📜

၁။ မဟာပညာကထာ

မဟာပညာကထာဝဏ္ဏနာ

၁။ ဣဒါနိ ဝိသေသတော ပညာပဒဋ္ဌာနဘူတာယ သုညကထာယ အနန္တရံ ကထိတာယ ပညာကထာယ အပုဗ္ဗတ္ထာနုဝဏ္ဏနာ။ တတ္ထ အာဒိတော တာဝ သတ္တသု အနုပဿနာသု ဧကေကမူလကာ သတ္တ ပညာ ပုစ္ဆာပုဗ္ဗင်္ဂမံ ကတွာ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ပုန သတ္တာနုပဿနာမူလကာ ဧကေကုတ္တရမူလကာ စ တိဿော ပညာ ပုစ္ဆံ အကတွာဝ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ၊ ဧဝမာဒိတော ဒသပညာပါရိပူရီ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။ တတ္ထ အနိစ္စာနုပဿနာ တာဝ ယသ္မာ အနိစ္စတော ဒိဋ္ဌေသု သင်္ခါရေသု ‘‘ယဒနိစ္စံ၊ တံ ဒုက္ခ’’န္တိ ဒုက္ခတော စ ‘‘ယံ ဒုက္ခံ၊ တဒနတ္တာ’’တိ အနတ္တတော စ ဇဝတိ၊ တသ္မာ သာ ဘာဝိတာ ဗဟုလီကတာ ဇဝနပညံ ပရိပူရေတိ။ သာ ဟိ သကဝိသယေသု ဇဝတီတိ ဇဝနာ၊ ဇဝနာ စ သာ ပညာ စာတိ ဇဝနပညာ။ ဒုက္ခာနုပဿနာ သမာဓိန္ဒြိယနိဿိတတ္တာ ဗလဝတီ ဟုတွာ ပဏိဓိံ နိဗ္ဗိဇ္ဈတိ ပဒါလေတိ၊ တသ္မာ နိဗ္ဗေဓိကပညံ ပရိပူရေတိ။ သာ ဟိ နိဗ္ဗိဇ္ဈတီတိ နိဗ္ဗေဓိကာ၊ နိဗ္ဗေဓိကာ စ သာ ပညာ စာတိ နိဗ္ဗေဓိကပညာ။ အနတ္တာနုပဿနာ သုညတာဒဿနေန ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တိယာ မဟတ္တပ္ပတ္တတ္တာ မဟာပညံ ပရိပူရေတိ။ သာ ဟိ ဝုဒ္ဓိပ္ပတ္တတ္တာ မဟတီ စ သာ ပညာ စာတိ မဟာပညာ။ နိဗ္ဗိဒါနုပဿနာ ယသ္မာ တိဿန္နံယေဝ အနုပဿနာနံ ပုရိမတောပိ အာသေဝနာယ ဗလပ္ပတ္တာဝတ္ထတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရေသု နိဗ္ဗိန္ဒနသမတ္ထာ ဟုတွာ တိက္ခာ ဟောတိ၊ တသ္မာ တိက္ခပညံ ပရိပူရေတိ။ ဝိရာဂါနုပဿနာပိ ယသ္မာ တိဿန္နံယေဝ အနုပဿနာနံ ပုရိမတောပိ အာသေဝနာဗလပ္ပတ္တာနံ ဝုဒ္ဓတရာဝတ္ထတ္တာ သဗ္ဗသင်္ခါရေဟိ ဝိရဇ္ဇနသမတ္ထာ ဟုတွာ ဝိပုလာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဝိပုလပညံ ပရိပူရေတိ။

နိရောဓာနုပဿနာပိ ယသ္မာ တိဿန္နံယေဝ အနုပဿနာနံ ပုရိမတောပိ အာသေဝနာဗလပ္ပတ္တာနံ ဝုဒ္ဓတရာဝတ္ထတ္တာ ဝယလက္ခဏဝသေန သဗ္ဗသင်္ခါရာနံ နိရောဓဒဿနသမတ္ထာ ဟုတွာ ဂမ္ဘီရာ ဟောတိ၊ တသ္မာ ဂမ္ဘီရပညံ ပရိပူရေတိ။ နိရောဓော ဟိ ဥတ္တာနပညေဟိ အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌတ္တာ ဂမ္ဘီရော၊ တသ္မိံ ဂမ္ဘီရေ ဂါဓပ္ပတ္တာ ပညာပိ ဂမ္ဘီရာ။ ပဋိနိဿဂ္ဂါနုပဿနာပိ ယသ္မာ တိဿန္နံယေဝ အနုပဿနာနံ ပုရိမတောပိ အာသေဝနာဗလပ္ပတ္တာနံ ဝုဒ္ဓတရာဝတ္ထတ္တာ ဝယလက္ခဏဝသေန သဗ္ဗသင်္ခါရပဋိနိဿဇ္ဇနသမတ္ထာ ဟုတွာ အသာမန္တာ ဟောတိ၊ ဝုဒ္ဓိပရိယန္တပ္ပတ္တတ္တာ ဆဟိ ပညာဟိ ဒူရေ ဟောတီတိ အတ္ထော။ တသ္မာ သယံ အသာမန္တတ္တာ အသာမန္တပညံ ပရိပူရေတိ။ သာ ဟိ ဟေဋ္ဌိမပညာဟိ ဒူရတ္တာ အသာမန္တာ၊ အသမီပါ ဝါ ပညာတိ အသာမန္တပညာ။ ပဏ္ဍိစ္စံ ပရိပူရေန္တီတိ ပဏ္ဍိတဘာဝံ ပရိပူရေန္တိ။ ယသ္မာ ယထာဝုတ္တာ သတ္တ ပညာ ပရိပုဏ္ဏာ ဘာဝေတွာ ပဏ္ဍိတလက္ခဏပ္ပတ္တော သိခပ္ပတ္တဝုဋ္ဌာနဂါမိနိဝိပဿနာသင်္ခါတေဟိ သင်္ခါရုပေက္ခာနုလောမဂေါတြဘုဉာဏေဟိ ပဏ္ဍိတော ဟုတွာ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော ဟောတိ၊ တသ္မာ ‘‘ပဏ္ဍိစ္စံ ပရိပူရေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

အဋ္ဌ ပညာတိ ပဏ္ဍိစ္စသင်္ခါတာယ ပညာယ သဟ သဗ္ဗာ အဋ္ဌ ပညာ။ ပုထုပညံ ပရိပူရေန္တီတိ ယသ္မာ တေန ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတော ဟုတွာ သော ပဏ္ဍိတော ဂေါတြဘုဉာဏာနန္တရံ နိဗ္ဗာနံ အာရမ္မဏံ ကတွာ လောကုတ္တရဘာဝပ္ပတ္တိယာ လောကိယတော ပုထုဘူတတ္တာ ဝိသုံဘူတတ္တာ ပုထုပညာတိသင်္ခါတံ မဂ္ဂဖလပညံ ပါပုဏာတိ၊ တသ္မာ ‘‘အဋ္ဌ ပညာ ပုထုပညံ ပရိပူရေန္တီ’’တိ ဝုတ္တံ။

ဣမာ နဝ ပညာတိအာဒီသု တဿေဝ ကမေန အဓိဂတမဂ္ဂဖလဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ ပဏီတလောကုတ္တရဓမ္မောပယောဂေန ပဏီတစိတ္တသန္တာနတ္တာ ပဟဋ္ဌာကာရေနေဝ စ ပဝတ္တမာနစိတ္တသန္တာနဿ ဖလာနန္တရံ ဩတိဏ္ဏဘဝင်္ဂတော ဝုဋ္ဌိတဿ မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာ၊ တတော စ ဘဝင်္ဂံ ဩတရိတွာ ဝုဋ္ဌိတဿ ဖလပစ္စဝေက္ခဏာ၊ ဣမိနာဝ နယေန ပဟီနကိလေသပစ္စဝေက္ခဏာ၊ အဝသိဋ္ဌကိလေသပစ္စဝေက္ခဏာ၊ နိဗ္ဗာနပစ္စဝေက္ခဏာတိ ပဉ္စ ပစ္စဝေက္ခဏာ ပဝတ္တန္တိ။ တာသု ပစ္စဝေက္ခဏာသု မဂ္ဂပစ္စဝေက္ခဏာ ဖလပစ္စဝေက္ခဏာ စ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောတိ။ ကထံ? ‘‘ယံကိဉ္စိ ပစ္စယသမ္ဘူတံ နိဗ္ဗာနံ ဘာသိတတ္ထော ဝိပါကော ကိရိယာတိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ အတ္ထော’’တိ အဘိဓမ္မေ ပါဠိံ အနုဂန္တွာ တဒဋ္ဌကထာယံ ဝုတ္တံ။ နိဗ္ဗာနဿ စ အတ္ထတ္တာ တဒါရမ္မဏံ မဂ္ဂဖလဉာဏံ ‘‘အတ္ထေသု ဉာဏံ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ (ဝိဘ။ ၇၁၈၊ ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၀) ဝစနတော အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောတိ။ တဿ အတ္ထပဋိသမ္ဘိဒါဘူတဿ မဂ္ဂဖလဉာဏဿ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ ‘‘ဉာဏေသု ဉာဏံ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ’’တိ ဝစနတော ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါ ဟောတိ။ သာ စ ပစ္စဝေက္ခဏပညာ ဟာသာကာရေန ပဝတ္တမာနစိတ္တသန္တာနဿ ဟာသပညာ နာမ ဟောတိ။ တသ္မာ နဝ ပညာ ဟာသပညံ ပရိပူရေန္တီတိ စ ဟာသပညာ ပဋိဘာနပဋိသမ္ဘိဒါတိ စ ဝုတ္တံ။ သဗ္ဗပ္ပကာရာပိ ပညာ တဿ တဿ အတ္ထဿ ပါကဋကရဏသင်္ခါတေန ပညာပနဋ္ဌေန ပညာ၊ တေန တေန ဝါ ပကာရေန ဓမ္မေ ဇာနာတီတိ ပညာ။

တဿာတိ တဿ ဝုတ္တပ္ပကာရဿ အရိယပုဂ္ဂလဿ။ ကရဏတ္ထေ သာမိဝစနံ။ အတ္ထဝဝတ္ထာနတောတိ ယထာဝုတ္တဿ ပဉ္စဝိဓဿ အတ္ထဿ ဝဝတ္ထာပနဝသေန။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ သမဏကရဏီယကထာယံ ‘‘ဟေတုဖလံ နိဗ္ဗာနံ ဝစနတ္ထော အထ ဝိပါကံ ကိရိယာတိ အတ္ထေ ပဉ္စ ပဘေဒေ ပဌမန္တပဘေဒဂတံ ဉာဏ’’န္တိ။ အဓိဂတာ ဟောတီတိ ပဋိလဒ္ဓါ ဟောတိ။ သာယေဝ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာယ သစ္ဆိကတာ။ ပဋိလာဘဖဿေနေဝ ဖဿိတာ ပညာယ။ ဓမ္မဝဝတ္ထာနတောတိ ‘‘ယော ကောစိ ဖလနိဗ္ဗတ္တကော ဟေတု အရိယမဂ္ဂေါ ဘာသိတံ ကုသလံ အကုသလန္တိ ဣမေ ပဉ္စ ဓမ္မာ ဓမ္မော’’တိ အဘိဓမ္မေ ပါဠိယာနုသာရေန ဝုတ္တာနံ ပဉ္စန္နံ ဓမ္မာနံ ဝဝတ္ထာပနဝသေန။ ဝုတ္တမ္ပိ စေတံ သမဏကရဏီယကထာယံ ‘‘ဟေတု အရိယမဂ္ဂေါ ဝစနံ ကုသလဉ္စ အကုသလဉ္စာတိ ဓမ္မေ ပဉ္စ ပဘေဒေ ဒုတိယန္တပဘေဒဂတံ ဉာဏ’’န္တိ။ နိရုတ္တိဝဝတ္ထာနတောတိ တေသံ တေသံ အတ္ထဓမ္မာနံ အနုရူပနိရုတ္တီနံ ဝဝတ္ထာပနဝသေန။ ပဋိဘာနဝဝတ္ထာနတောတိ ပဋိဘာနသင်္ခါတာနံ တိဏ္ဏံ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏာနံ ဝဝတ္ထာပနဝသေန။ တဿိမာတိ နိဂမနဝစနမေတံ။

၂။ ဧဝံ သဗ္ဗသင်္ဂါဟကဝသေန အနုပဿနာနံ ဝိသေသံ ဒဿေတွာ ဣဒါနိ ဝတ္ထုဘေဒဝသေန ဒဿေန္တော ရူပေ အနိစ္စာနုပဿနာတိအာဒိမာဟ။ တံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထမေဝ။ ပုန ရူပါဒီသုယေဝ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဝသေန ဇဝနပညံ ဒဿေတုကာမော ကေဝလံ ရူပါဒိဝသေန စ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နရူပါဒိဝသေန စ ပုစ္ဆံ ကတွာ ပုစ္ဆာကမေနေဝ ဝိဿဇ္ဇနံ အကာသိ။ တတ္ထ သုဒ္ဓရူပါဒိဝိဿဇ္ဇနေသု ပဌမံ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ ဧဝ ပညာ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နမူလကေသု သဗ္ဗဝိဿဇ္ဇနေသု တေသု အတီတာဒီသု ဇဝနဝသေန ဇဝနပညာတိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာ။

၃။ ပုန အနေကသုတ္တန္တပုဗ္ဗင်္ဂမံ ပညာပဘေဒံ ဒဿေတုကာမော ပဌမံ တာဝ သုတ္တန္တေ ဥဒ္ဒိသိ။ တတ္ထ သပ္ပုရိသသံသေဝေါတိ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တပ္ပကာရာနံ သပ္ပုရိသာနံ ဘဇနံ။ သဒ္ဓမ္မဿဝနန္တိ တေသံ သပ္ပုရိသာနံ သန္တိကေ သီလာဒိပဋိပတ္တိဒီပကဿ သဒ္ဓမ္မဝစနဿ သဝနံ။ ယောနိသောမနသိကာရောတိ သုတာနံ ဓမ္မာနံ အတ္ထူပပရိက္ခဏဝသေန ဥပါယေန မနသိကာရော။ ဓမ္မာနုဓမ္မပဋိပတ္တီတိ လောကုတ္တရဓမ္မေ အနုဂတဿ သီလာဒိပဋိပဒါဓမ္မဿ ပဋိပဇ္ဇနံ။ ပညာပဋိလာဘာယပညာဝုဒ္ဓိယာ ပညာဝေပုလ္လာယ ပညာဗာဟုလ္လာယာတိ ဣမာနိ စတ္တာရိ ပညာဝသေန ဘာဝဝစနာနိ။ သေသာနိ ဒွါဒသ ပုဂ္ဂလဝသေန ဘာဝဝစနာနိ။

၁။ သောဠသပညာနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၄။ သုတ္တန္တနိဒ္ဒေသေ ဆန္နံ အဘိညာဉာဏာနန္တိ ဣဒ္ဓိဝိဓဒိဗ္ဗသောတစေတောပရိယပုဗ္ဗေနိဝါသဒိဗ္ဗစက္ခုအာသဝါနံ ခယဉာဏာနံ။ တေသတ္တတီနံ ဉာဏာနန္တိ ဉာဏကထာယ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနံ သာဝကသာဓာရဏာနံ ဉာဏာနံ။ သတ္တသတ္တတီနံ ဉာဏာနန္တိ ဧတ္ထ –

‘‘သတ္တသတ္တရိ ဝေါ၊ ဘိက္ခဝေ၊ ဉာဏဝတ္ထူနိ ဒေသေဿာမိ၊ တံ သုဏာထ သာဓုကံ မနသိ ကရောထ၊ ဘာသိဿာမီတိ။ ကတမာနိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တသတ္တရိ ဉာဏဝတ္ထူနိ? ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ၊ အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ။ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ၊ အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ၊ အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ ဇာတိပစ္စယာ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ၊ အသတိ ဇာတိယာ နတ္ထိ ဇရာမရဏန္တိ ဉာဏံ။ ယမ္ပိဿ တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ တမ္ပိ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မန္တိ ဉာဏံ။ ဘဝပစ္စယာ ဇာတီတိ ဉာဏံ…ပေ… ဥပါဒါနပစ္စယာ ဘဝေါတိ ဉာဏံ… တဏှာပစ္စယာ ဥပါဒါနန္တိ ဉာဏံ… ဝေဒနာပစ္စယာ တဏှာတိ ဉာဏံ… ဖဿပစ္စယာ ဝေဒနာတိ ဉာဏံ… သဠာယတနပစ္စယာ ဖဿောတိ ဉာဏံ… နာမရူပပစ္စယာ သဠာယတနန္တိ ဉာဏံ… ဝိညာဏပစ္စယာ နာမရူပန္တိ ဉာဏံ… သင်္ခါရပစ္စယာ ဝိညာဏန္တိ ဉာဏံ… အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ၊ အသတိ အဝိဇ္ဇာယ နတ္ထိ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ။ အတီတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ၊ အသတိ အဝိဇ္ဇာယ နတ္ထိ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ၊ အနာဂတမ္ပိ အဒ္ဓါနံ အဝိဇ္ဇာပစ္စယာ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ၊ အသတိ အဝိဇ္ဇာယ နတ္ထိ သင်္ခါရာတိ ဉာဏံ။ ယမ္ပိဿ တံ ဓမ္မဋ္ဌိတိဉာဏံ၊ တမ္ပိ ခယဓမ္မံ ဝယဓမ္မံ ဝိရာဂဓမ္မံ နိရောဓဓမ္မန္တိ ဉာဏံ။ ဣမာနိ ဝုစ္စန္တိ၊ ဘိက္ခဝေ၊ သတ္တသတ္တရိ ဉာဏဝတ္ထူနီ’’တိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၄) –

ဧဝံ ဘဂဝတာ နိဒါနဝဂ္ဂေ ဝုတ္တာနိ သတ္တသတ္တတိ ဉာဏာနိ။ ‘‘ဇရာမရဏေ ဉာဏံ၊ ဇရာမရဏသမုဒယေ ဉာဏံ၊ ဇရာမရဏနိရောဓေ ဉာဏံ၊ ဇရာမရဏနိရောဓဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ဉာဏ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၂။၃၃) ဣမိနာ နယေန ဧကာဒသသု အင်္ဂေသု စတ္တာရိ စတ္တာရိ ကတွာ ဝုတ္တာနိ စတုစတ္တာရီသ ဉာဏဝတ္ထူနိ ပန ဣဓ န ဂဟိတာနိ။ ဥဘယတ္ထ စ ဉာဏာနိယေဝ ဟိတသုခဿ ဝတ္ထူနီတိ ဉာဏဝတ္ထူနိ။ လာဘောတိအာဒီသု လာဘောယေဝ ဥပသဂ္ဂေန ဝိသေသေတွာ ပဋိလာဘောတိ ဝုတ္တော။ ပုန တဿေဝ အတ္ထဝိဝရဏဝသေန ပတ္တိ သမ္ပတ္တီတိ ဝုတ္တံ။ ဖဿနာတိ အဓိဂမဝသေန ဖုသနာ။ သစ္ဆိကိရိယာတိ ပဋိလာဘသစ္ဆိကိရိယာ။ ဥပသမ္ပဒါတိ နိပ္ဖာဒနာ။

သတ္တန္နဉ္စ သေက္ခာနန္တိ တိဿော သိက္ခာ သိက္ခန္တီတိ သေက္ခသညိတာနံ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌာဒီနံ သတ္တန္နံ။ ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကဿ စာတိ နိဗ္ဗာနဂါမိနိယာ ပဋိပဒါယ ယုတ္တတ္တာ သုန္ဒရဋ္ဌေန ကလျာဏသညိတဿ ပုထုဇ္ဇနဿ။ ဝဍ္ဎိတံ ဝဍ္ဎနံ ဧတာယာတိ ဝဍ္ဎိတဝဍ္ဎနာ။ ယထာဝုတ္တာနံ အဋ္ဌန္နမ္ပိ ပညာနံ ဝသေန ဝိသေသတော စ အရဟတော ပညာဝသေန ပညာဝုဒ္ဓိယာ။ တထာ ပညာဝေပုလ္လာယ။ မဟန္တေအတ္ထေ ပရိဂ္ဂဏှာတီတိအာဒီသု ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော အရိယသာဝကော အတ္ထာဒယော အာရမ္မဏကရဏေန ပရိဂ္ဂဏှာတိ။ သဗ္ဗာပိ မဟာပညာ အရိယသာဝကာနံယေဝ။ တဿာ စ ပညာယ ဝိသယာ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထာ ဧဝ။

ပုထုနာနာခန္ဓေသူတိအာဒီသု နာနာသဒ္ဒေါ ပုထုသဒ္ဒဿ အတ္ထဝစနံ။ ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ပုထုပညာတိ တေသု တထာဝုတ္တေသု ခန္ဓာဒီသု ဉာဏံ ပဝတ္တတီတိ ကတွာ တံ ဉာဏံ ပုထုပညာ နာမာတိ အတ္ထော။ နာနာပဋိစ္စသမုပ္ပာဒေသူတိ ပဋိစ္စသမုပ္ပန္နာနံ ဓမ္မာနံ ဝသေန ပစ္စယဗဟုတ္တာ ဝုတ္တံ။ နာနာသုညတမနုပလဗ္ဘေသူတိ ဥပလဗ္ဘနံ ဥပလဗ္ဘော၊ ဂဟဏန္တိ အတ္ထော။ န ဥပလဗ္ဘော အနုပလဗ္ဘော၊ အနုပလဗ္ဘာနံ ဗဟုတ္တာ ဗဟုဝစနေန အနုပလဗ္ဘာ၊ ပဉ္စဝီသတိသုညတာဝသေန ဝါ နာနာသုညတာသု အတ္တတ္တနိယာဒီနံ အနုပလဗ္ဘာ နာနာသုညတာနုပလဗ္ဘာ၊ တေသု။ ‘‘နာနာသုညတာနုပလဗ္ဘေသူ’’တိ ဝတ္တဗ္ဗေ ‘‘အဒုက္ခမသုခါ’’တိအာဒီသု (ဓ။ သ။ တိကမာတိကာ ၂) ဝိယ မ-ကာရော ပဒသန္ဓိဝသေန ဝုတ္တော။ ဣမာ ပဉ္စ ပညာ ကလျာဏပုထုဇ္ဇနေဟိ သာဓာရဏာ၊ နာနာအတ္ထာဒီသု ပညာ အရိယာနံယေဝ။ ပုထုဇ္ဇနသာဓာရဏေ ဓမ္မေတိ လောကိယဓမ္မေ။ ဣမိနာ အဝသာနပရိယာယေန လောကိယတော ပုထုဘူတနိဗ္ဗာနာရမ္မဏတ္တာ ပုထုဘူတာ ဝိသုံဘူတာ ပညာတိ ပုထုပညာ နာမာတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။

ဝိပုလပညာ မဟာပညာနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ယထာဝုတ္တေ ဓမ္မေ ပရိဂ္ဂဏှန္တဿ ဂုဏမဟန္တတာယ တေသံ ဓမ္မာနံ ပရိဂ္ဂါဟိကာယ စ ပညာယ မဟန္တတာ၊ တေသံ ဓမ္မာနံ သယမေဝ မဟန္တတ္တာ ဥဠာရတ္တာ ဓမ္မာနဉ္စ ပညာယ စ ဝိပုလတာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ဂမ္ဘီရပညာ ပုထုပညာနယေန ဝေဒိတဗ္ဗာ။ တေ စ ဓမ္မာ တေ စ အနုပလဗ္ဘာ သာ စ ပညာ ပကတိဇနေန အလဗ္ဘနေယျပတိဋ္ဌတ္တာ ဂမ္ဘီရာ။

ယဿ ပုဂ္ဂလဿာတိ အရိယပုဂ္ဂလဿေဝ။ အညော ကောစီတိ ပုထုဇ္ဇနော။ အဘိသမ္ဘဝိတုန္တိ သမ္ပာပုဏိတုံ။ အနဘိသမ္ဘဝနီယောတိ သမ္ပာပုဏိတုံ အသက္ကုဏေယျော။ အညေဟီတိ ပုထုဇ္ဇနေဟေဝ။ အဋ္ဌမကဿာတိ အရဟတ္တဖလဋ္ဌတော ပဋ္ဌာယ ဂဏိယမာနေ အဋ္ဌမဘူတဿ သောတာပတ္တိမဂ္ဂဋ္ဌဿ။ ဒူရေတိ ဝိပ္ပကဋ္ဌေ။ ဝိဒူရေတိ ဝိသေသေန ဝိပ္ပကဋ္ဌေ။ သုဝိဒူရေတိ သုဋ္ဌု ဝိသေသေန ဝိပ္ပကဋ္ဌေ။ န သန္တိကေတိ န သမီပေ။ န သာမန္တာတိ န သမီပဘာဂေ။ ဣမာနိ ဒွေ ပဋိသေဓသဟိတာနိ ဝစနာနိ ဒူရဘာဝဿေဝ နိယမနာနိ။ ဥပါဒါယာတိ ပဋိစ္စ။ သောတာပန္နဿာတိ သောတာပတ္တိဖလဋ္ဌဿ။ ဧတေနေဝ တံတံမဂ္ဂပညာ တံတံဖလပညာယ ဒူရေတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါတိ ဥပသဂ္ဂေန ဝိသေသိတံ။ ဣတရဒွယံ ပန သုဒ္ဓမေဝ အာဂတံ။

၅။ ‘‘ပစ္စေကဗုဒ္ဓဿ သဒေဝကဿ စ လောကဿ ပညာ တထာဂတဿ ပညာယ ဒူရေ’’တိအာဒီနိ ဝတွာ တမေဝ ဒူရဋ္ဌံ အနေကပ္ပကာရတော ဒဿေတုကာမော ပညာပဘေဒကုသလောတိအာဒိမာဟ ။ တတ္ထ ပညာပဘေဒကုသလောတိ အတ္တနော အနန္တဝိကပ္ပေ ပညာပဘေဒေ ဆေကော။ ပဘိန္နဉာဏောတိ အနန္တပ္ပဘေဒပတ္တဉာဏော။ ဧတေန ပညာပဘေဒကုသလတ္တေပိ သတိ တာသံ ပညာနံ အနန္တဘေဒတ္တံ ဒဿေတိ။ အဓိဂတပဋိသမ္ဘိဒေါတိ ပဋိလဒ္ဓအဂ္ဂစတုပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏော။ စတုဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တောတိ စတ္တာရိ ဝိသာရဒဘာဝသင်္ခါတာနိ ဉာဏာနိ ပတ္တော။ ယထာဟ –

‘‘သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓဿ တေ ပဋိဇာနတော ‘ဣမေ ဓမ္မာ အနဘိသမ္ဗုဒ္ဓါ’တိ၊ တတြ ဝတ မံ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ကောစိ ဝါ လောကသ္မိံ သဟ ဓမ္မေန ပဋိစောဒေဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ န သမနုပဿာမိ၊ ဧတမဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နိမိတ္တံ အသမနုပဿန္တော ခေမပ္ပတ္တော အဘယပ္ပတ္တော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမိ။ ခီဏာသဝဿ တေ ပဋိဇာနတော ‘ဣမေ အာသဝါ အပရိက္ခီဏာ’တိ၊ ‘ယေ ခေါ ပန တေ အန္တရာယိကာ ဓမ္မာ ဝုတ္တာ၊ တေ ပဋိသေဝတော နာလံ အန္တရာယာယာ’တိ၊ ‘ယဿ ခေါ ပန တေ အတ္ထာယ ဓမ္မော ဒေသိတော၊ သော န နိယျာတိ တက္ကရဿ သမ္မာ ဒုက္ခက္ခယာယာ’တိ၊ တတြ ဝတ မံ သမဏော ဝါ ဗြာဟ္မဏော ဝါ ဒေဝေါ ဝါ မာရော ဝါ ဗြဟ္မာ ဝါ ကောစိ ဝါ လောကသ္မိံ သဟ ဓမ္မေန ပဋိစောဒေဿတီတိ နိမိတ္တမေတံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ န သမနုပဿာမိ၊ ဧတမဟံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ နိမိတ္တံ အသမနုပဿန္တော ခေမပ္ပတ္တော အဘယပ္ပတ္တော ဝေသာရဇ္ဇပ္ပတ္တော ဝိဟရာမီ’’တိ (အ။ နိ။ ၄။၈၊ မ။ နိ။ ၁။၁၅၀)။

ဒသဗလဗလဓာရီတိ ဒသ ဗလာနိ ဧတေသန္တိ ဒသဗလာ၊ ဒသဗလာနံ ဗလာနိ ဒသဗလဗလာနိ၊ တာနိ ဒသဗလဗလာနိ ဓာရယတီတိ ဒသဗလဗလဓာရီ၊ ဒသဗလဉာဏဗလဓာရီတိ အတ္ထော။ ဧတေဟိ တီဟိ ဝစနေဟိ အနန္တပ္ပဘေဒါနံ နေယျာနံ ပဘေဒမုခမတ္တံ ဒဿိတံ။ သောယေဝ ပညာပယောဂဝသေန အဘိမင်္ဂလသမ္မတဋ္ဌေန ပုရိသာသဘော။ အသန္တာသဋ္ဌေန ပုရိသသီဟော။ မဟန္တဋ္ဌေန ပုရိသနာဂေါ။ ပဇာနနဋ္ဌေန ပုရိသာဇညော။ လောကကိစ္စဓုရဝဟနဋ္ဌေန ပုရိသဓောရယှော။

အထ တေဇာဒိကံ အနန္တဉာဏတော လဒ္ဓံ ဂုဏဝိသေသံ ဒဿေတုကာမော တေသံ တေဇာဒီနံ အနန္တဉာဏမူလကဘာဝံ ဒဿေန္တော အနန္တဉာဏောတိ ဝတွာ အနန္တတေဇောတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ အနန္တဉာဏောတိ ဂဏနဝသေန စ ပဘာဝဝသေန စ အန္တဝိရဟိတဉာဏော။ အနန္တတေဇောတိ ဝေနေယျသန္တာနေ မောဟတမဝိဓမနေန အနန္တဉာဏတေဇော။ အနန္တယသောတိ ပညာဂုဏေဟေဝ လောကတ္တယဝိတ္ထတာနန္တကိတ္တိဃောသော။ အဍ္ဎောတိ ပညာဓနသမိဒ္ဓိယာ သမိဒ္ဓါ။ မဟဒ္ဓနောတိ ပညာဓနဝဍ္ဎတ္တေပိ ပဘာဝမဟတ္တေန မဟန္တံ ပညာဓနမဿာတိ မဟဒ္ဓနော ။ မဟာဓနောတိပိ ပါဌော။ ဓနဝါတိ ပသံသိတဗ္ဗပညာဓနဝတ္တာ နိစ္စယုတ္တပညာဓနဝတ္တာ အတိသယဘူတပညာဓနဝတ္တာ ဓနဝါ။ ဧတေသုပိ ဟိ တီသု အတ္ထေသု ဣဒံ ဝစနံ သဒ္ဒဝိဒူ ဣစ္ဆန္တိ။

ဧဝံ ပညာဂုဏေန ဘဂဝတော အတ္တသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိံ ဒဿေတွာ ပုန ပညာဂုဏေနေဝ လောကဟိတသမ္ပတ္တိသိဒ္ဓိံ ဒဿေန္တော နေတာတိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဝေနေယျေ သံသာရသင်္ခါတဘယဋ္ဌာနတော နိဗ္ဗာနသင်္ခါတခေမဋ္ဌာနံ နေတာ။ တတ္ထ နယနကာလေ ဧဝ သံဝရဝိနယပဟာနဝိနယဝသေန ဝေနေယျေ ဝိနေတာ။ ဓမ္မဒေသနာကာလေ ဧဝ သံသယစ္ဆေဒနေန အနုနေတာ။ သံသယံ ဆိန္ဒိတွာ ပညာပေတဗ္ဗံ အတ္ထံ ပညာပေတာ။ တထာ ပညာပိတာနံ နိစ္ဆယကရဏေန နိဇ္ဈာပေတာ။ တထာ နိဇ္ဈာယိတဿ အတ္ထဿ ပဋိပတ္တိပယောဇနဝသေန ပေက္ခေတာ။ တထာပဋိပန္နေ ပဋိပတ္တိဖလေန ပသာဒေတာ။ သော ဟိ ဘဂဝါတိ ဧတ္ထ ဟိ-ကာရော အနန္တရံ ဝုတ္တဿ အတ္ထဿ ကာရဏောပဒေသေ နိပါတော။ အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒေတာတိ သကသန္တာနေ န ဥပ္ပန္နပုဗ္ဗဿ ဆအသာဓာရဏဉာဏဟေတုဘူတဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဗောဓိမူလေ လောကဟိတတ္ထံ သကသန္တာနေ ဥပ္ပာဒေတာ။ အသဉ္ဇာတဿ မဂ္ဂဿ သဉ္ဇနေတာတိ ဝေနေယျသန္တာနေ အသဉ္ဇာတပုဗ္ဗဿ သာဝကပါရမိဉာဏဟေတုဘူတဿ အရိယမဂ္ဂဿ ဓမ္မစက္ကပ္ပဝတ္တနတော ပဘုတိ ယာဝဇ္ဇကာလာ ဝေနေယျသန္တာနေ သဉ္ဇနေတာ။ သာဝကဝေနေယျာနမ္ပိ ဟိ သန္တာနေ ဘဂဝတော ဝုတ္တဝစနေနေဝ အရိယမဂ္ဂဿ သဉ္ဇနနတော ဘဂဝါ သဉ္ဇနေတာ နာမ ဟောတိ။ အနက္ခာတဿ မဂ္ဂဿ အက္ခာတာတိ အဋ္ဌဓမ္မသမန္နာဂတာနံ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ကတာဘိနီဟာရာနံ ဗောဓိသတ္တာနံ ဗုဒ္ဓဘာဝါယ ဗျာကရဏံ ဒတွာ အနက္ခာတပုဗ္ဗဿ ပါရမိတာမဂ္ဂဿ၊ ‘‘ဗုဒ္ဓါ ဘဝိဿတီ’’တိ ဗျာကရဏမတ္တေနေဝ ဝါ ဗောဓိမူလေ ဥပ္ပဇ္ဇိတဗ္ဗဿ အရိယမဂ္ဂဿ အက္ခာတာ။ အယံ နယော ပစ္စေကဗောဓိသတ္တဗျာကရဏေပိ လဗ္ဘတိယေဝ။

မဂ္ဂညူတိ ပစ္စဝေက္ခဏာဝသေန အတ္တနာ ဥပ္ပာဒိတအရိယမဂ္ဂဿ ဉာတာ။ မဂ္ဂဝိဒူတိ ဝေနေယျသန္တာနေ ဇနေတဗ္ဗဿ အရိယမဂ္ဂဿ ကုသလော။ မဂ္ဂကောဝိဒေါတိ ဗောဓိသတ္တာနံ အက္ခာတဗ္ဗမဂ္ဂေ ဝိစက္ခဏော။ အထ ဝါ အဘိသမ္ဗောဓိပဋိပတ္တိမဂ္ဂညူ၊ ပစ္စေကဗောဓိပဋိပတ္တိမဂ္ဂဝိဒူ၊ သာဝကဗောဓိပဋိပတ္တိမဂ္ဂကောဝိဒေါ။ အထ ဝါ ‘‘ဧတေန မဂ္ဂေန အတံသု ပုဗ္ဗေ၊ တရိဿန္တိယေဝ တရန္တိ ဩဃ’’န္တိ (သံ။ နိ။ ၅။၄၀၉) ဝစနတော ယထာယောဂံ အတီတာနာဂတပစ္စုပ္ပန္နဗုဒ္ဓပစ္စေကဗုဒ္ဓသာဝကာနံ မဂ္ဂဝသေန စ သုညတာနိမိတ္တအပ္ပဏိဟိတမဂ္ဂဝသေန စ ဥဂ္ဃဋိတညူဝိပဉ္စိတညူနေယျပုဂ္ဂလာနံ မဂ္ဂဝသေန စ ယထာက္ကမေနတ္ထယောဇနံ ကရောန္တိ။ မဂ္ဂါနုဂါမီ စ ပနာတိ ဘဂဝတာ ဂတမဂ္ဂါနုဂါမိနော ဟုတွာ ။ ဧတ္ထ စ-သဒ္ဒေါ ဟေတုအတ္ထေ နိပါတော။ ဧတေန စ ဘဂဝတော မဂ္ဂုပ္ပာဒနာဒိဂုဏာဓိဂမာယ ဟေတု ဝုတ္တော ဟောတိ။ ပန-သဒ္ဒေါ ကတတ္ထေ နိပါတော။ တေန ဘဂဝတာ ကတမဂ္ဂကရဏံ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ ပစ္ဆာ သမန္နာဂတာတိ ပဌမံ ဂတဿ ဘဂဝတော ပစ္ဆာဂတသီလာဒိဂုဏေန သမန္နာဂတာ။ ဣတိ ထေရော ‘‘အနုပ္ပန္နဿ မဂ္ဂဿ ဥပ္ပာဒေတာ’’တိအာဒီဟိ ယသ္မာ သဗ္ဗေပိ ဘဂဝတော သီလာဒယော ဂုဏာ အရဟတ္တမဂ္ဂမေဝ နိဿာယ အာဂတာ၊ တသ္မာ အရဟတ္တမဂ္ဂမေဝ နိဿာယ ဂုဏံ ကထေသိ။

ဇာနံ ဇာနာတီတိ ဇာနိတဗ္ဗံ ဇာနာတိ၊ သဗ္ဗညုတာယ ယံကိဉ္စိ ပညာယ ဇာနိတဗ္ဗံ နာမ အတ္ထိ၊ တံ သဗ္ဗံ ပဉ္စနေယျပထဘူတံ ပညာယ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ပဿံ ပဿတီတိ ပဿိတဗ္ဗံ ပဿတိ၊ သဗ္ဗဒဿာဝိတာယ တံယေဝ နေယျပထံ စက္ခုနာ ဒိဋ္ဌံ ဝိယ ကရောန္တော ပညာစက္ခုနာ ပဿတီတိ အတ္ထော။ ယထာ ဝါ ဧကစ္စော ဝိပရီတံ ဂဏှန္တော ဇာနန္တောပိ န ဇာနာတိ၊ ပဿန္တောပိ န ပဿတိ၊ န ဧဝံ ဘဂဝါ။ ဘဂဝါ ပန ယထာသဘာဝံ ဂဏှန္တော ဇာနန္တော ဇာနာတိယေဝ၊ ပဿန္တော ပဿတိယေဝ။ သွာယံ ဒဿနပရိဏာယကဋ္ဌေန စက္ခုဘူတော။ ဝိဒိတတာဒိအတ္ထေန ဉာဏဘူတော။ အဝိပရီတသဘာဝဋ္ဌေန ဝါ ပရိယတ္တိဓမ္မပဝတ္တနတော ဟဒယေန စိန္တေတွာ ဝါစာယ နိစ္ဆာရိတဓမ္မမယောတိ ဝါ ဓမ္မဘူတော။ သေဋ္ဌဋ္ဌေန ဗြဟ္မဘူတော။ အထ ဝါ စက္ခု ဝိယ ဘူတောတိ စက္ခုဘူတော။ ဉာဏံ ဝိယ ဘူတောတိ ဉာဏဘူတော။ ဓမ္မော ဝိယ ဘူတောတိ ဓမ္မဘူတော။ ဗြဟ္မာ ဝိယ ဘူတောတိ ဗြဟ္မဘူတော။ သွာယံ ဓမ္မဿ ဝစနတော၊ ဝတ္တနတော ဝါ ဝတ္တာ။ နာနပ္ပကာရေဟိ ဝစနတော၊ ဝတ္တနတော ဝါ ပဝတ္တာ။ အတ္ထံ နီဟရိတွာ နီဟရိတွာ နယနတော အတ္ထဿ နိန္နေတာ။ အမတာဓိဂမာယ ပဋိပတ္တိဒေသနတော၊ အမတပ္ပကာသနာယ ဝါ ဓမ္မဒေသနာယ အမတဿ အဓိဂမာပနတော အမတဿ ဒါတာ။ လောကုတ္တရဓမ္မဿ ဥပ္ပာဒိတတ္တာ ဝေနေယျာနုရူပေန ယထာသုခံ လောကုတ္တရဓမ္မဿ ဒါနေန စ၊ ဓမ္မေသု စ ဣဿရောတိ ဓမ္မဿာမီ။ တထာဂတပဒံ ဟေဋ္ဌာ ဝုတ္တတ္ထံ။

ဣဒါနိ ‘‘ဇာနံ ဇာနာတီ’’တိအာဒီဟိ ဝုတ္တံ ဂုဏံ သဗ္ဗညုတာယ ဝိသေသေတွာ ဒဿေတုကာမော သဗ္ဗညုတံ သာဓေန္တော နတ္ထီတိအာဒိမာဟ။ ဧဝံဘူတဿ ဟိ တဿ ဘဂဝတော ပါရမိတာပုညဗလပ္ပဘာဝနိပ္ဖန္နေန အရဟတ္တမဂ္ဂဉာဏေန သဗ္ဗဓမ္မေသု သဝါသနဿ သမ္မောဟဿ ဝိဟတတ္တာ အသစ္ဆိကတံ နာမ နတ္ထိ။ အသမ္မောဟတော သဗ္ဗဓမ္မာနံ ဉာတတ္တာ အညာတံ နာမ နတ္ထိ။ တထေဝ စ သဗ္ဗဓမ္မာနံ စက္ခုနာ ဝိယ ဉာဏစက္ခုနာ ဒိဋ္ဌတ္တာ အဒိဋ္ဌံ နာမ နတ္ထိ။ ဉာဏေန ပန ပတ္တတ္တာ အဝိဒိတံ နာမ နတ္ထိ။ အသမ္မောဟသစ္ဆိကိရိယာယ သစ္ဆိကတတ္တာ အသစ္ဆိကတံ နာမ နတ္ထိ။ အသမ္မောဟပညာယ ဖုဋ္ဌတ္တာ ပညာယ အဖဿိတံ နာမ နတ္ထိ။ ပစ္စုပ္ပန္နန္တိ ပစ္စုပ္ပန္နံ ကာလံ ဝါ ဓမ္မံ ဝါ။ ဥပါဒါယာတိ အာဒါယ၊ အန္တောကတွာတိ အတ္ထော။ ‘‘ဥပါဒါယာ’’တိ ဝစနေနေဝ ကာလဝိနိမုတ္တံ နိဗ္ဗာနမ္ပိ ဂဟိတမေဝ ဟောတိ။ ‘‘အတီတာ’’ဒိဝစနာနိ စ ‘‘နတ္ထီ’’တိအာဒိဝစနေနေဝ ဃဋီယန္တိ၊ ‘‘သဗ္ဗေ’’တိအာဒိဝစနေန ဝါ။ သဗ္ဗေ ဓမ္မာတိ သဗ္ဗသင်္ခတာသင်္ခတဓမ္မပရိယာဒါနံ။ သဗ္ဗာကာရေနာတိ သဗ္ဗဓမ္မေသု ဧကေကဿေဝ ဓမ္မဿ အနိစ္စာကာရာဒိသဗ္ဗာကာရပရိယာဒါနံ ။ ဉာဏမုခေတိ ဉာဏာဘိမုခေ။ အာပါထံ အာဂစ္ဆန္တီတိ ဩသရဏံ ဥပေန္တိ။ ‘‘ဇာနိတဗ္ဗ’’န္တိပဒံ ‘‘နေယျ’’န္တိပဒဿ အတ္ထဝိဝရဏတ္ထံ ဝုတ္တံ။

အတ္တတ္ထော ဝါတိအာဒီသု ဝါ-သဒ္ဒေါ သမုစ္စယတ္ထော။ အတ္တတ္ထောတိ အတ္တနော အတ္ထော။ ပရတ္ထောတိ ပရေသံ တိဏ္ဏံ လောကာနံ အတ္ထော။ ဥဘယတ္ထောတိ အတ္တနော စ ပရေသဉ္စာတိ သကိံယေဝ ဥဘိန္နံ အတ္ထော။ ဒိဋ္ဌဓမ္မိကောတိ ဒိဋ္ဌဓမ္မေ နိယုတ္တော၊ ဒိဋ္ဌဓမ္မပ္ပယောဇနော ဝါ အတ္ထော။ သမ္ပရာယေ နိယုတ္တော၊ သမ္ပရာယပ္ပယောဇနော ဝါ သမ္ပရာယိကော။ ဥတ္တာနောတိအာဒီသု ဝေါဟာရဝသေန ဝတ္တဗ္ဗော သုခပတိဋ္ဌတ္တာ ဥတ္တာနော။ ဝေါဟာရံ အတိက္ကမိတွာ ဝတ္တဗ္ဗော သုညတာပဋိသံယုတ္တော ဒုက္ခပတိဋ္ဌတ္တာ ဂမ္ဘီရော။ လောကုတ္တရော အစ္စန္တတိရောက္ခတ္တာ ဂူဠှော။ အနိစ္စတာဒိကော ဃနာဒီဟိ ပဋိစ္ဆန္နတ္တာ ပဋိစ္ဆန္နော။ အပ္ပစုရဝေါဟာရေန ဝတ္တဗ္ဗော ယထာရုတံ အဂ္ဂဟေတွာ အဓိပ္ပာယဿ နေတဗ္ဗတ္တာ နေယျော။ ပစုရဝေါဟာရေန ဝတ္တဗ္ဗော ဝစနမတ္တေန အဓိပ္ပာယဿ နီတတ္တာ နီတော။ သုပရိသုဒ္ဓသီလသမာဓိဝိပဿနတ္ထော တဒင်္ဂဝိက္ခမ္ဘနဝသေန ဝဇ္ဇဝိရဟိတတ္တာ အနဝဇ္ဇော။ ကိလေသသမုစ္ဆေဒနတော အရိယမဂ္ဂတ္ထော နိက္ကိလေသော။ ကိလေသပဋိပ္ပဿဒ္ဓတ္တာ အရိယဖလတ္ထော ဝေါဒါနော။ သင်္ခတာသင်္ခတေသု အဂ္ဂဓမ္မတ္တာ နိဗ္ဗာနံ ပရမတ္ထော။ ပရိဝတ္တတီတိ ဗုဒ္ဓဉာဏဿ ဝိသယဘာဝတော အဗဟိဘူတတ္တာ အန္တောဗုဒ္ဓဉာဏေ ဗျာပိတွာ ဝါ သမန္တာ ဝါ အာလိင်္ဂိတွာ ဝါ ဝိသေသေန ဝါ ဝတ္တတိ။

သဗ္ဗံ ကာယကမ္မန္တိအာဒီဟိ ဘဂဝတော ဉာဏမယတံ ဒဿေတိ။ ဉာဏာနုပရိဝတ္တတီတိ ဉာဏံ အနုပရိဝတ္တတိ၊ ဉာဏဝိရဟိတံ န ဟောတီတိ အတ္ထော။ အပ္ပဋိဟတန္တိ နိရာဝရဏတံ ဒဿေတိ။ ပုန သဗ္ဗညုတံ ဥပမာယ သာဓေတုကာမော ယာဝတကန္တိအာဒိမာဟ။ တတ္ထ ဇာနိတဗ္ဗန္တိ နေယျံ၊ နေယျပရိယန္တော နေယျာဝသာနမဿ အတ္ထီတိ နေယျပရိယန္တိကံ။ အသဗ္ဗညူနံ ပန နေယျာဝသာနမေဝ နတ္ထိ။ ဉာဏပရိယန္တိကေပိ ဧသေဝ နယော။ ပုရိမယမကေ ဝုတ္တတ္ထမေဝ ဣမိနာ ယမကေန ဝိသေသေတွာ ဒဿေတိ၊ တတိယယမကေန ပဋိသေဓဝသေန နိယမိတွာ ဒဿေတိ ။ ဧတ္ထ စ နေယျံ ဉာဏဿ ပထတ္တာ နေယျပထော။ အညမညပရိယန္တဋ္ဌာယိနောတိ နေယျဉ္စ ဉာဏဉ္စ ခေပေတွာ ဌာနတော အညမညဿ ပရိယန္တေ ဌာနသီလာ။ အာဝဇ္ဇနပ္ပဋိဗဒ္ဓါတိ မနောဒွါရာဝဇ္ဇနာယတ္တာ၊ အာဝဇ္ဇိတာနန္တရမေဝ ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ အာကင်္ခပ္ပဋိဗဒ္ဓါတိ ရုစိအာယတ္တာ၊ အာဝဇ္ဇနာနန္တရံ ဇဝနဉာဏေန ဇာနာတီတိ အတ္ထော။ ဣတရာနိ ဒွေ ပဒါနိ ဣမေသံ ဒွိန္နံ ပဒါနံ ယထာက္ကမေန အတ္ထပ္ပကာသနတ္ထံ ဝုတ္တာနိ။ ဗုဒ္ဓါ အာသယံ ဇာနာတီတိအာဒီနိ ဉာဏကထာယံ ဝဏ္ဏိတာနိ။ မဟာနိဒ္ဒေသေ ပန ‘‘ဘဂဝါ အာသယံ ဇာနာတီ’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉) အာဂတံ။ တတ္ထ ‘‘ဗုဒ္ဓဿ ဘဂဝတော’’တိ (မဟာနိ။ ၆၉) အာဂတဋ္ဌာနေ စ ဣဓ ကတ္ထစိ ‘‘ဗုဒ္ဓဿာ’’တိ အာဂတံ။

အန္တမသောတိ ဥပရိမန္တေန။ တိမိတိမိင်္ဂလန္တိ ဧတ္ထ တိမိ နာမ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ၊ တိမိံ ဂိလိတုံ သမတ္ထာ တတော မဟန္တသရီရာ တိမိင်္ဂလာ နာမ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ၊ တိမိင်္ဂလမ္ပိ ဂိလိတုံ သမတ္ထာ ပဉ္စယောဇနသတိကသရီရာ တိမိတိမိင်္ဂလာ နာမ ဧကာ မစ္ဆဇာတိ။ ဣဓ ဇာတိဂ္ဂဟဏေန ဧကဝစနံ ကတန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ ဂရုဠံ ဝေနတေယျန္တိ ဧတ္ထ ဂရုဠောတိ ဇာတိဝသေန နာမံ၊ ဝေနတေယျောတိ ဂေါတ္တဝသေန။ ပဒေသေတိ ဧကဒေသေ။ သာရိပုတ္တသမာတိ သဗ္ဗဗုဒ္ဓါနံ ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရေ ဂဟေတွာ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ သေသသာဝကာ ဟိ ပညာယ ဓမ္မသေနာပတိတ္ထေရေန သမာ နာမ နတ္ထိ။ ယထာဟ – ‘‘ဧတဒဂ္ဂံ၊ ဘိက္ခဝေ၊ မမ သာဝကာနံ ဘိက္ခူနံ မဟာပညာနံ ယဒိဒံ သာရိပုတ္တော’’တိ (အ။ နိ။ ၁။၁၈၈-၁၈၉)။ အဋ္ဌကထာယဉ္စ ဝုတ္တံ –

‘‘လောကနာထံ ဌပေတွာန၊ ယေ စညေ သန္တိ ပါဏိနော၊

ပညာယ သာရိပုတ္တဿ၊ ကလံ နာဂ္ဃန္တိ သောဠသိ’’န္တိ။ (ဝိသုဒ္ဓိ။ ၁။၁၇၁)၊

ဖရိတွာတိ ဗုဒ္ဓဉာဏံ သဗ္ဗဒေဝမနုဿာနမ္ပိ ပညံ ပါပုဏိတွာ ဌာနတော တေသံ ပညံ ဖရိတွာ ဗျာပိတွာ တိဋ္ဌတိ။ အတိဃံသိတွာတိ ဗုဒ္ဓဉာဏံ သဗ္ဗဒေဝမနုဿာနမ္ပိ ပညံ အတိက္ကမိတွာ တေသံ အဝိသယဘူတမ္ပိ သဗ္ဗံ နေယျံ ဃံသိတွာ ဘဉ္ဇိတွာ တိဋ္ဌတိ။ မဟာနိဒ္ဒေသေ ပန (မဟာနိ။ ၆၉) ‘‘အဘိဘဝိတွာ’’တိ ပါဌော၊ မဒ္ဒိတွာတိပိ အတ္ထော။ ယေပိ တေတိအာဒီဟိ ဧဝံ ဖရိတွာ အတိဃံသိတွာ ဌာနဿ ပစ္စက္ခကာရဏံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ပဏ္ဍိတာတိ ပဏ္ဍိစ္စေန သမန္နာဂတာ။ နိပုဏာတိ သဏှသုခုမဗုဒ္ဓိနော သုခုမေ အတ္ထန္တရေ ပဋိဝိဇ္ဈနသမတ္ထာ။ ကတပရပ္ပဝါဒါတိ ဉာတပရပ္ပဝါဒါ စေဝ ပရေဟိ သဒ္ဓိံ ကတဝါဒပရိစယာ စ။ ဝါလဝေဓိရူပါတိ ဝါလဝေဓိဓနုဂ္ဂဟသဒိသာ။ ဝေါဘိန္ဒန္တာ မညေ စရန္တိ ပညာဂတေန ဒိဋ္ဌိဂတာနီတိ ဝါလဝေဓီ ဝိယ ဝါလံ သုခုမာနိပိ ပရေသံ ဒိဋ္ဌိဂမနာနိ အတ္တနော ပညာဂမနေန ဘိန္ဒန္တာ ဝိယ စရန္တီတိ အတ္ထော။ အထ ဝါ ‘‘ဂူထဂတံ မုတ္တဂတ’’န္တိအာဒီသု (အ။ နိ။ ၉။၁၁) ဝိယ ပညာ ဧဝ ပညာဂတာနိ၊ ဒိဋ္ဌိယော ဧဝ ဒိဋ္ဌိဂတာနိ။

ပဉှံ အဘိသင်္ခရိတွာတိ ဒွိပဒမ္ပိ တိပဒမ္ပိ စတုပ္ပဒမ္ပိ ပုစ္ဆံ ရစယိတွာ။ တေသံ ပဉှာနံ အတိဗဟုကတ္တာ သဗ္ဗသင်္ဂဟတ္ထံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ။ ဂူဠှာနိ စ ပဋိစ္ဆန္နာနိ အတ္ထဇာတာနီတိ ပါဌသေသော။ တေသံ တထာ ဝိနယံ ဒိသွာ ‘‘အတ္တနာ အဘိသင်္ခတပဉှံ ပုစ္ဆတူ’’တိ ဧဝံ ဘဂဝတာ အဓိပ္ပေတတ္တာ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ။ အညေသံ ပန ပုစ္ဆာယ ဩကာသမေဝ အဒတွာ ဘဂဝါ ဥပသင်္ကမန္တာနံ ဓမ္မံ ဒေသေတိ။ ယထာဟ –

‘‘တေ ပဉှံ အဘိသင်္ခရောန္တိ ‘ဣမံ မယံ ပဉှံ သမဏံ ဂေါတမံ ဥပသင်္ကမိတွာ ပုစ္ဆိဿာမ၊ သစေ နော သမဏော ဂေါတမော ဧဝံ ပုဋ္ဌော ဧဝံ ဗျာကရိဿတိ၊ ဧဝမဿ မယံ ဝါဒံ အာရောပေဿာမ။ ဧဝံ စေပိ နော ပုဋ္ဌော ဧဝံ ဗျာကရိဿတိ၊ ဧဝံပိဿ မယံ ဝါဒံ အာရောပေဿာမာ’တိ။ တေ ယေန သမဏော ဂေါတမော၊ တေနုပသင်္ကမန္တိ၊ တေ သမဏော ဂေါတမော ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿေတိ သမာဒပေတိ သမုတ္တေဇေတိ သမ္ပဟံသေတိ။ တေ သမဏေန ဂေါတမေန ဓမ္မိယာ ကထာယ သန္ဒဿိတာ သမာဒပိတာ သမုတ္တေဇိတာ သမ္ပဟံသိတာ န စေဝ သမဏံ ဂေါတမံ ပဉှံ ပုစ္ဆန္တိ၊ ကုတောဿ ဝါဒံ အာရောပေဿန္တိ? အညဒတ္ထု သမဏဿေဝ ဂေါတမဿ သာဝကာ သမ္ပဇ္ဇန္တီ’’တိ (မ။ နိ။ ၁။၂၈၉)။

ကသ္မာ ပဉှံ န ပုစ္ဆန္တီတိ စေ? ဘဂဝါ ကိရ ပရိသမဇ္ဈေ ဓမ္မံ ဒေသေန္တော ပရိသာယ အဇ္ဈာသယံ ဩလောကေတိ။ တတော ပဿတိ ‘‘ဣမေ ပဏ္ဍိတာ ဂူဠှံ ရဟဿံ ပဉှံ ဩဝဋ္ဋိကသာရံ ကတွာ အာဂတာ’’တိ။ သော တေဟိ အပုဋ္ဌောယေဝ ‘‘ပဉှပုစ္ဆာယ ဧတ္တကာ ဒေါသာ၊ ဝိဿဇ္ဇနေ ဧတ္တကာ၊ အတ္ထေ ပဒေ အက္ခရေ ဧတ္တကာတိ ဣမေ ပဉှေ ပုစ္ဆန္တော ဧဝံ ပုစ္ဆေယျ၊ ဝိဿဇ္ဇေန္တော ဧဝံ ဝိဿဇ္ဇေယျာ’’တိ ဣတိ ဩဝဋ္ဋိကသာရံ ကတွာ အာနီတေ ပဉှေ ဓမ္မကထာယ အန္တရေ ပက္ခိပိတွာ ဝိဒံသေတိ။ တေ ပဏ္ဍိတာ ‘‘သေယျာ ဝတ နော၊ ယေ မယံ ဣမေ ပဉှေ န ပုစ္ဆိမှ။ သစေပိ မယံ ပုစ္ဆေယျာမ၊ အပ္ပတိဋ္ဌိတေ နော ကတွာ သမဏော ဂေါတမော ခိပေယျာ’’တိ အတ္တမနာ ဘဝန္တိ။ အပိစ ဗုဒ္ဓါ နာမ ဓမ္မံ ဒေသေန္တာ ပရိသံ မေတ္တာယ ဖရန္တိ။ မေတ္တာယ စ ဖရဏေန ဒသဗလေသု မဟာဇနဿ စိတ္တံ ပသီဒတိ။ ဗုဒ္ဓါ နာမ ရူပဂ္ဂပ္ပတ္တာ ဟောန္တိ ဒဿနသမ္ပန္နာ မဓုရဿရာ မုဒုဇိဝှာ သုဖုသိတဒန္တာဝရဏာ အမတေန ဟဒယံ သိဉ္စန္တာ ဝိယ ဓမ္မံ ကထေန္တိ။ တတြ နေသံ မေတ္တာဖရဏေန ပသန္နစိတ္တာနံ ဧဝံ ဟောတိ – ဧဝရူပံ အဒွေဇ္ဈကထံ အမောဃကထံ နိယျာနိကကထံ ကထေန္တေန ဘဂဝတာ သဒ္ဓိံ န သက္ခိဿာမ ပစ္စနီကဂ္ဂါဟံ ဂဏှိတုန္တိ အတ္တနော ပသန္နဘာဝေနေဝ ပဉှံ န ပုစ္ဆန္တီတိ။

ကထိတာ ဝိသဇ္ဇိတာ စာတိ ဧဝံ တုမှေ ပုစ္ဆထာတိ ပုစ္ဆိတပဉှာနံ ဥစ္စာရဏေန တေ ပဉှာ ဘဂဝတာ ကထိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ ယထာ စ တေ ဝိသဇ္ဇေတဗ္ဗာ၊ တထာ ဝိသဇ္ဇိတာ ဧဝ ဟောန္တိ။ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရဏာတိ ဣမိနာ ကာရဏေန ဣမိနာ ဟေတုနာ ဧဝံ ဟောတီတိ ဧဝံ သဟေတုကံ ကတွာ ဝိသဇ္ဇနေန ဘဂဝတာ နိဒ္ဒိဋ္ဌကာရဏာ ဧဝ ဟောန္တိ တေ ပဉှာ။ ဥပက္ခိတ္တကာ စ တေ ဘဂဝတော သမ္ပဇ္ဇန္တီတိ တေ ခတ္တိယပဏ္ဍိတာဒယော ဘဂဝတော ပဉှဝိသဇ္ဇနေနေဝ ဘဂဝတော သမီပေ ခိတ္တကာ ပါဒခိတ္တကာ သမ္ပဇ္ဇန္တိ၊ သာဝကာ ဝါ သမ္ပဇ္ဇန္တိ ဥပါသကာ ဝါတိ အတ္ထော၊ သာဝကသမ္ပတ္တိံ ဝါ ပါပုဏန္တိ ဥပါသကသမ္ပတ္တိံ ဝါတိ ဝုတ္တံ ဟောတိ။ အထာတိ အနန္တရတ္ထေ၊ တေသံ ဥပက္ခိတ္တကသမ္ပတ္တိသမနန္တရမေဝါတိ အတ္ထော ။ တတ္ထာတိ တသ္မိံ ဌာနေ၊ တသ္မိံ အဓိကာရေ ဝါ။ အတိရောစတီတိ အတိဝိယ ဇောတေတိ ပကာသတိ။ ယဒိဒံ ပညာယာတိ ယာယံ ဘဂဝတော ပညာ၊ တာယ ပညာယ ဘဂဝါဝ အတိရောစတီတိ အတ္ထော။ ဣတိသဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထေ၊ ဣမိနာ ကာရဏေန အဂ္ဂေါ အသာမန္တပညောတိ အတ္ထော။

၆။ ရာဂံ အဘိဘုယျတီတိ ဘူရိပညာတိ သာ သာ မဂ္ဂပညာ အတ္တနာ ဝဇ္ဈံ ရာဂံ အဘိဘုယျတိ အဘိဘဝတိ မဒ္ဒတီတိ ဘူရိပညာ။ ဘူရီတိ ဟိ ဖုဋဋ္ဌော ဝိသဒတ္ထော ။ ယာ စ ဖုဋာ၊ သာ ပဋိပက္ခံ အဘိဘဝတိ န အဖုဋာ၊ တသ္မာ ဘူရိပညာယ အဘိဘဝနတ္ထော ဝုတ္တော။ အဘိဘဝိတာတိ သာ သာ ဖလပညာ တံ တံ ရာဂံ အဘိဘဝိတဝတီ မဒ္ဒိတဝတီတိ ဘူရိပညာ။ အဘိဘဝတာတိ ဝါ ပါဌော။ သေသေသုပိ ဧသေဝ နယော။ ရာဂါဒီသု ပန ရဇ္ဇနလက္ခဏော ရာဂေါ။ ဒုဿနလက္ခဏော ဒေါသော။ မုယှနလက္ခဏော မောဟော။ ကုဇ္ဈနလက္ခဏော ကောဓော။ ဥပနန္ဓနလက္ခဏော ဥပနာဟော။ ပုဗ္ဗကာလံ ကောဓော၊ အပရကာလံ ဥပနာဟော။ ပရဂုဏမက္ခနလက္ခဏော မက္ခော။ ယုဂဂ္ဂါဟလက္ခဏော ပဠာသော။ ပရသမ္ပတ္တိခီယနလက္ခဏာ ဣဿာ။ အတ္တနော သမ္ပတ္တိနိဂူဟဏလက္ခဏံ မစ္ဆရိယံ။ အတ္တနာ ကတပါပပဋိစ္ဆာဒနလက္ခဏာ မာယာ။ အတ္တနော အဝိဇ္ဇမာနဂုဏပ္ပကာသနလက္ခဏံ သာဌေယျံ။ စိတ္တဿ ဥဒ္ဓုမာတဘာဝလက္ခဏော ထမ္ဘော။ ကရဏုတ္တရိယလက္ခဏော သာရမ္ဘော။ ဥန္နတိလက္ခဏော မာနော။ အဗ္ဘုန္နတိလက္ခဏော အတိမာနော။ မတ္တဘာဝလက္ခဏော မဒေါ။ ပဉ္စသု ကာမဂုဏေသု စိတ္တဝေါသဂ္ဂလက္ခဏော ပမာဒေါ။

ရာဂေါ အရိ၊ တံ အရိံ မဒ္ဒနိပညာတိအာဒီဟိ ကိံ ဝုတ္တံ ဟောတိ? ရာဂါဒိကော ကိလေသော စိတ္တသန္တာနေ ဘူတော အရီတိ ဘူ-အရိ၊ ပဒသန္ဓိဝသေန အ-ကာရ လောပံ ကတွာ ဘူရီတိ ဝုတ္တော။ တဿ ဘူရိဿ မဒ္ဒနီ ပညာ ဘူရိမဒ္ဒနိပညာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ မဒ္ဒနိ သဒ္ဒ လောပံ ကတွာ ‘‘ဘူရိပညာ’’တိ ဝုတ္တန္တိ ဝေဒိတဗ္ဗံ။ တံ အရိံ မဒ္ဒနီတိ စ တေသံ အရီနံ မဒ္ဒနီတိ ပဒစ္ဆေဒေါ ကာတဗ္ဗော။ ပထဝီသမာယာတိ ဝိတ္ထတဝိပုလဋ္ဌေနေဝ ပထဝီသမာယ။ ဝိတ္ထတာယာတိ ပဇာနိတဗ္ဗေ ဝိသယေ ပတ္ထဋာယ၊ န ဧကဒေသေ ဝတ္တမာနာယ။ ဝိပုလာယာတိ ဩဠာရိကဘူတာယ။ မဟာနိဒ္ဒေသေ ပန ‘‘ဝိပုလာယ ဝိတ္ထတာယာ’’တိ (မဟာနိ။ ၂၇) အာဂတံ။ သမန္နာဂတောတိ ပုဂ္ဂလော။ ဣတိသဒ္ဒေါ ကာရဏတ္ထေ၊ ဣမိနာ ကာရဏေန ပုဂ္ဂလဿ ဘူရိပညာယ သမန္နာဂတတ္တာ တဿ ပညာ ဘူရိပညာ နာမာတိ ဘူတေ အတ္ထေ ရမတီတိ အတ္ထော။ ဘူရိပညဿ ပညာ ဘူရိပညပညာတိ ဝတ္တဗ္ဗေ ဧကဿ ပညာသဒ္ဒဿ လောပံ ကတွာ ‘‘ဘူရိပညာ’’တိ ဝုတ္တံ။ ဘူရိသမာ ပညာတိ ဝါ ဘူရိပညာ။ အပိစာတိ အညပရိယာယဒဿနတ္ထံ ဝုတ္တံ။ ပညာယမေတန္တိ ပညာယ ဧတံ။ အဓိဝစနန္တိ အဓိကဝစနံ။ ဘူရီတိ ဘူတေ အတ္ထေ ရမတီတိ ဘူရိ။ မေဓာတိ အသနိ ဝိယ သိလုစ္စယေ ကိလေသေ မေဓတိ ဟိံသတီတိ မေဓာ၊ ခိပ္ပံ ဂဟဏဓာရဏဋ္ဌေန ဝါ မေဓာ။ ပရိဏာယိကာတိ ယဿုပ္ပဇ္ဇတိ၊ တံ သတ္တံ ဟိတပဋိပတ္တိယံ သမ္ပယုတ္တဓမ္မေ စ ယာထာဝလက္ခဏပဋိဝေဓေ စ ပရိနေတီတိ ပရိဏာယိကာ။ ဣမေဟေဝ အညာနိပိ ပညာပရိယာယဝစနာနိ ဝုတ္တာနိ ဟောန္တိ။

ပညာဗာဟုလ္လန္တိ ပညာ ဗဟုလာ အဿာတိ ပညာဗဟုလော၊ တဿ ဘာဝေါ ပညာဗာဟုလ္လံ။ တဉ္စ ဗဟုလံ ပဝတ္တမာနာ ပညာ ဧဝ။ ဣဓေကစ္စောတိအာဒီသု ပုထုဇ္ဇနကလျာဏကော ဝါ အရိယော ဝါ။ ပညာ ဂရုကာ အဿာတိ ပညာဂရုကော။ ပညာ စရိတံ ပဝတ္တံ အဿာတိ ပညာစရိတော။ ပညာ အာသယော အဿာတိ ပညာသယော။ ပညာယ အဓိမုတ္တောတိ ပညာဓိမုတ္တော။ ပညာ ဧဝ ဓဇဘူတာ အဿာတိ ပညာဓဇော။ ပညာ ဧဝ ကေတုဘူတာ အဿာတိ ပညာကေတု။ ပညာ ဧဝ အဓိပတိ ပညာဓိပတိ၊ ပညာဓိပတိတော အာဂတတ္တာ ပညာဓိပတေယျော။ ဓမ္မသဘာဝဝိစိနနံ ဗဟုလမဿာတိ ဝိစယဗဟုလော။ နာနပ္ပကာရေန ဓမ္မသဘာဝဝိစိနနံ ဗဟုလမဿာတိ ပဝိစယဗဟုလော။ ပညာယ ဩဂါဟေတွာ တဿ တဿ ဓမ္မဿ ခါယနံ ပါကဋကရဏံ ဩက္ခာယနံ၊ ဩက္ခာယနံ ဗဟုလမဿာတိ ဩက္ခာယနဗဟုလော။ ပညာယ တဿ တဿ ဓမ္မဿ သမ္မာ ပေက္ခဏာ သမ္ပေက္ခာ၊ သမ္ပေက္ခာယ အယနံ ပဝတ္တနံ သမ္ပေက္ခာယနံ၊ သမ္ပေက္ခာယနံ ဓမ္မော ပကတိ အဿာတိ သမ္ပေက္ခာယနဓမ္မော။ တံ တံ ဓမ္မံ ဝိဘူတံ ပါကဋံ ကတွာ ဝိဟရတီတိ ဝိဘူတဝိဟာရီ၊ ဝိဘူတော ဝိဟာရော ဝါ အဿ အတ္ထီတိ ဝိဘူတဝိဟာရီ။ သာ ပညာ စရိတံ၊ ဂရုကာ၊ ဗဟုလာ အဿာတိ တစ္စရိတော တဂ္ဂရုကော တဗ္ဗဟုလော။ တဿံ ပညာယံ နိန္နော၊ ပေါဏော၊ ပဗ္ဘာရော၊ အဓိမုတ္တောတိ တန္နိန္နော တပ္ပောဏော တပ္ပဗ္ဘာရော တဒဓိမုတ္တော။ သာ ပညာ အဓိပတိ တဒဓိပတိ၊ တတော အာဂတော တဒဓိပတေယျော။ ‘‘ပညာဂရုကော’’တိအာဒီနိ ‘‘ကာမံ သေဝန္တံယေဝ ဇာနာတိ အယံ ပုဂ္ဂလော ကာမဂရုကော’’တိအာဒီသု (ပဋိ။ မ။ ၁။၁၁၃) ဝိယ ပုရိမဇာတိတော ပဘုတိ ဝုတ္တာနိ။ ‘‘တစ္စရိတော’’တိအာဒီနိ ဣမိဿာ ဇာတိယာ ဝုတ္တာနိ။

သီဃပညာ စ လဟုပညာ စ ဟာသပညာ စ ဇဝနပညာ စ လောကိယလောကုတ္တရမိဿကာ။ ခိပ္ပဋ္ဌေန သီဃပညာ။ လဟုကဋ္ဌေန လဟုပညာ။ ဟာသဗဟုလဋ္ဌေန ဟာသပညာ။ ဝိပဿနူပဂသင်္ခါရေသု စ ဝိသင်္ခါရေ စ ဇဝနဋ္ဌေန ဇဝနပညာ။ သီဃံ သီဃန္တိ ဗဟုန္နံ သီလာဒီနံ သင်္ဂဟတ္ထံ ဒွိက္ခတ္တုံ ဝုတ္တံ။ သီလာနီတိ စာရိတ္တဝါရိတ္တဝသေန ပညတ္တာနိ ပါတိမောက္ခသံဝရသီလာနိ။ ဣန္ဒြိယသံဝရန္တိ စက္ခာဒီနံ ဆန္နံ ဣန္ဒြိယာနံ ရာဂပဋိဃပ္ပဝေသံ အကတွာ သတိကဝါဋေန ဝါရဏံ ထကနံ။ ဘောဇနေ မတ္တညုတန္တိ ပစ္စဝေက္ခိတပရိဘောဂဝသေန ဘောဇနေ ပမာဏညုဘာဝံ။ ဇာဂရိယာနုယောဂန္တိ ဒိဝသဿ တီသု ကောဋ္ဌာသေသု၊ ရတ္တိယာ ပဌမပစ္ဆိမကောဋ္ဌာသေသု စ ဇာဂရတိ န နိဒ္ဒါယတိ၊ သမဏဓမ္မမေဝ စ ကရောတီတိ ဇာဂရော၊ ဇာဂရဿ ဘာဝေါ၊ ကမ္မံ ဝါ ဇာဂရိယံ၊ ဇာဂရိယဿ အနုယောဂေါ ဇာဂရိယာနုယောဂေါ။ တံ ဇာဂရိယာနုယောဂံ။ သီလက္ခန္ဓန္တိ သေက္ခံ အသေက္ခံ ဝါ သီလက္ခန္ဓံ။ ဧဝမိတရေပိ ခန္ဓာ ဝေဒိတဗ္ဗာ။ ပညာက္ခန္ဓန္တိ မဂ္ဂပညဉ္စ သေက္ခာသေက္ခာနံ လောကိယပညဉ္စ။ ဝိမုတ္တိက္ခန္ဓန္တိ ဖလဝိမုတ္တိံ။ ဝိမုတ္တိဉာဏဒဿနက္ခန္ဓန္တိ ပစ္စဝေက္ခဏဉာဏံ။

ဟာသဗဟုလောတိ မူလပဒံ။ ဝေဒဗဟုလောတိ တဿာ ဧဝ ပီတိယာ သမ္ပယုတ္တသောမနဿဝေဒနာဝသေန နိဒ္ဒေသပဒံ။ တုဋ္ဌိဗဟုလောတိ နာတိဗလဝပီတိယာ တုဋ္ဌာကာရဝသေန။ ပါမောဇ္ဇဗဟုလောတိ ဗလဝပီတိယာ ပမုဒိတဘာဝဝသေန။

၇။ ယံ ကိဉ္စိ ရူပန္တိအာဒိ သမ္မသနဉာဏနိဒ္ဒေသေ ဝုတ္တတ္ထံ။ တုလယိတွာတိ ကလာပသမ္မသနဝသေန တုလေတွာ။ တီရယိတွာတိ ဥဒယဗ္ဗယာနုပဿနာဝသေန တီရယိတွာ။ ဝိဘာဝယိတွာတိ ဘင်္ဂါနုပဿနာဒိဝသေန ပါကဋံ ကတွာ။ ဝိဘူတံ ကတွာတိ သင်္ခါရုပေက္ခာနုလောမဝသေန ဖုဋံ ကတွာ။ တိက္ခပညာ လောကုတ္တရာ ဧဝ။ ဥပ္ပန္နန္တိ သမထဝိပဿနာဝသေန ဝိက္ခမ္ဘနတဒင်္ဂဝသေန ပဟီနမ္ပိ အရိယမဂ္ဂေန အသမူဟတတ္တာ ဥပ္ပတ္တိဓမ္မတံ အနတီတတာယ အသမူဟတုပ္ပန္နန္တိ ဝုစ္စတိ၊ တံ ဣဓ အဓိပ္ပေတံ။ နာဓိဝါသေတီတိ သန္တာနံ အာရောပေတွာ န ဝါသေတိ။ ပဇဟတီတိ သမုစ္ဆေဒဝသေန ပဇဟတိ။ ဝိနောဒေတီတိ ခိပတိ။ ဗျန္တီကရောတီတိ ဝိဂတန္တံ ကရောတိ။ အနဘာဝံ ဂမေတီတိ အနု အဘာဝံ ဂမေတိ၊ ဝိပဿနာနုက္ကမေန အရိယမဂ္ဂံ ပတွာ သမုစ္ဆေဒဝသေနေဝ အဘာဝံ ဂမယတီတိ အတ္ထော။ ဧတ္ထ စ ကာမပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ကာမဝိတက္ကော။ ‘‘ဣမေ သတ္တာ မရန္တူ’’တိ ပရေသံ မရဏပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ဗျာပါဒဝိတက္ကော။ ‘‘ဣမေ သတ္တာ ဝိဟိံသီယန္တူ’’တိ ပရေသံ ဝိဟိံသာပဋိသံယုတ္တော ဝိတက္ကော ဝိဟိံသာဝိတက္ကော။ ပါပကေတိ လာမကေ။ အကုသလေ ဓမ္မေတိ အကောသလ္လသမ္ဘူတေ ဓမ္မေ။

နိဗ္ဗေဓိကပညာတိ နိဗ္ဗိဒါဗဟုလဿ ပုဂ္ဂလဿ ဥပ္ပန္နမဂ္ဂပညာ ဧဝ။ ဥဗ္ဗေဂဗဟုလောတိ ဉာဏဘယဝသေန ဘယဗဟုလော။ ဥတ္တာသဗဟုလောတိ ဗလဝဘယဗဟုလော ။ ဣဒံ ပုရိမဿေဝ အတ္ထဝိဝရဏံ။ ဥက္ကဏ္ဌနဗဟုလောတိ သင်္ခါရတော ဥဒ္ဓံ ဝိသင်္ခါရာဘိမုခတာယ ဥက္ကဏ္ဌနဗဟုလော။ အနဘိရတိဗဟုလောတိ ဥက္ကဏ္ဌနဝသေနေဝ အဘိရတိအဘာဝံ ဒီပေတိ။ ဣဒါနိပိ တမတ္ထံ ဒွီဟိ ဝစနေဟိ ဝိဝရတိ။ တတ္ထ ဗဟိမုခေါတိ သင်္ခါရတော ဗဟိဘူတနိဗ္ဗာနာဘိမုခေါ။ န ရမတီတိ နာဘိရမတိ။ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗန္တိ အနမတဂ္ဂေ သံသာရေ အန္တံ ပါပေတွာ အနိဗ္ဗိဒ္ဓပုဗ္ဗံ။ အပ္ပဒါလိတပုဗ္ဗန္တိ တဿေဝ အတ္ထဝစနံ၊ အန္တကရဏေနေဝ အပဒါလိတပုဗ္ဗန္တိ အတ္ထော။ လောဘက္ခန္ဓန္တိ လောဘရာသိံ၊ လောဘကောဋ္ဌာသံ ဝါ။ ဣမာဟိ သောဠသဟိ ပညာဟိ သမန္နာဂတောတိ ဥက္ကဋ္ဌပရိစ္ဆေဒေန အရဟာယေဝ ဝုတ္တော။ ဥပရိ ‘‘ဧကော သေက္ခပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော’’တိ (ပဋိ။ မ။ ၃။၈) ဝုတ္တတ္တာ သောတာပန္နသကဒါဂါမိအနာဂါမိနောပိ လဗ္ဘန္တိယေဝ။

၂။ ပုဂ္ဂလဝိသေသနိဒ္ဒေသဝဏ္ဏနာ

၈။ ဒွေပုဂ္ဂလာတိအာဒီဟိ ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တပုဂ္ဂလဝိသေသပဋိပါဋိံ ဒဿေတိ။ တတ္ထ ပုဗ္ဗယောဂေါတိ အတီတဇာတီသု ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တိဟေတုဘူတော ပုညပယောဂေါ။ တေနာတိ တေန ပုဗ္ဗယောဂကာရဏေန။ ဧဝံ သေသေသုပိ။ အတိရေကော ဟောတီတိ အတိရိတ္တော ဟောတိ၊ အတိရေကယောဂတော ဝါ ‘‘အတိရေကော’’တိ ဝုတ္တော။ အဓိကော ဟောတီတိ အဂ္ဂေါ ဟောတိ။ ဝိသေသော ဟောတီတိ ဝိသိဋ္ဌော ဟောတိ၊ ဝိသေသယောဂတော ဝါ ဝိသေသော။ ဉာဏံ ပဘိဇ္ဇတီတိ ပဋိသမ္ဘိဒါဉာဏပ္ပဘေဒံ ပါပုဏာတိ။

ဗဟုဿုတောတိ ဗုဒ္ဓဝစနဝသေန။ ဒေသနာဗဟုလောတိ ဓမ္မဒေသနာဝသေန။ ဂရူပနိဿိတောတိ ပညာယ အဓိကံ ဂရုံ ဥပနိဿိတော။ ဝိဟာရဗဟုလောတိ ဝိပဿနာဝိဟာရဗဟုလော၊ ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရဗဟုလော ဝါ။ ပစ္စဝေက္ခဏာဗဟုလောတိ ဝိပဿနာဝိဟာရေ သတိ ဝိပဿနာပစ္စဝေက္ခဏာဗဟုလော၊ ဖလသမာပတ္တိဝိဟာရေ သတိ ဖလသမာပတ္တိပစ္စဝေက္ခဏာဗဟုလော။ သေခပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တောတိ သေခေါ ဟုတွာ ပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော။ ဧဝံ အသေခပဋိသမ္ဘိဒပ္ပတ္တော။ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တောတိ ဧတ္ထ မဟာပညာနံ အဂ္ဂဿ မဟာသာဝကဿ သတ္တသဋ္ဌိယာ သာဝကဉာဏာနံ ပါရဂမနံ ပါရမီ၊ သာဝကဿ ပါရမီ သာဝကပါရမီ၊ တံ သာဝကပါရမိံ ပတ္တောတိ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တော။ သာဝကပါရမိတာပ္ပတ္တောတိ ဝါ ပါဌော။ သတ္တသဋ္ဌိယာ သာဝကဉာဏာနံ ပါလကော ပူရကော စ သော မဟာသာဝကော ပရမော၊ တဿ ပရမဿ အယံ သတ္တသဋ္ဌိဘေဒါ ဉာဏကိရိယာ ပရမဿ ဘာဝေါ၊ ကမ္မံ ဝါတိ ပါရမီ၊ တဿ သာဝကဿ ပါရမီ သာဝကပါရမီ ၊ တံ ပတ္တောတိ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တော။ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တောတိ မဟာမောဂ္ဂလ္လာနတ္ထေရာဒိကော ယော ကောစိ သာဝကော။ သာဝကပါရမိပ္ပတ္တသာဝကတော အတိရေကဿ အညဿ သာဝကဿ အဘာဝါ ဧကော ပစ္စေကသမ္ဗုဒ္ဓါတိ အာဟ။ ပုန ပညာပဘေဒကုသလောတိအာဒီဟိ ဝုတ္တတ္ထမေဝ နိဂမေတွာ ဒဿေသီတိ။ ဉာဏကထာယ ယေဘုယျေန အနေကာနိ ဉာဏာနိ နိဒ္ဒိဋ္ဌာနိ။ ပညာကထာယ ယေဘုယျေန ဧကာပိ ပညာ နာနာကာရဝသေန နာနာကတွာ ဝုတ္တာတိ အယံ ဝိသေသော။

မဟာပညာကထာဝဏ္ဏနာ နိဋ္ဌိတာ။