌိ အတ္တနော သတ္ထု သာသနေ ပဋိလဒ္ဓဂုဏံ ပါကဋံ ကာတုကာမော’’တိ ဉတွာ ‘‘ဝီမံသိဿာမိ န’’န္တိ ဂန္တွာ အာကာသေ ဌိတောဝ ဧတဒဝေါစ – ‘‘သုပ္ပဗုဒ္ဓ၊ တွံ မနုဿဒလိဒ္ဒေါ မနုဿဝရာကော၊ အဟံ တေ အပရိယန္တံ ဓနံ ဒဿာမိ၊ ‘ဗုဒ္ဓါ န ဗုဒ္ဓါ၊ ဓမ္မော န ဓမ္မော၊ သင်္ဃော န သင်္ဃော၊ အလံ မေ ဗုဒ္ဓေန၊ အလံ မေ ဓမ္မေန၊ အလံ မေ သင်္ဃေနာ’တိ ဝဒေဟီ’’တိ။ အထ နံ သော အာဟ – ‘‘ကောသိ တွ’’န္တိ? ‘‘အဟံ သက္ကော’’တိ။ အန္ဓဗာလ၊ အဟိရိက တွံ မယာ သဒ္ဓိံ ကထေတုံ န ယုတ္တရူပေါ၊ တွံ မံ ‘‘ဒုဂ္ဂတော ဒလိဒ္ဒေါ ကပဏော’’တိ ဝဒေသိ၊ နေဝါဟံ ဒုဂ္ဂတော၊ န ဒလိဒ္ဒေါ၊ သုခပ္ပတ္တော အဟမသ္မိ မဟဒ္ဓနော –

‘‘သဒ္ဓါဓနံ သီလဓနံ၊ ဟိရီ ဩတ္တပ္ပိယံ ဓနံ၊

သုတဓနဉ္စ စာဂေါ စ၊ ပညာ ဝေ သတ္တမံ ဓနံ။

‘‘ယဿ ¶ ¶ ဧတေ ဓနာ အတ္ထိ၊ ဣတ္ထိယာ ပုရိသဿ ဝါ၊

‘အဒလိဒ္ဒေါ’တိ တံ အာဟု၊ အမောဃံ တဿ ဇီဝိတ’’န္တိ။ (အ။ နိ။ ၇။၅-၆) –

ဣမာနိ မေ သတ္တဝိဓအရိယဓနာနိ သန္တိ၊ ယေသဉှိ ဣမာနိ သတ္တ ဓနာနိ သန္တိ၊ န တေ ဗုဒ္ဓေဟိ ဝါ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေဟိ ဝါ ‘‘ဒလိဒ္ဒါ’’တိ ¶ ဝုစ္စန္တီတိ။ သက္ကော တဿ ကထံ သုတွာ တံ အန္တရာမဂ္ဂေ ဩဟာယ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သဗ္ဗံ တံ ဝစနပဋိဝစနံ အာရောစေသိ။ အထ နံ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘န ခေါ၊ သက္က၊ သက္ကာ တာဒိသာနံ သတေနပိ သဟဿေနပိ သုပ္ပဗုဒ္ဓကုဋ္ဌိံ ‘ဗုဒ္ဓါ န ဗုဒ္ဓါ’တိ ဝါ၊ ‘ဓမ္မော န ဓမ္မော’တိ ဝါ၊ ‘သင်္ဃော န သင်္ဃော’တိ ဝါ ကထာပေတု’’န္တိ။ သုပ္ပဗုဒ္ဓါပိ ခေါ ကုဋ္ဌိ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သတ္ထာရာ ကတပဋိသန္ထာရော သမ္မောဒမာနော အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓဂုဏံ အာရောစေတွာ ဝုဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ အထ နံ အစိရပက္ကန္တံ ဂါဝီ တရုဏဝစ္ဆာ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ။

သာ ကိရ ဧကာ ယက္ခိနီ ပုက္ကုသာတိကုလပုတ္တံ၊ ဗာဟိယံ ဒါရုစီရိယံ၊ တမ္ဗဒါဌိကစောရဃာတကံ၊ သုပ္ပဗုဒ္ဓကုဋ္ဌိန္တိ ဣမေသံ စတုန္နံ ဇနာနံ အနေကသတေ အတ္တဘာဝေ ဂါဝီ ဟုတွာ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသိ။ တေ ကိရ အတီတေ စတ္တာရော သေဋ္ဌိပုတ္တာ ဟုတွာ ဧကံ နဂရသောဘိနိံ ဂဏိကံ ဥယျာနံ နေတွာ ဒိဝသံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝိတွာ သာယနှသမယေ ဧဝံ သမ္မန္တယိံသု – ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ အညော နတ္ထိ၊ ဣမိဿာ အမှေဟိ ဒိန္နံ ကဟာပဏသဟဿဉ္စ သဗ္ဗဉ္စ ပသာဓနဘဏ္ဍံ ဂဟေတွာ ဣမံ မာရေတွာ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ သာ တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘ဣမေ နိလ္လဇ္ဇာ၊ မယာ သဒ္ဓိံ အဘိရမိတွာ ဣဒါနိ မံ မာရေတုကာမာ၊ ဇာနိဿာမိ နေသံ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တက’’န္တိ တေဟိ မာရိယမာနာ ¶ ‘‘အဟံ ယက္ခိနီ ဟုတွာ ယထာ မံ ဧတေ မာရေန္တိ၊ ဧဝမေဝ တေ မာရေတုံ သမတ္ထာ ဘဝေယျ’’န္တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ တဿ နိဿန္ဒေန ဣမေ မာရေသိ။ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ တဿ ကာလကိရိယံ ဘဂဝတော အာရောစေတွာ ‘‘တဿ ကာ ဂတိ၊ ကေန စ ကာရဏေန ကုဋ္ဌိဘာဝံ ပတ္တော’’တိ ပုစ္ဆိံသု။ သတ္ထာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ တဿ တာဝတိံသဘဝနေ ဥပ္ပန္နဘာဝဉ္စ တဂရသိခိပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ နိဋ္ဌုဘိတွာ အပသဗျံ ကတွာ ဒီဃရတ္တံ နိရယေ ပစ္စိတွာ ဝိပါကာဝသေသေန ဣဒါနိ ကုဋ္ဌိဘာဝပ္ပတ္တိဉ္စ ဗျာကရိတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဣမေ သတ္တာ အတ္တနာဝ ¶ အတ္တနော ကဋုကဝိပါကကမ္မံ ကရောန္တာ ဝိစရန္တီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဥတ္တရိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၆၆။

‘‘စရန္တိ ဗာလာ ဒုမ္မေဓာ၊ အမိတ္တေနေဝ အတ္တနာ၊

ကရောန္တာ ပါပကံ ကမ္မံ၊ ယံ ဟောတိ ကဋုကပ္ဖလ’’န္တိ။

တတ္ထ ¶ စရန္တီတိ စတူဟိ ဣရိယာပထေဟိ အကုသလမေဝ ကရောန္တာ ဝိစရန္တိ။ ဗာလာတိ ဣဓလောကတ္ထဉ္စ ပရလောကတ္ထဉ္စ အဇာနန္တာ ဣဓ ဗာလာ နာမ။ ဒုမ္မေဓာတိ ဒုပ္ပညာ။ အမိတ္တေနေဝ ¶ အတ္တနာတိ အတ္တနာ အမိတ္တဘူတေန ဝိယ ဝေရိနာ ဟုတွာ။ ကဋုကပ္ဖလန္တိ တိခိဏဖလံ ဒုက္ခဖလန္တိ။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

သုပ္ပဗုဒ္ဓကုဋ္ဌိဝတ္ထု သတ္တမံ။

၈။ ကဿကဝတ္ထု

န တံ ကမ္မံ ကတံ သာဓူတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ ကဿကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ကိရ သာဝတ္ထိတော အဝိဒူရေ ဧကံ ခေတ္တံ ကသတိ။ စောရာ ဥဒကနိဒ္ဓမနေန နဂရံ ပဝိသိတွာ ဧကသ္မိံ အဍ္ဎကုလေ ဥမင်္ဂံ ဘိန္ဒိတွာ ဗဟုံ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ ဂဟေတွာ ဥဒကနိဒ္ဓမနေနေဝ နိက္ခမိံသု။ ဧကော စောရော တေ ဝဉ္စေတွာ ဧကံ သဟဿတ္ထဝိကံ ဩဝဋ္ဋိကာယ ကတွာ တံ ခေတ္တံ ဂန္တွာ တေဟိ သဒ္ဓိံ ဘဏ္ဍံ ဘာဇေတွာ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တော ဩဝဋ္ဋိကတော ပတမာနံ သဟဿတ္ထဝိကံ န သလ္လက္ခေသိ။ တံ ဒိဝသံ သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော တံ ကဿကံ အတ္တနော ဉာဏဇာလဿ အန္တောပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဥပဓာရယမာနော ဣဒံ အဒ္ဒသ – ‘‘အယံ ကဿကော ပါတောဝ ကသိတုံ ဂမိဿတိ၊ ဘဏ္ဍသာမိကာ စောရာနံ အနုပဒံ ဂန္တွာ ဩဝဋ္ဋိကတော ပတမာနံ သဟဿတ္ထဝိကံ ဒိသွာ ဧတံ ဂဏှိဿန္တိ၊ မံ ဌပေတွာ တဿ အညော သက္ခီ နာမ ¶ န ဘဝိဿတိ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဥပနိဿယောပိဿ အတ္ထိ၊ တတ္ထ မယာ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သောပိ ကဿကော ပါတောဝ ကသိတုံ ဂတော။ သတ္ထာ အာနန္ဒတ္ထေရေန ပစ္ဆာသမဏေန တတ္ထ အဂမာသိ။ ကဿကော သတ္ထာရံ ဒိသွာ ဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ¶ ဝန္ဒိတွာ ပုန ကသိတုံ အာရဘိ။ သတ္ထာ တေန သဒ္ဓိံ ကိဉ္စိ အဝတွာဝ သဟဿတ္ထဝိကာယ ပတိတဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တံ ဒိသွာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာဟ – ‘‘ပဿ၊ အာနန္ဒ၊ အာသီဝိသော’’တိ။ ‘‘ပဿာမိ၊ ဘန္တေ၊ ဃောရဝိသော’’တိ။

ကဿကော တံ ကထံ သုတွာ ‘‘မမ ဝေလာယ ဝါ အဝေလာယ ဝါ ဝိစရဏဋ္ဌာနမေတံ၊ အာသီဝိသော ကိရေတ္ထ အတ္ထီ’’တိ စိန္တေတွာ သတ္ထရိ ဧတ္တကံ ဝတွာ ပက္ကန္တေ ‘‘မာရေဿာမိ န’’န္တိ ပတောဒလဋ္ဌိံ အာဒါယ ဂတော သဟဿဘဏ္ဍိကံ ဒိသွာ ‘‘ဣမံ သန္ဓာယ သတ္ထာရာ ကထိတံ ဘဝိဿတီ’’တိ တံ အာဒါယ ¶ နိဝတ္တော၊ အဗျတ္တတာယ ဧကမန္တေ ဌပေတွာ ပံသုနာ ပဋိစ္ဆာဒေတွာ ပုန ကသိတုံ အာရဘိ။ မနုဿာ စ ဝိဘာတာယ ရတ္တိယာ ဂေဟေ စောရေဟိ ကတကမ္မံ ဒိသွာ ပဒါနုပဒံ ဂစ္ဆန္တာ တံ ခေတ္တံ ဂန္တွာ တတ္ထ စောရေဟိ ဘဏ္ဍဿ ဘာဇိတဋ္ဌာနံ ဒိသွာ ကဿကဿ ပဒဝလဉ္ဇံ အဒ္ဒသံသု။ တေ တဿ ပဒါနုသာရေန ဂန္တွာ ထဝိကာယ ဌပိတဋ္ဌာနံ ဒိသွာ ပံသုံ ဝိယူဟိတွာ ထဝိကံ အာဒါယ ‘‘တွံ ဂေဟံ ဝိလုမ္ပိတွာ ခေတ္တံ ကသမာနော ဝိယ ဝိစရသီ’’တိ တဇ္ဇေတွာ ပေါထေတွာ နေတွာ ရညော ဒဿယိံသု။ ရာဇာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ¶ တဿ ဝဓံ အာဏာပေသိ။ ရာဇပုရိသာ တံ ပစ္ဆာဗာဟံ ဗန္ဓိတွာ ကသာဟိ တာဠေန္တာ အာဃာတနံ နယိံသု။ သော ကသာဟိ တာဠိယမာနော အညံ ကိဉ္စိ အဝတွာ ‘‘ပဿာနန္ဒ၊ အာသီဝိသောတိ၊ ပဿာမိ ဘဂဝါ ဃောရဝိသော’’တိ ဝဒန္တော ဂစ္ဆတိ။ အထ နံ ရာဇပုရိသာ ‘‘တွံ သတ္ထု စေဝ အာနန္ဒတ္ထေရဿ စ ကထံ ကထေသိ၊ ကိံ နာမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ – ‘‘ရာဇာနံ ဒဋ္ဌုံ လဘမာနော ကထေဿာမီ’’တိ ဝုတ္တေ ရညော သန္တိကံ နေတွာ ရညော တံ ပဝတ္တိံ ကထယိံသု။ အထ နံ ရာဇာ ‘‘ကသ္မာ ဧဝံ ကထေသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော ‘‘နာဟံ၊ ဒေဝ၊ စောရော’’တိ ဝတွာ ကသနတ္ထာယ နိက္ခန္တကာလတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ ရညော အာစိက္ခိ။ ရာဇာ တဿ ကထံ သုတွာ ‘‘အယံ ဘဏေ လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလံ သတ္ထာရံ သက္ခိံ အပဒိသတိ၊ န ယုတ္တံ ဧတဿ ဒေါသံ အာရောပေတုံ၊ အဟမေတ္ထ ကတ္တဗ္ဗံ ဇာနိဿာမီ’’တိ တံ အာဒါယ သာယနှသမယေ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘဂဝါ ကစ္စိ တုမှေ အာနန္ဒတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ဧတဿ ကဿကဿ ကသနဋ္ဌာနံ ဂတာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ဝေါ တတ္ထ ဒိဋ္ဌ’’န္တိ? ‘‘သဟဿတ္ထဝိကာ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ဒိသွာ ကိံ အဝေါစုတ္ထာ’’တိ? ‘‘ဣဒံ နာမ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ သစာယံ ပုရိသော တုမှာဒိသံ အပဒိသံ နာကရိဿ၊ န ဇီဝိတံ အလဘိဿ၊ တုမှေဟိ ပန ကထိတကထံ ¶ ကထေတွာ တေန ဇီဝိတံ လဒ္ဓ’’န္တိ။ တံ သုတွာ သတ္ထာ ‘‘အာမ၊ မဟာရာဇ၊ အဟမ္ပိ ဧတ္တကမေဝ ဝတွာ ဂတော၊ ပဏ္ဍိတေန နာမ ယံ ကမ္မံ ကတွာ ပစ္ဆာနုတပ္ပံ ¶ ဟောတိ၊ တံ န ကတ္တဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၆၇။

‘‘န တံ ကမ္မံ ကတံ သာဓု၊ ယံ ကတွာ အနုတပ္ပတိ၊

ယဿ အဿုမုခေါ ရောဒံ၊ ဝိပါကံ ပဋိသေဝတီ’’တိ။

တတ္ထ န တံ ကမ္မန္တိ ယံ နိရယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တနသမတ္ထံ ဒုက္ခုဒြယံ ကမ္မံ ကတွာ အနုဿရန္တော အနုဿရိတာနုဿရိတက္ခဏေ အနုတပ္ပတိ အနုသောစတိ၊ တံ ကတံ န သာဓု န သုန္ဒရံ နိရတ္ထကံ။ ယဿ အဿုမုခေါတိ ယဿ အဿူဟိ တိန္တမုခေါ ရောဒန္တော ဝိပါကံ အနုဘောတီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ ¶ ကဿကော ဥပါသကော သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တော၊ သမ္ပတ္တဘိက္ခူပိ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

ကဿကဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။

၉။ သုမနမာလာကာရဝတ္ထု

တဉ္စ ကမ္မံ ကတံ သာဓူတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော သုမနံ နာမ မာလာကာရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ¶ ကိရ ဒေဝသိကံ ဗိမ္ဗိသာရရာဇာနံ ပါတောဝ အဋ္ဌဟိ သုမနပုပ္ဖနာဠီဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တော အဋ္ဌ ကဟာပဏေ လဘတိ။ အထေကဒိဝသံ တသ္မိံ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ နဂရံ ပဝိဋ္ဌမတ္တေ ဘဂဝါ မဟာဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော ဝိဿဇ္ဇေတွာ မဟတာ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန မဟတိယာ ဗုဒ္ဓလီဠာယ နဂရံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ ဘဂဝါ ဟိ ဧကဒါ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော စီဝရေန ပဋိစ္ဆာဒေတွာ အညတရော ပိဏ္ဍပါတိကော ဝိယ စရတိ တိံသယောဇနမဂ္ဂံ အင်္ဂုလိမာလဿ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ဂစ္ဆန္တော ဝိယ၊ ဧကဒါ ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော ဝိဿဇ္ဇေတွာ ကပိလဝတ္ထုပ္ပဝေသနာဒီသု ဝိယ။ တသ္မိမ္ပိ ဒိဝသေ သရီရတော ဆဗ္ဗဏ္ဏရံသိယော ဝိဿဇ္ဇေန္တော မဟန္တေန ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန မဟတိယာ ဗုဒ္ဓလီဠာယ ရာဇဂဟံ ပါဝိသိ။ မာလာကာရော ဘဂဝတော ရတနဂ္ဃိယသဒိသံ အတ္တဘာဝံ ဒိသွာ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏအသီတာနုဗျဉ္ဇနသရီရသောဘဂ္ဂံ ¶ ဩလောကေတွာ ပသန္နစိတ္တော ‘‘ကိံ နု ခေါ သတ္ထု အဓိကာရံ ကရောမီ’’တိ စိန္တေတွာ အညံ အပဿန္တော ‘‘ဣမေဟိ ပုပ္ဖေဟိ ဘဂဝန္တံ ပူဇေဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပုန စိန္တေသိ – ‘‘ဣမာနိ ရညော နိဗဒ္ဓံ ဥပဋ္ဌာနပုပ္ဖာနိ၊ ရာဇာ ဣမာနိ အလဘန္တော မံ ဗန္ဓာပေယျ ဝါ ဃာတာပေယျ ဝါ ရဋ္ဌတော ဝါ ပဗ္ဗာဇေယျ၊ ကိံ နု ခေါ ကရောမီ’’တိ? အထဿ ဧတဒဟောသိ ‘‘ရာဇာ မံ ဃာတေတု ဝါ ဗန္ဓာပေတု ဝါ ရဋ္ဌတော ပဗ္ဗာဇေတု ဝါ၊ သော ဟိ မယှံ ဒဒမာနောပိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဇီဝိတမတ္တံ ဓနံ ဒဒေယျ၊ သတ္ထုပူဇာ ပန မေ အနေကာသု ကပ္ပကောဋီသု အလံ ဟိတာယ စေဝ သုခါယ စာ’’တိ အတ္တနော ¶ ဇီဝိတံ တထာဂတဿ ပရိစ္စဇိ။

သော ‘‘ယာဝ မေ ပသန္နံ စိတ္တံ န ပတိကုဋတိ၊ တံ တာဝဒေဝ ပူဇံ ကရိဿာမီ’’တိ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌော ဥဒဂ္ဂုဒဂ္ဂေါ သတ္ထာရံ ပူဇေသိ။ ကထံ? ပဌမံ တာဝ ဒွေဝ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိယော တထာဂတဿ ဥပရိ ခိပိ၊ တာ ဥပရိမတ္ထကေ ဝိတာနံ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု။ အပရာ ဒွေ မုဋ္ဌိယော ခိပိ၊ တာ ဒက္ခိဏဟတ္ထပဿေန မာလာပဋစ္ဆန္နေန ¶ ဩတရိတွာ အဋ္ဌံသု။ အပရာ ဒွေ မုဋ္ဌိယော ခိပိ၊ တာ ပိဋ္ဌိပဿေန ဩတရိတွာ တထေဝ အဋ္ဌံသု။ အပရာ ဒွေ မုဋ္ဌိယော ခိပိ၊ တာ ဝါမဟတ္ထပဿေန ဩတရိတွာ တထေဝ အဋ္ဌံသု။ ဧဝံ အဋ္ဌ နာဠိယော အဋ္ဌ မုဋ္ဌိယော ဟုတွာ စတူသု ဌာနေသု တထာဂတံ ပရိက္ခိပိံသု။ ပုရတော ဂမနဒွါရမတ္တမေဝ အဟောသိ။ ပုပ္ဖာနံ ဝဏ္ဋာနိ အန္တော အဟေသုံ၊ ပတ္တာနိ ဗဟိမုခါနိ။ ဘဂဝါ ရဇတပတ္တပရိက္ခိတ္တော ဝိယ ဟုတွာ ပါယာသိ။ ပုပ္ဖာနိ အစိတ္တကာနိပိ သစိတ္တကံ နိဿာယ သစိတ္တကာနိ ဝိယ အဘိဇ္ဇိတွာ အပတိတွာ သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံယေဝ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဌိတဌိတဋ္ဌာနေ တိဋ္ဌန္တိ။ သတ္ထု သရီရတော သတသဟဿဝိဇ္ဇုလတာ ဝိယ ရံသိယော နိက္ခမိံသု။ ပုရတော စ ပစ္ဆတော စ ဒက္ခိဏတော စ ဝါမတော စ သီသမတ္ထကတော စ နိရန္တရံ နိက္ခန္တရံသီသု ဧကာပိ သမ္မုခသမ္မုခဋ္ဌာနေနေဝ အပလာယိတွာ သဗ္ဗာပိ သတ္ထာရံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ တရုဏတာလက္ခန္ဓပ္ပမာဏာ ¶ ဟုတွာ ပုရတော ဧဝ ဓာဝန္တိ။ သကလနဂရံ သင်္ခုဘိ။ အန္တောနဂရေ နဝ ကောဋိယော၊ ဗဟိနဂရေ နဝ ကောဋိယောတိ အဋ္ဌာရသသု ကောဋီသု ဧကောပိ ပုရိသော ဝါ ဣတ္ထီ ဝါ ဘိက္ခံ ဂဟေတွာ အနိက္ခန္တော နာမ နတ္ထိ။ မဟာဇနော သီဟနာဒံ နဒန္တော စေလုက္ခေပသဟဿာနိ ကရောန္တော သတ္ထု ပုရတောဝ ဂစ္ဆတိ။ သတ္ထာပိ မာလာကာရဿ ဂုဏံ ပါကဋံ ကာတုံ တိဂါဝုတပ္ပမာဏေ နဂရေ ဘေရိစရဏမဂ္ဂေနေဝ ¶ အစရိ။ မာလာကာရဿ သကလသရီရံ ပဉ္စဝဏ္ဏာယ ပီတိယာ ပရိပူရိ။

သော ထောကညေဝ တထာဂတေန သဒ္ဓိံ စရိတွာ မနောသိလာရသေ နိမုဂ္ဂေါ ဝိယ ဗုဒ္ဓရသ္မီနံ အန္တော ပဝိဋ္ဌော သတ္ထာရံ ထောမေတွာ ဝန္ဒိတွာ တုစ္ဆပစ္ဆိမေဝ ဂဟေတွာ ဂေဟံ အဂမာသိ။ အထ နံ ဘရိယာ ပုစ္ဆိ ‘‘ကဟံ ပုပ္ဖာနီ’’တိ? ‘‘သတ္ထာ မေ ပူဇိတော’’တိ။ ‘‘ရညော ဒါနိ ကိံ ကရိဿသီ’’တိ? ‘‘ရာဇာ မံ ဃာတေတု ဝါ ရဋ္ဌတော ဝါ နီဟရတု၊ အဟံ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ သတ္ထာရံ ပူဇေသိံ၊ သဗ္ဗပုပ္ဖာနိ အဋ္ဌ မုဋ္ဌိယောဝ အဟေသုံ၊ ဧဝရူပါ နာမ ပူဇာ ဇာတာ။ မဟာဇနော ဥက္ကုဋ္ဌိသဟဿာနိ ကရောန္တော သတ္ထာရာ သဒ္ဓိံ စရတိ၊ ယော ဧသ မဟာဇနဿ ဥက္ကုဋ္ဌိသဒ္ဒေါ၊ တသ္မိံ ဌာနေ ဧသော’’တိ။ အထဿ ဘရိယာ အန္ဓဗာလတာယ ဧဝရူပေ ပါဋိဟာရိယေ ¶ ပသာဒံ နာမ အဇနေတွာ တံ အက္ကောသိတွာ ပရိဘာသိတွာ ‘‘ရာဇာနော နာမ စဏ္ဍာ၊ သကိံ ကုဒ္ဓါ ဟတ္ထပါဒါဒိစ္ဆေဒနေန ဗဟုမ္ပိ အနတ္ထံ ကရောန္တိ၊ တယာ ကတကမ္မေန မယှမ္ပိ အနတ္ထော သိယာ’’တိ ပုတ္တေ အာဒါယ ရာဇကုလံ ဂန္တွာ ရညာ ပက္ကောသိတွာ ‘‘ကိံ ဧတ’’န္တိ ပုစ္ဆိတာ အာဟ – ‘‘မမ သာမိကော တုမှာကံ ဥပဋ္ဌာနပုပ္ဖေဟိ သတ္ထာရံ ပူဇေတွာ တုစ္ဆဟတ္ထော ဃရံ အာဂန္တွာ ‘ကဟံ ပုပ္ဖာနီ’တိ မယာ ပုဋ္ဌော ဣဒံ နာမ ဝဒေသိ၊ အဟံ တံ ပရိဘာသိတွာ ‘ရာဇာနော နာမ စဏ္ဍာ၊ သကိံ ကုဒ္ဓါ ဟတ္ထပါဒါဒိစ္ဆေဒနေန ဗဟုမ္ပိ အနတ္ထံ ကရောန္တိ၊ တယာ ကတကမ္မေန မယှမ္ပိ အနတ္ထော သိယာ’တိ တံ ဆဍ္ဍေတွာ ဣဓာဂတာ၊ တေန ကတံ ကမ္မံ သုကတံ ဝါ ဟောတု၊ ဒုက္ကဋံ ဝါ၊ တဿေဝေတံ၊ မယာ တဿ ဆဍ္ဍိတဘာဝံ ဇာနာဟိ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ ပဌမဒဿနေနေဝ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တော သဒ္ဓါ ပသန္နော အရိယသာဝကော စိန္တေသိ ¶ – ‘‘အဟော အယံ ဣတ္ထီ အန္ဓဗာလာ၊ ဧဝရူပေ ဂုဏေ ပသာဒံ န ဥပ္ပာဒေသီ’’တိ။ သော ကုဒ္ဓါ ဝိယ ဟုတွာ၊ ‘‘အမ္မ၊ ကိံ ဝဒေသိ၊ မယှံ ဥပဋ္ဌာနပုပ္ဖေဟိ တေန ပူဇာ ကတာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ဘဒ္ဒကံ တေ ကတံ တံ ဆဍ္ဍေန္တိယာ၊ မမ ပုပ္ဖေဟိ ပူဇာကာရဿ အဟံ ကတ္တဗ္ဗယုတ္တကံ ဇာနိဿာမီ’’တိ တံ ဥယျောဇေတွာ ဝေဂေန သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ သတ္ထာရာ ¶ သဒ္ဓိံယေဝ ဝိစရိ။

သတ္ထာ ရညော စိတ္တပ္ပသာဒံ ဉတွာ ဘေရိစရဏဝီထိယာ နဂရံ စရိတွာ ရညော ဃရဒွါရံ အဂမာသိ။ ရာဇာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ သတ္ထာရံ ဂေဟံ ပဝေသေတုကာမော အဟောသိ။ သတ္ထာ ပန ရာဇင်္ဂဏေယေဝ နိသီဒနာကာရံ ဒဿေသိ ¶ ။ ရာဇာ တံ ဉတွာ ‘‘သီဃံ မဏ္ဍပံ ကရောထာ’’တိ တင်္ခဏညေဝ မဏ္ဍပံ ကာရာပေသိ။ နိသီဒိ သတ္ထာ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသင်္ဃေန။ ကသ္မာ ပန သတ္ထာ ရာဇဂေဟံ န ပါဝိသိ?

ဧဝံ ကိရဿ အဟောသိ – ‘‘သစာဟံ အန္တော ပဝိသိတွာ နိသီဒေယျံ၊ မဟာဇနော မံ ဒဋ္ဌုံ န လဘေယျ၊ မာလာကာရဿ ဂုဏော ပါကဋော န ဘဝေယျ၊ ရာဇင်္ဂဏေ ပန မံ နိသိန္နံ မဟာဇနော ဒဋ္ဌုံ လဘိဿတိ၊ မာလာကာရဿ ဂုဏော ပါကဋော ဘဝိဿတီ’’တိ။ ဂုဏဝန္တာနဉှိ ဂုဏံ ဗုဒ္ဓါ ဧဝ ပါကဋံ ကာတုံ သက္ကောန္တိ၊ အဝသေသဇနော ဂုဏဝန္တာနံ ဂုဏံ ကထေန္တော မစ္ဆရာယတိ။ စတ္တာရော ပုပ္ဖပဋာ စတုဒ္ဒိသံ အဋ္ဌံသု။ မဟာဇနော သတ္ထာရံ ပရိဝါရေသိ။ ရာဇာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပဏီတေနာဟာရေန ပရိဝိသိ။ သတ္ထာ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ အနုမောဒနံ ကတွာ ပုရိမနယေနေဝ စတူဟိ ပုပ္ဖပဋေဟိ ပရိက္ခိတ္တော သီဟနာဒံ နဒန္တော မဟာဇနေန ပရိဝုတော ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ ရာဇာ သတ္ထာရံ အနုဂန္တွာ နိဝတ္တော မာလာကာရံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘မမ အာဟရိတပုပ္ဖေဟိ ကိန္တိ ကတွာ သတ္ထာရံ ပူဇေသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ မာလာကာရော ‘‘ရာဇာ မံ ဃာတေတု ဝါ ရဋ္ဌတော ဝါ ပဗ္ဗာဇေတူတိ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ ပူဇေသိံ ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ ရာဇာ ‘‘တွံ မဟာပုရိသော နာမာ’’တိ ဝတွာ အဋ္ဌ ဟတ္ထီ စ အဿေ စ ဒါသေ စ ဒါသိယော ¶ စ မဟာပသာဓနာနိ စ အဋ္ဌ ကဟာပဏသဟဿာနိ စ ရာဇကုလတော နီဟရိတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရပ္ပဋိမဏ္ဍိတာ အဋ္ဌ နာရိယော စ အဋ္ဌ ဂါမဝရေ စာတိ ဣဒံ သဗ္ဗဋ္ဌကံ နာမ ဒါနံ အဒါသိ။

အာနန္ဒတ္ထေရော စိန္တေသိ – ‘‘အဇ္ဇ ပါတောဝ ပဋ္ဌာယ သီဟနာဒသဟဿာနိ စေဝ စေလုက္ခေပသဟဿာနိ စ ပဝတ္တန္တိ၊ ကော နု ခေါ မာလာကာရဿ ဝိပါကော’’တိ? သော သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘အာနန္ဒ၊ ဣမိနာ မာလာကာရေန အပ္ပမတ္တကံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ မာ သလ္လက္ခေသိ၊ အယဉှိ မယှံ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ ပူဇံ အကာသိ။ သော ဧဝံ မယိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ –

‘‘ကပ္ပာနံ ¶ သတသဟဿံ၊ ဒုဂ္ဂတိံ န ဂမိဿတိ၊

ဌတွာ ဒေဝမနုဿေသု၊ ဖလံ ဧတဿ ကမ္မုနော၊

ပစ္ဆာ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သုမနော နာမ ဘဝိဿတီ’’တိ။ –

အာဟ။ သတ္ထု ပန ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဂန္ဓကုဋိပဝိသနကာလေ တာနိ ပုပ္ဖာနိ ဒွါရကောဋ္ဌကေ ပတိံသု။ သာယနှသမယေ ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ¶ – ‘‘အဟော အစ္ဆရိယံ မာလာကာရဿ ကမ္မံ၊ ဓရမာနကဗုဒ္ဓဿ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇိတွာ ပုပ္ဖပူဇံ ကတွာ တင်္ခဏညေဝ သဗ္ဗဋ္ဌကံ နာမ လဘတီ’’တိ။ သတ္ထာ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ တိဏ္ဏံ ဂမနာနံ အညတရေန ဂမနေန ဓမ္မသဘံ ¶ ဂန္တွာ ဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိတွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘အာမ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ပစ္ဆာနုတပ္ပံ န ဟောတိ၊ အနုဿရိတာနုဿရိတက္ခဏေ သောမနဿမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝရူပံ ကမ္မံ ကတ္တဗ္ဗမေဝါ’’တိ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၆၈။

‘‘တဉ္စ ကမ္မံ ကတံ သာဓု၊ ယံ ကတွာ နာနုတပ္ပတိ၊

ယဿ ပတီတော သုမနော၊ ဝိပါကံ ပဋိသေဝတီ’’တိ။

တတ္ထ ယံ ကတွာတိ ယံ ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တီနဉ္စေဝ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိယာ စ နိဗ္ဗတ္တနသမတ္ထံ သုခုဒြယံ ကမ္မံ ကတွာ နာနုတပ္ပတိ၊ အထ ခေါ ဒိဋ္ဌဓမ္မေယေဝ အနုဿရိတာနုဿရိတက္ခဏေယေဝ ပီတိဝေဂေန ပတီတော သောမနဿဝေဂေန စ သုမနော ဟုတွာ အာယတိံ ပီတိသောမနဿဇာတော ဟုတွာ ဝိပါကံ ပဋိသေဝတိ၊ တံ ကမ္မံ ကတံ သာဓု ဘဒ္ဒကန္တိ။

ဒေသနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။

သုမနမာလာကာရဝတ္ထု နဝမံ။

၁၀။ ဥပ္ပလဝဏ္ဏတ္ထေရီဝတ္ထု

မဓုဝါ ¶ မညတီတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဥပ္ပလဝဏ္ဏတ္ထေရိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သာ ¶ ကိရ ပဒုမုတ္တရဗုဒ္ဓဿ ပါဒမူလေ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေတွာ ကပ္ပသတသဟဿံ ပုညာနိ ကုရုမာနာ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သံသရန္တီ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဒေဝလောကတော စဝိတွာ သာဝတ္ထိယံ သေဋ္ဌိကုလေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ နီလုပ္ပလဂဗ္ဘသမာနဝဏ္ဏတာယ စဿာ ဥပ္ပလဝဏ္ဏာတွေဝ နာမံ အကံသု။ အထဿာ ဝယပ္ပတ္တကာလေ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ရာဇာနော စ သေဋ္ဌိနော စ သေဋ္ဌိဿ သန္တိကံ သာသနံ ပဟိဏိံသု – ‘‘ဓီတရံ အမှာကံ ဒေတူ’’တိ ¶ ။ အပဟိဏန္တော နာမ နာဟောသိ။ တတော သေဋ္ဌိ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ သဗ္ဗေသံ မနံ ဂဟေတုံ န သက္ခိဿာမိ၊ ဥပါယံ ပနေကံ ကရိဿာမီ’’တိ ဓီတရံ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘အမ္မ၊ ပဗ္ဗဇိတုံ သက္ခိဿသီ’’တိ အာဟ။ တဿာ ပစ္ဆိမဘဝိကတ္တာ တံ ဝစနံ သီသေ အာသိတ္တံ သတပါကတေလံ ဝိယ အဟောသိ။ တသ္မာ ပိတရံ ‘‘ပဗ္ဗဇိဿာမိ၊ တာတာ’’တိ အာဟ။ သော တဿာ မဟန္တံ သက္ကာရံ ကတွာ ဘိက္ခုနီဥပဿယံ နေတွာ ပဗ္ဗာဇေသိ ¶ ။ တဿာ အစိရပဗ္ဗဇိတာယ ဧဝ ဥပေါသထာဂါရေ ကာလဝါရော ပါပုဏိ။ သာ ဒီပံ ဇာလေတွာ ဥပေါသထာဂါရံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ဒီပသိခါယ နိမိတ္တံ ဂဏှိတွာ ဌိတာဝ ပုနပ္ပုနံ ဩလောကယမာနာ တေဇောကသိဏာရမ္မဏံ ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တမေဝ ပါဒကံ ကတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ သဒ္ဓိံ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ စေဝ အဘိညာဟိ စ။

သာ အပရေန သမယေန ဇနပဒစာရိကံ စရိတွာ ပစ္စာဂန္တွာ အန္ဓဝနံ ပါဝိသိ။ တဒါ ဘိက္ခုနီနံ အရညဝါသော အပ္ပဋိက္ခိတ္တော ဟောတိ။ အထဿာ တတ္ထ ကုဋိကံ ကတွာ မဉ္စကံ ပညာပေတွာ သာဏိယာ ပရိက္ခိပိံသု။ သာ သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိတွာ နိက္ခမိ။ မာတုလပုတ္တော ပနဿာ နန္ဒမာဏဝေါ နာမ ဂိဟိကာလတော ပဋ္ဌာယ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တော။ သော တဿာ အာဂတဘာဝံ သုတွာ ထေရိယာ အာဂမနတော ပုရေတရမေဝ အန္ဓဝနံ ဂန္တွာ တံ ကုဋိကံ ပဝိသိတွာ ဟေဋ္ဌာမဉ္စကေ နိလီနော ထေရိယာ အာဂန္တွာ ကုဋိကံ ပဝိသိတွာ ဒွါရံ ပိဓာယ မဉ္စကေ နိသိန္နမတ္တာယ ဗဟိ အာတပတော အာဂတတ္တာ စက္ခုပထေ အန္ဓကာရေ အဝိဂတေယေဝ ဟေဋ္ဌာမဉ္စကတော နိက္ခမိတွာ မဉ္စကံ အဘိရုယှ ‘‘မာ နဿိ ဗာလ၊ မာ နဿိ ဗာလာ’’တိ ထေရိယာ ဝါရိယမာနောယေဝ အဘိဘဝိတွာ အတ္တနာ ပတ္ထိတကမ္မံ ကတွာ ပါယာသိ။ အထဿ အဂုဏံ ဓာရေတုံ အသက္ကောန္တီ ¶ ဝိယ မဟာပထဝီ ဒွေဓာ ဘိဇ္ဇိ။ သော ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌော ဂန္တွာ မဟာအဝီစိမှိ ဧဝ နိဗ္ဗတ္တိ။ ထေရီပိ တမတ္ထံ ဘိက္ခုနီနံ အာရောစေသိ။ ဘိက္ခုနိယော ဘိက္ခူနံ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော အာရောစယိံသု။ တံ သုတွာ သတ္ထာ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုဘိက္ခူနီ ဥပါသကဥပါသိကာသု ယော ကောစိ ဗာလော ပါပကမ္မံ ကရောန္တော မဓုသက္ခရာဒီသု ကိဉ္စိ ဒေဝ မဓုရရသံ ခါဒမာနော ပုရိသော ဝိယ တုဋ္ဌဟဋ္ဌော ဥဒဂ္ဂုဒဂ္ဂေါ ဝိယ ကရောတီ’’တိ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၆၉။

‘‘မဓုဝါ ¶ ¶ မညတိ ဗာလော၊ ယာဝ ပါပံ န ပစ္စတိ၊

ယဒါ စ ပစ္စတိ ပါပံ၊ ဗာလော ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတီ’’တိ။

တတ္ထ မဓုဝါတိ ဗာလဿ ဟိ ပါပံ အကုသလကမ္မံ ကရောန္တဿ တံ ကမ္မံ မဓု ဝိယ မဓုရရသံ ဝိယ ဣဋ္ဌံ ကန္တံ မနာပံ ဝိယ ဥပဋ္ဌာတိ။ ဣတိ နံ သော မဓုံဝ မညတိ။ ယာဝါတိ ယတ္တကံ ကာလံ။ ပါပံ န ပစ္စတီတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ဝါ သမ္ပရာယေ ဝါ ဝိပါကံ န ဒေတိ၊ တာဝ နံ ဧဝံ မညတိ။ ယဒါ စာတိ ယဒါ ပနဿ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ဝါ ဝိဝိဓာ ကမ္မကာရဏာ ကယိရမာနဿ၊ သမ္ပရာယေ ဝါ နိရယာဒီသု မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝန္တဿ တံ ပါပံ ပစ္စတိ၊ အထ သော ဗာလော ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတိ ဝိန္ဒတိ ပဋိလဘတီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။

အပရေန ¶ ပန သမယေန ဓမ္မသဘာယံ မဟာဇနော ကထံ သမုဋ္ဌာပေသိ ‘‘ခီဏာသဝါပိ မညေ ကာမသုခံ သာဒိယန္တိ၊ ကာမံ သေဝန္တိ၊ ကိံ န သေဝိဿန္တိ၊ န ဟိ ဧတေ ကောဠာပရုက္ခာ၊ န စ ဝမ္မိကာ အလ္လမံသသရီရာဝ၊ တသ္မာ ဧတေပိ ကာမသုခံ သာဒိယန္တိ၊ ကာမံ သေဝန္တီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ ခီဏာသဝါ ကာမသုခံ သာဒိယန္တိ၊ န ကာမံ သေဝန္တိ။ ယထာ ဟိ ပဒုမပတ္တေ ပတိတံ ဥဒကဗိန္ဒု၊ န ဝိလိမ္ပတိ၊ န သဏ္ဌာတိ၊ ဝိနိဝတ္တေတွာ ပတတေဝ၊ ယထာ စ အာရဂ္ဂေ သာသပေါ န ဝိလိမ္ပတိ၊ န သဏ္ဌာတိ၊ ဝိနိဝတ္တေတွာ ပတတေဝ၊ ဧဝံ ခီဏာသဝဿ စိတ္တေ ဒုဝိဓောပိ ကာမော န ဝိလိမ္ပတိ၊ န သဏ္ဌာတီ’’တိ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂေ ဂါထမာဟ –

‘‘ဝါရိ ပေါက္ခရပတ္တေဝ၊ အာရဂ္ဂေရိဝ သာသပေါ၊

ယော န လိမ္ပတိ ကာမေသု၊ တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၄၀၁)၊

ဣမိဿာ အတ္ထော ဗြာဟ္မဏဝဂ္ဂေယေဝ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ သတ္ထာ ပန ရာဇာနံ ပသေနဒိကောသလံ ပက္ကောသာပေတွာ၊ ‘‘မဟာရာဇ၊ ဣမသ္မိံ သာသနေ ယထေဝ ကုလပုတ္တာ၊ ဧဝံ ကုလဓီတရောပိ မဟန္တံ ဉာတိဂဏဉ္စ ဘောဂက္ခန္ဓဉ္စ ¶ ပဟာယ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညေ ဝိဟရန္တိ။ တာ ဧဝံ ဝိဟရမာနာ ရာဂရတ္တာ ပါပပုဂ္ဂလာ ဩမာနာတိမာနဝသေန ဝိဟေဌေန္တိပိ၊ ဗြဟ္မစရိယန္တရာယမ္ပိ ပါပေန္တိ၊ တသ္မာ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ အန္တောနဂရေ ဝသနဋ္ဌာနံ ကာတုံ ¶ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ရာဇာ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ နဂရဿ ¶ ဧကပဿေ ဘိက္ခုနိသင်္ဃဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ကာရာပေသိ။ တတော ပဋ္ဌာယ ဘိက္ခုနိယော အန္တောဂါမေယေဝ ဝသန္တီတိ။

ဥပ္ပလဝဏ္ဏတ္ထေရီဝတ္ထု ဒသမံ။

၁၁။ ဇမ္ဗုကတ္ထေရဝတ္ထု

မာသေ မာသေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ဇမ္ဗုကံ အာဇီဝကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

အတီတေ ကိရ ကဿပသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓကာလေ ဂါမဝါသီ ဧကော ကုဋုမ္ဗိကော ဧကဿ ထေရဿ ဝိဟာရံ ကတွာ တံ တတ္ထ ဝိဟရန္တံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟိ။ ထေရော တဿ ဂေဟေ နိဗဒ္ဓံ ဘုဉ္ဇတိ။ အထေကော ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု ဒိဝါ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော တဿ ဂေဟဒွါရံ ပါပုဏိ။ ကုဋုမ္ဗိကော တံ ဒိသွာ တဿ ဣရိယာပထေ ပသန္နော ဂေဟံ ပဝေသေတွာ သက္ကစ္စံ ပဏီတေန ဘောဇနေန ပရိဝိသိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမံ သာဋကံ ရဇိတွာ နိဝါသေယျာထာ’’တိ မဟန္တံ သာဋကံ ဒတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကေသာ ¶ ဝေါ ဒီဃာ၊ တုမှာကံ ကေသောရောပနတ္ထာယ နှာပိတံ အာနေဿာမိ၊ သယနတ္ထာယ စ ဝေါ မဉ္စကံ ဂါဟာပေတွာ အာဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ နိဗဒ္ဓံ ဂေဟေ ဘုဉ္ဇန္တော ကုလူပကော ဘိက္ခု တံ တဿ သက္ကာရံ ဒိသွာ စိတ္တံ ပသာဒေတုံ နာသက္ခိ၊ ‘‘အယံ တံ မုဟုတ္တံ ဒိဋ္ဌကဿ ဧဝရူပံ သက္ကာရံ ကရောတိ၊ နိဗဒ္ဓံ ဂေဟေ ဘုဉ္ဇန္တဿ ပန မယှံ န ကရောတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ ဣတရောပိ တေနေဝ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ကုဋုမ္ဗိကေန ဒိန္နသာဋကံ ရဇိတွာ နိဝါသေသိ။ ကုဋမ္ဗိကောပိ နှာပိတံ အာဒါယ ဂန္တွာ ထေရဿ ကေသေ ဩဟာရာပေတွာ မဉ္စကံ အတ္ထရာပေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမသ္မိံယေဝ မဉ္စကေ သယထာ’’တိ ဝတွာ ဒွေပိ ထေရေ သွာတနာယ နိမန္တေတွာ ပက္ကာမိ။

နေဝါသိကော တဿ တံ သက္ကာရံ ကယိရမာနံ အဓိဝါသေတုံ နာသက္ခိ။ အထဿ သော သာယံ ထေရဿ နိပန္နဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ စတူဟာကာရေဟိ ထေရံ အက္ကောသိ၊ ‘‘အာဝုသော၊ အာဂန္တုက ကုဋုမ္ဗိကဿ တေ ဂေဟေ ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇနတော ဝရတရံ မီဠှံ ခါဒိတုံ၊ ကုဋုမ္ဗိကေန အာနီတနှာပိတေန ကေသောဟာရာပနတော ဝရတရံ တာလဋ္ဌိကေန ကေသေ လုဉ္စာပေတုံ။ ကုဋုမ္ဗိကေန ဒိန္နသာဋကနိဝါသနတော ဝရတရံ နဂ္ဂေန ဝိစရိတုံ၊ ကုဋုမ္ဗိကေန အာဘတမဉ္စကေ နိပဇ္ဇနတော ဝရတရံ ¶ ဘူမိယံ နိပဇ္ဇိတု’’န္တိ။ ထေရောပိ ‘‘မာ ဧသ ဗာလော မံ နိဿာယ နဿီ’’တိ နိမန္တနံ အနာဒိယိတွာ ပါတောဝ ဥဋ္ဌာယ ယထာသုခံ အဂမာသိ ¶ ။ နေဝါသိကောပိ ပါတောဝ ဝိဟာရေ ကတ္တဗ္ဗဝတ္တံ ကတွာ ဘိက္ခာစာရဝေလာယ ¶ ‘‘ဣဒါနိပိ အာဂန္တုကော နိဒ္ဒါယတိ၊ ဃဏ္ဍိကသဒ္ဒေန ပဗုဇ္ဈေယျာ’’တိ သညာယ နခပိဋ္ဌေနေဝ ဃဏ္ဍိံ ပဟရိတွာ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ ကုဋုမ္ဗိကောပိ သက္ကာရံ ကတွာ ထေရာနံ အာဂမနမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တော နေဝါသိကံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ထေရော ကုဟိ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ အထ နံ နေဝါသိကော ‘‘မာ၊ အာဝုသော၊ ကိဉ္စိ အဝစ၊ တုယှံ ကုလူပကော ဟိယျော၊ တဝ နိက္ခန္တဝေလာယ ဩဝရကံ ပဝိသိတွာ နိဒ္ဒံ ဩက္ကန္တော ပါတောဝ ဥဋ္ဌာယ မမ ဝိဟာရသမ္မဇ္ဇနသဒ္ဒမ္ပိ ပါနီယဃဋပရိဘောဇနီယဃဋေသု ဥဒကသိဉ္စနသဒ္ဒမ္ပိ ဃဏ္ဍိကသဒ္ဒမ္ပိ ကရောန္တဿ န ဇာနာတီ’’တိ အာဟ။ ကုဋုမ္ဗိကော စိန္တေသိ – ‘‘တာဒိသာယ ဣရိယာပထသမ္ပတ္တိယာ သမန္နာဂတဿ မေ အယျဿ ယာဝ ဣမမှာ ကာလာ နိဒ္ဒါယနံ နာမ နတ္ထိ၊ မံ ပန တဿ သက္ကာရံ ကရောန္တံ ဒိသွာ အဒ္ဓါ ဣမိနာ ဘဒန္တေန ကိဉ္စိ ဝုတ္တံ ဘဝိဿတီ’’တိ။ သော အတ္တနော ပဏ္ဍိတဘာဝေန တံ သက္ကစ္စံ ဘောဇေတွာ တဿ ပတ္တံ သာဓုကံ ဓောဝိတွာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနဿ ပူရေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ သစေ မေ အယျံ ပဿေယျာထ၊ ဣမမဿ ပိဏ္ဍပါတံ ဒဒေယျာထာ’’တိ အာဟ။

ဣတရော တံ ဂဟေတွာဝ စိန္တေသိ – ‘‘သစေ သော ဧဝရူပံ ပိဏ္ဍပါတံ ဘုဉ္ဇိဿတိ၊ ဣမသ္မိံယေဝ ဌာနေ ပလုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ အန္တရာမဂ္ဂေ တံ ပိဏ္ဍပါတံ ဆဍ္ဍေတွာ ထေရဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ တံ တတ္ထ ဩလောကေန္တော န အဒ္ဒသ။ အထ နံ ဧတ္တကဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဝီသတိဝဿသဟဿာနိ ¶ ကတောပိ သမဏဓမ္မော ရက္ခိတုံ နာသက္ခိ။ အာယုပရိယောသာနေ ပန ကာလံ ကတွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝိတွာ ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ရာဇဂဟနဂရေ ဧကသ္မိံ ဗဟွန္နပါနေ ကုလဃရေ နိဗ္ဗတ္တိ။ သော ပဒသာ ဂမနကာလတော ပဋ္ဌာယ နေဝ သယနေ သယိတုံ၊ န ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတုံ ဣစ္ဆတိ၊ အတ္တနော သရီရဝလဉ္ဇမေဝ ခါဒတိ။ ‘‘ဗာလတာယ အဇာနန္တော ကရောတီ’’တိ တံ ပေါသယိံသု။ မဟလ္လကကာလေပိ ဝတ္ထံ နိဝါသေတုံ န ဣစ္ဆတိ၊ နဂ္ဂေါဝ ဝိစရတိ၊ ဘူမိယံ သယတိ၊ အတ္တနော သရီရဝလဉ္ဇမေဝ ခါဒတိ။ အထဿ မာတာပိတရော ‘‘နာယံ ကုလဃရဿ အနုစ္ဆဝိကော၊ ကေဝလံ အလဇ္ဇနကော အာဇီဝကာနံ ဧသ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ တေသံ သန္တိကံ နေတွာ ‘‘ဣမံ ဒါရကံ ပဗ္ဗာဇေထာ’’တိ အဒံသု။ အထ နံ တေ ပဗ္ဗာဇေသုံ။ ပဗ္ဗာဇေန္တာ စ ¶ ပန ဂလပ္ပမာဏေ အာဝါဋေ ဌပေတွာ ဒွိန္နံ အံသကူဋာနံ ဥပရိံ ပဒရာနိ ဒတွာ တေသံ ဥပရိ နိသီဒိတွာ တာလဋ္ဌိခဏ္ဍေန ကေသေ လုဉ္စိံသု။ အထ နေ တဿ မာတာပိတရော သွာတနာယ နိမန္တေတွာ ပက္ကမိံသု။

ပုနဒိဝသေ အာဇီဝကာ ‘‘ဧဟိ၊ ဂါမံ ပဝိသိဿာမာ’’တိ တံ ဝဒိံသု။ သော ‘‘ဂစ္ဆထ တုမှေ၊ အဟံ ဣဓေဝ ဘဝိဿာမီ’’တိ န ဣစ္ဆိ။ အထ နံ ပုနပ္ပုနံ ဝတွာ အနိစ္ဆမာနံ ဩဟာယ အဂမံသု။ သောပိ တေသံ ဂတဘာဝံ ဉတွာ ဝစ္စကုဋိယာ ပဒရံ ဝိဝရိတွာ ဩရုယှ ဥဘောဟိ ဟတ္ထေဟိ အာလောပံ ¶ အာလောပံ ကတွာ ဂူထံ ခါဒိ ¶ ။ အာဇီဝကာ တဿ အန္တောဂါမတော အာဟာရံ ပဟိဏိံသု။ တမ္ပိ န ဣစ္ဆိ။ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘န မေ ဣမိနာ အတ္ထော။ လဒ္ဓါ မေ အာဟာရော’’တိ အာဟ။ ‘‘ကဟံ လဒ္ဓါ’’တိ? ‘‘ဣဓေဝ လဒ္ဓါ’’တိ။ ဧဝံ ဒုတိယေ တတိယေ စတုတ္ထေပိ ဒိဝသေ တေဟိ ဗဟုမ္ပိ ဝုစ္စမာနော ‘‘အဟံ ဣဓေဝ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဂါမံ ဂန္တုံ န ဣစ္ဆိ။ အာဇီဝကာ ‘‘အယံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ နေဝ ဂါမံ ပဝိသိတုံ ဣစ္ဆတိ၊ န အမှေဟိ ပဟိတာဟာရံ အာဟရိတုံ ဣစ္ဆတိ၊ ‘ဣဓေဝ မေ လဒ္ဓါ’တိ ဝဒတိ၊ ကိံ နု ခေါ ကရောတိ၊ ပရိဂ္ဂဏှိဿာမ န’’န္တိ ဂါမံ ပဝိသန္တာ ဧကံ ဒွေ ဇနေ တဿ ပရိဂ္ဂဏှနတ္ထံ ဩဟာယ ဂမိံသု။ တေ ပစ္ဆတော ဂစ္ဆန္တာ ဝိယ ဟုတွာ နိလီယိံသု။ သောပိ တေသံ ဂတဘာဝံ ဉတွာ ပုရိမနယေနေဝ ဝစ္စကုဋိံ ဩရုယှ ဂူထံ ခါဒိ။

ဣတရေ တဿ ကိရိယံ ဒိသွာ အာဇီဝကာနံ အာရောစယိံသု။ တံ သုတွာ အာဇီဝကာ ‘‘အဟော ဘာရိယံ ကမ္မံ၊ သစေ သမဏဿ ဂေါတမဿ သာဝကာ ဇာနေယျုံ၊ ‘အာဇီဝကာ ဂူထံ ခါဒမာနာ ဝိစရန္တီ’တိ အမှာကံ အကိတ္တိံ ပကာသေယျုံ၊ နာယံ အမှာကံ အနုစ္ဆဝိကော’’တိ တံ အတ္တနော သန္တိကာ နီဟရိံသု။ သော တေဟိ နီဟရိတော မဟာဇနဿ ဥစ္စာရကရဏဋ္ဌာနေ ပတ္ထရိတော ဧကော ပိဋ္ဌိပါသာဏော အတ္ထိ။ တသ္မိံ မဟန္တံ သောဏ္ဍိ၊ ပိဋ္ဌိပါသာဏံ နိဿာယ မဟာဇနဿ ဥစ္စာရကရဏဋ္ဌာနံ။ သော တတ္ထ ဂန္တွာ ရတ္တိံ ဂူထံ ခါဒိတွာ မဟာဇနဿ သရီရဝလဉ္ဇနတ္ထာယ အာဂမနကာလေ ဧကေန ဟတ္ထေန ပါသာဏဿ ဧကံ အန္တံ ဩလုဗ္ဘ ¶ ဧကံ ပါဒံ ဥက္ခိပိတွာ ဇဏ္ဏုကေ ဌပေတွာ ဥဒ္ဓံဝါတာဘိမုခေါ မုခံ ဝိဝရိတွာ တိဋ္ဌတိ။ မဟာဇနော တံ ဒိသွာ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကသ္မာ အယျော မုခံ ဝိဝရိတွာ ဌိတော’’တိ ပုစ္ဆတိ။ ‘‘အဟံ ဝါတဘက္ခော၊ အညော မေ အာဟာရော နတ္ထီ’’တိ။ အထ ‘‘ကသ္မာ ဧကံ ပါဒံ ဇဏ္ဏုကေ ကတွာ ဌိတောသိ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘အဟံ ဥဂ္ဂတပေါ ¶ ဃောရတပေါ၊ မယာ ဒွီဟိ ပါဒေဟိ အက္ကန္တာ ပထဝီ ကမ္ပတိ၊ တသ္မာ ဧကံ ပါဒံ ဥက္ခိပိတွာ ဇဏ္ဏုကေ ဌပေတွာ ဌိတောမှိ။ အဟဉှိ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဌိတကောဝ ဝီတိနာမေမိ၊ န နိသီဒါမိ၊ န နိပဇ္ဇာမီ’’တိ။ မနုဿာ နာမ ယေဘုယျေန ဝစနမတ္တမေဝ သဒ္ဒဟန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘အဟော အစ္ဆရိယံ၊ ဧဝရူပါပိ နာမ တပဿိနော ဟောန္တိ၊ န နော ဧဝရူပါ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗာ’’တိ ယေဘုယျေန အင်္ဂမဂဓဝါသိနော သင်္ခုဘိတွာ ဥပသင်္ကမိတွာ မာသေ မာသေ မဟန္တံ သက္ကာရံ အဘိဟရန္တိ။ သော ‘‘အဟံ ဝါတမေဝ ဘက္ခာမိ၊ န အညံ အာဟာရံ။ အညဉှိ မေ ခါဒန္တဿ တပေါ နဿတီ’’တိ တေဟိ အဘိဟဋံ န ကိဉ္စိ ဣစ္ဆတိ။ မနုဿာ ‘‘မာ နော၊ ဘန္တေ၊ နာသေထ၊ တုမှာဒိသေန ဃောရတပေန ပရိဘောဂေ ကတေ အမှာကံ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တတီ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ယာစန္တိ။ တဿ အညော အာဟာရော န ရုစ္စတိ။ မဟာဇနဿ ပန ယာစနာယ ပီဠိတော တေဟိ အာဘတာနိ သပ္ပိဖာဏိတာဒီနိ ကုသဂ္ဂေန ဇိဝှဂ္ဂေ ဌပေတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ၊ အလံ ¶ ဝေါ ဧတ္တကံ ဟိတာယ သုခါယ စာ’’တိ ဥယျောဇေသိ။ ဧဝံ သော ပဉ္စပညာသ ဝဿာနိ နဂ္ဂေါ ဂူထံ ခါဒန္တော ကေသေ လုဉ္စန္တော ဘူမိယံ သယမာနော ဝီတိနာမေသိ။

ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ¶ ခေါ ပစ္စူသကာလေ လောကဝေါလောကနံ အဝိဇဟိတမေဝ ဟောတိ။ တသ္မာ ဧကဒိဝသံ ဘဂဝတော ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဝေါလောကေန္တဿ အယံ ဇမ္ဗုကာဇီဝကော ဉာဏဇာလဿ အန္တော ပညာယိ။ သတ္ထာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ တဿ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တဿူပနိဿယံ ဒိသွာ ‘‘အဟံ ဧတံ အာဒိံ ကတွာ ဧကံ ဂါထံ ဘာသိဿာမိ၊ ဂါထာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတိ။ ဣမံ ကုလပုတ္တံ နိဿာယ မဟာဇနော သောတ္ထိဘာဝံ ပါပုဏိဿတီ’’တိ ဉတွာ ပုနဒိဝသေ ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပိဏ္ဍပါတပဋိက္ကန္တော အာနန္ဒတ္ထေရံ အာမန္တေသိ – ‘‘အာနန္ဒ၊ ဇမ္ဗုကာဇီဝကဿ သန္တိကံ ဂမိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ ကိံ တုမှေယေဝ ဂမိဿထာ’’တိ? ‘‘အာမ၊ အဟမေဝါ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ သတ္ထာ ဝဍ္ဎမာနကစ္ဆာယာယ တဿ သန္တိကံ ပါယာသိ။

ဒေဝတာ စိန္တယိံသု – ‘‘သတ္ထာ သာယံ ဇမ္ဗုကာဇီဝကဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆတိ၊ သော စ ဇေဂုစ္ဆေ ဥစ္စာရပဿာဝဒန္တကဋ္ဌကိလိဋ္ဌေ ပိဋ္ဌိပါသာဏေ ဝသတိ၊ ဒေဝံ ဝဿာပေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ အတ္တနော အာနုဘာဝေန တံ မုဟုတ္တံယေဝ ဒေဝံ ဝဿာပေသုံ။ ပိဋ္ဌိပါသာဏော သုစိ နိမ္မလော အဟောသိ။ အထဿ ဥပရိ ¶ ပဉ္စဝဏ္ဏံ ပုပ္ဖဝဿံ ဝဿာပေသုံ။ သတ္ထာ သာယံ ဇမ္ဗုကာဇီဝကဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဇမ္ဗုကာ’’တိ သဒ္ဒမကာသိ။ ဇမ္ဗုကော ‘‘ကော နု ခေါ ဧသ၊ ဒုဇ္ဇနော မံ ဇမ္ဗုကဝါဒေန ဝဒတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ကော ဧသော’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ သမဏော’’တိ။ ‘‘ကိံ မဟာသမဏာ’’တိ? ‘‘အဇ္ဇ မေ ဧကရတ္တိံ ဣဓ ဝသနဋ္ဌာနံ ဒေဟီ’’တိ။ ‘‘နတ္ထိ၊ မဟာသမဏ၊ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ဝသနဋ္ဌာန’’န္တိ ¶ ။ ‘‘ဇမ္ဗုက၊ မာ ဧဝံ ကရိ၊ ဧကရတ္တိံ မေ ဝသနဋ္ဌာနံ ဒေဟိ၊ ပဗ္ဗဇိတာ နာမ ပဗ္ဗဇိတံ ပတ္ထေန္တိ၊ မနုဿာ မနုဿံ၊ ပသဝေါ ပသဝ’’န္တိ။ ‘‘ကိံ ပန တွံ ပဗ္ဗဇိတော’’တိ? ‘‘အာမ၊ ပဗ္ဗဇိတောမှီ’’တိ။ ‘‘သစေ တွံ ပဗ္ဗဇိတော၊ ကဟံ တေ လာဗုကံ၊ ကဟံ ဓူမကဋစ္ဆုကော၊ ကဟံ ယညသုတ္တက’’န္တိ? ‘‘‘အတ္ထေတံ မယှံ၊ ဝိသုံ ဝိသုံ ပန ဂဟေတွာ ဝိစရဏံ ဒုက္ခ’န္တိ အဗ္ဘန္တရေနေဝ ဂဟေတွာ စရာမီ’’တိ။ သော ‘‘စရိဿသိ တွံ ဧတံ အဂ္ဂဏှိတွာ’’တိ ကုဇ္ဈိ။ အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ‘‘ဟောတု၊ ဇမ္ဗုက၊ မာ ကုဇ္ဈ၊ ဝသနဋ္ဌာနံ မေ အာစိက္ခာ’’တိ။ ‘‘နတ္ထိ၊ မဟာသမဏ၊ ဧတ္ထ ဝသနဋ္ဌာန’’န္တိ။

သတ္ထာ တဿ ဝသနဋ္ဌာနတော အဝိဒူရေ ဧကံ ပဗ္ဘာရံ အတ္ထိ၊ တံ နိဒ္ဒိသန္တော ‘‘ဧတသ္မိံ ပဗ္ဘာရေ ကော ဝသတီ’’တိ အာဟ။ ‘‘နတ္ထိ ကောစိ၊ မဟာသမဏာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ဧတံ မယှံ ဒေဟီ’’တိ ¶ ။ ‘‘တွညေဝ ဇာန၊ မဟာသမဏာ’’တိ။ သတ္ထာ ပဗ္ဘာရေ နိသီဒနံ ပညာပေတွာ နိသီဒိ။ ပဌမယာမေ စတ္တာရော မဟာရာဇာနော စတုဒ္ဒိသံ ဧကောဘာသံ ကရောန္တာ သတ္ထု ဥပဋ္ဌာနံ အာဂမိံသု။ ဇမ္ဗုကော ဩဘာသံ ဒိသွာ ‘‘ကော ဩဘာသော နာမေသော’’တိ စိန္တေသိ။ မဇ္ဈိမယာမေ သက္ကော ဒေဝရာဇာ အာဂမိ။ ဇမ္ဗုကော တမ္ပိ ဒိသွာ ‘‘ကော နာမေသော’’တိ စိန္တေသိ။ ပစ္ဆိမယာမေ ဧကာယ အင်္ဂုလိယာ ဧကံ၊ ဒွီဟိ ဒွေ၊ ဒသဟိ ဒသ စက္ကဝါဠာနိ ဩဘာသေတုံ သမတ္ထော မဟာဗြဟ္မာ သကလံ အရညံ ဧကောဘာသံ ကရောန္တော အာဂမိ။ ဇမ္ဗုကော တမ္ပိ ¶ ဒိသွာ ‘‘ကော နု ခေါ ဧသော’’တိ စိန္တေတွာ ပါတောဝ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ ဧကမန္တံ ဌိတော သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘မဟာသမဏ၊ တုမှာကံ သန္တိကံ စတဿော ဒိသာ ဩဘာသေန္တော ကေ အာဂတာ’’တိ? ‘‘စတ္တာရော မဟာရာဇာနော’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ‘‘မံ ဥပဋ္ဌာတု’’န္တိ။ ‘‘ကိံ ပန တွံ စတူဟိ မဟာရာဇေဟိ ဥတ္တရိတရော’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဇမ္ဗုက၊ မဟာရာဇူနမ္ပိ အတိရာဇာ’’တိ။ ‘‘မဇ္ဈိမယာမေ ပန ကော အာဂတော’’တိ? ‘‘သက္ကော ဒေဝရာဇာ၊ ဇမ္ဗုကာ’’တိ ¶ ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ‘‘မံ ဥပဋ္ဌာတုမေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တွံ သက္ကဒေဝရာဇတောပိ ဥတ္တရိတရော’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဇမ္ဗုက၊ သက္ကတောပိ ဥတ္တရိတရောမှိ၊ ဧသော ပန မယှံ ဂိလာနုပဋ္ဌာကော ကပ္ပိယကာရကသာမဏေရသဒိသော’’တိ။ ‘‘ပစ္ဆိမယာမေ သကလံ အရညံ ဩဘာသေတွာ ကော အာဂတော’’တိ? ‘‘ယံ လောကေ ဗြာဟ္မဏာဒယော ခိပိတွာ ပက္ခလိတွာ ‘နမော မဟာဗြဟ္မုနော’တိ ဝဒန္တိ၊ သော ဧဝ မဟာဗြဟ္မာ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန တွံ မဟာဗြဟ္မတောပိ ဥတ္တရိတရော’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဇမ္ဗုက၊ အဟဉှိ ဗြဟ္မုနာပိ အတိဗြဟ္မာ’’တိ။ ‘‘အစ္ဆရိယောသိ တွံ၊ မဟာသမဏ၊ မယှံ ပန ပဉ္စ ပညာသ ဝဿာနိ ဣဓ ဝသန္တဿ ဧတေသု ဧကောပိ မံ ဥပဋ္ဌာတုံ နာဂတပုဗ္ဗော။ အဟဉှိ ဧတ္တကံ အဒ္ဓါနံ ဝါတဘက္ခော ဟုတွာ ဌိတကောဝ ဝီတိနာမေသိံ၊ န တာဝ တေ မယှံ ဥပဋ္ဌာနံ အာဂတပုဗ္ဗာ’’တိ။

အထ နံ သတ္ထာ အာဟ – ဇမ္ဗုက၊ တွံ လောကသ္မိံ အန္ဓဗာလံ မဟာဇနံ ဝဉ္စယမာနော မမ္ပိ ဝဉ္စေတုကာမော ဇာတော၊ နနု တွံ ပဉ္စပညာသ ဝဿာနိ ဂူထမေဝ ခါဒိ၊ ဘူမိယံယေဝ နိပဇ္ဇိ၊ နဂ္ဂေါ ဟုတွာ ဝိစရိ၊ တာလဋ္ဌိခဏ္ဍေန ကေသေ လုဉ္စိ။ အထ ¶ စ ပန လောကံ ဝဉ္စေန္တော ‘‘အဟံ ဝါတဘက္ခော၊ ဧကပါဒေန တိဋ္ဌာမိ၊ န နိသီဒါမိ၊ န နိပဇ္ဇာမီ’’တိ ဝဒေသိ၊ ‘‘မမမ္ပိ ဝဉ္စေတုကာမောသိ ပုဗ္ဗေပိ တွံ ပါပိကံ လာမိကံ ဒိဋ္ဌိံ နိဿာယ ဧတ္တကံ ကာလံ ဂူထဘက္ခော ဘူမိသယော နဂ္ဂေါ ဝိစရန္တော တာလဋ္ဌိခဏ္ဍေန ကေသလုဉ္စနံ ပတ္တော၊ ဣဒါနိပိ ပါပိကံ လာမိကံ ဒိဋ္ဌိမေဝ ဂဏှာသီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန မယာ ကတံ၊ မဟာသမဏာ’’တိ? အထဿ သတ္ထာ ပုဗ္ဗေ ကတကမ္မံ အာစိက္ခိ။ တဿ သတ္ထရိ ကထေန္တေယေဝ သံဝေဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ ဟိရောတ္တပ္ပံ ဥပဋ္ဌိတံ၊ သော ဥက္ကုဋိကော နိသီဒိ။ အထဿ သတ္ထာ ဥဒကသာဋိကံ ခိပိတွာ အဒါသိ။ သော တံ နိဝါသေတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ သတ္ထာပိဿ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ သော ဒေသနာဝသာနေ ¶ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပဗ္ဗဇ္ဇဉ္စ ဥပသမ္ပဒဉ္စ ယာစိ။ ဧတ္တာဝတာ တဿ ပုရိမကမ္မံ ပရိက္ခီဏံ။ အယဉှိ ခီဏာသဝမဟာထေရံ စတူဟိ အက္ကောသေဟိ အက္ကောသိတွာ ယာဝါယံ မဟာပထဝီ တိဂါဝုတာဓိကံ ယောဇနံ ဥဿန္နာ၊ တာဝ အဝီစိမှိ ပစ္စိတွာ တတ္ထ ပက္ကာဝသေသေန ပဉ္စပညာသ ဝဿာနိ ဣမံ ဝိပ္ပကာရံ ပတ္တော။ တေနဿ တံ ကမ္မံ ခီဏံ။ ဝီသတိ ပန ဝဿသဟဿာနိ ဣမိနာ ကတဿ သမဏဓမ္မဿ ဖလံ နာသေတုံ န သက္ကာ။ တသ္မာ သတ္ထာ ဒက္ခိဏဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ‘‘ဧဟိ၊ ဘိက္ခု၊ စရ ဗြဟ္မစရိယံ သမ္မာ ဒုက္ခဿ ¶ အန္တကိရိယာယာ’’တိ အာဟ။ တာဝဒေဝဿ ဂိဟိလိင်္ဂံ အန္တရဓာယိ အဋ္ဌပရိက္ခာရဓရော သဋ္ဌိဝဿိကမဟာထေရော ¶ ဝိယ အဟောသိ။

အင်္ဂမဂဓဝါသီနံ တဿ သက္ကာရံ ဂဟေတွာ အာဂတဒိဝသော ကိရေသ၊ တသ္မာ ဥဘယရဋ္ဌဝါသိနော သက္ကာရံ ဂဟေတွာ အာဂတာ တထာဂတံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ အမှာကံ အယျော ဇမ္ဗုကော မဟာ၊ ဥဒါဟု သမဏော ဂေါတမော’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘သစေ သမဏော ဂေါတမော မဟာ ဘဝေယျ၊ အယံ သမဏဿ ဂေါတမဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆေယျ၊ ဇမ္ဗုကာဇီဝကဿ ပန မဟန္တတာယ သမဏော ဂေါတမော ဣမဿ သန္တိကံ အာဂတော’’တိ စိန္တယိံသု။ သတ္ထာ မဟာဇနဿ ပရိဝိတက္ကံ ဉတွာ၊ ‘‘ဇမ္ဗုက၊ တဝ ဥပဋ္ဌာကာနံ ကင်္ခံ ဆိန္ဒာဟီ’’တိ အာဟ၊ သော ‘‘အဟမ္ပိ၊ ဘန္တေ၊ ဧတ္တကမေဝ ပစ္စာသီသာမီ’’တိ ဝတွာ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဥဋ္ဌာယ တာလပ္ပမာဏံ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ‘‘သတ္ထာ မေ၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ သာဝကောဟမသ္မီ’’တိ ဝတွာ ဩရုယှ ဝန္ဒိတွာ ပုန ဒွိတာလမတ္တံ တိတာလမတ္တန္တိ ဧဝံ သတ္တတာလမတ္တံ ဝေဟာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ဩရုယှ အတ္တနော သာဝကဘာဝံ ဇာနာပေသိ။ တံ ဒိသွာ မဟာဇနော ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါ နာမ အစ္ဆရိယာ အနောပမဂုဏာ’’တိ စိန္တေသိ။ သတ္ထာ မဟာဇနေန သဒ္ဓိံ ကထေန္တော ဧဝမာဟ – ‘‘အယံ ဧတ္တကံ ကာလံ တုမှေဟိ အာဘတံ သက္ကာရံ ကုသဂ္ဂေန ဇိဝှဂ္ဂေ ဌပေတွာ ‘တပစရဏံ ပူရေမီ’တိ ဣဓ နိဝုဋ္ဌော၊ သစေပိ ဣမိနာ ဥပါယေန ဝဿသတံ တပစရဏံ ပူရေယျ၊ ယာ စဿ ဣဒါနိ ကာလံ ဝါ ဘတ္တံ ဝါ ကုက္ကုစ္စာယိတွာ အဘုဉ္ဇန္တဿ ဘတ္တစ္ဆေဒနကုသလစေတနာ၊ တဿာ တံ တပစရဏံ သောဠသိံ ကလမ္ပိ န အဂ္ဃတီ’’တိ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၇၀။

‘‘မာသေ မာသေ ကုသဂ္ဂေန၊ ဗာလော ဘုဉ္ဇေယျ ဘောဇနံ၊

န သော သင်္ခါတဓမ္မာနံ၊ ကလံ အဂ္ဃတိ သောဠသိ’’န္တိ။

တဿတ္ထော ¶ – သစေ ဗာလော အပရိညာတဓမ္မော သီလာဒိဂုဏာ ပရိဗာဟိရော တိတ္ထာယတနေ ပဗ္ဗဇိတော ‘‘တပစရဏံ ပူရေဿာမီ’’တိ မာသေ မာသေ ပတ္တေ ကုသဂ္ဂေန ဘောဇနံ ဘုဉ္ဇန္တော ဝဿသတံ ဘုဉ္ဇေယျ ¶ ဘောဇနံ။ န သော သင်္ခါတဓမ္မာနံ၊ ကလံ အဂ္ဃတိ သောဠသိန္တိ သင်္ခါတဓမ္မာ ဝုစ္စန္တိ ဉာတဓမ္မာ တုလိတဓမ္မာ။ တေသု ဟေဋ္ဌိမကောဋိယာ သောတာပန္နော သင်္ခါတဓမ္မော၊ ဥပရိမကောဋိယာ ခီဏာသဝေါ။ ဣမေသံ သင်္ခါတဓမ္မာနံ သော ဗာလော ကလံ န ¶ အဂ္ဃတိ သောဠသိန္တိ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာ ဒေသနာ။ အယံ ပနေတ္ထ အတ္ထော – ယာ စဿ တထာ တပစရဏံ ပူရေန္တဿ ဝဿသတံ စေတနာ ယာ စ သင်္ခါတဓမ္မာနံ ကာလံ ဝါ ဘတ္တံ ဝါ ကုက္ကုစ္စာယိတွာ အဘုဉ္ဇန္တာနံ ဧကာ ဘတ္တစ္ဆေဒနကုသလစေတနာ၊ တဿာ စေတနာယ သာ တာဝ ဒီဃရတ္တံ ပဝတ္တစေတနာ သောဠသိံ ကလံ န အဂ္ဃတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယံ တဿာ သင်္ခါတဓမ္မာနံ စေတနာယ ဖလံ၊ တံ သောဠသ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ တတော ဧကေကံ ပုန သောဠသ သောဠသ ကောဋ္ဌာသေ ကတွာ တတော ဧကဿ ကောဋ္ဌာသဿ ယံ ဖလံ၊ တဒေဝ တဿ ဗာလဿ တပစရဏတော မဟပ္ဖလတရန္တိ။

ဒေသနာဝသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသီတိ။

ဇမ္ဗုကတ္ထေရဝတ္ထု ဧကာဒသမံ။

၁၂။ အဟိပေတဝတ္ထု

န ဟိ ပါပံ ကတံ ကမ္မန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော အညတရံ အဟိပေတံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကသ္မိဉှိ ¶ ဒိဝသေ ဇဋိလသဟဿဿ အဗ္ဘန္တရော အာယသ္မာ လက္ခဏတ္ထေရော စ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော စ ‘‘ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမာ’’တိ ဂိဇ္ဈကူဋတော ဩတရန္တိ။ တေသု အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ဧကံ အဟိပေတံ ဒိသွာ သိတံ ပါတွာကာသိ။ အထ နံ လက္ခဏတ္ထေရော ‘‘ကသ္မာ၊ အာဝုသော၊ သိတံ ပါတုကရောသီ’’တိ သိတကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အကာလော၊ အာဝုသော လက္ခဏ၊ ဣမဿ ပဉှဿ၊ ဘဂဝတော သန္တိကေ မံ ပုစ္ဆေယျာသီ’’တိ ထေရော အာဟ။ တေသု ရာဇဂဟေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တွာ နိသိန္နေသု လက္ခဏတ္ထေရော ပုစ္ဆိ၊ ‘‘အာဝုသော၊ မောဂ္ဂလ္လာနံ တွံ ဂိဇ္ဈကူဋာ ဩတရန္တော သိတံ ပါတုကရိတွာ မယာ သိတကာရဏံ ပုဋ္ဌော ‘ဘဂဝတော သန္တိကေ မံ ပုစ္ဆေယျာသီ’တိ အဝစ၊ ကထေဟိ ဣဒါနိ တံ ကာရဏ’’န္တိ။ ထေရော အာဟ – ‘‘အဟံ၊ အာဝုသော၊ ဧကံ ပေတံ ဒိသွာ သိတံ ပါတွာကာသိံ။ တဿ ဧဝရူပေါ အတ္တဘာဝေါ – မနုဿသီသံ ဝိယ အဿ သီသံ၊ အဟိဿ ဝိယ ¶ သေသော အတ္တဘာဝေါ၊ အဟိပေတော နာမေသ ပမာဏတော ပဉ္စဝီသတိယောဇနိကော၊ တဿ သီသတော ဥဋ္ဌိတာ အဂ္ဂိဇာလာ ယာဝ နင်္ဂုဋ္ဌာ ဂစ္ဆန္တိ၊ နင်္ဂုဋ္ဌတော ဥဋ္ဌိတာ အဂ္ဂိဇာလာ ယာဝ သီသာ၊ မဇ္ဈေသီသတော ဥဋ္ဌိတာ ဒွေ ပဿာနိ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဒွီဟိ ပဿေဟိ ဥဋ္ဌိတာ မဇ္ဈေ ဩတရန္တီ’’တိ ¶ ။ ဒွိန္နံယေဝ ကိရ ပေတာနံ အတ္တဘာဝေါ ပဉ္စဝီသတိယောဇနိကော၊ အဝသေသာနံ တိဂါဝုတပ္ပမာဏော။ ဣမဿ စေဝ အဟိပေတဿ ကာကပေတဿ စ ပဉ္စဝီသတိယောဇနိကော။ တေသု အယံ တာဝ အဟိပေတော။ ကာကပေတမ္ပိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဂိဇ္ဈကူဋမတ္ထကေ ပစ္စမာနံ ဒိသွာ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ပုစ္ဆန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘ပဉ္စယောဇနိကာ ¶ ဇိဝှာ၊ သီသံ တေ နဝယောဇနံ၊

ကာယော အစ္စုဂ္ဂတော တုယှံ၊ ပဉ္စဝီသတိယောဇနံ၊

ကိံ နု ကမ္မံ ကရိတွာန၊ ပတ္တောသိ ဒုက္ခမီဒိသ’’န္တိ။

အထဿ ပေတော အာစိက္ခန္တော –

‘‘အဟံ ဘန္တေ မောဂ္ဂလ္လာန၊ ကဿပဿ မဟေသိနော၊

သင်္ဃဿ အာဘတံ ဘတ္တံ၊ အာဟာရေသိံ ယဒိစ္ဆက’’န္တိ။ –

ဂါထံ ဝတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသု၊။ မနုဿာ ထေရေ ဒိသွာ သမ္ပိယာယမာနာ အာသနသာလာယံ နိသီဒါပေတွာ ပါဒေ ဓောဝိတွာ တေလံ မက္ခေတွာ ယာဂုံ ပါယေတွာ ခဇ္ဇကံ ဒတွာ ပိဏ္ဍပါတကာလံ အာဂမယမာနာ ဓမ္မံ သုဏန္တာ နိသီဒိံသု။ ဓမ္မကထာဝသာနေ ထေရာနံ ပတ္တေ အာဒါယ အတ္တနော အတ္တနော ဂေဟာ နာနဂ္ဂရသဘောဇနဿ ပူရေတွာ အာဟရိံသု။ တဒါ အဟံ ကာကော ဟုတွာ အာသနသာလာယ ဆဒနပိဋ္ဌေ နိလီနော တံ ဒိသွာ ဧကေန ဂဟိတပတ္တတော တိက္ခတ္တုံ မုခံ ပူရေန္တော တယော ကဗဠေ အဂ္ဂဟေသိံ။ တံ ပန ဘတ္တံ နေဝ သင်္ဃဿ သန္တကံ၊ န သင်္ဃဿ နိယမေတွာ ဒိန္နံ၊ န ဘိက္ခူဟိ ဂဟိတာဝသေသကံ။ အတ္တနော အတ္တနော ဂေဟံ နေတွာ မနုဿေဟိ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗကံ၊ ကေဝလံ သင်္ဃံ ဥဒ္ဒိဿ အဘိဟဋမတ္တမေဝ။ တတော မယာ တယော ကဗဠာ ဂဟိတာ၊ ဧတ္တကံ မေ ပုဗ္ဗကမ္မံ။ သွာဟံ ကာလံ ကတွာ တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကေန အဝီစိမှိ ¶ ပစ္စိတွာ တတ္ထ ပက္ကာဝသေသေန ဣဒါနိ ဂိဇ္ဈကူဋေ ကာကပေတော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော ဣမံ ဒုက္ခံ ပစ္စာနုဘောမီ’’တိ။ ဣဒံ ကာကပေတဿ ဝတ္ထု။

ဣဓ ¶ ပန ထေရော ‘‘အဟိပေတံ ဒိသွာ သိတံ ပါတွာကာသိ’’န္တိ အာဟ။ အထဿ သတ္ထာ သက္ခီ ဟုတွာပိ ဥဋ္ဌာယ ‘‘သစ္စံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မောဂ္ဂလ္လာနော အာဟ။ မယာပေသ သမ္ဗောဓိပတ္တဒိဝသေယေဝ ဒိဋ္ဌော၊ အပိစာဟံ ‘ယေ မေ ဝစနံ န သဒ္ဒဟေယျုံ၊ တေသံ အဟိတာယ ဘဝေယျာ’တိ ပရာနုဒ္ဒယာယ န ကထေသိ’’န္တိ အာဟ။ လက္ခဏသံယုတ္တေပိ (သံ။ နိ။ ၂။၂၀၂ အာဒယော) ဟိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနေန ဒိဋ္ဌကာလေယေဝ ¶ သတ္ထာ တဿ သက္ခီ ဟုတွာ ဝိနီတဝတ္ထူနိ ကထေသိ၊ ဣဒမ္ပိ တေန တထေဝ ကထိတံ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ပုစ္ဆိံသု။ သတ္ထာပိ တေသံ ကထေသိ –

အတီတေ ကိရ ဗာရာဏသိံ နိဿာယ နဒီတီရေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပဏ္ဏသာလံ ကရိံသု။ သော တတ္ထ ဝိဟရန္တော နိဗဒ္ဓံ နဂရေ ပိဏ္ဍာယ စရတိ။ နာဂရာပိ သာယံပါတံ ဂန္ဓပုပ္ဖာဒိဟတ္ထာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿူပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧကော ဗာရာဏသိဝါသီ ပုရိသော တံ မဂ္ဂံ နိဿာယ ခေတ္တံ ကသိ။ မဟာဇနော သာယံပါတံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿူပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆန္တော တံ ခေတ္တံ မဒ္ဒန္တော ဂစ္ဆတိ။ ကဿကော စ ‘‘မာ မေ ခေတ္တံ မဒ္ဒထာ’’တိ ဝါရေန္တောပိ ဝါရေတုံ နာသက္ခိ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သစေ ဣမသ္မိံ ဌာနေ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပဏ္ဏသာလာ န ဘဝေယျ၊ န မေ ခေတ္တံ မဒ္ဒေယျု’’န္တိ။ သော ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌကာလေ ပရိဘောဂဘာဇနာနိ ဘိန္ဒိတွာ ပဏ္ဏသာလံ ဈာပေသိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ¶ တံ ဈာမံ ဒိသွာ ယထာသုခံ ပက္ကာမိ။ မဟာဇနော ဂန္ဓမာလံ အာဒါယ အာဂတော ဈာမပဏ္ဏသာလံ ဒိသွာ ‘‘ကဟံ နု ခေါ နော အယျော ဂတော’’တိ အာဟ။ သောပိ မဟာဇနေနေဝ သဒ္ဓိံ ဂတော မဟာဇနမဇ္ဈေ ဌိတကောဝ ဧဝမာဟ – ‘‘မယာ တဿ ပဏ္ဏသာလာ ဈာပိတာ’’တိ။ အထ နံ ‘‘ဂဏှထ၊ ဣမံ ပါပိမံ နိဿာယ မယံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ ဒဋ္ဌုံ န လဘိမှာ’’တိ ဒဏ္ဍာဒီဟိ ပေါထေတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသုံ။ သော အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ယာဝါယံ မဟာပထဝီ ယောဇနမတ္တံ ဥဿန္နာ၊ တာဝ နိရယေ ပစ္စိတွာ ပက္ကာဝသေသေန ဂိဇ္ဈကူဋေ အဟိပေတော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သတ္ထာ ဣဒံ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ကထေတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ပါပကမ္မံ နာမေတံ ခီရသဒိသံ၊ ယထာ ခီရံ ဒုယှမာနမေဝ န ပရိဏမတိ။ တထာ ကမ္မံ ကယိရမာနမေဝ န ဝိပစ္စတိ။ ယဒါ ပန ဝိပစ္စတိ၊ တဒါ ဧဝရူပေန ဒုက္ခေန သောစတီ’’တိ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၇၁။

‘‘န ¶ ဟိ ပါပံ ကတံ ကမ္မံ၊ သဇ္ဇုခီရံဝ မုစ္စတိ၊

ဍဟန္တံ ဗာလမနွေတိ၊ ဘသ္မစ္ဆန္နောဝ ပါဝကော’’တိ။

တတ္ထ သဇ္ဇုခီရံ ဝါတိ တံ ခဏံယေဝ ဓေနုယာ ထနေဟိ နိက္ခန္တံ အဗ္ဘုဏှံ ခီရံ န မုစ္စတိ န ပရိဏမတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ ဣဒံ သဇ္ဇုခီရံ တံ ခဏညေဝ န မုစ္စတိ န ပရိဏမတိ န ပကတိံ ဝိဇဟတိ။ ယသ္မိံ ပန ဘာဇနေ ဒုဟိတွာ ဂဟိတံ ယာဝ တတ္ထ ¶ တက္ကာဒိအမ္ဗိလံ န ပက္ခိပတိ၊ ယာဝ ဒဓိဘာဇနာဒိကံ အမ္ဗိလဘာဇနံ န ပါပုဏာတိ၊ တာဝ ပကတိံ အဝိဇဟိတွာ ပစ္ဆာ ဇဟတိ၊ ဧဝမေဝ ပါပကမ္မမ္ပိ ကရိယမာနမေဝ န ဝိပစ္စတိ။ ယဒိ ဝိပစ္စေယျ၊ န ကောစိ ပါပကမ္မံ ကာတုံ ဝိသဟေယျ။ ယာဝ ပန ကုသလာဘိနိဗ္ဗတ္တာ ခန္ဓာ ဓရန္တိ၊ တာဝ နံ တေ ရက္ခန္တိ။ တေသံ ဘေဒါ အပါယေ နိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓေသု ဝိပစ္စတိ၊ ဝိပစ္စမာနဉ္စ ¶ ဍဟန္တံ ဗာလမနွေတိ။‘‘ကိံ ဝိယာ’’တိ? ‘‘ဘသ္မစ္ဆန္နောဝ ပါဝကော’’တိ။ ယထာ ဟိ ဆာရိကာယ ပဋိစ္ဆန္နော ဝီတစ္စိတင်္ဂါရော အက္ကန္တောပိ ဆာရိကာယ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ န တာဝ ဍဟတိ၊ ဆာရိကံ ပန တာပေတွာ စမ္မာဒီနံ ဍဟနဝသေန ယာဝ မတ္ထလုင်္ဂါ ဍဟန္တော ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမေဝ ပါပကမ္မမ္ပိ ယေန ကတံ ဟောတိ၊ တံ ဗာလံ ဒုတိယေ ဝါ တတိယေ ဝါ အတ္တဘာဝေ နိရယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တံ ဍဟန္တံ အနုဂစ္ဆတီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပန္နာဒယော အဟေသုန္တိ။

အဟိပေတဝတ္ထု ဒွါဒသမံ။

၁၃။ သဋ္ဌိကူဋပေတဝတ္ထု

ယာဝဒေဝ အနတ္ထာယာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော သဋ္ဌိကူဋပေတံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ပုရိမနယေနေဝ ဟိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော လက္ခဏတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ဂိဇ္ဈကူဋာ ဩရောဟန္တော အညတရသ္မိံ ပဒေသေ သိတံ ပါတွာကာသိ။ ထေရေန သိတကာရဏံ ပုဋ္ဌော ‘‘ဘဂဝတော သန္တိကေ ¶ မံ ပုစ္ဆေယျာသီ’’တိ ဝတွာ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ နိသိန္နကာလေ ပုန ပုဋ္ဌော အာဟ – ‘‘အဟံ၊ အာဝုသော၊ ဧကံ ပေတံ အဒ္ဒသံ တိဂါဝုတပ္ပမာဏေန အတ္တဘာဝေန၊ တဿ သဋ္ဌိ အယကူဋသဟဿာနိ အာဒိတ္တာနိ သမ္ပဇ္ဇလိတာနိ ဥပရိမတ္ထကေ ပတိတွာ ပတိတွာ ဥဋ္ဌဟန္တိ သီသံ ဘိန္ဒန္တိ၊ ဘိန္နံ ဘိန္နံ ပုန သမုဋ္ဌဟတိ ¶ ၊ ဣမိနာ အတ္တဘာဝေန မယာ ဧဝရူပေါ အတ္တဘာဝေါ န ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော၊ အဟံ တံ ဒိသွာ သိတံ ပါတွာကာသိ’’န္တိ။ ပေတဝတ္ထုသ္မိဉှိ –

‘‘သဋ္ဌိ ကူဋသဟဿာနိ၊ ပရိပုဏ္ဏာနိ သဗ္ဗသော၊

သီသေ တုယှံ နိပတန္တိ၊ ဝေါဘိန္ဒန္တေဝ မတ္ထက’’န္တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၈၀၈၊ ၈၁၀၊ ၈၁၃) အာဒိ –

ဣမမေဝ ပေတံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ သတ္ထာ ထေရဿ ကထံ သုတွာဝ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ မယာပေသ သတ္တော ဗောဓိမဏ္ဍေ နိသိန္နေနေဝ ဒိဋ္ဌော ‘ယေ စ ပန မေ ဝစနံ န သဒ္ဒဟေယျုံ၊ တေသံ အဟိတာယ ဘဝေယျာ’တိ ပရေသံ အနုကမ္ပာယ ¶ န ကထေသိံ၊ ဣဒါနိ ပန မောဂ္ဂလ္လာနဿ သက္ခီ ဟုတွာ ကထေမီ’’တိ အာဟ။ တံ သုတွာ ဘိက္ခူ တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ပုစ္ဆိံသု။ သတ္ထာပိ နေသံ ကထေသိ –

အတီတေ ကိရ ဗာရာဏသိယံ သာဠိတ္တကသိပ္ပေ နိပ္ဖတ္တိံ ပတ္တော ဧကော ပီဌသပ္ပိ အဟောသိ။ သော နဂရဒွါရေ ဧကဿ ဝဋရုက္ခဿ ဟေဋ္ဌာ နိသိန္နော သက္ခရာနိ ခိပိတွာ တဿ ပဏ္ဏာနိ ဆိန္ဒန္တော ‘‘ဟတ္ထိရူပကံ နော ဒဿေဟိ၊ အဿရူပကံ နော ဒဿေဟီ’’တိ ဂါမဒါရကေဟိ ¶ ဝုစ္စမာနော ဣစ္ဆိတိစ္ဆိတာနိ ရူပါနိ ဒဿေတွာ တေသံ သန္တိကာ ခါဒနီယာဒီနိ လဘတိ။ အထေကဒိဝသံ ရာဇာ ဥယျာနံ ဂစ္ဆန္တော တံ ပဒေသံ ပါပုဏိ။ ဒါရကာ ပီဌသပ္ပိံ ပါရောဟန္တရေ ကတွာ ပလာယိံသု။ ရညော ဌိတမဇ္ဈနှိကေ ရုက္ခမူလံ ပဝိဋ္ဌဿ ဆိဒ္ဒါဝဆိဒ္ဒစ္ဆာယာ သရီရံ ဖရိ။ သော ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဥဒ္ဓံ ဩလောကေန္တော ရုက္ခပဏ္ဏေသု ဟတ္ထိရူပကာဒီနိ ဒိသွာ ‘‘ကဿေတံ ကမ္မ’’န္တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ပီဌသပ္ပိနော’’တိ သုတွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ အာဟ – ‘‘မယှံ ပုရောဟိတော အတိမုခရော အပ္ပမတ္တကေပိ ဝုတ္တေ ဗဟုံ ဘဏန္တော မံ ဥပဒ္ဒဝေတိ၊ သက္ခိဿသိ တဿ မုခေ နာဠိမတ္တာ အဇလဏ္ဍိကာ ခိပိတု’’န္တိ? ‘‘သက္ခိဿာမိ၊ ဒေဝ။ အဇလဏ္ဍိကာ အာဟရာပေတွာ ပုရောဟိတေန သဒ္ဓိံ တုမှေ အန္တောသာဏိယံ နိသီဒထ၊ အဟမေတ္ထ ကတ္တဗ္ဗံ ဇာနိဿာမီ’’တိ။ အထ ရာဇာ တထာ ကာရေသိ။ ဣတရော ကတ္တရိယဂ္ဂေန သာဏိယာ ဆိဒ္ဒံ ကတွာ ပုရောဟိတဿ ရညာ သဒ္ဓိံ ကထေန္တဿ မုခေ ဝိဝဋမတ္တေ ဧကေကံ အဇလဏ္ဍိကံ ခိပိ။ ပုရောဟိတော မုခံ ပဝိဋ္ဌံ ပဝိဋ္ဌံ ဂိလိ။ ပီဌသပ္ပီ ခီဏာသု အဇလဏ္ဍိကာသု သာဏိံ စာလေသိ။ ရာဇာ တာယ သညာယ အဇလဏ္ဍိကာနံ ခီဏဘာဝံ ဉတွာ အာဟ – ‘‘အာစရိယ၊ အဟံ တုမှေဟိ သဒ္ဓိံ ကထေန္တော ကထံ ¶ နိတ္ထရိတုံ န သက္ခိဿာမိ၊ တုမှေ အတိမုခရတာယ နာဠိမတ္တာ အဇလဏ္ဍိကာ ဂိလန္တာပိ တုဏှီဘာဝံ နာပဇ္ဇထာ’’တိ။ ဗြာဟ္မဏော ¶ မင်္ဂုဥဘာဝံ အာပဇ္ဇိတွာ တတော ပဋ္ဌာယ မုခံ ဝိဝရိတွာ ရညာ သဒ္ဓိံ သလ္လပိတုံ နသက္ခိ။ ရာဇာ ပီဌသပ္ပိဂုဏံ အနုဿရိတွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘တံ နိဿာယ မေ သုခံ လဒ္ဓ’’န္တိ တုဋ္ဌော တဿ သဗ္ဗဋ္ဌကံ နာမ ဓနံ ဒတွာ နဂရဿ စတူသု ဒိသာသု စတ္တာရော ဝရဂါမေ အဒါသိ။ တမတ္ထံ ဝိဒိတွာ ရညော အတ္ထဓမ္မာနုသာသကော အမစ္စော ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘သာဓု ခေါ သိပ္ပကံ နာမ၊ အပိ ယာဒိသ ကီဒိသံ၊

ပဿ ခဉ္ဇပ္ပဟာရေန၊ လဒ္ဓါ ဂါမာ စတုဒ္ဒိသာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၁၀၇)၊

သော ပန အမစ္စော တေန သမယေန အယမေဝ ဘဂဝါ အဟောသိ။ အထေကော ပုရိသော ပီဌသပ္ပိနာ လဒ္ဓသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ နာမ ပီဌသပ္ပီ ဟုတွာ ဣမံ သိပ္ပံ နိဿာယ မဟာသမ္ပတ္တိံ ပတ္တော၊ မယာပေတံ သိက္ခိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ဣဒံ မေ ¶ ၊ အာစရိယ၊ သိပ္ပံ ဒေထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘န သက္ကာ၊ တာတ၊ ဒါတု’’န္တိ။ သော တေန ပဋိက္ခိတ္တော ‘‘ဟောတု၊ အာရာဓေဿာမိ န’’န္တိ တဿ ဟတ္ထပါဒပရိကမ္မာဒီနိ ကရောန္တော စိရဿံ တံ အာရာဓေတွာ ပုနပ္ပုနံ ယာစိ၊ ပီဌသပ္ပီ ‘‘အယံ မေ အတိဝိယ ဥပကာရော’’တိ တံ ပဋိဗာဟိတုံ အသက္ကောန္တော သိပ္ပံ သိက္ခာပေတွာ ‘‘နိပ္ဖန္နံ တေ၊ တာတ၊ သိပ္ပံ၊ ဣဒါနိ ကိံ ကရိဿသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဗဟိ ဂန္တွာ သိပ္ပံ ဝီမံသိဿာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကရိဿသီ’’တိ? ‘‘ဂါဝိံ ဝါ မနုဿံ ဝါ ပဟရိတွာ မာရေဿာမီ’’တိ။ ‘‘တာတာ၊ ဂါဝိံ မာရေန္တဿ သတံ ဒဏ္ဍော ဟောတိ မနုဿံ မာရေန္တဿ သဟဿံ၊ တွံ သပုတ္တဒါရောပိ တံ နိတ္ထရိတုံ န သက္ခိဿသိ၊ မာ ဝိနဿ၊ ယမှိ ¶ ပဟဋေ ဒဏ္ဍော နတ္ထိ၊ တာဒိသံ နိမာတာပိတိကံ ကဉ္စိ ဥပဓာရေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ သက္ခရာ ဥစ္ဆင်္ဂေ ကတွာ တာဒိသံ ဥပဓာရယမာနော ဝိစရန္တော ဂါဝိံ ဒိသွာ ‘‘အယံ သသာမိကာ’’တိ ပဟရိတုံ န ဝိသဟိ၊ မနုဿံ ဒိသွာ ‘‘အယံ သမာတာပိတိကော’’တိ ပဟရိတုံ န ဝိသတိ။

တေန သမယေန သုနေတ္တော နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ တံ နဂရံ နိဿာယ ပဏ္ဏသာလာယ ဝိဟရတိ။ သော တံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တံ နဂရဒွါရန္တရေ ဒိသွာ ‘‘အယံ နိမာတာပိတိကော၊ ဣမသ္မိံ ပဟဋေ ဒဏ္ဍော နတ္ထိ၊ ဣမံ ပဟရိတွာ သိပ္ပံ ဝီမံသိဿာမီ’’တိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတံ သန္ဓာယ သက္ခရံ ¶ ခိပိ။ သာ ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတေန ပဝိသိတွာ ဝါမေန နိက္ခမိ၊ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘိက္ခာယ စရိတုံ နာသက္ခိ၊ အာကာသေန ပဏ္ဏသာလံ ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ မနုဿာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ အနာဂစ္ဆန္တေ ‘‘ကိဉ္စိ အဖာသုကံ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ တတ္ထ ဂန္တွာ တံ ပရိနိဗ္ဗုတံ ဒိသွာ ရောဒိံသု ပရိဒေဝိံသု။ သောပိ မဟာဇနံ ဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ တတ္ထ ဂန္တွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓံ သဉ္ဇာနိတွာ ‘‘အယံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တော ဒွါရန္တရေ မမ သမ္မုခီဘူတော၊ အဟံ အတ္တနော သိပ္ပံ ဝီမံသန္တော ဣမံ ပဟရိ’’န္တိ အာဟ။ မနုဿာ ‘‘ဣမိနာ ကိရ ပါပကေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ပဟဋော၊ ဂဏှထ ဂဏှထာ’’တိ ပေါထေတွာ တတ္ထေဝ နံ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသုံ။ သော အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ယာဝါယံ မဟာပထဝီ ယောဇနမတ္တံ ဥဿန္နာ၊ တာဝ ပစ္စိတွာ ဝိပါကာဝသေသေန ဂိဇ္ဈကူဋမတ္ထကေ သဋ္ဌိကူဋပေတော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သတ္ထာ တဿ ဣမံ ပုဗ္ဗကမ္မံ ကထေတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဗာလဿ ¶ နာမ သိပ္ပံ ဝါ ဣဿရိယံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ အနတ္ထာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဗာလော ဟိ သိပ္ပံ ဝါ ဣဿရိယံ ဝါ လဘိတွာ အတ္တနော အနတ္ထမေဝ ကရောတီ’’တိ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ။

၇၂။

‘‘ယာဝဒေဝ အနတ္ထာယ၊ ဉတ္တံ ဗာလဿ ဇာယတိ၊

ဟန္တိ ဗာလဿ သုက္ကံသံ၊ မုဒ္ဓမဿ ဝိပါတယ’’န္တိ။

တတ္ထ ယာဝဒေဝါတိ အဝဓိပရိစ္ဆေဒနတ္ထေ နိပါတော။ ဉတ္တန္တိ ဇာနနသဘာဝေါ။ ယံ သိပ္ပံ ဇာနာတိ ¶ ၊ ယမှိ ဝါ ဣဿရိယေ ယသေ သမ္ပတ္တိယဉ္စ ဌိတော ဇနေန ဉာယတိ၊ ပါကဋော ပညာတော ဟောတိ၊ တဿေတံ နာမံ။ သိပ္ပံ ဝါ ဟိ ဣဿရိယာဒိဘာဝေါ ဝါ ဗာလဿ အနတ္ထာယေဝ ဇာယတိ။ တံ နိဿာယ သော အတ္တနော အနတ္ထမေဝ ကရောတိ။ ဟန္တီတိ ဝိနာသေတိ။ သုက္ကံသန္တိ ကုသလကောဋ္ဌာသံ၊ ဗာလဿ ဟိ သိပ္ပံ ဝါ ဣဿရိယံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ကုသလကောဋ္ဌာသံ ဃာတေန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မုဒ္ဓန္တိ ပညာယေတံ နာမံ။ ဝိပါတယန္တိ ဝိဒ္ဓံသယမာနံ။ တဿ ဟိ တံ သုက္ကံသံ ဟနန္တံ ပညာသင်္ခါတံ မုဒ္ဓံ ဝိပါတေန္တံ ဝိဒ္ဓံသေန္တမေဝ ဟန္တီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။

သဋ္ဌိကူဋပေတဝတ္ထု တေရသမံ။

၁၄။ စိတ္တဂဟပတိဝတ္ထု

အသန္တံ ¶ ¶ ဘာဝနမိစ္ဆေယျာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သုဓမ္မတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဒေသနာ မစ္ဆိကာသဏ္ဍေ သမုဋ္ဌာယ သာဝတ္ထိယံ နိဋ္ဌိတာ။

မစ္ဆိကာသဏ္ဍနဂရသ္မိဉှိ စိတ္တော နာမ ဂဟပတိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ အဗ္ဘန္တရံ မဟာနာမတ္ထေရံ နာမ ပိဏ္ဍာယ စရမာနံ ဒိသွာ တဿ ဣရိယာပထေ ပသီဒိတွာ ပတ္တံ အာဒါယ ဂေဟံ ပဝေသေတွာ ဘောဇေတွာ ဘတ္တကိစ္စာဝသာနေ ဓမ္မကထံ သုဏန္တော သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ အစလသဒ္ဓါ ဟုတွာ အမ္ဗာဋကဝနံ နာမ အတ္တနော ဥယျာနံ သင်္ဃာရာမံ ကတ္တုကာမော ထေရဿ ဟတ္ထေ ဥဒကံ ပါတေတွာ နိယျာဒေသိ။ တသ္မိံ ခဏေ ‘‘ပတိဋ္ဌိတံ ဗုဒ္ဓသာသန’’န္တိ ဥဒကပရိယန္တံ ကတွာ မဟာပထဝီ ကမ္ပိ။ မဟာသေဋ္ဌိ ဥယျာနေ မဟာဝိဟာရံ ကာရေတွာ သဗ္ဗဒိသာဟိ အာဂတာနံ ဘိက္ခူနံ ဝိဝဋဒွါရော အဟောသိ။ မစ္ဆိကာသဏ္ဍေ သုဓမ္မတ္ထေရော နာမ နေဝါသိကော အဟောသိ။

အပရေန သမယေန စိတ္တဿ ဂုဏကထံ သုတွာ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ တဿ သင်္ဂဟံ ကတ္တုကာမာ မစ္ဆိကာသဏ္ဍံ အဂမံသု။ စိတ္တော ဂဟပတိ တေသံ အာဂမနံ သုတွာ အဍ္ဎယောဇနမဂ္ဂံ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ တေ အာဒါယ အတ္တနော ဝိဟာရံ ပဝေသေတွာ အာဂန္တုကဝတ္တံ ကတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ထောကံ ဓမ္မကထံ သောတုကာမောမှီ’’တိ ဓမ္မသေနာပတိံ ယာစိ။ အထ နံ ထေရော၊ ‘‘ဥပါသက၊ အဒ္ဓါနေန အာဂတာမှာ ကိလန္တရူပါ။ အပိစ ထောကံ သုဏာဟီ’’တိ တဿ ဓမ္မံ ကထေသိ။ သော ထေရဿ ဓမ္မံ သုဏန္တောဝ အနာဂါမိဖလံ ပါပုဏိ။ သော ဒွေ အဂ္ဂသာဝကေ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ သွေ ဘိက္ခုသဟဿေန သဒ္ဓိံ မမ ¶ ဂေဟေ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ နိမန္တေတွာ ¶ ပစ္ဆာ နေဝါသိကံ သုဓမ္မတ္ထေရံ ‘‘တုမှေပိ၊ ဘန္တေ၊ သွေ ထေရေဟိ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆေယျာထာ’’တိ နိမန္တေသိ။ သော ‘‘အယံ မံ ပစ္ဆာ နိမန္တေတီ’’တိ ကုဒ္ဓါ ပဋိက္ခိပိတွာ ပုနပ္ပုနံ ယာစိယမာနောပိ ပဋိက္ခိပိ ဧဝ။ ဥပါသကော ‘‘ပညာယိဿထ၊ ဘန္တေ’’တိ ပက္ကမိတွာ ပုနဒိဝသေ အတ္တနော နိဝေသနေ မဟာဒါနံ သဇ္ဇေသိ။ သုဓမ္မတ္ထေရောပိ ပစ္စူသကာလေယေဝ ‘‘ကီဒိသော နု ခေါ ဂဟပတိနာ အဂ္ဂသာဝကာနံ သက္ကာရော သဇ္ဇိတော၊ သွေ ဂန္တွာ ပဿိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပါတောဝ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ တဿ ဂေဟံ အဂမာသိ။

သော ဂဟပတိနာ ‘‘နိသီဒထ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုစ္စမာနောပိ ‘‘နာဟံ နိသီဒါမိ၊ ပိဏ္ဍာယ စရိဿာမီ’’တိ ဝတွာ အဂ္ဂသာဝကာနံ ပဋိယာဒိတံ သက္ကာရံ ဩလောကေတွာ ¶ ဂဟပတိံ ဇာတိယာ ဃဋ္ဋေတုကာမော ‘‘ဥဠာရော တေ၊ ဂဟပတိ၊ သက္ကာရော၊ အပိစေတ္ထ ဧကညေဝ နတ္ထီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘တိလသံဂုဠိကာ၊ ဂဟပတီ’’တိ ဝတွာ ဂဟပတိနာ ကာကောပမာယ အပသာဒိတော ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ဧသော တေ၊ ဂဟပတိ၊ အာဝါသော၊ ပက္ကမိဿာမဟ’’န္တိ ဝတွာ ယာဝတတိယံ ဝါရိယမာနောပိ ပက္ကမိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ စိတ္တေန စ အတ္တနာ စ ဝုတ္တဝစနံ အာရောစေသိ။ သတ္ထာ ‘‘တယာ ဥပါသကော သဒ္ဓါ ပသန္နော ဟီနေန ခုံသိတော’’တိ တဿေဝ ဒေါသံ အာရောပေတွာ ပဋိသာရဏီယကမ္မံ ကာရာပေတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ စိတ္တဂဟပတိံ ခမာပေဟီ’’တိ ပေသေသိ။ သော တတ္ထ ဂန္တွာ၊ ‘‘ဂဟပတိ၊ မယှမေဝ သော ဒေါသော၊ ခမာဟိ မေ’’တိ ဝတွာပိ ‘‘နာဟံ ခမာမီ’’တိ ¶ တေန ပဋိက္ခိတ္တော မင်္ကုဘူတော တံ ခမာပေတုံ နာသက္ခိ။ ပုနဒေဝ သတ္ထု သန္တိကံ ပစ္စာဂမာသိ။ သတ္ထာ ‘‘နာဿ ဥပါသကော ခမိဿတီ’’တိ ဇာနန္တောပိ ‘‘မာနထဒ္ဓါ ဧသ၊ တိံသယောဇနံ တာဝ မဂ္ဂံ ဂန္တွာ ပစ္စာဂစ္ဆတူ’’တိ ခမနူပါယံ အနာစိက္ခိတွာဝ ဥယျောဇေသိ။ အထဿ ပုနာဂတကာလေ နိဟတမာနဿ အနုဒူတံ ဒတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဣမိနာ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ဥပါသကံ ခမာပေဟီ’’တိ ဝတွာ ‘‘သမဏေန နာမ ‘မယှံ ဝိဟာရော၊ မယှံ နိဝါသဋ္ဌာနံ၊ မယှံ ဥပါသကော၊ မယှံ ဥပါသိကာ’တိ မာနံ ဝါ ဣဿံ ဝါ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝံ ကရောန္တဿ ဟိ ဣစ္ဆာမာနာဒယော ကိလေသာ ဝဍ္ဎန္တီ’’တိ အနုသန္ဓိံ ဃဋ္ဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၇၃။

‘‘အသန္တံ ဘာဝနမိစ္ဆေယျ၊ ပုရေက္ခာရဉ္စ ဘိက္ခုသု၊

အာဝါသေသု ဣဿရိယံ၊ ပူဇာ ပရကုလေသု စ။

၇၄။

‘‘မမေဝ ကတ မညန္တု၊ ဂိဟီ ပဗ္ဗဇိတာ ဥဘော။

မမေဝါတိဝသာ အဿု၊ ကိစ္စာကိစ္စေသု ကိသ္မိစိ၊

ဣတိ ဗာလဿ သင်္ကပ္ပော၊ ဣစ္ဆာ မာနော စ ဝဍ္ဎတီ’’တိ။

တတ္ထ ¶ အသန္တန္တိ ယော ဗာလော ဘိက္ခု အဝိဇ္ဇမာနံ သမ္ဘာဝနံ ဣစ္ဆေယျ၊ ‘‘အဿဒ္ဓါဝ သမာနော ‘သဒ္ဓါတိ မံ ဇနော ¶ ဇာနာတူ’တိ ဣစ္ဆတီ’’တိ။ ပါပိစ္ဆတာနိဒ္ဒေသေ (ဝိဘ။ ၈၅၁) ဝုတ္တနယေနေဝ ဗာလော ‘‘အသဒ္ဓါ ဒုဿီလော အပ္ပဿုတော အပ္ပဝိဝိတ္တော ကုသီတော အနုပဋ္ဌိတဿတိ အသမာဟိတော ဒုပ္ပညော အခီဏာသဝေါဝ သမာနော ‘အဟော ဝတ မံ ဇနော အယံ သဒ္ဓါ၊ သီလဝါ၊ ဗဟုဿုတော၊ ပဝိဝိတ္တော၊ အာရဒ္ဓဝီရိယော၊ ဥပဋ္ဌိတဿတိ၊ သမာဟိတော၊ ပညဝါ ¶ ၊ ခီဏာသဝေါ’တိ ဇာနေယျာ’’တိ ဣဒံ အသန္တသမ္ဘာဝနံ ဣစ္ဆတိ။ ပုရေက္ခာရန္တိ ပရိဝါရံ။ ‘‘အဟော ဝတ မံ သကလဝိဟာရေ ဘိက္ခူ ပရိဝါရေတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တာ ဝိဟရေယျု’’န္တိ ဧဝံ ဣစ္ဆာစာရေ ဌတွာ ပုရေက္ခာရဉ္စ ဘိက္ခူသု ဣစ္ဆတိ။ အာဝါသေသူတိ သင်္ဃိကေသု စ အာဝါသေသု ယာနိ ဝိဟာရမဇ္ဈေ ပဏီတသေနာသနာနိ၊ တာနိ အတ္တနော သန္ဒိဋ္ဌသမ္ဘတ္တာဒီနံ ဘိက္ခူနံ ‘‘တုမှေ ဣဓ ဝသထာ’’တိ ဝိစာရေန္တော သယမ္ပိ ဝရတရံ သေနာသနံ ပလိဗောဓေန္တော၊ သေသာနံ အာဂန္တုကဘိက္ခူနံ ပစ္စန္တိမာနိ လာမကသေနာသနာနိ စေဝ အမနုဿပရိဂ္ဂဟိတာနိ စ ‘‘တုမှေ ဣဓ ဝသထာ’’တိ ဝိစာရေန္တော အာဝါသေသု ဣဿရိယံ ဣစ္ဆတိ။ ပူဇာ ပရကုလေသု စာတိ နေဝ မာတာပိတူနံ န ဉာတကာနံ ပရေသုယေဝ ကုလေသု ‘‘အဟော ဝတိမေ မယှမေဝ ဒဒေယျုံ၊ န အညေသ’’န္တိ ဧဝံ စတုပ္ပစ္စယေဟိ ပူဇံ ဣစ္ဆတိ။

မမေဝ ကတ မညန္တူတိ ယဿ စ ဗာလဿ ¶ ‘‘ယံကိဉ္စိ ဝိဟာရေ ဥပေါသထာဂါရာဒိကရဏဝသေန ကတံ နဝကမ္မံ၊ တံ သဗ္ဗံ အမှာကံ ထေရေန ကတန္တိ ဧဝံ ဂိဟီ စ ပဗ္ဗဇိတာ စ ဥဘောပိ မမေဝ နိဿာယ ကတံ ပရိကမ္မံ နိဋ္ဌိတံ မညန္တူ’’တိ သင်္ကပ္ပော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ မမေဝါတိဝသာ အဿူတိ ‘‘ဂိဟီ စ ပဗ္ဗဇိတာ စ သဗ္ဗေပိ မမေဝ ဝသေ ဝတ္တန္တု၊ သကဋဂေါဏဝါသိဖရသုအာဒီနိ ဝါ လဒ္ဓဗ္ဗာနိ ဟောန္တု၊ အန္တမသော ယာဂုမတ္တမ္ပိ တာပေတွာ ပိဝနာဒီနိ ဝါ၊ ဧဝရူပေသု ကိစ္စာကိစ္စေသု ခုဒ္ဒကမဟန္တေသု ကရဏီယေသု ကိသ္မိဉ္စိ ဧကကိစ္စေပိ မမေဝ ဝသေ ဝတ္တန္တု၊ မမေဝ အာပုစ္ဆိတွာ ကရောန္တူ’’တိ သင်္ကပ္ပော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ ဗာလဿာတိ ယဿ ဗာလဿ သာ စ ဣစ္ဆာ အယဉ္စ ဧဝရူပေါ သင်္ကပ္ပော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ နေဝ ဝိပဿနာ၊ န မဂ္ဂဖလာနိ ဝဍ္ဎန္တိ။ ကေဝလံ ပနဿ စန္ဒောဒယေ သမုဒ္ဒဿ ဥဒကံ ဝိယ ဆသု ဒွါရေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ တဏှာ စေဝ နဝဝိဓမာနော စ ဝဍ္ဎတီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

သုဓမ္မတ္ထေရောပိ ဣမံ ဩဝါဒံ သုတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ တေန အနုဒူတေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ဥပါသကဿ စက္ခုပထေ အာပတ္တိံ ပဋိကရိတွာ ဥပါသကံ ခမာပေသိ။ သော ဥပါသကေန ‘‘ခမာမဟံ၊ ဘန္တေ၊ သစေ မယှံ ဒေါသော အတ္ထိ၊ ခမထ မေ’’တိ ပဋိခမာပိတော ¶ သတ္ထာရာ ဒိန္နေ ဩဝါဒေ ဌတွာ ကတိပါဟေနေဝ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ¶ ပါပုဏိ။ ဥပါသကောပိ ¶ စိန္တေသိ – ‘‘မယာ သတ္ထာရံ အဒိသွာဝ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တံ၊ အဒိသွာ ဧဝ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌိတော၊ သတ္ထာရံ မေ ဒဋ္ဌုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော တိလတဏ္ဍုလသပ္ပိဖာဏိတဝတ္ထစ္ဆာဒနာဒီဟိ ပရိပူရာနိ ပဉ္စ သကဋသတာနိ ယောဇာပေတွာ ‘‘သတ္ထာရံ ဒဋ္ဌုကာမာ အာဂစ္ဆန္တု၊ ပိဏ္ဍပါတာဒီဟိ န ကိလမိဿန္တီ’’တိ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အာရောစာပေတွာ ဘိက္ခုနီသင်္ဃဿာပိ ဥပါသကာနမ္ပိ ဥပါသိကာနမ္ပိ အာရောစာပေသိ။ တေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စသတာ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ စ ဘိက္ခုနိယော စ ဥပါသကာ စ ဥပါသိကာယော စ နိက္ခမိံသု။ သော တေသဉ္စေဝ အတ္တနော ပရိသာယ စာတိ တိဏ္ဏံ ဇနသဟဿာနံ ယထာ တိံသယောဇနေ မဂ္ဂေ ယာဂုဘတ္တာဒီဟိ ကိဉ္စိ ဝေကလ္လံ န ဟောတိ၊ တထာ သံဝိဒဟိ။ တဿ ပန နိက္ခန္တဘာဝံ ဉတွာ ယောဇနေ ယောဇနေ ဒေဝတာ ခန္ဓာဝါရံ ဗန္ဓိတွာ ဒိဗ္ဗေဟိ ယာဂုခဇ္ဇကဘတ္တပါနကာဒီဟိ တံ မဟာဇနံ ဥပဋ္ဌဟိံသု၊ ကဿစိ ကေနစိ ဝေကလ္လံ န ဟောတိ။ ဧဝံ ဒေဝတာဟိ ဥပဋ္ဌိယမာနော ဒေဝသိကံ ယောဇနံ ဂစ္ဆန္တော မာသေန သာဝတ္ထိံ ပါပုဏိ၊ ပဉ္စ သကဋသတာနိ ယထာပူရိတာနေဝ အဟေသုံ။ ဒေဝတာဟိ စေဝ မနုဿေဟိ စ အဘိဟဋံ ပဏ္ဏာကာရံ ဝိဿဇ္ဇေန္တောဝ အဂမာသိ။

သတ္ထာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာဟ – ‘‘အာနန္ဒ၊ အဇ္ဇ ဝဍ္ဎမာနကစ္ဆာယာယ စိတ္တော ဂဟပတိ ပဉ္စဟိ ဥပါသကသတေဟိ ပရိဝုတော အာဂန္တွာ မံ ဝန္ဒိဿတီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ တဿ တုမှာကံ ¶ ဝန္ဒနကာလေ ကိဉ္စိ ပါဋိဟာရိယံ ဘဝိဿတီ’’တိ? ‘‘ဘဝိဿတိ၊ အာနန္ဒာ’’တိ။ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ’’တိ? တဿ အာဂန္တွာ ‘‘မံ ဝန္ဒနကာလေ ရာဇမာနေန အဋ္ဌကရီသမတ္တေ ပဒေသေ ဇဏ္ဏုကမတ္တေန ဩဓိနာ ပဉ္စဝဏ္ဏာနံ ဒိဗ္ဗပုပ္ဖာနံ ဃနဝဿံ ဝဿိဿတီ’’တိ။ တံ ကထံ သုတွာ နဂရဝါသိနော ‘‘ဧဝံ မဟာပုညော ကိရ စိတ္တော နာမ ဂဟပတိ အာဂန္တွာ အဇ္ဇ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိဿတိ၊ ဧဝရူပံ ကိရ ပါဋိဟာရိယံ ဘဝိဿတိ၊ မယမ္ပိ တံ မဟာပုညံ ဒဋ္ဌုံ လဘိဿာမာ’’တိ ပဏ္ဏာကာရံ အာဒါယ မဂ္ဂဿ ဥဘောသု ပဿေသု အဋ္ဌံသု။ ဝိဟာရသမီပေ အာဂတကာလေ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ ပဌမံ အာဂမိံသု။ စိတ္တော ဂဟပတိ၊ ‘‘အမ္မာ၊ တုမှေ ပစ္ဆတော အာဂစ္ဆထာ’’တိ မဟာဥပါသိကာယော ဌပေတွာ ပဉ္စဟိ ဥပါသကသတေဟိ ပရိဝုတော သတ္ထု သန္တိကံ အဂမာသိ။ ဗုဒ္ဓါနံ သမ္မုခဋ္ဌာနေ ပန ဌိတာ ဝါ နိသိန္နာ ဝါ ဣတော ဝါ ဧတ္တော ဝါ န ဟောန္တိ၊ ဗုဒ္ဓဝီထိယာ ဒွီသု ပဿေသု နိစ္စလာဝ တိဋ္ဌန္တိ။ စိတ္တော ဂဟပတိ မဟန္တံ ဗုဒ္ဓဝီထိံ ဩက္ကမိ။ တီဏိ ဖလာနိ ပတ္တေန အရိယသာဝကေန ဩလောကိတောလောကိတဋ္ဌာနံ ကမ္ပိ။ ‘‘ဧသော ကိရ စိတ္တော ဂဟပတီ’’တိ မဟာဇနော ဩလောကေသိ ¶ ။ သော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဆဗ္ဗဏ္ဏာနံ ဗုဒ္ဓရသ္မီနံ အန္တော ပဝိသိတွာ ဒွီသု ဂေါပ္ဖကေသု သတ္ထု ပါဒေ ဂဟေတွာ ဝန္ဒိ။ တံ ခဏညေဝ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ပုပ္ဖဝဿံ ဝဿိ၊ သာဓုကာရသဟဿာနိ ပဝတ္တယိံသု။ သော ဧကမာသံ သတ္ထု သန္တိကေ ဝသိ၊ ဝသမာနော စ သကလံ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ¶ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ¶ ဝိဟာရေယေဝ နိသီဒါပေတွာ မဟာဒါနံ အဒါသိ၊ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အာဂတေပိ အန္တောဝိဟာရေယေဝ ကတွာ ပဋိဇဂ္ဂိ။ ဧကဒိဝသမ္ပိ အတ္တနော သကဋေသု ကိဉ္စိ ဂဟေတဗ္ဗံ နာဟောသိ၊ ဒေဝမနုဿေဟိ အာဘတပဏ္ဏာကာရေနေဝ ဒါနံ အဒါသိ၊ သဗ္ဗကိစ္စာနိ အကာသိ။ သော သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ အဟံ ‘တုမှာကံ ဒါနံ ဒဿာမီ’တိ အာဂစ္ဆန္တော မာသံ အန္တရာမဂ္ဂေ အဟောသိံ။ ဣဓေဝ မေ မာသော ဝီတိဝတ္တော၊ မယာ အာဘတံ ပဏ္ဏာကာရံ ကိဉ္စိ ဂဟေတုံ န လဘာမိ၊ ဧတ္တကံ ကာလံ ဒေဝမနုဿေဟိ အာဘတပဏ္ဏာကာရေနေဝ ဒါနံ အဒါသိံ၊ သောဟံ သစေပိ ဣဓ သံဝစ္ဆရံ ဝသိဿာမိ၊ နေဝ မမ ဒေယျဓမ္မံ ဒါတုံ လဘိဿာမိ။ အဟံ သကဋာနိ ဩတာရေတွာ ဂန္တုံ ဣစ္ဆာမိ၊ ပဋိသာမနဋ္ဌာနံ မေ အာရောစာပေထာ’’တိ။

သတ္ထာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာဟ – ‘‘အာနန္ဒ၊ ဥပါသကဿ ဧကံ ပဒေသံ တုစ္ဆံ ကာရေတွာ ဒေဟီ’’တိ။ ထေရော တထာ အကာသိ။ ကပ္ပိယဘူမိ (မဟာဝ။ ၂၉၅) ကိရ စိတ္တဿ ဂဟပတိနော အနုညာတာ။ ဥပါသကောပိ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ အာဂတေဟိ တီဟိ ဇနသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ တုစ္ဆသကဋေဟိ ပုန မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ ဒေဝမနုဿာ ဥဋ္ဌာယ၊ ‘‘အယျ၊ တယာ တုစ္ဆသကဋေဟိ ဂမနကမ္မံ ကတ’’န္တိ သတ္တဟိ ရတနေဟိ သကဋာနိ ပူရယိံသု။ သော အတ္တနော အာဘတပဏ္ဏာကာရေနေဝ မဟာဇနံ ပဋိဇဂ္ဂန္တော အဂမာသိ။ အာနန္ဒတ္ထေရော သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှာကံ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တောပိ မာသေန အာဂတော၊ ဣဓာပိ မာသမေဝ ဝုဋ္ဌော၊ ဧတ္တကံ ကာလံ ဒေဝမနုဿေဟိ အဘိဟဋပဏ္ဏာကာရေနေဝ မဟာဝဒါနံ အဒါသိ၊ ဣဒါနိ ပဉ္စ သကဋသတာနိ တုစ္ဆာနိ ကတွာ မာသေနေဝ ကိရ ဂမိဿတိ၊ ဒေဝမနုဿာ ပနဿ ဥဋ္ဌာယ၊ ‘အယျ ¶ ၊ တယာ တုစ္ဆသကဋေဟိ ဂမနကမ္မံ ကတ’န္တိ ပဉ္စ သကဋသတာနိ သတ္တရတနေဟိ ပူရယိံသု။ သော ပုန အတ္တနော အာဘတပဏ္ဏာကာရေနေဝ ကိရ မဟာဇနံ ပဋိဇဂ္ဂန္တော ဂမိဿတီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ ဧတဿ တုမှာကံ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တဿေဝါယံ သက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥဒါဟု အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ? ‘‘အာနန္ဒ၊ မမ သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တဿာပိ အညတ္ထ ဂစ္ဆန္တဿာပိ ဧတဿ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတေဝ။ အယဉှိ ဥပါသကော သဒ္ဓါ ပသန္နော သမ္ပန္နသီလော၊ ဧဝရူပေါ ပုဂ္ဂလော ယံ ယံ ပဒေသံ ဘဇတိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝဿ လာဘသက္ကာရော နိဗ္ဗတ္တတီ’’တိ ဝတွာ သတ္ထာ ဣမံ ပကိဏ္ဏကဝဂ္ဂေ ဂါထမာဟ –

‘‘သဒ္ဓါ သီလေန သမ္ပန္နော၊ ယသော ဘောဂသမပ္ပိတော၊

ယံ ယံ ပဒေသံ ဘဇတိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ ပူဇိတော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၀၃)၊

အတ္ထော ပနဿာ တတ္ထေဝ အာဝိဘဝိဿတိ။

ဧဝံ ¶ ဝုတ္တေ အာနန္ဒတ္ထေရော စိတ္တဿ ပုဗ္ဗကမ္မံ ပုစ္ဆိ။ အထဿ သတ္ထာ အာစိက္ခန္တော အာဟ –

အာနန္ဒ၊ အယံ ပဒုမုတ္တရဿ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရော ကပ္ပသတသဟဿံ ဒေဝမနုဿေသု သံသရိတွာ ကဿပဗုဒ္ဓကာလေ မိဂလုဒ္ဒကကုလေ နိဗ္ဗတ္တော ဝုဒ္ဓိမနွာယ ဧကဒိဝသံ ဒေဝေ ဝဿန္တေ မိဂါနံ မာရဏတ္တာယ သတ္တိံ အာဒါယ အရညံ ဂန္တွာ မိဂေ ဩလောကေန္တော ဧကသ္မိံ အကဋပဗ္ဘာရေ သသီသံ ပါရုပိတွာ ဧကံ ဘိက္ခုံ နိသိန္နံ ဒိသွာ ‘‘ဧကော၊ အယျော၊ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော နိသိန္နော ဘဝိဿတိ၊ ဘတ္တမဿ အာဟရိဿာမီ’’တိ ဝေဂေန ဂေဟံ ဂန္တွာ ဧကသ္မိံ ဥဒ္ဓနေ ဟိယျော၊ အာဘတမံသံ၊ ဧကသ္မိံ ဘတ္တံ ပစာပေတွာ အညေ ပိဏ္ဍပါတစာရိကေ ဘိက္ခူ ဒိသွာ တေသမ္ပိ ပတ္တေ အာဒါယ ပညတ္တာသနေ နိသီဒါပေတွာ ဘိက္ခံ သမ္ပာဒေတွာ၊ ‘‘အယျေ၊ ပရိဝိသထာ’’တိ အညံ အာဏာပေတွာ တံ ဘတ္တံ ပုဋကေ ပက္ခိပိတွာ အာဒါယ ¶ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ နာနာပုပ္ဖာနိ ဩစိနိတွာ ပတ္တပုဋေ ကတွာ ထေရဿ နိသိန္နဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ‘‘မယှံ၊ ဘန္တေ၊ သင်္ဂဟံ ကရောထာ’’တိ ဝတွာ ပတ္တံ အာဒါယ ပူရေတွာ ထေရဿ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ တေဟိ ပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတွာ ‘‘ယထာ မေ အယံ ရသပိဏ္ဍပါတော ပုပ္ဖပူဇာယ သဒ္ဓိံ စိတ္တံ တောသေသိ၊ ဧဝံ နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ပဏ္ဏာကာရသဟဿာနိ အာဒါယ အာဂန္တွာ မယှံ စိတ္တံ တောသေန္တု၊ ပဉ္စဝဏ္ဏကုသုမဝဿဉ္စ ဝဿတူ’’တိ ပတ္ထနံ ပဋ္ဌပေသိ။ သော ယာဝဇီဝံ ကုသလံ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဇဏ္ဏုကမတ္တေန ဩဓိနာ ဒိဗ္ဗပုပ္ဖဝဿံ ဝဿိ။ ဣဒါနိပိဿ ဇာတဒိဝသေ စေဝ ဣဓ စ အာဂတဿ ပုပ္ဖဝဿဝဿနဉ္စ ပဏ္ဏာကာရာဘိဟာရော စ သတ္တဟိ ရတနေဟိ သကဋပူရဏဉ္စ တဿေဝ ကမ္မဿ နိဿန္ဒောတိ။

စိတ္တဂဟပတိဝတ္ထု စုဒ္ဒသမံ။

၁၅။ ဝနဝါသီတိဿသာမဏေရဝတ္ထု

အညာ ¶ ¶ ဟိ လာဘူပနိသာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဝနဝါသိကတိဿတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဒေသနာ ရာဇဂဟေ သမုဋ္ဌိတာ။

သာရိပုတ္တတ္ထေရသ ကိရ ပိတု ဝင်္ဂန္တဗြာဟ္မဏဿ သဟာယကော မဟာသေနဗြာဟ္မဏော နာမ ရာဇဂဟေ ဝသတိ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ဧကဒိဝသံ ပိဏ္ဍာယ စရန္တော တသ္မိံ အနုကမ္ပာယ တဿ ဂေဟဒွါရံ အဂမာသိ။ သော ပန ပရိက္ခီဏဝိဘဝေါ ဒလိဒ္ဒေါ။ သော ‘‘မမ ပုတ္တော မယှံ ဂေဟဒွါရံ ပိဏ္ဍာယ စရိတုံ အာဂတော ဘဝိဿတိ၊ အဟဉ္စမှိ ဒုဂ္ဂတော၊ မယှံ ဒုဂ္ဂတဘာဝံ န ဇာနာတိ မညေ၊ နတ္ထိ မေ ကောစိ ဒေယျဓမ္မော’’တိ ထေရဿ သမ္မုခါ ဘဝိတုံ အသက္ကောန္တော နိလီယိ။ ထေရော အပရမ္ပိ ဒိဝသံ ¶ အဂမာသိ၊ ဗြာဟ္မဏော တထေဝ နိလီယိ။ ‘‘ကိဉ္စိဒေဝ လဘိတွာ ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တောပိ နာလဘိ။ အထေကဒိဝသံ ဧကသ္မိံ ဗြာဟ္မဏဝါစကေ ထူလသာဋကေန သဒ္ဓိံ ပါယသပါတိံ လဘိတွာ အာဒါယ ဂေဟံ ဂန္တွာဝ ထေရံ အနုဿရိ၊ ‘‘ဣမံ ပိဏ္ဍပါတံ မယာ ထေရဿ ဒါတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ထေရောပိ တံ ခဏံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ တံ ဗြာဟ္မဏံ ဒိသွာ ‘‘ဗြာဟ္မဏော ဒေယျဓမ္မံ လဘိတွာ မမ အာဂမနံ ပစ္စာသီသတိ၊ မယာ တတ္ထ ဂန္တုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သင်္ဃာဋိံ ပါရုပိတွာ ပတ္တံ အာဒါယ တဿ ဂေဟဒွါရေ ဌိတမေဝ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။

ဗြာဟ္မဏော ထေရံ ဒိသွာဝ စိတ္တံ ပသီဒိ။ အထ နံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ပဋိသန္ထာရံ ကတွာ အန္တောဂေဟေ နိသီဒါပေတွာ ပါယသပါတိံ ဂဟေတွာ ထေရဿ ပတ္တေ အာကိရိ ¶ ။ ထေရော ဥပဍ္ဎံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ ဟတ္ထေန ပတ္တံ ပိဒဟိ။ အထ နံ ဗြာဟ္မဏော အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ ဧကပဋိဝီသမတ္တောဝ အယံ ပါယသော၊ ပရလောကသင်္ဂဟံ မေ ကရောထ၊ မာ ဣဓလောကသင်္ဂဟံ၊ နိရဝသေသမေဝ ဒါတုကာမောမှီ’’တိ သဗ္ဗံ အာကိရိ။ ထေရော တတ္ထေဝ ပရိဘုဉ္ဇိ။ အထဿ ဘတ္တကိစ္စပရိယောသာနေ တမ္ပိ သာဋကံ ဒတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ အဟမ္ပိ တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မမေဝ ပါပုဏေယျ’’န္တိ။ ထေရော ‘‘ဧဝံ ဟောတု ဗြာဟ္မဏာ’’တိ တဿ အနုမောဒနံ ကတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကမန္တော အနုပုဗ္ဗေန စာရိကံ စရန္တော ဇေတဝနံ အဂမာသိ။ ‘‘ဒုဂ္ဂတကာလေ ဒိန္နဒါနံ ပန အတိဝိယ တောသေတီ’’တိ ဗြာဟ္မဏောပိ တံ ဒါနံ ဒတွာ ပသန္နစိတ္တော သောမနဿဇာတော ထေရေ အဓိမတ္တံ သိနေဟမကာသိ။ သော ထေရေ သိနေဟေနေဝ ကာလံ ကတွာ သာဝတ္ထိယံ ထေရဿူပဋ္ဌာကကုလေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ ¶ ။ တံခဏေယေဝ ပနဿ မာတာ ‘‘ကုစ္ဆိယံ မေ ဂဗ္ဘော ပတိဋ္ဌိတော’’တိ ဉတွာ သာမိကဿ အာရောစေသိ။ သော တဿာ ဂဗ္ဘပရိဟာရံ အဒါသိ။

တဿာ အစ္စုဏှအတိသီတအတိအမ္ဗိလာဒိပရိဘောဂံ ဝဇ္ဇေတွာ သုခေန ဂဗ္ဘံ ပရိဟရိယမာနာယ ဧဝရူပေါ ဒေါဟဠော ဥပ္ပဇ္ဇိ ‘‘အဟော ဝတာဟံ သာရိပုတ္တတ္ထေရပ္ပမုခါနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ နိမန္တေတွာ ဂေဟေ နိသီဒါပေတွာ အသမ္ဘိန္နခီရပါယသံ ဒတွာ သယမ္ပိ ကာသာယဝတ္ထာနိ ပရိဒဟိတွာ သုဝဏ္ဏသရကံ အာဒါယ အာသနပရိယန္တေ နိသီဒိတွာ ဧတ္တကာနံ ဘိက္ခူနံ ဥစ္ဆိဋ္ဌပါယသံ ပရိဘုဉ္ဇေယျ’’န္တိ။ တဿာ ကိရ သော ကာသာယဝတ္ထပရိဒဟနေ ဒေါဟဠော ကုစ္ဆိယံ ပုတ္တဿ ဗုဒ္ဓသာသနေ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပုဗ္ဗနိမိတ္တံ အဟောသိ။ အထဿာ ဉာတကာ ¶ ‘‘ဓမ္မိကော နော ဓီတာယ ဒေါဟဠော’’တိ သာရိပုတ္တတ္ထေရံ သင်္ဃတ္ထေရံ ကတွာ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ အသမ္ဘိန္နခီရပါယသံ အဒံသု။ သာပိ ဧကံ ကာသာဝံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ သုဝဏ္ဏသရကံ ဂဟေတွာ အာသနပရိယန္တေ နိသိန္နာ ဥစ္ဆိဋ္ဌပါယသံ ပရိဘုဉ္ဇိ၊ ဒေါဟဠော ပဋိပ္ပဿမ္ဘိ။ တဿာ ယာဝ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနာ အန္တရန္တရာ ကတမင်္ဂလေသုပိ၊ ဒသမာသစ္စယေန ပုတ္တံ ဝိဇာတာယ ကတမင်္ဂလေသုပိ သာရိပုတ္တတ္ထေရပ္ပမုခါနံ ¶ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ အပ္ပောဒကမဓုပါယသမေဝ အဒံသု။ ပုဗ္ဗေ ကိရေသ ဒါရကေန ဗြာဟ္မဏကာလေ ဒိန္နပါယသဿ နိဿန္ဒော။

ဇာတမင်္ဂလဒိဝသေ ပန တံ ဒါရကံ ပါတောဝ နှာပေတွာ မဏ္ဍေတွာ သိရိသယနေ သတသဟဿဂ္ဃနိကဿ ကမ္ဗလဿ ဥပရိ နိပဇ္ဇာပေသုံ။ သော တတ္ထ နိပန္နကောဝ ထေရံ ဩလောကေတွာ ‘‘အယံ မေ ပုဗ္ဗာစရိယော၊ မယာ ထေရံ နိဿာယ အယံ သမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါ၊ မယာ ဣမဿ ဧကံ ပရိစ္စာဂံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ သိက္ခာပဒဂဟဏတ္ထာယ အာနီယမာနော တံ ကမ္ဗလံ စူဠင်္ဂုလိယာ ဝေဌေတွာ အဂ္ဂဟေသိ။ အထဿ ‘‘အင်္ဂုလိယံ ကမ္ဗလော လဂ္ဂေါ’’တိ တေ တံ ဟရိတုံ အာရဘိံသု။ သော ပရောဒိ။ ဉာတကာ ‘‘အပေထ၊ မာ ဒါရကံ ရောဒါပေထာ’’တိ ကမ္ဗလေနေဝ သဒ္ဓိံ အာနယိံသု။ သော ထေရံ ဝန္ဒနကာလေ ကမ္ဗလတော အင်္ဂုလိံ အပကဍ္ဎိတွာ ကမ္ဗလံ ထေရဿ ပါဒမူလေ ပါတေသိ။ ဉာတကာ ‘‘ဒဟရကုမာရေန အဇာနိတွာ ကတ’’န္တိ အဝတွာ ‘‘ပုတ္တေန နော ဒိန္နံ၊ ပရိစ္စတ္တမေဝ ဟောတု၊ ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ သတသဟဿဂ္ဃနိကေန ကမ္ဗလေန ပူဇာကာရကဿ တုမှာကံ ဒါသဿ သိက္ခာပဒါနိ ဒေထာ’’တိ ¶ အာဟံသု။ ‘‘ကော နာမော အယံ ဒါရကော’’တိ? ‘‘ဘန္တေ၊ အယျေန သမာနနာမကော ¶ ၊ တိဿော နာမေသ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ထေရော ကိရ ဂိဟိကာလေ ဥပတိဿမာဏဝေါ နာမ အဟောသိ။ မာတာပိဿ စိန္တေသိ – ‘‘န မယာ ပုတ္တဿ အဇ္ဈာသယော ဘိန္ဒိတဗ္ဗော’’တိ။ ဧဝံ ဒါရကဿ နာမကရဏမင်္ဂလံ ကတွာ ပုန တဿ အာဟာရပရိဘောဂမင်္ဂလေပိ ပုန တဿ ကဏ္ဏဝိဇ္ဈနမင်္ဂလေပိ ဒုဿဂဟဏမင်္ဂလေပိ စူဠာကပ္ပနမင်္ဂလေပိ သာရိပုတ္တတ္ထေရပ္ပမုခါနံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ အပ္ပောဒကမဓုပါယသမေဝ အဒံသု။

ဒါရကော ဝုဒ္ဓိမနွာယ သတ္တဝဿိကကာလေ မာတရံ အာဟ – ‘‘အမ္မ၊ ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ တာတ၊ ပုဗ္ဗေဝါဟံ ‘န မယာ ပုတ္တဿ အဇ္ဈာသယော ဘိန္ဒိတဗ္ဗော’တိ မနံ အကာသိံ၊ ပဗ္ဗဇ၊ ပုတ္တာ’’တိ ထေရံ နိမန္တာပေတွာ တဿ အာဂတဿ ဘိက္ခဉ္စ ဒတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှာကံ ဒါသော ‘ပဗ္ဗဇိဿာမီ’တိ ဝဒတိ၊ ဣမံ အာဒါယ သာယံ ဝိဟာရံ အာဂမိဿာမာ’’တိ ထေရံ ဥယျောဇေတွာ သာယနှသမယေ မဟန္တေန သက္ကာရသမ္မာနေန ပုတ္တံ အာဒါယ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ထေရဿ နိယျာဒေသိ။ ထေရော တေန သဒ္ဓိံ ကထေသိ – ‘‘တိဿ၊ ပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ ဒုက္ကရာ၊ ဥဏှေန အတ္ထေ သတိ သီတံ လဘတိ၊ သီတေန အတ္ထေ သတိ ဥဏှံ လဘတိ၊ ပဗ္ဗဇိတာ ကိစ္ဆေန ဇီဝန္တိ၊ တွဉ္စ သုခေဓိတော’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ အဟံ တုမှေဟိ ဝုတ္တနိယာမေနေဝ သဗ္ဗံ ကာတုံ သက္ခိဿာမီ’’တိ။ ထေရော ‘‘သာဓူ’’တိ ဝတွာ တဿ ပဋိကူလမနသိကာရဝသေန တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ ¶ အာစိက္ခိတွာ တံ ပဗ္ဗာဇေသိ။ သကလမ္ပိ ဟိ ဒွတ္တိံသာကာရံ ကထေတုံ ဝဋ္ဋတိယေဝ။ သဗ္ဗံ ကထေတုံ အသက္ကောန္တေန ပန တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတဗ္ဗမေဝ။ ဣဒဉှိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ¶ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အဝိဇဟိတမေဝ။ ကေသာဒီသု ဧကေကကောဋ္ဌာသေသု အရဟတ္တံ ပတ္တာနံ ဘိက္ခူနမ္ပိ ဘိက္ခုနီနမ္ပိ ဥပါသကာနမ္ပိ ဥပါသိကာနမ္ပိ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။ အဗျတ္တာ ဘိက္ခူ ပန ပဗ္ဗဇေန္တာ အရဟတ္တဿူပနိဿယံ နာသေန္တိ။ တသ္မာ ထေရော ကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိတွာ ပဗ္ဗာဇေတွာ ဒသသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေသိ။

မာတာပိတရော ပုတ္တဿ ပဗ္ဗဇိတသက္ကာရံ ကရောန္တာ သတ္တာဟံ ဝိဟာရေယေဝ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အပ္ပောဒကမဓုပါယသမေဝ အဒံသု။ ဘိက္ခူပိ ‘‘နိဗဒ္ဓံ အပ္ပောဒကမဓုပါယသံ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ န သက္ကောမာ’’တိ ဥဇ္ဈာယိံသု။ တဿပိ မာတာပိတရော သတ္တမေ ဒိဝသေ သာယံ ဂေဟံ အဂမံသု။ သာမဏေရော အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ သာဝတ္ထိဝါသိနော ‘‘သာမဏေရော ကိရ အဇ္ဇ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိဿတိ၊ သက္ကာရမဿ ¶ ကရိဿာမာ’’တိ ပဉ္စဟိ သာဋကသတေဟိ စုမ္ဗဋကာနိ ကတွာ ပဉ္စ ပိဏ္ဍပါတသတာနိ သဇ္ဇေတွာ အာဒါယ ပဋိပထေ ဌတွာ အဒံသု၊ ပုနဒိဝသေ ဝိဟာရဿ ဥပဝနံ အာဂန္တွာ အဒံသု။ ဧဝံ သာမဏေရော ဒွီဟေဝ ဒိဝသေဟိ သာဋကသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍပါတသဟဿံ လဘိတွာ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဒါပေသိ။ ဗြာဟ္မဏကာလေ ဒိန္နထူလသာဋကဿ ကိရေသ နိဿန္ဒော။ အထဿ ဘိက္ခူ ‘‘ပိဏ္ဍပါတဒါယကတိဿော’’တိ နာမံ ကရိံသု။

ပုနေကဒိဝသံ သာမဏေရော သီတကာလေ ဝိဟာရစာရိကံ စရန္တော ဘိက္ခူ တတ္ထ တတ္ထ အဂ္ဂိသာလာဒီသု ¶ ဝိသိဗ္ဗေန္တေ ဒိသွာ အာဟ – ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ဝိသိဗ္ဗေန္တာ နိသိန္နာတ္ထာ’’တိ? ‘‘သီတံ နော ပီဠေတိ သာမဏေရော’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ သီတကာလေ နာမ ကမ္ဗလံ ပါရုပိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ သော ဟိ သီတံ ပဋိဗာဟိတုံ သမတ္ထော’’တိ။ သာမဏေရ ‘‘တွံ မဟာပုညော ကမ္ဗလံ လဘေယျာသိ၊ အမှာကံ ကုတော ကမ္ဗလော’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ ကမ္ဗလတ္ထိကာ မယာ သဒ္ဓိံ အာဂစ္ဆန္တူ’’တိ သကလဝိဟာရေ အာရောစာပေသိ။ အထ ဘိက္ခူ ‘‘သာမဏေရေန သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ ကမ္ဗလံ အာဟရိဿာမာ’’တိ သတ္တဝဿိကသာမဏေရံ နိဿာယ သဟဿမတ္တာ ဘိက္ခူ နိက္ခမိံသု။ သော ‘‘ဧတ္တကာနံ ဘိက္ခူနံ ကုတော ကမ္ဗလံ လဘိဿာမီ’’တိ စိတ္တမ္ပိ အနုပ္ပာဒေတွာ တေ အာဒါယ နဂရာဘိမုခေါ ပါယာသိ။ သုဒိန္နဿ ဟိ ဒါနဿ ဧဝရူပေါ အာနုဘာဝေါ ဟောတိ။ သော ဗဟိနဂရေယေဝ ဃရပဋိပါဋိယာ စရန္တော ပဉ္စ ကမ္ဗလသတာနိ လဘိတွာ အန္တောနဂရံ ပါဝိသိ။ မနုဿာ ဣတော စိတော စ ကမ္ဗလေ အာဟရန္တိ။

ဧကော ပန ပုရိသော အာပဏဒွါရေန အာဂစ္ဆန္တော ပဉ္စ ကမ္ဗလသတာနိ ပသာရေတွာ နိသိန္နံ ဧကံ အာပဏိကံ ဒိသွာ အာဟ – ‘‘အမ္ဘော၊ ဧကော သာမဏေရော ကမ္ဗလေ သံဟရန္တော အာဂစ္ဆတိ၊ တဝ ကမ္ဗလေ ပဋိစ္ဆာဒေဟီ’’တိ? ‘‘ကိံ ပန သော ဒိန္နကေ ဂဏှာတိ၊ ဥဒါဟု အဒိန္နကေ’’တိ? ‘‘ဒိန္နကေ ဂဏှာတီ’’တိ ¶ ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ သစေ ဣစ္ဆာမိ၊ ဒဿာမိ၊ နော စေ၊ န ဒဿာမိ၊ ဂစ္ဆ တွ’’န္တိ ဥယျောဇေသိ။ မစ္ဆရိနော ဟိ အန္ဓဗာလာ ဧဝရူပေသု ဒါနံ ဒဒမာနေသု မစ္ဆရာယိတွာ အသဒိသဒါနံ ဒိသွာ မစ္ဆရာယန္တော ကာဠော (ဓ။ ပ။ ၁၇၇) ဝိယ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ အာပဏိကော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ပုရိသော အတ္တနော ဓမ္မတာယ အာဂစ္ဆမာနော ‘တဝ ကမ္ဗလေ ပဋိစ္ဆာဒေဟီ’တိ မံ အာဟ။ ‘သစေပိ သော ဒိန္နကံ ¶ ဂဏှာ’တိ၊ အဟံ ပန ‘မမ သန္တကံ သစေ ဣစ္ဆာမိ၊ ဒဿာမိ၊ နော စေ၊ န ¶ ဒဿာမီ’တိ အဝစံ၊ ဒိဋ္ဌကံ ပန အဒေန္တဿ လဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အတ္တနော သန္တကံ ပဋိစ္ဆာဒေန္တဿ ဒေါသော နတ္ထိ၊ ဣမေသု ပဉ္စကမ္ဗလသတေသု ဒွေ ကမ္ဗလာနိ သတသဟဿဂ္ဃနိကာနိ၊ ဣမာနေဝ ပဋိစ္ဆာဒေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ ဒွေပိ ကမ္ဗလေ ဒသာယ ဒသံ သမ္ဗန္ဓိတွာ တေသံ အန္တရေ ပက္ခိပိတွာ ပဋိစ္ဆာဒေသိ။ သာမဏေရောပိ ဘိက္ခုသဟဿေန သဒ္ဓိံ တံ ပဒေသံ ပါပုဏိ။ အာပဏိကဿ သာမဏေရံ ဒိသွာဝ ပုတ္တသိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ သကလသရီရံ သိနေဟေန ပရိပုဏ္ဏံ အဟောသိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘တိဋ္ဌတု ကမ္ဗလာနိ၊ ဣမံ ဒိသွာ ဟဒယမံသမ္ပိ ဒါတုံ ယုတ္တ’’န္တိ။ တေ ဒွေပိ ကမ္ဗလေ နီဟရိတွာ သာမဏေရဿ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ တယာ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿ ဘာဂီ အဿ’’န္တိ အဝစ။ သောပိဿ ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ အနုမောဒနံ အကာသိ။

သာမဏေရော အန္တောနဂရေပိ ပဉ္စ ကမ္ဗလသတာနိ လဘိ။ ဧဝံ ဧကဒိဝသံယေဝ ကမ္ဗလသဟဿံ လဘိတွာ ဘိက္ခုသဟဿဿ အဒါသိ။ အထဿ ကမ္ဗလဒါယကတိဿတ္ထေရောတိ နာမံ ကရိံသု။ ဧဝံ နာမကရဏဒိဝသေ ဒိန္နကမ္ဗလော သတ္တဝဿိကကာလေ ကမ္ဗလသဟဿဘာဝံ ပါပုဏိ။ ဗုဒ္ဓသာသနဉှိ ဌပေတွာ နတ္ထညံ တံ ဌာနံ၊ ယတ္ထ အပ္ပံ ဒိန္နံ ဗဟုံ ဟောတိ၊ ဗဟုံ ဒိန္နံ ဗဟုတရံ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘တထာရူပေါယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃော၊ ယထာရူပေ ဘိက္ခုသင်္ဃေ အပ္ပံ ဒိန္နံ ဗဟုံ ဟောတိ၊ ဗဟုံ ဒိန္နံ ဗဟုတရ’’န္တိ ¶ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၆) –

ဧဝံ သာမဏေရော ဧကကမ္ဗလဿ နိဿန္ဒေန သတ္တဝဿိကောဝ ကမ္ဗလသဟဿံ လဘိ။ တဿ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တဿ အဘိက္ခဏံ ဉာတိဒါယကာ သန္တိကံ အာဂန္တွာ ကထာသလ္လာပံ ကရောန္တိ။ သော စိန္တေသိ – ‘‘မယာ ဣဓ ဝသန္တေန ဉာတိဒါယကေသု အာဂန္တွာ ကထေန္တေသု အကထေတုမ္ပိ န သက္ကာ၊ ဧတေဟိ သဒ္ဓိံ ကထာပပဉ္စေန အတ္တနော ပတိဋ္ဌံ ကာတုံ န သက္ကာ၊ ယံနူနာဟံ သတ္ထု သန္တိကေ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ အရညံ ပဝိသေယျ’’န္တိ။ သော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ယာဝ အရဟတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ကထာပေတွာ ဥပဇ္ဈာယံ ဝန္ဒိတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ဝိဟာရာ နိက္ခမိတွာ ‘‘သစေ အာသန္နဋ္ဌာနေ ဝသိဿာမိ၊ ဉာတကာ မံ ပက္ကောသိဿန္တီ’’တိ ဝီသတိ ယောဇနသတံ မဂ္ဂံ အဂမာသိ။ အထေကေန ဂါမဒွါရေန ဂစ္ဆန္တော ဧကံ မဟလ္လကပုရိသံ ဒိသွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ နု ခေါ၊ မဟာဥပါသက ¶ ၊ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ ဝသန္တာနံ ¶ အာရညကဝိဟာရော အတ္ထီ’’တိ? ‘‘အတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ မေ မဂ္ဂံ အာစိက္ခာဟီ’’တိ။ မဟလ္လကဥပါသကဿ ပန တံ ဒိသွာဝ ပုတ္တသိနေဟော ဥဒပါဒိ။ အထဿ တတ္ထေဝ ဌိတော အနာစိက္ခိတွာ ‘‘ဧဟိ၊ ဘန္တေ၊ အာစိက္ခိဿာမိ ¶ တေ’’တိ ဂဟေတွာ အဂမာသိ။ သာမဏေရော တေန သဒ္ဓိံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ နာနာပုပ္ဖဖလပဋိမဏ္ဍိတေ ရုက္ခပဗ္ဗတပဒေသေ ဒိသွာ ‘‘အယံ၊ ဥပါသက၊ ကိံ ပဒေသော နာမ၊ အယံ ဥပါသက ကိံ ပဒေသော နာမာ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သောပိဿ တေသံ နာမာနိ အာစိက္ခန္တော အာရညကဝိဟာရံ ပတွာ ‘‘ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ ဖာသုကဋ္ဌာနံ၊ ဣဓေဝ ဝသာဟီ’’တိ ဝတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကော နာမော တွ’’န္တိ နာမံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အဟံ ဝနဝါသီတိဿော နာမ ဥပါသကာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘သွေ အမှာကံ ဂါမေ ဘိက္ခာယ စရိတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ နိဝတ္တိတွာ အန္တောဂါမမေဝ ဂတော။ ‘‘ဝနဝါသီတိဿော နာမ ဝိဟာရံ အာဂတော၊ တဿ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ ပဋိယာဒေထာ’’တိ မနုဿာနံ အာရောစေသိ။

သာမဏေရော ပဌမမေဝ တိဿော နာမ ဟုတွာ တတော ပိဏ္ဍပါတဒါယကတိဿော ကမ္ဗလဒါယကတိဿော ဝနဝါသီတိဿောတိ တီဏိ နာမာနိ လဘိတွာ သတ္တဝဿဗ္ဘန္တရေ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘိ။ သော ပုနဒိဝသေ ပါတောဝ တံ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ မနုဿာ ဘိက္ခံ ဒတွာ ဝန္ဒိံသု။ သာမဏေရော ‘‘သုခိတာ ဟောထ၊ ဒုက္ခာ မုစ္စထာ’’တိ အာဟ။ ဧကမနုဿောပိ တဿ ဘိက္ခံ ဒတွာ ပုန ဂေဟံ ဂန္တုံ နာသက္ခိ၊ သဗ္ဗေဝ ဩလောကေန္တာ အဋ္ဌံသု။ သောပိ အတ္တနော ယာပနမတ္တမေဝ ဂဏှိ။ သကလဂါမဝါသိနော တဿ ပါဒမူလေ ဥရေန နိပဇ္ဇိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှေသု ဣမံ တေမာသံ ဣဓ ဝသန္တေသု မယံ တီဏိ သရဏာနိ ဂဟေတွာ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာယ မာသဿ အဋ္ဌ ဥပေါသထကမ္မာနိ ¶ ဥပဝသိဿာမ၊ ဣဓ ဝသနတ္ထာယ နော ပဋိညံ ဒေထာ’’တိ။ သော ဥပကာရံ သလ္လက္ခေတွာ တေသံ ပဋိညံ ဒတွာ နိဗဒ္ဓံ တတ္ထေဝ ပိဏ္ဍပါတစာရံ စရိ။ ဝန္ဒိတဝန္ဒိတက္ခဏေ စ ‘‘သုခိတာ ဟောထ၊ ဒုက္ခာ မုစ္စထာ’’တိ ပဒဒွယမေဝ ကထေတွာ ပက္ကာမိ။ သော တတ္ထေဝပဌမမာသဉ္စ ဒုတိယမာသဉ္စ ဝီတိနာမေတွာ တတိယမာသေ ဂစ္ဆန္တေ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။

အထဿ ပဝါရေတွာ ဝုဋ္ဌဝဿကာလေ ဥပဇ္ဈာယော သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ အာဟ – ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ တိဿသာမဏေရဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ။ ‘‘ဂစ္ဆ၊ သာရိပုတ္တာ’’တိ။ သော အတ္တနော ပရိဝါရေ ပဉ္စသတေ ဘိက္ခူ ¶ အာဒါယ ပက္ကန္တော၊ ‘‘အာဝုသော မောဂ္ဂလ္လာန၊ အဟံ တိဿသာမဏေရဿ သန္တိကံ ဂစ္ဆာမီ’’တိ အာဟ။ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော ‘‘အဟမ္ပိ၊ အာဝုသော၊ ဂစ္ဆာမီ’’တိ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိ။ ဧတေနုပါယေန မဟာကဿပတ္ထေရော အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော ဥပါလိတ္ထေရော ပုဏ္ဏတ္ထေရောတိ သဗ္ဗေ မဟာသာဝကာ ပဉ္စဟိ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ နိက္ခမိံသု။ သဗ္ဗေပိ မဟာသာဝကာနံ ပရိဝါရာ စတ္တာလီသ ဘိက္ခုသဟဿာနိ အဟေသုံ။ တေ ဝီသတိယောဇနသတံ မဂ္ဂံ ဂန္တွာ ¶ ဂေါစရဂါမံ သမ္ပတ္တာ။ သာမဏေရဿ နိဗဒ္ဓူပဋ္ဌာကော ဥပါသကော ဒွါရေယေဝ ¶ ဒိသွာ ပစ္စုဂ္ဂန္တွာ ဝန္ဒိ။

အထ နံ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ပုစ္ဆိ – ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ၊ ဥပါသက၊ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ အာရညကဝိဟာရော’’တိ? ‘‘အတ္ထိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သဘိက္ခုကော၊ အဘိက္ခုကော’’တိ? ‘‘သဘိက္ခုကော၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကော နာမော တတ္ထ ဝသတီ’’တိ? ‘‘ဝနဝါသီတိဿော၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ မဂ္ဂံ နော အာစိက္ခာ’’တိ။ ‘‘ကေ တုမှေ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘မယံ သာမဏေရဿ သန္တိကံ အာဂတာ’’တိ။ ဥပါသကော ဩလောကေတွာ ဓမ္မသေနာပတိံ အာဒိံ ကတွာ သဗ္ဗေပိ မဟာသာဝကေ သဉ္ဇာနိတွာ နိရန္တရံ ပီတိယာ ဖုဋ္ဌသရီရော ဟုတွာ ‘‘တိဋ္ဌထ တာဝ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝေဂေန ဂါမံ ပဝိသိတွာ ‘‘ဧတေ၊ အယျာ၊ သာရိပုတ္တတ္ထေရံ အာဒိံ ကတွာ အသီတိ မဟာသာဝကာ အတ္တနော အတ္တနော ပရိဝါရေဟိ သဒ္ဓိံ သာမဏေရဿ သန္တိကံ အာဂတာ၊ မဉ္စပီဌပစ္စတ္ထရဏဒီပတေလာဒီနိ ဂဟေတွာ ဝေဂေန နိက္ခမထာ’’တိ ဥဂ္ဃောသေသိ။ မနုဿာ ‘‘တာဝဒေဝ မဉ္စာဒီနိ ဂဟေတွာ ထေရာနံ ပဒါနုပဒိကာ ဟုတွာ ထေရေဟိ သဒ္ဓိံယေဝ ဝိဟာရံ ပဝိသိံသု။ သာမဏေရော ဘိက္ခုသင်္ဃံ သဉ္ဇာနိတွာ ကတိပယာနံ မဟာထေရာနံ ပတ္တစီဝရာနိ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ဝတ္တမကာသိ။ တဿ ထေရာနံ ဝသနဋ္ဌာနံ သံဝိဒဟန္တဿ ပတ္တစီဝရံ ပဋိသာမေန္တဿေဝ အန္ဓကာရော ဇာတာ’’တိ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရော ဥပါသကေ အာဟ – ‘‘ဂစ္ဆထ၊ ဥပါသကာ၊ တုမှာကံ အန္ဓကာရော ဇာတော’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ အဇ္ဇ ဓမ္မဿဝနဒိဝသော၊ န မယံ ဂမိဿာမ၊ ဓမ္မံ သုဏိဿာမ၊ ဣတော ပုဗ္ဗေ ဓမ္မဿဝနမ္ပိ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ သာမဏေရ၊ ဒီပံ ဇာလေတွာ ဓမ္မဿဝနဿ ကာလံ ဃောသေဟီ’’တိ။ သော တထာ အကာသိ။ အထ နံ ထေရော အာဟ – ‘‘တိဿ တဝ ဥပဋ္ဌာကာ ‘ဓမ္မံ သောတုကာမာမှာ’တိ ဝဒန္တိ ¶ ၊ ကထေဟိ တေသံ ဓမ္မ’’န္တိ။ ဥပါသကာ ဧကပ္ပဟာရေနေဝ ဥဋ္ဌာယ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အမှာကံ အယျော ‘သုခိတာ ဟောထ၊ ဒုက္ခာ မုစ္စထာ’တိ ဣမာနိ ဒွေ ပဒါနိ ဌပေတွာ အညံ ဓမ္မကထံ န ဇာနာတိ ¶ ၊ အမှာကံ အညံ ဓမ္မကထိကံ ဒေထာ’’တိ ဝဒိံသု။ ‘‘သာမဏေရော ပန အရဟတ္တံ ပတွာပိ နေဝ တေသံ ဓမ္မကထံ ကထေသီ’’တိ။

တဒါ ပန နံ ဥပဇ္ဈာယော၊ ‘‘သာမဏေရ၊ ကထံ ပန သုခိတာ ဟောန္တိ၊ ‘ကထံ ပန ဒုက္ခာ မုစ္စန္တီ’တိ ဣမေသံ နော ဒွိန္နံ ပဒါနံ အတ္ထံ ကထေဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ စိတ္တဗီဇနိံ ဂဟေတွာ ဓမ္မာသနံ အာရုယှ ပဉ္စဟိ နိကာယေဟိ အတ္ထဉ္စ ကာရဏဉ္စ အာကဍ္ဎိတွာ ဃနဝဿံ ဝဿန္တော စာတုဒ္ဒီပကမဟာမေဃော ဝိယ ခန္ဓဓာတုအာယတနဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ ဝိဘဇန္တော အရဟတ္တကူဋေန ဓမ္မကထံ ကထေတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ဧဝံ အရဟတ္တပ္ပတ္တဿ သုခံ ဟောတိ၊ အရဟတ္တံ ပတ္တောယေဝ ဒုက္ခာ မုစ္စတိ၊ သေသဇနာ ဇာတိဒုက္ခာဒီဟိ စေဝ နိရယဒုက္ခာဒီဟိ စ န ပရိမုစ္စန္တီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု၊ သာမဏေရ၊ သုကထိတော တေ ပဋိဘာဏော၊ ဣဒါနိ သရဘညံ ဘဏာဟီ’’တိ။ သော သရဘညမ္ပိ ¶ ဘဏိ။ အရုဏေ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တေ သာမဏေရဿ ဥပဋ္ဌာကမနုဿာ ဒွေ ဘာဂါ အဟေသုံ။ ဧကစ္စေ ‘‘န ဝတ နော ဣတော ပုဗ္ဗေ ဧဝရူပေါ ကက္ခဠော ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော။ ကထဉှိ နာမ ဧဝရူပံ ဓမ္မကထံ ဇာနန္တော ဧတ္တကံ ကာလံ မာတာပိတုဋ္ဌာနေ ဌတွာ ဥပဋ္ဌဟန္တာနံ မနုဿာနံ ဧကမ္ပိ ဓမ္မပဒံ န ကထေသီ’’တိ ကုဇ္ဈိံသု။ ဧကစ္စေ ‘‘လာဘာ ဝတ နော၊ ယေ မယံ ဧဝရူပံ ဘဒန္တံ ဂုဏံ ဝါ အဂုဏံ ဝါ အဇာနန္တာပိ ဥပဋ္ဌဟိမှ ¶ ၊ ဣဒါနိ စ ပနဿ သန္တိကေ ဓမ္မံ သောတုံ လဘိမှာ’’တိ တုဿိံသု။

သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါပိ တံ ဒိဝသံ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ဝနဝါသီတိဿဿ ဥပဋ္ဌာကေ အတ္တနော ဉာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌေ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဘဝိဿတီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ဣမမတ္ထံ ဥပဓာရေသိ ‘‘ဝနဝါသီတိဿသာမဏေရဿ ဥပဋ္ဌာကာ ဧကစ္စေ တုဋ္ဌာ၊ ဧကစ္စေ ကုဒ္ဓါ၊ မယှံ ပုတ္တဿ ပန သာမဏေရဿ ကုဒ္ဓါ နိရယဘာဂိနော ဘဝိဿန္တိ၊ ဂန္တဗ္ဗမေဝ တတ္ထ မယာ၊ မယိ ဂတေ သဗ္ဗေပိ တေ သာမဏေရေ မေတ္တစိတ္တံ ကတွာ ဒုက္ခာ မုစ္စိဿန္တီ’’တိ။ တေပိ မနုဿာ ဘိက္ခုသင်္ဃံ နိမန္တေတွာ ဂါမံ ဂန္တွာ မဏ္ဍပံ ကာရေတွာ ယာဂုဘတ္တာဒီနိ သမ္ပာဒေတွာ အာသနာနိ ပညာပေတွာ သင်္ဃဿ အာဂမနမဂ္ဂံ ဩလောကေန္တာ နိသီဒိံသု။ ဘိက္ခူပိ သရီရပဋိဇဂ္ဂနံ ကတွာ ဘိက္ခာစာရဝေလာယ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တာ သာမဏေရံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကိံ၊ တိဿ၊ တွံ အမှေဟိ သဒ္ဓိံ ဂမိဿသိ၊ ဥဒါဟု ပစ္ဆာ’’တိ? ‘‘မမ ဂမနဝေလာယမေဝ ဂမိဿာမိ၊ ဂစ္ဆထ တုမှေ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ဘိက္ခူ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ပဝိသိံသု။

သတ္ထာ ¶ ဇေတဝနသ္မိံယေဝ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ပတ္တမာဒါယ ဧကစိတ္တက္ခဏေနေဝ ဂန္တွာ ဘိက္ခူနံ ပုရတော ဌိတမေဝ အတ္တာနံ ဒဿေသိ။ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အာဂတော’’တိ သကလဂါမော သင်္ခုဘိတွာ ဧကကောလာဟလော အဟောသိ။ မနုဿာ ဥဒဂ္ဂစိတ္တာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ¶ ဘိက္ခုသင်္ဃံ နိသီဒါပေတွာ ယာဂုံ ဒတွာ ခဇ္ဇကံ အဒံသု။ သာမဏေရော ဘတ္တေ အနိဋ္ဌိတေယေဝ အန္တောဂါမံ ပါဝိသိ။ ဂါမဝါသိနော နီဟရိတွာ တဿ သက္ကစ္စံ ဘိက္ခံ အဒံသု။ သော ယာပနမတ္တံ ဂဟေတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ ပတ္တံ ဥပနာမေသိ။ သတ္ထာ ‘‘အာဟရ၊ တိဿာ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေတွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ‘‘ပဿ၊ သာရိပုတ္တ၊ တဝ သာမဏေရဿ ပတ္တ’’န္တိ ထေရဿ ဒဿေသိ။ ထေရော သတ္ထု ဟတ္ထတော ပတ္တံ ဂဟေတွာ သာမဏေရဿ ဒတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ အတ္တနော ပတ္တဋ္ဌာနေ နိသီဒိတွာ ဘတ္တကိစ္စံ ကရောဟီ’’တိ အာဟ။

ဂါမဝါသိနော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပရိဝိသိတွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ အနုမောဒနံ ယာစိံသု။ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ကရောန္တော ဧဝမာဟ – ‘‘လာဘာ ဝတ ဝေါ ဥပါသကာ၊ ယေ တုမှေ အတ္တနော ကုလူပကံ သာမဏေရံ နိဿာယ သာရိပုတ္တံ မောဂ္ဂလ္လာနံ ကဿပံ အနုရုဒ္ဓန္တိ အသီတိမဟာသာဝကေ ¶ ဒဿနာယ လဘထ၊ အဟမ္ပိ တုမှာကံ ကုလူပကမေဝ နိဿာယ အာဂတော၊ ဗုဒ္ဓဒဿနမ္ပိ ဝေါ ဣမံ နိဿာယေဝ လဒ္ဓံ၊ လာဘာ ဝေါ၊ သုလဒ္ဓံ ဝေါ’’တိ။ မနုဿာ စိန္တယိံသု – ‘‘အဟော အမှာကံ လာဘာ၊ ဗုဒ္ဓါနဉ္စေဝ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ အာရာဓနသမတ္ထံ အမှာကံ အယျံ ဒဿနာယ လဘာမ၊ ဒေယျဓမ္မဉ္စဿ ဒါတုံ လဘာမာ’’တိ သာမဏေရဿ ကုဒ္ဓါ မနုဿာ တုဿိံသု။ တုဋ္ဌာ မနုဿာ ဘိယျောသောမတ္တာယ ပသီဒိံသု။ အနုမောဒနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ သတ္ထာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကာမိ။ မနုဿာ သတ္ထာရံ အနုဂန္တွာ ဝန္ဒိတွာ နိဝတ္တိံသု။ သတ္ထာ သာမဏေရေန သဒ္ဓိံ သမဓုရေန ဂစ္ဆန္တော ¶ ၊ ‘‘သာမဏေရ၊ အယံ ပဒေသော ကောနာမော၊ အယံ ပဒေသော ကောနာမော’’တိ ပုဗ္ဗေ တဿ ဥပါသကေန ဒဿိတပဒေသေ ပုစ္ဆန္တော အဂမာသိ။ သာမဏေရောပိ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ အယံ ဣတ္ထန္နာမော၊ အယံ ဣတ္ထန္နာမော’’တိ အာစိက္ခမာနောဝ အဂမာသိ။ သတ္ထာ တဿ ဝသနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ပဗ္ဗတမတ္ထကံ အဘိရုဟိ။ တတ္ထ ဌိတာနံ ပန မဟာသမုဒ္ဒေါ ပညာယတိ။ သတ္ထာ သာမဏေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘တိဿ၊ ပဗ္ဗတမတ္ထကေ ဌိတော ဣတော စိတော စ ဩလောကေတွာ ကိံ ပဿသီ’’တိ? ‘‘မဟာသမုဒ္ဒံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘မဟာသမုဒ္ဒံ ဒိသွာ ကိံ စိန္တေသီ’’တိ? ‘‘မမ ဒုက္ခိတကာလေ ရောဒန္တဿ စတူဟိ မဟာသမုဒ္ဒေဟိ အတိရေကတရေန ¶ အဿုနာ ဘဝိတဗ္ဗန္တိ ဣဒံ၊ ဘန္တေ၊ စိန္တေသိ’’န္တိ။ ‘‘သာဓု သာဓု၊ တိဿ၊ ဧဝမေတံ။ ဧကေကဿ ဟိ သတ္တဿ ဒုက္ခိတကာလေ ပဂ္ဃရိတအဿူနိ စတူဟိ မဟာသမုဒ္ဒေဟိ အတိရေကတရာနေဝါ’’တိ။ ဣဒဉ္စ ပန ဝတွာ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘စတူသု သမုဒ္ဒေသု ဇလံ ပရိတ္တကံ၊

တတော ဗဟုံ အဿုဇလံ အနပ္ပကံ၊

ဒုက္ခေန ဖုဋ္ဌဿ နရဿ သောစနာ၊

ကိံကာရဏာ သမ္မ တုဝံ ပမဇ္ဇသီ’’တိ။

အထ နံ ပုန ပုစ္ဆိ – ‘‘တိဿ၊ ကဟံ ဝသသီ’’တိ? ‘‘ဣမသ္မိံ ပဗ္ဘာရေ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘တတ္ထ ပန ဝသန္တော ကိံ စိန္တေသီ’’တိ? ‘‘မယာ မရန္တေန ဣမသ္မိံ ဌာနေ ကတဿ သရီရနိက္ခေပဿ ပရိစ္ဆေဒေါ ‘နတ္ထီ’တိ စိန္တေသိံ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘သာဓု သာဓု၊ တိဿ၊ ဧဝမေတံ။ ဣမေသဉှိ သတ္တာနံ ပထဝိယံ ¶ နိပဇ္ဇိတွာ အမတဋ္ဌာနံ နာမ နတ္ထီ’’တိ ဝတွာ –

‘‘ဥပသာဠကနာမာနိ၊ သဟဿာနိ စတုဒ္ဒသ၊

အသ္မိံ ပဒေသေ ဒဍ္ဎာနိ၊ နတ္ထိ လောကေ အနာမတံ။

‘‘ယမှိ ¶ သစ္စဉ္စ ဓမ္မော စ၊ အဟိံသာ သံယမော ဒမော၊

ဧတံ အရိယာ သေဝန္တိ၊ ဧတံ လောကေ အနာမတ’’န္တိ။ (ဇာ။၁။၂။၃၁-၃၂) –

ဣမံ ဒုကနိပါတေ ဥပသာဠကဇာတကံ ကထေသိ။ ဣတိ ပထဝိယံ သရီရနိက္ခေပံ ကတွာ မရန္တေသု သတ္တေသု အမတပုဗ္ဗပဒေသေ မရန္တာ နာမ နတ္ထိ၊ အာနန္ဒတ္ထေရသဒိသာ ပန အမတပုဗ္ဗပဒေသေ ပရိနိဗ္ဗာယန္တိ။

အာနန္ဒတ္ထေရော ကိရ ဝီသဝဿသတိကကာလေ အာယုသင်္ခါရံ ဩလောကေန္တော ပရိက္ခီဏဘာဝံ ဉတွာ ‘‘ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမီ’’တိ အာရောစေသိ။ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ရောဟိဏီနဒိယာ ဥဘယတီရဝါသိကေသု မနုဿေသု ဩရိမတီရဝါသိကာ ‘‘မယံ ထေရဿ ဗဟူပကာရာ၊ အမှာကံ သန္တိကေ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီ’’တိ ဝဒိံသု။ ပရတီရဝါသိကာပိ ‘‘မယံ ထေရဿ ဗဟူပကာရာ၊ အမှာကံ သန္တိကေ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတီ’’တိ ဝဒိံသု။ ထေရော တေသံ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဥဘယတီရဝါသိနော မယှံ ဥပကာရာ၊ ဣမေ နာမ အနုပကာရာတိ န သက္ကာ ဝတ္တုံ၊ သစာဟံ ဩရိမတီရေ ¶ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ၊ ပရတီရဝါသိနော ဓာတုဂဟဏတ္ထံ တေဟိ သဒ္ဓိံ ကလဟံ ကရိဿန္တိ။ သစေ ပရတီရေ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ၊ ဩရိမတီရဝါသိနောပိ တထာ ကရိဿန္တိ၊ ကလဟော ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ မံ နိဿာယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတိ၊ ဝူပသမမာနောပိ မံ နိဿာယေဝ ¶ ဝူပသမိဿတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဩရိမတီရဝါသိနောပိ မယှံ ဥပကာရာ၊ ပရတီရဝါသိနောပိ မယှံ ဥပကာရာ၊ အနုပကာရာပိ နာမ နတ္ထိ၊ ဩရိမတီရဝါသိနော ဩရိမတီရေယေဝ သန္နိပတန္တု၊ ပရတီရဝါသိနောပိ ပရတီရေယေဝါ’’တိ အာဟ။ တတော သတ္တမေ ဒိဝသေ မဇ္ဈေနဒိယာ သတ္တတာလပ္ပမာဏေ အာကာသေ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ မဟာဇနဿ ဓမ္မံ ကထေတွာ ‘‘မမ သရီရံ မဇ္ဈေ ဘိဇ္ဇိတွာ ဧကော ဘာဂေါ ဩရိမတီရေ ပတတု၊ ဧကော ဘာဂေါ ပရတီရေ’’တိ အဓိဋ္ဌာယ ယထာနိသိန္နောဝ တေဇောဓာတုံ သမာပဇ္ဇိ၊ ဇာလာ ဥဋ္ဌဟိံသု။ သရီရံ မဇ္ဈေ ဘိဇ္ဇိတွာ ဧကော ဘာဂေါ ဩရိမတီရေ ပတိ၊ ဧကော ဘာဂေါ ပရတီရေ။ တတော မဟာဇနော ပရိဒေဝိ၊ ပထဝိဥန္ဒြိယနသဒ္ဒေါ ဝိယ အာရောဒနသဒ္ဒေါ အဟောသိ။ သတ္ထု ပရိနိဗ္ဗာနေ အာရောဒနသဒ္ဒတောပိ ကာရုညတရော အဟောသိ။ မနုဿာ စတ္တာရော မာသေ ရောဒန္တာ ပရိဒေဝန္တာ ‘‘သတ္ထု ပတ္တစီဝရဂ္ဂါဟကေ တိဋ္ဌန္တေ သတ္ထု ဌိတကာလော ဝိယ နော အဟောသိ၊ ဣဒါနိ နော သတ္ထာ ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ ဝိပ္ပလပန္တာ ဝိရဝန္တာ ဝိစရိံသူတိ။

ပုန သတ္ထာ သာမဏေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘တိဿ၊ ဣမသ္မိံ ဝနသဏ္ဍေ ဒီပိအာဒီနံ သဒ္ဒေန ဘာယသိ၊ န ဘာယသီ’’တိ? ‘‘န ဘာယာမိ ဘဂဝါ၊ အပိစ ခေါ ပန မေ ဧတေသံ သဒ္ဒံ သုတွာ ဝနရတိ နာမ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝတွာ သဋ္ဌိမတ္တာဟိ ဂါထာဟိ ဝနဝဏ္ဏနံ နာမ ကထေသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘တိဿာ’’တိ အာမန္တေသိ။ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ’’တိ? ‘‘မယံ ဂစ္ဆာမ၊ တွံ ဂမိဿသိ၊ နိဝတ္တိဿသီ’’တိ။ ‘‘မယှံ ဥပဇ္ဈာယေ မံ အာဒါယ ဂစ္ဆန္တေ ဂမိဿာမိ၊ နိဝတ္တေန္တေ နိဝတ္တိဿာမိ ¶ ၊ ဘန္တေ’’တိ ¶ ။ သတ္ထာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ ပက္ကာမိ။ သာမဏေရဿ ပန နိဝတ္တိတုမေဝ အဇ္ဈာသယော၊ ထေရော တံ ဉတွာ ‘‘တိဿ၊ သစေ နိဝတ္တိတုကာမော၊ နိဝတ္တာ’’တိ အာဟ။ သော သတ္ထာရဉ္စ ဘိက္ခုသင်္ဃဉ္စ ဝန္ဒိတွာ နိဝတ္တိ။ သတ္ထာ ဇေတဝနမေဝ အဂမာသိ။

ဘိက္ခူနံ ဓမ္မသဘာယံ ကထာ ဥဒပါဒိ – ‘‘အဟော ဝတ ဝနဝါသီတိဿသာမဏေရော ဒုက္ကရံ ကရောတိ၊ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏတော ပဋ္ဌာယဿ ဉာတကာ သတ္တသု မင်္ဂလေသု ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ အပ္ပောဒကမဓုပါယသမေဝ အဒံသု၊ ပဗ္ဗဇိတကာလေ အန္တောဝိဟာရေ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ သတ္တ ဒိဝသာနိ အပ္ပောဒကမဓုပါယသမေဝ ¶ အဒံသု။ ပဗ္ဗဇိတွာ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ အန္တောဂါမံ ပဝိသန္တော ဒွီဟေဝ ဒိဝသေဟိ သာဋကသဟဿေန သဒ္ဓိံ ပိဏ္ဍပါတသဟဿံ လဘိ၊ ပုနေကဒိဝသံ ကမ္ဗလသဟဿံ လဘိ။ ဣတိဿ ဣဓ ဝသနကာလေ မဟာလာဘသက္ကာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ ဣဒါနိ ဧဝရူပံ လာဘသက္ကာရံ ဆဍ္ဍေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ မိဿကာဟာရေန ယာပေတိ၊ ဒုက္ကရကာရကော ဝတ တိဿသာမဏေရော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ၊ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အာမ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လာဘူပနိသာ နာမေသာ အညာ၊ နိဗ္ဗာနဂါမိနီ ပဋိပဒါ အညာ။ ‘ဧဝံ လာဘံ လဘိဿာမီ’တိ ဟိ အာရညိကာဒိဓုတင်္ဂသမာဒါနဝသေန လာဘူပနိသံ ရက္ခန္တဿ ဘိက္ခုနော စတ္တာရော အပါယာ ဝိဝဋဒွါရာ ဧဝ တိဋ္ဌန္တိ၊ နိဗ္ဗာနဂါမိနိယာ ပန ပဋိပဒါယ ဥပ္ပန္နံ လာဘသက္ကာရံ ပဟာယ အရညံ ပဝိသိတွာ ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော အရဟတ္တံ ဂဏှာတီ’’တိ အနုသန္ဓိံ ¶ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၇၅။

‘‘အညာ ဟိ လာဘူပနိသာ၊ အညာ နိဗ္ဗာနဂါမိနီ၊

ဧဝမေတံ အဘိညာယ၊ ဘိက္ခု ဗုဒ္ဓဿ သာဝကော၊

သက္ကာရံ နာဘိနန္ဒေယျ၊ ဝိဝေကမနုဗြူဟယေ’’တိ။

တတ္ထ အညာ ဟိ လာဘူပနိသာ၊ အညာ နိဗ္ဗာနဂါမိနီတိ လာဘူပနိသာ နာမေသာ အညာ ဧဝ၊ အညာ နိဗ္ဗာနဂါမိနီ ပဋိပဒါ။ လာဘုပ္ပာဒကေန ဟိ ဘိက္ခုနာ ထောကံ အကုသလကမ္မံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ကာယဝင်္ကာဒီနိ ကာတဗ္ဗာနိ ဟောန္တိ။ ယသ္မိဉှိ ကာလေ ကာယဝင်္ကာဒီသု ကိဉ္စိ ကရောတိ၊ တဒါ လာဘော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပါယသပါတိယဉှိ ဝင်္ကံ အကတွာ ဥဇုကမေဝ ဟတ္ထံ ဩတာရေတွာ ဥက္ခိပန္တဿ ဟတ္ထော မက္ခိတမတ္တကောဝ ဟောတိ၊ ဝင်္ကံ ကတွာ ဩတာရေတွာ ဥက္ခိပန္တဿ ပန ပါယသပိဏ္ဍံ ဥဒ္ဓရန္တောဝ နိက္ခမတိ၊ ဧဝံ ကာယဝင်္ကာဒီနိ ကရဏကာလေယေဝ လာဘော ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ အဓမ္မိကာ လာဘူပနိဿာ နာမ။ ဥပဓိသမ္ပဒါ စီဝရဓာရဏံ ဗာဟုသစ္စံ ပရိဝါရော အရညဝါသောတိ ဧဝရူပေဟိ ပန ကာရဏေဟိ ဥပ္ပန္နော လာဘော ဓမ္မိကော နာမ ဟောတိ။ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ ¶ ပဋိပဒံ ပူရေန္တေန ပန ဘိက္ခုနာ ကာယဝင်္ကာဒီနိ ပဟာတဗ္ဗာနိ။ အနန္ဓေနေဝ အန္ဓေန ဝိယ၊ အမူဂေနေဝ မူဂေန ဝိယ၊ အဗဓိရေနေဝ ဗဓိရေန ဝိယ ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ အသဌေန အမာယေန ဘဝိတုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဧဝမေတန္တိ ဧတံ လာဘုပ္ပာဒနံ ပဋိပဒဉ္စ နိဗ္ဗာနဂါမိနိံ ပဋိပဒဉ္စ ¶ ဧဝံ ဉတွာ သဗ္ဗေသံ သင်္ခတာသင်္ခတဓမ္မာနံ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ¶ ဗုဒ္ဓဿ သဝနန္တေ ဇာတဋ္ဌေန ဩဝါဒါနုသာသနိံ ဝါ သဝနဋ္ဌေန သာဝကော ဘိက္ခု အဓမ္မိကံ စတုပစ္စယသက္ကာရံ နာဘိနန္ဒေယျ၊ န စေဝ ဓမ္မိကံ ပဋိက္ကောသေယျ၊ ကာယဝိဝေကာဒိကံ ဝိဝေကံ အနုဗြူဟယေ။ တတ္ထ ကာယဝိဝေကောတိ ကာယဿ ဧကီဘာဝေါ။ စိတ္တဝိဝေကောတိ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော။ ဥပဓိဝိဝေကောတိ နိဗ္ဗာနံ။ တေသု ကာယဝိဝေကော ဂဏသင်္ဂဏိကံ ဝိနောဒေတိ၊ စိတ္တဝိဝေကော ကိလေသသင်္ဂဏိကံ ဝိနောဒေတိ၊ ဥပဓိဝိဝေကော သင်္ခါရသင်္ဂဏိကံ ဝိနောဒေတိ။ ကာယဝိဝေကော စိတ္တဝိဝေကဿ ပစ္စယော ဟောတိ၊ စိတ္တဝိဝေကော ဥပဓိဝိဝေကဿ ပစ္စယော ဟောတိ။ ဝုတ္တမ္ပိဟေတံ –

‘‘ကာယဝိဝေကော စ ဝိဝေကဋ္ဌကာယာနံ နေက္ခမ္မာဘိရတာနံ၊ စိတ္တဝိဝေကော စ ပရိသုဒ္ဓစိတ္တာနံ ပရမဝေါဒါနပ္ပတ္တာနံ၊ ဥပဓိဝိဝေကော စ နိရုပဓီနံ ပုဂ္ဂလာနံ ဝိသင်္ခါရဂတာန’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၅၀)။ –

ဣမံ တိဝိဓမ္ပိ ဝိဝေကံ ဗြူဟေယျ ဝဍ္ဎေယျ၊ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရေယျာတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

ဝနဝါသီတိဿသာမဏေရဝတ္ထု ပန္နရသမံ။

ဗာလဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စမော ဝဂ္ဂေါ။