📜

၉။ ပါပဝဂ္ဂေါ

၁။ စူဠေကသာဋကဗြာဟ္မဏဝတ္ထု

အဘိတ္ထရေထကလျာဏေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော စူဠေကသာဋကဗြာဟ္မဏံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဝိပဿိဒသဗလဿ ကာလသ္မိဉှိ မဟာဧကသာဋကဗြာဟ္မဏော နာမ အဟောသိ၊ အယံ ပန ဧတရဟိ သာဝတ္ထိယံ စူဠေကသာဋကော နာမ။ တဿ ဟိ ဧကော နိဝါသနသာဋကော အဟောသိ၊ ဗြာဟ္မဏိယာပိ ဧကော။ ဥဘိန္နမ္ပိ ဧကမေဝ ပါရုပနံ၊ ဗဟိ ဂမနကာလေ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏီ ဝါ တံ ပါရုပတိ။ အထေကဒိဝသံ ဝိဟာရေ ဓမ္မဿဝနေ ဃောသိတေ ဗြာဟ္မဏော အာဟ – ‘‘ဘောတိ ဓမ္မဿဝနံ ဃောသိတံ၊ ကိံ ဒိဝါ ဓမ္မဿဝနံ ဂမိဿသိ၊ ဥဒါဟု ရတ္တိံ။ ပါရုပနဿ ဟိ အဘာဝေန န သက္ကာ အမှေဟိ ဧကတော ဂန္တု’’န္တိ။ ဗြာဟ္မဏီ၊ ‘‘သာမိ၊ အဟံ ဒိဝါ ဂမိဿာမီ’’တိ သာဋကံ ပါရုပိတွာ အဂမာသိ။ ဗြာဟ္မဏော ဒိဝသဘာဂံ ဂေဟေ ဝီတိနာမေတွာ ရတ္တိံ ဂန္တွာ သတ္ထု ပုရတော နိသိန္နောဝ ဓမ္မံ အဿောသိ။ အထဿ သရီရံ ဖရမာနာ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော သတ္ထာရံ ပူဇိတုကာမော ဟုတွာ ‘‘သစေ ဣမံ သာဋကံ ဒဿာမိ၊ နေဝ ဗြာဟ္မဏိယာ၊ န မယှံ ပါရုပနံ ဘဝိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ အထဿ မစ္ဆေရစိတ္တာနံ သဟဿံ ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ ပုနေကံ သဒ္ဓါစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တံ အဘိဘဝိတွာ ပုန မစ္ဆေရသဟဿံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဣတိဿ ဗလဝမစ္ဆေရံ ဗန္ဓိတွာ ဂဏှန္တံ ဝိယ သဒ္ဓါစိတ္တံ ပဋိဗာဟတိယေဝ။ တဿ ‘‘ဒဿာမိ၊ န ဒဿာမီ’’တိ စိန္တေန္တဿေဝ ပဌမယာမော အပဂတော၊ မဇ္ဈိမယာမော သမ္ပတ္တော။ တသ္မိမ္ပိ ဒါတုံ နာသက္ခိ။ ပစ္ဆိမယာမေ သမ္ပတ္တေ သော စိန္တေသိ – ‘‘မမ သဒ္ဓါစိတ္တေန မစ္ဆေရစိတ္တေန စ သဒ္ဓိံ ယုဇ္ဈန္တဿေဝ ဒွေ ယာမာ ဝီတိဝတ္တာ၊ ဣဒံ မမ ဧတ္တကံ မစ္ဆေရစိတ္တံ ဝဍ္ဎမာနံ စတူဟိ အပါယေဟိ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ န ဒဿတိ၊ ဒဿာမိ န’’န္တိ။ သော မစ္ဆေရသဟဿံ အဘိဘဝိတွာ သဒ္ဓါစိတ္တံ ပုရေစာရိကံ ကတွာ သာဋကံ အာဒါယ သတ္ထု ပါဒမူလေ ဌပေတွာ ‘‘ဇိတံ မေ၊ ဇိတံ မေ’’တိ တိက္ခတ္တုံ မဟာသဒ္ဒမကာသိ။

ရာဇာ ပသေနဒိ ကောသလော ဓမ္မံ သုဏန္တော တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ပုစ္ဆထ နံ၊ ကိံ ကိရ တေန ဇိတ’’န္တိ အာဟ။ သော ရာဇပုရိသေဟိ ပုစ္ဆိတော တမတ္ထံ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ ရာဇာ ‘‘ဒုက္ကရံ ကတံ ဗြာဟ္မဏေန၊ သင်္ဂဟမဿ ကရိဿာမီ’’တိ ဧကံ သာဋကယုဂံ ဒါပေသိ။ သော တမ္ပိ တထာဂတဿေဝ အဒါသိ။ ပုန ရာဇာ ဒွေ စတ္တာရိ အဋ္ဌ သောဠသာတိ ဒွိဂုဏံ ကတွာ ဒါပေသိ။ သော တာနိပိ တထာဂတဿေဝ အဒါသိ။ အထဿ ရာဇာ ဒွတ္တိံသ ယုဂါနိ ဒါပေသိ။ ဗြာဟ္မဏော ‘‘အတ္တနော အဂ္ဂဟေတွာ လဒ္ဓံ လဒ္ဓံ ဝိဿဇ္ဇေသိယေဝါ’’တိ ဝါဒမောစနတ္ထံ တတော ဧကံ ယုဂံ အတ္တနော၊ ဧကံ ဗြာဟ္မဏိယာတိ ဒွေ ယုဂါနိ ဂဟေတွာ တိံသ ယုဂါနိ တထာဂတဿေဝ အဒါသိ။ ရာဇာ ပန တသ္မိံ သတ္တက္ခတ္တုမ္ပိ ဒဒန္တေ ပုန ဒါတုကာမောယေဝ အဟောသိ။ ပုဗ္ဗေ မဟာဧကသာဋကော စတုသဋ္ဌိယာ သာဋကယုဂေသု ဒွေ အဂ္ဂဟေသိ၊ အယံ ပန ဒွတ္တိံသာယ လဒ္ဓကာလေ ဒွေ အဂ္ဂဟေသိ။ ရာဇာ ပုရိသေ အာဏာပေသိ – ‘‘ဒုက္ကရံ ဘဏေ ဗြာဟ္မဏေန ကတံ၊ အန္တေပုရေ မမ ဒွေ ကမ္ဗလာနိ အာဟရာပေယျာထာ’’တိ။ တေ တထာ ကရိံသု။ ရာဇာ သတသဟဿဂ္ဃနကေ ဒွေ ကမ္ဗလေ ဒါပေသိ။ ဗြာဟ္မဏော ‘‘န ဣမေ မမ သရီရေ ဥပယောဂံ အရဟန္တိ၊ ဗုဒ္ဓသာသနဿေဝ ဧတေ အနုစ္ဆဝိကာ’’တိ ဧကံ ကမ္ဗလံ အန္တောဂန္ဓကုဋိယံ သတ္ထု သယနဿ ဥပရိ ဝိတာနံ ကတွာ ဗန္ဓိ၊ ဧကံ အတ္တနော ဃရေ နိဗဒ္ဓံ ဘုဉ္ဇန္တဿ ဘိက္ခုနော ဘတ္တကိစ္စဋ္ဌာနေ ဝိတာနံ ကတွာ ဗန္ဓိ။ ရာဇာ သာယနှသမယေ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ကမ္ဗလံ သဉ္ဇာနိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ကေန ပူဇာ ကတာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဧကသာဋကေနာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဗြာဟ္မဏော မမ ပသာဒဋ္ဌာနေယေဝ ပသီဒတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘စတ္တာရော ဟတ္ထီ စတ္တာရော အဿေ စတ္တာရိ ကဟာပဏသဟဿာနိ စတဿော ဣတ္ထိယော စတဿော ဒါသိယော စတ္တာရော ပုရိသေ စတုရော ဂါမဝရေ’’တိ ဧဝံ ယာဝ သဗ္ဗသတာ စတ္တာရိ စတ္တာရိ ကတွာ သဗ္ဗစတုက္ကံ နာမ အဿ ဒါပေသိ။

ဘိက္ခူ ဓမ္မသဘာယံ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘အဟော အစ္ဆရိယံ စူဠေကသာဋကဿ ကမ္မံ၊ တံမုဟုတ္တမေဝ သဗ္ဗစတုက္ကံ လဘိ၊ ဣဒါနိ ကတေန ကလျာဏကမ္မေန အဇ္ဇမေဝ ဝိပါကော ဒိန္နော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ သစာယံ ဧကသာဋကော ပဌမယာမေ မယှံ ဒါတုံ အသက္ခိဿ၊ သဗ္ဗသောဠသကံ အလဘိဿ။ သစေ မဇ္ဈိမယာမေ အသက္ခိဿ၊ သဗ္ဗဋ္ဌကံ အလဘိဿ ။ ဗလဝပစ္ဆိမယာမေ ဒိန္နတ္တာ ပနေသ သဗ္ဗစတုက္ကံ လဘိ။ ကလျာဏကမ္မံ ကရောန္တေန ဟိ ဥပ္ပန္နံ စိတ္တံ အဟာပေတွာ တင်္ခဏညေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ဒန္ဓံ ကတံ ကုသလဉှိ သမ္ပတ္တိံ ဒဒမာနံ ဒန္ဓမေဝ ဒဒါတိ၊ တသ္မာ စိတ္တုပ္ပာဒသမနန္တရမေဝ ကလျာဏကမ္မံ ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၁၆။

‘‘အဘိတ္ထရေထ ကလျာဏေ၊ ပါပါ စိတ္တံ နိဝါရယေ၊

ဒန္ဓဉှိ ကရောတော ပုညံ၊ ပါပသ္မိံ ရမတီ မနော’’တိ။

တတ္ထ အဘိတ္ထရေထာတိ တုရိတတုရိတံ သီဃသီဃံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဂိဟိနာ ဝါ ဟိ ‘‘သလာကဘတ္တဒါနာဒီသု ကိဉ္စိဒေဝ ကုသလံ ကရိဿာမီ’’တိ စိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ယထာ အညေ ဩကာသံ န လဘန္တိ၊ ဧဝံ ‘‘အဟံ ပုရေ၊ အဟံ ပုရေ’’တိ တုရိတတုရိတမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ပဗ္ဗဇိတေန ဝါ ဥပဇ္ဈာယဝတ္တာဒီနိ ကရောန္တေန အညဿ ဩကာသံ အဒတွာ ‘‘အဟံ ပုရေ၊ အဟံ ပုရေ’’တိ တုရိတတုရိတမေဝ ကာတဗ္ဗံ။ ပါပါ စိတ္တန္တိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိပါပကမ္မတော ဝါ အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒတော ဝါ သဗ္ဗထာမေန စိတ္တံ နိဝါရယေ။ ဒန္ဓဉှိ ကရောတောတိ ယော ပန ‘‘ဒဿာမိ၊ န ဒဿာမိ သမ္ပဇ္ဇိဿတိ နု ခေါ မေ၊ နော’’တိ ဧဝံ စိက္ခလ္လမဂ္ဂေန ဂစ္ဆန္တော ဝိယ ဒန္ဓံ ပုညံ ကရောတိ၊ တဿ ဧကသာဋကဿ ဝိယ မစ္ဆေရသဟဿံ ပါပံ ဩကာသံ လဘတိ။ အထဿ ပါပသ္မိံ ရမတီ မနော၊ ကုသလကမ္မကရဏကာလေယေဝ ဟိ စိတ္တံ ကုသလေ ရမတိ၊ တတော မုစ္စိတွာ ပါပနိန္နမေဝ ဟောတီတိ။

ဂါထာပရိယောသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

စူဠေကသာဋကဗြာဟ္မဏဝတ္ထု ပဌမံ။

၂။ သေယျသကတ္ထေရဝတ္ထု

ပါပဉ္စပုရိသောတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော သေယျသကတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ဟိ လာဠုဒါယိတ္ထေရဿ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော၊ အတ္တနော အနဘိရတိံ တဿ အာရောစေတွာ တေန ပဌမသင်္ဃာဒိသေသကမ္မေ သမာဒပိတော ဥပ္ပန္နုပ္ပန္နာယ အနဘိရတိယာ တံ ကမ္မမကာသိ (ပါရာ။ ၂၃၄)။ သတ္ထာ တဿ ကိရိယံ သုတွာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘ဧဝံ ကိရ တွံ ကရောသီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ကသ္မာ ဘာရိယံ ကမ္မံ အကာသိ၊ အနနုစ္ဆဝိကံ မောဃပုရိသာ’’တိ နာနပ္ပကာရတော ဂရဟိတွာ သိက္ခာပဒံ ပညာပေတွာ ‘‘ဧဝရူပဉှိ ကမ္မံ ဒိဋ္ဌဓမ္မေပိ သမ္ပရာယေပိ ဒုက္ခသံဝတ္တနိကမေဝ ဟောတီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၁၇။

‘‘ပါပဉ္စေ ပုရိသော ကယိရာ၊ န နံ ကယိရာ ပုနပ္ပုနံ၊

န တမှိ ဆန္ဒံ ကယိရာထ၊ ဒုက္ခော ပါပဿ ဥစ္စယော’’တိ။

တဿတ္ထော – သစေ ပုရိသော သကိံ ပါပကမ္မံ ကရေယျ၊ တင်္ခဏေယေဝ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘ဣဒံ အပ္ပတိရူပံ ဩဠာရိက’’န္တိ န နံ ကယိရာ ပုနပ္ပုနံ။ ယောပိ တမှိ ဆန္ဒော ဝါ ရုစိ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တမ္ပိ ဝိနောဒေတွာ န ကယိရာထေဝ။ ကိံ ကာရဏာ? ဒုက္ခော ပါပဿ ဥစ္စယော။ ပါပဿ ဟိ ဥစ္စယော ဝုဍ္ဎိ ဣဓလောကေပိ သမ္ပရာယေပိ ဒုက္ခမေဝ အာဝဟတီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

သေယျသကတ္ထေရဝတ္ထု ဒုတိယံ။

၃။ လာဇဒေဝဓီတာဝတ္ထု

ပုညဉ္စေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော လာဇဒေဝဓီတရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။ ဝတ္ထု ရာဇဂဟေ သမုဋ္ဌိတံ။

အာယသ္မာ ဟိ မဟာကဿပေါ ပိပ္ပလိဂုဟာယံ ဝိဟရန္တော ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဝုဋ္ဌာယ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဘိက္ခာစာရဋ္ဌာနံ ဩလောကေန္တော ဧကံ သာလိခေတ္တပါလိကံ ဣတ္ထိံ သာလိသီသာနိ ဂဟေတွာ လာဇေ ကုရုမာနံ ဒိသွာ ‘‘သဒ္ဓါ နု ခေါ၊ အဿဒ္ဓါ’’တိ ဝီမံသိတွာ ‘‘သဒ္ဓါ’’တိ ဉတွာ ‘‘သက္ခိဿတိ နု ခေါ မေ သင်္ဂဟံ ကာတုံ၊ နော’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘ဝိသာရဒါ ကုလဓီတာ မမ သင်္ဂဟံ ကရိဿတိ၊ ကတွာ စ ပန မဟာသမ္ပတ္တိံ လဘိဿတီ’’တိ ဉတွာ စီဝရံ ပါရုပိတွာ ပတ္တမာဒါယ သာလိခေတ္တသမီပေယေဝ အဋ္ဌာသိ။ ကုလဓီတာ ထေရံ ဒိသွာဝ ပသန္နစိတ္တာ ပဉ္စဝဏ္ဏာယ ပီတိယာ ဖုဋ္ဌသရီရာ ‘‘တိဋ္ဌထ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝတွာ လာဇေ အာဒါယ ဝေဂေန ဂန္တွာ ထေရဿ ပတ္တေ အာကိရိတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှေဟိ ဒိဋ္ဌဓမ္မဿ ဘာဂိနီ အဿ’’န္တိ ပတ္ထနံ အကာသိ။ ထေရော ‘‘ဧဝံ ဟောတူ’’တိ အနုမောဒနမကာသိ။ သာပိ ထေရံ ဝန္ဒိတွာ အတ္တနာ ဒိန္နဒါနံ အာဝဇ္ဇမာနာ နိဝတ္တိ။ တာယ စ ပန ကေဒါရမရိယာဒါယ ဂမနမဂ္ဂေ ဧကသ္မိံ ဗိလေ ဃောရဝိသော သပ္ပော နိပဇ္ဇိ။ သော ထေရဿ ကာသာယပဋိစ္ဆန္နံ ဇင်္ဃံ ဍံသိတုံ နာသက္ခိ။ ဣတရာ ဒါနံ အာဝဇ္ဇမာနာ နိဝတ္တန္တီ တံ ပဒေသံ ပါပုဏိ။ သပ္ပော ဗိလာ နိက္ခမိတွာ တံ ဍံသိတွာ တတ္ထေဝ ပါတေသိ။ သာ ပသန္နစိတ္တေန ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဘဝနေ တိံသယောဇနိကေ ကနကဝိမာနေ သုတ္တပ္ပဗုဒ္ဓါ ဝိယ သဗ္ဗာလင်္ကာရပဋိမဏ္ဍိတေန တိဂါဝုတေန အတ္တဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တိ။ သာ ဒွါဒသယောဇနိကံ ဧကံ ဒိဗ္ဗဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ ဧကံ ပါရုပိတွာ အစ္ဆရာသဟဿပရိဝုတာ ပုဗ္ဗကမ္မပကာသနတ္ထာယ သုဝဏ္ဏလာဇဘရိတေန ဩလမ္ဗကေန သုဝဏ္ဏသရကေန ပဋိမဏ္ဍိတေ ဝိမာနဒွါရေ ဌိတာ အတ္တနော သမ္ပတ္တိံ ဩလောကေတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ ကတွာ အယံ သမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါ’’တိ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဥပဓာရေန္တီ ‘‘အယျဿ မေ မဟာကဿပတ္ထေရဿ ဒိန္နလာဇနိဿန္ဒေန သာ လဒ္ဓါ’’တိ အညာသိ။

သာ ဧဝံ ပရိတ္တကေန ကမ္မေန ဧဝရူပံ သမ္ပတ္တိံ လဘိတွာ ‘‘န ဒါနိ မယာ ပမဇ္ဇိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အယျဿ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတွာ ဣမံ သမ္ပတ္တိံ ထာဝရံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပါတောဝ ကနကမယံ သမ္မဇ္ဇနိဉ္စေဝ ကစဝရဆဍ္ဍနကဉ္စ ပစ္ဆိံ အာဒါယ ဂန္တွာ ထေရဿ ပရိဝေဏံ သမ္မဇ္ဇိတွာ ပါနီယပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေသိ။ ထေရော တံ ဒိသွာ ‘‘ကေနစိ ဒဟရေန ဝါ သာမဏေရေန ဝါ ဝတ္တံ ကတံ ဘဝိဿတီ’’တိ သလ္လက္ခေသိ။ သာ ဒုတိယဒိဝသေပိ တထေဝ အကာသိ၊ ထေရောပိ တထေဝ သလ္လက္ခေသိ။ တတိယဒိဝသေ ပန ထေရော တဿာ သမ္မဇ္ဇနိသဒ္ဒံ သုတွာ တာလစ္ဆိဒ္ဒါဒီဟိ စ ပဝိဋ္ဌံ သရီရောဘာသံ ဒိသွာ ဒွါရံ ဝိဝရိတွာ ‘‘ကော ဧသ သမ္မဇ္ဇတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ တုမှာကံ ဥပဋ္ဌာယိကာ လာဇဒေဝဓီတာ’’တိ။ ‘‘နနု မယှံ ဧဝံနာမိကာ ဥပဋ္ဌာယိကာ နာမ နတ္ထီ’’တိ။ ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ သာလိခေတ္တံ ရက္ခမာနာ လာဇေ ဒတွာ ပသန္နစိတ္တာ နိဝတ္တန္တီ သပ္ပေန ဒဋ္ဌာ ကာလံ ကတွာ တာဝတိံသဒေဝလောကေ ဥပ္ပန္နာ၊ မယာ အယျံ နိဿာယ အယံ သမ္ပတ္တိ လဒ္ဓါ၊ ဣဒါနိပိ တုမှာကံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတွာ ‘သမ္ပတ္တိံ ထာဝရံ ကရိဿာမီ’တိ အာဂတာမှိ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ဟိယျောပိ ပရေပိ တယာဝေတံ ဌာနံ သမ္မဇ္ဇိတံ၊ တယာဝ ပါနီယဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပိတ’’န္တိ။ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘အပေဟိ ဒေဝဓီတေ၊ တယာ ကတံ ဝတ္တံ ကတံဝ ဟောတု၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဣမံ ဌာနံ မာ အာဂမီ’’တိ။ ‘‘ဘန္တေ၊ မာ မံ နာသေထ၊ တုမှာကံ ဝတ္တံ ကတွာ သမ္ပတ္တိံ မေ ထိရံ ကာတုံ ဒေထာ’’တိ။ ‘‘အပေဟိ ဒေဝဓီတေ၊ မာ မံ အနာဂတေ စိတ္တဗီဇနိံ ဂဟေတွာ နိသိန္နေဟိ ဓမ္မကထိကေဟိ ‘မဟာကဿပတ္ထေရဿ ကိရ ဧကာ ဒေဝဓီတာ အာဂန္တွာ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကတွာ ပါနီယပရိဘောဇနီယံ ဥပဋ္ဌာပေသီ’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ ကရိ၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ ဣဓ မာ အာဂမိ၊ ပဋိက္ကမာ’’တိ။ သာ ‘‘မာ မံ၊ ဘန္တေ၊ နာသေထာ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ယာစိယေဝ။ ထေရော ‘‘နာယံ မမ ဝစနံ သုဏာတီ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘တုဝံ ပမာဏံ န ဇာနာသီ’’တိ အစ္ဆရံ ပဟရိ။ သာ တတ္ထ သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ မယာ လဒ္ဓသမ္ပတ္တိံ မာ နာသေထ၊ ထာဝရံ ကာတုံ ဒေထာ’’တိ ရောဒန္တီ အာကာသေ အဋ္ဌာသိ။

သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဂန္ဓကုဋိယံ နိသိန္နောဝ တဿာ ရောဒိတသဒ္ဒံ သုတွာ ဩဘာသံ ဖရိတွာ ဒေဝဓီတာယ သမ္မုခေ နိသီဒိတွာ ကထေန္တော ဝိယ ‘‘ဒေဝဓီတေ မမ ပုတ္တဿ ကဿပဿ သံဝရကရဏမေဝ ဘာရော၊ ပုညတ္ထိကာနံ ပန ‘အယံ နော အတ္ထော’တိ သလ္လက္ခေတွာ ပုညကရဏမေဝ ဘာရော။ ပုညကရဏဉှိ ဣဓ စေဝ သမ္ပရာယေ စ သုခမေဝါ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၁၈။

‘‘ပုညဉ္စေ ပုရိသော ကယိရာ၊ ကယိရာ နံ ပုနပ္ပုနံ၊

တမှိ ဆန္ဒံ ကယိရာထ၊ သုခေါ ပုညဿ ဥစ္စယော’’တိ။

တဿတ္ထော – သစေ ပုရိသော ပုညံ ကရေယျ၊ ‘‘ဧကဝါရံ မေ ပုညံ ကတံ၊ အလံ ဧတ္တာဝတာ’’တိ အနောရမိတွာ ပုနပ္ပုနံ ကရောထေဝ။ တဿ အကရဏက္ခဏေပိ တမှိ ပုညေ ဆန္ဒံ ရုစိံ ဥဿာဟံ ကရောထေဝ။ ကိံ ကာရဏာ? သုခေါ ပုညဿ ဥစ္စယော။ ပုညဿ ဟိ ဥစ္စယော ဝုဍ္ဎိ ဣဓလောကပရလောကသုခါဝဟနတော သုခေါတိ။

ဒေသနာဝသာနေ ဒေဝဓီတာ ပဉ္စစတ္တာလီသယောဇနမတ္ထကေ ဌိတာဝ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏီတိ။

လာဇဒေဝဓီတာဝတ္ထု တတိယံ။

၄။ အနာထပိဏ္ဍိကသေဋ္ဌိဝတ္ထု

ပါပေါပိပဿတီ ဘဒြန္တိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော အနာထပိဏ္ဍိကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

အနာထပိဏ္ဍိကော ဟိ ဝိဟာရမေဝ ဥဒ္ဒိဿ စတုပဏ္ဏာသကောဋိဓနံ ဗုဒ္ဓသာသနေ ဝိကိရိတွာ သတ္ထရိ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တေ ဒေဝသိကံ တီဏိ မဟာဥပဋ္ဌာနာနိ ဂစ္ဆတိ၊ ဂစ္ဆန္တော စ ‘‘ကိံ နု ခေါ အာဒါယ အာဂတောတိ သာမဏေရာ ဝါ ဒဟရာ ဝါ ဟတ္ထမ္ပိ မေ ဩလောကေယျု’’န္တိ တုစ္ဆဟတ္ထော နာမ န ဂတပုဗ္ဗော။ ပါတောဝ ဂစ္ဆန္တော ယာဂုံ ဂါဟာပေတွာဝ ဂစ္ဆတိ၊ ကတပါတရာသော သပ္ပိနဝနီတာဒီနိ ဘေသဇ္ဇာနိ။ သာယနှသမယေ မာလာဂန္ဓဝိလေပနဝတ္ထာဒီနိ ဂါဟာပေတွာ ဂစ္ဆတိ။ ဧဝံ နိစ္စကာလမေဝ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဒါနံ ဒတွာ သီလံ ရက္ခတိ။ အပရဘာဂေ ဓနံ ပရိက္ခယံ ဂစ္ဆတိ။ ဝေါဟာရူပဇီဝိနောပိဿ ဟတ္ထတော အဋ္ဌာရသကောဋိဓနံ ဣဏံ ဂဏှိံသု၊ ကုလသန္တကာပိဿ အဋ္ဌာရသဟိရညကောဋိယော၊ နဒီတီရေ နိဒဟိတွာ ဌပိတာ ဥဒကေန ကူလေ ဘိန္နေ မဟာသမုဒ္ဒံ ပဝိသိံသု။ ဧဝမဿ အနုပုဗ္ဗေန ဓနံ ပရိက္ခယံ အဂမာသိ။ သော ဧဝံဘူတောပိ သင်္ဃဿ ဒါနံ ဒေတိယေဝ၊ ပဏီတံ ပန ကတွာ ဒါတုံ န သက္ကောတိ။

သော ဧကဒိဝသံ သတ္ထာရာ ‘‘ဒီယတိ ပန တေ၊ ဂဟပတိ၊ ကုလေ ဒါန’’န္တိ ဝုတ္တေ ‘‘ဒီယတိ၊ ဘန္တေ၊ တဉ္စ ခေါ ကဏာဇကံ ဗိလင်္ဂဒုတိယ’’န္တိ အာဟ။ အထ နံ သတ္ထာ၊ ‘‘ဂဟပတိ၊ ‘လူခံ ဒါနံ ဒေမီ’တိ မာ စိန္တယိ။ စိတ္တသ္မိဉှိ ပဏီတေ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဒိန္နဒါနံ လူခံ နာမ နတ္ထိ၊ အပိစ တွံ အဋ္ဌန္နံ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ဒါနံ ဒေသိ၊ အဟံ ပန ဝေလာမကာလေ သကလဇမ္ဗုဒီပံ ဥန္နင်္ဂလံ ကတွာ မဟာဒါနံ ပဝတ္တယမာနောပိ တိသရဏဂတမ္ပိ ကဉ္စိ နာလတ္ထံ၊ ဒက္ခိဏေယျာ နာမ ဧဝံ ဒုလ္လဘာ။ တသ္မာ ‘လူခံ မေ ဒါန’န္တိ မာ စိန္တယီ’’တိ ဝတွာ ဝေလာမသုတ္တမဿ (အ။ နိ။ ၉။၂၀) ကထေသိ။ အထဿ ဒွါရကောဋ္ဌကေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ သတ္ထရိ စေဝ သတ္ထုသာဝကေသု စ ဂေဟံ ပဝိသန္တေသု တေသံ တေဇေန သဏ္ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ၊ ‘‘ယထာ ဣမေ ဣမံ ဂေဟံ န ပဝိသန္တိ၊ တထာ ဂဟပတိံ ပရိဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ တံ ဝတ္တုကာမာပိ ဣဿရကာလေ ကိဉ္စိ ဝတ္တုံ နာသက္ခိ၊ ဣဒါနိ ‘‘ပနာယံ ဒုဂ္ဂတော ဂဏှိဿတိ မေ ဝစန’’န္တိ ရတ္တိဘာဂေ သေဋ္ဌိဿ သိရိဂဗ္ဘံ ပဝိသိတွာ အာကာသေ အဋ္ဌာသိ။ အထ သေဋ္ဌိ နံ ဒိသွာ ‘‘ကော ဧသော’’တိ အာဟ။ အဟံ တေ မဟာသေဋ္ဌိ စတုတ္ထဒွါရကောဋ္ဌကေ အဓိဝတ္ထာ ဒေဝတာ၊ တုယှံ ဩဝါဒဒါနတ္ထာယ အာဂတာတိ။ တေန ဟိ ဩဝဒေဟီတိ။ မဟာသေဋ္ဌိ တယာ ပစ္ဆိမကာလံ အနောလောကေတွာဝ သမဏဿ ဂေါတမဿ သာသနေ ဗဟုံ ဓနံ ဝိပ္ပကိဏ္ဏံ၊ ဣဒါနိ ဒုဂ္ဂတော ဟုတွာပိ တံ န မုဉ္စသိယေဝ၊ ဧဝံ ဝတ္တမာနော ကတိပါဟေနေဝ ဃာသစ္ဆာဒနမတ္တမ္ပိ န လဘိဿသိ ၊ ကိံ တေ သမဏေန ဂေါတမေန၊ အတိပရိစ္စာဂတော ဩရမိတွာ ကမ္မန္တေ ပယောဇေန္တော ကုဋုမ္ဗံ သဏ္ဌာပေဟီတိ။ အယံ မေ တယာ ဒိန္နဩဝါဒေါတိ။ အာမ၊ သေဋ္ဌီတိ။ ဂစ္ဆ၊ နာဟံ တာဒိသီနံ သတေနပိ သဟဿေနပိ သတသဟဿေနပိ သက္ကာ ကမ္ပေတုံ၊ အယုတ္တံ တေ ဝုတ္တံ၊ ကံ တယာ မမ ဂေဟေ ဝသမာနာယ၊ သီဃံ သီဃံ မေ ဃရာ နိက္ခမာဟီတိ။ သာ သောတာပန္နဿ အရိယသာဝကဿ ဝစနံ သုတွာ ဌာတုံ အသက္ကောန္တီ ဒါရကေ အာဒါယ နိက္ခမိ၊ နိက္ခမိတွာ စ ပန အညတ္ထ ဝသနဋ္ဌာနံ အလဘမာနာ ‘‘သေဋ္ဌိံ ခမာပေတွာ တတ္ထေဝ ဝသိဿာမီ’’တိ နဂရပရိဂ္ဂါဟကံ ဒေဝပုတ္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ အတ္တနာ ကတာပရာဓံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဧဟိ၊ မံ သေဋ္ဌိဿ သန္တိကံ နေတွာ ခမာပေတွာ ဝသနဋ္ဌာနံ ဒါပေဟီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘အယုတ္တံ တယာ ဝုတ္တံ၊ နာဟံ တဿ သန္တိကံ ဂန္တုံ ဥဿဟာမီ’’တိ တံ ပဋိက္ခိပိ။ သာ စတုန္နံ မဟာရာဇာနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ တေဟိပိ ပဋိက္ခိတ္တာ သက္ကံ ဒေဝရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိတွာ၊ ‘‘အဟံ၊ ဒေဝ၊ ဝသနဋ္ဌာနံ အလဘမာနာ ဒါရကေ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ အနာထာ ဝိစရာမိ၊ ဝသနဋ္ဌာနံ မေ ဒါပေဟီ’’တိ သုဋ္ဌုတရံ ယာစိ။

အထ နံ သော ‘‘အဟမ္ပိ တဝ ကာရဏာ သေဋ္ဌိံ ဝတ္တုံ န သက္ခိဿာမိ၊ ဧကံ ပန တေ ဥပါယံ ကထေဿာမီ’’တိ အာဟ။ သာဓု၊ ဒေဝ၊ ကထေဟီတိ။ ဂစ္ဆ၊ သေဋ္ဌိနော အာယုတ္တကဝေသံ ဂဟေတွာ သေဋ္ဌိဿ ဟတ္ထတော ပဏ္ဏံ အာရောပေတွာ ဝေါဟာရူပဇီဝီဟိ ဂဟိတံ အဋ္ဌာရသကောဋိဓနံ အတ္တနော အာနုဘာဝေန သောဓေတွာ တုစ္ဆဂဗ္ဘေ ပူရေတွာ မဟာသမုဒ္ဒံ ပဝိဋ္ဌံ အဋ္ဌာရသကောဋိဓနံ အတ္ထိ၊ အညမ္ပိ အသုကဋ္ဌာနေ နာမ အဿာမိကံ အဋ္ဌာရသကောဋိဓနံ အတ္ထိ၊ တံ သဗ္ဗံ သံဟရိတွာ တဿ တုစ္ဆဂဗ္ဘေ ပူရေတွာ ဒဏ္ဍကမ္မံ ကတွာ ခမာပေဟီတိ။ သာ ‘‘သာဓု၊ ဒေဝါ’’တိ ဝုတ္တနယေနေဝ တံ သဗ္ဗံ ကတွာ ပုန တဿ သိရိဂဗ္ဘံ ဩဘာသယမာနာ အာကာသေ ဌတွာ ‘‘ကော ဧသော’’တိ ဝုတ္တေ အဟံ တေ စတုတ္ထဒွါရကောဋ္ဌကေ အဓိဝတ္ထာ အန္ဓဗာလဒေဝတာ၊ မယာ အန္ဓဗာလတာယ ယံ တုမှာကံ သန္တိကေ ကထိတံ၊ တံ မေ ခမထ။ သက္ကဿ ဟိ မေ ဝစနေန စတုပဏ္ဏာသကောဋိဓနံ သံဟရိတွာ တုစ္ဆဂဗ္ဘပူရဏံ ဒဏ္ဍကမ္မံ ကတံ၊ ဝသနဋ္ဌာနံ အလဘမာနာ ကိလမာမီတိ။ အနာထပိဏ္ဍိကော စိန္တေသိ – ‘‘အယံ ဒေဝတာ ‘ဒဏ္ဍကမ္မဉ္စ မေ ကတ’န္တိ ဝဒတိ၊ အတ္တနော စ ဒေါသံ ပဋိဇာနာတိ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ နံ ဒဿေဿာမီ’’တိ။ သော တံ သတ္ထု သန္တိကံ နေတွာ တာယ ကတကမ္မံ သဗ္ဗံ အာရောစေသိ။ ဒေဝတာ သတ္ထု ပါဒေသု သိရသာ နိပတိတွာ၊ ‘‘ဘန္တေ၊ ယံ မယာ အန္ဓဗာလတာယ တုမှာကံ ဂုဏေ အဇာနိတွာ ပါပကံ ဝစနံ ဝုတ္တံ၊ တံ မေ ခမထာ’’တိ သတ္ထာရံ ခမာပေတွာ မဟာသေဋ္ဌိံ ခမာပေသိ။ သတ္ထာ ကလျာဏပါပကာနံ ကမ္မာနံ ဝိပါကဝသေန သေဋ္ဌိဉ္စေဝ ဒေဝတဉ္စ ဩဝဒန္တော ‘‘ဣဓ၊ ဂဟပတိ၊ ပါပပုဂ္ဂလောပိ ယာဝ ပါပံ န ပစ္စတိ၊ တာဝ ဘဒြမ္ပိ ပဿတိ။ ယဒါ ပနဿ ပါပံ ပစ္စတိ၊ တဒါ ပါပမေဝ ပဿတိ။ ဘဒြပုဂ္ဂလောပိ ယာဝ ဘဒြံ န ပစ္စတိ၊ တာဝ ပါပါနိ ပဿတိ။ ယဒါ ပနဿ ဘဒြံ ပစ္စတိ၊ တဒါ ဘဒြမေဝ ပဿတီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမာ ဂါထာ အဘာသိ –

၁၁၉။

‘‘ပါပေါပိ ပဿတီ ဘဒြံ၊ ယာဝ ပါပံ န ပစ္စတိ၊

ယဒါ စ ပစ္စတီ ပါပံ၊ အထ ပါပေါ ပါပါနိ ပဿတိ။

၁၂၀။

‘‘ဘဒြောပိ ပဿတီ ပါပံ၊ ယာဝ ဘဒြံ န ပစ္စတိ၊

ယဒါ စ ပစ္စတီ ဘဒြံ၊ အထ ဘဒြော ဘဒြာနိ ပဿတီ’’တိ။

တတ္ထ ပါပေါတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိနာ ပါပကမ္မေန ယုတ္တပုဂ္ဂလော။ သောပိ ဟိ ပုရိမသုစရိတာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တံ သုခံ အနုဘဝမာနော ဘဒြမ္ပိ ပဿတိ။ ယာဝ ပါပံ န ပစ္စတီတိ ယာဝဿ တံ ပါပကမ္မံ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ဝါ သမ္ပရာယေ ဝါ ဝိပါကံ န ဒေတိ။ ယဒါ ပနဿ တံ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ဝါ သမ္ပရာယေ ဝါ ဝိပါကံ ဒေတိ၊ အထ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ဝိဝိဓာ ကမ္မကာရဏာ၊ သမ္ပရာယေ စ အပါယဒုက္ခံ အနုဘောန္တော သော ပါပေါ ပါပါနိယေဝ ပဿတိ။ ဒုတိယဂါထာယပိ ကာယသုစရိတာဒိနာ ဘဒြကမ္မေန ယုတ္တော ဘဒြော။ သောပိ ဟိ ပုရိမဒုစ္စရိတာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တံ ဒုက္ခံ အနုဘဝမာနော ပါပံ ပဿတိ။ ယာဝ ဘဒြံ န ပစ္စတီတိ ယာဝဿ တံ ဘဒြံ ကမ္မံ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ဝါ သမ္ပရာယေ ဝါ ဝိပါကံ န ဒေတိ။ ယဒါ ပန တံ ဝိပါကံ ဒေတိ၊ အထ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ လာဘသက္ကာရာဒိသုခံ၊ သမ္ပရာယေ စ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိသုခံ အနုဘဝမာနော သော ဘဒြော ဘဒြာနိယေဝ ပဿတီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ သာ ဒေဝတာ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

အနာထပိဏ္ဍိကသေဋ္ဌိဝတ္ထု စတုတ္ထံ။

၅။ အသညတပရိက္ခာရဘိက္ခုဝတ္ထု

မာဝမညေထ ပါပဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဧကံ အသညတပရိက္ခာရံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ကိရ ယံ ကိဉ္စိ မဉ္စပီဌာဒိဘေဒံ ပရိက္ခာရံ ဗဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ တတ္ထေဝ ဆဍ္ဍေတိ။ ပရိက္ခာရော ဝဿေနပိ အာတပေနပိ ဥပစိကာဒီဟိပိ ဝိနဿတိ။ သော ဘိက္ခူဟိ ‘‘နနု၊ အာဝုသော၊ ပရိက္ခာရော နာမ ပဋိသာမိတဗ္ဗော’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘အပ္ပကံ မယာ ကတံ၊ အာဝုသော၊ ဧတံ၊ န ဧတဿ စိတ္တံ အတ္ထိ၊ န ပိတ္တ’’န္တိ ဝတွာ တထေဝ ကရောတိ။ ဘိက္ခူ တဿ ကိရိယံ သတ္ထု အာရောစေသုံ။ သတ္ထာ တံ ပက္ကောသာပေတွာ ‘‘သစ္စံ ကိရ တွံ ဘိက္ခု ဧဝံ ကရောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သော သတ္ထာရာ ပုစ္ဆိတောပိ ‘‘ကိံ ဧတံ ဘဂဝါ အပ္ပကံ မယာ ကတံ၊ န တဿ စိတ္တံ အတ္ထိ၊ နာဿ ပိတ္တ’’န္တိ တထေဝ အဝမညန္တော အာဟ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဘိက္ခူဟိ ဧဝံ ကာတုံ န ဝဋ္ဋတိ၊ ပါပကမ္မံ နာမ ‘အပ္ပက’န္တိ န အဝမညိတဗ္ဗံ။ အဇ္ဈောကာသေ ဌပိတဉှိ ဝိဝဋမုခံ ဘာဇနံ ဒေဝေ ဝဿန္တေ ကိဉ္စာပိ ဧကဗိန္ဒုနာ န ပူရတိ၊ ပုနပ္ပုနံ ဝဿန္တေ ပန ပူရတေဝ၊ ဧဝမေဝံ ပါပံ ကရောန္တော ပုဂ္ဂလော အနုပုဗ္ဗေန မဟန္တံ ပါပရာသိံ ကရောတီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၂၁။

‘‘မာဝမညေထ ပါပဿ၊ န မန္ဒံ အာဂမိဿတိ၊

ဥဒဗိန္ဒုနိပါတေန၊ ဥဒကုမ္ဘောပိ ပူရတိ၊

ဗာလော ပူရတိ ပါပဿ၊ ထောကံ ထောကမ္ပိ အာစိန’’န္တိ။

တတ္ထ မာဝမညေထာတိ န အဝဇာနေယျ။ ပါပဿာတိ ပါပံ။ န မန္ဒံ အာဂမိဿတီတိ ‘‘အပ္ပမတ္တကံ မေ ပါပကံ ကတံ၊ ကဒါ ဧတံ ဝိပစ္စိဿတီ’’တိ ဧဝံ ပါပံ နာဝဇာနေယျာတိ အတ္ထော။ ဥဒကုမ္ဘောပီတိ ဒေဝေ ဝဿန္တေ မုခံ ဝိဝရိတွာ ဌပိတံ ယံ ကိဉ္စိ ကုလာလဘာဇနံ ယထာ တံ ဧကေကဿာပိ ဥဒကဗိန္ဒုနော နိပါတေန အနုပုဗ္ဗေန ပူရတိ၊ ဧဝံ ဗာလပုဂ္ဂလော ထောကံ ထောကမ္ပိ ပါပံ အာစိနန္တော ကရောန္တော ဝဍ္ဎေန္တော ပါပဿ ပူရတိယေဝါတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု။ သတ္ထာပိ ‘‘အဇ္ဈောကာသေ သေယျံ သန္ထရိတွာ ပဋိပါကတိကံ အကရောန္တော ဣမံ နာမ အာပတ္တိမာပဇ္ဇတီ’’တိ (ပါစိ။ ၁၀၈-၁၁၀) သိက္ခာပဒံ ပညာပေသီတိ။

အသညတပရိက္ခာရဘိက္ခုဝတ္ထု ပဉ္စမံ။

၆။ ဗိဠာလပါဒကသေဋ္ဌိဝတ္ထု

မာဝမညေထပုညဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ဗိဠာလပါဒကသေဋ္ဌိံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ဧကသ္မိဉှိ သမယေ သာဝတ္ထိဝါသိနော ဝဂ္ဂဗန္ဓနေန ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဒါနံ ဒေန္တိ။ အထေကဒိဝသံ သတ္ထာ အနုမောဒနံ ကရောန္တော ဧဝမာဟ –

‘‘ဥပါသကာ ဣဓေကစ္စော အတ္တနာဝ ဒါနံ ဒေတိ၊ ပရံ န သမာဒပေတိ။ သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဘောဂသမ္ပဒံ လဘတိ၊ နော ပရိဝါရသမ္ပဒံ။ ဧကစ္စော အတ္တနာ ဒါနံ န ဒေတိ၊ ပရံ သမာဒပေတိ။ သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ပရိဝါရသမ္ပဒံ လဘတိ၊ နော ဘောဂသမ္ပဒံ။ ဧကစ္စော အတ္တနာ စ န ဒေတိ၊ ပရဉ္စ န သမာဒပေတိ။ သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ နေဝ ဘောဂသမ္ပဒံ လဘတိ၊ န ပရိဝါရသမ္ပဒံ၊ ဝိဃာသာဒေါ ဟုတွာ ဝိစရတိ။ ဧကစ္စော အတ္တနာ စ ဒေတိ၊ ပရဉ္စ သမာဒပေတိ။ သော နိဗ္ဗတ္တနိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ ဘောဂသမ္ပဒဉ္စေဝ လဘတိ၊ ပရိဝါရသမ္ပဒဉ္စာ’’တိ။

အထေကော ပဏ္ဍိတပုရိသော တံ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ‘‘အဟော အစ္ဆရိယမိဒံ ကာရဏံ၊ အဟံ ဒါနိ ဥဘယသမ္ပတ္တိသံဝတ္တနိကံ ကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ သတ္ထာရံ ဥဋ္ဌာယ ဂမနကာလေ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ သွေ အမှာကံ ဘိက္ခံ ဂဏှထာ’’တိ။ ကိတ္တကေဟိ ပန တေ ဘိက္ခူဟိ အတ္ထောတိ? သဗ္ဗဘိက္ခူဟိ၊ ဘန္တေတိ။ သတ္ထာ အဓိဝါသေသိ ။ သောပိ ဂါမံ ပဝိသိတွာ၊ ‘‘အမ္မတာတာ၊ မယာ သွာတနာယ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခေါ ဘိက္ခုသင်္ဃော နိမန္တိတော၊ ယော ယတ္တကာနံ ဘိက္ခူနံ သက္ကောတိ၊ သော တတ္တကာနံ ယာဂုအာဒီနံ အတ္ထာယ တဏ္ဍုလာဒီနိ ဒေတု၊ ဧကသ္မိံ ဌာနေ ပစာပေတွာ ဒါနံ ဒဿာမာ’’တိ ဥဂ္ဃောသေန္တော ဝိစရိ။

အထ နံ ဧကော သေဋ္ဌိ အတ္တနော အာပဏဒွါရံ သမ္ပတ္တံ ဒိသွာ ‘‘အယံ အတ္တနော ပဟောနကေ ဘိက္ခူ အနိမန္တေတွာ ပန သကလဂါမံ သမာဒပေန္တော ဝိစရတီ’’တိ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘တယာ ဂဟိတဘာဇနံ အာဟရာ’’တိ တီဟိ အင်္ဂုလီဟိ ဂဟေတွာ ထောကေ တဏ္ဍုလေ အဒါသိ၊ တထာ မုဂ္ဂေ၊ တထာ မာသေတိ။ သော တတော ပဋ္ဌာယ ဗိဠာလပါဒကသေဋ္ဌိ နာမ ဇာတော၊ သပ္ပိဖာဏိတာဒီနိ ဒေန္တောပိ ကရဏ္ဍံ ကုဋေ ပက္ခိပိတွာ ဧကတော ကောဏံ ကတွာ ဗိန္ဒုံ ဗိန္ဒုံ ပဂ္ဃရာယန္တော ထောကထောကမေဝ အဒါသိ။ ဥပါသကော အဝသေသေဟိ ဒိန္နံ ဧကတော ကတွာ ဣမိနာ ဒိန္နံ ဝိသုံယေဝ အဂ္ဂဟေသိ။ သော သေဋ္ဌိ တဿ ကိရိယံ ဒိသွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧသ မယာ ဒိန္နံ ဝိသုံ ဂဏှာတီ’’တိ စိန္တေတွာ တဿ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော ဧကံ စူဠုပဋ္ဌာကံ ပဟိဏိ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ယံ ဧသ ကရောတိ၊ တံ ဇာနာဟီ’’တိ။ သော ဂန္တွာ ‘‘သေဋ္ဌိဿ မဟပ္ဖလံ ဟောတူ’’တိ ယာဂုဘတ္တပူဝါနံ အတ္ထာယ ဧကံ ဒွေ တဏ္ဍုလေ ပက္ခိပိတွာ မုဂ္ဂမာသေပိ တေလဖာဏိတာဒိဗိန္ဒူနိပိ သဗ္ဗဘာဇနေသု ပက္ခိပိ။ စူဠုပဋ္ဌာကော ဂန္တွာ သေဋ္ဌိဿ အာရောစေသိ ။ တံ သုတွာ သေဋ္ဌိ စိန္တေသိ – ‘‘သစေ မေ သော ပရိသမဇ္ဈေ အဝဏ္ဏံ ဘာသိဿတိ၊ မမ နာမေ ဂဟိတမတ္တေယေဝ နံ ပဟရိတွာ မာရေဿာမီ’’တိ နိဝါသနန္တရေ ဆုရိကံ ဗန္ဓိတွာ ပုနဒိဝသေ ဂန္တွာ ဘတ္တဂ္ဂေ အဋ္ဌာသိ။ သော ပုရိသော ဗုဒ္ဓပ္ပမုခံ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပရိဝိသိတွာ ဘဂဝန္တံ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ မယာ မဟာဇနံ သမာဒပေတွာ ဣမံ ဒါနံ ဒိန္နံ၊ တတ္ထ သမာဒပိတမနုဿာ အတ္တနော အတ္တနော ဗလေန ဗဟူနိပိ ထောကာနိပိ တဏ္ဍုလာဒီနိ အဒံသု၊ တေသံ သဗ္ဗေသံ မဟပ္ဖလံ ဟောတူ’’တိ။ တံ သုတွာ သော သေဋ္ဌိ စိန္တေသိ – ‘‘အဟံ ‘အသုကေန နာမ အစ္ဆရာယ ဂဏှိတွာ တဏ္ဍုလာဒီနိ ဒိန္နာနီတိ မမ နာမေ ဂဟိတမတ္တေ ဣမံ မာရေဿာမီ’တိ အာဂတော၊ အယံ ပန သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကံ ကတွာ ‘ယေဟိပိ နာဠိအာဒီဟိ မိနိတွာ ဒိန္နံ၊ ယေဟိပိ အစ္ဆရာယ ဂဟေတွာ ဒိန္နံ၊ သဗ္ဗေသံ မဟပ္ဖလံ ဟောတူ’တိ ဝဒတိ။ သစာဟံ ဧဝရူပံ န ခမာပေဿာမိ၊ ဒေဝဒဏ္ဍော မမ မတ္ထကေ ပတိဿတီ’’တိ။ သော တဿ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ ‘‘ခမာဟိ မေ၊ သာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ စ တေန ဝုတ္တေ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ တံ ကိရိယံ ဒိသွာ သတ္ထာ ‘‘ကိံ ဣဒ’’န္တိ ဒါနဝေယျာဝဋိကံ ပုစ္ဆိ။ သော အတီတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေသိ။ အထ နံ သတ္ထာ ‘‘ဧဝံ ကိရ သေဋ္ဌီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ၊ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဥပါသက၊ ပုညံ နာမ ‘အပ္ပက’န္တိ န အဝမညိတဗ္ဗံ၊ မာဒိသဿ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဒါနံ ဒတွာ ‘အပ္ပက’န္တိ န အဝမညိတဗ္ဗံ။ ပဏ္ဍိတမနုဿာ ဟိ ပုညံ ကရောန္တာ ဝိဝဋဘာဇနံ ဝိယ ဥဒကေန အနုက္ကမေန ပုညေန ပူရန္တိယေဝါ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၂၂။

‘‘မာဝမညေထ ပုညဿ၊ န မန္ဒံ အာဂမိဿတိ၊

ဥဒဗိန္ဒုနိပါတေန၊ ဥဒကုမ္ဘောပိ ပူရတိ၊

ဓီရော ပူရတိ ပုညဿ၊ ထောကံ ထောကမ္ပိ အာစိန’’န္တိ။

တဿတ္ထော – ပဏ္ဍိတမနုဿော ပုညံ ကတွာ ‘‘အပ္ပကမတ္တံ မယာ ကတံ၊ န မန္ဒံ ဝိပါကဝသေန အာဂမိဿတိ၊ ဧဝံ ပရိတ္တကံ ကမ္မံ ကဟံ မံ ဒက္ခိဿတိ၊ အဟံ ဝါ တံ ကဟံ ဒက္ခိဿာမိ၊ ကဒါ ဧတံ ဝိပစ္စိဿတီ’’တိ ဧဝံ ပုညံ မာဝမညေထ န အဝဇာနေယျ။ ယထာ ဟိ နိရန္တရံ ဥဒဗိန္ဒုနိပါတေန ဝိဝရိတွာ ဌပိတံ ကုလာလဘာဇနံ ပူရတိ၊ ဧဝံ ဓီရော ပဏ္ဍိတပုရိသော ထောကံ ထောကမ္ပိ ပုညံ အာစိနန္တော ပုညဿ ပူရတီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ သော သေဋ္ဌိ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိ၊ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

ဗိဠာလပါဒကသေဋ္ဌိဝတ္ထု ဆဋ္ဌံ။

၇။ မဟာဓနဝါဏိဇဝတ္ထု

ဝါဏိဇောဝါတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဟာဓနဝါဏိဇံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

တဿ ကိရ ဝါဏိဇဿ ဂေဟေ ပဉ္စသတာ စောရာ ဩတာရံ ဂဝေသမာနာ ဩတာရံ န လဘိံသု။ အပရေန သမယေန ဝါဏိဇော ပဉ္စ သကဋသတာနိ ဘဏ္ဍဿ ပူရေတွာ ဘိက္ခူနံ အာရောစာပေသိ – ‘‘အဟံ အသုကဋ္ဌာနံ နာမ ဝါဏိဇ္ဇတ္ထာယ ဂစ္ဆာမိ၊ ယေ၊ အယျာ၊ တံ ဌာနံ ဂန္တုကာမာ၊ တေ နိက္ခမန္တု၊ မဂ္ဂေ ဘိက္ခာယ န ကိလမိဿန္တီ’’တိ။ တံ သုတွာ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ တေန သဒ္ဓိံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိံသု။ တေပိ စောရာ ‘‘သော ကိရ ဝါဏိဇော နိက္ခန္တော’’တိ ဂန္တွာ အဋဝိယံ အဋ္ဌံသု။ ဝါဏိဇောပိ ဂန္တွာ အဋဝိမုခေ ဧကသ္မိံ ဂါမေ ဝါသံ ကတွာ ဒွေ တယောပိ ဒိဝသေ ဂေါဏသကဋာဒီနိ သံဝိဒဟိ၊ တေသံ ပန ဘိက္ခူနံ နိဗဒ္ဓံ ဘိက္ခံ ဒေတိယေဝ။ စောရာ တသ္မိံ အတိစိရာယန္တေ ‘‘ဂစ္ဆ၊ တဿ နိက္ခမနဒိဝသံ ဉတွာ ဧဟီ’’တိ ဧကံ ပုရိသံ ပဟိဏိံသု။ သော တံ ဂါမံ ဂန္တွာ ဧကံ သဟာယကံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကဒါ ဝါဏိဇော နိက္ခမိဿတီ’’တိ။ သော ‘‘ဒွီဟတီဟစ္စယေနာ’’တိ ဝတွာ ‘‘ကိမတ္ထံ ပန ပုစ္ဆသီ’’တိ အာဟ။ အထဿ သော ‘‘မယံ ပဉ္စသတာ စောရာ ဧတဿတ္ထာယ အဋဝိယံ ဌိတာ’’တိ အာစိက္ခိ။ ဣတရော ‘‘တေန ဟိ ဂစ္ဆ၊ သီဃံ နိက္ခမိဿတီ’’တိ တံ ဥယျောဇေတွာ၊ ‘‘ကိံ နု ခေါ စောရေ ဝါရေမိ၊ ဥဒါဟု ဝါဏိဇ’’န္တိ စိန္တေတွာ၊ ‘‘ကိံ မေ စောရေဟိ၊ ဝါဏိဇံ နိဿာယ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ ဇီဝန္တိ၊ ဝါဏိဇဿ သညံ ဒဿာမီ’’တိ သော တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကဒါ ဂမိဿထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘တတိယဒိဝသေ’’တိ ဝုတ္တေ မယှံ ဝစနံ ကရောထ၊ အဋဝိယံ ကိရ တုမှာကံ အတ္ထာယ ပဉ္စသတာ စောရာ ဌိတာ၊ မာ တာဝ ဂမိတ္ထာတိ။ တွံ ကထံ ဇာနာသီတိ? တေသံ အန္တရေ မမ သဟာယော အတ္ထိ၊ တဿ မေ ကထာယ ဉာတန္တိ။ ‘‘တေန ဟိ ‘ကိံ မေ ဧတ္တော ဂတေနာ’တိ နိဝတ္တိတွာ ဂေဟမေဝ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ တသ္မိံ စိရာယန္တေ ပုန တေဟိ စောရေဟိ ပေသိတော ပုရိသော အာဂန္တွာ တံ သဟာယကံ ပုစ္ဆိတွာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘နိဝတ္တိတွာ ဂေဟမေဝ ကိရ ဂမိဿတီ’’တိ ဂန္တွာ စောရာနံ အာရောစေသိ။ တံ သုတွာ စောရာ တတော နိက္ခမိတွာ ဣတရသ္မိံ မဂ္ဂေ အဋ္ဌံသု၊ တသ္မိံ စိရယန္တေ ပုနပိ တေ စောရာ တဿ သန္တိကံ ပုရိသံ ပေသေသုံ။ သော တေသံ တတ္ထ ဌိတဘာဝံ ဉတွာ ပုန ဝါဏိဇဿ အာရောစေသိ။ ဝါဏိဇော ‘‘ဣဓာပိ မေ ဝေကလ္လံ နတ္ထိ၊ ဧဝံ သန္တေ နေဝ ဧတ္တော ဂမိဿာမိ၊ န ဣတော၊ ဣဓေဝ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဘိက္ခူနံ သန္တိကံ ဂန္တွာ အာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ စောရာ ကိရ မံ ဝိလုမ္ပိတုကာမာ မဂ္ဂေ ဌိတာ၊ ‘ပုန နိဝတ္တိဿတီ’တိ သုတွာ ဣတရသ္မိံ မဂ္ဂေ ဌိတာ၊ အဟံ ဧတ္တော ဝါ ဣတော ဝါ အဂန္တွာ ထောကံ ဣဓေဝ ဘဝိဿာမိ၊ ဘဒန္တာ ဣဓေဝ ဝသိတုကာမာ ဝသန္တု၊ ဂန္တုကာမာ အတ္တနော ရုစိံ ကရောန္တူ’’တိ။ ဘိက္ခူ ‘‘ဧဝံ သန္တေ မယံ နိဝတ္တိဿာမာ’’တိ ဝါဏိဇံ အာပုစ္ဆိတွာ ပုနဒေဝ သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ နိသီဒိံသု။ သတ္ထာ ‘‘ကိံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာဓနဝါဏိဇေန သဒ္ဓိံ န ဂမိတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ၊ မဟာဓနဝါဏိဇဿ ဝိလုမ္ပနတ္ထာယ ဒွီသုပိ မဂ္ဂေသု စောရာ ပရိယုဋ္ဌိံသု၊ တေန သော တတ္ထေဝ ဌိတော၊ မယံ ပန တံ အာပုစ္ဆိတွာ အာဂတာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ မဟာဓနဝါဏိဇော စောရာနံ အတ္ထိတာယ မဂ္ဂံ ပရိဝဇ္ဇတိ၊ ဇီဝိတုကာမော ဝိယ ပုရိသော ဟလာဟလံ ဝိသံ ပရိဝဇ္ဇေတိ၊ ဘိက္ခုနာပိ ‘တယော ဘဝါ စောရေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတမဂ္ဂသဒိသာ’တိ ဉတွာ ပါပံ ပရိဝဇ္ဇေတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၂၃။

‘‘ဝါဏိဇောဝ ဘယံ မဂ္ဂံ၊ အပ္ပသတ္ထော မဟဒ္ဓနော၊

ဝိသံ ဇီဝိတုကာမောဝ၊ ပါပါနိ ပရိဝဇ္ဇယေ’’တိ။

တတ္ထ ဘယန္တိ ဘာယိတဗ္ဗံ၊ စောရေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတတ္တာ သပ္ပဋိဘယန္တိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ မဟာဓနဝါဏိဇော အပ္ပသတ္ထော သပ္ပဋိဘယံ မဂ္ဂံ၊ ယထာ စ ဇီဝိတုကာမော ဟလာဟလံ ဝိသံ ပရိဝဇ္ဇေတိ၊ ဧဝံ ပဏ္ဍိတော ဘိက္ခု အပ္ပမတ္တကာနိပိ ပါပါနိ ပရိဝဇ္ဇေယျာတိ။

ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ သဟ ပဋိသမ္ဘိဒါဟိ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု၊ သမ္ပတ္တမဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

မဟာဓနဝါဏိဇဝတ္ထု သတ္တမံ။

၈။ ကုက္ကုဋမိတ္တနေသာဒဝတ္ထု

ပါဏိမှိ စေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တော ကုက္ကုဋမိတ္တံ နာမ နေသာဒံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

ရာဇဂဟေ ကိရ ဧကာ သေဋ္ဌိဓီတာ ဝယပ္ပတ္တာ သတ္တဘူမိကပါသာဒဿ ဥပရိ သိရိဂဗ္ဘေ အာရက္ခဏတ္ထာယ ဧကံ ပရိစာရိကံ ဒတွာ မာတာပိတူဟိ ဝါသိယမာနာ ဧကဒိဝသံ သာယနှသမယေ ဝါတပါနေန အန္တရဝီထိံ ဩလောကေန္တီ ပဉ္စ ပါသသတာနိ ပဉ္စ သူလသတာနိ အာဒါယ မိဂေ ဝဓိတွာ ဇီဝမာနံ ဧကံ ကုက္ကုဋမိတ္တံ နာမ နေသာဒံ ပဉ္စ မိဂသတာနိ ဝဓိတွာ တေသံ မံသေန မဟာသကဋံ ပူရေတွာ သကဋဓုရေ နိသီဒိတွာ မံသဝိက္ကိဏနတ္ထာယ နဂရံ ပဝိသန္တံ ဒိသွာ တသ္မိံ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ပရိစာရိကာယ ဟတ္ထေ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ‘‘ဂစ္ဆ၊ ဧတဿ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ဂမနကာလံ ဉတွာ ဧဟီ’’တိ ပေသေသိ။ သာ ဂန္တွာ တဿ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကဒါ ဂမိဿသီ’’တိ? သော ‘‘အဇ္ဇ မံသံ ဝိက္ကိဏိတွာ ပါတောဝ အသုကဒွါရေန နာမ နိက္ခမိတွာ ဂမိဿာမီ’’တိ အာဟ။ သာ တေန ကထိတကထံ သုတွာ အာဂန္တွာ တဿာ အာရောစေသိ။ သေဋ္ဌိဓီတာ အတ္တနာ ဂဟေတဗ္ဗယုတ္တကံ ဝတ္ထာဘရဏဇာတံ သံဝိဒဟိတွာ ပါတောဝ မလိနဝတ္ထံ နိဝါသေတွာ ကုဋံ အာဒါယ ဒါသီဟိ သဒ္ဓိံ ဥဒကတိတ္ထံ ဂစ္ဆန္တီ ဝိယ နိက္ခမိတွာ တံ ဌာနံ ဂန္တွာ တဿာဂမနံ ဩလောကေန္တီ အဋ္ဌာသိ။ သောပိ ပါတောဝ သကဋံ ပါဇေန္တော နိက္ခမိ။ သာ တဿ ပစ္ဆတော ပစ္ဆတော ပါယာသိ။ သော တံ ဒိသွာ ‘‘အဟံ တံ ‘အသုကဿ နာမ ဓီတာ’တိ န ဇာနာမိ၊ မာ မံ အနုဗန္ဓိ၊ အမ္မာ’’တိ အာဟ။ န မံ တွံ ပက္ကောသသိ၊ အဟံ အတ္တနော ဓမ္မတာယ အာဂစ္ဆာမိ၊ တွံ တုဏှီ ဟုတွာ အတ္တနော သကဋံ ပါဇေဟီတိ။ သော ပုနပ္ပုနံ တံ နိဝါရေတိယေဝ။ အထ နံ သာ အာဟ – ‘‘သာမိ၊ သိရီ နာမ အတ္တနော သန္တိကံ အာဂစ္ဆန္တီ နိဝါရေတုံ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော တဿာ နိဿံသယေန အာဂမနကာရဏံ ဉတွာ တံ သကဋံ အာရောပေတွာ အဂမာသိ။ တဿာ မာတာပိတရော ဣတော စိတော စ ပရိယေသာပေတွာ အပဿန္တာ ‘‘မတာ ဘဝိဿတီ’’တိ မတကဘတ္တံ ကရိံသု။ သာပိ တေန သဒ္ဓိံ သံဝါသမနွာယ ပဋိပါဋိယာ သတ္တ ပုတ္တေ ဝိဇာယိတွာ တေ ဝယပ္ပတ္တေ ဃရဗန္ဓနေန ဗန္ဓိ။

အထေကဒိဝသံ သတ္ထာ ပစ္စူသသမယေ လောကံ ဝေါလောကေန္တော ကုက္ကုဋမိတ္တံ သပုတ္တံ သသုဏိသံ အတ္တနော ဉာဏဇာလဿ အန္တော ပဝိဋ္ဌံ ဒိသွာ၊ ‘‘ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဥပဓာရေန္တော တေသံ ပန္နရသန္နမ္ပိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ ပါတောဝ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ တဿ ပါသဋ္ဌာနံ အဂမာသိ ။ တံ ဒိဝသံ ပါသေ ဗဒ္ဓါ ဧကမိဂေါပိ နာဟောသိ။ သတ္ထာ တဿ ပါသမူလေ ပဒဝလဉ္ဇံ ဒဿေတွာ ပုရတော ဧကဿ ဂုမ္ဗဿ ဟေဋ္ဌာ ဆာယာယံ နိသီဒိ။ ကုက္ကုဋမိတ္တော ပါတောဝ ဓနုံ အာဒါယ ပါသဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ ပါသေ ဩလောကယမာနော ပါသေ ဗဒ္ဓံ ဧကမ္ပိ မိဂံ အဒိသွာ သတ္ထု ပဒဝလဉ္ဇံ အဒ္ဒသ။ အထဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ကော မယှံ ဗဒ္ဓမိဂေ မောစေန္တော ဝိစရတီ’’တိ။ သော သတ္ထရိ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ဂစ္ဆန္တော ဂုမ္ဗမူလေ နိသိန္နံ သတ္ထာရံ ဒိသွာ၊ ‘‘ဣမိနာ မမ မိဂါ မောစိတာ ဘဝိဿန္တိ၊ မာရေဿာမိ န’’န္တိ ဓနုံ အာကဍ္ဎိ။ သတ္ထာ ဓနုံ အာကဍ္ဎိတုံ ဒတွာ ဝိဿဇ္ဇေတုံ နာဒါသိ။ သော သရံ ဝိဿဇ္ဇေတုမ္ပိ ဩရောပေတုမ္ပိ အသက္ကောန္တော ဖာသုကာဟိ ဘိဇ္ဇန္တီဟိ ဝိယ မုခတော ခေဠေန ပဂ္ဃရန္တေန ကိလန္တရူပေါ အဋ္ဌာသိ။ အထဿ ပုတ္တာ ဂေဟံ ဂန္တွာ ‘‘ပိတာ နော စိရာယတိ၊ ကိံ နု ခေါ ဧတ’’န္တိ ဝတွာ ‘‘ဂစ္ဆထ၊ တာတာ၊ ပိတု သန္တိက’’န္တိ မာတရာ ပေသိတာ ဓနူနိ အာဒါယ ဂန္တွာ ပိတရံ တထာဌိတံ ဒိသွာ ‘‘အယံ နော ပိတု ပစ္စာမိတ္တော ဘဝိဿတီ’’တိ သတ္တပိ ဇနာ ဓနူနိ အာကဍ္ဎိတွာ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန ယထာ နေသံ ပိတာ ဌိတော၊ တထေဝ အဋ္ဌံသု။ အထ နေသံ မာတာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မေ ပုတ္တာပိ စိရာယန္တီ’’တိ ဝတွာ သတ္တဟိ သုဏိသာဟိ သဒ္ဓိံ ဂန္တွာ တေ တထာဌိတေ ဒိသွာ ‘‘ကဿ နု ခေါ ဣမေ ဓနူနိ အာကဍ္ဎိတွာ ဌိတာ’’တိ ဩလောကေန္တီ သတ္ထာရံ ဒိသွာ ဗာဟာ ပဂ္ဂယှ – ‘‘မာ မေ ပိတရံ နာသေထ၊ မာ မေ ပိတရံ နာသေထာ’’တိ မဟာသဒ္ဒမကာသိ။ ကုက္ကုဋမိတ္တော တံ သဒ္ဒံ သုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘နဋ္ဌော ဝတမှိ၊ သသုရော ကိရ မေ ဧသ၊ အဟော မယာ ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ။ ပုတ္တာဝိဿ ‘‘အယျကော ကိရ နော ဧသ၊ အဟော ဘာရိယံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ စိန္တယိံသု။ ကုက္ကုဋမိတ္တော ‘‘အယံ သသုရော မေ’’တိ မေတ္တစိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေသိ၊ ပုတ္တာပိဿ ‘‘အယျကော နော’’တိ မေတ္တစိတ္တံ ဥပဋ္ဌပေသုံ။ အထ တေ နေသံ မာတာ သေဋ္ဌိဓီတာ ‘‘ခိပ္ပံ ဓနူနိ ဆဍ္ဍေတွာ ပိတရံ မေ ခမာပေထာ’’တိ အာဟ။

သတ္ထာ တေသံ မုဒုစိတ္တတံ ဉတွာ ဓနုံ ဩတာရေတုံ အဒါသိ။ တေ သဗ္ဗေ သတ္ထာရံ ဝန္ဒိတွာ ‘‘ခမထ နော၊ ဘန္တေ’’တိ ခမာပေတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ အထ နေသံ သတ္ထာ အနုပုဗ္ဗိံ ကထံ ကထေသိ။ ဒေသနာဝသာနေ ကုက္ကုဋမိတ္တော သဒ္ဓိံ ပုတ္တေဟိ စေဝ သုဏိသာဟိ စ အတ္တပဉ္စဒသမော သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိ။ သတ္ထာ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ ဝိဟာရံ အဂမာသိ။ အထ နံ အာနန္ဒတ္ထေရော ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ၊ ကဟံ ဂမိတ္ထာ’’တိ။ ကုက္ကုဋမိတ္တဿ သန္တိကံ ၊ အာနန္ဒာတိ။ ပါဏာတိပါတကမ္မဿ ဝေါ၊ ဘန္တေ၊ အကာရကော ကတောတိ။ အာမာနန္ဒ၊ သော အတ္တပဉ္စဒသမော အစလသဒ္ဓါယ ပတိဋ္ဌာယ တီသု ရတနေသု နိက္ကင်္ခေါ ဟုတွာ ပါဏာတိပါတကမ္မဿ အကာရကော ဇာတောတိ။ ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘နနု၊ ဘန္တေ၊ ဘရိယာပိဿ အတ္ထီ’’တိ။ အာမ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာ ကုလဂေဟေ ကုမာရိကာ ဟုတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာတိ။ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ ‘‘ကုက္ကုဋမိတ္တဿ ကိရ ဘရိယာ ကုမာရိကကာလေ ဧဝ သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ တဿ ဂေဟံ ဂန္တွာ သတ္တ ပုတ္တေ လဘိ၊ သာ ဧတ္တကံ ကာလံ သာမိကေန ‘ဓနုံ အာဟရ၊ သရေ အာဟရ၊ သတ္တိံ အာဟရ၊ သူလံ အာဟရ၊ ဇာလံ အာဟရာ’တိ ဝုစ္စမာနာ တာနိ အဒါသိ။ သောပိ တာယ ဒိန္နာနိ အာဒါယ ဂန္တွာ ပါဏာတိပါတံ ကရောတိ၊ ကိံ နု ခေါ သောတာပန္နာပိ ပါဏာတိပါတံ ကရောန္တီ’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သောတာပန္နာ ပါဏာတိပါတံ ကရောန္တိ၊ သာ ပန ‘သာမိကဿ ဝစနံ ကရောမီ’တိ တထာ အကာသိ။ ‘ဣဒံ ဂဟေတွာ ဧသ ဂန္တွာ ပါဏာတိပါတံ ကရောတူ’တိ တဿာ စိတ္တံ နတ္ထိ။ ပါဏိတလသ္မိဉှိ ဝဏေ အသတိ ဝိသံ ဂဏှန္တဿ တံ ဝိသံ အနုဍဟိတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝမေဝံ အကုသလစေတနာယ အဘာဝေန ပါပံ အကရောန္တဿ ဓနုအာဒီနိ နီဟရိတွာ ဒဒတောပိ ပါပံ နာမ န ဟောတီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၂၄။

‘‘ပါဏိမှိ စေ ဝဏော နာဿ၊ ဟရေယျ ပါဏိနာ ဝိသံ၊

နာဗ္ဗဏံ ဝိသမနွေတိ၊ နတ္ထိ ပါပံ အကုဗ္ဗတော’’တိ။

တတ္ထ နာဿာတိ န ဘဝေယျ။ ဟရေယျာတိ ဟရိတုံ သက္ကုဏေယျ။ ကိံ ကာရဏာ? ယသ္မာ နာဗ္ဗဏံ ဝိသမနွေတိ အဝဏဉှိ ပါဏိံ ဝိသံ အနွေတုံ န သက္ကောတိ၊ ဧဝမေဝ ဓနုအာဒီနိ နီဟရိတွာ ဒေန္တဿာပိ အကုသလစေတနာယ အဘာဝေန ပါပံ အကုဗ္ဗတော ပါပံ နာမ နတ္ထိ၊ အဝဏံ ပါဏိံ ဝိသံ ဝိယ နာဿ စိတ္တံ ပါပံ အနုဂစ္ဆတီတိ။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

အပရေန သမယေန ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘ကော နု ခေါ ကုက္ကုဋမိတ္တဿ သပုတ္တဿ သသုဏိသဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဿူပနိဿယော၊ ကေန ကာရဏေန နေသာဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ သတ္ထာ အာဂန္တွာ ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဣမာယ နာမာ’’တိ ဝုတ္တေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတီတေ ကဿပဒသဗလဿ ဓာတုစေတိယံ သံဝိဒဟန္တာ ဧဝမာဟံသု – ‘‘ကိံ နု ခေါ ဣမဿ စေတိယဿ မတ္တိကာ ဘဝိဿတိ၊ ကိံ ဥဒက’’န္တိ။ အထ နေသံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ဟရိတာလမနောသိလာ မတ္တိကာ ဘဝိဿတိ၊ တိလတေလံ ဥဒက’’န္တိ။ တေ ဟရိတာလမနောသိလာ ကောဋ္ဋေတွာ တိလတေလေန သံသန္ဒိတွာ ဣဋ္ဌကာယ ဃဋေတွာ သုဝဏ္ဏေန ခစိတွာ အန္တော စိနိံသု၊ ဗဟိမုခေ ပန ဧကဂ္ဃနသုဝဏ္ဏဣဋ္ဌကာဝ အဟေသုံ။ ဧကေကာ သတသဟဿဂ္ဃနိကာ အဟောသိ။ တေ ယာဝ ဓာတုနိဓာနာ စေတိယေ နိဋ္ဌိတေ စိန္တယိံသု – ‘‘ဓာတုနိဓာနကာလေ ဗဟုနာ ဓနေန အတ္ထော၊ ကံ နု ခေါ ဇေဋ္ဌကံ ကရောမာ’’တိ။

အထေကော ဂါမဝါသိကော သေဋ္ဌိ ‘‘အဟံ ဇေဋ္ဌကော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဓာတုနိဓာနေ ဧကံ ဟိရညကောဋိံ ပက္ခိပိ။ တံ ဒိသွာ ရဋ္ဌဝါသိနော ‘‘အယံ နဂရသေဋ္ဌိ ဓနမေဝ သံဟရတိ၊ ဧဝရူပေ စေတိယေ ဇေဋ္ဌကော ဘဝိတုံ န သက္ကောတိ၊ ဂါမဝါသီ ပန ကောဋိဓနံ ပက္ခိပိတွာ ဇေဋ္ဌကော ဇာတော’’တိ ဥဇ္ဈာယိံသု။ သော တေသံ ကထံ သုတွာ ‘‘အဟံ ဒွေ ကောဋိယော ဒတွာ ဇေဋ္ဌကော ဘဝိဿာမီ’’တိ ဒွေ ကောဋိယော အဒါသိ။ ဣတရော ‘‘အဟမေဝ ဇေဋ္ဌကော ဘဝိဿာမီ’’တိ တိဿော ကောဋိယော အဒါသိ။ ဧဝံ ဝဍ္ဎေတွာ ဝဍ္ဎေတွာ နဂရဝါသီ အဋ္ဌ ကောဋိယော အဒါသိ။ ဂါမဝါသိနော ပန ဂေဟေ နဝကောဋိဓနမေဝ အတ္ထိ၊ နဂရဝါသိနော စတ္တာလီသကောဋိဓနံ။ တသ္မာ ဂါမဝါသီ စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ နဝ ကောဋိယော ဒဿာမိ၊ အယံ ‘ဒသ ကောဋိယော ဒဿာမီ’တိ ဝက္ခတိ၊ အထ မေ နိဒ္ဓနဘာဝေါ ပညာယိဿတီ’’တိ။ သော ဧဝမာဟ – ‘‘အဟံ ဧတ္တကဉ္စ ဓနံ ဒဿာမိ၊ သပုတ္တဒါရော စ စေတိယဿ ဒါသော ဘဝိဿာမီ’’တိ သတ္တ ပုတ္တေ သတ္တ သုဏိသာယော ဘရိယဉ္စ ဂဟေတွာ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ စေတိယဿ နိယျာဒေသိ။ ရဋ္ဌဝါသိနော ‘‘ဓနံ နာမ သက္ကာ ဥပ္ပာဒေတုံ၊ အယံ ပန သပုတ္တဒါရော အတ္တာနံ နိယျာဒေသိ၊ အယမေဝ ဇေဋ္ဌကော ဟောတူ’’တိ တံ ဇေဋ္ဌကံ ကရိံသု။ ဣတိ တေ သောဠသပိ ဇနာ စေတိယဿ ဒါသာ အဟေသုံ။ ရဋ္ဌဝါသိနော ပန တေ ဘုဇိဿေ အကံသု။ ဧဝံ သန္တေပိ စေတိယမေဝ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော စုတာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေသု ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝလောကေ ဝသန္တေသု ဣမသ္မိံ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒေ ဘရိယာ တတော စဝိတွာ ရာဇဂဟေ သေဋ္ဌိနော ဓီတာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ သာ ကုမာရိကာဝ ဟုတွာ သောတာပတ္တိဖလံ ပါပုဏိ။ အဒိဋ္ဌသစ္စဿ ပန ပဋိသန္ဓိ နာမ ဘာရိယာတိ တဿာ သာမိကော သမ္ပရိဝတ္တမာနော ဂန္တွာ နေသာဒကုလေ နိဗ္ဗတ္တိ။ တဿ သဟ ဒဿနေနေဝ သေဋ္ဌိဓီတရံ ပုဗ္ဗသိနေဟော အဇ္ဈောတ္ထရိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ပုဗ္ဗေဝ သန္နိဝါသေန၊ ပစ္စုပ္ပန္နဟိတေန ဝါ၊

ဧဝံ တံ ဇာယတေ ပေမံ၊ ဥပ္ပလံဝ ယထောဒကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၂။၁၇၄)၊

သာ ပုဗ္ဗသိနေဟေနေဝ နေသာဒကုလံ အဂမာသိ။ ပုတ္တာပိဿာ ဒေဝလောကာ စဝိတွာ တဿာ ဧဝ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိံသု၊ သုဏိသာယောပိဿာ တတ္ထ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဝယပ္ပတ္တာ တေသံယေဝ ဂေဟံ အဂမံသု။ ဧဝံ တေ သဗ္ဗေပိ တဒါ စေတိယံ ပဋိဇဂ္ဂိတွာ တဿ ကမ္မဿာနုဘာဝေန သောတာပတ္တိဖလံ ပတ္တာတိ။

ကုက္ကုဋမိတ္တနေသာဒဝတ္ထု အဋ္ဌမံ။

၉။ ကောကသုနခလုဒ္ဒကဝတ္ထု

ယော အပ္ပဒုဋ္ဌဿာတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော ကောကံ နာမ သုနခလုဒ္ဒကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ကိရ ဧကဒိဝသံ ပုဗ္ဗဏှသမယေ ဓနုံ အာဒါယ သုနခပရိဝုတော အရညံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ဧကံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသန္တံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ကုဇ္ဈိတွာ ‘‘ကာဠကဏ္ဏိ မေ ဒိဋ္ဌော၊ အဇ္ဇ ကိဉ္စိ န လဘိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ ပက္ကာမိ။ ထေရောပိ ဂါမေ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ကတဘတ္တကိစ္စော ပုန ဝိဟာရံ ပါယာသိ။ ဣတရောပိ အရညေ ဝိစရိတွာ ကိဉ္စိ အလဘိတွာ ပစ္စာဂစ္ဆန္တော ပုန ထေရံ ဒိသွာ ‘‘အဇ္ဇာဟံ ဣမံ ကာဠကဏ္ဏိံ ဒိသွာ အရညံ ဂတော ကိဉ္စိ န လဘိံ၊ ဣဒါနိ မေ ပုနပိ အဘိမုခေါ ဇာတော၊ သုနခေဟိ နံ ခါဒါပေဿာမီ’’တိ သညံ ဒတွာ သုနခေ ဝိဿဇ္ဇေသိ။ ထေရောပိ ‘‘မာ ဧဝံ ကရိ ဥပါသကာ’’တိ ယာစိ။ သော ‘‘အဇ္ဇာဟံ တဝ သမ္မုခီဘူတတ္တာ ကိဉ္စိ နာလတ္ထံ၊ ပုနပိ မေ သမ္မုခီဘာဝမာဂတောသိ၊ ခါဒါပေဿာမေဝ တ’’န္တိ ဝတွာ သုနခေ ဥယျောဇေသိ။ ထေရော ဝေဂေန ဧကံ ရုက္ခံ အဘိရုဟိတွာ ပုရိသပ္ပမာဏေ ဌာနေ နိသီဒိ။ သုနခါ ရုက္ခံ ပရိဝါရေသုံ။ လုဒ္ဒကော ဂန္တွာ ‘‘ရုက္ခံ အဘိရုဟတောပိ တေ မောက္ခော နတ္ထီ’’တိ တံ သရတုဏ္ဍေန ပါဒတလေ ဝိဇ္ဈိ။ ထေရော ‘‘မာ ဧဝံ ကရောဟီ’’တိ တံ ယာစိယေဝ။ ဣတရော တဿ ယာစနံ အနာဒိယိတွာ ပုနပ္ပုနံ ဝိဇ္ဈိယေဝ။ ထေရော ဧကသ္မိံ ပါဒတလေ ဝိဇ္ဈိယမာနေ တံ ဥက္ခိပိတွာ ဒုတိယံ ပါဒံ ဩလမ္ဗိတွာ တသ္မိံ ဝိဇ္ဈိယမာနေ တမ္ပိ ဥက္ခိပတိ၊ ဧဝမဿ သော ယာစနံ အနာဒိယိတွာဝ ဒွေပိ ပါဒတလာနိ ဝိဇ္ဈိယေဝ။ ထေရဿ သရီရံ ဥက္ကာဟိ အာဒိတ္တံ ဝိယ အဟောသိ။ သော ဝေဒနာနုဝတ္တိကော ဟုတွာ သတိံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေတုံ နာသက္ခိ၊ ပါရုတစီဝရံ ဘဿန္တမ္ပိ န သလ္လက္ခေသိ။ တံ ပတမာနံ ကောကံ သီသတော ပဋ္ဌာယ ပရိက္ခိပန္တမေဝ ပတိ။ သုနခါ ‘‘ထေရော ပတိတော’’တိ သညာယ စီဝရန္တရံ ပဝိသိတွာ အတ္တနော သာမိကံ လုဉ္ဇိတွာ ခါဒန္တာ အဋ္ဌိမတ္တာဝသေသံ ကရိံသု။ သုနခါ စီဝရန္တရတော နိက္ခမိတွာ ဗဟိ အဋ္ဌံသု။

အထ နေသံ ထေရော ဧကံ သုက္ခဒဏ္ဍကံ ဘဉ္ဇိတွာ ခိပိ။ သုနခါ ထေရံ ဒိသွာ ‘‘သာမိကောဝ အမှေဟိ ခါဒိတော’’တိ ဉတွာ အရညံ ပဝိသိံသု။ ထေရော ကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပာဒေသိ ‘‘မမ စီဝရန္တရံ ပဝိသိတွာ ဧသ နဋ္ဌော၊ အရောဂံ နု ခေါ မေ သီလ’’န္တိ။ သော ရုက္ခာ ဩတရိတွာ သတ္ထု သန္တိကံ ဂန္တွာ အာဒိတော ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗံ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ – ‘‘ဘန္တေ၊ မမ စီဝရံ နိဿာယ သော ဥပါသကော နဋ္ဌော၊ ကစ္စိ မေ အရောဂံ သီလံ၊ အတ္ထိ မေ သမဏဘာဝေါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ သတ္ထာ တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဘိက္ခု အရောဂံ တေ သီလံ၊ အတ္ထိ တေ သမဏဘာဝေါ၊ သော အပ္ပဒုဋ္ဌဿ ပဒုဿိတွာ ဝိနာသံ ပတ္တော၊ န ကေဝလဉ္စ ဣဒါနေဝ၊ အတီတေပိ အပ္ပဒုဋ္ဌာနံ ပဒုဿိတွာ ဝိနာသံ ပတ္တောယေဝါ’’တိ ဝတွာ တမတ္ထံ ပကာသေန္တော အတီတံ အာဟရိ –

အတီတေ ကိရေကော ဝေဇ္ဇော ဝေဇ္ဇကမ္မတ္ထာယ ဂါမံ ဝိစရိတွာ ကိဉ္စိ ကမ္မံ အလဘိတွာ ဆာတဇ္ဈတ္တော နိက္ခမိတွာ ဂါမဒွါရေ သမ္ဗဟုလေ ကုမာရကေ ကီဠန္တေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ သပ္ပေန ဍံသာပေတွာ တိကိစ္ဆိတွာ အာဟာရံ လဘိဿာမီ’’တိ ဧကသ္မိံ ရုက္ခဗိလေ သီသံ နိဟရိတွာ နိပန္နံ သပ္ပံ ဒဿေတွာ၊ ‘‘အမ္ဘော၊ ကုမာရကာ ဧသော သာဠိကပေါတကော၊ ဂဏှထ န’’န္တိ အာဟ။ အထေကော ကုမာရကော သပ္ပံ ဂီဝါယံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ နီဟရိတွာ တဿ သပ္ပဘာဝံ ဉတွာ ဝိရဝန္တော အဝိဒူရေ ဌိတဿ ဝေဇ္ဇဿ မတ္ထကေ ခိပိ။ သပ္ပော ဝေဇ္ဇဿ ခန္ဓဋ္ဌိကံ ပရိက္ခိပိတွာ ဒဠှံ ဍံသိတွာ တတ္ထေဝ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသိ၊ ဧဝမေသ ကောကော သုနခလုဒ္ဒကော ပုဗ္ဗေပိ အပ္ပဒုဋ္ဌဿ ပဒုဿိတွာ ဝိနာသံ ပတ္တောယေဝါတိ။

သတ္ထာ ဣမံ အတီတံ အာဟရိတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၂၅။

‘‘ယော အပ္ပဒုဋ္ဌဿ နရဿ ဒုဿတိ၊ သုဒ္ဓဿ ပေါသဿ အနင်္ဂဏဿ၊

တမေဝ ဗာလံ ပစ္စေတိ ပါပံ၊ သုခုမော ရဇော ပဋိဝါတံဝ ခိတ္တော’’တိ။

တတ္ထ အပ္ပဒုဋ္ဌဿာတိ အတ္တနော ဝါ သဗ္ဗသတ္တာနံ ဝါ အဒုဋ္ဌဿ။ နရဿာတိ သတ္တဿ။ ဒုဿတီတိ အပရဇ္ဈတိ။ သုဒ္ဓဿာတိ နိရပရာဓဿေဝ။ ပေါသဿာတိ ဣဒမ္ပိ အပရေနာကာရေန သတ္တာဓိဝစနမေဝ။ အနင်္ဂဏဿာတိ နိက္ကိလေသဿ။ ပစ္စေတီတိ ပတိဧတိ။ ပဋိဝါတန္တိ ယထာ ဧကေန ပုရိသေန ပဋိဝါတေ ဌိတံ ပဟရိတုကာမတာယ ခိတ္တော သုခုမော ရဇောတိ တမေဝ ပုရိသံ ပစ္စေတိ၊ တဿေဝ ဥပရိ ပတတိ၊ ဧဝမေဝ ယော ပုဂ္ဂလော အပဒုဋ္ဌဿ ပုရိသဿ ပါဏိပ္ပဟရာဒီနိ ဒဒန္တော ပဒုဿတိ၊ တမေဝ ဗာလံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ၊ သမ္ပရာယေ ဝါ နိရယာဒီသု ဝိပစ္စမာနံ တံ ပါပံ ဝိပါကဒုက္ခဝသေန ပစ္စေတီတိ အတ္ထော။

ဒေသနာဝသာနေ သော ဘိက္ခု အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိ၊ သမ္ပတ္တပရိသာယပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

ကောကသုနခလုဒ္ဒကဝတ္ထု နဝမံ။

၁၀။ မဏိကာရကုလူပကတိဿတ္ထေရဝတ္ထု

ဂဗ္ဘမေကေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော မဏိကာရကုလူပကံ တိဿတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ကိရ ထေရော ဧကဿ မဏိကာရဿ ကုလေ ဒွါဒသ ဝဿာနိ ဘုဉ္ဇိ။ တသ္မိံ ကုလေ ဇယမ္ပတိကာ မာတာပိတုဋ္ဌာနေ ဌတွာ ထေရံ ပဋိဇဂ္ဂိံသု။ အထေကဒိဝသံ သော မဏိကာရော ထေရဿ ပုရတော မံသံ ဆိန္ဒန္တော နိသိန္နော ဟောတိ။ တသ္မိံ ခဏေ ရာဇာ ပသေနဒိ ကောသလော ဧကံ မဏိရတနံ ‘‘ဣမံ ဓောဝိတွာ ဝိဇ္ဈိတွာ ပဟိဏတူ’’တိ ပေသေသိ။ မဏိကာရော သလောဟိတေနေဝ ဟတ္ထေန တံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပေဠာယ ဥပရိ ဌပေတွာ ဟတ္ထဓောဝနတ္ထံ အန္တော ပါဝိသိ။ တသ္မိံ ပန ဂေဟေ ပေါသာဝနိယကောဉ္စသကုဏော အတ္ထိ။ သော လောဟိတဂန္ဓေန မံသသညာယ တံ မဏိံ ထေရဿ ပဿန္တဿေဝ ဂိလိ။ မဏိကာရော အာဂန္တွာ မဏိံ အပဿန္တော ‘‘မဏိ ကေန ဂဟိတော’’တိ ဘရိယဉ္စ ပုတ္တကေ စ ပဋိပါဋိယာ ပုစ္ဆိတွာ တေဟိ ‘‘န ဂဏှာမာ’’တိ ဝုတ္တေ ‘‘ထေရေန ဂဟိတော ဘဝိဿတီ’’တိ။ စိန္တေတွာ ဘရိယာယ သဒ္ဓိံ မန္တေသိ – ‘‘ထေရေန မဏိ ဂဟိတော ဘဝိဿတီ’’တိ။ သာ၊ သာမိ၊ မာ ဧဝံ အဝစ၊ ဧတ္တကံ ကာလံ မယာ ထေရဿ န ကိဉ္စိ ဝဇ္ဇံ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗံ၊ န သော မဏိံ ဂဏှာတီတိ။ မဏိကာရော ထေရံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ဘန္တေ၊ ဣမသ္မိံ ဌာနေ မဏိရတနံ တုမှေဟိ ဂဟိတ’’န္တိ။ န ဂဏှာမိ၊ ဥပါသကာတိ။ ဘန္တေ၊ န ဣဓ အညော အတ္ထိ၊ တုမှေဟိယေဝ ဂဟိတော ဘဝိဿတိ၊ ဒေထ မေ မဏိရတနန္တိ။ သော တသ္မိံ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တေ ပုန ဘရိယံ အာဟ – ‘‘ထေရေနေဝ မဏိ ဂဟိတော၊ ပီဠေတွာ နံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ။ သာ၊ သာမိ၊ မာ နော နာသယိ၊ ဝရံ အမှေဟိ ဒါသဗျံ ဥပဂန္တုံ၊ န စ ထေရံ ဧဝရူပံ ဝတ္တုန္တိ။ သော ‘‘သဗ္ဗေဝ မယံ ဒါသတ္တံ ဥပဂစ္ဆန္တာ မဏိမူလံ န အဂ္ဃာမာ’’တိ ရဇ္ဇုံ ဂဟေတွာ ထေရဿ သီသံ ဝေဌေတွာ ဒဏ္ဍေန ဃဋ္ဋေသိ။ ထေရဿ သီသတော စ ကဏ္ဏနာသာဟိ စ လောဟိတံ ပဂ္ဃရိ၊ အက္ခီနိ နိက္ခမနာကာရပ္ပတ္တာနိ အဟေသုံ၊ သော ဝေဒနာပမတ္တော ဘူမိယံ ပတိ။ ကောဉ္စော လောဟိတဂန္ဓေနာ ဂန္တွာ လောဟိတံ ပိဝိ။ အထ နံ မဏိကာရော ထေရေ ဥပ္ပန္နကောဓဝေဂေန ‘‘တွံ ကိံ ကရောသီ’’တိ ပါဒေန ပဟရိတွာ ခိပိ။ သော ဧကပ္ပဟာရေနေဝ မရိတွာ ဥတ္တာနော အဟောသိ။

ထေရော တံ ဒိသွာ၊ ဥပါသက၊ သီသေ ဝေဌနံ တာဝ မေ သိထိလံ ကတွာ ဣမံ ကောဉ္စံ ဩလောကေဟိ ‘‘မတော ဝါ၊ နော ဝါ’’တိ။ အထ နံ သော အာဟ – ‘‘ဧသော ဝိယ တွမ္ပိ မရိဿသီ’’တိ။ ဥပါသက၊ ဣမိနာ သော မဏိ ဂိလိတော၊ သစေ အယံ န အမရိဿာ၊ န တေ အဟံ မရန္တောပိ မဏိံ အာစိက္ခိဿန္တိ။ သော တဿ ဥဒရံ ဖာလေတွာ မဏိံ ဒိသွာ ပဝေဓေန္တော သံဝိဂ္ဂမာနသော ထေရဿ ပါဒမူလေ နိပဇ္ဇိတွာ ‘‘ခမထ၊ မေ၊ ဘန္တေ၊ အဇာနန္တေန မယာ ကတ’’န္တိ အာဟ။ ဥပါသက၊ နေဝ တုယှံ ဒေါသော အတ္ထိ၊ န မယှံ၊ ဝဋ္ဋဿေဝေသ ဒေါသော၊ ခမာမိ တေတိ။ ဘန္တေ၊ သစေ မေ ခမထ၊ ပကတိနိယာမေနေဝ မေ ဂေဟေ နိသီဒိတွာ ဘိက္ခံ ဂဏှထာတိ။ ‘‘ဥပါသက၊ န ဒါနာဟံ ဣတော ပဋ္ဌာယ ပရေသံ ဂေဟဿ အန္တောဆဒနံ ပဝိသိဿာမိ၊ အန္တောဂေဟပဝေသနဿေဝ ဟိ အယံ ဒေါသော၊ ဣတော ပဋ္ဌာယ ပါဒေသု အာဝဟန္တေသု ဂေဟဒွါရေ ဌိတောဝ ဘိက္ခံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ ဝတွာ ဓုတင်္ဂံ သမာဒါယ ဣမံ ဂါထမာဟ –

‘‘ပစ္စတိ မုနိနော ဘတ္တံ၊ ထောကံ ထောကံ ကုလေ ကုလေ၊

ပိဏ္ဍိကာယ စရိဿာမိ၊ အတ္ထိ ဇင်္ဃဗလံ မမာ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၂၄၈) –

ဣဒဉ္စ ပန ဝတွာ ထေရော တေနေဝ ဗျာဓိနာ န စိရဿေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ ကောဉ္စော မဏိကာရဿ ဘရိယာယ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှိ။ မဏိကာရော ကာလံ ကတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ မဏိကာရဿ ဘရိယာ ထေရေ မုဒုစိတ္တတာယ ကာလံ ကတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဘိက္ခူ သတ္ထာရံ တေသံ အဘိသမ္ပရာယံ ပုစ္ဆိံသု။ သတ္ထာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဣဓေကစ္စေ ဂဗ္ဘေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ဧကစ္စေ ပါပကာရိနော နိရယေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ဧကစ္စေ ကတကလျာဏာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ အနာသဝါ ပန ပရိနိဗ္ဗာယန္တီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၂၆။

‘‘ဂဗ္ဘမေကေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ နိရယံ ပါပကမ္မိနော၊

သဂ္ဂံ သုဂတိနော ယန္တိ၊ ပရိနိဗ္ဗန္တိ အနာသဝါ’’တိ။

တတ္ထ ဂဗ္ဘန္တိ ဣဓ မနုဿဂဗ္ဘောဝ အဓိပ္ပေတော။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

မဏိကာရကုလူပကတိဿတ္ထေရဝတ္ထု ဒသမံ။

၁၁။ တယောဇနဝတ္ထု

နအန္တလိက္ခေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တော တယော ဇနေ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သတ္ထရိ ကိရ ဇေတဝနေ ဝိဟရန္တေ သမ္ဗဟုလာ ဘိက္ခူ သတ္ထု ဒဿနတ္ထာယ အာဂစ္ဆန္တာ ဧကံ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသု။ ဂါမဝါသိနော တေ သမ္ပတ္တေ အာဒါယ အာသနသာလာယ နိသီဒါပေတွာ ယာဂုခဇ္ဇကံ ဒတွာ ပိဏ္ဍပါတဝေလံ အာဂမယမာနာ ဓမ္မံ သုဏန္တာ နိသီဒိံသု။ တသ္မိံ ခဏေ ဘတ္တံ ပစိတွာ သူပဗျဉ္ဇနံ ဓူပယမာနာယ ဧကိဿာ ဣတ္ထိယာ ဘာဇနတော အဂ္ဂိဇာလာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဆဒနံ ဂဏှိ။ တတော ဧကံ တိဏကရဠံ ဥဋ္ဌဟိတွာ ဇလမာနံ အာကာသံ ပက္ခန္ဒိ။ တသ္မိံ ခဏေ ဧကော ကာကော အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော တတ္ထ ဂီဝံ ပဝေသေတွာ တိဏဝလ္လိဝေဌိတော ဈာယိတွာ ဂါမမဇ္ဈေ ပတိ ။ ဘိက္ခူ တံ ဒိသွာ ‘‘အဟော ဘာရိယံ ကမ္မံ၊ ပဿထာဝုသော၊ ကာကေန ပတ္တံ ဝိပ္ပကာရံ၊ ဣမိနာ ကတကမ္မံ အညတြ သတ္ထာရာ ကော ဇာနိဿတိ၊ သတ္ထာရမဿ ကမ္မံ ပုစ္ဆိဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ပက္ကမိံသု။

အပရေသမ္ပိ ဘိက္ခူနံ သတ္ထု ဒဿနတ္ထာယ နာဝံ အဘိရုယှ ဂစ္ဆန္တာနံ နာဝါ သမုဒ္ဒေ နိစ္စလာ အဋ္ဌာသိ။ မနုဿာ ‘‘ကာဠကဏ္ဏိနာ ဧတ္ထ ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ သလာကံ ဝိစာရေသုံ။ နာဝိကဿ စ ဘရိယာ ပဌမဝယေ ဌိတာ ဒဿနီယာ ပါသာဒိကာ၊ သလာကာ တဿာ ပါပုဏိ။ ‘‘သလာကံ ပုန ဝိစာရေထာ’’တိ ဝတွာ ယာဝတတိယံ ဝိစာရေသုံ၊ တိက္ခတ္တုမ္ပိ တဿာ ဧဝ ပါပုဏိ။ မနုဿာ ‘‘ကိံ၊ သာမီ’’တိ နာဝိကဿ မုခံ ဩလောကေသုံ။ နာဝိကော ‘‘န သက္ကာ ဧကိဿာ အတ္ထာယ မဟာဇနံ နာသေတုံ၊ ဥဒကေ နံ ခိပထာ’’တိ အာဟ။ သာ ဂဟေတွာ ဥဒကေ ခိပိယမာနာ မရဏဘယတဇ္ဇိတာ ဝိရဝံ အကာသိ။ တံ သုတွာ နာဝိကော ကော အတ္ထော ဣမိဿာ အာဘရဏေဟိ နဋ္ဌေဟိ၊ သဗ္ဗာဘရဏာနိ ဩမုဉ္စိတွာ ဧကံ ပိလောတိကံ နိဝါသာပေတွာ ဆဍ္ဍေထ နံ၊ အဟံ ပနေတံ ဥဒကပိဋ္ဌေ ပ္လဝမာနံ ဒဋ္ဌုံ န သက္ခိဿာမီ တသ္မာ ယထာ နံ အဟံ န ပဿာမိ၊ တထာ ဧကံ ဝါလုကကုဋံ ဂီဝါယ ဗန္ဓိတွာ သမုဒ္ဒေ ခိပထာတိ။ တေ တထာ ကရိံသု။ တမ္ပိ ပတိတဋ္ဌာနေယေဝ မစ္ဆကစ္ဆပါ ဝိလုမ္ပိံသု။ ဘိက္ခူ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ‘‘ဌပေတွာ သတ္ထာရံ ကော အညော ဧတိဿာ ဣတ္ထိယာ ကတကမ္မံ ဇာနိဿတိ၊ သတ္ထာရံ တဿာ ကမ္မံ ပုစ္ဆိဿာမာ’’တိ ဣစ္ဆိတဋ္ဌာနံ ပတွာ နာဝါတော ဩရုယှ ပက္ကမိံသု။

အပရေပိ သတ္တ ဘိက္ခူ သတ္ထု ဒဿနတ္ထာယ ဂစ္ဆန္တာ သာယံ ဧကံ ဝိဟာရံ ပဝိသိတွာ ဝသနဋ္ဌာနံ ပုစ္ဆိံသု။ ဧကသ္မိဉ္စ လေဏေ သတ္တ မဉ္စာ ဟောန္တိ။ တေသံ တဒေဝ လဘိတွာ တတ္ထ နိပန္နာနံ ရတ္တိဘာဂေ ကူဋာဂါရမတ္တော ပါသာဏော ပဝဋ္ဋမာနော အာဂန္တွာ လေဏဒွါရံ ပိဒဟိ။ နေဝါသိကာ ဘိက္ခူ ‘‘မယံ ဣမံ လေဏံ အာဂန္တုကဘိက္ခူနံ ပါပယိမှာ၊ အယဉ္စ မဟာပါသာဏော လေဏဒွါရံ ပိဒဟန္တော အဋ္ဌာသိ၊ အပနေဿာမ န’’န္တိ သမန္တာ သတ္တဟိ ဂါမေဟိ မနုဿေ သန္နိပါတေတွာ ဝါယမန္တာပိ ဌာနာ စာလေတုံ နာသက္ခိံသု။ အန္တော ပဝိဋ္ဌဘိက္ခူပိ ဝါယမိံသုယေဝ။ ဧဝံ သန္တေပိ သတ္တာဟံ ပါသာဏံ စာလေတုံ နာသက္ခိံသု။ အာဂန္တုကာ သတ္တာဟံ ဆာတဇ္ဈတ္တာ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝိံသု။ သတ္တမေ ဒိဝသေ ပါသာဏော သယမေဝ ပဝဋ္ဋိတွာ အပဂတော။ ဘိက္ခူ နိက္ခမိတွာ ‘‘အမှာကံ ဣမံ ပါပံ အညတြ သတ္ထာရာ ကော ဇာနိဿတိ၊ သတ္ထာရံ ပုစ္ဆိဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ပက္ကမိံသု။ တေ ပုရိမေဟိ သဒ္ဓိံ အန္တရာမဂ္ဂေ သမာဂန္တွာ သဗ္ဗေ ဧကတောဝ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နာ သတ္ထာရာ ကတပဋိသန္ထာရာ အတ္တနာ အတ္တနာ ဒိဋ္ဌာနုဘူတာနိ ကာရဏာနိ ပဋိပါဋိယာ ပုစ္ဆိံသု။

သတ္ထာပိ တေသံ ပဋိပါဋိယာ ဧဝံ ဗျာကာသိ – ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ သော တာဝ ကာကော အတ္တနာ ကတကမ္မမေဝ အနုဘောသိ။ အတီတကာလေ ဟိ ဗာရာဏသိယံ ဧကော ကဿကော အတ္တနော ဂေါဏံ ဒမေန္တော ဒမေတုံ နာသက္ခိ။ သော ဟိဿ ဂေါဏော ထောကံ ဂန္တွာ နိပဇ္ဇိ၊ ပေါထေတွာ ဥဋ္ဌာပိတောပိ ထောကံ ဂန္တွာ ပုနပိ တထေဝ နိပဇ္ဇိ။ သော ဝါယမိတွာ တံ ဒမေတုံ အသက္ကောန္တော ကောဓာဘိဘူတော ဟုတွာ ‘ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယ သုခံ နိပဇ္ဇိဿသီ’တိ ပလာလပိဏ္ဍံ ဝိယ ကရောန္တော ပလာလေန တဿ ဂီဝံ ပလိဝေဌေတွာ အဂ္ဂိမဒါသိ၊ ဂေါဏော တတ္ထေဝ ဈာယိတွာ မတော။ တဒါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေန ကာကေန တံ ပါပကမ္မံ ကတံ။ သော တဿ ဝိပါကေန ဒီဃရတ္တံ နိရယေ ပစ္စိတွာ ဝိပါကာဝသေသေန သတ္တက္ခတ္တုံ ကာကယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဧဝမေဝ အာကာသေ ဈာယိတွာဝ မတော’’တိ။

သာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣတ္ထီ အတ္တနာ ကတကမ္မမေဝ အနုဘောသိ။ သာ ဟိ အတီတေ ဗာရာဏသိယံ ဧကဿ ဂဟပတိကဿ ဘရိယာ ဥဒကဟရဏကောဋ္ဋနပစနာဒီနိ သဗ္ဗကိစ္စာနိ သဟတ္ထေနေဝ အကာသိ။ တဿာ ဧကော သုနခေါ တံ ဂေဟေ သဗ္ဗကိစ္စာနိ ကုရုမာနံ ဩလောကေန္တောဝ နိသီဒတိ။ ခေတ္တေ ဘတ္တံ ဟရန္တိယာ ဒါရုပဏ္ဏာဒီနံ ဝါ အတ္ထာယ အရညံ ဂစ္ဆန္တိယာ တာယ သဒ္ဓိံယေဝ ဂစ္ဆတိ။ တံ ဒိသွာ ဒဟရမနုဿာ ‘‘အမ္ဘော နိက္ခန္တော သုနခလုဒ္ဒကော၊ အဇ္ဇ မယံ မံသေန ဘုဉ္ဇိဿာမာ’’တိ ဥပ္ပဏ္ဍေန္တိ။ သာ တေသံ ကထာယ မင်္ကု ဟုတွာ သုနခံ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ပဟရိတွာ ပလာပေတိ၊ သုနခေါ နိဝတ္တိတွာ ပုန အနုဗန္ဓတိ။ သော ကိရဿာ တတိယေ အတ္တဘာဝေ ဘတ္တာ အဟောသိ၊ တသ္မာ သိနေဟံ ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကောတိ။ ကိဉ္စာပိ ဟိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ဇာယာ ဝါ ပတိ ဝါ အဘူတပုဗ္ဗာ နာမ နတ္ထိ၊ အဝိဒူရေ ပန အတ္တဘာဝေ ဉာတကေသု အဓိမတ္တော သိနေဟော ဟောတိ၊ တသ္မာ သော သုနခေါ တံ ဝိဇဟိတုံ န သက္ကောတိ။ သာ တဿ ကုဇ္ဈိတွာ ခေတ္တံ သာမိကဿ ယာဂုံ ဟရမာနာ ရဇ္ဇုံ ဥစ္ဆင်္ဂေ ဌပေတွာ အဂမာသိ၊ သုနခေါ တာယေဝ သဒ္ဓိံ ဂတော။ သာ သာမိကဿ ယာဂုံ ဒတွာ တုစ္ဆကုဋံ အာဒါယ ဧကံ ဥဒကဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ကုဋံ ဝါလုကာယ ပူရေတွာ သမီပေ ဩလောကေတွာ ဌိတဿ သုနခဿ သဒ္ဒမကာသိ။ သုနခေါ ‘‘စိရဿံ ဝတ မေ အဇ္ဇ မဓုရကထာ လဒ္ဓါ’’တိ နင်္ဂုဋ္ဌံ စာလေန္တော တံ ဥပသင်္ကမိ။ သာ တံ ဂီဝါယံ ဒဠှံ ဂဟေတွာ ဧကာယ ရဇ္ဇုကောဋိယာ ကုဋံ ဗန္ဓိတွာ ဧကံ ရဇ္ဇုကောဋိံ သုနခဿ ဂီဝါယံ ဗန္ဓိတွာ ကုဋံ ဥဒကာဘိမုခံ ပဝဋ္ဋေသိ။ သုနခေါ ကုဋံ အနုဗန္ဓန္တော ဥဒကေ ပတိတွာ တတ္ထေဝ ကာလမကာသိ။ သာ တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကေန ဒီဃရတ္တံ နိရယေ ပစ္စိတွာ ဝိပါကာဝသေသေန အတ္တဘာဝသတေ ဝါလုကကုဋံ ဂီဝါယံ ဗန္ဓိတွာ ဥဒကေ ပက္ခိတ္တာ ကာလမကာသီတိ။

တုမှေဟိပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အတ္တနာ ကတကမ္မမေဝ အနုဘူတံ။ အတီတသ္မိဉှိ ဗာရာဏသိဝါသိနော သတ္တ ဂေါပါလကဒါရကာ ဧကသ္မိံ အဋဝိပဒေသေ သတ္တာဟဝါရေန ဂါဝိယော ဝိစရန္တာ ဧကဒိဝသံ ဂါဝိယော ဝိစာရေတွာ အာဂစ္ဆန္တာ ဧကံ မဟာဂေါဓံ ဒိသွာ အနုဗန္ဓိံသု။ ဂေါဓာ ပလာယိတွာ ဧကံ ဝမ္မိကံ ပါဝိသိ။ တဿ ပန ဝမ္မိကဿ သတ္တ ဆိဒ္ဒါနိ၊ ဒါရကာ ‘‘မယံ ဒါနိ ဂဟေတုံ န သက္ခိဿာမ၊ သွေ အာဂန္တွာ ဂဏှိဿာမာ’’တိ ဧကေကော ဧကေကံ သာခဘင်္ဂမုဋ္ဌိံ အာဒါယ သတ္တပိ ဇနာ သတ္တ ဆိဒ္ဒါနိ ပိဒဟိတွာ ပက္ကမိံသု ။ တေ ပုနဒိဝသေ တံ ဂေါဓံ အမနသိကတွာ အညသ္မိံ ပဒေသေ ဂါဝိယော ဝိစာရေတွာ သတ္တမေ ဒိဝသေ ဂါဝိယော အာဒါယ ဂစ္ဆန္တာ တံ ဝမ္မိကံ ဒိသွာ သတိံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘ကာ နု ခေါ တဿာ ဂေါဓာယ ပဝတ္တီ’’တိ အတ္တနာ အတ္တနာ ပိဒဟိတာနိ ဆိဒ္ဒါနိ ဝိဝရိံသု။ ဂေါဓာ ဇီဝိတေ နိရာလယာ ဟုတွာ အဋ္ဌိစမ္မာဝသေသာ ပဝေဓမာနာ နိက္ခမိ။ တေ တံ ဒိသွာ အနုကမ္ပံ ကတွာ ‘‘မာ နံ မာရေထ၊ သတ္တာဟံ ဆိန္နဘတ္တာ ဇာတာ’’တိ တဿာ ပိဋ္ဌိံ ပရိမဇ္ဇိတွာ ‘‘သုခေန ဂစ္ဆာဟီ’’တိ ဝိဿဇ္ဇေသုံ။ တေ ဂေါဓာယ အမာရိတတ္တာ နိရယေ တာဝ န ပစ္စိံသု။ တေ ပန သတ္တ ဇနာ ဧကတော ဟုတွာ စုဒ္ဒသသု အတ္တဘာဝေသု သတ္တ သတ္တ ဒိဝသာနိ ဆိန္နဘတ္တာ အဟေသုံ။ တဒါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တုမှေဟိ သတ္တဟိ ဂေါပါလကေဟိ ဟုတွာ တံ ကမ္မံ ကတန္တိ။ ဧဝံ သတ္ထာ တေဟိ ပုဋ္ဌပုဋ္ဌံ ပဉှံ ဗျာကာသိ။

အထေကော ဘိက္ခု သတ္ထာရံ အာဟ – ‘‘ကိံ ပန၊ ဘန္တေ၊ ပါပကမ္မံ ကတွာ အာကာသေ ဥပ္ပတိတဿပိ သမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒဿာပိ ပဗ္ဗတန္တရံ ပဝိဋ္ဌဿာပိ မောက္ခော နတ္ထီ’’တိ။ သတ္ထာ ‘‘ဧဝမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာကာသာဒီသုပိ ဧကပဒေသောပိ နတ္ထိ၊ ယတ္ထ ဌိတော ပါပကမ္မတော မုစ္စေယျာ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၂၇။

‘‘န အန္တလိက္ခေ န သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ၊ န ပဗ္ဗတာနံ ဝိဝရံ ပဝိဿ၊

န ဝိဇ္ဇတီ သော ဇဂတိပ္ပဒေသော၊ ယတ္ထဋ္ဌိတော မုစ္စေယျ ပါပကမ္မာ’’တိ။

တဿတ္ထော – သစေ ဟိ ကောစိ ‘‘ဣမိနာ ဥပါယေန ပါပကမ္မတော မုစ္စိဿာမီ’’တိ အန္တလိက္ခေ ဝါ နိသီဒေယျ၊ စတုရာသီတိယောဇနသဟဿဂမ္ဘီရံ မဟာသမုဒ္ဒံ ဝါ ပဝိသေယျ၊ ပဗ္ဗတန္တရေ ဝါ နိသီဒေယျ၊ နေဝ ပါပကမ္မတော မုစ္စေယျ။ ပုရတ္ထိမာဒီသု ဇဂတိပဒေသေသု ပထဝီဘာဂေသု န သော ဝါလဂ္ဂမတ္တောပိ ဩကာသော အတ္ထိ၊ ယတ္ထ ဌိတော ပါပကမ္မတော မုစ္စိတုံ သက္ကုဏေယျာတိ။

ဒေသနာဝသာနေ တေ ဘိက္ခူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသု၊ သမ္ပတ္တမဟာဇနဿာပိ သာတ္ထိကာ ဓမ္မဒေသနာ အဟောသီတိ။

တယောဇနဝတ္ထု ဧကာဒသမံ။

၁၂။ သုပ္ပဗုဒ္ဓသကျဝတ္ထု

နအန္တလိက္ခေတိ ဣမံ ဓမ္မဒေသနံ သတ္ထာ နိဂြောဓာရာမေ ဝိဟရန္တော သုပ္ပဗုဒ္ဓံ သက္ကံ အာရဗ္ဘ ကထေသိ။

သော ကိရ ‘‘အယံ မမ ဓီတရံ ဆဍ္ဍေတွာ နိက္ခန္တော စ၊ မမ ပုတ္တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ တဿ ဝေရိဋ္ဌာနေ ဌိတော စာ’’တိ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ သတ္ထရိ အာဃာတံ ဗန္ဓိတွာ ဧကဒိဝသံ ‘‘န ဒါနိဿ နိမန္တနဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ဘုဉ္ဇိတုံ ဒဿာမီ’’တိ ဂမနမဂ္ဂံ ပိဒဟိတွာ အန္တရဝီထိယံ သုရံ ပိဝန္တော နိသီဒိ။ အထဿ သတ္ထရိ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတေ တံ ဌာနံ အာဂတေ ‘‘သတ္ထာ အာဂတော’’တိ အာရောစေသုံ ။ သော အာဟ – ‘‘ပုရတော ဂစ္ဆာတိ တဿ ဝဒေထ၊ နာယံ မယာ မဟလ္လကတရော၊ နာဿ မဂ္ဂံ ဒဿာမီ’’တိ ပုနပ္ပုနံ ဝုစ္စမာနောပိ တထေဝ ဝတွာ နိသီဒိ။ သတ္ထာ မာတုလဿ သန္တိကာ မဂ္ဂံ အလဘိတွာ တတော နိဝတ္တိ။ သောပိ ဧကံ စရပုရိသံ ပေသေသိ ‘‘ဂစ္ဆ၊ တဿ ကထံ သုတွာ ဧဟီ’’တိ။ သတ္ထာပိ နိဝတ္တန္တော သိတံ ကတွာ အာနန္ဒတ္ထေရေန ‘‘ကော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ သိတဿ ပါတုကမ္မဿ ပစ္စယော’’တိ ပုဋ္ဌော အာဟ – ‘‘ပဿသိ၊ အာနန္ဒ၊ သုပ္ပဗုဒ္ဓ’’န္တိ။ ပဿာမိ၊ ဘန္တေတိ။ ဘာရိယံ တေန ကမ္မံ ကတံ မာဒိသဿ ဗုဒ္ဓဿ မဂ္ဂံ အဒေန္တေန၊ ဣတော သတ္တမေ ဒိဝသေ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ သောပါနပါဒမူလေ ပထဝိံ ပဝိသိဿတီတိ။ စရပုရိသော တံ ကထံ သုတွာ သုပ္ပဗုဒ္ဓဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ကိံ မမ ဘာဂိနေယျေန နိဝတ္တန္တေန ဝုတ္တ’’န္တိ ပုဋ္ဌော ယထာသုတံ အာရောစေသိ။ သော တဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘န ဒါနိ မမ ဘာဂိနေယျဿ ကထာယ ဒေါသော အတ္ထိ၊ အဒ္ဓါ ယံ သော ဝဒတိ၊ တံ တထေဝ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ နံ ဣဒါနိ မုသာဝါဒေန နိဂ္ဂဏှိဿာမိ။ သော ဟိ မံ ‘သတ္တမေ ဒိဝသေ ပထဝိံ ပဝိသိဿတီ’တိ အနိယမေန အဝတွာ ‘ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ သောပါနပါဒမူလေ ပထဝိံ ပဝိသိဿတီ’’’တိ အာဟ။ ‘‘ဣတော ဒါနိ ပဋ္ဌာယာဟံ တံ ဌာနံ န ဂမိဿာမိ၊ အထ နံ တသ္မိံ ဌာနေ ပထဝိံ အပဝိသိတွာ မုသာဝါဒေန နိဂ္ဂဏှိဿာမီ’’တိ အတ္တနော ဥပဘောဂဇာတံ သဗ္ဗံ သတ္တဘူမိကပါသာဒဿ ဥပရိ အာရောပေတွာ သောပါနံ ဟရာပေတွာ ဒွါရံ ပိဒဟာပေတွာ ဧကေကသ္မိံ ဒွါရေ ဒွေ ဒွေ မလ္လေ ဌပေတွာ ‘‘သစာဟံ ပမာဒေန ဟေဋ္ဌာ ဩရောဟိတုကာမော ဟောမိ၊ နိဝါရေယျာထ မ’’န္တိ ဝတွာ သတ္တမေ ပါသာဒတလေ သိရိဂဗ္ဘေ နိသီဒိ။ သတ္ထာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ၊ ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ သုပ္ပဗုဒ္ဓါ န ကေဝလံ ပါသာဒတလေ ဝေဟာသံ ဥပ္ပတိတွာ အာကာသေ ဝါ နိသီဒတု၊ နာဝါယ ဝါ သမုဒ္ဒံ ပက္ခန္ဒတု၊ ပဗ္ဗတန္တရံ ဝါ ပဝိသတု၊ ဗုဒ္ဓါနံ ကထာယ ဒွိဓာဘာဝေါ နာမ နတ္ထိ၊ မယာ ဝုတ္တဋ္ဌာနေယေဝ သော ပထဝိံ ပဝိသိဿတီ’’တိ ဝတွာ အနုသန္ဓိံ ဃဋေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ –

၁၂၈။

‘‘န အန္တလိက္ခေ န သမုဒ္ဒမဇ္ဈေ၊ န ပဗ္ဗတာနံ ဝိဝရံ ပဝိဿ၊

န ဝိဇ္ဇတီ သော ဇဂတိပ္ပဒေသော၊ ယတ္ထဋ္ဌိတံ နပ္ပသဟေယျ မစ္စူ’’တိ။

တတ္ထ ယတ္ထ ဌိတံ နပ္ပသဟေယျ၊ မစ္စူတိ ယသ္မိံ ပဒေသေ ဌိတံ မရဏံ နပ္ပသဟေယျ နာဘိဘဝေယျ၊ ကေသဂ္ဂမတ္တောပိ ပထဝိပ္ပဒေသော နတ္ထိ။ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝါတိ။

ဒေသနာဝသာနေ ဗဟူ သောတာပတ္တိဖလာဒီနိ ပါပုဏိံသူတိ။

သတ္တမေ ဒိဝသေ သတ္ထု ဘိက္ခာစာရမဂ္ဂဿ နိရုဒ္ဓဝေလာယ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ သုပ္ပဗုဒ္ဓဿ မင်္ဂလဿော ဥဒ္ဒါမော ဟုတွာ တံ တံ ဘိတ္တိံ ပဟရိ။ သော ဥပရိ နိသိန္နောဝဿ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ကိမေတ’’န္တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မင်္ဂလဿော ဥဒ္ဒါမော’’တိ။ သော ပနဿော သုပ္ပဗုဒ္ဓံ ဒိသွာဝ သန္နိသီဒတိ။ အထ နံ သော ဂဏှိတုကာမော ဟုတွာ နိသိန္နဋ္ဌာနာ ဥဋ္ဌာယ ဒွါရာဘိမုခေါ အဟောသိ၊ ဒွါရာနိ သယမေဝ ဝိဝဋာနိ၊ သောပါနံ သကဋ္ဌာနေယေဝ ဌိတံ။ ဒွါရေ ဌိတာ မလ္လာ တံ ဂီဝါယံ ဂဟေတွာ ဟေဋ္ဌာဘိမုခံ ခိပိံသု။ ဧတေနုပါယေန သတ္တသုပိ တလေသု ဒွါရာနိ သယမေဝ ဝိဝဋာနိ၊ သောပါနာနိ ယထာဌာနေ ဌိတာနိ။ တတ္ထ တတ္ထ မလ္လာ တံ ဂီဝါယမေဝ ဂဟေတွာ ဟေဋ္ဌာဘိမုခံ ခိပိံသု။ အထ နံ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ သောပါနပါဒမူလံ သမ္ပတ္တမေဝ မဟာပထဝီ ဝိဝရမာနာ ဘိဇ္ဇိတွာ သမ္ပဋိစ္ဆိ၊ သော ဂန္တွာ အဝီစိမှိ နိဗ္ဗတ္တီတိ။

သုပ္ပဗုဒ္ဓသကျဝတ္ထု ဒွါဒသမံ။

ပါပဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နဝမော ဝဂ္ဂေါ။