📜

၂။ စူဠဝဂ္ဂေါ

၁။ ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ယာနီဓ ¶ ¶ ¶ ဘူတာနီတိ ရတနသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အတီတေ ကိရ ဝေသာလိယံ ဒုဗ္ဘိက္ခာဒယော ဥပဒ္ဒဝါ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု။ တေသံ ဝူပသမနတ္ထာယ လိစ္ဆဝယော ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ၊ ယာစိတွာ၊ ဘဂဝန္တံ ဝေသာလိမာနယိံသု။ ဧဝံ အာနီတော ဘဂဝါ တေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ဝူပသမနတ္ထာယ ဣဒံ သုတ္တမဘာသိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ။ ပေါရာဏာ ပနဿ ဝေသာလိဝတ္ထုတော ပဘုတိ ဥပ္ပတ္တိံ ဝဏ္ဏယန္တိ။ သာ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဗာရာဏသိရညော ကိရ အဂ္ဂမဟေသိယာ ကုစ္ဆိမှိ ဂဗ္ဘော သဏ္ဌာသိ။ သာ တံ ဉတွာ ရညော နိဝေဒေသိ။ ရာဇာ ဂဗ္ဘပရိဟာရံ အဒါသိ။ သာ သမ္မာ ပရိဟရိယမာနဂဗ္ဘာ ဂဗ္ဘပရိပါကကာလေ ဝိဇာယနဃရံ ပါဝိသိ။ ပုညဝတီနံ ပစ္စူသသမယေ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနံ ဟောတိ၊ သာ စ တာသံ အညတရာ၊ တေန ပစ္စူသသမယေ အလတ္တကပဋလဗန္ဓုဇီဝကပုပ္ဖသဒိသံ မံသပေသိံ ဝိဇာယိ။ တတော ‘‘အညာ ဒေဝိယော သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗသဒိသေ ပုတ္တေ ဝိဇာယန္တိ၊ အဂ္ဂမဟေသီ မံသပေသိန္တိ ရညော ပုရတော မမ အဝဏ္ဏော ဥပ္ပဇ္ဇေယျာ’’တိ စိန္တေတွာ တေန အဝဏ္ဏဘယေန တံ မံသပေသိံ ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ ပက္ခိပိတွာ အညေန ပဋိကုဇ္ဇိတွာ ရာဇမုဒ္ဒိကာယ လဉ္ဆေတွာ ဂင်္ဂါယ သောတေ ပက္ခိပါပေသိ။ မနုဿေဟိ ဆဍ္ဍိတမတ္တေ ဒေဝတာ အာရက္ခံ သံဝိဒဟိံသု။ သုဝဏ္ဏပဋ္ဋိကဉ္စေတ္ထ ဇာတိဟိင်္ဂုလကေန ‘‘ဗာရာဏသိရညော အဂ္ဂမဟေသိယာ ပဇာ’’တိ လိခိတွာ ဗန္ဓိံသု။ တတော တံ ဘာဇနံ ဦမိဘယာဒီဟိ အနုပဒ္ဒုတံ ဂင်္ဂါယ သောတေန ပါယာသိ။

တေန စ သမယေန အညတရော တာပသော ဂေါပါလကုလံ နိဿာယ ဂင်္ဂါယ တီရေ ဝသတိ။ သော ပါတောဝဂင်္ဂံ ဩတိဏ္ဏော တံ ဘာဇနံ အာဂစ္ဆန္တံ ဒိသွာ ပံသုကူလသညာယ အဂ္ဂဟေသိ။ တတော တတ္ထ တံ အက္ခရပဋ္ဋိကံ ရာဇမုဒ္ဒိကာလဉ္ဆနဉ္စ ဒိသွာ မုဉ္စိတွာ တံ မံသပေသိံ အဒ္ဒသ။ ဒိသွာနဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘သိယာ ဂဗ္ဘော၊ တထာ ဟိဿ ဒုဂ္ဂန္ဓပူတိဘာဝေါ နတ္ထီ’’တိ တံ အဿမံ နေတွာ သုဒ္ဓေ ဩကာသေ ဌပေသိ။ အထ အဍ္ဎမာသစ္စယေန ဒွေ မံသပေသိယော အဟေသုံ။ တာပသော ဒိသွာ သာဓုကတရံ ဌပေသိ။ တတော ပုန အဒ္ဓမာသစ္စယေန ဧကမေကိဿာ ပေသိယာ ဟတ္ထပါဒသီသာနမတ္ထာယ ပဉ္စ ပဉ္စ ပိဠကာ ¶ ဥဋ္ဌဟိံသု။ အထ တတော အဒ္ဓမာသစ္စယေန ဧကာ ¶ မံသပေသိ သုဝဏ္ဏဗိမ္ဗသဒိသော ဒါရကော၊ ဧကာ ဒါရိကာ အဟောသိ။ တေသု တာပသဿ ပုတ္တသိနေဟော ဥပ္ပဇ္ဇိ၊ အင်္ဂုဋ္ဌတော စဿ ခီရံ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တတော ပဘုတိ စ ခီရဘတ္တံ လဘတိ။ သော ဘတ္တံ ဘုဉ္ဇိတွာ ခီရံ ဒါရကာနံ မုခေ အာသိဉ္စတိ။ တေသံ ယံ ယံ ဥဒရံ ပဝိသတိ၊ တံ သဗ္ဗံ မဏိဘာဇနဂတံ ဝိယ ဒိဿတိ။ ဧဝံ နိစ္ဆဝီ အဟေသုံ။ အပရေ ပန အာဟု – ‘‘သိဗ္ဗိတွာ ဌပိတာ ဝိယ နေသံ အညမညံ လီနာ ဆဝိ အဟောသီ’’တိ။ ဧဝံ တေ နိစ္ဆဝိတာယ ဝါ လီနစ္ဆဝိတာယ ဝါ လိစ္ဆဝီတိ ပညာယိံသု။

တာပသော ဒါရကေ ပေါသေန္တော ဥဿူရေ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသတိ၊ အတိဒိဝါ ပဋိက္ကမတိ။ တဿ တံ ဗျာပါရံ ဉတွာ ဂေါပါလကာ အာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ၊ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဒါရကပေါသနံ ပလိဗောဓော၊ အမှာကံ ဒါရကေ ဒေထ၊ မယံ ပေါသေဿာမ၊ တုမှေ အတ္တနော ကမ္မံ ကရောထာ’’တိ။ တာပသော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိ။ ဂေါပါလကာ ဒုတိယဒိဝသေ မဂ္ဂံ သမံ ကတွာ၊ ပုပ္ဖေဟိ ဩကိရိတွာ၊ ဓဇပဋာကာ ဥဿာပေတွာ တူရိယေဟိ ဝဇ္ဇမာနေဟိ အဿမံ အာဂတာ။ တာပသော ‘‘မဟာပုညာ ဒါရကာ၊ အပ္ပမာဒေန ဝဍ္ဎေထ၊ ဝဍ္ဎေတွာ စ အညမညံ အာဝါဟဝိဝါဟံ ကရောထ၊ ပဉ္စဂေါရသေန ရာဇာနံ တောသေတွာ ဘူမိဘာဂံ ဂဟေတွာ နဂရံ မာပေထ၊ တတြ ကုမာရံ အဘိသိဉ္စထာ’’တိ ဝတွာ ဒါရကေ အဒါသိ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ဒါရကေ နေတွာ ပေါသေသုံ။

ဒါရကာ ဝဍ္ဎိမနွာယ ကီဠန္တာ ဝိဝါဒဋ္ဌာနေသု အညေ ဂေါပါလဒါရကေ ဟတ္ထေနပိ ပါဒေနပိ ပဟရန္တိ၊ တေ ရောဒန္တိ။ ‘‘ကိဿ ရောဒထာ’’တိ စ မာတာပိတူဟိ ဝုတ္တာ ‘‘ဣမေ နိမ္မာတာပိတိကာ တာပသပေါသိတာ အမှေ အတီဝ ပဟရန္တီ’’တိ ဝဒန္တိ။ တတော တေသံ မာတာပိတရော ‘‘ဣမေ ဒါရကာ အညေ ဒါရကေ ဝိဟေဌေန္တိ ဒုက္ခာပေန္တိ၊ န ဣမေ သင်္ဂဟေတဗ္ဗာ၊ ဝဇ္ဇေတဗ္ဗာ ဣမေ’’တိ အာဟံသု။ တတော ပဘုတိ ကိရ သော ပဒေသော ‘‘ဝဇ္ဇီ’’တိ ဝုစ္စတိ ယောဇနသတံ ပရိမာဏေန။ အထ တံ ပဒေသံ ဂေါပါလကာ ရာဇာနံ တောသေတွာ အဂ္ဂဟေသုံ။ တတ္ထေဝ နဂရံ မာပေတွာ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကံ ကုမာရံ အဘိသိဉ္စိတွာ ရာဇာနံ အကံသု။ တာယ စဿ ဒါရိကာယ သဒ္ဓိံ ဝါရေယျံ ကတွာ ကတိကံ အကံသု – ‘‘န ဗာဟိရတော ဒါရိကာ အာနေတဗ္ဗာ၊ ဣတော ဒါရိကာ န ကဿစိ ဒါတဗ္ဗာ’’တိ။ တေသံ ပဌမသံဝါသေန ဒွေ ဒါရကာ ဇာတာ ဓီတာ စ ပုတ္တော စ၊ ဧဝံ သောဠသက္ခတ္တုံ ဒွေ ဒွေ ဇာတာ။ တတော တေသံ ¶ ဒါရကာနံ ယထာက္ကမံ ဝဍ္ဎန္တာနံ အာရာမုယျာနနိဝါသနဋ္ဌာနပရိဝါရသမ္ပတ္တိံ ဂဟေတုံ အပ္ပဟောန္တံ တံ နဂရံ တိက္ခတ္တုံ ဂါဝုတန္တရေန ဂါဝုတန္တရေန ပါကာရေန ပရိက္ခိပိံသု။ တဿ ပုနပ္ပုနံ ဝိသာလီကတတ္တာ ဝေသာလီတွေဝ နာမံ ဇာတံ။ ဣဒံ ဝေသာလီဝတ္ထု။

အယံ ပန ဝေသာလီ ဘဂဝတော ဥပ္ပန္နကာလေ ဣဒ္ဓါ ဝေပုလ္လပ္ပတ္တာ အဟောသိ။ တတ္ထ ဟိ ရာဇူနံယေဝ သတ္တ သဟဿာနိ သတ္တ စ သတာနိ သတ္တ စ ရာဇာနော အဟေသုံ၊ တထာ ယုဝရာဇသေနာပတိဘဏ္ဍာဂါရိကပ္ပဘုတီနံ။ ယထာဟ –

‘‘တေန ¶ ခေါ ပန သမယေန ဝေသာလီ ဣဒ္ဓါ စေဝ ဟောတိ ဖီတာ စ ဗဟုဇနာ အာကိဏ္ဏမနုဿာ သုဘိက္ခာ စ၊ သတ္တ စ ပါသာဒသဟဿာနိ၊ သတ္တ စ ပါသာဒသတာနိ၊ သတ္တ စ ပါသာဒါ၊ သတ္တ စ ကူဋာဂါရသဟဿာနိ၊ သတ္တ စ ကူဋာဂါရသတာနိ၊ သတ္တ စ ကူဋာဂါရာနိ၊ သတ္တ စ အာရာမသဟဿာနိ၊ သတ္တ စ အာရာမသတာနိ၊ သတ္တ စ အာရာမာ၊ သတ္တ စ ပေါက္ခရဏိသဟဿာနိ၊ သတ္တ စ ပေါက္ခရဏိသတာနိ၊ သတ္တ စ ပေါက္ခရဏိယော’’တိ (မဟာဝ။ ၃၂၆)။

သာ အပရေန သမယေန ဒုဗ္ဘိက္ခာ အဟောသိ ဒုဗ္ဗုဋ္ဌိကာ ဒုဿဿာ။ ပဌမံ ဒုဂ္ဂတမနုဿာ မရန္တိ၊ တေ ဗဟိဒ္ဓါ ဆဍ္ဍေန္တိ။ မတမနုဿာနံ ကုဏပဂန္ဓေန အမနုဿာ နဂရံ ပဝိသိံသု။ တတော ဗဟုတရာ မီယန္တိ၊ တာယ ပဋိကူလတာယ စ သတ္တာနံ အဟိဝါတကရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ဣတိ တီဟိ ဒုဗ္ဘိက္ခအမနုဿရောဂဘယေဟိ ဥပဒ္ဒုတာယ ဝေသာလိယာ နဂရဝါသိနော ဥပသင်္ကမိတွာ ရာဇာနမာဟံသု – ‘‘မဟာရာဇ၊ ဣမသ္မိံ နဂရေ တိဝိဓံ ဘယမုပ္ပန္နံ၊ ဣတော ပုဗ္ဗေ ယာဝ သတ္တမာ ရာဇကုလပရိဝဋ္ဋာ ဧဝရူပံ အနုပ္ပန္နပုဗ္ဗံ၊ တုမှာကံ မညေ အဓမ္မိကတ္တေန ဧတရဟိ ဥပ္ပန္န’’န္တိ။ ရာဇာ သဗ္ဗေ သန္ထာဂါရေ သန္နိပါတာပေတွာ၊ ‘‘မယှံ အဓမ္မိကဘာဝံ ဝိစိနထာ’’တိ အာဟ။ တေ သဗ္ဗံ ပဝေဏိံ ဝိစိနန္တာ န ကိဉ္စိ အဒ္ဒသံသု။

တတော ရညော ဒေါသံ အဒိသွာ ‘‘ဣဒံ ဘယံ အမှာကံ ကထံ ဝူပသမေယျာ’’တိ စိန္တေသုံ။ တတ္ထ ဧကစ္စေ ဆ သတ္ထာရော အပဒိသိံသု – ‘‘ဧတေဟိ ဩက္ကန္တမတ္တေ ဝူပသမိဿတီ’’တိ။ ဧကစ္စေ အာဟံသု – ‘‘ဗုဒ္ဓါ ကိရ လောကေ ဥပ္ပန္နော၊ သော ဘဂဝါ သဗ္ဗသတ္တဟိတာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ မဟိဒ္ဓိကော ¶ မဟာနုဘာဝေါ၊ တေန ဩက္ကန္တမတ္တေ သဗ္ဗဘယာနိ ဝူပသမေယျု’’န္တိ။ တေန တေ အတ္တမနာ ဟုတွာ ‘‘ကဟံ ပန သော ဘဂဝါ ဧတရဟိ ဝိဟရတိ၊ အမှေဟိ ဝါ ပေသိတေ အာဂစ္ဆေယျာ’’တိ အာဟံသု။ အထာပရေ အာဟံသု – ‘‘ဗုဒ္ဓါ နာမ အနုကမ္ပကာ၊ ကိဿ နာဂစ္ဆေယျုံ၊ သော ပန ဘဂဝါ ဧတရဟိ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ၊ ရာဇာ စ ဗိမ္ဗိသာရော တံ ဥပဋ္ဌဟတိ၊ ကဒါစိ သော အာဂန္တုံ န ဒဒေယျာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ ရာဇာနံ သညာပေတွာ အာနေဿာမာ’’တိ ဒွေ လိစ္ဆဝိရာဇာနော မဟတာ ဗလကာယေန ပဟူတံ ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ ရညော သန္တိကံ ပေသေသုံ – ‘‘ဗိမ္ဗိသာရံ သညာပေတွာ ဘဂဝန္တံ အာနေထာ’’တိ။ တေ ဂန္တွာ ရညော ပဏ္ဏာကာရံ ဒတွာ တံ ပဝတ္တိံ နိဝေဒေတွာ ‘‘မဟာရာဇ၊ ဘဂဝန္တံ အမှာကံ နဂရံ ပေသေဟီ’’တိ အာဟံသု။ ရာဇာ န သမ္ပဋိစ္ဆိ – ‘‘တုမှေ ဧဝ ဇာနာထာ’’တိ အာဟ။ တေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဧဝမာဟံသု – ‘‘ဘန္တေ၊ အမှာကံ နဂရေ တီဏိ ဘယာနိ ဥပ္ပန္နာနိ။ သစေ ဘဂဝါ အာဂစ္ဆေယျ၊ သောတ္ထိ နော ဘဝေယျာ’’တိ။ ဘဂဝါ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘ဝေသာလိယံ ရတနသုတ္တေ ဝုတ္တေ သာ ရက္ခာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠာနိ ဖရိဿတိ၊ သုတ္တပရိယောသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော ဘဝိဿတီ’’တိ အဓိဝါသေသိ။ အထ ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော ဘဂဝတော အဓိဝါသနံ သုတွာ ‘‘ဘဂဝတာ ဝေသာလိဂမနံ အဓိဝါသိတ’’န္တိ နဂရေ ဃောသနံ ကာရာပေတွာ ဘဂဝန္တံ ¶ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘ကိံ၊ ဘန္တေ၊ သမ္ပဋိစ္ဆိတ္ထ ဝေသာလိဂမန’’န္တိ? ‘‘အာမ၊ မဟာရာဇာ’’တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ ဘန္တေ၊ အာဂမေထ၊ ယာဝ မဂ္ဂံ ပဋိယာဒေမီ’’တိ။

အထ ခေါ ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော ရာဇဂဟဿ စ ဂင်္ဂါယ စ အန္တရာ ပဉ္စယောဇနံ ဘူမိံ သမံ ကတွာ၊ ယောဇနေ ယောဇနေ ဝိဟာရံ မာပေတွာ၊ ဘဂဝတော ဂမနကာလံ ပဋိဝေဒေသိ။ ဘဂဝါ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ ပရိဝုတော ပါယာသိ။ ရာဇာ ပဉ္စယောဇနံ မဂ္ဂံ ပဉ္စဝဏ္ဏေဟိ ပုပ္ဖေဟိ ဇာဏုမတ္တံ ဩကိရာပေတွာ ဓဇပဋာကာပုဏ္ဏဃဋကဒလိအာဒီနိ ဥဿာပေတွာ ဘဂဝတော ဒွေ သေတစ္ဆတ္တာနိ၊ ဧကေကဿ စ ဘိက္ခုဿ ဧကမေကံ ဥက္ခိပါပေတွာ သဒ္ဓိံ အတ္တနော ပရိဝါရေန ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီဟိ ပူဇံ ကရောန္တော ဧကေကသ္မိံ ဝိဟာရေ ဘဂဝန္တံ ဝသာပေတွာ မဟာဒါနာနိ ဒတွာ ပဉ္စဟိ ဒိဝသေဟိ ဂင်္ဂါတီရံ နေသိ။ တတ္ထ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ နာဝံ အလင်္ကရောန္တော ဝေသာလိကာနံ သာသနံ ပေသေသိ – ‘‘အာဂတော ဘဂဝါ၊ မဂ္ဂံ ပဋိယာဒေတွာ သဗ္ဗေ ဘဂဝတော ပစ္စုဂ္ဂမနံ ¶ ကရောထာ’’တိ။ တေ ‘‘ဒိဂုဏံ ပူဇံ ကရိဿာမာ’’တိ ဝေသာလိယာ စ ဂင်္ဂါယ စ အန္တရာ တိယောဇနံ ဘူမိံ သမံ ကတွာ ဘဂဝတော စတ္တာရိ၊ ဧကေကဿ စ ဘိက္ခုနော ဒွေ ဒွေ သေတစ္ဆတ္တာနိ သဇ္ဇေတွာ ပူဇံ ကုရုမာနာ ဂင်္ဂါတီရေ အာဂန္တွာ အဋ္ဌံသု။

ဗိမ္ဗိသာရော ဒွေ နာဝါယော သင်္ဃာဋေတွာ၊ မဏ္ဍပံ ကတွာ၊ ပုပ္ဖဒါမာဒီဟိ အလင်္ကရိတွာ တတ္ထ သဗ္ဗရတနမယံ ဗုဒ္ဓါသနံ ပညာပေသိ။ ဘဂဝါ တသ္မိံ နိသီဒိ။ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူပိ နာဝံ အဘိရုဟိတွာ ယထာနုရူပံ နိသီဒိံသု။ ရာဇာ ဘဂဝန္တံ အနုဂစ္ဆန္တော ဂလပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ဩရောဟိတွာ ‘‘ယာဝ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ အာဂစ္ဆတိ၊ တာဝါဟံ ဣဓေဝ ဂင်္ဂါတီရေ ဝသိဿာမီ’’တိ ဝတွာ နိဝတ္တော။ ဥပရိ ဒေဝတာ ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ ပူဇမကံသု၊ ဟေဋ္ဌာ ဂင်္ဂါနိဝါသိနော ကမ္ဗလဿတရာဒယော နာဂါ ပူဇမကံသု။ ဧဝံ မဟတိယာ ပူဇာယ ဘဂဝါ ယောဇနမတ္တံ အဒ္ဓါနံ ဂင်္ဂါယ ဂန္တွာ ဝေသာလိကာနံ သီမန္တရံ ပဝိဋ္ဌော။

တတော လိစ္ဆဝိရာဇာနော တေန ဗိမ္ဗိသာရေန ကတပူဇာယ ဒိဂုဏံ ကရောန္တာ ဂလပ္ပမာဏေ ဥဒကေ ဘဂဝန္တံ ပစ္စုဂ္ဂစ္ဆိံသု။ တေနေဝ ခဏေန တေန မုဟုတ္တေန ဝိဇ္ဇုပ္ပဘာဝိနဒ္ဓန္ဓကာရဝိသဋကူဋော ဂဠဂဠာယန္တော စတူသု ဒိသာသု မဟာမေဃော ဝုဋ္ဌာသိ။ အထ ဘဂဝတာ ပဌမပါဒေ ဂင်္ဂါတီရေ နိက္ခိတ္တမတ္တေ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိ။ ယေ တေမေတုကာမာ၊ တေ ဧဝ တေမေန္တိ၊ အတေမေတုကာမာ န တေမေန္တိ။ သဗ္ဗတ္ထ ဇာဏုမတ္တံ ဦရုမတ္တံ ကဋိမတ္တံ ဂလပ္ပမာဏံ ဥဒကံ ဝဟတိ၊ သဗ္ဗကုဏပါနိ ဥဒကေန ဂင်္ဂံ ပဝေသိတာနိ ပရိသုဒ္ဓါ ဘူမိဘာဂေါ အဟောသိ။

လိစ္ဆဝိရာဇာနော ဘဂဝန္တံ အန္တရာ ယောဇနေ ယောဇနေ ဝါသာပေတွာ မဟာဒါနာနိ ဒတွာ တီဟိ ဒိဝသေဟိ ဒိဂုဏံ ပူဇံ ကရောန္တာ ဝေသာလိံ နယိံသု။ ဝေသာလိံ သမ္ပတ္တေ ဘဂဝတိ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ¶ ဒေဝသင်္ဃပုရက္ခတော အာဂစ္ဆိ၊ မဟေသက္ခာနံ ဒေဝါနံ သန္နိပါတေန အမနုဿာ ယေဘုယျေန ပလာယိံသု။ ဘဂဝါ နဂရဒွါရေ ဌတွာ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာမန္တေသိ – ‘‘ဣမံ အာနန္ဒ၊ ရတနသုတ္တံ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဗလိကမ္မူပကရဏာနိ ဂဟေတွာ လိစ္ဆဝိကုမာရေဟိ သဒ္ဓိံ ဝေသာလိယာ တီသု ပါကာရန္တရေသု ဝိစရန္တော ပရိတ္တံ ကရောဟီ’’တိ ရတနသုတ္တံ အဘာသိ။ ဧဝံ ‘‘ကေန ပနေတံ သုတ္တံ၊ ကဒါ၊ ကတ္ထ၊ ကသ္မာ စ ဝုတ္တ’’န္တိ ဧတေသံ ပဉှာနံ ဝိဿဇ္ဇနာ ဝိတ္ထာရေန ဝေသာလိဝတ္ထုတော ပဘုတိ ပေါရာဏေဟိ ဝဏ္ဏိယတိ။

ဧဝံ ¶ ဘဂဝတော ဝေသာလိံ အနုပ္ပတ္တဒိဝသေယေဝ ဝေသာလိနဂရဒွါရေ တေသံ ဥပဒ္ဒဝါနံ ပဋိဃာတတ္ထာယ ဝုတ္တမိဒံ ရတနသုတ္တံ ဥဂ္ဂဟေတွာ အာယသ္မာ အာနန္ဒော ပရိတ္တတ္ထာယ ဘာသမာနော ဘဂဝတော ပတ္တေန ဥဒကံ အာဒါယ သဗ္ဗနဂရံ အဗ္ဘုက္ကိရန္တော အနုဝိစရိ။ ‘‘ယံ ကိဉ္စီ’’တိ ဝုတ္တမတ္တေယေဝ စ ထေရေန ယေ ပုဗ္ဗေ အပလာတာ သင်္ကာရကူဋဘိတ္တိပ္ပဒေသာဒိနိဿိတာ အမနုဿာ၊ တေ စတူဟိ ဒွါရေဟိ ပလာယိံသု၊ ဒွါရာနိ အနောကာသာနိ အဟေသုံ။ တတော ဧကစ္စေ ဒွါရေသု ဩကာသံ အလဘမာနာ ပါကာရံ ဘိန္ဒိတွာ ပလာတာ။ အမနုဿေသု ဂတမတ္တေသု မနုဿာနံ ဂတ္တေသု ရောဂေါ ဝူပသန္တော၊ တေ နိက္ခမိတွာ သဗ္ဗဂန္ဓပုပ္ဖာဒီဟိ ထေရံ ပူဇေသုံ။ မဟာဇနော နဂရမဇ္ဈေ သန္ထာဂါရံ သဗ္ဗဂန္ဓေဟိ လိမ္ပိတွာ ဝိတာနံ ကတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ အလင်္ကရိတွာ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါသနံ ပညာပေတွာ ဘဂဝန္တံ အာနေသိ။

ဘဂဝါ သန္ထာဂါရံ ပဝိသိတွာ ပညတ္တေ အာသနေ နိသီဒိ။ ဘိက္ခုသင်္ဃောပိ ခေါ ရာဇာနော မနုဿာ စ ပတိရူပေ ဩကာသေ နိသီဒိံသု။ သက္ကောပိ ဒေဝါနမိန္ဒော ဒွီသု ဒေဝလောကေသု ဒေဝပရိသာယ သဒ္ဓိံ ဥပနိသီဒိ အညေ စ ဒေဝါ။ အာနန္ဒတ္ထေရောပိ သဗ္ဗံ ဝေသာလိံ အနုဝိစရန္တော အာရက္ခံ ကတွာ ဝေသာလိနဂရဝါသီဟိ သဒ္ဓိံ အာဂန္တွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ တတ္ထ ဘဂဝါ သဗ္ဗေသံ တဒေဝ ရတနသုတ္တံ အဘာသီတိ။

၂၂၄။ တတ္ထ ယာနီဓ ဘူတာနီတိ ပဌမဂါထာယံ ယာနီတိ ယာဒိသာနိ အပ္ပေသက္ခာနိ ဝါ မဟေသက္ခာနိ ဝါ။ ဣဓာတိ ဣမသ္မိံ ပဒေသေ၊ တသ္မိံ ခဏေ သန္နိပတိတဋ္ဌာနံ သန္ဓာယာဟ။ ဘူတာနီတိ ကိဉ္စာပိ ဘူတသဒ္ဒေါ ‘‘ဘူတသ္မိံ ပါစိတ္တိယ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ပါစိ။ ၆၉) ဝိဇ္ဇမာနေ၊ ‘‘ဘူတမိဒန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမနုပဿထာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၄၀၁) ခန္ဓပဉ္စကေ၊ ‘‘စတ္တာရော ခေါ၊ ဘိက္ခု၊ မဟာဘူတာ ဟေတူ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၈၆) စတုဗ္ဗိဓေ ပထဝီဓာတွာဒိရူပေ၊ ‘‘ယော စ ကာလဃသော ဘူတော’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဇာ။ ၁။၂။၁၉၀) ခီဏာသဝေ၊ ‘‘သဗ္ဗေဝ နိက္ခိပိဿန္တိ၊ ဘူတာ လောကေ သမုဿယ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၂၀) သဗ္ဗသတ္တေ၊ ‘‘ဘူတဂါမပါတဗျတာယာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ပါစိ။ ၉၀) ရုက္ခာဒိကေ၊ ‘‘ဘူတံ ဘူတတော သဉ္ဇာနာတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃) စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဟေဋ္ဌာ သတ္တနိကာယံ ဥပါဒါယ ဝတ္တတိ။ ဣဓ ပန အဝိသေသတော အမနုဿေသု ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

သမာဂတာနီတိ ¶ ¶ သန္နိပတိတာနိ။ ဘုမ္မာနီတိ ဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တာနိ။ ဝါတိ ဝိကပ္ပနေ။ တေန ယာနီဓ ဘုမ္မာနိ ဝါ ဘူတာနိ သမာဂတာနီတိ ဣမမေကံ ဝိကပ္ပံ ကတွာ ပုန ဒုတိယံ ဝိကပ္ပံ ကာတုံ ‘‘ယာနိ ဝါ အန္တလိက္ခေ’’တိ အာဟ။ အန္တလိက္ခေ ဝါ ယာနိ ဘူတာနိ နိဗ္ဗတ္တာနိ၊ တာနိ သဗ္ဗာနိ ဣဓ သမာဂတာနီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ယာမတော ယာဝ အကနိဋ္ဌံ၊ တာဝ နိဗ္ဗတ္တာနိ ဘူတာနိ အာကာသေ ပါတုဘူတဝိမာနေသု နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ‘‘အန္တလိက္ခေ ဘူတာနီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တတော ဟေဋ္ဌာ သိနေရုတော ပဘုတိ ယာဝ ဘူမိယံ ရုက္ခလတာဒီသု အဓိဝတ္ထာနိ ပထဝိယဉ္စ နိဗ္ဗတ္တာနိ ဘူတာနိ၊ တာနိ သဗ္ဗာနိ ဘူမိယံ ဘူမိပဋိဗဒ္ဓေသု စ ရုက္ခလတာပဗ္ဗတာဒီသု နိဗ္ဗတ္တတ္တာ ‘‘ဘုမ္မာနိ ဘူတာနီ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ သဗ္ဗာနေဝ အမနုဿဘူတာနိ ‘‘ဘုမ္မာနိ ဝါ ယာနိ ဝ အန္တလိက္ခေ’’တိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ဝိကပ္ပေတွာ ပုန ဧကေန ပဒေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘သဗ္ဗေဝ ဘူတာ သုမနာ ဘဝန္တူ’’တိ အာဟ။ သဗ္ဗေတိ အနဝသေသာ။ ဧဝါတိ အဝဓာရဏေ၊ ဧကမ္ပိ အနပနေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဘူတာတိ အမနုဿာ။ သုမနာ ဘဝန္တူတိ သုခိတမနာ၊ ပီတိသောမနဿဇာတာ ဘဝန္တူတိ အတ္ထော။ အထောပီတိ ကိစ္စန္တရသန္နိယောဇနတ္ထံ ဝါကျောပါဒါနေ နိပါတဒွယံ။ သက္ကစ္စ သုဏန္တု ဘာသိတန္တိ အဋ္ဌိံ ကတွာ၊ မနသိ ကတွာ၊ သဗ္ဗစေတသော သမန္နာဟရိတွာ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိလောကုတ္တရသုခါဝဟံ မမ ဒေသနံ သုဏန္တု။

ဧဝမေတ္ထ ဘဂဝါ ‘‘ယာနီဓ ဘူတာနိ သမာဂတာနီ’’တိ အနိယမိတဝစနေန ဘူတာနိ ပရိဂ္ဂဟေတွာ ပုန ‘‘ဘုမ္မာနိ ဝါ ယာနိ ဝ အန္တလိက္ခေ’’တိ ဒွိဓာ ဝိကပ္ပေတွာ တတော ‘‘သဗ္ဗေဝ ဘူတာ’’တိ ပုန ဧကဇ္ဈံ ကတွာ ‘‘သုမနာ ဘဝန္တူ’’တိ ဣမိနာ ဝစနေန အာသယသမ္ပတ္တိယံ နိယောဇေန္တော ‘‘သက္ကစ္စ သုဏန္တု ဘာသိတ’’န္တိ ပယောဂသမ္ပတ္တိယံ၊ တထာ ယောနိသောမနသိကာရသမ္ပတ္တိယံ ပရတောဃောသသမ္ပတ္တိယဉ္စ၊ တထာ အတ္တသမ္မာပဏိဓိသပ္ပုရိသူပနိဿယသမ္ပတ္တီသု သမာဓိပညာဟေတုသမ္ပတ္တီသု စ နိယောဇေန္တော ဂါထံ သမာပေသိ။

၂၂၅။ တသ္မာ ဟိ ဘူတာတိ ဒုတိယဂါထာ။ တတ္ထ တသ္မာတိ ကာရဏဝစနံ။ ဘူတာတိ အာမန္တနဝစနံ။ နိသာမေထာတိ သုဏာထ။ သဗ္ဗေတိ အနဝသေသာ ¶ ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယသ္မာ တုမှေ ဒိဗ္ဗဋ္ဌာနာနိ တတ္ထ ဥပဘောဂသမ္ပဒဉ္စ ပဟာယ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ ဣဓ သမာဂတာ၊ န နဋနစ္စနာဒိဒဿနတ္ထံ၊ တသ္မာ ဟိ ဘူတာ နိသာမေထ သဗ္ဗေတိ။ အထ ဝါ ‘‘သုမနာ ဘဝန္တု သက္ကစ္စ သုဏန္တူ’’တိ ဝစနေန တေသံ သုမနဘာဝံ သက္ကစ္စံ သောတုကမျတဉ္စ ဒိသွာ အာဟ – ယသ္မာ တုမှေ သုမနဘာဝေန အတ္တသမ္မာပဏိဓိယောနိသောမနသိကာရာသယသုဒ္ဓီဟိ သက္ကစ္စံ သောတုကမျတာယ သပ္ပုရိသူပနိဿယပရတောဃောသပဒဋ္ဌာနတော ပယောဂသုဒ္ဓီဟိ စ ယုတ္တာ၊ တသ္မာ ဟိ ဘူတာ နိသာမေထ သဗ္ဗေတိ။ အထ ဝါ ယံ ပုရိမဂါထာယ အန္တေ ‘‘ဘာသိတ’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တံ ကာရဏဘာဝေန အပဒိသန္တော အာဟ – ‘‘ယသ္မာ မမ ဘာသိတံ နာမ အတိဒုလ္လဘံ အဋ္ဌက္ခဏပရိဝဇ္ဇိတဿ ခဏဿ ¶ ဒုလ္လဘတ္တာ၊ အနေကာနိသံသဉ္စ ပညာကရုဏာဂုဏေန ပဝတ္တတ္တာ၊ တဉ္စာဟံ ဝတ္တုကာမော ‘သုဏန္တု ဘာသိတ’န္တိ အဝေါစံ။ တသ္မာ ဟိ ဘူတာ နိသာမေထ သဗ္ဗေ’’တိ ဣဒံ ဣမိနာ ဂါထာပဒေန ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝမေတံ ကာရဏံ နိရောပေန္တော အတ္တနော ဘာသိတနိသာမနေ နိယောဇေတွာ နိသာမေတဗ္ဗံ ဝတ္တုမာရဒ္ဓါ ‘‘မေတ္တံ ကရောထ မာနုသိယာ ပဇာယာ’’တိ။ တဿတ္ထော – ယာယံ တီဟိ ဥပဒ္ဒဝေဟိ ဥပဒ္ဒုတာ မာနုသီ ပဇာ၊ တဿာ မာနုသိယာ ပဇာယ မိတ္တဘာဝံ ဟိတဇ္ဈာသယတံ ပစ္စုပဋ္ဌာပေထာတိ။ ကေစိ ပန ‘‘မာနုသိယံ ပဇ’’န္တိ ပဌန္တိ၊ တံ ဘုမ္မတ္ထာသမ္ဘဝါ န ယုဇ္ဇတိ။ ယမ္ပိ စညေ အတ္ထံ ဝဏ္ဏယန္တိ၊ သောပိ န ယုဇ္ဇတိ။ အဓိပ္ပာယော ပနေတ္ထ – နာဟံ ဗုဒ္ဓါတိ ဣဿရိယဗလေန ဝဒါမိ၊ အပိစ ပန တုမှာကဉ္စ ဣမိဿာ စ မာနုသိယာ ပဇာယ ဟိတတ္ထံ ဝဒါမိ – ‘‘မေတ္တံ ကရောထ မာနုသိယာ ပဇာယာ’’တိ။ ဧတ္ထ စ –

‘‘ယေ သတ္တသဏ္ဍံ ပထဝိံ ဝိဇေတွာ၊ ရာဇိသယော ယဇမာနာ အနုပရိယဂါ၊

အဿမေဓံ ပုရိသမေဓံ၊ သမ္မာပါသံ ဝါဇပေယျံ နိရဂ္ဂဠံ။

‘‘မေတ္တဿ စိတ္တဿ သုဘာဝိတဿ၊ ကလမ္ပိ တေ နာနုဘဝန္တိ သောဠသိံ။

‘‘ဧကမ္ပိ ¶ စေ ပါဏမဒုဋ္ဌစိတ္တော၊ မေတ္တာယတိ ကုသလီ တေန ဟောတိ၊

သဗ္ဗေ စ ပါဏေ မနသာနုကမ္ပီ၊ ပဟူတမရိယော ပကရောတိ ပုည’’န္တိ။ (အ။ နိ။ ၈။၁) –

ဧဝမာဒီနံ သုတ္တာနံ ဧကာဒသာနိသံသာနဉ္စ ဝသေန ယေ မေတ္တံ ကရောန္တိ၊ တေသံ မေတ္တာ ဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

‘‘ဒေဝတာနုကမ္ပိတော ပေါသော၊ သဒါ ဘဒြာနိ ပဿတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၅၃၊ ဥဒါ။ ၇၆၊ မဟာဝ။ ၂၈၆) –

ဧဝမာဒီနံ ဝသေန ယေသု ကရီယတိ၊ တေသမ္ပိ ဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧဝံ ဥဘယေသမ္ပိ ဟိတဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘မေတ္တံ ကရောထ မာနုသိယာ ပဇာယာ’’တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ဥပကာရမ္ပိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဒိဝါ စ ရတ္တော စ ဟရန္တိ ယေ ဗလိံ၊ တသ္မာ ဟိ နေ ရက္ခထ အပ္ပမတ္တာ’’တိ။ တဿတ္ထော – ယေ မနုဿာ စိတ္တကမ္မကဋ္ဌကမ္မာဒီဟိပိ ဒေဝတာ ကတွာ စေတိယရုက္ခာဒီနိ ¶ စ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒေဝတာ ဥဒ္ဒိဿ ဒိဝါ ဗလိံ ကရောန္တိ၊ ကာဠပက္ခာဒီသု စ ရတ္တိံ ဗလိံ ကရောန္တိ။ သလာကဘတ္တာဒီနိ ဝါ ဒတွာ အာရက္ခဒေဝတာ ဥပါဒါယ ယာဝ ဗြဟ္မဒေဝတာနံ ပတ္တိဒါနနိယျာတနေန ဒိဝါ ဗလိံ ကရောန္တိ၊ ဆတ္တာရောပနဒီပမာလာ သဗ္ဗရတ္တိကဓမ္မဿဝနာဒီနိ ကာရာပေတွာ ပတ္တိဒါနနိယျာတနေန စ ရတ္တိံ ဗလိံ ကရောန္တိ၊ တေ ကထံ န ရက္ခိတဗ္ဗာ။ ယတော ဧဝံ ဒိဝါ စ ရတ္တော စ တုမှေ ဥဒ္ဒိဿ ကရောန္တိ ယေ ဗလိံ၊ တသ္မာ ဟိ နေ ရက္ခထ။ တသ္မာ ဗလိကမ္မကာရဏာပိ တေ မနုဿေ ရက္ခထ ဂေါပယထ၊ အဟိတံ တေသံ အပနေထ၊ ဟိတံ ဥပနေထ အပ္ပမတ္တာ ဟုတွာ တံ ကတညုဘာဝံ ဟဒယေ ကတွာ နိစ္စမနုဿရန္တာတိ။

၂၂၆။ ဧဝံ ဒေဝတာသု မနုဿာနံ ဥပကာရကဘာဝံ ဒဿေတွာ တေသံ ဥပဒ္ဒဝဝူပသမနတ္ထံ ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏပ္ပကာသနေန စ ဒေဝမနုဿာနံ ဓမ္မဿဝနတ္ထံ ‘‘ယံကိဉ္စိ ဝိတ္တ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သစ္စဝစနံ ပယုဇ္ဇိတုမာရဒ္ဓါ။ တတ္ထ ယံကိဉ္စီတိ အနိယမိတဝသေန အနဝသေသံ ပရိယာဒိယတိ ယံကိဉ္စိ တတ္ထ တတ္ထ ဝေါဟာရူပဂံ ¶ ။ ဝိတ္တန္တိ ဓနံ။ တဉှိ ဝိတ္တိံ ဇနေတီတိ ဝိတ္တံ။ ဣဓ ဝါတိ မနုဿလောကံ နိဒ္ဒိသတိ၊ ဟုရံ ဝါတိ တတော ပရံ အဝသေသလောကံ။ တေန စ ဌပေတွာ မနုဿေ သဗ္ဗလောကဂ္ဂဟဏေ ပတ္တေ ‘‘သဂ္ဂေသု ဝါ’’တိ ပရတော ဝုတ္တတ္တာ ဌပေတွာ မနုဿေ စ သဂ္ဂေ စ အဝသေသာနံ နာဂသုပဏ္ဏာဒီနံ ဂဟဏံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဣမေဟိ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ယံ မနုဿာနံ ဝေါဟာရူပဂံ အလင်္ကာရပရိဘောဂူပဂဉ္စ ဇာတရူပရဇတမုတ္တာမဏိဝေဠုရိယပဝါဠလောဟိတင်္ကမသာရဂလ္လာဒိကံ၊ ယဉ္စ မုတ္တာမဏိဝါလုကတ္ထတာယ ဘူမိယာ ရတနမယဝိမာနေသု အနေကယောဇနသတဝိတ္ထတေသု ဘဝနေသု ဥပ္ပန္နာနံ နာဂသုပဏ္ဏာဒီနံ ဝိတ္တံ၊ တံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ။

သဂ္ဂေသု ဝါတိ ကာမာဝစရရူပါဝစရဒေဝလောကေသု။ တေ ဟိ သောဘနေန ကမ္မေန အဇီယန္တိ ဂမ္မန္တီတိ သဂ္ဂါ၊ သုဋ္ဌု ဝါ အဂ္ဂါတိပိ သဂ္ဂါ။ ယန္တိ ယံ သဿာမိကံ ဝါ အဿာမိကံ ဝါ။ ရတနန္တိ ရတိံ နယတိ၊ ဝဟတိ၊ ဇနယတိ၊ ဝဍ္ဎေတီတိ ရတနံ၊ ယံကိဉ္စိ စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃံ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ အနောမသတ္တပရိဘောဂဉ္စ၊ တဿေတံ အဓိဝစနံ။ ယထာဟ –

‘‘စိတ္တီကတံ မဟဂ္ဃဉ္စ၊ အတုလံ ဒုလ္လဘဒဿနံ၊

အနောမသတ္တပရိဘောဂံ၊ ရတနံ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။

ပဏီတန္တိ ဥတ္တမံ၊ သေဋ္ဌံ၊ အတပ္ပကံ။ ဧဝံ ဣမိနာ ဂါထာပဒေန ယံ သဂ္ဂေသု အနေကယောဇနသတပ္ပမာဏသဗ္ဗရတနမယဝိမာနေသု သုဓမ္မဝေဇယန္တပ္ပဘုတီသု သဿာမိကံ၊ ယဉ္စ ဗုဒ္ဓုပ္ပာဒဝိရဟေန အပါယမေဝ ပရိပူရေန္တေသု သတ္တေသု သုညဝိမာနပဋိဗဒ္ဓံ အဿာမိကံ၊ ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ပထဝီမဟာသမုဒ္ဒဟိမဝန္တာဒိနိဿိတံ အဿာမိကံ ရတနံ၊ တံ နိဒ္ဒိဋ္ဌံ ဟောတိ။

န ¶ နော သမံ အတ္ထိ တထာဂတေနာတိ န-ဣတိ ပဋိသေဓေ၊ နော-ဣတိ အဝဓာရဏေ။ သမန္တိ တုလျံ။ အတ္ထီတိ ဝိဇ္ဇတိ။ တထာဂတေနာတိ ဗုဒ္ဓေန။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယံ ဧတံ ဝိတ္တဉ္စ ရတနဉ္စ ပကာသိတံ၊ ဧတ္ထ ဧကမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနေန သဒိသံ ရတနံ နေဝတ္ထိ။ ယမ္ပိ ဟိ တံ စိတ္တီကတဋ္ဌေန ရတနံ၊ သေယျထိဒံ – ရညော စက္ကဝတ္တိဿ စက္ကရတနံ မဏိရတနဉ္စ၊ ယမှိ ဥပ္ပန္နေ မဟာဇနော န အညတ္ထ စိတ္တီကာရံ ကရောတိ၊ န ကောစိ ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီနိ ဂဟေတွာ ယက္ခဋ္ဌာနံ ဝါ ဘူတဋ္ဌာနံ ဝါ ဂစ္ဆတိ၊ သဗ္ဗောပိ ဇနော စက္ကရတနမဏိရတနမေဝ စိတ္တိံ ကရောတိ ပူဇေတိ၊ တံ တံ ဝရံ ပတ္ထေတိ၊ ပတ္ထိတပတ္ထိတဉ္စဿ ဧကစ္စံ သမိဇ္ဈတိ၊ တမ္ပိ ¶ ရတနံ ဗုဒ္ဓရတနေန သမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ စိတ္တီကတဋ္ဌေန ရတနံ၊ တထာဂတောဝ ရတနံ။ တထာဂတေ ဟိ ဥပ္ပန္နေ ယေ ကေစိ မဟေသက္ခာ ဒေဝမနုဿာ၊ န တေ အညတြ စိတ္တီကာရံ ကရောန္တိ၊ န ကဉ္စိ အညံ ပူဇေန္တိ။ တထာ ဟိ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ သိနေရုမတ္တေန ရတနဒါမေန တထာဂတံ ပူဇေသိ၊ ယထာဗလဉ္စ အညေ ဒေဝါ မနုဿာ စ ဗိမ္ဗိသာရကောသလရာဇအနာထပိဏ္ဍိကာဒယော။ ပရိနိဗ္ဗုတမ္ပိ စ ဘဂဝန္တံ ဥဒ္ဒိဿ ဆန္နဝုတိကောဋိဓနံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အသောကမဟာရာဇာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ စတုရာသီတိ ဝိဟာရသဟဿာနိ ပတိဋ္ဌာပေသိ၊ ကော ပန ဝါဒေါ အညေသံ စိတ္တီကာရာနံ။ အပိစ ကဿညဿ ပရိနိဗ္ဗုတဿာပိ ဇာတိဗောဓိဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနပရိနိဗ္ဗာနဋ္ဌာနာနိ ပဋိမာစေတိယာဒီနိ ဝါ ဥဒ္ဒိဿ ဧဝံ စိတ္တီကာရဂရုကာရော ဝတ္တတိ ယထာ ဘဂဝတော။ ဧဝံ စိတ္တီကတဋ္ဌေနာပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။

တထာ ယမ္ပိ တံ မဟဂ္ဃဋ္ဌေန ရတနံ၊ သေယျထိဒံ – ကာသိကံ ဝတ္ထံ။ ယထာဟ – ‘‘ဇိဏ္ဏမ္ပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာသိကံ ဝတ္ထံ ဝဏ္ဏဝန္တဉ္စေဝ ဟောတိ သုခသမ္ဖဿဉ္စ မဟဂ္ဃဉ္စာ’’တိ၊ တမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနေန သမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ မဟဂ္ဃဋ္ဌေန ရတနံ၊ တထာဂတောဝ ရတနံ။ တထာဂတော ဟိ ယေသံ ပံသုကမ္ပိ ပဋိဂ္ဂဏှာတိ၊ တေသံ တံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ၊ သေယျထာပိ အသောကဿ ရညော။ ဣဒမဿ မဟဂ္ဃတာယ။ ဧဝံ မဟဂ္ဃတာဝစနေ စေတ္ထ ဒေါသာဘာဝသာဓကံ ဣဒံ တာဝ သုတ္တပဒံ ဝေဒိတဗ္ဗံ –

‘‘ယေသံ ခေါ ပန သော ပဋိဂ္ဂဏှာတိ စီဝရပိဏ္ဍပါတသေနာသနဂိလာနပ္ပစ္စယဘေသဇ္ဇပရိက္ခာရံ၊ တေသံ တံ မဟပ္ဖလံ ဟောတိ မဟာနိသံသံ။ ဣဒမဿ မဟဂ္ဃတာယ ဝဒါမိ။ သေယျထာပိ တံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာသိကံ ဝတ္ထံ မဟဂ္ဃံ၊ တထူပမာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဣမံ ပုဂ္ဂလံ ဝဒါမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၀၀)။

ဧဝံ မဟဂ္ဃဋ္ဌေနာပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။

တထာ ယမ္ပိ တံ အတုလဋ္ဌေန ရတနံ။ သေယျထိဒံ – ရညော စက္ကဝတ္တိဿ စက္ကရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဣန္ဒနီလမဏိမယနာဘိ သတ္တရတနမယသဟဿာရံ ပဝါဠမယနေမိ၊ ရတ္တသုဝဏ္ဏမယသန္ဓိ၊ ယဿ ¶ ဒသန္နံ ဒသန္နံ အရာနံ ဥပရိ ဧကံ မုဏ္ဍာရံ ဟောတိ ¶ ဝါတံ ဂဟေတွာ သဒ္ဒကရဏတ္ထံ၊ ယေန ကတော သဒ္ဒေါ သုကုသလပ္ပတာဠိတပဉ္စင်္ဂိကတူရိယသဒ္ဒေါ ဝိယ ဟောတိ။ ယဿ နာဘိယာ ဥဘောသု ပဿေသု ဒွေ သီဟမုခါနိ ဟောန္တိ၊ အဗ္ဘန္တရံ သကဋစက္ကဿေဝ သုသိရံ၊ တဿ ကတ္တာ ဝါ ကာရေတာ ဝါ နတ္ထိ၊ ကမ္မပစ္စယေန ဥတုတော သမုဋ္ဌာတိ။ ယံ ရာဇာ ဒသဝိဓံ စက္ကဝတ္တိဝတ္တံ ပူရေတွာ တဒဟုပေါသထေ ပန္နရသေ ပုဏ္ဏမဒိဝသေ သီသံနှာတော ဥပေါသထိကော ဥပရိပါသာဒဝရဂတော သီလာနိ သောဓေန္တော နိသိန္နော ပုဏ္ဏစန္ဒံ ဝိယ သူရိယံ ဝိယ စ ဥဋ္ဌေန္တံ ပဿတိ၊ ယဿ ဒွါဒသယောဇနတော သဒ္ဒေါ သုယျတိ၊ ယောဇနတော ဝဏ္ဏော ဒိဿတိ၊ ယံ မဟာဇနေန ‘‘ဒုတိယော မညေ စန္ဒော သူရိယော ဝါ ဥဋ္ဌိတော’’တိ အတိဝိယ ကောတူဟလဇာတေန ဒိဿမာနံ နဂရဿ ဥပရိ အာဂန္တွာ ရညော အန္တေပုရဿ ပါစီနပဿေ နာတိဥစ္စံ နာတိနီစံ ဟုတွာ မဟာဇနဿ ဂန္ဓပုပ္ဖာဒီဟိ ပူဇေတုံ ယုတ္တဋ္ဌာနေ အက္ခာဟတံ ဝိယ တိဋ္ဌတိ။

တဒေဝ အနုဗန္ဓမာနံ ဟတ္ထိရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သဗ္ဗသေတော ရတ္တပါဒေါ သတ္တပ္ပတိဋ္ဌော ဣဒ္ဓိမာ ဝေဟာသင်္ဂမော ဥပေါသထကုလာ ဝါ ဆဒ္ဒန္တကုလာ ဝါ အာဂစ္ဆတိ။ ဥပေါသထကုလာ အာဂစ္ဆန္တော ဟိ သဗ္ဗဇေဋ္ဌော အာဂစ္ဆတိ၊ ဆဒ္ဒန္တကုလာ သဗ္ဗကနိဋ္ဌော သိက္ခိတသိက္ခော ဒမထူပေတော။ သော ဒွါဒသယောဇနံ ပရိသံ ဂဟေတွာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ အနုသံယာယိတွာ ပုရေပါတရာသမေဝ သကံ ရာဇဓာနိံ အာဂစ္ဆတိ။

တမ္ပိ အနုဗန္ဓမာနံ အဿရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ သဗ္ဗသေတော ရတ္တပါဒေါ ကာကသီသော မုဉ္ဇကေသော ဝလာဟကဿ ရာဇကုလာ အာဂစ္ဆတိ။ သေသမေတ္ထ ဟတ္ထိရတနသဒိသမေဝ။

တမ္ပိ အနုဗန္ဓမာနံ မဏိရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ သော ဟောတိ မဏိ ဝေဠုရိယော သုဘော ဇာတိမာ အဋ္ဌံသော သုပရိကမ္မကတော အာယာမတော စက္ကနာဘိသဒိသော၊ ဝေပုလ္လပဗ္ဗတာ အာဂစ္ဆတိ၊ သော စတုရင်္ဂသမန္နာဂတေပိ အန္ဓကာရေ ရညော ဓဇဂ္ဂတော ယောဇနံ ဩဘာသေတိ၊ ယဿောဘာသေန မနုဿာ ‘‘ဒိဝါ’’တိ မညမာနာ ကမ္မန္တေ ပယောဇေန္တိ၊ အန္တမသော ကုန္ထကိပိလ္လိကံ ဥပါဒါယ ပဿန္တိ။

တမ္ပိ ¶ အနုဗန္ဓမာနံ ဣတ္ထိရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ပကတိအဂ္ဂမဟေသီ ဝါ ဟောတိ၊ ဥတ္တရကုရုတော ဝါ အာဂစ္ဆတိ မဒ္ဒရာဇကုလတော ဝါ၊ အတိဒီဃာဒိဆဒေါသဝိဝဇ္ဇိတာ အတိက္ကန္တာ မာနုသံ ဝဏ္ဏံ အပ္ပတ္တာ ဒိဗ္ဗံ ဝဏ္ဏံ၊ ယဿာ ရညော သီတကာလေ ဥဏှာနိ ဂတ္တာနိ ဟောန္တိ၊ ဥဏှကာလေ သီတာနိ၊ သတဓာ ဖောဋိတတူလပိစုနော ဝိယ သမ္ဖဿော ဟောတိ၊ ကာယတော စန္ဒနဂန္ဓော ဝါယတိ၊ မုခတော ဥပ္ပလဂန္ဓော၊ ပုဗ္ဗုဋ္ဌာယိတာဒိအနေကဂုဏသမန္နာဂတာ စ ဟောတိ။

တမ္ပိ အနုဗန္ဓမာနံ ဂဟပတိရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ရညော ပကတိကမ္မကရော သေဋ္ဌိ၊ ယဿ စက္ကရတနေ ¶ ဥပ္ပန္နမတ္တေ ဒိဗ္ဗံ စက္ခု ပါတုဘဝတိ၊ ယေန သမန္တတော ယောဇနမတ္တေ နိဓိံ ပဿတိ သဿာမိကမ္ပိ အဿာမိကမ္ပိ။ သော ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဝါရေတိ ‘‘အပ္ပောဿုက္ကော တွံ၊ ဒေဝ၊ ဟောဟိ၊ အဟံ တေ ဓနေန ဓနကရဏီယံ ကရိဿာမီ’’တိ။

တမ္ပိ အနုဗန္ဓမာနံ ပရိဏာယကရတနံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ရညော ပကတိဇေဋ္ဌပုတ္တော၊ စက္ကရတနေ ဥပ္ပန္နမတ္တေ အတိရေကပညာဝေယျတ္တိယေန သမန္နာဂတော ဟောတိ၊ ဒွါဒသယောဇနာယ ပရိသာယ စေတသာ စိတ္တံ ပရိဇာနိတွာ နိဂ္ဂဟပဂ္ဂဟသမတ္ထော ဟောတိ။ သော ရာဇာနံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဝါရေတိ – ‘‘အပ္ပောဿုက္ကော တွံ၊ ဒေဝ၊ ဟောဟိ၊ အဟံ တေ ရဇ္ဇံ အနုသာသိဿာမီ’’တိ။ ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ဧဝရူပံ အတုလဋ္ဌေန ရတနံ၊ ယဿ န သက္ကာ တုလယိတွာ တီရယိတွာ အဂ္ဃော ကာတုံ ‘‘သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ အဂ္ဃတိ ကောဋိံ ဝါ’’တိ။ တတ္ထ ဧကရတနမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနေန သမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ အတုလဋ္ဌေန ရတနံ၊ တထာဂတောဝ ရတနံ။ တထာဂတော ဟိ န သက္ကာ သီလတော ဝါ သမာဓိတော ဝါ ပညာဒီနံ ဝါ အညတရတော ကေနစိ တုလယိတွာ တီရယိတွာ ‘‘ဧတ္တကဂုဏော ဝါ ဣမိနာ သမော ဝါ သပ္ပဋိဘာဂေါ ဝါ’’တိ ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ။ ဧဝံ အတုလဋ္ဌေနာပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။

တထာ ယမ္ပိ တံ ဒုလ္လဘဒဿနဋ္ဌေန ရတနံ။ သေယျထိဒံ – ဒုလ္လဘပါတုဘာဝေါ ရာဇာ စက္ကဝတ္တိ စက္ကာဒီနိ စ တဿ ရတနာနိ၊ တမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနေန သမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ ဒုလ္လဘဒဿနဋ္ဌေန ရတနံ၊ တထာဂတောဝ ရတနံ၊ ကုတော စက္ကဝတ္တိအာဒီနံ ရတနတ္တံ၊ ယာနိ ဧကသ္မိံယေဝ ကပ္ပေ အနေကာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ ယသ္မာ ပန အသင်္ချေယျေပိ ကပ္ပေ တထာဂတသုညော လောကော ¶ ဟောတိ၊ တသ္မာ တထာဂတော ဧဝ ကဒါစိ ကရဟစိ ဥပ္ပဇ္ဇနတော ဒုလ္လဘဒဿနော။ ဝုတ္တံ စေတံ ဘဂဝတာ ပရိနိဗ္ဗာနသမယေ –

‘‘ဒေဝတာ၊ အာနန္ဒ၊ ဥဇ္ဈာယန္တိ – ‘ဒူရာ စ ဝတမှ အာဂတာ တထာဂတံ ဒဿနာယ၊ ကဒါစိ ကရဟစိ တထာဂတာ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ အဇ္ဇေဝ ရတ္တိယာ ပစ္ဆိမေ ယာမေ တထာဂတဿ ပရိနိဗ္ဗာနံ ဘဝိဿတိ၊ အယဉ္စ မဟေသက္ခော ဘိက္ခု ဘဂဝတော ပုရတော ဌိတော ဩဝါရေန္တော၊ န မယံ လဘာမ ပစ္ဆိမေ ကာလေ တထာဂတံ ဒဿနာယာ’’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၀၀)။

ဧဝံ ဒုလ္လဘဒဿနဋ္ဌေနပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။

တထာ ယမ္ပိ တံ အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေန ရတနံ။ သေယျထိဒံ – ရညော စက္ကဝတ္တိဿ စက္ကရတနာဒိ။ တဉှိ ကောဋိသတသဟဿဓနာနမ္ပိ သတ္တဘူမိကပါသာဒဝရတလေ ဝသန္တာနမ္ပိ စဏ္ဍာလဝေနနေသာဒရထကာရပုက္ကုသာဒီနံ နီစကုလိကာနံ ဩမကပုရိသာနံ သုပိနန္တေပိ ပရိဘောဂတ္ထာယ န ¶ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ဥဘတော သုဇာတဿ ပန ရညော ခတ္တိယဿေဝ ပရိပူရိတဒသဝိဓစက္ကဝတ္တိဝတ္တဿ ပရိဘောဂတ္ထာယ နိဗ္ဗတ္တနတော အနောမသတ္တပရိဘောဂံယေဝ ဟောတိ၊ တမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနေန သမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေန ရတနံ၊ တထာဂတောဝ ရတနံ။ တထာဂတော ဟိ လောကေ အနောမသတ္တသမ္မတာနမ္ပိ အနုပနိဿယသမ္ပန္နာနံ ဝိပရီတဒဿနာနံ ပူရဏကဿပါဒီနံ ဆန္နံ သတ္ထာရာနံ အညေသဉ္စ ဧဝရူပါနံ သုပိနန္တေပိ အပရိဘောဂေါ၊ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာနံ ပန စတုပ္ပဒါယပိ ဂါထာယ ပရိယောသာနေ အရဟတ္တမဓိဂန္တုံ သမတ္ထာနံ နိဗ္ဗေဓိကဉာဏဒဿနာနံ ဗာဟိယဒါရုစီရိယပ္ပဘုတီနံ အညေသဉ္စ မဟာကုလပ္ပသုတာနံ မဟာသာဝကာနံ ပရိဘောဂေါ။ တေ ဟိ တံ ဒဿနာနုတ္တရိယသဝနာနုတ္တရိယပါရိစရိယာနုတ္တရိယာဒီနိ သာဓေန္တာ တထာ တထာ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ ဧဝံ အနောမသတ္တပရိဘောဂဋ္ဌေနာပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။

ယမ္ပိ တံ အဝိသေသတော ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ။ သေယျထိဒံ – ရညော စက္ကဝတ္တိဿ စက္ကရတနံ။ တဉှိ ဒိသွာ ရာဇာ စက္ကဝတ္တိ အတ္တမနော ဟောတိ၊ ဧဝမ္ပိ တံ ရညော ရတိံ ဇနေတိ။ ပုန စပရံ ရာဇာ စက္ကဝတ္တိ ဝါမေန ဟတ္ထေန သုဝဏ္ဏဘိင်္ကာရံ ဂဟေတွာ ဒက္ခိဏေန ဟတ္ထေန စက္ကရတနံ အဗ္ဘုက္ကိရတိ ‘‘ပဝတ္တတု ¶ ဘဝံ စက္ကရတနံ၊ အဘိဝိဇိနာတု ဘဝံ စက္ကရတန’’န္တိ။ တတော စက္ကရတနံ ပဉ္စင်္ဂိကံ ဝိယ တူရိယံ မဓုရဿရံ နိစ္ဆရန္တံ အာကာသေန ပုရတ္ထိမံ ဒိသံ ဂစ္ဆတိ၊ အနွဒေဝ ရာဇာ စက္ကဝတ္တိ စက္ကာနုဘာဝေန ဒွါဒသယောဇနဝိတ္ထိဏ္ဏာယ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ နာတိဥစ္စံ နာတိနီစံ ဥစ္စရုက္ခာနံ ဟေဋ္ဌာဘာဂေန၊ နီစရုက္ခာနံ ဥပရိဘာဂေန၊ ရုက္ခေသု ပုပ္ဖဖလပလ္လဝါဒိပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ အာဂတာနံ ဟတ္ထတော ပဏ္ဏာကာရဉ္စ ဂဏှန္တော ‘‘ဧဟိ ခေါ မဟာရာဇာ’’တိဧဝမာဒိနာ ပရမနိပစ္စကာရေန အာဂတေ ပဋိရာဇာနော ‘‘ပါဏော န ဟန္တဗ္ဗော’’တိအာဒိနာ နယေန အနုသာသန္တော ဂစ္ဆတိ။ ယတ္ထ ပန ရာဇာ ဘုဉ္ဇိတုကာမော ဝါ ဒိဝါသေယျံ ဝါ ကပ္ပေတုကာမော ဟောတိ၊ တတ္ထ စက္ကရတနံ အာကာသာ ဩတရိတွာ ဥဒကာဒိသဗ္ဗကိစ္စက္ခမေ သမေ ဘူမိဘာဂေ အက္ခာဟတံ ဝိယ တိဋ္ဌတိ။ ပုန ရညော ဂမနစိတ္တေ ဥပ္ပန္နေ ပုရိမနယေနေဝ သဒ္ဒံ ကရောန္တံ ဂစ္ဆတိ၊ ယံ သုတွာ ဒွါဒသယောဇနိကာပိ ပရိသာ အာကာသေန ဂစ္ဆတိ။ စက္ကရတနံ အနုပုဗ္ဗေန ပုရတ္ထိမံ သမုဒ္ဒံ အဇ္ဈောဂါဟတိ၊ တသ္မိံ အဇ္ဈောဂါဟန္တေ ဥဒကံ ယောဇနပ္ပမာဏံ အပဂန္တွာ ဘိတ္တီကတံ ဝိယ တိဋ္ဌတိ။ မဟာဇနော ယထာကာမံ သတ္တ ရတနာနိ ဂဏှာတိ။ ပုန ရာဇာ သုဝဏ္ဏဘိင်္ကာရံ ဂဟေတွာ ‘‘ဣတော ပဋ္ဌာယ မမ ရဇ္ဇ’’န္တိ ဥဒကေန အဗ္ဘုက္ကိရိတွာ နိဝတ္တတိ။ သေနာ ပုရတော ဟောတိ၊ စက္ကရတနံ ပစ္ဆတော၊ ရာဇာ မဇ္ဈေ။ စက္ကရတနဿ ဩသက္ကိတောသက္ကိတဋ္ဌာနံ ဥဒကံ ပရိပူရတိ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ဒက္ခိဏပစ္ဆိမဥတ္တရေပိ သမုဒ္ဒေ ဂစ္ဆတိ။

ဧဝံ စတုဒ္ဒိသံ အနုသံယာယိတွာ စက္ကရတနံ တိယောဇနပ္ပမာဏံ အာကာသံ အာရောဟတိ။ တတ္ထ ဌိတော ရာဇာ စက္ကရတနာနုဘာဝေန ဝိဇိတံ ပဉ္စသတပရိတ္တဒီပပဋိမဏ္ဍိတံ သတ္တယောဇနသဟဿပရိမဏ္ဍလံ ပုဗ္ဗဝိဒေဟံ၊ တထာ အဋ္ဌယောဇနသဟဿပရိမဏ္ဍလံ ဥတ္တရကုရုံ၊ သတ္တယောဇနသဟဿပရိမဏ္ဍလံယေဝ ¶ အပရဂေါယာနံ၊ ဒသယောဇနသဟဿပရိမဏ္ဍလံ ဇမ္ဗုဒီပဉ္စာတိ ဧဝံ စတုမဟာဒီပဒွိသဟဿပရိတ္တဒီပပဋိမဏ္ဍိတံ ဧကံ စက္ကဝါဠံ သုဖုလ္လပုဏ္ဍရီကဝနံ ဝိယ ဩလောကေတိ။ ဧဝံ ဩလောကယတော စဿ အနပ္ပိကာ ရတိ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ဧဝမ္ပိ တံ စက္ကရတနံ ရညော ရတိံ ဇနေတိ၊ တမ္ပိ ဗုဒ္ဓရတနသမံ နတ္ထိ။ ယဒိ ဟိ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနံ၊ တထာဂတောဝ ရတနံ။ ကိံ ကရိဿတိ ဧတံ စက္ကရတနံ? တထာဂတော ဟိ ယဿာ ဒိဗ္ဗာယ ရတိယာ စက္ကရတနာဒီဟိ သဗ္ဗေဟိပိ ဇနိတာ စက္ကဝတ္တိရတိ သင်္ခမ္ပိ ကလမ္ပိ ကလဘာဂမ္ပိ န ¶ ဥပေတိ၊ တတောပိ ရတိတော ဥတ္တရိတရဉ္စ ပဏီတတရဉ္စ အတ္တနော ဩဝါဒပ္ပတိကရာနံ အသင်္ချေယျာနမ္ပိ ဒေဝမနုဿာနံ ပဌမဇ္ဈာနရတိံ၊ ဒုတိယတတိယစတုတ္ထပဉ္စမဇ္ဈာနရတိံ၊ အာကာသာနဉ္စာယတနရတိံ၊ ဝိညာဏဉ္စာယတနအာကိဉ္စညာယတနနေဝသညာနာသညာယတနရတိံ၊ သောတာပတ္တိမဂ္ဂရတိံ၊ သောတာပတ္တိဖလရတိံ၊ သကဒါဂါမိအနာဂါမိအရဟတ္တမဂ္ဂဖလရတိဉ္စ ဇနေတိ။ ဧဝံ ရတိဇနနဋ္ဌေနာပိ တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထီတိ။

အပိစ ရတနံ နာမေတံ ဒုဝိဓံ ဟောတိ သဝိညာဏကံ အဝိညာဏကဉ္စ။ တတ္ထ အဝိညာဏကံ စက္ကရတနံ မဏိရတနံ၊ ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ အနိန္ဒြိယဗဒ္ဓံ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိ၊ သဝိညာဏကံ ဟတ္ထိရတနာဒိ ပရိဏာယကရတနပရိယောသာနံ၊ ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ဧဝရူပံ ဣန္ဒြိယဗဒ္ဓံ။ ဧဝံ ဒုဝိဓေ စေတ္ထ သဝိညာဏကရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အဝိညာဏကံ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာဒိရတနံ၊ သဝိညာဏကာနံ ဟတ္ထိရတနာဒီနံ အလင်္ကာရတ္ထာယ ဥပနီယတိ။

သဝိညာဏကရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ တိရစ္ဆာနဂတရတနံ၊ မနုဿရတနဉ္စ။ တတ္ထ မနုဿရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ တိရစ္ဆာနဂတရတနံ မနုဿရတနဿ ဩပဝယှံ ဟောတိ။ မနုဿရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ ဣတ္ထိရတနံ၊ ပုရိသရတနဉ္စ။ တတ္ထ ပုရိသရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဣတ္ထိရတနံ ပုရိသရတနဿ ပရိစာရိကတ္တံ အာပဇ္ဇတိ။ ပုရိသရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ အဂါရိကရတနံ၊ အနဂါရိကရတနဉ္စ။ တတ္ထ အနဂါရိကရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အဂါရိကရတနေသု အဂ္ဂေါ စက္ကဝတ္တီပိ သီလာဒိဂုဏယုတ္တံ အနဂါရိကရတနံ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ဥပဋ္ဌဟိတွာ ပယိရုပါသိတွာ စ ဒိဗ္ဗမာနုသိကာ သမ္ပတ္တိယော ပါပုဏိတွာ အန္တေ နိဗ္ဗာနသမ္ပတ္တိံ ပါပုဏာတိ။

ဧဝံ အနဂါရိကရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ – အရိယပုထုဇ္ဇနဝသေန။ အရိယရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ သေက္ခာသေက္ခဝသေန။ အသေက္ခရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ သုက္ခဝိပဿကသမထယာနိကဝသေန၊ သမထယာနိကရတနမ္ပိ ဒုဝိဓံ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တံ၊ အပ္ပတ္တဉ္စ။ တတ္ထ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ဂုဏမဟန္တတာယ။ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တရတနတောပိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ဂုဏမဟန္တတာယ။ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနသဒိသာပိ ဟိ အနေကသတာ သာဝကာ ¶ ဧကဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ ဂုဏာနံ သတဘာဂမ္ပိ န ဥပေန္တိ။ ပစ္စေကဗုဒ္ဓရတနတောပိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓရတနံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ။ ကသ္မာ? ဂုဏမဟန္တတာယ။ သကလမ္ပိ ဟိ ဇမ္ဗုဒီပံ ပူရေတွာ ပလ္လင်္ကေန ပလ္လင်္ကံ ဃဋ္ဋေန္တာ နိသိန္နာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဧကဿ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ဂုဏာနံ နေဝ သင်္ခံ န ကလံ န ¶ ကလဘာဂံ ဥပေန္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ အပဒါ ဝါ…ပေ… တထာဂတော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ၅။၃၂၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။ ဧဝံ ကေနစိပိ ပရိယာယေန တထာဂတသမံ ရတနံ နတ္ထိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ ‘‘န နော သမံ အတ္ထိ တထာဂတေနာ’’တိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ ဗုဒ္ဓရတနဿ အညေဟိ ရတနေဟိ အသမတံ ဝတွာ ဣဒါနိ တေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပန္နဥပဒ္ဒဝဝူပသမနတ္ထံ နေဝ ဇာတိံ န ဂေါတ္တံ န ကောလပုတ္တိယံ န ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာဒိံ နိဿာယ၊ အပိစ ခေါ အဝီစိမုပါဒါယ ဘဝဂ္ဂပရိယန္တေ လောကေ သီလသမာဓိက္ခန္ဓာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ဗုဒ္ဓရတနဿ အသဒိသဘာဝံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ ရတနံ ပဏီတံ၊ ဧတေန သစ္စေန သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။

တဿတ္ထော – ဣဒမ္ပိ ဣဓ ဝါ ဟုရံ ဝါ သဂ္ဂေသု ဝါ ယံကိဉ္စိ အတ္ထိ ဝိတ္တံ ဝါ ရတနံ ဝါ၊ တေန သဒ္ဓိံ တေဟိ တေဟိ ဂုဏေဟိ အသမတ္တာ ဗုဒ္ဓရတနံ ပဏီတံ။ ယဒိ ဧတံ သစ္စံ၊ ဧတေန သစ္စေန ဣမေသံ ပါဏီနံ သောတ္ထိ ဟောတု၊ သောဘနာနံ အတ္ထိတာ ဟောတု၊ အရောဂတာ နိရုပဒ္ဒဝတာတိ။ ဧတ္ထ စ ယထာ ‘‘စက္ခုံ ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ သုညံ အတ္တေန ဝါ အတ္တနိယေန ဝါ’’တိဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၈၅) အတ္တဘာဝေန ဝါ အတ္တနိယဘာဝေန ဝါတိ အတ္ထော။ ဣတရထာ ဟိ စက္ခု အတ္တာ ဝါ အတ္တနိယံ ဝါတိ အပ္ပဋိသိဒ္ဓမေဝ သိယာ။ ဧဝံ ရတနံ ပဏီတန္တိ ရတနတ္တံ ပဏီတံ၊ ရတနဘာဝေါ ပဏီတောတိ အယမတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣတရထာ ဟိ ဗုဒ္ဓါ နေဝ ရတနန္တိ သိဇ္ဈေယျ။ န ဟိ ယတ္ထ ရတနံ အတ္ထိ၊ တံ ရတနန္တိ သိဇ္ဈတိ။ ယတ္ထ ပန စိတ္တီကတာဒိအတ္ထသင်္ခါတံ ယေန ဝါ တေန ဝါ ဝိဓိနာ သမ္ဗန္ဓဂတံ ရတနတ္တံ အတ္ထိ၊ ယသ္မာ တံ ရတနတ္တမုပါဒါယ ရတနန္တိ ပညာပီယတိ၊ တသ္မာ တဿ ရတနတ္တဿ အတ္ထိတာယ ရတနန္တိ သိဇ္ဈတိ။ အထ ဝါ ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ ရတနန္တိ ဣမိနာပိ ကာရဏေန ဗုဒ္ဓါဝ ရတနန္တိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဝုတ္တမတ္တာယ စ ဘဂဝတာ ဣမာယ ဂါထာယ ရာဇကုလဿ သောတ္ထိ ဇာတာ၊ ဘယံ ဝူပသန္တံ။ ဣမိဿာ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

၂၂၇။ ဧဝံ ဗုဒ္ဓဂုဏေန သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ နိဗ္ဗာနဓမ္မဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓါ ‘‘ခယံ ဝိရာဂ’’န္တိ။ တတ္ထ ယသ္မာ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ ရာဂါဒယော ခီဏာ ဟောန္တိ ပရိက္ခီဏာ၊ ယသ္မာ ဝါ တံ တေသံ အနုပ္ပာဒနိရောဓက္ခယမတ္တံ၊ ယသ္မာ စ ¶ တံ ရာဂါဒိဝိယုတ္တံ သမ္ပယောဂတော စ အာရမ္မဏတော စ၊ ယသ္မာ ဝါ တမှိ သစ္ဆိကတေ ရာဂါဒယော အစ္စန္တံ ဝိရတ္တာ ဟောန္တိ ဝိဂတာ ဝိဒ္ဓသ္တာ ¶ ၊ တသ္မာ ‘‘ခယ’’န္တိ စ ‘‘ဝိရာဂ’’န္တိ စ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ ပနဿ န ဥပ္ပာဒေါ ပညာယတိ၊ န ဝယော န ဌိတဿ အညထတ္တံ၊ တသ္မာ တံ န ဇာယတိ န ဇီယတိ န မီယတီတိ ကတွာ ‘‘အမတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဥတ္တမဋ္ဌေန ပန အတပ္ပကဋ္ဌေန စ ပဏီတန္တိ။ ယဒဇ္ဈဂါတိ ယံ အဇ္ဈဂါ ဝိန္ဒိ၊ ပဋိလဘိ၊ အတ္တနော ဉာဏဗလေန သစ္ဆာကာသိ။ သကျမုနီတိ သကျကုလပ္ပသုတတ္တာ သကျော၊ မောနေယျဓမ္မသမန္နာဂတတ္တာ မုနိ၊ သကျော ဧဝ မုနိ သကျမုနိ။ သမာဟိတောတိ အရိယမဂ္ဂသမာဓိနာ သမာဟိတစိတ္တော။ န တေန ဓမ္မေန သမတ္ထိ ကိဉ္စီတိ တေန ခယာဒိနာမကေန သကျမုနိနာ အဓိဂတေန ဓမ္မေန သမံ ကိဉ္စိ ဓမ္မဇာတံ နတ္ထိ။ တသ္မာ သုတ္တန္တရေပိ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ ဝါ အသင်္ခတာ ဝါ၊ ဝိရာဂေါ တေသံ ဓမ္မာနံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။

ဧဝံ ဘဂဝါ နိဗ္ဗာနဓမ္မဿ အညေဟိ ဓမ္မေဟိ အသမတံ ဝတွာ ဣဒါနိ တေသံ သတ္တာနံ ဥပ္ပန္နဥပဒ္ဒဝဝူပသမနတ္ထံ ခယဝိရာဂါမတပဏီတတာဂုဏေဟိ နိဗ္ဗာနဓမ္မရတနဿ အသဒိသဘာဝံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဓမ္မေ ရတနံ ပဏီတံ ဧတေန သစ္စေန သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုရိမဂါထာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

၂၂၈။ ဧဝံ နိဗ္ဗာနဓမ္မဂုဏေန သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ မဂ္ဂဓမ္မဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓါ ‘‘ယံ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော’’တိ။ တတ္ထ ‘‘ဗုဇ္ဈိတာ သစ္စာနီ’’တိအာဒိနာ (မဟာနိ။ ၁၉၂၊ စူဠနိ။ ပါရာယနတ္ထုတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၉၇၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၆၂) နယေန ဗုဒ္ဓါ၊ ဥတ္တမော ပသံသနီယော စာတိ သေဋ္ဌော၊ ဗုဒ္ဓါ စ သော သေဋ္ဌော စာတိ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော။ အနုဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသင်္ခါတေသု ဝါ ဗုဒ္ဓေသု သေဋ္ဌောတိ ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော။ သော ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌော ယံ ပရိဝဏ္ဏယီ၊ ‘‘အဋ္ဌင်္ဂိကော စ မဂ္ဂါနံ၊ ခေမံ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိယာ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၁၅) စ ‘‘အရိယံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမ္မာသမာဓိံ ဒေသေဿာမိ သဥပနိသံ သပရိက္ခာရ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၃။၁၃၆) စ ဧဝမာဒိနာ နယေန တတ္ထ တတ္ထ ပသံသိ ပကာသယိ။ သုစိန္တိ ကိလေသမလသမုစ္ဆေဒကရဏတော အစ္စန္တဝေါဒါနံ။ သမာဓိမာနန္တရိကညမာဟူတိ ယဉ္စ အတ္တနော ပဝတ္တိသမနန္တရံ နိယမေနေဝ ဖလဒါနတော ‘‘အာနန္တရိကသမာဓီ’’တိ အာဟု။ န ဟိ မဂ္ဂသမာဓိဉှိ ဥပ္ပန္နေ တဿ ဖလုပ္ပတ္တိနိသေဓကော ကောစိ အန္တရာယော အတ္ထိ။ ယထာဟ –

‘‘အယဉ္စ ¶ ပုဂ္ဂလော သောတာပတ္တိဖလသစ္ဆိကိရိယာယ ပဋိပန္နော အဿ၊ ကပ္ပဿ စ ဥဍ္ဍယှနဝေလာ အဿ၊ နေဝ တာဝ ကပ္ပော ဥဍ္ဍယှေယျ၊ ယာဝါယံ ပုဂ္ဂလော န သောတာပတ္တိဖလံ သစ္ဆိကရောတိ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ပုဂ္ဂလော ဌိတကပ္ပီ။ သဗ္ဗေပိ မဂ္ဂသမင်္ဂိနော ပုဂ္ဂလာ ဌိတကပ္ပိနော’’တိ (ပု။ ပ။ ၁၇)။

သမာဓိနာ ¶ တေန သမော န ဝိဇ္ဇတီတိ တေန ဗုဒ္ဓသေဋ္ဌပရိဝဏ္ဏိတေန သုစိနာ အာနန္တရိကသမာဓိနာ သမော ရူပါဝစရသမာဓိ ဝါ အရူပါဝစရသမာဓိ ဝါ ကောစိ န ဝိဇ္ဇတိ။ ကသ္မာ? တေသံ ဘာဝိတတ္တာ တတ္ထ တတ္ထ ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပန္နဿာပိ ပုန နိရယာဒီသု ဥပ္ပတ္တိသမ္ဘဝတော၊ ဣမဿ စ အရဟတ္တသမာဓိဿ ဘာဝိတတ္တာ အရိယပုဂ္ဂလဿ သဗ္ဗုပ္ပတ္တိသမုဂ္ဃာတသမ္ဘဝတော။ တသ္မာ သုတ္တန္တရေပိ ဝုတ္တံ ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ သင်္ခတာ၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။

ဧဝံ ဘဂဝါ အာနန္တရိကသမာဓိဿ အညေဟိ သမာဓီဟိ အသမတံ ဝတွာ ဣဒါနိ ပုရိမနယေနေဝ မဂ္ဂဓမ္မရတနဿ အသဒိသဘာဝံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဓမ္မေ…ပေ… ဟောတူ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

၂၂၉။ ဧဝံ မဂ္ဂဓမ္မဂုဏေနာပိ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ သင်္ဃဂုဏေနာပိ ဝတ္တုမာရဒ္ဓါ ‘‘ယေ ပုဂ္ဂလာ’’တိ။ တတ္ထ ယေတိ အနိယမေတွာ ဥဒ္ဒေသော။ ပုဂ္ဂလာတိ သတ္တာ။ အဋ္ဌာတိ တေသံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ တေ ဟိ စတ္တာရော စ ပဋိပန္နာ စတ္တာရော စ ဖလေ ဌိတာတိ အဋ္ဌ ဟောန္တိ။ သတံ ပသတ္ထာတိ သပ္ပုရိသေဟိ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကေဟိ အညေဟိ စ ဒေဝမနုဿေဟိ ပသတ္ထာ။ ကသ္မာ? သဟဇာတသီလာဒိဂုဏယောဂါ။ တေသဉှိ စမ္ပကဝကုလကုသုမာဒီနံ သဟဇာတဝဏ္ဏဂန္ဓာဒယော ဝိယ သဟဇာတသီလသမာဓိအာဒယော ဂုဏာ။ တေန တေ ဝဏ္ဏဂန္ဓာဒိသမ္ပန္နာနိ ဝိယ ပုပ္ဖာနိ ဒေဝမနုဿာနံ သတံ ပိယာ မနာပါ ပသံသနီယာ စ ဟောန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ယေ ပုဂ္ဂလာ အဋ္ဌသတံ ပသတ္ထာ’’တိ။

အထ ဝါ ယေတိ အနိယမေတွာ ဥဒ္ဒေသော။ ပုဂ္ဂလာတိ သတ္တာ။ အဋ္ဌသတန္တိ တေသံ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ တေ ဟိ ဧကဗီဇီ ကောလံကောလော သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ ¶ တယော သောတာပန္နာ၊ ကာမရူပါရူပဘဝေသု အဓိဂတပ္ဖလာ တယော သကဒါဂါမိနော၊ တေ သဗ္ဗေပိ စတုန္နံ ပဋိပဒါနံ ဝသေန စတုဝီသတိ၊ အန္တရာပရိနိဗ္ဗာယီ၊ ဥပဟစ္စပရိနိဗ္ဗာယီ၊ သသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီ၊ အသင်္ခါရပရိနိဗ္ဗာယီ၊ ဥဒ္ဓံသောတော အကနိဋ္ဌဂါမီတိ၊ အဝိဟေသု ပဉ္စ၊ တထာ အတပ္ပသုဒဿသုဒဿီသု။ အကနိဋ္ဌေသု ပန ဥဒ္ဓံသောတဝဇ္ဇာ စတ္တာရောတိ စတုဝီသတိ အနာဂါမိနော၊ သုက္ခဝိပဿကော သမထယာနိကောတိ ဒွေ အရဟန္တော၊ စတ္တာရော မဂ္ဂဋ္ဌာတိ စတုပညာသ။ တေ သဗ္ဗေပိ သဒ္ဓါဓုရပညာဓုရာနံ ဝသေန ဒိဂုဏာ ဟုတွာ အဋ္ဌသတံ ဟောန္တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

စတ္တာရိ ဧတာနိ ယုဂါနိ ဟောန္တီတိ တေ သဗ္ဗေပိ အဋ္ဌ ဝါ အဋ္ဌသတံ ဝါတိ ဝိတ္ထာရဝသေန ဥဒ္ဒိဋ္ဌပုဂ္ဂလာ၊ သင်္ခေပဝသေန သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌော ဖလဋ္ဌောတိ ဧကံ ယုဂံ၊ ဧဝံ ယာဝ အရဟတ္တမဂ္ဂဋ္ဌော ဖလဋ္ဌောတိ ဧကံ ယုဂန္တိ စတ္တာရိ ယုဂါနိ ဟောန္တိ။ တေ ဒက္ခိဏေယျာတိ ဧတ္ထ တေတိ ပုဗ္ဗေ အနိယမေတွာ ¶ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ နိယမေတွာ နိဒ္ဒေသော။ ယေ ပုဂ္ဂလာ ဝိတ္ထာရဝသေန အဋ္ဌ ဝါ အဋ္ဌသတံ ဝါ၊ သင်္ခေပဝသေန စတ္တာရိ ယုဂါနိ ဟောန္တီတိ ဝုတ္တာ၊ သဗ္ဗေပိ တေ ဒက္ခိဏံ အရဟန္တီတိ ဒက္ခိဏေယျာ။ ဒက္ခိဏာ နာမ ကမ္မဉ္စ ကမ္မဝိပါကဉ္စ သဒ္ဒဟိတွာ ‘‘ဧသ မေ ဣဒံ ဝေဇ္ဇကမ္မံ ဝါ ဇင်္ဃပေသနိကံ ဝါ ကရိဿတီ’’တိ ဧဝမာဒီနိ အနပေက္ခိတွာ ဒီယမာနော ဒေယျဓမ္မော၊ တံ အရဟန္တိ နာမ သီလာဒိဂုဏယုတ္တာ ပုဂ္ဂလာ။ ဣမေ စ တာဒိသာ၊ တေန ဝုစ္စန္တိ တေ ‘‘ဒက္ခိဏေယျာ’’တိ။

သုဂတဿ သာဝကာတိ ဘဂဝါ သောဘနေန ဂမနေန ယုတ္တတ္တာ၊ သောဘနဉ္စ ဌာနံ ဂတတ္တာ၊ သုဋ္ဌု စ ဂတတ္တာ သုဋ္ဌု ဧဝ စ ဂဒတ္တာ သုဂတော၊ တဿ သုဂတဿ။ သဗ္ဗေပိ တေ ဝစနံ သုဏန္တီတိ သာဝကာ။ ကာမဉ္စ အညေပိ သုဏန္တိ၊ န ပန သုတွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စံ ကရောန္တိ။ ဣမေ ပန သုတွာ ကတ္တဗ္ဗံ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တိံ ကတွာ မဂ္ဂဖလာနိ ပတ္တာ၊ တသ္မာ ‘‘သာဝကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဧတေသု ဒိန္နာနိ မဟပ္ဖလာနီတိ ဧတေသု သုဂတသာဝကေသု အပ္ပကာနိပိ ဒါနာနိ ဒိန္နာနိ ပဋိဂ္ဂါဟကတော ဒက္ခိဏာဝိသုဒ္ဓိဘာဝံ ဥပဂတတ္တာ မဟပ္ဖလာနိ ဟောန္တိ။ တသ္မာ သုတ္တန္တရေပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သင်္ဃာ ဝါ ဂဏာ ဝါ၊ တထာဂတသာဝကသင်္ဃော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတိ၊ ယဒိဒံ စတ္တာရိ ပုရိသယုဂါနိ အဋ္ဌ ပုရိသပုဂ္ဂလာ၊ ဧသ ဘဂဝတော သာဝကသင်္ဃော…ပေ… အဂ္ဂေါ ဝိပါကော ဟောတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၃၄၊ ၅။၃၂၊ ဣတိဝု။ ၉၀)။

ဧဝံ ¶ ဘဂဝါ သဗ္ဗေသမ္ပိ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌာနံ ဝသေန သင်္ဃရတနဿ ဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သင်္ဃေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

၂၃၀။ ဧဝံ မဂ္ဂဋ္ဌဖလဋ္ဌာနံ ဝသေန သင်္ဃဂုဏေန သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ တတော ဧကစ္စိယာနံ ဖလသမာပတ္တိသုခမနုဘဝန္တာနံ ခီဏာသဝပုဂ္ဂလာနံယေဝ ဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓါ ‘‘ယေ သုပ္ပယုတ္တာ’’တိ။ တတ္ထ ယေတိ အနိယမိတုဒ္ဒေသဝစနံ။ သုပ္ပယုတ္တာတိ သုဋ္ဌု ပယုတ္တာ၊ အနေကဝိဟိတံ အနေသနံ ပဟာယ သုဒ္ဓါဇီဝိတံ နိဿာယ ဝိပဿနာယ အတ္တာနံ ပယုဉ္ဇိတုမာရဒ္ဓါတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ သုပ္ပယုတ္တာတိ ပရိသုဒ္ဓကာယဝစီပယောဂသမန္နာဂတာ။ တေန တေသံ သီလက္ခန္ဓံ ဒဿေတိ။ မနသာ ဒဠှေနာတိ ဒဠှေန မနသာ၊ ထိရသမာဓိယုတ္တေန စေတသာတိ အတ္ထော။ တေန တေသံ သမာဓိက္ခန္ဓံ ဒဿေတိ။ နိက္ကာမိနောတိ ကာယေ စ ဇီဝိတေ စ အနပေက္ခာ ဟုတွာ ပညာဓုရေန ဝီရိယေန သဗ္ဗကိလေသေဟိ ကတနိက္ကမနာ။ တေန တေသံ ဝီရိယသမ္ပန္နံ ပညာက္ခန္ဓံ ဒဿေတိ။

ဂေါတမသာသနမှီတိ ¶ ဂေါတ္တတော ဂေါတမဿ တထာဂတဿေဝ သာသနမှိ။ တေန ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ နာနပ္ပကာရမ္ပိ အမရတပံ ကရောန္တာနံ သုပ္ပယောဂါဒိဂုဏာဘာဝတော ကိလေသေဟိ နိက္ကမနာဘာဝံ ဒီပေတိ။ တေတိ ပုဗ္ဗေ ဥဒ္ဒိဋ္ဌာနံ နိဒ္ဒေသဝစနံ။ ပတ္တိပတ္တာတိ ဧတ္ထ ပတ္တဗ္ဗာတိ ပတ္တိ၊ ပတ္တဗ္ဗာ နာမ ပတ္တုံ အရဟာ၊ ယံ ပတွာ အစ္စန္တယောဂက္ခေမိနော ဟောန္တိ၊ အရဟတ္တဖလဿေတံ အဓိဝစနံ၊ တံ ပတ္တိံ ပတ္တာတိ ပတ္တိပတ္တာ။ အမတန္တိ နိဗ္ဗာနံ။ ဝိဂယှာတိ အာရမ္မဏဝသေန ဝိဂါဟိတွာ။ လဒ္ဓါတိ လဘိတွာ။ မုဓာတိ အဗျယေန ကာကဏိကမတ္တမ္ပိ ဗျယံ အကတွာ။ နိဗ္ဗုတိန္တိ ပဋိပ္ပဿဒ္ဓကိလေသဒရထံ ဖလသမာပတ္တိံ။ ဘုဉ္ဇမာနာတိ အနုဘဝမာနာ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယေ ဣမသ္မိံ ဂေါတမသာသနမှိ သီလသမ္ပန္နတ္တာ သုပ္ပယုတ္တာ၊ သမာဓိသမ္ပန္နတ္တာ မနသာ ဒဠှေန၊ ပညာသမ္ပန္နတ္တာ နိက္ကာမိနော၊ တေ ဣမာယ သမ္မာပဋိပဒါယ အမတံ ဝိဂယှ မုဓာ လဒ္ဓါ ဖလသမာပတ္တိသညိတံ နိဗ္ဗုတိံ ဘုဉ္ဇမာနာ ပတ္တိပတ္တာ နာမ ဟောန္တီတိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ ဖလသမာပတ္တိသုခမနုဘဝန္တာနံ ခီဏာသဝပုဂ္ဂလာနံယေဝ ဝသေန သင်္ဃရတနဿ ဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ¶ ‘‘ဣဒမ္ပိ သင်္ဃေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

၂၃၁။ ဧဝံ ခီဏာသဝပုဂ္ဂလာနံ ဂုဏေန သင်္ဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ ဗဟုဇနပစ္စက္ခေန သောတာပန္နဿေဝ ဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓါ ‘‘ယထိန္ဒခီလော’’တိ။ တတ္ထ ယထာတိ ဥပမာဝစနံ။ ဣန္ဒခီလောတိ နဂရဒွါရနိဝါရဏတ္ထံ ဥမ္မာရဗ္ဘန္တရေ အဋ္ဌ ဝါ ဒသ ဝါ ဟတ္ထေ ပထဝိံ ခဏိတွာ အာကောဋိတဿ သာရဒါရုမယထမ္ဘဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပထဝိန္တိ ဘူမိံ။ သိတောတိ အန္တော ပဝိသိတွာ နိဿိတော။ သိယာတိ ဘဝေယျ။ စတုဗ္ဘိ ဝါတေဟီတိ စတူဟိ ဒိသာဟိ အာဂတဝါတေဟိ။ အသမ္ပကမ္ပိယောတိ ကမ္ပေတုံ ဝါ စာလေတုံ ဝါ အသက္ကုဏေယျော။ တထူပမန္တိ တထာဝိဓံ။ သပ္ပုရိသန္တိ ဥတ္တမပုရိသံ။ ဝဒါမီတိ ဘဏာမိ။ ယော အရိယသစ္စာနိ အဝေစ္စ ပဿတီတိ ယော စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ပညာယ အဇ္ဈောဂါဟေတွာ ပဿတိ။ တတ္ထ အရိယသစ္စာနိ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။

အယံ ပနေတ္ထ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာ ဟိ ဣန္ဒခီလော ဂမ္ဘီရနေမတာယ ပထဝိဿိတော စတုဗ္ဘိ ဝါတေဟိ အသမ္ပကမ္ပိယော သိယာ၊ ဣမမ္ပိ သပ္ပုရိသံ တထူပမမေဝ ဝဒါမိ၊ ယော အရိယသစ္စာနိ အဝေစ္စ ပဿတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ သောပိ ဣန္ဒခီလော ဝိယ စတူဟိ ဝါတေဟိ သဗ္ဗတိတ္ထိယဝါဒဝါတေဟိ အသမ္ပကမ္ပိယော ဟောတိ၊ တမှာ ဒဿနာ ကေနစိ ကမ္ပေတုံ ဝါ စာလေတုံ ဝါ အသက္ကုဏေယျော။ တသ္မာ သုတ္တန္တရေပိ ဝုတ္တံ –

‘‘သေယျထာပိ ¶ ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အယောခီလော ဝါ ဣန္ဒခီလော ဝါ ဂမ္ဘီရနေမော သုနိခါတော အစလော အသမ္ပကမ္ပီ၊ ပုရတ္ထိမာယ စေပိ ဒိသာယ အာဂစ္ဆေယျ ဘုသာ ဝါတဝုဋ္ဌိ၊ နေဝ နံ သင်္ကမ္ပေယျ န သမ္ပကမ္ပေယျ န သမ္ပစာလေယျ။ ပစ္ဆိမာယ…ပေ… ဒက္ခိဏာယ… ဥတ္တရာယ စေပိ…ပေ… န သမ္ပစာလေယျ။ တံ ကိဿ ဟေတု? ဂမ္ဘီရတ္တာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နေမဿ သုနိခါတတ္တာ ဣန္ဒခီလဿ။ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယေ စ ခေါ ကေစိ သမဏာ ဝါ ဗြာဟ္မဏာ ဝါ ‘ဣဒံ ဒုက္ခန္တိ…ပေ… ပဋိပဒါ’တိ ယထာဘူတံ ပဇာနန္တိ၊ တေ န အညဿ သမဏဿ ¶ ဝါ ဗြာဟ္မဏဿ ဝါ မုခံ ဩလောကေန္တိ ‘အယံ နူန ဘဝံ ဇာနံ ဇာနာတိ ပဿံ ပဿတီ’တိ။ တံ ကိဿ ဟေတု? သုဒိဋ္ဌတ္တာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စတုန္နံ အရိယသစ္စာန’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၁၀၉)။

ဧဝံ ဘဂဝါ ဗဟုဇနပစ္စက္ခဿ သောတာပန္နဿေဝ ဝသေန သင်္ဃရတနဿ ဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သင်္ဃေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

၂၃၂။ ဧဝံ အဝိသေသတော သောတာပန္နဿ ဂုဏေန သင်္ဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ ယေ တေ တယော သောတာပန္နာ ဧကဗီဇီ ကောလံကောလော သတ္တက္ခတ္တုပရမောတိ။ ယထာဟ –

‘‘ဣဓေကစ္စော ပုဂ္ဂလော တိဏ္ဏံ သံယောဇနာနံ ပရိက္ခယာ သောတာပန္နော ဟောတိ…ပေ… သော ဧကံယေဝ ဘဝံ နိဗ္ဗတ္တိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရောတိ၊ အယံ ဧကဗီဇီ။ တထာ ဒွေ ဝါ တီဏိ ဝါ ကုလာနိ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရောတိ၊ အယံ ကောလံကောလော။ တထာ သတ္တက္ခတ္တုံ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သန္ဓာဝိတွာ သံသရိတွာ ဒုက္ခဿန္တံ ကရောတိ၊ အယံ သတ္တက္ခတ္တုပရမော’’တိ (ပု။ ပ။ ၃၁-၃၃)။

တေသံ သဗ္ဗကနိဋ္ဌဿ သတ္တက္ခတ္တုပရမဿ ဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓါ ‘‘ယေ အရိယသစ္စာနီ’’တိ။ တတ္ထ ယေ အရိယသစ္စာနီတိ ဧတံ ဝုတ္တနယမေဝ။ ဝိဘာဝယန္တီတိ ပညာဩဘာသေန သစ္စပဋိစ္ဆာဒကံ ကိလေသန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ အတ္တနော ပကာသာနိ ပါကဋာနိ ကရောန္တိ။ ဂမ္ဘီရပညေနာတိ အပ္ပမေယျပညတာယ သဒေဝကဿပိ လောကဿ ဉာဏေန အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌပညေန၊ သဗ္ဗညုနာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သုဒေသိတာနီတိ သမာသဗျာသသာကလျဝေကလျာဒီဟိ တေဟိ တေဟိ နယေဟိ သုဋ္ဌု ဒေသိတာနိ။ ကိဉ္စာပိ တေ ဟောန္တိ ဘုသံ ပမတ္တာတိ တေ ဝိဘာဝိတအရိယသစ္စာ ပုဂ္ဂလာ ကိဉ္စာပိ ဒေဝရဇ္ဇစက္ကဝတ္တိရဇ္ဇာဒိပ္ပမာဒဋ္ဌာနံ အာဂမ္မ ဘုသံ ပမတ္တာ ဟောန္တိ၊ တထာပိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဉာဏေန အဘိသင်္ခါရဝိညာဏဿ နိရောဓာ ဌပေတွာ သတ္တ ¶ ဘဝေ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ နာမဉ္စ ရူပဉ္စ ¶ ၊ တေသံ နိရုဒ္ဓတ္တာ အတ္ထင်္ဂတတ္တာ န အဋ္ဌမံ ဘဝံ အာဒိယန္တိ၊ သတ္တမဘဝေ ဧဝ ပန ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏန္တီတိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ သတ္တက္ခတ္တုပရမဝသေန သင်္ဃရတနဿ ဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သင်္ဃေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

၂၃၃။ ဧဝံ သတ္တက္ခတ္တုပရမဿ အဋ္ဌမံ ဘဝံ အနာဒိယနဂုဏေန သင်္ဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ တဿေဝ သတ္တ ဘဝေ အာဒိယတောပိ အညေဟိ အပ္ပဟီနဘဝါဒါနေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဝိသိဋ္ဌေန ဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓါ ‘‘သဟာဝဿာ’’တိ။ တတ္ထ သဟာဝါတိ သဒ္ဓိံယေဝ။ အဿာတိ ‘‘န တေ ဘဝံ အဋ္ဌမမာဒိယန္တီ’’တိ ဝုတ္တေသု အညတရဿ။ ဒဿနသမ္ပဒါယာတိ သောတာပတ္တိမဂ္ဂသမ္ပတ္တိယာ။ သောတာပတ္တိမဂ္ဂေါ ဟိ နိဗ္ဗာနံ ဒိသွာ ကတ္တဗ္ဗကိစ္စသမ္ပဒါယ သဗ္ဗပဌမံ နိဗ္ဗာနဒဿနတော ‘‘ဒဿန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဿ အတ္တနိ ပါတုဘာဝေါ ဒဿနသမ္ပဒါ၊ တာယ ဒဿနသမ္ပဒါယ သဟ ဧဝ။ တယဿု ဓမ္မာ ဇဟိတာ ဘဝန္တီတိ ဧတ္ထ သုဣတိ ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော။ ‘‘ဣဒံသု မေ၊ သာရိပုတ္တ၊ မဟာဝိကဋဘောဇနသ္မိံ ဟောတီ’’တိဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၁၅၆) ဝိယ။ ယတော သဟာဝဿ ဒဿနသမ္ပဒါယ တယော ဓမ္မာ ဇဟိတာ ဘဝန္တိ ပဟီနာ ဘဝန္တီတိ အယမေဝေတ္ထ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ဇဟိတဓမ္မဒဿနတ္ထံ အာဟ ‘‘သက္ကာယဒိဋ္ဌီ ဝိစိကိစ္ဆိတဉ္စ၊ သီလဗ္ဗတံ ဝါပိ ယဒတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ။ တတ္ထ သတိ ကာယေ ဝိဇ္ဇမာနေ ဥပါဒါနက္ခန္ဓပဉ္စကသင်္ခါတေ ကာယေ ဝီသတိဝတ္ထုကာ ဒိဋ္ဌိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ၊ သတီ ဝါ တတ္ထ ကာယေ ဒိဋ္ဌီတိပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ၊ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေ ကာယေ ဝိဇ္ဇမာနာ ဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ သတိယေဝ ဝါ ကာယေ ဒိဋ္ဌီတိပိ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ၊ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရေ ကာယေ ဝိဇ္ဇမာနေ ရူပါဒိသင်္ခါတော အတ္တာတိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ဒိဋ္ဌီတိ အတ္ထော။ တဿာ စ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗဒိဋ္ဌိဂတာနိ ပဟီနာနိယေဝ ဟောန္တိ။ သာ ဟိ နေသံ မူလံ။ သဗ္ဗကိလေသဗျာဓိဝူပသမနတော ပညာ ‘‘စိကိစ္ဆိတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ပညာစိကိစ္ဆိတံ ဣတော ဝိဂတံ၊ တတော ဝါ ပညာစိကိစ္ဆိတာ ဣဒံ ဝိဂတန္တိ ဝိစိကိစ္ဆိတံ၊ ‘‘သတ္ထရိ ကင်္ခတီ’’တိအာဒိနာ (ဓ။ သ။ ၁၀၀၈၊ ဝိဘ။ ၉၁၅) နယေန ¶ ဝုတ္တာယ အဋ္ဌဝတ္ထုကာယ ဝိမတိယာ ဧတံ အဓိဝစနံ။ တဿာ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗဝိစိကိစ္ဆိတာနိ ပဟီနာနိ ဟောန္တိ။ တဉှိ နေသံ မူလံ။ ‘‘ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ သမဏဗြာဟ္မဏာနံ သီလေန သုဒ္ဓိ ဝတေန သုဒ္ဓီ’’တိဧဝမာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၂၂၂၊ ဝိဘ။ ၉၃၈) အာဂတံ ဂေါသီလကုက္ကုရသီလာဒိကံ သီလံ ဂေါဝတကုက္ကုရဝတာဒိကဉ္စ ဝတံ ‘‘သီလဗ္ဗတ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဿ ပဟီနတ္တာ သဗ္ဗမ္ပိ နဂ္ဂိယမုဏ္ဍိကာဒိ အမရတပံ ပဟီနံ ဟောတိ။ တဉှိ တဿ မူလံ။ တေန သဗ္ဗာဝသာနေ ဝုတ္တံ ‘‘ယဒတ္ထိ ကိဉ္စီ’’တိ။ ဒုက္ခဒဿနသမ္ပဒါယ ¶ စေတ္ထ သက္ကာယဒိဋ္ဌိ၊ သမုဒယဒဿနသမ္ပဒါယ ဝိစိကိစ္ဆိတံ၊ မဂ္ဂဒဿနနိဗ္ဗာနဒဿနသမ္ပဒါယ သီလဗ္ဗတံ ပဟီယတီတိ ဝိညာတဗ္ဗံ။

၂၃၄။ ဧဝမဿ ကိလေသဝဋ္ဋပ္ပဟာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တသ္မိံ ကိလေသဝဋ္ဋေ သတိ ယေန ဝိပါကဝဋ္ဋေန ဘဝိတဗ္ဗံ၊ တပ္ပဟာနာ တဿာပိ ပဟာနံ ဒီပေန္တော အာဟ ‘‘စတူဟပါယေဟိ စ ဝိပ္ပမုတ္တော’’တိ။ တတ္ထ စတ္တာရော အပါယာ နာမ နိရယတိရစ္ဆာနပေတ္တိဝိသယအသုရကာယာ၊ တေဟိ ဧသ သတ္တ ဘဝေ ဥပါဒိယန္တောပိ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ အတ္ထော။

ဧဝမဿ ဝိပါကဝဋ္ဋပ္ပဟာနံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ယံ ဣမဿ ဝိပါကဝဋ္ဋဿ မူလဘူတံ ကမ္မဝဋ္ဋံ၊ တဿာပိ ပဟာနံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဆစ္စာဘိဌာနာနိ အဘဗ္ဗ ကာတု’’န္တိ။ တတ္ထ အဘိဌာနာနီတိ ဩဠာရိကဋ္ဌာနာနိ၊ တာနိ ဧသ ဆ အဘဗ္ဗော ကာတုံ။ တာနိ စ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော ပုဂ္ဂလော မာတရံ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေယျာ’’တိအာဒိနာ (အ။ နိ။ ၁။၂၇၁၊ မ။ နိ။ ၃။၁၂၈၊ ဝိဘ။ ၈၀၉) နယေန ဧကကနိပါတေ ဝုတ္တာနိ မာတုဃာတပိတုဃာတအရဟန္တဃာတလောဟိတုပ္ပာဒသင်္ဃဘေဒအညသတ္ထာရုဒ္ဒေသကမ္မာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ တာနိ ဟိ ကိဉ္စာပိ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နော အရိယသာဝကော ကုန္ထကိပိလ္လိကမ္ပိ ဇီဝိတာ န ဝေါရောပေတိ၊ အပိစ ခေါ ပန ပုထုဇ္ဇနဘာဝဿ ဝိဂရဟဏတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ ပုထုဇ္ဇနော ဟိ အဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နတ္တာ ဧဝံမဟာသာဝဇ္ဇာနိ အဘိဌာနာနိပိ ကရောတိ၊ ဒဿနသမ္ပန္နော ပန အဘဗ္ဗော တာနိ ကာတုန္တိ။ အဘဗ္ဗဂ္ဂဟဏဉ္စေတ္ထ ဘဝန္တရေပိ အကရဏဒဿနတ္ထံ။ ဘဝန္တရေပိ ဟိ ဧသ အတ္တနော အရိယသာဝကဘာဝံ အဇာနန္တောပိ ဓမ္မတာယ ဧဝ ဧတာနိ ဝါ ဆ၊ ပကတိပါဏာတိပါတာဒီနိ ဝါ ပဉ္စ ဝေရာနိ အညသတ္ထာရုဒ္ဒေသေန သဟ ဆ ဌာနာနိ န ကရောတိ၊ ယာနိ သန္ဓာယ ဧကစ္စေ ‘‘ဆဆာဘိဌာနာနီ’’တိ ပဌန္တိ။ မတမစ္ဆဂ္ဂါဟာဒယော စေတ္ထ အရိယသာဝကဂါမဒါရကာနံ နိဒဿနံ။

ဧဝံ ¶ ဘဂဝါ သတ္တ ဘဝေ အာဒိယတောပိ အရိယသာဝကဿ အညေဟိ အပ္ပဟီနဘဝါဒါနေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဝိသိဋ္ဌဂုဏဝသေန သင်္ဃရတနဿ ဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သင်္ဃေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

၂၃၅။ ဧဝံ သတ္တ ဘဝေ အာဒိယတောပိ အညေဟိ အပ္ပဟီနဘဝါဒါနေဟိ ပုဂ္ဂလေဟိ ဝိသိဋ္ဌဂုဏဝသေန သင်္ဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ ‘‘န ကေဝလံ ဒဿနသမ္ပန္နော ဆ အဘိဌာနာနိ အဘဗ္ဗော ကာတုံ၊ ကိံ ပန အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ပါပံ ကမ္မံ ကတွာ တဿ ပဋိစ္ဆာဒနာယပိ အဘဗ္ဗော’’တိ ပမာဒဝိဟာရိနောပိ ဒဿနသမ္ပန္နဿ ကတပဋိစ္ဆာဒနာဘာဝဂုဏေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓါ ‘‘ကိဉ္စာပိ သော ကမ္မံ ကရောတိ ပါပက’’န္တိ။

တဿတ္ထော ¶ – သော ဒဿနသမ္ပန္နော ကိဉ္စာပိ သတိသမ္မောသေန ပမာဒဝိဟာရံ အာဂမ္မ ယံ တံ ဘဂဝတာ လောကဝဇ္ဇသဉ္စိစ္စာနတိက္ကမနံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ယံ မယာ သာဝကာနံ သိက္ခာပဒံ ပညတ္တံ၊ တံ မမ သာဝကာ ဇီဝိတဟေတုပိ နာတိက္ကမန္တီ’’တိ (စူဠဝ။ ၃၈၅၊ အ။ နိ။ ၈။၁၉၊ ဥဒါ။ ၄၅)၊ တံ ဌပေတွာ အညံ ကုဋိကာရသဟသေယျာဒိံ ဝါ ပဏ္ဏတ္တိဝဇ္ဇဝီတိက္ကမသင်္ခါတံ ဗုဒ္ဓပဋိကုဋ္ဌံ ကာယေန ပါပကမ္မံ ကရောတိ၊ ပဒသောဓမ္မဥတ္တရိဆပ္ပဉ္စဝါစာဓမ္မဒေသနာသမ္ဖပ္ပလာပဖရုသဝစနာဒိံ ဝါ ဝါစာယ၊ ဥဒ စေတသာ ဝါ ကတ္ထစိ လောဘဒေါသုပ္ပာဒနဇာတရူပါဒိသာဒိယနံ စီဝရာဒိပရိဘောဂေသု အပစ္စဝေက္ခဏာဒိံ ဝါ ပါပကမ္မံ ကရောတိ။ အဘဗ္ဗော သော တဿ ပဋိစ္ဆဒါယ၊ န သော တံ ‘‘ဣဒံ အကပ္ပိယမကရဏီယ’’န္တိ ဇာနိတွာ မုဟုတ္တမ္ပိ ပဋိစ္ဆာဒေတိ၊ တင်္ခဏညေဝ ပန သတ္ထရိ ဝါ ဝိညူသု ဝါ သဗြဟ္မစာရီသု အာဝိ ကတွာ ယထာဓမ္မံ ပဋိကရောတိ၊ ‘‘န ပုန ကရိဿာမီ’’တိ ဧဝံ သံဝရိတဗ္ဗံ ဝါ သံဝရတိ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ အဘဗ္ဗတာ ဒိဋ္ဌပဒဿ ဝုတ္တာ၊ ဧဝရူပံ ပါပကမ္မံ ကတွာ တဿ ပဋိစ္ဆာဒါယ ဒိဋ္ဌနိဗ္ဗာနပဒဿ ဒဿနသမ္ပန္နဿ ပုဂ္ဂလဿ အဘဗ္ဗတာ ဝုတ္တာတိ အတ္ထော။

ကထံ –

‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒဟရော ကုမာရော မန္ဒော ဥတ္တာနသေယျကော ဟတ္ထေန ဝါ ပါဒေန ဝါ အင်္ဂါရံ အက္ကမိတွာ ခိပ္ပမေဝ ပဋိသံဟရတိ ¶ ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဃမ္မတာ ဧသာ ဒိဋ္ဌိသမ္ပန္နဿ ပုဂ္ဂလဿ၊ ကိဉ္စာပိ တထာရူပိံ အာပတ္တိံ အာပဇ္ဇတိ၊ ယထာရူပါယ အာပတ္တိယာ ဝုဋ္ဌာနံ ပညာယတိ၊ အထ ခေါ နံ ခိပ္ပမေဝ သတ္ထရိ ဝါ ဝိညူသု ဝါ သဗြဟ္မစာရီသု ဒေသေတိ ဝိဝရတိ ဥတ္တာနီကရောတိ၊ ဒေသေတွာ ဝိဝရိတွာ ဥတ္တာနီကတွာ အာယတိံ သံဝရံ အာပဇ္ဇတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၉၆)။

ဧဝံ ဘဂဝါ ပမာဒဝိဟာရိနောပိ ဒဿနသမ္ပန္နဿ ကတပဋိစ္ဆာဒနာဘာဝဂုဏေန သင်္ဃရတနဿ ဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သင်္ဃေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

၂၃၆။ ဧဝံ သင်္ဃပရိယာပန္နာနံ ပုဂ္ဂလာနံ တေန တေန ဂုဏပ္ပကာရေန သင်္ဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ ယွာယံ ဘဂဝတာ ရတနတ္တယဂုဏံ ဒီပေန္တေန ဣဓ သင်္ခေပေန အညတြ စ ဝိတ္ထာရေန ပရိယတ္တိဓမ္မော ဒေသိတော၊ တမ္ပိ နိဿာယ ပုန ဗုဒ္ဓါဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတ္တုမာရဒ္ဓါ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ ယထ ဖုဿိတဂ္ဂေ’’တိ။ တတ္ထ အာသန္နသန္နိဝေသဝဝတ္ထိတာနံ ရုက္ခာနံ သမူဟော ဝနံ၊ မူလသာရဖေဂ္ဂုတစသာခါပလာသေဟိ ပဝုဍ္ဎော ဂုမ္ဗော ပဂုမ္ဗော၊ ဝနေ ပဂုမ္ဗော ဝနပ္ပဂုမ္ဗော၊ သွာယံ ‘‘ဝနပ္ပဂုမ္ဗေ’’တိ ဝုတ္တော ¶ ။ ဧဝမ္ပိ ဟိ ဝတ္တုံ လဗ္ဘတိ ‘‘အတ္ထိ သဝိတက္ကသဝိစာရေ၊ အတ္ထိ အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တေ၊ သုခေ ဒုက္ခေ ဇီဝေ’’တိအာဒီသု ဝိယ။ ယထာတိ ဩပမ္မဝစနံ။ ဖုဿိတာနိ အဂ္ဂါနိ အဿာတိ ဖုဿိတဂ္ဂေါ၊ သဗ္ဗသာခါပသာခါသု သဉ္ဇာတပုပ္ဖောတိ အတ္ထော။ သော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘ဖုဿိတဂ္ဂေ’’တိ ဝုတ္တော။ ဂိမှာန မာသေ ပဌမသ္မိံ ဂိမှေတိ ယေ စတ္တာရော ဂိမှမာသာ၊ တေသံ စတုန္နံ ဂိမှာနံ ဧကသ္မိံ မာသေ။ ကတမသ္မိံ မာသေ ဣတိ စေ? ပဌမသ္မိံ ဂိမှေ၊ စိတြမာသေတိ အတ္ထော။ သော ဟိ ‘‘ပဌမဂိမှော’’တိ စ ‘‘ဗာလဝသန္တော’’တိ စ ဝုစ္စတိ။ တတော ပရံ ပဒတ္ထတော ပါကဋမေဝ။

အယံ ပနေတ္ထ ပိဏ္ဍတ္ထော – ယထာ ပဌမဂိမှနာမကေ ဗာလဝသန္တေ နာနာဝိဓရုက္ခဂဟနေ ဝနေ သုပုပ္ဖိတဂ္ဂသာခေါ တရုဏရုက္ခဂစ္ဆပရိယာယနာမော ပဂုမ္ဗော အတိဝိယ သဿိရိကော ဟောတိ၊ ဧဝမေဝံ ခန္ဓာယတနာဒီဟိ သတိပဋ္ဌာနသမ္မပ္ပဓာနာဒီဟိ ¶ သီလသမာဓိက္ခန္ဓာဒီဟိ ဝါ နာနပ္ပကာရေဟိ အတ္ထပ္ပဘေဒပုပ္ဖေဟိ အတိဝိယ သဿိရိကတ္တာ တထူပမံ နိဗ္ဗာနဂါမိမဂ္ဂဒီပနတော နိဗ္ဗာနဂါမိံ ပရိယတ္တိဓမ္မဝရံ နေဝ လာဘဟေတု န သက္ကာရာဒိဟေတု၊ ကေဝလဉှိ မဟာကရုဏာယ အဗ္ဘုဿာဟိတဟဒယော သတ္တာနံ ပရမံဟိတာယ အဒေသယီတိ။ ပရမံဟိတာယာတိ ဧတ္ထ စ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ အနုနာသိကော၊ အယံ ပနတ္ထော ‘‘ပရမဟိတာယ နိဗ္ဗာနာယ အဒေသယီ’’တိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ ဣမံ သုပုပ္ဖိတဂ္ဂဝနပ္ပဂုမ္ဗသဒိသံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ နိဿာယ ဗုဒ္ဓါဓိဋ္ဌာနံ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ကေဝလံ ပန ဣဒမ္ပိ ယထာဝုတ္တပ္ပကာရပရိယတ္တိဓမ္မသင်္ခါတံ ဗုဒ္ဓေ ရတနံ ပဏီတန္တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

၂၃၇။ ဧဝံ ဘဂဝါ ပရိယတ္တိဓမ္မေန ဗုဒ္ဓါဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ လောကုတ္တရဓမ္မေန ဝတ္တုမာရဒ္ဓါ ‘‘ဝရော ဝရညူ’’တိ။ တတ္ထ ဝရောတိ ပဏီတာဓိမုတ္တိကေဟိ ဣစ္ဆိတော ‘‘အဟော ဝတ မယမ္ပိ ဧဝရူပါ အဿာမာ’’တိ၊ ဝရဂုဏယောဂတော ဝါ ဝရော၊ ဥတ္တမော သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ဝရညူတိ နိဗ္ဗာနညူ။ နိဗ္ဗာနဉှိ သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဥတ္တမဋ္ဌေန ဝရံ၊ တဉ္စေသ ဗောဓိမူလေ သယံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ အညာသိ။ ဝရဒေါတိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယဇဋိလာဒီနံ အညေသဉ္စ ဒေဝမနုဿာနံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယဝါသနာဘာဂိယဝရဓမ္မဒါယီတိ အတ္ထော။ ဝရာဟရောတိ ဝရဿ မဂ္ဂဿ အာဟဋတ္တာ ဝရာဟရောတိ ဝုစ္စတိ။ သော ဟိ ဘဂဝါ ဒီပင်္ကရတော ပဘုတိ သမတိံသ ပါရမိယော ပူရေန္တော ပုဗ္ဗကေဟိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိ အနုယာတံ ပုရာဏံ မဂ္ဂဝရံ အာဟရိ၊ တေန ဝရာဟရောတိ ဝုစ္စတိ။ အပိစ သဗ္ဗညုတညာဏပဋိလာဘေန ဝရော၊ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာယ ဝရညူ၊ သတ္တာနံ ဝိမုတ္တိသုခဒါနေန ဝရဒေါ၊ ဥတ္တမပဋိပဒါဟရဏေန ဝရာဟရော၊ ဧတေဟိ လောကုတ္တရဂုဏေဟိ အဓိကဿ ကဿစိ အဘာဝတော အနုတ္တရော။

အပရော ¶ နယော – ဝရော ဥပသမာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန၊ ဝရညူ ပညာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန၊ ဝရဒေါ စာဂါဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန၊ ဝရာဟရော သစ္စာဓိဋ္ဌာနပရိပူရဏေန၊ ဝရံ မဂ္ဂသစ္စမာဟရီတိ။ တထာ ဝရော ပုညုဿယေန၊ ဝရညူ ပညုဿယေန၊ ဝရဒေါ ဗုဒ္ဓဘာဝတ္ထိကာနံ တဒုပါယသမ္ပဒါနေန၊ ဝရာဟရော ¶ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဘာဝတ္ထိကာနံ တဒုပါယာဟရဏေန၊ အနုတ္တရော တတ္ထ တတ္ထ အသဒိသတာယ၊ အတ္တနာ ဝါ အနာစရိယကော ဟုတွာ ပရေသံ အာစရိယဘာဝေန၊ ဓမ္မဝရံ အဒေသယိ သာဝကဘာဝတ္ထိကာနံ တဒတ္ထာယ သွာခါတတာဒိဂုဏယုတ္တဿ ဝရဓမ္မဿ ဒေသနတော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ နဝဝိဓေန လောကုတ္တရဓမ္မေန အတ္တနော ဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ ဗုဒ္ဓါဓိဋ္ဌာနံ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇတိ ‘‘ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ကေဝလံ ပန ယံ ဝရံ နဝလောကုတ္တရဓမ္မံ ဧသ အညာသိ၊ ယဉ္စ အဒါသိ၊ ယဉ္စ အာဟရိ၊ ယဉ္စ အဒေသယိ၊ ဣဒမ္ပိ ဗုဒ္ဓေ ရတနံ ပဏီတန္တိ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

၂၃၈။ ဧဝံ ဘဂဝါ ပရိယတ္တိဓမ္မံ လောကုတ္တရဓမ္မဉ္စ နိဿာယ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဗုဒ္ဓါဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ ယေ တံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ အဿောသုံ သုတာနုသာရေန စ ပဋိပဇ္ဇိတွာ နဝပ္ပကာရမ္ပိ လောကုတ္တရဓမ္မံ အဓိဂမိံသု၊ တေသံ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိဂုဏံ နိဿာယ ပုန သင်္ဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စံ ဝတ္တုမာရဒ္ဓါ ‘‘ခီဏံ ပုရာဏ’’န္တိ။ တတ္ထ ခီဏန္တိ သမုစ္ဆိန္နံ။ ပုရာဏန္တိ ပုရာတနံ။ နဝန္တိ သမ္ပတိ ဝတ္တမာနံ။ နတ္ထိသမ္ဘဝန္တိ အဝိဇ္ဇမာနပါတုဘာဝံ။ ဝိရတ္တစိတ္တာတိ ဝိဂတရာဂစိတ္တာ။ အာယတိကေ ဘဝသ္မိန္တိ အနာဂတမဒ္ဓါနံ ပုနဗ္ဘဝေ။ တေတိ ယေသံ ခီဏံ ပုရာဏံ နဝံ နတ္ထိသမ္ဘဝံ၊ ယေ စ အာယတိကေ ဘဝသ္မိံ ဝိရတ္တစိတ္တာ၊ တေ ခီဏာသဝါ ဘိက္ခူ။ ခီဏဗီဇာတိ ဥစ္ဆိန္နဗီဇာ။ အဝိရူဠှိဆန္ဒာတိ ဝိရူဠှိဆန္ဒဝိရဟိတာ။ နိဗ္ဗန္တီတိ ဝိဇ္ဈာယန္တိ။ ဓီရာတိ ဓိတိသမ္ပန္နာ။ ယထာယံ ပဒီပေါတိ အယံ ပဒီပေါ ဝိယ။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယံ တံ သတ္တာနံ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ နိရုဒ္ဓမ္ပိ ပုရာဏံ အတီတကာလိကံ ကမ္မံ တဏှာသိနေဟဿ အပ္ပဟီနတ္တာ ပဋိသန္ဓိအာဟရဏသမတ္ထတာယ အခီဏံယေဝ ဟောတိ၊ တံ ပုရာဏံ ကမ္မံ ယေသံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန တဏှာသိနေဟဿ သောသိတတ္တာ အဂ္ဂိနာ ဒဍ္ဎဗီဇမိဝ အာယတိံ ဝိပါကဒါနာသမတ္ထတာယ ခီဏံ။ ယဉ္စ နေသံ ဗုဒ္ဓပူဇာဒိဝသေန ဣဒါနိ ပဝတ္တမာနံ ကမ္မံ နဝန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တဉ္စ တဏှာပဟာနေနေဝ ဆိန္နမူလပါဒပပုပ္ဖမိဝ အာယတိံ ဖလဒါနာသမတ္ထတာယ ယေသံ နတ္ထိသမ္ဘဝံ၊ ယေ စ တဏှာပဟာနေနေဝ အာယတိကေ ဘဝသ္မိံ ဝိရတ္တစိတ္တာ၊ တေ ခီဏာသဝါ ဘိက္ခူ ‘‘ကမ္မံ ခေတ္တံ ဝိညာဏံ ¶ ဗီဇ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၃။၇၇) ဧတ္ထ ဝုတ္တဿ ပဋိသန္ဓိဝိညာဏဿ ကမ္မက္ခယေနေဝ ခီဏတ္တာ ခီဏဗီဇာ။ ယောပိ ပုဗ္ဗေ ပုနဗ္ဘဝသင်္ခါတာယ ဝိရူဠှိယာ ဆန္ဒော အဟောသိ၊ တဿာပိ သမုဒယပ္ပဟာနေနေဝ ပဟီနတ္တာ ပုဗ္ဗေ ဝိယ စုတိကာလေ အသမ္ဘဝေန အဝိရူဠှိဆန္ဒာ ¶ ဓိတိသမ္ပန္နတ္တာ ဓီရာ စရိမဝိညာဏနိရောဓေန ယထာယံ ပဒီပေါ နိဗ္ဗုတော၊ ဧဝံ နိဗ္ဗန္တိ၊ ပုန ‘‘ရူပိနော ဝါ အရူပိနော ဝါ’’တိ ဧဝမာဒိံ ပညတ္တိပထံ အစ္စေန္တီတိ။ တသ္မိံ ကိရ သမယေ နဂရဒေဝတာနံ ပူဇနတ္ထာယ ဇာလိတေသု ပဒီပေသု ဧကော ပဒီပေါ ဝိဇ္ဈာယိ၊ တံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ယထာယံ ပဒီပေါ’’တိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ ယေ တံ ပုရိမာဟိ ဒွီဟိ ဂါထာဟိ ဝုတ္တံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ အဿောသုံ၊ သုတာနုသာရေနေဝ ပဋိပဇ္ဇိတွာ နဝပ္ပကာရမ္ပိ လောကုတ္တရဓမ္မံ အဓိဂမိံသု၊ တေသံ အနုပါဒိသေသနိဗ္ဗာနပ္ပတ္တိဂုဏံ ဝတွာ ဣဒါနိ တမေဝ ဂုဏံ နိဿာယ သင်္ဃာဓိဋ္ဌာနံ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇန္တော ဒေသနံ သမာပေသိ ‘‘ဣဒမ္ပိ သင်္ဃေ’’တိ။ တဿတ္ထော ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ကေဝလံ ပန ဣဒမ္ပိ ယထာဝုတ္တေန ပကာရေန ခီဏာသဝဘိက္ခူနံ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ သင်္ဃေ ရတနံ ပဏီတန္တိ ဧဝံ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ အာဏာ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠေသု အမနုဿေဟိ ပဋိဂ္ဂဟိတာတိ။

ဒေသနာပရိယောသာနေ ရာဇကုလဿ သောတ္ထိ အဟောသိ၊ သဗ္ဗူပဒ္ဒဝါ ဝူပသမိံသု စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။

၂၃၉-၂၄၁။ အထ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ‘‘ဘဂဝတာ ရတနတ္တယဂုဏံ နိဿာယ သစ္စဝစနံ ပယုဉ္ဇမာနေန နာဂရဿ သောတ္ထိ ကတာ၊ မယာပိ နာဂရဿ သောတ္ထိတ္ထံ ရတနတ္တယဂုဏံ နိဿာယ ကိဉ္စိ ဝတ္တဗ္ဗ’’န္တိ စိန္တေတွာ အဝသာနေ ဂါထာတ္တယံ အဘာသိ ‘‘ယာနီဓ ဘူတာနီ’’တိ။ တတ္ထ ယသ္မာ ဗုဒ္ဓါ ယထာ လောကဟိတတ္ထာယ ဥဿုက္ကံ အာပန္နေဟိ အာဂန္တဗ္ဗံ၊ တထာ အာဂတတော၊ ယထာ စ ဧတေဟိ ဂန္တဗ္ဗံ၊ တထာ ဂတတော၊ ယထာ ဝါ ဧတေဟိ အာဇာနိတဗ္ဗံ၊ တထာ အာဇာနနတော၊ ယထာ စ ဇာနိတဗ္ဗံ၊ တထာ ဇာနနတော၊ ယဉ္စ တထေဝ ဟောတိ၊ တဿ ဂဒနတော စ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ စ သော ဒေဝမနုဿေဟိ ပုပ္ဖဂန္ဓာဒိနာ ဗဟိနိဗ္ဗတ္တေန ဥပကရဏေန၊ ဓမ္မာနုဓမ္မပ္ပဋိပတ္တာဒိနာ စ အတ္တနိ နိဗ္ဗတ္တေန အတိဝိယ ပူဇိတော၊ တသ္မာ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော သဗ္ဗဒေဝပရိသံ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ ¶ အာဟ ‘‘တထာဂတံ ဒေဝမနုဿပူဇိတံ၊ ဗုဒ္ဓံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူ’’တိ။

ယသ္မာ ပန ဓမ္မေ မဂ္ဂဓမ္မော ယထာ ယုဂနန္ဓ သမထဝိပဿနာဗလေန ဂန္တဗ္ဗံ ကိလေသပက္ခံ သမုစ္ဆိန္ဒန္တေန၊ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော။ နိဗ္ဗာနဓမ္မောပိ ယထာ ဂတော ပညာယ ပဋိဝိဒ္ဓါ သဗ္ဗဒုက္ခဝိဃာတာယ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ တထာ အဝဂတော၊ တသ္မာ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ယသ္မာ စ သင်္ဃောပိ ယထာ အတ္တဟိတာယ ပဋိပန္နေဟိ ဂန္တဗ္ဗံ တေန တေန မဂ္ဂေန၊ တထာ ဂတော၊ တသ္မာ ‘‘တထာဂတော’’ တွေဝ ဝုစ္စတိ။ တသ္မာ အဝသေသဂါထာဒွယေပိ တထာဂတံ ဓမ္မံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတု၊ တထာဂတံ သင်္ဃံ နမဿာမ သုဝတ္ထိ ဟောတူတိ ဝုတ္တံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။

ဧဝံ ¶ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော ဣမံ ဂါထာတ္တယံ ဘာသိတွာ ဘဂဝန္တံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဒေဝပုရမေဝ ဂတော သဒ္ဓိံ ဒေဝပရိသာယ။ ဘဂဝါ ပန တဒေဝ ရတနသုတ္တံ ဒုတိယဒိဝသေပိ ဒေသေသိ၊ ပုန စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ ယာဝ သတ္တမံ ဒိဝသံ ဒေသေသိ၊ ဒိဝသေ ဒိဝသေ တထေဝ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ။ ဘဂဝါ အဍ္ဎမာသမေဝ ဝေသာလိယံ ဝိဟရိတွာ ရာဇူနံ ‘‘ဂစ္ဆာမာ’’တိ ပဋိဝေဒေသိ။ တတော ရာဇာနော ဒိဂုဏေန သက္ကာရေန ပုန တီဟိ ဒိဝသေဟိ ဘဂဝန္တံ ဂင်္ဂါတီရံ နယိံသု။ ဂင်္ဂါယံ နိဗ္ဗတ္တာ နာဂရာဇာနော စိန္တေသုံ – ‘‘မနုဿာ တထာဂတဿ သက္ကာရံ ကရောန္တိ၊ မယံ ကိံ န ကရိဿာမာ’’တိ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမယာ နာဝါယော မာပေတွာ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမယေ ဧဝ ပလ္လင်္ကေ ပညာပေတွာ ပဉ္စဝဏ္ဏပဒုမသဉ္ဆန္နံ ဥဒကံ ကရိတွာ ‘‘အမှာကံ အနုဂ္ဂဟံ ကရောထာ’’တိ ဘဂဝန္တံ ဥပဂတာ။ ဘဂဝါ အဓိဝါသေတွာ ရတနနာဝမာရူဠှော ပဉ္စ စ ဘိက္ခုသတာနိ သကံ သကံ နာဝံ။ နာဂရာဇာနော ဘဂဝန္တံ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသင်္ဃေန နာဂဘဝနံ ပဝေသေသုံ။ တတြ သုဒံ ဘဂဝါ သဗ္ဗရတ္တိံ နာဂပရိသာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ ဒုတိယဒိဝသေ ဒိဗ္ဗေဟိ ခါဒနီယဘောဇနီယေဟိ မဟာဒါနံ အဒံသု။ ဘဂဝါ အနုမောဒိတွာ နာဂဘဝနာ နိက္ခမိ။

ဘူမဋ္ဌာ ဒေဝါ ‘‘မနုဿာ စ နာဂါ စ တထာဂတဿ သက္ကာရံ ကရောန္တိ၊ မယံ ကိံ န ကရိဿာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ဝနဂုမ္ဗရုက္ခပဗ္ဗတာဒီသု ဆတ္တာတိဆတ္တာနိ ဥက္ခိပိံသု။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ယာဝ အကနိဋ္ဌဗြဟ္မဘဝနံ၊ တာဝ မဟာသက္ကာရဝိသေသော ¶ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဗိမ္ဗိသာရောပိ လိစ္ဆဝီဟိ အာဂတကာလေ ကတသက္ကာရတော ဒိဂုဏမကာသိ၊ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဉ္စဟိ ဒိဝသေဟိ ဘဂဝန္တံ ရာဇဂဟံ အာနေသိ။

ရာဇဂဟမနုပ္ပတ္တေ ဘဂဝတိ ပစ္ဆာဘတ္တံ မဏ္ဍလမာဠေ သန္နိပတိတာနံ ဘိက္ခူနံ အယမန္တရကထာ ဥဒပါဒိ – ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော အာနုဘာဝေါ၊ ယံ ဥဒ္ဒိဿ ဂင်္ဂါယ ဩရတော စ ပါရတော စ အဋ္ဌယောဇနော ဘူမိဘာဂေါ နိန္နဉ္စ ထလဉ္စ သမံ ကတွာ ဝါလုကာယ ဩကိရိတွာ ပုပ္ဖေဟိ သဉ္ဆန္နော၊ ယောဇနပ္ပမာဏံ ဂင်္ဂါယ ဥဒကံ နာနာဝဏ္ဏေဟိ ပဒုမေဟိ သဉ္ဆန္နံ၊ ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ ဆတ္တာတိဆတ္တာနိ ဥဿိတာနီ’’တိ။ ဘဂဝါ တံ ပဝတ္တိံ ဉတွာ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမိတွာ တင်္ခဏာနုရူပေန ပါဋိဟာရိယေန ဂန္တွာ မဏ္ဍလမာဠေ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ။ နိသဇ္ဇ ခေါ ဘဂဝါ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ? ဘိက္ခူ သဗ္ဗံ အာရောစေသုံ။ ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစ – ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ အယံ ပူဇာဝိသေသော မယှံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော၊ န နာဂဒေဝဗြဟ္မာနုဘာဝေန၊ အပိစ ခေါ ပုဗ္ဗေ အပ္ပမတ္တကပရိစ္စာဂါနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ ဘိက္ခူ အာဟံသု – ‘‘န မယံ၊ ဘန္တေ၊ တံ အပ္ပမတ္တကံ ပရိစ္စာဂံ ဇာနာမ၊ သာဓု နော ဘဂဝါ တထာ ကထေတု၊ ယထာ မယံ တံ ဇာနေယျာမာ’’တိ။

ဘဂဝါ အာဟ – ဘူတပုဗ္ဗံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တက္ကသိလာယံ သင်္ခေါ နာမ ဗြာဟ္မဏော အဟောသိ။ တဿ ¶ ပုတ္တော သုသီမော နာမ မာဏဝေါ သောဠသဝဿုဒ္ဒေသိကော ဝယေန၊ သော ဧကဒိဝသံ ပိတရံ ဥပသင်္ကမိတွာ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ တံ ပိတာ အာဟ – ‘‘ကိံ၊ တာတ သုသီမာ’’တိ? သော အာဟ – ‘‘ဣစ္ဆာမဟံ၊ တာတ၊ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေတု’’န္တိ။ ‘‘တေန ဟိ၊ တာတ သုသီမ၊ အသုကော နာမ ဗြာဟ္မဏော မမ သဟာယကော၊ တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ဥဂ္ဂဏှာဟီ’’တိ ကဟာပဏသဟဿံ အဒါသိ။ သော တံ ဂဟေတွာ မာတာပိတရော အဘိဝါဒေတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ဥပစာရယုတ္တေန ဝိဓိနာ အာစရိယံ ဥပသင်္ကမိတွာ အဘိဝါဒေတွာ အတ္တာနံ နိဝေဒေသိ။ အာစရိယော ‘‘မမ သဟာယကဿ ပုတ္တော’’တိ မာဏဝံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သဗ္ဗံ ပါဟုနေယျမကာသိ။ သော အဒ္ဓါနကိလမထံ ပဋိဝိနောဒေတွာ တံ ကဟာပဏသဟဿံ အာစရိယဿ ပါဒမူလေ ဌပေတွာ သိပ္ပံ ဥဂ္ဂဟေတုံ ဩကာသံ ယာစိ။ အာစရိယော ဩကာသံ ကတွာ ဥဂ္ဂဏှာပေသိ။

သော ¶ လဟုဉ္စ ဂဏှန္တော ဗဟုဉ္စ ဂဏှန္တော ဂဟိတဂဟိတဉ္စ သုဝဏ္ဏဘာဇနေ ပက္ခိတ္တမိဝ သီဟတေလံ အဝိနဿမာနံ ဓာရေန္တော ဒွါဒသဝဿိကံ သိပ္ပံ ကတိပယမာသေနေဝ ပရိယောသာပေသိ။ သော သဇ္ဈာယံ ကရောန္တော အာဒိမဇ္ဈံယေဝ ပဿတိ၊ နော ပရိယောသာနံ။ အထ အာစရိယံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘ဣမဿ သိပ္ပဿ အာဒိမဇ္ဈမေဝ ပဿာမိ၊ ပရိယောသာနံ န ပဿာမီ’’တိ။ အာစရိယော အာဟ – ‘‘အဟမ္ပိ၊ တာတ၊ ဧဝမေဝါ’’တိ။ ‘‘အထ ကော၊ အာစရိယ၊ ဣမဿ သိပ္ပဿ ပရိယောသာနံ ဇာနာတီ’’တိ? ‘‘ဣသိပတနေ၊ တာတ၊ ဣသယော အတ္ထိ၊ တေ ဇာနေယျု’’န္တိ။ တေ ဥပသင်္ကမိတွာ ‘‘ပုစ္ဆာမိ၊ အာစရိယာ’’တိ။ ‘‘ပုစ္ဆ၊ တာတ၊ ယထာသုခ’’န္တိ။ သော ဣသိပတနံ ဂန္တွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓေ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဇာနာထာ’’တိ? ‘‘အာမာဝုသော၊ ဇာနာမာ’’တိ။ ‘‘တံ မမ္ပိ သိက္ခာပေထာ’’တိ။ ‘‘တေန၊ ဟာဝုသော၊ ပဗ္ဗဇာဟိ၊ န သက္ကာ အပဗ္ဗဇိတေန သိက္ခိတု’’န္တိ။ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ၊ ပဗ္ဗာဇေထ ဝါ မံ၊ ယံ ဝါ ဣစ္ဆထ၊ တံ ကတွာ ပရိယောသာနံ ဇာနာပေထာ’’တိ။ တေ တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနေ နိယောဇေတုံ အသမတ္ထာ ‘‘ဧဝံ တေ နိဝါသေတဗ္ဗံ၊ ဧဝံ ပါရုပိတဗ္ဗ’’န္တိအာဒိနာ နယေန အာဘိသမာစာရိကံ သိက္ခာပေသုံ။ သော တတ္ထ သိက္ခန္တော ဥပနိဿယသမ္ပန္နတ္တာ န စိရေနေဝ ပစ္စေကဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ။ သကလဗာရာဏသိယံ ‘‘သုသီမပစ္စေကဗုဒ္ဓါ’’တိ ပါကဋော အဟောသိ လာဘဂ္ဂယသဂ္ဂပ္ပတ္တော သမ္ပန္နပရိဝါရော။ သော အပ္ပာယုကသံဝတ္တနိကဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ န စိရေနေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ တဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ စ မဟာဇနကာယော စ သရီရကိစ္စံ ကတွာ ဓာတုတော ဂဟေတွာ နဂရဒွါရေ ထူပံ ပတိဋ္ဌာပေသုံ။

အထ ခေါ သင်္ခေါ ဗြာဟ္မဏော ‘‘ပုတ္တော မေ စိရဂတော၊ န စဿ ပဝတ္တိံ ဇာနာမီ’’တိ ပုတ္တံ ဒဋ္ဌုကာမော တက္ကသိလာယ နိက္ခမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန ဗာရာဏသိံ ပတွာ မဟာဇနကာယံ သန္နိပတိတံ ဒိသွာ ‘‘အဒ္ဓါ ဗဟူသု ဧကောပိ မေ ပုတ္တဿ ပဝတ္တိံ ဇာနိဿတီ’’တိ စိန္တေန္တော ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘သုသီမော နာမ မာဏဝေါ ဣဓ အာဂတော အတ္ထိ၊ အပိ နု တဿ ပဝတ္တိံ ဇာနာထာ’’တိ? တေ ‘‘အာမ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဇာနာမ၊ အသ္မိံ နဂရေ ဗြာဟ္မဏဿ သန္တိကေ တိဏ္ဏံ ဝေဒါနံ ပါရဂူ ဟုတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ¶ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယိ၊ အယမဿ ထူပေါ ပတိဋ္ဌာပိတော’’တိ အာဟံသု။ သော ဘူမိံ ဟတ္ထေန ¶ ပဟရိတွာ၊ ရောဒိတွာ စ ပရိဒေဝိတွာ စ တံ စေတိယင်္ဂဏံ ဂန္တွာ တိဏာနိ ဥဒ္ဓရိတွာ ဥတ္တရသာဋကေန ဝါလုကံ အာနေတွာ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓစေတိယင်္ဂဏေ အာကိရိတွာ၊ ကမဏ္ဍလုတော ဥဒကေန သမန္တတော ဘူမိံ ပရိပ္ဖောသိတွာ ဝနပုပ္ဖေဟိ ပူဇံ ကတွာ ဥတ္တရသာဋကေန ပဋာကံ အာရောပေတွာ ထူပဿ ဥပရိ အတ္တနော ဆတ္တံ ဗန္ဓိတွာ ပက္ကာမီတိ။

ဧဝံ အတီတံ ဒဿေတွာ တံ ဇာတကံ ပစ္စုပ္ပန္နေန အနုသန္ဓေန္တော ဘိက္ခူနံ ဓမ္မကထံ ကထေသိ – ‘‘သိယာ ခေါ ပန ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧဝမဿ အညော နူန တေန သမယေန သင်္ခေါ ဗြာဟ္မဏော အဟောသီ’’တိ၊ န ခေါ ပနေတံ ဧဝံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ၊ အဟံ တေန သမယေန သင်္ခေါ ဗြာဟ္မဏော အဟောသိံ၊ မယာ သုသီမဿ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ စေတိယင်္ဂဏေ တိဏာနိ ဥဒ္ဓဋာနိ၊ တဿ မေ ကမ္မဿ နိဿန္ဒေန အဋ္ဌယောဇနမဂ္ဂံ ဝိဂတခါဏုကဏ္ဋကံ ကတွာ သမံ သုဒ္ဓမကံသု၊ မယာ တတ္ထ ဝါလုကာ ဩကိဏ္ဏာ၊ တဿ မေ နိဿန္ဒေန အဋ္ဌယောဇနမဂ္ဂေ ဝါလုကံ ဩကိရိံသု။ မယာ တတ္ထ ဝနကုသုမေဟိ ပူဇာ ကတာ၊ တဿ မေ နိဿန္ဒေန နဝယောဇနမဂ္ဂေ ထလေ စ ဥဒကေ စ နာနာပုပ္ဖေဟိ ပုပ္ဖသန္ထရံ အကံသု။ မယာ တတ္ထ ကမဏ္ဍလုဒကေန ဘူမိ ပရိပ္ဖောသိတာ၊ တဿ မေ နိဿန္ဒေန ဝေသာလိယံ ပေါက္ခရဝဿံ ဝဿိ။ မယာ တသ္မိံ စေတိယေ ပဋာကာ အာရောပိတာ၊ ဆတ္တဉ္စ ဗဒ္ဓံ၊ တဿ မေ နိဿန္ဒေန ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ ပဋာကာ စ အာရောပိတာ၊ ဆတ္တာတိဆတ္တာနိ စ ဥဿိတာနိ။ ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အယံ မယှံ ပူဇာဝိသေသော နေဝ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော၊ န နာဂဒေဝဗြဟ္မာနုဘာဝေန၊ အပိစ ခေါ အပ္ပမတ္တကပရိစ္စာဂါနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော’’တိ။ ဓမ္မကထာပရိယောသာနေ ဣမံ ဂါထမဘာသိ –

‘‘မတ္တာသုခပရိစ္စာဂါ၊ ပဿေ စေ ဝိပုလံ သုခံ၊

စဇေ မတ္တာသုခံ ဓီရော၊ သမ္ပဿံ ဝိပုလံ သုခ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၂၉၀)၊

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ရတနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၂။ အာမဂန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ

သာမာကစိင်္ဂူလကစီနကာနိ ¶ ¶ စာတိ အာမဂန္ဓသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အနုပ္ပန္နေ ဘဂဝတိ အာမဂန္ဓော နာမ ဗြာဟ္မဏော ပဉ္စဟိ မာဏဝကသတေဟိ သဒ္ဓိံ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တံ ပဝိသိတွာ ပဗ္ဗတန္တရေ အဿမံ ကာရာပေတွာ ဝနမူလဖလာဟာရော ဟုတွာ တတ္ထ ပဋိဝသတိ၊ န ကဒါစိ မစ္ဆမံသံ ခါဒတိ။ အထ တေသံ တာပသာနံ လောဏမ္ဗိလာဒီနိ အပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ ပဏ္ဍုရောဂေါ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ တတော တေ ‘‘လောဏမ္ဗိလာဒိသေဝနတ္ထာယ မနုဿပထံ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ပစ္စန္တဂါမံ သမ္ပတ္တာ။ တတ္ထ မနုဿာ တေသု ပသီဒိတွာ နိမန္တေတွာ ဘောဇေသုံ၊ ကတဘတ္တကိစ္စာနံ နေသံ မဉ္စပီဌပရိဘောဂဘာဇနပါဒမက္ခနာဒီနိ ဥပနေတွာ ‘‘ဧတ္ထ၊ ဘန္တေ၊ ဝသထ၊ မာ ဥက္ကဏ္ဌိတ္ထာ’’တိ ဝသနဋ္ဌာနံ ဒဿေတွာ ပက္ကမိံသု။ ဒုတိယဒိဝသေပိ နေသံ ဒါနံ ဒတွာ ပုန ဃရပဋိပါဋိယာ ဧကေကဒိဝသံ ဒါနမဒံသု။ တာပသာ စတုမာသံ တတ္ထ ဝသိတွာ လောဏမ္ဗိလာဒိသေဝနာယ ထိရဘာဝပ္ပတ္တသရီရာ ဟုတွာ ‘‘မယံ၊ အာဝုသော၊ ဂစ္ဆာမာ’’တိ ¶ မနုဿာနံ အာရောစေသုံ။ မနုဿာ တေသံ တေလတဏ္ဍုလာဒီနိ အဒံသု။ တေ တာနိ အာဒါယ အတ္တနော အဿမမေဝ အဂမံသု။ တဉ္စ ဂါမံ တထေဝ သံဝစ္ဆရေ သံဝစ္ဆရေ အာဂမိံသု။ မနုဿာပိ တေသံ အာဂမနကာလံ ဝိဒိတွာ ဒါနတ္ထာယ တဏ္ဍုလာဒီနိ သဇ္ဇေတွာဝ အစ္ဆန္တိ၊ အာဂတေ စ နေ တထေဝ သမ္မာနေန္တိ။

အထ ဘဂဝါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ တတ္ထ ဝိဟရန္တော တေသံ တာပသာနံ ဥပနိဿယသမ္ပတ္တိံ ဒိသွာ တတော နိက္ခမ္မ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော စာရိကံ စရမာနော အနုပုဗ္ဗေန တံ ဂါမံ အနုပ္ပတ္တော။ မနုဿာ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ မဟာဒါနာနိ အဒံသု။ ဘဂဝါ တေသံ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တေ တာယ ဓမ္မဒေသနာယ အပ္ပေကစ္စေ သောတာပန္နာ၊ ဧကစ္စေ သကဒါဂါမိနော၊ ဧကစ္စေ အနာဂါမိနော အဟေသုံ၊ ဧကစ္စေ ပဗ္ဗဇိတွာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု။ ဘဂဝါ ပုနဒေဝ သာဝတ္ထိံ ပစ္စာဂမာသိ။ အထ တေ တာပသာ တံ ဂါမံ အာဂမိံသု။ မနုဿာ တာပသေ ဒိသွာ န ပုဗ္ဗသဒိသံ ကောတူဟလမကံသု။ တာပသာ တံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ကိံ၊ အာဝုသော၊ ဣမေ မနုဿာ န ပုဗ္ဗသဒိသာ၊ ကိံ နု ခေါ အယံ ဂါမော ရာဇဒဏ္ဍေန ဥပဒ္ဒုတော၊ ဥဒါဟု ဒုဗ္ဘိက္ခေန၊ ဥဒါဟု အမှေဟိ သီလာဒိဂုဏေဟိ သမ္ပန္နတရော ကောစိ ပဗ္ဗဇိတော ဣမံ ဂါမမနုပ္ပတ္တော’’တိ? တေ အာဟံသု – ‘‘န၊ ဘန္တေ၊ ရာဇဒဏ္ဍေန၊ န ဒုဗ္ဘိက္ခေနာယံ ဂါမော ဥပဒ္ဒုတော၊ အပိစ ဗုဒ္ဓါ လောကေ ¶ ဥပ္ပန္နော၊ သော ဘဂဝါ ဗဟုဇနဟိတာယ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣဓာဂတော’’တိ။

တံ ¶ သုတွာ အာမဂန္ဓတာပသော ‘‘ဗုဒ္ဓါတိ၊ ဂဟပတယော၊ ဝဒေထာ’’တိ? ‘‘ဗုဒ္ဓါတိ၊ ဘန္တေ၊ ဝဒါမာ’’တိ တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ ‘‘ဃောသောပိ ခေါ ဧသော ဒုလ္လဘော လောကသ္မိံ၊ ယဒိဒံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ အတ္တမနော အတ္တမနဝါစံ နိစ္ဆာရေတွာ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ နု ခေါ သော ဗုဒ္ဓါ အာမဂန္ဓံ ဘုဉ္ဇတိ၊ န ဘုဉ္ဇတီ’’တိ? ‘‘ကော၊ ဘန္တေ၊ အာမဂန္ဓော’’တိ? ‘‘အာမဂန္ဓော နာမ မစ္ဆမံသံ၊ ဂဟပတယော’’တိ။ ‘‘ဘဂဝါ၊ ဘန္တေ၊ မစ္ဆမံသံ ပရိဘုဉ္ဇတီ’’တိ။ တံ သုတွာ တာပသော ဝိပ္ပဋိသာရီ အဟောသိ – ‘‘မာဟေဝ ခေါ ပန ဗုဒ္ဓါ သိယာ’’တိ ¶ ။ ပုန စိန္တေသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓါနံ ပါတုဘာဝေါ နာမ ဒုလ္လဘော၊ ဂန္တွာ ဗုဒ္ဓံ ဒိသွာ ပုစ္ဆိတွာ ဇာနိဿာမီ’’တိ။ တတော ယေန ဘဂဝါ ဂတော၊ တံ မဂ္ဂံ မနုဿေ ပုစ္ဆိတွာ ဝစ္ဆဂိဒ္ဓိနီ ဂါဝီ ဝိယ တုရိတတုရိတော သဗ္ဗတ္ထ ဧကရတ္တိဝါသေန သာဝတ္ထိံ အနုပ္ပတွာ ဇေတဝနမေဝ ပါဝိသိ သဒ္ဓိံ သကာယ ပရိသာယ။ ဘဂဝါပိ တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ အာသနေ နိသိန္နော ဧဝ ဟောတိ။ တာပသာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမ္မ တုဏှီဘူတာ အနဘိဝါဒေတွာဝ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ ဘဂဝါ ‘‘ကစ္စိ ဝေါ ဣသယော ခမနီယ’’န္တိအာဒိနာ နယေန တေဟိ သဒ္ဓိံ ပဋိသမ္မောဒိ။ တေပိ ‘‘ခမနီယံ၊ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒိမာဟံသု။ တတော အာမဂန္ဓော ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အာမဂန္ဓံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ဘုဉ္ဇသိ၊ န ဘုဉ္ဇသီ’’တိ? ‘‘ကော သော၊ ဗြာဟ္မဏ၊ အာမဂန္ဓော နာမာ’’တိ? ‘‘မစ္ဆမံသံ၊ ဘော ဂေါတမာ’’တိ။ ဘဂဝါ ‘‘န၊ ဗြာဟ္မဏ၊ မစ္ဆမံသံ အာမဂန္ဓော။ အပိစ ခေါ အာမဂန္ဓော နာမ သဗ္ဗေ ကိလေသာ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ’’တိ ဝတွာ ‘‘န၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဣဒါနိ တွမေဝ အာမဂန္ဓံ ပုစ္ဆိ၊ အတီတေပိ တိဿော နာမ ဗြာဟ္မဏော ကဿပံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ။ ဧဝဉ္စ သော ပုစ္ဆိ၊ ဧဝဉ္စဿ ဘဂဝါ ဗျာကာသီ’’တိ တိဿေန စ ဗြာဟ္မဏေန ကဿပေန စ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဂါထာယော ဧဝ အာနေတွာ တာဟိ ဂါထာဟိ ဗြာဟ္မဏံ သညာပေန္တော အာဟ – ‘‘သာမာကစိင်္ဂူလကစီနကာနိ စာ’’တိ။ အယံ တာဝ ဣမဿ သုတ္တဿ ဣဓ ဥပ္ပတ္တိ။

အတီတေ ပန ကဿပေါ ကိရ ဗောဓိသတ္တော အဋ္ဌာသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဗာရာဏသိယံ ဗြဟ္မဒတ္တဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဓနဝတီ နာမ ဗြာဟ္မဏီ၊ တဿာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ အဂ္ဂသာဝကောပိ တံ ဒိဝသံယေဝ ဒေဝလောကာ စဝိတွာ အနုပုရောဟိတဗြာဟ္မဏဿ ပဇာပတိယာ ကုစ္ဆိမှိ နိဗ္ဗတ္တိ။ ဧဝံ တေသံ ဧကဒိဝသမေဝ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဉ္စ ¶ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနဉ္စ အဟောသိ၊ ဧကဒိဝသမေဝ ¶ ဧတေသံ ဧကဿ ကဿပေါ၊ ဧကဿ တိဿောတိ နာမမကံသု။ တေ သဟပံသုကီဠနကာ ဒွေ သဟာယာ အနုပုဗ္ဗေန ဝုဍ္ဎိံ အဂမိံသု။ တိဿဿ ပိတာ ပုတ္တံ အာဏာပေသိ – ‘‘အယံ၊ တာတ၊ ကဿပေါ နိက္ခမ္မ ပဗ္ဗဇိတွာ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတိ၊ တွမ္ပိဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘဝနိဿရဏံ ကရေယျာသီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိတွာ ဗောဓိသတ္တဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ ‘‘ဥဘောပိ၊ သမ္မ၊ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ အာဟ။ ဗောဓိသတ္တော ‘‘သာဓူ’’တိ ပဋိဿုဏိ။ တတော ဝုဍ္ဎိံ ¶ အနုပ္ပတ္တကာလေပိ တိဿော ဗောဓိသတ္တံ အာဟ – ‘‘ဧဟိ၊ သမ္မ၊ ပဗ္ဗဇိဿာမာ’’တိ ဗောဓိသတ္တော န နိက္ခမိ။ တိဿော ‘‘န တာဝဿ ဉာဏံ ပရိပါကံ ဂတ’’န္တိ သယံ နိက္ခမ္မ ဣသိပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ အရညေ ပဗ္ဗတပါဒေ အဿမံ ကာရာပေတွာ ဝသတိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ အပရေန သမယေန ဃရေ ဌိတောယေဝ အာနာပါနဿတိံ ပရိဂ္ဂဟေတွာ စတ္တာရိ ဈာနာနိ အဘိညာယော စ ဥပ္ပာဒေတွာ ပါသာဒေန ဗောဓိမဏ္ဍသမီပံ ဂန္တွာ ‘‘ပုန ပါသာဒေါ ယထာဌာနေယေဝ ပတိဋ္ဌာတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ၊ သော သကဋ္ဌာနေယေဝ ပတိဋ္ဌာသိ။ အပဗ္ဗဇိတေန ကိရ ဗောဓိမဏ္ဍံ ဥပဂန္တုံ န သက္ကာတိ။ သော ပဗ္ဗဇိတွာ ဗောဓိမဏ္ဍံ ပတွာ နိသီဒိတွာ သတ္တ ဒိဝသေ ပဓာနယောဂံ ကတွာ သတ္တဟိ ဒိဝသေဟိ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ သစ္ဆာကာသိ။

တဒါ ဣသိပတနေ ဝီသတိသဟဿာ ပဗ္ဗဇိတာ ပဋိဝသန္တိ။ အထ ကဿပေါ ဘဂဝါ တေ အာမန္တေတွာ ဓမ္မစက္ကံ ပဝတ္တေသိ။ သုတ္တပရိယောသာနေ သဗ္ဗေဝ အရဟန္တော အဟေသုံ။ သော သုဒံ ဘဂဝါ ဝီသတိဘိက္ခုသဟဿပရိဝုတော တတ္ထေဝ ဣသိပတနေ ဝသတိ။ ကိကီ စ နံ ကာသိရာဇာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ဥပဋ္ဌာတိ။ အထေကဒိဝသံ ဗာရာဏသိဝါသီ ဧကော ပုရိသော ပဗ္ဗတေ စန္ဒနသာရာဒီနိ ဂဝေသန္တော တိဿဿ တာပသဿ အဿမံ ပတွာ တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ တာပသော တံ ဒိသွာ ‘‘ကုတော ¶ အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ဗာရာဏသိတော၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကာ တတ္ထ ပဝတ္တီ’’တိ? ‘‘တတ္ထ၊ ဘန္တေ၊ ကဿပေါ နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပန္နော’’တိ။ တာပသော ဒုလ္လဘဝစနံ သုတွာ ပီတိသောမနဿဇာတော ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ သော အာမဂန္ဓံ ဘုဉ္ဇတိ၊ န ဘုဉ္ဇတီ’’တိ? ‘‘ကော ဘန္တေ၊ အာမဂန္ဓော’’တိ? ‘‘မစ္ဆမံသံ အာဝုသော’’တိ။ ‘‘ဘဂဝါ၊ ဘန္တေ၊ မစ္ဆမံသံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ။ တံ သုတွာ တာပသော ဝိပ္ပဋိသာရီ ဟုတွာ ပုန စိန္တေသိ – ‘‘ဂန္တွာ တံ ပုစ္ဆိဿာမိ၊ သစေ ‘အာမဂန္ဓံ ပရိဘုဉ္ဇာမီ’တိ ဝက္ခတိ၊ တတော နံ ‘တုမှာကံ၊ ဘန္တေ၊ ဇာတိယာ စ ကုလဿ စ ဂေါတ္တဿ စ အနနုစ္ဆဝိကမေတ’န္တိ နိဝါရေတွာ တဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ဘဝနိဿရဏံ ကရိဿာမီ’’တိ သလ္လဟုကံ ဥပကရဏံ ¶ ဂဟေတွာ သဗ္ဗတ္ထ ဧကရတ္တိဝါသေန သာယနှသမယေ ဗာရာဏသိံ ပတွာ ဣသိပတနမေဝ ပါဝိသိ။ ဘဂဝါပိ တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ အာသနေ နိသိန္နောယေဝ ဟောတိ။ တာပသော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမ္မ အနဘိဝါဒေတွာ တုဏှီဘူတော ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါ တံ ဒိသွာ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပဋိသမ္မောဒိ။ သောပိ ‘‘ခမနီယံ၊ ဘော ကဿပါ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိတွာ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ – ‘‘အာမဂန္ဓံ၊ ဘော ကဿပ၊ ဘုဉ္ဇသိ၊ န ဘုဉ္ဇသီ’’တိ? ‘‘နာဟံ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ အာမဂန္ဓံ ဘုဉ္ဇာမီ’’တိ။ ‘‘သာဓု၊ သာဓု၊ ဘော ကဿပ၊ ပရကုဏပံ အခါဒန္တော သုန္ဒရမကာသိ၊ ယုတ္တမေတံ ဘောတော ကဿပဿ ဇာတိယာ စ ကုလဿ စ ဂေါတ္တဿ စာ’’တိ။ တတော ဘဂဝါ ‘‘အဟံ ကိလေသေ သန္ဓာယ ‘အာမဂန္ဓံ န ဘုဉ္ဇာမီ’တိ ဝဒါမိ၊ ဗြာဟ္မဏော မစ္ဆမံသံ ပစ္စေတိ၊ ယံနူနာဟံ သွေ ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ အပဝိသိတွာ ကိကီရညော ဂေဟာ အာဘတံ ¶ ပိဏ္ဍပါတံ ပရိဘုဉ္ဇေယျံ၊ ဧဝံ အာမဂန္ဓံ အာရဗ္ဘ ကထာ ပဝတ္တိဿတိ။ တတော ဗြာဟ္မဏံ ဓမ္မဒေသနာယ သညာပေဿာမီ’’တိ ဒုတိယဒိဝသေ ကာလဿေဝ သရီရပရိကမ္မံ ကတွာ ဂန္ဓကုဋိံ ပါဝိသိ။ ဘိက္ခူ ဂန္ဓကုဋိဒွါရံ ပိဟိတံ ဒိသွာ ‘‘န ¶ ဘဂဝါ အဇ္ဇ ဘိက္ခူဟိ သဒ္ဓိံ ပဝိသိတုကာမော’’တိ ဉတွာ ဂန္ဓကုဋိံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ပိဏ္ဍာယ ပဝိသိံသု။

ဘဂဝါပိ ဂန္ဓကုဋိတော နိက္ခမ္မ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိ။ တာပသောပိ ခေါ ပတ္တသာကံ ပစိတွာ ခါဒိတွာ ဘဂဝတော သန္တိကေ နိသီဒိ။ ကိကီ ကာသိရာဇာ ဘိက္ခူ ပိဏ္ဍာယ စရန္တေ ဒိသွာ ‘‘ကုဟိံ ဘဂဝါ၊ ဘန္တေ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဝိဟာရေ၊ မဟာရာဇာ’’တိ စ သုတွာ နာနာဗျဉ္ဇနရသမနေကမံသဝိကတိသမ္ပန္နံ ဘောဇနံ ဘဂဝတော ပါဟေသိ။ အမစ္စာ ဝိဟာရံ နေတွာ ဘဂဝတော အာရောစေတွာ ဒက္ခိဏောဒကံ ဒတွာ ပရိဝိသန္တာ ပဌမံ နာနာမံသဝိကတိသမ္ပန္နံ ယာဂုံ အဒံသု၊ တာပသော ဒိသွာ ‘‘ခါဒတိ နု ခေါ နော’’တိ စိန္တေန္တော အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါ တဿ ပဿတောယေဝ ယာဂုံ ပိဝန္တော မံသခဏ္ဍံ မုခေ ပက္ခိပိ။ တာပသော ဒိသွာ ကုဒ္ဓါ။ ပုန ယာဂုပီတဿ နာနာရသဗျဉ္ဇနံ ဘောဇနမဒံသု၊ တမ္ပိ ဂဟေတွာ ဘုဉ္ဇန္တံ ဒိသွာ အတိဝိယ ကုဒ္ဓါ ‘‘မစ္ဆမံသံ ခါဒန္တောယေဝ ‘န ခါဒါမီ’တိ ဘဏတီ’’တိ။ အထ ဘဂဝန္တံ ကတဘတ္တကိစ္စံ ဟတ္ထပါဒေ ဓောဝိတွာ နိသိန္နံ ဥပသင်္ကမ္မ ‘‘ဘော ကဿပ၊ မုသာ တွံ ဘဏသိ၊ နေတံ ပဏ္ဍိတကိစ္စံ။ မုသာဝါဒေါ ဟိ ဂရဟိတော ဗုဒ္ဓါနံ၊ ယေပိ တေ ပဗ္ဗတပါဒေ ဝနမူလဖလာဒီဟိ ယာပေန္တာ ဣသယော ဝသန္တိ၊ တေပိ မုသာ န ဘဏန္တီ’’တိ ဝတွာ ပုန ဣသီနံ ဂုဏေ ဂါထာယ ဝဏ္ဏေန္တော အာဟ ‘‘သာမာကစိင်္ဂူလကစီနကာနိ စာ’’တိ။

၂၄၂။ တတ္ထ ¶ သာမာကာတိ ဓုနိတွာ ဝါ သီသာနိ ဥစ္စိနိတွာ ဝါ ဂယှူပဂါ တိဏဓညဇာတိ။ တထာ စိင်္ဂူလကာ ကဏဝီရပုပ္ဖသဏ္ဌာနသီသာ ဟောန္တိ။ စီနကာနီတိ အဋဝိပဗ္ဗတပါဒေသု အရောပိတဇာတာ စီနမုဂ္ဂါ။ ပတ္တပ္ဖလန္တိ ယံကိဉ္စိ ဟရိတပဏ္ဏံ။ မူလဖလန္တိ ယံကိဉ္စိ ကန္ဒမူလံ။ ဂဝိပ္ဖလန္တိ ယံကိဉ္စိ ရုက္ခဝလ္လိဖလံ။ မူလဂ္ဂဟဏေန ဝါ ကန္ဒမူလံ၊ ဖလဂ္ဂဟဏေန ရုက္ခဝလ္လိဖလံ၊ ဂဝိပ္ဖလဂ္ဂဟဏေန ¶ ဥဒကေ ဇာတသိင်္ဃာတကကသေရုကာဒိဖလံ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဓမ္မေန လဒ္ဓန္တိ ဒူတေယျပဟိဏဂမနာဒိမိစ္ဆာဇီဝံ ပဟာယ ဝနေ ဥဉ္ဆာစရိယာယ လဒ္ဓံ။ သတန္တိ သန္တော အရိယာ။ အသ္နမာနာတိ ဘုဉ္ဇမာနာ။ န ကာမကာမာ အလိကံ ဘဏန္တီတိ တေ ဧဝံ အမမာ အပရိဂ္ဂဟာ ဧတာနိ သာမာကာဒီနိ ဘုဉ္ဇမာနာ ဣသယော ယထာ တွံ သာဒုရသာဒိကေ ကာမေ ပတ္ထယန္တော အာမဂန္ဓံ ဘုဉ္ဇန္တောယေဝ ‘‘နာဟံ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ အာမဂန္ဓံ ဘုဉ္ဇာမီ’’တိ ဘဏန္တော အလိကံ ဘဏသိ၊ တထာ န ကာမကာမာ အလိကံ ဘဏန္တိ၊ ကာမေ ကာမယန္တာ မုသာ န ဘဏန္တီတိ ဣသီနံ ပသံသာယ ဘဂဝတော နိန္ဒံ ဒီပေတိ။

၂၄၃။ ဧဝံ ¶ ဣသီနံ ပသံသာပဒေသေန ဘဂဝန္တံ နိန္ဒိတွာ ဣဒါနိ အတ္တနာ အဓိပ္ပေတံ နိန္ဒာဝတ္ထုံ ဒဿေတွာ နိပ္ပရိယာယေနေဝ ဘဂဝန္တံ နိန္ဒန္တော အာဟ ‘‘ယဒသ္နမာနော’’တိ တတ္ထ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။ အယံ ပနတ္ထော – ယံ ကိဉ္စိဒေဝ သသမံသံ ဝါ တိတ္တိရမံသံ ဝါ ဓောဝနစ္ဆေဒနာဒိနာ ပုဗ္ဗပရိကမ္မေန သုကတံ၊ ပစနဝါသနာဒိနာ ပစ္ဆာပရိကမ္မေန သုနိဋ္ဌိတံ၊ န မာတရာ န ပိတရာ၊ အပိစ ခေါ ပန ‘‘ဒက္ခိဏေယျော အယ’’န္တိ မညမာနေဟိ ဓမ္မကာမေဟိ ပရေဟိ ဒိန္နံ၊ သက္ကာရကရဏေန ပယတံ ပဏီတမလင်္ကတံ၊ ဥတ္တမရသတာယ ဩဇဝန္တတာယ ထာမဗလဘရဏသမတ္ထတာယ စ ပဏီတံ အသ္နမာနော အာဟာရယမာနော၊ န ကေဝလဉ္စ ယံကိဉ္စိ မံသမေဝ၊ အပိစ ခေါ ပန ဣဒမ္ပိ သာလီနမန္နံ ဝိစိတကာဠကံ သာလိတဏ္ဍုလောဒနံ ပရိဘုဉ္ဇမာနော သော ဘုဉ္ဇသိ၊ ကဿပ၊ အာမဂန္ဓံ၊ သော တွံ ယံကိဉ္စိ မံသံ ဘုဉ္ဇမာနော ဣဒဉ္စ သာလီနမန္နံ ပရိဘုဉ္ဇမာနော ဘုဉ္ဇသိ၊ ကဿပ၊ အာမဂန္ဓန္တိ ဘဂဝန္တံ ဂေါတ္တေန အာလပတိ။

၂၄၄။ ဧဝံ ¶ အာဟာရတော ဘဂဝန္တံ နိန္ဒိတွာ ဣဒါနိ မုသာဝါဒံ အာရောပေတွာ နိန္ဒန္တော အာဟ ‘‘န အာမဂန္ဓော…ပေ… သုသင်္ခတေဟီ’’တိ။ တဿတ္ထော ¶ – ပုဗ္ဗေ မယာ ပုစ္ဆိတော သမာနော ‘‘န အာမဂန္ဓော မမ ကပ္ပတီ’’တိ ဣစ္စေဝ တွံ ဘာသသိ၊ ဧဝံ ဧကံသေနေဝ တွံ ဘာသသိ ဗြဟ္မဗန္ဓု ဗြာဟ္မဏဂုဏဝိရဟိတဇာတိမတ္တဗြာဟ္မဏာတိ ပရိဘာသန္တော ဘဏတိ။ သာလီနမန္နန္တိ သာလိတဏ္ဍုလောဒနံ။ ပရိဘုဉ္ဇမာနောတိ ဘုဉ္ဇမာနော။ သကုန္တမံသေဟိ သုသင်္ခတေဟီတိ တဒါ ဘဂဝတော အဘိဟဋံ သကုဏမံသံ နိဒ္ဒိသန္တော ဘဏတိ။

ဧဝံ ဘဏန္တော ဧဝ စ ဘဂဝတော ဟေဋ္ဌာ ပါဒတလာ ပဘုတိ ယာဝ ဥပရိ ကေသဂ္ဂါ သရီရမုလ္လောကေန္တော ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏာသီတိအနုဗျဉ္ဇနသမ္ပဒံ ဗျာမပ္ပဘာပရိက္ခေပဉ္စ ဒိသွာ ‘‘ဧဝရူပေါ မဟာပုရိသလက္ခဏာဒိပဋိမဏ္ဍိတကာယော န မုသာ ဘဏိတုံ အရဟတိ။ အယံ ဟိဿ ဘဝန္တရေပိ သစ္စဝါစာနိဿန္ဒေနေဝ ဥဏ္ဏာ ဘမုကန္တရေ ဇာတာ ဩဒါတာ မုဒု တူလသန္နိဘာ၊ ဧကေကာနိ စ လောမကူပေသု လောမာနိ။ သွာယံ ကထမိဒါနိ မုသာ ဘဏိဿတိ။ အဒ္ဓါ အညော ဣမဿ အာမဂန္ဓော ဘဝိဿတိ၊ ယံ သန္ဓာယ ဧတဒဝေါစ – ‘နာဟံ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ အာမဂန္ဓံ ဘုဉ္ဇာမီ’တိ၊ ယံနူနာဟံ ဧတံ ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ သဉ္ဇာတဗဟုမာနော ဂေါတ္တေနေဝ အာလပန္တော ဣမံ ဂါထာသေသံ အာဟ –

‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ ကဿပ ဧတမတ္ထံ၊ ကထံပကာရော တဝ အာမဂန္ဓော’’တိ။

၂၄၅။ အထဿ ဘဂဝါ အာမဂန္ဓံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ပါဏာတိပါတော’’တိ ဧဝမာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပါဏာတိပါတောတိ ¶ ပါဏဝဓော။ ဝဓဆေဒဗန္ဓနန္တိ ဧတ္ထ သတ္တာနံ ဒဏ္ဍာဒီဟိ အာကောဋနံ ဝဓော၊ ဟတ္ထပါဒါဒီနံ ဆေဒနံ ဆေဒေါ၊ ရဇ္ဇုအာဒီဟိ ဗန္ဓော ဗန္ဓနံ။ ထေယျံ မုသာဝါဒေါတိ ထေယျဉ္စ မုသာဝါဒေါ စ။ နိကတီတိ ‘‘ဒဿာမိ၊ ကရိဿာမီ’’တိအာဒိနာ နယေန အာသံ ¶ ဥပ္ပာဒေတွာ နိရာသာကရဏံ။ ဝဉ္စနာနီတိ အသုဝဏ္ဏံ သုဝဏ္ဏန္တိ ဂါဟာပနာဒီနိ။ အဇ္ဈေနကုတ္တန္တိ နိရတ္ထကမနေကဂန္ထပရိယာပုဏနံ။ ပရဒါရသေဝနာတိ ပရပရိဂ္ဂဟိတာသု စာရိတ္တာပဇ္ဇနံ။ ဧသာမဂန္ဓော န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ ဧသ ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလဓမ္မသမုဒါစာရော အာမဂန္ဓော ဝိဿဂန္ဓော ¶ ကုဏပဂန္ဓော။ ကိံ ကာရဏာ? အမနုညတ္တာ ကိလေသအသုစိမိဿကတ္တာ သဗ္ဘိ ဇိဂုစ္ဆိတတ္တာ ပရမဒုဂ္ဂန္ဓဘာဝါဝဟတ္တာ စ။ ယေ ဟိ ဥဿန္နကိလေသာ သတ္တာ၊ တေ တေဟိ အတိဒုဂ္ဂန္ဓာ ဟောန္တိ၊ နိက္ကိလေသာနံ မတသရီရမ္ပိ ဒုဂ္ဂန္ဓံ န ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧသာမဂန္ဓော။ မံသဘောဇနံ ပန အဒိဋ္ဌမသုတမပရိသင်္ကိတဉ္စ အနဝဇ္ဇံ၊ တသ္မာ န ဟိ မံသဘောဇနံ အာမဂန္ဓောတိ။

၂၄၆။ ဧဝံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ဧကေန နယေန အာမဂန္ဓံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ တေ တေ သတ္တာ တေဟိ တေဟိ အာမဂန္ဓေဟိ သမန္နာဂတာ၊ န ဧကော ဧဝ သဗ္ဗေဟိ၊ န စ သဗ္ဗေ ဧကေနေဝ၊ တသ္မာ နေသံ တေ တေ အာမဂန္ဓေ ပကာသေတုံ ‘‘ယေ ဣဓ ကာမေသု အသညတာ ဇနာ’’တိအာဒိနာ နယေန ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ တာဝ ဒေသနာယ အာမဂန္ဓေ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဒွေ ဂါထာယော အဘာသိ။

တတ္ထ ယေ ဣဓ ကာမေသု အသညတာ ဇနာတိ ယေ ကေစိ ဣဓ လောကေ ကာမပဋိသေဝနသင်္ခါတေသု ကာမေသု မာတိမာတုစ္ဆာဒီသုပိ မရိယာဒါဝိရဟေန ဘိန္နသံဝရတာယ အသံယတာ ပုထုဇ္ဇနာ။ ရသေသု ဂိဒ္ဓါတိ ဇိဝှာဝိညေယျေသု ရသေသု ဂိဒ္ဓါ ဂဓိတာ မုစ္ဆိတာ အဇ္ဈောသန္နာ အနာဒီနဝဒဿာဝိနော အနိဿရဏပညာ ရသေ ပရိဘုဉ္ဇန္တိ။ အသုစိဘာဝမဿိတာတိ တာယ ရသဂိဒ္ဓိယာ ရသပဋိလာဘတ္ထာယ နာနပ္ပကာရမိစ္ဆာဇီဝသင်္ခါတအသုစိဘာဝမိဿိတာ။ နတ္ထိကဒိဋ္ဌီတိ ‘‘နတ္ထိ ဒိန္န’’န္တိအာဒိဒသဝတ္ထုကမိစ္ဆာဒိဋ္ဌိသမန္နာဂတာ။ ဝိသမာတိ ¶ ဝိသမေန ကာယကမ္မာဒိနာ သမန္နာဂတာ။ ဒုရန္နယာတိ ဒုဝိညာပယာ သန္ဒိဋ္ဌိပရာမာသီအာဓာနဂ္ဂါဟီဒုပ္ပဋိနိဿဂ္ဂိတာသမန္နာဂတာ။ ဧသာမဂန္ဓောတိ ဧသ ဧတာယ ဂါထာယ ပုဂ္ဂလေ အဓိဋ္ဌာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘ကာမေသု အသံယတတာ ရသဂိဒ္ဓတာ အာဇီဝဝိပတ္တိနတ္ထိကဒိဋ္ဌိကာယဒုစ္စရိတာဒိဝိသမတာ ဒုရန္နယဘာဝတာ’’တိ အပရောပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေနေဝတ္ထေန ဆဗ္ဗိဓော အာမဂန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ မံသဘောဇနံ ပန ယထာဝုတ္တေနေဝတ္ထေန န အာမဂန္ဓောတိ။

၂၄၇။ ဒုတိယဂါထာယပိ ယေ လူခသာတိ ယေ လူခါ နိရသာ၊ အတ္တကိလမထာနုယုတ္တာတိ အတ္ထော။ ဒါရုဏာတိ ကက္ခဠာ ဒေါဝစဿတာယုတ္တာ။ ပိဋ္ဌိမံသိကာတိ ¶ ပုရတော မဓုရံ ဘဏိတွာ ပရမ္မုခေ အဝဏ္ဏဘာသိနော ¶ ။ ဧတေ ဟိ အဘိမုခံ ဩလောကေတုမသက္ကောန္တာ ပရမ္မုခါနံ ပိဋ္ဌိမံသခါဒကာ ဝိယ ဟောန္တိ၊ တေန ‘‘ပိဋ္ဌိမံသိကာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ မိတ္တဒ္ဒုနောတိ မိတ္တဒူဟကာ၊ ဒါရဓနဇီဝိတေသု ဝိဿာသမာပန္နာနံ မိတ္တာနံ တတ္ထ မိစ္ဆာပဋိပဇ္ဇနကာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိက္ကရုဏာတိ ကရုဏာဝိရဟိတာ သတ္တာနံ အနတ္ထကာမာ။ အတိမာနိနောတိ ‘‘ဣဓေကစ္စော ဇာတိယာ ဝါ…ပေ… အညတရညတရေန ဝတ္ထုနာ ပရေ အတိမညတိ၊ ယော ဧဝရူပေါ မာနော ကေတုကမျတာ စိတ္တဿာ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၈၀) ဧဝံ ဝုတ္တေန အတိမာနေန သမန္နာဂတာ။ အဒါနသီလာတိ အဒါနပကတိကာ၊ အဒါနာဓိမုတ္တာ အသံဝိဘာဂရတာတိ အတ္ထော။ န စ ဒေန္တိ ကဿစီတိ တာယ စ ပန အဒါနသီလတာယ ယာစိတာပိ သန္တာ ကဿစိ ကိဉ္စိ န ဒေန္တိ၊ အဒိန္နပုဗ္ဗကကုလေ မနုဿသဒိသာ နိဇ္ဈာမတဏှိကပေတပရာယဏာ ဟောန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘အာဒါနသီလာ’’တိပိ ပဌန္တိ၊ ကေဝလံ ဂဟဏသီလာ၊ ကဿစိ ပန ကိဉ္စိ န ဒေန္တီတိ။ ဧသာမဂန္ဓော န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ ဧသ ဧတာယ ဂါထာယ ပုဂ္ဂလေ အဓိဋ္ဌာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘လူခတာ၊ ဒါရုဏတာ ¶ ၊ ပိဋ္ဌိမံသိကတာ၊ မိတ္တဒူဘိတာ၊ နိက္ကရုဏတာ၊ အတိမာနိတာ၊ အဒါနသီလတာ၊ အဒါန’’န္တိ အပရောပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေနေဝတ္ထေန အဋ္ဌဝိဓော အာမဂန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ။

၂၄၈။ ဧဝံ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ ဒွေ ဂါထာယော ဝတွာ ပုန တဿ တာပသဿ အာသယာနုပရိဝတ္တနံ ဝိဒိတွာ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာယေဝ ဒေသနာယ ဧကံ ဂါထံ အဘာသိ။ တတ္ထ ကောဓော ဥရဂသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။ မဒေါတိ ‘‘ဇာတိမဒေါ၊ ဂေါတ္တမဒေါ၊ အာရောဂျမဒေါ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၃၂) နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဝုတ္တပ္ပဘေဒေါ စိတ္တဿ မဇ္ဇနဘာဝေါ။ ထမ္ဘောတိ ထဒ္ဓဘာဝေါ။ ပစ္စုပဋ္ဌာပနာတိ ပစ္စနီကဋ္ဌာပနာ၊ ဓမ္မေန နယေန ဝုတ္တဿ ပဋိဝိရုဇ္ဈိတွာ ဌာနံ။ မာယာတိ ‘‘ဣဓေကစ္စော ကာယေန ဒုစ္စရိတံ စရိတွာ’’တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၈၉၄) နယေန ဝိဘင်္ဂေ ဝိဘတ္တာ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒနတာ။ ဥသူယာတိ ပရလာဘသက္ကာရာဒီသု ဣဿာ။ ဘဿသမုဿယောတိ သမုဿိတံ ဘဿံ၊ အတ္တုက္ကံသနတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မာနာတိမာနောတိ ‘‘ဣဓေကစ္စော ဇာတိယာ ဝါ…ပေ… အညတရညတရေန ဝတ္ထုနာ ပုဗ္ဗကာလံ ပရေဟိ ¶ သဒိသံ အတ္တာနံ ဒဟတိ၊ အပရကာလံ အတ္တာနံ သေယျံ ဒဟတိ၊ ပရေ ဟီနေ ဒဟတိ၊ ယော ဧဝရူပေါ မာနော…ပေ… ကေတုကမျတာ စိတ္တဿာ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၈၀) ဝိဘင်္ဂေ ဝိဘတ္တော။ အသဗ္ဘိ သန္ထဝေါတိ အသပ္ပုရိသေဟိ သန္ထဝေါ။ ဧသာမဂန္ဓော န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ ဧသ ကောဓာဒိ နဝဝိဓော အကုသလရာသိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေနေဝတ္ထေန အာမဂန္ဓောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ။

၂၄၉။ ဧဝံ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ နဝဝိဓံ အာမဂန္ဓံ ဒဿေတွာ ပုနပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ အာမဂန္ဓေ ဝိဿဇ္ဇေန္တော တိဿော ဂါထာယော အဘာသိ။ တတ္ထ ယေ ¶ ပါပသီလာတိ ယေ ပါပသမာစာရတာယ ‘‘ပါပသီလာ’’တိ ¶ လောကေ ပါကဋာ။ ဣဏဃာတသူစကာတိ ဝသလသုတ္တေ ဝုတ္တနယေန ဣဏံ ဂဟေတွာ တဿ အပ္ပဒါနေန ဣဏဃာတာ၊ ပေသုညေန သူစကာ စ။ ဝေါဟာရကူဋာ ဣဓ ပါဋိရူပိကာတိ ဓမ္မဋ္ဋဋ္ဌာနေ ဌိတာ လဉ္ဇံ ဂဟေတွာ သာမိကေ ပရာဇေန္တာ ကူဋေန ဝေါဟာရေန သမန္နာဂတတ္တာ ဝေါဟာရကူဋာ၊ ဓမ္မဋ္ဌပဋိရူပကတ္တာ ပါဋိရူပိကာ။ အထ ဝါ ဣဓာတိ သာသနေ။ ပါဋိရူပိကာတိ ဒုဿီလာ။ တေ ဟိ ယသ္မာ နေသံ ဣရိယာပထသမ္ပဒါဒီဟိ သီလဝန္တပဋိရူပံ အတ္ထိ၊ တသ္မာ ပဋိရူပါ၊ ပဋိရူပါ ဧဝ ပါဋိရူပိကာ။ နရာဓမာ ယေဓ ကရောန္တိ ကိဗ္ဗိသန္တိ ယေ ဣဓ လောကေ နရာဓမာ မာတာပိတူသု ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီသု စ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိသညိတံ ကိဗ္ဗိသံ ကရောန္တိ။ ဧသာမဂန္ဓော န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ ဧသ ဧတာယ ဂါထာယ ပုဂ္ဂလေ အဓိဋ္ဌာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘ပါပသီလတာ၊ ဣဏဃာတတာ၊ သူစကတာ၊ ဝေါဟာရကူဋတာ၊ ပါဋိရူပိကတာ၊ ကိဗ္ဗိသကာရိတာ’’တိ အပရောပိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တေနေဝတ္ထေန ဆဗ္ဗိဓော အာမဂန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ။

၂၅၀။ ယေ ဣဓ ပါဏေသု အသညတာ ဇနာတိ ယေ ဇနာ ဣဓလောကေ ပါဏေသု ယထာကာမစာရိတာယ သတမ္ပိ သဟဿမ္ပိ မာရေတွာ အနုဒ္ဒယာမတ္တဿာပိ အကရဏေန အသံယတာ။ ပရေသမာဒါယ ဝိဟေသမုယျုတာတိ ပရေသံ သန္တကံ အာဒါယ ဓနံ ဝါ ဇီဝိတံ ဝါ တတော ‘‘မာ ဧဝံ ကရောထာ’’တိ ယာစန္တာနံ ဝါ နိဝါရေန္တာနံ ဝါ ပါဏိလေဍ္ဍုဒဏ္ဍာဒီဟိ ဝိဟေသံ ဥယျုတာ။ ပရေ ဝါ သတ္တေ သမာဒါယ ‘‘အဇ္ဇ ဒသ၊ အဇ္ဇ ဝီသ’’န္တိ ဧဝံ သမာဒိယိတွာ တေသံ ဝဓဗန္ဓနာဒီဟိ ဝိဟေသမုယျုတာ။ ဒုဿီလလုဒ္ဒါတိ နိဿီလာ စ ဒုရာစာရတ္တာ ¶ ၊ လုဒ္ဒါ စ ကုရူရကမ္မန္တာ လောဟိတပါဏိတာယ၊ မစ္ဆဃာတကမိဂဗန္ဓကသာကုဏိကာဒယော ဣဓာဓိပ္ပေတာ။ ဖရုသာတိ ဖရုသဝါစာ။ အနာဒရာတိ ‘‘ဣဒါနိ န ကရိဿာမ၊ ဝိရမိဿာမ ဧဝရူပါ’’တိ ဧဝံ အာဒရဝိရဟိတာ ¶ ။ ဧသာမဂန္ဓော န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ ဧသ ဧတာယ ဂါထာယ ပုဂ္ဂလေ အဓိဋ္ဌာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘ပါဏာတိပါတော ဝဓဆေဒဗန္ဓန’’န္တိအာဒိနာ နယေန ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တော စ အဝုတ္တော စ ‘‘ပါဏေသု အသံယတတာ ပရေသံ ဝိဟေသတာ ဒုဿီလတာ လုဒ္ဒတာ ဖရုသတာ အနာဒရော’’တိ ဆဗ္ဗိဓော အာမဂန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ။ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တမ္ပိ ဟိ သောတူနံ သောတုကာမတာယ အဝဓာရဏတာယ ဒဠှီကရဏတာယာတိ ဧဝမာဒီဟိ ကာရဏေဟိ ပုန ဝုစ္စတိ။ တေနေဝ စ ပရတော ဝက္ခတိ ‘‘ဣစ္စေတမတ္ထံ ဘဂဝါ ပုနပ္ပုနံ၊ အက္ခာသိ နံ ဝေဒယိ မန္တပါရဂူ’’တိ။

၂၅၁။ ဧတေသု ဂိဒ္ဓါ ဝိရုဒ္ဓါတိပါတိနောတိ ဧတေသု ပါဏေသု ဂေဓေန ဂိဒ္ဓါ၊ ဒေါသေန ဝိရုဒ္ဓါ၊ မောဟေန အာဒီနဝံ အပဿန္တာ ပုနပ္ပုနံ အဇ္ဈာစာရပ္ပတ္တိယာ အတိပါတိနော၊ ဧတေသု ဝါ ‘‘ပါဏာတိပါတော ဝဓဆေဒဗန္ဓန’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တေသု ပါပကမ္မေသု ယထာသမ္ဘဝံ ယေ ဂေဓဝိရောဓာတိပါတသင်္ခါတာ ရာဂဒေါသမောဟာ၊ တေဟိ ဂိဒ္ဓါ ဝိရုဒ္ဓါ အတိပါတိနော စ။ နိစ္စုယျုတာတိ အကုသလကရဏေ ¶ နိစ္စံ ဥယျုတာ၊ ကဒါစိ ပဋိသင်္ခါယ အပ္ပဋိဝိရတာ။ ပေစ္စာတိ အသ္မာ လောကာ ပရံ ဂန္တွာ။ တမံ ဝဇန္တိ ယေ၊ ပတန္တိ သတ္တာ နိရယံ အဝံသိရာတိ ယေ လောကန္တရိကန္ဓကာရသင်္ခါတံ နီစကုလတာဒိဘေဒံ ဝါ တမံ ဝဇန္တိ၊ ယေ စ ပတန္တိ သတ္တာ အဝီစိအာဒိဘေဒံ နိရယံ အဝံသိရာ အဓောဂတသီသာ။ ဧသာမဂန္ဓောတိ တေသံ သတ္တာနံ တမဝဇနနိရယပတနဟေတု ဧသ ဂေဓဝိရောဓာတိပါတဘေဒေါ သဗ္ဗာမဂန္ဓမူလဘူတော ယထာဝုတ္တေနတ္ထေန တိဝိဓော အာမဂန္ဓော။ န ဟိ မံသဘောဇနန္တိ မံသဘောဇနံ ပန န အာမဂန္ဓောတိ။

၂၅၂။ ဧဝံ ဘဂဝါ ပရမတ္ထတော အာမဂန္ဓံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒုဂ္ဂတိမဂ္ဂဘာဝဉ္စဿ ပကာသေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မိံ မစ္ဆမံသဘောဇနေ တာပသော အာမဂန္ဓသညီ ဒုဂ္ဂတိမဂ္ဂသညီ ¶ စ ဟုတွာ တဿ အဘောဇနေန သုဒ္ဓိကာမော ဟုတွာ တံ န ဘုဉ္ဇတိ၊ တဿ စ အညဿ စ တထာဝိဓဿ သောဓေတုံ အသမတ္ထဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘န မစ္ဆမံသ’’န္တိ ဣမံ ဆပ္ပဒံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ သဗ္ဗပဒါနိ ¶ အန္တိမပါဒေန ယောဇေတဗ္ဗာနိ – န မစ္ဆမံသံ သောဓေတိ မစ္စံ အဝိတိဏ္ဏကင်္ခံ၊ န အာဟုတိယညမုတူပသေဝနာ သောဓေတိ မစ္စံ အဝိတိဏ္ဏကင်္ခန္တိ ဧဝံ။ ဧတ္ထ စ န မစ္ဆမံသန္တိ အခါဒိယမာနံ မစ္ဆမံသံ န သောဓေတိ၊ တထာ အနာသကတ္တန္တိ ဧဝံ ပေါရာဏာ ဝဏ္ဏေန္တိ။ ဧဝံ ပန သုန္ဒရတရံ သိယာ ‘‘န မစ္ဆမံသာနံ အနာသကတ္တံ န မစ္ဆမံသာနာနာသကတ္တံ၊ မစ္ဆမံသာနံ အနာသကတ္တံ န သောဓေတိ၊ မစ္စ’’န္တိ အထာပိ သိယာ၊ ဧဝံ သန္တေ အနာသကတ္တံ ဩဟီယတီတိ? တဉ္စ န၊ အမရတပေန သင်္ဂဟိတတ္တာ။ ‘‘ယေ ဝါပိ လောကေ အမရာ ဗဟူ တပါ’’တိ ဧတ္ထ ဟိ သဗ္ဗောပိ ဝုတ္တာဝသေသော အတ္တကိလမထော သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆတီတိ။ နဂ္ဂိယန္တိ အစေလကတ္တံ။ မုဏ္ဍိယန္တိ မုဏ္ဍဘာဝေါ။ ဇဋာဇလ္လန္တိ ဇဋာ စ ရဇောဇလ္လဉ္စ။ ခရာဇိနာနီတိ ခရာနိ အဇိနစမ္မာနိ။ အဂ္ဂိဟုတ္တဿုပသေဝနာတိ အဂ္ဂိပါရိစာရိယာ။ အမရာတိ အမရဘာဝပတ္ထနတာယ ပဝတ္တကာယကိလေသာ။ ဗဟူတိ ဥက္ကုဋိကပ္ပဓာနာဒိဘေဒတော အနေကေ။ တပါတိ သရီရသန္တာပါ။ မန္တာတိ ဝေဒါ။ အာဟုတီတိ အဂ္ဂိဟောမကမ္မံ။ ယညမုတူပသေဝနာတိ အဿမေဓာဒိယညာ စ ဥတူပသေဝနာ စ။ ဥတူပသေဝနာ နာမ ဂိမှေ အာတပဋ္ဌာနသေဝနာ၊ ဝဿေ ရုက္ခမူလသေဝနာ၊ ဟေမန္တေ ဇလပ္ပဝေသသေဝနာ။ န သောဓေန္တိ မစ္စံ အဝိတိဏ္ဏကင်္ခန္တိ ကိလေသသုဒ္ဓိယာ ဝါ ဘဝသုဒ္ဓိယာ ဝါ အဝိတိဏ္ဏဝိစိကိစ္ဆံ မစ္စံ န သောဓေန္တိ။ ကင်္ခါမလေ ဟိ သတိ န ဝိသုဒ္ဓါ ဟောတိ၊ တွဉ္စ သကင်္ခေါယေဝါတိ။ ဧတ္ထ စ ‘‘အဝိတိဏ္ဏကင်္ခ’’န္တိ ဧတံ ‘‘န မစ္ဆမံသ’’န္တိအာဒီနိ ¶ သုတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မစ္ဆမံသာနံ အဘောဇနာဒိနာ သိယာ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂေါ’’တိ တာပသဿ ကင်္ခါယ ဥပ္ပန္နာယ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ သိယာတိ နော အဓိပ္ပာယော။ ယာ စဿ ‘‘သော မစ္ဆမံသံ ဘုဉ္ဇတီ’’တိ သုတွာဝ ဗုဒ္ဓေ ကင်္ခါ ဥပ္ပန္နာ၊ တံ သန္ဓာယေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၅၃။ ဧဝံ ¶ မစ္ဆမံသာနာသကတ္တာဒီနံ သောဓေတုံ အသမတ္ထဘာဝံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ သောဓေတုံ သမတ္ထေ ဓမ္မေ ဒဿေန္တော ‘‘သောတေသု ဂုတ္တော’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ သောတေသူတိ ဆသု ဣန္ဒြိယေသု။ ဂုတ္တောတိ ဣန္ဒြိယသံဝရဂုတ္တိယာ သမန္နာဂတော။ ဧတ္တာဝတာ ဣန္ဒြိယသံဝရပရိဝါရသီလံ ဒဿေတိ။ ဝိဒိတိန္ဒြိယော စရေတိ ဉာတပရိညာယ ဆဠိန္ဒြိယာနိ ဝိဒိတွာ ပါကဋာနိ ကတွာ စရေယျ၊ ဝိဟရေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧတ္တာဝတာ ဝိသုဒ္ဓသီလဿ နာမရူပပရိစ္ဆေဒံ ဒဿေတိ။ ဓမ္မေ ဌိတောတိ အရိယမဂ္ဂေန အဘိသမေတဗ္ဗစတုသစ္စဓမ္မေ ဌိတော။ ဧတေန သောတာပတ္တိဘူမိံ ဒဿေတိ။ အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝေ ¶ ရတောတိ ဥဇုဘာဝေ စ မုဒုဘာဝေ စ ရတော။ ဧတေန သကဒါဂါမိဘူမိံ ဒဿေတိ။ သကဒါဂါမီ ဟိ ကာယဝင်္ကာဒိကရာနံ စိတ္တထဒ္ဓဘာဝကရာနဉ္စ ရာဂဒေါသာနံ တနုဘာဝါ အဇ္ဇဝမဒ္ဒဝေ ရတော ဟောတိ။ သင်္ဂါတိဂေါတိ ရာဂဒေါသသင်္ဂါတိဂေါ။ ဧတေန အနာဂါမိဘူမိံ ဒဿေတိ။ သဗ္ဗဒုက္ခပ္ပဟီနောတိ သဗ္ဗဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ ဟေတုပ္ပဟာနေန ပဟီနသဗ္ဗဒုက္ခော။ ဧတေန အရဟတ္တဘူမိံ ဒဿေတိ။ န လိပ္ပတိ ဒိဋ္ဌသုတေသု ဓီရောတိ သော ဧဝံ အနုပုဗ္ဗေန အရဟတ္တံ ပတ္တော ဓိတိသမ္ပဒါယ ဓီရော ဒိဋ္ဌသုတေသု ဓမ္မေသု ကေနစိ ကိလေသေန န လိပ္ပတိ။ န ကေဝလဉ္စ ဒိဋ္ဌသုတေသု၊ မုတဝိညာတေသု စ န လိပ္ပတိ၊ အညဒတ္ထု ပရမဝိသုဒ္ဓိပ္ပတ္တော ဟောတီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

၂၅၄-၅။ ဣတော ပရံ ‘‘ဣစ္စေတမတ္ထ’’န္တိ ဒွေ ဂါထာ သင်္ဂီတိကာရေဟိ ဝုတ္တာ။ တာသမတ္ထော – ဣတိ ဘဂဝါ ကဿပေါ ဧတမတ္ထံ ပုနပ္ပုနံ အနေကာဟိ ဂါထာဟိ ဓမ္မာဓိဋ္ဌာနာယ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ စ ဒေသနာယ ယာဝ တာပသော အညာသိ၊ တာဝ သော အက္ခာသိ ¶ ကထေသိ ဝိတ္ထာရေသိ။ နံ ဝေဒယိ မန္တပါရဂူတိ သောပိ တဉ္စ အတ္ထံ မန္တပါရဂူ၊ ဝေဒပါရဂူ၊ တိဿော ဗြာဟ္မဏော ဝေဒယိ အညာသိ။ ကိံ ကာရဏာ? ယသ္မာ အတ္ထတော စ ပဒတော စ ဒေသနာနယတော စ စိတြာဟိ ဂါထာဟိ မုနီ ပကာသယိ။ ကီဒိသော? နိရာမဂန္ဓော အသိတော ဒုရန္နယော၊ အာမဂန္ဓကိလေသာဘာဝါ နိရာမဂန္ဓော၊ တဏှာဒိဋ္ဌိနိဿယာဘာဝါ အသိတော၊ ဗာဟိရဒိဋ္ဌိဝသေန ‘‘ဣဒံ သေယျော ဣဒံ ဝရ’’န္တိ ကေနစိ နေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ဒုရန္နယော။ ဧဝံ ပကာသိတဝတော စဿ သုတွာန ဗုဒ္ဓဿ သုဘာသိတံ ပဒံ သုကထိတံ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ နိရာမဂန္ဓံ နိက္ကိလေသယောဂံ၊ သဗ္ဗဒုက္ခပ္ပနူဒနံ သဗ္ဗဝဋ္ဋဒုက္ခပ္ပနူဒနံ၊ နီစမနော နီစစိတ္တော ဟုတွာ ဝန္ဒိ တထာဂတဿ၊ တိဿော ဗြာဟ္မဏော တထာဂတဿ ပါဒေ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတံ ကတွာ ဝန္ဒိ။ တတ္ထေဝ ပဗ္ဗဇ္ဇမရောစယိတ္ထာတိ တတ္ထေဝ စ နံ အာသနေ နိသိန္နံ ကဿပံ ဘဂဝန္တံ တိဿော တာပသော ပဗ္ဗဇ္ဇမရောစယိတ္ထ၊ အယာစီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တံ ဘဂဝါ ‘‘ဧဟိ ဘိက္ခူ’’တိ အာဟ။ သော တင်္ခဏံယေဝ အဋ္ဌပရိက္ခာရယုတ္တော ဟုတွာ အာကာသေနာဂန္တွာ ဝဿသတိကတ္ထေရော ဝိယ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ကတိပါဟေနေဝ သာဝကပါရမိဉာဏံ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ တိဿော နာမ အဂ္ဂသာဝကော အဟောသိ၊ ပုန ဒုတိယော ဘာရဒွါဇော နာမ။ ဧဝံ တဿ ဘဂဝတော တိဿဘာရဒွါဇံ နာမ သာဝကယုဂံ အဟောသိ။

အမှာကံ ¶ ¶ ပန ဘဂဝါ ယာ စ တိဿေန ဗြာဟ္မဏေန အာဒိတော တိဿော ဂါထာ ဝုတ္တာ၊ ယာ စ ကဿပေန ဘဂဝတာ မဇ္ဈေ နဝ၊ ယာ စ တဒါ သင်္ဂီတိကာရေဟိ အန္တေ ဒွေ၊ တာ သဗ္ဗာပိ စုဒ္ဒသ ဂါထာ အာနေတွာ ပရိပုဏ္ဏံ ကတွာ ဣမံ အာမဂန္ဓသုတ္တံ အာစရိယပ္ပမုခါနံ ပဉ္စန္နံ တာပသသတာနံ အာမဂန္ဓံ ဗျာကာသိ။ တံ သုတွာ သော ဗြာဟ္မဏော တထေဝ နီစမနော ¶ ဟုတွာ ဘဂဝတော ပါဒေ ဝန္ဒိတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ သဒ္ဓိံ ပရိသာယ။ ‘‘ဧထ ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဘဂဝါ အဝေါစ။ တေ တထေဝ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝံ ပတွာ အာကာသေနာဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ကတိပါဟေနေဝ သဗ္ဗေဝ အဂ္ဂဖလေ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ အာမဂန္ဓသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၃။ ဟိရိသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဟိရိံ ¶ တရန္တန္တိ ဟိရိသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အနုပ္ပန္နေ ဘဂဝတိ သာဝတ္ထိယံ အညတရော ဗြာဟ္မဏမဟာသာလော အဍ္ဎော အဟောသိ အသီတိကောဋိဓနဝိဘဝေါ။ တဿ ဧကပုတ္တကော အဟောသိ ပိယော မနာပေါ။ သော တံ ဒေဝကုမာရံ ဝိယ နာနပ္ပကာရေဟိ သုခူပကရဏေဟိ သံဝဍ္ဎေန္တော တံ သာပတေယျံ တဿ အနိယျာတေတွာဝ ကာလမကာသိ သဒ္ဓိံ ဗြာဟ္မဏိယာ။ တတော တဿ မာဏဝဿ မာတာပိတူနံ အစ္စယေန ဘဏ္ဍာဂါရိကော သာရဂဗ္ဘံ ဝိဝရိတွာ သာပတေယျံ နိယျာတေန္တော အာဟ – ‘‘ဣဒံ တေ၊ သာမိ၊ မာတာပိတူနံ သန္တကံ၊ ဣဒံ အယျကပယျကာနံ သန္တကံ၊ ဣဒံ သတ္တကုလပရိဝဋ္ဋေန အာဂတ’’န္တိ။ မာဏဝေါ ဓနံ ဒိသွာ စိန္တေသိ – ‘‘ဣဒံ ဓနံယေဝ ဒိဿတိ၊ ယေဟိ ပန ဣဒံ သဉ္စိတံ၊ တေ န ဒိဿန္တိ၊ သဗ္ဗေဝ မစ္စုဝသံ ဂတာ။ ဂစ္ဆန္တာ စ န ဣတော ကိဉ္စိ အာဒါယ အဂမံသု၊ ဧဝံ နာမ ဘောဂေ ပဟာယ ဂန္တဗ္ဗော ပရလောကော၊ န သက္ကာ ကိဉ္စိ အာဒါယ ဂန္တုံ အညတြ သုစရိတေန။ ယံနူနာဟံ ဣမံ ဓနံ ပရိစ္စဇိတွာ သုစရိတဓနံ ဂဏှေယျံ၊ ယံ သက္ကာ အာဒါယ ဂန္တု’’န္တိ။ သော ဒိဝသေ ဒိဝသေ သတသဟဿံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ပုန စိန္တေသိ – ‘‘ပဟူတမိဒံ ဓနံ၊ ကိံ ဣမိနာ ဧဝမပ္ပကေန ပရိစ္စာဂေန၊ ယံနူနာဟံ ¶ မဟာဒါနံ ဒဒေယျ’’န္တိ။ သော ရညော အာရောစေသိ – ‘‘မဟာရာဇ၊ မမ ဃရေ ဧတ္တကံ ဓနံ အတ္ထိ၊ ဣစ္ဆာမိ တေန မဟာဒါနံ ဒါတုံ။ သာဓု၊ မဟာရာဇ၊ နဂရေ ဃောသနံ ကာရာပေထာ’’တိ။ ရာဇာ တထာ ကာရာပေသိ။ သော အာဂတာဂတာနံ ဘာဇနာနိ ပူရေတွာ သတ္တဟိ ဒိဝသေဟိ သဗ္ဗဓနမဒါသိ ¶ ၊ ဒတွာ စ စိန္တေသိ – ‘‘ဧဝံ မဟာပရိစ္စာဂံ ကတွာ အယုတ္တံ ဃရေ ဝသိတုံ၊ ယံနူနာဟံ ပဗ္ဗဇေယျ’’န္တိ။ တတော ပရိဇနဿ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။ တေ ‘‘မာ၊ တွံ သာမိ၊ ‘ဓနံ ပရိက္ခီဏ’န္တိ စိန္တယိ၊ မယံ အပ္ပကေနေဝ ကာလေန နာနာဝိဓေဟိ ဥပါယေဟိ ဓနသဉ္စယံ ကရိဿာမာ’’တိ ဝတွာ နာနပ္ပကာရေဟိ တံ ယာစိံသု။ သော တေသံ ယာစနံ အနာဒိယိတွာဝ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိ။

တတ္ထ အဋ္ဌဝိဓာ တာပသာ – သပုတ္တဘရိယာ၊ ဥဉ္ဆာစာရိကာ၊ သမ္ပတ္တကာလိကာ၊ အနဂ္ဂိပက္ကိကာ၊ အသ္မမုဋ္ဌိကာ၊ ဒန္တလုယျကာ၊ ပဝတ္တဖလိကာ၊ ဝဏ္ဋမုတ္တိကာ စာတိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၈၀)။ တတ္ထ သပုတ္တဘရိယာတိ ပုတ္တဒါရေန သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတွာ ကသိဝဏိဇ္ဇာဒီဟိ ဇီဝိကံ ကပ္ပယမာနာ ကေဏိယဇဋိလာဒယော။ ဥဉ္ဆာစာရိကာတိ နဂရဒွါရေ အဿမံ ကာရာပေတွာ တတ္ထ ခတ္တိယဗြာဟ္မဏကုမာရာဒယော ¶ သိပ္ပာဒီနိ သိက္ခာပေတွာ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ ပဋိက္ခိပိတွာ တိလတဏ္ဍုလာဒိကပ္ပိယဘဏ္ဍပဋိဂ္ဂါဟကာ၊ တေ သပုတ္တဘရိယေဟိ သေဋ္ဌတရာ။ သမ္ပတ္တကာလိကာတိ အာဟာရဝေလာယ သမ္ပတ္တံ အာဟာရံ ဂဟေတွာ ယာပေန္တာ၊ တေ ဥဉ္ဆာစာရိကေဟိ သေဋ္ဌတရာ။ အနဂ္ဂိပက္ကိကာတိ အဂ္ဂိနာ အပက္ကပတ္တဖလာနိ ခါဒိတွာ ယာပေန္တာ၊ တေ သမ္ပတ္တကာလိကေဟိ သေဋ္ဌတရာ။ အသ္မမုဋ္ဌိကာတိ မုဋ္ဌိပါသာဏံ ဂဟေတွာ အညံ ဝါ ကိဉ္စိ ဝါသိသတ္ထကာဒိံ ဂဟေတွာ ဝိစရန္တာ ယဒါ ဆာတာ ဟောန္တိ၊ တဒါ သမ္ပတ္တရုက္ခတော တစံ ဂဟေတွာ ခါဒိတွာ ဥပေါသထင်္ဂါနိ အဓိဋ္ဌာယ စတ္တာရော ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေန္တိ၊ တေ အနဂ္ဂိပက္ကိကေဟိ သေဋ္ဌတရာ။ ဒန္တလုယျကာတိ မုဋ္ဌိပါသာဏာဒီနိပိ အဂဟေတွာ စရန္တာ ခုဒါကာလေ သမ္ပတ္တရုက္ခတော ဒန္တေဟိ ဥပ္ပာဋေတွာ တစံ ခါဒိတွာ ဥပေါသထင်္ဂါနိ အဓိဋ္ဌာယ ဗြဟ္မဝိဟာရေ ဘာဝေန္တိ၊ တေ အသ္မမုဋ္ဌိကေဟိ သေဋ္ဌတရာ။ ပဝတ္တဖလိကာတိ ဇာတဿရံ ¶ ဝါ ဝနသဏ္ဍံ ဝါ နိဿာယ ဝသန္တာ ယံ တတ္ထ သရေ ဘိသမုဠာလာဒိ၊ ယံ ဝါ ဝနသဏ္ဍေ ပုပ္ဖကာလေ ပုပ္ဖံ၊ ဖလကာလေ ဖလံ၊ တမေဝ ခါဒန္တိ။ ပုပ္ဖဖလေ အသတိ အန္တမသော တတ္ထ ရုက္ခပပဋိကမ္ပိ ခါဒိတွာ ဝသန္တိ၊ န တွေဝ အာဟာရတ္ထာယ အညတြ ဂစ္ဆန္တိ။ ဥပေါသထင်္ဂါဓိဋ္ဌာနံ ¶ ဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနံ စ ကရောန္တိ၊ တေ ဒန္တလုယျကေဟိ သေဋ္ဌတရာ။ ဝဏ္ဋမုတ္တိကာ နာမ ဝဏ္ဋမုတ္တာနိ ဘူမိယံ ပတိတာနိ ပဏ္ဏာနိယေဝ ခါဒန္တိ၊ သေသံ ပုရိမသဒိသမေဝ၊ တေ သဗ္ဗသေဋ္ဌာ။

အယံ ပန ဗြာဟ္မဏကုလပုတ္တော ‘‘တာပသပဗ္ဗဇ္ဇာသု အဂ္ဂပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိဿာမီ’’တိ ဝဏ္ဋမုတ္တိကပဗ္ဗဇ္ဇမေဝ ပဗ္ဗဇိတွာ ဟိမဝန္တေ ဒွေ တယော ပဗ္ဗတေ အတိက္ကမ္မ အဿမံ ကာရာပေတွာ ပဋိဝသတိ။ အထ ဘဂဝါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ဂန္တွာ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ။ တေန ခေါ ပန သမယေန သာဝတ္ထိဝါသီ ဧကော ပုရိသော ပဗ္ဗတေ စန္ဒနသာရာဒီနိ ဂဝေသန္တော တဿ အဿမံ ပတွာ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ သော တံ ဒိသွာ ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘သာဝတ္ထိတော၊ ဘန္တေ’’တိ။ ‘‘ကာ တတ္ထ ပဝတ္တီ’’တိ? ‘‘တတ္ထ၊ ဘန္တေ၊ မနုဿာ အပ္ပမတ္တာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကရောန္တီ’’တိ။ ‘‘ကဿ ဩဝါဒံ သုတွာ’’တိ? ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော’’တိ။ တာပသော ဗုဒ္ဓသဒ္ဒဿဝနေန ဝိမှိတော ‘‘ဗုဒ္ဓါတိ တွံ၊ ဘော ပုရိသ၊ ဝဒေသီ’’တိ အာမဂန္ဓေ ဝုတ္တနယေနေဝ တိက္ခတ္တုံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘ဃောသောပိ ခေါ ဧသော ဒုလ္လဘော’’တိ အတ္တမနော ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တုကာမော ဟုတွာ စိန္တေသိ – ‘‘န ယုတ္တံ ဗုဒ္ဓဿ သန္တိကံ တုစ္ဆမေဝ ဂန္တုံ၊ ကိံ နု ခေါ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆေယျ’’န္တိ။ ပုန စိန္တေသိ – ‘‘ဗုဒ္ဓါ နာမ အာမိသဂရုကာ န ဟောန္တိ၊ ဟန္ဒာဟံ ဓမ္မပဏ္ဏာကာရံ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆာမီ’’တိ စတ္တာရော ပဉှေ အဘိသင်္ခရိ ¶ –

‘‘ကီဒိသော ¶ မိတ္တော န သေဝိတဗ္ဗော၊ ကီဒိသော မိတ္တော သေဝိတဗ္ဗော၊

ကီဒိသော ပယောဂေါ ပယုဉ္ဇိတဗ္ဗော၊ ကိံ ရသာနံ အဂ္ဂ’’န္တိ။

သော တေ ပဉှေ ဂဟေတွာ မဇ္ဈိမဒေသာဘိမုခေါ ပက္ကမိတွာ အနုပုဗ္ဗေန သာဝတ္ထိံ ပတွာ ဇေတဝနံ ပဝိဋ္ဌော။ ဘဂဝါပိ တသ္မိံ သမယေ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ အာသနေ နိသိန္နောယေဝ ဟောတိ။ သော ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ အဝန္ဒိတွာဝ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။ ဘဂဝါ ‘‘ကစ္စိ၊ ဣသိ၊ ခမနီယ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သမ္မောဒိ။ သောပိ ‘‘ခမနီယံ၊ ဘော ဂေါတမာ’’တိအာဒိနာ နယေန ပဋိသမ္မောဒိတွာ ‘‘ယဒိ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတိ၊ မနသာ ပုစ္ဆိတေ ပဉှေ ဝါစာယ ဧဝ ဝိဿဇ္ဇေဿတီ’’တိ မနသာ ဧဝ ဘဂဝန္တံ တေ ပဉှေ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါ ဗြာဟ္မဏေန ပုဋ္ဌော အာဒိပဉှံ ¶ တာဝ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ဟိရိံ တရန္တန္တိ အာရဘိတွာ အဍ္ဎတေယျာ ဂါထာယော အာဟ။

၂၅၆။ တာသံ အတ္ထော – ဟိရိံ တရန္တန္တိ ဟိရိံ အတိက္ကမန္တံ အဟိရိကံ နိလ္လဇ္ဇံ။ ဝိဇိဂုစ္ဆမာနန္တိ အသုစိမိဝ ပဿမာနံ။ အဟိရိကော ဟိ ဟိရိံ ဇိဂုစ္ဆတိ အသုစိမိဝ ပဿတိ၊ တေန နံ န ဘဇတိ န အလ္လီယတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဝိဇိဂုစ္ဆမာန’’န္တိ။ တဝါဟမသ္မိ ဣတိ ဘာသမာနန္တိ ‘‘အဟံ၊ သမ္မ၊ တဝ သဟာယော ဟိတကာမော သုခကာမော၊ ဇီဝိတမ္ပိ မေ တုယှံ အတ္ထာယ ပရိစ္စတ္တ’’န္တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ဘာသမာနံ။ သယှာနိ ကမ္မာနိ အနာဒိယန္တန္တိ ဧဝံ ဘာသိတွာပိ စ သယှာနိ ကာတုံ သက္ကာနိပိ တဿ ကမ္မာနိ အနာဒိယန္တံ ကရဏတ္ထာယ အသမာဒိယန္တံ။ အထ ဝါ စိတ္တေန တတ္ထ အာဒရမတ္တမ္ပိ အကရောန္တံ၊ အပိစ ခေါ ပန ဥပ္ပန္နေသု ကိစ္စေသု ဗျသနမေဝ ဒဿေန္တံ။ နေသော မမန္တိ ဣတိ နံ ဝိဇညာတိ တံ ဧဝရူပံ ‘‘မိတ္တပဋိရူပကော ဧသော၊ နေသော မေ မိတ္တော’’တိ ဧဝံ ပဏ္ဍိတော ပုရိသော ဝိဇာနေယျ။

၂၅၇။ အနနွယန္တိ ယံ အတ္ထံ ဒဿာမိ၊ ကရိဿာမီတိ စ ဘာသတိ၊ တေန အနနုဂတံ။ ပိယံ ဝါစံ ယော မိတ္တေသု ပကုဗ္ဗတီတိ ယော အတီတာနာဂတေဟိ ပဒေဟိ ပဋိသန္ထရန္တော နိရတ္ထကေန သင်္ဂဏှန္တော ¶ ကေဝလံ ဗျဉ္ဇနစ္ဆာယာမတ္တေနေဝ ပိယံ မိတ္တေသု ဝါစံ ပဝတ္တေတိ။ အကရောန္တံ ဘာသမာနံ၊ ပရိဇာနန္တိ ပဏ္ဍိတာတိ ဧဝရူပံ ယံ ဘာသတိ၊ တံ အကရောန္တံ၊ ကေဝလံ ဝါစာယ ဘာသမာနံ ‘‘ဝစီပရမော နာမေသ အမိတ္တော မိတ္တပဋိရူပကော’’တိ ဧဝံ ပရိစ္ဆိန္ဒိတွာ ပဏ္ဍိတာ ဇာနန္တိ။

၂၅၈။ န သော မိတ္တော ယော သဒါ အပ္ပမတ္တော၊ ဘေဒါသင်္ကီ ရန္ဓမေဝါနုပဿီတိ ယော ဘေဒမေဝ အာသင်္ကမာနော ကတမဓုရေန ဥပစာရေန သဒါ အပ္ပမတ္တော ဝိဟရတိ၊ ယံကိဉ္စိ အဿတိယာ အမနသိကာရေန ¶ ကတံ၊ အညာဏကေန ဝါ အကတံ၊ ‘‘ယဒါ မံ ဂရဟိဿတိ၊ တဒါ နံ ဧတေန ပဋိစောဒေဿာမီ’’တိ ဧဝံ ရန္ဓမေဝ အနုပဿတိ၊ န သော မိတ္တော သေဝိတဗ္ဗောတိ။

ဧဝံ ဘဂဝါ ‘‘ကီဒိသော မိတ္တော န သေဝိတဗ္ဗော’’တိ ဣမံ အာဒိပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဒုတိယံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ယသ္မိဉ္စ သေတီ’’တိ ဣမံ ဥပဍ္ဎဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော ¶ ယသ္မိဉ္စ မိတ္တေ မိတ္တော တဿ ဟဒယမနုပဝိသိတွာ သယနေန ယထာ နာမ ပိတု ဥရသိ ပုတ္တော ‘‘ဣမဿ မယိ ဥရသိ သယန္တေ ဒုက္ခံ ဝါ အနတ္တမနတာ ဝါ ဘဝေယျာ’’တိအာဒီဟိ အပရိသင်္ကမာနော နိဗ္ဗိသင်္ကော ဟုတွာ သေတိ၊ ဧဝမေဝံ ဒါရဓနဇီဝိတာဒီသု ဝိဿာသံ ကရောန္တော မိတ္တဘာဝေန နိဗ္ဗိသင်္ကော သေတိ။ ယော စ ပရေဟိ ကာရဏသတံ ကာရဏသဟဿမ္ပိ ဝတွာ အဘေဇ္ဇော၊ သ ဝေ မိတ္တော သေဝိတဗ္ဗောတိ။

၂၅၉။ ဧဝံ ဘဂဝါ ‘‘ကီဒိသော မိတ္တော သေဝိတဗ္ဗော’’တိ ဧဝံ ဒုတိယပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ တတိယံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ပါမုဇ္ဇကရဏ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – ပါမုဇ္ဇံ ကရောတီတိ ပါမုဇ္ဇကရဏံ။ ဌာနန္တိ ကာရဏံ။ ကိံ ပန တန္တိ? ဝီရိယံ။ တဉှိ ဓမ္မူပသဉှိတံ ပီတိပါမောဇ္ဇသုခမုပ္ပာဒနတော ပါမုဇ္ဇကရဏန္တိ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ ‘‘သွာခါတေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မဝိနယေ ယော အာရဒ္ဓဝီရိယော၊ သော သုခံ ဝိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၃၁၉)။ ပသံသံ အာဝဟတီတိ ပသံသာဝဟနံ။ အာဒိတော ဒိဗ္ဗမာနုသကသုခါနံ ¶ ၊ ပရိယောသာနေ နိဗ္ဗာနသုခဿ အာဝဟနတော ဖလူပစာရေန သုခံ။ ဖလံ ပဋိကင်္ခမာနော ဖလာနိသံသော။ ဘာဝေတီတိ ဝဍ္ဎေတိ။ ဝဟန္တော ပေါရိသံ ဓုရန္တိ ပုရိသာနုစ္ဆဝိကံ ဘာရံ အာဒါယ ဝိဟရန္တော ဧတံ သမ္မပ္ပဓာနဝီရိယသင်္ခါတံ ဌာနံ ဘာဝေတိ၊ ဤဒိသော ပယောဂေါ သေဝိတဗ္ဗောတိ။

၂၆၀။ ဧဝံ ဘဂဝါ ‘‘ကီဒိသော ပယောဂေါ ပယုဉ္ဇိတဗ္ဗော’’တိ တတိယပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ စတုတ္ထံ ဝိဿဇ္ဇေတုံ ‘‘ပဝိဝေကရသ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပဝိဝေကောတိ ကိလေသဝိဝေကတော ဇာတတ္တာ အဂ္ဂဖလံ ဝုစ္စတိ၊ တဿ ရသောတိ အဿာဒနဋ္ဌေန တံသမ္ပယုတ္တံ သုခံ။ ဥပသမောပိ ကိလေသူပသမန္တေ ဇာတတ္တာ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတဥပသမာရမ္မဏတ္တာ ဝါ တဒေဝ၊ ဓမ္မပီတိရသောပိ အရိယဓမ္မတော အနပေတာယ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတေ ဓမ္မေ ဥပ္ပန္နာယ ပီတိယာ ရသတ္တာ တဒေဝ။ တံ ပဝိဝေကရသံ ဥပသမဿ စ ရသံ ပိတွာ တဒေဝ ဓမ္မပီတိရသံ ပိဝံ နိဒ္ဒရော ဟောတိ နိပ္ပာပေါ၊ ပိဝိတွာပိ ကိလေသပရိဠာဟာဘာဝေန နိဒ္ဒရော၊ ပိဝန္တောပိ ပဟီနပါပတ္တာ နိပ္ပာပေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဧတံ ရသာနမဂ္ဂန္တိ။ ကေစိ ပန ‘‘ဈာနနိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာနံ ကာယစိတ္တဥပဓိဝိဝေကာနဉ္စ ဝသေန ပဝိဝေကရသာဒယော တယော ဧဝ ဧတေ ဓမ္မာ’’တိ ယောဇေန္တိ ¶ ၊ ပုရိမမေဝ သုန္ဒရံ။ ဧဝံ ဘဂဝါ စတုတ္ထပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော အရဟတ္တနိကူဋေန ¶ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ ဗြာဟ္မဏော ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတိပါဟေနေဝ ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တော အရဟာ အဟောသီတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဟိရိသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

ပဌမော ဘာဂေါ နိဋ္ဌိတော။

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ခုဒ္ဒကနိကာယေ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာ

(ဒုတိယော ဘာဂေါ)

၂။ စူဠဝဂ္ဂေါ

၄။ မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဧဝံ ¶ ¶ ¶ မေ သုတန္တိ မင်္ဂလသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဇမ္ဗုဒီပေ ကိရ တတ္ထ တတ္ထ နဂရဒွါရသန္ထာဂါရသဘာဒီသု မဟာဇနာ သန္နိပတိတွာ ဟိရညသုဝဏ္ဏံ ဒတွာ နာနပ္ပကာရံ သီတာဟရဏာဒိဗာဟိရကကထံ ကထာပေန္တိ၊ ဧကေကာ ကထာ စတုမာသစ္စယေန နိဋ္ဌာတိ။ တတ္ထ ဧကဒိဝသံ မင်္ဂလကထာ သမုဋ္ဌာသိ – ‘‘ကိံ နု ခေါ မင်္ဂလံ၊ ကိံ ဒိဋ္ဌံ မင်္ဂလံ၊ သုတံ မင်္ဂလံ၊ မုတံ မင်္ဂလံ၊ ကော မင်္ဂလံ ဇာနာတီ’’တိ?

အထ ¶ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကော နာမေကော ပုရိသော အာဟ – ‘‘အဟံ မင်္ဂလံ ဇာနာမိ၊ ဒိဋ္ဌံ လောကေ မင်္ဂလံ၊ ဒိဋ္ဌံ နာမ အဘိမင်္ဂလသမ္မတံ ရူပံ။ သေယျထိဒံ – ဣဓေကစ္စော ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ စာတကသကုဏံ ဝါ ပဿတိ၊ ဗေလုဝလဋ္ဌိံ ဝါ ဂဗ္ဘိနိံ ဝါ ကုမာရကေ ဝါ အလင်္ကတပဋိယတ္တေ ပုဏ္ဏဃဋံ ဝါ အလ္လရောဟိတမစ္ဆံ ဝါ အာဇညံ ဝါ အာဇညရထံ ဝါ ဥသဘံ ဝါ ဂါဝိံ ဝါ ကပိလံ ဝါ၊ ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ကိဉ္စိ ဧဝရူပံ အဘိမင်္ဂလသမ္မတံ ရူပံ ပဿတိ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလ’’န္တိ။ တဿ ဝစနံ ဧကစ္စေ အဂ္ဂဟေသုံ၊ ဧကစ္စေ နာဂ္ဂဟေသုံ။ ယေ နာဂ္ဂဟေသုံ၊ တေ တေန သဟ ဝိဝဒိံသု။

အထ ¶ သုတမင်္ဂလိကော နာမေကော ပုရိသော အာဟ – ‘‘စက္ခု နာမေတံ၊ ဘော၊ သုစိမ္ပိ အသုစိမ္ပိ ပဿတိ၊ တထာ သုန္ဒရမ္ပိ အသုန္ဒရမ္ပိ၊ မနာပမ္ပိ အမနာပမ္ပိ။ ယဒိ တေန ဒိဋ္ဌံ မင်္ဂလံ သိယာ၊ သဗ္ဗမ္ပိ မင်္ဂလံ သိယာ၊ တသ္မာ န ဒိဋ္ဌံ မင်္ဂလံ၊ အပိစ ခေါ ပန သုတံ မင်္ဂလံ၊ သုတံ နာမ အဘိမင်္ဂလသမ္မတော သဒ္ဒေါ။ သေယျထိဒံ – ဣဓေကစ္စော ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ ဝဍ္ဎာတိ ဝါ ဝဍ္ဎမာနာတိ ဝါ ပုဏ္ဏာတိ ဝါ ဖုဿာတိ ဝါ သုမနာတိ ဝါ သိရီတိ ဝါ သိရိဝဍ္ဎာတိ ဝါ အဇ္ဇ သုနက္ခတ္တံ သုမုဟုတ္တံ သုဒိဝသံ သုမင်္ဂလန္တိ ဧဝရူပံ ဝါ ယံကိဉ္စိ အဘိမင်္ဂလသမ္မတံ သဒ္ဒံ သုဏာတိ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ သုတမင်္ဂလ’’န္တိ။ တဿပိ ဝစနံ ဧကစ္စေ အဂ္ဂဟေသုံ၊ ဧကစ္စေ နာဂ္ဂဟေသုံ။ ယေ နာဂ္ဂဟေသုံ၊ တေ တေန သဟ ဝိဝဒိံသု။

အထ မုတမင်္ဂလိကော နာမေကော ပုရိသော အာဟ – ‘‘သောတမ္ပိ ဟိ နာမေတံ ဘော သာဓုမ္ပိ အသာဓုမ္ပိ မနာပမ္ပိ အမနာပမ္ပိ သုဏာတိ။ ယဒိ တေန သုတံ မင်္ဂလံ သိယာ၊ သဗ္ဗမ္ပိ မင်္ဂလံ သိယာ၊ တသ္မာ န သုတံ မင်္ဂလံ၊ အပိစ ခေါ ပန မုတံ မင်္ဂလံ၊ မုတံ နာမ အဘိမင်္ဂလသမ္မတံ ဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗံ။ သေယျထိဒံ – ဣဓေကစ္စော ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ ပဒုမဂန္ဓာဒိပုပ္ဖဂန္ဓံ ဝါ ဃာယတိ၊ ဖုဿဒန္တကဋ္ဌံ ဝါ ခါဒတိ၊ ပထဝိံ ဝါ အာမသတိ၊ ဟရိတသဿံ ဝါ အလ္လဂေါမယံ ဝါ ကစ္ဆပံ ဝါ တိလဝါဟံ ဝါ ပုပ္ဖံ ဝါ ဖလံ ဝါ အာမသတိ၊ ဖုဿမတ္တိကာယ ဝါ သမ္မာ လိမ္ပတိ၊ ဖုဿသာဋကံ ဝါ နိဝါသေတိ၊ ဖုဿဝေဌနံ ဝါ ဓာရေတိ၊ ယံ ဝါ ပနညမ္ပိ ကိဉ္စိ ဧဝရူပံ အဘိမင်္ဂလသမ္မတံ ဂန္ဓံ ဝါ ဃာယတိ၊ ရသံ ဝါ သာယတိ၊ ဖောဋ္ဌဗ္ဗံ ဝါ ဖုသတိ၊ ဣဒံ ဝုစ္စတိ မုတမင်္ဂလ’’န္တိ။ တဿပိ ဝစနံ ဧကစ္စေ အဂ္ဂဟေသုံ၊ ဧကစ္စေ နာဂ္ဂဟေသုံ။

တတ္ထ န ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကော သုတမုတမင်္ဂလိကေ အသက္ခိ သညာပေတုံ။ န တေသံ အညတရော ဣတရေ ဒွေ။ တေသု စ မနုဿေသု ယေ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလိကဿ ဝစနံ ဂဏှိံသု၊ တေ ‘‘ဒိဋ္ဌံယေဝ မင်္ဂလ’’န္တိ ဂတာ။ ယေ သုတမုတမင်္ဂလိကာနံ ဝစနံ ဂဏှိံသု၊ တေ ‘‘သုတံယေဝ မုတံယေဝ မင်္ဂလ’’န္တိ ဂတာ။ ဧဝမယံ မင်္ဂလကထာ သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋာ ဇာတာ။

အထ သကလဇမ္ဗုဒီပေ မနုဿာ ဂုမ္ဗဂုမ္ဗာ ဟုတွာ ‘‘ကိံ နု ခေါ မင်္ဂလ’’န္တိ မင်္ဂလာနိ စိန္တယိံသု ¶ ။ တေသံ မနုဿာနံ အာရက္ခဒေဝတာ တံ ကထံ သုတွာ တထေဝ မင်္ဂလာနိ စိန္တယိံသု။ တာသံ ဒေဝတာနံ ဘုမ္မဒေဝတာ မိတ္တာ ဟောန္တိ၊ အထ တတော သုတွာ ဘုမ္မဒေဝတာပိ တထေဝ မင်္ဂလာနိ စိန္တယိံသု။ တာသမ္ပိ ဒေဝတာနံ အာကာသဋ္ဌဒေဝတာ မိတ္တာ ဟောန္တိ၊ အာကာသဋ္ဌဒေဝတာနံ စာတုမဟာရာဇိကဒေဝတာ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ယာဝ သုဒဿီဒေဝတာနံ ¶ အကနိဋ္ဌဒေဝတာ မိတ္တာ ဟောန္တိ၊ အထ တတော သုတွာ အကနိဋ္ဌဒေဝတာပိ တထေဝ ဂုမ္ဗဂုမ္ဗာ ဟုတွာ မင်္ဂလာနိ စိန္တယိံသု။ ဧဝံ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေသု သဗ္ဗတ္ထ မင်္ဂလစိန္တာ ဥဒပါဒိ။ ဥပ္ပန္နာ စ သာ ‘‘ဣဒံ မင်္ဂလံ ဣဒံ မင်္ဂလ’’န္တိ ဝိနိစ္ဆိယမာနာပိ အပ္ပတ္တာ ဧဝ ဝိနိစ္ဆယံ ဒွါဒသ ဝဿာနိ အဋ္ဌာသိ။ သဗ္ဗေ မနုဿာ စ ဒေဝါ စ ဗြဟ္မာနော စ ဌပေတွာ အရိယသာဝကေ ဒိဋ္ဌသုတမုတဝသေန တိဓာ ဘိန္နာ။ ဧကောပိ ‘‘ဣဒမေဝ မင်္ဂလ’’န္တိ ယထာဘုစ္စတော နိဋ္ဌင်္ဂတော နာဟောသိ၊ မင်္ဂလကောလာဟလံ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။

ကောလာဟလံ နာမ ပဉ္စဝိဓံ – ကပ္ပကောလာဟလံ၊ စက္ကဝတ္တိကောလာဟလံ၊ ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ၊ မင်္ဂလကောလာဟလံ၊ မောနေယျကောလာဟလန္တိ။ တတ္ထ ကာမာဝစရဒေဝါ မုတ္တသိရာ ဝိကိဏ္ဏကေသာ ရုဒမ္မုခါ အဿူနိ ဟတ္ထေဟိ ပုဉ္ဆမာနာ ရတ္တဝတ္ထနိဝတ္ထာ အတိဝိယ ဝိရူပဝေသဓာရိနော ဟုတွာ၊ ‘‘ဝဿသတသဟဿဿ အစ္စယေန ကပ္ပုဋ္ဌာနံ ဘဝိဿတိ။ အယံ လောကော ဝိနဿိဿတိ၊ မဟာသမုဒ္ဒေါ သုဿိဿတိ၊ အယဉ္စ မဟာပထဝီ သိနေရု စ ပဗ္ဗတရာဇာ ဥဍ္ဎယှိဿတိ ဝိနဿိဿတိ၊ ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ လောကဝိနာသော ဘဝိဿတိ။ မေတ္တံ၊ မာရိသာ၊ ဘာဝေထ၊ ကရုဏံ မုဒိတံ ဥပေက္ခံ၊ မာရိသာ၊ ဘာဝေထ၊ မာတရံ ဥပဋ္ဌဟထ၊ ပိတရံ ဥပဋ္ဌဟထ၊ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိနော ဟောထ၊ ဇာဂရထ မာ ပမာဒတ္ထာ’’တိ မနုဿပထေ ဝိစရိတွာ အာရောစေန္တိ။ ဣဒံ ကပ္ပကောလာဟလံ နာမ။

ကာမာဝစရဒေဝါယေဝ ‘‘ဝဿသတဿစ္စယေန စက္ကဝတ္တိရာဇာ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ မနုဿပထေ ဝိစရိတွာ အာရောစေန္တိ။ ဣဒံ စက္ကဝတ္တိကောလာဟလံ နာမ။

သုဒ္ဓါဝါသာ ပန ဒေဝါ ဗြဟ္မာဘရဏေန အလင်္ကရိတွာ ဗြဟ္မဝေဌနံ သီသေ ကတွာ ပီတိသောမနဿဇာတာ ဗုဒ္ဓဂုဏဝါဒိနော ‘‘ဝဿသဟဿဿ အစ္စယေန ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿတီ’’တိ မနုဿပထေ ဝိစရိတွာ အာရောစေန္တိ။ ဣဒံ ဗုဒ္ဓကောလာဟလံ နာမ။

သုဒ္ဓါဝါသာ ဧဝ ဒေဝါ မနုဿာနံ စိတ္တံ ဉတွာ ‘‘ဒွါဒသန္နံ ဝဿာနံ အစ္စယေန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ မင်္ဂလံ ကထေဿတီ’’တိ မနုဿပထေ ဝိစရိတွာ အာရောစေန္တိ။ ဣဒံ မင်္ဂလကောလာဟလံ နာမ။

သုဒ္ဓါဝါသာ ¶ ဧဝ ဒေဝါ ‘‘သတ္တန္နံ ဝဿာနံ အစ္စယေန အညတရော ဘိက္ခု ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမာဂမ္မ မောနေယျပဋိပဒံ ပုစ္ဆိဿတီ’’တိ မနုဿပထေ ဝိစရိတွာ အာရောစေန္တိ။ ဣဒံ မောနေယျကောလာဟလံ ¶ နာမ။ ဣမေသု ပဉ္စသု ကောလာဟလေသု ဒိဋ္ဌမင်္ဂလာဒိဝသေန တိဓာ ဘိန္နေသု ဒေဝမနုဿေသု ဣဒံ မင်္ဂလကောလာဟလံ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိ။

အထ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ ဝိစိနိတွာ ဝိစိနိတွာ မင်္ဂလာနိ အလဘမာနေသု ဒွါဒသန္နံ ဝဿာနံ အစ္စယေန တာဝတိံသကာယိကာ ဒေဝတာ သင်္ဂမ္မ သမာဂမ္မ ဧဝံ သမစိန္တေသုံ – ‘‘သေယျထာပိ နာမ၊ မာရိသာ၊ ဃရသာမိကော အန္တောဃရဇနာနံ၊ ဂါမသာမိကော ဂါမဝါသီနံ၊ ရာဇာ သဗ္ဗမနုဿာနံ၊ ဧဝမေဝံ အယံ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော အမှာကံ အဂ္ဂေါ စ သေဋ္ဌော စ ယဒိဒံ ပုညေန တေဇေန ဣဿရိယေန ပညာယ ဒွိန္နံ ဒေဝလောကာနံ အဓိပတိ။ ယံနူန မယံ သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ ဧတမတ္ထံ ပုစ္ဆေယျာမာ’’တိ။ တာ သက္ကဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ တင်္ခဏာနုရူပနိဝါသနာဘရဏသဿိရိကသရီရံ အဍ္ဎတေယျကောဋိအစ္ဆရာဂဏပရိဝုတံ ပါရိစ္ဆတ္တကမူလေ ပဏ္ဍုကမ္ဗလဝရာသနေ နိသိန္နံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ ဌတွာ ဧတဒဝေါစုံ – ‘‘ယဂ္ဃေ၊ မာရိသ၊ ဇာနေယျာသိ၊ ဧတရဟိ မင်္ဂလပဉှာ သမုဋ္ဌိတာ၊ ဧကေ ဒိဋ္ဌံ မင်္ဂလန္တိ ဝဒန္တိ၊ ဧကေ သုတံ မင်္ဂလန္တိ ဝဒန္တိ၊ ဧကေ မုတံ မင်္ဂလန္တိ ဝဒန္တိ။ တတ္ထ မယဉ္စ အညေ စ အနိဋ္ဌင်္ဂတာ၊ သာဓု ဝတ နော တွံ ယာထာဝတော ဗျာကရောဟီ’’တိ။ ဒေဝရာဇာ ပကတိယာပိ ပညဝါ ‘‘အယံ မင်္ဂလကထာ ကတ္ထ ပဌမံ သမုဋ္ဌိတာ’’တိ အာဟ။ ‘‘မယံ ဒေဝ စာတုမဟာရာဇိကာနံ အဿုမှာ’’တိ အာဟံသု။ တတော စာတုမဟာရာဇိကာ အာကာသဋ္ဌဒေဝတာနံ၊ အာကာသဋ္ဌဒေဝတာ ဘုမ္မဒေဝတာနံ၊ ဘုမ္မဒေဝတာ မနုဿာရက္ခဒေဝတာနံ၊ မနုဿာရက္ခဒေဝတာ ‘‘မနုဿလောကေ သမုဋ္ဌိတာ’’တိ အာဟံသု။

အထ ဒေဝါနမိန္ဒော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ကတ္ထ ဝသတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘မနုဿလောကေ၊ ဒေဝါ’’တိ အာဟံသု။ ‘‘တံ ဘဂဝန္တံ ကောစိ ပုစ္ဆီ’’တိ အာဟ။ ‘‘န ကောစိ ဒေဝါ’’တိ။ ‘‘ကိံ နု ခေါ နာမ တုမှေ မာရိသာ အဂ္ဂိံ ဆဍ္ဍေတွာ ခဇ္ဇောပနကံ ဥဇ္ဇာလေထ၊ ယေ အနဝသေသမင်္ဂလဒေသကံ တံ ဘဂဝန္တံ အတိက္ကမိတွာ မံ ပုစ္ဆိတဗ္ဗံ မညထ? အာဂစ္ဆထ၊ မာရိသာ၊ တံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆာမ၊ အဒ္ဓါ သဿိရိကံ ပဉှဗျာကရဏံ လဘိဿာမာ’’တိ ဧကံ ဒေဝပုတ္တံ အာဏာပေသိ – ‘‘တွံ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆာ’’တိ။ သော ဒေဝပုတ္တော တင်္ခဏာနုရူပေန ¶ အလင်္ကာရေန အတ္တာနံ အလင်္ကရိတွာ ဝိဇ္ဇုရိဝ ဝိဇ္ဇောတမာနော ဒေဝဂဏပရိဝုတော ဇေတဝနမဟာဝိဟာရံ အာဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ဧကမန္တံ ဌတွာ မင်္ဂလပဉှံ ပုစ္ဆန္တော ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ။ ဘဂဝါ တဿ တံ ပဉှံ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။

တတ္ထ ဧဝံ မေ သုတန္တိအာဒီနမတ္ထော သင်္ခေပတော ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တော၊ ဝိတ္ထာရံ ပန ဣစ္ဆန္တေဟိ ပပဉ္စသူဒနိယာ မဇ္ဈိမဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တနယေန ဂဟေတဗ္ဗော။ ကသိဘာရဒွါဇသုတ္တေ စ ‘‘မဂဓေသု ဝိဟရတိ ဒက္ခိဏာဂိရိသ္မိံ ဧကနာဠာယံ ဗြာဟ္မဏဂါမေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ဣဓ ‘‘သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ ¶ ဇေတဝနေ အနာထပိဏ္ဍိကဿ အာရာမေ’’တိ။ တသ္မာ ‘‘သာဝတ္ထိယ’’န္တိ ဣမံ ပဒံ အာဒိံ ကတွာ ဣဓ အပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမ။

သေယျထိဒံ၊ သာဝတ္ထိယန္တိ ဧဝံနာမကေ နဂရေ။ တံ ကိရ သဝတ္ထဿ နာမ ဣသိနော နိဝါသဋ္ဌာနံ အဟောသိ။ တသ္မာ ယထာ ကုသမ္ဗဿ နိဝါသော ကောသမ္ဗီ၊ ကာကဏ္ဍဿ နိဝါသော ကာကဏ္ဍီတိ၊ ဧဝံ ဣတ္ထိလိင်္ဂဝသေန ‘‘သာဝတ္ထီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပေါရာဏာ ပန ဝဏ္ဏယန္တိ – ယသ္မာ တသ္မိံ ဌာနေ သတ္ထသမာယောဂေ ‘‘ကိံဘဏ္ဍမတ္ထီ’’တိ ပုစ္ဆိတေ ‘‘သဗ္ဗမတ္ထီ’’တိ အာဟံသု၊ တသ္မာ တံ ဝစနမုပါဒါယ ‘‘သာဝတ္ထီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ တဿံ သာဝတ္ထိယံ။ ဧတေနဿ ဂေါစရဂါမော ဒီပိတော ဟောတိ။ ဇေတော နာမ ရာဇကုမာရော၊ တေန ရောပိတသံဝဍ္ဎိတတ္တာ တဿ ဇေတဿ ဝနန္တိ ဇေတဝနံ၊ တသ္မိံ ဇေတဝနေ။ အနာထာနံ ပိဏ္ဍော ဧတသ္မိံ အတ္ထီတိ အနာထပိဏ္ဍိကော၊ တဿ အနာထပိဏ္ဍိကဿ။ အနာထပိဏ္ဍိကေန ဂဟပတိနာ စတုပဏ္ဏာသကောဋိပရိစ္စာဂေန နိဋ္ဌာပိတာရာမေတိ အတ္ထော။ ဧတေနဿ ပဗ္ဗဇိတာနုရူပနိဝါသောကာသော ဒီပိတော ဟောတိ။

အထာတိ အဝိစ္ဆေဒတ္ထေ၊ ခေါတိ အဓိကာရန္တရနိဒဿနတ္ထေ နိပါတော။ တေန အဝိစ္ဆိန္နေယေဝ တတ္ထ ဘဂဝတော ဝိဟာရေ ‘‘ဣဒမဓိကာရန္တရံ ဥဒပါဒီ’’တိ ဒဿေတိ။ ကိံ တန္တိ? အညတရာ ဒေဝတာတိအာဒိ။ တတ္ထ အညတရာတိ အနိယမိတနိဒ္ဒေသော။ သာ ဟိ နာမဂေါတ္တတော အပါကဋာ၊ တသ္မာ ‘‘အညတရာ’’တိ ဝုတ္တာ။ ဒေဝေါ ဧဝ ဒေဝတာ၊ ဣတ္ထိပုရိသသာဓာရဏမေတံ။ ဣဓ ပန ပုရိသော ဧဝ သော ဒေဝပုတ္တော၊ ကိန္တု သာဓာရဏနာမဝသေန ‘‘ဒေဝတာ’’တိ ဝုတ္တော။

အဘိက္ကန္တာယ ¶ ရတ္တိယာတိ ဧတ္ထ အဘိက္ကန္တသဒ္ဒေါ ခယသုန္ဒရာဘိရူပအဗ္ဘနုမောဒနာဒီသု ဒိဿတိ။ တတ္ထ ‘‘အဘိက္ကန္တာ၊ ဘန္တေ၊ ရတ္တိ၊ နိက္ခန္တော ပဌမော ယာမော၊ စိရနိသိန္နော ဘိက္ခုသင်္ဃော။ ဥဒ္ဒိသတု၊ ဘဂဝါ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၈၃၊ အ။ နိ။ ၈။၂၀၊ ဥဒါ။ ၄၅) ခယေ ဒိဿတိ။ ‘‘အယံ ဣမေသံ စတုန္နံ ပုဂ္ဂလာနံ အဘိက္ကန္တတရော စ ပဏီတတရော စာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၀၀) သုန္ဒရေ။

‘‘ကော မေ ဝန္ဒတိ ပါဒါနိ၊ ဣဒ္ဓိယာ ယသသာ ဇလံ၊

အဘိက္ကန္တေန ဝဏ္ဏေန၊ သဗ္ဗာ ဩဘာသယံ ဒိသာ’’တိ။ (ဝိ။ ဝ။ ၈၅၇) –

ဧဝမာဒီသု အဘိရူပေ။ ‘‘အဘိက္ကန္တံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ အဘိက္ကန္တံ၊ ဘော ဂေါတမာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (အ။ နိ။ ၂။၁၆၊ ပါရာ။ ၁၅) အဗ္ဘနုမောဒနေ။ ဣဓ ပန ခယေ။ တေန အဘိက္ကန္တာယ ရတ္တိယာ၊ ပရိက္ခီဏာယ ရတ္တိယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

အဘိက္ကန္တဝဏ္ဏာတိ ¶ ဧတ္ထ အဘိက္ကန္တသဒ္ဒေါ အဘိရူပေ၊ ဝဏ္ဏသဒ္ဒေါ ပန ဆဝိထုတိကုလဝဂ္ဂကာရဏသဏ္ဌာနပ္ပမာဏရူပါယတနာဒီသု ဒိဿတိ။ တတ္ထ ‘‘သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏောသိ ဘဂဝါ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၅၃) ဆဝိယံ။ ‘‘ကဒါ သညူဠှာ ပန တေ၊ ဂဟပတိ၊ ဣမေ သမဏဿ ဂေါတမဿ ဝဏ္ဏာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၇၇) ထုတိယံ။ ‘‘စတ္တာရောမေ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ဝဏ္ဏာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၁၁၅) ကုလဝဂ္ဂေ။ ‘‘အထ ကေန နု ဝဏ္ဏေန၊ ဂန္ဓတ္ထေနောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၃၄) ကာရဏေ။ ‘‘မဟန္တံ ဟတ္ထိရာဇဝဏ္ဏံ အဘိနိမ္မိနိတွာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၁၃၈) သဏ္ဌာနေ။ ‘‘တယော ပတ္တဿ ဝဏ္ဏာ’’တိ ဧဝမာဒီသု ပမာဏေ။ ‘‘ဝဏ္ဏော ဂန္ဓော ရသော ဩဇာ’’တိ ဧဝမာဒီသု ရူပါယတနေ။ သော ဣဓ ဆဝိယံ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေန အဘိက္ကန္တဝဏ္ဏာ အဘိရူပစ္ဆဝီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ကေဝလကပ္ပန္တိ ဧတ္ထ ကေဝလသဒ္ဒေါ အနဝသေသယေဘုယျအဗျာမိဿအနတိရေကဒဠှတ္ထဝိသံယောဂါဒိအနေကတ္ထော။ တထာ ဟိဿ ‘‘ကေဝလပရိပုဏ္ဏံ ပရိသုဒ္ဓံ ဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၅၅၊ ပါရာ။ ၁) အနဝသေသတာ အတ္ထော။ ‘‘ကေဝလကပ္ပာ စ အင်္ဂမာဂဓာ ပဟူတံ ခါဒနီယံ ဘောဇနီယံ အာဒါယ ဥပသင်္ကမိဿန္တီ’’တိ ¶ ဧဝမာဒီသု (မဟာဝ။ ၄၃) ယေဘုယျတာ။ ‘‘ကေဝလဿ ဒုက္ခက္ခန္ဓဿ သမုဒယော ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဝိဘ။ ၂၂၅) အဗျာမိဿတာ။ ‘‘ကေဝလံ သဒ္ဓါမတ္တကံ နူန အယမာယသ္မာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မဟာဝ။ ၂၄၄) အနတိရေကတာ။ ‘‘အာယသ္မတော ဘန္တေ အနုရုဒ္ဓဿ ဗာဟိကော နာမ သဒ္ဓိဝိဟာရိကော ကေဝလကပ္ပံ သင်္ဃဘေဒါယ ဌိတော’’တိ ဧဝမာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၂၄၃) ဒဠှတ္ထတာ။ ‘‘ကေဝလီ ဝုသိတဝါ ဥတ္တမပုရိသောတိ ဝုစ္စတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၅၇) ဝိသံယောဂေါ။ ဣဓ ပနဿ အနဝသေသတော အတ္ထော အဓိပ္ပေတော။

ကပ္ပသဒ္ဒေါ ပနာယံ အဘိသဒ္ဒဟနဝေါဟာရကာလပညတ္တိဆေဒနဝိကပ္ပလေသသမန္တဘာဝါဒိအနေကတ္ထော။ တထာ ဟိဿ ‘‘ဩကပ္ပနိယမေတံ ဘောတော ဂေါတမဿ၊ ယတာ တံ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) အဘိသဒ္ဒဟနမတ္ထော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (စူဠဝ။ ၂၅၀) ဝေါဟာရော။ ‘‘ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) ကာလော။ ‘‘ဣစ္စာယသ္မာ ကပ္ပော’’တိ ဧဝမာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၀၉၈၊ စူဠနိ။ ကပ္ပမာဏဝပုစ္ဆာ ၁၁၇) ပညတ္တိ။ ‘‘အလင်္ကတော ကပ္ပိတကေသမဿူ’’တိ ဧဝမာဒီသု (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၃၆၈) ဆေဒနံ။ ‘‘ကပ္ပတိ ဒွင်္ဂုလကပ္ပော’’တိ ဧဝမာဒီသု (စူဠဝ။ ၄၄၆) ဝိကပ္ပော။ ‘‘အတ္ထိ ကပ္ပော နိပဇ္ဇိတု’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (အ။ နိ။ ၈။၈၀) လေသော။ ‘‘ကေဝလကပ္ပံ ဝေဠုဝနံ ဩဘာသေတွာ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၉၄) သမန္တဘာဝေါ။ ဣဓ ပနဿ သမန္တဘာဝေါ အတ္ထောတိ အဓိပ္ပေတော။ ယတော ကေဝလကပ္ပံ ဇေတဝနန္တိ ဧတ္ထ အနဝသေသံ သမန္တတော ဇေတဝနန္တိ ဧဝမတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

ဩဘာသေတွာတိ ¶ အာဘာယ ဖရိတွာ၊ စန္ဒိမာ ဝိယ သူရိယော ဝိယ စ ဧကောဘာသံ ဧကပဇ္ဇောတံ ကရိတွာတိ အတ္ထော။

ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမီတိ ဘုမ္မတ္ထေ ကရဏဝစနံ၊ ယတော ယတ္ထ ဘဂဝါ၊ တတ္ထ ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ယေန ဝါ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဒေဝမနုဿေဟိ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော၊ တေနေဝ ကာရဏေန ဥပသင်္ကမီတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကေန စ ကာရဏေန ဘဂဝါ ဥပသင်္ကမိတဗ္ဗော? နာနပ္ပကာရဂုဏဝိသေသာဓိဂမာဓိပ္ပာယေန သာဒုဖလူပဘောဂါဓိပ္ပာယေန ဒိဇဂဏေဟိ နိစ္စဖလိတမဟာရုက္ခော ဝိယ။ ဥပသင်္ကမီတိ စ ဂတာတိ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဥပသင်္ကမိတွာတိ ဥပသင်္ကမနပရိယောသာနဒီပနံ။ အထ ဝါ ဧဝံ ဂတာ တတော အာသန္နတရံ ဌာနံ ဘဂဝတော သမီပသင်္ခါတံ ဂန္တွာတိပိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာတိ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ပဏမိတွာ နမဿိတွာ။

ဧကမန္တန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ ဧကောကာသံ ဧကပဿန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဘုမ္မတ္ထေ ဝါ ဥပယောဂဝစနံ။ အဋ္ဌာသီတိ နိသဇ္ဇာဒိပဋိက္ခေပေါ၊ ဌာနံ ကပ္ပေသိ၊ ဌိတာ အဟောသီတိ အတ္ထော။

ကထံ ဌိတာ ပန သာ ဧကမန္တံ ဌိတာ အဟူတိ?

‘‘န ပစ္ဆတော န ပုရတော၊ နာပိ အာသန္နဒူရတော၊

န ကစ္ဆေ နောပိ ပဋိဝါတေ၊ န စာပိ ဩဏတုဏ္ဏတေ၊

ဣမေ ဒေါသေ ဝိဝဇ္ဇေတွာ၊ ဧကမန္တံ ဌိတာ အဟူ’’တိ။

ကသ္မာ ပနာယံ အဋ္ဌာသိ ဧဝ၊ န နိသီဒီတိ? လဟုံ နိဝတ္တိတုကာမတာယ။ ဒေဝတာ ဟိ ကဉ္စိဒေဝ အတ္ထဝသံ ပဋိစ္စ သုစိပုရိသော ဝိယ ဝစ္စဋ္ဌာနံ မနုဿလောကံ အာဂစ္ဆန္တိ။ ပကတိယာ ပနေတာသံ ယောဇနသတတော ပဘုတိ မနုဿလောကော ဒုဂ္ဂန္ဓတာယ ပဋိကူလော ဟောတိ၊ န တတ္ထ အဘိရမန္တိ။ တေန သာ အာဂတကိစ္စံ ကတွာ လဟုံ နိဝတ္တိတုကာမတာယ န နိသီဒိ။ ယဿ စ ဂမနာဒိဣရိယာပထပရိဿမဿ ဝိနောဒနတ္ထံ နိသီဒန္တိ၊ သော ဒေဝါနံ ပရိဿမော နတ္ထိ၊ တသ္မာပိ န နိသီဒိ။ ယေ စ မဟာသာဝကာ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာ၊ တေ ပတိမာနေသိ၊ တသ္မာပိ န နိသီဒိ။ အပိစ ဘဂဝတိ ဂါရဝေနေဝ န နိသီဒိ။ ဒေဝါနဉှိ နိသီဒိတုကာမာနံ အာသနံ နိဗ္ဗတ္တတိ၊ တံ အနိစ္ဆမာနာ နိသဇ္ဇာယ စိတ္တမ္ပိ အကတွာ ဧကမန္တံ အဋ္ဌာသိ။

ဧကမန္တံ ဌိတာ ခေါ သာ ဒေဝတာတိ ဧဝံ ဣမေဟိ ကာရဏေဟိ ဧကမန္တံ ဌိတာ ခေါ သာ ဒေဝတာ။ ဘဂဝန္တံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသီတိ ဘဂဝန္တံ ဂါထာယ အက္ခရပဒနိယမိတဂန္ထိတေန ဝစနေန အဘာသီတိ အတ္ထော။

၂၆၁။ တတ္ထ ¶ ဗဟူတိ အနိယမိတသင်္ချာနိဒ္ဒေသော။ တေန အနေကသတာ အနေကသဟဿာ အနေကသတသဟဿာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒိဗ္ဗန္တီတိ ဒေဝါ၊ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ကီဠန္တိ၊ အတ္တနော ဝါ သိရိယာ ဇောတန္တီတိ အတ္ထော။ အပိစ တိဝိဓာ ဒေဝါ သမ္မုတိဥပပတ္တိဝိသုဒ္ဓိဝသေန။ ယထာဟ –

‘‘ဒေဝါတိ ¶ တယော ဒေဝါ သမ္မုတိဒေဝါ၊ ဥပပတ္တိဒေဝါ၊ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ။ တတ္ထ သမ္မုတိဒေဝါ နာမ ရာဇာနော၊ ဒေဝိယော၊ ရာဇကုမာရာ။ ဥပပတ္တိဒေဝါ နာမ စာတုမဟာရာဇိကေ ဒေဝေ ဥပါဒါယ တဒုတ္တရိဒေဝါ။ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါ နာမ အရဟန္တော ဝုစ္စန္တီ’’တိ (စူဠနိ။ ဓောတကမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၃၂၊ ပါရာယနာနုဂီတိဂါထာနိဒ္ဒေသ ၁၁၉)။

တေသု ဣဓ ဥပပတ္တိဒေဝါ အဓိပ္ပေတာ။ မနုနော အပစ္စာတိ မနုဿာ။ ပေါရာဏာ ပန ဘဏန္တိ – မနဿ ဥဿန္နတာယ မနုဿာ။ တေ ဇမ္ဗုဒီပကာ၊ အပရဂေါယာနကာ၊ ဥတ္တရကုရုကာ၊ ပုဗ္ဗဝိဒေဟကာတိ စတုဗ္ဗိဓာ။ ဣဓ ဇမ္ဗုဒီပကာ အဓိပ္ပေတာ။ မင်္ဂလန္တိ ဣမေဟိ သတ္တာတိ မင်္ဂလာနိ၊ ဣဒ္ဓိံ ဝုဒ္ဓိဉ္စ ပါပုဏန္တီတိ အတ္ထော။ အစိန္တယုန္တိ စိန္တေသုံ။ အာကင်္ခမာနာတိ ဣစ္ဆမာနာ ပတ္ထယမာနာ ပိဟယမာနာ။ သောတ္ထာနန္တိ သောတ္ထိဘာဝံ၊ သဗ္ဗေသံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာနံ သောဘနာနံ သုန္ဒရာနံ ကလျာဏာနံ ဓမ္မာနမတ္ထိတန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဗြူဟီတိ ဒေသေဟိ ပကာသေဟိ အာစိက္ခ ဝိဝရ ဝိဘဇ ဥတ္တာနီကရောဟိ။ မင်္ဂလန္တိ ဣဒ္ဓိကာရဏံ ဝုဒ္ဓိကာရဏံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိကာရဏံ။ ဥတ္တမန္တိ ဝိသိဋ္ဌံ ပဝရံ သဗ္ဗလောကဟိတသုခါဝဟန္တိ အယံ ဂါထာယ အနုပုဗ္ဗပဒဝဏ္ဏနာ။

အယံ ပန ပိဏ္ဍတ္ထော – သော ဒေဝပုတ္တော ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေသု ဒေဝတာ မင်္ဂလပဉှံ သောတုကာမတာယ ဣမသ္မိံ ဧကစက္ကဝါဠေ သန္နိပတိတွာ ဧကဝါလဂ္ဂကောဋိဩကာသမတ္တေ ဒသပိ ဝီသမ္ပိ တိံသမ္ပိ စတ္တာလီသမ္ပိ ပညာသမ္ပိ သဋ္ဌိပိ သတ္တတိပိ အသီတိပိ သုခုမတ္တဘာဝေ နိမ္မိနိတွာ သဗ္ဗဒေဝမာရဗြဟ္မာနော သိရိယာ စ တေဇသာ စ အဓိဂယှ ဝိရောစမာနံ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နံ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ ဌိတာ ဒိသွာ တသ္မိံ စ သမယေ အနာဂတာနမ္ပိ သကလဇမ္ဗုဒီပကာနံ မနုဿာနံ စေတသာ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ သဗ္ဗဒေဝမနုဿာနံ ဝိစိကိစ္ဆာသလ္လသမုဒ္ဓရဏတ္ထံ အာဟ – ‘‘ဗဟူ ဒေဝါ မနုဿာ စ၊ မင်္ဂလာနိ အစိန္တယုံ၊ အာကင်္ခမာနာ သောတ္ထာနံ အတ္တနော သောတ္ထိဘာဝံ ဣစ္ဆန္တာ၊ ဗြူဟိ မင်္ဂလမုတ္တမံ၊ တေသံ ဒေဝါနံ အနုမတိယာ မနုဿာနဉ္စ အနုဂ္ဂဟေန မယာ ပုဋ္ဌော သမာနော ယံ သဗ္ဗေသမေဝ အမှာကံ ဧကန္တဟိတသုခါဝဟနတော ဥတ္တမံ မင်္ဂလံ၊ တံ နော အနုကမ္ပံ ဥပါဒါယ ဗြူဟိ ဘဂဝါ’’တိ။

၂၆၂။ ဧဝမေတံ ¶ ဒေဝပုတ္တဿ ဝစနံ သုတွာ ဘဂဝါ ‘‘အသေဝနာ စ ဗာလာန’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ အသေဝနာတိ အဘဇနာ အပယိရုပါသနာ။ ဗာလာနန္တိ ဗလန္တိ အဿသန္တီတိ ဗာလာ၊ အဿသိတပဿသိတမတ္တေန ဇီဝန္တိ၊ န ပညာဇီဝိတေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ တေသံ ဗာလာနံ ပဏ္ဍိတာနန္တိ ¶ ပဏ္ဍန္တီတိ ပဏ္ဍိတာ၊ သန္ဒိဋ္ဌိကသမ္ပရာယိကေသု အတ္ထေသု ဉာဏဂတိယာ ဂစ္ဆန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။ တေသံ ပဏ္ဍိတာနံ။ သေဝနာတိ ဘဇနာ ပယိရုပါသနာ တံသဟာယတာ တံသမ္ပဝင်္ကတာ။ ပူဇာတိ သက္ကာရဂရုကာရမာနနဝန္ဒနာ။ ပူဇနေယျာနန္တိ ပူဇာရဟာနံ။ ဧတံ မင်္ဂလမုတ္တမန္တိ ယာ စ ဗာလာနံ အသေဝနာ၊ ယာ စ ပဏ္ဍိတာနံ သေဝနာ၊ ယာ စ ပူဇနေယျာနံ ပူဇာ၊ တံ သဗ္ဗံ သမ္ပိဏ္ဍေတွာ အာဟ ဧတံ မင်္ဂလမုတ္တမန္တိ။ ယံ တယာ ပုဋ္ဌံ ‘‘ဗြူဟိ မင်္ဂလမုတ္တမ’’န္တိ၊ ဧတ္ထ တာဝ ဧတံ မင်္ဂလမုတ္တမန္တိ ဂဏှာဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အယမေတိဿာ ဂါထာယ ပဒဝဏ္ဏနာ။

အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပနဿာ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဧဝမေတံ ဒေဝပုတ္တဿ ဝစနံ သုတွာ ဘဂဝါ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ စတုဗ္ဗိဓာ ကထာ ပုစ္ဆိတကထာ၊ အပုစ္ဆိတကထာ၊ သာနုသန္ဓိကထာ၊ အနနုသန္ဓိကထာတိ။ တတ္ထ ‘‘ပုစ္ဆာမိ တံ၊ ဂေါတမ၊ ဘူရိပညံ၊ ကထံကရော သာဝကော သာဓု ဟောတီ’’တိ (သု။ နိ။ ၃၇၈) စ၊ ‘‘ကထံ နု တွံ၊ မာရိသ၊ ဩဃမတရီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁) စ ဧဝမာဒီသု ပုစ္ဆိတေန ကထိကာ ပုစ္ဆိတကထာ။ ‘‘ယံ ပရေ သုခတော အာဟု၊ တဒရိယာ အာဟု ဒုက္ခတော’’တိ ဧဝမာဒီသု (သု။ နိ။ ၇၆၇) အပုစ္ဆိတေန အတ္တဇ္ဈာသယဝသေနေဝ ကထိတာ အပုစ္ဆိတကထာ။ သဗ္ဗာပိ ဗုဒ္ဓါနံ ကထာ ‘‘သနိဒါနာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မံ ဒေသေမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁၂၆၊ ကထာ။ ၈၀၆) ဝစနတော သာနုသန္ဓိကထာ။ အနနုသန္ဓိကထာ ဣမသ္မိံ သာသနေ နတ္ထိ။ ဧဝမေတာသု ကထာသု အယံ ဒေဝပုတ္တေန ပုစ္ဆိတေန ဘဂဝတာ ကထိတတ္တာ ပုစ္ဆိတကထာ။ ပုစ္ဆိတကထာယဉ္စ ယထာ ဆေကော ပုရိသော ကုသလော မဂ္ဂဿ၊ ကုသလော အမဂ္ဂဿ၊ မဂ္ဂံ ပုဋ္ဌော ပဌမံ ဝိဇဟိတဗ္ဗံ အာစိက္ခိတွာ ပစ္ဆာ ဂဟေတဗ္ဗံ အာစိက္ခတိ – ‘‘အသုကသ္မိံ နာမ ဌာနေ ဒွေဓာပထော ဟောတိ၊ တတ္ထ ဝါမံ မုဉ္စိတွာ ဒက္ခိဏံ ဂဏှထာ’’တိ၊ ဧဝံ သေဝိတဗ္ဗာသေဝိတဗ္ဗေသု အသေဝိတဗ္ဗံ အာစိက္ခိတွာ သေဝိတဗ္ဗံ အာစိက္ခတိ။ ဘဂဝါ စ မဂ္ဂကုသလပုရိသသဒိသော။ ယထာဟ –

‘‘ပုရိသော မဂ္ဂကုသလောတိ ခေါ၊ တိဿ၊ တထာဂတဿေတံ အဓိဝစနံ အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၃။၈၄)။

သော ¶ ဟိ ကုသလော ဣမဿ လောကဿ၊ ကုသလော ပရဿ လောကဿ၊ ကုသလော မစ္စုဓေယျဿ၊ ကုသလော အမစ္စုဓေယျဿ၊ ကုသလော မာရဓေယျဿ၊ ကုသလော အမာရဓေယျဿာတိ။ တသ္မာ ပဌမံ အသေဝိတဗ္ဗံ အာစိက္ခိတွာ သေဝိတဗ္ဗံ အာစိက္ခန္တော အာဟ – ‘‘အသေဝနာ စ ဗာလာနံ၊ ပဏ္ဍိတာနဉ္စ သေဝနာ’’တိ။ ဝိဇဟိတဗ္ဗမဂ္ဂေါ ဝိယ ဟိ ပဌမံ ဗာလာ န သေဝိတဗ္ဗာ န ပယိရုပါသိတဗ္ဗာ၊ တတော ဂဟေတဗ္ဗမဂ္ဂေါ ဝိယ ပဏ္ဍိတာ သေဝိတဗ္ဗာ ပယိရုပါသိတဗ္ဗာတိ။

ကသ္မာ ပန ဘဂဝတာ မင်္ဂလံ ကထေန္တေန ပဌမံ ဗာလာနံ အသေဝနာ ပဏ္ဍိတာနဉ္စ သေဝနာ ကထိတာတိ? ဝုစ္စတေ – ယသ္မာ ဣမံ ဒိဋ္ဌာဒီသု မင်္ဂလဒိဋ္ဌိံ ဗာလသေဝနာယ ဒေဝမနုဿာ ဂဏှိံသု၊ သာ ¶ စ အမင်္ဂလံ၊ တသ္မာ နေသံ တံ ဣဓလောကတ္ထပရလောကတ္ထဘဉ္ဇကံ အကလျာဏမိတ္တသံသဂ္ဂံ ဂရဟန္တေန ဥဘယလောကတ္ထသာဓကဉ္စ ကလျာဏမိတ္တသံသဂ္ဂံ ပသံသန္တေန ဘဂဝတာ ပဌမံ ဗာလာနံ အသေဝနာ ပဏ္ဍိတာနဉ္စ သေဝနာ ကထိတာတိ။

တတ္ထ ဗာလာ နာမ ယေ ကေစိ ပါဏာတိပါတာဒိအကုသလကမ္မပထသမန္နာဂတာ သတ္တာ။ တေ တီဟာကာရေဟိ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ယထာဟ – ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗာလဿ ဗာလလက္ခဏာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၊ မ။ နိ။ ၃။၂၄၆) သုတ္တံ။ အပိစ ပူရဏကဿပါဒယော ဆ သတ္ထာရော ဒေဝဒတ္တကောကာလိကကဋမောဒကတိဿခဏ္ဍဒေဝိယာပုတ္တသမုဒ္ဒဒတ္တစိဉ္စမာဏဝိကာဒယော အတီတကာလေ စ ဒီဃဝိဒဿ ဘာတာတိ ဣမေ အညေ စ ဧဝရူပါ သတ္တာ ဗာလာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တေ အဂ္ဂိပဒိတ္တမိဝ အင်္ဂါရံ အတ္တနာ ဒုဂ္ဂဟိတေန အတ္တာနဉ္စ အတ္တနော ဝစနကာရကေ စ ဝိနာသေန္တိ၊ ယထာ ဒီဃဝိဒဿ ဘာတာ စတုဗုဒ္ဓန္တရံ သဋ္ဌိယောဇနမတ္တေန အတ္တဘာဝေန ဥတ္တာနော ပတိတော မဟာနိရယေ ပစ္စတိ၊ ယထာ စ တဿ ဒိဋ္ဌိံ အဘိရုစိကာနိ ပဉ္စ ကုလသတာနိ တဿေဝ သဟဗျတံ ဥပပန္နာနိ နိရယေ ပစ္စန္တိ။ ဝုတ္တံ ဟေတံ –

‘‘သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နဠာဂါရာ ဝါ တိဏာဂါရာ ဝါ အဂ္ဂိ မုတ္တော ကူဋာဂါရာနိပိ ဍဟတိ ဥလ္လိတ္တာဝလိတ္တာနိ နိဝါတာနိ ဖုသိတဂ္ဂဠာနိ ပိဟိတဝါတပါနာနိ၊ ဧဝမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ယာနိ ကာနိစိ ¶ ဘယာနိ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သဗ္ဗာနိ တာနိ ဗာလတော ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ နော ပဏ္ဍိတတော။ ယေ ကေစိ ဥပဒ္ဒဝါ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ…ပေ… ယေ ကေစိ ဥပသဂ္ဂါ…ပေ… နော ပဏ္ဍိတတော။ ဣတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သပ္ပဋိဘယော ဗာလော၊ အပ္ပဋိဘယော ပဏ္ဍိတော။ သဥပဒ္ဒဝေါ ဗာလော၊ အနုပဒ္ဒဝေါ ပဏ္ဍိတော၊ သဥပသဂ္ဂေါ ဗာလော၊ အနုပသဂ္ဂေါ ပဏ္ဍိတော’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁)။

အပိစ ပူတိမစ္ဆသဒိသော ဗာလော၊ ပူတိမစ္ဆဗန္ဓပတ္တပုဋသဒိသော ဟောတိ တဒုပသေဝီ၊ ဆဍ္ဍနီယတံ ဇိဂုစ္ဆနီယတဉ္စ အာပဇ္ဇတိ ဝိညူနံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ –

‘‘ပူတိမစ္ဆံ ကုသဂ္ဂေန၊ ယော နရော ဥပနယှတိ၊

ကုသာပိ ပူတီ ဝါယန္တိ၊ ဧဝံ ဗာလူပသေဝနာ’’တိ။ (ဣတိဝု။ ၇၆၊ ဇာ။ ၁။၁၅။၁၈၃၊ ၂။၂၂။၁၂၅၇)၊

အကိတ္တိပဏ္ဍိတော စာပိ သက္ကေန ဒေဝါနမိန္ဒေန ဝရေ ဒိယျမာနေ ဧဝမာဟ –

‘‘ဗာလံ ¶ န ပဿေ န သုဏေ၊ န စ ဗာလေန သံဝသေ၊

ဗာလေနလ္လာပသလ္လာပံ၊ န ကရေ န စ ရောစယေ။

‘‘ကိန္နု တေ အကရံ ဗာလော၊ ဝဒ ကဿပ ကာရဏံ၊

ကေန ကဿပ ဗာလဿ၊ ဒဿနံ နာဘိကင်္ခသိ။

‘‘အနယံ နယတိ ဒုမ္မေဓော၊ အဓုရာယံ နိယုဉ္ဇတိ၊

ဒုန္နယော သေယျသော ဟောတိ၊ သမ္မာ ဝုတ္တော ပကုပ္ပတိ၊

ဝိနယံ သော န ဇာနာတိ၊ သာဓု တဿ အဒဿန’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၃။၉၀-၉၂)၊

ဧဝံ ဘဂဝါ သဗ္ဗာကာရေန ဗာလူပသေဝနံ ဂရဟန္တော ဗာလာနံ အသေဝနံ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝတွာ ဣဒါနိ ပဏ္ဍိတသေဝနံ ပသံသန္တော ‘‘ပဏ္ဍိတာနဉ္စ သေဝနာ မင်္ဂလ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ပဏ္ဍိတာ နာမ ယေ ကေစိ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိအာဒိဒသကုသလကမ္မပထသမန္နာဂတာ သတ္တာ၊ တေ တီဟာကာရေဟိ ဇာနိတဗ္ဗာ။ ယထာဟ – ‘‘တီဏိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတဿ ပဏ္ဍိတလက္ခဏာနီ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၊ မ။ နိ။ ၃။၂၅၃) ဝုတ္တံ။ အပိစ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓအသီတိမဟာသာဝကာ အညေ စ တထာဂတဿ သာဝကာ သုနေတ္တမဟာဂေါဝိန္ဒဝိဓုရသရဘင်္ဂမဟောသဓသုတသောမနိမိရာဇ- အယောဃရကုမာရအကိတ္တိပဏ္ဍိတာဒယော စ ပဏ္ဍိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တေ ¶ ဘယေ ဝိယ ရက္ခာ၊ အန္ဓကာရေ ဝိယ ပဒီပေါ၊ ခုပ္ပိပါသာဒိဒုက္ခာဘိဘဝေ ဝိယ အန္နပါနာဒိပဋိလာဘော၊ အတ္တနော ဝစနကရာနံ သဗ္ဗဘယဥပဒ္ဒဝူပသဂ္ဂဝိဒ္ဓံသနသမတ္ထာ ဟောန္တိ။ တထာ ဟိ တထာဂတံ အာဂမ္မ အသင်္ချေယျာ အပရိမာဏာ ဒေဝမနုဿာ အာသဝက္ခယံ ပတ္တာ၊ ဗြဟ္မလောကေ ပတိဋ္ဌိတာ၊ ဒေဝလောကေ ပတိဋ္ဌိတာ၊ သုဂတိလောကေ ဥပ္ပန္နာ။ သာရိပုတ္တတ္ထေရေ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ စတူဟိ ပစ္စယေဟိ ထေရံ ဥပဋ္ဌဟိတွာ အသီတိ ကုလသဟဿာနိ သဂ္ဂေ နိဗ္ဗတ္တာနိ။ တထာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနမဟာကဿပပ္ပဘုတီသု သဗ္ဗမဟာသာဝကေသု၊ သုနေတ္တဿ သတ္ထုနော သာဝကာ အပ္ပေကစ္စေ ဗြဟ္မလောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု၊ အပ္ပေကစ္စေ ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတံ…ပေ… အပ္ပေကစ္စေ ဂဟပတိမဟာသာလကုလာနံ သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇိံသု။ ဝုတ္တဉ္စေတံ –

‘‘နတ္ထိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဏ္ဍိတတော ဘယံ၊ နတ္ထိ ပဏ္ဍိတတော ဥပဒ္ဒဝေါ၊ နတ္ထိ ပဏ္ဍိတတော ဥပသဂ္ဂေါ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၁)။

အပိစ ¶ တဂရမာလာဒိဂန္ဓဘဏ္ဍသဒိသော ပဏ္ဍိတော၊ တဂရမာလာဒိဂန္ဓဘဏ္ဍပလိဝေဌနပတ္တသဒိသော ဟောတိ တဒုပသေဝီ၊ ဘာဝနီယတံ မနုညတဉ္စ အာပဇ္ဇတိ ဝိညူနံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ –

‘‘တဂရဉ္စ ပလာသေန၊ ယော နရော ဥပနယှတိ၊

ပတ္တာပိ သုရဘီ ဝါယန္တိ၊ ဧဝံ ဓီရူပသေဝနာ’’တိ။ (ဣတိဝု။ ၇၆၊ ဇာ။ ၁။၁၅။၁၈၄၊ ၂။၂၂။၁၂၅၈)၊

အကိတ္တိပဏ္ဍိတော စာပိ သက္ကေန ဒေဝါနမိန္ဒေန ဝရေ ဒိယျမာနေ ဧဝမာဟ –

‘‘ဓီရံ ပဿေ သုဏေ ဓီရံ၊ ဓီရေန သဟ သံဝသေ၊

ဓီရေနလ္လာပသလ္လာပံ၊ တံ ကရေ တဉ္စ ရောစယေ။

‘‘ကိန္နု တေ အကရံ ဓီရော၊ ဝဒ ကဿပ ကာရဏံ၊

ကေန ကဿပ ဓီရဿ၊ ဒဿနံ အဘိကင်္ခသိ။

‘‘နယံ နယတိ မေဓာဝီ၊ အဓုရာယံ န ယုဉ္ဇတိ၊

သုနယော သေယျသော ဟောတိ၊ သမ္မာ ဝုတ္တော န ကုပ္ပတိ၊

ဝိနယံ သော ပဇာနာတိ၊ သာဓု တေန သမာဂမော’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၃။၉၄-၉၆)၊

ဧဝံ ဘဂဝါ သဗ္ဗာကာရေန ပဏ္ဍိတသေဝနံ ပသံသန္တော၊ ပဏ္ဍိတာနံ သေဝနံ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝတွာ ဣဒါနိ တာယ ဗာလာနံ အသေဝနာယ ပဏ္ဍိတာနံ ¶ သေဝနာယ စ အနုပုဗ္ဗေန ပူဇနေယျဘာဝံ ဥပဂတာနံ ပူဇံ ပသံသန္တော ‘‘ပူဇာ စ ပူဇနေယျာနံ ဧတံ မင်္ဂလမုတ္တမ’’န္တိ အာဟ။ တတ္ထ ပူဇနေယျာ နာမ သဗ္ဗဒေါသဝိရဟိတတ္တာ သဗ္ဗဂုဏသမန္နာဂတတ္တာ စ ဗုဒ္ဓါ ဘဂဝန္တော၊ တတော ပစ္ဆာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ အရိယသာဝကာ စ။ တေသဉှိ ပူဇာ အပ္ပကာပိ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ ဟောတိ၊ သုမနမာလာကာရမလ္လိကာဒယော စေတ္ထ နိဒဿနံ။

တတ္ထေကံ နိဒဿနမတ္တံ ဘဏာမ။ ဘဂဝါ ကိရ ဧကဒိဝသံ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာ ပတ္တစီဝရမာဒါယ ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ ပါဝိသိ။ အထ ခေါ သုမနမာလာကာရော ရညော မာဂဓဿ သေနိယဿ ဗိမ္ဗိသာရဿ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ ဂစ္ဆန္တော အဒ္ဒသ ဘဂဝန္တံ နဂရဒွါရံ အနုပ္ပတ္တံ ပါသာဒိကံ ပသာဒနီယံ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏာသီတာနုဗျဉ္ဇနပဋိမဏ္ဍိတံ ဗုဒ္ဓသိရိယာ ဇလန္တံ။ ဒိသွာနဿ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ရာဇာ ပုပ္ဖာနိ ဂဟေတွာ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ ဒဒေယျ၊ တဉ္စ ဣဓလောကမတ္တမေဝ သုခံ ဘဝေယျ၊ ဘဂဝတော ပန ပူဇာ အပ္ပမေယျအသင်္ချေယျဖလာ ဒီဃရတ္တံ ဟိတသုခါဝဟာ ¶ ဟောတိ။ ဟန္ဒာဟံ ဣမေဟိ ပုပ္ဖေဟိ ဘဂဝန္တံ ပူဇေမီ’’တိ ပသန္နစိတ္တော ဧကံ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိံ ဂဟေတွာ ဘဂဝတော ပဋိမုခံ ခိပိ၊ ပုပ္ဖာနိ အာကာသေန ဂန္တွာ ဘဂဝတော ဥပရိ မာလာဝိတာနံ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု။ မာလာကာရော တံ အာနုဘာဝံ ဒိသွာ ပသန္နတရစိတ္တော ပုန ဧကံ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိံ ခိပိ၊ တာနိ ဂန္တွာ မာလာကဉ္စုကော ဟုတွာ အဋ္ဌံသု။ ဧဝံ အဋ္ဌ ပုပ္ဖမုဋ္ဌိယော ခိပိ၊ တာနိ ဂန္တွာ ပုပ္ဖကူဋာဂါရံ ဟုတွာ အဋ္ဌံသု။ ဘဂဝါ အန္တောကူဋာဂါရေ ဝိယ အဟောသိ၊ မဟာဇနကာယော သန္နိပတိ။ ဘဂဝါ မာလာကာရံ ပဿန္တော သိတံ ပါတွာကာသိ။ အာနန္ဒတ္ထေရော ‘‘န ဗုဒ္ဓါ အဟေတု အပ္ပစ္စယာ သိတံ ပါတုကရောန္တီ’’တိ သိတကာရဏံ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘ဧသော၊ အာနန္ဒ၊ မာလာကာရော ဣမိဿာ ပူဇာယ အာနုဘာဝေန သတသဟဿကပ္ပေ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သံသရိတွာ ပရိယောသာနေ သုမနိဿရော နာမ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ။ ဝစနပရိယောသာနေ စ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘တဉ္စ ကမ္မံ ကတံ သာဓု၊ ယံ ကတွာ နာနုတပ္ပတိ၊

ယဿ ပတီတော သုမနော၊ ဝိပါကံ ပဋိသေဝတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၆၈)၊

ဂါထာပရိယောသာနေ စတုရာသီတိယာ ပါဏသဟဿာနံ ဓမ္မာဘိသမယော အဟောသိ၊ ဧဝံ အပ္ပကာပိ တေသံ ပူဇာ ဒီဃရတ္တံ ဟိတာယ သုခါယ ¶ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ စ အာမိသပူဇာဝ ကော ပန ဝါဒေါ ပဋိပတ္တိပူဇာယ။ ယတော ယေ ကုလပုတ္တာ သရဏဂမနေန သိက္ခာပဒပဋိဂ္ဂဟဏေန ဥပေါသထင်္ဂသမာဒါနေန စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလာဒီဟိ စ အတ္တနော ဂုဏေဟိ ဘဂဝန္တံ ပူဇေန္တိ၊ ကော တေသံ ပူဇာယ ဖလံ ဝဏ္ဏယိဿတိ။ တေ ဟိ တထာဂတံ ပရမာယ ပူဇာယ ပူဇေန္တီတိ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ –

‘‘ယော ခေါ၊ အာနန္ဒ၊ ဘိက္ခု ဝါ ဘိက္ခုနီ ဝါ ဥပါသကော ဝါ ဥပါသိကာ ဝါ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပန္နော ဝိဟရတိ သာမီစိပ္ပဋိပန္နော အနုဓမ္မစာရီ၊ သော တထာဂတံ သက္ကရောတိ ဂရုံ ကရောတိ မာနေတိ ပူဇေတိ အပစိယတိ ပရမာယ ပူဇာယာ’’တိ။

ဧတေနာနုသာရေန ပစ္စေကဗုဒ္ဓအရိယသာဝကာနမ္ပိ ပူဇာယ ဟိတသုခါဝဟတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

အပိစ ဂဟဋ္ဌာနံ ကနိဋ္ဌဿ ဇေဋ္ဌော ဘာတာပိ ဘဂိနီပိ ပူဇနေယျာ၊ ပုတ္တဿ မာတာပိတရော၊ ကုလဝဓူနံ သာမိကသဿုသသုရာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ပူဇနေယျာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧတေသမ္ပိ ဟိ ပူဇာ ကုသလဓမ္မသင်္ခါတတ္တာ အာယုအာဒိဝဍ္ဎိဟေတုတ္တာ စ မင်္ဂလမေဝ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘တေ မတ္တေယျာ ဘဝိဿန္တိ ပေတ္တေယျာ သာမညာ ဗြဟ္မညာ ကုလေ ဇေဋ္ဌာပစာယိနော၊ ဣဒံ ကုသလံ ¶ ဓမ္မံ သမာဒါယ ဝတ္တိဿန္တိ။ တေ တေသံ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ သမာဒါနဟေတု အာယုနာပိ ဝဍ္ဎိဿန္တိ၊ ဝဏ္ဏေနပိ ဝဍ္ဎိဿန္တီ’’တိအာဒိ။

ဧဝမေတိဿာ ဂါထာယ ဗာလာနံ အသေဝနာ ပဏ္ဍိတာနံ သေဝနာ ပူဇနေယျာနံ ပူဇာတိ တီဏိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ။ တတ္ထ ဗာလာနံ အသေဝနာ ဗာလသေဝနပစ္စယဘယာဒိပရိတ္တာဏေန ဥဘယလောကဟိတဟေတုတ္တာ ပဏ္ဍိတာနံ သေဝနာ ပူဇနေယျာနံ ပူဇာ စ တာသံ ဖလဝိဘူတိဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေနေဝ နိဗ္ဗာနသုဂတိဟေတုတ္တာ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣတော ပရံ တု မာတိကံ အဒဿေတွာ ဧဝ ယံ ယတ္ထ မင်္ဂလံ၊ တံ ဝဝတ္ထပေဿာမ၊ တဿ စ မင်္ဂလတ္တံ ဝိဘာဝယိဿာမာတိ။

နိဋ္ဌိတာ အသေဝနာ စ ဗာလာနန္တိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

၂၆၃။ ဧဝံ ¶ ဘဂဝါ ‘‘ဗြူဟိ မင်္ဂလမုတ္တမ’’န္တိ ဧကံ အဇ္ဈေသိတောပိ အပ္ပံ ယာစိတော ဗဟုဒါယကော ဥဠာရပုရိသော ဝိယ ဧကာယ ဂါထာယ တီဏိ မင်္ဂလာနိ ဝတွာ တတော ဥတ္တရိပိ ဒေဝတာနံ သောတုကာမတာယ မင်္ဂလာနဉ္စ အတ္ထိတာယ ယေသံ ယေသံ ယံ ယံ အနုကူလံ၊ တေ တေ သတ္တေ တတ္ထ တတ္ထ မင်္ဂလေ နိယောဇေတုကာမတာယ စ ‘‘ပတိရူပဒေသဝါသော စာ’’တိအာဒီဟိ ဂါထာဟိ ပုနပိ အနေကာနိ မင်္ဂလာနိ ဝတ္တုမာရဒ္ဓါ။

တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝ ပတိရူပေါတိ အနုစ္ဆဝိကော။ ဒေသောတိ ဂါမောပိ နိဂမောပိ နဂရမ္ပိ ဇနပဒေါပိ ယော ကောစိ သတ္တာနံ နိဝါသောကာသော။ ဝါသောတိ တတ္ထ နိဝါသော။ ပုဗ္ဗေတိ ပုရာ အတီတာသု ဇာတီသု။ ကတပုညတာတိ ဥပစိတကုသလတာ။ အတ္တာတိ စိတ္တံ ဝုစ္စတိ၊ သကလော ဝါ အတ္တဘာဝေါ။ သမ္မာပဏိဓီတိ တဿ အတ္တနော သမ္မာ ပဏိဓာနံ နိယုဉ္ဇနံ၊ ဌပနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယမေတ္ထ ပဒဝဏ္ဏနာ။

အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ ပတိရူပဒေသော နာမ ယတ္ထ စတဿော ပရိသာ ဝိဟရန္တိ၊ ဒါနာဒီနိ ပုညကိရိယာဝတ္ထူနိ ဝတ္တန္တိ၊ နဝင်္ဂံ သတ္ထု သာသနံ ဒိပ္ပတိ။ တတ္ထ နိဝါသော သတ္တာနံ ပုညကိရိယာယ ပစ္စယတ္တာ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ သီဟဠဒီပပဝိဋ္ဌကေဝဋ္ဋာဒယော စေတ္ထ နိဒဿနံ။

အပရော နယော – ပတိရူပဒေသော နာမ ဘဂဝတော ဗောဓိမဏ္ဍပ္ပဒေသော၊ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တိတပ္ပဒေသော၊ ဒွါဒသယောဇနာယ ပရိသာယ မဇ္ဈေ သဗ္ဗတိတ္ထိယမတံ ဘိန္ဒိတွာ ယမကပါဋိဟာရိယဒဿိတကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလပ္ပဒေသော၊ ဒေဝေါရောဟနပ္ပဒေသော၊ ယော ဝါ ပနညောပိ သာဝတ္ထိရာဇဂဟာဒိဗုဒ္ဓါဒိဝါသပ္ပဒေသော။ တတ္ထ နိဝါသော သတ္တာနံ ဆအနုတ္တရိယပဋိလာဘပစ္စယတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

အပရော ¶ နယော – ပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ ကဇင်္ဂလံ နာမ နိဂမော၊ တဿ အပရေန မဟာသာလာ၊ တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ၊ ဩရတော မဇ္ဈေ။ ဒက္ခိဏပုရတ္ထိမာယ ဒိသာယ သလ္လဝတီ နာမ နဒီ၊ တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ၊ ဩရတော မဇ္ဈေ။ ဒက္ခိဏာယ ဒိသာယ သေတကဏ္ဏိကံ နာမ နိဂမော၊ တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ၊ ဩရတော မဇ္ဈေ။ ပစ္ဆိမာယ ဒိသာယ ထူဏံ နာမ ဗြာဟ္မဏဂါမော၊ တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ၊ ဩရတော မဇ္ဈေ။ ဥတ္တရာယ ဒိသာယ ဥသိရဒ္ဓဇော နာမ ပဗ္ဗတော၊ တတော ပရံ ပစ္စန္တိမာ ဇနပဒါ ¶ ၊ ဩရတော မဇ္ဈေ (မဟာဝ။ ၂၅၉)။ အယံ မဇ္ဈိမပ္ပဒေသော အာယာမေန တီဏိ ယောဇနသတာနိ၊ ဝိတ္ထာရေန အဍ္ဎတေယျာနိ၊ ပရိက္ခေပေန နဝယောဇနသတာနိ ဟောန္တိ၊ ဧသော ပတိရူပဒေသော နာမ။

ဧတ္ထ စတုန္နံ မဟာဒီပါနံ ဒွိသဟဿာနံ ပရိတ္တဒီပါနဉ္စ ဣဿရိယာဓိပစ္စကာရကာ စက္ကဝတ္တီ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဧကံ အသင်္ချေယျံ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပါရမိယော ပူရေတွာ သာရိပုတ္တမဟာမောဂ္ဂလ္လာနာဒယော မဟာသာဝကာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ၊ ဒွေ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပါရမိယော ပူရေတွာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါ၊ စတ္တာရိ အဋ္ဌ သောဠသ ဝါ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပါရမိယော ပူရေတွာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ စ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ။ တတ္ထ သတ္တာ စက္ကဝတ္တိရညော ဩဝါဒံ ဂဟေတွာ ပဉ္စသု သီလေသု ပတိဋ္ဌာယ သဂ္ဂပရာယဏာ ဟောန္တိ၊ တထာ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌာယ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ပန ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌာယ သဂ္ဂပရာယဏာ နိဗ္ဗာနပရာယဏာ စ ဟောန္တိ။ တသ္မာ တတ္ထ ဝါသော ဣမာသံ သမ္ပတ္တီနံ ပစ္စယတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

ပုဗ္ဗေ ကတပုညတာ နာမ အတီတဇာတိယံ ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓခီဏာသဝေ အာရဗ္ဘ ဥပစိတကုသလတာ၊ သာပိ မင်္ဂလံ။ ကသ္မာ? ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓေ သမ္မုခတော ဒဿေတွာ ဗုဒ္ဓါနံ ဝါ ဗုဒ္ဓသာဝကာနံ ဝါ သမ္မုခါ သုတာယ စတုပ္ပဒိကာယပိ ဂါထာယ ပရိယောသာနေ အရဟတ္တံ ပါပေတီတိ ကတွာ။ ယော စ မနုဿော ပုဗ္ဗေ ကတာဓိကာရော ဥဿန္နကုသလမူလော ဟောတိ၊ သော တေနေဝ ကုသလမူလေန ဝိပဿနံ ဥပ္ပာဒေတွာ အာသဝက္ခယံ ပါပုဏာတိ ယထာ ရာဇာ မဟာကပ္ပိနော အဂ္ဂမဟေသီ စ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတာ မင်္ဂလ’’န္တိ။

အတ္တသမ္မာပဏိဓိ နာမ ဣဓေကစ္စော အတ္တာနံ ဒုဿီလံ သီလေ ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ အဿဒ္ဓံ သဒ္ဓါသမ္ပဒါယ ပတိဋ္ဌာပေတိ၊ မစ္ဆရိံ စာဂသမ္ပဒါယ ပတိဋ္ဌာပေတိ။ အယံ ဝုစ္စတိ ‘‘အတ္တသမ္မာပဏိဓီ’’တိ။ ဧသော စ မင်္ဂလံ။ ကသ္မာ? ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဝေရပ္ပဟာနဝိဝိဓာနိသံသာဓိဂမဟေတုတောတိ။

ဧဝံ ¶ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ ပတိရူပဒေသဝါသော၊ ပုဗ္ဗေ စ ကတပုညတာ၊ အတ္တသမ္မာပဏိဓီတိ တီဏိယေဝ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ၊ မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။

နိဋ္ဌိတာ ¶ ပတိရူပဒေသဝါသော စာတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

၂၆၄။ ဣဒါနိ ဗာဟုသစ္စဉ္စာတိ ဧတ္ထ ဗာဟုသစ္စန္တိ ဗဟုဿုတဘာဝေါ။ သိပ္ပန္တိ ယံကိဉ္စိ ဟတ္ထကောသလ္လံ။ ဝိနယောတိ ကာယဝါစာစိတ္တဝိနယနံ။ သုသိက္ခိတောတိ သုဋ္ဌု သိက္ခိတော။ သုဘာသိတာတိ သုဋ္ဌု ဘာသိတာ။ ယာတိ အနိယမနိဒ္ဒေသော။ ဝါစာတိ ဂိရာ ဗျပ္ပထော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ။ အယမေတ္ထ ပဒဝဏ္ဏနာ။

အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဗာဟုသစ္စံ နာမ ယံ တံ ‘‘သုတဓရော ဟောတိ သုတသန္နိစယော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၂၂) စ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧကစ္စဿ ပုဂ္ဂလဿ ဗဟုကံ သုတံ ဟောတိ သုတ္တံ ဂေယျံ ဝေယျာကရဏ’’န္တိ (အ။ နိ။ ၄။၆) စ ဧဝမာဒိနာ နယေန သတ္ထုသာသနဓရတ္တံ ဝဏ္ဏိတံ၊ တံ အကုသလပ္ပဟာနကုသလာဓိဂမဟေတုတော အနုပုဗ္ဗေန ပရမတ္ထသစ္စသစ္ဆိကိရိယဟေတုတော စ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘သုတဝါ စ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အရိယသာဝကော အကုသလံ ပဇဟတိ၊ ကုသလံ ဘာဝေတိ၊ သာဝဇ္ဇံ ပဇဟတိ၊ အနဝဇ္ဇံ ဘာဝေတိ၊ သုဒ္ဓမတ္တာနံ ပရိဟရတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၇။၆၇)။

အပရမ္ပိ ဝုတ္တံ –

‘‘ဓတာနံ ဓမ္မာနံ အတ္ထမုပပရိက္ခတိ၊ အတ္ထံ ဥပပရိက္ခတော ဓမ္မာ နိဇ္ဈာနံ ခမန္တိ၊ ဓမ္မနိဇ္ဈာနက္ခန္တိယာ သတိ ဆန္ဒော ဇာယတိ၊ ဆန္ဒဇာတော ဥဿဟတိ၊ ဥဿဟန္တော တုလယတိ၊ တုလယန္တော ပဒဟတိ၊ ပဒဟန္တော ကာယေန စေဝ ပရမတ္ထသစ္စံ သစ္ဆိကရောတိ၊ ပညာယ စ အတိဝိဇ္ဈ ပဿတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၄၃၂)။

အပိစ အဂါရိကဗာဟုသစ္စမ္ပိ ယံ အနဝဇ္ဇံ၊ တံ ဥဘယလောကဟိတသုခါဝဟနတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

သိပ္ပံ ¶ နာမ အဂါရိကသိပ္ပဉ္စ အနဂါရိကသိပ္ပဉ္စ။ တတ္ထ အဂါရိကသိပ္ပံ နာမ ယံ ပရူပရောဓဝိရဟိတံ အကုသလဝိဝဇ္ဇိတံ မဏိကာရသုဝဏ္ဏကာရကမ္မာဒိ၊ တံ ဣဓလောကတ္ထာဝဟနတော မင်္ဂလံ။ အနဂါရိကသိပ္ပံ နာမ စီဝရဝိစာရဏသိဗ္ဗနာဒိ သမဏပရိက္ခာရာဘိသင်္ခရဏံ၊ ယံ တံ ‘‘ဣဓ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ယာနိ တာနိ သဗြဟ္မစာရီနံ ဥစ္စာဝစာနိ ကိံကရဏီယာနိ၊ တတ္ထ ဒက္ခော ဟောတီ’’တိအာဒိနာ နယေန တတ္ထ တတ္ထ သံဝဏ္ဏိတံ၊ ယံ ‘‘နာထကရဏော ဓမ္မော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၅၊ အ။ နိ။ ၁၀။၁၇) စ ¶ ဝုတ္တံ၊ တံ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စ ဥဘယလောကဟိတသုခါဝဟနတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဝိနယော နာမ အဂါရိကဝိနယော စ အနဂါရိကဝိနယော စ။ တတ္ထ အဂါရိကဝိနယော နာမ ဒသအကုသလကမ္မပထဝိရမဏံ၊ သော တတ္ထ အသံကိလေသာပဇ္ဇနေန အာစာရဂုဏဝဝတ္ထာနေန စ သုသိက္ခိတော ဥဘယလောကဟိတသုခါဝဟနတော မင်္ဂလံ။ အနဂါရိကဝိနယော နာမ သတ္တာပတ္တိက္ခန္ဓေ အနာပဇ္ဇနံ၊ သောပိ ဝုတ္တနယေနေဝ သုသိက္ခိတော။ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလံ ဝါ အနဂါရိကဝိနယော။ သော ယထာ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာယ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ၊ ဧဝံ သိက္ခနေန သုသိက္ခိတော လောကိယလောကုတ္တရသုခါဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

သုဘာသိတာ ဝါစာ နာမ မုသာဝါဒါဒိဒေါသဝိရဟိတာ ဝါစာ။ ယထာဟ – ‘‘စတူဟိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတာ ဝါစာ သုဘာသိတာ ဟောတီ’’တိ။ အသမ္ဖပ္ပလာပါ ဝါစာ ဧဝ ဝါ သုဘာသိတာ။ ယထာဟ –

‘‘သုဘာသိတံ ဥတ္တမမာဟု သန္တော၊

ဓမ္မံ ဘဏေ နာဓမ္မံ တံ ဒုတိယံ၊

ပိယံ ဘဏေ နာပ္ပိယံ တံ တတိယံ၊

သစ္စံ ဘဏေ နာလိကံ တံ စတုတ္ထ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ သု။ နိ။ ၄၅၂)၊

အယမ္ပိ ဥဘယလောကဟိတသုခါဝဟနတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယသ္မာ စ အယံ ဝိနယပရိယာပန္နာ ဧဝ၊ တသ္မာ ဝိနယဂ္ဂဟဏေန ဧတံ အသင်္ဂဏှိတွာ ဝိနယော သင်္ဂဟေတဗ္ဗော။ အထဝါ ကိံ ဣမိနာ ပရိဿမေန ပရေသံ ဓမ္မဒေသနာဝါစာ ဣဓ ‘‘သုဘာသိတာ ဝါစာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ ¶ ဟိ ယထာ ပတိရူပဒေသဝါသော၊ ဧဝံ သတ္တာနံ ဥဘယလောကဟိတသုခနိဗ္ဗာနာဓိဂမပစ္စယတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာဟ စ –

‘‘ယံ ဗုဒ္ဓါ ဘာသတိ ဝါစံ၊ ခေမံ နိဗ္ဗာနပတ္တိယာ၊

ဒုက္ခဿန္တကိရိယာယ၊ သာ ဝေ ဝါစာနမုတ္တမာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၁၃၊ သု။ နိ။ ၄၅၆)၊

ဧဝံ ဣမိဿာ ဂါထာယ ဗာဟုသစ္စံ၊ သိပ္ပံ၊ ဝိနယော သုသိက္ခိတော၊ သုဘာသိတာ ဝါစာတိ စတ္တာရိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ၊ မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။

နိဋ္ဌိတာ ¶ ဗာဟုသစ္စဉ္စာတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

၂၆၅။ ဣဒါနိ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနန္တိ ဧတ္ထ မာတု စ ပိတု စာတိ မာတာပိတု။ ဥပဋ္ဌာနန္တိ ဥပဋ္ဌဟနံ။ ပုတ္တာနဉ္စ ဒါရာနဉ္စာတိ ပုတ္တဒါရဿ။ သင်္ဂဏှနံ သင်္ဂဟော။ န အာကုလာ အနာကုလာ။ ကမ္မာနိ ဧဝ ကမ္မန္တာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယံ ပဒဝဏ္ဏနာ။

အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – မာတာ နာမ ဇနိကာ ဝုစ္စတိ၊ တထာ ပိတာ။ ဥပဋ္ဌာနံ နာမ ပါဒဓောဝနသမ္ဗာဟနဥစ္ဆာဒနနှာပနေဟိ စတုပစ္စယသမ္ပဒါနေန စ ဥပကာရကရဏံ။ တတ္ထ ယသ္မာ မာတာပိတရော ဗဟူပကာရာ ပုတ္တာနံ အတ္ထကာမာ အနုကမ္ပကာ၊ ယံ ပုတ္တကေ ဗဟိ ကီဠိတွာ ပံသုမက္ခိတသရီရကေ အာဂတေ ဒိသွာ ပံသုကံ ပုဉ္ဆိတွာ မတ္ထကံ ဥပသိင်္ဃာယန္တာ ပရိစုမ္ဗန္တာ စ သိနေဟံ ဥပ္ပာဒေန္တိ၊ ဝဿသတမ္ပိ မာတာပိတရော သီသေန ပရိဟရန္တာ ပုတ္တာ တေသံ ပဋိကာရံ ကာတုံ အသမတ္ထာ။ ယသ္မာ စ တေ အာပါဒကာ ပေါသကာ ဣမဿ လောကဿ ဒဿေတာရော ဗြဟ္မသမ္မတာ ပုဗ္ဗာစရိယသမ္မတာ၊ တသ္မာ တေသံ ဥပဋ္ဌာနံ ဣဓ ပသံသံ ပေစ္စ သဂ္ဂသုခဉ္စ အာဝဟတိ၊ တေန ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ဗြဟ္မာတိ မာတာပိတရော၊ ပုဗ္ဗာစရိယာတိ ဝုစ္စရေ၊

အာဟုနေယျာ စ ပုတ္တာနံ၊ ပဇာယ အနုကမ္ပကာ။

‘‘တသ္မာ ဟိ နေ နမဿေယျ၊ သက္ကရေယျ စ ပဏ္ဍိတော၊

အန္နေန အထ ပါနေန၊ ဝတ္ထေန သယနေန စ။

‘‘ဥစ္ဆာဒနေန ¶ နှာပနေန၊ ပါဒါနံ ဓောဝနေန စ၊

တာယ နံ ပါရိစရိယာယ၊ မာတာပိတူသု ပဏ္ဍိတာ၊

ဣဓေဝ နံ ပသံသန္တိ၊ ပေစ္စ သဂ္ဂေ ပမောဒတီ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၃။၃၁၊ ဣတိဝု။ ၁၀၆၊ ဇာ။ ၂။၂၀။၁၈၁-၁၈၃)၊

အပရော နယော – ဥပဋ္ဌာနံ နာမ ဘရဏကိစ္စကရဏကုလဝံသဋ္ဌပနာဒိပဉ္စဝိဓံ၊ တံ ပါပနိဝါရဏာဒိပဉ္စဝိဓဒိဋ္ဌဓမ္မိကဟိတဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ပဉ္စဟိ ခေါ၊ ဂဟပတိပုတ္တ၊ ဌာနေဟိ ပုတ္တေန ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ မာတာပိတရော ပစ္စုပဋ္ဌာတဗ္ဗာ ‘ဘတော နေ ဘရိဿာမိ၊ ကိစ္စံ နေသံ ကရိဿာမိ၊ ကုလဝံသံ ဌပေဿာမိ၊ ဒါယဇ္ဇံ ပဋိပဇ္ဇိဿာမိ၊ အထ ဝါ ပန ပေတာနံ ကာလကတာနံ ဒက္ခိဏံ အနုပ္ပဒဿာမီ’တိ ¶ ။ ဣမေဟိ ခေါ၊ ဂဟပတိပုတ္တ၊ ပဉ္စဟိ ဌာနေဟိ ပုတ္တေန ပုရတ္ထိမာ ဒိသာ မာတာပိတရော ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ပဉ္စဟိ ဌာနေဟိ ပုတ္တံ အနုကမ္ပန္တိ၊ ပါပါ နိဝါရေန္တိ၊ ကလျာဏေ နိဝေသေန္တိ၊ သိပ္ပံ သိက္ခာပေန္တိ၊ ပတိရူပေန ဒါရေန သံယောဇေန္တိ၊ သမယေ ဒါယဇ္ဇံ နိယျာဒေန္တီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၇)။

အပိစ ယော မာတာပိတရော တီသု ဝတ္ထူသု ပသာဒုပ္ပာဒနေန သီလသမာဒါပနေန ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဝါ ဥပဋ္ဌဟတိ၊ အယံ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာကာနံ အဂ္ဂေါ၊ တဿ တံ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနံ မာတာပိတူဟိ ကတဿ ဥပကာရဿ ပစ္စုပကာရဘူတံ အနေကေသံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ သမ္ပရာယိကာနဉ္စ အတ္ထာနံ ပဒဋ္ဌာနတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

ပုတ္တဒါရဿာတိ ဧတ္ထ အတ္တနာ ဇနိတာ ပုတ္တာပိ ဓီတရောပိ ‘‘ပုတ္တာ’’ တွေဝ သင်္ချံ ဂစ္ဆန္တိ။ ဒါရာတိ ဝီသတိယာ ဘရိယာနံ ယာ ကာစိ ဘရိယာ။ ပုတ္တာ စ ဒါရာ စ ပုတ္တဒါရံ၊ တဿ ပုတ္တဒါရဿ။ သင်္ဂဟောတိ သမ္မာနနာဒီဟိ ဥပကာရကရဏံ။ တံ သုသံဝိဟိတကမ္မန္တတာဒိဒိဋ္ဌဓမ္မိကဟိတဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ပစ္ဆိမာ ဒိသာ ပုတ္တဒါရာ ဝေဒိတဗ္ဗာ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၆) ဧတ္ထ ဥဒ္ဒိဋ္ဌံ ပုတ္တဒါရံ ဘရိယာသဒ္ဒေန သင်္ဂဏှိတွာ –

‘‘ပဉ္စဟိ ¶ ခေါ၊ ဂဟပတိပုတ္တ၊ ဌာနေဟိ သာမိကေန ပစ္ဆိမာ ဒိသာ ဘရိယာ ပစ္စုပဋ္ဌာတဗ္ဗာ၊ သမ္မာနနာယ အနဝမာနနာယ အနတိစရိယာယ ဣဿရိယဝေါဿဂ္ဂေန အလင်္ကာရာနုပ္ပဒါနေန။ ဣမေဟိ ခေါ၊ ဂဟပတိပုတ္တ၊ ပဉ္စဟိ ဌာနေဟိ သာမိကေန ပစ္ဆိမာ ဒိသာ ဘရိယာ ပစ္စုပဋ္ဌိတာ ပဉ္စဟိ ဌာနေဟိ သာမိကံ အနုကမ္ပတိ၊ သုသံဝိဟိတကမ္မန္တာ စ ဟောတိ၊ သင်္ဂဟိတပရိဇနာ စ၊ အနတိစာရိနီ စ၊ သမ္ဘတဉ္စ အနုရက္ခတိ၊ ဒက္ခာ စ ဟောတိ အနလသာ သဗ္ဗကိစ္စေသူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၉)။

အယံ ဝါ အပရော နယော – သင်္ဂဟောတိ ဓမ္မိကာဟိ ဒါနပိယဝါစအတ္ထစရိယာဟိ သင်္ဂဏှနံ။ သေယျထိဒံ – ဥပေါသထဒိဝသေသု ပရိဗ္ဗယဒါနံ၊ နက္ခတ္တဒိဝသေသု နက္ခတ္တဒဿာပနံ၊ မင်္ဂလဒိဝသေသု မင်္ဂလကရဏံ၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကေသု အတ္ထေသု ဩဝါဒါနုသာသနန္တိ။ တံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကဟိတဟေတုတော သမ္ပရာယိကဟိတဟေတုတော ဒေဝတာဟိပိ နမဿနီယဘာဝဟေတုတော စ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဟ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော –

‘‘ယေ ဂဟဋ္ဌာ ပုညကရာ၊ သီလဝန္တော ဥပါသကာ၊

ဓမ္မေန ဒါရံ ပေါသေန္တိ၊ တေ နမဿာမိ မာတလီ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၆၄)၊

အနာကုလာ ¶ ကမ္မန္တာ နာမ ကာလညုတာယ ပတိရူပကာရိတာယ အနလသတာယ ဥဋ္ဌာနဝီရိယသမ္ပဒါယ အဗျသနီယတာယ စ ကာလာတိက္ကမနအပ္ပတိရူပကရဏာကရဏသိထိလကရဏာဒိအာကုလဘာဝဝိရဟိတာ ကသိဂေါရက္ခဝဏိဇ္ဇာဒယော ကမ္မန္တာ။ ဧတေ အတ္တနော ဝါ ပုတ္တဒါရဿ ဝါ ဒါသကမ္မကရာနံ ဝါ ဗျတ္တတာယ ဧဝံ ပယောဇိတာ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဓနဓညဝုဍ္ဎိပဋိလာဘဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ပတိရူပကာရီ ဓုရဝါ၊ ဥဋ္ဌာတာ ဝိန္ဒတေ ဓန’’န္တိ။ (သု။ နိ။ ၁၈၉၊ သံ။ နိ။ ၁။၂၄၆) စ၊

‘‘န ဒိဝါ သောပ္ပသီလေန၊ ရတ္တိမုဋ္ဌာနဒေဿိနာ၊

နိစ္စံ မတ္တေန သောဏ္ဍေန၊ သက္ကာ အာဝသိတုံ ဃရံ။

‘‘အတိသီတံ အတိဥဏှံ၊ အတိသာယမိဒံ အဟု၊

ဣတိ ဝိဿဋ္ဌကမ္မန္တေ၊ အတ္ထာ အစ္စေန္တိ မာဏဝေ။

‘‘ယောဓ ¶ သီတဉ္စ ဥဏှဉ္စ၊ တိဏာ ဘိယျော န မညတိ၊

ကရံ ပုရိသကိစ္စာနိ၊ သော သုခါ န ဝိဟာယတီ’’တိ။ စ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၅၃)၊

‘‘ဘောဂေ သံဟရမာနဿ၊ ဘမရဿေဝ ဣရီယတော၊

ဘောဂါ သန္နိစယံ ယန္တိ၊ ဝမ္မိကောဝူပစီယတီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၆၅) –

စ ဧဝမာဒိ။

ဧဝံ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ မာတုပဋ္ဌာနံ၊ ပိတုပဋ္ဌာနံ၊ ပုတ္တဒါရဿ သင်္ဂဟော၊ အနာကုလာ စ ကမ္မန္တာတိ စတ္တာရိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ၊ ပုတ္တဒါရဿ သင်္ဂဟံ ဝါ ဒွိဓာ ကတွာ ပဉ္စ၊ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနံ ဝါ ဧကမေဝ ကတွာ တီဏိ။ မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။

နိဋ္ဌိတာ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနန္တိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

၂၆၆။ ဣဒါနိ ဒါနဉ္စာတိ ဧတ္ထ ဒီယတေ ဣမိနာတိ ဒါနံ၊ အတ္တနော သန္တကံ ပရဿ ပဋိပါဒီယတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဓမ္မဿ စရိယာ၊ ဓမ္မာ ဝါ အနပေတာ စရိယာ ဓမ္မစရိယာ။ ဉာယန္တေ ¶ ‘‘အမှာကံ ဣမေ’’တိ ဉာတကာ။ န အဝဇ္ဇာနိ အနဝဇ္ဇာနိ၊ အနိန္ဒိတာနိ အဂရဟိတာနီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယံ ပဒဝဏ္ဏနာ။

အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဒါနံ နာမ ပရံ ဥဒ္ဒိဿ သုဗုဒ္ဓိပုဗ္ဗိကာ အန္နာဒိဒသဒါနဝတ္ထုပရိစ္စာဂစေတနာ တံသမ္ပယုတ္တော ဝါ အလောဘော။ အလောဘေန ဟိ တံ ဝတ္ထုံ ပရဿ ပဋိပါဒေတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဒီယတေ ဣမိနာတိ ဒါန’’န္တိ။ တံ ဗဟုဇနပိယမနာပတာဒီနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကာနံ ဖလဝိသေသာနံ အဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုတ္တံ။ ‘‘ဒါယကော သီဟ ဒါနပတိ ဗဟုနော ဇနဿ ပိယော ဟောတိ မနာပေါ’’တိ ဧဝမာဒီနိ စေတ္ထ သုတ္တာနိ (အ။ နိ။ ၅။၃၄) အနုဿရိတဗ္ဗာနိ။

အပရော နယော – ဒါနံ နာမ ဒုဝိဓံ အာမိသဒါနဉ္စ၊ ဓမ္မဒါနဉ္စ။ တတ္ထ အာမိသဒါနံ ဝုတ္တပ္ပကာရမေဝ။ ဣဓလောကပရလောကဒုက္ခက္ခယသုခါဝဟဿ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပ္ပဝေဒိတဿ ဓမ္မဿ ပရေသံ ဟိတကာမတာယ ဒေသနာ ဓမ္မဒါနံ။ ဣမေသဉ္စ ဒွိန္နံ ဒါနာနံ ဧတဒေဝ အဂ္ဂံ။ ယထာဟ –

‘‘သဗ္ဗဒါနံ ¶ ဓမ္မဒါနံ ဇိနာတိ၊

သဗ္ဗရသံ ဓမ္မရသော ဇိနာတိ၊

သဗ္ဗရတိံ ဓမ္မရတီ ဇိနာတိ၊

တဏှက္ခယော သဗ္ဗဒုက္ခံ ဇိနာတီ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၅၄)၊

တတ္ထ အာမိသဒါနဿ မင်္ဂလတ္တံ ဝုတ္တမေဝ။ ဓမ္မဒါနံ ပန ယသ္မာ အတ္ထပဋိသံဝေဒိတာဒီနံ ဂုဏာနံ ပဒဋ္ဌာနံ၊ တသ္မာ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘ယထာ ယထာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခု ယထာသုတံ ယထာပရိယတ္တံ ဓမ္မံ ဝိတ္ထာရေန ပရေသံ ဒေသေတိ၊ တထာ တထာ သော တသ္မိံ ဓမ္မေ အတ္ထပဋိသံဝေဒီ စ ဟောတိ ဓမ္မပဋိသံဝေဒီ စာ’’တိ ဧဝမာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၅၊ အ။ နိ။ ၅။၂၆)။

ဓမ္မစရိယာ နာမ ဒသကုသလကမ္မပထစရိယာ။ ယထာဟ – ‘‘တိဝိဓံ ခေါ၊ ဂဟပတယော၊ ကာယေန ဓမ္မစရိယာသမစရိယာ ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဒိ။ သာ ပနေသာ ဓမ္မစရိယာ သဂ္ဂလောကူပပတ္တိဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဘဂဝတာ – ‘‘ဓမ္မစရိယာသမစရိယာဟေတု ခေါ၊ ဂဟပတယော၊ ဧဝမိဓေကစ္စေ သတ္တာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၄၄၁)။

ဉာတကာ ¶ နာမ မာတိတော ဝါ ပိတိတော ဝါ ယာဝ သတ္တမာ ပိတာမဟယုဂါ သမ္ဗန္ဓာ။ တေသံ ဘောဂပါရိဇုညေန ဝါ ဗျာဓိပါရိဇုညေန ဝါ အဘိဟတာနံ အတ္တနော သမီပံ အာဂတာနံ ယထာဗလံ ဃာသစ္ဆာဒနဓနဓညာဒီဟိ သင်္ဂဟော ပသံသာဒီနံ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကာနံ သုဂတိဂမနာဒီနဉ္စ သမ္ပရာယိကာနံ ဝိသေသာဓိဂမာနံ ဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

အနဝဇ္ဇာနိ ကမ္မာနိ နာမ ဥပေါသထင်္ဂသမာဒါနဝေယျာဝစ္စကရဏအာရာမဝနရောပနသေတုကရဏာဒီနိ ကာယဝစီမနောသုစရိတကမ္မာနိ။ တာနိ ဟိ နာနပ္ပကာရဟိတသုခါဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဌာနံ ခေါ ပနေတံ၊ ဝိသာခေ၊ ဝိဇ္ဇတိ ယံ ဣဓေကစ္စော ဣတ္ထီ ဝါ ပုရိသော ဝါ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတံ ဥပေါသထံ ဥပဝသိတွာ ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ စာတုမဟာရာဇိကာနံ ဒေဝါနံ သဟဗျတံ ဥပပဇ္ဇေယျာ’’တိ ဧဝမာဒီနိ စေတ္ထ သုတ္တာနိ (အ။ နိ။ ၈။၄၃) အနုဿရိတဗ္ဗာနိ။

ဧဝံ ¶ ဣမိဿာ ဂါထာယ ဒါနံ၊ ဓမ္မစရိယာ၊ ဉာတကာနံ သင်္ဂဟော၊ အနဝဇ္ဇာနိ ကမ္မာနီတိ စတ္တာရိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ၊ မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။

နိဋ္ဌိတာ ဒါနဉ္စာတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

၂၆၇။ ဣဒါနိ အာရတီ ဝိရတီတိ ဧတ္ထ အာရတီတိ အာရမဏံ။ ဝိရတီတိ ဝိရမဏံ၊ ဝိရမန္တိ ဝါ ဧတာယ သတ္တာတိ ဝိရတိ။ ပါပါတိ အကုသလာ။ မဒနီယဋ္ဌေန မဇ္ဇံ၊ မဇ္ဇဿ ပါနံ မဇ္ဇပါနံ၊ တတော မဇ္ဇပါနာ။ သံယမနံ သံယမော။ အပ္ပမဇ္ဇနံ အပ္ပမာဒေါ။ ဓမ္မေသူတိ ကုသလေသု။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယံ ပဒဝဏ္ဏနာ။

အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အာရတိ နာမ ပါပေ အာဒီနဝဒဿာဝိနော မနသာ ဧဝ အနဘိရတိ။ ဝိရတိ နာမ ကမ္မဒွါရဝသေန ကာယဝါစာဟိ ဝိရမဏံ။ သာ စေသာ ဝိရတိ နာမ သမ္ပတ္တဝိရတိ သမာဒါနဝိရတိ သမုစ္ဆေဒဝိရတီတိ တိဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထ ယာ ကုလပုတ္တဿ အတ္တနော ဇာတိံ ဝါ ကုလံ ဝါ ဂေါတ္တံ ဝါ ပဋိစ္စ ‘‘န မေ ဧတံ ပတိရူပံ၊ ယွာဟံ ဣမံ ပါဏံ ဟနေယျံ၊ အဒိန္နံ အာဒိယေယျ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သမ္ပတ္တဝတ္ထုတော ဝိရတိ၊ အယံ သမ္ပတ္တဝိရတိ နာမ။ သိက္ခာပဒသမာဒါနဝသေန ပန ပဝတ္တာ သမာဒါနဝိရတိ နာမ၊ ယဿာ ပဝတ္တိတော ပဘုတိ ကုလပုတ္တော ပါဏာတိပါတာဒီနိ န သမာစရတိ။ အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တာ သမုစ္ဆေဒဝိရတိ နာမ၊ ယဿာ ပဝတ္တိတော ပဘုတိ အရိယသာဝကဿ ပဉ္စ ဘယာနိ ဝေရာနိ ဝူပသန္တာနိ ဟောန္တိ။ ပါပံ နာမ ယံ တံ ‘‘ပါဏာတိပါတော ခေါ၊ ဂဟပတိပုတ္တ၊ ကမ္မကိလေသော အဒိန္နာဒါနံ…ပေ… ကာမေသုမိစ္ဆာစာရော…ပေ… မုသာဝါဒေါ’’တိ ဧဝံ ဝိတ္ထာရေတွာ –

‘‘ပါဏာတိပါတော ¶ အဒိန္နာဒါနံ၊ မုသာဝါဒေါ စ ဝုစ္စတိ၊

ပရဒါရဂမနဉ္စေဝ၊ နပ္ပသံသန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၄၅) –

ဧဝံ ဂါထာယ သင်္ဂဟိတံ ကမ္မကိလေသသင်္ခါတံ စတုဗ္ဗိဓံ အကုသလံ၊ တတော ပါပါ။ သဗ္ဗာပေသာ အာရတိ စ ဝိရတိ စ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကဘယဝေရပ္ပဟာနာဒိနာနပ္ပကာရဝိသေသာဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ပါဏာတိပါတာ ပဋိဝိရတော ခေါ၊ ဂဟပတိပုတ္တ၊ အရိယသာဝကော’’တိအာဒီနိ စေတ္ထ သုတ္တာနိ အနုဿရိတဗ္ဗာနိ။

မဇ္ဇပါနာ ¶ စ သံယမော နာမ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တသုရာမေရယမဇ္ဇပမာဒဋ္ဌာနာ ဝေရမဏိယာဝေတံ အဓိဝစနံ။ ယသ္မာ ပန မဇ္ဇပါယီ အတ္ထံ န ဇာနာတိ၊ ဓမ္မံ န ဇာနာတိ၊ မာတုပိ အန္တရာယံ ကရောတိ၊ ပိတု ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓတထာဂတသာဝကာနမ္ပိ အန္တရာယံ ကရောတိ၊ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ ဂရဟံ၊ သမ္ပရာယေ ဒုဂ္ဂတိံ၊ အပရာပရိယာယေ ဥမ္မာဒဉ္စ ပါပုဏာတိ။ မဇ္ဇပါနာ ပန သံယတော တေသံ ဒေါသာနံ ဝူပသမံ တဗ္ဗိပရီတဂုဏသမ္ပဒဉ္စ ပါပုဏာတိ။ တသ္မာ အယံ မဇ္ဇပါနာ သံယမော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ကုသလေသု ဓမ္မေသု အပ္ပမာဒေါ နာမ ‘‘ကုသလာနံ ဝါ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာယ အသက္ကစ္စကိရိယတာ အသာတစ္စကိရိယတာ အနဋ္ဌိတကိရိယတာ ဩလီနဝုတ္တိတာ နိက္ခိတ္တဆန္ဒတာ နိက္ခိတ္တဓုရတာ အနာသေဝနာ အဘာဝနာ အဗဟုလီကမ္မံ အနဓိဋ္ဌာနံ အနနုယောဂေါ ပမာဒေါ။ ယော ဧဝရူပေါ ပမာဒေါ ပမဇ္ဇနာ ပမဇ္ဇိတတ္တံ၊ အယံ ဝုစ္စတိ ပမာဒေါ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၄၆) ဧတ္ထ ဝုတ္တဿ ပမာဒဿ ပဋိပက္ခနယေန အတ္ထတော ကုသလေသု ဓမ္မေသု သတိယာ အဝိပ္ပဝါသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော နာနပ္ပကာရကုသလာဓိဂမဟေတုတော အမတာဓိဂမဟေတုတော စ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တတ္ထ ‘‘အပ္ပမတ္တဿ အာတာပိနော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၁၈-၁၉၊ အ။ နိ။ ၅။၂၆) စ ‘‘အပ္ပမာဒေါ အမတပဒ’’န္တိ (ဓ။ ပ။ ၂၁) စ ဧဝမာဒိ သတ္ထုသာသနံ အနုဿရိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဣမိဿာ ဂါထာယ ပါပါ ဝိရတိ၊ မဇ္ဇပါနာ သံယမော၊ ကုသလေသု ဓမ္မေသု အပ္ပမာဒေါတိ တီဏိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ၊ မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။

နိဋ္ဌိတာ အာရတီ ဝိရတီတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

၂၆၈။ ဣဒါနိ ဂါရဝေါ စာတိ ဧတ္ထ ဂါရဝေါတိ ဂရုဘာဝေါ။ နိဝါတောတိ နီစဝုတ္တိတာ။ သန္တုဋ္ဌီတိ သန္တောသော။ ကတဿ ဇာနနတာ ကတညုတာ။ ကာလေနာတိ ခဏေန သမယေန။ ဓမ္မဿ သဝနံ ဓမ္မဿဝနံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယံ ပဒဝဏ္ဏနာ။

အတ္ထဝဏ္ဏနာ ¶ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဂါရဝေါ နာမ ဂရုကာရပယောဂါရဟေသု ဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓတထာဂတသာဝကအာစရိယုပဇ္ဈာယမာတာပိတုဇေဋ္ဌဘာတိကဘဂိနိအာဒီသု ယထာနုရူပံ ဂရုကာရော ဂရုကရဏံ သဂါရဝတာ။ သွာယံ ဂါရဝေါ ယသ္မာ သုဂတိဂမနာဒီနံ ဟေတု။ ယထာဟ –

‘‘ဂရုကာတဗ္ဗံ ¶ ဂရုံ ကရောတိ၊ မာနေတဗ္ဗံ မာနေတိ၊ ပူဇေတဗ္ဗံ ပူဇေတိ။ သော တေန ကမ္မေန ဧဝံ သမတ္တေန ဧဝံ သမာဒိန္နေန ကာယဿ ဘေဒါ ပရံ မရဏာ သုဂတိံ သဂ္ဂံ လောကံ ဥပပဇ္ဇတိ။ နော စေ ကာယဿ ဘေဒါ…ပေ… ဥပပဇ္ဇတိ၊ သစေ မနုဿတ္တံ အာဂစ္ဆတိ၊ ယတ္ထ ယတ္ထ ပစ္စာဇာယတိ၊ ဥစ္စာကုလီနော ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၂၉၅)။

ယထာ စာဟ – ‘‘သတ္တိမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အပရိဟာနိယာ ဓမ္မာ။ ကတမေ သတ္တ? သတ္ထုဂါရဝတာ’’တိအာဒိ (အ။ နိ။ ၇။၃၂-၃၃)။ တသ္မာ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

နိဝါတော နာမ နီစမနတာ နိဝါတဝုတ္တိတာ၊ ယာယ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော နိဟတမာနော နိဟတဒပ္ပော ပါဒပုဉ္ဆနစောဠကသမော ဆိန္နဝိသာဏုသဘသမော ဥဒ္ဓဋဒါဌသပ္ပသမော စ ဟုတွာ သဏှော သခိလော သုခသမ္ဘာသော ဟောတိ၊ အယံ နိဝါတော။ သွာယံ ယသာဒိဂုဏပဋိလာဘဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အာဟ စ – ‘‘နိဝါတဝုတ္တိ အတ္ထဒ္ဓါ၊ တာဒိသော လဘတေ ယသ’’န္တိ ဧဝမာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၇၃)။

သန္တုဋ္ဌိ နာမ ဣတရီတရပစ္စယသန္တောသော၊ သော ဒွါဒသဝိဓော ဟောတိ။ သေယျထိဒံ – စီဝရေ ယထာလာဘသန္တောသော၊ ယထာဗလသန္တောသော၊ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသောတိ တိဝိဓော။ ဧဝံ ပိဏ္ဍပါတာဒီသု။

တဿာယံ ပဘေဒဝဏ္ဏနာ – ဣဓ ဘိက္ခု စီဝရံ လဘတိ သုန္ဒရံ ဝါ အသုန္ဒရံ ဝါ၊ သော တေနေဝ ယာပေတိ၊ အညံ န ပတ္ထေတိ၊ လဘန္တောပိ န ဂဏှာတိ၊ အယမဿ စီဝရေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန အာဗာဓိကော ဟောတိ၊ ဂရုံ စီဝရံ ပါရုပန္တော ဩဏမတိ ဝါ ကိလမတိ ဝါ။ သော သဘာဂေန ဘိက္ခုနာ သဒ္ဓိံ တံ ပရိဝတ္တေတွာ လဟုကေန ယာပေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ အယမဿ စီဝရေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော ဘိက္ခု ပဏီတပစ္စယလာဘီ ဟောတိ၊ သော ပဋ္ဋစီဝရာဒီနံ အညတရံ မဟဂ္ဃံ စီဝရံ လဘိတွာ ‘‘ဣဒံ ထေရာနံ စိရပဗ္ဗဇိတာနံ ဗဟုဿုတာနဉ္စ အနုရူပ’’န္တိ တေသံ ဒတွာ အတ္တနာ သင်္ကာရကူဋာ ဝါ အညတော ဝါ ကုတောစိ နန္တကာနိ ဥစ္စိနိတွာ သင်္ဃာဋိံ ကတွာ ဓာရေန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ အယမဿ စီဝရေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။

ဣဓ ¶ ပန ဘိက္ခု ပိဏ္ဍပါတံ လဘတိ လူခံ ဝါ ပဏီတံ ဝါ၊ သော တေနေဝ ယာပေတိ၊ အညံ န ပတ္ထေတိ၊ လဘန္တောပိ န ဂဏှာတိ၊ အယမဿ ပိဏ္ဍပါတေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန အာဗာဓိကော ¶ ဟောတိ၊ လူခံ ပိဏ္ဍပါတံ ဘုဉ္ဇိတွာ ဗာဠှံ ရောဂါတင်္ကံ ပါပုဏာတိ၊ သော သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော တံ ဒတွာ တဿ ဟတ္ထတော သပ္ပိမဓုခီရာဒီနိ ဘုဉ္ဇိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ အယမဿ ပိဏ္ဍပါတေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော ဘိက္ခု ပဏီတံ ပိဏ္ဍပါတံ လဘတိ၊ သော ‘‘အယံ ပိဏ္ဍပါတော ထေရာနံ စိရပဗ္ဗဇိတာနံ အညေသဉ္စ ပဏီတပိဏ္ဍပါတံ ဝိနာ အယာပေန္တာနံ သဗြဟ္မစာရီနံ အနုရူပေါ’’တိ တေသံ ဒတွာ အတ္တနာ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ မိဿကာဟာရံ ဘုဉ္ဇန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ အယမဿ ပိဏ္ဍပါတေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။

ဣဓ ပန ဘိက္ခုနော သေနာသနံ ပါပုဏာတိ၊ သော တေနေဝ သန္တုဿတိ၊ ပုန အညံ သုန္ဒရတရမ္ပိ ပါပုဏန္တံ န ဂဏှာတိ၊ အယမဿ သေနာသနေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန အာဗာဓိကော ဟောတိ၊ နိဝါတသေနာသနေ ဝသန္တော အတိဝိယ ပိတ္တရောဂါဒီဟိ အာတုရီယတိ၊ သော သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော တံ ဒတွာ တဿ ပါပုဏနကေ သဝါတသီတလသေနာသနေ ဝသိတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ အယမဿ သေနာသနေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော ဘိက္ခု သုန္ဒရံ သေနာသနံ ပတ္တမ္ပိ န သမ္ပဋိစ္ဆတိ ‘‘သုန္ဒရသေနာသနံ ပမာဒဋ္ဌာနံ၊ တတြ နိသိန္နဿ ထိနမိဒ္ဓံ ဩက္ကမတိ၊ နိဒ္ဒါဘိဘူတဿ စ ပုန ပဋိဗုဇ္ဈတော ကာမဝိတက္ကာ သမုဒါစရန္တီ’’တိ၊ သော တံ ပဋိက္ခိပိတွာ အဗ္ဘောကာသရုက္ခမူလပဏ္ဏကုဋီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ နိဝသန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ အယမဿ သေနာသနေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။

ဣဓ ပန ဘိက္ခု ဘေသဇ္ဇံ လဘတိ ဟရီတကံ ဝါ အာမလကံ ဝါ၊ သော တေနေဝ ယာပေတိ၊ အညေဟိ လဒ္ဓံ သပ္ပိမဓုဖာဏိတာဒိမ္ပိ န ပတ္ထေတိ၊ လဘန္တောပိ န ဂဏှာတိ၊ အယမဿ ဂိလာနပစ္စယေ ယထာလာဘသန္တောသော။ အထ ပန အာဗာဓိကော တေလေန အတ္ထိကော ဖာဏိတံ လဘတိ၊ သော တံ သဘာဂဿ ဘိက္ခုနော ဒတွာ တဿ ဟတ္ထတော တေလေန ဘေသဇ္ဇံ ကတွာ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပိ သန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ အယမဿ ဂိလာနပစ္စယေ ယထာဗလသန္တောသော။ အပရော ဘိက္ခု ဧကသ္မိံ ဘာဇနေ ပူတိမုတ္တဟရီတကံ ¶ ဌပေတွာ ဧကသ္မိံ စတုမဓုရံ ‘‘ဂဏှထ၊ ဘန္တေ၊ ယဒိစ္ဆသီ’’တိ ဝုစ္စမာနော သစဿ တေသံ ဒွိန္နံ အညတရေနပိ ဗျာဓိ ဝူပသမ္မတိ၊ အထ ‘‘ပူတိမုတ္တဟရီတကံ နာမ ဗုဒ္ဓါဒီဟိ ဝဏ္ဏိတံ၊ အယဉ္စ ပူတိမုတ္တဘေသဇ္ဇံ နိဿာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ တတ္ထ တေ ယာဝဇီဝံ ဥဿာဟော ကရဏီယော’’တိ (မဟာဝ။ ၁၂၈) ဝုတ္တန္တိ စိန္တေန္တော စတုမဓုရဘေသဇ္ဇံ ပဋိက္ခိပိတွာ မုတ္တဟရီတကေန ဘေသဇ္ဇံ ကရောန္တောပိ ပရမသန္တုဋ္ဌောဝ ဟောတိ၊ အယမဿ ဂိလာနပစ္စယေ ယထာသာရုပ္ပသန္တောသော။

ဧဝံ ပဘေဒေါ သဗ္ဗောပေသော သန္တောသော သန္တုဋ္ဌီတိ ဝုစ္စတိ။ သာ အတြိစ္ဆတာပါပိစ္ဆတာမဟိစ္ဆတာဒီနံ ပါပဓမ္မာနံ ပဟာနာဓိဂမဟေတုတော သုဂတိဟေတုတော အရိယမဂ္ဂသမ္ဘာရဘာဝတော စာတုဒ္ဒိသာဒိဘာဝဟေတုတော စ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာဟ စ –

‘‘စာတုဒ္ဒိသော ¶ အပ္ပဋိဃော စ ဟောတိ၊

သန္တုဿမာနော ဣတရီတရေနာ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၄၂၊ စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၈) ဧဝမာဒိ၊

ကတညုတာ နာမ အပ္ပဿ ဝါ ဗဟုဿ ဝါ ယေန ကေနစိ ကတဿ ဥပကာရဿ ပုနပ္ပုနံ အနုဿရဏဘာဝေန ဇာနနတာ။ အပိစ နေရယိကာဒိဒုက္ခပရိတ္တာဏတော ပုညာနိ ဧဝ ပါဏီနံ ဗဟူပကာရာနိ၊ တတော တေသမ္ပိ ဥပကာရာနုဿရဏတာ ‘‘ကတညုတာ’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သာ သပ္ပုရိသေဟိ ပသံသနီယတာဒိနာနပ္ပကာရဝိသေသာဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ အာဟ စ – ‘‘ဒွေမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပုဂ္ဂလာ ဒုလ္လဘာ လောကသ္မိံ။ ကတမေ ဒွေ? ယော စ ပုဗ္ဗကာရီ၊ ယော စ ကတညူ ကတဝေဒီ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၁၂၀)။

ကာလေန ဓမ္မဿဝနံ နာမ ယသ္မိံ ကာလေ ဥဒ္ဓစ္စသဟဂတံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ ကာမဝိတက္ကာဒီနံ ဝါ အညတရေန အဘိဘူတံ၊ တသ္မိံ ကာလေ တေသံ ဝိနောဒနတ္ထံ ဓမ္မဿဝနံ။ အပရေ အာဟု – ပဉ္စမေ ပဉ္စမေ ဒိဝသေ ဓမ္မဿဝနံ ကာလေန ဓမ္မဿဝနံ နာမ။ ယထာဟ အာယသ္မာ အနုရုဒ္ဓါ ‘‘ပဉ္စာဟိကံ ခေါ ပန မယံ၊ ဘန္တေ၊ သဗ္ဗရတ္တိံ ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္နိသီဒါမာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၂၇၊ မဟာဝ။ ၄၆၆)။

အပိစ ယသ္မိံ ကာလေ ကလျာဏမိတ္တေ ဥပသင်္ကမိတွာ သက္ကာ ဟောတိ အတ္တနော ကင်္ခါပဋိဝိနောဒကံ ဓမ္မံ သောတုံ၊ တသ္မိံ ကာလေပိ ဓမ္မဿဝနံ ‘‘ကာလေန ဓမ္မဿဝန’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယထာဟ – ‘‘တေ ကာလေန ကာလံ ဥပသင်္ကမိတွာ ¶ ပရိပုစ္ဆတိ ပရိပဉှတီ’’တိအာဒိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၅၈)။ တဒေတံ ကာလေန ဓမ္မဿဝနံ နီဝရဏပ္ပဟာနစတုရာနိသံသအာသဝက္ခယာဒိနာနပ္ပကာရဝိသေသာဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ယသ္မိံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမယေ အရိယသာဝကော အဋ္ဌိံ ကတွာ မနသိ ကတွာ သဗ္ဗံ စေတသော သမန္နာဟရိတွာ ဩဟိတသောတော ဓမ္မံ သုဏာတိ၊ ပဉ္စဿ နီဝရဏာနိ တသ္မိံ သမယေ န ဟောန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၂၁၉) စ။

‘‘သောတာနုဂတာနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာနံ…ပေ… သုပ္ပဋိဝိဒ္ဓါနံ စတ္တာရော အာနိသံသာ ပါဋိကင်္ခါ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၉၁) စ။

‘‘စတ္တာရောမေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဓမ္မာ ကာလေန ကာလံ သမ္မာ ဘာဝိယမာနာ သမ္မာ အနုပရိဝတ္တိယမာနာ ¶ အနုပုဗ္ဗေန အာသဝါနံ ခယံ ပါပေန္တိ။ ကတမေ စတ္တာရော? ကာလေန ဓမ္မဿဝန’’န္တိ စ ဧဝမာဒီနိ (အ။ နိ။ ၄။၁၄၇)။

ဧဝံ ဣမိဿာ ဂါထာယ ဂါရဝေါ၊ နိဝါတော၊ သန္တုဋ္ဌိ၊ ကတညုတာ၊ ကာလေန ဓမ္မဿဝနန္တိ ပဉ္စ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ၊ မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။

နိဋ္ဌိတာ ဂါရဝေါ စ နိဝါတော စာတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

၂၆၉။ ဣဒါနိ ခန္တီ စာတိ ဧတ္ထ ခမနံ ခန္တိ။ ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟိတာယ သုခံ ဝစော အသ္မိန္တိ သုဝစော၊ သုဝစဿ ကမ္မံ သောဝစဿံ၊ သောဝစဿဿ ဘာဝေါ သောဝစဿတာ။ ကိလေသာနံ သမိတတ္တာ သမဏာ။ ဒဿနန္တိ ပေက္ခနံ။ ဓမ္မဿ သာကစ္ဆာ ဓမ္မသာကစ္ဆာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယံ ပဒဝဏ္ဏနာ။

အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ ခန္တိ နာမ အဓိဝါသနက္ခန္တိ၊ ယာယ သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အက္ကောသန္တေ၊ ဝဓဗန္ဓာဒီဟိ ဝါ ဝိဟိံသန္တေ ပုဂ္ဂလေ အသုဏန္တော ဝိယ စ အပဿန္တော ဝိယ စ နိဗ္ဗိကာရော ဟောတိ ခန္တိဝါဒီ ဝိယ။ ယထာဟ –

‘‘အဟူ အတီတမဒ္ဓါနံ၊ သမဏော ခန္တိဒီပနော၊

တံ ခန္တိယာယေဝ ဌိတံ၊ ကာသိရာဇာ အဆေဒယီ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၄။၅၁)၊

ဘဒ္ဒကတော ¶ ဝါ မနသိ ကရောတိ တတော ဥတ္တရိ အပရာဓာဘာဝေန အာယသ္မာ ပုဏ္ဏတ္ထေရော ဝိယ။ ယထာဟ –

‘‘သစေ မံ၊ ဘန္တေ၊ သုနာပရန္တကာ မနုဿာ အက္ကောသိဿန္တိ ပရိဘာသိဿန္တိ၊ တတ္ထ မေ ဧဝံ ဘဝိဿတိ ‘ဘဒ္ဒကာ ဝတိမေ သုနာပရန္တကာ မနုဿာ၊ သုဘဒ္ဒကာ ဝတိမေ သုနာပရန္တကာ မနုဿာ၊ ယံ မေ နယိမေ ပါဏိနာ ပဟာရံ ဒေန္တီ’’’တိအာဒိ (မ။ နိ။ ၃။၃၉၆၊ သံ။ နိ။ ၄။၈၈)။

ယာယ စ သမန္နာဂတော ဣသီနမ္ပိ ပသံသနီယော ဟောတိ။ ယထာဟ သရဘင်္ဂေါ ဣသိ –

‘‘ကောဓံ ဝဓိတွာ န ကဒါစိ သောစတိ၊

မက္ခပ္ပဟာနံ ဣသယော ဝဏ္ဏယန္တိ၊

သဗ္ဗေသံ ¶ ဝုတ္တံ ဖရုသံ ခမေထ၊

ဧတံ ခန္တိံ ဥတ္တမမာဟု သန္တော’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၇။၆၄)၊

ဒေဝတာနမ္ပိ ပသံသနီယော ဟောတိ။ ယထာဟ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော –

‘‘ယော ဟဝေ ဗလဝါ သန္တော၊ ဒုဗ္ဗလဿ တိတိက္ခတိ၊

တမာဟု ပရမံ ခန္တိံ၊ နိစ္စံ ခမတိ ဒုဗ္ဗလော’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၅၀-၂၅၁)၊

ဗုဒ္ဓါနမ္ပိ ပသံသနီယော ဟောတိ။ ယထာဟ ဘဂဝါ –

‘‘အက္ကောသံ ဝဓဗန္ဓဉ္စ၊ အဒုဋ္ဌော ယော တိတိက္ခတိ၊

ခန္တီဗလံ ဗလာနီကံ၊ တမဟံ ဗြူမိ ဗြာဟ္မဏ’’န္တိ။ (ဓ။ ပ။ ၃၉၉)၊

သာ ပနေသာ ခန္တိ ဧတေသဉ္စ ဣဓ ဝဏ္ဏိတာနံ အညေသဉ္စ ဂုဏာနံ အဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

သောဝစဿတာ နာမ သဟဓမ္မိကံ ဝုစ္စမာနေ ဝိက္ခေပံ ဝါ တုဏှီဘာဝံ ဝါ ဂုဏဒေါသစိန္တနံ ဝါ အနာပဇ္ဇိတွာ အတိဝိယ အာဒရဉ္စ ဂါရဝဉ္စ နီစမနတဉ္စ ပုရက္ခတွာ ‘‘သာဓူ’’တိ ဝစနကရဏတာ။ သာ သဗြဟ္မစာရီနံ သန္တိကာ ဩဝါဒါနုသာသနီပဋိလာဘဟေတုတော ဒေါသပ္ပဟာနဂုဏာဓိဂမဟေတုတော စ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

သမဏာနံ ¶ ဒဿနံ နာမ ဥပသမိတကိလေသာနံ ဘာဝိတကာယဝစီစိတ္တပညာနံ ဥတ္တမဒမထသမထသမန္နာဂတာနံ ပဗ္ဗဇိတာနံ ဥပသင်္ကမနုပဋ္ဌာနအနုဿရဏသဝနဒဿနံ၊ သဗ္ဗမ္ပိ ဩမကဒေသနာယ ‘‘ဒဿန’’န္တိ ဝုတ္တံ။ တံ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကသ္မာ? ဗဟူပကာရတ္တာ။ အာဟ စ – ‘‘ဒဿနမ္ပဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဗဟူပကာရံ ဝဒါမီ’’တိအာဒိ (ဣတိဝု။ ၁၀၄)။ ယတော ဟိတကာမေန ကုလပုတ္တေန သီလဝန္တေ ဘိက္ခူ ဃရဒွါရံ သမ္ပတ္တေ ဒိသွာ ယဒိ ဒေယျဓမ္မော အတ္ထိ၊ ယထာဗလံ ဒေယျဓမ္မေန ပတိမာနေတဗ္ဗာ။ ယဒိ နတ္ထိ၊ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတံ ကတွာ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ။ တသ္မိံ အသမ္ပဇ္ဇမာနေ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ နမဿိတဗ္ဗာ၊ တသ္မိမ္ပိ အသမ္ပဇ္ဇမာနေ ပသန္နစိတ္တေန ပိယစက္ခူဟိ သမ္ပဿိတဗ္ဗာ။ ဧဝံ ဒဿနမူလကေနာပိ ဟိ ပုညေန အနေကာနိ ဇာတိသဟဿာနိ စက္ခုမှိ ရောဂေါ ဝါ ဒါဟော ဝါ ဥဿဒါ ဝါ ပိဠကာ ဝါ န ဟောန္တိ၊ ဝိပ္ပသန္နပဉ္စဝဏ္ဏသဿိရိကာနိ ဟောန္တိ စက္ခူနိ ရတနဝိမာနေ ဥဂ္ဃာဋိတမဏိကဝါဋသဒိသာနိ ¶ ၊ သတသဟဿကပ္ပမတ္တံ ဒေဝေသု စ မနုဿေသု စ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီနံ လာဘီ ဟောတိ။ အနစ္ဆရိယဉ္စေတံ၊ ယံ မနုဿဘူတော သပ္ပညဇာတိကော သမ္မာ ပဝတ္တိတေန သမဏဒဿနမယေန ပုညေန ဧဝရူပံ ဝိပါကသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝေယျ၊ ယတ္ထ တိရစ္ဆာနဂတာနမ္ပိ ကေဝလံ သဒ္ဓါမတ္တကဇနိတဿ သမဏဒဿနဿ ဧဝံ ဝိပါကသမ္ပတ္တိံ ဝဏ္ဏယန္တိ –

‘‘ဥလူကော မဏ္ဍလက္ခိကော၊

ဝေဒိယကေ စိရဒီဃဝါသိကော၊

သုခိတော ဝတ ကောသိယော အယံ၊

ကာလုဋ္ဌိတံ ပဿတိ ဗုဒ္ဓဝရံ။

‘‘မယိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ၊ ဘိက္ခုသင်္ဃေ အနုတ္တရေ၊

ကပ္ပာနံ သတသဟဿာနိ၊ ဒုဂ္ဂတိံ သော န ဂစ္ဆတိ။

‘‘ဒေဝလောကာ စဝိတွာန၊ ကုသလကမ္မေန စောဒိတော၊

ဘဝိဿတိ အနန္တဉာဏော၊ သောမနဿောတိ ဝိဿုတော’’တိ။ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၄၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၅။၁၀)၊

ကာလေန ဓမ္မသာကစ္ဆာ နာမ ပဒေါသေ ဝါ ပစ္စူသေ ဝါ ဒွေ သုတ္တန္တိကာ ဘိက္ခူ အညမညံ သုတ္တန္တံ သာကစ္ဆန္တိ၊ ဝိနယဓရာ ဝိနယံ၊ အာဘိဓမ္မိကာ အဘိဓမ္မံ ¶ ၊ ဇာတကဘာဏကာ ဇာတကံ၊ အဋ္ဌကထိကာ အဋ္ဌကထံ၊ လီနုဒ္ဓတဝိစိကိစ္ဆာပရေတစိတ္တဝိသောဓနတ္ထံ ဝါ တမှိ တမှိ ကာလေ သာကစ္ဆန္တိ၊ အယံ ကာလေန ဓမ္မသာကစ္ဆာ။ သာ အာဂမဗျတ္တိအာဒီနံ ဂုဏာနံ ဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတီတိ။

ဧဝံ ဣမိဿာ ဂါထာယ ခန္တိ၊ သောဝစဿတာ၊ သမဏဒဿနံ၊ ကာလေန ဓမ္မသာကစ္ဆာတိ စတ္တာရိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ၊ မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။

နိဋ္ဌိတာ ခန္တီ စာတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

၂၇၀။ ဣဒါနိ တပေါ စာတိ ဧတ္ထ ပါပကေ အကုသလေ ဓမ္မေ တပတီတိ တပေါ။ ဗြဟ္မံ စရိယံ၊ ဗြဟ္မာနံ ဝါ စရိယံ ဗြဟ္မစရိယံ၊ သေဋ္ဌစရိယန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အရိယသစ္စာနံ ဒဿနံ အရိယသစ္စာန ဒဿနံ။ အရိယသစ္စာနိ ဒဿနန္တိပိ ဧကေ၊ တံ န သုန္ဒရံ။ နိက္ခန္တံ ဝါနတောတိ နိဗ္ဗာနံ၊ သစ္ဆိကရဏံ ¶ သစ္ဆိကိရိယာ၊ နိဗ္ဗာနဿ သစ္ဆိကိရိယာ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယံ ပဒဝဏ္ဏနာ။

အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – တပေါ နာမ အဘိဇ္ဈာဒေါမနဿာဒီနံ တပနတော ဣန္ဒြိယသံဝရော၊ ကောသဇ္ဇဿ ဝါ တပနတော ဝီရိယံ။ တေန ဟိ သမန္နာဂတော ပုဂ္ဂလော အာတာပီတိ ဝုစ္စတိ။ သွာယံ အဘိဇ္ဈာဒိပ္ပဟာနဈာနာဒိပဋိလာဘဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဗြဟ္မစရိယံ နာမ မေထုနဝိရတိသမဏဓမ္မသာသနမဂ္ဂါနံ အဓိဝစနံ။ တထာ ဟိ ‘‘အဗြဟ္မစရိယံ ပဟာယ ဗြဟ္မစာရီ ဟောတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၉၄၊ မ။ နိ။ ၁။၂၉၂) ဧဝမာဒီသု မေထုနဝိရတိ ဗြဟ္မစရိယန္တိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဘဂဝတိ နော၊ အာဝုသော၊ ဗြဟ္မစရိယံ ဝုဿတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၅၇) သမဏဓမ္မော။ ‘‘န တာဝါဟံ၊ ပါပိမ၊ ပရိနိဗ္ဗာယိဿာမိ၊ ယာဝ မေ ဣဒံ ဗြဟ္မစရိယံ န ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဘဝိဿတိ ဖီတဉ္စ ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇည’’န္တိ ဧဝမာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၆၈၊ သံ။ နိ။ ၅။၈၂၂၊ ဥဒါ။ ၅၁) သာသနံ။ ‘‘အယမေဝ ခေါ၊ ဘိက္ခု၊ အရိယော အဋ္ဌင်္ဂိကော မဂ္ဂေါ ဗြဟ္မစရိယံ။ သေယျထိဒံ၊ သမ္မာဒိဋ္ဌီ’’တိ ဧဝမာဒီသု (သံ။ နိ။ ၅။၆) မဂ္ဂေါ။ ဣဓ ပန အရိယသစ္စဒဿနေန ပရတော မဂ္ဂဿ ဂဟိတတ္တာ အဝသေသံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝဋ္ဋတိ။ တဉ္စေတံ ဥပရူပရိ နာနပ္ပကာရဝိသေသာဓိဂမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

အရိယသစ္စာန ¶ ဒဿနံ နာမ ကုမာရပဉှေ ဝုတ္တတ္ထာနံ စတုန္နံ အရိယသစ္စာနံ အဘိသမယဝသေန မဂ္ဂဒဿနံ။ တံ သံသာရဒုက္ခဝီတိက္ကမဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။

နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာ နာမ ဣဓ အရဟတ္တဖလံ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိ အဓိပ္ပေတံ။ တမ္ပိ ဟိ ပဉ္စဂတိဝါနနေန ဝါနသညိတာယ တဏှာယ နိက္ခန္တတ္တာ ‘‘နိဗ္ဗာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ တဿ ပတ္တိ ဝါ ပစ္စဝေက္ခဏာ ဝါ ‘‘သစ္ဆိကိရိယာ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဣတရဿ ပန နိဗ္ဗာနဿ အရိယသစ္စာနံ ဒဿနေနေဝ သစ္ဆိကိရိယာ သိဒ္ဓါ၊ တေနေတံ ဣဓ န အဓိပ္ပေတံ။ ဧဝမေသာ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာ ဒိဋ္ဌဓမ္မသုခဝိဟာရာဒိဟေတုတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ဧဝံ ဣမိဿာပိ ဂါထာယ တပေါ၊ ဗြဟ္မစရိယံ၊ အရိယသစ္စာန ဒဿနံ၊ နိဗ္ဗာနသစ္ဆိကိရိယာတိ စတ္တာရိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ၊ မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။

နိဋ္ဌိတာ တပေါ စာတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

၂၇၁။ ဣဒါနိ ¶ ဖုဋ္ဌဿ လောကဓမ္မေဟီတိ ဧတ္ထ ဖုဋ္ဌဿာတိ ဖုသိတဿ ဆုပိတဿ သမ္ပတ္တဿ။ လောကေ ဓမ္မာ လောကဓမ္မာ၊ ယာဝ လောကပ္ပဝတ္တိ၊ တာဝ အနိဝတ္တကာ ဓမ္မာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ စိတ္တန္တိ မနော မာနသံ။ ယဿာတိ နဝဿ ဝါ မဇ္ဈိမဿ ဝါ ထေရဿ ဝါ။ န ကမ္ပတီတိ န စလတိ၊ န ဝေဓတိ။ အသောကန္တိ နိဿောကံ အဗ္ဗူဠှသောကသလ္လံ။ ဝိရဇန္တိ ဝိဂတရဇံ ဝိဒ္ဓံသိတရဇံ။ ခေမန္တိ အဘယံ နိရုပဒ္ဒဝံ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝါတိ အယံ တာဝ ပဒဝဏ္ဏနာ။

အတ္ထဝဏ္ဏနာ ပန ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗာ – ဖုဋ္ဌဿ လောကဓမ္မေဟိ ယဿ စိတ္တံ န ကမ္ပတိ၊ ယဿ လာဘာလာဘာဒီဟိ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ ဖုဋ္ဌဿ အဇ္ဈောတ္ထဋဿ စိတ္တံ န ကမ္ပတိ၊ န စလတိ၊ န ဝေဓတိ၊ တဿ တံ စိတ္တံ ကေနစိ အကမ္ပနီယလောကုတ္တရဘာဝါဝဟနတော ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ကဿ ပန ဧတေဟိ ဖုဋ္ဌဿ စိတ္တံ န ကမ္ပတိ? အရဟတော ခီဏာသဝဿ၊ န အညဿ ကဿစိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘သေလော ယထာ ဧကဂ္ဃနော၊ ဝါတေန န သမီရတိ၊

ဧဝံ ရူပါ ရသာ သဒ္ဒါ၊ ဂန္ဓာ ဖဿာ စ ကေဝလာ။

‘‘ဣဋ္ဌာ ¶ ဓမ္မာ အနိဋ္ဌာ စ၊ န ပဝေဓေန္တိ တာဒိနော၊

ဌိတံ စိတ္တံ ဝိပ္ပမုတ္တံ၊ ဝယဉ္စဿာနုပဿတီ’’တိ။ (အ။ နိ။ ၆။၅၅၊ မဟာဝ။ ၂၄၄)၊

အသောကံ နာမ ခီဏာသဝဿေဝ စိတ္တံ။ တဉှိ ယော ‘‘သောကော သောစနာ သောစိတတ္တံ အန္တောသောကော အန္တောပရိသောကော စေတသော ပရိနိဇ္ဈာယိတတ္တ’’န္တိအာဒိနာ (ဝိဘ။ ၂၃၇) နယေန ဝုစ္စတိ သောကော၊ တဿ အဘာဝတော အသောကံ။ ကေစိ နိဗ္ဗာနံ ဝဒန္တိ၊ တံ ပုရိမပဒေန နာနုသန္ဓိယတိ။ ယထာ စ အသောကံ၊ ဧဝံ ဝိရဇံ ခေမန္တိပိ ခီဏာသဝဿေဝ စိတ္တံ။ တဉှိ ရာဂဒေါသမောဟရဇာနံ ဝိဂတတ္တာ ဝိရဇံ၊ စတူဟိ စ ယောဂေဟိ ခေမတ္တာ ခေမံ။ ယတော ဧတံ တေန တေနာကာရေန တမှိ တမှိ ပဝတ္တိက္ခဏေ ဂဟေတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌဝသေန တိဝိဓမ္ပိ အပ္ပဝတ္တက္ခန္ဓတာဒိလောကုတ္တမဘာဝါဝဟနတော အာဟုနေယျာဒိဘာဝါဝဟနတော စ ‘‘မင်္ဂလ’’န္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဧဝံ ဣမိဿာ ဂါထာယ အဋ္ဌလောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပိတစိတ္တံ၊ အသောကစိတ္တံ၊ ဝိရဇစိတ္တံ၊ ခေမစိတ္တန္တိ စတ္တာရိ မင်္ဂလာနိ ဝုတ္တာနိ၊ မင်္ဂလတ္တဉ္စ နေသံ တတ္ထ တတ္ထ ဝိဘာဝိတမေဝါတိ။

နိဋ္ဌိတာ ဖုဋ္ဌဿ လောကဓမ္မေဟီတိ ဣမိဿာ ဂါထာယ အတ္ထဝဏ္ဏနာ။

၂၇၂။ ဧဝံ ¶ ဘဂဝါ ‘‘အသေဝနာ စ ဗာလာန’’န္တိအာဒီဟိ ဒသဟိ ဂါထာဟိ အဋ္ဌတိံသ မင်္ဂလာနိ ကထေတွာ ဣဒါနိ ဧတာနေဝ အတ္တနာ ဝုတ္တမင်္ဂလာနိ ထုနန္တော ‘‘ဧတာဒိသာနိ ကတွာနာ’’တိ ဣမံ အဝသာနဂါထမဘာသိ။

တဿာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ဧတာဒိသာနီတိ ဧတာနိ ဤဒိသာနိ မယာ ဝုတ္တပ္ပကာရာနိ ဗာလာနံ အသေဝနာဒီနိ။ ကတွာနာတိ ကတွာ။ ကတွာန ကတွာ ကရိတွာတိ ဟိ အတ္ထတော အနညံ။ သဗ္ဗတ္ထမပရာဇိတာတိ သဗ္ဗတ္ထ ခန္ဓကိလေသာဘိသင်္ခါရဒေဝပုတ္တမာရပ္ပဘေဒေသု စတူသု ပစ္စတ္ထိကေသု ဧကေနပိ အပရာဇိတာ ဟုတွာ၊ သယမေဝ တေ စတ္တာရော မာရေ ပရာဇေတွာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ မကာရော စေတ္ထ ပဒသန္ဓိကရဏမတ္တောတိ ဝိညာတဗ္ဗော။

သဗ္ဗတ္ထ သောတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တီတိ ဧတာဒိသာနိ မင်္ဂလာနိ ကတွာ စတူဟိ မာရေဟိ အပရာဇိတာ ဟုတွာ သဗ္ဗတ္ထ ဣဓလောကပရလောကေသု ဌာနစင်္ကမနာဒီသု စ သောတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဗာလသေဝနာဒီဟိ ယေ ဥပ္ပဇ္ဇေယျုံ အာသဝါ ဝိဃာတပရိဠာဟာ ¶ ၊ တေသံ အဘာဝါ သောတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တိ၊ အနုပဒ္ဒုတာ အနုပသဋ္ဌာ ခေမိနော အပ္ပဋိဘယာ ဂစ္ဆန္တီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနုနာသိကော စေတ္ထ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

တံ တေသံ မင်္ဂလမုတ္တမန္တိ ဣမိနာ ဂါထာပါဒေန ဘဂဝါ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ကထံ? ဧဝံ ဒေဝပုတ္တ ယေ ဧတာဒိသာနိ ကရောန္တိ၊ တေ ယသ္မာ သဗ္ဗတ္ထ သောတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တသ္မာ တံ ဗာလာနံ အသေဝနာဒိ အဋ္ဌတိံသဝိဓမ္ပိ တေသံ ဧတာဒိသကာရကာနံ မင်္ဂလံ ဥတ္တမံ သေဋ္ဌံ ပဝရန္တိ ဂဏှာဟီတိ။

ဧဝဉ္စ ဘဂဝတာ နိဋ္ဌာပိတာယ ဒေသနာယ ပရိယောသာနေ ကောဋိသတသဟဿဒေဝတာ အရဟတ္တံ ပါပုဏိံသု၊ သောတာပတ္တိသကဒါဂါမိအနာဂါမိဖလပ္ပတ္တာနံ ဂဏနာ အသင်္ချေယျာ အဟောသိ။ အထ ဘဂဝါ ဒုတိယဒိဝသေ အာနန္ဒတ္ထေရံ အာမန္တေသိ – ‘‘ဣမံ၊ အာနန္ဒ၊ ရတ္တိံ အညတရာ ဒေဝတာ မံ ဥပသင်္ကမိတွာ မင်္ဂလပဉှံ ပုစ္ဆိ။ အထဿာဟံ အဋ္ဌတိံသ မင်္ဂလာနိ အဘာသိံ၊ ဥဂ္ဂဏှ၊ အာနန္ဒ၊ ဣမံ မင်္ဂလပရိယာယံ၊ ဥဂ္ဂဟေတွာ ဘိက္ခူ ဝါစေဟီ’’တိ။ ထေရော ဥဂ္ဂဟေတွာ ဘိက္ခူ ဝါစေသိ။ တယိဒံ အာစရိယပရမ္ပရာဘတံ ယာဝဇ္ဇတနာ ပဝတ္တတိ၊ ဧဝမိဒံ ဗြဟ္မစရိယံ ဣဒ္ဓဉ္စေဝ ဖီတဉ္စ ဝိတ္ထာရိကံ ဗာဟုဇညံ ပုထုဘူတံ ယာဝ ဒေဝမနုဿေဟိ သုပ္ပကာသိတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

ဣဒါနိ ဧတေသွေဝ မင်္ဂလေသု ဉာဏပရိစယပါဋဝတ္ထံ အယံ အာဒိတော ပဘုတိ ယောဇနာ – ဧဝမိမေ ဣဓလောကပရလောကလောကုတ္တရသုခကာမာ သတ္တာ ဗာလဇနသေဝနံ ပဟာယ၊ ပဏ္ဍိတေ နိဿာယ၊ ပူဇနေယျေ ပူဇေန္တာ၊ ပတိရူပဒေသဝါသေန ပုဗ္ဗေ ကတပုညတာယ စ ကုသလပ္ပဝတ္တိယံ စောဒိယမာနာ၊ အတ္တာနံ သမ္မာ ပဏိဓာယ၊ ဗာဟုသစ္စသိပ္ပဝိနယေဟိ အလင်္ကတတ္တဘာဝါ၊ ဝိနယာနုရူပံ သုဘာသိတံ ဘာသမာနာ ¶ ၊ ယာဝ ဂိဟိဘာဝံ န ဝိဇဟန္တိ၊ တာဝ မာတာပိတုဥပဋ္ဌာနေန ပေါရာဏံ ဣဏမူလံ ဝိသောဓယမာနာ၊ ပုတ္တဒါရသင်္ဂဟေန နဝံ ဣဏမူလံ ပယောဇယမာနာ၊ အနာကုလကမ္မန္တတာယ ဓနဓညာဒိသမိဒ္ဓိံ ပါပုဏန္တာ၊ ဒါနေန ဘောဂသာရံ ဓမ္မစရိယာယ ဇီဝိတသာရဉ္စ ဂဟေတွာ၊ ဉာတိသင်္ဂဟေန သကဇနဟိတံ အနဝဇ္ဇကမ္မန္တတာယ ပရဇနဟိတဉ္စ ကရောန္တာ၊ ပါပဝိရတိယာ ပရူပဃာတံ မဇ္ဇပါနသံယမေန အတ္တူပဃာတဉ္စ ဝိဝဇ္ဇေတွာ၊ ဓမ္မေသု အပ္ပမာဒေန ကုသလပက္ခံ ဝဍ္ဎေတွာ၊ ဝဍ္ဎိတကုသလတာယ ဂိဟိဗျဉ္ဇနံ ဩဟာယ ပဗ္ဗဇိတဘာဝေ ဌိတာပိ ဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကုပဇ္ဈာစရိယာဒီသု ဂါရဝေန နိဝါတေန စ ဝတ္တသမ္ပဒံ အာရာဓေတွာ၊ သန္တုဋ္ဌိယာ ပစ္စယဂေဓံ ¶ ပဟာယ၊ ကတညုတာယ သပ္ပုရိသဘူမိယံ ဌတွာ၊ ဓမ္မဿဝနေန စိတ္တလီနတံ ပဟာယ၊ ခန္တိယာ သဗ္ဗပရိဿယေ အဘိဘဝိတွာ၊ သောဝစဿတာယ သနာထမတ္တာနံ ကတွာ၊ သမဏဒဿနေန ပဋိပတ္တိပယောဂံ ပဿန္တာ၊ ဓမ္မသာကစ္ဆာယ ကင်္ခါဋ္ဌာနိယေသု ဓမ္မေသု ကင်္ခံ ပဋိဝိနောဒေတွာ၊ ဣန္ဒြိယသံဝရတပေန သီလဝိသုဒ္ဓိံ သမဏဓမ္မဗြဟ္မစရိယေန စိတ္တဝိသုဒ္ဓိံ တတော ပရာ စ စတဿော ဝိသုဒ္ဓိယော သမ္ပာဒေန္တာ၊ ဣမာယ ပဋိပဒါယ အရိယသစ္စဒဿနပရိယာယံ ဉာဏဒဿနဝိသုဒ္ဓိံ ပတွာ အရဟတ္တဖလသင်္ခါတံ နိဗ္ဗာနံ သစ္ဆိကရောန္တိ။ ယံ သစ္ဆိကတွာ သိနေရုပဗ္ဗတော ဝိယ ဝါတဝုဋ္ဌီဟိ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ အဝိကမ္ပမာနစိတ္တာ အသောကာ ဝိရဇာ ခေမိနော ဟောန္တိ။ ယေ စ ခေမိနော၊ တေ သဗ္ဗတ္ထ ဧကေနာပိ အပရာဇိတာ ဟောန္တိ၊ သဗ္ဗတ္ထ စ သောတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ –

‘‘ဧတာဒိသာနိ ကတွာန၊ သဗ္ဗတ္ထမပရာဇိတာ၊

သဗ္ဗတ္ထ သောတ္ထိံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တံ တေသံ မင်္ဂလမုတ္တမ’’န္တိ။

ဣတိ ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၅။ သူစိလောမသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဧဝံ ¶ ¶ မေ သုတန္တိ သူစိလောမသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အတ္ထဝဏ္ဏနာနယေနေဝဿ ဥပ္ပတ္တိ အာဝိ ဘဝိဿတိ။ အတ္ထဝဏ္ဏနာယဉ္စ ‘‘ဧဝံ မေ သုတ’’န္တိအာဒိ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ဂယာယံ ဝိဟရတိ ဋင်္ကိတမဉ္စေ သူစိလောမဿ ယက္ခဿ ဘဝနေတိ ဧတ္ထ ပန ကာ ဂယာ၊ ကော ဋင်္ကိတမဉ္စော၊ ကသ္မာ စ ဘဂဝါ တဿ ယက္ခဿ ဘဝနေ ဝိဟရတီတိ? ဝုစ္စတေ – ဂယာတိ ဂါမောပိ တိတ္ထမ္ပိ ဝုစ္စတိ၊ တဒုဘယမ္ပိ ဣဓ ဝဋ္ဋတိ။ ဂယာဂါမဿ ဟိ အဝိဒူရေ ဒေသေ ဝိဟရန္တောပိ ‘‘ဂယာယံ ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တဿ စ ဂါမဿ သမီပေ အဝိဒူရေ ဒွါရသန္တိကေ သော ဋင်္ကိတမဉ္စော။ ဂယာတိတ္ထေ ဝိဟရန္တောပိ ‘‘ဂယာယံ ဝိဟရတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ ဂယာတိတ္ထေ စ သော ဋင်္ကိတမဉ္စော။ ဋင်္ကိတမဉ္စောတိ စတုန္နံ ပါသာဏာနံ ဥပရိ ဝိတ္ထတံ ပါသာဏံ အာရောပေတွာ ကတော ပါသာဏမဉ္စော ¶ ။ တံ နိဿာယ ယက္ခဿ ဘဝနံ အာဠဝကဿ ဘဝနံ ဝိယ။ ယသ္မာ ဝါ ပန ဘဂဝါ တံ ဒိဝသံ ပစ္စူသသမယေ မဟာကရုဏာသမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော သူစိလောမဿ စ ခရလောမဿ စာတိ ဒွိန္နမ္ပိ ယက္ခာနံ သောတာပတ္တိဖလူပနိဿယံ အဒ္ဒသ၊ တသ္မာ ပတ္တစီဝရံ အာဒါယ အန္တောအရုဏေယေဝ နာနာဒိသာဟိ သန္နိပတိတဿ ဇနဿ ခေဠသိင်္ဃာဏိကာဒိနာနပ္ပကာရာသုစိနိဿန္ဒကိလိန္နဘူမိဘာဂမ္ပိ တံ တိတ္ထပ္ပဒေသံ အာဂန္တွာ တသ္မိံ ဋင်္ကိတမဉ္စေ နိသီဒိ သူစိလောမဿ ယက္ခဿ ဘဝနေ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ဂယာယံ ဝိဟရတိ ဋင်္ကိတမဉ္စေ သူစိလောမဿ ယက္ခဿ ဘဝနေ’’တိ။

တေန ခေါ ပန သမယေနာတိ ယံ သမယံ ဘဂဝါ တတ္ထ ဝိဟရတိ၊ တေန သမယေန။ ခရော စ ယက္ခော သူစိလောမော စ ယက္ခော ဘဂဝတော အဝိဒူရေ အတိက္ကမန္တီတိ။ ကေ တေ ယက္ခာ၊ ကသ္မာ စ အတိက္ကမန္တီတိ? ဝုစ္စတေ – တေသု တာဝ ဧကော အတီတေ သင်္ဃဿ တေလံ အနာပုစ္ဆာ ဂဟေတွာ အတ္တနော သရီရံ မက္ခေသိ။ သော တေန ကမ္မေန နိရယေ ပစ္စိတွာ ဂယာပေါက္ခရဏိတီရေ ယက္ခယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော။ တဿေဝ စဿ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန ဝိရူပါနိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနိ အဟေသုံ ¶ ၊ ဣဋ္ဌကစ္ဆဒနသဒိသဉ္စ ခရသမ္ဖဿံ စမ္မံ။ သော ကိရ ယဒါ ပရံ ဘိံသာပေတုကာမော ဟောတိ၊ တဒါ ဆဒနိဋ္ဌကသဒိသာနိ စမ္မကပါလာနိ ဥက္ခိပိတွာ ဘိံသာပေတိ။ ဧဝံ သော ခရသမ္ဖဿတ္တာ ခရော ယက္ခောတွေဝ နာမံ လဘိ။

ဣတရော ¶ ကဿပဿ ဘဂဝတော ကာလေ ဥပါသကော ဟုတွာ မာသဿ အဋ္ဌ ဒိဝသေ ဝိဟာရံ ဂန္တွာ ဓမ္မံ သုဏာတိ။ သော ဧကဒိဝသံ ဓမ္မဿဝနေ ဃောသိတေ သင်္ဃာရာမဒွါရေ အတ္တနော ခေတ္တံ ကေလာယန္တော ဥဂ္ဃောသနံ သုတွာ ‘‘သစေ နှာယာမိ၊ စိရံ ဘဝိဿတီ’’တိ ကိလိဋ္ဌဂတ္တောဝ ဥပေါသထာဂါရံ ပဝိသိတွာ မဟဂ္ဃေ ဘုမ္မတ္ထရဏေ အနာဒရေန နိပဇ္ဇိတွာ သုပိ။ ဘိက္ခု ဧဝါယံ၊ န ဥပါသကောတိ သံယုတ္တဘာဏကာ။ သော တေန စ အညေန ကမ္မေန စ နိရယေ ပစ္စိတွာ ဂယာပေါက္ခရဏိယာ တီရေ ယက္ခယောနိယံ နိဗ္ဗတ္တော။ သော တဿ ကမ္မဿ ဝိပါကာဝသေသေန ဒုဒ္ဒသိကော အဟောသိ၊ သရီရေ စဿ သူစိသဒိသာနိ လောမာနိ အဟေသုံ။ သော ဟိ ဘိံသာပေတဗ္ဗကေ သတ္တေ သူစီဟိ ဝိဇ္ဈန္တော ဝိယ ဘိံသာပေတိ။ ဧဝံ သော သူစိသဒိသလောမတ္တာ သူစိလောမော ယက္ခောတွေဝ နာမံ လဘိ။ တေ အတ္တနော ဂေါစရတ္ထာယ ဘဝနတော ¶ နိက္ခမိတွာ မုဟုတ္တံ ဂန္တွာ ဂတမဂ္ဂေနေဝ နိဝတ္တိတွာ ဣတရံ ဒိသာဘာဂံ ဂစ္ဆန္တာ ဘဂဝတော အဝိဒူရေ အတိက္ကမန္တိ။

အထ ခေါ ခရောတိ ကသ္မာ တေ ဧဝမာဟံသု? ခရော သမဏကပ္ပံ ဒိသွာ အာဟ။ သူစိလောမော ပန ‘‘ယော ဘာယတိ န သော သမဏော၊ သမဏပဋိရူပကတ္တာ ပန သမဏကော ဟောတီ’’တိ ဧဝံလဒ္ဓိကော။ တသ္မာ တာဒိသံ ဘဂဝန္တံ မညမာနော ‘‘နေသော သမဏော၊ သမဏကော ဧသော’’တိ သဟသာဝ ဝတွာပိ ပုန ဝီမံသိတုကာမော အာဟ – ‘‘ယာဝါဟံ ဇာနာမီ’’တိ။ ‘‘အထ ခေါ’’တိ ဧဝံ ဝတွာ တတော။ သူစိလောမော ယက္ခောတိ ဣတော ပဘုတိ ယာဝ အပိစ ခေါ တေ သမ္ဖဿော ပါပကောတိ၊ တာဝ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ ကေဝလဉ္စေတ္ထ ဘဂဝတော ကာယန္တိ အတ္တနော ကာယံ ဘဂဝတော ဥပနာမေသီတိ ဧဝံ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။

တတော အဘာယန္တံ ဘဂဝန္တံ ¶ ဒိသွာ ‘‘ပဉှံ တံ သမဏာ’’တိအာဒိမာဟ။ ကိံ ကာရဏာ? သော ဟိ စိန္တေသိ – ‘‘ဣမိနာပိ နာမ မေ ဧဝံ ခရေန အမနုဿသမ္ဖဿေန မနုဿော သမာနော အယံ န ဘာယတိ၊ ဟန္ဒာဟံ ဧတံ ဗုဒ္ဓဝိသယေ ပဉှံ ပုစ္ဆာမိ၊ အဒ္ဓါ အယံ တတ္ထ န သမ္ပာယိဿတိ၊ တတော နံ ဧဝံ ဝိဟေဌေဿာမီ’’တိ။ ဘဂဝါ တံ သုတွာ ‘‘န ခွာဟံ တံ အာဝုသော’’တိအာဒိမာဟ။ တံ သဗ္ဗံ အာဠဝကသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ သဗ္ဗာကာရေဟိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။

၂၇၃။ အထ ခေါ သူစိလောမော ယက္ခော ဘဂဝန္တံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ ‘‘ရာဂေါ စ ဒေါသော စာ’’တိ။ တတ္ထ ရာဂဒေါသာ ဝုတ္တနယာ ဧဝ။ ကုတောနိဒါနာတိ ကိံနိဒါနာ ကိံဟေတုကာ။ ကုတောတိ ပစ္စတ္တဝစနဿ တော-အာဒေသော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ သမာသေ စဿ လောပါဘာဝေါ။ အထ ဝါ နိဒါနာတိ ဇာတာ ဥပ္ပန္နာတိ အတ္ထော၊ တသ္မာ ကုတောနိဒါနာ၊ ကုတောဇာတာ၊ ကုတောဥပ္ပန္နာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အရတီ ရတီ လောမဟံသော ကုတောဇာတိ ယာယံ ‘‘ပန္တေသု ဝါ သေနာသနေသု အညတရညတရေသု ဝါ အဓိကုသလေသု ဓမ္မေသု အရတိ ¶ အရတိတာ အနဘိရတိ အနဘိရမဏာ ဥက္ကဏ္ဌိတာ ပရိတဿိတာ’’တိ (ဝိဘ။ ၈၅၆) ဧဝံ ဝိဘတ္တာ အရတိ၊ ယာ စ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု ရတိ၊ ယော စ လောမဟံသသမုဋ္ဌာပနတော ‘‘လောမဟံသော’’တွေဝ သင်္ချံ ဂတော စိတ္တုတြာသော။ ဣမေ တယော ဓမ္မာ ကုတောဇာ ကုတောဇာတာတိ ပုစ္ဆတိ ¶ ။ ကုတော သမုဋ္ဌာယာတိ ကုတော ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ။ မနောတိ ကုသလစိတ္တံ၊ ဝိတက္ကာတိ ဥရဂသုတ္တေ ဝုတ္တာ နဝ ကာမဝိတက္ကာဒယော။ ကုမာရကာ ဓင်္ကမိဝေါဿဇန္တီတိ ယထာ ဂါမဒါရကာ ကီဠန္တာ ကာကံ သုတ္တေန ပါဒေ ဗန္ဓိတွာ ဩဿဇန္တိ ခိပန္တိ၊ ဧဝံ ကုသလမနံ အကုသလဝိတက္ကာ ကုတော သမုဋ္ဌာယ ဩဿဇန္တီတိ ပုစ္ဆတိ။

၂၇၄။ အထဿ ဘဂဝါ တေ ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ‘‘ရာဂေါ စာ’’တိ ဒုတိယဂါထမဘာသိ။ တတ္ထ ဣတောတိ အတ္တဘာဝံ သန္ဓာယာဟ။ အတ္တဘာဝနိဒါနာ ဟိ ရာဂဒေါသာ။ အရတိရတိလောမဟံသာ စ အတ္တဘာဝတော ဇာတာ၊ ကာမဝိတက္ကာဒိအကုသလဝိတက္ကာ စ အတ္တဘာဝတောယေဝ ¶ သမုဋ္ဌာယ ကုသလမနော ဩဿဇန္တိ၊ တေန တဒညံ ပကတိအာဒိကာရဏံ ပဋိက္ခိပန္တော အာဟ – ‘‘ဣတောနိဒါနာ ဣတောဇာ ဣတော သမုဋ္ဌာယာ’’တိ။ သဒ္ဒသိဒ္ဓိ စေတ္ထ ပုရိမဂါထာယ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၇၅-၆။ ဧဝံ တေ ပဉှေ ဝိဿဇ္ဇေတွာ ဣဒါနိ ယွာယံ ‘‘ဣတောနိဒါနာ’’တိအာဒီသု ‘‘အတ္တဘာဝနိဒါနာ အတ္တဘာဝတော ဇာတာ အတ္တဘာဝတော သမုဋ္ဌာယာ’’တိ အတ္ထော ဝုတ္တော၊ တံ သာဓေန္တော အာဟ – ‘‘သ္နေဟဇာ အတ္တသမ္ဘူတာ’’တိ။ ဧတေ ဟိ သဗ္ဗေပိ ရာဂါဒယော ဝိတက္ကပရိယောသာနာ တဏှာသ္နေဟေန ဇာတာ၊ တထာ ဇာယန္တာ စ ပဉ္စုပါဒါနက္ခန္ဓဘေဒေ အတ္တဘာဝပရိယာယေ အတ္တနိ သမ္ဘူတာ။ တေနာဟ – ‘‘သ္နေဟဇာ အတ္တသမ္ဘူတာ’’တိ။ ဣဒါနိ တဒတ္ထဇောတိကံ ဥပမံ ကရောတိ ‘‘နိဂြောဓဿေဝ ခန္ဓဇာ’’တိ။ တတ္ထ ခန္ဓေသု ဇာတာ ခန္ဓဇာ၊ ပါရောဟာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယထာ နိဂြောဓဿ ခန္ဓဇာ နာမ ပါရောဟာ အာပေါရသသိနေဟေ သတိ ဇာယန္တိ၊ ဇာယန္တာ စ တသ္မိံယေဝ နိဂြောဓေ တေသု တေသု သာခပ္ပဘေဒေသု သမ္ဘဝန္တိ၊ ဧဝမေတေပိ ရာဂါဒယော အဇ္ဈတ္တတဏှာသ္နေဟေ သတိ ဇာယန္တိ၊ ဇာယန္တာ စ တသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေ တေသု တေသု စက္ခာဒိဘေဒေသု ဒွါရာရမ္မဏဝတ္ထူသု သမ္ဘဝန္တိ။ တသ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗမေတံ ‘‘အတ္တဘာဝနိဒါနာ အတ္တဘာဝဇာ အတ္တဘာဝသမုဋ္ဌာနာ စ ဧတေ’’တိ။

အဝသေသဒိယဍ္ဎဂါထာယ ပန အယံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟိကာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ဧဝံ အတ္တသမ္ဘူတာ စ ဧတေ ပုထူ ဝိသတ္တာ ကာမေသု။ ရာဂေါပိ ဟိ ပဉ္စကာမဂုဏိကာဒိဝသေန၊ ဒေါသောပိ အာဃာတဝတ္ထာဒိဝသေန၊ အရတိအာဒယောပိ တဿ တဿေဝ ဘေဒဿ ဝသေနာတိ သဗ္ဗထာ သဗ္ဗေပိမေ ကိလေသာ ပုထူ အနေကပ္ပကာရာ ¶ ဟုတွာ ဝတ္ထုဒွါရာရမ္မဏာဒိဝသေန တေသု တေသု ဝတ္ထုကာမေသု တထာ တထာ ဝိသတ္တာ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ ¶ သံသိဗ္ဗိတွာ ဌိတာ။ ကိမိဝ? မာလုဝါဝ ဝိတတာ ဝနေ၊ ယထာ ဝနေ ဝိတတာ မာလုဝါ တေသု တေသု ရုက္ခဿ သာခပသာခါဒိဘေဒေသု ဝိသတ္တာ ဟောတိ လဂ္ဂါ လဂ္ဂိတာ သံသိဗ္ဗိတွာ ဌိတာ၊ ဧဝံ ပုထုပ္ပဘေဒေသု ဝတ္ထုကာမေသု ဝိသတ္တံ ကိလေသဂဏံ ယေ နံ ပဇာနန္တိ ယတောနိဒါနံ၊ တေ နံ ဝိနောဒေန္တိ သုဏောဟိ ယက္ခ ¶ ။

တတ္ထ ယတောနိဒါနန္တိ ဘာဝနပုံသကနိဒ္ဒေသော၊ တေန ကိံ ဒီပေတိ? ယေ သတ္တာ နံ ကိလေသဂဏံ ‘‘ယတောနိဒါနံ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဧဝံ ဇာနန္တိ၊ တေ နံ ‘‘တဏှာသ္နေဟသ္နေဟိတေ အတ္တဘာဝေ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ ဉတွာ တံ တဏှာသ္နေဟံ အာဒီနဝါနုပဿနာဒိဘာဝနာဉာဏဂ္ဂိနာ ဝိသောသေန္တာ ဝိနောဒေန္တိ ပဇဟန္တိ ဗျန္တီကရောန္တိ စ၊ ဧတံ အမှာကံ သုဘာသိတံ သုဏောဟိ ယက္ခာတိ။ ဧဝမေတ္ထ အတ္တဘာဝဇာနနေန ဒုက္ခပရိညံ တဏှာသ္နေဟရာဂါဒိကိလေသဂဏဝိနောဒနေန သမုဒယပ္ပဟာနဉ္စ ဒီပေတိ။

ယေ စ နံ ဝိနောဒေန္တိ၊ တေ ဒုတ္တရံ ဩဃမိမံ တရန္တိ အတိဏ္ဏပုဗ္ဗံ အပုနဗ္ဘဝါယ။ ဧတေန မဂ္ဂဘာဝနံ နိရောဓသစ္ဆိကိရိယဉ္စ ဒီပေတိ။ ယေ ဟိ နံ ကိလေသဂဏံ ဝိနောဒေန္တိ၊ တေ အဝဿံ မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တိ။ န ဟိ မဂ္ဂဘာဝနံ ဝိနာ ကိလေသဝိနောဒနံ အတ္ထိ။ ယေ စ မဂ္ဂံ ဘာဝေန္တိ၊ တေ ဒုတ္တရံ ပကတိဉာဏေန ကာမောဃာဒိံ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ဩဃမိမံ တရန္တိ။ မဂ္ဂဘာဝနာ ဟိ ဩဃတရဏံ။ အတိဏ္ဏပုဗ္ဗန္တိ ဣမိနာ ဒီဃေန အဒ္ဓုနာ သုပိနန္တေနပိ အဝီတိက္ကန္တပုဗ္ဗံ။ အပုနဗ္ဘဝါယာတိ နိဗ္ဗာနာယ။ ဧဝမိမံ စတုသစ္စဒီပိကံ ဂါထံ သုဏန္တာ ‘‘သုတွာ ဓမ္မံ ဓာရေန္တိ၊ ဓတာနံ ဓမ္မာနံ အတ္ထမုပပရိက္ခန္တီ’’တိအာဒိကံ ကထံ သုဘာဝိနိယာ ပညာယ အနုက္ကမမာနာ တေ ဒွေပိ သဟာယကာ ယက္ခာ ဂါထာပရိယောသာနေယေဝ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌဟိံသု၊ ပါသာဒိကာ စ အဟေသုံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏာ ဒိဗ္ဗာလင်္ကာရဝိဘူသိတာတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ သူစိလောမသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၆။ ကပိလသုတ္တ-(ဓမ္မစရိယသုတ္တ)-ဝဏ္ဏနာ

ဓမ္မစရိယန္တိ ¶ ¶ ကပိလသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဟေမဝတသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ပရိနိဗ္ဗုတေ ကဿပေ ဘဂဝတိ ဒွေ ကုလပုတ္တာ ဘာတရော နိက္ခမိတွာ သာဝကာနံ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိံသု။ ဇေဋ္ဌော သောဓနော နာမ၊ ကနိဋ္ဌော ကပိလော နာမ။ တေသံ မာတာ သာဓနီ နာမ၊ ကနိဋ္ဌဘဂိနီ တာပနာ နာမ။ တာပိ ဘိက္ခုနီသု ¶ ပဗ္ဗဇိံသု။ တတော တေ ဒွေပိ ဟေမဝတသုတ္တေ ဝုတ္တနယေနေဝ ‘‘သာသနေ ကတိ ဓုရာနီ’’တိ ပုစ္ဆိတွာ သုတွာ စ ဇေဋ္ဌော ‘‘ဝါသဓုရံ ပူရေဿာမီ’’တိ ပဉ္စ ဝဿာနိ အာစရိယုပဇ္ဈာယာနံ သန္တိကေ ဝသိတွာ ပဉ္စဝဿော ဟုတွာ ယာဝ အရဟတ္တံ၊ တာဝ ကမ္မဋ္ဌာနံ သုတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ဝါယမန္တော အရဟတ္တံ ပါပုဏိ။ ကပိလော ‘‘အဟံ တာဝ တရုဏော၊ ဝုဍ္ဎကာလေ ဝါသဓုရံ ပရိပူရေဿာမီ’’တိ ဂန္ထဓုရံ အာရဘိတွာ တေပိဋကော အဟောသိ။ တဿ ပရိယတ္တိံ နိဿာယ ပရိဝါရော၊ ပရိဝါရံ နိဿာယ လာဘော စ ဥဒပါဒိ။

သော ဗာဟုသစ္စမဒေန မတ္တော ပဏ္ဍိတမာနီ အနညာတေပိ အညာတမာနီ ဟုတွာ ပရေဟိ ဝုတ္တံ ကပ္ပိယမ္ပိ အကပ္ပိယံ၊ အကပ္ပိယမ္ပိ ကပ္ပိယံ၊ သာဝဇ္ဇမ္ပိ အနဝဇ္ဇံ၊ အနဝဇ္ဇမ္ပိ သာဝဇ္ဇန္တိ ဘဏတိ။ သော ပေသလေဟိ ဘိက္ခူဟိ၊ ‘‘မာ၊ အာဝုသော ကပိလ၊ ဧဝံ အဝစာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဩဝဒိယမာနော ‘‘တုမှေ ကိံ ဇာနာထ ရိတ္တမုဋ္ဌိသဒိသာ’’တိအာဒီဟိ ဝစနေဟိ ခုံသေန္တော ဝမ္ဘေန္တောယေဝ စရတိ။ ဘိက္ခူ တဿ ဘာတုနော သောဓနတ္ထေရဿာပိ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသုံ။ သောပိ နံ ဥပသင်္ကမိတွာ အာဟ – ‘‘အာဝုသော ကပိလ၊ သာသနဿ အာယု နာမ တုမှာဒိသာနံ သမ္မာပဋိပတ္တိ။ မာ၊ အာဝုသော ကပိလ၊ ကပ္ပိယမ္ပိ အကပ္ပိယံ၊ အကပ္ပိယမ္ပိ ကပ္ပိယံ၊ သာဝဇ္ဇမ္ပိ အနဝဇ္ဇံ၊ အနဝဇ္ဇမ္ပိ သာဝဇ္ဇန္တိ ဝဒေဟီ’’တိ။ သော တဿပိ ဝစနံ နာဒိယိ။ တတော နံ သောဓနတ္ထေရော ဒွတ္တိက္ခတ္တုံ ဝတွာ –

‘‘ဧကဝါစမ္ပိ ဒွိဝါစံ၊ ဘဏေယျ အနုကမ္ပကော၊

တတုတ္တရိံ န ဘာသေယျ၊ ဒါသောဝယျဿ သန္တိကေ’’တိ။ (ဇာ။ ၂။၁၉။၃၄) –

ပရိဝဇ္ဇေတွာ ‘‘တွမေဝ၊ အာဝုသော၊ သကေန ကမ္မေန ပညာယိဿသီ’’တိ ပက္ကာမိ။ တတော ပဘုတိ နံ ပေသလာ ဘိက္ခူ ဆဍ္ဍေသုံ။

သော ¶ ¶ ဒုရာစာရော ဟုတွာ ဒုရာစာရပရိဝုတော ဝိဟရန္တော ဧကဒိဝသံ ‘‘ဥပေါသထံ ဩသာရေဿာမီ’’တိ သီဟာသနံ အဘိရုယှ စိတြဗီဇနိံ ဂဟေတွာ နိသိန္နော ‘‘ဝတ္တတိ၊ အာဝုသော၊ ဧတ္ထ ဘိက္ခူနံ ပါတိမောက္ခော’’တိ တိက္ခတ္တုံ အာဟ။ အထေကော ဘိက္ခုပိ ‘‘မယှံ ¶ ဝတ္တတီ’’တိ န အဝေါစ။ န စ တဿ တေသံ ဝါ ပါတိမောက္ခော ဝတ္တတိ။ တတော သော ‘‘ပါတိမောက္ခေ သုတေပိ အသုတေပိ ဝိနယော နာမ နတ္ထီ’’တိ အာသနာ ဝုဋ္ဌာသိ။ ဧဝံ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနံ ဩသက္ကာပေသိ ဝိနာသေသိ။ အထ သောဓနတ္ထေရော တဒဟေဝ ပရိနိဗ္ဗာယိ။ သောပိ ကပိလော ဧဝံ တံ သာသနံ ဩသက္ကာပေတွာ ကာလကတော အဝီစိမဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ သာပိဿ မာတာ စ ဘဂိနီ စ တဿေဝ ဒိဋ္ဌာနုဂတိံ အာပဇ္ဇိတွာ ပေသလေ ဘိက္ခူ အက္ကောသမာနာ ပရိဘာသမာနာ ကာလံ ကတွာ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။

တသ္မိံယေဝ စ ကာလေ ပဉ္စသတာ ပုရိသာ ဂါမဃာတာဒီနိ ကတွာ စောရိကာယ ဇီဝန္တာ ဇနပဒမနုဿေဟိ အနုဗဒ္ဓါ ပလာယမာနာ အရညံ ပဝိသိတွာ တတ္ထ ကိဉ္စိ ဂဟနံ ဝါ ပဋိသရဏံ ဝါ အပဿန္တာ အဝိဒူရေ ပါသာဏေ ဝသန္တံ အညတရံ အာရညိကံ ဘိက္ခုံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ ‘‘အမှာကံ၊ ဘန္တေ၊ ပဋိသရဏံ ဟောထာ’’တိ ဘဏိံသု။ ထေရော ‘‘တုမှာကံ သီလသဒိသံ ပဋိသရဏံ နတ္ထိ၊ သဗ္ဗေ ပဉ္စ သီလာနိ သမာဒိယထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာ သီလာနိ သမာဒိယိံသု။ ထေရော ‘‘တုမှေ သီလဝန္တော၊ ဣဒါနိ အတ္တနော ဇီဝိတံ ဝိနာသေန္တေသုပိ မာ မနော ပဒူသယိတ္ထာ’’တိ အာဟ။ တေ ‘‘သာဓူ’’တိ သမ္ပဋိစ္ဆိံသု။ အထ တေ ဇာနပဒါ သမ္ပတ္တာ ဣတော စိတော စ မဂ္ဂမာနာ တေ စောရေ ဒိသွာ သဗ္ဗေဝ ဇီဝိတာ ဝေါရောပေသုံ။ တေ ကာလံ ကတွာ ကာမာဝစရဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေသု ဇေဋ္ဌကစောရော ဇေဋ္ဌကဒေဝပုတ္တော အဟောသိ၊ ဣတရေ တဿေဝ ပရိဝါရာ။

တေ အနုလောမပဋိလောမံ သံသရန္တာ ဧကံ ဗုဒ္ဓန္တရံ ဒေဝလောကေ ခေပေတွာ အမှာကံ ဘဂဝတော ကာလေ ဒေဝလောကတော စဝိတွာ ဇေဋ္ဌကဒေဝပုတ္တော သာဝတ္ထိဒွါရေ ကေဝဋ္ဋဂါမော အတ္ထိ၊ တတ္ထ ပဉ္စသတကုလဇေဋ္ဌဿ ကေဝဋ္ဋဿ ပဇာပတိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ၊ ဣတရေ အဝသေသကေဝဋ္ဋပဇာပတီနံ။ ဧဝံ တေသံ ဧကဒိဝသံယေဝ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဉ္စ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနဉ္စ အဟောသိ။ အထ ကေဝဋ္ဋဇေဋ္ဌော ‘‘အတ္ထိ နု ခေါ ဣမသ္မိံ ဂါမေ အညေပိ ဒါရကာ အဇ္ဇ ဇာတာ’’တိ ဝိစိနန္တော တေ ဒါရကေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ မေ ¶ ပုတ္တဿ သဟာယကာ ဘဝိဿန္တီ’’တိ သဗ္ဗေသံ ပေါသာဝနိကံ အဒါသိ။ တေ သဗ္ဗေ သဟာယကာ ¶ သဟပံသုံ ကီဠန္တာ အနုပုဗ္ဗေန ဝယပ္ပတ္တာ အဟေသုံ။ ယသောဇော တေသံ အဂ္ဂေါ အဟောသိ။

ကပိလောပိ ¶ တဒါ နိရယေ ပက္ကာဝသေသေန အစိရဝတိယာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဒုဂ္ဂန္ဓမုခေါ မစ္ဆော ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တိ။ အထေကဒိဝသံ သဗ္ဗေပိ ကေဝဋ္ဋဒါရကာ ဇာလာနိ ဂဟေတွာ ‘‘မစ္ဆေ ဗန္ဓိဿာမာ’’တိ နဒိံ ဂန္တွာ ဇာလာနိ ပက္ခိပိံသု။ တေသံ ဇာလံ သော မစ္ဆော ပါဝိသိ။ တံ ဒိသွာ သဗ္ဗော ကေဝဋ္ဋဂါမော ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒေါ အဟောသိ – ‘‘အမှာကံ ပုတ္တာ ပဌမံ မစ္ဆေ ဗန္ဓန္တာ သုဝဏ္ဏမစ္ဆံ ဗန္ဓိံသု၊ ဝုဍ္ဎိ နေသံ ဒါရကာနံ၊ ဣဒါနိ စ နော ရာဇာ ပဟူတံ ဓနံ ဒဿတီ’’တိ။ အထ တေ ပဉ္စသတာပိ ဒါရကသဟာယကာ မစ္ဆံ နာဝါယ ပက္ခိပိတွာ နာဝံ ဥက္ခိပိတွာ ရညော သန္တိကံ အဂမံသု။ ရာဇာ ဒိသွာ ‘‘ကိံ ဧတံ ဘဏေ’’တိ အာဟ။ ‘‘မစ္ဆော ဒေဝါ’’တိ။ ရာဇာ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ မစ္ဆံ ဒိသွာ ‘‘ဘဂဝါ ဧတဿ ဝဏ္ဏကာရဏံ ဇာနိဿတီ’’တိ မစ္ဆံ ဂါဟာပေတွာ ဘဂဝတော သန္တိကံ အဂမာသိ။ မစ္ဆဿ မုခဝိဝရဏကာလေ ဇေတဝနံ အတိဝိယ ဒုဂ္ဂန္ဓံ ဟောတိ။

ရာဇာ ဘဂဝန္တံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကသ္မာ၊ ဘန္တေ၊ မစ္ဆော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဇာတော၊ ကသ္မာ စဿ မုခတော ဒုဂ္ဂန္ဓော ဝါယတီ’’တိ? အယံ၊ မဟာရာဇ၊ ကဿပဿ ဘဂဝတော ပါဝစနေ ကပိလော နာမ ဘိက္ခု အဟောသိ၊ ဗဟုဿုတော အာဂတာဂမော။ အတ္တနော ဝစနံ အဂဏှန္တာနံ ဘိက္ခူနံ အက္ကောသကပရိဘာသကော။ တဿ စ ဘဂဝတော သာသနဝိနာသကော။ ယံ သော တဿ ဘဂဝတော သာသနံ ဝိနာသေသိ၊ တေန ကမ္မေန အဝီစိမဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ ဝိပါကာဝသေသေန စ ဣဒါနိ မစ္ဆော ဇာတော။ ယံ ဒီဃရတ္တံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ဝါစေသိ၊ ဗုဒ္ဓဿ ဝဏ္ဏံ ကထေသိ၊ တဿ နိဿန္ဒေန ဤဒိသံ ဝဏ္ဏံ ပဋိလဘိ။ ယံ ဘိက္ခူနံ အက္ကောသကပရိဘာသကော အဟောသိ၊ တေနဿ မုခတော ဒုဂ္ဂန္ဓော ဝါယတိ။ ‘‘ဥလ္လပါပေမိ နံ မဟာရာဇာ’’တိ? ‘‘အာမ ဘဂဝါ’’တိ။ အထ ဘဂဝါ ¶ မစ္ဆံ အာလပိ – ‘‘တွံသိ ကပိလော’’တိ? ‘‘အာမ ဘဂဝါ၊ အဟံ ကပိလော’’တိ။ ‘‘ကုတော အာဂတောသီ’’တိ? ‘‘အဝီစိမဟာနိရယတော ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘သောဓနော ကုဟိံ ဂတော’’တိ? ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘သာဓနီ ကုဟိံ ဂတာ’’တိ? ‘‘မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တာ ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘တာပနာ ကုဟိံ ဂတာ’’တိ? ‘‘မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တာ ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘ဣဒါနိ တွံ ကုဟိံ ဂမိဿသီ’’တိ? ‘‘မဟာနိရယံ ဘဂဝါ’’တိ။ တာဝဒေဝ ဝိပ္ပဋိသာရာဘိဘူတော နာဝံ သီသေန ပဟရိတွာ ကာလကတော မဟာနိရယေ နိဗ္ဗတ္တိ။ မဟာဇနော သံဝိဂ္ဂေါ အဟောသိ လောမဟဋ္ဌဇာတော။ အထ ¶ ဘဂဝါ တတ္ထ သမ္ပတ္တဂဟဋ္ဌပဗ္ဗဇိတပရိသာယ တင်္ခဏာနုရူပံ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။

၂၇၇-၈။ တတ္ထ ဓမ္မစရိယန္တိ ကာယသုစရိတာဒိ ဓမ္မစရိယံ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မဂ္ဂဗြဟ္မစရိယံ။ ဧတဒါဟု ဝသုတ္တမန္တိ ဧတံ ဥဘယမ္ပိ လောကိယလောကုတ္တရံ သုစရိတံ သဂ္ဂမောက္ခသုခသမ္ပာပကတ္တာ ဝသုတ္တမန္တိ အာဟု အရိယာ။ ဝသုတ္တမံ နာမ ဥတ္တမရတနံ၊ အနုဂါမိကံ အတ္တာဓီနံ ရာဇာဒီနံ အသာဓာရဏန္တိ အဓိပ္ပာယော။

ဧတ္တာဝတာ ¶ ‘‘ဂဟဋ္ဌဿ ဝါ ပဗ္ဗဇိတဿ ဝါ သမ္မာပဋိပတ္တိယေဝ ပဋိသရဏ’’န္တိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပဋိပတ္တိဝိရဟိတာယ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ အသာရကတ္တဒဿနေန ကပိလံ အညေ စ တထာရူပေ ဂရဟန္တော ‘‘ပဗ္ဗဇိတောပိ စေ ဟောတီ’’တိ ဧဝမာဒိမာဟ။

တတြာယံ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ယော ဟိ ကောစိ ဂိဟိဗျဉ္ဇနာနိ အပနေတွာ ဘဏ္ဍုကာသာဝါဒိဂဟဏမတ္တံ ဥပသင်္ကမနေန ပဗ္ဗဇိတောပိ စေဟောတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တတ္ထံ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ၊ သော စေ မုခရဇာတိကော ဟောတိ ဖရုသဝစနော၊ နာနပ္ပကာရာယ ဝိဟေသာယ အဘိရတတ္တာ ဝိဟေသာဘိရတော၊ ဟိရောတ္တပ္ပာဘာဝေန မဂသဒိသတ္တာ မဂေါ၊ ဇီဝိတံ တဿ ပါပိယော၊ တဿ ဧဝရူပဿ ဇီဝိတံ အတိပါပံ အတိဟီနံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဣမာယ မိစ္ဆာပဋိပတ္တိယာ ရာဂါဒိမနေကပ္ပကာရံ ရဇံ ဝဍ္ဎေတိ အတ္တနော။

၂၇၉။ န ကေဝလဉ္စ ဣမိနာဝ ကာရဏေနဿ ဇီဝိတံ ပါပိယော၊ အပိစ ခေါ ပန အယံ ဧဝရူပေါ မုခရဇာတိကတ္တာ ကလဟာဘိရတော ဘိက္ခု သုဘာသိတဿ အတ္ထဝိဇာနနသမ္မောဟနေန ¶ မောဟဓမ္မေန အာဝုတော၊ ‘‘မာ၊ အာဝုသော ကပိလ၊ ဧဝံ အဝစ၊ ဣမိနာပိ ပရိယာယေန တံ ဂဏှာဟီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန ပေသလေဟိ ဘိက္ခူဟိ အက္ခာတမ္ပိ န ဇာနာတိ ဓမ္မံ ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတံ။ ယော ဓမ္မော ဗုဒ္ဓေန ဒေသိတော၊ တံ နာနပ္ပကာရေန အတ္တနော ဝုစ္စမာနမ္ပိ န ဇာနာတိ။ ဧဝမ္ပိဿ ဇီဝိတံ ပါပိယော။

၂၈၀။ တထာ သော ဧဝရူပေါ ဝိဟေသာဘိရတတ္တာ ဝိဟေသံ ဘာဝိတတ္တာနံ ဘာဝိတတ္တေ ခီဏာသဝဘိက္ခူ သောဓနတ္ထေရပဘုတိကေ ‘‘န တုမှေ ဝိနယံ ဇာနာထ၊ န သုတ္တံ န အဘိဓမ္မံ၊ ဝုဍ္ဎပဗ္ဗဇိတာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝိဟေသန္တော ¶ ။ ဥပယောဂပ္ပဝတ္တိယဉှိ ဣဒံ သာမိဝစနံ။ အထ ဝါ ယထာဝုတ္တေနေဝ နယေန ‘‘ဝိဟေသံ ဘာဝိတတ္တာနံ ကရောန္တော’’တိ ပါဌသေသော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ နိပ္ပရိယာယမေဝ သာမိဝစနံ သိဇ္ဈတိ။ အဝိဇ္ဇာယ ပုရက္ခတောတိ ဘာဝိတတ္တဝိဟေသနေ အာဒီနဝဒဿနပဋိစ္ဆာဒိကာယ အဝိဇ္ဇာယ ပုရက္ခတော ပေသိတော ပယောဇိတော သေသပဗ္ဗဇိတာနံ ဘာဝိတတ္တာနံ ဝိဟေသဘာဝေန ပဝတ္တံ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေ စိတ္တဝိဗာဓနေန သင်္ကိလေသံ၊ အာယတိဉ္စ နိရယသမ္ပာပနေန မဂ္ဂံ နိရယဂါမိနံ န ဇာနာတိ။

၂၈၁။ အဇာနန္တော စ တေန မဂ္ဂေန စတုဗ္ဗိဓာပါယဘေဒံ ဝိနိပါတံ သမာပန္နော။ တတ္ထ စ ဝိနိပါတေ ဂဗ္ဘာ ဂဗ္ဘံ တမာ တမံ ဧကေကနိကာယေ သတက္ခတ္တုံ သဟဿက္ခတ္တုမ္ပိ မာတုကုစ္ဆိတော မာတုကုစ္ဆိံ စန္ဒိမသူရိယေဟိပိ အဝိဒ္ဓံသနီယာ အသုရကာယတမာ တမဉ္စ သမာပန္နော။ သ ဝေ တာဒိသကော ¶ ဘိက္ခု ပေစ္စ ဣတော ပရလောကံ ဂန္တွာ အယံ ကပိလမစ္ဆော ဝိယ နာနပ္ပကာရံ ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတိ။

၂၈၂။ ကိံ ကာရဏာ? ဂူထကူပေါ ယထာ အဿ၊ သမ္ပုဏ္ဏော ဂဏဝဿိကော၊ယထာ ဝစ္စကုဋိဂူထကူပေါ ဂဏဝဿိကော အနေကဝဿိကော ဗဟူနိ ဝဿာနိ မုခတော ဂူထေန ပူရိယမာနော သမ္ပုဏ္ဏော အဿ၊ သော ဥဒကကုမ္ဘသတေဟိ ¶ ဥဒကကုမ္ဘသဟဿေဟိ ဓောဝိယမာနောပိ ဒုဂ္ဂန္ဓဒုဗ္ဗဏ္ဏိယာနပဂမာ ဒုဗ္ဗိသောဓော ဟောတိ၊ ဧဝမေဝ ယော ဧဝရူပေါ အဿ ဒီဃရတ္တံ သံကိလိဋ္ဌကမ္မန္တော ဂူထကူပေါ ဝိယ ဂူထေန ပါပေန သမ္ပုဏ္ဏတ္တာ သမ္ပုဏ္ဏော ပုဂ္ဂလော၊ သော ဒုဗ္ဗိသောဓော ဟိ သာင်္ဂဏော၊ စိရကာလံ တဿ အင်္ဂဏဿ ဝိပါကံ ပစ္စနုဘောန္တောပိ န သုဇ္ဈတိ။ တသ္မာ ဝဿဂဏနာယ အပရိမာဏမ္ပိ ကာလံ သ ဝေ တာဒိသကော ဘိက္ခု ပေစ္စ ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတီတိ။ အထ ဝါ အယံ ဣမိဿာ ဂါထာယ သမ္ဗန္ဓော – ယံ ဝုတ္တံ ‘‘သ ဝေ တာဒိသကော ဘိက္ခု၊ ပေစ္စ ဒုက္ခံ နိဂစ္ဆတီ’’တိ၊ တတြ သိယာ တုမှာကံ ‘‘သက္ကာ ပနာယံ တထာ ကာတုံ၊ ယထာ ပေစ္စ ဒုက္ခံ န နိဂစ္ဆေယျာ’’တိ။ န သက္ကာ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဂူထကူပေါ…ပေ… သာင်္ဂဏောတိ။

၂၈၃-၄။ ယတော ¶ ပဋိကစ္စေဝ ယံ ဧဝရူပံ ဇာနာထ၊ ဘိက္ခဝေါ ဂေဟနိဿိတံ၊ ယံ ဧဝရူပံ ပဉ္စကာမဂုဏနိဿိတံ ဇာနေယျာထ အဘူတဂုဏပတ္ထနာကာရပ္ပဝတ္တာယ ပါပိကာယ ဣစ္ဆာယ သမန္နာဂတတ္တာ ပါပိစ္ဆံ၊ ကာမဝိတက္ကာဒီဟိ သမန္နာဂတတ္တာ ပါပသင်္ကပ္ပံ၊ ကာယိကဝီတိက္ကမာဒိနာ ဝေဠုဒါနာဒိဘေဒေန စ ပါပါစာရေန သမန္နာဂတတ္တာ ပါပါစာရံ၊ ဝေသိယာဒိပါပဂေါစရတော ပါပဂေါစရံ၊ သဗ္ဗေ သမဂ္ဂါ ဟုတွာန အဘိနိဗ္ဗဇ္ဇိယာထ နံ။ တတ္ထ အဘိနိဗ္ဗဇ္ဇိယာထာတိ ဝိဝဇ္ဇေယျာထ မာ ဘဇေယျာထ၊ မာ စဿ အဘိနိဗ္ဗဇ္ဇနမတ္တေနေဝ အပ္ပောဿုက္ကတံ အာပဇ္ဇေယျာထ၊ အပိစ ခေါ ပန ကာရဏ္ဍဝံ နိဒ္ဓမထ၊ ကသမ္ဗုံ အပကဿထ၊ တံ ကစဝရဘူတံ ပုဂ္ဂလံ ကစဝရမိဝ အနပေက္ခာ နိဒ္ဓမထ၊ ကသဋဘူတဉ္စ နံ ခတ္တိယာဒီနံ မဇ္ဈေ ပဝိဋ္ဌံ ပဘိန္နပဂ္ဃရိတကုဋ္ဌံ စဏ္ဍာလံ ဝိယ အပကဿထ၊ ဟတ္ထေ ဝါ သီသေ ဝါ ဂဟေတွာ နိက္ကဍ္ဎထ။ သေယျထာပိ ¶ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော တံ ပုဂ္ဂလံ ပါပဓမ္မံ ဗာဟာယ ဂဟေတွာ ဗဟိဒွါရကောဋ္ဌကာ နိက္ခာမေတွာ သူစိဃဋိကံ အဒါသိ၊ ဧဝံ အပကဿထာတိ ဒဿေတိ။ ကိံ ကာရဏာ? သင်္ဃာရာမော နာမ သီလဝန္တာနံ ကတော၊ န ဒုဿီလာနံ။

၂၈၅-၆။ ယတော ဧတဒေဝ တတော ပလာပေ ဝါဟေထ၊ အဿမဏေ သမဏမာနိနေ၊ ယထာ ဟိ ပလာပါ အန္တော တဏ္ဍုလရဟိတာပိ ဗဟိ ထုသေဟိ ဝီဟီ ဝိယ ဒိဿန္တိ၊ ဧဝံ ပါပဘိက္ခူ အန္တော သီလာဒိဝိရဟိတာပိ ဗဟိ ကာသာဝါဒိပရိက္ခာရေန ဘိက္ခူ ဝိယ ဒိဿန္တိ။ တသ္မာ ‘‘ပလာပါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ တေ ပလာပေ ဝါဟေထ၊ ဩပုနာထ၊ ဝိဓမထ ပရမတ္ထတော အဿမဏေ ဝေသမတ္တေန သမဏမာနိနေ ¶ ။ ဧဝံ နိဒ္ဓမိတွာန…ပေ… ပတိဿတာ။ တတ္ထ ကပ္ပယဝှောတိ ကပ္ပေထ၊ ကရောထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပတိဿတာတိ အညမညံ သဂါရဝါ သပ္ပတိဿာ။ တတော သမဂ္ဂါ နိပကာ၊ ဒုက္ခဿန္တံ ကရိဿထာတိ အထေဝံ တုမှေ သုဒ္ဓါ သုဒ္ဓေဟိ သံဝါသံ ကပ္ပေန္တာ၊ ဒိဋ္ဌိသီလသာမညတာယ သမဂ္ဂါ၊ အနုပုဗ္ဗေန ပရိပါကဂတာယ ပညာယ နိပကာ၊ သဗ္ဗဿေဝိမဿ ဝဋ္ဋဒုက္ခာဒိနော ဒုက္ခဿ အန္တံ ကရိဿထာတိ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌပေသိ။

ဒေသနာပရိယောသာနေ တေ ပဉ္စသတာ ကေဝဋ္ဋပုတ္တာ သံဝေဂမာပဇ္ဇိတွာ ဒုက္ခဿန္တကိရိယံ ပတ္ထယမာနာ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ နစိရဿေဝ ဒုက္ခဿန္တံ ¶ ကတွာ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ အာနေဉ္ဇဝိဟာရသမာပတ္တိဓမ္မပရိဘောဂေန ဧကပရိဘောဂါ အဟေသုံ။ သာ စ နေသံ ဧဝံ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ ဧကပရိဘောဂတာ ဥဒါနေ ဝုတ္တယသောဇသုတ္တဝသေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ကပိလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၇။ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဧဝံ ¶ မေ သုတန္တိ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမေဝ ယာဿ နိဒါနေ ‘‘အထ ခေါ သမ္ဗဟုလာ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ¶ သမ္ဗဟုလာတိ ဗဟူ အနေကေ။ ကောသလကာတိ ကောသလရဋ္ဌဝါသိနော။ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာတိ ဇာတိယာ ဗြာဟ္မဏာ မဟာသာရတာယ မဟာသာလာ။ ယေသံ ကိရ နိဒဟိတွာ ဌပိတံယေဝ အသီတိကောဋိသင်္ချံ ဓနမတ္ထိ၊ တေ ‘‘ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဣမေ စ တာဒိသာ၊ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာ’’တိ။ ဇိဏ္ဏာတိ ဇဇ္ဇရီဘူတာ ဇရာယ ခဏ္ဍိစ္စာဒိဘာဝမာပါဒိတာ။ ဝုဍ္ဎာတိ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါနံ ဝုဍ္ဎိမရိယာဒံ ပတ္တာ။ မဟလ္လကာတိ ဇာတိမဟလ္လကတာယ သမန္နာဂတာ၊ စိရကာလပ္ပသုတာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အဒ္ဓဂတာတိ အဒ္ဓါနံ ဂတာ၊ ဒွေ တယော ရာဇပရိဝဋ္ဋေ အတီတာတိ အဓိပ္ပာယော။ ဝယော အနုပ္ပတ္တာတိ ပစ္ဆိမဝယံ သမ္ပတ္တာ။ အပိစ ဇိဏ္ဏာတိ ပေါရာဏာ၊ စိရကာလပ္ပဝတ္တကုလနွယာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝုဍ္ဎာတိ သီလာစာရာဒိဂုဏဝုဍ္ဎိယုတ္တာ။ မဟလ္လကာတိ ဝိဘဝမဟန္တတာယ သမန္နာဂတာ မဟဒ္ဓနာ မဟာဘောဂါ။ အဒ္ဓဂတာတိ မဂ္ဂပဋိပန္နာ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝတစရိယာဒိမရိယာဒံ အဝီတိက္ကမ္မ စရမာနာ။ ဝယော အနုပ္ပတ္တာတိ ဇာတိဝုဍ္ဎဘာဝမ္ပိ အန္တိမဝယံ အနုပ္ပတ္တာတိ ဧဝမ္ပေတ္ထ ယောဇနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။

ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိံသူတိ ခမနီယာဒီနိ ပုစ္ဆန္တာ အညမညံ သမပ္ပဝတ္တမောဒါ အဟေသုံ။ ယာယ စ ‘‘ကစ္စိ ဘောတော ဂေါတမဿ ခမနီယံ၊ ကစ္စိ ယာပနီယံ၊ အပ္ပာဗာဓံ၊ အပ္ပာတင်္ကံ၊ ဗလံ၊ လဟုဋ္ဌာနံ၊ ဖာသုဝိဟာရော’’တိအာဒိကာယ ကထာယ သမ္မောဒိံသု၊ တံ ပီတိပါမောဇ္ဇသင်္ခါတသမ္မောဒဇနနတော သမ္မောဒိတုံ အရဟတော စ သမ္မောဒနီယံ၊ အတ္ထဗျဉ္ဇနမဓုရတာယ သုစိရမ္ပိ ¶ ကာလံ သာရေတုံ နိရန္တရံ ပဝတ္တေတုံ အရဟတော သရိတဗ္ဗဘာဝတော စ သာရဏီယံ။ သုယျမာနသုခတော စ သမ္မောဒနီယံ၊ အနုဿရိယမာနသုခတော သာရဏီယံ၊ တထာ ဗျဉ္ဇနပရိသုဒ္ဓတာယ သမ္မောဒနီယံ၊ အတ္ထပရိသုဒ္ဓတာယ သာရဏီယန္တိ ဧဝံ အနေကေဟိ ပရိယာယေဟိ သမ္မောဒနီယံ ကထံ သာရဏီယံ ¶ ဝီတိသာရေတွာ ပရိယောသာပေတွာ နိဋ္ဌာပေတွာ ယေနတ္ထေန အာဂတာ၊ တံ ပုစ္ဆိတုကာမာ ဧကမန္တံ နိသီဒိံသု။ တံ –

‘‘န ပစ္ဆတော န ပုရတော၊ နာပိ အာသန္နဒူရတော၊

န ပဿေ နာပိ ပဋိဝါတေ၊ န စာပိ ဩဏတုဏ္ဏတေ’’တိ။ –

အာဒိနာ ¶ နယေန မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တမေဝ။

ဧဝံ ဧကမန္တံ နိသိန္နာ ခေါ တေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစုံ – ‘‘ကိံ တ’’န္တိ? ‘‘သန္ဒိဿန္တိ နု ခေါ’’တိအာဒိ။ တံ သဗ္ဗံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ကေဝလဉှေတ္ထ ဗြာဟ္မဏာနံ ဗြာဟ္မဏဓမ္မေတိ ဒေသကာလာဒိဓမ္မေ ဆဍ္ဍေတွာ ယော ဗြာဟ္မဏဓမ္မော၊ တသ္မိံယေဝ။ တေန ဟိ ဗြာဟ္မဏာတိ ယသ္မာ မံ တုမှေ ယာစိတ္ထ၊ တသ္မာ ဗြာဟ္မဏာ သုဏာထ၊ သောတံ ဩဒဟထ၊ သာဓုကံ မနသိ ကရောထ၊ ယောနိသော မနသိ ကရောထ။ တထာ ပယောဂသုဒ္ဓိယာ သုဏာထ၊ အာသယသုဒ္ဓိယာ သာဓုကံ မနသိ ကရောထ။ အဝိက္ခေပေန သုဏာထ၊ ပဂ္ဂဟေန သာဓုကံ မနသိ ကရောထာတိအာဒိနာ နယေန ဧတေသံ ပဒါနံ ပုဗ္ဗေ အဝုတ္တောပိ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ အထ ဘဂဝတာ ဝုတ္တံ တံ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆန္တာ ‘‘ဧဝံ ဘော’’တိ ခေါ တေ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလာ ဘဂဝတော ပစ္စဿောသုံ၊ ဘဂဝတော ဝစနံ အဘိမုခါ ဟုတွာ အဿောသုံ။ အထ ဝါ ပဋိဿုဏိံသု။ ‘‘သုဏာထ သာဓုကံ မနသိ ကရောထာ’’တိ ဝုတ္တမတ္ထံ ကတ္တုကာမတာယ ပဋိဇာနိံသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထ တေသံ ဧဝံ ပဋိဿုတဝတံ ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ကိံ တ’’န္တိ? ‘‘ဣသယော ပုဗ္ဗကာ’’တိအာဒိ။

၂၈၇။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝ သညတတ္တာတိ သီလသံယမေန သံယတစိတ္တာ။ တပဿိနောတိ ဣန္ဒြိယသံဝရတပယုတ္တာ။ အတ္တဒတ္ထမစာရိသုန္တိ မန္တဇ္ဈေနဗြဟ္မဝိဟာရဘာဝနာဒိံ အတ္တနော အတ္ထံ အကံသု။ သေသံ ပါကဋမေဝ။

၂၈၈။ ဒုတိယဂါထာဒီသုပိ အယံ သင်္ခေပဝဏ္ဏနာ – န ပသူ ဗြာဟ္မဏာနာသုန္တိ ပေါရာဏာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ ပသူ န အာသုံ၊ န တေ ပသုပရိဂ္ဂဟမကံသု။ န ဟိရညံ န ဓာနိယန္တိ ဟိရညဉ္စ ¶ ဗြာဟ္မဏာနံ အန္တမသော ဇတုမာသကောပိ နာဟောသိ ¶ ၊ တထာ ဝီဟိသာလိယဝဂေါဓူမာဒိ ပုဗ္ဗဏ္ဏာပရဏ္ဏဘေဒံ ဓာနိယမ္ပိ တေသံ နာဟောသိ။ တေ ဟိ နိက္ခိတ္တဇာတရူပရဇတာ အသန္နိဓိကာရကာဝ ဟုတွာ ကေဝလံ သဇ္ဈာယဓနဓညာ အတ္တနော မန္တဇ္ဈေနသင်္ခါတေနေဝ ဓနေန ဓညေန စ သမန္နာဂတာ အဟေသုံ။ ယော စာယံ မေတ္တာဒိဝိဟာရော သေဋ္ဌတ္တာ အနုဂါမိကတ္တာ စ ဗြဟ္မနိဓီတိ ဝုစ္စတိ၊ တဉ္စ ဗြဟ္မံ နိဓိမပါလယုံ သဒါ တဿ ဘာဝနာနုယောဂေန။

၂၈၉။ ဧဝံ ဝိဟာရီနံ ယံ နေသံ ပကတံ အာသိ၊ ယံ ဧတေသံ ပကတံ ဧတေ ဗြာဟ္မဏေ ဥဒ္ဒိဿ ကတံ အဟောသိ။ ဒွါရဘတ္တံ ဥပဋ္ဌိတန္တိ ‘‘ဗြာဟ္မဏာနံ ဒဿာမာ’’တိ သဇ္ဇေတွာ တေဟိ တေဟိ ဒါယကေဟိ အတ္တနော အတ္တနော ဃရဒွါရေ ဌပိတဘတ္တံ။ သဒ္ဓါပကတန္တိ သဒ္ဓါယ ပကတံ၊ သဒ္ဓါဒေယျန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဧသာနန္တိ ဧသန္တီတိ ဧသာ၊ တေသံ ဧသာနံ၊ ဧသမာနာနံ ပရိယေသမာနာနန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒါတဝေတိ ¶ ဒါတဗ္ဗံ။ တဒမညိသုန္တိ တံ အမညိံသု၊ တံ ဒွါရေ သဇ္ဇေတွာ ဌပိတံ ဘတ္တံ သဒ္ဓါဒေယျံ ပရိယေသမာနာနံ ဧတေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဒါတဗ္ဗံ အမညိံသု ဒါယကာ ဇနာ၊ န တတော ပရံ။ အနတ္ထိကာ ဟိ တေ အညေန အဟေသုံ၊ ကေဝလံ ဃာသစ္ဆာဒနပရမတာယ သန္တုဋ္ဌာတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၉၀။ နာနာရတ္တေဟီတိ နာနာဝိဓရာဂရတ္တေဟိ ဝတ္ထေဟိ ဝိစိတြတ္ထရဏတ္ထတေဟိ၊ သယနေဟိ ဧကဘူမိကဒွိဘူမိကာဒိပါသာဒဝရေဟိ။ အာဝသထေဟီတိ ဧဝရူပေဟိ ဥပကရဏေဟိ။ ဖီတာ ဇနပဒါ ရဋ္ဌာ ဧကေကပ္ပဒေသဘူတာ ဇနပဒါ စ ကေစိ ကေစိ သကလရဋ္ဌာ စ ‘‘နမော ဗြာဟ္မဏာန’’န္တိ သာယံ ပါတံ ဗြာဟ္မဏေ ဒေဝေ ဝိယ နမဿိံသု။

၂၉၁။ တေ ဧဝံ နမဿိယမာနာ လောကေန အဝဇ္ဈာ ဗြာဟ္မဏာ အာသုံ၊ န ကေဝလဉ္စ အဝဇ္ဈာ၊ အဇေယျာ ဝိဟိံသိတုမ္ပိ အနဘိဘဝနီယတ္တာ အဇေယျာ စ အဟေသုံ။ ကိံ ကာရဏာ? ဓမ္မရက္ခိတာ၊ ယသ္မာ ဓမ္မေန ရက္ခိတာ။ တေ ဟိ ပဉ္စ ဝရသီလဓမ္မေ ရက္ခိံသု၊ ‘‘ဓမ္မော ဟဝေ ရက္ခတိ ဓမ္မစာရိ’’န္တိ (ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂၊ ၁။၁၅။၃၈၅) ဓမ္မရက္ခိတာ ဟုတွာ အဝဇ္ဈာ အဇေယျာ စ အဟေသုန္တိ ¶ အဓိပ္ပာယော။ န နေ ကောစိ နိဝါရေသီတိ တေ ဗြာဟ္မဏေ ကုလာနံ ဒွါရေသု သဗ္ဗသော ဗာဟိရေသု စ အဗ္ဘန္တရေသု စ သဗ္ဗဒွါရေသု ယသ္မာ တေသု ပိယသမ္မတေသု ဝရသီလသမန္နာဂတေသု ¶ မာတာပိတူသု ဝိယ အတိဝိဿတ္ထာ မနုဿာ အဟေသုံ၊ တသ္မာ ‘‘ဣဒံ နာမ ဌာနံ တယာ န ပဝိသိတဗ္ဗ’’န္တိ န ကောစိ နိဝါရေသိ။

၂၉၂။ ဧဝံ ဓမ္မရက္ခိတာ ကုလဒွါရေသု အနိဝါရိတာ စရန္တာ အဋ္ဌ စ စတ္တာလီသဉ္စာတိ အဋ္ဌစတ္တာလီသံ ဝဿာနိ ကုမာရဘာဝတော ပဘုတိ စရဏေန ကောမာရံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိံသု တေ။ ယေပိ ဗြာဟ္မဏစဏ္ဍာလာ အဟေသုံ၊ ကော ပန ဝါဒေါ ဗြဟ္မသမာဒီသူတိ ဧဝမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ ဗြဟ္မစရိယံ စရန္တာ ဧဝ ဟိ ဝိဇ္ဇာစရဏပရိယေဋ္ဌိံ အစရုံ ဗြာဟ္မဏာ ပုရေ၊ န အဗြဟ္မစာရိနော ဟုတွာ။ တတ္ထ ဝိဇ္ဇာပရိယေဋ္ဌီတိ မန္တဇ္ဈေနံ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ ‘‘သော အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဝဿာနိ ကောမာရံ ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ မန္တေ အဓီယမာနော’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၁၉၂)။ စရဏပရိယေဋ္ဌီတိ သီလရက္ခဏံ။ ‘‘ဝိဇ္ဇာစရဏပရိယေဋ္ဌု’’န္တိပိ ပါဌော၊ ဝိဇ္ဇာစရဏံ ပရိယေသိတုံ အစရုန္တိ အတ္ထော။

၂၉၃။ ယထာဝုတ္တဉ္စ ကာလံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတွာ တတော ပရံ ဃရာဝါသံ ကပ္ပေန္တာပိ န ဗြာဟ္မဏာ အညမဂမုံ ခတ္တိယံ ဝါ ဝေဿာဒီသု အညတရံ ဝါ၊ ယေ အဟေသုံ ဒေဝသမာ ဝါ မရိယာဒါ ဝါတိ အဓိပ္ပာယော။ တထာ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ ဒတွာ နပိ ဘရိယံ ကိဏိံသု တေ၊ သေယျထာပိ ဧတရဟိ ဧကစ္စေ ကိဏန္တိ။ တေ ဟိ ဓမ္မေန ဒါရံ ပရိယေသန္တိ။ ကထံ? အဋ္ဌစတ္တာလီသံ ဝဿာနိ ဗြဟ္မစရိယံ ¶ စရိတွာ ဗြာဟ္မဏာ ကညာဘိက္ခံ အာဟိဏ္ဍန္တိ – ‘‘အဟံ အဋ္ဌစတ္တာလီသ ဝဿာနိ စိဏ္ဏဗြဟ္မစရိယော၊ ယဒိ ဝယပ္ပတ္တာ ဒါရိကာ အတ္ထိ၊ ဒေထ မေ’’တိ။ တတော ယဿ ဝယပ္ပတ္တာ ဒါရိကာ ဟောတိ၊ သော တံ အလင်္ကရိတွာ နီဟရိတွာ ဒွါရေ ဌိတဿေဝ ဗြာဟ္မဏဿ ဟတ္ထေ ဥဒကံ အာသိဉ္စန္တော ‘‘ဣမံ တေ၊ ဗြာဟ္မဏ၊ ဘရိယံ ပေါသာဝနတ္ထာယ ဒမ္မီ’’တိ ¶ ဝတွာ ဒေတိ။

ကသ္မာ ပန တေ ဧဝံ စိရံ ဗြဟ္မစရိယံ စရိတွာပိ ဒါရံ ပရိယေသန္တိ၊ န ယာဝဇီဝံ ဗြဟ္မစာရိနော ဟောန္တီတိ? မိစ္ဆာဒိဋ္ဌိဝသေန။ တေသဉှိ ဧဝံဒိဋ္ဌိ ဟောတိ – ‘‘ယော ပုတ္တံ န ဥပ္ပာဒေတိ၊ သော ကုလဝံသစ္ဆေဒကရော ဟောတိ၊ တတော နိရယေ ပစ္စတီ’’တိ။ စတ္တာရော ကိရ အဘာယိတဗ္ဗံ ဘာယန္တိ ဂဏ္ဍုပ္ပာဒေါ ကိကီ ကုန္တနီ ဗြာဟ္မဏာတိ။ ဂဏ္ဍုပ္ပာဒါ ကိရ မဟာပထဝိယာ ခယဘယေန ¶ မတ္တဘောဇိနော ဟောန္တိ၊ န ဗဟုံ မတ္တိကံ ခါဒန္တိ။ ကိကီ သကုဏိကာ အာကာသပတနဘယေန အဏ္ဍဿ ဥပရိ ဥတ္တာနာ သေတိ။ ကုန္တနီ သကုဏိကာ ပထဝိကမ္ပနဘယေန ပါဒေဟိ ဘူမိံ န သုဋ္ဌု အက္ကမတိ။ ဗြာဟ္မဏာ ကုလဝံသူပစ္ဆေဒဘယေန ဒါရံ ပရိယေသန္တိ။ အာဟ စေတ္ထ –

‘‘ဂဏ္ဍုပ္ပာဒေါ ကိကီ စေဝ၊ ကုန္တီ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကော၊

ဧတေ အဘယံ ဘာယန္တိ၊ သမ္မူဠှာ စတုရော ဇနာ’’တိ။

ဧဝံ ဓမ္မေန ဒါရံ ပရိယေသိတွာပိ စ သမ္ပိယေနေဝ သံဝါသံ သင်္ဂန္တွာ သမရောစယုံ၊ သမ္ပိယေနေဝ အညမညံ ပေမေနေဝ ကာယေန စ စိတ္တေန စ မိဿီဘူတာ သင်္ဃဋိတာ သံသဋ္ဌာ ဟုတွာ သံဝါသံ သမရောစယုံ၊ န အပ္ပိယေန န နိဂ္ဂဟေန စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၂၉၄။ ဧဝံ သမ္ပိယေနေဝ သံဝါသံ ကရောန္တာပိ စ အညတြ တမှာတိ၊ ယော သော ဥတုသမယော၊ ယမှိ သမယေ ဗြာဟ္မဏီ ဗြာဟ္မဏေန ဥပဂန္တဗ္ဗာ၊ အညတြ တမှာ သမယာ ဌပေတွာ တံ သမယံ ဥတုတော ဝိရတံ ဥတုဝေရမဏိံ ပတိ ဘရိယံ၊ ယာဝ ပုန သော သမယော အာဂစ္ဆတိ၊ တာဝ အဋ္ဌတွာ အန္တရာယေဝ။ မေထုနံ ဓမ္မန္တိ မေထုနာယ ဓမ္မာယ။ သမ္ပဒါနဝစနပတ္တိယာ ကိရေတံ ဥပယောဂဝစနံ။ နာဿု ဂစ္ဆန္တီတိ နေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ ဗြာဟ္မဏာတိ ယေ ဟောန္တိ ဒေဝသမာ စ မရိယာဒါ စာတိ အဓိပ္ပာယော။

၂၉၅။ အဝိသေသေန ပန သဗ္ဗေပိ ဗြဟ္မစရိယဉ္စ…ပေ… အဝဏ္ဏယုံ။ တတ္ထ ဗြဟ္မစရိယန္တိ မေထုနဝိရတိ။ သီလန္တိ သေသာနိ စတ္တာရိ သိက္ခာပဒါနိ။ အဇ္ဇဝန္တိ ဥဇုဘာဝေါ၊ အတ္ထတော အသဌတာ ¶ အမာယာဝိတာ စ။ မဒ္ဒဝန္တိ ¶ မုဒုဘာဝေါ၊ အတ္ထတော အတ္ထဒ္ဓတာ အနတိမာနိတာ စ။ တပေါတိ ဣန္ဒြိယသံဝရော။ သောရစ္စန္တိ သုရတဘာဝေါ သုခသီလတာ အပ္ပဋိကူလသမာစာရတာ။ အဝိဟိံသာတိ ပါဏိအာဒီဟိ အဝိဟေသိကဇာတိကတာ သကရုဏဘာဝေါ။ ခန္တီတိ အဓိဝါသနက္ခန္တိ။ ဣစ္စေတေ ဂုဏေ အဝဏ္ဏယုံ။ ယေပိ နာသက္ခိံသု သဗ္ဗသော ပဋိပတ္တိယာ အာရာဓေတုံ၊ တေပိ တတ္ထ သာရဒဿိနော ဟုတွာ ဝါစာယ ဝဏ္ဏယိံသု ပသံသိံသု။

၂၉၆။ ဧဝံ ဝဏ္ဏေန္တာနဉ္စ ယော နေသံ…ပေ… နာဂမာ၊ ယော ဧတေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ ပရမော ဗြဟ္မာ အဟောသိ၊ ဗြဟ္မသမော နာမ ဥတ္တမော ဗြာဟ္မဏော ¶ အဟောသိ၊ ဒဠှေန ပရက္ကမေန သမန္နာဂတတ္တာ ဒဠှပရက္ကမော။ သ ဝါတိ ဝိဘာဝနေ ဝါ-သဒ္ဒေါ၊ တေန သော ဧဝရူပေါ ဗြာဟ္မဏောတိ တမေဝ ဝိဘာဝေတိ။ မေထုနံ ဓမ္မန္တိ မေထုနသမာပတ္တိံ။ သုပိနန္တေပိ နာဂမာတိ သုပိနေပိ န အဂမာသိ။

၂၉၇။ တတော တဿ ဝတ္တံ…ပေ… အဝဏ္ဏယုံ။ ဣမာယ ဂါထာယ နဝမဂါထာယ ဝုတ္တဂုဏေယေဝ အာဒိအန္တဝသေန နိဒ္ဒိသန္တော ဒေဝသမေ ဗြာဟ္မဏေ ပကာသေတိ။ တေ ဟိ ဝိညုဇာတိကာ ပဏ္ဍိတာ တဿ ဗြဟ္မသမဿ ဗြာဟ္မဏဿ ဝတ္တံ အနုသိက္ခန္တိ ပဗ္ဗဇ္ဇာယ ဈာနဘာဝနာယ စ၊ တေ စ ဣမေ ဗြဟ္မစရိယာဒိဂုဏေ ပဋိပတ္တိယာ ဧဝ ဝဏ္ဏယန္တီတိ။ တေ သဗ္ဗေပိ ဗြာဟ္မဏာ ပဉ္စကနိပါတေ ဒေါဏသုတ္တေ (အ။ နိ။ ၅။၁၉၂) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

၂၉၈။ ဣဒါနိ မရိယာဒေ ဗြာဟ္မဏေ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘တဏ္ဍုလံ သယန’’န္တိ။ တဿတ္ထော – တေသု ယေ ဟောန္တိ မရိယာဒါ၊ တေ ဗြာဟ္မဏာ သစေ ယညံ ကပ္ပေတုကာမာ ဟောန္တိ၊ အထ အာမကဓညပဋိဂ္ဂဟဏာ ပဋိဝိရတတ္တာ နာနပ္ပကာရကံ တဏ္ဍုလဉ္စ၊ မဉ္စပီဌာဒိဘေဒံ သယနဉ္စ၊ ခေါမာဒိဘေဒံ ဝတ္ထဉ္စ၊ ဂေါသပ္ပိတိလတေလာဒိဘေဒံ သပ္ပိတေလဉ္စ ယာစိယ ဓမ္မေန၊ ‘‘ဥဒ္ဒိဿ အရိယာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဧသာ အရိယာန ယာစနာ’’တိ ဧဝံ ဝုတ္တေန ဥဒ္ဒိဿဌာနသင်္ခါတေန ဓမ္မေန ယာစိတွာ၊ အထ ယော ယံ ဣစ္ဆတိ ဒါတုံ၊ တေန တံ ဒိန္နတဏ္ဍုလာဒိံ သမောဓာနေတွာ သံကဍ္ဎိတွာ။ ‘‘သမုဒါနေတွာ’’တိပိ ပါဌော၊ ဧကောယေဝတ္ထော။ တတော ယညမကပ္ပယုန္တိ တတော ဂဟေတွာ ဒါနမကံသု ¶ ။

၂၉၉။ ကရောန္တာ စ ဧဝမေတသ္မိံ ဥပဋ္ဌိတသ္မိံ ဒါနသင်္ခါတေ ယညသ္မိံ နာဿု ဂါဝေါ ဟနိံသု တေ၊ န တေ ဂါဝိယော ဟနိံသု။ ဂါဝီမုခေန စေတ္ထ သဗ္ဗပါဏာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကိံကာရဏာ န ဟနိံသူတိ? ဗြဟ္မစရိယာဒိဂုဏယုတ္တတ္တာ။ အပိစ ဝိသေသတော ယထာ မာတာ…ပေ… နာဿု ဂါဝေါ ဟနိံသု တေ။ တတ္ထ ယာသု ဇာယန္တိ ဩသဓာတိ ယာသု ပိတ္တာဒီနံ ဘေသဇ္ဇဘူတာ ပဉ္စ ဂေါရသာ ဇာယန္တိ။

၃၀၀။ အန္နဒါတိအာဒီသု ¶ ယသ္မာ ပဉ္စ ဂေါရသေ ပရိဘုဉ္ဇန္တာနံ ခုဒါ ဝူပသမ္မတိ၊ ဗလံ ဝဍ္ဎတိ၊ ဆဝိဝဏ္ဏော ဝိပ္ပသီဒတိ၊ ကာယိကမာနသိကံ သုခံ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ¶ ၊ တသ္မာ အန္နဒါ ဗလဒါ ဝဏ္ဏဒါ သုခဒါ စေတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၃၀၁။ ဧဝံ တေ ယညေသု ဂါဝေါ အဟနန္တာ ပုညပ္ပဘာဝါနုဂ္ဂဟိတသရီရာ သုခုမာလာ…ပေ… သုခမေဓိတ္ထ ယံ ပဇာ။ တတ္ထ သုခုမာလာ မုဒုတလုဏဟတ္ထပါဒါဒိတာယ၊ မဟာကာယာ အာရောဟပရိဏာဟသမ္ပတ္တိယာ၊ ဝဏ္ဏဝန္တော သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏတာယ သဏ္ဌာနယုတ္တတာယ စ၊ ယသဿိနော လာဘပရိဝါရသမ္ပဒါယ။ သေဟိ ဓမ္မေဟီတိ သကေဟိ စာရိတ္တေဟိ။ ကိစ္စာကိစ္စေသု ဥဿုကာတိ ကိစ္စေသု ‘‘ဣဒံ ကာတဗ္ဗံ’’၊ အကိစ္စေသု ‘‘ဣဒံ န ကာတဗ္ဗ’’န္တိ ဥဿုက္ကမာပန္နာ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ တေ ပေါရာဏာ ဗြာဟ္မဏာ ဧဝရူပါ ဟုတွာ ဒဿနီယာ ပသာဒနီယာ လောကဿ ပရမဒက္ခိဏေယျာ ဣမာယ ပဋိပတ္တိယာ ယာဝ လောကေ အဝတ္တိံသု၊ တာဝ ဝိဂတဤတိဘယုပဒ္ဒဝါ ဟုတွာ နာနပ္ပကာရကံ သုခံ ဧဓိတ္ထ ပါပုဏိ၊ သုခံ ဝါ ဧဓိတ္ထ သုခံ ဝုဍ္ဎိံ အဂမာသိ။ အယံ ပဇာတိ သတ္တလောကံ နိဒဿေတိ။

၃၀၂-၃။ ကာလစ္စယေန ပန သမ္ဘိန္နမရိယာဒဘာဝံ အာပဇ္ဇိတုကာမာနံ တေသံ အာသိ ဝိပလ္လာသော…ပေ… ဘာဂသော မိတေ။ တတ္ထ ဝိပလ္လာသောတိ ဝိပရီတသညာ။ အဏုတော အဏုန္တိ လာမကဋ္ဌေန ပရိတ္တဋ္ဌေန အပ္ပဿာဒဋ္ဌေန အဏုဘူတတော ကာမဂုဏတော ဥပ္ပန္နံ ဈာနသာမညနိဗ္ဗာနသုခါနိ ဥပနိဓာယ သင်္ချမ္ပိ အနုပဂမနေန အဏုံ ကာမသုခံ၊ လောကုတ္တရသုခံ ဝါ ဥပနိဓာယ အဏုဘူတတော အတ္တနာ ပဋိလဒ္ဓလောကိယသမာပတ္တိသုခတော အဏုံ အပ္ပကတောပိ အပ္ပကံ ကာမသုခံ ဒိသွာတိ အဓိပ္ပာယော။ ရာဇိနော စာတိ ရညော စ။ ဝိယာကာရန္တိ သမ္ပတ္တိံ။ အာဇညသံယုတ္တေတိ အဿာဇာနီယသံယုတ္တေ။ သုကတေတိ ဒါရုကမ္မလောဟကမ္မေန သုနိဋ္ဌိတေ။ စိတ္တသိဗ္ဗနေတိ သီဟစမ္မာဒီဟိ အလင်္ကရဏဝသေန ¶ စိတြသိဗ္ဗနေ။ နိဝေသနေတိ ဃရဝတ္ထူနိ။ နိဝေသေတိ တတ္ထ ပတိဋ္ဌာပိတဃရာနိ။ ဝိဘတ္တေတိ အာယာမဝိတ္ထာရဝသေန ဝိဘတ္တာနိ။ ဘာဂသော မိတေတိ အင်္ဂဏဒွါရပါသာဒကူဋာဂါရာဒိဝသေန ကောဋ္ဌာသံ ကောဋ္ဌာသံ ကတွာ မိတာနိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? တေသံ ဗြာဟ္မဏာနံ အဏုတော အဏုသညိတံ ကာမသုခဉ္စ ရညော ဗျာကာရဉ္စ အလင်္ကတနာရိယော စ ဝုတ္တပ္ပကာရေ ရထေ စ နိဝေသနေ နိဝေသေ စ ဒိသွာ ဒုက္ခေသုယေဝ ဧတေသု ဝတ္ထူသု ‘‘သုခ’’န္တိ ပဝတ္တတ္တာ ပုဗ္ဗေ ပဝတ္တနေက္ခမ္မသညာဝိပလ္လာသသင်္ခါတာ ဝိပရီတသညာ အာသိ။

၃၀၄။ တေ ¶ ဧဝံ ဝိပရီတသညာ ဟုတွာ ဂေါမဏ္ဍလပရိဗျူဠှံ…ပေ… ဗြာဟ္မဏာ။ တတ္ထ ဂေါမဏ္ဍလပရိဗျူဠှန္တိ ဂေါယူထေဟိ ပရိကိဏ္ဏံ။ နာရီဝရဂဏာယုတန္တိ ဝရနာရီဂဏသံယုတ္တံ။ ဥဠာရန္တိ ဝိပုလံ ¶ ။ မာနုသံ ဘောဂန္တိ မနုဿာနံ နိဝေသနာဒိဘောဂဝတ္ထုံ။ အဘိဇ္ဈာယိံသူတိ ‘‘အဟော ဝတိဒံ အမှာကံ အဿာ’’တိ တဏှံ ဝဍ္ဎေတွာ အဘိပတ္ထယမာနာ ဈာယိံသု။

၃၀၅။ ဧဝံ အဘိဇ္ဈာယန္တာ စ ‘‘ဧတေ မနုဿာ သုနှာတာ သုဝိလိတ္တာ ကပ္ပိတကေသမဿူ အာမုတ္တမဏိအာဘရဏာ ပဉ္စဟိ ကာမဂုဏေဟိ ပရိစာရေန္တိ၊ မယံ ပန ဧဝံ တေဟိ နမဿိယမာနာပိ သေဒမလကိလိဋ္ဌဂတ္တာ ပရူဠှကစ္ဆနခလောမာ ဘောဂရဟိတာ ပရမကာရုညတံ ပတ္တာ ဝိဟရာမ။ ဧတေ စ ဟတ္ထိက္ခန္ဓအဿပိဋ္ဌိသိဝိကာသုဝဏ္ဏရထာဒီဟိ ဝိစရန္တိ၊ မယံ ပါဒေဟိ။ ဧတေ ဒွိဘူမိကာဒိပါသာဒတလေသု ဝသန္တိ၊ မယံ အရညရုက္ခမူလာဒီသု။ ဧတေ စ ဂေါနကာဒီဟိ အတ္ထရဏေဟိ အတ္ထတာသု ဝရသေယျာသု သယန္တိ၊ မယံ တဋ္ဋိကာစမ္မခဏ္ဍာဒီနိ အတ္ထရိတွာ ဘူမိယံ။ ဧတေ နာနာရသာနိ ဘောဇနာနိ ဘုဉ္ဇန္တိ၊ မယံ ဥဉ္ဆာစရိယာယ ယာပေမ။ ကထံ နု ခေါ မယမ္ပိ ဧတေဟိ သဒိသာ ဘဝေယျာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဓနံ ဣစ္ဆိတဗ္ဗံ၊ န သက္ကာ ဓနရဟိတေဟိ အယံ သမ္ပတ္တိ ပါပုဏိတု’’န္တိ စ အဝဓာရေတွာ ဝေဒေ ဘိန္ဒိတွာ ဓမ္မယုတ္တေ ပုရာဏမန္တေ နာသေတွာ အဓမ္မယုတ္တေ ကူဋမန္တေ ဂန္ထေတွာ ဓနတ္ထိကာ ဩက္ကာကရာဇာနမုပသင်္ကမ္မ သောတ္ထိဝစနာဒီနိ ပယုဉ္ဇိတွာ ‘‘အမှာကံ၊ မဟာရာဇ၊ ဗြာဟ္မဏဝံသေ ပဝေဏိယာ အာဂတံ ပေါရာဏမန္တပဒံ အတ္ထိ၊ တံ မယံ အာစရိယမုဋ္ဌိတာယ ¶ န ကဿစိ ဘဏိမှာ၊ တံ မဟာရာဇာ သောတုမရဟတီ’’တိ စ ဝတွာ အဿမေဓာဒိယညံ ဝဏ္ဏယိံသု။ ဝဏ္ဏယိတွာ စ ရာဇာနံ ဥဿာဟေန္တာ ‘‘ယဇ၊ မဟာရာဇ၊ ဧဝံ ပဟူတဓနဓညော တွံ၊ နတ္ထိ တေ ယညသမ္ဘာရဝေကလ္လံ၊ ဧဝဉှိ တေ ယဇတော သတ္တကုလပရိဝဋ္ဋာ သဂ္ဂေ ဥပ္ပဇ္ဇိဿန္တီ’’တိ အဝေါစုံ။ တေန နေသံ တံ ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော အာဟ ဘဂဝါ ‘‘တေ တတ္ထ မန္တေ…ပေ… ဗဟု တေ ဓန’’န္တိ။

တတ္ထ တတ္ထာတိ တသ္မိံ၊ ယံ ဘောဂမဘိဇ္ဈာယိံသု၊ တန္နိမိတ္တန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိမိတ္တတ္ထေ ဟိ ဧတံ ဘုမ္မဝစနံ။ တဒုပါဂမုန္တိ တဒါ ဥပါဂမုံ။ ပဟူတဓနဓညောသီတိ ပဟူတဓနဓညော ဘဝိဿသိ၊ အဘိသမ္ပရာယန္တိ အဓိပ္ပာယော။ အာသံသာယဉှိ အနာဂတေပိ ဝတ္တမာနဝစနံ ဣစ္ဆန္တိ သဒ္ဒကောဝိဒါ။ ယဇဿူတိ ¶ ယဇာဟိ။ ဝိတ္တံ ဓနန္တိ ဇာတရူပါဒိရတနမေဝ ဝိတ္တိကာရဏတော ဝိတ္တံ၊ သမိဒ္ဓိကာရဏတော ဓနန္တိ ဝုတ္တံ။ အထ ဝါ ဝိတ္တန္တိ ဝိတ္တိကာရဏဘူတမေဝ အာဘရဏာဒိ ဥပကရဏံ၊ ယံ ‘‘ပဟူတဝိတ္တူပကရဏော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၃၁) အာဂစ္ဆတိ။ ဓနန္တိ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? တေ ဗြာဟ္မဏာ မန္တေ ဂန္ထေတွာ တဒါ ဩက္ကာကံ ဥပါဂမုံ။ ကိန္တိ? ‘‘မဟာရာဇ၊ ဗဟူ တေ ဝိတ္တဉ္စ ဓနဉ္စ၊ ယဇဿု၊ အာယတိမ္ပိ ပဟူတဓနဓညော ဘဝိဿသီ’’တိ။

၃၀၆။ ဧဝံ ကာရဏံ ဝတွာ သညာပေန္တေဟိ တတော စ ရာဇာ…ပေ… အဒါ ဓနံ။ တတ္ထ သညတ္တောတိ ¶ ဉာပိတော။ ရထေသဘောတိ မဟာရထေသု ခတ္တိယေသု အကမ္ပိယဋ္ဌေန ဥသဘသဒိသော။ ‘‘အဿမေဓ’’န္တိအာဒီသု အဿမေတ္ထ မေဓန္တီတိ အဿမေဓော၊ ဒွီဟိ ပရိယညေဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ ဧကဝီသတိယူပဿ ဌပေတွာ ဘူမိဉ္စ ပုရိသေ စ အဝသေသသဗ္ဗဝိဘဝဒက္ခိဏဿ ယညဿေတံ အဓိဝစနံ။ ပုရိသမေတ္ထ မေဓန္တီတိ ပုရိသမေဓော၊ စတူဟိ ပရိယညေဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ သဒ္ဓိံ ဘူမိယာ အဿမေဓေ ဝုတ္တဝိဘဝဒက္ခိဏဿ ယညဿေတံ အဓိဝစနံ။ သမ္မမေတ္ထ ပါသန္တီတိ သမ္မာပါသော၊ ဒိဝသေ ဒိဝသေ သမ္မံ ခိပိတွာ တဿ ပတိတောကာသေ ဝေဒိံ ကတွာ သံဟာရိမေဟိ ယူပါဒီဟိ သရဿတိနဒိယာ နိမုဂ္ဂေါကာသတော ပဘုတိ ပဋိလောမံ ဂစ္ဆန္တေန ¶ ယဇိတဗ္ဗဿ သတြယာဂဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဝါဇမေတ္ထ ပိဝန္တီတိ ဝါဇပေယျော။ ဧကေန ပရိယညေန သတ္တရသဟိ ပသူဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ ဗေလုဝယူပဿ သတ္တရသကဒက္ခိဏဿ ယညဿေတံ အဓိဝစနံ။ နတ္ထိ ဧတ္ထ အဂ္ဂဠာတိ နိရဂ္ဂဠော၊ နဝဟိ ပရိယညေဟိ ယဇိတဗ္ဗဿ သဒ္ဓိံ ဘူမိယာ စ ပုရိသေဟိ စ အဿမေဓေ ဝုတ္တဝိဘဝဒက္ခိဏဿ သဗ္ဗမေဓပရိယာယနာမဿ အဿမေဓဝိကပ္ပဿေတံ အဓိဝစနံ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။

၃၀၇-၈။ ဣဒါနိ ယံ ဝုတ္တံ ‘‘ဗြာဟ္မဏာနမဒါ ဓန’’န္တိ၊ တံ ဒဿေန္တော ‘‘ဂါဝေါ သယနဉ္စာ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ သော ဟိ ရာဇာ ‘‘ဒီဃရတ္တံ လူခါဟာရေန ကိလန္တာ ပဉ္စ ဂေါရသေ ပရိဘုဉ္ဇန္တူ’’တိ နေသံ သပုင်္ဂဝါနိ ဂေါယူထာနေဝ အဒါသိ၊ တထာ ‘‘ဒီဃရတ္တံ ထဏ္ဍိလသာယိတာယ ထူလသာဋကနိဝါသနေန ¶ ဧကသေယျာယ ပါဒစာရေန ရုက္ခမူလာဒိဝါသေန စ ကိလန္တာ ဂေါနကာဒိအတ္ထတဝရသယနာဒီသု သုခံ အနုဘောန္တူ’’တိ နေသံ မဟဂ္ဃာနိ သယနာဒီနိ စ အဒါသိ။ ဧဝမေတံ နာနပ္ပကာရကံ အညဉ္စ ဟိရညသုဝဏ္ဏာဒိဓနံ အဒါသိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဂါဝေါ သယနဉ္စ ဝတ္ထဉ္စ…ပေ… ဗြာဟ္မဏာနမဒါ ဓန’’န္တိ။

၃၀၉-၁၀။ ဧဝံ တဿ ရညော သန္တိကာ တေ စ တတ္ထ…ပေ… ပုန မုပါဂမုံ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? တဿ ရညော သန္တိကာ တေ ဗြာဟ္မဏာ တေသု ယာဂေသု ဓနံ လဘိတွာ ဒီဃရတ္တံ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ဧဝမေဝ ဃာသစ္ဆာဒနံ ပရိယေသိတွာ နာနပ္ပကာရကံ ဝတ္ထုကာမ သန္နိဓိံသမရောစယုံ။ တတော တေသံ ဣစ္ဆာဝတိဏ္ဏာနံ ခီရာဒိပဉ္စဂေါရသဿာဒဝသေန ရသတဏှာယ ဩတိဏ္ဏစိတ္တာနံ ‘‘ခီရာဒီနိပိ တာဝ ဂုန္နံ သာဒူနိ၊ အဒ္ဓါ ဣမာသံ မံသံ သာဒုတရံ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ မံသံ ပဋိစ္စ ဘိယျော တဏှာ ပဝဍ္ဎထ။ တတော စိန္တေသုံ – ‘‘သစေ မယံ မာရေတွာ ခါဒိဿာမ၊ ဂါရယှာ ဘဝိဿာမ၊ ယံနူန မန္တေ ဂန္ထေယျာမာ’’တိ။ အထ ပုနပိ ဝေဒံ ဘိန္ဒိတွာ တဒနုရူပေ တေ တတ္ထ မန္တေ ဂန္ထေတွာ တေ ဗြာဟ္မဏာ တန္နိမိတ္တံ ¶ ကူဋမန္တေ ဂန္ထေတွာ ဩက္ကာကရာဇာနံ ပုန ဥပါဂမိံသု။ ဣမမတ္ထံ ဘာသမာနာ ‘‘ယထာ အာပေါ စ…ပေ… ဗဟု တေ ဓန’’န္တိ။

ကိံ ¶ ဝုတ္တံ ဟောတိ? အမှာကံ၊ မဟာရာဇ၊ မန္တေသု ဧတဒါဂတံ ယထာ အာပေါ ဟတ္ထဓောဝနာဒိသဗ္ဗကိစ္စေသု ပါဏီနံ ဥပယောဂံ ဂစ္ဆတိ၊ နတ္ထိ တေသံ တတောနိဒါနံ ပါပံ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ပရိက္ခာရော သော ဟိ ပါဏိနံ၊ ဥပကရဏတ္ထာယ ဥပ္ပန္နောတိ အဓိပ္ပာယော။ ယထာ စာယံ မဟာပထဝီ ဂမနဋ္ဌာနာဒိသဗ္ဗကိစ္စေသု ကဟာပဏသင်္ခါတံ ဟိရညံ သုဝဏ္ဏရဇတာဒိဘေဒံ ဓနံ၊ ယဝဂေါဓူမာဒိဘေဒံ ဓာနိယဉ္စ၊ သံဝေါဟာရာဒိသဗ္ဗကိစ္စေသု ဥပယောဂံ ဂစ္ဆတိ၊ ဧဝံ ဂါဝေါ မနုဿာနံ သဗ္ဗကိစ္စေသု ဥပယောဂဂမနတ္ထာယ ဥပ္ပန္နာ။ တသ္မာ ဧတာ ဟနိတွာ နာနပ္ပကာရကေ ယာဂေ ယဇဿု ဗဟု တေ ဝိတ္တံ၊ ယဇဿု ဗဟု တေ ဓနန္တိ။

၃၁၁-၁၂။ ဧဝံ ပုရိမနယေနေဝ တတော စ ရာဇာ…ပေ… အဃာတယိ၊ ယံ တတော ပုဗ္ဗေ ကဉ္စိ သတ္တံ န ပါဒါ…ပေ… ဃာတယိ။ တဒါ ကိရ ဗြာဟ္မဏာ ယညာဝါဋံ ဂါဝီနံ ပူရေတွာ မင်္ဂလဥသဘံ ဗန္ဓိတွာ ရညော မူလံ နေတွာ ‘‘မဟာရာဇ၊ ဂေါမေဓယညံ ယဇဿု၊ ဧဝံ တေ ဗြဟ္မလောကဿ မဂ္ဂေါ ဝိသုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ ¶ အာဟံသု။ ရာဇာ ကတမင်္ဂလကိစ္စော ခဂ္ဂံ ဂဟေတွာ ပုင်္ဂဝေန သဟ အနေကသတသဟဿာ ဂါဝေါ မာရေသိ။ ဗြာဟ္မဏာ ယညာဝါဋေ မံသာနိ ဆိန္ဒိတွာ ခါဒိံသု၊ ပီတကောဒါတရတ္တကမ္ဗလေ စ ပါရုပိတွာ မာရေသုံ။ တဒုပါဒါယ ကိရ ဂါဝေါ ပါရုတေ ဒိသွာ ဥဗ္ဗိဇ္ဇန္တိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘န ပါဒါ…ပေ… ဃာတယီ’’တိ။

၃၁၃။ တတော ဒေဝါတိ ဧဝံ တသ္မိံ ရာဇိနိ ဂါဝိယော ဃာတေတုမာရဒ္ဓေ အထ တဒနန္တရမေဝ တံ ဂေါဃာတကံ ဒိသွာ ဧတေ စာတုမဟာရာဇိကာဒယော ဒေဝါ စ၊ ပိတရောတိ ဗြာဟ္မဏေသု လဒ္ဓဝေါဟာရာ ဗြဟ္မာနော စ၊ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော စ၊ ပဗ္ဗတပါဒနိဝါသိနော ဒါနဝယက္ခသညိတာ အသုရရက္ခသာ စ ‘‘အဓမ္မော အဓမ္မော’’တိ ဧဝံ ဝါစံ နိစ္ဆာရေန္တာ ‘‘ဓိ မနုဿာ၊ ဓိ မနုဿာ’’တိ စ ဝဒန္တာ ပက္ကန္ဒုံ။ ဧဝံ ဘူမိတော ပဘုတိ သော သဒ္ဒေါ မုဟုတ္တေန ယာဝ ဗြဟ္မလောကာ အဂမာသိ၊ ဧကဓိက္ကာရပရိပုဏ္ဏော လောကော အဟောသိ။ ကိံ ကာရဏံ? ယံ သတ္ထံ နိပတီ ဂဝေ၊ ယသ္မာ ဂါဝိမှိ သတ္ထံ နိပတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၁၄။ န ကေဝလဉ္စ ဒေဝါဒယော ပက္ကန္ဒုံ၊ အယမညောပိ လောကေ အနတ္ထော ¶ ဥဒပါဒိ – ယေ ဟိ တေ တယော ရောဂါ ပုရေ အာသုံ၊ ဣစ္ဆာ အနသနံ ဇရာ၊ ကိဉ္စိ ကိဉ္စိဒေဝ ပတ္ထနတဏှာ စ ခုဒါ စ ပရိပါကဇရာ စာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ တေ ပသူနဉ္စ သမာရမ္ဘာ၊ အဋ္ဌာနဝုတိမာဂမုံ၊ စက္ခုရောဂါဒိနာ ဘေဒေန အဋ္ဌနဝုတိဘာဝံ ပါပုဏိံသူတိ အတ္ထော။

၃၁၅။ ဣဒါနိ ဘဂဝါ တံ ပသုသမာရမ္ဘံ နိန္ဒန္တော အာဟ ‘‘ဧသော အဓမ္မော’’တိ။ တဿတ္ထော ဧသော ¶ ပသုသမာရမ္ဘသင်္ခါတော ကာယဒဏ္ဍာဒီနံ တိဏ္ဏံ ဒဏ္ဍာနံ အညတရဒဏ္ဍဘူတော ဓမ္မတော အပေတတ္တာ အဓမ္မော ဩက္ကန္တော အဟု၊ ပဝတ္တော အာသိ၊ သော စ ခေါ တတော ပဘုတိ ပဝတ္တတ္တာ ပုရာဏော၊ ယဿ ဩက္ကမနတော ပဘုတိ ကေနစိ ပါဒါဒိနာ အဟိံသနတော အဒူသိကာယော ဂါဝေါ ဟညန္တိ။ ယာ ဃာတေန္တာ ဓမ္မာ ဓံသန္တိ စဝန္တိ ပရိဟာယန္တိ ယာဇကာ ယညယာဇိနော ဇနာတိ။

၃၁၆။ ဧဝမေသော အဏုဓမ္မောတိ ဧဝံ ဧသော လာမကဓမ္မော ဟီနဓမ္မော၊ အဓမ္မောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ယသ္မာ ဝါ ဧတ္ထ ဒါနဓမ္မောပိ အပ္ပကော အတ္ထိ ¶ ၊ တသ္မာ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘အဏုဓမ္မော’’တိ။ ပေါရာဏောတိ တာဝ စိရကာလတော ပဘုတိ ပဝတ္တတ္တာ ပေါရာဏော။ ဝိညူဟိ ပန ဂရဟိတတ္တာ ဝိညူဂရဟိတောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ယသ္မာ စ ဝိညုဂရဟိတော၊ တသ္မာ ယတ္ထ ဧဒိသကံ ပဿတိ၊ ယာဇကံ ဂရဟတီ ဇနော။ ကထံ? ‘‘အဗ္ဗုဒံ ဗြာဟ္မဏေဟိ ဥပ္ပာဒိတံ၊ ဂါဝေါ ဝဓိတွာ မံသံ ခါဒန္တီ’’တိ ဧဝမာဒီနိ ဝတွာတိ အယမေတ္ထ အနုဿဝေါ။

၃၁၇။ ဧဝံ ဓမ္မေ ဝိယာပန္နေတိ ဧဝံ ပေါရာဏေ ဗြာဟ္မဏဓမ္မေ နဋ္ဌေ။ ‘‘ဝိယာဝတ္တေ’’တိပိ ပါဌော၊ ဝိပရိဝတ္တိတွာ အညထာ ဘူတေတိ အတ္ထော။ ဝိဘိန္နာ သုဒ္ဒဝေဿိကာတိ ပုဗ္ဗေ သမဂ္ဂါ ဝိဟရန္တာ သုဒ္ဒါ စ ဝေဿာ စ တေ ဝိဘိန္နာ။ ပုထူ ဝိဘိန္နာ ခတ္တိယာတိ ခတ္တိယာပိ ဗဟူ အညမညံ ဘိန္နာ။ ပတိံ ဘရိယာဝမညထာတိ ဘရိယာ စ ဃရာဝါသတ္ထံ ဣဿရိယဗလေ ဌပိတာ ပုတ္တဗလာဒီဟိ ဥပေတာ ဟုတွာ ပတိံ အဝမညထ၊ ပရိဘဝိ အဝမညိ န သက္ကစ္စံ ဥပဋ္ဌာသိ။

၃၁၈။ ဧဝံ အညမညံ ဝိဘိန္နာ သမာနာ ခတ္တိယာ ဗြဟ္မဗန္ဓူ စ…ပေ… ကာမာနံ ဝသမနွဂုန္တိ။ ခတ္တိယာ စ ဗြာဟ္မဏာ စ ယေ စညေ ဝေဿသုဒ္ဒါ ယထာ သင်္ကရံ နာပဇ္ဇန္တိ၊ ဧဝံ အတ္တနော အတ္တနော ဂေါတ္တေန ရက္ခိတတ္တာ ဂေါတ္တရက္ခိတာ။ တေ သဗ္ဗေပိ တံ ဇာတိဝါဒံ နိရံကတွာ၊ ‘‘အဟံ ခတ္တိယော၊ အဟံ ဗြာဟ္မဏော’’တိ ဧတံ သဗ္ဗမ္ပိ နာသေတွာ ¶ ပဉ္စကာမဂုဏသင်္ခါတာနံ ကာမာနံ ဝသံ အနွဂုံ အာသတ္တံ ပါပုဏိံသု၊ ကာမဟေတု န ကိဉ္စိ အကတ္တဗ္ဗံ နာကံသူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဧဝမေတ္ထ ဘဂဝါ ‘‘ဣသယော ပုဗ္ဗကာ’’တိအာဒီဟိ နဝဟိ ဂါထာဟိ ပေါရာဏာနံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဝဏ္ဏံ ဘာသိတွာ ‘‘ယော နေသံ ပရမော’’တိ ဂါထာယ ဗြဟ္မသမံ၊ ‘‘တဿ ဝတ္တမနုသိက္ခန္တာ’’တိ ဂါထာယ ဒေဝသမံ၊ ‘‘တဏ္ဍုလံ သယန’’န္တိအာဒိကာဟိ စတူဟိ ဂါထာဟိ မရိယာဒံ၊ ‘‘တေသံ အာသိ ဝိပလ္လာသော’’တိအာဒီဟိ သတ္တရသဟိ ဂါထာဟိ သမ္ဘိန္နမရိယာဒံ၊ တဿ ဝိပ္ပဋိပတ္တိယာ ဒေဝါဒီနံ ပက္ကန္ဒနာဒိဒီပနတ္ထဉ္စ ဒဿေတွာ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဗြာဟ္မဏစဏ္ဍာလော ပန ဣဓ အဝုတ္တောယေဝ။ ကသ္မာ? ယသ္မာ ဝိပတ္တိယာ အကာရဏံ။ ဗြာဟ္မဏဓမ္မသမ္ပတ္တိယာ ဟိ ဗြဟ္မသမဒေဝသမမရိယာဒါ ကာရဏံ ¶ ¶ ဟောန္တိ၊ ဝိပတ္တိယာ သမ္ဘိန္နမရိယာဒေါ။ အယံ ပန ဒေါဏသုတ္တေ (အ။ နိ။ ၅။၁၉၂) ဝုတ္တပ္ပကာရော ဗြာဟ္မဏစဏ္ဍာလော ဗြာဟ္မဏဓမ္မဝိပတ္တိယာပိ အကာရဏံ။ ကသ္မာ? ဝိပန္နေ ဓမ္မေ ဥပ္ပန္နတ္တာ။ တသ္မာ တံ အဒဿေတွာဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ ဧတရဟိ ပန သောပိ ဗြာဟ္မဏစဏ္ဍာလော ဒုလ္လဘော။ ဧဝမယံ ဗြာဟ္မဏာနံ ဓမ္မော ဝိနဋ္ဌော။ တေနေဝါဟ ဒေါဏော ဗြာဟ္မဏော – ‘‘ဧဝံ သန္တေ မယံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ဗြာဟ္မဏစဏ္ဍာလမ္ပိ န ပူရေမာ’’တိ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဗြာဟ္မဏဓမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၈။ ဓမ္မသုတ္တ-(နာဝါသုတ္တ)-ဝဏ္ဏနာ

၃၁၉။ ယသ္မာ ¶ ဟိ ဓမ္မန္တိ ဓမ္မသုတ္တံ၊ ‘‘နာဝါသုတ္တ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဣဒံ သုတ္တံ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တတ္ထေရံ အာရဗ္ဘ ဝုတ္တံ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနံ ဥပ္ပတ္တိတော ပဘုတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေယျထိဒံ – အနုပ္ပန္နေ ¶ ကိရ ဘဂဝတိ ဒွေ အဂ္ဂသာဝကာ ဧကံ အသင်္ချေယျံ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပါရမိယော ပူရေတွာ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တာ။ တေသံ ပဌမော စဝိတွာ ရာဇဂဟဿ အဝိဒူရေ ဥပတိဿဂါမော နာမ ဗြာဟ္မဏာနံ ဘောဂဂါမော အတ္ထိ၊ တတ္ထ သဋ္ဌိအဓိကပဉ္စကောဋိသတဓနဝိဘဝဿ ဂါမသာမိနော ဗြာဟ္မဏဿ ရူပသာရီ နာမ ဗြာဟ္မဏီ၊ တဿာ ကုစ္ဆိယံ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ ဒုတိယော တဿေဝါဝိဒူရေ ကောလိတဂါမော နာမ ဗြာဟ္မဏာနံ ဘောဂဂါမော အတ္ထိ။ တတ္ထ တထာရူပဝိဘဝဿေဝ ဂါမသာမိနော ဗြာဟ္မဏဿ မောဂ္ဂလ္လာနီ နာမ ဗြာဟ္မဏီ၊ တဿာ ကုစ္ဆိယံ တံ ဒိဝသမေဝ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ ဧဝံ တေသံ ဧကဒိဝသမေဝ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏဉ္စ ဂဗ္ဘဝုဋ္ဌာနဉ္စ အဟောသိ။ ဧကဒိဝသေယေဝ စ နေသံ ဧကဿ ဥပတိဿဂါမေ ဇာတတ္တာ ဥပတိဿော၊ ဧကဿ ကောလိတဂါမေ ဇာတတ္တာ ကောလိတောတိ နာမမကံသု။

တေ ¶ သဟပံသုံ ကီဠန္တာ သဟာယကာ အနုပုဗ္ဗေန ဝုဍ္ဎိံ ပါပုဏိံသု၊ ဧကမေကဿ စ ပဉ္စပဉ္စမာဏဝကသတာနိ ပရိဝါရာ အဟေသုံ။ တေ ဥယျာနံ ဝါ နဒီတိတ္ထံ ဝါ ဂစ္ဆန္တာ သပရိဝါရာယေဝ ဂစ္ဆန္တိ။ ဧကော ပဉ္စဟိ သုဝဏ္ဏသိဝိကာသတေဟိ၊ ဒုတိယော ပဉ္စဟိ အာဇညရထသတေဟိ။ တဒါ စ ရာဇဂဟေ ကာလာနုကာလံ ဂိရဂ္ဂသမဇ္ဇော နာမ ဟောတိ။ သာယနှသမယေ နဂရဝေမဇ္ဈေ ယတ္ထ သကလအင်္ဂမဂဓဝါသိနော အဘိညာတာ ခတ္တိယကုမာရာဒယော သန္နိပတိတွာ သုပညတ္တေသု မဉ္စပီဌာဒီသု နိသိန္နာ သမဇ္ဇဝိဘူတိံ ပဿန္တိ။ အထ တေ သဟာယကာ တေန ပရိဝါရေန သဒ္ဓိံ တတ္ထ ဂန္တွာ ပညတ္တာသနေသု နိသီဒိံသု။ တတော ဥပတိဿော သမဇ္ဇဝိဘူတိံ ပဿန္တော မဟာဇနကာယံ သန္နိပတိတံ ဒိသွာ ‘‘ဧတ္တကော ဇနကာယော ဝဿသတံ အပ္ပတွာဝ မရိဿတီ’’တိ စိန္တေသိ။ တဿ မရဏံ အာဂန္တွာ နလာဋန္တေ ပတိဋ္ဌိတံ ဝိယ အဟောသိ၊ တထာ ကောလိတဿ။ တေသံ အနေကပ္ပကာရေသု နဋေသု နစ္စန္တေသု ဒဿနမတ္တေပိ စိတ္တံ န နမိ၊ အညဒတ္ထု သံဝေဂေါယေဝ ဥဒပါဒိ။

အထ ဝုဋ္ဌိတေ သမဇ္ဇေ ပက္ကန္တာယ ပရိသာယ သကပရိဝါရေန ပက္ကန္တေသု တေသု သဟာယေသု ကောလိတော ¶ ဥပတိဿံ ပုစ္ဆိ – ‘‘ကိံ၊ သမ္မ၊ နာဋကာဒိဒဿနေန တဝ ပမောဒနမတ္တမ္ပိ ¶ နာဟောသီ’’တိ? သော တဿ တံ ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ တမ္ပိ တထေဝ ပဋိပုစ္ဆိ။ သောပိ တဿ အတ္တနော ပဝတ္တိံ အာရောစေတွာ ‘‘ဧဟိ၊ သမ္မ၊ ပဗ္ဗဇိတွာ အမတံ ဂဝေသာမာ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု သမ္မာ’’တိ ဥပတိဿော တံ သမ္ပဋိစ္ဆိ။ တတော ဒွေပိ ဇနာ တံ သမ္ပတ္တိံ ဆဍ္ဍေတွာ ပုနဒေဝ ရာဇဂဟမနုပ္ပတ္တာ။ တေန စ သမယေန ရာဇဂဟေ သဉ္စယော နာမ ပရိဗ္ဗာဇကော ပဋိဝသတိ။ တေ တဿ သန္တိကေ ပဉ္စဟိ မာဏဝကသတေဟိ သဒ္ဓိံ ပဗ္ဗဇိတွာ ကတိပါဟေနေဝ တယော ဝေဒေ သဗ္ဗဉ္စ ပရိဗ္ဗာဇကသမယံ ဥဂ္ဂဟေသုံ။ တေ တေသံ သတ္ထာနံ အာဒိမဇ္ဈပရိယောသာနံ ဥပပရိက္ခန္တာ ပရိယောသာနံ အဒိသွာ အာစရိယံ ပုစ္ဆိံသု – ‘‘ဣမေသံ သတ္ထာနံ အာဒိမဇ္ဈံ ဒိဿတိ၊ ပရိယောသာနံ ပန န ဒိဿတိ ‘ဣဒံ နာမ ဣမေဟိ သတ္ထေဟိ ပါပုဏေယျာတိ၊ ယတော ဥတ္တရိ ပါပုဏိတဗ္ဗံ နတ္ထီ’’’တိ။ သောပိ အာဟ – ‘‘အဟမ္ပိ တေသံ တထာဝိဓံ ပရိယောသာနံ န ပဿာမီ’’တိ။ တေ အာဟံသု – ‘‘တေန ဟိ မယံ ဣမေသံ ပရိယောသာနံ ဂဝေသာမာ’’တိ။ တေ အာစရိယော ‘‘ယထာသုခံ ဂဝေသထာ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ တေ တေန အနုညာတာ အမတံ ဂဝေသမာနာ အာဟိဏ္ဍန္တာ ဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋာ အဟေသုံ။ တေဟိ ခတ္တိယပဏ္ဍိတာဒယော ပဉှံ ပုဋ္ဌာ ဥတ္တရုတ္တရိံ န သမ္ပာယန္တိ။ ‘‘ဥပတိဿော ¶ ကောလိတော’’တိ ဝုတ္တေ ပန ‘‘ကေ ဧတေ၊ န ခေါ မယံ ဇာနာမာ’’တိ ဘဏန္တာ နတ္ထိ၊ ဧဝံ ဝိဿုတာ အဟေသုံ။

ဧဝံ တေသု အမတပရိယေသနံ စရမာနေသု အမှာကံ ဘဂဝါ လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော အနုပုဗ္ဗေန ရာဇဂဟမနုပ္ပတ္တော။ တေ စ ပရိဗ္ဗာဇကာ သကလဇမ္ဗုဒီပံ စရိတွာ တိဋ္ဌတု အမတံ၊ အန္တမသော ပရိယောသာနပဉှဝိဿဇ္ဇနမတ္တမ္ပိ အလဘန္တာ ပုနဒေဝ ရာဇဂဟံ အဂမံသု။ အထ ခေါ အာယသ္မာ အဿဇိ ပုဗ္ဗဏှသမယံ နိဝါသေတွာတိ ယာဝ တေသံ ပဗ္ဗဇ္ဇာ၊ တာဝ သဗ္ဗံ ပဗ္ဗဇ္ဇာက္ခန္ဓကေ (မဟာဝ။ ၆၀) အာဂတနယေနေဝ ဝိတ္ထာရတော ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။

ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတေသု တေသု ဒွီသု သဟာယကေသု အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အဍ္ဎမာသေန ¶ သာဝကပါရမီဉာဏံ သစ္ဆာကာသိ။ သော ယဒါ အဿဇိတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ဧကဝိဟာရေ ဝသတိ၊ တဒါ ဘဂဝတော ဥပဋ္ဌာနံ ဂန္တွာ အနန္တရံ ထေရဿ ဥပဋ္ဌာနံ ဂစ္ဆတိ ‘‘ပုဗ္ဗာစရိယော မေ အယမာယသ္မာ၊ ဧတမဟံ နိဿာယ ဘဂဝတော သာသနံ အညာသိ’’န္တိ ဂါရဝေန။ ယဒါ ပန အဿဇိတ္ထေရေန သဒ္ဓိံ ဧကဝိဟာရေ န ဝသတိ၊ တဒါ ယဿံ ဒိသာယံ ထေရော ဝသတိ၊ တံ ဒိသံ ဩလောကေတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂယှ နမဿတိ။ တံ ဒိသွာ ကေစိ ဘိက္ခူ ကထံ သမုဋ္ဌာပေသုံ – ‘‘သာရိပုတ္တော အဂ္ဂသာဝကော ဟုတွာ ဒိသံ နမဿတိ၊ အဇ္ဇာပိ မညေ ဗြာဟ္မဏဒိဋ္ဌိ အပ္ပဟီနာ’’တိ။ အထ ဘဂဝါ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ တံ ကထာသလ္လာပံ သုတွာ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နံယေဝ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ‘‘ကာယ နုတ္ထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဧတရဟိ ကထာယ သန္နိသိန္နာ’’တိ ¶ ? တေ တံ ပဝတ္တိံ အာစိက္ခိံသု။ တတော ဘဂဝါ ‘‘န၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာရိပုတ္တော ဒိသံ နမဿတိ၊ ယံ နိဿာယ သာသနံ အညာသိ၊ တံ အတ္တနော အာစရိယံ ဝန္ဒတိ နမဿတိ သမ္မာနေတိ၊ အာစရိယပူဇကော၊ ဘိက္ခဝေ၊ သာရိပုတ္တော’’တိ ဝတွာ တတ္ထ သန္နိပတိတာနံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။

တတ္ထ ယသ္မာ ဟိ ဓမ္မံ ပုရိသော ဝိဇညာတိ ယတော ပုဂ္ဂလာ ပိဋကတ္တယပ္ပဘေဒံ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ဝါ၊ ပရိယတ္တိံ သုတွာ အဓိဂန္တဗ္ဗံ နဝလောကုတ္တရပ္ပဘေဒံ ပဋိဝေဓဓမ္မံ ဝါ ပုရိသော ဝိဇညာ ဇာနေယျ ဝေဒေယျ။ ‘‘ယဿာ’’တိပိ ပါဌော၊ သော ဧဝတ္ထော။ ဣန္ဒံဝ နံ ဒေဝတာ ပူဇယေယျာတိ ယထာ သက္ကံ ဒေဝါနမိန္ဒံ ဒွီသု ဒေဝလောကေသု ဒေဝတာ ပူဇေန္တိ၊ ဧဝံ သော ပုဂ္ဂလော တံ ပုဂ္ဂလံ ကာလဿေဝ ဝုဋ္ဌာယ ဥပါဟနဩမုဉ္စနာဒိံ သဗ္ဗံ ဝတ္တပဋိဝတ္တံ ကရောန္တော ¶ ပူဇေယျ သက္ကရေယျ ဂရုကရေယျ။ ကိံ ကာရဏံ? သော ပူဇိတော…ပေ… ပါတုကရောတိ ဓမ္မံ၊ သော အာစရိယော ဧဝံ ပူဇိတော တသ္မိံ အန္တေဝါသိမှိ ပသန္နစိတ္တော ပရိယတ္တိပဋိဝေဓဝသေန ဗဟုဿုတော ဒေသနာဝသေနေဝ ပရိယတ္တိဓမ္မဉ္စ၊ ဒေသနံ သုတွာ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပတ္တိယာ အဓိဂန္တဗ္ဗံ ပဋိဝေဓဓမ္မဉ္စ ¶ ပါတုကရောတိ ဒေသေတိ၊ ဒေသနာယ ဝါ ပရိယတ္တိဓမ္မံ၊ ဥပမာဝသေန အတ္တနာ အဓိဂတပဋိဝေဓဓမ္မံ ပါတုကရောတိ။

၃၂၀။ တဒဋ္ဌိကတွာန နိသမ္မ ဓီရောတိ ဧဝံ ပသန္နေန အာစရိယေန ပါတုကတံ ဓမ္မံ အဋ္ဌိကတွာန သုဏိတွာ ဥပဓာရဏသမတ္ထတာယ ဓီရော ပုရိသော။ ဓမ္မာနုဓမ္မံ ပဋိပဇ္ဇမာနောတိ လောကုတ္တရဓမ္မဿ အနုလောမတ္တာ အနုဓမ္မဘူတံ ဝိပဿနံ ဘာဝယမာနော။ ဝိညူ ဝိဘာဝီ နိပုဏော စ ဟောတီတိ ဝိညုတာသင်္ခါတာယ ပညာယ အဓိဂမေန ဝိညူ၊ ဝိဘာဝေတွာ ပရေသမ္ပိ ပါကဋံ ကတွာ ဉာပနသမတ္ထတာယ ဝိဘာဝီ၊ ပရမသုခုမတ္ထပဋိဝေဓတာယ နိပုဏော စ ဟောတိ။ ယော တာဒိသံ ဘဇတိ အပ္ပမတ္တောတိ ယော တာဒိသံ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တပ္ပကာရံ ဗဟုဿုတံ အပ္ပမတ္တော တပ္ပသာဒနပရော ဟုတွာ ဘဇတိ။

၃၂၁။ ဧဝံ ပဏ္ဍိတာစရိယသေဝနံ ပသံသိတွာ ဣဒါနိ ဗာလာစရိယသေဝနံ နိန္ဒန္တော ‘‘ခုဒ္ဒဉ္စ ဗာလ’’န္တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ခုဒ္ဒန္တိ ခုဒ္ဒေန ကာယကမ္မာဒိနာ သမန္နာဂတံ၊ ပညာဘာဝတော ဗာလံ။ အနာဂတတ္ထန္တိ အနဓိဂတပရိယတ္တိပဋိဝေဓတ္ထံ။ ဥသူယကန္တိ ဣဿာမနကတာယ အန္တေဝါသိကဿ ဝုဍ္ဎိံ အသဟမာနံ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ ပဒတော။ အဓိပ္ပာယတော ပန ယော ဗဟုစီဝရာဒိလာဘီ အာစရိယော အန္တေဝါသိကာနံ စီဝရာဒီနိ န သက္ကောတိ ဒါတုံ၊ ဓမ္မဒါနေ ပန အနိစ္စဒုက္ခာနတ္တဝစနမတ္တမ္ပိ န သက္ကောတိ။ ဧတေဟိ ခုဒ္ဒတာဒိဓမ္မေဟိ သမန္နာဂတတ္တာ တံ ခုဒ္ဒံ ဗာလံ အနာဂတတ္ထံ ဥသူယကံ အာစရိယံ ဥပသေဝမာနော ‘‘ပူတိမစ္ဆံ ကုသဂ္ဂေနာ’’တိ (ဣတိဝု။ ၇၆၊ ဇာ။ ၁။၁၅။၁၈၃) ဝုတ္တနယေန သယမ္ပိ ဗာလော ဟောတိ။ တသ္မာ ဣဓ သာသနေ ကိဉ္စိ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ ¶ ပရိယတ္တိဓမ္မံ ပဋိဝေဓဓမ္မံ ဝါ အဝိဘာဝယိတွာ စ အဝိဇာနိတွာ စ ယဿ ဓမ္မေသု ကင်္ခါ၊ တံ အတရိတွာ မရဏံ ဥပေတီတိ ဧဝမဿ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၂၂-၃။ ဣဒါနိ တဿေဝတ္ထဿ ပါကဋကရဏတ္ထံ ‘‘ယထာ နရော’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ အာပဂန္တိ နဒိံ။ မဟောဒကန္တိ ဗဟုဥဒကံ။ သလိလန္တိ ဣတော ¶ စိတော စ ဂတံ၊ ဝိတ္ထိဏ္ဏန္တိ ဝုတ္တံ ¶ ဟောတိ။ ‘‘သရိတ’’န္တိပိ ပါဌော၊ သော ဧဝတ္ထော။ သီဃသောတန္တိ ဟာရဟာရိကံ၊ ဝေဂဝတိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ သောတိ ဧတ္ထ ‘‘သော ဝုယှမာနော’’တိ ဣမိနာ စ သောကာရေန တဿ နရဿ နိဒ္ဒိဋ္ဌတ္တာ နိပါတမတ္တော သောကာရော။ ကိံ သူတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ ယထာ ‘‘န ဘဝိဿာမိ နာမ သော၊ ဝိနဿိဿာမိ နာမ သော’’တိ။ ဓမ္မန္တိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တံ ဒုဝိဓမေဝ။ အနိသာမယတ္ထန္တိ အနိသာမေတွာ အတ္ထံ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ ပဒတော။

အဓိပ္ပာယတော ပန ယထာ ယော ကောစိဒေဝ နရော ဝုတ္တပ္ပကာရံ နဒိံ ဩတရိတွာ တာယ နဒိယာ ဝုယှမာနော အနုသောတဂါမီ သောတမေဝ အနုဂစ္ဆန္တော ပရေ ပါရတ္ထိကေ ကိံ သက္ခတိ ပါရံ နေတုံ။ ‘‘သက္ကတီ’’တိပိ ပါဌော။ တထေဝ ဒုဝိဓမ္ပိ ဓမ္မံ အတ္တနော ပညာယ အဝိဘာဝယိတွာ ဗဟုဿုတာနဉ္စ သန္တိကေ အတ္ထံ အနိသာမေတွာ သယံ အဝိဘာဝိတတ္တာ အဇာနန္တော အနိသာမိတတ္တာ စ အဝိတိဏ္ဏကင်္ခေါ ပရေ ကိံ သက္ခတိ နိဇ္ဈာပေတုံ ပေက္ခာပေတုန္တိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘သော ဝတ၊ စုန္ဒ၊ အတ္တနာ ပလိပပလိပန္နော’’တိအာဒိကဉ္စေတ္ထ (မ။ နိ။ ၁။၈၇) သုတ္တပဒံ အနုဿရိတဗ္ဗံ။

၃၂၄-၅။ ဧဝံ ဗာလသေဝနာယ ဗာလဿ ပရံ နိဇ္ဈာပေတုံ အသမတ္ထတာယ ပါကဋကရဏတ္ထံ ဥပမံ ဝတွာ ဣဒါနိ ‘‘ယော တာဒိသံ ဘဇတိ အပ္ပမတ္တော’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တဿ ပဏ္ဍိတဿ ပရေ နိဇ္ဈာပေတုံ သမတ္ထတာယ ပါကဋကရဏတ္ထံ ‘‘ယထာပိ နာဝ’’န္တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ဖိယေနာတိ ဒဗ္ဗိပဒရေန။ ရိတ္တေနာတိ ဝေဠုဒဏ္ဍေန။ တတ္ထာတိ တဿံ နာဝါယံ။ တတြူပယညူတိ တဿာ နာဝါယ အာဟရဏပဋိဟရဏာဒိဥပါယဇာနနေန မဂ္ဂပဋိပါဒနေန ဥပါယညူ။ သိက္ခိတသိက္ခတာယ သုကုသလဟတ္ထတာယ စ ကုသလော။ ဥပ္ပန္နုပဒ္ဒဝပဋိကာရသမတ္ထတာယ မုတီမာ။ ဝေဒဂူတိ ဝေဒသင်္ခါတေဟိ စတူဟိ မဂ္ဂဉာဏေဟိ ဂတော။ ဘာဝိတတ္တောတိ တာယေဝ မဂ္ဂဘာဝနာယ ဘာဝိတစိတ္တော။ ဗဟုဿုတောတိ ပုဗ္ဗေ ဝုတ္တနယေနေဝ။ အဝေဓဓမ္မောတိ အဋ္ဌဟိ လောကဓမ္မေဟိ ¶ အကမ္ပနိယသဘာဝေါ။ သောတာဝဓာနူပနိသူပပန္နေတိ သောတဩဒဟနေန စ မဂ္ဂဖလာနံ ဥပနိဿယေန စ ဥပပန္နေ။ သေသံ ဥတ္တာနပဒတ္ထမေဝ။ အဓိပ္ပာယယောဇနာပိ သက္ကာ ပုရိမနယေနေဝ ဇာနိတုန္တိ န ဝိတ္ထာရိတာ။

၃၂၆။ ဧဝံ ¶ ¶ ပဏ္ဍိတဿ ပရေ နိဇ္ဈာပေတုံ သမတ္ထဘာဝပါကဋကရဏတ္ထံ ဥပမံ ဝတွာ တဿာ ပဏ္ဍိတသေဝနာယ နိယောဇေန္တော ‘‘တသ္မာ ဟဝေ’’တိ ဣမံ အဝသာနဂါထမာဟ။ တတြာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယသ္မာ ဥပနိဿယသမ္ပန္နာ ပဏ္ဍိတသေဝနေန ဝိသေသံ ပါပုဏန္တိ၊ တသ္မာ ဟဝေ သပ္ပုရိသံ ဘဇေထ။ ကီဒိသံ သပ္ပုရိသံ ဘဇေထ? မေဓာဝိနဉ္စေဝ ဗဟုဿုတဉ္စ၊ ပညာသမ္ပတ္တိယာ စ မေဓာဝိနံ ဝုတ္တပ္ပကာရသုတဒွယေန စ ဗဟုဿုတံ။ တာဒိသဉှိ ဘဇမာနော တေန ဘာသိတဿ ဓမ္မဿ အညာယ အတ္ထံ ဧဝံ ဉတွာ စ ယထာနုသိဋ္ဌံ ပဋိပဇ္ဇမာနော တာယ ပဋိပတ္တိယာ ပဋိဝေဓဝသေန ဝိညာတဓမ္မော သော မဂ္ဂဖလနိဗ္ဗာနပ္ပဘေဒံ လောကုတ္တရသုခံ လဘေထ အဓိဂစ္ဆေယျ ပါပုဏေယျာတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ သမာပေသီတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဓမ္မသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၉။ ကိံသီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၂၇။ ကိံသီလောတိ ¶ ကိံသီလသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ ဂိဟိသဟာယကော ဧကော ထေရဿေဝ ပိတုနော ဝင်္ဂန္တဗြာဟ္မဏဿ သဟာယဿ ဗြာဟ္မဏဿ ပုတ္တော သဋ္ဌိကောဋိအဓိကံ ပဉ္စသတကောဋိဓနံ ပရိစ္စဇိတွာ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတွာ သဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယာပုဏိ။ တဿ ထေရော ဗဟုသော ဩဝဒိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနမဒါသိ၊ သော တေန ဝိသေသံ နာဓိဂစ္ဆတိ။ တတော ထေရော ‘‘ဗုဒ္ဓဝေနေယျော ဧသော’’တိ ဉတွာ တံ အာဒါယ ဘဂဝတော သန္တိကံ ဂန္တွာ တံ ဘိက္ခုံ အာရဗ္ဘ ပုဂ္ဂလံ အနိယမေတွာ ‘‘ကိံသီလော’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ ဘဂဝါ တတော ပရံ အဘာသိ။ တတ္ထ ကိံသီလောတိ ကီဒိသေန ဝါရိတ္တသီလေန သမန္နာဂတော၊ ကီဒိသပကတိကော ဝါ။ ကိံသမာစာရောတိ ကီဒိသေန စာရိတ္တေန ယုတ္တော။ ကာနိ ကမ္မာနိ ¶ ဗြူဟယန္တိ ကာနိ ကာယကမ္မာဒီနိ ဝဍ္ဎေန္တော။ နရော သမ္မာ နိဝိဋ္ဌဿာတိ အဘိရတော နရော သာသနေ သမ္မာ ပတိဋ္ဌိတော ဘဝေယျ။ ဥတ္တမတ္ထဉ္စ ပါပုဏေတိ သဗ္ဗတ္ထာနံ ဥတ္တမံ အရဟတ္တဉ္စ ပါပုဏေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၂၈။ တတော ¶ ဘဂဝါ ‘‘သာရိပုတ္တော အဍ္ဎမာသူပသမ္ပန္နော သာဝကပါရမိပ္ပတ္တော၊ ကသ္မာ အာဒိကမ္မိကပုထုဇ္ဇနပဉှံ ပုစ္ဆတီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘သဒ္ဓိဝိဟာရိကံ အာရဗ္ဘာ’’တိ ဉတွာ ပုစ္ဆာယ ဝုတ္တံ စာရိတ္တသီလံ အဝိဘဇိတွာဝ တဿ သပ္ပာယဝသေန ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ‘‘ဝုဍ္ဎာပစာယီ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ ပညာဝုဍ္ဎော၊ ဂုဏဝုဍ္ဎော၊ ဇာတိဝုဍ္ဎော၊ ဝယောဝုဍ္ဎောတိ စတ္တာရော ဝုဍ္ဎာ။ ဇာတိယာ ဟိ ဒဟရောပိ ဗဟုဿုတော ဘိက္ခု အပ္ပဿုတမဟလ္လကဘိက္ခူနမန္တရေ ဗာဟုသစ္စပညာယ ဝုဍ္ဎတ္တာ ပညာဝုဍ္ဎော။ တဿ ဟိ သန္တိကေ မဟလ္လကဘိက္ခူပိ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယာပုဏန္တိ၊ ဩဝါဒဝိနိစ္ဆယပဉှဝိဿဇ္ဇနာနိ စ ပစ္စာသီသန္တိ။ တထာ ဒဟရောပိ ဘိက္ခု အဓိဂမသမ္ပန္နော ဂုဏဝုဍ္ဎော နာမ။ တဿ ဟိ ဩဝါဒေ ပတိဋ္ဌာယ မဟလ္လကာပိ ဝိပဿနာဂဗ္ဘံ ဂဟေတွာ အရဟတ္တဖလံ ပါပုဏန္တိ။ တထာ ဒဟရောပိ ရာဇာ ခတ္တိယော မုဒ္ဓါဝသိတ္တော ဗြာဟ္မဏော ဝါ သေသဇနဿ ဝန္ဒနာရဟတော ဇာတိဝုဍ္ဎော နာမ။ သဗ္ဗော ပန ပဌမဇာတော ဝယောဝုဍ္ဎော နာမ။ တတ္ထ ယသ္မာ ပညာယ သာရိပုတ္တတ္ထေရဿ သဒိသော နတ္ထိ ဌပေတွာ ဘဂဝန္တံ၊ တထာ ဂုဏေနပိ အဍ္ဎမာသေန သဗ္ဗသာဝကပါရမီဉာဏဿ ပဋိဝိဒ္ဓတ္တာ။ ဇာတိယာပိ သော ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလေ ဥပ္ပန္နော၊ တသ္မာ တဿ ဘိက္ခုနော ဝယေန သမာနောပိ သော ဣမေဟိ ¶ တီဟိ ကာရဏေဟိ ဝုဍ္ဎော။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ပညာဂုဏေဟိ ဧဝ ဝုဍ္ဎဘာဝံ သန္ဓာယ ဘဂဝါ အာဟ – ‘‘ဝုဍ္ဎာပစာယီ’’တိ။ တသ္မာ တာဒိသာနံ ဝုဍ္ဎာနံ အပစိတိကရဏေန ဝုဍ္ဎာပစာယီ၊ တေသမေဝ ဝုဍ္ဎာနံ လာဘာဒီသု ဥသူယဝိဂမေန အနုသူယကော စ သိယာတိ အယမာဒိပါဒဿ အတ္ထော။

ကာလညူ စဿာတိ ဧတ္ထ ပန ရာဂေ ဥပ္ပန္နေ တဿ ဝိနောဒနတ္ထာယ ဂရူနံ ဒဿနံ ဂစ္ဆန္တောပိ ကာလညူ၊ ဒေါသေ… မောဟေ… ကောသဇ္ဇေ ဥပ္ပန္နေ တဿ ဝိနောဒနတ္ထာယ ဂရူနံ ဒဿနံ ဂစ္ဆန္တောပိ ကာလညူ၊ ယတော ဧဝံ ကာလညူ စ အဿ ဂရူနံ ¶ ဒဿနာယ။ ဓမ္မိံ ကထန္တိ သမထဝိပဿနာယုတ္တံ။ ဧရယိတန္တိ ဝုတ္တံ။ ခဏညူတိ တဿာ ကထာယ ခဏဝေဒီ၊ ဒုလ္လဘော ဝါ အယံ ဤဒိသာယ ကထာယ သဝနက္ခဏောတိ ဇာနန္တော။ သုဏေယျ သက္ကစ္စာတိ တံ ကထံ သက္ကစ္စံ သုဏေယျ။ န ကေဝလဉ္စ တမေဝ၊ အညာနိပိ ဗုဒ္ဓဂုဏာဒိပဋိသံယုတ္တာနိ သုဘာသိတာနိ သက္ကစ္စမေဝ သုဏေယျာတိ အတ္ထော။

၃၂၉။ ‘‘ကာလညူ စဿ ဂရူနံ ဒဿနာယာ’’တိ ဧတ္ထ ဝုတ္တနယဉ္စ အတ္တနော ဥပ္ပန္နရာဂါဒိဝိနောဒနကာလံ ဉတွာပိ ဂရူနံ သန္တိကံ ဂစ္ဆန္တော ကာလေန ဂစ္ဆေ ဂရူနံ ¶ သကာသံ၊ ‘‘အဟံ ကမ္မဋ္ဌာနိကော ဓုတင်္ဂဓရော စာ’’တိ ကတွာ န စေတိယဝန္ဒနဗောဓိယင်္ဂဏဘိက္ခာစာရမဂ္ဂအတိမဇ္ဈနှိကဝေလာဒီသု ယတ္ထ ကတ္ထစိ ဌိတမာစရိယံ ဒိသွာ ပရိပုစ္ဆနတ္ထာယ ဥပသင်္ကမေယျ၊ သကသေနာသနေ ပန အတ္တနော အာသနေ နိသိန္နံ ဝူပသန္တဒရထံ သလ္လက္ခေတွာ ကမ္မဋ္ဌာနာဒိဝိဓိပုစ္ဆနတ္ထံ ဥပသင်္ကမေယျာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ဥပသင်္ကမန္တောပိ စ ထမ္ဘံ နိရံကတွာ နိဝါတဝုတ္တိ ထဒ္ဓဘာဝကရံ မာနံ ဝိနာသေတွာ နီစဝုတ္တိ ပါဒပုဉ္ဆနစောဠကဆိန္နဝိသာဏုသဘဥဒ္ဓတဒါဌသပ္ပသဒိသော ဟုတွာ ဥပသင်္ကမေယျ။ အထ တေန ဂရုနာ ဝုတ္တံ အတ္ထံ ဓမ္မံ…ပေ… သမာစရေ စ။ အတ္ထန္တိ ဘာသိတတ္ထံ။ ဓမ္မန္တိ ပါဠိဓမ္မံ။ သံယမန္တိ သီလံ။ ဗြဟ္မစရိယန္တိ အဝသေသသာသနဗြဟ္မစရိယံ။ အနုဿရေ စေဝ သမာစရေ စာတိ အတ္ထံ ကထိတောကာသေ အနုဿရေယျ၊ ဓမ္မံ သံယမံ ဗြဟ္မစရိယံ ကထိတောကာသေ အနုဿရေယျ၊ အနုဿရဏမတ္တေနေဝ စ အတုဿန္တော တံ သဗ္ဗမ္ပိ သမာစရေ သမာစရေယျ သမာဒါယ ဝတ္တေယျ။ တာသံ ကထာနံ အတ္တနိ ပဝတ္တနေ ဥဿုက္ကံ ကရေယျာတိ အတ္ထော။ ဧဝံ ကရောန္တော ဟိ ကိစ္စကရော ဟောတိ။

၃၃၀။ တတော ပရဉ္စ ဓမ္မာရာမော ဓမ္မရတော ဓမ္မေ ဌိတော ဓမ္မဝိနိစ္ဆယညူ ဘဝေယျ။ သဗ္ဗပဒေသု စေတ္ထ ဓမ္မောတိ သမထဝိပဿနာ၊ အာရာမော ရတီတိ ဧကောဝ အတ္ထော၊ ဓမ္မေ အာရာမော အဿာတိ ဓမ္မာရာမော။ ဓမ္မေ ရတော၊ န ¶ အညံ ပိဟေတီတိ ဓမ္မရတော။ ဓမ္မေ ဌိတော ဓမ္မံ ဝတ္တနတော။ ဓမ္မဝိနိစ္ဆယံ ဇာနာတိ ‘‘ဣဒံ ဥဒယဉာဏံ ဣဒံ ဝယဉာဏ’’န္တိ ဓမ္မဝိနိစ္ဆယညူ၊ ဧဝရူပေါ ¶ အဿ။ အထ ယာယံ ရာဇကထာဒိတိရစ္ဆာနကထာ တရုဏဝိပဿကဿ ဗဟိဒ္ဓါရူပါဒီသု အဘိနန္ဒနုပ္ပာဒနေန တံ သမထဝိပဿနာဓမ္မံ သန္ဒူသေတိ၊ တသ္မာ ‘‘ဓမ္မသန္ဒောသဝါဒေါ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ နေဝါစရေ ဓမ္မသန္ဒောသဝါဒံ၊ အညဒတ္ထု အာဝါသဂေါစရာဒိသပ္ပာယာနိ သေဝန္တော တစ္ဆေဟိ နီယေထ သုဘာသိတေဟိ။ သမထဝိပဿနာပဋိသံယုတ္တာနေဝေတ္ထ တစ္ဆာနိ၊ တထာရူပေဟိ သုဘာသိတေဟိ နီယေထ နီယေယျ၊ ကာလံ ခေပေယျာတိ အတ္ထော။

၃၃၁။ ဣဒါနိ ‘‘ဓမ္မသန္ဒောသဝါဒ’’န္တိ ဧတ္ထ အတိသင်္ခေပေန ဝုတ္တံ သမထဝိပဿနာယုတ္တဿ ဘိက္ခုနော ဥပက္ကိလေသံ ပါကဋံ ကရောန္တော တဒညေနပိ ဥပက္ကိလေသေန သဒ္ဓိံ ‘‘ဟဿံ ဇပ္ပ’’န္တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ ဟာသန္တိပိ ပါဌော။ ဝိပဿကေန ¶ ဟိ ဘိက္ခုနာ ဟသနီယသ္မိံ ဝတ္ထုသ္မိံ သိတမတ္တမေဝ ကာတဗ္ဗံ၊ နိရတ္ထကကထာဇပ္ပော န ဘာသိတဗ္ဗော၊ ဉာတိဗျသနာဒီသု ပရိဒေဝေါ န ကာတဗ္ဗော၊ ခါဏုကဏ္ဋကာဒိမှိ မနောပဒေါသော န ဥပ္ပာဒေတဗ္ဗော။ မာယာကတန္တိ ဝုတ္တာ မာယာ၊ တိဝိဓံ ကုဟနံ၊ ပစ္စယေသု ဂိဒ္ဓိ၊ ဇာတိအာဒီဟိ မာနော၊ ပစ္စနီကသာတတာသင်္ခါတော သာရမ္ဘော၊ ဖရုသဝစနလက္ခဏံ ကက္ကသံ၊ ရာဂါဒယော ကသာဝါ၊ အဓိမတ္တတဏှာလက္ခဏာ မုစ္ဆာတိ ဣမေ စ ဒေါသာ သုခကာမေန အင်္ဂါရကာသု ဝိယ၊ သုစိကာမေန ဂူထဌာနံ ဝိယ၊ ဇီဝိတုကာမေန အာသိဝိသာဒယော ဝိယ စ ပဟာတဗ္ဗာ။ ဟိတွာ စ အာရောဂျမဒါဒိဝိဂမာ ဝီတမဒေန စိတ္တဝိက္ခေပါဘာဝါ ဌိတတ္တေန စရိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပဋိပန္နော ဟိ သဗ္ဗုပက္ကိလေသပရိသုဒ္ဓါယ ဘာဝနာယ န စိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပါပုဏာတိ။ တေနာဟ ဘဂဝါ – ‘‘ဟဿံ ဇပ္ပံ…ပေ… ဌိတတ္တော’’တိ။

၃၃၂။ ဣဒါနိ ယွာယံ ‘‘ဟဿံ ဇပ္ပ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဥပက္ကိလေသော ဝုတ္တော၊ တေန သမန္နာဂတော ဘိက္ခု ယသ္မာ သာဟသော ဟောတိ အဝီမံသကာရီ၊ ရတ္တော ရာဂဝသေန ¶ ဒုဋ္ဌော ဒေါသဝသေန ဂစ္ဆတိ၊ ပမတ္တော စ ဟောတိ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာယ အသာတစ္စကာရီ၊ တထာရူပဿ စ ‘‘သုဏေယျ သက္ကစ္စ သုဘာသိတာနီ’’တိအာဒိနာ နယေန ဝုတ္တော ဩဝါဒေါ နိရတ္ထကော၊ တသ္မာ ဣမဿ သံကိလေသဿ ပုဂ္ဂလာဓိဋ္ဌာနာယ ဒေသနာယ သုတာဒိဝုဒ္ဓိပဋိပက္ခဘာဝံ ဒဿေန္တော ‘‘ဝိညာတသာရာနီ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။

တဿတ္ထော – ယာနိ ဟေတာနိ သမထဝိပဿနာပဋိသံယုတ္တာနိ သုဘာသိတာနိ၊ တေသံ ဝိဇာနနံ သာရော။ ယဒိ ဝိညာတာနိ သာဓု၊ အထ သဒ္ဒမတ္တမေဝ ဂဟိတံ၊ န ကိဉ္စိ ကတံ ဟောတိ၊ ယေန ဧတာနိ သုတမယေန ဉာဏေန ဝိညာယန္တိ၊ တံ သုတံ၊ ဧတဉ္စ သုတမယဉာဏံ ဝိညာတသမာဓိသာရံ၊ တေသု ဝိညာတေသု ဓမ္မေသု ယော သမာဓိ စိတ္တဿာဝိက္ခေပေါ တထတ္တာယ ပဋိပတ္တိ၊ အယမဿ သာရော။ န ဟိ ဝိဇာနနမတ္တေနေဝ ကောစိ အတ္ထော သိဇ္ဈတိ။ ယော ပနာယံ နရော ရာဂါဒိဝသေန ဝတ္တနတော သာဟသော ¶ ၊ ကုသလာနံ ဓမ္မာနံ ဘာဝနာယ အသာတစ္စကာရိတာယ ပမတ္တော၊ သော သဒ္ဒမတ္တဂ္ဂါဟီယေဝ ဟောတိ။ တေန တဿ အတ္ထဝိဇာနနာဘာဝတော သာ သုဘာသိတဝိဇာနနပညာ စ၊ တထတ္တာယ ပဋိပတ္တိယာ အဘာဝတော သုတဉ္စ န ဝဍ္ဎတီတိ။

၃၃၃။ ဧဝံ ¶ ပမတ္တာနံ သတ္တာနံ ပညာပရိဟာနိံ သုတပရိဟာနိဉ္စ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အပ္ပမတ္တာနံ တဒုဘယသာရာဓိဂမံ ဒဿေန္တော အာဟ – ‘‘ဓမ္မေ စ ယေ…ပေ… သာရမဇ္ဈဂူ’’တိ။ တတ္ထ အရိယပ္ပဝေဒိတော ဓမ္မော နာမ သမထဝိပဿနာဓမ္မော။ ဧကောပိ ဟိ ဗုဒ္ဓါ သမထဝိပဿနာဓမ္မံ အဒေသေတွာ ပရိနိဗ္ဗုတော နာမ နတ္ထိ။ တသ္မာ ဧတသ္မိံ ဓမ္မေ စ ယေ အရိယပ္ပဝေဒိတေရတာ နိရတာ အပ္ပမတ္တာ သာတစ္စာနုယောဂိနော၊ အနုတ္တရာ တေ ဝစသာ မနသာ ကမ္မုနာ စ၊ တေ စတုဗ္ဗိဓေန ဝစီသုစရိတေန တိဝိဓေန မနောသုစရိတေန တိဝိဓေန ကာယသုစရိတေန စ သမန္နာဂတတ္တာ ဝစသာ မနသာ ကမ္မုနာ စ အနုတ္တရာ၊ အဝသေသသတ္တေဟိ အသမာ အဂ္ဂါဝိသိဋ္ဌာ။ ဧတ္တာဝတာ သဒ္ဓိံ ပုဗ္ဗဘာဂသီလေန အရိယမဂ္ဂသမ္ပယုတ္တံ သီလံ ဒဿေတိ။ ဧဝံ ပရိသုဒ္ဓသီလာ တေ သန္တိသောရစ္စသမာဓိသဏ္ဌိတာ၊ သုတဿ ပညာယ စ သာရမဇ္ဈဂူ၊ ယေ အရိယပ္ပဝေဒိတေ ဓမ္မေ ရတာ၊ တေ န ကေဝလံ ဝါစာဒီဟိ အနုတ္တရာ ဟောန္တိ၊ အပိစ ခေါ ပန သန္တိသောရစ္စေ သမာဓိမှိ စ သဏ္ဌိတာ ဟုတွာ သုတဿ ¶ ပညာယ စ သာရမဇ္ဈဂူ အဓိဂတာ ဣစ္စေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အာသံသာယံ ဘူတဝစနံ။ တတ္ထ သန္တီတိ နိဗ္ဗာနံ၊ သောရစ္စန္တိ သုန္ဒရေ ရတဘာဝေန ယထာဘူတပဋိဝေဓိကာ ပညာ၊ သန္တိယာ သောရစ္စန္တိ သန္တိသောရစ္စံ၊ နိဗ္ဗာနာရမ္မဏာယ မဂ္ဂပညာယေတံ အဓိဝစနံ။ သမာဓီတိ တံသမ္ပယုတ္တောဝ မဂ္ဂသမာဓိ။ သဏ္ဌိတာတိ တဒုဘယေ ပတိဋ္ဌိတာ။ သုတပညာနံ သာရံ နာမ အရဟတ္တဖလဝိမုတ္တိ။ ဝိမုတ္တိသာရဉှိ ဣဒံ ဗြဟ္မစရိယံ။

ဧဝမေတ္ထ ဘဂဝါ ဓမ္မေန ပုဗ္ဗဘာဂပဋိပဒံ၊ ‘‘အနုတ္တရာ ဝစသာ’’တိအာဒီဟိ သီလက္ခန္ဓံ၊ သန္တိသောရစ္စသမာဓီဟိ ပညာက္ခန္ဓသမာဓိက္ခန္ဓေတိ တီဟိပိ ဣမေဟိ ခန္ဓေဟိ အပရဘာဂပဋိပဒဉ္စ ဒဿေတွာ သုတပညာသာရေန အကုပ္ပဝိမုတ္တိံ ဒဿေန္တော အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ သမာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ စ သော ဘိက္ခု သောတာပတ္တိဖလံ ပတွာ ပုန န စိရဿေဝ အဂ္ဂဖလေ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသီတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ကိံသီလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၀။ ဥဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၃၄။ ဥဋ္ဌဟထာတိ ¶ ¶ ဥဋ္ဌာနသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရန္တော ရတ္တိံ ဇေတဝနဝိဟာရေ ဝသိတွာ ပုဗ္ဗဏှသမယံ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော သာဝတ္ထိယံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ပါစီနဒွါရေန နဂရာ နိက္ခမိတွာ မိဂါရမာတုပါသာဒံ အဂမာသိ ဒိဝါဝိဟာရတ္ထာယ။ အာစိဏ္ဏံ ကိရေတံ ဘဂဝတော ရတ္တိံ ဇေတဝနဝိဟာရေ ဝသိတွာ မိဂါရမာတုပါသာဒေ ဒိဝါဝိဟာရူပဂမနံ၊ ရတ္တိဉ္စ မိဂါရမာတုပါသာဒေ ဝသိတွာ ဇေတဝနေ ဒိဝါဝိဟာရူပဂမနံ။ ကသ္မာ? ဒွိန္နံ ကုလာနံ အနုဂ္ဂဟတ္ထာယ မဟာပရိစ္စာဂဂုဏပရိဒီပနတ္ထာယ စ။ မိဂါရမာတုပါသာဒဿ စ ဟေဋ္ဌာ ပဉ္စ ကူဋာဂါရဂဗ္ဘသတာနိ ဟောန္တိ၊ ယေသု ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ ဝသန္တိ။ တတ္ထ ယဒါ ဘဂဝါ ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ ဝသတိ၊ တဒါ ဘိက္ခူ ဘဂဝတော ဂါရဝေန ဥပရိပါသာဒံ နာရုဟန္တိ။ တံ ဒိဝသံ ပန ဘဂဝါ ဥပရိပါသာဒေ ကူဋာဂါရဂဗ္ဘံ ပါဝိသိ၊ တေန ဟေဋ္ဌာပါသာဒေ ပဉ္စပိ ဂဗ္ဘသတာနိ ပဉ္စသတာ ဘိက္ခူ ပဝိသိံသု။ တေ စ သဗ္ဗေဝ နဝါ ဟောန္တိ အဓုနာဂတာ ဣမံ ¶ ဓမ္မဝိနယံ ဥဒ္ဓတာ ဥန္နဠာ ပါကတိန္ဒြိယာ။ တေ ပဝိသိတွာ ဒိဝါသေယျံ သုပိတွာ သာယံ ဥဋ္ဌာယ မဟာတလေ သန္နိပတိတွာ ‘‘အဇ္ဇ ဘတ္တဂ္ဂေ တုယှံ ကိံ အဟောသိ၊ တွံ ကတ္ထ အဂမာသိ၊ အဟံ အာဝုသော ကောသလရညော ဃရံ၊ အဟံ အနာထပိဏ္ဍိကဿ၊ တတ္ထ ဧဝရူပေါ စ ဧဝရူပေါ စ ဘောဇနဝိဓိ အဟောသီ’’တိ နာနပ္ပကာရံ အာမိသကထံ ကထေန္တာ ဥစ္စာသဒ္ဒမဟာသဒ္ဒါ အဟေသုံ။

ဘဂဝါ တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ဣမေ မယာ သဒ္ဓိံ ဝသန္တာပိ ဧဝံ ပမတ္တာ၊ အဟော အယုတ္တကာရိနော’’တိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရဿ အာဂမနံ စိန္တေသိ။ တာဝဒေဝ အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဘဂဝတော စိတ္တံ ဉတွာ ဣဒ္ဓိယာ အာဂမ္မ ပါဒမူလေ ဝန္ဒမာနောယေဝ အဟောသိ။ တတော နံ ဘဂဝါ အာမန္တေသိ – ‘‘ဧတေ တေ၊ မောဂ္ဂလ္လာန၊ သဗြဟ္မစာရိနော ပမတ္တာ၊ သာဓု နေ သံဝေဇေဟီ’’တိ။ ‘‘ဧဝံ ဘန္တေ’’တိ ခေါ သော အာယသ္မာ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနော ဘဂဝတော ပဋိဿုဏိတွာ တာဝဒေဝ အာပေါကသိဏံ သမာပဇ္ဇိတွာ ကရီသဘူမိယံ ဌိတံ မဟာပါသာဒံ နာဝံ ဝိယ မဟာဝါတော ပါဒင်္ဂုဋ္ဌကေန ကမ္ပေသိ သဒ္ဓိံ ပတိဋ္ဌိတပထဝိပ္ပဒေသေန။ အထ တေ ဘိက္ခူ ဘီတာ ဝိဿရံ ကရောန္တာ သကသကစီဝရာနိ ဆဍ္ဍေတွာ စတူဟိ ဒွါရေဟိ နိက္ခမိံသု။ ဘဂဝါ တေသံ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော အညေန ဒွါရေန ဂန္ဓကုဋိံ ပဝိသန္တော ဝိယ အဟောသိ၊ တေ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌံသု ¶ ။ ဘဂဝါ ‘‘ကိံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘီတတ္ထာ’’တိ ပုစ္ဆိ၊ တေ ‘‘အယံ၊ ဘန္တေ၊ မိဂါရမာတုပါသာဒေါ ကမ္ပိတော’’တိ အာဟံသု ¶ ။ ‘‘ဇာနာထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကေနာ’’တိ? ‘‘န ဇာနာမ၊ ဘန္တေ’’တိ။ အထ ဘဂဝါ ‘‘တုမှာဒိသာနံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မုဋ္ဌဿတီနံ အသမ္ပဇာနာနံ ပမာဒဝိဟာရီနံ သံဝေဂဇနနတ္ထံ မောဂ္ဂလ္လာနေန ကမ္ပိတော’’တိ ဝတွာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။

တတ္ထ ဥဋ္ဌဟထာတိ အာသနာ ဥဋ္ဌဟထ ဃဋထ ဝါယမထ၊ မာ ကုသီတာ ဟောထ။ နိသီဒထာတိ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂတ္ထာယ နိသီဒထ။ ကော အတ္ထော သုပိတေန ဝေါတိ ကော တုမှာကံ အနုပါဒါပရိနိဗ္ဗာနတ္ထာယ ပဗ္ဗဇိတာနံ ¶ သုပိတေန အတ္ထော။ န ဟိ သက္ကာ သုပန္တေန ကောစိ အတ္ထော ပါပုဏိတုံ။ အာတုရာနဉှိ ကာ နိဒ္ဒါ၊ သလ္လဝိဒ္ဓါန ရုပ္ပတန္တိ ယတြ စ နာမ အပ္ပကေပိ သရီရပ္ပဒေသေ ဥဋ္ဌိတေန စက္ခုရောဂါဒိနာ ရောဂေန အာတုရာနံ ဧကဒွင်္ဂုလမတ္တမ္ပိ ပဝိဋ္ဌေန အယသလ္လအဋ္ဌိသလ္လဒန္တသလ္လဝိသာဏသလ္လကဋ္ဌသလ္လာနံ အညတရေန သလ္လေန ရုပ္ပမာနာနံ မနုဿာနံ နိဒ္ဒါ နတ္ထိ၊ တတ္ထ တုမှာကံ သကလစိတ္တသရီရသန္တာနံ ဘဉ္ဇိတွာ ဥပ္ပန္နေဟိ နာနပ္ပကာရကိလေသရောဂေဟိ အာတုရာနဉှိ ကာ နိဒ္ဒါ ရာဂသလ္လာဒီဟိ စ ပဉ္စဟိ သလ္လေဟိ အန္တောဟဒယံ ပဝိသိယ ဝိဒ္ဓတ္တာ သလ္လဝိဒ္ဓါနံ ရုပ္ပတံ။

၃၃၅။ ဧဝံ ဝတွာ ပုန ဘဂဝါ ဘိယျောသောမတ္တာယ တေ ဘိက္ခူ ဥဿာဟေန္တော သံဝေဇေန္တော စ အာဟ – ‘‘ဥဋ္ဌဟထ…ပေ… ဝသာနုဂေ’’တိ။ တတြာယံ သာဓိပ္ပာယယောဇနာ အတ္ထဝဏ္ဏနာ – ဧဝံ ကိလေသသလ္လဝိဒ္ဓါနဉှိ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကာလော ပဗုဇ္ဈိတုံ။ ကိံ ကာရဏံ? မဏ္ဍပေယျမိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဗြဟ္မစရိယံ၊ သတ္ထာ သမ္မုခီဘူတော၊ ဣတော ပုဗ္ဗေ ပန ဝေါ ဒီဃရတ္တံ သုတ္တံ၊ ဂိရီသု သုတ္တံ၊ နဒီသု သုတ္တံ၊ သမေသု သုတ္တံ၊ ဝိသမေသု သုတ္တံ၊ ရုက္ခဂ္ဂေသုပိ သုတ္တံ အဒဿနာ အရိယသစ္စာနံ၊ တသ္မာ တဿာ နိဒ္ဒါယ အန္တကိရိယတ္ထံ ဥဋ္ဌဟထ နိသီဒထ ဒဠှံ သိက္ခထ သန္တိယာ။

တတ္ထ ပုရိမပါဒဿတ္ထော ဝုတ္တနယော ဧဝ။ ဒုတိယပါဒေ ပန သန္တီတိ တိဿော သန္တိယော – အစ္စန္တသန္တိ၊ တဒင်္ဂသန္တိ၊ သမ္မုတိသန္တီတိ၊ နိဗ္ဗာနဝိပဿနာဒိဋ္ဌိဂတာနမေတံ အဓိဝစနံ။ ဣဓ ပန အစ္စန္တသန္တိ နိဗ္ဗာနမဓိပ္ပေတံ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗာနတ္ထံ ဒဠှံ သိက္ခထ၊ အသိထိလပရက္ကမာ ဟုတွာ သိက္ခထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ ကာရဏံ? မာ ဝေါ ပမတ္တေ ဝိညာယ၊ မစ္စုရာဇာ အမောဟယိတ္ထ ဝသာနုဂေ ¶ ၊ မာ တုမှေ ‘‘ပမတ္တာ ဧတေ’’တိ ဧဝံ ဉတွာ မစ္စုရာဇပရိယာယနာမော မာရော ဝသာနုဂေ အမောဟယိတ္ထ၊ ယထာ တဿ ဝသံ ဂစ္ဆထ၊ ဧဝံ ဝသာနုဂေ ကရောန္တော မာ အမောဟယိတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၃၆။ ယတော တဿ ဝသံ အနုပဂစ္ဆန္တာ ယာယ ဒေဝါ မနုဿာ စ…ပေ… သမပ္ပိတာ၊ ယာယ ဒေဝါ စ မနုဿာ စ အတ္ထိကာ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗတ္ထိကာ၊ တံ ရူပါဒိံ သိတာ နိဿိတာ အလ္လီနာ ¶ ဟုတွာ တိဋ္ဌန္တိ၊ တရထ သမတိက္ကမထ ဧတံ နာနပ္ပကာရေသု ဝိသယေသု ဝိသဋဝိတ္ထိဏ္ဏဝိသာလတ္တာ ¶ ဝိသတ္တိကံ ဘဝဘောဂတဏှံ။ ခဏော ဝေါ မာ ဥပစ္စဂါ၊ အယံ တုမှာကံ သမဏဓမ္မကရဏက္ခဏော မာ အတိက္ကမိ။ ယေသဉှိ အယမေဝရူပေါ ခဏော အတိက္ကမတိ၊ ယေ စ ဣမံ ခဏံ အတိက္ကမန္တိ၊ တေ ခဏာတီတာ ဟိ သောစန္တိ နိရယမှိ သမပ္ပိတာ၊ နိရဿာဒဋ္ဌေန နိရယသညိတေ စတုဗ္ဗိဓေပိ အပါယေ ပတိဋ္ဌိတာ ‘‘အကတံ ဝတ နော ကလျာဏ’’န္တိအာဒိနာ နယေန သောစန္တိ။

၃၃၇။ ဧဝံ ဘဂဝါ တေ ဘိက္ခူ ဥဿာဟေတွာ သံဝေဇေတွာ စ ဣဒါနိ တေသံ တံ ပမာဒဝိဟာရံ ဝိဂရဟိတွာ သဗ္ဗေဝ တေ အပ္ပမာဒေ နိယောဇေန္တော ‘‘ပမာဒေါ ရဇော’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပမာဒေါတိ သင်္ခေပတော သတိဝိပ္ပဝါသော၊ သော စိတ္တမလိနဋ္ဌေန ရဇော။ တံ ပမာဒမနုပတိတော ပမာဒါနုပတိတော၊ ပမာဒါနုပတိတတ္တာ အပရာပရုပ္ပန္နော ပမာဒေါ ဧဝ၊ သောပိ ရဇော။ န ဟိ ကဒါစိ ပမာဒေါ နာမ အရဇော အတ္ထိ။ တေန ကိံ ဒီပေတိ? မာ တုမှေ ‘‘ဒဟရာ တာဝ မယံ ပစ္ဆာ ဇာနိဿာမာ’’တိ ဝိဿာသမာပဇ္ဇိတ္ထ။ ဒဟရကာလေပိ ဟိ ပမာဒေါ ရဇော၊ မဇ္ဈိမကာလေပိ ထေရကာလေပိ ပမာဒါနုပတိတတ္တာ မဟာရဇော သင်္ကာရကူဋော ဧဝ ဟောတိ၊ ယထာ ဃရေ ဧကဒွေဒိဝသိကော ရဇော ရဇော ဧဝ၊ ဝဍ္ဎမာနော ပန ဂဏဝဿိကော သင်္ကာရကူဋော ဧဝ ဟောတိ။ ဧဝံ သန္တေပိ ပန ပဌမဝယေ ဗုဒ္ဓဝစနံ ပရိယာပုဏိတွာ ဣတရဝယေသု သမဏဓမ္မံ ကရောန္တော၊ ပဌမဝယေ ဝါ ပရိယာပုဏိတွာ မဇ္ဈိမဝယေ သုဏိတွာ ပစ္ဆိမဝယေ သမဏဓမ္မံ ကရောန္တောပိ ဘိက္ခု ပမာဒဝိဟာရီ န ဟောတိ အပ္ပမာဒါနုလောမပဋိပဒံ ပဋိပန္နတ္တာ။ ယော ပန သဗ္ဗဝယေသု ပမာဒဝိဟာရီ ဒိဝါသေယျံ အာမိသကထဉ္စ အနုယုတ္တော၊ သေယျထာပိ တုမှေ၊ တဿေဝ သော ပဌမဝယေ ပမာဒေါ ရဇော၊ ဣတရဝယေသု ပမာဒါနုပတိတော မဟာပမာဒေါ စ မဟာရဇော ဧဝါတိ။

ဧဝံ ¶ တေသံ ပမာဒဝိဟာရံ ဝိဂရဟိတွာ အပ္ပမာဒေ နိယောဇေန္တော အာဟ – ‘‘အပ္ပမာဒေန ဝိဇ္ဇာယ၊ အဗ္ဗဟေ သလ္လမတ္တနော’’တိ၊ တဿတ္ထော – ယသ္မာ ဧဝမေသော သဗ္ဗဒါပိ ပမာဒေါ ရဇော၊ တသ္မာ သတိအဝိပ္ပဝါသသင်္ခါတေန အပ္ပမာဒေန အာသဝါနံ ခယဉာဏသင်္ခါတာယ စ ဝိဇ္ဇာယ ပဏ္ဍိတော ကုလပုတ္တော ဥဒ္ဓရေ အတ္တနော ဟဒယနိဿိတံ ရာဂါဒိပဉ္စဝိဓံ သလ္လန္တိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ သမာပေသိ။ ဒေသနာပရိယောသာနေ သံဝေဂမာပဇ္ဇိတွာ တမေဝ ဓမ္မဒေသနံ မနသိ ကရိတွာ ပစ္စဝေက္ခမာနာ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ ပဉ္စသတာပိ တေ ဘိက္ခူ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသူတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဥဋ္ဌာနသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၁။ ရာဟုလသုတ္တဝဏ္ဏနာ

၃၃၈။ ကစ္စိ ¶ ¶ အဘိဏှသံဝါသာတိ ရာဟုလသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ဘဂဝါ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ ဗောဓိမဏ္ဍတော အနုပုဗ္ဗေန ကပိလဝတ္ထုံ ဂန္တွာ တတ္ထ ရာဟုလကုမာရေန ‘‘ဒါယဇ္ဇံ မေ သမဏ ဒေဟီ’’တိ ဒါယဇ္ဇံ ယာစိတော သာရိပုတ္တတ္ထေရံ အာဏာပေသိ – ‘‘ရာဟုလကုမာရံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ။ တံ သဗ္ဗံ ခန္ဓကဋ္ဌကထာယံ (မဟာဝ။ အဋ္ဌ။ ၁၀၅) ဝုတ္တနယေနေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတံ ပန ရာဟုလကုမာရံ ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တံ သာရိပုတ္တတ္ထေရောဝ ဥပသမ္ပာဒေသိ၊ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရော အဿ ကမ္မဝါစာစရိယော အဟောသိ။ တံ ဘဂဝါ ‘‘အယံ ကုမာရော ဇာတိအာဒိသမ္ပန္နော၊ သော ဇာတိဂေါတ္တကုလဝဏ္ဏပေါက္ခရတာဒီနိ နိဿာယ မာနံ ဝါ မဒံ ဝါ မာ အကာသီ’’တိ ဒဟရကာလတော ပဘုတိ ယာဝ န အရိယဘူမိံ ပါပုဏိ၊ တာဝ ဩဝဒန္တော အဘိဏှံ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ။ တသ္မာ စေတံ သုတ္တပရိယောသာနေပိ ဝုတ္တံ ‘‘ဣတ္ထံ သုဒံ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ ရာဟုလံ ဣမာဟိ ဂါထာဟိ အဘိဏှံ ဩဝဒတီ’’တိ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယံ အယံ သင်္ခေပတ္ထော ‘‘ကစ္စိ တွံ၊ ရာဟုလ၊ အဘိဏှံ သံဝါသဟေတု ဇာတိအာဒီနံ အညတရေန ဝတ္ထုနာ န ပရိဘဝသိ ပဏ္ဍိတံ၊ ဉာဏပဒီပဿ ဓမ္မဒေသနာပဒီပဿ စ ဓာရဏတော ဥက္ကာဓာရော မနုဿာနံ ¶ ကစ္စိ အပစိတော တယာ၊ ကစ္စိ နိစ္စံ ပူဇိတော တယာ’’တိ အာယသ္မန္တံ သာရိပုတ္တံ သန္ဓာယ ဘဏတိ။

၃၃၉။ ဧဝံ ဝုတ္တေ အာယသ္မာ ရာဟုလော ‘‘နာဟံ ဘဂဝါ နီစပုရိသော ဝိယ သံဝါသဟေတု မာနံ ဝါ မဒံ ဝါ ကရောမီ’’တိ ဒီပေန္တော ဣမံ ပဋိဂါထမာဟ ‘‘နာဟံ အဘိဏှသံဝါသာ’’တိ။ သာ ဥတ္တာနတ္ထာ ဧဝ။

၃၄၀။ တတော နံ ဘဂဝါ ဥတ္တရိံ ဩဝဒန္တော ပဉ္စ ကာမဂုဏေတိအာဒိကာ အဝသေသဂါထာယော အာဟ။ တတ္ထ ယသ္မာ ပဉ္စ ကာမဂုဏာ သတ္တာနံ ပိယရူပါ ပိယဇာတိကာ အတိဝိယ သတ္တေဟိ ဣစ္ဆိတာ ပတ္ထိတာ ¶ ၊ မနော စ နေသံ ရမယန္တိ၊ တေ စာယသ္မာ ရာဟုလော ဟိတွာ သဒ္ဓါယ ဃရာ နိက္ခန္တော၊ န ရာဇာဘိနီတော၊ န စောရာဘိနီတော၊ န ဣဏဋ္ဋော၊ န ဘယဋ္ဋော၊ န ဇီဝိကာပကတော၊ တသ္မာ နံ ဘဂဝါ ‘‘ပဉ္စ ကာမဂုဏေ ဟိတွာ၊ ပိယရူပေ မနောရမေ၊ သဒ္ဓါယ ဃရာ နိက္ခမ္မာ’’တိ သမုတ္တေဇေတွာ ဣမဿ နေက္ခမ္မဿ ပတိရူပါယ ပဋိပတ္တိယာ နိယောဇေန္တော အာဟ – ‘‘ဒုက္ခဿန္တကရော ဘဝါ’’တိ။

တတ္ထ ¶ သိယာ ‘‘နနု စာယသ္မာ ဒါယဇ္ဇံ ပတ္ထေန္တော ဗလက္ကာရေန ပဗ္ဗာဇိတော၊ အထ ကသ္မာ ဘဂဝါ အာဟ – ‘သဒ္ဓါယ ဃရာ နိက္ခမ္မာ’’’တိ ဝုစ္စတေ – နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တတ္တာ။ အယဉှိ အာယသ္မာ ဒီဃရတ္တံ နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တော ပဒုမုတ္တရသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ ပုတ္တံ ဥပရေဝတံ နာမ သာမဏေရံ ဒိသွာ သင်္ခေါ နာမ နာဂရာဇာ ဟုတွာ သတ္တ ဒိဝသေ ဒါနံ ဒတွာ တထာဘာဝံ ပတ္ထေတွာ တတော ပဘုတိ ပတ္ထနာသမ္ပန္နော အဘိနီဟာရသမ္ပန္နော သတသဟဿကပ္ပေ ပါရမိယော ပူရေတွာ အန္တိမဘဝံ ဥပပန္နော။ ဧဝံ နေက္ခမ္မာဓိမုတ္တတဉ္စဿ ဘဂဝါ ဇာနာတိ။ တထာဂတဗလညတရဉှိ ဧတံ ဉာဏံ။ တသ္မာ အာဟ – ‘‘သဒ္ဓါယ ဃရာ နိက္ခမ္မာ’’တိ။ အထ ဝါ ဒီဃရတ္တံ သဒ္ဓါယေဝ ဃရာ နိက္ခမ္မ ဣဒါနိ ဒုက္ခဿန္တကရော ဘဝါတိ အယမေတ္ထ အဓိပ္ပာယော။

၃၄၁။ ဣဒါနိဿ အာဒိတော ပဘုတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တကိရိယာယ ပဋိပတ္တိံ ဒဿေတုံ ‘‘မိတ္တေ ဘဇဿု ကလျာဏေ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သီလာဒီဟိ အဓိကာ ကလျာဏမိတ္တာ နာမ၊ တေ ဘဇန္တော ဟိမဝန္တံ နိဿာယ မဟာသာလာ မူလာဒီဟိ ဝိယ သီလာဒီဟိ ဝဍ္ဎတိ။ တေနာဟ – ‘‘မိတ္တေ ဘဇဿု ကလျာဏေ’’တိ။ ပန္တဉ္စ သယနာသနံ၊ ဝိဝိတ္တံ အပ္ပနိဂ္ဃောသန္တိ ယဉ္စ သယနာသနံ ပန္တံ ဒူရံ ဝိဝိတ္တံ အပ္ပာကိဏ္ဏံ အပ္ပနိဂ္ဃောသံ၊ ယတ္ထ မိဂသူကရာဒိသဒ္ဒေန အရညသညာ ¶ ဥပ္ပဇ္ဇတိ၊ တထာရူပံ သယနာသနဉ္စ ဘဇဿု။ မတ္တညူ ဟောဟိ ဘောဇနေတိ ပမာဏညူ ဟောဟိ၊ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တံ ပရိဘောဂမတ္တဉ္စ ဇာနာဟီတိ အတ္ထော။ တတ္ထ ပဋိဂ္ဂဟဏမတ္တညုနာ ဒေယျဓမ္မေပိ အပ္ပေ ဒါယကေပိ အပ္ပံ ဒါတုကာမေ အပ္ပမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဒေယျဓမ္မေ အပ္ပေ ဒါယကေ ပန ဗဟုံ ဒါတုကာမေပိ အပ္ပမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဒေယျဓမ္မေ ပန ဗဟုတရေ ¶ ဒါယကေပိ အပ္ပံ ဒါတုကာမေ အပ္ပမေဝ ဂဟေတဗ္ဗံ၊ ဒေယျဓမ္မေပိ ဗဟုတရေ ဒါယကေပိ ဗဟုံ ဒါတုကာမေ အတ္တနော ဗလံ ဇာနိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အပိစ မတ္တာယေဝ ဝဏ္ဏိတာ ဘဂဝတာတိ ပရိဘောဂမတ္တညုနာ ပုတ္တမံသံ ဝိယ အက္ခဗ္ဘဉ္ဇနမိဝ စ ယောနိသော မနသိ ကရိတွာ ဘောဇနံ ပရိဘုဉ္ဇိတဗ္ဗန္တိ။

၃၄၂။ ဧဝမိမာယ ဂါထာယ ဗြဟ္မစရိယဿ ဥပကာရဘူတာယ ကလျာဏမိတ္တသေဝနာယ နိယောဇေတွာ သေနာသနဘောဇနမုခေန စ ပစ္စယပရိဘောဂပါရိသုဒ္ဓိသီလေ သမာဒပေတွာ ဣဒါနိ ယသ္မာ စီဝရာဒီသု တဏှာယ မိစ္ဆာအာဇီဝေါ ဟောတိ၊ တသ္မာ တံ ပဋိသေဓေတွာ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလေ သမာဒပေန္တော ‘‘စီဝရေ ပိဏ္ဍပါတေ စာ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပစ္စယေတိ ဂိလာနပ္ပစ္စယေ။ ဧတေသူတိ ဧတေသု စတူသု စီဝရာဒီသု ဘိက္ခူနံ တဏှုပ္ပာဒဝတ္ထူသု။ တဏှံ မာကာသီတိ ‘‘ဟိရိကောပီနပဋိစ္ဆာဒနာဒိအတ္ထမေဝ တေ စတ္တာရော ပစ္စယာ နိစ္စာတုရာနံ ပုရိသာနံ ပဋိကာရဘူတာ ဇဇ္ဇရဃရဿေဝိမဿ အတိဒုဗ္ဗလဿ ကာယဿ ဥပတ္ထမ္ဘဘူတာ’’တိအာဒိနာ နယေန အာဒီနဝံ ပဿန္တော တဏှံ မာ ဇနေသိ၊ အဇနေန္တော အနုပ္ပာဒေန္တော ဝိဟရာဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ကိံ ကာရဏံ? မာ ¶ လောကံ ပုနရာဂမိ။ ဧတေသု ဟိ တဏှံ ကရောန္တော တဏှာယ အာကဍ္ဎိယမာနော ပုနပိ ဣမံ လောကံ အာဂစ္ဆတိ။ သော တွံ ဧတေသု တဏှံ မာကာသိ၊ ဧဝံ သန္တေ န ပုန ဣမံ လောကံ အာဂမိဿသီတိ။

ဧဝံ ဝုတ္တေ အာယသ္မာ ရာဟုလော ‘‘စီဝရေ တဏှံ မာကာသီတိ မံ ဘဂဝါ အာဟာ’’တိ စီဝရပဋိသံယုတ္တာနိ ဒွေ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒိယိ ပံသုကူလိကင်္ဂဉ္စ၊ တေစီဝရိကင်္ဂဉ္စ။ ‘‘ပိဏ္ဍပါတေ တဏှံ မာကာသီတိ မံ ဘဂဝါ အာဟာ’’တိ ပိဏ္ဍပါတပဋိသံယုတ္တာနိ ပဉ္စ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒိယိ – ပိဏ္ဍပါတိကင်္ဂံ၊ သပဒါနစာရိကင်္ဂံ၊ ဧကာသနိကင်္ဂံ၊ ပတ္တပိဏ္ဍိကင်္ဂံ၊ ခလုပစ္ဆာဘတ္တိကင်္ဂန္တိ။ ‘‘သေနာသနေ တဏှံ မာကာသီတိ မံ ဘဂဝါ အာဟာ’’တိ သေနာသနပဋိသံယုတ္တာနိ ¶ ဆ ဓုတင်္ဂါနိ သမာဒိယိ – အာရညိကင်္ဂံ၊ အဗ္ဘောကာသိကင်္ဂံ၊ ရုက္ခမူလိကင်္ဂံ၊ ယထာသန္ထတိကင်္ဂံ၊ သောသာနိကင်္ဂံ၊ နေသဇ္ဇိကင်္ဂန္တိ။ ‘‘ဂိလာနပ္ပစ္စယေ တဏှံ မာကာသီတိ မံ ဘဂဝါ အာဟာ’’တိ သဗ္ဗပ္ပစ္စယေသု ယထာလာဘံ ယထာဗလံ ယထာသာရုပ္ပန္တိ တီဟိ ¶ သန္တောသေဟိ သန္တုဋ္ဌော အဟောသိ၊ ယထာ တံ သုဗ္ဗစော ကုလပုတ္တော ပဒက္ခိဏဂ္ဂါဟီ အနုသာသနိန္တိ။

၃၄၃။ ဧဝံ ဘဂဝါ အာယသ္မန္တံ ရာဟုလံ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိသီလေ သမာဒပေတွာ ဣဒါနိ အဝသေသသီလေ သမထဝိပဿနာသု စ သမာဒပေတုံ ‘‘သံဝုတော ပါတိမောက္ခသ္မိ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ သံဝုတော ပါတိမောက္ခသ္မိန္တိ ဧတ္ထ ဘဝဿူတိ ပါဌသေသော။ ဘဝါတိ အန္တိမပဒေန ဝါ သမ္ဗန္ဓော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ တထာ ဒုတိယပဒေ။ ဧဝမေတေဟိ ဒွီဟိ ဝစနေဟိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလေ၊ ဣန္ဒြိယသံဝရသီလေ စ သမာဒပေသိ။ ပါကဋဝသေန စေတ္ထ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ဝုတ္တာနိ။ လက္ခဏတော ပန ဆဋ္ဌမ္ပိ ဝုတ္တံယေဝ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သတိ ကာယဂတာ တျတ္ထူတိ ဧဝံ စတုပါရိသုဒ္ဓိသီလေ ပတိဋ္ဌိတဿ တုယှံ စတုဓာတုဝဝတ္ထာနစတုဗ္ဗိဓသမ္ပဇညာနာပါနဿတိအာဟာရေပဋိကူလသညာဘာဝနာဒိဘေဒါ ကာယဂတာ သတိ အတ္ထု ဘဝတု၊ ဘာဝေဟိ နန္တိ အတ္ထော။ နိဗ္ဗိဒါဗဟုလော ဘဝါတိ သံသာရဝဋ္ဋေ ဥက္ကဏ္ဌနဗဟုလော သဗ္ဗလောကေ အနဘိရတသညီ ဟောဟီတိ အတ္ထော။

၃၄၄။ ဧတ္တာဝတာ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယံ ဥပစာရဘူမိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ အပ္ပနာဘူမိံ ဒဿေန္တော ‘‘နိမိတ္တံ ပရိဝဇ္ဇေဟီ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ နိမိတ္တန္တိ ရာဂဋ္ဌာနိယံ သုဘနိမိတ္တံ။ တေနေဝ နံ ပရတော ဝိသေသေန္တော အာဟ – ‘‘သုဘံ ရာဂူပသဉှိတ’’န္တိ။ ပရိဝဇ္ဇေဟီတိ အမနသိကာရေန ပရိစ္စဇာဟိ။ အသုဘာယ စိတ္တံ ဘာဝေဟီတိ ယထာ သဝိညာဏကေ အဝိညာဏကေ ဝါ ကာယေ အသုဘဘာဝနာ သမ္ပဇ္ဇတိ၊ ဧဝံ စိတ္တံ ဘာဝေဟိ။ ဧကဂ္ဂံ သုသမာဟိတန္တိ ဥပစာရသမာဓိနာ ဧကဂ္ဂံ၊ အပ္ပနာသမာဓိနာ သုသမာဟိတံ။ ယထာ တေ ဤဒိသံ စိတ္တံ ဟောတိ၊ တထာ နံ ဘာဝေဟီတိ အတ္ထော။

၃၄၅။ ဧဝမဿ ¶ အပ္ပနာဘူမိံ ဒဿေတွာ ဝိပဿနံ ဒဿေန္တော ‘‘အနိမိတ္တ’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနိမိတ္တဉ္စ ဘာဝေဟီတိ ဧဝံ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယေန သမာဓိနာ သမာဟိတစိတ္တော ဝိပဿနံ ဘာဝေဟီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိပဿနာ ဟိ ‘‘အနိစ္စာနုပဿနာဉာဏံ နိစ္စနိမိတ္တတော ဝိမုစ္စတီတိ အနိမိတ္တော ဝိမောက္ခော’’တိအာဒိနာ ¶ နယေန ရာဂနိမိတ္တာဒီနံ ဝါ အဂ္ဂဟဏေန အနိမိတ္တဝေါဟာရံ လဘတိ။ ယထာဟ –

‘‘သော ခွာဟံ၊ အာဝုသော၊ သဗ္ဗနိမိတ္တာနံ အမနသိကာရာ အနိမိတ္တံ စေတောသမာဓိံ ဥပသမ္ပဇ္ဇ ¶ ဝိဟရာမိ။ တဿ မယှံ၊ အာဝုသော၊ ဣမိနာ ဝိဟာရေန ဝိဟရတော နိမိတ္တာနုသာရိ ဝိညာဏံ ဟောတီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၃၄၀)။

မာနာနုသယမုဇ္ဇဟာတိ ဣမာယ အနိမိတ္တဘာဝနာယ အနိစ္စသညံ ပဋိလဘိတွာ ‘‘အနိစ္စသညိနော၊ မေဃိယ၊ အနတ္တသညာ သဏ္ဌာတိ၊ အနတ္တသညီ အသ္မိမာနသမုဂ္ဃာတံ ပါပုဏာတီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ (အ။ နိ။ ၉။၃၊ ဥဒါ။ ၃၁) အနုက္ကမေန မာနာနုသယံ ဥဇ္ဇဟ ပဇဟ ပရိစ္စဇာဟီတိ အတ္ထော။ တတော မာနာဘိသမယာ၊ ဥပသန္တော စရိဿသီတိ အထေဝံ အရိယမဂ္ဂေန မာနဿ အဘိသမယာ ခယာ ဝယာ ပဟာနာ ပဋိနိဿဂ္ဂါ ဥပသန္တော နိဗ္ဗုတော သီတိဘူတော သဗ္ဗဒရထပရိဠာဟဝိရဟိတော ယာဝ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာသိ၊ တာဝ သုညတာနိမိတ္တာပ္ပဏိဟိတာနံ အညတရညတရေန ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရေန စရိဿသိ ဝိဟရိဿသီတိ အရဟတ္တနိကူဋေန ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

တတော ပရံ ‘‘ဣတ္ထံ သုဒံ ဘဂဝါ’’တိအာဒိ သင်္ဂီတိကာရကာနံ ဝစနံ။ တတ္ထ ဣတ္ထံ သုဒန္တိ ဣတ္ထံ သု ဣဒံ၊ ဧဝမေဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဧဝံ ဩဝဒိယမာနော စာယသ္မာ ရာဟုလော ပရိပါကဂတေသု ဝိမုတ္တိပရိပါစနိယေသု ဓမ္မေသု စူဠရာဟုလောဝါဒသုတ္တပရိယောသာနေ အနေကေဟိ ဒေဝတာသဟဿေဟိ သဒ္ဓိံ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာသီတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ရာဟုလသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၂။ နိဂြောဓကပ္ပသုတ္တ-(ဝင်္ဂီသသုတ္တ)-ဝဏ္ဏနာ

ဧဝံ ¶ မေ သုတန္တိ နိဂြောဓကပ္ပသုတ္တံ၊ ‘‘ဝင်္ဂီသသုတ္တ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? အယမေဝ ယာဿ နိဒါနေ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဧဝံ မေတိအာဒီနိ ဝုတ္တတ္ထာနေဝ၊ ယတော ¶ တာနိ အညာနိ စ တထာဝိဓာနိ ဆဍ္ဍေတွာ အဝုတ္တနယမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။ အဂ္ဂါဠဝေ စေတိယေတိ အာဠဝိယံ အဂ္ဂစေတိယေ။ အနုပ္ပန္နေ ဟိ ဘဂဝတိ အဂ္ဂါဠဝဂေါတမကာဒီနိ အနေကာနိ စေတိယာနိ အဟေသုံ ယက္ခနာဂါဒီနံ ဘဝနာနိ။ တာနိ ဥပ္ပန္နေ ဘဂဝတိ မနုဿာ ဝိနာသေတွာ ဝိဟာရေ အကံသု၊ တေနေဝ စ နာမေန ဝေါဟရိံသု။ တတော ¶ အဂ္ဂါဠဝစေတိယသင်္ခါတေ ဝိဟာရေ ဝိဟရတီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အာယသ္မတော ဝင်္ဂီသဿာတိ ဧတ္ထ အာယသ္မာတိ ပိယဝစနံ၊ ဝင်္ဂီသောတိ တဿ ထေရဿ နာမံ။ သော ဇာတိတော ပဘုတိ ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗော – သော ကိရ ပရိဗ္ဗာဇကဿ ပုတ္တော ပရိဗ္ဗာဇိကာယ ကုစ္ဆိမှိ ဇာတော အညတရံ ဝိဇ္ဇံ ဇာနာတိ၊ ယဿာနုဘာဝေန ဆဝသီသံ အာကောဋေတွာ သတ္တာနံ ဂတိံ ဇာနာတိ။ မနုဿာပိ သုဒံ အတ္တနော ဉာတီနံ ကာလကတာနံ သုသာနတော သီသာနိ အာနေတွာ တံ တေသံ ဂတိံ ပုစ္ဆန္တိ။ သော ‘‘အသုကနိရယေ နိဗ္ဗတ္တော၊ အသုကမနုဿလောကေ’’တိ ဝဒတိ။ တေ တေန ဝိမှိတာ တဿ ဗဟုံ ဓနံ ဒေန္တိ။ ဧဝံ သော သကလဇမ္ဗုဒီပေ ပါကဋော အဟောသိ။

သော သတသဟဿကပ္ပံ ပူရိတပါရမီ အဘိနီဟာရသမ္ပန္နော ပဉ္စဟိ ပုရိသသဟဿေဟိ ပရိဝုတော ဂါမနိဂမဇနပဒရာဇဓာနီသု ဝိစရန္တော သာဝတ္ထိံ အနုပ္ပတ္တော။ တေန စ သမယေန ဘဂဝါ သာဝတ္ထိယံ ဝိဟရတိ၊ သာဝတ္ထိဝါသိနော ပုရေဘတ္တံ ဒါနံ ဒတွာ ပစ္ဆာဘတ္တံ သုနိဝတ္ထာ သုပါရုတာ ပုပ္ဖဂန္ဓာဒီနိ ဂဟေတွာ ဓမ္မဿဝနတ္ထာယ ဇေတဝနံ ဂစ္ဆန္တိ။ သော တေ ဒိသွာ ‘‘မဟာဇနကာယော ကုဟိံ ဂစ္ဆတီ’’တိ ပုစ္ဆိ။ အထဿ တေ အာစိက္ခိံသု – ‘‘ဗုဒ္ဓါ လောကေ ဥပ္ပန္နော၊ သော ဗဟုဇနဟိတာယ ဓမ္မံ ဒေသေတိ၊ တတ္ထ ဂစ္ဆာမာ’’တိ။ သောပိ တေဟိ သဒ္ဓိံ သပရိဝါရော ဂန္တွာ ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ သမ္မောဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ အထ နံ ဘဂဝါ အာမန္တေသိ – ‘‘ကိံ၊ ဝင်္ဂီသ၊ ဇာနာသိ ကိရ တာဒိသံ ဝိဇ္ဇံ၊ ယာယ သတ္တာနံ ဆဝသီသာနိ အာကောဋေတွာ ဂတိံ ပဝေဒေသီ’’တိ? ‘‘ဧဝံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ဇာနာမီ’’တိ။ ဘဂဝါ နိရယေ နိဗ္ဗတ္တဿ သီသံ အာဟရာပေတွာ ဒဿေသိ၊ သော နခေန အာကောဋေတွာ ‘‘နိရယေ နိဗ္ဗတ္တဿ သီသံ ဘော ဂေါတမာ’’တိ အာဟ။ ဧဝံ သဗ္ဗဂတိနိဗ္ဗတ္တာနံ သီသာနိ ဒဿေသိ၊ သောပိ တထေဝ ဉတွာ အာရောစေသိ။ အထဿ ဘဂဝါ ခီဏာသဝသီသံ ဒဿေသိ၊ သော ပုနပ္ပုနံ အာကောဋေတွာ ¶ န အညာသိ။ တတော ဘဂဝါ ‘‘အဝိသယော ¶ တေ ဧတ္ထ ဝင်္ဂီသ၊ မမေဝေသော ¶ ဝိသယော၊ ခီဏာသဝသီသ’’န္တိ ဝတွာ ဣမံ ဂါထမဘာသိ –

‘‘ဂတီ မိဂါနံ ပဝနံ၊ အာကာသော ပက္ခိနံ ဂတိ၊

ဝိဘဝေါ ဂတိ ဓမ္မာနံ၊ နိဗ္ဗာနံ အရဟတော ဂတီ’’တိ။ (ပရိ။ ၃၃၉)၊

ဝင်္ဂီသော ဂါထံ သုတွာ ‘‘ဣမံ မေ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ဝိဇ္ဇံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ ဘဂဝါ ‘‘နာယံ ဝိဇ္ဇာ အပဗ္ဗဇိတာနံ သမ္ပဇ္ဇတီ’’တိ အာဟ။ သော ‘‘ပဗ္ဗာဇေတွာ ဝါ မံ၊ ဘော ဂေါတမ၊ ယံ ဝါ ဣစ္ဆသိ၊ တံ ကတွာ ဣမံ ဝိဇ္ဇံ ဒေဟီ’’တိ အာဟ။ တဒါ စ ဘဂဝတော နိဂြောဓကပ္ပတ္ထေရော သမီပေ ဟောတိ၊ တံ ဘဂဝါ အာဏာပေသိ – ‘‘တေန ဟိ၊ နိဂြောဓကပ္ပ၊ ဣမံ ပဗ္ဗာဇေဟီ’’တိ။ သော တံ ပဗ္ဗာဇေတွာ တစပဉ္စကကမ္မဋ္ဌာနံ အာစိက္ခိ။ ဝင်္ဂီသော အနုပုဗ္ဗေန ပဋိသမ္ဘိဒါပ္ပတ္တော အရဟာ အဟောသိ။ ဧတဒဂ္ဂေ စ ဘဂဝတာ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ပဋိဘာနဝန္တာနံ ယဒိဒံ ဝင်္ဂီသော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၁၂)။

ဧဝံ သမုဒါဂတဿ အာယသ္မတော ဝင်္ဂီသဿ ဥပဇ္ဈာယော ဝဇ္ဇာဝဇ္ဇာဒိဥပနိဇ္ဈာယနေန ဧဝံ လဒ္ဓဝေါဟာရော နိဂြောဓကပ္ပော နာမ ထေရော။ ကပ္ပောတိ တဿ ထေရဿ နာမံ၊ နိဂြောဓမူလေ ပန အရဟတ္တံ အဓိဂတတ္တာ ‘‘နိဂြောဓကပ္ပော’’တိ ဘဂဝတာ ဝုတ္တော။ တတော နံ ဘိက္ခူပိ ဧဝံ ဝေါဟရန္တိ။ သာသနေ ထိရဘာဝံ ပတ္တောတိ ထေရော။ အဂ္ဂါဠဝေ စေတိယေ အစိရပရိနိဗ္ဗုတော ဟောတီတိ တသ္မိံ စေတိယေ အစိရပရိနိဗ္ဗုတော ဟောတိ။ ရဟောဂတဿ ပဋိသလ္လီနဿာတိ ဂဏမှာ ဝူပကဋ္ဌတ္တာ ရဟောဂတဿ ကာယေန၊ ပဋိသလ္လီနဿ စိတ္တေန တေဟိ တေဟိ ဝိသယေဟိ ပဋိနိဝတ္တိတွာ သလ္လီနဿ။ ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒီတိ ဣမိနာ အာကာရေန ဝိတက္ကော ဥပ္ပဇ္ဇိ။ ကသ္မာ ပန ဥဒပါဒီတိ။ အသမ္မုခတ္တာ ဒိဋ္ဌာသေဝနတ္တာ စ။ အယဉှိ တဿ ပရိနိဗ္ဗာနကာလေ န သမ္မုခါ အဟောသိ၊ ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗဉ္စာနေန အဿ ဟတ္ထကုက္ကုစ္စာဒိပုဗ္ဗာသေဝနံ၊ တာဒိသဉ္စ အခီဏာသဝါနမ္ပိ ဟောတိ ခီဏာသဝါနမ္ပိ ပုဗ္ဗပရိစယေန။

တထာ ဟိ ပိဏ္ဍောလဘာရဒွါဇော ပစ္ဆာဘတ္တံ ဒိဝါဝိဟာရတ္ထာယ ဥဒေနဿ ဥယျာနမေဝ ဂစ္ဆတိ ¶ ပုဗ္ဗေ ရာဇာ ဟုတွာ တတ္ထ ပရိစာရေသီတိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗပရိစယေန၊ ဂဝမ္ပတိတ္ထေရော တာဝတိံသဘဝနေ သုညံ ဒေဝဝိမာနံ ဂစ္ဆတိ ဒေဝပုတ္တော ဟုတွာ တတ္ထ ပရိစာရေသီတိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗပရိစယေန။ ပိလိန္ဒဝစ္ဆော ဘိက္ခူ ဝသလဝါဒေန သမုဒါစရတိ အဗ္ဗောကိဏ္ဏာနိ ပဉ္စ ဇာတိသတာနိ ¶ ဗြာဟ္မဏော ဟုတွာ တထာ အဘာသီတိ ဣမိနာ ပုဗ္ဗပရိစယေန။ တသ္မာ အသမ္မုခတ္တာ ဒိဋ္ဌာသေဝနတ္တာ စဿ ဧဝံ စေတသော ¶ ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘‘ပရိနိဗ္ဗုတော နု ခေါ မေ ဥပဇ္ဈာယော၊ ဥဒါဟု နော ပရိနိဗ္ဗုတော’’တိ။ တတော ပရံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာတိ ဧတ္ထ ပန ပုန သဏ္ဌာပနေန ဧဝံ ဝုတ္တံ။ ဧကံသန္တိ စ ဝါမံသံ ပါရုပိတွာ ဌိတဿေတံ အဓိဝစနံ။ ယတော ယထာ ဝါမံသံ ပါရုပိတွာ ဌိတံ ဟောတိ၊ တထာ စီဝရံ ကတွာတိ ဧဝမဿတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ သေသံ ပါကဋမေဝ။

၃၄၆။ အနောမပညန္တိ ဩမံ ဝုစ္စတိ ပရိတ္တံ လာမကံ၊ န ဩမပညံ၊ အနောမပညံ၊ မဟာပညန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌေဝ ဓမ္မေတိ ပစ္စက္ခမေဝ၊ ဣမသ္မိံယေဝ အတ္တဘာဝေတိ ဝါ အတ္ထော။ ဝိစိကိစ္ဆာနန္တိ ဧဝရူပါနံ ပရိဝိတက္ကာနံ။ ဉာတောတိ ပါကဋော။ ယသဿီတိ လာဘပရိဝါရသမ္ပန္နော အဘိနိဗ္ဗုတတ္တောတိ ဂုတ္တစိတ္တော အပရိဍယှမာနစိတ္တော ဝါ။

၃၄၇။ တယာ ကတန္တိ နိဂြောဓမူလေ နိသိန္နတ္တာ ‘‘နိဂြောဓကပ္ပော’’တိ ဝဒတာ တယာ ကတန္တိ ယထာ အတ္တနာ ဥပလက္ခေတိ၊ တထာ ဘဏတိ။ ဘဂဝါ ပန န နိသိန္နတ္တာ ဧဝ တံ တထာ အာလပိ၊ အပိစ ခေါ တတ္ထ အရဟတ္တံ ပတ္တတ္တာ။ ဗြာဟ္မဏဿာတိ ဇာတိံ သန္ဓာယ ဘဏတိ။ သော ကိရ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလကုလာ ပဗ္ဗဇိတော။ နမဿံ အစရီတိ နမဿမာနော ဝိဟာသိ။ မုတျပေက္ခောတိ နိဗ္ဗာနသင်္ခါတံ ဝိမုတ္တိံ အပေက္ခမာနော၊ နိဗ္ဗာနံ ပတ္ထေန္တောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒဠှဓမ္မဒဿီတိ ဘဂဝန္တံ အာလပတိ။ ဒဠှဓမ္မော ဟိ နိဗ္ဗာနံ အဘိဇ္ဇနဋ္ဌေန၊ တဉ္စ ဘဂဝါ ဒဿေတိ။ တသ္မာ တံ ‘‘ဒဠှဓမ္မဒဿီ’’တိ အာဟ။

၃၄၈။ သကျာတိပိ ဘဂဝန္တမေဝ ကုလနာမေန အာလပတိ။ မယမ္ပိ သဗ္ဗေတိ နိရဝသေသပရိသံ သင်္ဂဏှိတွာ အတ္တာနံ ဒဿေန္တော ဘဏတိ။ သမန္တစက္ခူတိပိ ဘဂဝန္တမေဝ သဗ္ဗညုတညာဏေန အာလပတိ။ သမဝဋ္ဌိတာတိ သမ္မာ အဝဋ္ဌိတာ အာဘောဂံ ကတွာ ဌိတာ။ နောတိ အမှာကံ။ သဝနာယာတိ ¶ ဣမဿ ပဉှဿ ဝေယျာကရဏဿဝနတ္ထာယ။ သောတာတိ သောတိန္ဒြိယာနိ။ တုဝံ နော သတ္ထာ တွမနုတ္တရောသီတိ ထုတိဝစနမတ္တမေဝေတံ။

၃၄၉။ ဆိန္ဒေဝ ¶ နော ဝိစိကိစ္ဆန္တိ အကုသလဝိစိကိစ္ဆာယ နိဗ္ဗိစိကိစ္ဆော သော၊ ဝိစိကိစ္ဆာပတိရူပကံ ပန တံ ပရိဝိတက္ကံ သန္ဓာယေဝမာဟ။ ဗြူဟိ မေတန္တိ ဗြူဟိ မေ ဧတံ၊ ယံ မယာ ယာစိတောသိ ‘‘တံ သာဝကံ သကျ၊ မယမ္ပိ သဗ္ဗေ အညာတုမိစ္ဆာမာ’’တိ၊ ဗြူဝန္တော စ တံ ဗြာဟ္မဏံ ပရိနိဗ္ဗုတံ ဝေဒယ ဘူရိပည မဇ္ဈေဝ နော ဘာသ၊ ပရိနိဗ္ဗုတံ ဉတွာ မဟာပညံ ဘဂဝါ မဇ္ဈေဝ အမှာကံ သဗ္ဗေသံ ဘာသ၊ ယထာ သဗ္ဗေဝ မယံ ဇာနေယျာမ။ သက္ကောဝ ဒေဝါန သဟဿနေတ္တောတိ ဣဒံ ပန ထုတိဝစနမေဝ။ အပိစဿ အယံ အဓိပ္ပာယော – ယထာ သက္ကော သဟဿနေတ္တော ဒေဝါနံ မဇ္ဈေ ¶ တေဟိ သက္ကစ္စံ သမ္ပဋိစ္ဆိတဝစနော ဘာသတိ၊ ဧဝံ အမှာကံ မဇ္ဈေ အမှေဟိ သမ္ပဋိစ္ဆိတဝစနော ဘာသာတိ။

၃၅၀။ ယေ ကေစီတိ ဣမမ္ပိ ဂါထံ ဘဂဝန္တံ ထုနန္တောယေဝ ဝတ္တုကာမတံ ဇနေတုံ ဘဏတိ။ တဿတ္ထော ယေ ကေစိ အဘိဇ္ဈာဒယော ဂန္ထာ တေသံ အပ္ပဟာနေ မောဟဝိစိကိစ္ဆာနံ ပဟာနာဘာဝတော ‘‘မောဟမဂ္ဂါ’’တိ စ ‘‘အညာဏပက္ခာ’’တိ စ ‘‘ဝိစိကိစ္ဆဋ္ဌာနာ’’တိ စ ဝုစ္စန္တိ။ သဗ္ဗေ တေ တထာဂတံ ပတွာ တထာဂတဿ ဒေသနာဗလေန ဝိဒ္ဓံသိတာ န ဘဝန္တိ နဿန္တိ။ ကိံ ကာရဏံ? စက္ခုဉှိ ဧတံ ပရမံ နရာနံ၊ ယသ္မာ တထာဂတော သဗ္ဗဂန္ထဝိဓမနပညာစက္ခုဇနနတော နရာနံ ပရမံ စက္ခုန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၅၁။ နော စေ ဟိ ဇာတူတိ ဣမမ္ပိ ဂါထံ ထုနန္တောယေဝ ဝတ္တုကာမတံ ဇနေန္တောဝ ဘဏတိ။ တတ္ထ ဇာတူတိ ဧကံသဝစနံ။ ပုရိသောတိ ဘဂဝန္တံ သန္ဓာယာဟ။ ဇောတိမန္တောတိ ပညာဇောတိသမန္နာဂတာ သာရိပုတ္တာဒယော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယဒိ ဘဂဝါ ယထာ ပုရတ္ထိမာဒိဘေဒေါ ဝါတော အဗ္ဘဃနံ ဝိဟနတိ၊ ဧဝံ ဒေသနာဝေဂေန ကိလေသေ န ဝိဟနေယျ ¶ ။ တထာ ယထာ အဗ္ဘဃနေန နိဝုတော လောကော တမောဝ ဟောတိ ဧကန္ဓကာရော၊ ဧဝံ အညာဏနိဝုတောပိ တမောဝဿ။ ယေပိ ဣမေ ဒါနိ ဇောတိမန္တော ခါယန္တိ သာရိပုတ္တာဒယော၊ တေပိ နရာ န တပေယျုန္တိ။

၃၅၂။ ဓီရာ စာတိ ဣမမ္ပိ ဂါထံ ပုရိမနယေနေဝ ဘဏတိ။ တဿတ္ထော ဓီရာ စ ပဏ္ဍိတာ ပုရိသာ ပဇ္ဇောတကရာ ဘဝန္တိ၊ ပညာပဇ္ဇောတံ ဥပ္ပာဒေန္တိ။ တသ္မာ အဟံ တံ ဝီရ ပဓာနဝီရိယသမန္နာဂတော ဘဂဝါ တထေဝ မညေ ဓီရောတိ စ ¶ ပဇ္ဇောတကရောတွေဝ စ မညာမိ။ မယဉှိ ဝိပဿိနံ သဗ္ဗဓမ္မေ ယထာဘူတံ ပဿန္တံ ဘဂဝန္တံ ဇာနန္တာ ဧဝ ဥပါဂမုမှာ၊ တသ္မာ ပရိသာသု နော အာဝိကရောဟိ ကပ္ပံ၊ နိဂြောဓကပ္ပံ အာစိက္ခ ပကာသေဟီတိ။

၃၅၃။ ခိပ္ပန္တိ ဣမမ္ပိ ဂါထံ ပုရိမနယေနေဝ ဘဏတိ။ တဿတ္ထော ခိပ္ပံ ဂိရံ ဧရယ လဟုံ အစိရာယမာနော ဝစနံ ဘာသ၊ ဝဂ္ဂုံ မနောရမံ ဘဂဝါ။ ယထာ သုဝဏ္ဏဟံသော ဂေါစရပဋိက္ကန္တော ဇာတဿရဝနသဏ္ဍံ ဒိသွာ ဂီဝံ ပဂ္ဂယှ ဥစ္စာရေတွာ ရတ္တတုဏ္ဍေန သဏိကံ အတရမာနော ဝဂ္ဂုံ ဂိရံ နိကူဇတိ နိစ္ဆာရေတိ၊ ဧဝမေဝ တွမ္ပိ သဏိကံ နိကူဇ၊ ဣမိနာ မဟာပုရိသလက္ခဏညတရေန ဗိန္ဒုဿရေန သုဝိကပ္ပိတေန သုဋ္ဌုဝိကပ္ပိတေန အဘိသင်္ခတေန။ ဧတေ မယံ သဗ္ဗေဝ ဥဇုဂတာ အဝိက္ခိတ္တမာနသာ ဟုတွာ တဝ နိကူဇိတံ သုဏောမာတိ။

၃၅၄။ ပဟီနဇာတိမရဏန္တိ ¶ ဣမမ္ပိ ဂါထံ ပုရိမနယေနေဝ ဘဏတိ။ တတ္ထ န သေသေတီတိ အသေသော၊ တံ အသေသံ။ သောတာပန္နာဒယော ဝိယ ကိဉ္စိ အသေသေတွာ ပဟီနဇာတိမရဏန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ နိဂ္ဂယှာတိ သုဋ္ဌု ယာစိတွာ နိဗန္ဓိတွာ။ ဓောနန္တိ ဓုတသဗ္ဗပါပံ။ ဝဒေဿာမီတိ ကထာပေဿာမိ ဓမ္မံ။ န ကာမကာရော ဟိ ပုထုဇ္ဇနာနန္တိ ပုထုဇ္ဇနာနမေဝ ဟိ ကာမကာရော နတ္ထိ၊ ယံ ပတ္ထေန္တိ ဉာတုံ ဝါ ဝတ္တုံ ဝါ၊ တံ န သက္ကောန္တိ။ သင်္ခေယျကာရော စ တထာဂတာနန္တိ တထာဂတာနံ ပန ဝီမံသကာရော ပညာပုဗ္ဗင်္ဂမာ ကိရိယာ။ တေ ယံ ပတ္ထေန္တိ ဉာတုံ ဝါ ဝတ္တုံ ဝါ၊ တံ သက္ကောန္တီတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၅၅။ ဣဒါနိ တံ သင်္ခေယျကာရံ ¶ ပကာသေန္တော ‘‘သမ္ပန္နဝေယျာကရဏ’’န္တိ ဂါထမာဟ။ တဿတ္ထော – တထာ ဟိ တဝ ဘဂဝါ ဣဒံ သမုဇ္ဇုပညဿ တတ္ထ တတ္ထ သမုဂ္ဂဟီတံ ဝုတ္တံ ပဝတ္တိတံ သမ္ပန္နဝေယျာကရဏံ၊ ‘‘သန္တတိမဟာမတ္တော သတ္တတာလမတ္တံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပရိနိဗ္ဗာယိဿတိ၊ သုပ္ပဗုဒ္ဓါ သက္ကော သတ္တမေ ဒိဝသေ ပထဝိံ ပဝိသိဿတီ’’တိ ဧဝမာဒီသု အဝိပရီတံ ဒိဋ္ဌံ။ တတော ပန သုဋ္ဌုတရံ အဉ္ဇလိံ ပဏာမေတွာ အာဟ – အယမဉ္ဇလီ ပစ္ဆိမော သုပ္ပဏာမိတော၊ အယမပရောပိ အဉ္ဇလီ သုဋ္ဌုတရံ ပဏာမိတော။ မာ မောဟယီတိ မာ နော အကထနေန မောဟယိ ဇာနံ ဇာနန္တော ကပ္ပဿ ဂတိံ။ အနောမပညာတိ ဘဂဝန္တံ အာလပတိ။

၃၅၆။ ပရောဝရန္တိ ¶ ဣမံ ပန ဂါထံ အပရေနပိ ပရိယာယေန အမောဟနမေဝ ယာစန္တော အာဟ။ တတ္ထ ပရောဝရန္တိ လောကိယလောကုတ္တရဝသေန သုန္ဒရာသုန္ဒရံ ဒူရေသန္တိကံ ဝါ။ အရိယဓမ္မန္တိ စတုသစ္စဓမ္မံ။ ဝိဒိတွာတိ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ။ ဇာနန္တိ သဗ္ဗံ ဉေယျဓမ္မံ ဇာနန္တော။ ဝါစာဘိကင်္ခါမီတိ ယထာ ဃမ္မနိ ဃမ္မတတ္တော ပုရိသော ကိလန္တော တသိတော ဝါရိံ၊ ဧဝံ တေ ဝါစံ အဘိကင်္ခါမိ။ သုတံ ပဝဿာတိ သုတသင်္ခါတံ သဒ္ဒါယတနံ ပဝဿ ပဂ္ဃရ မုဉ္စ ပဝတ္တေဟိ။ ‘‘သုတဿ ဝဿာ’’တိပိ ပါဌော၊ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ သဒ္ဒါယတနဿ ဝုဋ္ဌိံ ဝဿာတိ အတ္ထော။

၃၅၇။ ဣဒါနိ ယာဒိသံ ဝါစံ အဘိကင်္ခတိ၊ တံ ပကာသေန္တော –

‘‘ယဒတ္ထိကံ ဗြဟ္မစရိယံ အစရီ၊

ကပ္ပာယနော ကစ္စိဿ တံ အမောဃံ၊

နိဗ္ဗာယိ သော အာဒု သဥပါဒိသေသော၊

ယထာ ဝိမုတ္တော အဟု တံ သုဏောမာ’’တိ။ –

ဂါထမာဟ ¶ ။ တတ္ထ ကပ္ပာယနောတိ ကပ္ပမေဝ ပူဇာဝသေန ဘဏတိ။ ယထာ ဝိမုတ္တောတိ ‘‘ကိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ယထာ အသေက္ခာ၊ ဥဒါဟု ဥပါဒိသေသာယ ယထာ သေက္ခာ’’တိ ပုစ္ဆတိ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။

၃၅၈။ ဧဝံ ဒွါဒသဟိ ဂါထာဟိ ယာစိတော ဘဂဝါ တံ ဝိယာကရောန္တော –

‘‘အစ္ဆေစ္ဆိ တဏှံ ဣဓ နာမရူပေ၊ (ဣတိ ဘဂဝါ)

ကဏှဿ သောတံ ဒီဃရတ္တာနုသယိတံ၊

အတာရိ ဇာတိံ မရဏံ အသေသံ၊

ဣစ္စဗြဝီ ဘဂဝါ ပဉ္စသေဋ္ဌော’’တိ။ –

ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ပုရိမပဒဿ တာဝ အတ္ထော – ယာပိ ဣမသ္မိံ နာမရူပေ ကာမတဏှာဒိဘေဒါ တဏှာဒီဃရတ္တံ အပ္ပဟီနဋ္ဌေန အနုသယိတာ ကဏှနာမကဿ မာရဿ ‘‘သောတ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ကဏှဿ သောတဘူတံ ဒီဃရတ္တာနုသယိတံ ¶ ဣဓ နာမရူပေ တဏှံ ကပ္ပာယနော ဆိန္ဒီတိ။ ဣတိ ဘဂဝါတိ ဣဒံ ပနေတ္ထ သင်္ဂီတိကာရာနံ ဝစနံ။ အတာရိ ဇာတိံ မရဏံ အသေသန္တိ သော ¶ တံ တဏှံ ဆေတွာ အသေသံ ဇာတိမရဏံ အတာရိ၊ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယီတိ ဒဿေတိ။ ဣစ္စဗြဝီ ဘဂဝါ ပဉ္စသေဋ္ဌောတိ ဝင်္ဂီသေန ပုဋ္ဌော ဘဂဝါ ဧတဒဝေါစ ပဉ္စန္နံ ပဌမသိဿာနံ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ သေဋ္ဌော၊ ပဉ္စဟိ ဝါ သဒ္ဓါဒီဟိ ဣန္ဒြိယေဟိ၊ သီလာဒီဟိ ဝါ ဓမ္မက္ခန္ဓေဟိ အတိဝိသိဋ္ဌေဟိ စက္ခူဟိ စ သေဋ္ဌောတိ သင်္ဂီတိကာရာနမေဝိဒံ ဝစနံ။

၃၅၉။ ဧဝံ ဝုတ္တေ ဘဂဝတော ဘာသိတမဘိနန္ဒမာနသော ဝင်္ဂီသော ‘‘ဧသ သုတွာ’’တိအာဒိဂါထာယော အာဟ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယ ဣသိသတ္တမာတိ ဘဂဝါ ဣသိ စ သတ္တမော စ ဥတ္တမဋ္ဌေန ဝိပဿီသိခီဝေဿဘူကကုသန္ဓကောဏာဂမနကဿပနာမကေ ဆ ဣသယော အတ္တနာ သဟ သတ္တ ကရောန္တော ပါတုဘူတောတိပိ ဣသိသတ္တမော၊ တံ အာလပန္တော အာဟ။ န မံ ဝဉ္စေသီတိ ယသ္မာ ပရိနိဗ္ဗုတော၊ တသ္မာ တဿ ပရိနိဗ္ဗုတဘာဝံ ဣစ္ဆန္တံ မံ န ဝဉ္စေသိ၊ န ဝိသံဝါဒေသီတိ အတ္ထော။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။

၃၆၀။ ဒုတိယဂါထာယ ယသ္မာ မုတျပေက္ခော ဝိဟာသိ၊ တသ္မာ တံ သန္ဓာယာဟ ‘‘ယထာဝါဒီ တထာကာရီ၊ အဟု ဗုဒ္ဓဿ သာဝကော’’တိ။ မစ္စုနော ဇာလံ တတန္တိ တေဘူမကဝဋ္ဋေ ဝိတ္ထတံ မာရဿ တဏှာဇာလံ။ မာယာဝိနောတိ ဗဟုမာယဿ။ ‘‘တထာ မာယာဝိနော’’တိပိ ကေစိ ပဌန္တိ၊ တေသံ ယော အနေကာဟိ ¶ မာယာဟိ အနေကက္ခတ္တုမ္ပိ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိ၊ တဿ တထာ မာယာဝိနောတိ အဓိပ္ပာယော။

၃၆၁။ တတိယဂါထာယ အာဒီတိ ကာရဏံ။ ဥပါဒါနဿာတိ ဝဋ္ဋဿ။ ဝဋ္ဋဉှိ ဥပါဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ဣဓ ‘‘ဥပါဒါန’’န္တိ ဝုတ္တံ၊ တဿေဝ ဥပါဒါနဿ အာဒိံ အဝိဇ္ဇာတဏှာဒိဘေဒံ ကာရဏံ အဒ္ဒသ ကပ္ပောတိ ဧဝံ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ ဘဂဝါတိ အဓိပ္ပာယေန ဝဒတိ။ အစ္စဂါ ဝတာတိ အတိက္ကန္တော ဝတ။ မစ္စုဓေယျန္တိ မစ္စု ဧတ္ထ ဓိယတီတိ မစ္စုဓေယျံ၊ တေဘူမကဝဋ္ဋဿေတံ အဓိဝစနံ။ တံ သုဒုတ္တရံ မစ္စုဓေယျံ အစ္စဂါ ဝတာတိ ဝေဒဇာတော ဘဏတိ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝါတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ နိဂြောဓကပ္ပသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

၁၃။ သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယသုတ္တ-(မဟာသမယသုတ္တ)-ဝဏ္ဏနာ

၃၆၂။ ပုစ္ဆာမိ ¶ ¶ ¶ မုနိံ ပဟူတပညန္တိ သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယသုတ္တံ၊ ‘‘မဟာသမယသုတ္တ’’န္တိပိ ဝုစ္စတိ မဟာသမယဒိဝသေ ကထိတတ္တာ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? ပုစ္ဆာဝသိကာ ဥပ္ပတ္တိ။ နိမ္မိတဗုဒ္ဓေန ဟိ ပုဋ္ဌော ဘဂဝါ ဣမံ သုတ္တမဘာသိ၊ တံ သဒ္ဓိံ ပုစ္ဆာယ ‘‘သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယသုတ္တ’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရတော ပန သာကိယကောလိယာနံ ဥပ္ပတ္တိတော ပဘုတိ ပေါရာဏေဟိ ဝဏ္ဏီယတိ။

တတြာယံ ဥဒ္ဒေသမဂ္ဂဝဏ္ဏနာ – ပဌမကပ္ပိကာနံ ကိရ ရညော မဟာသမ္မတဿ ရောဇော နာမ ပုတ္တော အဟောသိ။ ရောဇဿ ဝရရောဇော၊ ဝရရောဇဿ ကလျာဏော၊ ကလျာဏဿ ဝရကလျာဏော၊ ဝရကလျာဏဿ မန္ဓာတာ၊ မန္ဓာတုဿ ဝရမန္ဓာတာ၊ ဝရမန္ဓာတုဿ ဥပေါသထော၊ ဥပေါသထဿ ဝရော၊ ဝရဿ ဥပဝရော၊ ဥပဝရဿ မဃဒေဝေါ၊ မဃဒေဝဿ ပရမ္ပရာ စတုရာသီတိ ခတ္တိယသဟဿာနိ အဟေသုံ။ တေသံ ပရတော တယော ဩက္ကာကဝံသာ အဟေသုံ။ တေသု တတိယဩက္ကာကဿ ပဉ္စ မဟေသိယော အဟေသုံ – ဟတ္ထာ၊ စိတ္တာ၊ ဇန္တု၊ ဇာလိနီ၊ ဝိသာခါတိ။ ဧကေကိဿာ ပဉ္စ ပဉ္စ ဣတ္ထိသတာနိ ပရိဝါရာ။ သဗ္ဗဇေဋ္ဌာယ စတ္တာရော ပုတ္တာ – ဩက္ကာမုခေါ၊ ကရကဏ္ဍု၊ ဟတ္ထိနိကော၊ သိနိပုရောတိ၊ ပဉ္စ ဓီတရော – ပိယာ၊ သုပ္ပိယာ၊ အာနန္ဒာ၊ ဝိဇိတာ၊ ဝိဇိတသေနာတိ။ ဧဝံ သာ နဝ ပုတ္တေ လဘိတွာ ကာလမကာသိ။

အထ ရာဇာ အညံ ဒဟရံ အဘိရူပံ ရာဇဓီတရံ အာနေတွာ အဂ္ဂမဟေသိဋ္ဌာနေ ဌပေသိ။ သာပိ ဇန္တုံ နာမ ဧကံ ပုတ္တံ ဝိဇာယိ။ တံ ဇန္တုကုမာရံ ပဉ္စမဒိဝသေ အလင်္ကရိတွာ ရညော ဒဿေသိ။ ရာဇာ တုဋ္ဌော မဟေသိယာ ဝရံ အဒါသိ။ သာ ဉာတကေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တေတွာ ပုတ္တဿ ရဇ္ဇံ ယာစိ။ ရာဇာ ‘‘နဿ ဝသလိ၊ မမ ပုတ္တာနံ အန္တရာယမိစ္ဆသီ’’တိ နာဒါသိ။ သာ ပုနပ္ပုနံ ¶ ရဟော ရာဇာနံ ပရိတောသေတွာ ‘‘န၊ မဟာရာဇ၊ မုသာဝါဒေါ ဝဋ္ဋတီ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ ယာစတိ ဧဝ။ အထ ရာဇာ ပုတ္တေ အာမန္တေသိ – ‘‘အဟံ၊ တာတာ၊ တုမှာကံ ကနိဋ္ဌံ ဇန္တုကုမာရံ ဒိသွာ တဿ မာတုယာ သဟသာ ဝရံ အဒါသိံ။ သာ ¶ ပုတ္တဿ ရဇ္ဇံ ပရိဏာမေတုံ ဣစ္ဆတိ။ တုမှေ မမစ္စယေန အာဂန္တွာ ရဇ္ဇံ ကာရေယျာထာ’’တိ အဋ္ဌဟိ အမစ္စေဟိ သဒ္ဓိံ ဥယျောဇေသိ။ တေ ဘဂိနိယော အာဒါယ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ နဂရာ နိက္ခမိံသု။ ‘‘ကုမာရာ ပိတုအစ္စယေန အာဂန္တွာ ရဇ္ဇံ ကာရေဿန္တိ၊ ဂစ္ဆာမ နေ ဥပဋ္ဌဟာမာ’’တိ စိန္တေတွာ ဗဟူ မနုဿာ အနုဗန္ဓိံသု။ ပဌမဒိဝသေ ယောဇနမတ္တာ ¶ သေနာ အဟောသိ၊ ဒုတိယဒိဝသေ ဒွိယောဇနမတ္တာ၊ တတိယဒိဝသေ တိယောဇနမတ္တာ။ ကုမာရာ စိန္တေသုံ – ‘‘မဟာ အယံ ဗလကာယော၊ သစေ မယံ ကဉ္စိ သာမန္တရာဇာနံ အက္ကမိတွာ ဇနပဒံ ဂဏှိဿာမ၊ သောပိ နော န ပဟောဿတိ၊ ကိံ ပရေသံ ပီဠံ ကတွာ လဒ္ဓရဇ္ဇေန၊ မဟာ ဇမ္ဗုဒီပေါ၊ အရညေ နဂရံ မာပေဿာမာ’’တိ ဟိမဝန္တာဘိမုခါ အဂမိံသု။

တတ္ထ နဂရမာပနောကာသံ ပရိယေသမာနာ ဟိမဝတိ ကပိလော နာမ ဃောရတပေါ တာပသော ပဋိဝသတိ ပေါက္ခရဏိတီရေ မဟာသာကသဏ္ဍေ၊ တဿ ဝသနောကာသံ ဂတာ။ သော တေ ဒိသွာ ပုစ္ဆိတွာ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ သုတွာ တေသု အနုကမ္ပံ အကာသိ။ သော ကိရ ဘုမ္မဇာလံ နာမ ဝိဇ္ဇံ ဇာနာတိ၊ ယာယ ဥဒ္ဓံ အသီတိဟတ္ထေ အာကာသေ စ ဟေဋ္ဌာ ဘူမိယဉ္စ ဂုဏဒေါသေ ပဿတိ။ အထေကသ္မိံ ပဒေသေ သူကရမိဂါ သီဟဗျဂ္ဃာဒယော တာသေတွာ ပရိပါတေန္တိ၊ မဏ္ဍူကမူသိကာ သပ္ပေ ဘိံသာပေန္တိ။ သော တေ ဒိသွာ ‘‘အယံ ဘူမိပ္ပဒေသော ပထဝီအဂ္ဂ’’န္တိ တသ္မိံ ပဒေသေ အဿမံ မာပေသိ။ တတော သော ရာဇကုမာရေ အာဟ – ‘‘သစေ မမ နာမေန နဂရံ ကရောထ၊ ဒေမိ ဝေါ ဣမံ ဩကာသ’’န္တိ။ တေ တထာ ပဋိဇာနိံသု။ တာပသော ‘‘ဣမသ္မိံ ဩကာသေ ဌတွာ စဏ္ဍာလပုတ္တောပိ စက္ကဝတ္တိံ ဗလေန အတိသေတီ’’တိ ဝတွာ ‘‘အဿမေ ရညော ဃရံ မာပေတွာ နဂရံ မာပေထာ’’တိ တံ ဩကာသံ ဒတွာ သယံ အဝိဒူရေ ပဗ္ဗတပါဒေ အဿမံ ကတွာ ဝသိ။ တတော ¶ ကုမာရာ တတ္ထ နဂရံ မာပေတွာ ကပိလဿ ဝုတ္ထောကာသေ ကတတ္တာ ‘‘ကပိလဝတ္ထူ’’တိ နာမံ အာရောပေတွာ တတ္ထ နိဝါသံ ကပ္ပေသုံ။

အထ အမစ္စာ ‘‘ဣမေ ကုမာရာ ဝယပ္ပတ္တာ၊ ယဒိ နေသံ ပိတာ သန္တိကေ ဘဝေယျ၊ သော အာဝါဟဝိဝါဟံ ကာရေယျ။ ဣဒါနိ ပန အမှာကံ ဘာရော’’တိ စိန္တေတွာ ကုမာရေဟိ သဒ္ဓိံ မန္တေသုံ။ ကုမာရာ ‘‘အမှာကံ သဒိသာ ခတ္တိယဓီတရော န ပဿာမ၊ တာသမ္ပိ ဘဂိနီနံ သဒိသေ ခတ္တိယကုမာရေ၊ ဇာတိသမ္ဘေဒဉ္စ ¶ န ကရောမာ’’တိ။ တေ ဇာတိသမ္ဘေဒဘယေန ဇေဋ္ဌဘဂိနိံ မာတုဋ္ဌာနေ ဌပေတွာ အဝသေသာဟိ သံဝါသံ ကပ္ပေသုံ။ တေသံ ပိတာ တံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘သကျာ ဝတ၊ ဘော ကုမာရာ၊ ပရမသကျာ ဝတ၊ ဘော ကုမာရာ’’တိ ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ။ အယံ တာဝ သကျာနံ ဥပ္ပတ္တိ။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ ဘဂဝတာ –

‘‘အထ ခေါ၊ အမ္ဗဋ္ဌ၊ ရာဇာ ဩက္ကာကော အမစ္စေ ပါရိသဇ္ဇေ အာမန္တေသိ – ‘ကဟံ နု ခေါ၊ ဘော၊ ဧတရဟိ ကုမာရာ သမ္မန္တီ’တိ။ အတ္ထိ၊ ဒေဝ၊ ဟိမဝန္တပဿေ ပေါက္ခရဏိယာ တီရေ မဟာသာကသဏ္ဍော၊ တတ္ထေတရဟိ ကုမာရာ သမ္မန္တိ။ တေ ဇာတိသမ္ဘေဒဘယာ သကာဟိ ဘဂိနီဟိ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေန္တီတိ။ အထ ခေါ၊ အမ္ဗဋ္ဌ၊ ရာဇာ ဩက္ကာကော ဥဒါနံ ဥဒါနေသိ – ‘သကျာ ဝတ၊ ဘော ကုမာရာ၊ ပရမသကျာ ဝတ၊ ဘော ကုမာရာ’တိ၊ တဒဂ္ဂေ ခေါ ပန ¶ ၊ အမ္ဗဋ္ဌ၊ သကျာ ပညာယန္တိ၊ သော စ သကျာနံ ပုဗ္ဗပုရိသော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၆၇)။

တတော နေသံ ဇေဋ္ဌဘဂိနိယာ ကုဋ္ဌရောဂေါ ဥဒပါဒိ၊ ကောဝိဠာရပုပ္ဖသဒိသာနိ ဂတ္တာနိ အဟေသုံ။ ရာဇကုမာရာ ‘‘ဣမာယ သဒ္ဓိံ ဧကတော နိသဇ္ဇဋ္ဌာနဘောဇနာဒီနိ ကရောန္တာနမ္ပိ ဥပရိ ဧသ ရောဂေါ သင်္ကမတီ’’တိ စိန္တေတွာ ဥယျာနကီဠံ ဂစ္ဆန္တာ ဝိယ တံ ယာနေ အာရောပေတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ ပေါက္ခရဏိံ ခဏာပေတွာ ¶ တံ တတ္ထ ခါဒနီယဘောဇနီယေဟိ သဒ္ဓိံ ပက္ခိပိတွာ ဥပရိ ပဒရံ ပဋိစ္ဆာဒါပေတွာ ပံသုံ ဒတွာ ပက္ကမိံသု။ တေန စ သမယေန ရာမော နာမ ရာဇာ ကုဋ္ဌရောဂီ ဩရောဓေဟိ စ နာဋကေဟိ စ ဇိဂုစ္ဆိယမာနော တေန သံဝေဂေန ဇေဋ္ဌပုတ္တဿ ရဇ္ဇံ ဒတွာ အရညံ ပဝိသိတွာ တတ္ထ ပဏ္ဏမူလဖလာနိ ပရိဘုဉ္ဇန္တော နစိရဿေဝ အရောဂေါ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏော ဟုတွာ၊ ဣတော စိတော စ ဝိစရန္တော မဟန္တံ သုသိရရုက္ခံ ဒိသွာ တဿဗ္ဘန္တရေ သောဠသဟတ္ထပ္ပမာဏံ တံ ကောလာပံ သောဓေတွာ၊ ဒွါရဉ္စ ဝါတပါနဉ္စ ကတွာ နိဿေဏိံ ဗန္ဓိတွာ တတ္ထ ဝါသံ ကပ္ပေသိ။ သော အင်္ဂါရကဋာဟေ အဂ္ဂိံ ကတွာ ရတ္တိံ ဝိဿရဉ္စ သုဿရဉ္စ သုဏန္တော သယတိ။ သော ‘‘အသုကသ္မိံ ပဒေသေ သီဟော သဒ္ဒမကာသိ၊ အသုကသ္မိံ ဗျဂ္ဃော’’တိ သလ္လက္ခေတွာ ပဘာတေ တတ္ထ ဂန္တွာ ဝိဃာသမံသံ အာဒါယ ပစိတွာ ခါဒတိ။

အထေကဒိဝသံ သော ပစ္စူသသမယေ အဂ္ဂိံ ဇာလေတွာ နိသီဒိ။ တေန စ သမယေန တဿာ ရာဇဓီတာယ ဂန္ဓံ ဃာယိတွာ ဗျဂ္ဃော တံ ပဒေသံ ခဏိတွာ ¶ ပဒရတ္ထရေ ဝိဝရမကာသိ။ တေန ဝိဝရေန သာ ဗျဂ္ဃံ ဒိသွာ ဘီတာ ဝိဿရမကာသိ။ သော တံ သဒ္ဒံ သုတွာ ‘‘ဣတ္ထိသဒ္ဒေါ ဧသော’’တိ စ သလ္လက္ခေတွာ ပါတောဝ တတ္ထ ဂန္တွာ ‘‘ကော ဧတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘မာတုဂါမော သာမီ’’တိ။ ‘‘နိက္ခမာ’’တိ။ ‘‘န နိက္ခမာမီ’’တိ။ ‘‘ကိံ ကာရဏာ’’တိ? ‘‘ခတ္တိယကညာ အဟ’’န္တိ။ ဧဝံ သောဗ္ဘေ နိခါတာပိ မာနမေဝ ကရောတိ။ သော သဗ္ဗံ ပုစ္ဆိတွာ ‘‘အဟမ္ပိ ခတ္တိယော’’တိ ဇာတိံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဧဟိ ဒါနိ ခီရေ ပက္ခိတ္တသပ္ပိ ဝိယ ဇာတ’’န္တိ အာဟ။ သာ ‘‘ကုဋ္ဌရောဂိနီမှိ သာမိ၊ န သက္ကာ နိက္ခမိတု’’န္တိ အာဟ။ သော ‘‘ကတကမ္မော ဒါနိ အဟံ သက္ကာ တိကိစ္ဆိတု’’န္တိ နိဿေဏိံ ဒတွာ တံ ဥဒ္ဓရိတွာ အတ္တနော ဝသနောကာသံ နေတွာ သယံ ပရိဘုတ္တဘေသဇ္ဇာနိ ဧဝ ဒတွာ နစိရဿေဝ အရောဂံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏမကာသိ။ သော တာယ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ။ သာ ပဌမသံဝါသေနေဝ ဂဗ္ဘံ ဂဏှိတွာ ဒွေ ပုတ္တေ ဝိဇာယိ၊ ပုနပိ ဒွေတိ ဧဝံ သောဠသက္ခတ္တုံ ဝိဇာယိ။ ဧဝံ တေ ဒွတ္တိံသ ဘာတရော အဟေသုံ။ တေ အနုပုဗ္ဗေန ဝုဍ္ဎိပ္ပတ္တေ ပိတာ သဗ္ဗသိပ္ပာနိ သိက္ခာပေသိ။

အထေကဒိဝသံ ¶ ¶ ဧကော ရာမရညော နဂရဝါသီ ပဗ္ဗတေ ရတနာနိ ဂဝေသန္တော တံ ပဒေသံ အာဂတော ရာဇာနံ ဒိသွာ အညာသိ။ ‘‘ဇာနာမဟံ၊ ဒေဝ၊ တုမှေ’’တိ အာဟ။ ‘‘ကုတော တွံ အာဂတောသီ’’တိ စ တေန ပုဋ္ဌော ‘‘နဂရတော ဒေဝါ’’တိ အာဟ။ တတော နံ ရာဇာ သဗ္ဗံ ပဝတ္တိံ ပုစ္ဆိ။ ဧဝံ တေသု သမုလ္လပမာနေသု တေ ဒါရကာ အာဂမိံသု။ သော တေ ဒိသွာ ‘‘ဣမေ ကေ ဒေဝါ’’တိ ပုစ္ဆိ။ ‘‘ပုတ္တာ မေ ဘဏေ’’တိ။ ‘‘ဣမေဟိ ဒါနိ၊ ဒေဝ၊ ဒွတ္တိံသကုမာရေဟိ ပရိဝုတော ဝနေ ကိံ ကရိဿသိ၊ ဧဟိ ရဇ္ဇမနုသာသာ’’တိ? ‘‘အလံ၊ ဘဏေ၊ ဣဓေဝ သုခ’’န္တိ။ သော ‘‘လဒ္ဓံ ဒါနိ မေ ကထာပါဘတ’’န္တိ နဂရံ ဂန္တွာ ရညော ပုတ္တဿာရောစေသိ။ ရညော ပုတ္တော ‘‘ပိတရံ အာနေဿာမီ’’တိ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ တတ္ထ ဂန္တွာ နာနပ္ပကာရေဟိ ပိတရံ ယာစိ။ သောပိ ‘‘အလံ၊ တာတ ကုမာရ၊ ဣဓေဝ သုခ’’န္တိ နေဝ ဣစ္ဆိ။ တတော ရာဇပုတ္တော ‘‘န ဒါနိ ရာဇာ အာဂန္တုံ ဣစ္ဆတိ၊ ဟန္ဒဿ ဣဓေဝ နဂရံ မာပေမီ’’တိ စိန္တေတွာ တံ ကောလရုက္ခံ ဥဒ္ဓရိတွာ ဃရံ ကတွာ နဂရံ မာပေတွာ ကောလရုက္ခံ အပနေတွာ ကတတ္တာ ‘‘ကောလနဂရ’’န္တိ စ ဗျဂ္ဃပထေ ကတတ္တာ ‘‘ဗျဂ္ဃပဇ္ဇ’’န္တိ စာတိ ဒွေ နာမာနိ အာရောပေတွာ အဂမာသိ။

တတော ¶ ဝယပ္ပတ္တေ ကုမာရေ မာတာ အာဏာပေသိ – ‘‘တာတာ၊ တုမှာကံ ကပိလဝတ္ထုဝါသိနော သကျာ မာတုလာ ဟောန္တိ၊ ဓီတရော နေသံ ဂဏှထာ’’တိ။ တေ ယံ ဒိဝသံ ခတ္တိယကညာယော နဒီကီဠနံ ဂစ္ဆန္တိ၊ တံ ဒိဝသံ ဂန္တွာ နဒီတိတ္ထံ ဥပရုန္ဓိတွာ နာမာနိ သာဝေတွာ ပတ္ထိတာ ပတ္ထိတာ ရာဇဓီတရော ဂဟေတွာ အဂမံသု။ သကျရာဇာနော သုတွာ ‘‘ဟောတု ဘဏေ၊ အမှာကံ ဉာတကာ ဧဝါ’’တိ တုဏှီ အဟေသုံ။ အယံ ကောလိယာနံ ဥပ္ပတ္တိ။

ဧဝံ တေသံ သာကိယကောလိယာနံ အညမညံ အာဝါဟဝိဝါဟံ ကရောန္တာနံ အာဂတော ဝံသော ယာဝ သီဟဟနုရာဇာ၊ တာဝ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗော – သီဟဟနုရညော ကိရ ပဉ္စ ပုတ္တာ အဟေသုံ ¶ – သုဒ္ဓါဒနော၊ အမိတောဒနော၊ ဓောတောဒနော၊ သက္ကောဒနော၊ သုက္ကောဒနောတိ။ တေသု သုဒ္ဓါဒနေ ရဇ္ဇံ ကာရယမာနေ တဿ ပဇာပတိယာ အဉ္ဇနရညော ဓီတာယ မဟာမာယာဒေဝိယာ ကုစ္ဆိမှိ ပူရိတပါရမီ မဟာပုရိသော ဇာတကနိဒါနေ ဝုတ္တနယေန တုသိတပုရာ စဝိတွာ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ အနုပုဗ္ဗေန ကတမဟာဘိနိက္ခမနော သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော အနုက္ကမေန ကပိလဝတ္ထုံ ဂန္တွာ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇာဒယော အရိယဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ဇနပဒစာရိကံ ပက္ကမိတွာ ပုနပိ အပရေန သမယေန ပစ္စာဂန္တွာ ပန္နရသဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဒ္ဓိံ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ ဝိဟရတိ နိဂြောဓာရာမေ။

တတ္ထ ဝိဟရန္တေ စ ဘဂဝတိ သာကိယကောလိယာနံ ဥဒကံ ပဋိစ္စ ကလဟော အဟောသိ။ ကထံ? နေသံ ¶ ကိရ ဥဘိန္နမ္ပိ ကပိလပုရကောလိယပုရာနံ အန္တရေ ရောဟိဏီ နာမ နဒီ ပဝတ္တတိ။ သာ ကဒါစိ အပ္ပောဒကာ ဟောတိ၊ ကဒါစိ မဟောဒကာ။ အပ္ပောဒကကာလေ သေတုံ ကတွာ သာကိယာပိ ကောလိယာပိ အတ္တနော အတ္တနော သဿပါယနတ္ထံ ဥဒကံ အာနေန္တိ။ တေသံ မနုဿာ ဧကဒိဝသံ သေတုံ ကရောန္တာ အညမညံ ဘဏ္ဍန္တာ ‘‘အရေ တုမှာကံ ရာဇကုလံ ဘဂိနီဟိ သဒ္ဓိံ သံဝါသံ ကပ္ပေသိ ကုက္ကုဋသောဏသိင်္ဂါလာဒိတိရစ္ဆာနာ ဝိယ၊ တုမှာကံ ရာဇကုလံ သုသိရရုက္ခေ ဝါသံ ကပ္ပေသိ ပိသာစိလ္လိကာ ဝိယာ’’တိ ဧဝံ ဇာတိဝါဒေန ခုံသေတွာ အတ္တနော အတ္တနော ရာဇူနံ အာရောစေသုံ။ တေ ကုဒ္ဓါ ယုဒ္ဓသဇ္ဇာ ဟုတွာ ရောဟိဏီနဒီတီရံ သမ္ပတ္တာ။ ဧဝံ သာဂရသဒိသံ ဗလံ အဋ္ဌာသိ။

အထ ¶ ဘဂဝါ ‘‘ဉာတကာ ကလဟံ ကရောန္တိ၊ ဟန္ဒ၊ နေ ဝါရေဿာမီ’’တိ အာကာသေနာဂန္တွာ ဒွိန္နံ သေနာနံ မဇ္ဈေ အဋ္ဌာသိ။ တမ္ပိ အာဝဇ္ဇေတွာ သာဝတ္ထိတော အာဂတောတိ ဧကေ။ ဧဝံ ဌတွာ စ ပန ¶ အတ္တဒဏ္ဍသုတ္တံ (သု။ နိ။ ၉၄၁ အာဒယော) အဘာသိ။ တံ သုတွာ သဗ္ဗေ သံဝေဂပ္ပတ္တာ အာဝုဓာနိ ဆဍ္ဍေတွာ ဘဂဝန္တံ နမဿမာနာ အဋ္ဌံသု၊ မဟဂ္ဃဉ္စ အာသနံ ပညာပေသုံ။ ဘဂဝါ ဩရုယှ ပညတ္တာသနေ နိသီဒိတွာ ‘‘ကုဌာရီဟတ္ထော ပုရိသော’’တိအာဒိကံ ဖန္ဒနဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၁၃။၁၄)၊ ‘‘ဝန္ဒာမိ တံ ကုဉ္ဇရာ’’တိအာဒိကံ လဋုကိကဇာတကံ (ဇာ။ ၁။၅။၃၉)။

‘‘သမ္မောဒမာနာ ဂစ္ဆန္တိ၊ ဇာလမာဒါယ ပက္ခိနော၊

ယဒါ တေ ဝိဝဒိဿန္တိ၊ တဒါ ဧဟိန္တိ မေ ဝသ’’န္တိ။ (ဇာ။ ၁။၁။၃၃) –

ဣမံ ဝဋ္ဋကဇာတကဉ္စ ကထေတွာ ပုန တေသံ စိရကာလပ္ပဝတ္တံ ဉာတိဘာဝံ ဒဿေန္တော ဣမံ မဟာဝံသံ ကထေသိ။ တေ ‘‘ပုဗ္ဗေ ကိရ မယံ ဉာတကာ ဧဝါ’’တိ အတိဝိယ ပသီဒိံသု။ တတော သကျာ အဍ္ဎတေယျကုမာရသတေ၊ ကောလိယာ အဍ္ဎတေယျကုမာရသတေတိ ပဉ္စ ကုမာရသတေ ဘဂဝတော ပရိဝါရတ္ထာယ အဒံသု။ ဘဂဝါ တေသံ ပုဗ္ဗဟေတုံ ဒိသွာ ‘‘ဧထ ဘိက္ခဝေါ’’တိ အာဟ။ တေ သဗ္ဗေ ဣဒ္ဓိယာ နိဗ္ဗတ္တအဋ္ဌပရိက္ခာရယုတ္တာ အာကာသေ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ အာဂမ္မ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ အဋ္ဌံသု။ ဘဂဝါ တေ အာဒါယ မဟာဝနံ အဂမာသိ။ တေသံ ပဇာပတိယော ဒူတေ ပါဟေသုံ၊ တေ တာဟိ နာနပ္ပကာရေဟိ ပလောဘိယမာနာ ဥက္ကဏ္ဌိံသု။ ဘဂဝါ တေသံ ဥက္ကဏ္ဌိတဘာဝံ ဉတွာ ဟိမဝန္တံ ဒဿေတွာ တတ္ထ ကုဏာလဇာတကကထာယ (ဇာ။ ၂။၂၁။၂၈၉ ကုဏာလဇာတကံ) တေသံ အနဘိရတိံ ဝိနောဒေတုကာမော အာဟ – ‘‘ဒိဋ္ဌပုဗ္ဗော ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဟိမဝါ’’တိ? ‘‘န ဘဂဝါ’’တိ။ ‘‘ဧထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပေက္ခထာ’’တိ အတ္တနော ဣဒ္ဓိယာ တေ အာကာသေန နေန္တော ‘‘အယံ သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော၊ အယံ ရဇတပဗ္ဗတော၊ အယံ မဏိပဗ္ဗတော’’တိ နာနပ္ပကာရေ ပဗ္ဗတေ ဒဿေတွာ ကုဏာလဒဟေ မနောသိလာတလေ ပစ္စုဋ္ဌာသိ။ တတော ‘‘ဟိမဝန္တေ သဗ္ဗေ စတုပ္ပဒဗဟုပ္ပဒါဒိဘေဒါ တိရစ္ဆာနဂတာ ပါဏာ အာဂစ္ဆန္တု၊ သဗ္ဗေသဉ္စ ပစ္ဆတော ¶ ကုဏာလသကုဏော’’တိ အဓိဋ္ဌာသိ။ အာဂစ္ဆန္တေ စ တေ ဇာတိနာမနိရုတ္တိဝသေန ဝဏ္ဏေန္တော ‘‘ဧတေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဟံသာ၊ ဧတေ ကောဉ္စာ ¶ ၊ ဧတေ စက္ကဝါကာ၊ ကရဝီကာ၊ ဟတ္ထိသောဏ္ဍကာ၊ ပေါက္ခရသာတကာ’’တိ တေသံ ဒဿေသိ။

တေ ¶ ဝိမှိတဟဒယာ ပဿန္တာ သဗ္ဗပစ္ဆတော အာဂစ္ဆန္တံ ဒွီဟိ ဒိဇကညာဟိ မုခတုဏ္ဍကေန ဍံသိတွာ ဂဟိတကဋ္ဌဝေမဇ္ဈေ နိသိန္နံ သဟဿဒိဇကညာပရိဝါရံ ကုဏာလသကုဏံ ဒိသွာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတာ ဘဂဝန္တံ အာဟံသု – ‘‘ကစ္စိ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါပိ ဣဓ ကုဏာလရာဇာ ဘူတပုဗ္ဗော’’တိ? ‘‘အာမ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မယာဝေသ ကုဏာလဝံသော ကတော။ အတီတေ ဟိ မယံ စတ္တာရော ဇနာ ဣဓ ဝသိမှာ – နာရဒေါ ဒေဝိလော ဣသိ၊ အာနန္ဒော ဂိဇ္ဈရာဇာ၊ ပုဏ္ဏမုခေါ ဖုဿကောကိလော၊ အဟံ ကုဏာလော သကုဏော’’တိ သဗ္ဗံ မဟာကုဏာလဇာတကံ ကထေသိ။ တံ သုတွာ တေသံ ဘိက္ခူနံ ပုရာဏဒုတိယိကာယော အာရဗ္ဘ ဥပ္ပန္နာ အနဘိရတိ ဝူပသန္တာ။ တတော တေသံ ဘဂဝါ သစ္စကထံ ကထေသိ၊ ကထာပရိယောသာနေ သဗ္ဗပစ္ဆိမကော သောတာပန္နော၊ သဗ္ဗဥပရိမော အနာဂါမီ အဟောသိ၊ ဧကောပိ ပုထုဇ္ဇနော ဝါ အရဟာ ဝါ နတ္ထိ။ တတော ဘဂဝါ တေ အာဒါယ ပုနဒေဝ မဟာဝနေ ဩရုဟိ။ အာဂစ္ဆမာနာ စ တေ ဘိက္ခူ အတ္တနောဝ ဣဒ္ဓိယာ အာဂစ္ဆိံသု။

အထ နေသံ ဘဂဝါ ဥပရိမဂ္ဂတ္ထာယ ပုန ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တေ ပဉ္စသတာပိ ဝိပဿနံ အာရဘိတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။ ပဌမံ ပတ္တော ပဌမမေဝ အဂမာသိ ‘‘ဘဂဝတော အာရောစေဿာမီ’’တိ။ အာဂန္တွာ စ ‘‘အဘိရမာမဟံ ဘဂဝါ၊ န ဥက္ကဏ္ဌာမီ’’တိ ဝတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။ ဧဝံ တေ သဗ္ဗေပိ အနုက္ကမေန အာဂန္တွာ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေတွာ နိသီဒိံသု ဇေဋ္ဌမာသဥပေါသထဒိဝသေ သာယနှသမယေ။ တတော ပဉ္စသတခီဏာသဝပရိဝုတံ ဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နံ ဘဂဝန္တံ ဌပေတွာ အသညသတ္တေ စ အရူပဗြဟ္မာနော စ သကလဒသသဟဿစက္ကဝါဠေ အဝသေသဒေဝတာဒယော မင်္ဂလသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ ဝုတ္တနယေန သုခုမတ္တဘာဝေ နိမ္မိနိတွာ သမ္ပရိဝါရေသုံ ‘‘ဝိစိတြပဋိဘာနံ ဓမ္မဒေသနံ သောဿာမာ’’တိ။ တတ္ထ စတ္တာရော ခီဏာသဝဗြဟ္မာနော သမာပတ္တိတော ¶ ဝုဋ္ဌာယ ဗြဟ္မဂဏံ အပဿန္တာ ‘‘ကုဟိံ ဂတာ’’တိ အာဝဇ္ဇေတွာ တမတ္ထံ ဉတွာ ပစ္ဆာ အာဂန္တွာ ဩကာသံ အလဘမာနာ စက္ကဝါဠမုဒ္ဓနိ ဌတွာ ပစ္စေကဂါထာယော အဘာသိံသု။ ယထာဟ –

‘‘အထ ခေါ စတုန္နံ သုဒ္ဓါဝါသကာယိကာနံ ဒေဝတာနံ ဧတဒဟောသိ – ‘အယံ၊ ခေါ၊ ဘဂဝါ သက္ကေသု ဝိဟရတိ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ မဟာဝနေ မဟတာ ဘိက္ခုသင်္ဃေန သဒ္ဓိံ ပဉ္စမတ္တေဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ သဗ္ဗေဟေဝ အရဟန္တေဟိ။ ဒသဟိ စ လောကဓာတူဟိ ဒေဝတာ ယေဘုယျေန သန္နိပတိတာ ဟောန္တိ ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ ဘိက္ခုသင်္ဃဉ္စ ¶ ။ ယံနူန မယမ္ပိ ယေန ဘဂဝါ ¶ တေနုပသင်္ကမေယျာမ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝတော သန္တိကေ ပစ္စေကံ ဂါထံ ဘာသေယျာမာ’’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)။

သဗ္ဗံ သဂါထာဝဂ္ဂေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဧဝံ ဂန္တွာ စ တတ္ထ ဧကော ဗြဟ္မာ ပုရတ္ထိမစက္ကဝါဠမုဒ္ဓနိ ဩကာသံ လဘိတွာ တတ္ထ ဌိတော ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘မဟာသမယော ပဝနသ္မိံ…ပေ…

ဒက္ခိတာယေ အပရာဇိတသင်္ဃ’’န္တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

ဣမဉ္စဿ ဂါထံ ဘာသမာနဿ ပစ္ဆိမစက္ကဝါဠပဗ္ဗတေ ဌိတော သဒ္ဒံ အဿောသိ။

ဒုတိယော ပစ္ဆိမစက္ကဝါဠမုဒ္ဓနိ ဩကာသံ လဘိတွာ တတ္ထ ဌိတော တံ ဂါထံ သုတွာ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘တတြ ဘိက္ခဝေါ သမာဒဟံသု…ပေ…

ဣန္ဒြိယာနိ ရက္ခန္တိ ပဏ္ဍိတာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

တတိယော ဒက္ခိဏစက္ကဝါဠမုဒ္ဓနိ ဩကာသံ လဘိတွာ တတ္ထ ဌိတော တံ ဂါထံ သုတွာ ဣမံ ဂါထံ အဘာသိ –

‘‘ဆေတွာ ခီလံ ဆေတွာ ပလိဃံ…ပေ… သုသုနာဂါ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

စတုတ္ထော ဥတ္တရစက္ကဝါဠမုဒ္ဓနိ ဩကာသံ လဘိတွာ တတ္ထ ဌိတော တံ ဂါထံ သုတွာ ဣမံ ဂါထမဘာသိ –

‘‘ယေ ကေစိ ဗုဒ္ဓံ သရဏံ ဂတာသေ…ပေ…

ဒေဝကာယံ ပရိပူရေဿန္တီ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၃၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၃၇)၊

တဿပိ ¶ တံ သဒ္ဒံ ဒက္ခိဏစက္ကဝါဠမုဒ္ဓနိ ဌိတော အဿောသိ။ ဧဝံ တဒါ ဣမေ စတ္တာရော ဗြဟ္မာနော ပရိသံ ထောမေတွာ ဌိတာ အဟေသုံ၊ မဟာဗြဟ္မာနော ဧကစက္ကဝါဠံ ဆာဒေတွာ အဋ္ဌံသု။

အထ ဘဂဝါ ဒေဝပရိသံ ဩလောကေတွာ ဘိက္ခူနံ အာရောစေသိ ¶ – ‘‘ယေပိ တေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဟေသုံ အတီတမဒ္ဓါနံ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တေသမ္ပိ ဘဂဝန္တာနံ ဧတပ္ပရမာယေဝ ဒေဝတာ သန္နိပတိတာ အဟေသုံ။ သေယျထာပိ မယှံ ¶ ဧတရဟိ၊ ယေပိ တေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘဝိဿန္တိ အနာဂတမဒ္ဓါနံ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တေသမ္ပိ ဘဂဝန္တာနံ ဧတပ္ပရမာယေဝ ဒေဝတာ သန္နိပတိတာ ဘဝိဿန္တိ သေယျထာပိ မယှံ ဧတရဟီ’’တိ။ တတော တံ ဒေဝပရိသံ ဘဗ္ဗာဘဗ္ဗဝသေန ဒွိဓာ ဝိဘဇိ ‘‘ဧတ္တကာ ဘဗ္ဗာ၊ ဧတ္တကာ အဘဗ္ဗာ’’တိ။ တတ္ထ ‘‘အဘဗ္ဗပရိသာ ဗုဒ္ဓသတေပိ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ န ဗုဇ္ဈတိ၊ ဘဗ္ဗပရိသာ သက္ကာ ဗောဓေတု’’န္တိ ဉတွာ ပုန ဘဗ္ဗပုဂ္ဂလေ စရိယဝသေန ဆဓာ ဝိဘဇိ ‘‘ဧတ္တကာ ရာဂစရိတာ၊ ဧတ္တကာ ဒေါသ-မောဟ-ဝိတက္က-သဒ္ဓါ-ဗုဒ္ဓိစရိတာ’’တိ။ ဧဝံ စရိယဝသေန ပရိဂ္ဂဟေတွာ ‘‘အဿာ ပရိသာယ ကီဒိသာ ဓမ္မဒေသနာ သပ္ပာယာ’’တိ ဓမ္မကထံ ဝိစိနိတွာ ပုန တံ ပရိသံ မနသာကာသိ – ‘‘အတ္တဇ္ဈာသယေန နု ခေါ ဇာနေယျ၊ ပရဇ္ဈာသယေန၊ အဋ္ဌုပ္ပတ္တိဝသေန၊ ပုစ္ဆာဝသေနာ’’တိ။ တတော ‘‘ပုစ္ဆာဝသေန ဇာနေယျာ’’တိ ဉတွာ ‘‘ပဉှံ ပုစ္ဆိတုံ သမတ္ထော အတ္ထိ၊ နတ္ထီ’’တိ ပုန သကလပရိသံ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘နတ္ထိ ကောစီ’’တိ ဉတွာ ‘‘သစေ အဟမေဝ ပုစ္ဆိတွာ အဟမေဝ ဝိဿဇ္ဇေယျံ၊ ဧဝမဿာ ပရိသာယ သပ္ပာယံ န ဟောတိ။ ယံနူနာဟံ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ မာပေယျန္တိ ပါဒကဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ မနောမယိဒ္ဓိယာ အဘိသင်္ခရိတွာ နိမ္မိတဗုဒ္ဓံ မာပေသိ။ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂီ လက္ခဏသမ္ပန္နော ပတ္တစီဝရဓရော အာလောကိတဝိလောကိတာဒိသမ္ပန္နော ဟောတူ’’တိ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဟ ပါတုရဟောသိ။ သော ပါစီနလောကဓာတုတော အာဂန္တွာ ဘဂဝတော သမသမေ အာသနေ နိသိန္နော ဧဝံ အာဂန္တွာ ယာနိ ဘဂဝတာ ဣမမှိ သမာဂမေ စရိယဝသေန ဆ သုတ္တာနိ (သု။ နိ။ ၈၅၄ အာဒယော၊ ၈၆၈ အာဒယော၊ ၈၈၄ အာဒယော၊ ၉၀၁ အာဒယော၊ ၉၂၁ အာဒယော) ကထိတာနိ။ သေယျထိဒံ – ပုရာဘေဒသုတ္တံ ကလဟဝိဝါဒသုတ္တံ စူဠဗျူဟံ မဟာဗျူဟံ တုဝဋကံ ဣဒမေဝ သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယန္တိ။ တေသု ရာဂစရိတဒေဝတာနံ သပ္ပာယဝသေန ကထေတဗ္ဗဿ ဣမဿ သုတ္တဿ ပဝတ္တနတ္ထံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တော ‘‘ပုစ္ဆာမိ မုနိံ ပဟူတပည’’န္တိ ¶ ဣမံ ဂါထမာဟ။

တတ္ထ ပဟူတပညန္တိ မဟာပညံ။ တိဏ္ဏန္တိ စတုရောဃတိဏ္ဏံ။ ပါရင်္ဂတန္တိ နိဗ္ဗာနပ္ပတ္တံ။ ပရိနိဗ္ဗုတန္တိ သဥပါဒိသေသနိဗ္ဗာနဝသေန ပရိနိဗ္ဗုတံ။ ဌိတတ္တန္တိ လောကဓမ္မေဟိ အကမ္ပနီယစိတ္တံ။ နိက္ခမ္မ ဃရာ ပနုဇ္ဇ ကာမေတိ ဝတ္ထုကာမေ ပနုဒိတွာ ဃရာဝါသာ နိက္ခမ္မ။ ကထံ ဘိက္ခု သမ္မာ သော လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျာတိ သော ဘိက္ခု ကထံ လောကေ သမ္မာ ပရိဗ္ဗဇေယျ ဝိဟရေယျ အနုပလိတ္တော လောကေန ဟုတွာ၊ လောကံ အတိက္ကမေယျာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယမေဝ။

၃၆၃။ အထ ¶ ¶ ဘဂဝါ ယသ္မာ အာသဝက္ခယံ အပ္ပတွာ လောကေ သမ္မာ ပရိဗ္ဗဇန္တော နာမ နတ္ထိ၊ တသ္မာ တသ္မိံ ရာဂစရိတာဒိဝသေန ပရိဂ္ဂဟိတေ သဗ္ဗပုဂ္ဂလသမူဟေ တံ တံ တေသံ တေသံ သမာနဒေါသာနံ ဒေဝတာဂဏာနံ အာစိဏ္ဏဒေါသပ္ပဟာနတ္ထံ ‘‘ယဿ မင်္ဂလာ’’တိ အာရဘိတွာ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ခီဏာသဝပဋိပဒံ ပကာသေန္တော ပန္နရသ ဂါထာယော အဘာသိ။

တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝ မင်္ဂလာတိ မင်္ဂလသုတ္တေ ဝုတ္တာနံ ဒိဋ္ဌမင်္ဂလာဒီနမေတံ အဓိဝစနံ။ သမူဟတာတိ သုဋ္ဌု ဦဟတာ ပညာသတ္ထေန သမုစ္ဆိန္နာ။ ဥပ္ပာတာတိ ‘‘ဥက္ကာပါတဒိသာဍာဟာဒယော ဧဝံ ဝိပါကာ ဟောန္တီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ ဥပ္ပာတာဘိနိဝေသာ။ သုပိနာတိ ‘‘ပုဗ္ဗဏှသမယေ သုပိနံ ဒိသွာ ဣဒံ နာမ ဟောတိ၊ မဇ္ဈနှိကာဒီသု ဣဒံ၊ ဝါမပဿေန သယတာ ဒိဋ္ဌေ ဣဒံ နာမ ဟောတိ၊ ဒက္ခိဏပဿာဒီဟိ ဣဒံ၊ သုပိနန္တေ စန္ဒံ ဒိသွာ ဣဒံ နာမ ဟောတိ၊ သူရိယာဒယော ဒိသွာ ဣဒ’’န္တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ သုပိနာဘိနိဝေသာ။ လက္ခဏာတိ ဒဏ္ဍလက္ခဏဝတ္ထလက္ခဏာဒိပါဌံ ပဌိတွာ ‘‘ဣမိနာ ဣဒံ နာမ ဟောတီ’’တိ ဧဝံ ပဝတ္တာ လက္ခဏာဘိနိဝေသာ။ တေ သဗ္ဗေပိ ဗြဟ္မဇာလေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သော မင်္ဂလဒေါသဝိပ္ပဟီနောတိ အဋ္ဌတိံသ မဟာမင်္ဂလာနိ ဌပေတွာ အဝသေသာ မင်္ဂလဒေါသာ ¶ နာမ။ ယဿ ပနေတေ မင်္ဂလာဒယော သမူဟတာ၊ သော မင်္ဂလဒေါသဝိပ္ပဟီနော ဟောတိ။ အထ ဝါ မင်္ဂလာနဉ္စ ဥပ္ပာတာဒိဒေါသာနဉ္စ ပဟီနတ္တာ မင်္ဂလဒေါသဝိပ္ပဟီနော ဟောတိ၊ န မင်္ဂလာဒီဟိ သုဒ္ဓိံ ပစ္စေတိ အရိယမဂ္ဂဿ အဓိဂတတ္တာ။ တသ္မာ သမ္မာ သော လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျ၊ သော ခီဏာသဝေါ သမ္မာ လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျ အနုပလိတ္တော လောကေနာတိ။

၃၆၄။ ဒုတိယဂါထာယ ရာဂံ ဝိနယေထ မာနုသေသု၊ ဒိဗ္ဗေသု ကာမေသု စာပိ ဘိက္ခူတိ မာနုသေသု စ ဒိဗ္ဗေသု စ ကာမဂုဏေသု အနာဂါမိမဂ္ဂေန အနုပ္ပတ္တိဓမ္မတံ နေန္တော ရာဂံ ဝိနယေထ။ အတိက္ကမ္မ ဘဝံ သမေစ္စ ဓမ္မန္တိ ဧဝံ ရာဂံ ဝိနေတွာ တတော ပရံ အရဟတ္တမဂ္ဂေန သဗ္ဗပ္ပကာရတော ပရိညာဘိသမယာဒယော သာဓေန္တော စတုသစ္စဘေဒမ္ပိ သမေစ္စ ဓမ္မံ ဣမာယ ပဋိပဒါယ တိဝိဓမ္ပိ အတိက္ကမ္မ ဘဝံ။ သမ္မာ သောတိ သောပိ ဘိက္ခု သမ္မာ လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျ။

၃၆၅။ တတိယဂါထာယ ‘‘အနုရောဓဝိရောဓဝိပ္ပဟီနော’’တိ သဗ္ဗဝတ္ထူသု ပဟီနရာဂဒေါသော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ သဗ္ဗဂါထာသု စ ‘‘သောပိ ဘိက္ခု သမ္မာ ¶ လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျာ’’တိ ယောဇေတဗ္ဗံ။ ဣတော ပရဉှိ ယောဇနမ္ပိ အဝတွာ အဝုတ္တနယမေဝ ဝဏ္ဏယိဿာမ။

၃၆၆။ စတုတ္ထဂါထာယ သတ္တသင်္ခါရဝသေန ဒုဝိဓံ ပိယဉ္စ အပ္ပိယဉ္စ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ တတ္ထ ဆန္ဒရာဂပဋိဃပ္ပဟာနေန ဟိတွာ။ အနုပါဒါယာတိ စတူဟိ ဥပါဒါနေဟိ ကဉ္စိ ဓမ္မံ အဂ္ဂဟေတွာ။ အနိဿိတော ¶ ကုဟိဉ္စီတိ အဋ္ဌသတဘေဒေန တဏှာနိဿယေန ဒွါသဋ္ဌိဘေဒေန ဒိဋ္ဌိနိဿယေန စ ကုဟိဉ္စိ ရူပါဒိဓမ္မေ ဘဝေ ဝါ အနိဿိတော။ သံယောဇနိယေဟိ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ သဗ္ဗေပိ တေဘူမကဓမ္မာ ဒသဝိဓသံယောဇနဿ ဝိသယတ္တာ သံယောဇနိယာ၊ တေဟိ သဗ္ဗပ္ပကာရတော မဂ္ဂဘာဝနာယ ပရိညာတတ္တာ စ ဝိပ္ပမုတ္တောတိ အတ္ထော။ ပဌမပါဒေန စေတ္ထ ရာဂဒေါသပ္ပဟာနံ ဝုတ္တံ၊ ဒုတိယေန ဥပါဒါနနိဿယာဘာဝေါ၊ တတိယေန သေသာကုသလေဟိ အကုသလဝတ္ထူဟိ စ ဝိပ္ပမောက္ခော။ ပဌမေန ဝါ ရာဂဒေါသပ္ပဟာနံ၊ ဒုတိယေန တဒုပါယော၊ တတိယေန တေသံ ပဟီနတ္တာ သံယောဇနိယေဟိ ဝိပ္ပမောက္ခောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၆၇။ ပဉ္စမဂါထာယ ဥပဓီသူတိ ခန္ဓုပဓီသု။ အာဒါနန္တိ အာဒါတဗ္ဗဋ္ဌေန ¶ တေယေဝ ဝုစ္စန္တိ။ အနညနေယျောတိ အနိစ္စာဒီနံ သုဒိဋ္ဌတ္တာ ‘‘ဣဒံ သေယျော’’တိ ကေနစိ အနေတဗ္ဗော။ သေသံ ဥတ္တာနပဒတ္ထမေဝ။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – အာဒါနေသု စတုတ္ထမဂ္ဂေန သဗ္ဗသော ဆန္ဒရာဂံ ဝိနေတွာ သော ဝိနီတဆန္ဒရာဂေါ၊ တေသု ဥပဓီသု န သာရမေတိ၊ သဗ္ဗေ ဥပဓီ အသာရကတ္တေနေဝ ပဿတိ။ တတော တေသု ဒုဝိဓေနပိ နိဿယေန အနိဿိတော အညေန ဝါ ကေနစိ ‘‘ဣဒံ သေယျော’’တိ အနေတဗ္ဗော ခီဏာသဝေါ ဘိက္ခု သမ္မာ သော လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျ။

၃၆၈။ ဆဋ္ဌဂါထာယ အဝိရုဒ္ဓါတိ ဧတေသံ တိဏ္ဏံ ဒုစ္စရိတာနံ ပဟီနတ္တာ သုစရိတေဟိ သဒ္ဓိံ အဝိရုဒ္ဓါ။ ဝိဒိတွာ ဓမ္မန္တိ မဂ္ဂေန စတုသစ္စဓမ္မံ ဉတွာ။ နိဗ္ဗာနပဒါဘိပတ္ထယာနောတိ အနုပါဒိသေသံ ခန္ဓပရိနိဗ္ဗာနပဒံ ပတ္ထယမာနော။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၃၆၉။ သတ္တမဂါထာယ အက္ကုဋ္ဌောတိ ဒသဟိ အက္ကောသဝတ္ထူဟိ အဘိသတ္တော။ န သန္ဓိယေထာတိ န ဥပနယှေထ န ကုပ္ပေယျ။ လဒ္ဓါ ပရဘောဇနံ ¶ န မဇ္ဇေတိ ပရေဟိ ဒိန္နံ သဒ္ဓါဒေယျံ လဘိတွာ ‘‘အဟံ ဉာတော ယသဿီ လာဘီ’’တိ န မဇ္ဇေယျ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၃၇၀။ အဋ္ဌမဂါထာယ လောဘန္တိ ဝိသမလောဘံ။ ဘဝန္တိ ကာမဘဝါဒိဘဝံ။ ဧဝံ ဒွီဟိ ပဒေဟိ ဘဝဘောဂတဏှာ ဝုတ္တာ။ ပုရိမေန ဝါ သဗ္ဗာပိ တဏှာ၊ ပစ္ဆိမေန ကမ္မဘဝေါ။ ဝိရတော ဆေဒနဗန္ဓနာ စာတိ ဧဝမေတေသံ ကမ္မကိလေသာနံ ပဟီနတ္တာ ပရသတ္တဆေဒနဗန္ဓနာ စ ဝိရတောတိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

၃၇၁။ နဝမဂါထာယ သာရုပ္ပံ အတ္တနော ဝိဒိတွာတိ အတ္တနော ဘိက္ခုဘာဝဿ ပတိရူပံ အနေသနာဒိံ ပဟာယ သမ္မာဧသနာဒိအာဇီဝသုဒ္ဓိံ အညဉ္စ သမ္မာပဋိပတ္တိံ တတ္ထ ပတိဋ္ဌဟနေန ဝိဒိတွာ။ န ဟိ ဉာတမတ္တေနေဝ ကိဉ္စိ ဟောတိ။ ယထာတထိယန္တိ ယထာတထံ ယထာဘူတံ။ ဓမ္မန္တိ ခန္ဓာယတနာဒိဘေဒံ ¶ ယထာဘူတဉာဏေန၊ စတုသစ္စဓမ္မံ ဝါ မဂ္ဂေန ဝိဒိတွာ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၃၇၂။ ဒသမဂါထာယ ¶ သော နိရာသော အနာသိသာနောတိ ယဿ အရိယမဂ္ဂေန ဝိနာသိတတ္တာ အနုသယာ စ န သန္တိ၊ အကုသလမူလာ စ သမူဟတာ၊ သော နိရာသော နိတ္တဏှော ဟောတိ။ တတော အာသာယ အဘာဝေန ကဉ္စိ ရူပါဒိဓမ္မံ နာသီသတိ။ တေနာဟ ‘‘နိရာသော အနာသိသာနော’’တိ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

၃၇၃။ ဧကာဒသမဂါထာယ အာသဝခီဏောတိ ခီဏစတုရာသဝေါ။ ပဟီနမာနောတိ ပဟီနနဝဝိဓမာနော။ ရာဂပထန္တိ ရာဂဝိသယဘူတံ တေဘူမကဓမ္မဇာတံ။ ဥပါတိဝတ္တောတိ ပရိညာပဟာနေဟိ အတိက္ကန္တော။ ဒန္တောတိ သဗ္ဗဒွါရဝိသေဝနံ ဟိတွာ အရိယေန ဒမထေန ဒန္တဘူမိံ ပတ္တော။ ပရိနိဗ္ဗုတောတိ ကိလေသဂ္ဂိဝူပသမေန သီတိဘူတော။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

၃၇၄။ ဒွါဒသမဂါထာယ သဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါဒိဂုဏေသု ပရပ္ပစ္စယဝိရဟိတတ္တာ သဗ္ဗာကာရသမ္ပန္နေန အဝေစ္စပ္ပသာဒေန သမန္နာဂတော၊ န ပရဿ သဒ္ဓါယ ပဋိပတ္တိယံ ဂမနဘာဝေန။ ယထာဟ – ‘‘န ခွာဟံ ဧတ္ထ ဘန္တေ ဘဂဝတော သဒ္ဓါယ ¶ ဂစ္ဆာမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၅။၃၄)။ သုတဝါတိ ဝေါသိတသုတကိစ္စတ္တာ ပရမတ္ထိကသုတသမန္နာဂတော။ နိယာမဒဿီတိ သံသာရကန္တာရမူဠှေ လောကေ အမတပုရဂါမိနော သမ္မတ္တနိယာမဘူတဿ မဂ္ဂဿ ဒဿာဝီ၊ ဒိဋ္ဌမဂ္ဂေါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝဂ္ဂဂတေသု န ဝဂ္ဂသာရီတိ ဝဂ္ဂဂတာ နာမ ဒွါသဋ္ဌိဒိဋ္ဌိဂတိကာ အညမညံ ပဋိလောမတ္တာ၊ ဧဝံ ဝဂ္ဂါဟိ ဒိဋ္ဌီဟိ ဂတေသု သတ္တေသု န ဝဂ္ဂသာရီ – ‘‘ဣဒံ ဥစ္ဆိဇ္ဇိဿတိ၊ ဣဒံ တထေဝ ဘဝိဿတီ’’တိ ဧဝံ ဒိဋ္ဌိဝသေန အဂမနတော။ ပဋိဃန္တိ ပဋိဃာတကံ၊ စိတ္တဝိဃာတကန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒေါသဝိသေသနမေဝေတံ။ ဝိနေယျာတိ ဝိနေတွာ။ သေသံ ဝုတ္တနယမေဝ။

၃၇၅။ တေရသမဂါထာယ သံသုဒ္ဓဇိနောတိ သံသုဒ္ဓေန အရဟတ္တမဂ္ဂေန ဝိဇိတကိလေသော။ ဝိဝဋ္ဋစ္ဆဒေါတိ ဝိဝဋရာဂဒေါသမောဟဆဒနော။ ဓမ္မေသု ဝသီတိ စတုသစ္စဓမ္မေသု ¶ ဝသိပ္ပတ္တော။ န ဟိဿ သက္ကာ တေ ဓမ္မာ ယထာ ဉာတာ ကေနစိ အညထာ ကာတုံ၊ တေန ခီဏာသဝေါ ‘‘ဓမ္မေသု ဝသီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ပါရဂူတိ ပါရံ ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ၊ တံ ဂတော၊ သဥပါဒိသေသဝသေန အဓိဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အနေဇောတိ အပဂတတဏှာစလနော။ သင်္ခါရနိရောဓဉာဏကုသလောတိ သင်္ခါရနိရောဓော ဝုစ္စတိ နိဗ္ဗာနံ၊ တမှိ ဉာဏံ အရိယမဂ္ဂပညာ၊ တတ္ထ ကုသလော၊ စတုက္ခတ္တုံ ဘာဝိတတ္တာ ဆေကောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

၃၇၆။ စုဒ္ဒသမဂါထာယ အတီတေသူတိ ပဝတ္တိံ ပတွာ အတိက္ကန္တေသု ပဉ္စက္ခန္ဓေသု။ အနာဂတေသူတိ ပဝတ္တိံ အပ္ပတ္တေသု ပဉ္စက္ခန္ဓေသု ဧဝ။ ကပ္ပာတီတောတိ ‘‘အဟံ မမ’’န္တိ ကပ္ပနံ သဗ္ဗမ္ပိ ဝါ တဏှာဒိဋ္ဌိကပ္ပံ အတီတော။ အတိစ္စ သုဒ္ဓိပညောတိ အတီဝ သုဒ္ဓိပညော၊ အတိက္ကမိတွာ ¶ ဝါ သုဒ္ဓိပညော။ ကိံ အတိက္ကမိတွာ? အဒ္ဓတ္တယံ။ အရဟာ ဟိ ယွာယံ အဝိဇ္ဇာသင်္ခါရသင်္ခါတော အတီတော အဒ္ဓါ၊ ဇာတိဇရာမရဏသင်္ခါတော အနာဂတော အဒ္ဓါ၊ ဝိညာဏာဒိဘဝပရိယန္တော ပစ္စုပ္ပန္နော စ အဒ္ဓါ၊ တံ သဗ္ဗမ္ပိ အတိက္ကမ္မ ကင်္ခံ ဝိတရိတွာ ပရမသုဒ္ဓိပ္ပတ္တပညော ဟုတွာ ဌိတော။ တေန ဝုစ္စတိ ‘‘အတိစ္စ သုဒ္ဓိပညော’’တိ။ သဗ္ဗာယတနေဟီတိ ဒွါဒသဟာယတနေဟိ။ အရဟာ ဟိ ဧဝံ ကပ္ပာတီတော။ ကပ္ပာတီတတ္တာ အတိစ္စ သုဒ္ဓိပညတ္တာ စ အာယတိံ န ကိဉ္စိ အာယတနံ ဥပေတိ။ တေနာဟ – ‘‘သဗ္ဗာယတနေဟိ ဝိပ္ပမုတ္တော’’တိ။

၃၇၇။ ပန္နရသမဂါထာယ ¶ အညာယ ပဒန္တိ ယေ တေ ‘‘သစ္စာနံ စတုရော ပဒါ’’တိ ဝုတ္တာ၊ တေသု ဧကေကပဒံ ပုဗ္ဗဘာဂသစ္စဝဝတ္ထာပနပညာယ ဉတွာ။ သမေစ္စ ဓမ္မန္တိ တတော ပရံ စတူဟိ အရိယမဂ္ဂေဟိ စတုသစ္စဓမ္မံ သမေစ္စ။ ဝိဝဋံ ဒိသွာန ပဟာနမာသဝါနန္တိ အထ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏေန အာသဝက္ခယသညိတံ နိဗ္ဗာနံ ဝိဝဋံ ပါကဋမနာဝဋံ ဒိသွာ။ သဗ္ဗုပဓီနံ ပရိက္ခယာတိ သဗ္ဗေသံ ခန္ဓကာမဂုဏကိလေသာဘိသင်္ခါရဘေဒါနံ ဥပဓီနံ ပရိက္ခီဏတ္တာ ကတ္ထစိ အသဇ္ဇမာနော ဘိက္ခု သမ္မာ သော လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျ ဝိဟရေယျ၊ အနလ္လီယန္တော လောကံ ဂစ္ဆေယျာတိ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။

၃၇၈။ တတော ¶ သော နိမ္မိတော ဓမ္မဒေသနံ ထောမေန္တော ‘‘အဒ္ဓါ ဟိ ဘဂဝါ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ယော သော ဧဝံ ဝိဟာရီတိ ယော သော မင်္ဂလာဒီနိ သမူဟနိတွာ သဗ္ဗမင်္ဂလဒေါသပ္ပဟာနဝိဟာရီ၊ ယောပိ သော ဒိဗ္ဗမာနုသကေသု ကာမေသု ရာဂံ ဝိနေယျ ဘဝါတိက္ကမ္မ ဓမ္မာဘိသမယဝိဟာရီတိ ဧဝံ တာယ တာယ ဂါထာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌဘိက္ခုံ ဒဿေန္တော အာဟ။ သေသံ ဥတ္တာနမေဝ။ အယံ ပန ယောဇနာ – အဒ္ဓါ ဟိ ဘဂဝါ တထေဝ ဧတံ ယံ တွံ ‘‘ယဿ မင်္ဂလာ သမူဟတာ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ တဿာ တဿာ ဂါထာယ ပရိယောသာနေ ‘‘သမ္မာ သော လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျာ’’တိ အဝစ။ ကိံ ကာရဏံ? ယော သော ဧဝံဝိဟာရီ ဘိက္ခု၊ သော ဥတ္တမေန ဒမထေန ဒန္တော၊ သဗ္ဗာနိ စ ဒသပိ သံယောဇနာနိ စတုရော စ ယောဂေ ဝီတိဝတ္တော ဟောတိ။ တသ္မာ သမ္မာ သော လောကေ ပရိဗ္ဗဇေယျ၊ နတ္ထိ မေ ဧတ္ထ ဝိစိကိစ္ဆာတိ ဣတိ ဒေသနာထောမနဂါထမ္ပိ ဝတွာ အရဟတ္တနိကူဋေနေဝ ဒေသနံ နိဋ္ဌာပေသိ။ သုတ္တပရိယောသာနေ ကောဋိသတသဟဿဒေဝတာနံ အဂ္ဂဖလပ္ပတ္တိ အဟောသိ၊ သောတာပတ္တိသကဒါဂါမိအနာဂါမိဖလပ္ပတ္တာ ပန ဂဏနတော အသင်္ချေယျာတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ သမ္မာပရိဗ္ဗာဇနီယသုတ္တဝဏ္ဏနာ

နိဋ္ဌိတာ။

၁၄။ ဓမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ

ဧဝံ ¶ ¶ မေ သုတန္တိ ဓမ္မိကသုတ္တံ။ ကာ ဥပ္ပတ္တိ? တိဋ္ဌမာနေ ကိရ ဘဂဝတိ လောကနာထေ ဓမ္မိကော နာမ ဥပါသကော အဟောသိ နာမေန စ ပဋိပတ္တိယာ စ။ သော ကိရ သရဏသမ္ပန္နော သီလသမ္ပန္နော ဗဟုဿုတော ပိဋကတ္တယဓရော အနာဂါမီ အဘိညာလာဘီ အာကာသစာရီ အဟောသိ။ တဿ ပရိဝါရာ ပဉ္စသတာ ဥပါသကာ၊ တေပိ တာဒိသာ ဧဝ အဟေသုံ။ တဿေကဒိဝသံ ဥပေါသထိကဿ ရဟောဂတဿ ပဋိသလ္လီနဿ မဇ္ဈိမယာမာဝသာနသမယေ ဧဝံ ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ – ‘‘ယံနူနာဟံ အဂါရိယအနဂါရိယာနံ ပဋိပဒံ ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ။ သော ပဉ္စဟိ ဥပါသကသတေဟိ ပရိဝုတော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ တမတ္ထံ ပုစ္ဆိ၊ ဘဂဝါ စဿ ဗျာကာသိ။ တတ္ထ ¶ ပုဗ္ဗေ ဝဏ္ဏိတသဒိသံ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ၊ အပုဗ္ဗံ ဝဏ္ဏယိဿာမ။

၃၇၉။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝ ကထံကရောတိ ကထံ ကရောန္တော ကထံ ပဋိပဇ္ဇန္တော။ သာဓု ဟောတီတိ သုန္ဒရော အနဝဇ္ဇော အတ္ထသာဓနော ဟောတိ။ ဥပါသကာသေတိ ဥပါသကာဣစ္စေဝ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သေသမတ္ထတော ပါကဋမေဝ။ အယံ ပန ယောဇနာ – ယော ဝါ အဂါရာ အနဂါရမေတိ ပဗ္ဗဇတိ၊ ယေ ဝါ အဂါရိနော ဥပါသကာ၊ ဧတေသု ဒုဝိဓေသု သာဝကေသု ကထံကရော သာဝကော သာဓု ဟောတီတိ။

၃၈၀-၁။ ဣဒါနိ ဧဝံ ပုဋ္ဌဿ ဘဂဝတော ဗျာကရဏသမတ္ထတံ ဒီပေန္တော ‘‘တုဝဉှီ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ဂတိန္တိ အဇ္ဈာသယဂတိံ။ ပရာယဏန္တိ နိပ္ဖတ္တိံ။ အထ ဝါ ဂတိန္တိ နိရယာဒိပဉ္စပ္ပဘေဒံ။ ပရာယဏန္တိ ဂတိတော ပရံ အယနံ ဂတိဝိပ္ပမောက္ခံ ပရိနိဗ္ဗာနံ၊ န စတ္ထိ တုလျောတိ တယာ သဒိသော နတ္ထိ။ သဗ္ဗံ တုဝံ ဉာဏမဝေစ္စ ဓမ္မံ၊ ပကာသေသိ သတ္တေ အနုကမ္ပမာနောတိ တွံ ဘဂဝါ ယဒတ္ထိ ဉေယျံ နာမ၊ တံ အနဝသေသံ အဝေစ္စ ပဋိဝိဇ္ဈိတွာ သတ္တေ အနုကမ္ပမာနော သဗ္ဗံ ဉာဏဉ္စ ဓမ္မဉ္စ ပကာသေသိ။ ယံ ယံ ယဿ ဟိတံ ဟောတိ၊ တံ တံ တဿ အာဝိကာသိယေဝ ဒေသေသိယေဝ၊ န တေ အတ္ထိ အာစရိယမုဋ္ဌီတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဝိရောစသိ ဝိမလောတိ ဓူမရဇာဒိဝိရဟိတော ဝိယ စန္ဒော၊ ရာဂါဒိမလာဘာဝေန ဝိမလော ဝိရောစသိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၃၈၂။ ဣဒါနိ ယေသံ တဒါ ဘဂဝါ ဓမ္မံ ဒေသေသိ၊ တေ ဒေဝပုတ္တေ ကိတ္တေတွာ ဘဂဝန္တံ ပသံသန္တော ‘‘အာဂဉ္ဆီ တေ သန္တိကေ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ ¶ နာဂရာဇာ ဧရာဝဏော နာမာတိ အယံ ကိရ ¶ ဧရာဝဏော နာမ ဒေဝပုတ္တော ကာမရူပီ ဒိဗ္ဗေ ဝိမာနေ ဝသတိ။ သော ယဒါ သက္ကော ဥယျာနကီဠံ ဂစ္ဆတိ၊ တဒါ ဒိယဍ္ဎသတယောဇနံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနိတွာ တေတ္တိံသ ကုမ္ဘေ မာပေတွာ ဧရာဝဏော နာမ ဟတ္ထီ ဟောတိ။ တဿ ဧကေကသ္မိံ ကုမ္ဘေ ဒွေ ဒွေ ဒန္တာ ဟောန္တိ၊ ဧကေကသ္မိံ ဒန္တေ သတ္တ သတ္တ ¶ ပေါက္ခရဏိယော၊ ဧကေကိဿာ ပေါက္ခရဏိယာ သတ္တ သတ္တ ပဒုမိနိယော၊ ဧကေကိဿာ ပဒုမိနိယာ သတ္တ သတ္တ ပုပ္ဖာနိ၊ ဧကေကသ္မိံ ပုပ္ဖေ သတ္တ သတ္တ ပတ္တာနိ၊ ဧကေကသ္မိံ ပတ္တေ သတ္တ သတ္တ အစ္ဆရာယော နစ္စန္တိ ပဒုမစ္ဆရာယောတွေဝ ဝိဿုတာ သက္ကဿ နာဋကိတ္ထိယော၊ ယာ စ ဝိမာနဝတ္ထုသ္မိမ္ပိ ‘‘ဘမန္တိ ကညာ ပဒုမေသု သိက္ခိတာ’’တိ (ဝိ။ ဝ။ ၁၀၃၄) အာဂတာ။ တေသံ ပန တေတ္တိသံကုမ္ဘာနံ မဇ္ဈေ သုဒဿနကုမ္ဘော နာမ တိံသယောဇနမတ္တော ဟောတိ၊ တတ္ထ ယောဇနပ္ပမာဏော မဏိပလ္လင်္ကော တိယောဇနုဗ္ဗေဓေ ပုပ္ဖမဏ္ဍပေ အတ္ထရီယတိ။ တတ္ထ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော အစ္ဆရာသင်္ဃပရိဝုတော ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ ပစ္စနုဘောတိ။ သက္ကေ ပန ဒေဝါနမိန္ဒေ ဥယျာနကီဠာတော ပဋိနိဝတ္တေ ပုန တံ ရူပံ သံဟရိတွာန ဒေဝပုတ္တောဝ ဟောတိ။ တံ သန္ဓာယာဟ – ‘‘အာဂဉ္ဆိ တေ သန္တိကေ နာဂရာဇာ ဧရာဝဏော နာမာ’’တိ။ ဇိနောတိ သုတွာတိ ‘‘ဝိဇိတပါပဓမ္မော ဧသ ဘဂဝါ’’တိ ဧဝံ သုတွာ။ သောပိ တယာ မန္တယိတွာတိ တယာ သဒ္ဓိံ မန္တယိတွာ၊ ပဉှံ ပုစ္ဆိတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ အဇ္ဈဂမာတိ အဓိအဂမာ၊ ဂတောတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သာဓူတိ သုတွာန ပတီတရူပေါတိ တံ ပဉှံ သုတွာ ‘‘သာဓု ဘန္တေ’’တိ အဘိနန္ဒိတွာ တုဋ္ဌရူပေါ ဂတောတိ အတ္ထော။

၃၈၃။ ရာဇာပိ တံ ဝေဿဝဏော ကုဝေရောတိ ဧတ္ထ သော ယက္ခော ရဉ္ဇနဋ္ဌေန ရာဇာ၊ ဝိသာဏာယ ရာဇဓာနိယာ ရဇ္ဇံ ကာရေတီတိ ဝေဿဝဏော၊ ပုရိမနာမေန ကုဝေရောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ သော ကိရ ကုဝေရော နာမ ဗြာဟ္မဏမဟာသာလော ဟုတွာ ဒါနာဒီနိ ပုညာနိ ကတွာ ဝိသာဏာယ ရာဇဓာနိယာ အဓိပတိ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော။ တသ္မာ ‘‘ကုဝေရော ဝေဿဝဏော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဝုတ္တဉ္စေတံ အာဋာနာဋိယသုတ္တေ –

‘‘ကုဝေရဿ ခေါ ပန၊ မာရိသ၊ မဟာရာဇဿ ဝိသာဏာ နာမ ရာဇဓာနီ၊ တသ္မာ ကုဝေရော မဟာရာဇာ ‘ဝေဿဝဏော’တိ ပဝုစ္စတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၉၁) –

သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။

တတ္ထ ¶ သိယာ – ကသ္မာ ပန ဒူရတရေ တာဝတိံသဘဝနေ ဝသန္တော ဧရာဝဏော ပဌမံ အာဂတော၊ ဝေဿဝဏော ပစ္ဆာ၊ ဧကနဂရေဝ ¶ ဝသန္တော အယံ ဥပါသကော သဗ္ဗပစ္ဆာ၊ ကထဉ္စ သော တေသံ အာဂမနံ အညာသိ၊ ယေန ဧဝမာဟာတိ? ဝုစ္စတေ – ဝေဿဝဏော ကိရ တဒါ အနေကသဟဿပဝါဠပလ္လင်္ကံ ဒွါဒသယောဇနံ နာရိဝါဟနံ အဘိရုယှ ပဝါဠကုန္တံ ဥစ္စာရေတွာ ဒသသဟဿကောဋိယက္ခေဟိ ¶ ပရိဝုတော ‘‘ဘဂဝန္တံ ပဉှံ ပုစ္ဆိဿာမီ’’တိ အာကာသဋ္ဌကဝိမာနာနိ ပရိဟရိတွာ မဂ္ဂေန မဂ္ဂံ အာဂစ္ဆန္တော ဝေဠုကဏ္ဍကနဂရေ နန္ဒမာတာယ ဥပါသိကာယ နိဝေသနဿ ဥပရိဘာဂံ သမ္ပတ္တော။ ဥပါသိကာယ အယမာနုဘာဝေါ – ပရိသုဒ္ဓသီလာ ဟောတိ၊ နိစ္စံ ဝိကာလဘောဇနာ ပဋိဝိရတာ၊ ပိဋကတ္တယဓာရိနီ၊ အနာဂါမိဖလေ ပတိဋ္ဌိတာ။ သာ တမှိ သမယေ သီဟပဉ္ဇရံ ဥဂ္ဃာဋေတွာ ဥတုဂ္ဂဟဏတ္ထာယ မာလုတေရိတောကာသေ ဌတွာ အဋ္ဌကပါရာယနဝဂ္ဂေ ပရိမဏ္ဍလေဟိ ပဒဗျဉ္ဇနေဟိ မဓုရေန သရေန ဘာသတိ။ ဝေဿဝဏော တတ္ထေဝ ယာနာနိ ဌပေတွာ ယာဝ ဥပါသိကာ ‘‘ဣဒမဝေါစ ဘဂဝါ မဂဓေသု ဝိဟရန္တော ပါသာဏကေ စေတိယေ ပရိစာရကသောဠသန္နံ ဗြာဟ္မဏာန’’န္တိ နိဂမနံ အဘာသိ၊ တာဝ သဗ္ဗံ သုတွာ ဝဂ္ဂပရိယောသာနေ သုဝဏ္ဏမုရဇသဒိသံ မဟန္တံ ဂီဝံ ပဂ္ဂဟေတွာ ‘‘သာဓု သာဓု ဘဂိနီ’’တိ သာဓုကာရမဒါသိ။ သာ ‘‘ကော ဧတ္ထာ’’တိ အာဟ။ ‘‘အဟံ ဘဂိနိ ဝေဿဝဏော’’တိ။ ဥပါသိကာ ကိရ ပဌမံ သောတာပန္နာ အဟောသိ၊ ပစ္ဆာ ဝေဿဝဏော။ တံ သော ဓမ္မတော သဟောဒရဘာဝံ သန္ဓာယ ဥပါသိကံ ဘဂိနိဝါဒေန သမုဒါစရတိ။ ဥပါသိကာယ စ ‘‘ဝိကာလော၊ ဘာတိက ဘဒြမုခ၊ ယဿ ဒါနိ ကာလံ မညသီ’’တိ ဝုတ္တော ‘‘အဟံ ဘဂိနိ တယိ ပသန္နော ပသန္နာကာရံ ကရောမီ’’တိ အာဟ။ တေန ဟိ ဘဒြမုခ၊ မမ ခေတ္တေ နိပ္ဖန္နံ သာလိံ ကမ္မကရာ အာဟရိတုံ န သက္ကောန္တိ၊ တံ တဝ ပရိသာယ အာဏာပေဟီတိ။ သော ‘‘သာဓု ဘဂိနီ’’တိ ယက္ခေ အာဏာပေသိ။ တေ အဍ္ဎတေရသ ကောဋ္ဌာဂါရသတာနိ ပူရေသုံ။ တတော ပဘုတိ ကောဋ္ဌာဂါရံ ¶ ဦနံ နာမ နာဟောသိ၊ ‘‘နန္ဒမာတု ကောဋ္ဌာဂါရံ ဝိယာ’’တိ လောကေ နိဒဿနံ အဟောသိ။ ဝေဿဝဏော ကောဋ္ဌာဂါရာနိ ပူရေတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိ။ ဘဂဝါ ‘‘ဝိကာလေ အာဂတောသီ’’တိ အာဟ။ အထ ဘဂဝတော သဗ္ဗံ အာရောစေသိ။ ဣမိနာ ကာရဏေန အာသန္နတရေပိ စာတုမဟာရာဇိကဘဝနေ ဝသန္တော ဝေဿဝဏော ပစ္ဆာ အာဂတော။ ဧရာဝဏဿ ပန န ကိဉ္စိ အန္တရာ ကရဏီယံ အဟောသိ၊ တေန သော ပဌမတရံ အာဂတော။

အယံ ¶ ပန ဥပါသကော ကိဉ္စာပိ အနာဂါမီ ပကတိယာဝ ဧကဘတ္တိကော၊ တထာပိ တဒါ ဥပေါသထဒိဝသောတိ ကတွာ ဥပေါသထင်္ဂါနိ အဓိဋ္ဌာယ သာယနှသမယံ သုနိဝတ္ထော သုပါရုတော ပဉ္စသတဥပါသကပရိဝုတော ဇေတဝနံ ဂန္တွာ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ အတ္တနော ဃရံ အာဂမ္မ တေသံ ဥပါသကာနံ သရဏသီလဥပေါသထာနိသံသာဒိဘေဒံ ဥပါသကဓမ္မံ ကထေတွာ တေ ဥပါသကေ ဥယျောဇေသိ။ တေသဉ္စ တဿေဝ ဃရေ မုဋ္ဌိဟတ္ထပ္ပမာဏပါဒကာနိ ပဉ္စ ကပ္ပိယမဉ္စသတာနိ ပါဋေက္ကောဝရကေသု ပညတ္တာနိ ဟောန္တိ။ တေ အတ္တနော အတ္တနော ဩဝရကံ ပဝိသိတွာ သမာပတ္တိံ အပ္ပေတွာ နိသီဒိံသု၊ ဥပါသကောပိ တထေဝါကာသိ။ တေန စ သမယေန သာဝတ္ထိနဂရေ သတ္တပညာသ ကုလသတသဟဿာနိ ဝသန္တိ၊ မနုဿဂဏနာယ အဋ္ဌာရသကောဋိမနုဿာ။ တေန ပဌမယာမေ ဟတ္ထိအဿမနုဿဘေရိသဒ္ဒါဒီဟိ သာဝတ္ထိနဂရံ မဟာသမုဒ္ဒေါ ဝိယ ဧကသဒ္ဒံ ဟောတိ။ မဇ္ဈိမယာမသမနန္တရေ သော သဒ္ဒေါ ပဋိပ္ပဿမ္ဘတိ ¶ ။ တမှိ ကာလေ ဥပါသကော သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ အတ္တနော ဂုဏေ အာဝဇ္ဇေတွာ ‘‘ယေနာဟံ မဂ္ဂသုခေန ဖလသုခေန သုခိတော ဝိဟရာမိ၊ ဣဒံ သုခံ ကံ နိဿာယ လဒ္ဓ’’န္တိ စိန္တေတွာ ‘‘ဘဂဝန္တံ နိဿာယာ’’တိ ဘဂဝတိ စိတ္တံ ပသာဒေတွာ ‘‘ဘဂဝါ ဧတရဟိ ကတမေန ဝိဟာရေန ဝိဟရတီ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဧရာဝဏဝေဿဝဏေ ဒိသွာ ဒိဗ္ဗာယ သောတဓာတုယာ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ စေတောပရိယဉာဏေန တေသံ ပသန္နစိတ္တတံ ¶ ဉတွာ ‘‘ယံနူနာဟမ္ပိ ဘဂဝန္တံ ဥဘယဟိတံ ပဋိပဒံ ပုစ္ဆေယျ’’န္တိ စိန္တေသိ။ တသ္မာ သော ဧကနဂရေ ဝသန္တောပိ သဗ္ဗပစ္ဆာ အာဂတော၊ ဧဝဉ္စ နေသံ အာဂမနံ အညာသိ။ တေနာဟ – ‘‘အာဂဉ္ဆိ တေ သန္တိကေ နာဂရာဇာ…ပေ… သော စာပိ သုတွာန ပတီတရူပေါ’’တိ။

၃၈၄။ ဣဒါနိ ဣတော ဗဟိဒ္ဓါ လောကသမ္မတေဟိ သမဏဗြာဟ္မဏေဟိ ဥက္ကဋ္ဌဘာဝေန ဘဂဝန္တံ ပသံသန္တော ‘‘ယေ ကေစိမေ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ တိတ္ထိယာတိ နန္ဒဝစ္ဆသံကိစ္စေဟိ အာဒိပုဂ္ဂလေဟိ တီဟိ တိတ္ထကရေဟိ ကတေ ဒိဋ္ဌိတိတ္ထေ ဇာတာ၊ တေသံ သာသနေ ပဗ္ဗဇိတာ ပူရဏာဒယော ဆ သတ္ထာရော။ တတ္ထ နာဋပုတ္တော နိဂဏ္ဌော၊ အဝသေသာ အာဇီဝကာတိ တေ သဗ္ဗေ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ယေ ကေစိမေ တိတ္ထိယာ ဝါဒသီလာ’’တိ၊ ‘‘မယံ သမ္မာ ပဋိပန္နာ၊ အညေ မိစ္ဆာ ပဋိပန္နာ’’တိ ဧဝံ ဝါဒကရဏသီလာ လောကံ မုခသတ္တီဟိ ဝိတုဒန္တာ ဝိစရန္တိ။ အာဇီဝကာ ဝါတိ တေ ဧကဇ္ဈမုဒ္ဒိဋ္ဌေ ဘိန္ဒိတွာ ဒဿေတိ။ နာတိတရန္တီတိ နာတိက္ကမန္တိ။ သဗ္ဗေတိ အညေပိ ယေ ¶ ကေစိ တိတ္ထိယသာဝကာဒယော၊ တေပိ ပရိဂ္ဂဏှန္တော အာဟ။ ‘‘ဌိတော ဝဇန္တံ ဝိယာ’’တိ ယထာ ကောစိ ဌိတော ဂတိဝိကလော သီဃဂါမိနံ ပုရိသံ ဂစ္ဆန္တံ နာတိတရေယျ၊ ဧဝံ တေ ပညာဂတိယာ အဘာဝေန တေ တေ အတ္ထပ္ပဘေဒေ ဗုဇ္ဈိတုံ အသက္ကောန္တာ ဌိတာ၊ အတိဇဝနပညံ ဘဂဝန္တံ နာတိတရန္တီတိ အတ္ထော။

၃၈၅။ ဗြာဟ္မဏာ ဝါဒသီလာ ဝုဒ္ဓါ စာတိ ဧတ္တာဝတာ စင်္ကီတာရုက္ခပေါက္ခရသာတိဇာဏုဿောဏိအာဒယော ဒဿေတိ၊ အပိ ဗြာဟ္မဏာ သန္တိ ကေစီတိ ဣမိနာ မဇ္ဈိမာပိ ဒဟရာပိ ကေဝလံ ဗြာဟ္မဏာ သန္တိ အတ္ထိ ဥပလဗ္ဘန္တိ ကေစီတိ ဧဝံ အဿလာယနဝါသေဋ္ဌအမ္ဗဋ္ဌဥတ္တရမာဏဝကာဒယော ဒဿေတိ။ အတ္ထဗဒ္ဓါတိ ‘‘အပိ နု ခေါ ဣမံ ပဉှံ ဗျာကရေယျ၊ ဣမံ ကင်္ခံ ဆိန္ဒေယျာ’’တိ ဧဝံ အတ္ထဗဒ္ဓါ ဘဝန္တိ။ ယေ စာပိ အညေတိ အညေပိ ယေ ‘‘မယံ ဝါဒိနော’’တိ ဧဝံ မညမာနာ ¶ ဝိစရန္တိ ခတ္တိယပဏ္ဍိတဗြာဟ္မဏဗြဟ္မဒေဝယက္ခာဒယော အပရိမာဏာ။ တေပိ သဗ္ဗေ တယိ အတ္ထဗဒ္ဓါ ဘဝန္တီတိ ဒဿေတိ။

၃၈၆-၇။ ဧဝံ နာနပ္ပကာရေဟိ ဘဂဝန္တံ ပသံသိတွာ ဣဒါနိ ဓမ္မေနေဝ တံ ပသံသိတွာ ဓမ္မကထံ ယာစန္တော ‘‘အယဉှိ ဓမ္မော’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ အယဉှိ ဓမ္မောတိ သတ္တတိံသ ဗောဓိပက္ခိယဓမ္မေ ¶ သန္ဓာယာဟ။ နိပုဏောတိ သဏှော ဒုပ္ပဋိဝိဇ္ဈော။ သုခေါတိ ပဋိဝိဒ္ဓါ သမာနော လောကုတ္တရသုခမာဝဟတိ၊ တသ္မာ သုခါဝဟတ္တာ ‘‘သုခေါ’’တိ ဝုစ္စတိ။ သုပ္ပဝုတ္တောတိ သုဒေသိတော။ သုဿူသမာနာတိ သောတုကာမမှာတိ အတ္ထော။ တံ နော ဝဒါတိ တံ ဓမ္မံ အမှာကံ ဝဒ။ ‘‘တွံ နော’’တိပိ ပါဌော၊ တွံ အမှာကံ ဝဒါတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေပိမေ ဘိက္ခဝေါတိ တင်္ခဏံ နိသိန္နာနိ ကိရ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ ဟောန္တိ၊ တာနိ ဒဿေန္တော ယာစတိ။ ဥပါသကာ စာပီတိ အတ္တနော ပရိဝါရေ အညေ စ ဒဿေတိ။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။

၃၈၈။ အထ ဘဂဝါ အနဂါရိယပဋိပဒံ တာဝ ဒဿေတုံ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ‘‘သုဏာထ မေ ဘိက္ခဝေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဓမ္မံ ဓုတံ တဉ္စ စရာထ သဗ္ဗေတိ ကိလေသေ ဓုနာတီတိ ဓုတော၊ ဧဝရူပံ ကိလေသဓုနနကံ ပဋိပဒါဓမ္မံ သာဝယာမိ ဝေါ၊ တဉ္စ မယာ သာဝိတံ သဗ္ဗေ စရထ ပဋိပဇ္ဇထ၊ မာ ပမာဒိတ္ထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣရိယာပထန္တိ ဂမနာဒိစတုဗ္ဗိဓံ။ ပဗ္ဗဇိတာနုလောမိကန္တိ သမဏသာရုပ္ပံ သတိသမ္ပဇညယုတ္တံ။ အရညေ ကမ္မဋ္ဌာနာနုယောဂဝသေန ပဝတ္တမေဝါတိ အပရေ။ သေဝေထ နန္တိ တံ ဣရိယာပထံ ဘဇေယျ ¶ ။ အတ္ထဒသောတိ ဟိတာနုပဿီ။ မုတီမာတိ ဗုဒ္ဓိမာ။ သေသမေတ္ထ ဂါထာယ ပါကဋမေဝ။

၃၈၉။ နော ဝေ ဝိကာလေတိ ဧဝံ ပဗ္ဗဇိတာနုလောမိကံ ဣရိယာပထံ သေဝမာနော စ ဒိဝါမဇ္ဈနှိကဝီတိက္ကမံ ဥပါဒါယ ဝိကာလေ န စရေယျ ဘိက္ခု၊ ယုတ္တကာလေ ဧဝ ပန ဂါမံ ပိဏ္ဍာယ စရေယျ။ ကိံ ကာရဏံ? အကာလစာရိဉှိ သဇန္တိ သင်္ဂါ၊ အကာလစာရိံ ပုဂ္ဂလံ ရာဂသင်္ဂါဒယော အနေကေ သင်္ဂါ သဇန္တိ ပရိဿဇန္တိ ဥပဂုဟန္တိ အလ္လီယန္တိ။ တသ္မာ ဝိကာလေ န ¶ စရန္တိ ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ယေ စတုသစ္စဗုဒ္ဓါ အရိယပုဂ္ဂလာ၊ န တေ ဝိကာလေ ပိဏ္ဍာယ စရန္တီတိ။ တေန ကိရ သမယေန ဝိကာလဘောဇနသိက္ခာပဒံ အပ္ပညတ္တံ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဓမ္မဒေသနာဝသေနေဝေတ္ထ ပုထုဇ္ဇနာနံ အာဒီနဝံ ဒဿေန္တော ဣမံ ဂါထမာဟ။ အရိယာ ပန သဟ မဂ္ဂပဋိလာဘာ ဧဝ တတော ပဋိဝိရတာ ဟောန္တိ၊ ဧသာ ဓမ္မတာ။

၃၉၀။ ဧဝံ ဝိကာလစရိယံ ပဋိသေဓေတွာ ‘‘ကာလေ စရန္တေနပိ ဧဝံ စရိတဗ္ဗ’’န္တိ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ရူပါ စ သဒ္ဒါ စာ’’တိ။ တဿတ္ထော – ယေ တေ ရူပါဒယော နာနပ္ပကာရကံ မဒံ ဇနေန္တာ သတ္တေ သမ္မဒယန္တိ၊ တေသု ပိဏ္ဍပါတပါရိသုဒ္ဓိသုတ္တာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၄၃၈ အာဒယော) ဝုတ္တနယေန ဆန္ဒံ ဝိနောဒေတွာ ယုတ္တကာလေနေဝ ပါတရာသံ ပဝိသေယျာတိ။ ဧတ္ထ စ ပါတော အသိတဗ္ဗောတိ ပါတရာသော၊ ပိဏ္ဍပါတဿေတံ နာမံ။ ယော ယတ္ထ လဗ္ဘတိ၊ သော ပဒေသောပိ တံ ယောဂေန ‘‘ပါတရာသော’’တိ ဣဓ ဝုတ္တော။ ယတော ပိဏ္ဍပါတံ လဘတိ၊ တံ ဩကာသံ ဂစ္ဆေယျာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၉၁။ ဧဝံ ¶ ပဝိဋ္ဌော –

‘‘ပိဏ္ဍဉ္စ ဘိက္ခု သမယေန လဒ္ဓါ၊

ဧကော ပဋိက္ကမ္မ ရဟော နိသီဒေ၊

အဇ္ဈတ္တစိန္တီ န မနော ဗဟိဒ္ဓါ၊

နိစ္ဆာရယေ သင်္ဂဟိတတ္တဘာဝေါ’’။

တတ္ထ ပိဏ္ဍန္တိ မိဿကဘိက္ခံ၊ သာ ဟိ တတော တတော သမောဓာနေတွာ သမ္ပိဏ္ဍိတဋ္ဌေန ‘‘ပိဏ္ဍော’’တိ ဝုစ္စတိ။ သမယေနာတိ အန္တောမဇ္ဈနှိကကာလေ။ ဧကော ပဋိက္ကမ္မာတိ ကာယဝိဝေကံ သမ္ပာဒေန္တော အဒုတိယော နိဝတ္တိတွာ။ အဇ္ဈတ္တစိန္တီတိ တိလက္ခဏံ အာရောပေတွာ ခန္ဓသန္တာနံ စိန္တေန္တော။ န မနော ဗဟိဒ္ဓါ ¶ နိစ္ဆာရယေတိ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါဒီသု ရာဂဝသေန စိတ္တံ န နီဟရေ။ သင်္ဂဟိတတ္တဘာဝေါတိ သုဋ္ဌု ဂဟိတစိတ္တော။

၃၉၂။ ဧဝံ ဝိဟရန္တော စ –

‘‘သစေပိ သော သလ္လပေ သာဝကေန၊

အညေန ဝါ ကေနစိ ဘိက္ခုနာ ဝါ၊

ဓမ္မံ ပဏီတံ တမုဒါဟရေယျ၊

န ပေသုဏံ နောပိ ပရူပဝါဒံ’’။

ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? သော ယောဂါဝစရော ကိဉ္စိဒေဝ သောတုကာမတာယ ဥပဂတေန သာဝကေန ဝါ ကေနစိ အညတိတ္ထိယဂဟဋ္ဌာဒိနာ ဝါ ဣဓေဝ ပဗ္ဗဇိတေန ဘိက္ခုနာ ဝါ သဒ္ဓိံ သစေပိ သလ္လပေ၊ အထ ယွာယံ မဂ္ဂဖလာဒိပဋိသံယုတ္တော ¶ ဒသကထာဝတ္ထုဘေဒေါ ဝါ အတပ္ပကဋ္ဌေန ပဏီတော ဓမ္မော။ တံ ဓမ္မံ ပဏီတံ ဥဒါဟရေယျ၊ အညံ ပန ပိသုဏဝစနံ ဝါ ပရူပဝါဒံ ဝါ အပ္ပမတ္တကမ္ပိ န ဥဒါဟရေယျာတိ။

၃၉၃။ ဣဒါနိ တသ္မိံ ပရူပဝါဒေ ဒေါသံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဝါဒဉှိ ဧကေ’’တိ။ တဿတ္ထော – ဣဓေကစ္စေ မောဃပုရိသာ ပရူပဝါဒသဉှိတံ နာနပ္ပကာရံ ဝိဂ္ဂါဟိကကထာဘေဒံ ဝါဒံ ပဋိသေနိယန္တိ ဝိရုဇ္ဈန္တိ၊ ယုဇ္ဈိတုကာမာ ဟုတွာ သေနာယ ပဋိမုခံ ဂစ္ဆန္တာ ဝိယ ဟောန္တိ၊ တေ မယံ လာမကပညေ န ပသံသာမ။ ကိံ ကာရဏံ? တတော တတော နေ ပသဇန္တိ သင်္ဂါ၊ ယသ္မာ တေ တာဒိသကေ ပုဂ္ဂလေ ¶ တတော တတော ဝစနပထတော သမုဋ္ဌာယ ဝိဝါဒသင်္ဂါ သဇန္တိ အလ္လီယန္တိ။ ကိံ ကာရဏာ သဇန္တီတိ? စိတ္တဉှိ တေ တတ္ထ ဂမေန္တိ ဒူရေ၊ ယသ္မာ တေ ပဋိသေနိယန္တာ စိတ္တံ တတ္ထ ဂမေန္တိ၊ ယတ္ထ ဂတံ သမထဝိပဿနာနံ ဒူရေ ဟောတီတိ။

၃၉၄-၅။ ဧဝံ ပရိတ္တပညာနံ ပဝတ္တိံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ မဟာပညာနံ ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပိဏ္ဍံ ဝိဟာရံ…ပေ… သာဝကော’’တိ။ တတ္ထ ဝိဟာရေန ပတိဿယော၊ သယနာသနေန မဉ္စပီဌန္တိ တီဟိပိ ပဒေဟိ သေနာသနမေဝ ဝုတ္တံ။ အာပန္တိ ဥဒကံ။ သင်္ဃာဋိရဇူပဝါဟနန္တိ ပံသုမလာဒိနော သင်္ဃာဋိရဇဿ ဓောဝနံ။ သုတွာန ဓမ္မံ သုဂတေန ဒေသိတန္တိ သဗ္ဗာသဝသံဝရာဒီသု ‘‘ပဋိသင်္ခါ ယောနိသော စီဝရံ ပဋိသေဝတိ သီတဿ ပဋိဃာတာယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈) နယေန ဘဂဝတာ ဒေသိတံ ဓမ္မံ သုတွာ။ သင်္ခါယ သေဝေ ¶ ဝရပညသာဝကောတိ ဧတံ ဣဓ ပိဏ္ဍန္တိ ဝုတ္တံ ပိဏ္ဍပါတံ၊ ဝိဟာရာဒီဟိ ဝုတ္တံ သေနာသနံ၊ အာပမုခေန ဒဿိတံ ဂိလာနပစ္စယံ၊ သင်္ဃာဋိယာ စီဝရန္တိ စတုဗ္ဗိဓမ္ပိ ပစ္စယံ သင်္ခါယ ‘‘ယာဝဒေဝ ဣမဿ ကာယဿ ဌိတိယာ’’တိအာဒိနာ (မ။ နိ။ ၁။၂၃၊ အ။ နိ။ ၆။၅၈) နယေန ပစ္စဝေက္ခိတွာ သေဝေ ဝရပညသာဝကော၊ သေဝိတုံ သက္ကုဏေယျ ဝရပညဿ တထာဂတဿ သာဝကော သေက္ခော ဝါ ပုထုဇ္ဇနော ဝါ၊ နိပ္ပရိယာယေန စ အရဟာ။ သော ဟိ စတုရာပဿေနော ‘‘သင်္ခါယေကံ ပဋိသေဝတိ၊ သင်္ခါယေကံ ¶ အဓိဝါသေတိ၊ သင်္ခါယေကံ ပရိဝဇ္ဇေတိ၊ သင်္ခါယေကံ ဝိနောဒေတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၀၈၊ မ။ နိ။ ၂။၁၆၈၊ အ။ နိ။ ၁၀။၂၀) ဝုတ္တော။ ယဿာ စ သင်္ခါယ သေဝေ ဝရပညသာဝကော၊ တသ္မာ ဟိ ပိဏ္ဍေ…ပေ… ယထာ ပေါက္ခရေ ဝါရိဗိန္ဒု၊ တထာ ဟောတီတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။

၃၉၆။ ဧဝံ ခီဏာသဝပဋိပတ္တိံ ဒဿေန္တော အရဟတ္တနိကူဋေန အနဂါရိယပဋိပဒံ နိဋ္ဌာပေတွာ ဣဒါနိ အဂါရိယပဋိပဒံ ဒဿေတုံ ‘‘ဂဟဋ္ဌဝတ္တံ ပန ဝေါ’’တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပဌမဂါထာယ တာဝ သာဝကောတိ အဂါရိယသာဝကော။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ အယံ ပန ယောဇနာ – ယော မယာ ဣတော ပုဗ္ဗေ ကေဝလော အဗျာမိဿော သကလော ပရိပုဏ္ဏော ဘိက္ခုဓမ္မော ကထိတော။ ဧသ ခေတ္တဝတ္ထုအာဒိပရိဂ္ဂဟေဟိ သပရိဂ္ဂဟေန န လဗ္ဘာ ဖဿေတုံ န သက္ကာ အဓိဂန္တုန္တိ။

၃၉၇။ ဧဝံ တဿ ဘိက္ခုဓမ္မံ ပဋိသေဓေတွာ ဂဟဋ္ဌဓမ္မမေဝ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ပါဏံ န ဟနေ’’တိ။ တတ္ထ ပုရိမဍ္ဎေန တိကောဋိပရိသုဒ္ဓါ ပါဏာတိပါတာဝေရမဏိ ဝုတ္တာ၊ ပစ္ဆိမဍ္ဎေန သတ္တေသု ဟိတပဋိပတ္တိ။ တတိယပါဒေါ စေတ္ထ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တေ (သု။ နိ။ ၃၅ အာဒယော) စတုတ္ထပါဒေ ထာဝရတသဘေဒေါ မေတ္တသုတ္တဝဏ္ဏနာယံ (သု။ နိ။ ၁၄၃ အာဒယော) သဗ္ဗပ္ပကာရတော ဝဏ္ဏိတော။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။ ဥပ္ပဋိပါဋိယာ ပန ယောဇနာ ကာတဗ္ဗာ – တသထာဝရေသု သဗ္ဗေသု ဘူတေသု နိဓာယ ဒဏ္ဍံ ¶ န ဟနေ န ဃာတယေယျ နာနုဇညာတိ။ ‘‘နိဓာယ ဒဏ္ဍ’’န္တိ ဣတော ဝါ ပရံ ‘‘ဝတ္တေယျာ’’တိ ပါဌသေသော အာဟရိတဗ္ဗော။ ဣတရထာ ဟိ န ပုဗ္ဗေနာပရံ သန္ဓိယတိ။

၃၉၈။ ဧဝံ ပဌမသိက္ခာပဒံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဒုတိယသိက္ခာပဒံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတော အဒိန္န’’န္တိ။ တတ္ထ ကိဉ္စီတိ အပ္ပံ ဝါ ဗဟုံ ဝါ။ ကွစီတိ ¶ ဂါမေ ဝါ အရညေ ဝါ။ သာဝကောတိ အဂါရိယသာဝကော။ ဗုဇ္ဈမာနောတိ ‘‘ပရသန္တကမိဒ’’န္တိ ဇာနမာနော။ သဗ္ဗံ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇယေယျာတိ ဧဝဉှိ ပဋိပဇ္ဇမာနော သဗ္ဗံ အဒိန္နံ ပရိဝဇ္ဇေယျ၊ နော အညထာတိ ဒီပေတိ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယဉ္စ ပါကဋဉ္စာတိ။

၃၉၉။ ဧဝံ ဒုတိယသိက္ခာပဒမ္ပိ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ ဒဿေတွာ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒတော ပဘုတိ တတိယံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘အဗြဟ္မစရိယ’’န္တိ။ တတ္ထ အသမ္ဘုဏန္တောတိ အသက္ကောန္တော။

၄၀၀။ ဣဒါနိ စတုတ္ထသိက္ခာပဒံ ဒဿေန္တော ¶ အာဟ ‘‘သဘဂ္ဂတော ဝါ’’တိ။ တတ္ထ သဘဂ္ဂတောတိ သန္ထာဂါရာဒိဂတော။ ပရိသဂ္ဂတောတိ ပူဂမဇ္ဇဂတော။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယဉ္စ ပါကဋဉ္စာတိ။

၄၀၁။ ဧဝံ စတုတ္ထသိက္ခာပဒမ္ပိ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ ဒဿေတွာ ပဉ္စမံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘မဇ္ဇဉ္စ ပါန’’န္တိ။ တတ္ထ မဇ္ဇဉ္စ ပါနန္တိ ဂါထာဗန္ဓသုခတ္ထံ ဧဝံ ဝုတ္တံ။ အယံ ပနတ္ထော ‘‘မဇ္ဇပါနဉ္စ န သမာစရေယျာ’’တိ။ ဓမ္မံ ဣမန္တိ ဣမံ မဇ္ဇပါနဝေရမဏီဓမ္မံ။ ဥမ္မာဒနန္တန္တိ ဥမ္မာဒနပရိယောသာနံ။ ယော ဟိ သဗ္ဗလဟုကော မဇ္ဇပါနဿ ဝိပါကော၊ သော မနုဿဘူတဿ ဥမ္မတ္တကသံဝတ္တနိကော ဟောတိ။ ဣတိ နံ ဝိဒိတွာတိ ဣတိ နံ မဇ္ဇပါနံ ဉတွာ။ သေသမေတ္ထ ဝုတ္တနယဉ္စ ပါကဋဉ္စာတိ။

၄၀၂။ ဧဝံ ပဉ္စမသိက္ခာပဒမ္ပိ တိကောဋိပရိသုဒ္ဓံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ပုရိမသိက္ခာပဒါနမ္ပိ မဇ္ဇပါနမေဝ သံကိလေသကရဉ္စ ဘေဒကရဉ္စ ဒဿေတွာ ဒဠှတရံ တတော ဝေရမဏိယံ နိယောဇေန္တော အာဟ ‘‘မဒါ ဟိ ပါပါနိ ကရောန္တီ’’တိ။ တတ္ထ မဒါတိ မဒဟေတု။ ဟိကာရော ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော။ ပါပါနိ ကရောန္တီတိ ပါဏာတိပါတာဒီနိ သဗ္ဗာကုသလာနိ ကရောန္တိ။ ဥမ္မာဒနံ မောဟနန္တိ ပရလောကေ ဥမ္မာဒနံ ဣဟလောကေ မောဟနံ။ သေသံ ဥတ္တာနတ္ထမေဝ။

၄၀၃-၄။ ဧတ္တာဝတာ အဂါရိယသာဝကဿ နိစ္စသီလံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဥပေါသထင်္ဂါနိ ဒဿေန္တော ¶ ‘‘ပါဏံ န ဟနေ’’တိ ဂါထာဒွယမာဟ။ တတ္ထ အဗြဟ္မစရိယာတိ အသေဋ္ဌစရိယဘူတာ။ မေထုနာတိ မေထုနဓမ္မသမာပတ္တိတော။ ရတ္တိံ န ဘုဉ္ဇေယျ ဝိကာလဘောဇနန္တိ ရတ္တိမ္ပိ န ဘုဉ္ဇေယျ၊ ဒိဝါပိ ကာလာတိက္ကန္တဘောဇနံ ¶ န ဘုဉ္ဇေယျ။ န စ ဂန္ဓန္တိ ဧတ္ထ ဂန္ဓဂ္ဂဟဏေန ဝိလေပနစုဏ္ဏာဒီနိပိ ဂဟိတာနေဝါတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ မဉ္စေတိ ကပ္ပိယမဉ္စေ။ သန္ထတေတိ တဋ္ဋိကာဒီဟိ ကပ္ပိယတ္ထရဏေဟိ အတ္ထတေ။ ဆမာယံ ပန ဂေါနကာဒိသန္ထတာယပိ ဝဋ္ဋတိ။ အဋ္ဌင်္ဂိကန္တိ ပဉ္စင်္ဂိကံ ဝိယ တူရိယံ၊ န အင်္ဂဝိနိမုတ္တံ။ ဒုက္ခန္တဂုနာတိ ဝဋ္ဋဒုက္ခဿ အန္တဂတေန။ သေသမေတ္ထ ပါကဋမေဝ။ ပစ္ဆိမဍ္ဎုံ ပန သင်္ဂီတိကာရကေဟိ ဝုတ္တန္တိပိ အာဟု။

၄၀၅။ ဧဝံ ဥပေါသထင်္ဂါနိ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဥပေါသထကာလံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတော စ ပက္ခဿာ’’တိ။ တတ္ထ တတောတိ ¶ ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော။ ပက္ခဿုပဝဿုပေါသထန္တိ ဧဝံ ပရပဒေန ယောဇေတဗ္ဗံ ‘‘ပက္ခဿ စာတုဒ္ဒသိံ ပဉ္စဒသိံ အဋ္ဌမိန္တိ ဧတေ တယော ဒိဝသေ ဥပဝဿ ဥပေါသထံ၊ ဧတံ အဋ္ဌင်္ဂိကဥပေါသထံ ဥပဂမ္မ ဝသိတွာ’’တိ။ ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စာတိ ဧတ္ထ ပန ဝဿူပနာယိကာယ ပုရိမဘာဂေ အာသာဠှမာသော၊ အန္တောဝဿံ တယော မာသာ၊ ကတ္တိကမာသောတိ ဣမေ ပဉ္စ မာသာ ‘‘ပါဋိဟာရိယပက္ခော’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ အာသာဠှကတ္တိကဖဂ္ဂုဏမာသာ တယော ဧဝါတိ အပရေ။ ပက္ခုပေါသထဒိဝသာနံ ပုရိမပစ္ဆိမဒိဝသဝသေန ပက္ခေ ပက္ခေ တေရသီပါဋိပဒသတ္တမီနဝမီသင်္ခါတာ စတ္တာရော စတ္တာရော ဒိဝသာတိ အပရေ။ ယံ ရုစ္စတိ၊ တံ ဂဟေတဗ္ဗံ။ သဗ္ဗံ ဝါ ပန ပုညကာမီနံ ဘာသိတဗ္ဗံ။ ဧဝမေတံ ပါဋိဟာရိယပက္ခဉ္စ ပသန္နမာနသော သုသမတ္တရူပံ သုပရိပုဏ္ဏရူပံ ဧကမ္ပိ ဒိဝသံ အပရိစ္စဇန္တော အဋ္ဌင်္ဂုပေတံ ဥပေါသထံ ဥပဝဿာတိ သမ္ဗန္ဓိတဗ္ဗံ။

၄၀၆။ ဧဝံ ဥပေါသထကာလံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တေသု ကာလေသု ဧတံ ဥပေါသထံ ဥပဝဿ ယံ ကာတဗ္ဗံ၊ တံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘တတော စ ပါတော’’တိ။ ဧတ္ထာပိ တတောတိ ပဒပူရဏမတ္တေ နိပါတော၊ အနန္တရတ္ထေ ဝါ၊ အထာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပါတောတိ အပရဇ္ဇုဒိဝသပုဗ္ဗဘာဂေ။ ဥပဝုတ္ထုပေါသထောတိ ဥပဝသိတဥပေါသထော။ အန္နေနာတိ ယာဂုဘတ္တာဒိနာ။ ပါနေနာတိ အဋ္ဌဝိဓပါနေန။ အနုမောဒမာနောတိ အနုပမောဒမာနော၊ နိရန္တရံ မောဒမာနောတိ အတ္ထော။ ယထာရဟန္တိ အတ္တနော အနုရူပေန၊ ယထာသတ္တိ ယထာဗလန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ သံဝိဘဇေထာတိ ဘာဇေယျ ပတိမာနေယျ။ သေသံ ပါကဋမေဝ။

၄၀၇။ ဧဝံ ¶ ဥပဝုတ္ထုပေါသထဿ ကိစ္စံ ဝတွာ ဣဒါနိ ယာဝဇီဝိကံ ဂရုဝတ္တံ အာဇီဝပါရိသုဒ္ဓိဉ္စ ကထေတွာ တာယ ပဋိပဒါယ အဓိဂန္တဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဒဿေန္တော အာဟ ‘‘ဓမ္မေန မာတာပိတရော’’တိ။ တတ္ထ ဓမ္မေနာတိ ဓမ္မလဒ္ဓေန ဘောဂေန ¶ ။ ဘရေယျာတိ ပေါသေယျ။ ဓမ္မိကံ သော ဝဏိဇ္ဇန္တိ သတ္တဝဏိဇ္ဇာ၊ သတ္ထဝဏိဇ္ဇာ၊ ဝိသဝဏိဇ္ဇာ၊ မံသဝဏိဇ္ဇာ၊ သုရာဝဏိဇ္ဇာတိ ဣမာ ပဉ္စ ¶ အဓမ္မဝဏိဇ္ဇာ ဝဇ္ဇေတွာ အဝသေသာ ဓမ္မိကဝဏိဇ္ဇာ။ ဝဏိဇ္ဇာမုခေန စေတ္ထ ကသိဂေါရက္ခာဒိ အပရောပိ ဓမ္မိကော ဝေါဟာရော သင်္ဂဟိတော။ သေသမုတ္တာနတ္ထမေဝ။ အယံ ပန ယောဇနာ – သော နိစ္စသီလဥပေါသထသီလဒါနဓမ္မသမန္နာဂတော အရိယသာဝကော ပယောဇယေ ဓမ္မိကံ ဝဏိဇ္ဇံ၊ တတော လဒ္ဓေန စ ဓမ္မတော အနပေတတ္တာ ဓမ္မေန ဘောဂေန မာတာပိတရော ဘရေယျ။ အထ သော ဂိဟီ ဧဝံ အပ္ပမတ္တော အာဒိတော ပဘုတိ ဝုတ္တံ ဣမံ ဝတ္တံ ဝတ္တယန္တော ကာယဿ ဘေဒါ ယေ တေ အတ္တနော အာဘာယ အန္ဓကာရံ ဝိဓမေတွာ အာလောကကရဏေန သယမ္ပဘာတိ လဒ္ဓနာမာ ဆ ကာမာဝစရဒေဝါ၊ တေ သယမ္ပဘေ နာမ ဒေဝေ ဥပေတိ ဘဇတိ အလ္လီယတိ၊ တေသံ နိဗ္ဗတ္တဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗတ္တတီတိ။

ပရမတ္ထဇောတိကာယ ခုဒ္ဒက-အဋ္ဌကထာယ

သုတ္တနိပါတ-အဋ္ဌကထာယ ဓမ္မိကသုတ္တဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတော စ ဒုတိယော ဝဂ္ဂေါ အတ္ထဝဏ္ဏနာနယတော၊ နာမေန

စူဠဝဂ္ဂေါတိ။