📜

၃။ တိကနိပါတော

၁။ ပဌမဝဂ္ဂေါ

၁။ မူလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၀။ တိကနိပါတဿ ပဌမေ တီဏီတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဣမာနီတိ အဘိမုခီကရဏံ။ အကုသလမူလာနီတိ ပရိစ္ဆိန္နဓမ္မနိဒဿနံ။ တတ္ထ အကုသလာနိ စ တာနိ မူလာနိ စာတိ အကုသလမူလာနိ။ အထ ဝါ အကုသလာနံ ဟေတုပစ္စယပဘဝဇနကသမုဋ္ဌာပကနိဗ္ဗတ္တကဋ္ဌေန မူလာနိ စာတိ အကုသလမူလာနိ၊ အကုသလဓမ္မာနံ ကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ ကာရဏဉှိ ယထာ ဟိနောတိ ဧတသ္မာ ဖလံ ပဝတ္တတီတိ ဟေတု၊ ပဋိစ္စ ဧတသ္မာ ဧတီတိ ပစ္စယော၊ ပဘဝတိ ဧတသ္မာတိ ပဘဝေါ၊ အတ္တနော ဖလံ ဇနေတီတိ ဇနကံ၊ သမုဋ္ဌာပေတီတိ သမုဋ္ဌာပကံ၊ နိဗ္ဗတ္တေတီတိ နိဗ္ဗတ္တကန္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ဧဝံ ပတိဋ္ဌဋ္ဌေန မူလန္တိ၊ တသ္မာ အကုသလမူလာနီတိ အကုသလာနံ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနာနိ၊ ကာရဏာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကေစိ ပန ‘‘သာလိအာဒီနံ သာလိဗီဇာဒီနိ ဝိယ မဏိပ္ပဘာဒီနံ မဏိဝဏ္ဏာဒယော ဝိယ စ အကုသလာနံ အကုသလဘာဝသာဓကော လောဘာဒီနံ မူလဋ္ဌော’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧဝံ သန္တေ အကုသလစိတ္တသမုဋ္ဌာနရူပေသု တေသံ ဟေတုပစ္စယဘာဝေါ န သိယာ။ န ဟိ တာနိ တေသံ အကုသလဘာဝံ သာဓေန္တိ၊ န စ ပစ္စယာ န ဟောန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဟေတူ ဟေတုသမ္ပယုတ္တကာနံ ဓမ္မာနံ တံသမုဋ္ဌာနာနဉ္စ ရူပါနံ ဟေတုပစ္စယေန ပစ္စယော’’တိ (ပဋ္ဌာ။ ၁။ပစ္စယနိဒ္ဒေသ။၁)။

အဟေတုကဿ စ မောဟဿ အကုသလဘာဝေါ န သိယာ အကုသလဘာဝသာဓကဿ မူလန္တရဿ အဘာဝတော။ အထာပိ သိယာ လောဘာဒီနံ သဘာဝသိဒ္ဓါ အကုသလာဒိဘာဝေါ၊ တံသမ္ပယုတ္တာနံ ပန လောဘာဒိပဋိဗဒ္ဓါတိ။ ဧဝမ္ပိ ယထာ လောဘာဒီနံ၊ ဧဝံ အလောဘာဒီနမ္ပိ သဘာဝသိဒ္ဓါ ကုသလာဒိဘာဝေါတိ အလောဘာဒယော ကုသလာ ဧဝ သိယုံ၊ န အဗျာကတာ၊ န စ ဟောန္တိ။ တသ္မာ ယထာ သမ္ပယုတ္တေသု၊ ဧဝံ မူလေသုပိ ကုသလာဒိဘာဝေါ ပရိယေသိတဗ္ဗော။ ယောနိသောမနသိကာရာဒိကော ဝိယ ဟိ ကုသလဘာဝဿ၊ အယောနိသောမနသိကာရာဒိကော အကုသလဘာဝဿ ကာရဏန္တိ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ အကုသလဘာဝသာဓနဝသေန လောဘာဒီနံ မူလဋ္ဌံ အဂ္ဂဟေတွာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဘာဝသာဓနဝသေန ဂယှမာနေ န ကောစိ ဒေါသော။ လဒ္ဓဟေတုပစ္စယာ ဟိ ဓမ္မာ ဝိရူဠှမူလာ ဝိယ ပါဒပါ ထိရာ ဟောန္တိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတာ၊ ဟေတုရဟိတာ ပန တိလဗီဇကာဒိသေဝါလာ ဝိယ န သုပ္ပတိဋ္ဌိတာတိ ဟေတုအာဒိအတ္ထေန အကုသလာနံ ဥပကာရကတ္တာ မူလာနီတိ အကုသလမူလာနိ။ ယသ္မာ ပန မူလေန မုတ္တော အကုသလစိတ္တုပ္ပာဒေါ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တီဟိ မူလေဟိ သဗ္ဗော အကုသလရာသိ ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿိတောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

တာနိ အကုသလမူလာနိ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘လောဘော အကုသလမူလ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ လောဘာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ တတ္ထ ပန တတိယမဂ္ဂဝဇ္ဈာ လောဘာဒယော အာဂတာ၊ ဣဓ ပန အနဝသေသာတိ အယမေဝ ဝိသေသော။

ဂါထာယံ ပါပစေတသန္တိ အကုသလဓမ္မသမာယောဂတော လာမကစိတ္တံ။ ဟိံသန္တီတိ အတ္တနော ပဝတ္တိက္ခဏေ အာယတိံ ဝိပါကက္ခဏေ စ ဝိဗာဓေန္တိ။ အတ္တသမ္ဘူတာတိ အတ္တနိ ဇာတာ။ တစသာရန္တိ ဂဏ္ဌိတံ၊ ဝေဠုန္တိ အတ္ထော။ သမ္ဖလန္တိ အတ္တနော ဖလံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ခဒိရသီသပါဒယော ဝိယ အန္တောသာရော အဟုတွာ ဗဟိသာရတာယ တစသာရန္တိ လဒ္ဓနာမံ ဝေဠုအာဒိံ ယထာ အတ္တသမ္ဘူတမေဝ ဖလံ ဟိံသတိ ဝိနာသေတိ၊ ဧဝမေဝ အန္တော သီလာဒိသာရရဟိတံ လာမကစိတ္တံ ပုဂ္ဂလံ အတ္တသမ္ဘူတာယေဝ လောဘာဒယော ဝိနာသေန္တီတိ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဓာတုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၁။ ဒုတိယေ ဓာတုယောတိ အတ္တနော ဖလဿ သဘာဝဿ စ ဓာရဏဋ္ဌေန ဓာတုယော။ ယဉ္စေတ္ထ ဖလနိဗ္ဗတ္တကံ၊ တံ အတ္တနော ဖလဿ သဘာဝဿ စ၊ ဣတရံ သဘာဝဿေဝ ဓာရဏဋ္ဌေန ဓာတု။ ရူပဓာတူတိ ရူပဘဝေါ။ ဓာတုယာ အာဂတဋ္ဌာနေ ဘဝေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗံ၊ ဘဝဿ အာဂတဋ္ဌာနေ ဓာတုယာ ပရိစ္ဆိန္ဒိတဗ္ဗန္တိ ဣဓ ဘဝေန ပရိစ္ဆေဒေါ ကထိတော။ တသ္မာ –

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ရူပါဝစရာ? ဟေဋ္ဌတော ဗြဟ္မလောကံ ပရိယန္တံ ကရိတွာ ဥပရိတော အကနိဋ္ဌေ ဒေဝေ အန္တော ကရိတွာ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ ခန္ဓဓာတုအာယတနာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ ရူပါဝစရာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၈၉) –

ဧဝံ ဝုတ္တာ ရူပါဝစရဓမ္မာ ရူပဓာတု။ အရူပဓာတူတိ အရူပဘဝေါ။ ဣဓာပိ ဘဝေန ပရိစ္ဆေဒေါ ကထိတောတိ –

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ အရူပါဝစရာ? ဟေဋ္ဌတော အာကာသာနဉ္စာယတနူပဂေ ဒေဝေ အန္တော ကရိတွာ၊ ဥပရိတော နေဝသညာနာသညာယတနူပဂေ ဒေဝေ အန္တော ကရိတွာ၊ ဧတ္ထာဝစရာ ဧတ္ထ ပရိယာပန္နာ ခန္ဓဓာတုအာယတနာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ အရူပါဝစရာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၂၉၁) –

ဧဝံ ဝုတ္တာ အရူပါဝစရဓမ္မာ အရူပဓာတု။ နိရောဓဓာတူတိ နိဗ္ဗာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အပရော နယော – ရူပသဟိတာ၊ ရူပပဋိဗဒ္ဓါ၊ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိ ရူပဓာတု၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ၊ ဧကဝေါကာရဘဝေါ စ၊ တေန သကလော ကာမဘဝေါ ရူပဘဝေါ စ သင်္ဂဟိတော။ ရူပရဟိတာ ဓမ္မပ္ပဝတ္တိ အရူပဓာတု၊ စတုဝေါကာရဘဝေါ၊ တေန အရူပဘဝေါ သင်္ဂဟိတော။ ဣတိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ တယော ဘဝါ သဗ္ဗာ သံသာရပ္ပဝတ္တိ ဒဿိတာ။ တတိယပဒေန ပန အသင်္ခတဓာတုယေဝ သင်္ဂဟိတာတိ မဂ္ဂဖလာနိ ဣဓ တိကဝိနိမုတ္တဓမ္မာ နာမ ဇာတာ။ ကေစိ ပန ‘‘ရူပဓာတူတိ ရူပသဘာဝါ ဓမ္မာ၊ အရူပဓာတူတိ အရူပသဘာဝါ ဓမ္မာတိ ပဒဒွယေန အနဝသေသတော ပဉ္စက္ခန္ဓာ ဂဟိတာ’’တိ။ ‘‘ရူပတဏှာယ ဝိသယဘူတာ ဓမ္မာ ရူပဓာတု၊ အရူပတဏှာယ ဝိသယဘူတာ အရူပဓာတူ’’တိ စ ဝဒန္တိ၊ တံ သဗ္ဗံ ဣဓ နာဓိပ္ပေတံ။ တသ္မာ ဝုတ္တနယေနေဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂါထာသု ရူပဓာတုံ ပရိညာယာတိ ရူပပဋိဗဒ္ဓဓမ္မပဝတ္တိံ ဉာတပရိညာဒီဟိ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနိတွာ။ အာရုပ္ပေသု အသဏ္ဌိတာတိ အရူပါဝစရဓမ္မေသု ဘဝရာဂဝသေန ဘဝဒိဋ္ဌိဝသေန စ န ပတိဋ္ဌိတာ အနလ္လီနာ။ ‘‘အရူပေသု အသဏ္ဌိတာ’’တိ စ ပဌန္တိ၊ သော ဧဝ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ တေဘူမကဓမ္မာနံ ပရိညာ ဝုတ္တာ။ နိရောဓေ ယေ ဝိမုစ္စန္တီတိ ယေ နိဗ္ဗာနေ အာရမ္မဏဘူတေ အဂ္ဂမဂ္ဂဖလဝသေန သမုစ္ဆေဒပဋိပ္ပဿဒ္ဓီဟိ အနဝသေသကိလေသတော ဝိမုစ္စန္တိ။ တေ ဇနာ မစ္စုဟာယိနောတိ တေ ခီဏာသဝဇနာ မရဏံ သမတီတာ။

ဧဝံ ဓာတုတ္တယသမတိက္ကမေန အမတာဓိဂမံ ဒဿေတွာ ‘‘အယဉ္စ ပဋိပဒါ မယာ ဂတမဂ္ဂေါ စ တုမှာကံ ဒဿိတော’’တိ တတ္ထ နေသံ ဥဿာဟံ ဇနေန္တော ဒုတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ကာယေနာတိ နာမကာယေန မဂ္ဂဖလေဟိ။ ဖုသယိတွာတိ ပတွာ။ နိရူပဓိန္တိ ခန္ဓာဒိသဗ္ဗူပဓိရဟိတံ။ ဥပဓိပ္ပဋိနိဿဂ္ဂန္တိ တေသံယေဝ စ ဥပဓီနံ ပဋိနိဿဇ္ဇနကာရဏံ။ နိဗ္ဗာနဿ ဟိ မဂ္ဂဉာဏေန သစ္ဆိကိရိယာယ သဗ္ဗေ ဥပဓယော ပဋိနိဿဋ္ဌာ ဟောန္တီတိ တံ တေသံ ပဋိနိဿဇ္ဇနကာရဏံ။ သစ္ဆိကတွာတိ ကာလေန ကာလံ ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနေန အတ္တပစ္စက္ခံ ကတွာ အနာသဝေါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ တမေဝ အသောကံ ဝိရဇံ နိဗ္ဗာနပဒံ ဒေသေတိ။ တသ္မာ တဒဓိဂမာယ ဥဿုက္ကံ ကာတဗ္ဗန္တိ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ပဌမဝေဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၂။ တတိယေ ဝေဒနာတိ အာရမ္မဏရသံ ဝေဒိယန္တိ အနုဘဝန္တီတိ ဝေဒနာ။ တာ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘သုခါ ဝေဒနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သုခ-သဒ္ဒေါ အတ္ထုဒ္ဓါရဝသေန ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ ဒုက္ခ-သဒ္ဒေါ ပန ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ ဝိဘ။ ၁၉၀) ဒုက္ခဝတ္ထုသ္မိံ အာဂတော။ ‘‘ယသ္မာ စ ခေါ၊ မဟာလိ၊ ရူပံ ဒုက္ခံ ဒုက္ခာနုပတိတံ ဒုက္ခာဝက္ကန္တ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၆၀) ဒုက္ခာရမ္မဏေ။ ‘‘ဒုက္ခော ပါပဿ ဥစ္စယော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၁၇) ဒုက္ခပစ္စယေ။ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ န သုကရာ အက္ခာနေန ပါပုဏိတုံ၊ ယာဝ ဒုက္ခာ နိရယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀) ဒုက္ခပစ္စယဋ္ဌာနေ။ ‘‘သုခဿ စ ပဟာနာ ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၂၊ ဓ။ သ။ ၁၆၅) ဒုက္ခဝေဒနာယံ။ ဣဓာပိ ဒုက္ခဝေဒနာယမေဝ။

ဝစနတ္ထတော ပန သုခယတီတိ သုခါ။ ဒုက္ခယတီတိ ဒုက္ခာ။ န ဒုက္ခာ န သုခါတိ အဒုက္ခမသုခါ၊ မကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ တာသု ဣဋ္ဌာနုဘဝနလက္ခဏာ သုခါ၊ အနိဋ္ဌာနုဘဝနလက္ခဏာ ဒုက္ခာ၊ ဥဘယဝိပရီတာနုဘဝနလက္ခဏာ အဒုက္ခမသုခါ။ တသ္မာ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ ဥပ္ပတ္တိ ပါကဋာ၊ န အဒုက္ခမသုခါယ။ ယဒါ ဟိ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သကလသရီရံ ဘေန္တံ မဒ္ဒန္တံ ဖရမာနံ သတဓောတသပ္ပိံ ခါဒါပေန္တံ ဝိယ၊ သတပါကတေလံ မက္ခေန္တံ ဝိယ၊ ဃဋသဟဿေန ပရိဠာဟံ နိဗ္ဗာပယမာနံ ဝိယ စ ‘‘အဟော သုခံ၊ အဟော သုခ’’န္တိ ဝါစံ နိစ္ဆာရယမာနမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယဒါ ဒုက္ခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သကလသရီရံ ခေါဘေန္တံ မဒ္ဒန္တံ ဖရမာနံ တတ္တဖာလံ ပဝေသေန္တံ ဝိယ ဝိလီနတမ္ဗလောဟံ အာသိဉ္စန္တံ ဝိယ စ ‘‘အဟော ဒုက္ခံ၊ အဟော ဒုက္ခ’’န္တိ ဝိပ္ပလာပေန္တမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ ဥပ္ပတ္တိ ပါကဋာ။

အဒုက္ခမသုခါ ပန ဒုဗ္ဗိဇာနာ ဒုဒ္ဒီပနာ အန္ဓကာရာ အဝိဘူတာ။ သာ သုခဒုက္ခာနံ အပဂမေ သာတာသာတပဋိပက္ခဝသေန မဇ္ဈတ္တာကာရဘူတာ နယတော ဂဏှန္တဿေဝ ပါကဋာ ဟောတိ။ ယထာ ကိံ? ယထာ ပုဗ္ဗာပရံ သပံသုကေ ပဒေသေ ဥပစရိတမဂ္ဂဝသေန ပိဋ္ဌိပါသာဏေ မိဂေန ဂတမဂ္ဂေါ၊ ဧဝံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏေသု သုခဒုက္ခာနုဘဝနေနပိ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏာနုဘဝနဘာဝေန ဝိညာယတိ။ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏဂ္ဂဟဏံ ပိဋ္ဌိပါသာဏဂမနံ ဝိယ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဂ္ဂဟဏာဘာဝတော ။ ယဉ္စ တတြာနုဘဝနံ၊ သာ အဒုက္ခမသုခါတိ။

ဧဝမေတ္ထ သုခဒုက္ခအဒုက္ခမသုခဘာဝေန တိဓာ ဝုတ္တာပိ ကတ္ထစိ သုခဒုက္ခဘာဝေန ဒွိဓာ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ – ‘‘ဒွေပိ မယာ၊ အာနန္ဒ၊ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ၊ ပရိယာယေန သုခါ ဝေဒနာ၊ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၈၉)။ ကတ္ထစိ တိဿောပိ ဝိသုံ ဝိသုံ သုခဒုက္ခအဒုက္ခမသုခဘာဝေန ‘‘သုခါ ဝေဒနာ ဌိတိသုခါ ဝိပရိဏာမဒုက္ခာ၊ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ ဌိတိဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမသုခါ၊ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ ဉာဏသုခါ အညာဏဒုက္ခာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅)။ ကတ္ထစိ သဗ္ဗာပိ ဒုက္ခဘာဝေန။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိန္တိ ဝဒါမီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၉)။

တတ္ထ သိယာ – ယဒိ တိဿော ဝေဒနာ ယထာ ဣဓ ဝုတ္တာ၊ အညေသု စ ဧဒိသေသု သုတ္တေသု အဘိဓမ္မေ စ ဧဝံ အဝတွာ ကသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိန္တိ ဝဒါမီ’’တိ၊ ‘‘ဒွေပိ မယာ၊ အာနန္ဒ၊ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ’’တိ စ? သန္ဓာယဘာသိတမေတံ၊ တသ္မာ သာ ပရိယာယဒေသနာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘သင်္ခါရာနိစ္စတံ၊ အာနန္ဒ၊ မယာ သန္ဓာယ ဘာသိတံ သင်္ခါရဝိပရိဏာမတံ၊ ‘ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိ’’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၉)။

‘‘ဒွေပိ မယာ၊ အာနန္ဒ၊ ဝေဒနာ ဝုတ္တာ ပရိယာယေနာ’’တိ စ (သံ။ နိ။ ၄။၂၅၉)။

ဧတ္ထ ဟိ သုခါ အဒုက္ခမသုခါတိ ဣမာသံ ဒွိန္နံ ဝေဒနာနံ နိပ္ပရိယာယေန ဒုက္ခဘာဝေါ နတ္ထိ၊ ဝေနေယျဇ္ဈာသယေန ပန တတ္ထ နိစ္ဆန္ဒဒဿနတ္ထံ ပရိယာယေန ဒုက္ခဘာဝေါ ဝုတ္တောတိ သာ တာဒိသီ ပရိယာယဒေသနာ။ အယံ ပန ဝေဒနတ္တယဒေသနာ သဘာဝကထာတိ ကတွာ နိပ္ပရိယာယဒေသနာတိ အယမေတ္ထ အာစရိယာနံ သမာနကထာ။

ဝိတဏ္ဍဝါဒီ ပနာဟ ‘‘ဒုက္ခတာဒွယဝစနတော ပရိယာယဒေသနာဝ ဝေဒနတ္တယဒေသနာ’’တိ။ သော ‘‘မာ ဟေဝ’’န္တိဿ ဝစနီယော၊ ယသ္မာ ဘဂဝတာ သဗ္ဗာသံ ဝေဒနာနံ ဒုက္ခဘာဝေါ အဓိပ္ပာယဝသေန ဝုတ္တော ‘‘သင်္ခါရာနိစ္စတံ၊ အာနန္ဒ၊ မယာ သန္ဓာယ ဘာသိတံ သင်္ခါရဝိပရိဏာမတံ ‘ယံ ကိဉ္စိ ဝေဒယိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ ဒုက္ခသ္မိ’’’န္တိ။ ယဒိ ပနေတ္ထ ဝေဒနတ္တယဒေသနာ ပရိယာယဒေသနာ သိယာ၊ ‘‘ဣဒံ မယာ သန္ဓာယ ဘာသိတံ တိဿော ဝေဒနာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ သိယာ၊ န ပနေတံ ဝုတ္တံ။

အပိစာယမေဝ ဝတ္တဗ္ဗော ‘‘ကော၊ ပနာဝုသော၊ ဝေဒနတ္တယဒေသနာယ အဓိပ္ပာယော’’တိ? သစေ ဝဒေယျ ‘‘မုဒုကာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ သုခါ၊ အဓိမတ္တာ ဒုက္ခာ၊ မဇ္ဈိမာ အဒုက္ခမသုခါတိ ဝေနေယျဇ္ဈာသယေန ဝုတ္တာ။ တာသု ဟိ န သတ္တာနံ သုခါဒိဝဍ္ဎီ’’တိ။ သော ဝတ္တဗ္ဗော – ကော ပနာဝုသော ဒုက္ခဝေဒနာယ သဘာဝေါ၊ ယေန ‘‘သဗ္ဗာ ဝေဒနာ ဒုက္ခာ’’တိ ဝုစ္စေယျုံ? ယဒိ ယာယ ဥပ္ပန္နာယ သတ္တာ ဝိယောဂမေဝ ဣစ္ဆန္တိ၊ သော ဒုက္ခဝေဒနာယ သဘာဝေါ။ ယာယ စ ပန ဥပ္ပန္နာယ သတ္တာ အဝိယောဂမေဝ ဣစ္ဆန္တိ၊ ယာယ န ဥဘယံ ဣစ္ဆန္တိ၊ သာ ကထံ ဒုက္ခဝေဒနာ သိယာ? အထ ယာ အတ္တနော နိဿယဿ ဥပဃာတကာရီ၊ သာ ဒုက္ခာ။ ယာ အနုဂ္ဂဟကာရီ၊ သာ ကထံ ဒုက္ခာ သိယာ။ အထ ပန ယဒရိယာ ဒုက္ခတော ပဿန္တိ၊ သော ဒုက္ခဝေဒနာယ သဘာဝေါ၊ သင်္ခါရဒုက္ခတာယ ဝေဒနံ အရိယာ ဒုက္ခတော ပဿန္တိ၊ သာ စ အဘိဏှသဘာဝါတိ ကထံ တာသံ ဝေဒနာနံ မုဒုမဇ္ဈိမာဓိမတ္တဒုက္ခဘာဝေါ သိယာ? ယဒိ စ သင်္ခါရဒုက္ခတာယ ဧဝ ဝေဒနာနံ ဒုက္ခဘာဝေါ သိယာ၊ ‘‘တိဿော ဣမာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒုက္ခတာယော ဒုက္ခဒုက္ခတာ၊ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာ၊ သင်္ခါရဒုက္ခတာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅) အယံ ဒုက္ခတာနံ ဝိဘာဂဒေသနာ နိပ္ပယောဇနာ သိယာ။ တထာ စ သတိ သုတ္တမေဝ ပဋိဗာဟိတံ သိယာ၊ ပုရိမေသု စ တီသု ရူပါဝစရဇ္ဈာနေသု မုဒုကာ ဒုက္ခာ ဝေဒနာတိ အာပဇ္ဇတိ သုခဝေဒနာဝစနတော။ စတုတ္ထဇ္ဈာနေ အရူပဇ္ဈာနေသု စ မဇ္ဈိမာ၊ အဒုက္ခမသုခဝေဒနာဝစနတော။ ဧဝံ သန္တေ ပုရိမာ တိဿော ရူပါဝစရသမာပတ္တိယော စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိယာ အရူပသမာပတ္တီဟိ စ သန္တတရာတိ အာပဇ္ဇတိ။ ကထံ ဝါ သန္တတရပ္ပဏီတတရာသု သမာပတ္တီသု ဒုက္ခဝေဒနာယ အဓိကဘာဝေါ ယုဇ္ဇတိ? တသ္မာ ဝေဒနတ္တယဒေသနာယ ပရိယာယဒေသနာဘာဝေါ န ယုတ္တောတိ။

ယံ ပန ဝုတ္တံ ‘‘ဒုက္ခေ သုခန္တိ သညာဝိပလ္လာသော’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၄၉၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၂၃၆)၊ တံ ကထန္တိ? ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာယ သင်္ခါရဒုက္ခတာယ စ ယထာဘူတာနဝဗောဓေန ယာ ဧကန္တတော သုခသညာ၊ ယာ စ ဒုက္ခနိမိတ္တေ သုခနိမိတ္တသညာ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဧဝမ္ပိ ‘‘သုခါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝေဒနာ ဒုက္ခတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ (ဣတိဝု။ ၅၃) ဣဒံ ပန ကထန္တိ? ဣဒံ ပန ဝိပရိဏာမဒဿနေ သန္နိယောဇနတ္ထံ ဝုတ္တံ တဿ တတ္ထ ဝိရာဂုပ္ပတ္တိယာ ဥပါယဘာဝတော သုခဝေဒနာယ ဗဟုဒုက္ခာနုဂတဘာဝတော စ။ တထာ ဟိ ဒုက္ခဿ ဟေတုဘာဝတော အနေကေဟိ ဒုက္ခဓမ္မေဟိ အနုဗဒ္ဓတ္တာ စ ပဏ္ဍိတာ သုခမ္ပိ ဒုက္ခမိစ္စေဝ ပဋိပန္နာ။

ဧဝမ္ပိ နတ္ထေဝ သုခါ ဝေဒနာ၊ သုခဟေတူနံ နိယမာဘာဝတော။ ယေ ဟိ သုခဝေဒနာယ ဟေတုသမ္မတာ ဃာသစ္ဆာဒနာဒယော၊ တေ ဧဝ အဓိမတ္တံ အကာလေ စ ပဋိသေဝိယမာနာ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဟေတုဘာဝမာပဇ္ဇန္တိ။ န စ ယေနေဝ ဟေတုနာ သုခံ၊ တေနေဝ ဒုက္ခန္တိ ယုတ္တံ ဝတ္တုံ။ တသ္မာ န တေ သုခဟေတူ၊ ဒုက္ခန္တရာပဂမေ ပန အဝိညူနံ သုခသညာ ယထာ စိရတရံ ဌာနာဒိဣရိယာပထသမင်္ဂီ ဟုတွာ တဒညဣရိယာပထသမာယောဂေ မဟန္တဉ္စ ဘာရံ ဝဟတော ဘာရနိက္ခေပေ စေဝ ဝူပသမေ စ၊ တသ္မာ နတ္ထေဝ သုခန္တိ? တယိဒံ သမ္မဒေဝ သုခဟေတုံ အပရိညာယ တဿ နိယမာဘာဝပရိကပ္ပနံ။ အာရမ္မဏမတ္တမေဝ ဟိ ကေဝလံ သုခဟေတုံ မနသိကတွာ ဧဝံ ဝုတ္တံ၊ အဇ္ဈတ္တိကသရီရဿ အဝတ္ထာဝိသေသံ သမုဒိတံ ပန ဧကဇ္ဈံ တဒုဘယံ သုခါဒိဟေတူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယာဒိသဉ္စ တဒုဘယံ သုခဝေဒနာယ ဟေတု၊ တာဒိသံ န ကဒါစိပိ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဟေတု ဟောတီတိ ဝဝတ္ထိတာ ဧဝ သုခါဒိဟေတု။ ယထာ နာမ တေဇောဓာတု သာလိယဝဍာကသဿာဒီနံ ယာဒိသမဝတ္ထန္တရံ ပတွာ သာတမဓုရဘာဝဟေတု ဟောတိ၊ န တာဒိသမေဝ ပတွာ ကဒါစိပိ အသာတအမဓုရဘာဝဟေတု ဟောတိ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဒုက္ခာပဂမေဝ ကဒါစိ သုခဝေဒနန္တရံ ဥပလဗ္ဘတိ။ တတ္ထ သုခေယေဝ သုခသညာ၊ န ဒုက္ခာပဂမမတ္တေ ယထာ အဒ္ဓါနဂမနပရိဿမကိလန္တဿ သမ္ဗာဟနေ ဣရိယာပထပရိဝတ္တနေ စ၊ အညထာ ကာလန္တရေပိ ပရိဿမာပဂမေ တာဒိသီ သုခသညာ သိယာ။ ဒုက္ခာပဂမမတ္တေ ပန သုခန္တိ ပရိကပ္ပနာ ဝေဒနာဝိသေသဿ အနုပလဗ္ဘမာနတ္တာ။ ဧကန္တေနေဝ စေတံ ဧဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ ယတော ပဏီတပ္ပဏီတာနိယေဝ အာရမ္မဏာနိ မဟတာ အာယာသေန သတ္တာ အဘိပတ္ထယန္တိ၊ န စ နေသံ ယေန ကေနစိ ယထာလဒ္ဓမတ္တေန ပစ္စယေန ပတိကာရံ ကာတုံ သက္ကာ တဏှုပ္ပာဒေနာတိ ။ ဝေဒနာပစ္စယာ ဟိ တဏှာဥပါဒိ၊ တထာဘာဝေ စ သုဂန္ဓမဓုရသုခသမ္ဖဿာဒိဝတ္ထူနံ ဣတရီတရဘာဝေန သုခဝိသေသသညာ ဇာယမာနာ ကတမဿ ဒုက္ခဝိသေသဿ အပဂမနေ ဃာနဇိဝှာကာယဒွါရေသု၊ သောတဒွါရေ စ ဒိဗ္ဗသင်္ဂီတသဒိသပဉ္စင်္ဂိကတူရိယသဒ္ဒါဝဓာရဏေ။ တသ္မာ န ဒုက္ခဝေဒနာယမေဝ ဒုက္ခန္တရာပဂမေ သုခသညာ၊ နာပိ ကေဝလေ ဒုက္ခာပဂမမတ္တေတိ အာဂမတော ယုတ္တိတောပိ ဝဝတ္ထိတာ တိဿော ဝေဒနာတိ ဘဂဝတော ဝေဒနတ္တယဒေသနာ နီတတ္ထာယေဝ၊ န နေယျတ္ထာတိ သညာပေတဗ္ဗံ။ ဧဝဉ္စေတံ ဥပေတိ၊ ဣစ္စေတံ ကုသလံ၊ နော စေ၊ ကမ္မံ ကတွာ ဥယျောဇေတဗ္ဗော ‘‘ဂစ္ဆ ယထာသုခ’’န္တိ။

ဧဝမေတာ အညမညပဋိပက္ခသဘာဝဝဝတ္ထိတလက္ခဏာ ဧဝ တိဿော ဝေဒနာ ဘဂဝတာ ဒေသိတာ။ တဉ္စ ခေါ ဝိပဿနာကမ္မိကာနံ ယောဂါဝစရာနံ ဝေဒနာမုခေန အရူပကမ္မဋ္ဌာနဒဿနတ္ထံ။ ဒုဝိဓဉှိ ကမ္မဋ္ဌာနံ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ၊ အရူပကမ္မဋ္ဌာနန္တိ။ တတ္ထ ဘဂဝါ ရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေန္တော သင်္ခေပမနသိကာရဝသေန ဝါ ဝိတ္ထာရမနသိကာရဝသေန ဝါ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနာဒိဝသေန ဝါ ကထေတိ။ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ပန ကထေန္တော ဖဿဝသေန ဝါ ဝေဒနာဝသေန ဝါ စိတ္တဝသေန ဝါ ကထေတိ။ ဧကစ္စဿ ဟိ အာပါထဂတေ အာရမ္မဏေ အာဝဇ္ဇတော တတ္ထ စိတ္တစေတသိကာနံ ပဌမာဘိနိပါတော ဖဿော တံ အာရမ္မဏံ ဖုသန္တော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ပါကဋော ဟောတိ၊ ဧကစ္စဿ တံ အာရမ္မဏံ အနုဘဝန္တီ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝေဒနာ ပါကဋာ ဟောတိ၊ ဧကစ္စဿ တံ အာရမ္မဏံ ဝိဇာနန္တံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနံ ဝိညာဏံ ပါကဋံ ဟောတိ။ ဣတိ တေသံ တေသံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယေန ယထာပါကဋံ ဖဿာဒိမုခေန တိဓာ အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေတိ။

တတ္ထ ယဿ ဖဿော ပါကဋော ဟောတိ၊ သောပိ ‘‘န ကေဝလံ ဖဿောဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေန သဒ္ဓိံ တဒေဝ အာရမ္မဏံ အနုဘဝမာနာ ဝေဒနာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သဉ္ဇာနမာနာ သညာပိ၊ စေတယမာနာ စေတနာပိ၊ ဝိဇာနမာနံ ဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဖဿပဉ္စမကေယေဝ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ယဿ ဝေဒနာ ပါကဋာ ဟောတိ၊ သောပိ ‘‘န ကေဝလံ ဝေဒနာဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တာယ သဒ္ဓိံ ဖုသမာနော ဖဿောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သဉ္ဇာနမာနာ သညာပိ၊ စေတယမာနာ စေတနာပိ ၊ ဝိဇာနမာနံ ဝိညာဏမ္ပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဖဿပဉ္စမကေယေဝ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ ယဿ ဝိညာဏံ ပါကဋံ ဟောတိ၊ သောပိ ‘‘န ကေဝလံ ဝိညာဏမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေန သဒ္ဓိံ တဒေဝါရမ္မဏံ ဖုသမာနော ဖဿောပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အနုဘဝမာနာ ဝေဒနာပိ၊ သဉ္ဇာနမာနာ သညာပိ၊ စေတယမာနာ စေတနာပိ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဖဿပဉ္စမကေယေဝ ပရိဂ္ဂဏှာတိ။

သော ‘‘ဣမေ ဖဿပဉ္စမကာ ဓမ္မာ ကိံနိဿိတာ’’တိ ဥပဓာရေန္တော ‘‘ဝတ္ထုနိဿိတာ’’တိ ပဇာနာတိ။ ဝတ္ထု နာမ ကရဇကာယော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒဉ္စ ပန မေ ဝိညာဏံ ဧတ္ထသိတံ ဧတ္ထပဋိဗဒ္ဓ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၅၊ မ။ နိ။ ၂။၂၅၂)။ သော အတ္ထတော ဘူတာ စေဝ ဥပါဒါရူပါနိ စ၊ ဧဝမေတ္ထ ဝတ္ထု ရူပံ၊ ဖဿပဉ္စမကာ နာမန္တိ နာမရူပမတ္တမေဝ ပဿတိ။ ရူပဉ္စေတ္ထ ရူပက္ခန္ဓော၊ နာမံ စတ္တာရော အရူပိနော ခန္ဓာတိ ပဉ္စက္ခန္ဓမတ္တံ ဟောတိ။ နာမရူပဝိနိမုတ္တာ ဟိ ပဉ္စက္ခန္ဓာ၊ ပဉ္စက္ခန္ဓဝိနိမုတ္တံ ဝါ နာမရူပံ နတ္ထိ။ သော ‘‘ဣမေ ပဉ္စက္ခန္ဓာ ကိံဟေတုကာ’’တိ ဥပပရိက္ခန္တော ‘‘အဝိဇ္ဇာဒိဟေတုကာ’’တိ၊ တတော ‘‘ပစ္စယော စေဝ ပစ္စယုပ္ပန္နဉ္စ ဣဒံ၊ အညော သတ္တော ဝါ ပုဂ္ဂလော ဝါ နတ္ထိ၊ သုဒ္ဓသင်္ခါရပုဉ္ဇမတ္တမေဝါ’’တိ သပ္ပစ္စယနာမရူပဝသေန တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ဝိပဿနာပဋိပါဋိယာ ‘‘အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာ’’တိ သမ္မသန္တော ဝိစရတိ။ သော ‘‘အဇ္ဇ အဇ္ဇာ’’တိ ပဋိဝေဓံ အာကင်္ခမာနော တထာရူပေ သမယေ ဥတုသပ္ပာယံ၊ ပုဂ္ဂလသပ္ပာယံ၊ ဘောဇနသပ္ပာယံ၊ ဓမ္မဿဝနသပ္ပာယံ ဝါ လဘိတွာ ဧကပလ္လင်္ကေန နိသိန္နောဝ ဝိပဿနံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာတိ။ ဧဝံ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ ဇနာနံ ယာဝ အရဟတ္တာ ကမ္မဋ္ဌာနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣဓ ပန ဘဂဝါ ဝေဒနာဝသေန ဗုဇ္ဈနကာနံ အဇ္ဈာသယေန အရူပကမ္မဋ္ဌာနံ ကထေန္တော ဝေဒနာဝသေန ကထေသိ။ တတ္ထ –

‘‘လက္ခဏဉ္စ အဓိဋ္ဌာနံ၊ ဥပ္ပတ္တိ အနုသယော တထာ၊

ဌာနံ ပဝတ္တိကာလော စ၊ ဣန္ဒြိယဉ္စ ဒွိဓာဒိတာ’’တိ။ –

ဣဒံ ပကိဏ္ဏကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ – တတ္ထ လက္ခဏံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ အဓိဋ္ဌာနန္တိ ဖဿော။ ‘‘ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာ’’တိ ဟိ ဝစနတော ဖဿော ဝေဒနာယ အဓိဋ္ဌာနံ။ တထာ ဟိ သော ဝေဒနာဓိဋ္ဌာနဘာဝတော နိစ္စမ္မဂါဝီဥပမာယ ဥပမိတော။ တတ္ထ သုခဝေဒနီယော ဖဿော သုခါယ ဝေဒနာယ အဓိဋ္ဌာနံ၊ ဒုက္ခဝေဒနီယော ဖဿော ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ၊ အဒုက္ခမသုခဝေဒနီယော ဖဿော အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ အဓိဋ္ဌာနံ၊ အာသန္နကာရဏန္တိ အတ္ထော။ ဝေဒနာ ကဿ ပဒဋ္ဌာနံ? ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာ’’တိ ဝစနတော တဏှာယ ပဒဋ္ဌာနံ အဘိပတ္ထနီယဘာဝတော။ သုခါ ဝေဒနာ တာဝ တဏှာယ ပဒဋ္ဌာနံ ဟောတု၊ ဣတရာ ပန ကထန္တိ? ဝုစ္စတေ သုခသမင်္ဂီပိ တာဝ တံသဒိသံ တတော ဝါ ဥတ္တရိတရံ သုခံ အဘိပတ္ထေတိ၊ ကိမင်္ဂ ပန ဒုက္ခသမင်္ဂီဘူတော။ အဒုက္ခမသုခါ စ သန္တဘာဝေန သုခမိစ္စေဝ ဝုစ္စတီတိ တိဿောပိ ဝေဒနာ တဏှာယ ပဒဋ္ဌာနံ။

ဥပ္ပတ္တီတိ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ။ ဣဋ္ဌာရမ္မဏဘူတာ ဟိ သတ္တသင်္ခါရာ သုခဝေဒနာယ ဥပ္ပတ္တိကာရဏံ၊ တေ ဧဝ အနိဋ္ဌာရမ္မဏဘူတာ ဒုက္ခဝေဒနာယ၊ မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏဘူတာ အဒုက္ခမသုခါယ။ ဝိပါကတော တဒါကာရဂ္ဂဟဏတော စေတ္ထ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အနုသယောတိ ဣမာသု တီသု ဝေဒနာသု သုခါယ ဝေဒနာယ ရာဂါနုသယော အနုသေတိ၊ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ ပဋိဃာနုသယော၊ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ အဝိဇ္ဇာနုသယော အနုသေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သုခါယ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ဝေဒနာယ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅)။

ဒိဋ္ဌိမာနာနုသယာ စေတ္ထ ရာဂပက္ခိယာ ကာတဗ္ဗာ။ သုခါဘိနန္ဒနေန ဟိ ဒိဋ္ဌိဂတိကာ ‘‘သဿတ’’န္တိအာဒိနာ သက္ကာယေ အဘိနိဝိသန္တိ၊ မာနဇာတိကာ စ မာနံ ဇပ္ပေန္တိ ‘‘သေယျောဟမသ္မီ’’တိအာဒိနာ။ ဝိစိကိစ္ဆာနုသယော ပန အဝိဇ္ဇာပက္ခိကော ကာတဗ္ဗော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒဝိဘင်္ဂေ (ဝိဘ။ ၂၈၈-၂၈၉) ‘‘ဝေဒနာပစ္စယာ ဝိစိကိစ္ဆာ’’တိ။ အနုသယာနဉ္စ တတ္ထ တတ္ထ သန္တာနေ အပ္ပဟီနဘာဝေန ထာမဂမနံ။ တသ္မာ ‘‘သုခါယ ဝေဒနာယ ရာဂါနုသယော အနုသေတီ’’တိ မဂ္ဂေန အပ္ပဟီနတ္တာ အနုရူပကာရဏလာဘေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော ရာဂေါ၊ တတ္ထ သယိတော ဝိယ ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

ဌာနန္တိ ကာယော စိတ္တဉ္စ ဝေဒနာယ ဌာနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘ယံ တသ္မိံ သမယေ ကာယိကံ သုခံ ကာယသမ္ဖဿဇံ သာတံ သုခံ ဝေဒယိတံ (ဓ။ သ။ ၄၄၉)။ ယံ တသ္မိံ သမယေ စေတသိကံ သုခံ စေတောသမ္ဖဿဇံ သာတံ သုခံ ဝေဒယိတ’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၄၇၁) စ။

ပဝတ္တိကာလောတိ ပဝတ္တိက္ခဏော၊ ပဝတ္တနာကလနဉ္စ။ ပဝတ္တိက္ခဏေန ဟိ သုခဒုက္ခဝေဒနာနံ သုခဒုက္ခဘာဝေါ ဝဝတ္ထိတော။ ယထာဟ –

‘‘သုခါ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ဝေဒနာ ဌိတိသုခါ ဝိပရိဏာမဒုက္ခာ၊ ဒုက္ခာ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ဝေဒနာ ဌိတိဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမသုခါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၆၅)။

သုခါယ ဝေဒနာယ အတ္ထိဘာဝေါ သုခံ၊ နတ္ထိဘာဝေါ ဒုက္ခံ။ ဒုက္ခာယ ဝေဒနာယ အတ္ထိဘာဝေါ ဒုက္ခံ၊ နတ္ထိဘာဝေါ သုခန္တိ အတ္ထော။ အဒုက္ခမသုခါယ ဝေဒနာယ ပဝတ္တနာကလနံ ပဝတ္တိယာ အာကလနံ အနာကလနဉ္စ ဇာနနံ အဇာနနဉ္စ သုခဒုက္ခဘာဝဝဝတ္ထာနံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘အဒုက္ခမသုခါ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ဝေဒနာ ဉာဏသုခါ အညာဏဒုက္ခာ’’တိ။

ဣန္ဒြိယန္တိ ဧတာ ဟိ သုခါဒယော တိဿော ဝေဒနာ သုခိန္ဒြိယံ၊ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ၊ သောမနဿိန္ဒြိယံ၊ ဒေါမနဿိန္ဒြိယံ၊ ဥပေက္ခိန္ဒြိယန္တိ အဓိပတေယျဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယတော ပဉ္စဓာ ဝိဘတ္တာ။ ကာယိကဉှိ သာတံ သုခိန္ဒြိယန္တိ ဝုတ္တံ၊ အသာတံ ဒုက္ခိန္ဒြိယန္တိ။ မာနသံ ပန သာတံ သောမနဿိန္ဒြိယန္တိ ဝုတ္တံ၊ အသာတံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယန္တိ။ ဒုဝိဓမ္ပိ နေဝ သာတံ နာသာတံ ဥပေက္ခိန္ဒြိယန္တိ။ ကိံ ပနေတ္ထ ကာရဏံ – ယထာ ကာယိကစေတသိကာ သုခဒုက္ခဝေဒနာ ‘‘သုခိန္ဒြိယံ သောမနဿိန္ဒြိယံ၊ ဒုက္ခိန္ဒြိယံ ဒေါမနဿိန္ဒြိယ’’န္တိ ဝိဘဇိတွာ ဝုတ္တာ၊ န ဧဝံ အဒုက္ခမသုခါတိ? ဘေဒါဘာဝတော။ ယထေဝ ဟိ အနုဂ္ဂဟသဘာဝါ ဗာဓကသဘာဝါ စ သုခဒုက္ခဝေဒနာ အညထာ ကာယဿ အနုဂ္ဂဟံ ဗာဓကဉ္စ ကရောန္တိ၊ စိတ္တဿ စ အညထာ၊ န ဧဝံ အဒုက္ခမသုခါ၊ တသ္မာ ဘေဒါဘာဝတော ဝိဘဇိတွာ န ဝုတ္တာ။

ဒွိဓာဒိတာတိ သဗ္ဗာပိ ဟိ ဝေဒနာ ဝေဒယိတဋ္ဌေန ဧကဝိဓာပိ နိဿယဘေဒေန ဒုဝိဓာ – ကာယိကာ စေတသိကာတိ၊ သုခါ၊ ဒုက္ခာ၊ အဒုက္ခမသုခါတိ တိဝိဓာ၊ စတုယောနိဝသေန စတုဗ္ဗိဓာ၊ ဣန္ဒြိယဝသေန၊ ဂတိဝသေန စ ပဉ္စဝိဓာ၊ ဒွါရဝသေန စ အာရမ္မဏဝသေန စ ဆဗ္ဗိဓာ၊ သတ္တဝိညာဏဓာတုယောဂေန သတ္တဝိဓာ၊ အဋ္ဌလောကဓမ္မပစ္စယတာယ အဋ္ဌဝိဓာ၊ သုခါဒီနံ ပစ္စေကံ အတီတာဒိဝိဘာဂေန နဝဝိဓာ၊ တာ ဧဝ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဘေဒေန အဋ္ဌာရသဝိဓာ၊ တထာ ရူပါဒီသု ဆသု အာရမ္မဏေသု ဧကေကသ္မိံ သုခါဒိဝသေန တိဿော တိဿော ကတွာ။ ရူပါရမ္မဏသ္မိဉှိ သုခါပိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒုက္ခာပိ၊ အဒုက္ခမသုခါပိ၊ ဧဝံ ဣတရေသုပိ။ အထ ဝါ အဋ္ဌာရသမနောပဝိစာရဝသေန အဋ္ဌာရသ။ ဝုတ္တဉှိ –

‘‘စက္ခုနာ ရူပံ ဒိသွာ သောမနဿဋ္ဌာနိယံ ရူပံ ဥပဝိစရတိ၊ ဒေါမနဿဋ္ဌာနိယံ၊ ဥပေက္ခာဋ္ဌာနိယံ ရူပံ ဥပဝိစရတိ၊ သောတေန သဒ္ဒံ…ပေ… မနသာ ဓမ္မံ ဝိညာယ သောမနဿဋ္ဌာနိယံ ဓမ္မံ ဥပဝိစရတိ၊ ဒေါမနဿဋ္ဌာနိယံ၊ ဥပေက္ခာဋ္ဌာနိယံ ဓမ္မံ ဥပဝိစရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၆၂)။

ဧဝံ အဋ္ဌာရသဝိဓာ ဟောန္တိ။ တထာ ဆ ဂေဟဿိတာနိ သောမနဿာနိ၊ ဆ ဂေဟဿိတာနိ ဒေါမနဿာနိ၊ ဆ ဂေဟဿိတာ ဥပေက္ခာ၊ တထာ နေက္ခမ္မဿိတာ သောမနဿာဒယောတိ ဧဝံ ဆတ္တိံသဝိဓာ ။ အတီတေ ဆတ္တိံသ၊ အနာဂတေ ဆတ္တိံသ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေ ဆတ္တိံသာတိ အဋ္ဌုတ္တရသတမ္ပိ ဘဝန္တိ။ ဧဝမေတ္ထ ဒွိဓာဒိတာ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။

ပကိဏ္ဏကကထာ နိဋ္ဌိတာ။

ဂါထာသု သမာဟိတောတိ ဥပစာရပ္ပနာဘေဒေန သမာဓိနာ သမာဟိတော။ တေန သမထဘာဝနာနုယောဂံ ဒဿေတိ။ သမ္ပဇာနောတိ သာတ္ထကသမ္ပဇညာဒိနာ စတုဗ္ဗိဓေန သမ္ပဇညေန သမ္ပဇာနော။ တေန ဝိပဿနာနုယောဂံ ဒဿေတိ။ သတောတိ သတောကာရီ။ တေန သမထဝိပဿနာနယေန ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တေန သမန္နာဂတတ္တံ ဒဿေတိ။ ဝေဒနာ စ ပဇာနာတီတိ ‘‘ဣမာ ဝေဒနာ၊ ဧတ္တကာ ဝေဒနာ’’တိ သဘာဝတော ဝိဘာဂတော ‘‘အနိစ္စာ ဒုက္ခာ ဝိပရိဏာမဓမ္မာ’’တိ အနိစ္စာဒိလက္ခဏတော စ ပုဗ္ဗဘာဂေ တီဟိ ပရိညာဟိ ပရိဇာနန္တော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရိယမဂ္ဂေန ပရိညာပဋိဝေဓေန ပဇာနာတိ။ ဝေဒနာနဉ္စ သမ္ဘဝန္တိ သမုဒယသစ္စံ။ ယတ္ထ စေတာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဧတ္တာဝတာ ဝေဒနာ ယတ္ထ နိရုဇ္ဈန္တိ၊ တံ နိရောဓသစ္စံ။ ခယဂါမိနန္တိ ဝေဒနာနံ ခယဂါမိနံ အရိယမဂ္ဂဉ္စ ပဇာနာတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝေဒနာနံခယာတိ ဧဝံ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ပဋိဝိဇ္ဈန္တေန အရိယမဂ္ဂေန ဝေဒနာနံ အနုပ္ပာဒနိရောဓာ။ နိစ္ဆာတော ပရိနိဗ္ဗုတောတိ နိတ္တဏှော၊ ပဟီနတဏှော၊ ကိလေသပရိနိဗ္ဗာနေန၊ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနေန စ ပရိနိဗ္ဗုတော ဟောတိ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ဒုတိယဝေဒနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၃။ စတုတ္ထေ ဒုက္ခတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ သုခဝေဒနာ ဝိပရိဏာမဒုက္ခဝသေန ဒုက္ခာတိ ဉာဏစက္ခုနာ ပဿိတဗ္ဗာ။ သလ္လတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာတိ ဒုန္နီဟရဏဋ္ဌေန အန္တောတုဒနဋ္ဌေန ပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခဒုက္ခဘာဝေန ဒုက္ခဝေဒနာ သလ္လန္တိ ပဿိတဗ္ဗာ။ အနိစ္စတောတိ ဟုတွာ အဘာဝတော ဥဒယဗ္ဗယဝန္တတော တာဝကာလိကတော နိစ္စပဋိပက္ခတော စ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ အနိစ္စာတိ ပဿိတဗ္ဗာ။ ကာမဉ္စေတ္ထ သဗ္ဗာပိ ဝေဒနာ အနိစ္စတော ပဿိတဗ္ဗာ၊ အနိစ္စဒဿနတော ပန သာတိသယံ ဝိရာဂနိမိတ္တံ ဒုက္ခဒဿနန္တိ ဣမမတ္ထံ ဒဿေန္တော သတ္ထာ ‘‘သုခါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝေဒနာ ဒုက္ခတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ ဒုက္ခာ ဝေဒနာ သလ္လတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ အာဟ။ အထ ဝါ ယတ္ထ ပုထုဇ္ဇနာ သုခါဘိနိဝေသိနော၊ တတ္ထ နိဗ္ဗေဒဇနနတ္ထံ တထာ ဝုတ္တံ။ တေနဿာ သင်္ခါရဒုက္ခတာယ ဒုက္ခဘာဝေါ ဒဿိတော။ ယဒနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခန္တိ ဝိပရိဏာမဒုက္ခတာယ ‘‘သုခါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝေဒနာ ဒုက္ခတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ ဝတွာ ‘‘သုခါပိ တာဝ ဧဒိသီ၊ ဒုက္ခာ နု ခေါ ကီဒိသီ’’တိ စိန္တေန္တာနံ ဒုက္ခဒုက္ခတာယ ‘‘ဒုက္ခာ ဝေဒနာ သလ္လတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ အာဟ၊ ဣတရာ ပန သင်္ခါရဒုက္ခတာယ ဧဝ ဒုက္ခာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ အနိစ္စတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ အဝေါစ။

ဧတ္ထ စ ‘‘သုခါ ဝေဒနာ ဒုက္ခတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ ဧတေန ရာဂဿ သမုဂ္ဃာတနူပါယော ဒဿိတော။ သုခဝေဒနာယ ဟိ ရာဂါနုသယော အနုသေတိ။ ‘‘ဒုက္ခာ ဝေဒနာ သလ္လတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ ဧတေန ဒေါသဿ သမုဂ္ဃာတနူပါယော ဒဿိတော။ ဒုက္ခဝေဒနာယ ဟိ ပဋိဃာနုသယော အနုသေတိ။ ‘‘အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ အနိစ္စတော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ’’တိ ဧတေန မောဟဿ သမုဂ္ဃာတနူပါယော ဒဿိတော။ အဒုက္ခမသုခဝေဒနာယ ဟိ အဝိဇ္ဇာနုသယော အနုသေတိ။

တထာ ပဌမေန တဏှာသံကိလေသဿ ပဟာနံ ဒဿိတံ တဿ သုခဿာဒဟေတုကတ္တာ၊ ဒုတိယေန ဒုစ္စရိတသံကိလေသဿ ပဟာနံ။ ယထာဘူတဉှိ ဒုက္ခံ အပရိဇာနန္တာ တဿ ပရိဟရဏတ္ထံ ဒုစ္စရိတံ စရန္တိ။ တတိယေန ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဿ ပဟာနံ အနိစ္စတော ပဿန္တဿ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသာဘာဝတော အဝိဇ္ဇာနိမိတ္တတ္တာ ဒိဋ္ဌိသံကိလေသဿ၊ အဝိဇ္ဇာနိမိတ္တဉ္စ အဒုက္ခမသုခါ ဝေဒနာ။ ပဌမေန ဝါ ဝိပရိဏာမဒုက္ခပရိညာ၊ ဒုတိယေန ဒုက္ခဒုက္ခပရိညာ၊ တတိယေန သင်္ခါရဒုက္ခပရိညာ။ ပဌမေန ဝါ ဣဋ္ဌာရမ္မဏပရိညာ၊ ဒုတိယေန အနိဋ္ဌာရမ္မဏပရိညာ၊ တတိယေန မဇ္ဈတ္တာရမ္မဏပရိညာ။ ဝိရတ္တေသု ဟိ တဒါရမ္မဏဓမ္မေသု အာရမ္မဏာနိပိ ဝိရတ္တာနေဝ ဟောန္တီတိ။ ပဌမေန ဝါ ရာဂပ္ပဟာနပရိကိတ္တနေန ဒုက္ခာနုပဿနာယ အပ္ပဏိဟိတဝိမောက္ခော ဒီပိတော ဟောတိ၊ ဒုတိယေန ဒေါသပ္ပဟာနပရိကိတ္တနေန အနိစ္စာနုပဿနာယ အနိမိတ္တဝိမောက္ခော၊ တတိယေန မောဟပ္ပဟာနပရိကိတ္တနေန အနတ္တာနုပဿနာယ သုညတဝိမောက္ခော ဒီပိတော ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယတောတိ ယဒါ၊ ယသ္မာ ဝါ။ အရိယောတိ ကိလေသေဟိ အာရကာ ဌိတော ပရိသုဒ္ဓါ။ သမ္မဒ္ဒသောတိ သဗ္ဗာသံ ဝေဒနာနံ စတုန္နမ္ပိ ဝါ သစ္စာနံ အဝိပရီတဒဿာဝီ။ အစ္ဆေစ္ဆိ တဏှန္တိ ဝေဒနာမူလကံ တဏှံ အဂ္ဂမဂ္ဂေန ဆိန္ဒိ၊ အနဝသေသတော သမုစ္ဆိန္ဒိ။ ဝိဝတ္တယိ သံယောဇနန္တိ ဒသဝိဓံ သံယောဇနံ ပရိဝတ္တယိ၊ နိမ္မူလမကာသိ။ သမ္မာတိ ဟေတုနာ ကာရဏေန။ မာနာဘိသမယာတိ မာနဿ ဒဿနာဘိသမယာ၊ ပဟာနာဘိသမယာ ဝါ။ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဟိ ကိစ္စဝသေန မာနံ ပဿတိ၊ အယမဿ ဒဿနာဘိသမယော။ တေန ဒိဋ္ဌော ပန သော တာဝဒေဝ ပဟီယတိ ဒိဋ္ဌဝိသေန ဒိဋ္ဌသတ္တာနံ ဇီဝိတံ ဝိယ၊ အယမဿ ပဟာနာဘိသမယော။ အန္တမကာသိ ဒုက္ခဿာတိ ဧဝံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန မာနဿ ဒိဋ္ဌတ္တာ ပဟီနတ္တာ စ သဗ္ဗဿေဝ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ကောဋိသင်္ခါတံ အန္တံ ပရိစ္ဆေဒံ ပရိဝဋုမံ အကာသိ၊ အန္တိမသမုဿယမတ္တာဝသေသံ ဒုက္ခမကာသီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဂါထာသု ယောတိ ယော အရိယသာဝကော။ အဒ္ဒါတိ အဒ္ဒသ၊ သုခဝေဒနံ ဒုက္ခတော ပဿီတိ အတ္ထော။ သုခဝေဒနာ ဟိ ဝိသမိဿံ ဝိယ ဘောဇနံ ပရိဘောဂကာလေ အဿာဒံ ဒဒမာနာ ဝိပရိဏာမကာလေ ဒုက္ခာယေဝါတိ။ ဒုက္ခမဒ္ဒက္ခိ သလ္လတောတိ ယထာ သလ္လံ သရီရံ အနုပဝိသန္တမ္ပိ ပဝိဋ္ဌမ္ပိ ဥဒ္ဓရိယမာနမ္ပိ ပီဠမေဝ ဇနေတိ၊ ဧဝံ ဒုက္ခဝေဒနာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာပိ ဌိတိပ္ပတ္တာပိ ဘိဇ္ဇမာနာပိ ဝိဗာဓတိယေဝါတိ တံ သလ္လတော ဝိပဿီတိ ဝုတ္တံ။ အဒ္ဒက္ခိနံ အနိစ္စတောတိ သုခဒုက္ခတော သန္တသဘာဝတာယ သန္တတရဇာတိကမ္ပိ နံ အဒုက္ခမသုခံ အနိစ္စန္တိကတာယ အနိစ္စတော ပဿိ။

သ ဝေ သမ္မဒ္ဒသောတိ သော ဧဝံ တိဿန္နံ ဝေဒနာနံ သမ္မဒေဝ ဒုက္ခာဒိတော ဒဿာဝီ။ ယတောတိ ယသ္မာ။ တတ္ထာတိ ဝေဒနာယံ။ ဝိမုစ္စတီတိ သမုစ္ဆေဒဝိမုတ္တိဝသေန ဝိမုစ္စတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ သုခါဒီနိ ဒုက္ခာဒိတော အဒ္ဒသ၊ တသ္မာ တတ္ထ ဝေဒနာယ တပ္ပဋိဗဒ္ဓဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနေန သမုစ္ဆေဒဝသေန ဝိမုစ္စတိ။ ယံသဒ္ဒေ ဟိ ဝုတ္တေ တံသဒ္ဒေါ အာဟရိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော။ အထ ဝါ ယတောတိ ကာယဝါစာစိတ္တေဟိ သံယတော ယတတ္တော၊ ယတတိ ပဒဟတီတိ ဝါ ယတော၊ အာယတတီတိ အတ္ထော။ အဘိညာဝေါသိတောတိ ဝေဒနာမုခေန စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ ဘာဝေတွာ ဆဋ္ဌာဘိညာယ ပရိယောသိတော ကတကိစ္စော။ သန္တောတိ ရာဂါဒိကိလေသဝူပသမေန သန္တော။ ယောဂါတိဂေါတိ ကာမယောဂါဒိံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ယောဂံ အတိက္ကန္တော။ ဥဘယဟိတမုနနတော မုနီတိ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပဌမဧသနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၄။ ပဉ္စမေ ဧသနာတိ ဂဝေသနာ ပရိယေသနာ မဂ္ဂနာ။ တာ ဝိဘာဂတော ဒဿေတုံ ‘‘ကာမေသနာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ကာမေသနာတိ ကာမာနံ ဧသနာ၊ ကာမသင်္ခါတာ ဝါ ဧသနာ ကာမေသနာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘တတ္ထ ကတမာ ကာမေသနာ? ယော ကာမေသု ကာမစ္ဆန္ဒော၊ ကာမရာဂေါ၊ ကာမနန္ဒီ၊ ကာမသ္နေဟော ၊ ကာမပိပါသာ၊ ကာမမုစ္ဆာ၊ ကာမဇ္ဈောသာနံ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ကာမေသနာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၁၉)။

တသ္မာ ကာမရာဂေါ ကာမေသနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဘဝေသနာယပိ ဧသေဝ နယော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘တတ္ထ ကတမာ ဘဝေသနာ? ယော ဘဝေသု ဘဝစ္ဆန္ဒော…ပေ… ဘဝဇ္ဈောသာနံ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဘဝေသနာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၁၉)။

တသ္မာ ဘဝေသနရာဂေါ ရူပါရူပဘဝပတ္ထနာ ဘဝေသနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဗြဟ္မစရိယဿ ဧသနာ ဗြဟ္မစရိယေသနာ။ ယထာဟ –

‘‘တတ္ထ ကတမာ ဗြဟ္မစရိယေသနာ? သဿတော လောကောတိ ဝါ၊ အသဿတော လောကောတိ ဝါ၊ အန္တဝါ လောကောတိ ဝါ၊ အနန္တဝါ လောကောတိ ဝါ၊ တံ ဇီဝံ တံ သရီရန္တိ ဝါ၊ အညံ ဇီဝံ အညံ သရီရန္တိ ဝါ၊ ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ဝါ၊ န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ဝါ၊ ဟောတိ စ န စ ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ဝါ၊ နေဝ ဟောတိ န န ဟောတိ တထာဂတော ပရံ မရဏာတိ ဝါ၊ ယာ ဧဝရူပါ ဒိဋ္ဌိ ဒိဋ္ဌိဂတံ ဒိဋ္ဌိဂဟနံ ဒိဋ္ဌိကန္တာရော ဒိဋ္ဌိဝိသူကာယိကံ ဒိဋ္ဌိဝိပ္ဖန္ဒိတံ ဒိဋ္ဌိသညောဇနံ ဂါဟော ပတိဋ္ဌာဟော အဘိနိဝေသော ပရာမာသော ကုမ္မဂ္ဂေါ မိစ္ဆာပထော မိစ္ဆတ္တံ တိတ္ထာယတနံ ဝိပရိယေသဂ္ဂါဟော၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဗြဟ္မစရိယေသနာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၁၉)။

တသ္မာ ဒိဋ္ဌိဂတသမ္မတဿ ဗြဟ္မစရိယဿ ဧသနာ ဒိဋ္ဌိဗြဟ္မစရိယေသနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။ ဧတ္တာဝတာ ရာဂဒိဋ္ဌိယော ဧသနာတိ ဒဿိတာ ဟောန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ ရာဂဒိဋ္ဌိယောဝ ဧသနာ၊ တဒေကဋ္ဌံ ကမ္မမ္ပိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘တတ္ထ ကတမာ ကာမေသနာ? ကာမရာဂေါ တဒေကဋ္ဌံ အကုသလံ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ မနောကမ္မံ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ကာမေသနာ။ တတ္ထ ကတမာ ဘဝေသနာ? ဘဝရာဂေါ တဒေကဋ္ဌံ အကုသလံ ကာယကမ္မံ ဝစီကမ္မံ မနောကမ္မံ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဘဝေသနာ။ တတ္ထ ကတမာ ဗြဟ္မစရိယေသနာ? အန္တဂ္ဂါဟိကာ ဒိဋ္ဌိ တဒေကဋ္ဌံ အကုသလံ ကာယကမ္မံ၊ ဝစီကမ္မံ၊ မနောကမ္မံ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဗြဟ္မစရိယေသနာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၁၉) –

ဧဝမေတာ တိဿော ဧသနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂါထာသု သမ္ဘဝန္တိ ဧတ္ထ ဧသနာနံ ဥပ္ပတ္တိဟေတုဘူတာ အဝိဇ္ဇာဒယော တဏှာ စာတိ သမ္ဘဝေါ၊ သမုဒယောတိ အတ္ထော။ ယတ္ထစေတာ နိရုဇ္ဈန္တီတိ ဗြဟ္မစရိယေသနာ ပဌမမဂ္ဂေန နိရုဇ္ဈတိ၊ ကာမေသနာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန၊ ဘဝေသနာ အရဟတ္တမဂ္ဂေန နိရုဇ္ဈတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ဒုတိယဧသနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၅။ ဆဋ္ဌေ ဗြဟ္မစရိယေသနာ သဟာတိ ဗြဟ္မစရိယေသနာယ သဒ္ဓိံ။ ဝိဘတ္တိလောပေန ဟိ အယံ နိဒ္ဒေသော၊ ကရဏတ္ထေ ဝါ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ဗြဟ္မစရိယေသနာယ သဒ္ဓိံ ကာမေသနာ၊ ဘဝေသနာတိ တိဿော ဧသနာ’’တိ။ တာသု ဗြဟ္မစရိယေသနံ သရူပတော ဒဿေတုံ ‘‘ဣတိသစ္စပရာမာသော၊ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ သမုဿယာ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ဣတိ ဧဝံ သစ္စန္တိ ပရာမာသော ဣတိသစ္စပရာမာသော။ ဣဒမေဝ သစ္စံ၊ မောဃမညန္တိ ဒိဋ္ဌိယာ ပဝတ္တိအာကာရံ ဒဿေတိ။ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ သဗ္ဗာနတ္ထဟေတုဘာဝတော ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဇ္ဇံ ဝဒါမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀)။ တာ ဧဝ စ ဥပရူပရိ ဝဍ္ဎမာနာ လောဘာဒိကိလေသသမုဿယေန စ သမုဿယာ၊ ‘‘ဣဒမေဝ သစ္စံ၊ မောဃမည’’န္တိ မိစ္ဆာဘိနိဝိသမာနာ သဗ္ဗာနတ္ထဟေတုဘူတာ ကိလေသဒုက္ခူပစယဟေတုဘူတာ စ ဒိဋ္ဌိယော ဗြဟ္မစရိယေသနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတေန ပဝတ္တိအာကာရတော နိဗ္ဗတ္တိတော စ ဗြဟ္မစရိယေသနာ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သဗ္ဗရာဂဝိရတ္တဿာတိ သဗ္ဗေဟိ ကာမရာဂဘဝရာဂေဟိ ဝိရတ္တဿ။ တတော ဧဝ တဏှက္ခယသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ ဝိမုတ္တတ္တာ တဏှက္ခယဝိမုတ္တိနော အရဟတော။ ဧသနာ ပဋိနိဿဋ္ဌာတိ ကာမေသနာ၊ ဘဝေသနာ စ သဗ္ဗသော နိဿဋ္ဌာ ပဟီနာ။ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ သမူဟတာတိ ဗြဟ္မစရိယေသနာသင်္ခါတာ ဒိဋ္ဌိဋ္ဌာနာ စ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ သမုဂ္ဃာတိတာ။ ဧသနာနံ ခယာတိ ဧဝမေတာသံ တိဿန္နံ ဧသနာနံ ခယာ အနုပ္ပာဒနိရောဓာ ဘိန္နကိလေသတ္တာ။ ဘိက္ခူတိ စ သဗ္ဗသော အာသာဘာ ဝါ။ နိရာသောတိ စ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌဿ ဝိစိကိစ္ဆာကထံကထာသလ္လဿ ပဟီနတ္တာ အကထံကထီတိ စ ဝုစ္စတီတိ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇-၈။ အာသဝသုတ္တဒွယဝဏ္ဏနာ

၅၆-၅၇။ သတ္တမေ ကာမာသဝေါတိ ကာမေသု အာသဝေါ၊ ကာမသင်္ခါတော ဝါ အာသဝေါ ကာမာသဝေါ ၊ အတ္ထတော ပန ကာမရာဂေါ ရူပါဒိအဘိရတိ စ ကာမာသဝေါ။ ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဈာနနိကန္တိ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ဘဝပတ္ထနာ စ ဘဝါသဝေါ။ အဝိဇ္ဇာဝ အဝိဇ္ဇာသဝေါ။

အာသဝါနဉ္စ သမ္ဘဝန္တိ ဧတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရော အဝိဇ္ဇာဒယော စ ကိလေသာ အာသဝါနံ သမ္ဘဝေါ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အယောနိသော၊ ဘိက္ခဝေ၊ မနသိကရောတော အနုပ္ပန္နာ စေဝ အာသဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ စ အာသဝါ ပဝဍ္ဎန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅)။

‘‘အဝိဇ္ဇာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဗ္ဗင်္ဂမာ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာပတ္တိယာ အနွဒေဝ အဟိရိကံ အနောတ္တပ္ပ’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၄၀) စ။

မဂ္ဂဉ္စ ခယဂါမိနန္တိ အာသဝါနံ ခယဂါမိနံ အရိယမဂ္ဂဉ္စ။ တတ္ထ ကာမာသဝေါ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဟီယတိ၊ ဘဝါသဝေါ အဝိဇ္ဇာသဝေါ စ အရဟတ္တမဂ္ဂေန။ ကာမုပါဒါနံ ဝိယ ကာမာသဝေါပိ အဂ္ဂမဂ္ဂဝဇ္ဈောတိ စ ဝဒန္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ အဋ္ဌမေ အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။

သတ္တမအဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ တဏှာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၈။ နဝမေ တဏှာယနဋ္ဌေန တဏှာ၊ ရူပါဒိဝိသယံ တသတီတိ ဝါ တဏှာ။ ဣဒါနိ တံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ကာမတဏှာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ကာမတဏှာ။ ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဈာနနိကန္တိ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ဘဝဝသေန ပတ္ထနာ စ ဘဝတဏှာ။ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ ဝိဘဝတဏှာ။ အပိစ ပစ္ဆိမတဏှာဒွယံ ဌပေတွာ သေသာ သဗ္ဗာပိ တဏှာ ကာမတဏှာ ဧဝ။ ယထာဟ –

‘‘တတ္ထ ကတမာ ဘဝတဏှာ? သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ သာရာဂေါ စိတ္တဿ သာရာဂေါ – အယံ ဝုစ္စတိ ဘဝတဏှာ။ တတ္ထ ကတမာ ဝိဘဝတဏှာ? ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိသဟဂတော ရာဂေါ သာရာဂေါ စိတ္တဿ သာရာဂေါ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဝိဘဝတဏှာ ။ အဝသေသာ တဏှာ ကာမတဏှာ’’တိ (ဝိဘ။ ၉၁၆)။

ဣမာ စ တိဿော တဏှာ ရူပတဏှာ…ပေ… ဓမ္မတဏှာတိ ဝိသယဘေဒတော ပစ္စေကံ ဆဗ္ဗိဓာတိ ကတွာ အဋ္ဌာရသ ဟောန္တိ။ တာ အဇ္ဈတ္တရူပါဒီသု အဋ္ဌာရသ၊ ဗဟိဒ္ဓါရူပါဒီသု အဋ္ဌာရသာတိ ဆတ္တိံသ၊ ဣတိ အတီတာ ဆတ္တိံသ၊ အနာဂတာ ဆတ္တိံသ၊ ပစ္စုပ္ပန္နာ ဆတ္တိံသာတိ ဝိဘာဂတော အဋ္ဌသတံ ဟောန္တိ။ ပုန သင်္ဂဟေ ကရိယမာနေ ကာလဘေဒံ အနာမသိတွာ ဂယှမာနာ ဆတ္တိံသေဝ ဟောန္တိ၊ ရူပါဒီနံ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရဝိဘာဂေ အကရိယမာနေ အဋ္ဌာရသေဝ၊ ရူပါဒိအာရမ္မဏဝိဘာဂမတ္တေ ဂယှမာနေ ဆဠေဝ၊ အာရမ္မဏဝိဘာဂမ္ပိ အကတွာ ဂယှမာနာ တိဿောယေဝ ဟောန္တီတိ။

ဂါထာသု တဏှာယောဂေနာတိ တဏှာသင်္ခါတေန ယောဂေန၊ ကာမယောဂေန၊ ဘဝယောဂေန စ။ သံယုတ္တာတိ သမ္ဗန္ဓာ၊ ဘဝါဒီသု သံယောဇိတာ ဝါ။ တေနေဝါဟ ‘‘ရတ္တစိတ္တာ ဘဝါဘဝေ’’တိ။ ခုဒ္ဒကေ စေဝ မဟန္တေ စ ဘဝေ လဂ္ဂစိတ္တာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဘဝေါတိ သဿတဒိဋ္ဌိ၊ အဘဝေါတိ ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိ။ တသ္မာ ဘဝါဘဝေ သဿတုစ္ဆေဒဒိဋ္ဌီသု သတ္တဝိသတ္တစိတ္တာတိ။ ဧတေန ဘဝတဏှာ၊ ဝိဘဝတဏှာ စ ဒဿိတာ။ ဣမသ္မိံ ပက္ခေ ‘‘တဏှာယောဂေနာ’’တိ ဣမိနာ ကာမတဏှာဝ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ယောဂယုတ္တာ မာရဿာတိ တေ ဧဝံဘူတာ ပုဂ္ဂလာ မာရဿ ပါသသင်္ခါတေန ယောဂေန ယုတ္တာ ဗဒ္ဓါ။ ရာဂေါ ဟိ မာရယောဂေါ မာရပါသောတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ –

‘‘အန္တလိက္ခစရော ပါသော၊ ယွာယံ စရတိ မာနသော၊

တေန တံ ဗာဓယိဿာမိ၊ န မေ သမဏ မောက္ခသီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၅၁၊ မဟာဝ။ ၃၃)၊

စတူဟိ ယောဂေဟိ အနုပဒ္ဒုတတ္တာ ယောဂက္ခေမံ၊ နိဗ္ဗာနံ အရဟတ္တဉ္စ၊ တဿ အနဓိဂမေန အယောဂက္ခေမိနော။ ဥပရူပရိ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာနံ ဇနနတော ဇနာ၊ ပါဏိနော။ ရူပါဒီသု သတ္တာ ဝိသတ္တာတိ သတ္တာ။

‘‘ခန္ဓာနဉ္စ ပဋိပါဋိ၊ ဓာတုအာယတနာန စ၊

အဗ္ဗောစ္ဆိန္နံ ဝတ္တမာနာ၊ သံသာရောတိ ပဝုစ္စတီ’’တိ။ –

ဧဝံ ဝုတ္တံ ခန္ဓာဒီနံ အပရာပရုပ္ပတ္တိသင်္ခါတံ သံသာရံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တတော န မုစ္စန္တိ။ ကသ္မာ? တဏှာယောဂယုတ္တတ္တာ ။ ဇာတိမရဏဂါမိနော ပုနပ္ပုနံ ဇနနမရဏဿေဝ ဥပဂမနသီလာတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ စ တဏှံ ပဟန္တွာနာ’’တိ ဂါထမာဟ။ သာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျာဝ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ မာရဓေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၅၉။ ဒသမဿ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဧကဒိဝသံ ကိရ သတ္ထာ သေက္ခဗဟုလာယ ပရိသာယ ပရိဝုတော နိသိန္နော တေသံ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ ဥပရိ ဝိသေသာဓိဂမာယ ဥဿာဟံ ဇနေတုံ အသေက္ခဘူမိံ ထောမေန္တော ဣဒံ သုတ္တံ အဘာသိ။ တတ္ထ အတိက္ကမ္မာတိအာဒီသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော – အတိက္ကမ္မ အတိက္ကမိတွာ အဘိဘဝိတွာ။ မာရဓေယျံ မာရဿ ဝိသယံ ဣဿရိယဋ္ဌာနံ။ အာဒိစ္စောဝ ယထာ အာဒိစ္စော အဗ္ဘာဒိဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တော အတ္တနော ဣဒ္ဓိယာ အာနုဘာဝေန တေဇသာတိ တီဟိ ဂုဏေဟိ သမန္နာဂတော နဘံ အဗ္ဘုဿက္ကမာနော သဗ္ဗံ အာကာသဂတံ တမံ အတိက္ကမ္မ အတိက္ကမိတွာ အဘိဘဝိတွာ ဝိဓမိတွာ ဝိရောစတိ၊ ဩဘာသတိ၊ တပတိ၊ ဧဝမေဝ ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု တီဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော သဗ္ဗုပက္ကိလေသဝိမုတ္တော မာရဓေယျသင်္ခါတံ တေဘူမကဓမ္မပ္ပဝတ္တံ အဘိဘဝိတွာ ဝိရောစတီတိ။

အသေက္ခေနာတိ ဧတ္ထ သိက္ခာသု ဇာတာတိ သေက္ခာ၊ သတ္တန္နံ သေက္ခာနံ ဧတေတိ ဝါ သေက္ခာ၊ အပရိယောသိတသိက္ခတ္တာ သယမေဝ သိက္ခန္တီတိ ဝါ သေက္ခာ မဂ္ဂဓမ္မာ ဟေဋ္ဌိမဖလတ္တယဓမ္မာ စ။ အဂ္ဂဖလဓမ္မာ ပန ဥပရိ သိက္ခိတဗ္ဗာဘာဝေန န သေက္ခာတိ အသေက္ခာ။ ယတ္ထ ဟိ သေက္ခဘာဝါသင်္ကာ အတ္ထိ၊ တတ္ထာယံ ပဋိသေဓောတိ လောကိယဓမ္မေသု နိဗ္ဗာနေ စ အသေက္ခဘာဝါနာပတ္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ သီလသမာဓိပညာသင်္ခါတာ ဟိ သိက္ခာ အတ္တနော ပဋိပက္ခကိလေသေဟိ ဝိပ္ပယုတ္တာ ပရိသုဒ္ဓါ ဥပက္ကိလေသာနံ အာရမ္မဏဘာဝမ္ပိ အနုပဂမနတော သာတိသယံ သိက္ခာတိ ဝတ္တုံ ယုတ္တာ၊ အဋ္ဌသုပိ မဂ္ဂဖလေသု ဝိဇ္ဇန္တိ၊ တသ္မာ စတုမဂ္ဂဟေဋ္ဌိမဖလတ္တယဓမ္မာ ဝိယ အရဟတ္တဖလဓမ္မာပိ ‘‘တာသု သိက္ခာသု ဇာတာ’’တိ စ၊ တံသိက္ခာသမင်္ဂိနော အရဟတော ဣတရေသံ ဝိယ သေက္ခတ္တေ သတိ ‘‘သေက္ခဿ ဧတေ’’တိ စ ‘‘သိက္ခာ သီလံ ဧတေသ’’န္တိ စ သေက္ခာတိ အာသင်္ကာ သိယုန္တိ တဒါသင်္ကာနိဝတ္တနတ္ထံ အသေက္ခာတိ ယထာဝုတ္တသေက္ခဘာဝပ္ပဋိသေဓံ ကတွာ ဝုတ္တံ။ အရဟတ္တဖလေ ပဝတ္တမာနာ ဟိ သိက္ခာ ပရိနိဋ္ဌိတကိစ္စတ္တာ န သိက္ခာကိစ္စံ ကရောန္တိ၊ ကေဝလံ သိက္ခာဖလဘာဝေန ပဝတ္တန္တိ။ တသ္မာ တာ န သိက္ခာဝစနံ အရဟန္တိ၊ နာပိ တံသမင်္ဂိနော သေက္ခဝစနံ၊ န စ တံသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ သိက္ခနသီလာ။ ‘‘သိက္ခာသု ဇာတာ’’တိ ဧဝမာဒိအတ္ထေဟိ အဂ္ဂဖလဓမ္မာ သေက္ခာ န ဟောန္တိ။ ဟေဋ္ဌိမဖလေသု ပန သိက္ခာ သကဒါဂါမိမဂ္ဂဝိပဿနာဒီနံ ဥပနိဿယဘာဝတော သိက္ခာကိစ္စံ ကရောန္တီတိ သိက္ခာဝစနံ အရဟန္တိ၊ တံသမင်္ဂိနော စ သေက္ခဝစနံ၊ တံသမ္ပယုတ္တာ ဓမ္မာ စ သိက္ခနသီလာ။ သေက္ခဓမ္မာ ယထာဝုတ္တေဟိ အတ္ထေဟိ သေက္ခာ ဟောန္တိယေဝ။

အထ ဝါ သေက္ခာတိ အပရိယောသိတသိက္ခာနံ ဝစနန္တိ၊ အသေက္ခာတိ ပဒံ ပရိယောသိတသိက္ခာနံ ဒဿနန္တိ န လောကိယဓမ္မနိဗ္ဗာနာနံ အသေက္ခဘာဝါပတ္တိ။ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တာ သေက္ခာ အသေက္ခာ စ သေက္ခဓမ္မေသု ဧဝ ကေသဉ္စိ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တာနံ အသေက္ခတာ အာပဇ္ဇတီတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဓမ္မာ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တာ။ ယထာဝုတ္တေဟိ စ အတ္ထေဟိ သေက္ခာတိ ကတွာ အသေက္ခာ အာပန္နာတိ စေ? တံ န၊ သဒိသေသု တဗ္ဗောဟာရတော။ အရဟတ္တမဂ္ဂတော ဟိ နိန္နာနာကရဏံ အရဟတ္တဖလံ ဌပေတွာ ပရိညာဒိကိစ္စကရဏံ ဝိပါကဘာဝဉ္စ၊ တသ္မာ တေ ဧဝ သေက္ခာ ဓမ္မာ အရဟတ္တဖလဘာဝံ အာပန္နာတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ ကုသလသုခတော စ ဝိပါကသုခံ သန္တတရတာယ ပဏီတတရန္တိ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တာဝ တေ ဓမ္မာ ဟောန္တီတိ ‘‘အသေက္ခာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။

တေ ပန အသေက္ခဓမ္မေ ခန္ဓဝသေန ဣဓ တိဓာ ဝိဘဇိတွာ တေဟိ သမန္နာဂမေန ခီဏာသဝဿ အာနုဘာဝံ ဝိဘာဝေန္တော ဘဂဝါ ‘‘အသေက္ခေန သီလက္ခန္ဓေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သီလသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော။ ခန္ဓသဒ္ဒေါ ပန ရာသိမှိ ပညတ္တိယံ ရုဠှိယံ ဂုဏေတိ ဗဟူသု အတ္ထေသု ဒိဋ္ဌပ္ပယောဂေါ။ တထာ ဟိ ‘‘အသင်္ခေယျော အပ္ပမေယျော မဟာဥဒကက္ခန္ဓောတွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၅၁၊ ၆။၃၇) ရာသိမှိ အာဂတော။ ‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ ဘဂဝါ မဟန္တံ ဒါရုက္ခန္ဓံ ဂင်္ဂါယ နဒိယာ သောတေန ဝုယှမာန’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ပညတ္တိယံ။ ‘‘စိတ္တံ မနော မာနသံ ဟဒယံ ပဏ္ဍရံ မနော မနာယတနံ ဝိညာဏံ ဝိညာဏက္ခန္ဓော’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၆၃၊ ၆၅) ရုဠှိယံ။ ‘‘န ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ အရိယေန အဋ္ဌင်္ဂိကေန မဂ္ဂေန တယော ခန္ဓာ သင်္ဂဟိတာ၊ တီဟိ စ ခေါ၊ အာဝုသော ဝိသာခ၊ ခန္ဓေဟိ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ သင်္ဂဟိတော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၆၂) ဂုဏေ။ ဣဓာပိ ဂုဏေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ အသေက္ခေန သီလသင်္ခါတေန ဂုဏေနာတိ အတ္ထော။ သမန္နာဂတောတိ သမ္ပယုတ္တော သမင်္ဂီဘူတော။ သမာဒဟတိ ဧတေန၊ သယံ ဝါ သမာဒဟတိ၊ သမာဓာနမေဝ ဝါတိ သမာဓိ။ ပကာရေဟိ ဇာနာတိ ယထာသဘာဝံ ပဋိဝိဇ္ဈတီတိ ပညာ။ သီလမေဝ ခန္ဓော သီလက္ခန္ဓော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။

တတ္ထ အဂ္ဂဖလဘူတာ သမ္မာဝါစာ၊ သမ္မာကမ္မန္တော၊ သမ္မာအာဇီဝေါ စ သဘာဝေနေဝ အသေက္ခော သီလက္ခန္ဓော နာမ၊ တထာ သမ္မာသမာဓိ အသေက္ခော သမာဓိက္ခန္ဓော။ တဒုပကာရကတော ပန သမ္မာဝါယာမသမ္မာသတိယော သမာဓိက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိ။ တထာ သမ္မာဒိဋ္ဌိ အသေက္ခော ပညာက္ခန္ဓော။ တဒုပကာရကတော သမ္မာသင်္ကပ္ပော ပညာက္ခန္ဓေ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ ဧဝမေတ္ထ အဋ္ဌပိ အရဟတ္တဖလဓမ္မာ တီဟိ ခန္ဓေဟိ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ယဿ ဧတေ သုဘာဝိတာတိ ယေန အရဟတာ ဧတေ သီလာဒယော အသေက္ခဓမ္မက္ခန္ဓာ သုဘာဝိတာ သုဋ္ဌု ဝဍ္ဎိတာ၊ သော အာဒိစ္စောဝ ဝိရောစတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ ‘‘ယဿ စေတေ’’တိပိ ပဌန္တိ။ တေသဉ္စ သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ။ ဧဝမေတသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ပဌမသုတ္တေ ဝဋ္ဋံ၊ ပရိယောသာနသုတ္တေ ဝိဝဋ္ဋံ၊ ဣတရေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဒုတိယဝဂ္ဂေါ

၁။ ပုညကိရိယဝတ္ထုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၀။ ဒုတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ပုညကိရိယဝတ္ထူနီတိ ပုဇ္ဇဘဝဖလံ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ၊ အတ္တနော သန္တာနံ ပုနန္တီတိ ဝါ ပုညာနိ၊ ပုညာနိ စ တာနိ ဟေတုပစ္စယေဟိ ကတ္တဗ္ဗတော ကိရိယာ စာတိ ပုညကိရိယာ။ တာ ဧဝ စ တေသံ တေသံ အာနိသံသာနံ ဝတ္ထုဘာဝတော ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ။ ဒါနမယန္တိ အနုပစ္ဆိန္နဘဝမူလဿ အနုဂ္ဂဟဝသေန ပူဇာဝသေန ဝါ အတ္တနော ဒေယျဓမ္မဿ ပရေသံ ပရိစ္စာဂစေတနာ ဒီယတိ ဧတာယာတိ ဒါနံ၊ ဒါနမေဝ ဒါနမယံ။ စီဝရာဒီသု ဟိ စတူသု ပစ္စယေသု အန္နာဒီသု ဝါ ဒသသု ဒါနဝတ္ထူသု ရူပါဒီသု ဝါ ဆသု အာရမ္မဏေသု တံ တံ ဒေန္တဿ တေသံ ဥပ္ပာဒနတော ပဋ္ဌာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ပရိစ္စာဂကာလေ ပစ္ဆာ သောမနဿစိတ္တေန အနုဿရဏေ စာတိ တီသု ကာလေသု ဝုတ္တနယေန ပဝတ္တစေတနာ ဒါနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ။

သီလမယန္တိ နိစ္စသီလဥပေါသထနိယမာဒိဝသေန ပဉ္စ၊ အဋ္ဌ၊ ဒသ ဝါ သီလာနိ သမာဒိယန္တဿ သီလပူရဏတ္ထံ ပဗ္ဗဇိဿာမီတိ ဝိဟာရံ ဂစ္ဆန္တဿ ပဗ္ဗဇန္တဿ မနောရထံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ ‘‘ပဗ္ဗဇိတော ဝတမှိ သာဓု သုဋ္ဌူ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တဿ သဒ္ဓါယ ပါတိမောက္ခံ ပရိပူရေန္တဿ ပညာယ စီဝရာဒိကေ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ သတိယာ အာပါထဂတေသု ရူပါဒီသု စက္ခုဒွါရာဒီနိ သံဝရန္တဿ ဝီရိယေန အာဇီဝံ သောဓေန္တဿ စ ပဝတ္တာ စေတနာ သီလတီတိ သီလမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ။

တထာ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၄၈) ဝုတ္တေန ဝိပဿနာမဂ္ဂေန စက္ခုံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿန္တဿ သောတံ၊ ဃာနံ၊ ဇိဝှံ၊ ကာယံ၊ မနံ။ ရူပေ…ပေ… ဓမ္မေ၊ စက္ခုဝိညာဏံ…ပေ… မနောဝိညာဏံ။ စက္ခုသမ္ဖဿံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿံ၊ စက္ခုသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ…ပေ… မနောသမ္ဖဿဇံ ဝေဒနံ။ ရူပသညံ…ပေ… ဓမ္မသညံ။ ဇရာမရဏံ အနိစ္စတော ဒုက္ခတော အနတ္တတော ဝိပဿန္တဿ ယာ စေတနာ၊ ယာ စ ပထဝီကသိဏာဒီသု အဋ္ဌတိံသာယ အာရမ္မဏေသု ပဝတ္တာ ဈာနစေတနာ၊ ယာ စ အနဝဇ္ဇေသု ကမ္မာယတနသိပ္ပာယတနဝိဇ္ဇာဋ္ဌာနေသု ပရိစယမနသိကာရာဒိဝသေန ပဝတ္တာ စေတနာ၊ သဗ္ဗာ ဘာဝေတိ ဧတာယာတိ ဘာဝနာမယံ ဝုတ္တနယေန ပုညကိရိယဝတ္ထု စာတိ။

ဧကမေကဉ္စေတ္ထ ယထာရဟံ ပုဗ္ဗဘာဂတော ပဋ္ဌာယ ကာယေန ကရောန္တဿ ကာယကမ္မံ ဟောတိ၊ တဒတ္ထံ ဝါစံ နိစ္ဆာရေန္တဿ ဝစီကမ္မံ၊ ကာယင်္ဂံ ဝါစင်္ဂဉ္စ အစောပေတွာ မနသာ စိန္တေန္တဿ မနောကမ္မံ။ အန္နာဒီနိ ဒေန္တဿ စာပိ ‘‘အန္နဒါနာဒီနိ ဒေမီ’’တိ ဝါ ဒါနပါရမိံ အာဝဇ္ဇေတွာ ဝါ ဒါနကာလေ ဒါနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဟောတိ။ ဝတ္တသီသေ ဌတွာ ဒဒတော သီလမယံ၊ ခယတော ဝယတော ကမ္မတော သမ္မသနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဒဒတော ဘာဝနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဟောတိ။

အပရာနိပိ သတ္တ ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ – အပစိတိသဟဂတံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဝေယျာဝစ္စသဟဂတံ ပတ္တိအနုပ္ပဒါနံ အဗ္ဘနုမောဒနံ ဒေသနာမယံ သဝနမယံ ဒိဋ္ဌိဇုဂတံ ပုညကိရိယဝတ္ထူတိ။ သရဏဂမနမ္ပိ ဟိ ဒိဋ္ဌိဇုဂတေနေဝ သင်္ဂယှတိ။ ယံ ပနေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ပရတော အာဝိ ဘဝိဿတိ။

တတ္ထ ဝုဍ္ဎတရံ ဒိသွာ ပစ္စုဂ္ဂမနပတ္တစီဝရပဋိဂ္ဂဟဏာဘိဝါဒနမဂ္ဂသမ္ပဒါနာဒိဝသေန အပစာယနသဟဂတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုဍ္ဎတရာနံ ဝတ္တပဋိပတ္တိကရဏဝသေန၊ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိဋ္ဌံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ပတ္တံ ဂဟေတွာ ဂါမေ ဘိက္ခံ သမ္ပာဒေတွာ ဥပသံဟရဏဝသေန ‘‘ဂစ္ဆ ဘိက္ခူနံ ပတ္တံ အာဟရာ’’တိ သုတွာ ဝေဂေန ဂန္တွာ ပတ္တာဟရဏာဒိဝသေန စ ဝေယျာဝစ္စသဟဂတံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ စတ္တာရော ပစ္စယေ ဒတွာ ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီဟိ ရတနတ္တယဿ ပူဇံ ကတွာ အညံ ဝါ တာဒိသံ ပုညံ ကတွာ ‘‘သဗ္ဗသတ္တာနံ ပတ္တိ ဟောတူ’’တိ ပရိဏာမဝသေန ပတ္တိအနုပ္ပဒါနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ပရေဟိ ဒိန္နာယ ပတ္တိယာ ကေဝလံ ဝါ ပရေဟိ ကတံ ပုညံ ‘‘သာဓု၊ သုဋ္ဌူ’’တိ အနုမောဒနဝသေန အဗ္ဘနုမောဒနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အတ္တနော ပဂုဏဓမ္မံ အပစ္စာသီသန္တော ဟိတဇ္ဈာသယေန ပရေသံ ဒေသေတိ – ဣဒံ ဒေသနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု နာမ။ ယံ ပန ဧကော ‘‘ဧဝံ မံ ဓမ္မကထိကောတိ ဇာနိဿန္တီ’’တိ ဣစ္ဆာယ ဌတွာ လာဘသက္ကာရသိလောကသန္နိဿိတော ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ တံ န မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ ‘‘အဒ္ဓါ အယံ အတ္တဟိတပရဟိတာနံ ပဋိပဇ္ဇနူပါယော’’တိ ယောနိသောမနသိကာရပုရေစာရိကဟိတဖရဏေန မုဒုစိတ္တေန ဓမ္မံ သုဏာတိ၊ ဣဒံ သဝနမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဟောတိ။ ယံ ပနေကော ‘‘ဣတိ မံ သဒ္ဓါတိ ဇာနိဿန္တီ’’တိ သုဏာတိ၊ တံ န မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ ဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုဂမနံ ဒိဋ္ဌိဇုဂတံ၊ ‘‘အတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တဿ သမ္မာဒဿနဿ ဧတံ အဓိဝစနံ။ ဣဒဉှိ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝါ ပစ္ဆာဘာဂေ ဝါ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တမ္ပိ ဥဇုကရဏကာလေ ဉာဏသမ္ပယုတ္တမေဝ ဟောတိ။ အပရေ ပနာဟု ‘‘ဝိဇာနနပဇာနနဝသေန ဒဿနံ ဒိဋ္ဌိ ကုသလဉ္စ ဝိညာဏံ ကမ္မဿကတာဉာဏာဒိ စ သမ္မာဒဿန’’န္တိ ။ တတ္ထ ကုသလေန ဝိညာဏေန ဉာဏဿ အနုပ္ပာဒေပိ အတ္တနာ ကတပုညာနုဿရဏဝဏ္ဏာရဟဝဏ္ဏနာဒီနံ သင်္ဂဟော၊ ကမ္မဿကတာဉာဏေန ကမ္မပထသမ္မာဒိဋ္ဌိယာ ။ ဣတရံ ပန ဒိဋ္ဌိဇုဂတံ သဗ္ဗေသံ နိယမလက္ခဏံ။ ယဉှိ ကိဉ္စိ ပုညံ ကရောန္တဿ ဒိဋ္ဌိယာ ဥဇုဘာဝေနေဝ တံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။

ဣမေသံ ပန သတ္တန္နံ ပုညကိရိယဝတ္ထူနံ ပုရိမေဟိ တီဟိ ဒါနမယာဒီဟိ ပုညကိရိယဝတ္ထူဟိ သင်္ဂဟော။ တတ္ထ ဟိ အပစာယနဝေယျာဝစ္စာနိ သီလမယေ၊ ပတ္တိအနုပ္ပဒါနအဗ္ဘနုမောဒနာနိ ဒါနမယေ၊ ဓမ္မဒေသနာသဝနာနိ ဘာဝနာမယေ၊ ဒိဋ္ဌိဇုဂတံ တီသုပိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုညကိရိယဝတ္ထူနိ။ ကတမာနိ တီဏိ? ဒါနမယံ…ပေ… ဘာဝနာမယံ ပုညကိရိယဝတ္ထူ’’တိ (အ။ နိ။ ၈။၃၆)။

ဧတ္ထ စ အဋ္ဌန္နံ ကာမာဝစရကုသလစေတနာနံ ဝသေန တိဏ္ဏမ္ပိ ပုညကိရိယဝတ္ထူနံ ပဝတ္တိ ဟောတိ။ ယထာ ဟိ ပဂုဏံ ဓမ္မံ ပရိဝတ္တေန္တဿ ဧကစ္စေ အနုသန္ဓိံ အသလ္လက္ခေန္တဿေဝ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ ပဂုဏံ သမထဝိပဿနာဘာဝနံ အနုယုဉ္ဇန္တဿ အန္တရန္တရာ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေနာပိ မနသိကာရော ပဝတ္တတိ။ သဗ္ဗံ တံ ပန မဟဂ္ဂတကုသလစေတနာနံ ဝသေန ဘာဝနာမယမေဝ ပုညကိရိယဝတ္ထု ဟောတိ၊ န ဣတရာနိ။ ဂါထာယ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ စက္ခုသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၁။ ဒုတိယေ စက္ခူနီတိ စက္ခန္တီတိ စက္ခူနိ၊ သမဝိသမံ အာစိက္ခန္တာနိ ဝိယ ပဝတ္တန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ စက္ခနဋ္ဌေန စက္ခူနိ။ ကိမိဒံ စက္ခနံ နာမ? အဿာဒနံ၊ တထာ ဟိ ဝဒန္တိ ‘‘မဓုံ စက္ခတိ ဗျဉ္ဇနံ စက္ခတီ’’တိ ဣမာနိ စ အာရမ္မဏရသံ အနုဘဝန္တာနိ အဿာဒေန္တာနိ ဝိယ ဟောန္တီတိ စက္ခနဋ္ဌေန စက္ခူနိ။ တာနိ ပန သင်္ခေပတော ဒွေ စက္ခူနိ – ဉာဏစက္ခု၊ မံသစက္ခု စာတိ။ တေသု မံသစက္ခု ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဉာဏစက္ခု ဒိဗ္ဗစက္ခု၊ ပညာစက္ခူတိ ဣဓ ဒွိဓာ ကတွာ ဝုတ္တံ။

တတ္ထ ဒိဗ္ဗစက္ခူတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ။ ဒေဝတာနဉှိ သုစရိတကမ္မနိဗ္ဗတ္တံ ပိတ္တသေမှရုဟိရာဒီဟိ အပလိဗုဒ္ဓံ ဥပက္ကိလေသဝိမုတ္တတာယ ဒူရေပိ အာရမ္မဏဂ္ဂဟဏသမတ္ထံ ဒိဗ္ဗံ ပသာဒစက္ခု ဟောတိ။ ဣဒဉ္စာပိ ဝီရိယဘာဝနာဗလနိဗ္ဗတ္တံ ဉာဏစက္ခု တာဒိသမေဝါတိ ဒိဗ္ဗသဒိသတ္တာ ဒိဗ္ဗံ၊ ဒိဗ္ဗဝိဟာရဝသေန ပဋိလဒ္ဓတ္တာ အတ္တနော စ ဒိဗ္ဗဝိဟာရသန္နိဿိတတ္တာ အာလောကပရိဂ္ဂဟေန မဟာဇုတိကတ္တာ။ တိရောကုဋ္ဋာဒိဂတရူပဒဿနေန မဟာဂတိကတ္တာပိ ဒိဗ္ဗံ။ တံ သဗ္ဗံ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒဿနဋ္ဌေန စက္ခုကိစ္စကရဏေန စက္ခုမိဝါတိပိ စက္ခု၊ ဒိဗ္ဗဉ္စ တံ စက္ခု စာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခု။

ပဇာနာတီတိ ပညာ။ ကိံ ပဇာနာတိ? စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပဇာနာတီတိ ခေါ၊ အာဝုသော၊ တသ္မာ ပညာတိ ဝုစ္စတိ။ ကိဉ္စ ပဇာနာတိ? ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၉)။

အဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘ပညာပနဝသေန ပညာ။ ကိန္တိ ပညာပေတိ? အနိစ္စန္တိ ပညာပေတိ၊ ဒုက္ခန္တိ ပညာပေတိ၊ အနတ္တာတိ ပညာပေတီ’’တိ ဝုတ္တံ။ သာ ပနာယံ လက္ခဏာဒိတော ယထာသဘာဝပဋိဝေဓလက္ခဏာ၊ အက္ခလိတပဋိဝေဓလက္ခဏာ ဝါ ကုသလိဿာသခိတ္တဥသုပဋိဝေဓော ဝိယ၊ ဝိသယောဘာသနရသာ ပဒီပေါ ဝိယ၊ အသမ္မောဟပစ္စုပဋ္ဌာနာ အရညဂတသုဒေသကော ဝိယ။ ဝိသေသတော ပနေတ္ထ အာသဝက္ခယဉာဏသင်္ခါတာ ပညာ စတုသစ္စဒဿနဋ္ဌေန ပညာစက္ခူတိ အဓိပ္ပေတာ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုံ ဥဒပါဒိ၊ ဉာဏံ ဥဒပါဒိ၊ ပညာ ဥဒပါဒိ၊ ဝိဇ္ဇာ ဥဒပါဒိ၊ အာလောကော ဥဒပါဒီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၅)။

ဧတေသု စ မံသစက္ခု ပရိတ္တံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခု မဟဂ္ဂတံ၊ ဣတရံ အပ္ပမာဏံ။ မံသစက္ခု ရူပံ၊ ဣတရာနိ အရူပါနိ။ မံသစက္ခု ဒိဗ္ဗစက္ခု စ လောကိယာနိ သာသဝါနိ ရူပဝိသယာနိ၊ ဣတရံ လောကုတ္တရံ အနာသဝံ စတုသစ္စဝိသယံ။ မံသစက္ခု အဗျာကတံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခု သိယာ ကုသလံ သိယာ အဗျာကတံ၊ တထာ ပညာစက္ခု။ မံသစက္ခု ကာမာဝစရံ၊ ဒိဗ္ဗစက္ခု ရူပါဝစရံ၊ ဣတရံ လောကုတ္တရန္တိ ဧဝမာဒိ ဝိဘာဂါ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂါထာသု အနုတ္တရန္တိ ပညာစက္ခုံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ တဉှိ အာသဝက္ခယဉာဏဘာဝတော အနုတ္တရံ။ အက္ခာသိ ပုရိသုတ္တမောတိ ပုရိသာနံ ဥတ္တမော အဂ္ဂေါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဒေသေသိ။ ဥပ္ပာဒေါတိ မံသစက္ခုဿ ပဝတ္တိ။ မဂ္ဂေါတိ ဥပါယော၊ ဒိဗ္ဗစက္ခုဿ ကာရဏံ။ ပကတိစက္ခုမတော ဧဝ ဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခု ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ယသ္မာ ကသိဏာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဿ ဥပ္ပာဒနံ၊ သော စ ကသိဏမဏ္ဍလေ ဥဂ္ဂဟနိမိတ္တေန ဝိနာ နတ္ထီတိ။ ယတောတိ ယဒါ။ ဉာဏန္တိ အာသဝက္ခယဉာဏံ။ တေနေဝါဟ ‘‘ပညာစက္ခု အနုတ္တရ’’န္တိ။ ယဿ စက္ခုဿ ပဋိလာဘာတိ ယဿ အရိယဿ ပညာစက္ခုဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ဘာဝနာယ သဗ္ဗသ္မာ ဝဋ္ဋဒုက္ခတော ပမုစ္စတိ ပရိမုစ္စတီတိ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဣန္ဒြိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၂။ တတိယေ ဣန္ဒြိယာနီတိ အဓိပတေယျဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယာနိ။ ယာနိ ဟိ သဟဇာတဓမ္မေသု ဣဿရာ ဝိယ ဟုတွာ တေဟိ အနုဝတ္တိတဗ္ဗာနိ၊ တာနိ ဣန္ဒြိယာနိ နာမ။ အပိစ ဣန္ဒော ဘဂဝါ ဓမ္မိဿရော ပရမေန စိတ္တိဿရိယေန သမန္နာဂတော။ တေန ဣန္ဒေန သဗ္ဗပဌမံ ဒိဋ္ဌတ္တာ အဓိဂတတ္တာ ပရေသဉ္စ ဒိဋ္ဌတ္တာ ဒေသိတတ္တာ ဝိဟိတတ္တာ ဂေါစရဘာဝနာသေဝနာဟိ ဒိဋ္ဌတ္တာ စ ဣန္ဒြိယာနိ။ ဣန္ဒံ ဝါ မဂ္ဂါဓိဂမဿ ဥပနိဿယဘူတံ ပုညကမ္မံ၊ တဿ လိင်္ဂါနီတိပိ ဣန္ဒြိယာနိ။ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယန္တိ ‘‘အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အနညာတံ အနဓိဂတံ အမတပဒံ စတုသစ္စဓမ္မမေဝ ဝါ ဇာနိဿာမီ’’တိ ပဋိပန္နဿ ဣမိနာ ပုဗ္ဗဘာဂေန ဥပ္ပန္နံ ဣန္ဒြိယံ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂပညာယေတံ အဓိဝစနံ။ အညိန္ဒြိယန္တိ အာဇာနနဣန္ဒြိယံ။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – အာဇာနာတိ ပဌမမဂ္ဂဉာဏေန ဒိဋ္ဌမရိယာဒံ အနတိက္ကမိတွာဝ ဇာနာတီတိ အညာ။ ယထေဝ ဟိ ပဌမမဂ္ဂပညာ ဒုက္ခာဒီသု ပရိညာဘိသမယာဒိဝသေန ပဝတ္တတိ၊ တထေဝ အယမ္ပိ ပဝတ္တတီတိ အညာ စ သာ ယထာဝုတ္တေနဋ္ဌေန ဣန္ဒြိယံ စာတိ အညိန္ဒြိယံ။ အာဇာနနဋ္ဌေနေဝ အညဿ ဝါ အရိယပုဂ္ဂလဿ ဣန္ဒြိယန္တိ အညိန္ဒြိယံ၊ သောတာပတ္တိဖလတော ပဋ္ဌာယ ဆသု ဌာနေသု ဉာဏဿေတံ အဓိဝစနံ။ အညာတာဝိန္ဒြိယန္တိ အညာတာဝိနော စတူသု သစ္စေသု နိဋ္ဌိတဉာဏကိစ္စဿ ခီဏာသဝဿ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဣန္ဒြိယဋ္ဌသမ္ဘဝတော စ အညာတာဝိန္ဒြိယံ။ ဧတ္ထ စ ပဌမပစ္ဆိမာနိ ပဌမမဂ္ဂစတုတ္ထဖလဝသေန ဧကဋ္ဌာနိကာနိ၊ ဣတရံ ဣတရမဂ္ဂဖလဝသေန ဆဋ္ဌာနိကန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂါထာသု သိက္ခမာနဿာတိ အဓိသီလသိက္ခာဒယော သိက္ခမာနဿ ဘာဝေန္တဿ။ ဥဇုမဂ္ဂါနုသာရိနောတိ ဥဇုမဂ္ဂေါ ဝုစ္စတိ အရိယမဂ္ဂေါ၊ အန္တဒွယဝိဝဇ္ဇိတတ္တာ တဿ အနုဿရဏတော ဥဇုမဂ္ဂါနုသာရိနော၊ ပဋိပါဋိယာ မဂ္ဂေ ဥပ္ပာဒေန္တဿာတိ အတ္ထော။ ခယသ္မိန္တိ အနဝသေသကိလေသာနံ ခေပနတော ခယသင်္ခါတေ အဂ္ဂမဂ္ဂေ ဉာဏံ ပဌမံ ပုရေယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော အညာ အနန္တရာတိ တတော မဂ္ဂဉာဏတော အနန္တရာ အရဟတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အထ ဝါ ဥဇုမဂ္ဂါနုသာရိနောတိ လီနုဒ္ဓစ္စပတိဋ္ဌာနာယူဟနာဒိကေ ဝဇ္ဇေတွာ သမထဝိပဿနံ ယုဂနဒ္ဓံ ကတွာ ဘာဝနာဝသေန ပဝတ္တံ ပုဗ္ဗဘာဂမဂ္ဂံ အနုဿရန္တဿ အနုဂစ္ဆန္တဿ ပဋိပဇ္ဇန္တဿ ဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌာနံ ကိလေသာနံ ခေပနတော ခယသ္မိံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေ ပဌမံ ဉာဏံ အနညာတညဿာမီတိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တတော အညာ အနန္တရာတိ တတော ပဌမဉာဏတော အနန္တရာ အနန္တရတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဂ္ဂမဂ္ဂါ အညာ အညိန္ဒြိယံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

တတောအညာ ဝိမုတ္တဿာတိ တတော အညာ အညိန္ဒြိယတော ပစ္ဆာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏာနန္တရာ အရဟတ္တဖလေန ပညာဝိမုတ္တိယာ အညာတာဝိန္ဒြိယေန ဝိမုတ္တဿ။ ဉာဏံ ဝေ ဟောတိ တာဒိနောတိ အရဟတ္တဖလုပ္ပတ္တိတော ဥတ္တရကာလေ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီသု တာဒိလက္ခဏပ္ပတ္တဿ ခီဏာသဝဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကထံ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ အာဟ ‘‘အကုပ္ပာ မေ ဝိမုတ္တီ’’တိ။ တဿ အကုပ္ပဘာဝဿ ကာရဏံ ဒဿေတိ ‘‘ဘဝသံယောဇနက္ခယာ’’တိ။

ဣဒါနိ တာဒိသံ ခီဏာသဝံ ထောမေန္တော ‘‘သ ဝေ ဣန္ဒြိယသမ္ပန္နော’’တိ တတိယံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဣန္ဒြိယသမ္ပန္နောတိ ယထာဝုတ္တေဟိ တီဟိ လောကုတ္တရိန္ဒြိယေဟိ သမန္နာဂတော၊ သုဒ္ဓေဟိပိ ဝါ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓိလဒ္ဓေဟိ သဒ္ဓါဒီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမန္နာဂတော ပရိပုဏ္ဏော၊ တတော ဧဝ စက္ခာဒီဟိ သုဋ္ဌု ဝူပသန္တေဟိ နိဗ္ဗိသေဝနေဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ သမန္နာဂတော။ တေနာဟ ‘‘သန္တော’’တိ၊ သဗ္ဗကိလေသပရိဠာဟဝူပသမေန ဥပသန္တောတိ အတ္ထော။ သန္တိပဒေ ရတောတိ နိဗ္ဗာနေ အဘိရတော အဓိမုတ္တော။ ဧတ္ထ စ ‘‘ဣန္ဒြိယသမ္ပန္နော’’တိ ဧတေန ဘာဝိတမဂ္ဂတာ၊ ပရိညာတက္ခန္ဓတာ စဿ ဒဿိတာ။ ‘‘သန္တော’’တိ ဧတေန ပဟီနကိလေသတာ၊ ‘‘သန္တိပဒေ ရတော’’တိ ဧတေန သစ္ဆိကတနိရောဓတာတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အဒ္ဓါသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၃။ စတုတ္ထေ အဒ္ဓါတိ ကာလာ။ အတီတော အဒ္ဓါတိအာဒီသု ဒွေ ပရိယာယာ – သုတ္တန္တပရိယာယော၊ အဘိဓမ္မပရိယာယော စ။ တတ္ထ သုတ္တန္တပရိယာယေန ပဋိသန္ဓိတော ပုဗ္ဗေ အတီတော အဒ္ဓါ နာမ၊ စုတိတော ပစ္ဆာ အနာဂတော အဒ္ဓါ နာမ၊ သဟ စုတိပဋိသန္ဓီဟိ တဒနန္တရံ ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ နာမ။ အဘိဓမ္မပရိယာယေန ဥပ္ပာဒေါ၊ ဌိတိ၊ ဘင်္ဂေါတိ ဣမေ တယော ခဏေ ပတွာ နိရုဒ္ဓဓမ္မာ အတီတော အဒ္ဓါ နာမ၊ တယောပိ ခဏေ အသမ္ပတ္တာ အနာဂတော အဒ္ဓါ နာမ၊ ခဏတ္တယသမင်္ဂိနော ပစ္စုပ္ပန္နော အဒ္ဓါ နာမ။

အပရော နယော – အယဉှိ အတီတာဒိဝိဘာဂေါ အဒ္ဓါသန္တတိသမယခဏဝသေန စတုဓာ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေသု အဒ္ဓါဝိဘာဂေါ ဝုတ္တော။ သန္တတိဝသေန သဘာဂါ ဧကဥတုသမုဋ္ဌာနာ၊ ဧကာဟာရသမုဋ္ဌာနာ စ ပုဗ္ဗာပရိယဝသေန ဝတ္တမာနာပိ ပစ္စုပ္ပန္နာ။ တတော ပုဗ္ဗေ ဝိသဘာဂဥတုအာဟာရသမုဋ္ဌာနာ အတီတာ ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ စိတ္တဇာ ဧကဝီထိဧကဇဝနဧကသမာပတ္တိသမုဋ္ဌာနာ ပစ္စုပ္ပန္နာ နာမ၊ တတော ပုဗ္ဗေ အတီတာ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာနံ ပါဋိယေက္ကံ သန္တတိဝသေန အတီတာဒိဘေဒေါ နတ္ထိ၊ တေသံယေဝ ပန ဥတုအာဟာရစိတ္တသမုဋ္ဌာနာနံ ဥပတ္ထမ္ဘကဝသေန တဿ အတီတာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သမယဝသေန ဧကမုဟုတ္တပုဗ္ဗဏှသာယနှရတ္တိဒိဝါဒီသု သမယေသု သန္တာနဝသေန ပဝတ္တမာနာ တံတံသမယေ ပစ္စုပ္ပန္နာ နာမ၊ တတော ပုဗ္ဗေ အတီတာ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ အယံ တာဝ ရူပဓမ္မေသု နယော။ အရူပဓမ္မေသု ပန ခဏဝသေန ဥပ္ပာဒါဒိက္ခဏတ္တယပရိယာပန္နာ ပစ္စုပ္ပန္နာ၊ တတော ပုဗ္ဗေ အတီတာ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ အပိစ အတိက္ကန္တဟေတုပစ္စယကိစ္စာ အတီတာ၊ နိဋ္ဌိတဟေတုကိစ္စာ အနိဋ္ဌိတပစ္စယကိစ္စာ ပစ္စုပ္ပန္နာ၊ ဥဘယကိစ္စံ အသမ္ပတ္တာ အနာဂတာ။ အတ္တနော ဝါ ကိစ္စက္ခဏေ ပစ္စုပ္ပန္နာ၊ တတော ပုဗ္ဗေ အတီတာ၊ ပစ္ဆာ အနာဂတာ။ ဧတ္ထ စ ခဏာဒိကထာဝ နိပ္ပရိယာယာ၊ သေသာ ပရိယာယာ။ အယဉှိ အတီတာဒိဘေဒေါ နာမ ဓမ္မာနံ ဟောတိ၊ န ကာလဿ။ အတီတာဒိဘေဒေ ပန ဓမ္မေ ဥပါဒါယ ပရမတ္ထတော အဝိဇ္ဇမာနောပိ ကာလော ဣဓ တေနေဝ ဝေါဟာရေန အတီတောတိအာဒိနာ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂါထာသု အက္ခေယျသညိနောတိ ဧတ္ထ အက္ခာယတိ၊ ကထီယတိ၊ ပညာပီယတီတိ အက္ခေယျံ၊ ကထာဝတ္ထု၊ အတ္ထတော ရူပါဒယော ပဉ္စက္ခန္ဓာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အတီတံ ဝါ အဒ္ဓါနံ အာရဗ္ဘ ကထံ ကထေယျ၊ အနာဂတံ ဝါ…ပေ… ပစ္စုပ္ပန္နံ ဝါ အဒ္ဓါနံ အာရဗ္ဘ ကထံ ကထေယျာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၅)။

တထာ –

‘‘ယံ၊ ဘိက္ခဝေ ၊ ရူပံ အတီတံ နိရုဒ္ဓံ ဝိပရိဏတံ၊ ‘အဟောသီ’တိ တဿ သင်္ခါ၊ ‘အဟောသီ’တိ တဿ သမညာ၊ ‘အဟောသီ’တိ တဿ ပညတ္တိ၊ န တဿ သင်္ခါ အတ္ထီတိ၊ န တဿ သင်္ခါ ဘဝိဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၆၂) –

ဧဝံ ဝုတ္တေန နိရုတ္တိပထသုတ္တေနပိ ဧတ္ထ အတ္ထော ဒီပေတဗ္ဗော။ ဧဝံ ကထာဝတ္ထုဘာဝေန အက္ခေယျသင်္ခါတေ ခန္ဓပဉ္စကေ အဟန္တိ စ မမန္တိ စ ဒေဝေါတိ စ မနုဿောတိ စ ဣတ္ထီတိ စ ပုရိသောတိ စ အာဒိနာ ပဝတ္တသညာဝသေန အက္ခေယျသညိနော၊ ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု သတ္တပုဂ္ဂလာဒိသညိနောတိ အတ္ထော။ အက္ခေယျသ္မိံ တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန ပတိဋ္ဌိတာ၊ ရာဂါဒိဝသေန ဝါ အဋ္ဌဟာကာရေဟိ ပတိဋ္ဌိတာ။ ရတ္တော ဟိ ရာဂဝသေန ပတိဋ္ဌိတော ဟောတိ၊ ဒုဋ္ဌော ဒေါသဝသေန၊ မူဠှော မောဟဝသေန၊ ပရာမဋ္ဌော ဒိဋ္ဌိဝသေန၊ ထာမဂတော အနုသယဝသေန၊ ဝိနိဗဒ္ဓါ မာနဝသေန၊ အနိဋ္ဌင်္ဂတော ဝိစိကိစ္ဆာဝသေန၊ ဝိက္ခေပဂတော ဥဒ္ဓစ္စဝသေန ပတိဋ္ဌိတော ဟောတီတိ။

အက္ခေယျံ အပရိညာယာတိ တံ အက္ခေယျံ တေဘူမကဓမ္မေ တီဟိ ပရိညာဟိ အပရိဇာနိတွာ တဿ အပရိဇာနနဟေတု။ ယောဂမာယန္တိ မစ္စုနောတိ မရဏဿ ယောဂံ တေန သံယောဂံ ဥပဂစ္ဆန္တိ၊ န ဝိသံယောဂန္တိ အတ္ထော။

အထ ဝါ ယောဂန္တိ ဥပါယံ၊ တေန ယောဇိတံ ပသာရိတံ မာရသေနဋ္ဌာနိယံ အနတ္ထဇာလံ ကိလေသဇာလဉ္စ ဥပဂစ္ဆန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘န ဟိ နော သင်္ဂရံ တေန၊ မဟာသေနေန မစ္စုနာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၂၇၂၊ ဇာ။ ၂။၂၂။၁၂၁၊ နေတ္တိ။ ၁၀၃)၊

ဧတ္တာဝတာ ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေတုံ ‘‘အက္ခေယျဉ္စ ပရိညာယာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဗျတိရေကေ၊ တေန အက္ခေယျပရိဇာနနေန လဒ္ဓဗ္ဗံ ဝက္ခမာနမေဝ ဝိသေသံ ဇောတေတိ။ ပရိညာယာတိ ဝိပဿနာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ဒုက္ခန္တိ ပရိစ္ဆိဇ္ဇ ဇာနိတွာ၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓကိလေသပ္ပဟာနေန ဝါ တံ သမတိက္ကမိတွာ တိဿန္နမ္ပိ ပရိညာနံ ကိစ္စံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ။ အက္ခာတာရံ န မညတီတိ သဗ္ဗသော မညနာနံ ပဟီနတ္တာ ခီဏာသဝေါ အက္ခာတာရံ န မညတိ၊ ကာရကာဒိသဘာဝံ ကိဉ္စိ အတ္တာနံ န ပစ္စေတီတိ အတ္ထော။ ဖုဋ္ဌောဝိမောက္ခော မနသာ၊ သန္တိပဒမနုတ္တရန္တိ ယသ္မာ သဗ္ဗသင်္ခတဝိမုတ္တတ္တာ ‘‘ဝိမောက္ခော’’တိ သဗ္ဗကိလေသသန္တာပဝူပသမနဋ္ဌာနတာယ ‘‘သန္တိပဒ’’န္တိ လဒ္ဓနာမော နိဗ္ဗာနဓမ္မော ဖုဋ္ဌော ဖုသိတော ပတ္တော၊ တသ္မာ အက္ခာတာရံ န မညတီတိ။ အထ ဝါ ‘‘ပရိညာယာ’’တိ ပဒေန ဒုက္ခသစ္စဿ ပရိညာဘိသမယံ သမုဒယသစ္စဿ ပဟာနာဘိသမယဉ္စ ဝတွာ ဣဒါနိ ‘‘ဖုဋ္ဌော ဝိမောက္ခော မနသာ၊ သန္တိပဒမနုတ္တရ’’န္တိ ဣမိနာ မဂ္ဂနိရောဓာနံ ဘာဝနာသစ္ဆိကိရိယာဘိသမယံ ဝဒတိ။ တဿတ္ထော – သမုစ္ဆေဒဝသေန သဗ္ဗကိလေသေဟိ ဝိမုစ္စတီတိ ဝိမောက္ခော၊ အရိယမဂ္ဂေါ။ သော ပနဿ မဂ္ဂစိတ္တေန ဖုဋ္ဌော ဖုသိတော ဘာဝိတော၊ တေနေဝ အနုတ္တရံ သန္တိပဒံ နိဗ္ဗာနံ ဖုဋ္ဌံ ဖုသိတံ သစ္ဆိကတန္တိ။

အက္ခေယျသမ္ပန္နောတိ အက္ခေယျနိမိတ္တံ ဝိဝိဓာဟိ ဝိပတ္တီဟိ ဥပဒ္ဒုတေ လောကေ ပဟီနဝိပလ္လာသတာယ တတော သုပရိမုတ္တော အက္ခေယျပရိညာဘိနိဗ္ဗတ္တာဟိ သမ္ပတ္တီဟိ သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော။ သင်္ခါယ သေဝီတိ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ စီဝရာဒိပစ္စယေ သင်္ခါယ ပရိတုလေတွာဝ သေဝနသီလော၊ သင်္ခါတဓမ္မတ္တာ စ အာပါထဂတံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝိသယံ ဆဠင်္ဂုပေက္ခာဝသေန သင်္ခါယ သေဝနသီလော။ ဓမ္မဋ္ဌောတိ အသေက္ခဓမ္မေသု နိဗ္ဗာနဓမ္မေ ဧဝ ဝါ ဌိတော။ ဝေဒဂူတိ ဝေဒိတဗ္ဗဿ စတုသစ္စဿ ပါရင်္ဂတတ္တာ ဝေဒဂူ။ ဧဝံဂုဏော အရဟာ ဘဝါဒီသု ကတ္ထစိ အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝါဘာဝတော မနုဿဒေဝါတိ သင်္ချံ န ဥပေတိ၊ အပညတ္တိကဘာဝမေဝ ဂစ္ဆတီတိ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဒုစ္စရိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၄။ ပဉ္စမေ ဒုဋ္ဌု စရိတာနိ၊ ဒုဋ္ဌာနိ ဝါ စရိတာနိ ဒုစ္စရိတာနိ။ ကာယေန ဒုစ္စရိတံ၊ ကာယတော ဝါ ပဝတ္တံ ဒုစ္စရိတံ ကာယဒုစ္စရိတံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော ။ ဣမာနိ စ ဒုစ္စရိတာနိ ပညတ္တိယာ ဝါ ကထေတဗ္ဗာနိ ကမ္မပထေဟိ ဝါ။ တတ္ထ ပညတ္တိယာ တာဝ ကာယဒွါရေ ပညတ္တသိက္ခာပဒဿ ဝီတိက္ကမော ကာယဒုစ္စရိတံ၊ ဝစီဒွါရေ ပညတ္တသိက္ခာပဒဿ ဝီတိက္ကမော ဝစီဒုစ္စရိတံ၊ ဥဘယတ္ထ ပညတ္တဿ ဝီတိက္ကမော မနောဒုစ္စရိတန္တိ အယံ ပညတ္တိကထာ။ ပါဏာတိပါတာဒယော ပန တိဿော စေတနာ ကာယဒွါရေပိ၊ ဝစီဒွါရေပိ၊ ဥပ္ပန္နာ ကာယဒုစ္စရိတံ၊ တထာ စတဿော မုသာဝါဒါဒိစေတနာ ဝစီဒုစ္စရိတံ၊ အဘိဇ္ဈာ၊ ဗျာပါဒေါ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌီတိ တယော စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ မနောဒုစ္စရိတန္တိ အယံ ကမ္မပထကထာ။

ဂါထာယံ ကမ္မပထပ္ပတ္တောယေဝ ပါပဓမ္မော ကာယဒုစ္စရိတာဒိဘာဝေန ဝုတ္တောတိ တဒညံ ပါပဓမ္မံ သင်္ဂဏှိတုံ ‘‘ယဉ္စညံ ဒေါသသဉှိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဒေါသသဉှိတန္တိ ရာဂါဒိကိလေသသံဟိတံ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ သုစရိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၅။ ဆဋ္ဌေ သုဋ္ဌု စရိတာနိ၊ သုန္ဒရာနိ ဝါ စရိတာနိ သုစရိတာနိ။ ကာယေန သုစရိတံ၊ ကာယတော ဝါ ပဝတ္တံ သုစရိတံ ကာယသုစရိတံ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဓာပိ ပန ပညတ္တိဝသေန၊ ကမ္မပထဝသေန စာတိ ဒုဝိဓာ ကထာ။ တတ္ထ ကာယဒွါရေ ပညတ္တသိက္ခာပဒဿ အဝီတိက္ကမော ကာယသုစရိတံ၊ ဝစီဒွါရေ ပညတ္တသိက္ခာပဒဿ အဝီတိက္ကမော ဝစီသုစရိတံ၊ ဥဘယတ္ထ ပညတ္တဿ အဝီတိက္ကမော မနောသုစရိတန္တိ အယံ ပညတ္တိကထာ။ ပါဏာတိပါတာဒီဟိ ပန ဝိရမန္တဿ ဥပ္ပန္နာ တိဿော စေတနာပိ ဝိရတိယောပိ ကာယသုစရိတံ၊ မုသာဝါဒါဒီဟိ ဝိရမန္တဿ စတဿော စေတနာပိ ဝိရတိယောပိ ဝစီသုစရိတံ၊ အနဘိဇ္ဈာ၊ အဗျာပါဒေါ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌီတိ တယော စေတနာသမ္ပယုတ္တဓမ္မာ မနောသုစရိတန္တိ အယံ ကမ္မပထကထာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သောစေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၆။ သတ္တမေ သောစေယျာနီတိ သုစိဘာဝါ။ ကာယသောစေယျန္တိ ကာယသုစရိတံ၊ ဝစီမနောသောစေယျာနိပိ ဝစီမနောသုစရိတာနေဝ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ကာယသောစေယျံ? ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၃။၁၂၁-၁၂၂)။

ဂါထာယံ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဟီနသဗ္ဗကာယဒုစ္စရိတတ္တာ ကာယေန သုစီတိ ကာယသုစိ။ သောစေယျသမ္ပန္နန္တိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလေသတ္တာ သုပရိသုဒ္ဓါယ သောစေယျသမ္ပတ္တိယာ ဥပေတံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ မောနေယျသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၇။ အဋ္ဌမေ မောနေယျာနီတိ ဧတ္ထ ဣဓလောကပရလောကံ အတ္တဟိတပရဟိတဉ္စ မုနာတီတိ မုနိ၊ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေန သဒ္ဓိံ သတ္တ သေက္ခာ အရဟာ စ။ ဣဓ ပန အရဟာဝ အဓိပ္ပေတော။ မုနိနော ဘာဝါတိ မောနေယျာနိ၊ အရဟတော ကာယဝစီမနောသမာစာရာ။

အထ ဝါ မုနိဘာဝကရာ မောနေယျပဋိပဒါဓမ္မာ မောနေယျာနိ။ တေသမယံ ဝိတ္ထာရော –

‘‘တတ္ထ ကတမံ ကာယမောနေယျံ? တိဝိဓကာယဒုစ္စရိတဿ ပဟာနံ ကာယမောနေယျံ၊ တိဝိဓံ ကာယသုစရိတံ ကာယမောနေယျံ၊ ကာယာရမ္မဏေ ဉာဏံ ကာယမောနေယျံ၊ ကာယပရိညာ ကာယမောနေယျံ၊ ပရိညာသဟဂတော မဂ္ဂေါ ကာယမောနေယျံ၊ ကာယသ္မိံ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ ကာယမောနေယျံ၊ ကာယသင်္ခါရနိရောဓာ စတုတ္ထဇ္ဈာနသမာပတ္တိ ကာယမောနေယျံ။

‘‘တတ္ထ ကတမံ ဝစီမောနေယျံ? စတုဗ္ဗိဓဝစီဒုစ္စရိတဿ ပဟာနံ ဝစီမောနေယျံ၊ စတုဗ္ဗိဓံ ဝစီသုစရိတံ၊ ဝါစာရမ္မဏေ ဉာဏံ၊ ဝါစာပရိညာ၊ ပရိညာသဟဂတော မဂ္ဂေါ၊ ဝါစာယ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ၊ ဝစီသင်္ခါရနိရောဓာ ဒုတိယဇ္ဈာနသမာပတ္တိ ဝစီမောနေယျံ။

‘‘တတ္ထ ကတမံ မနောမောနေယျံ? တိဝိဓမနောဒုစ္စရိတဿ ပဟာနံ မနောမောနေယျံ၊ တိဝိဓံ မနောသုစရိတံ၊ မနာရမ္မဏေ ဉာဏံ၊ မနောပရိညာ၊ ပရိညာသဟဂတော မဂ္ဂေါ၊ မနသ္မိံ ဆန္ဒရာဂပ္ပဟာနံ၊ စိတ္တသင်္ခါရနိရောဓာ သညာဝေဒယိတနိရောဓသမာပတ္တိ မနောမောနေယျ’’န္တိ (မဟာနိ။ ၁၄၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂၁)။

နိနှာတပါပကန္တိ အဂ္ဂမဂ္ဂဇလေန သုဋ္ဌု ဝိက္ခာလိတပါပမလံ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ပဌမရာဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၈။ နဝမေ ယဿ ကဿစီတိ အနိယမိတဝစနံ၊ တသ္မာ ယဿ ကဿစိ ပုဂ္ဂလဿ ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ။ ရာဂေါ အပ္ပဟီနောတိ ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဂေါ သမုစ္ဆေဒဝသေန န ပဟီနော၊ မဂ္ဂေန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ န အာပါဒိတော။ ဒေါသမောဟေသုပိ ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ အပါယဂမနီယာ ရာဂဒေါသမောဟာ ပဌမမဂ္ဂေန၊ ဩဠာရိကာ ကာမရာဂဒေါသာ ဒုတိယမဂ္ဂေန၊ တေယေဝ အနဝသေသာ တတိယမဂ္ဂေန၊ ဘဝရာဂေါ အဝသိဋ္ဌမောဟော စ စတုတ္ထမဂ္ဂေန ပဟီယန္တိ။ ဧဝမေတေသု ပဟီယန္တေသု တဒေကဋ္ဌတော သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ ပဟီယန္တေဝ။ ဧဝမေတေ ရာဂါဒယော ယဿ ကဿစိ ဘိက္ခုဿ ဝါ ဘိက္ခုနိယာ ဝါ ဥပါသကဿ ဝါ ဥပါသိကာယ ဝါ မဂ္ဂေန အပ္ပဟီနာ။ ဗဒ္ဓါ မာရဿာတိ ကိလေသမာရေန ဗဒ္ဓါတိ ဝုစ္စတိ။ ယဒဂ္ဂေန စ ကိလေသမာရေန ဗဒ္ဓါ၊ တဒဂ္ဂေန အဘိသင်္ခါရမာရာဒီဟိပိ ဗဒ္ဓါယေဝ ဟောတိ။ ပဋိမုက္ကဿ မာရပါသောတိ ပဋိမုက္ကော အဿ အနေန အပ္ပဟီနကိလေသေန ပုဂ္ဂလေန တာယေဝ အပ္ပဟီနကိလေသတာယ မာရပါသသင်္ခါတော ကိလေသော အတ္တနော စိတ္တသန္တာနေ ပဋိမုက္ကော ပဝေသိတော၊ တေန သယံ ဗန္ဓာပိတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ပဋိမုက္ကော အဿ ဘဝေယျ မာရပါသော။ သုက္ကပက္ခေ ဩမုက္ကဿာတိ အဝမုက္ကော မောစိတော အပနီတော အဿ။ သေသံ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဓ ဂါထာ သုက္ကပက္ခဝသေနေဝ အာဂတာ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ ရာဂဒေါသာဝိဇ္ဇာ ဝိရာဇိတာ အဂ္ဂမဂ္ဂေန နိရောဓိတာ၊ တံ ဘာဝိတကာယသီလစိတ္တပညတာယ ဘာဝိတတ္တေသု အရဟန္တေသု အညတရံ အဗ္ဘန္တရံ ဧကံ ဗြဟ္မဘူတံ ဗြဟ္မံ ဝါ သေဋ္ဌံ အရဟတ္တဖလံ ပတ္တံ။ ယထာ အညေ ခီဏာသဝါ ပုဗ္ဗူပနိဿယသမ္ပတ္တိသမန္နာဂတာ ဟုတွာ အာဂတာ၊ ယထာ စ တေ အန္တဒွယရဟိတာယ သီလသမာဓိပညာက္ခန္ဓသဟဂတာယ မဇ္ဈိမာယ ပဋိပဒါယ နိဗ္ဗာနံ ဂတာ အဓိဂတာ။ ယထာ ဝါ တေ ခန္ဓာဒီနံ တထလက္ခဏံ ယာထာဝတော ပဋိဝိဇ္ဈိံသု၊ ယထာ စ တေ တထဓမ္မေ ဒုက္ခာဒယော အဝိပရီတတော အဗ္ဘညိံသု၊ ရူပါဒိကေ စ ဝိသယေ ယထာ တေ ဒိဋ္ဌမတ္တာဒိဝသေနေဝ ပဿိံသု၊ ယထာ ဝါ ပန တေ အဋ္ဌ အနရိယဝေါဟာရေ ဝဇ္ဇေတွာ အရိယဝေါဟာရဝသေနေဝ ပဝတ္တဝါစာ၊ ဝါစာနုရူပဉ္စ ပဝတ္တကာယာ၊ ကာယာနုရူပဉ္စ ပဝတ္တဝါစာ၊ တထာ အယမ္ပိ အရိယပုဂ္ဂလောတိ တထာဂတံ၊ စတုသစ္စဗုဒ္ဓတာယ ဗုဒ္ဓံ၊ ပုဂ္ဂလဝေရံ ကိလေသဝေရံ အတ္တာနုဝါဒါဒိဘယဉ္စ အတိက္ကန္တန္တိ ဝေရဘယာတီတံ။ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာဘိသင်္ခါရာဒီနံ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗပ္ပဟာယိနံ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ အာဟု ကထေန္တိ ကိတ္တေန္တီတိ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဒုတိယရာဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၆၉။ ဒသမေ အတရီတိ တိဏ္ဏော၊ န တိဏ္ဏော အတိဏ္ဏော။ သမုဒ္ဒန္တိ သံသာရသမုဒ္ဒံ၊ စက္ခာယတနာဒိသမုဒ္ဒံ ဝါ။ တဒုဘယမ္ပိ ဒုပ္ပူရဏဋ္ဌေန သမုဒ္ဒေါ ဝိယာတိ သမုဒ္ဒံ။ အထ ဝါ သမုဒ္ဒနဋ္ဌေန သမုဒ္ဒံ၊ ကိလေသဝဿနေန သတ္တသန္တာနဿ ကိလေသသဒနတောတိ အတ္ထော။ သဝီစိန္တိ ကောဓူပါယာသဝီစီဟိ သဝီစိံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ဝီစိဘယန္တိ ခေါ၊ ဘိက္ခု၊ ကောဓူပါယာသဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၁၀၉၊ မ။ နိ။ ၂။၁၆၂)။ သာဝဋ္ဋန္တိ ပဉ္စကာမဂုဏာဝဋ္ဋေဟိ သဟ အာဝဋ္ဋံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘အာဝဋ္ဋဘယန္တိ ခေါ၊ ဘိက္ခု၊ ပဉ္စန္နေတံ ကာမဂုဏာနံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၁၀၉၊ မ။ နိ။ ၂။၁၆၄၊ အ။ နိ။ ၄။၁၂၂)။ သဂဟံ သရက္ခသန္တိ အတ္တနော ဂေါစရဂတာနံ အနတ္ထဇနနတော စဏ္ဍမကရမစ္ဆကစ္ဆပရက္ခသသဒိသေဟိ ဝိသဘာဂပုဂ္ဂလေဟိ သဟိတံ။ တထာ စာဟ ‘‘သဂဟံ သရက္ခသန္တိ ခေါ၊ ဘိက္ခု၊ မာတုဂါမဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (ဣတိဝု။ ၁၀၉)။ အတရီတိ မဂ္ဂပညာနာဝါယ ယထာဝုတ္တံ သမုဒ္ဒံ ဥတ္တရိ။ တိဏ္ဏောတိ နိတ္တိဏ္ဏော။ ပါရင်္ဂတောတိ တဿ သမုဒ္ဒဿ ပါရံ ပရတီရံ နိရောဓံ ဥပဂတော။ ထလေ တိဋ္ဌတီတိ တတော ဧဝ သံသာရမဟောဃံ ကာမာဒိမဟောဃဉ္စ အတိက္ကမိတွာ ထလေ ပရတီရေ နိဗ္ဗာနေ ဗာဟိတပါပဗြာဟ္မဏော တိဋ္ဌတီတိ ဝုစ္စတိ။

ဣဓာပိ ဂါထာ သုက္ကပက္ခဝသေနေဝ အာဂတာ။ တတ္ထ ဦမိဘယန္တိ ယထာဝုတ္တဦမိဘယံ၊ ဘာယိတဗ္ဗံ ဧတသ္မာတိ တံ ဦမိ ဘယံ။ ဒုတ္တရန္တိ ဒုရတိက္ကမံ။ အစ္စတာရီတိ အတိက္ကမိ။

သင်္ဂါတိဂေါတိ ရာဂါဒီနံ ပဉ္စန္နံ သင်္ဂါနံ အတိက္ကန္တတ္တာ ပဟီနတ္တာ သင်္ဂါတိဂေါ။ အတ္ထင်္ဂတော သော န ပမာဏမေတီတိ သော ဧဝံဘူတော အရဟာ ရာဂါဒီနံ ပမာဏကရဓမ္မာနံ အစ္စန္တမေဝ အတ္ထံ ဂတတ္တာ အတ္ထင်္ဂတော၊ တတော ဧဝ သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓပါရိပူရိယာ စ ‘‘ဧဒိသော သီလေန သမာဓိနာ ပညာယာ’’တိ ကေနစိ ပမိဏိတုံ အသက္ကုဏေယျော ပမာဏံ န ဧတိ၊ အထ ဝါ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ အတ္ထံ ဂတော သော အရဟာ ‘‘ဣမာယ နာမ ဂတိယာ ဌိတော၊ ဧဒိသော စ နာမဂေါတ္တေနာ’’တိ ပမိဏိတုံ အသက္ကုဏေယျတာယ ပမာဏံ န ဧတိ န ဥပဂစ္ဆတိ။ တတော ဧဝ အမောဟယိ မစ္စုရာဇံ၊ တေန အနုဗန္ဓိတုံ အသက္ကုဏေယျောတိ ဝဒါမီတိ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတုယာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ပဌမပဉ္စမဆဋ္ဌေသု ဝဋ္ဋံ ကထိတံ၊ ဒုတိယသတ္တမအဋ္ဌမေသု ဝိဝဋ္ဋံ၊ သေသေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဒုတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ တတိယဝဂ္ဂေါ

၁။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၀။ တတိယဝဂ္ဂဿ ပဌမေ ဒိဋ္ဌာ မယာတိ မယာ ဒိဋ္ဌာ၊ မမ သမန္တစက္ခုနာ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ စာတိ ဒွီဟိပိ စက္ခူဟိ ဒိဋ္ဌာ ပစ္စက္ခတော ဝိဒိတာ။ တေန အနုဿဝါဒိံ ပဋိက္ခိပတိ၊ အယဉ္စ အတ္ထော ဣဒါနေဝ ပါဠိယံ အာဂမိဿတိ။ ကာယဒုစ္စရိတေန သမန္နာဂတာတိ ကာယဒုစ္စရိတေန သမင်္ဂီဘူတာ။ အရိယာနံ ဥပဝါဒကာတိ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အရိယာနံ အန္တမသော ဂိဟိသောတာပန္နာနမ္ပိ ဂုဏပရိဓံသနေန အဘူတဗ္ဘက္ခာနေန ဥပဝါဒကာ အက္ကောသကာ ဂရဟကာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကာတိ ဝိပရီတဒဿနာ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိကမ္မသမာဒါနာတိ မိစ္ဆာဒဿနဟေတု သမာဒိန္နနာနာဝိဓကမ္မာ ယေ စ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိမူလကေသု ကာယကမ္မာဒီသု အညေပိ သမာဒပေန္တိ။ ဧတ္ထ စ ဝစီမနောဒုစ္စရိတဂ္ဂဟဏေနေဝ အရိယူပဝါဒမိစ္ဆာဒိဋ္ဌီသု ဂဟိတာသု ပုနဝစနံ မဟာသာဝဇ္ဇဘာဝဒဿနတ္ထံ နေသံ။ မဟာသာဝဇ္ဇော ဟိ အရိယူပဝါဒေါ အာနန္တရိယသဒိသော။ ယထာဟ –

‘‘သေယျထာပိ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဘိက္ခု သီလသမ္ပန္နော၊ သမာဓိသမ္ပန္နော၊ ပညာသမ္ပန္နော၊ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ အညံ အာရာဓေယျ၊ ဧဝံသမ္ပဒမိဒံ၊ သာရိပုတ္တ၊ ဝဒါမိ တံ ဝါစံ အပ္ပဟာယ၊ တံ စိတ္တံ အပ္ပဟာယ၊ တံ ဒိဋ္ဌိံ အပ္ပဋိနိဿဇ္ဇိတွာ ယထာဘတံ နိက္ခိတ္တော ဧဝံ နိရယေ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၉)။

မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိတော စ မဟာသာဝဇ္ဇတရံ နာမ အညံ နတ္ထိ။ ယထာဟ –

‘‘နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အညံ ဧကဓမ္မမ္ပိ သမနုပဿာမိ၊ ယံ ဧဝံ မဟာသာဝဇ္ဇတရံ ယထယိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိ။ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိပရမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝဇ္ဇာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၀)။

တံခေါ ပနာတိအာဒိ ယထာဝုတ္တဿ အတ္ထဿ အတ္တပစ္စက္ခဘာဝံ ဒဠှတရံ ကတွာ ဒဿေတုံ အာရဒ္ဓံ။ တမ္ပိ သုဝိညေယျမေဝ။

ဂါထာသု မိစ္ဆာ မနံ ပဏိဓာယာတိ အဘိဇ္ဈာဒီနံ ဝသေန စိတ္တံ အယောနိသော ဌပေတွာ။ မိစ္ဆာဝါစဉ္စ ဘာသိယာတိ မိစ္ဆာ မုသာဝါဒါဒိဝသေန ဝါစံ ဘာသိတွာ။ မိစ္ဆာ ကမ္မာနိ ကတွာနာတိ ပါဏာတိပါတာဒိဝသေန ကာယကမ္မာနိ ကတွာ။ အထ ဝါ မိစ္ဆာ မနံ ပဏိဓာယာတိ မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန စိတ္တံ ဝိပရီတံ ဌပေတွာ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဣဒါနိဿ တထာ ဒုစ္စရိတစရဏေ ကာရဏံ ဒဿေတိ အပ္ပဿုတောတိ၊ အတ္တနော ပရေသဉ္စ ဟိတာဝဟေန သုတေန ဝိရဟိတောတိ အတ္ထော။ အပုညကရောတိ တတော ဧဝ အရိယဓမ္မဿ အကောဝိဒတာယ ကိဗ္ဗိသကာရီ ပါပဓမ္မော။ အပ္ပသ္မိံ ဣဓ ဇီဝိတေတိ ဣဓ မနုဿလောကေ ဇီဝိတေ အတိပရိတ္တေ။ တထာ စာဟ ‘‘ယော စိရံ ဇီဝတိ၊ သော ဝဿသတံ အပ္ပံ ဝါ ဘိယျော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၃၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၄၅)၊ ‘‘အပ္ပမာယု မနုဿာန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၄၅၊ မဟာနိ။ ၁၀) စ။ တသ္မာ ဗဟုဿုတော သပ္ပညော သီဃံ ပုညာနိ ကတွာ သဂ္ဂူပဂေါ နိဗ္ဗာနပတိဋ္ဌော ဝါ ဟောတိ။ ယော ပန အပ္ပဿုတော အပုညကရော၊ ကာယဿ ဘေဒါ ဒုပ္ပညော နိရယံ သော ဥပပဇ္ဇတီတိ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သမ္မာဒိဋ္ဌိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၁။ ဒုတိယေ ပဌမသုတ္တေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ နိဿရဏိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၂။ တတိယေ နိဿရဏိယာတိ နိဿရဏပဋိသံယုတ္တာ။ ဓာတုယောတိ သတ္တသုညသဘာဝါ။ ကာမာနန္တိ ကိလေသကာမာနဉ္စေဝ ဝတ္ထုကာမာနဉ္စ။ အထ ဝါ ကာမာနန္တိ ကိလေသကာမာနံ။ ကိလေသကာမတော ဟိ နိဿရဏာ ဝတ္ထုကာမေဟိပိ နိဿရဏံယေဝ ဟောတိ၊ န အညထာ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘န တေ ကာမာ ယာနိ စိတြာနိ လောကေ၊

သင်္ကပ္ပရာဂေါ ပုရိသဿ ကာမော၊

တိဋ္ဌန္တိ စိတြာနိ တထေဝ လောကေ၊

အထေတ္ထ ဓီရာ ဝိနယန္တိ ဆန္ဒ’’န္တိ။ (အ။ နိ။ ၆။၆၃)၊

နိဿရဏန္တိ အပဂမော။ နေက္ခမ္မန္တိ ပဌမဇ္ဈာနံ၊ ဝိသေသတော တံ အသုဘာရမ္မဏံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ယော ပန တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ သင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ တတိယမဂ္ဂံ ပတွာ အနာဂါမိမဂ္ဂေန နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောတိ၊ တဿ စိတ္တံ အစ္စန္တမေဝ ကာမေဟိ နိဿဋန္တိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌတော ကာမာနံ နိဿရဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ရူပါနန္တိ ရူပဓမ္မာနံ၊ ဝိသေသေန သဒ္ဓိံ အာရမ္မဏေဟိ ကုသလဝိပါကကိရိယာဘေဒတော သဗ္ဗေသံ ရူပါဝစရဓမ္မာနံ။ အာရုပ္ပန္တိ အရူပါဝစရဇ္ဈာနံ။ ကေစိ ပန ‘‘ကာမာန’’န္တိ ပဒဿ ‘‘သဗ္ဗေသံ ကာမာဝစရဓမ္မာန’’န္တိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ ‘‘နေက္ခမ္မ’’န္တိ စ ‘‘ပဉ္စ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနီ’’တိ။ တံ အဋ္ဌကထာသု နတ္ထိ၊ န ယုဇ္ဇတိ စ။ ဘူတန္တိ ဇာတံ။ သင်္ခတန္တိ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတံ။ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နန္တိ ကာရဏတော နိဗ္ဗတ္တံ။ တီဟိပိ ပဒေဟိ တေဘူမကေ ဓမ္မေ အနဝသေသတော ပရိယာဒိယတိ။ နိရောဓောတိ နိဗ္ဗာနံ။ ဧတ္ထ စ ပဌမာယ ဓာတုယာ ကာမပရိညာ ဝုတ္တာ၊ ဒုတိယာယ ရူပပရိညာ၊ တတိယာယ သဗ္ဗသင်္ခတပရိညာ သဗ္ဗဘဝသမတိက္ကမော ဝုတ္တော။

ဂါထာသု ကာမနိဿရဏံ ဉတွာတိ ‘‘ဣဒံ ကာမနိဿရဏံ – ဧဝဉ္စ ကာမတော နိဿရဏ’’န္တိ ဇာနိတွာ။ အတိက္ကမတိ ဧတေနာတိ အတိက္ကမော၊ အတိက္ကမနူပါယော၊ တံ အတိက္ကမံ အာရုပ္ပံ ဉတွာ။ သဗ္ဗေ သင်္ခါရာ သမန္တိ ဝူပသမန္တိ ဧတ္ထာတိ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော၊ နိဗ္ဗာနံ၊ တံ ဖုသံ ဖုသန္တော။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သန္တတရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၃။ စတုတ္ထေ ရူပေဟီတိ ရူပါဝစရဓမ္မေဟိ။ သန္တတရာတိ အတိသယေန သန္တာ။ ရူပါဝစရဓမ္မာ ဟိ ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနတော ဝိတက္ကာဒိဩဠာရိကင်္ဂပ္ပဟာနတော သမာဓိဘူမိဘာဝတော စ သန္တာ နာမ၊ အာရုပ္ပာ ပန တေဟိပိ အင်္ဂသန္တတာယ စေဝ အာရမ္မဏသန္တတာယ စ အတိသယေန သန္တဝုတ္တိကာ၊ တေန သန္တတရာတိ ဝုတ္တာ။ နိရောဓောတိ နိဗ္ဗာနံ။ သင်္ခါရာဝသေသသုခုမဘာဝပ္ပတ္တိတောပိ ဟိ စတုတ္ထာရုပ္ပတော ဖလသမာပတ္တိယောဝ သန္တတရာ ကိလေသဒရထပဋိပဿဒ္ဓိတော နိဗ္ဗာနာရမ္မဏတော စ၊ ကိမင်္ဂံ ပန သဗ္ဗသင်္ခါရသမထော နိဗ္ဗာနံ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာရုပ္ပေဟိ နိရောဓော သန္တတရော’’တိ။

ဂါထာသု ရူပူပဂါတိ ရူပဘဝူပဂါ။ ရူပဘဝေါ ဟိ ဣဓ ရူပန္တိ ဝုတ္တော၊ ‘‘ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ အရူပဋ္ဌာယိနောတိ အရူပါဝစရာ။ နိရောဓံ အပ္ပဇာနန္တာ၊ အာဂန္တာရော ပုနဗ္ဘဝန္တိ ဧတေန ရူပါရူပါဝစရဓမ္မေဟိ နိရောဓဿ သန္တဘာဝမေဝ ဒဿေတိ။ အရူပေသု အသဏ္ဌိတာတိ အရူပရာဂေန အရူပဘဝေသု အပ္ပတိဋ္ဌဟန္တာ၊ တေပိ ပရိဇာနန္တာတိ အတ္ထော။ နိရောဓေ ယေ ဝိမုစ္စန္တီတိ ဧတ္ထ ယေတိ နိပါတမတ္တံ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပုတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၄။ ပဉ္စမေ ပုတ္တာတိ အတြဇာ ဩရသပုတ္တာ၊ ဒိန္နကာဒယောပိ ဝါ။ သန္တောတိ ဘဝန္တာ သံဝိဇ္ဇမာနာ လောကသ္မိန္တိ ဣမသ္မိံ လောကေ ဥပလဗ္ဘမာနာ။ အတ္ထိဘာဝေန သန္တော၊ ပါကဋဘာဝေန ဝိဇ္ဇမာနာ။ အတိဇာတောတိ အတ္တနော ဂုဏေဟိ မာတာပိတရော အတိက္ကမိတွာ ဇာတော၊ တေဟိ အဓိကဂုဏောတိ အတ္ထော။ အနုဇာတောတိ ဂုဏေဟိ မာတာပိတူနံ အနုရူပေါ ဟုတွာ ဇာတော၊ တေဟိ သမာနဂုဏောတိ အတ္ထော။ အဝဇာတောတိ ဂုဏေဟိ မာတာပိတူနံ အဓမော ဟုတွာ ဇာတော၊ တေဟိ ဟီနဂုဏောတိ အတ္ထော။ ယေဟိ ပန ဂုဏေဟိ ယုတ္တော မာတာပိတူနံ အဓိကော သမော ဟီနောတိ စ အဓိပ္ပေတော၊ တေ ဝိဘဇိတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ကထဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုတ္တော အတိဇာတော ဟောတီ’’တိ ကထေတုကမျတာယ ပုစ္ဆံ ကတွာ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုတ္တဿာ’’တိအာဒိနာ နိဒ္ဒေသော အာရဒ္ဓါ။

တတ္ထ န ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာတိအာဒီသု ဗုဒ္ဓါတိ သဗ္ဗဓမ္မေသု အပ္ပဋိဟတဉာဏနိမိတ္တာနုတ္တရဝိမောက္ခာဓိဂမပရိဘာဝိတံ ခန္ဓသန္တာနံ၊ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနံ ဝါ သစ္စာဘိသမ္ဗောဓိံ ဥပါဒါယ ပညတ္တိကော သတ္တာတိသယော ဗုဒ္ဓါ။ ယထာဟ –

‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ယော သော ဘဂဝါ သယမ္ဘူ အနာစရိယကော ပုဗ္ဗေ အနနုဿုတေသု ဓမ္မေသု သာမံ သစ္စာနိ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ၊ တတ္ထ စ သဗ္ဗညုတံ ပတ္တော၊ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝ’’န္တိ (စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၁) –

အယံ တာဝ အတ္ထတော ဗုဒ္ဓဝိဘာဝနာ။

ဗျဉ္ဇနတော ပန သဝါသနာယ ကိလေသနိဒ္ဒါယ အစ္စန္တဝိဂမေန ဗုဒ္ဓဝါ ပဋိဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဗုဒ္ဓိယာ ဝါ ဝိကသိတဘာဝေန ဗုဒ္ဓဝါ ဝိဗုဒ္ဓဝါတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဗုဇ္ဈိတာတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဗောဓေတာတိ ဗုဒ္ဓါတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာဟ –

‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဗောဓေတာ ပဇာယာတိ ဗုဒ္ဓါ၊ သဗ္ဗညုတာယ ဗုဒ္ဓါ၊ သဗ္ဗဒဿာဝိတာယ ဗုဒ္ဓါ၊ အနညနေယျတာယ ဗုဒ္ဓါ၊ ဝိသဝိတာယ ဗုဒ္ဓါ၊ ခီဏာသဝသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓါ၊ နိရုပက္ကိလေသသင်္ခါတေန ဗုဒ္ဓါ၊ ဧကန္တဝီတရာဂေါတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဧကန္တဝီတဒေါသောတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဧကန္တဝီတမောဟောတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဧကန္တနိက္ကိလေသောတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဧကာယနမဂ္ဂံ ဂတောတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဧကော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါ၊ အဗုဒ္ဓိဝိဟတတ္တာ ဗုဒ္ဓိပဋိလာဘာတိ ဗုဒ္ဓါ၊ ဗုဒ္ဓါတိ စေတံ နာမံ န မာတရာ ကတံ၊ န ပိတရာ ကတံ၊ န ဘာတရာ ကတံ၊ န ဘဂိနိယာ ကတံ၊ န မိတ္တာမစ္စေဟိ ကတံ၊ န ဉာတိသာလောဟိတေဟိ ကတံ၊ န သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ ကတံ၊ န ဒေဝတာဟိ ကတံ၊ အထ ခေါ ဝိမောက္ခန္တိကမေတံ ဗုဒ္ဓါနံ ဘဂဝန္တာနံ ဗောဓိယာ မူလေ သဟ သဗ္ဗညုတညာဏဿ ပဋိလာဘာ သစ္ဆိကာ ပညတ္တိ၊ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ (စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂)။

ဟိံသတီတိ သရဏံ၊ သဗ္ဗံ အနတ္ထံ အပါယဒုက္ခံ သဗ္ဗံ သံသာရဒုက္ခံ ဟိံသတိ ဝိနာသေတိ ဝိဒ္ဓံသေတီတိ အတ္ထော။ သရဏံ ဂတာတိ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝါ အမှာကံ သရဏံ ဂတိ ပရာယဏံ ပဋိသရဏံ အဃဿ ဟန္တာ ဟိတဿ ဝိဓာတာ’’တိ ဣမိနာ အဓိပ္ပာယေန ဗုဒ္ဓံ ဘဂဝန္တံ ဂစ္ဆာမ ဘဇာမ သေဝါမ ပယိရုပါသာမ။ ဧဝံ ဝါ ဇာနာမ ဗုဇ္ဈာမာတိ ဧဝံ ဂတာ ဥပဂတာ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာ။ တပ္ပဋိက္ခေပေန န ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာ။

ဓမ္မံ သရဏံ ဂတာတိ အဓိဂတမဂ္ဂေ သစ္ဆိကတနိရောဓေ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနေ စတူသု အပါယေသု အပတမာနေ ကတွာ ဓာရေတီတိ ဓမ္မော။ သော အတ္ထတော အရိယမဂ္ဂေါ စေဝ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ ဝိတ္ထာရော (အ။ နိ။ ၄။၃၄)။

န ကေဝလဉ္စ အရိယမဂ္ဂနိဗ္ဗာနာနိ ဧဝ၊ အပိစ ခေါ အရိယဖလေဟိ သဒ္ဓိံ ပရိယတ္တိဓမ္မော စ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဆတ္တမာဏဝကဝိမာနေ –

‘‘ရာဂဝိရာဂမနေဇမသောကံ၊

ဓမ္မမသင်္ခတမပ္ပဋိကူလံ၊

မဓုရမိမံ ပဂုဏံ သုဝိဘတ္တံ၊

ဓမ္မမိမံ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၇)၊

တတ္ထ ဟိ ရာဂဝိရာဂေါတိ မဂ္ဂေါ ကထိတော၊ အနေဇမသောကန္တိ ဖလံ၊ ဓမ္မသင်္ခတန္တိ နိဗ္ဗာနံ၊ အပ္ပဋိကူလံ မဓုရမိမံ ပဂုဏံ သုဝိဘတ္တန္တိ ပိဋကတ္တယေန ဝိဘတ္တာ သဗ္ဗဓမ္မက္ခန္ဓာ ကထိတာ။ တံ ဓမ္မံ ဝုတ္တနယေန သရဏန္တိ ဂတာ ဓမ္မံ သရဏံ ဂတာ။ တပ္ပဋိက္ခေပေန န ဓမ္မံ သရဏံ ဂတာ။

ဒိဋ္ဌိသီလသင်္ဃာတေန သံဟတောတိ သင်္ဃော။ သော အတ္ထတော အဋ္ဌအရိယပုဂ္ဂလသမူဟော။ ဝုတ္တဉှေတံ တသ္မိံ ဧဝ ဝိမာနေ –

‘‘ယတ္ထ စ ဒိန္န မဟပ္ဖလမာဟု၊

စတူသု သုစီသု ပုရိသယုဂေသု၊

အဋ္ဌ စ ပုဂ္ဂလ ဓမ္မဒသာ တေ၊

သင်္ဃမိမံ သရဏတ္ထမုပေဟီ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၈၈)၊

တံ သင်္ဃံ ဝုတ္တနယေန သရဏန္တိ ဂတာ သင်္ဃံ သရဏံ ဂတာ။ တပ္ပဋိက္ခေပေန န သင်္ဃံ သရဏံ ဂတာတိ။

ဧတ္ထ စ သရဏဂမနကောသလ္လတ္ထံ သရဏံ သရဏဂမနံ၊ ယော စ သရဏံ ဂစ္ဆတိ သရဏဂမနပ္ပဘေဒေါ၊ ဖလံ၊ သံကိလေသော၊ ဘေဒေါ၊ ဝေါဒါနန္တိ အယံ ဝိဓိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ ပဒတ္ထတော တာဝ ဟိံသတီတိ သရဏံ၊ သရဏဂတာနံ တေနေဝ သရဏဂမနေန ဘယံ သန္တာသံ ဒုက္ခံ ဒုဂ္ဂတိံ ပရိကိလေသံ ဟနတိ ဝိနာသေတီတိ အတ္ထော၊ ရတနတ္တယဿေတံ အဓိဝစနံ။ အထ ဝါ ဟိတေ ပဝတ္တနေန အဟိတာ နိဝတ္တနေန စ သတ္တာနံ ဘယံ ဟိံသတီတိ ဗုဒ္ဓါ သရဏံ၊ ဘဝကန္တာရတော ဥတ္တာရဏေန အဿာသဒါနေန စ ဓမ္မော၊ အပ္ပကာနမ္ပိ ကာရာနံ ဝိပုလဖလပဋိလာဘကရဏေန သင်္ဃော။ တသ္မာ ဣမိနာပိ ပရိယာယေန ရတနတ္တယံ သရဏံ။ တပ္ပသာဒတဂ္ဂရုတာဟိ ဝိဟတကိလေသော တပ္ပရာယဏတာကာရပ္ပဝတ္တော စိတ္တုပ္ပာဒေါ သရဏဂမနံ။ တံသမင်္ဂိသတ္တော သရဏံ ဂစ္ဆတိ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရေန စိတ္တုပ္ပာဒေန ‘‘ဧတာနိ မေ တီဏိ ရတနာနိ သရဏံ၊ ဧတာနိ ပရာယဏ’’န္တိ ဧဝံ ဥပေတီတိ အတ္ထော။ ဧဝံ တာဝ သရဏံ သရဏဂမနံ၊ ယော စ သရဏံ ဂစ္ဆတီတိ ဣဒံ တယံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ပဘေဒတော ပန ဒုဝိဓံ သရဏဂမနံ – လောကိယံ၊ လောကုတ္တရဉ္စ။ တတ္ထ လောကုတ္တရံ ဒိဋ္ဌသစ္စာနံ မဂ္ဂက္ခဏေ သရဏဂမနုပက္ကိလေသသမုစ္ဆေဒေန အာရမ္မဏတော နိဗ္ဗာနာရမ္မဏံ ဟုတွာ ကိစ္စတော သကလေပိ ရတနတ္တယေ ဣဇ္ဈတိ၊ လောကိယံ ပုထုဇ္ဇနာနံ သရဏဂမနုပက္ကိလေသဝိက္ခမ္ဘနေန အာရမ္မဏတော ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏာရမ္မဏံ ဟုတွာ ဣဇ္ဈတိ။ တံ အတ္ထတော ဗုဒ္ဓါဒီသု ဝတ္ထူသု သဒ္ဓါပဋိလာဘော ၊ သဒ္ဓါမူလိကာ စ သမ္မာဒိဋ္ဌိ ဒသသု ပုညကိရိယဝတ္ထူသု ဒိဋ္ဌိဇုကမ္မန္တိ ဝုစ္စတိ။

တယိဒံ စတုဓာ ပဝတ္တတိ – အတ္တသန္နိယျာတနေန၊ တပ္ပရာယဏတာယ၊ သိဿဘာဝူပဂမနေန၊ ပဏိပါတေနာတိ။ တတ္ထ အတ္တသန္နိယျာတနံ နာမ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ အဟံ အတ္တာနံ ဗုဒ္ဓဿ နိယျာတေမိ၊ ဓမ္မဿ၊ သင်္ဃဿာ’’တိ ဧဝံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ အတ္တပရိစ္စဇနံ။ တပ္ပရာယဏံ နာမ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ အဟံ ဗုဒ္ဓပရာယဏော၊ ဓမ္မပရာယဏော၊ သင်္ဃပရာယဏော ဣတိ မံ ဓာရေဟီ’’တိ ဧဝံ တပ္ပဋိသရဏဘာဝေါ တပ္ပရာယဏတာ။ သိဿဘာဝူပဂမနံ နာမ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ အဟံ ဗုဒ္ဓဿ အန္တေဝါသိကော၊ ဓမ္မဿ၊ သင်္ဃဿ ဣတိ မံ ဓာရေတူ’’တိ ဧဝံ သိဿဘာဝဿ ဥပဂမနံ။ ပဏိပါတော နာမ ‘‘အဇ္ဇ အာဒိံ ကတွာ အဟံ အဘိဝါဒနပစ္စုဋ္ဌာနအဉ္ဇလိကမ္မသာမီစိကမ္မံ ဗုဒ္ဓါဒီနံ ဧဝ တိဏ္ဏံ ဝတ္ထူနံ ကရောမိ ဣတိ မံ ဓာရေတူ’’တိ ဧဝံ ဗုဒ္ဓါဒီသု ပရမနိပစ္စကာရော။ ဣမေသဉှိ စတုန္နံ အာကာရာနံ အညတရံ ကရောန္တေန ဂဟိတံ ဧဝ ဟောတိ သရဏဂမနံ။

အပိစ ‘‘ဘဂဝတော အတ္တာနံ ပရိစ္စဇာမိ၊ ဓမ္မဿ၊ သင်္ဃဿ အတ္တာနံ ပရိစ္စဇာမိ၊ ဇီဝိတံ ပရိစ္စဇာမိ၊ ပရိစ္စတ္တော ဧဝ မေ အတ္တာ ဇီဝိတဉ္စ၊ ဇီဝိတပရိယန္တိကံ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂစ္ဆာမိ၊ ဗုဒ္ဓါ မေ သရဏံ တာဏံ လေဏ’’န္တိ ဧဝမ္ပိ အတ္တသန္နိယျာတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ‘‘သတ္ထာရဉ္စ ဝတာဟံ ပဿေယျံ၊ ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျံ၊ သုဂတဉ္စ ဝတာဟံ ပဿေယျံ၊ ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဉ္စ ဝတာဟံ ပဿေယျံ၊ ဘဂဝန္တမေဝ ပဿေယျ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) ဧဝံ မဟာကဿပတ္ထေရဿ သရဏဂမနံ ဝိယ သိဿဘာဝူပဂမနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

‘‘သော အဟံ ဝိစရိဿာမိ၊ ဂါမာ ဂါမံ ပုရာ ပုရံ၊

နမဿမာနော သမ္ဗုဒ္ဓံ၊ ဓမ္မဿ စ သုဓမ္မတ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆၊ သု။ နိ။ ၁၉၄) –

ဧဝံ အာဠဝကာဒီနံ သရဏဂမနံ ဝိယ တပ္ပရာယဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘အထ ခေါ၊ ဗြဟ္မာယု၊ ဗြာဟ္မဏော ဥဋ္ဌာယာသနာ ဧကံသံ ဥတ္တရာသင်္ဂံ ကရိတွာ ဘဂဝတော ပါဒေသု သိရသာ နိပတိတွာ ဘဂဝတော ပါဒါနိ မုခေန စ ပရိစုမ္ဗတိ၊ ပါဏီဟိ စ ပရိသမ္ဗာဟတိ၊ နာမဉ္စ သာဝေတိ ‘ဗြဟ္မာယု အဟံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ဗြာဟ္မဏော၊ ဗြဟ္မာယု အဟံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ဗြာဟ္မဏော’’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၄) ဧဝံ ပဏိပါတော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သော ပနေသ ဉာတိဘယာစရိယဒက္ခိဏေယျဝသေန စတုဗ္ဗိဓော ဟောတိ။ တတ္ထ ဒက္ခိဏေယျပဏိပါတေန သရဏဂမနံ ဟောတိ၊ န ဣတရေဟိ။ သေဋ္ဌဝသေနေဝ ဟိ သရဏံ ဂယှတိ၊ သေဋ္ဌဝသေန ဘိဇ္ဇတိ။ တသ္မာ ယော ‘‘အယမေဝ လောကေ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမော အဂ္ဂဒက္ခိဏေယျော’’တိ ဝန္ဒတိ၊ တေနေဝ သရဏံ ဂဟိတံ ဟောတိ၊ န ဉာတိဘယာစရိယသညာယ ဝန္ဒန္တေန။ ဧဝံ ဂဟိတသရဏဿ ဥပါသကဿ ဝါ ဥပါသိကာယ ဝါ အညတိတ္ထိယေသု ပဗ္ဗဇိတမ္ပိ ‘‘ဉာတကော မေ အယ’’န္တိ ဝန္ဒတော သရဏံ န ဘိဇ္ဇတိ၊ ပဂေဝ အပဗ္ဗဇိတံ။ တထာ ရာဇာနံ ဘယေန ဝန္ဒတော။ သော ဟိ ရဋ္ဌပူဇိတတ္တာ အဝန္ဒိယမာနော အနတ္ထမ္ပိ ကရေယျာတိ။ တထာ ယံကိဉ္စိ သိပ္ပံ သိက္ခာပကံ တိတ္ထိယမ္ပိ ‘‘အာစရိယော မေ အယ’’န္တိ ဝန္ဒတောပိ န ဘိဇ္ဇတိ။ ဧဝံ သရဏဂမနဿ ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ လောကုတ္တရဿ သရဏဂမနဿ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ ဝိပါကဖလံ၊ သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယော အာနိသံသဖလံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယော စ ဗုဒ္ဓဉ္စ ဓမ္မဉ္စ၊ သင်္ဃဉ္စ သရဏံ ဂတော၊

စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ၊ သမ္မပ္ပညာယ ပဿတိ။

‘‘ဒုက္ခံ ဒုက္ခသမုပ္ပာဒံ၊ ဒုက္ခဿ စ အတိက္ကမံ၊

အရိယံ စဋ္ဌင်္ဂိကံ မဂ္ဂံ၊ ဒုက္ခူပသမဂါမိနံ။

‘‘ဧတံ ခေါ သရဏံ ခေမံ၊ ဧတံ သရဏမုတ္တမံ၊

ဧတံ သရဏမာဂမ္မ၊ သဗ္ဗဒုက္ခာ ပမုစ္စတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၉၀-၁၉၂)၊

အပိစ နိစ္စတော အနုပဂမနာဒီနိပိ ဧတဿ အာနိသံသဖလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော ကဉ္စိ သင်္ခါရံ နိစ္စတော ဥပဂစ္ဆေယျ၊ သုခတော ဥပဂစ္ဆေယျ၊ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အတ္တတော ဥပဂစ္ဆေယျ၊ မာတရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ၊ ပိတရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ၊ အရဟန္တံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျ၊ ဒုဋ္ဌစိတ္တော တထာဂတဿ လောဟိတံ ဥပ္ပာဒေယျ၊ သင်္ဃံ ဘိန္ဒေယျ၊ အညံ သတ္ထာရံ ဥဒ္ဒိသေယျ နေတံ ဌာနံ ဝိဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၂၇-၁၂၈၊ အ။ နိ။ ၁။၂၆၈-၂၇၆၊ ဝိဘ။ ၈၀၉)။

လောကိယဿ ပန သရဏဂမနဿ ဘဝသမ္ပဒါပိ ဘောဂသမ္ပဒါပိ ဖလမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယေ ကေစိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာသေ၊

န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယဘူမိံ၊

ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ၊

ဒေဝကာယံ ပရိပူရေဿန္တီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ –

‘‘အထ ခေါ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော အသီတိယာ ဒေဝတာသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ ယေနာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော တေနုပသင်္ကမိ…ပေ… ဧကမန္တံ ဌိတံ ခေါ သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဧတဒဝေါစ – ‘သာဓု ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဗုဒ္ဓံ သရဏဂမနံ ဟောတိ။ ဗုဒ္ဓံ သရဏဂမနဟေတု ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဧဝမိဓေကစ္စေ သတ္တာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ တေ အညေ ဒေဝေ ဒသဟိ ဌာနေဟိ အဓိဂဏှန္တိ – ဒိဗ္ဗေန အာယုနာ၊ ဒိဗ္ဗေန ဝဏ္ဏေန၊ ဒိဗ္ဗေန သုခေန၊ ဒိဗ္ဗေန ယသေန၊ ဒိဗ္ဗေန အာဓိပတေယျေန၊ ဒိဗ္ဗေဟိ ရူပေဟိ၊ ဒိဗ္ဗေဟိ သဒ္ဒေဟိ၊ ဒိဗ္ဗေဟိ ဂန္ဓေဟိ၊ ဒိဗ္ဗေဟိ ရသေဟိ၊ ဒိဗ္ဗေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟိ…ပေ… ဓမ္မံ၊ သင်္ဃံ…ပေ… ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟီ’’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁)။

ဝေလာမသုတ္တာဒိဝသေနပိ (အ။ နိ။ ၉။၂၀) သရဏဂမနဿ ဖလဝိသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ သရဏဂမနဿ ဖလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

လောကိယသရဏဂမနဉ္စေတ္ထ တီသု ဝတ္ထူသု အညာဏသံသယမိစ္ဆာဉာဏာဒီဟိ သံကိလိဿတိ၊ န မဟာဇုတိကံ ဟောတိ န မဟာဝိပ္ဖာရံ။ လောကုတ္တရဿ ပန သံကိလေသော နတ္ထိ။ လောကိယဿ စ သရဏဂမနဿ ဒုဝိဓော ဘေဒေါ – သာဝဇ္ဇော၊ အနဝဇ္ဇော စ။ တတ္ထ သာဝဇ္ဇော အညသတ္ထာရာဒီသု အတ္တသန္နိယျာတနာဒီဟိ ဟောတိ၊ သော အနိဋ္ဌဖလော။ အနဝဇ္ဇော ကာလကိရိယာယ၊ သော အဝိပါကတ္တာ အဖလော။ လောကုတ္တရဿ ပန နေဝတ္ထိ ဘေဒေါ။ ဘဝန္တရေပိ ဟိ အရိယသာဝကော အညံ သတ္ထာရံ န ဥဒ္ဒိသတီတိ ဧဝံ သရဏဂမနဿ သံကိလေသော စ ဘေဒေါ စ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝေါဒါနမ္ပိ စ လောကိယဿေဝ ယဿ ဟိ သံကိလေသော၊ တဿေဝ တတော ဝေါဒါနေန ဘဝိတဗ္ဗံ။ လောကုတ္တရံ ပန နိစ္စဝေါဒါနမေဝါတိ။

ပါဏာတိပါတာတိ ဧတ္ထ ပါဏဿ သရသေနေဝ ပတနသဘာဝဿ အန္တရာ ဧဝ အတိပါတနံ အတိပါတော၊ သဏိကံ ပတိတုံ အဒတွာ သီဃံ ပါတနန္တိ အတ္ထော။ အတိက္ကမ္မ ဝါ သတ္ထာဒီဟိ အဘိဘဝိတွာ ပါတနံ အတိပါတော၊ ပါဏဃာတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါဏောတိ စေတ္ထ ခန္ဓသန္တာနော၊ ယော သတ္တောတိ ဝေါဟရီယတိ၊ ပရမတ္ထတော ရူပါရူပဇီဝိတိန္ဒြိယံ။ ရူပဇီဝိတိန္ဒြိယေ ဟိ ဝိကောပိတေ ဣတရမ္ပိ တံသမ္ဗန္ဓတာယ ဝိနဿတီတိ။ တသ္မိံ ပန ပါဏေ ပါဏသညိနော ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပ္ပဝတ္တာ ဝဓကစေတနာ ပါဏာတိပါတော။ ယာယ ဟိ စေတနာယ ပဝတ္တမာနဿ ဇီဝိတိန္ဒြိယဿ နိဿယဘူတေသု ဥပက္ကမကရဏဟေတုကမဟာဘူတပစ္စယာ ဥပ္ပဇ္ဇနကမဟာဘူတာ ပုရိမသဒိသာ န ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဝိသဒိသာ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သာ တာဒိသပ္ပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ ပါဏာတိပါတော။ လဒ္ဓူပက္ကမာနိ ဟိ ဘူတာနိ ပုရိမဘူတာနိ ဝိယ န ဝိသဒါနီတိ သမာနဇာတိယာနံ ကာရဏာနိ န ဟောန္တီတိ။ ‘‘ကာယဝစီဒွါရာနံ အညတရဒွါရပ္ပဝတ္တာ’’တိ ဣဒံ မနောဒွါရေ ပဝတ္တာယ ဝဓကစေတနာယ ပါဏာတိပါတတာသမ္ဘဝဒဿနံ။ ကုလုမ္ဗသုတ္တေပိ ဟိ ‘‘ဣဓေကစ္စော သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဣဒ္ဓိမာ စေတော ဝသိပ္ပတ္တော အညိဿာ ကုစ္ဆိဂတံ ဂဗ္ဘံ ပါပကေန မနသာ အနုပေက္ခိတာ ဟောတီ’’တိ ဝိဇ္ဇာမယိဒ္ဓိ အဓိပ္ပေတာ။ သာ စ ဝစီဒွါရံ မုဉ္စိတွာ န သက္ကာ နိဗ္ဗတ္တေတုန္တိ ဝစီဒွါရဝသေနေဝ နိပ္ပဇ္ဇတိ။ ယေ ပန ‘‘ဘာဝနာမယိဒ္ဓိ တတ္ထ အဓိပ္ပေတာ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တေသံ ဝါဒေါ ကုသလတ္တိကဝေဒနတ္တိကဝိတက္ကတ္တိကဘူမန္တရေဟိ ဝိရုဇ္ဈတိ။

သွာယံ ပါဏာတိပါတော ဂုဏရဟိတေသု တိရစ္ဆာနဂတာဒီသု ခုဒ္ဒကေ ပါဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ မဟာသရီရေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ ကသ္မာ? ပယောဂမဟန္တတာယ။ ပယောဂသမတ္တေပိ ဝတ္ထုမဟန္တတာဒီဟိ မဟာသာဝဇ္ဇော၊ ဂုဏဝန္တေသု မနုဿာဒီသု အပ္ပဂုဏေ ပါဏေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ မဟာဂုဏေ မဟာသာဝဇ္ဇော ။ သရီရဂုဏာနံ ပန သမဘာဝေ သတိ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။

ဧတ္ထ စ ပယောဂဝတ္ထုမဟန္တတာဒီဟိ မဟာသာဝဇ္ဇတာ တေဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာယ စေတနာယ ဗလဝဘာဝတော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာဓိပ္ပေတဿ ပယောဂဿ သဟသာ နိပ္ဖာဒနဝသေန သကိစ္စသာဓိကာယ ဗဟုက္ခတ္တုံ ပဝတ္တဇဝနေဟိ လဒ္ဓါသေဝနာယ စ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ပယောဂဿ မဟန္တဘာဝေါ။ သတိပိ ကဒါစိ ခုဒ္ဒကေ စေဝ မဟန္တေ စ ပါဏေ ပယောဂဿ သမဘာဝေ မဟန္တံ ဟနန္တဿ စေတနာ တိဗ္ဗတရာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝတ္ထုမဟန္တတာပိ စေတနာယ ဗလဝဘာဝဿ ကာရဏံ။ ဣတိ ဥဘယမ္ပေတံ စေတနာဗလဝဘာဝေနေဝ မဟာသာဝဇ္ဇတာယ ဟေတု ဟောတိ။ တထာ ဟန္တဗ္ဗဿ မဟာဂုဏဘာဝေ တတ္ထ ပဝတ္တဥပကာရစေတနာ ဝိယ ခေတ္တဝိသေသနိပ္ဖတ္တိယာ အပကာရစေတနာပိ ဗလဝတီ တိဗ္ဗတရာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ တဿ မဟာသာဝဇ္ဇတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တသ္မာ ပယောဂဝတ္ထုအာဒိပစ္စယာနံ အမဟတ္တေပိ ဂုဏမဟန္တတာဒိပစ္စယေဟိ စေတနာယ ဗလဝဘာဝဝသေနေဝ မဟာသာဝဇ္ဇတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တဿ ပါဏော၊ ပါဏသညိတာ၊ ဝဓကစိတ္တံ၊ ဥပက္ကမော၊ တေန မရဏန္တိ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ။ ပဉ္စသမ္ဘာရယုတ္တော ပါဏာတိပါတောတိ ပဉ္စသမ္ဘာရာဝိနိမုတ္တော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေသု ပါဏသညိတာဝဓကစိတ္တာနိ ပုဗ္ဗဘာဂိယာနိပိ ဟောန္တိ၊ ဥပက္ကမော ဝဓကစေတနာသမုဋ္ဌာပိတော။ တဿ ဆ ပယောဂါ – သာဟတ္ထိကော၊ အာဏတ္တိကော၊ နိဿဂ္ဂိယော၊ ထာဝရော၊ ဝိဇ္ဇာမယော၊ ဣဒ္ဓိမယောတိ။ တေသု သဟတ္ထေန နိဗ္ဗတ္တော သာဟတ္ထိကော။ ပရေသံ အာဏာပနဝသေန ပဝတ္တော အာဏတ္တိကော။ ဥသုသတ္တိအာဒီနံ နိဿဇ္ဇနဝသေန ပဝတ္တော နိဿဂ္ဂိယော။ ဩပါတခဏနာဒိဝသေန ပဝတ္တော ထာဝရော။ အာထဗ္ဗဏိကာဒီနံ ဝိယ မန္တပရိဇပ္ပနပယောဂေါ ဝိဇ္ဇာမယော။ ဒါဌာကောဋ္ဋနာဒီနံ ဝိယ ကမ္မဝိပါကဇိဒ္ဓိမယော။

ဧတ္ထာဟ – ခဏေ ခဏေ နိရုဇ္ဈနသဘာဝေသု သင်္ခါရေသု၊ ကော ဟန္တာ၊ ကော ဝါ ဟညတိ? ယဒိ စိတ္တစေတသိကသန္တာနော၊ သော အရူပိတာယ န ဆေဒနဘေဒနာဒိဝသေန ဝိကောပနသမတ္ထော၊ နာပိ ဝိကောပနီယော၊ အထ ရူပသန္တာနော၊ သော အစေတနတာယ ကဋ္ဌကလိင်္ဂရူပမောတိ န တတ္ထ ဆေဒနာဒိနာ ပါဏာတိပါတော လဗ္ဘတိ၊ ယထာ မတသရီရေ။ ပယောဂေါပိ ပါဏာတိပါတဿ ယထာဝုတ္တော ပဟရဏပ္ပဟာရာဒိကော အတီတေသု သင်္ခါရေသု ဘဝေယျ အနာဂတေသု ပစ္စုပ္ပန္နေသု ဝါ။ တတ္ထ န တာဝ အတီတေသု အနာဂတေသု စ သမ္ဘဝတိ တေသံ အဝိဇ္ဇမာနသဘာဝတ္တာ၊ ပစ္စုပ္ပန္နေသု စ သင်္ခါရာနံ ခဏိကတ္တာ သရသေနေဝ နိရုဇ္ဈနသဘာဝတာယ ဝိနာသာဘိမုခေသု နိပ္ပယောဇနော ပယောဂေါ သိယာ၊ ဝိနာသဿ စ ကာရဏရဟိတတ္တာ န ပဟရဏပ္ပဟာရာဒိပ္ပယောဂဟေတုကံ မရဏံ၊ နိရီဟတ္တာ စ သင်္ခါရာနံ ကဿ သော ပယောဂေါ၊ ခဏိကဘာဝေန ဝဓာဓိပ္ပာယသမကာလမေဝ ဘိဇ္ဇနကဿ ယာဝ ကိရိယာပရိယောသာနကာလမနဝဋ္ဌာနတော ကဿ ဝါ ပါဏာတိပါတော ကမ္မဗန္ဓောတိ?

ဝုစ္စတေ – ယထာဝုတ္တဝဓကစေတနာသမင်္ဂီ သင်္ခါရာနံ ပုဉ္ဇော သတ္တသင်္ခါတော ဟန္တာ။ တေန ပဝတ္တိတဝဓပ္ပယောဂနိမိတ္တံ အပဂတုသ္မာဝိညာဏဇီဝိတိန္ဒြိယော မတောတိ ဝေါဟာရဿ ဝတ္ထုဘူတော ယထာဝုတ္တဝဓပ္ပယောဂါကရဏေ ပုဗ္ဗေ ဝိယ ဥဒ္ဓံ ပဝတ္တနာရဟော ရူပါရူပဓမ္မပုဉ္ဇော ဟညတိ၊ စိတ္တစေတသိကသန္တာနော ဧဝ ဝါ။ ဝဓပ္ပယောဂါဝိသယဘာဝေပိ တဿ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေ ရူပသန္တာနာဓီနဝုတ္တိတာယ ဘူတရူပေသု ကတပ္ပယောဂဝသေန ဇီဝိတိန္ဒြိယဝိစ္ဆေဒေန သောပိ ဝိစ္ဆိဇ္ဇတီတိ န ပါဏာတိပါတဿ အသမ္ဘဝေါ၊ နာပိ အဟေတုကော၊ န စ ပယောဂေါ နိပ္ပယောဇနော။ ပစ္စုပ္ပန္နေသု သင်္ခါရေသု ကတပ္ပယောဂဝသေန တဒနန္တရံ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ သင်္ခါရကလာပဿ တထာ အနုပ္ပတ္တိတော ခဏိကာနဉ္စ သင်္ခါရာနံ ခဏိကမရဏဿ ဣဓ မရဏဘာဝေန အနဓိပ္ပေတတ္တာ သန္တတိမရဏဿ စ ယထာဝုတ္တနယေန သဟေတုကဘာဝတော န အဟေတုကံ မရဏံ၊ နိရီဟကေသုပိ သင်္ခါရေသု ယထာပစ္စယံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အတ္ထိဘာဝမတ္တေနေဝ အတ္တနော အတ္တနော အနုရူပဖလုပ္ပာဒနနိယတာနိ ကာရဏာနိယေဝ ကရောန္တီတိ ဝုစ္စတိ၊ ယထာ ပဒီပေါ ပကာသေတီတိ၊ တထေဝ ဃာတကဝေါဟာရော။ န စ ကေဝလဿ ဝဓာဓိပ္ပာယသဟဘုနော စိတ္တစေတသိကကလာပဿ ပါဏာတိပါတော ဣစ္ဆိတော၊ သန္တာနဝသေန ဝတ္တမာနဿေဝ ပန ဣစ္ဆိတောတိ အတ္ထေဝ ပါဏာတိပါတေန ကမ္မဗန္ဓော။ သန္တာနဝသေန ဝတ္တမာနာနဉ္စ ပဒီပါဒီနံ အတ္ထကိရိယာသိဒ္ဓိ ဒိဿတီတိ။ အယဉ္စ ဝိစာရဏာ အဒိန္နာဒါနာဒီသုပိ ယထာသမ္ဘဝံ ဝိဘာဝေတဗ္ဗာ။ တသ္မာ ပါဏာတိပါတာ။ န ပဋိဝိရတာတိ အပ္ပဋိဝိရတာ။

အဒိန္နဿ အာဒါနံ အဒိန္နာဒါနံ၊ ပရဿ ဟရဏံ ထေယျံ စောရိကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ အဒိန္နန္တိ ပရပရိဂ္ဂဟိတံ၊ ယတ္ထ ပရော ယထာကာမကာရိတံ အာပဇ္ဇန္တော အဒဏ္ဍာရဟော အနုပဝဇ္ဇော စ ဟောတိ။ တသ္မိံ ပရပရိဂ္ဂဟိတေ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိနော တဒါဒါယကဥပက္ကမသမုဋ္ဌာပိကာ ထေယျစေတနာ အဒိန္နာဒါနံ။ တံ ဟီနေ ပရသန္တကေ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ၊ ပဏီတေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ ကသ္မာ? ဝတ္ထုပဏီတတာယ။ တထာ ခုဒ္ဒကေ ပရသန္တကေ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ၊ မဟန္တေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ ကသ္မာ? ဝတ္ထုမဟန္တတာယ ပယောဂမဟန္တတာယ စ။ ဝတ္ထုသမတ္တေ ပန သတိ ဂုဏာဓိကာနံ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ မဟာသာဝဇ္ဇံ၊ တံတံဂုဏာဓိကံ ဥပါဒါယ တတော တတော ဟီနဂုဏဿ သန္တကေ ဝတ္ထုသ္မိံ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ။ ဝတ္ထုဂုဏာနံ ပန သမဘာဝေ သတိ ကိလေသာနံ ပယောဂဿ စ မုဒုဘာဝေ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ၊ တိဗ္ဗဘာဝေ မဟာသာဝဇ္ဇံ။

တဿ ပဉ္စ သမ္ဘာရာ – ပရပရိဂ္ဂဟိတံ၊ ပရပရိဂ္ဂဟိတသညိတာ၊ ထေယျစိတ္တံ၊ ဥပက္ကမော၊ တေန ဟရဏန္တိ။ ဆ ပယောဂါ သာဟတ္ထိကာဒယောဝ။ တေ စ ခေါ ယထာနုရူပံ ထေယျာဝဟာရော၊ ပသယှာဝဟာရော၊ ပရိကပ္ပာဝဟာရော၊ ပဋိစ္ဆန္နာဝဟာရော၊ ကုသာဝဟာရောတိ ဣမေသံ အဝဟာရာနံ ဝသေန ပဝတ္တာ။ ဧတ္ထ စ မန္တပရိဇပ္ပနေန ပရသန္တကဟရဏံ ဝိဇ္ဇာမယော ပယောဂေါ။ ဝိနာ မန္တေန တာဒိသေန ဣဒ္ဓါနုဘာဝသိဒ္ဓေန ကာယဝစီပယောဂေန ပရသန္တကဿ အာကဍ္ဎနံ ဣဒ္ဓိမယော ပယောဂေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကာမေသူတိ မေထုနသမာစာရေသု။ မိစ္ဆာစာရောတိ ဧကန္တနိန္ဒိတော လာမကာစာရော။ လက္ခဏတော ပန အသဒ္ဓမ္မာဓိပ္ပာယေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ အဂမနီယဋ္ဌာနဝီတိက္ကမစေတနာ ကာမေသု မိစ္ဆာစာရော။ တတ္ထ အဂမနီယဋ္ဌာနံ နာမ ပုရိသာနံ တာဝ မာတုရက္ခိတာဒယော ဒသ၊ ဓနက္ကီတာဒယော ဒသာတိ ဝီသတိ ဣတ္ထိယော၊ ဣတ္ထီသု ပန ဒွိန္နံ သာရက္ခသပရိဒဏ္ဍာနံ၊ ဒသန္နဉ္စ ဓနက္ကီတာဒီနန္တိ ဒွါဒသန္နံ ဣတ္ထီနံ အညပုရိသာ။ သွာယံ မိစ္ဆာစာရော သီလာဒိဂုဏရဟိတေ အဂမနီယဋ္ဌာနေ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေ မဟာသာဝဇ္ဇော။ ဂုဏရဟိတေပိ စ အဘိဘဝိတွာ မိစ္ဆာ စရန္တဿ မဟာသာဝဇ္ဇော၊ ဥဘိန္နံ သမာနစ္ဆန္ဒတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော။ သမာနစ္ဆန္ဒဘာဝေပိ ကိလေသာနံ ဥပက္ကမာနဉ္စ မုဒုတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ တိဗ္ဗတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ – အဂမနီယဝတ္ထု၊ တသ္မိံ သေဝနစိတ္တံ၊ သေဝနပယောဂေါ၊ မဂ္ဂေနမဂ္ဂပ္ပဋိပတ္တိအဓိဝါသနန္တိ။ တတ္ထ အတ္တနော ရုစိယာ ပဝတ္တိတဿ တယော၊ ဗလက္ကာရေန ပဝတ္တိတဿ တယောတိ အနဝသေသဂ္ဂဟဏေန စတ္တာရော ဒဋ္ဌဗ္ဗာ၊ အတ္ထသိဒ္ဓိ ပန တီဟေဝ။ ဧကော ပယောဂေါ သာဟတ္ထိကောဝ။

မုသာတိ ဝိသံဝါဒနပုရေက္ခာရဿ အတ္ထဘဉ္ဇကော ကာယဝစီပယောဂေါ၊ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပာယေန ပနဿ ပရဝိသံဝါဒကကာယဝစီပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။ အပရော နယော မုသာတိ အဘူတံ ဝတ္ထု၊ ဝါဒေါတိ တဿ ဘူတတော တစ္ဆတော ဝိညာပနံ။ တသ္မာ အတထံ ဝတ္ထုံ တထတော ပရံ ဝိညာပေတုကာမဿ တထာဝိညာပနပယောဂသမုဋ္ဌာပိကာ စေတနာ မုသာဝါဒေါ။

သော ယမတ္ထံ ဘဉ္ဇတိ၊ တဿ အပ္ပတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ မဟန္တတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ အပိစ ဂဟဋ္ဌာနံ အတ္တနော သန္တကံ အဒါတုကာမတာယ နတ္ထီတိ အာဒိနယပ္ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ သက္ခိနာ ဟုတွာ အတ္ထဘဉ္ဇနဝသေန ဝုတ္တော မဟာသာဝဇ္ဇော။ ပဗ္ဗဇိတာနံ အပ္ပကမ္ပိ တေလံ ဝါ သပ္ပိံ ဝါ လဘိတွာ ဟသာဓိပ္ပာယေန ‘‘အဇ္ဇ ဂါမေ တေလံ နဒီ မညေ သန္ဒတီ’’တိ ပူရဏကထာနယေန ပဝတ္တော အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ အဒိဋ္ဌံယေဝ ပန ‘‘ဒိဋ္ဌ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝဒန္တာနံ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တထာ ယဿ အတ္ထံ ဘဉ္ဇတိ၊ တဿ အပ္ပဂုဏတာယ အပ္ပသာဝဇ္ဇော၊ မဟာဂုဏတာယ မဟာသာဝဇ္ဇော။ ကိလေသာနံ မုဒုတိဗ္ဗတာဝသေန စ အပ္ပသာဝဇ္ဇမဟာသာဝဇ္ဇတာ လဗ္ဘတေဝ။

တဿ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ – အတထံ ဝတ္ထု၊ ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ၊ တဇ္ဇော ဝါယာမော၊ ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ။ ဝိသံဝါဒနာဓိပ္ပာယေန ဟိ ပယောဂေ ကတေပိ ပရေန တသ္မိံ အတ္ထေ အဝိညာတေ ဝိသံဝါဒနဿ အသိဇ္ဈနတော ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနမ္ပိ ဧကော သမ္ဘာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေစိ ပန ‘‘အဘူတဝစနံ၊ ဝိသံဝါဒနစိတ္တံ၊ ပရဿ တဒတ္ထဝိဇာနနန္တိ တယော သမ္ဘာရာ’’တိ ဝဒန္တိ။ သစေ ပန ပရော ဒန္ဓတာယ ဝိစာရေတွာ တမတ္ထံ ဇာနာတိ၊ သန္နိဋ္ဌာပကစေတနာယ ပဝတ္တတ္တာ ကိရိယာသမုဋ္ဌာပကစေတနာက္ခဏေယေဝ မုသာဝါဒကမ္မုနာ ဗဇ္ဈတိ။

သုရာတိ ပိဋ္ဌသုရာ၊ ပူဝသုရာ၊ ဩဒနသုရာ၊ ကိဏ္ဏပက္ခိတ္တာ၊ သမ္ဘာရသံယုတ္တာတိ ပဉ္စ သုရာ။ မေရယန္တိ ပုပ္ဖာသဝေါ၊ ဖလာသဝေါ၊ မဓွာသဝေါ၊ ဂုဠာသဝေါ သမ္ဘာရသံယုတ္တောတိ ပဉ္စ အာသဝါ။ တဒုဘယမ္ပိ မဒနီယဋ္ဌေန မဇ္ဇံ။ ယာယ စေတနာယ တံ ပိဝတိ၊ သာ ပမာဒကာရဏတ္တာ ပမာဒဋ္ဌာနံ။ လက္ခဏတော ပန ယထာဝုတ္တဿ သုရာမေရယသင်္ခါတဿ မဇ္ဇဿ ဗီဇတော ပဋ္ဌာယ မဒဝသေန ကာယဒွါရပ္ပဝတ္တာ ပမာဒစေတနာ သုရာမေရယမဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာနံ။ တဿ မဇ္ဇဘာဝေါ၊ ပါတုကမျတာစိတ္တံ၊ တဇ္ဇော ဝါယာမော၊ အဇ္ဈောဟရဏန္တိ စတ္တာရော သမ္ဘာရာ။ အကုသလစိတ္တေနေဝ စဿ ပါတဗ္ဗတော ဧကန္တေန သာဝဇ္ဇဘာဝေါ ။ အရိယသာဝကာနံ ပန ဝတ္ထုံ အဇာနန္တာနမ္ပိ မုခံ န ပဝိသတိ၊ ပဂေဝ ဇာနန္တာနံ။ အဍ္ဎပသတမတ္တဿ ပါနံ အပ္ပသာဝဇ္ဇံ၊ အဒ္ဓါဠှကမတ္တဿ ပါနံ တတော မဟန္တံ မဟာသာဝဇ္ဇံ၊ ကာယသဉ္စာလနသမတ္ထံ ဗဟုံ ပိဝိတွာ ဂါမဃာတကာဒိကမ္မံ ကရောန္တဿ မဟာသာဝဇ္ဇမေဝ။ ပါပကမ္မဉှိ ပါဏာတိပါတံ ပတွာ ခီဏာသဝေ မဟာသာဝဇ္ဇံ၊ အဒိန္နာဒါနံ ပတွာ ခီဏာသဝဿ သန္တကေ မဟာသာဝဇ္ဇံ၊ မိစ္ဆာစာရံ ပတွာ ခီဏာသဝါယ ဘိက္ခုနိယာ ဝီတိက္ကမေ၊ မုသာဝါဒံ ပတွာ မုသာဝါဒေန သင်္ဃဘေဒေ၊ သုရာပါနံ ပတွာ ကာယသဉ္စာလနသမတ္ထံ ဗဟုံ ပိဝိတွာ ဂါမဃာတကာဒိကမ္မံ မဟာသာဝဇ္ဇံ။ သဗ္ဗေဟိပိ စေတေဟိ မုသာဝါဒေန သင်္ဃဘေဒေါဝ မဟာသာဝဇ္ဇော။ တဉှိ ကတွာ ကပ္ပံ နိရယေ ပစ္စတိ။

ဣဒါနိ ဧတေသု သဘာဝတော၊ အာရမ္မဏတော၊ ဝေဒနတော၊ မူလတော၊ ကမ္မတော၊ ဖလတောတိ ဆဟိ အာကာရေဟိ ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ သဘာဝတော ပါဏာတိပါတာဒယော သဗ္ဗေပိ စေတနာသဘာဝါဝ။ အာရမ္မဏတော ပါဏာတိပါတော ဇီဝိတိန္ဒြိယာရမ္မဏတော သင်္ခါရာရမ္မဏော၊ အဒိန္နာဒါနံ သတ္တာရမ္မဏံ ဝါ သင်္ခါရာရမ္မဏံ ဝါ၊ မိစ္ဆာစာရော ဖောဋ္ဌဗ္ဗဝသေန သင်္ခါရာရမ္မဏော၊ သတ္တာရမ္မဏောတိ ဧကေ။ မုသာဝါဒေါ သတ္တာရမ္မဏော ဝါ သင်္ခါရာရမ္မဏော ဝါ၊ သုရာပါနံ သင်္ခါရာရမ္မဏံ။ ဝေဒနတော ပါဏာတိပါတော ဒုက္ခဝေဒနော၊ အဒိန္နာဒါနံ တိဝေဒနံ၊ မိစ္ဆာစာရော သုခမဇ္ဈတ္တဝသေန ဒွိဝေဒနော၊ တထာ သုရာပါနံ။ သန္နိဋ္ဌာပကစိတ္တေန ပန ဥဘယမ္ပိ မဇ္ဈတ္တဝေဒနံ န ဟောတိ။ မုသာဝါဒေါ တိဝေဒနော။ မူလတော ပါဏာတိပါတော ဒေါသမောဟဝသေန ဒွိမူလကော၊ အဒိန္နာဒါနံ မုသာဝါဒေါ စ ဒေါသမောဟဝသေန ဝါ လောဘမောဟဝသေန ဝါ၊ မိစ္ဆာစာရော သုရာပါနဉ္စ လောဘမောဟဝသေန ဒွိမူလံ။ ကမ္မတော မုသာဝါဒေါယေဝေတ္ထ ဝစီကမ္မံ၊ သေသံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ကာယကမ္မမေဝ။ ဖလတော သဗ္ဗေပိ အပါယူပပတ္တိဖလာ စေဝ သုဂတိယမ္ပိ အပ္ပာယုကတာဒိနာနာဝိဓအနိဋ္ဌဖလာ စာတိ ဧဝမေတ္ထ သဘာဝါဒိတော ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပ္ပဋိဝိရတာတိ သမာဒါနဝိရတိယာ သမ္ပတ္တဝိရတိယာ စ အဘာဝေန န ပဋိဝိရတာ။ ဒုဿီလာတိ တတော ဧဝ ပဉ္စသီလမတ္တဿာပိ အဘာဝေန နိဿီလာ။ ပါပဓမ္မာတိ လာမကဓမ္မာ၊ ဟီနာစာရာ။ ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတောတိ သိက္ခာပဒသမာဒါနေန ပါဏာတိပါတတော ဝိရတော၊ အာရကာ ဌိတော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။

ဣဓာပိ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိအာဒီနံ သဘာဝတော အာရမ္မဏတော ၊ ဝေဒနတော၊ မူလတော၊ ကမ္မတော၊ သမာဒါနတော၊ ဘေဒတော၊ ဖလတော စ ဝိညာတဗ္ဗော ဝိနိစ္ဆယော။ တတ္ထ သဘာဝတော ပဉ္စပိ စေတနာယောပိ ဟောန္တိ ဝိရတိယောပိ၊ ဝိရတိဝသေန ပန ဒေသနာ အာဂတာ။ ယာ ပါဏာတိပါတာ ဝိရမန္တဿ ‘‘ယာ တသ္မိံ သမယေ ပါဏာတိပါတာ အာရတိ ဝိရတီ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တာ ကုသလစိတ္တသမ္ပယုတ္တာ ဝိရတိ။ သာ ပဘေဒတော တိဝိဓာ – သမ္ပတ္တဝိရတိ၊ သမာဒါနဝိရတိ၊ သမုစ္ဆေဒဝိရတီတိ။ တတ္ထ အသမာဒိန္နသိက္ခာပဒါနံ အတ္တနော ဇာတိဝယဗာဟုသစ္စာဒီနိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ‘‘အယုတ္တမေတံ အမှာကံ ကာတု’’န္တိ သမ္ပတ္တဝတ္ထုံ အဝီတိက္ကမန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝိရတိ သမ္ပတ္တဝိရတိ နာမ။ သမာဒိန္နသိက္ခာပဒါနံ သိက္ခာပဒသမာဒါနေ တဒုတ္တရိ စ အတ္တနော ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇိတွာ ဝတ္ထုံ အဝီတိက္ကမန္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဝိရတိ သမာဒါနဝိရတိ နာမ။ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ ပန ဝိရတိ သမုစ္ဆေဒဝိရတိ နာမ၊ ယဿာ ဥပ္ပတ္တိတော ပဋ္ဌာယ အရိယပုဂ္ဂလာနံ ‘‘ပါဏံ ဃာတေဿာမာ’’တိ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တာသု သမာဒါနဝိရတိ ဣဓာဓိပ္ပေတာ။

အာရမ္မဏတော ပါဏာတိပါတာဒီနံ အာရမ္မဏာနေဝ ဧတေသံ အာရမ္မဏာနိ။ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗတောယေဝ ဟိ ဝိရတိ နာမ ဟောတိ။ ယထာ ပန နိဗ္ဗာနာရမ္မဏော အရိယမဂ္ဂေါ ကိလေသေ ပဇဟတိ၊ ဧဝံ ဇီဝိတိန္ဒြိယာဒိအာရမ္မဏာယေဝ ဧတေ ကုသလဓမ္မာ ပါဏာတိပါတာဒီနိ ဒုဿီလျာနိ ပဇဟန္တိ။ ဝေဒနတော သဗ္ဗာပိ သုခဝေဒနာဝ။

မူလတော ဉာဏသမ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ အလောဘအဒေါသအမောဟဝသေန တိမူလာ ဟောန္တိ၊ ဉာဏဝိပ္ပယုတ္တစိတ္တေန ဝိရမန္တဿ အလောဘအဒေါသဝသေန ဒွိမူလာ။ ကမ္မတော မုသာဝါဒါ ဝေရမဏိ ဝစီကမ္မံ ၊ သေသာ ကာယကမ္မံ။ သမာဒါနတော အညဿ ဂရုဋ္ဌာနိယဿ သန္တိကေ တံ အလဘန္တေန သယမေဝ ဝါ ပဉ္စ သီလာနိ ဧကဇ္ဈံ ပါဋိယေက္ကံ ဝါ သမာဒိယန္တေန သမာဒိန္နာနိ ဟောန္တိ။ ဘေဒတော ဂဟဋ္ဌာနံ ယံ ယံ ဝီတိက္ကန္တံ၊ တံ တဒေဝ ဘိဇ္ဇတိ၊ ဣတရံ န ဘိဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? ဂဟဋ္ဌာ ဟိ အနိဗဒ္ဓသီလာ ဟောန္တိ၊ ယံ ယံ သက္ကောန္တိ၊ တံ တဒေဝ ရက္ခန္တိ။ ပဗ္ဗဇိတာနံ ပန ဧကသ္မိံ ဝီတိက္ကန္တေ သဗ္ဗာနိ ဘိဇ္ဇန္တီတိ။

ဖလတောတိ ပါဏာတိပါတာ ဝေရမဏိယာ စေတ္ထ အင်္ဂပစ္စင်္ဂသမ္ပန္နတာ၊ အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပတ္တိ၊ ဇဝနသမ္ပတ္တိ၊ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတာ၊ စာရုတာ၊ မုဒုတာ၊ သုစိတာ၊ သူရတာ၊ မဟဗ္ဗလတာ၊ ဝိဿဋ္ဌဝစနတာ၊ သတ္တာနံ ပိယမနာပတာ၊ အဘိဇ္ဇပရိသတာ၊ အစ္ဆမ္ဘိတာ၊ ဒုပ္ပဓံသိယတာ၊ ပရူပက္ကမေန အမရဏတာ၊ မဟာပရိဝါရတာ၊ သုဝဏ္ဏတာ၊ သုသဏ္ဌာနတာ၊ အပ္ပာဗာဓတာ၊ အသောကတာ၊ ပိယမနာပေဟိ အဝိပ္ပယောဂေါ၊ ဒီဃာယုကတာတိ ဧဝမာဒီနိ ဖလာနိ။

အဒိန္နာဒါနာ ဝေရမဏိယာ မဟာဓနဓညတာ၊ အနန္တဘောဂတာ၊ ထိရဘောဂတာ၊ ဣစ္ဆိတာနံ ဘောဂါနံ ခိပ္ပံ ပဋိလာဘော၊ ရာဇာဒီဟိ အသာဓာရဏဘောဂတာ၊ ဥဠာရဘောဂတာ၊ တတ္ထ တတ္ထ ဇေဋ္ဌကဘာဝေါ၊ နတ္ထိဘာဝဿ အဇာနနတာ၊ သုခဝိဟာရိတာတိ ဧဝမာဒီနိ။

အဗြဟ္မစရိယာ ဝေရမဏိယာ ဝိဂတပစ္စတ္ထိကတာ၊ သဗ္ဗသတ္တာနံ ပိယမနာပတာ၊ အန္နပါနဝတ္ထစ္ဆာဒနာဒီနံ လာဘိတာ၊ သုခသုပနတာ၊ သုခပဋိဗုဇ္ဈနတာ၊ အပါယဘယဝိမောက္ခော၊ ဣတ္ထိဘာဝနပုံသကဘာဝါနံ အဘဗ္ဗတာ၊ အက္ကောဓနတာ၊ သစ္စကာရိတာ၊ အမင်္ကုတာ၊ အာရာဓနသုခတာ၊ ပရိပုဏ္ဏိန္ဒြိယတာ၊ ပရိပုဏ္ဏလက္ခဏတာ၊ နိရာသင်္ကတာ၊ အပ္ပောဿုက္ကတာ၊ သုခဝိဟာရိတာ၊ အကုတောဘယတာ၊ ပိယဝိပ္ပယောဂါဘာဝေါတိ ဧဝမာဒီနိ။ ယသ္မာ ပန မိစ္ဆာစာရာဝေရမဏိယာ ဖလာနိပိ ဧတ္ထေဝ အန္တောဂဓာနိ၊ တသ္မာ (အဗြဟ္မစရိယာ ဝေရမဏိယာ)။

မုသာဝါဒါ ဝေရမဏိယာ ဝိပ္ပသန္နိန္ဒြိယတာ၊ ဝိဿဋ္ဌမဓုရဘာဏိတာ၊ သမသိတသုဒ္ဓဒန္တတာ၊ နာတိထူလတာ၊ နာတိကိသတာ၊ နာတိရဿတာ၊ နာတိဒီဃတာ၊ သုခသမ္ဖဿတာ၊ ဥပ္ပလဂန္ဓမုခတာ၊ သုဿူသကပရိသတာ၊ အာဒေယျဝစနတာ၊ ကမလဒလသဒိသမုဒုလောဟိတတနုဇိဝှတာ၊ အလီနတာ၊ အနုဒ္ဓတတာတိ ဧဝမာဒီနိ။

သုရာမေရယမဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာနာ ဝေရမဏိယာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေသု ကိစ္စကရဏီယေသု အပ္ပမာဒတာ၊ ဉာဏဝန္တတာ၊ သဒါ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာ၊ ဥပ္ပန္နေသု ကိစ္စကရဏီယေသု ဌာနုပ္ပတ္တိကပဋိဘာနဝန္တတာ ၊ အနလသတာ၊ အဇဠတာ၊ အနုမ္မတ္တတာ၊ အစ္ဆမ္ဘိတာ၊ အသာရမ္ဘိတာ၊ အနိဿုကိတာ၊ အမစ္ဆရိတာ၊ သစ္စဝါဒိတာ၊ အပိသုဏအဖရုသအသမ္ဖပ္ပလာပဝါဒိတာ၊ ကတညုတာ ၊ ကတဝေဒိတာ၊ စာဂဝန္တတာ၊ သီလဝန္တတာ၊ ဥဇုကတာ၊ အက္ကောဓနတာ၊ ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နတာ ၊ ဥဇုဒိဋ္ဌိတာ၊ မဟန္တတာ၊ ပဏ္ဍိတတာ၊ အတ္ထာနတ္ထကုသလတာတိ ဧဝမာဒီနိ ဖလာနိ။ ဧဝမေတ္ထ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိအာဒီနမ္ပိ သဘာဝါဒိတော ဝိနိစ္ဆယော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သီလဝါတိ ယထာဝုတ္တပဉ္စသီလဝသေန သီလဝါ။ ကလျာဏဓမ္မောတိ သုန္ဒရဓမ္မော၊ သရဏဂမနပရိဒီပိတာယ ဒိဋ္ဌိသမ္ပတ္တိယာ သမ္ပန္နပညောတိ အတ္ထော။ ယော ပန ပုတ္တော မာတာပိတူသု အဿဒ္ဓေသု ဒုဿီလေသု စ သယမ္ပိ တာဒိသော၊ သောပိ အဝဇာတောယေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ အဿဒ္ဓိယာဒယော ဟိ ဣဓ အဝဇာတဘာဝဿ လက္ခဏံ ဝုတ္တာ၊ တေ စ တသ္မိံ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ မာတာပိတရော ပန ဥပါဒါယ ပုတ္တဿ အတိဇာတာဒိဘာဝေါ ဝုစ္စတီတိ။

ယော ဟောတိ ကုလဂန္ဓနောတိ ကုလစ္ဆေဒကော ကုလဝိနာသကော။ ဆေဒနတ္ထော ဟိ ဣဓ ဂန္ဓသဒ္ဒေါ၊ ‘‘ဥပ္ပလဂန္ဓပစ္စတ္ထိကာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၆၅) ဝိယ။ ကေစိ ပန ‘‘ကုလဓံသနော’’တိ ပဌန္တိ၊ သော ဧဝတ္ထော။

ဧတေ ခေါ ပုတ္တာ လောကသ္မိန္တိ ဧတေ အတိဇာတာဒယော တယော ပုတ္တာ ဧဝ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ ပုတ္တာ နာမ၊ န ဣတော ဝိနိမုတ္တာ အတ္ထိ။ ဣမေသု ပန ယေ ဘဝန္တိ ဥပါသကာ ယေ သရဏဂမနသမ္ပတ္တိယာ ဥပါသကာ ဘဝန္တိ ကမ္မဿကတာဉာဏေန ကမ္မဿ ကောဝိဒါ၊ တေ စ ပဏ္ဍိတာ ပညဝန္တော၊ ပဉ္စသီလဒသသီလေန သမ္ပန္နာ ပရိပုဏ္ဏာ။ ယာစကာနံ ဝစနံ ဇာနန္တိ၊ တေသံ မုခါကာရဒဿနေနေဝ အဓိပ္ပာယပူရဏတောတိ ဝဒညူ၊ တေသံ ဝါ ‘‘ဒေဟီ’’တိ ဝစနံ သုတွာ ‘‘ဣမေ ပုဗ္ဗေ ဒါနံ အဒတွာ ဧဝံဘူတာ၊ မယာ ပန ဧဝံ န ဘဝိတဗ္ဗ’’န္တိ တေသံ ပရိစ္စာဂေန တဒတ္ထံ ဇာနန္တီတိ ဝဒညူ၊ ပဏ္ဍိတာနံ ဝါ ကမ္မဿကတာဒိဒီပကံ ဝစနံ ဇာနန္တီတိ ဝဒညူ။ ‘‘ပဒညူ’’တိ စ ပဌန္တိ၊ ပဒါနိယာ ပရိစ္စာဂသီလာတိ အတ္ထော။ တတော ဧဝ ဝိဂတမစ္ဆေရမလတ္တာ ဝီတမစ္ဆရာ။ အဗ္ဘဃနာတိ အဗ္ဘသင်္ခါတာ ဃနာ၊ ဃနမေဃပဋလာ ဝါ မုတ္တော စန္ဒောဝိယ၊ ဥပါသကာဒိပရိသာသု ခတ္တိယာဒိပရိသာသု စ ဝိရောစရေ ဝိရောစန္တိ၊ သောဘန္တီတိ အတ္ထော။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အဝုဋ္ဌိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၅။ ဆဋ္ဌေ အဝုဋ္ဌိကသမောတိ အဝုဋ္ဌိကမေဃသမော။ ဧကစ္စော ဟိ မေဃော သတပဋလသဟဿပဋလော ဟုတွာ ဥဋ္ဌဟိတွာ ထနန္တော ဂဇ္ဇန္တော ဝိဇ္ဇောတန္တော ဧကံ ဥဒကဗိန္ဒုမ္ပိ အပါတေတွာ ဝိဂစ္ဆတိ၊ တထူပမော ဧကစ္စော ပုဂ္ဂလောတိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဝုဋ္ဌိကသမော’’တိ။ ပဒေသဝဿီတိ ဧကဒေသဝဿိမေဃသမော။ ပဒေသဝဿီ ဝိယာတိ ဟိ ပဒေသဝဿီ။ ဧကစ္စော ဧကသ္မိံယေဝ ဌာနေ ဌိတေသု မနုဿေသု ယထာ ဧကစ္စေ တေမေန္တိ၊ ဧကစ္စေ န တေမေန္တိ၊ ဧဝံ မန္ဒံ ဝဿတိ၊ တထူပမံ ဧကစ္စံ ပုဂ္ဂလံ ဒဿေတိ ‘‘ပဒေသဝဿီ’’တိ။ သဗ္ဗတ္ထာဘိဝဿီတိ သဗ္ဗသ္မိံ ပထဝီပဗ္ဗတသမုဒ္ဒါဒိကေ ဇဂတိပ္ပဒေသေ အဘိဝဿိမေဃသမော။ ဧကစ္စော ဟိ သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ပတ္ထရိတွာ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ အဘိဝဿတိ၊ တံ စာတုဒ္ဒီပိကမဟာမေဃံ ဧကစ္စဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥပမံ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗတ္ထာဘိဝဿီ’’တိ။

သဗ္ဗေသာနန္တိ သဗ္ဗေသံ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ န ဒါတာ ဟောတီတိ အဒါနသီလော ဟောတိ၊ ထဒ္ဓမစ္ဆရိတာယ န ကဿစိ ကိဉ္စိ ဒေတီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ ဒါနဿ ခေတ္တံ ဒေယျဓမ္မဉ္စ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သမိတပါပသမဏာ စေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇမတ္တသမဏာ စ ဗာဟိတပါပဗြာဟ္မဏာ စေဝ ဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏာ စ ဣဓ ‘‘သမဏဗြာဟ္မဏာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ ကပဏာ နာမ ဒုဂ္ဂတာ ဒလိဒ္ဒမနုဿာ။ အဒ္ဓိကာ နာမ ပထာဝိနော ပရိဗ္ဗယဝိဟီနာ။ ဝနိဗ္ဗကာ နာမ ယေ ‘‘ဣဋ္ဌံ ဒေထ ကန္တံ မနာပံ ကာလေန အနဝဇ္ဇံ ဥဒဂ္ဂစိတ္တာ ပသန္နစိတ္တာ၊ ဧဝံ ဒေန္တာ ဂစ္ဆထ သုဂတိံ၊ ဂစ္ဆထ ဗြဟ္မလောက’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဒါနေ နိယောဇေန္တာ ဒါနဿ ဝဏ္ဏံ ထောမေန္တာ ဝိစရန္တိ။ ယာစကာ နာမ ယေ ကေဝလံ ‘‘မုဋ္ဌိမတ္တံ ဒေထ၊ ပသတမတ္တံ ဒေထ၊ သရာဝမတ္တံ ဒေထာ’’တိ အပ္ပကမ္ပိ ယာစမာနာ ဝိစရန္တိ။ တတ္ထ သမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏေန ဂုဏခေတ္တံ ဥပကာရိခေတ္တဉ္စ ဒဿေတိ၊ ကပဏာဒိဂ္ဂဟဏေန ကရုဏာခေတ္တံ။ အန္နန္တိ ယံကိဉ္စိ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ။ ပါနန္တိ အမ္ဗပါနာဒိပါနကံ။ ဝတ္ထန္တိ နိဝါသနပါရုပနာဒိအစ္ဆာဒနံ။ ယာနန္တိ ရထဝယှာဒိ အန္တမသော ဥပါဟနံ ဥပါဒါယ ဂမနသာဓနံ။ မာလာတိ ဂန္ထိတာဂန္ထိတဘေဒံ သဗ္ဗံ ပုပ္ဖံ။ ဂန္ဓန္တိ ယံကိဉ္စိ ဂန္ဓဇာတံ ပိသိတံ အပိသိတံ ဂန္ဓူပကရဏဉ္စ။ ဝိလေပနန္တိ ဆဝိရာဂကရဏံ။ သေယျာတိ မဉ္စပီဌာဒိ စေဝ ပါဝါရကောဇဝါဒိ စ သယိတဗ္ဗဝတ္ထု။ သေယျဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ အာသနမ္ပိ ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အာဝသထန္တိ ဝါတာတပါဒိပရိဿယဝိနောဒနံ ပတိဿယံ။ ပဒီပေယျန္တိ ဒီပကပလ္လိကာဒိပဒီပူပကရဏံ။

ဧဝံခေါ၊ ဘိက္ခဝေတိ ဝိဇ္ဇမာနေပိ ဒေယျဓမ္မေ ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ဧဝံ ဒါတဗ္ဗဝတ္ထုံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ အဒေန္တော ပုဂ္ဂလော အဝဿိကမေဃသဒိသော ဟောတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘိက္ခဝေ၊ ယထာ သော မေဃော သတပဋလသဟဿပဋလော ဟုတွာ ဥဋ္ဌဟိတွာ န ကိဉ္စိ ဝဿိ ဝိဂစ္ဆတိ၊ ဧဝမေဝ ယော ဥဠာရံ ဝိပုလဉ္စ ဘောဂံ သံဟရိတွာ ဂေဟံ အာဝသန္တော ကဿစိ ကဋစ္ဆုမတ္တံ ဘိက္ခံ ဝါ ဥဠုင်္ကမတ္တံ ယာဂုံ ဝါ အဒတွာ ဝိဂစ္ဆတိ၊ ဝိဝသော မစ္စုဝသံ ဂစ္ဆတိ၊ သော အဝုဋ္ဌိကသမော နာမ ဟောတီတိ။ ဣမိနာ နယေန သေသေသုပိ နိဂမနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဣမေသု စ တီသု ပုဂ္ဂလေသု ပဌမော ဧကံသေနေဝ ဂရဟိတဗ္ဗော၊ ဒုတိယော ပသံသနီယော၊ တတိယော၊ ပသံသနီယတရော။ ပဌမော ဝါ ဧကန္တေနေဝ သဗ္ဗနိဟီနော၊ ဒုတိယော မဇ္ဈိမော၊ တတိယော ဥတ္တမောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂါထာသု သမဏေတိ ဥပယောဂဝသေန ဗဟုဝစနံ တထာ သေသေသုပိ။ လဒ္ဓါနာတိ လဘိတွာ၊ သမဏေ ဒက္ခိဏေယျေ ပဝါရေတွာ ပုဋ္ဌော န သံဝိဘဇတိ။ အန္နံ ပါနဉ္စ ဘောဇနန္တိ အန္နံ ဝါ ပါနံ ဝါ အညံ ဝါ ဘုဉ္ဇိတဗ္ဗယုတ္တကံ ဘောဇနံ၊ တံ န သံဝိဘဇတိ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယော အတ္ထိကဘာဝေန ဥပဂတေ သမ္ပဋိဂ္ဂါဟကေ လဘိတွာ အန္နာဒိနာ သံဝိဘာဂမတ္တမ္ပိ န ကရောတိ၊ ကိံ သော အညံ ဒါနံ ဒဿတိ၊ တံ ဧဝရူပံ ထဒ္ဓမစ္ဆရိယံ ပုရိသာဓမံ နိဟီနပုဂ္ဂလံ ပဏ္ဍိတာ အဝုဋ္ဌိကသမောတိ အာဟု ကထယန္တီတိ။

ဧကစ္စာနံန ဒဒါတီတိ ဝိဇ္ဇမာနေပိ မဟတိ ဒါတဗ္ဗဓမ္မေ ဧကေသံ သတ္တာနံ တေသု ကောဓဝသေန ဝါ၊ ဒေယျဓမ္မေ လောဘဝသေန ဝါ န ဒဒါတိ။ ဧကစ္စာနံ ပဝေစ္ဆတီတိ ဧကေသံယေဝ ပန ဒဒါတိ။ မေဓာဝိနောတိ ပညဝန္တော ပဏ္ဍိတာ ဇနာ။

သုဘိက္ခဝါစောတိ ယော ဥပဂတာနံ ယာစကာနံ ‘‘အန္နံ ဒေထ၊ ပါနံ ဒေထာ’’တိအာဒိနာ တံ တံ ဒါပေတိ၊ သော သုလဘဘိက္ခတာယ သုဘိက္ခာ ဝါစာ ဧတဿာတိ သုဘိက္ခဝါစော။ ‘‘သုဘိက္ခဝဿီ’’တိပိ ပဌန္တိ။ ယထာ လောကော သုဘိက္ခော ဟောတိ၊ ဧဝံ သဗ္ဗတ္ထာဘိဝဿိတမဟာမေဃော သုဘိက္ခဝဿီ နာမ ဟောတိ။ ဧဝမယမ္ပိ မဟာဒါနေဟိ သဗ္ဗတ္ထာဘိဝဿီ သုဘိက္ခဝဿီတိ။ အာမောဒမာနော ပကိရေတီတိ တုဋ္ဌဟဋ္ဌမာနသော သဟတ္ထေန ဒါနံ ဒေန္တော ပဋိဂ္ဂါဟကခေတ္တေ ဒေယျဓမ္မံ ပကိရေန္တော ဝိယ ဟောတိ၊ ဝါစာယပိ ‘‘ဒေထ ဒေထာ’’တိ ဘာသတိ။

ဣဒါနိ နံ သုဘိက္ခဝဿိတဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘ယထာပိ မေဃော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ မဟာမေဃော ပဌမံ မန္ဒနိဂ္ဃောသေန ထနယိတွာ ပုန သကလနဒီကန္ဒရာနိ ဧကနိန္နာဒံ ကရောန္တော ဂဇ္ဇယိတွာ ပဝဿတိ၊ သဗ္ဗတ္ထကမေဝ ဝါရိနာ ဥဒကေန ထလံ နိန္နဉ္စ အဘိသန္ဒန္တော ပူရေတိ ဧကောဃံ ကရောတိ၊ ဧဝမေဝ ဣဓ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ ဧကစ္စော ဥဠာရပုဂ္ဂလော သဗ္ဗသမတာယ သော မဟာမေဃော ဝိယ ဝဿိတဗ္ဗတ္တာ တာဒိသော ယထာ ဓနံ ဥဋ္ဌာနာဓိဂတံ အတ္တနော ဥဋ္ဌာနဝီရိယာဘိနိဗ္ဗတ္တံ ဟောတိ၊ ဧဝံ အနလသော ဟုတွာ တဉ္စ ဓမ္မေန ဉာယေန သံဟရိတွာ တန္နိဗ္ဗတ္တေန အန္နေန ပါနေန အညေန စ ဒေယျဓမ္မေန ပတ္တေ သမ္ပတ္တေ ဝနိဗ္ဗကေ သမ္မာ သမ္မဒေဝ ဒေသကာလာနုရူပဉ္စေဝ ဣစ္ဆာနုရူပဉ္စ တပ္ပေတိ သမ္ပဝါရေတီတိ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သုခပတ္ထနာသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၆။ သတ္တမေ သုခါနီတိ သုခနိမိတ္တာနိ။ ပတ္ထယမာနောတိ ဣစ္ဆမာနော အာကင်္ခမာနော။ သီလန္တိ ဂဟဋ္ဌသီလံ ပဗ္ဗဇိတသီလဉ္စ။ ဂဟဋ္ဌော စေ ဂဟဋ္ဌသီလံ၊ ပဗ္ဗဇိတော စေ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလန္တိ အဓိပ္ပာယော။ ရက္ခေယျာတိ သမာဒိယိတွာ အဝီတိက္ကမန္တော သမ္မဒေဝ ဂေါပေယျ။ ပသံသာ မေ အာဂစ္ဆတူတိ ‘‘မမ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အာဂစ္ဆတူ’’တိ ဣစ္ဆန္တော ပဏ္ဍိတော သပ္ပညော သီလံ ရက္ခေယျ။ သီလဝတော ဟိ ဂဟဋ္ဌဿ တာဝ ‘‘အသုကော အသုကကုလဿ ပုတ္တော သီလဝါ ကလျာဏဓမ္မော သဒ္ဓါ ပသန္နော ဒါယကော ကာရကော’’တိအာဒိနာ ပရိသမဇ္ဈေ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတိ၊ ပဗ္ဗဇိတဿ ‘‘အသုကော နာမ ဘိက္ခု သီလဝါ ဝတ္တသမ္ပန္နော သောရတော သုခသံဝါသော သဂါရဝေါ သပ္ပတိဿော’’တိအာဒိနာ…ပေ… အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပုန စပရံ၊ ဂဟပတယော၊ သီလဝတော သီလသမ္ပန္နဿ ကလျာဏော ကိတ္တိသဒ္ဒေါ အဗ္ဘုဂ္ဂစ္ဆတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ ဥဒါ။ ၇၆၊ မဟာဝ။ ၂၈၅)။

တထာ –

‘‘အာကင်္ခေယျ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု – ‘သဗြဟ္မစာရီနံ ပိယော စဿံ မနာပေါ၊ ဂရု စ ဘာဝနီယော စာ’တိ၊ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၁။၆၅)။

ဘောဂါ မေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တူတိ ဧတ္ထ ဂဟဋ္ဌဿ တာဝ သီလဝတော ကလျာဏဓမ္မဿ ယေန ယေန သိပ္ပဋ္ဌာနေန ဇီဝိကံ ကပ္ပေတိ – ယဒိ ကသိယာ၊ ယဒိ ဝဏိဇ္ဇာယ၊ ယဒိ ရာဇပေါရိသေန၊ တံ တံ ယထာကာလံ ယထာဝိဓိဉ္စ အတိဝိယ အပ္ပမတ္တဘာဝတော အထဿ အနုပ္ပန္နာ စေဝ ဘောဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ စ ဘောဂါ ဖာတိံ ဂမိဿန္တိ။ ပဗ္ဗဇိတဿ ပန သီလာစာရသမ္ပန္နဿ အပ္ပမာဒဝိဟာရိဿ သတော သီလသမ္ပန္နဿ သီလသမ္ပဒါယ အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏေသု စ ပသန္နာ မနုဿာ ဥဠာရုဠာရေ ပစ္စယေ အဘိဟရန္တိ၊ ဧဝမဿ အနုပ္ပန္နာ စေဝ ဘောဂါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဥပ္ပန္နာ စ ထိရာ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘ပုန စပရံ၊ ဂဟပတယော၊ သီလဝါ သီလသမ္ပန္နော အပ္ပမာဒါဓိကရဏံ မဟန္တံ ဘောဂက္ခန္ဓံ အဓိဂစ္ဆတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၂၁၃၊ ဥဒါ။ ၇၆၊ မဟာဝ။ ၂၈၅)။

တထာ –

‘‘အာကင်္ခေယျ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု – ‘လာဘီ အဿ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရာန’န္တိ၊ သီလေသွေဝဿ ပရိပူရကာရီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၆၅) စ –

သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဂါထာသု ပတ္ထယာနောတိ ပတ္ထယန္တော။ တယော သုခေတိ တီဏိ သုခါနိ။ ဝိတ္တလာဘန္တိ ဓနလာဘံ၊ ဘောဂုပ္ပတ္တိန္တိ အတ္ထော။ ဝိသေသတော စေတ္ထ ပသံသာယ စေတသိကသုခံ၊ ဘောဂေဟိ ကာယိကသုခံ၊ ဣတရေန ဥပပတ္တိသုခံ၊ တထာ ပဌမေန ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခံ၊ တတိယေန သမ္ပရာယသုခံ၊ ဒုတိယေန ဥဘယသုခံ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ပသံသာဒိကာရဏဿ သီလဿ ဝိယ ပသံသာဒီနမ္ပိ ဝိသေသကာရဏံ ပါပမိတ္တပရိဝဇ္ဇနံ ကလျာဏမိတ္တသေဝနဉ္စ အာဒီနဝါနိသံသေဟိ သဒ္ဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘အကရောန္တော’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သင်္ကိယောတိ ပါပသ္မိံ ပရိသင်္ကိတဗ္ဗော ‘‘အဒ္ဓါ ဣမိနာ ပါပံ ကတံ ဝါ ကရိဿတိ ဝါ၊ တထာ ဟေသ ပါပပုရိသေဟိ သဒ္ဓိံ သဉ္စရတီ’’တိ။ အဿာတိ ဣမဿ ပါပဇနသေဝိနော ပုဂ္ဂလဿ ဥပရိ၊ အဿ ဝါ ပုဂ္ဂလဿ အဝဏ္ဏော အဘူတောပိ ပါပဇနသေဝိတာယ ရုဟတိ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇတိ ပတ္ထရတိ။ အဿာတိ ဝါ ဘုမ္မတ္ထေ သာမိဝစနံ၊ တသ္မိံ ပုဂ္ဂလေတိ အတ္ထော။ သ ဝေ တာဒိသကော ဟောတီတိ ယော ယာဒိသံ ပါပမိတ္တံ ဝါ ကလျာဏမိတ္တံ ဝါ ဘဇတိ ဥပသေဝတိ စ၊ သော ပုဂ္ဂလော ဘူမိဘာဂဝသေန ဥဒကံ ဝိယ တာဒိသောဝ ဟောတိ၊ ပါပဓမ္မော ကလျာဏဓမ္မော ဝါ ဟောတိ။ ကသ္မာ? သဟဝါသော ဟိ တာဒိသော၊ ယသ္မာ သဟဝါသော သံသဂ္ဂေါ ဥပရာဂေါ ဝိယ ဖလိကမဏီသု ပုရိသဥပနိဿယဘူတံ ပုဂ္ဂလာကာရံ ဂါဟာပေတိ၊ တသ္မာ ပါပပုဂ္ဂလေန သဟ ဝါသော န ကာတဗ္ဗောတိ အဓိပ္ပာယော။

သေဝမာနော သေဝမာနန္တိ ပရံ ပကတိသုဒ္ဓံ ပုဂ္ဂလံ ကာလေန ကာလံ အတ္တာနံ သေဝမာနံ သေဝမာနော ဘဇမာနော ပါပပုဂ္ဂလော၊ တေန ဝါ သေဝိယမာနော။ သမ္ဖုဋ္ဌော သမ္ဖုသန္တိ တေန ပကတိသုဒ္ဓေန ပုဂ္ဂလေန သဟဝါသေန သံသဂ္ဂေန သမ္ဖုဋ္ဌော ပါပပုဂ္ဂလော သယမ္ပိ၊ တထာ တံ ဖုသန္တော။ သရော ဒိဒ္ဓါ ကလာပံ ဝါတိ ယထာ နာမ သရော ဝိသေန ဒိဒ္ဓါ လိတ္တော သရကလာပဂတော သရသမူဟသင်္ခါတံ သရကလာပံ အတ္တနာ ဖုဋ္ဌံ အလိတ္တမ္ပိ ဥပလိမ္ပတိ၊ ဧဝံ ပါပေန ဥပလေပဘယာ ဓီရောတိ ဓိတိသမ္ပန္နတ္တာ ဓီရော ပဏ္ဍိတပုရိသော ပါပသဟာယော န ဘဝေယျ။

ပူတိမစ္ဆံ ကုသဂ္ဂေနာတိ ယထာ ကုစ္ဆိတဘာဝေန ပူတိဘူတံ မစ္ဆံ ကုသတိဏဂ္ဂေန ယော ပုရိသော ဥပနယှတိ ပုဋဗန္ဓဝသေန ဗန္ဓတိ၊ တဿ တေ ကုသာ အပူတိကာပိ ပူတိမစ္ဆသမ္ဗန္ဓေန ပူတိ ဒုဂ္ဂန္ဓမေဝ ဝါယန္တိ။ ဧဝံ ဗာလူပသေဝနာတိ ဧဝံသမ္ပဒါ ဗာလဇနူပသေဝနာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဓီရူပသေဝနာတိ ယထာ အသုရဘိနောပိ ပတ္တာ တဂရသမ္ဗန္ဓေန သုရဘိံ ဝါယန္တိ၊ ဧဝံ ပဏ္ဍိတူပသေဝနာ ပကတိယာ အသီလဝတော သီလသမာဒါနာဒိဝသေန သီလဂန္ဓဝါယနဿ ကာရဏံ ဟောတိ။

တသ္မာတိ ယသ္မာ အကလျာဏမိတ္တသေဝနာယ ကလျာဏမိတ္တသေဝနာယ စ အယံ ဧဒိသော အာဒီနဝေါ အာနိသံသော စ၊ တသ္မာ ပတ္တပုဋဿေဝ ပလာသပုဋဿ ဝိယ ဒုဂ္ဂန္ဓသုဂန္ဓဝတ္ထုသံသဂ္ဂေန အသာဓုသာဓုဇနသန္နိဿယေန စ။ ဉတွာ သမ္ပာကမတ္တနောတိ အတ္တနော ဒုက္ခုဒြယံ သုခုဒြယဉ္စ ဖလနိပ္ဖတ္တိံ ဉတွာ ဇာနိတွာ အသန္တေ ပါပမိတ္တေ န ဥပသေဝေယျ၊ သန္တေ ဥပသန္တေ ဝန္တဒေါသေ ပသတ္ထေ ဝါ ပဏ္ဍိတေ သေဝေယျ။ တထာ ဟိ အသန္တော နိရယံ နေန္တိ၊ သန္တော ပါပေန္တိ သုဂ္ဂတိန္တိ။ ဣတိ ဘဂဝါ ပဌမဂါထာယ ယထာဝုတ္တာနိ တီဏိ သုခနိမိတ္တာနိ ဒဿေတွာ တတော ပရာဟိ ပဉ္စဟိ ဂါထာဟိ ပဋိပက္ခပရိဝဇ္ဇနေန သဒ္ဓိံ ပသံသာသုခဿ အာဂမနံ ဒဿေတွာ ဩသာနဂါထာယ တိဏ္ဏမ္ပိ သုခါနံ အာဂမနကာရဏေန သဒ္ဓိံ ဩသာနသုခံ ဒဿေတိ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဘိဒုရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၇။ အဋ္ဌမေ ဘိဒုရာယန္တိ ဘိဒုရော အယံ။ ကာယောတိ ရူပကာယော။ သော ဟိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ကေသာဒီနဉ္စ သမူဟဋ္ဌေန၊ ဧဝံ ကုစ္ဆိတာနံ ဇေဂုစ္ဆာနံ အာယော ဥပ္ပတ္တိဒေသောတိပိ ကာယော။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – အာယန္တိ ဧတ္ထာတိ အာယော။ ကေ အာယန္တိ? ကုစ္ဆိတာ ကေသာဒယော။ ဣတိ ကုစ္ဆိတာနံ အာယောတိပိ ကာယော ။ အတ္ထတော ပန စတုသန္တတိဝသေန ပဝတ္တမာနာနံ ဘူတုပါဒါယဓမ္မာနံ ပုဉ္ဇော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘိက္ခဝေ၊ အယံ စတုမဟာဘူတမယော ရူပကာယော ဘိဒုရော ဘေဒနသီလော ဘေဒနသဘာဝေါ ခဏေ ခဏေ ဝိဒ္ဓံသနသဘာဝေါတိ။ ‘‘ဘိန္ဒရာယ’’န္တိပိ ပါဌော၊ သော ဧဝတ္ထော။ ဝိညာဏန္တိ တေဘူမကံ ကုသလာဒိစိတ္တံ။ ဝစနတ္ထော ပန – တံ တံ အာရမ္မဏံ ဝိဇာနာတီတိ ဝိညာဏံ။ ယဉှိ သဉ္ဇာနနပဇာနနဝိဓုရံ အာရမ္မဏဝိဇာနနံ ဥပလဒ္ဓိ၊ တံ ဝိညာဏံ။ ဝိရာဂဓမ္မန္တိ ဝိရဇ္ဇနဓမ္မံ၊ ပလုဇ္ဇနသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေ ဥပဓီတိ ခန္ဓူပဓိ၊ ကိလေသူပဓိ၊ အဘိသင်္ခါရူပဓိ၊ ပဉ္စကာမဂုဏူပဓီတိ ဧတေ ‘‘ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ ဒုက္ခ’’န္တိ ဥပဓိသညိတာ သဗ္ဗေပိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓကိလေသာဘိသင်္ခါရပဉ္စကာမဂုဏဓမ္မာ ဟုတွာ အဘာဝဋ္ဌေန အနိစ္စာ၊ ဥဒယဗ္ဗယပ္ပဋိပီဠနဋ္ဌေန ဒုက္ခာ၊ ဇရာယ မရဏေန စာတိ ဒွိဓာ ဝိပရိဏာမေတဗ္ဗသဘာဝတာယ ပကတိဝိဇဟနဋ္ဌေန ဝိပရိဏာမဓမ္မာ။ ဧဝမေတ္ထ အနိစ္စဒဿနသုခတာယ ရူပဓမ္မေ ဝိညာဏဉ္စ ဝိသုံ ဂဟေတွာ ပုန ဥပဓိဝိဘာဂေန သဗ္ဗေပိ တေဘူမကဓမ္မေ ဧကဇ္ဈံ ဂဟေတွာ အနိစ္စဒုက္ခာနုပဿနာမုခေန တထာဗုဇ္ဈနကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယေန သမ္မသနစာရော။ကထိတော။ ကာမဉ္စေတ္ထ လက္ခဏဒွယမေဝ ပါဠိယံ အာဂတံ၊ ‘‘ယံ ဒုက္ခံ၊ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅) ပန ဝစနတော ဒုက္ခလက္ခဏေနေဝ အနတ္တလက္ခဏမ္ပိ ဒဿိတမေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂါထာယံ ဥပဓီသု ဘယံ ဒိသွာတိ ဥပဓီသု ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏဝသေန ဘယံ ဒိသွာ၊ တေသံ ဘာယိတဗ္ဗတံ ပဿိတွာ။ ဣမိနာ ဗလဝဝိပဿနံ ဒဿေတိ။ ဘယတုပဋ္ဌာနဉာဏမေဝ ဟိ ဝိဘဇိတွာ ဝိသေသဝသေန အာဒီနဝါနုပဿနာ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာတိ စ ဝုစ္စတိ။ ဇာတိမရဏမစ္စဂါတိ ဧဝံ သမ္မသန္တော ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂေန ဃဋေတွာ မဂ္ဂပရမ္ပရာယ အရဟတ္တံ ပတ္တော ဇာတိမရဏံ အတီတော နာမ ဟောတိ။ ကထံ? သမ္ပတွာပရမံ သန္တိန္တိ ပရမံ ဥတ္တမံ အနုတ္တရံ သန္တိံ သဗ္ဗသင်္ခါရူပသမံ နိဗ္ဗာနံ အဓိဂန္တွာ။ ဧဝံဘူတော စ ကာလံ ကင်္ခတိ ဘာဝိတတ္တောတိ စတုန္နံ အရိယမဂ္ဂါနံ ဝသေန ဘာဝနာဘိသမယနိပ္ဖတ္တိယာ ဘာဝိတကာယသီလစိတ္တပညတ္တာ ဘာဝိတတ္တော မရဏံ ဇီဝိတဉ္စ အနဘိနန္ဒန္တော ကေဝလံ အတ္တနော ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနကာလံ ကင်္ခတိ ဥဒိက္ခတိ၊ န တဿ ကတ္ထစိ ပတ္ထနာ ဟောတီတိ။ တေနာဟ –

‘‘နာဘိနန္ဒာမိ မရဏံ၊ နာဘိနန္ဒာမိ ဇီဝိတံ၊

ကာလဉ္စ ပဋိကင်္ခါမိ၊ နိဗ္ဗိသံ ဘတကော ယထာ’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၆၀၆)၊

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဓာတုသောသံသန္ဒနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၈။ နဝမေ ဓာတုသောတိ ဓာတုတော။ ဓာတူတိ စ အဇ္ဈာသယဓာတု အဇ္ဈာသယသဘာဝေါ အဓိပ္ပေတော၊ ယော အဓိမုတ္တီတိပိ ဝုစ္စတိ။ သံသန္ဒန္တီတိ တာယ ဓာတုသဘာဂတာယ ယထာဓာတု ယထာအဇ္ဈာသယံ အလ္လီယန္တိ ဧကတော ဟောန္တိ။ သမေန္တီတိ တာယ ဧဝ သမာနဇ္ဈာသယတာယ ဧကစိတ္တာ ဟုတွာ သမာဂစ္ဆန္တိ အညမညံ ဘဇန္တိ ဥပသင်္ကမန္တိ၊ အတ္တနော ရုစိဘာဝခန္တိဒိဋ္ဌိယော ဝါ တတ္ထ တတ္ထ သမေ ကရောန္တာ ပဝတ္တန္တိ။ ဟီနာဓိမုတ္တိကာတိ ဟီနေ ကာမဂုဏာဒိကေ အဓိမုတ္တိ ဧတေသန္တိ ဟီနာဓိမုတ္တိကာ၊ ဟီနဇ္ဈာသယာ။ ကလျာဏာဓိမုတ္တိကာတိ ကလျာဏေ နေက္ခမ္မာဒိကေ အဓိမုတ္တိ ဧတေသန္တိ ကလျာဏာဓိမုတ္တိကာ၊ ပဏီတဇ္ဈာသယာ။ သစေ ဟိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာ န သီလဝန္တော ၊ အန္တေဝါသိကသဒ္ဓိဝိဟာရိကာ စ သီလဝန္တော၊ တေ အာစရိယုပဇ္ဈာယေပိ န ဥပသင်္ကမန္တိ၊ အတ္တနော သဒိသေ သာရုပ္ပဘိက္ခူယေဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ သစေ ပန အာစရိယုပဇ္ဈာယာ သီလဝန္တော၊ ဣတရေ န သီလဝန္တော၊ တေပိ န အာစရိယုပဇ္ဈာယေ ဥပသင်္ကမန္တိ၊ အတ္တနော သဒိသေ ဟီနာဓိမုတ္တိကေယေဝ ဥပသင်္ကမန္တိ။ ဧဝံ ဥပသင်္ကမနံ ပန န ကေဝလံ ဧတရဟိ ဧဝ၊ အထ ခေါ အတီတာနာဂတေပီတိ ဒဿေန္တော ‘‘အတီတမ္ပိ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ သင်္ခေပတော သံကိလေသဓမ္မေသု အဘိနိဝိဋ္ဌာ ဟီနာဓိမုတ္တိကာ ၊ ဝေါဒါနဓမ္မေသု အဘိနိဝိဋ္ဌာ ကလျာဏာဓိမုတ္တိကာ။

ဣဒံ ပန ဒုဿီလာနံ ဒုဿီလသေဝနမေဝ၊ သီလဝန္တာနံ သီလဝန္တသေဝနမေဝ၊ ဒုပ္ပညာနံ ဒုပ္ပညသေဝနမေဝ၊ ပညဝန္တာနံ ပညဝန္တသေဝနမေဝ ကော နိယာမေတီတိ? အဇ္ဈာသယဓာတု နိယာမေတိ။ သမ္ဗဟုလာ ကိရ ဘိက္ခူ ဧကသ္မိံ ဂါမေ ဘိက္ခာစာရံ စရန္တိ။ တေ မနုဿာ ဗဟုံ ဘတ္တံ အာဟရိတွာ ပတ္တာနိ ပူရေတွာ ‘‘ယထာသဘာဂံ ပရိဘုဉ္ဇထာ’’တိ ဝတွာ ဥယျောဇေသုံ။ ဘိက္ခူ အာဟံသု ‘‘အာဝုသော၊ မနုဿာ ဓာတုသံယုတ္တကမ္မေ ပယောဇေန္တီ’’တိ။ ဧဝံ အဇ္ဈာသယဓာတု နိယာမေတီတိ။ ဓာတုသံယုတ္တေန အယမတ္ထော ဒီပေတဗ္ဗော – ဂိဇ္ဈကူဋပဗ္ဗတသ္မိဉှိ ဂိလာနသေယျာယ နိပန္နော ဘဂဝါ အာရက္ခတ္ထာယ ပရိဝါရေတွာ ဝသန္တေသု သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနာဒီသု ဧကမေကံ အတ္တနော ပရိသာယ သဒ္ဓိံ စင်္ကမန္တံ ဩလောကေတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ ‘‘ပဿထ နော တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာရိပုတ္တံ သမ္ဗဟုလေဟိ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ စင်္ကမန္တန္တိ။ ဧဝံ၊ ဘန္တေ။ သဗ္ဗေ ခေါ ဧတေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူ မဟာပညာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၉၉) သဗ္ဗံ ဝိတ္ထာရေတဗ္ဗံ။

ဂါထာသု သံသဂ္ဂါတိ သံကိလေသတော သဟဝါသာဒိဝသေန သမာယောဂတော၊ အထ ဝါ ဒဿနသံသဂ္ဂေါ၊ သဝနသံသဂ္ဂေါ၊ သမုလ္လာပသံသဂ္ဂေါ၊ သမ္ဘောဂသံသဂ္ဂေါ၊ ကာယသံသဂ္ဂေါတိ ဧဝံ ပဉ္စဝိဓေ သံသဂ္ဂေ ယတော ကုတောစိ သံသဂ္ဂတော။ ဝနထော ဇာတောတိ ကိလေသော ဥပ္ပန္နော မဂ္ဂေန အသမူဟတော။ အသံသဂ္ဂေန ဆိဇ္ဇတီတိ သံသဂ္ဂပဋိက္ခေပေန ကာယဝိဝေကာဒိနာ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဆိဇ္ဇိတွာ ပုန အစ္စန္တာသံသဂ္ဂေန သမုစ္ဆေဒဝိဝေကေန ဆိဇ္ဇတိ ပဟီယတိ။ ဧတ္တာဝတာ သင်္ခေပတော ဟီနာဓိမုတ္တိယာ သမုဒယော အတ္ထင်္ဂမော စ ဒဿိတော ဟောတိ။

ယသ္မာ ပန တေ သံသဂ္ဂါ တေ စ ကိလေသာ ကောသဇ္ဇဝသေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ စေဝ ဝဍ္ဎန္တိ စ၊ န ဝီရိယာရမ္ဘဝသေန၊ တသ္မာ ဟီနာဓိမုတ္တိကေ ကုသီတပုဂ္ဂလေ ဝဇ္ဇေတွာ ကလျာဏာဓိမုတ္တိကေ အာရဒ္ဓဝီရိယေ သေဝန္တေန အသံသဂ္ဂေန သံသဂ္ဂဇော ဝနထော ဆိန္ဒိတဗ္ဗောတိ ယထာဝုတ္တမတ္ထံ ဝိတ္ထာရတော ဒဿေန္တော ကုသီတသေဝနာယ တာဝ အာဒီနဝံ ပကာသေတုံ ‘‘ပရိတ္တံ ဒါရု’’န္တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ပရိတ္တံ ဒါရုန္တိ ခုဒ္ဒကံ ကဋ္ဌမယံ ကုလ္လံ။ ယထာ သီဒေ မဟဏ္ဏဝေတိ ယထာ ခုဒ္ဒကံ ကုလ္လံ အာရုဟိတွာ မဟာသမုဒ္ဒံ တရိတုကာမော တီရံ အပ္ပတွာ သမုဒ္ဒမဇ္ဈေယေဝ သီဒေယျ၊ ပတိတွာ မစ္ဆကစ္ဆပဘက္ခော ဘဝေယျ။ ဧဝံ ကုသီတံ အာဂမ္မ၊ သာဓုဇီဝီပိ သီဒတီတိ ဧဝမေဝ ကုသီတံ ဝီရိယာရမ္ဘရဟိတံ ကိလေသဝသိကံ ပုဂ္ဂလံ နိဿာယ တေန ကတသံသဂ္ဂေါ သာဓုဇီဝီပိ ပရိသုဒ္ဓါဇီဝေါ ပရိသုဒ္ဓသီလောပိ သမာနော ဟီနသံသဂ္ဂတော ဥပ္ပန္နေဟိ ကာမဝိတက္ကာဒီဟိ ခဇ္ဇမာနော ပါရံ ဂန္တုံ အသမတ္ထော သံသာရဏ္ဏဝေယေဝ သီဒတိ။ တသ္မာတိ ယသ္မာ ဧဝံ အနတ္ထာဝဟော ကုသီတသံသဂ္ဂေါ၊ တသ္မာ တံ အာဂမ္မ အာလသိယာနုယောဂေန ကုစ္ဆိတံ သီဒတီတိ ကုသီတံ။ တတော ဧဝ ဟီနဝီရိယံ နိဗ္ဗီရိယံ အကလျာဏမိတ္တံ ပရိဝဇ္ဇေယျ။ ဧကန္တေနေဝ ပန ကာယဝိဝေကာဒီနဉ္စေဝ တဒင်္ဂဝိဝေကာဒီနဉ္စ ဝသေန ပဝိဝိတ္တေဟိ၊ တတော ဧဝ ကိလေသေဟိ အာရကတ္တာ အရိယေဟိ ပရိသုဒ္ဓေဟိ နိဗ္ဗာနံ ပဋိပေသိတတ္တဘာဝတော ပဟိတတ္တေဟိ အာရမ္မဏလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနာနံ ဝသေန ဈာယနတော ဈာယီဟိ သဗ္ဗကာလံ ပဂ္ဂဟိတဝီရိယတာယ အာရဒ္ဓဝီရိယေဟိ ပဏ္ဍိတေဟိ သပ္ပညေဟိယေဝ သဟ အာဝသေယျ သံဝသေယျာတိ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ပရိဟာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၇၉။ ဒသမေ ပရိဟာနာယ သံဝတ္တန္တီတိ အဝုဒ္ဓိယာ ဘဝန္တိ၊ မဂ္ဂါဓိဂမဿ ပရိပန္ထာယ ဟောန္တိ။ အဓိဂတဿ ပန မဂ္ဂဿ ပရိဟာနိ နာမ နတ္ထိ။ ‘‘တယော ဓမ္မာ’’တိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနဝသေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌဓမ္မေ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ဝိဘဇန္တော ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သေခေါ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ကမ္မံ အာရမိတဗ္ဗတော အာရာမော ဧတဿာတိ ကမ္မာရာမော။ ကမ္မေ ရတောတိ ကမ္မရတော။ ကမ္မာရာမတံ ကမ္မာဘိရတိံ အနုယုတ္တော ပယုတ္တောတိ ကမ္မာရာမတမနုယုတ္တော။ တတ္ထ ကမ္မံ နာမ ဣတိကတ္တဗ္ဗံ ကမ္မံ၊ သေယျထိဒံ – စီဝရဝိစာရဏံ၊ စီဝရကရဏံ၊ ဥပတ္ထမ္ဘနံ၊ ပတ္တတ္ထဝိကံ၊ အံသဗန္ဓနံ၊ ကာယဗန္ဓနံ၊ ဓမကရဏံ၊ အာဓာရကံ၊ ပါဒကထလိကံ၊ သမ္မဇ္ဇနီတိ ဧဝမာဒီနံ ဥပကရဏာနံ ကရဏံ၊ ယဉ္စ ဝိဟာရေ ခဏ္ဍဖုလ္လာဒိပဋိသင်္ခရဏံ ။ ဧကစ္စော ဟိ ဧတာနိ ကရောန္တော သကလဒိဝသံ ဧတာနေဝ ကရောတိ။ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တံ။ ယော ပန ဧတေသံ ကရဏဝေလာယမေဝ ဧတာနိ ကရောတိ၊ ဥဒ္ဒေသဝေလာယံ ဥဒ္ဒေသံ ဂဏှာတိ၊ သဇ္ဈာယဝေလာယံ သဇ္ဈာယတိ၊ စေတိယင်္ဂဏဝတ္တာဒိကရဏဝေလာယံ စေတိယင်္ဂဏဝတ္တာဒီနိ ကရောတိ၊ မနသိကာရဝေလာယံ မနသိကာရံ ကရောတိ သဗ္ဗတ္ထကကမ္မဋ္ဌာနေ ဝါ ပါရိဟာရိယကမ္မဋ္ဌာနေ ဝါ၊ န သော ကမ္မာရာမော နာမ။ တဿ တံ –

‘‘ယာနိ ခေါ ပန တာနိ သဗြဟ္မစာရီနံ ဥစ္စာဝစာနိ ကိံကရဏီယာနိ၊ တတ္ထ ဒက္ခော ဟောတိ အနလသော၊ တတြုပါယာယ ဝီမံသာယ သမန္နာဂတော၊ အလံ ကာတုံ အလံ သံဝိဓာတု’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၅၊ အ။ နိ။ ၁၀။၁၈) –

အာဒိနာ သတ္ထာရာ အနုညာတကရဏမေဝ ဟောတိ။

ဘဿာရာမောတိ ယော ဘဂဝတာ ပဋိက္ခိတ္တရာဇကထာဒိဝသေန ရတ္တိန္ဒိဝံ ဝီတိနာမေတိ၊ အယံ ဘဿေ ပရိယန္တကာရီ န ဟောတီတိ ဘဿာရာမော နာမ။ ယော ပန ရတ္တိမ္ပိ ဒိဝါပိ ဓမ္မံ ကထေတိ၊ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတိ၊ အယံ အပ္ပဘဿော ဘဿေ ပရိယန္တကာရီယေဝ။ ကသ္မာ? ‘‘သန္နိပတိတာနံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒွယံ ကရဏီယံ – ဓမ္မီ ဝါ ကထာ၊ အရိယော ဝါ တုဏှီဘာဝေါ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၇၃) ဝုတ္တဝိဓိံယေဝ ပဋိပန္နောတိ။

နိဒ္ဒါရာမောတိ ယော ယာဝဒတ္ထံ ဥဒရာဝဒေဟကံ ဘုဉ္ဇိတွာ သေယျသုခံ၊ ပဿသုခံ၊ မိဒ္ဓသုခံ အနုယုဉ္ဇတိ၊ ယော စ ဂစ္ဆန္တောပိ နိသိန္နောပိ ဌိတောပိ ထိနမိဒ္ဓါဘိဘူတော နိဒ္ဒါယတိ၊ အယံ နိဒ္ဒါရာမော နာမ။ ယဿ ပန ကရဇကာယဂေလညေန စိတ္တံ ဘဝင်္ဂံ ဩတရတိ၊ နာယံ နိဒ္ဒါရာမော၊ တေနေဝါဟ –

‘‘အဘိဇာနာမိ ခေါ ပနာဟံ၊ အဂ္ဂိဝေဿန၊ ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ ပစ္ဆာဘတ္တံ ပိဏ္ဍပါတပ္ပဋိက္ကန္တော စတုဂ္ဂုဏံ သင်္ဃာဋိံ ပညာပေတွာ ဒက္ခိဏေန ပဿေန သတော သမ္ပဇာနော နိဒ္ဒံ ဩက္ကမိတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇)။

ဧတ္ထ စ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကောပိ သေခေါတွေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ တဿ သဗ္ဗဿပိ ဝိသေသာဓိဂမဿ ဣတရေသံ ဥပရိ ဝိသေသာဓိဂမဿ စ ပရိဟာနာယ ဝတ္တန္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သုက္ကပက္ခဿ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထဝိဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂါထာသု ဥဒ္ဓတောတိ စိတ္တဝိက္ခေပကရေန ဥဒ္ဓစ္စေန ဥဒ္ဓတော အဝူပသန္တော။ အပ္ပကိစ္စဿာတိ အနုညာတဿပိ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ ကိစ္စဿ ယုတ္တပ္ပယုတ္တကာလေယေဝ ကရဏတော အပ္ပကိစ္စော အဿ ဘဝေယျ။ အပ္ပမိဒ္ဓါတိ ‘‘ဒိဝသံ စင်္ကမေန နိသဇ္ဇာယာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တဇာဂရိယာနုယောဂေန နိဒ္ဒါရဟိတော အဿ။ အနုဒ္ဓတောတိ ဘဿာရာမတာယ ဥပ္ပဇ္ဇနကစိတ္တဝိက္ခေပဿ အဘဿာရာမော ဟုတွာ ပရိဝဇ္ဇနေန န ဥဒ္ဓတော ဝူပသန္တစိတ္တော၊ သမာဟိတောတိ အတ္ထော။ သေသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။ ဣတိ ဣမသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ပဌမဒုတိယပဉ္စမဆဋ္ဌသတ္တမအဋ္ဌမနဝမေသု သုတ္တေသု ဝဋ္ဋံ ကထိတံ၊ ဣတရေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

တတိယဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ စတုတ္ထဝဂ္ဂေါ

၁။ ဝိတက္ကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၀။ စတုတ္ထဝဂ္ဂဿ ပဌမေ အကုသလဝိတက္ကာတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာ ဝိတက္ကာ၊ မိစ္ဆာဝိတက္ကာတိ အတ္ထော။ အနဝညတ္တိပဋိသံယုတ္တောတိ ဧတ္ထ အနဝညတ္တီတိ အနဝညာ ပရေဟိ အတ္တနော အဟီဠိတတာ အပရိဘူတတာ၊ ‘‘အဟော ဝတ မံ ပရေ န အဝဇာနေယျု’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တော ဣစ္ဆာစာရော၊ တာယ အနဝညတ္တိယာ ပဋိသံယုတ္တော သံသဋ္ဌော၊ တံ ဝါ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တော အနဝညတ္တိပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော။ တသ္မာ ‘‘ကထံ နု ခေါ မံ ပရေ ဂဟဋ္ဌာ စေဝ ပဗ္ဗဇိတာ စ န ဩရကတော ဒဟေယျု’’န္တိ သမ္ဘာဝနကမျတာယ ဣစ္ဆာစာရေ၊ ဌတွာ ပဝတ္တိတဝိတက္ကဿေတံ အဓိဝစနံ။ လာဘသက္ကာရသိလောကပဋိသံယုတ္တောတိ စီဝရာဒိလာဘေန စေဝ သက္ကာရေန စ ကိတ္တိသဒ္ဒေန စ အာရမ္မဏကရဏဝသေန ပဋိသံယုတ္တော။ ပရာနုဒ္ဒယတာပဋိသံယုတ္တောတိ ပရေသု အနုဒ္ဒယတာပတိရူပကေန ဂေဟသိတပေမေန ပဋိသံယုတ္တော။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘သံသဋ္ဌော ဝိဟရတိ ရာဇူဟိ ရာဇမဟာမတ္တေဟိ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဂဟပတိကေဟိ တိတ္ထိယေဟိ တိတ္ထိယသာဝကေဟိ သဟနန္ဒီ သဟသောကီ၊ သုခိတေသု သုခိတော၊ ဒုက္ခိတေသု ဒုက္ခိတော၊ ဥပ္ပန္နေသု ကိစ္စကရဏီယေသု အတ္တနာဝ ယောဂံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၃၊ ၄။၂၄၁၊ ဝိဘ။ ၈၈၈)။

ဂါထာသု အနဝညတ္တိယာ ပဋိသံယုတ္တော ပုဂ္ဂလော အနဝညတ္တိသံယုတ္တော။ လာဘသက္ကာရေ ဂါရဝေါ ဧတဿ၊ န ဓမ္မေတိ လာဘသက္ကာရဂါရဝေါ။ သုခဒုက္ခေသု အမာ သဟ ဘဝါတိ အမစ္စာ၊ သဟာယသဒိသာ ဥပဋ္ဌာကာ။ တေဟိ ဂေဟသိတပေမဝသေန သဟ နန္ဒနသီလော သဟနန္ဒီ အမစ္စေဟိ၊ ဣမိနာ ပရာနုဒ္ဒယတာပဋိသံယုတ္တံ ဝိတက္ကံ ဒဿေတိ။ အာရာ သံယောဇနက္ခယာတိ ဣမေဟိ တီဟိ ဝိတက္ကေဟိ အဘိဘူတော ပုဂ္ဂလော သံယောဇနက္ခယတော အရဟတ္တတော ဒူရေ၊ တဿ တံ ဒုလ္လဘန္တိ အတ္ထော။

ပုတ္တပသုန္တိ ပုတ္တေ စ ပသဝေါ စ။ ပုတ္တသဒ္ဒေန စေတ္ထ ဒါရာဒယော၊ ပသုသဒ္ဒေန အဿမဟိံသခေတ္တဝတ္ထာဒယော စ သင်္ဂဟိတာ။ ဝိဝါဟေတိ ဝိဝါဟကာရာပနေ။ ဣမိနာ အာဝါဟောပိ သင်္ဂဟိတော။ သံဟရာနီတိ ပရိဂ္ဂဟာနိ၊ ပရိက္ခာရသင်္ဂဟာနီတိ အတ္ထော။ ‘‘သန္ထဝါနီ’’တိ စ ပဌန္တိ၊ မိတ္တသန္ထဝါနီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗတ္ထ ဟိတွာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဘဗ္ဗော သော တာဒိသော ဘိက္ခူတိ သော ယထာဝုတ္တံ သဗ္ဗံ ပပဉ္စံ ပရိစ္စဇိတွာ ယထာ သတ္ထာရာ ဝုတ္တာယ သမ္မာပဋိပတ္တိယာ၊ တထာ ပဿိတဗ္ဗတော တာဒိသော သံသာရေ ဘယံ ဣက္ခတီတိ ဘိက္ခု ဥတ္တမံ သမ္ဗောဓိံ အရဟတ္တံ ပတ္တုံ အရဟတိ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သက္ကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၁။ ဒုတိယေ သက္ကာရေနာတိ သက္ကာရေန ဟေတုဘူတေန၊ အထ ဝါ သက္ကာရေနာတိ သက္ကာရဟေတုနာ၊ သက္ကာရဟေတုကေန ဝါ။ သက္ကာရဉှိ နိဿာယ ဣဓေကစ္စေ ပုဂ္ဂလာ ပါပိစ္ဆာ ဣစ္ဆာပကတာ ဣစ္ဆာစာရေ ဌတွာ ‘‘သက္ကာရံ နိဗ္ဗတ္တေဿာမာ’’တိ အနေကဝိဟိတံ အနေသနံ အပ္ပတိရူပံ အာပဇ္ဇိတွာ ဣတော စုတာ အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ အပရေ ယထာသက္ကာရံ လဘိတွာ တန္နိမိတ္တံ မာနမဒမစ္ဆရိယာဒိဝသေန ပမာဒံ အာပဇ္ဇိတွာ ဣတော စုတာ အပါယေသု နိဗ္ဗတ္တန္တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ – ‘‘သက္ကာရေန အဘိဘူတာ ပရိယာဒိန္နစိတ္တာ’’တိ။ တတ္ထ အဘိဘူတာတိ အဇ္ဈောတ္ထဋာ။ ပရိယာဒိန္နစိတ္တာတိ ခေပိတစိတ္တာ၊ ဣစ္ဆာစာရေန မာနမဒါဒိနာ စ ခယံ ပါပိတကုသလစိတ္တာ။ အထ ဝါ ပရိယာဒိန္နစိတ္တာတိ ပရိတော အာဒိန္နစိတ္တာ၊ ဝုတ္တပ္ပကာရေန အကုသလကောဋ္ဌာသေန ယထာ ကုသလစိတ္တဿ ဥပ္ပတ္တိဝါရော န ဟောတိ၊ ဧဝံ သမန္တတော ဂဟိတစိတ္တသန္တာနာတိ အတ္ထော။ အသက္ကာရေနာတိ ဟီဠေတွာ ပရိဘဝိတွာ ပရေဟိ အတ္တနိ ပဝတ္တိတေန အသက္ကာရေန ဟေတုနာ၊ အသက္ကာရဟေတုကေန ဝါ မာနာဒိနာ။ သက္ကာရေန စ အသက္ကာရေန စာတိ ကေဟိစိ ပဝတ္တိတေန သက္ကာရေန ကေဟိစိ ပဝတ္တိတေန အသက္ကာရေန စ။ ယေ ဟိ ကေဟိစိ ပဌမံ သက္ကတာ ဟုတွာ တေဟိယေဝ အသာရဘာဝံ ဉတွာ ပစ္ဆာ အသက္ကတာ ဟောန္တိ၊ တာဒိသေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သက္ကာရေန စ အသက္ကာရေန စာ’’တိ။

ဧတ္ထ သက္ကာရေန အဘိဘူတာ ဒေဝဒတ္တာဒယော နိဒဿေတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ဖလံ ဝေ ကဒလိံ ဟန္တိ၊ ဖလံ ဝေဠုံ ဖလံ နဠံ၊

သက္ကာရော ကာပုရိသံ ဟန္တိ၊ ဂဗ္ဘော အဿတရိံ ယထာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၃၊ အ။ နိ။ ၄။၆၈၊ စူဠဝ။ ၃၃၅)၊

သာဓူနံ ဥပရိ ကတေန အသက္ကာရေန အဘိဘူတာ ဒဏ္ဍကီရာဇကာလိင်္ဂရာဇမဇ္ဈရာဇာဒယော နိဒဿေတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ကိသဉှိ ဝစ္ဆံ အဝကိရိယ ဒဏ္ဍကီ၊

ဥစ္ဆိန္နမူလော သဇနော သရဋ္ဌော၊

ကုက္ကုဠနာမေ နိရယမှိ ပစ္စတိ၊

တဿ ဖုလိင်္ဂါနိ ပတန္တိ ကာယေ။

‘‘ယော သညတေ ပဗ္ဗဇိတေ အဝဉ္စယိ၊

ဓမ္မံ ဘဏန္တေ သမဏေ အဒူသကေ၊

တံ နာဠိကေရံ သုနခါ ပရတ္ထ၊

သင်္ဂမ္မ ခါဒန္တိ ဝိဖန္ဒမာနံ’’။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၇၀-၇၁)၊

‘‘ဥပဟစ္စ မနံ မဇ္ဈော၊ မာတင်္ဂသ္မိံ ယသဿိနေ၊

သပါရိသဇ္ဇော ဥစ္ဆိန္နော၊ မဇ္ဈာရညံ တဒါ အဟူ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၉။၉၆)၊

သက္ကာရေန စ အသက္ကာရေန စ အဘိဘူတာ အညတိတ္ထိယာ နာဋပုတ္တာဒယော နိဒဿေတဗ္ဗာ။

ဂါထာသု ဥဘယန္တိ ဥဘယေန သက္ကာရေန စ အသက္ကာရေန စ။ သမာဓိ န ဝိကမ္ပတီတိ န စလတိ၊ ဧကဂ္ဂဘာဝေန တိဋ္ဌတိ။ ကဿ ပန န စလတီတိ အာဟ ‘‘အပ္ပမာဒဝိဟာရိနော’’တိ။ ယော ပမာဒကရဓမ္မာနံ ရာဂါဒီနံ သုဋ္ဌု ပဟီနတ္တာ အပ္ပမာဒဝိဟာရီ အရဟာ၊ တဿ။ သော ဟိ လောကဓမ္မေဟိ န ဝိကမ္ပတိ။ သုခုမဒိဋ္ဌိဝိပဿကန္တိ ဖလသမာပတ္တိအတ္ထံ သုခုမာယ ဒိဋ္ဌိယာ ပညာယ အဘိဏှံ ပဝတ္တဝိပဿနတ္တာ သုခုမဒိဋ္ဌိဝိပဿကံ။ ဥပါဒါနက္ခယာရာမန္တိ စတုန္နံ ဥပါဒါနာနံ ခယံ ပရိယောသာနဘူတံ အရဟတ္တဖလံ အာရမိတဗ္ဗံ ဧတဿာတိ ဥပါဒါနက္ခယာရာမံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဒေဝသဒ္ဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၂။ တတိယေ ဒေဝေသူတိ ဌပေတွာ အရူပါဝစရဒေဝေ စေဝ အသညဒေဝေ စ တဒညေသု ဥပပတ္တိဒေဝေသု။ ဒေဝသဒ္ဒါတိ ဒေဝါနံ ပီတိသမုဒါဟာရသဒ္ဒါ။ နိစ္ဆရန္တီတိ အညမညံ အာလာပသလ္လာပဝသေန ပဝတ္တန္တိ။ သမယာ သမယံ ဥပါဒါယာတိ သမယတော သမယံ ပဋိစ္စ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မိံ ကာလေ ဌိတာ တေ ဒေဝါ တံ ကာလံ အာဂမ္မ နံ ပဿိဿန္တိ၊ တတော တံ သမယံ သမ္ပတ္တံ အာဂမ္မာတိ။ ‘‘သမယံ သမယံ ဥပါဒါယာ’’တိ စ ကေစိ ပဌန္တိ၊ တေသံ တံ တံ သမယံ ပဋိစ္စာတိ အတ္ထော။ ယသ္မိံ သမယေတိ ယဒါ ‘‘အဋ္ဌိကင်္ကလူပမာ ကာမာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၄၊ ပါစိ။ ၄၁၇)၊ ‘‘သမ္ဗာဓော ဃရာဝါသော’’တိအာဒိနာ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၁၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၅၄) စ ကာမေသု ဃရာဝါသေ စ အာဒီနဝါ၊ တပ္ပဋိပက္ခတော နေက္ခမ္မေ အာနိသံသာ စ သုဒိဋ္ဌာ ဟောန္တိ၊ တသ္မိံ သမယေ။ တဒါ ဟိဿ ဧကန္တေန ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စိတ္တံ နမတိ။ အရိယသာဝကောတိ အရိယဿ ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော သာဝကော၊ သာဝကဘာဝံ ဥပဂန္တုကာမော၊ အရိယသာဝကော ဝါ အဝဿံဘာဝီ ။ အန္တိမဘဝိကံ သာဝကဗောဓိသတ္တံ သန္ဓာယ အယမာရမ္ဘော။ ကေသမဿုံ ဩဟာရေတွာတိ ကေသေ စ မဿုဉ္စ ဩဟာရေတွာ အပနေတွာ။ ကာသာယာနိ ဝတ္ထာနိ အစ္ဆာဒေတွာတိ ကသာယေန ရတ္တတာယ ကာသာယာနိ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တာနံ အနုစ္ဆဝိကာနိ ဝတ္ထာနိ နိဝါသေတွာ စေဝ ပါရုပိတွာ စ။ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စေတေတီတိ အဂါရသ္မာ ဃရာ နိက္ခမိတွာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇေယျန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စေတေတိ ပကပ္ပေတိ၊ ပဗ္ဗဇတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ယသ္မာ အဂါရဿ ဟိတံ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒိကမ္မံ အဂါရိယန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တဉ္စ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ နတ္ထိ၊ တသ္မာ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနဂါရိယန္တိ ဉာတဗ္ဗာ။

မာရေနာတိ ကိလေသမာရေန။ သင်္ဂါမာယ စေတေတီတိ ယုဇ္ဈနတ္ထာယ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတိ၊ မာရံ အဘိဝိဇေတုံ သန္နယှတိ။ ယသ္မာ ပန ဧဝရူပဿ ပဋိပဇ္ဇနကပုဂ္ဂလဿ ဒေဝပုတ္တမာရောပိ အန္တရာယာယ ဥပက္ကမတိ၊ တသ္မာ တဿပိ ဝသေန မာရေနာတိ ဧတ္ထ ဒေဝပုတ္တမာရေနာတိပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တဿာပိ အယံ ဣစ္ဆာဝိဃာတံ ကရိဿတေဝါတိ။ ယသ္မာ ပန ပဗ္ဗဇိတဒိဝသတော ပဋ္ဌာယ ခုရဂ္ဂတော ဝါ ပဋ္ဌာယ သီလာနိ သမာဒိယန္တော ပရိသောဓေန္တော သမထဝိပဿနာသု ကမ္မံ ကရောန္တော ယထာရဟံ တဒင်္ဂပ္ပဟာနဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနာနံ ဝသေန ကိလေသမာရံ ပရိပါတေတိ နာမ၊ န ယုဇ္ဈတိ နာမ သမ္ပဟာရဿ အဘာဝတော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မာရေန သဒ္ဓိံ သင်္ဂါမာယ စေတေတီ’’တိ။

သတ္တန္နန္တိ ကောဋ္ဌာသတော သတ္တန္နံ၊ ပဘေဒတော ပန တေ သတ္တတိံသ ဟောန္တိ။ ကထံ? စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ၊ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ၊ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ၊ ပဉ္စ ဗလာနိ၊ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ ၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါတိ။ ဧဝံ ပဘေဒတော သတ္တတိံသဝိဓာပိ သတိပဋ္ဌာနာဒိကောဋ္ဌာသတော သတ္တေဝ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တံ ‘‘သတ္တန္န’’န္တိ။ ဗောဓိပက္ခိယာနန္တိ ဗုဇ္ဈနဋ္ဌေန ဗောဓီတိ လဒ္ဓနာမဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ မဂ္ဂဉာဏဿေဝ ဝါ ပက္ခေ ဘဝါနံ ဗောဓိပက္ခိယာနံ ၊ ဗောဓိကောဋ္ဌာသိယာနန္တိ အတ္ထော။ ‘‘ဗောဓိပက္ခိကာန’’န္တိပိ ပါဌော၊ ဗောဓိပက္ခဝန္တာနံ၊ ဗောဓိပက္ခေ ဝါ နိယုတ္တာနန္တိ အတ္ထော။ ဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တောတိ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ အရိယမဂ္ဂဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တော။ ဝိပဿနာက္ခဏေ ဟိ သတိပဋ္ဌာနာဒယော ပရိယာယေန ဗောဓိပက္ခိယာ နာမ၊ မဂ္ဂက္ခဏေယေဝ ပန တေ နိပ္ပရိယာယေန ဗောဓိပက္ခိယာ နာမ ဟောန္တိ။

အာသဝါနံ ခယာတိ ကာမာသဝါဒီနံ သဗ္ဗေသံ အာသဝါနံ ခယာ။ အာသဝေသု ဟိ ခီဏေသု သဗ္ဗေ ကိလေသာ ခီဏာယေဝ ဟောန္တိ။ တေန အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဝုတ္တော ဟောတိ။ အနာသဝန္တိ အာသဝဝိရဟိတံ။ စေတောဝိမုတ္တိံ ပညာဝိမုတ္တိန္တိ ဧတ္ထ စေတောဝစနေန အရဟတ္တဖလသမာဓိ၊ ပညာဝစနေန တံသမ္ပယုတ္တာ စ ပညာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ သမာဓိ ရာဂတော ဝိမုတ္တတ္တာ စေတောဝိမုတ္တိ၊ ပညာ အဝိဇ္ဇာယ ဝိမုတ္တတ္တာ ပညာဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယော ဟိဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမာဓိ၊ တဒဿ သမာဓိန္ဒြိယံ။ ယာ ဟိဿ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပညာ၊ တဒဿ ပညိန္ဒြိယံ။ ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရာဂဝိရာဂါ စေတောဝိမုတ္တိ၊ အဝိဇ္ဇာဝိရာဂါ ပညာဝိမုတ္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၅၁၆)။

အပိစေတ္ထ သမထဖလံ စေတောဝိမုတ္တိ၊ ဝိပဿနာဖလံ ပညာဝိမုတ္တီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သယံ အဘိညာ သစ္ဆိကတွာတိ အတ္တနာယေဝ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ ပညာယ ပစ္စက္ခံ ကတွာ အပရပ္ပစ္စယေန ဉတွာ။ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီတိ ပါပုဏိတွာ သမ္ပာဒေတွာ ဝိဟရတိ။ တမေဝ သင်္ဂါမသီသံ အဘိဝိဇိယ အဇ္ဈာဝသတီတိ မာရံ အဘိဝိဇိနိတွာ ဝိဇိတဝိဇယတ္တာ တေန ကတသင်္ဂါမသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂဿ သီသဘူတံ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိဣဿရိယဋ္ဌာနံ၊ အဘိဘဝန္တော အာဝသတိ၊ သမာပဇ္ဇတိ ဣစ္စေဝ အတ္ထော။ ဣမေ စ ဒေဝသဒ္ဒါ ဒိဋ္ဌသစ္စေသု ဒေဝေသု ပဝတ္တန္တိ၊ ဝိသေသတော သုဒ္ဓါဝါသဒေဝေသူတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂါထာသု မဟန္တန္တိ သီလာဒိဂုဏမဟတ္တေန မဟန္တံ။ ဝီတသာရဒန္တိ သာရဇ္ဇကရာနံ ကိလေသာနံ အဘာဝေန ဝိဂတသာရဇ္ဇံ အပဂတမင်္ကုဘာဝံ။ ပုရိသာဇညာတိ အဿာဒီသု အဿာဇာနီယာဒယော ဝိယ ပုရိသေသု အာဇာနီယဘူတာ ဥတ္တမပုရိသာ။ ဒုဇ္ဇယမဇ္ဈဘူတိ ပစုရဇနေဟိ ဇေတုံ အသက္ကုဏေယျံ ကိလေသဝါဟိနိံ အဘိဘဝိ အဇ္ဈောတ္ထရိ။ ‘‘အဇ္ဇယီ’’တိပိ ပဌန္တိ၊ အဇိနီတိ အတ္ထော။ ဇေတွာန မစ္စုနောသေနံ၊ ဝိမောက္ခေန အနာဝရန္တိ လောကတ္တယာဘိဗျာပနတော ဒိယဍ္ဎသဟဿာဒိဝိဘာဂတော စ ဝိပုလတ္တာ အညေဟိ အာဝရိတုံ ပဋိသေဓေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ စ အနာဝရံ၊ မစ္စုနော မာရဿ သေနံ ဝိမောက္ခေန အရိယမဂ္ဂေန ဇေတွာ ယော တွံ ဒုဇ္ဇယံ အဇယိ၊ တဿ နမော၊ တေ ပုရိသာဇညာတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဣတီတိ ဝုတ္တပ္ပကာရေန။ ဟိ-ဣတိ နိပါတမတ္တံ။ ဧတံ ပတ္တမာနသံ အဓိဂတာရဟတ္တံ ခီဏာသဝံ ဒေဝတာနမဿန္တီတိ ဝုတ္တမေဝတ္ထံ နိဂမနဝသေန ဒဿေတိ။ အထ ဝါ ဣတီတိ ဣမိနာ ကာရဏေန။ ကိံ ပန ဧတံ ကာရဏံ? နမုစိသေနာဝိဇယေန ပတ္တမာနသတ္တံ။ ဣမိနာ ကာရဏေန တံ ဒေဝတာ နမဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဣဒါနိ တံ ကာရဏံ ဖလတော ဒဿေတုံ ‘‘တဉှိ တဿ န ပဿန္တိ၊ ယေန မစ္စုဝသံ ဝဇေ’’တိ ဝုတ္တံ။ တဿတ္ထော – ယသ္မာ တဿ ပုရိသာဇညဿ ပဏိဓာယ ဂဝေသန္တာပိ ဒေဝါ အဏုမတ္တမ္ပိ တံ ကာရဏံ န ပဿန္တိ၊ ယေန သော မစ္စုနော မရဏဿ ဝသံ ဝဇေ ဥပဂစ္ဆေယျ။ တသ္မာ တံ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ နမဿန္တီတိ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ ပဉ္စပုဗ္ဗနိမိတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၃။ စတုတ္ထေ ယဒါတိ ယသ္မိံ ကာလေ။ ဒေဝေါတိ ဥပပတ္တိဒေဝေါ။ တယော ဟိ ဒေဝါ – သမ္မုတိဒေဝါ၊ ဥပပတ္တိဒေဝါ၊ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါတိ။ တေသု သမ္မုတိဒေဝါ နာမ ရာဇာနော ခတ္တိယာ။ ဥပပတ္တိဒေဝါ နာမ စာတုမဟာရာဇိကတော ပဋ္ဌာယ တဒုပရိဒေဝါ။ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ နာမ ခီဏာသဝါ။ ဣဓ ပန ကာမာဝစရဒေဝေါ အဓိပ္ပေတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒေဝေါတိ ဥပပတ္တိဒေဝေါ’’တိ။ ဒေဝကာယာတိ ဒေဝသမူဟတော၊ ဒေဝဋ္ဌာနတော ဝါ၊ ဒေဝလောကတောတိ အတ္ထော။ သမူဟနိဝါသဝါစကော ဟိ အယံ ကာယသဒ္ဒေါ။ စဝနဓမ္မောတိ မရဏဓမ္မော၊ အာယုက္ခယေန ဝါ ပုညက္ခယေန ဝါ ဥပဋ္ဌိတမရဏောတိ အတ္ထော။

ပဉ္စဿပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပါတုဘဝန္တီတိ အဿ ဥပဋ္ဌိတမရဏဿ ဒေဝပုတ္တဿ ပဉ္စ မရဏဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ပကာသာနိ ဝါ ဟောန္တိ။ မာလာ မိလာယန္တီတိ တေန ပိဠန္ဓိတမာလာ မဇ္ဈနှိကသမယေ အာတပေ ခိတ္တာ ဝိယ မိလာတာ ဝိဟတသောဘာ ဟောန္တိ။

ဝတ္ထာနိ ကိလိဿန္တီတိ သရဒသမယေ ဝိဂတဝလာဟကေ အာကာသေ အဗ္ဘုဿက္ကမာနဗာလသူရိယသဒိသပ္ပဘာနိ နာနာဝိရာဂဝဏ္ဏာနိ တေန နိဝတ္ထပါရုတဝတ္ထာနိ တံ ခဏံယေဝ ကဒ္ဒမေ ခိပိတွာ မဒ္ဒိတာနိ ဝိယ ဝိဟတပ္ပဘာနိ မလိနာနိ ဟောန္တိ။

ကစ္ဆေဟိ သေဒါ မုစ္စန္တီတိ သုပရိသုဒ္ဓဇာတိမဏိ ဝိယ သုသိက္ခိတသိပ္ပာစရိယရစိတသုဝဏ္ဏပဋိမာ ဝိယ စ ပုဗ္ဗေ သေဒမလဇလ္လိကာရဟိတသရီရဿ တသ္မိံ ခဏေ ဥဘောဟိ ကစ္ဆေဟိ သေဒဓာရာ သန္ဒန္တိ ပဂ္ဃရန္တိ။ န ကေဝလဉ္စ ကစ္ဆေဟိယေဝ၊ သကလသရီရတောပိ ပနဿ သေဒဇလကဏ္ဏိကာ မုစ္စတိယေဝ၊ ယေန အာမုတ္တမုတ္တာဇာလဂဝစ္ဆိတော ဝိယ တဿ ကာယော ဟောတိ။

ကာယေ ဒုဗ္ဗဏ္ဏိယံ ဩက္ကမတီတိ ပုဗ္ဗေ ပဋိသန္ဓိတော ပဋ္ဌာယ ယထာနုဘာဝံ ဧကယောဇနံ ဒွိယောဇနံ ယာဝ ဒွါဒသယောဇနမတ္တမ္ပိ ပဒေသံ အာဘာယ ဖရိတွာ ဝိဇ္ဇောတမာနော ကာယော ဟောတိ ခဏ္ဍိစ္စပါလိစ္စာဒိဝိရဟိတော၊ န သီတံ န ဥဏှံ ဥပဃာတကံ၊ ဒေဝဓီတာ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကာ ဝိယ ဟောတိ၊ ဒေဝပုတ္တော ဝီသတိဝဿုဒ္ဒေသိကော ဝိယ၊ တံ ခဏံယေဝ နိပ္ပဘေ နိတ္တေဇေ ကာယေ ဝိရူပဘာဝေါ အနုပဝိသတိ သဏ္ဌာတိ။

သကေ ဒေဝေါ ဒေဝါသနေ နာဘိရမတီတိ အတ္တနော အစ္ဆရာဂဏေဟိ သဒ္ဓိံ ကီဠနပရိစရဏကဒိဗ္ဗာသနေ န ရမတိ၊ န စိတ္တဿာဒံ လဘတိ။ တဿ ကိရ မနုဿဂဏနာယ သတ္တဟိ ဒိဝသေဟိ မရဏံ ဘဝိဿတီတိ ဣမာနိ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ပါတုဘဝန္တိ။ သော တေသံ ဥပ္ပတ္တိယာ ‘‘ဧဝရူပါယ နာမ သမ္ပတ္တိယာ ဝိနာ ဘဝိဿာမီ’’တိ ဗလဝသောကာဘိဘူတော ဟောတိ။ တေနဿ ကာယေ မဟာပရိဠာဟော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေန သဗ္ဗတော ဂတ္တေဟိ သေဒါ မုစ္စန္တိ။ စိရတရံ ကာလံ အပရိစိတဒုက္ခော တံ အဓိဝါသေတုံ အသက္ကောန္တော ဧကစ္စော ‘‘ဒယှာမိ ဒယှာမီ’’တိ ကန္ဒန္တော ပရိဒေဝန္တော ကတ္ထစိ အဿာဒံ အလဘန္တော ဝိဇပ္ပန္တော ဝိလပန္တော တဟိံ တဟိံ အာဟိဏ္ဍတိ။ ဧကစ္စော သတိံ ဥပဋ္ဌပေတွာ ကာယဝါစာဟိ ဝိကာရံ အကရောန္တောပိ ပိယဝိပ္ပယောဂဒုက္ခံ အသဟန္တော ဝိဟညမာနော ဝိစရတိ။

ဣမာနိ ပန ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ ယထာ လောကေ မဟာပုညာနံ ရာဇရာဇမဟာမတ္တာဒီနံယေဝ ဥက္ကာပါတဘူမိစာလစန္ဒဂ္ဂါဟာဒီနိ နိမိတ္တာနိ ပညာယန္တိ၊ န သဗ္ဗေသံ၊ ဧဝမေဝ မဟေသက္ခဒေဝါနံယေဝ ပညာယတိ။ ဥပ္ပန္နာနိ စ တာနိ ‘‘ဣမာနိ မရဏဿ ပုဗ္ဗနိမိတ္တာနိ နာမာ’’တိ ကေစိ ဒေဝါ ဇာနန္တိ၊ န သဗ္ဗေ။ တတ္ထ ယော မန္ဒေန ကုသလကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တော၊ သော ‘‘ဣဒါနိ ကော ဇာနာတိ၊ ‘ကုဟိံ နိဗ္ဗတ္တိဿာမီ’’’တိ ဘာယတိ။ ယော ပန မဟာပုညော၊ သော ‘‘ဗဟုံ မယာ ဒါနံ ဒိန္နံ၊ သီလံ ရက္ခိတံ၊ ပုညံ ဥပစိတံ၊ ဣတော စုတဿ မေ သုဂတိယေဝ ပါဋိကင်္ခါ’’တိ န ဘာယတိ န ဝိကမ္ပတိ။ ဧဝံ ဥပဋ္ဌိတပုဗ္ဗနိမိတ္တံ ပန တံ ဂဟေတွာ ဒေဝတာ နန္ဒနဝနံ ပဝေသေန္တိ သဗ္ဗဒေဝလောကေသု နန္ဒနဝနံ အတ္ထိယေဝ။

တီဟိ ဝါစာဟိ အနုမောဒေန္တီတိ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနေဟိ တီဟိ ဝစနေဟိ အနုမောဒေန္တိ၊ မောဒံ ပမောဒံ ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ အဿာသေန္တိ၊ အဘိဝဒနဝသေန ဝါ တံခဏာနုရူပံ ပမောဒံ ကရောန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အနုမောဒေန္တီ’’တိ ပဒဿ ‘‘ဩဝဒန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဣတောတိ ဒေဝလောကတော။ ဘောတိ အာလပနံ။ သုဂတိန္တိ သုန္ဒရဂတိံ၊ မနုဿလောကံ သန္ဓာယ ဝဒန္တိ။ ဂစ္ဆာတိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဥပေဟိ။

ဧဝံ ဝုတ္တေတိ ဧဝံ တဒါ တေဟိ ဒေဝေဟိ တဿ ‘‘ဣတော ဘော သုဂတိံ ဂစ္ဆာ’’တိအာဒိနာ ဝတ္တဗ္ဗဝစနေ ဘဂဝတာ ဝုတ္တေ အညတရော နာမဂေါတ္တေန အပါကဋော တဿံ ပရိသာယံ နိသိန္နော အနုသန္ဓိကုသလော ဧကော ဘိက္ခု ‘‘ဧတေ သုဂတိအာဒယော ဘဂဝတာ အဝိသေသတော ဝုတ္တာ အဝိဘူတာ၊ ဟန္ဒ တေ ဝိဘူတတရေ ကာရာပေဿာမီ’’တိ ဧတံ ‘‘ကိံနု ခေါ၊ ဘန္တေ’’တိအာဒိဝစနံ အဝေါစ။ သဒ္ဓါဒိဂုဏဝိသေသပဋိလာဘကာရဏတော ဒေဝူပပတ္တိဟေတုတော စ မနုဿတ္တံ ဒေဝါနံ အဘိသမ္မတန္တိ အာဟ ‘‘မနုဿတ္တံ ခေါ ဘိက္ခု ဒေဝါနံ သုဂတိဂမနသင်္ခါတ’’န္တိ။

သုဂတိဂမနသင်္ခါတန္တိ ‘‘သုဂတိဂမန’’န္တိ သမ္မာ ကထိတံ၊ ဝဏ္ဏိတံ ထောမိတန္တိ အတ္ထော။ ယံ မနုဿဘူတောတိ ဧတ္ထ ယန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ၊ တေန ပဋိလဘတီတိ ဧတ္ထ ပဋိလဘနကိရိယာ အာမသီယတိ၊ ယော သဒ္ဓါပဋိလာဘောတိ အတ္ထော။ မနုဿဘူတောတိ မနုဿေသု ဥပ္ပန္နော၊ မနုဿဘာဝံ ဝါ ပတ္တော။ ယသ္မာ ဒေဝလောကေ ဥပ္ပန္နာနံ တထာဂတဿ ဓမ္မဒေသနာ ယေဘုယျေန ဒုလ္လဘာ သဝနာယ၊ န တထာ မနုဿာနံ၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘မနုဿဘူတော’’တိ။ တထာဂတပ္ပဝေဒိတေ ဓမ္မဝိနယေတိ တထာဂတေန ဘဂဝတာ ဒေသိတေ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟေ သာသနေ။ တဉှိ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မော စ၊ အာသယာနုရူပံ ဝိနေယျာနံ ဝိနယနတော ဝိနယော စာတိ ဓမ္မဝိနယော၊ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိယာ ဝါ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မံ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကံ ဝိနေတီတိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မေနေဝ ဝါ ဝိနယော၊ န ဒဏ္ဍသတ္ထေဟီတိ ဓမ္မဝိနယော၊ ဓမ္မယုတ္တော ဝါ ဝိနယောတိ ဓမ္မဝိနယော၊ ဓမ္မာယ ဝါ သဟ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာယ ဝိနယောတိ ဓမ္မဝိနယော၊ မဟာကရုဏာသဗ္ဗညုတညာဏာဒိဓမ္မတော ဝါ ပဝတ္တော ဝိနယောတိ ဓမ္မဝိနယော။ ဓမ္မော ဝါ ဘဂဝါ ဓမ္မဘူတော ဓမ္မကာယော ဓမ္မဿာမီ၊ တဿ ဓမ္မဿ ဝိနယော၊ န တက္ကိယာနန္တိ ဓမ္မဝိနယော၊ ဓမ္မေ ဝါ မဂ္ဂဖလေ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗဝိသယဘူတေ ဝါ ပဝတ္တော ဝိနယောတိ ဓမ္မဝိနယောတိ ဝုစ္စတိ။ တသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ။

သဒ္ဓံပဋိလဘတီတိ ‘‘သွာက္ခာတော ဘဂဝတာ ဓမ္မော’’တိအာဒိနာ သဒ္ဓံ ဥပ္ပာဒေတိ။ သဒ္ဓါ ဟိ ဣမသ္မိံ ဓမ္မဝိနယေ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနော ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေ အာရာဓေဿတိ။ သုလဒ္ဓလာဘသင်္ခါတန္တိ ဧတ္ထ ယထာ ဟိရညသုဝဏ္ဏခေတ္တဝတ္ထာဒိလာဘော သတ္တာနံ ဥပဘောဂသုခံ အာဝဟတိ၊ ခုပ္ပိပါသာဒိဒုက္ခံ ပဋိဗာဟတိ၊ ဓနဒါလိဒ္ဒိယံ ဝူပသမေတိ၊ မုတ္တာဒိရတနပဋိလာဘဟေတု ဟောတိ၊ လောကသန္တတိဉ္စ အာဝဟတိ၊ ဧဝံ လောကိယလောကုတ္တရာ သဒ္ဓါပိ ယထာသမ္ဘဝံ လောကိယလောကုတ္တရံ ဝိပါကသုခမာဝဟတိ၊ သဒ္ဓါဓုရေန ပဋိပန္နာနံ ဇာတိဇရာဒိဒုက္ခံ ပဋိဗာဟတိ၊ ဂုဏဒါလိဒ္ဒိယံ ဝူပသမေတိ၊ သတိသမ္ဗောဇ္ဈင်္ဂါဒိရတနပဋိလာဘဟေတု ဟောတိ၊ လောကသန္တတိဉ္စ အာဝဟတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သဒ္ဓါ သီလေန သမ္ပန္နော၊ ယသော ဘောဂသမပ္ပိတော၊

ယံ ယံ ပဒေသံ ဘဇတိ၊ တတ္ထ တတ္ထေဝ ပူဇိတော’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၀၃)၊

ဧဝံ သဒ္ဓါပဋိလာဘဿ သုလဒ္ဓလာဘတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ ပနာယံ သဒ္ဓါပဋိလာဘော အနုဂါမိကော အနညသာဓာရဏော သဗ္ဗသမ္ပတ္တိဟေတု၊ လောကိယဿ စ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိဓနလာဘဿ ကာရဏံ။ သဒ္ဓါယေဝ ဟိ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ဥဠာရုဠာရဝိတ္တူပကရဏာနိ အဓိဂစ္ဆတိ၊ တေဟိ စ အတ္တနော ပရေသဉ္စ အတ္ထမေဝ သမ္ပာဒေတိ။ အဿဒ္ဓဿ ပန တာနိ အနတ္ထာဝဟာနိ ဟောန္တိ၊ ဣဓ စေဝ သမ္ပရာယေ စာတိ၊ ဧဝမ္ပိ သဒ္ဓါယ သုလဒ္ဓလာဘတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ ဟိ –

‘‘သဒ္ဓါ ဗန္ဓတိ ပါထေယျံ’’။ (သံ။ နိ။ ၁။၇၉)။

‘‘သဒ္ဓါ ဒုတိယာ ပုရိသဿ ဟောတီ’’တိ စ။ (သံ။ နိ။ ၁။၃၆၊ ၅၉)။

‘‘သဒ္ဓီဓ ဝိတ္တံ ပုရိသဿ သေဋ္ဌ’’န္တိ စ။ (သံ။ နိ။ ၁။၇၃၊ သု။ နိ။ ၁၈၄)။

‘‘သဒ္ဓါဟတ္ထော မဟာနာဂေါ’’တိ စ။ (အ။ နိ။ ၆။၄၃၊ ထေရဂါ။ ၆၉၄)။

‘‘သဒ္ဓါ ဗီဇံ တပေါ ဝုဋ္ဌီ’’တိ စ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၉၇၊ သု။ နိ။ ၇၇)။

‘‘သဒ္ဓေသိကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသာဝကော’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၇) စ။

‘‘သဒ္ဓါယ တရတိ ဩဃ’’န္တိ စ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆) –

အနေကေသု ဌာနေသု အနေကေဟိ ကာရဏေဟိ သဒ္ဓါ သံဝဏ္ဏိတာ။

ဣဒါနိ ယာယ သဒ္ဓါယ သာသနေ ကုသလဓမ္မေသု သုပ္ပတိဋ္ဌိတော နာမ ဟောတိ နိယာမောက္ကန္တိယာ၊ တံ သဒ္ဓံ ဒဿေတုံ ‘‘သာ ခေါ ပနဿာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဿာတိ ဣမဿ ဘဝေယျာတိ အတ္ထော။ နိဝိဋ္ဌာတိ အဘိနိဝိဋ္ဌာ စိတ္တသန္တာနံ အနုပဝိဋ္ဌာ။ မူလဇာတာတိ ဇာတမူလာ။ ကိံ ပန သဒ္ဓါယ မူလံ နာမ? သဒ္ဓေယျဝတ္ထုသ္မိံ ဩကပ္ပနဟေတုဘူတော ဥပါယမနသိကာရော။ အပိစ သပ္ပုရိသသေဝနာ သဒ္ဓမ္မဿဝနံ ယောနိသောမနသိကာရော ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တီတိ စတ္တာရိ သောတာပတ္တိယင်္ဂါနိ မူလာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ပတိဋ္ဌိတာတိ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမေန ကေနစိ အကမ္ပနီယဘာဝေန အဝဋ္ဌိတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဒဠှာ အသံဟာရိယာ’’တိ။ ဒဠှာတိ ထိရာ။ အသံဟာရိယာတိ ကေနစိ သံဟရိတုံ ဝါ ဟာပေတုံ ဝါ အပနေတုံ ဝါ အသက္ကုဏေယျာ။ ဣတိ တေ ဒေဝါ တဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသမဓိဂမံ အာသီသန္တာ ဧဝံ ဝဒန္တိ။ အတ္တနော ဒေဝလောကေ ကာမသုခူပဘောဂါရဟမေဝ ဟိ အရိယပုဂ္ဂလံ တေ ဣစ္ဆန္တိ။ တေနာဟ ‘‘ဧဟိ၊ ဒေဝ၊ ပုနပ္ပုန’’န္တိ။

ဂါထာသု ပုညက္ခယမရဏမ္ပိ ဇီဝိတိန္ဒြိယုပစ္ဆေဒေနေဝ ဟောတီတိ အာဟ ‘‘စဝတိ အာယုသင်္ခယာ’’တိ။ အနုမောဒတန္တိ အနုမောဒန္တာနံ။ မနုဿာနံ သဟဗျတန္တိ မနုဿေဟိ သဟဘာဝံ။ သဟ ဗျေတီတိ သဟဗျော၊ သဟပဝတ္တနကော၊ တဿ ဘာဝေါ သဟဗျတာ။ နိဝိဋ္ဌဿာတိ နိဝိဋ္ဌာ ဘဝေယျ။ ယာဝဇီဝန္တိ ယာဝ ဇီဝိတပ္ပဝတ္တိယာ၊ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနာတိ အတ္ထော။

အပ္ပမာဏန္တိ သက္ကစ္စံ ဗဟုံ ဥဠာရံ ဗဟုက္ခတ္တုဉ္စ ကရဏဝသေန ပမာဏရဟိတံ။ နိရူပဓိန္တိ ကိလေသူပဓိရဟိတံ၊ သုဝိသုဒ္ဓံ နိမ္မလန္တိ အတ္ထော။ ယသ္မာ ပန တေ ဒေဝါ မဟဂ္ဂတကုသလံ န ဣစ္ဆန္တိ ကာမလောကသမတိက္ကမနတော၊ ကာမာဝစရပုညမေဝ ဣစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – ‘‘ဣတော ဒေဝလောကတော စုတော မနုဿေသု ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ဝိညုတံ ပတ္တော ကာယဒုစ္စရိတာဒိံ သဗ္ဗံ ဒုစ္စရိတံ ပဟာယ ကာယသုစရိတာဒိံ သဗ္ဗံ သုစရိတံ ဥဠာရံ ဝိပုလံ ဥပစိနိတွာ အရိယမဂ္ဂေန အာဂတသဒ္ဓါ ဘဝါဟီ’’တိ။ ယသ္မာ ပန လောကုတ္တရေသု ပဌမမဂ္ဂံ ဒုတိယမဂ္ဂမ္ပိ ဝါ ဣစ္ဆန္တိ အတ္တနော ဒေဝလောကူပပတ္တိယာ အနတိဝတ္တနတော၊ တသ္မာ တေသမ္ပိ ဝသေန ‘‘အပ္ပမာဏံ နိရူပဓိ’’န္တိပဒါနံ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော – ပမာဏကရာနံ ဒိဋ္ဌေကဋ္ဌဩဠာရိကကာမရာဂါဒိကိလေသာနံ ဥပစ္ဆေဒေန အပ္ပမာဏံ၊ သတ္တမဘဝတော ဝါ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟဿ ခန္ဓူပဓိဿ တံနိဗ္ဗတ္တကအဘိသင်္ခါရူပဓိဿ တံတံမဂ္ဂဝဇ္ဈကိလေသူပဓိဿ စ ပဟာနေန တေသံ အနိဗ္ဗတ္တနတော နိရုပဓိသင်္ခါတနိဗ္ဗာနသန္နိဿိတတ္တာ စ နိရုပဓီတိ။

ဧဝံ အစ္စန္တမေဝ အပါယဒွါရပိဓာယကံ ကမ္မံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သဂ္ဂသမ္ပတ္တိနိဗ္ဗတ္တကကမ္မံ ဒဿေတုံ ‘‘တတော ဩပဓိက’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဩပဓိကန္တိ ဥပဓိဝေပက္ကံ အတ္တဘာဝသမ္ပတ္တိယာ စေဝ ဘောဂသမ္ပတ္တိယာ စ နိဗ္ဗတ္တကန္တိ အတ္ထော။ ဥပဓီတိ ဟိ အတ္တဘာဝေါ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘သန္တေကစ္စာနိ ပါပကာနိ ကမ္မသမာဒါနာနိ ဥပဓိသမ္ပတ္တိပဋိဗာဟိတာနိ န ဝိပစ္စန္တီ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၁၀)။ ကာမဂုဏာပိ။ ယထာဟ ‘‘ဥပဓီဟိ နရဿ သောစနာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၊ သု။ နိ။ ၃၄)။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ဥပဓီယတိ ဧတ္ထ သုခဒုက္ခန္တိ ဥပဓိ၊ အတ္တဘာဝေါ ကာမဂုဏာ စ။ ဥပဓိကရဏံ သီလံ ဧတဿ၊ ဥပဓိံ ဝါ အရဟတီတိ ဩပဓိကံ၊ ပုညံ၊ တံ ဗဟုံ ဥဠာရံ ကတွာ။ ကထံ? ဒါနေန။ ဒါနဉှိ ဣတရေဟိ သုကရန္တိ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဒါနေနာတိ ဝါ ပဒေန အဘယဒါနမ္ပိ ဝုတ္တံ၊ န အာမိသဒါနမေဝါတိ သီလဿာပိ သင်္ဂဟော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယသ္မာ ပန တေ ဒေဝါ အသုရကာယဟာနိံ ဧကန္တေနေဝ ဒေဝကာယပါရိပူရိဉ္စ ဣစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ တဿ ဥပါယံ ဒဿေန္တာ ‘‘အညေပိ မစ္စေ သဒ္ဓမ္မေ၊ ဗြဟ္မစရိယေ နိဝေသယာ’’တိ ဓမ္မဒါနေ နိယောဇေန္တိ။ ယဒါ ဝိဒူတိ ယသ္မိံ ကာလေ ဒေဝါ ဒေဝံ စဝန္တံ ဝိဒူ ဝိဇာနေယျုံ၊ တဒါ ဣမာယ ယထာဝုတ္တာယ အနုကမ္ပာယ ဒုက္ခာပနယနကမျတာယ ‘‘ဒေဝ၊ ဣမေ ဒေဝကာယေ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနဝသေန ဧဟိ အာဂစ္ဆာဟီ’’တိ စ အနုမောဒေန္တီတိ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဗဟုဇနဟိတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၄။ ပဉ္စမေ လောကေတိ ဧတ္ထ တယော လောကာ – သတ္တလောကော၊ သင်္ခါရလောကော၊ ဩကာသလောကောတိ။ တေသု ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓါနံ ရူပဓမ္မာနံ အရူပဓမ္မာနံ ရူပါရူပဓမ္မာနဉ္စ သန္တာနဝသေန ဝတ္တမာနာနံ သမူဟော သတ္တလောကော၊ ပထဝီပဗ္ဗတာဒိဘေဒေါ ဩကာသလောကော၊ ဥဘယေပိ ခန္ဓာ သင်္ခါရလောကော။ တေသု သတ္တလောကော ဣဓ အဓိပ္ပေတော။ တသ္မာ လောကေတိ သတ္တလောကေ။ တတ္ထာပိ န ဒေဝလောကေ၊ န ဗြဟ္မလောကေ၊ မနုဿလောကေ။ မနုဿလောကေပိ န အညသ္မိံ စက္ကဝါဠေ၊ ဣမသ္မိံယေဝ စက္ကဝါဠေ။ တတြာပိ န သဗ္ဗဋ္ဌာနေသု၊ ‘‘ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ဂဇင်္ဂလံ နာမ နိဂမော၊ တဿ အပရေန မဟာသာလာ၊ တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ၊ ဩရတော မဇ္ဈေ၊ ပုရတ္ထိမဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ သလ္လဝတီ နာမ နဒီ၊ တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ၊ ဩရတော မဇ္ဈေ၊ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ သေတကဏ္ဏိကံ နာမ နိဂမော၊ တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ ၊ ဩရတော မဇ္ဈေ၊ ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ထူဏံ နာမ ဗြာဟ္မဏဂါမော၊ တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ၊ ဩရတော မဇ္ဈေ၊ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ဥသိရဒ္ဓဇော နာမ ပဗ္ဗတော၊ တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ၊ ဩရတော မဇ္ဈေ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၅၉) ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္နေ အာယာမတော တိယောဇနသတေ ဝိတ္ထာရတော အဍ္ဎတေယျယောဇနသတေ ပရိက္ခေပတော နဝယောဇနသတေ မဇ္ဈိမဒေသေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ တထာဂတော။ န ကေဝလဉ္စ တထာဂတောဝ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အဂ္ဂသာဝကာ အသီတိမဟာထေရာ ဗုဒ္ဓမာတာ ဗုဒ္ဓပိတာ စက္ကဝတ္တိရာဇာ အညေ စ သာရပ္ပတ္တာ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ ဧတ္ထေဝ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ဣဓ ပန တထာဂတဝါရေယေဝ သဗ္ဗတ္ထကဝသေန အယံ နယော လဗ္ဘတိ၊ ဣတရေသု ဧကဒေသဝသေန။

ဥပ္ပဇ္ဇမာနာဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ ဣဒံ ပန ဥဘယမ္ပိ ဝိပ္ပကတဝစနမေဝ၊ ဥပ္ပဇ္ဇန္တာ ဗဟုဇနဟိတတ္ထာယ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ န အညေန ကာရဏေနာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝရူပဉှေတ္ထ သဒ္ဒလက္ခဏံ န သက္ကာ အညေန သဒ္ဒလက္ခဏေန ပဋိဗာဟိတုံ။

အပိစ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ ဥပ္ပန္နော နာမာတိ အယံ ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တထာဂတော ဟိ မဟာဘိနီဟာရံ ကရောန္တော၊ ဗုဒ္ဓကရေ ဓမ္မေ ပရိယေသန္တော၊ ပါရမိယော ပူရေန္တော၊ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇန္တော၊ ဉာတတ္ထစရိယံ စရန္တော၊ လောကတ္ထစရိယံ၊ ဗုဒ္ဓတ္ထစရိယံ ကောဋိံ ပါပေန္တော၊ ပါရမိယော ပူရေတွာ တုသိတဘဝနေ တိဋ္ဌန္တော၊ တတော ဩတရိတွာ စရိမဘဝေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တော၊ အဂါရမဇ္ဈေ ဝသန္တော၊ အဘိနိက္ခမန္တော၊ မဟာပဓာနံ ပဒဟန္တော၊ ပရိပက္ကဉာဏော ဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယှ မာရဗလံ ဝိဓမေန္တော ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တော၊ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေန္တော၊ ပစ္ဆိမယာမေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ အနေကာကာရံ သဗ္ဗသင်္ခါရေ သမ္မသိတွာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တော ယာဝ အနာဂါမိဖလံ သစ္ဆိကရောန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဧဝ နာမ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ၊ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ပန ဥပ္ပန္နော နာမ။ ဗုဒ္ဓါနဉှိ သာဝကာနံ ဝိယ န ပဋိပါဋိယာ ဣဒ္ဓိဝိဓဉာဏာဒီနံ ဥပ္ပာဒနကိစ္စံ အတ္ထိ၊ သဟေဝ ပန အရဟတ္တမဂ္ဂေန သကလောပိ ဗုဒ္ဓဂုဏရာသိ အာဂတောဝ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ တေ နိဗ္ဗတ္တသဗ္ဗကိစ္စတ္တာ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ဥပ္ပန္နာ နာမ ဟောန္တိ။ ဣဓ အရဟတ္တဖလက္ခဏံ သန္ဓာယ ‘‘ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဝုတ္တော။ ဥပ္ပန္နော ဟောတီတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။

သာဝကောပိ ခီဏာသဝေါ သာဝကဗောဓိယာ ဟေတုဘူတေ ပုညသမ္ဘာရေ သမ္ဘရန္တော ပုဗ္ဗယောဂံ ပုဗ္ဗစရိယံ ဂတပစ္စာဂတဝတ္တံ ပူရေန္တော စရိမဘဝေ နိဗ္ဗတ္တန္တော အနုက္ကမေန ဝိညုတံ ပတွာ သံသာရေ အာဒီနဝံ ဒိသွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ စေတယမာနော ပဗ္ဗဇ္ဇံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ သီလာဒီနိ ပရိပူရေန္တော ဓုတဓမ္မေ သမာဒါယ ဝတ္တမာနော ဇာဂရိယံ အနုယုဉ္ဇန္တော ဉာဏာနိ နိဗ္ဗတ္တေန္တော ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဟေဋ္ဌိမမဂ္ဂေ အဓိဂစ္ဆန္တောပိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဧဝ နာမ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ၊ အရဟတ္တဖလက္ခဏေ ပန ဥပ္ပန္နော နာမ။ သေက္ခော ပန ပုဗ္ဗူပနိဿယတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဂေါတြဘုဉာဏာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နာမ၊ ပဌမမဂ္ဂက္ခဏေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ နာမ၊ ပဌမဖလက္ခဏတော ပဋ္ဌာယ ဥပ္ပန္နော နာမ။ ဧတ္တာဝတာ ‘‘တယောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဂ္ဂလာ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ ပဒါနံ အတ္ထော ဝုတ္တော ဟောတိ။

ဣဒါနိ ဗဟုဇနဟိတာယာတိအာဒီသု ဗဟုဇနဟိတာယာတိ မဟာဇနဿ ဟိတတ္ထာယ။ ဗဟုဇနသုခါယာတိ မဟာဇနဿ သုခတ္ထာယ။ လောကာနုကမ္ပာယာတိ သတ္တလောကဿ အနုကမ္ပံ ပဋိစ္စ။ ကတရသတ္တလောကဿာတိ ? ယော တထာဂတဿ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈတိ၊ အမတပါနံ ပိဝတိ၊ တဿ။ ဘဂဝတော ဟိ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တဒေသနာယ အညာတကောဏ္ဍညပ္ပမုခါ အဋ္ဌာရသ ဗြဟ္မကောဋိယော ဓမ္မံ ပဋိဝိဇ္ဈိံသု။ ဧဝံ ယာဝ သုဘဒ္ဒပရိဗ္ဗာဇကဝိနယနာ ဓမ္မံ ပဋိဝိဒ္ဓသတ္တာနံ ဂဏနာ နတ္ထိ၊ မဟာသမယသုတ္တန္တဒေသနာယံ မင်္ဂလသုတ္တံ၊ စူဠရာဟုလောဝါဒံ၊ သမစိတ္တဒေသနာယန္တိ ဣမေသု စတူသု ဌာနေသု အဘိသမယံ ပတ္တသတ္တာနံ ပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။ ဧဝမေတဿ အပရိမာဏဿ သတ္တလောကဿ အနုကမ္ပာယ။ သာဝကဿ ပန အရဟတော သေက္ခဿ စ လောကာနုကမ္ပာယ ဥပ္ပတ္တိ ဓမ္မသေနာပတိအာဒီဟိ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကာဒီဟိ စ ဒေသိတဒေသနာယ ပဋိဝေဓပ္ပတ္တသတ္တာနံ ဝသေန၊ အပရဘာဂေ စ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရာဒီဟိ ဒေသိတဒေသနာယ ပဋိဝိဒ္ဓသစ္စာနံ ဝသေန၊ ယာဝဇ္ဇတနာ ဣတော ပရံ အနာဂတေ စ သာသနံ နိဿာယ သဂ္ဂမောက္ခမဂ္ဂေသု ပတိဋ္ဌဟန္တာနံ ဝသေနပိ အယမတ္ထော ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။

အပိစ ဗဟုဇနဟိတာယာတိ ဗဟုဇနဿ ဟိတတ္ထာယ၊ နေသံ ပညာသမ္ပတ္တိယာ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဟိတူပဒေသကောတိ။ ဗဟုဇနသုခါယာတိ ဗဟုဇနဿ သုခတ္ထာယ၊ စာဂသမ္ပတ္တိယာ ဥပကရဏသုခသမ္ပဒါယကောတိ။ လောကာနုကမ္ပာယာတိ လောကဿ အနုကမ္ပနတ္ထာယ၊ မေတ္တာကရုဏာသမ္ပတ္တိယာ မာတာပိတရော ဝိယ လောကဿ ရက္ခိတာ ဂေါပိတာတိ။ အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ဒေဝမနုဿာနန္တိ ဣဓ ဒေဝမနုဿဂ္ဂဟဏေန ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေ ဝေနေယျသတ္တေ ဧဝ ဂဟေတွာ တေသံ နိဗ္ဗာနမဂ္ဂဖလာဓိဂမာယ တထာဂတဿ ဥပ္ပတ္တိ ဒဿိတာ ပဌမဝါရေ၊ ဒုတိယတတိယဝါရေသု ပန အရဟတော သေက္ခဿ စ ဝသေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ တတ္ထ အတ္ထာယာတိ ဣမိနာ ပရမတ္ထာယ၊ နိဗ္ဗာနာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဟိတာယာတိ တံသမ္ပာပကမဂ္ဂတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဗ္ဗာနသမ္ပာပကမဂ္ဂတော ဟိ ဥတ္တရိံ ဟိတံ နာမ နတ္ထိ။ သုခါယာတိ ဖလသမာပတ္တိသုခတ္ထာယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ၊ တတော ဥတ္တရိ သုခါဘာဝတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အယံ သမာဓိ ပစ္စုပ္ပန္နသုခေါ စေဝ အာယတိဉ္စ သုခဝိပါကော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅၊ အ။ နိ။ ၅။၂၇၊ ဝိဘ။ ၈၀၄)။

တထာဂတောတိအာဒီနံ ပဒါနံ အတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော။ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နောတိအာဒီသု တိဿောပိ ဝိဇ္ဇာ ဘယဘေရဝေ (မ။ နိ။ ၁။၃၄ အာဒယော) အာဂတနယေန၊ ဆပိ ဝိဇ္ဇာ ဆဠဘိညာဝသေန၊ အဋ္ဌပိ ဝိဇ္ဇာ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ အာဂတာတိ ဝိဇ္ဇာဟိ၊ သီလသံဝရာဒီဟိ၊ ပန္နရသဟိ စရဏဓမ္မေဟိ စ၊ အနညသာဓာရဏေဟိ သမ္ပန္နော သမန္နာဂတောတိ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော။ သောဘနဂမနတ္တာ၊ သုန္ဒရံ ဌာနံ ဂတတ္တာ၊ သမ္မာ ဂတတ္တာ၊ သမ္မာ ဂဒတ္တာ စ သုဂတော။ သဗ္ဗထာ ဝိဒိတလောကတ္တာ လောကဝိဒူ။ နတ္ထိ ဧတဿ ဥတ္တရောတိ အနုတ္တရော။ ပုရိသဒမ္မေ ပုရိသဝေနေယျေ သာရေတိ ဝိနေတီတိ ပုရိသဒမ္မသာရထိ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ။ သဗ္ဗဿာပိ နေယျဿ သဗ္ဗပ္ပကာရေန သယမ္ဘုဉာဏေန ဗုဒ္ဓတ္တာ ဗုဒ္ဓါတိ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂတော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၃၂-၁၃၃) ဂဟေတဗ္ဗော။

သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိ…ပေ… ပရိယောသာနကလျာဏန္တိ သော ဘဂဝါ သတ္တေသု ကာရုညံ ပဋိစ္စ ဟိတွာပိ အနုတ္တရံ ဝိဝေကသုခံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ တဉ္စ ခေါ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ ဒေသေန္တော အာဒိကလျာဏာဒိပ္ပကာရမေဝ ဒေသေတိ။ ကထံ? ဧကဂါထာပိ ဟိ သမန္တဘဒ္ဒကတ္တာ ဓမ္မဿ ပဌမပါဒေန အာဒိကလျာဏာ၊ ဒုတိယတတိယေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏာ၊ ပစ္ဆိမေန ပရိယောသာနကလျာဏာ။ ဧကာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ နိဒါနေန အာဒိကလျာဏံ၊ နိဂမနေန ပရိယောသာနကလျာဏံ၊ သေသေန မဇ္ဈေကလျာဏံ။ နာနာနုသန္ဓိကံ သုတ္တံ ပဌမေန အနုသန္ဓိနာ အာဒိကလျာဏံ၊ ပစ္ဆိမေန ပရိယောသာနကလျာဏံ၊ သေသေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏံ။ သကလောပိ ဝါ သာသနဓမ္မော အတ္တနော အတ္ထဘူတေန သီလေန အာဒိကလျာဏော၊ သမထဝိပဿနာမဂ္ဂဖလေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏော၊ နိဗ္ဗာနေန ပရိယောသာနကလျာဏော။ သီလသမာဓီဟိ ဝါ အာဒိကလျာဏော၊ ဝိပဿနာမဂ္ဂေဟိ မဇ္ဈေကလျာဏော၊ ဖလနိဗ္ဗာနေဟိ ပရိယောသာနကလျာဏော။ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတာယ ဝါ အာဒိကလျာဏော၊ ဓမ္မသုဓမ္မတာယ မဇ္ဈေကလျာဏော၊ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိယာ ပရိယောသာနကလျာဏော။ တံ သုတွာ တထတ္တာယ ပဋိပန္နေန အဓိဂန္တဗ္ဗာယ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ဝါ အာဒိကလျာဏော၊ ပစ္စေကဗောဓိယာ မဇ္ဈေကလျာဏော၊ သာဝကဗောဓိယာ ပရိယောသာနကလျာဏော။ သုယျမာနော စေသ နီဝရဏဝိက္ခမ္ဘနတော သဝနေနပိ ကလျာဏမေဝ အာဝဟတီတိ အာဒိကလျာဏော၊ ပဋိပဇ္ဇိယမာနော သမထဝိပဿနာသုခါဝဟနတော ပဋိပတ္တိယာပိ သုခမေဝ အာဝဟတီတိ မဇ္ဈေကလျာဏော၊ တထာပဋိပန္နော စ ပဋိပတ္တိဖလေ နိဋ္ဌိတေ တာဒိဘာဝါဝဟနတော ပဋိပတ္တိဖလေနပိ ကလျာဏမေဝ အာဝဟတီတိ ပရိယောသာနကလျာဏော။ နာထပ္ပဘဝတ္တာ စ ပဘဝသုဒ္ဓိယာ အာဒိကလျာဏော၊ အတ္ထသုဒ္ဓိယာ မဇ္ဈေကလျာဏော၊ ကိစ္စသုဒ္ဓိယာ ပရိယောသာနကလျာဏော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သော ဓမ္မံ ဒေသေတိ အာဒိ…ပေ… ပရိယောသာနကလျာဏ’’န္တိ။

ယံ ပန ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော သာသနဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ ပကာသေတိ၊ နာနာနယေဟိ ဒီပေတိ၊ တံ ယထာနုရူပံ အတ္ထသမ္ပတ္တိယာ သာတ္ထံ၊ ဗျဉ္ဇနသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနံ။ သင်္ကာသန၊ ပကာသန၊ ဝိဝရဏ၊ ဝိဘဇန၊ ဥတ္တာနီကရဏ ပညတ္တိအတ္ထပဒသမာယောဂတော သာတ္ထံ၊ အက္ခရပဒဗျဉ္ဇနာကာရနိရုတ္တိနိဒ္ဒေသသမ္ပတ္တိယာ သဗျဉ္ဇနံ၊ အတ္ထဂမ္ဘီရတာပဋိဝေဓဂမ္ဘီရတာဟိ ဝါ သာတ္ထံ၊ ဓမ္မဂမ္ဘီရတာဒေသနာဂမ္ဘီရတာဟိ သဗျဉ္ဇနံ။ အတ္ထပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယတော ဝါ သာတ္ထံ၊ ဓမ္မနိရုတ္တိပဋိသမ္ဘိဒါဝိသယတော သဗျဉ္ဇနံ။ ပဏ္ဍိတဝေဒနီယတော ပရိက္ခကဇနပ္ပသာဒကန္တိ သာတ္ထံ၊ သဒ္ဓေယျတော လောကိယဇနပ္ပသာဒကန္တိ သဗျဉ္ဇနံ။ ဂမ္ဘီရာဓိပ္ပာယတော သာတ္ထံ၊ ဥတ္တာနပဒတော သဗျဉ္ဇနံ။ ဥပနေတဗ္ဗဿ အဘာဝတော သကလပရိပုဏ္ဏဘာဝေန ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ၊ အပနေတဗ္ဗဿ အဘာဝတော နိဒ္ဒေါသဘာဝေန ပရိသုဒ္ဓံ၊ အပိစ ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂမဗျတ္တိတော သာတ္ထံ၊ ပရိယတ္တိယာ အာဂမဗျတ္တိတော သဗျဉ္ဇနံ၊ သီလာဒိပဉ္စဓမ္မက္ခန္ဓပါရိပူရိယာ ပရိပုဏ္ဏံ၊ နိရုပက္ကိလေသတော နိတ္ထရဏတ္ထာယ ပဝတ္တိတော လောကာမိသနိရပေက္ခတော စ ပရိသုဒ္ဓံ၊ သိက္ခတ္တယပရိဂ္ဂဟိတတ္တာ ဗြဟ္မဘူတေဟိ သေဋ္ဌေဟိ စရိတဗ္ဗတော တေသံ စရိယဘာဝတော စ ဗြဟ္မစရိယံ။ တသ္မာ ‘‘သာတ္ထံ သဗျဉ္ဇနံ…ပေ… ပကာသေတီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပဌမောတိ ဂဏနာနုပုဗ္ဗတော သဗ္ဗလောကုတ္တမဘာဝတော စ ပဌမော ပုဂ္ဂလော။

တဿေဝ သတ္ထု သာဝကောတိ တဿေဝ ယထာဝုတ္တဂုဏဿ သတ္ထု သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မဒေသနာယ သဝနန္တေ ဇာတော ဓမ္မသေနာပတိသဒိသော သာဝကော၊ န ပူရဏာဒိ ဝိယ ပဋိညာမတ္တေန သတ္ထု သာဝကော။ ပါဋိပဒေါတိ ပဋိပဒါသင်္ခါတေန အရိယမဂ္ဂေန အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတော ဘဝေါတိ ပါဋိပဒေါ၊ အနိဋ္ဌိတပဋိပတ္တိကိစ္စော ပဋိပဇ္ဇမာနောတိ အတ္ထော။ သုတ္တဂေယျာဒိ ပရိယတ္တိဓမ္မော ဗဟုံ သုတော ဧတေနာတိ ဗဟုဿုတော။ ပါတိမောက္ခသံဝရာဒိသီလေန စေဝ အာရညိကင်္ဂါဒိဓုတင်္ဂဝတေဟိ စ ဥပပန္နော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတောတိ သီလဝတူပပန္နော။ ဣတိ ဘဂဝါ ‘‘လောကာနုကမ္ပာ နာမ ဟိတဇ္ဈာသယေန ဓမ္မဒေသနာ၊ သာ စ ဣမေသု ဧဝ တီသု ပုဂ္ဂလေသု ပဋိဗဒ္ဓါ’’တိ ဒဿေတိ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဂါထာသု တဿနွယောတိ တဿေဝ သတ္ထု ပဋိပတ္တိယာ ဓမ္မဒေသနာယ စ အနုဂမနေန တဿနွယော အနုဇာတော။ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ သပရသန္တာနေသု ဓမ္မာလောကသင်္ခါတာယ ပဘာယ ကရဏတော ပဘင်္ကရာ။ ဓမ္မမုဒီရယန္တာတိ စတုသစ္စဓမ္မံ ကထေန္တာ။ အပါပုရန္တီတိ ဥဂ္ဃာဋေန္တိ။ အမတဿ နိဗ္ဗာနဿ။ ဒွါရံ အရိယမဂ္ဂံ။ ယောဂါတိ ကာမယောဂါဒိတော။ သတ္ထဝါဟေနာတိ ဝေနေယျသတ္ထဝါဟနတော ဘဝကန္တာရနိတ္ထရဏတော သတ္ထဝါဟော၊ ဘဂဝါ၊ တေန သတ္ထဝါဟေန။ သုဒေသိတံ မဂ္ဂမနုက္ကမန္တီတိ တေန သမ္မာ ဒေသိတံ အရိယမဂ္ဂံ တဿ ဒေသနာနုသာရေန အနုဂစ္ဆန္တိ ပဋိပဇ္ဇန္တိ။ ဣဓေဝါတိ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ အသုဘာနုပဿီသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၅။ ဆဋ္ဌေ အသုဘာနုပဿီတိ အသုဘံ အနုပဿန္တာ ဒွတ္တိံသာကာရဝသေန စေဝ ဥဒ္ဓုမာတကာဒီသု ဂဟိတနိမိတ္တဿ ဥပသံဟရဏဝသေန စ ကာယသ္မိံ အသုဘံ အသုဘာကာရံ အနုပဿကာ ဟုတွာ ဝိဟရထ။ အာနာပါနဿတီတိ အာနာပါနေ သတိ၊ တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ သတိ၊ အဿာသပဿာသပရိဂ္ဂါဟိကာ သတီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အာနန္တိ အဿာသော၊ နော ပဿာသော။ ပါနန္တိ ပဿာသော၊ နော အဿာသော’’တိအာဒိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၀)။

ဝေါတိ တုမှာကံ။ အဇ္ဈတ္တန္တိ ဣဓ ဂေါစရဇ္ဈတ္တံ အဓိပ္ပေတံ။ ပရိမုခန္တိ အဘိမုခံ။ သူပဋ္ဌိတာတိ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတာ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အာနာပါနဿတိ စ တုမှာကံ ကမ္မဋ္ဌာနာဘိမုခံ သုဋ္ဌု ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတူတိ။ အထ ဝါ ပရိမုခန္တိ ပရိဂ္ဂဟိတနိယျာနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပဋိသမ္ဘိဒါယံ – ‘‘ပရီတိ ပရိဂ္ဂဟဋ္ဌော၊ မုခန္တိ နိယျာနဋ္ဌော ၊ သတီတိ ဥပဋ္ဌာနဋ္ဌော၊ တေန ဝုစ္စတိ ပရိမုခံ သတိ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၄)။ ဣမိနာ စတုသတိပဋ္ဌာနသောဠသပ္ပဘေဒါ အာနာပါနဿတိကမ္မဋ္ဌာနဘာဝနာ ဒဿိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။

ဧဝံ သင်္ခေပေနေဝ ရာဂစရိတဝိတက္ကစရိတာနံ သပ္ပာယံ ပဋိကူလမနသိကာရကာယာနုပဿနာဝသေန သမထကမ္မဋ္ဌာနံ ဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနဉ္စ ဥပဒိသိတွာ ဣဒါနိ သုဒ္ဓဝိပဿနာကမ္မဋ္ဌာနမေဝ ဒဿေန္တော ‘‘သဗ္ဗသင်္ခါရေသု အနိစ္စာနုပဿိနော ဝိဟရထာ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ အနိစ္စံ၊ အနိစ္စလက္ခဏံ၊ အနိစ္စာနုပဿနာ၊ အနိစ္စာနုပဿီတိ ဣဒံ စတုက္ကံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟုတွာ၊ အဘာဝတော၊ ဥဒယဗ္ဗယယောဂတော၊ တာဝကာလိကတော၊ နိစ္စပဋိက္ခေပတော စ ခန္ဓပဉ္စကံ အနိစ္စံ နာမ။ တဿ ယော ဟုတွာ အဘာဝါကာရော၊ တံ အနိစ္စလက္ခဏံ နာမ။ တံ အာရဗ္ဘ ပဝတ္တာ ဝိပဿနာ အနိစ္စာနုပဿနာ။ တံ အနိစ္စန္တိ ဝိပဿကော အနိစ္စာနုပဿီ။ ဧတ္ထ စ ဧကာဒသဝိဓာ အသုဘကထာ ပဌမဇ္ဈာနံ ပါပေတွာ၊ သောဠသဝတ္ထုကာ စ အာနာပါနကထာ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ ပါပေတွာ၊ ဝိပဿနာကထာ စ ဝိတ္ထာရတော ဝတ္တဗ္ဗာ၊ သာ ပန သဗ္ဗာကာရတော ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၇၃၇-၇၄၀) ကထိတာတိ တတ္ထ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဣဒါနိ အသုဘာနုပဿနာဒီဟိ နိပ္ဖာဒေတဗ္ဗံ ဖလဝိသေသံ ဒဿေတုံ ‘‘အသုဘာနုပဿီန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သုဘာယ ဓာတုယာတိ သုဘဘာဝေ၊ သုဘနိမိတ္တေတိ အတ္ထော။ ရာဂါနုသယောတိ သုဘာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနာရဟော ကာမရာဂါနုသယော။ သော ကေသာဒီသု ဥဒ္ဓုမာတကာဒီသု ဝါ အသုဘာနုပဿီနံ အသုဘနိမိတ္တံ ဂဟေတွာ တတ္ထ ပဌမဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿနံ ပဋ္ဌပေတွာ အဓိဂတေန အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဟီယတိ၊ သဗ္ဗသော သမုစ္ဆိန္ဒီယတီတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘အသုဘာ ဘာဝေတဗ္ဗာ ကာမရာဂဿ ပဟာနာယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၃၊ ဥဒါ။ ၃၁)။ ဗာဟိရာတိ ဗဟိဒ္ဓါဝတ္ထုကတ္တာ အနတ္ထာဝဟတ္တာ စ ဗာဟိရာ ဗဟိဘူတာ။ ဝိတက္ကာသယာတိ ကာမသင်္ကပ္ပာဒိမိစ္ဆာဝိတက္ကာ။ တေ ဟိ အပ္ပဟီနာ အာသယာနုဂတာ သတိ ပစ္စယသမဝါယေ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဝိတက္ကာသယာတိ ဝုတ္တာ။ ကာမဝိတက္ကော စေတ္ထ ကာမရာဂဂ္ဂဟဏေန ဂဟိတော ဧဝါတိ တဒဝသေသာ ဝိတက္ကာ ဧဝ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝိဃာတပက္ခိကာတိ ဒုက္ခဘာဂိယာ၊ ဣစ္ဆာဝိဃာတနိဗ္ဗတ္တနကာ ဝါ။ တေ န ဟောန္တီတိ တေ ပဟီယန္တိ။ ဗျာပါဒဝိတက္ကော၊ ဝိဟိံသာဝိတက္ကော၊ ဉာတိဝိတက္ကော၊ ဇနပဒဝိတက္ကော၊ အမရာဝိတက္ကော၊ အနဝညတ္တိပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော၊ လာဘသက္ကာရသိလောကပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော၊ ပရာနုဒ္ဒယတာပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကောတိ အဋ္ဌ၊ ကာမဝိတက္ကေန သဒ္ဓိံ နဝဝိဓာ မဟာဝိတက္ကာ အာနာပါနဿတိသမာဓိနာ တန္နိဿိတာယ စ ဝိပဿနာယ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဝိက္ခမ္ဘိတာ။ တံ ပါဒကံ ကတွာ အဓိဂတေန အရိယမဂ္ဂေန ယထာရဟံ အနဝသေသတော ပဟီယန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ‘‘အာနာပါနဿတိ ဘာဝေတဗ္ဗာ ဝိတက္ကုပစ္ဆေဒါယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၃၊ ဥဒါ။ ၃၁)။

ယာ အဝိဇ္ဇာ၊ သာ ပဟီယတီတိ ယာ သစ္စသဘာဝပဋိစ္ဆာဒိနီ သဗ္ဗာနတ္ထကာရီ သကလဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ မူလဘူတာ အဝိဇ္ဇာ၊ သာ အနိစ္စာနုပဿီနံ ဝိဟရတံ သမုစ္ဆိဇ္ဇတိ။ ဣဒံ ကိရ ဘဂဝတာ အနိစ္စာကာရတော ဝုဋ္ဌိတဿ သုက္ခဝိပဿကခီဏာသဝဿ ဝသေန ဝုတ္တံ။ တဿာယံ သင်္ခေပတ္ထော – တေဘူမကေသု သဗ္ဗသင်္ခါရေသု အနိစ္စာဒိတော သမ္မသနံ ပဋ္ဌပေတွာ ဝိပဿန္တာနံ ယဒါ အနိစ္စန္တိ ပဝတ္တမာနာ ဝုဋ္ဌာနဂါမိနီဝိပဿနာ မဂ္ဂေန ဃဋီယတိ၊ အနုက္ကမေန အရဟတ္တမဂ္ဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တေသံ အနိစ္စာနုပဿီနံ ဝိဟရတံ အဝိဇ္ဇာ အနဝသေသတော ပဟီယတိ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ။ အနိစ္စာနုပဿီနံ ဝိဟရတန္တိ ဣဒံ အနိစ္စလက္ခဏဿ တေသံ ပါကဋဘာဝတော ဣတရဿ လက္ခဏဒွယဿ ဂဟဏေ ဥပါယဘာဝတော ဝါ ဝုတ္တံ၊ န ပန ဧကဿေဝ လက္ခဏဿ အနုပဿိတဗ္ဗတော။ ဝုတ္တဉှေတံ ‘‘ယဒနိစ္စံ တံ ဒုက္ခံ၊ ယံ ဒုက္ခံ တဒနတ္တာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၅)။ အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ ‘‘အနိစ္စသညိနော ဟိ၊ မေဃိယ၊ အနတ္တသညာ သဏ္ဌာတိ၊ အနတ္တသညီ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃာတံ ပါပုဏာတီ’’တိ။

ဂါထာသု အာနာပါနေ ပဋိဿတောတိ အာနာပါနနိမိတ္တသ္မိံ ပဋိ ပဋိ သတော၊ ဥပဋ္ဌိတဿတီတိ အတ္ထော။ ပဿန္တိ အာသဝက္ခယဉာဏစက္ခုနာ သင်္ခါရူပသမံ နိဗ္ဗာနံ ပဿန္တော။ အာတာပီ သဗ္ဗဒါတိ အန္တရာဝေါသာနံ အနာပဇ္ဇိတွာ အသုဘာနုပဿနာဒီသု သတတံ အာတာပီ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော၊ တတော ဧဝ ယတော ဝါယမမာနော၊ နိယတော ဝါ သမ္မတ္တနိယာမေန တတ္ထ သဗ္ဗသင်္ခါရသမထေ နိဗ္ဗာနေ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိယာ ဝိမုစ္စတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၆။ သတ္တမေ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပန္နဿာတိ ဧတ္ထ ဓမ္မော နာမ နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော၊ တဿ ဓမ္မဿ အနုဓမ္မော သီလဝိသုဒ္ဓိအာဒိ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါဓမ္မော၊ တံ ဓမ္မာနုဓမ္မံ ပဋိပန္နဿ အဓိဂန္တုံ ပဋိပဇ္ဇမာနဿ။ အယမနုဓမ္မော ဟောတီတိ အယံ အနုစ္ဆဝိကသဘာဝေါ ပတိရူပသဘာဝေါ ဟောတိ။ ဝေယျာကရဏာယာတိ ကထနာယ။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပန္နောယန္တိ ယန္တိ ကရဏတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယေန အနုဓမ္မေန တံ ဓမ္မာနုဓမ္မံ ပဋိပန္နောတိ ဗျာကရမာနော သမ္မဒေဝ ဗျာကရောန္တော နာမ သိယာ၊ န တတောနိဒါနံ ဝိညူဟိ ဂရဟိတဗ္ဗော သိယာတိ။ ယန္တိ ဝါ ကိရိယာပရာမသနံ၊ တေနေတံ ဒဿေတိ ‘‘ယဒိဒံ ဓမ္မဿေဝ ဘာသနံ၊ ဓမ္မဝိတက္ကဿေဝ စ ဝိတက္ကနံ တဒုဘယာဘာဝေ ဉာဏုပေက္ခာယ၊ အယံ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပန္နဿ ဘိက္ခုနော တထာရူပေါ အယန္တိ ကထနာယာနုရူပဟေတု အနုစ္ဆဝိကကာရဏံ။ ဘာသမာနော ဓမ္မံယေဝ ဘာသေယျာတိ ကထေန္တော စေ ဒသကထာဝတ္ထုဓမ္မံယေဝ ကထေယျ၊ န တပ္ပဋိပက္ခမဟိစ္ဆတာဒိအဓမ္မံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယာယံ ကထာ အဘိသလ္လေခိကာ စေတောဝိဝရဏသပ္ပာယာ ဧကန္တနိဗ္ဗိဒါယ ဝိရာဂါယ နိရောဓာယ ဥပသမာယ အဘိညာယ သမ္ဗောဓာယ နိဗ္ဗာနာယ သံဝတ္တတိ။ သေယျထိဒံ – အပ္ပိစ္ဆကထာ၊ သန္တုဋ္ဌိကထာ၊ ပဝိဝေကကထာ၊ အသံသဂ္ဂကထာ၊ ဝီရိယာရမ္ဘကထာ၊ သီလကထာ၊ သမာဓိကထာ၊ ပညာကထာ၊ ဝိမုတ္တိကထာ၊ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနကထာ ၊ ဧဝရူပါယ ကထာယ နိကာမလာဘီ ဟောတိ အကိစ္ဆလာဘီ အကသိရလာဘီ’’တိ (အ။ နိ။ ၉။၃၊ ဥဒါ။ ၃၁)။

အဘိသလ္လေခိကာယ ကထာယ လာဘီ ဧဝ ဟိ တံ ဘာသေယျ။ ဧတေန ကလျာဏမိတ္တသမ္ပဒါ ဒဿိတာ။

ဓမ္မဝိတက္ကန္တိ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒိံ ဓမ္မတော အနပေတံ ဝိတက္ကယတော ‘‘သီလာဒိပဋိပဒံ ပရိပူရေဿာမီ’’တိ ဥပရူပရိ ဥဿာဟော အဘိဝဍ္ဎိဿတိ။ သော ပန ဝိတက္ကော သီလာဒီနံ အနုပကာရဓမ္မေ ဝဇ္ဇေတွာ ဥပကာရဓမ္မေ အနုဗြူဟနဝသေန ဟာနဘာဂိယဘာဝံ အပနေတွာ ဌိတိဘာဂိယဘာဝေပိ အဋ္ဌတွာ ဝိသေသဘာဂိယတံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယတဉ္စ ပါပနဝသေန ပဝတ္တိယာ အနေကပ္ပဘေဒေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ နော အဓမ္မဝိတက္ကန္တိ ကာမဝိတက္ကံ နော ဝိတက္ကေယျာတိ အတ္ထော။ တဒုဘယံ ဝါ ပနာတိ ယဒေတံ ပရေသံ အနုဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဓမ္မဘာသနံ အတ္တနော အနုဂ္ဂဟဏတ္ထံ ဓမ္မဝိတက္ကနဉ္စ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ပန တံ ဥဘယံ အဘိနိဝဇ္ဇေတွာ အပ္ပဋိပဇ္ဇိတွာ အကတွာ။ ဥပေက္ခကောတိ တထာပဋိပတ္တိယံ ဥဒါသီနော သမထဝိပဿနာဘာဝနမေဝ အနုဗြူဟန္တော ဝိဟရေယျ၊ သမထပဋိပတ္တိယံ ဥပေက္ခကော ဟုတွာ ဝိပဿနာယမေဝ ကမ္မံ ကရောန္တော ဝိဟရေယျ။ ဝိပဿနမ္ပိ ဥဿုက္ကာပေတွာ တတ္ထပိ သင်္ခါရုပေက္ခာဉာဏဝသေန ဥပေက္ခကော ယာဝ ဝိပဿနာဉာဏံ မဂ္ဂေန ဃဋီယတိ၊ တာဝ ယထာ တံ တိက္ခံ သူရံ ပသန္နံ ဟုတွာ ဝဟတိ၊ တထာ ဝိဟရေယျ သတော သမ္ပဇာနောတိ။

ဂါထာသု သမထဝိပဿနာဓမ္မော အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန အာရာမော ဧတဿာတိ ဓမ္မာရာမော။ တသ္မိံယေဝ ဓမ္မေ ရတောတိ ဓမ္မရတော။ တဿေဝ ဓမ္မဿ ပုနပ္ပုနံ ဝိစိန္တနတော ဓမ္မံ အနုဝိစိန္တယံ တံ ဓမ္မံ အာဝဇ္ဇေန္တော၊ မနသိ ကရောန္တောတိ အတ္ထော။ အနုဿရန္တိ တမေဝ ဓမ္မံ ဥပရူပရိဘာဝနာဝသေန အနုဿရန္တော။ အထ ဝါ ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဌတွာ ပရေသံ ဒေသနာဝသေန သီလာဒိဓမ္မော အာရမိတဗ္ဗဋ္ဌေန အာရာမော ဧတဿာတိ ဓမ္မာရာမော။ တထေဝ တသ္မိံ ဓမ္မေ ရတော အဘိရတောတိ ဓမ္မရတော။ တေသံယေဝ သီလာဒိဓမ္မာနံ ဂတိယော သမနွေသန္တော ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ဩကာသံ အဒတွာ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒိဓမ္မံယေဝ အနုဝိစိန္တနတော ဓမ္မံ အနုဝိစိန္တယံ။ တဒုဘယံ ဝါ ပန ဩဠာရိကတော ဒဟန္တော အဇ္ဈုပေက္ခိတွာ သမထဝိပဿနာဓမ္မမေဝ ဥပရူပရိ ဘာဝနာဝသေန အနုဿရန္တော အနုဗြူဟနဝသေန ပဝတ္တေန္တော။ သဒ္ဓမ္မာတိ သတ္တတိံသပ္ပဘေဒါ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ နဝဝိဓလောကုတ္တရဓမ္မာ စ န ပရိဟာယတိ၊ န စိရဿေဝ တံ အဓိဂစ္ဆတီတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ တဿ အနုဿရဏဝိဓိံ ဒဿေန္တော ‘‘စရံ ဝါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ စရံ ဝါတိ ဘိက္ခာစာရဝသေန စင်္ကမနဝသေန စ စရန္တော ဝါ။ ယဒိ ဝါ တိဋ္ဌန္တိ တိဋ္ဌန္တော ဝါ နိသိန္နော ဝါ၊ ဥဒ ဝါ သယန္တိ သယန္တော ဝါ။ ဧဝံ စတူသုပိ ဣရိယာပထေသု။ အဇ္ဈတ္တံ သမယံ စိတ္တန္တိ ယထာဝုတ္တေ ကမ္မဋ္ဌာနသင်္ခါတေ ဂေါစရဇ္ဈတ္တေ အတ္တနော စိတ္တံ ရာဂါဒိကိလေသာနံ ဝူပသမနဝသေန ပဇဟနဝသေန သမယံ သမေန္တော။ သန္တိမေဝါဓိဂစ္ဆတီတိ အစ္စန္တသန္တိံ နိဗ္ဗာနမေဝ ပါပုဏာတီတိ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ အန္ဓကရဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၇။ အဋ္ဌမေ အကုသလဝိတက္ကာတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတာ ဝိတက္ကာ။ အန္ဓကရဏာတိအာဒီသု ယဿ သယံ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ တံ ယထာဘူတဒဿနနိဝါရဏေန အန္ဓံ ကရောန္တီတိ အန္ဓကရဏာ။ န ပညာစက္ခုံ ကရောန္တီတိ အစက္ခုကရဏာ။ အညာဏံ ကရောန္တီတိ အညာဏကရဏာ။ ပညာနိရောဓိကာတိ ကမ္မဿကတာပညာ၊ ဈာနပညာ၊ ဝိပဿနာပညာတိ ဣမာ တိဿော ပညာ အပ္ပဝတ္တိကရဏေန နိရောဓေန္တီတိ ပညာနိရောဓိကာ။ အနိဋ္ဌဖလဒါယကတ္တာ ဒုက္ခသင်္ခါတဿ ဝိဃာတဿ ပက္ခေ ဝတ္တန္တီတိ ဝိဃာတပက္ခိကာ။ ကိလေသနိဗ္ဗာနံ န သံဝတ္တယန္တီတိ အနိဗ္ဗာနသံဝတ္တနိကာ။

ကာမဝိတက္ကောတိ ကာမပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော။ သော ဟိ ကိလေသကာမသဟိတော ဟုတွာ ဝတ္ထုကာမေသု ပဝတ္တတိ။ ဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ဗျာပါဒဝိတက္ကော။ ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ ဣမေ ဒွေ စ သတ္တေသုပိ သင်္ခါရေသုပိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ကာမဝိတက္ကော ဟိ ပိယမနာပေ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ဝိတက္ကေန္တဿ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဗျာပါဒဝိတက္ကော အပ္ပိယေ အမနာပေ သတ္တေ ဝါ သင်္ခါရေ ဝါ ကုဇ္ဈိတွာ ဩလောကနကာလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ နာသနာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဝိဟိံသာဝိတက္ကော သင်္ခါရေသု န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သင်္ခါရာ ဒုက္ခာပေတဗ္ဗာ နာမ နတ္ထိ၊ ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဟညန္တု ဝါ ဗဇ္ဈန္တု ဝါ ဥစ္ဆိဇ္ဇန္တု ဝါ ဝိနဿန္တု ဝါ မာ ဝါ အဟေသု’’န္တိ စိန္တနကာလေ ပန သတ္တေသု ဥပ္ပဇ္ဇတိ။

ဣမေယေဝ ပန ကာမသင်္ကပ္ပာဒယော။ အတ္ထတော ဟိ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ကာမသင်္ကပ္ပာဒီနဉ္စ နာနာကရဏံ နတ္ထိ၊ တံသမ္ပယုတ္တာ ပန သညာဒယော ကာမသညာဒယော။ ကာမဓာတုအာဒီနံ ပန ယသ္မာ ပါဠိယံ –

‘‘ကာမပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော…ပေ… မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော၊ အယံ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု၊ သဗ္ဗေပိ အကုသလာ ဓမ္မာ ကာမဓာတု။ ဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော…ပေ… မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဗျာပါဒဓာတု။ ဒသသု အာဃာတဝတ္ထူသု စိတ္တဿ အာဃာတော ပဋိဃာတော…ပေ… အနတ္တမနတာ စိတ္တဿ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဗျာပါဒဓာတု။ ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပော ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ဝိဟိံသာဓာတု။ ဣဓေကစ္စော ပါဏိနာ ဝါ လေဍ္ဍုနာ ဝါ ဒဏ္ဍေန ဝါ သတ္ထေန ဝါ ရဇ္ဇုယာ ဝါ အညတရညတရေန သတ္တေ ဝိဟေဌေတိ၊ အယံ ဝိဟိံသာဓာတူ’’တိ (ဝိဘ။ ၁၈၂၊ ၉၁၀) –

အာဂတတ္တာ ဝိသေသော လဗ္ဘတိ။

တတ္ထ ဒွေ ကထာ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာ စ အသမ္ဘိန္နာ စ။ တတ္ထ ကာမဓာတုယာ ဂဟိတာယ ဣတရာ ဒွေပိ ဂဟိတာ နာမ ဟောန္တိ။ တတော ပန နီဟရိတွာ အယံ ဗျာပါဒဓာတု၊ အယံ ဝိဟိံသာဓာတူတိ ဒဿေတီတိ အယံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာ နာမ။ ကာမဓာတုံ ကထေန္တော ပန ဘဂဝါ ဗျာပါဒဓာတုံ ဗျာပါဒဓာတုဋ္ဌာနေ ၊ ဝိဟိံသာဓာတုံ ဝိဟိံသာဓာတုဋ္ဌာနေ ဌပေတွာဝ အဝသေသံ ကာမဓာတု နာမာတိ ကထေသီတိ အယံ အသမ္ဘိန္နကထာ နာမ။

သုက္ကပက္ခေ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ နေက္ခမ္မပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော နေက္ခမ္မဝိတက္ကော။ သော အသုဘပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမာဝစရော ဟောတိ၊ အသုဘဇ္ဈာနေ ရူပါဝစရော၊ တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလကာလေ လောကုတ္တရော။ အဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော အဗျာပါဒဝိတက္ကော။ သော မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမာဝစရော ဟောတိ၊ မေတ္တာဈာနေ ရူပါဝစရော၊ တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလကာလေ လောကုတ္တရော။ အဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော အဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ သော ကရုဏာပုဗ္ဗဘာဂေ ကာမာဝစရော၊ ကရုဏာဇ္ဈာနေ ရူပါဝစရော၊ တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂဖလကာလေ လောကုတ္တရော။ ယဒါ ပန အလောဘော သီသံ ဟောတိ၊ တဒါ ဣတရေ ဒွေ တဒနွာယိကာ ဟောန္တိ။ ယဒါ မေတ္တာ သီသံ ဟောတိ၊ တဒါ ဣတရေ ဒွေ တဒနွာယိကာ ဟောန္တိ။ ယဒါ ကရုဏာ သီသံ ဟောတိ၊ တဒါ ဣတရေ ဒွေ တဒနွာယိကာ ဟောန္တိ။

ဣမေယေဝ ပန နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒယော။ အတ္ထတော ဟိ နေက္ခမ္မဝိတက္ကာဒီနံ နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပာဒီနဉ္စ နာနာကရဏံ နတ္ထိ၊ တံသမ္ပယုတ္တာ ပန သညာဒယော နေက္ခမ္မသညာဒယော။ နေက္ခမ္မဓာတုအာဒီနံ ပန ယသ္မာ ပါဠိယံ –

‘‘နေက္ခမ္မပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော သင်္ကပ္ပော၊ အယံ ဝုစ္စတိ နေက္ခမ္မဓာတု၊ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ နေက္ခမ္မဓာတု။ အဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော သင်္ကပ္ပော၊ အယံ ဝုစ္စတိ အဗျာပါဒဓာတု။ ယာ သတ္တေသု မေတ္တိ မေတ္တာယနာ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အဗျာပါဒဓာတု။ အဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော တက္ကော ဝိတက္ကော သင်္ကပ္ပော – အယံ ဝုစ္စတိ အဝိဟိံသာဓာတု။ ယာ သတ္တေသု ကရုဏာ ကရုဏာယနာ ကရုဏာစေတောဝိမုတ္တိ – အယံ ဝုစ္စတိ အဝိဟိံသာဓာတူ’’တိ။ (ဝိဘ။ ၁၈၂) –

အာဂတတ္တာ ဝိသေသော လဗ္ဘတိ။ ဣဓာပိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာ၊ အသမ္ဘိန္နာတိ ဒွေ ကထာ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဂါထာသု ဝိတက္ကယေတိ ဝိတက္ကေယျ။ နိရာကရေတိ အတ္တနော သန္တာနတော နီဟရေယျ ဝိနောဒေယျ၊ ပဇဟေယျာတိ အတ္ထော။ သဝေ ဝိတက္ကာနိ ဝိစာရိတာနိ၊ သမေတိ ဝုဋ္ဌီဝ ရဇံ သမူဟတန္တိ ယထာ နာမ ဂိမှာနံ ပစ္ဆိမေ မာသေ ပထဝိယံ သမူဟတံ သမန္တတော ဥဋ္ဌိတံ ရဇံ မဟတော အကာလမေဃဿ ဝဿတော ဝုဋ္ဌိ ဌာနသော ဝူပသမေတိ၊ ဧဝမေဝ သော ယောဂါဝစရော ဝိတက္ကာနိ မိစ္ဆာဝိတက္ကေ စ ဝိစာရိတာနိ တံသမ္ပယုတ္တဝိစာရေ စ သမေတိ ဝူပသမေတိ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ တထာဘူတော စ ဝိတက္ကူပသမေန စေတသာ သဗ္ဗေသံ မိစ္ဆာဝိတက္ကာနံ ဥပသမနတော ဝိတက္ကူပသမေန အရိယမဂ္ဂစိတ္တေန။ ဣဓေဝ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ၊ သန္တိပဒံ နိဗ္ဗာနံ၊ သမဇ္ဈဂါ သမဓိဂတော ဟောတီတိ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ အန္တရာမလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၈။ နဝမေ အန္တရာမလာတိ ဧတ္ထ အန္တရာသဒ္ဒေါ –

‘‘နဒီတီရေသု သဏ္ဌာနေ၊ သဘာသု ရထိယာသု စ၊

ဇနာ သင်္ဂမ္မ မန္တေန္တိ၊ မဉ္စ တဉ္စ ကိမန္တရ’’န္တိ။ –

အာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၂၈) ကာရဏေ အာဂတော။ ‘‘အဒ္ဒသာ မံ၊ ဘန္တေ၊ အညတရာ ဣတ္ထီ ဝိဇ္ဇန္တရိကာယ ဘာဇနံ ဓောဝန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၄၉) ခဏေ။ ‘‘အပိစာယံ တပေါဒါ ဒွိန္နံ မဟာနိရယာနံ အန္တရိကာယ အာဂစ္ဆတီ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၂၃၁) ဝိဝရေ။

‘‘ပီတဝတ္ထေ ပီတဓဇေ၊ ပီတာလင်္ကာရဘူသိတေ၊

ပီတန္တရာဟိ ဝဂ္ဂူဟိ၊ အပိဠန္ဓာဝ သောဘသီ’’တိ။ –

အာဒီသု (ဝိ။ ဝ။ ၆၅၈) ဥတ္တရိသာဋကေ။ ‘‘ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါ’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀) စိတ္တေ။ ဣဓာပိ စိတ္တေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ အန္တရေ စိတ္တေ ဘဝါ အန္တရာ။ ယသ္မိံ သန္တာနေ ဥပ္ပန္နာ၊ တဿ မလိနဘာဝကရဏတော မလာ။ တတ္ထ မလံ နာမ ဒုဝိဓံ – သရီရမလံ၊ စိတ္တမလန္တိ။ တေသု သရီရမလံ သေဒဇလ္လိကာဒိ သရီရေ နိဗ္ဗတ္တံ၊ တတ္ထ လဂ္ဂံ အာဂန္တုကရဇဉ္စ၊ တံ ဥဒကေနပိ နီဟရဏီယံ၊ န တထာ သံကိလေသိကံ။ စိတ္တမလံ ပန ရာဂါဒိသံကိလေသိကံ၊ တံ အရိယမဂ္ဂေဟေဝ နီဟရဏီယံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –

‘‘ရူပေန သံကိလိဋ္ဌေန၊ သံကိလိဿန္တိ မာဏဝါ၊

ရူပေ သုဒ္ဓေ ဝိသုဇ္ဈန္တိ၊ အနက္ခာတံ မဟေသိနာ။

‘‘စိတ္တေန သံကိလိဋ္ဌေန၊ သံကိလိဿန္တိ မာဏဝါ၊

စိတ္တေ သုဒ္ဓေ ဝိသုဇ္ဈန္တိ၊ ဣတိ ဝုတ္တံ မဟေသိနာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၇၃၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၀၆)၊

တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘စိတ္တသံကိလေသာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ သံကိလိဿန္တိ၊ စိတ္တဝေါဒါနာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀)။ တသ္မာ ဘဂဝါ ဣဓာပိ စိတ္တမလဝိသောဓနာယ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘တယောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အန္တရာမလာ’’တိ အာဟ။

ယထာ စေတေ လောဘာဒယော သတ္တာနံ စိတ္တေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ မလိနဘာဝကရာ နာနပ္ပကာရသံကိလေသဝိဓာယကာတိ အန္တရာမလာ၊ ဧဝံ ဧကတော ဘုဉ္ဇိတွာ၊ ဧကတော သယိတွာ၊ ဩတာရဂဝေသီ အမိတ္တသတ္တု ဝိယ စိတ္တေ ဧဝ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ သတ္တာနံ နာနာဝိဓအနတ္ထာဝဟာ၊ နာနပ္ပကာရဒုက္ခနိဗ္ဗတ္တကာတိ ဒဿေန္တော ‘‘အန္တရာအမိတ္တာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ မိတ္တပဋိပက္ခတော အမိတ္တာ၊ သပတ္တကိစ္စကရဏတော သပတ္တာ၊ ဟိံသနတော ဝဓကာ၊ ဥဇုဝိပစ္စနီကတော ပစ္စတ္ထိကာ။

တတ္ထ ဒွီဟိ အာကာရေဟိ လောဘာဒီနံ အမိတ္တာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝေရီပုဂ္ဂလော ဟိ အန္တရံ လဘမာနော အတ္တနော ဝေရိဿ သတ္ထေန ဝါ သီသံ ပါတေတိ၊ ဥပါယေန ဝါ မဟန္တံ အနတ္ထံ ဥပ္ပာဒေတိ။ ဣမေ စ လောဘာဒယော ပညာသိရပါတနေန ယောနိသမ္ပဋိပါဒနေန စ တာဒိသံ တတော ဗလဝတရံ အနတ္ထံ နိဗ္ဗတ္တေန္တိ။ ကထံ? စက္ခုဒွါရသ္မိဉှိ ဣဋ္ဌာဒီသု အာရမ္မဏေသု အာပါထဂတေသု ယထာရဟံ တာနိ အာရဗ္ဘ လောဘာဒယော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဧတ္တာဝတာဿ ပညာသိရံ ပါတိတံ နာမ ဟောတိ။ သောတဒွါရာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ တာဝ ပညာသိရပါတနတော အမိတ္တာဒိသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ လောဘာဒယော ပန ကမ္မနိဒါနာ ဟုတွာ အဏ္ဍဇာဒိဘေဒါ စတဿော ယောနိယော ဥပနေန္တိ။ တဿ ယောနိဥပဂမနမူလကာနိ ပဉ္စဝီသတိ မဟာဘယာနိ ဒွတ္တိံသ ကမ္မကရဏာနိ စ အာဂတာနေဝ ဟောန္တိ။ ဧဝံ ယောနိသမ္ပဋိပါဒနတောပိ နေသံ အမိတ္တာဒိသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတိ လောဘာဒယော အမိတ္တာဒိသဒိသတာယ စိတ္တသမ္ဘူတတာယ စ ‘‘အန္တရာအမိတ္တာ’’တိအာဒိနာ ဝုတ္တာ။ အပိစ အမိတ္တေဟိ ကာတုံ အသက္ကုဏေယျံ လောဘာဒယော ကရောန္တိ၊ အမိတ္တာဒိဘာဝေါ စ လောဘာဒီဟိ ဇာယတီတိ တေသံ အမိတ္တာဒိဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဒိသော ဒိသံ ယန္တံ ကယိရာ၊ ဝေရီ ဝါ ပန ဝေရိနံ၊

မိစ္ဆာပဏိဟိတံ စိတ္တံ၊ ပါပိယော နံ တတော ကရေ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၄၂၊ ဥဒါ။ ၃၃)၊

ဂါထာသု အတ္တနော ပရေသဉ္စ အနတ္ထံ ဇနေတီတိ အနတ္ထဇနနော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယဒပိ လုဒ္ဓါ အဘိသင်္ခရောတိ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ တဒပိ အကုသလံ၊ ယဒပိ လုဒ္ဓါ လောဘေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော ပရဿ အသတာ ဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေတိ ဝဓေန ဝါ ဗန္ဓေန ဝါ ဇာနိယာ ဝါ ဂရဟာယ ဝါ ပဗ္ဗာဇနာယ ဝါ ဗလဝမှိ ဗလတ္ထော ဣတိ၊ တဒပိ အကုသလံ၊ ဣတိဿမေ လောဘဇာ လောဘနိဒါနာ လောဘသမုဒယာ လောဘပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၀)။

အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ရတ္တော ခေါ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ရာဂေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော အတ္တဗျာဗာဓာယပိ စေတေတိ၊ ပရဗျာဗာဓာယပိ စေတေတိ၊ ဥဘယဗျာဗာဓာယပိ စေတေတိ၊ စေတသိကမ္ပိ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၃။၅၄)။

စိတ္တပ္ပကောပနောတိ စိတ္တသင်္ခေါဘနော။ လောဘော ဟိ လောဘနီယေ ဝတ္ထုသ္မိံ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော စိတ္တံ ခေါဘေန္တော ပကောပေန္တော ဝိပရိဏာမေန္တော ဝိကာရံ အာပါဒေန္တော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ပသာဒါဒိဝသေန ပဝတ္တိတုံ န ဒေတိ။ ဘယမန္တရတော ဇာတံ၊ တံ ဇနော နာဝဗုဇ္ဈတီတိ တံ လောဘသင်္ခါတံ အန္တရတော အဗ္ဘန္တရေ အတ္တနော စိတ္တေယေဝ ဇာတံ အနတ္ထဇနနစိတ္တပ္ပကောပနာဒိံ ဘယံ ဘယဟေတုံ အယံ ဗာလမဟာဇနော နာဝဗုဇ္ဈတိ န ဇာနာတီတိ။

လုဒ္ဓါ အတ္ထံ န ဇာနာတီတိ အတ္တတ္ထပရတ္ထာဒိဘေဒံ အတ္ထံ ဟိတံ လုဒ္ဓပုဂ္ဂလော ယထာဘူတံ န ဇာနာတိ။ ဓမ္မံ န ပဿတီတိ ဒသကုသလကမ္မပထဓမ္မမ္ပိ လုဒ္ဓါ လောဘေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော န ပဿတိ ပစ္စက္ခတော န ဇာနာတိ၊ ပဂေဝ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မံ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘ရတ္တော ခေါ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ရာဂေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော အတ္တတ္ထမ္ပိ ယထာဘူတံ န ပဇာနာတိ၊ ပရတ္ထမ္ပိ ယထာဘူတံ န ပဇာနာတိ၊ ဥဘယတ္ထမ္ပိ ယထာဘူတံ န ပဇာနာတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၃။၅၅)။

အန္ဓတမန္တိ အန္ဓဘာဝကရံ တမံ။ ယန္တိ ယတ္ထ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဟိ ဧတံ ပစ္စတ္တဝစနံ။ ယသ္မိံ ကာလေ လောဘော သဟတေ အဘိဘဝတိ နရံ၊ အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတီတိ။ ယန္တိ ဝါ ကာရဏဝစနံ။ ယသ္မာ လောဘော ဥပ္ပဇ္ဇမာနော နရံ သဟတေ အဘိဘဝတိ၊ တသ္မာ အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတီတိ ယောဇနာ၊ ယ-တ-သဒ္ဒါနံ ဧကန္တသမ္ဗန္ဓဘာဝတော။ အထ ဝါ ယန္တိ ကိရိယာပရာမသနံ၊ ‘‘လောဘော သဟတေ’’တိ ဧတ္ထ ယဒေတံ လောဘဿ သဟနံ အဘိဘဝနံ ဝုတ္တံ။ ဧတံ အန္ဓဘာဝကရဿ တမဿ ဂမနံ ဥပ္ပာဒေါတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယံ နရံ လောဘော သဟတေ အဘိဘဝတိ၊ တဿ အန္ဓတမံ တဒါ ဟောတိ၊ တတော စ လုဒ္ဓါ အတ္ထံ န ဇာနာတိ၊ လုဒ္ဓါ ဓမ္မံ န ပဿတီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ယော စ လောဘံ ပဟန္တွာနာတိ ယော ပုဗ္ဗဘာဂေ တဒင်္ဂဝသေန ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန စ ယထာရဟံ သမထဝိပဿနာဟိ လောဘံ ပဇဟိတွာ တထာ ပဇဟနဟေတု လောဘနေယျေ ဒိဗ္ဗေပိ ရူပါဒိကေ ဥပဋ္ဌိတေ န လုဗ္ဘတိ၊ ဗလဝဝိပဿနာနုဘာဝေန လောဘော ပဟီယတေ တမှာတိ တသ္မာ အရိယပုဂ္ဂလာ အရိယမဂ္ဂေန လောဘော ပဟီယတိ ပဇဟီယတိ၊ အစ္စန္တမေဝ ပရိစ္စဇီယတိ။ ယထာ ကိံ? ဥဒဗိန္ဒူဝ ပေါက္ခရာတိ ပဒုမိနိပဏ္ဏတော ဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ။ သေသဂါထာနမ္ပိ ဣမိနာ နယေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တထာ ဒေါသဿ –

‘‘ယဒပိ ဒုဋ္ဌော အဘိသင်္ခရောတိ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ တဒပိ အကုသလံ၊ ယဒပိ ဒုဋ္ဌော ဒေါသေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော ပရဿ အသတာ ဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေတိ ဝဓေန ဝါ ဗန္ဓေန ဝါ ဇာနိယာ ဝါ ဂရဟာယ ဝါ ပဗ္ဗာဇနာယ ဝါ ဗလဝမှိ ဗလတ္ထော ဣတိ၊ တဒပိ အကုသလံ။ ဣတိဿမေ ဒေါသဇာ ဒေါသနိဒါနာ ဒေါသသမုဒယာ ဒေါသပစ္စယာ အနေကေ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ သမ္ဘဝန္တီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၀)။

တထာ –

‘‘ဒုဋ္ဌော ခေါ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဒေါသေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော အတ္တဗျာဗာဓာယပိ စေတေတိ၊ ပရဗျာဗာဓာယပိ စေတေတိ၊ ဥဘယဗျာဗာဓာယပိ စေတေတိ စေတသိကမ္ပိ ဒုက္ခံ ဒေါမနဿံ ပဋိသံဝေဒေတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၅၅)။

တထာ –

‘‘ဒုဋ္ဌော ခေါ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဒေါသေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော အတ္တတ္ထမ္ပိ ယထာဘူတံ န ပဇာနာတိ ၊ ပရတ္ထမ္ပိ ယထာဘူတံ န ပဇာနာတိ၊ ဥဘယတ္ထမ္ပိ ယထာ ဘူတံ န ပဇာနာတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၅၅) –

အာဒိသုတ္တပဒါနုသာရေန အနတ္ထဇနနတာ အတ္ထဟာနိဟေတုတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တထာ မောဟဿ ‘‘ယဒပိ မူဠှော အဘိသင်္ခရောတိ ကာယေန ဝါစာယ မနသာ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၃။၇၀)၊ ‘‘မူဠှော ခေါ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ မောဟေန အဘိဘူတော ပရိယာဒိန္နစိတ္တော အတ္တဗျာဗာဓာယပိ စေတေတီ’’တိအာဒိနာ(အ။ နိ။ ၃။၅၅)၊ ‘‘အတ္တတ္ထမ္ပိ ယထာဘူတံ န ပဇာနာတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၃။၅၅) စ အာဂတသုတ္တပဒါနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တာလပက္ကံဝဗန္ဓနာတိ တာလဖလံ ဝိယ ဥသုမုပ္ပာဒေန ဝဏ္ဋတော၊ တတိယမဂ္ဂဉာဏုပ္ပာဒေန တဿ စိတ္တတော ဒေါသော ပဟီယတိ၊ ပရိစ္စဇီယတီတိ အတ္ထော။ မောဟံ ဝိဟန္တိ သော သဗ္ဗန္တိ သော အရိယပုဂ္ဂလော သဗ္ဗံ အနဝသေသံ မောဟံ စတုတ္ထမဂ္ဂေန ဝိဟန္တိ ဝိဓမတိ သမုစ္ဆိန္ဒတိ။ အာဒိစ္စောဝုဒယံ တမန္တိ အာဒိစ္စော ဝိယ ဥဒယံ ဥဂ္ဂစ္ဆန္တော တမံ အန္ဓကာရံ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဒေဝဒတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၈၉။ ဒသမေ တီဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသဒ္ဓမ္မေဟိ အဘိဘူတောတိ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဒေဝဒတ္တေ ဟိ အဝီစိမဟာနိရယံ ပဝိဋ္ဌေ ဒေဝဒတ္တပက္ခိယာ အညတိတ္ထိယာ စ ‘‘သမဏေန ဂေါတမေန အဘိသပိတော ဒေဝဒတ္တော ပထဝိံ ပဝိဋ္ဌော’’တိ အဗ္ဘာစိက္ခိံသု။ တံ သုတွာ သာသနေ အနဘိပ္ပသန္နာ မနုဿာ ‘‘သိယာ နု ခေါ ဧတဒေဝံ၊ ယထာ ဣမေ ဘဏန္တီ’’တိ အာသင်္ကံ ဥပ္ပာဒေသုံ။ တံ ပဝတ္တိံ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော အာရောစေသုံ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတာ ကဿစိ အဘိသပံ ဒေန္တိ၊ တသ္မာ န ဒေဝဒတ္တော မယာ အဘိသပိတော၊ အတ္တနော ကမ္မေနေဝ နိရယံ ပဝိဋ္ဌော’’တိ ဝတွာ တေသံ မိစ္ဆာဂါဟံ ပဋိသေဓေန္တော ဣမာယ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိယာ ဣဒံ သုတ္တံ အဘာသိ။

တတ္ထ အသဒ္ဓမ္မေဟီတိ အသတံ ဓမ္မေဟိ၊ အသန္တေဟိ ဝါ ဓမ္မေဟိ။ အတေကိစ္ဆောတိ ဗုဒ္ဓေဟိပိ အနိဝတ္တနီယတ္တာ အဝီစိနိဗ္ဗတ္တိယာ တိကိစ္ဆာဘာဝတော အတေကိစ္ဆော၊ အတိကိစ္ဆနီယောတိ အတ္ထော။ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနာဓိပ္ပာယေန ပဝတ္တာ ပါပါ ဣစ္ဆာ ဧတဿာတိ ပါပိစ္ဆော၊ တဿ ဘာဝေါ ပါပိစ္ဆတာ၊ တာယ။ ‘‘အဟံ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿာမိ၊ သင်္ဃံ ပရိဟရိဿာမီ’’တိ တဿ ဣစ္ဆာ ဥပ္ပန္နာ။ ကောကာလိကာဒယော ပါပါ လာမကာ မိတ္တာ ဧတဿာတိ ပါပမိတ္တော၊ တဿ ဘာဝေါ ပါပမိတ္တတာ၊ တာယ။ ဥတ္တရိကရဏီယေတိ ဈာနာဘိညာဟိ ဥတ္တရိကရဏီယေ အဓိဂန္တဗ္ဗေ မဂ္ဂဖလေ အနဓိဂတေ သတိ ဧဝ၊ တံ အနဓိဂန္တွာတိ အတ္ထော။ ဩရမတ္တကေနာတိ အပ္ပမတ္တကေန ဈာနာဘိညာမတ္တေန။ ဝိသေသာဓိဂမေနာတိ ဥတ္တရိမနုဿဓမ္မာဓိဂမေန။ အန္တရာတိ ဝေမဇ္ဈေ။ ဝေါသာနံ အာပါဒီတိ အကတကိစ္စောဝ သမာနော ‘‘ကတကိစ္စောမှီ’’တိ မညမာနော သမဏဓမ္မတော ဝိဂမံ အာပဇ္ဇိ။ ဣတိ ဘဂဝါ ဣမိနာ သုတ္တေန ဝိသေသတော ပုထုဇ္ဇနဘာဝေ အာဒီနဝံ ပကာသေသိ ဘာရိယော ပုထုဇ္ဇနဘာဝေါ၊ ယတြ ဟိ နာမ ဈာနာဘိညာပရိယောသာနာ သမ္ပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာပိ အနေကာနတ္ထာဝဟံ နာနာဝိဓံ ဒုက္ခဟေတုံ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနံ အသပ္ပုရိသသံသဂ္ဂံ အာလသိယာနုယောဂဉ္စ အဝိဇဟန္တော အဝီစိမှိ ကပ္ပဋ္ဌိယံ အတေကိစ္ဆံ ကိဗ္ဗိသံ ပသဝိဿတီတိ။

ဂါထာသု မာတိ ပဋိသေဓေ နိပါတော။ ဇာတူတိ ဧကံသေန။ ကောစီတိ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝစနံ။ လောကသ္မိန္တိ သတ္တလောကေ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ ‘‘ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေ ကောစိ ပုဂ္ဂလော ဧကံသေန ပါပိစ္ဆော မာ ဟောတူ’’တိ။ တဒမိနာပိ ဇာနာထ၊ ပါပိစ္ဆာနံ ယထာ ဂတီတိ ပါပိစ္ဆာနံ ပုဂ္ဂလာနံ ယထာ ဂတိ ယာဒိသီ နိပ္ဖတ္တိ၊ ယာဒိသော အဘိသမ္ပရာယော၊ တံ ဣမိနာပိ ကာရဏေန ဇာနာထာတိ ဒေဝဒတ္တံ နိဒဿေန္တော ဧဝမာဟ။ ပဏ္ဍိတောတိ သမညာတောတိ ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စေန ပဏ္ဍိတောတိ ဉာတော။ ဘာဝိတတ္တောတိ သမ္မတောတိ ဈာနာဘိညာဟိ ဘာဝိတစိတ္တောတိ သမ္ဘာဝိတော။ တထာ ဟိ သော ပုဗ္ဗေ ‘‘မဟိဒ္ဓိကော ဂေါဓိပုတ္တော၊ မဟာနုဘာဝေါ ဂေါဓိပုတ္တော’’တိ ဓမ္မသေနာပတိနာပိ ပသံသိတော အဟောသိ။ ဇလံဝ ယသသာ အဋ္ဌာ၊ ဒေဝဒတ္တောတိ ဝိဿုတောတိ အတ္တနော ကိတ္တိယာ ပရိဝါရေန ဇလန္တော ဝိယ ဩဘာသေန္တော ဝိယ ဌိတော ဒေဝဒတ္တောတိ ဧဝံ ဝိဿုတော ပါကဋော အဟောသိ။ ‘‘မေ သုတ္တ’’န္တိပိ ပါဌော၊ မယာ သုတံ သုတမတ္တံ၊ ကတိပါဟေနေဝ အတထာဘူတတ္တာ တဿ တံ ပဏ္ဍိစ္စာဒိ သဝနမတ္တမေဝါတိ အတ္ထော။

သော သမာနမနုစိဏ္ဏော၊ အာသဇ္ဇ နံ တထာဂတန္တိ သော ဧဝံဘူတော ဒေဝဒတ္တော ‘‘ဗုဒ္ဓါပိ သကျပုတ္တော၊ အဟမ္ပိ သကျပုတ္တော၊ ဗုဒ္ဓါပိ သမဏော၊ အဟမ္ပိ သမဏော၊ ဗုဒ္ဓါပိ ဣဒ္ဓိမာ၊ အဟမ္ပိ ဣဒ္ဓိမာ၊ ဗုဒ္ဓါပိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကော၊ အဟမ္ပိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကော၊ ဗုဒ္ဓါပိ ဒိဗ္ဗသောတကော၊ အဟမ္ပိ ဒိဗ္ဗသောတကော၊ ဗုဒ္ဓါပိ စေတောပရိယဉာဏလာဘီ၊ အဟမ္ပိ စေတောပရိယဉာဏလာဘီ၊ ဗုဒ္ဓါပိ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေ ဓမ္မေ ဇာနာတိ၊ အဟမ္ပိ တေ ဇာနာမီ’’တိ အတ္တနော ပမာဏံ အဇာနိတွာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓံ အတ္တနာ သမသမဋ္ဌပနေန သမာနံ အာပဇ္ဇန္တော ‘‘ဣဒါနာဟံ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿာမိ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃံ ပရိဟရိဿာမီ’’တိ အဘိမာရပယောဇနာ တထာဂတံ အာသဇ္ဇ အာသာဒေတွာ ဝိဟေဌေတွာ။ ‘‘ပမာဒမနုဇီနော’’တိပိ ပဌန္တိ။ တဿတ္ထော ‘‘ဝုတ္တနယေန ပမာဒံ အာပဇ္ဇန္တော ပမာဒံ နိဿာယ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ ယုဂဂ္ဂါဟစိတ္တုပ္ပာဒေန သဟေဝ ဈာနာဘိညာဟိ အနုဇီနော ပရိဟီနော’’တိ။ အဝီစိနိရယံ ပတ္တော၊ စတုဒွါရံ ဘယာနကန္တိ ဇာလာနံ တတ္ထ ဥပ္ပန္နသတ္တာနံ ဝါ နိရန္တရတာယ ‘‘အဝီစီ’’တိ လဒ္ဓနာမံ စတူသု ပဿေသု စတုမဟာဒွါရယောဂေန စတုဒွါရံ အတိဘယာနကံ မဟာနိရယံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ပတ္တော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘စတုက္ကဏ္ဏော စတုဒွါရော၊ ဝိဘတ္တော ဘာဂသော မိတော၊

အယောပါကာရပရိယန္တော၊ အယသာ ပဋိကုဇ္ဇိတော။

‘‘တဿ အယောမယာ ဘူမိ၊ ဇလိတာ တေဇသာ ယုတာ၊

သမန္တာ ယောဇနသတံ၊ ဖရိတွာ တိဋ္ဌတိ သဗ္ဗဒါ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀၊ အ။ နိ။ ၃။၃၆၊ ပေ။ ဝ။ ၆၉၃-၆၉၄၊ ဇာ။ ၂။၁၉။၈၆-၈၇)၊

အဒုဋ္ဌဿာတိ အဒုဋ္ဌစိတ္တဿ။ ဒုဗ္ဘေတိ ဒူသေယျ။ တမေဝ ပါပံ ဖုသတီတိ တမေဝ အဒုဋ္ဌဒုဗ္ဘိံ ပါပပုဂ္ဂလံ ပါပံ နိဟီနံ ပါပဖလံ ဖုသတိ ပါပုဏာတိ အဘိဘဝတိ။ ဘေသ္မာတိ ဝိပုလဘာဝေန ဂမ္ဘီရဘာဝေန စ ဘိံသာပေန္တော ဝိယ၊ ဝိပုလဂမ္ဘီရောတိ အတ္ထော။ ဝါဒေနာတိ ဒေါသေန။ ဝိဟိံသတီတိ ဗာဓတိ အာသာဒေတိ။ ဝါဒေါ တမှိ န ရူဟတီတိ တသ္မိံ တထာဂတေ ပရေန အာရောပိယမာနော ဒေါသော န ရုဟတိ၊ န တိဋ္ဌတိ၊ ဝိသကုမ္ဘော ဝိယ သမုဒ္ဒဿ၊ န တဿ ဝိကာရံ ဇနေတီတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ဆဟိ ဂါထာဟိ ပါပိစ္ဆတာဒိသမန္နာဂတဿ နိရယူပဂဘာဝဒဿနေန ဒုက္ခတော အပရိမုတ္တတံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တပ္ပဋိပက္ခဓမ္မသမန္နာဂတဿ ဒုက္ခက္ခယံ ဒဿေန္တော ‘‘တာဒိသံ မိတ္တ’’န္တိ ဩသာနဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ယဿ သမ္မာ ပဋိပန္နဿ မဂ္ဂါနုဂေါ ပဋိပတ္တိမဂ္ဂံ အနုဂတော သမ္မာ ပဋိပန္နော အပ္ပိစ္ဆတာဒိဂုဏသမန္နာဂမေန သကလဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ခယံ ပရိယောသာနံ ပါပုဏေယျ။ တာဒိသံ ဗုဒ္ဓံ ဝါ ဗုဒ္ဓသာဝကံ ဝါ ပဏ္ဍိတော သပ္ပညော၊ အတ္တနော မိတ္တံ ကုဗ္ဗေထ တေန မေတ္တိကံ ကရေယျ၊ တဉ္စ သေဝေယျ တမေဝ ပယိရုပါသေယျာတိ။

ဣတိ ဣမသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ဆဋ္ဌသတ္တမသုတ္တေသု ဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ၊ ဣတရေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

စတုတ္ထဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ပဉ္စမဝဂ္ဂေါ

၁။ အဂ္ဂပ္ပသာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၀။ ပဉ္စမဝဂ္ဂဿ ပဌမေ အဂ္ဂပ္ပသာဒါတိ ဧတ္ထ အယံ အဂ္ဂသဒ္ဒေါ အာဒိကောဋိကောဋ္ဌာသသေဋ္ဌေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ၊ သမ္မ ဒေါဝါရိက၊ အာဝရာမိ ဒွါရံ နိဂဏ္ဌာနံ နိဂဏ္ဌီနံ (မ။ နိ။ ၂။၇၀)။ အဇ္ဇတဂ္ဂေ ပါဏုပေတံ သရဏံ ဂတ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၀၊ ပါရာ။ ၁၅) စ အာဒီသု အာဒိမှိ ဒိဿတိ။ ‘‘တေနေဝ အင်္ဂုလဂ္ဂေန တံ အင်္ဂုလဂ္ဂံ ပရာမသေယျ (ကထာ။ ၄၄၁)။ ဥစ္ဆဂ္ဂံ ဝေဠဂ္ဂ’’န္တိ စ အာဒီသု ကောဋိယံ။ ‘‘အမ္ဗိလဂ္ဂံ ဝါ မဓုရဂ္ဂံ ဝါ တိတ္တကဂ္ဂံ ဝါ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၄)။ အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဟာရဂ္ဂေန ဝါ ပရိဝေဏဂ္ဂေန ဝါ ဘာဇေတု’’န္တိ (စူဠဝ။ ၃၁၈) စ အာဒီသု ကောဋ္ဌာသေ။ ‘‘အယံ ဣမေသံ စတုန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အဂ္ဂေါ စ သေဋ္ဌော စ ဥတ္တမော စ ပဝရော စ (အ။ နိ။ ၄။၉၅)။ အဂ္ဂေါဟမသ္မိ လောကဿာ’’တိ စ အာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၁၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၇) သေဋ္ဌေ။ သွာယမိဓာပိ သေဋ္ဌေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ အဂ္ဂေသု သေဋ္ဌေသု ပသာဒါ၊ အဂ္ဂဘူတာ သေဋ္ဌဘူတာ ဝါ ပသာဒါ အဂ္ဂပ္ပသာဒါတိ အတ္ထော။

ပုရိမသ္မိဉ္စ အတ္ထေ အဂ္ဂသဒ္ဒေန ဗုဒ္ဓါဒိရတနတ္တယံ ဝုစ္စတိ။ တေသု ဘဂဝါ တာဝ အသဒိသဋ္ဌေန၊ ဂုဏဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေန၊ အသမသမဋ္ဌေန စ အဂ္ဂေါ။ သော ဟိ မဟာဘိနီဟာရံ ဒသန္နံ ပါရမီနံ ပဝိစယဉ္စ အာဒိံ ကတွာ တေဟိ ဗောဓိသမ္ဘာရဂုဏေဟိ စေဝ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ စ သေသဇနေဟိ အသဒိသောတိ အသဒိသဋ္ဌေန အဂ္ဂေါ။ ယေ စဿ ဂုဏာ မဟာကရုဏာဒယော၊ တေ သေသသတ္တာနံ ဂုဏေဟိ ဝိသိဋ္ဌာတိ ဂုဏဝိသိဋ္ဌဋ္ဌေနပိ သဗ္ဗသတ္တုတ္တမတာယ အဂ္ဂေါ။ ယေ ပန ပုရိမကာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ သဗ္ဗသတ္တေဟိ အသမာ၊ တေဟိ သဒ္ဓိံ အယမေဝ ရူပကာယဂုဏေဟိ စေဝ ဓမ္မကာယဂုဏေဟိ စ သမောတိ အသမသမဋ္ဌေနပိ အဂ္ဂေါ။ တထာ ဒုလ္လဘပါတုဘာဝတော အစ္ဆရိယမနုဿဘာဝတော ဗဟုဇနဟိတသုခါဝဟတော အဒုတိယအသဟာယာဒိဘာဝတော စ ဘဂဝါ လောကေ အဂ္ဂေါတိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ –

‘‘ဧကပုဂ္ဂလဿ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပါတုဘာဝေါ ဒုလ္လဘော လောကသ္မိံ၊ ကတမဿ ဧကပုဂ္ဂလဿ? တထာဂတဿ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ။

‘‘ဧကပုဂ္ဂလော ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ အစ္ဆရိယမနုဿော။

‘‘ဧကပုဂ္ဂလော၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇန…ပေ… သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ။

‘‘ဧကပုဂ္ဂလော၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ အဒုတိယော အသဟာယော အပ္ပဋိမော အပ္ပဋိသမော အပ္ပဋိဘာဂေါ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော အသမော အသမသမော ဒွိပဒါနံ အဂ္ဂေါ။ ကတမော ဧကပုဂ္ဂလော? တထာဂတော အရဟံ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀-၁၇၂၊ ၁၇၄)။

ဓမ္မသင်္ဃာပိ အညဓမ္မသင်္ဃေဟိ အသဒိသဋ္ဌေန ဝိသိဋ္ဌဂုဏတာယ ဒုလ္လဘပါတုဘာဝါဒိနာ စ အဂ္ဂါ။ တထာ ဟိ တေသံ သွာက္ခာတတာဒိသုပ္ပဋိပန္နတာဒိဂုဏဝိသေသေဟိ အညဓမ္မသင်္ဃာ သဒိသာ အပ္ပတရနိဟီနာ ဝါ နတ္ထိ၊ ကုတော သေဋ္ဌာ။ သယမေဝ စ ပန တေဟိ ဝိသိဋ္ဌဂုဏတာယ သေဋ္ဌာ။ တထာ ဒုလ္လဘုပ္ပာဒအစ္ဆရိယဘာဝဗဟုဇနဟိတသုခါဝဟာ အဒုတိယအသဟာယာဒိသဘာဝါ စ တေ။ ယဒဂ္ဂေန ဟိ ဘဂဝါ ဒုလ္လဘပါတုဘာဝေါ၊ တဒဂ္ဂေန ဓမ္မသင်္ဃာပီတိ။ အစ္ဆရိယာဒိဘာဝေပိ ဧသေဝ နယော။ ဧဝံ အဂ္ဂေသု သေဋ္ဌေသု ဥတ္တမေသု ပဝရေသု ဂုဏဝိသိဋ္ဌေသု ပသာဒါတိ အဂ္ဂပ္ပသာဒါ။

ဒုတိယသ္မိံ ပန အတ္ထေ ယထာဝုတ္တေသု အဂ္ဂေသု ဗုဒ္ဓါဒီသု ဥပ္ပတ္တိယာ အဂ္ဂဘူတာ ပသာဒါ အဂ္ဂပ္ပသာဒါ။ ယေ ပန အရိယမဂ္ဂေန အာဂတာ အဝေစ္စပ္ပသာဒါ၊ တေ ဧကန္တေနေဝ အဂ္ဂဘူတာ ပသာဒါတိ အဂ္ဂပ္ပသာဒါ။ ယထာဟ ‘‘ဣဓ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသာဝကော ဗုဒ္ဓေ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတော ဟောတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၂၇)။ အဂ္ဂဝိပါကတ္တာပိ စေတေ အဂ္ဂပ္ပသာဒါ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘အဂ္ဂေ ခေါ ပန ပသန္နာနံ အဂ္ဂေါ ဝိပါကော’’တိ။

ယာဝတာတိ ယတ္တကာ။ သတ္တာတိ ပါဏိနော။ အပဒါတိ အပါဒကာ။ ဒွိပဒါတိ ဒွိပါဒကာ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။ ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော၊ န ဝိကပ္ပတ္ထော။ ယထာ ‘‘အနုပ္ပန္နော ဝါ ကာမာသဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဥပ္ပန္နော ဝါ ကာမာသဝေါ ပဝဍ္ဎတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၇) ဧတ္ထ အနုပ္ပန္နော စ ဥပ္ပန္နော စာတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ‘‘ဘူတာနံ ဝါ သတ္တာနံ ဌိတိယာ သမ္ဘဝေသီနံ ဝါ အနုဂ္ဂဟာယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၀၂၊ သံ။ နိ။ ၂။၁၂) ဧတ္ထ ဘူတာနဉ္စ သမ္ဘဝေသီနဉ္စာတိ အတ္ထော။ ယထာ စ ‘‘အဂ္ဂိတော ဝါ ဥဒကတော ဝါ မိထုဘေဒတော ဝါ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၂၊ ဥဒါ။ ၇၆၊ မဟာဝ။ ၂၈၆) ဧတ္ထ အဂ္ဂိတော စ ဥဒကတော စ မိထုဘေဒတော စာတိ အတ္ထော၊ ဧဝံ ‘‘အပဒါ ဝါ…ပေ… အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ ဧတ္ထာပိ အပဒါ စ ဒွိပဒါ စာတိ သမ္ပိဏ္ဍနဝသေန အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော၊ န ဝိကပ္ပတ္ထော’’တိ။

ရူပိနောတိ ရူပဝန္တော။ န ရူပိနောတိ အရူပိနော။ သညိနောတိ သညာဝန္တော။ န သညိနောတိ အသညိနော။ နေဝသညိနာသညိနော နာမ ဘဝဂ္ဂပရိယာပန္နာ။ ဧတ္တာဝတာ စ ကာမဘဝေါ၊ ရူပဘဝေါ၊ အရူပဘဝေါ၊ ဧကဝေါကာရဘဝေါ၊ စတုဝေါကာရဘဝေါ၊ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ၊ သညီဘဝေါ၊ အသညီဘဝေါ၊ နေဝသညီနာသညီဘဝေါတိ နဝဝိဓေပိ ဘဝေ သတ္တေ အနဝသေသတော ပရိယာဒိယိတွာ ဒဿေသိ ဓမ္မရာဇာ။ ဧတ္ထ ဟိ ရူပိဂ္ဂဟဏေန ကာမဘဝေါ ရူပဘဝေါ ပဉ္စဝေါကာရဘဝေါ ဧကဝေါကာရဘဝေါ စ ဒဿိတော၊ အရူပိဂ္ဂဟဏေန အရူပဘဝေါ စတုဝေါကာရဘဝေါ စ ဒဿိတော။ သညီဘဝါဒယော ပန သရူပေနေဝ ဒဿိတာ။ အပဒါဒိဂ္ဂဟဏေန ကာမဘဝပဉ္စဝေါကာရဘဝသညီဘဝါနံ ဧကဒေသော ဒဿိတောတိ။

ကသ္မာ ပနေတ္ထ ယထာ အဒုတိယသုတ္တေ ‘‘ဒွိပဒါနံ အဂ္ဂေါ’’တိ ဒွိပဒါနံ ဂဟဏမေဝ အကတွာ အပဒါဒိဂ္ဂဟဏံ ကတန္တိ? ဝုစ္စတေ – အဒုတိယသုတ္တေ တာဝ သေဋ္ဌတရဝသေန ဒွိပဒဂ္ဂဟဏမေဝ ကတံ။ ဣမသ္မိဉှိ လောကေ သေဋ္ဌော နာမ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အပဒစတုပ္ပဒဗဟုပ္ပဒေသု န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဒွိပဒေသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကတရေသု ဒွိပဒေသု? မနုဿေသု စေဝ ဒေဝေသု စ။ မနုဿေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သကလလောကံ ဝသေ ဝတ္တေတုံ သမတ္ထော ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယံ ပန ‘‘တိသဟဿိမဟာသဟဿိလောကဓာတုံ ဝသေ ဝတ္တေတုံ သမတ္ထော’’တိ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၇၄) ဝုတ္တံ။ ဒေဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဒသသဟဿိလောကဓာတုံ ဝသေ ဝတ္တနကော မဟာဗြဟ္မာ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သော တဿ ကပ္ပိယကာရကော ဝါ အာရာမိကော ဝါ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ တတောပိ သေဋ္ဌတရဝသေနေသ ‘‘ဒွိပဒါနံ အဂ္ဂေါ’’တိ တတ္ထ ဝုတ္တော၊ ဣဓ ပန အနဝသေသပရိယာဒါနဝသေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ယာဝတ္တကာ ဟိ သတ္တာ အတ္တဘာဝပရိယာပန္နာ အပဒါ ဝါ…ပေ… နေဝသညီနာသညိနော ဝါ၊ တထာဂတော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီတိ။ နိဒ္ဓါရဏေ စေတံ သာမိဝစနံ၊ မကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အဂ္ဂေါ အက္ခာယတီတိ ပဒဝိဘာဂေါ။

အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီတိ အဂ္ဂေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ ပသန္နာနံ ယော ပသာဒေါ၊ သော အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော ကောဋိဘူတော ဝါ၊ တသ္မာ တဿ ဝိပါကောပိ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော ကောဋိဘူတော ဥဠာရတမော ပဏီတတမော ဟောတိ။ သော ပန ပသာဒေါ ဒုဝိဓော လောကိယလောကုတ္တရဘေဒတော။ တေသု လောကိယဿ တာဝ –

‘‘ယေ ကေစိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာသေ၊ န တေ ဂမိဿန္တိ အပါယဘူမိံ၊

ပဟာယ မာနုသံ ဒေဟံ၊ ဒေဝကာယံ ပရိပူရေဿန္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

‘‘ဗုဒ္ဓါတိ ကိတ္တယန္တဿ၊ ကာယေ ဘဝတိ ယာ ပီတိ၊

ဝရမေဝ ဟိ သာ ပီတိ၊ ကသိဏေနပိ ဇမ္ဗုဒီပဿ။

‘‘သတံ ဟတ္ထီ သတံ အဿာ၊ သတံ အဿတရီ ရထာ၊

သတံ ကညာသဟဿာနိ၊ အာမုက္ကမဏိကုဏ္ဍလာ၊

ဧကဿ ပဒဝီတိဟာရဿ၊ ကလံ နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိံ’’။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၄၂၊ စူဠဝ။ ၃၀၅)၊

‘‘သာဓု ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဗုဒ္ဓံ သရဏဂမနံ ဟောတိ၊ ဗုဒ္ဓံ သရဏဂမနဟေတု ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဧဝမိဓေကစ္စေ သတ္တာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇန္တိ။ တေ အညေ ဒေဝေ ဒသဟိ ဌာနေဟိ အဓိဂဏှန္တိ – ဒိဗ္ဗေန အာယုနာ၊ ဒိဗ္ဗေန ဝဏ္ဏေန၊ ဒိဗ္ဗေန သုခေန၊ ဒိဗ္ဗေန ယသေန၊ ဒိဗ္ဗေန အာဓိပတေယျေန၊ ဒိဗ္ဗေဟိ ရူပေဟိ၊ ဒိဗ္ဗေဟိ သဒ္ဒေဟိ၊ ဒိဗ္ဗေဟိ ဂန္ဓေဟိ၊ ဒိဗ္ဗေဟိ ရသေဟိ၊ ဒိဗ္ဗေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) –

ဧဝမာဒီနံ သုတ္တပဒါနံ ဝသေန ပသာဒဿ ဖလဝိသေသယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ သော အပါယဒုက္ခဝိနိဝတ္တနေန သဒ္ဓိံ သမ္ပတ္တိဘဝေသု သုခဝိပါကဒါယကောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ လောကုတ္တရော ပန သာမညဖလဝိပါကဒါယကော ဝဋ္ဋဒုက္ခဝိနိဝတ္တကော စ။ သဗ္ဗောပိ စာယံ ပသာဒေါ ပရမ္ပရာယ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ ဝိနိဝတ္တေတိယေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယသ္မိံ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ အရိယသာဝကော အတ္တနော သဒ္ဓံ အနုဿရတိ၊ နေဝဿ တသ္မိံ သမယေ ရာဂပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ န ဒေါသပရိယုဋ္ဌိတံ၊ န မောဟပရိယုဋ္ဌိတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ဥဇုဂတမေဝဿ တသ္မိံ သမယေ စိတ္တံ ဟောတိ။ ဥဇုဂတစိတ္တဿ ပါမောဇ္ဇံ ဇာယတိ၊ ပမုဒိတဿ ပီတိ ဇာယတိ…ပေ… နာပရံ ဣတ္ထတ္တာယာတိ ပဇာနာတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၆။၁၀၊ ၂၆)။

ဓမ္မာတိ သဘာဝဓမ္မာ။ သင်္ခတာတိ သမေစ္စ သမ္ဘုယျ ပစ္စယေဟိ ကတာတိ သင်္ခတာ၊ သပ္ပစ္စယဓမ္မာ။ ဟေတူဟိ ပစ္စယေဟိ စ န ကေဟိစိ ကတာတိ အသင်္ခတာ၊ အပ္ပစ္စယနိဗ္ဗာနံ။ သင်္ခတာနံ ပဋိယောဂိဘာဝေန ‘‘အသင်္ခတာ’’တိ ပုထုဝစနံ။ ဝိရာဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီတိ တေသံ သင်္ခတာသင်္ခတဓမ္မာနံ ယော ဝိရာဂသင်္ခါတော အသင်္ခတဓမ္မော၊ သော သဘာဝေနေဝ သဏှသုခုမဘာဝတော သန္တတရပဏီတတရဘာဝတော ဂမ္ဘီရာဒိဘာဝတော မဒနိမ္မဒနာဒိဘာဝတော စ အဂ္ဂံ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ ပဝရန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယဒိဒန္တိ နိပါတော၊ ယော အယန္တိ အတ္ထော။ မဒနိမ္မဒနောတိအာဒီနိ သဗ္ဗာနိ နိဗ္ဗာနဝေဝစနာနိယေဝ။ တထာ ဟိ တံ အာဂမ္မ မာနမဒပုရိသမဒါဒိကော သဗ္ဗော မဒေါ နိမ္မဒီယတိ ပမဒ္ဒီယတိ၊ ကာမပိပါသာဒိကာ သဗ္ဗာ ပိပါသာ ဝိနီယတိ၊ ကာမာလယာဒိကာ သဗ္ဗေပိ အာလယာ သမုဂ္ဃာတီယန္တိ၊ သဗ္ဗေပိ ကမ္မဝဋ္ဋကိလေသဝဋ္ဋဝိပါကဝဋ္ဋာ ဥပစ္ဆိဇ္ဇန္တိ၊ အဋ္ဌသတဘေဒါ သဗ္ဗာပိ တဏှာ ခီယတိ၊ သဗ္ဗေပိ ကိလေသာ ဝိရဇ္ဇန္တိ၊ သဗ္ဗံ ဒုက္ခံ နိရုဇ္ဈတိ၊ တသ္မာ မဒနိမ္မဒနော…ပေ… နိရောဓောတိ ဝုစ္စတိ။ ယာ ပနေသာ တဏှာ ဘဝေန ဘဝံ၊ ဖလေန ကမ္မံ ဝိနတိ သံသိဗ္ဗတီတိ ကတွာ ဝါနန္တိ ဝုစ္စတိ။ တံ ဝါနံ ဧတ္ထ နတ္ထိ၊ ဧတသ္မိံ ဝါ အဓိဂတေ အရိယပုဂ္ဂလဿ န ဟောတီတိ နိဗ္ဗာနံ။

အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီတိ ဧတ္ထာပိ –

‘‘ယေ ကေစိ ဓမ္မံ သရဏံ ဂတာသေ…ပေ…။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

‘‘ဓမ္မောတိ ကိတ္တယန္တဿ၊ ကာယေ ဘဝတိ ယာ ပီတိ…ပေ…။

‘‘သာဓု ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဓမ္မံ သရဏဂမနံ ဟောတိ။ ဓမ္မံ သရဏဂမနဟေတု ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ ဧဝမိဓေကစ္စေ…ပေ… ဒိဗ္ဗေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) –

ဧဝမာဒီနံ သုတ္တပဒါနံ ဝသေန ဓမ္မေ ပသာဒဿ ဖလဝိသေသယောဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝမေတ္ထ အသင်္ခတဓမ္မဝသေနေဝ အဂ္ဂဘာဝေါ အာဂတော၊ သဗ္ဗသင်္ခတနိဿရဏဒဿနတ္ထံ အရိယမဂ္ဂဝသေနပိ အယမတ္ထော လဗ္ဘတေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယာဝတာ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄)။

‘‘မဂ္ဂါနဋ္ဌင်္ဂိကော သေဋ္ဌော’’တိ စ။ (ဓ။ ပ။ ၂၇၃)။

သင်္ဃာ ဝါ ဂဏာ ဝါတိ ဇနသမူဟသင်္ခါတာ ယာဝတာ လောကေ သင်္ဃာ ဝါ ဂဏာ ဝါ။ တထာဂတသာဝကသင်္ဃောတိ အဋ္ဌအရိယပုဂ္ဂလသမူဟသင်္ခါတော ဒိဋ္ဌိသီလသာမညေန သံဟတော တထာဂတဿ သာဝကသင်္ဃော။ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီတိ အတ္တနော သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိအာဒိဂုဏဝိသေသေန တေသံ သင်္ဃာနံ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော ပဝရောတိ ဝုစ္စတိ။ ယဒိဒန္တိ ယာနိ ဣမာနိ။ စတ္တာရိ ပုရိသယုဂါနီတိ ယုဂဠဝသေန ပဌမမဂ္ဂဋ္ဌော ပဌမဖလဋ္ဌောတိ ဣဒမေကံ ယုဂဠံ၊ ယာဝ စတုတ္ထမဂ္ဂဋ္ဌော စတုတ္ထဖလဋ္ဌောတိ ဣဒမေကံ ယုဂဠန္တိ ဧဝံ စတ္တာရိ ပုရိသယုဂါနိ။ အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာတိ ပုရိသပုဂ္ဂလဝသေန ဧကော ပဌမမဂ္ဂဋ္ဌော ဧကော ပဌမဖလဋ္ဌောတိ ဣမိနာ နယေန အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာ။ ဧတ္ထ စ ပုရိသောတိ ဝါ ပုဂ္ဂလောတိ ဝါ ဧကတ္ထာနိ ဧတာနိ ပဒါနိ၊ ဝေနေယျဝသေန ပနေဝံ ဝုတ္တံ။ ဧသ ဘဂဝတော သာဝကသင်္ဃောတိ ယာနိမာနိ ယုဂဝသေန စတ္တာရိ ပုရိသယုဂါနိ၊ ပါဋေက္ကတော အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာ၊ ဧသ ဘဂဝတော သာဝကသင်္ဃော။

အာဟုနေယျောတိအာဒီသု အာနေတွာ ဟုနိတဗ္ဗန္တိ အာဟုနံ၊ ဒူရတောပိ အာဂန္တွာ သီလဝန္တေသု ဒါတဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ စတုန္နံ ပစ္စယာနမေတံ အဓိဝစနံ။ မဟပ္ဖလဘာဝကရဏတော တံ အာဟုနံ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တောတိ အာဟုနေယျော။ အထ ဝါ ဒူရတောပိ အာဂန္တွာ သဗ္ဗံ သာပတေယျမ္ပိ ဧတ္ထ ဟုနိတဗ္ဗံ၊ သက္ကာဒီနမ္ပိ အာဟဝနံ အရဟတီတိ ဝါ အာဟဝနီယော။ ယော စာယံ ဗြာဟ္မဏာနံ အာဟဝနီယော နာမ အဂ္ဂိ၊ ယတ္ထ ဟုတံ မဟပ္ဖလန္တိ တေသံ လဒ္ဓိ၊ သော စေ ဟုတဿ မဟပ္ဖလတာယ အာဟဝနီယော၊ သင်္ဃောဝ အာဟဝနီယော။ သင်္ဃေ ဟုတဉှိ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ။ ယထာဟ –

‘‘ယော စ ဝဿသတံ ဇန္တု၊ အဂ္ဂိံ ပရိစရေ ဝနေ၊

ဧကဉ္စ ဘာဝိတတ္တာနံ၊ မုဟုတ္တမပိ ပူဇယေ၊

သာ ဧဝ ပူဇနာ သေယျော၊ ယဉ္စေ ဝဿသတံ ဟုတ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၀၇)၊

တယိဒံ နိကာယန္တရေ ‘‘အာဟဝနီယော’’တိ ပဒံ ဣဓ ‘‘အာဟုနေယျော’’တိ ဣမိနာ ပဒေန အတ္ထတော ဧကံ၊ ဗျဉ္ဇနတော ပန ကိဉ္စိမတ္တမေဝ နာနံ၊ တသ္မာ ဧဝမတ္ထဝဏ္ဏနာ ကတာ။

ပါဟုနေယျောတိ ဧတ္ထ ပန ပါဟုနံ ဝုစ္စတိ ဒိသာဝိဒိသတော အာဂတာနံ ပိယမနာပါနံ ဉာတိမိတ္တာနံ အတ္ထာယ သက္ကာရေန ပဋိယတ္တံ အာဂန္တုကဒါနံ၊ တမ္ပိ ဌပေတွာ တေ တထာရူပေ ပါဟုနကေ သင်္ဃဿေဝ ဒါတုံ ယုတ္တံ။ တထာ ဟေသ ဧကဗုဒ္ဓန္တရေပိ ဒိဿတိ အဗ္ဗောကိဏ္ဏဉ္စ။ အယံ ပနေတ္ထ ပဒတ္ထော – ‘‘ပိယမနာပတ္တကရေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော’’တိ ဧဝံ ပါဟုနမဿ ဒါတုံ ယုတ္တံ၊ ပါဟုနဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟေတုံ ယုတ္တောတိ ပါဟုနေယျော။ ယေသံ ပန ပါဟဝနီယောတိ ပါဠိ၊ တေသံ ယသ္မာ သင်္ဃော ပုဗ္ဗကာရံ အရဟတိ၊ တသ္မာ သင်္ဃော သဗ္ဗပဌမံ အာနေတွာ ဧတ္ထ ဟုနိတဗ္ဗန္တိ ပါဟဝနီယော၊ သဗ္ဗပ္ပကာရေန ဝါ အာဟဝနံ အရဟတီတိ ပါဟဝနီယော။ သွာယမိဓ တေနေဝ အတ္ထေန ပါဟုနေယျောတိ ဝုစ္စတိ။

‘‘ဒက္ခိဏာ’’တိ ပရလောကံ သဒ္ဒဟိတွာ ဒါတဗ္ဗဒါနံ၊ တံ ဒက္ခိဏံ အရဟတိ ဒက္ခိဏာယ ဝါ ဟိတော မဟပ္ဖလဘာဝကရဏေန ဝိသောဓနတောတိ ဒက္ခိဏေယျော။ ဥဘော ဟတ္ထေ သိရသိ ပတိဋ္ဌပေတွာ သဗ္ဗလောကေန ကရိယမာနံ အဉ္ဇလိကမ္မံ အရဟတီတိ အဉ္ဇလိကရဏီယော။ အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿာတိ သဗ္ဗလောကဿ အသဒိသံ ပုညဝိရူဟနဋ္ဌာနံ။ ယထာ ဟိ ရတ္တသာလီနံ ဝါ ယဝါနံ ဝါ ဝိရူဟနဋ္ဌာနံ ‘‘ရတ္တသာလိက္ခေတ္တံ ယဝက္ခေတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝံ သင်္ဃော သဒေဝကဿ လောကဿ ပုညဝိရူဟနဋ္ဌာနံ။ သင်္ဃံ နိဿာယ ဟိ လောကဿ နာနပ္ပကာရဟိတသုခနိဗ္ဗတ္တကာနိ ပုညာနိ ဝိရူဟန္တိ၊ တသ္မာ သင်္ဃော အနုတ္တရံ ပုညက္ခေတ္တံ လောကဿ။ ဣဓာပိ –

‘‘ယေ ကေစိ သင်္ဃံ သရဏံ ဂတာသေ…ပေ…။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

‘‘သင်္ဃောတိ ကိတ္တယန္တဿ၊ ကာယေ ဘဝတိ ယာ ပီတိ…ပေ…’’။

‘‘သာဓု ခေါ၊ ဒေဝါနမိန္ဒ၊ သင်္ဃံ သရဏဂမနံ ဟောတိ၊ သင်္ဃံ သရဏဂမနဟေတု ခေါ ဒေဝါနမိန္ဒ…ပေ… ဒိဗ္ဗေဟိ ဖောဋ္ဌဗ္ဗေဟီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၁) –

အာဒီနံ သုတ္တပဒါနံ ဝသေန သင်္ဃေ ပသာဒဿ ဖလဝိသေသယောဂေါ၊ တေနဿ အဂ္ဂတာ အဂ္ဂဝိပါကတာ စ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တထာ အနုတ္တရိယပဋိလာဘော သတ္တမဘဝါဒိတော ပဋ္ဌာယ ဝဋ္ဋဒုက္ခသမုစ္ဆေဒေါ အနုတ္တရသုခါဓိဂမောတိ ဧဝမာဒိဥဠာရဖလနိပ္ဖာဒနဝသေန အဂ္ဂဝိပါကတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဂါထာသု အဂ္ဂတောတိ အဂ္ဂေ ရတနတ္တယေ၊ အဂ္ဂဘာဝတော ဝါ ပသန္နာနံ။ အဂ္ဂံ ဓမ္မန္တိ အဂ္ဂသဘာဝံ ဗုဒ္ဓသုဗုဒ္ဓတံ ဓမ္မသုဓမ္မတံ သင်္ဃသုပ္ပဋိပတ္တိံ ရတနတ္တယဿ အနညသာဓာရဏံ ဥတ္တမသဘာဝံ ၊ ဒသဗလာဒိသွာက္ခာတတာဒိသုပ္ပဋိပန္နတာဒိဂုဏသဘာဝံ ဝါ ဝိဇာနတံ ဝိဇာနန္တာနံ။ ဧဝံ သာဓာရဏတော အဂ္ဂပ္ပသာဒဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အသာဓာရဏတော တံ ဝိဘာဂေန ဒဿေတုံ ‘‘အဂ္ဂေ ဗုဒ္ဓေ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ပသန္နာနန္တိ အဝေစ္စပ္ပသာဒေန ဣတရပ္ပသာဒေန စ ပသန္နာနံ အဓိမုတ္တာနံ။ ဝိရာဂူပသမေတိ ဝိရာဂေ ဥပသမေ စ၊ သဗ္ဗဿ ရာဂဿ သဗ္ဗေသံ ကိလေသာနံ အစ္စန္တဝိရာဂဟေတုဘူတေ အစ္စန္တဥပသမဟေတုဘူတေ စာတိ အတ္ထော။ သုခေတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခက္ခယဘာဝေန သင်္ခါရူပသမသုခဘာဝေန စ သုခေ။

အဂ္ဂသ္မိံ ဒါနံ ဒဒတန္တိ အဂ္ဂေ ရတနတ္တယေ ဒါနံ ဒေန္တာနံ ဒေယျဓမ္မံ ပရိစ္စဇန္တာနံ။ တတ္ထ ဓရမာနံ ဘဂဝန္တံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ပူဇေန္တာ သက္ကရောန္တာ ပရိနိဗ္ဗုတဉ္စ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဓာတုစေတိယာဒိကေ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ပူဇေန္တာ သက္ကရောန္တာ ဗုဒ္ဓေ ဒါနံ ဒဒန္တိ နာမ။ ‘‘ဓမ္မံ ပူဇေဿာမာ’’တိ ဓမ္မဓရေ ပုဂ္ဂလေ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ပူဇေန္တာ သက္ကရောန္တာ ဓမ္မဉ္စ စိရဋ္ဌိတိကံ ကရောန္တာ ဓမ္မေ ဒါနံ ဒဒန္တိ နာမ။ တထာ အရိယသင်္ဃံ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တာ ပူဇေန္တာ သက္ကရောန္တာ တံ ဥဒ္ဒိဿ ဣတရသ္မိမ္ပိ တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တာ သင်္ဃေ ဒါနံ ဒဒန္တိ နာမ။ အဂ္ဂံ ပုညံ ပဝဍ္ဎတီတိ ဧဝံ ရတနတ္တယေ ပသန္နေန စေတသာ ဥဠာရံ ပရိစ္စာဂံ ဥဠာရဉ္စ ပူဇာသက္ကာရံ ပဝတ္တေန္တာနံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ အဂ္ဂံ ဥဠာရံ ကုသလံ ဥပစီယတိ။ ဣဒါနိ တဿ ပုညဿ အဂ္ဂဝိပါကတာယ အဂ္ဂဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘အဂ္ဂံ အာယူ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဂ္ဂံ အာယူတိ ဒိဗ္ဗံ ဝါ မာနုသံ ဝါ အဂ္ဂံ ဥဠာရတမံ အာယု။ ပဝဍ္ဎတီတိ ဥပရူပရိ ဗြူဟတိ။ ဝဏ္ဏောတိ ရူပသမ္ပဒါ။ ယသောတိ ပရိဝါရသမ္ပဒါ။ ကိတ္တီတိ ထုတိဃောသော။ သုခန္တိ ကာယိကံ စေတသိကဉ္စ သုခံ။ ဗလန္တိ ကာယဗလံ ဉာဏဗလဉ္စ။

အဂ္ဂဿ ဒါတာတိ အဂ္ဂဿ ရတနတ္တယဿ ဒါတာ၊ အထ ဝါ အဂ္ဂဿ ဒေယျဓမ္မဿ ဒါနံ ဥဠာရံ ကတွာ တတ္ထ ပုညံ ပဝတ္တေတာ။ အဂ္ဂဓမ္မသမာဟိတောတိ အဂ္ဂေန ပသာဒဓမ္မေန ဒါနာဒိဓမ္မေန စ သမာဟိတော သမန္နာဂတော အစလပ္ပသာဒယုတ္တော၊ တဿ ဝါ ဝိပါကဘူတေဟိ ဗဟုဇနဿ ပိယမနာပတာဒိဓမ္မေဟိ ယုတ္တော။ အဂ္ဂပ္ပတ္တော ပမောဒတီတိ ယတ္ထ ယတ္ထ သတ္တနိကာယေ ဥပ္ပန္နော၊ တတ္ထ တတ္ထ အဂ္ဂဘာဝံ သေဋ္ဌဘာဝံ အဓိဂတော၊ အဂ္ဂဘာဝံ ဝါ လောကုတ္တရမဂ္ဂဖလံ အဓိဂတော ပမောဒတိ အဘိရမတိ ပရိတုဿတီတိ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ ဇီဝိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၁။ ဒုတိယံ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန ဒေသိတံ။ ဧကသ္မိဉှိ သမယေ ဘဂဝတိ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ နိဂြောဓာရာမေ ဝိဟရန္တေ ဘိက္ခူ အာဂန္တုကဘိက္ခူနံ သေနာသနာနိ ပညာပေန္တာ ပတ္တစီဝရာနိ ပဋိသာမေန္တာ သာမဏေရာ စ လာဘဘာဇနီယဋ္ဌာနေ သမ္ပတ္တသမ္ပတ္တာနံ လာဘံ ဂဏှန္တာ ဥစ္စာသဒ္ဒါ မဟာသဒ္ဒါ အဟေသုံ။ တံ သုတွာ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ ပဏာမေသိ။ တေ ကိရ သဗ္ဗေဝ နဝါ အဓုနာဂတာ ဣမံ ဓမ္မဝိနယံ။ တံ ဉတွာ မဟာဗြဟ္မာ အာဂန္တွာ ‘‘အဘိနန္ဒတု၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ဘိက္ခုသင်္ဃ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၅၈) တေသံ ပဏာမိတဘိက္ခူနံ အနုဂ္ဂဏှနံ ယာစိ။ ဘဂဝါ တဿ ဩကာသံ အကာသိ။ အထ မဟာဗြဟ္မာ ‘‘ကတာဝကာသော ခေါမှိ ဘဂဝတာ’’တိ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပက္ကာမိ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘ဘိက္ခုသင်္ဃော အာဂစ္ဆတူ’’တိ အာနန္ဒတ္ထေရဿ အာကာရံ ဒဿေသိ။ အထ တေ ဘိက္ခူ အာနန္ဒတ္ထေရေန ပက္ကောသိတာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ သာရဇ္ဇမာနရူပါ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ ဘဂဝါ တေသံ သပ္ပာယဒေသနံ ဝီမံသန္တော ‘‘ဣမေ အာမိသဟေတု ပဏာမိတာ၊ ပိဏ္ဍိယာလောပဓမ္မဒေသနာ နေသံ သပ္ပာယာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘အန္တမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိ ဣမံ ဒေသနံ ဒေသေသိ။

တတြာယံ အန္တသဒ္ဒေါ ‘‘သန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကေ သမဏဗြာဟ္မဏာ ပုဗ္ဗန္တကပ္ပိကာ ပုဗ္ဗန္တာနုဒိဋ္ဌိနော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉) ကောဋ္ဌာသေ အာဂတော။ ‘‘အန္တမကာသိ ဒုက္ခဿ၊ အန္တဝါ အယံ လောကော ပရိဝဋုမော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၅၅) ပရိစ္ဆေဒေ။ ‘‘ဟရိတန္တံ ဝါ ပထန္တံ ဝါ သေလန္တံ ဝါ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၀၄) မရိယာဒါယံ။ ‘‘အန္တံ အန္တဂုဏ’’န္တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ ခု။ ပါ။ ၃။ဒွတ္တိံသာကာရ) သရီရာဝယဝေ ‘‘စရန္တိ လောကေ ပရိဝါရဆန္နာ၊ အန္တော အသုဒ္ဓါ ဗဟိ သောဘမာနာ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၂၂၊ မဟာနိ။ ၁၉၁) စိတ္တေ။ ‘‘အပ္ပေကစ္စာနိ ဥပ္ပလာနိ ဝါ ပဒုမာနိ ဝါ ပုဏ္ဍရီကာနိ ဝါ ဥဒကေ ဇာတာနိ ဥဒကေ သံဝဍ္ဎာနိ ဥဒကာနုဂ္ဂတာနိ အန္တော နိမုဂ္ဂပေါသီနီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၉၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၉) အဗ္ဘန္တရေ။

‘‘မိဂါနံ ကောဋ္ဌုကော အန္တော၊ ပက္ခီနံ ပန ဝါယသော၊

ဧရဏ္ဍော အန္တော ရုက္ခာနံ၊ တယော အန္တာ သမာဂတာ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၃။၁၃၅) –

အာဒီသု လာမကေ။ ဣဓာပိ လာမကေ ဧဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ အန္တမိဒံ ဘိက္ခဝေ ဇီဝိကာနန္တိ ဘိက္ခဝေ ဣဒံ ဇီဝိကာနံ အန္တံ ပစ္ဆိမံ လာမကံ၊ သဗ္ဗနိဟီနံ ဇီဝိတန္တိ အတ္ထော။ ယဒိဒံ ပိဏ္ဍောလျန္တိ ယံ ဣဒံ ပိဏ္ဍပရိယေသနေန ဘိက္ခာစရိယာယ ဇီဝိကံ ကပ္ပေန္တဿ ဇီဝိတံ။ အယံ ပနေတ္ထ ပဒတ္ထော – ပိဏ္ဍာယ ဥလတီတိ ပိဏ္ဍောလော၊ တဿ ကမ္မံ ပိဏ္ဍောလျံ၊ ပိဏ္ဍပရိယေသနေန ဇီဝိကာတိ အတ္ထော။

အဘိသာပေါတိ အက္ကောသော။ ကုပိတာ ဟိ မနုဿာ အတ္တနော ပစ္စတ္ထိကံ ‘‘ပိလောတိကခဏ္ဍံ နိဝါသေတွာ ကပါလဟတ္ထော ပိဏ္ဍံ ပရိယေသမာနော စရေယျာသီ’’တိ အက္ကောသန္တိ။ အထ ဝါ ‘‘ကိံ တုယှံ အကာတဗ္ဗံ အတ္ထိ၊ ယော တွံ ဧဝံ ဗလဝီရိယူပပန္နောပိ ဟိရောတ္တပ္ပံ ပဟာယ ကပဏော ပိဏ္ဍောလော ဝိစရသိ ပတ္တပါဏီ’’တိ ဧဝမ္ပိ အက္ကောသန္တိယေဝ။ တဉ္စခေါ ဧတန္တိ တံ ဧတံ အဘိသပမ္ပိ သမာနံ ပိဏ္ဍောလျံ။ ကုလပုတ္တာ ဥပေန္တိ အတ္ထဝသိကာတိ မမ သာသနေ ဇာတိကုလပုတ္တာ စ အာစာရကုလပုတ္တာ စ အတ္ထဝသိကာ ကာရဏဝသိကာ ဟုတွာ ကာရဏဝသံ ပဋိစ္စ ဥပေန္တိ ဥပဂစ္ဆန္တိ။

ရာဇာဘိနီတာတိအာဒီသု ယေ ရညော သန္တကံ ခါဒိတွာ ရညာ ဗန္ဓနာဂါရေ ဗန္ဓာပိတာ ပလာယိတွာ ပဗ္ဗဇန္တိ၊ တေ ရညာ ဗန္ဓနံ အဘိနီတတ္တာ ရာဇာဘိနီတာ နာမ။ ယေ ပန စောရေဟိ အဋဝိယံ ဂဟေတွာ ဧကစ္စေသု မာရိယမာနေသု ဧကစ္စေ ‘‘မယံ သာမိ တုမှေဟိ ဝိဿဋ္ဌာ ဂေဟံ အနဇ္ဈာဝသိတွာ ပဗ္ဗဇိဿာမ၊ တတ္ထ တတ္ထ ယံ ယံ ဗုဒ္ဓပူဇာဒိပုညံ ကရိဿာမ၊ တတော တတော တုမှာကံ ပတ္တိံ ဒဿာမာ’’တိ တေဟိ ဝိဿဋ္ဌာ ပဗ္ဗဇန္တိ၊ တေ စောရာဘိနီတာ နာမ စောရေဟိ မာရေတဗ္ဗတံ အဘိနီတတ္တာ။ ယေ ပန ဣဏံ ဂဟေတွာ ပဋိဒါတုံ အသက္ကောန္တာ ပလာယိတွာ ပဗ္ဗဇန္တိ၊ တေ ဣဏဋ္ဋာ နာမ။ တဉ္စ ခေါ ဧတံ ပိဏ္ဍောလျံ ကုလပုတ္တာ မမ သာသနေ နေဝ ရာဇာဘိနီတာ…ပေ… န အာဇီဝိကာပကတာ ဥပေန္တိ၊ အပိစ ခေါ ‘‘ဩတိဏ္ဏမှာ ဇာတိယာ…ပေ… ပညာယေထာ’’တိ ဥပေန္တီတိ ပဒသမ္ဗန္ဓော။

တတ္ထ ဩတိဏ္ဏမှာတိ ဩတိဏ္ဏာ အမှာ။ ဇာတိယာတိအာဒီသု တမှိ တမှိ သတ္တနိကာယေ ခန္ဓာနံ ပဌမာဘိနိဗ္ဗတ္တိ ဇာတိ၊ ပရိပါကော ဇရာ၊ ဘေဒေါ မရဏံ။ ဉာတိရောဂဘောဂသီလဒိဋ္ဌိဗျသနေဟိ ဖုဋ္ဌဿ သန္တာပေါ အန္တော နိဇ္ဈာနံ သောကော၊ တေဟိ ဖုဋ္ဌဿ ဝစီဝိပ္ပလာပေါ ပရိဒေဝေါ။ အနိဋ္ဌဖောဋ္ဌဗ္ဗပဋိဟတကာယဿ ကာယပီဠနံ ဒုက္ခံ၊ အာဃာတဝတ္ထူသု ဥပဟတစိတ္တဿ စေတောပီဠနံ ဒေါမနဿံ။ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဧဝ ဖုဋ္ဌဿ ပရိဒေဝေနပိ အဓိဝါသေတုံ အသမတ္ထဿ စိတ္တသန္တာပသမုဋ္ဌိတော ဘုသော အာယာသော ဥပါယာသော။ ဧတေဟိ ဇာတိအာဒီဟိ ဩတိဏ္ဏာ ဒုက္ခောတိဏ္ဏာ၊ တေဟိ ဇာတိအာဒိဒုက္ခေဟိ အန္တော အနုပဝိဋ္ဌာ။ ဒုက္ခပရေတာတိ တေဟိ ဒုက္ခဒုက္ခဝတ္ထူဟိ အဘိဘူတာ။ ဇာတိအာဒယော ဟိ ဒုက္ခဿ ဝတ္ထုဘာဝတော ဒုက္ခာ၊ ဒုက္ခဘာဝတော စ သောကပရိဒေဝဒုက္ခဒေါမနဿုပါယာသာ ဒုက္ခာတိ။ အပ္ပေဝ နာမ…ပေ… ပညာယေထာတိ ဣမဿ သကလဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခရာသိဿ ပရိစ္ဆေဒကရဏံ ဩသာနကိရိယာ အပိ နာမ ပညာယေယျ။

သော စ ဟောတိ အဘိဇ္ဈာလူတိ ဣဒံ ယော ကုလပုတ္တော ‘‘ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿာမီ’’တိ ပုဗ္ဗေ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ ပဗ္ဗဇိတော အပရဘာဂေ တံ ပဗ္ဗဇ္ဇံ တထာရူပံ ကာတုံ န သက္ကောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဘိဇ္ဈာလူတိ ပရဘဏ္ဍာနံ အဘိဇ္ဈာယိတာ။ တိဗ္ဗသာရာဂေါတိ ဗလဝရာဂေါ။ ဗျာပန္နစိတ္တောတိ ဗျာပါဒေန ပူတိဘူတတ္တာ ဝိပန္နစိတ္တော။ ပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပောတိ တိခိဏသိင်္ဂေါ ဝိယ စဏ္ဍဂေါဏော ပရေသံ ဥပဃာတဝသေန ဒုဋ္ဌစိတ္တော။ မုဋ္ဌဿတီတိ ဘတ္တနိက္ခိတ္တကာကော ဝိယ၊ မံသနိက္ခိတ္တသုနခေါ ဝိယ စ နဋ္ဌဿတိ၊ ဣဓ ကတံ ဧတ္ထ န သရတိ။ အသမ္ပဇာနောတိ နိပ္ပညော ခန္ဓာဒိပရိစ္ဆေဒရဟိတော။ အသမာဟိတောတိ စဏ္ဍသောတေ ဗဒ္ဓနာဝါ ဝိယ အသဏ္ဌိတော။ ဝိဗ္ဘန္တစိတ္တောတိ ပန္ထာရုဠှမိဂေါ ဝိယ ဘန္တမနော။ ပါကတိန္ဒြိယောတိ ယထာ ဂိဟီ သံဝရာဘာဝေန ပရိဂ္ဂဟပရိဇနေ ဩလောကေန္တိ အသံဝုတိန္ဒြိယာ၊ ဧဝံ အသံဝုတိန္ဒြိယော ဟောတိ။

ဆဝါလာတန္တိ ဆဝါနံ ဒဍ္ဎဋ္ဌာနေ အလာတံ။ ဥဘတောပဒိတ္တံ မဇ္ဈေ ဂူထဂတန္တိ ပမာဏေန အဋ္ဌင်္ဂုလမတ္တံ ဥဘတော ဒွီသု ကောဋီသု အာဒိတ္တံ မဇ္ဈေ ဂူထမက္ခိတံ။ နေဝ ဂါမေတိ သစေ ဟိ တံ ယုဂနင်္ဂလဂေါပါနသိပက္ခပါသကာဒီနံ အတ္ထာယ ဥပနေတုံ သက္ကာ အဿ ဂါမေ ကဋ္ဌတ္ထံ ဖရေယျ။ သစေ ခေတ္တကုဋိယာ ကဋ္ဌတ္ထရမဉ္စကာဒီနံ အတ္ထာယ ဥပနေတုံ သက္ကာ အဿ၊ အရညေ ကဋ္ဌတ္ထံ ဖရေယျ။ ယသ္မာ ပန ဥဘယတ္ထာပိ န သက္ကာ၊ တသ္မာ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ တထူပမာဟန္တိ တထူပမံ ဆဝါလာတသဒိသံ အဟံ ဣမံ ယထာဝုတ္တပုဂ္ဂလံ ဝဒါမိ။ ဂိဟိဘောဂါ စ ပရိဟီနောတိ ယော အဂါရေ ဝသန္တေဟိ ဂိဟီဟိ ဒါယဇ္ဇေ ဘာဇိယမာနေ အညထာ စ ဘောဂေါ လဒ္ဓဗ္ဗော အဿ၊ တတော စ ပရိဟီနော။ သာမညတ္ထဉ္စာတိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ ဩဝါဒေ ဌတွာ ပရိယတ္တိပဋိဝေဓဝသေန ပတ္တဗ္ဗံ သာမညတ္ထဉ္စ န ပရိပူရေတိ။ ဣမံ ပန ဥပမံ သတ္ထာ န ဒုဿီလဿ ဝသေန အာဟရိ ၊ ပရိသုဒ္ဓသီလဿ ပန အလသဿ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ဒေါသေဟိ ဒူသိတစိတ္တဿ ပုဂ္ဂလဿ ဝသေန အာဟရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဂါထာသု ဂိဟိဘောဂါတိ ကာမသုခသမ္ဘောဂတော။ ပရိဟီနောတိ ဇီနော။ သာမညတ္ထန္တိ ပဋိဝေဓဗာဟုသစ္စဉ္စေဝ ပရိယတ္တိဗာဟုသစ္စဉ္စ။ တာဒိသော ဟိ အသုတံ သောတုံ သုတံ ပရိယောဒါပေတုံ န သက္ကောတိ အလသဘာဝတော။ ဒုဋ္ဌု ဘဂေါတိ ဒုဗ္ဘဂေါ၊ အလက္ခိကော ကာဠကဏ္ဏိပုရိသော။ ပရိဓံသမာနောတိ ဝိနဿမာနော။ ပကိရေတီတိ ဝိကိရေတိ ဝိဒ္ဓံသေတိ။ သဗ္ဗမေတံ ဘာဝိနော သာမညတ္ထဿ အနုပ္ပာဒနမေဝ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ။ ဆဝါလာတံဝ နဿတီတိ သော တာဒိသော ပုဂ္ဂလော ယထာဝုတ္တံ ဆဝါလာတံ ဝိယ ကဿစိ အနုပယုဇ္ဇမာနော ဧဝ နဿတိ ဥဘတော ပရိဘဋ္ဌဘာဝတော။ ဧဝံ ‘‘ကာယဝါစာဟိ အကတဝီတိက္ကမောပိ စိတ္တံ အဝိသောဓေန္တော နဿတိ၊ ပဂေဝ ကတဝီတိက္ကမော ဒုဿီလော’’တိ တဿ အပါယဒုက္ခဘာဂိဘာဝဒဿနေန ဒုဿီလေ အာဒီနဝံ ဒဿေတွာ တတော သတ္တေ ဝိဝေစေတုကာမော ‘‘ကာသာဝကဏ္ဌာ’’တိအာဒိနာ ဂါထာဒွယမာဟ။ တဿတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ သင်္ဃာဋိကဏ္ဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၂။ တတိယေ သင်္ဃာဋိကဏ္ဏေတိ စီဝရကောဋိယံ။ ဂဟေတွာတိ ပရာမသိတွာ။ အနုဗန္ဓော အဿာတိ အနုဂတော ဘဝေယျ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ‘‘ဘိက္ခဝေ၊ ဣဓေကစ္စော ဘိက္ခု အတ္တနော ဟတ္ထေန မယာ ပါရုတဿ သုဂတမဟာစီဝရဿ ကဏ္ဏေ ပရာမသန္တော ဝိယ မံ အနုဂစ္ဆေယျ၊ ဧဝံ မယှံ အာသန္နတရော ဟုတွာ ဝိဟရေယျာ’’တိ။ ပါဒေ ပါဒံ နိက္ခိပန္တောတိ ဂစ္ဆန္တဿ မမ ပါဒေ ပါဒံ နိက္ခိတ္တဋ္ဌာနေ ပါဒုဒ္ဓါရဏာနန္တရံ အတ္တနော ပါဒံ နိက္ခိပန္တော။ ဥဘယေနာပိ ‘‘ဌာနဂမနာဒီသု အဝိဇဟန္တော သဗ္ဗကာလံ မယှံ သမီပေ ဧဝ ဝိဟရေယျ စေပီ’’တိ ဒဿေတိ။ သော အာရကာဝ မယှံ၊ အဟဉ္စ တဿာတိ သော ဘိက္ခု မယာ ဝုတ္တံ ပဋိပဒံ အပူရေန္တော မမ ဒူရေယေဝ၊ အဟဉ္စ တဿ ဒူရေယေဝ။ ဧတေန မံသစက္ခုနာ တထာဂတဒဿနံ ရူပကာယသမောဓာနဉ္စ အကာရဏံ၊ ဉာဏစက္ခုနာဝ ဒဿနံ ဓမ္မကာယသမောဓာနမေဝ စ ပမာဏန္တိ ဒဿေတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘ဓမ္မဉှိ သော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု န ပဿတိ၊ ဓမ္မံ အပဿန္တော န မံ ပဿတီ’’တိ။ တတ္ထ ဓမ္မော နာမ နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော။ သော စ အဘိဇ္ဈာဒီဟိ ဒူသိတစိတ္တေန န သက္ကာ ပဿိတုံ၊ တသ္မာ ဓမ္မဿ အဒဿနတော ဓမ္မကာယဉ္စ န ပဿတီတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ –

‘‘ကိံ တေ၊ ဝက္ကလိ၊ ဣမိနာ ပူတိကာယေန ဒိဋ္ဌေန? ယော ခေါ၊ ဝက္ကလိ၊ ဓမ္မံ ပဿတိ သော မံ ပဿတိ၊ ယော မံ ပဿတိ၊ သော ဓမ္မံ ပဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၇)။

‘‘ဓမ္မဘူတော ဗြဟ္မဘူတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၃၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၅) စ။

‘‘ဓမ္မကာယော ဣတိပိ၊ ဗြဟ္မကာယော ဣတိပီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၁၈) စ အာဒိ။

ယောဇနသတေတိ ယောဇနသတေ ပဒေသေ၊ ယောဇနသတမတ္ထကေတိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမဝသေန စဿ အနဘိဇ္ဈာလုအာဒိဘာဝေါ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဂါထာသု မဟိစ္ဆောတိ ကာမေသု တိဗ္ဗသာရာဂတာယ မဟာဣစ္ဆော။ ဝိဃာတဝါတိ ပဒုဋ္ဌမနသင်္ကပ္ပတာယ သတ္တေသု အာဃာတဝသေန မဟိစ္ဆတာယ ဣစ္ဆိတာလာဘေန စ ဝိဃာတဝါ။ ဧဇာနုဂေါတိ ဧဇာသင်္ခါတာယ တဏှာယ ဒါသော ဝိယ ဟုတွာ တံ အနုဂစ္ဆန္တော။ ရာဂါဒိကိလေသပရိဠာဟာဘိဘဝေန အနိဗ္ဗုတော။ ရူပါဒိဝိသယာနံ အဘိကင်္ခနေန ဂိဒ္ဓါ။ ပဿ ယာဝဉ္စ အာရကာတိ အနေဇဿ နိဗ္ဗုတဿ ဝီတဂေဓဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဩကာသဝသေန သမီပေပိ သမာနော မဟိစ္ဆော ဝိဃာတဝါ ဧဇာနုဂေါ အနိဗ္ဗုတော ဂိဒ္ဓါ ဗာလပုထုဇ္ဇနော ဓမ္မသဘာဝတော ယတ္တကံ ဒူရေ၊ တဿ သော ဒူရဘာဝေါ ပဿ၊ ဝတ္တုမ္ပိ န သုကရန္တိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘နဘဉ္စ ဒူရေ ပထဝီ စ ဒူရေ၊

ပါရံ သမုဒ္ဒဿ တထာဟု ဒူရေ၊

တတော ဟဝေ ဒူရတရံ ဝဒန္တိ၊

သတဉ္စ ဓမ္မော အသတဉ္စ ရာဇာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၄၇၊ ဇာ။ ၂။၂၁။၄၁၄)၊

ဓမ္မမဘိညာယာတိ စတုသစ္စဓမ္မံ အဘိညာယ အညာယ ဉာတတီရဏပရိညာဟိ ယထာရဟံ ပုဗ္ဗဘာဂေ ဇာနိတွာ။ ဓမ္မမညာယာတိ တမေဝ ဓမ္မံ အပရဘာဂေ မဂ္ဂဉာဏေန ပရိညာဒိဝသေန ယထာမရိယာဒံ ဇာနိတွာ။ ပဏ္ဍိတောတိ ပဋိဝေဓဗာဟုသစ္စေန ပဏ္ဍိတော။ ရဟဒေါဝ နိဝါတေ စာတိ နိဝါတဋ္ဌာနေ ရဟဒေါ ဝိယ အနေဇော ကိလေသစလနရဟိတော ဥပသမ္မတိ၊ ယထာ သော ရဟဒေါ နိဝါတဋ္ဌာနေ ဝါတေန အနဗ္ဘာဟတော သန္နိသိန္နောဝ ဟောတိ၊ ဧဝံ အယမ္ပိ သဗ္ဗထာပိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလေသော ကိလေသစလနရဟိတော အရဟတ္တဖလသမာဓိနာ ဝူပသမ္မတိ၊ သဗ္ဗကာလံ ဥပသန္တသဘာဝေါဝ ဟောတိ။ အနေဇောတိ သော ဧဝံ အနေဇာဒိသဘာဝေါ အရဟာ အနေဇာဒိသဘာဝဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဩကာသတော ဒူရေပိ သမာနော ဓမ္မသဘာဝတော အဒူရေ သန္တိကေ ဧဝါတိ။

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ အဂ္ဂိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၃။ စတုတ္ထေ အနုဒဟနဋ္ဌေန အဂ္ဂိ၊ ရာဂေါ ဧဝ အဂ္ဂိ ရာဂဂ္ဂိ။ ရာဂေါ ဟိ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော သတ္တေ အနုဒဟတိ ဈာပေတိ၊ တသ္မာ ‘‘အဂ္ဂီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣတရေသုပိ ဒွီသု ဧသေဝ နယော။ တတ္ထ ယထာ အဂ္ဂိ ယဒေဝ ဣန္ဓနံ နိဿာယ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ နိဒဟတိ၊ မဟာပရိဠာဟော စ ဟောတိ၊ ဧဝမိမေပိ ရာဂါဒယော ယသ္မိံ သန္တာနေ သယံ ဥပ္ပန္နာ၊ တံ နိဒဟန္တိ၊ မဟာပရိဠာဟာ စ ဟောန္တိ ဒုန္နိဗ္ဗာပယာ။ တေသု ရာဂပရိဠာဟေန သန္တတ္တဟဒယာနံ ဣစ္ဆိတာလာဘဒုက္ခေန မရဏပ္ပတ္တာနံ သတ္တာနံ ပမာဏံ နတ္ထိ။ အယံ တာဝ ရာဂဿ အနုဒဟနတာ။ ဒေါသဿ ပန အနုဒဟနတာယ ဝိသေသတော မနောပဒေါသိကာ ဒေဝါ၊ မောဟဿ အနုဒဟနတာယ ခိဍ္ဍာပဒေါသိကာ ဒေဝါ စ နိဒဿနံ။ မောဟဝသေန ဟိ တေသံ သတိသမ္မောသော ဟောတိ၊ တသ္မာ ခိဍ္ဍာဝသေန အာဟာရဝေလံ အတိဝတ္တေန္တာ ကာလံ ကရောန္တိ။ အယံ တာဝ ရာဂါဒီနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကော အနုဒဟနဘာဝေါ။ သမ္ပရာယိကော ပန နိရယာဒီသု နိဗ္ဗတ္တာပနဝသေန ဃောရတရော ဒုရဓိဝါသော စ။ အယဉ္စ အတ္ထော အာဒိတ္တပရိယာယေန ဝိဘာဝေတဗ္ဗော။

ဂါထာသု ကာမေသု မုစ္ဆိတေတိ ဝတ္ထုကာမေသု ပါတဗျတာဝသေန မုစ္ဆံ ဗာလျံ ပမာဒံ မိစ္ဆာစာရံ အာပန္နေ။ ဗျာပန္နေတိ ဗျာပန္နစိတ္တေ ဒဟတီတိ သမ္ဗန္ဓော။ နရေ ပါဏာတိပါတိနောတိ ဣဒံ ဒေါသဂ္ဂိဿ။ အရိယဓမ္မေ အကောဝိဒေတိ ယေ ခန္ဓာယတနာဒီသု သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဥဂ္ဂဟပရိပုစ္ဆာယ မနသိကာရရဟိတာ အရိယဓမ္မဿ အကုသလာ၊ တေ သမ္မောဟေန အဘိဘူတာ ဝိသေသေန သမ္မူဠှာ နာမာတိ ဝုတ္တာ။ ဧတေ အဂ္ဂီ အဇာနန္တာတိ ‘‘ဧတေ ရာဂဂ္ဂိအာဒယော ဣဓ စေဝ သမ္ပရာယေ စ အနုဒဟန္တီ’’တိ အဇာနန္တာ ပရိညာဘိသမယဝသေန ပဟာနာဘိသမယဝသေန စ အပ္ပဋိဝိဇ္ဈန္တာ။ သက္ကာယာဘိရတာတိ သက္ကာယေ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကေ တဏှာဒိဋ္ဌိမာနနန္ဒနာဘိရတာ။ ဝဍ္ဎယန္တီတိ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနေန ဝဍ္ဎယန္တိ အာစိနန္တိ။ နိရယန္တိ အဋ္ဌဝိဓံ မဟာနိရယံ၊ သောဠသဝိဓံ ဥဿဒနိရယန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ နိရယံ။ တိရစ္ဆာနဉ္စ ယောနိယောတိ တိရစ္ဆာနယောနိယော စ။ အသုရန္တိ အသုရကာယံ ပေတ္တိဝိသယဉ္စ ဝဍ္ဎယန္တီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဧတ္တာဝတာ ရာဂဂ္ဂိအာဒီနံ ဣဓ စေဝ သမ္ပရာယေ စ အနုဒဟနဘာဝဒဿနမုခေန ဝဋ္ဋံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ နေသံ နိဗ္ဗာပနေန ဝိဝဋ္ဋံ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ စ ရတ္တိန္ဒိဝါ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ယုတ္တာတိ ဘာဝနာနုယောဂဝသေန ယုတ္တာ။ ကတ္ထ? သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနေ။ တေန အညသာသနေ ရာဂဂ္ဂိအာဒီနံ နိဗ္ဗာပနာဘာဝံ ဒဿေတိ။ တထာ ဟိ အနညသာဓာရဏံ တေသံ နိဗ္ဗာပနဝိဓိံ အသုဘကမ္မဋ္ဌာနံ သင်္ခေပေနေဝ ဒဿေန္တော –

‘‘တေ နိဗ္ဗာပေန္တိ ရာဂဂ္ဂိံ၊ နိစ္စံ အသုဘသညိနော၊

ဒေါသဂ္ဂိံ ပန မေတ္တာယ၊ နိဗ္ဗာပေန္တိ နရုတ္တမာ၊

မောဟဂ္ဂိံ ပန ပညာယ၊ ယာယံ နိဗ္ဗေဓဂါမိနီ’’တိ။ –

အာဟ ။ တတ္ထ အသုဘသညိနောတိ ဒွတ္တိံသာကာရဝသေန စေဝ ဥဒ္ဓုမာတကာဒိဝသေန စ အသုဘဘာဝနာနုယောဂေန အသုဘသညိနော။ မေတ္တာယာတိ ‘‘သော မေတ္တာသဟဂတေန စေတသာ ဧကံ ဒိသံ ဖရိတွာ ဝိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၆၄၊ ၆၆) ဝုတ္တာယ မေတ္တာဘာဝနာယ။ ဧတ္ထ စ အသုဘဇ္ဈာနဉ္စ ပါဒကံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တိတအနာဂါမိမဂ္ဂေန ရာဂဂ္ဂိဒေါသဂ္ဂီနံ နိဗ္ဗာပနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ပညာယာတိ ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ။ တေနေဝါဟ ‘‘ယာယံ နိဗ္ဗေဓဂါမိနီ’’တိ။ သာ ဟိ ကိလေသက္ခန္ဓံ ဝိနိဝိဇ္ဈန္တီ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ နိဗ္ဗေဓဂါမိနီတိ ဝုစ္စတိ။ အသေသံ ပရိနိဗ္ဗန္တီတိ အရဟတ္တမဂ္ဂေန အသေသံ ရာဂဂ္ဂိအာဒိံ နိဗ္ဗာပေတွာ သဥပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ဌိတာ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တိယာ နိပကာ ပုဗ္ဗေဝ သမ္မပ္ပဓာနေန သဗ္ဗသော ကောသဇ္ဇဿ သုပ္ပဟီနတ္တာ ဖလသမာပတ္တိသမာပဇ္ဇနေန အကိလာသုဘာဝေန စ ရတ္တိန္ဒိဝမတန္ဒိတာ စရိမကစိတ္တနိရောဓေန အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ အသေသံ ပရိနိဗ္ဗန္တိ။ တတော စ အသေသံ နိဿေသံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အစ္စဂုံ အတိက္ကမံသု။

ဧဝံ ယေ ရာဂဂ္ဂိအာဒိကေ နိဗ္ဗာပေန္တိ၊ တေသံ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနေန နိဗ္ဗုတိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဋိဝိဒ္ဓဂုဏေဟိ ထောမေန္တော ဩသာနဂါထမာဟ။ တတ္ထ အရိယဒ္ဒသာတိ အရိယေဟိ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ပဿိတဗ္ဗံ ကိလေသေဟိ ဝါ အာရကတ္တာ အရိယံ နိဗ္ဗာနံ၊ အရိယံ စတုသစ္စမေဝ ဝါ ဒိဋ္ဌဝန္တောတိ အရိယဒ္ဒသာ။ ဝေဒဿ မဂ္ဂဉာဏဿ၊ တေန ဝါ ဝေဒေန သံသာရဿ ပရိယောသာနံ ဂတာတိ ဝေဒဂုနော။ သမ္မဒညာယာတိ သမ္မဒေဝ သဗ္ဗံ အာဇာနိတဗ္ဗံ ကုသလာဒိံ ခန္ဓာဒိဉ္စ ဇာနိတွာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ ဥပပရိက္ခသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၄။ ပဉ္စမေ တထာ တထာတိ တေန တေန ပကာရေန။ ဥပပရိက္ခေယျာတိ ဝီမံသေယျ ပရိတုလေယျ သမ္မသေယျ ဝါ။ ယထာ ယထာဿ ဥပပရိက္ခတောတိ ယထာ ယထာ အဿ ဘိက္ခုနော ဥပပရိက္ခန္တဿ။ ဗဟိဒ္ဓါစဿ ဝိညာဏံ အဝိက္ခိတ္တံ အဝိသဋန္တိ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနကဝိက္ခေပါဘာဝတော အဝိက္ခိတ္တံ သမာဟိတံ၊ တတော ဧဝ အဝိသဋံ သိယာ ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဘိက္ခဝေ၊ ယေန ယေန ပကာရေန ဣမဿ အာရဒ္ဓဝိပဿကဿ ဘိက္ခုနော ဥပပရိက္ခတော သင်္ခါရေ သမ္မသန္တဿ ပုဗ္ဗေ သမာဟိတာကာရသလ္လက္ခဏဝသေန သမထနိမိတ္တံ ဂဟေတွာ သက္ကစ္စံ နိရန္တရံ သမ္မသနဉာဏံ ပဝတ္တေန္တဿ အတ္တနော ဝိပဿနာစိတ္တံ ကမ္မဋ္ဌာနတော ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါဒိအာရမ္မဏေ ဥပ္ပဇ္ဇနကံ န သိယာ၊ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယတာယ ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိယံ န သိယာ၊ တေန တေန ပကာရေန ဘိက္ခု ဥပပရိက္ခေယျ ပရိတုလေယျာတိ။ အဇ္ဈတ္တံ အသဏ္ဌိတန္တိ ယသ္မာ ဝီရိယေ မန္ဒံ ဝဟန္တေ သမာဓိဿ ဗလဝဘာဝတော ကောသဇ္ဇာဘိဘဝေန အဇ္ဈတ္တံ ဂေါစရဇ္ဈတ္တသင်္ခါတေ ကမ္မဋ္ဌာနာရမ္မဏေ သင်္ကောစဝသေန ဌိတတ္တာ သဏ္ဌိတံ နာမ ဟောတိ၊ ဝီရိယသမတာယ ပန ယောဇိတာယ အသဏ္ဌိတံ ဟောတိ ဝီထိံ ပဋိပန္နံ။ တသ္မာ ယထာ ယထာဿ ဥပပရိက္ခတော ဝိညာဏံ အဇ္ဈတ္တံ အသဏ္ဌိတံ အဿ၊ ဝီထိပဋိပန္နံ သိယာ၊ တထာ တထာ ဥပပရိက္ခေယျ။ အနုပါဒါယ န ပရိတဿေယျာတိ ယထာ ယထာဿ ဥပပရိက္ခတော ‘‘ဧတံ မမ၊ ဧသော မေ အတ္တာ’’တိ တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန ရူပါဒီသု ကဉ္စိ သင်္ခါရံ အဂ္ဂဟေတွာ တတော ဧဝ တဏှာဒိဋ္ဌိဂ္ဂါဟဝသေန န ပရိတဿေယျ၊ တထာ တထာ ဥပပရိက္ခေယျာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ကထံ ပန ဥပပရိက္ခတော တိဝိဓမ္ပေတံ သိယာတိ? ဥဒ္ဓစ္စပက္ခိယေ ကောသဇ္ဇပက္ခိယေ စ ဓမ္မေ ဝဇ္ဇေန္တော ဝီရိယသမတံ ယောဇေတွာ ပုဗ္ဗေဝ ဝိပဿနုပက္ကိလေသေဟိ စိတ္တံ ဝိသောဓေတွာ ယထာ သမ္မဒေဝ ဝိပဿနာဉာဏံ ဝိပဿနာဝီထိံ ပဋိပဇ္ဇတိ၊ တထာ သမ္မသတော။

ဣတိ ဘဂဝါ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနိကဿ ဘိက္ခုနော အနုက္ကမေန ပဋိပဒါဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိယာ အာရဒ္ဓါယ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယအတိသိထိလဝီရိယဝိပဿနုပက္ကိလေသေဟိ စိတ္တဿ ဝိသောဓနူပါယံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တထာ ဝိသောဓိတေ ဝိပဿနာဉာဏေ န စိရဿေဝ ဝိပဿနံ မဂ္ဂေန ဃဋေတွာ သကလဝဋ္ဋဒုက္ခသမတိက္ကမာယ သံဝတ္တန္တီတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဗဟိဒ္ဓါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိညာဏေ’’တိအာဒိမာဟ၊ တံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ယံ ပန ဝုတ္တံ – ‘‘အာယတိံ ဇာတိဇရာမရဏဒုက္ခသမုဒယသမ္ဘဝေါ န ဟောတီ’’တိ၊ တဿတ္ထော – ဧဝံ ဝိပဿနံ မဂ္ဂေန ဃဋေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အဂ္ဂမဂ္ဂေန အနဝသေသတော ကိလေသေသု ခီဏေသု အာယတိံ အနာဂတေ ဇာတိဇရာမရဏသကလဝဋ္ဋဒုက္ခသမုဒယသင်္ခါတော သမ္ဘဝေါ ဥပ္ပာဒေါ စ န ဟောတိ၊ ဇာတိသင်္ခါတော ဝါ ဒုက္ခသမုဒယော ဇရာမရဏသင်္ခါတော ဒုက္ခသမ္ဘဝေါ စ န ဟောတိ။

ဂါထာယံ သတ္တသင်္ဂပ္ပဟီနဿာတိ တဏှာသင်္ဂေါ၊ ဒိဋ္ဌိသင်္ဂေါ၊ မာနသင်္ဂေါ၊ ကောဓသင်္ဂေါ၊ အဝိဇ္ဇာသင်္ဂေါ၊ ကိလေသသင်္ဂေါ၊ ဒုစ္စရိတသင်္ဂေါတိ ဣမေသံ သတ္တန္နံ သင်္ဂါနံ ပဟီနတ္တာ သတ္တသင်္ဂပ္ပဟီနဿ။ ကေစိ ပန ‘‘သတ္တာနုသယာ ဧဝ သတ္တ သင်္ဂါ’’တိ ဝဒန္တိ။ နေတ္တိစ္ဆိန္နဿာတိ ဆိန္နဘဝနေတ္တိကဿ ။ ဝိက္ခီဏော ဇာတိသံသာရောတိ ပုနပ္ပုနံ ဇာယနဝသေန ပဝတ္တိယာ ဇာတိဟေတုကတ္တာ စ ဇာတိဘူတော သံသာရောတိ ဇာတိသံသာရော၊ သော ဘဝနေတ္တိယာ ဆိန္နတ္တာ ဝိက္ခီဏော ပရိက္ခီဏော၊ တတော ဧဝ နတ္ထိ တဿ ပုနဗ္ဘဝေါတိ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ကာမူပပတ္တိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၅။ ဆဋ္ဌေ ကာမူပပတ္တိယောတိ ကာမပဋိလာဘာ ကာမပဋိသေဝနာ ဝါ။ ပစ္စုပဋ္ဌိတကာမာတိ နိဗဒ္ဓကာမာ နိဗဒ္ဓါရမ္မဏာ ယထာ တံ မနုဿာ။ မနုဿာ ဟိ နိဗဒ္ဓဝတ္ထုသ္မိံ ဝသံ ဝတ္တေန္တိ။ ယတ္ထ ပဋိဗဒ္ဓစိတ္တာ ဟောန္တိ၊ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ ဒတွာ တမေဝ မာတုဂါမံ အာနေတွာ နိဗဒ္ဓဘောဂံ ဘုဉ္ဇန္တိ။ ဧကစ္စေ စ ဒေဝါ။ စာတုမဟာရာဇိကတော ပဋ္ဌာယ ဟိ စတုဒေဝလောကဝါသိနော နိဗဒ္ဓဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ဝသံ ဝတ္တေန္တိ။ ပဉ္စသိခဝတ္ထု စေတ္ထ နိဒဿနံ။ တထာ ဧကစ္စေ အာပါယိကေ နေရယိကေ ဌပေတွာ သေသအပါယသတ္တာပိ နိဗဒ္ဓဝတ္ထုသ္မိံယေဝ ဝသံ ဝတ္တေန္တိ။ မစ္ဆာ ဟိ အတ္တနော မစ္ဆိယာ၊ ကစ္ဆပေါ ကစ္ဆပိယာတိ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ တိရစ္ဆာနာ ပေတာ ဝိနိပါတိကာ စ။ တသ္မာ နေရယိကေ ဌပေတွာ သေသအပါယသတ္တေ ဥပါဒါယ ယာဝ တုသိတကာယာ ဣမေ သတ္တာ ပစ္စုပဋ္ဌိတကာမာ နာမ၊ နိမ္မာနရတိနောတိ သယံ နိမ္မိတေ နိမ္မာနေ ရတိ ဧတေသန္တိ နိမ္မာနရတိနော။ တေ ဟိ နီလပီတာဒိဝသေန ယာဒိသံ ယာဒိသံ ရူပံ ဣစ္ဆန္တိ၊ တာဒိသံ တာဒိသံ နိမ္မိနိတွာ ရမန္တိ အာယသ္မတော အနုရုဒ္ဓဿ ပုရတော မနာပကာယိကာ ဒေဝတာ ဝိယ။ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိနောတိ ပရေဟိ နိမ္မိတေ ကာမေ ဝသံ ဝတ္တေန္တီတိ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တိနော။ တေသဉှိ မနံ ဉတွာ ပရေ ယထာရုစိတံ ကာမဘောဂံ နိမ္မိနန္တိ၊ တေ တတ္ထ ဝသံ ဝတ္တေန္တိ။ ကထံ တေ ပရဿ မနံ ဇာနန္တီတိ? ပကတိသေဝနာဝသေန။ ယထာ ဟိ ကုသလော သူဒေါ ရညော ဘုဉ္ဇန္တဿ ယံ ယံ ရုစ္စတိ၊ တံ တံ ဇာနာတိ၊ ဧဝံ ပကတိယာ အဘိရုစိတာရမ္မဏံ ဉတွာ တာဒိသေယေဝ နိမ္မိနန္တိ၊ တေ တတ္ထ ဝသံ ဝတ္တေန္တိ၊ မေထုနသေဝနာဒိဝသေန ကာမေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဟသိတမတ္တေန ဩလောကိတမတ္တေန အာလိင်္ဂိတမတ္တေန ဟတ္ထဂ္ဂဟဏမတ္တေန စ တေသံ ကာမကိစ္စံ ဣဇ္ဈတီ’’တိ ဝဒန္တိ၊ တံ အဋ္ဌကထာယံ ‘‘ဧတံ ပန နတ္ထီ’’တိ ပဋိက္ခိတ္တံ။ န ဟိ ကာယေန အဖုသန္တဿ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ကာမကိစ္စံ သာဓေတိ။ ဆန္နမ္ပိ ကာမာဝစရဒေဝါနံ ကာမာ ပါကတိကာ ဧဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဆ ဧတေ ကာမာဝစရာ၊ သဗ္ဗကာမသမိဒ္ဓိနော၊

သဗ္ဗေသံ ဧကသင်္ခါတံ၊ အာယု ဘဝတိ ကိတ္တက’’န္တိ။ (ဝိဘ။ ၁၀၂၃)၊

ဂါထာသု ယေ စညေတိ ယေ ယထာဝုတ္တဒေဝေဟိ အညေ စ ကာမဘောဂိနော မနုဿာ စေဝ ဧကစ္စေ အပါယူပဂါ စ သဗ္ဗေ တေ။ ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝန္တိ ဣမံ ယထာပဋိလဒ္ဓတ္တဘာဝဉ္စေဝ၊ ဥပပတ္တိဘဝန္တရသင်္ခါတံ ဣတော အညထာဘာဝဉ္စာတိ ဒွိပ္ပဘေဒံ သံသာရံ နာတိဝတ္တရေ န အတိက္ကမန္တိ။ သဗ္ဗေ ပရိစ္စဇေ ကာမေတိ ဒိဗ္ဗာဒိဘေဒေ သဗ္ဗေပိ ကာမေ ဝတ္ထုကာမေ စ ကိလေသကာမေ စ ပရိစ္စဇေယျ။ ကိလေသကာမေ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဇဟန္တောယေဝ ဟိ ဝတ္ထုကာမေ ပရိစ္စဇတိ နာမ။ ပိယရူပသာတဂဓိတန္တိ ပိယရူပေသု ရူပါဒီသု သုခဝေဒနဿာဒေန ဂဓိတံ ဂိဒ္ဓံ။ ဆေတွာ သောတံ ဒုရစ္စယန္တိ အညေဟိ ဒုရစ္စယံ ဒုရတိက္ကမံ တဏှာသောတံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္ဒိတွာ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ကာမယောဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၆။ သတ္တမေ ကာမယောဂယုတ္တောတိ ပဉ္စကာမဂုဏိကော ရာဂေါ ကာမယောဂေါ၊ တေန ယုတ္တော ကာမယောဂယုတ္တော၊ အသမုစ္ဆိန္နကာမရာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ ဘဝယောဂေါ၊ တထာ ဈာနနိကန္တိ သဿတဒိဋ္ဌိသဟဂတော စ ရာဂေါ၊ တေန ယုတ္တော ဘဝယောဂယုတ္တော၊ အပ္ပဟီနဘဝရာဂေါတိ အတ္ထော။ အာဂါမီတိ ဗြဟ္မလောကေ ဌိတောပိ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန ဣမံ မနုဿလောကံ အာဂမနသီလော။ တေနေဝါဟ ‘‘အာဂန္တာ ဣတ္ထတ္တ’’န္တိ။ မနုဿတ္တဘာဝသင်္ခါတံ ဣတ္ထဘာဝံ အာဂမနဓမ္မော ၊ မနုဿေသု ဥပပဇ္ဇနသီလောတိ အတ္ထော။ ကာမဉ္စေတ္ထ ကာမယောဂေါ ဣတ္ထတ္တံ အာဂမနဿ ကာရဏံ။ ယော ပန ကာမယောဂယုတ္တော၊ သော ဧကန္တေန ဘဝယောဂယုတ္တောပိ ဟောတီတိ ဒဿနတ္ထံ ‘‘ကာမယောဂယုတ္တော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝယောဂယုတ္တော’’တိ ဥဘယမ္ပိ ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ဝုတ္တံ။

ကာမယောဂဝိသံယုတ္တောတိ ဧတ္ထ အသုဘဇ္ဈာနမ္ပိ ကာမယောဂဝိသံယောဂေါ၊ တံ ပါဒကံ ကတွာ အဓိဂတော အနာဂါမိမဂ္ဂေါ ဧကန္တေနေဝ ကာမယောဂဝိသံယောဂေါ နာမ၊ တသ္မာ တတိယမဂ္ဂဖလေ ဌိတော အရိယပုဂ္ဂလော ‘‘ကာမယောဂဝိသံယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ ယသ္မာ ပန ရူပါရူပဘဝေသု ဆန္ဒရာဂေါ အနာဂါမိမဂ္ဂေန န ပဟီယတိ၊ တသ္မာ သော အပ္ပဟီနဘဝယောဂတ္တာ ‘‘ဘဝယောဂယုတ္တော’’တိ ဝုတ္တော။ အနာဂါမီတိ ကာမလောကံ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဝသေန အနာဂမနတော အနာဂါမီ။ ကာမယောဂဝိသံယောဂဝသေနေဝ ဟိ သဒ္ဓိံ အနဝသေသဩရမ္ဘာဂိယသံယောဇနသမုဂ္ဃာတေန အဇ္ဈတ္တသံယောဇနာဘာဝသိဒ္ဓိတော ဣတ္ထတ္တံ အနာဂန္တွာ ဟောတိ၊ တတ္ထ ပရိနိဗ္ဗာယီ အနာဝတ္တိဓမ္မော။ ယဿ ပန အနဝသေသံ ဘဝယောဂေါ ပဟီနော၊ တဿ အဝိဇ္ဇာယောဂါဒိအဝသိဋ္ဌကိလေသာပိ တဒေကဋ္ဌဘာဝတော ပဟီနာ ဧဝ ဟောန္တီတိ ၊ သော ပရိက္ခီဏဘဝသံယောဇနော ‘‘အရဟံ ခီဏာသဝေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကာမယောဂဝိသံယုတ္တော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝယောဂဝိသံယုတ္တော အရဟံ ဟောတိ ခီဏာသဝေါ’’တိ။ ဧတ္ထ စ ကာမယောဂဝိသံယောဂေါ အနာဂါမီ စတုတ္ထဇ္ဈာနဿ သုခဒုက္ခသောမနဿဒေါမနဿပ္ပဟာနံ ဝိယ၊ တတိယမဂ္ဂဿ ဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသသံယောဇနပရိက္ခယော ဝိယ စ စတုတ္ထမဂ္ဂဿ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ဝုတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ပဌမပဒေန သောတာပန္နသကဒါဂါမီဟိ သဒ္ဓိံ သဗ္ဗော ပုထုဇ္ဇနော ဂဟိတော၊ ဒုတိယပဒေန ပန သဗ္ဗော အနာဂါမီ၊ တတိယပဒေန အရဟာတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

ဂါထာသု ဥဘယန္တိ ဥဘယေန၊ ကာမယောဂေန၊ ဘဝယောဂေန စ သံယုတ္တာတိ အတ္ထော။ သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သံသာရန္တိ ပုထုဇ္ဇနာ သောတာပန္နာ သကဒါဂါမိနောတိ ဣမေ တိဝိဓာ သတ္တာ ကာမယောဂဘဝယောဂါနံ အပ္ပဟီနတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သံသာရန္တိ။ တတော ဧဝ ဇာတိမရဏဂါမိနော ဟောန္တိ။ ဧတ္ထ ဧကဗီဇီ၊ ကောလံကောလော၊ သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ တီသု သောတာပန္နေသု သဗ္ဗမုဒု သတ္တက္ခတ္တုပရမော၊ သော အဋ္ဌမံ ဘဝံ န နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ အတ္တနော ပရိစ္ဆိန္နဇာတိဝသေန ပန သံသရတိ၊ တထာ ဣတရေပိ။ သကဒါဂါမီသုပိ ယော ဣဓ သကဒါဂါမိမဂ္ဂံ ပတွာ ဒေဝလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပုန ဣဓ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ သော အတ္တနော ပရိစ္ဆိန္နဇာတိဝသေနေဝ သံသရတိ။ ယေ ပန သကဒါဂါမိနော ဝေါမိဿကနယေန ဝိနာ တတ္ထ တတ္ထ ဒေဝေသုယေဝ မနုဿေသုယေဝ ဝါ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ တေ ဥပရိမဂ္ဂါဓိဂမာယ ယာဝ ဣန္ဒြိယပရိပါကာ ပုနပ္ပုနံ ဥပ္ပဇ္ဇနတော သံသရန္တိယေဝ။ ပုထုဇ္ဇနေ ပန ဝတ္တဗ္ဗမေဝ နတ္ထိ သဗ္ဗဘဝသံယောဇနာနံ အပရိက္ခီဏတ္တာ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘ကာမယောဂေန သံယုတ္တာ၊ ဘဝယောဂေန စူဘယံ၊

သတ္တာ ဂစ္ဆန္တိ သံသာရံ၊ ဇာတိမရဏဂါမိနော’’တိ။

ကာမေ ပဟန္တွာနာတိ ကာမရာဂသင်္ခါတေ ကိလေသကာမေ အနာဂါမိမဂ္ဂေန ပဇဟိတွာ။ ဆိန္နသံသယာတိ သမုစ္ဆိန္နကင်္ခါ၊ တဉ္စ ခေါ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေနေဝ။ ဝဏ္ဏဘဏနတ္ထံ ပန စတုတ္ထမဂ္ဂဿ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အရဟန္တော ဟိ ဣဓ ‘‘ဆိန္နသံသယာ’’တိ အဓိပ္ပေတာ။ တေနေဝါဟ ‘‘ခီဏမာနပုနဗ္ဘဝါ’’တိ။ သဗ္ဗသော ခီဏော နဝဝိဓောပိ မာနော အာယတိံ ပုနဗ္ဘဝေါ စ ဧတေသန္တိ ခီဏမာနပုနဗ္ဘဝါ။ မာနဂ္ဂဟဏေန စေတ္ထ တဒေကဋ္ဌတာယ လက္ခဏဝသေန ဝါ သဗ္ဗော စတုတ္ထမဂ္ဂဝဇ္ဈော ကိလေသော ဂဟိတောတိ။ ခီဏမာနတာယ စ သဥပါဒိသေသာ နိဗ္ဗာနဓာတု ဝုတ္တာ ဟောတိ၊ ခီဏပုနဗ္ဘဝတာယ အနုပါဒိသေသာ။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ကလျာဏသီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၇။ အဋ္ဌမေ ကလျာဏသီလောတိ သုန္ဒရသီလော၊ ပသတ္ထသီလော၊ ပရိပုဏ္ဏသီလော။ တတ္ထ သီလပါရိပူရီ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ ဟောတိ သမ္မဒေဝ သီလဝိပတ္တိယာ အာဒီနဝဒဿနေန၊ သီလသမ္ပတ္တိယာ စ အာနိသံသဒဿနေန။ ဣဓ ပန သဗ္ဗပရိဗန္ဓဝိပ္ပမုတ္တဿ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏဿ မဂ္ဂသီလဿ ဖလသီလဿ စ ဝသေန ကလျာဏတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကလျာဏဓမ္မောတိ သဗ္ဗေ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ အဓိပ္ပေတာ၊ တသ္မာ ကလျာဏာ သတိပဋ္ဌာနာဒိဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ဧတဿာတိ ကလျာဏဓမ္မော။ ကလျာဏပညောတိ စ မဂ္ဂဖလပညာဝသေနေဝ ကလျာဏပညော။ လောကုတ္တရာ ဧဝ ဟိ သီလာဒိဓမ္မာ ဧကန္တကလျာဏာ နာမ အကုပ္ပသဘာဝတ္တာ။ ကေစိ ပန ‘‘စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဝသေန ကလျာဏသီလော၊ ဝိပဿနာမဂ္ဂဓမ္မဝသေန ကလျာဏဓမ္မော၊ မဂ္ဂဖလပညာဝသေန ကလျာဏပညော’’တိ ဝဒန္တိ။ အသေက္ခာ ဧဝ တေ သီလဓမ္မပညာတိ ဧကေ။ အပရေ ပန ဘဏန္တိ – သောတာပန္နသကဒါဂါမီနံ မဂ္ဂဖလသီလံ ကလျာဏသီလံ နာမ၊ တသ္မာ ‘‘ကလျာဏသီလော’’တိ ဣမိနာ သောတာပန္နော သကဒါဂါမီ စ ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ တေ ဟိ သီလေသု ပရိပူရကာရိနော နာမ။ အနာဂါမိမဂ္ဂဖလဓမ္မာ အဂ္ဂမဂ္ဂဓမ္မာ စ ကလျာဏဓမ္မာ နာမ။ တတ္ထ ဟိ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တသ္မာ ‘‘ကလျာဏဓမ္မော’’တိ ဣမိနာ တတိယမဂ္ဂဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ တယော အရိယာ ဂဟိတာ ဟောန္တိ။ ပညာကိစ္စဿ မတ္ထကပ္ပတ္တိယာ အဂ္ဂဖလေ ပညာ ကလျာဏပညာ နာမ၊ တသ္မာ ပညာဝေပုလ္လပ္ပတ္တော အရဟာ ‘‘ကလျာဏပညော’’တိ ဝုတ္တော။ ဧဝမေဝ ပုဂ္ဂလာ ဂဟိတာ ဟောန္တီတိ။ ကိံ ဣမိနာ ပပဉ္စေန? အဂ္ဂမဂ္ဂဖလဓမ္မာ ဣဓ ကလျာဏသီလာဒယော ဝုတ္တာတိ အယမမှာကံ ခန္တိ။ ဓမ္မဝိဘာဂေန ဟိ အယံ ပုဂ္ဂလဝိဘာဂေါ၊ န ဓမ္မဝိဘာဂေါတိ။

ကေဝလီတိ ဧတ္ထ ကေဝလံ ဝုစ္စတိ ကေနစိ အဝေါမိဿကတာယ သဗ္ဗသင်္ခတဝိဝိတ္တံ နိဗ္ဗာနံ၊ တဿ အဓိဂတတ္တာ အရဟာ ကေဝလီ။ အထ ဝါ ပဟာနဘာဝနာပါရိပူရိယာ ပရိယောသာနအနဝဇ္ဇဓမ္မပါရိပူရိယာ စ ကလျာဏကဋ္ဌေန အဗျာသေကသုခတာယ စ ကေဝလံ အရဟတ္တံ၊ တဒဓိဂမေန ကေဝလီ ခီဏာသဝေါ။ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဝါသံ ဝသိတွာ ပရိယောသာပေတွာ ဌိတောတိ ဝုသိတဝါ။ ဥတ္တမေဟိ အဂ္ဂဘူတေဟိ ဝါ အသေက္ခဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ‘‘ဥတ္တမပုရိသော’’တိ ဝုစ္စတိ။

သီလဝါတိ ဧတ္ထ ကေနဋ္ဌေန သီလံ? သီလနဋ္ဌေန သီလံ။ ကိမိဒံ သီလနံ နာမ? သမာဓာနံ၊ သုသီလျဝသေန ကာယကမ္မာဒီနံ အဝိပ္ပကိဏ္ဏတာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ဥပဓာရဏံ၊ ဈာနာဒိကုသလဓမ္မာနံ ပတိဋ္ဌာနဝသေန အာဓာရဘာဝေါတိ အတ္ထော။ တသ္မာ သီလတိ၊ သီလေတီတိ ဝါ သီလံ။ အယံ တာဝ သဒ္ဒလက္ခဏနယေန သီလဋ္ဌော။ အပရေ ပန ‘‘သိရဋ္ဌော သီလဋ္ဌော၊ သီတလဋ္ဌော သီလဋ္ဌော၊ သိဝဋ္ဌော သီလဋ္ဌော’’တိ နိရုတ္တိနယေန အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ တယိဒံ ပါရိပူရိတော အတိသယတော ဝါ သီလံ အဿ အတ္ထီတိ သီလဝါ၊ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလဝသေန သီလသမ္ပန္နောတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ယံ ဇေဋ္ဌကသီလံ ၊ တံ ဝိတ္ထာရေတွာ ဒဿေတုံ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ ဧကစ္စာနံ အာစရိယာနံ အဓိပ္ပာယော။

အပရေန ပန ဘဏန္တိ – ဥဘယတ္ထာပိ ပါတိမောက္ခသံဝရော ဘဂဝတာ ဝုတ္တော။ ပါတိမောက္ခသံဝရော ဧဝ ဟိ သီလံ၊ ဣတရေသု ဣန္ဒြိယသံဝရော ဆဒွါရရက္ခဏမတ္တမေဝ၊ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိ ဓမ္မေန ပစ္စယုပ္ပာဒနမတ္တမေဝ၊ ပစ္စယသန္နိဿိတံ ပဋိလဒ္ဓပစ္စယေ ‘‘ဣဒမတ္ထ’’န္တိ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပရိဘုဉ္ဇနမတ္တမေဝ။ နိပ္ပရိယာယေန ပါတိမောက္ခသံဝရောဝ သီလံ။ ယဿ သော ဘိန္နော၊ သော သီသစ္ဆိန္နော ပုရိသော ဝိယ ဟတ္ထပါဒေ ‘‘သေသာနိ ရက္ခိဿတီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗော။ ယဿ ပန သော အရောဂေါ၊ အစ္ဆိန္နသီသော ဝိယ ပုရိသော၊ တာနိ ပုန ပါကတိကာနိ ကတွာ ရက္ခိတုံ သက္ကောတိ။ တသ္မာ သီလဝါတိ ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသီလမေဝ ဥဒ္ဒိသိတွာ တံ ဝိတ္ထာရေတုံ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိအာဒိ ဝုတ္တန္တိ။

တတ္ထ ပါတိမောက္ခန္တိ သိက္ခာပဒသီလံ။ တဉှိ ယော နံ ပါတိ ရက္ခတိ၊ တံ မောက္ခေတိ မောစေတိ အာပါယိကာဒီဟိ ဒုက္ခေဟီတိ ပါတိမောက္ခံ။ သံဝရဏံ သံဝရော၊ ကာယဝါစာဟိ အဝီတိက္ကမော။ ပါတိမောက္ခမေဝ သံဝရော ပါတိမောက္ခသံဝရော၊ တေန သံဝုတော ပိဟိတကာယဝါစောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော။ ဣဒမဿ တသ္မိံ သီလေ ပတိဋ္ဌိတဘာဝပရိဒီပနံ။ ဝိဟရတီတိ တဒနုရူပဝိဟာရသမင်္ဂိဘာဝပရိဒီပနံ။ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နောတိ ဟေဋ္ဌာ ပါတိမောက္ခသံဝရဿ၊ ဥပရိ ဝိသေသာနုယောဂဿ စ ဥပကာရကဓမ္မပရိဒီပနံ။ အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီတိ ပါတိမောက္ခသီလတော အစဝနဓမ္မတာပရိဒီပနံ။ သမာဒါယာတိ သိက္ခာပဒါနံ အနဝသေသတော အာဒါနပရိဒီပနံ။ သိက္ခတီတိ သိက္ခာယ သမင်္ဂိဘာဝပရိဒီပနံ။ သိက္ခာပဒေသူတိ သိက္ခိတဗ္ဗဓမ္မပရိဒီပနံ။

အပရော နယော – ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝတော ပါပကိရိယာယ သုကရဘာဝတော ပုညကိရိယာယ စ ဒုက္ကရဘာဝတော ဗဟုက္ခတ္တုံ အပါယေသု ပတနသီလောတိ ပါတီ၊ ပုထုဇ္ဇနော။ အနိစ္စတာယ ဝါ ဘဝါဒီသု ကမ္မဝေဂက္ခိတ္တော ဃဋိယန္တံ ဝိယ အနဝဋ္ဌာနေန ပရိဗ္ဘမနတော ဂမနသီလောတိ ပါတီ၊ မရဏဝသေန ဝါ တမှိ တမှိ သတ္တနိကာယေ အတ္တဘာဝဿ ပါတနသီလောတိ ပါတီ၊ သတ္တသန္တာနော၊ စိတ္တမေဝ ဝါ။ တံ ပါတိနံ သံသာရဒုက္ခတော မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခော။ စိတ္တဿ ဟိ ဝိမောက္ခေန သတ္တော ဝိမုတ္တော ။ ‘‘စိတ္တဝေါဒါနာ ဝိသုဇ္ဈန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၁၀၀) ‘‘အနုပါဒါယ အာသဝေဟိ စိတ္တံ ဝိမုတ္တ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၀၆) စ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ အဝိဇ္ဇာဒိနာ ဟေတုနာ သံသာရေ ပတတိ ဂစ္ဆတိ ပဝတ္တတီတိ ပါတိ။ ‘‘အဝိဇ္ဇာနီဝရဏာနံ သတ္တာနံ တဏှာသံယောဇနာနံ သန္ဓာဝတံ သံသရတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၄၊ ၅။၅၂၀) ဟိ ဝုတ္တံ။ တဿ ပါတိနော သတ္တဿ တဏှာဒိသံကိလေသတ္တယတော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခော။ ‘‘ကဏ္ဌေကာလော’’တိအာဒီနံ ဝိယဿ သမာသသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အထ ဝါ ပါတေတိ ဝိနိပါတေတိ ဒုက္ခေတိ ပါတိ၊ စိတ္တံ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘စိတ္တေန နီယတိ လောကော၊ စိတ္တေန ပရိကဿတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၆၂)။ တဿ ပါတိနော မောက္ခော ဧတေနာတိ ပါတိမောက္ခော။ ပတတိ ဝါ ဧတေန အပါယဒုက္ခေ သံသာရဒုက္ခေ စာတိ ပါတိ၊ တဏှာဒိသံကိလေသော။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘တဏှာ ဇနေတိ ပုရိသံ (သံ။ နိ။ ၁။၅၆-၅၇)၊ တဏှာဒုတိယော ပုရိသော’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၅၊ ၁၀၅၊ စူဠနိ။ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၀၇) စ အာဒိ။ တတော ပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခော။ အထ ဝါ ပတတိ ဧတ္ထာတိ ပါတိ၊ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ ဗာဟိရာနိ စ အာယတနာနိ။ ဝုတ္တဉှိ ‘‘ဆသု လောကော သမုပ္ပန္နော၊ ဆသု ကုဗ္ဗတိ သန္ထဝ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၁။၇၀)။ တတော ဆအဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာယတနသင်္ခါတတော ပါတိတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခော။ အထ ဝါ ပါတော ဝိနိပါတော အဿ အတ္ထီတိ ပါတီ၊ သံသာရော။ တတော မောက္ခောတိ ပါတိမောက္ခော။ အထ ဝါ သဗ္ဗလောကာဓိပတိဘာဝတော ဓမ္မိဿရော ဘဂဝါ ပတီတိ ဝုစ္စတိ၊ မုစ္စတိ ဧတေနာတိ မောက္ခော၊ ပတိနော မောက္ခော တေန ပညတ္တတ္တာတိ ပတိမောက္ခော၊ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ သဗ္ဗဂုဏာနံ ဝါ မူလဘာဝတော ဥတ္တမဋ္ဌေန ပတိ စ သော ယထာဝုတ္တဋ္ဌေန မောက္ခော စာတိ ပတိမောက္ခော၊ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘ပါတိမောက္ခန္တိ မုခမေတံ ပမုခမေတ’’န္တိ (မဟာဝ။ ၁၃၅) ဝိတ္ထာရော။

အထ ဝါ ပဣတိ ပကာရေ၊ အတီတိ အစ္စန္တတ္ထေ နိပါတော။ တသ္မာ ပကာရေဟိ အစ္စန္တံ မောက္ခေတီတိ ပါတိမောက္ခော။ ဣဒဉှိ သီလံ သယံ တဒင်္ဂဝသေန၊ သမာဓိသဟိတံ ပညာသဟိတဉ္စ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန သမုစ္ဆေဒဝသေန စ အစ္စန္တံ မောက္ခေတိ မောစေတီတိ ပါတိမောက္ခံ။ ပတိ ပတိ မောက္ခောတိ ဝါ ပတိမောက္ခော၊ တမှာ တမှာ ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗဒေါသတော ပတိ ပစ္စေကံ မောက္ခောတိ အတ္ထော။ ပတိမောက္ခော ဧဝ ပါတိမောက္ခော။ မောက္ခောတိ ဝါ နိဗ္ဗာနံ၊ တဿ မောက္ခဿ ပဋိဗိမ္ဗဘူတန္တိ ပတိမောက္ခံ။ ပါတိမောက္ခသီလသံဝရော ဟိ သူရိယဿ အရုဏုဂ္ဂမနံ ဝိယ နိဗ္ဗာနဿ ဥဒယဘူတော တပ္ပဋိဘာဂေါ ဝိယ ဟောတိ ယထာရဟံ ကိလေသနိဗ္ဗာပနတောတိ ပတိမောက္ခံ၊ ပတိမောက္ခံ ဧဝ ပါတိမောက္ခံ။ အထ ဝါ မောက္ခံ ပတိ ဝတ္တတိ မောက္ခာဘိမုခန္တိ ပတိမောက္ခံ၊ ပတိမောက္ခမေဝ ပါတိမောက္ခန္တိ ဧဝံ တာဝေတ္ထ ပါတိမောက္ခသဒ္ဒဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

သံဝရတိ ပိဒဟတိ ဧတေနာတိ သံဝရော၊ ပါတိမောက္ခမေဝ သံဝရောတိ ပါတိမောက္ခသံဝရော။ အတ္ထတော ပန တတော တတော ဝီတိက္ကမိတဗ္ဗတော ဝိရတိယော စေတနာ ဝါ၊ တေန ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော သမန္နာဂတော ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတောတိ ဝုတ္တော။ ဝုတ္တဉှေတံ ဝိဘင်္ဂေ –

‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော ဥပဂတော သမုပဂတော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော။ တေန ဝုစ္စတိ ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁)။

ဝိဟရတီတိ ဣရိယာပထဝိဟာရေန ဝိဟရတိ၊ ဣရိယတိ၊ ဝတ္တတိ။ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နောတိ ဝေဠုဒါနာဒိမိစ္ဆာဇီဝဿ ကာယပါဂဗ္ဘိယာဒီနဉ္စ အကရဏေန၊ သဗ္ဗသော အနာစာရံ ဝဇ္ဇေတွာ ‘‘ကာယိကော အဝီတိက္ကမော၊ ဝါစသိကော အဝီတိက္ကမော’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တဘိက္ခုသာရုပ္ပအာစာရသမ္ပတ္တိယာ ဝေသိယာဒိအဂေါစရံ ဝဇ္ဇေတွာ ပိဏ္ဍပါတာဒိအတ္ထံ ဥပသင်္ကမိတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနသင်္ခါတဂေါစရေန စ သမ္ပန္နတ္တာ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော။ အပိစ ယော ဘိက္ခု သတ္ထရိ သဂါရဝေါ သပ္ပတိဿော သဗြဟ္မစာရီသု သဂါရဝေါ သပ္ပတိဿော ဟိရောတ္တပ္ပသမ္ပန္နော သုနိဝတ္ထော သုပါရုတော ပါသာဒိကေန အဘိက္ကန္တေန ပဋိက္ကန္တေန အာလောကိတေန ဝိလောကိတေန သမိဉ္ဇိတေန ပသာရိတေန ဩက္ခိတ္တစက္ခု ဣရိယာပထသမ္ပန္နော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော ဘောဇနေ မတ္တညူ ဇာဂရိယာနုယုတ္တော သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော အပ္ပိစ္ဆော သန္တုဋ္ဌော ပဝိဝိတ္တော အသံသဋ္ဌော အာဘိသမာစာရိကေသု သက္ကစ္စကာရီ ဂရုစိတ္တီကာရဗဟုလော ဝိဟရတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ အာစာရသမ္ပန္နော။

ဂေါစရော ပန – ဥပနိဿယဂေါစရော၊ အာရက္ခဂေါစရော၊ ဥပနိဗန္ဓဂေါစရောတိ တိဝိဓော။ တတ္ထ ဒသကထာဝတ္ထုဂုဏသမန္နာဂတော ဝုတ္တလက္ခဏော ကလျာဏမိတ္တော ယံ နိဿာယ အသုတံ သုဏာတိ၊ သုတံ ပရိယောဒပေတိ၊ ကင်္ခံ ဝိတရတိ၊ ဒိဋ္ဌိံ ဥဇုကံ ကရောတိ၊ စိတ္တံ ပသာဒေတိ၊ ယဿ စ အနုသိက္ခန္တော သဒ္ဓါယ ဝဍ္ဎတိ၊ သီလေန၊ သုတေန၊ စာဂေန၊ ပညာယ ဝဍ္ဎတိ၊ အယံ ဥပနိဿယဂေါစရော။ ယော ဘိက္ခု အန္တရဃရံ ပဝိဋ္ဌော ဝီထိံ ပဋိပန္နော ဩက္ခိတ္တစက္ခု ယုဂမတ္တဒဿာဝီ သံဝုတော ဂစ္ဆတိ၊ န ဟတ္ထိံ ဩလောကေန္တော၊ န အဿံ၊ န ရထံ၊ န ပတ္တိံ၊ န ဣတ္ထိံ၊ န ပုရိသံ ဩလောကေန္တော၊ န ဥဒ္ဓံ ဩလောကေန္တော၊ န အဓော ဩလောကေန္တော၊ န ဒိသာဝိဒိသာ ပေက္ခမာနော ဂစ္ဆတိ၊ အယံ အာရက္ခဂေါစရော။ ဥပနိဗန္ဓဂေါစရော ပန စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ၊ ယတ္ထ ဘိက္ခု အတ္တနော စိတ္တံ ဥပနိဗန္ဓတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ကော စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော ဂေါစရော သကော ပေတ္တိကော ဝိသယော? ယဒိဒံ – စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၂)။

ဣတိ ယထာဝုတ္တာယ အာစာရသမ္ပတ္တိယာ ဣမာယ စ ဂေါစရသမ္ပတ္တိယာ သမန္နာဂတတ္တာ အာစာရဂေါစရသမ္ပန္နော။

အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီတိ အပ္ပမတ္တကေသု အဏုပ္ပမာဏေသု အသဉ္စိစ္စ အာပန္နသေခိယအကုသလစိတ္တုပ္ပာဒါဒိဘေဒေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿနသီလော။ ယော ဟိ ဘိက္ခု ပရမာဏုမတ္တံ ဝဇ္ဇံ အဋ္ဌသဋ္ဌိယောဇနသတသဟဿုဗ္ဗေဓသိနေရုပဗ္ဗတရာဇသဒိသံ ကတွာ ပဿတိ၊ ယောပိ ဘိက္ခု သဗ္ဗလဟုကံ ဒုဗ္ဘာသိတမတ္တံ ပါရာဇိကသဒိသံ ကတွာ ပဿတိ၊ အယံ အဏုမတ္တေသု ဝဇ္ဇေသု ဘယဒဿာဝီ နာမ။ သမာဒါယ သိက္ခတိ သိက္ခာပဒေသူတိ ယံ ကိဉ္စိ သိက္ခာပဒေသု သိက္ခိတဗ္ဗံ၊ တံ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗံ အနဝသေသံ သမာဒိယိတွာ သိက္ခတိ ဝတ္တတိ၊ ပူရေတီတိ အတ္ထော။ ဣတိ ကလျာဏသီလောတိ ဣမိနာ ပကာရေန ကလျာဏသီလော သမာနော။ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဝသေန ဟိ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ သီလံ ‘‘ဧဝံ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ကလျာဏသီလော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဝသေနေဝ နိဂမေတွာ ‘‘ကလျာဏဓမ္မော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဓမ္မေ နိဒ္ဒိသိတုကာမေန ‘‘တေသံ ဓမ္မာနံ ဣဒံ သီလံ အဓိဋ္ဌာန’’န္တိ ဒဿေတုံ ပုန ‘‘ဣတိ ကလျာဏသီလော’’တိ ဝုတ္တံ။ သတ္တန္နံ ဗောဓိပက္ခိယာနန္တိအာဒိ သဗ္ဗံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ပုန ကလျာဏသီလောတိအာဒိ နိဂမနံ။

ဂါထာသု ဒုက္ကဋန္တိ ဒုဋ္ဌု ကတံ၊ ဒုစ္စရိတန္တိ အတ္ထော။ ဟိရိမနန္တိ ဟိရိမန္တံ ဟိရိသမ္ပန္နံ၊ သဗ္ဗသော ပါပပဝတ္တိယာ ဇိဂုစ္ဆနသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ဟိရိမနန္တိ ဝါ ဟိရိသဟိတစိတ္တံ။ ဟိရိဂ္ဂဟဏေနေဝ စေတ္ထ ဩတ္တပ္ပမ္ပိ ဂဟိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟိရောတ္တပ္ပဂ္ဂဟဏေန စ သဗ္ဗသော ဒုစ္စရိတာဘာဝဿ ဟေတုံ ဒဿေန္တော ကလျာဏသီလတံ ဟေတုတော ဝိဘာဝေတိ။ သမ္ဗောဓီတိ အရိယဉာဏံ၊ တံ ဂစ္ဆန္တိ ဘဇန္တီတိ သမ္ဗောဓိဂါမိနော၊ ဗောဓိပက္ခိကာတိ အတ္ထော။ အနုဿဒန္တိ ရာဂုဿဒါဒိရဟိတံ။ ‘‘တထာဝိဓ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ ‘‘ဗောဓိပက္ခိကာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာနုယောဂမနုယုတ္တော’’တိ ယထာ ယထာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ၊ တထာဝိဓံ တာဒိသန္တိ အတ္ထော။ ဒုက္ခဿာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ၊ ဝဋ္ဋဒုက္ခဟေတုနော ဝါ။ ဣဓေဝ ခယမတ္တနောတိ အာသဝက္ခယာဓိဂမေန အတ္တနော ဝဋ္ဋဒုက္ခဟေတုနော သမုဒယပက္ခိယဿ ကိလေသဂဏဿ ဣဓေဝ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ ခယံ အနုပ္ပာဒံ ပဇာနာတိ၊ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿေဝ ဝါ ဣဓေဝ စရိမကစိတ္တနိရောဓေန ခယံ ခီဏဘာဝံ ပဇာနာတိ။ တေဟိ ဓမ္မေဟိ သမ္ပန္နန္တိ တေဟိ ယထာဝုတ္တသီလာဒိဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတံ။ အသိတန္တိ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယာနံ ပဟီနတ္တာ အသိတံ၊ ကတ္ထစိ အနိဿိတံ။ သဗ္ဗလောကဿာတိ သဗ္ဗသ္မိံ သတ္တလောကေ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ဒါနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၈။ နဝမေ ဒါနန္တိ ဒါတဗ္ဗံ၊ သဝတ္ထုကာ ဝါ စေတနာ ဒါနံ၊ သမ္ပတ္တိပရိစ္စာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ အာမိသဒါနန္တိ စတ္တာရော ပစ္စယာ ဒေယျဘာဝဝသေန အာမိသဒါနံ နာမ။ တေ ဟိ တဏှာဒီဟိ အာမသိတဗ္ဗတော အာမိသန္တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေသံ ဝါ ပရိစ္စာဂစေတနာ အာမိသဒါနံ။ ဓမ္မဒါနန္တိ ဣဓေကစ္စော ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ သာဝဇ္ဇာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ အနဝဇ္ဇာ၊ ဣမေ ဝိညုဂရဟိတာ၊ ဣမေ ဝိညုပ္ပသတ္ထာ၊ ဣမေ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တိ၊ ဣမေ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ကုသလာကုသလကမ္မပထေ ဝိဘဇန္တော ကမ္မကမ္မဝိပါကေ ဣဓလောကပရလောကေ ပစ္စက္ခတော ဒဿေန္တော ဝိယ ပါကဋံ ကရောန္တော အကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ နိဝတ္တာပေန္တော၊ ကုသလေသု ဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌာပေန္တော၊ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ဣဒံ ဓမ္မဒါနံ။ ယော ပန ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အဘိညေယျာ ၊ ဣမေ ပရိညေယျာ၊ ဣမေ ပဟာတဗ္ဗာ၊ ဣမေ သစ္ဆိကာတဗ္ဗာ၊ ဣမေ ဘာဝေတဗ္ဗာ’’တိ သစ္စာနိ ဝိဘာဝေန္တော အမတာဓိဂမာယ ပဋိပတ္တိဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ ဣဒံ သိခါပ္ပတ္တံ ဓမ္မဒါနံ နာမ။ ဧတဒဂ္ဂန္တိ ဧတံ အဂ္ဂံ။ ယဒိဒန္တိ ယံ ဣဒံ ဓမ္မဒါနံ ဝုတ္တံ၊ ဧတံ ဣမေသု ဒွီသု ဒါနေသု အဂ္ဂံ သေဋ္ဌံ ဥတ္တမံ။ ဝိဝဋ္ဋဂါမိဓမ္မဒါနဉှိ နိဿာယ သဗ္ဗာနတ္ထတော ပရိမုစ္စတိ၊ သကလံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ အတိက္ကမတိ။ လောကိယံ ပန ဓမ္မဒါနံ သဗ္ဗေသံ ဒါနာနံ နိဒါနံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ မူလံ။ တေနာဟ –

‘‘သဗ္ဗဒါနံ ဓမ္မဒါနံ ဇိနာတိ၊ သဗ္ဗရသံ ဓမ္မရသော ဇိနာတိ၊

သဗ္ဗရတိံ ဓမ္မရတီ ဇိနာတိ၊ တဏှက္ခယော သဗ္ဗဒုက္ခံ ဇိနာတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၅၄) –

အဘယဒါနမေတ္ထ ဓမ္မဒါနေနေဝ သင်္ဂဟိတန္တိ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

သာဓာရဏဘောဂိတာဓိပ္ပာယေန အတ္တနာ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗတော စတုပစ္စယတော သယမေဝ အဘုဉ္ဇိတွာ ပရေသံ သံဝိဘဇနံ အာမိသသံဝိဘာဂေါ။ သာဓာရဏဘောဂိတာဓိပ္ပာယေနေဝ အတ္တနာ ဝိဒိတဿ အဓိဂတဿ ဓမ္မဿ အပ္ပောဿုက္ကော အဟုတွာ ပရေသံ ဥပဒေသော ဓမ္မသံဝိဘာဂေါ။ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ စတူဟိ စ သင်္ဂဟဝတ္ထူဟိ ပရေသံ အနုဂ္ဂဏှနံ အနုကမ္ပနံ အာမိသာနုဂ္ဂဟော။ ဝုတ္တနယေနေဝ ဓမ္မေန ပရေသံ အနုဂ္ဂဏှနံ အနုကမ္ပနံ ဓမ္မာနုဂ္ဂဟော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဂါထာသု ယမာဟု ဒါနံ ပရမန္တိ ယံ ဒါနံ စိတ္တခေတ္တဒေယျဓမ္မာနံ ဥဠာရဘာဝေန ပရမံ ဥတ္တမံ၊ ဘောဂသမ္ပတ္တိအာဒီနံ ဝါ ပူရဏတော ဖလနတော၊ ပရဿ ဝါ လောဘမစ္ဆရိယာဒိကဿ ပဋိပက္ခဿ မဒ္ဒနတော ဟိံသနတော ‘‘ပရမ’’န္တိ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော အာဟု။ အနုတ္တရန္တိ ယံ ဒါနံ စေတနာဒိသမ္ပတ္တိယာ သာတိသယပဝတ္တိယာ အဂ္ဂဘာဝေန အဂ္ဂဝိပါကတ္တာ စ ဥတ္တရရဟိတံ အနုတ္တရဘာဝသာဓနံ စာတိ အာဟု။ ယံ သံဝိဘာဂန္တိ ဧတ္ထာပိ ‘‘ပရမံ အနုတ္တရ’’န္တိ ပဒဒွယံ အာနေတွာ ယောဇေတဗ္ဗံ။ အဝဏ္ဏယီတိ ကိတ္တယိ၊ ‘‘ဘောဇနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒဒမာနော ဒါယကော ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ပဉ္စ ဌာနာနိ ဒေတီ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၅။၃၇)၊ ‘‘ဧဝံ စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ ဇာနေယျုံ ဒါနသံဝိဘာဂဿ ဝိပါက’’န္တိအာဒိနာ (ဣတိဝု။ ၂၆) စ ပသံသယိ။ ယထာ ပန ဒါနံ သံဝိဘာဂေါ စ ပရမံ အနုတ္တရဉ္စ ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အဂ္ဂမှီ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ အဂ္ဂမှီတိ သီလာဒိဂုဏဝိသေသယောဂေန သေဋ္ဌေ အနုတ္တရေ ပုညက္ခေတ္တေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေ အရိယသင်္ဃေ စ။ ပသန္နစိတ္တောတိ ကမ္မဖလသဒ္ဓါယ ရတနတ္တယသဒ္ဓါယ စ စိတ္တံ ပသာဒေန္တော ဩကပ္ပေန္တော။ စိတ္တသမ္ပတ္တိယာ ဟိ ခေတ္တသမ္ပတ္တိယာ စ ပရိတ္တေပိ ဒေယျဓမ္မေ ဒါနံ မဟာနုဘာဝံ ဟောတိ မဟာဇုတိကံ မဟာဝိပ္ဖာရံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘နတ္ထိ စိတ္တေ ပသန္နမှိ၊ အပ္ပကာ နာမ ဒက္ခိဏာ၊

တထာဂတေ ဝါ သမ္ဗုဒ္ဓေ၊ အထ ဝါ တဿ သာဝကေ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၀၄၊ နေတ္တိ။ ၉၅)၊

ဝိညူတိ သပ္ပညော။ ပဇာနန္တိ သမ္မဒေဝ ဒါနဖလံ ဒါနာနိသံသံ ပဇာနန္တော။ ကော န ယဇေထ ကာလေတိ ယုတ္တပ္ပတ္တကာလေ ကော နာမ ဒါနံ န ဒဒေယျ? သဒ္ဓါ၊ ဒေယျဓမ္မော၊ ပဋိဂ္ဂါဟကာတိ ဣမေသံ တိဏ္ဏံ သမ္မုခိဘူတကာလေယေဝ ဟိ ဒါနံ သမ္ဘဝတိ၊ န အညထာ၊ ပဋိဂ္ဂါဟကာနံ ဝါ ဒါတုံ ယုတ္တကာလေ။

ဧဝံ ပဌမဂါထာယ အာမိသဒါနသံဝိဘာဂါနုဂ္ဂဟေ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဓမ္မဒါနသံဝိဘာဂါနုဂ္ဂဟေ ဒဿေတုံ ‘‘ယေ စေဝ ဘာသန္တီ’’တိ ဒုတိယဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဥဘယန္တိ ‘‘ဘာသန္တိ သုဏန္တီ’’တိ ဝုတ္တာ ဒေသကာ ပဋိဂ္ဂါဟကာတိ ဥဘယံ။ အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယေ သုဂတဿ ဘဂဝတော သာသနေ သဒ္ဓမ္မေ ပသန္နစိတ္တာ ဝိမုတ္တာယတနသီသေ ဌတွာ ဒေသေန္တိ ပဋိဂ္ဂဏှန္တိ စ၊ တေသံ ဒေသကပဋိဂ္ဂါဟကာနံ သော ဓမ္မဒါနဓမ္မသံဝိဘာဂဓမ္မာနုဂ္ဂဟသင်္ခါတော အတ္ထော။ ပရမတ္ထသာဓနတော ပရမော။ တဏှာသံကိလေသာဒိသဗ္ဗသံကိလေသမလဝိသောဓနေန ဝိသုဇ္ဈတိ။ ကီဒိသာနံ? ယေ အပ္ပမတ္တာ သုဂတဿ သာသနေ။ ယေ စ –

‘‘သဗ္ဗပါပဿ အကရဏံ၊ ကုသလဿ ဥပသမ္ပဒါ၊

သစိတ္တပရိယောဒပနံ၊ ဧတံ ဗုဒ္ဓါန သာသန’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၉၀၊ ဓ။ ပ။ ၁၈၃) –

သင်္ခေပတော ဧဝံ ပကာသိတေ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ သာသနေ ဩဝါဒေ အနုသိဋ္ဌိယံ အပ္ပမတ္တာ အဓိသီလသိက္ခာဒယော သက္ကစ္စံ သမ္ပာဒေန္တိ။ တေသံ ဝိသုဇ္ဈတိ၊ အရဟတ္တဖလဝိသုဒ္ဓိယာ အတိဝိယ ဝေါဒါယတီတိ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ တေဝိဇ္ဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၉၉။ ဒသမေ ဓမ္မေနာတိ ဉာယေန၊ သမ္မာပဋိပတ္တိသင်္ခါတေန ဟေတုနာ ကာရဏေန။ ယာယ ဟိ ပဋိပဒါယ တေဝိဇ္ဇော ဟောတိ၊ သာ ပဋိပဒါ ဣဓ ဓမ္မောတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကာ ပန သာ ပဋိပဒါတိ? စရဏသမ္ပဒါ စ ဝိဇ္ဇာသမ္ပဒါ စ။ တေဝိဇ္ဇန္တိ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏာဒီဟိ တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ သမန္နာဂတံ။ ဗြာဟ္မဏန္တိ ဗာဟိတပါပဗြာဟ္မဏံ။ ပညာပေမီတိ ‘‘ဗြာဟ္မဏော’’တိ ဇာနာပေမိ ပတိဋ္ဌပေမိ။ နာညံ လပိတလာပနမတ္တေနာတိ အညံ ဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏံ အဋ္ဌကာဒီဟိ လပိတမတ္တဝိပ္ပလပနမတ္တေန ဗြာဟ္မဏံ န ပညာပေမီတိ။ အထ ဝါ လပိတလာပနမတ္တေနာတိ မန္တာနံ အဇ္ဈေနအဇ္ဈာပနမတ္တေန။ ဥဘယထာပိ ယံ ပန ဗြာဟ္မဏာ သာမဝေဒါဒိဝေဒတ္တယအဇ္ဈေနေန တေဝိဇ္ဇံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒန္တိ၊ တံ ပဋိက္ခိပတိ။ ဘဂဝတာ ဟိ ‘‘ပရမတ္ထတော အတေဝိဇ္ဇံ ဗြာဟ္မဏံယေဝ စေတေ ဘောဝါဒိနော အဝိဇ္ဇာနိဝုတာ ‘တေဝိဇ္ဇော ဗြာဟ္မဏော’တိ ဝဒန္တိ၊ ဧဝံ ပန တေဝိဇ္ဇော ဗြာဟ္မဏော ဟောတီ’’တိ ဒဿနတ္ထံ တထာ ဗုဇ္ဈနကာနံ ပုဂ္ဂလာနံ အဇ္ဈာသယေန အယံ ဒေသနာ အာရဒ္ဓါ။

တတ္ထ ယသ္မာ ဝိဇ္ဇာသမ္ပန္နော စရဏသမ္ပန္နောယေဝ ဟောတိ စရဏသမ္ပဒါယ ဝိနာ ဝိဇ္ဇာသမ္ပတ္တိယာ အဘာဝတော၊ တသ္မာ စရဏသမ္ပဒံ အန္တောဂဓံ ကတွာ ဝိဇ္ဇာသီသေနေဝ ဗြာဟ္မဏံ ပညာပေတုကာမော ‘‘ဓမ္မေနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေဝိဇ္ဇံ ဗြာဟ္မဏံ ပညာပေမီ’’တိ ဒေသနံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ‘‘ကထဉ္စာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မေန တေဝိဇ္ဇံ ဗြာဟ္မဏံ ပညာပေမီ’’တိ ကထေတုကမျတာယ ပုစ္ဆံ ကတွာ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ဝိဇ္ဇတ္တယံ ဝိဘဇန္တော ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ အနေကဝိဟိတန္တိ အနေကဝိဓံ၊ အနေကေဟိ ဝါ ပကာရေဟိ ပဝတ္တိတံ၊ သံဝဏ္ဏိတန္တိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေနိဝါသန္တိ သမနန္တရာတီတဘဝံ အာဒိံ ကတွာ တတ္ထ တတ္ထ နိဝုတ္ထက္ခန္ဓသန္တာနံ။ နိဝုတ္ထန္တိ အဇ္ဈာဝုတ္ထံ အနုဘူတံ၊ အတ္တနော သန္တာနေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓံ၊ နိဝုတ္ထဓမ္မံ ဝါ နိဝုတ္ထံ၊ ဂေါစရနိဝါသေန နိဝုတ္ထံ၊ အတ္တနော ဝိညာဏေန ဝိညာတံ ပရဝိညာဏဝိညာတမ္ပိ ဝါ ဆိန္နဝဋုမကာနုဿရဏာဒီသု။ အနုဿရတီတိ ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယော’’တိ ဧဝံ ဇာတိပဋိပါဋိဝသေန အနုဂန္တွာ သရတိ၊ အနုဒေဝ ဝါ သရတိ၊ စိတ္တေ အဘိနိန္နာမိတေ ပရိကမ္မသမနန္တရံ သရတိ။

သေယျထိဒန္တိ အာရဒ္ဓပ္ပကာရဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ တေနေဝ ယွာယံ ပုဗ္ဗေနိဝါသော အာရဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တဿ ပကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘ဧကမ္ပိ ဇာတိ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဧကမ္ပိ ဇာတိန္တိ ဧကမ္ပိ ပဋိသန္ဓိမူလကံ စုတိပရိယောသာနံ ဧကဘဝပရိယာပန္နံ ခန္ဓသန္တာနံ။ ဧသ နယော ဒွေပိ ဇာတိယောတိအာဒီသု။ အနေကေပိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေတိအာဒီသု ပန ပရိဟာယမာနော ကပ္ပော သံဝဋ္ဋကပ္ပော ၊ ဝဍ္ဎမာနော ဝိဝဋ္ဋကပ္ပော။ တတ္ထ သံဝဋ္ဋေန သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ ဂဟိတော ဟောတိ တမ္မူလကတ္တာ၊ ဝိဝဋ္ဋေန စ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ။ ဧဝဉှိ သတိ ယာနိ တာနိ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကပ္ပဿ အသင်္ချေယျာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? သံဝဋ္ဋော၊ သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ၊ ဝိဝဋ္ဋော၊ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၅၆) ဝုတ္တာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ၊ တာနိ ပရိဂ္ဂဟိတာနိ ဟောန္တိ။

တတ္ထ တယော သံဝဋ္ဋာ – တေဇောသံဝဋ္ဋော၊ အာပေါသံဝဋ္ဋော၊ ဝါယောသံဝဋ္ဋောတိ။ တိဿော သံဝဋ္ဋသီမာ – အာဘဿရာ၊ သုဘကိဏှာ၊ ဝေဟပ္ဖလာတိ။ ယဒါ ကပ္ပော တေဇေန သံဝဋ္ဋတိ၊ အာဘဿရတော ဟေဋ္ဌာ အဂ္ဂိနာ ဍယှတိ။ ယဒါ ဥဒကေန သံဝဋ္ဋတိ၊ သုဘကိဏှတော ဟေဋ္ဌာ ဥဒကေန ဝိလီယတိ။ ယဒါ ဝါတေန သံဝဋ္ဋတိ၊ ဝေဟပ္ဖလတော ဟေဋ္ဌာ ဝါတေန ဝိဒ္ဓံသိယတိ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠံ ဧကတော ဝိနဿတိ။ ဣတိ ဧဝရူပေါ အယံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရန္တော ဘိက္ခု အနေကေပိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ အနေကေပိ ဝိဝဋ္ဋကပ္ပေ အနေကေပိ သံဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋကပ္ပေ အနုဿရတိ။ ကထံ? အမုတြာသိန္တိအာဒိနာ နယေန။

တတ္ထ အမုတြာသိန္တိ အမုမှိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ အမုမှိ ဘဝေ ဝါ ယောနိယာ ဝါ ဂတိယာ ဝါ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ ဝါ သတ္တာဝါသေ ဝါ သတ္တနိကာယေ ဝါ အဟမဟောသိံ။ ဧဝံနာမောတိ တိဿော ဝါ ဖုဿော ဝါ။ ဧဝံဂေါတ္တောတိ ဂေါတမော ဝါ ကဿပေါ ဝါ။ ဧဝံဝဏ္ဏောတိ ဩဒါတော ဝါ သာမော ဝါ။ ဧဝမာဟာရောတိ သာလိမံသောဒနာဟာရော ဝါ ပဝတ္တဖလဘောဇနော ဝါ။ ဧဝံသုခဒုက္ခပ္ပဋိသံဝေဒီတိ အနေကပ္ပကာရာနံ ကာယိကစေတသိကာနံ သာမိသနိရာမိသာဒိပ္ပဘေဒါနံ ဝါ သုခဒုက္ခာနံ ပဋိသံဝေဒီ။ ဧဝမာယုပရိယန္တောတိ ဧဝံ ဝဿသတပရိမာဏာယုပရိယန္တော ဝါ စတုရာသီတိကပ္ပသတသဟဿပရိမာဏာယုပရိယန္တော ဝါ။ သော တတော စုတော အမုတြ ဥဒပါဒိန္တိ သောဟံ တတော ဘဝတော ယောနိတော ဂတိတော ဝိညာဏဋ္ဌိတိတော သတ္တာဝါသတော သတ္တနိကာယတော ဝါ စုတော ပုန အမုကသ္မိံ နာမ ဘဝေ ယောနိယာ ဂတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ သတ္တာဝါသေ သတ္တနိကာယေ ဝါ ဥဒပါဒိံ။ တတြာပါသိန္တိ အထ တတြပိ ဘဝေ ယောနိယာ ဂတိယာ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယာ သတ္တာဝါသေ သတ္တနိကာယေ ဝါ ပုန အဟောသိံ။ ဧဝံနာမောတိအာဒိ ဝုတ္တနယမေဝ။

အထ ဝါ ယသ္မာ ‘‘အမုတြာသိ’’န္တိ ဣဒံ အနုပုဗ္ဗေန အာရောဟန္တဿ အတ္တနော အဘိနီဟာရာနုရူပံ ယထာဗလံ သရဏံ၊ ‘‘သော တတော စုတော’’တိ ပဋိနိဝတ္တန္တဿ ပစ္စဝေက္ခဏံ၊ တသ္မာ ‘‘ဣဓူပပန္နော’’တိ ဣမိဿာ ဣဓူပပတ္တိယာ အနန္တရံ ‘‘အမုတြ ဥဒပါဒိ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တတြာပါသိန္တိ တတြပိ ဘဝေ…ပေ… သတ္တနိကာယေ ဝါ အာသိံ။ ဧဝံနာမောတိ ဒတ္တော ဝါ မိတ္တော ဝါ၊ ဧဝံဂေါတ္တောတိ ဝါသေဋ္ဌော ဝါ ကဿပေါ ဝါ။ ဧဝံဝဏ္ဏောတိ ကာဠော ဝါ ဩဒါတော ဝါ။ ဧဝမာဟာရောတိ သုဓာဟာရော ဝါ သာလိဩဒနာဒိအာဟာရော ဝါ။ ဧဝံသုခဒုက္ခပ္ပဋိသံဝေဒီတိ ဒိဗ္ဗသုခပ္ပဋိသံဝေဒီ ဝါ မာနုသသုခဒုက္ခပ္ပဋိသံဝေဒီ ဝါ။ ဧဝမာယုပရိယန္တောတိ ဧဝံ တံတံပရမာယုပရိယန္တော။ သော တတော စုတောတိ သောဟံ တတော ဘဝါဒိတော စုတော။ ဣဓူပပန္နောတိ ဣဓ ဣမသ္မိံ စရိမဘဝေ မနုဿော ဟုတွာ ဥပပန္နော နိဗ္ဗတ္တော။

ဣတီတိ ဧဝံ။ သာကာရံ သဥဒ္ဒေသန္တိ နာမဂေါတ္တာဒိဝသေန သဥဒ္ဒေသံ၊ ဝဏ္ဏာဒိဝသေန သာကာရံ။ နာမဂေါတ္တေန ဟိ သတ္တာ ‘‘တိဿော ဂေါတမော’’တိ ဥဒ္ဒိသီယန္တိ၊ ဝဏ္ဏာဒီဟိ ‘‘သာမော ဩဒါတော’’တိ နာနတ္တတော ပညာယန္တိ။ တသ္မာ နာမဂေါတ္တံ ဥဒ္ဒေသော၊ ဣတရေ အာကာရာ။ အယမဿ ပဌမာ ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာတိ အယံ ဣမိနာ ဘိက္ခုနာ ပဌမံ အဓိဂမဝသေန ပဌမာ၊ ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာ သစ္ဆိကတာ ဟောတိ။ ကိံ ပနာယံ ဝိဒိတံ ကရောတိ? ပုဗ္ဗေနိဝါသံ။ အဝိဇ္ဇာတိ တဿေဝ ပုဗ္ဗေနိဝါသဿ အဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန တဿ ပဋိစ္ဆာဒကမောဟော ဝုစ္စတိ။ တမောတိ သွေဝ မောဟော ပဋိစ္ဆာဒကဋ္ဌေန တမောတိ ဝုစ္စတိ။ အာလောကောတိ သာ ဧဝ ဝိဇ္ဇာ ဩဘာသကရဏဋ္ဌေန အာလောကော။ ဧတ္ထ စ ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာတိ အယံ အတ္ထော၊ သေသံ ပသံသာဝစနံ။ ယောဇနာ ပနေတ္ထ – အယံ ခေါ တေန ဘိက္ခုနာ ဝိဇ္ဇာ အဓိဂတာ၊ တဿ အဓိဂတဝိဇ္ဇဿ အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာ၊ ဝိနဋ္ဌာတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာတိ။ သေသပဒဒွယေပိ ဧသေဝ နယော။

ယထာ တန္တိ ဧတ္ထ ယထာတိ ဩပမ္မတ္ထေ၊ တန္တိ နိပါတမတ္တံ။ သတိယာ အဝိပ္ပဝါသေန အပ္ပမတ္တဿ။ ဝီရိယာတာပေန အာတာပိနော။ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခတာယ ပဟိတတ္တဿ ပေသိတစိတ္တဿာတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယထာ အပ္ပမတ္တဿ အာတာပိနော ပဟိတတ္တဿ ဝိဟရတော အဝိဇ္ဇာ ဝိဟညေယျ၊ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ တမော ဝိဟညေယျ၊ အာလောကော ဥပ္ပဇ္ဇေယျ၊ ဧဝမေဝ တဿ ဘိက္ခုနော အဝိဇ္ဇာ ဝိဟတာ၊ ဝိဇ္ဇာ ဥပ္ပန္နာ ၊ တမော ဝိဟတော၊ အာလောကော ဥပ္ပန္နော၊ တဿ ပဓာနာနုယောဂဿ အနုရူပမေဝ ဖလံ လဘိတွာ ဝိဟရတီတိ။

ဒိဗ္ဗေနစက္ခုနာတိ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ဝိသုဒ္ဓေနာတိ စုတူပပါတဒဿနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုဘာဝတော ဝိသုဒ္ဓံ။ ယော ဟိ စုတိမတ္တမေဝ ပဿတိ န ဥပပါတံ၊ သော ဥစ္ဆေဒဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ယော ဥပပါတမတ္တမေဝ ပဿတိ န စုတိံ၊ သော နဝသတ္တပါတုဘာဝဒိဋ္ဌိံ ဂဏှာတိ။ ယော ပန တဒုဘယံ ပဿတိ၊ သော ယသ္မာ ဒုဝိဓမ္ပိ တံ ဒိဋ္ဌိဂတံ အတိဝတ္တတိ၊ တသ္မာဿ တံ ဒဿနံ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတု ဟောတိ၊ တဒုဘယမ္ပာယံ ဗုဒ္ဓပုတ္တော ပဿတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စုတူပပါတဒဿနေန ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိဟေတုဘာဝတော ဝိသုဒ္ဓ’’န္တိ။ ဧကာဒသဥပက္ကိလေသဝိရဟတော ဝါ ဝိသုဒ္ဓံ။ ယထာဟ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆာ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသောတိ – ဣတိ ဝိဒိတွာ ဝိစိကိစ္ဆံ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသံ ပဇဟိံ၊ အမနသိကာရော…ပေ… ထိနမိဒ္ဓံ၊ ဆမ္ဘိတတ္တံ၊ ဥပ္ပိလ္လံ၊ ဒုဋ္ဌုလ္လံ၊ အစ္စာရဒ္ဓဝီရိယံ၊ အတိလီနဝီရိယံ၊ အဘိဇပ္ပာ၊ နာနတ္တသညာ၊ အတိနိဇ္ဈာယိတတ္တံ ရူပါနံ စိတ္တဿ ဥပက္ကိလေသော’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၂) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ ဧကာဒသဟိ ဥပက္ကိလေသေဟိ အနုပက္ကိလိဋ္ဌတ္တာ ဝိသုဒ္ဓံ။ မနုဿူပစာရံ အတိက္ကမိတွာ ရူပဒဿနေန အတိက္ကန္တမာနုသကံ၊ မံသစက္ခုံ ဝါ အတိက္ကန္တတ္တာ အတိက္ကန္တမာနုသကံ။ တေန ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေန အတိက္ကန္တမာနုသကေန။ သတ္တေ ပဿတီတိ မနုဿမံသစက္ခုနာ ဝိယ သတ္တေ ပဿတိ ဒက္ခတိ အာလောကေတိ။

စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေတိ ဧတ္ထ စုတိက္ခဏေ ဥပပတ္တိက္ခဏေ ဝါ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာပိ ဒဋ္ဌုံ န သက္ကာ။ ယေ ပန အာသန္နစုတိကာ ဣဒါနိ စဝိဿန္တိ၊ တေ စဝမာနာ။ ယေ စ ဂဟိတပဋိသန္ဓိကာ သမ္ပတိနိဗ္ဗတ္တာ ဝါ၊ တေ ဥပပဇ္ဇမာနာတိ အဓိပ္ပေတာ။ တေ ဧဝရူပေ စဝမာနေ ဥပပဇ္ဇမာနေ စ ပဿတီတိ ဒဿေတိ။ ဟီနေတိ မောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဟီနာနံ ဇာတိကုလဘောဂါဒီနံ ဝသေန ဟီဠိတေ ပရိဘူတေ။ ပဏီတေတိ အမောဟနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ တဗ္ဗိပရီတေ။ သုဝဏ္ဏေတိ အဒေါသနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဣဋ္ဌကန္တမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ။ ဒုဗ္ဗဏ္ဏေတိ ဒေါသနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ အနိဋ္ဌအကန္တာမနာပဝဏ္ဏယုတ္တေ။ အဘိရူပေ ဝိရူပေတိပိ အတ္ထော။ သုဂတေတိ သုဂတိဂတေ၊ အလောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ အဍ္ဎေ မဟဒ္ဓနေ။ ဒုဂ္ဂတေတိ ဒုဂ္ဂတိဂတေ၊ လောဘနိဿန္ဒယုတ္တတ္တာ ဝါ ဒလိဒ္ဒေ အပ္ပန္နပါနဘောဇနေ။ ယထာကမ္မူပဂေတိ ယံ ယံ ကမ္မံ ဥပစိတံ၊ တေန တေန ဥပဂတေ ။ တတ္ထ ပုရိမေဟိ ‘‘စဝမာနေ’’တိအာဒီဟိ ဒိဗ္ဗစက္ခုကိစ္စံ ဝုတ္တံ၊ ဣမိနာ ပန ပဒေန ယထာကမ္မူပဂဉာဏကိစ္စံ။

တဿ စ ဉာဏဿ အယံ ဥပ္ပတ္တိက္ကမော – ဣဓ ဘိက္ခု ဟေဋ္ဌာ နိရယာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ နေရယိကေ သတ္တေ ပဿတိ မဟန္တံ ဒုက္ခံ အနုဘဝမာနေ၊ ဣဒံ ဒဿနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကိစ္စမေဝ။ သော စ ဧဝံ မနသိ ကရောတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကမ္မံ ကတွာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ ဒုက္ခံ အနုဘဝန္တီ’’တိ၊ အထဿ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတွာ’’တိ တံကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တထာ ဥပရိ ဒေဝလောကာဘိမုခံ အာလောကံ ဝဍ္ဎေတွာ နန္ဒနဝနမိဿကဝနဖာရုသကဝနာဒီသု သတ္တေ ပဿတိ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝမာနေ၊ ဣဒမ္ပိ ဒဿနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏကိစ္စမေဝ။ သော ဧဝံ မနသိ ကရောတိ ‘‘ကိံ နု ခေါ ကမ္မံ ကတွာ ဣမေ သတ္တာ ဧတံ သမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တီ’’တိ? အထဿ ‘‘ဣဒံ နာမ ကတွာ’’တိ တံကမ္မာရမ္မဏံ ဉာဏံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ ဣဒံ ယထာကမ္မူပဂဉာဏံ နာမ။ ဣမဿ ဝိသုံ ပရိကမ္မံ နာမ နတ္ထိ။ ယထာ စိမဿ၊ ဧဝံ အနာဂတံသဉာဏဿပိ။ ဒိဗ္ဗစက္ခုပါဒကာနေဝ ဟိ ဣမာနိ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ သဟေဝ ဣဇ္ဈန္တိ။ ကာယဒုစ္စရိတေနာတိအာဒီသု ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဣဓ ဝိဇ္ဇာတိ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏဝိဇ္ဇာ။ အဝိဇ္ဇာတိ သတ္တာနံ စုတိပဋိသန္ဓိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

တတိယဝါရေ ဝိဇ္ဇာတိ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏဝိဇ္ဇာ။ အဝိဇ္ဇာတိ စတုသစ္စပ္ပဋိစ္ဆာဒိကာ အဝိဇ္ဇာ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယတ္တာ သုဝိညေယျမေဝ။ ဧဝံ ခေါတိအာဒိ နိဂမနံ။

ဂါထာသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယော ယထာဝုတ္တံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အဝေတိ အဝဂစ္ဆတိ၊ ဝုတ္တနယေန ပါကဋံ ကတွာ ဇာနာတိ။ ‘‘ယောဝေဒီ’’တိပိ ပါဌော၊ ယော အဝေဒိ ဝိဒိတံ ကတွာ ဌိတောတိ အတ္ထော။ ဆဗ္ဗီသတိဒေဝလောကသင်္ခါတံ သဂ္ဂံ စတုဗ္ဗိဓံ အပါယဉ္စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပဿတိ။ အထောတိ တတော ပရံ ဇာတိက္ခယသင်္ခါတံ အရဟတ္တံ နိဗ္ဗာနမေဝ ဝါ ပတ္တော အဓိဂတော။ တတော ဧဝ အဘိညာ အဘိဝိသိဋ္ဌာယ မဂ္ဂပညာယ ဇာနိတဗ္ဗံ စတုသစ္စဓမ္မံ ဇာနိတွာ ကိစ္စဝေါသာနေန ဝေါသိတော နိဋ္ဌာနပ္ပတ္တော။ မောနေယျဓမ္မသမန္နာဂမေန မုနိ၊ ခီဏာသဝေါ ယသ္မာ ဧတာဟိ ယထာဝုတ္တာဟိ တီဟိ ဝိဇ္ဇာဟိ သမန္နာဂတတ္တာ တတော တတိယဝိဇ္ဇာယ သဗ္ဗထာ ဗာဟိတပါပတ္တာ စ တေဝိဇ္ဇော ဗြာဟ္မဏော နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ တမေဝ အဟံ တေဝိဇ္ဇံ ဗြာဟ္မဏံ ဝဒါမိ၊ အညံ ပန လပိတလာပနံ ယဇုအာဒိမန္တပဒါနံ အဇ္ဈာပနပရံ တေဝိဇ္ဇံ ဗြာဟ္မဏံ န ဝဒါမိ၊ တေဝိဇ္ဇောတိ တံ န ကထေမီတိ။

ဣတိ ဣမသ္မိံ ဝဂ္ဂေ ဒုတိယသုတ္တေ ဝဋ္ဋံ ကထိတံ၊ ပဉ္စမအဋ္ဌမဒသမသုတ္တေသု ဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ၊ ဣတရေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဉ္စမဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပရမတ္ထဒီပနိယာ ခုဒ္ဒကနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

ဣတိဝုတ္တကဿ တိကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။