📜

၂။ ဒုကနိပါတော

၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ

၁။ ဒုက္ခဝိဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၈။ ဒုကနိပါတဿ ပဌမေ ဒွီဟီတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဓမ္မေဟီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ။ ဒွီဟိ ဓမ္မေဟီတိ ဒွီဟိ အကုသလဓမ္မေဟိ။ သမန္နာဂတောတိ ယုတ္တော။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ ဒုက္ခံ ဝိဟရတီတိ စတူသုပိ ဣရိယာပထေသု ကိလေသဒုက္ခေန စေဝ ကာယိကစေတသိကဒုက္ခေန စ ဒုက္ခံ ဝိဟရတိ။ သဝိဃာတန္တိ စိတ္တူပဃာတေန စေဝ ကာယူပဃာတေန စ သဝိဃာတံ။ သဥပါယာသန္တိ ကိလေသူပါယာသေန စေဝ သရီရခေဒေန စ ဗလဝအာယာသဝသေန သဥပါယာသံ။ သပရိဠာဟန္တိ ကိလေသပရိဠာဟေန စေဝ ကာယပရိဠာဟေန စ သပရိဠာဟံ။ ကာယဿ ဘေဒါတိ ဥပါဒိန္နက္ခန္ဓပရိစ္စာဂါ။ ပရံ မရဏာတိ တဒနန္တရံ အဘိနိဗ္ဗတ္တက္ခန္ဓဂ္ဂဟဏေ။ အထ ဝါ ကာယဿ ဘေဒါတိ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒါ။ ပရံ မရဏာတိ စုတိတော ဥဒ္ဓံ။ ဒုဂ္ဂတိ ပါဋိကင်္ခါတိ ဒုဂ္ဂတိသင်္ခါတာနံ စတုန္နံ အပါယာနံ အညတရာ ဂတိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ၊ အဝဿံဘာဝိနီတိ အတ္ထော။

အဂုတ္တဒွါရောတိ အပိဟိတဒွါရော။ ကတ္ထ ပန အဂုတ္တဒွါရောတိ အာဟ ‘‘ဣန္ဒြိယေသူ’’တိ။ တေန မနစ္ဆဋ္ဌာနံ ဣန္ဒြိယာနံ အသံဝရမာဟ။ ပဋိဂ္ဂဟဏပရိဘောဂဝသေန ဘောဇနေ မတ္တံ န ဇာနာတီတိ ဘောဇနေ အမတ္တညူ။ ‘‘ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရတာယ ဘောဇနေ အမတ္တညုတာယာ’’တိပိ ပဌန္တိ။

ကထံ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရတာ၊ ကထံ ဝါ ဂုတ္တဒွါရတာတိ? ကိဉ္စာပိ ဟိ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရော ဝါ အသံဝရော ဝါ နတ္ထိ။ န ဟိ စက္ခုပသာဒံ နိဿာယ သတိ ဝါ မုဋ္ဌဿစ္စံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အပိစ ယဒါ ရူပါရမ္မဏံ စက္ခုဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ တဒါ ဘဝင်္ဂေ ဒွိက္ခတ္တုံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓေ ကိရိယာမနောဓာတု အာဝဇ္ဇနကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ၊ တတော စက္ခုဝိညာဏံ ဒဿနကိစ္စံ၊ တတော ဝိပါကမနောဓာတု သမ္ပဋိစ္ဆနကိစ္စံ၊ တတော ဝိပါကာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု သန္တီရဏကိစ္စံ၊ တတော ကိရိယာဟေတုကမနောဝိညာဏဓာတု ဝေါဋ္ဌဗ္ဗနကိစ္စံ သာဓယမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဇ္ဈတိ၊ တဒနန္တရံ ဇဝနံ ဇဝတိ။ တထာပိ နေဝ ဘဝင်္ဂသမယေ၊ န အာဝဇ္ဇနာဒီနံ အညတရသမယေ သံဝရော ဝါ အသံဝရော ဝါ အတ္ထိ၊ ဇဝနက္ခဏေ ပန သစေ ဒုဿီလျံ ဝါ မုဋ္ဌဿစ္စံ ဝါ အညာဏံ ဝါ အက္ခန္တိ ဝါ ကောသဇ္ဇံ ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အသံဝရော ဟောတိ။ ဧဝံ ဟောန္တောပိ သော ‘‘စက္ခုဒွါရေ အသံဝရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တသ္မိံ သတိ ဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ နဂရေ စတူသု ဒွါရေသု အသံဝုတေသု ကိဉ္စာပိ အန္တောဃရဒွါရကောဋ္ဌကဂဗ္ဘာဒယော သုသံဝုတာ တထာပိ အန္တောနဂရေ သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ အရက္ခိတံ အဂေါပိတမေဝ ဟောတိ။ နဂရဒွါရေဟိ ပဝိသိတွာ စောရာ ယဒိစ္ဆန္တိ၊ တံ ဟရေယျုံ။ ဧဝမေဝ ဇဝနေ ဒုဿီလျာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု တသ္မိံ အသံဝရေ သတိဒွါရမ္ပိ အဂုတ္တံ ဟောတိ၊ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ။ တသ္မိံ ပန အသတိ ဇဝနေ သီလာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဒွါရမ္ပိ ဂုတ္တံ ဟောတိ ဘဝင်္ဂမ္ပိ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ နဂရဒွါရေသု သံဝုတေသု ကိဉ္စာပိ အန္တောဃရဒွါရာဒယော အသံဝုတာ၊ တထာပိ အန္တောနဂရေ သဗ္ဗံ ဘဏ္ဍံ သုရက္ခိတံ သုဂေါပိတမေဝ ဟောတိ။ နဂရဒွါရေသု ဟိ ပိဟိတေသု စောရာနံ ပဝေသော နတ္ထိ။ ဧဝမေဝ ဇဝနေ သီလာဒီသု ဥပ္ပန္နေသု ဒွါရမ္ပိ ဂုတ္တံ ဟောတိ၊ ဘဝင်္ဂမ္ပိ၊ အာဝဇ္ဇနာဒီနိ ဝီထိစိတ္တာနိပိ။ တသ္မာ ဇဝနက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနောပိ ‘‘စက္ခုဒွါရေ သံဝရော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သေသဒွါရေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ ဣန္ဒြိယေသု အဂုတ္တဒွါရတာ၊ ဂုတ္တဒွါရတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကထံ ပန ဘောဇနေ အမတ္တညူ၊ ကထံ ဝါ မတ္တညူတိ ? ယော ဟိ ပုဂ္ဂလော မဟိစ္ဆော ဟုတွာ ပဋိဂ္ဂဟဏေ မတ္တံ န ဇာနာတိ။ မဟိစ္ဆပုဂ္ဂလော ဟိ ယထာ နာမ ကစ္ဆပုဋဝါဏိဇော ပိဠန္ဓနဘဏ္ဍကံ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဥစ္ဆင်္ဂေပိ ပက္ခိပိတဗ္ဗယုတ္တကံ ပက္ခိပိတွာ မဟာဇနဿ ပဿန္တဿေဝ ‘‘အသုကံ ဂဏှထ၊ အသုကံ ဂဏှထာ’’တိ မုခေန ဥဂ္ဃောသေတိ၊ ဧဝမေဝ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ အတ္တနော သီလံ ဝါ ဂန္ထံ ဝါ ဓုတင်္ဂဂုဏံ ဝါ အန္တမသော အရညဝါသမတ္တကမ္ပိ မဟာဇနဿ ဇာနန္တဿေဝ သမ္ဘာဝေတိ၊ သမ္ဘာဝေတွာ စ ပန သကဋေဟိပိ ဥပနီတေ ပစ္စယေ ‘‘အလ’’န္တိ အဝတွာ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ။ တယော ဟိ ပူရေတုံ န သက္ကာ အဂ္ဂိ ဥပါဒါနေန၊ သမုဒ္ဒေါ ဥဒကေန၊ မဟိစ္ဆော ပစ္စယေဟီတိ –

‘‘အဂ္ဂိက္ခန္ဓော သမုဒ္ဒေါ စ၊ မဟိစ္ဆော စာပိ ပုဂ္ဂလော၊

ဗဟုကေ ပစ္စယေ ဒိန္နေ၊ တယောပေတေ န ပူရယေတိ’’။

မဟိစ္ဆပုဂ္ဂလော ဟိ ဝိဇာတမာတုယာပိ မနံ ဂဏှိတုံ န သက္ကောတိ။ ဧဝရူပေါ ဟိ အနုပ္ပန္နံ လာဘံ န ဥပ္ပာဒေတိ၊ ဥပ္ပန္နလာဘတော စ ပရိဟာယတိ။ ဧဝံ တာဝ ပဋိဂ္ဂဟဏေ အမတ္တညူ ဟောတိ။ ယော ပန ဓမ္မေန သမေန လဒ္ဓမ္ပိ အာဟာရံ ဂဓိတော မုစ္ဆိတော အဇ္ဈောပန္နော အနာဒီနဝဒဿာဝီ အနိဿရဏပညော အာဟရဟတ္ထကအလံသာဋကတတ္ထဝဋ္ဋကကာကမာသကဘုတ္တဝမိတကဗြာဟ္မဏာနံ အညတရော ဝိယ အယောနိသော အနုပါယေန ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခံ ပဿသုခံ မိဒ္ဓသုခံ အနုယုတ္တော ဝိဟရတိ။ အယံ ပရိဘောဂေ အမတ္တညူ နာမ။

ယော ပန ‘‘ယဒိပိ ဒေယျဓမ္မော ဗဟု ဟောတိ၊ ဒါယကော အပ္ပံ ဒါတုကာမော၊ ဒါယကဿ ဝသေန အပ္ပံ ဂဏှာတိ။ ဒေယျဓမ္မော အပ္ပော၊ ဒါယကော ဗဟုံ ဒါတုကာမော၊ ဒေယျဓမ္မဿ ဝသေန အပ္ပံ ဂဏှာတိ။ ဒေယျဓမ္မော ဗဟု၊ ဒါယကောပိ ဗဟုံ ဒါတုကာမော၊ အတ္တနော ထာမံ ဉတွာ ပမာဏယုတ္တမေဝ ဂဏှာတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဿ ပဋိဂ္ဂဟဏေ ပမာဏဇာနနဿ စေဝ၊ ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော အာဟာရံ အာဟာရေတိ၊ နေဝ ဒဝါယ၊ န မဒါယာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၃၅၅) ‘‘လဒ္ဓဉ္စ ပိဏ္ဍပါတံ အဂဓိတော အမုစ္ဆိတော အနဇ္ဈောပန္နော အာဒီနဝဒဿာဝီ နိဿရဏပညော ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ စ အာဒိနာ နယေန ဝုတ္တဿ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပဋိသင်္ခါနပညာယ ဇာနိတွာ အာဟာရပရိဘုဉ္ဇနသင်္ခါတဿ ပရိဘောဂေ ပမာဏဇာနနဿ စ ဝသေန ဘောဇနေ မတ္တညူ ဟောတိ၊ အယံ ဘောဇနေ မတ္တညူ နာမ။ ဧဝံ ဘောဇနေ အမတ္တညုတာ မတ္တညုတာ စ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂါထာသု ပန စက္ခုန္တိအာဒီသု စက္ခတီတိ စက္ခု၊ ရူပံ အဿာဒေတိ၊ သမဝိသမံ အာစိက္ခန္တံ ဝိယ ဟောတီတိ ဝါ အတ္ထော။ သုဏာတီတိ သောတံ။ ဃာယတီတိ ဃာနံ။ ဇီဝိတနိမိတ္တံ အာဟာရရသော ဇီဝိတံ၊ တံ အဝှာယတီတိ ဇိဝှာ။ ကုစ္ဆိတာနံ အာယောတိ ကာယော။ မနတေ ဝိဇာနာတီတိ မနော။ ပေါရာဏာ ပနာဟု မုနာတီတိ မနော၊ နာဠိယာ မိနမာနော ဝိယ မဟာတုလာယ ဓာရယမာနော ဝိယ စ အာရမ္မဏံ ဝိဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ တာဝေတ္ထ ပဒတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဘာဝတ္ထတော ပန ဒုဝိဓံ စက္ခု – မံသစက္ခု စ ပညာစက္ခု စ။ တေသု ဗုဒ္ဓစက္ခု၊ သမန္တစက္ခု၊ ဉာဏစက္ခု၊ ဒိဗ္ဗစက္ခု၊ ဓမ္မစက္ခူတိ ပဉ္စဝိဓံ ပညာစက္ခု။ တတ္ထ ‘‘အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃) ဣဒံ ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမ။ ‘‘သမန္တစက္ခု ဝုစ္စတိ သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိ (စူဠဝ။ ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၂) ဣဒံ သမန္တစက္ခု နာမ။ ‘‘စက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅) ဣဒံ ဉာဏစက္ခု နာမ။ ‘‘အဒ္ဒသံ ခေါ အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၄) ဣဒံ ဒိဗ္ဗစက္ခု နာမ။ ‘‘ဝိရဇံ ဝီတမလံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၅၊ မဟာဝ။ ၁၆) ဣဒံ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂတ္တယသင်္ခါတံ ဓမ္မစက္ခု နာမ။

မံသစက္ခုပိ ဒုဝိဓံ – သသမ္ဘာရစက္ခု၊ ပသာဒစက္ခူတိ။ တတ္ထ ယွာယံ အက္ခိကူပကေ ပတိဋ္ဌိတော ဟေဋ္ဌာ အက္ခိကူပကဋ္ဌိကေန၊ ဥပရိ ဘမုကဋ္ဌိကေန ၊ ဥဘတော အက္ခိကူဋေဟိ၊ အန္တော မတ္ထလုင်္ဂေန၊ ဗဟိဒ္ဓါ အက္ခိလောမေဟိ ပရိစ္ဆိန္နော မံသပိဏ္ဍော၊ သင်္ခေပတော စတဿော ဓာတုယော – ဝဏ္ဏော၊ ဂန္ဓော၊ ရသော၊ ဩဇာသမ္ဘဝေါ သဏ္ဌာနံ ဇီဝိတံ ဘာဝေါ ကာယပသာဒေါ စက္ခုပသာဒေါတိ စုဒ္ဒသ သမ္ဘာရာ။ ဝိတ္ထာရတော စတဿော ဓာတုယော တံနိဿိတာ ဝဏ္ဏဂန္ဓရသဩဇာသဏ္ဌာနသမ္ဘဝါတိ ဣမာနိ ဒသ စတုသမုဋ္ဌာနိကတ္တာ စတ္တာလီသံ ဟောန္တိ၊ ဇီဝိတံ ဘာဝေါ ကာယပသာဒေါ စက္ခုပသာဒေါတိ စတ္တာရိ ဧကန္တကမ္မသမုဋ္ဌာနေဝါတိ ဣမေသံ စတုစတ္တာလီသာယ ရူပါနံ ဝသေန စတုစတ္တာလီသ သမ္ဘာရာ။ ယံ လောကေ ‘‘သေတံ ဝဋ္ဋံ ပုထုလံ ဝိသဋံ ဝိပုလံ စက္ခူ’’တိ သဉ္ဇာနန္တော န စက္ခုံ သဉ္ဇာနာတိ၊ ဝတ္ထုံ စက္ခုတော သဉ္ဇာနာတိ၊ ယော မံသပိဏ္ဍော အက္ခိကူပကေ ပတိဋ္ဌိတော နှာရုသုတ္တကေန မတ္ထလုင်္ဂေန အာဗဒ္ဓါ၊ ယတ္ထ သေတမ္ပိ အတ္ထိ ကဏှမ္ပိ လောဟိတကမ္ပိ ပထဝီပိ အာပေါပိ တေဇောပိ ဝါယောပိ။ ယံ သေမှုဿဒတ္တာ သေတံ၊ ပိတ္တုဿဒတ္တာ ကဏှံ၊ ရုဟိရုဿဒတ္တာ လောဟိတကံ၊ ပထဝုဿဒတ္တာ ပတ္ထဒ္ဓံ၊ အာပုဿဒတ္တာ ပဂ္ဃရတိ၊ တေဇုဿဒတ္တာ ပရိဍယှတိ၊ ဝါယုဿဒတ္တာ သမ္ဘမတိ၊ ဣဒံ သသမ္ဘာရစက္ခု နာမ။ ယော ပန ဧတ္ထ သိတော ဧတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓါ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ပသာဒေါ၊ ဣဒံ ပသာဒစက္ခု နာမ။ ဣဒဉှိ စက္ခုဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝေန ပဝတ္တတိ။

သောတာဒီသုပိ သောတံ ဒိဗ္ဗသောတံ၊ မံသသောတန္တိ ဒုဝိဓံ။ ဧတ္ထ ‘‘ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ ဝိသုဒ္ဓါယ အတိက္ကန္တမာနုသိကာယ ဥဘော သဒ္ဒေ သုဏာတီ’’တိ ဣဒံ ဒိဗ္ဗသောတံ နာမ။ မံသသောတံ ပန သသမ္ဘာရသောတံ ပသာဒသောတန္တိ ဒုဝိဓန္တိအာဒိ သဗ္ဗံ စက္ခုမှိ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တထာ ဃာနဇိဝှာ။ ကာယော ပန စောပနကာယော၊ ကရဇကာယော၊ သမူဟကာယော၊ ပသာဒကာယောတိအာဒိနာ ဗဟုဝိဓော။ တတ္ထ –

‘‘ကာယေန သံဝုတာ ဓီရာ၊ အထော ဝါစာယ သံဝုတာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၃၄) –

အယံ စောပနကာယော နာမ။ ‘‘ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၆၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၁၄) အယံ ကရဇကာယော နာမ။ သမူဟကာယော ပန ဝိညာဏာဒိသမူဟဝသေန အနေကဝိဓော အာဂတော။ တထာ ဟိ ‘‘ဆ ဣမေ၊ အာဝုသော၊ ဝိညာဏကာယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၀၁) ဝိညာဏသမူဟော ဝုတ္တော။ ‘‘ဆ ဖဿကာယာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၂၃၊ မ။ နိ။ ၁။၉၈) ဖဿာဒိသမူဟော ။ တထာ ‘‘ကာယပဿဒ္ဓိ ကာယလဟုတာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၁၄) ဝေဒနာက္ခန္ဓာဒယော။ ‘‘ဣဓေကစ္စော ပထဝိကာယံ အနိစ္စတော အနုပဿတိ၊ အာပေါကာယံ တေဇောကာယံ ဝါယောကာယံ ကေသကာယံ လောမကာယ’’န္တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၃။၃၅) ပထဝါဒိသမူဟော။ ‘‘ကာယေန ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ဖုသိတွာ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၆) အယံ ပသာဒကာယော။ ဣဓာပိ ပသာဒကာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ဟိ ကာယဝိညာဏာဒီနံ ယထာရဟံ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝေန ပဝတ္တတိ။ မနောတိ ပန ကိဉ္စာပိ သဗ္ဗံ ဝိညာဏံ ဝုစ္စတိ၊ တထာပိ ဒွါရဘာဝဿ ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ ဒွါရဘူတံ သာဝဇ္ဇနံ ဘဝင်္ဂံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧတာနိ ယဿ ဒွါရာနိ အဂုတ္တာနိ စ ဘိက္ခုနောတိ ယဿ ဘိက္ခုနော ဧတာနိ မနစ္ဆဋ္ဌာနိ ဒွါရာနိ သတိဝေါဿဂ္ဂေန ပမာဒံ အာပန္နတ္တာ သတိကဝါဋေန အပိဟိတာနိ။ ဘောဇနမှိ…ပေ… အဓိဂစ္ဆတီတိ သော ဘိက္ခု ဝုတ္တနယေန ဘောဇနေ အမတ္တညူ ဣန္ဒြိယေသု စ သံဝရရဟိတော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဉ္စ ရောဂါဒိဝသေန၊ သမ္ပရာယိကဉ္စ ဒုဂ္ဂတိပရိယာပန္နံ ကာယဒုက္ခံ ရာဂါဒိကိလေသသန္တာပဝသေန၊ ဣစ္ဆာဝိဃာတဝသေန စ စေတောဒုက္ခန္တိ သဗ္ဗထာပိ ဒုက္ခမေဝ အဓိဂစ္ဆတိ ပါပုဏာတိ။ ယသ္မာ စေတဒေဝံ၊ တသ္မာ ဒုဝိဓေနပိ ဒုက္ခဂ္ဂိနာ ဣဓလောကေ စ ပရလောကေ စ ဍယှမာနေန ကာယေန ဍယှမာနေန စေတသာ ဒိဝါ ဝါ ယဒိ ဝါ ရတ္တိံ နိစ္စကာလမေဝ တာဒိသော ပုဂ္ဂလော ဒုက္ခမေဝ ဝိဟရတိ၊ န တဿ သုခဝိဟာရဿ သမ္ဘဝေါ၊ ဝဋ္ဋဒုက္ခာနတိက္ကမေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထီတိ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သုခဝိဟာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၂၉။ ဒုတိယေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တပနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၀။ တတိယေ တပနီယာတိ ဣဓ စေဝ သမ္ပရာယေ စ တပန္တိ ဝိဗာဓေန္တိ ဝိဟေဌေန္တီတိ တပနီယာ။ တပနံ ဝါ ဒုက္ခံ ဒိဋ္ဌေ စေဝ ဓမ္မေ အဘိသမ္ပရာယေ စ တဿ ဥပ္ပာဒနေန စေဝ အနုဗလပ္ပဒါနေန စ ဟိတာတိ တပနီယာ။ အထ ဝါ တပန္တိ တေနာတိ တပနံ၊ ပစ္ဆာနုတာပေါ၊ ဝိပ္ပဋိသာရောတိ အတ္ထော၊ တဿ ဟေတုဘာဝတော ဟိတာတိ တပနီယာ။ အကတကလျာဏောတိ အကတံ ကလျာဏံ ဘဒ္ဒကံ ပုညံ ဧတေနာတိ အကတကလျာဏော။ သေသပဒဒွယံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ပုညဉှိ ပဝတ္တိဟိတတာယ အာယတိံသုခတာယ စ ဘဒ္ဒကဋ္ဌေန ကလျာဏန္တိ စ ကုစ္ဆိတသလနာဒိအတ္ထေန ကုသလန္တိ စ ဒုက္ခဘီရူနံ သံသာရဘီရူနဉ္စ ရက္ခနဋ္ဌေန ဘီရုတ္တာဏန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ကတပါပေါတိ ကတံ ဥပစိတံ ပါပံ ဧတေနာတိ ကတပါပေါ။ သေသပဒဒွယံ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အကုသလကမ္မဉှိ လာမကဋ္ဌေန ပါပန္တိ စ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေ ဝိပါကက္ခဏေ စ ဃောရသဘာဝတာယ လုဒ္ဒန္တိ စ ကိလေသေဟိ ဒူသိတဘာဝေန ကိဗ္ဗိသန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဣတိ ဘဂဝါ ‘‘ဒွေ ဓမ္မာ တပနီယာ’’တိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနေန ဥဒ္ဒိသိတွာ အကတံ ကုသလံ ဓမ္မံ ကတဉ္စ အကုသလံ ဓမ္မံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန နိဒ္ဒိသိ။ ဣဒါနိ တေသံ တပနီယဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘သော အကတံ မေ ကလျာဏန္တိပိ တပ္ပတိ၊ ကတံ မေ ပါပန္တိပိ တပ္ပတီ’’တိ အာဟ။ စိတ္တသန္တာသေန တပ္ပတိ အနုတပ္ပတိ အနုသောစတီတိ အတ္ထော။

ဂါထာသု ဒုဋ္ဌု စရိတံ၊ ကိလေသပူတိကတ္တာ ဝါ ဒုဋ္ဌံ စရိတန္တိ ဒုစ္စရိတံ။ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ၊ ကာယတော ဝါ ပဝတ္တံ ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ။ ဧဝံ ဝစီမနောဒုစ္စရိတာနိပိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။ ဣမာနိ စ ကာယဒုစ္စရိတာဒီနိ ကမ္မပထပ္ပတ္တာနိ အဓိပ္ပေတာနီတိ ယံ န ကမ္မပထပ္ပတ္တံ အကုသလဇာတံ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယဉ္စညံ ဒေါသသဉှိတ’’န္တိ။ တဿတ္ထော – ယမ္ပိ စ အညံ ကမ္မပထဘာဝံ အပ္ပတ္တတ္တာ နိပ္ပရိယာယေန ကာယကမ္မာဒိသင်္ခံ န လဘတိ၊ ရာဂါဒိကိလေသသံသဋ္ဌတ္တာ ဒေါသသဟိတံ အကုသလံ တမ္ပိ ကတွာတိ အတ္ထော။ နိရယန္တိ နိရတိအတ္ထေန နိရဿာဒဋ္ဌေန ဝါ နိရယန္တိ လဒ္ဓနာမံ သဗ္ဗမ္ပိ ဒုဂ္ဂတိံ၊ အယသင်္ခါတသုခပ္ပဋိက္ခေပေန ဝါ သဗ္ဗတ္ထ သုဂတိဒုဂ္ဂတီသု နိရယဒုက္ခံ။ သော တာဒိသော ပုဂ္ဂလော ဥပဂစ္ဆတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ ကာယဒုစ္စရိတဿ တပနီယဘာဝေ နန္ဒော ယက္ခော နန္ဒော မာဏဝကော နန္ဒော ဂေါဃာတကော ဒွေ ဘာတိကာတိ ဧတေသံ ဝတ္ထူနိ ကထေတဗ္ဗာနိ။ တေ ကိရ ဂါဝိံ ဝဓိတွာ မံသံ ဒွေ ကောဋ္ဌာသေ အကံသု။ တတော ကနိဋ္ဌော ဇေဋ္ဌံ အာဟ – ‘‘မယှံ ဒါရကာ ဗဟူ၊ ဣမာနိ မေ အန္တာနိ ဒေဟီ’’တိ။ အထ နံ ဇေဋ္ဌော – ‘‘သဗ္ဗံ မံသံ ဒွေဓာ ဝိဘတ္တံ၊ ပုန ကိမဂ္ဂဟေသီ’’တိ ပဟရိတွာ ဇီဝိတက္ခယံ ပါပေသိ။ နိဝတ္တိတွာ စ နံ ဩလောကေန္တော မတံ ဒိသွာ ‘‘ဘာရိယံ ဝတ မယာ ကတံ၊ သွာဟံ အကာရဏေနေဝ နံ မာရေသိ’’န္တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေသိ။ အထဿ ဗလဝဝိပ္ပဋိသာရော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သော ဌိတဋ္ဌာနေပိ နိသိန္နဋ္ဌာနေပိ တဒေဝ ကမ္မံ အာဝဇ္ဇေတိ၊ စိတ္တဿာဒံ န လဘတိ၊ အသိတပီတခါယိတမ္ပိဿ သရီရေ ဩဇံ န ဖရတိ၊ အဋ္ဌိစမ္မမတ္တမေဝ အဟောသိ။ အထ နံ ဧကော ထေရော ပုစ္ဆိ ‘‘ဥပါသက၊ တွံ အတိဝိယ ကိသော အဋ္ဌိစမ္မမတ္တော ဇာတော၊ ကီဒိသော တေ ရောဂေါ၊ ဥဒါဟု အတ္ထိ ကိဉ္စိ တပနီယံ ကမ္မံ ကတ’’န္တိ? သော ‘‘အာမ၊ ဘန္တေ’’တိ သဗ္ဗံ အာရောစေသိ။ အထဿ သော ‘‘ဘာရိယံ တေ၊ ဥပါသက၊ ကမ္မံ ကတံ၊ အနပရာဓဋ္ဌာနေ အပရဒ္ဓ’’န္တိ အာဟ။ သော တေနေဝ ကမ္မုနာ ကာလံ ကတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဝစီဒုစ္စရိတဿ ပန သုပ္ပဗုဒ္ဓသက္ကကောကာလိကစိဉ္စမာဏဝိကာဒီနံ ဝတ္ထူနိ ကထေတဗ္ဗာနိ၊ မနောဒုစ္စရိတဿ ဥက္ကလဇယဘညာဒီနံ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အတပနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၁။ စတုတ္ထေ တတိယေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပဌမသီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၂။ ပဉ္စမေ ပါပကေန စ သီလေနာတိ ပါပကံ နာမ သီလံ သီလဘေဒကရော အသံဝရောတိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ ယဒိ အသံဝရော အသီလမေဝ တံဒုဿီလျဘာဝတော၊ ကထံ သီလန္တိ ဝုစ္စတိ? တတ္ထာယံ အဓိပ္ပာယော သိယာ – ယထာ နာမ လောကေ အဒိဋ္ဌံ ‘‘ဒိဋ္ဌ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ အသီလဝါ ‘‘သီလဝါ’’တိ၊ ဧဝမိဓာပိ အသီလမ္ပိ အသံဝရောပိ ‘‘သီလ’’န္တိ ဝေါဟရီယတိ။ အထ ဝါ ‘‘ကတမေ စ၊ ထပတိ၊ အကုသလာ သီလာ? အကုသလံ ကာယကမ္မံ၊ အကုသလံ ဝစီကမ္မံ၊ ပါပကော အာဇီဝေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၆၄) ဝစနတော အကုသလဓမ္မေသုပိ အတ္ထေဝ သီလသမညာ၊ တသ္မာ ပရိစယဝသေန သဘာဝသိဒ္ဓိ ဝိယ ပကတိဘူတော သဗ္ဗော သမာစာရော ‘‘သီလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ယံ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလံ လာမကံ၊ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ပါပကေန စ သီလေနာ’’တိ။ ပါပိကာယ စ ဒိဋ္ဌိယာတိ သဗ္ဗာပိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိယော ပါပိကာဝ။ ဝိသေသတော ပန အဟေတုကဒိဋ္ဌိ၊ အကိရိယဒိဋ္ဌိ၊ နတ္ထိကဒိဋ္ဌီတိ ဣမာ တိဝိဓာ ဒိဋ္ဌိယော ပါပိကတရာ။ တတ္ထ ပါပကေန သီလေန သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ပယောဂဝိပန္နော ဟောတိ၊ ပါပိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော အာသယဝိပန္နော ဟောတိ၊ ဧဝံ ပယောဂါသယဝိပန္နော ပုဂ္ဂလော နိရယူပဂေါ ဟောတိယေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဣမေဟိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော၊ ဧဝံ နိရယေ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဒွီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော’’တိ ဣဒံ လက္ခဏဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ န တန္တိနိဒ္ဒေသော။ ယထာ တံ လောကေ ‘‘ယဒိမေ ဗျာဓိတာ သိယုံ၊ ဣမေသံ ဣဒံ ဘေသဇ္ဇံ ဒါတဗ္ဗ’’န္တိ။ အညေသုပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ဧသေဝ နယော။ ဒုပ္ပညောတိ နိပ္ပညော။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဒုတိယသီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၃။ ဆဋ္ဌေ ဘဒ္ဒကေန စ သီလေနာတိ ကာယသုစရိတာဒိစတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေန။ တဉှိ အခဏ္ဍာဒိသီလဘာဝေန သယဉ္စ ကလျာဏံ၊ သမထဝိပဿနာဒိကလျာဏဂုဏာဝဟံ စာတိ ‘‘ဘဒ္ဒက’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဒ္ဒိကာယ စ ဒိဋ္ဌိယာတိ ကမ္မဿကတာဉာဏေန စေဝ ကမ္မပထသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ စ။ တတ္ထ ဘဒ္ဒကေန သီလေန ပယောဂသမ္ပန္နော ဟောတိ၊ ဘဒ္ဒိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ အာသယသမ္ပန္နော။ ဣတိ ပယောဂါသယသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော သဂ္ဂူပဂေါ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဣမေဟိ၊ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော၊ ဧဝံ သဂ္ဂေ’’တိ။ သပ္ပညောတိ ပညဝါ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ အာတာပီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၄။ သတ္တမေ အနာတာပီတိ ကိလေသာနံ အာတာပနဋ္ဌေန အာတာပေါ၊ ဝီရိယံ၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ အာတာပီ၊ န အာတာပီ အနာတာပီ၊ သမ္မပ္ပဓာနဝိရဟိတော ကုသီတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဩတ္တာပေါ ဝုစ္စတိ ပါပုတြာသော၊ သော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဩတ္တာပီ၊ န ဩတ္တာပီ အနောတ္တာပီ၊ ဩတ္တာပရဟိတော။ အထ ဝါ အာတာပပ္ပဋိပက္ခော အနာတာပေါ၊ ကောသဇ္ဇံ သော အဿ အတ္ထီတိ အနာတာပီ။ ယံ ‘‘န ဩတ္တပတိ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗေန၊ န ဩတ္တပတိ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ တံ အနောတ္တပ္ပံ အနောတ္တာပေါ။ သော အဿ အတ္ထီတိ အနောတ္တာပီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အဘဗ္ဗောတိ အနရဟော။ သမ္ဗောဓာယာတိ အရိယမဂ္ဂတ္ထာယ။ နိဗ္ဗာနာယာတိ ကိလေသာနံ အစ္စန္တဝူပသမာယ အမတမဟာနိဗ္ဗာနာယ။ အနုတ္တရဿ ယောဂက္ခေမဿာတိ အရဟတ္တဖလဿ။ တဉှိ ဥတ္တရိတရဿ အဘာဝတော အနုတ္တရံ၊ စတူဟိ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒုတတ္တာ ခေမံ နိဗ္ဘယန္တိ ယောဂက္ခေမန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ အဓိဂမာယာတိ ပတ္တိယာ။ အာတာပီတိ ဝီရိယဝါ။ သော ဟိ ‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယော ဝိဟရတိ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ပဟာနာယ၊ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဥပသမ္ပဒါယ၊ ထာမဝါ ဒဠှပရက္ကမော အနိက္ခိတ္တဓုရော ကုသလေသု ဓမ္မေသူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၅) ဧဝံ ဝုတ္တေန ဝီရိယာရမ္ဘေန သမန္နာဂတော ကိလေသာနံ အစ္စန္တမေဝ အာတာပနသီလောတိ အာတာပီ။ ဩတ္တာပီတိ ‘‘ယံ ဩတ္တပတိ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗေန၊ ဩတ္တပတိ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၃၁) ဧဝံ ဝုတ္တေန ဩတ္တပ္ပေန သမန္နာဂတတ္တာ ဩတ္တပနသီလောတိ ဩတ္တပ္ပီ။ အယဉှိ ဩတ္တာပီတိ ဝုတ္တော။ တဒဝိနာဘာဝတော ဟိရိယာ စ သမန္နာဂတော ဧဝ ဟောတီတိ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နော အဏုမတ္တေပိ ဝဇ္ဇေ ဘယဒဿာဝီ သီလေသု ပရိပူရကာရီ ဟောတိ။ ဣစ္စဿ သီလသမ္ပဒါ ဒဿိတာ။ အာတာပီတိ ဣမိနာ နယေနဿ ကိလေသပရိတာပိတာဒီပနေန သမထဝိပဿနာဘာဝနာနုယုတ္တတာ ဒဿိတာ။ ယထာဝုတ္တဉ္စ ဝီရိယံ သဒ္ဓါသတိသမာဓိပညာဟိ ဝိနာ န ဟောတီတိ ဝိမုတ္တိပရိပါစကာနိ သဒ္ဓါပဉ္စမာနိ ဣန္ဒြိယာနိ အတ္ထတော ဝုတ္တာနေဝ ဟောန္တိ။ တေသု စ သိဒ္ဓေသု အနိစ္စေ အနိစ္စသညာ၊ အနိစ္စေ ဒုက္ခသညာ၊ ဒုက္ခေ အနတ္တသညာ၊ ပဟာနသညာ၊ ဝိရာဂသညာ၊ နိရောဓသညာတိ ဆ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ သညာ သိဒ္ဓါ ဧဝါတိ။ ဧဝံ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတဿ လောကိယာနံ သီလသမာဓိပညာနံ သိဇ္ဈနတော မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာဓိဂမဿ ဘဗ္ဗတံ ဒဿေန္တော ‘‘အာတာပီ စ ခေါ…ပေ… အဓိဂမာယာ’’တိ အာဟ။

ဂါထာသု ကုသီတောတိ မိစ္ဆာဝိတက္ကဗဟုလတာယ ကာမဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကသင်္ခါတေဟိ ကုစ္ဆိတေဟိ ပါပဓမ္မေဟိ သိတော သမ္ဗန္ဓော ယုတ္တောတိ ကုသီတော။ ကုစ္ဆိတံ ဝါ သီဒတိ သမ္မာပဋိပတ္တိတော အဝသီဒတီတိ ကုသီတော၊ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ။ ဟီနဝီရိယောတိ နိဗ္ဗီရိယော၊ စတူသုပိ ဣရိယာပထေသု ဝီရိယကရဏရဟိတော။ အနုဿာဟသံဟနနသဘာဝဿ စိတ္တာလသိယဿ ထိနဿ၊ အသတ္တိဝိဃာတသဘာဝဿ ကာယာလသိယဿ မိဒ္ဓဿ စ အဘိဏှပ္ပဝတ္တိယာ ထိနမိဒ္ဓဗဟုလော။ ပါပဇိဂုစ္ဆနလက္ခဏာယ ဟိရိယာ အဘာဝေန တပ္ပဋိပက္ခေန အဟိရိကေန သမန္နာဂတတ္တာ စ အဟိရိကော။ ဟိရောတ္တပ္ပဝီရိယာနံ အဘာဝေနေဝ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ နတ္ထိ ဧတဿ အာဒရောတိ အနာဒရော။ ဥဘယထာပိ တထာ ဓမ္မပုဂ္ဂလေန ဒုဝိဓကိရိယာကရဏေန အနာဒရော။ ဖုဋ္ဌုန္တိ ဖုသိတုံ။ သမ္ဗောဓိမုတ္တမန္တိ သမ္ဗောဓိသင်္ခါတံ ဥတ္တမံ အရဟတ္တံ အဓိဂန္တုံ အဘဗ္ဗောတိ အတ္ထော။

သတိမာတိ စိရကတစိရဘာသိတာနံ အနုဿရဏေ သမတ္ထဿ သတိနေပက္ကဿ ဘာဝေန စတုသတိပဋ္ဌာနယောဂေန သတိမာ။ နိပကောတိ သတ္တဋ္ဌာနိယသမ္ပဇညသင်္ခါတေန စေဝ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဟရဏပညာသင်္ခါတေန စ နေပက္ကေန သမန္နာဂတတ္တာ နိပကော။ ဈာယီတိ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေန လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေန စာတိ ဒွီဟိပိ ဈာနေဟိ ဈာယီ။ အပ္ပမတ္တောတိ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏိယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာယ အပ္ပမတ္တော။ သံယောဇနံ ဇာတိဇရာယ ဆေတွာတိ ဇာတိယာ စေဝ ဇရာယ စ သတ္တေ သံယောဇေတီတိ သံယောဇနန္တိ လဒ္ဓနာမံ ကာမရာဂါဒိကံ ဒသဝိဓမ္ပိ ကိလေသဇာတံ အနုသယသမုဂ္ဃာတဝသေန မူလတော ဆိန္ဒိတွာ။ အထ ဝါ သံယောဇနံ ဇာတိဇရာယ ဆေတွာတိ ဇာတိဇရာယ သံယောဇနံ ဆိန္ဒိတွာ။ ယဿ ဟိ သံယောဇနာနိ အစ္ဆိန္နာနိ၊ တဿ ဇာတိဇရာယ အစ္ဆေဒေါ အသမုဂ္ဃာတောဝ။ ယဿ ပန တာနိ ဆိန္နာနိ၊ တဿ ဇာတိဇရာပိ ဆိန္နာဝ ကာရဏဿ သမုဂ္ဃာတိတတ္တာ။ တသ္မာ သံယောဇနံ ဆိန္ဒန္တော ဧဝ ဇာတိဇရာပိ ဆိန္ဒတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သံယောဇနံ ဇာတိဇရာယ ဆေတွာ’’တိ။ ဣဓေဝ သမ္ဗောဓိမနုတ္တရံ ဖုသေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ အဂ္ဂမဂ္ဂံ အရဟတ္တံ ဝါ ဖုသေ ပါပုဏေယျ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပဌမနကုဟနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၅။ အဋ္ဌမေ နယိဒန္တိ ဧတ္ထ နဣတိ ပဋိသေဓေ နိပါတော၊ တဿ ‘‘ဝုဿတီ’’တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓော၊ ယကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ ဣဒံ-သဒ္ဒေါ ‘‘ဧကမိဒါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယံ ဥက္ကဋ္ဌာယံ ဝိဟရာမိ သုဘဂဝနေ သာလရာဇမူလေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၅၀၁) နိပါတမတ္တံ။ ‘‘ဣဒံ ခေါ တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပ္ပမတ္တကံ ဩရမတ္တကံ သီလမတ္တက’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၇) ယထာဝုတ္တေ အာသန္နပစ္စက္ခေ အာဂတော။

‘‘ဣဒဉှိ တံ ဇေတဝနံ၊ ဣသိသင်္ဃနိသေဝိတံ၊

အာဝုတ္ထံ ဓမ္မရာဇေန၊ ပီတိသဉ္ဇနနံ မမာ’’တိ။ –

အာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၄၈) ဝက္ခမာနေ အာသန္နပစ္စက္ခေ။ ဣဓာပိ ဝက္ခမာနေယေဝ အာသန္နပစ္စက္ခေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဗြဟ္မစရိယ-သဒ္ဒေါ –

‘‘ကိံ တေ ဝတံ ကိံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ၊

ကိဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊

ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ၊

ဣဒဉ္စ တေ နာဂ မဟာဝိမာနံ။

‘‘အဟဉ္စ ဘရိယာ စ မနုဿလောကေ၊

သဒ္ဓါ ဥဘော ဒါနပတီ အဟုမှာ၊

ဩပါနဘူတံ မေ ဃရံ တဒါသိ၊

သန္တပ္ပိတာ သမဏဗြာဟ္မဏာ စ။

‘‘တံ မေ ဝတံ တံ ပန ဗြဟ္မစရိယံ၊

တဿ သုစိဏ္ဏဿ အယံ ဝိပါကော၊

ဣဒ္ဓီ ဇုတီ ဗလဝီရိယူပပတ္တိ၊

ဣဒဉ္စ မေ ဓီရ မဟာဝိမာန’’န္တိ။ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၅၉၂-၁၅၉၃၊ ၁၅၉၅) –

ဣမသ္မိံ ပုဏ္ဏကဇာတကေ ဒါနေ အာဂတော။

‘‘ကေန ပါဏိ ကာမဒဒေါ၊ ကေန ပါဏိ မဓုဿဝေါ၊

ကေန တေ ဗြဟ္မစရိယေန၊ ပုညံ ပါဏိမှိ ဣဇ္ဈတိ။

‘‘တေန ပါဏိ ကာမဒဒေါ၊ တေန ပါဏိ မဓုဿဝေါ၊

တေန မေ ဗြဟ္မစရိယေန၊ ပုညံ ပါဏိမှိ ဣဇ္ဈတီ’’တိ။ (ပေ။ ဝ။ ၂၇၅၊ ၂၇၇) –

ဣမသ္မိံ အင်္ကုရပေတဝတ္ထုသ္မိံ ဝေယျာဝစ္စေ။ ‘‘ဣဒံ ခေါ တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တိတ္တိရိယံ နာမ ဗြဟ္မစရိယံ အဟောသီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၁၁) ဣမသ္မိံ တိတ္တိရဇာတကေ ပဉ္စသိက္ခာပဒသီလေ။ ‘‘တံ ခေါ ပန၊ ပဉ္စသိခ၊ ဗြဟ္မစရိယံ နေဝ နိဗ္ဗိဒါယ န ဝိရာဂါယ…ပေ… ယာဝဒေဝ ဗြဟ္မလောကူပပတ္တိယာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂၉) ဣမသ္မိံ မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တေ ဗြဟ္မဝိဟာရေ။ ‘‘ပရေ အဗြဟ္မစာရီ ဘဝိဿန္တိ၊ မယမေတ္ထ ဗြဟ္မစာရိနော ဘဝိဿာမာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၈၃) သလ္လေခသုတ္တေ မေထုနဝိရတိယံ။

‘‘မယဉ္စ ဘရိယာ နာတိက္ကမာမ၊

အမှေ စ ဘရိယာ နာတိက္ကမန္တိ၊

အညတြ တာဟိ ဗြဟ္မစရိယံ စရာမ၊

တသ္မာ ဟိ အမှံ ဒဟရာ န မီယရေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၀။၉၇) –

မဟာဓမ္မပါလဇာတကေ သဒါရသန္တောသေ။ ‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတာ – တပဿီ သုဒံ ဟောမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၅) လောမဟံသသုတ္တေ ဝီရိယေ။

‘‘ဟီနေန ဗြဟ္မစရိယေန၊ ခတ္တိယေ ဥပပဇ္ဇတိ၊

မဇ္ဈိမေန စ ဒေဝတ္တံ၊ ဥတ္တမေန ဝိသုဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၈။၇၅) –

နိမိဇာတကေ အတ္တဒမနဝသေန ကတေ အဋ္ဌင်္ဂိကဥပေါသထေ။ ‘‘ဣဒံ ခေါ ပန၊ ပဉ္စသိခ၊ ဗြဟ္မစရိယံ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယ ဝိရာဂါယ…ပေ… အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂၉) မဟာဂေါဝိန္ဒသုတ္တေယေဝ အရိယမဂ္ဂေ။ ‘‘တယိဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဖီတဉ္စ ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇညံ ပုထုဘူတံ ယာဝ ဒေဝမနုဿေဟိ သုပ္ပကာသိတ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၇၄) ပါသာဒိကသုတ္တေ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟေ သကလသ္မိံ သာသနေ။ ဣဓာပိ အရိယမဂ္ဂေ သာသနေ စ ဝတ္တတိ။

ဝုဿတီတိ ဝသီယတိ၊ စရီယတီတိ အတ္ထော။ ဇနကုဟနတ္ထန္တိ ‘‘အဟော အယျော သီလဝါ ဝတ္တသမ္ပန္နော အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော မဟိဒ္ဓိကော မဟာနုဘာဝေါ’’တိအာဒိနာ ဇနဿ သတ္တလောကဿ ဝိမှာပနတ္ထံ။ ဇနလပနတ္ထန္တိ ‘‘ဧဝရူပဿ နာမ အယျဿ ဒိန္နံ မဟပ္ဖလံ ဘဝိဿတီ’’တိ ပသန္နစိတ္တေဟိ ‘‘ကေနတ္ထော၊ ကိံ အာဟရီယတူ’’တိ မနုဿေဟိ ဝဒါပနတ္ထံ။ လာဘသက္ကာရသိလောကာနိသံသတ္ထန္တိ ယွာယံ ‘‘အာကင်္ခေယျ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ‘လာဘီ အဿံ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပ္ပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာန’န္တိ၊ သီလေ-သွေဝဿ ပရိပူရကာရီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၅) သီလာနိသံသဘာဝေန ဝုတ္တော စတုပစ္စယလာဘော၊ ယော စ စတုန္နံ ပစ္စယာနံ သက္ကစ္စဒါနသင်္ခါတော အာဒရဗဟုမာနဂရုကရဏသင်္ခါတော စ သက္ကာရော၊ ယော စ ‘‘သီလသမ္ပန္နော ဗဟုဿုတော သုတဓရော အာရဒ္ဓဝီရိယော’’တိအာဒိနာ နယေန ဥဂ္ဂတထုတိဃောသသင်္ခါတော သိလောကော ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော အာနိသံသော၊ တဒတ္ထံ။ ဣတိ မံ ဇနော ဇာနာတူတိ ‘‘ဧဝံ ဗြဟ္မစရိယဝါသေ သတိ ‘အယံ သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော’တိအာဒိနာ မံ ဇနော ဇာနာတု သမ္ဘာဝေတူ’’တိ အတ္တနော သန္တဂုဏဝသေန သမ္ဘာဝနတ္ထမ္ပိ န ဣဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ကေစိ ပန ‘‘ဇနကုဟနတ္ထန္တိ ပါပိစ္ဆဿ ဣစ္ဆာပကတဿ သတော သာမန္တဇပ္ပနဣရိယာပထနိဿိတပစ္စယပဋိသေဝနသင်္ခါတေန တိဝိဓေန ကုဟနဝတ္ထုနာ ကုဟနဘာဝေန ဇနဿ ဝိမှာပနတ္ထံ။ ဇနလပနတ္ထန္တိ ပါပိစ္ဆဿေဝ သတော ပစ္စယတ္ထံ ပရိကထောဘာသာဒိဝသေန လပနဘာဝေန ဥပလာပနဘာဝေန ဝါ ဇနဿ လပနတ္ထံ။ လာဘသက္ကာရသိလောကာနိသံသတ္ထန္တိ ပါပိစ္ဆဿေဝ သတော လာဘာဒိဂရုတာယ လာဘသက္ကာရသိလောကသင်္ခါတဿ အာနိသံသဥဒယဿ နိပ္ဖာဒနတ္ထံ။ ဣတိ မံ ဇနော ဇာနာတူတိ ပါပိစ္ဆဿေဝ သတော အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာဓိပ္ပာယေန ‘ဣတိ ဧဝံ မံ ဇနော ဇာနာတူ’တိ န ဣဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ပုရိမောယေဝ ပန အတ္ထော သာရတရော။

အထ ခေါတိ ဧတ္ထ အထာတိ အညဒတ္ထေ နိပါတော၊ ခေါတိ အဝဓာရဏေ။ တေန ကုဟနာဒိတော အညဒတ္ထာယေဝ ပန ဣဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီတိ ဒဿေတိ။ ဣဒါနိ တံ ပယောဇနံ ဒဿေန္တော ‘‘သံဝရတ္ထဉ္စေဝ ပဟာနတ္ထဉ္စာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ပဉ္စဝိဓော သံဝရော – ပါတိမောက္ခသံဝရော၊ သတိသံဝရော၊ ဉာဏသံဝရော၊ ခန္တိသံဝရော၊ ဝီရိယသံဝရောတိ။

တတ္ထ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) ဟိ အာဒိနာ နယေန အာဂတော အယံ ပါတိမောက္ခသံဝရော နာမ၊ ယော သီလသံဝရောတိ စ ပဝုစ္စတိ။ ‘‘ရက္ခတိ စက္ခုန္ဒြိယံ၊ စက္ခုန္ဒြိယေ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၅၊ သံ။ နိ။ ၄။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၃။၁၆) အာဂတော အယံ သတိသံဝရော။

‘‘ယာနိ သောတာနိ လောကသ္မိံ (အဇိတာတိ ဘဂဝါ)၊

သတိ တေသံ နိဝါရဏံ၊

သောတာနံ သံဝရံ ဗြူမိ၊

ပညာယေတေ ပိဓီယရေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၀၄၁) –

အာဂတော အယံ ဉာဏသံဝရော။ ‘‘ခမော ဟောတိ သီတဿ ဥဏှဿာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) နယေန အာဂတော အယံ ခန္တိသံဝရော။ ‘‘ဥပ္ပန္နံ ကာမဝိတက္ကံ နာဓိဝါသေတီ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၆၊ အ။ နိ။ ၄။၁၁၄၊ ၆။၅၈) နယေန အာဂတော အယံ ဝီရိယသံဝရော။ အတ္ထတော ပန ပါဏာတိပါတာဒီနံ ပဇဟနဝသေန၊ ဝတ္တပဋိဝတ္တာနံ ကရဏဝသေန စ ပဝတ္တာ စေတနာ ဝိရတိယော စ။ သင်္ခေပတော သဗ္ဗော ကာယဝစီသံယမော၊ ဝိတ္ထာရတော သတ္တန္နံ အာပတ္တိက္ခန္ဓာနံ အဝီတိက္ကမော သီလသံဝရော။ သတိ ဧဝ သတိသံဝရော၊ သတိပ္ပဓာနာ ဝါ ကုသလာ ခန္ဓာ။ ဉာဏမေဝ ဉာဏသံဝရော။ အဓိဝါသနဝသေန အဒေါသော၊ အဒေါသပ္ပဓာနာ ဝါ တထာ ပဝတ္တာ ကုသလာ ခန္ဓာ ခန္တိသံဝရော၊ ပညာတိ ဧကေ။ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ အနဓိဝါသနဝသေန ပဝတ္တံ ဝီရိယမေဝ ဝီရိယသံဝရော။ တေသု ပဌမော ကာယဒုစ္စရိတာဒိဒုဿီလျဿ သံဝရဏတော သံဝရော၊ ဒုတိယော မုဋ္ဌဿစ္စဿ၊ တတိယော အညာဏဿ၊ စတုတ္ထော အက္ခန္တိယာ၊ ပဉ္စမော ကောသဇ္ဇဿ သံဝရဏတော ပိဒဟနတော သံဝရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမေတဿ သံဝရဿ အတ္ထာယ သံဝရတ္ထံ၊ သံဝရနိပ္ဖာဒနတ္ထန္တိ အတ္ထော။

ပဟာနမ္ပိ ပဉ္စဝိဓံ – တဒင်္ဂပ္ပဟာနံ၊ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနံ၊ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနံ၊ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနံ၊ နိဿရဏပ္ပဟာနန္တိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဧကကနိပါတေ ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တမေဝ။ တဿ ပန ပဉ္စဝိဓဿပိ တထာ တထာ ရာဂါဒိကိလေသာနံ ပဋိနိဿဇ္ဇနဋ္ဌေန သမတိက္ကမနဋ္ဌေန ဝါ ပဟာနဿ အတ္ထာယ ပဟာနတ္ထံ၊ ပဟာနသာဓနတ္ထန္တိ အတ္ထော။ တတ္ထ သံဝရေန ကိလေသာနံ စိတ္တသန္တာနေ ပဝေသနနိဝါရဏံ ပဟာနေန ပဝေသနနိဝါရဏဉ္စေဝ သမုဂ္ဃာတော စာတိ ဝဒန္တိ။ ဥဘယေနာပိ ပန ယထာရဟံ ဥဘယံ သမ္ပဇ္ဇတီတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ သီလာဒိဓမ္မာ ဧဝ ဟိ သံဝရဏတော သံဝရော၊ ပဇဟနတော ပဟာနန္တိ။

ဂါထာသု အနီတိဟန္တိ ဤတိယော ဝုစ္စန္တိ ဥပဒ္ဒဝါ – ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာ စ သမ္ပရာယိကာ စ။ ဤတိယော ဟနတိ ဝိနာသေတိ ပဇဟတီတိ ဤတိဟံ၊ အနု ဤတိဟန္တိ အနီတိဟံ၊ သာသနဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ။ အထ ဝါ ဤတီဟိ အနတ္ထေဟိ သဒ္ဓိံ ဟနန္တိ ဂစ္ဆန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဤတိဟာ၊ တဏှာဒိဥပက္ကိလေသာ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ ဤတိဟာတိ အနီတိဟံ။ ဤတိဟာ ဝါ ယထာဝုတ္တေနဋ္ဌေန တိတ္ထိယသမယာ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော ဣဒံ အနီတိဟံ။ ‘‘အနိတိဟ’’န္တိပိ ပါဌော။ တဿတ္ထော – ‘‘ဣတိဟာယ’’န္တိ ဓမ္မေသု အနေကံသဂ္ဂါဟဘာဝတော ဝိစိကိစ္ဆာ ဣတိဟံ နာမ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတတ္တာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ နိက္ကင်္ခဘာဝသာဓနတော နတ္ထိ ဧတ္ထ ဣတိဟန္တိ အနိတိဟံ၊ အပရပ္ပစ္စယန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ပစ္စတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗော ဝိညူဟီ’’တိ ‘‘အတက္ကာဝစရော’’တိ စ။ ဂါထာသုခတ္ထံ ပန ‘‘အနီတိဟ’’န္တိ ဒီဃံ ကတွာ ပဌန္တိ။

နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဩဂဓံ ပတိဋ္ဌံ ပါရံ ဂစ္ဆတီတိ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမီ၊ ဝိမုတ္တိရသတ္တာ ဧကန္တေနေဝ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကောတိ အတ္ထော။ တံ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမိနံ ဗြဟ္မစရိယံ။ သောတိ ယော သော သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗကိလေသေ ဘိန္ဒိတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သော ဘဂဝါ အဒေသယိ ဒေသေသိ။ နိဗ္ဗာနောဂဓောတိ ဝါ အရိယမဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝိနာ နိဗ္ဗာနောဂါဟနဿ အသမ္ဘဝတော တဿ စ နိဗ္ဗာနံ အနာလမ္ဗိတွာ အပ္ပဝတ္တနတော၊ တဉ္စ တံ ဧကန္တံ ဂစ္ဆတီတိ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမီ။ အထ ဝါ နိဗ္ဗာနောဂဓဂါမိနန္တိ နိဗ္ဗာနဿ အန္တောဂါမိနံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ ၊ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရိတွာ တဿ အန္တော ဧဝ ဝတ္တတိ ပဝတ္တတီတိ။ မဟတ္တေဟီတိ မဟာအာတုမေဟိ ဥဠာရဇ္ဈာသယေဟိ။ မဟန္တံ နိဗ္ဗာနံ၊ မဟန္တေ ဝါ သီလက္ခန္ဓာဒိကေ ဧသန္တိ ဂဝေသန္တီတိ မဟေသိနော ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ။ တေဟိ အနုယာတော ပဋိပန္နော။ ယထာ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတန္တိ ယထာ အဘိညေယျာဒိဓမ္မေ အဘိညေယျာဒိဘာဝေနေဝ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန မယာ ဒေသိတံ၊ ဧဝံ ယေ ဧတံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ တဒတ္ထံ သာသနဗြဟ္မစရိယဉ္စ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ တေ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသန္တဿ သတ္ထု မယှံ သာသနကာရိနော ဩဝါဒပ္ပဋိကရာ သကလဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တံ ပရိယန္တံ အပ္ပဝတ္တိံ ကရိဿန္တိ၊ ဒုက္ခဿ ဝါ အန္တံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရိဿန္တီတိ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒုတိယနကုဟနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၆။ နဝမေ အဘိညတ္ထန္တိ ကုသလာဒိဝိဘာဂေန ခန္ဓာဒိဝိဘာဂေန စ သဗ္ဗဓမ္မေ အဘိဝိသိဋ္ဌေန ဉာဏေန အဝိပရီတတော ဇာနနတ္ထံ။ ပရိညတ္ထန္တိ တေဘူမကဓမ္မေ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ပရိဇာနနတ္ထံ သမတိက္ကမနတ္ထဉ္စ။ တတ္ထ အဘိညေယျအဘိဇာနနာ စတုသစ္စဝိသယာ။ ပရိညေယျပရိဇာနနာ ပန ယဒိပိ ဒုက္ခသစ္စဝိသယာ၊ ပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာဘိသမယေဟိ ပန ဝိနာ န ပဝတ္တတီတိ ပဟာနာဒယောပိ ဣဓ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသံ အနန္တရသုတ္တေ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ သောမနဿသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၇။ ဒသမေ သုခသောမနဿဗဟုလောတိ ဧတ္ထ သုခန္တိ ကာယိကံ သုခံ၊ သောမနဿန္တိ စေတသိကံ။ တသ္မာ ယဿ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ သုခံ အဘိဏှံ ပဝတ္တတိ၊ သော သုခသောမနဿဗဟုလောတိ ဝုတ္တော။ ယောနီတိ ‘‘စတဿော ခေါ ဣမာ၊ သာရိပုတ္တ၊ ယောနိယော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၅၂) ခန္ဓကောဋ္ဌာသော ယောနီတိ အာဂတော။ ‘‘ယောနိ ဟေသာ၊ ဘူမိဇ၊ ဖလဿ အဓိဂမာယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၂၆) ကာရဏံ။

‘‘န စာဟံ ဗြာဟ္မဏံ ဗြူမိ၊ ယောနိဇံ မတ္တိသမ္ဘဝ’’န္တိ စ။ (မ။ နိ။ ၂။၄၅၇၊ ဓ။ ပ။ ၃၉၆၊ သု။ နိ။ ၆၂၅)၊

‘‘တမေနံ ကမ္မဇာ ဝါတာ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဥဒ္ဓံပါဒံ အဓောသိရံ သမ္ပရိဝတ္တေတွာ မာတု ယောနိမုခေ သမ္ပဋိပါဒေန္တီ’’တိ စ အာဒီသု ပဿာဝမဂ္ဂေါ။ ဣဓ ပန ကာရဏံ အဓိပ္ပေတံ။ အဿာတိ အနေန။ အာရဒ္ဓါတိ ပဋ္ဌပိတာ ပဂ္ဂဟိတာ ပရိပုဏ္ဏာ သမ္ပာဒိတာ ဝါ။

အာသဝါနံခယာယာတိ ဧတ္ထ အာသဝန္တီတိ အာသဝါ၊ စက္ခုတောပိ…ပေ… မနတောပိ သဝန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မတော ယာဝ ဂေါတြဘူ၊ ဩကာသတော ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ သဝန္တီတိ ဝါ အာသဝါ။ ဧတေ ဓမ္မေ ဧတဉ္စ ဩကာသံ အန္တော ကရိတွာ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အန္တောကရဏတ္ထော ဟိ အယံ အာကာရော။ စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌေန မဒိရာဒယော အာသဝါ ဝိယာတိပိ အာသဝါ။ လောကေ ဟိ စိရပါရိဝါသိကာ မဒိရာဒယော အာသဝါတိ ဝုစ္စန္တိ။ ယဒိ စ စိရပါရိဝါသိယဋ္ဌေန အာသဝါ၊ ဧတေ ဧဝ ဘဝိတုံ အရဟန္တိ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ – ‘‘ပုရိမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဋိ န ပညာယတိ အဝိဇ္ဇာယ၊ ဣတော ပုဗ္ဗေ အဝိဇ္ဇာ နာဟောသီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၁၀။၆၁)။ အာယတံ သံသာရဒုက္ခံ သဝန္တိ ပသဝန္တီတိပိ အာသဝါ။ ပုရိမာနိ စေတ္ထ နိဗ္ဗစနာနိ ယတ္ထ ကိလေသာ အာသဝါတိ အာဂတာ၊ တတ္ထ ယုဇ္ဇန္တိ၊ ပစ္ဆိမံ ကမ္မေပိ။ န ကေဝလဉ္စ ကမ္မကိလေသာ ဧဝ အာသဝါ၊ အပိစ ခေါ နာနပ္ပကာရာ ဥပဒ္ဒဝါပိ။ အဘိဓမ္မေ ဟိ ‘‘စတ္တာရော အာသဝါ – ကာမာသဝေါ၊ ဘဝါသဝေါ၊ ဒိဋ္ဌာသဝေါ၊ အဝိဇ္ဇာသဝေါ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၀၂) ကာမရာဂါဒယော ကိလေသာ အာသဝါတိ အာဂတာ။ သုတ္တေပိ ‘‘နာဟံ၊ စုန္ဒ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံယေဝ အာသဝါနံ သံဝရာယ ဓမ္မံ ဒေသေမီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၂) ဧတ္ထ ဝိဝါဒမူလဘူတာ ကိလေသာ အာသဝါတိ အာဂတာ။

‘‘ယေန ဒေဝူပပတျဿ၊ ဂန္ဓဗ္ဗော ဝါ ဝိဟင်္ဂမော၊

ယက္ခတ္တံ ယေန ဂစ္ဆေယျ၊ မနုဿတ္တဉ္စ အဗ္ဗဇေ၊

တေ မယှံ၊ အာသဝါ ခီဏာ၊ ဝိဒ္ဓသ္တာ ဝိနဠီကတာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၃၆) –

ဧတ္ထ တေဘူမကံ ကမ္မံ အဝသေသာ စ အကုသလာ ဓမ္မာ။ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ သံဝရာယ သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိ (ပါရာ။ ၃၉) ဧတ္ထ ပရူပဃာတဝိပ္ပဋိသာရဝဓဗန္ဓာဒယော စေဝ အပါယဒုက္ခဘူတာ နာနပ္ပကာရာ ဥပဒ္ဒဝါ စ။

တေ ပနေတေ အာသဝါ ဝိနယေ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ အာသဝါနံ သံဝရာယ၊ သမ္ပရာယိကာနံ အာသဝါနံ ပဋိဃာတာယာ’’တိ ဒွေဓာ အာဂတာ။ သဠာယတနေ ‘‘တယောမေ၊ အာဝုသော၊ အာသဝါ – ကာမာသဝေါ၊ ဘဝါသဝေါ၊ အဝိဇ္ဇာသဝေါ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၂၁) တိဓာ အာဂတာ။ တထာ အညေသု သုတ္တန္တေသု။ အဘိဓမ္မေ တေယေဝ ဒိဋ္ဌာသဝေန သဒ္ဓိံ စတုဓာ အာဂတာ။ နိဗ္ဗေဓိကပရိယာယေ ပန ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါ နိရယဂမနီယာ၊ အတ္ထိ အာသဝါ တိရစ္ဆာနယောနိဂမနီယာ၊ အတ္ထိ အာသဝါ ပေတ္တိဝိသယဂမနီယာ၊ အတ္ထိ အာသဝါ မနုဿလောကဂမနီယာ၊ အတ္ထိ အာသဝါ ဒေဝလောကဂမနီယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၆၃) ပဉ္စဓာ အာဂတာ။ ကမ္မမေဝ စေတ္ထ အာသဝါတိ အဓိပ္ပေတံ။ ဆက္ကနိပါတေ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသဝါ သံဝရာ ပဟာတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၆။၅၈) နယေန ဆဓာ အာဂတာ။ သဗ္ဗာသဝပရိယာယေ တေယေဝ ဒဿနပဟာတဗ္ဗေဟိ ဓမ္မေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တဓာ အာဂတာ။ ဣဓ ပန အဘိဓမ္မပရိယာယေန စတ္တာရော အာသဝါ အဓိပ္ပေတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ခယာယာတိ ဧတ္ထ ပန ‘‘ယော အာသဝါနံ ခယော ဝယော ဘေဒေါ ပရိဘေဒေါ အနိစ္စတာ အန္တရဓာန’’န္တိ အာသဝါနံ သရသဘေဒေါ အာသဝါနံ ခယောတိ ဝုတ္တော။ ‘‘ဇာနတော အဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဿတော အာသဝါနံ ခယံ ဝဒါမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅) ဧတ္ထ အာသဝါနံ ခီဏာကာရော နတ္ထိဘာဝေါ အစ္စန္တံ အသမုပ္ပာဒေါ အာသဝက္ခယောတိ ဝုတ္တော။

‘‘သေခဿ သိက္ခမာနဿ၊ ဥဇုမဂ္ဂါနုသာရိနော၊

ခယသ္မိံ ပဌမံ ဉာဏံ၊ တတော အညာ အနန္တရာ’’တိ။ (ဣတိဝု။ ၆၂) –

ဧတ္ထ အရိယမဂ္ဂေါ အာသဝက္ခယောတိ ဝုတ္တော။ ‘‘အာသဝါနံ ခယာ သမဏော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၃၈) ဧတ္ထ ဖလံ။

‘‘ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿ၊ နိစ္စံ ဥဇ္ဈာနသညိနော၊

အာသဝါ တဿ ဝဍ္ဎန္တိ၊ အာရာ သော အာသဝက္ခယာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၅၃) –

ဧတ္ထ နိဗ္ဗာနံ။ ဣဓ ပန ဖလံ သန္ဓာယ ‘‘အာသဝါနံ ခယာယာ’’တိ ဝုတ္တံ၊ အရဟတ္တဖလတ္ထာယာတိ အတ္ထော။

သံဝေဇနီယေသု ဌာနေသူတိ သံဝေဂဇနကေသု ဇာတိအာဒီသု သံဝေဂဝတ္ထူသု။ ဇာတိ၊ ဇရာ၊ ဗျာဓိ၊ မရဏံ၊ အပါယဒုက္ခံ၊ အတီတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ၊ အနာဂတေ ဝဋ္ဋမူလကံ ဒုက္ခံ ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေ အာဟာရပရိယေဋ္ဌိမူလကံ ဒုက္ခန္တိ ဣမာနိ ဟိ သံဝေဂဝတ္ထူနိ သံဝေဇနီယဋ္ဌာနာနိ နာမ။ အပိစ ‘‘အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝါသော ဥယျုတ္တော ပယာတော ကုမ္မဂ္ဂပ္ပဋိပန္နော၊ ဥပနီယတိ လောကော အဒ္ဓုဝေါ၊ အတာဏော လောကော အနဘိဿရော၊ အဿကော လောကော၊ သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယံ၊ ဦနော လောကော အတိတ္တော တဏှာဒါသော’’တိဧဝမာဒီနိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၇) စေတ္ထ သံဝေဇနီယဋ္ဌာနာနီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သံဝေဇနေနာတိ ဇာတိအာဒိသံဝေဂဝတ္ထူနိ ပဋိစ္စ ဥပ္ပန္နဘယသင်္ခါတေန သံဝေဇနေန။ အတ္ထတော ပန သဟောတ္တပ္ပဉာဏံ သံဝေဂေါ နာမ။

သံဝိဂ္ဂဿာတိ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိကာဒိဝသေန အနေကဝိဓေဟိ ဇာတိအာဒိဒုက္ခေဟိ သံဝေဂဇာတဿ။ ‘‘သံဝေဇိတွာ’’တိ စ ပဌန္တိ။ ယောနိသော ပဓာနေနာတိ ဥပါယပဓာနေန၊ သမ္မာဝါယာမေနာတိ အတ္ထော။ သော ဟိ ယထာ အကုသလာ ဓမ္မာ ပဟီယန္တိ၊ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ ပဒဟနတော ဥတ္တမဘာဝသာဓနတော စ ‘‘ပဓာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ သံဝေဂေန ဘဝါဒီသု ကိဉ္စိ တာဏံ လေဏံ ပဋိသရဏံ အပဿန္တော တတ္ထ အနောလီယန္တော အလဂ္ဂမာနသော တပ္ပဋိပက္ခေန စ ဝိနိဝတ္တိတဝိသညိတော အညဒတ္ထု နိဗ္ဗာနနိန္နော ဟောတိ နိဗ္ဗာနပေါဏော နိဗ္ဗာနပဗ္ဘာရော။ သော ကလျာဏမိတ္တသန္နိဿယေန ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလော ဝိသုဒ္ဓါသယပ္ပယောဂေါ သမထဝိပဿနာသု ယုတ္တပ္ပယုတ္တော သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ သင်္ခါရဂတေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဝိရဇ္ဇတိ၊ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတိ။ တတ္ထ ယဒိဒံ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလော ဝိသုဒ္ဓါသယပ္ပယောဂေါ သမထဝိပဿနာသု ယုတ္တပ္ပယုတ္တော၊ တေနဿ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ သုခသောမနဿဗဟုလတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယံ ပနာယံ သမထေ ပတိဋ္ဌိတော ဝိပဿနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ သင်္ခါရဂတေ နိဗ္ဗိန္ဒတိ ဝိရဇ္ဇတိ၊ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတိ၊ တေနဿ ယောနိ အာရဒ္ဓါ အာသဝါနံ ခယာယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂါထာသု သံဝိဇ္ဇေထေဝါတိ သံဝိဇ္ဇေယျ ဧဝ သံဝေဂံ ကရေယျ ဧဝ။ ‘‘သံဝိဇ္ဇိတွာနာ’’တိ စ ပဌန္တိ။ ဝုတ္တနယေန သံဝိဂ္ဂေါ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ပဏ္ဍိတောတိ သပ္ပညော၊ တိဟေတုကပဋိသန္ဓီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပညာယ သမဝေက္ခိယာတိ သံဝေဂဝတ္ထူနိ သံဝိဇ္ဇနဝသေန ပညာယ သမ္မာ အဝေက္ခိယ။ အထ ဝါ ပညာယ သမ္မာ အဝေက္ခိတွာတိ။ သေသံ သဗ္ဗတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ ပရမတ္ထဒီပနိယာ ဣတိဝုတ္တက-အဋ္ဌကထာယ

ဒုကနိပါတေ ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ

၁။ ဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၈။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ တထာဂတံ၊ ဘိက္ခဝေတိ ဧတ္ထ တထာဂတ-သဒ္ဒေါ တာဝ သတ္တဝေါဟာရသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၆၅) သတ္တဝေါဟာရေ။

‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ၊

ဗုဒ္ဓံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၆) –

အာဒီသု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ။

‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ၊

ဓမ္မံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၇) –

အာဒီသု ဓမ္မေ။

‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ၊

သင်္ဃံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၈) –

အာဒီသု သင်္ဃေ။ ဣဓ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ။ တသ္မာ တထာဂတန္တိ ဧတ္ထ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ။ ကတမေဟိ အဋ္ဌဟိ? တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော၊ တထဒဿိတာယ တထာဂတော၊ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော၊ တထာကာရိတာယ တထာဂတော၊ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတောတိ။

ကထံ ဘဂဝါ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ ယေန အဘိနီဟာရေန ဒါနပါရမိံ ပူရေတွာ သီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စအဓိဋ္ဌာနမေတ္တာဥပေက္ခာပါရမိံ ပူရေတွာ ဣမာ ဒသ ပါရမိယော၊ ဒသ ဥပပါရမိယော၊ ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ အင်္ဂပရိစ္စာဂံ၊ အတ္တပရိစ္စာဂံ၊ ဓနပရိစ္စာဂံ၊ ဒါရပရိစ္စာဂံ၊ ရဇ္ဇပရိစ္စာဂန္တိ ဣမာနိ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂါနိ ပရိစ္စဇိတွာ ယထာ ဝိပဿိအာဒယော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အာဂတာ ၊ တထာ အမှာကံ ဘဂဝါပိ အာဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာဟ –

‘‘ယထေဝ လောကမှိ ဝိပဿိအာဒယော၊

သဗ္ဗညုဘာဝံ မုနယော ဣဓာဂတာ၊

တထာ အယံ သကျမုနီပိ အာဂတော၊

တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာ’’တိ။ –

ဧဝံ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သမ္ပတိဇာတာဝ ဝိပဿိအာဒယော သမေဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ ဥတ္တရာဘိမုခါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတာ၊ တထာ အမှာကံ ဘဂဝါပိ ဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာဟု –

‘‘မုဟုတ္တဇာတောဝ ဂဝံပတီ ယထာ၊

သမေဟိ ပါဒေဟိ ဖုသီ ဝသုန္ဓရံ၊

သော ဝိက္ကမီ သတ္တ ပဒါနိ ဂေါတမော၊

သေတဉ္စ ဆတ္တံ အနုဓာရယုံ မရူ။

‘‘ဂန္တွာန သော သတ္တ ပဒါနိ ဂေါတမော၊

ဒိသာ ဝိလောကေသိ သမာ သမန္တတော၊

အဋ္ဌင်္ဂုပေတံ ဂိရမဗ္ဘုဒီရယိ၊

သီဟော ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတော’’တိ။ –

ဧဝံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော? သဗ္ဗေသံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သလက္ခဏံ၊ သာမညလက္ခဏံ၊ တထံ၊ အဝိတထံ၊ ဉာဏဂတိယာ အာဂတော၊ အဝိရဇ္ဈိတွာ ပတ္တော၊ အနုဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော။ ယထာဟ –

‘‘သဗ္ဗေသံ ပန ဓမ္မာနံ၊ သကသာမညလက္ခဏံ၊

တထမေဝါဂတော ယသ္မာ၊ တသ္မာ နာထော တထာဂတော’’တိ။ –

ဧဝံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော? တထဓမ္မာ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဣဒံ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စန္တိ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။ တာနိ စ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာပိ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတော။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတ-သဒ္ဒေါ။ ဧဝံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော။

ကထံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော? ယံ သဒေဝကေ လောကေ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တံ ရူပါရမ္မဏံ နာမ အတ္ထိ၊ တံ ဘဂဝါ သဗ္ဗာကာရတော ဇာနာတိ ပဿတိ။ ဧဝံ ဇာနတာ ပဿတာ စာနေန တံ ဣဋ္ဌာဒိဝသေန ဝါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတေသု လဗ္ဘမာနပဒဝသေန ဝါ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ရူပါယတနံ၊ ယံ ရူပံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၁၆) နယေန အနေကေဟိ နာမေဟိ တေရသဟိ ဝါရေဟိ ဒွေပညာသာယ နယေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနံ တထမေဝ ဟောတိ၊ ဝိတထံ နတ္ထိ။ ဧသ နယော သောတဒွါရာဒီသု အာပါထမာဂစ္ဆန္တေသု သဒ္ဒါဒီသု။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဒေဝကဿ လောကဿ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ၊ တမဟံ ဇာနာမိ…ပေ… တမဟံ အဗ္ဘညာသိံ၊ တံ တထာဂတဿ ဝိဒိတံ၊ တံ တထာဂတော န ဥပဋ္ဌာသီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄)။

ဧဝံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော။ ဧတ္ထ တထဒဿိအတ္ထေ တထာဂတောတိ ပဒဿ သမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကထံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော? ယံ ရတ္တိံ ဘဂဝါ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ၊ ဧတ္ထန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿပရိမာဏကာလေ ယံ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ သုတ္တဂေယျာဒိ၊ သဗ္ဗံ တံ ပရိသုဒ္ဓံ ပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒါဒိနိမ္မဒနံ ဧကသဒိသံ တထံ အဝိတထံ။ တေနာဟ –

‘‘ယဉ္စ၊ စုန္ဒ၊ ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ၊ ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဘာသတိ လပတိ နိဒ္ဒိသတိ၊ သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတိ၊ နော အညထာ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၈၊ အ။ နိ။ ၄။၂၃)။

ဂဒအတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။ ဧဝံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော။ အပိစ အာဂဒနံ အာဂဒေါ၊ ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိပရီတော အာဂဒေါ အဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ၊ ဧဝမ္ပေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကထံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝတော ဟိ ဝါစာယ ကာယော အနုလောမေတိ၊ ကာယဿပိ ဝါစာ။ တသ္မာ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ၊ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ စ ဟောတိ။ ဧဝံဘူတဿ စဿ ယထာ ဝါစာ၊ ကာယောပိ တထာ ဂတော ပဝတ္တော။ ယထာ စ ကာယော၊ ဝါစာပိ တထာ ဂတာတိ တထာဂတော။ တေနာဟ ‘‘ယထာဝါဒီ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော တထာကာရီ၊ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ။ ဣတိ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ၊ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။ ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော။

ကထံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော? ယသ္မာ ဘဂဝါ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ ပရိယန္တံ ကရိတွာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေနပိ သမာဓိနာပိ ပညာယပိ ဝိမုတ္တိယာပိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေနပိ၊ န တဿ တုလာ ဝါ ပမာဏံ ဝါ အတ္ထိ၊ အထ ခေါ အတုလော အပ္ပမေယျော အနုတ္တရော ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော၊ တသ္မာ တထာဂတော။ တေနာဟ –

‘‘သဒေဝကေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ…ပေ… မနုဿာယ တထာဂတော အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထု ဒသော ဝသဝတ္တီ၊ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၈၈၊ အ။ နိ။ ၄။၂၃)။

တတြာယံ ပဒသိဒ္ဓိ – အဂဒေါ ဝိယ အဂဒေါ၊ ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုဿယော စ။ တေန ဟေသ မဟာနုဘာဝေါ ဘိသက္ကော ဝိယ ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ၊ သဗ္ဗပရပ္ပဝါဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ။ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေ တထော အဝိပရီတော ယထာဝုတ္တော အဂဒေါ ဧတဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။

အပိစ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထံ ဂတောတိ တထာဂတော။ တတ္ထ သကလလောကံ တီရဏပရိညာယ တထာယ ဂတော အဝဂတောတိ တထာဂတော၊ လောကသမုဒယံ ပဟာနပရိညာယ တထာယ ဂတော အတီတောတိ တထာဂတော၊ လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာယ တထာယ ဂတော အဓိဂတောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ တထံ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘လောကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ။ လောကသ္မာ တထာဂတော ဝိသံယုတ္တော။ လောကသမုဒယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကသမုဒယော တထာဂတဿ ပဟီနော။ လောကနိရောဓော၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကနိရောဓော တထာဂတဿ သစ္ဆိကတော။ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ တထာဂတဿ ဘာဝိတာ။ ယံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဒေဝကဿ…ပေ… သဗ္ဗံ တံ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃)။

အပရေဟိပိ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ တထာဂတော။ တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော၊ တထာပဝတ္တိကောတိ တထာဂတော၊ တထေဟိ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာ ဂတဘာဝေန တထာဂတောတိ။

ကထံ တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယာ သာ ဘဂဝတာ သုမေဓဘူတေန ဒီပင်္ကရဒသဗလဿ ပါဒမူလေ –

‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဟေတု သတ္ထာရဒဿနံ၊

ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ၊ အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ၊

အဋ္ဌဓမ္မသမောဓာနာ၊ အဘိနီဟာရော သမိဇ္ဈတီ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၉) –

ဧဝံ ဝုတ္တံ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ အဘိနီဟာရံ သမ္ပာဒေန္တေန ‘‘အဟံ သဒေဝကံ လောကံ တိဏ္ဏော တာရေဿာမိ၊ မုတ္တော မောစေဿာမိ၊ ဒန္တော ဒမေဿာမိ၊ အဿတ္ထော အဿာသေဿာမိ၊ ပရိနိဗ္ဗုတော ပရိနိဗ္ဗာပေဿာမိ ၊ သုဒ္ဓါ သောဓေဿာမိ ၊ ဗုဒ္ဓါ ဗောဓေဿာမီ’’တိ မဟာပဋိညာ ပဝတ္တိတာ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ –

‘‘ကိံ မေ ဧကေန တိဏ္ဏေန၊ ပုရိသေန ထာမဒဿိနာ၊

သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ၊ သန္တာရေဿံ သဒေဝကံ။

‘‘ဣမိနာ မေ အဓိကာရေန၊ ကတေန ပုရိသုတ္တမေ၊

သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ၊ တာရေမိ ဇနတံ ဗဟုံ။

‘‘သံသာရသောတံ ဆိန္ဒိတွာ၊ ဝိဒ္ဓံသေတွာ တယော ဘဝေ၊

ဓမ္မနာဝံ သမာရုယှ၊ သန္တာရေဿံ သဒေဝကံ။

‘‘ကိံ မေ အညာတဝေသေန၊ ဓမ္မံ သစ္ဆိကတေနိဓ၊

သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ၊ ဗုဒ္ဓါ ဟေဿံ သဒေဝကေ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၅၅-၅၈)၊

တံ ပနေတံ မဟာပဋိညံ သကလဿပိ ဗုဒ္ဓကရဓမ္မသမုဒါယဿ ပဝိစယပစ္စဝေက္ခဏသမာဒါနာနံ ကာရဏဘူတံ အဝိသံဝါဒေန္တော လောကနာထော ယသ္မာ မဟာကပ္ပာနံ သတသဟဿာဓိကာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ နိရဝသေသတော ဒါနပါရမိအာဒယော သမတိံသပါရမိယော ပူရေတွာ၊ အင်္ဂပရိစ္စာဂါဒယော ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတွာ၊ သစ္စာဓိဋ္ဌာနာဒီနိ စတ္တာရိ အဓိဋ္ဌာနာနိ ပရိဗြူဟေတွာ၊ ပုညဉာဏသမ္ဘာရေ သမ္ဘရိတွာ ပုဗ္ဗယောဂပုဗ္ဗစရိယဓမ္မက္ခာနဉာတတ္ထစရိယာဒယော ဥက္ကံသာပေတွာ၊ ဗုဒ္ဓိစရိယံ ပရမကောဋိံ ပါပေတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ၊ တသ္မာ တဿေဝ သာ မဟာပဋိညာ တထာ အဝိတထာ အနညထာ၊ န တဿ ဝါလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ ဝိတထံ အတ္ထိ။ တထာ ဟိ ဒီပင်္ကရော ဒသဗလော ကောဏ္ဍညော၊ မင်္ဂလော…ပေ… ကဿပေါ ဘဂဝါတိ ဣမေ စတုဝီသတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ပဋိပါဋိယာ ဥပ္ပန္နာ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ နံ ဗျာကရိံသု။ ဧဝံ စတုဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓါနံ သန္တိကေ လဒ္ဓဗျာကရဏော ယေ တေ ကတာဘိနီဟာရေဟိ ဗောဓိသတ္တေဟိ လဒ္ဓဗ္ဗာ အာနိသံသာ၊ တေ လဘိတွာဝ အာဂတောတိ တာယ ယထာဝုတ္တာယ မဟာပဋိညာယ တထာယ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝံ အာဂတော အဓိဂတောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာယ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော? ယာယံ မဟာကရုဏာ လောကနာထဿ၊ ယာယ မဟာဒုက္ခသမ္ဗာဓပ္ပဋိပန္နံ သတ္တနိကာယံ ဒိသွာ ‘‘တဿ နတ္ထညော ကောစိ ပဋိသရဏံ၊ အဟမေဝ နံ ဣတော သံသာရဒုက္ခတော မုတ္တော မောစေဿာမီ’’တိ သမုဿာဟိတမာနသော မဟာဘိနီဟာရံ အကာသိ။ ကတွာ စ ယထာပဏိဓာနံ သကလလောကဟိတသမ္ပာဒနာယ ဥဿုက္ကမာပန္နော အတ္တနော ကာယဇီဝိတနိရပေက္ခော ပရေသံ သောတပထဂမနမတ္တေနပိ စိတ္တုတြာသသမုပ္ပာဒိကာ အတိဒုက္ကရာ ဒုက္ကရစရိယာ သမာစရန္တော ယထာ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပဋိပတ္တိ ဟာနဘာဂိယာ သံကိလေသဘာဂိယာ ဌိတိဘာဂိယာ ဝါ န ဟောတိ၊ အထ ခေါ ဥတ္တရိ ဝိသေသဘာဂိယာဝ ဟောတိ၊ တထာ ပဋိပဇ္ဇမာနော အနုပုဗ္ဗေန နိရဝသေသေ ဗောဓိသမ္ဘာရေ သမာနေတွာ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိ။ တတော ပရဉ္စ တာယေဝ မဟာကရုဏာယ သဉ္စောဒိတမာနသော ပဝိဝေကရတိံ ပရမဉ္စ သန္တံ ဝိမောက္ခသုခံ ပဟာယ ဗာလဇနဗဟုလေ လောကေ တေဟိ သမုပ္ပာဒိတံ သမ္မာနာဝမာနဝိပ္ပကာရံ အဂဏေတွာ ဝေနေယျဇနဝိနယနေန နိရဝသေသံ ဗုဒ္ဓကိစ္စံ နိဋ္ဌပေသိ။ တတြ ယော ဘဂဝတော သတ္တေသု မဟာကရုဏာယ သမောက္ကမနာကာရော၊ သော ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။ ယထာ ဗုဒ္ဓဘူတဿ လောကနာထဿ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ၊ ဧဝံ ဗောဓိသတ္တဘူတဿပိ မဟာဘိနီဟာရကာလာဒီသူတိ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒါ စ ဧကသဒိသတာယ တထာဝ သာ အဝိတထာ အနညထာ။ တသ္မာ တီသုပိ အဝတ္ထာသု သဗ္ဗသတ္တေသု သမာနရသာယ တထာယ မဟာကရုဏာယ သကလလောကဟိတာယ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော? တထာနိ နာမ စတ္တာရိ အရိယမဂ္ဂဉာဏာနိ။ တာနိ ဟိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ အယံ ဒုက္ခသမုဒယော၊ အယံ ဒုက္ခနိရောဓော၊ အယံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ’’တိ ဧဝံ သဗ္ဗဉေယျသင်္ဂါဟကာနံ ပဝတ္တိနိဝတ္တိတဒုဘယဟေတုဘူတာနံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ၊ ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌော သင်္ခတဋ္ဌော သန္တာပဋ္ဌော ဝိပရိဏာမဋ္ဌော၊ သမုဒယဿ အာယူဟနဋ္ဌော နိဒါနဋ္ဌော သံယောဂဋ္ဌော ပလိဗောဓဋ္ဌော၊ နိရောဓဿ နိဿရဏဋ္ဌော ဝိဝေကဋ္ဌော အသင်္ခတဋ္ဌော အမတဋ္ဌော၊ မဂ္ဂဿ နိယျာနဋ္ဌော ဟေတွဋ္ဌော ဒဿနဋ္ဌော အဓိပတေယျဋ္ဌောတိအာဒီနံ တဗ္ဗိဘာဂါနဉ္စ ယထာဘူတသဘာဝါဝဗောဓဝိဗန္ဓကဿ သံကိလေသပက္ခဿ သမုစ္ဆိန္ဒနေန ပဋိလဒ္ဓါယ တတ္ထ အသမ္မောဟာဘိသမယသင်္ခါတာယ အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ဓမ္မာနံ သဘာဝသရသလက္ခဏဿ အဝိသံဝါဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ၊ တာနိ ဘဂဝါ အနညနေယျော သယမေဝ အာဂတော အဓိဂတော၊ တသ္မာ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ယထာ စ မဂ္ဂဉာဏာနိ၊ ဧဝံ ဘဂဝတော တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏာနိ စတုပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒဉာဏာနိ ဆအသာဓာရဏဉာဏာနိ သတ္တဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ အဋ္ဌမဂ္ဂင်္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ နဝါနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တိဉာဏာနိ ဒသဗလဉာဏာနိ စ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာနိ။

တတြာယံ ဝိဘာဝနာ – ယဉှိ ကိဉ္စိ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နာနံ ဟီနာဒိဘေဒဘိန္နာသု အတီတာသု ခန္ဓာယတနဓာတူသု သဘာဝကိစ္စာဒိ အဝတ္ထာဝိသေသာဒိ ခန္ဓပဋိဗဒ္ဓနာမဂေါတ္တာဒိ စ ဇာနိတဗ္ဗံ။ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓေသု စ အတိသုခုမတိရောဟိတဝိဒူရဒေသေသု ရူပဓမ္မေသု ယော တံတံပစ္စယဝိသေသေဟိ သဒ္ဓိံ ပစ္စယုပ္ပန္နာနံ ဝဏ္ဏသဏ္ဌာနဂန္ဓရသဖဿာဒိဝိသေသော၊ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထေဝ ဟတ္ထတလေ ဌပိတအာမလကော ဝိယ ပစ္စက္ခတော အသင်္ဂမပ္ပဋိဟတံ ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ တထာ အနာဂတာသု ပစ္စုပ္ပန္နာသု စာတိ ဣမာနိ တီသု ကာလေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏာနိ နာမ။ ယထာဟ –

‘‘အတီတံသေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ၊ အနာဂတံသေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏံ၊ ပစ္စုပ္ပန္နံသေ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အပ္ပဋိဟတံ ဉာဏ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၅)။

တာနိ ပနေတာနိ တတ္ထ တတ္ထ ဓမ္မာနံ သဘာဝသရသလက္ခဏဿ အဝိသံဝါဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ၊ တာနိ ဘဂဝါ သယမ္ဘုဉာဏေန အဓိဂဉ္ဆိ။ ဧဝံ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါတိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ။ တတ္ထ အတ္ထပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဓမ္မပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ နိရုတ္တိပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ နိရုတ္တာဘိလာပေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ။ ပဋိဘာနပဘေဒဿ သလ္လက္ခဏဝိဘာဝနဝဝတ္ထာနကရဏသမတ္ထံ ပဋိဘာနေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အတ္ထေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဓမ္မေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တတြ ဓမ္မနိရုတ္တာဘိလာပေ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈)။

ဧတ္ထ စ ဟေတုအနုသာရေန အရဏီယတော အဓိဂန္တဗ္ဗတော စ သင်္ခေပတော ဟေတုဖလံ အတ္ထော နာမ။ ပဘေဒတော ပန ယံကိဉ္စိ ပစ္စယုပ္ပန္နံ၊ နိဗ္ဗာနံ၊ ဘာသိတတ္ထော၊ ဝိပါကော၊ ကိရိယာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတ္ထော။ တံ အတ္ထံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ အတ္ထေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဓမ္မောတိ သင်္ခေပတော ပစ္စယော။ သော ဟိ ယသ္မာ တံ တံ အတ္ထံ ဝိဒဟတိ ပဝတ္တေတိ စေဝ ပါပေတိ စ၊ တသ္မာ ဓမ္မောတိ ဝုစ္စတိ။ ပဘေဒတော ပန ယော ကောစိ ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု၊ အရိယမဂ္ဂေါ၊ ဘာသိတံ၊ ကုသလံ၊ အကုသလန္တိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဓမ္မော၊ တံ ဓမ္မံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ ဓမ္မေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဒုက္ခသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဒုက္ခနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၉)။

အထ ဝါ ဟေတုမှိ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဟေတုဖလေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ ယေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပါတုဘူတာ၊ ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ။ ယမှာ ဓမ္မာ တေ ဓမ္မာ ဇာတာ ဘူတာ သဉ္ဇာတာ နိဗ္ဗတ္တာ အဘိနိဗ္ဗတ္တာ ပါတုဘူတာ၊ တေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဇရာမရဏေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဇရာမရဏနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ဇရာမရဏနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဇာတိယာ၊ ဘဝေ၊ ဥပါဒါနေ၊ တဏှာယ၊ ဝေဒနာယ၊ ဖဿေ၊ သဠာယတနေ၊ နာမရူပေ၊ ဝိညာဏေ၊ သင်္ခါရေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ၊ သင်္ခါရသမုဒယေ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ သင်္ခါရနိရောဓေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ ၊ သင်္ခါရနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။

‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ဇာနာတိ – သုတ္တံ၊ ဂေယျံ…ပေ… ဝေဒလ္လံ။ အယံ ဝုစ္စတိ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ။ သော တဿ တဿေဝ ဘာသိတဿ အတ္ထံ ဇာနာတိ – ‘အယံ ဣမဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော၊ အယံ ဣမဿ ဘာသိတဿ အတ္ထော’တိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ (ဝိဘ။ ၇၂၄)။

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ကုသလာ? ယသ္မိံ သမယေ ကာမာဝစရံ ကုသလံ စိတ္တံ ဥပ္ပန္နံ ဟောတိ သောမနဿသဟဂတံ ဉာဏသမ္ပယုတ္တံ ရူပါရမ္မဏံ ဝါ…ပေ… ဓမ္မာရမ္မဏံ ဝါ ယံ ယံ ဝါ ပနာရဗ္ဘ၊ တသ္မိံ သမယေ ဖဿော ဟောတိ…ပေ… အဝိက္ခေပေါ ဟောတိ။ ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ။ ဣမေသု ဓမ္မေသု ဉာဏံ ဓမ္မပဋိသမ္ဘိဒါ၊ တေသံ ဝိပါကေ ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိအာဒိ ဝိတ္ထာရော (ဝိဘ။ ၇၂၅)။

တသ္မိံ အတ္ထေ စ ဓမ္မေ စ သဘာဝနိရုတ္တိ အဗျဘိစာရဝေါဟာရော အဘိလာပေါ၊ တသ္မိံ သဘာဝနိရုတ္တာဘိလာပေ မာဂဓိကာယ သဗ္ဗသတ္တာနံ မူလဘာသာယ ‘‘အယံ သဘာဝနိရုတ္တိ၊ အယံ န သဘာဝနိရုတ္တီ’’တိ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ နိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါ။ ယထာဝုတ္တေသု တေသု ဉာဏေသု ဂေါစရကိစ္စာဒိဝသေန ဝိတ္ထာရတော ပဝတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဉာဏမာရမ္မဏံ ကတွာ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ တသ္မိံ ဉာဏေ ပဘေဒဂတံ ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ။ ဣတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနိ သယမေဝ ဘဂဝတာ အဓိဂတာနိ အတ္ထဓမ္မာဒိကေ တသ္မိံ တသ္မိံ အတ္တနော ဝိသယေ အဝိသံဝါဒနဝသေန အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ ယံ ကိဉ္စိ ဉေယျံ နာမ၊ သဗ္ဗံ တံ ဘဂဝတာ သဗ္ဗာကာရေန ဉာတံ ဒိဋ္ဌံ အဓိဂတံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တထာ ဟိဿ အဘိညေယျာ ဓမ္မာ အဘိညေယျတော ဗုဒ္ဓါ၊ ပရိညေယျာ ဓမ္မာ ပရိညေယျတော ဗုဒ္ဓါ၊ ပဟာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ ပဟာတဗ္ဗတော ဗုဒ္ဓါ၊ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ ဓမ္မာ သစ္ဆိကာတဗ္ဗတော ဗုဒ္ဓါ၊ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဓမ္မာ ဘာဝေတဗ္ဗတော ဗုဒ္ဓါ၊ ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ‘‘ဣမေ နာမ တေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။

ယံ ကိဉ္စိ ပဟာတဗ္ဗံ နာမ၊ သဗ္ဗံ တံ ဘဂဝတာ အနဝသေသတော ဗောဓိမူလေယေဝ ပဟီနံ အနုပ္ပတ္တိဓမ္မံ၊ န တဿ ပဟာနာယ ဥတ္တရိ ကရဏီယံ အတ္ထိ ။ တထာ ဟိဿ လောဘဒေါသမောဟဝိပရီတမနသိကာရအဟိရိကာနောတ္တပ္ပထိနမိဒ္ဓ- ကောဓူပနာဟမက္ခပလာသဣဿာမစ္ဆရိယ- မာယာသာဌေယျထမ္ဘသာရမ္ဘမာနာတိမာနမဒပမာဒတိဝိဓာကုသလမူလဒုစ္စရိတ- ဝိသမသညာမလဝိတက္ကပပဉ္စဧသနာတဏှာစတုဗ္ဗိဓဝိပရိယေသအာသဝ- ဂန္ထဩဃယောဂါဂတိတဏှုပါဒါနပဉ္စာဘိနန္ဒနနီဝရဏ- စေတောခိလစေတသောဝိနိဗန္ဓဆဝိဝါဒမူလသတ္တာနုသယ- အဋ္ဌမိစ္ဆတ္တနဝအာဃာတဝတ္ထုတဏှာမူလကဒသအကုသလ- ကမ္မပထဧကဝီသတိအနေသနဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတအဋ္ဌသတတဏှာဝိစရိတာဒိပ္ပဘေဒံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ သဟ ဝါသနာယ ပဟီနံ သမုစ္ဆိန္နံ သမူဟတံ၊ ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝါ…ပေ… ဗြဟ္မာ ဝါ ‘‘ဣမေ နာမ တေ ကိလေသာ အပ္ပဟီနာ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။

ယေ စိမေ ဘဂဝတာ ကမ္မဝိပါကကိလေသူပဝါဒအာဏာဝီတိက္ကမပ္ပဘေဒါ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ၊ အလမေဝ တေ ဧကန္တေန အန္တရာယာယ၊ ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝါ…ပေ… ဗြဟ္မာ ဝါ ‘‘နာလံ တေ ပဋိသေဝတော အန္တရာယာယာ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။

ယော စ ဘဂဝတာ နိရဝသေသဝဋ္ဋဒုက္ခနိဿရဏာယ သီလသမာဓိပညာသင်္ဂဟော သတ္တကောဋ္ဌာသိကော သတ္တတိံသပ္ပဘေဒေါ အရိယမဂ္ဂပုဗ္ဗင်္ဂမော အနုတ္တရော နိယျာနဓမ္မော ဒေသိတော၊ သော ဧကန္တေနေဝ နိယျာတိ ပဋိပန္နဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော၊ ယတော နံ ကောစိ သမဏော ဝါ…ပေ… ဗြဟ္မာ ဝါ ‘‘နိယျာနဓမ္မော တယာ ဒေသိတော န နိယျာတီ’’တိ သဟ ဓမ္မေန အနုယုဉ္ဇိတုံ သမတ္ထော နတ္ထိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၀) ဝိတ္ထာရော။ ဧဝမေတာနိ အတ္တနော ဉာဏပ္ပဟာနဒေသနာဝိသေသာနံ အဝိတထဘာဝါဝဗောဓနတော အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ နိရယဂတိ၊ တိရစ္ဆာနဂတိ၊ ပေတဂတိ၊ မနုဿဂတိ၊ ဒေဝဂတီတိ ပဉ္စ ဂတိယော။ တာသု သဉ္ဇီဝါဒယော အဋ္ဌ မဟာနိရယာ ၊ ကုက္ကုဠာဒယော သောဠသ ဥဿဒနိရယာ၊ လောကန္တရိကနိရယော စာတိ သဗ္ဗေပိမေ ဧကန္တဒုက္ခတာယ နိရဿာဒဋ္ဌေန နိရယာ စ၊ သကကမ္မုနာ ဂန္တဗ္ဗတော ဂတိ စာတိ နိရယဂတိ။ တိဗ္ဗန္ဓကာရသီတနရကာပိ ဧတေသွေဝ အန္တောဂဓာ ကိမိကီဋပဋင်္ဂသရီသပပက္ခိသောဏသိင်္ဂါလာဒယော တိရိယံ အဉ္ဆိတဘာဝေန တိရစ္ဆာနာ နာမ။ တေ ဧဝ ဂတီတိ တိရစ္ဆာနဂတိ။ ခုပ္ပိပါသိတပရဒတ္တူပဇီဝိနိဇ္ဈာမတဏှိကာဒယော ဒုက္ခဗဟုလတာယ ပကဋ္ဌသုခတော ဣတာ ဝိဂတာတိ ပေတာ၊ တေ ဧဝ ဂတီတိ ပေတဂတိ။ ကာလကဉ္စိကာဒိအသုရာပိ ဧတေသွေဝ အန္တောဂဓာ။ ပရိတ္တဒီပဝါသီဟိ သဒ္ဓိံ ဇမ္ဗုဒီပါဒိစတုမဟာဒီပဝါသိနော မနသော ဥဿန္နတာယ မနုဿာ၊ တေ ဧဝ ဂတီတိ မနုဿဂတိ။ စာတုမဟာရာဇိကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နေဝသညာနာသညာယတနူပဂါတိ ဣမေ ဆဗ္ဗီသတိ ဒေဝနိကာယာ ဒိဗ္ဗန္တိ အတ္တနော ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ကီဠန္တိ ဇောတေန္တိ စာတိ ဒေဝါ၊ တေ ဧဝ ဂတီတိ ဒေဝဂတိ။

တာ ပနေတာ ဂတိယော ယသ္မာ တံတံကမ္မနိဗ္ဗတ္တော ဥပပတ္တိဘဝဝိသေသော၊ တသ္မာ အတ္ထတော ဝိပါကက္ခန္ဓာ ကဋတ္တာ စ ရူပံ။ တတ္ထ ‘‘အယံ နာမ ဂတိ နာမ ဣမိနာ ကမ္မုနာ ဇာယတိ၊ တဿ ကမ္မဿ ပစ္စယဝိသေသေဟိ ဧဝံ ဝိဘာဂဘိန္နတ္တာ ဝိသုံ ဧတေ သတ္တနိကာယာ ဧဝံ ဝိဘာဂဘိန္နာ’’တိ ယထာသကံဟေတုဖလဝိဘာဂပရိစ္ဆိန္ဒနဝသေန ဌာနသော ဟေတုသော ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ပဉ္စ ခေါ ဣမာ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဂတိယော။ ကတမာ ပဉ္စ? နိရယော၊ တိရစ္ဆာနယောနိ၊ ပေတ္တိဝိသယော၊ မနုဿာ၊ ဒေဝါ။ နိရယဉ္စာဟံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ပဇာနာမိ၊ နိရယဂါမိဉ္စ မဂ္ဂံ၊ နိရယဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒံ၊ ယထာ ပဋိပန္နော စ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ နိရယံ ဥပပဇ္ဇတိ၊ တဉ္စ ပဇာနာမီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၃)။

တာနိ ပနေတာနိ ဘဂဝတော ဉာဏာနိ တသ္မိံ တသ္မိံ ဝိသယေ အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ အဝိသံဝါဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ ယံ သတ္တာနံ သဒ္ဓါဒိယောဂဝိကလဘာဝါဝဗောဓေန အပ္ပရဇက္ခမဟာရဇက္ခတာဒိဝိသေသဝိဘာဝနံ ပညာသာယ အာကာရေဟိ ပဝတ္တံ ဘဂဝတော ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘သဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော အပ္ပရဇက္ခော၊ အဿဒ္ဓါ ပုဂ္ဂလော မဟာရဇက္ခော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၁) ဝိတ္ထာရော။

ယဉ္စ ‘‘အယံ ပုဂ္ဂလော အပ္ပရဇက္ခော၊ အယံ သဿတဒိဋ္ဌိကော၊ အယံ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိကော၊ အယံ အနုလောမိကာယံ ခန္တိယံ ဌိတော၊ အယံ ယထာဘူတဉာဏေ ဌိတော၊ အယံ ကာမာသယော၊ န နေက္ခမ္မာဒိအာသယော၊ အယံ နေက္ခမ္မာသယော၊ န ကာမာဒိအာသယော’’တိအာဒိနာ ‘‘ဣမဿ ကာမရာဂေါ အတိဝိယ ထာမဂတော၊ န ပဋိဃာဒိကော၊ ဣမဿ ပဋိဃော အတိဝိယ ထာမဂတော၊ န ကာမရာဂါဒိကော’’တိအာဒိနာ ‘‘ဣမဿ ပုညာဘိသင်္ခါရော အဓိကော၊ န အပုညာဘိသင်္ခါရော န အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော၊ ဣမဿ အပုညာဘိသင်္ခါရော အဓိကော၊ န ပုညာဘိသင်္ခါရော န အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော၊ ဣမဿ အာနေဉ္ဇာဘိသင်္ခါရော အဓိကော၊ န ပုညာဘိသင်္ခါရော န အပုညာဘိသင်္ခါရော။ ဣမဿ ကာယသုစရိတံ အဓိကံ၊ ဣမဿ ဝစီသုစရိတံ၊ ဣမဿ မနောသုစရိတံ။ အယံ ဟီနာဓိမုတ္တိကော၊ အယံ ပဏီတာဓိမုတ္တိကော၊ အယံ ကမ္မာဝရဏေန သမန္နာဂတော၊ အယံ ကိလေသာဝရဏေန သမန္နာဂတော၊ အယံ ဝိပါကာဝရဏေန သမန္နာဂတော၊ အယံ န ကမ္မာဝရဏေန သမန္နာဂတော၊ န ကိလေသာဝရဏေန၊ န ဝိပါကာဝရဏေန သမန္နာဂတော’’တိအာဒိနာ စ သတ္တာနံ အာသယာဒီနံ ယထာဘူတံ ဝိဘာဝနာကာရပ္ပဝတ္တံ ဘဂဝတော အာသယာနုသယဉာဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘ဣဓ တထာဂတော သတ္တာနံ အာသယံ ဇာနာတိ၊ အနုသယံ ဇာနာတိ၊ စရိတံ ဇာနာတိ၊ အဓိမုတ္တိံ ဇာနာတိ၊ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗေ သတ္တေ ဇာနာတီ’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃)။

ယဉ္စ ဥပရိမဟေဋ္ဌိမပုရတ္ထိမပစ္ဆိမကာယေဟိ ဒက္ခိဏဝါမအက္ခိကဏ္ဏသောတနာသိကာသောတအံသကူဋပဿဟတ္ထပါဒေဟိ အင်္ဂုလင်္ဂုလန္တရေဟိ လောမလောမကူပေဟိ စ အဂ္ဂိက္ခန္ဓူဒကဓာရာပဝတ္တနံ အနညသာဓာရဏံ ဝိဝိဓဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိနိမ္မာပနကံ ဘဂဝတော ယမကပါဋိဟာရိယဉာဏံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘ဣဓ တထာဂတော ယမကပါဋိဟာရိယံ ကရောတိ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟိ။ ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဟေဋ္ဌိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဥပရိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီ’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၆)။

ယဉ္စ ရာဂါဒီဟိ ဇာတိအာဒီဟိ စ အနေကေဟိ ဒုက္ခဓမ္မေဟိ ဥပဒ္ဒုတံ သတ္တနိကာယံ တတော နီဟရိတုကာမတာဝသေန နာနာနယေဟိ ပဝတ္တဿ ဘဂဝတော မဟာကရုဏောက္ကမနဿ ပစ္စယဘူတံ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏံ။ ယထာဟ –

‘‘ကတမံ တထာဂတဿ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဉာဏံ? ဗဟုကေဟိ အာကာရေဟိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ၊ အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝါသောတိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတီ’’တိ။ –

အာဒိနာ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၇) ဧကူနနဝုတိယာ အာကာရေဟိ ဝိဘဇနံ ကတံ။

ယံ ပန ယာဝတာ ဓမ္မဓာတု၊ ယတ္တကံ ဉာတဗ္ဗံ သင်္ခတာသင်္ခတာဒိ၊ တဿ သဗ္ဗဿ ပရောပဒေသေန ဝိနာ သဗ္ဗာကာရတော ပဋိဇာနနသမတ္ထံ အာကင်္ခါမတ္တပ္ပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိ အနညသာဓာရဏံ ဘဂဝတော ဉာဏံ သဗ္ဗထာ အနဝသေသသင်္ခတာသင်္ခတသမ္မုတိသစ္စာဝဗောဓတော သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ တတ္ထာဝရဏာဘာဝတောဝ နိဿင်္ဂပ္ပဝတ္တိံ ဥပါဒါယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။

ဧဝမေတာနိ ဘဂဝတော ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ အဝိပရီတာကာရပ္ပဝတ္တိယာ ယထာသကံဝိသယဿ အဝိသံဝါဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ ‘‘သတ္တိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ – သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၂။၁၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၈၅) ဧဝံ သရူပတော ယာယံ လောကုတ္တရမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနကာမသုခတ္တကိလမထာနုယောဂဥစ္ဆေဒသဿတာဘိနိဝေသာဒီနံ အနေကေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋိပက္ခဘူတာ သတိအာဒိဘေဒါ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ၊ ယာယ အရိယသာဝကော ဗုဇ္ဈတိ၊ ကိလေသနိဒ္ဒါယ ဥဋ္ဌဟတိ၊ စတ္တာရိ ဝါ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ သစ္ဆိကရောတိ၊ သာ ဓမ္မသာမဂ္ဂီ ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တဿာ ဗောဓိယာ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ။ အရိယသာဝကော ဝါ ယထာဝုတ္တာယ ဓမ္မသာမဂ္ဂိယာ ဗုဇ္ဈတီတိ ကတွာ ‘‘ဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဿ ဗောဓိဿ အင်္ဂါတိ ဗောဇ္ဈင်္ဂါတိ ဧဝံ သာမညလက္ခဏတော၊ ဥပဋ္ဌာနလက္ခဏော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ပဝိစယလက္ခဏော ဓမ္မဝိစယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ပဂ္ဂဟလက္ခဏော ဝီရိယသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ဖရဏလက္ခဏော ပီတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ ဥပသမလက္ခဏော ပဿဒ္ဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ၊ အဝိက္ခေပလက္ခဏော သမာဓိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ပဋိသင်္ခါနလက္ခဏော ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါတိ ဧဝံ ဝိသေသလက္ခဏတော။

‘‘တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ? ဣဓ ဘိက္ခု သတိမာ ဟောတိ ပရမေန သတိနေပက္ကေန သမန္နာဂတော၊ စိရကတမ္ပိ စိရဘာသိတမ္ပိ သရိတာ ဟောတိ အနုဿရိတာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၆၇) သတ္တန္နံ ဗောဇ္ဈင်္ဂါနံ အညမညူပကာရဝသေန ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တိဒဿနတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ? အတ္ထိ အဇ္ဈတ္တံ ဓမ္မေသု သတိ၊ အတ္ထိ ဗဟိဒ္ဓါ ဓမ္မေသု သတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၆၉) တေသံ ဝိသယဝိဘာဝနာပဝတ္တိဒဿနတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ? ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတံ၊ ဝိရာဂနိဿိတံ၊ နိရောဓနိဿိတံ၊ ဝေါသဂ္ဂပရိဏာမိ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၇၁) ဘာဝနာဝိဓိဒဿနတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမေ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ? ဣဓ ဘိက္ခု ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ…ပေ… တသ္မိံ သမယေ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ဟောန္တိ၊ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ…ပေ… ဥပေက္ခာသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ။ တတ္ထ ကတမော သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ? ယာ သတိ အနုဿတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၇၈) ဆနဝုတိယာ နယသဟဿဝိဘာဂေဟီတိ ဧဝံ နာနာကာရတော ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော ဗောဇ္ဈင်္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ တဿ တဿ အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနတော တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ဒုက္ခနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါ အရိယသစ္စံ? အယမေဝ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ၊ သေယျထိဒံ – သမ္မာဒိဋ္ဌိ…ပေ… သမ္မာသမာဓီ’’တိ (ဝိဘ။ ၂၀၅) ဧဝံ သရူပတော။ သဗ္ဗကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရိယဘာဝကရတ္တာ အရိယဖလပဋိလာဘကရတ္တာ စ အရိယော။ အရိယာနံ အဋ္ဌဝိဓတ္တာ နိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ ဧကန္တကာရဏတ္တာ စ အဋ္ဌင်္ဂိကော။ ကိလေသေ မာရေန္တော ဂစ္ဆတိ၊ အတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတိ၊ သယံ ဝါ နိဗ္ဗာနံ မဂ္ဂယတီတိ မဂ္ဂေါတိ ဧဝံ သာမညလက္ခဏတော။ ‘‘သမ္မာဒဿနလက္ခဏာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ၊ သမ္မာအဘိနိရောပနလက္ခဏော သမ္မာသင်္ကပ္ပော ၊ သမ္မာပရိဂ္ဂဟဏလက္ခဏာ သမ္မာဝါစာ ၊ သမ္မာသမုဋ္ဌာပနလက္ခဏော သမ္မာကမ္မန္တော၊ သမ္မာဝေါဒါနလက္ခဏော သမ္မာအာဇီဝေါ၊ သမ္မာပဂ္ဂဟလက္ခဏော သမ္မာဝါယာမော၊ သမ္မာဥပဋ္ဌာနလက္ခဏာ သမ္မာသတိ ၊ သမ္မာအဝိက္ခေပလက္ခဏော သမ္မာသမာဓီ’’တိ ဧဝံ ဝိသေသလက္ခဏတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ တာဝ အညေဟိပိ အတ္တနော ပစ္စနီကကိလေသေဟိ သဒ္ဓိံ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိံ ပဇဟတိ၊ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကရောတိ၊ တပ္ပဋိစ္ဆာဒကမောဟဝိဓမနေန အသမ္မောဟတော သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ပဿတိ၊ တထာ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယောပိ မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပာဒီနိ ပဇဟန္တိ၊ နိရောဓဉ္စ အာရမ္မဏံ ကရောန္တိ၊ သဟဇာတဓမ္မာနံ သမ္မာအဘိနိရောပနပရိဂ္ဂဟဏသမုဋ္ဌာပနဝေါဒါနပဂ္ဂဟဥပဋ္ဌာနသမာဒဟနာနိ စ ကရောန္တီတိ ဧဝံ ကိစ္စဝိဘာဂတော။ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနက္ခဏာ ဝိသုံ ဒုက္ခာဒိအာရမ္မဏာ ဟုတွာ မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ နိဗ္ဗာနမေဝ အာရမ္မဏံ ကတွာ ကိစ္စတော ‘‘ဒုက္ခေ ဉာဏ’’န္တိအာဒီနိ စတ္တာရိ နာမာနိ လဘတိ။ သမ္မာသင်္ကပ္ပာဒယောပိ ပုဗ္ဗဘာဂေ နာနက္ခဏာ နာနာရမ္မဏာ၊ မဂ္ဂကာလေ ဧကက္ခဏာ ဧကာရမ္မဏာ၊ တေသု သမ္မာသင်္ကပ္ပော ကိစ္စတော ‘‘နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပော’’တိအာဒီနိ တီဏိ နာမာနိ လဘတိ။ သမ္မာဝါစာဒယော တယော ပုဗ္ဗဘာဂေ ‘‘မုသာဝါဒါ ဝေရမဏီ’’တိအာဒိဝိဘာဂါ ဝိရတိယောပိ စေတနာယောပိ ဟုတွာ မဂ္ဂက္ခဏေ ဝိရတိယောဝ၊ သမ္မာဝါယာမသတိယော ကိစ္စတော သမ္မပ္ပဓာနသတိပဋ္ဌာနဝသေန စတ္တာရိ နာမာနိ လဘန္တိ။ သမ္မာသမာဓိ ပန မဂ္ဂက္ခဏေပိ ပဌမဇ္ဈာနာဒိဝသေန နာနာ ဧဝါတိ ဧဝံ ပုဗ္ဗဘာဂါပရဘာဂေသု ပဝတ္တိဝိဘာဂတော။ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု သမ္မာဒိဋ္ဌိံ ဘာဝေတိ ဝိဝေကနိဿိတ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၈၉) ဘာဝနာဝိဓိတော။ ‘‘တတ္ထ ကတမော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ? ဣဓ၊ ဘိက္ခု၊ ယသ္မိံ သမယေ လောကုတ္တရံ ဈာနံ ဘာဝေတိ…ပေ… ဒုက္ခပဋိပဒံ ဒန္ဓာဘိညံ၊ တသ္မိံ သမယေ အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဟောတိ – သမ္မာဒိဋ္ဌိ သမ္မာသင်္ကပ္ပော’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၄၉၉) စတုရာသီတိယာ နယသဟဿဝိဘာဂေဟီတိ ဧဝံ အနေကာကာရတော ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော အရိယမဂ္ဂဝိဘာဝနဉာဏာနိ အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနတော သဗ္ဗာနိပိ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

တထာ ပဌမဇ္ဈာနသမာပတ္တိယာ စ နိရောဓသမာပတ္တီတိ ဧတာသု အနုပဋိပါဋိယာ ဝိဟရိတဗ္ဗဋ္ဌေန သမာပဇ္ဇိတဗ္ဗဋ္ဌေန စ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရသမာပတ္တီသု သမ္ပာဒနပစ္စဝေက္ခဏာဒိဝသေန ယထာရဟံ သမ္ပယောဂဝသေန စ ပဝတ္တာနိ ဘဂဝတော ဉာဏာနိ တဒတ္ထသိဒ္ဓိယာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။ တထာ ‘‘ဣဒံ ဣမဿ ဌာနံ ၊ ဣဒံ အဋ္ဌာန’’န္တိ အဝိပရီတံ တဿ တဿ ဖလဿ ကာရဏာကာရဏဇာနနံ၊ တေသံ တေသံ သတ္တာနံ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နဿ ကမ္မသမာဒါနဿ အနဝသေသတော ယထာဘူတံ ဝိပါကန္တရဇာနနံ၊ အာယူဟနက္ခဏေယေဝ တဿ တဿ သတ္တဿ ‘‘အယံ နိရယဂါမိနီ ပဋိပဒါ…ပေ… အယံ နိဗ္ဗာနဂါမိနီ ပဋိပဒါ’’တိ ယာထာဝတော သာသဝါနာသဝကမ္မဝိဘာဂဇာနနံ၊ ခန္ဓာယတနာနံ ဥပါဒိန္နာနုပါဒိန္နာဒိအနေကသဘာဝံ နာနာသဘာဝဉ္စ တဿ လောကဿ ‘‘ဣမာယ နာမ ဓာတုယာ ဥဿန္နတ္တာ ဣမသ္မိံ ဓမ္မပ္ပဗန္ဓေ အယံ ဝိသေသော ဇာယတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယထာဘူတံ ဓာတုနာနတ္တဇာနနံ၊ သဒ္ဓါဒိဣန္ဒြိယာနံ တိက္ခမုဒုတာဇာနနံ သံကိလေသာဒီဟိ သဒ္ဓိံ ဈာနဝိမောက္ခာဒိဇာနနံ၊ သတ္တာနံ အပရိမာဏာသု ဇာတီသု တပ္ပဋိဗန္ဓေန သဒ္ဓိံ အနဝသေသတော ပုဗ္ဗေနိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တတိဇာနနံ ဟီနာဒိဝိဘာဂေဟိ သဒ္ဓိံ စုတိပဋိသန္ဓိဇာနနံ၊ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝ စတုသစ္စဇာနနန္တိ ဣမာနိ ဘဂဝတော ဒသဗလဉာဏာနိ အဝိရဇ္ဈိတွာ ယထာသကံဝိသယာဝဂါဟနတော ယထာဓိပ္ပေတတ္ထသာဓနတော စ ယထာဘူတဝုတ္တိယာ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဣဓ တထာဂတော ဌာနဉ္စ ဌာနတော အဋ္ဌာနဉ္စ အဋ္ဌာနတော ယထာဘူတံ ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ (ဝိဘ။ ၈၀၉၊ အ။ နိ။ ၁၀။၂၁)။

ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ယထာ စေတေသမ္ပိ ဉာဏာနံ ဝသေန၊ ဧဝံ ယထာဝုတ္တာနံ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနာဒိဝိဘာဝနဉာဏာဒိအနန္တာပရိမေယျဘေဒါနံ အနညသာဓာရဏာနံ ပညာဝိသေသာနံ ဝသေန ဘဂဝါ တထာနိ ဉာဏာနိ အာဂတော အဓိဂတောတိ တထာဂတော၊ ဧဝမ္ပိ တထာနိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယာ တာ ဘဂဝတော အဘိဇာတိအဘိသမ္ဗောဓိဓမ္မဝိနယပညာပနအနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုယော၊ တာ တထာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယဒတ္ထံ တာ လောကနာထေန အဘိပတ္ထိတာ ပဝတ္တိတာ စ၊ တဒတ္ထဿ ဧကန္တသိဒ္ဓိယာ အဝိသံဝါဒနတော အဝိပရီတတ္ထဝုတ္တိယာ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။ တထာ ဟိ အယံ ဘဂဝါ ဗောဓိသတ္တဘူတော သမတိံသပါရမိပရိပူရဏာဒိကံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သဗ္ဗဗုဒ္ဓတ္တဟေတုံ သမ္ပာဒေတွာ တုသိတပုရေ ဌိတော ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ သုတွာ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝတာဟိ ဧကတော သန္နိပတိတာဟိ ဥပသင်္ကမိတွာ –

‘‘ကာလော ခေါ တေ မဟာဝီရ၊ ဥပ္ပဇ္ဇ မာတုကုစ္ဆိယံ၊

သဒေဝကံ တာရယန္တော၊ ဗုဇ္ဈဿု အမတံ ပဒ’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၆၇) –

အာယာစိတော ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗနိမိတ္တော ပဉ္စ မဟာဝိလောကနာနိ ဝိလောကေတွာ ‘‘ဣဒါနိ အဟံ မနုဿယောနိယံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိဿာမီ’’တိ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယံ သကျရာဇကုလေ မဟာမာယာယ ဒေဝိယာ ကုစ္ဆိယံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ ဒသ မာသေ ဒေဝမနုဿေဟိ မဟတာ ပရိဟာရေန ပရိဟရိယမာနော ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ ပစ္စူသသမယေ အဘိဇာတိံ ပါပုဏိ။

အဘိဇာတိက္ခဏေ ပနဿ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏက္ခဏေ ဝိယ ဒွတ္တိံသ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပါတုရဟေသုံ၊ အယံ ဒသသဟဿိလောကဓာတု သံကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပိ သမ္ပဝေဓိ၊ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု အပရိမာဏော ဩဘာသော ဖရိ၊ တဿ၊ တံ သိရိံ ဒဋ္ဌုကာမာ ဝိယ အန္ဓာ စက္ခူနိ ပဋိလဘိံသု၊ ဗဓိရာ သဒ္ဒံ သုဏိံသု၊ မူဂါ သမာလပိံသု၊ ခုဇ္ဇာ ဥဇုဂတ္တာ အဟေသုံ၊ ပင်္ဂုလာ ပဒသာ ဂမနံ ပဋိလဘိံသု၊ ဗန္ဓနဂတာ သဗ္ဗသတ္တာ အန္ဒုဗန္ဓနာဒီဟိ မုစ္စိံသု၊ သဗ္ဗနရကေသု အဂ္ဂိ နိဗ္ဗာယိ၊ ပေတ္တိဝိသယေ ခုပ္ပိပါသာ ဝူပသမိ၊ တိရစ္ဆာနာနံ ဘယံ နာဟောသိ၊ သဗ္ဗသတ္တာနံ ရောဂေါ ဝူပသမိ၊ သဗ္ဗသတ္တာ ပိယံဝဒါ အဟေသုံ၊ မဓုရေနာကာရေန အဿာ ဟသိံသု၊ ဝါရဏာ ဂဇ္ဇိံသု၊ သဗ္ဗတူရိယာနိ သကသကနိန္နာဒံ မုဉ္စိံသု၊ အဃဋ္ဋိတာနိ ဧဝ မနုဿာနံ ဟတ္ထူပဂါဒီနိ အာဘရဏာနိ မဓုရေနာကာရေန သဒ္ဒံ မုဉ္စိံသု၊ သဗ္ဗဒိသာ ဝိပ္ပသန္နာ အဟေသုံ၊ သတ္တာနံ သုခံ ဥပ္ပာဒယမာနော မုဒုသီတလဝါတော ဝါယိ၊ အကာလမေဃော ဝဿိ၊ ပထဝိတောပိ ဥဒကံ ဥဗ္ဘိဇ္ဇိတွာ ဝိဿန္ဒိ၊ ပက္ခိနော အာကာသဂမနံ ဝိဇဟိံသု၊ နဒိယော အသန္ဒမာနာ အဋ္ဌံသု၊ မဟာသမုဒ္ဒေ မဓုရံ ဥဒကံ အဟောသိ၊ ဥပက္ကိလေသဝိနိမုတ္တေ သူရိယေ ဒိပ္ပမာနေ ဧဝ အာကာသဂတာ သဗ္ဗာ ဇောတိယော ဇောတိံသု၊ ဌပေတွာ အရူပါဝစရေ ဒေဝေ အဝသေသာ သဗ္ဗေ ဒေဝါ သဗ္ဗေ စ နေရယိကာ ဒိဿမာနရူပါ အဟေသုံ၊ တရုကုဋ္ဋကဝါဋသေလာဒယော အနာဝရဏဘူတာ အဟေသုံ၊ သတ္တာနံ စုတူပပါတာ နာဟေသုံ၊ သဗ္ဗံ အနိဋ္ဌဂန္ဓံ အဘိဘဝိတွာ ဒိဗ္ဗဂန္ဓော ပဝါယိ၊ သဗ္ဗေ ဖလူပဂါ ရုက္ခာ ဖလဓရာ သမ္ပဇ္ဇိံသု၊ မဟာသမုဒ္ဒေါ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ ပဒုမေဟိ သဉ္ဆန္နတလော အဟောသိ၊ ထလဇဇလဇာဒီနိ သဗ္ဗပုပ္ဖာနိ ပုပ္ဖိံသု၊ ရုက္ခာနံ ခန္ဓေသု ခန္ဓပဒုမာနိ၊ သာခါသု သာခါပဒုမာနိ၊ လတာသု လတာပဒုမာနိ၊ ပုပ္ဖိံသု၊ မဟီတလသိလာတလာနိ ဘိန္ဒိတွာ ဥပရူပရိ သတ္တ သတ္တ ဟုတွာ ဒဏ္ဍပဒုမာနိ နာမ နိက္ခမိံသု၊ အာကာသေ ဩလမ္ဗကပဒုမာနိ နိဗ္ဗတ္တိံသု၊ သမန္တတော ပုပ္ဖဝဿံ ဝဿိ အာကာသေ ဒိဗ္ဗတူရိယာနိ ဝဇ္ဇိံသု၊ သကလဒသသဟဿိလောကဓာတု ဝဋ္ဋေတွာ ဝိဿဋ္ဌမာလာဂုဠံ ဝိယ၊ ဥပ္ပီဠေတွာ ပဝတ္တမာလာကလာပေါ ဝိယ၊ အလင်္ကတပဋိယတ္တံ မာလာသနံ ဝိယ စ ဧကမာလာမာလိနီ ဝိပ္ဖုရန္တဝါဠဗီဇနီ ပုပ္ဖဓူပဂန္ဓပရိဝါသိတာ ပရမသောဘဂ္ဂပ္ပတ္တာ အဟောသိ၊ တာနိ စ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ဥပရိ အဓိဂတာနံ အနေကေသံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ နိမိတ္တဘူတာနိ ဧဝ အဟေသုံ။ ဧဝံ အနေကစ္ဆရိယပါတုဘာဝါ အယံ အဘိဇာတိ ယဒတ္ထံ တေန အဘိပတ္ထိတာ၊ တဿာ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ဧကန္တသိဒ္ဓိယာ တထာဝ အဟောသိ အဝိတထာ အနညထာ။

တထာ ယေ ဗုဒ္ဓဝေနေယျာ ဗောဓနေယျဗန္ဓဝါ၊ တေ သဗ္ဗေပိ အနဝသေသတော သယမေဝ ဘဂဝတာ ဝိနီတာ။ ယေ စ သာဝကဝေနေယျာ ဓမ္မဝေနေယျာ စ၊ တေပိ သာဝကာဒီဟိ ဝိနီတာ ဝိနယံ ဂစ္ဆန္တိ ဂမိဿန္တိ စာတိ ယဒတ္ထံ ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗောဓိ အဘိပတ္ထိတာ၊ တဒတ္ထဿ ဧကန္တသိဒ္ဓိယာ အဘိသမ္ဗောဓိ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။

အပိစ ယဿ ယဿ ဉေယျဓမ္မဿ ယော ယော သဘာဝေါ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော၊ သော သော ဟတ္ထတလေ ဌပိတအာမလကံ ဝိယ အာဝဇ္ဇနမတ္တပဋိဗဒ္ဓေန အတ္တနော ဉာဏေန အဝိပရီတံ အနဝသေသတော ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဧဝမ္ပိ အဘိသမ္ဗောဓိ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။

တထာ တေသံ တေသံ ဓမ္မာနံ တထာ တထာ ဒေသေတဗ္ဗပ္ပကာရံ၊ တေသံ တေသဉ္စ သတ္တာနံ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိံ သမ္မဒေဝ ဩလောကေတွာ ဓမ္မတံ အဝိဇဟန္တေနေဝ ပညတ္တိနယံ ဝေါဟာရမတ္တံ အနတိဓာဝန္တေနေဝ စ ဓမ္မတံ ဝိဘာဝေန္တေန ယထာပရာဓံ ယထာဇ္ဈာသယံ ယထာဓမ္မဉ္စ အနုသာသန္တေန ဘဂဝတာ ဝေနေယျာ ဝိနီတာ အရိယဘူမိံ သမ္ပာပိတာတိ ဓမ္မဝိနယပညာပနာပိဿ တဒတ္ထသိဒ္ဓိယာ ယထာဘူတဝုတ္တိယာ စ တထာ အဝိတထာ အနညထာ။

တထာ ယာ သာ ဘဂဝတာ အနုပ္ပတ္တာ ပထဝိယာဒိဖဿဝေဒနာဒိရူပါရူပသဘာဝနိမုတ္တာ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဘာဝါဘာဝတော လောကသဘာဝါတီတာ တမသာ ဝိသံသဋ္ဌတ္တာ ကေနစိ အနောဘာသနီယာ လောကသဘာဝါဘာဝတော ဧဝ ဂတိအာဒိဘာဝရဟိတာ အပ္ပတိဋ္ဌာ အနာရမ္မဏာ အမတမဟာနိဗ္ဗာနဓာတု ခန္ဓသင်္ခါတာနံ ဥပါဒီနံ လေသမတ္တဿာပိ အဘာဝတော ‘‘အနုပါဒိသေသာ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒါယတနံ၊ ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ န အာပေါ န တေဇော န ဝါယော န အာကာသာနဉ္စာယတနံ န ဝိညာဏဉ္စာယတနံ န အာကိဉ္စညာယတနံ န နေဝသညာနာသညာယတနံ နာယံ လောကော န ပရော လောကော န စ ဥဘော စန္ဒိမသူရိယာ။ တမဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နေဝ အာဂတိံ ဝဒါမိ န ဂတိံ န ဌိတိံ န စုတိံ န ဥပပတ္တိံ၊ အပ္ပတိဋ္ဌံ အပ္ပဝတ္တံ အနာရမ္မဏမေဝေတံ ဧသေဝန္တော ဒုက္ခဿာ’’တိ (ဥဒါ။ ၇၁)။

သာ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာနံ အတ္ထင်္ဂမော သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ သမထော၊ သဗ္ဗူပဓီနံ ပဋိနိဿဂ္ဂေါ၊ သဗ္ဗဒုက္ခာနံ ဝူပသမော၊ သဗ္ဗာလယာနံ သမုဂ္ဃာတော၊ သဗ္ဗဝဋ္ဋာနံ ဥပစ္ဆေဒေါ၊ အစ္စန္တသန္တိလက္ခဏာတိ ယထာဝုတ္တသဘာဝဿ ကဒါစိပိ အဝိသံဝါဒနတော တထာ အဝိတထာ အနညထာ ။ ဧဝမေတာ အဘိဇာတိအာဒိကာ တထာ ဂတော ဥပဂတော အဓိဂတော ပဋိပန္နော ပတ္တောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ ဘဂဝါ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော? ယထာဝိဓာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာဝိဓော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာဝိဓာ တေ ဘဂဝန္တော မဂ္ဂသီလေန၊ ဖလသီလေန၊ သဗ္ဗေနပိ လောကိယလောကုတ္တရသီလေန၊ မဂ္ဂသမာဓိနာ၊ ဖလသမာဓိနာ၊ သဗ္ဗေနပိ လောကိယလောကုတ္တရသမာဓိနာ၊ မဂ္ဂပညာယ၊ ဖလပညာယ၊ သဗ္ဗာယပိ လောကိယလောကုတ္တရပညာယ၊ ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇိတဗ္ဗေဟိ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသမာပတ္တိဝိဟာရေဟိ၊ တဒင်္ဂဝိမုတ္တိယာ ဝိက္ခမ္ဘနဝိမုတ္တိယာ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိယာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိယာ နိဿရဏဝိမုတ္တိယာတိ သင်္ခေပတော၊ ဝိတ္ထာရတော ပန အနန္တာပရိမာဏဘေဒေဟိ အစိန္တေယျာနုဘာဝေဟိ သကလသဗ္ဗညုဂုဏေဟိ၊ အယမ္ပိ အမှာကံ ဘဂဝါ တထာဝိဓော။ သဗ္ဗေသဉှိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနံ အာယုဝေမတ္တံ၊ သရီရပ္ပမာဏဝေမတ္တံ၊ ကုလဝေမတ္တံ၊ ဒုက္ကရစရိယာဝေမတ္တံ၊ ရသ္မိဝေမတ္တန္တိ ဣမေဟိ ပဉ္စဟိ ဝေမတ္တေဟိ သိယာ ဝေမတ္တံ၊ န ပန သီလဝိသုဒ္ဓိအာဒီသု ဝိသုဒ္ဓီသု သမထဝိပဿနာပဋိပတ္တိယံ အတ္တနာ ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏေသု စ ကိဉ္စိ နာနာကရဏံ အတ္ထိ၊ အထ ခေါ မဇ္ဈေ ဘိန္နသုဝဏ္ဏံ ဝိယ အညံမညံ နိဗ္ဗိသေသာ တေ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော။ တသ္မာ ယထာဝိဓာ ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အယမ္ပိ ဘဂဝါ တထာဝိဓော။ ဧဝံ တထာဝိဓောတိ တထာဂတော။ ဝိဓတ္ထော စေတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။ တထာ ဟိ လောကိယာ ဝိဓယုတ္တဂတသဒ္ဒေ ပကာရတ္ထေ ဝဒန္တိ။

ကထံ တထာပဝတ္တိကောတိ တထာဂတော? အနညသာဓာရဏေန ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန သမန္နာဂတတ္တာ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဒီနံ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တိယာ အနာဝရဏဉာဏပဋိလာဘေန စ ဘဂဝတော ကာယပ္ပဝတ္တိယာဒီနံ ကတ္ထစိ ပဋိဃာတာဘာဝတော ယထာရုစိ တထာ ဂတံ ဂတိ ဂမနံ ကာယဝစီစိတ္တပ္ပဝတ္တိ ဧတဿာတိ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာပဝတ္တိကောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထေဟိ အဂတောတိ တထာဂတော? ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏေ တပ္ပဋိပက္ခပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတံ နတ္ထိ ဧတဿ ဂတန္တိ အဂတော။ သော ပနဿ အဂတဘာဝေါ မစ္ဆေရဒါနပါရမိအာဒီသု အဝိပရီတံ အာဒီနဝါနိသံသပစ္စဝေက္ခဏာဒိနယပ္ပဝတ္တေဟိ ဉာဏေဟီတိ တထေဟိ ဉာဏေဟိ အဂတောတိ တထာဂတော။

အထ ဝါ ကိလေသာဘိသင်္ခါရပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတံ ခန္ဓပ္ပဝတ္တိသင်္ခါတမေဝ ဝါ ပဉ္စသုပိ ဂတီသု ဂတံ ဂမနံ ဧတဿ နတ္ထီတိ အဂတော။ သဥပါဒိသေသအနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ သွာယမဿ အဂတဘာဝေါ တထေဟိ အရိယမဂ္ဂဉာဏေဟီတိ ဧဝမ္ပိ ဘဂဝါ တထေဟိ အာဂတောတိ တထာဂတော။

ကထံ တထာဂတဘာဝေန တထာဂတော? တထာဂတဘာဝေနာတိ စ တထာဂတဿ သဗ္ဘာဝေန၊ အတ္ထိတာယာတိ အတ္ထော။ ကော ပနေသ တထာဂတော၊ ယဿ အတ္ထိတာယ ဘဂဝါ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီတိ? သဒ္ဓမ္မော။ သဒ္ဓမ္မော ဟိ အရိယမဂ္ဂေါ တာဝ ယထာ ယုဂနဒ္ဓသမထဝိပဿနာဗလေန အနဝသေသကိလေသပက္ခံ သမူဟနန္တေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန ဂန္တဗ္ဗံ၊ တထာ ဂတော။ ဖလဓမ္မော ယထာ အတ္တနော မဂ္ဂါနုရူပံ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိပ္ပဟာနဝသေန ဂန္တဗ္ဗံ၊ တထာ ဂတော ပဝတ္တော။ နိဗ္ဗာနဓမ္မော ပန ယထာ ဂတော ပညာယ ပဋိဝိဒ္ဓါ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခဝူပသမာယ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ တထာ ဂတော သစ္ဆိကတောတိ တထာဂတော။ ပရိယတ္တိဓမ္မောပိ ယထာ ပုရိမဗုဒ္ဓေဟိ သုတ္တဂေယျာဒိဝသေန ပဝတ္တိအာဒိပ္ပကာသနဝသေန စ ဝေနေယျာနံ အာသယာဒိအနုရူပံ ပဝတ္တိတော၊ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝတာ တထာ ဂတော ဂဒိတော ပဝတ္တိတောတိ ဝါ တထာဂတော။ ယထာ ဘဂဝတာ ဒေသိတော၊ တထာ ဘဂဝတော သာဝကေဟိ ဂတော အဝဂတောတိ တထာဂတော။ ဧဝံ သဗ္ဗောပိ သဒ္ဓမ္မော တထာဂတော။ တေနာဟ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ၊ ဓမ္မံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၇၊ သု။ နိ။ ၂၄၀)။ သွာဿ အတ္ထီတိ ဘဂဝါ တထာဂတော။

ယထာ စ ဓမ္မော၊ ဧဝံ အရိယသင်္ဃောပိ၊ ယထာ အတ္တဟိတာယ ပရဟိတာယ စ ပဋိပန္နေဟိ သုဝိသုဒ္ဓံ ပုဗ္ဗဘာဂသမထဝိပဿနာပဋိပဒံ ပုရက္ခတွာ တေန တေန မဂ္ဂေန ဂန္တဗ္ဗံ၊ တံ တံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာ ဝါ ဘဂဝတာ သစ္စပဋိစ္စသမုပ္ပာဒါဒိနယော ဒေသိတော၊ တထာ စ ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာ ဂဒနတော စ တထာဂတော။ တေနာဟ သက္ကော ဒေဝရာဇာ – ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ၊ သင်္ဃံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ (ခု။ ပါ။ ၆။၁၈၊ သု။ နိ။ ၂၄၁)၊ သွာဿ သာဝကဘူတော အတ္ထီတိ ဘဂဝါ တထာဂတော။ ဧဝံ တထာဂတဘာဝေန တထာဂတော။

ဣဒမ္ပိ တထာဂတဿ တထာဂတဘာဝဒီပနေ မုခမတ္တကမေဝ၊ သဗ္ဗာကာရေန ပန တထာဂတောဝ တထာဂတဿ တထာဂတဘာဝံ ဝဏ္ဏေယျ။ ဣဒဉှိ တထာဂတပဒံ မဟတ္ထံ၊ မဟာဂတိကံ၊ မဟာဝိသယံ၊ တဿ အပ္ပမာဒပဒဿ ဝိယ တေပိဋကမ္ပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ယုတ္တိတော အတ္ထဘာဝေန အာဟရန္တော ‘‘အတိတ္ထေန ဓမ္မကထိကော ပက္ခန္ဒော’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗောတိ။

တတ္ထေတံ ဝုစ္စတိ –

‘‘ယထေဝ လောကေ ပုရိမာ မဟေသိနော၊

သဗ္ဗညုဘာဝံ မုနယော ဣဓာဂတာ၊

တထာ အယံ သကျမုနီပိ အာဂတော၊

တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာ။

‘‘ပဟာယ ကာမာဒိမလေ အသေသတော၊

သမာဓိဉာဏေဟိ ယထာ ဂတာ ဇိနာ၊

ပုရာတနာ သကျမုနီ ဇုတိန္ဓရော၊

တထာ ဂတော တေန တထာဂတော မတော။

‘‘တထဉ္စ ဓာတာယတနာဒိလက္ခဏံ၊

သဘာဝသာမညဝိဘာဂဘေဒတော၊

သယမ္ဘုဉာဏေန ဇိနောယမာဂတော၊

တထာဂတော ဝုစ္စတိ သကျပုင်္ဂဝေါ။

‘‘တထာနိ သစ္စာနိ သမန္တစက္ခုနာ၊

တထာ ဣဒပ္ပစ္စယတာ စ သဗ္ဗသော၊

အနညနေယျာ နယတော ဝိဘာဝိတာ၊

တထာ ဂတော တေန ဇိနော တထာဂတော။

‘‘အနေကဘေဒါသုပိ လောကဓာတုသု၊

ဇိနဿ ရူပါယတနာဒိဂေါစရေ၊

ဝိစိတ္တဘေဒေ တထမေဝ ဒဿနံ၊

တထာဂတော တေန သမန္တလောစနော။

‘‘ယတော စ ဓမ္မံ တထမေဝ ဘာသတိ၊

ကရောတိ ဝါစာယနုရူပမတ္တနော၊

ဂုဏေဟိ လောကံ အဘိဘုယျိရီယတိ၊

တထာဂတော တေနပိ လောကနာယကော။

‘‘တထာ ပရိညာယ တထာယ သဗ္ဗသော၊

အဝေဒိ လောကံ ပဘဝံ အတိက္ကမိ၊

ဂတော စ ပစ္စက္ခကိရိယာယ နိဗ္ဗုတိံ၊

အရိယမဂ္ဂဉ္စ ဂတော တထာဂတော။

‘‘တထာ ပဋိညာယ တထာယ သဗ္ဗသော၊

ဟိတာယ လောကဿ ယတောယမာဂတော၊

တထာယ နာထော ကရုဏာယ သဗ္ဗဒါ၊

ဂတော စ တေနာပိ ဇိနော တထာဂတော။

‘‘တထာနိ ဉာဏာနိ ယတောယမာဂတော၊

ယထာသဘာဝံ ဝိသယာဝဗောဓတော၊

တထာဘိဇာတိပ္ပဘုတီ တထာဂတော၊

တဒတ္ထသမ္ပာဒနတော တထာဂတော။

‘‘ယထာဝိဓာ တေ ပုရိမာ မဟေသိနော၊

တထာဝိဓောယမ္ပိ တထာ ယထာရုစိ၊

ပဝတ္တဝါစာ တနုစိတ္တဘာဝတော၊

တထာဂတော ဝုစ္စတိ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော။

‘‘သမ္ဗောဓိသမ္ဘာရဝိပက္ခတော ပုရေ၊

ဂတံ န သံသာရဂတမ္ပိ တဿ ဝါ၊

န စတ္ထိ နာထဿ ဘဝန္တဒဿိနော၊

တထေဟိ တသ္မာ အဂတော တထာဂတော။

‘‘တထာဂတော ဓမ္မဝရော မဟေသိနာ၊

ယထာ ပဟာတဗ္ဗမလံ ပဟီယတိ၊

တထာဂတော အရိယဂဏော ဝိနာယကော၊

တထာဂတော တေန သမင်္ဂိဘာဝတော’’တိ။

အရဟန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓန္တိ ဧတ္ထ အရဟာတိ ပဒဿ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ။ ယံကိဉ္စိ ဉေယျံ နာမ၊ တဿ သဗ္ဗဿပိ သဗ္ဗာကာရတော အဝိပရီတတော သယမေဝ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမိနာဿ ပရောပဒေသရဟိတဿ သဗ္ဗာကာရေန သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနသမတ္ထဿ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိနော အနာဝရဏဉာဏသင်္ခါတဿ သဗ္ဗညုတညာဏဿ အဓိဂမော ဒဿိတော။

နနု စ သဗ္ဗညုတညာဏတော အညံ အနာဝရဏံ၊ အညထာ ဆ အသာဓာရဏာနိ ဉာဏာနိ ဗုဒ္ဓဉာဏာနီတိ ဝစနံ ဝိရုဇ္ဈေယျာတိ? န ဝိရုဇ္ဈတိ၊ ဝိသယပ္ပဝတ္တိဘေဒဝသေန အညေဟိ အသာဓာရဏဘာဝဒဿနတ္ထံ ဧကဿေဝ ဉာဏဿ ဒွိဓာ ဝုတ္တတ္တာ။ ဧကမေဝ ဟိ တံ ဉာဏံ အနဝသေသသင်္ခတာသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မဝိသယတာယ သဗ္ဗညုတညာဏံ၊ တတ္ထ စ အာဝရဏာဘာဝတော နိဿင်္ဂစာရမုပါဒါယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ ဝုတ္တံ။ ယထာဟ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ –

‘‘သဗ္ဗံ သင်္ခတာသင်္ခတံ အနဝသေသံ ဇာနာတီတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ တတ္ထ အာဝရဏံ နတ္ထီတိ အနာဝရဏဉာဏ’’န္တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၉)။

တသ္မာ နတ္ထိ နေသံ အတ္ထတော ဘေဒေါ၊ ဧကန္တေနေဝေတံ ဧဝမိစ္ဆိတဗ္ဗံ။ အညထာ သဗ္ဗညုတာနာဝရဏဉာဏာနံ သာဓာရဏတာ အသဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏတာ စ အာပဇ္ဇေယျ။ န ဟိ ဘဂဝတော ဉာဏဿ အဏုမတ္တမ္ပိ အာဝရဏံ အတ္ထိ၊ အနာဝရဏဉာဏဿ စ အသဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏဘာဝေ ယတ္ထ တံ န ပဝတ္တတိ တတ္ထာဝရဏသဗ္ဘာဝတော အနာဝရဏဘာဝေါယေဝ န သိယာ။ အထ ဝါ ပန ဟောတု အညမေဝ အနာဝရဏံ သဗ္ဗညုတညာဏတော၊ ဣဓ ပန သဗ္ဗတ္ထ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ အနာဝရဏဉာဏန္တိ သဗ္ဗညုတညာဏမေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ တဿေဝါဓိဂမေန ဘဂဝါ သဗ္ဗညူ သဗ္ဗဝိဒူ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဝုစ္စတိ၊ န သကိံယေဝ သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓတော။ တထာ စ ဝုတ္တံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ –

‘‘ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာ သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ။

သဗ္ဗဓမ္မာဝဗောဓနသမတ္ထဉာဏသမဓိဂမေန ဟိ ဘဂဝတော သန္တာနေ အနဝသေသဓမ္မေ ပဋိဝိဇ္ဈိတုံ သမတ္ထတာ အဟောသီတိ။

ဧတ္ထာဟ – ကိံ ပနိဒံ ဉာဏံ ပဝတ္တမာနံ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ ဥဒါဟု ကမေနာတိ? ကိဉ္စေတ္ထ – ယဒိ တာဝ သကိံယေဝ သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ပဝတ္တတိ၊ အတီတာနာဂတပ္ပစ္စုပန္နအဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဒိဘေဒဘိန္နာနံ သင်္ခတဓမ္မာနံ အသင်္ခတသမ္မုတိဓမ္မာနဉ္စ ဧကဇ္ဈံ ဥပဋ္ဌာနေ ဒူရတော စိတ္တပဋံ ပေက္ခန္တဿ ဝိယ ဝိသယဝိဘာဂေနာဝဗောဓော န သိယာ၊ တထာ စ သတိ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ ဝိပဿန္တာနံ အနတ္တာကာရေန ဝိယ သဗ္ဗဓမ္မာ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏဿ ဝိသယာ ဟောန္တီတိ အာပဇ္ဇတိ။ ယေပိ ‘‘သဗ္ဗဉေယျဓမ္မာနံ ဌိတလက္ခဏဝိသယံ ဝိကပ္ပရဟိတံ သဗ္ဗကာလံ ဗုဒ္ဓါနံ ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ တေန တေ သဗ္ဗဝိဒူတိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧဝဉ္စ ကတွာ –

‘‘စရံ သမာဟိတော နာဂေါ၊ တိဋ္ဌန္တောပိ သမာဟိတော’’တိ။ –

‘‘ဣဒမ္ပိ ဝစနံ သုဝုတ္တံ ဟောတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသမ္ပိ ဝုတ္တဒေါသာနာတိဝတ္တိ၊ ဌိတလက္ခဏာရမ္မဏတာယ စ အတီတာနာဂတသမ္မုတိဓမ္မာနံ တဒဘာဝတော၊ ဧကဒေသဝိသယမေဝ ဘဂဝတော ဉာဏံ သိယာ။ တသ္မာ သကိံယေဝ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ န ယုဇ္ဇတိ။

အထ ကမေန သဗ္ဗသ္မိံ ဝိသယေ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ? ဧဝမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ။ န ဟိ ဇာတိဘူမိသဘာဝါဒိဝသေန ဒိသာဒေသကာလာဒိဝသေန စ အနေကဘေဒဘိန္နေ ဉေယျေ ကမေန ဂယှမာနေ တဿ အနဝသေသပဋိဝေဓော သမ္ဘဝတိ အပရိယန္တဘာဝတော ဉေယျဿ။ ယေ ပန ‘‘အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနတော ဉေယျဿ ဧကဒေသံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ သေသေပိ ဧဝန္တိ အဓိမုစ္စိတွာ ဝဝတ္ထာပနေန သဗ္ဗညူ ဘဂဝါ၊ တဉ္စ ဉာဏံ န အနုမာနိကံ သံသယာဘာဝတော။ သံသယာနုဗဒ္ဓဉှိ လောကေ အနုမာနဉာဏ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ တေသမ္ပိ န ယုတ္တံ။ သဗ္ဗဿ ဟိ အပစ္စက္ခဘာဝေ အတ္ထဿ အဝိသံဝါဒနေန ဉေယျဿ ဧကဒေသံ ပစ္စက္ခံ ကတွာ သေသေပိ ဧဝန္တိ အဓိမုစ္စိတွာ ဝဝတ္ထာပနဿ အသမ္ဘဝတော။ ယဉှိ တံ သေသံ၊ တံ အပစ္စက္ခန္တိ။ အထ တမ္ပိ ပစ္စက္ခံ၊ တဿ သေသဘာဝေါ ပန န သိယာတိ သဗ္ဗမေတံ အကာရဏံ။ ကသ္မာ? အဝိသယဝိစာရဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ဗုဒ္ဓဝိသယော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အစိန္တေယျော၊ န စိန္တေတဗ္ဗော၊ ယော စိန္တေယျ၊ ဥမ္မာဒဿ ဝိဃာတဿ ဘာဂီ အဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၇၇)။

ဣဒံ ပနေတ္ထ သန္နိဋ္ဌာနံ – ယံကိဉ္စိ ဘဂဝတာ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ သကလမေကဒေသော ဝါ၊ တတ္ထ အပ္ပဋိဟတဝုတ္တိတာယ ပစ္စက္ခတော ဉာဏံ ပဝတ္တတိ၊ နိစ္စသမာဓာနဉ္စ ဝိက္ခေပါဘာဝတော၊ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတဿ သကလဿ အဝိသယဘာဝတော တဿ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓဝုတ္တိတာ န သိယာ၊ ဧကန္တေနေဝ သာ ဣစ္ဆိတဗ္ဗာ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အာဝဇ္ဇနပဋိဗဒ္ဓါ၊ အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓါ၊ မနသိကာရပဋိဗဒ္ဓါ၊ စိတ္တုပ္ပာဒပဋိဗဒ္ဓါ’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅) ဝစနတော။ အတီတာနာဂတဝိသယမ္ပိ ဘဂဝတော ဉာဏံ အနုမာနာဂမနတက္ကဂ္ဂဟဏဝိရဟိတတ္တာ ပစ္စက္ခမေဝ။

နနု စ ဧတသ္မိမ္ပိ ပက္ခေ ယဒါ သကလံ ဉာတုံ ဣစ္ဆိတံ၊ တဒါ သကိမေဝ သကလဝိသယတာယ အနိရူပိတရူပေန ဘဂဝတော ဉာဏံ ပဝတ္တေယျာတိ ဝုတ္တဒေါသာနာတိဝတ္တိယေဝါတိ? န၊ တဿ ဝိသောဓိတတ္တာ။ ဝိသောဓိတော ဟိ သော ဗုဒ္ဓဝိသယော အစိန္တေယျောတိ။ အညထာ ပစုရဇနဉာဏသမဝုတ္တိတာယ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဉာဏဿ အစိန္တေယျတာ န သိယာ၊ တသ္မာ သကလဓမ္မာရမ္မဏမ္ပိ တံ ဧကဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိယ သုဝဝတ္ထာပိတေယေဝ တေ ဓမ္မေ ကတွာ ပဝတ္တတီတိ ဣဒမေတ္ထ အစိန္တေယျံ။ ယာဝတကံ ဉေယျံ၊ တာဝတကံ ဉာဏံ၊ ယာဝတကံ ဉာဏံ၊ တာဝတကံ ဉေယျံ၊ ဉေယျပရိယန္တိကံ ဉာဏံ၊ ဉာဏပရိယန္တိကံ ဉေယျန္တိ ဧဝမေကဇ္ဈံ ဝိသုံ ဝိသုံ သကိံ ကမေန စ ဣစ္ဆာနုရူပံ သမ္မာ သာမဉ္စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဗုဒ္ဓတ္တာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ။ တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ။

ဒွေ ဝိတက္ကာတိ ဒွေ သမ္မာ ဝိတက္ကာ။ တတ္ထ ဝိတက္ကေန္တိ ဧတေန၊ သယံ ဝါ ဝိတက္ကေတိ၊ ဝိတက္ကနမတ္တမေဝ ဝါတိ ဝိတက္ကော။ သွာယံ အာရမ္မဏာဘိနိရောပနလက္ခဏော၊ အာဟနနပရိယာဟနနရသော၊ အာရမ္မဏေ စိတ္တဿ အာနယနပစ္စုပဋ္ဌာနော။ ဝိသယဘေဒေန ပန တံ ဒွိဓာ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ဒွေ ဝိတက္ကာ’’တိ။ သမုဒါစရန္တီတိ သမံ သမ္မာ စ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ မရိယာဒါယ စရန္တိ။ မရိယာဒတ္ထော ဟိ အယမာကာရော၊ တေန စ ယောဂေန ‘‘တထာဂတံ အရဟန္တံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓ’’န္တိ ဣဒံ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – တထာဂတဿ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အတ္တနော ဝိသယေ သမံ သမ္မာ စ အညမညံ မရိယာဒံ အနတိက္ကမန္တာ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ ဗဟုလံ အဘိဏှံ စရန္တိ ပဝတ္တန္တီတိ။

ကော ပန နေသံ ဝိသယော၊ ကာ ဝါ မရိယာဒါ၊ ကထဉ္စ တံ အနတိက္ကမိတွာ တေ ဥဒ္ဓမုဒ္ဓံ ဗဟုလံ အဘိဏှံ နိစ္စံ ပဝတ္တန္တီတိ? ဝုစ္စတေ – ခေမဝိတက္ကော၊ ပဝိဝေကဝိတက္ကောတိ ဣမေ ဒွေ ဝိတက္ကာယေဝ။ တေသု ခေမဝိတက္ကော တာဝ ဘဂဝတော ဝိသေသေန ကရုဏာသမ္ပယုတ္တော၊ မေတ္တာမုဒိတာသမ္ပယုတ္တောပိ လဗ္ဘတေဝ၊ တသ္မာ သော မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယာ မေတ္တာဒိသမာပတ္တိယာ စ ပုဗ္ဗင်္ဂမော သမ္ပယုတ္တော စ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ပဝိဝေကဝိတက္ကော ပန ဖလသမာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗင်္ဂမော သမ္ပယုတ္တော စ၊ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒိဝသေနာပိ လဗ္ဘတေဝ။ ဣတိ နေသံ ဝိတက္ကော ဝိသယော၊ တသ္မာ ဧကသ္မိံ သန္တာနေ ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနာနမ္ပိ ကာလေန ကာလံ သဝိသယသ္မိံယေဝ စရဏတော နတ္ထိ မရိယာဒါ၊ န သင်္ကရေန ဝုတ္တိ။

တတ္ထ ခေမဝိတက္ကော ဘဂဝတော ကရုဏောက္ကမနာဒိနာ ဝိဘာဝေတဗ္ဗော၊ ပဝိဝေကဝိတက္ကော သမာပတ္တီဟိ။ တတြာယံ ဝိဘာဝနာ – ‘‘အယံ လောကော သန္တာပဇာတော ဒုက္ခပရေတော’’တိအာဒိနာ ရာဂဂ္ဂိအာဒီဟိ လောကသန္နိဝါသဿ အာဒိတ္တတာဒိအာကာရဒဿနေဟိ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိယာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ၊ သမာပတ္တိယမ္ပိ ပဌမဇ္ဈာနဝသေန ဝတ္တဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၇-၁၁၈) –

‘‘ဗဟူဟိ အာကာရေဟိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ၊ အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝါသောတိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ။ ဥယျုတ္တော၊ ပယာတော၊ ကုမ္မဂ္ဂပဋိပန္နော၊ ဥပနီယတိ လောကော အဒ္ဓုဝေါ၊ အတာဏော လောကော အနဘိဿရော၊ အဿကော လောကော၊ သဗ္ဗံ ပဟာယ ဂမနီယံ၊ ဦနော လောကော အတိတ္တော တဏှာဒါသော။

‘‘အတာယနော လောကသန္နိဝါသော၊ အလေဏော၊ အသရဏော၊ အသရဏီဘူတော၊ ဥဒ္ဓတော လောကော အဝူပသန္တော၊ သသလ္လော လောကသန္နိဝါသော ဝိဒ္ဓါ ပုထုသလ္လေဟိ၊ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရာဝရဏော ကိလေသပဉ္ဇရပရိက္ခိတ္တော၊ အဝိဇ္ဇာဂတော လောကသန္နိဝါသော အဏ္ဍဘူတော ပရိယောနဒ္ဓါ တန္တာကုလကဇာတော ကုလာဂုဏ္ဌိကဇာတော မုဉ္ဇပဗ္ဗဇဘူတော အပါယံ ဒုဂ္ဂတိံ ဝိနိပါတံ သံသာရံ နာတိဝတ္တတီတိ ပဿန္တာနံ၊ အဝိဇ္ဇာဝိသဒေါသသံလိတ္တော ကိလေသကလလီဘူတော၊ ရာဂဒေါသမောဟဇဋာဇဋိတော။

‘‘တဏှာသင်္ဃာဋပဋိမုက္ကော၊ တဏှာဇာလေန ဩတ္ထဋော၊ တဏှာသောတေန ဝုယှတိ၊ တဏှာသံယောဇနေန သံယုတ္တော၊ တဏှာနုသယေန အနုသဋော၊ တဏှာသန္တာပေန သန္တပ္ပတိ၊ တဏှာပရိဠာဟေန ပရိဍယှတိ။

‘‘ဒိဋ္ဌိသင်္ဃာဋပဋိမုက္ကော၊ ဒိဋ္ဌိဇာလေန ဩတ္ထဋော၊ ဒိဋ္ဌိသောတေန ဝုယှတိ၊ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနေန သံယုတ္တော၊ ဒိဋ္ဌာနုသယေန အနုသဋော၊ ဒိဋ္ဌိသန္တာပေန သန္တပ္ပတိ၊ ဒိဋ္ဌိပရိဠာဟေန ပရိဍယှတိ။

‘‘ဇာတိယာ အနုဂတော၊ ဇရာယ အနုသဋော၊ ဗျာဓိနာ အဘိဘူတော၊ မရဏေန အဗ္ဘာဟတော၊ ဒုက္ခေ ပတိဋ္ဌိတော။

‘‘တဏှာယ ဩဍ္ဍိတော၊ ဇရာပါကာရပရိက္ခိတ္တော၊ မစ္စုပါသပရိက္ခိတ္တော၊ မဟာဗန္ဓနဗဒ္ဓါ၊ လောကသန္နိဝါသော၊ ရာဂဗန္ဓနေန၊ ဒေါသမောဟဗန္ဓနေန၊ မာနဒိဋ္ဌိကိလေသဒုစ္စရိတဗန္ဓနေန ဗဒ္ဓါ၊ မဟာသမ္ဗာဓပဋိပန္နော၊ မဟာပလိဗောဓေန ပလိဗုဒ္ဓါ၊ မဟာပပါတေ ပတိတော၊ မဟာကန္တာရပဋိပန္နော၊ မဟာသံသာရပဋိပန္နော၊ မဟာဝိဒုဂ္ဂေ သမ္ပရိဝတ္တတိ၊ မဟာပလိပေ ပလိပန္နော။

‘‘အဗ္ဘာဟတော လောကသန္နိဝါသော၊ အာဒိတ္တော လောကသန္နိဝါသော ရာဂဂ္ဂိနာ၊ ဒေါသဂ္ဂိနာ၊ မောဟဂ္ဂိနာ ဇာတိယာ…ပေ… ဥပါယာသေဟိ၊ ဥန္နီတကော လောကသန္နိဝါသော ဟညတိ နိစ္စမတာဏော ပတ္တဒဏ္ဍော တက္ကရော၊ ဝဇ္ဇဗန္ဓနဗဒ္ဓါ အာဃာတနပစ္စုပဋ္ဌိတော၊ အနာထော လောကသန္နိဝါသော ပရမကာရုညတံ ပတ္တော၊ ဒုက္ခာဘိတုန္နော စိရရတ္တပီဠိတော၊ နိစ္စဂဓိတော နိစ္စပိပါသိတော။

‘‘အန္ဓော၊ အစက္ခုကော၊ ဟတနေတ္တော၊ အပရိဏာယကော၊ ဝိပထပက္ခန္ဒော၊ အဉ္ဇသာပရဒ္ဓါ၊ မဟောဃပက္ခန္ဒော။

‘‘ဒွီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော၊ တီဟိ ဒုစ္စရိတေဟိ ဝိပ္ပဋိပန္နော၊ စတူဟိ ယောဂေဟိ ယောဇိတော၊ စတူဟိ ဂန္ထေဟိ ဂန္ထိတော၊ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ ဥပါဒီယတိ၊ ပဉ္စဂတိသမာရုဠှော၊ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ရဇ္ဇတိ၊ ပဉ္စဟိ နီဝရဏေဟိ ဩတ္ထဋော၊ ဆဟိ ဝိဝါဒမူလေဟိ ဝိဝဒတိ၊ ဆဟိ တဏှာကာယေဟိ ရဇ္ဇတိ၊ ဆဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော၊ သတ္တဟိ အနုသယေဟိ အနုသဋော၊ သတ္တဟိ သံယောဇနေဟိ သံယုတ္တော၊ သတ္တဟိ မာနေဟိ ဥန္နတော၊ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ သမ္ပရိဝတ္တတိ၊ အဋ္ဌဟိ မိစ္ဆတ္တေဟိ နိယတော၊ အဋ္ဌဟိ ပုရိသဒေါသေဟိ ဒုဿတိ၊ နဝဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟိ အာဃာတိတော၊ နဝဟိ မာနေဟိ ဥန္နတော၊ နဝဟိ တဏှာမူလကေဟိ ဓမ္မေဟိ ရဇ္ဇတိ၊ ဒသဟိ ကိလေသဝတ္ထူဟိ ကိလိဿတိ၊ ဒသဟိ အာဃာတဝတ္ထူဟိ အာဃာတိတော၊ ဒသဟိ အကုသလကမ္မပထေဟိ သမန္နာဂတော၊ ဒသဟိ သံယောဇနေဟိ သံယုတ္တော၊ ဒသဟိ မိစ္ဆတ္တေဟိ နိယတော၊ ဒသဝတ္ထုကာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော၊ ဒသဝတ္ထုကာယ အန္တဂ္ဂါဟိကာယ ဒိဋ္ဌိယာ သမန္နာဂတော၊ အဋ္ဌသတတဏှာပပဉ္စေဟိ ပပဉ္စိတော၊ ဒွါသဋ္ဌိယာ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ ပရိယုဋ္ဌိတော လောကသန္နိဝါသောတိ သမ္ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတိ။

‘‘အဟဉ္စမှိ တိဏ္ဏော၊ လောကော စ အတိဏ္ဏော။ အဟဉ္စမှိ မုတ္တော၊ လောကော စ အမုတ္တော။ အဟဉ္စမှိ ဒန္တော၊ လောကော စ အဒန္တော။ အဟဉ္စမှိ သန္တော၊ လောကော စ အသန္တော။ အဟဉ္စမှိ အဿတ္ထော၊ လောကော စ အနဿတ္ထော။ အဟဉ္စမှိ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ လောကော စ အပရိနိဗ္ဗုတော။ ပဟောမိ ခွာဟံ တိဏ္ဏော တာရေတုံ၊ မုတ္တော မောစေတုံ၊ ဒန္တော ဒမေတုံ၊ သန္တော သမေတုံ ၊ အဿတ္ထော အဿာသေတုံ၊ ပရိနိဗ္ဗုတော ပရေ စ ပရိနိဗ္ဗာပေတုန္တိ ပဿန္တာနံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ သတ္တေသု မဟာကရုဏာ ဩက္ကမတီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၇-၁၁၈)။

ဣမိနာဝ နယေန ဘဂဝတော သတ္တေသု မေတ္တာဩက္ကမနဉ္စ ဝိဘာဝေတဗ္ဗံ။ ကရုဏာဝိသယဿ ဟိ ဒုက္ခဿ ပဋိပက္ခဘူတံ သုခံ သတ္တေသု ဥပသံဟရန္တီ မေတ္တာပိ ပဝတ္တတီတိ ဣဓ အဗျာပါဒအဝိဟိံသာဝိတက္ကာ ခေမဝိတက္ကော။ ပဝိဝေကဝိတက္ကော ပန နေက္ခမ္မဝိတက္ကောယေဝ၊ တဿ ဒိဗ္ဗဝိဟာရအရိယဝိဟာရေသု ပုဗ္ဗဘာဂဿ ပဌမဇ္ဈာနဿ ပစ္စဝေက္ခဏာယ စ ဝသေန ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တတ္ထ ယေ တေ ဘဂဝတော ဒေဝသိကံ ဝဠဉ္ဇနကဝသေန စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသင်္ခါ သမာပတ္တိဝိဟာရာ၊ ယေသံ ပုရေစရဏဘာဝေန ပဝတ္တံ သမာဓိစရိယာနုဂတံ ဉာဏစရိယာနုဂတံ ဉာဏံ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသမာပတ္တိသဉ္စာရိမဟာဝဇိရဉာဏန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တေသံ ဝသေန ဘဂဝတော ပဝိဝေကဝိတက္ကဿ ဗဟုလံ ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယဉ္စ အတ္ထော မဟာသစ္စကသုတ္တေနပိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှိ တတ္ထ ဘဂဝတာ –

‘‘သော ခေါ အဟံ၊ အဂ္ဂိဝေဿန၊ တသ္မိံယေဝ ပုရိမသ္မိံ သမာဓိနိမိတ္တေ အဇ္ဈတ္တမေဝ စိတ္တံ သဏ္ဌပေမိ၊ သန္နိသာဒေမိ၊ ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇)။

ဣဒဉှိ ဘဂဝါ ‘‘သမဏော ဂေါတမော အဘိရူပေါ ပါသာဒိကော သုဖုသိတံ ဒန္တာဝရဏံ၊ ဇိဝှာ တနုကာ၊ မဓုရံ ဝစနံ၊ တေန ပရိသံ ရဉ္ဇေန္တော မညေ ဝိစရတိ၊ စိတ္တေ ပနဿ ဧကဂ္ဂတာ နတ္ထိ၊ ယော ဧဝံ သညတ္တိဗဟုလော စရတီ’’တိ သစ္စကေန နိဂဏ္ဌပုတ္တေန ဝိတက္ကိတေ အဝဿံ သဟောဎံ စောရံ ဂဏှန္တော ဝိယ ‘‘န အဂ္ဂိဝေဿန တထာဂတော ပရိသံ ရဉ္ဇေန္တော သညတ္တိဗဟုလော ဝိစရတိ၊ စက္ကဝါဠပရိယန္တာယပိ ပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ အသလ္လီနော အနုပလိတ္တော ဧကတ္တံ ဧကဝိဟာရိသုညတာဖလသမာပတ္တိဖလံ အနုယုတ္တော’’တိ ဒဿေတုံ အာဟရိ။

ဘဂဝါ ဟိ ယသ္မိံ ခဏေ ပရိသာ သာဓုကာရံ ဒေတိ၊ ဓမ္မံ ဝါ ပစ္စဝေက္ခတိ၊ တသ္မိံ ခဏေ ပုဗ္ဗဘာဂေန ကာလံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ဖလသမာပတ္တိံ အဿာသဝါရေ ပဿာသဝါရေ သမာပဇ္ဇတိ၊ သာဓုကာရသဒ္ဒနိဂ္ဃောသေ အဝိစ္ဆိန္နေယေဝ ဓမ္မပစ္စဝေက္ခဏာယ စ ပရိယောသာနေ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဌိတဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ ဘဝင်္ဂပရိဝါသော လဟုကော၊ အဿာသဝါရေ ပဿာသဝါရေ သမာပတ္တိယော သမာပဇ္ဇန္တိ။ ဧဝံ ယထာဝုတ္တသမာပတ္တီနံ သပုဗ္ဗဘာဂါနံ ဝသေန ဘဂဝတော ခေမဝိတက္ကဿ ပဝိဝေကဝိတက္ကဿ စ ဗဟုလပ္ပဝတ္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတ္ထ ယဿ ဗျာပါဒဝိဟိံသာဝိတက္ကာဒိသံကိလေသပ္ပဟာနဿ အဗျာပါဒဝိတက္ကဿ အဝိဟိံသာဝိတက္ကဿ စ အာနုဘာဝေန ကုတောစိပိ ဘယာဘာဝတော တံသမင်္ဂီ ခေမပ္ပတ္တော စ ဝိဟရတိ၊ တတော စ သဗ္ဗဿပိ သဗ္ဗဒါပိ ခေမမေဝ ဟောတိ အဘယမေဝ။ တသ္မာ ဒုဝိဓောပိ ဥဘယေသံ ခေမင်္ကရောတိ ခေမဝိတက္ကော။ ယဿ ပန ကာမဝိတက္ကာဒိသံကိလေသပဟာနဿ နေက္ခမ္မဝိတက္ကဿ အာနုဘာဝေန ကာယဝိဝေကော၊ စိတ္တဝိဝေကော၊ ဥပဓိဝိဝေကောတိ တိဝိဓော၊ တဒင်္ဂဝိဝေကော၊ ဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကော၊ သမုစ္ဆေဒဝိဝေကော၊ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကော၊ နိဿရဏဝိဝေကောတိ ပဉ္စဝိဓော စ ဝိဝေကော ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ။ သော ယထာရဟံ အာရမ္မဏတော သမ္ပယောဂတော စ ပဝိဝေကသဟဂတော ဝိတက္ကောတိ ပဝိဝေကဝိတက္ကော။ ဧတေ စ ဒွေ ဝိတက္ကာ ဧဝံ ဝိဘတ္တဝိသယာပိ သမာနာ အာဒိကမ္မိကာနံ အညမညူပကာရာယ သမ္ဘဝန္တိ။ ယထာ ဟိ ခေမဝိတက္ကဿ ပဝိဝေကဝိတက္ကော အနုပ္ပန္နဿ ဥပ္ပာဒါယ ဥပ္ပန္နဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယ ဟောတိ၊ ဧဝံ ပဝိဝေကဝိတက္ကဿပိ ခေမဝိတက္ကော။ န ဟိ ဝူပကဋ္ဌကာယစိတ္တာနမန္တရေန မေတ္တာဝိဟာရာဒယော သမ္ဘဝန္တိ ဗျာပါဒါဒိပ္ပဟာနေန စ ဝိနာ စိတ္တဝိဝေကာဒီနံ အသမ္ဘဝေါယေဝါတိ အညမညဿ ဗဟူပကာရာ ဧတေ ဓမ္မာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဘဂဝတော ပန သဗ္ဗသော ပဟီနသံကိလေသဿ လောကဟိတတ္ထာယ ဧဝံ ခေမဝိတက္ကော စ ပဝိဝေကဝိတက္ကော စ အဿာသဝါရမတ္တေပိ ဟိတသုခမာဝဟန္တိယေဝါတိ။ ခေမော စ ဝိတက္ကော ပဝိဝေကော စ ဝိတက္ကောတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဥဒ္ဒိဋ္ဌေ ဒွေ ဝိတက္ကေ နိဒ္ဒိသိတုံ ‘‘အဗျာပဇ္ဈာရာမော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အဗျာပဇ္ဈနံ ကဿစိ အဒုက္ခနံ အဗျာပဇ္ဈော၊ သော အာရမိတဗ္ဗတော အာရာမော ဧတဿာတိ အဗျာပဇ္ဈာရာမော။ အဗျာပဇ္ဈေ ရတော သေဝနဝသေန နိရတောတိ အဗျာပဇ္ဈရတော။ ဧသေဝါတိ ဧသော ဧဝ။ ဣရိယာယာတိ ကိရိယာယ၊ ကာယဝစီပယောဂေနာတိ အတ္ထော။ န ကဉ္စိ ဗျာဗာဓေမီတိ ဟီနာဒီသု ကဉ္စိပိ သတ္တံ တဏှာတသာဒိယောဂတော တသံ ဝါ တဒဘာဝတော ပဟီနသဗ္ဗကိလေသဝိပ္ဖန္ဒိတတ္တာ ထာဝရံ ဝါ န ဗာဓေမိ န ဒုက္ခာပေမိ။ ကရုဏဇ္ဈာသယော ဘဂဝါ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိဗဟုလော အတ္တနော ပရမရုစိတကရုဏဇ္ဈာသယာနုရူပမေဝမာဟ။ တေန အဝိဟိံသာဝိတက္ကံ အဗျာပါဒဝိတက္ကဉ္စ ဒဿေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘အဟံ ဣမာယ ဣရိယာယ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ဧဝံ သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇန္တော ဧဝံ သမာပတ္တိဝိဟာရေဟိ ဝိဟရန္တော ဧဝံ ပုညတ္ထိကေဟိ ကတာနိ သက္ကာရဂရုကာရမာနနဝန္ဒနပူဇနာနိ အဓိဝါသေန္တော သတ္တေသု န ကဉ္စိ ဗျာဗာဓေမိ၊ အပိစ ခေါ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထပ္ပဘေဒံ ဟိတသုခမေဝ နေသံ ပရိဗြူဟေမီ’တိ။

ယံ အကုသလံ၊ တံ ပဟီနန္တိ ယံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿဘေဒံ အညဉ္စ တံသမ္ပယုတ္တံ အနန္တပ္ပဘေဒံ အကုသလံ၊ တံ သဗ္ဗံ ဗောဓိမူလေယေဝ မယှံ ပဟီနံ သမူဟတန္တိ။ ဣမိနာ ပဝိဝေကေသု မုဒ္ဓဘူတေန သဒ္ဓိံ နိဿရဏဝိဝေကေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိဝေကေ ဒဿေတိ။ ကေစိ ပနေတ္ထ တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝိဝေကေပိ ဥဒ္ဓရန္တိ ။ အာဂမနီယပဋိပဒါယ ဟိ သဒ္ဓိံ ဘဂဝတာ အတ္တနော ကိလေသက္ခယော ဣဓ ဝုတ္တောတိ။

ဣတိ ဘဂဝါ အပရိမိတကပ္ပပရိစိတ္တံ အတ္တနော ပဝိဝေကဇ္ဈာသယံ သဒ္ဓိံ နိဿရဏဇ္ဈာသယေန ဣဒါနိ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ဌိတော တမဇ္ဈာသယံ ဖလသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ အတ္တနော ကိလေသပ္ပဟာနပစ္စဝေက္ခဏမုခေန ဝိဘာဝေတိ။ ယဒတ္ထံ ပနေတ္ထ သတ္ထာ ဣမေ ဒွေ ဝိတက္ကေ ဥဒ္ဓရိ၊ ဣဒါနိ တမတ္ထံ ဒဿေန္တော ‘‘တသ္မာတိဟ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ ဘဂဝါ ဟိ ဣမဿ ဝိတက္ကဒွယဿ အတ္တနော ဗဟုလသမုဒါစာရဒဿနမုခေနေဝ တတ္ထ ဘိက္ခူ နိဝေသေတုံ ဣမံ ဒေသနံ အာရဘိ။

တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ အဗျာပဇ္ဈပဝိဝေကာဘိရတဿ မေ ခေမပဝိဝေကဝိတက္ကာယေဝ ဗဟုလံ ပဝတ္တန္တိ၊ တသ္မာ။ တိဟာတိ နိပါတမတ္တံ။ အဗျာပဇ္ဈာရာမာဝိဟရထာတိ သဗ္ဗသတ္တေသု မေတ္တာဝိဟာရေန ကရုဏာဝိဟာရေ န စ အဘိရမန္တာ ဝိဟရထ။ တေန ဗျာပါဒဿ တဒေကဋ္ဌကိလေသာနဉ္စ ဒူရီကရဏမာဟ။ တေသံ ဝေါတိ ဧတ္ထ ဝေါတိ နိပါတမတ္တံ။ ပဝိဝေကာရာမာ ဝိဟရထာတိ ကာယာဒိဝိဝေကဉ္စေဝ တဒင်္ဂါဒိဝိဝေကဉ္စာတိ သဗ္ဗဝိဝေကေ အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ကတွာ ဝိဟရထ။ ဣမာယ မယန္တိအာဒိ ယထာ နေသံ ခေမဝိတက္ကဿ ပဝတ္တနာကာရဒဿနံ၊ ဧဝံ ကိံ အကုသလန္တိအာဒိ ပဝိဝေကဝိတက္ကဿ ပဝတ္တနာကာရဒဿနံ။ တတ္ထ ယထာ အနဝဇ္ဇဓမ္မေ ပရိပူရေတုကာမေန ကိံကုသလဂဝေသိနာ ဟုတွာ ကုသလဓမ္မပရိယေသနာ ကာတဗ္ဗာဝ၊ သာဝဇ္ဇဓမ္မေ ပဇဟိတုကာမေနာပိ အကုသလပရိယေသနာ ကာတဗ္ဗာတိ အာဟ ‘‘ကိံ အကုသလ’’န္တိအာဒိ။ အဘိညာပုဗ္ဗိကာ ဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယာဘာဝနာ။ တတ္ထ ကိံ အကုသလန္တိ အကုသလံ နာမ ကိံ၊ သဘာဝတော ကိမဿ လက္ခဏံ၊ ကာနိ ဝါ ရသပစ္စုပဋ္ဌာနပဒဋ္ဌာနာနီတိ အကုသလဿ သဘာဝကိစ္စာဒိတော ပစ္စဝေက္ခဏဝိဓိံ ဒဿေတိ။ အာဒိကမ္မိကဝသေန စေသ ဝိတက္ကော အာဂတော၊ ကိံ အပ္ပဟီနံ ကိံ ပဇဟာမာတိ ဣဒံ ပဒဒွယံ သေက္ခဝသေန။ တသ္မာ ကိံ အပ္ပဟီနန္တိ ကာမရာဂသံယောဇနာဒီသု အကုသလေသု ကိံ အကုသလံ အမှာကံ မဂ္ဂေန အသမုစ္ဆိန္နံ? ကိံပဇဟာမာတိ ကိံ အကုသလံ သမုဂ္ဃာတေမ? အထ ဝါ ကိံ ပဇဟာမာတိ ဝီတိက္ကမပရိယုဋ္ဌာနာနုသယေသု ကိံ ဝိဘာဂံ အကုသလံ ဣဒါနိ မယံ ပဇဟာမာတိ အတ္ထော။ ကေစိ ပန ‘‘ကိံ အပ္ပဟီန’’န္တိ ပဌန္တိ။ တေသံ ဒိဋ္ဌိသံယောဇနာဒိဝသေန အနေကဘေဒေသု အကုသလေသု ကိံ ကတမံ အကုသလံ၊ ကေန ကတမေန ပကာရေန၊ ကတမေန ဝါ မဂ္ဂေန အမှာကံ အပ္ပဟီနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဂါထာသု ဗုဒ္ဓန္တိ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အဝိပရီတံ သယမ္ဘုဉာဏေန ဗုဒ္ဓတ္တာ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓံ သစ္စဝိနိမုတ္တဿ ဉေယျဿ အဘာဝတော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘အဘိညေယျံ အဘိညာတံ၊ ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ၊

ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓါသ္မိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၅၆၃၊ မ။ နိ။ ၂။၃၉၉)၊

ဌပေတွာ မဟာဗောဓိသတ္တံ အညေဟိ သဟိတုံ ဝဟိတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ အသယှဿ သကလဿ ဗောဓိသမ္ဘာရဿ မဟာကရုဏာဓိကာရဿ စ သဟနတော ဝဟနတော၊ တထာ အညေဟိ သဟိတုံ အဘိဘဝိတုံ ဒုက္ကရတ္တာ အသယှာနံ ပဉ္စန္နံ မာရာနံ သဟနတော အဘိဘဝနတော၊ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိအာဒိဝိဘာဂါဝဗောဓေန ယထာရဟံ ဝေနေယျာနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ အနုသာသနသင်္ခါတဿ အညေဟိ အသယှဿ ဗုဒ္ဓကိစ္စဿ သဟနတော ဝဟနတော၊ တတ္ထ ဝါ သာဓုကာရိဘာဝတော အသယှသာဟိနံ။ သမုဒါစရန္တိ နန္တိ ဧတ္ထ နန္တိ နိပါတမတ္တံ၊ နံ တထာဂတန္တိ ဝါ အတ္ထော။

သကပရသန္တာနေသု တမသင်္ခါတံ မောဟန္ဓကာရံ နုဒိ ခိပီတိ တမောနုဒေါ။ ပါရံ နိဗ္ဗာနံ ဂတောတိ ပါရဂတော။ အထ ဝါ ‘‘မုတ္တော မောစေယျ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပဝတ္တိတဿ မဟာဘိနီဟာရဿ သကလဿ ဝါ သံသာရဒုက္ခဿ သဗ္ဗညုဂုဏာနံ ပါရံ ပရိယန္တံ ဂတောတိ ပါရဂတော၊ တံ တမောနုဒံ ပါရဂတံ။ တတော ဧဝ ပတ္တိပတ္တံ ဗုဒ္ဓံ၊ သီလာဒိံ ဒသဗလဉာဏာဒိဉ္စ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ ပတ္တဗ္ဗံ သဗ္ဗံ ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဝသိမန္တိ ဈာနာဒီသု အာကင်္ခါပဋိဗဒ္ဓါ ပရမော အာဝဇ္ဇနာဒိဝသိဘာဝေါ၊ အရိယိဒ္ဓိသင်္ခါတော အနညသာဓာရဏော စိတ္တဝသိဘာဝေါ စ အဿ အတ္ထီတိ ဝသိမာ၊ တံ ဝသိမံ၊ ဝသိနန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေသံ ကာမာသဝါဒီနံ အဘာဝေန အနာသဝံ။ ကာယဝိသမာဒိကဿ ဝိသမဿ ဝန္တတ္တာ ဝါ ဝိသသင်္ခါတံ သဗ္ဗံ ကိလေသမလံ တရိတွာ ဝါ ဝိသံ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခံ သယံ တရိတွာ တာရဏတော ဝိသန္တရော တံ ဝိသန္တရံ။ တဏှက္ခယေ အရဟတ္တဖလေ နိဗ္ဗာနေ ဝါ ဝိမုတ္တံ၊ ဥဘယမှိ ဂမနတော မောနသင်္ခါတေန ဉာဏေန ကာယမောနေယျာဒီဟိ ဝါ သာတိသယံ သမန္နာဂတတ္တာ မုနိံ။ မုနီတိ ဟိ အဂါရိယမုနိ၊ အနဂါရိယမုနိ၊ သေက္ခမုနိ၊ အသေက္ခမုနိ၊ ပစ္စေကမုနိ၊ မုနိမုနီတိ အနေကဝိဓာ မုနယော။ တတ္ထ ဂိဟီ အာဂတဖလော ဝိညာတသာသနော အဂါရိယမုနိ၊ တထာရူပေါ ပဗ္ဗဇိတော အနဂါရိယမုနိ၊ သတ္တ သေက္ခာ သေက္ခမုနိ၊ ခီဏာသဝေါ အသေက္ခမုနိ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ပစ္စေကမုနိ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ မုနိမုနီတိ။ အယမေဝ ဣဓာဓိပ္ပေတော။ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘာဝတော အန္တိမံ၊ ပစ္ဆိမံ ဒေဟံ ကာယံ ဓာရေတီတိ အန္တိမဒေဟဓာရီ၊ တံ အန္တိမဒေဟဓာရိံ။ ကိလေသမာရာဒီနံ သမ္မဒေဝ ပရိစ္စတ္တတ္တာ မာရဉ္ဇဟံ။ တတော ဧဝ ဇရာဟေတုသမုစ္ဆေဒတော အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိဝသေန ပါကဋဇရာဒိသဗ္ဗဇရာယ ပါရဂုံ။ ဇရာသီသေန စေတ္ထ ဇာတိမရဏသောကာဒီနံ ပါရဂမနံ ဝုတ္တန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တံ ဧဝံဘူတံ တထာဂတံ ဒုဝေ ဝိတက္ကာ သမုဒါစရန္တီတိ ဗြူမီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဣတိ ဘဂဝါ ပဌမဂါထာယ ဝိတက္ကဒွယံ ဥဒ္ဒိသိတွာ တတော ဒုတိယဂါထာယ ပဝိဝေကဝိတက္ကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ခေမဝိတက္ကံ ဒဿေတုံ ‘‘သေလေ ယထာ’’တိ တတိယဂါထမာဟ။ တတ္ထ သေလေ ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတောတိ သေလေ သိလာမယေ ဧကဂ္ဃနပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ယထာ ဌိတော။ န ဟိ တတ္ထ ဌိတဿ ဥဒ္ဓံ ဂီဝုက္ခိပနပသာရဏာဒိကိစ္စံ အတ္ထိ။ တထူပမန္တိ တပ္ပဋိဘာဂံ သေလပဗ္ဗတူပမံ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ သေလပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိ ဌိတော စက္ခုမာ ပုရိသော သမန္တတော ဇနတံ ပဿေယျ၊ ဧဝမေဝ သုမေဓော၊ သုန္ဒရပညော သဗ္ဗညုတညာဏေန သမန္တစက္ခု ဘဂဝါ ဓမ္မမယံ ပညာမယံ ပါသာဒမာရုယှ သယံ အပေတသောကော သောကာဝတိဏ္ဏံ ဇာတိဇရာဘိဘူတဉ္စ ဇနတံ သတ္တကာယံ အဝေက္ခတိ ဥပဓာရယတိ ဥပပရိက္ခတိ။ အယံ ပနေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယထာ ဟိ ပဗ္ဗတပါဒေ သမန္တာ မဟန္တံ ခေတ္တံ ကတွာ တတ္ထ ကေဒါရပါဠီသု ကုဋိယော ကတွာ ရတ္တိံ အဂ္ဂိံ ဇာလေယျ၊ စတုရင်္ဂသမန္နာဂတဉ္စ အန္ဓကာရံ ဘဝေယျ၊ အထဿ ပဗ္ဗတဿ မတ္ထကေ ဌတွာ စက္ခုမတော ပုရိသဿ ဘူမိပ္ပဒေသံ ဩလောကယတော နေဝ ခေတ္တံ၊ န ကေဒါရပါဠိယော၊ န ကုဋိယော၊ န တတ္ထ သယိတမနုဿာ ပညာယေယျုံ၊ ကုဋီသု ပန အဂ္ဂိဇာလမတ္တမေဝ ပညာယေယျ၊ ဧဝံ ဓမ္မမယံ ပါသာဒမာရုယှ သတ္တကာယံ ဩလောကယတော တထာဂတဿ ယေ တေ အကတကလျာဏာ သတ္တာ၊ တေ ဧကဝိဟာရေ ဒက္ခိဏပဿေ နိသိန္နာပိ ဗုဒ္ဓဉာဏဿ အာပါထံ နာဂစ္ဆန္တိ၊ ရတ္တိံ ခိတ္တသရာ ဝိယ ဟောန္တိ။ ယေ ပန ကတကလျာဏာ ဝေနေယျပုဂ္ဂလာ၊ တေ ဧဝဿ ဒူရေပိ ဌိတာ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တိ၊ သော အဂ္ဂိ ဝိယ ဟိမဝန္တပဗ္ဗတော ဝိယ စ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဒူရေ သန္တော ပကာသေန္တိ၊ ဟိမဝန္တောဝ ပဗ္ဗတော၊

အသန္တေတ္ထ န ဒိဿန္တိ၊ ရတ္တိံ ခိတ္တာ ယထာ သရာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၀၄၊ နေတ္တိ။ ၁၁)၊

ဧဝမေတသ္မိံ သုတ္တေ ဂါထာသု စ ဘဂဝါ အတ္တာနံ ပရံ ဝိယ ကတွာ ဒဿေသိ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒေသနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၉။ ဒုတိယေ ပရိယာယေနာတိ ဧတ္ထ ပရိယာယ-သဒ္ဒေါ ‘‘မဓုပိဏ္ဍိကပရိယာယောတွေဝ နံ ဓာရေဟီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၀၅) ဒေသနာယံ အာဂတော။ ‘‘အတ္ထိ ခွေသ ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ပရိယာယော၊ ယေန မံ ပရိယာယေန သမ္မာ ဝဒမာနော ဝဒေယျ – အကိရိယဝါဒေါ သမဏော ဂေါတမော’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၅၊ အ။ နိ။ ၈။၁၁) ကာရဏေ။ ‘‘ကဿ နု ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ အဇ္ဇ ပရိယာယော ဘိက္ခုနိယော ဩဝဒိတု’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၃၉၈) ဝါရေ။ ဣဓ ပန ဝါရေပိ ကာရဏေပိ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတဿ ဒွေ ဓမ္မဒေသနာ ယထာရဟံ ကာရဏေန ဘဝန္တိ၊ ဝါရေန ဝါတိ အယမေတ္ထ အတ္ထော။ ဘဂဝါ ဟိ ဝေနေယျဇ္ဈာသယာနုရူပံ ကဒါစိ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ၊ ဣမေ၊ ဓမ္မာ အကုသလာ။ ဣမေ ဓမ္မာ သာဝဇ္ဇာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ အနဝဇ္ဇာ။ ဣမေ သေဝိတဗ္ဗာ၊ ဣမေ န သေဝိတဗ္ဗာ’’တိအာဒိနာ ကုသလာကုသလဓမ္မေ ဝိဘဇန္တော ကုသလဓမ္မေဟိ အကုသလဓမ္မေ အသင်္ကရတော ပညာပေန္တော ‘‘ပါပံ ပါပကတော ပဿထာ’’တိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ကဒါစိ ‘‘ပါဏာတိပါတော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာသေဝိတော ဘာဝိတော ဗဟုလီကတော နိရယသံဝတ္တနိကော တိရစ္ဆာနယောနိသံဝတ္တနိကော ပေတ္တိဝိသယသံဝတ္တနိကော၊ ယော သဗ္ဗလဟုကော ပါဏာတိပါတော၊ သော အပ္ပာယုကသံဝတ္တနိကော’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၈။၄၀) အာဒီနဝံ ပကာသေန္တော ပါပတော နိဗ္ဗိဒါဒီဟိ နိယောဇေန္တော ‘‘နိဗ္ဗိန္ဒထ ဝိရဇ္ဇထာ’’တိ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။

ဘဝန္တီတိ ဟောန္တိ ပဝတ္တန္တိ။ ပါပံ ပါပကတော ပဿထာတိ သဗ္ဗံ ပါပဓမ္မံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အာယတိဉ္စ အဟိတဒုက္ခာဝဟတော လာမကတော ပဿထ။ တတ္ထ နိဗ္ဗိန္ဒထာတိ တသ္မိံ ပါပဓမ္မေ ‘‘အစ္စန္တဟီနဘာဝတော လာမကဋ္ဌေန ပါပံ၊ အကောသလ္လသမ္ဘူတဋ္ဌေန အကုသလံ၊ ပကတိပဘဿရဿ ပသန္နဿ စ စိတ္တဿ ပဘဿရာဒိဘာဝဝိနာသနတော သံကိလေသိကံ၊ ပုနပ္ပုနံ ဘဝဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တနတော ပေါနောဗ္ဘဝိကံ၊ သဟေဝ ဒရထေဟိ ပရိဠာဟေဟိ ဝတ္တနတော သဒရထံ၊ ဒုက္ခဿေဝ ဝိပစ္စနတော ဒုက္ခဝိပါကံ၊ အပရိမာဏမ္ပိ ကာလံ အနာဂတေ ဇာတိဇရာမရဏနိဗ္ဗတ္တနတော အာယတိံ ဇာတိဇရာမရဏိယံ၊ သဗ္ဗဟိတသုခဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထ’’န္တိအာဒိနာ နယေန နာနာဝိဓေ အာဒီနဝေ၊ တဿ စ ပဟာနေ အာနိသံသေ သမ္မပညာယ ပဿန္တာ နိဗ္ဗိန္ဒထ နိဗ္ဗေဒံ အာပဇ္ဇထ။ နိဗ္ဗိန္ဒန္တာ စ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန ပါပတော ဝိရဇ္ဇထ စေဝ ဝိမုစ္စထ စ။ မဂ္ဂေန ဝါ သမုစ္ဆေဒဝိရာဂဝသေန ဝိရဇ္ဇထ၊ တတော ဖလေန ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိဝိမုတ္တိဝသေန ဝိမုစ္စထ။ အထ ဝါ ပါပန္တိ လာမကတော ပါပံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယံ အနိစ္စဒုက္ခာဒိဘာဝေန ကုစ္ဆိတံ အရိယေဟိ ဇိဂုစ္ဆနီယံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ပါပေတီတိ ပါပံ။ ကိံ ပန တံ? တေဘူမကဓမ္မဇာတံ ။ ယထာဝုတ္တေန အတ္ထေန ပါပကတော ဒိသွာ တတ္ထ အနိစ္စတော၊ ဒုက္ခတော၊ ရောဂတော၊ ဂဏ္ဍတော၊ သလ္လတော၊ အဃတော၊ အာဗာဓတောတိအာဒိနာ ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေန္တာ နိဗ္ဗိန္ဒထ။ အယံ ဒုတိယာတိ ယာထာဝတော အဟိတာနတ္ထဝိဘာဝနံ ပဌမံ ဥပါဒါယ တတော ဝိဝေစနံ အယံ ဒုတိယာ ဓမ္မဒေသနာ။

ဂါထာသု ဗုဒ္ဓဿာတိ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓဿ။ သဗ္ဗဘူတာနုကမ္ပိနောတိ သဗ္ဗေပိ သတ္တေ မဟာကရုဏာယ အနုကမ္ပနသဘာဝဿ။ ပရိယာယဝစနန္တိ ပရိယာယေန ကထနံ ဒေသနံ။ ပဿာတိ ပရိသံ အာလပတိ၊ ပရိသဇေဋ္ဌကံ ဝါ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ကေစိ ပနာဟု ‘‘အတ္တာနမေဝ သန္ဓာယ ဘဂဝါ ‘ပဿာ’တိ အဝေါစာ’’တိ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ပါပကေ ဝိရဇ္ဇထ ရာဂံ ပဇဟထာတိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဝိဇ္ဇာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၀။ တတိယေ ပုဗ္ဗင်္ဂမာတိ သဟဇာတဝသေန၊ ဥပနိဿယဝသေန စာတိ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ ပုရဿရာ ပဓာနကာရဏံ။ န ဟိ အဝိဇ္ဇာယ ဝိနာ အကုသလုပ္ပတ္တိ အတ္ထိ။ သမာပတ္တိယာတိ သမာပဇ္ဇနာယ သဘာဝပဋိလာဘာယ၊ ပဝတ္တိယာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ အကုသလပ္ပဝတ္တိယာ အာဒီနဝပ္ပဋိစ္ဆာဒနေန အယောနိသောမနသိကာရဿ ပစ္စယဘာဝေန အပ္ပဟီနဘာဝေန စ အကုသလဓမ္မာနံ ဥပနိဿယဘာဝေါ ဒိဿတိ။

ဧဝံ ဗျာဓိမရဏာဒိဒုက္ခဿ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော သဗ္ဗာပိ ဂတိယော ဣဓ ဒုဂ္ဂတိယော။ အထ ဝါ ရာဂါဒိကိလေသေဟိ ဒူသိတာ ဂတိယော ကာယဝစီစိတ္တာနံ ပဝတ္တိယောတိ ဒုဂ္ဂတိယော၊ ကာယဝစီမနောဒုစ္စရိတာနိ။ အသ္မိံ လောကေတိ ဣဓ လောကေ မနုဿဂတိယံ ဝါ။ ပရမှိ စာတိ တတော အညာသု ဂတီသု။ အဝိဇ္ဇာမူလိကာ သဗ္ဗာတိ တာ သဗ္ဗာပိ ဒုစ္စရိတဿ ဝိပတ္တိယော ဝုတ္တနယေန အဝိဇ္ဇာပုဗ္ဗင်္ဂမတ္တာ အဝိဇ္ဇာမူလိကာ ဧဝ။ ဣစ္ဆာလောဘသမုဿယာတိ အသမ္ပတ္တဝိသယပရိယေသနလက္ခဏာယ ဣစ္ဆာယ၊ သမ္ပတ္တဝိသယလုဗ္ဘနလက္ခဏေန လောဘေန စ သမုဿိတာ ဥပစိတာတိ ဣစ္ဆာလောဘသမုဿယာ။

ယတောတိ ယသ္မာ အဝိဇ္ဇာဟေတု အဝိဇ္ဇာယ နိဝုတော ဟုတွာ။ ပါပိစ္ဆောတိ အဝိဇ္ဇာယ ပဋိစ္ဆာဒိတတ္တာ ပါပိစ္ဆတာယ အာဒီနဝေ အပဿန္တော အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနဝသေန ကောဟညာဒီနိ ကရောန္တော ပါပိစ္ဆော၊ လောဘေနေဝ အတြိစ္ဆတာပိ ဂဟိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အနာဒရောတိ လောကာဓိပတိနော ဩတ္တပ္ပဿ အဘာဝေန သဗြဟ္မစာရီသု အာဒရရဟိတော။ တတောတိ တသ္မာ အဝိဇ္ဇာပါပိစ္ဆတာအဟိရိကာနောတ္တပ္ပဟေတု ။ ပသဝတီတိ ကာယဒုစ္စရိတာဒိဘေဒံ ပါပံ ဥပစိနတိ။ အပါယံ တေန ဂစ္ဆတီတိ တေန တထာ ပသုတေန ပါပေန နိရယာဒိဘေဒံ အပါယံ ဂစ္ဆတိ ဥပပဇ္ဇတိ။

တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧတေ ဧဝံ သဗ္ဗဒုစ္စရိတမူလဘူတာ သဗ္ဗဒုဂ္ဂတိပရိက္ကိလေသဟေတုဘူတာ စ အဝိဇ္ဇာဒယော၊ တသ္မာ ဣစ္ဆဉ္စ၊ လောဘဉ္စ၊ အဝိဇ္ဇဉ္စ၊ စသဒ္ဒေန အဟိရိကာနောတ္တပ္ပဉ္စ ဝိရာဇယံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟံ။ ကထံ ဝိရာဇေတီတိ အာဟ? ဝိဇ္ဇံ ဥပ္ပာဒယန္တိ၊ ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ စ၊ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ စ၊ ဥဿက္ကိတွာ အရဟတ္တမဂ္ဂဝိဇ္ဇံ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပာဒယန္တော။ သဗ္ဗာ ဒုဂ္ဂတိယောတိ သဗ္ဗာပိ ဒုစ္စရိတသင်္ခါတာ ဒုဂ္ဂတိယော၊ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ဝါ အဓိဋ္ဌာနဘာဝတော ဒုက္ခာ၊ သဗ္ဗာ ပဉ္စပိ ဂတိယော ဇဟေ ပဇဟေယျ သမတိက္ကမေယျ။ ကိလေသဝဋ္ဋပ္ပဟာနေနေဝ ဟိ ကမ္မဝဋ္ဋံ ဝိပါကဝဋ္ဋဉ္စ ပဟီနံ ဟောတီတိ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမဘာဏဝါရဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပညာပရိဟီနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၁။ စတုတ္ထေ သုပရိဟီနာတိ သုဋ္ဌု ပရိဟီနာ။ ယေ အရိယာယ ပညာယ ပရိဟီနာတိ ယေ သတ္တာ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယပဋိဝိဇ္ဈနေန စတုသစ္စပဋိဝိဇ္ဈနေန စ ကိလေသေဟိ အာရကာ ဌိတတ္တာ အရိယာယ ပရိသုဒ္ဓါယ ဝိပဿနာပညာယ စ မဂ္ဂပညာယ စ ပရိဟီနာ၊ တေ လောကိယလောကုတ္တရာဟိ သမ္ပတ္တီဟိ အတိဝိယ ပရိဟီနာ မဟာဇာနိကာ။ ကေ ပန တေတိ? ယေ ကမ္မာဝရဏေန သမန္နာဂတာ။ တေ ဟိ မိစ္ဆတ္တနိယတဘာဝတော ဧကန္တေန ပရိဟီနာ အပရိပုဏ္ဏာ မဟာဇာနိကာ။ တေနာဟ ‘‘ဒုဂ္ဂတိ ပါဋိကင်္ခါ’’တိ။ ဝိပါကာဝရဏသမင်္ဂိနောပိ ပရိဟီနာ။ အထ ဝါ သုက္ကပက္ခေ အပရိဟီနာ နာမ တိဝိဓာဝရဏဝိရဟိတာ သမ္မာဒိဋ္ဌိကာ ကမ္မဿကတဉာဏေန စ သမန္နာဂတာ။ သေသံ ဝုတ္တနယာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂါထာသု ပညာယာတိ နိဿက္ကဝစနံ၊ ဝိပဿနာဉာဏတော မဂ္ဂဉာဏတော စ ပရိဟာနေနာတိ။ သာမိဝစနံ ဝါ ဧတံ၊ ယထာဝုတ္တဉာဏဿ ပရိဟာနေနာတိ၊ ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗဿ အနုပ္ပာဒနမေဝ စေတ္ထ ပရိဟာနံ။ နိဝိဋ္ဌံ နာမရူပသ္မိန္တိ နာမရူပေ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကေ ‘‘ဧတံ မမာ’’တိအာဒိနာ တဏှာဒိဋ္ဌိဝသေန အဘိနိဝိဋ္ဌံ အဇ္ဈောသိတံ၊ တတော ဧဝ ဣဒံ သစ္စန္တိ မညတီတိ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ မောဃမည’’န္တိ မညတိ။ ‘‘သဒေဝကေ လောကေ’’တိ ဝိဘတ္တိ ပရိဏာမေတဗ္ဗာ။

ဧဝံ ပဌမဂါထာယ သံကိလေသပက္ခံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယဿာ အနုပ္ပတ္တိယာ နာမရူပသ္မိံ မညနာဘိနိဝေသေဟိ ကိလေသဝဋ္ဋံ ဝတ္တတိ၊ တဿာ ဥပ္ပတ္တိယာ ဝဋ္ဋဿ ဥပစ္ဆေဒေါတိ ပညာယ အာနုဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘ပညာ ဟိ သေဋ္ဌာ လောကသ္မိ’’န္တိ ဂါထမာဟ။

တတ္ထ လောကသ္မိန္တိ သင်္ခါရလောကသ္မိံ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝိယ သတ္တေသု၊ သင်္ခါရေသု ပညာသဒိသော ဓမ္မော နတ္ထိ။ ပညုတ္တရာ ဟိ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ ပညာယ စ သိဒ္ဓါယ သဗ္ဗေ အနဝဇ္ဇဓမ္မာ သိဒ္ဓါ ဧဝ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မာဒိဋ္ဌိဿ သမ္မာသင်္ကပ္ပော ပဟောတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၁၄၁၊ သံ။ နိ။ ၅။၁)။ ယာ ပနေတ္ထ ပညာ အဓိပ္ပေတာ၊ သာ သေဋ္ဌာတိ ထောမိတာ။ ယထာ စ သာ ပဝတ္တတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာယံ နိဗ္ဗေဓဂါမိနီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ယာ အယံ ပညာ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗံ အပဒါလိတပုဗ္ဗံ လောဘက္ခန္ဓာဒိံ နိဗ္ဗိဇ္ဈန္တီ ပဒါလေန္တီ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ နိဗ္ဗေဓဂါမိနီ၊ ယာယ စ တသ္မိံ တသ္မိံ ဘဝယောနိဂတိဝိညာဏဋ္ဌိတိသတ္တာဝါသေသု သတ္တနိကာယေသု ခန္ဓာနံ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိသင်္ခါတာယ ဇာတိယာ တံနိမိတ္တဿ စ ကမ္မဘဝဿ ပရိက္ခယံ ပရိယောသာနံ နိဗ္ဗာနံ အရဟတ္တဉ္စ သမ္မာ အဝိပရီတံ ဇာနာတိ သစ္ဆိကရောတိ၊ အယံ သဟဝိပဿနာ မဂ္ဂပညာ သေဋ္ဌာ လောကသ္မိန္တိ။

ဣဒါနိ ယထာဝုတ္တပညာနုဘာဝသမ္ပန္နေ ခီဏာသဝေ အဘိတ္ထဝန္တော ‘‘တေသံ ဒေဝါ မနုဿာ စာ’’တိ ဩသာနဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – တေသံ စတူသု အရိယသစ္စေသု ပရိညာဒီနံ သောဠသန္နံ ကိစ္စာနံ နိဋ္ဌိတတ္တာ စတုသစ္စသမ္ဗောဓေန သမ္ဗုဒ္ဓါနံ၊ သတိဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ သတိမတံ၊ ဝုတ္တနယေန သမုဂ္ဃာတိတသမ္မောဟတ္တာ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ ဟာသပညာနံ၊ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ သီလာဒိပါရိပူရိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ ဟာသဝေဒတုဋ္ဌိပါမောဇ္ဇဗဟုလတာယ ဟာသပညာနံ၊ သဗ္ဗသော ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနတ္တာ အန္တိမသရီရဓာရီနံ ခီဏာသဝါနံ ဒေဝါ မနုဿာ စ ပိဟယန္တိ ပိယာ ဟောန္တိ၊ တဗ္ဘာဝံ အဓိဂန္တုံ ဣစ္ဆန္တိ ‘‘အဟော ပညာနုဘာဝေါ၊ အဟော ဝတ မယမ္ပိ ဧဒိသာ ဧဝံ နိတ္တိဏ္ဏသဗ္ဗဒုက္ခာ ဘဝေယျာမာ’’တိ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သုက္ကဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၂။ ပဉ္စမေ သုက္ကာတိ န ဝဏ္ဏသုက္ကတာယ သုက္ကာ၊ သုက္ကဘာဝါယ ပန ပရမဝေါဒါနာယ သံဝတ္တန္တီတိ နိပ္ဖတ္တိသုက္ကတာယ သုက္ကာ။ သရသေနပိ သဗ္ဗေ ကုသလာ ဓမ္မာ သုက္ကာ ဧဝ ကဏှဘာဝပဋိပက္ခတော ။ တေသဉှိ ဥပ္ပတ္တိယာ စိတ္တံ ပဘဿရံ ဟောတိ ပရိသုဒ္ဓံ။ ဓမ္မာတိ ကုသလာ ဓမ္မာ။ လောကန္တိ သတ္တလောကံ။ ပါလေန္တီတိ အာဓာရသန္ဓာရဏေန မရိယာဒံ ဌပေန္တာ ရက္ခန္တိ။ ဟိရီ စ ဩတ္တပ္ပဉ္စာတိ ဧတ္ထ ဟိရိယတိ ဟိရိယိတဗ္ဗေန၊ ဟိရိယန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ ဟိရီ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘ယံ ဟိရိယတိ ဟိရိယိတဗ္ဗေန၊ ဟိရိယတိ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဟိရီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၃၀)။ ဩတ္တပ္ပတိ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗေန၊ ဩတ္တပ္ပန္တိ ဧတေနာတိ ဝါ ဩတ္တပ္ပံ။ ဝုတ္တမ္ပိစေတံ ‘‘ယံ ဩတ္တပ္ပတိ ဩတ္တပ္ပိတဗ္ဗေန၊ ဩတ္တပ္ပတိ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ဩတ္တပ္ပ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၃၁)။

တတ္ထ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ ဟိရီ၊ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ ဩတ္တပ္ပံ။ အတ္တာဓိပတေယျာ ဟိရီ၊ လောကာဓိပတေယျံ ဩတ္တပ္ပံ။ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဟိရီ၊ ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ။ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏာ ဟိရီ၊ ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပံ။

တတ္ထ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဟိရိံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သမုဋ္ဌာပေတိ – ဇာတိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ၊ ဝယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ၊ သူရဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ၊ ဗာဟုသစ္စံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ။ ကထံ? ‘‘ပါပကရဏံ နာမေတံ န ဇာတိသမ္ပန္နာနံ ကမ္မံ၊ ဟီနဇစ္စာနံ ကေဝဋ္ဋာဒီနံ ကမ္မံ၊ မာဒိသဿ ဇာတိသမ္ပန္နဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ တာဝ ဇာတိံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပကမ္မံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘‘ပါပကရဏံ နာမေတံ ဒဟရေဟိ ကတ္တဗ္ဗကမ္မံ၊ မာဒိသဿ ဝယေ ဌိတဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဝယံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပကမ္မံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘‘ပါပကရဏံ နာမေတံ ဒုဗ္ဗလဇာတိကာနံ ကမ္မံ၊ မာဒိသဿ သူရဘာဝသမ္ပန္နဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ သူရဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပကမ္မံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ တထာ ‘‘ပါပကရဏံ နာမေတံ အန္ဓဗာလာနံ ကမ္မံ၊ န ပဏ္ဍိတာနံ၊ မာဒိသဿ ပဏ္ဍိတဿ ဗဟုဿုတဿ ဣဒံ ကမ္မံ ကာတုံ န ယုတ္တ’’န္တိ ဧဝံ ဗာဟုသစ္စံ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပါဏာတိပါတာဒိပါပကမ္မံ အကရောန္တော ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတိ။ ဧဝံ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနံ ဟိရိံ စတူဟိ ကာရဏေဟိ သမုဋ္ဌာပေတိ။ သမုဋ္ဌာပေတွာ စ ပန အတ္တနော စိတ္တေ ဟိရိံ ပဝေသေတွာ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧဝံ ဟိရီ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာ နာမ ဟောတိ။

ကထံ ဩတ္တပ္ပံ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ နာမ? ‘‘သစေ တွံ ပါပကမ္မံ ကရိဿသိ၊ စတူသု ပရိသာသု ဂရဟပ္ပတ္တော ဘဝိဿသိ။

‘‘ဂရဟိဿန္တိ တံ ဝိညူ၊ အသုစိံ နာဂရိကော ယထာ၊

ဝဇ္ဇိတော သီလဝန္တေဟိ၊ ကထံ ဘိက္ခု ကရိဿသီ’’တိ။ –

ပစ္စဝေက္ခန္တော ဟိ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌိတေန ဩတ္တပ္ပေန ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧဝံ ဩတ္တပ္ပံ ဗဟိဒ္ဓါသမုဋ္ဌာနံ နာမ ဟောတိ။

ကထံ ဟိရီ အတ္တာဓိပတေယျာ နာမ? ဣဓေကစ္စော ကုလပုတ္တော အတ္တာနံ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ‘‘မာဒိသဿ သဒ္ဓါပဗ္ဗဇိတဿ ဗဟုဿုတဿ ဓုတဝါဒိဿ န ယုတ္တံ ပါပကမ္မံ ကာတု’’န္တိ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ဧဝံ ဟိရီ အတ္တာဓိပတေယျာ နာမ ဟောတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘သော အတ္တာနံယေဝ အဓိပတိံ ကရိတွာ အကုသလံ ပဇဟတိ၊ ကုသလံ ဘာဝေတိ၊ သာဝဇ္ဇံ ပဇဟတိ၊ အနဝဇ္ဇံ ဘာဝေတိ၊ သုဒ္ဓမတ္တာနံ ပရိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၀)။

ကထံ ဩတ္တပ္ပံ လောကာဓိပတေယျံ နာမ? ဣဓေကစ္စော ကုလပုတ္တော လောကံ အဓိပတိံ ဇေဋ္ဌကံ ကတွာ ပါပကမ္မံ န ကရောတိ။ ယထာဟ –

‘‘မဟာ ခေါ ပနာယံ လောကသန္နိဝါသော။ မဟန္တသ္မိံ ခေါ ပန လောကသန္နိဝါသေ သန္တိ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဣဒ္ဓိမန္တော ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ ပရစိတ္တဝိဒုနော ၊ တေ ဒူရတောပိ ပဿန္တိ၊ အာသန္နာပိ န ဒိဿန္တိ၊ စေတသာပိ စိတ္တံ ပဇာနန္တိ၊ တေပိ မံ ဧဝံ ဇာနိဿန္တိ ‘ပဿထ ဘော ဣမံ ကုလပုတ္တံ၊ သဒ္ဓါ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ဝေါကိဏ္ဏော ဝိဟရတိ ပါပကေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’တိ။ သန္တိ ဒေဝတာ ဣဒ္ဓိမန္တိနိယော ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ ပရစိတ္တဝိဒုနိယော၊ တာ ဒူရတောပိ ပဿန္တိ၊ အာသန္နာပိ န ဒိဿန္တိ၊ စေတသာပိ စိတ္တံ ပဇာနန္တိ၊ တာပိ မံ ဧဝံ ဇာနိဿန္တိ ‘ပဿထ ဘော ဣမံ၊ ကုလပုတ္တံ၊ သဒ္ဓါ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော သမာနော ဝေါကိဏ္ဏော ဝိဟရတိ ပါပကေဟိ အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟီ’တိ။ သော လောကံယေဝ အဓိပတိံ ကတွာ အကုသလံ ပဇဟတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၄၀)။

ဧဝံ လောကာဓိပတေယျံ ဩတ္တပ္ပံ။

လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာတိ ဧတ္ထ လဇ္ဇာတိ လဇ္ဇနာကာရော၊ တေန သဘာဝေန သဏ္ဌိတာ ဟိရီ။ ဘယန္တိ အပါယဘယံ၊ တေန သဘာဝေန သဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ။ တဒုဘယံ ပါပပရိဝဇ္ဇနေ ပါကဋံ ဟောတိ။ တတ္ထ ယထာ ဒွီသု အယောဂုဠေသု ဧကော သီတလော ဘဝေယျ ဂူထမက္ခိတော၊ ဧကော ဥဏှော အာဒိတ္တော။ တေသု ယထာ သီတလံ ဂူထမက္ခိတတ္တာ ဇိဂုစ္ဆန္တော ဝိညုဇာတိကော န ဂဏှာတိ၊ ဣတရံ ဒါဟဘယေန၊ ဧဝံ ပဏ္ဍိတော လဇ္ဇာယ ဇိဂုစ္ဆန္တော ပါပံ န ကရောတိ၊ ဩတ္တပ္ပေန အပါယဘီတော ပါပံ န ကရောတိ။ ဧဝံ လဇ္ဇာသဘာဝသဏ္ဌိတာ ဟိရီ၊ ဘယသဘာဝသဏ္ဌိတံ ဩတ္တပ္ပံ။

ကထံ သပ္ပတိဿဝလက္ခဏာ ဟိရီ၊ ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပံ? ဧကစ္စော ဟိ ဇာတိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ၊ သတ္ထုမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ၊ ဒါယဇ္ဇမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာ၊ သဗြဟ္မစာရိမဟတ္တပစ္စဝေက္ခဏာတိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ တတ္ထ ဂါရဝေန သပ္ပတိဿဝလက္ခဏံ ဟိရိံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ပါပံ န ကရောတိ၊ ဧကစ္စော အတ္တာနုဝါဒဘယံ၊ ပရာနုဝါဒဘယံ၊ ဒဏ္ဍဘယံ၊ ဒုဂ္ဂတိဘယန္တိ စတူဟိ ကာရဏေဟိ ဝဇ္ဇတော ဘာယန္တော ဝဇ္ဇဘီရုကဘယဒဿာဝိလက္ခဏံ ဩတ္တပ္ပံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ပါပံ န ကရောတိ။ ဧတ္ထ စ အဇ္ဈတ္တသမုဋ္ဌာနာဒိတာ ဟိရောတ္တပ္ပာနံ တတ္ထ တတ္ထ ပါကဋဘာဝေန ဝုတ္တာ၊ န ပန နေသံ ကဒါစိ အညမညဝိပ္ပယောဂေါ။ န ဟိ လဇ္ဇနံ နိဗ္ဘယံ၊ ပါပဘယံ ဝါ အလဇ္ဇနံ အတ္ထီတိ။

ဣမေစေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွေ သုက္ကာ ဓမ္မာ လောကံ န ပါလေယျုန္တိ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမေ ဒွေ အနဝဇ္ဇဓမ္မာ ယဒိ လောကံ န ရက္ခေယျုံ၊ လောကပါလကာ ယဒိ န ဘဝေယျုံ။ နယိဓ ပညာယေထ မာတာတိ ဣဓ ဣမသ္မိံ လောကေ ဇနိကာ မာတာ ‘‘အယံ မေ မာတာ’’တိ ဂရုစိတ္တီကာရဝသေန န ပညာယေထ၊ ‘‘အယံ မာတာ’’တိ န လဗ္ဘေယျ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ မာတုစ္ဆာတိ မာတုဘဂိနီ။ မာတုလာနီတိ မာတုလဘရိယာ။ ဂရူနန္တိ မဟာပိတုစူဠပိတုဇေဋ္ဌဘာတုအာဒီနံ ဂရုဋ္ဌာနိယာနံ။ သမ္ဘေဒန္တိ သင်္ကရံ၊ မရိယာဒဘေဒံ ဝါ။ ယထာ အဇေဠကာတိအာဒီဟိ ဥပမံ ဒဿေတိ။ ဧတေ ဟိ သတ္တာ ‘‘အယံ မေ မာတာ’’တိ ဝါ ‘‘မာတုစ္ဆာ’’တိ ဝါ ဂရုစိတ္တီကာရဝသေန န ဇာနန္တိ၊ ယံ ဝတ္ထုံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နာ၊ တတ္ထပိ ဝိပ္ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ တသ္မာ ဥပမံ အာဟရန္တော အဇေဠကာဒယော အာဟရိ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ အဇေဠကာဒယော တိရစ္ဆာနာ ဟိရောတ္တပ္ပရဟိတာ မာတာဒိသညံ အကတွာ ဘိန္နမရိယာဒါ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဘေဒေန ဝတ္တန္တိ၊ ဧဝမယံ မနုဿလောကော ယဒိ လောကပါလကဓမ္မာ န ဘဝေယျုံ၊ သဗ္ဗတ္ထ သမ္ဘေဒေန ဝတ္တေယျ။ ယသ္မာ ပနိမေ လောကပါလကဓမ္မာ လောကံ ပါလေန္တိ၊ တသ္မာ နတ္ထိ သမ္ဘေဒေါတိ။

ဂါထာသု ယေသံ စေ ဟိရိဩတ္တပ္ပန္တိ စေတိ နိပါတမတ္တံ။ ယေသံ သတ္တာနံ ဟိရီ စ ဩတ္တပ္ပဉ္စ သဗ္ဗဒါဝ သဗ္ဗကာလမေဝ န ဝိဇ္ဇတိ န ဥပလဗ္ဘတိ။ ဝေါက္ကန္တာ သုက္ကမူလာ တေတိ တေ သတ္တာ ကုသလမူလပစ္ဆေဒါဝဟဿာပိ ကမ္မဿ ကရဏတော ကုသလကမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာနဘူတာနံ ဟိရောတ္တပ္ပာနမေဝ ဝါ အဘာဝတော ကုသလတော ဝေါက္ကမိတွာ၊ အပသက္ကိတွာ၊ ဌိတတ္တာ ဝေါက္ကန္တာ သုက္ကမူလာ၊ ပုနပ္ပုနံ ဇာယနမီယနသဘာဝတ္တာ ဇာတိမရဏဂါမိနော သံသာရံ နာတိဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။

ယေသဉ္စ ဟိရိဩတ္တပ္ပန္တိ ယေသံ ပန ပရိသုဒ္ဓမတီနံ သတ္တာနံ ဟိရီ စ ဩတ္တပ္ပဉ္စာတိ ဣမေ ဓမ္မာ သဒါ သဗ္ဗကာလံ ရတ္တိန္ဒိဝံ နဝမဇ္ဈိမတ္ထေရကာလေသု သမ္မာ ဥပဂမ္မ ဌိတာ ပါပါ ဇိဂုစ္ဆန္တာ ဘာယန္တာ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ပါပံ ပဇဟန္တာ။ ဝိရူဠှဗြဟ္မစရိယာတိ သာသနဗြဟ္မစရိယေ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယေ စ ဝိရူဠှံ အာပန္နာ၊ အဂ္ဂမဂ္ဂါဓိဂမေန သဗ္ဗသော သန္တကိလေသတာယ သန္တဂုဏတာယ ဝါ သန္တော၊ ပုနဗ္ဘဝဿ ခေပိတတ္တာ ခီဏပုနဗ္ဘဝါ ဟောန္တီတိ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အဇာတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၃။ ဆဋ္ဌေ အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဧကဒိဝသံ ကိရ ဘဂဝတာ အနေကပရိယာယေန သံသာရေ အာဒီနဝံ ပကာသေတွာ တဒုပသမနာဒိဝသေန နိဗ္ဗာနပဋိသံယုတ္တာယ ဓမ္မဒေသနာယ ကတာယ ဘိက္ခူနံ ဧတဒဟောသိ ‘‘အယံ သံသာရော ဘဂဝတာ အဝိဇ္ဇာဒီဟိ ကာရဏေဟိ သဟေတုကော ဝုတ္တော၊ နိဗ္ဗာနဿ ပန တဒုပသမဿ န ကိဉ္စိ ကာရဏံ ဝုတ္တံ၊ တယိဒံ အဟေတုကံ ကထံ သစ္စိကဋ္ဌပရမတ္ထေန ဥပလဗ္ဘတီ’’တိ။ အထ ဘဂဝါ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဝိမတိဝိဓမနတ္ထဉ္စေဝ၊ ‘‘ဣဓ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ ‘နိဗ္ဗာနံ နိဗ္ဗာန’န္တိ ဝါစာဝတ္ထုမတ္တမေဝ၊ နတ္ထိ ဟိ ပရမတ္ထတော နိဗ္ဗာနံ နာမ အနုပလဗ္ဘမာနသဘာဝတ္တာ’’တိ လောကာယတိကာဒယော ဝိယ ဝိပ္ပဋိပန္နာနံ ဗဟိဒ္ဓါ စ ပုထုဒိဋ္ဌိဂတိကာနံ မိစ္ဆာဝါဒဘဉ္ဇနတ္ထဉ္စ၊ အမတမဟာနိဗ္ဗာနဿ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝဒီပနတ္ထံ တဿ စ နိဿရဏဘာဝါဒိအာနုဘာဝဝန္တတာဒီပနတ္ထံ ပီတိဝေဂေန ဥဒါနဝသေန ဣဒံ သုတ္တံ အဘာသိ။ တထာ ဟိ ဣဒံ သုတ္တံ ဥဒါနေပိ (ဥဒါ။ ၇၂-၇၄) သင်္ဂီတံ။

တတ္ထ အတ္ထီတိ ဝိဇ္ဇတိ ပရမတ္ထတော ဥပလဗ္ဘတိ။ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတန္တိ သဗ္ဗာနိပိ ပဒါနိ အညမညဝေဝစနာနိ။ အထ ဝါ ဝေဒနာဒယော ဝိယ ဟေတုပစ္စယသမဝါယသင်္ခါတာယ ကာရဏသာမဂ္ဂိယာ န ဇာတံ န နိဗ္ဗတ္တန္တိ အဇာတံ။ ကာရဏေန ဝိနာ သယမေဝ န ဘူတံ န ပါတုဘူတံ န ဥပ္ပန္နန္တိ အဘူတံ။ ဧဝံ အဇာတတ္တာ အဘူတတ္တာ စ ယေန ကေနစိ ကာရဏေန န ကတန္တိ အကတံ။ ဇာတဘူတကတသဘာဝေါ စ နာမရူပါဒီနံ သင်္ခတဓမ္မာနံ ဟောတိ၊ န အသင်္ခတသဘာဝဿ နိဗ္ဗာနဿာတိ ဒဿနတ္ထံ အသင်္ခတန္တိ ဝုတ္တံ။ ပဋိလောမတော ဝါ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတန္တိ သင်္ခတံ၊ တထာ န သင်္ခတံ၊ သင်္ခတလက္ခဏရဟိတန္တိ စ အသင်္ခတန္တိ ဧဝံ အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ နိဗ္ဗတ္တိတဘာဝေ ပဋိသိဒ္ဓေ ‘‘သိယာ နု ခေါ ဧကေနေဝ ကာရဏေန ကတ’’န္တိ အာသင်္ကာယံ ‘‘န ကေနစိ ကတ’’န္တိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘အကတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ဧဝံ အပ္ပစ္စယမ္ပိ သမာနံ ‘‘သယမေဝ နု ခေါ ဣဒံ ဘူတံ ပါတုဘူတ’’န္တိ အာသင်္ကာယံ တန္နိဝတ္တနတ္ထံ ‘‘အဘူတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ အယဉ္စ ဧတဿ အသင်္ခတာကတာဘူတဘာဝေါ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဇာတိဓမ္မတ္တာတိ ဒဿေတုံ ‘‘အဇာတ’’န္တိ ဝုတ္တန္တိ။ ဧဝမေတေသံ စတုန္နမ္ပိ ပဒါနံ သာတ္ထကဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣတိ ဘဂဝါ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတ’’န္တိ ပရမတ္ထတော နိဗ္ဗာနဿ အတ္ထိဘာဝံ ဝတွာ တတ္ထ ဟေတုံ ဒဿေန္တော ‘‘နော စေတံ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ တဿာယံ သင်္ခေပေါ – ဘိက္ခဝေ၊ ယဒိ အဇာတာဒိသဘာဝါ အသင်္ခတာ ဓာတု န အဘဝိဿ န သိယာ၊ ဣဓ လောကေ ဇာတာဒိသဘာဝဿ ရူပါဒိက္ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတဿ သင်္ခါရဂတဿ နိဿရဏံ အနဝသေသဝဋ္ဋုပသမော န ပညာယေယျ န ဥပလဗ္ဘေယျ န သမ္ဘဝေယျ။ နိဗ္ဗာနဉှိ အာရမ္မဏံ ကတွာ ပဝတ္တမာနာ သမ္မာဒိဋ္ဌိအာဒယော အရိယမဂ္ဂဓမ္မာ အနဝသေသတော ကိလေသေ သမုစ္ဆိန္ဒန္တိ၊ တေနေတ္ထ သဗ္ဗဿပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အပ္ပဝတ္တိ အပဂမော နိဿရဏံ ပညာယတိ။

ဧဝံ ဗျတိရေကဝသေန နိဗ္ဗာနဿ အတ္ထိဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အနွယဝသေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယသ္မာ စ ခေါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ ‘‘အပစ္စယာ ဓမ္မာ၊ အသင်္ခတာ ဓမ္မာ (ဓ။ သ။ ဒုကမာတိကာ ၇၊ ၈)။ အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တဒါယတနံ၊ ယတ္ထ နေဝ ပထဝီ (ဥဒါ။ ၇၁)။ ဣဒမ္ပိ ခေါ ဌာနံ ဒုဒ္ဒသံ ယဒိဒံ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော သဗ္ဗူပဓိပဋိနိဿဂ္ဂေါ (မဟာဝ။ ၇၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁)။ အသင်္ခတဉ္စ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မံ ဒေသေဿာမိ အသင်္ခတဂါမိနိဉ္စ ပဋိပဒ’’န္တိအာဒီဟိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၆၆) အနေကေဟိ သုတ္တပဒေဟိ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇာတ’’န္တိ ဣမိနာပိ သုတ္တေန နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရမတ္ထတော သဗ္ဘာဝေါ သဗ္ဗလောကံ အနုကမ္ပမာနေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတော၊ တသ္မာ န ပဋိက္ခိပိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အပ္ပစ္စက္ခကာရီနမ္ပိ ဝိညူနံ ကင်္ခါ ဝါ ဝိမတိ ဝါ နတ္ထိ ဧဝ။ ယေ ပန အဗုဒ္ဓိပုဂ္ဂလာ၊ တေသံ ဝိမတိဝိနောဒနတ္ထံ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယနိဒ္ဓါရဏမုခေန ယုတ္တိဝိစာရဏာ – ယထာ ပရိညေယျတာယ သဥတ္တရာနံ ကာမာနံ ရူပါနဉ္စ ပဋိပက္ခဘူတံ တဗ္ဗိဓုရသဘာဝံ နိဿရဏံ ပညာယတိ၊ ဧဝံ တံသဘာဝါနံ သဗ္ဗေသံ သင်္ခတဓမ္မာနံ ပဋိပက္ခဘူတေန တဗ္ဗိဓုရသဘာဝေန နိဿရဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ ယဉ္စေတံ နိဿရဏံ၊ သာ အသင်္ခတာ ဓာတု။ ကိဉ္စ ဘိယျော၊ သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏံ ဝိပဿနာဉာဏံ အပိ အနုလောမဉာဏံ ကိလေသေ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟိတုံ န သက္ကောတိ၊ တထာ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏံ ပဌမဇ္ဈာနာဒီသု ဉာဏံ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေနေဝ ကိလေသေ ပဇဟတိ၊ န သမုစ္ဆေဒဝသေန။ ဣတိ သင်္ခတဓမ္မာရမ္မဏဿ သမ္မုတိသစ္စာရမ္မဏဿ စ ဉာဏဿ ကိလေသာနံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနေ အသမတ္ထဘာဝတော တေသံ သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနကရဿ အရိယမဂ္ဂဉာဏဿ တဒုဘယဝိပရီတသဘာဝေန အာရမ္မဏေန ဘဝိတဗ္ဗံ ၊ သာ အသင်္ခတာ ဓာတု။ တထာ ‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဇာတံ အဘူတံ အကတံ အသင်္ခတ’’န္တိ ဣဒံ နိဗ္ဗာနဿ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝဇောတကဝစနံ အဝိပရီတတ္ထံ ဘဂဝတာ ဘာသိတတ္တာ။ ယဉှိ ဘဂဝတာ ဘာသိတံ၊ တံ အဝိပရီတတ္ထံ ပရမတ္ထန္တိ ယထာ တံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ၊ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာ၊ သဗ္ဗေ ဓမ္မာ အနတ္တာ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၇၇-၂၇၉၊ စူဠနိ။ ဟေမကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၅၆)။ တထာ နိဗ္ဗာနသဒ္ဒေါ ကတ္ထစိ ဝိသယေ ယထာဘူတပရမတ္ထဝိသယော ဥပစာရဝုတ္တိသဗ္ဘာဝတော သေယျထာပိ သီဟသဒ္ဒေါ။ အထ ဝါ အတ္ထေဝ ပရမတ္ထတော အသင်္ခတာဓာတု ဣတရတဗ္ဗိပရီတဝိနိမုတ္တသဘာဝတ္တာ သေယျထာပိ ပထဝီဓာတု ဝေဒနာတိ။ ဧဝမာဒီဟိ နယေဟိ ယုတ္တိတောပိ အသင်္ခတာယ ဓာတုယာ ပရမတ္ထတော အတ္ထိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂါထာသု ဇာတန္တိ ဇာယနဋ္ဌေန ဇာတံ၊ ဇာတိလက္ခဏပ္ပတ္တန္တိ အတ္ထော။ ဘူတန္တိ ဘဝနဋ္ဌေန ဘူတံ၊ အဟုတွာ သမ္ဘူတန္တိ အတ္ထော။ သမုပ္ပန္နန္တိ သဟိတဘာဝေန ဥပ္ပန္နံ၊ သဟိတေဟိ ဓမ္မေဟိ စ ဥပ္ပန္နန္တိ အတ္ထော။ ကတန္တိ ကာရဏဘူတေဟိ ပစ္စယေဟိ နိဗ္ဗတ္တိတံ။ သင်္ခတန္တိ တေဟိယေဝ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ကတန္တိ သင်္ခတံ၊ သဗ္ဗမေတံ ပစ္စယနိဗ္ဗတ္တဿ အဓိဝစနံ။ နိစ္စသာရာဒိဝိရဟိတတော အဒ္ဓုဝံ။ ဇရာယ မရဏေန စ ဧကန္တေနေဝ သင်္ဃဋိတံ သံသဋ္ဌန္တိ ဇရာမရဏသင်္ဃာတံ။ ‘‘ဇရာမရဏသင်္ဃဋ္ဋ’’န္တိပိ ပဌန္တိ၊ ဇရာယ မရဏေန စ ဥပဒ္ဒုတံ ပီဠိတန္တိ အတ္ထော။ အက္ခိရောဂါဒီနံ အနေကေသံ ရောဂါနံ နီဠံ ကုလာဝကန္တိ ရောဂနီဠံ။ သရသတော ဥပက္ကမတော စ ပဘင်္ဂုပရမသီလတာယ ပဘင်္ဂုရံ။

စတုဗ္ဗိဓော အာဟာရော စ တဏှာသင်္ခါတာ နေတ္တိ စ ပဘဝေါ သမုဋ္ဌာနံ ဧတဿာတိ အာဟာရနေတ္တိပ္ပဘဝံ။ သဗ္ဗောပိ ဝါ ပစ္စယော အာဟာရော။ ဣဓ ပန တဏှာယ နေတ္တိဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတတ္တာ တဏှာဝဇ္ဇာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တသ္မာ အာဟာရော စ နေတ္တိ စ ပဘဝေါ ဧတဿာတိ အာဟာရနေတ္တိပ္ပဘဝံ။ အာဟာရော ဧဝ ဝါ နယနဋ္ဌေန ပဝတ္တနဋ္ဌေန နေတ္တီတိ ဧဝမ္ပိ အာဟာရနေတ္တိပ္ပဘဝံ။ နာလံ တဒဘိနန္ဒိတုန္တိ တံ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကံ ဧဝံ ပစ္စယာဓီနဝုတ္တိကံ၊ တတော ဧဝ အနိစ္စံ၊ ဒုက္ခဉ္စ တဏှာဒိဋ္ဌီဟိ အဘိနန္ဒိတုံ အဿာဒေတုံ န ယုတ္တံ။

တဿနိဿရဏန္တိ ‘‘ဇာတံ ဘူတ’’န္တိအာဒိနာ ဝုတ္တဿ တဿ သက္ကာယဿ နိဿရဏံ နိက္ကမော အနုပသန္တသဘာဝဿ ရာဂါဒိကိလေသဿ သဗ္ဗသင်္ခါရဿ စ အဘာဝေန တဒုပသမဘာဝေန ပသတ္ထဘာဝေန စ သန္တံ၊ တက္ကဉာဏဿ အဂေါစရဘာဝတော အတက္ကာဝစရံ၊ နိစ္စဋ္ဌေန ဓုဝံ၊ တတော ဧဝ အဇာတံ အသမုပ္ပန္နံ၊ သောကဟေတူနံ အဘာဝတော အသောကံ၊ ဝိဂတရာဂါဒိရဇတ္တာ ဝိရဇံ၊ သံသာရဒုက္ခဋ္ဋိတေဟိ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗတ္တာ ပဒံ၊ ဇာတိအာဒိဒုက္ခဓမ္မာနံ နိရောဓဟေတုတာယ နိရောဓော ဒုက္ခဓမ္မာနံ၊ သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ ဥပသမဟေတုတာယ သင်္ခါရူပသမော၊ တတော ဧဝ အစ္စန္တသုခတာယ သုခေါတိ သဗ္ဗပဒေဟိ အမတမဟာနိဗ္ဗာနမေဝ ထောမေတိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ ပဌမဂါထာယ ဗျတိရေကဝသေန၊ ဒုတိယဂါထာယ အနွယဝသေန စ နိဗ္ဗာနံ ဝိဘာဝေသိ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ နိဗ္ဗာနဓာတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၄။ သတ္တမေ ဒွေမာတိ ဒွေ ဣမာ။ ဝါနံ ဝုစ္စတိ တဏှာ၊ နိက္ခန္တံ ဝါနတော၊ နတ္ထိ ဝါ ဧတ္ထ ဝါနံ၊ ဣမသ္မိံ ဝါ အဓိဂတေ ဝါနဿ အဘာဝေါတိ နိဗ္ဗာနံ၊ တဒေဝ နိဿတ္တနိဇ္ဇီဝဋ္ဌေန သဘာဝဓာရဏဋ္ဌေန စ ဓာတူတိ နိဗ္ဗာနဓာတု။ ယဒိပိ တဿာ ပရမတ္ထတော ဘေဒေါ နတ္ထိ ၊ ပရိယာယေန ပန ပညာယတီတိ တံ ပရိယာယဘေဒံ သန္ဓာယ ‘‘ဒွေမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နိဗ္ဗာနဓာတုယော’’တိ ဝတွာ ယထာဓိပ္ပေတပ္ပဘေဒံ ဒဿေတုံ ‘‘သဥပါဒိသေသာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဏှာဒီဟိ ဖလဘာဝေန ဥပါဒီယတီတိ ဥပါဒိ၊ ခန္ဓပဉ္စကံ။ ဥပါဒိယေဝ သေသောတိ ဥပါဒိသေသော၊ သဟ ဥပါဒိသေသေနာတိ သဥပါဒိသေသာ၊ တဒဘာဝတော အနုပါဒိသေသာ။

အရဟန္တိ အာရကကိလေသော၊ ဒူရကိလေသောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ကထဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု အရဟံ ဟောတိ၊ အာရကာဿ ဟောန္တိ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ၊ သံကိလေသိကာ ပေါနောဗ္ဘဝိကာ၊ သဒရာ ဒုက္ခဝိပါကာ၊ အာယတိံ ဇာတိဇရာမရဏိယာ။ ဧဝံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု အရဟံ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၃၄)။

ခီဏာသဝေါတိ ကာမာသဝါဒယော စတ္တာရောပိ အာသဝါ အရဟတော ခီဏာ သမုစ္ဆိန္နာ ပဟီနာ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓါ အဘဗ္ဗုပ္ပတ္တိကာ ဉာဏဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎာတိ ခီဏာသဝေါ။ ဝုသိတဝါတိ ဂရုသံဝါသေပိ အရိယမဂ္ဂေပိ ဒသသု အရိယဝါသေသုပိ ဝသိ ပရိဝသိ ပရိဝုဋ္ဌော ဝုဋ္ဌဝါသော စိဏ္ဏစရဏောတိ ဝုသိတဝါ။ ကတကရဏီယောတိ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကံ ဥပါဒါယ သတ္တ သေခါ စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ကရဏီယံ ကရောန္တိ နာမ၊ ခီဏာသဝဿ သဗ္ဗကရဏီယာနိ ကတာနိ ပရိယောသိတာနိ၊ နတ္ထိ ဥတ္တရိံ ကရဏီယံ ဒုက္ခက္ခယာဓိဂမာယာတိ ကတကရဏီယော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘တဿ သမ္မာ ဝိမုတ္တဿ၊ သန္တစိတ္တဿ ဘိက္ခုနော၊

ကတဿ ပဋိစယော နတ္ထိ၊ ကရဏီယံ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၆။၅၅၊ မဟာဝ။ ၂၄၄)၊

ဩဟိတဘာရောတိ တယော ဘာရာ – ခန္ဓဘာရော၊ ကိလေသဘာရော၊ အဘိသင်္ခါရဘာရောတိ။ တဿိမေ တယောပိ ဘာရာ ဩဟိတာ ဩရောပိတာ နိက္ခိတ္တာ ပါတိတာတိ ဩဟိတဘာရော။ အနုပ္ပတ္တသဒတ္ထောတိ အနုပ္ပတ္တော သဒတ္ထံ၊ သကတ္ထန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ ကကာရဿ ဒကာရော ကတော။ အနုပ္ပတ္တော သဒတ္ထော ဧတေနာတိ အနုပ္ပတ္တသဒတ္ထော၊ သဒတ္ထောတိ စ အရဟတ္တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တဉှိ အတ္တုပနိဗန္ဓဋ္ဌေန အတ္တနော အဝိဇဟနဋ္ဌေန အတ္တနော ပရမတ္ထေန စ အတ္တနော အတ္ထတ္တာ သကတ္ထော ဟောတိ။ ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနောတိ ကာမရာဂသံယောဇနံ၊ ပဋိဃသံယောဇနံ၊ မာနဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသဘဝရာဂဣဿာမစ္ဆရိယအဝိဇ္ဇာသံယောဇနန္တိ ဣမာနိ သတ္တေ ဘဝေသု။ ဘဝံ ဝါ ဘဝေန သံယောဇေန္တိ ဥပနိဗန္ဓန္တီတိ ဘဝသံယောဇနာနိ နာမ။ တာနိ အရဟတော ပရိက္ခီဏာနိ၊ ပဟီနာနိ၊ ဉာဏဂ္ဂိနာ၊ ဒဍ္ဎာနီတိ ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနော။ သမ္မဒညာ ဝိမုတ္တောတိ ဧတ္ထ သမ္မဒညာတိ သမ္မာ အညာယ၊ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ခန္ဓာနံ ခန္ဓဋ္ဌံ၊ အာယတနာနံ အာယတနဋ္ဌံ၊ ဓာတူနံ သုညဋ္ဌံ၊ ဒုက္ခဿ ပီဠနဋ္ဌံ၊ သမုဒယဿ ပဘဝဋ္ဌံ၊ နိရောဓဿ သန္တဋ္ဌံ၊ မဂ္ဂဿ ဒဿနဋ္ဌံ ‘‘သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ အနိစ္စာ’’တိ ဧဝမာဒိဘေဒံ ဝါ သမ္မာ ယထာဘူတံ အညာယ ဇာနိတွာ တီရယိတွာ တုလယိတွာ ဝိဘာဝေတွာ ဝိဘူတံ ကတွာ။ ဝိမုတ္တောတိ ဒွေ ဝိမုတ္တိယော စိတ္တဿ စ ဝိမုတ္တိ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ အရဟာ ဟိ သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝိမုတ္တတ္တာ စိတ္တဝိမုတ္တိယာပိ ဝိမုတ္တော၊ နိဗ္ဗာနေပိ ဝိမုတ္တောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သမ္မဒညာ ဝိမုတ္တော’’တိ။

တဿ တိဋ္ဌန္တေဝ ပဉ္စိန္ဒြိယာနီတိ တဿ အရဟတော စရိမဘဝဟေတုဘူတံ ကမ္မံ ယာဝ န ခီယတိ၊ တာဝ တိဋ္ဌန္တိယေဝ စက္ခာဒီနိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ။ အဝိဃာတတ္တာတိ အနုပ္ပာဒနိရောဓဝသေန အနိရုဒ္ဓတ္တာ။ မနာပါမနာပန္တိ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌံ ရူပါဒိဂေါစရံ။ ပစ္စနုဘောတီတိ ဝိန္ဒတိ ပဋိလဘတိ။ သုခဒုက္ခံ ပဋိသံဝေဒေတီတိ ဝိပါကဘူတံ သုခဉ္စ ဒုက္ခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေတိ တေဟိ ဒွါရေဟိ ပဋိလဘတိ။

ဧတ္တာဝတာ ဥပါဒိသေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဥပါဒိသေသံ နိဗ္ဗာနဓာတုံ ဒဿေတုံ ‘‘တဿ ယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ တဿာတိ တဿ သဥပါဒိသေသဿ သတော အရဟတော။ ယော ရာဂက္ခယောတိ ရာဂဿ ခယော ခီဏာကာရော အဘာဝေါ အစ္စန္တမနုပ္ပာဒေါ။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ဧတ္တာဝတာ ရာဂါဒိက္ခယော သဥပါဒိသေသာ နိဗ္ဗာနဓာတူတိ ဒဿိတံ ဟောတိ။

ဣဓေဝါတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သဗ္ဗဝေဒယိတာနီတိ သုခါဒယော သဗ္ဗာ အဗျာကတဝေဒနာ၊ ကုသလာကုသလဝေဒနာ ပန ပုဗ္ဗေယေဝ ပဟီနာတိ။ အနဘိနန္ဒိတာနီတိ တဏှာဒီဟိ န အဘိနန္ဒိတာနိ။ သီတိဘဝိဿန္တီတိ အစ္စန္တဝူပသမေန သင်္ခါရဒရထပဋိပ္ပဿဒ္ဓိယာ သီတလီ ဘဝိဿန္တိ၊ အပ္ပဋိသန္ဓိကနိရောဓေန နိရုဇ္ဈိဿန္တီတိ အတ္ထော။ န ကေဝလံ ဝေဒယိတာနိယေဝ၊ သဗ္ဗေပိ ပန ခီဏာသဝသန္တာနေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ နိရုဇ္ဈိဿန္တိ၊ ဝေဒယိတသီသေန ဒေသနာ ကတာ။

ဂါထာသု စက္ခုမတာတိ ဗုဒ္ဓစက္ခု၊ ဓမ္မစက္ခု၊ ဒိဗ္ဗစက္ခု၊ ပညာစက္ခု၊ သမန္တစက္ခူတိ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမတာ။ အနိဿိတေနာတိ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယဝသေန ကဉ္စိ ဓမ္မံ အနိဿိတေန၊ ရာဂဗန္ဓနာဒီဟိ ဝါ အဗန္ဓေန။ တာဒိနာတိ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝသေန သဗ္ဗတ္ထ ဣဋ္ဌာဒီသု ဧကသဘာဝတာသင်္ခါတေန တာဒိလက္ခဏေန တာဒိနာ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာတိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ ဘဝါ ဝတ္တမာနာ။ ဘဝနေတ္တိသင်္ခယာတိ ဘဝနေတ္တိယာ တဏှာယ ပရိက္ခယာ။ သမ္ပရာယိကာတိ သမ္ပရာယေ ခန္ဓဘေဒတော ပရဘာဂေ ဘဝါ။ ယမှီတိ ယသ္မိံ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနေ။ ဘဝါနီတိ လိင်္ဂဝိပလ္လာသေန ဝုတ္တံ၊ ဥပပတ္တိဘဝါ သဗ္ဗသော အနဝသေသာ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ န ပဝတ္တန္တိ။

တေတိ တေ ဧဝံ ဝိမုတ္တစိတ္တာ။ ဓမ္မသာရာဓိဂမာတိ ဝိမုတ္တိသာရတ္တာ ဣမဿ ဓမ္မဝိနယဿ၊ ဓမ္မေသု သာရဘူတဿ အရဟတ္တဿ အဓိဂမနတော။ ခယေတိ ရာဂါဒိက္ခယဘူတေ နိဗ္ဗာနေ ရတာ အဘိရတာ။ အထ ဝါ နိစ္စဘာဝတော သေဋ္ဌဘာဝတော စ ဓမ္မေသု သာရန္တိ ဓမ္မသာရံ၊ နိဗ္ဗာနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဝိရာဂေါ သေဋ္ဌော ဓမ္မာနံ (ဓ။ ပ။ ၂၇၃)၊ ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၉၀၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄) စ။ တဿ ဓမ္မသာရဿ အဓိဂမဟေတု ခယေ သဗ္ဗသင်္ခါရပရိက္ခယေ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနေ ရတာ။ ပဟံသူတိ ပဇဟိံသု။ တေတိ နိပါတမတ္တံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ပဋိသလ္လာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၅။ အဋ္ဌမေ ပဋိသလ္လာနရာမာတိ တေဟိ တေဟိ သတ္တသင်္ခါရေဟိ ပဋိနိဝတ္တိတွာ သလ္လာနံ ပဋိသလ္လာနံ၊ ဧကဝိဟာရော ဧကမန္တသေဝိတာ၊ ကာယဝိဝေကောတိ အတ္ထော။ တံ ပဋိသလ္လာနံ ရမန္တိ ရောစန္တီတိ ပဋိသလ္လာနရာမာ။ ‘‘ပဋိသလ္လာနာရာမာ’’တိပိ ပါဌော။ ယထာ ဝုတ္တံ ပဋိသလ္လာနံ အာရမိတဗ္ဗတော အာရာမော ဧတေသန္တိ ပဋိသလ္လာနာရာမာ။ ဝိဟရထာတိ ဧဝံဘူတာ ဟုတွာ ဝိဟရထာတိ အတ္ထော။ ပဋိသလ္လာနေ ရတာ နိရတာ သမ္မုဒိတာတိ ပဋိသလ္လာနရတာ။ ဧတ္တာဝတာ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ၊ တဿ နိမိတ္တဘူတာ ဝူပကဋ္ဌကာယတာ စ ဒဿိတာ။ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ၊ သီလသံဝရော၊ ဣန္ဒြိယေသု၊ ဂုတ္တဒွါရတာ၊ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ၊ သတိသမ္ပဇညန္တိ ဣမေဟိ ဓမ္မေဟိ ဝိနာ န ဝတ္တတီတိ တေပိ ဣဓ အတ္ထတော ဝုတ္တာ ဧဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အဇ္ဈတ္တံ စေတောသမထမနုယုတ္တာတိ အတ္တနော စိတ္တသမထေ အနုယုတ္တာ။ အဇ္ဈတ္တံ အတ္တနောတိ စ ဧတံ ဧကတ္ထံ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ။ ဘုမ္မတ္ထေ စေတံ သမထန္တိ အနုသဒ္ဒယောဂေန ဥပယောဂဝစနံ။ အနိရာကတဇ္ဈာနာတိ ဗဟိ အနီဟတဇ္ဈာနာ အဝိနာသိတဇ္ဈာနာ ဝါ။ နီဟရဏံ ဝိနာသော ဝါတိ ဣဒံ နိရာကတံ နာမ ‘‘ထမ္ဘံ နိရံကတွာ နိဝါတဝုတ္တီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၃၂၈) ဝိယ။ ဝိပဿနာယ သမန္နာဂတာတိ သတ္တဝိဓာယ အနုပဿနာယ ယုတ္တာ။ သတ္တဝိဓာ အနုပဿနာ နာမ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ ဒုက္ခာနုပဿနာ၊ အနတ္တာနုပဿနာ၊ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ၊ ဝိရာဂါနုပဿနာ၊ နိရောဓာနုပဿနာ၊ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာ စ၊ တာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝိတ္ထာရိတာဝ။

ဗြူဟေတာရော သုညာဂါရာနန္တိ ဝဍ္ဎေတာရော သုညာဂါရာနံ။ ဧတ္ထ စ ‘‘သုညာဂါရာန’’န္တိ ယံကိဉ္စိ ဝိဝိတ္တံ ဘာဝနာနုယောဂဿ အနုစ္ဆဝိကဋ္ဌာနံ။ သမထဝိပဿနာဝသေန ကမ္မဋ္ဌာနံ ဂဟေတွာ ရတ္တိန္ဒိဝံ သုညာဂါရံ ပဝိသိတွာ ဘာဝနာနုယောဂဝသေန နိသီဒမာနာ ဘိက္ခူ ‘‘ဗြူဟေတာရော သုညာဂါရာန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧကဘူမိကာဒိပါသာဒေပိ ပန ဝါသံ ကုရုမာနာ ဈာယိနော သုညာဂါရာနံ ဗြူဟေတာရောတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧတ္ထ စ ယာ ‘‘ပဋိသလ္လာနရာမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဟရထ ပဋိသလ္လာနရတာ’’တိ ဝူပကဋ္ဌကာယတာ ဝိဟိတာ၊ သာ ပရိသုဒ္ဓသီလဿ၊ န အသီလဿ အဝိသုဒ္ဓသီလဿ ဝါ တဿ ရူပါရမ္မဏာဒိတော စိတ္တဝိနိဝတ္တနဿေဝ အဘာဝတောတိ အတ္ထတော သီလဝိသုဒ္ဓိ ဒဿိတာတိ ဝုတ္တောဝါယမတ္ထော။ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ စေတောသမထမနုယုတ္တာ အနိရာကတဇ္ဈာနာ’’တိ ပဒဒွယေန သမာဓိဘာဝနာ၊ ‘‘ဝိပဿနာယ သမန္နာဂတာ’’တိ ဣမိနာ ပညာဘာဝနာ ဝိဟိတာတိ လောကိယာ တိဿော သိက္ခာ ဒဿိတာ။

ဣဒါနိ တာသု ပတိဋ္ဌိတဿ အဝဿံဘာဝိဖလံ ဒဿေတုံ ‘‘ပဋိသလ္လာနရာမာန’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဗြူဟေတာနန္တိ ဝဍ္ဎေတာနံ။ ဒွိန္နံ ဖလာနန္တိ တတိယစတုတ္ထဖလာနံ။ ပါဋိကင်္ခန္တိ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ အဝဿံဘာဝီ။ အညာတိ အရဟတ္တံ။ တဉှိ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂဉာဏေဟိ ဉာတမရိယာဒံ အနတိက္ကမိတွာ ဇာနနတော ပရိပုဏ္ဏဇာနနတ္တာ ဥပရိ ဇာနနကိစ္စာဘာဝတော စ ‘‘အညာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သတိ ဝါ ဥပါဒိသေသေတိ သတိ ဝါ ကိလေသူပါဒိသေသေ၊ ပဟာတုံ အသက္ကုဏေယျေ သတိ။ ဉာဏေ ဟိ အပရိပက္ကေ ယေ တေန ပရိပက္ကေန ပဟာတဗ္ဗကိလေသာ၊ တေ န ပဟီယန္တိ။ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘သတိ ဝါ ဥပါဒိသေသေ’’တိ။ သတိ စ ကိလေသေ ခန္ဓာဘိသင်္ခါရာ တိဋ္ဌန္တိ ဧဝ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ သုတ္တေ အနာဂါမိဖလံ အရဟတ္တန္တိ ဒွေ ဓမ္မာ ဒဿိတာ။ ယထာ စေတ္ထ၊ ဧဝံ ဣတော ပရေသု ဒွီသု သုတ္တေသု။

ဂါထာသု ယေ သန္တစိတ္တာတိ ယေ ယောဂါဝစရာ တဒင်္ဂဝသေန ဝိက္ခမ္ဘနဝသေဝ စ သမိတကိလေသတာယ သန္တစိတ္တာ။ နေပက္ကံ ဝုစ္စတိ ပညာ၊ တာယ သမန္နာဂတတ္တာ နိပကာ။ ဣမိနာ တေသံ ကမ္မဋ္ဌာနပရိဟရဏဉာဏံ ဒဿေတိ။ သတိမန္တောစ ဈာယိနောတိ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနဟေတုဘူတာယ သတိယာ သတိမန္တော၊ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနလက္ခဏေန ဈာနေန ဈာယိနော။ သမ္မာ ဓမ္မံ ဝိပဿန္တိ၊ ကာမေသု အနပေက္ခိနောတိ ပုဗ္ဗေယေဝ ‘‘အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ ကာမာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ပါစိ။ ၄၁၇) ဝတ္ထုကာမေသု ကိလေသကာမေသု စ အာဒီနဝပစ္စဝေက္ခဏေန အနပေက္ခိနော အနတ္ထိကာ တေ ပဟာယ အဓိဂတံ ဥပစာရသမာဓိံ အပ္ပနာသမာဓိံ ဝါ ပါဒကံ ကတွာ နာမရူပံ တဿ ပစ္စယေ စ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ကလာပသမ္မသနာဒိက္ကမေန သမ္မာ အဝိပရီတံ ပဉ္စက္ခန္ဓဓမ္မံ အနိစ္စာဒိတော ဝိပဿန္တိ။

အပ္ပမာဒရတာတိ ဝုတ္တပ္ပကာရာယ သမထဝိပဿနာဘာဝနာယ အပ္ပမဇ္ဇနေ ရတာ အဘိရတာ တတ္ထ အပ္ပမာဒေနေဝ ရတ္တိန္ဒိဝံ ဝီတိနာမေန္တာ။ သန္တာတိ သမာနာ။ ‘‘သတ္တာ’’တိပိ ပါဌော၊ ပုဂ္ဂလာတိ အတ္ထော။ ပမာဒေ ဘယဒဿိနောတိ နိရယူပပတ္တိအာဒိကံ ပမာဒေ ဘယံ ပဿန္တာ။ အဘဗ္ဗာ ပရိဟာနာယာတိ တေ ဧဝရူပါ သမထဝိပဿနာဓမ္မေဟိ မဂ္ဂဖလေဟိ ဝါ ပရိဟာနာယ အဘဗ္ဗာ။ သမထဝိပဿနာတော ဟိ သမ္ပတ္တတော န ပရိဟာယန္တိ၊ ဣတရာနိ စ အပ္ပတ္တာနိ ပါပုဏန္တိ။ နိဗ္ဗာနဿေဝ သန္တိကေတိ နိဗ္ဗာနဿ စ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနဿ စ သန္တိကေ ဧဝ၊ န စိရဿေဝ နံ အဓိဂမိဿန္တီတိ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ သိက္ခာနိသံသသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၆။ နဝမေ သိက္ခာနိသံသာတိ ဧတ္ထ သိက္ခိတဗ္ဗာတိ သိက္ခာ၊ သာ တိဝိဓာ အဓိသီလသိက္ခာ၊ အဓိစိတ္တသိက္ခာ၊ အဓိပညာသိက္ခာတိ။ တိဝိဓာပိ စေသာ သိက္ခာ အာနိသံသာ ဧတေသံ၊ န လာဘသက္ကာရသိလောကာတိ သိက္ခာနိသံသာ။ ဝိဟရထာတိ သိက္ခာနိသံသာ ဟုတွာ ဝိဟရထ၊ တီသု သိက္ခာသု အာနိသံသဒဿာဝိနော ဟုတွာ တာဟိ သိက္ခာဟိ လဒ္ဓဗ္ဗံ အာနိသံသမေဝ သမ္ပဿန္တာ ဝိဟရထာတိ အတ္ထော။ ပညုတ္တရာတိ တာသု သိက္ခာသု ယာ အဓိပညာသိက္ခာသင်္ခါတာ ပညာ၊ သာ ဥတ္တရာ ပဓာနာ ဝိသိဋ္ဌာ ဧတေသန္တိ ပညုတ္တရာ။ ယေ ဟိ သိက္ခာနိသံသာ ဝိဟရန္တိ၊ တေ ပညုတ္တရာ ဘဝန္တီတိ။ ဝိမုတ္တိသာရာတိ အရဟတ္တဖလသင်္ခါတာ ဝိမုတ္တိ သာရံ ဧတေသန္တိ ဝိမုတ္တိသာရာ၊ ယထာဝုတ္တံ ဝိမုတ္တိံယေဝ သာရတော ဂဟေတွာ ဌိတာတိ အတ္ထော။ ယေ ဟိ သိက္ခာနိသံသာ ပညုတ္တရာ စ၊ န တေ ဘဝဝိသေသံ ပတ္ထေန္တိ၊ အပိစ ခေါ ဝိဘဝံ အာကင်္ခန္တာ ဝိမုတ္တိံယေဝ သာရတော ပစ္စေန္တိ။ သတာဓိပတေယျာတိ ဇေဋ္ဌကကရဏဋ္ဌေန သတိ အဓိပတေယျံ ဧတေသန္တိ သတာဓိပတေယျာ အဓိပတိ ဧဝ အဓိပတေယျန္တိ ကတွာ၊ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတစိတ္တာ ကာယာနုပဿနာဒိမုခေန သမထဝိပဿနာဘာဝနာနုယုတ္တာတိ အတ္ထော။

အထ ဝါ သိက္ခာနိသံသာတိ ဘိက္ခဝေ၊ ဧဝရူပေ ဒုလ္လဘက္ခဏပဋိလာဘေ တိဝိဓသိက္ခာသိက္ခနမေဝ အာနိသံသံ ကတွာ ဝိဟရထ၊ ဧဝံ ဝိဟရန္တာ စ ပညုတ္တရာ ပညာယ ဥတ္တရာ လောကုတ္တရပညာယ သမန္နာဂတာ ဟုတွာ ဝိဟရထ၊ ဧဝံဘူတာ စ ဝိမုတ္တိသာရာ နိဗ္ဗာနသာရာ အနညသာရာ ဝိဟရထ။ တထာဘာဝဿ စာယံ ဥပါယော၊ ယံ သတာဓိပတေယျာ ဝိဟရထ၊ သတိပဋ္ဌာနဘာဝနာယ ယုတ္တပ္ပယုတ္တာ ဟောထ၊ သဗ္ဗတ္ထ ဝါ သတာရက္ခေန စေတသာ ဝိဟရထာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတိ ဘဂဝါ တီသု သိက္ခာသု ဘိက္ခူ နိယောဇေန္တော ယထာ တာ သိက္ခိတဗ္ဗာ၊ ယေန စ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တံ သင်္ခေပေနေဝ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနာနံ ဖလဝိသေသဒဿနေန တဿာ ပဋိပတ္တိယာ အမောဃဘာဝံ ပကာသေန္တော ‘‘သိက္ခာနိသံသာန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တံ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။

ဂါထာသု ပရိပုဏ္ဏသိက္ခန္တိ အဂ္ဂဖလပ္ပတ္တိယာ ပရိသုဒ္ဓသိက္ခံ၊ အသေက္ခန္တိ အတ္ထော။ အပဟာနဓမ္မန္တိ ဧတ္ထ ပဟာနဓမ္မာ ဝုစ္စန္တိ ကုပ္ပာ ဝိမုတ္တိယော။ ပဟာနဓမ္မောတိ ဟိ ဟာနဓမ္မော ကုပ္ပဓမ္မော။ န ပဟာနဓမ္မောတိ အပဟာနဓမ္မော၊ အကုပ္ပဓမ္မော။ ‘‘အပ္ပဟာနဓမ္မော’’တိပိ ပါဠိ၊ သော ဧဝ အတ္ထော။ ခယော ဧဝ အန္တောတိ ခယန္တော၊ ဇာတိယာ ခယန္တော ဇာတိခယန္တော၊ နိဗ္ဗာနံ။ ခယော ဝါ မရဏံ၊ ဇာတိခယန္တော နိဗ္ဗာနမေဝ၊ တဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဇာတိခယန္တဒဿီ။

တသ္မာတိ ယသ္မာ သိက္ခာပါရိပူရိယာ အယံ ဇရာပါရင်္ဂမနပရိယောသာနော အာနိသံသော၊ တသ္မာ။ သဒါတိ သဗ္ဗကာလံ။ ဈာနရတာတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနေ၊ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနေတိ ဒုဝိဓေပိ ဈာနေ ရတာ၊ တတော ဧဝ သမာဟိတာ။ မာရံ သသေနံ အဘိဘုယျာတိ ကိလေသသေနာယ အနဋ္ဌသေနာယ စ သသေနံ အနဝသိဋ္ဌံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ မာရံ အဘိဘဝိတွာ။ ဒေဝပုတ္တမာရဿပိ ဟိ ဂုဏမာရဏေ သဟာယဘာဝူပဂမနတော ကိလေသာ ‘‘သေနာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တထာ ရောဂါဒယော အနဋ္ဌာ မစ္စုမာရဿ။ ယထာဟ –

‘‘ကာမာ တေ ပဌမာ သေနာ၊ ဒုတိယာ အရတိ ဝုစ္စတိ၊

တတိယာ ခုပ္ပိပါသာ တေ၊ စတုတ္ထီ တဏှာ ပဝုစ္စတိ။

‘‘ပဉ္စမီ ထိနမိဒ္ဓံ တေ၊ ဆဋ္ဌာ ဘီရူ ပဝုစ္စတိ၊

သတ္တမီ ဝိစိကိစ္ဆာ တေ၊ မက္ခော ထမ္ဘော စ အဋ္ဌမော။

‘‘လာဘော သိလောကော သက္ကာရော၊ မိစ္ဆာလဒ္ဓါ စ ယော ယသော၊

ယော စတ္တာနံ သမုက္ကံသေ၊ ပရေ စ အဝဇာနတိ။

‘‘ဧသာ နမုစိ တေ သေနာ၊ ကဏှဿာဘိပ္ပဟာရိနီ၊

န နံ အသူရော ဇိနာတိ၊ ဇေတွာ စ လဘတေ သုခ’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၄၃၈-၄၄၁၊ မဟာနိ။ ၂၈)၊

ယထာ စာဟ –

‘‘အဇ္ဇေဝ ကိစ္စမာတပ္ပံ၊ ကော ဇညာ မရဏံ သုဝေ၊

န ဟိ နော သင်္ဂရံ တေန၊ မဟာသေနေန မစ္စုနာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၂၈၀၊ ဇာ။ ၂။၂၂။၁၂၁)၊

ဘဝထ ဇာတိမရဏဿ ပါရဂါတိ ဇာတိယာ မရဏဿ စ ပါရဂါမိနော နိဗ္ဗာနဂါမိနော ဘဝထာတိ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဇာဂရိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၇။ ဒသမေ ဇာဂရောတိ ဇာဂရကော ဝိဂတနိဒ္ဒေါ ဇာဂရိယံ အနုယုတ္တော၊ ရတ္တိန္ဒိဝံ ကမ္မဋ္ဌာနမနသိကာရေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ကထဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တံ ဇာဂရိယာနုယောဂမနုယုတ္တော ဟောတိ? ဣဓ ဘိက္ခု ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ၊ ရတ္တိယာ ပဌမံ ယာမံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ၊ ရတ္တိယာ မဇ္ဈိမံ ယာမံ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သီဟသေယျံ ကပ္ပေတိ ပါဒေ ပါဒံ အစ္စာဓာယ သတော သမ္ပဇာနော ဥဋ္ဌာနသညံ မနသိ ကရိတွာ၊ ရတ္တိယာ ပစ္ဆိမံ ယာမံ ပစ္စုဋ္ဌာယ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယ အာဝရဏီယေဟိ ဓမ္မေဟိ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ။ ဧဝံ ဘိက္ခု ပုဗ္ဗရတ္တာပရရတ္တံ ဇာဂရိယာနုယောဂမနုယုတ္တော ဟောတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၉)။

စသဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ တေန ဝက္ခမာနေ သတာဒိဘာဝေ သမ္ပိဏ္ဍေတိ။ အဿာတိ သိယာ၊ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဇာဂရော စ ဘိက္ခု ဝိဟရေယျာ’’တိ စ ပဌန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထ သဗ္ဗဒါ စ ကမ္မဋ္ဌာနာဝိဇဟနဝသေန သတိအဝိပ္ပဝါသေန သတော သမ္ပဇာနောတိ သတ္တဋ္ဌာနိယဿ စတုဗ္ဗိဓဿပိ သမ္ပဇညဿ ဝသေန သမ္ပဇာနော။ သမာဟိတောတိ ဥပစာရသမာဓိနာ အပ္ပနာသမာဓိနာ စ သမာဟိတော ဧကဂ္ဂစိတ္တော။ ပမုဒိတောတိ ပဋိပတ္တိယာ အာနိသံသဒဿနေန ဥတ္တရုတ္တရိ ဝိသေသာဓိဂမေန ဝီရိယာရမ္ဘဿ စ အမောဃဘာဝဒဿနေန ပမုဒိတော ပါမောဇ္ဇဗဟုလော။ ဝိပ္ပသန္နောတိ တတော ဧဝ ပဋိပတ္တိဘူတာသု တီသု သိက္ခာသု ပဋိပတ္တိဒေသကေ စ သတ္ထရိ သဒ္ဓါဗဟုလတာယ သုဋ္ဌု ပသန္နော။ သဗ္ဗတ္ထ အဿာတိ သမ္ဗန္ဓော ဝိဟရေယျာတိ ဝါ။

တတ္ထ ကာလဝိပဿီ စ ကုသလေသု ဓမ္မေသူတိ တသ္မိံ ကာလေ ဝိပဿကော၊ တတ္ထ ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂေ ကာလဝိပဿီ ကာလာနုရူပံ ဝိပဿကော။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ကလာပသမ္မသနာဒိဝသေန သမ္မသန္တော အာဝါသာဒိကေ သတ္တ အသပ္ပာယေ ဝဇ္ဇေတွာ သပ္ပာယေ သေဝန္တော အန္တရာ ဝေါသာနံ အနာပဇ္ဇိတွာ ပဟိတတ္တော စိတ္တဿ သမာဟိတာကာရံ သလ္လက္ခေန္တော သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ အနိစ္စာနုပဿနာဒိံ ပဝတ္တေန္တော ယသ္မိံ ကာလေ ဝိပဿနာစိတ္တံ လီနံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ဓမ္မဝိစယဝီရိယပီတိသင်္ခါတေသု၊ ယသ္မိံ ပန ကာလေ စိတ္တံ ဥဒ္ဓတံ ဟောတိ၊ တသ္မိံ ပဿဒ္ဓိသမာဓိဥပေက္ခာသင်္ခါတေသု ကုသလေသု အနဝဇ္ဇေသု ဗောဇ္ဈင်္ဂဓမ္မေသူတိ ဧဝံ တတ္ထ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ၊ တသ္မိံ ဝါ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂေ ကာလာနုရူပံ ဝိပဿကော အဿာတိ။ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂေါ ပန သဗ္ဗတ္ထေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗော ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘သတိဉ္စ ခွာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗတ္ထိကံ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၄၊ မိ။ ပ။ ၂။၁။၁၃)။ ဧတ္တာဝတာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ဇာဂရိယံ ဒဿေတွာ ယေဟိ ဓမ္မေဟိ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ တေ ပကာသေတိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဘိက္ခုနော သင်္ခေပေနေဝ သဒ္ဓိံ ဥပကာရကဓမ္မေဟိ သမ္မသနစာရံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တဿ ပဋိပတ္တိယာ အဝဉ္ဈဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဇာဂရဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဇာဂရိယာနုယောဂေ သတိသမ္ပဇညသမာဒါနာနိ သဗ္ဗတ္ထကာနိ သမ္မောဒပသာဒါဝဟာနိ၊ တတ္ထ ကာလဝိပဿနာ နာမ ဝိပဿနာယ ဂဗ္ဘဂ္ဂဟဏံ ပရိပါကဂတံ။ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တေ ဟိ ဝီထိပဋိပန္နေ ဝိပဿနာဉာဏေ တိက္ခေ သူရေ ဝဟန္တေ ယောဂိနော ဥဠာရံ ပါမောဇ္ဇံ ပသာဒေါ စ ဟောတိ၊ တေဟိ စ ဝိသေသာဓိဂမဿ သန္တိကေယေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယတော ယတော သမ္မသတိ၊ ခန္ဓာနံ ဥဒယဗ္ဗယံ၊

လဘတီ ပီတိပါမောဇ္ဇံ၊ အမတံ တံ ဝိဇာနတံ။

‘‘ပါမောဇ္ဇဗဟုလော ဘိက္ခု၊ ပသန္နော ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

အဓိဂစ္ဆေ ပဒံ သန္တံ၊ သင်္ခါရူပသမံ သုခ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၇၄၊ ၃၈၁)၊

ဂါထာသု ဇာဂရန္တာ သုဏာထေတန္တိ ဧတံ မမ ဝစနံ ဧကန္တေနေဝ ပမာဒနိဒ္ဒါယ အဝိဇ္ဇာနိဒ္ဒါယ ပဗောဓနတ္ထံ ဇာဂရန္တာ သတိသမ္ပဇညာဒိဓမ္မသမာယောဂေန ဇာဂရိယံ အနုယုတ္တာ သုဏာထ။ ယေ သုတ္တာ တေ ပဗုဇ္ဈထာတိ ယေ ယထာဝုတ္တနိဒ္ဒါယ သုတ္တာ သုပနံ ဥပဂတာ၊ တေ တုမှေ ဇာဂရိယာနုယောဂဝသေန ဣန္ဒြိယဗလဗောဇ္ဈင်္ဂေ သင်္ကဍ္ဎိတွာ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေန္တာ အပ္ပမာဒပဋိပတ္တိယာ တတော ပဗုဇ္ဈထ အထ ဝါ ဇာဂရန္တာတိ ဇာဂရနိမိတ္တာ။ ‘‘သုဏာထေတ’’န္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဧတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ ကိံ တံ ဝစနန္တိ အာဟ ‘‘ယေ သုတ္တာ တေ ပဗုဇ္ဈထာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ ယေ သုတ္တာတိ ယေ ကိလေသနိဒ္ဒါယ သုတ္တာ၊ တေ တုမှေ အရိယမဂ္ဂပဋိဗောဓေန ပဗုဇ္ဈထ။ သုတ္တာ ဇာဂရိတံ သေယျောတိ ဣဒံ ပဗောဓဿ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ ယထာဝုတ္တသုပတော ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဇာဂရိတံ ဇာဂရဏံ အတ္ထကာမဿ ကုလပုတ္တဿ သေယျော ပါသံသတရော ဟိတသုခါဝဟော၊ တသ္မာ ပဗုဇ္ဈထ။ နတ္ထိ ဇာဂရတော ဘယန္တိ ဣဒံ တတ္ထ အာနိသံသဒဿနံ။ ယော ဟိ သဒ္ဓါဒီဟိ ဇာဂရဏဓမ္မေဟိ သမန္နာဂမေန ဇာဂရော ဇဂ္ဂတိ၊ ပမာဒနိဒ္ဒံ န ဥပဂစ္ဆတိ၊ တဿ အတ္တာနုဝါဒဘယံ ပရာနုဝါဒဘယံ ဒဏ္ဍဘယံ ဒုဂ္ဂတိဘယံ ဇာတိအာဒိနိမိတ္တံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝဋ္ဋဘယံ နတ္ထိ။

ကာလေနာတိ အာဝါသသပ္ပာယာဒီနံ လဒ္ဓကာလေန။ သောတိ နိပါတမတ္တံ။ သမ္မာဓမ္မံ ပရိဝီမံသမာနောတိ ဝိပဿနာယ အာရမ္မဏဘူတံ တေဘူမကဓမ္မံ သမ္မာ ဉာယေန ယထာ နိဗ္ဗိန္ဒနဝိရဇ္ဇနာဒယော သမ္ဘဝန္တိ၊ ဧဝံ ပရိတော ဝီမံသန္တော၊ သဗ္ဗာကာရေန ဝိပဿန္တောတိ အတ္ထော။ ဧကောဒိဘူတောတိ ဧကော သေဋ္ဌော ဟုတွာ ဥဒေတီတိ ဧကောဒိ၊ သမာဓိ။ သော ဧကောဒိ ဘူတော ဇာတော ဥပ္ပန္နော ဧတဿာတိ ဧကောဒိဘူတော။ အဂ္ဂိအာဟိတာဒိသဒ္ဒါနံ ဝိယ ဧတ္ထ ဘူတသဒ္ဒဿ ပရဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဧကောဒိံ ဝါ ဘူတော ပတ္တောတိ ဧကောဒိဘူတော။ ဧတ္ထ စ ဧကောဒီတိ မဂ္ဂသမာဓိ အဓိပ္ပေတော၊ ‘‘သမာဟိတော’’တိ ဧတ္ထ ပန ပါဒကဇ္ဈာနသမာဓိနာ သဒ္ဓိံ ဝိပဿနာသမာဓိ။ အထ ဝါ ကာလေနာတိ မဂ္ဂပဋိဝေဓကာလေန။ သမ္မာ ဓမ္မံ ပရိဝီမံသမာနောတိ သမ္မဒေဝ စတုသစ္စဓမ္မံ ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ဝီမံသန္တော၊ ဧကာဘိသမယေန အဘိသမေန္တော။ ဧကောဒိဘူတောတိ ဧကော သေဋ္ဌော အသဟာယော ဝါ ဟုတွာ ဥဒေတီတိ ဧကောဒိ၊ စတုကိစ္စသာဓကော သမ္မပ္ပဓာနော။ သော ဧကောဒိ ဘူတော ဇာတောတိ သဗ္ဗံ ပုရိမသဒိသမေဝ။ ဝိဟနေ တမံ သောတိ သော ဧဝံဘူတော အရိယသာဝကော အရဟတ္တမဂ္ဂေန အဝိဇ္ဇာတမံ အနဝသေသတော ဝိဟနေယျ သမုစ္ဆိန္ဒေယျ။

ဣတိ ဘဂဝါ ပဋိပတ္တိယာ အမောဃဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဒဠှံ နိယောဇေန္တော ‘‘တသ္မာ ဟဝေ’’တိ ဩသာနဂါထမာဟ။ တတ္ထ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဇာဂရတော သတိအဝိပ္ပဝါသာဒိနာ သမထဝိပဿနာဘာဝနာ ပါရိပူရိံ ဂစ္ဆတိ၊ အနုက္ကမေန အရိယမဂ္ဂေါ ပါတုဘဝတိ၊ တတော စဿ သဗ္ဗံ ဝဋ္ဋဘယံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ။ ဟဝေတိ ဧကံသေန ဒဠှံ ဝါ။ ဘဇေထာတိ ဘဇေယျ။ ဧဝံ ဇာဂရိယံ ဘဇန္တော စ အာတာပိဘာဝါဒိဂုဏယုတ္တော ဘိက္ခု သံယောဇနာနိ ဘိန္ဒိတွာ အဂ္ဂဖလဉာဏသင်္ခါတံ အနုတ္တရံ ဥတ္တရရဟိတံ သမ္ဗောဓိံ ဖုသေ ပါပုဏေယျ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ အာပါယိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၈။ ဧကာဒသမေ အာပါယိကာတိ အပါယေ နိဗ္ဗတ္တိဿန္တီတိ အာပါယိကာ။ တတ္ထာပိ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိဿန္တီတိ နေရယိကာ။ ဣဒမပ္ပဟာယာတိ ဣဒံ ဣဒါနိ ဝက္ခမာနံ ဒုဝိဓံ ပါပသမာစာရံ အပ္ပဇဟိတွာ၊ တထာပဋိပတ္တိတထာပဂ္ဂဟဏဝသေန ပဝတ္တံ ဝါစံ စိတ္တံ ဒိဋ္ဌိဉ္စ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာတိ အတ္ထော။ အဗြဟ္မစာရီတိ ဗြဟ္မသေဋ္ဌံ စရတီတိ ဗြဟ္မစာရီ၊ ဗြဟ္မာ ဝါ သေဋ္ဌော အာစာရော ဧတဿ အတ္ထီတိ ဗြဟ္မစာရီ၊ န ဗြဟ္မစာရီတိ အဗြဟ္မစာရီ၊ ဗြဟ္မစာရိပဋိရူပကော ဒုဿီလောတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မစာရိပဋိညောတိ ‘‘ဗြဟ္မစာရီ အဟ’’န္တိ ဧဝံပဋိညော။ ပရိပုဏ္ဏန္တိ အခဏ္ဍာဒိဘာဝေန အဝိကလံ။ ပရိသုဒ္ဓန္တိ ဥပက္ကိလေသာဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓံ။ အမူလကေနာတိ ဒိဋ္ဌာဒိမူလဝိရဟိတေန၊ ဒိဋ္ဌံ သုတံ ပရိသင်္ကိတန္တိ ဣမေဟိ စောဒနာမူလေဟိ ဝဇ္ဇိတေန။ အဗြဟ္မစရိယေန အသေဋ္ဌစရိယေန။ အနုဒ္ဓံသေတီတိ ‘‘ပရိသုဒ္ဓါ အယ’’န္တိ ဇာနန္တောဝ ပါရာဇိကဝတ္ထုနာ ဓံသေတိ ပဓံသေတိ၊ စောဒေတိ အက္ကောသတိ ဝါ။

ဂါထာသု အဘူတဝါဒီတိ ပရဿ ဒေါသံ အဒိသွာဝ အဘူတေန တုစ္ဆေန မုသာဝါဒံ ကတွာ ပရံ အဗ္ဘာစိက္ခန္တော။ ကတွာတိ ယော ဝါ ပန ပါပကမ္မံ ကတွာ ‘‘နာဟံ ဧတံ ကရောမီ’’တိ အာဟ။ ဥဘောပိ တေ ပေစ္စ သမာ ဘဝန္တီတိ တေ ဥဘောပိ ဇနာ ဣတော ပရလောကံ ဂန္တွာ နိရယံ ဥပဂမနတော ဂတိယာ သမာနာ ဘဝန္တိ။ တတ္ထ ဂတိယေဝ နေသံ ပရိစ္ဆိန္နာ၊ န ပန အာယု။ ဗဟုဉှိ ပါပံ ကတွာ စိရံ နိရယေ ပစ္စတိ၊ ပရိတ္တံ ကတွာ အပ္ပမတ္တကမေဝ ကာလံ။ ယသ္မာ ပန တေသံ ဥဘိန္နမ္ပိ ကမ္မံ လာမကမေဝ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘နိဟီနကမ္မာ မနုဇာ ပရတ္ထာ’’တိ။ ‘‘ပရတ္ထာ’’တိ ပန ပဒဿ ပုရတော ‘‘ပေစ္စာ’’တိ ပဒေန သမ္ဗန္ဓော – ပရတ္ထ ပေစ္စ ဣတော ဂန္တွာ တေ နိဟီနကမ္မာ သမာ ဘဝန္တီတိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ အဘူတဗ္ဘက္ခာနဝသေန ဘူတဒေါသပဋိစ္ဆာဒနဝသေန စ ပဝတ္တဿ မုသာဝါဒဿ ဝိပါကံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တသ္မိံ ဌာနေ နိသိန္နာနံ ဗဟူနံ ပါပဘိက္ခူနံ ဒုစ္စရိတကမ္မဿ ဝိပါကဒဿနေန သံဝေဇနတ္ထံ ဒွေ ဂါထာ အဘာသိ။ တတ္ထ ကာသာဝကဏ္ဌာတိ ကသာဝရသပီတတ္တာ ကာသာဝေန ဝတ္ထေန ပလိဝေဌိတကဏ္ဌာ။ ပါပဓမ္မာတိ လာမကဓမ္မာ။ အသညတာတိ ကာယာဒီဟိ သညမရဟိတာ။ ပါပါတိ တထာရူပါ ပါပပုဂ္ဂလာ၊ ပါပေဟိ ကမ္မေဟိ ဥပပဇ္ဇိတွာ ‘‘တဿ ကာယောပိ အာဒိတ္တော သမ္ပဇ္ဇလိတော သဇောတိဘူတော၊ သင်္ဃာဋိပိ အာဒိတ္တာ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၂။၂၁၈-၂၁၉၊ ပါရာ။ ၂၃၀) လက္ခဏသံယုတ္တေ ဝုတ္တနယေန မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝန္တိယေဝ။

တတိယဂါထာယ အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယဉ္စေ ဘုဉ္ဇေယျ ဒုဿီလော နိဿီလပုဂ္ဂလော ကာယာဒီဟိ အသညတော ရဋ္ဌဝါသီဟိ သဒ္ဓါယ ဒိန္နံ ယံ ရဋ္ဌပိဏ္ဍံ ‘‘သမဏောမှီ’’တိ ပဋိဇာနန္တော ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇေယျ၊ တတော အာဒိတ္တော အဂ္ဂိဝဏ္ဏော အယောဂုဠောဝ ဘုတ္တော သေယျော သုန္ဒရတရော။ ကိံကာရဏာ? တပ္ပစ္စယာ ဟိဿ ဧကောဝ အတ္တဘာဝေါ ဈာယေယျ၊ ဒုဿီလော ပန ဟုတွာ သဒ္ဓါဒေယျံ ဘုဉ္ဇိတွာ အနေကာနိပိ ဇာတိသတာနိ နိရယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျာတိ။

ဧကာဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ ဒိဋ္ဌိဂတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၄၉။ ဒွါဒသမေ ဒွီဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟီတိ ဧတ္ထ ဒိဋ္ဌိယောဝ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဝိယ။ ဂဟိတာကာရသုညတာယ ဝါ ဒိဋ္ဌီနံ ဂတမတ္တာနီတိ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ၊ တေဟိ ဒိဋ္ဌိဂတေဟိ။ ပရိယုဋ္ဌိတာတိ အဘိဘူတာ ပလိဗုဒ္ဓါ ဝါ။ ပလိဗောဓတ္ထော ဝါပိ ဟိ ပရိယုဋ္ဌာနသဒ္ဒေါ ‘‘စောရာ မဂ္ဂေ ပရိယုဋ္ဌိံသူ’’တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၄၃၀) ဝိယ။ ဒေဝါတိ ဥပပတ္တိဒေဝါ။ တေ ဟိ ဒိဗ္ဗန္တိ ဥဠာရတမေဟိ ကာမဂုဏေဟိ ဈာနာဒီဟိ စ ကီဠန္တိ၊ ဣဒ္ဓါနုဘာဝေန ဝါ ယထိစ္ဆိတမတ္ထံ ဂစ္ဆန္တိ အဓိဂစ္ဆန္တီတိ စ ဒေဝါတိ ဝုစ္စန္တိ။ မနဿ ဥဿန္နတ္တာ မနုဿာ၊ ဥက္ကဋ္ဌနိဒ္ဒေသဝသေန စေတံ ဝုတ္တံ ယထာ ‘‘သတ္ထာ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိ။ ဩလီယန္တိ ဧကေတိ ‘‘သဿတော အတ္တာ စ လောကော စာ’’တိ ဘဝေသု ဩလီယနာဘိနိဝေသဘူတေန သဿတဘာဝေန ဧကစ္စေ ဒေဝါ မနုဿာ စ အဝလီယန္တိ အလ္လီယန္တိ သင်္ကောစံ အာပဇ္ဇန္တိ၊ န တတော နိဿရန္တိ။ အတိဓာဝန္တီတိ ပရမတ္ထတော ဘိန္နသဘာဝါနမ္ပိ သဘာဝဓမ္မာနံ ယွာယံ ဟေတုဖလဘာဝေန သမ္ဗန္ဓော၊ တံ အဂ္ဂဟေတွာ နာနတ္တနယဿပိ ဂဟဏေန တတ္ထ တတ္ထေဝ ဓာဝန္တိ၊ တသ္မာ ‘‘ဥစ္ဆိဇ္ဇတိ အတ္တာ စ လောကော စ၊ န ဟောတိ ပရံ မရဏာ’’တိ ဥစ္ဆေဒေ ဝါ ဘဝနိရောဓပဋိပတ္တိယာ ပဋိက္ခေပဓမ္မတံ အတိဓာဝန္တိ အတိက္ကမန္တိ။ စက္ခုမန္တော စ ပဿန္တီတိ စသဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ။ ပုဗ္ဗယောဂသမ္ပတ္တိယာ ဉာဏပရိပါကေန ပညာစက္ခုမန္တော ပန ဒေဝမနုဿာ တေနေဝ ပညာစက္ခုနာ သဿတံ ဥစ္ဆေဒဉ္စ အန္တဒွယံ အနုပဂမ္မ မဇ္ဈိမပဋိပတ္တိဒဿနေန ပစ္စက္ခံ ကရောန္တိ။ တေ ဟိ ‘‘နာမရူပမတ္တမိဒံ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နံ၊ တသ္မာ န သဿတံ၊ နာပိ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီ’’တိ အဝိပရီတတော ပဿန္တိ။

ဧဝံ ဩလီယနာဒိကေ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနေန ဥဒ္ဒိသိတုံ ‘‘ကထဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဘဝါတိ ကာမဘဝေါ၊ ရူပဘဝေါ၊ အရူပဘဝေါ။ အပရေပိ တယော ဘဝါ သညီဘဝေါ၊ အသညီဘဝေါ၊ နေဝသညီနာသညီဘဝေါ။ အပရေပိ တယော ဘဝါ ဧကဝေါကာရဘဝေါ၊ စတုဝေါကာရဘဝေါ၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါတိ။ ဧတေဟိ ဘဝေဟိ အာရမန္တိ အဘိနန္ဒန္တီတိ ဘဝါရာမာ။ ဘဝေသု ရတာ အဘိရတာတိ ဘဝရတာ။ ဘဝေသု သုဋ္ဌု မုဒိတာတိ ဘဝသမ္မုဒိတာ။ ဘဝနိရောဓာယာတိ တေသံ ဘဝါနံ အစ္စန္တနိရောဓာယ အနုပ္ပာဒနတ္ထာယ။ ဓမ္မေ ဒေသိယမာနေတိ တထာဂတပ္ပဝေဒိတေ နိယျာနိကဓမ္မေ ဝုစ္စမာနေ။ န ပက္ခန္ဒတီတိ သဿတာဘိနိဝိဋ္ဌတ္တာ သံခိတ္တဓမ္မတ္တာ န ပဝိသတိ န ဩဂါဟတိ။ န ပသီဒတီတိ ပသာဒံ နာပဇ္ဇတိ န တံ သဒ္ဒဟတိ။ န သန္တိဋ္ဌတီတိ တဿံ ဒေသနာယံ န တိဋ္ဌတိ နာဓိမုစ္စတိ။ ဧဝံ သဿတတော အဘိနိဝိသနေန ဘဝေသု ဩလီယန္တိ။

အဋ္ဋီယမာနာတိ ဘဝေ ဇရာရောဂမရဏာဒီနိ ဝဓဗန္ဓနစ္ဆေဒနာဒီနိ စ ဒိသွာ သံဝိဇ္ဇနေန တေဟိ သမင်္ဂိဘာဝေန ဘဝေန ပီဠိယမာနာ ဒုက္ခာပိယမာနာ။ ဟရာယမာနာတိ လဇ္ဇမာနာ ဇိဂုစ္ဆမာနာတိ ပဋိကူလတော ဒဟန္တာ။ ဝိဘဝန္တိ ဥစ္ဆေဒံ။ အဘိနန္ဒန္တီတိ တဏှာဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာဟိ အဇ္ဈောသာယ နန္ဒန္တိ။ ယတောကိရဘောတိအာဒိ တေသံ အဘိနန္ဒနာကာရဒဿနံ။ တတ္ထ ယတောတိ ယဒါ။ ဘောတိ အာလပနံ။ အယံ အတ္တာတိ ကာရကာဒိဘာဝေန အတ္တနာ ပရိကပ္ပိတံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဥစ္ဆိဇ္ဇတီတိ ဥပစ္ဆိဇ္ဇတိ။ ဝိနဿတီတိ န ဒိဿတိ၊ ဝိနာသံ အဘာဝံ ဂစ္ဆတိ။ န ဟောတိ ပရံ မရဏာတိ မရဏေန ဥဒ္ဓံ န ဘဝတိ။ ဧတံ သန္တန္တိ ယဒေတံ အတ္တနော ဥစ္ဆေဒါဒိ၊ ဧတံ သဗ္ဗဘဝဝူပသမတော သဗ္ဗသန္တာပဝူပသမတော စ သန္တံ၊ သန္တတ္တာ ဧဝ ပဏီတံ၊ တစ္ဆာဝိပရီတဘာဝတော ယာထာဝံ။ တတ္ထ ‘‘သန္တံ ပဏီတ’’န္တိ ဣဒံ ဒွယံ တဏှာဘိနန္ဒနာယ ဝဒန္တိ၊ ‘‘ယာထာဝ’’န္တိ ဒိဋ္ဌာဘိနန္ဒနာယ။ ဧဝန္တိ ဧဝံ ယထာဝုတ္တဥစ္ဆေဒါဘိနိဝေသနေန။

ဘူတန္တိ ခန္ဓပဉ္စကံ။ တဉှိ ပစ္စယသမ္ဘူတတ္တာ ပရမတ္ထတော ဝိဇ္ဇမာနတ္တာ စ ဘူတန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေနာဟ ‘‘ဘူတမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမနုပဿထာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၁)။ ဘူတတော အဝိပရီတသဘာဝတော သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတော စ ပဿတိ။ ဣဒဉှိ ခန္ဓပဉ္စကံ နာမရူပမတ္တံ။ တတ္ထ ‘‘ဣမေ ပထဝီအာဒယော ဓမ္မာ ရူပံ၊ ဣမေ ဖဿာဒယော ဓမ္မာ နာမံ၊ ဣမာနိ နေသံ လက္ခဏာဒီနိ၊ ဣမေ နေသံ အဝိဇ္ဇာဒယော ပစ္စယာ’’တိ ဧဝံ သပစ္စယနာမရူပဒဿနဝသေန စေဝ၊ ‘‘သဗ္ဗေပိမေ ဓမ္မာ အဟုတွာ သမ္ဘောန္တိ၊ ဟုတွာ ပဋိဝေန္တိ၊ တသ္မာ အနိစ္စာ၊ အနိစ္စတ္တာ ဒုက္ခာ၊ ဒုက္ခတ္တာ အနတ္တာ’’တိ ဧဝံ အနိစ္စာနုပဿနာဒိဝသေန စ ပဿတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ တရုဏဝိပဿနာပရိယောသာနာ ဝိပဿနာဘူမိ ဒဿိတာ။ နိဗ္ဗိဒါယာတိ ဘူတသင်္ခါတဿ တေဘူမကဓမ္မဇာတဿ နိဗ္ဗိန္ဒနတ္ထာယ၊ ဧတေန ဗလဝဝိပဿနံ ဒဿေတိ။ ဝိရာဂါယာတိ ဝိရာဂတ္ထံ ဝိရဇ္ဇနတ္ထံ၊ ဣမိနာ မဂ္ဂံ ဒဿေတိ။ နိရောဓာယာတိ နိရုဇ္ဈနတ္ထံ၊ ဣမိနာပိ မဂ္ဂမေဝ ဒဿေတိ။ နိရောဓာယာတိ ဝါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိနိရောဓေန သဒ္ဓိံ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စက္ခုမန္တော ပဿန္တီတိ ဧဝံ ပညာစက္ခုမန္တော သပုဗ္ဗဘာဂေန မဂ္ဂပညာစက္ခုနာ စတုသစ္စဓမ္မံ ပဿန္တိ။

ဂါထာသု ယေ ဘူတံ ဘူတတော ဒိသွာတိ ယေ အရိယသာဝကာ ဘူတံ ခန္ဓပဉ္စကံ ဘူတတော အဝိပရီတသဘာဝတော ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ဒိသွာ။ ဧတေန ပရိညာဘိသမယံ ဒဿေတိ။ ဘူတဿ စ အတိက္ကမန္တိ ဘာဝနာဘိသမယံ။ အရိယမဂ္ဂေါ ဟိ ဘူတံ အတိက္ကမတိ ဧတေနာတိ ‘‘ဘူတဿ အတိက္ကမော’’တိ ဝုတ္တော။ ယထာဘူတေတိ အဝိပရီတသစ္စသဘာဝေ နိဗ္ဗာနေ။ ဝိမုစ္စန္တိ အဓိမုစ္စန္တိ၊ ဧတေန သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယံ ဒဿေတိ။ ဘဝတဏှာပရိက္ခယာတိ ဘဝတဏှာယ သဗ္ဗသော ခေပနာ သမုစ္ဆိန္ဒနတော၊ ဧတေန သမုဒယပ္ပဟာနံ ဒဿေတိ။

သဝေ ဘူတပရိညော သောတိ ဧတ္ထ ပန သဝေတိ နိပါတမတ္တံ။ သော ဘူတပရိညော ဘူတဿ အတိက္ကမနူပါယေန မဂ္ဂေန ဘဝတဏှာပရိက္ခယာ ပရိညာတက္ခန္ဓော တတော ဧဝ ယထာဘူတေ နိဗ္ဗာနေ အဓိမုတ္တော။ ဘဝါဘဝေတိ ခုဒ္ဒကေ စေဝ မဟန္တေ စ၊ ဥစ္ဆေဒါဒိဒဿနေ ဝါ ဝီတတဏှော ဘိန္နကိလေသော။ ဘိက္ခု ဘူတဿ ဥပါဒါနက္ခန္ဓသင်္ခါတဿ အတ္တဘာဝဿ ဝိဘဝါ၊ အာယတိံ အနုပ္ပာဒါ ပုနဗ္ဘဝံ နာဂစ္ဆတိ၊ အပညတ္တိကဘာဝမေဝ ဂစ္ဆတီတိ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

ဣတိ ဣမသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ဧကာဒသမေ ဝဋ္ဋံ ကထိတံ၊ တတိယစတုတ္ထပဉ္စမေသု ပရိယောသာနသုတ္တေ စ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ၊ သေသေသု ဝိဝဋ္ဋမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒွါဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒကနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

ဣတိဝုတ္တကဿ ဒုကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။