📜

၄။ စတုက္ကနိပါတော

၁။ ဗြာဟ္မဏဓမ္မယာဂသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၀။ စတုက္ကနိပါတဿ ပဌမေ အဟန္တိ အတ္တနိဒ္ဒေသော။ ယော ဟိ ပရော န ဟောတိ၊ သော နိယကဇ္ဈတ္တသင်္ခါတော အတ္တာ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အသ္မီတိ ပဋိဇာနနာ။ ယော ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏဘာဝေါ ‘‘အဟ’’န္တိ ဝုစ္စမာနော၊ တဿ အတ္တနိ အတ္ထိဘာဝံ ပဋိဇာနန္တော ဟိ သတ္ထာ ‘‘အသ္မီ’’တိ အဝေါစ။ ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ စ ယထာ ‘‘အဟမသ္မိ ဗြဟ္မာ မဟာဗြဟ္မာ၊ သေယျောဟမသ္မီ’’တိ စ အပ္ပဟီနဒိဋ္ဌိမာနာနုသယာ ပုထုဇ္ဇနာ အတ္တနော ဒိဋ္ဌိမာနမညနာဘိနိဝေသဝသေန အဘိဝဒန္တိ၊ န ဧဝံ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗသော ပန ပဟီနဒိဋ္ဌိမာနာနုသယော ဘဂဝါ သမညံ အနတိဓာဝန္တော လောကသမညာနုရောဓေန ဝေနေယျသန္တာနေသု ဓမ္မံ ပတိဋ္ဌပေန္တော ကေဝလံ တာဒိသဿ ဂုဏဿ အတ္တနိ ဝိဇ္ဇမာနတံ ပဋိဇာနန္တော ‘‘အဟမသ္မီ’’တိ အာဟ။ ဗြာဟ္မဏောတိ ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြဟ္မဿ စ အဏနတော ဗြာဟ္မဏော။ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော – ဘိက္ခဝေ၊ အဟံ ပရမတ္ထတော ဗြာဟ္မဏောသ္မီတိ။ ဘဂဝါ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏဿ ဒါနသံယမာဒိဝတသမာဒါနဿ နိရဝသေသာယ တပစရိယာယ ပါရံ ဂတော သမ္မဒေဝ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယဝါသော သကလဝေဒန္တဂူ သုဝိသုဒ္ဓဝိဇ္ဇာစရဏော သဗ္ဗထာ နိနှာတပါပမလော အနုတ္တရဿ အရိယမဂ္ဂသင်္ခါတဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဝတ္တာ ပဝတ္တာ၊ သုပရိသုဒ္ဓဿ စ သာသနဗြဟ္မစရိယဿ ပဝေဒေတာ၊ တသ္မာ သဗ္ဗသော ဗာဟိတပါပတ္တာ ဗြဟ္မဿ စ အဏနတော ကထနတော ပရမတ္ထေန ဗြာဟ္မဏောတိ ဝုစ္စတိ။

ဣတိ ဘဂဝါ သဒေဝကေ လောကေ အတ္တနော အနုတ္တရံ ဗြာဟ္မဏဘာဝံ ပဝေဒေတွာ ယာနိ တာနိ ဗြာဟ္မဏဒါနာဒီနိ ဆ ကမ္မာနိ ဗြာဟ္မဏဿ ပညာပေန္တိ၊ တေသမ္ပိ သုပရိသုဒ္ဓါနံ ဥက္ကံသတော အတ္တနိ သံဝိဇ္ဇမာနတံ ဒဿေတုံ ‘‘ယာစယောဂေါ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ယာစယောဂေါတိ ယာစေဟိ ယုတ္တော။ ယာစန္တီတိ ယာစာ၊ ယာစကာ ၊ တေ ပနေတ္ထ ဝေနေယျာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ ဟိ ‘‘ဒေသေတု၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ ၊ ဓမ္မံ၊ ဒေသေတု၊ သုဂတော၊ ဓမ္မ’’န္တိ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဓမ္မဒေသနံ ယာစန္တိ။ ဘဂဝါ စ တေသံ ဣစ္ဆာဝိဃာတံ အကရောန္တော ယထာရုစိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဓမ္မဒါနံ ဒေတီတိ ယာစယောဂေါ၊ သဒါ သဗ္ဗကာလံ တေဟိ အဝိရဟိတော။ အထ ဝါ ယာစယောဂေါတိ ယာစနယောဂ္ဂေါ၊ အဓိပ္ပာယပူရဏတော ယာစိတုံ ယုတ္တောတိ အတ္ထော ‘‘ယာဇယောဂေါ’’တိပိ ပါဌော။ တတ္ထ ယာဇော ဝုစ္စတိ မဟာဒါနံ၊ ယိဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ ဣဓ ပန ဓမ္မဒါနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ ယာဇေ နိယုတ္တောတိ ယာဇယောဂါ။ သဒါတိ သဗ္ဗဒါ၊ အနဝရတပ္ပဝတ္တသဒ္ဓမ္မမဟာဒါနောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ယာဇေန ယောဇေတီတိပိ ယာဇယောဂေါ။ တိဝိဓဒါနသင်္ခါတေန ယာဇေန သတ္တေ ယထာရဟံ ယောဇေတိ၊ တတ္ထ ဒါနေ နိယောဇေတီတိ အတ္ထော။ ‘‘ယာဇယောဂေါ သတတ’’န္တိပိ ပဌန္တိ။ ပယတပါဏီတိ ပရိသုဒ္ဓဟတ္ထော။ ယော ဟိ ဒါနာဓိမုတ္တော အာမိသဒါနံ ဒေန္တော သက္ကစ္စံ သဟတ္ထေန ဒေယျဓမ္မံ ဒါတုံ သဒါ ဓောတဟတ္ထောယေဝ ဟောတိ၊ သော ‘‘ပယတပါဏီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဘဂဝါပိ ဓမ္မဒါနာဓိမုတ္တော သက္ကစ္စံ သဗ္ဗကာလံ ဓမ္မဒါနေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တောတိ ကတွာ ဝုတ္တံ ‘‘ပယတပါဏီ’’တိ။ ‘‘သဒါ’’တိ စ ပဒံ ဣမိနာပိ သဒ္ဓိံ ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘သဒါ ပယတပါဏီ’’တိ။ အဝိဘာဂေန ဟိ သတ္ထာ ဝေနေယျလောကဿ သဒ္ဓမ္မဒါနံ သဒါ သဗ္ဗကာလံ ပဝတ္တေန္တော တတ္ထ ယုတ္တပ္ပယုတ္တော ဟုတွာ ဝိဟရတိ။

အပရော နယော – ယောဂေါ ဝုစ္စတိ ဘာဝနာ။ ယထာဟ ‘‘ယောဂါ ဝေ ဇာယတေ ဘူရီ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၂၈၂)။ တသ္မာ ယာဇယောဂေါတိ ယာဇဘာဝနံ၊ ပရိစ္စာဂဘာဝနံ အနုယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါ ဟိ အဘိသမ္ဗောဓိတော ပုဗ္ဗေ ဗောဓိသတ္တဘူတောပိ ကရုဏာသမုဿာဟိတော အနဝသေသတော ဒါနံ ပရိဗြူဟေန္တော တတ္ထ ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တော ဟုတွာ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိ၊ ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာပိ တိဝိဓံ ဒါနံ ပရိဗြူဟေသိ ဝိသေသတော ဓမ္မဒါနံ၊ ပရေပိ တတ္ထ နိယောဇေသိ။ တထာ ဟိ သော ဝေနေယျယာစကာနံ ကဿစိ သရဏာနိ အဒါသိ၊ ကဿစိ ပဉ္စ သီလာနိ၊ ကဿစိ ဒသ သီလာနိ၊ ကဿစိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ၊ ကဿစိ ဓုတဓမ္မေ၊ ကဿစိ စတ္တာရိ ဈာနာနိ၊ ကဿစိ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော၊ ကဿစိ ပဉ္စာဘိညာယော၊ စတ္တာရော မဂ္ဂေ၊ စတ္တာရိ သာမညဖလာနိ၊ တိဿော ဝိဇ္ဇာ၊ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါတိ ဧဝမာဒိလောကိယလောကုတ္တရဘေဒံ ဂုဏဓနံ ဓမ္မဒါနဝသေန ယထာဓိပ္ပာယံ ဒေန္တော ပရေ စ ‘‘ဒေထာ’’တိ နိယောဇေန္တော ပရိစ္စာဂဘာဝနံ ပရိဗြူဟေသိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပရိစ္စာဂဘာဝနံ အနုယုတ္တော’’တိ။

ပယတပါဏီတိ ဝါ အာယတပါဏီ၊ ဟတ္ထဂတံ ကိဉ္စိ ဒါတုံ ‘‘ဧဟိ ဂဏှာ’’တိ ပသာရိတဟတ္ထော ဝိယ အာစရိယမုဋ္ဌိံ အကတွာ သဒ္ဓမ္မဒါနေ ယုတ္တပ္ပယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ပယတပါဏီတိ ဝါ ဥဿာဟိတဟတ္ထော၊ အာမိသဒါနံ ဒါတုံ ဥဿာဟိတဟတ္ထော ဝိယ ဓမ္မဒါနေ ကတုဿာဟောတိ အတ္ထော။ အန္တိမဒေဟဓရောတိ ဗြဟ္မစရိယဝသေန ဗြာဟ္မဏကရဏာနံ ဓမ္မာနံ ပါရိပူရိယာ ပစ္ဆိမတ္တဘာဝဓာရီ။ အဝုသိတဝတော ဟိ ဝသလကရဏာနံ ဓမ္မာနံ အပ္ပဟာနေန ဝသလာဒိသမညာ ဂတိ အာယတိံ ဂဗ္ဘသေယျာ သိယာ။ တေန ဘဂဝါ အတ္တနော အစ္စန္တဝုသိတဗြာဟ္မဏဘာဝံ ဒဿေတိ။ အနုတ္တရော ဘိသက္ကောသလ္လကတ္တောတိ ဒုတ္တိကိစ္ဆဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခရောဂဿ တိကိစ္ဆနတော ဥတ္တမော ဘိသက္ကော၊ အညေဟိ အနုဒ္ဓရဏီယာနံ ရာဂါဒိသလ္လာနံ ကန္တနတော သမုစ္ဆေဒဝသေန သမုဒ္ဓရဏတော ဥတ္တမော သလ္လကန္တနဝေဇ္ဇော။ ဣမိနာ နိပ္ပရိယာယတော ဗြာဟ္မဏကရဏာနံ ဓမ္မာနံ အတ္တနိ ပတိဋ္ဌိတာနံ ပရသန္တတိယံ ပတိဋ္ဌာပနေန ပရေသမ္ပိ ဗြာဟ္မဏကရဏမာဟ။

တဿ မေ တုမှေ ပုတ္တာတိ တဿ ဧဝရူပဿ မမ တုမှေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုတ္တာ အတြဇာ ဟောထ။ ဩရသာတိ ဥရသိ သမ္ဗန္ဓာ။ ယထာ ဟိ သတ္တာနံ ဩရသပုတ္တာ အတြဇာ ဝိသေသေန ပိတုသန္တကဿ ဒါယဇ္ဇဿ ဘာဂိနော ဟောန္တိ၊ ဧဝမေတေပိ အရိယပုဂ္ဂလာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဓမ္မဿဝနန္တေ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတာ။ တဿ သန္တကဿ ဝိမုတ္တိသုခဿ အရိယဓမ္မရတနဿ စ ဧကံသဘာဂိယတာယ ဩရသာ။ အထ ဝါ ဘဂဝတော ဓမ္မဒေသနာနုဘာဝေန အရိယဘူမိံ ဩက္ကမမာနာ ဩက္ကန္တာ စ အရိယသာဝကာ သတ္ထု ဥရေ ဝါယာမဇနိတာဘိဇာတိတာယ နိပ္ပရိယာယေန ‘‘ဩရသပုတ္တာ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟန္တိ။ တထာ ဟိ တေ ဘဂဝတာ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိအာဒိဝေါလောကနေန ဝဇ္ဇာနုစိန္တနေန စ ဟဒယေ ကတွာ ဝဇ္ဇတော နိဝါရေတွာ အနဝဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌပေန္တေန သီလာဒိဓမ္မသရီရပေါသနေန သံဝဍ္ဎိတာ။ မုခတော ဇာတာတိ မုခတော ဇာတာယ ဓမ္မဒေသနာယ အရိယာယ ဇာတိယာ ဇာတတ္တာ မုခတော ဇာတာ။ အထ ဝါ အနညသာဓာရဏတော သဗ္ဗဿ ကုသလဓမ္မဿ မုခတော ပါတိမောက္ခတော ဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာသင်္ခါတတော ဝိမောက္ခမုခတော ဝါ အရိယမဂ္ဂဇာတိယာ ဇာတာတိပိ မုခတော ဇာတာ။ သိက္ခတ္တယသင်္ဂဟေ သာသနဓမ္မေ အရိယမဂ္ဂဓမ္မေ ဝါ ဇာတာတိ ဓမ္မဇာ။ တေနေဝ ဓမ္မေန နိမ္မိတာ မာပိတာတိ ဓမ္မနိမ္မိတာ။ သတိဓမ္မဝိစယာဒိ ဓမ္မဒါယာဒါ၊ န လာဘသက္ကာရာဒိ အာမိသဒါယာဒါ၊ ဓမ္မဒါယာဒါ နော အာမိသဒါယာဒါ ဟောထာတိ အတ္ထော။

တတ္ထ ဓမ္မော ဒုဝိဓော – နိပ္ပရိယာယဓမ္မော၊ ပရိယာယဓမ္မောတိ။ အာမိသမ္ပိ ဒုဝိဓံ – နိပ္ပရိယာယာမိသံ၊ ပရိယာယာမိသန္တိ။ ကထံ? မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပ္ပဘေဒေါ ဟိ နဝဝိဓော လောကုတ္တရဓမ္မော နိပ္ပရိယာယဓမ္မော၊ နိဗ္ဗတ္တိတဓမ္မောယေဝ၊ န ကေနစိ ပရိယာယေန ကာရဏေန ဝါ လေသေန ဝါ ဓမ္မော။ ယံ ပနိဒံ ဝိဝဋ္ဋူပနိဿိတံ ကုသလံ၊ သေယျထိဒံ – ဣဓေကစ္စော ဝိဝဋ္ဋံ ပတ္ထေန္တော ဒါနံ ဒေတိ၊ သီလံ သမာဒိယတိ၊ ဥပေါသထကမ္မံ ကရောတိ၊ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ဝတ္ထုပူဇံ ကရောတိ၊ ဓမ္မံ သုဏာတိ၊ ဒေသေတိ၊ ဈာနသမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ ဧဝံ ကရောန္တော အနုပုဗ္ဗေန နိပ္ပရိယာယံ အမတံ နိဗ္ဗာနံ ပဋိလဘတိ၊ အယံ ပရိယာယဓမ္မော။ တထာ စီဝရာဒယော စတ္တာရော ပစ္စယာ နိပ္ပရိယာယာမိသမေဝ၊ န အညေန ပရိယာယေန ဝါ ကာရဏေန ဝါ လေသေန ဝါ အာမိသံ။ ယံ ပနိဒံ ဝဋ္ဋဂါမိကုသလံ၊ သေယျထိဒံ – ဣဓေကစ္စော ဝဋ္ဋံ ပတ္ထေန္တော သမ္ပတ္တိဘဝံ ဣစ္ဆမာနော ဒါနံ ဒေတိ…ပေ… သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတိ၊ ဧဝံ ကရောန္တော အနုပုဗ္ဗေန ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တိယော ပဋိလဘတိ၊ ဣဒံ ပရိယာယာမိသံ နာမ။

တတ္ထ နိပ္ပရိယာယဓမ္မောပိ ဘဂဝတောယေဝ သန္တကော။ ဘဂဝတာ ဟိ ကထိတတ္တာ ဘိက္ခူ မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနာနိ အဓိဂစ္ဆန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သော၊ ဟိ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဘဂဝါ အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒေတာ၊ အသဉ္ဇာတဿ မဂ္ဂဿ သဉ္ဇနေတာ…ပေ… မဂ္ဂါနုဂါ စ ပနေတရဟိ သာဝကာ ဝိဟရန္တိ ပစ္ဆာ သမန္နာဂတာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၇၉၊ စူလနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅)။

‘‘သော၊ ဟာဝုသော၊ ဘဂဝါ ဇာနံ ဇာနာတိ၊ ပဿံ ပဿတိ၊ စက္ခုဘူတော ဉာဏဘူတော ဓမ္မဘူတော ဗြဟ္မဘူတော၊ ဝတ္တာ ပဝတ္တာ၊ အတ္ထဿ နိန္နေတာ ၊ အမတဿ ဒါတာ၊ ဓမ္မဿာမီ တထာဂတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၃၊ ၃။၂၈၁) စ။

ပရိယာယဓမ္မောပိ ဘဂဝတောယေဝ သန္တကော။ ဘဂဝတာ ဟိ ကထိတတ္တာ ဧဝ ဇာနန္တိ ‘‘ဝိဝဋ္ဋံ ပတ္ထေတွာ ဒါနံ ဒေန္တော…ပေ… သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေန္တော အနုက္ကမေန အမတံ နိဗ္ဗာနံ ပဋိလဘတီ’’တိ။ နိပ္ပရိယာယာမိသမ္ပိ ဘဂဝတောယေဝ သန္တကံ။ ဘဂဝတာ ဟိ အနုညာတတ္တာယေဝ ဘိက္ခူဟိ ဇီဝကဝတ္ထုံ အာဒိံ ကတွာ ပဏီတစီဝရံ လဒ္ဓံ။ ယထာဟ –

‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဂဟပတိစီဝရံ။ ယော ဣစ္ဆတိ၊ ပံသုကူလိကော ဟောတု။ ယော ဣစ္ဆတိ၊ ဂဟပတိစီဝရံ သာဒိယတု။ ဣတရီတရေနပါဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သန္တုဋ္ဌိံယေဝ ဝဏ္ဏေမီ’’တိ (မဟာဝ။ ၃၃၇)။

ဧဝံ ဣတရေပိ ပစ္စယာ ဘဂဝတာ အနုညာတတ္တာ ဧဝ ဘိက္ခူဟိ ပရိဘုဉ္ဇိတုံ လဒ္ဓါ။ ပရိယာယာမိသမ္ပိ ဘဂဝတောယေဝ သန္တကံ။ ဘဂဝတာ ဟိ ကထိတတ္တာ ဧဝ ဇာနန္တိ ‘‘သမ္ပတ္တိဘဝံ ပတ္ထေန္တော ဒါနံ ဒတွာ သီလံ…ပေ… သမာပတ္တိယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ အနုက္ကမေန ပရိယာယာမိသံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ မနုဿသမ္ပတ္တိဉ္စ ပဋိလဘတီ’’တိ။ ယဒေဝ ယသ္မာ နိပ္ပရိယာယဓမ္မောပိ ပရိယာယဓမ္မောပိ နိပ္ပရိယာယာမိသမ္ပိ ပရိယာယာမိသမ္ပိ ဘဂဝတောယေဝ သန္တကံ၊ တသ္မာ တတ္ထ အတ္တနော သာမိဘာဝံ ဒဿေန္တော တတ္ထ စ ယံ သေဋ္ဌတရံ အစ္စန္တဟိတသုခါဝဟံ တတ္ထေဝ နေ နိယောဇေန္တော ဧဝမာဟ ‘‘တဿ မေ တုမှေ ပုတ္တာ ဩရသာ…ပေ… နော အာမိသဒါယာဒါ’’တိ။

ဣတိ ဘဂဝါ ပရိပုဏ္ဏဝတသမာဒါနံ တပစရိယံ သမ္မဒေဝ ဝုသိတဗြဟ္မစရိယံ သုဝိသုဒ္ဓဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နံ အနဝသေသဝေဒန္တပါရဂုံ ဗာဟိတသဗ္ဗပါပံ သတတံ ယာစယောဂံ သဒေဝကေ လောကေ အနုတ္တရဒက္ခိဏေယျဘာဝပ္ပတ္တံ အတ္တနော ပရမတ္ထဗြာဟ္မဏဘာဝံ အရိယသာဝကာနဉ္စ အတ္တနော ဩရသပုတ္တာဒိဘာဝံ ပဝေဒေသိ။ ဘဂဝါ ဟိ ‘‘သီဟောတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတဿေတံ အဓိဝစနံ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၉၉) ဧတ္ထ သီဟသဒိသံ၊ ‘‘ပုရိသော မဂ္ဂကုသလောတိ ခေါ၊ တိဿ၊ တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၄) ဧတ္ထ မဂ္ဂဒေသကပုရိသသဒိသံ၊ ‘‘ရာဇာဟမသ္မိ သေလာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၅၉) ဧတ္ထ ရာဇသဒိသံ၊ ‘‘ဘိသက္ကော သလ္လကတ္တောတိ ခေါ၊ သုနက္ခတ္တ၊ တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၆၅) ဧတ္ထ ဝေဇ္ဇသဒိသံ၊ ‘‘ဗြာဟ္မဏောတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ (အ။ နိ။ ၈။၈၅) ဧတ္ထ ဗြာဟ္မဏသဒိသံ အတ္တာနံ ကထေသိ။ ဣဓာပိ ဗြာဟ္မဏ သဒိသံ ကတွာ ကထေသိ။

ဣဒါနိ ယေဟိ ဒါနာဒီဟိ ယုတ္တဿ ဣတော ဗာဟိရကဗြာဟ္မဏဿ ဗြာဟ္မဏကိစ္စံ ပရိပုဏ္ဏံ မညန္တိ၊ တေဟိ အတ္တနော ဒါနာဒီနံ အဂ္ဂသေဋ္ဌဘာဝံ ပကာသေတုံ ‘‘ဒွေမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒါနာနီ’’တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ယာဂါတိ မဟာယညာ ၊ မဟာဒါနာနီတိ အတ္ထော၊ ယာနိ ‘‘ယိဋ္ဌာနီ’’တိပိ ဝုစ္စန္တိ။ တတ္ထ ဝေလာမဒါနဝေဿန္တရဒါနမဟာဝိဇိတယညသဒိသာ အာမိသယာဂါ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ မဟာသမယသုတ္တမင်္ဂလသုတ္တစူဠရာဟုလောဝါဒသုတ္တသမစိတ္တသုတ္တဒေသနာဒယော ဓမ္မယာဂါ။ သေသံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဂါထာယံ အယဇီတိ အဒါသိ။ အမစ္ဆရီတိ သဗ္ဗမစ္ဆရိယာနံ ဗောဓိမူလေယေဝ သုပ္ပဟီနတ္တာ မစ္ဆေရရဟိတော။ သဗ္ဗဘူတာနုကမ္ပီတိ မဟာကရုဏာယ သဗ္ဗသတ္တေ ပိယပုတ္တံ ဝိယ အနုဂ္ဂဏှနသီလော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဝဓကေ ဒေဝဒတ္တေ စ၊ စောရေ အင်္ဂုလိမာလကေ၊

ဓနပါလေ ရာဟုလေ စေဝ၊ သမစိတ္တော မဟာမုနီ’’တိ။ (မိ။ ပ။ ၆။၆။၅) –

သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ပဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ သုလဘသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၁။ ဒုတိယေ အပ္ပာနီတိ ပရိတ္တာနိ။ သုလဘာနီတိ သုခေန လဒ္ဓဗ္ဗာနိ၊ ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဝါ သက္ကာ ဟောတိ လဒ္ဓုံ။ အနဝဇ္ဇာနီတိ ဝဇ္ဇရဟိတာနိ နိဒ္ဒေါသာနိ အာဂမနသုဒ္ဓိတော ကာယမဏ္ဍနာဒိကိလေသဝတ္ထုဘာဝါဘာဝတော စ။ တတ္ထ သုလဘတာယ ပရိယေသနဒုက္ခဿ အဘာဝေါ ဒဿိတော၊ အပ္ပတာယ ပရိဟရဏဒုက္ခဿပိ အဘာဝေါ ဒဿိတော၊ အနဝဇ္ဇတာယ အဂရဟိတဗ္ဗတာယ ဘိက္ခုသာရုပ္ပဘာဝေါ ဒဿိတော ဟောတိ။ အပ္ပတာယ ဝါ ပရိတ္တာသဿ အဝတ္ထုတာ၊ သုလဘတာယ ဂေဓာယ အဝတ္ထုတာ၊ အနဝဇ္ဇတာယ အာဒီနဝဝသေန နိဿရဏပညာယ ဝတ္ထုတာ ဒဿိတာ ဟောတိ။ အပ္ပတာယ ဝါ လာဘေန န သောမနဿံ ဇနယန္တိ၊ သုလဘတာယ အလာဘေန န ဒေါမနဿံ ဇနယန္တိ၊ အနဝဇ္ဇတာယ ဝိပ္ပဋိသာရနိမိတ္တံ အညာဏုပေက္ခံ န ဇနယန္တိ အဝိပ္ပဋိသာရဝတ္ထုဘာဝတော။

ပံသုကူလန္တိ ရထိကာသုသာနသင်္ကာရကူဋာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ပံသူနံ ဥပရိ ဌိတတ္တာ အဗ္ဘုဂ္ဂတဋ္ဌေန ပံသုကူလံ ဝိယာတိ ပံသုကူလံ၊ ပံသု ဝိယ ကုစ္ဆိတဘာဝံ ဥလတိ ဂစ္ဆတီတိ ပံသုကူလန္တိ ဧဝံ လဒ္ဓနာမံ ရထိကာဒီသု ပတိတနန္တကာနိ ဥစ္စိနိတွာ ကတစီဝရံ။ ပိဏ္ဍိယာလောပေါတိ ဇင်္ဃပိဏ္ဍိယာ ဗလေန စရိတွာ ဃရေ ဃရေ အာလောပမတ္တံ ကတွာ လဒ္ဓဘောဇနံ။ ရုက္ခမူလန္တိ ဝိဝေကာနုရူပံ ယံကိဉ္စိ ရုက္ခသမီပံ။ ပူတိမုတ္တန္တိ ယံကိဉ္စိ ဂေါမုတ္တံ။ ယထာ ဟိ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောပိ ကာယော ပူတိကာယောဝ ဧဝံ အဘိနဝမ္ပိ မုတ္တံ ပူတိမုတ္တမေဝ။ တတ္ထ ကေစိ ဂေါမုတ္တဘာဝိတံ ဟရိတကီခဏ္ဍံ ‘‘ပူတိမုတ္တ’’န္တိ ဝဒန္တိ၊ ပူတိဘာဝေန အာပဏာဒိတော ဝိဿဋ္ဌံ ဆဍ္ဍိတံ အပရိဂ္ဂဟိတံ ယံကိဉ္စိ ဘေသဇ္ဇံ ပူတိမုတ္တန္တိ အဓိပ္ပေတန္တိ အပရေ။

ယတော ခေါတိ ပစ္စတ္တေ နိဿက္ကဝစနံ၊ ယံ ခေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေန ‘‘တုဋ္ဌော ဟောတီ’’တိ ဝုတ္တကိရိယံ ပရာမသတိ။ တုဋ္ဌောတိ သန္တုဋ္ဌော။ ဣဒမဿာဟန္တိ ယွာယံ စတုဗ္ဗိဓေန ယထာဝုတ္တေန ပစ္စယေန အပ္ပေန သုလဘေန သန္တောသော၊ ဣဒံ ဣမဿ ဘိက္ခုနော သီလသံဝရာဒီသု အညတရံ ဧကံ သာမညင်္ဂံ သမဏဘာဝကာရဏန္တိ အဟံ ဝဒါမိ။ သန္တုဋ္ဌဿ ဟိ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ သုပရိပုဏ္ဏံ ဟောတိ၊ သမထဝိပဿနာ စ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ။ အထ ဝါ သာမညံ နာမ အရိယမဂ္ဂေါ။ တဿ သင်္ခေပတော ဒွေ အင်္ဂါနိ – ဗာဟိရံ၊ အဇ္ဈတ္တိကန္တိ။ တတ္ထ ဗာဟိရံ သပ္ပုရိသူပနိဿယော သဒ္ဓမ္မဿဝနဉ္စ၊ အဇ္ဈတ္တိကံ ပန ယောနိသော မနသိကာရော ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိ စ။ တေသု ယသ္မာ ယထာရဟံ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိဘူတာ တဿာ မူလဘူတာ စေတေ ဓမ္မာ၊ ယဒိဒံ အပ္ပိစ္ဆတာ သန္တုဋ္ဌိတာ ပဝိဝိတ္တတာ အသံသဋ္ဌတာ အာရဒ္ဓဝီရိယတာတိ ဧဝမာဒယော၊ တသ္မာ ဝုတ္တံ ‘‘ဣဒမဿာဟံ အညတရံ သာမညင်္ဂန္တိ ဝဒါမီ’’တိ။

ဂါထာသု သေနာသနမာရဗ္ဘာတိ ဝိဟာရာဒိံ မဉ္စပီဌာဒိဉ္စ သေနာသနံ နိဿာယ။ စီဝရံ ပါနဘောဇနန္တိ နိဝါသနာဒိစီဝရံ၊ အမ္ဗပါနကာဒိပါနံ၊ ခါဒနီယဘောဇနီယာဒိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗဝတ္ထုဉ္စ အာရဗ္ဘာတိ သမ္ဗန္ဓော။ ဝိဃာတော ဝိဟတဘာဝေါ စေတောဒုက္ခံ န ဟောတီတိ ယောဇနာ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ အာဝါသေ ပစ္စယာ သုလဘာ’’တိ လဘိတဗ္ဗဋ္ဌာနဂမနေန ဝါ ‘‘မယှံ ပါပုဏာတိ န တုယှ’’န္တိ ဝိဝါဒါပဇ္ဇနေန ဝါ နဝကမ္မကရဏာဒိဝသေန ဝါ သေနာသနာဒီနိ ပရိယေသန္တာနံ အသန္တုဋ္ဌာနံ ဣစ္ဆိတလာဘာဒိနာ ယော ဝိဃာတော စိတ္တဿ ဟောတိ၊ သော တတ္ထ သန္တုဋ္ဌဿ န ဟောတီတိ။ ဒိသာ နပ္ပဋိဟညတီတိ သန္တုဋ္ဌိယာ စာတုဒ္ဒိသာဘာဝေန ဒိသာ နပ္ပဋိဟန္တိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘စာတုဒ္ဒိသော အပ္ပဋိဃော စ ဟောတိ၊

သန္တုဿမာနော ဣတရီတရေနာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၄၂၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၈)၊

ယဿ ဟိ ‘‘အသုကဋ္ဌာနံ နာမ ဂတော စီဝရာဒီနိ လဘိဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဒိသာ ပဋိဟညတိ နာမ။ ယဿ ပန ဧဝံ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တဿ ဒိသာ န ပဋိဟညတိ နာမ။ ဓမ္မာတိ ပဋိပတ္တိဓမ္မာ။ သာမညဿာနုလောမိကာတိ သမဏဓမ္မဿ သမထဝိပဿနာဘာဝနာယ အရိယမဂ္ဂဿေဝ ဝါ အနုစ္ဆဝိကာ အပ္ပိစ္ဆတာဒယော။ အဓိဂ္ဂဟိတာတိ သဗ္ဗေ တေ တုဋ္ဌစိတ္တဿ သန္တုဋ္ဌစိတ္တေန ဘိက္ခုနာ အဓိဂ္ဂဟိတာ ပဋိပက္ခဓမ္မေ အဘိဘဝိတွာ ဂဟိတာ ဟောန္တိ အဗ္ဘန္တရဂတာ၊ န ဗာဟိရဂတာတိ။

ဒုတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ အာသဝက္ခယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၂။ တတိယေ ဇာနတောတိ ဇာနန္တဿ။ ပဿတောတိ ပဿန္တဿ။ ယဒိပိ ဣမာနိ ဒွေပိ ပဒါနိ ဧကတ္ထာနိ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ၊ ဧဝံ သန္တေပိ ‘‘ဇာနတော’’တိ ဉာဏလက္ခဏံ ဥပါဒါယ ပုဂ္ဂလံ နိဒ္ဒိသတိ။ ဇာနနလက္ခဏဉှိ ဉာဏံ။ ‘‘ပဿတော’’တိ ဉာဏပ္ပဘာဝံ ဥပါဒါယ။ ဒဿနပ္ပဘာဝဉှိ ဥပါဒါယ ဉာဏသမင်္ဂီ ပုဂ္ဂလော စက္ခုမာ ဝိယ ပုဂ္ဂလော စက္ခုနာ ရူပါနိ၊ ဉာဏေန ဝိဝဋေ ဓမ္မေ ပဿတိ။ အထ ဝါ ဇာနတောတိ အနုဗောဓဉာဏေန ဇာနတော။ ပဿတောတိ ပဋိဝေဓဉာဏေန ပဿတော။ ပဋိလောမတော ဝါ ဒဿနမဂ္ဂေန ပဿတော၊ ဘာဝနာမဂ္ဂေန ဇာနတော။ ကေစိ ပန ‘‘ဉာတတီရဏပဟာနပရိညာဟိ ဇာနတော၊ သိခါပ္ပတ္တဝိပဿနာယ ပဿတော’’တိ ဝဒန္တိ။ အထ ဝါ ဒုက္ခံ ပရိညာဘိသမယေန ဇာနတော၊ နိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာဘိသမယေန ပဿတော။ တဒုဘယေ စ သတိ ပဟာနဘာဝနာဘိသမယာ သိဒ္ဓါ ဧဝ ဟောန္တီတိ စတုသစ္စာဘိသမယော ဝုတ္တော ဟောတိ။ ယဒါ စေတ္ထ ဝိပဿနာဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ၊ တဒါ ‘‘ဇာနတော ပဿတော’’တိ ပဒါနံ ဟေတုအတ္ထဒီပနတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယဒါ ပန မဂ္ဂဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ၊ တဒါ မဂ္ဂကိစ္စတ္ထဒီပနတာ။

အာသဝါနံခယန္တိ ‘‘ဇာနတော၊ အဟံ ဘိက္ခဝေ၊ ပဿတော အာသဝါနံ ခယံ ဝဒါမီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၊ သံ။ နိ။ ၃။၁၀၁၊ ၅။၁၀၉၅) ဧဝမာဂတေ သဗ္ဗာသဝသံဝရပရိယာယေ ‘‘အာသဝါနံ ခယာ အနာသဝံ စေတောဝိမုတ္တိ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၃၈) စ သုတ္တပဒေသု အာသဝါနံ ပဟာနံ အစ္စန္တက္ခယော အသမုပ္ပာဒေါ ခီဏာကာရော နတ္ထိဘာဝေါ ‘‘အာသဝက္ခယော’’တိ ဝုတ္တော။ ‘‘အာသဝါနံ ခယာ သမဏော ဟောတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၃၈) ဖလံ။

‘‘ပရဝဇ္ဇာနုပဿိဿ၊ နိစ္စံ ဥဇ္ဈာနသညိနော၊

အာသဝါ တဿ ဝဍ္ဎန္တိ၊ အာရာ သော အာသဝက္ခယာ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၅၃)၊ –

အာဒီသု နိဗ္ဗာနံ။

‘‘သေခဿ သိက္ခမာနဿ၊ ဥဇုမဂ္ဂါနုသာရိနော၊

ခယသ္မိံ ပဌမံ ဉာဏံ၊ တတော အညာ အနန္တရာ၊

တတော အညာဝိမုတ္တဿ၊ ဉာဏံ ဝေ ဟောတိ တာဒိနော’’တိ။ (အ။ နိ။ ၃။၈၆၊ ဣတိဝု။ ၆၂) –

ဧဝမာဂတေ ဣန္ဒြိယသုတ္တေ ဣဓ စ မဂ္ဂေါ ‘‘အာသဝက္ခယော’’တိ ဝုတ္တော။ တသ္မာ ယထာဝုတ္တနယေန ဇာနန္တဿ ပဿန္တဿ အဟံ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမံ ဝဒါမီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နောအဇာနတော နော အပဿတောတိ ယော ပန န ဇာနာတိ န ပဿတိ၊ တဿ နော ဝဒါမီတိ အတ္ထော။ ဧတေန ယေ အဇာနတော အပဿတောပိ သံသာရသုဒ္ဓိံ ဝဒန္တိ၊ တေ ပဋိက္ခိပတိ။ ပုရိမေန ဝါ ပဒဒွယေန ဥပါယော ဝုတ္တော၊ ဣမိနာ အနုပါယပဋိသေဓော။ သင်္ခေပေန စေတ္ထ ဉာဏံ အာသဝက္ခယကရံ၊ သေသံ တဿ ပရိက္ခာရောတိ ဒဿေတိ။

ဣဒါနိ ယံ ဇာနတော ယံ ပဿတော အာသဝက္ခယော ဟောတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ကိဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇာနတော’’တိ ပုစ္ဆံ အာရဘိ။ တတ္ထ ဇာနနာ ဗဟုဝိဓာ။ ဒဗ္ဗဇာတိကော ဧဝ ဟိ ကောစိ ဘိက္ခု ဆတ္တံ ကာတုံ ဇာနာတိ၊ ကောစိ စီဝရာဒီနံ အညတရံ၊ တဿ ဤဒိသာနိ ကမ္မာနိ ဝတ္တသီသေ ဌတွာ ကရောန္တဿ သာ ဇာနနာ ‘‘မဂ္ဂဖလာနံ ပဒဋ္ဌာနံ န ဟောတီ’’တိ န ဝတ္တဗ္ဗာ။ ယော ပန သာသနေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝေဇ္ဇကမ္မာဒီနိ ကာတုံ ဇာနာတိ၊ တဿေဝံ ဇာနတော အာသဝါ ဝဍ္ဎန္တိယေဝ။ တသ္မာ ယံ ဇာနတော ယံ ပဿတော အာသဝါနံ ခယော ဟောတိ၊ တဒေဝ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိ။ တတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ယောနိသောမနသိကာရသုတ္တေ သင်္ခေပတော ဝုတ္တမေဝ။

တတ္ထ ပန ‘‘ယောနိသော၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု မနသိ ကရောန္တော အကုသလံ ပဇဟတိ၊ ကုသလံ ဘာဝေတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၆) အာဂတတ္တာ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယောနိသော မနသိ ကရောတီ’’တိအာဒိနာ အတ္ထဝိဘာဝနာ ကတာ။ ဣဓ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဇာနတော ပဿတော အာသဝါနံ ခယော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၅၊ သံ။ နိ။ ၃။၁၀၁၊ ၅။၁၀၉၅) အာဂတတ္တာ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ပရိညာပဋိဝေဓဝသေန ပရိညာဘိသမယဝသေန မဂ္ဂဉာဏေန ဇာနတော ပဿတော အာသဝါနံ ခယော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ယောဇေတဗ္ဗံ။ အာသဝေသု စ ပဌမမဂ္ဂေန ဒိဋ္ဌာသဝေါ ခီယတိ၊ တတိယမဂ္ဂေန ကာမာသဝေါ၊ စတုတ္ထမဂ္ဂေန ဘဝါသဝေါ အဝိဇ္ဇာသဝေါ စ ခီယတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဂါထာသု ဝိမုတ္တိဉာဏန္တိ ဝိမုတ္တိယံ နိဗ္ဗာနေ ဖလေ စ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ ဥတ္တမန္တိ ဥတ္တမဓမ္မာရမ္မဏတ္တာ ဥတ္တမံ။ ခယေ ဉာဏန္တိ အာသဝါနံ သံယောဇနာနဉ္စ ခယေ ခယကရေ အရိယမဂ္ဂေ ဉာဏံ။ ‘‘ခီဏာ သံယောဇနာ ဣတိ ဉာဏ’’န္တိ ဣဓာပိ အာနေတွာ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။ တေန ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏံ ဒဿေတိ။ ဧဝမေတ္ထ စတ္တာရိပိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ ။ အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏာ ဟိ ဣဓ နတ္ထိ အရဟတ္တဖလာဓိဂမဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။ ယထာ စေတ္ထ ဇာနတော ပဿတောတိ နိဗ္ဗာနာဓိဂမေန သမ္မာဒိဋ္ဌိကိစ္စံ အဓိကံ ကတွာ ဝုတ္တံ၊ ဧဝံ သမ္မပ္ပဓာနကိစ္စမ္ပိ အဓိကမေဝ ဣစ္ဆိတဗ္ဗန္တိ ဒဿေန္တော ‘‘န တွေဝိဒံ ကုသီတေနာ’’တိ ဩသာနဂါထမာဟ။

တတ္ထ န တွေဝိဒန္တိ န တု ဧဝ ဣဒံ။ တုသဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တံ။ ဗာလေနမဝိဇာနတာတိ မကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ဣဒံ သေက္ခမဂ္ဂေန အသေက္ခမဂ္ဂေန စ ပတ္တဗ္ဗံ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထာဒိသဗ္ဗဂန္ထာနံ ပမောစနံ ပမောစနဿ နိမိတ္တဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခ’’န္တိအာဒိနာ စတ္တာရိ သစ္စာနိ ယထာဘူတံ အဝိဇာနတာ တတော ဧဝ ဗာလေန အဝိဒ္ဒသုနာ ယထာ အဓိဂန္တုံ န သက္ကာ၊ ဧဝံ ကုသီတေန နိဗ္ဗီရိယေနာပိ၊ တသ္မာ တဒဓိဂမာယ အာရဒ္ဓဝီရိယေန ဘဝိတဗ္ဗန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘အာရဒ္ဓဝီရိယဿာယံ ဓမ္မော၊ နော ကုသီတဿ’’ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၈)။

‘‘အာရမ္ဘထ နိက္ကမထ၊ ယုဉ္ဇထ ဗုဒ္ဓသာသနေ၊

ဓုနာထ မစ္စုနော သေနံ၊ နဠာဂါရံဝ ကုဉ္ဇရော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၁၈၅၊ နေတ္တိ။ ၂၉၊ မိ။ ပ။ ၅။၁။၄)၊

တတိယသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၄။ သမဏဗြာဟ္မဏသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၃။ စတုတ္ထေ ယေ ဟိ ကေစီတိ ယေ ကေစိ။ ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ ယထာဘူတံ နပ္ပဇာနန္တီတိ ‘‘ဣဒံ ဒုက္ခံ၊ ဧတ္တကံ ဒုက္ခံ၊ န ဣတော ဘိယျော’’တိ အဝိပရီတံ သဘာဝသရသလက္ခဏတော ဝိပဿနာပညာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ ဒုက္ခသစ္စံ န ဇာနန္တိ န ပဋိဝိဇ္ဈန္တိ။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ န မေ တေ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒီသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဘိက္ခဝေ၊ စတုသစ္စကမ္မဋ္ဌာနံ အနနုယုတ္တာ ပဗ္ဗဇ္ဇာမတ္တသမဏာ စေဝ ဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏာ စ န မယာ တေ သမိတပါပသမဏေသု သမဏောတိ၊ ဗာဟိတပါပဗြာဟ္မဏေသု ဗြာဟ္မဏောတိ စ သမ္မတာ အနုညာတာ။ ကသ္မာ? သမဏကရဏာနံ ဗြာဟ္မဏကရဏာနဉ္စ ဓမ္မာနံ အဘာဝတောတိ။ တေနေဝါဟ ‘‘န စ ပန တေ အာယသ္မန္တော’’တိအာဒိ။ တတ္ထ သာမညတ္ထန္တိ သာမညသင်္ခါတံ အတ္ထံ၊ စတ္တာရိ သာမညဖလာနီတိ အတ္ထော။ ဗြဟ္မညတ္ထန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ အပရေ ပန ‘‘သာမညတ္ထန္တိ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ၊ ဗြဟ္မညတ္ထန္တိ စတ္တာရိ အရိယဖလာနီ’’တိ ဝဒန္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။ သုက္ကပက္ခော ဝုတ္တဝိပရိယာယေန ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဂါထာသု အပုဗ္ဗံ နတ္ထိ။

စတုတ္ထသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သီလသမ္ပန္နသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၄။ ပဉ္စမေ သီလသမ္ပန္နာတိ ဧတ္ထ သီလံ နာမ ခီဏာသဝါနံ လောကိယလောကုတ္တရသီလံ၊ တေန သမ္ပန္နာ သမန္နာဂတာတိ သီလသမ္ပန္နာ။ သမာဓိပညာသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဝိမုတ္တိ ပန ဖလဝိမုတ္တိယေဝ၊ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။ ဧဝမေတ္ထ သီလာဒယော တယော လောကိယလောကုတ္တရာ၊ ဝိမုတ္တိ လောကုတ္တရာဝ၊ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ လောကိယမေဝ။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကပရမတ္ထေဟိ ယထာရဟံ ပရေ ဩဝဒန္တိ အနုသာသန္တီတိ ဩဝါဒကာ။ ဝိညာပကာတိ ကမ္မာနိ ကမ္မဖလာနိ စ၊ ဝိညာပကာ၊ တတ္ထ စ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ။ ဣမေ ဓမ္မာ သာဝဇ္ဇာ၊ ဣမေ ဓမ္မာ အနဝဇ္ဇာ’’တိအာဒိနာ ကုသလာဒိဝိဘာဂတော ခန္ဓာဒိဝိဘာဂတော သလက္ခဏတော သာမညလက္ခဏတောတိ ဝိဝိဓေဟိ နယေဟိ ဓမ္မာနံ ဉာပကာ အဝဗောဓကာ ။ သန္ဒဿကာတိ တေယေဝ ဓမ္မေ ဟတ္ထေန ဂဟေတွာ ဝိယ ပရဿ ပစ္စက္ခတော ဒဿေတာရော။ သမာဒပကာတိ ယံ သီလာဒိ ယေဟိ အသမာဒိန္နံ၊ တဿ သမာဒါပေတာရော၊ တတ္ထ တေ ပတိဋ္ဌာပေတာရော။ သမုတ္တေဇကာတိ ဧဝံ ကုသလဓမ္မေသု ပတိဋ္ဌိတာနံ ဥပရိ အဓိစိတ္တာနုယောဂေ နိယောဇနဝသေန စိတ္တဿ သမ္မာ ဥတ္တေဇကာ၊ ယထာ ဝိသေသာဓိဂမော ဟောတိ၊ ဧဝံ နိသာမနဝသေန တေဇကာ။ သမ္ပဟံသကာတိ တေသံ ယထာလဒ္ဓေဟိ ဥပရိလဒ္ဓဗ္ဗေဟိ စ ဂုဏဝိသေသေဟိ စိတ္တဿ သမ္မာ ပဟံသကာ၊ လဒ္ဓဿာဒဝသေန သုဋ္ဌု တောသကာ။ အလံသမက္ခာတာရောတိ အလံ ပရိယတ္တံ ယထာဝုတ္တံ အပရိဟာပေတွာ သမ္မဒေဝ အနုဂ္ဂဟာဓိပ္ပာယေန အက္ခာတာရော။

အထ ဝါ သန္ဒဿကာတိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တာ ပဝတ္တိနိဝတ္တိယော သဘာဝသရသလက္ခဏတော သမ္မဒေဝ ဒဿေတာရော။ သမာဒပကာတိ စိတ္တေ ပတိဋ္ဌာပနဝသေန တဿေဝ အတ္ထဿ ဂါဟာပကာ။ သမုတ္တေဇကာတိ တဒတ္ထဂ္ဂဟဏေ ဥဿာဟဇနနေန သမ္မဒေဝ ဝေါဒပကာ ဇောတကာ ဝါ။ သမ္ပဟံသကာတိ တဒတ္ထပဋိပတ္တိယံ အာနိသံသဒဿနေန သမ္မဒေဝ ပဟံသကာ တောသကာ။ အလံသမက္ခာတာရောတိ သမတ္ထာ ဟုတွာ ဝုတ္တနယေန သမက္ခာတာရော။ သဒ္ဓမ္မဿာတိ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မဿ၊ တိဝိဓဿာပိ ဝါ သဒ္ဓမ္မဿ ဒေသေတာရော။

ဒဿနမ္ပဟန္တိ ဒဿနမ္ပိ အဟံ။ တံ ပနေတံ စက္ခုဒဿနံ ဉာဏဒဿနန္တိ ဒုဝိဓံ။ တတ္ထ ပသန္နေဟိ စက္ခူဟိ အရိယာနံ ဩလောကနံ စက္ခုဒဿနံ နာမ။ အရိယဘာဝကရာနံ ပန ဓမ္မာနံ အရိယဘာဝဿ စ ဝိပဿနာမဂ္ဂဖလေဟိ အဓိဂမော ဉာဏဒဿနံ နာမ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ စက္ခုဒဿနံ အဓိပ္ပေတံ။ အရိယာနဉှိ ပသန္နေဟိ စက္ခူဟိ ဩလောကနမ္ပိ သတ္တာနံ ဗဟူပကာရမေဝ။ သဝနန္တိ ‘‘အသုကော နာမ ခီဏာသဝေါ အသုကသ္မိံ နာမ ရဋ္ဌေ ဝါ ဇနပဒေ ဝါ ဂါမေ ဝါ နိဂမေ ဝါ ဝိဟာရေ ဝါ လေဏေ ဝါ ဝသတီ’’တိ ကထေန္တာနံ သောတေန သဝနံ၊ ဧတမ္ပိ ဗဟူပကာရမေဝ။ ဥပသင်္ကမနန္တိ ‘‘ဒါနံ ဝါ ဒဿာမိ၊ ပဉှံ ဝါ ပုစ္ဆိဿာမိ၊ ဓမ္မံ ဝါ သောဿာမိ၊ သက္ကာရံ ဝါ ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝရူပေန စိတ္တေန အရိယာနံ ဥပသင်္ကမနံ။ ပယိရုပါသနန္တိ ပဉှပယိရုပါသနံ၊ အရိယာနံ ဂုဏေ သုတွာ တေ ဥပသင်္ကမိတွာ နိမန္တေတွာ ဒါနံ ဝါ ဒတွာ ဝတ္တံ ဝါ ကတွာ ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ ကုသလ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပဉှပုစ္ဆနန္တိ အတ္ထော။ ဝေယျာဝစ္စာဒိကရဏံ ပယိရုပါသနံယေဝ။ အနုဿရဏန္တိ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေသု နိသိန္နဿ ‘‘ဣဒါနိ အရိယာ ဂုမ္ဗလေဏမဏ္ဍပါဒီသု ဈာနဝိပဿနာမဂ္ဂဖလသုခေဟိ ဝီတိနာမေန္တီ’’တိ တေသံ ဒိဗ္ဗဝိဟာရာဒိဂုဏဝိသေသာရမ္မဏံ အနုဿရဏံ။ ယော ဝါ တေသံ သန္တိကာ ဩဝါဒေါ လဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တံ အာဝဇ္ဇိတွာ ‘‘ဣမသ္မိံ ဌာနေ သီလံ ကထိတံ၊ ဣမသ္မိံ သမာဓိ၊ ဣမသ္မိံ ဝိပဿနာ၊ ဣမသ္မိံ မဂ္ဂေါ၊ ဣမသ္မိံ ဖလ’’န္တိ ဧဝံ အနုဿရဏံ။

အနုပဗ္ဗဇ္ဇန္တိ အရိယေသု စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ဃရာ နိက္ခမ္မ တေသံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇ္ဇံ။ အရိယေသု ဟိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ တေသံယေဝ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ တေသံယေဝ ဩဝါဒါနုသာသနိံ ပစ္စာသီသမာနဿ စရတောပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ၊ အညေသံ သန္တိကေ ဩဝါဒါနုသာသနိံ ပစ္စာသီသမာနဿ စရတောပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ၊ အရိယေသု ပသာဒေန အညတ္ထ ပဗ္ဗဇိတွာ အရိယာနံ သန္တိကေ ဩဝါဒါနုသာသနိံ ပစ္စာသီသမာနဿ စရတောပိ ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုပဗ္ဗဇ္ဇာဝ။ အညေသု ပန ပသာဒေန အညေသံယေဝ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ အညေသံယေဝ ဩဝါဒါနုသာသနိံ ပစ္စာသီသမာနဿ စရတော ပဗ္ဗဇ္ဇာ အနုပဗ္ဗဇ္ဇာ နာမ န ဟောတိ။ ဝုတ္တနယေန ပဗ္ဗဇိတေသု ပန မဟာကဿပတ္ထေရဿ တာဝ အနုပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတာ သတသဟဿမတ္တာ အဟေသုံ၊ တထာ ထေရဿေဝ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ စန္ဒဂုတ္တတ္ထေရဿ၊ တဿာပိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ သူရိယဂုတ္တတ္ထေရဿ၊ တဿာပိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ အဿဂုတ္တတ္ထေရဿ၊ တဿာပိ သဒ္ဓိဝိဟာရိကဿ ယောနကဓမ္မရက္ခိတတ္ထေရဿ။ တဿ ပန သဒ္ဓိဝိဟာရိကော အသောကရညော ကနိဋ္ဌဘာတာ တိဿတ္ထေရော နာမ အဟောသိ။ တဿ အနုပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတာ အဍ္ဎတေယျကောဋိသင်္ခါ အဟေသုံ။ ဒီပပ္ပသာဒကမဟာမဟိန္ဒတ္ထေရဿ ပန အနုပဗ္ဗဇိတာနံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ နတ္ထိ။ ယာဝဇ္ဇဒိဝသာ လင်္ကာဒီပေ သတ္ထရိ ပသာဒေန ပဗ္ဗဇန္တာ မဟာမဟိန္ဒတ္ထေရဿေဝ အနုပဗ္ဗဇ္ဇန္တိ နာမ။

ဣဒါနိ ယေန ကာရဏေန တေသံ အရိယာနံ ဒဿနာဒိ ဗဟူပကာရန္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘တထာရူပေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ တထာရူပေတိ တာဒိသေ သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နေ အရိယေ။ ယသ္မာ ဒဿနသဝနာနုဿရဏာနိ ဥပသင်္ကမနပယိရုပါသနဋ္ဌာနာနိ၊ တသ္မာ တာနိ အနာမသိတွာ ဥပသင်္ကမနပယိရုပါသနာနိယေဝ ဒဿေတုံ ‘‘သေဝတော ဘဇတော ပယိရုပါသတော’’တိ ဝုတ္တံ ။ ဒဿနသဝနာနုဿရဏတော ဟိ အရိယေသု ဥပ္ပန္နသဒ္ဓါ တေ ဥပသင်္ကမိတွာ ပယိရုပါသိတွာ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာ လဒ္ဓသဝနာနုတ္တရိယော အပရိပူရေ သီလာဒိဂုဏေ ပရိပူရေဿတီတိ။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ ‘‘သဒ္ဓါဇာတော ဥပသင်္ကမတိ၊ ဥပသင်္ကမန္တော ပယိရုပါသတီ’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈၃)။

တတ္ထ သေဝတောတိ ဝတ္တပဋိဝတ္တကရဏဝသေန ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမတော။ ဘဇတောတိ သမ္ပိယာယနဘတ္တိဝသေန ဘဇတော။ ပယိရုပါသတောတိ ပဉှပုစ္ဆနေန ပဋိပတ္တိအနုကရဏေန စ ပယိရုပါသတောတိ တိဏ္ဏံ ပဒါနံ အတ္ထဝိဘာဂေါ ဒီပေတဗ္ဗော။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနဿ ပါရိပူရိ ဧကူနဝီသတိမဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏဿ ဥပ္ပတ္တိယာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧဝရူပါစ တေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူတိအာဒီသု ယေ ယထာဝုတ္တဂုဏသမန္နာဂမေန ဧဝရူပါ ဧဒိသာ ဘိန္နသဗ္ဗကိလေသာ ဘိက္ခူ၊ တေ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာဒိဟိတေသု သတ္တာနံ နိယောဇနဝသေန အနုသာသနတော သတ္ထာရောတိပိ ဝုစ္စန္တိ။ ဇာတိကန္တာရာဒိနိတ္ထရဏတော သတ္ထဝါဟာတိပိ၊ ရာဂါဒိရဏာနံ ဇဟနတော ဇဟာပနတော စ ရဏဉ္ဇဟာတိပိ၊ အဝိဇ္ဇာတမဿ ဝိနောဒနတော ဝိနောဒါပနတော စ တမောနုဒါတိပိ၊ သပရသန္တာနေသု ပညာအာလောကပညာဩဘာသပညာပဇ္ဇောတာနံ ကရဏေန နိဗ္ဗတ္တနေန အာလောကာဒိကရာတိပိ၊ တထာ ဉာဏုက္ကာဉာဏပ္ပဘာဓမ္မုက္ကာဓမ္မပ္ပဘာနံ ဓာရဏေန ကရဏေန စ ဥက္ကာဓာရာတိပိ၊ ပဘင်္ကရာတိပိ၊ အာရကတ္တာ ကိလေသေဟိ၊ အနယေ န ဣရိယနတော၊ အယေ စ ဣရိယနတော ပရေသံ တထာဘာဝဟေတုဘာဝတော၊ သဒေဝကေန လောကေန အရဏီယတော အရိယာတိပိ၊ ပညာစက္ခုဓမ္မစက္ခူနံ သာတိသယပဋိလာဘေန စက္ခုမန္တောတိပိ ဝုစ္စန္တိ။

ဂါထာသု ပါမောဇ္ဇကရဏံ ဌာနန္တိ နိရာမိသဿ ပမောဒဿ နိဗ္ဗတ္တကံ ဌာနံ ကာရဏံ။ ဧတန္တိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗနိဒဿနံ သန္ဓာယ ဝဒတိ။ ဝိဇာနတန္တိ သံကိလေသဝေါဒါနေ ယာထာဝတော ဇာနန္တာနံ။ ဘာဝိတတ္တာနန္တိ ဘာဝိတသဘာဝါနံ၊ ကာယဘာဝနာဒီဟိ ဘာဝိတသန္တာနာနန္တိ အတ္ထော။ ဓမ္မဇီဝိနန္တိ မိစ္ဆာဇီဝံ ပဟာယ ဓမ္မေန ဉာယေန ဇီဝိကကပ္ပနတော၊ ဓမ္မေန ဝါ ဉာယေန အတ္တဘာဝဿ ပဝတ္တနတော၊ သမာပတ္တိဗဟုလတာယ ဝါ အဂ္ဂဖလဓမ္မေန ဇီဝနတော ဓမ္မဇီဝိနံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယဒိဒံ ဘာဝိတတ္တာနံ ပရိနိဋ္ဌိတသမာဓိပညာဘာဝနာနံ တတော ဧဝ ဓမ္မဇီဝိနံ အရိယာနံ ဒဿနံ ။ ဧတံ အဝိပ္ပဋိသာရနိမိတ္တာနံ သီလာဒီနံ ပါရိပူရိဟေတုဘာဝတော ဝိဇာနတံ သပ္ပညဇာတိကာနံ ဧကန္တေနေဝ ပီတိပါမောဇ္ဇကာရဏန္တိ။

ဣဒါနိ တံ တဿ ကာရဏဘာဝံ ဒဿေတုံ ‘‘တေ ဇောတယန္တီ’’တိ ဩသာနဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ တေတိ တေ ဘာဝိတတ္တာ ဓမ္မဇီဝိနော အရိယာ။ ဇောတယန္တီတိ ပကာသယန္တိ။ ဘာသယန္တီတိ သဒ္ဓမ္မောဘာသေန လောကံ ပဘာသယန္တိ၊ ဓမ္မံ ဒေသေန္တီတိ အတ္ထော။ ယေသန္တိ ယေသံ အရိယာနံ။ သာသနန္တိ ဩဝါဒံ။ သမ္မဒညာယာတိ ပုဗ္ဗဘာဂဉာဏေဟိ သမ္မဒေဝ ဇာနိတွာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပဉ္စမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ တဏှုပ္ပာဒသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၅။ ဆဋ္ဌေ တဏှုပ္ပာဒါတိ ဧတ္ထ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧတေသူတိ ဥပ္ပာဒါ။ ကာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ? တဏှာ။ တဏှာယ ဥပ္ပာဒါ တဏှုပ္ပာဒါ၊ တဏှာဝတ္ထူနိ တဏှာကာရဏာနီတိ အတ္ထော။ ယတ္ထာတိ ယေသု နိမိတ္တဘူတေသု ။ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာတိ ဥပ္ပဇ္ဇနသီလာ။ စီဝရဟေတူတိ ‘‘ကတ္ထ မနာပံ စီဝရံ လဘိဿာမီ’’တိ စီဝရကာရဏာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ဣတိဘဝါဘဝဟေတူတိ ဧတ္ထ ပန ဣတီတိ နိဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ ယထာ စီဝရာဒိဟေတု၊ ဧဝံ ဘဝါဘဝဟေတုပီတိ အတ္ထော။ ဘဝါဘဝါတိ စေတ္ထ ပဏီတပ္ပဏီတာနိ သပ္ပိနဝနီတာဒီနိ အဓိပ္ပေတာနိ ဘဝတိ အာရောဂျံ ဧတေနာတိ ကတွာ။ ‘‘သမ္ပတ္တိဘဝေသု ပဏီတပ္ပဏီတတရော ဘဝါဘဝေါ’’တိပိ ဝဒန္တိ။ ဘဝေါတိ ဝါ သမ္ပတ္တိ၊ အဘဝေါတိ ဝိပတ္တိ။ ဘဝေါတိ ဝုဍ္ဎိ၊ အဘဝေါတိ ဟာနိ။ တံ နိမိတ္တဉ္စ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇတီတိ ဝုတ္တံ ‘‘ဘဝါဘဝဟေတု ဝါ’’တိ။

ဂါထာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။ အပိစ တဏှာဒုတိယောတိ တဏှာသဟာယော။ အယဉှိ သတ္တော အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ သံသရန္တော န ဧကကောဝ သံသရတိ၊ တဏှံ ပန ဒုတိယိကံ သဟာယိကံ လဘိတွာဝ သံသရတိ။ တထာ ဟိ တံ ပပါတပါတံ အစိန္တေတွာ မဓုဂဏှနကလုဒ္ဒကံ ဝိယ အနေကာဒီနဝါကုလေသုပိ ဘဝေသု အာနိသံသမေဝ ဒဿေန္တီ အနတ္ထဇာလေ သာ ပရိဗ္ဘမာပေတိ။ ဧတမာဒီနဝံ ဉတွာတိ ဧတံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နေသု ခန္ဓေသု ဣတ္ထဘာဝညထာဘာဝသညိတံ အာဒီနဝံ ဇာနိတွာ။ တဏှံ ဒုက္ခဿ သမ္ဘဝန္တိ ‘‘တဏှာ စာယံ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ သမ္ဘဝေါ ပဘဝေါ ကာရဏ’’န္တိ ဇာနိတွာ။ ဧတ္တာဝတာ စ ဧကဿ ဘိက္ခုနော ဝိပဿနံ ဝဍ္ဎေတွာ အရဟတ္တုပ္ပတ္တိ ဒဿိတာ။ ဣဒါနိ တံ ခီဏာသဝံ ထောမေန္တော ‘‘ဝီတတဏှော’’တိအာဒိမာဟ။ ယံ ပနေတ္ထ အဝုတ္တံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဆဋ္ဌသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ သဗြဟ္မကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၆။ သတ္တမေ သဗြဟ္မကာနီတိ သသေဋ္ဌကာနိ။ ယေသန္တိ ယေသံ ကုလာနံ။ ပုတ္တာနန္တိ ပုတ္တေဟိ ပူဇိတသဒ္ဒယောဂေန ဟိ ဣဒံ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ။ အဇ္ဈာဂါရေတိ သကေ ဃရေ။ ပူဇိတာ ဟောန္တီတိ ယံ ဃရေ အတ္ထိ၊ တေန ပဋိဇဂ္ဂိတာ မနာပေန စေဝ ကာယိကဝါစသိကေန စ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ဟောန္တိ။ ဣတိ မာတာပိတုပူဇကာနိ ကုလာနိ ‘‘သဗြဟ္မကာနီ’’တိ ပသံသိတွာ ဥပရိပိ နေသံ ပသံသနီယတံ ဒဿေန္တော ‘‘သပုဗ္ဗဒေဝတာနီ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ဗြဟ္မာတိအာဒီနိ တေသံ ဗြဟ္မာဒိဘာဝသာဓနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ တတြာယမတ္ထဝိဘာဝနာ – ဗြဟ္မာတိ သေဋ္ဌာဓိဝစနံ။ ယထာ ဟိ ဗြဟ္မုနော စတဿော ဘာဝနာ အဝိဇဟိတာ ဟောန္တိ မေတ္တာ၊ ကရုဏာ၊ မုဒိတာ၊ ဥပေက္ခာတိ၊ ဧဝံ မာတာပိတူနံ ပုတ္တေသု စတဿော ဘာဝနာ အဝိဇဟိတာ ဟောန္တိ။ တာ တသ္မိံ တသ္မိံ ကာလေ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ကုစ္ဆိဂတသ္မိဉှိ ဒါရကေ ‘‘ကဒါ န ခေါ ပုတ္တကံ အရောဂံ ပရိပုဏ္ဏင်္ဂပစ္စင်္ဂံ ပဿိဿာမာ’’တိ မာတာပိတူနံ မေတ္တစိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ယဒါ ပနေသ မန္ဒော ဥတ္တာနသေယျကော ဦကာဟိ ဝါ မင်္ကုလေဟိ ဝါ ဒဋ္ဌော ဒုက္ခသေယျာယ ဝါ ပီဠိတော ပရောဒတိ ဝိရဝတိ၊ တဒါဿ သဒ္ဒံ သုတွာ မာတာပိတူနံ ကာရုညံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ အာဓာဝိတွာ ဝိဓာဝိတွာ ကီဠနကာလေ ပန လောဘနီယဝယသ္မိံ ဝါ ဌိတကာလေ ဒါရကံ ဩလောကေတွာ မာတာပိတူနံ စိတ္တံ သပ္ပိမဏ္ဍေ ပက္ခိတ္တသတဝိဟတကပ္ပာသပိစုပဋလံ ဝိယ မုဒုကံ အာမောဒိတံ ပမောဒိတံ၊ တဒါ နေသံ မုဒိတာ လဗ္ဘတိ။ ယဒါ ပန တေသံ ပုတ္တော ဒါရဘရဏံ ပစ္စုပဋ္ဌပေတွာ ပါဋိယေက္ကံ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသတိ၊ တဒါ မာတာပိတူနံ ‘‘သက္ကောတိ ဒါနိ နော ပုတ္တကော အတ္တနော ဓမ္မတာယ ဇီဝိတု’’န္တိ မဇ္ဈတ္တဘာဝေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝံ တသ္မိံ ကာလေ ဥပေက္ခာ လဗ္ဘတိ။ ဧဝံ မာတာပိတူနံ ပုတ္တေသု ယထာကာလံ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဗြဟ္မဝိဟာရဿ လဗ္ဘနတော ဗြဟ္မသဒိသဝုတ္တိတာယ ဝုတ္တံ ‘‘ဗြဟ္မာတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတာပိတူနံ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။

ပုဗ္ဗဒေဝတာတိ ဧတ္ထ ဒေဝါ နာမ တိဝိဓာ – သမ္မုတိဒေဝါ၊ ဥပပတ္တိဒေဝါ၊ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါတိ။ တေသု သမ္မုတိဒေဝါ နာမ ရာဇာနော ခတ္တိယာ။ တေ ဟိ ‘‘ဒေဝေါ၊ ဒေဝီ’’တိ လောကေ ဝေါဟရီယန္တိ၊ ဒေဝါ ဝိယ လောကဿ နိဂ္ဂဟာနုဂ္ဂဟသမတ္ထာ စ ဟောန္တိ။ ဥပပတ္တိဒေဝါ နာမ စာတုမဟာရာဇိကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဘဝဂ္ဂါ ဥပ္ပန္နာ သတ္တာ။ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ နာမ ခီဏာသဝါ သဗ္ဗကိလေသဝိသုဒ္ဓိတော။ တတြာယံ ဝစနတ္ထော – ဒိဗ္ဗန္တိ၊ ကီဠန္တိ၊ လဠန္တိ၊ ဇောတန္တိ ပဋိပက္ခံ ဇယန္တိ ဝါတိ ဒေဝါ။ တေသု သဗ္ဗသေဋ္ဌာ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ။ ယထာ တေ ဗာလဇနေဟိ ကတံ အပရာဓံ အဂဏေတွာ ဧကန္တေနေဝ တေသံ အနတ္ထဟာနိံ အတ္ထုပ္ပတ္တိဉ္စ အာကင်္ခန္တာဝ ယထာဝုတ္တဗြဟ္မဝိဟာရယောဂေန အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ပဋိပဇ္ဇန္တိ၊ ဒက္ခိဏေယျတာယ စ တေသံ ကာရာနံ မဟပ္ဖလတံ မဟာနိသံသတဉ္စ အာဝဟန္တိ၊ ဧဝမေဝ မာတာပိတရောပိ ပုတ္တာနံ အပရာဓံ အဂဏေတွာ ဧကန္တေနေဝ တေသံ အနတ္ထဟာနိံ အတ္ထုပ္ပတ္တိဉ္စ အာကင်္ခန္တာ ဝုတ္တနယေနေဝ စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဗြဟ္မဝိဟာရဿ လဗ္ဘနတော အတ္ထာယ ဟိတာယ သုခါယ ပဋိပဇ္ဇန္တာ ပရမဒက္ခိဏေယျာ ဟုတွာ အတ္တနိ ကတာနံ ကာရာနံ မဟပ္ဖလတံ မဟာနိသံသတဉ္စ အာဝဟန္တိ။ သဗ္ဗဒေဝေဟိ စ ပဌမံ တေသံ ဥပကာရဝန္တတာယ တေ အာဒိတောယေဝ ဒေဝါ။ တေသဉှိ ဝသေန တေ ပဌမံ အညေ ဒေဝေ ‘‘ဒေဝါ’’တိ ဇာနန္တိ အာရာဓေန္တိ ပယိရုပါသန္တိ၊ အာရာဓနဝိဓိံ ဉတွာ တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တာ တဿာ ပဋိပတ္တိယာ ဖလံ အဓိဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ တေ ပစ္ဆာဒေဝါ နာမ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗဒေဝတာတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတာပိတူနံ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။

ပုဗ္ဗာစရိယာတိ ပဌမအာစရိယာ။ မာတာပိတရော ဟိ ပုတ္တေ သိက္ခာပေန္တာ အတိတရုဏကာလတော ပဋ္ဌာယ ‘‘ဧဝံ နိသီဒ၊ ဧဝံ ဂစ္ဆ၊ ဧဝံ တိဋ္ဌ၊ ဧဝံ သယ၊ ဧဝံ ခါဒ၊ ဧဝံ ဘုဉ္ဇ၊ အယံ တေ ‘တာတာ’တိ ဝတ္တဗ္ဗော၊ အယံ ‘ဘာတိကာ’တိ၊ အယံ ‘ဘဂိနီ’တိ၊ ဣဒံ နာမ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ဣဒံ န ဝဋ္ဋတိ၊ အသုကံ နာမ ဥပသင်္ကမိတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ အသုကံ နာမ န ဝဋ္ဋတီ’’တိ ဂါဟေန္တိ သိက္ခာပေန္တိ။ အပရဘာဂေ အညေ အာစရိယာပိ သိပ္ပံ မုဒ္ဒံ ဂဏနန္တိ ဧဝမာဒိံ သိက္ခာပေန္တိ၊ အညေ သရဏာနိ ဒေန္တိ၊ သီလေသု ပတိဋ္ဌာပေန္တိ၊ ပဗ္ဗာဇေန္တိ ၊ ဓမ္မံ ဥဂ္ဂဏှာပေန္တိ၊ ဥပသမ္ပာဒေန္တိ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂါဒီနိ ပါပေန္တိ။ ဣတိ သဗ္ဗေပိ တေ ပစ္ဆာအာစရိယာ နာမ။ မာတာပိတရော ပန သဗ္ဗပဌမံ။ တေနာဟ ‘‘ပုဗ္ဗာစရိယာတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတာပိတူနံ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။

အာဟုနေယျာတိ အာနေတွာ ဟုနိတဗ္ဗန္တိ အာဟုနံ၊ ဒူရတောပိ အာနေတွာ ဖလဝိသေသံ အာကင်္ခန္တေန ဂုဏဝန္တေသု ဒါတဗ္ဗာနံ အန္နပါနဝတ္ထစ္ဆာဒနာဒီနံ ဧတံ နာမံ၊ ဥပကာရခေတ္တတာယ တံ အာဟုနံ အရဟန္တီတိ အာဟုနေယျာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဟုနေယျာတိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတာပိတူနံ ဧတံ အဓိဝစန’’န္တိ။

ဣဒါနိ တေသံ ဗြဟ္မာဒိဘာဝေ ကာရဏံ ဒဿေတုံ ‘‘တံ ကိဿ ဟေတု? ဗဟုကာရာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ကိဿ ဟေတူတိ တံ မာတာပိတူနံ ဗြဟ္မာဒိအဓိဝစနံ ကေန ကာရဏေနာတိ စေတိ အတ္ထော။ ဗဟုကာရာတိ ဗဟူပကာရာ။ အာပါဒကာတိ ဇီဝိတဿ အာပါဒကာ၊ ပါလကာ။ ပုတ္တာနဉှိ မာတာပိတူဟိ ဇီဝိတံ အာပါဒိတံ ပါလိတံ ဃဋိတံ အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တိတံ သမ္ပာဒိတံ။ ပေါသကာတိ ဟတ္ထပါဒေ ဝဍ္ဎေတွာ ဟဒယလောဟိတံ ပါယေတွာ ပေါသေတာရော။ ဣမဿ လောကဿ ဒဿေတာရောတိ ပုတ္တာနံ ဣမသ္မိံ လောကေ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာရမ္မဏဒဿနံ နာမ မာတာပိတရော နိဿာယ ဇာတန္တိ တေ နေသံ ဣမဿ လောကဿ ဒဿေတာရော နာမ။ ဣတိ တေသံ ဗဟုကာရတ္တံ ဗြဟ္မာဒိဘာဝဿ ကာရဏံ ဒဿိတံ၊ ယေန ပုတ္တော မာတာပိတူနံ လောကိယေန ဥပကာရေန ကေနစိ ပရိယာယေန ပရိယန္တံ ပဋိကာရံ ကာတုံ န သမတ္ထောယေဝ။ သစေ ဟိ ပုတ္တော ‘‘မာတာပိတူနံ ဥပကာရဿ ပစ္စုပကာရံ ကရိဿာမီ’’တိ ဥဋ္ဌာယ သမုဋ္ဌာယ ဝါယမန္တော ဒက္ခိဏေ အံသကူဋေ မာတရံ၊ ဣတရသ္မိံ ပိတရံ ဌပေတွာ ဝဿသတာယုကော သကလံ ဝဿသတမ္ပိ ပရိဟရေယျ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနနှာပနသမ္ဗာဟနာဒီဟိ စ ယထာရုစိ ဥပဋ္ဌဟန္တော တေသံ မုတ္တကရီသမ္ပိ အဇိဂုစ္ဆန္တော၊ န ဧတ္တာဝတာ ပုတ္တေန မာတာပိတူနံ ပဋိကာရော ကတော ဟောတိ အညတြ သဒ္ဓါဒိဂုဏဝိသေသေ ပတိဋ္ဌာပနာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ဒွိန္နာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ န သုပ္ပဋိကာရံ ဝဒါမိ။ ကတမေသံ ဒွိန္နံ? မာတု စ ပိတု စ။ ဧကေန၊ ဘိက္ခဝေ၊ အံသေန မာတရံ ပရိဟရေယျ၊ ဧကေန အံသေန ပိတရံ ပရိဟရေယျ ဝဿသတာယုကော ဝဿသတဇီဝီ၊ သော စ နေသံ ဥစ္ဆာဒနပရိမဒ္ဒနနှာပနသမ္ဗာဟနေန၊ တေ စ တတ္ထေဝ မုတ္တကရီသံ စဇေယျုံ၊ န တွေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတာပိတူနံ ကတံ ဝါ ဟောတိ ပဋိကတံ ဝါ ။ ဣမိဿာ စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မဟာပထဝိယာ ပဟူတရတ္တရတနာယ မာတာပိတရော ဣဿရိယာဓိပစ္စေ ရဇ္ဇေ ပတိဋ္ဌာပေယျ၊ န တွေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတာပိတူနံ ကတံ ဝါ ဟောတိ ပဋိကတံ ဝါ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဗဟုကာရာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတာပိတရော ပုတ္တာနံ အာပါဒကာ ပေါသကာ ဣမဿ လောကဿ ဒဿေတာရော။

‘‘ယော စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတာပိတရော အဿဒ္ဓေ သဒ္ဓါသမ္ပဒါယ သမာဒပေတိ နိဝေသေတိ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ဒုဿီလေ သီလသမ္ပဒါယ၊ မစ္ဆရိနော စာဂသမ္ပဒါယ၊ ဒုပ္ပညေ ပညာသမ္ပဒါယ သမာဒပေတိ နိဝေသေတိ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ ဧတ္တာဝတာ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတာပိတူနံ ကတဉ္စ ဟောတိ ပဋိကတဉ္စာ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၃၄)။

တထာ –

‘‘မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနံ၊ ပုတ္တဒါရဿ သင်္ဂဟော’’တိ၊ (ခု။ ပါ။ ၅။၆)၊

‘‘မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတပညတ္တ’’န္တိ စ –

ဧဝမာဒီနိ မာတာပိတူနံ ပုတ္တဿ ဗဟူပကာရဘာဝသာဓကာနိ သုတ္တာနိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာနိ။

ဂါထာသု ဝုစ္စရေတိ ဝုစ္စန္တိ ကထီယန္တိ။ ပဇာယ အနုကမ္ပကာတိ ပရေသံ ပါဏံ ဆိန္ဒိတွာပိ အတ္တနော သန္တကံ ယံကိဉ္စိ စဇိတွာပိ အတ္တနော ပဇံ ပဋိဇဂ္ဂန္တိ ဂေါပယန္တိ၊ တသ္မာ ပဇာယ အတ္တနော ပုတ္တာနံ အနုကမ္ပကာ အနုဂ္ဂါဟကာ။

နမဿေယျာတိ သာယံ ပါတံ ဥပဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ ‘‘ဣဒံ မယှံ ဥတ္တမံ ပုညက္ခေတ္တ’’န္တိ နမက္ကာရံ ကရေယျ။ သက္ကရေယျာတိ သက္ကာရေန ပဋိမာနေယျ။ ဣဒါနိ တံ သက္ကာရံ ဒဿေန္တော ‘‘အန္နေနာ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အန္နေနာတိ ယာဂုဘတ္တခါဒနီယေန။ ပါနေနာတိ အဋ္ဌဝိဓပါနေန။ ဝတ္ထေနာတိ နိဝါသနပါရုပနေန။ သယနေနာတိ မဉ္စပီဌဘိသိဗိမ္ဗောဟနာဒိနာ သယနေန။ ဥစ္ဆာဒနေနာတိ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ပဋိဝိနောဒေတွာ သုဂန္ဓကရဏုစ္ဆာဒနေန။ နှာနေနာတိ သီတကာလေ ဥဏှောဒကေန၊ ဥဏှကာလေ သီတောဒကေန ဂတ္တာနိ ပရိသိဉ္စိတွာ နှာပနေန။ ပါဒါနံ ဓောဝနေန စာတိ ဥဏှောဒကသီတောဒကေဟိ ပါဒဓောဝနေန စေဝ တေလမက္ခနေန စ။

တာယနံ ပါရိစရိယာယာတိ ဧတ္ထ နန္တိ နိပါတမတ္တံ၊ ယထာဝုတ္တပရိစရဏေန။ အထ ဝါ ပါရိစရိယာယာတိ ဘရဏကိစ္စကရဏကုလဝံသပတိဋ္ဌာပနာဒိနာ ပဉ္စဝိဓဥပဋ္ဌာနေန။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပဉ္စဟိ ခေါ၊ ဂဟပတိပုတ္တ၊ ဌာနေဟိ ပုတ္တေန ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ မာတာပိတရော ပစ္စုပဋ္ဌာတဗ္ဗာ ‘ဘတော နေ ဘရိဿာမိ၊ ကိစ္စံ နေသံ ကရိဿာမိ၊ ကုလဝံသံ ဌပေဿာမိ၊ ဒါယဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇိဿာမိ။ အထ ဝါ ပန နေသံ ပေတာနံ ကာလကတာနံ ဒက္ခိဏမနုပ္ပဒဿာမီ’တိ။ ဣမေဟိ ခေါ၊ ဂဟပတိပုတ္တ၊ ပဉ္စဟိ ဌာနေဟိ ပုတ္တေန ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ မာတာပိတရော ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ပဉ္စဟိ ဌာနေဟိ ပုတ္တံ အနုကမ္ပန္တိ – ပါပါ နိဝါရေန္တိ၊ ကလျာဏေ နိဝေသေန္တိ၊ သိပ္ပံ သိက္ခာပေန္တိ၊ ပတိရူပေန ဒါရေန သံယောဇေန္တိ၊ သမယေ ဒါယဇ္ဇံ နိယျာဒေန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၇)။

အပိစ ယော မာတာပိတရော တီသု ဝတ္ထူသု အဘိပ္ပသန္နေ ကတွာ သီလေသု ဝါ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝါ နိယောဇေတွာ ဥပဋ္ဌဟတိ၊ အယံ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာကာနံ အဂ္ဂေါတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သာ ပနာယံ ပါရိစရိယာ ပုတ္တဿ ဥဘယလောကဟိတသုခါဝဟာတိ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဓေဝ နံ ပသံသန္တိ၊ ပေစ္စ သဂ္ဂေ ပမောဒတီ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ လောကေ။ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာကဉှိ ပုဂ္ဂလံ ပဏ္ဍိတမနုဿာ တတ္ထ ပါရိစရိယာယ ပသံသန္တိ ဝဏ္ဏေန္တိ ထောမေန္တိ၊ တဿ စ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇန္တာ သယမ္ပိ အတ္တနော မာတာပိတူသု တထာ ပဋိပဇ္ဇိတွာ မဟန္တံ ပုညံ ပသဝန္တိ။ ပေစ္စာတိ ပရလောကံ ဂန္တွာ သဂ္ဂေ ဌိတော မာတာပိတုပဋ္ဌာကော ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တီဟိ မောဒတိ ပမောဒတိ အဘိနန္ဒတီတိ။

သတ္တမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဗဟုကာရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၇။ အဋ္ဌမေ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာတိ ဗြာဟ္မဏာ စေဝ ဂဟပတိကာ စ။ ဌပေတွာ ဗြာဟ္မဏေ ယေ ကေစိ အဂါရံ အဇ္ဈာဝသန္တာ ဣဓ ဂဟပတိကာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ ။ ယေတိ အနိယမတော နိဒ္ဒိဋ္ဌပရာမသနံ။ ဝေါတိ ဥပယောဂဗဟုဝစနံ။ အယဉှေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ဘိက္ခဝေ၊ တုမှာကံ ဗဟူပကာရာ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ၊ ယေ ဗြာဟ္မဏာ စေဝ သေသအဂါရိကာ စ ‘‘တုမှေ ဧဝ အမှာကံ ပုညက္ခေတ္တံ၊ ယတ္ထ မယံ ဥဒ္ဓဂ္ဂိကံ ဒက္ခိဏံ ပတိဋ္ဌာပေမ သောဝဂ္ဂိကံ သုခဝိပါကံ သဂ္ဂသံဝတ္တနိက’’န္တိ စီဝရာဒီဟိ ပစ္စယေဟိ ပတိဥပဋ္ဌိတာတိ။

ဧဝံ ‘‘အာမိသဒါနေန အာမိသသံဝိဘာဂေန အာမိသာနုဂ္ဂဟေန ဂဟဋ္ဌာ ဘိက္ခူနံ ဥပကာရဝန္တော’’တိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဓမ္မဒါနေန ဓမ္မသံဝိဘာဂေန ဓမ္မာနုဂ္ဂဟေန ဘိက္ခူနမ္ပိ တေသံ ဥပကာရဝန္တတံ ဒဿေတုံ ‘‘တုမှေပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ၊ တံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဣမိနာ ကိံ ကထိတံ? ပိဏ္ဍာပစာယနံ နာမ ကထိတံ။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ဘိက္ခဝေ၊ ယသ္မာ ဣမေ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာ နေဝ တုမှာကံ ဉာတကာ၊ န မိတ္တာ၊ န ဣဏံ ဝါ ဓာရေန္တိ၊ အထ ခေါ ‘‘ဣမေ သမဏာ သမ္မဂ္ဂတာ သမ္မာ ပဋိပန္နာ၊ ဧတ္ထ နော ကာရာ မဟပ္ဖလာ ဘဝိဿန္တိ မဟာနိသံသာ’’တိ ဖလဝိသေသံ အာကင်္ခန္တာ တုမှေ စီဝရာဒီဟိ ဥပဋ္ဌဟန္တိ။ တသ္မာ တံ တေသံ အဓိပ္ပာယံ ပရိပူရေန္တာ အပ္ပမာဒေန သမ္ပာဒေထ၊ ဓမ္မဒေသနာပိ ဝေါ ကာရကာနံယေဝ သောဘတိ၊ အာဒေယျာ စ ဟောတိ၊ န ဣတရေသန္တိ ဧဝံ သမ္မာပဋိပတ္တိယံ အပ္ပမာဒေါ ကရဏီယောတိ။

ဧဝမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေတိအာဒီသု အယံ သင်္ခေပတ္ထော – ဘိက္ခဝေ၊ ဧဝံ ဣမိနာ ဝုတ္တပ္ပကာရေန ဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတေဟိ အာမိသဒါနဓမ္မဒါနဝသေန အညမညံ သန္နိဿာယ ကာမာဒိဝသေန စတုဗ္ဗိဓဿပိ ဩဃဿ နိတ္ထရဏတ္ထာယ သကလဿပိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ သမ္မဒေဝ ပရိယောသာနကရဏာယ ဥပေါသထသီလနိယမာဒိဝသေန စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာဒိဝသေန ဝါ ဣဒံ သာသနဗြဟ္မစရိယံ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယဉ္စ ဝုဿတိ စရီယတီတိ။

ဂါထာသု သာဂါရာတိ ဂဟဋ္ဌာ။ အနဂါရာတိ ပရိစ္စတ္တအဂါရာ ပဗ္ဗဇိတာ။ ဥဘော အညောညနိဿိတာတိ တေ ဥဘောပိ အညမညသန္နိဿိတာ။ သာဂါရာ ဟိ အနဂါရာနံ ဓမ္မဒါနသန္နိဿိတာ၊ အနဂါရာ စ သာဂါရာနံ ပစ္စယဒါနသန္နိဿိတာ။ အာရာဓယန္တီတိ သာဓေန္တိ သမ္ပာဒေန္တိ။ သဒ္ဓမ္မန္တိ ပဋိပတ္တိသဒ္ဓမ္မံ ပဋိဝေဓသဒ္ဓမ္မဉ္စ။ တတ္ထ ယံ ဥတ္တမံ၊ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယောဂက္ခေမံအနုတ္တရ’’န္တိ အရဟတ္တံ နိဗ္ဗာနဉ္စ။ သာဂါရေသူတိ သာဂါရေဟိ၊ နိဿက္ကေ ဣဒံ ဘုမ္မဝစနံ၊ သာဂါရာနံ ဝါ သန္တိကေ။ ပစ္စယန္တိ ဝုတ္တာဝသေသံ ဒုဝိဓံ ပစ္စယံ ပိဏ္ဍပါတံ ဘေသဇ္ဇဉ္စ။ ပရိဿယဝိနောဒနန္တိ ဥတုပရိဿယာဒိပရိဿယဟရဏံ ဝိဟာရာဒိအာဝသထံ။ သုဂတန္တိ သမ္မာ ပဋိပန္နံ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေန သဒ္ဓိံ အဋ္ဌဝိဓံ အရိယပုဂ္ဂလံ။ သာဝကော ဟိ ဣဓ သုဂတောတိ အဓိပ္ပေတော။ ဃရမေသိနောတိ ဃရံ ဧသိနော၊ ဂေဟေ ဌတွာ ဃရာဝါသံ ဝသန္တာ ဘောဂူပကရဏာနိ စေဝ ဂဟဋ္ဌသီလာဒီနိ စ ဧသနသီလာတိ အတ္ထော။ သဒ္ဒဟာနော အရဟတန္တိ အရဟန္တာနံ အရိယာနံ ဝစနံ၊ တေသံ ဝါ သမ္မာပဋိပတ္တိံ သဒ္ဒဟန္တာ။ ‘‘အဒ္ဓါ ဣမေ သမ္မာ ပဋိပန္နာ၊ ယထာ ဣမေ ကထေန္တိ၊ တထာ ပဋိပဇ္ဇန္တာနံ သာ ပဋိပတ္တိ သဂ္ဂမောက္ခသမ္ပတ္တိယာ သံဝတ္တတီ’’တိ အဘိသဒ္ဒဟန္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘သဒ္ဒဟန္တာ’’တိပိ ပါဌော။ အရိယပညာယာတိ သုဝိသုဒ္ဓပညာယ။ ဈာယိနောတိ အာရမ္မဏလက္ခဏူပနိဇ္ဈာနဝသေန ဒုဝိဓေနပိ ဈာနေန ဈာယိနော။

ဣဓ ဓမ္မံ စရိတွာနာတိ ဣမသ္မိံ အတ္တဘာဝေ၊ ဣမသ္မိံ ဝါ သာသနေ လောကိယလောကုတ္တရသုခဿ မဂ္ဂဘူတံ သီလာဒိဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇိတွာ ယာဝ ပရိနိဗ္ဗာနံ န ပါပုဏန္တိ၊ တာဝဒေဝ သုဂတိဂါမိနော။ နန္ဒိနောတိ ပီတိသောမနဿယောဂေန နန္ဒနသီလာ။ ကေစိ ပန ‘‘ဓမ္မံ စရိတွာန မဂ္ဂန္တိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပါပုဏိတွာ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဒေဝလောကသ္မိန္တိ ဆဗ္ဗိဓေပိ ကာမာဝစရဒေဝလောကေ။ မောဒန္တိ ကာမကာမိနောတိ ယထိစ္ဆိတဝတ္ထုနိပ္ဖတ္တိတော ကာမကာမိနော ကာမဝန္တော ဟုတွာ ပမောဒန္တီတိ။

အဋ္ဌမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ကုဟသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၈။ နဝမေ ကုဟာတိ သာမန္တဇပ္ပနာဒိနာ ကုဟနဝတ္ထုနာ ကုဟကာ၊ အသန္တဂုဏသမ္ဘာဝနိစ္ဆာယ ကောဟညံ ကတွာ ပရေသံ ဝိမှာပကာတိ အတ္ထော။ ထဒ္ဓါတိ ကောဓေန စ မာနေန စ ထဒ္ဓမာနသာ။ ‘‘ကောဓနော ဟောတိ ဥပါယာသဗဟုလော၊ အပ္ပမ္ပိ ဝုတ္တော သမာနော အဘိသဇ္ဇတိ ကုပ္ပတိ ဗျာပဇ္ဇတိ ပတိတ္ထီယတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၂၅၊ ပု။ ပ။ ၁၀၁) ဧဝံ ဝုတ္တေန ကောဓေန စ၊ ‘‘ဒုဗ္ဗစော ဟောတိ ဒေါဝစဿကရဏေဟိ ဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတော အက္ခမော အပ္ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ အနုသာသနိ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၈၁) ဧဝံ ဝုတ္တေန ဒေါဝစဿေန စ၊ ‘‘ဇာတိမဒေါ၊ ဂေါတ္တမဒေါ၊ သိပ္ပမဒေါ၊ အာရောဂျမဒေါ၊ ယောဗ္ဗနမဒေါ၊ ဇီဝိတမဒေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၃၂) ဧဝံ ဝုတ္တေန ဇာတိမဒါဒိဘေဒေန မဒေန စ ဂရုကာတဗ္ဗေသု ဂရူသု ပရမနိပစ္စကာရံ အကတွာ အယောသလာကံ ဂိလိတွာ ဌိတာ ဝိယ အနောနတာ ဟုတွာ ဝိစရဏကာ။ လပါတိ ဥပလာပကာ မိစ္ဆာဇီဝဝသေန ကုလသင်္ဂါဟကာ ပစ္စယတ္ထံ ပယုတ္တဝါစာဝသေန နိပ္ပေသိကတာဝသေန စ လပကာတိ ဝါ အတ္ထော။

သိင်္ဂီတိ ‘‘တတ္ထ ကတမံ သိင်္ဂံ? ယံ သိင်္ဂံ သိင်္ဂါရတာ စာတုရတာ စာတုရိယံ ပရိက္ခတ္တတာ ပါရိက္ခတ္တိယ’’န္တိ (ဝိဘ။ ၈၅၂) ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ သိင်္ဂသဒိသေဟိ ပါကဋကိလေသေဟိ သမန္နာဂတာ။ ဥန္နဠာတိ ဥဂ္ဂတနဠာ၊ နဠသဒိသံ တုစ္ဆမာနံ ဥက္ခိပိတွာ ဝိစရဏကာ။ အသမာဟိတာတိ စိတ္တေကဂ္ဂတာမတ္တဿာပိ အလာဘိနော။ န မေ တေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူ မာမကာတိ တေ မယှံ ဘိက္ခူ မမ သန္တကာ န ဟောန္တိ။ မေတိ ဣဒံ ပဒံ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ။ ယသ္မာ ပန တေ ကုဟနာဒိယောဂတော န သမ္မာ ပဋိပန္နာ၊ တသ္မာ ‘‘န မာမကာ’’တိ ဝုတ္တာ။ အပဂတာတိ ယဒိပိ တေ မမ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတာ၊ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပန အပ္ပဋိပဇ္ဇနတော အပဂတာ ဧဝ ဣမသ္မာ ဓမ္မဝိနယာ၊ ဣတော တေ သုဝိဒူရဝိဒူရေ ဌိတာတိ ဒဿေတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘နဘဉ္စ ဒူရေ ပထဝီ စ ဒူရေ၊

ပါရံ သမုဒ္ဒဿ တဒါဟု ဒူရေ၊

တတော ဟဝေ ဒူရတရံ ဝဒန္တိ၊

သတဉ္စ ဓမ္မံ အသတဉ္စ ရာဇာ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၄။၄၇၊ ဇာ။ ၂။၂၁။၄၁၄)၊

ဝုဒ္ဓိံ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ အာပဇ္ဇန္တီတိ သီလာဒိဂုဏေဟိ ဝဍ္ဎနဝသေန ဝုဒ္ဓိံ၊ တတ္ထ နိစ္စလဘာဝေန ဝိရူဠှိံ၊ သဗ္ဗတ္ထ ပတ္ထဋဘာဝေန သီလာဒိဓမ္မက္ခန္ဓပါရိပူရိယာ ဝေပုလ္လံ။ န စ တေ ကုဟာဒိသဘာဝါ ဘိက္ခူ အာပဇ္ဇန္တိ၊ န စ ပါပုဏန္တီတိ အတ္ထော။ တေ ခေါ မေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခူ မာမကာတိ ဣဓာပိ မေတိ အတ္တာနံ ဥဒ္ဒိဿ ပဗ္ဗဇိတတ္တာ ဝဒတိ၊ သမ္မာ ပဋိပန္နတ္တာ ပန ‘‘မာမကာ’’တိ အာဟ။ ဝုတ္တဝိပရိယာယေန သုက္ကပက္ခော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တတ္ထ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂါ ဝိရူဟန္တိ နာမ၊ အရဟတ္တဖလေ ပန သမ္ပတ္တေ ဝိရူဠှိံ ဝေပုလ္လံ အာပန္နာ နာမ။ ဂါထာ သုဝိညေယျာ ဧဝ။

နဝမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ နဒီသောတသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၀၉။ ဒသမေ သေယျထာပီတိ ဩပမ္မဒဿနတ္ထေ နိပါတော၊ ယထာ နာမာတိ အတ္ထော။ နဒိယာ သောတေန ဩဝုယှေယျာတိ သီဃသောတာယ ဟာရဟာရိနိယာ နဒိယာ ဥဒကဝေဂေန ဟေဋ္ဌတော ဝုယှေယျ အဓော ဟရိယေထ။ ပိယရူပသာတရူပေနာတိ ပိယသဘာဝေန သာတသဘာဝေန စ ကာရဏဘူတေန၊ တဿံ နဒိယံ တဿာ ဝါ ပရတီရေ မဏိသုဝဏ္ဏာဒိ အညံ ဝါ ပိယဝတ္ထု ဝိတ္တူပကရဏံ အတ္ထိ၊ တံ ဂဟေဿာမီတိ နဒိယံ ပတိတွာ သောတေန အဝကဍ္ဎေယျ။ ကိဉ္စာပီတိ အနုဇာနနအသမ္ဘာဝနတ္ထေ နိပါတော။ ကိံ အနုဇာနာတိ၊ ကိံ န သမ္ဘာဝေတိ? တေန ပုရိသေန အဓိပ္ပေတဿ ပိယဝတ္ထုဿ တတ္ထ အတ္ထိဘာဝံ အနုဇာနာတိ၊ တထာဂမနံ ပန အာဒီနဝဝန္တတာယ န သမ္ဘာဝေတိ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အမ္ဘော၊ ပုရိသ ၊ ယဒိပိ တယာ အဓိပ္ပေတံ ပိယဝတ္ထု တတ္ထ ဥပလဗ္ဘတိ၊ ဧဝံ ဂမနေ ပန အယမာဒီနဝေါ၊ ယံ တွံ ဟေဋ္ဌာ ရဟဒံ ပတွာ မရဏံ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ ပါပုဏေယျာသီတိ။

အတ္ထိ စေတ္ထ ဟေဋ္ဌာ ရဟဒေါတိ ဧတိဿာ နဒိယာ ဟေဋ္ဌာ အနုသောတဘာဂေ အတိဝိယ ဂမ္ဘီရဝိတ္ထတော ဧကော မဟာသရော အတ္ထိ။ သော စ သမန္တတော ဝါတာဘိဃာတသမုဋ္ဌိတာဟိ မဏိမယပဗ္ဗတကူဋသန္နိဘာဟိ မဟတီဟိ ဦမီဟိ ဝီစီဟိ သဦမိ၊ ဝိသမေသု ဘူမိပ္ပဒေသေသု သဝေဂံ အနုပက္ခန္ဒန္တေန ဣမိဿာ တာဝ နဒိယာ မဟောဃေန တဟိံ တဟိံ အာဝဋ္ဋမာနဝိပုလဇလတာယ ဗလဝါမုခသဒိသေဟိ သဟ အာဝဋ္ဋေဟီတိ သာဝဋ္ဋော။ တံ ရဟဒံ ဩတိဏ္ဏသတ္တေယေဝ အတ္တနော နိဗဒ္ဓါမိသဂေါစရေ ကတွာ အဇ္ဈာဝသန္တေန အတိဝိယ ဘယာနကဒဿနေန ဃောရစေတသာ ဒကရက္ခသေန သဂဟော သရက္ခသော၊ စဏ္ဍမစ္ဆမကရာဒိနာ ဝါ သဂဟော၊ ယထာဝုတ္တရက္ခသေန သရက္ခသော။

ယန္တိ ဧဝံ သပ္ပဋိဘယံ ယံ ရဟဒံ။ အမ္ဘော ပုရိသာတိ အာလပနံ။ မရဏံ ဝါ နိဂစ္ဆသီတိ တာဟိ ဝါ ဦမီဟိ အဇ္ဈောတ္ထဋော၊ တေသု ဝါ အာဝဋ္ဋေသု နိပတိတော သီသံ ဥက္ခိပိတုံ အသက္ကောန္တော တေသံ ဝါ စဏ္ဍမစ္ဆမကရာဒီနံ မုခေ နိပတိတော။ တဿ ဝါ ဒကရက္ခသဿ ဟတ္ထံ ဂတော မရဏံ ဝါ ဂမိဿသိ၊ အထ ဝါ ပန အာယုသေသေ သတိ တတော မုစ္စိတွာ အပဂစ္ဆန္တော တေဟိ ဦမိအာဒီဟိ ဇနိတဃဋ္ဋိတဝသေန မရဏမတ္တံ မရဏပ္ပမာဏံ ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆသိ။ ပဋိသောတံ ဝါယမေယျာတိ သော ပုဗ္ဗေ အနုသောတံ ဝုယှမာနော တဿ ပုရိသဿ ဝစနံ သုတွာ ‘‘အနတ္ထော ကိရ မေ ဥပဋ္ဌိတော၊ မစ္စုမုခေ ကိရာဟံ ပရိဝတ္တာမီ’’တိ ဥပ္ပန္နဗလဝဘယော သမ္ဘမန္တော ဒိဂုဏံ ကတွာ ဥဿာဟံ ဟတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ စ ဝါယမေယျ တရေယျ၊ န စိရေနေဝ တီရံ သမ္ပာပုဏေယျ။

အတ္ထဿဝိညာပနာယာတိ စတုသစ္စပဋိဝေဓာနုကူလဿ အတ္ထဿ သမ္ဗောဓနာယ ဥပမာ ကတာ။ အယဉ္စေတ္ထ အတ္ထောတိ အယမေဝ ဣဒါနိ ဝုစ္စမာနော ဣဓ မယာ အဓိပ္ပေတော ဥပမေယျတ္ထော၊ ယဿ ဝိညာပနာယ ဥပမာ အာဟဋာ။

တဏှာယေတံ အဓိဝစနန္တိ ဧတ္ထ စတူဟိ အာကာရေဟိ တဏှာယ သောတသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ အနုက္ကမပရိဝုဍ္ဎိတော အနုပ္ပဗန္ဓတော ဩသီဒါပနတော ဒုရုတ္တရဏတော စ။ ယထာ ဟိ ဥပရိ မဟာမေဃေ အဘိပ္ပဝုဋ္ဌေ ဥဒကံ ပဗ္ဗတကန္ဒရပဒရသာခါယော ပူရေတွာ တတော ဘဿိတွာ ကုသုဗ္ဘေ ပူရေတွာ တတော ဘဿိတွာ ကုန္နဒိယော ပူရေတွာ တတော မဟာနဒိယော ပက္ခန္ဒိတွာ ဧကောဃံ ဟုတွာ ပဝတ္တမာနံ ‘‘နဒီသောတော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဧဝမေဝ အဇ္ဈတ္တိကဗာဟိရာဒိဝသေန အနေကဘေဒေသု ရူပါဒီသု အာရမ္မဏေသု လောဘော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ အနုက္ကမေန ပရိဝုဍ္ဎိံ ဂစ္ဆန္တော ‘‘တဏှာသောတော’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ယထာ စ နဒီသောတော အာဂမနတော ယာဝ သမုဒ္ဒပ္ပတ္တိ၊ တာဝ သတိ ဝိစ္ဆေဒပစ္စယာဘာဝေ အဝိစ္ဆိဇ္ဇမာနော အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တတိ၊ ဧဝံ တဏှာသောတောပိ အာဂမနတော ပဋ္ဌာယ အသတိ ဝိစ္ဆေဒပစ္စယေ အဝိစ္ဆိဇ္ဇမာနော အပါယသမုဒ္ဒါဘိမုခေါ အနုပ္ပဗန္ဓေန ပဝတ္တတိ။ ယထာ ပန နဒီသောတော တဒန္တောဂဓေ သတ္တေ ဩသီဒါပေတိ၊ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ န ဒေတိ၊ မရဏံ ဝါ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ ပါပေတိ၊ ဧဝံ တဏှာသောတောပိ အတ္တနော သောတန္တောဂတေ သတ္တေ ဩသီဒါပေတိ၊ ပညာသီသံ ဥက္ခိပိတုံ န ဒေတိ၊ ကုသလမူလစ္ဆေဒနေန သံကိလေသဓမ္မသမာပဇ္ဇနေန စ မရဏံ ဝါ မရဏမတ္တံ ဝါ ဒုက္ခံ ပါပေတိ။

ယထာ စ နဒိယာ သောတော မဟောဃဘာဝေန ပဝတ္တမာနော ဥဠုမ္ပံ ဝါ နာဝံ ဝါ ဗန္ဓိတုံ နေတုဉ္စ ဆေကံ ပုရိသံ နိဿာယ ပရတီရံ ဂန္တုံ အဇ္ဈာသယံ ကတွာ တဇ္ဇံ ဝါယာမံ ကရောန္တေန တရိတဗ္ဗော၊ န ယေန ဝါ တေန ဝါတိ ဒုရုတ္တရော၊ ဧဝံ တဏှာသောတောပိ ကာမောဃဘဝေါဃဘူတော သီလသံဝရံ ပူရေတုံ သမထဝိပဿနာသု ကမ္မံ ကာတုံ ‘‘နိပကေန အရဟတ္တံ ပါပုဏိဿာမီ’’တိ အဇ္ဈာသယံ သမုဋ္ဌာပေတွာ ကလျာဏမိတ္တေ နိဿာယ သမထဝိပဿနာနာဝံ အဘိရုဟိတွာ သမ္မာဝါယာမံ ကရောန္တေန တရိတဗ္ဗော၊ န ယေန ဝါ တေန ဝါတိ ဒုရုတ္တရော။ ဧဝံ အနုက္ကမပရိဝုဍ္ဎိတော အနုပ္ပဗန္ဓတော ဩသီဒါပနတော ဒုရုတ္တရဏတောတိ စတူဟိ အာကာရေဟိ တဏှာယ နဒီသောတသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ပိယရူပံသာတရူပန္တိ ပိယဇာတိကံ ပိယသဘာဝံ ပိယရူပံ၊ မဓုရဇာတိကံ မဓုရသဘာဝံ သာတရူပံ၊ ဣဋ္ဌသဘာဝန္တိ အတ္ထော။ ဆန္နေတန္တိ ဆန္နံ ဧတံ။ အဇ္ဈတ္တိကာနန္တိ ဧတ္ထ ‘‘ဧဝံ မယံ အတ္တာတိ ဂဟဏံ ဂမိဿာမာ’’တိ ဣမိနာ ဝိယ အဓိပ္ပာယေန အတ္တာနံ အဓိကာရံ ကတွာ ပဝတ္တာနီတိ အဇ္ဈတ္တိကာနိ။ တတ္ထ ဂေါစရဇ္ဈတ္တံ၊ နိယကဇ္ဈတ္တံ၊ ဝိသယဇ္ဈတ္တံ၊ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တန္တိ စတုဗ္ဗိဓံ အဇ္ဈတ္တံ။ တေသု ‘‘အဇ္ဈတ္တရတော သမာဟိတော’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၃၆၂) ဝုတ္တံ ဣဒံ ဂေါစရဇ္ဈတ္တံ နာမ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ သမ္ပသာဒန’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ ဓ။ သ။ ၁၆၁) အာဂတံ ဣဒံ နိယကဇ္ဈတ္တံ နာမ။ ‘‘သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အမနသိကာရာ အဇ္ဈတ္တံ သုညတံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟရတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၈၇) ဧဝမာဂတံ ဣဒံ ဝိသယဇ္ဈတ္တံ နာမ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တိကာ ဓမ္မာ၊ ဗာဟိရာ ဓမ္မာ’’တိ (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၂၀) ဧတ္ထ ဝုတ္တံ အဇ္ဈတ္တံ အဇ္ဈတ္တဇ္ဈတ္တံ နာမ။ ဣဓာပိ ဧတဒေဝ အဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ အဇ္ဈတ္တာနိယေဝ အဇ္ဈတ္တိကာနိ။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တေနေဝ အတ္ထေန ‘‘အဇ္ဈတ္တာ ဓမ္မာ၊ ဗဟိဒ္ဓါ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု ဝိယ တေသု အဇ္ဈတ္တေသု ဘဝါနိ အဇ္ဈတ္တိကာနိ၊ စက္ခာဒီနိ။ တေသံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ။

အာယတနာနန္တိ ဧတ္ထ အာယတနတော၊ အာယာနံ တနနတော၊ အာယတဿ စ နယနတော အာယတနာနီတိ ။ စက္ခာဒီသု ဟိ တံတံဒွါရဝတ္ထုကာ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ သကေန သကေန အနုဘဝနာဒိနာ ကိစ္စေန အာယတန္တိ ဥဋ္ဌဟန္တိ ဃဋန္တိ ဝါယမန္တိ၊ တေ စ အာယဘူတေ ဓမ္မေ ဧတာနိ တနောန္တိ ဝိတ္ထာရေန္တိ ၊ ယဉ္စ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ပဝတ္တံ အတိဝိယ အာယတံ ဝဋ္ဋဒုက္ခံ၊ တံ နယန္တိ ပဝတ္တေန္တိ။ ဣတိ သဗ္ဗထာပိမေ ဓမ္မာ အာယတနတော၊ အာယာနံ တနနတော၊ အာယတဿ စ နယနတော အာယတနာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ အပိစ နိဝါသဋ္ဌာနဋ္ဌေန၊ အာကရဋ္ဌေန၊ သမောသရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန၊ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန၊ ကာရဏဋ္ဌေန စ အာယတနံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တထာ ဟိ လောကေ ‘‘ဣဿရာယတနံ ဒေဝါယတန’’န္တိအာဒီသု နိဝါသဋ္ဌာနံ အာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘သုဝဏ္ဏာယတနံ ရဇတာယတန’’န္တိအာဒီသု အာကရော။ သာသနေ ပန ‘‘မနောရမေ အာယတနေ၊ သေဝန္တိ နံ ဝိဟင်္ဂမာ’’တိအာဒီသု သမောသရဏဋ္ဌာနံ။ ‘‘ဒက္ခိဏာပထော ဂုန္နံ အာယတန’’န္တိအာဒီသု သဉ္ဇာတိဒေသော။ ‘‘တတြ တတြေဝ သက္ခိဘဗ္ဗတံ ပါပုဏာတိ သတိ သတိအာယတနေ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၅၈၊ အ။ နိ။ ၃။၁၀၂) ကာရဏံ အာယတနန္တိ ဝုစ္စတိ။ စက္ခာဒီသု စ တေ တေ စိတ္တစေတသိကာ ဓမ္မာ နိဝသန္တိ တဒါယတ္တဝုတ္တိတာယာတိ စက္ခာဒယော တေသံ နိဝါသဋ္ဌာနံ။ တတ္ထ စ တေ အာကိဏ္ဏာ တန္နိဿိတတ္တာတိ တေ နေသံ အာကရော၊ သမောသရဏဋ္ဌာနဉ္စ တတ္ထ ဝတ္ထုဒွါရဘာဝေန သမောသရဏတော၊ သဉ္ဇာတိဒေသော စ တန္နိဿယဘာဝေန တေသံ တတ္ထေဝ ဥပ္ပတ္တိတော၊ ကာရဏဉ္စ တဒဘာဝေ တေသံ အဘာဝတောတိ။ ဣတိ နိဝါသဋ္ဌာနဋ္ဌေန၊ အာကရဋ္ဌေန၊ သမောသရဏဋ္ဌာနဋ္ဌေန၊ သဉ္ဇာတိဒေသဋ္ဌေန၊ ကာရဏဋ္ဌေနာတိ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ စက္ခာဒီနိ အာယတနာနီတိ ဝုစ္စန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆန္နေတံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ အာယတနာန’’န္တိ။

ယဒိပိ ရူပါဒယောပိ ဓမ္မာ ‘‘ရူပံ လောကေ ပိယရူပံ သာတရူပံ၊ ဧတ္ထေသာ တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ တဏှာဝတ္ထုဘာဝတော ပိယရူပသာတရူပဘာဝေန ဝုတ္တာ။ စက္ခာဒိကေ ပန မုဉ္စိတွာ အတ္တဘာဝပညတ္တိယာ အဘာဝတော ‘‘မမ စက္ခု မမ သောတ’’န္တိအာဒိနာ အဓိကသိနေဟဝတ္ထုဘာဝေန စက္ခာဒယော သာတိသယံ ပိယရူပံ သာတရူပန္တိ နိဒ္ဒေသံ အရဟန္တီတိ ဒဿေတုံ ‘‘ပိယရူပံ သာတရူပန္တိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဆန္နေတံ အဇ္ဈတ္တိကာနံ အာယတနာနံ အဓိဝစန’’န္တိ ဝုတ္တံ။

ဩရမ္ဘာဂိယာနန္တိ ဧတ္ထ ဩရံ ဝုစ္စတိ ကာမဓာတု၊ တပ္ပရိယာပန္နာ ဩရမ္ဘာဂါ၊ ပစ္စယဘာဝေန တေသံ ဟိတာတိ ဩရမ္ဘာဂိယာ။ ယဿ သံဝိဇ္ဇန္တိ၊ တံ ပုဂ္ဂလံ ဝဋ္ဋသ္မိံ သံယောဇေန္တိ ဗန္ဓန္တီတိ သံယောဇနာနိ။ သက္ကာယဒိဋ္ဌိဝိစိကိစ္ဆာသီလဗ္ဗတပရာမာသကာမရာဂဗျာပါဒါနံ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တေ ဟိ ကာမဘဝူပဂါနံ သင်္ခါရာနံ ပစ္စယာ ဟုတွာ ရူပါရူပဓာတုတော ဟေဋ္ဌာဘာဝေန နိဟီနဘာဝေန ဩရမ္ဘာဂဘူတေန ကာမဘဝေန သတ္တေ သံယောဇေန္တိ။ ဧတေနေဝ တေသံ ဟေဋ္ဌာရဟဒသဒိသတာ ဒီပိတာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဦမိဘယန္တိခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကောဓုပါယာသဿေတံ အဓိဝစနန္တိ ဘာယတိ ဧတသ္မာတိ ဘယံ၊ ဦမိ ဧဝ ဘယန္တိ ဦမိဘယံ။ ကုဇ္ဈနဋ္ဌေန ကောဓော၊ သွေဝ စိတ္တဿ သရီရဿ စ အဘိပ္ပမဒ္ဒနပဝေဓနုပ္ပာဒနေန ဒဠှံ အာယာသနဋ္ဌေန ဥပါယာသော။

ဧတ္ထ စ အနေကဝါရံ ပဝတ္တိတွာ အတ္တနာ သမဝေတံ သတ္တံ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ သီသံ ဥက္ခိပိတုံ အဒတွာ အနယဗျသနာပါဒနေန ကောဓုပါယာသဿ ဦမိသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တထာ ကာမဂုဏာနံ ကိလေသာဘိဘူတေ သတ္တေ ဣတော စ ဧတ္တော၊ ဧတ္တော စ ဣတောတိ ဧဝံ မနာပိယရူပါဒိဝိသယသင်္ခါတေ အတ္တနိ သံသာရေတွာ ယထာ တတော ဗဟိဘူတေ နေက္ခမ္မေ စိတ္တမ္ပိ န ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဧဝံ အာဝဋ္ဋေတွာ ဗျသနာပါဒနေန အာဝဋ္ဋသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ယထာ ပန ဂဟရက္ခသောပိ အာရက္ခရဟိတံ အတ္တနော ဂေါစရဘူမိဂတံ ပုရိသံ အဘိဘုယျ ဂဟေတွာ အဂေါစရေ ဌိတမ္ပိ ရက္ခသမာယာယ ဂေါစရံ နေတွာ ဘေရဝရူပဒဿနာဒိနာ အဝသံ အတ္တနော ဥပကာရံ ကာတုံ အသမတ္ထံ ကတွာ အနွာဝိသိတွာ ဝဏ္ဏဗလဘောဂယသသုခေဟိပိ ဝိယောဇေန္တော မဟန္တံ အနယဗျသနံ အာပါဒေတိ၊ ဧဝံ မာတုဂါမောပိ ယောနိသောမနသိကာရရဟိတံ အဝီရပုရိသံ ဣတ္ထိကုတ္တဘူတေဟိ အတ္တနော ဟာဝဘာဝဝိလာသေဟိ အဘိဘုယျ ဂဟေတွာ ဝီရဇာတိယမ္ပိ အတ္တနော ရူပါဒီဟိ ပလောဘနဝသေန ဣတ္ထိမာယာယ အနွာဝိသိတွာ အဝသံ အတ္တနော ဥပကာရဓမ္မေ သီလာဒယော သမ္ပာဒေတုံ အသမတ္ထံ ကရောန္တော ဂုဏဝဏ္ဏာဒီဟိ ဝိယောဇေတွာ မဟန္တံ အနယဗျသနံ အာပါဒေတိ၊ ဧဝံ မာတုဂါမဿ ဂဟရက္ခသသဒိသတာ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အာဝဋ္ဋန္တိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စန္နေတံ ကာမဂုဏာနံ အဓိဝစနံ၊ ဂဟရက္ခသောတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မာတုဂါမဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ။

ပဋိသောတောတိ ခေါ ဘိက္ခဝေ နေက္ခမ္မဿေတံ အဓိဝစနန္တိ ဧတ္ထ ပဗ္ဗဇ္ဇာ သဟ ဥပစာရေန ပဌမဇ္ဈာနံ ဝိပဿနာပညာ စ နိဗ္ဗာနဉ္စ နေက္ခမ္မံ နာမ။ သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ နေက္ခမ္မံ နာမ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပဗ္ဗဇ္ဇာ ပဌမံ ဈာနံ၊ နိဗ္ဗာနဉ္စ ဝိပဿနာ၊

သဗ္ဗေပိ ကုသလာ ဓမ္မာ၊ နေက္ခမ္မန္တိ ပဝုစ္စရေ’’တိ။

ဣမေသံ ပန ပဗ္ဗဇ္ဇာဒီနံ တဏှာသောတဿ ပဋိလောမတော ပဋိသောတသဒိသတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အဝိသေသေန ဟိ ဓမ္မဝိနယော နေက္ခမ္မံ၊ တဿ အဓိဋ္ဌာနံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ စ၊ ဓမ္မဝိနယော စ တဏှာသောတဿ ပဋိသောတံ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ပဋိသောတဂါမိံ နိပုဏံ၊ ဂမ္ဘီရံ ဒုဒ္ဒသံ အဏုံ၊

ရာဂရတ္တာ န ဒက္ခန္တိ၊ တမောခန္ဓေန အာဝုတာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၅၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂)၊

ဝီရိယာရမ္ဘဿာတိ စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဿ။ တဿ ကာမောဃာဒိဘေဒတဏှာသောတသန္တရဏဿ ဟတ္ထေဟိ ပါဒေဟိ စတုရင်္ဂနဒီသောတသန္တရဏဝါယာမဿ သဒိသတာ ပါကဋာယေဝ။ တထာ နဒီသောတဿ တီရေ ဌိတဿ စက္ခုမတော ပုရိသဿ ကာမာဒိံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃံ တရိတွာ တဿ ပရတီရဘူတေ နိဗ္ဗာနထလေ ဌိတဿ ပဉ္စဟိ စက္ခူဟိ စက္ခုမတော ဘဂဝတော သဒိသဘာဝေါ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စက္ခုမာ ပုရိသော…ပေ… သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ။

တတြိဒံ ဩပမ္မသံသန္ဒနံ – နဒီသောတော ဝိယ အနုပ္ပဗန္ဓဝသေန ပဝတ္တမာနော တဏှာသောတော၊ တေန ဝုယှမာနော ပုရိသော ဝိယ အနမတဂ္ဂေ သံသာရဝဋ္ဋေ ပရိဗ္ဘမနတော တဏှာသောတေန ဝုယှမာနော သတ္တော၊ တဿ တတ္ထ ပိယရူပသာတရူပဝတ္ထုသ္မိံ အဘိနိဝေသော ဝိယ ဣမဿ စက္ခာဒီသု အဘိနိဝေသော၊ သဦမိသာဝဋ္ဋသဂဟရက္ခသော ဟေဋ္ဌာရဟဒေါ ဝိယ ကောဓုပါယာသပဉ္စကာမဂုဏမာတုဂါမသမာကုလော ပဉ္စောရမ္ဘာဂိယသံယောဇနသမူဟော၊ တမတ္ထံ ယထာဘူတံ ဝိဒိတွာ တဿ နဒီသောတဿ ပရတီရေ ဌိတော စက္ခုမာ ပုရိသော ဝိယ သကလံ သံသာရာဒီနဝံ သဗ္ဗဉ္စ ဉေယျဓမ္မံ ယထာဘူတံ ဝိဒိတွာ တဏှာသောတဿ ပရတီရဘူတေ နိဗ္ဗာနထလေ ဌိတော သမန္တစက္ခု ဘဂဝါ၊ တဿ ပုရိသဿ တသ္မိံ နဒိယာ သောတေန ဝုယှမာနေ ပုရိသေ အနုကမ္ပာယ ရဟဒဿ ရဟဒါဒီနဝဿ စ အာစိက္ခနံ ဝိယ တဏှာသောတေန ဝုယှမာနဿ သတ္တဿ မဟာကရုဏာယ ဘဂဝတော တဏှာဒီနံ တဒါဒီနဝဿ စ ဝိဘာဝနာ၊ တဿ ဝစနံ အသဒ္ဒဟိတွာ အနုသောတဂါမိနော တဿ ပုရိသဿ တသ္မိံ ရဟဒေ မရဏပ္ပတ္တိမရဏမတ္တဒုက္ခပ္ပတ္တိယော ဝိယ ဘဂဝတော ဝစနံ အသမ္ပဋိစ္ဆန္တဿ အပါယုပ္ပတ္တိ၊ သုဂတိယံ ဒုက္ခုပ္ပတ္တိ စ၊ တဿ ပန ဝစနံ သဒ္ဒဟိတွာ ဟတ္ထေဟိ စ ပါဒေဟိ စ ဝါယာမကရဏံ ဝိယ တေန စ ဝါယာမေန ပရတီရံ ပတွာ သုခေန ယထိစ္ဆိတဋ္ဌာနဂမနံ ဝိယ ဘဂဝတော ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ တဏှာဒီသု အာဒီနဝံ ပဿိတွာ တဏှာသောတဿ ပဋိသောတပဗ္ဗဇ္ဇာဒိနေက္ခမ္မဝသေန ဝီရိယာရမ္ဘော၊ အာရဒ္ဓဝီရိယဿ စ တေနေဝ ဝီရိယာရမ္ဘေန တဏှာသောတာတိက္ကမနံ နိဗ္ဗာနတီရံ ပတွာ အရဟတ္တဖလသမာပတ္တိဝသေန ယထာရုစိ သုခဝိဟာရောတိ။

ဂါထာသု သဟာပိ ဒုက္ခေန ဇဟေယျ ကာမေတိ ဈာနမဂ္ဂါဓိဂမတ္ထံ သမထဝိပဿနာနုယောဂံ ကရောန္တော ဘိက္ခု ယဒိပိ တေသံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ ကိစ္ဆေန ကသိရေန သမ္ပဇ္ဇတိ၊ န သုခေန ဝီထိံ ဩတရတိ ပုဗ္ဗဘာဂဘာဝနာယ ကိလေသာနံ ဗလဝဘာဝတော၊ ဣန္ဒြိယာနံ ဝါ အတိက္ခဘာဝတော။ တထာ သတိ သဟာပိ ဒုက္ခေန ဇဟေယျ ကာမေ၊ ပဌမဇ္ဈာနေန ဝိက္ခမ္ဘေန္တော တတိယမဂ္ဂေန သမုစ္ဆိန္ဒန္တော ကိလေသကာမေ ပဇဟေယျ။ ဧတေန ဒုက္ခပဋိပဒေ ဈာနမဂ္ဂေ ဒဿေတိ။

ယောဂက္ခေမံ အာယတိံ ပတ္ထယာနောတိ အနာဂါမိတံ အရဟတ္တံ ဣစ္ဆန္တော အာကင်္ခမာနော။ အယဉှေတ္ထ အဓိပ္ပာယော – ယဒိပိ ဧတရဟိ ကိစ္ဆေန ကသိရေန ဈာနပုရိမမဂ္ဂေ အဓိဂစ္ဆာမိ၊ ဣမေ ပန နိဿာယ ဥပရိ အရဟတ္တံ အဓိဂန္တွာ ကတကိစ္စော ပဟီနသဗ္ဗဒုက္ခော ဘဝိဿာမီတိ သဟာပိ ဒုက္ခေန ဈာနာဒီဟိ ကာမေ ပဇဟေယျာတိ။ အထ ဝါ ယော ကာမဝိတက္ကဗဟုလော ပုဂ္ဂလော ကလျာဏမိတ္တဿ ဝသေန ပဗ္ဗဇ္ဇံ သီလဝိသောဓနံ ဈာနာဒီနံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပတ္တိံ ဝါ ပဋိပဇ္ဇန္တော ကိစ္ဆေန ကသိရေန အဿုမုခေါ ရောဒမာနော တံ ဝိတက္ကံ ဝိက္ခမ္ဘေတိ၊ တံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘သဟာပိ ဒုက္ခေန ဇဟေယျ ကာမေ’’တိ။ သော ဟိ ကိစ္ဆေနပိ ကာမေ ပဇဟန္တော ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ တံ ဈာနံ ပါဒကံ ကတွာ ဝိပဿန္တော အနုက္ကမေန အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟေယျ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယောဂက္ခေမံ အာယတိံ ပတ္ထယာနော’’တိ။

သမ္မပ္ပဇာနောတိ ဝိပဿနာသဟိတာယ မဂ္ဂပညာယ သမ္မဒေဝ ပဇာနန္တော။ သုဝိမုတ္တစိတ္တောတိ တဿ အရိယမဂ္ဂါဓိဂမဿ အနန္တရံ ဖလဝိမုတ္တိယာ သုဋ္ဌု ဝိမုတ္တစိတ္တော။ ဝိမုတ္တိယာ ဖဿယေ တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ တသ္မိံ မဂ္ဂဖလာဓိဂမနကာလေ ဝိမုတ္တိံ နိဗ္ဗာနံ ဖဿယေ ဖုသေယျ ပါပုဏေယျ အဓိဂစ္ဆေယျ သစ္ဆိကရေယျ။ ဥပယောဂတ္ထေ ဟိ ‘‘ဝိမုတ္တိယာ’’တိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ ဝိမုတ္တိယာ ဝါ အာရမ္မဏဘူတာယ တတ္ထ တတ္ထ တံတံဖလသမာပတ္တိကာလေ အတ္တနော ဖလစိတ္တံ ဖဿယေ ဖုသေယျ ပါပုဏေယျ၊ နိဗ္ဗာနောဂဓာယ ဖလသမာပတ္တိယာ ဝိဟရေယျာတိ အတ္ထော။ သ ဝေဒဂူတိ သော ဝေဒသင်္ခါတေန မဂ္ဂဉာဏေန စတုန္နံ သစ္စာနံ ဂတတ္တာ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ ဝေဒဂူ။ လောကန္တဂူတိ ခန္ဓလောကဿ ပရိယန္တံ ဂတော။ သေသံ သုဝိညေယျမေဝ။

ဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ စရသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၀။ ဧကာဒသမေ စရတောတိ ဂစ္ဆန္တဿ၊ စင်္ကမန္တဿ ဝါ။ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ကာမဝိတက္ကော ဝါတိ ဝတ္ထုကာမေသု အဝီတရာဂတာယ တာဒိသေ ပစ္စယေ ကာမပဋိသံယုတ္တော ဝါ ဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေ၊ ယဒိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဗျာပါဒဝိတက္ကော ဝါ ဝိဟိံသာဝိတက္ကော ဝါတိ အာဃာတနိမိတ္တဗျာပါဒပဋိသံယုတ္တော ဝါ ဝိတက္ကော၊ လေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ပရဝိဟေဌနဝသေန ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော ဝါ ဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေတိ သမ္ဗန္ဓော။ အဓိဝါသေတီတိ တံ ယထာဝုတ္တံ ကာမဝိတက္ကာဒိံ ယထာပစ္စယံ အတ္တနော စိတ္တေ ဥပ္ပန္နံ ‘‘ဣတိပါယံ ဝိတက္ကော ပါပကော၊ ဣတိပိ အကုသလော၊ ဣတိပိ သာဝဇ္ဇော၊ သော စ ခေါ အတ္တဗျာဗာဓာယပိ သံဝတ္တတီ’’တိအာဒိနာ နယေန ပစ္စဝေက္ခဏာယ အဘာဝတော အဓိဝါသေတိ အတ္တနော စိတ္တံ အာရောပေတွာ ဝါသေတိ စေ။ အဓိဝါသေန္တောယေဝ စ နပ္ပဇဟတိ တဒင်္ဂါဒိပ္ပဟာနဝသေန န ပဋိနိဿဇ္ဇတိ၊ တတော ဧဝ န ဝိနောဒေတိ အတ္တနော စိတ္တသန္တာနတော န နုဒတိ န နီဟရတိ၊ တထာ အဝိနောဒနတော န ဗျန္တီကရောတိ န ဝိဂတန္တံ ကရောတိ။ အာတာပီ ပဟိတတ္တော ယထာ တေသံ အန္တောပိ နာဝသိဿတိ အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ ဧဝံ ကရောတိ၊ အယံ ပန တထာ န ကရောတီတိ အတ္ထော။ တထာဘူတောဝ န အနဘာဝံ ဂမေတိ အနု အနု အဘာဝံ န ဂမေတိ။ န ပဇဟတိ စေ၊ န ဝိနောဒေတိ စေတိအာဒိနာ စေ-သဒ္ဒံ ယောဇေတွာ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

စရန္တိ စရန္တော။ ဧဝံဘူတောတိ ဧဝံ ကာမဝိတက္ကာဒိပါပဝိတက္ကေဟိ သမင်္ဂီဘူတော။ အနာတာပီအနောတ္တာပီတိ ကိလေသာနံ အာတာပနဿ ဝီရိယဿ အဘာဝေန အနာတာပီ၊ ပါပုတြာသအာတာပနပရိတာပနလက္ခဏဿ ဩတ္တပ္ပဿ အဘာဝေန အနောတ္တာပီ။ သတတံ သမိတန္တိ သဗ္ဗကာလံ နိရန္တရံ။ ကုသီတော ဟီနဝီရိယောတိ ကုသလေဟိ ဓမ္မေဟိ ပရိဟာယိတွာ အကုသလပက္ခေ ကုစ္ဆိတံ သီဒနတော ကောသဇ္ဇသမန္နာဂမေန စ ကုသီတော၊ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယာဘာဝေန ဟီနဝီရိယော ဝီရိယဝိရဟိတောတိ ဝုစ္စတိ ကထီယတိ။ ဌိတဿာတိ ဂမနံ ဥပစ္ဆိန္ဒိတွာ တိဋ္ဌတော။ သယနဣရိယာပထဿ ဝိသေသတော ကောသဇ္ဇပက္ခိကတ္တာ ယထာ တံသမင်္ဂိနော ဝိတက္ကာ သမ္ဘဝန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ဇာဂရဿာ’’တိ ဝုတ္တံ။

သုက္ကပက္ခေ တဉ္စေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု နာဓိဝါသေတီတိ အာရဒ္ဓဝီရိယဿာပိ ဝိဟရတော အနာဒိမတိ သံသာရေ စိရကာလဘာဝိတေန တထာရူပပ္ပစ္စယသမာယောဂေန သတိသမ္မောသေန ဝါ ကာမဝိတက္ကာဒိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စေ၊ တံ ဘိက္ခု အတ္တနော စိတ္တံ အာရောပေတွာ န ဝါသေတိ စေ၊ အဗ္ဘန္တရေ န ဝါသေတိ စေတိ အတ္ထော။ အနဓိဝါသေန္တော ကိံ ကရောတီတိ? ပဇဟတိ ဆဍ္ဍေတိ။ ကိံ ကစဝရံ ဝိယ ပိဋကေန? န ဟိ၊ အပိစ ခေါ တံ ဝိနောဒေတိ နုဒတိ နီဟရတိ။ ကိံ ဗလီဗဒ္ဒံ ဝိယ ပတောဒေန? န ဟိ၊ အထ ခေါ နံ ဗျန္တီကရောတိ ဝိဂတန္တံ ကရောတိ။ ယထာ တေသံ အန္တောပိ နာဝသိဿတိ အန္တမသော ဘင်္ဂမတ္တမ္ပိ၊ တထာ တေ ကရောတိ။ ကထံ ပန တေ တထာ ကရောတိ? အနဘာဝံ ဂမေတိ အနု အနု အဘာဝံ ဂမေတိ၊ ဝိက္ခမ္ဘနပ္ပဟာနေန ယထာ သုဝိက္ခမ္ဘိတာ ဟောန္တိ တထာ နေ ကရောတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝံဘူတောတိအာဒီသု ဧဝံ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ အနဓိဝါသနေန သုဝိသုဒ္ဓါသယော သမာနော တာယ စ အာသယသမ္ပတ္တိယာ တန္နိမိတ္တာယ စ ပယောဂသမ္ပတ္တိယာ ပရိသုဒ္ဓသီလော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရော ဘောဇနေ မတ္တညူ သတိသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတော ဇာဂရိယံ အနုယုတ္တော တဒင်္ဂါဒိဝသေန ကိလေသာနံ အာတာပနလက္ခဏေန ဝီရိယေန သမန္နာဂတတ္တာ အာတာပီ၊ သဗ္ဗသော ပါပုတြာသေန သမန္နာဂတတ္တာ။ ဩတ္တာပီ သတတံ ရတ္တိန္ဒိဝံ၊ သမိတံ နိရန္တရံ သမထဝိပဿနာဘာဝနာနုယောဂဝသေန စတုဗ္ဗိဓသမ္မပ္ပဓာနသိဒ္ဓိယာ၊ အာရဒ္ဓဝီရိယော ပဟိတတ္တော နိဗ္ဗာနံ ပဋိပေသိတစိတ္တောတိ ဝုစ္စတိ ကထီယတီတိ အတ္ထော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဂါထာသု ဂေဟနိဿိတန္တိ ဧတ္ထ ဂေဟဝါသီဟိ အပရိစ္စတ္တတ္တာ ဂေဟဝါသီနံ သဘာဝတ္တာ ဂေဟဓမ္မတ္တာ ဝါ ဂေဟံ ဝုစ္စတိ ဝတ္ထုကာမော။ အထ ဝါ ဂေဟပဋိဗဒ္ဓဘာဝတော ကိလေသကာမာနံ နိဝါသဋ္ဌာနဘာဝတော တံဝတ္ထုကတ္တာ ဝါ ကာမဝိတက္ကာဒိ ဂေဟနိဿိတံ နာမ။ ကုမ္မဂ္ဂံ ပဋိပန္နောတိ ယသ္မာ အရိယမဂ္ဂဿ ဥပ္ပထဘာဝတော အဘိဇ္ဈာဒယော တဒေကဋ္ဌဓမ္မာ စ ကုမ္မဂ္ဂေါ၊ တသ္မာ ကာမဝိတက္ကာဒိဗဟုလော ပုဂ္ဂလော ကုမ္မဂ္ဂံ ပဋိပန္နော နာမ။ မောဟနေယျေသု မုစ္ဆိတောတိ မောဟသံဝတ္တနိယေသု ရူပါဒီသု မုစ္ဆိတော သမ္မတ္တော အဇ္ဈောပန္နော။ သမ္ဗောဓိန္တိ အရိယမဂ္ဂဉာဏံ။ ဖုဋ္ဌုန္တိ ဖုသိတုံ ပတ္တုံ၊ သော တာဒိသော မိစ္ဆာသင်္ကပ္ပဂေါစရော အဘဗ္ဗော၊ န ကဒါစိ တံ ပါပုဏာတီတိ အတ္ထော။

ဝိတက္ကံ သမယိတွာနာတိ ယထာဝုတ္တံ မိစ္ဆာဝိတက္ကံ ပဋိသင်္ခါနဘာဝနာဗလေဟိ ဝူပသမေတွာ။ ဝိတက္ကူပသမေ ရတောတိ နဝန္နမ္ပိ မဟာဝိတက္ကာနံ အစ္စန္တဝူပသမဘူတေ အရဟတ္တေ နိဗ္ဗာနေ ဧဝ ဝါ အဇ္ဈာသယေန ရတော အဘိရတော။ ဘဗ္ဗော သော တာဒိသောတိ သော ယထာဝုတ္တော သမ္မာ ပဋိပဇ္ဇမာနော ပုဂ္ဂလော ပုဗ္ဗဘာဂေ သမထဝိပဿနာဗလေန သဗ္ဗဝိတက္ကေ ယထာရဟံ တဒင်္ဂါဒိဝသေန ဝူပသမေတွာ ဌိတော၊ ဝိပဿနံ ဥဿုက္ကာပေတွာ မဂ္ဂပဋိပါဋိယာ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတဉ္စ အနုတ္တရံ သမ္ဗောဓိံ ဖုဋ္ဌုံ အဓိဂန္တုံ ဘဗ္ဗော သမတ္ထောတိ။

ဧကာဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ သမ္ပန္နသီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၁။ ဒွါဒသမေ သမ္ပန္နသီလာတိ ဧတ္ထ တိဝိဓံ သမ္ပန္နံ ပရိပုဏ္ဏသမင်္ဂီမဓုရဝသေန။ တေသု –

‘‘သမ္ပန္နံ သာလိကေဒါရံ၊ သုဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ ကောသိယ၊

ပဋိဝေဒေမိ တေ ဗြဟ္မေ၊ န နေ ဝါရေတုမုဿဟေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၄။၁) –

ဧတ္ထ ပရိပုဏ္ဏတ္ထော သမ္ပန္နသဒ္ဒေါ။ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော ဥပဂတော သမုပဂတော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) ဧတ္ထ သမင်္ဂိဘာဝတ္ထော သမ္ပန္နသဒ္ဒေါ ။ ‘‘ဣမိဿာ၊ ဘန္တေ၊ မဟာပထဝိယာ ဟေဋ္ဌိမတလံ သမ္ပန္နံ – သေယျထာပိ ခုဒ္ဒမဓုံ အနီလကံ၊ ဧဝမဿာဒ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၇) ဧတ္ထ မဓုရတ္ထော သမ္ပန္နသဒ္ဒေါ။ ဣဓ ပန ပရိပုဏ္ဏတ္ထေပိ သမင်္ဂိဘာဝေပိ ဝဋ္ဋတိ၊ တသ္မာ သမ္ပန္နသီလာတိ ပရိပုဏ္ဏသီလာ ဟုတွာတိပိ၊ သီလသမင်္ဂိနော ဟုတွာတိပိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတ္ထ ‘‘ပရိပုဏ္ဏသီလာ’’တိ ဣမိနာ အတ္ထေန ခေတ္တဒေါသဝိဂမေန ခေတ္တပါရိပူရိ ဝိယ ပရိပုဏ္ဏံ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ခေတ္တဒေါသဝိဂမေန ခေတ္တပါရိပူရိ ဝိယ သီလဒေါသဝိဂမေန သီလပါရိပူရိ ဝုတ္တာ’’တိ။ ‘‘သီလသမင်္ဂိနော’’တိ ဣမိနာ ပန အတ္ထေန သီလေန သမင်္ဂီဘူတာ သမောဓာနဂတာ သမန္နာဂတာ ဟုတွာ ဝိဟရထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တတ္ထ ဒွီဟိ ကာရဏေဟိ သမ္ပန္နသီလတာ ဟောတိ သီလဝိပတ္တိယာ အာဒီနဝဒဿနေန၊ သီလသမ္ပတ္တိယာ အာနိသံသဒဿနေန စ။ တဒုဘယမ္ပိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၂၀-၂၁) ဝုတ္တနယေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တတ္ထ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ’’တိ ဧတ္တာဝတာ ကိရ ဘဂဝါ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဥဒ္ဒိသိတွာ ‘‘ပါတိမောက္ခသံဝရသံဝုတာ’’တိ ဣမိနာ ဇေဋ္ဌကသီလံ ဒဿေတီတိအာဒိနာ ဧတ္ထ ယံ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တမေဝ။ ကိမဿ ဥတ္တရိ ကရဏီယန္တိ ဧဝံ သမ္ပန္နသီလာနံ ဝိဟရတံ တုမှာကံ ကိန္တိ သိယာ ဥတ္တရိ ကာတဗ္ဗံ၊ ပဋိပဇ္ဇိတဗ္ဗန္တိ စေတိ အတ္ထော။

ဧဝံ ‘‘သမ္ပန္နသီလာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဟရထာ’’တိအာဒိနာ သမ္ပာဒနူပါယေန သဒ္ဓိံ သီလသမ္ပဒါယ ဘိက္ခူ နိယောဇေန္တော အနေကပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနံ ကတွာ ဒေသနံ အာရဘိတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ ဧကပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဝသေန ပဝတ္တိတာပိ ဘဂဝတော ဒေသနာ အနေကပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာဝ ဟောတိ သဗ္ဗသာဓာရဏတ္တာ၊ တသ္မာ တံ ဧကပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနဝသေန ဒဿေန္တော ‘‘စရတော စေပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ အဘိဇ္ဈာယတိ ဧတာယာတိ အဘိဇ္ဈာ၊ ပရဘဏ္ဍာဘိဇ္ဈာယနလက္ခဏဿ လောဘဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဗျာပဇ္ဇတိ ပူတိဘဝတိ စိတ္တံ ဧတေနာတိ ဗျာပါဒေါ၊ ‘‘အနတ္ထံ မေ အစရီ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တဿ ဧကူနဝီသတိအာဃာတဝတ္ထုဝိသယဿ ဒေါသဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ‘‘တတ္ထ ကတမော ကာမစ္ဆန္ဒော? ယော ကာမေသု ကာမစ္ဆန္ဒော ကာမသ္နေဟော ကာမပိပါသာ ကာမပရိဠာဟော ကာမမုစ္ဆာ ကာမဇ္ဈောသာန’’န္တိ (ဓ။ သ။ ၁၁၅၉)၊ တထာ ‘‘လောဘော လုဗ္ဘနာ လုဗ္ဘိတတ္တံ သာရာဂေါ သာရဇ္ဇနာ သာရဇ္ဇိတတ္တံ အဘိဇ္ဈာ လောဘော အကုသလမူလ’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၃၉၁)၊ ‘‘ဒေါသော ဒုဿနာ ဒုဿိတတ္တံ ဗျာပတ္တိ ဗျာပဇ္ဇနာ ဗျာပဇ္ဇိတတ္တံ ဝိရောဓော ပဋိဝိရောဓော စဏ္ဍိက္ကံ အသုရောပေါ အနတ္တမနတာ စိတ္တဿာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၄၁၈၊ ၁၂၃၇) စ ဝိတ္ထာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝိဂတော ဟောတီတိ အယဉ္စ အဘိဇ္ဈာ၊ အယဉ္စ ဗျာပါဒေါ ဝိဂတော ဟောတိ အပဂတော၊ ပဟီနော ဟောတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏဿ စ ဗျာပါဒနီဝရဏဿ စ ပဟာနံ ဒဿိတံ ဟောတိ။

ထိနမိဒ္ဓန္တိ ထိနဉ္စေဝ မိဒ္ဓဉ္စ။ တေသု စိတ္တဿ အကမ္မညတာ ထိနံ၊ အာလသိယဿေတံ အဓိဝစနံ၊ ဝေဒနာဒီနံ တိဏ္ဏံ ခန္ဓာနံ အကမ္မညတာ မိဒ္ဓံ၊ ပစလာယိကဘာဝဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဥဘိန္နမ္ပိ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ထိနံ? ယာ စိတ္တဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ ဩလီယနာ သလ္လီယနာ။ တတ္ထ ကတမံ မိဒ္ဓံ? ယာ ကာယဿ အကလ္လတာ အကမ္မညတာ ဩနာဟော ပရိယောနာဟော’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၂-၁၁၆၃) နယေန ဝိတ္ထာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စန္တိ ဥဒ္ဓစ္စဉ္စေဝ ကုက္ကုစ္စဉ္စ။ တတ္ထ ဥဒ္ဓစ္စံ နာမ စိတ္တဿ ဥဒ္ဓတာကာရော၊ ကုက္ကုစ္စံ နာမ အကတကလျာဏဿ ကတပါပဿ တပ္ပစ္စယာ ဝိပ္ပဋိသာရော။ ဥဘိန္နမ္ပိ ‘‘တတ္ထ ကတမံ ဥဒ္ဓစ္စံ? ယံ စိတ္တဿ ဥဒ္ဓစ္စံ အဝူပသမော စေတသော ဝိက္ခေပေါ ဘန္တတ္တံ စိတ္တဿာ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၁၆၅) ဝိတ္ထာရော။ ‘‘အကတံ ဝတ မေ ကလျာဏံ၊ အကတံ ကုသလံ၊ အကတံ ဘီရုတ္တာနံ၊ ကတံ ပါပံ၊ ကတံ လုဒ္ဒံ၊ ကတံ ကိဗ္ဗိသ’’န္တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၃။၂၄၈၊ နေတ္တိ။ ၁၂၀) ပဝတ္တိအာကာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဗုဒ္ဓါဒီသု သံသယော။ တဿာ ‘‘သတ္ထရိ ကင်္ခတိ ဝိစိကိစ္ဆတိ၊ နာဓိမုစ္စတိ န သမ္ပသီဒတီ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၉၁၅)၊ ‘‘တတ္ထ ကတမာ ဝိစိကိစ္ဆာ? ယာ ကင်္ခါ ကင်္ခါယနာ ကင်္ခါယိတတ္တံ ဝိမတိ ဝိစိကိစ္ဆာ ဒွေဠှကံ ဒွေဓာပထော သံသယော အနေကံသဂ္ဂါဟော အာသပ္ပနာ ပရိသပ္ပနာ အပရိယောဂါဟနာ ဆမ္ဘိတတ္တံ စိတ္တဿ မနောဝိလေခေါ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၀၀၈) စ နယေန ဝိတ္ထာရော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထ စ အဘိဇ္ဈာဗျာပါဒါဒီနံ ဝိဂမဝသေန စ ပဟာနဝသေန စ တေသံ ဝိက္ခမ္ဘနမေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘သော အဘိဇ္ဈံ လောကေ ပဟာယ ဝိဂတာဘိဇ္ဈေန စေတသာ ဝိဟရတိ၊ အဘိဇ္ဈာယ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ။ ဗျာပါဒပဒေါသံ ပဟာယ အဗျာပန္နစိတ္တော ဝိဟရတိ၊ ဗျာပါဒပဒေါသာ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ။ ထိနမိဒ္ဓံ ပဟာယ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓါ ဝိဟရတိ အာလောကသညီ သတော သမ္ပဇာနော၊ ထိနမိဒ္ဓါ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ။ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟာယ အနုဒ္ဓတော ဝိဟရတိ အဇ္ဈတ္တံ ဥပသန္တစိတ္တော ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စာ စိတ္တံ ပရိသောဓေတိ။ ဝိစိကိစ္ဆံ ပဟာယ တိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆော ဝိဟရတိ အကထံကထီ ကုသလေသု ဓမ္မေသု၊ ဝိစိကိစ္ဆာယ စိတ္တံ ပရိသောဓေတီ’’တိ (ဝိဘ။ ၅၀၈)။

တတ္ထ ယထာ နီဝရဏာနံ ပဟာနံ ဟောတိ၊ တံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကထဉ္စ နေသံ ပဟာနံ ဟောတိ? ကာမစ္ဆန္ဒဿ တာဝ အသုဘနိမိတ္တေ ယောနိသောမနသိကာရေန ပဟာနံ ဟောတိ၊ သုဘနိမိတ္တေ အယောနိသောမနသိကာရေနဿ ဥပ္ပတ္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သုဘနိမိတ္တံ။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဥပ္ပာဒါယ၊ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

ဧဝံ သုဘနိမိတ္တေ အယောနိသောမနသိကာရေန ဥပ္ပဇ္ဇန္တဿ ကာမစ္ဆန္ဒဿ တပ္ပဋိပက္ခတော အသုဘနိမိတ္တေ ယောနိသောမနသိကာရေန ပဟာနံ ဟောတိ။ တတ္ထ အသုဘနိမိတ္တံ နာမ အသုဘမ္ပိ အသုဘာရမ္မဏမ္ပိ၊ ယောနိသောမနသိကာရော နာမ ဥပါယမနသိကာရော၊ ပထမနသိကာရော၊ အနိစ္စေ အနိစ္စန္တိ ဝါ၊ ဒုက္ခေ ဒုက္ခန္တိ ဝါ၊ အနတ္တနိ အနတ္တာတိ ဝါ၊ အသုဘေ အသုဘန္တိ ဝါ မနသိကာရော။ တံ တတ္ထ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတော ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အသုဘနိမိတ္တံ။ တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော – အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒဿ အနုပ္ပာဒါယ၊ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟာနာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

အပိစ ဆ ဓမ္မာ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ – အသုဘနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော၊ အသုဘဘာဝနာနုယောဂေါ၊ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ၊ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ၊ သပ္ပာယကထာတိ။ ဒသဝိဓဉှိ အသုဘနိမိတ္တံ ဥဂ္ဂဏှန္တဿပိ ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတိ၊ ဘာဝေန္တဿပိ ၊ ဣန္ဒြိယေသု ပိဟိတဒွါရဿပိ စတုန္နံ ပဉ္စန္နံ အာလောပါနံ ဩကာသေ သတိ ဥဒကံ ပိဝိတွာ ယာပနသီလတာယ ဘောဇနေ မတ္တညုနောပိ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘စတ္တာရော ပဉ္စ အာလောပေ၊ အဘုတွာ ဥဒကံ ပိဝေ၊

အလံ ဖာသုဝိဟာရာယ၊ ပဟိတတ္တဿ ဘိက္ခုနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၉၈၃)၊

အသုဘကမ္မိကတိဿတ္ထေရသဒိသေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿပိ ကာမစ္ဆန္ဒော ပဟီယတိ၊ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဒသအသုဘနိဿိတသပ္ပာယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ဓမ္မာ ကာမစ္ဆန္ဒဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။

ပဋိဃနိမိတ္တေ အာယောနိသောမနသိကာရေန ဗျာပါဒဿ ဥပ္ပာဒေါ ဟောတိ။ တတ္ထ ပဋိဃမ္ပိ ပဋိဃနိမိတ္တံ၊ ပဋိဃာရမ္မဏမ္ပိ ပဋိဃနိမိတ္တံ။ အယောနိသောမနသိကာရော သဗ္ဗတ္ထ ဧကလက္ခဏော ဧဝ။ တံ တသ္မိံ နိမိတ္တေ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတော ဗျာပါဒေါ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဋိဃနိမိတ္တံ။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော – အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ဗျာပါဒဿ ဥပ္ပာဒါယ၊ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ဗျာပါဒဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

မေတ္တာယ ပန စေတောဝိမုတ္တိယာ ယောနိသောမနသိကာရေနဿ ပဟာနံ ဟောတိ။ တတ္ထ ‘‘မေတ္တာ’’တိ ဝုတ္တေ အပ္ပနာပိ ဥပစာရောပိ ဝဋ္ဋတိ၊ ‘‘စေတောဝိမုတ္တီ’’တိ ပန အပ္ပနာဝ။ ယောနိသောမနသိကာရော ဝုတ္တလက္ခဏောဝ။ တံ တတ္ထ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတော ဗျာပါဒေါ ပဟီယတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မေတ္တာစေတောဝိမုတ္တိ။ တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ဗျာပါဒဿ အနုပ္ပာဒါယ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ဗျာပါဒဿ ပဟာနာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

အပိစ ဆ ဓမ္မာ ဗျာပါဒဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ – မေတ္တာနိမိတ္တဿ ဥဂ္ဂဟော၊ မေတ္တာဘာဝနာ၊ ကမ္မဿကတာပစ္စဝေက္ခဏာ၊ ပဋိသင်္ခါနဗဟုလတာ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ၊ သပ္ပာယကထာတိ။ ဩဓိသကာနောဓိသကဒိသာဖရဏာနဉှိ အညတရဝသေန မေတ္တံ ဥဂ္ဂဏှန္တဿပိ ဗျာပါဒေါ ပဟီယတိ၊ ဩဓိသော အနောဓိသော ဒိသာဖရဏဝသေန မေတ္တံ ဘာဝေန္တဿပိ ဗျာပါဒေါ ပဟီယတိ၊ ‘‘တွံ ဧတဿ ကုဒ္ဓါ ကိံ ကရိဿသိ၊ ကိမဿ သီလာဒီနိ ဝိနာသေတုံ သက္ခိဿသိ နနု တွံ အတ္တနော ကမ္မေန အာဂန္တွာ အတ္တနော ကမ္မေနေဝ ဂမိဿသိ၊ ပရဿ ကုဇ္ဈနံ နာမ ဝီတစ္စိကင်္ဂါရတတ္တအယသလာကဂူထာဒီနိ ဂဟေတွာ ပရံ ပဟရိတုကာမတာ ဝိယ ဟောတိ။ ဧသောပိ တဝ ကုဒ္ဓါ ကိံ ကရိဿတိ၊ ကိံ တေ သီလာဒီနိ ဝိနာသေတုံ သက္ခိဿတိ ဧသ အတ္တနော ကမ္မေန အာဂန္တွာ အတ္တနော ကမ္မေနေဝ ဂမိဿတိ၊ အပ္ပဋိစ္ဆိတပဟေဏကံ ဝိယ၊ ပဋိဝါတံ ခိတ္တရဇောမုဋ္ဌိ ဝိယ စ ဧတဿေဝ ဧသ ကောဓော မတ္ထကေ ပတိဿတီ’’တိ ဧဝံ အတ္တနော စ ပရဿ စာတိ ဥဘယေသံ ကမ္မဿကတံ ပစ္စဝေက္ခတောပိ၊ ပစ္စဝေက္ခိတွာ ပဋိသင်္ခါနေ ဌိတဿပိ၊ အဿဂုတ္တတ္ထေရသဒိသေ မေတ္တာဘာဝနာရတေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿာပိ ဗျာပါဒေါ ပဟီယတိ၊ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု မေတ္တာနိဿိတသပ္ပာယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ဓမ္မာ ဗျာပါဒဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။

အရတိအာဒီသု အယောနိသောမနသိကာရေန ထိနမိဒ္ဓဿ ဥပ္ပာဒေါ ဟောတိ။ အရတိ နာမ ဥက္ကဏ္ဌိတတာ၊ တန္ဒီ နာမ ကာယာလသိယံ၊ ဝိဇမ္ဘိတာ နာမ ကာယဝိနမနာ၊ ဘတ္တသမ္မဒေါ နာမ ဘတ္တမုစ္ဆာ ဘတ္တပရိဠာဟော၊ စေတသော လီနတ္တံ နာမ စိတ္တဿ လီနာကာရော။ ဣမေသု အရတိအာဒီသု အယောနိသောမနသိကာရံ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတော ထိနမိဒ္ဓံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရတိ တန္ဒီ ဝိဇမ္ဘိတာ ဘတ္တသမ္မဒေါ စေတသော လီနတ္တံ။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော – အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ထိနမိဒ္ဓဿ ဥပ္ပာဒါယ၊ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ထိနမိဒ္ဓဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

အာရမ္ဘဓာတုအာဒီသု ပန ယောနိသောမနသိကာရေန ထိနမိဒ္ဓဿ ပဟာနံ ဟောတိ။ အာရမ္ဘဓာတု နာမ ပဌမာရမ္ဘဝီရိယံ၊ နိက္ကမဓာတု နာမ ကောသဇ္ဇတော နိက္ခန္တတာယ တတော ဗလဝတရံ၊ ပရက္ကမဓာတု နာမ ပရံ ပရံ ဌာနံ အက္ကမနတော တတောပိ ဗလဝတရံ။ ဣမသ္မိံ တိပ္ပဘေဒေ ဝီရိယေ ယောနိသောမနသိကာရံ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတော ထိနမိဒ္ဓံ ပဟီယတိ။ တေနာဟ –

‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အာရမ္ဘဓာတု၊ နိက္ကမဓာတု၊ ပရက္ကမဓာတု။ တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော – အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ထိနမိဒ္ဓဿ အနုပ္ပာဒါယ၊ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ထိနမိဒ္ဓဿ ပဟာနာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

အပိစ ဆ ဓမ္မာ ထိနမိဒ္ဓဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ၊ အတိဘောဇနေ နိမိတ္တဂ္ဂါဟော – ဣရိယာပထသမ္ပရိဝတ္တနတာ၊ အာလောကသညာမနသိကာရော ၊ အဗ္ဘောကာသဝါသော၊ ကလျာဏမိတ္တတာ၊ သပ္ပာယကထာတိ ။ အာဟရဟတ္ထကဘုတ္တဝမိတကတတ္ထဝဋ္ဋကအလံသာဋကကာကမာသကဘောဇနံ ဘုဉ္ဇိတွာ ရတ္တိဋ္ဌာနဒိဝါဋ္ဌာနေ နိသိန္နဿ ဟိ သမဏဓမ္မံ ကရောတော ထိနမိဒ္ဓံ မဟာဟတ္ထီ ဝိယ ဩတ္ထရန္တံ အာဂစ္ဆတိ၊ စတုပဉ္စအာလောပဩကာသံ ပန ဌပေတွာ ပါနီယံ ပိဝိတွာ ယာပနသီလဿ ဘိက္ခုနော တံ န ဟောတိ။ ဧဝံ အတိဘောဇနေ နိမိတ္တံ ဂဏှန္တဿပိ ထိနမိဒ္ဓံ ပဟီယတိ။ ယသ္မိံ ဣရိယာပထေ ထိနမိဒ္ဓံ ဩက္ကမတိ၊ တတော အညံ ပရိဝတ္တေန္တဿပိ၊ ရတ္တိံ စန္ဒာလောကံ ဒီပါလောကံ ဥက္ကာလောကံ ဒိဝါ သူရိယာလောကံ မနသိကရောန္တဿပိ၊ အဗ္ဘောကာသေ ဝသန္တဿပိ မဟာကဿပတ္ထေရသဒိသေ ဝိဂတထိနမိဒ္ဓေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿပိ ထိနမိဒ္ဓံ ပဟီယတိ၊ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ဓုတင်္ဂနိဿိတသပ္ပာယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ဓမ္မာ ထိနမိဒ္ဓဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။

စေတသော အဝူပသမေ အယောနိသောမနသိကာရေန ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ဥပ္ပာဒေါ ဟောတိ။ အဝူပသမော နာမ အဝူပသန္တာကာရော၊ အတ္ထတော တံ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စမေဝ။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရံ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတော ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ –

‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စေတသော အဝူပသမော။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော – အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ဥပ္ပာဒါယ၊ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

သမာဓိသင်္ခါတေ ပန စေတသော ဝူပသမေ ယောနိသောမနသိကာရေနဿ ပဟာနံ ဟောတိ။ တေနာဟ –

‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စေတသော ဝူပသမော။ တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော – အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နဿ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ အနုပ္ပာဒါယ၊ ဥပ္ပန္နဿ ဝါ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဟာနာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

အပိစ ဆ ဓမ္မာ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ – ဗဟုဿုတတာ၊ ပရိပုစ္ဆကတာ၊ ဝိနယေ ပကတညုတာ၊ ဝုဍ္ဎသေဝိတာ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ၊ သပ္ပာယကထာတိ။ ဗာဟုသစ္စေနပိ ဟိ ဧကံ ဝါ ဒွေ ဝါ တယော ဝါ စတ္တာရော ဝါ ပဉ္စ ဝါ နိကာယေ ပါဠိဝသေန စ အတ္ထဝသေန စ ဥဂ္ဂဏှန္တဿပိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတိ၊ ကပ္ပိယာကပ္ပိယပရိပုစ္ဆာဗဟုလဿပိ၊ ဝိနယပညတ္တိယံ စိဏ္ဏဝသီဘာဝတာယ ပကတညုနောပိ ၊ ဝုဍ္ဎေ မဟလ္လကတ္ထေရေ ဥပသင်္ကမန္တဿပိ၊ ဥပါလိတ္ထေရသဒိသေ ဝိနယဓရေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿပိ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စံ ပဟီယတိ၊ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု ကပ္ပိယာကပ္ပိယနိဿိတသပ္ပာယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ဓမ္မာ ဥဒ္ဓစ္စကုက္ကုစ္စဿ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။

ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနိယေသု ဓမ္မေသု အယောနိသောမနသိကာရေန ဝိစိကိစ္ဆာယ ဥပ္ပာဒေါ ဟောတိ။ ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနိယာ ဓမ္မာ နာမ ပုနပ္ပုနံ ဝိစိကိစ္ဆာယ ကာရဏတ္တာ ဝိစိကိစ္ဆာဝ။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရံ ဗဟုလံ ပဝတ္တယတော ဝိစိကိစ္ဆာ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ တေနာဟ –

‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိစိကိစ္ဆာဋ္ဌာနိယာ ဓမ္မာ။ တတ္ထ အယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော – အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နာယ ဝါ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဥပ္ပာဒါယ၊ ဥပ္ပန္နာယ ဝါ ဝိစိကိစ္ဆာယ ဘိယျောဘာဝါယ ဝေပုလ္လာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

ကုသလာဒိဓမ္မေသု ပန ယောနိသောမနသိကာရေန ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနံ ဟောတိ။ တေနာဟ –

‘‘အတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကုသလာကုသလာ ဓမ္မာ၊ သာဝဇ္ဇာနဝဇ္ဇာ ဓမ္မာ၊ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗာ ဓမ္မာ၊ ဟီနပဏီတာ ဓမ္မာ၊ ကဏှသုက္ကသပ္ပဋိဘာဂါ ဓမ္မာ။ တတ္ထ ယောနိသောမနသိကာရဗဟုလီကာရော အယမာဟာရော အနုပ္ပန္နာယ ဝါ ဝိစိကိစ္ဆာယ အနုပ္ပာဒါယ၊ ဥပ္ပန္နာယ ဝါ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနာယာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၃၂)။

အပိစ ဆ ဓမ္မာ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တိ ဗဟုဿုတတာ၊ ပရိပုစ္ဆကတာ၊ ဝိနယေ ပကတညုတာ၊ အဓိမောက္ခဗဟုလတာ၊ ကလျာဏမိတ္တတာ၊ သပ္ပာယကထာတိ ။ ဗာဟုသစ္စဝသေနပိ ဟိ ဧကံ ဝါ…ပေ… ပဉ္စ ဝါ နိကာယေ ပါဠိဝသေန စ အတ္ထဝသေန စ ဥဂ္ဂဏှန္တဿပိ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယတိ၊ တီဏိ ရတနာနိ အာရဗ္ဘ ကုသလာဒိဘေဒေသု ဓမ္မေသု ပရိပုစ္ဆာဗဟုလဿပိ၊ ဝိနယေ စိဏ္ဏဝသီဘာဝဿပိ၊ တီသု ရတနေသု ဩကပ္ပနီယ၊ သဒ္ဓါသင်္ခါတ၊ အဓိမောက္ခဗဟုလဿပိ၊ သဒ္ဓါဓိမုတ္တေ ဝက္ကလိတ္ထေရသဒိသေ ကလျာဏမိတ္တေ သေဝန္တဿပိ ဝိစိကိစ္ဆာ ပဟီယတိ၊ ဌာနနိသဇ္ဇာဒီသု တိဏ္ဏံ ရတနာနံ ဂုဏနိဿိတသပ္ပာယကထာယပိ ပဟီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဆ ဓမ္မာ ဝိစိကိစ္ဆာယ ပဟာနာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ။

ဧတ္ထ စ ယထာဝုတ္တေဟိ တေဟိ တေဟိ ဓမ္မေဟိ ဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ပဟီနာနံ ဣမေသံ နီဝရဏာနံ ကာမစ္ဆန္ဒနီဝရဏဿ တာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂေန အစ္စန္တပ္ပဟာနံ ဟောတိ၊ တထာ ထိနမိဒ္ဓနီဝရဏဿ ဥဒ္ဓစ္စနီဝရဏဿ စ ။ ဗျာပါဒနီဝရဏဿ ပန ကုက္ကုစ္စနီဝရဏဿ စ အနာဂါမိမဂ္ဂေန၊ ဝိစိကိစ္ဆာနီဝရဏဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေန အစ္စန္တပ္ပဟာနံ ဟောတိ။ တသ္မာ တေသံ တထာ ပဟာနာယ ဥပကာရဓမ္မေ ဒဿေတုံ ‘‘အာရဒ္ဓံ ဟောတိ ဝီရိယ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ ဣဒမေဝ ဝါ ယထာဝုတ္တံ အဘိဇ္ဈာဒီနံ နီဝရဏာနံ ပဟာနံ၊ ယသ္မာ ဟီနဝီရိယတာယ ကုသီတေန၊ အနုပဋ္ဌိတဿတိတာယ မုဋ္ဌဿတိနာ၊ အပဋိပ္ပဿဒ္ဓဒရထတာယ သာရဒ္ဓကာယေန၊ အသမာဟိတတာယ ဝိက္ခိတ္တစိတ္တေန န ကဒါစိပိ တေ သက္ကာ နိဗ္ဗတ္တေတုံ၊ ပဂေဝ ဣတရံ၊ တသ္မာ ယထာ ပဋိပန္နဿ သော အဘိဇ္ဈာဒီနံ ဝိဂမော ပဟာနံ သမ္ဘဝတိ၊ တံ ဒဿေတုံ ‘‘အာရဒ္ဓံ ဟောတိ ဝီရိယ’’န္တိအာဒိ အာရဒ္ဓံ။ တဿတ္ထော – တေသံ နီဝရဏာနံ ပဟာနာယ သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝါ သံကိလေသဓမ္မာနံ သမုစ္ဆိန္ဒနတ္ထာယ ဝီရိယံ အာရဒ္ဓံ ဟောတိ၊ ပဂ္ဂဟိတံ အသိထိလပ္ပဝတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာရဒ္ဓတ္တာ ဧဝ စ အန္တရာ သင်္ကောစဿ အနာပဇ္ဇနတော အသလ္လီနံ။

ဥပဋ္ဌိတာ သတိ အသမ္မုဋ္ဌာတိ န ကေဝလဉ္စ ဝီရိယမေဝ၊ သတိပိ အာရမ္မဏာဘိမုခဘာဝေန ဥပဋ္ဌိတာ ဟောတိ၊ တထာ ဥပဋ္ဌိတတ္တာ ဧဝ စ စိရကတစိရဘာသိတာနံ သရဏသမတ္ထတာယ အသမ္မုဋ္ဌာ။ ပဿဒ္ဓါတိ ကာယစိတ္တဒရထပ္ပဿမ္ဘနေန ကာယောပိဿ ပဿဒ္ဓါ ဟောတိ။ တတ္ထ ယသ္မာ နာမကာယေ ပဿဒ္ဓေ ရူပကာယောပိဿ ပဿဒ္ဓါ ဧဝ ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘နာမကာယော ရူပကာယော’’တိ အဝိသေသေတွာ ‘‘ပဿဒ္ဓါ ကာယော’’တိ ဝုတ္တံ။ အသာရဒ္ဓါတိ သော စ ပဿဒ္ဓတ္တာ ဧဝ အသာရဒ္ဓါ၊ ဝိဂတဒရထောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သမာဟိတံ စိတ္တံ ဧကဂ္ဂန္တိ စိတ္တမ္ပိဿ သမ္မာ အာဟိတံ သုဋ္ဌု ဌပိတံ အပ္ပိတံ ဝိယ ဟောတိ၊ သမာဟိတတ္တာ ဧဝ စ ဧကဂ္ဂံ အစလံ နိပ္ဖန္ဒနံ နိရိဉ္ဇနန္တိ။

ဧတ္တာဝတာ ဈာနမဂ္ဂါနံ ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒါ ကထိတာ။ တေနေဝါဟ –

‘‘စရမ္ပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ဧဝံဘူတော အာတာပီ ဩတ္တာပီ သတတံ သမိတံ အာရဒ္ဓဝီရိယော ပဟိတတ္တောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၁၀)။

တဿတ္ထော ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တော ဧဝ။

ဂါထာသု ယတံ စရေတိ ယတမာနော စရေယျ၊ စင်္ကမနာဒိဝသေန ဂမနံ ကပ္ပေန္တောပိ ‘‘အနုပ္ပန္နာနံ ပါပကာနံ အကုသလာနံ ဓမ္မာနံ အနုပ္ပာဒါယ ဆန္ဒံ ဇနေတိ ဝါယမတီ’’တိအာဒိနာ (သံ။ နိ။ ၅။၆၅၁-၆၆၂၊ ဝိဘ။ ၃၉၀) နယေန ဝုတ္တသမ္မပ္ပဓာနဝီရိယဝသေန ယတန္တော ဃဋေန္တော ဝါယမန္တော ယထာ အကုသလာ ဓမ္မာ ပဟီယန္တိ၊ ကုသလာ ဓမ္မာ ဘာဝနာပါရိပူရိံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဧဝံ ဂမနံ ကပ္ပေယျာတိ အတ္ထော။ ဧသ နယော သေသေသုပိ။ ကေစိ ပန ‘‘ယတ’’န္တိ ဧတဿ သံယတောတိ အတ္ထံ ဝဒန္တိ။ တိဋ္ဌေတိ တိဋ္ဌေယျ ဌာနံ ကပ္ပေယျ။ အစ္ဆေတိ နိသီဒေယျ။ သယေတိ နိပဇ္ဇေယျ။ ယတမေနံ ပသာရယေတိ ဧတံ ပသာရေတဗ္ဗံ ဟတ္ထပါဒါဒိံ ယတံ ယတမာနော ယထာဝုတ္တဝီရိယသမင်္ဂီယေဝ ဟုတွာ ပသာရေယျ၊ သဗ္ဗတ္ထ ပမာဒံ ဝိဇဟေယျာတိ အဓိပ္ပာယော။

ဣဒါနိ ယထာ ပဋိပဇ္ဇန္တော ယတံ ယတမာနော နာမ ဟောတိ၊ တံ ပဋိပဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဥဒ္ဓ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ ဥဒ္ဓန္တိ ဥပရိ။ တိရိယန္တိ တိရိယတော၊ ပုရတ္ထိမဒိသာဒိဝသေန သမန္တတော ဒိသာဘာဂေသူတိ အတ္ထော။ အပါစီနန္တိ ဟေဋ္ဌာ။ ယာဝတာ ဇဂတော ဂတီတိ ယတ္တကာ သတ္တသင်္ခါရဘေဒဿ လောကဿ ပဝတ္တိ၊ တတ္ထ သဗ္ဗတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ အနဝသေသတော သမ္မသနဉာဏဿ ဝိသယံ သင်္ဂဟေတွာ ဒဿေတိ။ သမဝေက္ခိတာတိ သမ္မာ ဟေတုနာ ဉာယေန အဝေက္ခိတာ၊ အနိစ္စာဒိဝသေန ဝိပဿကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မာနန္တိ သတ္တသုညာနံ။ ခန္ဓာနန္တိ ရူပါဒီနံ ပဉ္စန္နံ ခန္ဓာနံ။ ဥဒယဗ္ဗယန္တိ ဥဒယဉ္စ ဝယဉ္စ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ဥပရိ တိရိယံ အဓောတိ တိသင်္ဂဟေ သဗ္ဗသ္မိံ လောကေ အတီတာဒိဘေဒဘိန္နာနံ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓသင်္ခါတာနံ သဗ္ဗေသံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ အနိစ္စတာဒိသမ္မသနာဓိဂတေန ဥဒယဗ္ဗယဉာဏေန ပဉ္စဝီသတိယာ အာကာရေဟိ ဥဒယံ၊ ပဉ္စဝီသတိယာ အာကာရေဟိ ဝယဉ္စ သမဝေက္ခိတာ သမနုပဿိတာ ဘဝေယျာတိ။

စေတောသမထသာမီစိန္တိ စိတ္တသံကိလေသာနံ အစ္စန္တဝူပသမနတော စေတောသမထသင်္ခါတဿ အရိယမဂ္ဂဿ အနုစ္ဆဝိကပဋိပဒံ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ။ သိက္ခမာနန္တိ ပဋိပဇ္ဇမာနံ ဘာဝေန္တံ ဉာဏပရမ္ပရံ နိဗ္ဗတ္တေန္တံ။ သဒါတိ သဗ္ဗကာလံ၊ ရတ္တိဉ္စေဝ ဒိဝါ စ။ သတန္တိ စတုသမ္ပဇညေန သမန္နာဂတာယ သတိယာ သတောကာရိံ။ သတတံ ပဟိတတ္တောတိ သဗ္ဗကာလံ ပဟိတတ္တော နိဗ္ဗာနံ ပဋိပေသိတတ္တောတိ တထာဝိဓံ ဘိက္ခုံ ဗုဒ္ဓါဒယော အရိယာ အာဟု အာစိက္ခန္တိ ကထေန္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

ဒွါဒသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ လောကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၁၁၂။ တေရသမေ လောကောတိ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌေန လောကော၊ အတ္ထတော ပုရိမံ အရိယသစ္စဒွယံ ဣဓ ပန ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သွာယံ သတ္တလောကော၊ သင်္ခါရလောကော၊ ဩကာသလောကောတိ ဝိဘာဂတော သရူပတော စ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တောယေဝ။ အပိစ ခန္ဓလောကာဒိဝသေန စ အနေကဝိဓော လောကော။ ယထာဟ –

‘‘လောကောတိ ခန္ဓလောကော၊ ဓာတုလောကော၊ အာယတနလောကော၊ ဝိပတ္တိဘဝလောကော၊ ဝိပတ္တိသမ္ဘဝလောကော၊ သမ္ပတ္တိဘဝလောကော၊ သမ္ပတ္တိသမ္ဘဝလောကော၊ ဧကော လောကော သဗ္ဗေ သတ္တာ အဟာရဋ္ဌိတိကာ၊ ဒွေ လောကာ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ၊ တယော လောကာ တိဿော ဝေဒနာ၊ စတ္တာရော လောကာ စတ္တာရော အာဟာရာ၊ ပဉ္စ လောကာ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာ၊ ဆ လောကာ ဆ အဇ္ဈတ္တိကာနိ အာယတနာနိ၊ သတ္တ လောကာ သတ္တ ဝိညာဏဋ္ဌိတိယော၊ အဋ္ဌ လောကာ အဋ္ဌ လောကဓမ္မာ၊ နဝ လောကာ နဝ သတ္တာဝါသာ၊ ဒသ လောကာ ဒသာယတနာနိ၊ ဒွါဒသ လောကာ ဒွါဒသာယတနာနိ၊ အဋ္ဌာရသ လောကာ အဋ္ဌာရသ ဓာတုယော’’တိ (မဟာနိ။ ၃၊ စူဠနိ။ အဇိတမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၂)။

ဧဝမနေကဓာ ဝိဘတ္တောပိ လောကော ပဉ္စသု ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသု ဧဝ သင်္ဂဟံ သမောသရဏံ ဂစ္ဆတိ၊ ဥပါဒါနက္ခန္ဓာ စ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဇာတိပိ ဒုက္ခာ …ပေ… သံခိတ္တေန ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓာပိ ဒုက္ခာတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘အတ္ထတော ပုရိမံ အရိယသစ္စဒွယံ၊ ဣဓ ပန ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဝေဒိတဗ္ဗ’’န္တိ။ နနု စ လုဇ္ဇနပလုဇ္ဇနဋ္ဌော အဝိသေသေန ပဉ္စသု ခန္ဓေသု သမ္ဘဝတီတိ? သစ္စံ သမ္ဘဝတိ။ ယံ ပန န လုဇ္ဇတီတိ ဂဟိတံ၊ တံ တထာ န ဟောတိ၊ ဧကံသေနေဝ လုဇ္ဇတိ ပလုဇ္ဇတီတိ သော လောကောတိ ဥပါဒါနက္ခန္ဓေသွေဝ လောကသဒ္ဒေါ နိရူဠှောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ လောကောတိ ဒုက္ခံ အရိယသစ္စံ ဧဝ။

ယဒိပိ တထာဂတ-သဒ္ဒဿ ဟေဋ္ဌာ တထာဂတသုတ္တေ နာနာနယေဟိ ဝိတ္ထာရတော အတ္ထော ဝိဘတ္တော၊ တထာပိ ပါဠိယာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာမုခေန အယမတ္ထဝိဘာဝနာ – အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ‘‘အဘိညေယျတော ပရိညေယျတော’’တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တဝိဘာဂေန ဝါ အဝိသေသတော တာဝ အာသယာနုသယစရိယာဓိမုတ္တိအာဒိဘေဒတော ကုသလာကုသလာဒိဝိဘာဂတော ဝဋ္ဋပ္ပမာဏသဏ္ဌာနာဒိဘေဒတော၊ ဝိသေသတော ဝါ ပန ‘‘အယံ သဿတာသယော၊ အယံ ဥစ္ဆေဒါသယော’’တိအာဒိနာ ‘‘ကက္ခဠလက္ခဏာ ပထဝီဓာတု၊ ပဂ္ဃရဏလက္ခဏာ အာပေါဓာတူ’’တိအာဒိနာ စ အဘိဝိသိဋ္ဌေန သယမ္ဘုဉာဏေန သမ္မာ အဝိပရီတံ ယော ယော အတ္ထော ယထာ ယထာ ဗုဇ္ဈိတဗ္ဗော၊ တထာ တထာ ဗုဒ္ဓါ ဉာတော အတ္တပစ္စက္ခော ကတောတိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ။

လောကသ္မာတိ ယထာဝုတ္တလောကတော။ ဝိသံယုတ္တောတိ ဝိသံသဋ္ဌော၊ တပ္ပဋိဗဒ္ဓါနံ သဗ္ဗေသံ သံယောဇနာနံ သမ္မဒေဝ သမုစ္ဆိန္နတ္တာ တတော ဝိပ္ပမုတ္တောတိ အတ္ထော။ လောကသမုဒယောတိ သုတ္တန္တနယေန တဏှာ၊ အဘိဓမ္မနယေန ပန အဘိသင်္ခါရေဟိ သဒ္ဓိံ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ။ ပဟီနောတိ ဗောဓိမဏ္ဍေ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန သမုစ္ဆေဒပ္ပဟာနဝသေန သဝါသနံ ပဟီနော။ လောကနိရောဓောတိ နိဗ္ဗာနံ။ သစ္ဆိကတောတိ အတ္တပစ္စက္ခော ကတော။ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ သီလာဒိက္ခန္ဓတ္တယသင်္ဂဟော အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ။ သော ဟိ လောကနိရောဓံ နိဗ္ဗာနံ ဂစ္ဆတိ အဓိဂစ္ဆတိ၊ တဒတ္ထံ အရိယေဟိ ပဋိပဇ္ဇီယတိ စာတိ လောကနိရောဓဂါမိနီ ပဋိပဒါတိ ဝုစ္စတိ။

ဧတ္တာဝတာ တထာနိ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ ယာထာဝတော ဂတောတိ တထာဂတောတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ စတ္တာရိ ဟိ အရိယသစ္စာနိ တထာနိ နာမ။ ယထာဟ –

‘‘စတ္တာရိမာနိ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထမေတံ အဝိတထမေတံ၊ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။

အပိစ တထာယ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထံ ဂတောတိ တထာဂတော ၊ ဂတောတိ စ အဝဂတော အတီတော ပတ္တော ပဋိပန္နောတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မာ ဘဂဝါ သကလလောကံ တီရဏပရိညာယ တထာယ အဝိပရီတာယ ဂတော အဝဂတော၊ တသ္မာ လောကော တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော။ လောကသမုဒယံ ပဟာနပရိညာယ တထာယ ဂတော အတီတောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓံ သစ္ဆိကိရိယာယ တထာယ ဂတော ပတ္တောတိ တထာဂတော။ လောကနိရောဓဂါမိနိံ ပဋိပဒံ တထံ အဝိပရီတံ ဂတော ပဋိပန္နောတိ တထာဂတောတိ။ ဧဝံ ဣမိဿာ ပါဠိယာ ဘဂဝတော တထာဂတဘာဝဒီပနဝသေန အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဣတိ ဘဂဝါ စတုသစ္စာဘိသမ္ဗောဓနဝသေန အတ္တနော တထာဂတဘာဝံ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ တတ္ထ ဒိဋ္ဌာဒိအဘိသမ္ဗောဓိဝသေနပိ တံ ဒဿေတုံ ‘‘ယံ၊ ဘိက္ခဝေ’’တိအာဒိမာဟ။ အင်္ဂုတ္တရဋ္ဌကထာယံ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၂၃) ပန ‘‘စတူဟိ သစ္စေဟိ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဘာဝံ ကထေတွာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ တထာဂတသဒ္ဒ-ဗုဒ္ဓသဒ္ဒါနံ အတ္ထတော နိန္နာနာကရဏတံ ဒဿေတုံ ဝုတ္တံ။ တထာ စေဝ ဟိ ပါဠိ ပဝတ္တာတိ။ တတ္ထ ဒိဋ္ဌန္တိ ရူပါယတနံ။ သုတန္တိ သဒ္ဒါယတနံ။ မုတန္တိ ပတွာ ဂဟေတဗ္ဗတော ဂန္ဓာယတနံ၊ ရသာယတနံ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာယတနဉ္စ။ ဝိညာတန္တိ သုခဒုက္ခာဒိဓမ္မာရမ္မဏံ။ ပတ္တန္တိ ပရိယေသိတွာ ဝါ အပရိယေသိတွာ ဝါ ပတ္တံ။ ပရိယေသိတန္တိ ပတ္တံ ဝါ အပ္ပတ္တံ ဝါ ပရိယေသိတံ။ အနုဝိစရိတံ မနသာတိ စိတ္တေန အနုသဉ္စရိတံ။ ကဿ ပန အနုဝိစရိတံ မနသာတိ? သဒေဝကဿ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယာတိ သမ္ဗန္ဓနီယံ။ တတ္ထ သဟ ဒေဝေဟီတိ သဒေဝကော၊ တဿ သဒေဝကဿ။ သေသပဒေသုပိ ဧသေဝ နယော။

သဒေဝကဝစနေန စေတ္ထ ပဉ္စကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ သမာရကဝစနေန ဆဋ္ဌကာမာဝစရဒေဝဂ္ဂဟဏံ၊ သဗြဟ္မကဝစနေန ဗြဟ္မကာယိကာဒိဗြဟ္မဂ္ဂဟဏံ၊ သဿမဏဗြာဟ္မဏိဝစနေန သာသနဿ ပစ္စတ္ထိကသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စေဝ သမိတပါပဗာဟိတပါပသမဏဗြာဟ္မဏဂ္ဂဟဏဉ္စ၊ ပဇာဝစနေန သတ္တလောကဂ္ဂဟဏံ ၊ သဒေဝမနုဿဝစနေန သမ္မုတိဒေဝအဝသေသမနုဿဂ္ဂဟဏံ။ ဧဝမေတ္ထ တီဟိ ပဒေဟိ ဒေဝမာရဗြဟ္မေဟိ သဒ္ဓိံ သတ္တလောကော၊ ဒွီဟိ ပဇာဝသေန သတ္တလောကော ဂဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

အပရော နယော – သဒေဝကဂ္ဂဟဏေန အရူပါဝစရဒေဝလောကော ဂဟိတော၊ သမာရကဝစနေန ဆကာမာဝစရဒေဝလောကော၊ သဗြဟ္မကဝစနေန ရူပီဗြဟ္မလောကော၊ သဿမဏဗြာဟ္မဏာဒိဝစနေန သမ္မုတိဒေဝေဟိ သဟ အဝသေသသတ္တလောကော ဂဟိတော။ အပိစေတ္ထ သဒေဝကဝစနေန ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော သဗ္ဗလောကဝိသယဿ ဘဂဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓဘာဝေ ပကာသိတေ ယေသမေဝံ သိယာ ‘‘မာရော နာမ မဟာနုဘာဝေါ ဆကာမာဝစရိဿရော ဝသဝတ္တီ၊ ဗြဟ္မာ ပန တတောပိ မဟာနုဘာဝတရော ဒသဟိ အင်္ဂုလီဟိ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု အာလောကံ ဖရတိ၊ ဥတ္တမဇ္ဈာနသမာပတ္တိသုခံ ပဋိသံဝေဒေတိ။ ပုထူ စ သမဏဗြာဟ္မဏာ ဣဒ္ဓိမန္တော ဒိဗ္ဗစက္ခုကာ ပရစိတ္တဝိဒုနော မဟာနုဘာဝါ သံဝိဇ္ဇန္တိ။ အယဉ္စ သတ္တကာယော အနန္တော အပရိမာဏော၊ ကိမေတေသံ သဗ္ဗေသံယေဝ ဝိသယော အနဝသေသတော ဘဂဝတာ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ? တေသံ ဝိမတိံ ဝိဓမေန္တော ဘဂဝါ ‘‘သဒေဝကဿ လောကဿာ’’တိအာဒိမာဟ။

ပေါရာဏာ ပနာဟု – ‘‘သဒေဝကဿာ’’တိ ဒေဝတာဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကံ ပရိယာဒိယတိ၊ ‘‘သမာရကဿာ’’တိ မာရေန သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကံ၊ ‘‘သဗြဟ္မကဿာ’’တိ ဗြဟ္မေဟိ သဒ္ဓိံ အဝသေသလောကံ။ ဧဝံ သဗ္ဗေပိ တိဘဝူပဂေ သတ္တေ တီသု ပဒေသု ပက္ခိပိတွာ ပုန ဒွီဟိ ပဒေဟိ ပရိယာဒိယန္တော ‘‘သဿမဏဗြာဟ္မဏိယာ ပဇာယ သဒေဝမနုဿာယာ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ ပဉ္စဟိပိ ပဒေဟိ ခန္ဓတ္တယပရိစ္ဆိန္နေ သဗ္ဗသတ္တေ ပရိယာဒိယတိ။

ယသ္မာ တံ တထာဂတေန အဘိသမ္ဗုဒ္ဓန္တိ ဣမိနာ ဣဒံ ဒဿေတိ – ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ ‘‘နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိ ရူပါရမ္မဏံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ တံ သဗ္ဗံ ‘‘အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ရူပါရမ္မဏံ ဒိသွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတော’’တိ တထာဂတဿ ဧဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ ‘‘ဘေရိသဒ္ဒေါ မုဒိင်္ဂသဒ္ဒေါ’’တိအာဒိ သဒ္ဒါရမ္မဏံ သောတဒွါရေ အာပါထံ အာဂစ္ဆတိ၊ ‘‘မူလဂန္ဓော တစဂန္ဓော’’တိအာဒိ ဂန္ဓာရမ္မဏံ ဃာနဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆတိ၊ ‘‘မူလရသော ခန္ဓရသော’’တိအာဒိ ရသာရမ္မဏံ ဇိဝှာဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆတိ ၊ ‘‘ကက္ခဠံ မုဒုက’’န္တိအာဒိ ပထဝီဓာတုတေဇောဓာတုဝါယောဓာတုဘေဒံ ဖောဋ္ဌဗ္ဗာရမ္မဏံ ကာယဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆတိ ၊ ‘‘အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ဖုသိတွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတော’’တိ သဗ္ဗံ တံ တထာဂတဿ ဧဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။

တထာ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ သုခါဒိဘေဒံ ဓမ္မာရမ္မဏံ မနောဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆတိ၊ ‘‘အယံ သတ္တော ဣမသ္မိံ ခဏေ ဣမံ နာမ ဓမ္မာရမ္မဏံ ဇာနိတွာ သုမနော ဝါ ဒုမ္မနော ဝါ မဇ္ဈတ္တော ဝါ ဇာတော’’တိ သဗ္ဗံ တံ တထာဂတဿ ဧဝံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓံ။ ဧဝံ ယံ ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ၊ တံ တထာဂတေန အဒိဋ္ဌံ ဝါ အသုတံ ဝါ အမုတံ ဝါ အဝိညာတံ ဝါ နတ္ထိ။ ဣမဿ ပန မဟာဇနဿ ပရိယေသိတွာ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ၊ အပရိယေသိတွာ အပ္ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ၊ ပရိယေသိတွာ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ၊ အပရိယေသိတွာ ပတ္တမ္ပိ အတ္ထိ။ သဗ္ဗမ္ပိ တထာဂတဿ အပ္ပတ္တံ နာမ နတ္ထိ ဉာဏေန အသစ္ဆိကတံ။ တတော ဧဝ ယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုဒွါရေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တံ ရူပါရမ္မဏံ နာမ အတ္ထိ၊ တံ ဘဂဝါ သဗ္ဗံ သဗ္ဗာကာရေန ဇာနာတိ ပဿတိ။ ဧဝံ ဇာနတာ ပဿတာ စာနေန တံ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒိဝသေန ဝါ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝိညာတေသု လဗ္ဘမာနပဒဝသေန ဝါ ‘‘ကတမံ တံ ရူပံ ရူပါယတနံ? ယံ ရူပံ စတုန္နံ မဟာဘူတာနံ ဥပါဒါယ ဝဏ္ဏနိဘာ သနိဒဿနံ သပ္ပဋိဃံ နီလံ ပီတက’’န္တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၆၁၇) နယေန အနေကေဟိ နာမေဟိ တေရသဟိ ဝါရေဟိ ဒွေပညာသာယ နယေဟိ ဝိဘဇ္ဇမာနံ တထေဝ ဟောတိ၊ ဝိတထံ နတ္ထိ။ ဧသ နယော သောတဒွါရာဒီသုပိ အာပါထမာဂစ္ဆန္တေသု သဒ္ဒါဒီသု။

တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီတိ ယံ ယထာ လောကေန ဂတံ၊ တဿ တထေဝ ဂတတ္တာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတိ။ ပါဠိယံ ပန ‘‘အဘိသမ္ဗုဒ္ဓ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ တထာဂတသဒ္ဒေန သမာနတ္ထံ။ ဣမိနာ တထာဒဿိဘာဝတော တထာဂတောတိ အယမတ္ထော ဒဿိတော ဟောတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဓမ္မသေနာပတိနာ –

‘‘န တဿ အဒ္ဒိဋ္ဌမိဓတ္ထိ ကိဉ္စိ၊

အထော အဝိညာတမဇာနိတဗ္ဗံ၊

သဗ္ဗံ အဘိညာသိ ယဒတ္ထိ နေယျံ၊

တထာဂတော တေန သမန္တစက္ခူ’’တိ။ (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၂၁)၊

သုတ္တန္တေပိ ဝုတ္တံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယံ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဒေဝကဿ လောကဿ…ပေ… သဒေဝမနုဿာယ ပဇာယ ဒိဋ္ဌံ သုတံ မုတံ ဝိညာတံ ပတ္တံ ပရိယေသိတံ အနုဝိစရိတံ မနသာ၊ တမဟံ ဇာနာမိ၊ တမဟံ အဗ္ဘညာသိံ၊ တံ တထာဂတဿ ဝိဒိတံ၊ တံ တထာဂတော န ဥပဋ္ဌာသီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၄)။

ယဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတီတိ ယဿဉ္စ ဝိသာခပုဏ္ဏမရတ္တိယံ တထာ အာဂတာဒိအတ္ထေန တထာဂတော ဘဂဝါ ဗောဓိမဏ္ဍေ အပရာဇိတပလ္လင်္ကေ နိသိန္နော တိဏ္ဏံ မာရာနံ မတ္ထကံ မဒ္ဒိတွာ ဥတ္တရိတရာဘာဝတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အာသဝက္ခယဉာဏေန သဒ္ဓိံ သဗ္ဗညုတညာဏံ အဓိဂစ္ဆတိ။ ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတီတိ ယဿဉ္စ ဝိသာခပုဏ္ဏမရတ္တိယံယေဝ ကုသိနာရာယံ ဥပဝတ္တနေ မလ္လာနံ သာလဝနေ ယမကသာလာနမန္တရေ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ။ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေတိ ဣမာသံ ဒွိန္နံ သဥပါဒိသေသအနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဓာတူနံ ဝေမဇ္ဈေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿပရိမာဏေ ကာလေ ပဌမဗောဓိယမ္ပိ၊ မဇ္ဈိမဗောဓိယမ္ပိ၊ ပစ္ဆိမဗောဓိယမ္ပိ ယံ သုတ္တဂေယျာဒိပ္ပဘေဒံ ဓမ္မံ ဘာသတိ နိဒ္ဒိသနဝသေန၊ လပတိ ဥဒ္ဓိသနဝသေန၊ နိဒ္ဒိသတိ ပဋိနိဒ္ဒိသနဝသေန။ သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတီတိ တံ ဧတ္ထန္တရေ ဒေသိတံ သဗ္ဗံ သုတ္တဂေယျာဒိနဝင်္ဂံ ဗုဒ္ဓဝစနံ အတ္ထတော ဗျဉ္ဇနတော စ အနုပဝဇ္ဇံ အနူနံ အနဓိကံ သဗ္ဗာကာရပရိပုဏ္ဏံ ရာဂမဒနိမ္မဒနံ…ပေ… မောဟမဒနိမ္မဒနံ၊ နတ္ထိ တတ္ထ ဝါလဂ္ဂမတ္တမ္ပိ အဝက္ခလိတံ၊ ဧကမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆိတံ ဝိယ ဧကနာဠိယာ မိတံ ဝိယ ဧကတုလာယ တုလိတံ ဝိယ စ တံ တထေဝ ဟောတိ ယဿတ္ထာယ ဘာသိတံ၊ ဧကန္တေနေဝ တဿ သာဓနတော၊ နော အညထာ။ တသ္မာ တထံ၊ အဝိတထံ၊ အနညထံ။ ဧတေန တထာဝါဒိတာယ တထာဂတောတိ ဒဿေတိ။ ဂဒအတ္ထော အယံ ဂတသဒ္ဒေါ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ၊ တသ္မာ တထံ ဂဒတီတိ တထာဂတောတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ အာဂဒနံ အာဂဒေါ၊ ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိပရီတော အာဂဒေါ ယဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဧဝမေတ္ထ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယထာဝါဒီ တထာကာရီတိ ယေ ဓမ္မေ ဘဂဝါ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ အကုသလာ သာဝဇ္ဇာ ဝိညုဂရဟိတာ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ အဟိတာယ ဒုက္ခာယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ပရေသံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဝဒတိ၊ တေ ဓမ္မေ ဧကန္တေနေဝ သယံ ပဟာသိ။ ယေ ပန ဓမ္မေ ဘဂဝါ ‘‘ဣမေ ဓမ္မာ ကုသလာ အနဝဇ္ဇာ ဝိညုပ္ပသတ္ထာ သမတ္တာ သမာဒိန္နာ ဟိတာယ သုခါယ သံဝတ္တန္တီ’’တိ ဝဒတိ၊ တေ ဓမ္မေ ဧကန္တေနေဝ သယံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ဝိဟာသိ။ တသ္မာ ယထာဝါဒီ ဘဂဝါ၊ တထာကာရီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယထာကာရီ တထာဝါဒီတိ သမ္မဒေဝ သီလာဒိပရိပူရဏဝသေန သမ္မာ ပဋိပန္နော သယံ ယထာကာရီ ဘဂဝါ၊ တထေဝ ဓမ္မဒေသနာယ ပရေသံ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာပနဝသေန တထာဝါဒီ။ ဘဂဝတော ဟိ ဝါစာယ ကာယော အနုလောမေတိ၊ ကာယဿပိ ဝါစာ။ တသ္မာ ယထာဝါဒီ တထာကာရီ၊ ယထာကာရီ တထာဝါဒီ စ ဟောတိ။ ဧဝံဘူတဿ စဿ ယထာ ဝါစာ၊ ကာယောပိ တထာ ဂတော ပဝတ္တော။ ယထာ စ ကာယော၊ ဝါစာပိ တထာ ဂတာ ပဝတ္တာတိ အတ္ထော။

အဘိဘူ အနဘိဘူတောတိ ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိနိရယံ ပရိယန္တံ ကတွာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု ဘဂဝါ သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေနပိ သမာဓိနာပိ ပညာယပိ ဝိမုတ္တိယာပိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေနပိ၊ န တဿ တုလာ ဝါ ပမာဏံ ဝါ အတ္ထိ၊ အသမော အသမသမော အပ္ပဋိမော အပ္ပဋိဘာဂေါ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော အတုလော အပ္ပမေယျော အနုတ္တရော ဓမ္မရာဇာ ဒေဝါနံ အတိဒေဝေါ သက္ကာနံ အတိသက္ကော ဗြဟ္မာနံ အတိဗြဟ္မာ။ တတော ဧဝ သယံ န ကေနစိ အဘိဘူတောတိ အနဘိဘူတော။ အညဒတ္ထူတိ ဧကံသတ္ထေ နိပါတော။ ယဉှိ ကိဉ္စိ နေယျံ နာမ၊ သဗ္ဗံ တံ ဟတ္ထတလေ အာမလကံ ဝိယ ပဿတီတိ ဒသော။ အဝိပရီတံ အာသယာဒိအဝဗောဓေန ဟိတူပသံဟာရာဒိနာ စ သတ္တေ၊ ဘာဝညထတ္တူပနယဝသေန သင်္ခါရေ သဗ္ဗာကာရေန သုစိဏ္ဏဝသိတာယ သမာပတ္တိယော စိတ္တဉ္စ ဝသေ ဝတ္တေတီတိ ဝသဝတ္တီ။ ဧတ္တာဝတာ အဘိဘဝနဋ္ဌေန ဘဂဝါ အတ္တနော တထာဂတဘာဝံ ဒဿေတိ။

တတြေဝံ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အဂဒေါ ဝိယ အဂဒေါ။ ကော ပနေသ? ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုဿယော စ။ တေနေဝ ဟေသ မဟာနုဘာဝေါ ဘိသက္ကော ဝိယ ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ၊ သဗ္ဗေ ပရပ္ပဝါဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ။ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနေ တထော အဝိပရီတော ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုဿယော စ အဂဒေါ အဿာတိ ဒကာရဿ တကာရံ ကတွာ တထာဂတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဒေဝကေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ…ပေ… ဝသဝတ္တီ၊ တသ္မာ တထာဂတောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

ဂါထာသု သဗ္ဗလောကံ အဘိညာယာတိ တေဓာတုကလောကသန္နိဝါသံ ဇာနိတွာ။ သဗ္ဗလောကေ ယထာတထန္တိ တသ္မိံ တေဓာတုကလောကသန္နိဝါသေ ယံကိဉ္စိ နေယျံ၊ တံ သဗ္ဗံ ယထာတထံ အဝိပရီတံ ဇာနိတွာ။ သဗ္ဗလောကဝိသံယုတ္တောတိ စတုန္နံ ယောဂါနံ အနဝသေသပ္ပဟာနေန သဗ္ဗေနပိ လောကေန ဝိသံယုတ္တော ဝိပ္ပမုတ္တော။ အနူပယောတိ သဗ္ဗသ္မိမ္ပိ လောကေ တဏှာဒိဋ္ဌိဥပယေဟိ အနူပယော တေဟိ ဥပယေဟိ ဝိရဟိတော။

သဗ္ဗာဘိဘူတိ ရူပါဒီနိ သဗ္ဗာရမ္မဏာနိ၊ သဗ္ဗံ သင်္ခါရဂတံ၊ သဗ္ဗေပိ မာရေ အဘိဘဝိတွာ ဌိတော။ ဓီရောတိ ဓိတိသမ္ပန္နော။ သဗ္ဗဂန္ထပ္ပမောစနောတိ သဗ္ဗေ အဘိဇ္ဈာကာယဂန္ထာဒိကေ မောစေတွာ ဌိတော ဝေနေယျသန္တာနေပိ အတ္တနော ဒေသနာဝိလာသေန တေသံ ပမောစနတော သဗ္ဗဂန္ထပ္ပမောစနော။ ဖုဋ္ဌာဿာတိ ဖုဋ္ဌာ အဿ။ ကရဏတ္ထေ ဣဒံ သာမိဝစနံ၊ ဖုဋ္ဌာ အနေနာတိ အတ္ထော။ ပရမာ သန္တီတိ နိဗ္ဗာနံ။ တဉှိ တေန ဉာဏဖုသနေန ဖုဋ္ဌံ။ တေနေဝါဟ ‘‘နိဗ္ဗာနံ အကုတောဘယ’’န္တိ။ အထ ဝါ ပရမာ သန္တီတိ ဥတ္တမာ သန္တိ။ ကတရာ သာတိ? နိဗ္ဗာနံ။ ယသ္မာ ပန နိဗ္ဗာနေ ကုတောစိ ဘယံ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တံ အကုတောဘယန္တိ ဝုစ္စတိ။

အနီဃောတိ နိဒ္ဒုက္ခော။ သဗ္ဗကမ္မက္ခယံ ပတ္တောတိ သဗ္ဗေသံ ကမ္မာနံ ခယံ ပရိယောသာနံ အစ္စန္တာဘာဝံ ပတ္တော။ ဝိမုတ္တော ဥပဓိသင်္ခယေတိ ဥပဓိသင်္ခယသင်္ခါတေ နိဗ္ဗာနေ တဒါရမ္မဏာယ ဖလဝိမုတ္တိယာ ဝိမုတ္တော။ ဧသ သောတိ ဧသော သော။ သီဟော အနုတ္တရောတိ ပရိဿယာနံ သဟနဋ္ဌေန၊ ကိလေသာနံ ဟနနဋ္ဌေန စ၊ တထာဂတော အနုတ္တရော သီဟော နာမ။ ဗြဟ္မန္တိ သေဋ္ဌံ။ စက္ကန္တိ ဓမ္မစက္ကံ။ ပဝတ္တယီတိ တိပရိဝဋ္ဋံ ဒွါဒသာကာရံ ပဝတ္တေသိ။

ဣတီတိ ဧဝံ တထာဂတဿ ဂုဏေ ဇာနိတွာ။ သင်္ဂမ္မာတိ သမာဂန္တွာ။ တံနမဿန္တီတိ တံ တထာဂတံ တေ သရဏံ ဂတာ ဒေဝမနုဿာ နမဿန္တိ။ မဟန္တေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ မဟန္တံ၊ စတုဝေသာရဇ္ဇယောဂေန ဝီတသာရဒံ။ ဣဒါနိ ယံ ဝဒန္တာ တေ နမဿန္တိ၊ တံ ဒဿေတုံ ဒန္တောတိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

ဣတိ ဣမသ္မိံ စတုက္ကနိပါတေ ဆဋ္ဌေ သတ္တမေ စ သုတ္တေ ဝဋ္ဋံ ကထိတံ၊ ပဌမဒုတိယတတိယဒွါဒသမတေရသမေသု ဝိဝဋ္ဋံ ကထိတံ၊ သေသေသု ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ ကထိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

တေရသမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ဣတိ ပရမတ္ထဒီပနိယာ

ခုဒ္ဒကနိကာယ-အဋ္ဌကထာယ

ဣတိဝုတ္တကဿ စတုက္ကနိပါတဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဂမနကထာ

ဧတ္တာဝတာ စ –

ဓမ္မိဿရေန ဇဂတော၊ ဓမ္မာလောကဝိဓာယိနာ၊

ဓမ္မာနံ ဗောဓနေယျာနံ၊ ဇာနတာ ဒေသနာဝိဓိံ။

တံ တံ နိဒါနမာဂမ္မ၊ သဗ္ဗလောကဟိတေသိနာ၊

ဧကကာဒိပ္ပဘေဒေန၊ ဒေသိတာနိ မဟေသိနာ။

ဒသုတ္တရသတံ ဒွေ စ၊ သုတ္တာနိ ဣတိဝုတ္တကံ၊

ဣတိဝုတ္တပ္ပဘေဒေန၊ သင်္ဂါယိံသု မဟေသယော။

ဆဠဘိညာ ဝသိပ္ပတ္တာ၊ ပဘိန္နပဋိသမ္ဘိဒါ၊

ယံ တံ သာသနဓောရယှာ၊ ဓမ္မသင်္ဂါဟကာ ပုရေ။

တဿ အတ္ထံ ပကာသေတုံ၊ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယံ၊

နိဿာယ ယာ သမာရဒ္ဓါ၊ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ မယာ။

သာ တတ္ထ ပရမတ္ထာနံ၊ သုတ္တန္တေသု ယထာရဟံ၊

ပကာသနာ ပရမတ္ထ-ဒီပနီ နာမ နာမတော။

သမ္ပတ္တာ ပရိနိဋ္ဌာနံ၊ အနာကုလဝိနိစ္ဆယာ၊

အဋ္ဌတ္တိံသပ္ပမာဏာယ၊ ပါဠိယာ ဘာဏဝါရတော။

ဣတိ တံ သင်္ခရောန္တေန၊ ယံ တံ အဓိဂတံ မယာ၊

ပုညံ တဿာနုဘာဝေန၊ လောကနာထဿ သာသနံ။

ဩဂါဟေတွာ ဝိသုဒ္ဓါယ၊ သီလာဒိပဋိပတ္တိယာ၊

သဗ္ဗေပိ ပါဏိနော ဟောန္တု၊ ဝိမုတ္တိရသဘာဂိနော။

စိရံ တိဋ္ဌတု လောကသ္မိံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာသနံ၊

တသ္မိံ သဂါရဝါ နိစ္စံ၊ ဟောန္တု သဗ္ဗေပိ ပါဏိနော။

သမ္မာ ဝဿတု ကာလေန၊ ဒေဝေါပိ ဇဂတိပ္ပတိ၊

သဒ္ဓမ္မနိရတော လောကံ၊ ဓမ္မေနေဝ ပသာသတူတိ။

ဣတိ ဗဒရတိတ္ထဝိဟာရဝါသိနာ အာစရိယဓမ္မပါလေန ကတာ

ဣတိဝုတ္တကဿ အဋ္ဌကထာ နိဋ္ဌိတာ။