📜

နမော တဿ ဘဂဝတော အရဟတော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ

ခုဒ္ဒကနိကာယေ

စရိယာပိဋက-အဋ္ဌကထာ

ဂန္ထာရမ္ဘကထာ

စရိယာ သဗ္ဗလောကဿ၊ ဟိတာ ယဿ မဟေသိနော၊

အစိန္တေယျာနုဘာဝံ တံ၊ ဝန္ဒေ လောကဂ္ဂနာယကံ။

ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နာ၊ ယေန နီယန္တိ လောကတော၊

ဝန္ဒေ တမုတ္တမံ ဓမ္မံ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓပူဇိတံ။

သီလာဒိဂုဏသမ္ပန္နော၊ ဌိတော မဂ္ဂဖလေသု ယော၊

ဝန္ဒေ အရိယသင်္ဃံ တံ၊ ပုညက္ခေတ္တံ အနုတ္တရံ။

ဝန္ဒနာဇနိတံ ပုညံ၊ ဣတိ ယံ ရတနတ္တယေ၊

ဟတန္တရာယော သဗ္ဗတ္ထ၊ ဟုတွာဟံ တဿ တေဇသာ။

ဣမသ္မိံ ဘဒ္ဒကပ္ပသ္မိံ၊ သမ္ဘတာ ယာ သုဒုက္ကရာ၊

ဥက္ကံသပါရမိပ္ပတ္တာ၊ ဒါနပါရမိတာဒယော။

တာသံ သမ္ဗောဓိစရိယာနံ၊ အာနုဘာဝဝိဘာဝနံ၊

သက္ကေသု နိဂြောဓာရာမေ၊ ဝသန္တေန မဟေသိနာ။

ယံ ဓမ္မသေနာပတိနော၊ သဗ္ဗသာဝကကေတုနော၊

လောကနာထေန စရိယာ-ပိဋကံ နာမ ဒေသိတံ။

ယံ ခုဒ္ဒကနိကာယသ္မိံ၊ သင်္ဂါယိံသု မဟေသယော၊

ဓမ္မသင်္ဂါဟကာ သတ္ထု၊ ဟေတုသမ္ပတ္တိဒီပနံ။

တဿ သမ္ဗောဓိသမ္ဘာရ-ဝိဘာဂနယယောဂတော၊

ကိဉ္စာပိ ဒုက္ကရာ ကာတုံ၊ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ မယာ။

သဟ သံဝဏ္ဏနံ ယသ္မာ၊ ဓရတေ သတ္ထု သာသနံ၊

ပုဗ္ဗာစရိယသီဟာနံ၊ တိဋ္ဌတေဝ ဝိနိစ္ဆယော။

တသ္မာ တံ အဝလမ္ဗိတွာ၊ ဩဂါဟိတွာ စ သဗ္ဗသော၊

ဇာတကာနုပနိဿာယ၊ ပေါရာဏဋ္ဌကထာနယံ။

နိဿိတံ ဝါစနာမဂ္ဂံ၊ သုဝိသုဒ္ဓမနာကုလံ၊

မဟာဝိဟာရဝါသီနံ၊ နိပုဏတ္ထဝိနိစ္ဆယံ။

နီတနေယျတ္ထဘေဒါ စ၊ ပါရမီ ပရိဒီပယံ၊

ကရိဿာမိ တံ စရိယာ-ပိဋကဿတ္ထဝဏ္ဏနံ။

ဣတိ အာကင်္ခမာနဿ၊ သဒ္ဓမ္မဿ စိရဋ္ဌိတိံ၊

ဝိဘဇန္တဿ တဿတ္ထံ၊ နိသာမယထ သာဓဝေါတိ။

တတ္ထ စရိယာပိဋကန္တိ ကေနဋ္ဌေန စရိယာပိဋကံ? အတီတာသု ဇာတီသု သတ္ထု စရိယာနုဘာဝပ္ပကာသိနီ ပရိယတ္တီတိ ကတွာ၊ ပရိယတ္တိအတ္ထော ဟိ အယံ ပိဋကသဒ္ဒေါ၊ ‘‘မာ ပိဋကသမ္ပဒါနေနာ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၃။၆၆) ဝိယ။ အထ ဝါ ယသ္မာ သာ ပရိယတ္တိ တဿေဝ သတ္ထု ပုရိမဇာတီသု စရိယာနံ အာနုဘာဝပ္ပကာသနေန ဘာဇနဘူတာ၊ တသ္မာပိ ‘‘စရိယာပိဋက’’န္တိ ဝုစ္စတိ၊ ဘာဇနတ္ထောပိ ဟိ ပိဋကသဒ္ဒေါ နိဒ္ဒိဋ္ဌော ‘‘အထ ပုရိသော အာဂစ္ဆေယျ၊ ကုဒါလပိဋကံ အာဒါယာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၂၈၊ အ။ နိ။ ၃။၇၀) ဝိယ။ တံ ပနေတံ စရိယာပိဋကံ ဝိနယပိဋကံ၊ သုတ္တန္တပိဋကံ၊ အဘိဓမ္မပိဋကန္တိ တီသု ပိဋကေသု သုတ္တန္တပိဋကပရိယာပန္နံ။ ဒီဃနိကာယော၊ မဇ္ဈိမနိကာယော၊ သံယုတ္တနိကာယော၊ အင်္ဂုတ္တရနိကာယော၊ ခုဒ္ဒကနိကာယောတိ ပဉ္စသု နိကာယေသု ခုဒ္ဒကနိကာယပရိယာပန္နံ။ သုတ္တံ၊ ဂေယျံ၊ ဝေယျာကရဏံ၊ ဂါထာ၊ ဥဒါနံ၊ ဣတိဝုတ္တကံ၊ ဇာတကံ၊ အဗ္ဘုတဓမ္မံ၊ ဝေဒလ္လန္တိ နဝသု သာသနင်္ဂေသု ဂါထာသင်္ဂဟံ။

‘‘ဒွါသီတိ ဗုဒ္ဓတော ဂဏှိံ၊ ဒွေသဟဿာနိ ဘိက္ခုတော၊

စတုရာသီတိ သဟဿာနိ၊ ယေ မေ ဓမ္မာ ပဝတ္တိနော’’တိ။ (ထေရဂါ။ ၁၀၂၇) –

ဧဝံ ဓမ္မဘဏ္ဍာဂါရိကေန ပဋိညာတေသု စတုရာသီတိယာ ဓမ္မက္ခန္ဓသဟဿေသု ကတိပယဓမ္မက္ခန္ဓသင်္ဂဟံ။ ဝဂ္ဂတော အကိတ္တိဝဂ္ဂေါ၊ ဟတ္ထိနာဂဝဂ္ဂေါ၊ ယုဓဉ္ဇယဝဂ္ဂေါတိ ဝဂ္ဂတ္တယသင်္ဂဟံ။ စရိယတော အကိတ္တိဝဂ္ဂေ ဒသ၊ ဟတ္ထိနာဂဝဂ္ဂေ ဒသ၊ ယုဓဉ္ဇယဝဂ္ဂေ ပဉ္စဒသာတိ ပဉ္စတိံသစရိယာသင်္ဂဟံ။ တီသု ဝဂ္ဂေသု အကိတ္တိဝဂ္ဂေါ အာဒိ၊ စရိယာသု အကိတ္တိစရိယာ။ တဿာပိ –

‘‘ကပ္ပေ စ သတသဟဿေ၊ စတုရော စ အသင်္ခိယေ၊

ဧတ္ထန္တရေ ယံ စရိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ ဗောဓိပါစန’’န္တိ။ –

အယံ ဂါထာ အာဒိ။ တဿ ဣတော ပဘုတိ အနုက္ကမေန အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ဟောတိ။

ဂန္ထာရမ္ဘကထာ နိဋ္ဌိတာ။

နိဒါနကထာ

သာ ပနာယံ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ယသ္မာ ဒူရေနိဒါနံ၊ အဝိဒူရေနိဒါနံ၊ သန္တိကေနိဒါနန္တိ ဣမာနိ တီဏိ နိဒါနာနိ ဒဿေတွာ ဝုစ္စမာနာ သုဏန္တေဟိ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ သုဋ္ဌု ဝိညာတာ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ တေသံ နိဒါနာနံ အယံ ဝိဘာဂေါ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဒီပင်္ကရဒသဗလဿ ပါဒမူလသ္မိဉှိ ကတာဘိနီဟာရဿ မဟာဗောဓိသတ္တဿ ယာဝ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တိ၊ တာဝ ပဝတ္တော ကထာမဂ္ဂေါ ဒူရေနိဒါနံ နာမ။ တုသိတဘဝနတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ဗောဓိမဏ္ဍေ သဗ္ဗညုတညာဏပ္ပတ္တိ၊ တာဝ ပဝတ္တော ကထာမဂ္ဂေါ အဝိဒူရေနိဒါနံ နာမ။ မဟာဗောဓိမဏ္ဍတော ပန ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပစ္စုပ္ပန္နဝတ္ထု၊ တာဝ ပဝတ္တော ကထာမဂ္ဂေါ သန္တိကေနိဒါနံ နာမ။ ဣမေသု တီသု နိဒါနေသု ယသ္မာ ဒူရေနိဒါနအဝိဒူရေနိဒါနာနိ သဗ္ဗသာဓာရဏာနိ၊ တသ္မာ တာနိ ဇာတကဋ္ဌကထာယံ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ) ဝိတ္ထာရိတနယေနေဝ ဝိတ္ထာရတော ဝေဒိတဗ္ဗာနိ။ သန္တိကေနိဒါနေ ပန အတ္ထိ ဝိသေသောတိ တိဏ္ဏမ္ပိ နိဒါနာနံ အယမာဒိတော ပဋ္ဌာယ သင်္ခေပကထာ။

ဒီပင်္ကရဿ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ ကတာဘိနီဟာရော ဗောဓိသတ္တဘူတော လောကနာထော အတ္တနော အဘိနီဟာရာနုရူပံ သမတ္တိံသပါရမိယော ပူရေတွာ၊ သဗ္ဗညုတညာဏသမ္ဘာရံ မတ္ထကံ ပါပေတွာ၊ တုသိတဘဝနေ နိဗ္ဗတ္တော ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ဥပ္ပတ္တိကာလံ အာဂမယမာနော၊ တတ္ထ ယာဝတာယုကံ ဌတွာ တတော စုတော သကျရာဇကုလေ ပဋိသန္ဓိံ ဂဟေတွာ အနန္တေန ပရိဟာရေန မဟန္တေန သိရိသောဘဂ္ဂေန ဝဍ္ဎမာနော အနုက္ကမေန ယောဗ္ဗနံ ပတွာ ဧကူနတိံသေ ဝယသ္မိံ ကတမဟာဘိနိက္ခမနော၊ ဆဗ္ဗဿာနိ မဟာပဓာနံ ပဒဟိတွာ၊ ဝေသာခပုဏ္ဏမာယံ ဗောဓိရုက္ခမူလေ နိသိန္နော သူရိယေ အနတ္ထင်္ဂမိတေယေဝ မာရဗလံ ဝိဓမိတွာ ပုရိမယာမေ ပုဗ္ဗေနိဝါသံ အနုဿရိတွာ၊ မဇ္ဈိမယာမေ ဒိဗ္ဗစက္ခုံ ဝိသောဓေတွာ၊ ပစ္ဆိမယာမေ ဒိယဍ္ဎကိလေသသဟဿံ ခေပေတွာ၊ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိမဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ။

တတော တတ္ထေဝ သတ္တသတ္တာဟေ ဝီတိနာမေတွာ၊ အာသာဠှိပုဏ္ဏမာယံ ဗာရာဏသိံ ဂန္တွာ ဣသိပတနေ မိဂဒါယေ အညာသိကောဏ္ဍညပ္ပမုခါ အဋ္ဌာရသ ဗြဟ္မကောဋိယော ဓမ္မာမတံ ပါယေန္တော၊ ဓမ္မစက္ကံ (သံ။ နိ။ ၅။၁၀၈၁၊ မဟာဝ။ ၁၃ အာဒယော၊ ပဋိ။ မ။ ၂။၃၀) ပဝတ္တေတွာ၊ ယသာဒိကေ ဝေနေယျေ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌာပေတွာ၊ တေ သဗ္ဗေဝ သဋ္ဌိ အရဟန္တေ လောကာနုဂ္ဂဟာယ ဝိဿဇ္ဇေတွာ၊ ဥရုဝေလံ ဂစ္ဆန္တော ကပ္ပာသိကဝနသဏ္ဍေ တိံသ ဘဒ္ဒဝဂ္ဂိယေ သောတာပတ္တိဖလာဒီသု ပတိဋ္ဌာပေတွာ၊ ဥရုဝေလံ ဂန္တွာ အဍ္ဎုဍ္ဎာနိ ပါဋိဟာရိယသဟဿာနိ ဒဿေတွာ ဥရုဝေလကဿပါဒယော သဟဿဇဋိလပရိဝါရေ တေဘာတိကဇဋိလေ ဝိနေတွာ၊ တေဟိ ပရိဝုတော ရာဇဂဟနဂရူပစာရေ လဋ္ဌိဝနုယျာနေ နိသိန္နော ဗိမ္ဗိသာရပ္ပမုခေ ဒွါဒသနဟုတေ ဗြာဟ္မဏဂဟပတိကေ သာသနေ ဩတာရေတွာ၊ မဂဓရာဇေန ကာရိတေ ဝေဠုဝနဝိဟာရေ ဝိဟရတိ။

အထေဝံ ဘဂဝတိ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရန္တေ သာရိပုတ္တမောဂ္ဂလ္လာနေသု အဂ္ဂသာဝကဋ္ဌာနေ ဌပိတေသု သာဝကသန္နိပါတေ ဇာတေ၊ သုဒ္ဓါဒနမဟာရာဇာ ‘‘ပုတ္တော ကိရ မေ ဆဗ္ဗဿာနိ ဒုက္ကရကာရိကံ စရိတွာ ပရမာဘိသမ္ဗောဓိံ ပတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော ရာဇဂဟံ နိဿာယ ဝေဠုဝနေ ဝိဟရတီ’’တိ သုတွာ ဒသပုရိသသဟဿပရိဝါရေ၊ အနုက္ကမေန ဒသ အမစ္စေ ပေသေသိ ‘‘ပုတ္တံ မေ ဣဓာနေတွာ ဒဿေထာ’’တိ။ တေသု ရာဇဂဟံ ဂန္တွာ သတ္ထု ဓမ္မဒေသနာယ အရဟတ္တေ ပတိဋ္ဌိတေသု ကာဠုဒါယိတ္ထေရေန ရညော အဓိပ္ပာယေ အာရောစိတေ ဘဂဝါ ဝီသတိသဟဿခီဏာသဝပရိဝုတော ရာဇဂဟတော နိက္ခမိတွာ သဋ္ဌိယောဇနံ ကပိလဝတ္ထုံ ဒွီဟိ မာသေဟိ သမ္ပာပုဏိ။ သကျရာဇာနော ‘‘အမှာကံ ဉာတိသေဋ္ဌံ ပဿိဿာမာ’’တိ သန္နိပတိတွာ နိဂြောဓာရာမံ ဘဂဝတော စ ဘိက္ခုသင်္ဃဿ စ ဝသနယောဂ္ဂံ ကာရေတွာ၊ ဂန္ဓပုပ္ဖာဒိဟတ္ထာ ပစ္စုဂ္ဂမနံ ကတွာ၊ သတ္ထာရံ နိဂြောဓာရာမံ ပဝေသေသုံ။ တတြ ဘဂဝါ ဝီသတိသဟဿခီဏာသဝပရိဝုတော ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသီဒိ။ သာကိယာ မာနတ္ထဒ္ဓါ သတ္ထု ပဏိပါတံ နာကံသု။ ဘဂဝါ တေသံ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတွာ မာနံ ဘဉ္ဇိတွာ တေ ဓမ္မဒေသနာယ ဘာဇနေ ကာတုံ အဘိညာပါဒကံ စတုတ္ထဇ္ဈာနံ သမာပဇ္ဇိတွာ ဝုဋ္ဌာယ အာကာသံ အဗ္ဘုဂ္ဂန္တွာ တေသံ သီသေ ပါဒပံသုံ ဩကိရမာနော ဝိယ၊ ကဏ္ဍမ္ဗရုက္ခမူလေ ကတပါဋိဟာရိယသဒိသံ ယမကပါဋိဟာရိယံ အကာသိ။ ရာဇာ တံ အစ္ဆရိယံ ဒိသွာ ‘‘အယံ လောကေ အဂ္ဂပုဂ္ဂလော’’တိ ဝန္ဒိ။ ရညာ ပန ဝန္ဒိတေ တေ ဌာတုံ နာမ န သက္ကောန္တိ၊ သဗ္ဗေပိ သာကိယာ ဝန္ဒိံသု။

တဒါ ကိရ ဘဂဝါ ယမကပါဋိဟာရိယံ ကရောန္တော လောကဝိဝရဏပါဋိဟာရိယမ္ပိ အကာသိ – ယသ္မိံ ဝတ္တမာနေ မနုဿာ မနုဿလောကေ ယထာဌိတာ ယထာနိသိန္နာဝ စာတုမဟာရာဇိကတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ အကနိဋ္ဌဘဝနာ သဗ္ဗေ ဒေဝေ တတ္ထ တတ္ထ အတ္တနော ဘဝနေ ကီဠန္တေ ဒိဗ္ဗာနုဘာဝေန ဇောတန္တေ မဟတိံ ဒိဗ္ဗသမ္ပတ္တိံ အနုဘဝန္တေ သန္တာနိ သမာပတ္တိသုခါနိ အနုဘဝန္တေ အညမညံ ဓမ္မံ သာကစ္ဆန္တေ စ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝေန အတ္တနော မံသစက္ခုနာဝ ပဿန္တိ။ တထာ ဟေဋ္ဌာပထဝိယံ အဋ္ဌသု မဟာနိရယေသု၊ သောဠသသု စ ဥဿဒနိရယေသု၊ လောကန္တရနိရယေ စာတိ တတ္ထ တတ္ထ မဟာဒုက္ခံ အနုဘဝမာနေ သတ္တေ ပဿန္တိ။ ဒသသဟဿိလောကဓာတုယံ ဒေဝါ မဟစ္စဒေဝါနုဘာဝေန တထာဂတံ ဥပသင်္ကမိတွာ အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတာ ပဉ္ဇလိကာ နမဿမာနာ ပယိရုပါသန္တိ၊ ဗုဒ္ဓဂုဏပဋိသံယုတ္တာ ဂါထာယော ဥဒါဟရန္တာ ထောမေန္တိ အပ္ဖောဋေန္တိ ဟသန္တိ ပီတိသောမနဿံ ပဝေဒေန္တိ။ ယံ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ –

‘‘ဘုမ္မာ မဟာရာဇိကာ တာဝတိံသာ၊ ယာမာ စ ဒေဝါ တုသိတာ စ နိမ္မိတာ၊

ပရနိမ္မိတာ ယေပိ စ ဗြဟ္မကာယိကာ၊ အာနန္ဒိတာ ဝိပုလမကံသု ဃောသ’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၆)

တဒါ ဟိ ဒသဗလော ‘‘အတုလံ အတ္တနော ဗုဒ္ဓဗလံ ဒဿေဿာမီ’’တိ မဟာကရုဏာယ သမုဿာဟိတော အာကာသေ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠသမာဂမေ စင်္ကမံ မာပေတွာ၊ ဒွါဒသယောဇနဝိတ္ထတေ သဗ္ဗရတနမယေ စင်္ကမေ ဌိတော ယထာဝုတ္တံ ဒေဝမနုဿနယနဝိဟင်္ဂါနံ ဧကနိပါတဘူတမစ္ဆရိယံ အနညသာဓာရဏံ ဗုဒ္ဓါနံ သမာဓိဉာဏာနုဘာဝဒီပနံ ပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ၊ ပုန တသ္မိံ စင်္ကမေ စင်္ကမန္တော ဝေနေယျာနံ အဇ္ဈာသယာနုရူပံ အစိန္တေယျာနုဘာဝါယ အနောပမာယ ဗုဒ္ဓလီဠာယ ဓမ္မံ ဒေသေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘န ဟေတေ ဇာနန္တိ သဒေဝမာနုသာ၊ ဗုဒ္ဓါ အယံ ကီဒိသကော နရုတ္တမော၊

ဣဒ္ဓိဗလံ ပညာဗလဉ္စ ကီဒိသံ၊ ဗုဒ္ဓဗလံ လောကဟိတဿ ကီဒိသံ။

‘‘န ဟေတေ ဇာနန္တိ သဒေဝမာနုသာ၊ ဗုဒ္ဓါ အယံ ဧဒိသကော နရုတ္တမော၊

ဣဒ္ဓိဗလံ ပညာဗလဉ္စ ဧဒိသံ၊ ဗုဒ္ဓဗလံ လောကဟိတဿ ဧဒိသံ။

‘‘ဟန္ဒာဟံ ဒဿယိဿာမိ၊ ဗုဒ္ဓဗလမနုတ္တရံ၊

စင်္ကမံ မာပယိဿာမိ၊ နဘေ ရတနမဏ္ဍိတ’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၃-၅)၊

ဧဝံ တထာဂတေ အတ္တနော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝဒီပနံ ပါဋိဟာရိယံ ဒဿေတွာ ဓမ္မံ ဒေသေန္တေ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ သာရိပုတ္တော ရာဇဂဟေ ဂိဇ္ဈကူဋပဗ္ဗတေ ဌိတော ဒိဗ္ဗစက္ခုနာ ပဿိတွာ၊ တေန ဗုဒ္ဓါနုဘာဝသန္ဒဿနေန အစ္ဆရိယဗ္ဘုတစိတ္တဇာတော ‘‘ဟန္ဒာဟံ ဘိယျောသောမတ္တာယ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ လောကဿ ပါကဋံ ကရိဿာမီ’’တိ သဉ္ဇာတပရိဝိတက္ကော အတ္တနော ပရိဝါရဘူတာနံ ပဉ္စန္နံ ဘိက္ခုသတာနံ တမတ္ထံ အာရောစေတွာ ဣဒ္ဓိယာ အာကာသေန တာဝဒေဝ အာဂန္တွာ သပရိဝါရော ဘဂဝန္တံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပဉ္စပတိဋ္ဌိတေန ဝန္ဒိတွာ ဒသနခသမောဓာနသမုဇ္ဇလမဉ္ဇလိံ သိရသိ ပဂ္ဂယှ တထာဂတဿ မဟာဘိနီဟာရံ ပါရမိပရိပူရဏဉ္စ ပုစ္ဆိ။ ဘဂဝါ တံ ကာယသက္ခိံ ကတွာ တတ္ထ သန္နိပတိတမနုဿာနဉ္စေဝ ဒသသဟဿစက္ကဝါဠဒေဝဗြဟ္မာနဉ္စ အတ္တနော ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ပရိဒီပယန္တော ဗုဒ္ဓဝံသံ ဒေသေသိ။ တေန ဝုတ္တံ –

‘‘သာရိပုတ္တော မဟာပညော၊ သမာဓိဇ္ဈာနကောဝိဒေါ၊

ပညာယ ပါရမိပ္ပတ္တော၊ ပုစ္ဆတိ လောကနာယကံ။

‘‘ကီဒိသော တေ မဟာဝီရ၊ အဘိနီဟာရော နရုတ္တမ၊

ကမှိ ကာလေ တယာ ဓီရ၊ ပတ္ထိတာ ဗောဓိမုတ္တမာ။

‘‘ဒါနံ သီလဉ္စ နေက္ခမ္မံ၊ ပညာ ဝီရိယဉ္စ ကီဒိသံ၊

ခန္တိ သစ္စမဓိဋ္ဌာနံ၊ မေတ္တုပေက္ခာ စ ကီဒိသာ။

‘‘ဒသ ပါရမီ တယာ ဓီရ၊ ကီဒိသီ လောကနာယက၊

ကထံ ဥပပါရမီ ပုဏ္ဏာ၊ ပရမတ္ထပါရမီ ကထံ။

‘‘တဿ ပုဋ္ဌော ဝိယာကာသိ၊ ကရဝီကမဓုရဂိရော၊

နိဗ္ဗာပယန္တော ဟဒယံ၊ ဟာသယန္တော သဒေဝက’’န္တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၁။၇၄-၇၈)၊

ဧဝံ ဘဂဝတာ ဗုဒ္ဓဝံသေ ဒေသိတေ အာယသ္မာ ဓမ္မသေနာပတိ ‘‘အဟော ဗုဒ္ဓါနံ ဟေတုသမ္ပဒါ၊ အဟော သမုဒါဂမသမ္ပတ္တိ၊ အဟော မဟာဘိနီဟာရသမိဇ္ဈနာ၊ ဒုက္ကရံ ဝတ ဘဂဝတာ ကတံ ဧတ္တကံ ကာလံ ဧဝံ ပါရမိယော ပူရေန္တေန၊ ဧဝံဝိဓဿ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏဿ အနုစ္ဆဝိကမေဝ စေတံ ဖလံ၊ ယဒိဒံ သဗ္ဗညုတာ ဗလေသု စ ဝသီဘာဝေါ ဧဝံမဟိဒ္ဓိကတာ ဧဝံမဟာနုဘာဝတာ’’တိ ဗုဒ္ဓဂုဏာရမ္မဏံ ဉာဏံ ပေသေသိ။ သော အနညသာဓာရဏံ ဘဂဝတော သီလံ သမာဓိ ပညာ ဝိမုတ္တိ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနံ ဟိရိဩတ္တပ္ပံ သဒ္ဓါဝီရိယံ သတိသမ္ပဇညံ သီလဝိသုဒ္ဓိ ဒိဋ္ဌိဝိသုဒ္ဓိ သမထဝိပဿနာ တီဏိ ကုသလမူလာနိ တီဏိ သုစရိတာနိ တယော သမ္မာဝိတက္ကာ တိဿော အနဝဇ္ဇသညာယော တိဿော ဓာတုယော စတ္တာရော သတိပဋ္ဌာနာ စတ္တာရော သမ္မပ္ပဓာနာ စတ္တာရော ဣဒ္ဓိပါဒါ စတ္တာရော အရိယမဂ္ဂါ စတ္တာရိ အရိယဖလာနိ စတဿော ပဋိသမ္ဘိဒါ စတုယောနိပရိစ္ဆေဒကဉာဏာနိ စတ္တာရော အရိယဝံသာ စတ္တာရိ ဝေသာရဇ္ဇဉာဏာနိ ပဉ္စ ပဓာနိယင်္ဂါနိ ပဉ္စင်္ဂိကော သမ္မာသမာဓိ ပဉ္စိန္ဒြိယာနိ ပဉ္စ ဗလာနိ ပဉ္စ နိဿရဏိယာ ဓာတုယော ပဉ္စ ဝိမုတ္တာယတနဉာဏာနိ ပဉ္စ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ ဆ သာရဏီယာ ဓမ္မာ ဆ အနုဿတိဋ္ဌာနာနိ ဆ ဂါရဝါ ဆ နိဿရဏိယာ ဓာတုယော ဆ သတတဝိဟာရာ ဆ အနုတ္တရိယာနိ ဆ နိဗ္ဗေဓဘာဂိယာ သညာ ဆ အဘိညာ ဆ အသာဓာရဏဉာဏာနိ သတ္တ အပရိဟာနိယာ ဓမ္မာ သတ္တ အရိယဓနာနိ သတ္တ ဗောဇ္ဈင်္ဂါ သတ္တ သပ္ပုရိသဓမ္မာ သတ္တ နိဒ္ဒသဝတ္ထူနိ သတ္တ သညာ သတ္တ ဒက္ခိဏေယျပုဂ္ဂလဒေသနာ သတ္တ ခီဏာသဝဗလဒေသနာ အဋ္ဌ ပညာပဋိလာဘဟေတုဒေသနာ အဋ္ဌ သမ္မတ္တာနိ အဋ္ဌ လောကဓမ္မာတိက္ကမာ အဋ္ဌ အာရမ္ဘဝတ္ထူနိ အဋ္ဌ အက္ခဏဒေသနာ အဋ္ဌ မဟာပုရိသဝိတက္ကာ အဋ္ဌ အဘိဘာယတနဒေသနာ အဋ္ဌ ဝိမောက္ခာ နဝ ယောနိသောမနသိကာရမူလကာ ဓမ္မာ နဝ ပါရိသုဒ္ဓိပဓာနိယင်္ဂါနိ နဝ သတ္တာဝါသဒေသနာ နဝ အာဃာတပ္ပဋိဝိနယာ နဝ ပညာ နဝ နာနတ္တဒေသနာ နဝ အနုပုဗ္ဗဝိဟာရာ ဒသ နာထကရဏာ ဓမ္မာ ဒသ ကသိဏာယတနာနိ ဒသ ကုသလကမ္မပထာ ဒသ သမ္မတ္တာနိ ဒသ အရိယဝါသာ ဒသ အသေက္ခာ ဓမ္မာ ဒသ ရတနာနိ ဒသ တထာဂတဗလာနိ ဧကာဒသ မေတ္တာနိသံသာ ဒွါဒသ ဓမ္မစက္ကာကာရာ တေရသ ဓုတင်္ဂဂုဏာ စုဒ္ဒသ ဗုဒ္ဓဉာဏာနိ ပဉ္စဒသ ဝိမုတ္တိပရိပါစနီယာ ဓမ္မာ သောဠသဝိဓာ အာနာပါနဿတီ သောဠသ အပရမ္ပရိယာ ဓမ္မာ အဋ္ဌာရသ ဗုဒ္ဓဓမ္မာ ဧကူနဝီသတိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏာနိ စတုစတ္တာလီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ ပညာသ ဥဒယဗ္ဗယဉာဏာနိ ပရောပဏ္ဏာသ ကုသလဓမ္မာ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏဝတ္ထူနိ စတုဝီသတိကောဋိသတသဟဿသမာပတ္တိသဉ္စာရိတမဟာဝဇိရဉာဏံ အနန္တနယသမန္တပဋ္ဌာနပဝိစယပစ္စဝေက္ခဏဒေသနာဉာဏာနိ တထာ အနန္တာသု လောကဓာတူသု အနန္တာနံ သတ္တာနံ အာသယာဒိဝိဘာဝနဉာဏာနိ စာတိ ဧဝမာဒိကေ အစိန္တေယျာနုဘာဝေ ဗုဒ္ဓဂုဏေ ဓမ္မနွယတော အနုဂစ္ဆန္တော အနုဿရန္တော နေဝ အန္တံ၊ န ပမာဏံ ပဿိ။ ထေရော ဟိ အတ္တနောပိ နာမ ဂုဏာနံ အန္တံ ဝါ ပမာဏံ ဝါ အာဝဇ္ဇေန္တော န ပဿတိ၊ သော ဘဂဝတော ဂုဏာနံ ပမာဏံ ကိံ ပဿိဿတိ? ယဿ ယဿ ဟိ ပညာ မဟတီ ဉာဏံ ဝိသဒံ၊ သော သော ဗုဒ္ဓဂုဏေ မဟန္တတော သဒ္ဒဟတိ၊ ဣတိ ထေရော ဘဂဝတော ဂုဏာနံ ပမာဏံ ဝါ ပရိစ္ဆေဒံ ဝါ အပဿန္တော ‘‘မာဒိသဿ နာမ သာဝကပါရမိဉာဏေ ဌိတဿ ဗုဒ္ဓဂုဏာ ဉာဏေန ပရိစ္ဆိန္ဒိတုံ န သက္ကာ၊ ပဂေဝ ဣတရေသံ။ အဟော အစိန္တေယျာ အပရိမေယျဘေဒါ မဟာနုဘာဝါ သဗ္ဗညုဂုဏာ၊ ကေဝလံ ပနေတေ ဧကဿ ဗုဒ္ဓဉာဏဿေဝ သဗ္ဗသော ဂေါစရာ၊ နာညေသံ။ ကထေတုံ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေဟိပိ ဝိတ္ထာရတော န သက္ကာယေဝါ’’တိ နိဋ္ဌမဂမာသိ။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ဗုဒ္ဓါပိ ဗုဒ္ဓဿ ဘဏေယျ ဝဏ္ဏံ၊ ကပ္ပမ္ပိ စေ အညမဘာသမာနော၊

ခီယေထ ကပ္ပော စိရဒီဃမန္တရေ၊ ဝဏ္ဏော န ခီယေထ တထာဂတဿာ’’တိ။ (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၃၀၄၊ ၃။၁၄၁၊ ဥဒါ။ အဋ္ဌ။ ၅၃)၊

ဧဝံ ဗုဒ္ဓါနံ ဂုဏမဟန္တတံ နိဿာယ ဥပ္ပန္နဗလဝပီတိသောမနဿော ပုန စိန္တေသိ – ‘‘ဧဝရူပါနံ နာမ ဗုဒ္ဓဂုဏာနံ ဟေတုဘူတာ ဗုဒ္ဓကာရကာ ဓမ္မာ ပါရမိယော အဟော မဟာနုဘာဝါ။ ကတမာသု နု ခေါ ဇာတီသု ပါရမိတာ ပရိပါစိတာ၊ ကထံ ဝါ ပရိပါကံ ဂတာ၊ ဟန္ဒာဟံ ဣမမတ္ထံ ပုစ္ဆန္တော ဧဝမ္ပိ သမုဒါဂမတော ပဋ္ဌာယ ဗုဒ္ဓါနုဘာဝံ ဣမဿ သဒေဝကဿ လောကဿ ပါကဋတရံ ကရိဿာမီ’’တိ။ သော ဧဝံ စိန္တေတွာ ဘဂဝန္တံ ဣမံ ပဉှံ အပုစ္ဆိ – ‘‘ကတမာသု နု ခေါ၊ ဘန္တေ ၊ ဇာတီသု ဣမေ ဗုဒ္ဓကာရကာ ဓမ္မာ ပရိပါစိတာ၊ ကထံ ဝါ ပရိပါကံ ဂတာ’’တိ? အထဿ ဘဂဝါ တသ္မိံ ရတနစင်္ကမေ တိသန္ဓိပလ္လင်္ကံ အာဘုဇိတွာ ယုဂန္ဓရပဗ္ဗတေ ဗာလသူရိယော ဝိယ ဝိရောစမာနော နိသိန္နော ‘‘သာရိပုတ္တ၊ မယှံ ဗုဒ္ဓကာရကာ ဓမ္မာ သမာဒါနတော ပဋ္ဌာယ နိရန္တရံ သက္ကစ္စကာရိတာယ ဝီရိယူပတ္ထမ္ဘေန စ သဗ္ဗေသု ကပ္ပေသု ဘဝတော ဘဝံ ဇာတိတော ဇာတိံ ပရိပစ္စန္တာယေဝ အဟေသုံ၊ ဣမသ္မိံ ပန ဘဒ္ဒကပ္ပေ ဣမာသု ဇာတီသု တေ ပရိပက္ကာ ဇာတာ’’တိ ဒဿေန္တော ‘‘ကပ္ပေ စ သတသဟဿေ’’တိအာဒိနာ စရိယာပိဋကံ ဗုဒ္ဓါပဒါနိယန္တိ ဒုတိယာဘိဓာနံ ဓမ္မပရိယာယံ အဘာသိ။ အပရေ ပန ‘‘ရတနစင်္ကမေ စင်္ကမန္တော ဒေဝါတိဒေဝေါ ဒေဝဗြဟ္မာဒီဟိ ပူဇိယမာနော နိဂြောဓာရာမေ ဩတရိတွာ ဝီသတိသဟဿခီဏာသဝပရိဝုတော ပညတ္တဝရဗုဒ္ဓါသနေ နိသိန္နော ဘဂဝါ ဝုတ္တနယေနေဝ အာယသ္မတာ သာရိပုတ္တေန ပုစ္ဆိတော စရိယာပိဋကံ ဒေသေသီ’’တိ ဝဒန္တိ။ ဧတ္တာဝတာ ဒူရေနိဒါနအဝိဒူရေနိဒါနာနိ သင်္ခေပတော ဒဿေတွာ စရိယာပိဋကဿ သန္တိကေနိဒါနံ ဝိတ္ထာရတော နိဒ္ဒိဋ္ဌန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဒူရေနိဒါနံ ပန အသင်္ချေယျဝိဘာဝနာယံ အာဝိ ဘဝိဿတီတိ။

၁။ ဣဒါနိ ‘‘ကပ္ပေ စ သတသဟဿေ’’တိအာဒိနယပ္ပဝတ္တာယ စရိယာပိဋကပါဠိယာ အတ္ထသံဝဏ္ဏနာ ဟောတိ။ တတြာယံ ကပ္ပ-သဒ္ဒေါ သဥပသဂ္ဂေါ အနုပသဂ္ဂေါ စ ဝိတက္ကဝိဓာနပဋိဘာဂပညတ္တိကာလပရမာယုသမဏဝေါဟာရသမန္တဘာဝါဘိသဒ္ဒဟန- ဆေဒနဝိနိယောဂဝိနယကိရိယာလေသန္တရကပ္ပတဏှာဒိဋ္ဌိအသင်္ချေယျကပ္ပမဟာကပ္ပာဒီသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟေသ ‘‘နေက္ခမ္မသင်္ကပ္ပော အဗျာပါဒသင်္ကပ္ပော’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၃။၁၃၇) ဝိတက္ကေ အာဂတော။ ‘‘စီဝရေ ဝိကပ္ပံ အာပဇ္ဇေယျာ’’တိအာဒီသု (ပါရာ။ ၆၄၂) ဝိဓာနေ၊ အဓိကဝိဓာနံ အာပဇ္ဇေယျာတိ အတ္ထော။ ‘‘သတ္ထုကပ္ပေန ဝတ ကိရ၊ ဘော၊ သာဝကေန သဒ္ဓိံ မန္တယမာနာ န ဇာနိမှာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၆၀) ပဋိဘာဂေ။ သတ္ထုသဒိသေနာတိ အယဉှိ တတ္ထ အတ္ထော။ ‘‘ဣဓာယသ္မာ၊ ကပ္ပော’’တိအာဒီသု (သု။ နိ။ ၁၀၉၈) ပညတ္တိယံ။ ‘‘ယေန သုဒံ နိစ္စကပ္ပံ ဝိဟရာမီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၈၇) ကာလေ။ ‘‘အာကင်္ခမာနော၊ အာနန္ဒ၊ တထာဂတော ကပ္ပံ ဝါ တိဋ္ဌေယျ ကပ္ပာဝသေသံ ဝါ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၂။၁၇၈၊ ဥဒါ။ ၅၁) ပရမာယုမှိ။ အာယုကပ္ပော ဟိ ဣဓ ကပ္ပောတိ အဓိပ္ပေတော။ ‘‘အနုဇာနာမိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ပဉ္စဟိ သမဏကပ္ပေဟိ ဖလံ ပရိဘုဉ္ဇိတု’’န္တိအာဒီသု (စူဠဝ။ ၂၅၀) သမဏဝေါဟာရေ။ ‘‘ကေဝလကပ္ပံ ဇေတဝနံ ဩဘာသေတွာ’’တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၅။၁၊ သု။ နိ။ မင်္ဂလသုတ္တ) သမန္တဘာဝေ။ ‘‘သဒ္ဓါ သဒ္ဒဟနာ ဩကပ္ပနာ အဘိပ္ပသာဒေါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ ၁၂) အဘိသဒ္ဒဟနေ၊ သဒ္ဓါယန္တိ အတ္ထော။ ‘‘အလင်္ကတော ကပ္ပိတကေသမဿူ’’တိအာဒီသု (ဝိ။ ဝ။ ၁၀၉၄၊ ဇာ။ ၂။၂၂။၁၃၆၈) ဆေဒနေ။ ‘‘ဧဝမေဝ ဣတော ဒိန္နံ၊ ပေတာနံ ဥပကပ္ပတီ’’တိအာဒီသု (ခု။ ပါ။ ၇။၇၊ ပေ။ ဝ။ ၂၀) ဝိနိယောဂေ။ ‘‘ကပ္ပကတေန အကပ္ပကတံ သံသိဗ္ဗိတံ ဟောတီ’’တိအာဒီသု (ပါစိ။ ၃၇၁) ဝိနယကိရိယာယံ။ ‘‘အတ္ထိ ကပ္ပော နိပဇ္ဇိတုံ၊ ဟန္ဒာဟံ နိပဇ္ဇာမီ’’တိအာဒီသု လေသေ။ ‘‘အာပါယိကော နေရယိကော ကပ္ပဋ္ဌော သင်္ဃဘေဒကော…ပေ… ကပ္ပံ နိရယမှိ ပစ္စတီ’’တိ (ဣတိဝု။ ၁၈၊ စူဠဝ။ ၃၅၄၊ ကထာ။ ၆၅၇၊ ၈၆၂) စ အာဒီသု အန္တရကပ္ပေ။

‘‘န ကပ္ပယန္တိ န ပုရေက္ခရောန္တိ၊ ဓမ္မာပိ တေသံ န ပဋိစ္ဆိတာသေ၊

န ဗြာဟ္မဏော သီလဝတေန နေယျော၊ ပါရင်္ဂတော န ပစ္စေတိ တာဒီ’’တိ။ –

အာဒီသု (သု။ နိ။ ၈၀၉) တဏှာဒိဋ္ဌီသု။ တထာ ဟိ ဝုတ္တံ နိဒ္ဒေသေ ‘‘ကပ္ပာတိ ဥဒ္ဒါနတော ဒွေ ကပ္ပာ တဏှာကပ္ပော ဒိဋ္ဌိကပ္ပော’’တိ (မဟာနိ။ ၂၈)။ ‘‘အနေကေပိ သံဝဋ္ဋကပ္ပေ အနေကေပိ ဝိဝဋ္ဋကပ္ပေ’’တိအာဒီသု (ဒီ။ နိ။ ၁။၂၄၄၊ မ။ နိ။ ၁။၆၈) အသင်္ချေယျကပ္ပေ။ ‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကပ္ပဿ အသင်္ချေယျာနီ’’တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၄။၁၅၆) မဟာကပ္ပေ။ ဣဓာပိ မဟာကပ္ပေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၂၉၊ ၃။၂၇၅၊ သံ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁။၁၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၃။၁၂၈၊ ခု။ ပါ။ အဋ္ဌ။ ၅။ဧဝမိစ္စာဒိပါဌဝဏ္ဏနာ)။

တတြာယံ ပဒသိဒ္ဓိ – ကပ္ပီယတီတိ ကပ္ပော၊ ဧတ္တကာနိ ဝဿာနီတိ ဝါ ဧတ္တကာနိ ဝဿသတာနီတိ ဝါ ဧတ္တကာနိ ဝဿသဟဿာနီတိ ဝါ ဧတ္တကာနိ ဝဿသတသဟဿာနီတိ ဝါ သံဝစ္ဆရဝသေန ဂဏေတုံ အသက္ကုဏေယျတ္တာ ကေဝလံ သာသပရာသိဥပမာဒီဟိ ကပ္ပေတဗ္ဗော ပရိကပ္ပေတဗ္ဗပရိမာဏောတိ အတ္ထော။ ဝုတ္တဉှေတံ –

‘‘ကီဝ ဒီဃော နု ခေါ၊ ဘန္တေ၊ ကပ္ပောတိ? ဒီဃော ခေါ၊ ဘိက္ခု၊ ကပ္ပော၊ သော န သုကရော သင်္ခါတုံ ‘ဧတ္တကာနိ ဝဿာနီ’တိ ဝါ ‘ဧတ္တကာနိ ဝဿသတာနီ’တိ ဝါ ‘ဧတ္တကာနိ ဝဿသဟဿာနီ’တိ ဝါ ‘ဧတ္တကာနိ ဝဿသတသဟဿာနီ’တိ ဝါ။ သက္ကာ ပန၊ ဘန္တေ၊ ဥပမံ ကာတုန္တိ? ‘သက္ကာ၊ ဘိက္ခူ’တိ ဘဂဝါ အဝေါစ။ သေယျထာပိ၊ ဘိက္ခု၊ ယောဇနံ အာယာမေန ယောဇနံ ဝိတ္ထာရေန ယောဇနံ ဥဗ္ဗေဓေန မဟာသာသပရာသိ။ တတော ဝဿသတဿ ဝဿသဟဿဿ အစ္စယေန ဧကမေကံ သာသပံ ဥဒ္ဓရေယျ၊ ခိပ္ပတရံ ခေါ သော၊ ဘိက္ခု၊ မဟာသာသပရာသိ ဣမိနာ ဥပက္ကမေန ပရိက္ခယံ ပရိယာဒါနံ ဂစ္ဆေယျ၊ န တွေဝ ကပ္ပော၊ ဧဝံ ဒီဃော ခေါ၊ ဘိက္ခု၊ ကပ္ပော’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၁၂၈)။

သွာယံ မဟာကပ္ပော သံဝဋ္ဋာဒိဝသေန စတုအသင်္ချေယျကပ္ပသင်္ဂဟော။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ –

‘‘စတ္တာရိမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ကပ္ပဿ အသင်္ချေယျာနိ။ ကတမာနိ စတ္တာရိ? သံဝဋ္ဋော၊ သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ၊ ဝိဝဋ္ဋော၊ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၁၅၆)။

တတ္ထ တယော သံဝဋ္ဋာ – တေဇောသံဝဋ္ဋော၊ အာပေါသံဝဋ္ဋော၊ ဝါယောသံဝဋ္ဋောတိ။ တိဿော သံဝဋ္ဋသီမာ – အာဘဿရာ၊ သုဘကိဏှာ၊ ဝေဟပ္ဖလာတိ။ ယဒါ ဟိ ကပ္ပော တေဇေန သံဝဋ္ဋတိ၊ အာဘဿရတော ဟေဋ္ဌာ အဂ္ဂိနာ ဍယှတိ။ ယဒါ အာပေန သံဝဋ္ဋတိ၊ သုဘကိဏှတော ဟေဋ္ဌာ ဥဒကေန ဝိလီယတိ။ ယဒါ ဝါယုနာ သံဝဋ္ဋတိ၊ ဝေဟပ္ဖလတော ဟေဋ္ဌာ ဝါတေန ဝိဒ္ဓံသတိ။ ဝိတ္ထာရတော ပန ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠံ ဝိနဿတိ၊ ယံ ဗုဒ္ဓါနံ အာဏာက္ခေတ္တန္တိ ဝုစ္စတိ။ တေသု တီသု သံဝဋ္ဋေသု ယထာက္ကမံ ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃတော ယာဝ ဇာလာယ ဝါ ဥဒကဿ ဝါ ဝါတဿ ဝါ ဥပစ္ဆေဒေါ ဣဒံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ သံဝဋ္ဋော နာမ။ ကပ္ပဝိနာသကဇာလာဒိပစ္ဆေဒတော ယာဝ ကောဋိသတသဟဿစက္ကဝါဠပရိပူရကော သမ္ပတ္တိမဟာမေဃော ဥဋ္ဌဟတိ၊ ဣဒံ ဒုတိယံ အသင်္ချေယျံ သံဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ နာမ။

သမ္ပတ္တိမဟာမေဃတော ယာဝ စန္ဒိမသူရိယပါတုဘာဝေါ၊ ဣဒံ တတိယံ အသင်္ချေယျံ ဝိဝဋ္ဋော နာမ။ စန္ဒိမသူရိယပါတုဘာဝတော ယာဝ ပုန ကပ္ပဝိနာသကမဟာမေဃော၊ ဣဒံ စတုတ္ထံ အသင်္ချေယျံ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ နာမ။ ဣမေသု စတုသဋ္ဌိအန္တရကပ္ပသင်္ဂဟံ ဝိဝဋ္ဋဋ္ဌာယီ။ တေန သမာနကာလပရိစ္ဆေဒါ ဝိဝဋ္ဋာဒယော ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ‘‘ဝီသတိအန္တရကပ္ပသင်္ဂဟ’’န္တိ ဧကေ။ ဣတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ အသင်္ချေယျာနိ ဧကော မဟာကပ္ပော ဟောတိ။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သွာယံ မဟာကပ္ပော သံဝဋ္ဋာဒိဝသေန စတုအသင်္ချေယျကပ္ပသင်္ဂဟော’’တိ။

ကပ္ပေတိ စ အစ္စန္တသံယောဂဝသေန ဥပယောဂဗဟုဝစနံ။ သတသဟဿေတိ ကပ္ပသဒ္ဒသမ္ဗန္ဓေန စာယံ ပုလ္လိင်္ဂနိဒ္ဒေသော၊ ဣဓာပိ အစ္စန္တသံယောဂဝသေနေဝ ဗဟုဝစနံ။ သမာနာဓိကရဏဉှေတံ ပဒဒွယံ။ စတုရော စ အသင်္ခိယေတိ ဧတ္ထာပိ ဧသေဝ နယော။ ကဿ ပန အသင်္ခိယေတိ အညဿ အဝုတ္တတ္တာ ကပ္ပဿ စ ဝုတ္တတ္တာ ပကရဏတော ကပ္ပာနန္တိ အယမတ္ထော ဝိညာယတေဝ။ န ဟိ ဝုတ္တံ ဝဇ္ဇေတွာ အဝုတ္တဿ ကဿစိ ဂဟဏံ ယုတ္တန္တိ။ စ-သဒ္ဒေါ သမ္ပိဏ္ဍနတ္ထော၊ မဟာကပ္ပာနံ စတုရော အသင်္ချေယျေ သတသဟဿေ စ မဟာကပ္ပေတိ အယဉှေတ္ထ အတ္ထော။ အသင်္ခိယေတိ ဧတ္ထ သင်္ခါတုံ န သက္ကာတိ အသင်္ခိယာ၊ ဂဏနံ အတိက္ကန္တာတိ အတ္ထော။ ‘‘အသင်္ချေယျန္တိ ဧကော ဂဏနဝိသေသော’’တိ ဧကေ။ တေ ဟိ ဧကတော ပဋ္ဌာယ မဟာဗလက္ခပရိယောသာနာနိ ဧကူနသဋ္ဌိဋ္ဌာနာနိ ဝဇ္ဇေတွာ ဒသမဟာဗလက္ခာနိ အသင်္ချေယျံ နာမ၊ သဋ္ဌိမဋ္ဌာနန္တရန္တိ ဝဒန္တိ။ တံ န ယုဇ္ဇတိ၊ သင်္ချာဌာနန္တရံ နာမ ဂဏနဝိသေသော၊ တဿ အသင်္ချေယျဘာဝါဘာဝတော ဧကံ ဌာနန္တရံ အသင်္ချေယျဉ္စာတိ ဝိရုဒ္ဓမေတံ။ နနု စ အသင်္ချဘာဝေန အသင်္ချေယျတ္တေပိ တဿ စတုဗ္ဗိဓဘာဝေါ န ယုဇ္ဇတီတိ? နော န ယုဇ္ဇတိ။ စတူသု ဌာနေသု အသင်္ချေယျဘာဝဿ ဣစ္ဆိတတ္တာ။ တတြာယမာဒိတော ပဋ္ဌာယ ဝိဘာဝနာ –

အတီတေ ကိရ ဧကသ္မိံ ကပ္ပေ တဏှင်္ကရော မေဓင်္ကရော သရဏင်္ကရော ဒီပင်္ကရောတိ စတ္တာရော သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ အနုက္ကမေန လောကေ ဥပ္ပဇ္ဇိံသု။ တေသု ဒီပင်္ကရဿ ဘဂဝတော ကာလေ အမရဝတီ နာမ နဂရံ အဟောသိ။ တတ္ထ သုမေဓော နာမ ဗြာဟ္မဏော ပဋိဝသတိ ဥဘတော သုဇာတော မာတိတော စ ပိတိတော စ၊ သံသုဒ္ဓဂဟဏိကော ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ အက္ခိတ္တော အနုပက္ကုဋ္ဌော ဇာတိဝါဒေန၊ အဘိရူပေါ ဒဿနီယော ပါသာဒိကော ပရမာယ ဝဏ္ဏပေါက္ခရတာယ သမန္နာဂတော။ သော အညံ ကမ္မံ အကတွာ ဗြာဟ္မဏသိပ္ပမေဝ ဥဂ္ဂဏှိ။ တဿ ဒဟရကာလေယေဝ မာတာပိတရော ကာလမကံသု။ အထဿ ရာသိဝဍ္ဎကော အမစ္စော အာယပေါတ္ထကံ အာဟရိတွာ သုဝဏ္ဏရဇတမဏိမုတ္တာဒိဘရိတေ သာရဂဗ္ဘေ ဝိဝရိတွာ ‘‘ဧတ္တကံ တေ၊ ကုမာရ၊ မာတုသန္တကံ၊ ဧတ္တကံ တေ ပိတုသန္တကံ၊ ဧတ္တကံ တေ အယျကပယျကာန’’န္တိ ယာဝ သတ္တမာ ကုလပရိဝဋ္ဋာ ဓနံ အာစိက္ခိတွာ ‘‘ဧတံ ဓနံ ပဋိပဇ္ဇာဟီ’’တိ အာဟ။ သုမေဓပဏ္ဍိတော စိန္တေသိ – ‘‘ဣမံ ဧဝံ ဗဟုံ ဓနံ သံဟရိတွာ မယှံ မာတာပိတာဒယော ပရလောကံ ဂစ္ဆန္တာ ဧကကဟာပဏမ္ပိ ဂဟေတွာ န ဂတာ၊ မယာ ပန ဂဟေတွာ ဂမနကာရဏံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတီ’’တိ။ သော ရညော အာရောစေတွာ နဂရေ ဘေရိံ စရာပေတွာ မဟာဇနဿ ဒါနံ ဒတွာ ဟိမဝန္တပ္ပဒေသံ ဂန္တွာ တာပသပဗ္ဗဇ္ဇံ ပဗ္ဗဇိတွာ သတ္တာဟေနေဝ အဋ္ဌ သမာပတ္တိယော ပဉ္စ စ အဘိညာယော နိဗ္ဗတ္တေတွာ သမာပတ္တိဝိဟာရေဟိ ဝိဟရတိ။

တသ္မိဉ္စ ကာလေ ဒီပင်္ကရဒသဗလော ပရမာဘိသမ္ဗောဓိံ ပတွာ ပဝတ္တိတဝရဓမ္မစက္ကော စတူဟိ ခီဏာသဝသတသဟဿေဟိ ပရိဝုတော အနုပုဗ္ဗေန စာရိကံ စရမာနော ရမ္မဝတီနဂရံ နာမ ပတွာ တဿ အဝိဒူရေ သုဒဿနမဟာဝိဟာရေ ပဋိဝသတိ။ ရမ္မဝတီနဂရဝါသိနော ‘‘သတ္ထာ ကိရ အမှာကံ နဂရံ ပတွာ သုဒဿနမဟာဝိဟာရေ ပဋိဝသတီ’’တိ သုတွာ ဂန္ဓမာလာဒိဟတ္ထာ သတ္ထာရံ ဥပသင်္ကမိတွာ ဝန္ဒိတွာ ဂန္ဓမာလာဒီဟိ ပူဇေတွာ ဧကမန္တံ နိသိန္နာ ဓမ္မဒေသနံ သုတွာ သွာတနာယ နိမန္တေတွာ ဥဋ္ဌာယာသနာ ပက္ကမိံသု။ တေ ပုနဒိဝသေ မဟာဒါနံ သဇ္ဇေတွာ နဂရံ အလင်္ကရိတွာ ဒသဗလဿ အာဂမနမဂ္ဂံ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌာ သောဓေန္တိ။

တသ္မိဉ္စ ကာလေ သုမေဓတာပသော အာကာသေန ဂစ္ဆန္တော တေ ဟဋ္ဌတုဋ္ဌေ မနုဿေ ဒိသွာ ‘‘အမ္ဘော၊ ကဿ တုမှေ ဣမံ မဂ္ဂံ သောဓေထာ’’တိ ပုစ္ဆိ? တေဟိ ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ အာဂမနမဂ္ဂံ သောဓေမာ’’တိ ဝုတ္တေ အတီတေသု ဗုဒ္ဓေသု ကတာဓိကာရတ္တာ ‘‘ဗုဒ္ဓါ’’တိ ဝစနံ သုတွာ ဥပ္ပန္နပီတိသောမနဿော တာဝဒေဝ အာကာသတော ဩရုယှ ‘‘မယှမ္ပိ ဩကာသံ ဒေထ၊ အဟမ္ပိ သောဓေဿာမီ’’တိ တေဟိ ဒဿိတံ ဩကာသံ ‘‘ကိဉ္စာပိ အဟံ ဣမံ ဣဒ္ဓိယာ သတ္တရတနဝိစိတ္တံ ကတွာ အလင်္ကရိတုံ ပဟောမိ၊ အဇ္ဇ ပန မယာ ကာယဝေယျာဝစ္စံ ကာတုံ ဝဋ္ဋတိ၊ ကာယာရဟံ ပုညံ ဂဏှိဿာမီ’’တိ စိန္တေတွာ တိဏကစဝရာဒယော နီဟရိတွာ ပံသုံ အာဟရိတွာ သမံ ကရောန္တော သောဓေတိ။ အနိဋ္ဌိတေယေဝ ပန တဿ ပဒေသဿ သောဓနေ ဒီပင်္ကရော ဘဂဝါ မဟာနုဘာဝါနံ ဆဠဘိညာနံ ခီဏာသဝါနံ စတူဟိ သတသဟဿေဟိ ပရိဝုတော တံ မဂ္ဂံ ပဋိပဇ္ဇိ။ သုမေဓပဏ္ဍိတော ‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဗုဒ္ဓသာဝကာ စ မာ စိက္ခလ္လံ အက္ကမန္တူ’’တိ အတ္တနော ဝါကစီရဉ္စ စမ္မခဏ္ဍဉ္စ ဇဋာကလာပဉ္စ ပသာရေတွာ သယဉ္စ ယေန ဘဂဝါ တေန သီသံ ကတွာ အဝကုဇ္ဇော နိပဇ္ဇိ။ ဧဝဉ္စ စိန္တေသိ – ‘‘သစာဟံ ဣစ္ဆိဿာမိ၊ ဣမဿ ဘဂဝတော သာဝကော ဟုတွာ အဇ္ဇေဝ ကိလေသေ ဃာတေဿာမိ။ ကိံ မယှံ ဧကကေနေဝ သံသာရမဟောဃတော နိတ္ထရဏေန? ယံနူနာဟမ္ပိ ဧဝရူပေါ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဟုတွာ သဒေဝကံ လောကံ သံသာရမဟဏ္ဏဝတော တာရေယျ’’န္တိ။ ဣတိ သော အဋ္ဌင်္ဂသမန္နာဂတမဟာဘိနီဟာရဝသေန စိတ္တံ ပဏိဓေသိ။ အထ ဘဂဝါ အာဂန္တွာ တဿ ဥဿီသကေ ဌတွာ စိတ္တာစာရံ သမိဇ္ဈနဘာဝဉ္စဿ ဉတွာ ‘‘အယံ ဣတော ကပ္ပသတသဟဿာဓိကာနံ စတုန္နံ အသင်္ချေယျာနံ မတ္ထကေ ဂေါတမော နာမ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ သဗ္ဗံ ဣမံ ဘဂဝတော ပဝတ္တိံ ဗျာကရိတွာ ပက္ကာမိ။

တတော အပရေပိ ကောဏ္ဍညဘဂဝန္တံ အာဒိံ ကတွာ အနုက္ကမေန ဥပ္ပန္နာ ယာဝ ကဿပဒသဗလပရိယောသာနာ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ မဟာသတ္တံ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကရိံသု။ ဣတိ အမှာကံ ဗောဓိသတ္တဿ ပါရမိယော ပူရေန္တဿေဝ စတုဝီသတိ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါ ဥပ္ပန္နာ။ ယသ္မိံ ပန ကပ္ပေ ဒီပင်္ကရဒသဗလော ဥဒပါဒိ၊ တသ္မိံ အညေပိ တယော ဗုဒ္ဓါ အဟေသုံ။ တေသံ သန္တိကေ ဗောဓိသတ္တဿ ဗျာကရဏံ နာဟောသိ၊ တသ္မာ တေ ဣဓ န ဂဟိတာ။ ပေါရာဏဋ္ဌကထာယံ ပန တမှာ ကပ္ပာ ပဋ္ဌာယ သဗ္ဗဗုဒ္ဓေ ဒဿေတုံ ဣဒံ ဝုတ္တံ –

‘‘တဏှင်္ကရော မေဓင်္ကရော၊ အထောပိ သရဏင်္ကရော၊

ဒီပင်္ကရော စ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ကောဏ္ဍညော ဒွိပဒုတ္တမော။

‘‘မင်္ဂလော စ သုမနော စ၊ ရေဝတော သောဘိတော မုနိ၊

အနောမဒဿီ ပဒုမော၊ နာရဒေါ ပဒုမုတ္တရော။

‘‘သုမေဓော စ သုဇာတော စ၊ ပိယဒဿီ မဟာယသော၊

အတ္ထဒဿီ ဓမ္မဒဿီ၊ သိဒ္ဓတ္ထော လောကနာယကော။

‘‘တိဿော ဖုဿော စ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဝိပဿီ သိခိ ဝေဿဘူ၊

ကကုသန္ဓော ကောဏာဂမနော၊ ကဿပေါ စာပိ နာယကော။

‘‘ဧတေ အဟေသုံ သမ္ဗုဒ္ဓါ၊ ဝီတရာဂါ သမာဟိတာ၊

သတရံသီဝ ဥပ္ပန္နာ၊ မဟာတမဝိနောဒနာ၊

ဇလိတွာ အဂ္ဂိက္ခန္ဓာဝ၊ နိဗ္ဗုတာ တေ သသာဝကာ’’တိ။ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ၊ အပ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ)၊

တတ္ထ ဒီပင်္ကရဒသဗလဿ စ ကောဏ္ဍညဒသဗလဿ စ အန္တရေ မဟာကပ္ပာနံ ဧကံ အသင်္ချေယျံ ဗုဒ္ဓသုညော လောကော အဟောသိ၊ တထာ ဘဂဝတော ကောဏ္ဍညဿ စ ဘဂဝတော မင်္ဂလဿ စ အန္တရေ၊ တထာ ဘဂဝတော သောဘိတဿ စ ဘဂဝတော အနောမဒဿိဿ စ အန္တရေ၊ တထာ ဘဂဝတော နာရဒဿ စ ဘဂဝတော ပဒုမုတ္တရဿ စ အန္တရေ။ ဝုတ္တဉှေတံ ဗုဒ္ဓဝံသေ (ဗု။ ဝံ။ ၂၈။၃၊ ၄၊ ၆၊ ၉) –

‘‘ဒီပင်္ကရဿ ဘဂဝတော၊ ကောဏ္ဍညဿ စ သတ္ထုနော၊

ဧတေသံ အန္တရာ ကပ္ပာ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယာ။

‘‘ကောဏ္ဍညဿ အပရေန၊ မင်္ဂလော နာမ နာယကော၊

တေသမ္ပိ အန္တရာ ကပ္ပာ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယာ။

‘‘သောဘိတဿ အပရေန၊ အနောမဒဿီ မဟာယသော၊

တေသမ္ပိ အန္တရာ ကပ္ပာ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယာ။

‘‘နာရဒဿ ဘဂဝတော၊ ပဒုမုတ္တရဿ သတ္ထုနော၊

တေသမ္ပိ အန္တရာ ကပ္ပာ၊ ဂဏနာတော အသင်္ခိယာ’’တိ။

ဧဝံ ဂဏနာတီတတာယ အသင်္ချေယျတ္တေပိ စတူသု ဌာနေသု မဟာကပ္ပာနံ ဂဏနာတိက္ကမေန ‘‘စတုရော စ အသင်္ခိယေ’’တိ ဝုတ္တံ၊ န သင်္ချာဝိသေသေနာတိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ယသ္မာ ပန ပဒုမုတ္တရဒသဗလဿ စ သုမေဓဒသဗလဿ စ အန္တရေ တိံသကပ္ပသဟဿာနိ၊ သုဇာတဒသဗလဿ စ ပိယဒဿီဒသဗလဿ စ အန္တရေ နဝသဟဿာဓိကာနံ ကပ္ပာနံ သဋ္ဌိသဟဿာနိ ဒွါသီတုတ္တရာနိ အဋ္ဌ စ သတာနိ၊ ဓမ္မဒဿီဒသဗလဿ စ သိဒ္ဓတ္ထဒသဗလဿ စ အန္တရေ ဝီသတိ ကပ္ပာ၊ သိဒ္ဓတ္ထဒသဗလဿ စ တိဿဒသဗလဿ စ အန္တရေ ဧကော ကပ္ပော ၊ ဘဂဝတော ဝိပဿိဿ စ ဘဂဝတော သိခိဿ စ အန္တရေ သဋ္ဌိ ကပ္ပာ၊ ဘဂဝတော စ ဝေဿဘုဿ ဘဂဝတော စ ကကုသန္ဓဿ အန္တရေ တိံသ ကပ္ပာ၊ ဣတိ ပဒုမုတ္တရဒသဗလဿ ဥပ္ပန္နကပ္ပတော ပဋ္ဌာယ ဟေဋ္ဌာ တေသံ တေသံ ဗုဒ္ဓါနံ ဥပ္ပန္နကပ္ပေဟိ ဣမိနာ စ ဘဒ္ဒကပ္ပေန သဒ္ဓိံ သတသဟဿမဟာကပ္ပာ။ တေ သန္ဓာယ ဝုတ္တံ ‘‘ကပ္ပေ စ သတသဟဿေ’’တိ။ ဣမသ္မိံ ပနတ္ထေ ဝိတ္ထာရိယမာနေ သဗ္ဗံ ဗုဒ္ဓဝံသပါဠိံ အာဟရိတွာ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗံ ဟောတီတိ အတိဝိတ္ထာရဘီရုကဿ မဟာဇနဿ စိတ္တံ အနုရက္ခန္တာ န ဝိတ္ထာရယိမှ။ အတ္ထိကေဟိ ဗုဒ္ဓဝံသတော (ဗု။ ဝံ။ ၁။၁ အာဒယော) ဂဟေတဗ္ဗော။ ယောပိ စေတ္ထ ဝတ္တဗ္ဗော ကထာမဂ္ဂေါ၊ သောပိ အဋ္ဌသာလိနိယာ (ဓ။ သ။ အဋ္ဌ။ သုမေဓကထာ) ဓမ္မသင်္ဂဟဝဏ္ဏနာယ ဇာတကဋ္ဌကထာယ (ဇာ။ အဋ္ဌ။ ၁။ဒူရေနိဒါနကထာ) စ ဝုတ္တနယေနေဝ ဝေဒိတဗ္ဗော။

ဧတ္ထန္တရေတိ ဧတ္ထ အန္တရသဒ္ဒေါ –

‘‘နဒီတီရေသု သဏ္ဌာနေ၊ သဘာသု ရထိယာသု စ၊

ဇနာ သင်္ဂမ္မ မန္တေန္တိ၊ မဉ္စ တဉ္စ ကိမန္တရ’’န္တိ။ (သံ။ နိ။ ၁။၂၂၈) –

အာဒီသု ကာရဏေ အာဂတော။ ‘‘အဒ္ဒသာ ခေါ မံ၊ ဘန္တေ၊ အညတရာ ဣတ္ထီ ဝိဇ္ဇန္တရိကာယ ဘာဇနံ ဓောဝန္တီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၂။၁၄၉) ခဏေ၊ ဝိဇ္ဇုနိစ္ဆရဏက္ခဏေတိ အတ္ထော။ ‘‘ယဿန္တရတော န သန္တိ ကောပါ’’တိအာဒီသု (ဥဒါ။ ၂၀) စိတ္တေ။ ‘‘အန္တရာ စ ဂယံ အန္တရာ စ ဗောဓိ’’န္တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ မဟာဝ။ ၁၁) ဝိဝရေ။ ‘‘န ဥပဇ္ဈာယဿ ဘဏမာနဿ အန္တရန္တရာ ကထာ ဩပါတေတဗ္ဗာ’’တိအာဒီသု (မဟာဝ။ ၆၆) ဝေမဇ္ဈေ။ ဣဓာပိ ဝေမဇ္ဈေယေဝ ဒဋ္ဌဗ္ဗော (ဒီ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၊ အ။ နိ။ အဋ္ဌ။ ၂။၄။၃၆)၊ တသ္မာ ဧတသ္မိံ အန္တရေ ဝေမဇ္ဈေတိ အတ္ထော။ ဣဒံ ဝုတ္တံ ဟောတိ – ယသ္မိံ မဟာကပ္ပေ အမှာကံ ဘဂဝါ သုမေဓပဏ္ဍိတော ဟုတွာ ဒီပင်္ကရဿ ဘဂဝတော ပါဒမူလေ –

‘‘မနုဿတ္တံ လိင်္ဂသမ္ပတ္တိ၊ ဟေတု သတ္ထာရဒဿနံ၊

ပဗ္ဗဇ္ဇာ ဂုဏသမ္ပတ္တိ၊ အဓိကာရော စ ဆန္ဒတာ’’တိ။ (ဗု။ ဝံ။ ၂။၅၉) –

ဧဝံ ဝုတ္တေဟိ အဋ္ဌဟိ အင်္ဂေဟိ သမန္နာဂတံ မဟာဘိနီဟာရံ အကာသိ၊ သမတ္တိံသ ပါရမိယော ပဝိစိနိ သမာဒိယိ၊ သဗ္ဗေပိ ဗုဒ္ဓကာရကေ ဓမ္မေ သမ္ပာဒေတုံ အာရဘိ၊ ယမှိ စေတသ္မိံ ဘဒ္ဒကပ္ပေ သဗ္ဗသော ပူရိတပါရမီ ဟုတွာ အနုတ္တရံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ အဘိသမ္ဗုဇ္ဈိ။ ဣမေသံ ဒွိန္နံ မဟာကပ္ပာနံ အန္တရေ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေ ကာလဝိသေသေတိ။ ကထံ ပနေတံ ဝိညာယတီတိ? ‘‘ကပ္ပေ စ သတသဟဿေ၊ စတုရော စ အသင်္ခိယေ’’တိ ဣဒဉှိ မဟာကပ္ပာနံ ပရိစ္ဆေဒတော အပရိစ္ဆေဒတော စ သင်္ချာဒဿနံ။ သာ ခေါ ပနာယံ သင်္ချာ သင်္ချေယျဿ အာဒိပရိယောသာနဂ္ဂဟဏံ ဝိနာ န သမ္ဘဝတီတိ ယတ္ထ ဗောဓိသမ္ဘာရာနမာရမ္ဘော ယတ္ထ စ တေ ပရိယောသိတာ တဒုဘယမ္ပိ အဝဓိဘာဝေန ‘‘ဧတ္ထန္တရေ’’တိ ဧတ္ထ အတ္ထတော ဒဿိတန္တိ ဝိညာယတိ။ အဝဓိ စ ပနာယံ အဘိဝိဓိဝသေန ဝေဒိတဗ္ဗော၊ န မရိယာဒါဝသေန၊ အာရမ္ဘောသာနကပ္ပာနံ ဧကဒေသေန အန္တောဂဓတ္တာ။ နနု စ နိပ္ပဒေသေန တေသံ အပရိယာဒါနတော အဘိဝိဓိ စ ဣဓ န သမ္ဘဝတီတိ? န ဣဒမေဝံ တဒေကဒေသေပိ တဗ္ဗောဟာရတော။ ယော ဟိ တဒေကဒေသဘူတော ကပ္ပော၊ သော နိပ္ပဒေသတော ပရိယာဒိန္နောတိ။

ယံ စရိတံ၊ သဗ္ဗံ တံ ဗောဓိပါစနန္တိ ဧတ္ထ စရိတန္တိ စရိယာ၊ သမတ္တိံသပါရမိသင်္ဂဟာ ဒါနသီလာဒိပဋိပတ္တိ၊ ဉာတတ္ထစရိယာလောကတ္ထစရိယာဗုဒ္ဓတ္ထစရိယာနံ တဒန္တောဂဓတ္တာ။ တထာ ယာ စိမာ အဋ္ဌ စရိယာ၊ သေယျထိဒံ – ပဏိဓိသမ္ပန္နာနံ စတူသု ဣရိယာပထေသု ဣရိယာပထစရိယာ၊ ဣန္ဒြိယေသု ဂုတ္တဒွါရာနံ အဇ္ဈတ္တိကာယတနေသု အာယတနစရိယာ၊ အပ္ပမာဒဝိဟာရီနံ စတူသု သတိပဋ္ဌာနေသု သတိစရိယာ၊ အဓိစိတ္တမနုယုတ္တာနံ စတူသု ဈာနေသု သမာဓိစရိယာ၊ ဗုဒ္ဓိသမ္ပန္နာနံ စတူသု အရိယသစ္စေသု ဉာဏစရိယာ၊ သမ္မာ ပဋိပန္နာနံ စတူသု အရိယမဂ္ဂေသု မဂ္ဂစရိယာ၊ အဓိဂတဖလာနံ စတူသု သာမညဖလေသု ပတ္တိစရိယာ၊ တိဏ္ဏံ ဗုဒ္ဓါနံ သဗ္ဗသတ္တေသု လောကတ္ထစရိယာတိ။ တတ္ထ ပဒေသတော ဒွိန္နံ ဗောဓိသတ္တာနံ ပစ္စေကဗုဒ္ဓဗုဒ္ဓသာဝကာနဉ္စ လောကတ္ထစရိယာ၊ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ ပန သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓါနဉ္စ နိပ္ပဒေသတော။ ဝုတ္တဉှေတံ နိဒ္ဒေသေ (စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၁၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၉၇) ‘‘စရိယာတိ အဋ္ဌ စရိယာယော ဣရိယာပထစရိယာ အာယတနစရိယာ’’တိ ဝိတ္ထာရော။ ‘‘အဓိမုစ္စန္တော သဒ္ဓါယ စရတိ၊ ပဂ္ဂဏှန္တော ဝီရိယေန စရတိ၊ ဥပဋ္ဌဟန္တော သတိယာ စရတိ၊ အဝိက္ခိပန္တော သမာဓိနာ စရတိ၊ ပဇာနန္တော ပညာယ စရတိ၊ ဝိဇာနန္တော ဝိညာဏေန စရတိ၊ ဧဝမ္ပိ ပဋိပန္နဿ ကုသလာ ဓမ္မာ အာယတန္တီတိ အာယတနစရိယာယ စရတိ၊ ဧဝမ္ပိ ပဋိပန္နော ဝိသေသမဓိဂစ္ဆတီတိ ဝိသေသစရိယာယ စရတီ’’တိ ယာ ဣမာ အပရာပိ အဋ္ဌ စရိယာ ဝုတ္တာ၊ တာသံ သဗ္ဗာသံ ပါရမိတာသွေဝ သမောရောဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘စရိတန္တိ စရိယာ၊ သမတ္တိံသပါရမိသင်္ဂဟာ ဒါနသီလာဒိပဋိပတ္တီ’’တိ။ ဟေတုစရိယာယ ဧဝ ပန ဣဓာဓိပ္ပေတတ္တာ မဂ္ဂစရိယာပတ္တိစရိယာနံ ဣဓ အနဝရောဓော ဝေဒိတဗ္ဗော။ တေန ဝုတ္တံ ‘‘သဗ္ဗံ တံ ဗောဓိပါစန’’န္တိ။

တတ္ထ သဗ္ဗ-သဒ္ဒေါ သဗ္ဗသဗ္ဗံ အာယတနသဗ္ဗံ သက္ကာယသဗ္ဗံ ပဒေသသဗ္ဗန္တိ စတူသု အတ္ထေသု ဒိဿတိ။ တထာ ဟိ ‘‘သဗ္ဗေ ဓမ္မာ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော ဉာဏမုခေ အာပါထမာဂစ္ဆန္တီ’’တိအာဒီသု (မဟာနိ။ ၁၅၆၊ စူဠနိ။ မောဃရာဇမာဏဝပုစ္ဆာနိဒ္ဒေသ ၈၅) သဗ္ဗသဗ္ဗသ္မိံ။ ‘‘သဗ္ဗံ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဒေသေဿာမိ တံ သုဏာထ၊ ကိဉ္စ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သဗ္ဗံ စက္ခုဉ္စေဝ ရူပါ စ…ပေ… မနော စေဝ ဓမ္မာ စာ’’တိ (သံ။ နိ။ ၄။၂၃) ဧတ္ထ အာယတနသဗ္ဗသ္မိံ။ ‘‘သဗ္ဗံ သဗ္ဗတော သဉ္ဇာနာတီ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၆) သက္ကာယသဗ္ဗသ္မိံ။ ‘‘သဗ္ဗေသမ္ပိ ဝေါ၊ သာရိပုတ္တ၊ သုဘာသိတံ ပရိယာယေနာ’’တိအာဒီသု (မ။ နိ။ ၁။၃၄၅) ပဒေသသဗ္ဗသ္မိံ။ ဣဓာပိ ပဒေသသဗ္ဗသ္မိံ ဧဝ ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ဗောဓိသမ္ဘာရဘူတဿ စရိတဿ အဓိပ္ပေတတ္တာ။

ဗောဓီတိ ရုက္ခောပိ အရိယမဂ္ဂေါပိ နိဗ္ဗာနမ္ပိ သဗ္ဗညုတညာဏမ္ပိ။ ‘‘ဗောဓိရုက္ခမူလေ ပဌမာဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’’တိ (မဟာဝ။ ၁၊ ဥဒါ။ ၁) စ ‘‘အန္တရာ စ ဂယံ အန္တရာ စ ဗောဓိ’’န္တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၅၊ မဟာဝ။ ၁၁) စ အာဂတဋ္ဌာနေ ဗုဇ္ဈတိ ဧတ္ထာတိ ရုက္ခော ဗောဓိ။ ‘‘ဗောဓိ ဝုစ္စတိ စတူသု မဂ္ဂေသု ဉာဏ’’န္တိ (စူဠနိ။ ခဂ္ဂဝိသာဏသုတ္တနိဒ္ဒေသ ၁၂၁) အာဂတဋ္ဌာနေ စတ္တာရိ အရိယသစ္စာနိ ဗုဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ အရိယမဂ္ဂေါ ဗောဓိ။ ‘‘ပတွာန ဗောဓိံ အမတံ အသင်္ခတ’’န္တိ အာဂတဋ္ဌာနေ ဗုဇ္ဈတိ ဧတသ္မိံ နိမိတ္တဘူတေတိ နိဗ္ဗာနံ ဗောဓိ။ ‘‘ပပ္ပောတိ ဗောဓိံ ဝရဘူရိမေဓသော’’တိ (ဒီ။ နိ။ ၃။၂၁၇) အာဂတဋ္ဌာနေ သဗ္ဗေ ဓမ္မေ သဗ္ဗာကာရေန ဗုဇ္ဈတိ ဧတေနာတိ သဗ္ဗညုတညာဏံ ဗောဓိ။ ဣဓာပိ သဗ္ဗညုတညာဏံ အဓိပ္ပေတံ။ အရဟတ္တမဂ္ဂသဗ္ဗညုတညာဏာနိ ဝါ ဣဓ ဗောဓီတိ ဝေဒိတဗ္ဗာနိ (ပါရာ။ အဋ္ဌ။ ၁။၁၁)၊ မဟာဗောဓိယာ အဓိပ္ပေတတ္တာ ဘဂဝတော။ အာသဝက္ခယဉာဏပဒဋ္ဌာနဉှိ သဗ္ဗညုတညာဏံ သဗ္ဗညုတညာဏပဒဋ္ဌာနဉ္စ အာသဝက္ခယဉာဏံ ‘‘မဟာဗောဓီ’’တိ ဝုစ္စတိ။ ဧတ္ထာယံ သင်္ခေပတ္ထော – ယထာဝုတ္တကာလပရိစ္ဆေဒေ ယံ မမ ဒါနာသီလာဒိပဋိပတ္တိသင်္ခါတံ စရိတံ၊ တံ သဗ္ဗံ အနဝသေသံ မဟာဗောဓိယာ ပါစနံ သာဓကံ နိဗ္ဗတ္တကန္တိ။ ဧတေန ဗောဓိသမ္ဘာရာနံ နိရန္တရဘာဝနံ ဒဿေတိ။ အထ ဝါ သဗ္ဗန္တိ ဧတ္ထန္တရေ ယထာဝုတ္တကာလပရိစ္ဆေဒေ ယံ စရိတံ၊ တံ သဗ္ဗံ သကလမေဝ အနဝသေသံ ဗောဓိသမ္ဘာရဘူတမေဝ။ ဧတေန သဗ္ဗသမ္ဘာရဘာဝနံ ဒဿေတိ။

တဿော ဟိ ဗောဓိသမ္ဘာရေသုဘာဝနာ သဗ္ဗသမ္ဘာရဘာဝနာ နိရန္တရဘာဝနာ စိရကာလဘာဝနာ သက္ကစ္စဘာဝနာ စာတိ။ တာသု ‘‘ကပ္ပေ စ သတသဟဿေ၊ စတုရော စ အသင်္ခိယေ’’တိ ဣမိနာ စိရကာလဘာဝနာ ဝုတ္တာ။ ယော စေတ္ထ အစ္စန္တသံယောဂေါ၊ တေန ပဌမေ အတ္ထဝိကပ္ပေ သဗ္ဗဂ္ဂဟဏေန စ နိရန္တရဘာဝနာ၊ ဒုတိယေ အတ္ထဝိကပ္ပေ သဗ္ဗံ စရိတ’’န္တိ ဣမိနာ သဗ္ဗသမ္ဘာရဘာဝနာ၊ ဗောဓိပါစန’’န္တိ ဣမိနာ သက္ကစ္စဘာဝနာ ဝုတ္တာ ဟောတိ၊ ယထာ တံ စရိတံ သမ္မာသမ္ဗောဓိံ ပါစေတိ ဧဝံဘူတဘာဝဒီပနတော။ တထာ ဟိ တံ ‘‘ဗောဓိပါစန’’န္တိ ဝတ္တဗ္ဗတံ အရဟတိ၊ န အညထာတိ။ ကထံ ပနေတ္ထ ဗောဓိစရိယာယ နိရန္တရဘာဝေါ ဝေဒိတဗ္ဗော? ယဒိ စိတ္တနိရန္တရတာယ တံ န ယုဇ္ဇတိ၊ န ဟိ မဟာဗောဓိသတ္တာနံ မဟာဘိနီဟာရတော ဥဒ္ဓံ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏစိတ္တတော အညံ စိတ္တံ နပ္ပဝတ္တတီတိ သက္ကာ ဝတ္တုံ။ အထ ကိရိယမယစိတ္တပ္ပဝတ္တိံ သန္ဓာယ ဝုစ္စေယျ၊ ဧဝမ္ပိ န ယုဇ္ဇတိ၊ န ဟိ သဗ္ဗာနိ တေသံ ကိရိယမယစိတ္တာနိ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘရဏဝသေနေဝ ပဝတ္တန္တိ။ ဧတေနေဝ ပယောဂနိရန္တရတာပိ ပဋိက္ခိတ္တာတိ ဒဋ္ဌဗ္ဗာ။ ဇာတိနိရန္တရတာယ ပန နိရန္တရဘာဝနာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယဿဉှိ ဇာတိယံ မဟာဗောဓိသတ္တေန မဟာပဏိဓာနံ နိဗ္ဗတ္တိတံ၊ တတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ စရိမတ္တဘာဝါ န သာ နာမ ဇာတိ ဥပလဗ္ဘတိ၊ ယာ သဗ္ဗေန သဗ္ဗံ ဗောဓိသမ္ဘာရသမ္ဘတာ န သိယာ အန္တမသော ဒါနပါရမိမတ္တံ ဥပါဒါယ။ အယဉှိ နိယတိပတ္ထိတာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ ဓမ္မတာ။ ယာဝ စ တေ ကမ္မာဒီသု ဝသီဘာဝံ န ပါပုဏန္တိ၊ တာဝ သပ္ပဒေသမ္ပိ သမ္ဘာရေသု ပယောဂမာပဇ္ဇန္တိ။ ယဒါ ပန သဗ္ဗသော ကမ္မာဒီသု ဝသီဘာဝပ္ပတ္တာ ဟောန္တိ၊ အထ တတော ပဋ္ဌာယ နိပ္ပဒေသတော ဧဝ ဗောဓိသမ္ဘာရေသု သမီဟနံ သာတစ္စကိရိယာ စ သမ္ပဇ္ဇတိ။ သက္ကစ္စကာရိတာ ပန သဗ္ဗကာလံ ဟောတိ၊ ဧဝံ ယေန ယေန ဗောဓိသတ္တာနံ တတ္ထ တတ္ထ ယထာဓိပ္ပာယံ သမိဇ္ဈနံ သမ္ပဇ္ဇတီတိ။ ဧဝမေတာယ ဂါထာယ ဗောဓိသမ္ဘာရေသု သဗ္ဗသမ္ဘာရဘာဝနာ စိရကာလဘာဝနာ နိရန္တရဘာဝနာ သက္ကစ္စဘာဝနာ စာတိ စတဿောပိ ဘာဝနာ ပကာသိတာတိ ဝေဒိတဗ္ဗာ။

တတြ ယသ္မာ ဗောဓိသတ္တစရိတံ ဗောဓိသမ္ဘာရာ ဗောဓိစရိယာ အဂ္ဂယာနံ ပါရမိယောတိ အတ္ထတော ဧကံ၊ ဗျဉ္ဇနမေဝ နာနံ၊ ယသ္မာ စ ပရတော ဝိဘာဂေန ဝက္ခမာနာနံ ဒါနပါရမိအာဒီနံ စရိတန္တိ ဣဒံ အဝိသေသဝစနံ၊ တသ္မာ သဗ္ဗဗောဓိသမ္ဘာရေသု ကောသလ္လဇနနတ္ထံ ပါရမိယော ဣဓ သံဝဏ္ဏေတဗ္ဗာ။ တာ ပရတော ပကိဏ္ဏကကထာယံ သဗ္ဗာကာရေန သံဝဏ္ဏယိဿာမ။

၂။ ဣတိ ဘဂဝါ အတ္တနော ဗောဓိသတ္တဘူမိယံ စရိတံ အာရမ္ဘတော ပဋ္ဌာယ ယာဝ ပရိယောသာနာ မဟာဗောဓိယာ ပရိပါစနမေဝါတိ အဝိသေသတော ဒဿေတွာ ဣဒါနိ တဿ ပရမုက္ကံသဂမနေန အတိသယတော ဗောဓိပရိပါစနဘာဝံ ဒဿေတုံ ဣမသ္မိံ ဘဒ္ဒကပ္ပေ ကတိပယာ ပုဗ္ဗစရိယာ ဝိဘာဂတော ဝိဘာဝေန္တော ‘‘အတီတကပ္ပေ’’တိအာဒိမာဟ။

တတ္ထ အတီတကပ္ပေတိ ဣတော ပုရိမေ ပုရိမတရေ ဝါ သဗ္ဗသ္မိံ အတိက္ကန္တေ ယထာဝုတ္တပရိစ္ဆေဒေ မဟာကပ္ပေ၊ ကပ္ပာနံ သတသဟဿာဓိကေသု စတူသု အသင်္ချေယျေသူတိ အတ္ထော။ စရိတန္တိ စိဏ္ဏံ ဒါနာဒိပဋိပတ္တိံ။ ဌပယိတွာတိ မုဉ္စိတွာ အဂ္ဂဟေတွာ၊ အဝတွာတိ အတ္ထော။ ဘဝါဘဝေတိ ဘဝေ စ အဘဝေ စ၊ ‘‘ဣတိဘဝါဘဝကထ’’န္တိ (ဒီ။ နိ။ ၁။၁၇) ဧတ္ထ ဟိ ဝုဒ္ဓိဟာနိယော ဘဝါဘဝါတိ ဝုတ္တာ။ ‘‘ဣတိဘဝါဘဝတဉ္စ ဝီတိဝတ္တော’’တိ (ဥဒါ။ ၂၀) ဧတ္ထ သမ္ပတ္တိဝိပတ္တိဝုဒ္ဓိဟာနိသဿတုစ္ဆေဒပုညပါပါနိဘဝါဘဝါတိ အဓိပ္ပေတာနိ။ ‘‘ဣတိဘဝါဘဝဟေတု ဝါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဘိက္ခုနော တဏှာ ဥပ္ပဇ္ဇမာနာ ဥပ္ပဇ္ဇတီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၉၊ ဣတိဝု။ ၁၀၅) ဧတ္ထ ပန ပဏီတပဏီတတရာနိ သပ္ပိနဝနီတာဒိဘေသဇ္ဇာနိ ဘဝါဘဝါတိ အဓိပ္ပေတာနိ။ သမ္ပတ္တိဘဝေသု ပဏီတတရာ ပဏီတတမာ ဘဝါဘဝါတိပိ ဝဒန္တိ ဧဝ၊ တသ္မာ ဣဓာပိ သော ဧဝ အတ္ထော ဝေဒိတဗ္ဗော၊ ခုဒ္ဒကေ စေဝ မဟန္တေ စ ဘဝသ္မိန္တိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ဣမမှိ ကပ္ပေတိ ဣမသ္မိံ ဘဒ္ဒကပ္ပေ။ ပဝက္ခိဿန္တိ ကထယိဿံ။ သုဏောဟီတိ ဓမ္မသေနာပတိံ သဝနေ နိယောဇေတိ။ မေတိ မမ သန္တိကေ၊ မမ ဘာသတောတိ အတ္ထော။

နိဒါနကထာ နိဋ္ဌိတာ။