📜

၁။ ရတနစင်္ကမနကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ

ဣဒါနိ ပန –

၁။

‘‘ဗြဟ္မာ ¶ စ လောကာဓိပတီ သဟမ္ပတီ၊ ကတဉ္ဇလီ အနဓိဝရံ အယာစထ၊

သန္တီဓ သတ္တာပ္ပရဇက္ခဇာတိကာ၊ ဒေသေဟိ ဓမ္မံ အနုကမ္ပိမံ ပဇ’’န္တိ။ –

အာဒိနယပ္ပဝတ္တဿ အဗ္ဘန္တရနိဒါနဿ အတ္ထဝဏ္ဏနာ ဟောတိ။

ဧတ္ထ ¶ ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဝေဠုဝနေ ကလန္ဒကနိဝါပေ’’တိအာဒိသုတ္တန္တေသု ဝိယ – ‘‘ဧကံ သမယံ ဘဂဝါ သက္ကေသု ဝိဟရတိ ကပိလဝတ္ထုသ္မိံ နိဂြောဓာရာမေ။ အထ ခေါ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ယေန ဘဂဝါ တေနုပသင်္ကမိ၊ ဥပသင်္ကမိတွာ ဘဂဝန္တံ ဗုဒ္ဓဝံသံ အပုစ္ဆီ’’တိ ဧဝမာဒိနာ နယေန နိဒါနံ အဝတွာ ကသ္မာ ‘‘ဗြဟ္မာ စ လောကာဓိပတီ သဟမ္ပတီ၊ ကတဉ္ဇလီ အနဓိဝရံ အယာစထာ’’တိအာဒိနာ နယေန နိဒါနံ ဝုတ္တန္တိ? ဝုစ္စတေ – ဘဂဝတော သဗ္ဗဓမ္မဒေသနာကာရဏဘူတာယ ဗြဟ္မုနော ဓမ္မဒေသနာယာစနာယ သန္ဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တန္တိ။

‘‘ကဒါယံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ၊ အဇ္ဈိဋ္ဌော ဗြဟ္မုနာ ဇိနော၊

ကဒါ ကတ္ထ စ ကေနာယံ၊ ဂါထာ ဟိ သမုဒီရိတာ’’တိ။

ဝုစ္စတေ ¶ – ဗုဒ္ဓဘူတဿ ပန ဘဂဝတော အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ သတ္ထာ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ ဗြဟ္မုနာ အဇ္ဈိဋ္ဌော အာယာစိတော။ တတြာယံ အနုပုဗ္ဗိကထာ – မဟာပုရိသော ကိရ ကတာဘိနီဟာရော မဟာဘိနိက္ခမနဒိဝသေ ဝိဝဋပါကဋဗီဘစ္ဆသယနာသနစေဋိကာ နာဋကိတ္ထိယော ဒိသွာ အတီဝ သံဝိဂ္ဂဟဒယော ပဋေကဒေသာဝစ္ဆန္နံ ဆန္နံ အာမန္တေတွာ – ‘‘အရိနရဝရမန္ထကံ ကဏ္ဍကံ နာမ တုရင်္ဂဝရမာဟရာ’’တိ ကဏ္ဍကံ အာဟရာပေတွာ ဆန္နသဟာယော ဝရတုရင်္ဂမာရုယှ နဂရဒွါရေ အဓိဝတ္ထာယ ဒေဝတာယ နဂရဒွါရေ ဝိဝဋေ နဂရတော နိက္ခမိတွာ တီဏိ ရဇ္ဇာနိ တေန ရတ္တာဝသေသေန အတိက္ကမိတွာ အနောမသတ္တော အနောမာယ နာမ နဒိယာ တီရေ ဌတွာ ဆန္နမေဝမာဟ ¶ – ‘‘ဆန္န၊ တွံ မမ ဣမာနိ အညေဟိ အသာဓာရဏာနိ အာဘရဏာနိ ကဏ္ဍကဉ္စ ဝရတုရင်္ဂမာဒါယ ကပိလပုရံ ဂစ္ဆာဟီ’’တိ ဆန္နံ ဝိဿဇ္ဇေတွာ အသိတောရဂနီလုပ္ပလသဒိသေနာသိနာ သကေသမကုဋံ ဆိန္ဒိတွာ အာကာသေ ဥက္ခိပိတွာ ဒေဝဒတ္တိယံ ပတ္တစီဝရံ ဂဟေတွာ သယမေဝ ပဗ္ဗဇိတွာ အနုပုဗ္ဗေန စာရိကံ စရမာနော အနိလဗလသမုဒ္ဓုတတရင်္ဂဘင်္ဂံ အသင်္ဂံ ဂင်္ဂံ နဒိံ ဥတ္တရိတွာ မဏိဂဏရံသိဇာလဝိဇ္ဇောတိတရာဇဂဟံ ရာဇဂဟံ နာမ နဂရံ ပဝိသိတွာ တတ္ထ ဣဿရိယမဒမတ္တံ ဇနံ ပရိဟာသေန္တော ဝိယ စ ဥဒ္ဓတဝေသဿ ဇနဿ လဇ္ဇမုပ္ပာဒယမာနော ဝိယ စ ဝယကန္တီဟိ နာဂရဇနဟဒယာနိ အတ္တနိ ဗန္ဓန္တော ဝိယ စ ဒွတိံသဝရမဟာပုရိသလက္ခဏဝိရာဇိတာယ ရူပသိရိယာ သဗ္ဗဇနနယနာနိ ဝိလုမ္ပမာနော ဝိယ စ ရူပီပါဒသဉ္စရော ပုညသဉ္စယော ဝိယ စ ပဗ္ဗတော ဝိယ စ ဂမနေန နိဿင်္ဂေါ သန္တိန္ဒြိယော သန္တမာနသော ¶ ယုဂမတ္တံ ပေက္ခမာနော ရာဇဂဟံ ပိဏ္ဍာယ စရိတွာ ယာပနမတ္တံ ဘတ္တံ ဂဟေတွာ နဂရတော နိက္ခမိတွာ ပဏ္ဍဝပဗ္ဗတပဿေ ဆာယူဒကသမ္ပန္နေ သုစိဘူမိဘာဂေ ပရမရမဏီယေ ပဝိဝိတ္တေ ဩကာသေ နိသီဒိတွာ ပဋိသင်္ခါနဗလေန မိဿကဘတ္တံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ပဏ္ဍဝဂိရာနုသာရေန ဗိမ္ဗိသာရေန မဂဓမဟာရာဇေန မဟာပုရိသဿ သန္တိကံ ဂန္တွာ နာမဂေါတ္တံ ပုစ္ဆိတွာ တေန ပမုဒိတဟဒယေန ‘‘မမ ရဇ္ဇဘာဂံ ဂဏှာဟီ’’တိ ရဇ္ဇေန နိမန္တိယမာနော – ‘‘အလံ၊ မဟာရာဇ၊ န မယှံ ရဇ္ဇေနတ္ထော အဟံ ရဇ္ဇံ ပဟာယ လောကဟိတတ္ထာယ ပဓာနမနုယုဉ္ဇိတွာ လောကေ ဝိဝဋစ္ဆဒေါ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿာမီတိ နိက္ခန္တော’’တိ ဝတွာ တေန စ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ သဗ္ဗပဌမံ မမ ဝိဇိတံ ဩသရေယျာထာ’’တိ ဝုတ္တော ‘သာဓူ’တိ တဿ ပဋိညံ ဒတွာ အာဠာရဉ္စ ဥဒကဉ္စ ဥပသင်္ကမိတွာ တေသံ ဓမ္မဒေသနာယ သာရံ အဝိန္ဒန္တော တတော ပက္ကမိတွာ ဥရုဝေလာယံ ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရကာရိကံ ကရောန္တောပိ အမတံ အဓိဂန္တုံ အသက္ကောန္တော ဩဠာရိကာဟာရပဋိသေဝနေန သရီရံ သန္တပ္ပေသိ။

တဒါ ¶ ပန ဥရုဝေလာယံ သေနာနိဂမေ သေနာနိဂမကုဋုမ္ဗိကဿ ဓီတာ သုဇာတာ နာမ ဒါရိကာ ဝယပ္ပတ္တာ ဧကသ္မိံ နိဂြောဓရုက္ခေ ပတ္ထနမကာသိ – ‘‘သစာဟံ သမဇာတိကံ ကုလဃရံ ဂန္တွာ ပဌမဂဗ္ဘေ ပုတ္တံ လဘိဿာမိ၊ ဗလိကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ။ တဿာ သာ ပတ္ထနာ သမိဇ္ဈိ။ သာ ဝေသာခပုဏ္ဏမဒိဝသေ ‘‘အဇ္ဇ ဗလိကမ္မံ ကရိဿာမီ’’တိ ပါတောဝ ပါယာသံ အနာယာသံ ပရမမဓုရံ သမ္ပဋိပါဒေသိ။ ဗောဓိသတ္တောပိ တဒဟေဝ ကတသရီရပဋိဇဂ္ဂနော ဘိက္ခာစာရကာလံ အာဂမယမာနော ပါတောဝ ဂန္တွာ တသ္မိံ နိဂြောဓရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ အထ ခေါ ပုဏ္ဏာ နာမ ဒါသီ တဿာ ဓာတီ ရုက္ခမူလသောဓနတ္ထာယ ဂတာ ဗောဓိသတ္တံ ပါစီနလောကဓာတုံ ဩလောကယမာနံ နိသိန္နံ သဉ္ဈာပ္ပဘာနုရဉ္ဇိတဝရကနကဂိရိသိခရသဒိသသရီရသောဘံ တိမိရနိကရနိဓာနကရံ ကမလဝနဝိကသနကရံ ဃနဝိဝရမုပဂတံ ဒိဝသကရမိဝ တရုဝရမုပဂတံ မုနိဒိဝသကရမဒ္ဒသ။ သရီရတော စဿ နိက္ခန္တာဟိ ပဘာဟိ သကလဉ္စ တံ ရုက္ခံ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဒိသွာ တဿာ ဧတဒဟောသိ – ‘‘အဇ္ဇ အမှာကံ ¶ ဒေဝတာ ရုက္ခတော ဩရုယှ သဟတ္ထေနေဝ ဗလိံ ပဋိဂ္ဂဟေတုကာမာ ဟုတွာ နိသိန္နာ’’တိ။ သာ ဝေဂေန ဂန္တွာ သုဇာတာယ ဧတမတ္ထံ အာရောစေသိ။

တတော ¶ သုဇာတာ သဉ္ဇာတသဒ္ဓါ ဟုတွာ သဗ္ဗာလင်္ကာရေန အလင်္ကရိတွာ သတသဟဿဂ္ဃနိကံ သုဝဏ္ဏပါတိံ ပရမမဓုရဿ မဓုပါယာသဿ ပူရေတွာ အပရာယ သုဝဏ္ဏပါတိယာ ပိဒဟိတွာ သီသေနာဒါယ နိဂြောဓရုက္ခာဘိမုခီ အဂမာသိ။ သာ ဂစ္ဆန္တီ ဒူရတောဝ တံ ဗောဓိသတ္တံ ရုက္ခဒေဝတမိဝ သကလံ တံ ရုက္ခံ သရီရပ္ပဘာယ သုဝဏ္ဏဝဏ္ဏံ ကတွာ ပုညသဉ္စယမိဝ ရူပဝန္တံ နိသိန္နံ ဒိသွာ ပီတိသောမနဿဇာတာ သုဇာတာ ‘‘ရုက္ခဒေဝတာ’’တိ သညာယ ဒိဋ္ဌဋ္ဌာနတော ပဋ္ဌာယ ဩနတောနတာ ဂန္တွာ သီသတော တံ သုဝဏ္ဏပါတိံ ဩတာရေတွာ မဟာသတ္တဿ ဟတ္ထေ ဌပေတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ – ‘‘ယထာ မမ မနောရထော နိပ္ဖန္နော၊ ဧဝံ တုမှာကမ္ပိ နိပ္ဖဇ္ဇတူ’’တိ ဝတွာ ပက္ကာမိ။

အထ ခေါ ဗောဓိသတ္တောပိ သုဝဏ္ဏပါတိံ ဂဟေတွာ နေရဉ္ဇရာယ နဒိယာ တီရံ ဂန္တွာ သုပ္ပတိဋ္ဌိတဿ နာမ တိတ္ထဿ တီရေ သုဝဏ္ဏပါတိံ ဌပေတွာ နှတွာ ပစ္စုတ္တရိတွာ ဧကူနပညာသပိဏ္ဍေ ကရောန္တော တံ ပါယာသံ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ – ‘‘သစာဟံ အဇ္ဇ ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿာမိ၊ အယံ သုဝဏ္ဏပါတိ ပဋိသောတံ ဂစ္ဆတူ’’တိ ခိပိ။ သာ ပါတိ ပဋိသောတံ ဂန္တွာ ကာဠဿ နာမ နာဂရာဇဿ ဘဝနံ ပဝိသိတွာ တိဏ္ဏံ ဗုဒ္ဓါနံ ထာလကာနိ ဥက္ခိပိတွာ တေသံ ဟေဋ္ဌာ အဋ္ဌာသိ။

မဟာသတ္တော တတ္ထေဝ ဝနသဏ္ဍေ ဒိဝါဝိဟာရံ ဝီတိနာမေတွာ သာယနှသမယေ သောတ္ထိယေန နာမ တိဏဟာရကေန မဟာပုရိသဿ အာကာရံ ဉတွာ ဒိန္နာ အဋ္ဌ တိဏမုဋ္ဌိယော ဂဟေတွာ ဗောဓိမဏ္ဍမာရုယှ ဒက္ခိဏဒိသာဘာဂေ အဋ္ဌာသိ။ သော ပန ပဒေသော ပဒုမိနိပတ္တေ ဥဒကဗိန္ဒု ဝိယ အကမ္ပိတ္ထ။ မဟာပုရိသော – ‘‘အယံ ပဒေသော မမ ဂုဏံ ဓာရေတုံ အသမတ္ထော’’တိ ¶ ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂမဂမာသိ။ သောပိ တထေဝ ကမ္ပိတ္ထ။ ပုန ဥတ္တရဒိသာဘာဂမဂမာသိ။ သောပိ တထေဝ ကမ္ပိတ္ထ။ ပုန ပုရတ္ထိမဒိသာဘာဂမဂမာသိ။ တတ္ထ ပလ္လင်္ကပ္ပမာဏဋ္ဌာနံ နိစ္စလံ အဟောသိ။ မဟာပုရိသော – ‘‘ဣဒံ ဌာနံ ကိလေသဝိဒ္ဓံသနဋ္ဌာန’’န္တိ သန္နိဋ္ဌာနံ ကတွာ တာနိ တိဏာနိ အဂ္ဂေ ဂဟေတွာ စာလေသိ။ တာနိ တူလိကဂ္ဂေန ပရိစ္ဆိန္နာနိ ဝိယ အဟေသုံ။ ဗောဓိသတ္တော – ‘‘ဗောဓိံ အပတွာဝ ဣမံ ပလ္လင်္ကံ န ဘိန္ဒိဿာမီ’’တိ စတုရင်္ဂဝီရိယံ အဓိဋ္ဌဟိတွာ ပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ဗောဓိက္ခန္ဓံ ပိဋ္ဌိတော ကတွာ ပုရတ္ထာဘိမုခေါ နိသီဒိ။

တင်္ခဏညေဝ ¶ သဗ္ဗလောကာဘိဟာရော မာရော ဗာဟုသဟဿံ မာပေတွာ ဒိယဍ္ဎယောဇနသတိကံ ဟိမဂိရိသိခရသဒိသံ ¶ ဂိရိမေခလံ နာမ အရိဝရဝါရဏံ ဝရဝါရဏံ အဘိရုယှ နဝယောဇနိကေန ဓနုအသိဖရသုသရသတ္တိသဗလေနာတိဗဟလေန မာရဗလေန သမ္ပရိဝုတော သမန္တာ ပဗ္ဗတော ဝိယ အဇ္ဈောတ္ထရန္တော မဟာသပတ္တံ ဝိယ မဟာသတ္တံ သမုပါဂမိ။ မဟာပုရိသော သူရိယေ ဓရန္တေယေဝ အတိတုမူလံ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ ဝိကသိတဇယသုမနကုသုမသဒိသဿ စီဝရဿ ဥပရိ ပတမာနေဟိ ရတ္တပဝါလင်္ကုရသဒိသရုစိရဒဿနေဟိ ဗောဓိရုက္ခင်္ကုရေဟိ ပီတိယာ ဝိယ ပူဇိယမာနော ဧဝ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ လဘိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုဉာဏံ ဝိသောဓေတွာ ပစ္ဆိမယာမေ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေ ဉာဏံ ဩတာရေတွာ ဝဋ္ဋဝိဝဋ္ဋံ သမ္မသန္တော အရုဏောဒယေ ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ –

‘‘အနေကဇာတိသံသာရံ၊ သန္ဓာဝိဿံ အနိဗ္ဗိသံ၊

ဂဟကာရံ ဂဝေသန္တော၊ ဒုက္ခာ ဇာတိ ပုနပ္ပုနံ။

‘‘ဂဟကာရက ဒိဋ္ဌောသိ၊ ပုန ဂေဟံ န ကာဟသိ၊

သဗ္ဗာ တေ ဖာသုကာ ဘဂ္ဂါ၊ ဂဟကူဋံ ဝိသင်္ခတံ၊

ဝိသင်္ခါရဂတံ စိတ္တံ၊ တဏှာနံ ခယမဇ္ဈဂါ’’တိ။ (ဓ။ ပ။ ၁၅၃-၁၅၄) –

ဣမံ ဥဒါနံ ဥဒါနေတွာ သတ္တာဟံ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသေဝနေန ဝီတိနာမေတွာ အဋ္ဌမေ ဒိဝသေ သမာပတ္တိတော ဝုဋ္ဌာယ ဒေဝတာနံ ကင်္ခံ ဉတွာ တာသံ ကင်္ခါဝိဓမနတ္ထံ အာကာသေ ဥပ္ပတိတွာ ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ တာသံ ကင်္ခံ ဝိဓမိတွာ ပလ္လင်္ကတော ဤသကံ ပါစီနနိဿိတေ ဥတ္တရဒိသာဘာဂေ ဌတွာ – ‘‘ဣမသ္မိံ ဝတ မေ ပလ္လင်္ကေ သဗ္ဗညုတညာဏံ ပဋိဝိဒ္ဓ’’န္တိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ကပ္ပသတသဟဿဉ္စ ပူရိတာနံ ပါရမီနံ ဖလာဓိဂမဋ္ဌာနံ ပလ္လင်္ကဉ္စေဝ ဗောဓိရုက္ခဉ္စ အနိမိသေဟိ အက္ခီဟိ ဩလောကယမာနော သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ၊ တံ ဌာနံ အနိမိသစေတိယံ နာမ ဇာတံ။

အထ ပလ္လင်္ကဿ စ ဌိတဋ္ဌာနဿ စ အန္တရေ ပုရတ္ထိမပစ္ဆိမတော အာယတေ ရတနစင်္ကမေ စင်္ကမန္တော သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ၊ တံ ဌာနံ ရတနစင်္ကမစေတိယံ ¶ နာမ ဇာတံ။ တတော ပစ္ဆိမဒိသာဘာဂေ ဒေဝတာ ရတနဃရံ နာမ မာပေသုံ၊ တတ္ထ ပလ္လင်္ကေန နိသီဒိတွာ အဘိဓမ္မပိဋကံ ဝိသေသတော စေတ္ထ အနန္တနယသမန္တပဋ္ဌာနံ ဝိစိနန္တော သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ။ တံ ဌာနံ ရတနဃရစေတိယံ နာမ ¶ ဇာတံ။ ဧဝံ ဗောဓိသမီပေယေဝ စတ္တာရိ သတ္တာဟာနိ ဝီတိနာမေတွာ ပဉ္စမေ သတ္တာဟေ ဗောဓိရုက္ခမူလာ ယေန အဇပါလနိဂြောဓော တေနုပသင်္ကမိ၊ တတ္ထာပိ ဓမ္မံ ဝိစိနန္တောယေဝ ဝိမုတ္တိသုခဉ္စ ပဋိသံဝေဒေန္တော အဇပါလနိဂြောဓေ သတ္တာဟံ ဝီတိနာမေသိ။

ဧဝံ ¶ အပရံ သတ္တာဟံ မုစလိန္ဒေ နိသီဒိ။ တဿ နိသိန္နမတ္တဿေဝ ဘဂဝတော သကလစက္ကဝါဠဂဗ္ဘံ ပူရေန္တော မဟာအကာလမေဃော ဥဒပါဒိ။ တသ္မိံ ပန ဥပ္ပန္နေ မုစလိန္ဒော နာဂရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘အယံ မဟာမေဃော သတ္ထရိ မယှံ ဘဝနံ ပဝိဋ္ဌမတ္တေ ဥပ္ပန္နော ဝါသာဂါရမဿ လဒ္ဓုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော သတ္တရတနမယံ ဒေဝဝိမာနသဒိသံ ဒိဗ္ဗဝိမာနံ နိမ္မိနိတုံ သမတ္ထောပိ ဧဝံ ကတေ – ‘‘န မယှံ မဟပ္ဖလံ ဘဝိဿတိ၊ ဒသဗလဿ ကာယဝေယျာဝစ္စံ ကရိဿာမီ’’တိ အတိမဟန္တံ အတ္တဘာဝံ ကတွာ သတ္ထာရံ သတ္တက္ခတ္တုံ ဘောဂေဟိ ပရိက္ခိပိတွာ ဥပရိ မဟန္တံ ဖဏံ ကတွာ အဋ္ဌာသိ။ အထ ဘဂဝါ ပရိက္ခေပဿ အန္တောဝ မဟတိ ဩကာသေ သဗ္ဗရတနမယေ ပစ္စဂ္ဃပလ္လင်္ကေ ဥပရိ ဝိနိဂ္ဂလန္တဝိဝိဓသုရဘိကုသုမဒါမဝိတာနေ ဝိဝိဓသုရဘိဂန္ဓဝါသိတေ ဂန္ဓကုဋိယံ ဝိဟရန္တော ဝိယ ဝိဟာသိ။ ဧဝံ ဘဂဝါ တံ သတ္တာဟံ တတ္ထ ဝီတိနာမေတွာ တတော အပရံ သတ္တာဟံ ရာဇာယတနေ နိသီဒိ။ တတ္ထာပိ ဝိမုတ္တိသုခပဋိသံဝေဒိယေဝ။ ဧတ္တာဝတာ သတ္တသတ္တာဟာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ အဟေသုံ။ ဧတ္ထန္တရေ ဘဂဝါ ဈာနသုခေန ဖလသုခေန စ ဝီတိနာမေသိ။

အထဿ သတ္တသတ္တာဟာတိက္ကမေ – ‘‘မုခံ ဓောဝိဿာမီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပဇ္ဇိ။ သက္ကော ဒေဝါနမိန္ဒော အဂဒဟရီတကံ အာဟရိတွာ အဒါသိ။ အထဿ သက္ကော နာဂလတာဒန္တကဋ္ဌဉ္စ မုခဓောဝနဥဒကဉ္စ အဒါသိ။ တတော ဘဂဝါ ဒန္တကဋ္ဌံ ခါဒိတွာ အနောတတ္တဒဟောဒကေန မုခံ ဓောဝိတွာ ရာဇာယတနမူလေ နိသီဒိ။ တသ္မိံ သမယေ စတူဟိ လောကပါလေဟိ ဥပနီတေ ပစ္စဂ္ဃေ သေလမယေ ပတ္တေ တပုဿဘလ္လိကာနံ ဝါဏိဇာနံ မန္ထဉ္စ မဓုပိဏ္ဍိကဉ္စ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ပရိဘုဉ္ဇိတွာ ပစ္စာဂန္တွာ အဇပါလနိဂြောဓရုက္ခမူလေ နိသီဒိ။ အထဿ တတ္ထ နိသိန္နမတ္တဿေဝ အတ္တနာ အဓိဂတဿ ဓမ္မဿ ဂမ္ဘီရဘာဝံ ပစ္စဝေက္ခန္တဿ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ အာစိဏ္ဏော – ‘‘အဓိဂတော ခေါ မျာယံ ဓမ္မော ဂမ္ဘီရော ဒုဒ္ဒသော ဒုရနုဗောဓော သန္တော ပဏီတော အတက္ကာဝစရော နိပုဏော ပဏ္ဍိတဝေဒနီယော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၈၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၇) ပရေသံ ဓမ္မံ အဒေသေတုကာမတာကာရပ္ပတ္တော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ။

အထ ¶ ¶ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ ဒသဗလဿ စေတသာ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ – ‘‘နဿတိ ဝတ၊ ဘော၊ လောကော၊ ဝိနဿတိ ဝတ၊ ဘော၊ လောကော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၂၊ မဟာဝ။ ၈) ဝါစံ နိစ္ဆာရေန္တော ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဗြဟ္မဂဏပရိဝုတော သက္ကသုယာမသန္တုသိတပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီဟိ အနုဂတော အာဂန္တွာ ဘဂဝတော ပုရတော ပါတုရဟောသိ။ သော အတ္တနော ပတိဋ္ဌာနတ္ထာယ ပထဝိံ နိမ္မိနိတွာ ဒက္ခိဏံ ဇာဏုမဏ္ဍလံ ပထဝိယံ နိဟန္တွာ ဇလဇာမလာဝိကလကမလမကုလသဒိသံ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလမဉ္ဇလိံ သိရသ္မိံ ကတွာ – ‘‘ဒေသေတု၊ ဘန္တေ ¶ ၊ ဘဂဝါ ဓမ္မံ၊ ဒေသေတု သုဂတော ဓမ္မံ၊ သန္တိ သတ္တာ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာ၊ အဿဝနတာ ဓမ္မဿ ပရိဟာယန္တိ၊ ဘဝိဿန္တိ ဓမ္မဿ အညာတာရော’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၈) –

‘‘ပါတုရဟောသိ မဂဓေသု ပုဗ္ဗေ၊ ဓမ္မော အသုဒ္ဓါ သမလေဟိ စိန္တိတော၊

အပါပုရေတံ အမတဿ ဒွါရံ၊ သုဏန္တု ဓမ္မံ ဝိမလေနာနုဗုဒ္ဓံ။

‘‘သေလေ ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတော၊ ယထာပိ ပဿေ ဇနတံ သမန္တတော၊

တထူပမံ ဓမ္မမယံ သုမေဓ၊ ပါသာဒမာရုယှ သမန္တစက္ခု၊

သောကာဝတိဏ္ဏံ ဇနတမပေတသောကော၊ အဝေက္ခဿု ဇာတိဇရာဘိဘူတံ။

‘‘ဥဋ္ဌေဟိ ဝီရ ဝိဇိတသင်္ဂါမ၊ သတ္ထဝါဟ အနဏ ဝိစရ လောကေ၊

ဒေသဿု ဘဂဝါ ဓမ္မံ၊ အညာတာရော ဘဝိဿန္တီ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၂၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၈) –

‘‘နနု တုမှေဟိ ‘ဗုဒ္ဓါ ဗောဓေယျံ တိဏ္ဏော တာရေယျံ မုတ္တော မောစေယျ’’’န္တိ –

‘‘ကိံ ¶ မေ အညာတဝေသေန၊ ဓမ္မံ သစ္ဆိကတေနိဓ၊

သဗ္ဗညုတံ ပါပုဏိတွာ၊ တာရယိဿံ သဒေဝက’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၅) –

ပတ္ထနံ ကတွာ ပါရမိယော ပူရေတွာ သဗ္ဗညုဘာဝံ ပတ္တောတိ စ၊ ‘‘တုမှေဟိ ဓမ္မေ အဒေသိယမာနေ ကော ဟိ နာမ အညော ဓမ္မံ ဒေသေဿတိ၊ ကိမညံ လောကဿ သရဏံ တာဏံ လေဏံ ပရာယန’’န္တိ စ ဧဝမာဒီဟိ အနေကေဟိ နယေဟိ ဘဂဝန္တံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ အယာစိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဗုဒ္ဓဘူတဿ ¶ ပန ဘဂဝတော အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ သတ္ထာ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ ဗြဟ္မုနာ အာယာစိတော’’တိ။

ဣဒါနိ ‘‘ကဒါ ကတ္ထ စ ကေနာယံ၊ ဂါထာ ဟိ သမုဒီရိတာ’’တိ ဣမေသံ ပဉှာနံ ဝိဿဇ္ဇနာယ ဩကာသော အနုပ္ပတ္တော။ တတ္ထ ကဒါ ဝုတ္တာတိ? ပဌမမဟာသင်္ဂီတိကာလေ ဝုတ္တာ။ ပဌမမဟာသင်္ဂီတိ နာမေသာ သင်္ဂီတိက္ခန္ဓေ (စူဠဝ။ ၄၃၇) ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ကတ္ထ ကေန ဝုတ္တာတိ? ဘဂဝတိ ကိရ ပရိနိဗ္ဗုတေ ရာဇဂဟနဂရေ ဝေဘာရပဗ္ဗတပဿေ သတ္တပဏ္ဏိဂုဟာဒွါရေ ဝိဇိတသဗ္ဗသတ္တုနာ အဇာတသတ္တုနာ မဂဓမဟာရာဇေန ဓမ္မသင်္ဂါယနတ္ထံ ကာရိတေ ပရိပုဏ္ဏစန္ဒမဏ္ဍလသင်္ကာသေ ¶ ဒဋ္ဌဗ္ဗသာရမဏ္ဍေ မဏ္ဍပေ ဓမ္မာသနဂတေနာယသ္မတာ အာနန္ဒတ္ထေရေန ‘‘ဗြဟ္မာ စ လောကာဓိပတီ’’တိ အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အယမေတ္ထ ဂါထာသမ္ဗန္ဓော။

ဧတ္တာဝတာ –

‘‘ကဒါယံ ဓမ္မဒေသနတ္ထံ၊ အဇ္ဈိဋ္ဌော ဗြဟ္မုနာ ဇိနော၊

ကဒါ ကတ္ထ စ ကေနာယံ၊ ဂါထာ ဟိ သမုဒီရိတာ’’တိ။ –

အယမ္ပိ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။ ဧဝံ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓေန ဝုတ္တာယ ပနဿာ အနုတ္တာနပဒဝဏ္ဏနံ ကရိဿာမ။

တတ္ထ ဗြဟ္မာတိ ဗြူဟိတော တေဟိ တေဟိ ဂုဏဝိသေသေဟီတိ ဗြဟ္မာ။ အယံ ပန ဗြဟ္မ-သဒ္ဒေါ မဟာဗြဟ္မဗြာဟ္မဏတထာဂတမာတာပိတုသေဋ္ဌာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ ‘‘ဒွိသဟဿော ဗြဟ္မာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၆၆) မဟာဗြဟ္မာတိ အဓိပ္ပေတော။

‘‘တမောနုဒေါ ¶ ဗုဒ္ဓါ သမန္တစက္ခု၊ လောကန္တဂူ သဗ္ဗဘဝါတိဝတ္တော၊

အနာသဝေါ သဗ္ဗဒုက္ခပ္ပဟီနော၊ သစ္စဝှယော ဗြဟ္မေ ဥပါသိတော မေ’’တိ။ (သု။ နိ။ ၁၁၃၉) –

ဧတ္ထ ဗြာဟ္မဏော။ ‘‘ဗြဟ္မာတိ ခေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတဿေတံ အဓိဝစန’’န္တိ ဧတ္ထ တထာဂတော။ ‘‘ဗြဟ္မာတိ မာတာပိတရော ပုဗ္ဗာစရိယာတိ ဝုစ္စရေ’’တိ (အ။ နိ။ ၃။၃၁၊ ၄။၆၃၊ ဣတိဝု။ ၁၀၆၊ ဇာ။ ၂။၂၀။၁၈၁) ဧတ္ထ မာတာပိတရော။ ‘‘ဗြဟ္မစက္ကံ ပဝတ္တေတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၈၊ သံ။ နိ။ ၂။၂၁၊ အ။ နိ။ ၄။၈၊ ၅။၁၁၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၄၄) ဧတ္ထ သေဋ္ဌော အဓိပ္ပေတော။ ဣဓ ပန ပဌမဇ္ဈာနံ ပဏီတံ ဘာဝေတွာ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ နိဗ္ဗတ္တော ကပ္ပာယုကော မဟာဗြဟ္မာ အဓိပ္ပေတော (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃)။ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ ဗြဟ္မာ စ အညေ စ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု ဗြဟ္မာနော စာတိ အတ္ထော၊ ပဒပူရဏမတ္တော ဝါ။ လောကာဓိပတီတိ ဧတ္ထ လောကောတိ သင်္ခါရလောကော သတ္တလောကော ဩကာသလောကောတိ တယော ¶ လောကာ။ တေသု ဣဓ သတ္တလောကော အဓိပ္ပေတော။ တဿ ဣဿရော အဓိပတီတိ လောကာဓိပတိ၊ လောကေကဒေသဿာပိ အဓိပတိ လောကာဓိပတီတိ ဝုစ္စတိ ဒေဝါဓိပတိ နရာဓိပတိ ဝိယ။

သဟမ္ပတီတိ သော ကိရ ကဿပဿ ဘဂဝတော သာသနေ သဟကော နာမ ထေရော ပဌမဇ္ဈာနံ နိဗ္ဗတ္တေတွာ ¶ အပရိဟီနဇ္ဈာနော ဇီဝိတပရိယောသာနေ ပဌမဇ္ဈာနဘူမိယံ ကပ္ပာယုကမဟာဗြဟ္မာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တော၊ တတြ ပန နံ ‘‘သဟမ္ပတိ ဗြဟ္မာ’’တိ သဉ္ဇာနန္တိ။ ‘‘သဟကပတီ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ အနုဿရာဂမံ ကတွာ ရုဠှီဝသေန ‘‘သဟမ္ပတီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ကတဉ္ဇလီတိ ကတဉ္ဇလိကော၊ အဉ္ဇလိပုဋံ သိရသိ ကတွာတိ အတ္ထော။ အနဓိဝရန္တိ အစ္စန္တဝရော အဓိဝရော နာဿ အတ္ထီတိ အနဓိဝရော၊ န တတော အဓိကော ဝရော အတ္ထီတိ ဝါ အနဓိဝရော၊ အနုတ္တရောတိ အတ္ထော၊ တံ အနဓိဝရံ။ အယာစထာတိ အယာစိတ္ထ အဇ္ဈေသိ။

ဣဒါနိ ယဿတ္ထာယ သော ဘဂဝန္တံ အယာစိ၊ တမတ္ထံ ဒဿေတုံ ‘‘သန္တီဓ သတ္တာ’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ တတ္ထ သန္တီတိ သံဝိဇ္ဇန္တိ ဥပလဗ္ဘန္တိ၊ ဗုဒ္ဓစက္ခုဿ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တာ အတ္ထီတိ အတ္ထော။ ဣဓာတိ အယံ ဒေသာပဒေသေ နိပါတော ¶ ။ သွာယံ ကတ္ထစိ သာသနံ ဥပါဒါယ ဝုစ္စတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓေဝ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သမဏော၊ ဣဓ ဒုတိယော သမဏော၊ ဣဓ တတိယော သမဏော၊ ဣဓ စတုတ္ထော သမဏော၊ သုညာ ပရပ္ပဝါဒါ သမဏေဘိ အညေဟီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၃၉၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၂၁၄၊ အ။ နိ။ ၄။၂၄၁)။ ကတ္ထစိ ဩကာသံ၊ ယထာဟ –

‘‘ဣဓေဝ တိဋ္ဌမာနဿ၊ ဒေဝဘူတဿ မေ သတော၊

ပုနရာယု စ မေ လဒ္ဓါ၊ ဧဝံ ဇာနာဟိ မာရိသာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၆၉) –

ကတ္ထစိ ပဒပူရဏမတ္တမေဝ ဟောတိ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓာဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘုတ္တာဝီ အဿံ ပဝါရိတော’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၀)။ ကတ္ထစိ လောကံ ဥပါဒါယ၊ ယထာဟ – ‘‘ဣဓ တထာဂတော လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ဗဟုဇနဟိတာယ ဗဟုဇနသုခါယာ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၇၀)။ ဣဓာပိ လောကမေဝ ဥပါဒါယ ဝုတ္တောတိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ တသ္မာ ဣမသ္မိံ သတ္တလောကေတိ အတ္ထော။ သတ္တာတိ ရူပါဒီသု ခန္ဓေသု ဆန္ဒရာဂေန သတ္တာ ဝိသတ္တာ အာသတ္တာ လဂ္ဂါ လဂိတာတိ သတ္တာ၊ သတ္တာတိ ပါဏိနော ဝုစ္စန္တိ။ ရုဠှီသဒ္ဒေန ပန ဝီတရာဂေသုပိ အယံ ဝေါဟာရော ဝတ္တတိယေဝ။

အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ပညာမယေ အက္ခိမှိ အပ္ပံ ပရိတ္တံ ရာဂဒေါသမောဟရဇံ ဧတေသံ ဧဝံသဘာဝါ စ တေတိ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာ၊ အပ္ပံ ရာဂါဒိရဇမေဝ ဝါ ယေသံ တေ အပ္ပရဇက္ခာ၊ တေ အပ္ပရဇက္ခသဘာဝါ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာတိ ဧဝမေတ္ထ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တေသံ အပ္ပရဇက္ခဇာတိကာနံ။ ‘‘သတ္တာန’’န္တိ ¶ ဝိဘတ္တိဝိပရိဏာမံ ကတွာ – ‘‘ဒေသေဟိ ဓမ္မ’’န္တိ ဣမိနာ သမ္ဗန္ဓံ ကတွာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဒေသေဟီတိ အာယာစနဝစနမေတံ၊ ဒေသေဟိ ကထေဟိ ဥပဒိသာတိ ¶ အတ္ထော။ ဓမ္မန္တိ ဧတ္ထ အယံ ဓမ္မ-သဒ္ဒေါ ပရိယတ္တိသမာဓိပညာပကတိသဘာဝသုညတာပုညအာပတ္တိဉေယျစတုသစ္စဓမ္မာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ – ‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဓမ္မံ ပရိယာပုဏာတိ သုတ္တံ ဂေယျံ ဝေယျာကရဏံ…ပေ… ဝေဒလ္လ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၃၉၊ အ။ နိ။ ၄။၁၀၂) ပရိယတ္တိယံ ဒိဿတိ။ ‘‘ဧဝံဓမ္မာ တေ ဘဂဝန္တော အဟေသု’’န္တိအာဒီသု သမာဓိမှိ။

‘‘ယဿေတေ စတုရော ဓမ္မာ၊ ဝါနရိန္ဒ ယထာ တဝ၊

သစ္စံ ဓမ္မော ဓိတိ စာဂေါ၊ ဒိဋ္ဌံ သော အတိဝတ္တတီ’’တိ။ –

အာဒီသု ¶ (ဇာ။ ၁။၂။၁၄၇) ပညာယ။ ‘‘ဇာတိဓမ္မာ ဇရာဓမ္မာ၊ အထော မရဏဓမ္မိနော’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၃၉) ပကတိယံ။ ‘‘ကုသလာ ဓမ္မာ၊ အကုသလာ ဓမ္မာ၊ အဗျာကတာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ) သဘာဝေ။ ‘‘တသ္မိံ ခေါ ပန သမယေ ဓမ္မာ ဟောန္တိ ခန္ဓာ ဟောန္တီ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၂၁) သုညတာယံ။ ‘‘ဓမ္မော သုစိဏ္ဏော သုခမာဝဟာတီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၈၄၊ ထေရဂါ။ ၃၀၃၊ ဇာ။ ၁။၁၀။၁၀၂၊ ၁။၁၅။၃၈၅) ပုညေ။ ‘‘ဒွေ အနိယတာ ဓမ္မာ’’တိအာဒီသု အာပတ္တိယံ။ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅) ဉေယျေ။ ‘‘ဒိဋ္ဌဓမ္မော ပတ္တဓမ္မော ဝိဒိတဓမ္မော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၉၉၊ မဟာဝ။ ၂၇၊ ၅၇) စတုသစ္စဓမ္မေ။ ဣဓာပိ စတုသစ္စဓမ္မေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။သုတ္တနိက္ခေပဝဏ္ဏနာ၊ ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ စိတ္တုပ္ပာဒကဏ္ဍ ၁)။ အနုကမ္ပာတိ အနုကမ္ပံ အနုဒ္ဒယံ ကရောဟိ။ ဣမန္တိ ပဇံ နိဒ္ဒိသန္တော အာဟ။ ပဇန္တိ ပဇာတတ္တာ ပဇာ၊ တံ ပဇံ၊ သတ္တနိကာယံ သံသာရဒုက္ခတော မောစေဟီတိ အဓိပ္ပာယော။ ကေစိ ပန –

‘‘ဘဂဝါတိ လောကာဓိပတီ နရုတ္တမော၊

ကတဉ္ဇလီ ဗြဟ္မဂဏေဟိ ယာစိတော’’တိ။ –

ပဌန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ သဗ္ဗသော အယံ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။

အထ ဘဂဝတော တံ ဗြဟ္မုနော သဟမ္ပတိဿ အာယာစနဝစနံ သုတွာ အပရိမိတသမယသမုဒိတကရုဏာဗလဿ ဒသဗလဿ ပရဟိတကရဏနိပုဏမတိစာရဿ သဗ္ဗသတ္တေသု ဩကာသကရဏမတ္တေန မဟာကရုဏာ ဥဒပါဒိ။ တံ ပန ဘဂဝတော ကရုဏုပ္ပတ္တိံ ဒဿေန္တေဟိ သင်္ဂီတိကာလေ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ –

၂။

‘‘သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏဿ ¶ ¶ တာဒိနော၊ ဇုတိန္ဓရဿန္တိမဒေဟဓာရိနော၊

တထာဂတဿပ္ပဋိပုဂ္ဂလဿ၊ ဥပ္ပဇ္ဇိ ကာရုညတာ သဗ္ဗသတ္တေ’’တိ။ –

အယံ ဂါထာ ဌပိတာ။

တတ္ထ သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏဿာတိ သမ္ပန္နံ နာမ တိဝိဓံ ပရိပုဏ္ဏသမင်္ဂိမဓုရဝသေန။ တတ္ထ –

‘‘သမ္ပန္နံ ¶ သာလိကေဒါရံ၊ သုဝါ ဘုဉ္ဇန္တိ ကောသိယ၊

ပဋိဝေဒေမိ တေ ဗြဟ္မေ၊ န နံ ဝါရေတုမုဿဟေ’’တိ။ (ဇာ။ ၁။၁၄။၁) –

ဣဒံ ပရိပုဏ္ဏသမ္ပန္နံ နာမ။ ‘‘ဣမိနာ ပါတိမောက္ခသံဝရေန ဥပေတော ဟောတိ သမုပေတော ဥပဂတော သမုပဂတော သမ္ပန္နော သမန္နာဂတော’’တိ (ဝိဘ။ ၅၁၁) ဣဒံ သမင်္ဂိသမ္ပန္နံ နာမ။ ‘‘ဣမိဿာ၊ ဘန္တေ၊ မဟာပထဝိယာ ဟေဋ္ဌိမတလံ သမ္ပန္နံ၊ သေယျထာပိ ခုဒ္ဒမဓုံ အနီလကံ၊ ဧဝမဿာဒ’’န္တိ (ပါရာ။ ၁၈) ဣဒံ မဓုရသမ္ပန္နံ နာမ။ ဣဓ ပရိပုဏ္ဏသမ္ပန္နမ္ပိ သမင်္ဂိသမ္ပန္နမ္ပိ ယုဇ္ဇတိ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၆၄)။ ဝိဇ္ဇာတိ ပဋိပက္ခဓမ္မေ ဝိဇ္ဈနဋ္ဌေန ဝိဒိတကရဏဋ္ဌေန ဝိန္ဒိတဗ္ဗဋ္ဌေန စ ဝိဇ္ဇာ။ တာ ပန တိဿောပိ ဝိဇ္ဇာ အဋ္ဌပိ ဝိဇ္ဇာ။ တိဿော ဝိဇ္ဇာ ဘယဘေရဝသုတ္တေ (မ။ နိ။ ၁။၅၀ အာဒယော) အာဂတနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗာ၊ အဋ္ဌ အမ္ဗဋ္ဌသုတ္တေ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၇၈ အာဒယော)။ တတြ ဟိ ဝိပဿနာဉာဏေန မနောမယိဒ္ဓိယာ စ သဟ ဆ အဘိညာ ပရိဂ္ဂဟေတွာ အဋ္ဌ ဝိဇ္ဇာ ဝုတ္တာ။ စရဏန္တိ သီလသံဝရော ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရတာ ဘောဇနေ မတ္တညုတာ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ သဒ္ဓါ ဟိရီ ဩတ္တပ္ပံ ဗာဟုသစ္စံ အာရဒ္ဓဝီရိယတာ ဥပဋ္ဌိတဿတိတာ ပညာသမ္ပန္နတာ စတ္တာရိ ရူပါဝစရဇ္ဈာနာနီတိ ဣမေ ပန္နရသ ဓမ္မာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣမေယေဝ ဟိ ပန္နရသ ဓမ္မာ ယသ္မာ ဧတေဟိ စရတိ အရိယသာဝကော ဂစ္ဆတိ အမတံ ဒိသံ၊ တသ္မာ ‘‘စရဏ’’န္တိ ဝုတ္တာ။ ယထာဟ – ‘‘ဣဓ၊ မဟာနာမ၊ အရိယသာဝကော သီလဝါ ဟောတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၂၄) သဗ္ဗံ မဇ္ဈိမပဏ္ဏာသကေ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိဇ္ဇာ စ စရဏဉ္စ ဝိဇ္ဇာစရဏာနိ၊ သမ္ပန္နာနိ ပရိပုဏ္ဏာနိ ဝိဇ္ဇာစရဏာနိ ယဿ သောယံ သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏော၊ ဝိဇ္ဇာစရဏေဟိ သမ္ပန္နော သမင်္ဂီဘူတော၊ သမန္နာဂတောတိ ဝါ သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏော။ ဥဘယထာပိ အတ္ထော ယုဇ္ဇတေဝ၊ တဿ သမ္ပန္နဝိဇ္ဇာစရဏဿ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ)။

တာဒိနောတိ ‘‘ဣဋ္ဌေပိ တာဒီ အနိဋ္ဌေပိ တာဒီ’’တိအာဒိနာ နယေန မဟာနိဒ္ဒေသေ (မဟာနိ။ ၃၈၊ ၁၉၂) အာဂတတာဒိလက္ခဏေန တာဒိနော၊ ဣဋ္ဌာနိဋ္ဌာဒီသု အဝိကာရဿ တာဒိသဿာတိ အတ္ထော။ ဇုတိန္ဓရဿာတိ ¶ ¶ ဇုတိမတော၊ ယုဂန္ဓရေ သရဒသမယေ သမုဒိတဒိဝသကရာတိရေကတရသဿိရိကသရီရဇုတိဝိသရဓရဿာတိ အတ္ထော။ ‘‘ပညာပဇ္ဇောတဓရဿာ’’တိ ဝါ ဝတ္တုံ ဝဋ္ဋတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘စတ္တာရော ¶ လောကေ ပဇ္ဇောတာ၊ ပဉ္စမေတ္ထ န ဝိဇ္ဇတိ၊

ဒိဝါ တပတိ အာဒိစ္စော၊ ရတ္တိမာဘာတိ စန္ဒိမာ။

‘‘အထ အဂ္ဂိ ဒိဝါရတ္တိံ၊ တတ္ထ တတ္ထ ပဘာသတိ၊

သမ္ဗုဒ္ဓါ တပတံ သေဋ္ဌော၊ ဧသာ အာဘာ အနုတ္တရာ’’တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၆၊ ၈၅)၊

တသ္မာ ဥဘယထာပိ သရီရပညာဇုတိဝိသရဓရဿာတိ အတ္ထော။ အန္တိမဒေဟဓာရိနောတိ သဗ္ဗပစ္ဆိမသရီရဓာရိနော၊ အပုနဗ္ဘဝဿာတိ အတ္ထော။

တထာဂတဿာတိ ဧတ္ထ အဋ္ဌဟိ ကာရဏေဟိ ဘဂဝါ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကတမေဟိ အဋ္ဌဟိ? တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော၊ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော၊ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော၊ တထဒဿိတာယ တထာဂတော၊ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော၊ တထာကာရိတာယ တထာဂတော၊ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတောတိ။

ကထံ ဘဂဝါ တထာ အာဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ ယေန အဘိနီဟာရေန ဒါနပါရမိံ ပူရေတွာ သီလနေက္ခမ္မပညာဝီရိယခန္တိသစ္စအဓိဋ္ဌာနမေတ္တုပေက္ခာပါရမိံ ပူရေတွာ ဣမာ ဒသ ပါရမိယော ဒသ ဥပပါရမိယော ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတ္တိံသ ပါရမိယော ပူရေတွာ အင်္ဂပရိစ္စာဂံ ဇီဝိတပရိစ္စာဂံ ဓနရဇ္ဇပုတ္တဒါရပရိစ္စာဂန္တိ ဣမေ ပဉ္စ မဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတွာ ယထာ ဝိပဿိအာဒယော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အာဂတာ၊ တထာ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ အာဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာဟ –

‘‘ယထေဝ လောကမှိ ဝိပဿိအာဒယော၊ သဗ္ဗညုဘာဝံ မုနယော ဣဓာဂတာ၊

တထာ အယံ သကျမုနီပိ အာဂတော၊ တထာဂတော ဝုစ္စတိ တေန စက္ခုမာ’’တိ။

ကထံ တထာ ဂတောတိ တထာဂတော? ယထာ သမ္ပတိဇာတာ ဝိပဿိအာဒယော သမေဟိ ပါဒေဟိ ပထဝိယံ ပတိဋ္ဌာယ ဥတ္တရာဘိမုခါ သတ္တပဒဝီတိဟာရေန ဂတာ၊ တထာ အမှာကမ္ပိ ဘဂဝါ ဂတောတိ တထာဂတော။ ယထာဟ –

‘‘မုဟုတ္တဇာတောဝ ¶ ¶ ¶ ဂဝမ္ပတီ ယထာ၊ သမေဟိ ပါဒေဟိ ဖုသီ ဝသုန္ဓရံ၊

သော ဝိက္ကမီ သတ္တပဒါနိ ဂေါတမော၊ သေတဉ္စ ဆတ္တံ အနုဓာရယုံ မရူ။

‘‘ဂန္တွာန သော သတ္တပဒါနိ ဂေါတမော၊ ဒိသာ ဝိလောကေသိ သမာ သမန္တတော၊

အဋ္ဌင်္ဂုပေတံ ဂိရမဗ္ဘုဒီရယီ၊ သီဟော ယထာ ပဗ္ဗတမုဒ္ဓနိဋ္ဌိတော’’တိ။

ကထံ တထလက္ခဏံ အာဂတောတိ တထာဂတော? သဗ္ဗေသံ ရူပါရူပဓမ္မာနံ သလက္ခဏံ သာမညလက္ခဏဉ္စ တထံ အဝိတထံ ဉာဏဂတိယာ အာဂတော အဝိရဇ္ဈိတွာ ပတ္တော အနုဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော။

‘‘သဗ္ဗေသံ ပန ဓမ္မာနံ၊ သကသာမညလက္ခဏံ၊

တထမေဝါဂတော ယသ္မာ၊ တသ္မာ သတ္ထာ တထာဂတော’’တိ။

ကထံ တထဓမ္မေ ယာထာဝတော အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါတိ တထာဂတော? တထဓမ္မာ နာမ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ။ ယထာဟ – ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာနိ အဝိတထာနိ အနညထာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? ‘ဣဒံ ဒုက္ခ’န္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထမေတံ အဝိတထမေတံ အနညထမေတ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၉၀) ဝိတ္ထာရော။ တာနိ စ ဘဂဝါ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ တထာနံ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝုစ္စတိ။ အဘိသမ္ဗုဒ္ဓတ္ထော ဟိ ဧတ္ထ ဂတသဒ္ဒေါ။

‘‘တထနာမာနိ သစ္စာနိ၊ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ နာယကော၊

တသ္မာ တထာနံ သစ္စာနံ၊ သမ္ဗုဒ္ဓတ္တာ တထာဂတော’’။

ကထံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝါ ဟိ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု အပရိမာဏာနံ သတ္တာနံ စက္ခုသောတဃာဏဇိဝှာကာယမနောဒွါရေသု အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တံ ရူပသဒ္ဒဂန္ဓရသဖောဋ္ဌဗ္ဗဓမ္မာရမ္မဏံ တထာဂတော သဗ္ဗာကာရတော ဇာနာတိ ပဿတီတိ၊ ဧဝံ တထဒဿိတာယ တထာဂတော။ အထ ဝါ ယံ လောကေ တထံ၊ တံ လောကဿ တထေဝ ဒဿေတိ။ တတောပိ ဘဂဝါ တထာဂတော။ ဧတ္ထ တထဒဿိအတ္ထေ ‘‘တထာဂတော’’တိ ပဒသမ္ဘဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

‘‘တထာကာရေန ¶ ယော ဓမ္မေ၊ ဇာနာတိ အနုပဿတိ၊

တထဒဿီတိ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ တသ္မာ ဝုတ္တော တထာဂတော’’။

ကထံ ¶ ¶ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော? ယဉ္စ အဘိသမ္ဗောဓိယာ ပရိနိဗ္ဗာနဿ စ အန္တရေ ပဉ္စစတ္တာလီသဝဿပရိမာဏကာလေ သုတ္တာဒိနဝင်္ဂသင်္ဂဟိတံ ဘာသိတံ လပိတံ တထာဂတေန၊ သဗ္ဗံ တံ ဧကတုလာယ တုလိတံ ဝိယ တထမေဝ အဝိတထမေဝ ဟောတိ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ယဉ္စ၊ စုန္ဒ၊ ရတ္တိံ တထာဂတော အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈတိ၊ ယဉ္စ ရတ္တိံ အနုပါဒိသေသာယ နိဗ္ဗာနဓာတုယာ ပရိနိဗ္ဗာယတိ၊ ယံ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဘာသတိ လပတိ နိဒ္ဒိသတိ၊ သဗ္ဗံ တံ တထေဝ ဟောတိ၊ နော အညထာ။ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ။

ဧတ္ထ ပန ဂဒအတ္ထော ဟိ ဂတသဒ္ဒေါ။ ဧဝံ တထဝါဒိတာယ တထာဂတော။ အာဂဒနံ အာဂဒေါ၊ ဝစနန္တိ အတ္ထော။ တထော အဝိပရီတော အာဂဒေါ အဿာတိ တထာဂတော။ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ ဝုတ္တော။

‘‘တထာဝါဒီ ဇိနော ယသ္မာ၊ တထဓမ္မပ္ပကာသကော၊

တထာမာဂဒနဉ္စဿ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓါ တထာဂတော’’။

ကထံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော? ဘဂဝါ ဟိ ယံ ယံ ဝါစံ အဘာသိ၊ တံ တံ ဧဝ ကာယေန ကရောတိ၊ ဝါစာယ ကာယော အနုလောမေတိ၊ ကာယဿပိ ဝါစာ။ တေနေဝါဟ –

‘‘ယထာ ဝါဒီ၊ ဘိက္ခဝေ၊ တထာဂတော တထာ ကာရီ၊ ယထာ ကာရီ တထာ ဝါဒီ…ပေ… တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၂၃၊ စူဠနိ။ ပေါသာလမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၃)။

ယထာ စ ဝါစာ ဂတာ၊ ကာယောပိ တထာ ဂတော၊ ယထာ ကာယော ဂတော၊ ဝါစာပိ တထာ ဂတာ။ ဧဝံ တထာကာရိတာယ တထာဂတော။

‘‘ယထာ ဝါစာ ဂတာ တဿ၊ တထာ ကာယော ဂတော ယတော၊

တထာဝါဒိတာယ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ သတ္ထာ တသ္မာ တထာဂတော’’။

ကထံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော? ဥပရိ ဘဝဂ္ဂံ ဟေဋ္ဌာ အဝီစိံ ပရိယန္တံ ကတွာ တိရိယံ အပရိမာဏာသု လောကဓာတူသု သဗ္ဗသတ္တေ အဘိဘဝတိ သီလေနပိ သမာဓိနာပိ ပညာယပိ ဝိမုတ္တိယာပိ ¶ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနေနပိ၊ န ¶ တဿ တုလာ ဝါ ပမာဏံ ဝါ အတ္ထိ၊ အထ ခေါ အတုလော အပ္ပမေယျော အနုတ္တရော။ တေနေဝါဟ –

‘‘သဒေဝကေ၊ ဘိက္ခဝေ၊ လောကေ…ပေ… တထာဂတော အဘိဘူ အနဘိဘူတော အညဒတ္ထု ဒသော ဝသဝတ္တီ၊ တသ္မာ ‘တထာဂတော’တိ ဝုစ္စတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၃၊ ပေါသာလမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၃)။

တတြေဝံ ပဒသိဒ္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ – အဂဒေါ ဝိယ အဂဒေါ။ ကော ပနေသ? ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ပုညုဿယော စ။ တေန ဟေသ မဟာနုဘာဝေါ ဘိသက္ကော ဒိဗ္ဗာဂဒေန သပ္ပေ ဝိယ သဗ္ဗပရပ္ပဝါဒိနော သဒေဝကဉ္စ လောကံ အဘိဘဝတိ၊ ဣတိ သဗ္ဗလောကာဘိဘဝနတော အဝိပရီတော ဒေသနာဝိလာသော စေဝ ¶ ပုညုဿယော စ အဂဒေါ အဿာတိ ဒ-ကာရဿ တ-ကာရံ ကတွာ ‘‘တထာဂတော’’တိ ဝေဒိတဗ္ဗော။ ဧဝံ အဘိဘဝနဋ္ဌေန တထာဂတော။

‘‘တထော အဝိပရီတော စ၊ အဂဒေါ ယဿ သတ္ထုနော၊

ဝသဝတ္တီတိ သော တေန၊ ဟောတိ သတ္ထာ တထာဂတော’’။

အပ္ပဋိပုဂ္ဂလဿာတိ ပဋိပုဂ္ဂလဝိရဟိတဿ၊ အညော ကောစိ ‘‘အဟံ ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဧဝံ ပဋိညံ ဒါတုံ သမတ္ထော နာမဿ ပုဂ္ဂလော၊ နတ္ထီတိ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလော၊ တဿ အပ္ပဋိပုဂ္ဂလဿ။ ဥပ္ပဇ္ဇီတိ ဥပ္ပန္နော ဥဒပါဒိ။ ကာရုညတာတိ ကရုဏာယ ဘာဝေါ ကာရုညတာ။ သဗ္ဗသတ္တေတိ နိရဝသေသသတ္တပရိယာဒါနဝစနံ၊ သကလေ သတ္တနိကာယေတိ အတ္ထော။ ဧတ္တာဝတာ အယမ္ပိ ဂါထာ ဝုတ္တတ္ထာ ဟောတိ။

အထ ဘဂဝါ ဗြဟ္မုနာ ဓမ္မဒေသနတ္ထာယ အာယာစိတော သတ္တေသု ကာရုညတံ ဥပ္ပာဒေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေတုကာမော မဟာဗြဟ္မာနံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ –

‘‘အပါရုတာ တေသံ အမတဿ ဒွါရာ၊ ယေ သောတဝန္တော ပမုဉ္စန္တု သဒ္ဓံ၊

ဝိဟိံသသညီ ပဂုဏံ န ဘာသိံ၊ ဓမ္မံ ပဏီတံ မနုဇေသု ဗြဟ္မေ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ဒီ။ နိ။ ၂။၇၁၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၉)၊

အထ ¶ ခေါ ဗြဟ္မာ သဟမ္ပတိ ‘‘ကတာဝကာသော ခေါမှိ ဘဂဝတာ ဓမ္မဒေသနာယာ’’တိ ဉတွာ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလံ အဉ္ဇလိံ သိရသိ ကတွာ ဘဂဝန္တံ အဘိဝါဒေတွာ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဗြဟ္မဂဏပရိဝုတော ပက္ကာမိ။ အထ သတ္ထာ တဿ ဗြဟ္မုနော ပဋိညံ ဒတွာ – ‘‘ကဿ နု ခေါ အဟံ ပဌမံ ¶ ဓမ္မံ ဒေသေယျ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ မဟာဝ။ ၁၀) စိန္တေန္တော – ‘‘အာဠာရော ပဏ္ဍိတော သော ဣမံ ဓမ္မံ ခိပ္ပံ အာဇာနိဿတီ’’တိ စိတ္တံ ဥပ္ပာဒေတွာ ပုန ဩလောကေန္တော တဿ သတ္တာဟံ ကာလင်္ကတဘာဝံ ဉတွာ ဥဒကဿ စ အဘိဒေါသကာလင်္ကတဘာဝံ ဉတွာ ပုန – ‘‘ကဟံ နု ခေါ ဧတရဟိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာ ဘိက္ခူ ဝိဟရန္တီ’’တိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ အာဝဇ္ဇေန္တော ‘‘ဗာရာဏသိယံ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ’’တိ ဉတွာ အာသာဠှိယံ ပဘာတာယ ရတ္တိယာ ကာလဿေဝ ပတ္တစီဝရမာဒါယ အဋ္ဌာရသယောဇနိကံ မဂ္ဂံ ပဋိပန္နော အန္တရာမဂ္ဂေ ဥပကံ နာမ အာဇီဝကံ ဒိသွာ တဿ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဘာဝမာဝိကတွာ တံဒိဝသမေဝ သာယနှသမယေ ဣသိပတနမဂမာသိ။ တတ္ထ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဘာဝံ ပကာသေတွာ ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနဂတော ပဉ္စဝဂ္ဂိယေ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနသုတ္တန္တံ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃ အာဒယော၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဒေသေသိ။

တေသု ¶ အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရော ဒေသနာနုသာရေန ဉာဏံ ပေသေတွာ သုတ္တပရိယောသာနေ အဋ္ဌာရသဟိ ဗြဟ္မကောဋီဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ။ သတ္ထာ တတ္ထေဝ ဝဿံ ဥပဂန္တွာ ပုနဒိဝသေ ဝပ္ပတ္ထေရံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ဧတေနေဝ ဥပါယေန သဗ္ဗေ တေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပုန ပဉ္စမိယံ ပက္ခဿ ပဉ္စပိ တေ ထေရေ သန္နိပါတေတွာ အနတ္တလက္ခဏသုတ္တန္တံ (သံ။ နိ။ ၃။၅၉၊ မဟာဝ။ ၂၀ အာဒယော) ဒေသေသိ၊ ဒေသနာပရိယောသာနေ ပဉ္စပိ ထေရာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌဟိံသု။

အထ သတ္ထာ တတ္ထေဝ ယသဿ ကုလပုတ္တဿ ဥပနိဿယံ ဒိသွာ ဂေဟံ ပဟာယ နိက္ခန္တံ ဒိသွာ – ‘‘ဧဟိ ယသာ’’တိ (မဟာဝ။ ၂၆) ပက္ကောသိတွာ တသ္မိညေဝ ရတ္တိဘာဂေ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ ပုနဒိဝသေ အရဟတ္တေ စ ပတိဋ္ဌာပေတွာ အပရေပိ တဿ သဟာယကေ စတုပဏ္ဏာသဇနေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗာဇေတွာ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေသိ။ ဧဝံ လောကေ ဧကသဋ္ဌိယာ အရဟန္တေသု ဇာတေသု သတ္ထာ ဝုဋ္ဌဝဿော ပဝါရေတွာ ဘိက္ခူ အာမန္တေတွာ ဧတဒဝေါစ –

‘‘ပရတ္ထံ ¶ စတ္တနော အတ္ထံ၊ ကရောန္တာ ပထဝိံ ဣမံ၊

ဗျာဟရန္တာ မနုဿာနံ၊ ဓမ္မံ စရထ ဘိက္ခဝေါ။

‘‘ဝိဟရထ ဝိဝိတ္တေသု၊ ပဗ္ဗတေသု ဝနေသု စ၊

ပကာသယန္တာ သဒ္ဓမ္မံ၊ လောကဿ သတတံ မမ။

‘‘ကရောန္တာ ¶ ဓမ္မဒူတေယျံ၊ ဝိချာပယထ ဘိက္ခဝေါ၊

သန္တိ အတ္ထာယ သတ္တာနံ၊ သုဗ္ဗတာ ဝစနံ မမ။

‘‘သဗ္ဗံ ပိဒဟထ ဒွါရံ၊ အပါယာနမနာသဝါ၊

သဂ္ဂမောက္ခဿ မဂ္ဂဿ၊ ဒွါရံ ဝိဝရထာသမာ။

‘‘ဒေသနာပဋိပတ္တီဟိ၊ ကရုဏာဒိဂုဏာလယာ၊

ဗုဒ္ဓိံ သဒ္ဓဉ္စ လောကဿ၊ အဘိဝဍ္ဎေထ သဗ္ဗသော။

‘‘ဂိဟီနမုပကရောန္တာနံ၊ နိစ္စမာမိသဒါနတော၊

ကရောထ ဓမ္မဒါနေန၊ တေသံ ပစ္စူပကာရကံ။

‘‘သမုဿယထ သဒ္ဓမ္မံ၊ ဒေသယန္တာ ဣသိဒ္ဓဇံ၊

ကတကတ္တဗ္ဗကမ္မန္တာ၊ ပရတ္ထံ ပဋိပဇ္ဇထာ’’တိ။

ဧဝဉ္စ ပန ဝတွာ ဘဂဝါ တေ ဘိက္ခူ ဒိသာသု ဝိဿဇ္ဇေတွာ သယံ ဥရုဝေလံ ဂစ္ဆန္တော အန္တရာမဂ္ဂေ ကပ္ပာသိကဝနသဏ္ဍေ တိံသ ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယကုမာရေ ဝိနေသိ။ တေသု ယော သဗ္ဗပစ္ဆိမကော၊ သော သောတာပန္နော၊ သဗ္ဗသေဋ္ဌော အနာဂါမီ၊ ဧကောပိ အရဟာ ဝါ ပုထုဇ္ဇနော ဝါ နာဟောသိ။ တေပိ သဗ္ဗေ ဧဟိဘိက္ခုပဗ္ဗဇ္ဇာယ ပဗ္ဗာဇေတွာ ဒိသာသု ပေသေတွာ သယံ ဥရုဝေလံ ဂန္တွာ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ ပါဋိဟာရိယသဟဿာနိ ဒဿေတွာ ဥရုဝေလကဿပါဒယော သဟဿဇဋိလပရိဝါရေ တေဘာတိကဇဋိလေ ဒမေတွာ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေန ပဗ္ဗာဇေတွာ ¶ ဂယာသီသေ နိသီဒါပေတွာ အာဒိတ္တပရိယာယဒေသနာယ (သံ။ နိ။ ၄။၂၈၊ မဟာဝ။ ၅၄) အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ တေန အရဟန္တသဟဿေန ဘဂဝါ ပရိဝုတော ‘‘ဗိမ္ဗိသာရဿ ရညော ပဋိညံ မောစေဿာမီ’’တိ ရာဇဂဟနဂရူပစာရေ လဋ္ဌိဝနုယျာနံ နာမ အဂမာသိ။ တတော ဥယျာနပါလကော ရညော အာရောစေသိ။ ရာဇာ – ‘‘သတ္ထာ အာဂတော’’တိ သုတွာ ဒွါဒသနဟုတေဟိ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကေဟိ ပရိဝုတော ဒသဗလံ ဃနဝိဝရဂတမိဝ ဒိဝသကရံ ¶ ဝနဝိဝရဂတံ မုနိဝရဒိဝသကရံ ဥပသင်္ကမိတွာ စက္ကာလင်္ကတတလေသု ဇလဇာမလာဝိကလကမလကောမလေသု ဒသဗလဿ ပါဒေသု မကုဋမဏိဇုတိဝိသရဝိဇ္ဇောတိနာ သိရသာ နိပတိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ သဒ္ဓိံ ပရိသာယ။

အထ ခေါ တေသံ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကာနံ ဧတဒဟောသိ – ‘‘ကိံ နု ခေါ မဟာသမဏော ဥရုဝေလကဿပေ ¶ ဗြဟ္မစရိယံ စရတိ၊ ဥဒါဟု ဥရုဝေလကဿပေါ မဟာသမဏေ’’တိ? အထ ခေါ ဘဂဝါ တေသံ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ ထေရံ ဂါထာယ အဇ္ဈဘာသိ –

‘‘ကိမေဝ ဒိသွာ ဥရုဝေလဝါသိ၊ ပဟာသိ အဂ္ဂိံ ကိသကောဝဒါနော၊

ပုစ္ဆာမိ တံ ကဿပ ဧတမတ္ထံ၊ ကထံ ပဟီနံ တဝ အဂ္ဂိဟုတ္တ’’န္တိ။ (မဟာဝ။ ၅၅)၊

ထေရော ဘဂဝတော အဓိပ္ပာယံ ဝိဒိတွာ –

‘‘ရူပေ စ သဒ္ဒေ စ အထော ရသေ စ၊ ကာမိတ္ထိယော စာဘိဝဒန္တိ ယညာ၊

ဧတံ မလန္တီ ဥပဓီသု ဉတွာ၊ တသ္မာ န ယိဋ္ဌေ န ဟုတေ အရဉ္ဇိ’’န္တိ။ (မဟာဝ။ ၅၅) –

ဣမံ ဂါထံ ဝတွာ အတ္တနော သာဝကဘာဝပ္ပကာသနတ္ထံ တထာဂတဿ ပါဒေသု သိရသာ နိပတိတွာ – ‘‘သတ္ထာ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ၊ သာဝကောဟမသ္မီ’’တိ ဝတွာ ဧကတာလဒွိတာလ…ပေ… သတ္တတာလပ္ပမာဏံ ဝေဟာသံ သတ္တက္ခတ္တုံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ ပါဋိဟာရိယံ ကတွာ အာကာသတော ဩရုယှ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ ဧကမန္တံ နိသီဒိ။

အထ ခေါ မဟာဇနော တဿ တံ ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ – ‘‘အဟော မဟာနုဘာဝါ ဗုဒ္ဓါ နာမ၊ ဧဝံ ထာမဂတဒိဋ္ဌိကော အတ္တာနံ ‘အရဟာ အဟ’န္တိ မညမာနော ဥရုဝေလကဿပေါပိ ဒိဋ္ဌိဇာလံ ဘိန္ဒိတွာ တထာဂတေန ဒမိတော’’တိ ဒသဗလဿ ဂုဏကထံ ကထေသိ။ တံ သုတွာ သတ္ထာ – ‘‘နာဟမိဒါနိယေဝ ဣမံ ဥရုဝေလကဿပံ ဒမေမိ၊ အတီတေပိ ဧသ မယာ ဒမိတောယေဝါ’’တိ အာဟ။ အထ ခေါ သော မဟာဇနော ဥဋ္ဌာယာသနာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ သိရသိ အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာ ဧဝမာဟ – ‘‘ဘန္တေ၊ ဣဒါနိ အမှေဟိ ဧသ ¶ ဒမိတော ဒိဋ္ဌော၊ ကထံ ပနေသ အတီတေ ဘဂဝတာ ဒမိတော’’တိ။ တတော သတ္ထာ တေန မဟာဇနေန ယာစိတော ¶ ဘဝန္တရေန ပဋိစ္ဆန္နံ မဟာနာရဒကဿပဇာတကံ (ဇာ။ ၂။၂၂။၁၁၅၃) ကထေတွာ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ပကာသေသိ။ တတော သတ္ထု ဓမ္မကထံ သုတွာ ရာဇာ ဗိမ္ဗိသာရော ဧကာဒသနဟုတေဟိ သဒ္ဓိံ သောတာပတ္တိဖလေ ပတိဋ္ဌာသိ၊ ဧကနဟုတံ ဥပါသကတ္တံ ပဋိဝေဒေသိ။ ရာဇာ သရဏံ ဂန္တွာ သွာတနာယ ဘဂဝန္တံ သဒ္ဓိံ ဘိက္ခုသင်္ဃေန နိမန္တေတွာ ဘဂဝန္တံ တိက္ခတ္တုံ ပဒက္ခိဏံ ကတွာ ဝန္ဒိတွာ ပက္ကာမိ။

ပုနဒိဝသေ ¶ ဘဂဝါ ဘိက္ခုသဟဿပရိဝုတော မရုဂဏပရိဝုတော ဝိယ ဒသသတနယနော ဒေဝရာဇာ၊ ဗြဟ္မဂဏပရိဝုတော ဝိယ မဟာဗြဟ္မာ ရာဇဂဟံ ပါဝိသိ။ ရာဇာ ဗုဒ္ဓပ္ပမုခဿ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ ဒါနံ ဒတွာ ဘောဇနပရိယောသာနေ ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘အဟံ၊ ဘန္တေ၊ တီဏိ ရတနာနိ ဝိနာ ဝသိတုံ န သက္ခိဿာမိ၊ ဝေလာယ ဝါ အဝေလာယ ဝါ ဘဂဝတော သန္တိကံ အာဂမိဿာမိ၊ လဋ္ဌိဝနံ နာမ အတိဒူရေ၊ ဣဒံ ပန အမှာကံ ဝေဠုဝနံ နာမ ဥယျာနံ ပဝိဝေကကာမာနံ နာတိဒူရံ နစ္စာသန္နံ ဂမနာဂမနသမ္ပန္နံ နိဇ္ဇနသမ္ဗာဓံ ပဝိဝေကသုခံ ဆာယူဒကသမ္ပန္နံ သီတလသိလာတလသမလင်္ကတံ ပရမရမဏီယဘူမိဘာဂံ သုရဘိကုသုမတရုဝရနိရန္တရံ ရမဏီယပါသာဒဟမ္မိယဝိမာနဝိဟာရဍ္ဎုယောဂမဏ္ဍပါဒိပဋိမဏ္ဍိတံ။ ဣဒံ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဘဂဝါ ပဋိဂ္ဂဏှာတု နဝတပနင်္ဂါရသင်္ကာသေန သုဝဏ္ဏဘိင်္ဂါရေန သုရဘိကုသုမဝါသိတံ မဏိဝဏ္ဏဥဒကံ ဂဟေတွာ ဝေဠုဝနာရာမံ ပရိစ္စဇန္တော ဒသဗလဿ ဟတ္ထေ ဥဒကံ ပါတေသိ။ တသ္မိံ အာရာမပဋိဂ္ဂဟဏေ ‘‘ဗုဒ္ဓသာသနဿ မူလာနိ ဩတိဏ္ဏာနီ’’တိ ပီတိဝသံ ဂတာ နစ္စန္တီ ဝိယ အယံ မဟာပထဝီ ကမ္ပိ။ ဇမ္ဗုဒီပေ ပန ဌပေတွာ ဝေဠုဝနမဟာဝိဟာရံ အညံ ပထဝိံ ကမ္ပေတွာ ဂဟိတသေနာသနံ နာမ နတ္ထိ။ အထ သတ္ထာ ဝေဠုဝနာရာမံ ပဋိဂ္ဂဟေတွာ ရညော ဝိဟာရဒါနာနုမောဒနမကာသိ –

‘‘အာဝါသဒါနဿ ပနာနိသံသံ၊ ကော နာမ ဝတ္တုံ၊ ပုရိသော သမတ္ထော၊

အညတြ ဗုဒ္ဓါ ပန လောကနာထာ၊ ယုတ္တော မုခါနံ နဟုတေန စာပိ။

‘‘အာယုဉ္စ ¶ ဝဏ္ဏဉ္စ သုခံ ဗလဉ္စ၊ ဝရံ ပသတ္ထံ ပဋိဘာနမေဝ၊

ဒဒါတိ နာမာတိ ပဝုစ္စတေ သော၊ ယော ဒေတိ သင်္ဃဿ နရော ဝိဟာရံ။

‘‘ဒါတာ နိဝါသဿ နိဝါရဏဿ၊ သီတာဒိနော ဇီဝိတုပဒ္ဒဝဿ၊

ပါလေတိ အာယုံ ပန တဿ ယသ္မာ၊ အာယုပ္ပဒေါ ဟောတိ တမာဟု သန္တော။

‘‘အစ္စုဏှသီတေ ¶ ဝသတော နိဝါသေ၊ ဗလဉ္စ ဝဏ္ဏော ပဋိဘာ န ဟောတိ၊

တသ္မာ ဟိ သော ဒေတိ ဝိဟာရဒါတာ၊ ဗလဉ္စ ဝဏ္ဏံ ပဋိဘာနမေဝ။

‘‘ဒုက္ခဿ သီတုဏှသရီသပါ စ၊ ဝါတာတပါဒိပ္ပဘဝဿ လောကေ၊

နိဝါရဏာ နေကဝိဓဿ နိစ္စံ၊ သုခပ္ပဒေါ ဟောတိ ဝိဟာရဒါတာ။

‘‘သီတုဏှဝါတာတပဍံသဝုဋ္ဌိ ¶ ၊ သရီသပါဝါဠမိဂါဒိဒုက္ခံ၊

ယသ္မာ နိဝါရေတိ ဝိဟာရဒါတာ၊ တသ္မာ သုခံ ဝိန္ဒတိ သော ပရတ္ထ။

‘‘ပသန္နစိတ္တော ဘဝဘောဂဟေတုံ၊ မနောဘိရာမံ မုဒိတော ဝိဟာရံ၊

ယော ဒေတိ သီလာဒိဂုဏောဒိတာနံ၊ သဗ္ဗံ ဒဒေါ နာမ ပဝုစ္စတေ သော။

‘‘ပဟာယ မစ္ဆေရမလံ သလောဘံ၊ ဂုဏာလယာနံ နိလယံ ဒဒါတိ၊

ခိတ္တောဝ သော တတ္ထ ပရေဟိ သဂ္ဂေ၊ ယထာဘတံ ဇာယတိ ဝီတသောကော။

‘‘ဝရေ ¶ စာရုရူပေ ဝိဟာရေ ဥဠာရေ၊ နရော ကာရယေ ဝါသယေ တတ္ထ ဘိက္ခူ၊

ဒဒေယျန္နပါနဉ္စ ဝတ္ထဉ္စ နေသံ၊ ပသန္နေန စိတ္တေန သက္ကစ္စ နိစ္စံ။

‘‘တသ္မာ မဟာရာဇ ဘဝေသု ဘောဂေ၊ မနောရမေ ပစ္စနုဘုယျ ဘိယျော၊

ဝိဟာရဒါနဿ ဖလေန သန္တံ၊ သုခံ အသောကံ အဓိဂစ္ဆ ပစ္ဆာ’’တိ။

ဣစ္စေဝံ မုနိရာဇာ နရရာဇဿ ဗိမ္ဗိသာရဿ ဝိဟာရဒါနာနုမောဒနံ ကတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ဘိက္ခုသင်္ဃပရိဝုတော ပရမဒဿနီယာယ အတ္တနော သရီရပ္ပဘာယ သုဝဏ္ဏရသသေကပိဉ္ဆရာနိ ဝိယ နဂရဝနဝိမာနာဒီနိ ကုရုမာနော အနောပမာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ အနန္တာယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ ဝေဠုဝနမဟာဝိဟာရမေဝ ပါဝိသီတိ။

‘‘အကီဠနေ ဝေဠုဝနေ ဝိဟာရေ၊ တထာဂတော တတ္ထ မနောဘိရာမေ၊

နာနာဝိဟာရေန ဝိဟာသိ ဓီရော၊ ဝေနေယျကာနံ သမုဒိက္ခမာနော’’။

အထေဝံ ¶ ဘဂဝတိ တသ္မိံ ဝိဟရန္တေ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇာ ‘‘ပုတ္တော မေ ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရကာရိကံ ကတွာ ပရမာဘိသမ္ဗောဓိံ ပတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော ရာဇဂဟံ ပတွာ ဝေဠုဝနမဟာဝိဟာရေ ဝိဟရတီ’’တိ သုတွာ အညတရံ မဟာမစ္စံ အာမန္တေသိ – ‘‘ဧဟိ၊ ဘဏေ၊ ပုရိသသဟဿပရိဝါရော ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ မမ ဝစနေန ‘ပိတာ ဝေါ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇာ တံ ဒဋ္ဌုကာမော’တိ ဝတွာ ပုတ္တံ မေ ဂဏှိတွာ ဧဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု၊ ဒေဝါ’’တိ ရညော ပဋိဿုဏိတွာ ပုရိသသဟဿပရိဝါရော သဋ္ဌိယောဇနမဂ္ဂံ ဂန္တွာ ဓမ္မဒေသနဝေလာယ ဝိဟာရံ ပါဝိသိ။ သော ‘‘တိဋ္ဌတု တာဝ ရညာ ပဟိတသာသန’’န္တိ ပရိသပရိယန္တေ ဌိတော သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ ယထာဌိတောဝ သဒ္ဓိံ ပုရိသသဟဿေန ¶ အရဟတ္တံ ပတွာ ပဗ္ဗဇ္ဇံ ယာစိ။ ဘဂဝါ – ‘‘ဧထ၊ ဘိက္ခဝေါ’’တိ ဟတ္ထံ ပသာရေသိ။ တေ သဗ္ဗေ တင်္ခဏညေဝ ဣဒ္ဓိမယပတ္တစီဝရဓရာ ဝဿသဋ္ဌိကတ္ထေရာ ဝိယ အာကပ္ပသမ္ပန္နာ ဟုတွာ ဘဂဝန္တံ ပရိဝါရေသုံ။ ရာဇာ ‘‘နေဝ ¶ ဂတော အာဂစ္ဆတိ၊ န စ သာသနံ သုယျတီ’’တိ စိန္တေတွာ တေနေဝ နီဟာရေန နဝက္ခတ္တုံ အမစ္စေ ပေသေသိ။ တေသု နဝသု ပုရိသသဟဿေသု ဧကောပိ ရညော နာရောစေသိ၊ န သာသနံ ဝါ ပဟိဏိ။ သဗ္ဗေ အရဟတ္တံ ပတွာဝ ပဗ္ဗဇိံသု။

အထ ရာဇာ စိန္တေသိ – ‘‘ကော နု ခေါ မမ ဝစနံ ကရိဿတီ’’တိ သဗ္ဗရာဇဗလံ ဩလောကေန္တော ဥဒါယိံ အဒ္ဒသ။ သော ကိရ ရညော သဗ္ဗတ္ထသာဓကော အမစ္စော အဗ္ဘန္တရိကော အတိဝိဿာသိကော ဗောဓိသတ္တေန သဒ္ဓိံ ဧကဒိဝသေယေဝ ဇာတော သဟပံသုကီဠိတော သဟာယော။ အထ နံ ရာဇာ အာမန္တေသိ – ‘‘တာတ ဥဒါယိ၊ အဟံ မမ ပုတ္တံ ဒဋ္ဌုကာမော နဝပုရိသသဟဿာနိ ပေသေသိံ၊ ဧကပုရိသောပိ အာဂန္တွာ သာသနမတ္တမ္ပိ အာရောစေတာ နတ္ထိ၊ ဒုဇ္ဇာနော ခေါ ပန မေ ဇီဝိတန္တရာယော၊ အဟံ ဇီဝမာနောဝ ပုတ္တံ ဒဋ္ဌုမိစ္ဆာမိ။ သက္ခိဿသိ မေ ပုတ္တံ ဒဿေတု’’န္တိ? သော ‘‘သက္ခိဿာမိ၊ ဒေဝ၊ သစေ ပဗ္ဗဇိတုံ လဘိဿာမီ’’တိ အာဟ။ ‘‘တာတ၊ တွံ ပဗ္ဗဇိတွာ ဝါ အပဗ္ဗဇိတွာ ဝါ မယှံ ပုတ္တံ ဒဿေဟီ’’တိ။ သော ‘‘သာဓု၊ ဒေဝါ’’တိ ရညော သာသနံ အာဒါယ ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သဒ္ဓိံ ပုရိသသဟဿေန အရဟတ္တံ ပတွာ ဧဟိဘိက္ခုဘာဝေ ပတိဋ္ဌာယ ဖဂ္ဂုနီပုဏ္ဏမာသိယံ စိန္တေသိ – ‘‘အတိက္ကန္တော ဟေမန္တော၊ ဝသန္တသမယော အနုပ္ပတ္တော၊ သုပုပ္ဖိတာ ဝနသဏ္ဍာ၊ ပဋိပဇ္ဇနက္ခမော မဂ္ဂေါ၊ ကာလော ဒသဗလဿ ဉာတိသင်္ဂဟံ ကာတု’’န္တိ စိန္တေတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ သဋ္ဌိမတ္တာဟိ ဂါထာဟိ ဘဂဝတော ကုလနဂရံ ဂမနတ္ထာယ ဂမနဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏေသိ –

‘‘အင်္ဂါရိနော ဒါနိ ဒုမာ ဘဒန္တေ၊ ဖလေသိနော ဆဒနံ ဝိပ္ပဟာယ၊

တေ အစ္စိမန္တောဝ ပဘာသယန္တိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဒုမာ ¶ ဝိစိတ္တာ သုဝိရာဇမာနာ၊ ရတ္တင်္ကုရေဟေဝ စ ပလ္လဝေဟိ၊

ရတနုဇ္ဇလမဏ္ဍပသန္နိဘာသာ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သုပုပ္ဖိတဂ္ဂါ ကုသုမေဟိ ဘူသိတာ၊ မနုညဘူတာ သုစိသာဓုဂန္ဓာ၊

ရုက္ခာ ဝိရောစန္တိ ဥဘောသု ပဿေသု၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဖလေဟိနေကေဟိ သမိဒ္ဓိဘူတာ၊ ဝိစိတ္တရုက္ခာ ဥဘတောဝကာသေ၊

ခုဒ္ဒံ ပိပါသမ္ပိ ဝိနောဒယန္တိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝိစိတ္တမာလာ ¶ သုစိပလ္လဝေဟိ၊ သုသဇ္ဇိတာ မောရကလာပသန္နိဘာ၊

ရုက္ခာ ဝိရောစန္တိ ဥဘောသု ပဿေသု၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝိရောစမာနာ ဖလပလ္လဝေဟိ၊ သုသဇ္ဇိတာ ဝါသနိဝါသဘူတာ၊

တောသေန္တိ အဒ္ဓါနကိလန္တသတ္တေ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သုဖုလ္လိတဂ္ဂါ ဝနဂုမ္ဗနိဿိတာ၊ လတာ အနေကာ သုဝိရာဇမာနာ၊

တောသေန္တိ သတ္တေ မဏိမဏ္ဍပါဝ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘လတာ အနေကာ ဒုမနိဿိတာဝ၊ ပိယေဟိ သဒ္ဓိံ သဟိတာ ဝဓူဝ၊

ပလောဘယန္တီ ဟိ သုဂန္ဓဂန္ဓာ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝိစိတ္တနီလာဒိမနုညဝဏ္ဏာ ¶ ၊ ဒိဇာ သမန္တာ အဘိကူဇမာနာ၊

တောသေန္တိ မဉ္ဇုဿရတာ ရတီဟိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘မိဂါ စ နာနာ သုဝိရာဇမာနာ၊ ဥတ္တုင်္ဂကဏ္ဏာ စ မနုညနေတ္တာ၊

ဒိသာ သမန္တာ မဘိဓာဝယန္တိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘မနုညဘူတာ စ မဟီ သမန္တာ၊ ဝိရာဇမာနာ ဟရိတာဝ သဒ္ဒလာ၊

သုပုပ္ဖိရုက္ခာ မောဠိနိဝလင်္ကတာ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သုသဇ္ဇိတာ မုတ္တမယာဝ ဝါလုကာ၊ သုသဏ္ဌိတာ စာရုသုဖဿဒါတာ၊

ဝိရောစယန္တေဝ ဒိသာ သမန္တာ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သမံ သုဖဿံ သုစိဘူမိဘာဂံ၊ မနုညပုပ္ဖောဒယဂန္ဓဝါသိတံ၊

ဝိရာဇမာနံ သုစိမဉ္စ သောဘံ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သုသဇ္ဇိတံ နန္ဒနကာနနံဝ၊ ဝိစိတ္တနာနာဒုမသဏ္ဍမဏ္ဍိတံ၊

သုဂန္ဓဘူတံ ပဝနံ သုရမ္မံ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သရာ ဝိစိတ္တာ ဝိဝိဓာ မနောရမာ၊ သုသဇ္ဇိတာ ပင်္ကဇပုဏ္ဍရီကာ၊

ပသန္နသီတောဒကစာရုပုဏ္ဏာ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သုဖုလ္လနာနာဝိဓပင်္ကဇေဟိ ¶ ¶ ၊ ဝိရာဇမာနာ သုစိဂန္ဓဂန္ဓာ၊

ပမောဒယန္တေဝ နရာမရာနံ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သုဖုလ္လပင်္ကေရုဟသန္နိသိန္နာ၊ ဒိဇာ သမန္တာ မဘိနာဒယန္တာ၊

မောဒန္တိ ဘရိယာဟိ သမင်္ဂိနော တေ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သုဖုလ္လပုပ္ဖေဟိ ရဇံ ဂဟေတွာ၊ အလီ ဝိဓာဝန္တိ ဝိကူဇမာနာ၊

မဓုမှိ ဂန္ဓော ဝိဒိသံ ပဝါယတိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘အဘိန္နနာဒါ မဒဝါရဏာ စ၊ ဂိရီဟိ ဓာဝန္တိ စ ဝါရိဓာရာ၊

သဝန္တိ နဇ္ဇော သုဝိရာဇိတာဝ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဂိရီ သမန္တာဝ ပဒိဿမာနာ၊ မယူရဂီဝါ ဣဝ နီလဝဏ္ဏာ၊

ဒိသာ ရဇိန္ဒာဝ ဝိရောစယန္တိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘မယူရသင်္ဃာ ဂိရိမုဒ္ဓနသ္မိံ၊ နစ္စန္တိ နာရီဟိ သမင်္ဂိဘူတာ၊

ကူဇန္တိ နာနာမဓုရဿရေဟိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သုဝါဒိကာ နေကဒိဇာ မနုညာ၊ ဝိစိတ္တပတ္တေဟိ ဝိရာဇမာနာ၊

ဂိရိမှိ ဌတွာ အဘိနာဒယန္တိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သုဖုလ္လပုပ္ဖာကရမာဘိကိဏ္ဏာ ¶ ၊ သုဂန္ဓနာနာဒလလင်္ကတာ စ၊

ဂိရီ ဝိရောစန္တိ ဒိသာ သမန္တာ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဇလာသယာ နေကသုဂန္ဓဂန္ဓာ၊ သုရိန္ဒဥယျာနဇလာသယာဝ၊

သဝန္တိ နဇ္ဇော သုဝိရာဇမာနာ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝိစိတ္တတိတ္ထေဟိ အလင်္ကတာ စ၊ မနုညနာနာမိဂပက္ခိပါသာ၊

နဇ္ဇော ဝိရောစန္တိ သုသန္ဒမာနာ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဥဘောသု ပဿေသု ဇလာသယေသု၊ သုပုပ္ဖိတာ စာရုသုဂန္ဓရုက္ခာ၊

ဝိဘူသိတဂ္ဂါ သုရသုန္ဒရီ စ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သုဂန္ဓနာနာဒုမဇာလကိဏ္ဏံ ¶ ၊ ဝနံ ဝိစိတ္တံ သုရနန္ဒနံဝ၊

မနောဘိရာမံ သတတံ ဂတီနံ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သမ္ပန္နနာနာသုစိအန္နပါနာ၊ သဗျဉ္ဇနာ သာဒုရသေန ယုတ္တာ၊

ပထေသု ဂါမေ သုလဘာ မနုညာ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝိရာဇိတာ အာသိ မဟီ သမန္တာ၊ ဝိစိတ္တဝဏ္ဏာ ကုသုမာသနဿ၊

ရတ္တိန္ဒဂေါပေဟိ အလင်္ကတာဝ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝိသုဒ္ဓသဒ္ဓါဒိဂုဏေဟိ ¶ ယုတ္တာ၊ သမ္ဗုဒ္ဓရာဇံ အဘိပတ္ထယန္တာ၊

ဗဟူဟိ တတ္ထေဝ ဇနာ သမန္တာ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝိစိတြအာရာမသုပေါက္ခရညော၊ ဝိစိတြနာနာပဒုမေဟိ ဆန္နာ၊

ဘိသေဟိ ခီရံဝ ရသံ ပဝါယတိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝိစိတြနီလစ္ဆဒနေနလင်္ကတာ၊ မနုညရုက္ခာ ဥဘတောဝကာသေ၊

သမုဂ္ဂတာ သတ္တသမူဟဘူတာ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝိစိတြနီလဗ္ဘမိဝါယတံ ဝနံ၊ သုရိန္ဒလောကေ ဣဝ နန္ဒနံ ဝနံ၊

သဗ္ဗောတုကံ သာဓုသုဂန္ဓပုပ္ဖံ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သုဘဉ္ဇသံ ယောဇနယောဇနေသု၊ သုဘိက္ခဂါမာ သုလဘာ မနုညာ၊

ဇနာဘိကိဏ္ဏာ သုလဘန္နပါနာ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ပဟူတဆာယူဒကရမ္မဘူတာ၊ နိဝါသိနံ သဗ္ဗသုခပ္ပဒါတာ၊

ဝိသာလသာလာ စ သဘာ စ ဗဟူ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝိစိတ္တနာနာဒုမသဏ္ဍမဏ္ဍိတာ၊ မနုညဥယျာနသုပေါက္ခရညော၊

သုမာပိတာ သာဓုသုဂန္ဓဂန္ဓာ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝါတော ¶ မုဒူသီတလသာဓုရူပေါ၊ နဘာ စ အဗ္ဘာ ဝိဂတာ သမန္တာ၊

ဒိသာ စ သဗ္ဗာဝ ဝိရောစယန္တိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ပထေ ¶ ရဇောနုဂ္ဂမနတ္ထမေဝ၊ ရတ္တိံ ပဝဿန္တိ စ မန္ဒဝုဋ္ဌီ၊

နဘေ စ သူရော မုဒုကောဝ တာပေါ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘မဒပ္ပဗာဟာ မဒဟတ္ထိသင်္ဃာ၊ ကရေဏုသင်္ဃေဟိ သုကီဠယန္တိ၊

ဒိသာ ဝိဓာဝန္တိ စ ဂဇ္ဇယန္တာ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝနံ သုနီလံ အဘိဒဿနီယံ၊ နီလဗ္ဘကူဋံ ဣဝ ရမ္မဘူတံ၊

ဝိလောကိတာနံ အတိဝိမှနီယံ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝိသုဒ္ဓမဗ္ဘံ ဂဂနံ သုရမ္မံ၊ မဏိမယေဟိ သမလင်္ကတာဝ၊

ဒိသာ စ သဗ္ဗာ အတိရောစယန္တိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဂန္ဓဗ္ဗဝိဇ္ဇာဓရကိန္နရာ စ၊ သုဂီတိယန္တာ မဓုရဿရေန၊

စရန္တိ တသ္မိံ ပဝနေ သုရမ္မေ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ကိလေသသင်္ဃဿ ဘိတာသကေဟိ၊ တပဿိသင်္ဃေဟိ နိသေဝိတံ ဝနံ၊

ဝိဟာရအာရာမသမိဒ္ဓိဘူတံ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သမိဒ္ဓိနာနာဖလိနော ¶ ဝနန္တာ၊ အနာကုလာ နိစ္စမနောဘိရမ္မာ၊

သမာဓိပီတိံ အဘိဝဍ္ဎယန္တိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘နိသေဝိတံ နေကဒိဇေဟိ နိစ္စံ၊ ဂါမေန ဂါမံ သတတံ ဝသန္တာ၊

ပုရေ ပုရေ ဂါမဝရာ စ သန္တိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝတ္ထန္နပါနံ သယနာသနဉ္စ၊ ဂန္ဓဉ္စ မာလဉ္စ ဝိလေပနဉ္စ၊

တဟိံ သမိဒ္ဓါ ဇနတာ ဗဟူ စ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ပုညိဒ္ဓိယာ သဗ္ဗယသဂ္ဂပတ္တာ၊ ဇနာ စ တသ္မိံ သုခိတာ သမိဒ္ဓါ၊

ပဟူတဘောဂါ ဝိဝိဓာ ဝသန္တိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘နဘေ စ အဗ္ဘာ သုဝိသုဒ္ဓဝဏ္ဏာ၊ ဒိသာ စ စန္ဒော သုဝိရာဇိတောဝ၊

ရတ္တိဉ္စ ဝါတော မုဒုသီတလော စ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘စန္ဒုဂ္ဂမေ ¶ သဗ္ဗဇနာ ပဟဋ္ဌာ၊ သကင်္ဂဏေ စိတြကထာ ဝဒန္တာ၊

ပိယေဟိ သဒ္ဓိံ အဘိမောဒယန္တိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘စန္ဒဿ ရံသီဟိ နဘံ ဝိရောစိ၊ မဟီ စ သံသုဒ္ဓမနုညဝဏ္ဏာ၊

ဒိသာ စ သဗ္ဗာ ပရိသုဒ္ဓရူပါ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဒူရေ ¶ စ ဒိသွာ ဝရစန္ဒရံသိံ၊ ပုပ္ဖိံသု ပုပ္ဖာနိ မဟီတလသ္မိံ၊

သမန္တတော ဂန္ဓဂုဏတ္ထိကာနံ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘စန္ဒဿ ရံသီဟိ ဝိလိမ္ပိတာဝ၊ မဟီ သမန္တာ ကုသုမေနလင်္ကတာ၊

ဝိရောစိ သဗ္ဗင်္ဂသုမာလိနီဝ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ကုစန္တိ ဟတ္ထီပိ မဒေန မတ္တာ၊ ဝိစိတ္တပိဉ္ဆာ စ ဒိဇာ သမန္တာ၊

ကရောန္တိ နာဒံ ပဝနေ သုရမ္မေ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ပထဉ္စ သဗ္ဗံ ပဋိပဇ္ဇနက္ခမံ၊ ဣဒ္ဓဉ္စ ရဋ္ဌံ သဓနံ သဘောဂံ၊

သဗ္ဗတ္ထုတံ သဗ္ဗသုခပ္ပဒါနံ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝနဉ္စ သဗ္ဗံ သုဝိစိတ္တရူပံ၊ သုမာပိတံ နန္ဒနကာနနံဝ၊

ယတီန ပီတိံ သတတံ ဇနေတိ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘အလင်္ကတံ ဒေဝပုရံဝ ရမ္မံ၊ ကပီလဝတ္ထုံ ဣတိ နာမဓေယျံ၊

ကုလနဂရံ ဣဓ သဿိရိကံ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘မနုညအဋ္ဋာလဝိစိတ္တရူပံ၊ သုဖုလ္လပင်္ကေရုဟသဏ္ဍမဏ္ဍိတံ၊

ဝိစိတ္တပရိခါဟိ ပုရံ သုရမ္မံ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘ဝိစိတ္တပါကာရဉ္စ ¶ တောရဏဉ္စ၊ သုဘင်္ဂဏံ ဒေဝနိဝါသဘူတံ၊

မနုညဝီထိ သုရလောကသန္နိဘံ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘အလင်္ကတာ သာကိယရာဇပုတ္တာ၊ ဝိရာဇမာနာ ဝရဘူသနေဟိ၊

သုရိန္ဒလောကေ ဣဝ ဒေဝပုတ္တာ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘သုဒ္ဓါဒနော ¶ မုနိဝရံ အဘိဒဿနာယ၊ အမစ္စပုတ္တေ ဒသဓာ အပေသယိ၊

ဗလေန သဒ္ဓိံ မဟတာ မုနိန္ဒ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘နေဝါဂတံ ပဿတိ နေဝ ဝါစံ၊ သောကာဘိဘူတံ နရဝီရသေဋ္ဌံ၊

တောသေတုမိစ္ဆာမိ နရာဓိပတ္တံ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘တံဒဿနေနဗ္ဘုတပီတိရာသိ၊ ဥဒိက္ခမာနံ ဒွိပဒါနမိန္ဒံ၊

တောသေဟိ တံ မုနိန္ဒ ဂုဏသေဋ္ဌံ၊ သမယော မဟာဝီရ အင်္ဂီရသာနံ။

‘‘အာသာယ ကဿတေ ခေတ္တံ၊ ဗီဇံ အာသာယ ဝပ္ပတိ၊

အာသာယ ဝါဏိဇာ ယန္တိ၊ သမုဒ္ဒံ ဓနဟာရကာ၊

ယာယ အာသာယ တိဋ္ဌာမိ၊ သာ မေ အာသာ သမိဇ္ဈတု။

‘‘နာတိသီတံ ¶ နာတိဥဏှံ၊ နာတိဒုဗ္ဘိက္ခဆာတကံ၊

သဒ္ဒလာ ဟရိတာ ဘူမိ၊ ဧသ ကာလော မဟာမုနီ’’တိ။

အထ နံ သတ္ထာ – ‘‘ကိံ နု ခေါ၊ ဥဒါယိ၊ ဂမနဝဏ္ဏံ ဝဏ္ဏေသီ’’တိ အာဟ။ ‘‘ဘန္တေ၊ တုမှာကံ ပိတာ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇာ ဒဋ္ဌုကာမော၊ ကရောထ ဉာတကာနံ သင်္ဂဟ’’န္တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု၊ ဥဒါယိ၊ ကရိဿာမိ ဉာတိသင်္ဂဟံ၊ တေန ဟိ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အာရောစေဟိ ¶ ၊ ဂမိယဝတ္တံ ပူရေဿန္တီ’’တိ အာဟ။ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေ’’တိ ထေရော ဘိက္ခုသင်္ဃဿ အာရောစေသိ။

သတ္ထာ အင်္ဂမဂဓဝါသီနံ ကုလပုတ္တာနံ ဒသဟိ သဟဿေဟိ၊ ကပိလဝတ္ထုဝါသီနံ ဒသဟိ သဟဿေဟီတိ သဗ္ဗေဟေဝ ဝီသတိယာ ခီဏာသဝဘိက္ခုသဟဿေဟိ ပရိဝုတော ရာဇဂဟာ နိက္ခမိတွာ ဒိဝသေ ဒိဝသေ ယောဇနံ ယောဇနံ ဂစ္ဆန္တော ဒွီဟိ မာသေဟိ ကပိလဝတ္ထုပုရံ သမ္ပာပုဏိ။ သာကိယာပိ အနုပ္ပတ္တေယေဝ ဘဂဝတိ – ‘‘အမှာကံ ဉာတိသေဋ္ဌံ ပဿိဿာမာ’’တိ ဘဂဝတော ဝသနဋ္ဌာနံ ဝီမံသမာနာ ‘‘နိဂြောဓသက္ကဿာရာမော ရမဏီယော’’တိ သလ္လက္ခေတွာ သဗ္ဗံ ပဋိဇဂ္ဂနဝိဓိံ ကာရေတွာ ဂန္ဓပုပ္ဖဟတ္ထာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကရောန္တာ သဗ္ဗာလင်္ကာရေဟိ သမလင်္ကတဂတ္တာ ဂန္ဓပုပ္ဖစုဏ္ဏာဒီဟိ ပူဇယမာနာ ဘဂဝန္တံ ပုရက္ခတွာ နိဂြောဓာရာမမေဝ အဂမံသု။

တတြ ဘဂဝါ ဝီသတိယာ ခီဏာသဝသဟဿေဟိ ပရိဝုတော ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ။ သာကိယာ ¶ ပန မာနဇာတိကာ မာနတ္ထဒ္ဓါ၊ ‘‘သိဒ္ဓတ္ထကုမာရော အမှေဟိ ဒဟရတရော၊ အမှာကံ ကနိဋ္ဌော ဘာတာ၊ ပုတ္တော၊ ဘာဂိနေယျော၊ နတ္တာ’’တိ စိန္တေတွာ ဒဟရဒဟရေ ရာဇကုမာရေ အာဟံသု – ‘‘တုမှေ ဝန္ဒထ၊ မယံ တုမှာကံ ပိဋ္ဌိတော ပိဋ္ဌိတော နိသီဒိဿာမာ’’တိ။ တေသွေဝံ နိသိန္နေသု ဘဂဝါ တေသံ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ – ‘‘ဣမေ ဉာတကာ အတ္တနော မောဃဇိဏ္ဏဘာဝေန န မံ ဝန္ဒန္တိ၊ န ပနေတေ ဇာနန္တိ ‘ဗုဒ္ဓါ နာမ ကီဒိသော၊ ဗုဒ္ဓဗလံ နာမ ကီဒိသ’န္တိ ဝါ၊ ‘ဗုဒ္ဓါ နာမ ဧဒိသော၊ ဗုဒ္ဓဗလံ နာမ ဧဒိသ’န္တိ ဝါ၊ ဟန္ဒာဟံ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဗလံ ဣဒ္ဓိဗလဉ္စ ဒဿေန္တော ပါဋိဟာရိယဉ္စ ကရေယျံ၊ အာကာသေ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဝိတ္ထတံ သဗ္ဗရတနမယံ စင်္ကမံ မာပေတွာ တတ္ထ စင်္ကမန္တော မဟာဇနဿ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ ဓမ္မဉ္စ ဒေသေယျ’’န္တိ စိန္တေသိ။ တေန ဝုတ္တံ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ ဘဂဝတော ပရိဝိတက္ကဒဿနတ္ထံ –

၃။

‘‘န ဟေတေ ဇာနန္တိ သဒေဝမာနုသာ၊ ဗုဒ္ဓါ အယံ ကီဒိသကော နရုတ္တမော၊

ဣဒ္ဓိဗလံ ပညာဗလဉ္စ ကီဒိသံ၊ ဗုဒ္ဓဗလံ လောကဟိတဿ ကီဒိသံ။

၄။

‘‘န ¶ ¶ ဟေတေ ဇာနန္တိ သဒေဝမာနုသာ၊ ဗုဒ္ဓါ အယံ ဧဒိသကော နရုတ္တမော၊

ဣဒ္ဓိဗလံ ပညာဗလဉ္စ ဧဒိသံ၊ ဗုဒ္ဓဗလံ လောကဟိတဿ ဧဒိသံ။

၅။

‘‘ဟန္ဒာဟံ ဒဿယိဿာမိ၊ ဗုဒ္ဓဗလမနုတ္တရံ၊

စင်္ကမံ မာပယိဿာမိ၊ နဘေ ရတနမဏ္ဍိတ’’န္တိ။

တတ္ထ န ဟေတေ ဇာနန္တီတိ န ဟိ ဧတေ ဇာနန္တိ။ န-ကာရော ပဋိသေဓတ္ထော။ ဟိ-ကာရော ကာရဏတ္ထေ နိပါတော။ ယသ္မာ ပနေတေ မမ ဉာတိအာဒယော ဒေဝမနုဿာ မယာ ဗုဒ္ဓဗလေ စ ဣဒ္ဓိဗလေ စ အနာဝိကတေ န ဇာနန္တိ ‘‘ဧဒိသော ဗုဒ္ဓါ၊ ဧဒိသံ ဣဒ္ဓိဗလ’’န္တိ၊ တသ္မာ အဟံ မမ ဗုဒ္ဓဗလဉ္စ ဣဒ္ဓိဗလဉ္စ ဒဿေယျန္တိ အတ္ထော။ သဒေဝမာနုသာတိ ဧတ္ထ ဒေဝါတိ ဥပပတ္တိဒေဝါ အဓိပ္ပေတာ။ သဟ ဒေဝေဟီတိ သဒေဝါ။ ကေ တေ? မာနုသာ၊ သဒေဝါ ဧဝ မာနုသာ သဒေဝမာနုသာ။ အထ ဝါ ဒေဝေါတိ သမ္မုတိဒေဝေါ၊ သုဒ္ဓါဒနော ရာဇာ အဓိပ္ပေတော။ သဟ ဒေဝေန ရညာ သုဒ္ဓါဒနေနာတိ သဒေဝါ။ မာနုသာတိ ဉာတိမာနုသာ၊ သဒေဝါ သသုဒ္ဓါဒနာ မာနုသာ သဒေဝမာနုသာ သရာဇာနော ဝါ ဧတေ မမ ဉာတိမာနုသာ မမ ဗလံ န ဝိဇာနန္တီတိ အတ္ထော။ သေသဒေဝါပိ သင်္ဂဟံ ဂစ္ဆန္တိယေဝ။ သဗ္ဗေပိ ဒေဝါ ဒေဝနဋ္ဌေန ‘‘ဒေဝါ’’တိ ဝုစ္စန္တိ။ ဒေဝနံ နာမ ဓာတုအတ္ထော ကီဠာဒိ။ အထ ဝါ ဒေဝါ စ မာနုသာ စ ဒေဝမာနုသာ၊ သဟ ဒေဝမာနုသေဟိ သဒေဝမာနုသာ။ ကေ တေ? လောကာတိ ဝစနသေသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဗုဒ္ဓါတိ စတုသစ္စဓမ္မေ ဗုဒ္ဓါ အနုဗုဒ္ဓါတိ ဗုဒ္ဓါ။ ယထာဟ –

‘‘အဘိညေယျံ ¶ အဘိညာတံ၊ ဘာဝေတဗ္ဗဉ္စ ဘာဝိတံ၊

ပဟာတဗ္ဗံ ပဟီနံ မေ၊ တသ္မာ ဗုဒ္ဓါသ္မိ ဗြာဟ္မဏာ’’တိ။ (မ။ နိ။ ၂။၃၉၉၊ သု။ နိ။ ၅၆၃)၊

ဣဓ ပန ကတ္တုကာရကေ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ အဓိဂတဝိသေသေဟိ ဒေဝမနုဿေဟိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဝတ သော ဘဂဝါ’’တိ ဧဝံ ဗုဒ္ဓတ္တာ ဉာတတ္တာ ဗုဒ္ဓါ။ ဣဓ ကမ္မကာရကေ ဗုဒ္ဓသဒ္ဒသိဒ္ဓိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဗုဒ္ဓမဿ အတ္ထီတိ ဝါ ဗုဒ္ဓါ၊ ဗုဒ္ဓဝန္တောတိ အတ္ထော။ တံ သဗ္ဗံ သဒ္ဒသတ္ထာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကီဒိသကောတိ ကီဒိသော ကိံသရိက္ခကော ကိံသဒိသော ကိံဝဏ္ဏော ကိံသဏ္ဌာနော ဒီဃော ဝါ ရဿော ဝါတိ အတ္ထော။

နရုတ္တမောတိ ¶ နရာနံ နရေသု ဝါ ဥတ္တမော ပဝရော သေဋ္ဌောတိ နရုတ္တမော။ ဣဒ္ဓိဗလန္တိ ဧတ္ထ ဣဇ္ဈနံ ဣဒ္ဓိ နိပ္ဖတ္တိအတ္ထေန ပဋိလာဘဋ္ဌေန စ ဣဒ္ဓိ။ အထ ဝါ ဣဇ္ဈန္တိ တာယ သတ္တာ ဣဒ္ဓါ ဝုဒ္ဓါ ဥက္ကံသဂတာ ဟောန္တီတိ ¶ ဣဒ္ဓိ။ သာ ပန ဒသဝိဓာ ဟောတိ။ ယထာဟ –

‘‘ဣဒ္ဓိယောတိ ဒသ ဣဒ္ဓိယော။ ကတမာ ဒသ? အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓိ၊ ဝိကုဗ္ဗနာ ဣဒ္ဓိ၊ မနောမယာ ဣဒ္ဓိ၊ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ၊ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ၊ အရိယာ ဣဒ္ဓိ၊ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ၊ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ၊ ဝိဇ္ဇာမယာ ဣဒ္ဓိ၊ တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၀)။

တာသံ ဣဒံ နာနတ္တံ – ပကတိယာ ဧကော ဗဟုကံ အာဝဇ္ဇေတိ၊ သတံ ဝါ သဟဿံ ဝါ အာဝဇ္ဇိတွာ ဉာဏေန အဓိဋ္ဌာတိ ‘‘ဗဟုကော ဟောမီ’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၀) ဧဝံ ဝိဘဇိတွာ ဒဿိတာ ဣဒ္ဓိ အဓိဋ္ဌာနဝသေန နိပ္ဖန္နတ္တာ အဓိဋ္ဌာနာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ တဿာယမတ္ထော – အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ သစေ သတံ ဣစ္ဆတိ ‘‘သတံ ဟောမိ၊ သတံ ဟောမီ’’တိ ကာမာဝစရပရိကမ္မစိတ္တေဟိ ပရိကမ္မံ ကတွာ ပုန အဘိညာပါဒကံ ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ ပုန အာဝဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာတိ၊ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဟေဝ သတံ ဟောတိ။ သဟဿာဒီသုပိ ဧသေဝ နယော။

တတ္ထ ပါဒကဇ္ဈာနစိတ္တံ နိမိတ္တာရမ္မဏံ ပရိကမ္မစိတ္တာနိ သတာရမ္မဏာနိ ဝါ သဟဿာဒီသု အညတရာရမ္မဏာနိ ဝါ၊ တာနိ စ ခေါ ဝဏ္ဏဝသေန၊ နော ပဏ္ဏတ္တိဝသေန။ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တမ္ပိ သတာရမ္မဏမေဝ၊ တံ ပန အပ္ပနာစိတ္တံ ဝိယ ဂေါတြဘုအနန္တရမေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ ရူပါဝစရစတုတ္ထဈာနိကံ ¶ ။ သော ပန ပကတိဝဏ္ဏံ ဝိဇဟိတွာ ကုမာရဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ နာဂဝဏ္ဏံ ဝါ ဒဿေတိ။ သုပဏ္ဏဝဏ္ဏံ ဝါ…ပေ… ဝိဝိဓမ္ပိ သေနာဗျူဟံ ဝါ ဒဿေတီတိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၃) ဧဝံ အာဂတာ ဣဒ္ဓိ ပကတိဝဏ္ဏဝိဇဟနဝိကာရဝသေန ပဝတ္တတ္တာ ဝိကုဗ္ဗနိဒ္ဓိ နာမ။

‘‘ဣဓ ဘိက္ခု ဣမမှာ ကာယာ အညံ ကာယံ အဘိနိမ္မိနာတိ ရူပိံ မနောမယံ သဗ္ဗင်္ဂပစ္စင်္ဂိံ အဟီနိန္ဒြိယ’’န္တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၄) ဣမိနာ နယေန အာဂတာ ဣဒ္ဓိ သရီရဿေဝ အဗ္ဘန္တရေ အညဿ မနောမယဿ သရီရဿ နိပ္ဖတ္တိဝသေန ပဝတ္တတ္တာ မနောမယိဒ္ဓိ နာမ။

ဉာဏုပ္ပတ္တိတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တင်္ခဏေ ဝါ တေန အတ္တဘာဝေန ပဋိလဘိတဗ္ဗအရဟတ္တဉာဏာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော ဝိသေသော ¶ ဉာဏဝိပ္ဖာရော ဣဒ္ဓိ နာမ။ အာယသ္မတော ဗာကုလဿ စ အာယသ္မတော သံကိစ္စဿ စ ဉာဏဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ၊ တေသံ ဝတ္ထု စေတ္ထ ကထေတဗ္ဗံ (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၂၆)။

သမာဓိတော ပုဗ္ဗေ ဝါ ပစ္ဆာ ဝါ တင်္ခဏေ ဝါ သမထာနုဘာဝေန နိဗ္ဗတ္တော ဝိသေသော သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ အာယသ္မတော သာရိပုတ္တဿ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ (ဥဒါ။ ၃၄)၊ အာယသ္မတော သဉ္ဇီဝဿ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ (မ။ နိ။ ၁။၅၀၇)၊ အာယသ္မတော ခါဏုကောဏ္ဍညဿ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ခါဏုကောဏ္ဍညတ္ထေရဝတ္ထု)၊ ဥတ္တရာယ ဥပါသိကာယ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။ဥတ္တရာဥပါသိကာဝတ္ထု၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၂)၊ သာမာဝတိယာ ဥပါသိကာယ သမာဓိဝိပ္ဖာရာ ဣဒ္ဓီတိ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။သာမာဝတီဝတ္ထု၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၂၆၀-၂၆၁) တေသံ ဝတ္ထူနေတ္ထ ကထေတဗ္ဗာနိ၊ ဂန္ထဝိတ္ထာရဒေါသပရိဟာရတ္ထံ ပန မယာ န ဝိတ္ထာရိတာနိ။

ကတမာ အရိယာ ဣဒ္ဓိ? ဣဓ ဘိက္ခု သစေ အာကင်္ခတိ ‘‘ပဋိက္ကူလေ အပ္ပဋိက္ကူလသညီ ¶ ဝိဟရေယျ’’န္တိ အပ္ပဋိက္ကူလသညီ တတ္ထ ဝိဟရတိ၊ သစေ အာကင်္ခတိ ‘‘အပ္ပဋိက္ကူလေ ပဋိက္ကူလသညီ ဝိဟရေယျ’’န္တိ ပဋိက္ကူလသညီ တတ္ထ ဝိဟရတိ…ပေ… ဥပေက္ခကော တတ္ထ ဝိဟရတိ သတော သမ္ပဇာနောတိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၇)။ အယဉှိ စေတောဝသိပ္ပတ္တာနံ အရိယာနံယေဝ သမ္ဘဝတော အရိယာ ဣဒ္ဓိ နာမ။

ကတမာ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ? သဗ္ဗေသံ ပက္ခီနံ သဗ္ဗေသံ ဒေဝါနံ ပဌမကပ္ပိကာနံ မနုဿာနံ ဧကစ္စာနဉ္စ ¶ ဝိနိပါတိကာနံ ဝေဟာသဂမနာဒိကာ ကမ္မဝိပါကဇာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ ကတမာ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ? ရာဇာ စက္ကဝတ္တီ ဝေဟာသံ ဂစ္ဆတိ သဒ္ဓိံ စတုရင်္ဂိနိယာ သေနာယ။ ဇဋိလကဿ ဂဟပတိဿ အသီတိဟတ္ထော သုဝဏ္ဏပဗ္ဗတော နိဗ္ဗတ္တိ။ အယံ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ နာမ။ ဃောသကဿ ဂဟပတိနော (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ကုမ္ဘဃောသကသေဋ္ဌိဝတ္ထု) သတ္တသု ဌာနေသု မာရဏတ္ထာယ ဥပက္ကမေ ကတေပိ အရောဂဘာဝေါ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။ မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဿ (ဓ။ ပ။ အဋ္ဌ။ ၂။မေဏ္ဍကသေဋ္ဌိဝတ္ထု) အဋ္ဌကရီသမတ္တေ ပဒေသေ သတ္တရတနမယာနံ မေဏ္ဍကာနံ ပါတုဘာဝေါ ပုညဝတော ဣဒ္ဓိ။

ကတမာ ဝိဇ္ဇာမယာ ဣဒ္ဓိ? ဝိဇ္ဇာဓရာ ဝိဇ္ဇံ ပရိဇပ္ပိတွာ ဝေဟာသံ ဂစ္ဆန္တိ၊ အာကာသေ အန္တလိက္ခေ ဟတ္ထိမ္ပိ ဒဿေန္တိ…ပေ… ဝိဝိဓမ္ပိ သေနာဗျူဟံ ဒဿေန္တီတိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၁၈)။ အာဒိနယပ္ပဝတ္တာ ဝိဇ္ဇာမယာ ဣဒ္ဓိ နာမ။ တံ တံ ကမ္မံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တော ¶ ဝိသေသော ‘သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓီ’တိ အယံ တတ္ထ တတ္ထ သမ္မာပယောဂပစ္စယာ ဣဇ္ဈနဋ္ဌေန ဣဒ္ဓိ နာမ။ ဣမိဿာ ဒသဝိဓာယ ဣဒ္ဓိယာ ဗလံ ဣဒ္ဓိဗလံ နာမ၊ ဣဒံ မယှံ ဣဒ္ဓိဗလံ န ဇာနန္တီတိ အတ္ထော (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၂။၃၇၅ အာဒယော)။

ပညာဗလန္တိ သဗ္ဗလောကိယလောကုတ္တရဂုဏဝိသေသဒါယကံ အရဟတ္တမဂ္ဂပညာဗလံ အဓိပ္ပေတံ၊ တမ္ပိ ဧတေ န ဇာနန္တိ။ ကေစိ ‘‘ဆန္နံ အသာဓာရဏဉာဏာနမေတံ အဓိဝစနံ ပညာဗလ’’န္တိ ဝဒန္တိ။ ဗုဒ္ဓဗလန္တိ ဧတ္ထ ဗုဒ္ဓဗလံ နာမ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ၊ ဒသဗလဉာဏာနိ ဝါ။ တတ္ထ ဒသဗလဉာဏာနိ နာမ ဌာနာဋ္ဌာနဉာဏံ၊ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နကမ္မဝိပါကဇာနနဉာဏံ၊ သဗ္ဗတ္ထဂါမိနိပဋိပဒါဉာဏံ၊ အနေကဓာတုနာနာဓာတုလောကဇာနနဉာဏံ၊ နာနာဓိမုတ္တိကဉာဏံ၊ အာသယာနုသယဉာဏံ၊ ဈာနဝိမောက္ခသမာဓိသမာပတ္တီနံ သံကိလေသဝေါဒါနဝုဋ္ဌာနေသု ယထာဘူတဉာဏံ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏံ၊ စုတူပပါတဉာဏံ၊ အာသဝက္ခယဉာဏန္တိ ဣမာနိ ဒသ။ ဣမေသံ ဒသန္နံ ဉာဏာနံ အဓိဝစနံ ဗုဒ္ဓဗလန္တိ။ ဧဒိသန္တိ ဤဒိသံ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။

ဟန္ဒာတိ ဝဝဿဂ္ဂတ္ထေ နိပါတော။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ယသ္မာ ပနေတေ မမ ဉာတကာ ဗုဒ္ဓဗလံ ဝါ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ဝါ န ဇာနန္တိ၊ ကေဝလံ အတ္တနော ¶ မောဃဇိဏ္ဏဘာဝံ နိဿာယ မာနဝသေန သဗ္ဗလောကဇေဋ္ဌသေဋ္ဌံ မံ န ဝန္ဒန္တိ။ တသ္မာ တေသံ မာနကေတု အတ္ထိ၊ တံ ဘဉ္ဇိတွာ ဝန္ဒနတ္ထံ ဗုဒ္ဓဗလံ ဒဿေယျန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဒဿယိဿာမီတိ ဒဿေယျံ။ ‘‘ဒဿေဿာမီ’’တိ စ ပါဌော၊ သောယေဝတ္ထော။ ဗုဒ္ဓဗလန္တိ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ၊ ဗုဒ္ဓဉာဏဝိသေသံ ဝါ။ အနုတ္တရန္တိ နိရုတ္တရံ။ စင်္ကမန္တိ စင်္ကမိတဗ္ဗဋ္ဌာနံ ဝုစ္စတိ။ မာပယိဿာမီတိ မာပေယျံ။ ‘‘စင်္ကမနံ မာပေဿာမီ’’တိ စ ပါဌော၊ သောယေဝတ္ထော။ နဘေတိ အာကာသေ။ သဗ္ဗရတနမဏ္ဍိတန္တိ သဗ္ဗေဟိ ရတိဇနနဋ္ဌေန ရတနေဟိ မုတ္တာ-မဏိ-ဝေဠုရိယ-သင်္ခ-သိလာ-ပဝါဠ-ရဇတ-သုဝဏ္ဏ-မသာရဂလ္လ-လောဟိတင်္ကေဟိ ¶ ဒသဟိ ဒသဟိ မဏ္ဍိတော အလင်္ကတော သဗ္ဗရတနမဏ္ဍိတော၊ တံ သဗ္ဗရတနမဏ္ဍိတံ။ ‘‘နဘေ ရတနမဏ္ဍိတ’’န္တိ ပဌန္တိ ကေစိ။

အထေဝံ ဘဂဝတာ စိန္တိတမတ္တေ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဝါသိနော ဘုမ္မာဒယော ဒေဝါ ပမုဒိတဟဒယာ သာဓုကာရမဒံသု။ တမတ္ထံ ပကာသေန္တေဟိ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ –

၆။

‘‘ဘုမ္မာ ¶ မဟာရာဇိကာ တာဝတိံသာ၊ ယာမာ စ ဒေဝါ တုသိတာ စ နိမ္မိတာ၊

ပရနိမ္မိတာ ယေပိ စ ဗြဟ္မကာယိကာ၊ အာနန္ဒိတာ ဝိပုလမကံသု ဃောသ’’န္တိ။ –

အာဒိဂါထာယော ဌပိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတ္ထ ဘုမ္မာတိ ဘုမ္မဋ္ဌာ၊ ပါသာဏပဗ္ဗတဝနရုက္ခာဒီသု ဌိတာ။ မဟာရာဇိကာတိ မဟာရာဇပက္ခိကာ။ ဘုမ္မဋ္ဌာနံ ဒေဝတာနံ သဒ္ဒံ သုတွာ အာကာသဋ္ဌကဒေဝတာ၊ တတော အဗ္ဘဝလာဟကာ ဒေဝတာ၊ တတော ဥဏှဝလာဟကာ ဒေဝတာ၊ တတော သီတဝလာဟကာ ဒေဝတာ၊ တတော ဝဿဝလာဟကာ ဒေဝတာ၊ တတော ဝါတဝလာဟကာ ဒေဝတာ၊ တတော စတ္တာရော မဟာရာဇာနော၊ တတော တာဝတိံသာ၊ တတော ယာမာ၊ တတော တုသိတာ၊ တတော နိမ္မာနရတီ၊ တတော ပရနိမ္မိတဝသဝတ္တီ၊ တတော ဗြဟ္မကာယိကာ၊ တတော ဗြဟ္မပုရောဟိတာ၊ တတော မဟာဗြဟ္မာနော၊ တတော ပရိတ္တာဘာ၊ တတော အပ္ပမာဏာဘာ၊ တတော အာဘဿရာ၊ တတော ပရိတ္တသုဘာ၊ တတော အပ္ပမာဏသုဘာ၊ တတော သုဘကိဏှာ၊ တတော ဝေဟပ္ဖလာ၊ တတော အဝိဟာ၊ တတော အတပ္ပာ၊ တတော သုဒဿာ၊ တတော သုဒဿီ၊ တတော အကနိဋ္ဌာ ဒေဝတာ သဒ္ဒံ သုတွာ မဟန္တံ သဒ္ဒံ အကံသု။ အသညိနော စ အရူပါဝစရသတ္တေ စ ဌပေတွာ သောတာယတနပဝတ္တိဋ္ဌာနေ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿနာဂါဒယော ပီတိဝသံ ဂတဟဒယာ ဥက္ကုဋ္ဌိသဒ္ဒမကံသူတိ အတ္ထော။ အာနန္ဒိတာတိ ပမုဒိတဟဒယာ၊ သဉ္ဇာတပီတိသောမနဿာ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ဝိပုလန္တိ ပုထုလံ။

အထ သတ္ထာ စိန္တိတသမနန္တရမေဝ ဩဒါတကသိဏသမာပတ္တိံ သမာပဇ္ဇိတွာ – ‘‘ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု အာလောကော ဟောတူ’’တိ ¶ အဓိဋ္ဌာသိ။ တေန အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန သဟေဝ အာလောကော အဟောသိ ပထဝိတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ။ တေန ဝုတ္တံ –

၇။

‘‘ဩဘာသိတာ စ ပထဝီ သဒေဝကာ၊ ပုထူ စ လောကန္တရိကာ အသံဝုတာ၊

တမော စ တိဗ္ဗော ဝိဟတော တဒါ အဟု၊ ဒိသွာန အစ္ဆေရကံ ပါဋိဟီရ’’န္တိ။

တတ္ထ ¶ ¶ ဩဘာသိတာတိ ပကာသိတာ။ ပထဝီတိ ဧတ္ထာယံ ပထဝီ စတုဗ္ဗိဓာ – ကက္ခဠပထဝီ၊ သသမ္ဘာရပထဝီ၊ နိမိတ္တပထဝီ၊ သမ္မုတိပထဝီတိ။ တာသု ‘‘ကတမာ စာဝုသော၊ အဇ္ဈတ္တိကာ ပထဝီဓာတု? ယံ အဇ္ဈတ္တံ ပစ္စတ္တံ ကက္ခဠံ ခရိဂတ’’န္တိအာဒီသု (ဝိဘ။ ၁၇၃) ဝုတ္တာ အယံ ကက္ခဠပထဝီ နာမ။ ‘‘ယော ပန ဘိက္ခု ပထဝိံ ခဏေယျ ဝါ ခဏာပေယျ ဝါ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၈၅) ဝုတ္တာ သသမ္ဘာရပထဝီ၊ ယေ စ ကေသာဒယော ဝီသတိ ကောဋ္ဌာသာ၊ အယောလောဟာဒယော စ ဗာဟိရာ၊ သာပိ ဝဏ္ဏာဒီဟိ သမ္ဘာရေဟိ သဒ္ဓိံ ပထဝီတိ သသမ္ဘာရပထဝီ နာမ။ ‘‘ပထဝီကသိဏမေကော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၆၀) နိမိတ္တပထဝီ ‘‘အာရမ္မဏပထဝီ’’တိပိ ဝုစ္စတိ။ ပထဝီကသိဏဈာနလာဘီ ဒေဝလောကေ နိဗ္ဗတ္တော အာဂမနဝသေန ‘‘ပထဝီဒေဝေါ’’တိ နာမံ လဘတိ။ ဝုတ္တဉှေတံ – ‘‘အာပေါ စ ဒေဝါ ပထဝီ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၄၀) အယံ သမ္မုတိပထဝီ၊ ပညတ္တိပထဝီ နာမာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဣဓ ပန သသမ္ဘာရပထဝီ အဓိပ္ပေတာ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂ ပထဝီဝါရဝဏ္ဏနာ)။

သဒေဝကာတိ သဒေဝလောကာ။ ‘‘သဒေဝတာ’’တိပိ ပါဌော အတ္ထိ စေ သုန္ဒရတရံ၊ သဒေဝကော မနုဿလောကော ဩဘာသိတောတိ အတ္ထော။ ပုထူတိ ဗဟူ။ လောကန္တရိကာတိ အသုရကာယနရကာနမေတံ အဓိဝစနံ၊ တာ ပန တိဏ္ဏံ စက္ကဝါဠာနံ အန္တရာ ဧကာ လောကန္တရိကာ ဟောတိ၊ တိဏ္ဏံ သကဋစက္ကာနံ အညမညံ အာဟစ္စ ဌိတာနံ မဇ္ဈေ ဩကာသော ဝိယ ဧကေကော လောကန္တရိကနိရယော၊ ပရိမာဏတော အဋ္ဌယောဇနသဟဿော ဟောတိ။ အသံဝုတာတိ ဟေဋ္ဌာ အပ္ပတိဋ္ဌာ။ တမော စာတိ အန္ဓကာရော။ တိဗ္ဗောတိ ဗဟလော ဃနော။ စန္ဒိမသူရိယာလောကာဘာဝတော နိစ္စန္ဓကာရောဝ ဟောတိ။ ဝိဟတောတိ ဝိဒ္ဓသ္တော။ တဒါတိ ယဒါ ပန ဘဂဝါ သတ္တေသု ကာရုညတံ ပဋိစ္စ ပါဋိဟာရိယကရဏတ္ထံ အာလောကံ ဖရိ၊ တဒါ သော တမော တိဗ္ဗော လောကန္တရိကာသု ဌိတော၊ ဝိဟတော ဝိဒ္ဓသ္တော အဟောသီတိ အတ္ထော။

အစ္ဆေရကန္တိ အစ္ဆရာပဟရဏယောဂ္ဂံ၊ ဝိမှယဝသေန အင်္ဂုလီဟိ ပဟရဏယောဂ္ဂန္တိ အတ္ထော။ ပါဋိဟီရန္တိ ပဋိပက္ခဟရဏတော ပါဋိဟီရံ။ ပဋိဟရတိ သတ္တာနံ ဒိဋ္ဌိမာနောပဂတာနိ ¶ စိတ္တာနီတိ ဝါ ပါဋိဟီရံ၊ အပ္ပသန္နာနံ သတ္တာနံ ပသာဒံ ပဋိအာဟရတီတိ ဝါ ပါဋိဟီရံ။ ‘‘ပါဋိဟေရ’’န္တိပိ ပါဌော၊ သောယေဝတ္ထော။ ဧတ္ထ အာလောကဝိဓာနဝိသေသဿေတံ အဓိဝစနံ။ ဒိသွာန အစ္ဆေရကံ ¶ ပါဋိဟီရန္တိ ဧတ္ထ ဒေဝါ စ မနုဿာ စ လောကန္တရိကာသု နိဗ္ဗတ္တသတ္တာပိ စ တံ ဘဂဝတော ပါဋိဟာရိယံ ဒိသွာ ပရမပ္ပီတိသောမနဿံ အဂမံသူတိ ဣဒံ ဝစနံ အာဟရိတွာ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဣတရထာ န ပုဗ္ဗေန ဝါ ပရံ၊ န ပရေန ဝါ ပုဗ္ဗံ ယုဇ္ဇတိ။

ဣဒါနိ ¶ န ကေဝလံ မနုဿလောကေသုယေဝ အာလောကော အတ္ထိ၊ သဗ္ဗတ္ထ တိဝိဓေပိ သင်္ခါရသတ္တောကာသသင်္ခါတေ လောကေ အာလောကောယေဝါတိ ဒဿနတ္ထံ –

၈။

‘‘သဒေဝဂန္ဓဗ္ဗမနုဿရက္ခသေ၊

အာဘာ ဥဠာရာ ဝိပုလာ အဇာယထ၊

ဣမသ္မိံ လောကေ ပရသ္မိဉ္စောဘယသ္မိံ၊

အဓော စ ဥဒ္ဓံ တိရိယဉ္စ ဝိတ္ထတ’’န္တိ။ – အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာ၊

တတ္ထ ဒေဝါတိ သမ္မုတိဒေဝါ ဥပပတ္တိဒေဝါ ဝိသုဒ္ဓိဒေဝါတိ သဗ္ဗေပိ ဒေဝါ ဣဓ သင်္ဂဟိတာ။ ဒေဝါ စ ဂန္ဓဗ္ဗာ စ မနုဿာ စ ရက္ခသာ စ ဒေဝဂန္ဓဗ္ဗမနုဿရက္ခသာ။ သဟ ဒေဝဂန္ဓဗ္ဗမနုဿရက္ခသေဟီတိ သဒေဝဂန္ဓဗ္ဗမနုဿရက္ခသော။ ကော ပန သော? လောကော၊ တသ္မိံ သဒေဝဂန္ဓဗ္ဗမနုဿရက္ခသေ လောကေ။ အာဘာတိ အာလောကော။ ဥဠာရာတိ ဧတ္ထာယံ ဥဠာရ-သဒ္ဒေါ မဓုရသေဋ္ဌဝိပုလာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘ဥဠာရာနိ ခါဒနီယဘောဇနီယာနိ ခါဒန္တိ ဘုဉ္ဇန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၆၆) မဓုရေ ဒိဿတိ။ ‘‘ဥဠာရာယ ခေါ ပန ဘဝံ ဝစ္ဆာယနော ပသံသာယ သမဏံ ဂေါတမံ ပသံသတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၈၈) သေဋ္ဌေ။ ‘‘အတိက္ကမ္မ ဒေဝါနံ ဒေဝါနုဘာဝံ အပ္ပမာဏော ဥဠာရော ဩဘာသော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၂၊ မ။ နိ။ ၃။၂၀၁) ဝိပုလေ။ သွာယံ ဣဓ သေဋ္ဌေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၄၂၊ ဝိ။ ဝ။ အဋ္ဌ။ ၁)။ ဝိပုလာတိ အပ္ပမာဏာ။ အဇာယထာတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ ဥဒပါဒိ ပဝတ္တိတ္ထ။ ဣမသ္မိံ လောကေ ပရသ္မိဉ္စာတိ ဣမသ္မိံ မနုဿလောကေ စ ပရသ္မိံ ဒေဝလောကေ စာတိ အတ္ထော။ ဥဘယသ္မိန္တိ တဒုဘယသ္မိံ၊ အဇ္ဈတ္တဗဟိဒ္ဓါဒီသု ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ အဓော စာတိ အဝီစိအာဒီသု နိရယေသု။ ဥဒ္ဓန္တိ ဘဝဂ္ဂတောပိ ဥဒ္ဓံ အဇဋာကာသေပိ။ တိရိယဉ္စာတိ တိရိယတောပိ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု။ ဝိတ္ထတန္တိ ဝိသဋံ။ အန္ဓကာရံ ဝိဓမိတွာ ဝုတ္တပ္ပကာရံ လောကဉ္စ ¶ ပဒေသဉ္စ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ အာဘာ ¶ ပဝတ္တိတ္ထာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ တိရိယဉ္စ ဝိတ္ထတန္တိ တိရိယတော ဝိတ္ထတံ မဟန္တံ၊ အပ္ပမာဏံ ပဒေသံ အာဘာ ဖရိတွာ အဋ္ဌာသီတိ အတ္ထော။

အထ ဘဂဝါ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေသု အာလောကဖရဏံ ကတွာ အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ တတော ဝုဋ္ဌာယ အာဝဇ္ဇိတွာ အဓိဋ္ဌာနစိတ္တေန အာကာသမဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ တေသံ ဉာတီနံ သီသေသု ပါဒပံသုံ ဩကိရမာနော ဝိယ မဟတိယာ ဒေဝမနုဿပရိသာယ မဇ္ဈေ ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတိ။ တံ ပန ပါဠိတော ဧဝံ ဝေဒိတဗ္ဗံ (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၆) –

‘‘ကတမံ ¶ တထာဂတဿ ယမကပါဋိဟီရေ ဉာဏံ? ဣဓ တထာဂတော ယမကပါဋိဟီရံ ကရောတိ အသာဓာရဏံ သာဝကေဟိ ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဟေဋ္ဌိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဥပရိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ပုရတ္ထိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ပစ္ဆိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ပစ္ဆိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ပုရတ္ထိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဒက္ခိဏအက္ခိတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဝါမအက္ခိတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဝါမအက္ခိတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဒက္ခိဏအက္ခိတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဝါမကဏ္ဏသောတတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဝါမကဏ္ဏသောတတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဒက္ခိဏကဏ္ဏသောတတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဝါမနာသိကာသောတတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဝါမနာသိကာသောတတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဒက္ခိဏနာသိကာသောတတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဒက္ခိဏအံသကူဋတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဝါမအံသကူဋတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဝါမအံသကူဋတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဒက္ခိဏအံသကူဋတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဒက္ခိဏဟတ္ထတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဝါမဟတ္ထတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဝါမဟတ္ထတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဒက္ခိဏဟတ္ထတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဒက္ခိဏပဿတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဝါမပဿတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဝါမပဿတော ¶ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဒက္ခိဏပဿတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဒက္ခိဏပါဒတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဝါမပါဒတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ ဝါမပါဒတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဒက္ခိဏပါဒတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ အင်္ဂုလန္တရိကာဟိ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ အင်္ဂုလင်္ဂုလေဟိ ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ…ပေ… ဧကေကလောမတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဧကေကလောမတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ။ လောမကူပတော လောမကူပတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ လောမကူပတော လောမကူပတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတိ – ဆန္နံ ဝဏ္ဏာနံ နီလာနံ ပီတကာနံ လောဟိတကာနံ ဩဒါတာနံ မဉ္ဇိဋ္ဌာနံ ပဘဿရာနံ။

‘‘ဘဂဝါ စင်္ကမတိ၊ နိမ္မိတော တိဋ္ဌတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ ဘဂဝါ တိဋ္ဌတိ၊ နိမ္မိတော စင်္ကမတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ ဘဂဝါ နိသီဒတိ၊ နိမ္မိတော စင်္ကမတိ ဝါ တိဋ္ဌတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ ဘဂဝါ သေယျံ ကပ္ပေတိ၊ နိမ္မိတော စင်္ကမတိ ဝါ တိဋ္ဌတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ။ နိမ္မိတော စင်္ကမတိ၊ ဘဂဝါ တိဋ္ဌတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ နိမ္မိတော တိဋ္ဌတိ၊ ဘဂဝါ စင်္ကမတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ နိမ္မိတော နိသီဒတိ၊ ဘဂဝါ စင်္ကမတိ ဝါ ¶ တိဋ္ဌတိ ဝါ သေယျံ ဝါ ကပ္ပေတိ။ နိမ္မိတော သေယျံ ကပ္ပေတိ၊ ဘဂဝါ စင်္ကမတိ ဝါ တိဋ္ဌတိ ဝါ နိသီဒတိ ဝါ၊ ဣဒံ တထာဂတဿ ယမကပါဋိဟီရေ ဉာဏန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ’’။

တဿ ပန ဘဂဝတော တေဇောကသိဏသမာပတ္တိဝသေန ဥပရိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ။ အာပေါကသိဏသမာပတ္တိဝသေန ဟေဋ္ဌိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီတိ ပုန ဥဒကဓာရာယ ပဝတ္တဋ္ဌာနတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ အဂ္ဂိက္ခန္ဓဿ ပဝတ္တဋ္ဌာနတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီတိ ဒဿေတုံ၊ ‘‘ဟေဋ္ဌိမကာယတော အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပဝတ္တတိ၊ ဥပရိမကာယတော ဥဒကဓာရာ ပဝတ္တတီ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဧသေဝ နယော သေသပဒေသုပိ။ အဂ္ဂိက္ခန္ဓော ပနေတ္ထ ဥဒကဓာရာယ အသမ္မိဿောဝ အဟောသိ။ တထာ ဥဒကဓာရာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓေန။ ရသ္မီသု ပန ဒုတိယာ ဒုတိယာ ရသ္မိ ပုရိမာယ ပုရိမာယ ယမကာ ဝိယ ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တတိ။ ဒွိန္နဉ္စ စိတ္တာနံ ဧကက္ခဏေ ပဝတ္တိ နာမ ¶ နတ္ထိ၊ ဗုဒ္ဓါနံ ပန ဘဝင်္ဂပရိဝါသဿ လဟုကတာယ ပဉ္စဟာကာရေဟိ စိဏ္ဏဝသိတာယ ဧတာ ရသ္မိယော ဧကက္ခဏေ ဝိယ ပဝတ္တန္တိ၊ တဿာ ပန ရသ္မိယာ အာဝဇ္ဇနပရိကမ္မာဓိဋ္ဌာနာနိ ဝိသုံယေဝ။ နီလရသ္မိအတ္ထာယ ဟိ ဘဂဝါ ¶ နီလကသိဏံ သမာပဇ္ဇတိ။ ပီတရသ္မိအာဒီနံ အတ္ထာယ ပီတကသိဏာဒီနိ သမာပဇ္ဇတိ။

ဧဝံ ဘဂဝတော ယမကပါဋိဟီရေ ကယိရမာနေ သကလဿာပိ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဿ အလင်္ကာရကရဏကာလော ဝိယ အဟောသိ။ တေန ဝုတ္တံ –

၉။

‘‘သတ္တုတ္တမော အနဓိဝရော ဝိနာယကော၊ သတ္ထာ အဟူ ဒေဝမနုဿပူဇိတော၊

မဟာနုဘာဝေါ သတပုညလက္ခဏော၊ ဒဿေသိ အစ္ဆေရကံ ပါဋိဟီရ’’န္တိ။

တတ္ထ သတ္တုတ္တမောတိ အတ္တနော သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ သဗ္ဗေသု သတ္တေသု ဥတ္တမော ပဝရော သေဋ္ဌောတိ သတ္တုတ္တမော၊ သတ္တာနံ ဝါ ဥတ္တမော သတ္တုတ္တမော။ သတ္တန္တိ ဟိ ဉာဏဿ နာမံ၊ တေန ဒသဗလစတုဝေသာရဇ္ဇဆအသာဓာရဏဉာဏသင်္ခါတေန သတ္တေန သေဋ္ဌော ဥတ္တမောတိ သတ္တုတ္တမော၊ သမာနာဓိကရဏဝသေန သတ္တော ဥတ္တမောတိ ဝါ သတ္တုတ္တမော။ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ဥတ္တမသတ္တော’’တိ ဝတ္တဗ္ဗံ ဥတ္တမ-သဒ္ဒဿ ပုဗ္ဗနိပါတပါဌတော။ န ပနေသ ဘေဒေါ အနိယမတော ဗဟုလဝစနတော စ နရုတ္တမပုရိသုတ္တမနရဝရာဒိ-သဒ္ဒါ ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ အထ ဝါ သတ္တံ ဥတ္တမံ ယဿ သော သတ္တုတ္တမော၊ ဣဓာပိ စ ဥတ္တမ-သဒ္ဒဿ ပုဗ္ဗနိပါတော ဘဝတိ။ ဥတ္တမသတ္တောတိ ဝိသေသနဿ ပုဗ္ဗနိပါတပါဌတော ‘‘စိတ္တဂူ ပဒ္ဓဂူ’’တိ ဧတ္ထ ဝိယာတိ နာယံ ဒေါသော။ ဥဘယဝိသေသနတော ဝါ အာဟိတဂ္ဂိအာဒိပါဌော ဝိယ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝိနာယကောတိ ဗဟူဟိ ဝိနယနူပါယေဟိ သတ္တေ ဝိနေတိ ဒမေတီတိ ဝိနာယကော။ သတ္ထာတိ ¶ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကသမ္ပရာယိကတ္ထေဟိ ယထာရဟံ သတ္တေ အနုသာသတီတိ သတ္ထာ။ အဟူတိ အဟောသိ။ ဒေဝမနုဿပူဇိတောတိ ဒိဗ္ဗေဟိ ပဉ္စကာမဂုဏေဟိ ဒိဗ္ဗန္တိ ကီဠန္တီတိ ဒေဝါ။ မနဿ ဥဿန္နတ္တာ မနုဿာ၊ ဒေဝါ စ မနုဿာ စ ဒေဝမနုဿာ၊ ဒေဝမနုဿေဟိ ¶ ပူဇိတော ဒေဝမနုဿပူဇိတော။ ပုပ္ဖာဒိပူဇာယ စ ပစ္စယပူဇာယ စ ပူဇိတော၊ အပစိတောတိ အတ္ထော။ ကသ္မာ ပန ဒေဝမနုဿာနမေဝ ဂဟဏံ ကတံ၊ နနု ဘဂဝါ တိရစ္ဆာနဂတေဟိပိ အာရဝါဠကာဠာပလာလဓနပါလပါလိလေယျကနာဂါဒီဟိ သာတာဂိရာဠဝကဟေမဝတသူစိလောမခရလောမယက္ခာဒီဟိ ဝိနိပါတဂတေဟိပိ ပူဇိတောယေဝါတိ? သစ္စမေဝေတံ၊ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန သဗ္ဗပုဂ္ဂလပရိစ္ဆေဒဝသေန စေတံ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ မဟာနုဘာဝေါတိ မဟတာ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန သမန္နာဂတော။ သတပုညလက္ခဏောတိ အနန္တေသု စက္ကဝါဠေသု သဗ္ဗေ သတ္တာ ဧကေကံ ပုညကမ္မံ သတက္ခတ္တုံ ကရေယျုံ ဧတ္တကေဟိ ဇနေဟိ ကတကမ္မံ ဗောဓိသတ္တော သယမေဝ ဧကကော သတဂုဏံ ကတွာ နိဗ္ဗတ္တော။ တသ္မာ ‘‘သတပုညလက္ခဏော’’တိ ဝုစ္စတိ။ ကေစိ ပန ‘‘သတေန သတေန ပုညကမ္မေန နိဗ္ဗတ္တဧကေကလက္ခဏော’’တိ ဝဒန္တိ။ ‘‘ဧဝံ သန္တေ ယော ကောစိ ဗုဒ္ဓါ ဘဝေယျာ’’တိ တံ အဋ္ဌကထာသု ပဋိက္ခိတ္တံ။ ဒဿေသီတိ ¶ သဗ္ဗေသံ ဒေဝမနုဿာနံ အတိဝိမှယကရံ ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေသိ။

အထ သတ္ထာ အာကာသေ ပါဋိဟာရိယံ ကတွာ မဟာဇနဿ စိတ္တာစာရံ ဩလောကေတွာ တဿ အဇ္ဈာသယာနုကူလံ ဓမ္မကထံ စင်္ကမန္တော ကထေတုကာမော အာကာသေ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဝိတ္ထတံ သဗ္ဗရတနမယံ ရတနစင်္ကမံ မာပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –

၁၀။

‘‘သော ယာစိတော ဒေဝဝရေန စက္ခုမာ၊ အတ္ထံ သမေက္ခိတွာ တဒါ နရုတ္တမော၊

စင်္ကမံ မာပယိ လောကနာယကော၊ သုနိဋ္ဌိတံ သဗ္ဗရတနနိမ္မိတ’’န္တိ။

တတ္ထ သောတိ သော သတ္ထာ။ ယာစိတောတိ ပဌမမေဝ အဋ္ဌမေ သတ္တာဟေ ဓမ္မဒေသနာယ ယာစိတောတိ အတ္ထော။ ဒေဝဝရေနာတိ သဟမ္ပတိဗြဟ္မုနာ။ စက္ခုမာတိ ဧတ္ထ စက္ခတီတိ စက္ခု၊ သမဝိသမံ ဝိဘာဝယတီတိ အတ္ထော။ တံ ပန စက္ခု ဒုဝိဓံ – ဉာဏစက္ခု၊ မံသစက္ခူတိ။ တတ္ထ ဉာဏစက္ခု ပဉ္စဝိဓံ – ဗုဒ္ဓစက္ခု၊ ဓမ္မစက္ခု၊ သမန္တစက္ခု၊ ဒိဗ္ဗစက္ခု၊ ပညာစက္ခူတိ။ တေသု ဗုဒ္ဓစက္ခု နာမ အာသယာနုသယဉာဏဉ္စေဝ ဣန္ဒြိယပရောပရိယတ္တဉာဏဉ္စ၊ ယံ ‘‘ဗုဒ္ဓစက္ခုနာ လောကံ ဝေါလောကေန္တော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၆၉၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၃၊ ၂။၃၃၉၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၉) အာဂတံ။ ဓမ္မစက္ခု နာမ ဟေဋ္ဌိမာ ¶ တယော မဂ္ဂါ တီဏိ စ ဖလာနိ၊ ယံ ‘‘ဝိရဇံ ဝီတမလံ ဓမ္မစက္ခုံ ဥဒပါဒီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၃၅၅၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၆၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) အာဂတံ။ သမန္တစက္ခု နာမ သဗ္ဗညုတညာဏံ ¶ ၊ ယံ ‘‘တထူပမံ ဓမ္မမယံ၊ သုမေဓ၊ ပါသာဒမာရုယှ သမန္တစက္ခူ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၇၀၊ မ။ နိ။ ၁။၂၈၂၊ ၂။၃၃၈၊ သံ။ နိ။ ၁။၁၇၂၊ မဟာဝ။ ၈) အာဂတံ။ ဒိဗ္ဗစက္ခု နာမ အာလောကဝဍ္ဎနေန ဥပ္ပန္နာဘိညာစိတ္တေန သမ္ပယုတ္တဉာဏံ၊ ယံ ‘‘ဒိဗ္ဗေန စက္ခုနာ ဝိသုဒ္ဓေနာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၈၊ ၂၈၄၊ ၃၈၅၊ ၄၃၂၊ ၂။၃၄၁၊ ၃။၈၂၊ ၂၆၁၊ မဟာဝ။ ၁၀) အာဂတံ။ ပညာစက္ခု နာမ ‘‘စက္ခုံ ဥဒပါဒိ၊ ဉာဏံ ဥဒပါဒီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၂၊ မဟာဝ။ ၁၅၊ ကထာ။ ၄၀၅၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ဧတ္ထ ပုဗ္ဗေနိဝါသာဒိဉာဏံ ပညာစက္ခူတိ အာဂတံ။

မံသစက္ခု နာမ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စာ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅-၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၂။၄၃၊ ၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅၊ ၄၆၇) ဧတ္ထ ပသာဒမံသစက္ခု ဝုတ္တံ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၁၃)။ တံ ပန ဒုဝိဓံ – သသမ္ဘာရစက္ခု ပသာဒစက္ခူတိ။ တေသု ယွာယံ အက္ခိကူပကေ အက္ခိပတ္တကေဟိ ပရိဝါရိတော မံသပိဏ္ဍော ယတ္ထ စတဿော ဓာတုယော ဝဏ္ဏဂန္ဓရသောဇာ သမ္ဘဝေါ ဇီဝိတံ ဘာဝေါ စက္ခုပသာဒေါ ကာယပသာဒေါတိ ¶ သင်္ခေပတော တေရသ သမ္ဘာရာ ဟောန္တိ။ ဝိတ္ထာရတော ပန သမ္ဘဝမာနာနိ စတုသမုဋ္ဌာနာနိ ဆတ္တိံသ ဇီဝိတံ ဘာဝေါ စက္ခုပသာဒေါ ကာယပသာဒေါတိ ဣမေ ကမ္မသမုဋ္ဌာနာ စတ္တာရော စာတိ သသမ္ဘာရာ ဟောန္တိ၊ ဣဒံ သသမ္ဘာရစက္ခု နာမ။ ယံ ပန သေတမဏ္ဍလပရိစ္ဆိန္နေန ကဏှမဏ္ဍလေန ပရိဝါရိတေ ဒိဋ္ဌမဏ္ဍလေ သန္နိဝိဋ္ဌံ ရူပဒဿနသမတ္ထံ ပသာဒမတ္တံ၊ ဣဒံ ပသာဒစက္ခု နာမ။ သဗ္ဗာနိ ပနေတာနိ ဧကဝိဓာနိ အနိစ္စတော သင်္ခတတော၊ ဒုဝိဓာနိ သာသဝါနာသဝတော လောကိယလောကုတ္တရတော၊ တိဝိဓာနိ ဘူမိတော ဥပါဒိဏ္ဏတ္တိကတော၊ စတုဗ္ဗိဓာနိ ဧကန္တပရိတ္တအပ္ပမာဏာနိယတာရမ္မဏတော၊ ပဉ္စဝိဓာနိ ရူပနိဗ္ဗာနာရူပသဗ္ဗာရမ္မဏာနာရမ္မဏဝသေန၊ ဆဗ္ဗိဓာနိ ဟောန္တိ ဗုဒ္ဓစက္ခာဒိဝသေန။ ဣစ္စေဝမေတာနိ ဝုတ္တပ္ပကာရာနိ စက္ခူနိ အဿ ဘဂဝတော သန္တီတိ ဘဂဝါ စက္ခုမာတိ ဝုစ္စတိ။ အတ္ထံ သမေက္ခိတွာတိ စင်္ကမံ မာပေတွာ၊ ဓမ္မဒေသနာနိမိတ္တံ ဒေဝမနုဿာနံ ဟိတတ္ထံ ဥပပရိက္ခိတွာ ဥပဓာရေတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ မာပယီတိ မာပေသိ။ လောကနာယကောတိ သဂ္ဂမောက္ခာဘိမုခံ လောကံ နယတီတိ လောကနာယကော။ သုနိဋ္ဌိတန္တိ သုဋ္ဌု နိဋ္ဌိတံ၊ ပရိယောသိတန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗရတနနိမ္မိတန္တိ ဒသဝိဓရတနမယံ။

ဣဒါနိ ¶ ဘဂဝတော တိဝိဓပါဋိဟာရိယသမ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ –

၁၁။

‘‘ဣဒ္ဓီ စ အာဒေသနာနုသာသနီ၊ တိပါဋိဟီရေ ဘဂဝါ ဝသီ အဟု၊

စင်္ကမံ မာပယိ လောကနာယကော၊ သုနိဋ္ဌိတံ သဗ္ဗရတနနိမ္မိတ’’န္တိ။ – ဝုတ္တံ၊

တတ္ထ ¶ ဣဒ္ဓီတိ ဣဒ္ဓိဝိဓံ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယံ နာမ။ တံ ပန ဧကောပိ ဟုတွာ ဗဟုဓာ ဟောတိ၊ ဗဟုဓာပိ ဟုတွာ ဧကော ဟောတီတိအာဒိနယပ္ပဝတ္တံ (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၉၊ မ။ နိ။ ၁။၁၄၇၊ ပဋိ။ မ။ ၃။၁၀)။ အာဒေသနာတိ ပရဿ စိတ္တာစာရံ ဉတွာ ကထနံ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယံ၊ တံ သာဝကာနဉ္စ ဗုဒ္ဓါနဉ္စ သတတဓမ္မဒေသနာ။ အနုသာသနီတိ အနုသာသနိပါဋိဟာရိယံ၊ တဿ တဿ အဇ္ဈာသယာနုကူလမောဝါဒေါတိ အတ္ထော။ ဣတိ ဧတာနိ တီဏိ ပါဋိဟာရိယာနိ။ တတ္ထ ဣဒ္ဓိပါဋိဟာရိယေန အနုသာသနိပါဋိဟာရိယံ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနဿ အာစိဏ္ဏံ၊ အာဒေသနာပါဋိဟာရိယေန အနုသာသနိပါဋိဟာရိယံ ဓမ္မသေနာပတိဿ၊ အနုသာသနိပါဋိဟာရိယံ ပန ဗုဒ္ဓါနံ သတတဓမ္မဒေသနာ။ တိပါဋိဟီရေတိ ¶ ဧတေသု တီသု ပါဋိဟာရိယေသူတိ အတ္ထော။ ဘဂဝါတိ ဣဒံ ဂုဏဝိသိဋ္ဌသတ္တုတ္တမဂရုဂါရဝါဓိဝစနံ။ ဝုတ္တဉှေတံ ပေါရာဏေဟိ –

‘‘ဘဂဝါတိ ဝစနံ သေဋ္ဌံ၊ ဘဂဝါတိ ဝစနမုတ္တမံ၊

ဂရုဂါရဝယုတ္တော သော၊ ဘဂဝါ တေန ဝုစ္စတီ’’တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၄၂၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။မူလပရိယာယသုတ္တဝဏ္ဏနာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁ ဝေရဉ္ဇကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ၊ ဣတိဝု။ အဋ္ဌ။ နိဒါနဝဏ္ဏနာ၊ မဟာနိ။ အဋ္ဌ။ ၅၀)၊

ဝသီတိ ဧတသ္မိံ တိဝိဓေပိ ပါဋိဟာရိယေ ဝသိပ္ပတ္တော၊ စိဏ္ဏဝသီတိ အတ္ထော။ ဝသိယော နာမ ပဉ္စ ဝသိယော – အာဝဇ္ဇနသမာပဇ္ဇနအဓိဋ္ဌာနဝုဋ္ဌာနပစ္စဝေက္ခဏသင်္ခါတာ။ တတြ ယံ ယံ ဈာနံ ယထိစ္ဆကံ ယဒိစ္ဆကံ ယာဝတိစ္ဆကံ အာဝဇ္ဇတိ အာဝဇ္ဇနာယ ဒန္ဓာယိတတ္တံ နတ္ထီတိ သီဃံ အာဝဇ္ဇေတုံ သမတ္ထတာ အာဝဇ္ဇနဝသီ နာမ။ တထာ ယံ ယံ ဈာနံ ယထိစ္ဆကံ…ပေ… သမာပဇ္ဇတိ သမာပဇ္ဇနာယ ဒန္ဓာယိတတ္တံ နတ္ထီတိ သီဃံ သမာပဇ္ဇနသမတ္ထတာ သမာပဇ္ဇနဝသီ နာမ။ ဒီဃံ ကာလံ ဌပေတုံ သမတ္ထတာ အဓိဋ္ဌာနဝသီ နာမ။ တထေဝ လဟုံ ဝုဋ္ဌာတုံ သမတ္ထတာ ဝုဋ္ဌာနဝသီ နာမ။ ပစ္စဝေက္ခဏဝသီ ¶ ပန ပစ္စဝေက္ခဏဇဝနာနေဝ ဟောန္တိ တာနိ အာဝဇ္ဇနာနန္တရာနေဝ ဟုတွာ ဥပ္ပဇ္ဇန္တီတိ အာဝဇ္ဇနဝသိယာ ဧဝ ဝုတ္တာနိ။ ဣတိ ဣမာသု ပဉ္စသု ဝသီသု စိဏ္ဏဝသိတာ ဝသီ နာမ ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘တိပါဋိဟီရေ ဘဂဝါ ဝသီ အဟူ’’တိ။

ဣဒါနိ တဿ ရတနစင်္ကမဿ နိမ္မိတဝိဓာနဿ ဒဿနတ္ထံ –

၁၂။

‘‘ဒသသဟဿီလောကဓာတုယာ၊ သိနေရုပဗ္ဗတုတ္တမေ၊

ထမ္ဘေဝ ဒဿေသိ ပဋိပါဋိယာ၊ စင်္ကမေ ရတနာမယေ’’တိ။ – အာဒိဂါထာယော ဝုတ္တာ၊

တတ္ထ ¶ ဒသသဟဿီလောကဓာတုယာတိ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု။ သိနေရုပဗ္ဗတုတ္တမေတိ မဟာမေရုသင်္ခါတေ သေဋ္ဌပဗ္ဗတေ။ ထမ္ဘေဝါတိ ထမ္ဘေ ဝိယ ဒသစက္ကဝါဠသဟဿေသု ယေ သိနေရုပဗ္ဗတာ၊ တေ ပဋိပါဋိယာ ဌိတေ သုဝဏ္ဏထမ္ဘေ ဝိယ ကတွာ တေသံ ဥပရိ စင်္ကမံ မာပေတွာ ဒဿေသီတိ အတ္ထော။ ရတနာမယေတိ ရတနမယေ။

၁၃။ ဒသသဟဿီ အတိက္ကမ္မာတိ ရတနစင်္ကမံ ပန ဘဂဝါ မာပေန္တော တဿ ဧကံ ကောဋိံ သဗ္ဗပရိယန္တံ ပါစီနစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိံ ဧကံ ကောဋိံ ပစ္ဆိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိံ အတိက္ကမိတွာ ဌိတံ ကတွာ မာပေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘ဒသသဟဿီ အတိက္ကမ္မ၊ စင်္ကမံ မာပယီ ဇိနော၊

သဗ္ဗသောဏ္ဏမယာ ပဿေ၊ စင်္ကမေ ရတနာမယေ’’တိ။

တတ္ထ ဇိနောတိ ကိလေသာရိဇယနတော ဇိနော။ သဗ္ဗသောဏ္ဏမယာ ပဿေတိ တဿ ပန ဧဝံ နိမ္မိတဿ စင်္ကမဿ ¶ ဥဘယပဿေသု သုဝဏ္ဏမယာ ပရမရမဏီယာ မရိယာဒဘူမိ အဟောသိ၊ မဇ္ဈေ မဏိမယာတိ အဓိပ္ပာယော။

၁၄။ တုလာသင်္ဃာဋာတိ တုလာယုဂဠာ၊ တာ နာနာရတနမယာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ အနုဝဂ္ဂါတိ အနုရူပါ။ သောဝဏ္ဏဖလကတ္ထတာတိ သောဝဏ္ဏမယေဟိ ဖလကေဟိ အတ္ထတာ၊ တုလာသင်္ဃာတာနံ ဥပရိ သုဝဏ္ဏမယော ပဒရစ္ဆဒေါတိ အတ္ထော။ ဝေဒိကာ သဗ္ဗသောဝဏ္ဏာတိ ဝေဒိကာ ပန သဗ္ဗာပိ သုဝဏ္ဏမယာ၊ ယာ ပနေသာ စင်္ကမနပရိက္ခေပဝေဒိကာ၊ သာ ဧကာဝ အညေဟိ ရတနေဟိ အသမ္မိဿာတိ အတ္ထော။ ဒုဘတော ပဿေသု နိမ္မိတာတိ ဥဘောသု ပဿေသု နိမ္မိတာ။ ဒ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။

၁၅။ မဏိမုတ္တာဝါလုကာကိဏ္ဏာတိ ¶ မဏိမုတ္တာမယဝါလုကာကိဏ္ဏာ။ အထ ဝါ မဏယော စ မုတ္တာ စ ဝါလုကာ စ မဏိမုတ္တာဝါလုကာ။ တာဟိ မဏိမုတ္တာဝါလုကာဟိ အာကိဏ္ဏာ သန္ထတာတိ မဏိမုတ္တာဝါလုကာကိဏ္ဏာ။ နိမ္မိတောတိ ဣမိနာကာရေန နိမ္မိတော ကတော။ ရတနာမယောတိ သဗ္ဗရတနမယော၊ စင်္ကမောတိ အတ္ထော။ ဩဘာသေတိ ဒိသာ သဗ္ဗာတိ သဗ္ဗာပိ ဒသ ဒိသာ ဩဘာသေတိ ပကာသေတိ။ သတရံသီဝါတိ သဟဿရံသိအာဒိစ္စော ဝိယ။ ဥဂ္ဂတောတိ ဥဒိတော။ ယထာ ပန အဗ္ဘုဂ္ဂတော သဟဿရံသိ သဗ္ဗာပိ ဒသ ဒိသာ ဩဘာသေတိ၊ ဧဝမေဝ ဧသောပိ သဗ္ဗရတနမယော စင်္ကမော ဩဘာသေတီတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ¶ ပန နိဋ္ဌိတေ စင်္ကမေ တတ္ထ ဘဂဝတော ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ –

၁၆။

‘‘တသ္မိံ စင်္ကမနေ ဓီရော၊ ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏော၊

ဝိရောစမာနော သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ စင်္ကမေ စင်္ကမီ ဇိနော။

၁၇။

‘‘ဒိဗ္ဗံ မန္ဒာရဝံ ပုပ္ဖံ၊ ပဒုမံ ပါရိဆတ္တကံ၊

စင်္ကမနေ ဩကိရန္တိ၊ သဗ္ဗေ ဒေဝါ သမာဂတာ။

၁၈။

‘‘ပဿန္တိ တံ ဒေဝသင်္ဃာ၊ ဒသသဟဿီ ပမောဒိတာ၊

နမဿမာနာ နိပတန္တိ၊ တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ ပမောဒိတာ’’တိ။ – ဂါထာယော ဝုတ္တာ၊

တတ္ထ ဓီရောတိ ဓိတိယုတ္တော။ ဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏောတိ သုပ္ပတိဋ္ဌိတပါဒတလာဒီဟိ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏေဟိ သမန္နာဂတောတိ အတ္ထော။ ဒိဗ္ဗန္တိ ဒေဝလောကေ ဘဝံ ဇာတံ ဒိဗ္ဗံ။ ပါရိဆတ္တကန္တိ ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ ကောဝိဠာရရုက္ခဿ နိဿန္ဒေန သမန္တာ ယောဇနသတပရိမာဏော ပရမဒဿနီယော ပါရိစ္ဆတ္တကရုက္ခော နိဗ္ဗတ္တိ။ ယသ္မိံ ပုပ္ဖိတေ သကလံ ဒေဝနဂရံ ဧကသုရဘိဂန္ဓဝါသိတံ ဟောတိ၊ တဿ ကုသုမရေဏုဩကိဏ္ဏာနိ နဝကနကဝိမာနာနိ ပိဉ္ဇရာနိ ဟုတွာ ခါယန္တိ။ ဣမဿ ပန ပါရိစ္ဆတ္တကရုက္ခဿ ပုပ္ဖဉ္စ ပါရိစ္ဆတ္တကန္တိ ဝုတ္တံ။ စင်္ကမေ ဩကိရန္တီတိ တသ္မိံ ရတနစင်္ကမေ အဝကိရန္တိ၊ တေန ဝုတ္တပ္ပကာရေန ပုပ္ဖေန တသ္မိံ စင်္ကမေ စင်္ကမမာနံ ဘဂဝန္တံ ပူဇေန္တီတိ အတ္ထော။ သဗ္ဗေ ဒေဝါတိ ကာမာဝစရဒေဝါဒယော ဒေဝါ။ တေနာဟ ‘‘ပဿန္တိ ¶ တံ ဒေဝသင်္ဃာ’’တိ။ တံ ဘဂဝန္တံ ရတနစင်္ကမနေ စင်္ကမန္တံ သကေသု အာလယေသုပိ ပဿန္တီတိ အတ္ထော။ ဒသသဟဿီတိ ဘုမ္မတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ ဒသသဟဿိယံ ဒေဝသင်္ဃာ တံ ပဿန္တီတိ အတ္ထော။ ပမောဒိတာတိ ပမုဒိတာ။ နိပတန္တီတိ ¶ သန္နိပတန္တိ။ တုဋ္ဌဟဋ္ဌာတိ ပီတိဝသေန တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ။ ပမောဒိတာတိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗေဟိ တာဝတိံသာဒိဒေဝေဟိ သဒ္ဓိန္တိ သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ဣတရထာ ပုနရုတ္တိဒေါသတော န မုစ္စတိ။ အထ ဝါ ပမောဒိတာ တံ ဘဂဝန္တံ ပဿန္တိ၊ တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ ပမောဒိတာ တဟိံ တဟိံ သန္နိပတန္တီတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ယေ ပဿိံသု ယေ သန္နိပတိံသု၊ တေ သရူပတော ဒဿေတုံ –

၁၉။

‘‘တာဝတိံသာ စ ယာမာ စ၊ တုသိတာ စာပိ ဒေဝတာ၊

နိမ္မာနရတိနော ဒေဝါ၊ ယေ ဒေဝါ ဝသဝတ္တိနော၊

ဥဒဂ္ဂစိတ္တာ သုမနာ၊ ပဿန္တိ လောကနာယကံ။

၂၀။

‘‘သဒေဝဂန္ဓဗ္ဗမနုဿရက္ခသာ ¶ ၊ နာဂါ သုပဏ္ဏာ အထ ဝါပိ ကိန္နရာ၊

ပဿန္တိ တံ လောကဟိတာနုကမ္ပကံ၊ နဘေဝ အစ္စုဂ္ဂတစန္ဒမဏ္ဍလံ။

၂၁။

‘‘အာဘဿရာ သုဘကိဏှာ၊ ဝေဟပ္ဖလာ အကနိဋ္ဌာ စ ဒေဝတာ၊

သုသုဒ္ဓသုက္ကဝတ္ထဝသနာ၊ တိဋ္ဌန္တိ ပဉ္ဇလီကတာ။

၂၂။

‘‘မုဉ္စန္တိ ပုပ္ဖံ ပန ပဉ္စဝဏ္ဏိကံ၊ မန္ဒာရဝံ စန္ဒနစုဏ္ဏမိဿိတံ၊

ဘမေန္တိ စေလာနိ စ အမ္ဗရေ တဒါ၊ အဟော ဇိနော လောကဟိတာနုကမ္ပကော’’တိ။ –

ဣမာ ဂါထာယော ဝုတ္တာ။

တတ္ထ ဥဒဂ္ဂစိတ္တာတိ ပီတိသောမနဿဝသေန ဥဒဂ္ဂစိတ္တာ။ သုမနာတိ ဥဒဂ္ဂစိတ္တတ္တာ ဧဝ သုမနာ။ လောကဟိတာနုကမ္ပကန္တိ လောကဟိတဉ္စ လောကာနုကမ္ပကဉ္စ။ လောကဟိတေန ဝါ အနုကမ္ပကံ လောကဟိတာနုကမ္ပကံ။ နဘေဝ အစ္စုဂ္ဂတစန္ဒမဏ္ဍလန္တိ ဧတ္ထ အာကာသေ အဘိနဝေါဒိတံ ပရိပုဏ္ဏံ သဗ္ဗောပဒ္ဒဝဝိနိမုတ္တံ သရဒသမယေ စန္ဒမဏ္ဍလံ ဝိယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ ဝိရောစမာနံ နယနာနန္ဒကရံ ပဿန္တီတိ အတ္ထော။

အာဘဿရာတိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေန ဝုတ္တံ။ ပရိတ္တာဘအပ္ပမာဏာဘအာဘဿရာပရိတ္တမဇ္ဈိမပဏီတဘေဒေန ဒုတိယဇ္ဈာနေနာဘိနိဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗေဝ ဂဟိတာတိ ¶ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုဘကိဏှာတိ ဣဒံ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေနေဝ ဝုတ္တံ၊ တသ္မာ ပရိတ္တသုဘအပ္ပမာဏသုဘသုဘကိဏှာပရိတ္တာဒိဘေဒေန တတိယဇ္ဈာနေန နိဗ္ဗတ္တာ သဗ္ဗေဝ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဝေဟပ္ဖလာတိ ဝိပုလာ ဖလာတိ ဝေဟပ္ဖလာ။ တေ စတုတ္ထဇ္ဈာနနိဗ္ဗတ္တာ အသညသတ္တေဟိ ဧကတလဝါသိနော။ ဟေဋ္ဌာ ပန ပဌမဇ္ဈာနနိဗ္ဗတ္တာ ဗြဟ္မကာယိကာဒယော ဒဿိတာ။ တသ္မာ ဣဓ န ဒဿိတာ။ စက္ခုသောတာနမဘာဝတော အသညသတ္တာ စ အရူပိနော စ ဣဓ န ဥဒ္ဒိဋ္ဌာ။ အကနိဋ္ဌာ စ ဒေဝတာတိ ဣဓာပိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒဝသေနေဝ ဝုတ္တံ။ တသ္မာ အဝိဟာတပ္ပသုဒဿာသုဒဿိအကနိဋ္ဌသင်္ခါတာ ပဉ္စပိ သုဒ္ဓါဝါသာ ဂဟိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ သုသုဒ္ဓသုက္ကဝတ္ထဝသနာတိ သုဋ္ဌု သုဒ္ဓါနိ သုသုဒ္ဓါနိ သုက္ကာနိ ဩဒါတာနိ။ သုသုဒ္ဓါနိ သုက္ကာနိ ဝတ္ထာနိ နိဝတ္ထာနိ စေဝ ပါရုတာနိ စ ယေဟိ ¶ တေ သုသုဒ္ဓသုက္ကဝတ္ထဝသနာ၊ ပရိဒဟိတပရိသုဒ္ဓပဏ္ဍရဝတ္ထာတိ အတ္ထော။ ‘‘သုသုဒ္ဓသုက္ကဝသနာ’’တိပိ ပါဌော။ ပဉ္ဇလီကတာတိ ကတပဉ္ဇလိကာ ကမလမကုလသဒိသံ အဉ္ဇလိံ သိရသိ ကတွာ တိဋ္ဌန္တိ။

မုဉ္စန္တီတိ ¶ ဩကိရန္တိ။ ပုပ္ဖံ ပနာတိ ကုသုမံ ပန။ ‘‘ပုပ္ဖာနိ ဝါ’’တိပိ ပါဌော၊ ဝစနဝိပရိယာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ အတ္ထော ပနဿ သောယေဝ။ ပဉ္စဝဏ္ဏိကန္တိ ပဉ္စဝဏ္ဏံ – နီလပီတလောဟိတောဒါတမဉ္ဇိဋ္ဌကဝဏ္ဏဝသေန ပဉ္စဝဏ္ဏံ။ စန္ဒနစုဏ္ဏမိဿိတန္တိ စန္ဒနစုဏ္ဏေန မိဿိတံ။ ဘမေန္တိ စေလာနီတိ ဘမယန္တိ ဝတ္ထာနိ။ အဟော ဇိနော လောကဟိတာနုကမ္ပကောတိ ‘‘အဟော ဇိနော လောကဟိတော အဟော စ လောကဟိတာနုကမ္ပကော အဟော ကာရုဏိကော’’တိ ဧဝမာဒီနိ ထုတိဝစနာနိ ဥဂ္ဂိရန္တာ။ မုဉ္စန္တိ ပုပ္ဖံ ဘမယန္တိ စေလာနီတိ သမ္ဗန္ဓော။

ဣဒါနိ တေဟိ ပယုတ္တာနိ ထုတိဝစနာနိ ဒဿေတုံ ဣမာ ဂါထာယော ဝုတ္တာ –

၂၃။

‘‘တုဝံ သတ္ထာ စ ကေတူ စ၊ ဓဇော ယူပေါ စ ပါဏိနံ၊

ပရာယနော ပတိဋ္ဌာ စ၊ ဒီပေါ စ ဒွိပဒုတ္တမော။

၂၄။

‘‘ဒသသဟဿီလောကဓာတုယာ၊ ဒေဝတာယော မဟိဒ္ဓိကာ၊

ပရိဝါရေတွာ နမဿန္တိ၊ တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ ပမောဒိတာ။

၂၅။

‘‘ဒေဝတာ ဒေဝကညာ စ၊ ပသန္နာ တုဋ္ဌမာနသာ၊

ပဉ္စဝဏ္ဏိကပုပ္ဖေဟိ၊ ပူဇယန္တိ နရာသဘံ။

၂၆။

‘‘ပဿန္တိ တံ ဒေဝသင်္ဃာ၊ ပသန္နာ တုဋ္ဌမာနသာ၊

ပဉ္စဝဏ္ဏိကပုပ္ဖေဟိ၊ ပူဇယန္တိ နရာသဘံ။

၂၇။

‘‘အဟော ¶ အစ္ဆရိယံ လောကေ၊ အဗ္ဘုတံ လောမဟံသနံ၊

န မေဒိသံ ဘူတပုဗ္ဗံ၊ အစ္ဆေရံ လောမဟံသနံ။

၂၈။

‘‘သကသကမှိ ဘဝနေ၊ နိသီဒိတွာန ဒေဝတာ၊

ဟသန္တိ တာ မဟာဟသိတံ၊ ဒိသွာနစ္ဆေရကံ နဘေ။

၂၉။

‘‘အာကာသဋ္ဌာ စ ဘူမဋ္ဌာ၊ တိဏပန္ထနိဝါသိနော၊

ကတဉ္ဇလီ နမဿန္တိ၊ တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ ပမောဒိတာ။

၃၀။

‘‘ယေပိ ဒီဃာယုကာ နာဂါ၊ ပုညဝန္တော မဟိဒ္ဓိကော၊

ပမောဒိတာ နမဿန္တိ၊ ပူဇယန္တိ နရုတ္တမံ။

၃၁။

‘‘သင်္ဂီတိယော ¶ ပဝတ္တေန္တိ၊ အမ္ဗရေ အနိလဉ္ဇသေ၊

စမ္မနဒ္ဓါနိ ဝါဒေန္တိ၊ ဒိသွာနစ္ဆေရကံ နဘေ။

၃၂။

‘‘သင်္ခါ စ ပဏဝါ စေဝ၊ အထောပိ ဍိဏ္ဍိမာ ဗဟူ၊

အန္တလိက္ခသ္မိံ ဝဇ္ဇန္တိ၊ ဒိသွာနစ္ဆေရကံ နဘေ။

၃၃။

‘‘အဗ္ဘုတော ဝတ နော အဇ္ဇ၊ ဥပ္ပဇ္ဇိ လောမဟံသနော၊

ဓုဝမတ္ထသိဒ္ဓိံ လဘာမ၊ ခဏော နော ပဋိပါဒိတော။

၃၄။

‘‘ဗုဒ္ဓါတိ တေသံ သုတွာန၊ ပီတိ ဥပ္ပဇ္ဇိ တာဝဒေ၊

ဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓါတိ ကထယန္တာ၊ တိဋ္ဌန္တိ ပဉ္ဇလီကတာ။

၃၅။

‘‘ဟိင်္ကာရာ သာဓုကာရာ စ၊ ဥက္ကုဋ္ဌိ သမ္ပဟံသနံ၊

ပဇာ စ ဝိဝိဓာ ဂဂနေ၊ ဝတ္တန္တိ ပဉ္ဇလီကတာ။

၃၆။

‘‘ဂါယန္တိ သေဠေန္တိ စ ဝါဒယန္တိ စ၊ ဘုဇာနိ ပေါထေန္တိ စ နစ္စယန္တိ စ၊

မုဉ္စန္တိ ပုပ္ဖံ ပန ပဉ္စဝဏ္ဏိကံ၊ မန္ဒာရဝံ စန္ဒနစုဏ္ဏမိဿိတံ။

၃၇။

‘‘ယထာ တုယှံ မဟာဝီရ၊ ပါဒေသု စက္ကလက္ခဏံ၊

ဓဇဝဇိရပဋာကာ၊ ဝဍ္ဎမာနင်္ကုသာစိတ’’န္တိ။

တတ္ထ ဣဓလောကပရလောကဟိတတ္ထံ သာသတီတိ သတ္ထာ။ ကေတူတိ ကေတုနော အပစိတိကာတဗ္ဗဋ္ဌေန ကေတု ဝိယာတိ ကေတု။ ဓဇောတိ ဣန္ဒဓဇော သမုဿယဋ္ဌေန ဒဿနီယဋ္ဌေန စ တုဝံ ဓဇော ဝိယာတိ ဓဇောတိ။ အထ ¶ ဝါ ယထာ ဟိ လောကေ ယဿ ကဿစိ ဓဇံ ဒိသွာဝ – ‘‘အယံ ဓဇော ဣတ္ထန္နာမဿာ’’တိ ဓဇဝါ ဓဇီတိ ပညာယတိ၊ ဧဝမေဝ ဘဂဝါ ပညာနိဗ္ဗာနာဓိဂမာယ ဘဂဝန္တံ ဒိသွာဝ နိဗ္ဗာနာဓိဂမော ပညာယတိ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘ဓဇော ယူပေါ စာ’’တိ။ ကူဋဒန္တသုတ္တေ ဝုတ္တာနံ ဒါနာဒိအာသဝက္ခယဉာဏပရိယောသာနာနံ သဗ္ဗယာဂါနံ ယဇနတ္ထာယ သမုဿိတော ယူပေါ တုဝန္တိ အတ္ထော။ ပရာယနောတိ ပဋိသရဏံ။ ပတိဋ္ဌာတိ ယထာ မဟာပထဝီ သဗ္ဗပါဏီနံ အာဓာရဘာဝေန ပတိဋ္ဌာ နိဿယဘူတာ၊ ဧဝံ တုဝမ္ပိ ပတိဋ္ဌာဘူတာ။ ဒီပေါ စာတိ ပဒီပေါ။ ယထာ စတုရင်္ဂေ တမသိ ဝတ္တမာနာနံ သတ္တာနံ အာရောပိတော ပဒီပေါ ရူပသန္ဒဿနော ဟောတိ။ ဧဝံ အဝိဇ္ဇန္ဓကာရေ ဝတ္တမာနာနံ သတ္တာနံ ပရမတ္ထသန္ဒဿနော ပဒီပေါ တုဝန္တိ အတ္ထော။ အထ ဝါ မဟာသမုဒ္ဒေ ဘိန္နနာဝါနံ သတ္တာနံ သမုဒ္ဒဒီပေါ ¶ ယထာ ပတိဋ္ဌာ ¶ ဟောတိ၊ ဧဝံ တုဝမ္ပိ သံသာရသာဂရေ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌေ ဩသီဒန္တာနံ ပါဏီနံ ဒီပေါ ဝိယာတိ ဒီပေါတိ အတ္ထော။

ဒွိပဒုတ္တမောတိ ဒွိပဒါနံ ဥတ္တမော ဒွိပဒုတ္တမော၊ ဧတ္ထ ပန နိဒ္ဓါရဏလက္ခဏဿ အဘာဝတော ဆဋ္ဌီသမာသဿ ပဋိသေဓော နတ္ထိ၊ နိဒ္ဓါရဏလက္ခဏာယ ဆဋ္ဌိယာ သမာသော ပဋိသိဒ္ဓါ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ပန အပဒါနံ ဒွိပဒါနံ စတုပ္ပဒါနံ ဗဟုပ္ပဒါနံ ရူပီနံ အရူပီနံ သညီနံ အသညီနံ နေဝသညီနာသညီနံ ဥတ္တမောဝ။ ကသ္မာ ပနိဓ ‘‘ဒွိပဒုတ္တမော’’တိ ဝုတ္တောတိ စေ? သေဋ္ဌတရဝသေန။ ဣမသ္မိဉှိ လောကေ သေဋ္ဌော နာမ ဥပ္ပဇ္ဇမာနော အပဒစတုပ္ပဒဗဟုပ္ပဒေသုပိ နုပ္ပဇ္ဇတိ။ အယံ ဒွိပဒေသုယေဝ ဥပ္ပဇ္ဇတိ။ ကတရဒွိပဒေသူတိ? မနုဿေသု စေဝ ဒေဝေသု စ။ မနုဿေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော တိသဟဿိမဟာသဟဿိလောကဓာတု ဝသေ ကတ္တုံ သမတ္ထော ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တတိ။ ဒေဝေသု ဥပ္ပဇ္ဇမာနော ဒသသဟဿိလောကဓာတု ဝသဝတ္တီ မဟာဗြဟ္မာ ဟုတွာ နိဗ္ဗတ္တတိ။ သော တဿ ကပ္ပိယကာရကော ဝါ အာရာမိကော ဝါ သမ္ပဇ္ဇတိ။ ဣတိ တတောပိ သေဋ္ဌတရဝသေန ‘‘ဒွိပဒုတ္တမော’’တိ ဝုတ္တော။

ဒသသဟဿိလောကဓာတုယာတိ ဒသသဟဿိသင်္ခါတာယ လောကဓာတုယာ။ မဟိဒ္ဓိကာတိ မဟတိယာ ဣဒ္ဓိယာ ယုတ္တာ၊ မဟာနုဘာဝါတိ အတ္ထော။ ပရိဝါရေတွာတိ ဘဂဝန္တံ သမန္တတော ပရိက္ခိပိတွာ။ ပသန္နာတိ သဉ္ဇာတသဒ္ဓါ။ နရာသဘန္တိ နရပုင်္ဂဝံ။ အဟော အစ္ဆရိယန္တိ ဧတ္ထ အန္ဓဿ ပဗ္ဗတာရောဟနံ ဝိယ နိစ္စံ န ဟောတီတိ အစ္ဆရိယံ၊ အစ္ဆရာယောဂ္ဂန္တိ ဝါ အစ္ဆရိယံ၊ ‘‘အဟော၊ ဣဒံ ဝိမှယ’’န္တိ အစ္ဆရံ ပဟရိတုံ ယုတ္တန္တိ အတ္ထော။ အဗ္ဘုတန္တိ ¶ အဘူတပုဗ္ဗံ အဘူတန္တိ အဗ္ဘုတံ။ ဥဘယမ္ပေတံ ဝိမှယာဝဟဿာဓိဝစနံ။ လောမဟံသနန္တိ လောမာနံ ဥဒ္ဓဂ္ဂဘာဝကရဏံ။ န မေဒိသံ ဘူတပုဗ္ဗန္တိ န မယာ ဤဒိသံ ဘူတပုဗ္ဗံ၊ အဗ္ဘုတံ ဒိဋ္ဌန္တိ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌန္တိ ဝစနံ အာဟရိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။ အစ္ဆေရန္တိ အစ္ဆရိယံ။

သကသကမှိ ဘဝနေတိ အတ္တနော အတ္တနော ဘဝနေ။ နိသီဒိတွာနာတိ ဥပဝိဿ။ ဒေဝတာတိ ဣဒံ ပန ဝစနံ ဒေဝါနမ္ပိ ဒေဝဓီတာနမ္ပိ သာဓာရဏဝစနန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဟသန္တိတာတိ တာ ဒေဝတာ မဟာဟသိတံ ဟသန္တိ၊ ပီတိဝသံ ဂတဟဒယတာယ မိဟိတမတ္တံ အကတွာ အဋ္ဋဟာသံ ဟသန္တီတိ အတ္ထော။ နဘေတိ အာကာသေ။

အာကာသဋ္ဌာတိ အာကာသေ ဝိမာနာဒီသု ဌိတာ၊ ဧသေဝ နယော ဘူမဋ္ဌေသုပိ။ တိဏပန္ထနိဝါသိနောတိ ¶ တိဏဂ္ဂေသု စေဝ ပန္ထေသု စ နိဝါသိနော။ ပုညဝန္တောတိ မဟာပုညာ။ မဟိဒ္ဓိကာတိ မဟာနုဘာဝါ။ သင်္ဂီတိယော ပဝတ္တေန္တီတိ ဒေဝနာဋကသင်္ဂီတိယော ပဝတ္တေန္တိ၊ တထာဂတံ ပူဇနတ္ထာယ ပယုဇ္ဇန္တီတိ အတ္ထော။ အမ္ဗရေတိ အာကာသေ။ အနိလဉ္ဇသေတိ အနိလပထေ၊ အမ္ဗရဿ အနေကတ္ထတ္တာ ¶ ‘‘အနိလဉ္ဇသေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ ပုရိမဿေဝ ဝေဝစနံ။ စမ္မနဒ္ဓါနီတိ စမ္မဝိနဒ္ဓါနိ။ အယမေဝ ဝါ ပါဌော၊ ဒေဝဒုန္ဒုဘိယောတိ အတ္ထော။ ဝါဒေန္တီတိ ဝါဒယန္တိ ဒေဝတာ။

သင်္ခါတိ ဓမနသင်္ခါ။ ပဏဝါတိ တနုမဇ္ဈတုရိယဝိသေသာ။ ဍိဏ္ဍိမာတိ တိဏဝါခုဒ္ဒကဘေရိယော ဝုစ္စန္တိ။ ဝဇ္ဇန္တီတိ ဝါဒယန္တိ။ အဗ္ဘုတော ဝတ နောတိ အစ္ဆရိယော ဝတ နု။ ဥပ္ပဇ္ဇီတိ ဥပ္ပန္နော။ လောမဟံသနောတိ လောမဟံသနကရော။ ဓုဝန္တိ ယသ္မာ ပန အဗ္ဘုတော အယံ သတ္ထာ လောကေ ဥပ္ပန္နော၊ တသ္မာ ဓုဝံ အဝဿံ အတ္ထသိဒ္ဓိံ လဘာမာတိ အဓိပ္ပာယော။ လဘာမာတိ လဘိဿာမ။ ခဏောတိ အဋ္ဌက္ခဏဝိရဟိတော နဝမော ခဏောတိ အတ္ထော။ နောတိ အမှာကံ။ ပဋိပါဒိတောတိ ပဋိလဒ္ဓါ။

ဗုဒ္ဓါတိ တေသံ သုတွာနာတိ ဗုဒ္ဓါတိ ဣဒံ ဝစနံ သုတွာ တေသံ ဒေဝါနံ ပဉ္စဝဏ္ဏာ ပီတိ ဥဒပါဒီတိ အတ္ထော။ တာဝဒေတိ တသ္မိံ ကာလေ။ ဟိင်္ကာရာတိ ဟိင်္ကာရသဒ္ဒါ၊ ဟိံဟိန္တိ ယက္ခာဒယော ပဟဋ္ဌကာလေ ကရောန္တိ။ သာဓုကာရာတိ သာဓုကာရသဒ္ဒါ စ ပဝတ္တန္တိ။ ဥက္ကုဋ္ဌီတိ ဥက္ကုဋ္ဌိသဒ္ဒေါ စ ဥန္နာဒသဒ္ဒေါ စာတိ အတ္ထော။ ပဇာတိ ဒေဝါဒယော အဓိပ္ပေတာ။ ကေစိ ‘‘ပဋာကာ ဝိဝိဓာ ဂဂနေ ဝတ္တန္တီ’’တိ ပဌန္တိ။ ဂါယန္တီတိ ဗုဒ္ဓဂုဏပဋိသံယုတ္တံ ဂီတံ ဂါယန္တိ။

သေဠေန္တီတိ ¶ မုခေန သေဠိတသဒ္ဒံ ကရောန္တိ။ ဝါဒယန္တီတိ ¶ မဟတီ ဝိပဉ္စိကာမကရမုခါဒယော ဝီဏာ စ တုရိယာနိ စ တထာဂတဿ ပူဇနတ္ထာယ ဝါဒေန္တိ ပယောဇေန္တိ။ ဘုဇာနိ ပေါထေန္တီတိ ဘုဇေ အပ္ဖောဋေန္တိ။ လိင်္ဂဝိပရိယာသော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ နစ္စန္တိ စာတိ အညေ စ နစ္စာပေန္တိ သယဉ္စ နစ္စန္တိ။

ယထာ တုယှံ မဟာဝီရ၊ ပါဒေသု စက္ကလက္ခဏန္တိ ဧတ္ထ ယေန ပကာရေန ယထာ။ မဟာဝီရိယေန ယောဂတော မဟာဝီရော။ ပါဒေသု စက္ကလက္ခဏန္တိ တဝ ဥဘောသု ပါဒတလေသု သဟဿာရံ သနေမိကံ သနာဘိကံ သဗ္ဗာကာရပရိပူရံ စက္ကလက္ခဏံ သောဘတီတိ အတ္ထော။ စက္က-သဒ္ဒေါ ပနာယံ သမ္ပတ္တိရထင်္ဂဣရိယာပထဒါနရတနဓမ္မခုရစက္ကလက္ခဏာဒီသု ဒိဿတိ။ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စက္ကာနိ ယေဟိ သမန္နာဂတာနံ ဒေဝမနုဿာန’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၃၁) သမ္ပတ္တိယံ ဒိဿတိ။ ‘‘စက္ကံဝ ဝဟတော ပဒ’’န္တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁) ရထင်္ဂေ။ ‘‘စတုစက္ကံ နဝဒွါရ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၁။၂၉) ဣရိယာပထေ။ ‘‘ဒဒံ ဘုဉ္ဇ စ မာ စ ပမာဒေါ၊ စက္ကံ ဝတ္တယ သဗ္ဗပါဏိန’’န္တိ (ဇာ။ ၁။၇။၁၄၉) ဧတ္ထ ဒါနေ။ ‘‘ဒိဗ္ဗံ စက္ကရတနံ ပါတုဘူတ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၄၃၊ ၃။၈၅၊ မ။ နိ။ ၃။၂၅၆) ဧတ္ထ ရတနစက္ကေ။ ‘‘မယာ ပဝတ္တိတံ စက္က’’န္တိ (သု။ နိ။ ၅၆၂၊ ဗု။ ဝံ။ ၂၈။၁၇) ဧတ္ထ ပန ဓမ္မစက္ကေ။ ‘‘ဣစ္ဆာဟတဿ ¶ ပေါသဿ၊ စက္ကံ ဘမတိ မတ္ထကေ’’တိ (ဇာ။ ၁။၁။၁၀၄၊ ၁။၅။၁၀၃) ဧတ္ထ ခုရစက္ကေ၊ ပဟရဏစက္ကေတိ အတ္ထော။ ‘‘ပါဒတလေသု စက္ကာနိ ဇာတာနီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၅၊ ၃။၂၀၀၊ ၂၀၄၊ မ။ နိ။ ၂။၃၈၆) ဧတ္ထ လက္ခဏေ။ ဣဓာပိ လက္ခဏစက္ကေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၈၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၈၇၊ ၂။၄။၈၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၄၄)။ ဓဇဝဇိရပဋာကာ၊ ဝဍ္ဎမာနင်္ကုသာစိတန္တိ ဓဇေန စ ဝဇိရေန စ ပဋာကာယ စ ဝဍ္ဎမာနေန စ အင်္ကုသေန စ အာစိတံ အလင်္ကတံ ပရိဝါရိတံ ပါဒေသု စက္ကလက္ခဏန္တိ အတ္ထော။ စက္ကလက္ခဏေ ပန ဂဟိတေ သေသလက္ခဏာနိ ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ။ တထာ အသီတိ အနုဗျဉ္ဇနာနိ ဗျာမပ္ပဘာ စ။ တသ္မာ တေဟိ ဒွတ္တိံသမဟာပုရိသလက္ခဏာသီတိအနုဗျဉ္ဇနဗျာမပ္ပဘာဟိ သမလင်္ကတော ဘဂဝတော ကာယော သဗ္ဗဖာလိဖုလ္လော ဝိယ ပါရိစ္ဆတ္တကော ဝိကသိတပဒုမံ ဝိယ ကမလဝနံ ဝိဝိဓရတနဝိစိတ္တံ ဝိယ နဝကနကတောရဏံ တာရာမရီစိဝိရာဇိတမိဝ ဂဂနတလံ ဣတော စိတော စ ဝိဓာဝမာနာ ဝိပ္ဖန္ဒမာနာ ဆဗ္ဗဏ္ဏဗုဒ္ဓရသ္မိယော မုဉ္စမာနော အတိဝိယ သောဘတိ။

ဣဒါနိ ¶ ဘဂဝတော ရူပကာယဓမ္မကာယသမ္ပတ္တိဒဿနတ္ထံ –

၃၈။

‘‘ရူပေ သီလေ သမာဓိမှိ၊ ပညာယ စ အသာဒိသော၊

ဝိမုတ္တိယာ အသမသမော၊ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ’’တိ။ – အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာ၊

တတ္ထ ရူပေတိ အယံ ရူပ-သဒ္ဒေါ ခန္ဓဘဝနိမိတ္တပစ္စယသရီရဝဏ္ဏသဏ္ဌာနာဒီသု ¶ ဒိဿတိ။ ယထာဟ – ‘‘ယံ ကိဉ္စိ ရူပံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္န’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၆၁၊ ၃။၈၆၊ ၈၉၊ ဝိဘ။ ၂၊ မဟာဝ။ ၂၂) ဧတ္ထ ရူပက္ခန္ဓေ ဒိဿတိ။ ‘‘ရူပူပပတ္တိယာ မဂ္ဂံ ဘာဝေတီ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၆၀-၁၆၁၊ ဝိဘ။ ၆၂၄) ဧတ္ထ ရူပဘဝေ။ ‘‘အဇ္ဈတ္တံ အရူပသညီ ဗဟိဒ္ဓါ ရူပါနိ ပဿတီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၃၈၊ မ။ နိ။ ၂။၂၄၉၊ အ။ နိ။ ၁။၄၃၅-၄၄၂၊ ဓ။ သ။ ၂၀၄-၂၀၅) ဧတ္ထ ကသိဏနိမိတ္တေ။ ‘‘သရူပါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဥပ္ပဇ္ဇန္တိ ပါပကာ အကုသလာ ဓမ္မာ နော အရူပါ’’တိ (အ။ နိ။ ၂။၈၃) ဧတ္ထ ပစ္စယေ။ ‘‘အာကာသော ပရိဝါရိတော ရူပန္တွေဝ သင်္ခံ ဂစ္ဆတီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၃၀၆) ဧတ္ထ သရီရေ။ ‘‘စက္ခုဉ္စ ပဋိစ္စ ရူပေ စ ဥပ္ပဇ္ဇတိ စက္ခုဝိညာဏ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၀၄၊ ၄၀၀၊ ၃။၄၂၁၊ ၄၂၅-၄၂၆၊ သံ။ နိ။ ၄။၆၀၊ ကထာ။ ၄၆၅) ဧတ္ထ ဝဏ္ဏေ။ ‘‘ရူပပ္ပမာဏော ရူပပ္ပသန္နော’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၆၅) ဧတ္ထ သဏ္ဌာနေ။ ဣဓာပိ သဏ္ဌာနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော (အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁ ရူပါဒိဝဂ္ဂဝဏ္ဏနာ)။ သီလေတိ စတုဗ္ဗိဓေ သီလေ။ သမာဓိမှီတိ တိဝိဓေပိ သမာဓိမှိ။ ပညာယာတိ လောကိယလောကုတ္တရာယ ပညာယ။ အသာဒိသောတိ အသဒိသော အနုပမော။ ဝိမုတ္တိယာတိ ဖလဝိမုတ္တိယာ ¶ ။ အသမသမောတိ အသမာ အတီတာ ဗုဒ္ဓါ တေဟိ အသမေဟိ ဗုဒ္ဓေဟိ သီလာဒီဟိ သမောတိ အသမသမော။ ဧတ္တာဝတာ ဘဂဝတော ရူပကာယသမ္ပတ္တိ ဒဿိတာ။

ဣဒါနိ ဘဂဝတော ကာယဗလာဒိံ ဒဿေတုံ –

၃၉။

‘‘ဒသနာဂဗလံ ကာယေ၊ တုယှံ ပါကတိကံ ဗလံ၊

ဣဒ္ဓိဗလေန အသမော၊ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ’’တိ။ – ဝုတ္တံ၊

တတ္ထ ဒသနာဂဗလန္တိ ဒသဆဒ္ဒန္တနာဂဗလံ။ ဒုဝိဓဉှိ တထာဂတဿ ဗလံ – ကာယဗလံ၊ ဉာဏဗလဉ္စာတိ။ တတ္ထ ကာယဗလံ ဟတ္ထိကုလာနုသာရေန ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ကထံ?

‘‘ကာဠာဝကဉ္စ ¶ ဂင်္ဂေယျံ၊ ပဏ္ဍရံ တမ္ဗပိင်္ဂလံ၊

ဂန္ဓမင်္ဂလဟေမဉ္စ၊ ဥပေါသထဆဒ္ဒန္တိမေ ဒသာ’’တိ။(မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၄၈၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၂၂၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၃။၁၀။၂၁၊ ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၁၉၈၊ ဝိဘ။ အဋ္ဌ။ ၇၆၀၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၇၅၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၈၁၊ ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၄၄) –

ဣမာနိ ဒသ ဟတ္ထိကုလာနိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ ကာဠာဝကောတိ ပကတိဟတ္ထိကုလံ။ ယံ ဒသန္နံ ပုရိသာနံ ကာယဗလံ၊ တံ ဧကဿ ကာဠာဝကဿ ဟတ္ထိနော ဗလံ။ ယံ ဒသန္နံ ကာဠာဝကာနံ ဗလံ၊ တံ ဧကဿ ဂင်္ဂေယျဿာတိ ဧတေနေဝ ဥပါယေန ယာဝ ဆဒ္ဒန္တဗလံ နေတဗ္ဗန္တိ။ ယံ ဒသန္နံ ဆဒ္ဒန္တာနံ ဗလံ၊ တံ ဧကဿ တထာဂတဿ ဗလံ၊ နာရာယနဗလံ ဝဇိရဗလန္တိ ဣဒမေဝ ဝုစ္စတိ။ တဒေတံ ပကတိဟတ္ထိဂဏနာယ ဟတ္ထိကောဋိသဟဿာနံ ဗလံ၊ ပုရိသဂဏနာယ ဒသန္နံ ¶ ပုရိသကောဋိသဟဿာနံ ဗလံ ဟောတိ။ ဣဒံ တာဝ တထာဂတဿ ပကတိကာယဗလံ၊ ဉာဏဗလံ ပန အပ္ပမေယျံ ဒသဗလဉာဏံ စတုဝေသာရဇ္ဇဉာဏံ အဋ္ဌသု ပရိသာသု အကမ္ပနဉာဏံ စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ ပဉ္စဂတိပရိစ္ဆေဒကဉာဏံ စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနီတိ ဧဝမာဒိကံ ဉာဏဗလံ။ ဣဓ ပန ကာယဗလံ အဓိပ္ပေတံ။ ကာယေ၊ တုယှံ ပါကတိကံ ဗလန္တိ တဉ္စ ပန တဝ ကာယေ ပါကတိကဗလန္တိ အတ္ထော။ တသ္မာ ‘‘ဒသနာဂဗလ’’န္တိ ဒသဆဒ္ဒန္တနာဂဗလန္တိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ဉာဏဗလံ ဒဿေန္တော ‘‘ဣဒ္ဓိဗလေန အသမော၊ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေ’’တိ အာဟ။ တတ္ထ ဣဒ္ဓိဗလေန အသမောတိ ဝိကုဗ္ဗနာဓိဋ္ဌာနာဒိနာ ဣဒ္ဓိဗလေန ¶ အသမော အသဒိသော အနုပမော။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေတိ ဒေသနာဉာဏေပိ အသမောတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ‘‘ယော ဧဝမာဒိဂုဏသမန္နာဂတော သတ္ထာ၊ သော သဗ္ဗလောကေကနာယကော၊ တံ သတ္ထာရံ နမဿထာ’’တိ တထာဂတဿ ပဏာမနေ နိယောဂဒဿနတ္ထံ –

၄၀။

‘‘ဧဝံ သဗ္ဗဂုဏူပေတံ၊ သဗ္ဗင်္ဂသမုပါဂတံ၊

မဟာမုနိံ ကာရုဏိကံ၊ လောကနာထံ နမဿထာ’’တိ။ – ဝုတ္တံ၊

တတ္ထ ဧဝန္တိ ဝုတ္တပ္ပကာရနိဒဿနေ နိပါတော။ သဗ္ဗဂုဏူပေတန္တိ ဧတ္ထ သဗ္ဗောတိ အယံ နိရဝသေသဝါစီ။ ဂုဏောတိ အယံ ဂုဏ-သဒ္ဒေါ အနေကေသု အတ္ထေသု ¶ ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ – ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အဟတာနံ ဝတ္ထာနံ ဒိဂုဏံ သင်္ဃာဋိ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၄၆၊ မဟာဝ။ ၃၄၈) ဧတ္ထ ပဋလတ္ထေ ဒိဿတိ။ ‘‘အစ္စေန္တိ ကာလာ တရယန္တိ ရတ္တိယော၊ ဝယောဂုဏာ အနုပုဗ္ဗံ ဇဟန္တီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၁။၄) ဧတ္ထ ရာသတ္ထေ။ ‘‘သတဂုဏာ ဒက္ခိဏာ ပါဋိကင်္ခိတဗ္ဗာ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၃၇၉) ဧတ္ထ အာနိသံသတ္ထေ။ ‘‘အန္တံ အန္တဂုဏံ’’ (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၇၇၊ မ။ နိ။ ၁။၁၁၀၊ ၃၀၂၊ ၂။၁၁၄၊ ၃။၁၅၄၊ ၃၄၉၊ ခု။ ပါ။ ၃။ဒွတ္တိံသာကာရ) ‘‘ကယိရာ မာလာဂုဏေ ဗဟူ’’တိ (ဓ။ ပ။ ၅၃) ဧတ္ထ ဗန္ဓနတ္ထေ။ ‘‘အဋ္ဌဂုဏသမုပေတံ၊ အဘိညာဗလမာဟရိ’’န္တိ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၂၉) ဧတ္ထ သမ္ပတ္တိအတ္ထေ။ ဣဓာပိ သမ္ပတ္တိအတ္ထေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၅၄၆၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၆၆၊ စူဠနိ။ အဋ္ဌ။ ၁၃၆)။ တသ္မာ သဗ္ဗေဟိ လောကိယလောကုတ္တရေဟိ ဂုဏေဟိ သဗ္ဗသမ္ပတ္တီဟိ ဥပေတံ သမန္နာဂတန္တိ အတ္ထော။ သဗ္ဗင်္ဂသမုပါဂတန္တိ သဗ္ဗေဟိ ဗုဒ္ဓဂုဏေဟိ ဂုဏင်္ဂေဟိ ဝါ သမုပါဂတံ သမန္နာဂတံ။ မဟာမုနိန္တိ အညေဟိ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါဒီဟိ မုနီဟိ အဓိကဘာဝတော မဟန္တော မုနီတိ ဝုစ္စတိ မဟာမုနိ။ ကာရုဏိကန္တိ ¶ ကရုဏာဂုဏယောဂတော ကာရုဏိကံ။ လောကနာထန္တိ သဗ္ဗလောကေကနာထံ၊ သဗ္ဗလောကေဟိ ‘‘အယံ နော ဒုက္ခောပတာပဿ အာဟန္တာ သမေတာ’’တိ ဧဝမာသီသီယတီတိ အတ္ထော။

ဣဒါနိ ဒသဗလဿ သဗ္ဗနိပစ္စာကာရဿ အရဟဘာဝဒဿနတ္ထံ –

၄၁။

‘‘အဘိဝါဒနံ ထောမနဉ္စ၊ ဝန္ဒနဉ္စ ပသံသနံ၊

နမဿနဉ္စ ပူဇဉ္စ၊ သဗ္ဗံ အရဟသီ တုဝံ။

၄၂။

‘‘ယေ ¶ ကေစိ လောကေ ဝန္ဒနေယျာ၊ ဝန္ဒနံ အရဟန္တိ ယေ၊

သဗ္ဗသေဋ္ဌော မဟာဝီရ၊ သဒိသော တေ န ဝိဇ္ဇတီ’’တိ။ – ဝုတ္တံ၊

တတ္ထ အဘိဝါဒနန္တိ အညေဟိ အတ္တနော အဘိဝါဒနကာရာပနံ။ ထောမနန္တိ ပရမ္မုခတော ထုတိ။ ဝန္ဒနန္တိ ပဏာမနံ။ ပသံသနန္တိ သမ္မုခတော ပသံသနံ။ နမဿနန္တိ အဉ္ဇလိကရဏံ၊ မနသာ နမဿနံ ဝါ။ ပူဇနန္တိ မာလာဂန္ဓဝိလေပနာဒီဟိ ပူဇနဉ္စ။ သဗ္ဗန္တိ သဗ္ဗမ္ပိ တံ ဝုတ္တပ္ပကာရံ သက္ကာရဝိသေသံ တုဝံ အရဟသိ ယုတ္တောတိ အတ္ထော။ ယေ ကေစိ လောကေ ဝန္ဒနေယျာတိ ယေ ကေစိ လောကေ ဝန္ဒိတဗ္ဗာ ဝန္ဒနီယာ ဝန္ဒနံ အရဟန္တိ။ ယေတိ ယေ ပန လောကေ ¶ ဝန္ဒနံ အရဟန္တိ။ ဣဒံ ပန ပုရိမပဒဿေဝ ဝေဝစနံ။ သဗ္ဗသေဋ္ဌောတိ သဗ္ဗေသံ တေသံ သေဋ္ဌော ဥတ္တမော၊ တွံ မဟာဝီရ သဒိသော တေ လောကေ ကောစိ န ဝိဇ္ဇတီတိ အတ္ထော။

အထ ဘဂဝတိ ယမကပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ ရတနစင်္ကမံ မာပေတွာ တတြ စင်္ကမမာနေ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော ရာဇဂဟေ ဝိဟရတိ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ပဉ္စဟိ ပရိဝါရဘိက္ခုသတေဟိ။ အထ ထေရော ဘဂဝန္တံ ဩလောကေန္တော အဒ္ဒသ ကပိလပုရေ အာကာသေ ရတနစင်္ကမေ စင်္ကမမာနံ။ တေန ဝုတ္တံ –

၄၃။

‘‘သာရိပုတ္တော မဟာပညော၊ သမာဓိဇ္ဈာနကောဝိဒေါ၊

ဂိဇ္ဈကူဋေ ဌိတောယေဝ၊ ပဿတိ လောကနာယက’’န္တိ။ – အာဒိ၊

တတ္ထ သာရိပုတ္တောတိ ရူပသာရိယာ နာမ ဗြာဟ္မဏိယာ ပုတ္တောတိ သာရိပုတ္တော။ မဟာပညောတိ မဟတိယာ သောဠသဝိဓာယ ပညာယ သမန္နာဂတောတိ မဟာပညော။ သမာဓိဇ္ဈာနကောဝိဒေါတိ ဧတ္ထ သမာဓီတိ စိတ္တံ သမံ အာဒဟတိ အာရမ္မဏေ ဌပေတီတိ သမာဓိ။ သော တိဝိဓော ဟောတိ သဝိတက္ကသဝိစာရော အဝိတက္ကဝိစာရမတ္တော အဝိတက္ကအဝိစာရော သမာဓီတိ။ ဈာနန္တိ ပဌမဇ္ဈာနံ ဒုတိယဇ္ဈာနံ တတိယဇ္ဈာနံ စတုတ္ထဇ္ဈာနန္တိ ¶ ဣမေဟိ ပဌမဇ္ဈာနာဒီဟိ မေတ္တာဈာနာဒီနိပိ သင်္ဂဟိတာနေဝ ဟောန္တိ၊ ဈာနမ္ပိ ဒုဝိဓံ ဟောတိ လက္ခဏူပနိဇ္ဈာနံ အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနန္တိ။ တတ္ထ အနိစ္စာဒိလက္ခဏံ ဥပနိဇ္ဈာယတီတိ ဝိပဿနာဉာဏံ ‘‘လက္ခဏူပနိဇ္ဈာန’’န္တိ ဝုစ္စတိ။ ပဌမဇ္ဈာနာဒိကံ ပန အာရမ္မဏူပနိဇ္ဈာနတော ပစ္စနီကဈာပနတော ဝါ ဈာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ သမာဓီသု စ ဈာနေသု စ ကောဝိဒေါတိ သမာဓိဇ္ဈာနကောဝိဒေါ၊ သမာဓိဇ္ဈာနကုသလောတိ အတ္ထော။ ဂိဇ္ဈကူဋေတိ ဧဝံနာမကေ ပဗ္ဗတေ ဌိတောယေဝ ပဿတီတိ ပဿိ။

၄၄။ သုဖုလ္လံ ¶ သာလရာဇံ ဝါတိ သမဝဋ္ဋက္ခန္ဓံ သမုဂ္ဂတဝိပုလကောမလဖလပလ္လဝင်္ကုရသမလင်္ကတသာခံ သဗ္ဗဖာလိဖုလ္လံ သာလရာဇံ ဝိယ သီလမူလံ သမာဓိက္ခန္ဓံ ပညာသာခံ အဘိညာပုပ္ဖံ ဝိမုတ္တိဖလံ ဒသဗလသာလရာဇံ ဩလောကေသီတိ ဧဝံ ဩလောကပဒေန သမ္ဗန္ဓော။ စန္ဒံဝ ဂဂနေ ယထာတိ အဗ္ဘာဟိမဓူမရဇောရာဟုပသဂ္ဂဝိနိမုတ္တံ တာရဂဏပရိဝုတံ သရဒသမယေ ပရိပုဏ္ဏံ ဝိယ ¶ ရဇနိကရံ သဗ္ဗကိလေသတိမိရဝိဓမနကရံ ဝေနေယျဇနကုမုဒဝနဝိကသနကရံ မုနိဝရရဇနိကရံ ဩလောကေတီတိ အတ္ထော။ ယထာတိ နိပါတမတ္တံ။ မဇ္ဈနှိကေဝ သူရိယန္တိ မဇ္ဈနှိကသမယေ သိရိယာ ပဋုတရကိရဏမာလိနံ အံသုမာလိနမိဝ ဝိရောစမာနံ။ နရာသဘန္တိ နရဝသဘံ။

၄၅။ ဇလန္တန္တိ ဒဒ္ဒဠှမာနံ၊ သရဒသမယံ ပရိပုဏ္ဏစန္ဒသဿိရိကစာရုဝဒနသောဘံ လက္ခဏာနုဗျဉ္ဇနသမလင်္ကတဝရသရီရံ ပရမာယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ ဝိရောစမာနန္တိ အတ္ထော။ ဒီပရုက္ခံ ဝါတိ အာရောပိတဒီပံ ဒီပရုက္ခမိဝ။ တရုဏသူရိယံဝ ဥဂ္ဂတန္တိ အဘိနဝေါဒိတာဒိစ္စမိဝ၊ သောမ္မဘာဝေန ဇလန္တန္တိ အတ္ထော။ သူရိယဿ တရုဏဘာဝေါ ပန ဥဒယံ ပဋိစ္စ ဝုစ္စတိ။ န ဟိ စန္ဒဿ ဝိယ ဟာနိဝုဒ္ဓိယော အတ္ထိ။ ဗျာမပ္ပဘာနုရဉ္ဇိတန္တိ ဗျာမပ္ပဘာယ အနုရဉ္ဇိတံ။ ဓီရံ ပဿတိ လောကနာယကန္တိ သဗ္ဗလောကေကဓီရံ ပဿတိ နာယကန္တိ အတ္ထော။

အထာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ အတိသီတလသလိလဓရနိကရပရိစုမ္ဗိတကူဋေ နာနာဝိဓသုရဘိတရုကုသုမဝါသိတကူဋေ ပရမရုစိရစိတ္တကူဋေ ဂိဇ္ဈကူဋေ ပဗ္ဗတေ ဌတွာဝ ဒသဟိ စက္ကဝါဠသဟဿေဟိ အာဂတေဟိ ဒေဝဗြဟ္မဂဏေဟိ ပရိဝုတံ ဘဂဝန္တံ အနုတ္တရာယ ဗုဒ္ဓသိရိယာ အနောပမာယ ¶ ဗုဒ္ဓလီဠာယ သဗ္ဗရတနမယေ စင်္ကမေ စင်္ကမမာနံ ဒိသွာ – ‘‘ဟန္ဒာဟံ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဗုဒ္ဓဂုဏပရိဒီပနံ ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနံ ယာစေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ အတ္တနာ သဒ္ဓိံ ဝသမာနာနိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ သန္နိပါတေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –

၄၆။

‘‘ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ၊ ကတကိစ္စာန တာဒိနံ၊

ခီဏာသဝါနံ ဝိမလာနံ၊ ခဏေန သန္နိပါတယီ’’တိ။

တတ္ထ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနန္တိ ပဉ္စ ဘိက္ခုသတာနိ၊ ဥပယောဂတ္ထေ သာမိဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ကတကိစ္စာနန္တိ စတူသု သစ္စေသု စတူဟိ မဂ္ဂေဟိ ပရိညာပဟာနသစ္ဆိကိရိယဘာဝနာဝသေန ပရိနိဋ္ဌိတသောဠသကိစ္စာနန္တိ အတ္ထော။ ခီဏာသဝါနန္တိ ပရိက္ခီဏစတုရာသဝါနံ။ ဝိမလာနန္တိ ဝိဂတမလာနံ ¶ ၊ ခီဏာသဝတ္တာ ဝါ ဝိမလာနံ ပရမပရိသုဒ္ဓစိတ္တသန္တာနာနန္တိ အတ္ထော။ ခဏေနာတိ ခဏေယေဝ။ သန္နိပါတယီတိ သန္နိပါတေသိ။

ဣဒါနိ ¶ တေသံ ဘိက္ခူနံ သန္နိပါတေ ဂမနေ စ ကာရဏံ ဒဿနတ္ထံ –

၄၇။

‘‘လောကပ္ပသာဒနံ နာမ၊ ပါဋိဟီရံ နိဒဿယိ၊

အမှေပိ တတ္ထ ဂန္တွာန၊ ဝန္ဒိဿာမ မယံ ဇိနံ။

၄၈။

‘‘ဧထ သဗ္ဗေ ဂမိဿာမ၊ တုစ္ဆိဿာမ မယံ ဇိနံ၊

ကင်္ခံ ဝိနောဒယိဿာမ၊ ပဿိတွာ လောကနာယက’’န္တိ။ – ဣမာ ဂါထာယော ဝုတ္တာ၊

တတ္ထ လောကပ္ပသာဒနံ နာမာတိ လောကဿ ပသာဒကရဏတော လောကပ္ပသာဒနံ ပါဋိဟီရံ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဥလ္လောကပ္ပသာဒနံ နာမာတိပိ ပါဌော၊ တဿ လောကဝိဝရဏပါဋိဟာရိယန္တိ အတ္ထော။ တံ ပန ဥဒ္ဓံ အကနိဋ္ဌဘဝနတော ဟေဋ္ဌာ ယာဝ အဝီစိ ဧတ္ထန္တရေ ဧကာလောကံ ကတွာ ဧတ္ထန္တရေ သဗ္ဗေသမ္ပိ သတ္တာနံ အညမညံ ဒဿနကရဏာဓိဋ္ဌာနန္တိ ဝုစ္စတိ။ နိဒဿယီတိ ဒဿေသိ။ အမှေပီတိ မယမ္ပိ။ တတ္ထာတိ ယတ္ထ ဘဂဝါ၊ တတ္ထ ဂန္တွာနာတိ အတ္ထော။ ဝန္ဒိဿာမာတိ မယံ ဘဂဝတော ပါဒေ သိရသာ ဝန္ဒိဿာမ။ ဧတ္ထ ပန အမှေပိ၊ မယန္တိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ သဒ္ဒါနံ ပုရိမဿ ဂမနကိရိယာယ သမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော၊ ပစ္ဆိမဿ ဝန္ဒနကိရိယာယ။ ဣတရထာ ဟိ ပုနရုတ္တိဒေါသတော န မုစ္စတိ။

ဧထာတိ အာဂစ္ဆထ။ ကင်္ခံ ¶ ဝိနောဒယိဿာမာတိ ဧတ္ထာဟ – ခီဏာသဝါနံ ပန ကင်္ခါ နာမ ကာစိပိ နတ္ထိ၊ ကသ္မာ ထေရော ဧဝမာဟာတိ? သစ္စမေဝေတံ၊ ပဌမမဂ္ဂေနေဝ သမုစ္ဆေဒံ ဂတာ။ ယထာဟ –

‘‘ကတမေ ဓမ္မာ ဒဿနေန ပဟာတဗ္ဗာတိ? စတ္တာရော ဒိဋ္ဌိဂတသမ္ပယုတ္တစိတ္တုပ္ပာဒါ ဝိစိကိစ္ဆာသဟဂတော စိတ္တုပ္ပာဒေါ အပါယဂမနီယော လောဘော ဒေါသော မောဟော မာနော တဒေကဋ္ဌာ စ ကိလေသာ’’တိ (ဓ။ သ။ ၁၄၀၅ ထောကံ ဝိသဒိသံ)။

န ပနေသာ ဝိစိကိစ္ဆာသင်္ခါတာ ကင်္ခါတိ၊ ကိန္တု ပညတ္တိအဇာနနံ နာမ။ ထေရော ပန ဘဂဝန္တံ ဗုဒ္ဓဝံသံ ပုစ္ဆိတုကာမော၊ သော ပန ဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဝိသယော၊ န ပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနံ၊ တသ္မာ ထေရော အဝိသယတ္တာ ဧဝမာဟာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဝိနောဒယိဿာမာတိ ဝိနောဒေဿာမ။

အထ ¶ ¶ ခေါ တေ ဘိက္ခူ ထေရဿ ဝစနံ သုတွာ အတ္တနော အတ္တနော ပတ္တစီဝရမာဒါယ သုဝမ္မိတာ ဝိယ မဟာနာဂါ ပဘိန္နကိလေသာ ဆိန္နဗန္ဓနာ အပ္ပိစ္ဆာ သန္တုဋ္ဌာ ပဝိဝိတ္တာ အသံသဋ္ဌာ သီလသမာဓိပညာဝိမုတ္တိဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနသမ္ပန္နာ တရမာနာ သန္နိပတ္တိံသု။ တေန ဝုတ္တံ –

၄၉။

‘‘သာဓူတိ တေ ပဋိဿုတွာ၊ နိပကာ သံဝုတိန္ဒြိယာ၊

ပတ္တစီဝရမာဒါယ၊ တရမာနာ ဥပါဂမု’’န္တိ။

တတ္ထ သာဓူတိ အယံ သာဓု-သဒ္ဒေါ အာယာစနသမ္ပဋိစ္ဆနသမ္ပဟံသနသုန္ဒရာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ – ‘‘သာဓု မေ၊ ဘန္တေ ဘဂဝါ၊ သံခိတ္တေန ဓမ္မံ ဒေသေတူ’’တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၄။၉၅၊ ၅။၃၈၂၊ အ။ နိ။ ၄။၂၅၇) အာယာစနေ ဒိဿတိ။ ‘‘သာဓု၊ ဘန္တေတိ ခေါ သော ဘိက္ခု ဘဂဝတော ဘာသိတံ အဘိနန္ဒိတွာ အနုမောဒိတွာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၈၆) သမ္ပဋိစ္ဆနေ။ ‘‘သာဓု သာဓု၊ သာရိပုတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၃။၃၄၉) သမ္ပဟံသနေ။

‘‘သာဓု ဓမ္မရုစိ ရာဇာ၊ သာဓု ပညာဏဝါ နရော၊

သာဓု မိတ္တာနမဒ္ဒုဗ္ဘော၊ ပါပဿာကရဏံ သုခ’’န္တိ။ –

အာဒီသု (ဇာ။ ၂။၁၈။၁၀၁) သုန္ဒရေ။ ဣဓ သမ္ပဋိစ္ဆနေ။ တသ္မာ သာဓု သုဋ္ဌူတိ ထေရဿ ဝစနံ သမ္ပဋိစ္ဆိတွာတိ အတ္ထော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၈၉၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁ သုတ္တနိက္ခေပဝဏ္ဏနာ၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၅ အဂ္ဂိကဘာရဒွါဇသုတ္တဝဏ္ဏနာ)။ နိပကာတိ ပဏ္ဍိတာ ပညဝန္တာ။ သံဝုတိန္ဒြိယာတိ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာ၊ ဣန္ဒြိယသံဝရသမန္နာဂတာတိ အတ္ထော။ တရမာနာတိ တုရိတာ။ ဥပါဂမုန္တိ ထေရံ ဥပသင်္ကမိံသု။

၅၀-၁။ ဣဒါနိ ¶ ဓမ္မသေနာပတိဿ ပဝတ္တိံ ဒဿေန္တေဟိ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ ‘‘ခီဏာသဝေဟိ ဝိမလေဟီ’’တိအာဒိဂါထာယော ဝုတ္တာ တတ္ထ ဒန္တေဟီတိ ကာယေန စ စိတ္တေန စ ဒန္တေဟိ။ ဥတ္တမေ ဒမေတိ အရဟတ္တေ၊ နိမိတ္တတ္ထေ ဘုမ္မံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ တေဟိ ဘိက္ခူဟီတိ ပဉ္စဟိ ဘိက္ခုသတေဟိ။ မဟာဂဏီတိ သီလာဒီဟိ စ သင်္ချာဝသေန စ မဟန္တော ဂဏော အဿ အတ္ထီတိ မဟာဂဏီ၊ နာနာပဒဝသေန ဝါ သီလာဒီဟိ ဂုဏေဟိ မဟန္တော ဂဏောတိ မဟာဂဏော၊ မဟာဂဏော အဿ အတ္ထီတိ မဟာဂဏီ။ လဠန္တော ဒေဝေါဝ ဂဂနေတိ ဣဒ္ဓိဝိလာသေန ဝိလာသေန္တော ဒေဝေါ ဝိယ ဂဂနတလေ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမီတိ အတ္ထော။

၅၂။ ဣဒါနိ ¶ ‘‘တေ ဣတ္ထမ္ဘူတာ ဥပသင်္ကမိံသူ’’တိ ဥပသင်္ကမဝိဓာနဒဿနတ္ထံ ‘‘ဥက္ကာသိတဉ္စ ခိပိတ’’န္တိအာဒိ ¶ အာရဒ္ဓံ။ တတ္ထ ဥက္ကာသိတဉ္စာတိ ဥက္ကာသိတသဒ္ဒဉ္စ။ ခိပိတန္တိ ခိပိတသဒ္ဒဉ္စ။ အဇ္ဈုပေက္ခိယာတိ ဥပေက္ခိတွာ၊ တံ ဥဘယံ အကတွာတိ အဓိပ္ပာယော။ သုဗ္ဗတာတိ သုဝိမလဓုတဂုဏာ။ သပ္ပတိဿာတိ သဟပတိဿယာ၊ နီစဝုတ္တိနောတိ အတ္ထော။

၅၃။ သယမ္ဘုန္တိ သယမေဝ အညာပဒေသံ ဝိနာ ပါရမိယော ပူရေတွာ အဓိဂတဗုဒ္ဓဘာဝန္တိ အတ္ထော။ အစ္စုဂ္ဂတန္တိ အဘိနဝေါဒိတံ။ စန္ဒံ ဝါတိ စန္ဒံ ဝိယ၊ နဘေ ဇလန္တံ ဘဂဝန္တံ ဂဂနေ စန္ဒံ ဝိယ ပဿန္တီတိ ဧဝံ ပဒသမ္ဗန္ဓော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဣဓာပိ ယထာ-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တောဝ။

၅၄။ ဝိဇ္ဇုံ ဝါတိ ဝိဇ္ဇုဃနံ ဝိယ။ ယဒိ စိရဋ္ဌိတိကာ အစိရပ္ပဘာ အဿ တာဒိသန္တိ အတ္ထော။ ဂဂနေ ယထာတိ အာကာသေ ယထာ၊ ဣဓာပိ ယထာ-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တောဝ။ ဣတော ပရမ္ပိ ဤဒိသေသု ဌာနေသု ယထာ-သဒ္ဒေါ နိပါတမတ္တောတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။

၅၅။ ရဟဒမိဝ ဝိပ္ပသန္နန္တိ အတိဂမ္ဘီရဝိတ္ထတံ မဟာရဟဒံ ဝိယ အနာဝိလံ ဝိပ္ပသန္နံ သလိလံ။ သုဖုလ္လံ ပဒုမံ ယထာတိ သုဝိကသိတပဒုမဝနံ ရဟဒမိဝါတိ အတ္ထော ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ‘‘သုဖုလ္လံ ကမလံ ယထာ’’တိပိ ပါဌော၊ တဿ ကမနီယဘာဝေန သုဖုလ္လံ ကမလဝနမိဝါတိ အတ္ထော။

၅၆။ အထ တေ ဘိက္ခူ ဓမ္မသေနာပတိပ္ပမုခါ အဉ္ဇလိံ သိရသိ ကတွာ ဒသဗလဿ စက္ကာလင်္ကတတလေသု ပါဒေသု နိပတိံသူတိ အတ္ထော။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အဉ္ဇလိံ ပဂ္ဂဟေတွာန၊ တုဋ္ဌဟဋ္ဌာ ပမောဒိတာ’’တိအာဒိ။ တတ္ထ နိပတန္တီတိ နိပတိံသု၊ ဝန္ဒိံသူတိ အတ္ထော။ စက္ကလက္ခဏေတိ ¶ စက္ကံ လက္ခဏံ ယသ္မိံ ပါဒေ သော ပါဒေါ စက္ကလက္ခဏော၊ တသ္မိံ စက္ကလက္ခဏေ။ ဇာတိဝသေန ‘‘ပါဒေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ သတ္ထုနော စက္ကာလင်္ကတတလေသု ပါဒေသု နိပတိံသူတိ အတ္ထော။

၅၇။ ဣဒါနိ တေသံ ကေသဉ္စိ ထေရာနံ နာမံ ဒဿေန္တေဟိ ‘‘သာရိပုတ္တော မဟာပညော၊ ကောရဏ္ဍသမသာဒိသော’’တိအာဒိ ဂါထာယော ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ကောရဏ္ဍသမသာဒိသောတိ ကောရဏ္ဍကုသုမသဒိသဝဏ္ဏော၊ ယဒိ ဧဝံ ‘‘ကောရဏ္ဍသမော’’တိ ဝါ၊ ‘‘ကောရဏ္ဍသဒိသော’’တိ ဝါ ဝတ္တဗ္ဗံ၊ ကိံ ဒွိက္ခတ္တုံ ¶ ‘‘သမသာဒိသော’’တိ ဝုတ္တန္တိ စေ? နာယံ ဒေါသော၊ တာဒိသော ကောရဏ္ဍသမတ္တာ ကောရဏ္ဍသဒိသဘာဝေနေဝ ကောရဏ္ဍသမသာဒိသော။ န ပနာဓိကဝစနဝသေနာတိ အဓိပ္ပာယော။ သမာဓိဇ္ဈာနကုသလောတိ ဧတ္ထ အယံ ကုသလ-သဒ္ဒေါ တာဝ အရောဂျာနဝဇ္ဇဆေကသုခဝိပါကာဒီသု ဒိဿတိ။ အယဉှိ ‘‘ကစ္စိ နု ဘောတော ကုသလံ၊ ကစ္စိ ဘောတော အနာမယ’’န္တိအာဒီသု (ဇာ။ ၁။၁၅။၁၄၆၊ ၂။၂၀။၁၂၉) အာရောဂျေ ဒိဿတိ။ ‘‘ကတမော ပန၊ ဘန္တေ၊ ကာယသမာစာရော ကုသလော ¶ ? ယော ခေါ၊ မဟာရာဇ၊ ကာယသမာစာရော အနဝဇ္ဇော’’တိ (မ။ နိ။ ၂။၃၆၁) ဧဝမာဒီသု အနဝဇ္ဇေ။ ‘‘ကုသလော တွံ ရထဿ အင်္ဂပစ္စင်္ဂါန’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၈၇) ဆေကေ။ ‘‘ကုသလဿ ကမ္မဿ ကတတ္တာ ဥပစိတတ္တာ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၄၃၁ အာဒယော) သုခဝိပါကေ။ ဣဓ ပန ဆေကေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ဝန္ဒတေတိ ဝန္ဒိတ္ထ။

၅၈။ ဂဇ္ဇိတာတိ ဂဇ္ဇန္တီတိ ဂဇ္ဇိတာ။ ကာလမေဃော ဝါတိ နီလသလိလဓရော ဝိယ ဂဇ္ဇိတာ ဣဒ္ဓိဝိသယေတိ အဓိပ္ပာယော။ နီလုပ္ပလသမသာဒိသောတိ နီလကုဝလယသဒိသဝဏ္ဏော။ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တနယေနေဝေတ္ထာပိ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော။ မောဂ္ဂလ္လာနောတိ ဧဝံ ဂေါတ္တဝသေန လဒ္ဓနာမော ကောလိတော။

၅၉။ မဟာကဿပေါပိ စာတိ ဥရုဝေလကဿပနဒီကဿပဂယာကဿပကုမာရကဿပေ ခုဒ္ဒါနုခုဒ္ဒကေ ထေရေ ဥပါဒါယ အယံ မဟာ၊ တသ္မာ ‘‘မဟာကဿပေါ’’တိ ဝုတ္တော။ ပိ စာတိ သမ္ဘာဝနသမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော။ ဥတ္တတ္တကနကသန္နိဘောတိ သန္တတ္တသုဝဏ္ဏသဒိသဆဝိဝဏ္ဏော။ ဓုတဂုဏေတိ ဧတ္ထ ကိလေသဓုနနတော ဓမ္မော ဓုတော နာမ၊ ဓုတဂုဏော နာမ ဓုတဓမ္မော။ ကတမော ပန ဓုတဓမ္မော နာမ? အပ္ပိစ္ဆတာ၊ သန္တုဋ္ဌိတာ၊ သလ္လေခတာ၊ ပဝိဝေကတာ၊ ဣဒမဋ္ဌိကတာတိ ဣမေ ဓုတင်္ဂစေတနာယ ပရိဝါရဘူတာ ပဉ္စ ဓမ္မာ ‘‘အပ္ပိစ္ဆံယေဝ နိဿာယာ’’တိအာဒိဝစနတော ဓုတဓမ္မာ နာမ။ အထ ဝါ ကိလေသေ ဓုနနတော ဉာဏံ ဓုတံ နာမ၊ တသ္မိံ ဓုတဂုဏေ။ အဂ္ဂနိက္ခိတ္တောတိ ¶ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ကောဋိဘူတောတိ ဌပိတော။ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဓုတဝါဒါနံ ယဒိဒံ မဟာကဿပေါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈၊ ၁၉၁) ဌာနန္တရေ ဌပိတောတိ အတ္ထော။ အယံ ပန အဂ္ဂ-သဒ္ဒေါ အာဒိကောဋိကောဋ္ဌာသသေဋ္ဌာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ – ‘‘အဇ္ဇတဂ္ဂေ၊ သမ္မ ဒေါဝါရိက ¶ ၊ အာဝရာမိ ဒါရံ နိဂဏ္ဌာနံ နိဂဏ္ဌီန’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၇၀) အာဒိမှိ ဒိဿတိ။ ‘‘တေနေဝ အင်္ဂုလဂ္ဂေန တံ အင်္ဂုလဂ္ဂံ ပရာမသေယျ’’ (ကထာ။ ၄၄၁)၊ ‘‘ဥစ္ဆဂ္ဂံ ဝေဠဂ္ဂ’’န္တိအာဒီသု ကောဋိယံ။ ‘‘အမ္ဗိလဂ္ဂံ ဝါ မဓုရဂ္ဂံ ဝါ’’ (သံ။ နိ။ ၅။၃၇၄) ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဟာရဂ္ဂေန ဝါ ပရိဝေဏဂ္ဂေန ဝါ ဘာဇေတု’’န္တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၃၁၈) ကောဋ္ဌာသေ။ ‘‘ယာဝတာ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တာ အပဒါ ဝါ ဒွိပဒါ ဝါ…ပေ… တထာဂတော တေသံ အဂ္ဂမက္ခာယတီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၃၄) သေဋ္ဌေ။ သွာယမိဓ သေဋ္ဌေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ ကောဋိယမ္ပိ ဝတ္တတိ။ ထေရော အတ္တနော ဌာနေ သေဋ္ဌော စေဝ ကောဋိဘူတော စ။ တေန ဝုတ္တံ – ‘‘အဂ္ဂနိက္ခိတ္တော’’တိ၊ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌော ကောဋိဘူတောတိ အတ္ထော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၅၀ သရဏဂမနကထာ၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၅)။ ထောမိတောတိ ပသံသိတော ဒေဝမနုဿာဒီဟိ။ သတ္ထု ဝဏ္ဏိတောတိ သတ္ထာရာ ဝဏ္ဏိတော ထုတော၊ ‘‘ကဿပေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ စန္ဒူပမော ကုလာနိ ဥပသင်္ကမတိ အပကဿေဝ ¶ ကာယံ အပကဿ စိတ္တံ နိစ္စနဝကော ကုလေသု အပ္ပဂဗ္ဘော’’တိ ဧဝမာဒီဟိ အနေကေဟိ သုတ္တနယေဟိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၄၆) ဝဏ္ဏိတော ပသတ္ထော၊ သောပိ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒတီတိ အတ္ထော။

၆၀။ ဒိဗ္ဗစက္ခူနန္တိ ဒိဗ္ဗံ စက္ခု ယေသံ အတ္ထိ တေ ဒိဗ္ဗစက္ခူ၊ တေသံ ဒိဗ္ဗစက္ခူနံ ဘိက္ခူနံ အဂ္ဂေါ သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။ ယထာဟ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဒိဗ္ဗစက္ခုကာနံ ယဒိဒံ အနုရုဒ္ဓါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈၊ ၁၉၂)။ အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော ဘဂဝတော စူဠပိတုနော အမိတောဒနဿ နာမ သက္ကဿ ပုတ္တော မဟာနာမဿ ကနိဋ္ဌဘာတာ မဟာပုညော ပရမသုခုမာလော၊ သော အတ္တသတ္တမော နိက္ခမိတွာ အဂါရသ္မာ အနဂါရိယံ ပဗ္ဗဇိတော၊ တဿ ပဗ္ဗဇ္ဇာနုက္ကမော သင်္ဃဘေဒကက္ခန္ဓကေ (စူဠဝ။ ၃၃၀ အာဒယော) အာဂတောဝ။ အဝိဒူရေ ဝါတိ ဘဂဝတော သန္တိကေယေဝ။

၆၁။ အာပတ္တိအနာပတ္တိယာတိ အာပတ္တိယဉ္စ အနာပတ္တိယဉ္စ ကောဝိဒေါ။ သတေကိစ္ဆာယာတိ သပ္ပဋိကမ္မာယပိ အပ္ပဋိကမ္မာယပိ စာတိ အတ္ထော။ တတ္ထ သပ္ပဋိကမ္မာ သာ ဆဗ္ဗိဓာ ဟောတိ၊ အပ္ပဋိကမ္မာ သာ ပါရာဇိကာပတ္တိ။ ‘‘အာပတ္တိအနာပတ္တိယာ၊ သတေကိစ္ဆာယ ကောဝိဒေါ’’တိပိ ပါဌော၊ သောယေဝ အတ္ထော။ ဝိနယေတိ ¶ ဝိနယပိဋကေ။ အဂ္ဂနိက္ခိတ္တောတိ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ ¶ ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဝိနယဓရာနံ ယဒိဒံ၊ ဥပါလီ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၁၉၊ ၂၂၈) ဧတဒဂ္ဂဋ္ဌာနေ ဌပိတောတိ အတ္ထော။ ဥပါလီတိ ဥပါလိတ္ထေရော။ သတ္ထု ဝဏ္ဏိတောတိ သတ္ထာရာ ဝဏ္ဏိတော ပသတ္ထော။ ထေရော ကိရ တထာဂတဿေဝ သန္တိကေ ဝိနယပိဋကံ ဥဂ္ဂဏှိတွာ ဘာရုကစ္ဆကဝတ္ထုံ (ပါရာ။ ၇၈)၊ အဇ္ဇုကဝတ္ထုံ (ပါရာ။ ၁၅၈)၊ ကုမာရကဿပဝတ္ထုန္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၄၉) ဣမာနိ တီဏိ ဝတ္ထူနိ သဗ္ဗညုတညာဏေန သဒ္ဓိံ သံသန္ဒိတွာ ကထေသိ။ တသ္မာ ထေရော ဝိနယဓရာနံ အဂ္ဂေါတိ ဧဝမာဒိနာ နယေန သတ္ထာရာ ဝဏ္ဏိတောတိ ဝုတ္တော။

၆၂။ သုခုမနိပုဏတ္ထပဋိဝိဒ္ဓါတိ ပဋိဝိဒ္ဓသုခုမနိပုဏတ္ထော၊ ပဋိဝိဒ္ဓဒုဒ္ဒသနိပုဏတ္ထောတိ အတ္ထော။ ကထိကာနံ ပဝရောတိ ဓမ္မကထိကာနံ သေဋ္ဌော။ ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ ဓမ္မကထိကာနံ ယဒိဒံ ပုဏ္ဏော မန္တာဏိပုတ္တော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈၊ ၁၉၆) ဧတဒဂ္ဂပါဠိယံ အာရောပိတော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ကထိကာနံ ပဝရော’’တိ။ ဂဏီတိ သသင်္ဃော။ ထေရဿ ကိရ သန္တိကေ ပဗ္ဗဇိတာ ကုလပုတ္တာ ပဉ္စသတာ အဟေသုံ။ သဗ္ဗေပိ တေ ဒသဗလဿ ဇာတဘူမိကာ ဇာတရဋ္ဌဝါသိနော သဗ္ဗေဝ ခီဏာသဝါ သဗ္ဗေဝ ဒသကထာဝတ္ထုလာဘိနော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ဂဏီ’’တိ။ ဣသီတိ ဧသတိ ဂဝေသတိ ကုသလေ ဓမ္မေတိ ဣသိ။ မန္တာဏိယာ ပုတ္တောတိ မန္တာဏိယာ နာမ ဗြာဟ္မဏိယာ ပုတ္တော။ ပုဏ္ဏောတိ တဿ နာမံ။ ဝိဿုတောတိ အတ္တနော အပ္ပိစ္ဆတာဒီဟိ ဂုဏေဟိ ဝိဿုတော။

အညာသိကောဏ္ဍညတ္ထေရော ¶ ပန သတ္ထရိ အဘိသမ္ဗောဓိံ ပတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကေ အနုပုဗ္ဗေန အာဂန္တွာ ရာဇဂဟံ ဥပနိဿာယ ဝိဟရန္တေ ကပိလဝတ္ထုံ အာဂန္တွာ အတ္တနော ဘာဂိနေယျံ ပုဏ္ဏံ နာမ မာဏဝံ ပဗ္ဗာဇေတွာ ဘဂဝန္တံ ဝန္ဒိတွာ အာပုစ္ဆိတွာ နိဝါသတ္ထာယ သယံ ဆဒ္ဒန္တဒဟံ ဂတော။ ပုဏ္ဏော ပန ဘဂဝန္တံ ဒဿနာယ ထေရေန သဒ္ဓိံ အာဂန္တွာ – ‘‘မယှံ ပဗ္ဗဇိတကိစ္စံ မတ္ထကံ ပါပေတွာဝ ဒသဗလဿ သန္တိကံ ဂမိဿာမီ’’တိ ကပိလပုရေယေဝ ဩဟီနော၊ သော ယောနိသောမနသိကာရံ ကရောန္တော နစိရဿေဝ အရဟတ္တံ ပတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိ။ ဧတ္ထ ပန အနုရုဒ္ဓတ္ထေရော စ ဥပါလိတ္ထေရော စ ဣမေ ဒွေ ထေရာ ဘဂဝတော ကပိလဝတ္ထုပုရံ ပဝိသိတွာ ဉာတိသမာဂမဒိဝသေ ပဗ္ဗဇိတာ ဝိယ ဒဿိတာ၊ တံ ပန ခန္ဓကပါဠိယာ အဋ္ဌကထာယ စ န သမေတိ။ ဝီမံသိတွာ ဂဟေတဗ္ဗံ။

အထ ¶ သတ္ထာ သာရိပုတ္တတ္ထေရာဒီနံ ¶ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ စိတ္တာစာရမညာယ အတ္တနော ဂုဏေ ကထေတုမာရဘိ။ တေန ဝုတ္တံ –

၆၃။

‘‘ဧတေသံ စိတ္တမညာယ၊ ဩပမ္မကုသလော မုနိ၊

ကင်္ခစ္ဆေဒေါ မဟာဝီရော၊ ကထေသိ အတ္တနော ဂုဏ’’န္တိ။

တတ္ထ ဩပမ္မကုသလောတိ ဥပမာယ ကုသလော။ ကင်္ခစ္ဆေဒေါတိ သဗ္ဗသတ္တာနံ သံသယစ္ဆေဒကော။

ဣဒါနိ တေ အတ္တနော ဂုဏေ ကထေသိ၊ တေ ဒဿေတုံ –

၆၄။

‘‘စတ္တာရော တေ အသင်္ချေယျာ၊ ကောဋိ ယေသံ န နာယတိ၊

သတ္တကာယော စ အာကာသော၊ စက္ကဝါဠာ စနန္တကာ၊

ဗုဒ္ဓဉာဏံ အပ္ပမေယျံ၊ န သက္ကာ ဧတေ ဝိဇာနိတု’’န္တိ။ – ဝုတ္တံ၊

တတ္ထ စတ္တာရောတိ ဂဏနပရိစ္ဆေဒေါ။ ဧတေတိ ဣဒါနိ ဝတ္တဗ္ဗေ အတ္ထေ နိဒဿေတိ။ အသင်္ချေယျာတိ သင်္ချာတုမသက္ကုဏေယျတ္တာ အသင်္ချေယျာ၊ ဂဏနပထံ ဝီတိဝတ္တာတိ အတ္ထော။ ကောဋီတိအာဒိ ဝါ အန္တော ဝါ မရိယာဒါ။ ယေသန္တိ ယေသံ စတုန္နံ အသင်္ချေယျာနံ။ န နာယတီတိ န ပညာယတိ။ ဣဒါနိ တေ ဝုတ္တပ္ပကာရေ စတ္တာရော အသင်္ချေယျေ ဒဿေတုံ ‘‘သတ္တကာယော’’တိအာဒိ ဝုတ္တံ။ သတ္တကာယောတိ သတ္တသမူဟော၊ သတ္တကာယော အနန္တော အပရိမာဏော အပ္ပမေယျော။ တထာ အာကာသော အာကာသဿာပိ အန္တော နတ္ထိ။ တထာ စက္ကဝါဠာနိ အနန္တာနိ ဧဝ။ ဗုဒ္ဓဉာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏံ အပ္ပမေယျံ။ န သက္ကာ ဧတေ ဝိဇာနိတုန္တိ ယသ္မာ ပနေတေ အနန္တာ၊ တသ္မာ န သက္ကာ ဝိဇာနိတုံ။

၆၅။ ဣဒါနိ ¶ သတ္ထာ အတ္တနော ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနေ သဉ္ဇာတစ္ဆရိယဗ္ဘုတာနံ ဒေဝမနုဿာဒီနံ ကိန္နာမေတံ အစ္ဆရိယံ၊ ဣတောပိ ဝိသိဋ္ဌတရံ အစ္ဆရိယံ အဗ္ဘုတံ အတ္ထိ၊ မမ တံ သုဏာထာတိ ဓမ္မဒေသနံ ဝဍ္ဎေန္တော –

‘‘ကိမေတံ အစ္ဆရိယံ လောကေ၊ ယံ မေ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ၊

အညေ ဗဟူ အစ္ဆရိယာ၊ အဗ္ဘုတာ လောမဟံသနာ’’တိ။ – အာဒိမာဟ၊

တတ္ထ ¶ ကိန္တိ ပဋိက္ခေပဝစနံ။ဧတန္တိ ဣဒံ ဣဒ္ဓိဝိကုဗ္ဗနံ သန္ဓာယာဟ။ ယန္တိ အယံ ယံ-သဒ္ဒေါ ‘‘ယံ တံ အပုစ္ဆိမှ အကိတ္တယီ နော၊ အညံ တံ ပုစ္ဆာမ တဒိင်္ဃ ဗြူဟီ’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၀၅၈၊ မဟာနိ။ ၁၁၀၊ စူဠနိ။ မေတ္တဂူမာဏဝပုစ္ဆာ ၇၇) ဥပယောဂဝစနေ ဒိဿတိ ¶ ။ ‘‘အဋ္ဌာနမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ အနဝကာသော၊ ယံ ဧကိဿာ လောကဓာတုယာ ဒွေ အရဟန္တော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၂၇၇၊ ဝိဘ။ ၈၀၉၊ မိ။ ပ။ ၅။၁။၁) ဧတ္ထ ကာရဏဝစနေ။ ‘‘ယံ ဝိပဿီ ဘဂဝါ ကပ္ပေ ဥဒပါဒီ’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၂။၄) ဧတ္ထ ဘုမ္မေ။ ‘‘ယံ ခေါ မေ၊ ဘန္တေ၊ ဒေဝါနံ တာဝတိံသာနံ သမ္မုခါ သုတံ သမ္မုခါ ပဋိဂ္ဂဟိတံ၊ အာရောစေမိ တံ ဘဂဝတော’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၉၃) ပစ္စတ္တဝစနေ။ ဣဓာပိ ပစ္စတ္တဝစနေ ဒဋ္ဌဗ္ဗော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄)။ အညေ ဗဟူ မမ အစ္ဆရိယာ အဗ္ဘုတဝိသေသာ သန္တီတိ ဒီပေတိ။

ဣဒါနိ တေ အစ္ဆရိယေ ဒဿေန္တော –

၆၆။

‘‘ယဒါဟံ တုသိတေ ကာယေ၊ သန္တုသိတော နာမဟံ တဒါ၊

ဒသသဟဿီ သမာဂမ္မ၊ ယာစန္တိ ပဉ္ဇလီ မမ’’န္တိ။ – အာဒိမာဟ၊

တတ္ထ ယဒါတိ ယသ္မိံ ကာလေ။ အဟန္တိ အတ္တာနံ နိဒ္ဒိသတိ။ တုသိတေ ကာယေတိ တုသိတသင်္ခါတေ ဒေဝနိကာယေ။ ယဒါ ပနာဟံ သမတ္တိံသပါရမိယော ပူရေတွာ ပဉ္စမဟာပရိစ္စာဂေ ပရိစ္စဇိတွာ ဉာတတ္ထစရိယလောကတ္ထစရိယဗုဒ္ဓတ္ထစရိယာနံ ကောဋိံ ပတွာ သတ္တသတကမဟာဒါနာနိ ဒတွာ သတ္တက္ခတ္တုံ ပထဝိံ ကမ္ပေတွာ ဝေဿန္တရတ္တဘာဝတော စဝိတွာ ဒုတိယေ စိတ္တဝါရေ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တော တဒါပိ သန္တုသိတော နာမ ဒေဝရာဇာ အဟောသိံ။ ဒသသဟဿီ သမာဂမ္မာတိ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠေသု ဒေဝတာ သန္နိပတိတွာတိ အတ္ထော။ ယာစန္တိ ပဉ္ဇလီ မမန္တိ မံ ဥပသင်္ကမိတွာ၊ ‘‘မာရိသ၊ တယာ ဒသ ပါရမိယော ပူရေန္တေန န သက္ကသမ္ပတ္တိံ န မာရ န ဗြဟ္မ န စက္ကဝတ္တိသမ္ပတ္တိံ ပတ္ထေန္တေန ပူရိတာ၊ လောကနိတ္ထရဏတ္ထာယ ပန ဗုဒ္ဓတ္တံ ပတ္ထယမာနေန ပူရိတာ၊ သော တဝ ကာလော၊ မာရိသ၊ ဗုဒ္ဓတ္တာယ သမယော ¶ ၊ မာရိသ၊ ဗုဒ္ဓတ္တာယာ’’တိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။နိဒါနကထာ၊ အဝိဒူရေနိဒါနကထာ) ယာစန္တိ မမန္တိ။ တေန ဝုတ္တံ –

၆၇။

‘‘ကာလော ခေါ တေ မဟာဝီရ၊ ဥပ္ပဇ္ဇ မာတုကုစ္ဆိယံ၊

သဒေဝကံ တာရယန္တော၊ ဗုဇ္ဈဿု အမတံ ပဒ’’န္တိ။

တတ္ထ ¶ ကာလော တေတိ ကာလော တဝ၊ အယမေဝ ဝါ ပါဌော။ ဥပ္ပဇ္ဇာတိ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှ၊ ‘‘ဩက္ကမာ’’တိပိ ပါဌော။ သဒေဝကန္တိ သဒေဝကံ လောကန္တိ အတ္ထော။ တာရယန္တောတိ ဧတ္ထ ပါရမိယော ပူရေန္တောပိ တာရယတိ နာမ၊ ပါရမိယော မတ္ထကံ ပါပေန္တောပိ တာရယတိ နာမ၊ ဝေဿန္တရတ္တဘာဝတော စဝိတွာ ¶ တုသိတပုရေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ သဋ္ဌိဝဿသတသဟဿာဓိကာနိ သတ္တပဏ္ဏာသဝဿကောဋိယော တတ္ထ တိဋ္ဌန္တောပိ တာရယတိ နာမ၊ ဒေဝတာဟိ ယာစိတော ပဉ္စဝိဓံ မဟာဝိလောကိတံ ဝိလောကေတွာ မဟာမာယာဒေဝိယာ ကုစ္ဆိသ္မိံ ပဋိသန္ဓိံ ဂဏှန္တောပိ ဒသမာသေ ဂဗ္ဘဝါသံ ဝသန္တောပိ တာရယတိ နာမ၊ ဧကူနတိံသ ဝဿာနိ အဂါရမဇ္ဈေ တိဋ္ဌန္တောပိ တာရယတိ နာမ။ ရာဟုလဘဒ္ဒဿ ဇာတဒိဝသေ ဆန္နသဟာယော ကဏ္ဍကံ အာရုယှ နိက္ခမန္တောပိ တီဏိ ရဇ္ဇာနိ အတိက္ကမိတွာ အနောမာယ နာမ နဒိယာ တီရေ ပဗ္ဗဇန္တောပိ တာရယတိ နာမ၊ ဆဗ္ဗဿာနိ ပဓာနံ ကရောန္တောပိ ဝိသာခပုဏ္ဏမာယံ မဟာဗောဓိမဏ္ဍံ အာရုယှ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ ပဌမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရိတွာ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေတွာ ပစ္ဆိမယာမေ ဒွါဒသင်္ဂံ ပဋိစ္စသမုပ္ပာဒံ အနုလောမပဋိလောမတော သမ္မသိတွာ သောတာပတ္တိမဂ္ဂံ ပဋိဝိဇ္ဈန္တောပိ တာရယတိ နာမ၊ သောတာပတ္တိဖလက္ခဏေပိ၊ သကဒါဂါမိမဂ္ဂက္ခဏေပိ၊ သကဒါဂါမိဖလက္ခဏေပိ၊ အနာဂါမိမဂ္ဂက္ခဏေပိ၊ အနာဂါမိဖလက္ခဏေပိ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂက္ခဏေပိ၊ အရဟတ္တဖလက္ခဏေပိ တာရယတိ နာမ၊ ယဒါ အဋ္ဌာရသဒေဝတာကောဋိသဟဿေဟိ ပဉ္စဝဂ္ဂိယာနံ အမတပါနံ အဒါသိ၊ တတော ပဋ္ဌာယ တာရယိ နာမာတိ ဝုစ္စတိ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘သဒေဝကံ တာရယန္တော၊ ဗုဇ္ဈဿု အမတံ ပဒ’’န္တိ။

အထ မဟာသတ္တော ဒေဝတာဟိ ယာစိယမာနောပိ ဒေဝတာနံ ပဋိညံ အဒတွာဝ ကာလဒီပဒေသကုလဇနေတ္တိအာယုပရိစ္ဆေဒဝသေန ပဉ္စဝိဓံ မဟာဝိလောကနံ နာမ ဝိလောကေသိ။ တတ္ထ ‘‘ကာလော နု ခေါ၊ န ကာလော’’တိ ပဌမံ ကာလံ ဝိလောကေသိ။ တတ္ထ ဝဿသတသဟဿတော ဥဒ္ဓံ အာယုကာလော ကာလော နာမ န ဟောတိ။ ကသ္မာ? ဇာတိဇရာမရဏာဒီနံ အပါကဋတ္တာ၊ ဗုဒ္ဓါနဉ္စ ဓမ္မဒေသနာ နာမ တိလက္ခဏမုတ္တာ နာမ နတ္ထိ၊ တေသံ အနိစ္စံ ဒုက္ခမနတ္တာတိ ကထေန္တာနံ ‘‘ကိန္နာမေတေ ကထေန္တီ’’တိ န သဒ္ဒဟန္တိ၊ တတော အဘိသမယော န ဟောတိ၊ တသ္မိံ အသတိ အနိယျာနိကံ ¶ သာသနံ ဟောတိ ¶ ။ တသ္မာ သော အကာလော။ ဝဿသတတော ဦနော အာယုကာလောပိ ကာလော န ဟောတိ။ ကသ္မာ? တဒါ သတ္တာ ဥဿန္နကိလေသာ ဟောန္တိ၊ ဥဿန္နကိလေသာနဉ္စ ဒိန္နော ဩဝါဒေါ ဩဝါဒဋ္ဌာနေ န တိဋ္ဌတိ၊ တသ္မာ သောပိ အကာလော။ ဝဿသတသဟဿတော ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ ဝဿသတတော ပဋ္ဌာယ ဥဒ္ဓံ အာယုကာလော ကာလော နာမ။ ဣဒါနိ ဝဿသတာယုကာ မနုဿာတိ အထ ဗောဓိသတ္တော ‘‘နိဗ္ဗတ္တိတဗ္ဗကာလော’’တိ အဒ္ဒသ။

တတော ဒီပံ ဩလောကေန္တော ‘‘ဇမ္ဗုဒီပေယေဝ ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ ဒီပံ ပဿိ။ တတော ဇမ္ဗုဒီပေါ နာမ မဟာ ဒသယောဇနသဟဿပရိမာဏော၊ ကတရသ္မိံ နု ခေါ ပဒေသေ ဗုဒ္ဓါ နိဗ္ဗတ္တန္တီ’’တိ ဒေသံ ဝိလောကေန္တော မဇ္ဈိမဒေသံ ပဿိ။ တတော ကုလံ ဝိလောကေန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓါ နာမ လောကသမ္မတေ ကုလေ နိဗ္ဗတ္တန္တိ၊ ဣဒါနိ ခတ္တိယကုလံ လောကသမ္မတံ၊ တတ္ထ နိဗ္ဗတ္တိဿာမိ၊ သုဒ္ဓါဒနော နာမ မေ ရာဇာ ပိတာ ဘဝိဿတီ’’တိ ကုလံ အဒ္ဒသ။ တတော မာတရံ ဝိလောကေန္တော ‘‘ဗုဒ္ဓမာတာ နာမ လောလာ သုရာဓုတ္တာ န ဟောတိ၊ အခဏ္ဍပဉ္စသီလာတိ အယဉ္စ မဟာမာယာ နာမ ဒေဝီ ဧဒိသာ၊ အယံ မေ မာတာ ဘဝိဿတီတိ ကိတ္တကံ အဿာ အာယူ’’တိ အာဝဇ္ဇေန္တော ဒသန္နံ မာသာနံ ဥပရိ သတ္တဒိဝသာနိ ပဿိ။ ဣတိ ဣမံ ပဉ္စဝိဓဝိလောကနံ ဝိလောကေတွာ – ‘‘ကာလော မေ၊ မာရိသ၊ ဗုဒ္ဓဘာဝါယာ’’တိ ဒေဝတာနံ ပဋိညံ ဒတွာ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော စဝိတွာ သကျရာဇကုလေ ¶ မာယာဒေဝိယာ ကုစ္ဆိယံ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။နိဒါနကထာ၊ အဝိဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။နိဒါနကထာ၊ အဝိဒူရေနိဒါနကထာ)။ တေန ဝုတ္တံ –

၆၈။

‘‘တုသိတာ ကာယာ စဝိတွာန၊ ယဒါ ဩက္ကမိ ကုစ္ဆိယံ၊

ဒသသဟဿီလောကဓာတု၊ ကမ္ပိတ္ထ ဓရဏီ တဒါ’’တိ။ – အာဒိ၊

တတ္ထ ဩက္ကမီတိ ဩက္ကမိံ ပါဝိသိံ။ ကုစ္ဆိယန္တိ မာတုကုစ္ဆိမှိ။ ဒသသဟဿီလောကဓာတု၊ ကမ္ပိတ္ထာတိ သတော သမ္ပဇာနော ပန ဗောဓိသတ္တော မာတုကုစ္ဆိံ ဩက္ကမန္တော ဧကူနဝီသတိယာ ပဋိသန္ဓိစိတ္တေသု မေတ္တာပုဗ္ဗဘာဂဿ သောမနဿသဟဂတဉာဏသမ္ပယုတ္တအသင်္ခါရိကကုသလစိတ္တဿ သဒိသ မဟာဝိပါကစိတ္တေန အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယံ ဥတ္တရာသာဠှနက္ခတ္တေနေဝ ပဋိသန္ဓိံ အဂ္ဂဟေသိ။ တဒါ ဒသသဟဿီလောကဓာတု သကလာပိ ¶ ကမ္ပိ သင်္ကမ္ပိ သမ္ပကမ္ပီတိ အတ္ထော။ ဓရဏီတိ ဓာရေတိ သဗ္ဗေ ထာဝရဇင်္ဂမေတိ ဓရဏီ၊ ပထဝီ။

၆၉။ သမ္ပဇာနောဝ နိက္ခမိန္တိ ဧတ္ထ ယဒါ ပနာဟံ သတော သမ္ပဇာနောဝ မာတုကုစ္ဆိတော ဓမ္မာသနတော ဩတရန္တော ဓမ္မကထိကော ဝိယ နိဿေဏိတော ဩတရန္တော ပုရိသော ဝိယ စ ဒွေ ဟတ္ထေ စ ပါဒေ ¶ စ ပသာရေတွာ ဌိတကောဝ မာတုကုစ္ဆိသမ္ဘဝေန ကေနစိ အသုစိနာ အမက္ခိတောဝ နိက္ခမိံ။ သာဓုကာရံ ပဝတ္တေန္တီတိ သာဓုကာရံ ပဝတ္တယန္တိ၊ သာဓုကာရံ ဒေန္တီတိ အတ္ထော။ ပကမ္ပိတ္ထာတိ ကမ္ပိတ္ထ၊ ဩက္ကမနေပိ မာတုကုစ္ဆိတော နိက္ခမနေပိ ဒသသဟဿီ ပကမ္ပိတ္ထာတိ အတ္ထော။

၇၀။ အထ ဘဂဝါ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိအာဒီသု အတ္တနာ သမသမံ အဒိသွာ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိအာဒီသု အတ္တနော အစ္ဆရိယဒဿနတ္ထံ ‘‘ဩက္ကန္တိ မေ သမော နတ္ထီ’’တိ ဣမံ ဂါထမာဟ။ တတ္ထ ဩက္ကန္တီတိ ဂဗ္ဘောက္ကန္တိယံ၊ ဘုမ္မတ္ထေ ပစ္စတ္တဝစနံ၊ ပဋိသန္ဓိဂ္ဂဟဏေတိ အတ္ထော။ မေတိ မယာ။ သမောတိ သဒိသော နတ္ထိ။ ဇာတိတောတိ ဧတ္ထ ဇာယတိ ဧတာယ မာတုယာတိ မာတာ ‘‘ဇာတီ’’တိ ဝုစ္စတိ၊ တတော ဇာတိတော မာတုယာတိ အတ္ထော။ အဘိနိက္ခမေတိ မာတုကုစ္ဆိတော အဘိနိက္ခမနေ ပသဝေ သတီတိ အတ္ထော။ သမ္ဗောဓိယန္တိ ဧတ္ထ ပသတ္ထာ သုန္ဒရာ ဗောဓိ သမ္ဗောဓိ။ အယံ ပန ဗောဓိ-သဒ္ဒေါ ရုက္ခမဂ္ဂနိဗ္ဗာနသဗ္ဗညုတညာဏာဒီသု ဒိဿတိ – ‘‘ဗောဓိရုက္ခမူလေ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၁) စ၊ ‘‘အန္တရာ စ ဂယံ အန္တရာ စ ဗောဓိ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ ၂။၃၄၁၊ မဟာဝ။ ၁၁) စ အာဂတဋ္ဌာနေ ဟိ ရုက္ခော ဗောဓီတိ ဝုစ္စတိ။ ‘‘ဗောဓိ ¶ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏ’’န္တိ (စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၁) အာဂတဋ္ဌာနေ မဂ္ဂေါ။ ‘‘ပတွာန ဗောဓိံ အမတံ အသင်္ခတ’’န္တိ အာဂတဋ္ဌာနေ နိဗ္ဗာနံ။ ‘‘ပပ္ပောတိ ဗောဓိံ ဝရဘူရိမေဓသော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၁၇) အာဂတဋ္ဌာနေ သဗ္ဗညုတညာဏံ။ ဣဓ ပန ဘဂဝတော အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ (မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၃၊ ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၂၀၊ စရိယာ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ)။ အပရေ ‘‘သဗ္ဗညုတညာဏ’’န္တိပိ ဝဒန္တိ၊ တဿံ သမ္ဗောဓိယံ အဟံ သေဋ္ဌောတိ အတ္ထော။

ကသ္မာ ပန ဘဂဝါ သမ္ဗောဓိံ ပဋိစ္စ အတ္တာနံ ပသံသတီတိ? သဗ္ဗဂုဏဒါယကတ္တာ။ ဘဂဝတော ဟိ သမ္ဗောဓိ သဗ္ဗဂုဏဒါယိကာ သဗ္ဗေပိ နိရဝသေသေ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ¶ ဒဒါတိ၊ န ပန အညေသံ။ အညေသံ ပန ကဿစိ အရဟတ္တမဂ္ဂေါ အရဟတ္တဖလမေဝ ဒေတိ၊ ကဿစိ တိဿော ဝိဇ္ဇာ၊ ကဿစိ ဆ အဘိညာ၊ ကဿစိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ၊ ကဿစိ သာဝကပါရမိဉာဏံ၊ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ပစ္စေကဗောဓိဉာဏမေဝ ဒေတိ။ ဗုဒ္ဓါနံ ပန သဗ္ဗဂုဏသမ္ပတ္တိံ ဒေတိ။ တသ္မာ ဘဂဝါ သဗ္ဗဂုဏဒါယကတ္တာ ‘‘သမ္ဗောဓိယံ အဟံ သေဋ္ဌော’’တိ အတ္တာနံ ပသံသတိ။ အပိ စ ဘူမိံ စာလေတွာ သမ္ဗောဓိံ ပါပုဏိ၊ တသ္မာ ‘‘သမ္ဗောဓိယံ အဟံ သေဋ္ဌော’’တိ ဝဒတိ။ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနေတိ ဧတ္ထ ဓမ္မစက္ကံ ပန ဒုဝိဓံ ဟောတိ – ပဋိဝေဓဉာဏဉ္စ ဒေသနာဉာဏဉ္စာတိ။ တတ္ထ ပညာပဘာဝိတံ အတ္တနော အရိယဖလာဝဟံ ပဋိဝေဓဉာဏံ၊ ကရုဏာပဘာဝိတံ သာဝကာနံ အရိယဖလာဝဟံ ဒေသနာဉာဏံ။ ပဋိဝေဓဉာဏံ လောကုတ္တရံ ကုသလံ ဥပေက္ခာသဟဂတံ အဝိတက္ကအဝိစာရံ၊ ဒေသနာဉာဏံ လောကိယံ အဗျာကတံ ¶ ၊ ဥဘယမ္ပိ ပနေတံ အညေဟိ အသာဓာရဏံ။ ဣဓ ပန ဒေသနာဉာဏံ အဓိပ္ပေတံ (ပဋိ။ မ။ အဋ္ဌ။ ၂။၂။၄၄)။

၇၁။ ဣဒါနိ ဘဂဝတော ဂဗ္ဘောက္ကမနေဝ ပထဝိကမ္ပနာဒိကံ ပဝတ္တိံ သုတွာ ‘‘အဟော အစ္ဆရိယံ လောကေ’’တိ ဒေဝတာဟိ အယံ ဂါထာ ဝုတ္တာ။ တတ္ထ ဗုဒ္ဓါနံ ဂုဏမဟန္တတာတိ အဟော ဗုဒ္ဓါနံ ဂုဏမဟန္တဘာဝေါ၊ အဟော ဗုဒ္ဓါနံ မဟာနုဘာဝေါတိ အတ္ထော ဒသသဟဿီလောကဓာတု၊ ဆပ္ပကာရံ ပကမ္ပထာတိ ဒသသု စက္ကဝါဠသဟဿေသု မဟာပထဝီ ဆပ္ပကာရံ ပကမ္ပိတ္ထ စလိတ္ထ။ ကထံ? ပုရတ္ထိမတော ဥန္နမတိ ပစ္ဆိမတော ဩနမတိ၊ ပစ္ဆိမတော ဥန္နမတိ ပုရတ္ထိမတော ဩနမတိ၊ ဥတ္တရတော ဥန္နမတိ ဒက္ခိဏတော ဩနမတိ၊ ဒက္ခိဏတော ဥန္နမတိ ဥတ္တရတော ဩနမတိ၊ မဇ္ဈိမတော ဥန္နမတိ ပရိယန္တတော ဩနမတိ၊ ပရိယန္တတော ဥန္နမတိ မဇ္ဈိမတော ဩနမတီတိ ဧဝံ ဆပ္ပကာရံ အနိလဗလစလိတဇလတရင်္ဂဘင်္ဂသင်္ဃဋ္ဋိတာ ဝိယ နာဝါ စတုနဟုတာဓိကဒွိယောဇနသတသဟဿဗဟလာ ပထဝိသန္ဓာရကဇလပရိယန္တာ အစေတနာပိ သမာနာ သစေတနာ ဝိယ အယံ မဟာပထဝီ ပီတိယာ နစ္စန္တီ ဝိယ အကမ္ပိတ္ထာတိ အတ္ထော။ ဩဘာသော ¶ စ မဟာ အာသီတိ အတိက္ကမ္မေဝ ဒေဝါနံ ဒေဝါနုဘာဝံ ဥဠာရော ဩဘာသော အဟောသီတိ အတ္ထော။ အစ္ဆေရံ လောမဟံသနန္တိ အစ္ဆေရဉ္စ လောမဟံသနဉ္စ အဟောသီတိ အတ္ထော။

၇၂။ ဣဒါနိ ပထဝိကမ္ပနာလောကပါတုဘာဝါဒီသု အစ္ဆရိယေသု ဝတ္တမာနေသု ဘဂဝတော ပဝတ္တိဒဿနတ္ထံ ‘‘ဘဂဝါ တမှိ သမယေ’’တိအာဒိဂါထာယော ဝုတ္တာ။ တတ္ထ လောကဇေဋ္ဌောတိ လောကသေဋ္ဌော။ သဒေဝကန္တိ ¶ သဒေဝကဿ လောကဿ၊ သာမိအတ္ထေ ဥပယောဂဝစနံ ဒဋ္ဌဗ္ဗံ။ ဒဿယန္တောတိ ပါဋိဟာရိယံ ဒဿေန္တော။

၇၃။ စင်္ကမန္တောဝါတိ ဒသလောကဓာတုသဟဿာနိ အဇ္ဈောတ္ထရိတွာ ဌိတေ တသ္မိံ ရတနမယေ စင်္ကမေ စင်္ကမမာနောဝ ကထေသိ။ လောကနာယကောတိ အထ သတ္ထာ မနောသိလာတလေ သီဟနာဒံ နဒန္တော သီဟော ဝိယ ဂဇ္ဇန္တော ပါဝုဿကမေဃော ဝိယ စ အာကာသဂင်္ဂံ ဩတာရေန္တော ဝိယ စ အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတေန (ဒီ။ နိ။ ၂။၂၈၅၊ ၃၀၁) သဝနီယေန ကမနီယေန ဗြဟ္မဿရေန နာနာနယဝိစိတ္တံ စတုသစ္စပဋိသံယုတ္တံ တိလက္ခဏာဟတံ မဓုရဓမ္မကထံ ကထေသီတိ အတ္ထော။

အန္တရာ န နိဝတ္တေတိ၊ စတုဟတ္ထေ စင်္ကမေ ယထာတိ ဧတ္ထ သတ္ထာရာ ပန နိမ္မိတဿ တဿ စင်္ကမဿ ဧကာ ကောဋိ ပါစီနစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဧကာ ပစ္ဆိမစက္ကဝါဠမုခဝဋ္ဋိယံ ဧဝံ ဌိတေ တသ္မိံ ရတနစင်္ကမေ စင်္ကမမာနော သတ္ထာ ဥဘော ကောဋိယော ပတွာဝ နိဝတ္တတိ၊ အန္တရာ ဥဘော ကောဋိယော အပတွာ န နိဝတ္တတိ။ ယထာ စတုဟတ္ထပ္ပမာဏေ စင်္ကမေ စင်္ကမမာနော ဥဘော ကောဋိယော သီဃမေဝ ပတွာ နိဝတ္တတိ၊ ဧဝံ အန္တရာ န နိဝတ္တတီတိ အတ္ထော။ ကိံ ပန ဘဂဝါ ဒသသဟဿယောဇနပ္ပမာဏာယာမံ စင်္ကမံ ရဿမကာသိ ¶ ၊ တာဝမဟန္တံ ဝါ အတ္တဘာဝံ နိမ္မိနီတိ? န ပနေဝမကာသိ။ အစိန္တေယျော ဗုဒ္ဓါနံ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေါ။ အကနိဋ္ဌဘဝနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အဝီစိ၊ တာဝ ဧကင်္ဂဏာ အဟောသိ။ တိရိယတော စ ဒသစက္ကဝါဠသဟဿာနိ ဧကင်္ဂဏာနိ အဟေသုံ။ ဒေဝါ မနုဿေ ပဿန္တိ၊ မနုဿာပိ ဒေဝေ ပဿန္တိ။ ယထာ သဗ္ဗေ ဒေဝမနုဿာ ပကတိယာ စင်္ကမမာနံ ပဿန္တိ၊ ဧဝံ ဘဂဝန္တံ စင်္ကမမာနံ ပဿိံသူတိ။ ဘဂဝါ ပန စင်္ကမန္တောဝ ဓမ္မံ ဒေသေတိ အန္တရာသမာပတ္တိဉ္စ သမာပဇ္ဇတိ။

အထ အာယသ္မာ သာရိပုတ္တော အပရိမိတသမယသမုပစိတကုသလဗလဇနိတဒွတ္တိံသဝရလက္ခဏောပသောဘိတံ အသီတာနုဗျဉ္ဇနဝိရာဇိတံ ဝရသရီရံ သရဒသမယေ ပရိပုဏ္ဏံ ဝိယ ရဇနိကရံ သဗ္ဗဖာလိဖုလ္လံ ဝိယ စ ယောဇနသတုဗ္ဗေဓံ ပါရိစ္ဆတ္တကံ အဋ္ဌာရသရတနုဗ္ဗေဓံ ဗျာမပ္ပဘာပရိက္ခေပသဿိရိကံ ဝရကနကဂိရိမိဝ ဇင်္ဂမံ အနောပမာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ အနောပမေန ဗုဒ္ဓသိရိဝိလာသေန စင်္ကမန္တံ ဒသသဟဿိဒေဝဂဏပရိဝုတံ ဘဂဝန္တံ အဒ္ဒသ။ ဒိသွာန အယံ ¶ ပန သကလာပိ ဒသသဟဿီ လောကဓာတု သန္နိပတိတာ၊ မဟတိယာ ပနေတ္ထ ဓမ္မဒေသနာယ ဘဝိတဗ္ဗံ၊ ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနာ ပန ဗဟူပကာရာ ဘဂဝတိ ပသာဒါဝဟာ၊ ယံနူနာဟံ ဒသဗလဿ အဘိနီဟာရတော ¶ ပဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓဝံသံ ပရိပုစ္ဆေယျ’’န္တိ စိန္တေတွာ ဧကံသံ စီဝရံ ကတွာ ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဒသနခသမုဇ္ဇလံ ဇလဇာမလာဝိကလ-ကမလ-မကုလသဒိသံ အဉ္ဇလိံ သိရသိ ကတွာ ဘဂဝန္တံ ‘‘ကီဒိသော တေ မဟာဝီရာ’’တိအာဒိကံ ပရိပုစ္ဆိ။ တေန ဝုတ္တံ –

၇၄။

‘‘သာရိပုတ္တော မဟာပညော၊ သမာဓိဇ္ဈာနကောဝိဒေါ၊

ပညာယ ပါရမိပ္ပတ္တော၊ ပုစ္ဆတိ လောကနာယကံ။

၇၅။

‘‘ကီဒိသော တေ မဟာဝီရ၊ အဘိနီဟာရော နရုတ္တမ၊

ကမှိ ကာလေ တယာ ဓီရ၊ ပတ္ထိတာ ဗောဓိမုတ္တမာ’’တိ။ –

အာဒိ။ ကာ နာမာယံ အနုသန္ဓီတိ? ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ နာမ။ တိဿော ဟိ အနုသန္ဓိယော – ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ယထာနုသန္ဓီတိ။ တတ္ထ ‘‘ဧဝံ ဝုတ္တေ အညတရော ဘိက္ခု ဘဂဝန္တံ ဧတဒဝေါစ – ‘‘ကိံ နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ဩရိမံ တီရံ ကိံ ပါရိမံ တီရ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၄၁) ဧဝံ ပုစ္ဆန္တာနံ ဘဂဝတာ ဝိဿဇ္ဇိတသုတ္တဝသေန ပုစ္ဆာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

‘‘အထ ခေါ အညတရဿ ဘိက္ခုနော ဧဝံ စေတသော ပရိဝိတက္ကော ဥဒပါဒိ ‘ဣတိ ကိရ၊ ဘော၊ ရူပံ အနတ္တာ၊ ဝေဒနာ အနတ္တာ၊ သညာ အနတ္တာ၊ သင်္ခါရာ အနတ္တာ၊ ဝိညာဏံ အနတ္တာ၊ အနတ္တကတာနိ ¶ ကမ္မာနိ ကမတ္တာနံ ဖုသိဿန္တီ’တိ။ အထ ခေါ ဘဂဝါ တဿ ဘိက္ခုနော စေတသာ စေတောပရိဝိတက္ကမညာယ ဘိက္ခူ အာမန္တေသိ – ဌာနံ ခေါ ပနေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဝိဇ္ဇတိ၊ ယံ ဣဓေကစ္စော မောဃပုရိသော အဝိဒွါ အဝိဇ္ဇာဂတော တဏှာဓိပတေယျေန စေတသာ သတ္ထုသာသနံ အတိဓာဝိတဗ္ဗံ မညေယျ ‘ဣတိ ကိရ၊ ဘော၊ ရူပံ အနတ္တာ၊ ဝေဒနာ အနတ္တာ၊ သညာ အနတ္တာ၊ သင်္ခါရာ အနတ္တာ၊ ဝိညာဏံ အနတ္တာ၊ အနတ္တကတာနိ ကမ္မာနိ ကမတ္တာနံ ဖုသိဿန္တီ’တိ…ပေ… တံ ကိံ မညထ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ရူပံ နိစ္စံ ဝါ အနိစ္စံ ဝါ’’တိ (မ။ နိ။ ၃။၉၀) ဧဝံ ပရေသံ အဇ္ဈာသယံ ဝိဒိတွာ ဘဂဝတာ ဝုတ္တဝသေန အဇ္ဈာသယာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ယေန ¶ ပန ဓမ္မေန အာဒိမှိ ဒေသနာ ဥဋ္ဌိတာ၊ တဿ ဓမ္မဿ အနုရူပဓမ္မဝသေန ဝါ ပဋိက္ခေပဝသေန ဝါ ယေသု သုတ္တေသု ဥပရိဒေသနာ အာဂစ္ဆတိ၊ တေသံ ဝသေန ယထာနုသန္ဓိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘ပုစ္ဆာနုသန္ဓီ’’တိ။

တတ္ထ ပညာယ ပါရမိပ္ပတ္တောတိ သာဝကပါရမိဉာဏဿ မတ္ထကံ ပတ္တော။ ပုစ္ဆတီတိ အပုစ္ဆိ။ တတ္ထ ပုစ္ဆာ နာမ အဒိဋ္ဌဇောတနာပုစ္ဆာ၊ ဒိဋ္ဌသံသန္ဒနာပုစ္ဆာ၊ ဝိမတိစ္ဆေဒနာပုစ္ဆာ၊ အနုမတိပုစ္ဆာ၊ ကထေတုကမျတာပုစ္ဆာတိ ပဉ္စဝိဓာ ဟောတိ။ တတ္ထာယံ ထေရဿ ကတမာ ပုစ္ဆာတိ စေ? ယသ္မာ ပနာယံ ဗုဒ္ဓဝံသော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကအသင်္ချေယျောပစိတပုညသမ္ဘာရာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓါနံ ¶ ကပ္ပသတသဟဿာဓိကအသင်္ချေယျောပစိတပုညသမ္ဘာရာနံ ဒွိန္နံ အဂ္ဂသာဝကာနဉ္စ ကပ္ပသတသဟဿောပစိတပုညသမ္ဘာရာနံ သေသမဟာသာဝကာနံ ဝါ အဝိသယော၊ သဗ္ဗညုဗုဒ္ဓါနံယေဝ ဝိသယော၊ တသ္မာ ထေရဿ အဒိဋ္ဌဇောတနာ ပုစ္ဆာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

ကီဒိသောတိ ပုစ္ဆနာကာရော၊ ကိံပကာရောတိ အတ္ထော။ တေတိ တဝ။ အဘိနီဟာရောတိ အဘိနီဟာရော နာမ ဗုဒ္ဓဘာဝတ္ထံ မာနသံ ဗန္ဓိတွာ ‘‘ဗုဒ္ဓဗျာကရဏံ အလဒ္ဓါ န ဥဋ္ဌဟိဿာမီ’’တိ ဝီရိယမဓိဋ္ဌာယ နိပဇ္ဇနံ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘ကီဒိသော တေ မဟာဝီရ၊ အဘိနီဟာရော နရုတ္တမာ’’တိ။

ကမှိ ကာလေတိ တသ္မိံ ကာလေ။ ပတ္ထိတာတိ ဣစ္ဆိတာ အဘိကင်္ခိတာ၊ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဗောဓေယျံ မုတ္တော မောစေယျ’’န္တိအာဒိနာ နယေန ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ပဏိဓာနံ ကဒါ ကတန္တိ အပုစ္ဆိ။ ဗောဓီတိ သမ္မာသမ္ဗောဓိ၊ အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏဿ စ သဗ္ဗညုတညာဏဿ စေတံ အဓိဝစနံ။ ဥတ္တမာတိ သာဝကဗောဓိပစ္စေကဗောဓီဟိ သေဋ္ဌတ္တာ ဥတ္တမာတိ ဝုတ္တာ။ ဥဘိန္နမန္တရာ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိကရော။

ဣဒါနိ ¶ ဗုဒ္ဓဘာဝကာရကေ ဓမ္မေ ပုစ္ဆန္တော –

၇၆။

‘‘ဒါနံ သီလဉ္စ နေက္ခမ္မံ၊ ပညာဝီရိယဉ္စ ကီဒိသံ၊

ခန္တိသစ္စမဓိဋ္ဌာနံ၊ မေတ္တုပေက္ခာ စ ကီဒိသာ။

၇၇။

‘‘ဒသ ပါရမီ တယာ ဓီရ၊ ကီဒိသီ လောကနာယက၊

ကထံ ဥပပါရမီ ပုဏ္ဏာ၊ ပရမတ္ထပါရမီ ကထ’’န္တိ။ – အာဟ၊

တတ္ထ ¶ ဒါနပါရမိယံ တာဝ ဗာဟိရဘဏ္ဍပရိစ္စာဂေါ ပါရမီ နာမ၊ အင်္ဂပရိစ္စာဂေါ ဥပပါရမီ နာမ၊ ဇီဝိတပရိစ္စာဂေါ ပရမတ္ထပါရမီ နာမာတိ။ ဧသ နယော သေသပါရမီသုပိ။ ဧဝံ ဒသ ပါရမိယော ဒသ ဥပပါရမိယော ဒသ ပရမတ္ထပါရမိယောတိ သမတ္တိံသ ပါရမိယော ဟောန္တိ။ တတ္ထ ဗောဓိသတ္တဿ ဒါနပါရမိတာယ ပူရိတတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တေန ပနဿ သသပဏ္ဍိတဇာတကေ –

‘‘ဘိက္ခာယ ဥပဂတံ ဒိသွာ၊ သကတ္တာနံ ပရိစ္စဇိံ၊

ဒါနေန မေ သမော နတ္ထိ၊ ဧသာ မေ ဒါနပါရမီ’’တိ။ (စရိယာ။ ၁။၁၄၃ တဿုဒ္ဒါနံ) –

ဧဝံ ပရံ ဇီဝိတပရိစ္စာဂံ ကရောန္တဿ ဒါနပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။

တထာ သီလပါရမိတာယ ပူရိတတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တေနေဝ ပနဿ သင်္ခပါလဇာတကေ –

‘‘သူလေဟိ ¶ ဝိနိဝိဇ္ဈန္တေ၊ ကောဋ္ဋယန္တေပိ သတ္တိဘိ၊

ဘောဇပုတ္တေ န ကုပ္ပာမိ၊ ဧသာ မေ သီလပါရမီ’’တိ။ (စရိယာ။ ၂။၉၁) –

ဧဝံ အတ္တပရိစ္စာဂံ ကရောန္တဿ သီလပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။

တထာ မဟာရဇ္ဇံ ပဟာယ နေက္ခမ္မပါရမိယာ ပူရိတတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တေန ပနဿ စူဠသုတသောမဇာတကေ –

‘‘မဟာရဇ္ဇံ ¶ ဟတ္ထဂတံ၊ ခေဠပိဏ္ဍံဝ ဆဍ္ဍယိံ၊

စဇတော န ဟောတိ လဂ္ဂနံ၊ ဧသာ မေ နေက္ခမ္မပါရမီ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ) –

ဧဝံ နိဿင်္ဂတာယ ရဇ္ဇံ ဆဍ္ဍေတွာ နိက္ခမန္တဿ နေက္ခမ္မပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။

တထာ မဟောသဓပဏ္ဍိတကာလာဒီသု ပညာပါရမိယာ ပူရိတတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တေန ပနဿ သတ္တုဘတ္တကပဏ္ဍိတကာလေ –

‘‘ပညာယ ဝိစိနန္တောဟံ၊ ဗြာဟ္မဏံ မောစယိံ ဒုခါ၊

ပညာယ မေ သမော နတ္ထိ၊ ဧသာ မေ ပညာပါရမီ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ) –

အန္တောဘသ္တဂတံ ¶ သပ္ပံ ဒဿေန္တဿ ပညာပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။

တထာ ဝီရိယပါရမိတာယ ပူရိတတ္တဘာဝါနံ ပရိမာဏံ နာမ နတ္ထိ။ ဧကန္တေန ပနဿ မဟာဇနကဇာတကေ –

‘‘အတီရဒဿီ ဇလမဇ္ဈေ၊ ဟတာ သဗ္ဗေဝ မာနုသာ၊

စိတ္တဿ အညထာ နတ္ထိ၊ ဧသာ မေ ဝီရိယပါရမီ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ) –

ဧဝံ မဟာသမုဒ္ဒံ တရန္တဿ ဝီရိယပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။

တထာ ခန္တိဝါဒိဇာတကေ –

‘‘အစေတနံဝ ကောဋ္ဋေန္တေ၊ တိဏှေန ဖရသုနာ မမံ၊

ကာသိရာဇေ န ကုပ္ပာမိ၊ ဧသာ မေ ခန္တိပါရမီ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ) –

ဧဝံ ¶ အစေတနဘာဝေန ဝိယ မဟာဒုက္ခံ အဓိဝါသေန္တဿ ခန္တိပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။

တထာ မဟာသုတသောမဇာတကေ –

‘‘သစ္စဝါစံနုရက္ခန္တော၊ စဇိတွာ မမ ဇီဝိတံ၊

မောစေသိံ ဧကသတံ ခတ္တိယေ၊ ဧသာ မေ သစ္စပါရမီ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ) –

ဧဝံ ဇီဝိတံ စဇိတွာ သစ္စံ အနုရက္ခန္တဿ သစ္စပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။

တထာ မူဂပက္ခဇာတကေ –

‘‘မာတာ ¶ ပိတာ န မေ ဒေဿာ၊ အတ္တာ မေ န စ ဒေဿိယော၊

သဗ္ဗညုတံ ပိယံ မယှံ၊ တသ္မာ ဝတံ အဓိဋ္ဌဟိ’’န္တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ စရိယာ ၃။၆၅) –

ဧဝံ ဇီဝိတမ္ပိ ပရိစ္စဇိတွာ ဝတံ အဓိဋ္ဌဟန္တဿ အဓိဋ္ဌာနပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။

တထာ သုဝဏ္ဏသာမဇာတကေ –

‘‘န မံ ကောစိ ဥတ္တသတိ၊ နပိ ဘာယာမိ ကဿစိ၊

မေတ္တာဗလေနုပတ္ထဒ္ဓါ၊ ရမာမိ ပဝနေ တဒါ’’တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ စရိယာ။ ၃။၁၁၃) –

ဧဝံ ¶ ဇီဝိတမ္ပိ အနောလောကေတွာ မေတ္တာယန္တဿ မေတ္တာပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။

တတော ¶ လောမဟံသဇာတကေ –

‘‘သုသာနေ သေယျံ ကပ္ပေမိ၊ ဆဝဋ္ဌိကံ ဥပနိဓာယဟံ၊

ဂါမဏ္ဍလာ ဥပဂန္တွာ၊ ရူပံ ဒဿေန္တိနပ္ပက’’န္တိ။ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ နိဒါနကထာ၊ ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ စရိယာ။ ၃။၁၁၉) –

ဧဝံ ဂါမဒါရကေသု နိဋ္ဌုဘနာဒီဟိ စေဝ မာလာဂန္ဓူပဟာရာဒီဟိ စ သုခဒုက္ခံ ဥပ္ပာဒေန္တေသုပိ ဥပေက္ခံ အနတိဝတ္တန္တဿ ဥပေက္ခာပါရမီ ပရမတ္ထပါရမီ နာမ ဇာတာ။ အယမေတ္ထ သင်္ခေပေါ၊ ဝိတ္ထာရော ပန စရိယာပိဋကတော ဂဟေတဗ္ဗော။

ဣဒါနိ ထေရေန ပုဋ္ဌဿ ဘဂဝတော ဗျာကရဏံ ဒဿေန္တေဟိ သင်္ဂီတိကာရကေဟိ –

၇၈။

‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ၊ ကရဝီကမဓုရဂိရော၊

နိဗ္ဗာပယန္တော ဟဒယံ၊ ဟာသယန္တော သဒေဝကံ။

၇၉။

‘‘အတီတဗုဒ္ဓါနံ ဇိနာနံ ဒေသိတံ၊ နိကီလိတံ ဗုဒ္ဓပရမ္ပရာဂတံ၊

ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဂတာယ ဗုဒ္ဓိယာ၊ ပကာသယီ လောကဟိတံ သဒေဝကေ’’တိ။ – ဝုတ္တံ၊

တတ္ထ တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသီတိ တေန ဓမ္မသေနာပတိနာ ပုဋ္ဌော ဟုတွာ တဿ ဗျာကာသိ၊ အတ္တနော အဘိနီဟာရတော ပဋ္ဌာယ အဘိသမ္ဗောဓိပရိယောသာနံ သဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဝံသံ ကထေသီတိ အတ္ထော။ ကရဝီကမဓုရဂိရောတိ ကရဝီကသကုဏဿ ဝိယ မဓုရာ ဂိရာ ယဿ သော ကရဝီကမဓုရဂိရော၊ ကရဝီကမဓုရမဉ္ဇုဿရောတိ အတ္ထော။ တတြိဒံ ကရဝီကာနံ မဓုရဿရတာ – ကရဝီကသကုဏာ ကိရ မဓုရရသံ ¶ အမ္ဗပက္ကံ မုခတုဏ္ဍကေန ပဟရိတွာ ပဂ္ဃရိတံ ဖလရသံ ပိဝိတွာ ပက္ခေန တာဠံ ဒတွာ ဝိကူဇမာနေ စတုပ္ပဒါ မဒမတ္တာ ဝိယ လဠိတုံ အာရဘန္တိ၊ ဂေါစရပသုတာပိ စတုပ္ပဒဂဏာ မုခဂတာနိပိ တိဏာနိ ဆဍ္ဍေတွာ တံ နာဒံ သုဏန္တိ၊ ဝါဠမိဂါ ခုဒ္ဒကမိဂေ အနုဗန္ဓမာနာ ဥက္ခိတ္တံ ပါဒံ အနိက္ခိပိတွာ ¶ စိတ္တကတာ ဝိယ တိဋ္ဌန္တိ၊ အနုဗန္ဓမိဂါပိ မရဏဘယံ ဟိတွာ တိဋ္ဌန္တိ၊ အာကာသေ ပက္ခန္ဒန္တာ ပက္ခိနောပိ ပက္ခေ ပသာရေတွာ တိဋ္ဌန္တိ၊ ဥဒကေ မစ္ဆာပိ ကဏ္ဏပဋလံ အစာလေန္တာ တံ သဒ္ဒံ သုဏမာနာ တိဋ္ဌန္တိ။ ဧဝံ မဓုရဿရာ ကရဝီကာ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၊ မ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃၈၆)။ နိဗ္ဗာပယန္တော ဟဒယန္တိ ကိလေသဂ္ဂိသန္တတ္တသဗ္ဗဇနမာနသံ ¶ ဓမ္မကထာမတဓာရာယ သီတိဘာဝံ ဇနယန္တောတိ အတ္ထော။ ဟာသယန္တောတိ တောသယန္တော။ သဒေဝကန္တိ သဒေဝကံ လောကံ။

အတီတဗုဒ္ဓါနန္တိ အတီတာနံ ဗုဒ္ဓါနံ။ အမှာကံ ဘဂဝတော အဘိနီဟာရဿ ပုရတော ပန တဏှင်္ကရော မေဓင်္ကရော သရဏင်္ကရော ဒီပင်္ကရောတိ စတ္တာရော ဗုဒ္ဓါ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ နိဗ္ဗတ္တိံသု။ တေသံ အပရဘာဂေ ကောဏ္ဍညာဒယော တေဝီသတိ ဗုဒ္ဓါတိ သဗ္ဗေ ဒီပင်္ကရာဒယော စတုဝီသတိ ဗုဒ္ဓါ ဣဓ ‘‘အတီတဗုဒ္ဓါ’’တိ အဓိပ္ပေတာ၊ တေသံ အတီတဗုဒ္ဓါနံ။ ဇိနာနန္တိ တဿေဝ ဝေဝစနံ။ ဒေသိတန္တိ ကထိတံ။ စတုဝီသတိယာ ဗုဒ္ဓါနံ စတုသစ္စပဋိသံယုတ္တံ ဓမ္မကထံ။ နိကီလိတန္တိ တေသံ စရိတံ ကပ္ပဇာတိဂေါတ္တာယုဗောဓိသာဝကသန္နိပါတဥပဋ္ဌာကမာတာပိတုပုတ္တဘရိယာပရိစ္ဆေဒါဒိကံ နိကီလိတံ နာမ။ ဗုဒ္ဓပရမ္ပရာဂတန္တိ ဒီပင်္ကရဒသဗလတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ကဿပပရမ္ပရတော အာဂတံ ဒေသိတံ နိကီလိတံ ဝါတိ အတ္ထော။ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဂတာယ ဗုဒ္ဓိယာတိ ဧကမ္ပိ ဇာတိံ ဒွေပိ ဇာတိယောတိ (မ။ နိ။ ၁။၁၄၈၊ ၃၈၄၊ ၄၂၁၊ ၂။၂၃၃၊ ၃။၈၂၊ ပါရာ။ ၁၂) ဧဝံ ဝိဘတ္တံ ပုဗ္ဗေ နိဝုဋ္ဌက္ခန္ဓသန္တာနသင်္ခါတံ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဂတာ ဥပဂတာ တာယ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဂတာယ ဗုဒ္ဓိယာ၊ ပုဗ္ဗေနိဝါသာနုဿတိဉာဏေနာတိ အတ္ထော။ ပကာသယီတိ ဗျာကာသိ။ လောကဟိတန္တိ သဗ္ဗလောကဟိတံ ဗုဒ္ဓဝံသံ။ သဒေဝကေတိ သဒေဝကေ လောကေတိ အတ္ထော။

၈၀။ အထ ဘဂဝါ ကရုဏာသီတလေန ဟဒယေန သဒေဝကံ လောကံ သဝနေ နိယောဇေန္တော ‘‘ပီတိပါမောဇ္ဇဇနန’’န္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ပီတိပါမောဇ္ဇဇနနန္တိ ပီတိပါမောဇ္ဇကရံ ပီတိယာ ပုဗ္ဗဘာဂံ ပါမောဇ္ဇံ၊ ပဉ္စဝဏ္ဏာယ ပီတိယာ ဇနနန္တိ အတ္ထော။ သောကသလ္လဝိနောဒနန္တိ သောကသင်္ခါတာနံ သလ္လာနံ ဝိနောဒနံ ဝိဒ္ဓံသနံ။ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိပဋိလာဘန္တိ ¶ သဗ္ဗာပိ ဒေဝမနုဿသမ္ပတ္တိအာဒယော သမ္ပတ္တိယော ပဋိလဘန္တိ ဧတေနာတိ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိပဋိလာဘော၊ တံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိပဋိလာဘံ ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနန္တိ အတ္ထော။ စိတ္တီကတွာတိ ¶ စိတ္တေ ကတွာ၊ ဗုဒ္ဓါနုဿတိံ ပုရက္ခတွာတိ အတ္ထော။ သုဏာထာတိ နိသာမေထ နိဗောဓထ။ မေတိ မမ။

၈၁။ မဒနိမ္မဒနန္တိ ဇာတိမဒါဒီနံ သဗ္ဗမဒါနံ နိမ္မဒနကရံ။ သောကနုဒန္တိ သောကော နာမ ဉာတိဗျသနာဒီဟိ ဖုဋ္ဌဿ စိတ္တသန္တာပေါ။ ကိဉ္စာပိ အတ္ထတော ဒေါမနဿမေဝ ဟောတိ၊ ဧဝံ သန္တေပိ အန္တောနိဇ္ဈာနလက္ခဏော၊ စေတသော ပရိနိဇ္ဈာယနရသော၊ အနုသောစနပစ္စုပဋ္ဌာနော၊ တံ သောကံ နုဒတီတိ သောကနုဒေါ၊ တံ သောကနုဒံ။ သံသာရပရိမောစနန္တိ သံသာရဗန္ဓနတော ပရိမောစနကရံ။ ‘‘သံသာရသမတိက္ကမ’’န္တိပိ ပါဌော၊ တဿ သံသာရသမတိက္ကမကရန္တိ အတ္ထော။

သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယန္တိ ¶ ဧတ္ထ ဒုက္ခ-သဒ္ဒေါ ဒုက္ခဝေဒနာ-ဒုက္ခဝတ္ထု-ဒုက္ခာရမ္မဏ-ဒုက္ခပစ္စယ-ဒုက္ခဋ္ဌာနာဒီသု ဒိဿတိ။ အယဉှိ ‘‘ဒုက္ခဿ စ ပဟာနာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၃၂၊ မ။ နိ။ ၁။၃၈၃၊ ၄၃၀၊ ပါရာ။ ၁၁) ဒုက္ခဝေဒနာယံ ဒိဿတိ။ ‘‘ဇာတိပိ ဒုက္ခာ ဇရာပိ ဒုက္ခာ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၃၈၇၊ သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁) ဒုက္ခဝတ္ထုသ္မိံ။ ‘‘ယသ္မာ စ ခေါ၊ မဟာလိ၊ ရူပံ ဒုက္ခံ ဒုက္ခာနုပတိတံ ဒုက္ခာဝက္ကန္တ’’န္တိအာဒီသု (သံ။ နိ။ ၃။၆၀) ဒုက္ခာရမ္မဏေ။ ‘‘ဒုက္ခော ပါပဿ ဥစ္စယော’’တိအာဒီသု (ဓ။ ပ။ ၁၁၇) ဒုက္ခပစ္စယေ။ ‘‘ယာဝဉ္စိဒံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ န သုကရာ အက္ခာနေန ပါပုဏိတံ ယာဝ ဒုက္ခာ နိရယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၂၅၀) ဒုက္ခဋ္ဌာနေ။ ဣဓ ပနာယံ ဒုက္ခဝတ္ထုသ္မိံ ဒုက္ခပစ္စယေပိ စ ဒဋ္ဌဗ္ဗော။ တသ္မာ ဇာတိအာဒိသဗ္ဗဒုက္ခက္ခယကရန္တိ အတ္ထော (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ ၂ အာဒယော)။ မဂ္ဂန္တိ ဧတ္ထ ကုသလတ္ထိကေဟိ မဂ္ဂီယတိ၊ ကိလေသေ ဝါ မာရေန္တော ဂစ္ဆတီတိ မဂ္ဂေါတိ ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနာ ဝုစ္စတိ၊ တံ နိဗ္ဗာနဿ မဂ္ဂဘူတံ ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနံ။ သက္ကစ္စန္တိ သက္ကစ္စံ စိတ္တီကတွာ၊ ဩဟိတသောတာ ဟုတွာတိ အတ္ထော။ ပဋိပဇ္ဇထာတိ အဓိတိဋ္ဌထ၊ သုဏာထာတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ပီတိပါမောဇ္ဇဇနနံ သောကသလ္လဝိနောဒနံ သဗ္ဗသမ္ပတ္တိပဋိလာဘဟေတုဘူတံ ဣမံ ဗုဒ္ဓဝံသဒေသနံ သုတွာ ဣဒါနိ မဒနိမ္မဒနာဒိဂုဏဝိသေသာဝဟံ သဗ္ဗဒုက္ခက္ခယံ ဗုဒ္ဓဘာဝမဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇထာတိ ¶ သဗ္ဗေသံ ဒေဝမနုဿာနံ ဗုဒ္ဓတ္တံ ပဏိဓာယ ဥဿာဟံ ဇနေတိ။ သေသမေတ္ထ ဥတ္တာနမေဝါတိ။

ဣတိ မဓုရတ္ထဝိလာသိနိယာ ဗုဒ္ဓဝံသ-အဋ္ဌကထာယ

ရတနစင်္ကမနကဏ္ဍဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဋ္ဌိတာ စ သဗ္ဗာကာရေန အဗ္ဘန္တရနိဒါနဿတ္ထဝဏ္ဏနာ။